Professional Documents
Culture Documents
Çağdaş İslam Düşüncesinde Geleneğin Hermeneutik Restorasyonu PDF
Çağdaş İslam Düşüncesinde Geleneğin Hermeneutik Restorasyonu PDF
Çağdaş İslam Düşüncesinde Geleneğin Hermeneutik Restorasyonu PDF
Mehmet ULUKTK
Yrd. Do. Dr., Gaziantep niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi
ulukutuk27@hotmail.com
Bu makalede ada slam dncesinin nemli simalarndan Fazlur Rahman ve
Cbirnin yeniden yaplanma projlerinin karakteristik zellikleri tasvir ve tahlil edilmeye
allmtr. ada slam dncesi gelenek-modernlik geriliminde kendi stratejik
konumu belirlerken gelenek karsnda ald pozisyon belirleyici bir neme sahiptir.
Buna gre ele aldmz dnrlerden Fazlur Rahman gelenein hermeneutik bir
restorasyonu
projesini
gerekletirmeye
alrken
Cbir
ise
rasyonel
dekonstrksiyonunu hedeflemektedir. almamzda iki dnrn zaaf noktalarna ve
ilerine dtkleri amazlara iaret edilemeye allmtr. zellikle ze/kaynaklara
dn sylemi balamnda gelenein tekiletirilmesi ve kendisinden kurtulanmas
gereken bir nesne pozisyonuna indirgenmesi olgusu iki dnrmzn de dnce
sistemleri ve sylem mekanizmalarnda belirgin bir yere sahiptir. Bu minvalde Fazlur
Rahman gelenei nesnelci bir hermeneutik balamda yeniden restore etmeye alrken
Cbir ise aydnlanma ruhunun snrlarn izdii bir rasyonellik emberi altnda gelenein
dekonstrksiyonunu ve rekonstrksiyonunu gerekletirmeye alr. Gemii/gelenei
tarihsellikle nitelendirmek bugnn mutlak/evrensel olduunu gstermek anlamna
gelmez mi? Kald ki gelenek sabit ve cansz bir varlk deildir. Bu teoriye ikin olan anlama
gre bugnn yorumu da sonu itibariyle tarihseldir. Makalemizdeki temel iddiamz bu
iki slam dnrnn metodolojileri ve meseleyi ortaya koyu tarzlar nemli ufuklar
iermekle birlikte gz ard edilemeyecek zc, aydnlanmac ya da grecelik ve keyfilik
bata gibi elikiler ierdii ynndedir.
Anahtar kelimeler: ada slam Dncesi, Gelenek, Hermeneutik, Dekonstrksiyon,
Fazlur Rahman, Muhammed Abid el-Cbir.
Mehmet ULUKTK
This article, we aim to has been attempted to be portrayed and analyzed the key figure in
contemporary Islamic thought Fazlur Rahman and Jabiri's restructuring project.
Contemporary position he took in determining its strategic location in the tradition of
Islamic thought tradition-modernity voltage is of decisive importance. Accordingly, the
phase of Jabiri think we have dealt with the hermeneutical while trying to perform a
restoration project aims to rational deconstruction of tradition in Fazlur Rahman. The two
thinkers have attempted to point our weaknesses and can not be pointed to the dilemma
that falls into them. Especially essence / resources in the context of the resources to turn
rhetoric traditions and be considered as an object to be freed from itself has a prominent
place in the thinking and discourse mechanisms of our two thinker. It works to achieve
their manner, Fazlur Rahman objectivist tradition of Cabiri a is a hermeneutical context
again trying to restore a spirit of enlightenment rationality within the borders of the circle
under the tradition of deconstruction and reconstruction. History/tradition today must
be described as historical / min does not mean the show is universal? Because tradition
is not fixed and lifeless. According to this theory, understanding inherent in today's
interpretation of the results as "historic" is. We think we are that both these two Islamic
thinkers of the methodology and the issue of manifestation style that can not be ignored,
but contains important horizons essentialist, enlightened or relativism and
contradictions, such as the arbitrariness swamp includes, as well as their particular
understanding of the way in Turkey is progress still above are authentic ground.
Keywords: Contemporary Islamic Thought, Tradition, Hermeneutics, Deconstruction,
Fazlur Rahman Muhammad Abed al-Jabiri.
Giri
|240|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
|241|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet ULUKTK
|242|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
|243|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet ULUKTK
|244|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
|245|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet ULUKTK
|246|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
deiikliklere urad, tarihin hzland dnemlerde etkin tarih ve nbelirleme muteber olmaktan kar, gelenein geerlilii hakkndaki hkm,
kiinin iinde bulunduu ortama ve yeni deerler manzumesine gre verilir.
Fazlur Rahmana gre rnein Augustine ve Lutherin kendi geleneklerine
ynelik sorgulamalar dogmatik alanda gereklemiti. Ancak bu sorgulama,
tarih bilinten tamamyla uzak, tarih-tesi bir bak asndan yaplm
deildi. Bu isimlerin iinde bulunduklar ortam zaten etkin tarihin paras
olduundan ve ayrca sorgulama usulleri aklc olduundan bu usul
dogmatik olarak nitelendirmek gereksizdi. Emilo Bettinin 15 epistemolojik
hermeneutiini benimseyen Fazlur Rahman iin dogmatik bir yoruma imkn
veren ictihad yoluyla Kurandan rinin amalarn deerleri objektif bir
ekilde anlayarak ve yorumlayarak yeni hkmler karmak mmkndr.
Zira ictihad ona gre bir kural ieren gemile ilgili bir metin ya da emsalin
anlamn kavrama ve o kural yorumlayarak geniletme veya snrlandrarak
veya olmazsa son tahlilde tadil ederek yeni bir durumun yeni bir zmle
snflandrlaca ekilde deitirme abasdr. Bu ictihad tanmna ve
tasavvuruna gre gelenek de, gelenek-d, dogmatik ve dahas objektif bir
kstasa gre yarglanabilir. 16 Ancak Bedri Gencere gre modern dnyada
slam modernistlerin temel kmazlarn mahhas olarak dile getirdii iin
Fazlur Rahman birbirine bal u drt konuda eletirilmelidir:
15 Emilo Bettinin nesnel hermeneutii ile onun slam dnyasndaki muadilleri arasnda
bir karlatrma iin bkz. Muharrem Kl, Metnin Yorumlanmasnda Nesnel Anlam
Araylar bn Hazm-Emilio Betti rnei, Sakarya niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi,
2001, say: 3, s. 313-328.
16 Bedri Gencer, slamda Modernleme: 1839-1939, Lotus Yay, Ankara 2008, s. 499.
17 Bkz. Ramazan Altnta, slam Dncesinde levsel Akl, Pnar Yay. stanbul 2003, s. 3197; Abdulbaki Gne, Kuranda levsel Akla Verilen Deer Akl Kavramnn Semantik
Analizi, Ahenk Yay. stanbul 2003, s. 27-141.
|247|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet ULUKTK
|248|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
dzleme tarihsel bir hitap, evrensel bir mesaj olu keyfiyeti ile
badamamaktadr. Fazlur Rahmann eletirdii Gadamer hermeneutiinde
de her metin tarihsel ve dilsel, btn anlamalar da znel ve gelenekseldir
tezi yatmaktadr. Kald ki ierik bakmndan Kuran tarih ile
nitelendirmemek onu nihai anlamda yorumlama/anlama/ictihad dahas
beeri dzlemden de karmak anlamna gelmez mi? 21 En azndan bu soruya
anlaml ve tutarl bir cevap vermek, eletirinin doru bir hedefe odaklanmas
asndan elzemdir. u tespit Fazlur Rahmann hermeneutik duruunu
anlamak asndan nemli gibi grnmektedir.
Nesnel Anlam zerine slam Aratrmalar Dergisi, IX/1-4, 1996; mer zsoy, Kuran ve
Tarihsellik Yazlar, Kitabiyat Yay, Ankara, 2004; Fazlur Rahmann ahsnda
hermeneuitie ve Kurann tarihselliine yaplan [Gencerin derinliinden uzak] ucuz ve
temelsiz apolojik eletiriye bir rnek olarak bkz. Ali Bula, Kuran Okuma Biimi Olarak
Hermentik, slam Aratrmalar Dergisi, IX/1-4, 1996. Bir baka nemli deerlendirme
iin bkz. zsoy, mer, Trkiyede Kuran Hermeneutii Tartmalar: Bir Soykt
Denemesi, Tefsire Akademik Yaklamlar, Ed. M. Akif Ko, smail Albayrak, Otto Yay.
Ankara 2013; Paac, Mehmet, Kuran ve Ben Ne Kadar Tarihseliz?. Ankara Okulu Yay.
Ankara 2000; Mehmet Paac, Kuran ve Tarihselci Yorum, Yznc Yl niversitesi
Kuran ve Dil-Dilbilim ve Hermentik-Sempozyumu, 17-18 Mays 2001, Erzurum 2001;
Kotan, evket, Kuran ve Tarihselcilik, Beyan Yay. stanbul 2001
22 Tatar, Fazlur Rahmann Yorum Yntemi zerine, s.187.
|249|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet ULUKTK
|250|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
yorumlama biimi szde bir evrensel akl ve pozitivizmin artk bir put haline
getirdii bilimi zne ve belirleyici, tarihsel slam yorumlarn da bu akln ve
bilimin zerinde her trl ayklama ve arnma ilemini yapabilecei bir
nesne haline getirmektir.
|251|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet ULUKTK
|252|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Ebu-Rabi, ada Arap Dncesi, s. 358; Salman Bashier, The Long Shadow of Max
Weber: The Notion of Transcendence and the Spirit of Mystical Islam, Journal of
Levantine Studies, Summer 2011, No. 1, pp. 129-151.
39 Cbir, Arap-slam Aklnn Oluumu, 235. vd.
40 Cbirnin epistemolojik kopu kavram iin bkz. Belkaziz, el-slam vel-hdase velictimaul-siys Hivrt fikriyye, s.17-19.
41 Gl, Abdulbaki, Epistemolojik Kopu, Felsefe Ansiklopedisi, Ed: Ahmet Cevizci,
Ankara, 2007, Cilt: V, 586-590; Foucault, Bilimlerin Arkeolojisi zerine Epistemoloji
erevesine Cevap, Seme Yazlar 5 Felsefe Sahnesi, (ev. I. Ergden), Ayrnt Yay,
stanbul 2004, s. 139-140.
42 Gl, Epistemolojik Kopu, s. 586.
38
|253|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet ULUKTK
|254|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Cbir, a.g.e. s. 19; Yasin Aktay, Akln Sosyolojik Soykt: Soy Akldan Tarihsel ve
Toplumsal Akla Doru, s. 118-135.
48 Tam da burada Brayn S. Turnerin tespitini tekrar hatrlatmak gerekiyor. Yirminci
yzyln byk ksm boyunca slamc modernistler slamn bir din olarak irrasyonel
olmadn ve kltrel olarak geleneki olmadn iddia etmiler ve slamn aslnda tek
tanrc niteliiyle teslis doktrinine sahip Hristiyanlktan daha rasyonel bir dinamie sahip
olduunu, sorunun slamn bu rasyonel dinamiinin bastrlm olmaktan
kaynaklandn aklama abasnda olmulardr. Turner, Brayn S. Oryantalizm
Postmodernizm ve Globalizm ev. brahim Kapaklkaya. Anka Yay. stanbul 2002, s. 29.
47
|255|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet ULUKTK
|256|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
49 Cbir, Srul-Makl vel-L-Makl fl-Fikril-Arab vel-slm, Fikrul-Arab elMusr, cilt: 21, 1982, s.25,
50 Cbir, a.g.e. s. 161.
51 Cbir, a.g.e. s. 109.
trl ihtimale (olumsalla) haiz bir hayat yolu olarak grmek arasnda her
zaman ak kap brakmtr. 52
Gemi ictihad yntemi iin gerekli ve yeterli olan fikr abann tespiti
ve bugn iin nerdii ictihadla alakal sarf edilmesi gereken abay da Cbir
yle ifade etmektedir:
lk olarak tespit edilmesi gereken nokta, Mslmanlarn hayat
tarznn, slamn ortaya kndan, geen yzyln sonlar ve bu asrn
balarna kadar, z itibariyle, toplumsal, ekonomik, siyasal ve kurumsal
veriler erevesinde, doasnda ve znde hibir deiiklik olmakszn
devam ettii gereidir. Evet, Mslmanlar pek ok yeni olaylarla kar
karya kalm ve bu yeni olaylar, ictihad faaliyetinin canlanmasna ve
pratik sorunlar iin pratik fkh veya slami zm dairesini byk lde
aan, teorik fkh diye adlandrlan abalarn ortaya kmasnda etkili
olmutur. Ancak, ada Bat medeniyeti ile olan ilikimize ve onun
rettii birok kurumla yz yze gelinceye kadar, asrlar boyu Arap-slam
medeniyetinin iinde ortaya kan yeni olaylarn hepsinin karakteri, Hz.
Peygamber ve sahabe dneminde zme kavuturulan eski olaylarn
karakteriyle ayndr 53
Aktay, Yasin, Reform, ctihad ve Tecdid Balamnda slm ve Hayat, Milel ve Nihal:
nan, Kltr ve Mitoloji Aratrmalar Dergisi, 2008, cilt: V, say: 2, 2008, s. 47; ayrca bkz.
Tatar, Burhanettin, Din-Ahlak likisi, slam Ahlak Esaslar ve Felsefesi, Ed. Mfit Selim
Saruhan, Grafiker Yay. Ankara 2013.
53 Cbir, ada Arap-slam Dncesinde Yeniden Yaplanma, s. 58-59.
52
|257|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet ULUKTK
|258|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
54 Cbir, a.g.e. s. 56-57; ayrca bkz. Raysn, Ahmed, Nazariyyetl Maksd indel-mam e-
55
Sonu olarak unu ifade etmek gerekir ki, Cbir iin gelenek, tarihsel
srete byk deiimleri iermesine ramen, sanki nemli deiiklikler
olmam gibi deerlendirmeye tabi tutulmaktadr. Cbir Arap/slam
dncesini irrasyonalizm ile rasyonalizm ve gizemcilik ile aydnlanma
arasnda atmann ortaya kard diyalektik bir tarih olarak grme
eilimindedir. Byle bir kurgusal kavray slam dncesinin geliim
srecini btnlkl bir ekilde kapsamamaktadr. Buna gre Cbirnin
sylemini problemli klan husus modernlemeye ynelik tutumunda aa
kmaktadr. Rasyonel niteliinden dolay daha hesaplanabilir ve daha
risksiz olarak kabul ettii modernlemenin beraberinde getirecei riskler
dnlmeden modernlemeye kar ar bir gven sergilemektedir.
Hlbuki gelenein zlmesi beraberinde yeni hesaplanamazlk, tahmin
edilemezlik biimlerini ortaya karacaktr. Zira modernitenin
ikircilikli/ambivalent doas 57 ve oklu modernlikler 58 hangi modernite
sorusunu akla getirirken gelenein zlmesinin karmza getirecei
handikaplar da gstermektedir. Cbir syleminde gelenek icat edilmi bir
gelenek olarak modernlemenin mutlak iyiliini pekitirici bir fonksiyon icra
ediyor gibi grnmektedir. 59 Modernliin geleneimizde rasyonel damarlar
zerinden ihya edilmesi veya yeniden yaplanmas (teceddd) gelenein
Cbir, Kurana Giri, ev. Muhammed okun, Mana Yay. stanbul, 2011, s. 27-29.
Bkz. Zygmunt Bauman, Modernlik ve Mphemlik, ev. smail Trkmen, Ayrnt Yay.
stanbul 2003.
58 Bkz. Shmuel N. Eisenstadt (Ed.) Multiple Modernities, New Jersey 2003.
59 Keskin, brahim, ada Arap Dncesinde Gelenek ve Modernlik: M. . Cbir
rnei, EKEV Akademi Dergisi, Yl: 16 Say: 50 (K 2012), s. 144-145; ayrca bkz. Recep
Alpyal, Kuran Yorumlarndaki Meruiyyet Krizi Karsnda Ebu Zeyd ve Cbir,
slamiyat, 2, 2003.
56
57
|259|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet ULUKTK
kefi ile deil ancak icad edilmesiyle mmkndr. 60 cad edilen gelenek de
artk gelenek olmaktan km modernitenin bir akltrasyona dnm ve
eylemitir. Bir ey olarak gelenek iinde kendimizi biraz olsun gvende
hissedeceimiz, kendisiyle hesaplatka ve kendisine hesap verdike daha
da gleneceimiz Heideggerin deyimiyle bir sarih menkula 61t deil, retilen
ve retildike tketilen, zerinde konutuka gsterilemez ve yaanamaz
olan bir meta durumundadr artk.
Sonu
|260|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
|261|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet ULUKTK
|262|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet, Paac, ada Dnemde Kurana ve Tefsire Ne Oldu?, slamiyat, VI, (2003),
say 4, s. 85-104, s. 99 vd; Mehmet, Paac, Oryantalizm ve ada slamc Sylem,
ada Dnemde Kurana ve Tefsire Ne Oldu?, stanbul 2008, s. 57-67.
69 Mehmet, Paac, Bir Yorum Eletirisi: ada Kuran Yorumu zerine, Kelam
Aratrmalar Dergisi, Say 5/1, 2007, s. 43-44.
68
|263|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet ULUKTK
hsan, Fazlolu, tihad m Tahkik mi?, tibar Dergisi, Say 21, Haziran 2013, s. 26.
Yasin Aktay, Tarihselcilikteki Huzur radesi, III. Kur'an Sempozyumu, Fecr Yay. 19
Ocak, Ankara 1997, s. 233; Tahsin Grgn, Kurn ile mmin arasndaki ban zne-nesne
ilikisi gibi dnlemeyeceini vurguluyor. Varl kutsal metin tarafndan belirlenen
okuyucu onu dardan saf ve bamsz bir zne olarak alglayamaz. Bu anlamda, klasik
yorumlama yntemlerinin ok iyi bildii gibi, Kuran varlk kaynadr. Grgn, Klasik
Anlama Yntemlerinin (Fkh v e Tefsir Usl) mkn ve Snrlar, Gncel Din Meseleler
Birinci htisas Toplants (Tebli ve Mzakereler), 02-06 Ekim Ankara 2002, Diyanet leri
Bakanl Yay. 2004, s. 325; Grgn, Tarihsellik ve Tarihselcilik zerine Birka Not,
Kurn- Kerim, Tarihselcilik ve Hermentik, zmir, Ik Yay. 2003, s. 134.
70
71
|264|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
edeceiniz her eit btnlkte, her eit ynelimde, tanrnn yerine ikame
edilmi tanrlarn, putlarn, metafiziklerin bir izini bulabilirsiniz. Burada
kesinlikle tarihin bir yn ve anlam olmad kast edilmiyor; ama tarihsel
olan insann bilgisiyle tarihe atfedilmi hi bir anlamn geerli olmad
anlalyor. nsan tarihteki yn ve anlam kendi bilgi imknlaryla bulamaz;
ancak tarihte bir anlam in eder. Bunu da tanrsn hayatndan dlam
insann iine dt anafordan kurtulma abasyla; huzur iradesiyle
yapar. Ancak sonuta saysz huzur yanlsamalarndan sadece birini daha
retmi olur. 72 Yani gelmi ve gemi olan, bugn var olmayan, gemi ve
gitmi olandr. Peki, gemiin gitmesi, dn olmas, bitmi olmas ne anlama
gelir? Dnn bugn iin gemi bir zaman olarak grlmesi, bugnn dnle
herhangi bir ilgisinin kalmamas anlamna m gelmektedir?
Vallahu alem.
KAYNAKA
AIKGEN, Alparslan, The Thinker of Islamic Revival and Reform: Fazlur
Rahmans Life and Thought (1919-1988), Journal of Islamic
Research, 4/2: 1990, pp. 232-248.
AKTAY, Yasin, Reform, ctihad ve Tecdid Balamnda slm ve Hayat, Milel
ve Nihal: nan, Kltr ve Mitoloji Aratrmalar Dergisi, Cilt: V, say:
2, 2008;
72
|265|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet ULUKTK
CBR, Muhammed bd, Felsefe: Fennu siygatil-mefahim, e-arkulEvsat, Say: 6619, Ocak 11, 1997, s. 10.
|266|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
CBR, Muhammed bd, Srul-Makl vel-L-Makl fl-Fikril-Arab velslm, Fikrul-Arab el-Musr, cilt: 21, 1982.
CBR, Muhammed bd, ada Arap-slam Dncesinde Yeniden
Yaplanma, ev. A. hsan Pala, M. irin kar, Kitabiyat Yay. Ankara
2001.
|267|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet ULUKTK
FAZLIOLU, hsan, tihad m Tahkik mi?, tibar Dergisi, Say 21, Haziran
2013.
FAZLUR RAHMAN, slmi Yenilenme: Makaleler II, ev. Adil ifti, Ankara
Okulu Yay, Ankara 2004.
FAZLUR RAHMAN, slmi Yenilenme: Makaleler III, ev. Adil ifti, Ankara
Okulu Yay, Ankara 2004.
|268|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
|269|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet ULUKTK
MEHD, Muhakkik, Zemmut-takld vel-hassu alet-tecdd indel ulem, etTakld vet-tecdd fl-fikril-lem, Haz. Bennasr el-Buazzt, Rbt
2003;
MERAD, Ali, ada slam, ev. Cneyt Akaln, letiim Yay, stanbul, 1996.
dnce platformu
XXX, 2016/1
|271|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
Mehmet ULUKTK
|272|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1
|273|
bilimname
dnce platformu
XXX, 2016/1