B GIO DC V O TO

V GIO DC TRUNG HC

CHNG TRNH PHT TRIN

GIO DC TRUNG HC

Ti liu tp hun

Mn: SINH

HC

CP TRUNG HC C S
(Ti liu lu hnh ni b)

H Ni 2014
1

LI GII THIU

Ngh quyt Hi ngh Trung ng 8 kha XI v i mi cn bn, ton

din gio dc v o to nu r: Tip tc i mi mnh m phng php
dy v hc theo hng hin i; pht huy tnh tch cc, ch ng, sng to
v vn dng kin thc, k nng ca ngi hc; khc phc li truyn th p
t mt chiu, ghi nh my mc. Tp trung dy cch hc, cch ngh, khuyn
khch t hc, to c s ngi hc t cp nht v i mi tri thc, k
nng, pht trin nng lc. Chuyn t hc ch yu trn lp sang t chc hnh
thc hc tp a dng, ch cc hot ng x hi, ngoi kha, nghin cu
khoa hc. y mnh ng dng cng ngh thng tin v truyn thng trong
dy v hc; i mi cn bn hnh thc v phng php thi, kim tra v
nh gi kt qu gio dc, o to, bo m trung thc, khch quan. Vic
thi, kim tra v nh gi kt qu gio dc, o to cn tng bc theo cc
tiu ch tin tin c x hi v cng ng gio dc th gii tin cy v cng
nhn. Phi hp s dng kt qu nh gi trong qu trnh hc vi nh gi
cui k, cui nm hc; nh gi ca ngi dy vi t nh gi ca ngi
hc; nh gi ca nh trng vi nh gi ca gia nh v ca x hi.
Nhn thc c tm quan trng ca vic tng cng i mi kim tra nh
gi (KTG) thc y i mi phng php dy hc (PPDH), trong nhng
nm qua, B Gio dc v o to (GDT) tp trung ch o i mi cc
hot ng ny nhm to ra s chuyn bin c bn v t chc hot ng dy
hc, gp phn nng cao cht lng gio dc trong cc trng trung hc.
Nhm gp phn h tr cn b qun l gio dc, gio vin THCS v
nhn thc v k thut bin son cu hi/bi tp KTG kt qu hc tp
ca hc sinh theo nh hng nng lc, V Gio dc Trung hc phi hp
vi Chng trnh pht trin GDTrH t chc bin son ti liu: Hng dn
dy hc v kim tra nh gi theo nh hng nng lc phc v trong
t tp hun cn b qun l, gio vin v i mi KTG theo nh hng
pht trin nng lc hc sinh trng THCS.
Ti liu bin son gm bn phn:
Phn th nht: Thc trng v yu cu i mi PPDH, KTG trng
THCS.
3

Phn th hai: Dy hc theo nh hng nng lc ca mn hc.

Phn ba: Kim tra nh gi theo nh hng nng lc ca mn hc.
Phn th t: T chc thc hin tp hun i mi KTG theo nh
hng pht trin nng lc hc sinh trng THCS ti cc a phng vng
kh khn nht.
Ti liu c tham kho cc ngun t liu lin quan n i mi PPDH
v i mi KTG ca cc tc gi trong v ngoi nc v cc ngun thng
tin qun l ca B v cc S GDT.
Mc d c rt nhiu c gng nhng chc chn ti liu khng trnh
khi nhng hn ch, thiu st. Chng ti rt mong nhn c s gp ca
cc bn ng nghip v cc hc vin nhm bin son hon thin ti liu
sau t tp hun.
Trn trng!
Nhm bin son ti liu

MC LC
Phn I. I MI NG B PHNG PHP DY HC, KIM TRA NH
GI TRONG GIO DC TRUNG HC C S THEO NH HNG TIP
CN NNG LC................................................................................................... 7
I. VI NT V THC TRNG DY HC TRNG TRUNG HC C
S........................................................................................................................ 7
II. I MI CC YU T C BN CA CHNG TRNH GIO DC
PH THNG.................................................................................................... 12
III. I MI PHNG PHP DY HC TRNG TRUNG HC....... 25
IV. I MI KIM TRA NH GI KT QU HC TP CA HC
SINH ................................................................................................................. 31
Phn II. DY HC THEO NH HNG NNG LC................................... 46
2.1. Xc nh cc nng lc chung ct li v chuyn bit ca mn Sinh hc, cp
Trung hc c s (THCS)................................................................................... 46
2.2. Phng php v hnh thc t chc dy hc nhm hng ti nhng nng lc
chung ct li v chuyn bit ca mn hc ........................................................ 51
Phn III. KIM TRA NH GI THEO NH HNG NNG LC.......... 101
3.1. Khi nim v kim tra, nh gi theo nh hng nng lc .................... 101
3.2. Qui trnh kim tra nh gi ...................................................................... 105
3.3. Cc phng php v hnh thc kim tra, nh gi theo nh hng nng lc
......................................................................................................................... 106
3.4. Hng dn bin son cu hi/bi tp kim tra, nh gi theo nh hng
nng lc ca cc ch trong chng trnh GDPT hin hnh ....................... 115
3.5. Xy dng kim tra theo nh hng pht trin nng lc hc sinh ...... 125
Phn IV. T CHC THC HIN TI A PHNG.................................... 132
HNG DN S DNG DIN N V I MI KIM TRA, NH GI
THEO NH HNG PHT TRIN NNG LC ......................................... 134
I. Truy cp, ng nhp v khai bo thng tin c nhn .................................... 134
II. Np b cu hi, xem phn bin, chnh sa li cu hi............................... 138
III. Phn bin b cu hi ca ngi khc........................................................ 143
5

PH LC............................................................................................................ 146
CH : S THCH NGHI CA SINH VT I VI MI TRNG SNG
CA N ............................................................................................................. 146
XY DNG CU HI KIM TRA, NH GI THEO NH HNG
NNG LC ........................................................................................................ 153
Ph lc 2.............................................................................................................. 202
CHUN U RA PHM CHT V NNG LC CHUNG CA CHNG
TRNH GIO DC CC CP HC ............................................................... 202

Phn I

I MI NG B PHNG PHP DY HC, KIM TRA NH GI

TRONG GIO DC TRUNG HC C S
THEO NH HNG TIP CN NNG LC

Gio dc ph thng nc ta ang thc hin bc chuyn t chng trnh gio

dc tip cn ni dung sang tip cn nng lc ca ngi hc, ngha l t ch quan
tm n vic hc sinh hc c ci g n ch quan tm hc sinh vn dng c
ci g qua vic hc. m bo c iu , nht nh phi thc hin thnh
cng vic chuyn t phng php dy hc theo li "truyn th mt chiu" sang
dy cch hc, cch vn dng kin thc, rn luyn k nng, hnh thnh nng lc v
phm cht; ng thi phi chuyn cch nh gi kt qu gio dc t nng v kim
tra tr nh sang kim tra, nh gi nng lc vn dng kin thc gii quyt vn ,
coi trng c kim tra nh gi kt qu hc tp vi kim tra nh gi trong qu
trnh hc tp c th tc ng kp thi nhm nng cao cht lng ca cc hot
ng dy hc v gio dc.
Trc bi cnh v chun b qu trnh i mi chng trnh, sch gio
khoa gio dc ph thng sau nm 2015, cn thit phi i mi ng b phng
php dy hc v kim tra nh gi kt qu gio dc theo nh hng pht trin
nng lc ngi hc.
I. VI NT V THC TRNG DY HC TRNG TRUNG HC C S

1. Nhng kt qu bc u ca vic i mi phng php dy hc, kim

tra nh gi
Trong nhng nm qua, cng vi s pht trin chung ca gio dc ph thng,
hot ng i mi phng php dy hc, kim tra nh gi c quan tm t
chc v thu c nhng kt qu bc u th hin trn cc mt sau y:
1.1. i vi cng tc qun l
T nm 2002 bt u trin khai chng trnh v sch gio khoa ph thng
mi m trng tm l i mi phng php dy hc theo hng pht huy tnh tch
cc, ch ng, sng to, rn luyn phng php t hc ca hc sinh.
7

 Cc s/phng gio dc v o to ch o cc trng thc hin cc hot

ng i mi phng php dy hc thng qua t chc cc hi tho, cc lp bi
dng, tp hun v phng php dy hc, i mi sinh hot chuyn mn theo
cm chuyn mn, cm trng; t chc hi thi gio vin gii cc cp, ng vin
khen thng cc n v, c nhn c thnh tch trong hot ng i mi phng
php dy hc v cc hot ng h tr chuyn mn khc.
Trin khai vic i mi sinh hot chuyn mn da trn nghin cu bi
hc. y l hnh thc sinh hot chuyn mn theo hng ly hot ng ca hc
sinh lm trung tm, gio vin tp trung phn tch cc vn lin quan n
ngi hc nh: Hc sinh hc nh th no? hc sinh ang gp kh khn g trong
hc tp? ni dung v phng php dy hc c ph hp, c gy hng th cho hc
sinh khng, kt qu hc tp ca hc sinh c c ci thin khng? cn iu chnh
iu g v iu chnh nh th no?
Trin khai xy dng M hnh trng hc i mi ng b phng php
dy hc v kim tra, nh gi kt qu hc tp ca hc sinh. Mc tiu ca m hnh
ny l i mi ng b phng php dy hc, kim tra nh gi theo hng khoa
hc, hin i; tng cng mi quan h thc y ln nhau gia cc hnh thc v
phng php t chc hot ng dy hc gio dc, nh gi trong qu trnh dy
hc gio dc v nh gi kt qu gio dc; thc hin trung thc trong thi, kim
tra. Gp phn chun b c s l lun v thc tin v i mi phng php dy hc,
kim tra nh gi v qun l hot ng i mi phng php dy hc, kim tra
nh gi phc v i mi chng trnh v sch gio khoa sau nm 2015.
Trin khai th im pht trin chng trnh gio dc nh trng ph thng
theo Hng dn s 791/HDBGDT ngy 25/6/2013 ca B Gio dc v o to
ti cc trng v cc a phng tham gia th im. Mc ch ca vic th im l
nhm: (1) Khc phc hn ch ca chng trnh, sch gio khoa hin hnh, gp
phn nng cao cht lng dy hc, hot ng gio dc ca cc trng ph thng
tham gia th im; (2) Cng c c ch phi hp v tng cng vai tr ca cc
trng s phm, trng ph thng thc hnh s phm v cc trng ph thng
khc trong cc hot ng thc hnh, thc nghim s phm v pht trin chng
trnh gio dc nh trng ph thng; (3) Bi dng nng lc nghin cu khoa hc
gio dc, pht trin chng trnh gio dc nh trng ph thng cho i ng
ging vin cc trng/khoa s phm, gio vin cc trng ph thng tham gia th
8

im; (4) Gp phn chun b c s l lun, c s thc tin i mi chng trnh,

sch gio khoa gio dc ph thng sau nm 2015.
Trin khai p dng phng php Bn tay nn bt theo hng dn ca B
Gio dc v o to ti Cng vn s 3535/BGDTGDTrH ngy 27/5/2013; s
dng di sn vn ha trong dy hc theo Hng dn s 73/HDBGDT
BVHTTDL ngy 16/01/2013 ca lin B Gio dc v o to, B Vn ha, Th
thao v Du lch; Trin khai su rng Cuc thi dy hc cc ch tch hp dnh
cho gio vin.
Quan tm ch o i mi hnh thc v phng php t chc thi, kim tra
nh gi nh: Hng dn p dng ma trn thi theo Cng vn s
8773/BGDTGDTrH, ngy 30/12/2010 v vic Hng dn bin son kim
tra va ch n tnh bao qut ni dung dy hc va quan tm kim tra trnh
t duy. thi cc mn khoa hc x hi c ch o theo hng "m", gn vi
thc t cuc sng, pht huy suy ngh c lp ca hc sinh, hn ch yu cu hc
thuc my mc. Bc u t chc cc t nh gi hc sinh trn phm vi quc
gia, tham gia cc k nh gi hc sinh ph thng quc t (PISA). T chc Cuc thi
vn dng kin thc lin mn gii quyt cc tnh hung thc tin dnh cho hc
sinh trung hc; Cuc thi nghin cu khoa hc k thut dnh cho hc sinh trung
hc nhm khuyn khch hc sinh trung hc nghin cu, sng to khoa hc, cng
ngh, k thut v vn dng kin thc hc vo gii quyt nhng vn thc tin
cuc sng; gp phn thc y i mi hnh thc t chc v phng php dy hc;
i mi hnh thc v phng php nh gi kt qu hc tp; pht trin nng lc
hc sinh.
Thc hin Ch th s 33/2006/CTTTg ngy 08/9/2006 v chng tiu cc
v khc phc bnh thnh tch trong gio dc v pht ng cuc vn ng Ni
khng vi tiu cc trong thi c v bnh thnh tch trong gio dc hn ch
c nhiu tiu cc trong thi, kim tra.
1.2. i vi gio vin
ng o gio vin c nhn thc ng n v i mi phng php dy
hc. Nhiu gio vin xc nh r s cn thit v c mong mun thc hin i
mi ng b phng php dy hc v kim tra nh gi.
Mt s gio vin vn dng c cc phng php dy hc, kim tra
nh gi tch cc trong dy hc; k nng s dng thit b dy hc v ng dng
9

cng ngh thng tin truyn thng trong t chc hot ng dy hc c nng
cao; vn dng c qui trnh kim tra, nh gi mi.
1.3. Tng cng c s vt cht v thit b dy hc
C s vt cht phc v i mi phng php dy hc, kim tra nh gi
nhng nm qua c c bit ch trng. Nhiu d n ca B Gio dc v o
to v ang c trin khai thc hin trn phm vi c nc tng bc ci
thin iu kin dy hc v p dng cng ngh thng tin truyn thng cc
trng trung hc, to iu kin thun li cho hot ng i mi phng php dy
hc, kim tra nh gi.
B Gio dc v o to ch trng tng cng hot ng t lm thit b
dy hc ca gio vin v hc sinh, to iu kin thun li cho s ch ng, sng
to ca gio vin v hc sinh trong hot ng dy v hc trng trung hc
c s.
Vi nhng tc ng tch cc t cc cp qun l gio dc, nhn thc v cht
lng hot ng i mi phng php dy hc, kim tra nh gi ca cc trng
trung hc c s c nhng chuyn bin tch cc, gp phn lm cho cht lng
gio dc v dy hc tng bc c ci thin.

2. Nhng mt hn ch ca hot ng i mi phng php dy hc, kim

tra nh gi trng trung hc c s
Bn cnh nhng kt qu bc u t c, vic i mi phng php
dy hc, kim tra nh gi trng trung hc c s vn cn nhiu hn ch cn
phi khc phc. C th l:
Hot ng i mi phng php dy hc trng trung hc c s cha
mang li hiu qu cao. Truyn th tri thc mt chiu vn l phng php dy hc
ch o ca nhiu gio vin. S gio vin thng xuyn ch ng, sng to trong
vic phi hp cc phng php dy hc cng nh s dng cc phng php dy
hc pht huy tnh tch cc, t lc v sng to ca hc sinh cn cha nhiu. Dy
hc vn nng v truyn th kin thc l thuyt. Vic rn luyn k nng sng, k
nng gii quyt cc tnh hung thc tin cho hc sinh thng qua kh nng vn
dng tri thc tng hp cha thc s c quan tm. Vic ng dng cng ngh
thng tin truyn thng, s dng cc phng tin dy hc cha c thc hin
rng ri v hiu qu trong cc trng trung hc c s.
10

 Hot ng kim tra nh gi cha bo m yu cu khch quan, chnh xc,

cng bng; vic kim tra ch yu ch n yu cu ti hin kin thc v nh gi
qua im s dn n tnh trng gio vin v hc sinh duy tr dy hc theo li
"cchp" thun ty, hc sinh hc tp thin v ghi nh, t quan tm vn dng
kin thc. Nhiu gio vin cha vn dng ng quy trnh bin son kim tra
nn cc bi kim tra cn nng tnh ch quan ca ngi dy. Hot ng kim tra
nh gi ngay trong qu trnh t chc hot ng dy hc trn lp cha c quan
tm thc hin mt cch khoa hc v hiu qu. Cc hot ng nh gi nh k,
nh gi din rng quc gia, nh gi quc t c t chc cha tht s ng b
hiu qu.
Thc trng trn y dn n h qu l khng rn luyn c tnh trung thc
trong thi, kim tra; nhiu hc sinh ph thng cn th ng trong vic hc tp; kh
nng sng to v nng lc vn dng tri thc hc gii quyt cc tnh hung
thc tin cuc sng cn hn ch.

3. Mt s nguyn nhn dn n hn ch ca vic i mi phng php

dy hc, kim tra nh gi
Thc trng ni trn xut pht t nhiu nguyn nhn, trong c th ch ra
mt s nguyn nhn c bn sau:
Nhn thc v s cn thit phi i mi phng php dy hc, kim tra
nh gi v thc thc hin i mi ca mt b phn cn b qun l, gio vin
cha cao. Nng lc ca i ng gio vin v vn dng cc phng php dy hc
tch cc, s dng thit b dy hc, ng dng cng ngh thng tin truyn thng
trong dy hc cn hn ch.
L lun v phng php dy hc v kim tra nh gi cha c nghin
cu v vn dng mt cch c h thng; cn tnh trng vn dng l lun mt cch
chp v nn cha to ra s ng b, hiu qu; ngho nn cc hnh thc t chc
hot ng dy hc, gio dc.
Ch ch trng n nh gi cui k m cha ch trng vic nh gi
thng xuyn trong qu trnh dy hc, gio dc.
Nng lc qun l, ch o i mi phng php dy hc, kim tra nh gi
t cc c quan qun l gio dc v hiu trng cc trng trung hc c s cn hn
ch, cha p ng c yu cu. Vic t chc hot ng i mi phng php
11

dy hc, kim tra nh gi cha ng b v cha pht huy c vai tr thc y

ca i mi kim tra nh gi i vi i mi phng php dy hc. C ch,
chnh sch qun l hot ng i mi phng php dy hc, kim tra nh gi
cha khuyn khch c s tch cc i mi phng php dy hc, kim tra nh
gi ca gio vin. y l nguyn nhn quan trng nht lm cho hot ng i mi
phng php dy hc, kim tra nh gi trng trung hc c s cha mang li
hiu qu cao.
Ngun lc phc v cho qu trnh i mi phng php dy hc, kim tra
nh gi trong nh trng nh: c s vt cht, thit b dy hc, h tng cng ngh
thng tin truyn thng va thiu, va cha ng b, lm hn ch vic p dng
cc phng php dy hc, hnh thc kim tra nh gi hin i.
Nhn thc c tm quan trng ca vic tng cng i mi kim tra nh
gi thc y i mi phng php dy hc, B Gio dc v o to c ch
trng tp trung ch o i mi kim tra nh gi, i mi phng php dy hc,
to ra s chuyn bin c bn v t chc hot ng dy hc, gp phn nng cao
cht lng gio dc trong cc trng trung hc; xy dng m hnh trng ph
thng i mi ng b phng php dy hc v kim tra nh gi kt qu
gio dc.
II. I MI CC YU T C BN CA CHNG TRNH GIO DC PH
THNG

1. Mt s quan im ch o i mi gio dc trung hc

Vic i mi gio dc trung hc da trn nhng ng li, quan im ch
o gio dc ca nh nc, l nhng nh hng quan trng v chnh sch v
quan im trong vic pht trin v i mi gio dc trung hc. Vic i mi
phng php dy hc, kim tra nh gi cn ph hp vi nhng nh hng i
mi chung ca chng trnh gio dc trung hc.
Nhng quan im v ng li ch o ca nh nc v i mi gio dc ni
chung v gio dc trung hc ni ring c th hin trong nhiu vn bn, c bit
trong cc vn bn sau y:
1.1. Lut Gio dc s 38/2005/QH11, iu 28 qui nh: "Phng php gio
dc ph thng phi pht huy tnh tch cc, t gic, ch ng, sng to ca hc sinh;
ph hp vi c im ca tng lp hc, mn hc; bi dng phng php t hc,
12

kh nng lm vic theo nhm; rn luyn k nng vn dng kin thc vo thc tin;
tc ng n tnh cm, em li nim vui, hng th hc tp cho hc sinh".
1.2. Bo co chnh tr i hi ng ton quc ln th XI i mi chng
trnh, ni dung, phng php dy v hc, phng php thi, kim tra theo hng
hin i; nng cao cht lng ton din, c bit coi trng gio dc l tng,
gio dc truyn thng lch s cch mng, o c, li sng, nng lc sng to, k
nng thc hnh, tc phong cng nghip, thc trch nhim x hi.
Ngh quyt Hi ngh Trung ng 8 kha XI v i mi cn bn, ton din
gio dc v o to Tip tc i mi mnh m phng php dy v hc theo
hng hin i; pht huy tnh tch cc, ch ng, sng to v vn dng kin thc,
k nng ca ngi hc; khc phc li truyn th p t mt chiu, ghi nh my
mc. Tp trung dy cch hc, cch ngh, khuyn khch t hc, to c s ngi
hc t cp nht v i mi tri thc, k nng, pht trin nng lc. Chuyn t hc
ch yu trn lp sang t chc hnh thc hc tp a dng, ch cc hot ng x
hi, ngoi kha, nghin cu khoa hc. y mnh ng dng cng ngh thng tin
v truyn thng trong dy v hc; i mi cn bn hnh thc v phng php
thi, kim tra v nh gi kt qu gio dc, o to, bo m trung thc, khch
quan Vic thi, kim tra v nh gi kt qu gio dc, o to cn tng bc theo
cc tiu ch tin tin c x hi v cng ng gio dc th gii tin cy v cng
nhn. Phi hp s dng kt qu nh gi trong qu trnh hc vi nh gi cui
k, cui nm hc; nh gi ca ngi dy vi t nh gi ca ngi hc; nh
gi ca nh trng vi nh gi ca gia nh v ca x hi.
1.3. Chin lc pht trin gio dc giai on 2011 2020 ban hnh km theo
Quyt nh 711/QTTg ngy 13/6/2012 ca Th tng Chnh ph ch r: "Tip
tc i mi phng php dy hc v nh gi kt qu hc tp, rn luyn theo
hng pht huy tnh tch cc, t gic, ch ng, sng to v nng lc t hc ca
ngi hc"; "i mi k thi tt nghip trung hc ph thng, k thi tuyn sinh i
hc, cao ng theo hng m bo thit thc, hiu qu, khch quan v cng bng;
kt hp kt qu kim tra nh gi trong qu trnh gio dc vi kt qu thi".
Ngh quyt Hi ngh Trung ng 8 kha XI v i mi cn bn, ton din
gio dc v o to xc nh Tip tc i mi mnh m v ng b cc yu t c
bn ca gio dc, o to theo hng coi trng pht trin phm cht, nng lc
ca ngi hc; Tp trung pht trin tr tu, th cht, hnh thnh phm cht,
13

nng lc cng dn, pht hin v bi dng nng khiu, nh hng ngh nghip
cho hc sinh. Nng cao cht lng gio dc ton din, ch trng gio dc l
tng, truyn thng, o c, li sng, ngoi ng, tin hc, nng lc v k nng
thc hnh, vn dng kin thc vo thc tin. Pht trin kh nng sng to, t hc,
khuyn khch hc tp sut i. Theo tinh thn , cc yu t ca qu trnh gio
dc trong nh trng trung hc cn c tip cn theo hng i mi.
Ngh quyt s 44/NQCP, ngy 09/6/2014 Ban hnh Chng trnh hnh ng
ca Chnh ph thc hin Ngh quyt s 29NQ/TW ngy 04 thng 11 nm 2013
Hi ngh ln th tm Ban Chp hnh Trung ng kha XI v i mi cn bn,
ton din gio dc v o to, p ng yu cu cng nghip ha, hin i ha
trong iu kin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha v hi nhp quc
t xc nh i mi hnh thc, phng php thi, kim tra v nh gi kt qu
gio dc theo hng nh gi nng lc ca ngi hc; kt hp nh gi c qu
trnh vi nh gi cui k hc, cui nm hc theo m hnh ca cc nc c nn
gio dc pht trin...
Nhng quan im, nh hng nu trn to tin , c s v mi trng php
l thun li cho vic i mi gio dc ph thng ni chung, i mi ng b
phng php dy hc, kin tra nh gi theo nh hng nng lc ngi hc.
2. Nhng nh hng i mi chng trnh gio dc ph thng

2.1. Chuyn t chng trnh nh hng ni dung dy hc sang chng

trnh nh hng nng lc
2.1.1. Chng trnh gio dc nh hng ni dung dy hc
Chng trnh dy hc truyn thng c th gi l chng trnh gio dc nh
hng ni dung dy hc hay nh hng u vo (iu khin u vo). c
im c bn ca chng trnh gio dc nh hng ni dung l ch trng vic
truyn th h thng tri thc khoa hc theo cc mn hc c quy nh trong
chng trnh dy hc. Nhng ni dung ca cc mn hc ny da trn cc khoa
hc chuyn ngnh tng ng. Ngi ta ch trng vic trang b cho ngi hc h
thng tri thc khoa hc khch quan v nhiu lnh vc khc nhau.
Tuy nhin chng trnh gio dc nh hng ni dung cha ch trng y
n ch th ngi hc cng nh n kh nng ng dng tri thc hc trong
nhng tnh hung thc tin. Mc tiu dy hc trong chng trnh nh hng ni
14

dung c a ra mt cch chung chung, khng chi tit v khng nht thit phi
quan st, nh gi c mt cch c th nn khng m bo r rng v vic t
c cht lng dy hc theo mc tiu ra. Vic qun l cht lng gio dc
y tp trung vo iu khin u vo l ni dung dy hc.
u im ca chng trnh dy hc nh hng ni dung l vic truyn th
cho ngi hc mt h thng tri thc khoa hc v h thng. Tuy nhin ngy nay
chng trnh dy hc nh hng ni dung khng cn thch hp, trong c
nhng nguyn nhn sau:
Ngy nay, tri thc thay i v b lc hu nhanh chng, vic quy nh cng
nhc nhng ni dung chi tit trong chng trnh dy hc dn n tnh trng ni
dung chng trnh dy hc nhanh b lc hu so vi tri thc hin i. Do vic
rn luyn phng php hc tp ngy cng c ngha quan trng trong vic chun
b cho con ngi c kh nng hc tp sut i.
Chng trnh dy hc nh hng ni dung dn n xu hng vic kim tra
nh gi ch yu da trn vic kim tra kh nng ti hin tri thc m khng nh
hng vo kh nng vn dng tri thc trong nhng tnh hung thc tin.
Do phng php dy hc mang tnh th ng v t ch n kh nng ng
dng nn sn phm gio dc l nhng con ngi mang tnh th ng, hn ch kh
nng sng to v nng ng. Do chng trnh gio dc ny khng p ng
c yu cu ngy cng cao ca x hi v th trng lao ng i vi ngi lao
ng v nng lc hnh ng, kh nng sng to v tnh nng ng.
2.1.2. Chng trnh gio dc nh hng nng lc
Chng trnh gio dc nh hng nng lc (nh hng pht trin nng lc)
nay cn gi l dy hc nh hng kt qu u ra c bn n nhiu t nhng
nm 90 ca th k 20 v ngy nay tr thnh xu hng gio dc quc t. Gio
dc nh hng nng lc nhm mc tiu pht trin nng lc ngi hc.
Gio dc nh hng nng nhm m bo cht lng u ra ca vic dy
hc, thc hin mc tiu pht trin ton din cc phm cht nhn cch, ch trng
nng lc vn dng tri thc trong nhng tnh hung thc tin nhm chun b cho
con ngi nng lc gii quyt cc tnh hung ca cuc sng v ngh nghip.
Chng trnh ny nhn mnh vai tr ca ngi hc vi t cch ch th ca qu
trnh nhn thc.

15

Khc vi chng trnh nh hng ni dung, chng trnh dy hc nh

hng nng lc tp trung vo vic m t cht lng u ra, c th coi l sn
phm cui cng ca qu trnh dy hc. Vic qun l cht lng dy hc chuyn
t vic iu khin u vo sang iu khin u ra, tc l kt qu hc tp ca
hc sinh.
Chng trnh dy hc nh hng nng lc khng quy nh nhng ni dung
dy hc chi tit m quy nh nhng kt qu u ra mong mun ca qu trnh gio
dc, trn c s a ra nhng hng dn chung v vic la chn ni dung,
phng php, t chc v nh gi kt qu dy hc nhm m bo thc hin c
mc tiu dy hc tc l t c kt qu u ra mong mun. Trong chng trnh
nh hng nng lc, mc tiu hc tp, tc l kt qu hc tp mong mun thng
c m t thng qua h thng cc nng lc (Competency). Kt qu hc tp mong
mun c m t chi tit v c th quan st, nh gi c. Hc sinh cn t
c nhng kt qu yu cu quy nh trong chng trnh. Vic a ra cc
chun o to cng l nhm m bo qun l cht lng gio dc theo nh hng
kt qu u ra.
u im ca chng trnh gio dc nh hng nng lc l to iu kin
qun l cht lng theo kt qu u ra quy nh, nhn mnh nng lc vn dng
ca hc sinh. Tuy nhin nu vn dng mt cch thin lch, khng ch y
n ni dung dy hc th c th dn n cc l hng tri thc c bn v tnh h
thng ca tri thc. Ngoi ra cht lng gio dc khng ch th hin kt qu u
ra m cn ph thuc qu trnh thc hin.
Trong chng trnh dy hc nh hng pht trin nng lc, khi nim nng
lc c s dng nh sau:
Nng lc lin quan n bnh din mc tiu ca dy hc: mc tiu dy hc
c m t thng qua cc nng lc cn hnh thnh;
Trong cc mn hc, nhng ni dung v hot ng c bn c lin kt vi
nhau nhm hnh thnh cc nng lc;
Nng lc l s kt ni tri thc, hiu bit, kh nng, mong mun...;
Mc tiu hnh thnh nng lc nh hng cho vic la chn, nh gi mc
quan trng v cu trc ha cc ni dung v hot ng v hnh ng dy hc v
mt phng php;

16

 Nng lc m t vic gii quyt nhng i hi v ni dung trong cc tnh

hung: v d nh c mt vn bn c th... Nm vng v vn dng c cc php
tnh c bn...;
Cc nng lc chung cng vi cc nng lc chuyn mn to thnh nn tng
chung cho cng vic gio dc v dy hc;
Mc i vi s pht trin nng lc c th c xc nh trong cc
chun: n mt thi im nht nh no , hc sinh c th/phi t c
nhng g?
Sau y l bng so snh mt s c trng c bn ca chng trnh nh
hng ni dung v chng trnh nh hng nng lc:

Mc tiu
gio dc

Ni dung
gio dc

Phng
php
dy hc

Chng trnh
nh
hng ni dung

Chng trnh
nh hng nng lc

Mc tiu dy hc c m t
khng chi tit v khng nht
thit phi quan st, nh gi
c

Kt qu hc tp cn t c m t chi tit v
c th quan st, nh gi c; th hin c
mc tin b ca hc sinhmt cch lin tc

Vic la chn ni dung da

vo cc khoa hc chuyn mn,
khng gn vi cc tnh hung
thc tin. Ni dung c quy
nh chi tit trong chng
trnh.

La chn nhng ni dung nhm t c kt

qu u ra quy nh, gn vi cc tnh
hung thc tin. Chng trnh ch quy nh
nhng ni dung chnh, khng quy nh chi tit.

Gio vin l ngi truyn th

tri thc, l trung tm ca qu
trnh dy hc. Hc sinh tip thu
th ng nhng tri thc c
quy nh sn.

Gio vin ch yu l ngi t chc, h tr

hc sinh t lc v tch cc lnh hi tri thc.
Ch trng s pht trin kh nng gii quyt
vn , kh nng giao tip,;
Ch trng s dng cc quan im, phng
php v k thut dy hc tch cc; cc phng
php dy hc th nghim, thc hnh

Hnh thc
dy hc

Ch yu dy hc l thuyt trn
lp hc

T chc hnh thc hc tp a dng; ch cc

hot ng x hi, ngoi kha, nghin cu
khoa hc, tri nghim sng to; y mnh ng
dng cng ngh thng tin v truyn thng
trong dy v hc

nh
gi
kt qu hc
tp ca hc
sinh

Tiu ch nh gi c xy
dng ch yu da trn s ghi
nh v ti hin ni dung
hc.

Tiu ch nh gi da vo nng lc u ra, c

tnh n s tin b trong qu trnh hc tp,
ch trng kh nng vn dng trong cc tnh
hung thc tin.

17

 hnh thnh v pht trin nng lc cn xc nh cc thnh phn v cu trc

ca chng. C nhiu loi nng lc khc nhau. Vic m t cu trc v cc thnh
phn nng lc cng khc nhau. Cu trc chung ca nng lc hnh ng c m
t l s kt hp ca 4 nng lc thnh phn: Nng lc chuyn mn, nng lc
phng php, nng lc x hi, nng lc c th.
(i) Nng lc chuyn mn (Professional competency): L kh nng thc hin
cc nhim v chuyn mn cng nh kh nng nh gi kt qu chuyn mn mt
cch c lp, c phng php v chnh xc v mt chuyn mn. N c tip
nhn qua vic hc ni dung chuyn mn v ch yu gn vi kh nng nhn thc
v tm l vn ng.
(ii) Nng lc phng php (Methodical competency): L kh nng i vi
nhng hnh ng c k hoch, nh hng mc ch trong vic gii quyt cc
nhim v v vn . Nng lc phng php bao gm nng lc phng php
chung v phng php chuyn mn. Trung tm ca phng php nhn thc l
nhng kh nng tip nhn, x l, nh gi, truyn th v trnh by tri thc. N
c tip nhn qua vic hc phng php lun gii quyt vn .
(iii) Nng lc x hi (Social competency): L kh nng t c mc ch
trong nhng tnh hung giao tip ng x x hi cng nh trong nhng nhim v
khc nhau trong s phi hp cht ch vi nhng thnh vin khc. N c tip
nhn qua vic hc giao tip.
(iv) Nng lc c th (Induvidual competency): L kh nng xc nh, nh
gi c nhng c hi pht trin cng nh nhng gii hn ca c nhn, pht trin
nng khiu, xy dng v thc hin k hoch pht trin c nhn, nhng quan im,
chun gi tr o c v ng c chi phi cc thi v hnh vi ng x. N c
tip nhn qua vic hc cm xc o c v lin quan n t duy v hnh ng
t chu trch nhim.
M hnh cu trc nng lc trn y c th c th ho trong tng lnh vc
chuyn mn, ngh nghip khc nhau. Mt khc, trong mi lnh vc ngh nghip
ngi ta cng m t cc loi nng lc khc nhau. V d nng lc ca GV bao gm
nhng nhm c bn sau: Nng lc dy hc, nng lc gio dc, nng lc chn
on v t vn, nng lc pht trin ngh nghip v pht trin trng hc.

18

M hnh bn thnh phn nng lc trn ph hp vi bn tr ct gio dc theo

UNESCO:
Cc thnh phn nng lc

Cc tr ct gio dc ca UNESO

Nng lc chuyn mn

Hc bit

Nng lc phng php

Hc lm

Nng lc x hi

Hc cng chung sng

Nng lc c th

Hc t khng nh

T cu trc ca khi nim nng lc cho thy gio dc nh hng pht trin
nng lc khng ch nhm mc tiu pht trin nng lc chuyn mn bao gm tri
thc, k nng chuyn mn m cn pht trin nng lc phng php, nng lc x
hi v nng lc c th. Nhng nng lc ny khng tch ri nhau m c mi quan
h cht ch. Nng lc hnh ng c hnh thnh trn c s c s kt hp cc
nng lc ny.
Ni dung dy hc theo quan im pht trin nng lc khng ch gii hn
trong tri thc v k nng chuyn mn m gm nhng nhm ni dung nhm pht
trin cc lnh vc nng lc:
Hc ni dung
chuyn mn

Hc phng php
chin lc

Cc tri thc
chuyn mn (cc
khi nim, phm
tr, quy lut, mi
quan h)
Cc k
chuyn mn

nng

ng dng, nh
gi chuyn mn

Nng lc
chuyn mn

Hc giao tipX hi

Hc t tri nghim
nh gi

Lp k hoch hc
tp, k hoch lm vic

Lm
nhm

trong

T nh gi im
mnh, im yu

Cc phng php
nhn thc chung: Thu
thp, x l, nh gi,
trnh by thng tin

To iu kin cho
s hiu bit v
phng din x hi,

XD k hoch pht
trin c nhn

vic

Cc phng php
chuyn mn

Hc cch ng x,
tinh thn trch nhim,
kh nng gii quyt
xung t

Nng lc
phng php

Nng lc
x hi

nh gi, hnh
thnh cc chun mc
gi tr, o c v vn
ho, lng t trng

Nng lc
nhn cch

19

2.2. nh hng chun u ra v phm cht v nng lc ca chng trnh gio

dc cp trung hc c s
Qua nghin cu, tham kho kinh nghim cc nc pht trin, i chiu vi
yu cu v iu kin gio dc trong nc nhng nm sp ti, cc nh khoa hc
gio dc Vit Nam xut nh hng chun u ra v phm cht v nng lc
ca chng trnh gio dc trung hc c s nhng nm sp ti nh sau:
2.2.1. V phm cht
Cc phm cht

Biu hin

1. Yu gia nh,
qu hng,
t
nc

a) Yu mn, quan tm, gip cc thnh vin gia nh; t ho v cc

truyn thng tt p ca gia nh, dng h; c thc tm hiu v thc
hin trch nhim ca thnh vin trong gia nh.
b) Tn trng, gi gn v nhc nh cc bn cng gi gn di sn vn ha
ca qu hng, t nc.
c) Tin yu t nc Vit Nam; c thc tm hiu cc truyn thng tt
p ca dn tc Vit Nam.

2. Nhn i, khoan
dung

a) Yu thng con ngi; sn sng gip mi ngi v tham gia cc

hot ng x hi v con ngi.
b) Tn trng s khc bit ca mi ngi; nh gi c tnh cch c
o ca mi ngi trong gia nh mnh; gip bn b nhn ra v sa
cha li lm.
c) Sn sng tham gia ngn chn cc hnh vi bo lc hc ng; khng
dung tng cc hnh vi bo lc.
d) Tn trng cc dn tc, cc quc gia v cc nn vn ha trn th gii.

3. Trung thc, t
trng, ch cng v
t

a) Trung thc trong hc tp v trong cuc sng; nhn xt c tnh trung

thc trong cc hnh vi ca bn thn v ngi khc; ph phn, ln n cc
hnh vi thiu trung thc trong hc tp, trong cuc sng.
b) T trng trong giao tip, np sng, quan h vi mi ngi v trong
thc hin nhim v ca bn thn; ph phn nhng hnh vi thiu t trng.
c) C thc gii quyt cng vic theo l phi, xut pht t li ch chung
v t li ch chung ln trn li ch c nhn; ph phn nhng hnh ng
v li c nhn, thiu cng bng trong gii quyt cng vic.

4. T lp, t tin, t
ch v c tinh thn
vt kh

a) T gii quyt, t lm nhng cng vic hng ngy ca bn thn trong

hc tp, lao ng v sinh hot; ch ng, tch cc hc hi bn b v
nhng ngi xung quanh v li sng t lp; ph phn nhng hnh vi
sng da dm, li.
b) Tin bn thn mnh, khng dao ng; tham gia gip nhng bn b
cn thiu t tin; ph phn cc hnh ng a dua, dao ng.

20

c) Lm ch c bn thn trong hc tp, trong sinh hot; c thc rn

luyn tnh t ch; ph phn nhng hnh vi trn trnh trch nhim, li
cho ngi khc.
d) Xc nh c thun li, kh khn trong hc tp, trong cuc sng ca
bn thn; bit lp v thc hin k hoch vt qua kh khn ca chnh
mnh cng nh khi gip bn b; ph phn nhng hnh vi ngi kh,
thiu ch vn ln.
5. C trch nhim
vi bn thn, cng
ng, t nc,
nhn loi v mi
trng t nhin

a) T i chiu bn thn vi cc gi tr o c x hi; c thc t hon

thin bn thn.
b) C thi quen xy dng v thc hin k hoch hc tp; hnh thnh
thc la chn ngh nghip tng lai cho bn thn.
c) C thi quen t lp, t chm sc, rn luyn thn th.
d) Sn sng tham gia cc hot ng tp th, hot ng x hi; sng
nhn ngha, ha nhp, hp tc vi mi ngi xung quanh.
e) Quan tm n nhng s kin chnh tr, thi s ni bt a phng
v trong nc; sn sng tham gia cc hot ng ph hp vi kh nng
gp phn xy dng qu hng, t nc.
g) C thc tm hiu trch nhim ca hc sinh trong tham gia gii quyt
nhng vn cp thit ca nhn loi; sn sng tham gia cc hot ng
ph hp vi kh nng ca bn thn gp phn gii quyt mt s vn
cp thit ca nhn loi.
h) Sng ha hp vi thin nhin, th hin tnh yu i vi thin nhin; c
thc tm hiu v sn sng tham gia cc hot ng tuyn truyn, chm
sc, bo v thin nhin; ln n nhng hnh vi ph hoi thin nhin

6. Thc hin ngha

v o c tn
trng, chp hnh
k lut, php lut

a) Coi trng v thc hin ngha v o c trong hc tp v trong cuc

sng; phn bit c hnh vi vi phm o c v hnh vi tri vi quy
nh ca k lut, php lut.
b) Tm hiu v chp hnh nhng quy nh chung ca cng ng; ph
phn nhng hnh vi vi phm k lut.
c) Tn trng php lut v c thc x s theo quy nh ca php lut;
ph phn nhng hnh vi tri quy nh ca php lut.

2.2.2. V cc nng lc chung

Cc nng
lc chung
1. Nng lc
hc

Biu hin
t

a) Xc nh c nhim v hc tp mt cch t gic, ch ng; t t

c mc tiu hc tp i hi s n lc phn u thc hin.
b) Lp v thc hin k hoch hc tp nghim tc, n np; thc hin cc
cch hc: Hnh thnh cch ghi nh ca bn thn; phn tch nhim v hc
tp la chn c cc ngun ti liu c ph hp: cc mc, cc
on bi sch gio khoa, sch tham kho, internet; lu gi thng tin c

21

chn lc bng ghi tm tt vi cng chi tit, bng bn khi nim,

bng, cc t kha; ghi ch bi ging ca gio vin theo cc chnh; tra
cu ti liu th vin nh trng theo yu cu ca nhim v hc tp.
c) Nhn ra v iu chnh nhng sai st, hn ch ca bn thn khi thc
hin cc nhim v hc tp thng qua li gp ca gio vin, bn b; ch
ng tm kim s h tr ca ngi khc khi gp kh khn trong hc tp.
2. Nng lc gii
quyt vn

a) Phn tch c tnh hung trong hc tp; pht hin v nu c tnh

hung c vn trong hc tp.
b) Xc nh c v bit tm hiu cc thng tin lin quan n vn ;
xut c gii php gii quyt vn .
c) Thc hin gii php gii quyt vn v nhn ra s ph hp hay
khng ph hp ca gii php thc hin.

3. Nng lc sng
to

a) t cu hi khc nhau v mt s vt, hin tng; xc nh v lm r

thng tin, tng mi; phn tch, tm tt nhng thng tin lin quan t
nhiu ngun khc nhau.
b) Hnh thnh tng da trn cc ngun thng tin cho; xut gii
php ci tin hay thay th cc gii php khng cn ph hp; so snh v
bnh lun c v cc gii php xut.
c) Suy ngh v khi qut ho thnh tin trnh khi thc hin mt cng vic
no ; tn trng cc quan im tri chiu; p dng iu bit vo tnh
hung tng t vi nhng iu chnh hp l.
d) Hng th, t do trong suy ngh; ch ng nu kin; khng qu lo
lng v tnh ng sai ca kin xut; pht hin yu t mi, tch cc
trong nhng kin khc.

4. Nng
qun l

lc

a) Nhn ra c cc yu t tc ng n hnh ng ca bn thn trong

hc tp v trong giao tip hng ngy; kim ch c cm xc ca bn
thn trong cc tnh hung ngoi mun.
b) thc c quyn li v ngha v ca mnh; xy dng v thc hin
c k hoch nhm t c mc ch; nhn ra v c ng x ph hp
vi nhng tnh hung khng an ton.
c) T nh gi, t iu chnh nhng hnh ng cha hp l ca bn thn
trong hc tp v trong cuc sng hng ngy.
d) nh gi c hnh th ca bn thn so vi chun v chiu cao, cn
nng; nhn ra c nhng du hiu thay i ca bn thn trong giai
on dy th; c thc n ung, rn luyn v ngh ngi ph hp nng
cao sc kho; nhn ra v kim sot c nhng yu t nh hng xu
ti sc kho v tinh thn trong mi trng sng v hc tp.

5. Nng lc giao
tip

a) Bc u bit t ra mc ch giao tip v hiu c vai tr quan

trng ca vic t mc tiu trc khi giao tip;
b) Khim tn, lng nghe tch cc trong giao tip; nhn ra c bi cnh
giao tip, c im, thi ca i tng giao tip;

22

c) Din t tng mt cch t tin; th hin c biu cm ph hp vi

i tng v bi cnh giao tip.
6. Nng lc
tc

hp

a) Ch ng xut mc ch hp tc khi c giao cc nhim v; xc

nh c loi cng vic no c th hon thnh tt nht bng hp tc
theo nhm vi quy m ph hp.
b) Bit trch nhim, vai tr ca mnh trong nhm ng vi cng vic c
th; phn tch nhim v ca c nhm nu c cc hot ng phi
thc hin, trong t nh gi c hot ng mnh c th m nhim
tt nht t xut cho nhm phn cng.
c) Nhn bit c c im, kh nng ca tng thnh vin cng nh kt
qu lm vic nhm; d kin phn cng tng thnh vin trong nhm cc
cng vic ph hp.
d) Ch ng v gng mu hon thnh phn vic c giao, gp iu
chnh thc y hot ng chung; chia s, khim tn hc hi cc thnh
vin trong nhm.
e) Bit da vo mc ch t ra tng kt hot ng chung ca nhm;
nu mt c, mt thiu st ca c nhn v ca c nhm.

7. Nng lc s
dng cng ngh
thng tin v truyn
thng (ICT)

a) S dng ng cch cc thit b ICT thc hin cc nhim v c th;

nhn bit cc thnh phn ca h thng ICT c bn; s dng c cc
phn mm h tr hc tp thuc cc lnh vc khc nhau; t chc v lu
tr d liu vo cc b nh khc nhau, ti thit b v trn mng.
b) Xc nh c thng tin cn thit thc hin nhim v hc tp; tm
kim c thng tin vi cc chc nng tm kim n gin v t chc
thng tin ph hp; nh gi s ph hp ca thng tin, d liu tm thy
vi nhim v t ra; xc lp mi lin h gia kin thc bit vi thng
tin mi thu thp c v dng thng tin gii quyt cc nhim v
hc tp v trong cuc sng.

8. Nng lc s
dng ngn ng

a) Nghe hiu ni dung chnh hay ni dung chi tit cc bi i thoi,

chuyn k, li gii thch, cuc tho lun; ni chnh xc, ng ng iu v
nhp iu, trnh by c ni dung ch thuc chng tnh hc tp;
c hiu ni dung chnh hay ni dung chi tit cc vn bn, ti liu ngn;
vit ng cc dng vn bn v nhng ch quen thuc hoc c nhn
a thch; vit tm tt ni dung chnh ca bi vn, cu chuyn ngn.
b) Pht m ng nhp iu v ng iu; hiu t vng thng dng c
th hin trong hai lnh vc khu ng v bt ng, thng qua cc ng cnh
c ngha; phn tch c cu trc v ngha giao tip ca cc loi cu
trn thut, cu hi, cu mnh lnh, cu cm thn, cu khng nh, cu
ph nh, cu n, cu ghp, cu phc, cu iu kin.
c) t nng lc bc 2 v 1 ngoi ng

9. Nng lc
ton

tnh

a) S dng c cc php tnh (cng, tr, nhn, chia, lu tha, khai cn)
trong hc tp v trong cuc sng; hiu v c th s dng cc kin thc,
k nng v o lng, c tnh trong cc tnh hung quen thuc.

23

b) S dng c cc thut ng, k hiu ton hc, tnh cht cc s v ca

cc hnh hnh hc; s dng c thng k ton hc trong hc tp v
trong mt s tnh hung n gin hng ngy; hnh dung v c th v
phc hnh dng cc i tng, trong mi trng xung quanh, nu c
tnh cht c bn ca chng.
c) Hiu v biu din c mi quan h ton hc gia cc yu t trong
cc tnh hung hc tp v trong i sng; bc u vn dng c cc
bi ton ti u trong hc tp v trong cuc sng; bit s dng mt s yu
t ca lgic hnh thc lp lun v din t tng.
d) S dng c cc dng c o, v, tnh; s dng c my tnh cm
tay trong hc tp cng nh trong cuc sng hng ngy; bc u s
dng my vi tnh tnh ton trong hc tp.

T cc phm cht v nng lc chung, mi mn hc xc nh nhng phm

cht, v nng lc c bit v nhng yu cu t ra cho tng mn hc, tng hot
ng gio dc.

4. Mi quan h gia nng lc vi kin thc, k nng, thi

Mt nng lc l t hp o lng c cc kin thc, k nng v thi m
mt ngi cn vn dng thc hin mt nhim v trong mt bi cnh thc v c
nhiu bin ng. thc hin mt nhim v, mt cng vic c th i hi nhiu
nng lc khc nhau. V nng lc c th hin thng qua vic thc hin nhim v
nn ngi hc cn chuyn ha nhng kin thc, k nng, thi c c vo gii
quyt nhng tnh hung mi v xy ra trong mi trng mi. C th hnh dung
quan h gia nng lc vi kin thc, k nng, thi qua cng thc sau:
KIN THC + K NNG + THI
============================= = NNG LC
BI CNH THC
Nh vy, c th ni kin thc l c s hnh thnh nng lc, l ngun lc
ngi hc tm c cc gii php ti u thc hin nhim v hoc c cch
ng x ph hp trong bi cnh phc tp. Kh nng p ng ph hp vi bi cnh
thc l c trng quan trong ca nng lc, tuy nhin, kh nng c c li da
trn s ng ha v s dng c cn nhc nhng kin thc, k nng cn thit trong
tng hon cnh c th,
Nhng kin thc l c s hnh thnh v rn luyn nng lc l nhng kin
thc m ngi hc phi nng ng, t kin to, huy ng c. Vic hnh thnh
24

v rn luyn nng lc c din ra theo hnh xoy trn c, trong cc nng lc

c trc c s dng kin to kin thc mi; v n lt mnh, kin thc mi
li t c s hnh thnh nhng nng lc mi.
K nng theo ngha hp l nhng thao tc, nhng cch thc thc hnh, vn
dng kin thc, kinh nghim c thc hin mt hot ng no trong mt
mi trng quen thuc. K nng hiu theo ngha rng, bao hm nhng kin thc,
nhng hiu bit v tri nghim, gip c nhn c th thch ng khi hon cnh
thay i.
Kin thc, k nng l c s cn thit hnh thnh nng lc trong mt lnh
vc hot ng no . Khng th c nng lc v ton nu khng c kin thc v
c thc hnh, luyn tp trong nhng dng bi ton khc nhau. Tuy nhin, nu
ch c kin thc, k nng trong mt lnh vc no th cha chc c coi l
c nng lc, m cn cn n vic s dng hiu qu cc ngun kin thc, k nng
cng vi thi , gi tr, trch nhim bn than thc hin thnh cng cc nhim
v v gii quyt cc vn pht sinh trong thc tin khi iu kin v bi cnh
thay i.
III. I MI PHNG PHP DY HC TRNG TRUNG HC

1. i mi phng php dy hc nhm ch trng pht trin nng lc ca

hc sinh
Phng php dy hc theo quan im pht trin nng lc khng ch ch
tch cc ho hc sinh v hot ng tr tu m cn ch rn luyn nng lc gii
quyt vn gn vi nhng tnh hung ca cuc sng v ngh nghip, ng thi
gn hot ng tr tu vi hot ng thc hnh, thc tin. Tng cng vic hc tp
trong nhm, i mi quan h gio vin hc sinh theo hng cng tc c ngha
quan trng nhm pht trin nng lc x hi. Bn cnh vic hc tp nhng tri thc
v k nng ring l ca cc mn hc chuyn mn cn b sung cc ch hc tp
phc hp nhm pht trin nng lc gii quyt cc vn phc hp.
Nhng nh hng chung, tng qut v i mi phng php dy hc cc
mn hc thuc chng trnh gio dc nh hng pht trin nng lc l:
Phi pht huy tnh tch cc, t gic, ch ng ca ngi hc, hnh thnh v
pht trin nng lc t hc (s dng sch gio khoa, nghe, ghi chp, tm kim

25

thng tin,...), trn c s trau di cc phm cht linh hot, c lp, sng to ca
t duy.
C th chn la mt cch linh hot cc phng php chung v phng
php c th ca mn hc thc hin. Tuy nhin d s dng bt k phng
php no cng phi m bo c nguyn tc Hc sinh t mnh hon thnh
nhim v nhn thc vi s t chc, hng dn ca gio vin.
Vic s dng phng php dy hc gn cht vi cc hnh thc t chc dy
hc. Tu theo mc tiu, ni dung, i tng v iu kin c th m c nhng hnh
thc t chc thch hp nh hc c nhn, hc nhm; hc trong lp, hc ngoi
lp... Cn chun b tt v phng php i vi cc gi thc hnh m bo yu
cu rn luyn k nng thc hnh, vn dng kin thc vo thc tin, nng cao hng
th cho ngi hc.
Cn s dng v hiu qu cc thit b dy hc mn hc ti thiu qui
nh. C th s dng cc dng dy hc t lm nu xt thy cn thit vi ni
dung hc v ph hp vi i tng hc sinh. Tch cc vn dng cng ngh thng
tin trong dy hc.
Vic i mi phng php dy hc ca gio vin c th hin qua bn c
trng c bn sau:
(i) Dy hc thng qua t chc lin tip cc hot ng hc tp, t gip hc
sinh t khm ph nhng iu cha bit ch khng phi th ng tip thu nhng tri
thc c sp t sn. Theo tinh thn ny, gio vin l ngi t chc v ch o
hc sinh tin hnh cc hot ng hc tp nh nh li kin thc c, pht hin kin
thc mi, vn dng sng to kin thc bit vo cc tnh hung hc tp hoc
tnh hung thc tin,...
(ii) Ch trng rn luyn cho hc sinh nhng tri thc phng php h bit
cch c sch gio khoa v cc ti liu hc tp, bit cch t tm li nhng kin
thc c, bit cch suy lun tm ti v pht hin kin thc mi,... Cc tri thc
phng php thng l nhng quy tc, quy trnh, phng thc hnh ng, tuy
nhin cng cn coi trng c cc phng php c tnh cht d on, gi nh (v
d: cc bc cn bng phng trnh phn ng ha hc, phng php gii bi tp
ton hc,...). Cn rn luyn cho hc sinh cc thao tc t duy nh phn tch, tng
hp, c bit ho, khi qut ho, tng t, quy l v quen dn hnh thnh v
pht trin tim nng sng to ca h.
26

(iii) Tng cng phi hp hc tp c th vi hc tp hp tc theo phng

chm to iu kin cho hc sinh ngh nhiu hn, lm nhiu hn v tho lun
nhiu hn. iu c ngha, mi hc sinh va c gng t lc mt cch c lp,
va hp tc cht ch vi nhau trong qu trnh tip cn, pht hin v tm ti kin
thc mi. Lp hc tr thnh mi trng giao tip thy tr v tr tr nhm vn
dng s hiu bit v kinh nghim ca tng c nhn, ca tp th trong gii quyt
cc nhim v hc tp chung.
(iv) Ch trng nh gi kt qu hc tp theo mc tiu bi hc trong sut tin
trnh dy hc thng qua h thng cu hi, bi tp (nh gi lp hc). Ch trng
pht trin k nng t nh gi v nh gi ln nhau ca hc sinh vi nhiu hnh
thc nh theo li gii/p n mu, theo hng dn, hoc t xc nh tiu ch c
th ph phn, tm c nguyn nhn v nu cch sa cha cc sai st.

2. Mt s bin php i mi phng php dy hc

2.1. Ci tin cc phng php dy hc truyn thng
Cc phng php dy hc truyn thng nh thuyt trnh, m thoi, luyn tp
lun l nhng phng php quan trng trong dy hc. i mi phng php dy
hc khng c ngha l loi b cc phng php dy hc truyn thng quen thuc
m cn bt u bng vic ci tin nng cao hiu qu v hn ch nhc im
ca chng. nng cao hiu qu ca cc phng php dy hc ny ngi gio
vin trc ht cn nm vng nhng yu cu v s dung thnh tho cc k thut
ca chng trong vic chun b cng nh tin hnh bi ln lp, chng hn nh k
thut m bi, k thut trnh by, gii thch trong khi thuyt trnh, k thut t cc
cu hi v x l cc cu tr li trong m thoi, hay k thut lm mu trong luyn
tp. Tuy nhin, cc phng php dy hc truyn thng c nhng hn ch tt yu,
v th bn cnh cc phng php dy hc truyn thng cn kt hp s dng cc
phng php dy hc mi, c bit l nhng phng php v k thut dy hc
pht huy tnh tch cc v sng to ca hc sinh. Chng hn c th tng cng tnh
tch cc nhn thc ca hc sinh trong thuyt trnh, m thoi theo quan im dy
hc gii quyt vn .
2.2. Kt hp a dng cc phng php dy hc
Khng c mt phng php dy hc ton nng ph hp vi mi mc tiu v
ni dung dy hc. Mi phng php v hnh thc dy hc c nhng u, nhc
27

im v gii hn s dng ring. V vy vic phi hp a dng cc phng php v

hnh thc dy hc trong ton b qu trnh dy hc l phng hng quan trng
pht huy tnh tch cc v nng cao cht lng dy hc. Dy hc ton lp, dy hc
nhm, nhm i v dy hc c th l nhng hnh thc x hi ca dy hc cn kt
hp vi nhau, mi mt hnh thc c nhng chc nng ring. Tnh trng c tn
ca dy hc ton lp v s lm dng phng php thuyt trnh cn c khc
phc, c bit thng qua lm vic nhm.
Trong thc tin dy hc trng trung hc hin nay, nhiu gio vin ci
tin bi ln lp theo hng kt hp thuyt trnh ca gio vin vi hnh thc lm
vic nhm, gp phn tch cc ho hot ng nhn thc ca hc sinh. Tuy nhin
hnh thc lm vic nhm rt a dng, khng ch gii hn vic gii quyt cc
nhim v hc tp nh xen k trong bi thuyt trnh, m cn c nhng hnh thc
lm vic nhm gii quyt nhng nhim v phc hp, c th chim mt hoc nhiu
tit hc, s dng nhng phng php chuyn bit nh phng php ng vai,
nghin cu trng hp, d n. Mt khc, vic b sung dy hc ton lp bng lm
vic nhm xen k trong mt tit hc mi ch cho thy r vic tch cc ho bn
ngoi ca hc sinh. Mun m bo vic tch cc ho bn trong cn ch n
mt bn trong ca phng php dy hc, vn dng dy hc gii quyt vn v
cc phng php dy hc tch cc khc.
2.3. Vn dng dy hc gii quyt vn
Dy hc gii quyt vn (dy hc nu vn , dy hc nhn bit v gii
quyt vn ) l quan im dy hc nhm pht trin nng lc t duy, kh nng
nhn bit v gii quyt vn . Hc c t trong mt tnh hung c vn ,
l tnh hung cha ng mu thun nhn thc, thng qua vic gii quyt vn ,
gip hc sinh lnh hi tri thc, k nng v phng php nhn thc. Dy hc gii
quyt vn l con ng c bn pht huy tnh tch cc nhn thc ca hc
sinh, c th p dng trong nhiu hnh thc dy hc vi nhng mc t lc khc
nhau ca hc sinh.
Cc tnh hung c vn l nhng tnh hung khoa hc chuyn mn, cng
c th l nhng tnh hung gn vi thc tin. Trong thc tin dy hc hin nay,
dy hc gii quyt vn thng ch n nhng vn khoa hc chuyn mn
m t ch hn n cc vn gn vi thc tin. Tuy nhin nu ch ch trng
vic gii quyt cc vn nhn thc trong khoa hc chuyn mn th hc sinh vn
28

cha c chun b tt cho vic gii quyt cc tnh hung thc tin. V vy bn
cnh dy hc gii quyt vn , l lun dy hc cn xy dng quan im dy hc
theo tnh hung.
2.4. Vn dng dy hc theo tnh hung
Dy hc theo tnh hung l mt quan im dy hc, trong vic dy hc
c t chc theo mt ch phc hp gn vi cc tnh hung thc tin cuc
sng v ngh nghip. Qu trnh hc tp c t chc trong mt mi trng hc
tp to iu kin cho hc sinh kin to tri thc theo c nhn v trong mi tng
tc x hi ca vic hc tp.
Cc ch dy hc phc hp l nhng ch c ni dung lin quan n
nhiu mn hc hoc lnh vc tri thc khc nhau, gn vi thc tin. Trong nh
trng, cc mn hc c phn theo cc mn khoa hc chuyn mn, cn cuc
sng th lun din ra trong nhng mi quan h phc hp. V vy s dng cc ch
dy hc phc hp gp phn khc phc tnh trng xa ri thc tin ca cc mn
khoa hc chuyn mn, rn luyn cho hc sinh nng lc gii quyt cc vn phc
hp, lin mn.
Phng php nghin cu trng hp l mt phng php dy hc in hnh
ca dy hc theo tnh hung, trong hc sinh t lc gii quyt mt tnh hung
in hnh, gn vi thc tin thng qua lm vic nhm.
Vn dng dy hc theo cc tnh hung gn vi thc tin l con ng quan
trng gn vic o to trong nh trng vi thc tin i sng, gp phn khc
phc tnh trng gio dc hn lm, xa ri thc tin hin nay ca nh trng ph
thng.
Tuy nhin, nu cc tnh hung c a vo dy hc l nhng tnh hung m
phng li, th cha phi tnh hung thc. Nu ch gii quyt cc vn trong
phng hc l thuyt th hc sinh cng cha c hot ng thc tin thc s, cha c
s kt hp gia l thuyt v thc hnh.
2.5. Vn dng dy hc nh hng hnh ng
Dy hc nh hng hnh ng l quan im dy hc nhm lm cho hot
ng tr c v hot ng chn tay kt hp cht ch vi nhau. Trong qu trnh hc
tp, hc sinh thc hin cc nhim v hc tp v hon thnh cc sn phm hnh
ng, c s kt hp linh hot gia hot ng tr tu v hot ng tay chn. y l
29

mt quan im dy hc tch cc ho v tip cn ton th. Vn dng dy hc nh

hng hnh ng c ngha quan trong cho vic thc hin nguyn l gio dc kt
hp l thuyt vi thc tin, t duy v hnh ng, nh trng v x hi.
Dy hc theo d n l mt hnh thc in hnh ca dy hc nh hng hnh
ng, trong hc sinh t lc thc hin trong nhm mt nhim v hc tp phc
hp, gn vi cc vn thc tin, kt hp l thuyt v thc hnh, c to ra cc sn
phm c th cng b. Trong dy hc theo d n c th vn dng nhiu l thuyt v
quan im dy hc hin i nh l thuyt kin to, dy hc nh hng hc sinh,
dy hc hp tc, dy hc tch hp, dy hc khm ph, sng to, dy hc theo tnh
hung v dy hc nh hng hnh ng.
2.6. Tng cng s dng phng tin dy hc v cng ngh thng tin hp l h
tr dy hc
Phng tin dy hc c vai tr quan trng trong vic i mi phng php
dy hc, nhm tng cng tnh trc quan v th nghim, thc hnh trong dy hc.
Vic s dng cc phng tin dy hc cn ph hp vi mi quan h gia phng
tin dy hc v phng php dy hc. Hin nay, vic trang b cc phng tin dy
hc mi cho cc trng ph thng tng bc c tng cng. Tuy nhin cc
phng tin dy hc t lm ca gio vin lun c ngha quan trng, cn c
pht huy.
a phng tin v cng ngh thng tin va l ni dung dy hc va l
phng tin dy hc trong dy hc hin i. a phng tin v cng ngh thng
tin c nhiu kh nng ng dng trong dy hc. Bn cnh vic s dng a phng
tin nh mt phng tin trnh din, cn tng cng s dng cc phn mm dy
hc cng nh cc phng php dy hc s dng mng in t (ELearning).
Phng tin dy hc mi cng h tr vic tm ra v s dng cc phng php dy
hc mi. Webquest l mt v d v phng php dy hc mi vi phng tin
mi l dy hc s dng mng in t, trong hc sinh khm ph tri thc trn
mng mt cch c nh hng.
2.7. S dng cc k thut dy hc pht huy tnh tch cc v sng to
K thut dy hc l nhng cch thc hnh ng ca ca gio vin v hc sinh
trong cc tnh hung hnh ng nh nhm thc hin v iu khin qu trnh dy
hc. Cc k thut dy hc l nhng n v nh nht ca phng php dy hc. C
nhng k thut dy hc chung, c nhng k thut c th ca tng phng php
30

dy hc, v d k thut t cu hi trong m thoi. Ngy nay ngi ta ch trng

pht trin v s dng cc k thut dy hc pht huy tnh tch cc, sng to ca
ngi hc nh ng no, tia chp, b c, XYZ, Bn t duy...
2.8. Ch trng cc phng php dy hc c th b mn
Phng php dy hc c mi quan h bin chng vi ni dung dy hc. V
vy bn cnh nhng phng php chung c th s dng cho nhiu b mn khc
nhau th vic s dng cc phng php dy hc c th c vai tr quan trng
trong dy hc b mn. Cc phng php dy hc c th b mn c xy dng
trn c s l lun dy hc b mn. V d: Th nghim l mt phng php dy hc
c th quan trng ca cc mn khoa hc t nhin; cc phng php dy hc nh
trnh din vt phm k thut, lm mu thao tc, phn tch sn phm k thut, thit
k k thut, lp rp m hnh, cc d n l nhng phng php ch lc trong dy
hc k thut; phng php Bn tay nn bt em li hiu qu cao trong vic dy
hc cc mn khoa hc;
2.9. Bi dng phng php hc tp tch cc cho hc sinh
Phng php hc tp mt cch t lc ng vai tr quan trng trong vic tch
cc ho, pht huy tnh sng to ca hc sinh. C nhng phng php nhn thc
chung nh phng php thu thp, x l, nh gi thng tin, phng php t chc
lm vic, phng php lm vic nhm, c nhng phng php hc tp chuyn
bit ca tng b mn. Bng nhiu hnh thc khc nhau, cn luyn tp cho hc
sinh cc phng php hc tp chung v cc phng php hc tp trong b mn.
Tm li c rt nhiu phng hng i mi phng php dy hc vi nhng
cch tip cn khc nhau, trn y ch l mt s phng hng chung. Vic i
mi phng php dy hc i hi nhng iu kin thch hp v phng tin, c
s vt cht v t chc dy hc, iu kin v t chc, qun l.
Ngoi ra, phng php dy hc cn mang tnh ch quan. Mi gio vin vi
kinh nghim ring ca mnh cn xc nh nhng phng hng ring ci tin
phng php dy hc v kinh nghim ca c nhn.
IV. I MI KIM TRA NH GI KT QU HC TP CA HC SINH

i mi phng php dy hc cn gn lin vi i mi v nh gi qu trnh

dy hc cng nh i mi vic kim tra v nh gi thnh tch hc tp ca hc
sinh. nh gi kt qu hc tp l qu trnh thu thp thng tin, phn tch v x l
31

thng tin, gii thch thc trng vic t mc tiu gio dc, tm hiu nguyn nhn,
ra nhng quyt nh s phm gip hc sinh hc tp ngy cng tin b.

1. nh hng i mi kim tra, nh gi hot ng hc tp ca hc sinh

Xu hng i mi kim tra nh gi kt qu hc tp ca hc sinh tp trung
vo cc hng sau:
(i) Chuyn t ch yu nh gi kt qu hc tp cui mn hc, kha hc (nh
gi tng kt) nhm mc ch xp hng, phn loi sang s dng cc loi hnh thc
nh gi thng xuyn, nh gi nh k sau tng ch , tng chng nhm mc
ch phn hi iu chnh qu trnh dy hc (nh gi qu trnh);
(ii) Chuyn t ch yu nh gi kin thc, k nng sang nh gi nng lc
ca ngi hc. Tc l chuyn trng tm nh gi ch yu t ghi nh, hiu kin
thc, sang nh gi nng lc vn dng, gii quyt nhng vn ca thc tin,
c bit ch trng nh gi cc nng lc t duy bc cao nh t duy sng to;
(iii) Chuyn nh gi t mt hot ng gn nh c lp vi qu trnh dy hc
sang vic tch hp nh gi vo qu trnh dy hc, xem nh gi nh l mt
phng php dy hc;
(iv) Tng cng s dng cng ngh thng tin trong kim tra, nh gi: s
dng cc phn mm thm nh cc c tnh o lng ca cng c ( tin cy,
kh, phn bit, gi tr) v s dng cc m hnh thng k vo x l phn tch,
l gii kt qu nh gi.
Vi nhng xu hng trn, nh gi kt qu hc tp cc mn hc, hot ng
gio dc ca hc sinh mi lp v sau cp hc trong bi cnh hin nay cn phi:
Da vo c vo chun kin thc, k nng (theo nh hng tip cn nng
lc) tng mn hc, hot ng gio dc tng mn, tng lp; yu cu c bn cn
t v kin thc, k nng, thi (theo nh hng tip cn nng lc) ca hc sinh
ca cp hc.
Phi hp gia nh gi thng xuyn v nh gi nh k, gia nh gi
ca gio vin v t nh gi ca hc sinh, gia nh gi ca nh trng v nh
gi ca gia nh, cng ng.
Kt hp gia hnh thc nh gi bng trc nghim khch quan v t lun
nhm pht huy nhng u im ca mi hnh thc nh gi ny.

32

 C cng c nh gi thch hp nhm nh gi ton din, cng bng, trung

thc, c kh nng phn loi, gip gio vin v hc sinh iu chnh kp thi vic
dy v hc.
Vic i mi cng tc nh gi kt qu hc tp mn hc ca gio vin c
th hin qua mt s c trng c bn sau:
a) Xc nh c mc ch ch yu ca nh gi kt qu hc tp l so snh
nng lc ca hc sinh vi mc yu cu ca chun kin thc v k nng (nng
lc) mn hc tng ch , tng lp hc, t ci thin kp thi hot ng
dy v hot ng hc.
b) Tin hnh nh gi kt qu hc tp mn hc theo ba cng on c bn l
thu thp thng tin, phn tch v x l thng tin, xc nhn kt qu hc tp v ra
quyt nh iu chnh hot ng dy, hot ng hc. Yu t i mi mi cng
on ny l:
(i) Thu thp thng tin: thng tin c thu thp t nhiu ngun, nhiu hnh
thc v bng nhiu phng php khc nhau (quan st trn lp, lm bi kim tra,
sn phm hc tp, t nh gi v nh gi ln nhau,...); la chn c nhng ni
dung nh gi c bn v trng tm, trong ch nhiu hn n ni dung k
nng; xc nh ng mc yu cu mi ni dung (nhn bit, thng hiu, vn
dng,...) cn c vo chun kin thc, k nng; s dng a dng cc loi cng c
khc nhau ( kim tra vit, cu hi trn lp, phiu hc tp, bi tp v nh,...);
thit k cc cng c nh gi ng k thut (cu hi v bi tp phi o lng c
mc ca chun, p ng cc yu cu dng trc nghim khch quan hay t lun,
cu trc kim tra khoa hc v ph hp,...); t chc thu thp c cc thng tin
chnh xc, trung thc. Cn bi dng cho hc sinh nhng k thut thng tin phn
hi nhm to iu kin cho hc sinh tham gia nh gi v ci tin qu trnh
dy hc.
(ii) Phn tch v x l thng tin: cc thng tin nh tnh v thi v nng lc
hc tp thu c qua quan st, tr li ming, trnh din,... c phn tch theo
nhiu mc vi tiu ch r rng v c lu tr thng qua s theo di hng
ngy; cc thng tin nh lng qua bi kim tra c chm im theo p
n/hng dn chm hng dn m bo ng, chnh xc v p ng cc yu cu
k thut; s ln kim tra, thng k im trung bnh, xp loi hc lc, theo ng
quy ch nh gi, xp loi ban hnh.
33

(iii) Xc nhn kt qu hc tp: xc nhn hc sinh t hay khng mc tiu

tng ch , cui lp hc, cui cp hc da vo cc kt qu nh lng v nh
tnh vi chng c c th, r rng; phn tch, gii thch s tin b hc tp va cn
c vo kt qu nh gi qu trnh v kt qu nh gi tng kt, va cn c vo
thi hc tp v hon cnh gia nh c th. Ra quyt nh ci thin kp thi hot
ng dy ca gio vin, hot ng hc ca hc sinh trn lp hc; ra cc quyt
nh quan trng vi hc sinh (ln lp, thi li, li lp, khen thng,); thng
bo kt qu hc tp ca hc sinh cho cc bn c lin quan (Hc sinh, cha m hc
sinh, hi ng gio dc nh trng, qun l cp trn,). Gp v kin ngh vi
cp trn v cht lng chng trnh, sch gio khoa, cch t chc thc hin k
hoch gio dc,...
Trong nh gi thnh tch hc tp ca hc sinh khng ch nh gi kt qu
m ch c qu trnh hc tp. nh gi thnh tch hc tp theo quan im pht
trin nng lc khng gii hn vo kh nng ti hin tri thc m ch trng kh
nng vn dng tri thc trong vic gii quyt cc nhim v phc hp.
Cn s dng phi hp cc hnh thc, phng php kim tra, nh gi khc
nhau. Kt hp gia kim tra ming, kim tra vit v bi tp thc hnh. Kt hp
gia trc nghim t lun v trc nghim khch quan. Hin nay Vit Nam c xu
hng chn hnh thc trc nghim khch quan cho cc k thi tt nghip hay thi
tuyn i hc. Trc nghim khch quan c nhng u im ring cho cc k thi
ny. Tuy nhin trong o to th khng c lm dng hnh thc ny. V nhc
im c bn ca trc nghim khch quan l kh nh gi c kh nng sng to
cng nh nng lc gii quyt cc vn phc hp.

2. nh gi theo nng lc
Theo quan im pht trin nng lc, vic nh gi kt qu hc tp khng ly
vic kim tra kh nng ti hin kin thc hc lm trung tm ca vic nh gi.
nh gi kt qu hc tp theo nng lc cn ch trng kh nng vn dng sng to
tri thc trong nhng tnh hung ng dng khc nhau. nh gi kt qu hc tp i
vi cc mn hc v hot ng gio dc mi lp v sau cp hc l bin php ch
yu nhm xc nh mc thc hin mc tiu dy hc, c vai tr quan trng
trong vic ci thin kt qu hc tp ca hc sinh. Hay ni cch khc, nh gi
theo nng lc l nh gi kin thc, k nng v thi trong bi cnh c ngha
(Leen pil, 2011).
34

Xt v bn cht th khng c mu thun gia nh gi nng lc v nh gi

kin thc k nng, m nh gi nng lc c coi l bc pht trin cao hn so
vi nh gi kin thc, k nng. chng minh hc sinh c nng lc mt mc
no , phi to c hi cho hc sinh c gii quyt vn trong tnh hung
mang tnh thc tin. Khi hc sinh va phi vn dng nhng kin thc, k nng
c hc nh trng, va phi dng nhng kinh nghim ca bn thn thu
c t nhng tri nghim bn ngoi nh trng (gia nh, cng ng v x hi).
Nh vy, thng qua vic hon thnh mt nhim v trong bi cnh thc, ngi ta
c th ng thi nh gi c c k nng nhn thc, k nng thc hin v nhng
gi tr, tnh cm ca ngi hc. Mt khc, nh gi nng lc khng hon ton phi
da vo chng trnh gio dc mn hc nh nh gi kin thc, k nng, bi nng
lc l tng ha, kt tinh kin thc, k nng, thi , tnh cm, gi tr, chun mc
o c, c hnh thnh t nhiu lnh vc hc tp v t s pht trin t nhin
v mt x hi ca mt con ngi.
C th tng hp mt s du hiu khc bit c bn gia nh gi nng lc
ngi hc v nh gi kin thc, k nng ca ngi hc nh sau:
Tiu ch so snh

nh gi nng lc

nh gi kin thc, k nng

1. Mc ch ch
yu nht

nh gi kh nng hc sinh vn
dng cc kin thc, k nng hc
vo gii quyt vn thc tin ca
cuc sng.

Xc nh vic t kin thc, k

nng theo mc tiu ca chng
trnh gio dc.

V s tin b ca ngi hc so
vi chnh h.

nh gi, xp hng gia nhng

ngi hc vi nhau.

2.
Ng
nh gi

cnh

Gn vi ng cnh hc tp v thc
tin cuc sng ca hc sinh.

Gn vi ni dung hc tp (nhng
kin thc, k nng, thi ) c
hc trong nh trng.

3.
Ni
nh gi

dung

Nhng kin thc, k nng, thi

nhiu mn hc, nhiu hot ng
gio dc v nhng tri nghim ca
bn than hc sinh trong cuc sng
x hi (tp trung vo nng lc
thc hin).

Nhng kin thc, k nng, thi

mt mn hc.
Quy chun theo vic ngi hc
c t c hay khng mt ni
dung c hc.

Quy chun theo cc mc pht

trin nng lc ca ngi hc.
4. Cng c nh
gi

Nhim v, bi tp trong tnh hung,

bi cnh thc.

Cu hi, bi tp, nhim v trong

tnh hung hn lm hoc tnh hung
thc.

35

5. Thi im nh
gi

nh gi mi thi im ca qu
trnh dy hc, ch trng n nh
gi trong khi hc.

Thng din ra nhng thi im

nht nh trong qu trnh dy hc,
c bit l trc v sau khi dy.

6. Kt qu nh
gi

Nng lc ngi hc ph thuc

vo kh ca nhim v hoc bi
tp hon thnh.

Nng lc ngi hc ph thuc

vo s lng cu hi, nhim v hay
bi tp hon thnh.

Thc hin c nhim v cng

kh, cng phc tp hn s c coi
l c nng lc cao hn.

Cng t c nhiu n v kin

thc, k nng th cng c coi l
c nng lc cao hn.

3. Mt s yu cu, nguyn tc i vi kim tra, nh gi kt qu hc tp

ca hc sinh
3.1. Phi nh gi c cc nng lc khc nhau ca hc sinh
Mi cc nhn thnh cng trong hc tp, thnh t cn phi s hu nhiu
loi nng lc khc nhau. Do vy gio vin phi s dng nhiu loi hnh, cng c
nhm kim tra nh gi c cc loi nng lc khc nhau ca ngi hc, kp
thi phn hi, iu chnh hot ng dy hc v gio dc.
Nng lc ca c nhn th hin qua hot ng (c th quan st c cc
tnh hung, hon cnh khc nhau) v c th o lng/nh gi c. Mi k
hoch kim tra nh gi c th phi thu thp c cc chng c ct li v cc
kin thc, k nng, thi ,... c tch hp trong nhng tnh hung, ng cnh
thc t.
Nng lc thng tn ti di hai hnh thc: Nng lc chung v nng lc
chuyn bit.
+ Nng lc chung l nhng nng lc cn thit c nhn c th tham gia
hiu qu trong nhiu hot ng v cc bi cnh khc nhau ca i sng x hi.
Nng lc chung cn thit cho mi ngi.
+ Nng lc chuyn bit thng lin quan n mt s mn hc c th (V d:
nng lc cm th vn hc trong mn Ng vn) hoc mt lnh vc hot ng c
tnh chuyn bit (V d: nng lc chi mt loi nhc c); cn thit mt hot
ng c th, i vi mt s ngi hoc cn thit nhng bi cnh nht nh. Cc
nng lc chuyn bit khng th thay th nng lc chung.
Nng lc ca mi c nhn l mt ph t nng lc bc thp nh nhn
bit/tm kim thng tin (ti to), ti nng lc bc cao (khi qut ha/phn nh). V
d, theo nghin cu ca OECD (2004) th c 3 lnh vc nng lc t thp n cao:
36

(i) Lnh vc I: Ti to; (ii) Lnh vc II: Kt ni; (iii) Lnh vc III: Khi qut/phn
nh Do vy, kim tra nh gi phi bao qut c c 3 lnh vc ny.
Nng lc v cc thnh t ca n khng bt bin m c hnh thnh v
bin i lin tc trong sut cuc sng ca mi c nhn. Mi kt qu kim tra nh
gi ch l mt lt ct, do vy m mi phn xt, quyt nh v hc sinh phi s
dng nhiu ngun thng tin t cc kt qu kim tra nh gi.
3.2. m bo tnh khch quan
Nguyn tc khch quan c thc hin trong qu trnh kim tra v nh gi
nhm m bo sao cho kt qu thu thp c t chu nh hng t nhng yu t
ch quan khc. Sau y l mt s yu cu khi thc hin nguyn tc khch quan:
Phi h mt cch hp l cc loi hnh, cng c nh gi khc nhau nhm
hn ch ti a cc hn ch ca mi loi hnh, cng c nh gi.
m bo mi trng, c s vt cht khng nh hng n vic thc hin
cc bi tp nh gi ca hc sinh.
Kim sot cc yu t khc ngoi kh nng thc hin bi tp nh gi ca
hc sinh c th nh hng n kt qu bi lm hay thc hin hot ng ca hc
sinh. Cc yu t khc c th l trng thi sc khe, tm l lc lm bi hay thc
hin cc hot ng; ngn ng din t trong bi kim tra; di ca bi kim tra;
s quen thuc vi bi kim tra (lm mt bi kim tra m trc y hc sinh
c lm hoc c n tp).
Nhng phn on lin quan n gi tr v quyt nh v vic hc tp ca
hc sinh phi c xy dng trn cc c s:
+ Kt qu hc tp thu thp c mt cch c h thng trong qu trnh dy
hc, trnh nhng thin kin, nhng biu hin p t ch quan;
+ Cc tiu ch nh gi c cc mc t c m t mt cch r rng;
+ S kt hp cn i gia nh gi thng xuyn v nh gi tng kt.
3.3. m bo s cng bng
Nguyn tc cng bng trong nh gi kt qu hc tp nhm m bo rng
nhng hc sinh thc hin cc hot ng hc tp vi cng mt mc v th hin
cng mt n lc trong hc tp s nhn c nhng kt qu nh nhau.

37

Mt s yu cu nhm m bo tnh cng bng trong kim tra nh gi kt

qu hc tp l:
Mi hc sinh c giao cc nhim v hay bi tp va sc, c tnh thch
thc gip mi em c th tch cc vn dng, pht trin kin thc v k nng
hc.
bi kim tra phi cho hc sinh c hi chng t kh nng p dng
nhng kin thc, k nng hc sinh hc vo i sng hng ngy v gii quyt
vn .
i vi nhng bi kim tra nhm thu thp thng tin nh gi xp loi
hc sinh, gio vin cn phi m bo rng hnh thc bi kim tra l khng xa l
i vi mi hc sinh. Mt khc, ngn ng v cch trnh by c s dng trong
bi kim tra phi n gin, r rng, ph hp vi trnh ca hc sinh. Bi kim
cng khng nn cha nhng hm nh hc sinh.
i vi cc bi kim tra kiu thc hnh hay t lun, thang nh gia cn
c xy dng cn thn sao cho vic chm im hay xp loi cng nh ghi nhn
xt kt qu phn nh ng kh nng lm bi ca ngi hc.
3.4. m bo tnh ton din
m bo tnh ton din cn c thc hin trong qu trnh nh gi kt qu
hc tp ca hc sinh nhm m bo kt qu kt qu hc sinh t c qua kim
tra, phn nh c mc t c v kin thc, k nng, thi trn bnh din l
thuyt cng nh thc hnh, ng dng vi cc mc nhn thc khc nhau trong
hot ng hc tp ca h.
Mt s yu cu nhm m bo tnh ton din trong nh gi kt qu hc tp
ca hc sinh:
Mc tiu nh gi cn bao qut cc kt qu hc tp vi nhng mc nhn
thc t n gin n phc tp v cc mc pht trin k nng.
Ni dung kim tra nh gi cn bao qut c cc trng tam ca chng
trnh, ch , bi hc m ta mun nh gi.
Cng c nh gi cn a dng.
Cc b tp hoc hot ng nh gi khng ch nh gi kin thc, k nng
mn hc m cn nh gi vi cc phm cht tr tu v tnh cm cng nh nhng
k nng x hi.
38

3.5. m bo tnh cng khai

nh gi phi l mt tin trnh cng khai. Do vy, cc tiu ch v yu cu
nh gi cc nhim v hay bi tp, bi thi cn c cng b n hc sinh trc h
thc hin. Cc yu cu, tiu ch nh gi ny c th c thng bo ming, hoc
c thng bo chnh thc qua nhng vn bn hng dn lm bi. Hc sinh cng
cn bit cch tin hnh cc nhim v t c tt nht cc tiu ch v yu cu
nh. Vic cng khai cc yu cu hoc tiu ch nh gi to iu kin cho hc
sinh c c s xem xt tnh chnh xc, tnh thch hp ca cc nh gi ca gio
vin, cng nh tham gia nh gi kt qu hc tp ca bn hc v ca bn thn.
Nh vy, vic m bo tnh cng khai s gp phn lm cho hot ng kim tra
nh gi trong nh trng khch quan v cng bng hn.
3.6. m bo tnh gio dc
nh gi phi gp phn nng cao vic hc tp v kh nng t hc, t gio
dc ca hc sinh. Hc sinh c th hc t nhng nh gi ca gio vin. V t
nhng iu hc c y, hc sinh nh ra cch t iu chnh hnh vi hc tp v
sau ca bn thn. Mun vy, gio vin cn lm cho bi kim tra sau khi c
chm tr nn c ch i vi hc sinh bng cch ghi ln bi kim tra nhng ghi
ch v:
Nhng g m hc sinh lm c;
Nhng g m hc sinh c th lm c tt hn;
Nhng g hc sinh cn c h tr thm;
Nhng g hc sinh cn tm hiu thm.
Nh vy, nhn vo bi lm ca mnh, hc sinh nhn thy c s tin b ca
bn thn, nhng g cn c gng hn trong mn hc, cng nh nhn thy s khng
nh ca gio vin v kh nng ca h. iu ny c tc dng ng vin ngi hc
rt ln, gp phn quan trng vo vic thc hin chc nng gio dc v pht trin
ca nh gi gio dc.
3.7. m bo tnh pht trin
Xt v phng din gio dc, c th ni dy hc l pht trin. Ni cch khc,
gio dc l qu trnh gip nhng c nhn trong x h pht trin tim nng ca
mnh tr thnh nhng ngi hu dng.

39

Trong dy hc, gip cho vic nh gi kt qu hc tp c tc dng pht

trin cc nng lc ca ngi hc mt cch bn vng, cn thc hin cc yu
cu sau:
Cng c nh gi to iu kin cho hc sinh khai thc, vn dng cc kin
thc, k nng lin mn v xuyn mn.
Phng php v cng c nh gi gp phn kch thch li dy pht huy tinh
thn t lc, ch ng v sng to ca hc sinh trong hc tp, ch trng thc hnh,
rn luyn v pht trin k nng.
nh gi hng n vic duy tr s phn u v tin b ca ngi hc cng
nh gp phn pht trin ng c hc tp ng n trong ngi hc.
Qua nhng phn on, nhn xt v vic hc ca hc sinh, ngi gio vin
nht thit phi gip cc em nhn ra chiu hng pht trin trong tng lai ca bn
thn, nhn ra tim nng ca mnh. Nh vy, thc y cc em pht trin lng t tin,
hng phn u v hnh thnh bnawng lc t nh gi cho hc sinh.

4. nh hng xy dng cu hi, bi tp nh gi nng lc hc sinh

Dy hc nh hng nng lc i hi vic thay i mc tiu, ni dung,
phng php dy hc v nh gi, trong vic thay i quan nim v cch xy
dng cc nhim v hc tp, cu hi v bi tp (sau y gi chung l bi tp) c
vai tr quan trng.
4.1. Tip cn bi tp theo nh hng nng lc
Cc nghin cu thc tin v bi tp trong dy hc rt ra nhng hn ch
ca vic xy dng bi tp truyn thng nh sau:
Tip cn mt chiu, t thay i trong vic xy dng bi tp, thng l
nhng bi tp ng.
Thiu v tham chiu ng dng, chuyn giao ci hc sang vn cha
bit cng nh cc tnh hung thc tin cuc sng.
Kim tra thnh tch, ch trng cc thnh tch nh v hiu ngn hn.
Qu t n tp thng xuyn v b qua s kt ni gia vn bit v vn
mi.
Tnh tch ly ca vic hc khng c lu n mt cch y
Cn i vi vic tip cn nng lc, nhng u im ni bt l:
40

 Trng tm khng phi l cc thnh phn tri thc hay k nng ring l m l
s vn dng c phi hp cc thnh tch ring khc nhau trn c s mt vn mi
i vi ngi hc.
Tip cn nng lc khng nh hng theo ni dung hc tru tng m lun
theo cc tnh hung cuc sng ca hc sinh, theo th thch trong cuc sng.
Ni dung hc tp mang tnh tnh hung, tnh bi cnh v tnh thc tin.
So vi dy hc nh hng ni dung, dy hc nh hng nng lc nh
hng mnh hn n hc sinh v cc tin hc tp.
Chng trnh dy hc nh hng nng lc c xy dng trn c s chun
nng lc ca mn hc. Nng lc ch yu hnh thnh qua hot ng hc ca hc
sinh. H thng bi tp nh hng nng lc chnh l cng c hc sinh luyn tp
nhm hnh thnh nng lc v l cng c gio vin v cc cn b qun l gio
dc kim tra, nh gi nng lc ca hc sinh v bit c mc t chun ca
qu trnh dy hc.
Bi tp l mt thnh phn quan trng trong mi trng hc tp m ngi gio
vin cn thc hin. V vy, trong qu trnh dy hc, ngi gio vin cn bit xy
dng cc bi tp nh hng nng lc.
Cc bi tp trong Chng trnh nh gi hc sinh quc t (Programme for
International Student Assesment PISA) l v d im hnh cho xu hng xy
dng cc bi kim tra, nh gi theo nng lc. Trong cc bi tp ny, ngi ta ch
trng s vn dng cc hiu bit ring l khc nhau gii quyt mt vn mi
i vi ngi hc, gn vi tnh hung cuc sng. PISA khng kim tra tr thc
ring l ca hc sinh m kim tra cc nng lc vn dng nh nng lc c hiu,
nng lc ton hc v khoa hc t nhin.
4.2. Phn loi bi tp theo nh hng nng lc
i vi gio vin, bi tp l yu t iu khin qu trnh gio dc. i vi hc
sinh, bi tp l mt nhim v cn thc hin, l mt phn ni dung hc tp. Cc bi
tp c nhiu hnh thc khc nhau, c th l bi tp lm ming, bi tp vit, bi tp
ngn hn hay di hn, bi tp theo nhm hay c nhn, bi tp trc nghim ng
hay t lun m. Bi tp c th a ra di hnh thc mt nhim v, mt ngh,
mt yu cu hay mt cu hi.
Nhng yu cu chung i vi cc bi tp l:
41

 c trnh by r rng.
C t nht mt li gii.
Vi nhng d kin cho trc, hc sinh c th t lc gii c.
Khng gii qua on m c.
Theo chc nng l lun dy hc, bi tp c th bao gm: Bi tp hc v bi
tp nh gi (thi, kim tra):
Bi tp hc: Bao gm cc bi tp dng trong bi hc lnh hi tri thc
mi, chng hn cc bi tp v mt tnh hng mi, gii quyt bi tp ny rt ra
tri thc mi, hoc cc bi tp luyn tp, cng c, vn dng kin thc hc.
Bi tp nh gi: L cc kim tra lp do gio vin ra hay cc tp
trung nh kim tra cht lng, so snh; bi thi tt nghip, thi tuyn.
Thc t hin nay, cc bi tp ch yu l cc bi luyn tp v bi thi, kim tra.
Bi tp hc tp, lnh hi tri thc mi t c quan tm. Tuy nhin, bi tp hc tp
di dng hc khm ph c th gip hc sinh nhiu hn trong lm quen vi vic
t lc tm ti v m rng tri thc.
Theo dng ca cu tr li ca bi tp m hay ng, c cc dng bi
tp sau:
Bi tp ng: L cc bi tp m ngi hc (ngi lm bi) khng cn t
trnh by cu tr li m la chn t nhng cu tr li cho trc. Nh vy trong
loi bi tp ny, gio vin bit cu tr li, hc sinh c cho trc cc phng
n c th la chn.
Bi tp m: L nhng bi tp m khng c li gii c nh i vi c gio
vin v hc sinh (ngi ra v ngi lm bi); c ngha l kt qu bi tp l
m. Chng hn gio vin a ra mt ch , mt vn hoc mt ti liu, hc
sinh cn t bnh lun, tho lun v ti . Cc bi bnh lun vn hc khng
yu cu hc theo mu, hc sinh t trnh by kin theo cch hiu v lp lun ca
mnh l cc v d in hnh v bi tp m.
Bi tp m c c trng bi s tr li t do ca cc nhn v khng c mt
li gii c nh, cho php cc cch tip cn khc nhau v dnh khng gian cho s
t quyt nh ca ngi hc. N c s dng trong vic luyn tp hoc kim tra
nng lc vn dng tri thc t cc lnh vc khc nhau gii quyt cc vn .
Tnh c lp v sng to ca hc sinh c ch trng trong vic lm dng bi tp
42

ny. Tuy nhin, bi tp m cng c nhng gii hn nh c th kh khn trong

vic xy dng cc tiu ch nh gi khch quan, mt nhiu cng sc hn khi xy
dng v nh gi cng khng ph hp vi mi ni dung dy hc. Trong vic nh
gi bi tp m, ch trng vic ngi lm bi bit lp lun thch hp cho con
ng gii quyt hay quan im ca mnh.
Trong thc tin gio dc trung hc hin nay, cc bi tp m gn vi thc tin
cn t c quan tm. Tuy nhin, bi tp m l hnh thc bi tp c ngha quan
trng trong vic pht trin nng lc hc sinh. Trong dy hc v kim tra nh gi
giai on ti, gio vin cn kt hp mt cch thch hp cc loi bi tp m
bo gip hc sinh nm vng kin thc, k nng c bn v nng lc vn dng trong
cc tnh hung phc hp gn vi thc tin.
4.3. Nhng c im ca bi tp theo nh hng nng lc
Cc thnh t quan trng trong vic nh gi vic i mi xy dng bi tp l:
S a dng ca bi tp, cht lng bi tp, s lng ghp bi tp vo gi hc v s
lin kt vi nhau ca cc bi tp.
Nhng c im ca bi tp nh hng nng lc:
a) Yu cu ca bi tp
C mc kh khc nau.
M t tri thc v k nng yu cu.
nh hng theo kt qu.
b) H tr hc tch ly
Lin kt cc ni dung qua sut cc nm hc.
Lm nhn bit c s gia tng ca nng lc.
Vn dng thng xuyn ci hc.
c) H tr c nhn ha vic hc tp
Chn on v khuyn khch c nhn.
To kh nng trch nhim i vi vic hc ca bn than.
S dng sai lm nh l c hi.
d) Xy dng bi tp trn c s chun
Bi tp luyn tp bo m tri thc c s.
43

 Thay i bi tp t ra (m rng, chuyn giao, o su v kt ni, xy

dng tri thc thng minh).
Th cc hnh thc luyn tp khc nhau.
) Bao gm c nhng bi tp cho hp tc v giao tip
Tng cng nng lc x hi thng qua lm vic nhm.
Lp lun, l gii, phn nh pht trin v cng c tri thc.
e) Tch cc ha hot ng nhn thc
Bi tp gii quyt vn v vn dng.
Kt ni vi kinh nghim i sng.
Pht trin cc chin lc gii quyt vn .
g) C nhng con ng v gii php khc nhau
Nui dng s a dng ca cc con ng, gii php.
t vn m.
c lp tm hiu.
Khng gian cho cc tng khc thng.
Din bin m ca gi hc.
h) Phn ha ni ti
Con ng tip cn khc nhau.
Phn ha bn trong.
Gn vi cc tnh hung v bi cnh.
4.4. Cc bc trnh trong bi tp theo nh hng nng lc
V phng din nhn thc, ngi ta chia cc mc qu trnh nhn thc v cc
bc trnh nhn tng ng nh sau:
Cc mc
qu trnh
1. Hi tng
thng tin

2. X l thng
tin

Cc bc trnh
nhn thc
Ti hin
Nhn bit li

Nhn bit li ci g hc theo cch thc

khng thay i.

Ti to li

Ti to li ci hc theo cch thc khng

thay i.

Hiu v vn dng

Phn theo ngha ci hc.

Nm bt ngha

Vn dng cc cu trc hc trong tnh

hung tng t.

Vn dng

44

Cc c im

3. To thng tin

X l, gii quyt vn

Nghin cu c h thng v bao qut mt tnh

hung bng nhng tiu ch ring.
Vn dng cc cu tr hc sang mt tnh
hung mi.
nh gi mt hon cnh, tnh hung thng
qua nhng tiu ch ring

Da trn cc bc nhn thc v ch n c im ca hc tp nh hng

nng lc, c th xy dng bi tp theo cc dng:
Cc bi tp dng ti hin: Yu cu s hiu v ti hin tri thc. Bi tp ti
hin khng phi trng tm ca bi tp nh hng nng lc.
Cc bi tp vn dung: Cc bi tp vn dng nhng kin thc trong cc
tnh hung khng thay i. Cc bi tp ny nhm cng c kin thc v rn luyn
k nng c bn, cha i hi sng to.
Cc bi tp gii quyt vn : Cc bi tp ny i hi s phn tch, tng
hp, nh gi, vn dng kin thc vo nhng tnh hung thay i, gii quyt vn
. Dng bi tp ny i hi s sang to ca ngi hc.
Cc bi tp gn vi bi cnh, tnh hung thc tin: Cc bi tp vn dng
v gii quyt vn gn cc vn vi cc bi cnh v tnh hung thc tin.
Nhng bi tp ny l nhng bi tp m, to c hi cho nhiu cch tip cn, nhiu
con ng gii quyt khc nhau./.

45

Phn II

DY HC THEO NH HNG NNG LC

2.1. Xc nh cc nng lc chung ct li v chuyn bit ca mn Sinh

hc, cp Trung hc c s (THCS)

Cc nng lc chung ca hc sinh c hnh thnh v pht trin qua mn Sinh

hc cp THCS gm c 9 NL chung c chia thnh 3 nhm nh sau:
* Nhm NL lm ch v pht trin bn thn
NL t hc
NL gii quyt vn
NL t duy
NL t qun l
* Nhm NL v quan h x hi
NL giao tip
NL hp tc
* Nhm NL cng c
NL s dng CNTT v truyn thng (ICT)
NL s dng ngn ng
NL tnh ton
Theo nghin cu xut ca trng i hc Victoria (c)1 th h thng cc
nng lc sinh hc bao gm 4 nhm nng lc chnh nh sau:
i) Tri thc v sinh hc (Biology knowledge): kin thc v k nng cn thit
c th m nhn mt cng vic trong lnh vc sinh hc (gio vin, nh nghin
cu) hoc c th tip tc hc sau i hc v lnh vc sinh hc.
Kin thc v s a dng sinh hc mi cp t gen, t bo, c quan, c
1

Programspecific competencies for BIOLOGY. The University of Victorias Department of

Biology and UVic Coop and Career.

46

th, s tng tc gia cc c th, qun th, qun x v h sinh thi.

Hiu bit v cc nguyn l di truyn v c ch dn n s a dng (quy
lut di truyn ca Menen, di truyn phn t, di truyn qun th)
p dng cc nguyn l ca hc thuyt v c ch tin ho gii thch
c s a dng sinh hc.
Hiu bit v cu trc v chc nng ca thc vt, ng vt.
S dng c nhng kin thc v cc lnh vc nh ton hc, vt l, ha
hc gii quyt cc vn lin quan trong sinh hc.
Hiu bit v lch s nghin cu sinh hc v vai tr to ln ca sinh hc i
vi x hi.
ii) Nng lc nghin cu: Hiu bit v s dng c cc nguyn l ca
phng php nghin cu khoa hc, p dng c cc phng php thc nghim
gii quyt cc vn khoa hc.
Nghin cu l thuyt, tng hp ti liu v nh gi c cc ti liu khoa
hc.
Thu thp s liu, cc bng chng khoa hc thng qua vic quan st v
thc nghim, xut c vn nghin cu.
xut c cc gi thuyt c kh nng kim chng c bng thc
nghim, d on c kt qu nghin cu.
Thit k c cc th nghim kim chng gi thuyt.
Bit cch quan st v ghi chp, thu thp s liu, kt qu nghin cu.
S dng c ton sc xut thng k phn tch v nh gi d liu thu
c, t a ra c cc kt lun ph hp.
Rt ra c kt lun
Truyn t kt qu v nhng tng r rng v c hiu qu vo bo co
khoa hc, vn bn v thuyt trnh
Th hin mt mc hiu bit su sc v cc nghin cu bng cch
xut cc bc trong tng lai cn thit tip tc cc mc tiu ca th nghim.
iii) Nng lc thc a: S dng c cc quy tc v k thut an ton thc
hin cc nghin cu trong mi trng.
47

 D on, lp k hoch thc a.

Chun b cc phng tin, thit b cn thit thc a.
S dng c bn thc a v xc nh c ng nhng v tr cn
nghin cu trong mi trng.
S dng c cc thit b thc a quan st, xc nh cc thng s, thu
thp v x l mu
iv) Nng lc thc hin trong phng th nghim: S dng c cc quy tc
v k thut an ton thc hin cc nghin cu trong phng th nghim.
Thc hin cc quy tc an ton phng th nghim.
Vn hnh my mc trong phng th nghim theo ng quy trnh.
S dng c thnh tho cc thit b th nghim thch hp.
Tm li v ti u ha cc phng php v k thut
Thc hin cc k nng c bn lin quan cc th nghim theo cc phng
php v th tc tiu chun.
Theo chun nng lc ca CHLB c2, cc nng lc ngi hc cn t khi
hc Sinh hc bao gm:
Kin thc mn hc: hin tng sinh hc, khi nim, nguyn tc, bit s
kin v khi nim c bn lin quan
Nghin cu khoa hc: Quan st, so snh, th nghim, s dng cc m hnh
v p dng cc k thut lm vic
Truyn thng: Thit lp v trao i thng tin cp n mn hc
nh gi cc quy chun: Cng nhn v nh gi hin trng sinh hc trong
cc bi cnh khc nhau
Theo chng ti, trng THCS, cc nng lc chuyn ngnh Sinh hc HS cn
t c l: Nng lc kin thc Sinh hc (kin thc v cu to c th thc vt,
ng vt, con ngi; kin thc v cc hot ng sng ca thc vt, ng vt; kin
thc v a dng sinh hc; kin thc v cc quy lut di truyn v sinh thi hc);
Nng lc nghin cu khoa hc (quan st, o c, phn loi, xut d on, gi
2

KMK (Kultusministerkonferenz) (2004c). Bildungsstandards im Fach Biologie fr den Mittleren

Schulabschluss. Beschlussvom16.12.2004

48

thuyt, thit k th nghim, thu thp, x l kt qu, a kt lun) v Nng lc

thc hin trong phng th nghim (s dng knh hin vi; thc hin an ton phng
th nghim; thit k mt s tiu bn n gin; bo qun mt s mu vt tht).
H thng cc k nng thc hnh c th trong mn Sinh hc c lit k trong
bng sau:
Loi k nng
Cc k nng
khoa hc

Cc k nng c th
1)

Quan st

2)

o c

3)

Phn loi hay phn nhm

4)

Tm kim mi quan h

5)

Tnh ton

6) X l v trnh by cc s liu bao gm v th, lp cc bng biu, biu

ct, s , nh chp
7)

a ra cc tin on

8)

Hnh thnh nn cc gi thuyt khoa hc (Hypothesis formulation)

9)

a ra cc nh ngha

10) Xc nh cc bin v i chng

11) Th nghim: thit k th nghim, lm thc nghim, thu thp s liu v kt
qu th nghim, gii thch kt qu th nghim v rt ra cc kt lun.
12) Xc nh mc chnh xc ca cc s liu
Cc k nng
sinh hc c
bn

13) Quan st cc i tng sinh hc bng knh lp cm tay.

14) Bit s dng knh hin vi (vt knh ti a 45 X).
15) Bit s dng knh lp
16) Bit v cc hnh nh quan st trc tip trn tiu bn hin vi (v hnh nh t
knh hin vi).
17) Bit m t chnh xc cc hnh v sinh hc bng cch s dng bng cc
thut ng sinh hc c nh du bng cc m s.

Cc
phng
php sinh
hc

A. Cc phng php t bo hc
18) Cc k thut gim v p tiu bn
19) Phng php nhum t bo v tiu bn hin vi.
B. Cc phng php nghin cu sinh l thc vt
20) o cc thng s c bn ca quang hp.
21) o thot hi nc.
C. Cc phng php nghin cu sinh l ng vt
22) o cc thng s c bn v h hp
D. Cc phng php nghin cu tp tnh hc
23) Nhn bit v gii thch cc tp tnh ca ng vt

49

E. Cc phng php nghin cu mi trng v sinh thi hc

24) c lng mt qun th
25) c lng sinh khi
26) c lng cc thng s c bn ca cht lng nc
27) c lng cc thng s c bn ca cht lng khng kh
Cc
phng
php vt l
v ho hc

28) Cc k thut tch chit: Sc k, lc v li tm.

29) Cc php th chun nhn bit ng n, ng a, lipit, protein (Fehling,
I2 in KI(aq), biuret)
30) Cc phng php pha long.
31) S dng pipet, bao gm c s dng cc micropipet.
32) Knh hin vi, bao gm c s dng bung m.
33) o mc hp th nh sng.
34) in di trn gel

Cc
phng
php vi sinh
vt

35) Chun b mi trng dinh dng.

Cc
phng
php thng
k

38) Xc sut v phn b xc sut

36) Cc k thut v trng (vt liu thy tinh chu nhit v chu la)
37) Cc k thut cy vi sinh vt.

39) Bit cch tnh v s dng cc gi tr trung bnh, trung v, t l %, phng sai,
lch chun, sai s chun, T test v php th Khi bnh phng.

T chc dy hc THCS gp phn hnh thnh cc k nng c th sau y:

TT

Tn k nng

V d

1.

Quan st (quan st
bng mt thng,
quan st bng
cch s dng knh
lp, knh hin vi)

Quan st t bo vy hnh di knh hin vi; quan st v m vng

g bng knh lp cm tay

2.

o c

o chiu cao ca cy u qua cc ngy; o dung tch sng; m

nhp tim lc vn ng v ngh ngi

3.

Phn loi hay phn

nhm

Phn loi r cy, l cy, thn cy thnh cc nhm; Phn loi cc

nhm ng vt

4.

V li
tng

V li hnh dng t bo vy hnh quan st c di knh hin

vi; v li cu to hoa; v li cu to trong ca giun t, trai sng, c
chp da trn mu m

5.

X l v trnh by
cc s liu

V biu , th s tng trng chiu cao ca cy qua cc ngy

6.

a ra cc tin
on/ xut gi
thuyt

xut gi thuyt v cc yu t nh hng n s ny mm ca

ht; cc yu t nh hng n cc qu trnh h hp, quang hp,
thot hi nc ca cy xanh

50

cc

7.

Lm th nghim

Thit k th nghim chng minh qu trnh ht nc r, qu trnh

vn chuyn nc trong thn; th nghim chng minh cy thot hi
nc; th nghim chng minh nh hng ca m, nhit
n s ny mm ca ht

8.

Lm tiu bn tm
thi

Lm tiu bn t bo vy hnh, tiu bn git nc quan st ng

vt nguyn sinh

9.

Gii phu/m

Gii phu hoa; m giun t, tm, trai sng, c chp quan st

cu to trong ca cc i tng

2.2. Phng php v hnh thc t chc dy hc nhm hng ti nhng

nng lc chung ct li v chuyn bit ca mn hc

Nh trn cp, c kh nhiu nh ngha v nng lc. C th hiu mt

cch n gin nng lc l kh nng thc hin mt hot ng c ngha. Khi thc
hin hot ng ny, ngi ta phi vn dng kin thc, kinh nghim sn c, s
dng cc k nng bn thn mt cch ch ng v trch nhim. Vi cch hiu nh
vy, vic dy hc nh hng nng lc v bn cht ch l m rng mc tiu dy
hc hin ti. Vic dy hc thay v ch dng hng ti mc tiu dy hc hnh
thnh kin thc, k nng v thi tch cc hc sinh th cn hng ti mc tiu
xa hn l pht trin kh nng thc hin cc hnh ng c ngha i vi ngi
hc. Ni mt cch khc vic dy hc nh hng nng lc v bn cht khng thay
th m ch m rng hot ng dy hc hng ni dung bng cch to mt mi
trng, bi cnh c th hc sinh c thc hin cc hot ng vn dng kin
thc, s dng k nng v th hin thi ca mnh. Nh vy vic dy hc nh
hng nng lc c th hin cc trong cc thnh t qu trnh dy hc nh sau:
V mc tiu dy hc: Mc tiu kin thc: ngoi cc mc tiu v nhn bit,
ti hin kin thc cn c nhng mc tiu v vn dng kin thc trong cc tnh
hung, cc nhim v gn vi thc t. Vi cc mc tiu v k nng cn c thm
nhng mc tiu rn luyn cc k nng thc hin hot ng a dng.
V phng php dy hc: Ngoi cch dy hc thuyt trnh cung cp kin
thc cn t chc hot ng dy hc thng qua tri nghim, gii quyt nhng
nhim v thc tin. Nh vy thng thng, qua mt hot ng hc tp, hc sinh
s c hnh thnh v pht trin khng phi 1 loi nng lc m l c hnh thnh
ng thi nhiu nng lc hoc nhiu nng lc thnh t m ta khng cn (v cng
khng th) tch bit tng thnh t trong qu trnh dy hc.

51

 V ni dung dy hc: Cn xy dng cc hot ng, ch , nhim v

a dng gn vi thc tin.
V kim tra nh gi: V bn cht nh gi nng lc cng phi thng qua
nh gi kh nng vn dng kin thc v k nng thc hin nhim v ca hc sinh.
Nh vy, hnh thnh v pht trin nng lc cho HS, cn s dng kt hp
nhiu phng php v hnh thc t chc dy hc khc nhau, c bit cn t chc
cc hot ng hc tp gn lin vi thc tin kch thch v hot ng ha ngi
hc. Mt s phng php c nhiu u th trong vic hnh thnh v pht trin nng
lc HS trong dy hc Sinh hc thng l dy hc da trn tm ti, khm ph khoa
hc (dy hc khm ph), dy hc theo phng php bn tay nn bt; dy hc d
n, dy hc gii quyt vn

2.2.1. Dy hc da trn tm ti, khm ph khoa hc (dy hc khm ph)

2.2.1.1. Khi nim v tm ti khm ph khoa hc
Theo nh ngha ca Hi ng nghin cu quc gia Hoa k: Tm ti khm
ph khoa hc cp n cc cch thc khc nhau trong cc nh khoa hc
nghin cu th gii t nhin v xut cc gii thch da trn nhng bng chng
thu c t cc nghin cu ca h.3.
Dy hc da trn tm ti, khm ph khoa hc (vit ngn gn l dy hc khm
ph) l phng php dy hc cung cp cho HS c hi tri nghim cc hin
tng v qu trnh khoa hc. N to iu kin cho HS bc l nhng quan nim sai
lm vn c ca h, khuyn khch h trao i, tho lun vi nhau xut cc
gi thuyt, thu thp thng tin, tm kim bng chng, xy dng cc k hoch hnh
ng nhm kim chng cc gi thuyt ban u, t tm ra cc kt lun mang
tnh khoa hc. Thng qua cc hot ng , HS c th t iu chnh v thay i
cc quan nim trc ca mnh tip nhn kin thc mi; ng thi, HS cng
c c hi pht trin t duy ph phn, rn luyn nng lc gii quyt vn v
rt nhiu cc k nng khc cn thit cho mt cuc sng c lp sau ny.
2.2.1.2. c trng ca dy hc khm ph
Dy hc khm ph c mt s c trng sau y:
(1) HS c thu ht bi cc cu hi nh hng khoa hc.
3

National Research Council, National Science Education Standards, 1996, p.23

52

Trong nghin cu khoa hc, cc nh khoa hc thng t ra hai loi cu hi

ch yu. Loi cu hi th nht hi v nhng iu tn ti sn thng c m u
bng t ti sao, v d: Ti sao cc vng n i, cy thng rng l vo ma
ng? Ti sao chng ta ng? Ti sao tim c th hot ng sut i?... Loi cu hi
th hai hi v cch thc hnh thnh nhng iu , thng s dng t nh th
no, v d: Trm tch c to thnh nh th no? Cn trng h hp nh th
no? Qu trnh tiu ha ca chng ta din ra nh th no?... Cc cu hi loi hai
thng d tm c cu tr li hn cc cu hi loi mt.
Trong DHKP, GV ng vai tr quan trng trong vic nh hng cho HS tm
kim cu tr li cho cc cu hi nh vy. i khi, n gin v ph hp vi
mc nhn thc ca HS, GV cng c th chuyn t mt cu hi ti sao thnh
mt cu hi nh th no.
(2) HS tin hnh tm kim, thu thp cc bng chng v s dng chng xy
dng v nh gi cc cch gii thch cho cu hi nh hng khoa hc c
t ra ban u.
Cc nh khoa hc thu thp cc bng chng nh nhng d liu khoa hc bng
cch ghi li nhng quan st v thc hin cc o lng. Cc d liu chnh xc c
th c kim tra bng cch lp li cc quan st hoc thc hin cc o lng mi.
Trong lp hc, HS s dng cc d liu ny to thnh cc gii thch cho cc
hin tng khoa hc. Cc cch gii thch khoa hc cn phi ph hp vi cc bng
chng ang c v mang n cho HS nhng hiu bit mi.
(3) HS cng b kt qu, kim chng v nh gi cch gii thch ca h bng
cch i chiu n vi cch gii thch ca bn b v vi cc kin thc khoa hc.
Khm ph khoa hc khc vi cc dng khm ph khc ch cc gii thch
c xut c th c xem xt li, thm ch c th b loi b di nh sng ca
nhng pht hin mi. Cc nh khoa hc cn phi cng b nghin cu ca mnh
mt cch trung thc v chi tit nhng nh khoa hc khc c th ti to li
cc nghin cu nu cn thit.
Tng t nh vy, HS s thu c nhiu li ch khi h chia s v so snh kt
qu ca mnh vi cc bn trong lp, thng qua , to c hi cho h t ra cc cu
hi, kim tra cc bng chng, xc nh cc lp lun sai lm, xem xt cc gii php
thay th. H cng c th nhn thc c kt qu ca h c quan h vi cc kin
thc khoa hc hin ti nh th no.
53

DHKP khng phi l mt chui cc hot ng theo quy trnh cng nhc m
c th c thay i v s dng linh hot ph thuc vo mc nhn thc v
nng lc ca HS. Trong bi hc ny, c th thy y cc c trng ca DHKP;
nhng trong bi hc khc, ch mt vi c trng c th hin r. Cn c vo
mc ch ng ca HS trong qu trnh hc tp, c th phn chia v vn hnh
DHKP theo cc bc v cc mc sau y:
Cc bc vn
hnh DHKP

M c 1

M c 2

M c 3

M c 4

Cu hi nh
hng khoa
hc

HS c GV
cung cp sn
cc cu hi nh
hng.

HS lm r hn
cu hi c
cung cp bi GV
hoc cc ngun
ti liu khc.

HS la chn trong
s cc cu hi c
sn, t cng
c th xut
cu hi mi.

HS t t ra cc
cu hi.

Tm kim cc
bng chng
cn thit tr
li cho cu hi

HS c cung
cp cc d liu
v hng dn
cch phn tch.

HS c cung
cp cc d liu
v c yu cu
phn tch.

HS c hng
dn thu thp
cc d liu.

HS xc nh
c cc bng
chng ph hp
cn thu thp.

HS c cung
cp cc gii
thch.

HS c cung
cp mt s cch
thc s dng cc
bng chng
to thnh cc gii
thch.

HS c hng
dn tng hp
cc bng chng
v to ra cc gii
thch.

HS to nn cc
gii thch sau khi
nghin cu, tng
hp cc bng
chng.

HS c cung
cp cc kin
thc khoa hc
c lin quan n
cc gii thch.

HS c ch dn
ti cc ngun
kin thc khoa
hc.

HS c hng
dn cch thc
kim
tra
cc
ngun ti liu
khc v to ra kt
ni gia chng
vi cc gii thch.

HS c lp kim
tra cc ngun ti
liu khc v to
ra kt ni gia
chng vi cc
gii thch.

HS c ch
dn tng bc
trong quy trnh
cng b kt qu
v nh gi cc
gii thch.

HS c tr gip
mt s bc
trong quy trnh
cng b kt qu
v nh gi cc
gii thch.

HS c hng
dn trong qu
trnh to ra nhng
lp lun logic,
khoa hc cng
b kt qu v
nh gi cc gii
thch.

HS to ra nhng
lp lun logic,
khoa hc
cng b kt qu
v nh gi cc
gii thch.

To ra cc gii
thch t cc
bng chng
thu thp c

i chiu, kt
ni cc gii
thch vi kin
thc khoa hc

Cng b kt
qu, chia s,
nh gi cc
gii thch

Cc mc ca DHKP

t hn < Mc t nh hng ca HS > Nhiu hn

Nhiu hn < Mc tr gip ca GV > t hn

54

2.2.1.3. V d v vic vn dng DHKP theo nh hng nng lc hc sinh

Bi 35. Nh
ng iu ki n cn cho ht ny mm (Sinh hc 6 THCS)

Nhng k nng cn hng ti: k nng t ra cc cu hi c th kim chng

c (t cu hi nh hng khoa hc), k nng xy dng cc gii thch, k
nng vn dng nhng iu hc vo nhng tnh hung tng t hoc tnh
hung mi
M u bi hc, GV nu tnh hung v hng dn HS tho lun cc cu hi
da trn tnh hung nh sau:
Tnh hung xut pht: Mt nh nghin cu mun tm hiu cc iu kin m
ht c th ny mm tt nht. ng chn mt s ht u en c cht lng tt v t
mt s lng nh nhau cc ht ny vo hai a ptri c lt bng m. Sau , ng
t mt a trong phng c nh sng v a cn li t trong phng ti. C hai
phng ny u c nhit , m v thong kh nh nhau. Khi kim tra li sau
ba ngy, ng thy tt c cc ht c hai a u ny mm.
Cc cu hi v tin trnh GV cng HS ln lt tho lun:
1. Nh nghin cu thit k th nghim kim tra nh hng ca nhn t
no n s ny mm ca ht? Em c th gii thch kt qu trong th nghim ny
nh th no?
(Nh nghin cu thit k th nghim kim tra nh hng ca nhn t
nh sng n s ny mm ca ht. Tuy nhin, mt s HS c th pht biu rng th
nghim cho thy m cn thit cho s ny mm (da trn d kin cc a
ptri c lt bng m). Mt s khc cho rng nhit m p l cn thit. Cng
c nhng HS nu c mt vi tng lin quan n nh sng GV nn HS
tho lun v cc tng , c bit lu vi HS v s ging v khc nhau gia
cc d kin v m, nhit v nh sng trong th nghim . T , t v
hng dn HS tho lun cu hi 2).
2. Nhn t no trong mi trng xung quanh hai a ht l khc nhau r rt
nht? Cu hi no nh hng cho nh nghin cu thit k th nghim ?
Theo em, cu hi tt cha? Ti sao? Nu c th vit li, em s t cu hi
nh th no v s lm g tr li cho cu hi ?
55

(HS c th nhn thy nhn t khc bit trong th nghim ny l nh sng, v

di s gi ca GV, HS hiu c rng nh nghin cu thit k th nghim
kim tra s cn thit ca nh sng i vi s ny mm ca ht u en. Tuy
nhin, cu hi nh hng m nh nghin cu t ra ban u l: Trong nhng
iu kin no th ht ny mm tt nht?. Cu hi ny kh chung chung v tr
li n th c th thit k nhiu th nghim v cc nhn t khc na ch khng ch
c nh sng. Do vy, ph hp hn vi th nghim ny, nn t cu hi: Ht s
ny mm tt hn khi c hay khng c nh sng?. Cu hi ny s ch r l cn
thit k th nghim v thu thp cc d liu no. tr li cu hi ny, cn phi so
snh s ny mm ca ht cc a c t trong bng ti v trong iu kin c
ng sng, t rt ra kt lun.
Thng qua qu trnh tho lun, HS cng nhn thc c rng kim tra nh
hng ca mt nhn t no , cn b tr th nghim sao cho cc nhn t khc l
ging nhau, ch khc nhau v nhn t cn kim tra. Bn cnh , vic t cu hi
nh hng nghin cu ban u cng rt quan trng. Cu hi cng r rng th
vic thit k th nghim, thu thp bng chng v rt ra kt lun cng hiu qu.)
3. Da trn cu hi m em t ra, hy xem xt li kt qu ca th nghim
trn. Em c th rt ra kt lun g t kt qu ?
(HS c th rt ra kt lun rng: Cc bng chng (kt qu th nghim) cho
thy nh sng khng cn thit cho s ny mm ca ht u en (v vi nhiu loi
ht khc). Tuy nhin, GV cng nn lu vi HS l i vi mt s loi ht, v d
nh vi mt vi ging hnh, th nh sng li c th c ch s ny mm ca chng.)
n thi im ny, GV c th t thm cc cu hi gip HS c th vn
dng cc kin thc va hc gii quyt cc tnh hung tng t hoc cc tnh
hung mi nh:
4. Mc d nh sng khng cn thit cho s ny mm ca ht u en nhng
liu liu lng chiu sng khc nhau c lm nhanh hay chm qu trnh ny mm
khng? C th thit k th nghim v cn thu thp cc bng chng no tr
li cho cu hi ?
(C th s dng th nghim nh c v tin hnh m s lng ht ny mm
mi ngy a c chiu sng v a trong bng ti. Cng c th thit k thm
th nghim vi cc cng chiu sng khc nhau)

56

5. Hy t cu hi nh hng v thit k th nghim kim tra nh hng

ca cc nhn t khc (nhit , m, thong kh) n s ny mm ca ht.
Thc hin th nghim v bo co kt qu sau mt tun.
C th thy, vi vic vn dng tm ti khm ph trong dy hc, HS khng
nhng c th hiu bit mt cch su sc kin thc ca bi hc, m cn c tham
gia vo qu trnh nghin cu v hc cch suy ngh nh mt nh khoa hc: phn
tch s ph hp ca cu hi nh hng, tm kim, thu thp d liu v cc bng
chng cn thit, xy dng cc gii thch, to ra kt ni gia cc gii thch ca h
vi kin thc khoa hc. HS cng c c hi trao i, tranh lun, bit cch lp
lun bo v kin ca mnh cng nh bit cch lng nghe v hc hi t bn b.
l nhng k nng m gio dc cn trang b cho ngi hc c th c mt
cuc sng thnh cng trong th k 21.

2.2.2. Dy hc theo phng php Bn tay nn bt (Lamap)

2.2.2.1. C s khoa hc ca phng php Bn tay nn bt
Phng php dy hc Bn tay nn bt (BTNB), ting Php l La main la
pte vit tt l Lamap; ting Anh l Hands on, l phng php dy hc khoa hc
da trn c s ca s tm ti nghin cu, p dng cho vic dy hc cc mn
khoa hc t nhin4.
Phng php ny c khi xng bi Gio s Georges Charpak. Theo
phng php Lamap, di s gip ca gio vin chnh HS tm ra cu tr li
cho cc vn c t ra trong cuc sng thng qua tin hnh th nghim, quan
st, nghin cu ti liu hay iu tra t hnh thnh kin thc cho mnh.
Tin trnh dy hc theo Lamap c xy dng da trn s tm ti nghin cu.
Dy hc khoa hc da trn tm ti nghin cu l mt phng php dy v hc
khoa hc xut pht t s hiu bit v cch thc hc tp ca hc sinh, bn cht ca
nghin cu khoa hc v s xc nh cc kin thc khoa hc cng nh k nng m
hc sinh cn nm vng.
Tin trnh dy hc Lamap c xy dng da trn s kt hp ca
Dy hc gii quyt vn .
Dy hc nh hng hnh ng.
Thuyt kin to.
4

B Gio dc v o to (2012), Phng php bn tay nn bt trong sinh hc cp THCS,

Nh xut bn Gio dc Vit Nam.

57

2.2.2.2. Nhng c trng ni bt ca phng php Bn tay nn bt

Lamap c nhng c trng ni bt sau:
Rn t duy v phng php lm vic ca nh khoa hc: Theo phng php
Lamap HS phi t nghin cu gii quyt vn bng nhiu phng php nghin
cu khc nhau.Ty vo mc ch ca mn hc m s dng cc phng php
nghin cu nh quan st, thc nghim, nghin cu ti liu, s dng m hnh.
Rn cho HS tng bc lm ch ngn ng ni v ngn ng vit.
+ Ngn ng c 3 chc nng: Ch ngha, thng bo, khi qut ha,.Vi cc
chc nng ny ngn ng h tr rt c lc cho tr tu.Dy tr pht trin ngn ng
v tch ly vn t vng khi cn nh l rt quan trng, lm tin cho s pht trin
c nhn trong tng lai. Lm ch ngn ng khng ch l s mong i ca x hi,
ca cha m, m cng l iu u tin ca mi quc gia, cng l mc tiu m
Lamap nhm ti.
+ Dy hc mn khoa hc xt v mt no l dy hc mt ngn ng, mt
ngn ng c bit, c tc dng to ln trong vic din t cc s kin, cc phng
php trong lnh vc khc nhau ca khoa hc v thc tin.
+ K nng din t vit l dng k nng chuyn bit th hin giao tip
bng ch vit v cc chun mc bng vn bn.V vy n l mt dng k nng giao
tip c bn nht ca con ngi, c vai tr quan trng trong cng vic ca bt c
c nhn no bt c v tr cng tc ny.
To thun li cho HS bc l v thay i quan nim ban u theo con
ng kin to.
+ S hnh thnh nhng khi nim khoa hc ch c th hiu qu khi tr xy
dng nhng khi nim y trong i sng hng ngy.
+ C nhiu thut ng khc nhau din t quan nim ban u: quan nim
ban u, quan nim sai, quan nim thng thng, cc sai lm, cc biu tng..
+ Quan nim ban u c t nhiu ngun gc: yu t x hi, vn ha, hon
cnh sng.
Rn cho HS bit cch s dng v thc hnh
Trong qu trnh s dng v thc hnh HS phi ghi chp li cc cu hi: Cu
hi l g? Lm th no tr li?, Nhng g ti tm thy, Ti lm g

58

Nh vy v thc hnh c cng dng: gip ngi hc nhn li qu trnh hc,

l cng c GV bit c s tin b ca ngi hc.
2.2.2.3. Tin trnh t chc dy hc theo Lamap
Cc bc ca tin trnh dy hc a ra di y dnh cho cc gio vin vi
mc ch trang b cho h cc tiu chun p dng phng php BTNB vo dy
hc cc mn khoa hc. y l mt nh hng hnh ng ch khng phi l nh
ngha mt phng php khoa hc hay mt tin trnh cng nhc i t vn n
khm ph v cui cng l cu trc kin thc. Vic vn dng tin trnh theo mt
phng php tch cc, sng to v linh hot gia cc bc, ty theo ch nghin
cu, l iu thc s cn thit. Ni cch khc, mi bc c xc nh nh l yu
t cn thit m bo rng qu trnh khm ph ca hc sinh c thng sut v
mt t duy.
Bc 1: Tnh hung xut pht v cu hi nu vn
Tnh hung xut pht hay tnh hung nu vn l mt tnh hung do gio
vin ch ng a ra nh l mt cch dn nhp vo bi hc. Tnh hung xut pht
phi ngn gn, gn gi d hiu i vi hc sinh. Tnh hung xut pht nhm lng
ghp cu hi nu vn . Tnh hung xut pht cng r rng th vic dn nhp cho
cu hi nu vn cng d. Tuy nhin c nhng trng hp khng nht thit phi
c tnh hung xut pht mi xut c cu hi nu vn (ty vo tng kin
thc v tng trng hp c th).
Cu hi nu vn l cu hi ln ca bi hc (hay mdun kin thc m hc
sinh s c hc). Cu hi nu vn cn m bo yu cu ph hp vi trnh ,
gy mu thun nhn thc v kch thch tnh t m, thch tm ti, nghin cu ca
hc sinh nhm chun b tm th cho hc sinh trc khi khm ph, lnh hi kin
thc. Gio vin phi dng cu hi m, tuyt i khng c dng cu hi ng
(tr li c hoc khng) i vi cu hi nu vn . Cu hi nu vn cng m
bo cc yu cu nu ra trn th dy hc ca gio vin cng d thc hin
thnh cng.
Bc 2: Hnh thnh cu hi ca hc sinh
Lm bc l quan nim ban u t hnh thnh cc cu hi ca hc sinh
l pha quan trng, c trng ca phng php BTNB. Trong pha ny, gio vin
khuyn khch hc sinh nu nhng suy ngh, nhn thc ban u ca mnh trc khi
c hc kin thc mi. lm bc l quan nim ban u ca hc sinh, gio vin
59

c th yu cu hc sinh nhc li kin thc c hc c lin quan n kin thc

mi ca bi hc. Khi yu cu hc sinh trnh by quan nim ban u, gio vin c
th yu cu bng nhiu hnh thc biu hin ca hc sinh nh c th l bng li ni
(thng qua pht biu c nhn), bng cch vit hay v biu hin suy ngh. T
nhng quan nim ban u ca hc sinh, gio vin gip hc sinh xut cc cu
hi. Ch xoy su vo nhng quan nim lin quan n kin thc trng tm ca
bi hc (hay m un kin thc).
Gio vin cn kho lo chn la mt s quan nim ban u khc bit trong
lp gip hc sinh so snh, t gip hc sinh t cu hi lin quan n ni
dung bi hc. y l mt bc kh kh khn v gio vin cn phi chn la cc
quan nim ban u tiu biu trong s hng chc quan nim ca hc sinh mt cch
nhanh chng theo mc ch dy hc, ng thi linh hot iu khin s tho lun
ca hc sinh nhm gip hc sinh xut cc cu hi t nhng s khc bit
theo dy hc. Vic chn la cc quan nim ban u khng tt s dn n vic
so snh v xut cu hi ca hc sinh gp kh khn.
Bc 3: Xy dng gi thuyt v thit k phng n thc nghim
T cc cu hi c xut, gio vin nu cu hi cho hc sinh, ngh cc
em xut cc gi thuyt v thit k phng n thc nghim tm ti nghin cu
kim chng cc gi thuyt nhm tm cu tr li cho cc cu hi . Cc
phng n thc nghim tm ti nghin cu y l cc phng n tm ra cu
tr li nh quan st, thc hnh th nghim, nghin cu ti liu
Ty theo kin thc hay vn t ra m hc sinh c th xut cc phng
n thc nghim tm ti nghin cu khc nhau. Trong qu trnh xut phng
n thc nghim, nu kin ca hc sinh nu ln c ng nhng ngn t cha
chun xc hoc din t cha r th gio vin nn gi v tng bc gip hc
sinh hon thin din t. Gio vin cng c th yu cu cc hc sinh khc chnh
sa cho r . y l mt vn quan trng trong vic rn luyn ngn ng cho hc
sinh. Trng hp hc sinh a ra ngay phng n ng nhng vn cn nhiu
phng n khc kh thi th gio vin nn tip tc hi cc hc sinh khc lm
phong ph cc phng n tm cu tr li. Gio vin c th nhn xt trc tip
nhng yu cu cc hc sinh khc cho kin v phng php m hc sinh nu
ra th tt hn. Phng php BTNB khuyn khch hc sinh t nh gi kin ca
nhau hn l ca gio vin nhn xt.
60

Sau khi hc sinh xut c phng n thc nghim tm ti nghin cu,

gio vin nu nhn xt chung v quyt nh tin hnh phng n vi cc dng c
chun b sn.
Bc 4: Tin hnh thc nghim tm ti nghin cu
T cc phng n thc nghim tm ti nghin cu m hc sinh nu ra, gio
vin kho lo nhn xt v la chn dng c th nghim hay cc thit b dy hc
thch hp hc sinh tin hnh nghin cu. Nu phi lm th nghim th u tin
thc hin th nghim trc tip trn vt tht. Mt s trng hp khng th tin
hnh th nghim trn vt tht c th lm trn m hnh, hoc cho hc sinh quan st
tranh v. i vi phng php quan st, gio vin cho hc sinh quan st vt tht
trc, sau mi cho hc sinh quan st tranh v khoa hc hay m hnh phng
to nhng c im khng th quan st r trn vt tht.
Khi tin hnh th nghim, gio vin nu r yu cu v mc ch th nghim
hoc yu cu hc sinh cho bit mc ch ca th nghim chun b tin hnh. Sau
gio vin mi pht cc dng c v vt liu th nghim tng ng vi hot
ng. Nu sn cc vt dng th nghim trn bn hc sinh s nghch cc vt
m khng ch n cc vt khc trong lp; hoc hc sinh t thc hin th
nghim trc khi lnh thc hin ca gio vin c ban ra; hoc hc sinh s da
vo on cc th nghim cn phi lm (trng hp ny mc d hc sinh c
th xut th nghim ng nhng dy hc ca gio vin khng t).
Cc th nghim c tin hnh ln lt tng ng vi tng mun kin thc.
Mi th nghim c thc hin xong, gio vin nn dng li hc sinh rt ra kt
lun (tm thy cu tr li cho cc vn t ra tng ng). Gio vin lu hc
sinh ghi chp vt liu th nghim, cch b tr v thc hin th nghim (m t bng
li hay v s ), ghi ch li kt qu thc hin th nghim, kt lun sau th nghim
vo v thc hnh. Phn ghi chp ny gio vin hc sinh ghi chp t do, khng
nn g b v c khun mu quy nh, nht l i vi nhng lp mi lm quen vi
phng php BTNB. i vi cc th nghim phc tp v nu c iu kin, gio
vin nn thit k mt mu sn hc sinh in kt qu th nghim, vt liu th
nghim. V d nh cc th nghim phi ghi s liu theo thi gian, lp li th
nghim cc iu kin nhit khc nhau
Khi hc sinh lm th nghim, gio vin bao qut lp, quan st tng nhm.
Nu thy nhm hoc hc sinh no lm sai theo yu cu th gio vin ch nhc nh
trong nhm hoc vi ring hc sinh , khng nn thng bo ln ting chung
61

cho c lp v lm nh vy s phn tn t tng v nh hng n cng vic ca

cc nhm hc sinh khc. Gio vin ch yu cu hc sinh thc hin c lp cc
th nghim trong trng hp cc th nghim c thc hin theo tng c nhn.
Nu thc hin theo nhm th cng yu cu tng t nh vy. Thc hin c lp
theo c nhn hay nhm trnh vic hc sinh nhn v lm theo cch ca nhau, th
ng trong suy ngh v cng tin li cho gio vin pht hin cc nhm hay cc c
nhn xut sc trong thc hin th nghim nghin cu, c bit l cc th nghim
c thc hin vi cc dng c, vt liu th nghim ging nhau nhng nu b tr
th nghim khng hp l s khng thu c kt qu th nghim nh .
Bc 5: Kt lun v h thng ha kin thc
Sau khi thc hin thc nghim tm ti nghin cu, cc cu tr li dn dn
c gii quyt, cc gi thuyt c kim chng, kin thc c hnh thnh, tuy
nhin vn cha c h thng hoc cha chun xc mt cch khoa hc.
Gio vin c nhim v tm tt, kt lun v h thng li hc sinh ghi vo
v coi nh l kin thc ca bi hc. Trc khi kt lun chung, gio vin nn yu
cu mt vi kin ca hc sinh cho kt lun sau khi thc nghim (rt ra kin thc
ca bi hc). Gio vin khc su kin thc cho hc sinh bng cch cho hc sinh
nhn li, i chiu li vi cc kin ban u (quan nim ban u) trc khi hc
kin thc. Nh vy t nhng quan nim ban u sai lch, sau qu trnh thc
nghim tm ti nghin cu, chnh hc sinh t pht hin ra mnh sai hay ng m
khng phi do gio vin nhn xt mt cch p t. Chnh hc sinh t pht hin
nhng sai lch trong nhn thc v t sa cha, thay i mt cch ch ng.
Nhng thay i ny s gip hc sinh ghi nh lu hn, khc su kin thc.
Nu c iu kin, gio vin c th in sn t ri tm tt kin thc ca bi hc
pht cho hc sinh dn vo v thc hnh hoc tp hp thnh mt tp ring
trnh mt thi gian ghi chp. Vn ny hu ch cho hc sinh cc lp nh tui
tiu hc. i vi cc lp trung hc c s th gio vin nn tp lm quen cho cc
em t ghi chp, ch in t ri nu kin thc phc tp v di.
2.2.2.4. V d minh ha v t chc dy hc theo Lamap:
V d 1: CU TO BN TRONG CA HT U (2 tit)
1. Mc tiu bi hc
Sau bi hc, hc sinh hiu v m t c cu to bn trong ca ht u.

62

2. Thit b dy hc
Mt s ht u ng c ngm nc;
Dao nh dng tch ht u.
3. Tin trnh dy hc c th
Hot ng ca gio vin

Hot ng ca hc sinh

Bc 1: Tnh hung xut pht

Gio vin a ra mt vi ht u ng (Loi
u ht ln nhm mc ch cho hc sinh d
quan st). ng thi gio vin t cu hi:
"Theo cc em trong ht u c g?".

Hc sinh quan st cc ht u ng v thc

c nhim v cn lm.

Gio vin yu cu hc sinh: "Cc em hy v

vo v thc hnh hnh v theo suy ngh ca
mnh nhng g c bn trong ht u"
Bc 2: Hnh thnh cu hi ca hc sinh
Trong thi gian hc sinh v cc kin ca
mnh vo v thc hnh, gio vin tranh th
quan st nhanh tm cc hnh v ng v
cn phi ch trng n cc hnh v sai (quan
nim ban u "ngy th").

Hc sinh v theo suy ngh c nhn ban u v

nhng g c bn trong ht u. Thi gian cho
hot ng ny khong 23 pht.
V d thc t v biu tng ban u ca mt s
hc sinh tiu hc 9 tui ti Php sau khi c
hi "Trong ht u c g?".
Trong ht u c nhiu ht nh.
Trong ht u c cy con vi l v r.
Trong ht u c cy u n hoa v c nhiu
hot ng khc.
Trong ht u c nhiu ht u nh c r.
Trong ht u c nhiu ht u nh.
Trong ht u c mt cy u nh vi y
thn, l, r.

Bc 3: Xy dng gi thuyt v thit k phng n thc nghim

Gi s sau khi quan st nhanh hot ng c
nhn ca cc hc sinh trong lp v hnh v
biu tng ban u "C g bn trong ht
u?" Gio vin chn c 9 hnh v khc
nhau nh hnh v nu bc 2. Mc d cc
hnh v khc nhau nhng tu chung li gio
vin c th gi hc sinh thy c nhng
im chung trong quan nim ban u ca
cc em. C th l:
Nhm biu tng 1: Hnh v ca hc sinh

Sau khi gip hc sinh so snh v gi hc

sinh phn nhm cc kin ban u, gio vin
hng dn cc hc sinh t cc cu hi nghi
vn. C th trong trng hp ang xt, hc sinh
c th a ra cc cu hi:
C phi bn trong ht u c nhiu ht u
nh?
C phi c mt cy u con n hoa bn trong
ht u?

63

u cho rng trong ht u u c nhiu ht

u nh khc.

C phi trong ht u c nhiu ht u nh c

r?...

Nhm biu tng 2: Hnh v ca hc sinh

u c mt cy u con vi y cc b
phn.

thy rng cc cu hi trn l nhng nghi

vn t nhng im khc bit ca cc biu
tng ban u ni trn.

Nhm biu tng 3: Hnh v ca hc sinh

cho rng trong ht u c mt cy u con
c y b phn ang n hoa, ngoi ra
cn c nhiu ht u nh khc.
Nhm biu tng 4: Hnh v ca hc sinh
cho rng trong ht u c nhiu ht u nh
ang mc r.
Gio vin yu cu hc sinh xut hot
ng thc nghim tm ti nghin cu cho
cc cu hi xut pht t s khc nhau ca
cc biu tng ban u v cu to bn trong
ca ht u.

Hc sinh c th xut nhiu phng n nh:

B (m/ct i) ht u ra quan st bn
trong. (Lu nu hc sinh dng nhng t ng
nh vy th gio vin nn chnh li l TCH ht
u ra quan st ch khng phi b/m/ct
i v nu lm nh vy s lm hng cc b
phn bn trong v s kh quan st);
Xem hnh v trong sch gio khoa;
Xem tranh v khoa hc chp hnh cu to bn
trong ht u

Bc 4: Tin hnh thc nghim tm ti nghin cu

Gio vin kho lo nhn xt cc kin trn
u c l nhng c lp s thc hin phng
n tch ht u ra quan st, tm hiu cu
to bn trong ca ht u. Lc ny gio vin
mi pht cho mi hc sinh mt ht u
(tng ng vi s lng hc sinh trong mi
nhm, c th tng 2, 3 ht d phng trong
trng hp hc sinh tch ht u khng
thnh cng); ng thi hng dn hc sinh
tch ht u pha lng ht ( trnh gy l
mm pha bng ht u). hc sinh tch
ht u d dng, gio vin phi ngm ht
u vo trong nc m (theo 2 si/3 lnh)
mt m trc khi lm th nghim (nhm lm
ht u phnh to, d bc).
Yu cu hc sinh v li hnh v quan st v
ch thch cc b phn bn trong ca ht u.
Nu hc sinh cha ch thch ng cho hnh
v quan st th gio vin khoan vi chnh sa
thut ng.

64

Hc sinh tin hnh tch ht u quan st v

ghi chp vo v thc hnh.

Bc 5: Kt lun v hp thc ha kin thc

Sau khi c lp thc hin quan st, v hnh,
ch thch xong th gio vin cho hc sinh
quan st thm mt tranh v phng to cu to
bn trong ht u c ch thch (phng ln
mn hnh bng my chiu hoc treo tranh)
hoc cho hc sinh quan st hnh v trong
sch gio khoa nu c (phng php nghin
cu ti liu).

Hc sinh quan st tranh v v cu to bn trong

ca ht u, v li hnh v ghi ch vo v thc
hnh. Lc ny hc sinh s t iu chnh cc
thut ng khoa hc cn ch thch trong hnh v
m cc em lm cha ng.

Lu : trong qu trnh hc sinh v hnh v

thc hin th nghim, nu sch gio khoa c
hnh v tng ng th khng cho hc sinh
m sch gio khoa trnh vic cc em
khng quan st m ch sao chp li hnh v
trong sch ra v thc hnh.
Gio vin gii thiu cu to bn trong ca
ht u vi hnh v khoa hc c sn hoc
hnh t v (nu trng hp khng c tranh
v in sn). Gio vin lu hc sinh mt s
ch thch v thut ng khoa hc trong qu
trnh quan st, v tranh. khc su kin
thc cho hc sinh, gio vin quay li cc
biu tng ban u trc khi hc kin thc
ca hc sinh cn lu trn bng cng vi cc
cu hi nghi vn bc 3 xut. Thng
qua gio vin kho lo nhn mnh cho
hc sinh vi hot ng th nghim m hc
sinh xut (tch ht u ra quan st)
chnh hc sinh c th tm ra cu tr li cho
cc cu hi nghi vn ng thi ch cho cc
em thy sau qu trnh hc v cu to bn
trong ca ht u cc em c hnh v
chnh xc hn v cu to bn trong ca ht
u so vi cc hnh v biu tng ban u.

Hc sinh i chiu li vi cc biu tng ban

u v cu to bn trong ca ht u khc
su thm kin thc.
V li cu to bn trong ca ht u vo v
thc hnh.

V d 2: CU TO V TNH CHT CA C SINH HC 8 (1 tit)

Bc 1: a ra tnh hung xut pht
Nhim v:
Chn la tnh hung xut pht (Cc thng s gip cho GV chn la tnh
hung ny da vo mc tiu do chng trnh ra):
65

 S ph hp vi k hoch chung ca khi lp do hi ng gio vin ca

khi ra;
Tnh hiu qu ca cch t vn c th c c t tnh hung;
Cc ngun lc a phng (v vt cht v ngun t liu);
Cc mi quan tm ch yu ca a phng, mang tnh thi s hoc ny
sinh t cc hot ng khc, c th v khoa hc hay khng;
Tnh ph hp ca vic hc i vi cc mi quan tm ring ca hc sinh.

Kinh nghim thc hin:

Chun b mt tnh hung m c lin quan n vn khoa hc t ra.
Cn c vo ni dung khoa hc ca bi hc, chn khi nim ch cht cn
hnh thnh, da trn nhng tnh hung gn gi quen thuc vi hc sinh lm
tnh hung xut pht.
Cng c th bt u t mt hin tng ph bin trong t nhin hay t mt
th nghim sinh hc n gin lm tnh hung xut pht.

V d: Khi dy bi 9, Sinh hc 8 Cu to v tnh cht ca c, GV c th

t vn to tnh hung xut pht: Bp tht c gn vi xng nh th no?
Bc 2: Hnh thnh biu tng ban u ca hc sinh

Nhim v:
Lm bc l cc quan nim ban u ca hc sinh v ni dung khoa hc ca
bi hc, i chiu chng vi nhau nu c s khc bit to iu kin cho lp
lnh hi vn t ra.
Pht biu cc cu hi ca hc sinh.
Trnh by cc biu tng ban u ca hc sinh.

Kinh nghim thc hin:

Cng vic c thc hin di s hng dn bi gio vin, gio vin c
th gip sa cha, pht biu li cc cu hi m bo ng ngha, tp trung vo
lnh vc khoa hc v to iu kin cho vic nng cao kh nng din t ni ca
hc sinh;

66

 S chn la c nh hng, c cn c ca gio vin trong vic khai thc

cc cu hi ca hc sinh mt cch hiu qu (ngha l thch hp vi mt tin trnh
xy dng, c tnh n cc dng c thc nghim v t liu sn c) c th dn n
vic hc mt ni dung trong chng trnh.

V d: Khi dy bi 9, Sinh hc 8 Cu to v tnh cht ca c, GV c th

chia nhm hot ng, yu cu HS c ng tay (gp, dui tay); s cc bp c ri
sau v hnh tr li cu hi: Bp tht c gn vi xng nh th no?
GV sp xp cc hnh v ca cc nhm ln bng. V d nh sau:

Cnh tay gp theo mt hung duy nht: hng vo pha trong

ch khng phi hng ra ngoi

67

Da, tht, c, xng, tnh mch

Mu th hin cc tnh mch v c, mu xm th hin xng

68

Bc 3: xut gi thuyt v phng n kim chng gi thuyt

Nhim v:
Pht biu bng li cc gi thuyt cc nhm;
C th xy dng cc qui trnh chng minh hay loi b cc gi thuyt;
Vit cc on m t cc gi thuyt v cc tin trnh (bng li v hnh v,
s );
Pht biu bng li hay vit m t cc d on ca hc sinh: iu g s
xy ra? v sao?;
Trnh by cc gi thuyt v cc qui trnh ngh bng li ni trong lp.
Kinh nghim thc hin:
Cch qun l to nhm hc sinh ca gio vin ( cc mc khc nhau ty
thuc hot ng, t mc cp i n mc c lp); cc yu cu a ra (cc
chc nng v hnh vi mong i tng nhm).
Gip hc sinh hnh thnh cc vn khoa hc v tip theo l a ra cc
gi thuyt khoa hc (ch lm r v quan tm n s khc bit gia cc kin).
T chc vic i chiu cc kin sau mt thi gian tm m hc sinh c
th suy ngh.
69

 Khng nh li cc kin v phng php kim chng gi thuyt m hc

sinh xut.
V d: Khi dy bi 9, Sinh hc 8 Cu to v tnh cht ca c, GV t
cu hi: V sao tay c th c ng (gp, dui tay) c?
HS c th xut gi thuyt: c co dn lm tay c ng (gp, dui tay)!
GV: lm th no chng minh hay loi b gi thuyt va nu? Th lm m
hnh xem c c khng?
Dng c cho mi nhm:
1 ba cng;
1 ci ko;
2 cht c nh c th xoay c (ly dy thp mm cun li cng c);
4 dy chun;
4 dy mnh;
4 qu bng bay di;
4 chic tt di mng (tt chn ph n).
1. Hy thc hin theo mu di y vi chic ba cng. Hnh mu ny th
hin mt cch n gin cc phn cng (xng) ca cnh tay em.

2. Em hy chn vt liu th hin nhng bp tht.

3. u tin em hy b tr cc bp tht sao cho cnh tay c th gp li c
v sau l c gp ln dui ra, m KHNG nh hng ti phn xng.
4. Em hy v li s v cch b tr ca mnh trong quyn v th nghim
5. Em hy so snh vi hnh v cnh tay u tin ca mnh v cha li.
70

Bc 4: Tm ti nghin cu (nhm kim chng cc gi thuyt)

Nhim v:
Cc giai on tranh lun trong nhm: cc cch thc tin hnh quan st hay
th nghim;
Kim sot s thay i ca cc thng s;
M t th nghim (bng cc s , cc on vn m t);
Tnh lp li c ca th nghim (hc sinh ch r cc iu kin th
nghim).
Kinh nghim thc hin:
Tp hp cc iu kin th nghim, hay hng dn HS quan st nhm kim
chng cc tng nghin cu c xut.
Vic qun l cc ghi chp c nhn ca hc sinh.
Gip hc sinh phng php trnh by kt qu.
V d: Khi dy bi 9, Sinh hc 8 Cu to v tnh cht ca c, GV
yu cu HS lm th nghim trn ch quan st Bp tht c gn vi xng
nh th no?
Dng c cho mi nhm:
1 con ch;
1 b m;
1 Khay m;
Bng thm nc;
Mc thy tinh;

Khn, giy lau sch.

HS ln lt thc hin cc hot ng:
1. Ph hy ty sng lm ch bt ng. Hy lt da ca con vt. Dng ko
ct da vng quanh bng ch v lt b da phn di thn. Tay tri cm thn ch
sao cho u ch chc xung di v phn xng cng nh ln cao. Dng ko bm
t mm cui xng cng v ct t cc c bn pha tri v phi xng cng,
lm nh vy th xng cng s nh ln cao. Dng ko ct b xng cng l
cc b dy thn kinh mu trng i t ty sng xung hai chn sau.
71

2. Hy quan st ci i xc nh v tr ca cc xng, cc bp tht v

nhng im ni gia chng.
3. Hy lm cho bn chn c ng sao cho chn gp li v dui ra.
4. Hy tm dy thn kinh ta (gn nh mu trng) v xc nh n t ct sng
ra. Ct tch mng lin c pha sau i ch ca mt bn chn, dng mc thy tinh
lch xung tm dy thn kinh ta (dy thn kinh sciatic). Tch dy thn kinh ta
t ct sng cho n st khp u gi. Khi tch dy thn kinh ta, cn ch tch
dn dy ny ra khi cc m c bao quanh ng thi ct t cc nhnh dy nh t
dy thn kinh ta i vo cc c i.
5. Hy v mt hnh km theo li thuyt minh v mc v nhng g quan st
c vo quyn v ghi th nghim ca mnh.
6. Hy xem li hnh v u tin ci tay em v cha li hnh .
Bc 5: Kt lun, h thng ha kin thc
Nhim v:
So snh v lin h cc kt qu thu c trong cc nhm khc nhau, trong
cc lp khc
72

 i chiu vi kin thc c thit lp /trong sch /(dng khc ca vic

s dng cc tm kim ti liu) trong khi m bo mc pht biu kin thc
thch hp vi trnh hc sinh;
Tm kim cc nguyn nhn ca nhng kt qu khc bit nu c, phn tch
/mt cch ph phn/ cc th nghim tin hnh v xut cc th nghim b
sung;
Trnh by cc kin thc mi lnh hi c cui bi hc bng li vn vit
ca hc sinh vi s gip ca gio vin.
Kinh nghim thc hin:
Gip hc sinh la chn cc l lun v hnh thnh kt lun.
ngh mt tnh hung ngc li.
t ra cc cu hi mi
Ty thuc vo tnh cht ca cc cu hi mi (s ph hp vi chng trnh,
tnh hiu qu) v ty thuc vo nhng iu kin b buc v vt cht v thi
gian m cc cu hi ny c th dn n mt qu trnh tm ti nghin cu mi hay
khng.
V d: Khi dy bi 9, Sinh hc 8 Cu to v tnh cht ca c, GV c
th t cu hi: Cc xng v bp tht c sp t nh th no trong tay ca
chng ta?
Nguyn liu cho mi nhm:
Sch gio khoa Sinh hc 8;
01 bc nh (hnh 7.1 sch gio khoa Sinh hc 8);
Cc phim X quang chp cnh tay
a. HS quan st hnh 9.4 sch gio khoa Sinh hc 8:
+ Pht hin c 2 u v c 3 u.
+ Khi gp cnh tay th c no co, c no dn?

73

Cc c ca cnh tay: mt v d v c ng
Cc c c dnh vo xng nh cc si gn c gn mt u pha ny v mt
u pha kia ca khp?

C 2 u dui

Khi cnh tay gp vo: c hai u co,

c 3 u dui

Khi cnh tay dui ra : c ba u

co, c hai u dui

Khi mt c co, n s rt co ngn li v lm cho cc xng lin quan xoay quanh khp.
Cng lc , c c nh v mt u bn kia ca khp s dui ra: n c gi l c
i vn. Cc c ng ca c c iu khin bi h thng thn kinh.

74

b. HS quan st cc phim X quang chp cnh tay trng thi co gp v dui

hnh dung trng thi c tay.
c. Trnh by cc kin thc mi lnh hi c cui bi hc:

C bm vo xng. Khi mt c co, n s rt co ngn li v lm cho cc

xng lin quan xoay quanh khp. Cng lc , c c nh v mt u bn
kia ca khp s dui ra: n c gi l c i vn. Cc c ng ca c c iu
khin bi h thng thn kinh.

Ty v tr trn c th v ty chc nng m c c hnh dng khc nhau in

hnh l bp c hnh thon di. Bp c gm nhiu b c, mi b c gm nhiu t
bo c. T bo c c cu to t cc t c gm cc t mnh v t dy.

Khi t c mnh xuyn su vo vng phn b ca t c dy l t bo c co

ngn li, l s co c.
d. t ra cc cu hi mi:
Quan st hnh 11.4 sch gio khoa Sinh hc 8 gii thch s co cc c mt
biu hin cc trng thi tnh cm khc nhau: vui, suy t, lo u, s hi.

2.2.3. Dy hc theo d n
2.2.3.1. Khi nim dy hc d n.
DHTDA l mt PPDH, trong ngi hc thc hin mt nhim v hc tp
phc hp, c s kt hp gia l thuyt v thc tin. Nhim v ny c thc hin
vi tnh t lc cao trong ton b qu trnh hc tp, t vic xc nh mc ch, lp
k hoch, n vic thc hin d n, kim tra, iu khin, nh gi qu trnh v kt
qu thc hin. Kt qu d n l nhng sn phm c th trnh by, gii thiu.
2.2.3.2. c im dy hc d n.
nh hng thc tin: Ch ca cc d n hc tp (DAHT) xut pht t
nhng tnh hung ca thc tin x hi, thc tin ngh nghip cng nh thc tin
i sng. Nhim v ca cc DAHT cn cha ng nhng vn ph hp vi
trnh v kh nng ca ngi hc. Cc DAHT gp phn gn vic hc tp trong
nh trng vi thc tin i sng v x hi. Trong nhng trng hp l tng,
vic thc hin cc DAHT c th mang li nhng tc ng tch cc cho x hi.
nh hng hng th ngi hc: Ngi hc c tham gia la chn nhng
ti, nhng ni dung hc tp ph hp vi kh nng v hng th ca c nhn.
75

Ngoi ra, hng th ca ngi hc cn c tip tc pht trin trong qu trnh thc
hin cc DAHT.
nh hng hnh ng: Trong qu trnh thc hin DAHT c s kt hp
gia nghin cu l thuyt v vn dng l thuyt vo trong hot ng thc tin v
thc hnh. Thng qua , kim tra, cng c v m rng nhng hiu bit v l
thuyt cng nh rn luyn nhng k nng hnh ng v kinh nghim thc tin cho
ngi hc.
Tnh t lc cao ca ngi hc: Trong DHTDA, ngi hc cn t lc v
tham gia tch cc vo cc giai on ca qu trnh dy hc. iu cng i hi
v khuyn khch tnh trch nhim, s sng to ca ngi hc. GV ch yu ng
vai tr t vn, hng dn v tr gip ngi hc. Tuy nhin, mc t lc cn
ph hp vi nng lc, kh nng ca ngi hc v mc kh khn ca nhim v
hc tp.
Cng tc lm vic: Cc DAHT thng c thc hin theo nhm, trong
c s cng tc lm vic v s phn cng cng vic gia cc thnh vin trong
nhm. DHTDA i hi v rn luyn tnh sn sng v k nng cng tc lm vic
gia cc thnh vin tham gia, gia ngi hc, vi GV cng nh vi cc lc lng
x hi khc tham gia trong DAHT. c im ny cn c gi l hc tp mang
tnh x hi.
nh hng sn phm: Trong qu trnh thc hin cc DAHT, cc sn phm
hc tp ca cc nhm c to ra. Sn phm ny khng ch gii hn trong phm
vi l nhng bi thu hoch thin v l thuyt, m trong a s trng hp, cc
DAHT to ra nhng sn phm ca hot ng thc tin v thc hnh. Nhng sn
phm ca cc DAHT ny c th c s dng, cng b, gii thiu...
2.2.3.3. Qui trnh xy dng v s dng
a. Qui trnh xy dng.
Bc 1: Xc nh ch
Xut pht t ni dung trong sch gio khoa v mc tiu ca chng trnh
gio vin s lc xc nh ch hc tp c th c. iu ny s m bo phm vi
xy dng PBL thuc chng trnh hc (y l mt trong nm tiu ch ca PBL
m Thomas nghin cu). Tuy nhin th hin nay SGK cng t cung cp nhng
ni dung mang tnh khuyn khch hc sinh gii quyt vn do gio vin cn
76

ch ng tm hiu cc vn lin quan n tri thc ca mn hc v hp dn i

vi hc sinh xy dng. S thch th ca hc sinh, nhu cu tm hiu ca hc
sinh v nhng vn lin quan n cuc sng ca hc sinh lun lun l quan
trng gio vin phi cn nhc.
Ni dung trong chng trnh s c la chn xy dng mt ch hc
tp d n cn c nhng c im sau:
m bo thc hin c y ni dung hc tp theo qui nh ca nh
trng.
Hc sinh thc hin c cc hot ng hc tp ch yu (hot ng nhn
thc, hot ng chn tay, c x).
Ch phi kt ni kin thc bi hc vi s kin c thc trong cuc sng
ph hp vi nhn thc ca hc sinh.
Kin thc khng qu kh v xa l i vi hc sinh.
iu rt quan trng l khi xy dng ch , gio vin phi nh gi c sn
phm u ra ca mt ch . chnh l mc tiu v thi , kin thc, k nng
m hc sinh cn phi t c sau khi tham gia vo cc hot ng ca d n.
Bc 2: Lp bn khi nim.
Bn khi nim ch ra mi quan h gia cc khi nim vi nhau. Bn
khi nim l cch biu din bng hnh nh s kt ni cc khi nim. Trong dy
hc d n. Vic lp bn khi nim l rt quan trng. V ch ca mt d n
c xy dng da trn ni dung chng trnh hc v bi cnh thc tin nn
lng kin thc gii quyt mt ch l rt rng v phc tp do cn lp bn
khi nim cho ch c la chn nhm gii hn kin thc cho 1 ch .
Nhng khi nim lin quan n ch c sp xp theo mt trnh t logic xc
nh. pht hin ra mi tng quan gia cc n v kin thc v gii hn phm
vi thc hin cc hot ng hc tp. Trong qu trnh lp bn khi nim gio
vin nn t t cu hi: Ti bit nhng g v ch ny ?. Nhng khi nim no
c th xut hin v chng lin quan n nhau nh th no ?. Kin thc no s
c xut pht t lnh vc khoa hc t nhin (mn ton, ha, l, sinh), khoa hc
x hi (vn, s, a), gio dc th cht...
Nh vy thng qua bn khi nim gio vin s lng trc c nhng
vn c th xy ra v tp trung vo nhng vn thuc phm vi ch hc tp.
77

 La chn khi nim xy dng bn :

+ Chn khi nim phn nh c kin thc trng tm ca bi hc, mn hc,
ch .
+ Khi nim ny phi c ngha vi hc sinh v hc sinh c th thc hin
c
+ Khi nim phi c th, d hiu hc sinh c th vn dng cc mn hc v
kinh nghim ca bn thn gii quyt.
Bc 3: D tr hot ng hc tp

Kt hp vi phn phi chng trnh chi tit nm hc a ni dung dy

hc d n vo tit hc c th.

Cng b cc hnh thc nh gi

Lp k hoch cc hot ng cn trin khai, trin khai nh th no, vo thi
gian no, u, ai s cng tham gia.

Xc nh ni dung v hot ng hc tp c th thng qua bng.

K nng

Hot ng

Tn d n:.........
Ni dung 1

Ni dung 2

Ni dung 3

Ni dung 4

Nhc li
Nhn thc
Hot ng
chn tay

X s

Cn ch : Gio vin c th bt u ln k hoch PBL cho hc sinh khi h

m bo rng: ni dung bi hc h tng dy nhiu ln, ch h cp
trong k hoch l quen thuc, ph hp vi thc tin khch quan v h d dng
pht hin ra cc tnh hung c th xy ra vi hc sinh ca h..
Bc 4: Xy dng b cu hi
Trong phn phn tch v nng lc hc tp. Chng ti xc nh s kt hp
gia hot ng c th thuc v k nng vi ni dung kin thc cn t s hnh
78

thnh nn mc tiu. S kt hp nhiu mc tiu s hnh thnh nn nng lc hc

tp. Nn khi xy dng b cu hi phi

Cn c vo mc tiu ra.
Thit k nhng cu hi, vn thc tin nh hng ngi hc tip cn,
t duy v nhng khi nim chnh.

Cu hi c xy dng nhm gii quyt tng vn m k hoch hc tp

nu ra.

i vi hc tp d n th bao gi kt thc 1 PBL cng hnh thnh c

1 sn phm m ha ni dung hc tp v hot ng tng ng nn trong mc
xy dng b cu hi GV cng nn t cu hi nh hng sn phm c th ca
d n
Bc 5: D tr nh gi
Cui cng th nh gi 1 d n l v cng kh khn. V hc sinh l ngi
tng hp v khi qu ha cc khi nim m h thu nhn c trong qu trnh hc,
gio vin cn a ra nhng nhn xt mang tnh xy dng v ph hp vi mc tiu
ca bi hc. Do vy gio vin cn xy dng nhng tiu ch c gi tr nh gi
qu trnh hc tp ca hc sinh, t lc hc sinh bt u lp k hoch d n cho ti
khi hon thnh d n. Cn c vo cc bc thc hin mt PBL xy dng tiu
ch nh gi ph hp. V nh vy bi kim tra dng cu hi nhiu la chn hoc
cu hi ng sai v ni dung kin thc hc c s khng ph hp nh gi
kt qu hc tp theo hnh thc dy hc d n.
Chng ti khuyn ngh s dng 2 phng php nh gi: (i) H s hc tp,
v (ii) Phiu nh gi, trong dy hc d n. Qua thc tin ging dy v nghin
cu v dy hc d n chng ti nhn thy kt hp c 2 hnh thc trn l ph
hp v:
Phng php h s hc tp, l mt phng php nh gi hot ng v mc
t c t c ca hc sinh. H s hc tp l ti liu minh chng cho s
tin b ca hc sinh, trong hc sinh t nh gi v s tin b ca bn thn, t
ghi li kt qu hc tp trong qu trnh hc tp, t nh gi i chiu vi mc tiu
hc tp t ra nhn ra s tin b hoc cha tin b ca bn thn cng nh
cc yu t nh hng trong qu trnh hc tp. H s hc tp s cho php hc sinh,
b m, v gio vin theo di s tin b trong c qu trnh hc.
79

Khi hc tp theo d n th s theo di d n l mt loi h s hc tp gip

cho gio vin theo di qu trnh thc hin d n v c c nhng nh gi ng
n trong qu trnh hc ca hc sinh. S theo di d n phi a ra nhng tiu ch
c th v ni dung v k hoch thc hin. khi nhn vo ngi hc, gio
vin, ph huynh c th bit c tin hc tp v ni dung hc tp ca ngi
hc ng thi ngi hc cng nh gi c kt qu thc hin ca mnh ra
cc gii php gii quyt cc vn tip theo. Do nhng tiu ch ny nn
gio vin v hc sinh cng xy dng. Tuy nhin cng cn ch n hnh thc
trnh by v cch sp xp thng tin ca s theo di d n. V hnh thc nh gi
ny mang m tnh ch quan ca ngi nh gi.
Trong khi , Phiu nh gi (Rubirc) l phng php nh gi khch quan
v tin cy hn. Khi p dng phng php ny, gio vin xy dng yu cu hc tp
i vi cc d n v cho hc sinh bit trc k hoch nh gi, mu nh gi. C
th l gio vin ch ng xy dng mt ma trn nh gi trong c th hin ni
dung, tiu ch, im s tng ng cho cc tiu ch sau giao cho hc sinh cc
em t nh gi kt qu hot ng hc tp ca mnh. S dng phiu nh gi nh
mt hng dn hc sinh t ghi im.
Nu gp kh khn trong qu trnh trin khai GV c th kt hp nh gi ni
dung kin thc thng qua bi kim tra mt tit v ni dung trong ch hc
kt hp vi nh gi thi , k nng thng qua s theo di.
S tng qut v qui trnh xy dng 1 PBL.
Xc nh ch

Lp bn khi nim

D tr hot ng hc tp

Xy dng b cu hi

D tr nh gi

80

b. Qui trnh t chc dy hc theo d n

1. Xy dng nhm hc tp
Hc sinh trong lp c chia thnh nhiu nhm nh, mi nhm t 68 hc
sinh. Mi nhm phi k khai thng tin ca cc thnh vin trong nhm (s thch,
im mnh, im yu, kh nng hc tp tng mn hc, thng tin lin h, in
thoi, a ch email...). Cc hc sinh c tp hp vo mi nhm cn phi tng
ng v kh nng thc hin cc hot ng hc tp (t l nam n, phn b hc lc,
nng lc....). Thng nht cch trao i thng tin trong mt nhm, cc nhm
vi nhau.
Thit lp cc quy nh cho qu trnh thc hin cc hot ng nh yu cu c
tnh hp tc, tham gia tch cc cc hot ng thc hnh, ni qui thc hnh, tnh k
lut trong hc tp... Cc quy nh ny cn c th, chi tit v r rng.
GV hng dn cc nhm thc hin tt cc qui nh ca mt nhm hc tp
(tn trng quan im ca cc thnh vin trong nhm, to iu kin cho cc thnh
vin c pht biu kin c nhn v phn cng nhim v mt cch cng bng).
2. Xc nh k hoch hc tp
(Xc nh ni dung, kin thc, k nng c th cho tng ni dung hc tp)
GV yu cu hc sinh xy dng c bn khi nim cho d n hc tp
GV cung cp b cu hi chun b trc hc sinh la chn cch lm v
tm cu tr li.
GV cung cp nhng mc thi gian quan trng trong d n H ch ng
hc tp
3. Phn cng nhim v
Cn c vo k hoch hc tp, gio vin cng vi hc sinh a ra bn phn
cng nhim v c th theo nhm. Sau tng nhm s t phn cng nhim v,
thi gian hon thnh, a im thc hin cho cc thnh vin ca nhm mnh. Kt
qu phn cng phi c ghi chp v np li cho Gv Gv tin theo di.
4. Thc hin k hoch hc tp
(Cn c vo phn phi chng trnh ca mn hc v k hoch gio dc
trng s ti)
Lit k cng c thc hin cc hot ng hc tp

81

Cng c tm kim kin thc: my nh, my quay, knh hin vi, my tnh, mt
s phn mm tin ch, dng th nghim.
GV cn lit k cng c cn thit cho tng d n hc tp nh hng hot
ng ca hc sinh sau hc sinh t la chn cng c ph hp vi kh nng
s dng ca cc thnh vin trong nhm

D kin mi trng, thi im ni din ra cc hot ng hc tp

Trong PBL hc sinh c c hi c tri nghim ngoi thc tin do vy GV
nn gi mi trng hc tp sau hc sinh tho lun t tm ra mi trng
hc tp ph hp vi bn thn v ph hp vi nhm. Mi trng hc tp khng
nht thit l mt v tr m c th nhiu nhiu v tr khc nhau (phng th
nghim, bo tng, khu ch xut, khu dn c....)

Hc sinh ch ng trao i nhng kh khn vng mc cng nh thnh

cng nht nh trong sut qu trnh thc hin vi gio vin

Gio vin ch ng quan st, tm hiu k tng i tng hc sinh ca

mnh nhc nh khi cn thit v ng b ri bt k H no nhm nh hng cc
hot ng hc tp ca hc sinh sao cho mc thnh cng ca mt d n l
ln nht.

Hot ng d n thng c din ra trong lp hc v ngoi lp hc. Nn

vic kim sot cc em hc c g l rt quan trng. Do GV cn c s theo
di, ghi chp trung thc tng biu hin, hot ng ca H.

i vi d n khi trin khai ln u GV thng xuyn phi ng vin hc

sinh v hng dn chi tit k hoch thc hin. Ti bui bo co trn lp trong
khi thc hin cc d n GV nn tr b nhiu cu hi v ni dung kin thc cn
t hin thc ha mc tiu ca d n.
Tt c cc hot ng trn nhm thu thp, x l, tng hp thng tin.
5. Bo co
Hc sinh phi hon thin mt sn phm c th l poster, tp san, 1 b phim,
b su tp vt mu, 1 loi thc phm c th tiu dng, mt bi phn tch v ni
dung c th,...
Gio vin d kin ngy t chc, a im t chc sau hc sinh ng k ni
dung v thi lng bo co vi gio vin. Trong bui bo co cc nhm c i

82

din trnh by sn phm hc tp, thnh vin ca nhm b xung cho bi trnh by
hoc tr li cu hi xut hin trong bui bo co. Gio vin lng nghe, phn bin
li s bo co ca cc nhm, hc sinh quan st c kt qu hc tp ca bn
i chiu vic hc tp ca mnh, t pht hin ra nhng iu mnh cn thiu (kin
thc, cch thu thp thng tin, ngun ti liu, m hnh....), sau t b xung
hon thin. Nhng hot ng l c hi ngi hc suy ngm v trin khai
nhng hot ng hc tp c lp ca mnh.
6. nh gi.
nh gi c thc hin trong sut qu trnh trin khai thc hin d n.
Thng qua h s hc tp, bng Rubirc, bi kim tra vit.
Khi s dng loi hnh nh gi no cn thc hin cng khai, minh bch, cng
bng H cm nhn c kt qu hot ng hc tp thc t ca bn thn so vi
bn thn mnh trc y cng nh i chiu vi bn b.
C th:
+ im lm vic nhm (th hin trong h s hc tp) l do cc thnh vin
trong nhm t nh gi v nh gi cho, nhm trng c trch nhim tp hp v
ghi chi tit im thnh phn theo mu gi n gio vin vo cui d n.
+ im hnh thc thuyt trnh c c ti bui thuyt trnh khi cc nhm
hc sinh nh gi cho theo mu (thit k kiu Rubirc). Nhm trng tp hp cc
phiu nh gi ca cc nhm bn ri chia trung bnh c c im cui cng
ca nhm (im ca nhm cng l im ca tng c nhn) sau gi li cho GV.
+ im ni dung:
GV chm ni dung ca tng hc sinh thng qua vic tng hc sinh chuyn
ni dung theo k hoch c phn cng nh tin d kin. Kt hp vi chm
ni dung ca c nhm trn bn word v powerpoint n GV trc khi bo co.
(Ch : im ca tng thnh vin s l im c nhn cng vi im ca nhm
chia 2)
H chm: Cc nhm chuyn sn phm cui cng cho nhau chm cho sau
nhm trng tp hp chi tit im ca nhm bn chm cho nhm mnh ri chia
trung bnh ra im ca nhm (im ca nhm cng l im ca tng c nhn).Sau
gi im cho GV.
im ni dung = (im ni dung ca GV + im ni dung ca H) / 2
83

im ni dung phi cn c vo mc tiu ra nh gi.

Ch : im ni dung cng c th c xc nhn thng qua bi kim tra vit
im ca d n = (im ni dung + im thuyt trnh + im lm vic
nhm) /3 = A
(Sau A c qui ra im 10). Ly vo im 1 tit.
2.2.3.4. V d dy hc theo d n
V d 1:
D N: NN HAY KHNG NN NUI NG VT QU HIM?
D n ny c th s dng dy tch hp vo bi 60 ng vt qu him (SH7)

Mc tiu ca d n: Sau khi hon thnh d n ny, hc sinh c kh nng:

Trnh by c khi nim ng vt qu him
Trnh by c cc cp tuyt chng ca ng vt qu him Vit Nam
Nu c mt s v d v cc loi ng vt qu him ca Vit Nam
Nu c bin php bo v ng vt qu him
Pht trin c k nng vit v trnh by vn .
Thi lng t chc cho hc sinh thc hin d n: 1 tun
1. M t d n:
Hin nay, nhiu ng vt hoang d ang b nui nht v kinh doanh. Trc
vn ny li c nhiu lung kin v cch x l khc nhau. C kin ng h v
lm nh vy s va m bo mc tiu bo tn va gip pht trin kinh t; c
kin li khng ng h v kh qun l v kh bo tn v nh hng n kh nng
sinh sn ca ng vt hoang d; c kin li xut l ch cho php nui mt s
loi nht nh.
Vi bi cnh c mi tham d mt hi tho v bo v ng vt qu him,
hc sinh c yu cu vit mt bo co tham lun nu r quan im ca mnh v
vn ng h hay khng ng h nui ng vt hoang d. Hc sinh lm vic theo
nhm 4 ngi v xy dng mt bo co tham lun. Bo co cn m bo cc ni
dung sau:

Khi nim v ng vt hoang d, ng vt qu him

84

 Cc mc tuyt chng i vi ng vt qu him v v d mt s loi

ng qu him Vit Nam.

Nhng l do ng h hay khng ng h vic nui ng vt hoang d

Quan im ca nhm v vn ny vi mc tiu c bn l bo v c
ng vt qu him.

Phi c phn tm tt chnh ca bo co khng qu 150 ch.

2. Yu cu tin quyt i vi hc sinh

C kin thc v phn ng vt hc v a dng sinh hc

K nng khai thc mng Internet
3. Cc a ch website gi
http://vncreatures.net/overall.php
y l a ch ca website Sinh vt rng Vit Nam gii thiu cc sinh vt
trong Sch Vit Nam. Hc sinh c th s dng nhng thng tin ny tm hiu
thm v cp tuyt chng cng nh nhng m t v c im sinh hc ca cc
loi sinh vt qu him Vit Nam.
http://www.isge.monre.gov.vn/download/Wshop_15.08.06/DDSH_loaingoail
ai_vn.pdf
y l a ch v Thng tin c s v cc loi ang b e da ti Vit Nam,
c ng trn website ca B Ti nguyn v Mi trng. Bi vit xut nhng
iu khon v qun l v bo tn cc loi b e da c th a vo Lut a dng
Sinh hc. Bi vit cng cung cp danh mc cc loi sinh vt cn bo v trn th
gii v Vit Nam.
http://www.wildlifeatrisk.org/index.php?lang=vn
y l a ch trang ch ca T chc bo v ng vt hoang d Wildlife At
Risk (WAR). Website c nhiu hot ng nhm cu tr cc ng vt qu him
cng nh nhiu ng lin kt hu ch trong gio dc tr em bo v ng vt
hoang d.
http://www.vnmedia.vn/newsdetail.asp?NewsId=130625&Catid=341
Bi vit ca bo in t VnMedia phn nh tnh trng bun bn ng vt qu
him (km theo Video)
http://www.vnexpress.net/GL/Khoahoc/2008/01/3B9FEF40/
85

y l a ch bi vit trn bo in t VnExpress vi video ku gi bo v

ng vt hoang d do Qu quc t bo v thin nhin (The World Wildlife Fund)
xy dng.
http://www.vnexpress.net/GL/Khoahoc/2006/04/3B9E87FF/
y l a ch bi vit trn bo in t VnExpress phn nh tnh trng suy
gim ng vt hoang d Vit Nam.
http://dantri.com.vn/Sukien/Vanmacoviecnuoidongvatquy
hiem/2008/7/242819.vip
http://www.vnagency.com.vn/TrangChu/VN/tabid/58/itemid/260533/Default.
aspx
http://www.nongdan.vn/channel.aspx?Code=NEWS&NewsID=22776&c=2
http://www.vietnamnet.vn/xahoi/doisong/2007/06/706360/
http://www.thiennhien.net/news/157/ARTICLE/5710/20080602.html
http://www.tienphong.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=109933&ChannelI
D=2
http://www.nea.gov.vn/tapchi/Toanvan/022k819.htm
http://www.vnexpress.net/GL/Khoahoc/2008/06/3BA02E9F/
Mt lot cc a ch website trn l chui cc bi vit ca cc t chc, c
nhn by t cc quan im khc nhau v vic nn hay khng nn nui ng vt
qu him, ng vt hoang d. Cc bi vit ny va l mu tham kho cho hc sinh
khi vit bn tham lun ca mnh va l ngun thng tin a chiu hc sinh phn
tch, nh gi.
http://www.youtube.com/watch?v=7R8DJTjCqtY
y l a ch on phim ku gi bo v loi gu do Trung tm Gio dc
Thin nhin (Education fof Nature Vit Nam) xy dng v c ng trn mng
chia s phim YouTube. Gio vin c th s dng on phim ny vo bi.
http://clip.vn/watch/XulynuoinhotgautraiphepoQuangNinh/xPl,vn
http://clip.vn/watch/Xulyviecnuoinhothotraiphep/GCY,vn
y l 2 a ch ng li hai bn tin trn VTV1 phn nh tnh trng nui gu
v h tri php. Gio vin c th s dng cc bn tin ny vo bi.

86

4. Cc bc t chc bi dy
1. Chiu on phim tuyn truyn bo v loi gu ni ring v ng vt hoang
d ni chung (on phim ca Trung tm Gio dc thin nhin c gii thiu
trn) vo bi.
2. Chiu 2 on phim phn nh tnh trng nui gu v h tri php v nu
vn cho hc sinh bng cc cu hi:
+ V sao cc a phng cn lng tng trong vic x l cc trng hp nui
nht ng vt hoang d?
+ Hy nu quan im c nhn ca cc em trong vic x l vn ny.
3. Gii thiu d n cho hc sinh, gii thch cn k cho hc sinh cc nhim v
phi lm trong d n. Phn nhm hc sinh, 4 em/1 nhm (ch v trnh tng
ng gia cc nhm; t l nam/n; iu kin ca hc sinh). Trong mi nhm hc
sinh phi phn vai r rng, c th: mt trng nhm ph trch chung; mt nh
nghin cu quan im ng h nui ng vt hoang d; mt nh nghin cu quan
im khng ng h nui ng vt hoang d; mt th k nhm (cng trng nhm
vit bo co tham lun).
4. Pht phiu nh gi bn bo co tham lun, mu bin bn nhm (xem mc
7.1, 7.2 v 7.3), danh sch a ch website gi ( nu phn 3 trn).
5. Hng dn hc sinh cch hc:
+ Bc 1: c sch gio khoa v hon thnh mi hot ng trong sch gio
khoa, v y l nhng kin thc c s cho cc hot ng tip theo;
+ Bc 2: tham kho thng tin, kin thc trn mng; chia nhim v c th
cho tng ngi sau khi tham kho tt c ngun thng tin c cung cp.
+ Bc 3: tho lun v xy dng bo co tham lun.
6. Cng b thi gian hc sinh phi hon thnh d n.
7. T chc cho cc nhm bo co kt qu sau khi ht thi gian lm d n.
5. nh gi hc sinh
nh gi hot ng nhm v hot ng c nhn thng qua bin bn lm
vic nhm v bn ghi nhn kin tho lun nhm.
nh gi kt qu ca nhm da trn sn phm l bn bo co tham lun (s
dng phiu nh gi bn bo co tham lun)
87

6. Nhng lu i vi gio vin

6.1. D n c thit k theo hng c s h tr ca cng ngh thng tin.
Do :
i vi nhng a phng c c s h tng v cng ngh thng tin tt:
+ Gio vin cn khuyn khch hc sinh khai thc v x l thng tin trn
Internet trong qu trnh dy hc. Gio vin c th b sung thm nhiu a ch
website hu ch khc cho hc sinh nhng nht thit phi kim tra tnh an ton,
tnh chnh xc v nghim tc ca ngun thng tin trc khi gii thiu cho hc
sinh. Trong trng hp ngun thng tin c ngha song website li c phn
khng ph hp vi hc sinh th gio vin c th ch ng copy v cung cp cho
hc sinh ni dung.
+ Gio vin cng c th nng yu cu ln i vi sn phm ca hc sinh nh
thay v vit bn bo co tham lun th cho hc sinh thit k bn bo co dng bi
trnh din a phng tin s dng phn mm Microsoft PowerPoint. Ngoi ra, nu
trnh hc sinh tt, c th yu cu hc sinh lm thm bi tp l thit k p phch
(poster) ku gi bo v ng vt hoang d
+ Khi bo co sn phm, ch nn yu cu hc sinh dng bn mm. Sau
khi nh gi xong, sn phm no tt nht th c th in ra v trin lm trong ton
trng.
i vi nhng a phng cn kh khn v mt cng ngh:
+ Trong iu kin vic truy cp Internet b hn ch, gio vin c th ti
nhng thng tin t cc a ch trn v in ra pht cho hc sinh hoc c cho hc
nghe
6.2. Cn lu rng nhng on phim ng trn mng YouTube hoc mng
ClipVn gio vin nn l ngi ch ng s dng, khng nn cung cp a ch cho
hc sinh hay hc sinh t tm kim. V i khi thng tin qung co trn cc
mng ny cha ph hp vi la tui ca hc sinh.
6.3. V y l d n c thit k tch hp hon ton vi mt bi dy l thuyt
nn c hai cch vn hnh d n ny:
Nu trnh hc sinh tt, c th thc hin theo cc bc nu trong mc
4. Tc l cho hc sinh ch ng t hc c ni dung bi hc trong sch gio khoa
v sau tin hnh lm d n.
88

 Nu trnh hc sinh cha tt th gio vin nn t chc hng dn hc sinh

hc ni dung bi hc trc. Sau mi giao d n cho hc sinh lm nh bi tp
v nh.
7. Ph lc ca d n:
BIN BN LM VIC NHM
Nhm:..
TT

H v tn

Nhim v c th

1.

Trng nhm:

2.

Nghin cu ng h

3.

Nghin cu khng ng
h

4.

Th k

a ch website cn
quan tm

Thi gian
hon thnh

Ph lc 1: V d mu bin bn lm vic nhm

Ph lc 2: Bng ghi nhn kin tho lun nhm
Mi hc sinh s dng bng ny ghi chp thng tin khi tho lun nhm
H v tn:
L do ng h vic nui
ng vt qu him

L do khng ng h

Cu hi lin quan

vic nui ng vt qu him

Kt lun ca nhm:.

Nhng nhn xt v tin trnh tho lun v a ra kt lun ca nhm (ni dung
no, tiu ch no nh hng n quyt nh ca tng c nhn v c nhm):
Ph lc 3: V d v phiu nh gi bn bo co tham lun
Tiu ch
Ni
dung

im
ti a

Nu y , chnh xc khi nim ng vt qu

him, ng vt hoang d

Nu y cc cp tuyt chng ca ng
vt qu him

0.5

im chm
Nhm khc
chm

GV
chm

89

Hnh
thc

Nu c ti thiu 03 v d v loi ng vt qu
him Vit Nam (khc vi cc loi c nu
trong SGK)

Nu r nhng l do ng h hay khng ng h

vic nui ng vt qu him (km theo cc v d
thc t lm dn chng)

Lp lun da trn c s khoa hc v thc tin

bo v quan im ca nhm v vic ng h
hay khng ng h nui ng vt qu him

C phn tm tt bo co c vit r rng, d

hiu v khng qu 150 ch

Tiu ca bo co tham lun ph hp, sng

to

0.5

Ni dung bo co c din t logic, r rng

Ngi trnh by bo co sinh ng, hp dn

Tng im

10

V d 2:
D N: GII THIU SINH VT QU HNG
D n ny c th s dng nh mt hot ng ngoi kha ca mn Sinh hc lp 9
hoc tch hp vo bi s 5152 Thc hnh: H sinh thi (Sinh hc 9).

Mc tiu ca d n: Sau khi hon thnh d n ny, hc sinh c kh nng:

Gii thch c ngha ca vic bo v a dng sinh hc i vi thc tin
sn xut v i sng ca a phng da trn kin thc sinh thi hc.
Pht trin c k nng vit v trnh by vn .
Thi lng t chc cho hc sinh thc hin d n: 1 tun
i tng hc d n: hc sinh lp 9.
1. M t d n
Trong bi cnh xy dng qu bo v sinh vt c hu/in hnh ca a
phng, hc sinh c giao nhim v l thnh vin ph trch mng truyn thng
nhm ph cp kin thc cho cng ng v vai tr ca sinh vt c hu/in hnh
v ku gi cng ng a phng ng h cho qu. Theo , mi nhm gm t 4
5 hc sinh s nghin cu v loi sinh vt c hu/in hnh ca a phng.
Nhm s thit k mt bn tin 4 trang gii thiu v loi sinh vt m nhm la
chn v ku gi cng ng bo v sinh vt ny. C th cng vic nh sau:
90

 Bin son mt bn tin 4 trang vi ti thiu 5 bi vit. Tp hp cc bi vit

phi tr li c cc cu hi sau:
+ Sinh vt c hu/in hnh ca a phng l g?
+ Xy dng mt li thc n c sinh vt c hu l mt mt xch.
+ Nu sinh vt c hu ny b suy gim hoc dit chng th s nh hng n
li thc n nh th no?
+ Nhng ngha v kinh t v mi trng m sinh vt c hu/in hnh
mang li cho a phng l g?
+ Li sng, thi quen sn xut, sinh hot ca cng ng dn c a phng
c th nh hng n sinh vt ny nh th no?
+ C th bo v, pht trin sinh vt c hu/in hnh ca a phng nh
th no?
Bn tin phi c ti thiu 3 hnh nh minh ha ca loi sinh vt quan tm
t tn cho bn tin v phi c phn ghi nhn nhng ng gp c th ca
cc c nhn trong nhm cng nh nhng t chc, c nhn lin quan.
S dng phn mm Microsoft Word thit k bn tin
2. Yu cu tin quyt i vi hc sinh
C kin thc v phn sinh thi hc
K nng khai thc mng Internet
K nng s dng phn mm Microsoft Word
3. Cc a ch website gi
http://envietnam.org/ENV_Resource_Library/ENV_Educational_Resources_
and_Publication/Green_forest/Green_forest.html
y l a ch ca trang web Education for Nature Vietnam, ti a ch ny
c rt nhiu n phm gii thiu v sinh vt ni chung v sinh vt Vit Nam ni
ring. Hc sinh c th tham kho cc n phm c tng vit bn tin ca mnh.
http://www.vnexpress.net/GL/Khoahoc/2002/10/3B9C0CAD/
y l a ch bi vit thuc mc Khoa hc ca bo in t VnExpress gii
thch v tnh cht ca li thc n nh hng n kh nng sinh tn ca cc loi
sinh vt.
91

http://vncreatures.net/
y l website v sinh vt rng Vit Nam. y l a ch cung cp nhiu
hnh nh sinh vt, cc cng c tra cu ng thc vt, cc bi vit gii thiu v
a dng sinh hc ca Vit Nam v cp n nguyn nhn e da s a dng
sinh hc.
http://vncreatures.net/event09.php
http://vncreatures.net/event06.php
http://www.khoahoc.com.vn/view.asp?Cat_ID=13&news_id=4939
y l a ch bi vit cp n tnh trng nh bt C cc Tam o, mt
sinh vt c hu. Bi vit cho hc sinh khi nim v tc ng ca ngi dn a
phng ti sinh vt c hu.
http://www.rauhoaquavietnam.vn/default.aspx?ID=24&LangID=1&tabID=3
&NewsID=357
y l a ch trang web Rau qu Vit Nam gii thiu v c sn tri cy
Vit Nam, gio vin c th s dng thng tin t trang ny gi cho hc sinh
v nhng sinh vt (thc vt) in hnh ca a phng.
http://www3.vietnamnet.vn/khoahoc/2008/07/793256/
y l a ch ca on video gii thiu v loi Voc Ng sc c ghi hnh
ti bn o Sn Tr, Nng. on phim ny gio vin c th s dng vo
bi, gii thiu cho hc sinh v sinh vt c hu.
4. Cc bc t chc bi dy
a. Cch 1: S dng d n nh mt hot ng ngoi kha ca b mn
1. Phn nhm hc sinh, 45 em/1 nhm (ch v trnh tng ng gia
cc nhm; t l nam/n; iu kin ca hc sinh).
2. Gii thiu d n cho hc sinh, gii thch cn k cho hc sinh cc nhim v
phi lm trong d n.
3. Chiu phim v vic pht hin loi Voc Ng sc bn o Sn Tr,
Nng. Sau , t chc cho hc sinh tho lun cc cu hi:
+ Th no l sinh vt c hu/in hnh a phng?
+ c im ca sinh vt c hu nh hng nh th no n kh nng
sinh tn ca chng?
92

4. Pht phiu nh gi bn tin, mu bin bn nhm (xem mc 7.1 v 7.2),

danh sch a ch website gi ( nu phn 3 trn).
5. Cng b thi gian hc sinh phi hon thnh d n.
6. T chc cho cc nhm bo co kt qu sau khi ht thi gian lm d n.
b) Cch 2: Tch hp vo bi s 51 52 Thc hnh: H sinh thi (Sinh hc 9)
1. La chn a im c s phn b ca sinh vt c hu/in hnh.
2. Chia nhm hc sinh v gii thiu d n cho hc sinh nh trn.
3. Hng dn hc sinh cch in thng tin vo cc bng bi tp (SGK Sinh
hc 9, trang 154156).
4. T chc cho hc sinh i thc a ti khu vc la chn
5. T chc cho hc sinh tho lun v cc s liu ghi nhn t thc a (nh
gi mi quan h gia s lng vi tnh cht sinh vt c hu; nhng nhn t sinh
thi nh hng n sinh vt c hu; xy dng chui thc n lin quan n sinh
vt c hu).
6. Vit bo co thu hoch di dng bn tin nh trn.
5. nh gi hc sinh
nh gi hot ng nhm v hot ng c nhn thng qua bin bn nhm.
nh gi kt qu ca nhm da trn sn phm l bn tin (s dng phiu
nh gi bn tin)
6. Nhng lu i vi gio vin
6.1. D n c thit k theo hng c s h tr ca cng ngh thng tin.
Do :
i vi nhng a phng c c s h tng v cng ngh thng tin tt:
+ Gio vin cn khuyn khch hc sinh khai thc v x l thng tin trn
Internet trong qu trnh dy hc. Gio vin c th b sung thm nhiu a ch
website hu ch khc cho hc sinh nhng nht thit phi kim tra tnh an ton,
tnh chnh xc v nghim tc ca ngun thng tin trc khi gii thiu cho hc
sinh. Trong trng hp ngun thng tin c ngha song website li c phn
khng ph hp vi hc sinh th gio vin c th ch ng copy v cung cp cho
hc sinh ni dung.

93

+ Gio vin cng c th nng yu cu ln i vi sn phm ca hc sinh nh

thay v lm bn tin th c th lm mt on video ngn v loi sinh vt v km
theo li bnh ph hp hay khuyn khch hc sinh t chp hnh v loi sinh vt c
hu a vo bn tin.
+ Khi bo co sn phm bn tin, ch nn yu cu hc sinh dng bn
mm. Sau khi nh gi xong, sn phm no tt nht th c th in ra v trin lm
trong ton trng.
i vi nhng a phng cn kh khn v mt cng ngh:
+ Trong iu kin vic truy cp Internet b hn ch, gio vin c th ti
nhng thng tin t cc a ch trn v in ra pht cho hc sinh hoc c cho hc
nghe
+ Vic yu cu hc sinh thit k bn tin bng phn mm Microsoft Word c
th thay bng vic cho hc sinh vit tay v ct dn tranh nh t sch bo.
6.2. Vic thit k sn phm d n dng gii thiu sinh vt c hu hoc
sinh vt in hnh nh trn nhm m bo tnh linh ng cho gio vin nhiu
vng min khc nhau. Trong iu kin cho php, gio vin nn b sung thm
ngun thng tin v sinh vt in hnh t bo ch, ti liu ca a phng gii
thiu cho hc sinh tip cn v nh gi. Nu sinh vt in hnh l thc vt (cy n
qu, cy cnh) th c th yu cu hc sinh b sung nhng thng tin v chm sc
cy, phn tch nhng tc ng v mt mi trng v kinh t ca cy i vi a
phng.
6.3. Phng n tch hp d n vo bi thc hnh (cch 2 nu trn) bm st
cc hot ng c bn nu trong sch gio khoa. S iu chnh y l: thay v
phn tch s liu ca mt a im kho st chung th gio vin nn hng dn
hc sinh quan tm n sinh vt c hu v phn tch mi mi quan h sinh thi
xung quanh sinh vt ny.
7. Ph lc ca d n:
7.1. Ph lc 1: V d mu bin bn lm vic nhm

94

BIN BN LM VIC NHM

Nhm:..
TT

H v tn thnh vin

1.

Nhim v c th

Thi gian hon thnh

Trng nhm:

2.
3.
4.

7.2. Ph lc 2: V d v phiu nh gi bn tin

im

Cc trnh by ca bn tin
hng ti tr li ng v
y 06 cu hi nu ra
trong d n.

Cc trnh by ca
bn tin ch tr li ng
c 04 cu hi nu
ra trong d n.

Cc trnh by ca bn
tin ch tr li ng c
02 cc cu hi nu ra
trong d n.

Cc bi bo c trnh
by logic, din t d hiu.

Cc bi bo c trnh
by logic, din t
nhiu ch cha r .

Cc bi bo din t
lng cng, khng logic.

Hnh
nh
minh ha v
trang tr bn
tin.

C ti thiu 03 hnh nh
cht lng tt minh ha v
sinh vt quan tm. Bn tin
c trang tr p, sinh
ng.

C 02 hnh nh v
sinh vt quan tm. Bn
tin c trang tr p.

C 01 hoc 02 hnh nh
v sinh vt quan tm v
cht lng hnh nh
km. Trang tr bn tin
cu th.

Tn bn tin

Tn bn tin sng to,

nhiu ngha, ph hp vi
ni dung v d nh.

Tn bn tin ph hp
vi ni dung v d
nh.

Tn bn tin khng ph
hp vi ni dung.

Xc
nhn
ng gp

Nu r rng v y
nhng ng gp ca cc
c nhn v tp th lin
quan.

Nu c nhng ng
gp ca cc c nhn
v tp th lin quan
nhng cha r rng.

Khng nu c nhng
ng gp ca cc c
nhn v tp th lin
quan.

Tiu ch

Ni dung

Din t

Tng im

95

2.2.4. Dy hc gii quyt vn

2.2.4.1. c trng ca dy hc gii quyt vn
Nt c trng ch yu ca dy hc gii quyt vn l s lnh hi tri thc
din ra thng qua vic t chc cho HS hot ng gii quyt cc vn . Sau khi
gii quyt vn HS s thu nhn c mt kin thc mi, mt k nng mi hoc
mt thi tch cc.
Cc hot ng ch yu thc hin theo phng php dy hc gii quyt vn
thng din ra nh sau:
Pht hin vn : Pht hin nhn dng vn , nu vn cn gii quyt.
Tnh hung c vn thng xut hin khi: ny sinh mu thun gia iu HS
bit v iu ang gp phi, tnh hung b tc trc ni dung mi, tnh hung
xut pht t nhu cu nhn thc ti sao
Gii quyt vn : xut cch gii quyt vn khc nhau (nu gi
thuyt khc nhau), thc hin cch gii quyt ra (kim tra gi thuyt).
Kt lun vn : Phn tch chn cch gii quyt ng (la chn gi
thuyt ng v loi b gii thuyt sai). Nu kin thc hoc k nng, thi thu
nhn c t gii quyt vn trn.
Trong dy hc gii quyt vn c th c cc mc tham gia ca GV v
HS nh sau:
Mc 1: GV t vn , nu cch gii quyt vn , GV gii quyt vn

HS ch l ngi quan st v tip nhn kt lun do GV thc hin.
V d: GV trnh by mt ni dung theo cc bc nu vn , gii quyt vn
v kt lun vn .
Mc 2: GV nu vn , nu cch gii quyt vn , HS gii quyt vn
di s hng dn ca GV, GV nh gi kt qu hc tp ca HS
HS ch tham
gia thc hin gii quyt vn di s hng dn ca GV.
V d: GV nu vn cn tm hiu v s cn thit ca nc i vi cy
trng, GV hng dn HS lm th nghim i chng bit c cy c cung
cp nc v cy khng c ti nc sau mt tun, HS thc hin th nghim
gii quyt vn v kt lun v vai tr ca nc i vi cy trng nh th no.

96

Mc 3: GV gi HS pht hin vn , hng dn HS tm cch gii quyt

vn , HS tin hnh gii quyt vn , GV v HS cng nh gi kt qu hc tp
ca HS
HS tch cc tham gia pht hin vn , tm cch gii quyt vn , t
gii quyt vn , nh gi kt qu hc tp di s hng dn ca GV.
V d: Khi hng dn HS thc hin d n tm hiu v nhim khng kh,
GV gi HS pht hin cc vn cn tm hiu v nhim khng kh, GV gi
m HS tm cch gii quyt vn nhim khng kh. HS tho lun xc
nh vn cn gii quyt nh: nhim khng kh th hin nh th no ?
Nguyn nhn gy nhim khng kh l g ? Mt s bin php cn thc hin
chng nhim khng kh l g ?
HS tho lun nhm v phn cng c nhn hoc cp gii quyt cc vn t
ra. Trn c s kt qu thu c, HS kt lun v cc vn gii quyt v rt ra
kin thc hc c.
Mc 4: HS t pht hin vn cn nghin cu trong hc tp v thc tin, nu
cch thc hin gii quyt vn , HS tin hnh gii quyt vn , nh gi kt qu
cht lng, hiu qu c s h tr ca GV (nu cn) trong qu trnh thc hin

HS ch ng tch cc c lp pht hin vn , tm cch gii quyt vn , tin
hnh gii quyt vn v nh gi kt qu hc tp vi s h tr ca GV khi cn.
V d: Khi dy hc phn lch s, a l a phng, GV giao nhim v cho
HS tm hiu v mt di tch lch s vn ha ca a phng. HS c th c lp pht
hin vn cn tm hiu l mt ngi cha, n, nh hoc mt di tch lch s a
phng ang sinh sng. HS tho lun nhm rt ra c cc vn cn gii
quyt, phn cng nhau thc hin cc nhim v gii quyt vn t ra v kt
lun.
2.2.4.2. Qui trnh dy hc gii quyt vn
thc hin phng php dy hc gii quyt vn cn thc hin theo quy
trnh sau y:
Bc 1. Chn ni dung ph hp
Trong thc t dy hc, khng phi ni dung no cng c th lm ny sinh
tnh hung c vn v gii quyt vn t ra. Do GV cn cn c vo c
im ca phng php, da vo ni dung c th p dng phng php pht
hin v gii quyt vn cho ph hp v linh hot. iu ny thng phi do GV
97

nghin cu v p dng v thc t trong nhiu ti liu trong c sch GV cn t

c nhng th d c th vn dng phng php gii quyt vn .
Trong thc t, kh c th c c mt bi hc u thc hin ch thc hin theo
mt phng php pht hin v gii quyt vn m cn thc hin phi hp vi
mt s phng php khc mt cch linh hot.
Ty theo ni dung c th thuc bi l thuyt, thc hnh, vn dng kin thc,
k nng m c th chn ni dung v mc thc hin phng php ny.
Vi mc 3,4 th c th p dng vi loi ni dung trong thc hin dy
hc theo d n hoc dy hc theo hp ng. Th d nh d n tm hiu v
nhim mi trng nc, mi trng khng kh, mi trng t, s dng nng
lng in, s dng nhit nng, s dng nng lng nc v.v th HS c th ch
ng, tch cc trong la chn vn , xut cch thc hin v ch ng thc
hin gii quyt vn , nh gi kt qu c s h tr ca GV khi cn.
Bc 2: Thit k k hoch bi hc
Sau khi chn c ni dung ph hp, GV thit k k hoch bi hc trong
ch qun trit phng php gii quyt vn t mc tiu, ni dung v c bit
phng php dy hc ch yu v thit k c cc hot ng ca GV v HS.
Trong ch hot ng ca GV v HS trong vic: Pht hin vn , chn vn
v gii quyt vn ph hp vi trnh , nng lc v thi gian.
Xc nh mc tiu bi hc: Ngoi mc tiu chung v kin thc, k nng, thi
ca bi hc, cn ch k nng pht hin v gii quyt vn cn c hnh
thnh bi hc dy theo phng php gii quyt vn .
Phng php dy hc ch yu: Cn nu r phng php gii quyt vn
kt hp vi mt s phng php v k thut dy hc khc th d nh phng php
hc tp hp tc, s t duy, phng php th nghim
Thit b v dng dy hc: Cn ch thit b v dng gip GV v HS
pht hin vn , gii quyt vn th d nh dng c, thit b tin hnh th
nghim, phiu hc tp, h thng cu hi v bi tp
Cc hot ng dy hc: Cn thit k r hat ng tng tc gia GV v HS
trong khu pht hin vn , gii quyt vn v kt lun vn nhm t c
mc tiu ca bi hc ty theo mc c lp v ch ng ca HS.

98

Bc 3. T chc dy hc gii quyt vn

* Pht hin vn
Ty theo ni dung, GV c th to c hi HS tham gia pht hin tnh hung
c vn (xy dng bi ton nhn thc), pht biu v nhn dng vn ny sinh
v nu vn cn gii quyt mc t 1 n 4 cho ph hp.
Mt s iu kin nhm m bo to tnh hung c vn :
iu quan trng nht l HS phi vch ra c nhng iu cha bit, ch ra
c ci mi trong mi quan h vi ci bit vi vn c. Trong , iu cha
bit, ci mi l yu t trung tm ca tnh hung c vn , s c khm ph ra
trong giai on gii quyt vn (t gi thit, lp k hoch gii quyt v thc
hin k hoch gii quyt vn ).
Tnh hung c vn phi kch thch, gy c hng th nhn thc i vi
HS, to cho HS t gic v tch cc trong hot ng nhn thc.
Tnh hung c vn phi ph hp vi kh nng ca HS, HS c th t pht
hin v gii quyt c da vo vn kin thc lin quan n vn bng hot
ng t duy, tin hnh th nghim, thu thp v x l thng tin.
Vn t ra cn c pht biu di dng cu hi nu vn . Cu hi nu
vn cn phi cha ng cc yu t sau:
Cha ng mu thun nhn thc: c mt hay vi kh khn, i hi HS phi
t duy, huy ng v vn dng cc kin thc c (ngha l cu hi phn nh c
mi lin h bn trong gia iu bit v iu cha bit).
Phi cha ng phng hng gii quyt vn , thu hp phm vi tm kim
cu tr li, to iu kin lm xut hin gi thit, to iu kin tm ra c con
ng gii quyt.
Gy c cm xc mnh i vi HS khi nhn ra mu thun nhn thc lin
quan ti vn .
* Gii quyt vn
Sau khi pht hin v nu vn cn gii quyt, cn t chc hng dn HS
gii quyt vn nh sau:
Lp k hoch gii quyt vn :

99

Ty thuc vo vn c th v mc ph hp vi nng lc, iu kin c s

vt cht thit b v thi lng dy hc, c th xy dng cc gi thuyt v vn
t ra theo cc hng khc nhau v xut cch kim tra gii thuyt .
C th tm cch thu thp cc thng tin tr li cho vn cn nghin cu
bng cch lm th nghim, iu tra, phng vn, tm thng tin trn mng hay cc ti
liu sch bo c ni dung lin quan.
Thc hin k hoch gii quyt vn
HS tin hnh thc hin theo ng k hoch xut c s h tr ca GV.
Th d: Thc hin kim tra cc gi thuyt bng cc phng php khc nhau trong
iu kin c th nh tin hnh th nghim, thng tin trong ti liu, thng tin t
thc tin sn xut, thng tin t mng
C th tm cch thu thp cc thng tin v s l thng theo nhiu ngun khc
nhau tr li cho vn cn nghin cu hoc lm c s kim tra cc gi
thuyt nu ra.
* Kt lun vn
T kt qu kim chng cc gi thuyt nu, HS tho lun:
Phn tch, nh gi cc kt qu thu c, khng nh hay bc b gi thuyt
nu, tm c gi thuyt ng trong cc gi thuyt.
Pht biu kt lun rt ra vn mi v kin thc, k nng, thi .

100

Phn III

KIM TRA NH GI THEO NH HNG NNG LC

3.1. Khi nim v kim tra, nh gi theo nh hng nng lc

3.1.1. Kim tra

Theo t in ting Vit ca Vin Ngn ng hc th KT c nh ngha nh
sau: "KT l qu trnh s dng cc cng c xem xt s ph hp gia sn phm
v cc tiu ch ra v cht lng hoc s lng ca sn phm m khng quan
tm n quyt nh ra tip theo".
Theo Trn B Honh, vic KT nhm cung cp nhng d kin, nhng thng
tin lm c s cho vic nh gi 5. KT c nhiu hnh thc:
1 KT thng xuyn: c thc hin thng qua quan st mt cch c h
thng hot ng ca lp hc ni chung, ca mi hc sinh ni ring, qua cc khu
n tp cng c bi c, tip thu bi mi, vn dng kin thc hc vo thc tin.
KT thng xuyn gip cho GV kp thi iu chnh cch dy, hc tr kp thi iu
chnh cch hc, to iu kin vng chc qu trnh DH chuyn dn sang nhng
bc mi.
2 KT nh k: hnh thc KT ny c thc hin sau khi hc xong mt
chng ln, mt phn ca chng trnh hoc sau mt hc k. N gip cho GV v
HS nhn li kt qu dy v hc sau nhng k hn nht nh, G trnh HS nm
mt khi lng kin thc KN, k xo tng i ln, cng c m rng nhng iu
hc, t c s tip tc hc sang nhng phn mi.
3 KT tng kt: hnh thc KT ny c thc hin vo cui mi gio trnh,
cui nm hc nhm G kt qu chung, cng c m rng chng trnh ton nm
ca mn hc, chun b iu kin tip tc hc chng trnh ca nm hc sau.

Trn B Honh, 1995. nh gi trong gio dc (Dng cho cc trng HSP v CSP). Nxb
Gio dc.

101

Theo cch phn loi hnh thc KT nh trn, kt hp vi thc t tnh hnh KT
thi c nh trng ph thng hin nay, cng vi tnh cht quan trng ca cc
hnh thc KT khc nhau m hai hnh thc KT u vo (KT thng xuyn v KT
nh k) thng c gi l KT, cn hnh thc KT tng kt thng c gi
l thi.
Nh vy, KT l mt hot ng c tin hnh nhm thu thp thng tin, d
kin v mt vn nhm mt mc ch nht nh (cho G hoc gim st tin ).
Tm li, KT l mt hot ng c vai tr ngang hng vi cc hot ng khc
trong chu trnh HT v c tin hnh nhm thu thp thng tin, d kin cn thit
v kt qu hot ng ca cc ch th tham gia vo qu trnh DH. Khi nghin cu
v hot ng KT trong GD, chng ti nhn thy c nhng c im nh sau:
KT l hot ng c thc hin bi c nhn (GV, HS, hiu trng) hoc
mt y ban (nh trng, thnh ph, quc gia) theo nh k (hng ngy, hng
thng, hc k, hoc hng nm) hoc khng nh k.
KT c th c tin hnh di nhiu hnh thc nh ni, vit, thc hnh;
thng qua mt h thng cc bi KT l mt t hp nhng cng c (cc cu hi, bi
tp, phiu) thm d v thu thp c phi hp theo cng thc v s dng theo
mc ch nhm thu nhn c thng tin v d liu.
Thng tin hay d liu thu c y th hin mc hon thnh, tc
hon thnh v cch hon thnh nhng bi KT theo mc ch ca h thng. D liu
thu c c th dng nh lng (s liu cn, o, ong, m) hoc nh tnh
(cc mc ).
Hot ng KT trong GD trc ht l phc v cho hot ng G, c
quy nh bi G.

3.1.2. nh gi
Hot ng nh gi v o lng l hai khi nim c ni hm gn ging nhau,
v vy thng dng thay th cho nhau, tuy nhin vn c vi im khc nhau. C
nhiu nh ngha khc nhau v khi nim nh gi:

102

 Theo sch Gii thch thut ng Tm l Gio dc hc, S nh gi (hnh

ng nh gi) tc l gn mt gi tr cho mt s kin, tnh hung, sn phm c
nhn theo mc v tiu chun nht nh6.
Theo T in gio dc hc, nh gi l mt hot ng ca con ngi
nhm phn xt v mt hay nhiu c im ca s vt hin tng, con ngi m
mnh quan tm, theo nhng quan nim chun mc m ngi nh gi tun theo
(cng c th ni n s nh gi ca mt nhm ngi, mt cng ng, thm ch
ca ton x hi)7.
Theo C.E.Beeby (1997): nh gi l s thu thp v l gii mt cch c h
thng nhng bng chng dn ti s phn xt v gi tr theo quan im hnh ng.
Theo P.E.Griffin (1996): nh gi l a ra phn quyt v gi tr ca mt s
kin, n bao hm vic thu thp thng tin s dng trong vic nh gi ca mt
chng trnh, mt sn phm, mt tin trnh, mc tiu hay tim nng ng dng ca
mt cch thc a ra nhm mc ch nht nh.
Theo Marger (1993): nh gi l vic miu t tnh hnh ca hc sinh v gio
vin quyt nh cng vic cn phi tip tc v gip hc sinh tin b.
Theo R.Tiler (1984): Qu trnh nh gi ch yu l qu trnh xc nh mc
thc hin cc mc tiu ca chng trnh gio dc..
Cc nh ngha trn cho thy: nh gi c nhn nhn trn cc kha cnh
khc nhau. C.E.Beeby, P.E.Griffin nhn mnh mt gi tr ca nh gi, coi nh
gi l s thu thp cc chng c nhm dn ti phn xt v mt gi tr ca qu trnh
gio dc v o to. Marger li xem xt nh gi trn kha cnh l c s a ra
quyt nh cc hot ng dy hc nhm gip cho ngi hc tin b. R.Tiler nhn
nhn nh gi l vic xc nh mc thc hin cc mc tiu ca chng trnh
gio dc. T.T.T. Oanh xem nh gi l qu trnh c h thng xc nh mc
t c cc mc tiu gio dc nht nh.
Theo Gio s Trn B Honh, nh gi l qu trnh hnh thnh nhng nhn
nh, phn on v kt qu ca cng vic, da vo s phn tch nhng thng tin
6

Trn Hng Cm, Cao Vn n, L Hi Yn (2000), Gii thch thut ng Tm l Gio dc hc,
B Gio dc v o to,D n Vit B H tr hc t xa, H Ni.
7
Bi Hin, Nguyn Vn Giao, Nguyn Hu Qunh, V Vn To (2001), T in gio dc hc,
Nxb T in bch khoa, H Ni.

103

thu c, i chiu vi nhng mc tiu, tiu chun ra, nhm xut nhng
quyt nh thch hp ci thin thc trng, iu chnh, nng cao cht lng v
hiu qu cng vic8.
T cc nh ngha trn, c th quan nim: nh gi l qu trnh thu thp
thng tin xc nh mc t c cc mc tiu gio dc ra v a ra
quyt nh tc ng vo qu trnh gio dc, o to nhm t c kt qu dy
hc ti u nht.
nh gi trong gio dc hiu theo ngha rng bao gm nh gi v nhn
thc, thi , hnh vi ca tt c cc i tng tham gia vo qu trnh gio dc,
nh: ngi dy, ngi hc, c quan qun l, chng trnh o to, c s vt
cht Trong phm vi ti, chng ti ch xt v qu trnh nh gi kt qu hc
tp ca ngi hc v n l mt b phn quan trng ca nh gi trong gio dc.

3.1.3. nh gi nng lc
nh gi cc k nng nhn thc & x hi, k nng hp tc v cc nng lc
sng to, cc phong cch t duy khc nhau...). iu ny c ngha l nh gi theo
chiu rng.
nh gi khng ch l yu cu s nhc li (k nng t duy bc thp), m l
cc k nng hc tp, k nng xy dng kin thc v k nng ng dng (k nng t
duy bc cao). iu ny c ngha l nh gi theo chiu su.
nh gi nng lc thng qua cc sn phm ca hot ng hc v qu
trnh hc.
nh gi phi bao qut, khng ch nh gi kin thc
Ch n tim nng ca hc sinh nh: Cch hc sinh quan st, nhn bit s
vic, nhn thc v mt vn nh th no? Kh nng trc gic th no? Phong
cch t duy ca hc sinh l g? Hc sinh nhn xt th no? Hc sinh c u im g
trong hot ng hc? Trong vic hp tc vi cc hc sinh khc?

Trn B Honh (1997), nh gi trong gio dc, Nxb Gio dc, H Ni, tr.6.

104

3.2. Qui trnh kim tra nh gi

Cc bc:
Bc 1: Xc nh xem cn nh gi nhng g, ngha l xc nh yu cu v kt qu hc tp m
hc sinh cn t c nu ra trong vn bn chng trnh (chun mn hc). ng thi xc
nh mc kt qu hc tp mong i.

Bc 2: Xy dng k hoch nh gi hoc kim tra. Bn thit k phi lit k ra nhng kt qu

cn t v nhng phng php cn s dng o c nhng kt qu (trc nghim, t
lun,)

Bc 3: Xy dng kim tra, nh gi di nhiu hnh thc la chn

Bc 4: Xy dng rubric Hng dn chm ch ra nhng mong i v cc mc thnh

tch cn t c trong bi kim tra hoc nh gi.

Bc 5: Hc sinh thc hin nhim v

Bc 6: Ngi nh gi p dng rubric quyt nh mc t c ca mi hc sinh

Bc 7: a thng tin phn hi n hc sinh da trn nhng th hin rubric

i vi kim tra nh gi, trng hp cn thit, sau khi ra v xy dng

biu im c thm mt bc i chiu, kim tra s chun xc ca v
biu im trc khi cho hc sinh thc hin.

Ta c th gp bc 1 vi bc 2, bc 5 vi bc 6, khi quy trnh s
l:
 Lp k
hoch

Thit k

 Lm biu
im

 i
chiu
bi kim

 Thc
hin

 Phn
hi

105

3.3. Cc phng php v hnh thc kim tra, nh gi theo nh hng

nng lc

3.3.1. nh gi qu trnh (Formative assessment)

nh gi qu trnh l khi nim xut hin trn th gii t thp nin 80 ca
th k XX. N th hin mt bc chuyn bin mi trong kim tra nh gi, gp
phn thay i quan im v phng php nh gi.
nh gi qu trnh ch nhng hot ng KTG c thc hin trong qu
trnh dyhc, c ngha phn bit vi nhng hot ng c thc hin ti nhng
thi im khc nh KTG trc khi bt u qu trnh dy hc (nh gi xp lp)
hoc sau khi kt thc qu trnh ny (nh gi tng kt).
nh gi qu trnh thc hin chc nng nh gi phc v qu trnh dy
hc. Vi mc ch ly thng tin phn hi cho HS v GV, mi quan tm ca FA l
hiu qu ca hot ng ging dy trong vic pht trin kh nng ca ngi hc m
ch khng phi l vic chng minh HS t c mt mc thnh tch no .
Vi chc nng ny, FA bao gm bt k dng hot ng no c kh nng gip GV
v HS nh gi c hiu qu ca cc hot ng ging dy cng nh kt qu tip
thu ca cc em, nhm ch ra nhng bc tip theo cn thc hin pht trin nng
lc ca HS theo mc tiu ra. Ni cch khc, FA khng ch trng xc nh
thnh tch ca HS m ch trng gip HS v GV hiu c nhng im mnh,
im yu v nhng l hng kin thc ca tng em c k hoch kp thi pht
huy hoc khc phc chng.
Khng ging nh nh gi tng kt thng ghi kt qu bng im s, kt qu
nh gi theo FA c th l nhng pht biu ming, nhng ghi ch trn bi vit ca
bn hc, nhng li ph ca GV, hoc tt nhin cng c th l im s, nhng iu
quan trng l nhng kt qu ny phi c ngha phn hi cho HS chng hiu
r hn v qu trnh hc tp ca chnh mnh.
Nh vy, nh gi qu trnh l vic nh gi thc hin trong sut qu trnh
dy hc nhm thu thp thng tin phn hi v KQHT ca ngi hc iu khin
hot ng hc tp ca h sao cho t c kt qu ti u nht.
nh gi qu trnh l mt hng nghin cu v nhn xt phn hi ca ngi
dy trong qu trnh ngi hc ang tip thu kin thc, k nng mi. Nhiu nghin
cu ch ra rng nh gi qu trnh l cng c iu khin qu trnh dy hc hu
106

hiu nht ca ngi dy. Tng hp t 200 nghin cu, Black v Wiliam (1998)
kt lun rng: Kt qu ca nh gi qu trnh l hiu qu nht so vi cc kt qu
ca cc bin php can thip gio dc tng c cng b. ng cng ch ra nh
gi qu trnh c hiu qu cao i vi nhng ngi hc c kt qu thp, c nhiu
sai, st, nhiu l hng trong qu trnh hc tp.
Nh vy, nh gi qu trnh c vai tr c bit quan trng trong vic iu
khin qu trnh hc tp sao cho t c mc tiu mong i. N gip cho ngi
dy xc nh ng trnh nhn thc hin ti ca ngi hc, t tc ng
h lp cc l hng kin thc, k nng, hon thin ni dung bi hc mt cch ti
u nht.
Mc tiu ca nh gi qu trnh l xc nh nhng g ngi hc bit (v
khng bit) nhm to ra nhng thay i trong qu trnh dy v hc. Cc k thut
nh gi thng c s dng nh cho nh gi qu trnh bao gm: nh gi kt
qu hc tp, thnh tch thng qua thi c (nh gi cp quc gia, cp tnh thnh
ph, cp trng), nh gi lp hc (bi kim tra trn lp, vn p, tho lun, quan
st trong qu trnh hc, t nh gi), nh gi qua h s hc tp v nh gi qua
sn phm, ti liu vit (bi tp v nh, bo co, bi lun).
nh gi qu trnh quan trng nht l nh gi lp hc.
3.3.1.1. nh gi lp hc (Classroom assessment)
nh gi lp hc l mt phng php tip cn dy hc v mt tp hp ca
cc k thut. Cch tip cn ny c ngha l ngi dy cng bit nhiu v nhng g
v lm th no ngi hc ang hc th h c th lp k hoch cho cc hot ng
dy hc tt hn. Cc k thut hu ht u n gin, khng c xp loi. Cc hot
ng trong lp hc em li cho c ngi hc v ngi dy nhng thng tin phn
hi hu ch v qu trnh dy v hc.
nh gi lp hc khc vi kim tra v cc hnh thc nh gi hc tp khc
ch n l nhm ci thin qu trnh khng phi l nh gi tng kt. Mc tiu chnh
l hiu r hn vic hc tp ca ngi hc v do ci thin qu trnh
dy hc.
c im ca nh gi trong lp hc:
Tp trung vo quan st v ci thin vic hc hn l quan st v ci thin
vic dy.
107

 C nhn ngi dy quyt nh nh gi ci g, cch nh gi v cch p

ng li cc thng tin thu c thng qua nh gi
Ngi hc cng c c ni dung hc tp v k nng t nh gi, ngi
dy lm r thm trng tm dy hc bng cch tp trung vo 3 cu hi: Cc k nng
v kin thc cn thit ti ang c gng dy l g? Ti c th pht hin ra liu
ngi hc c hc hay khng bng cch no? V Lm th no ti c th gip ngi
hc hc tp tt hn?
Mc ch ca n l ci thin cht lng hc tp ca ngi hc, khng phi
cung cp bng chng nh gi v quyt nh vic ln lp, n cung cp thng
tin v ci g ngi hc ang hc, h hc c bao nhiu v hc tt nh th no?
K thut nh gi c la chn ph hp vi ni dung v yu cu ca
tng lp hc c th.
3.3.1.1.1. nh gi thng qua cc bi kim tra trong lp hc
y l hnh thc nh gi thng dng hin ang p dng ph bin cc
trng ph thng Vit Nam.
Ngi dy c th s dng cc bi kim tra 10 pht, 15 pht, 30 pht hay 45
pht. C th s dng hnh thc trc nghim t lun hay trc nghim khch quan
hoc kt hp c hai nh gi xem ngi hc ang u trong qu trnh dy
hc, t gip , nh hng cho ngi hc hc tp tt hn hoc ngi dy
c th thay i cch dy hc p ng vi trnh lnh hi ca HS.
3.3.1.1.2. nh gi thng qua vn p, tho lun
GV c th vn p v ni dung bi c kim tra vic hc bi nh ca HS
hoc c th t nhng cu hi cho HS tr li trong qu trnh dy bi mi.
Theo Black v Wiliam (1998), khuyn khch gio vin s dng phng php
t cu hi v tho lun lp hc v xem y l c hi lm tng thm kin thc
v nng cao s hiu bit ca sinh vin. Tuy nhin, cn lu n vic gio vin
cn m bo rng h phi hi sinh vin nhng cu hi mang tnh t duy v i hi
phi hiu bi su sc hn l hi nhng cu n gin, mang tnh s kin v sau
phi cho sinh vin thi gian tr li cu hi. thu ht mi sinh vin tham
gia tr li cu hi, gio vin nn a ra cc chin lc nh sau:

108

 Mi ngi hc trao i nhng suy ngh ca mnh v mt cu hi hay mt

ch theo nhm 2 ngi hay theo cc nhm nh, sau yu cu i din nhm
chia s suy ngh vi nhm ln hn.
Trnh by nhiu cu tr li cho mt cu hi v yu cu ngi hc la
chn.
Yu cu tt c ngi hc vit ra cu tr li, sau c to cc cu tr li
c chn.
Ngi dy cng c th nh gi mc hiu bit ca ngi hc theo cc
cch sau:
Cho ngi hc vit ra nhng hiu bit v ni dung bi hc trc v sau
khi dy.
Yu cu ngi hc tm tt cc chnh m h va thu c t bi ging,
cuc tho lun hay bi tp c giao.
Cho ngi hc lm mt s bi tp hay tr li cc cu hi sau khi ngi
dy hng dn bi hc xong.
Hi ngi hc v nhng suy ngh ca h khi h gii quyt cc vn t
ra trong bi hc.
Ngi dy nn s dng cc k thut dy hc tch cc nhm pht huy hiu qu
kh nng c nhn kt hp hot ng nhm nh: K thut khn tri bn, k thut
lc t duy, k thut tia chp, k thut ng no....
3.3.1.1.3. nh gi thng qua quan st trong qu trnh dy hc
nh gi thng qua quan st trong gi hc c th s dng bng quan st hoc
khng s dng bng quan st m ch quan st t do v ghi chp li nh nht k
dy hc.
 Bng quan st
Bng quan st l cng c thu thp thng tin v i tng quan st bng cch
tri gic trc tip i tng v cc tiu ch nh sn. Cc tiu ch quan st l cc
hnh vi tham gia vo qu trnh hc tp ca ngi hc: chun b bi nh, tham
gia pht biu xy dng bi, chun b gio n, tham gia tp ging,...

109

Bng quan st c ngi dy trc tip quan st, ghi chp hoc giao cho
ngi hc t theo di v quan st, ghi chp li cc hnh vi, thi ca cc thnh
vin trong nhm.
Nhng thng tin phn hi ny cho thy mc tin trin hoc c nhng biu
hin sai lnh v thi ca ngi hc. Qua ngi dy c cc bin php tc
ng nhm iu khin vic hnh thnh thi ng n cho h. ng thi, ngi
dy thng xuyn thng bo kt qu quan st cho ngi hc, h t iu chnh
thi hc tp ca mnh.
Thit k bng quan st gm cc bc sau:
Xc nh ni dung quan st: quan st tinh thn hc tp ca HS trn lp,
thi trong gi thc hnh, thi trong lm vic nhm....
Xy dng cc tiu ch quan st: tp trung ch nghe ging, pht biu
kin, tch cc tho lun...
Sp xp cc tiu ch theo trt t logic
V d 1: Bng quan st v tinh thn hc tp ca HS trn lp:
Ngy.....thng......nm....... Tit.....Bi:......Lp:......
Mc chm ch nghe
ging
TT

H v
tn
HS

Rt
chm
ch

Bnh
thng

Cha
chm
ch

Pht biu xy dng bi

Tch
cc

Bnh
thng

Cha
tch
cc

Tham gia hot ng

nhm
Tch
cc,
hiu
qu

Tch
cc,
cha
hiu
qu

Cha
tch
cc

1
2

Hoc:

TT

1
2

110

H
v
tn
HS

Xung phong pht biu

xy dng bi

ng

Cha
y

Sai

Ch nh pht biu xy
dng bi

ng

Cha
y

Sai

Tham gia hot ng

nhm
Tch
cc,
hiu
qu

Tch
cc,
cha
hiu
qu

Cha
tch
cc

V d 2. Bng quan st v thi chun b mu vt, phng tin dy hc v

thi trong gi thc hnh
Ngy.....thng......nm.......Tit.....Bi:......Lp:......
Chun b mu vt/PTDH
C chun b
TT

H tn HS

y
/mu
tt

Cha y
/mu
khng tt

Khng
chun
b

Thi thc hnh

Tch
cc, c
hiu qu

Tch cc,
nhng cha
hiu qu

Cha
tch
cc

1
2

nh gi chnh xc thi hc tp ca ngi hc, ngi dy cn s dng

bng tiu ch nh gi bng quan st:
Vn

Mc

Tiu ch nh gi

Trng
s

Pht
biu xy
dng
bi

Tch cc

Pht biu nhiu ln, trong s ln ng chim

t mt na tr ln

Bnh thng

C pht biu xy dng bi, s ln ng chim

di mt na.

0.5

Tham
gia hot
ng
nhm

Mc
tp
trung
ch

Cha tch cc

Cha tham gia pht biu xy dng bi

Tch cc, hiu qu

Hon thnh tt cng vic c giao. ng gp

kin ng.

Tch cc, cha

hiu qu

Tch cc tham gia cc hot ng ca nhm,

nhng ng gp kin cha ng.

0.5

Cha tch cc

Khng hoc t tham gia cc hot ng ca nhm.

Cao
Bnh thng
Cha tp trung

Ghi bi y , ch nghe ging

Tch cc pht biu v tham gia hot ng nhm.
Ghi bi y , ch nghe ging
L ng, lm vic ring.

im
ti a

2 im

1 im

1
0.5

1 im

 Quan st khng s dng bng

GV c th vit nht k ging dy theo tng ngy v theo tng lp, ghi chp
cc hot ng xy ra trong mi gi hc, sau lu vi HS GV ghi chp
nhng g sau mi gi hc v mc ch ca vic ghi chp lm g nhm gip cho
HS c thc hn trong cc gi hc sau.

111

3.3.1.1.4. Hc sinh t nh gi
GV c th yu cu HS t nh gi kin thc, k nng, thi v mc tiu hc
tp ca chnh mnh trc, trong hoc sau cc gi hc. Cng c th cc HS nh
gi ln nhau trong hc tp.
Quy trnh t nh gi ca ngi hc gm cc bc:
Xc nh mc tiu, ni dung t nh gi.
La chn cng c t nh gi: bng hi, bi tp t nh gi mc tiu.
T chc cho ngi hc t nh gi.
+ Bng hi:
Bng hi l tp hp cc cu hi, ch bo c vch ra nhm khai thc, thu
thp thng tin v thi ca ngi hc trn c s cc gi thit v mc ch ca
ngi dy.
Bng hi c s dng trc hoc sau khi hc xong kin thc, k nng ca
bi hc. Ngi hc c th hon thnh bng hi nh hoc trn lp. Ngi dy
x l kt qu bng hi, phn loi, xc nh mc t c v thi ca mi
ngi hc. Phn tch nguyn nhn dn n thi lch lc ca ngi hc.
Thit k bng hi
Xc nh cc mc tiu thit k bng hi
Thit k cc cu hi cn thit cho bng hi
Sp xp cc cu hi theo mt trt t logic
V d: S dng bng hi nh gi thi ca ngi hc sau khi hc bi
Quang hp
Hy nh du vo cc trng phng n m bn la chn:
TT

Vn

Cc phng n la chn
ng

1.

Quang hp c vai tr quan trng i vi thc vt v

cc sinh vt khc

2.

Hc xong bi ny ti rn luyn c k nng quan

st, hot ng nhm

3.

Ti rt hng th khi hc ni dung bi ny

4.

...

112

Phn vn

Khng
ng

+ Bi tp t nh gi mc tiu v thi :
Da vo mc tiu bi hc, bng tiu ch nh gi cc mc tiu v kh nng
nhn thc hin ti, ngi hc t nh gi mc t c mc tiu bi hc trc
v sau khi hc bi mi.
Da vo kt qu t nh gi mc tiu, ngi hc v biu th hin mc
t c mc tiu trc v sau khi hc.
Qua vic t nh gi mc tiu thi , ngi hc t nhn thc c thi
hc tp ca mnh. ng thi ngi dy cng thu nhn c TTPH v thi hc
tp ca ngi hc.
GV c th s dng k thut dy hc KWL HS t nh gi kin thc ca
mnh trc v sau khi hc xong mt ni dung bi hc.
3.3.1.2. Kim tra, nh gi u ra/ nh gi thc
3.3.1.2.1. Khi nim
Phng php nh gi u ra/ nh gi thc trong chng trnh gio dc nh
hng u ra bao gm nhiu k thut nh gi khc nhau c th nh gi c
cht lng kt qu hc tp ca hc sinh. Cc k thut nh gi gn vi lp hc
v hon cnh sng ca hc sinh v cho php hc sinh th hin kt qu hc tp
thng qua vic s dng v p dng kin thc v cc k nng vo cng vic trong
thc t (Goodwin).
Yu cu i vi hot ng kim tra nh gi
H tr qu trnh hc tp theo yu cu ca chng trnh;
Ch ra nhng im yu, im mnh trong qu trnh dy v hc chung v
tng hc sinh;
Khuyn khch cc kt qu u ra d kin;
S dng cc phng php v k thut nh gi khc nhau;
Khuyn khch t nh gi v nh gi ln nhau hc sinh;
m bo nguyn tc nh gi ton din, ph hp, cng bng, trnh nhng
hu qu khng c bit n trc;
m bo nguyn tc nh gi hiu lc, hp l, ng tin cy v kh thi. C
th l:
Phn nh c cc kt qu d kin;
113

 Thu thp v lu li c nhng bng chng v kt qu hc tp ca hc sinh

trong cc giai on thi gian khc nhau;
Th hin c tnh thng nht trong cc quyt nh;
Cc bo co c vit da trn cc minh chng.
Khuyn khch hc sinh chu trch nhim i vi hc tp ca mnh;
Tch hp trong dy v hc;
3.3.1.2.2. S khc nhau gia phng php nh gi u ra/nh gi thc vi
phng php nh gi truyn thng (nh gi nh hng ni dung)
Thnh t

Kim tra nh gi truyn thng

Kim tra nh gi u ra

Ni dung, Tiu
ch nh gi

Ni dung, Tiu ch nh gi c
xy dng ch yu da trn s ghi
nh v ti hin kin thc hc.

Ni dung, Tiu ch nh gi da vo
kt qu u ra, c tnh n s tin
b trong qu trnh hc tp, ch trng
kh nng vn dng trong cc tnh
hung thc tin.

Phng
nh gi

php

Hc sinh lm bi bng hnh thc t

lun hay trc nghim.

nh gi da vo tiu ch, a dng

ho cc hnh thc.

Trch
nh gi

nhim

Hc sinh lm bi, gio vin nh

gi.

Hc sinh t nh gi, nh gi ln
nhau v gio vin nh gi.

Trt t trong xy
dng k hoch

Ni dung, k hoch ging dy =>

nh gi

Xy dng tiu ch nh gi => lp

ni dung v k hoch dy, hc.

Khi qut tng kim tra nh gi u ra:

Mong i,
Tiu ch

Ni dung, Phng
php dy v hc

K thut nh gi

114

Hoat ng
hc tp

Kt qu hc tp tt

3.3.2. nh gi tng kt (Summative assessment)

y l loi nh gi sn phm cui cng thnh cng v/hoc nh gi vic
thc hin cc mc tiu c nu ra.
Xc nh mc mc tiu dy hc t c, n c s dng cho im
v cung cp thng tin phn hi cho ngi hc. c tin hnh cui kha hc (d
n) v c cho im s. N l phng tin xc nh mc tinh thng v hiu
bit ca ngi hc v cc thng tin, k nng, khi nim hay qu trnh.
nh gi tng kt c thit k :
Cung cp thng tin
nh gi v thnh tch ca ngi hc cui mt chui cc bi ging (VD:
kim tra, thi, d n, bi tp.)
cho im, khen thng, quyt nh HS no c ln lp
xem xt iu chnh chng trnh hc.
Cc hnh thc nh gi tng kt:
Kim tra
Thc hin nhim v
Sn phm/trin lm
Trnh din
Xem xt h s
3.4. Hng dn bin son cu hi/bi tp kim tra, nh gi theo nh
hng nng lc ca cc ch trong chng trnh GDPT hin hnh

3.4.1. Yu cu, tiu ch bin son cu hi/bi tp

3.4.1.1. Tiu ch ho chun kin thc, k nng
Chun kin thc, k nng mn hc c hiu l mc ti thiu hc sinh c
th v cn phi t c.
Nhn chung, chun kin thc, k nng ca chng trnh gio dc ph thng
c phn loi theo tinh thn thang phn loi mc tiu ca Bloom ( c Lorin
Anderson cng cc cng s chnh sa nhng nm 1990): Nh, Hiu, Vn dng,
Phn tchtng hp, nh gi v Sng to.
115

Song khng phi bt k tnh hung no, mn hc no cng ch dng cc

thut ng Nh, Hiu, Vn dng, Phn tchtng hp, nh gi, Sng to, m
cn c th dng nhiu ng t khc. Qu trnh m t mi mc ca chun thnh
cc ng t, hnh ng, thao tc tng ng c gi l tiu ch ho chun.
3.4.1.2. Yu cu i vi vic la chn chun nh gi
a) La chn chun nh gi
Do thi gian t chc k kim tra, thi thng gii hn (45 hoc 90 pht) nn:
+ Nhng chun c chn nh gi phi c vai tr quan trng trong
chng trnh mn hc. mt chun c th coi l quan trng: (i) Nu HS
khng t chun ny rt kh c th t c cc chun khc ca chng trnh; (ii)
Thi lng dnh cho vic t chun ny tng i nhiu so vi thi lng dnh
cho cc chun khc.
+ Phi chn nhng chun i din cho tt c cc mc mc tiu cn t
qui nh trong chng trnh. Trong , tp trung nhiu hn cc chun k nng v
i hi mc t duy cao (vn dng, phn tch, nh gi, sng to).
b) S lng chun cn nh gi
+ Tt c cc ch thuc chng, tt c cc chng u phi c nhng
chun i din c chn vo nh gi.
+ S lng chun cn nh gi mi ch cn m bo: c s tng quan
v thi lng hc tp dnh cho mi ch , c tnh n tm quan trng gia cc
ch vi nhau.
+ Ch trng n nhng chun kin thc, k nng c lin quan nhiu v lm
c s cho vic hc tp ca chng tip theo
3.4.1.3. Yu cu i vi vic bin son cu hi o ng mc cn t
ca chun
Mi cu hi hoc mt bi tp ch nn dng o mt tiu ch nht nh.
Thng c hai loi cu hi: (i) Cu hi khch quan (Objective question): l
hnh thc t cu hi trong ch c mt cu tr li ng duy nht; (ii) Cu hi
ch quan (Subjective question): l hnh thc t cu hi m c th c nhiu hn
mt cu tr li ng, hoc nhiu hn mt cch th hin cu tr li ng.

116

i) Yu cu bin son cu hi khch quan

1. Phi th hin ng ni dung v mc t duy cn o nu trong CT.
2. t mt cu hi trc tip hoc to mt tnh hung c th.
3. Khng s dng cu, t chnh xc nh trong sch gio khoa.
4. Vit cc phng n la chn tht kho nhng HS yu khng th dng
phng php loi tr mt cch d dng.
5. Cc phng n nhiu nn da trn cc li, cc nhn thc sai lch ca HS.
6. Cu tr li cho cu hi ny khng nn ph thuc vo p n cu hi khc.
7. Dng t v cc cu trc cu n gin vit cu hi.
8. Phn la chn nn c vit nht qun v ph hp vi phn dn.
9. Trnh cc la chn nh cc p n trn u ng, cc p n trn u
sai.
ii) Yu cu bin son cu hi t lun

1. Phi th hin ng ni dung v mc t duy cn o nu trong CT

2. Phi ph hp vi thi gian tm hiu bi, tm ti li gii v vit cu tr
li, ph hp vi s im dnh cho n trong tng quan vi cc cu hi khc.

3. Ch r nhim v HS cn thc hin bng cc hng dn c th (khng nn

yu cu qu rng m bt k cu tr li no cng c th l p n ng).

4. S dng kh ph hp vi kh nng nhn thc ca HS.

5. Yu cu HS phi th hin s am hiu, xc nh v bo v kin ca c
nhn nhiu hn l vic ch cn nh s kin, nh ngha, thng tin,

6. Nu c th nn nu r cc vn sau: (i) di cn thit ca bi vit; (ii)

Mc ch bi vit; (iii) Thi gian cn thit vit bi; (iv) Cc tiu ch cn t.

7. Nu yu cu l nu v chng minh cho mt quan im no , th trong

cu hi phi nu r: kt qu s c nh gi da trn nhng lp lun logic a ra
chng minh v bo v quan im ca mnh, ch khng ch n thun ch nu
ra quan im .

117

3.4.2. Quy trnh bin son cu hi/bi tp kim tra, nh gi theo nh hng
nng lc ca mt ch
Vic bin son cc cu hi/bi tp kim tra, nh gi theo nh hng nng
lc c th tin hnh theo cc bc nh sau:
Bc 1. Xc nh cc ch dy hc trong b mn xy dng cu hi, bi
tp nhm kim tra, nh gi nng lc ca hc sinh.
Bc 2. Cn c ni dung ch , xc nh cc nng lc c th hnh thnh/rn
luyn cho HS thng qua ch (mi nng lc c th hin bi nhiu k nng
thnh phn).
Bc 3. So snh vi chun kin thc, k nng, thi ca mi ch trong
chng trnh hin hnh; b sung, iu chnh chun trn quan im nh hng
pht trin nng lc hc sinh.
Bc 4. Xc nh v m t cc mc yu cu cn t ca cc loi cu hi/bi
tp nh gi nng lc (kin thc, k nng, thi ) ca hc sinh trong ch theo
hng ch trng nh gi k nng thc hin ca hc sinh (Thit k ma trn th
hin cc tiu ch nh gi k nng).
Bc 5. Bin son b cu hi/bi tp kim tra, nh gi trong qu trnh dy
hc mi ch xc nh theo cc loi v cc mc m t (Thit k cu
hi minh ha tng ng vi tng tiu ch).
BNG M T CC MC NHN THC V MT S NG T HNH NG
THNG DNG SON CU HI BI TP
CC BC NHN THC

NG T M T

1. BIT: S nh li ti liu c hc tp
trc nh cc s kin, thut ng hay cc
nguyn l, quy trnh.

(Hy) nh ngha, m t, nhn bit, nh du, lit

k, gi tn, pht biu, chn ra, phc tho.

2. HIU: Kh nng hiu bit v cc s kin

v nguyn l, gii thch ti liu hc tp, nhng
khng nht thit phi lin h cc t liu.

(Hy) bin i, ng h, phn bit, c tnh, gii

thch, m rng, khi qut, cho v d, d on,
tm tt, vit mt on.

3. VN DNG THP
Kh nng vn dng ti liu hc vo cc
tnh hung mi v c th hoc gii cc
bi ton.

(Hy) xc nh, khm ph, tnh ton, sa i,

thao tc, d on, chun b, to ra, thit lp lin
h, chng minh, gii quyt, s dng.

Kh nng phn tch s lin h gia cc

thnh phn ca mt cu trc c tnh t chc
sao cho c th hiu c, nhn bit c
cc gi nh ngm hoc cc ngu bin c l.

(Hy) v s , phn bit, minh ho, suy lun,

ch ra, thit lp quan h, chn ra, tch bit ra,
chia nh ra.

118

4. VN DNG CAO
Kh nng t cc thnh phn vi nhau
to thnh mt tng th hay hnh mu mi,
hoc gii cc bi ton bng t duy sng to.

(Hy) phn loi, t hp li, bin tp li, thit k, l

gii, t chc, lp k hoch, sp xp li, cu trc
li, tm tt, sa li, vit li, k li.

Kh nng ph phn v thm nh gi tr ca

t liu theo mt mc ch nht nh.

(Hy) nh gi, so snh, a ra kt lun, tho

thun, ph bnh, m t, suy xt phn bit, gii
thch, a ra nhn nh, ng h...

Theo B.S. Bloom, 1956; Mehrans, W.A. and Lehmann, I.J. 1991

3.4.3. Cu hi/bi tp minh ha kim tra nh gi theo nh hng nng

lc ca mt s ch trong chng trnh mn Sinh hc THCS
3.4.3.1. Ch L Sinh hc 6 THCS
Nng lc c th hnh thnh thng qua ch L:
Quan st hnh thi cu to ca l, cc hnh thc bin dng ca l
Su tm, phn loi cc kiu l, dng gn l, cch xp l v cc dng bin
i ca l
Thit k th nghim chng minh s thot hi nc qua l, quang hp v
h hp l
Ghi chp, x l v trnh by s liu th nghim quang hp, h hp, thot
hi nc.
Pht hin v gii quyt vn v cc mi lin h gia cu to v chc
nng ca l, gia quang hp v h hp, gia cc b phn ca cy c lin quan
n vai tr ca l.
Vn dng kin thc v ch l vo thc tin trng v chm sc cy, c
thc bo v v trng cy xanh bo v mi trng.
S dng ngn ng nh ngha, trnh by, m t, gii thch, kin thc
ca ch l.
i chiu cc nng lc trn vi chun kin thc, k nng, thi hin hnh, c
th thnh lp c ma trn th hin mc tiu, ni dung v cc mc yu cu cn t
ca cc loi cu hi/bi tp nh gi nng lc trong ch L nh sau (Bng 1):

119

120

Ni dung

Nhn bit

Thng hiu

Vn dng thp

Vn dng cao

(M t yu cu
cn t)

(M t yu cu
cn t)

(M t yu cu
cn t)

(M t yu cu
cn t)

Chun kin thc, k nng, thi

1.1. Kin thc
Nu c cc c im bn ngoi gm cung, b l, phin l.
Phn bit cc loi l n v l kp, cc kiu xp l trn cnh,
cc loi gn trn phin l.
Gii thch c quang hp l qu trnh l cy hp th nh
sng mt tri bin cht v c (nc, CO2,mui khong) thnh
cht hu c (ng, tinh bt) v thi xy lm khng kh lun
c cn bng.
Gii thch vic trng cy cn ch n mt v thi v.
Gii thch c cy h hp din ra sut ngy m, dng
xy phn hy cht hu c thnh CO2, H2O v sn sinh
nng lng.
Gii thch c khi t thong, r cy h hp mnh to iu
kin cho r ht nc v ht khong mnh m
Trnh by c hi nc thot ra khi l qua cc l kh.
Nu c cc dng l bin dng (thnh gai, tua cun, l vy,
l d tr, l bt mi) theo chc nng v do mi trng.
1.2. K nng
Ghi chp, x l v trnh by s liu th nghim quang hp,
h hp, thot hi nc.
Thu thp v cc dng v kiu phn b l
Bit cch lm th nghim l cy thot hi nc, quang hp
v h hp.
1.3. Thi
Vn dng kin thc v ch l vo thc tin trng v
chm sc cy, c thc bo v v trng cy xanh bo v
mi trng.

Nhn bit c
cc c im
bn ngoi ca l
v cch sp xp
l trn cy (1,2).
Nu c
nguyn liu v
sn phm ca
qu trnh quang
hp, h hp
(3,4,5)

Phn bit cc loi

l n v l kp
(6,7).
Vn dng kin
thc quang hp,
Phn tch c
s ph hp gia h hp v qu
trnh thot hi
cu to v chc
nng ca l (8,9). nc l gii
thch mt s hin
Phn tch
c mi quan h tng quen thuc
(11 15).
gia 2 qu trnh
quang hp v h
hp cy xanh
(10)

Vn dng kin
thc quang hp,
h hp v qu
trnh thot hi
nc l gii
thch mt s hin
tng lin quan
trong thc t v
a ra gii php
(16 19).

H thng cu hi, bi tp nh gi minh ha cho ch

STT
1.

Mc Nhn bit
Hy tm mt cu khng ng trong cc cu sau:
A. Phin l mu lc, dng bn dt, l phn rng nht ca l, gip hng c nhiu nh
sng.
B. C kiu 2 gn l: hnh mng v hnh cung.
C. L xp trn cy theo 3 kiu: mc cch, mc i, mc vng.
D. L trn cc mu thn xp so le nhau gip l nhn c nhiu nh sng.

2.

Cu to l cy gm 3 phn chnh l:
A. Gn l, cung l, u l
B. Mp l, gn l, phin l
C. Phin l, gn l, cung l
D. Mp l, u l, thn l

3.

Cht kh no sau y l nguyn liu cho qu trnh to tinh bt ca l cy?

A. Kh xi
B. Kh Cc b nc
C. Kh Ni t
D. Kh Clo

4.

Trong qu trnh quang hp, to ra cht hu c v kh xi, thc vt cn nhng

iu kin di y?
Hy khoanh trn C hoc Khng ng vi tng iu kin m em cho l cn thit

5.

STT
6.

iu kin cn thit cho cy quang hp

C hoc khng

Nc

C / Khng

Kh cacbnic v nng lng

C / Khng

Kh cacbnic

C / Khng

Cht hu c v nc

C / Khng

nh sng

C / Khng

Nhit thch hp

C / Khng

Ngoi kh cacbnic, sn phm ca qu trnh h hp cn c:

A. cht hu c, nc v nng lng

B. O2, nc v nng lng

C. nc v nng lng

D. Oxy v cht hu c

Mc Hiu
Tm nhng im ging nhau ca phn phin cc loi l. Nhng im ging nhau
c tc dng g i vi vic thu nhn nh sng ca l?

121

7.

C cc dng l no? Phn bit cc dng l ?

8.

Cu to ca phn tht l c c im g gip n thc hin chc nng ch to cht hu

c cho cy?

9.

V sao rt nhiu loi l, mt trn c mu sm hn mt di?

10.

V sao h hp v quang hp tri ngc nhau nhng li c quan h cht ch vi nhau?

STT

Mc Vn dng thp

11.

V sao ngi ta thng th thm rong vo b nui c cnh?

12.

V sao trong thc t ngi ta khuyn khng nn nhiu hoa v cy xanh trong phng
ng?

13.

Nhng cy khng c l hoc l sm rng (xng rng, cnh giao) th chc nng quang
hp do b phn no ca cy m nhn?

14.

V sao cn trng cy theo ng thi v?

15.

V sao khi nh cy i trng ni khc phi chn ngy rm mt v ta bt l hoc ct

ngn ngn?

STT

Mc Vn dng cao

16.

Khng c cy xanh th khng c s sng ngy nay trn Tri t, iu c ng

khng? Ti sao?

17.

Hy gii thch ngha ca cu tc ng: Mt hn t n bng mt gi phn. nng

cao nng sut cy trng, trc khi gieo trng cn c nhng bin php k thut g x l
t?

18.

B ca Nam mi mua v mt b c trong c 5 con c vng. ng thi, bc cng th

thm vo trong b mt t rong ui ch. Theo em, vic ngi ta thng th ru vo b
c c ngha g?

19.

Trong ngy sinh nht, Lan c cc bn tng rt nhiu hoa ti. Lan rt thch hoa nn
mang tt c s hoa vo phng ng. Tuy nhin, m ca Lan khng ng v bo
Lan mang s hoa ra ngoi sn, sng hm sau mi li mang vo nh. Lan rt ngc
nhin, khng hiu ti sao m li bo mnh lm nh vy. Bng hiu bit ca mnh, em
hy gii p cho Lan thc mc .

NNG LC LM TH NGHIM
Cu 1. Nu cc bc th nghim pht hin tinh bt l v gii thch ti sao
li tin hnh nh th?
Cu 2. Trong qu trnh tm hiu v L, cc nh khoa hc pht hin ra mt
s tht v cng quan trng: L ca thc vt thng cha tinh bt.

122

Chng ta c th chng minh rng l cy cha tinh bt bng cch kim tra l
cy vi dung dch iot. Nu tinh bt c trn vi iot, chng s chuyn thnh mu
xanh en. nhn thy s i mu ny l, cn thit phi loi b mu xanh ca
l trc. Ngi ta tin hnh nh sau:
a. Cho l vo cc thy tinh, vo khong na cc nc, t cc ln li
gause pha trn king. Dng n cn un si khong vi pht (git t bo gip
cho cc cht khc d xm nhp vo l).
b. Tt n cn, gp l sang cc thy tinh nh hn, cn vo cho ngp l,
cn thn t cc nh cha cn v l vo cc ln cha nc si va s dng. bt
n cn v un cch thy. Sau vi pht, l tr ln c mu trng (do cn ha tan
cc phn t dip lc trong l).
c. Gp l ra khi cc cn, nhng l vo cc nc nng ra trong vi giy.
d. t l vo a petri, nh vi git iot ln l v quan st hin tng. Nu l
chuyn thnh mu xanh en ngha l trong l c tinh bt.
Cu hi:
2.1. Ton b l c chuyn thnh mu xanhen khng? Nu khng, gi
thuyt ca bn l g?
2.2. Ti sao phi tt n cn trc khi t cc nh cha cn v l ln un
tip?
2.3. Khi bn un si l trong cn, hin tng g xy ra? Gii thch?
2.4. Nu bn ly trc tip l xanh trn cy v nh iot ln, n c chuyn thnh
mu xanh en khng? Ti sao?
Cu 3. chng minh l to thnh tinh bt khi c nh sng, bn Minh
lm th nghim nh sau:
a. Chun b 2 chu cy, t c 2 chu ny trong phng ti (hoc dng giy
en bao kn ht phn l, hoc dng hp giy cng chp ln khng c nh sng
lt vo) trong vng 45 ngy loi b ht tinh bt d tr trong l.
b. t hai chu cy ny ra ni c nh sng (bn ca s), trong mt chu
cy vn trong hp ti, chu kia ngoi nh sng trong 12 ngy.
c. Sau 12 ngy, ly mt l khe mnh mi chu cy v thc hin th
nghim kim tra s c mt ca tinh bt trong l.

123

Cu hi:
3.1. Theo em, kt qu kim tra s nh th no?
3.2. Ti sao phi dng cc cy loi b tinh bt trong th nghim ny?
3.3. Ti sao phi s dng 2 cy: mt trong ti v mt ngoi nh sng?
(hoc dng mt cy nhng cc l ca chng c t trong cc iu kin khc
nhau?).
3.4. Mt iu quan trng l c 2 cy phi c t trong nhng iu kin
ging nhau ngoi tr iu kin m chng ta ang tm hiu ( y l nh sng).
Cc iu kin l g? Ti sao iu ny li quan trng?
Cu 4: xc nh cht kh cy cn cho qu trnh to tinh bt, mt bn
HS tin hnh th nghim nh sau:
a. Chun b 2 chu cy tng t nhau. t 2 chu ny vo ch ti trong 34
ngy.
b. Sau , t mi chu cy ln mt tm knh t, dng 2 chung thy tinh
(hoc hp nha trong) p ra ngoi mi chu cy.
c. Trong chung A t thm mt cc nc vi trong. Trong chung B ch t
mt mnh chu cy. t c 2 chung th nghim ra ch c nh nng (hnh 21.3
SGK).
d. Sau 5 6 gi, ngt l ca mi cy th tinh bt bng dung dch iot long
(th nghim 2). Ghi li kt qu m em thu c vo v.
Cu hi:
4.1. Ti sao trc khi tin hnh th nghim li cn t cc chu cy vo ch ti?
4.2. Ti sao trong chung A li cn t cc nc vi trong cn chung B th
khng? Cc nc vi c vai tr g?
4.3. Kt qu kim tra tinh bt cc l cy trong chung A v chung B nh th
no? T kt qu , em c th rt ra nhn xt g v cht kh cy cn ly thc
hin qu trnh quang hp?
4.4. Thn non c mu xanh c tham gia quang hp c khng? V sao?
4.5. cc cy khng c l hoc l sm rng (xng rng, cnh giao) th chc
nng quang hp do b phn no ca cy m nhn? V sao em bit?
(THAM KHO THM CC V D KHC PHN PH LC 1, 2, 3)

124

3.5. Xy dng kim tra theo nh hng pht trin nng lc hc sinh

3.5.1. Yu cu, tiu ch i vi mt kim tra

m bo nh gi c mc t yu cu ca chng trnh mn hc,
mt kim tra i hi phi p ng 5 yu cu c bn v c c th ho thnh
11 tiu ch di y.
(1) m bo s ph hp gia ni dung chng trnh vi ni dung ging dy,
gia ni dung ging dy vi ni dung nh gi:
1.1. Phi kim tra tt c cc chng, ch im hoc ch c bn c qui
nh trong chng trnh giai on nh nh gi.
1.2. Trong mi chng hoc mi ch , cn kim tra c khong 70% n
v kin thc tr ln.
(2) Thng tin thu c t kim tra phi m bo cung cp c mc
t chun kin thc, k nng qui nh trong chng trnh mn hc:
2.1. Khong 80% trong tng s cu hi ca phi c bin son sao cho
m bo cung cp thng tin chnh xc v mc t mt chun KTKN no
qui nh trong chng trnh.
2.2. Khong 20% cu hi cn li c bin son cung cp thng tin tng
hp o c mc tiu ca giai on gio dc nh nh gi
(3) Ni dung phi m bo tnh chnh xc, khoa hc:
3.1. Mi cu hi phi ng v mt khoa hc; khng tha, khng thiu d kin;
3.2. Mi cu hi phi p ng y cc tiu ch k thut nu mc 3.
(4) S lng cu hi, mc kh ca phi m bo sao cho HS c lc
hc trung bnh thi gian hon thnh kim tra v t c t 4,5 n 6 im:
4.1. Mi cu hi trc nghim khch quan cn c bin son sao cho thi
gian dnh cho HS c lc hc trung bnh c v la chn c phng n tr li
khong t 1,5 n 2 pht. Mi cu hi t lun (ngoi tr bi lun dnh cho cc
mn khoa hc x hi) cn c bin son sao cho thi gian dnh cho HS c lc
hc trung bnh c u bi, tm ti v trnh by li gii khong 10 pht.
4.2. Mc kh, phc tp ca cu hi phi ph hp vi tng loi i tng
Nhng cu hi nh gi cp t duy nhn bit dnh cho HS yu, km;

125

 Nhng cu hi nh gi cp t duy thng hiu v vn dng trong tnh

hung quen thuc dnh cho HS trung bnh;
Nhng cu hi nh gi cp vn dng trong tnh hung phc tp, khng
quen thuc dnh cho HS kh;
Nhng cu hi nh gi cc cp t duy cao hn dnh cho HS gii, xut sc.
4.3. S lng cu hi v trng s im dnh cho mi cu phi m bo tng
thch: mi cu hi dng trc nghim khch quan nhn chung l nn c trng s
im nh nhau, khng ph thuc vo kh; mi cu hi dng t lun c trng
s im ph hp vi thi gian tm ti, din gii v mc t duy nh nh gi.
(5) kim tra phi m bo gi tr (o ng ci cn o) v c tin cy
(o ng sc hc ca hc sinh):
5.1. Mi i tng HS u phi c c hi t kt qu cao nh nhau: mi n
v kin thc trong chng trnh u c ging dy, cc ni dung ging dy trng
tm u c kim tra; cu trc kim tra v thang nh gi phi cng khai cho
HS;
5.2. Mi HS u c kt qu hc tp nht qun i vi hai GV chm khc
nhau; hoc i vi s nh gi lp li thi im khc gn .

3.5.2. Quy trnh bin son kim tra theo nh hng pht trin nng
lc hc sinh
Ma trn kim tra (cn gi l bng tiu ch k thut) l mt bng 2 chiu.
Mt chiu cha ng ni dung cn kim tra, c th c lit k theo ch qui
nh trong chng trnh, hoc theo chng qui nh trong sch gio khoa, hoc
theo cch phn chia khc. Chiu kia l s phn loi ca cc cp t duy trong
chun chng trnh qui nh, hoc theo cch m bn mun hc sinh mnh th
hin chng hiu bit v ni dung nh th no. Cui cng, mi trong bng l cc
chun chng trnh cn kim tra, km theo s lng v trng s im tng ng
i vi mi ni dung v mi cp t duy (xem bng 4).
Cc cp t duy ca hc sinh thng c nh gi theo cc mc:
+ Nhn bit: nu ln hoc nhn ra cc khi nim, nh ngha, nh l, h
qu, di hnh thc c hc.
+ Thng hiu: hiu c ngha, k hiu ton hc, trong cc khi nim,

126

nh ngha, nh l, cng thc . Hc sinh c th tnh ton, suy lun c khi

chng c th hin theo cch tng t nh gio vin ging hoc nh cc v d
tiu biu v chng trn lp hc.
+ Vn dng: hc sinh phi hiu c khi nim cp cao hn theo ngha
c th to ra s lin kt lgic gia cc khi nim; c th t chc li cc thng
tin; trong cc tnh hung ton hc tng t hay tnh hung thc tin; c th
khi qut ho hoc tru tng ho kin thc. Vn dng thng c chia thnh
hai cp :
Vn dng cp thp c th hin trong cc tnh hung tng t nh cch
gio vin trnh by bi ging hoc nh cch trnh by sch gio khoa.
Vn dng cp cao c th hin khi hc sinh s dng cc khi nim
bit gii quyt cc vn mi khng ging nhng iu hc nhng l cc
vn s gp trong thc tin.
Di y l 7 bc xy dng ma trn kim tra:
1. Xc nh hnh thc kim tra l t lun, trc nghim khch quan hoc
kt hp c hai. Xc nh thi gian dnh cho tng phn v trng s im tng ng
theo c im mn hc.
2. Lit k cc ni dung cn kim tra v cc cp t duy cn nh gi
3. Vit cc chun chng trnh cn kim tra ng vi mi ni dung v mi
cp t duy (phi theo chun kin thc, k nng quy nh trong CT mn hc).
4. Tnh trng s im ca mi ni dung (cn c ch yu vo s tit qui nh
trong phn phi chng trnh v tm quan trng ca n trong chng trnh).
5. Tnh trng s im ca mi cp t duy: nhn bit t 2 n 3 im;
thng hiu t 3 n 4 im; cp vn dng t 3 n 5 im (m bo hc sinh
trung bnh c th t tng im t 5 n 6,5; hc sinh kh, gii c th t tng
im t 7 n 10).
6. Tnh trng s im ca mi chun (cn c vo cc trng s im xc
nh mi ni dung v mi cp t duy). Xc nh s lng cu hi tng thch
vi trng s im ca mi chun.
7. nh gi li ma trn va xy dng v chnh sa nu cn thit.

127

128

3.5.3. kim tra minh ha

V d 1: KIM TRA 45 PHT SINH HC 6
Tn Ch
1. M u
03 tit

20% = 60 im
2. T bo thc vt
02 tit
15%= 45 im

Nhn bit

40% = 24 im

40% = 18 im

Tng s cu
Tng s im
100 % =300 im

60% = 36 im

60% = 27 im
Trnh by c cc min ca Phn bit c r cc, r Phn bit c cc loi
r v chc nng ca tng chm theo cch ca HS
r bin dng v chc
nng ca chng
min

30%= 90 im

35%= 105 im

Vn dng cao

K c cc b phn cu to Trnh by c s ln ln v
ca t bo thc vt
phn chia t bo, ngha ca
n i vi s ln ln ca TV

04 tit

05 tit

Vn dng thp

Nu c nhng c im Gii thch c vai tr ca

ch yu ca c th sng: thc vt i vi t nhin v
trao i cht, ln ln, sinh i vi i sng con ngi.
sn, cm ng

3. R

4. Thn

Thng hiu

20% = 18 im
Nu c cu to s cp Trnh by c chc nng
ca thn non.
mch g dn nc v mui
khong t r ln thn, l;
mch ry dn cht hu c t
l v thn, r
20% =21 im
3 cu
63 im

21 %

40% = 42 im
4 cu
123 im

41 %

30% = 27 im

50% = 45 im

Gii thch c thn mc Phn bit c cnh,

di ra do c s phn chia chi ngn vi chi nch
ca m phn sinh (ngn v (chi l, chi hoa).
lng ca mt s loi).
24,76% = 26 im
2 cu
53 im

17,67%

15,24% = 16 im
2 cu
61 im

20,33%

Cn c vo ma trn vit trn chng ta c kim tra nh sau:

Cu 1: (60)
a/ Nu nhng c im ch yu ca c th sng? (24)
b/ Thc vt c vai tr g i vi t nhin, v i vi con ngi? (36)
Cu 2: (45)
a/ Ghi ch thch hnh v in vo bng sau: (18)

STT

Tn b phn

Chc nng chnh

1
2
3
4

b/ Trnh by qu trnh phn chia ca t bo thc vt? S phn chia c

ngha nh th no i vi i sng thc vt? (27)
Cu 3: (90)
a/ Ghi ch thch cho hnh, nu c im v chc nng ca tng min? (18)
b/ Theo em, lm th no phn bit c r
cc v r chm? (27)
c/ R c th bin dng thnh nhng b phn
no ca cy, khi chng thc hin chc nng g?
V sao em bit l do r bin dng thnh? (45)
Cu 4: (105)
a/ Thn gm nhng b phn no? (21)
b/ Em hy cho bit thn di ra do u? (26)
c/ Ch thch hnh: Cu to trong ca thn
non. T cho bit c im v chc nng ca mch ry v mch g. (42)
129

1. .
2. .
3. .
4.
5.
6. ..

V D 2: KIM TRA 45 PHT Sinh hc 7

Tn Ch
(ni dung,
chng)

Nhn bit

Thng hiu

Vn dng
Cp thp

Nu c c im Trnh by hnh thi

1. Lp Lng cu to ca i din cu to ph hp vi
thuc lp Lng c. i sng ca ch
c
ng.Trnh by c
03 tit
hot ng tp tnh ca
ch ng.
20% = 50
im

40% = 20 im

Trnh by c tnh Gii thch

a dng v thng nht nhng c im
ca lp B st
cu to thch
nghi vi iu
kin sng ca
thn ln bng
ui di

2. Lp B st
03 tit

20% = 50
im
3. Lp chim
03 tit

20% = 50
im

130

60% = 30 im

50% = 25 im
Nu c vai tr ca
lp Chim trong t
nhin v i vi i
sng con ngi

Trnh by c hnh
thi v hot ng ca
chim b cu thch nghi
vi s bay

40% = 20 im

60% = 30 im

50% = 25 im

Cp cao

4. Lp Th
05 tit

M t c c
im cu to v chc
nng cc h c quan
ca Th.

40% = 100
im

Ch ng minh
c Th l
lp ng vt
tin ha nht
50% = 50
im

50% = 50 im

8 cu

3 cu

250 im
(100%)

90 im

3 cu
36 %

85 im

34 %

1 cu

1 cu

25 im 10 %

50 im 20 %

Cn c vo ma trn vit trn chng ta c kim tra nh sau:

Cu 1: (50)
a/ Ch thch hnh 36.3 SGK _ Cu to trong ca ch ng (20)
b/ Trnh by hnh thi cu to ca ch ng ph hp vi i sng va nc
va cn. Trnh by hot ng tp tnh ca ch ng? (30)
Cu 2: (50)
a/ Hy trnh by tnh a dng v thng nht ca lp B st (25)
b/ Hy chng minh thn ln bng ui di c c im cu to ngoi v cu
to trong ph hp vi i sng hon ton cn. (25)
Cu 3: (50)
a/ Em hy cho bit vai tr ca lp Chim trong t nhin v i vi i sng
con ngi? (20)
b/ Trnh by hnh thi v hot ng ca Chim b cu thch nghi vi i sng
bay ln. (30)
Cu 4: (100)
a/ Cho bit c im cu to, chc nng cc h c quan ca Th. (50)
STT

H c quan

B xng

H c

Tun hon

H hp

Tiu ha

Bi tit

Sinh sn

Thn kinh v gic quan

Cu to

Chc nng

b/ V sao lp Th l lp ng vt tin ha nht? Hy chng minh. (50)

131

Phn IV

T CHC THC HIN TI A PHNG

Dy hc v kim tra, nh gi theo nh hng pht trin nng lc hc sinh

l vn mi v kh, i hi tt c gio vin phi c bi dng nng cao
nng lc chuyn mn, nghip v s phm p ng vi yu cu mi. Cc lp tp
hun do B Gio dc v o to t chc ch c th p ng mt s lng hn ch,
ch yu l cn b qun l v gio vin ct cn. Chnh v vy, cng tc trin khai
thc hin ni dung tp hun ti cc a phng l v cng quan trng. ch
trng i mi i vo thc tin dy hc trong cc nh trng, ni dung tp hun
v i mi dy hc v kim tra, nh gi phi c trin khai thc hin cc a
phng nh sau:
1. Tuyn truyn nng cao nhn thc ca hc sinh, gio vin, cn b qun l,
cha m hc sinh v cng ng thng qua nhiu hnh thc mi i tng hiu r
v ch trng i mi v sn sng i mi.
2. Cc s gio dc v o to ch o cc trng a ni dung tp hun v
kim tra, nh gi theo nh hng pht trin nng lc hc sinh vo ni dung sinh
hot t/nhm chuyn mn thng xuyn. Cc t/nhm chuyn mn trong nh
trng t chc cho gio vin nghin cu ti liu nh hng dy hc v kim tra,
nh gi theo nh hng pht trin nng lc hc sinh v tin hnh xy dng cc
ch dy hc nh sau:
Bc 1: Xy dng cc ch ca b mn p ng yu cu t chc hot ng
dy hc cc theo nh hng pht trin nng lc hc sinh.
Trn nguyn tc m bo chun kin thc, k nng, thi c quy nh
trong chng trnh gio dc ph thng, la chn ni dung v xy dng cc ch
dy hc ph hp vi vic t chc hot ng dy hc theo cc phng php dy
hc tch cc. Mi ch c th c thc hin nhiu tit hc, mi tit c th
ch thc hin mt hoc mt s bc (hot ng) trong tin trnh s phm ca
phng php dy hc. Cc nhim v hc tp c th c thc hin trong hoc
ngoi gi trn lp. c bit, cn ch trng giao nhim v hc tp cho hc sinh
ngoi lp hc v nh.
132

Bc 2: Xc nh chun kin thc, k nng, thi ca ch theo chng

trnh hin hnh trn quan im mi l nh hng pht trin nng lc
hc sinh.
Da trn chun kin thc, k nng, thi ca ch theo trnh hin hnh,
ng thi nghin cu nhng nh hng v dy hc v kim tra, nh gi pht
trin nng lc hc sinh c trnh by trong Phn 1 v Phn 2 xc nh cc
nng lc c th hnh thnh v pht trin cho hc sinh trong qu trnh dy hc ch
ni trn.
Bc 3: Xc nh cc loi cu hi/bi tp theo hng nh gi nng lc (kin
thc, k nng, thi ) ca hc sinh trong ch / ni dung theo c th ca b
mn. M t cc mc yu cu cn t theo hng ch trng nh gi k nng
thc hin ca hc sinh.
Ty theo c th b mn m cu hi/bi tp c th l:
Cu hi/bi tp nh tnh;
Bi tp nh lng;
Bi tp thc hnh/th nghim;
...
Bc 4: Bin son cu hi/bi tp minh ha cho cc mc m t. Vi
mi mc /loi cu hi/bi tp cn bin son nhiu cu hi/bi tp minh ha.
Bc 5: Xy dng tin trnh t chc hot ng dy hc ch nhm hng
ti nhng nng lc xc nh.
Trn c s nhng nh hng v quan im dy hc, phng php dy hc,
k thut dy hc theo nh hng pht trin nng lc ca hc sinh c trnh by
trong Phn 1 v Phn 2, vn dng cc phng php v k thut dy hc tch cc,
thit k tin trnh t chc hot ng dy hc ch nhm pht huy tnh tch cc,
t lc v sng to ca hc sinh hnh thnh v pht trin cc nng lc
xc nh.
3. Cc s gio dc v o to ch o cc gio vin d tp hun tip tc
tham gia din n trn mng v i mi kim tra, nh gi theo nh hng pht
trin nng lc hc sinh. Mi gio vin tham gia din n c cp 01 ti khon
thc hin theo hng dn di y:

133

HNG DN S DNG DIN -N V I MI KIM TRA, NH

GI THEO NH HNG PHT TRIN NNG
NNG LC

Mc lc:
I. Truy cp, ng nhp v khai bo thng tin c nhn
II. Np b cu hi, xem phn bin, chnh sa li cu hi
III. Phn bin b cu hi ca ngi khc
***********************************
I. Truy cp, ng nhp v khai bo thng tin c nhn

1.1. Mt s lu quan trng

Din dn trn mng v i mi kim tra, nh gi trong qu trnh dy
hc

trng
trung
hc
c
ci
t
trn
website
http://danhgia.truonghocao.edu.vn/.
s dng din n, xin khuyn ngh qu thy c s dng phin bn mi
nht ca mt trong nhng trnh duyt (web browser) sau y:
Mozilla Firefox, c th download v ci t vo my tnh ti website
http://www.mozilla.org/enUS/
Google Chrome, c th download v ci t vo my tnh ti website
https://www.google.com/intl/en/chrome/browser/
Trong qu trnh s dng din n, qu thy c thng xuyn phi nhp
(g) Ting Vit vo h thng. m bo h d liu c thng nht, knh
ngh thy c s dng b g ting Vit Unikey (c th download v ci t ti
website http://unikey.org/bdownload.php).
ng thi, qu thy c cn chnh kiu g l Unicode nh hng dn trong
hnh di y (Hnh 1).

134

Hnh 1: Chnh kiu g Unicode ca b g Unikey.

1.2. Truy cp v ng nhp

Khi ng trnh duyt v truy cp vo website bng cch g dng a ch
sau y vo thanh nhp a ch web ca trnh duyt:
http://danhgia.truonghocao.edu.vn/ (Hnh 2, s 1).
Kch chut vo nt ng nhp (Hnh 2, s 2). Khi mn hnh ng
nhp s xut hin.
S dng Ti khon v Mt khu c cung cp ng nhp vo h thng:
in vo hai tng ng. Trong ti liu ny, chng ti dng ti khon giaovien01
minh ha (Hnh 2, s 3).
Kch chut vo nt ng nhp (Hnh 2, s 4). Nu ti khon v mt
khu ng, qu thy c s ng nhp thnh cng vo h thng. Du hiu ng
nhp thnh cng th hin (Hnh 3, s 1).

135

Hnh 2

Hnh 3

136

1.3. Khai bo thng tin c nhn v i mt khu

a) Vic khai bo thng tin c nhn l bt buc. H thng s ch thc hin
nhng nhim v khc sau khi qu thy c khai bo thng tin y .
+ Kch chut vo mc "Thng tin c nhn" (Hnh 3, s 2). Khi , mt
trang mi s xut hin, trong s c cc trng d liu ch thy c nhp vo
y (Hnh 4).
+ Nhp cc thng tin: H v tn, ngy sinh, trng, lp, nh th,... (Hnh
4, s 1).
+ Sau khi nhp y , kch chut vo nt "Cp nht thng tin c nhn"
(Hnh 4, s 2).

Hnh 4

b) Upload nh th
hon tt vic khai bo thng tin c nhn, knh mi qu thy c upload nh
th ca mnh ln h thng. nh th c quy nh kch c 4x6 cm. Kch chut vo
nt Browse v chn file nh th (Hnh 5, s 1).
137

c) i mt khu
Thy c c th thay i mt khu ca mnh bng cch nhp mt khu mi
vo (Hnh 5, s 2). Nu thay i mt khu thnh cng, ln ng nhp tip
theo vo h thng, thy c phi s dng mt khu mi.

Hnh 5

II. Np b cu hi, xem phn bin, chnh sa li cu hi

2.1. Np b cu hi
Thy c son cu hi theo ch trn phn mm Microsoft Word. Mi
file Word c th cha mt hoc nhiu cu hi khc nhau ca cng mt ch v
cng mt mc kh (Nhn bit, Thng hiu, Vn dng thp, Vn dng cao).
np file, kch chut vo nt Danh sch cu hi (Hnh 6, s 1) ri
kch chut vo nt Thm cu hi (Hnh 6, s 2).

138

Hnh 6

Sau khi kch vo nt Thm cu hi, mt trang mi xut hin. Trang ny

cho php ta nhp vo mt cu hi mi (Hnh 7):
+ Nhp ch ca b cu hi (Hnh 7, s 1)
+ Chn lp (Hnh 7, s 2)
+ Chn lnh vc chnh (Hnh 7, s 3)
+ Chn mc kh ca b cu hi (Hnh 7, s 4)
+ Chn cc lnh vc lin quan (Hnh 7, s 5)
+ Chn tp tin v ch tp tin c upload thnh cng (Hnh 7, s 6)
+ Ghi b cu hi vo h thng bng cc kch chut vo ng (Hnh 7,
s 7)

139

Hnh 7

2.2. Xem thng tin v cu hi

Ta c th xem li thng tin v cu hi va upload ln trong bng danh sch
cu hi (Hnh 8, s 1). Ngoi ra, trong bng thng k cc cu hi ny, ta c th
xem c nhiu thng tin khc nhau:
+ Download b cu hi upload ln kim tra li (Hnh 8, s 2)
+ Theo di s ngi phn bin cu hi ny (Hnh 8, s 3). Nu cu hi
no c ngi phn bin, mu nn ca cu hi s chuyn sang mu thm.

140

Hnh 8

2.3. Chnh sa li cu hi
Nu pht hin c nhng thng tin sai trong b cu hi, ta c th chnh sa li
bng cch kch chut vo nt Chnh sa (Hnh 9, s 1). Khi , mt ca s
mi s xut hin ngay pha di (Hnh 9, s 2) v ta c th tin hnh iu chnh
ri lu li. Vic ny tng t nh mc 2.1 c trnh by pha trn.

141

Hnh 9

2.4. Xem thng tin phn bin

Nu b cu hi c phn bin, ta c th xem thng tin m cc phn bin
gp cho b cu hi.
+ Kch chut vo tn ch (Hnh 10, s 1). Mt ca s mi s hin ra
(Hnh 10, s 2).
+ Ti file gp ca phn bin xung (Hnh 10, s 3)
+ Nu cn thay i, chnh sa li cu hi theo gp ca phn bin, ta thc
hin bc chnh sa cu hi nh m t trong mc 2.3 c trnh by trn.

142

Hnh 10

III. Phn bin b cu hi ca ngi khc

3.1. Phn bin

Khi c phn cng phn bin, thy c c th nhn thy cc cu hi trn
h thng bng cch kch chut vo nt Danh sch phn bin (Hnh 11, s 1),
ri chn mc Danh sch ch phn bin (Hnh 11, s 2). Khi , cc cu hi
ch c phn bin hin ra (Hnh 11, s 3).
Vic phn bin c thc hin theo quy trnh sau:
+ Chn ch (Hnh 11, s 4).
+ Download b cu hi xung v c (Hnh 11, s 5).
+ Ghi kin phn bin ra mt file Word v upload file ln bng cch kch
chut vo nt Browse ri chn file (Hnh 11, s 6).
+ Gi phn bin ln h thng bng cch kch chut vo nt Gi phn bin
(Hnh 11, s 7).

143

Hnh 11

3.2. Sa phn bin gi i

Nu ta gi nhm file phn bin hoc mun iu chnh li nhng kin ng
gp cho tc gi ca b cu hi, ta c th chnh sa li nh sau:
Hin th Danh sch phn bin (Hnh 12, s 1). Khi danh sch cc
b cu hi do thy c phn bin s hin ra pha di (Hnh 12, s 2).
Kch chut vo nt Chnh sa (Hnh 12, s 3), mt ca s mi hin ra
(Hnh 12, s 4).
Upload file phn bin mi chnh sa ln thay cho file c bng cch
kch chut vo nt Browse (Hnh 12, s 5) v chn file mi.
ghi li thay i , kch chut vo nt Cp nht (Hnh 12, s 6).

144

Hnh 12

145

PH L C

CH : S THCH
THCH NGHI CA SINH VT
I VI MI TRNG SNG CA N

I. CC NNG LC C TH HNH THNH THNG QUA CH

1.Nng lc quan st:

Quan st: Chn a im quan st, yu cu hs quan st mt s loi c

th, hs nu dc cu to ca c th sinh vt c m t
2. Su tm phn loi: Bt mt s loi ng vt, thc vt

+ ng vt: Di nc, trn cn, trong lng t (quan st hnh dng

cu to ngoi).
+ Thc vt: Trn cn, m t, di nc (quan st hnh dng ngoi,
mu sc).
3.Thit k th nghim:

+ ng vt: quan st mi trng sng ca tng loi ng vt

+ Thc vt: Lm th nghim quang hp h hp thot hi nc
4. Ghi chp x l s liu

+ v: Quan st cu to ngoi v cch di chuyn ca tng loi, tp tnh

ca tng loi
+ TV: Lm th nghim, tnh ton rt ra kt lun
5. Pht hin v gii quyt vn : Nhng nh hng ca mi trng ln
i sng sinh vt, mi quan h gia cc sinh vt sng trong mi trng.
6. Vn dng kin thc: V ch vo chn nui trng trt, Bo v mi
trng sng.
7. S dng ngn ng: Trnh by gii thch, pht hin kin thc theo ch .
146

II. M T MA TRN
Ni dung

Nhn bit

Thng hiu

Vn dng thp

Vn dng cao

Vn dng cc
hiu bit v mi
trng sng ca
sinh vt to
iu kin tt nht
cho sinh vt c
bit l trong trng
trt v chn nui

Vn dng
hiu bit v mi
trng sng
to
ra
mi
trng
nhn
to pht
trin k thut
nng nghip

Chun kin thc k

nng thi
* Kin thc:
Nu c khi
nim: mi trng,
cc loi mi trng
sng ca sinh vt,
cho v d sinh vt
sng
trong
mi
trng
Nu c nh
hng ca mt s
nhn t sinh thi nh:
m, nhit , nh
sng

Hc sinh m t
c hnh dng
c im cu to
ngoi ca cc
sinh vt sng
trong mi trng
khc nhau

Phn bit c
im ca sinh vt
sng cc mi
trng sng khc
nhau v phn
tch c c
im gip sinh
vt
thch nghi vi
Nu c im
mi
trng sng
ca sinh vt sng
mi trng:
Nc, cn, trong
t,

(cu 11, 12, 13,

14)

Nu c mt s v
d v s thch nghi
ca sinh vt vi mi
trng
Tm hiu mi quan
h gia cu to v
chc nng cng s Mi quan h
thch nghi ca sinh gia cc sinh vt
vt vi mi trng
trong mi trng
sng
* K nng
Phn loi sinh vt (cu 1,2,3,4,5)
theo mi trng sng
Nhn bit mt s
nhn t sinh thi
trong mi trng
sng nh hng ti
sinh vt, hs bit thu
thp mu sinh vt
cc mi trng khc
nhau(nc,
khng
kh, t)
* Thi :
Xy dng tnh yu
thin nhin v thc
bo v thin nhin

Phn tch c
c im cu ta
thch nghi vi mi
trng
Phn tch c
sinh vt cng c
t chc c th
cao th thch nghi
vi mi trng
cng
ln(cu
6,7,8,9,10)
By t thi
quan im c
th trc cc
hin
tng,

147

vn ang
xy ra trong
cuc sng lm
nh hng ti
mi
trng
sng ca sinh
vt (cu 15, 16,
17, 18)

III. H THNG CU HI, BI TP NH GI MINH HA CHO CH

STT

Mc nhn bit
ng vt sng mi trng nc
a. Qu sm

b.Bo gm

c. Ngng tri
d. C su

Cch bt mi ca trng bin hnh

2

a. Dng chn gi bao ly mi

c. Dng roi bi

b. Dng lng bi dn v l ming

d. T nut mi

Mi trng sng ca sinh vt

3

a.t, nc, khng kh, sinh vt

b. Nc, khng kh, sinh vt

c. t, nc, sinh vt
d. t, nc,trn mt t khng kh, sinh vt

Sinh vt c c th bin nhit l

4

a.Vi sinh vt, nm, thc vt

b. C, lng c, b st

c. ng vt khng xng sng

d. C a, b,c ng

Cy ph hp vi mi trng rm mt l
5

a. Cy vn nin thanh
b.Cy x c

c. Cy phi lao
d. Cy bch n

MC HIU
6

Phn bit cc loi qu: Qu kh v qu tht?

V sao cn tch cc trng cy gy rng?

Tnh cht v ngha ca mc phn ng l g?

Ti sao cn phi chn tc nhn c th khi gy t bin?

10

Gii thch ti sao ch thng sng ni m t?

MC VN DNG THP
11

V sao rau hi v lu khi nu n li nht hn rau ti mi hi?

12

Cc VV th thao luyn tp lu nm thng c nhp tim trn pht tha hn ngi bnh
thng. Ch s ny l bao nhiu v iu c ngha g?

148

13

Ti sao ngi ta ni:" Rng l l phi xanh ca con ngi?

Mt ngi h hp bnh thng l 18 nhp/ 1 pht, mi nhp ht vo vi mt lng kh l
420 ml. Khi ngi y tp luyn h hp su 12 nhp/ pht, mi nhp ht vo l 620 ml
khng kh.

14

a) Tnh lu lng kh lu thng, kh v ch khong cht, kh hu ch ph nang ca

ngi h hp thng v h hp su?
b) So snh lng kh hu ch gia h hp thng v h hp su?
c) ngha ca vic ca h hp su?(Bit rng lng kh v ch khong cht ca mi
nhp h hp l 150 ml).

MC VN DNG CAO
15

Hy gii thch: Tri nng chng kht, tri mt chng i?

16

V sao ta cn phi bo v s a dng ca thc vt? Cn lm g bo v s a dng

ca thc vt Vit Nam? Lin h vi bn thn em?

17

V sao trng rau trn t kh cn, t c ti bn th l khng xanh tt, cy chm ln,
ci cc, nng sut thu hoch thp?

18

Da vo dng c hin c (ht u, bng, cc thy tinh, nc), hy thit k th nghim

chng minh s ny mm ca ht ph thuc vo cht lng ht ging?

IV. PHNG PHP DY HC THEO D N

1. Mc tiu ca d n

Sau khi thc hin d n ny hc sinh hnh thnh v pht trin cc

nng lc:
Quan st: Chn a im quan st, yu cu hs quan st mt s loi c
th, hs nu dc cu to ca c th sinh vt c m t
Su tm phn loi: Bt mt s loi ng vt, thc vt
+ ng vt: Di nc, trn cn, trong lng t(quan st hnh dng cu
to ngoi)
+ Thc vt: Trn cn, m t, di nc(quan st hnh dng ngoi,
mu sc)
Thit k th nghim:
+ ng vt: quan st mi trng sng ca tng loi ng vt.
+ Thc vt: Lm th nghim quang hp h hp thot hi nc.

149

 Ghi chp x l s liu

+ V: Quan st cu to ngoi v cch di chuyn ca tng loi, tp tnh
ca tng loi.
+ TV: Lm th nghim, tnh ton rt ra kt lun
Pht hin v gii quyt vn : Nhng nh hng ca mi trng ln
i sng sinh vt, mi quan h gia cc sinh vt sng trong mi trng.
Vn dng kin thc: V ch vo chn nui trng trt, bo v mi
trng sng.
S dng ngn ng: Trnh by gii thch, pht hin kin thc theo
ch .
Kt hp kin thc lin mn (mn a, ha...)
2. T chc dy hc

2.1 Gii thiu d n

2.2. Phn nhm: Phn chia nhim v cc thnh vin trong nhm.
2.3. Pht phiu nghin cu (ph lc 3.1; Ph lc 3.2), bin bn(ph lc
2), dng c thc hnh.
2.4. Hng dn hc sinh:
Phn khu vc quan st c th.
Xc nh i tng quan st.
Thu nhp, quan st mu vt, phn loi mu vt.
Tham kho ti liu thu nhp thng tin.
Gii thch s thch ca sinh vt vi mi trng sng.
Tho lun v xy dng bo co.
2.5. Thi gian hon thnh d n 1 tun.
2.6. T chc cho cc nhm.

150

2. nh gi hc sinh
Ph lc 1: V nh gi bo co tham lun
im
ti a

Tiu ch

Ni
dung

Nu y , chnh xc nhng khi nim v cc

loi mi trng

Su tm v phn loi c mt s V,TV sng

mi trng khc nhau

0.5

Nu c cu to ngoi ca V,TV

Bo v mi trng sng ca SV ng dng trong

chn nui trng trt

Trnh by c c im thch nghi lm th

nghim

Ch vit r rng d hiu

Hnh
thc

im chm
Nhm khc
chm

GV
chm

Tiu ca bo co tham lun ph hp, sng

to

0.5

Ni dung bo co c din t logic, r rng

Ngi trnh by bo co sinh ng, hp dn

Tng im

10

Ph lc 2: BIN BN LM VIC NHM

Nhm:..
TT

H v tn

Nhim v c th

1.

Trng nhm:

2.

Nghin cu ng h

3.

Nghin cu khng ng h

4.

Th k

a ch website cn
quan tm (nu c)

Thi gian
hon thnh

Ph lc 3: PHIU HC TP

Ph lc 3.1: Phiu hc tp v thc vt:
TT

Tn cy

Ni sng

c im hnh thi,
cu to ca TV

Gii thch c c im
thch nghi vi MT sng

1
2
...

.............

151

Ph lc 3.2: Phiu hc tp v ng vt

TT

Tn ng vt

1
2
...

152

...............

Mi trng sng

c im thch nghi vi mi trng sng

XY DNG CU HI KIM TRA, NH GI

THEO NH HNG NNG LC

CH 1: LP C SINH HC 7

Bc 1. Xc nh ch Lp C trong dy hc Sinh hc 7.
i vi Sinh hc lp 7, cn c vo khung phn phi chng trnh di y,
y chng ta chn ch l Lp C (thuc chng VI) trnh by.
Bc 2. Xc nh chun kin thc, k nng, thi ca ch Lp C
trong chng trnh hin hnh trn quan im nh hng pht trin nng lc hc
sinh.
Bc 3. Xc nh v m t cc mc yu cu cn t ca cc loi cu hi/bi
tp nh gi nng lc (kin thc, k nng, thi ) ca hc sinh trong ch theo
hng ch trng nh gi k nng thc hin ca hc sinh (bng 3.2).
Ch Lp C c cc ni dung chnh l:

C Chp

Cu to trong ca c Chp

a dng v c im chung ca lp C

Thc hnh: M c

C th, sau khi hc xong ch ny, hc sinh cn t c cc yu cu v

cc kin thc, k nng v thi sau y (xem bng 3.2).
Bc 4. B cu hibi tp dng kim tra, nh gi ch Lp C
trong qu trnh dy hc Sinh hc 7.

153

154

BNG 3.2. Ma trn dng xy dng b cu hibi tp nh gi nng lc

ca hc sinh ch Lp C Sinh hc 7
NI
DUNG

MC NHN THC
NHN BIT

THNG HIU

VN DNG THP

VN DNG CAO

Chun kin thc, k nng, thi v nng lc (Cu hi bi tp nh tnh/nh lng bng Trc nghim v T lun)

C Chp

Cu to
trong
ca
c
Chp

a dng
v
c
im
chung
ca lp
C

Thc
hnh: M
c

M t cc c im cu
to ngoi ca c chp.
K tn cc loi vy c
Nu chc nng ca tng
loi vy c.
Quan st s h thn
kinh c chp v nu tn cc
b phn.
Nu c cc thnh phn
cu to ca b no c.

K tn mt s loi quen
thuc lp C sn v cu
to c trng v mi trng
sng ca chng.
K tn mt s loi quen
thuc lp C xng v nu
cu to c trng v mi
trng sng ca chng.

C c k nng m c v
ng vt c xng sng ni
chung.
C c k nng quan st
nu m c v ng vt c
xng sng.

Trnh by c c im
cu to ngoi ca lp C.
Nu c cc c c
im cu to ngoi ca c
ph hp vi i sng bi ln
mi trng nc.
Trnh by c c im
cu to ca h thn kinh v
cc gic quan c.
Trnh by c h tun
hon ca c v s lun chuyn
ca mu trong c th c.
V s no b ca c.
Phn bit c cc C sn
v C xng.
Nu c vai tr v
ngha thc tin ca cc lp
C i vi t nhin v i
sng con ngi.

Quan st mu sng, hnh

nh v m t cc b phn
cu to ngoi ca c chp.
Quan st mu m v hnh
nh m t cc b phn
cu to trong ca c chp.

Nu bt c c im c
xng sng thng qua cu
to v hot ng ca c
Chp.

Gii thch c tp tnh

sinh sn nhiu ca c chp
v nu ngha.

Nu c nhng c im
biu hin ca cc c quan
bn trong ca c thch nghi
vi i sng v hot ng
trong mi trng nc.
V c s vng tun
hon ca c v gii thch.

Gii thch c cc c
im thch nghi ca lp C
vi mi trng nc.

Nu c cc c im
chung ca lp C v mi
trng sng, c quan di
chuyn, mt s h c quan
quan trng, c im sinh
sn v nhit c th.
Chng minh c tnh a
dng v thnh phn loi v
mi trng sng ca cc lp
C sn v C xng.
Quan st c no b
c.Quan st b xng c v
m t cc phn chnh ca n.
Nhn bit c mt s c
quan ni tng ca c trn
mu m.

Gii thch v chng minh

c nh hng ca cc
iu kin sng khc nhau
ln cu to c th v tp
tnh ca c thng qua mt
vi v d.
xut c cc bin
php bo v ngun li c
trong t nhin v phng
chng nhim ngun nc.

B CU HI BI TP CH LP C SINH HC 7

I. Phn t lun
Cu 1: Hy nu cc c im chung ca lp C (v mi trng sng, c
quan di chuyn, mt s h c quan quan trng, c im sinh sn v nhit c
th)
Cu 2: Trnh by cc c im cu to ngoi ca lp C ph hp vi i
sng bi ln mi trng nc.
Cu 3: Trnh by cc c im cu to ngoi ca c chp.
Cu 4: K tn cc loi vy c v nu chc nng ca tng loi.
Cu 5: Gii thch tp tnh sinh sn nhiu ca c chp v nu ngha ca n.
Cu 6: V s vng tun hon ca c v trnh by s lun chuyn ca mu
trong c th c.
Cu 7: Quan st s h thn kinh c chp v nu tn cc b phn ca n.
Cu 8: Nu cc thnh phn cu to ca b no c.
Cu 9: Trnh by c im cu to ca h thn kinh v cc gic quan c.
Cu 10: Nu nhng c im biu hin ca cc c quan bn trong ca c
thch nghi vi i sng v hot ng trong mi trng nc.
Cu 11: Chng minh tnh a dng v thnh phn loi v mi trng sng ca
lp C.
Cu 12: K tn mt s loi quen thuc lp C sn v cu to c trng v
mi trng sng ca chng.
Cu 13: K tn mt s loi quen thuc lp C xng v nu cu to c
trng v mi trng sng ca chng.
Cu 14: Phn bit cc C sn v C xng.
Cu 15: Nu cc v d chng minh nh hng ca cc iu kin sng khc
nhau ln cu to c th v tp tnh ca c.
Cu 16: Nu vai tr v ngha thc tin ca cc lp C i vi t nhin v
i sng con ngi.
155

Cu 17: Quan st mu c chp sng v m t cc b phn cu to ngoi ca

c n.
Cu 18: Quan st mu m v nhn bit mt s c quan ni tng ca c chp.
Cu 19: Quan st no b c, b xng c v m t cc phn chnh ca n.
Cu 20: Ti sao c su, c voi hoc c heo khng thuc lp C? Chng thuc
lp no?

II. Phn trc nghim

Cu 1: c im no sau y khng thuc v cc c im chung ca lp C?
A. ng vt c xng sng, sng trong nc, di chuyn bng vy.
B. Tim 3 ngn, c 1 vng tun hon kn, mu trong tim l ti.
C. ng vt bin nhit, h hp bng mang, th tinh ngoi, trng.
D. Thn phn ln c dng hnh thoi, da ph vy xng.
Cu 2: Pht biu no sau y l sai khi ni v s thch nghi ca c vi i
sng bi ln trong nc?
A. Thn c trn u, u thun nhn nh gim sc cn ca nc.
B. Vy c c da bao bc, xp nh ngi lp v xui v pha ui.
C. Vy v ui gi chc nng di chuyn v iu chnh s thng bng.
D. H hp bng mang, c c quan ng bn v ti hi pht trin.
Cu 3: Quan st hnh sau v cho bit nhn nh no di y l sai?

156

A. 3L mi; 5Np mang.

B. 6Vy lng; 7Vy hu mn.

C. 9Vy bng; 10Vy ngc.

D. 1Ming; 2Ru.

Cu 4: Di y trnh by cc c im cu to ngoi ca c (ct bn tri) v

tc dng thch nghi ca mi c im . Trng hp no l sai?
A.

Thn thun di, u thun nhn

Gim sc cn ca nc

B.

Mt khng c mi, mng mt tip xc vi nc

Mng mt khng b kh

C.

Vy xp lp, c da bao bc v cha nhiu tuyn tit

cht nhy

Gim s ma st gia da c vi
mi trng nc

D.

Vy c cc tia vy c cng bi da mng, khp ng

vi thn

Gip cho thn c c ng d

dng theo chiu ngang

Cu 5: Thc n ca c chp l
A. thc vt.

B. ng vt.

C. thc n tp.

D. vi sinh vt.

C. c hai m.

D. c ba m.

Cu 6: Mt c chp c c im l
A. khng c m. B. ch c mt m.
Cu 7: Vy l ca c gm c
A. vy lng, vy bng v vy ui.
B. vy ngc, vy bng v vy hu mn.
C. vy lng, vy hu mn v vy ui.
D. vy ngc, vy ui v vy hu mn.
Cu 8: Tim ca c c
A. 1 ngn.

B. 2 ngn.

C. 3 ngn.

D. 4 ngn.

Cu 9: C nhn bit kch thch v p lc v tc dng nc cng nh cc

vt cn trn ng i trnh l nh
A. c quan th gic.

B. c quan thnh gic.

C. c quan khu gic.

D. c quan ng bn.

Cu 10: Hot ng h hp ca c l nh
A. c ng nng h ca thm ming.
B. c ng co dn ca c lin sn.
C. c ng nng h ming v np mang.
D. c ng ca c sn v c honh.

157

Cu 11: Quan st s h thn kinh c chp v cho bit m t no l ng?

A. 1u; 2Sng lng; 3Np mang; 4 Hnh khu gic

B. 1u; 2Ty sng; 3 Cc dy thn kinh; 4Mi
C. 1B no; 2Ty sng; 3Cc dy thn kinh; 4Hnh khu gic
D. 1B no; 2Ct sng; 3 Cc dy thn kinh; 4Hnh khu gic
Cu 12: Quan st s cu to b no c chp v cho bit
m t no l ng?
A. 1xc tu; 2no trc; 8ty sng
B. 2no trc; 3no gia; 4no sau
C. 1hnh khu gic; 2no trc; 6thy v gic
D. 2no trc; 4no gia; 5tiu no
Cu 13: Quan st s vng tun hon ca c v cho bit m t no l
khng ng?

A. 1tm nht; 2tm nh; 3ng mch c.

B. 4 v 6 l cc mao mch mang v cc c quan.
C. 1 v 2 l tm nh v tm tht.
D. 3 v 5 l cc ng mch ch bng v lng.

158

Cu 14: Quan st cc c quan ni tng ca c trn mu m hnh bn. M t

no l khng ng?
A. 1tim; 2gan; 3mt.
B. 2gan; 3d dy; 4 mt
C. 3 mt; 4d dy; 5rut
D. 5rut; 7bng hi

Cu 15: Quan st hnh bn v cho bit pht biu no l ng?

A. C nhm, sng y bin, c thn dt
mng
B. C sn, sng tng nc mt, thn t ngn
C. C xng, sng y sng, c thn dt
mng
D. C sn, sng y bin, c thn dtmng
Cu 16: Quan st hnh bn v cho bit pht biu no l khng ng?
A. y l c trch
B. y l c chnh
C. y l c nc
D. y l c dic
Cu 17: Quan st hnh bn v cho bit nhn xt no l khng ng?
A. y l c voi
B. y l c kim
C. y l c trn
D. y l c nhm

159

Cu 18: Hnh di cho thy mt phn s a dng ca cc lp C. Th t

ng t tri sang phi l:

A. C chp C mp C da C r.
B. C dic C nhm C thia C i.
C. C chp C nhm C thn bn C vn.
D. C i C kim C thn bn C vt.
Cu 19: Cc ng vt no sau y tuy gi l c nhng khng thuc cc
lp C?
A. C b, c mp v c hi.

B. C su, c voi v c heo.

C. C chim, c m v c thoi loi.

D. C nga, c b v c chim.

Cu 20: Pht biu no sau y v lp C sn l khng ng?

A. C s lng loi t hn lp C xng, c b xng bng cht sn.
B. Sng nc mn v nc l, kim n tng y hoc n ni tng mt.
C. C khe mang trn hoc kn, da nhm hoc trn, ming nm mt bng.
D. i din thng gp l c ui, c mp hay c nhm.

TR LI B CU HI BI TP CH C SINH HC 7

I. Phn t lun
Cu 1: Cc c im chung ca lp C l: 1 C l VCXS hon ton sng
trong nc, c s lng loi ln nht trong ngnh VCXS. 2 C quan di
chuyn: vy. 3 C quan h hp: mang. 4 C quan tun hon: tim 2 ngn, 1 vng
tun hon kn. Mu trong tim l mu thm, mu i nui c th l mu ti.
5 L ng vt bin nhit. 6 Thn phn ln c dng hnh thoi, da ph vy xng.
7 C th tinh ngoi, trng vi s lng ln.
160

Cu 2: Cc c im cu to ngoi ca lp C ph hp vi i sng bi ln
mi trng nc c biu hin ch: 1.Thn c thon di, u thun nhn v
gn cht vi thn thnh mt khi lm gim sc cn ca nc. 2.Vy c c da bao
bc, khp vi nhau nh ngi lp, xui v pha ui. Trong da c nhiu tuyn cht
nhy lm gim s ma st ca c vi mi trng nc. 3.Vy v ui pht trin gi
chc nng di chuyn trong bi ln v iu chnh s thng bng. 4.C quan ng
bn pht trin gip c nhn bit c nhng kch thch v p lc, tc dng
nc v cc vt cn trn ng i. 5. a s c u c ti hi gip c chm ni d
dng trong nc. 6. C h hp bng mang. 7.S ng m nhp nhng ca np
mang lm cho dng nc lin tc chy qua gip c ly c xi ho tan trong
nc.
Cu 3 Cu 20: Bn t nghin cu, suy ngh v tr li.

II. PHN TRC NGHIM

1B

2A

3B

4D

5C

6A

7C

8B

9D

10C

11C

12D

13A

14B

15D

16A

17D

18C

19B

20C

161

CH 2: KHI QUT V C TH NGI SINH HC 8

Bc 1. Xc nh ch Khi qut v c th ngi trong dy hc Sinh

hc 8.
i vi Sinh hc lp 8, cn c vo khung phn phi chng trnh di y,
y chng ta chn chn ch l Khi qut v c th ngi (chng I)
trnh by.
Bc 2. Xc nh chun kin thc, k nng, thi ca ch Khi qut v
c th ngi trong chng trnh hin hnh trn quan im nh hng pht trin
nng lc hc sinh.
Bc 3. Xc nh v m t cc mc yu cu cn t ca cc loi cu hi/bi
tp nh gi nng lc (kin thc, k nng, thi ) ca hc sinh trong ch theo
hng ch trng nh gi k nng thc hin ca hc sinh (bng 3.3).
Ch Khi qut v c th ngi c cc ni dung chnh l:
Cu to c th ngi
T bo
M
Phn x
Thc hnh: Quan st t bo v m
C th, sau khi hc xong ch ny, hc sinh cn t c cc yu cu v
cc kin thc, k nng v thi sau y (xem bng 3.3).
Bc 4. B cu hibi tp dng kim tra, nh gi ch Khi qut v
c th ngi trong qu trnh dy hc Sinh hc 8.

162

BNG 3.3. Ma trn dng  xy dng b cu hibi tp nh gi nng lc

ca hc sinh  ch  Khi qut v c th ngi Sinh hc 8
NI
DUNG

Cu to
c
th
ngi

MC NHN THC
NHN BIT

THNG HIU

VN DNG THP

VN DNG CAO

Xc nh c cc phn
ca c th ngi.

Nu c c im chung
v cu to ca c th ngi.

K tn cc c quan v h
c quan chnh trong c th
ngi.

Trnh by c chc nng

ca cc c quan v h c
quan trong c th ngi.

Phn tch s iu ha
phi hp hot ng gia cc
h c quan trong c th
thng qua mt v d c th.

Phn tch vai tr ca h

thn kinh v h ni tit trong
s iu ha hot ng ca
cc h c quan trong c th
(thng qua mt v d c th).

nh ngha c quan, h c
quan v ch ra mi lin h
gia chng.

nh ngha t bo.
K tn c cc b phn
chnh ca mt t bo.
M t c cu to ca
mt t bo in hnh.
nh ngha bo quan.
T bo

K tn cc bo quan chnh
trong mt t bo.
Nu c chc nng ca
cc bo quan trong t bo.

163

Lit k c cc hp cht
hu c quan trng c mt
trong t bo.

Nu c chc nng cc
b phn chnh ca t bo.
Trnh by c cu to v
chc nng ca mng t bo.
V c s cu to
ca mt t bo ng vt.
in c y cc ch
thch trn s cu to ca
mt t bo ng vt.

Quan st v xc nh
c v tr cc c quan v
h c quan ca c th
ngi trn m hnh.

Phn tch c s ph
hp gia cu to v chc
nng ca mng t bo.
Gii thch c nhn l
trung tm diu khin mi
hot ng sng ca t bo.
Phn tch v biu din
bng s mi quan h
gia cc chc nng ca t
bo vi c th v mi
trng.

Chng minh c t bo
l n v cu to v chc
nng ca c th.

164

nh ngha khi nim m.

M

Phn x

K tn cc loi m chnh
trong c th ngi.

Nu c vai tr, chc

nng ca tng loi m quan
trng trong c th ngi.

Chng minh c m
thc s l n v chc nng
ca c th sinh vt bc cao.

Cho mt s v d v phn
x.

Trnh by c cu to v
chc nng ca nron.

Nu c cc thnh phn
ca mt cung phn x.

V c s cu to
ca mt nron.

Gii thch c c ch
hnh thnh mt phn x
(khng iu kin).

Gi tn 3 loi nron (t
bo thn kinh) tham gia vao
mt cung phn x bng cc
tn gi khc nhau.

Trnh by c vai tr ca
cc yu t to nn mt cung
phn x.

Gi tn c cc dng c
th nghim thc hnh.
Thc
hnh:
Quan st
t bo v
m

Nhn bit c cng dng

cc dng c th nghim v
tc dng ca cc dung dch,
ha cht.

nh ngha c cung
phn x, vng phn x.

Phn tch vai tr v tm

quan trng ca trung ng
thn kinh (no, ty).
V c s cung phn
x.

Nu c ngha ca
phn x

Phn bit c vng

phn x vi cung phn x v
cho v d.

Nu c ngha v tm
quan trng ca vng phn
x.

Phn bit c phn x

ng vt vi hin tng cm
ng thc vt.

Quan st v v cc t bo
trong cc tiu bn lm sn
(m biu b, m sn, m
xng, m c vn v c
trn).

Chun b c tiu bn
tm thi t bo m c vn.

Th hin c thi
nghim tc, tnh k lut, ngn
np gn gng khi lm vic
trong phng th nghim.

S dng thnh tho knh

hin vi quan st tiu bn.
Phn bit c cc b
phn chnh ca t bo
(mng, t bo cht v nhn).

Phn bit c cc c
im khc nhau ca cc m
(biu b, m c, m lin kt).
Tng trnh c kt qu
thc hnh vo v thc hnh
m bo r rng, chnh xc,
sch, p.

B CU HI BI TP CH KHI QUT V C TH NGI

SINH HC 8

I. Phn t lun
Cu 1: Quan st hnh 1, bn hy nu nhn xt tng qut v cc phn cu to
ca c th ngi.

Hnh 1

Hnh 2

Cu 2: Quan st hnh 2 v da vo hiu bit v chnh c th ca mnh, bn

hy xc nh v tr ca cc c quan v h c quan trong c th ngi. T
hy k tn cc h c quan quan trng v lit k tn cc c quan ca mi h c
quan .
Cu 3: Trnh by chc nng ca cc h c quan quan trng trong c th ngi.

165

Cu 4: Quan st hnh 3, bn hy phn tch vai tr ca h thn kinh trong s

iu ha hot ng ca cc h c quan trong c th.

Hnh 3
Cu 5: Bng v d chi th thao Cu lng chng hn, bn hy phn tch mi
lin h qua li gia cc h c quan (h h hp, h tiu ha, h tun hon, h bi
tit, h vn ng, h thn kinh v h ni tit) trong c th ngi v nu ngha
ca mi lin h .
Cu 6: T bo l g? Hy k tn cc b phn chnh ca mt t bo. (Gi :
mng sinh cht, cht t bo v nhn).
Cu 7: Th no l bo quan? Hy k tn cc bo quan chnh ca mt t bo
ng vt (Gi : nhim sc th, li ni cht, ribxm, trung th, b my Gngi,
ti th).
Cu 8: Hy phn tch v trnh by chc nng ca cc b phn ca t bo v
cc bo quan cu to nn chng.
Cu 9: Hy v mt s cu to ca t bo ng vt v ngi, v ch r c
thnh phn cu to ca n.
Cu 10: K tn cc loi hp cht hu c quan trng c mt trong t bo (Gi
: protein, gluxit, lipit, axit nucleic) v nu vai tr ca chng.
Cu 11: Phn tch s ph hp gia cu to v chc nng ca mng t bo.

166

Cu 12: Gii thch nhn l trung tm iu khin mi hot ng sng ca

t bo. Cc nh khoa hc t cui th k XIX tm cch chng minh iu nh
th no?
Cu 13: Ti sao ni t bo khng ch l n v cu to m cn l n v chc
nng v sinh sn di truyn ca c th?
Cu 14: Phn tch mi quan h gia cc chc nng ca t bo (trao i cht,
ln ln, phn chia, cm ng) vi vi c th (cung cp nng lng cho c th
hot ng, ln ln v sinh sn, p ng cc tn hiu kch thch t mi trng) v
mi trng (nc, khi xi, cht hu c, cc tc nhn kch thch bn ngoi). V
v s biu din mi quan h y.
Cu 15: M l g? K tn cc loi m chnh trong c th ngi (m biu b,
m si, m sn, m xng, m m, cc kiu m c, m thn kinh).
Cu 16: Nu chc nng ca cc loi m chnh (m biu b, m si, m sn,
m xng, m m, cc kiu m c, m thn kinh) trong c th ngi.
Cu 17: Bn hy so snh c im v chc nng ca 4 loi m chnh (m
biu b, cc kiu m c, m lin kt, m thn kinh) ngi.
Cu 18: M thn kinh l g? Hy nu thnh phn cu to ca m thn kinh v
cho bit n nm b phn no (no b, ty sng) trong c th ca chng ta?
Cu 19: Nron l g? Hy nu chc nng c bn ca nron.
Cu 20: C nhng loi nron no? Hy trnh by cc loi nron .
Cu 21: V s cu to ca mt nron v ch thich y cc yu t cn
thit.
Cu 22: Phn x l g? N c ngha g? Cho vi v d thng gp trong
thc t.
Cu 23: Phn x ng vt khc bit v bn cht so vi cm ng thc vt
nh th no. Nu ngha ca cc hin tng .
Cu 24: Th no l cung phn x? Trnh by cc yu t cu thnh mt cung
phn x v nu vai tr ca mi loi.
Cu 25: Ly v d khi tay chm phi la ta lin rt tay li (hoc khi chn
dm phi gai chn lin co ln) gii thch c ch hnh thnh ca phn x (khng
iu kin) y.

167

Cu 26: V mt s mt cung phn x v ch thch y cc yu t

cn thit.
Cu 27: Hy phn bit vng phn x vi cung phn x v cho s
minh ha.
Cu 28: Nu ngha v hiu qu ca vng phn x.
Cu 29: Hnh 4 di y gii thiu m c gm 3 loi khc nhau, l: m
c tim, m c vn v m c trn (tm gi cho d nh l: Tim Vn Trn). Mi
loi c 3 hnh nh minh ha khc nhau (t bo, m v c quan). y cac c
quan c k hiu bng cc s La m I, II v III; cc mu m c c nh bng
cc con s rp (1, 2 v 3), v cc t bo bng cc ch ci in hoa X, Y v Z.
Bn hy dng bt, thc ni chng li theo cc cch c th, sao cho ng b (theo
tng nhm m c)!

Hnh 4

168

II. Phn trc nghim

Cu 1: Quan st hnh bn v cho bit ch thch no l khng ng?
A. 1Mng sinh cht; 2Cht t bo
B. 3Trung th; 4Ti th
C. 5Nhn; 6 B my Gngi
D. 7 Li ni cht; 8 Lc lp

Cu 2: Quan st hnh bn v cho bit ch gii no l ng?

A. M lin kt: 1Lp lin kt trn; 2Si
tc; 3T bo tuyn.
B. M lin kt: 1Lp biu b trn; 2Si
lng; 3Ti kh.
C. M biu b da: 1Lp biu b trn; 2
Lng; 3T bo tuyn.
D. M biu b d dy: 1Lp t bo sng;
2Lng; 3T bo tuyn.
Cu 3: Hnh bn minh ha 4 loi m lin kt (1 4). Ch thch no l ng?
A. 1M xng; 2M m; 3M si; 4M sn
B. 1M si; 2M sn; 3M xng; 4M m
C. 1M sn; 2M si; 3M m; 4M xng
D. 1M xng; 2M sn; 3M si; 4M m

169

Cu 4: Hnh bn cho thy mt loi m c c nh s 1 3. Nhn nh no

l ng?

A. M c vn: 1nhn; 2si c; 3vn ti

B. M c tim: 1nhn; 2si c; 3vn ti
C. M c trn: 1nhn; 2si c; 3vn ti
D. M c vn: 1nhn; 2vn sng; 3vn ti
Cu 5: Hnh bn m t cu to mt nron, vi k s 1 5. Nhn nh no
l ng?

A. 1si nhnh; 2nhn; 3 bao mielin; 4si trc; 5 thn nron

B. 1si trc; 2 thn nron; 3 bao mielin; 4si nhnh; 5 nhn
C. 1thn nron; 2si nhnh; 3nhn; 4si trc; 5bao mielin
D. 1si nhnh; 2thn nron; 3nhn; 4si trc; 5bao mielin
170

Cu 6: Hnh bn din gii mt cung phn x, vi k s 15. Cc k s 15

ch ra cc s kin theo th t ng l:
(Vit tt: TC = c quan th cm; PU = c quan phn ng)

A. TC nron li tm nron lin lc nron hng tm PU

B. TC nron hng tm nron li tm nron lin lc PU
C. TC nron lin lc nron hng tm nron li tm PU
D. TC nron hng tm nron lin lc nron li tm PU
Cu 7: Khi m t m c vi 3 loi khc nhau, pht biu no sau y l
khng ng?
A. Cc t bo c u di, m c c chc nng co dn to nn s vn ng.
B. C tim to nn thnh tim, t bo c 1 nhn, hnh ng, c vn v phn
nhnh
C. C vn gn vi xng, t bo c nhiu nhn, hnh ng, c vn v phn
nhnh,
D. C trn to nn thnh ni quan, t bo c vi nhn, c hnh thoi v u
nhn,
Cu 8: Hai h c quan quan trng, ng vai tr iu khin, iu ho phi hp
hot ng ca cc h c quan khc trong c th l:
A. h thn kinh v h ni tit.

B. h tun hon v h thn kinh.

C. h vn ng v h thn kinh. D. h ni tit v h h hp.

Cu 9: Nhng hp cht hu c quan trng ca s sng, c mt trong t bo l:
A. cc axit nuclic, prtin, lipit v gluxit.
B. prtin, lipit, cc axit nuclic v axit citric.
171

C. lipit, gluxit, cc axit nuclic v photpholipid.

D. steroit, lipit, prtin v cc axit nuclic.
Cu 10: Mng t bo c chc nng chnh l
A. iu khin mi hot ng sng ca t bo.
B. gip t bo thc hin qu trnh trao i cht.
C. gip t bo thc hin s phn ha.
D. gip t bo thc hin qu trnh phn chia.
Cu 11: Loi m no trong c th thc hin chc nng nng , kt ni cc
c quan vi nhau?
A. M biu b.

B. M c.

C. M lin kt.

D. M thn kinh.

Cu 12: Loi m no trong c th c chc nng tip nhn kch thch, x l

thng tin v iu khin s hot ng ca cc c quan tr li, p ng vi cc kch
thch t mi trng?
A. M biu b.
C. M c.

B. M lin kt.
D. M thn kinh.

Cu 13: Loi nron no ca h thn kinh c chc nng dn truyn xung thn
kinh t trung ng n c quan phn ng?
A. Nron trung gian

B. Nron li tm

C. Nron hng tm

D. Tt c cc nron trn.

Cu 14: Ni v cung phn x, pht biu no sau y l sai?

A. Hai yu t tham gia vo m khng thuc h thn kinh, l: c quan th
cm v c quan tr li.
B. Ba loi t bo thn kinh tham gia vo, l: cc nron hng tm, nron
li tm v nron trung gian.
C. S dn truyn xung thn kinh lun i theo mt hng, l: nron hng
tm nron lin lc nron li tm.
D. Trung ng thn kinh iu khin cc phn x l no b v h ni tit.
Cu 15: Pht biu no sau y l sai? T bo thn kinh ____________
A. cng c cu to ging nh cc loi t bo khc.
172

B. l loi t bo c trng ring ca h thn kinh.

C. c thn phnh ln, cc si nhnh, si trc, bao tilen v cc eo tht.
D. dn truyn xung thn kinh lan truyn heo 1 hng, bt u t thn nron.
Cu 16: Hai chc nng c bn ca cc nron l
A. hng phn v c ch cc qu trnh thn kinh.
B. cm ng v dn truyn xung thn kinh.
C. cm ng v hng phn kch hot h thn kinh.
D. tip nhn v p ng tc thi cc kch thch.
Cu 17: Cp khi nim xp i nhau no di y l khng cng ngha vi
nhau?
A. nron hng tm nron cm gic.
B. nron lin lc nron trung gian.
C. nron li tm nron vn ng.
D. cung phn x vng phn x.
Cu 18: kin no sau y v t bo l khng chnh xc?
A. n v cu to ca mi c th sng.
B. n v chc nng ca mi c th sng.
C. n v sinh trng ca mi c th sng.
D. n v sinh sn ca mi c th sng.
Cu 19: kin no sau y v t bo l khng chnh xc?
A. B my Gngi Trung tm thu nhn, x l v phn phi sn phm ca t
bo
B. Li ni cht Trung tm vn chuyn cc cht trong t bo
C. Ribxm Trung tm iu khin mi hot ng sng ca t bo
D. Ti th Trung tm sn sinh v cung cp nng lng cho t bo
Cu 20: Trong khi lp lun phn tch mi quan h gia chc nng ca t bo
vi c th v vi mi trng xy ra mt s nhm ln ng tic no?
A. T bo ly nc, mui khong cng nh ccbon, hidr, xi v cc cht v
c khc t mi trng tin hnh trao i cht.
173

B. Nh trao i cht m t bo cung cp nng lng cho c th hot ng,

ng thi n cng thi ra mi trng kh cacbonic v cc cht bi tit.
C. Bng hot ng trao i cht m t bo ln ln ri phn chia, qua c
th ln ln v sinh sn.
D. T bo cn c kh nng cm ng, tip nhn cc kch thch t mi trng
v loan bo c th x l p ng li cc kch thch y.

TR LI B CU HI BI TP CH KHI QUT V C TH
NGI SINH HC 8

I. Phn t lun
Cu 1: Cu to bn ngoi c th ngi gm 3 phn chnh l: u, thn mnh
v t chi; u ni vi thn qua phn c; thn mnh c ngc v lng bng; t chi
gm c hai tay v hai chn.
Cu 2: Cc c quan v h c quan trong c th ngi gm c: h vn ng,
h tiu ha, h tun hon, h h hp, h bi tit, h thn kinh, h ni tit, h sinh
dc.
Cu 3: Chc nng ca cc h c quan quan trng trong c th ngi. V d:
(i) H thn kinh bao gm h thn kinh trung ng (gm b no v ty sng) v h
thn kinh ngoi bin. No l c quan ca cc qu trnh thc, cm xc v cm
gic; ng vai tr tip nhn, x l thng tin, truyn thng tin v kim sot cc h
thng v cc chc nng khc; (ii) H tiu ha bao gm ming, thc qun, d dy,
rut (rut non v rut gi), trc trng, cng nh l gan, l lch, mt v tuyn nc
bt. Chng chuyn ha thc n thnh cc phn t nh, c gi tr dinh dng v
khng c hi v c phn phi nh h tun hon ti cc m trong c th, cng
nh thi cc cht khng tiu ha c ra khi c th. (iii) H h hp bao gm
mi, hng, kh qun v phi. Chng mang xy t khng kh vo c th, thi CO2
v nc ra ngoi khng kh.
Cu 4: Quan st hnh 3, bn hy phn tch vai tr ca h thn kinh trong s
iu ha hot ng ca cc h c quan trong c th.

174

Cu 5: Vi v d chi Cu lng l mt hot ng th thao tch cc, bn c

th t phn tch mi lin h qua li gia cc h c quan nh: h h hp, h tiu
ha, h tun hon, h bi tit, h vn ng, h thn kinh v h ni tit. Nu
ngha ca mi lin h y.
Cu 6: Bn nh ngha t bo v k tn cc b phn chnh ca n: mng sinh
cht, cht t bo, nhn.
Cu 7: Bn nh ngha bo quan v k tn cc bo quan chnh ca mt t bo
ng vt: nhim sc th, li ni cht, ribxm, trung th, b my Gngi, ti th.
Cu 8: Bn t phn tch v trnh by chc nng ca cc b phn ca t bo
v cc bo quan cu to nn chng.
Cu 9: Bn t v mt s cu to ca t bo ng vt v ch r cc thnh
phn cu to ca n.
Cu 10: Cc loi hp cht hu c quan trng ca t bo: protein, gluxit, lipit,
axit nucleic. Nu vai tr ca mi loi ai phn t ni trn.
Cu 11: Bn t phn tch s ph hp gia cu to v chc nng ca mng t
bo.
Cu 12: Bi v trong nhn c cc nhim sc th vt cht di truyn mang
gen (ADN), nn nhn ng vai tr l trung tm iu khin mi hot ng sng
ca t bo.
Cu 13: T bo l n v cu to chung ca mi sinh vt, n c 3 phn chnh
l mng sinh cht, cht t bo v nhn. T bo l n v chc nng ca c th v
mi hot ng sng ca c th u din ra bn trong cc t bo, l cc qu
trnh trao i cht v nng lng. S phn chia t bo lm gia tng s lng t
bo soma gip tng kch thc m, i mi t bo v nh c th ln ln, pht
trin.
Cu14: Phn tch mi quan h gia cc chc nng ca t bo (trao i cht,
ln ln, phn chia, cm ng) vi vi c th (cung cp nng lng cho c th
hot ng, ln ln v sinh sn, p ng cc tn hiu kch thch t mi trng) v
mi trng (nc, khi xi, cht hu c, cc tc nhn kch thch bn ngoi). V
s .
Cu 15 Cu 29: Bn t nghin cu, suy ngh tr li.

175

II. Phn trc nghim

1D

2C

3B

4A

5D

6D

7D

8A

9A

10B

11C

12D

13B

14D

15C

16B

17D

18C

19C

20A

CH 3: NHIM SC TH SINH HC 9

Bc 1. Xc nh ch Nhim sc th trong dy hc Sinh hc 9.

i vi Sinh hc lp 9, cn c vo khung phn phi chng trnh di y,
y chng ta chn chn ch l Nhim sc th (chng II) trnh by.
Bc 2. Xc nh chun kin thc, k nng, thi ca ch Nhim sc
th trong chng trnh hin hnh trn quan im nh hng pht trin nng lc
hc sinh.
Bc 3. Xc nh v m t cc mc yu cu cn t ca cc loi cu hi/bi
tp nh gi nng lc (kin thc, k nng, thi ) ca hc sinh trong ch theo
hng ch trng nh gi k nng thc hin ca hc sinh (bng 3.4).
Ch Nhim sc th c cc ni dung chnh l:

Nhim sc th;

Nguyn phn;

Gim phn;

Pht sinh giao t v th tinh;

C ch xc nh gii tnh;

Di truyn lin kt;

Thc hnh Quan st hnh thi nhim sc th.

C th, sau khi hc xong ch ny, hc sinh cn t c cc yu cu v

cc kin thc, k nng v thi sau y (xem bng 3.4).
Bc 4. B cu hibi tp dng kim tra, nh gi ch Nhim sc
th trong qu trnh dy hc Sinh hc 9.

176

BNG 3.4. Ma trn dng  xy dng b cu hibi tp nh gi nng lc

ca hc sinh  ch  Nhi m sc th Sinh hc 9

NI DUNG

MC NHN THC
NHN BIT

THNG HIU

VN DNG THP

VN DNG CAO

Chun kin thc, k nng, thi v Nng lc (Cu hi bi tp nh tnh/nh lng bng hnh thc Trc nghim v T lun)

Nhim sc
th

Nguyn
phn

Nu c tnh cht c
trng ca b NST mi loi.

Trnh by c thnh phn

v chc nng ca NST.

V c s cu to
mt nhim sc th.

nh ngha c cp NST
tng ng.

Phn bit c cc b
NST lng bi, n bi v
cho v d.

V c s b NST
ca rui gim c v ci.

Gi tn cc kiu NST da
theo hnh dng ca chng.
M t c cu trc hin
vi ca nhim sc th v nu
cc thnh phn chnh ca n.

Phn bit c cc khi

nim nhim sc th, nhim
sc t, cht nhim sc.

Nu c vai tr ca tm
ng.

Trnh by c s tho
xon v ng xon NST c
quy lut trong chu k t bo
v ngha ca n.

nh ngha nguyn phn,

chu k t bo.

Nu c ngha ca qu
trnh nguyn phn.

Nhn bit mt s k chnh

ca nguyn phn qua hnh
nh, s .

Gii thch c thc cht

ca qu trnh nguyn phn.

V c s cc kiu
dng NST in hnh
ngi

Trnh by c nhng din

bin c bn ca NST qua cc
k ca nguyn phn.
V c s bin i
hnh thi NST qua cc k
ca nguyn phn, vi b
NST 2n = 4 (Aa Bb).

Gii thch c c s ca
sinh sn sinh dng v nu
cc ng dng ca n trong
thc tin sn xut v y hc.

177

Xc nh, tnh ton c

s thay i s lng NST
theo trng thi (n, kp)
qua cc k ca chu k
nguyn phn.

178

nh ngha gim phn

Nhn bit mt s k chnh
ca gim phn qua hnh nh,
s .
Gim
phn

Pht sinh
giao t v
th tinh

So snh c im ca
nguyn phn v gim phn.
Ch ra s khc nhau c
bn (lin quan n s bin
i hnh thi NST) gia
nguyn phn v gim phn I.

Nu cc giai on chnh
ca s pht sinh giao t
ng vt.

So snh c im ca cc
qu trnh pht sinh giao t
c v ci ng vt.

nh ngha th tinh.

Nu c ngha ca qu
trnh th tinh.
Gii thch c bn cht
ca qu trnh th tinh.

Vit c cc cp NST
rui gim v ngi.
C
ch
xc nh
gii tnh

Nu c ngha ca qu
trnh gim phn.

Nu cc yu t ca mi
trng trong v ngoi nh
hng n s phn ha gii
tnh mt s loi sinh vt.

Gii thch c khc nhau

c bn gia cc NST gii
tnh NST X v Y.

Trnh by c nhng
din bin c bn ca NST
qua cc k ca gim phn.
Gii thch c thc cht
ca qu trnh gim phn.
V c s bin i
hnh thi NST qua cc k
ca gim phn I, vi b NST
2n = 4 (Aa Bb).
Gii thch c cc c
ch duy tr n nh b NST
c trng ca cc loi hu
tnh qua cc th h.
Gii thch c c ch
dn n s xut hin cc
bin d t hp phong ph,
a dng cc loi sinh sn
hu tnh.

Trnh by c ch sinh con

trai, con gi ngi.

Gii thch c ti sao t

l sinh con trai, con gi
trong mi gia nh khng
tun theo quy lut nh trong
cc qun th loi.

Gii thch c c ch xc
nh nhim sc th gii tnh
v t l c: ci hu ht cc
loi hu tnh l 1:1.

Trnh by c cc ng
dng hiu bit v gii tnh
trong thc tin chn nui v
i sng.

Xc nh, tnh ton s

thay i s lng NST theo
trng thi (n, kp) qua
cc k ca gim phn I v II.
Xc nh c thnh phn
NST ca cc loi giao t t
mt loi c b NST 2n bng
cc phng php khc
nhau.
Xc nh c mi quan
h gia cc loi t bo v s
lng tinh trng, trng c
to ra trong qu trnh pht
sinh giao t.

 Nu c cc c im
ca rui gim.
Di truyn
lin kt

Thc
hnh:
Quan st
hnh thi
nhim sc
th

Nu c th nghim ca
Moocgan v nhn xt kt qu
th nghim .

Vit c cc kiu gen

lin kt khc nhau rui
gim.

Nu c ngha thc tin

ca di truyn lin kt.

Vit c thnh phn gen

v tnh c t l ca cc
loi giao t sinh ra t mtj
kiu gen c th.

S dng c knh hin vi

tng i thnh tho.
Bit cch quan st mt s
tiu bn hin vi v hnh thi
nhim sc th.

Nhn bit v phn bit

c cc k ca nguyn
phn.

Gii c mt bi ton di
truyn lin kt.
+ Xc nh c t l kiu
hnh i con t 1 php lai
cho trc.
+ Xc nh c kiu gen
ca b m (P) khi bit t l
kiu hnh i con.
Gii thch c cch quan
st, v hnh hoc chp nh
y cc k ca nguyn
phn trn 1 th trng knh
hin vi (vi vt knh c bi
gic 40X).

179

B CU HI BI TP CH NHIM SC TH SINH HC 9

I. Phn t lun

Cu 1: Hy nu cc tnh cht c trng ca b nhim sc th (NST) mi loi.

Da vo hnh 1 s b NST rui gim di y trnh by.

Hnh 1

Cu 2: Hnh 2 l nh chp b NST ngi c sp xp li. Hhy m t b

NST .

Hnh 2

Cu 3: Da vo hnh 2, hy cho bit: a) Th no l cp NST tng ng? B

NST lng bi khc vi b NST n bi nh th no?
Cu 4: y l nh chp hin vi in t cho thy 3 kiu NST in hnh
ngi (hnh 3A) v s minh ha (hnh 3B). Da vo v tr tm ng v t l hai
180

cnh bn hy gi tn cc kiu NST y v ch ra k hiu NST tng ng (ae) t

hnh 3A.

(A)

(B)
Hnh 3

Cu 5: Da vo hnh 3, hy m t cu trc hin vi ca mt nhim sc th.

Cu 6: Nu cc thnh phn v chc nng ca nhim sc th.
Cu 7: Hnh 4 l nh chp tiu bn hin vi qu trnh phn bo chp r hnh
ty. Bn hy quan st v cho bit cc k c nh s 16.

Hnh 4.

181

Cu 8: Hy cho bit hnh 5 thuc k no ca nguyn phn v cc s 1, 2 v 3

m t iu g?

Hnh 5

Cu 9: Nu cc yu t ca mi trng trong v ngoi nh hng n s phn

ha gii tnh mt s loi sinh vt.
Cu 10: S lng NST c phn nh trnh tin ha ca cc loi khng?
Gii thch v nu cc bng chng minh ha.
Cu 11: Da vo nh chp ca mt NST ngi sau y, hy cho bit: a) NST
k no, thuc qu trnh phn bo in hnh no? b) Con s no cho thy n l
nhim sc th, nhim sc t (crmatit), cht nhim sc (crmatin) v tm ng?

Hnh 6

Cu 12: Nu ngha ca qu trnh nguyn phn v cc ng dng thc tin

ca n.
Cu 13: Nu ngha ca qu trnh gim phn.
Cu 14: S dui xon v ng xon NST trong qu trnh phn bo c
ngha g?

182

Cu 15: Bn cht ca qu trnh th tinh l g? Nu ngha ca qu trnh

th tinh.
Cu 16: T nh chp cp NST gii tnh XY ngi (hnh 7a) v s
hnh 7b, hy cho bit s khc nhau c bn gia cc NST gii tnh NST X v Y.

(a)

(b)
Hnh 7

Cu 17: Trnh by c ch sinh con trai, con gi ngi v cho s

minh ha.
Cu 18: Rui gim c nhng c im c o no m Moocgan chn n
lm i tng trong cc nghin cu di truyn ca mnh? Quan st hnh 8a v th
nu s sai khc v hnh thi gia cc rui gim c v ci. Hnh 8b cho thy
iu g?

(a)

(b)
Hnh 8

Cu 19: Trnh by th nghim ca Moocgan rui gim v nhn xt kt qu.

183

Cu 20: Nu ngha thc tin ca hin tng di truyn lin kt.

Cu 21: Bng cch no s lng NST c trng ca mi loi c duy tr n
nh trong qu trnh nguyn phn?
Cu 22: Thc cht ca qu trnh nguyn phn l g? Gii thch.
Cu 23: Thc cht ca qu trnh gim phn l g? Gii thch.
Cu 24: Gii thch c s khoa hc ca t l c: ci xp x 1: 1 phn ln
cc loi giao phi.
Cu 25: Ti sao ngi m sinh con nhng gii tnh li c quyt nh bi
ngi cha?
Cu 26: Th no l di truyn lin kt? Hin tng ny do nh khoa hc no
pht hin v b sung cho quy lut phn li c lp ca Menden nh th no?
Cu 27: Hy ch ra nhng im khc nhau c bn (lin quan n s bin i
hnh thi NST) gia nguyn phn v gim phn I.
Cu 28: Do u cc loi sinh sn hu tnh c th cho cc bin d t hp v
cng phong ph v a dng? Gii thch.
Cu 29: Nhng im ging nhau v khc nhau c bn gia qu trnh sinh
tinh v qu trnh sinh trng ngi v ng vt l g?
Cu 30: Hnh 9a ni ln iu g khi c lin quan n nguyn phn v sinh
sn? Hy cho bit hnh 9b ni ln iu g thy tc? s sinh sn y l g?
Gii thch.

(a)

(b)
Hnh 9

184

Cu 31: Da vo hnh 10 hy ch thch tn gi cc s kin ng vi cc s

1 6. T hy trnh by nhng din bin c bn ca NST qua cc k ca
nguyn phn.

Hnh 10

185

Cu 32: Da vo hnh 11 tr li cc s kin c m ha bng cc s 15,

v trnh by nhng din bin c bn ca NST qua cc k ca gim phn I, II v
nu kt qu.

Hnh 11

Cu 33: Hnh 13 ni ln iu g? Bn hy ch thch cc s kin c nh s

1 9, v gii thch: Do u b NST 2n c trng ca cc loi sinh sn hu tnh
li c duy tr n nh qua cc th h?

Hnh 13

186

Cu 34: Hnh 14A v 14B ni ln iu g? Bn hy ch thch cc s kin

c nh s cho mi hnh v gii thch.

Hnh 14

Cu 35: Hnh 15 ni ln iu g? Ti sao t l sinh con trai, con gi trong

mi gia nh khng tun theo quy lut xp x nam: n?

Hnh 15

Cu 36: Da vo u iu chnh t l c/ci vt nui? Vic iu chnh

gii tnh ny c ngha g trong sn xut chn nui? Cho v d.
Cu 37: Vit cc kiu gen lin kt c th c ca cc rui gim: a) thn xm,
cnh di d hp t kp; b) thn xm, cnh ct. Bit rng cc alen A thn xm, B
cnh di l tri hon ton so vi cc alen thn en, cnh ct.
Cu 38: rui gim, cc alen thn xm (A), cnh di (B) l tri hon ton so
vi cc alen thn en (a), cnh ct (b). Hy vit cc kiu gen c th c ca rui
gim thn xm, cnh di.
187

Cu 39: Vit thnh phn gen v xc nh t l ca cc loi giao t sinh ra t

rui gim c c kiu gen sau: a)

AB
Cc;
ab

b)

Ab
Cc.
aB

Cu 40: Mt sinh vt c ba cp NST c k hiu l Aa, Bb v Cc, trong

cc NST t b c vit hoa v cc NST t m c vit thng. C bao nhiu
NST trong mi giao t v bao nhiu loi giao t khc nhau c th c to ra t
sinh vt ny? Hy trnh by cch thng dng xc nh thnh phn NST (gen)
v t l ca cc loi giao t .
Cu 41: Rui gim c b NST 2n = 8. C bao nhiu NST v bao nhiu
crmatit trong mt t bo trong cc trng hp sau: a) k trc ca gim phn I?
b) k gia gim phn I? c) k sau gim phn I? d) k cui gim phn I? e) k trc
gim phn II? f) k sau gim phn II? g) k cui gim phn II?
Cu 42: ngi, c bao nhiu tinh trng s c hnh thnh t: (a) 100 tinh
bo bc 1? (b) 100 tinh bo bc 2? C bao nhiu trng c to ra t: (c) 100
non bo bc 1? (d) 100 non bo bc 2?
Ab
Ab

. Bit rng cc
aB
aB
alen thn xm (A), cnh di (B) l tri hon ton so vi cc alen thn en (a), cnh

Cu 43: Lai hai rui gim c kiu gen d hp t

ct (b) v khng xy ra trao i cho trong gim phn. Hy xc nh t l kiu

hnh i con.
Cu 44: T mt tiu bn hin vi v qu trnh nguyn phn (c lm t chp
r hnh ty) em lm cch no nhn bit v phn bit cc k ca qu trnh
nguyn phn y?
Cu 45: Ti sao khi quan st mt tiu bn hin vi vi yu cu nhn bit cc
k trong nguyn phn (v d c lm t chp r hnh ty), trc tin em cn phi
xc nh cc t bo thuc k gia v a chng v v tr trung tm ca th trng
knh quan st hoc chp nh hin vi?

188

II. Phn trc nghim

Vi mi cu hi, hy chn ch mt cu tr li c coi l ng hoc ng nht.

Cu 1: Cho bit s lng 2n ca mt s loi ng vt c v: ln 38, mo 38,

chut nh 40, ngi 46, hc tinh tinh 48, cu 54, b 60, la 62, nga 64, ch 78.
Nhn xt no di y l khng ng?
A. Mi loi c mt b NST c trng v n nh.
B. S lng NST thng l s chn.
C. Cc loi gn nhau thng c s lng NST xp x.
D. S lng NST l du hiu tin ho.
Cu 2: B phn no sau y ca NST sinh vt nhn thc l v tr quan trng
m si thoi s bm vo v ko v cc cc trong qu trnh phn bo?
A. Tm ng.

B. Eo cp 1.

C. Hai cnh.

D. Eo cp 2.

Cu 3: Trong qu trnh nguyn phn, s lng ADN ca mt t bo tng gp

i ba k no?
A. k gia, k sau v k cui.

B. k trc, k sau v k cui.

C. k trc, k gia v k sau.

D. k trc, k gia v k cui.

Cu 4: Quan st hnh sau y ta d dng on c n thuc _____ ca

nguyn phn.
A. k trc
B. k gia
C. k sau
D. k cui
Cu 5: Quan st hnh sau y ta d dng on c n thuc _____ ca
nguyn phn.
A. k trc
B. k gia
C. k sau
D. k cui

189

Cu 6: Quan st hnh sau y ta d dng on c n thuc _____ ca

nguyn phn.
A. k trc
B. k gia
C. k sau
D. k cui
Cu 7: Quan st hnh sau y ta d dng on c n thuc _____ ca
nguyn phn.

A. k trung gian v k trc

B. k trc v k gia
C. k gia v k sau
D. k sau v k cui
Cu 8: Hnh sau y m t _____ ca nguyn phn mt t bo ng vt.

A. k trung gian, k trc v k gia

B. k trc, k gia v k sau
C. k gia, k sau v k cui
D. k sau, k cui v k trung gian
190

Cu 9: Hnh sau y m t 5 k ca mt chu k t bo. Th t ng l:

A. b a e c d
C. c d a e b

B. d c a b c
D. d b a e c

Cu 10: Hnh sau y m t _________.

A. k sau ca gim phn I
B. k sau ca gim phn II
C. k cui ca gim phn II
D. k cui ca gim phn I

Cu 11: Hnh sau y m t _________.

A. k trc ca gim phn II
B. k gia ca gim phn I
C. k sau ca gim phn II
D. k cui ca gim phn II

Cu 12: Hnh sau y m t _________.

A. k cui ca gim phn I
B. k gia ca gim phn II
C. k cui ca gim phn II
D. k gia ca gim phn I

191

Cu 13: Hnh sau y m t _________.

A. k sau ca nguyn phn
B. k sau ca gim phn I
C. k sau ca gim phn II
D. k cui ca gim phn II
Cu 14: Quan st nh chp hin vi s bin i hnh thi NST ca qu trnh
nguyn phn mt t bo r hnh (c xp ngu nhin v nh s t 1 n 5).
Trng hp no di y l th t ng ca 5 k, t k trung gian n k cui?

A. 2 4 5 1 3

B. 3 2 1 5 4

C. 2 4 5 1 3

D. 4 2 5 1 3

Cu 15: Gi s bn quan st mt s t bo di knh hin vi v nhn thy mi

NST c hai crmatit ch em. Trng thi y xut hin 3 k no trong mt chu k t bo?
A. k gia, k sau v k cui.

B. k trc, k gia v k sau.

C. k trung gian, k trc v k gia.

D. k sau, k cui v k trung gian.

Cu 16: T bo ban u c 3 cp NST: Aa, Bb v Dd. Trng hp no di

y thuc v k gia ca nguyn phn?
A. AAbbaaBBddDD

C. AaAaBbBbDdDd

B. ABDABDabdabd

D. ABDabdABDabd

Cu 17: iu no di y l khng ng khi ni v ngha ca nguyn

phn?
A. To ra cc t bo lng bi ging nhau.
B. To ra cc bin d t hp phong ph.
C. C s ca s sinh sn v tnh v sinh dng.
D. m bo s thay th v i mi t bo c th a bo.
192

Cu 18: Bc nh chp hin vi ca mt t bo rui gim (2n = 8) ang phn

chia thy c 4 NST, mi NST gm 2 crmatit ch em dnh nhau tm ng. Giai
on no ca qu trnh phn bo cho php thu c bc nh y?
A. K trc ca nguyn phn

C. K trc ca gim phn I.

B. K sau ca nguyn phn.

D. K trc ca gim phn II.

Cu 19: iu no sau y l khng ng khi ni v gim phn?

A. B NST trong cc t bo con gim i mt na.
B. Gm 2 ln phn chia ln tip nhng b NST ch nhn i mt ln.
C. Ch xy ra trong qu trnh pht sinh giao t ng vt.
D. S phn ly ngu nhin ca cc NST xy ra k sau gim phn I.
Cu 20: iu no di y l khng ng khi ni v ngha ca gim phn?
A. To ra cc giao t n bi t cc t bo lng bi.
B. Cho php th tinh phc hi b NST ca loi.
C. To ra cc bin d t hp phong ph.
D. m bo s thay th, i mi t bo trong c th.
Cu 21: T hnh sau, nhn nh no l khng ng?

A. S 1 v 2 l gim phn I v II.

B. S 3 l t bo 2n = 4 nhn i NST.
C. S 4 l k gia gim phn I.
D. S 5 l k gia gim phn II.

193

Cu 22: Quan st s bn phi, kin no sau y l khng ng?

A. S 1 v 2 l cc t bo sinh tinh v sinh
trng (2n).
B. S 3 l qu trnh nguyn phn v gim
phn.
C. S 4 v 5 l tinh trng v non (n).
D. S 6 v 7 l s th tinh v hp t c to
thnh (2n).

Cu 23: Trong qu trnh to non, t mt non nguyn bo (2n) s to ra ln

lt l:
A. 1 non bo bc 1 (2n) 1 non bo bc 2 (2n kp) 1 trng (n kp).
B. 1 non bo bc 1 (2n) 1 non bo bc 2 (n kp) 1 trng (n)
C. 1 non bo bc 1 (2n kp) 1 non bo bc 2 (n kp) 1 trng (n).
D. 1 non bo bc 1 (2n kp) 1 non bo bc 2 (2n kp) 1 trng (n).
Cu 24: kin no sau y v s sinh tinh rui gim c (2n = 8) l
khng ng?
A. Mt tinh nguyn bo c 8 NST.

B. Mt tinh bo bc 1 c 4 NST.

C. Mt tinh bo bc 2 c 4 NST.

D. Mt tinh trng c 4 NST.

Cu 25: Mt rui gim c (2n = 8) c th to ra ti a bao nhiu loi

giao t?
A. 64

B. 32

C. 16

D. 8

Cu 26: Qu trnh gim phn bnh thng (khng c trao i cho no) ca
mt sinh vt to ra 1024 loi giao t. S lng NST lng bi ca loi y l
bao nhiu?
A. 2n = 12.

B. 2n = 14.

C. 2n = 16.

D. 2n = 18.

Cu 27: T 100 non bo bc 1, theo nguyn tc, s to ra bao nhiu non?

A. 25

194

B. 50

C. 75

D. 100

Cu 28: T 100 non bo bc 1, theo nguyn tc, s to ra bao nhiu th cc

th hai?
A. 100

B. 200

C. 300

D. 400

Cu 29: Gi s c 1000 tinh trng c to ra, theo nguyn tc, s phi c

bao nhiu tinh bo bc 1 tri qua gim phn?
A. 250

B. 500

C. 750

D. 1000

Cu 30: Gi s c 100 non (n) c to ra, theo nguyn tc, s phi c bao
nhiu non bo bc 1 tri qua gim phn?
A. 25

B. 50

C. 75

D. 100

Cu 31: Gi s c 100 hp t (2n) c th tinh vi hiu sut l 50%, theo

nguyn tc, s phi c bao nhiu non bo bc 1 tri qua gim phn?
A. 100

B. 200

C. 300

D. 400

Cu 32: Php lai no sau y ng l lai phn tch?

A.

AB
AB

ab
ab

B.

Ab
Ab

aB
aB

C.

AB
Ab

ab
aB

D.

AB
ab

ab
ab

Cu 33: Php lai no

1 A bb : 2 A B :1aaB ?

cho

A.

AB
AB

ab
ab

B.

Ab
Ab

aB
aB

C.

Ab
ab

aB
ab

D.

AB
ab

ab
ab

kiu

hnh

con

Cu 34: Php lai no cho t l kiu hnh i con l 3A B :1aabb ?

A.

AB
AB

ab
ab

B.

Ab
Ab

aB
aB

C.

AB
Ab

ab
aB

D.

AB
ab

ab
ab

195

Cu 35: ngha c bn ca s di truyn lin kt l:

A. Hn ch s xut hin cc bin d t hp.
B. To s a dng trong cc giao t.
C. Hnh thnh nhiu c im di truyn mi.
D. n nh s lng vt cht di truyn.

TR LI CU HI BI TP CH NHIM SC TH SINH HC 9

I. Phn t lun

Cu 1: Mi loi c mt b NST c trng v s lng, hnh dng v cu

trc. V d, b NST rui gim gm 4 cp tng ng, trong 3 cp NST thng
(2 cp ln hnh ch V ging nhau c hai gii tnh) v 1 cp NST gii tnh hnh
que ( con ci l XX hnh 1a, v con c l XY hnh 1b).
Cu 2: y l b NST ca mt ngi nam bnh thng (2n = 46, gm 22 cp
NST thng 1 22 v mt cp NST gii tnh XY).
Cu 3: T nghin cu tr li.
Cu 4: Ba kiu NST in hnh l: tm cn (c, d, e), tm lch (a) v tm u
(b).

Cu 5: Mi NST k gia gm hai crmatit ch em dnh nhau tm ng; tm

ng nm eo th nht, chia NST thnh hai cnh c k hiu l p v q; v eo th
hai ch c mt s NST m c th hnh 3A l b tng ng vi chic b nht
hnh 3B).
Cu 6: Thnh phn chnh ca mi NST gm 1 phn t ADN kt hp vi cc
protein, cho nn chc nng ca nhim sc th l mang cc gen.
Cu 7: T hnh 4 cho thy cc s 1 v 2 l k gia; 3 v 6 k cui; 5 k
sau; 4 k trc.
Cu 8: Hnh 5 thuc k sau ca nguyn phn; s 1 l cc cc ca t bo, 2 l
si thoi v 3 l nhim sc th n ang di chuyn v mi cc.
Cu 9: T nghin cu SGK tr li.

196

Cu 10: S lng NST l du hiu c trng ca mi loi nhng khng phn

nh trnh tin ha ca cc loi. V d s lng NST 2n ca ngi l 46, trong
khi ca hc tinh tinh l 48 hoc cu 54, b 60, la 62, nga 64, ch 78 v.v.
Cu 11: a) NST k gia ca nguyn phn. b) 1 l nhim sc th; 2 v 3 l
cc nhim sc t (crmatit); 5 l cht nhim sc (crmatin); v 4 l tm ng?
Cu 12: ngha ca qu trnh nguyn phn: to ra cc t bo con c b NST
ging nhau; m bo gia tng s lng t bo, tng trng kch thc m, s ln
ln ca c th cng nh s i mi thay th t bo trong c th. Nguyn phn l
c s ca s sinh sn v tnh v sinh sn sinh dng, nh ng dng trong nui
cy m...
Cu 13: ngha ca qu trnh gim phn: to ra cc giao t n bi khc
nhau v ngun gc v cht lng NST; nh khi th tinh b NST 2n ca loi
c phc hi, m bo s k tc vt cht di truyn qua cc th h; c bit n
cn to ra nhiu bin d t hp cung cp cho qu trnh chn lc v tin ho cc
loi hu tnh.
Cu 14: S dui xon NST bt y xy ra k cui l c s cho s t nhn i
b NST k trung gian, cn s ng xon xy ra t cui k trung gian v t cc
i k gia, nh cc NST sp xp v phn ly c quy lut k gia v k sau.
Cu 15: Bn cht ca th tinh l s kt hp ca hai nhn n bi (t cc giao
t c v ci) to ra hp t c b NST 2n c phc hi. Qu trnh ny cn gp
phn to ra cc bin d t hp phong ph.
Cu 16: T nghin cu tr li.
Cu 17: T nghin cu SGK tr li.
Cu 18: Rui gim c vng i ngn, nhiu con mi la, c th nh v d
dng nui trong phng th nghim, s lng NST t (2n = 8). Rui gim c c
kch thc b hn, c 3 vch en phn lng bng v chm bng trn, trong khi
con ci ln hn, phn lng bng c 5 vch en, chm bng nhn. Hnh 8b cho
thy s khc nhau v kiu hnh ca rui gim ci thn xm, cnh di bnh thng
(phi) vi th t bin thn en, cnh ct.
Cu 19: T nghin cu SGK tr li.
Cu 20: T nghin cu SGK tr li.
Cu 21: T nghin cu SGK tr li.
197

Cu 22: Thc cht ca qu trnh nguyn phn l phn chia ng u b NST

cho hai t bo con k sau. Gii thch ngn gn da vo cc s kin k gia v
k sau.
Cu 23: Thc cht ca qu trnh gim phn l s phn chia gim nhim k
sau ca gim phn I v s phn li ngu nhin ca cc NST. Gii thch ngn gn
da vo cc s kin k gia I v k sau I.
Cu 24: T nghin cu tr li.
Cu 25: Ngi m trong gim phn ch cho 1 loi trng mang X, trong khi
ngi cha cho hai loi tinh trng mang X v Y (Y c cha gen xc nh tinh hon).
Cu 26: T nghin cu SGK tr li.
Cu 27: Nhng im khc nhau c bn gia nguyn phn v gim phn I.
Nguyn phn

Gim phn I

Cc NST (kp) tip tc co xon sau

khi t nhn i k trung gian,

Sau khi t nhn i k trung gian, cc NST

(kp) tip tc co xon; c th xy ra s trao
i cho gia cc crmatit ca cp tng
ng.

Cc NST (kp) co xon cc i v

xp 1 hng mt phng xch o
ca t bo.

Cc NST (kp) co xon cc i v xp 2 hng

mt phng xch o ca t bo, mi cp i
din nhau.

Mi NST kp tch tm ng v
phn ly ng u v 2 cc.

Hai NST kp ca mi cp (khng tch tm

ng) phn ly ngu nhin v 2 cc.

Hnh thnh 2 nhn con (2n), sau

phn chia t bo cht

Hnh thnh 2 nhn con hoc t bo con (n

kp)

c
im
K
trc

K gia

K sau
K cui

Cu 28: Da vo kin thc v gim phn v th tinh gii thch

Cu 29: Nhng im ging v khc nhau c bn gia qu trnh sinh tinh v
sinh trng
Giai on
1. Sinh sn
(Nguyn
phn)
2.
Sinh
trng
(K
gian)

198

trung

Sinh tinh ( tinh hon)

Sinh trng ( bung trng)

Cc tinh nguyn bo (2n) nguyn

phn nhiu ln tng s lng t
bo sinh tinh (2n).

Cc non nguyn bo (2n) nguyn

phn nhiu ln tng s lng t
bo sinh non (2n).

Sau khi b NST nhn i k trung

gian, mi t bo c kch thc ln gi
l tinh bo cp I (2n kp).

Sau khi b NST nhn i k trung

gian, mi t bo c kch thc rt ln,
gi l non bo cp I (2n kp).

3. Thnh thc (Gim phn)

Gim phn
I

Mi tinh bo cp I cho ra 2 tinh bo

cp II (n kp)

Mi non bo cp I cho 1 non bo

cp II v 1 th cc (n kp)

Gim phn
II

Mi tinh bo cp II cho ra 2 tinh t (n)

Non bo cp II cho 1 non t v 1

th cc (n); th cc th nht cho 2 th
cc th hai (n).

4. Bit ha

Mi tinh t pht trin thnh 1 tinh trng

hon chnh (n).

1 non t pht trin thnh 1 non hay

trng hon chnh (n).

Kt qu

T 1 t bo sinh tinh (2n) cho ra 4 tinh

trng (n) c kh nng th tinh.

T 1 t bo sinh trng (2n) ch cho ra

1 trng (n) c kh nng th tinh.

Cu 30: Hnh 9a ni ln s phn bo nguyn nhim v quy lut sinh sn xy

ra theo cp s nhn vi cng bi bng 2. Hnh 9b ni ln s sinh sn v tnh
thy tc m y l hnh thc ny chi. Gii thch bng c ch nguyn phn.
Cu 31: 1T bo 2n = 4 chun b nhn i NST bc vo nguyn phn;
2K trc; 3K gia; 4K sau; 5K cui; 6 T bo con va c to ra. T
trnh by nhng din bin c bn ca NST qua cc k ca nguyn phn.
Cu 32: 1T bo 2n = 4 chun b nhn i NST bc vo gim phn; 2
K trc I; 3K sau I; 4K sau II; 5 K cui II. T trnh by nhng din bin
c bn ca NST qua cc k ca gim phn, kt qu l to ra hai loi giao t: AB
v ab hoc Ab v aB.
Cu 33: Hnh 13 biu din vng i ngi. 1Mt ngi nam v 1 ngi
n trng thnh biu th cho cp v chng; 2Bung trng; 3Tinh hon; 4Gim
phn; 5Trng; 6Tinh trng; 7Th tinh; 8Hp t; 9Nguyn phn lin tc,
bit ha v trng thnh. S n nh ca b NST 2n c trng ca mi loi sinh
sn hu tnh thc cht l do cc c ch nhn i, ti t hp v phn ly ca cc
NST trong cc qu trnh nguyn phn, gim phn v th tinh. Bn t gii thch.
Cu 34: Hnh 14A v 14B cho thy cc s kin chnh ca qu trnh sinh tinh
v sinh trng ngi v ng vt. Bn hy nghin cu hnh 11 SGK Sinh hc 9
(trang 34) ch thch cc s kin c nh s mi hnh.
Cu 35: Hnh 15 ni ln s cn bng gii tnh cc qun th ngi (theo quy
lut xp x nam: n. T l sinh con trai, con gi trong mi gia nh khng
tun theo quy lut y, bi v s kin sinh con trai hoc con gi l ngu nhin v s
lng con ci ni chung l khng ln nh trong cc qun th loi.
Cu 36: Bn t gii thch v tm v d trong thc tin chn nui.
199

Cu 37: a)

AB
Ab
Ab
Ab
hoc
; b)
hoc
.
ab
aB
Ab
ab

Cu 38: C 5 kiu gen, l:

AB AB AB AB Ab
,
,
,
,
.
AB Ab aB ab aB

Cu 39: a) AB C = AB c = ab C = ab c = 25%; b) Ab C = Ab c = aB C = aB
c = 25%
Cu 40: 2n = 6. C 3 NST trong mi giao t v c 8 loi giao t khc nhau
c th c to ra t sinh vt ny. Trnh by cch xc nh thnh phn NST v t
l ca cc loi giao t bng s phn nhnh (lng phn) nh hnh 16.

Hnh 16

Cu 41: S lng NST v crmatit tng ng trong mt t bo : a) k trc

ca gim phn I l 8 v 16; b) k gia gim phn I l 8 v 16; c) k sau gim phn
I l 8 v 16; d) k cui gim phn I l 4 v 8; e) k trc gim phn II 4 v 8; f) k
sau gim phn II l 8 v 0; g) k cui gim phn II l 4 v 0.
Cu 42: S tinh trng c hnh thnh: (a) 400; (b) 200; S trng c to
ra: (c) 100; (d) 100.
Cu 43: 1 A bb : 2 A B :1aaB .

200

Cu 44: nhn bit v phn bit cc k ca qu trnh nguyn phn, trc

tin ta c nh tiu bn. K n chn im quan st sao cho r v y cc k
trn mt th trng knh bng cch ln lt chuyn t vt knh c bi gic b sang
cc vt knh c bi gic ln (5X 10X 40X). Ti y tm cc k gia v a
v trung tm th trng knh ta c th d dng xc nh cc k cn li nh
hnh 17.

II. Phn trc nghim

1D

2A

3C

4B

5D

6A

7D

8C

9D

10C

11A

12B

13C

14D

15C

16A

17B

18D

19C

20D

21D

22B

23C

24B

25C

26B

27D

28C

29A

30D

31B

32D

33B

34A

35A

201

202

Ph lc 2

CHUN U RA PHM CHT V- NNG LC CHUNG CA CHNG TRNH GIO DC CC

CP HC
(Km theo chng trnh tng th gio dc ph thng)

1. Phm cht
Cc phm
cht

Cp Tiu hc

Cp Trung hc c s

Cp Trung hc ph thng

1.1. Yu gia
nh,
qu
hng,
t
nc

a) Yu mn, quan tm, gip

ng, b, cha, m, anh, ch, em
trong gia nh.

a) Yu mn, quan tm, gip cc

thnh vin gia nh; t ho v cc
truyn thng tt p ca gia nh, dng
h; c thc tm hiu v thc hin
trch nhim ca thnh vin trong
gia nh.

a) Coi trng gi tr gia nh; gi gn v

pht huy cc truyn thng tt p ca
gia nh Vit Nam.

b) Qu trng cc thun phong m

tc ca a phng.

b) Tn trng, gi gn v nhc nh cc
bn cng gi gn di sn vn ha ca
qu hng, t nc.

b) Ch ng, tch cc tham gia v vn

ng ngi khc tham gia gi gn, pht
huy gi tr cc di sn vn ha ca qu
hng, t nc.

c) Yu mn qu hng, t nc
Vit Nam.

c) Tin yu t nc Vit Nam; c

thc tm hiu cc truyn thng tt p
ca dn tc Vit Nam.

c) T ho l ngi Vit Nam; gi gn v

pht huy cc truyn thng tt p ca
dn tc Vit Nam; sn sng bo v T
quc Vit Nam.

1.2. Nhn i,
khoan dung

1.3.
Trung
thc,
t
trng,
ch
cng v t

a) Yu thng v sn sng lm
nhng vic ph hp vi kh nng
gip cc thnh vin gia nh,
thy c gio, bn b v nhng
ngi xung quanh.

a) Yu thng con ngi; sn sng

gip mi ngi v tham gia cc
hot ng x hi v con ngi.

a) Cm thng, chia s vi mi ngi;

ch ng, tch cc tham gia v vn
ng ngi khc tham gia cc hot
ng x hi v con ngi.

b) on kt vi bn b; sn sng
tha th cho bn, nhn ra v t sa
cha li lm ca bn thn.

b) Tn trng s khc bit ca mi

ngi; nh gi c tnh cch c
o ca mi ngi trong gia nh mnh;
gip bn b nhn ra v sa cha li
lm.

b) i x vi ngi khc theo cch m

bn thn mun c i x; ph phn
s nh kin, hp hi, c chp trong
quan h gia ngi vi ngi; t tha
th cho bn thn; tn trng s khc bit
ca cc thnh vin trong gia nh mnh;
gii quyt xung t mt cch lng,
khoan ha, thn thin.

c) Khng c hnh vi bo lc; khng

ng tnh vi cc hnh vi bo lc.

c) Sn sng tham gia ngn chn cc

hnh vi bo lc hc ng; khng
dung tng cc hnh vi bo lc.

c) Ch ng, tch cc tham gia v vn

ng ngi khc tham gia phng nga,
ngn chn cc hnh vi bo lc, ph
phn thi dung tng/dung th cc
hnh vi bo lc.

d) Tn trng cc dn tc Vit Nam

d) Tn trng cc dn tc, cc quc gia

v cc nn vn ha trn th gii.

d) C thc hc hi cc dn tc, cc
quc gia v cc nn vn ha trn
th gii.

a) Trung thc trong hc tp; th

hin thi khng ng tnh vi
cc hnh vi thiu trung thc trong
hc tp, trong cuc sng.

a) Trung thc trong hc tp v trong

cuc sng; nhn xt c tnh trung
thc trong cc hnh vi ca bn thn v
ngi khc; ph phn, ln n cc hnh
vi thiu trung thc trong hc tp, trong
cuc sng.

a) C thi quen rn luyn bn thn

lun l ngi trung thc; tm hiu v
gip bn b c biu hin thiu trung
thc sa cha khuyt im; ch ng,
tch cc tham gia v vn ng ngi
khc tham gia pht hin, ph phn, u
tranh vi cc hnh vi thiu trung thc
trong hc tp, trong cuc sng.

203

204
1.4. T lp, t
tin, t ch v
c tinh thn
vt kh

b) T trng trong giao tip vi cc

thnh vin gia nh, thy c gio v
bn b; t trng trong thc hin
nhim v hc tp; th hin thi
khng ng tnh vi nhng hnh vi
thiu t trng.

b) T trng trong giao tip, np sng,

quan h vi mi ngi v trong thc
hin nhim v ca bn thn; ph phn
nhng hnh vi thiu t trng.

b) thc c trch nhim ca bn

thn trong cuc sng; t nh gi c
bn thn mnh v nhng vic mnh lm;
ch ng, tch cc v vn ng ngi
khc pht hin, ph phn nhng hnh vi
thiu t trng.

c) Khng ng tnh vi nhng hnh

ng v li c nhn, thiu cng
bng trong gii quyt cng vic

c) C thc gii quyt cng vic theo

l phi, xut pht t li ch chung v
t li ch chung ln trn li ch c
nhn; ph phn nhng hnh ng v
li c nhn, thiu cng bng trong gii
quyt cng vic.

c) Xc nh c bn thn lun sng v

mi ngi; thng xuyn rn luyn
lun l ngi ch cng v t.

a) Thch lm quen vi sng t lp;

t lm nhng vic ca mnh
trng, nh.

a) T gii quyt, t lm nhng cng

vic hng ngy ca bn thn trong hc
tp, lao ng v sinh hot; ch ng,
tch cc hc hi bn b v nhng
ngi xung quanh v li sng t lp;
ph phn nhng hnh vi sng da
dm, li.

a) C thi quen t lp trong hc tp,

trong cuc sng; ch ng, tch cc
gip ngi sng li vn ln c
li sng t lp.

b) thc c nhng u im ca
bn thn; t yu, t thch chnh
bn thn mnh, khng a dua trong
hnh ng

b) Tin bn thn mnh, khng dao

ng; tham gia gip nhng bn b
cn thiu t tin; ph phn cc hnh
ng a dua, dao ng.

b) Bit t khng nh bn thn trc

ngi khc; tham gia gip v vn
ng ngi khc gip nhng ngi
cn thiu t tin; ch ng, tch cc ph
phn v vn ng ngi khc ph phn
cc hnh ng a dua, dao ng.

c) Nu kin v bo v kin
ng ca mnh; khng tn thnh
vi nhng hnh vi li cho ngi
khc.

c) Lm ch c bn thn trong hc
tp, trong sinh hot; c thc rn luyn
tnh t ch; ph phn nhng hnh vi
trn trnh trch nhim, li cho ngi
khc.

c) T qun l c mi cng vic ca

bn thn; lm ch c cm xc, cch
ng x ca bn thn; c thi quen kim
ch; ch ng, tch cc ph phn v
vn ng ngi khc ph phn nhng
hnh vi trn trnh trch nhim, li
cho ngi khc.

1.5. C trch
nhim
vi
bn
thn,
cng
ng,
t
nc,
nhn loi v
mi trng t
nhin

d) C thc vt kh trong hc
tp, trong cuc sng; noi gng
nhng ngi c ch vt ln kh
khn; khng ng tnh vi nhng
ngi ngi kh, thiu ch vn
ln; gip bn vt kh

d) Xc nh c thun li, kh khn

trong hc tp, trong cuc sng ca bn
thn; bit lp v thc hin k hoch
vt qua kh khn ca chnh mnh
cng nh khi gip bn b; ph phn
nhng hnh vi ngi kh, thiu ch
vn ln.

d) Thng xuyn rn luyn nng cao

nng lc vt kh c th vt kh
thnh cng trong hc tp, trong cuc
sng; gip bn b v ngi thn
vt qua kh khn trong hc tp v
trong cuc sng.

a) C thc quan st, nhn bit v

lm theo nhng hnh vi o c
tt trong mi quan h gia gia
nh, nh trng v x hi.

a) T i chiu bn thn vi cc gi tr
o c x hi; c thc t hon thin
bn thn.

a) t ra mc tiu v quyt tm phn

u t hon thin bn thn theo cc gi
tr o c x hi; thng xuyn tu
dng, hon thin bn thn.

b) Thch hc v quyt tm thc

hin cc nhim v hc tp.

b) C thi quen xy dng v thc hin

k hoch hc tp; hnh thnh thc
la chn ngh nghip tng lai cho
bn thn.

b) C thc, ham tm hiu la chn

ngh nghip ca bn thn; xc nh
c hc tp l mt vic sut i.

c) C thc t chm sc, rn

luyn thn th.

c) C thi quen t lp, t chm sc,

rn luyn thn th.

c) nh gi c hnh vi t chm sc,

rn luyn thn th ca bn thn v
ngi khc; sn sng tham gia cc hot
ng tuyn truyn, vn ng mi ngi
rn luyn thn th.
d) Xc nh c l tng sng cho bn
thn; c thc sng theo l tng.

205

g) Yu qu, gn b vi lp, vi
trng v cng ng ni ; c
thc tham gia cc hot ng ca lp,
ca trng v cng ng ni .

g) Sn sng tham gia cc hot ng

tp th, hot ng x hi; sng nhn
ngha, ha nhp, hp tc vi mi ngi
xung quanh.

g) Ch ng, tch cc tham gia v vn

ng ngi khc tham gia cc hot
ng tp th, hot ng x hi

h) Quan tm n nhng s kin

thi s ni bt a phng.

h) Quan tm n nhng s kin chnh tr,

thi s ni bt a phng v trong
nc; sn sng tham gia cc hot ng
ph hp vi kh nng gp phn xy
dng qu hng, t nc.

h) Quan tm n s pht trin ca qu

hng, t nc; ch ng, tch cc tham
gia v vn ng ngi khc tham gia cc
hot ng ph hp vi kh nng gp
phn xy dng qu hng, t nc

206
1.6.
Thc
hin ngha v
o c tn
trng,
chp
hnh k lut,
php lut

i) ng h cc hot ng gp phn
gii quyt mt s vn cp thit
ca nhn loi.

i) C thc tm hiu trch nhim ca

hc sinh trong tham gia gii quyt
nhng vn cp thit ca nhn loi;
sn sng tham gia cc hot ng ph
hp vi kh nng ca bn thn gp
phn gii quyt mt s vn cp thit
ca nhn loi.

i) Ch ng, tch cc v vn ng ngi

khc tham gia cc hot ng gp phn
gii quyt mt s vn cp thit ca
nhn loi.

k) Yu thin nhin, gn gi vi
thin nhin; c thc chm sc,
bo v cy xanh v cc con vt c
ch; khng ng tnh vi nhng
hnh vi ph hoi thin nhin.

k) Sng ha hp vi thin nhin, th

hin tnh yu i vi thin nhin; c
thc tm hiu v sn sng tham gia cc
hot ng tuyn truyn, chm sc, bo
v thin nhin; ln n nhng hnh vi
ph hoi thin nhin

k) nh gi c hnh vi ca bn thn
v ngi khc i vi thin nhin; ch
ng, tch cc tham gia v vn ng
ngi khc tham gia cc hot ng
tuyn truyn, chm sc, bo v thin
nhin v phn i nhng hnh vi ph
hoi thin nhin.

a) Yu qu nhng tm gng o
c; thc hin ngha v o c
ph hp vi la tui.

a) Coi trng v thc hin ngha v o

c trong hc tp v trong cuc sng;
phn bit c hnh vi vi phm o
c v hnh vi tri vi quy nh ca k
lut, php lut.

a) nh gi c hnh vi ca bn thn
v ngi khc trong thc hin ngha v
o c; bn thn nu gng v thc
hin ngha v o c cng vi chp
hnh k lut, php lut.

b) Tm hiu v chp hnh nhng quy

nh chung ca cng ng; ph phn
nhng hnh vi vi phm k lut.

b) nh gi c hnh vi chp hnh k

lut ca bn thn v ngi khc; ch
ng, tch cc tham gia v vn ng
ngi khc tham gia cc hot ng
tuyn truyn, chp hnh k lut v ph
phn cc hnh vi vi phm k lut..

c) Tn trng php lut v c thc x

s theo quy nh ca php lut; ph
phn nhng hnh vi tri quy nh ca
php lut.

c) nh gi c hnh vi x s ca
bn than, ca ngi khc theo cc
chun mc ca php lut; ch ng,
tch cc tham gia v vn ng ngi
khc tham gia cc hot ng tuyn
truyn, chp hnh php lut v ph
phn cc hnh vi lm tri quy nh ca
php lut

c) C thc chp hnh nn np

trong gia nh, ni quy nh trng
v nhng quy nh chung ca cng
ng ni ; yu qu nhng ngi
chp hnh k lut; khng ng tnh
vi nhng hnh vi vi phm k lut.

2. Nng lc chung
Cc nng
lc chung
2.1. Nng
lc t hc

207

Cp Tiu hc

Cp Trung hc c s

Cp Trung hc ph thng

a) Ghi nh nhim v, kt qu cn t
c trong hc tp do gio vin yu
cu thc hin.

a) Xc nh c nhim v hc tp mt
cch t gic, ch ng; t t c
mc tiu hc tp i hi s n lc
phn u thc hin.

a) Xc nh nhim v hc tp c tnh
n kt qu hc tp trc y v nh
hng phn u tip; mc tiu hc
c t ra chi tit, c th, c bit tp
trung nng cao hn nhng kha cnh
cn yu km.

b) Bit lp v lm theo thi gian biu

hc tp hng ngy; vn dng cc cch
hc: Bit ghi nh bng hc thuc,
nh du nhng , on cn thit;
thu thp thng tin cn thit bng c
bi trong sch gio khoa, qua li ging
ca gio vin v trnh by ni dung thu
thp c bng hnh thc nh: bn
ghi tm tt, lm dn bi, lp bn tng
kt

b) Lp v thc hin k hoch hc tp

nghim tc, n np; thc hin cc cch
hc: Hnh thnh cch ghi nh ca bn
thn; phn tch nhim v hc tp la
chn c cc ngun ti liu c ph
hp: cc mc, cc on bi sch
gio khoa, sch tham kho, internet; lu
gi thng tin c chn lc bng ghi tm
tt vi cng chi tit, bng bn
khi nim, bng, cc t kha; ghi ch
bi ging ca gio vin theo cc chnh;
tra cu ti liu th vin nh trng
theo yu cu ca nhim v hc tp.

b) nh gi v iu chnh c k
hoch hc tp; hnh thnh cch hc tp
ring ca bn thn; tm c ngun ti
liu ph hp vi cc mc ch, nhim
v hc tp khc nhau; thnh tho s
dng th vin, chn cc ti liu v lm
th mc ph hp vi tng ch hc
tp ca cc bi tp khc nhau; ghi chp
thng tin c c bng cc hnh thc
ph hp, thun li cho vic ghi nh, s
dng, b sung khi cn thit; t t
c vn hc tp.

c) Nhn ra v sa cha sai st trong

bi kim tra qua li nhn xt ca gio
vin; bit hi gio vin, bn v ngi
khc khi cha hiu bi.

c) Nhn ra v iu chnh nhng sai st,

hn ch ca bn thn khi thc hin cc
nhim v hc tp thng qua li gp
ca gio vin, bn b; ch ng tm
kim s h tr ca ngi khc khi gp
kh khn trong hc tp.

c) T nhn ra v iu chnh nhng sai

st, hn ch ca bn thn trong qu
trnh hc tp; suy ngm cch hc ca
mnh, c kt kinh nghim c th
chia s, vn dng vo cc tnh hung
khc; trn c s cc thng tin phn hi
bit vch k hoch iu chnh cch hc
nng cao cht lng hc tp.

208

2.2. Nng
lc
gii
quyt vn

2.3.
lc
to

Nng
sng

a) Thu nhn thng tin t tnh hung,

nhn ra nhng vn n gin v t
c cu hi.

a) Phn tch c tnh hung trong hc

tp; pht hin v nu c tnh hung
c vn trong hc tp.

a) Phn tch c tnh hung trong hc

tp, trong cuc sng; pht hin v nu
c tnh hung c vn trong hc
tp, trong cuc sng.

b) Theo hng dn ca gio vin, nu

c cch thc gii quyt vn n
gin.

b) Xc nh c v bit tm hiu cc
thng tin lin quan n vn ; xut
c gii php gii quyt vn .

b) Thu thp v lm r cc thng tin c

lin quan n vn ; xut v phn
tch c mt s gii php gii quyt
vn ; la chn c gii php ph
hp nht;

c) Vi s hng dn ca gio vin,

tin hnh gii quyt vn .

c) Thc hin gii php gii quyt vn

v nhn ra s ph hp hay khng
ph hp ca gii php thc hin.

c) Thc hin v nh gi gii php gii

quyt vn ; suy ngm v cch thc
v tin trnh gii quyt vn iu
chnh v vn dng trong bi cnh mi.

a) Nu c thc mc v s vt hin
tng; theo hng dn, xc nh v
lm r thng tin, tng mi vi bn
thn t cc ngun ti liu cho sn.

a) t cu hi khc nhau v mt s vt,

hin tng; xc nh v lm r thng
tin, tng mi; phn tch, tm tt
nhng thng tin lin quan t nhiu
ngun khc nhau.

a) t cu hi c gi tr lm r cc tnh
hung v nhng tng tru tng; xc
nh v lm r thng tin, tng mi v
phc tp t cc ngun thng tin khc
nhau; phn tch cc ngun thng tin c
lp thy c khuynh hng v tin
cy ca tng mi.

b) Da trn hiu bit c, hnh thnh

tng mi i vi bn thn v d
on c kt qu khi thc hin.

b) Hnh thnh tng da trn cc

ngun thng tin cho; xut gii
php ci tin hay thay th cc gii php
khng cn ph hp; so snh v bnh
lun c v cc gii php xut.

b) Xem xt s vt vi nhng gc nhn

khc nhau; hnh thnh v kt ni cc
tng; nghin cu thay i gii
php trc s thay i ca bi cnh;
nh gi ri do v c d phng.

c) Nh li v m t c tin trnh
thc hin nhim v hc tp nhn ra
sai st v c th iu chnh.

c) Suy ngh v khi qut ho thnh tin

trnh khi thc hin mt cng vic no
; tn trng cc quan im tri chiu;
p dng iu bit vo tnh hung
tng t vi nhng iu chnh hp l.

c) Lp lun v qu trnh suy ngh, nhn

ra yu t sng to trong cc quan im
tri chiu; pht hin c cc im hn
ch trong quan im ca mnh; p dng
iu bit trong hon cnh mi.

2.4. Nng
lc
t
qun l

209

d) T m, tp trung ch ; khng e
ngi khi nu kin;

d) Hng th, t do trong suy ngh; ch

ng nu kin; khng qu lo lng v
tnh ng sai ca kin xut; pht
hin yu t mi, tch cc trong nhng
kin khc.

d) Say m; nu c nhiu tng

mi trong hc tp v cuc sng; khng
s sai; suy ngh khng theo li mn; to
ra yu t mi da trn nhng tng
khc nhau.

a) Trong hc tp v giao tip hng

ngy th hin c cm xc, hnh vi
ca mnh ph hp vi cm nhn v
mong mun ca bn b, thy, c gio
v ngi thn trong gia nh.

a) Nhn ra c cc yu t tc ng
n hnh ng ca bn thn trong hc
tp v trong giao tip hng ngy; kim
ch c cm xc ca bn thn trong
cc tnh hung ngoi mun.

a) nh gi c nh hng ca cc
yu t tc ng n hnh ng, vic
lm ca mnh, trong hc tp v trong
cuc sng hng ngy; lm ch c
cm xc ca bn thn trong hc tp v
cuc sng.

b) Bc u bit lm vic c lp theo

thi gian biu; nhn ra c nhng
tnh hung an ton hay khng an ton
trong hc tp v trong cuc sng hng
ngy.

b) thc c quyn li v ngha v

ca mnh; xy dng v thc hin c
k hoch nhm t c mc ch;
nhn ra v c ng x ph hp vi
nhng tnh hung khng an ton.

b) Bit huy ng, s dng ngun lc sn

c xy dng, t chc v thc hin k
hoch c nhn nhm t c mc ch
hc tp; bit hc tp c lp; bit suy ngh
v hnh ng hng vo mc tiu ca
mnh ph hp vi hon cnh.

c) Nhn ra v t iu chnh c mt
s hn ch ca bn thn trong hc tp,
lao ng v sinh hot, nh,
trng.

c) T nh gi, t iu chnh nhng

hnh ng cha hp l ca bn thn
trong hc tp v trong cuc sng hng
ngy.

c) Thng xuyn t nh gi, t iu

chnh c hnh ng ca bn thn
trong hc tp v trong cuc sng hng
ngy; thch ng c vi nhng thay
i hay nhng tnh hung mi.

d) Din t c mt s biu hin bt

thng trong c th; thc hin c
mt s hnh ng v sinh v chm sc
sc kho bn thn; nhn ra c v
khng tip cn vi nhng yu t nh
hng xu ti sc kho, tinh thn
trong trong gia nh v trng.

d) nh gi c hnh th ca bn
thn so vi chun v chiu cao, cn
nng; nhn ra c nhng du hiu
thay i ca bn thn trong giai on
dy th; c thc n ung, rn luyn v
ngh ngi ph hp nng cao sc
kho; nhn ra v kim sot c
nhng yu t nh hng xu ti sc
kho v tinh thn trong mi trng
sng v hc tp.

d) Cm nhn c sc kho ca bn
thn; nh gi c tnh trng sc
kho ca bn thn da trn mt s ch
s c bn v sc kho thng qua phiu
xt nghim; t ch trong n ung, rn
luyn v ngh ngi hp l c li cho
sc kho ca mnh; ch ng pht hin
v nhn r nhng tc ng bt li ca
mi trng sng i vi bn thn v c
cch thc phng chng ph hp.

210

2.5.
lc
tip

2.6.
lc
tc

Nng
giao

Nng
hp

a) Nhn ra ngha ca giao tip trong

vic p ng cc nhu cu ca bn
thn;

a) Bc u bit t ra mc ch giao
tip v hiu c vai tr quan trng ca
vic t mc tiu trc khi giao tip;

a) Xc nh c mc ch giao tip
ph hp vi i tng, bi cnh giao
tip; d kin c thun li, kh khn
t c mc ch trong giao tip;

b) Tp trung ch khi giao tip; nhn

ra c thi ca i tng giao
tip;

b) Khim tn, lng nghe tch cc trong

giao tip; nhn ra c bi cnh giao
tip, c im, thi ca i tng
giao tip;

b) Ch ng trong giao tip; tn trng,

lng nghe c phn ng tch cc trong
giao tip;

c) Din t mt cch r rng, .

c) Din t tng mt cch t tin; th

hin c biu cm ph hp vi i
tng v bi cnh giao tip.

c) La chn ni dung, ngn ng ph

hp vi ng cnh v i tng giao
tip; bit kim ch; t tin khi ni trc
nhiu ngi.

a) Thch hp tc trong hc tp; thc

hin k thut hp tc theo nhm nh
ng vi nhim v hc tp c giao
theo s hng dn ca gio vin;

a) Ch ng xut mc ch hp tc
khi c giao cc nhim v; xc nh
c loi cng vic no c th hon
thnh tt nht bng hp tc theo nhm
vi quy m ph hp;

a) Ch ng xut mc ch hp tc
gii quyt mt vn do bn thn
v nhng ngi khc xut; la chn
hnh thc lm vic nhm vi quy m
ph hp vi yu cu v nhim v.

b) Theo hng dn ca gio vin bit

c trch nhim ca mnh trong cng
vic ca c nhm;

b) Bit trch nhim, vai tr ca mnh

trong nhm ng vi cng vic c th;
phn tch nhim v ca c nhm
nu c cc hot ng phi thc
hin, trong t nh gi c hot
ng mnh c th m nhim tt nht
t xut cho nhm phn cng;

b) T nhn trch nhim v vai tr ca

mnh trong hot ng chung ca nhm;
phn tch c cc cng vic cn thc
hin hon thnh nhim v p ng
c mc ch chung, nh gi kh
nng ca mnh c th ng gp thc
y hot ng ca nhm;

c) Gp phn cng cng vic cho

tng thnh vin v tranh th s h tr
ca cc thnh vin; xut phn cng
cng vic cho tng thnh vin trong
nhm;

c) Nhn bit c c im, kh nng

ca tng thnh vin cng nh kt qu
lm vic nhm; d kin phn cng tng
thnh vin trong nhm cc cng vic
ph hp;

c) Phn tch c kh nng ca tng

thnh vin tham gia xut phng
n phn cng cng vic; d kin
phng n phn cng, t chc hot
ng hp tc;

2.7. Nng
lc
s
dng cng
ngh
thng tin
v truyn
thng

211

d) C gng hon thnh phn vic mnh

c phn cng v chia s gip
thnh vin khc cng hon thnh vic
c phn cng; vui mng trc kt
qu chung

d) Ch ng v gng mu hon thnh

phn vic c giao, gp iu chnh
thc y hot ng chung; chia s,
khim tn hc hi cc thnh vin trong
nhm;

d) Theo di tin hon thnh cng

vic ca tng thnh vin v c nhm
iu ho hot ng phi hp; khim tn
tip thu s gp v nhit tnh chia s,
h tr cc thnh vin khc;

e) Cng cc thnh vin bo co kt

qu thc hin nhim v ca c nhm;
tham gia nh gi kt qu t c
ca c nhm v ca bn thn, rt kinh
nghim trn c s nhn xt ca gio
vin.

e) Bit da vo mc ch t ra tng
kt hot ng chung ca nhm; nu
mt c, mt thiu st ca c nhn v
ca c nhm.

e) Cn c vo mc ch hot ng ca
nhm tng kt kt qu t c;
nh gi mc t mc ch ca c
nhn v ca nhm v rt kinh nghim
cho bn thn v gp cho tng ngi
trong nhm.

a) Nhn bit mt s thit b c bn ca

lnh vc ICT; thc hin c mt s
thao tc c bn ca h iu hnh, ca
mt s phn mm thng dng h tr
qu trnh hc tp.

a) S dng ng cch cc thit b ICT

thc hin cc nhim v c th; nhn
bit cc thnh phn ca h thng ICT
c bn; s dng c cc phn mm
h tr hc tp thuc cc lnh vc khc
nhau; t chc v lu tr d liu vo
cc b nh khc nhau, ti thit b v
trn mng.

a) La chn v s dng hiu qu cc

thit b ICT hon thnh nhim c
th; hiu c cc thnh phn ca h
thng mng kt ni, iu khin v
khai thc cc dch v trn mng; t
chc v lu tr d liu an ton v bo
mt trn cc b nh khc nhau v vi
nhng nh dng khc nhau.

b) Bit c nhng thng tin cn thit

theo nhu cu hc tp, nhn thc; theo
hng dn ca gio vin, tm c
thng tin t ngun d liu s cho.

b) Xc nh c thng tin cn thit

thc hin nhim v hc tp; tm kim
c thng tin vi cc chc nng tm
kim n gin v t chc thng tin ph
hp; nh gi s ph hp ca thng
tin, d liu tm thy vi nhim v t
ra; xc lp mi lin h gia kin thc
bit vi thng tin mi thu thp c
v dng thng tin gii quyt cc
nhim v hc tp v trong cuc sng;

b) Xc nh c thng tin cn thit v

xy dng c tiu ch la chn; s
dng k thut tm kim, t chc, lu
tr h tr nghin cu kin thc mi;
nh gi c tin cy ca cc thng
tin, d liu tm c; x l thng tin
h tr gii quyt vn ; s dng ICT
h tr qu trnh t duy, hnh thnh
tng mi cng nh lp k hoch gii
quyt vn ; s dng cng c ICT
chia s, trao i thng tin v hp tc vi
ngi khc mt cch an ton, hiu qu.

212

2.8. Nng
lc
s
dng ngn
ng

a) Nghe hiu trong giao tip thng

thng v cc ch quen thuc; ni
r rng v mch lc, k cc cu
chuyn ngn, n gin v cc ch
quen thuc; c lu lot v ng ng
iu, c hiu bi c ngn v cc ch
quen thuc; vit c bi vn ngn
v cc ch quen thuc, in c
thng tin vo cc mu vn bn n
gin.

a) Nghe hiu ni dung chnh hay ni

dung chi tit cc bi i thoi, chuyn
k, li gii thch, cuc tho lun; ni
chnh xc, ng ng iu v nhp iu,
trnh by c ni dung ch thuc
chng tnh hc tp; c hiu ni dung
chnh hay ni dung chi tit cc vn bn,
ti liu ngn; vit ng cc dng vn
bn v nhng ch quen thuc hoc
c nhn a thch; vit tm tt ni dung
chnh ca bi vn, cu chuyn ngn;

a) Nghe hiu v cht lc c thng tin

b ch t cc bi i thoi, chuyn k,
li gii thch, cuc tho lun; ni vi
cu trc logic, bit cch lp lun cht
ch v c dn chng xc thc, thuyt
trnh c ni dung ch thuc
chng trnh hc tp; c v la chn
c cc thng tin quan trng t cc
vn bn, ti liu; vit ng cc dng
vn bn vi cu trc hp l, lgc, thut
ng a dng, ng chnh t, ng cu
trc cu, r .

b) Pht m ng cc t; hiu nhng t

thng dng v c s lng t vng
cn thit cho giao tip hng ngy; bit
s dng cc loi cu giao tip ch yu
nh cu trn thut, cu hi, cu mnh
lnh, cu khng nh, cu ph nh,
cc cu n, cu phc trong trng
hp cn thit

b) Pht m ng nhp iu v ng iu;

hiu t vng thng dng c th hin
trong hai lnh vc khu ng v bt ng,
thng qua cc ng cnh c ngha; phn
tch c cu trc v ngha giao tip
ca cc loi cu trn thut, cu hi, cu
mnh lnh, cu cm thn, cu khng
nh, cu ph nh, cu n, cu ghp,
cu phc, cu iu kin;

b) S dng hp l t vng v mu cu
trong hai lnh vc khu ng v bt ng;
c t vng dng cho cc k nng i
thoi v c thoi; pht trin k nng
phn tch ca mnh; lm quen vi cc
cu trc ngn ng khc nhau thng qua
cc cm t c ngha trong cc bi cnh
t nhin trn c s h thng ng php

c) t nng lc bc 1 v 1 ngoi ng

c) t nng lc bc 2 v 1 ngoi ng

a) S dng c cc php tnh s hc

(cng, tr, nhn, chia) trong hc tp;
o lng c kch thc, khi lng,
thi gian v bc u bit c lng;

a) S dng c cc php tnh (cng,

tr, nhn, chia, lu tha, khai cn)
trong hc tp v trong cuc sng; hiu
v c th s dng cc kin thc, k
nng v o lng, c tnh trong cc
tnh hung quen thuc.

c) t nng lc bc 3 v 1 ngoi ng
2.9. Nng
lc
tnh
ton

a) Vn dng thnh tho cc php tnh

trong hc tp v cuc sng; s dng
hiu qu cc kin thc, k nng v o
lng, c tnh trong cc tnh hung
nh trng cng nh trong cuc sng.

b) Nhn ra v c th s dng c
cc thut ng, k hiu ton hc, tnh
cht n gin ca s t nhin v mt
s hnh n gin; bc u bit s
dng thng k trong hc tp; hnh
dung v c th v phc hnh dng ca
cc hnh hnh hc c bn;

b) S dng c cc thut ng, k hiu

ton hc, tnh cht cc s v ca cc
hnh hnh hc; s dng c thng k
ton hc trong hc tp v trong mt s
tnh hung n gin hng ngy; hnh
dung v c th v phc hnh dng cc
i tng, trong mi trng xung
quanh, nu c tnh cht c bn ca
chng.

b) S dng hiu qu cc thut ng, k

hiu ton hc, tnh cht cc s v tnh
cht ca cc hnh hnh hc; s dng
c thng k ton gii quyt vn
ny sinh trong bi cnh thc; hnh
dung v v c hnh dng cc i
tng trong mi trng xung quanh,
hiu tnh cht c bn ca chng.

c) Nhn ra v biu din c mi lin

h ton hc gia cc yu t trong cc
tnh hung n gin hay bi ton c
li vn;

c) Hiu v biu din c mi quan h

ton hc gia cc yu t trong cc tnh
hung hc tp v trong i sng; bc
u vn dng c cc bi ton ti u
trong hc tp v trong cuc sng; bit
s dng mt s yu t ca lgic hnh
thc lp lun v din t tng.

c) M hnh ho ton hc c mt s
vn thng gp; vn dng c cc
bi ton ti u trong hc tp v trong
cuc sng; s dng c mt s yu t
ca lgic hnh thc trong hc tp v
trong cuc sng.

d) S dng c cc dng c o, v,
tnh trong hc tp; s dng c my
tnh cm tay vi nhng chc nng tnh
ton n gin trong hc tp cng nh
trong cuc sng hng ngy.

d) S dng c cc dng c o, v,
tnh; s dng c my tnh cm tay
trong hc tp cng nh trong cuc sng
hng ngy; bc u s dng my vi
tnh tnh ton trong hc tp.

d) S dng hiu qu my tnh cm tay

vi chc nng tnh ton tng i phc
tp; s dng c mt s phn mm
tnh ton v thng k trong hc tp v
trong cuc sng..

213

TI LIU THAM KHO

1. B Gio dc v o to (2006) Chng trnh gio dc ph thng Nhng
vn chung, NXB Gio dc.
2. Chnh ph (2012), Chin lc pht trin gio dc 20112020 ban hnh km theo
Quyt nh s 711/QTTg ngy 13/6/2012 ca Th tng Chnh ph.
3. Nguyn Vn Cng Bernd Meier (2014), L lun dy hc hin i C s i
mi mc tiu, ni dung v phng php dy hc, NXB i hc S phm.
4. ng cng sn Vit Nam (2013), Ngh quyt Hi ngh BCH TW ng ln th 8
(Kha XI).
5. Nguyn Cng Khanh, o Th Oanh, L M Dung (2014), Ti liu kim tra nh
gi trong gio dc, Ti liu tp hun.
6. B Gio dc v o to (2012), Bo co chng trnh nh gi quc gia v quc
t, Nxb Gio dc, H Ni.
7. B Gio dc v o to (2009), Chng trnh nh gi hc sinh quc t (PISA)
nm 2012, Nxb Gio dc, H Ni.
8. B Gio dc v o to (2011), PISA v cc dng cu hi, Nxb Gio dc Vit
Nam, H Ni.
9. Nguyn c Chnh (2005), o lng v nh gi trong gio dc, Nxb i hc
Quc gia H Ni, H Ni.
10. Trn B Honh (1997), nh gi trong gio dc, Nxb Gio dc H Ni, H
Ni.
11. Ng Vn Hng (Ch bin), Hng dn thc hin chun kin thc, k nng
trong chng trnh gio dc ph thng mn Sinh hc lp 6, 7, 8, 9 Nxb Gio dc, H Ni.
12. Nguyn Cng Khanh (2013), i mi kim tra nh gi hc sinh theo cch
tip cn nng lc, Nxb Gio dc, H Ni.
13. Trn Th Bch Liu (2007), nh gi cht lng Gio dc ni dung phng
php k thut, Nxb i hc S phm, H Ni.
14. Th T Nh, Chuyn k nng xy dng cu hi, Bi ging lu hnh ni
b, Trng i hc S phm H Ni 2, H Ni.
15. Trn Th Tuyt Oanh (2006), Gio dc hc tp 1, Nxb i hc S phm, H
Ni.
16. http://donga.edu.vn/Newsroom/Loiphe/tabid/2716/cat/1852/ArticleDetailId/861
4/ArticleId/8612/Default.aspx.
17. http://mtb.vimaru.edu.vn/content/tipcnnidunghaytipcnnnglc
18.
19.

214

http://www.nlr.gov.vn
www.cendused.edu.vn

215