Filipino 103

Paksa: Ang Panitikan ng Filipinas

Ang Panitikan sa Filipinas ay pangunahing tumutukoy sa umiiral,
umuunlad, at namamayaning uri at anyo ng katutubong panitikan sa bansang
Pilipinas. Subalit nakakasama rin dito ang mga panitikang nilikha at ginawa
ng mga Pilipinong nasa labas ng sariling bansa, sapagkat inakdaan ang mga
ito ng mga Pilipino, o ng may-lahing Pilipino sa malawak na nasasakupan ng
paksa. Dahil dito, tinatawag ding Panitikang Pilipino ang Panitikan ng
Pilipinas. Sa kasalukuyan, tinatawag din itong Panitikang Filipino[3], sapagkat
kinabibilangan ng mga likhang pampanitikang nagmula sa at kinabibilangan
ng ibat ibang wika sa Pilipinas.
Mayaman ang Pilipinas sa sari-saring anyo at hubog ng panitikan na
naglalarawan sa kalinangan ng mga Pilipino. Kabilang sa mga ito
angkuwentong-bayan, maikling
kuwento o maikling
katha, sanaysay, tula, dula,nobela, drama, balagtasan, parabula, bugtong, sala
wikain, kasabihan, pabula,alamat, tanaga, bulong, awiting-bayan, epiko, pelik
ula, at mga iskrip na pangradyo, pantelebisyon at pampelikula[3][4][5]
Mga nilalaman
[itago]

1Kahulugan ng Panitikang Pilipino

2Mga katangian ng Panitikang Pilipino

3Kahalagahan ng Panitikang Pilipino

4Pag-aaral ng Panitikang Pilipino

5Pag-uuring pampanitikan
5.1Mga paraan ng pag-uuri

5.1.1Ayon sa paghahalin

5.1.1.1Pasalindila

5.1.1.2Pasalinsulat

5.1.1.3Pasalintroniko

5.1.2Ayon sa anyo

5.1.2.1Patula

5.1.2.2Patuluyan

5.1.2.3Patanghal

6Sinaunang Panitikang Pilipino

7Paraan ng pagbasa at pagpapaliwanag

o

7.1Paraang historikal

7.2Paraang pormalistiko
8Mga sanggunian

8.1Partikular

8.2Malawakan

Kahulugan ng Panitikang Pilipino[baguhin | baguhin ang batayan]

Pangunahing lathalain: Panitikan
May ibat ibang mga manunulat at mga dalubahasang Pilipino ang nagbigay ng
kahulugan sa panitikan ayon sa kanilang pananaw bilang mamamayan ng
Pilipinas. Kabilang sa mga ito sina Joey Arrogante, Zeus Salazar, at Patrocinio
V. Villafuerte, bukod pa sa iba.[6]
Noong 1983, para kay Arrogante, isang talaan ng buhay ang panitikan kung
saan nagsisiwalat ang isang tao ng mga bagay na kaugnay ng napupuna
niyang kulay ng buhay at buhay sa kanyang daigdig na kinabibilangan.
Ginagawa ito ng isang tao sa pamamagitan ng malikhain pamamaraan.[6]
Noong 1995, inilarawan ni Salazar ang panitikan bilang isang lakas na
nagpapagalaw sa lipunan. Dinagdag pa niyang isa itong kasangkapang
makapangyarihan na maaaring magpalaya sa isang ideyang nagpupumiglas
upang makawala. Para sa kanya, isa rin itong kakaibang karanasang pantaong
natatangi sa sangkatauhan.[6]

Mga katangian ng Panitikang Pilipino[baguhin | baguhin ang batayan]

Isang paglalantad ang panitikan ng mga katotohanang panlipunan at ng mga
kathang-isip na guni-guni. Hinahaplos nito ang mga sensorya ng tao: ang
pantanaw, pandinig, pang-amoy, panlasa, at pandama. Noong 2000, binigyang
katangian ito ni Villafuerte bilang isang buhay ngunit payak na salitang
dumadaloy sa katawan ng tao. May buhay ang panitikan sapagkat may sarili
itong pintig at dugong mainit na dumadaloy sa mga arteryo at bena ng bawat
nilalang at ng isang buong lipunan. Sa kasong ito, sa mga Pilipino at sa
kanilang lipunang ginagalawan.[6]
Kapag binasa ang panitikan, pinagmumulan ito ng madamdaming emosyon sa
isang tao o pangkat ng mga tao, sapagkat sinulat ang mga ito ng kapwa tao. [4]
Sa kasalukuyan, madali at magaang ang pamamaraan ng pagkalat at
pagpapamudmod ng panitikan sa Pilipinas. Dahil ito sa makabagong mga
kaunlaran sa larangan ng teknolohiya. Bukod sa mga nasusulat na salita sa
mga aklat, radyo, at telebisyon, kumakalat din ang panitikan sa pamamagitan
ng mga kagamitang elektronika, katulad ng grabador ng tinig at tunog (tape
recorder), diskong kompakto (compact disk), plaka, mga tape ng VHS, at
mgakompyuter.[3] Dahil sa internet, naging maginhawa at madali ang pagkuha
ng impormasyong pampanitikan. Isa nang instrumento ito para sa mga
mambabasang Pilipinong may pagpapahalaga at pagmamalaki sa kanilang
pinagmulan, kasaysayan, at kalinangan o kultura.[4]
Kahalagahan ng Panitikang Pilipino[baguhin | baguhin ang batayan]
May kaakibat na kahalagan ang panitikan para sa mga Pilipino. Isa itong uri
ng mahalagang panlunas na tumutulong sa mga tao upang makapagplano ng
sari-sariling mga buhay, upang matugunan ang kanilang mga suliranin, at
upang maunawaan ang diwa ng kalikasan ng pagiging makatao. Maaaring
mawala o maubos ang mga kayamanan ng isang tao, at maging ang kanyang
pagiging makabayan, subalit hindi ang panitikan. Isang halimbawa nito ang
pangdadayuhan ng ibang mga Pilipino. Bagaman nilisan nila ang kanilang
bayang sinilangan, ang panitikan ang kanilang tulay sa naiwan nilang bansa. [4]
Sa panlipunan, pambansa, at pandaigdigang kaukulan, isa ang panitikan sa
pinagbabatayan ng pagkakaroon ng tagumpay at kabiguan ng isang bansa at
ng ugnayan ng mga bansa.[4]
Pag-aaral ng Panitikang Pilipino[baguhin | baguhin ang batayan]
Isang malaki at mahalagang bahagi ng edukasyon sa Pilipinas ang pag-aaral at
pagkakaroon ng kurikulum na ukol sa panitikang Pilipino. [4] Bilang isang

kurso sa paaralan, dalubhasaan, o pamantasan, ginagamitan ang pag-aaral ng

Panitikan sa Pilipinas ng makasaysayang pananaw. Sinasaklawan nito ang
kasaysayan ng Panitikang Pilipino sa iba't ibang panahong pinagdaanan ng
bansang Pilipinas. Sakop din nito ang mga mga uri at anyo ng Panitikang
Pilipino, paglinang nito, mga manunulat, mga bayani, at mga mithiin ng
sangkabansaan.[1]
Pag-uuring pampanitikan[baguhin | baguhin ang batayan]
Mga paraan ng pag-uuri[baguhin | baguhin ang batayan]
May dalawang ng pag-uuri ng panitikan: ang ayon sa paghahalin at ang ayon
sa kaanyuan o anyo.[3]
Ayon sa paghahalin[baguhin | baguhin ang batayan]
May tatlong kabahaging uri ang paraan ng pag-uuri ng panitikan ayon sa
paghahalin. Ito ang pasalindila,pasalinsulat, at ang pasalintroniko.[3]
Pasalindila[baguhin | baguhin ang batayan]
Ang pasalindila ay ang paraan ng paglilipat ng panitikan mula
sa dila at bibig ng tao. Noong hindi pa marunong magsulat ang mga ninuno ng
mga makabagong Pilipino, binibigkas lamang nila ang mga tula, awit, nobela,
epiko, at iba pa. Kalimitang nagtitipun-tipon ang sinaunang mga Pilipino
upang pakinggan ang mga salaysayin, paglalahad o pamamayag na ito. Paulitulit nilang pinakikinggan ang mga ito upang matanim sa kanilang isipan. Sa
ganitong palagiang pakikinig at pagbigkas ng panitikan, nagawa nilang
maisalin ang mga ito papunta sa susunod na salinlahi o henerasyon ng mga
Pilipino.[3]
Pasalinsulat[baguhin | baguhin ang batayan]
Ang pasalinsulat, isinatitik, isinulat, inukit, o iginuhit ng mga ninuno ng
pangkasalukuyang panahong mga Pilipino ang kanilang panitikan. Naganap ito
noong matutunan nila ang sinaunang abakada o alpabeto, kabilang na ang
mas naunang baybayin at mga katulad nito.
Pasalintroniko[baguhin | baguhin ang batayan]
Isang bagong kaparaanan ng pag-uuri ang pansalintroniko, o pagsasalin ng
panitikan sa pamamagitan ng mga kagamitang elektroniko na dulot ng
teknolohiyang elektronika. Ilan sa mga halimbawa nito ang paggamit ng mga
diskong kompakto, plaka, rekorder (tulad ng tape recorder at ng VHS), mga
aklat na elektroniko (hindi na binubuklat dahil hindi na yari sa papel, bagkus
ay nasa mga elektronikong anyo na), at ang kompyuter.[3]

Ayon sa anyo[baguhin | baguhin ang batayan]

Ayon sa anyo, ang panitikan ay nahahati sa tatlong uri. Ito ang patula,
patuluyan at patanghal.[3]
Patula[baguhin | baguhin ang batayan]
Nasa anyong patula ang panitikan kung saknungan ito at may taludturan.
Katangian ng mga taludtod ng mga tula ang pagkakaroon ng bilang at sukat
ng mga pantig at ang pagkakatugma-tugma o pagkakasintunug-tunog ng mga
pantig. Subalit mayroon din namang mga panitikang patulang tinatawag na
Malaya sapagkat walang bilang, sukat, tugmaan, at pagkakasintunugan ng
mga pantig ng taludtod. Mayroong apat na uri ang anyong patula: tulang
pasalaysay, tulang paawit o tulang liriko, tulang dula o tulang pantanghalan,
at tulang patnigan. May mga uri rin ang bawat isa sa mga ito:[3]

Naglalarawan ang tulang pasalaysay ng mga tagpo at pangyayaring

mahahalaga sa buhay ng tao. Mayroon itong tatlong mga uri:
ang epiko, ang awit at kurido, at ang balad.

May anim na uri ang tulang paawit o tulang

bayan, soneto, elehiya, dalit, pastoral, at oda.

May limang uri naman ang tulang dula o tulang

ang komedya, trahedya, parsa, saynete, atmelodrama.

May
tatlong
uri
rin
ang karagatan, duplo at balagtasan.[3]

ang tulang

liriko: awiting-

patanghal:

patnigan:

Patuluyan[baguhin | baguhin ang batayan]

Tinatawag na patuluyan ang anyo ng panitikan kung kagaya
lamang ng sa pang-araw-araw na paglalahad ang takbo ng
pananalitang ginamit ng may-akda. Nahahati sa mga talata o
talataan ang mga bungkos ng pangungusap at hindi pasaknong. [3]
Ilan sa mga uri ng anyong patuluyan ang maikling
kuwento, sanaysay, nobela o kathangbuhay, at kuwentong bayan.
Kinabibilangan
ang
mga
kuwentong
bayan
ng alamat, mulamat o mito, pabula, kuwentong
kababalaghan, kuwentong katatawanan, at palaisipan.[3]
Patanghal[baguhin | baguhin ang batayan]

Tinataguriang patanghal ang anyo ng panitikan kung isinasadula

ito sa mga entablado, mga bahay, mga bakuran, mga daan, o sa
mga naaangkop na mga pook. Mayroon itong mga sangkap na
diyalogong nasusulat na maaaring patula o kaya patuluyan ang
anyo. Mayroon din itong mga yugto na bumibilang mula sa isa
magpahanggang tatlo. Binubuo ng tagpo ang bawat yugto. Sa
moro-moro, na isang halimbawa ng panitikang patanghal,
tinatawag na kuwadro ang tagpo. Kinakailangang ipalabas ito sa
isang tanghalaan o dulaan upang matawag na patanghal.[3]
Sinaunang Panitikang Pilipino[baguhin | baguhin ang batayan]
Pangunahing lathalain: Sinaunang Panitikan sa Pilipinas
Katulad ng maraming mga banyagang kabihasnan, mayroon nang
panitikan sa Pilipinas noong unang mga kapanahunan.[3]
[5]
Nagbuhat ang panitikan ng Pilipinas mula sa sari-saring mga
lipon at pangkat ng mga taong dumating sa mga kapuluan nito.
May pagkaka-agwat-agwat na dumating sa sinaunang Pilipinas
ang mga Negrito, mgaIndones, at mga Malay. Ang baybayin, ang
isa sa mga pagpapatibay na mayroon nang sistema ng pagsulat at
pasalita sa sinaunang Pilipinas bago pa man dumating ang mga
pangkat ng mga dayuhan nagmula sa Kanlurang bahagi ng
mundo. Subalit karamihan sa mga naisulat na panitikang katha
ng sinaunang mga tao sa Pilipinas ang sinunog ng mga Kastila.
Nangabulok at natunaw naman ang ibang naisatitik sa ibabaw
lamang ng mga balat ng punong kahoy at mga dahon ng mga
halaman.[5]
Paraan ng pagbasa at pagpapaliwanag[baguhin | baguhin ang
batayan]
Mayroong dalawang pamamaraan ng pagbasa at papaliwanang ng
mga tekstong pampanitikan: ang makasaysayano historikal na
paraan at ang pormalistikong kaparaanan.[7]
Paraang historikal[baguhin | baguhin ang batayan]
Isang tradisyonal o nakaugaliang paraan sa pagbasa at
pagpapaliwanag ng mga tekstong pampanitikan. Isa itong
metodong nagpapakita ng mga bagay, karanasan, at puwersang
pangkasaysayan na nagbigay ng impluwensiya tungo sa paggawa,
pagsulat, paghubog, at pag-unlad ng panitikan sa Pilipinas.[7]

Sa ganitong paraan, nagkaroon ng apat na kahatian ang

kapanahunang pangkasaysayan ng Pilipinas: ang Panahon ng
Pananakop Bago Dumating ang mga Kastila o Pre-Spanish
Colonial Period (1400-1600), ang Panahon ng mga Kastila
o Spanish Period (1600-1898), Panahon ng mga Amerikano
o American Occupation (1898-1946), at ang Pangkasalukuyang
Panahon Pagkaraan ng Kolonyalismo o Contemporary Postcolonial Period.[7]
Kaugnay
ng
panitikang
Pilipino,
sina Jose
Villa
Panganiban at Teofilo del Castillo ang unang gumamit ng ganitong
paraan upang makamit ang interpretasyon ng pangliteraturang
mga teksto.[7]
Paraang pormalistiko[baguhin | baguhin ang batayan]
Ang paraang pormalistiko ay isang pormal at empirikal na
pamamaraan ng pagbasa at pagpapaliwanag maging pagsulat
ng tekstong pampanitikan na Dumating sa Pilipinas ang ganitong
paraan sa pamamagitan ng Amerikanong sistemang pangedukasyon.[7]
Sa ganitong paraan, mas detalyado at empirikal (batay sa
karanasan, obserbasyon, pagsubok o eksperimento, ayon sa
praktikal na karanasan, sa halip na teoriya [8]) ang pamamaraan
ng pagbasa ng pampanitikang teksto na may layuning tuklasin
ang kung ano talaga ang makapampanitikan o literaryo sa teksto.
Nag-iiba-iba ang mga kaparaanan mula sa diin at patutunguhan
o direksiyon ng mga gumagamit nito. Kabilang sa pinagtutuunan
ng pansin dito ang pagkakaroon ng pagkakaisa o unidad ng
katawan ng teksto, o sa madalaing sabi: nakatuon mismo sa
pinakateksto.[7]