PEMBAHAGIA

N SEL

BAB 5

MELIBATKAN:

Pembahagian nukleus
- Mitosis (sel soma)
- Meiosis (sel gamet)
Pembahagian sitoplasma
- Sitokinesis

DEFINISI MITOSIS

Proses pembahagian nukleus sel

Menghasilkan 2 nukleus anak (diploid)
Mempunyai bilangan kromosom yang
sama seperti induknya
Kandungan genetik sel anak yang
dihasilkan sama dengan induknya
Berlaku dalam sel soma (bukan dalam
sel pembiakan)

Penjanaan semula
bahagian tubuh
badan yang hilang

Menambah
bilangan sel
semasa
pertumbuhan

Kepenting
an Mitosis
Pertumbuhan
sel baru &
Membaiki tisu
tisu rosak

Pembiakan
Aseks

Memastikan sel
baru dibentuk
mempunyai
maklumat
genetik dan
sifat yang
sama seperti
sel induk

KROMOSOM

kromatid

sentromer

Kromatid kembar

Terbina daripada rantai

DNA yang terdapat dalam
nukleus
Terdiri daripada gen (unit
perwarisan) dalam turutan
linear
Dalam sel soma, setiap
kromosom mempunyai
pasangan (1 dari ibu & 1
dari bapa) kromosom
homolog
Sepasang diploid (2n)
sel soma
X sepasang haploid (n)

BILANGAN KROMOSOM

Tetap untuk setiap

spesies
Setiap organisma
mempunyai
bilangan kromosom
yang berbeza

Organism
a

Bilangan
kromoso
m

Nilai n

Manusia

46

23

Kucing

38

19

Katak

26

13

Lalat

12

Kubis

18

Bunga
matahari

34

bawang

16

KITAR SEL

Tempoh bermulanya
peringkat sel baharu
dihasilkan sehinggalah
peringkat sel tersebut selesai
membahagi &
menghasilkan dua sel anak
Dibahagikan kepada:
a)
fasa interfasa
b)
fasa mitosis (fasa M)
- pembahagian nukleus
/ mitosis
- pembahagian
sitoplasma / sitokinesis

INTERFASA

Merangkumi 3 fasa iaitu:

- fasa G ,
- fasa S
- fasa G
90% daripada hayat sesuatu sel berada
dalam interfasa
1

FASA G ,
1

kromosom berkeadaan
amat halus, terburai dan
tidak dapat dilihat menerusi
mikroskop cahaya
Kromosom disebut
kromatin
Sintesis protein mudah
berlaku kerana rantai DNA
tidak berpintal
Sitoplasma & bilangan
organel seperti
mitokondrion bertambah

kromatin

FASA S
kromatid

Kromatin
mengganda
(replikasi)
Setiap kromosom
berutas dubel
Setiap utas rantai
DNA sekarang
disebut kromatid

replikasi

sentromer

FASA G2

Sel bersedia untuk

membahagi
Enzim dan protein
yang diperlukan
dalam pembahagian
sel disintesiskan

Dinding
sel
Membran
nukleus
Nukleolus
Sitoplasm
a

MITOSIS

Terdiri daripada 4
peringkat:
- profasa
- metafasa
- anafasa
- telofasa

PROFASA

Bermula apabila kromatid

berpilin & memendek
(kromosom dapat dilihat
guna mikroskop cahaya)
Membran nukleus mula
menghilang
Gelendong mula membentuk,
menghubungkan sentromer
dengan sentriol
Pengecutan gelendong
menggerakkan kromosom ke
arah khatulistiwa

METAFASA

Bermula apabila
kromosom beratur
pada satah khatulistiwa
Kromatid kembar masih
terikat pada sentromer
Berakhir apabila
sentromer berpisah
untuk melepaskan
ikatan kromatid kembar

ANAFASA

Setelah sentromer
memecah, kromatid
kembar mula
bergerak ke kutub
berasingan
Kromatid sekarang
disebut kromosom
Tamat apabila
kromosom sampai ke
kutub masingmasing

TELOFASA

Bermula apabila
kromosom sampai di
kutub masing-masing
Gelendong mula
menghilang, kromosom
membuka lilitan dan
memanjang semula
Telofasa tamat apabila
membran nukleus
mengelilingi kelompok
kromosom terbentuk

SITOKINESIS

Pembahagian sitoplasma
Bermula sebaik sahaja
nukleus terbentuk
Bagi sel haiwan, membran
plasma mencerut di antara
dua nukleus sehingga
terputus dan menghasilkan
2 sel anak
Bagi sel tumbuhan, plat sel
terbentuk di antara dua
nukleus dan membahagikan
sitoplasma. Dinding sel
terbentuk di antara plat sel,
dan 2 sel anak terhasil

PERBANDINGAN MITOSIS DAN SITOKINESIS DALAM

SEL HAIWAN DAN SEL TUMBUHAN
Persamaan
1. Kedua-dua proses terlibat dalam interfasa, profasa,
metafasa, anafasa, telofasa dan sitokinesis.
2. Nukleus dan sitoplasma membahagi satu kali sahaja.
3. Sel anak yang terbentuk adalah seiras dengan sel
induk.

SEL HAIWAN

Gentian gelendong
terbentuk daripada
sentriol
Sitokinesis berlaku
dengan pengecutan
membran plasma

SEL TUMBUHAN

Gentian gelendong
tidak terbentuk
daripada sentriol
Sitokinesis berlaku
dengan pembentukan
plat sel

MITOSIS TERKAWAL

Kadar dan masa pembahagian ditentukan oleh

maklumat genetik dalam kromosom
Sel berbeza, kadar & masa pembahagian
berbeza (cth: sel kulit mengalami mitosis sec.
tetap & mempunyai kitar sel selama 49 hari
penting utk hasil sel baru & ganti permukaan
kulit yg haus)
Sel dalam organ berhenti membahagi bila
sudah matang (kecuali bila cedera)
Terkawal bagi memenuhi keperluan organisma

CONTOH MITOSIS TERKAWAL

Pucuk pokok dipotong mitosis

berlaku, tumbuh pucuk baru
Cicak yang putus ekor mitosis berlaku
pada bahagian ekor yang tinggal,
hasilkan ekor baru
Penderma darah mitosis berlaku
cepat utk hasilkan sel darah merah
yang baharu
Luka pada kulit mitosis berlaku,
hasilkan sel baharu & sembuhkan luka

Pucuk pokok dipotong

mitosis berlaku,
tumbuh pucuk baru

Contoh
Contoh
Mitosis
Mitosis
Terkawal
Terkawal
Penderma
darah mitosis
berlaku cepat
utk hasilkan sel
darah merah
yang baharu

Cicak yang putus

ekor mitosis
berlaku pada
bahagian ekor
yang tinggal,
hasilkan ekor
baru

Luka pada kulit

mitosis
berlaku,
hasilkan sel
baharu &
sembuhkan
luka

MITOSIS TIDAK TERKAWAL

Sebabkan kanser
Diakibatkan oleh gangguan mekanisme yang kawal kitar
sel (mutasi, terdedah dengan karsinogen, bahan
radioaktif dll)
Sel kanser membahagi dengan bebas dan tidak terkawal
tanpa menghiraukan sistem kawalan kitar sel
Sel kanser akan bersaing dengan sel disekitarnya untuk
dapatkan tenaga & nutrien bagi pertumbuhan
Sel kanser yg x dimusnahkan akan membahagi secara x
terkawal & bentuk tumor (ketumbuhan tisu x normal)
Tumor akan serang & musnahkan sel-sel bersebelahan
yang normal

PENGKLONAN DALAM HAIWAN

PENGKLONAN DALAM TUMBUHAN

(TEKNIK KULTUR TISU)

APLIKASI PENGETAHUAN MENGENAI MITOSIS

DALAM PENGKLONAN

KEBAIKAN

Semua ciri tumbuhan /

haiwan yang baik dapat
dikekalkan dari satu generasi
ke generasi yang lain
Kadar pertumbuhan klon
lebih cepat untuk mencapai
kematangan
Meningkatkan kadar & mutu
pengeluaran hasil tanaman
Pengklonan boleh dijalankan
pada bila-bila masa
Keseragaman baka tumbuhan
tanaman terjamin

KEBURUKAN

Pengklonan dijalankan dalam

keadaan terkawal. Apabila
persekitaran berubah, semua
klon akan termusnah kerana
mempunyai ciri yang sama
dengan induk sepenuhnya
Serangan parasit yang
mengadaptasi pada satu klon
akan menyerang klon yang lain
kerana kerintangannya
terhadap sebarang penyakit
adalah sama
Pengklonan menghindarkan
proses pilihan semulajadi

KEBAIKAN & KEBURUKAN

PENGKLONAN

CUBA TEKA SIAPA MEREKA?

MEIOSIS

Proses pembahagian sel yang berlaku pada

organ pembiakan
Hasilkan empat sel anak (gamet)
Sel anak terbentuk mempunyai separuh
(haploid/n)daripada bilangan kromosom yang
terdapat pada sel induk (diploid/2n)
Kandungan genetik sel anak yang dihasilkan
adalah berbeza dengan sel induk
Terbahagi kepada meiosis I dan meiosis II
Berlaku pindah silang
Penting kepada organisma dalam penghasilan
gamet

DI MANA MEIOSIS BERLAKU?

Dalam
manusia:
Testis jantan hasilkan
sperma
Ovari betina hasilkan ovum

Dalam tumbuhan:
Anter bunga
membentuk
gamet jantan
dalam debunga
Ovari bunga
membentuk sel
telur dalam ovul

Membolehkan ciriciri daripada induk

di wariskan kepada
anaknya

Mengekalkan
bilangan
kromosom diploid
setiap generasi

Kepenting
an Meiosis
Menjamin
pembentukan
gamet-gamet
haploid dalam
pembiakan
seks

Menyebabkan
variasi genetik
antara anakanak

PERINGKAT PROSES
MEIOSIS
Meiosis I
Meiosis II
(pembahagian
(pembahagian
nukleus I)
nukleus
II) II
PROFASA
PROFASA I
METAFASA
METAFASA
II
I
ANAFASA II
ANAFASA I
TELOFASA
TELOFASA I
II
INTERFASA BERLAKU SEBELUM MEIOSIS I
SITOKINESIS BERLAKU SELEPAS MEIOSIS I
DAN MEIOSIS II

PROFASA I

Sentriol mula bergerak ke kutub bertentangan

Kromosom menjadi tebal dan memendek
Setiap kromosom dapat dilihat dan terdiri daripada
2 kromatid yang diikat pada sentromer
Kromosom-kromosom homolog berpasangan &
membentuk bivalen / tetrad dalam proses sinapsis
Pertukaran segmen tertentu rantai DNA antara
dua kromatid yang bukan kembar berlaku pada
sesuatu bivalen pindah silang
Tapak pindah silang berlaku kiasma
Nukleolus & membran nukleus mula menghilang
Profasa I berakhir apabila bivalen beratur pada
satah khatulistiwa

METAFASA 1

Bivalen bersusun
pada satah
khatulistiwa
Sentromer tidak
terpisah seperti
dalam mitosis

ANAFASA I

Kromatid tidak
terpisah daripada
kembarnya tetapi
kromosom dubel
berpisah daripada
pasangan
homolognya menuju
ke kutub
bertentangan

TELOFASA I

Setiap set kromosom

berkumpul di kutub
bertentangan
Satu kutub satu set
kromosom
Gentian gelendong
menghilang
Nukleolus muncul
semula
Sitokinesis berlaku

PROFASA II

Dua sel anak

bersedia membahagi
Gentian gelendong
mula terbentuk
dalam kedua-dua sel
Setiap kromosom
kelihatan terdiri
daripada sepasang
kromosom yang
bercantum pada
sentromer

METAFASA II

Bermula apabila
kromosom berada pada
satah khatulistiwa
Kromosom terdiri
daripada kromatid
kembar
Setiap kromatid terikat
kepada gentian
gelendong pada
sentromer
Tamat apabila
sentromer terpisah

ANAFASA II

Sentromer kromatid
kembar membahagi
Setiap kromatid
kembar berpisah &
bergerak ke kutub
sel bertentangan
dengan didahului
oleh sentromer
Kromatid kembar
pada peringkat ini kromosom

TELOFASA II

Kromosom sampai di kutub

masing-masing
Membran nukleus &
nukleolus terbentuk semula
di setiap kumpulan
kromosom
Gelendong mula
menghilang, kromosom
membuka lilitan dan
memanjang semula
Telofasa tamat apabila
membran nukleus
mengelilingi kelompok
kromosom terbentuk
Sitokineis berlaku untuk

TUGASAN KUMPULAN 1, 3, 5

PERBANDINGAN
ANTARA
MEIOSIS I & MEIOSIS II
(DALAM BENTUK CARTA)

MEIOSIS

MITOSIS

PERBEZAAN ANTARA MEIOSIS &

MITOSIS

TUGASAN KUMPULAN 2, 4, 6

PERBANDINGAN
ANTARA
MITOSIS & MEIOSIS
(DALAM BENTUK CARTA)

MEIOSIS

MITOSIS

PERBEZAAN ANTARA MEIOSIS I & MEIOSIS II

MENSYUKURI PERGERAKAN KROMOSOM DALAM

MITOSIS & MEIOSIS

Semasa pembahagian sel, kromosom bergerak ke satah

khatulistiwa dan kemudian ke kutub secara teratur.
Dalam mitosis, pergerakan kromosom yang teratur ini
memastikan bilangan kromosom di dalam sel anak
adalah sama seperti sel induk (2n).
Dalam meiosis, pergerakan kromosom yang teratur ini
juga memastikan bilangan kromosom dalam sel gamet
adalah separuh (n) daripada sel induk .
Pergerakan kromosom ini dikawal oleh gentian
gelendong.
Kesilapan dalam sambungan gelendong boleh
menyebabkan pembentukan sel yang mempunyai
bilangan kromosom yang abnormal.

KARIOTIP
PEREMPUAN DAN
LELAKI NORMAL

KALAU TAK NORMAL?

APA JADI?

SINDROM DOWN (MONGOLISM)

Disebabkan terdapat satu kromosom

lebih pada pasangan ke-21 dalam zigot
Orang yang menghidap sindrom Down
biasanya berkepala besar, tubuh yang
pendek, mempunyai lidah terjelir, raut
wajah yang rata dan pertumbuhan
yang lambat

SINDROM TURNER

Berlaku apabila zigot yang terbentuk

mempunyai 45 kromosom sahaja
Biasanya dialami oleh perempuan yang
kehilangan satu kromosom X
Sebabkan mereka mandul kerana tiada
ovari dalam sistem pembiakan mereka

SINDROM KLINEFELTER

Kecacatan yang berlaku pada lelaki

Mempunyai 1 kromosom X yang lebih
Pesakit biasanya mandul dan
mempunyai sifat-sifat kewanitaan
seperti mempunyai buah dada

APA YANG SEBABKAN KESILAPAN DALAM SAMBUNGAN

GENTIAN GELENDONG?

Sesetengah bahan kimia seperti colchicine boleh

lambatkan pembentukan gentian gelendong
Semasa pembahagian sel berlaku secara normal,
sentromer pecah, kromatid kembar akan bergerak ke
kutub berasingan.
Apabila pembentukan gentian gelendong dilambatkan,
kromatid kembar itu tidak dapat bergerak ke kutub
Apabila membran nukleus terbentuk, semua kromosom
akan terkumpul dalam nukleus.
Ini sebabkan bilangan kromosom digandakan dan
membentuk sel-sel yang abnormal

CARA MENHINDAR?

Elakkan bahan kimia yang boleh

sebabkan kesilapan dan lambatkan
proses pembentukan gentian
gelendong

PENCEGAHAN MUTASI

Mutasi - perubahan yang berlaku secara tiba-tiba

dan rawak pada maklumat genetik
Boleh sebabkan kanser
Disebabkan oleh agen mutasi seperti sinar-X,
sinaran radioaktif (sinar gamma, beta @ alfa dari
bahan radioaktif spt uranium, plutonium) dan sinar
UV
Karsinogen bahan penyebab kanser
Contoh bahan karsinogenik natrium nitrit (bahan
pengawet), afflatoxin (dijumpai dalam bijirin /
kacang yang ditumbuhi fungi)

JADI?

Kita kena berwaspada semasa

mengendalikan bahan karsinogenik dan
sinaran radioaktif sebab boleh ancam
kromosom, sebabkan mutasi dan
kanser

TAMAT SUDAH
BAB 5.

When you change your

thinking,
You change your beliefs,
When you change your beliefs,
You change your expectations,
When you change your
expectations,
You change your attitude,
When you change your
attitude,
You change your behaviour,
When you change your
behaviour,