Professional Documents
Culture Documents
Ngimna Tawsawn Nuntakna Zomi Laibu Hoih
Ngimna Tawsawn Nuntakna Zomi Laibu Hoih
TAWSAWN
Nuntakna
blank
Thu Patna
03 August 2006
Laibu Min
Laigelh
Lailet
Computer
Layout & Design
Ciculation
Bubawl Kum
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
Ngimna' Tawsawn Nuntakna
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
(The Purpose-Driven Life)
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
Rick Warren
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
PLMangno (Power Translation Service)
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
raymang@gmail.com
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
Power
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
NSPiang
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
tcc@mail4u.com.mm
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
Restricted within the Church
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
2006
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[J[[
[[J[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[
[[J[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[
[[J[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[
5
ZON-OLNA
NGIMNA # 2:
Ni 15
Ni 16
Ni 17
Ni 18
Ni 19
Ni 20
Ni 21
NGIMNA # 3:
Ni 22
Ni 23
Ni 24
Ni 25
Ni 26
Ni 27
Ni 28
NGIMNA # 4:
Ni 29
Ni 30
Ni 31
Ni 32
Ni 33
Ni 34
Ni 35
NGIMNA # 5:
Ni 36
Ni 37
Ni 38
Ni 39
Ni 40
NGIMNA
NEI
KHUALZINNA
Hih laibu pen laibu cih ciang bek hilo hi: mihing nuntakna sunga
dotna thupipen ahi Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? cih thu a
dawnkikna hong mukhiasak thei ding ni 40 kha khualzinna sunga hong
mapi ding lamlak hi. Hih khualzinna na man ciangin na nuntakna aadinga
Pasian hong geelsak ama ngimna na theikhia ding a, na nuntakna a pian
nadingin bang teng bangci kigawmkhop cih thu tangzai takin na theitel ding
hi. Hih bang thumuhna na neih manin na lunggimna hong kiam ding a, na
thu khensatnate hong oltuam ding banah, a thupipenin ci lehang, tawntung
hun aadingin hong kigingkholsak ding hi.
T U ZAWH N I 40
Tu hunin mihing nuntakna pen a huamin ni 25,550 sau hi. Hih pen
a ngeina bang na hih nakleh na nuntak tanzah ding hi. Tua hun le nite
khempeuh na zatdan ding tawh kisai Pasian hong deihsak thu na theihkhiat
nadingin tu-a ni 40 hun khat na khenkhiat ding pen hunzat siamna khatin
ngaihsun lo na hi hiam?
Pasian in ni 40 cih pen kha thu tawh kipawl ah a thupi mahmah
khatin ngaihsun ahihlam Lai Siangtho in tel takin hong lak hi. Pasian in
Ama ngimnate a cingsak dingin mi khatpeuh a pattahnop ciangin ni 40 sung
hun la hi:
Ngimna Nei Khualzinna
NANG
AADINGIN
11
12
Ka T
huciamna
Thuciamna
13
14
HIH LEITUNG AH
M?
BANG A A DINGIN OM K A HI HIA
HIAM?
Van le na a lunggulh nuntakna pen a si hi a,
singbul tawh kibang hi;
Pasian suih nuntakna pen
singkung zaampha tawh kibang hi.
Paunak 11:28 (Msg)
15
16
A VEKIN PASIAN
TAWH
K IP
AN
IPAN
17
Lai Siangtho in hih bangin ci hi: A piansaksate nuntakna a hei pen Pasian
hi; mi khempeuhte nuntakna pen ama vangliatna sungah om hi.1
Laibu, yoht-shin (movie), leh thukikupna minthang tampite hong
gendan bang hi zenzen lo-in nuntakna ii a khiatna pen na sungah na zon
hangin na mukhia kei ding hi. Tua bangin a hanciam khin zong na hikha thei
ding hi. Nang le nang a kipiangsak hilo
na hih manin nang hong kipiansakna a
Ei le ei kimitsuanna in
hang pen nang le nang na kigen theih
nuntak a ngimna hong
nading thu om lo hi. Na muh ngei nailoh
pholak ngeilo ding hi.
a kibawlthak van khat hong pia le-ing
tua van ii a ngimna na thei kei ding a,
tua van pen in zong nang kiangah hong
gen thei tuanlo ding hi. A piangsakpa ahihkeileh a neipa khutlet laibu bek
in tua van ii a ngimna hong pholak thei ding hi.
Mualtung gamlak ah ka gammang ngei hi. Ka giahphual tunkik theih
nading lampi ka dot ciangin Tua mun, hih lai pan tung theikei niteh. Mualpang
khat lampan na kipat kul inteh hong kici hi. Tua dan mahin nang zong nang
le nang kimitsuanna tawh na kipat leh na nuntak a ngimna mun na tung
theikei ding hi. Nang hong Piangsakpa ahi Pasian kiangpan na patloh
phamawh hi. Nang na pian ding Pasian in hong deih ahih mana nang a
piang na hi bek hi. Nang pen Pasian piansak, Pasian aadinga piang na hi a,
tua thu na theihtel mateng nuntakna in a khiatna nei ngeilo ding hi. I piancilna,
i hihna dinmun (identity), i neih ngimna le a khiatna, i tumdangna (uniqueness), i mailam hun cihte pen Pasian sung bekah i mukhia hi. Tua lo lampi
dang khempeuh pen a mong bing hi.
Mi tampite in a khuasuah theih nadingun Pasian zatsawm uh a, ahi
zongin tua pen thumaan ngeina paizia tawh kikeelki ahih manin a tangtung
lo ding hi pah hi. Nang pen Pasian aadinga hong kibawl hi a, nang aadingin
Pasian a kibawl hilo hi. Nuntakna cih pen ama ngimnate aadingin Pasian na
kizatsakna hi a, nang aituam ngimna aadingin amah na zatna hilo hi. Lai
Siangtho in, Hih thute ah angsung thu tawh awkcipna pen bingtuahna hi
a, Pasian kinbawlna in a tanzau, a tangzai, a suakta nuntakna sungah eite
hong tunpih hi2 ci hi.
Nuntak a ngimna muhkhiat theih nading lampi tuamtuam a kigelhna
laibu tampi ka sim khin a, tuate khempeuh hanciam-tawmna (self-help)
laibu a kici thei ding namte ahihi. Banghanghiam cihleh tua laibute sunga
kigelh thute pen angsung bulphuh thumuhna vive hi. Hanciam-tawmna laibute
lakah Khristiante gelh zong kihel a, tuate sungah nuntak a ngimna muhkhiat
theih nading kalsuanzia ci-in a kigen ngeisa thu teng mah kigelh thei hamtang
18
hi. Tuate pen hih bang hi: Na Sunmangte Lungngai In. Na Manneihna
Khentel In. Tupna Kung Pawlkhat Seh In. Na Siamna Bang Teng Hiam Cih
Zongkhia In. A Saang Ngim In. Seemkhia In. Kician In. Na Tupna Tung Zo
Ding Ci-in Um In. Midangte tawh Kithuah In. Lungkia Ngeikei In.
Maan hi. Hih banga sepzia ding ngaihsut piaknate in lawhcinna
lianpi hong tun thei zeel mah hi. Tupna kung khat sehin tua mun ah na
lungsim nga lecin na lawhcing thei tham ding hi. Ahi zongin lawhcing, cih
leh na nuntak a ngimna cingsak, cih pen a thu kibang peuhmah lo hi! Nang
aituam lungtup khempeuh tangtun lua kisa-in leitung mite tehna danin nakpiin lawhcing phial mah ta lecin nang hong piansakna-a Pasian ngimnate a
mansuah lai zong na hikha thei ding hi. Hanciam-tawmna sanga hoihzaw
thu khat na kisam lai hi. Lai Siangtho in, Hanciam-tawmna pen phattuamna
om vetlo hi. Kipiakkhiat-tawmna mah nang le nang, na hihna taktak na
kimuhkhiat nading lampi hi a, tua pen keima zia zong hi3 ci hi.
Hih laibu pen hanciam-tawmna laibu hilo hi. Nasep hoih muh nading,
na sunmang teng a tangtun nading, na nuntakna sehkholh nading, cihte
zong hilo a, nasep ding geelsa tampi kawmkal lak mah ah vaihawm ding
thu honkhat guanbehna zong hi tuanlo hi. A taktakin ci lehang hih laibu in
-- a thupipen mah mitsuanna tungtawnin -- nuntakna sungah bangci bangin
tawm sepzaw thei ding cih hong hilh ding hi. Pasian hong piansak lai-a
nang pianzia dinga hong geelsaksa a om bangin na suahtoh theih nading
thu kigelhna laibu ahihi.
Tua ahihleh nang hong kipiansakna ii a ngimna bangci zonkhiat
ding na hi hiam? Teeltheih ding thu nih bek na nei hi. Khatna ah deihgeelna
(speculation) hi a, tua pen a kitamteelpen zong hi pah hi. Mi tampite in a
lungdeih teng uh upmawhsan satin geelgeel pong uhhi. Tua bang mite in
Kei muhna ah nuntakna i cih pen... a cih uh ciangin Hih pen ka upmawh
theihtawppen thu hi a ci uh ahihi.
Nuntakna ii a khiatna tawh
kisai-in thuthuk ngaihsun mipil
Nang pen Pasian piansak,
minthangpente zong kum tampi, a
Pasian aadinga piang na
tulin simin, na kikumkum khin uh a,
hi a, tua thu na theihtel
upmawhsan satna zong na nei khin
mateng nuntakna in a
uhhi. Thuthuk ngaihsutna (philosokhiatna nei ngeilo ding hi.
phy) pen a thupi mahmah khat hi a,
a kimanna zong om hi. Ahi zongin
nuntak a ngimna tawh kisai khensat nading leuleu ah thuthuk ngaihsutna
lama a pilpente nangawn in zong upmawh thu bek mah gen thei uhhi.
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?
19
Khatvei lai-in Northeastern Illinois University pana philosophy professor khat ahi Dr. Hugh Moorhead in leitunga a minthang penpen thuthuk
ngaihsun mipilte, nate thu a theitel mipilte (scientists), leh laigelh mipilte-a
kipan mipil misiam 250te kiangah Nuntakna ii a khiatna bang ahi hiam?
ci-in lai khakin dong hi. Tua ciangin a kidawnkikna teng gawmkhawmin laibu
khat suahkhia hi. Pawlkhat in a upmawh theihtawp uh genkhia uh a,
pawlkhat in amau nuntakna aadingin ngimna khat sehtawm uh ahihna thu
siang takin pulak uhhi. Pawlkhat in tua sangin sianggen zawlai uh a, cih
nading thei vet kei ung, ci uhhi. Bek thamlo, tua mipilte lakpan tampi mah in
Professor Moorhead kiangah, nuntak a ngimna na muhkhiatkhak zenzen
leh ko zong hong theisak in, ci uhhi.4
I hamphatna khat ah, nuntakna ii a khiatna leh a ngimna tawh
kisai-in deihgeelna khit teh i teel ding a dang khat na om lai bilbel a, tua pen
pholakna (revelation) hi. Nuntakna tawh kisai-in Pasian hong pholak thute
a Kammal sungah i mu thei hi. Van kibawlthak khat, a ngimna i theihnop
leh tua van a bawlpa kiangah va dong pah lehang tua mah baihlampen ding
hi. Na nuntak a ngimna na zonkhiatna ah zong tua dan mah hi pah hi:
Pasian dong in.
Pasian in eite a zawttawm dingin khuamial sungah hong pum nusiat
lo hi. I nuntakna aadingin a geelsa ama ngimna thu ngate Lai Siangtho
tungtawnin kitel takin hong pholak zo hi. Lai Siangtho pen Bang hangin
eite nungta, nuntakna bangci danin kimang, bang teng peel ding, mailam
hun aading bang teng lam-en ding cih thute hong gen, eite hong Neipa
Khutlet Laibu hi. Tua laibu in hanciam-tawmna laibute leh thuthuk ngaihsutna
laibute theihzawhloh thute hong hilh hi. Lai Siangtho in, Pasian pilna
pen...ama ngimnate sunglam ah thuk takin lut hi...Tua pen
NI KHATNA: thuthak penpen hi lo a, tangtawng thului penpen hizaw
leh kilawm hi -- eite sungah ama hoihpenna hong guansuk
A VEKIN
ding Pasian khensatsa thu ahihi5 ci hi.
PASIAN
Pasian pen na nuntakna patsatna mun (starting
point) cih ciang bek hilo a, na nuntakna nak (source) hi.
TAWH
Nuntak a ngimna na muhkhiat nadingin Pasian Kammal
na zuatloh phamawh hi. Leitung pilna zuat ding hilo hi. Na
KIPAN
nuntakna pen tawntung tawh kipawl thumaan thutakte
tungah na lamtoh ding hi a, hunzui-a minthang lungsim thuthuk pilna
(psychology) cihte, lawhcin nading photlawhna cihte leh a lunglut-huai tangthu
cihte tungah kilam ding hilo hi. Lai Siangtho in, Ei kua i hi hiam, cih thu leh
bang aadingin nungta i hi hiam, cih thu i muhkhiatna pen Khrih sungah hi.
20
Khrih thu i zak ma pek thamin, leh i lam-etnate i laptoh ma pek thamin
amah in hong mu khin a, minthang nuntakna i neih nadingin na geel khin hi.
Tua pen na khempeuh leh mi khempeuhte sunga hong sepkhiat, ama ngimna
bup ii khen khat ahihi6 ci hi. Hih khawkneu in na ngimna tawh kisai
thumuhna nam thum hong pia hi.
1. Jesuh Khrih tawh kizopna tungtawnin na hihna dinmun (identity)
leh na ngimna na mukhia hi. Tua bang kizopna nam a neilo na hihleh
neihtheihdan ding thu kong nunggen ding hi.
2. Pasian in ama thu na ngaihsut ma pekin nang hong phawk zo a,
na nuntakna aading a geelsa ama ngimna pen na nu hong paaicil lai hun
sangin masazaw hi. Nang na pian ma-in nang thusunna omlo-in amahn na
geel khin hi. Na khan sungin nuntak zonna nasep, zi/pasal, uukna cihte leh
thudang tampite na teel theikha phial zongin
na ngimna ahihleh nang teeltheih hilo hi.
3. Na nuntak a ngimna pen a
tangzaizaw tham, tawntung hun aading
Pasian geelsa, van le lei a huam ngimna
sungah kikoih hi. Hih laibu hong gen ding
pen tua thu mah hi pah hi.
Russia minam laigelh minthang Andrei Bitov pen Pasian a umlo
Communist kumpi ki-ukna nuai-ah khangkhia hi. Ahih hangin ni khat, Pasian
in ama lungsim na phawng hi. Amahn a genkikna ah: Khankum sawmnihsagih ka phak kumin Leningrad khuapi (tu hun St. Petersburg) ah leinuai
meileng ka tuan laitak ka lungsim sungah lauthawngna khat hong om a, tua
pen lian lua kisa nuntakna zong a khiatna nei ding cih thadah, mailam hun a
omlai teng khempeuh a malak khol danin, tu mahmahin a bei pah ding
tawh hong kibang hi. Tua leh, thakhat thu-in ka lungsim sungah Pasian
tawh lo-in nuntakna in khiatna nei lo hi cih laigual khat ama thu-in hong
suaktawm hi. Lamdang sa kawm mahin tua laigual ka lo kikkik a, kahlei taal
tunga tuang bangin tua laigual tungah ka tuang hi. Tua ciangin leinuai meileng
pan ka tuakkhia a, Pasian khuavak sungah ka kalsuan hi7 ci hi.
Nuntakna sunga na ngimna tawh kisai-in khuamial sunga lampai
tawh kibang na kisak hun om kha thei ding hi. Tu-in khuavak sungah a
kalsuan ding hita na hih manin kong lungdampih hi.
21
KA NGIMNA
NI KHATNI
TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Hih thu pen kei aituam vai hilo hi.
Phawk ding Khawkneu: ...na khempeuhte amah tawh kipanin
Kolose 1:16b (Msg)
ama sungah a ngimna uh mukhia uhhi
Ngaihsut Ding Thudotna: Ka kiim ka paam-a kigen ngeingai
thute kawmkal ah, ka nuntakna pen kei aading hilo-in Pasian aading
ahih takpina thu kei le kei bangci kiphawn theih ding ka hi hiam?
22
A PIANGKHA VAT NA H IK
EI H I
IKEI
Kei pen nang hong Piangsakpa ka hihi.
Na suah ma nangawnin kei donna sungah na om hi.
Isaiah 44:2a (CEV)
Pasian, thai kineih ngeilo hi.
Albert Einstein
23
Nangmah in ka sung ka pua nong thei hi, ka pumpi sunga guh le tang
khempeuh na thei hi; Dawl khatkhit khat kei hong kikoici bawl, bangmah
lo sungpan bang hiamkhat dingin kei hong kikoici seek, cihte nangmah in
na thei sinsen hi2 ci hi.
Tua bangin Pasian in a hang khat tawh hong bawl ahih manin bang
hunin suak ding, bang tanvei nungta ding cihte zong na khensat khin hi. Na
nuntakna hun le nite a geelkholhsa hi a, na suahni leh na sihni zong teelsain nei hi. Lai Siangtho in, Nangmah in ka suah ma-in nong mu khin a,
husan ka kipat ma-in ka khan sunga hun le ni dingte khatta-in na geel khin
hi. Na Laibu sungah hun le nite khatta-in kiciamteh khinzo hi3 ci hi.
Pasian in nang koi-ah suak ding, cih leh ama ngimna aadingin koiah teeng ding, cih zong na geel khin hi. Tu-a na minam leh na teenna gam
cihte zong a kituakkha pak cih bang hilo hi. Pasian in a kituakkha pak dinga
a nusiat cih bang, khat zong om lo hi. Ama ngimna aadingin na khempeuh
na geel hi. Lai Siangtho in, Amah in mihing khat panin minam khempeuh
bawl a,...amaute aadingin hun le nite leh amaute teen nading mun le mualte
sehsak sinsen hi.4 ci hi. Na nuntakna sungah geelna om lopi-a piang cih
bang om lo a, a vekin ngimna khat aadinga piang ahihi.
A lamdangpen thu khat ah, Pasian in nang bangci suah ding cih
zong na khensat hi. Na suahna thu-omzia bangbang ahi zongin, na nu le pa
kuakua ahi zongin, Pasian in nang hong piansakna ah geelna khat nei hi.
Na nu na pa pen mihoih ahi-a misia ahi zongin tua pen phamawh lo hi.
Pasian in ama lungsim sunga om nang hong piansak theih nading khaici a
maan liinlian pen mah tua mi nihte in nei uh ahihlam thei gige hi. Nang hong
bawl nadinga Pasian deih DNA (mihing khaici) pen na nu na pa in nei hi.
A kiteenglo (zawlta nei) tunnu zuapa a om hangin thu-a kisimlo tanu
tapa cih bang om lo hi. Tanu tapa tampi tak pen a tunnu a zuapa geellohpia piang ahih uh hangin amau pen Pasian geellohpi-a piang hilo uhhi. Pasian
ngimna in mihingte khialhna, leh mawhna nangawn, huamkim lai hi.
Pasian in na khatpeuh geellohpia sepkhak pak cih bang nei ngeilo a,
Na nu hong paai ma pek
khialhna zong bawl ngeilo hi. A piansak
thamthamin Pasian in a
nate khatciat aadingin a hang khatta nei lungsim sungah nang hong
hi. Singkung khatciat leh ganhing khatciat
paai zo hi.
zong Pasian geelsa hi a, mihing khatciat
a lungsim sunga ngimna khat tawh a geel
ahihi. Nang hong piansakna a hang bulpi pen ama itna hi. Lai Siangtho in,
Pasian in leitung khuambulte a phuh mapekin a lungsim sungah eite hong
nei zo a, ama itpente ahi dingin eite hong seh zo hi5 ci hi.
24
Pasian in leitung a bawl ma-in nang thu, ngaihsun khinzo hi. Leitung
a piansakna zong tua hang mah hi pah hi. Eite teen nading tanghialin hih
leitung leh a kiim a paam teng na geel hi. Eite pen ama itpente i hi a, a
piansak teng khempeuh lakah a manphapente i hihi. Lai Siangtho in, Pasian
in a piansak teng khempeuh lakah a thupipente i suahtheih nadingin
thumaan thutak tungtawnin eite nuntakna hong pia dingin khensat hi6 ci hi.
Hih mun ah nang, Pasian hong itna leh manpha hong sakna kilang hi.
Pasian pen a polhteh, a teknek Pasian hilo hi; amahn na khempeuh
kician takin geel hi. Mipil misiamte ahi physicist, biologist, leh scientist
tuamtuamte in lei le vanpi thu kantelin hong theikhia seemseem le-uh lei le
vanpi pen eite khuasak theih nadingin kilem kituak mahmah ahihna leh
mihing nuntak theih nading thute tawh tehkak sinsenin a kibawl ahihlam i
theitel seemseem hi.
New Zealand gam, University of Otago pana mihing khaici (human
molecular genetics) lamah senior research fellow a seem Dr. Michael Denton
in hih bangin thukhupna na nei hi: Biology thusinna sunga siksan theih
thute khempeuh in thusunna thupipen khat kawk uhhi. Tua in...lei le vanpi
a kilamzia en lehang nuntakna leh mihingte mah tupna kungpi leh ngimna
bulpi-in a nei dingin a tuam vilvelin kibawl hi a, hih thu laigil buppi sungah a
maan taktak thu a kici khempeuh ii a khiatnate kimu thei hi.7 Hih mipilpa
gen ma kum tampi, a tulin sim theih hun, lai-in tua thu mah Lai Siangtho in
hih bangin na gen hi: Pasian in leitung bawl hi...Amah in a hawmpi dingin
piangsak lo-in mihingte teentheih dingin bawl hi.8
Hihte khempeuh bang hangin Pasian in bawl hiam? Bang hangin
eite aadingin lei le vanpi khat bawl dingin kin ngaihsut sese hiam? A hang
pen amah, itna Pasian ahih man hi. Hih bang itna nam pen theihtel nading
haksa a, ahi zongin muanhuai hi. Pasian itna a
tuam vilvelin a ngah ding khatin nang hong
kipiangsak hi. Pasian in nang hong ittheih
nadingin nang hong bawl hi. Hih pen na nuntakna
lamtoh nading ah taw-phah ding thumaan thutak
khat hi.
Pasian pen itna hi9 ci-in Lai Siangtho in hong gen hi. Pasian in
itna nei hi, ci lo hi. Amah pen itna hi! Itna pen Pasian pianzia a laigil hi.
Thumgawm Pasian Khat sunga kilawmtatna ah itna cingtaak om ahih manin
Pasian in nang hong piansak kul lo hi. Amah lungleng lo hi. Ahih hangin
ama itna hong lahkhiat theih nadingin nang hong bawl nuam hi. Pasian in,
Na suah huna kipanin nang kong tawi hi; na suahni-a kipan nang kong don
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?
25
hi. Na teek ciang nangawnin tua bang mah ka hisuak ding hi. Na sam a kaan
ciang nangawnin nang kong don ding hi. Nang kong bawl a, nang kong don
ding hi10 hong ci hi.
Pasian omlo hileh eite khempeuh pen huihkhua van awngthawlpi
sunga meitha, tuitha, huihthate kisukkhakna pana a piangkha pakte (accidents) i hi ding hi. Nuntakna in ngimna, khiatna, tumdangna neilo ding ahih
manin hih laibu zong na sim kul nawnlo thei ding hi. A
khial a maan cih zong om lo ding a, leitung hun tomno
NI NIHNA:
na neihna sungah lam-etna cih zong om lo ding hi.
A
Ahi zongin ngimna khat aadinga nang hong
PIANGKHA
bawl Pasian a kici khat om ahih manin na nuntakna in
VAT
khiatna thukpi nei hi. Tua Pasian mah i nuntakna ii
kawkmunpi-in i neih ciang bekin tua a khiatna leh a NA HIKEI HI
ngimna i mukhia pan ding hi. Lai Siangtho The
Messange letkhiatbu Rom.12:3 sungah, Ei le ei kitheihtel nading lampi
kician khat bek om a, tua pen Pasian ahihna bangbang tungtawnin leh eite
aadinga hong sepsak thu tungtawn bekin theihtelna hi ci-in kigelh hi.
Hih thu, Russell Kelfer in kamlawh la (poem) khat tawh hih bangin
na pulak hi:
26
NI NIHNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: A piangkha vat ka hikei hi.
Phawk ding Khawkneu: Kei pen nang hong Piangsakpa ka hihi.
Na suah ma nangawnin kei donna sungah na om hi
Isaiah 44:2a (CEV)
Ngaihsut Ding Thudotna: Pasian in kei a tuam vilvelin hong piansak
ahihlam theitel ka hihna tawh ka sungpua melpuakzia (personality),
ka khankhiatzia (background), leh ka taksa thapuakzia (physical
appearance) cihte lakah saansiam dinga ka hanciam thu bang teng
om ahi hiam?
27
B ANG I N N A N UNT
A K NA H O NG T AWS
AWN ?
UNTA
WSA
Lawhcin ding a ki-utna a bulpi pen
hazatna leh enna tawsawnna hang ahihlam ka mukhia hi.
Thuhilhna 4:4 (LB)
Ngimna a neilo mihing pen
a hawlna omlo tembaw tawh kibang a,
belh ding neilo naupang, na-a kimanglo mi, bangmahlo mi, ahihi.
Thomas Carlyle
29
31
32
Mi khempeuh deihna bang zui-a seem ding cih pen piang theilo hi.
Na hun pen Pasian deihna sep nading bekin kicing hi. Na nasep khat na
zawhsiang zawh keileh tua pen Pasian hong sepsak nopzah val seemkha
na hi ding hi (ahihkeileh TV tam et lua kha zong na hi thei hi). Ngimna
tawsawn nuntakna in nuntakzia a olzaw leh hun geelna a tawmzaw hong
neisak hi. Lai Siangtho in, A kineih, a te lela nuntakna pen a hawmpi hi;
ahi ziau, a theih-ol nuntakna ahihleh dim tak-a nuntakna hi11 ci hi. Tua in
lungsim nopna zong hong neisak hi: TOPA, nangmah in a ngimna a kiplet
mite leh nangmah hong muang mite tungah lungnopna na pia hi12 ci hi.
Na ngimna na tth
heiht
elna iin
n na nuntakna kaituah hhi.
i. Tua in
eihtelna
vai thupite ah hanciamna leh thadim takin sepkhiatna piangsak hi. Tua
bangin vaite khensiam na hih manin na nasepna muibun pah hi.
Vai thuneute buaipihkhak zeelzeel pen mihing ngeina hi. I nuntakna
ah thuneu buaipihna om thei gige hi. Dr. Henry David Thoreau in mihingte
pen kuama theihpihloh, cih nading mel theilo dinmun ah om thei uhhi, ci
hi. Tua pen ngimna mel omlo-a buaina ci lehang kitelzaw lai hi. Mi tampite
pen gyroscope a kici, a laizang ah a vang khat omin tua takah ciangtawn
khat holh lehang a kipei thei, a kipeipei hangin koimah dang ah a tung
ngeilo, tawh kibang uhhi.
Ngimna kician na neih keileh na mainawtna mun, na nasep, na
kizoppih, na pawlpi leh a tungtham van le na cihte na khelkhel ding a, tua
pen na lungbuaina a ven nading ahihkeileh na lungsim hawmsuahna na
dipkik nading ci-a a lam-en na hihi. Tu ngawngaw-in bel nate hong nuam ta
buang inteh, ci-in ngaihsun ngeel ding cin a, ahi zongin tua in na buaipih
taktak thu ahi bulphuh neihlohna vengsak lo hi.
Lai Siangtho in, Bangmah ngaihsun lo, bangmah awlmawh lo-in
om mawkmawk kei inla na Topa hong deihsak thu theitel in13 ci hi.
Bulphuh nei, cih pen khuavak tawh kigenteh thei hi. Khuavak a
taangkhia pen thakhauh lo, muibun lo ahih hangin tua khuavak kaituah
lehang thahatna hong nei hi. Ni vaangtaang
pen maanpeek themno khat tawh kaituahin
lopa, laidal, cihte kapsak lehang kaang zo
Na nuntakna a
tanghial hi. Laser a kici namte suah lai lehang
muibut ding na deih
khuavak in siiktak nangawn attan thei hi.
leh kaituah in.
A kikaituah nuntakna -- ngimna nei
nuntakna -- sangin a thakhauhzaw bangmah
om lo hi. Leitung tangthu sunga numei pasal
na-lian pipi a seem a bawl i cihte pen nuntakna a kaituahte hi. Gentehna-in
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?
33
hi. Kum sawt sim a bei khit ciangin ama cup pen kiguksak hi. Tua zawh
college sangpi a kilamthak hun ciangin James cup pen ninbung khat sungah
kimu kik hi. Tua ciangin amahn, Hun kicing a ngah nak uhleh mi khatpeuh
in na cup khempeuh hong paihsak lel ding hi ci hi.
Leitung gamh le go khatpeuh nusiatzawh nading hanciamna pen
muhna-toi lungtup hi a, tawntung kimang ding gamh le go khat neihzawh
nading kalsuanna pen hun le nite zatsiamna hi. Hong kiphawk den dinga
leitung ah nang hong kikoih hilo a, tawntung hun aading a kigingkhol dingin
hong kikoih hizaw hi.
Ni khatni ciangin Pasian mai-ah na ding ding a, Pasian in zong
tawntung hun sungah na lut ma-in na nuntakna sittelna laivuanpi khat bawl
ding hi. Lai Siangtho in, Hih thu phawk un, Pasian thukhenna tokhom
mai-ah eite khempeuh i ding ciat ding a,...Pasian kiangah eimau gamtatna
thu i gen ciat ding hi16 ci hi. A lungdamhuai thu khat ah Pasian in tua
thusitna hong kantan zosak nuam ahih manin hong dot ding thute hong
genkhol hi. Pasian in thu lianpi nih hong dong thei kha ding hi, ci-in Lai
Siangtho siksanin i gen thei hi:
Khatna ah, Ka Tapa Jesuh Khrih na bangci saan hiam? cih hi.
Pasian in na biakna leh na thupomziate hong dong lo ding hi. Bang hong
thupipen ding hiam cihleh nang aadinga Jesuh hong sepsak thute na saan
le saanloh, tua Jesuh na it le itloh, na muan le muanloh, cih hi ding hi.
Jesuh in, Kei pen lampi, thumaan thutak, leh nuntakna ka hihi. Kei tungtawn
lo-in Pa kiang a tung kuamah om lo hi17 ci hi.
Nihna ah, Kong piaksa nate na bangci zat hiam? cih hi. Na
nuntakna -- Pasian hong piak khuttawi siamnate, kivakhna talente,
hamphatna lampite, thahatnate, kizopnate, leh neih le lamte -- na bangci
zat hiam? Tuate khempeuh nang angsung ding bekin na zang hiam,
ahihkeileh nang aadinga Pasian geelsa ngimnate aadingin na zang hiam?
Hih thudotna nih theikhol-a na kigin
ding cih pen hih laibu lungtup hi. Thudotna
a masa in tawntung hun koi-ah zang ding cih
hong theisak ding a, a nihna in tawntung hun
sungah bang hih ding cih hong theisak ding
hi. Hih laibu a tawpna na tun ciangin
thudotna a nihin a dawng thei ding dinmun
na tung ding hi.
35
KA NGIMNA
NI THUMNI
TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
lampi
Pha
wk Di
ng Kha
wkneu: TOPA, nangmah in a ngimna a kiplet
Phawk
Ding
Khawkneu:
mite leh nangmah hong muang mite tungah lungnopna na pia hi.
Isaiah 26:3 (TEV)
Ngaihsut Ding Thudotna: Ka innkuanpihte leh ka lawmte in ka
nuntakna hong tawsawn pen bang hi a ci ding uh hiam? Bang suak
nuam ka hi hiam?
36
37
i theih tek hangin sihna pen i kisek theikei a, haksa i sa den hi. A tawntungin
nuntak ding i utna a hang pen Pasian in i khuak sungah tua lunggulhna hong
thuahsak man hi.
Ni khatni ciangin na lungtang a kisaiina hong khawl ding hi. Tua
pen hih leitunga na pumpi leh na hun a beina hi ding a, ahi zongin nang na
beina hilo hi. Na leitung pumpi pen na kha (spirit) tawmvei sung a teenna
pak hi lel hi. Tua na leitung pumpi pen Lai Siangtho in buk (tent) na ci a,
mailam huna na neih ding pumpi pen inn (house) na ci hi. Lai Siangtho in,
I teenna buk ahi, leitunga i pumpi, a kisiat ciangin Pasian in eite i teen
nading inn khat vantung ah na koih ding a, tua pen amahmah bawl, a
tawntunga kimang ding, inn ahihi2 ci hi.
Leitung nuntakna sungah teeltheih ding tampi a om hangin tawntung
hun sungah teeltheih ding nih bek om a, vantung ahihkeileh hell (gawtmun)
hi. Tawntung hun sunga na neih ding Pasian tawh kizopna pen leitung na
om sunga na neih Pasian tawh kizopna tungah kinga hi. Pasian Tapa Jesuh
itna muanna na neih leh a omlai tawntung hun sung khempeuh amah tawh
a zangkhawm dingin nang hong kizawn ding hi. A langkhat leuleu ah ama
hong itna, mawhmaisakna leh hotkhiatna, cihte na nial leh tawntung hun
sung khempeuh Pasian tawh lo-in na zang den ding hi.
C.S. Lewis in, Mihingte nam nihin kikhen thei a, Pasian kiangah
Na deihna bang hi tahen a ci mite leh Pasian in Pha hi, na ut bangin hi
tahen a cih mite hi ci hi. A dahhuai thu ah mi tampite in hih leitung ah
Pasian tawh lo-in nuntak ding teel uh ahih manin tawntung hun ah Pasian
tawh lo-in a om uh kul ding hi.
Nuntakna cih pen tu huna omzah sangin tamzaw tham cih thu, leh
tawntung hun aading kiginkholhna ciang bek ahihna thu, limtak na theihtel
ciangin na nuntakna hong kilamdang ding hi. Tawntung hun tawh kituak
nuntakna neih na kipan ding a, tua in kizopna, nasep maban leh thu-omzia
cihte khempeuh ah na vaihawmzia hong kilamdangsak ding hi. A thupisuah
mahmah ahi sepkhiatna tampite leh lungtupna tampite, bek tham lo-in buaina
tampite nangawn, nang aadingin hong thuneusuah ding a, hong cihtaak lo
ding hi. Pasian tawh a kinaizaw-in na
nuntak zahzah thu le la khempeuh hong
Tu-a nuntakna pen hong
thuneusuah seemseem ding hi.
pai laiding khat aading
Tawntung hun tawh kituak
kiginkholhna hi.
nuntakna na neih ciangin thupi na sak
thute hong kilaih hi. Na hun le na sumte
na zatna ah na pilvangzaw hi. Minthanna, hauhna, lawhcinna cihte ahi-a
38
gualnopna ahi phial zongin tuate sangin kizopnate leh gamtatzia na thupi
ngaihsutzaw hi. Na masak thute hong kilehbulh hi. Khangmite thupomzia
leh nuntak khuasakzia tawh kituakin nuntak ding pen kimanna bangmah
hong nei nawnlo hi. Paul in, Hun khat lai-in hih thute khempeuh thupi ka
sa mahmah ngei a, tu-in ahihleh Khrih sepsa thu hangin tuate khempeuh
bangmah man lo-in ka ngaihsun hi3 ci hi.
Leitunga na neih hun le nite bek na nuntakna aading ahih mawkleh,
tu mahmahin tua bang lianin nungta pah in, kong ci ding hi. Tua hileh
mihoih hih ding leh ziahoih neih ding cih thu zong na ut leh na mangngilh
thei hi. Na gamtatna huhau-a piang thute hangin na lunghihmawh ding
zong kul lo hi. Na gamtatnate zong sauveipi hong kithawnkik lo lel ding
ahih manin angsung bulphuhna tawh na nuntak leh zong phamawh khollo
ding hi. Ahi zongin -- a thupi mahmah na theih ding thu khat ah -- sihna pen
na beina hi zenzen lo hi. Sihna pen na lamtawp hilo a, tawntung hun sungah
na lutna hi pan ahih manin leitunga na sep na bawl khempeuhte in tawntung
tawh kipawl thaman leh nunggu nei hi. I nuntak sunga i gamtatna khatciat in
awging nei a, tuate tawntung hun sungah hong kithawn ding hi.
Khang hun nuntakzia a siat-huaipenna bang hiam cihleh thu tom
ngaihsutna hi. Na nuntakna a hoih theipenin na zattheih nadingin na lungsim
sungah tawntung hun tawh kipawl thumuhna na neih det ding, leh na lungtang
sungah tua thu a manphatna na phawk det ding, kisam hi. Nuntakna cih
pen tu huna zah sangin tamzaw tham hi. Tuipi tunga laam tuikhal mualpi
pen tui tungah tawmcik bek dawkin tui sungah a golzaw tham om lai hi.
Tuni cih pen tuikhal mualpi a
kidawksun teng tawh kibang a,
Tawntung hun tawh kituak
tawntung hun cih pen tui sunga na
nuntakna na neih ciangin
muh theihloh a omlai teng tawh
thupi na sak thute hong
kibang hi.
kilaih hi.
Pasian tawh tawntung hun
sungah omkhawm cih pen bang
tawh kibang ding hiam? Sianggen lehang, i mihing khuak tawh vantung gam
a thupitna leh a lamdanzia kitheitel zolo hi. Tua pen miksi khat kiangah
Internet thu gensawm tawh kibang ding a, a mawknapi hi. Tawntung hun
sunga omzia a gentel thei ding mihing kammal kiphuankhia nailo hi. Lai
Siangtho in, Topa a it mite aadingin Pasian in a lamdang bangci nam teng a
baihsa-in koihsak cih thu, a thei ngei leh a za ngei cih thadah a ngaihsun
ngei nangawn kuamah om nailo hi4 ci hi.
39
40
Na nu gil sunga na om hun, kha kua kha sawm hun sung pen a
tawpna, a beina hilo-in a nungta dinga na kiginkholhna ahih zah khatin tua na nuntakna zong mai-a hong pai ding a dang khat aading na kiginkholhna
hi pah hi. Jesuh Khrih tungtawnin Pasian tawh kizopna na neihleh sihna na
kihtak nading thu om lo hi. Sihna pen tawntung hun sung lut nading kongpi
hi. Na sih hun pen hih leitunga na neih hun a beina hi a, ahi zongin nang na
beina hilo hi. Na nuntak a beina hun cih sangsikin tawntung nuntakna sungah
na suahni hizaw hi. Lai Siangtho in, Hih leitung pen i inn hilo hi; eite in
vantunga om a kip tawntung i innpi lamenin i om hi9 ci hi.
Tawntung hun tawh tehkak lehang
leitunga i nuntak hun pen mitphiat kal khat
bang hi lel a, ahi zongin a thaman pen a
tawntungin kip ding hi. Tu-a i nuntak sunga i
sep i bawl teng tungtawnin a kik khat aading a
sia a pha kikhensat hi. Hih i leitung pumpi
tawh i zat hun kici khempeuh Jesuh tawh i
maankhop nading mun ahi, vantunga om, a bei ngeilo i innpi sung a tung nai
lopi-a a kizang hunte ahihlam i theihtel ding10 kisam hi. Hun khat lai-in Ni
thak khat hong tun simin na nuntakna a kipatni danin ngaihsun in cih
tangkona khat laang mahmah ngei hi. A taktakin ni thak khat hong tun
simin na nuntakna a beini danin ngaihsut ding pen pilvaizaw tham hi. Matthew Henry in, I hun tawpna ni aading kiginkholh ding pen nisim i nasep
ahih ding kisam hi11 ci hi.
NA NGIMNA
NI LINI
TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Nuntakna cih pen tu huna zah sangin tamzaw
tham hi.
Phawk Ding Khawkneu: Hih leitung pen ama lunggulh nate
khempeuh tawh beimang ding hi. Ahih hangin Pasian deihna na zuihleh
nang na nungta tawntung ding hi
1 Johan 2:17 (NLT)
Ngaihsut Ding Thudotna: A tawntung kimang dingin kei hong kibawl
ahihleh ka sep nawnloh ding thu khat bang hi a, tuni-a kipan ka sep
ding thu khat bang hi ding hiam?
41
N UNT
A K NA P ASIAN M UHZIA B ANGIN M U
UNTA
Nuntakna i cih bang ahi hiam?
James 4:14b (NIV)
Eite in nate pen ahi bangin i mu kei a,
ei hihna bangin i mu hi.
Anais Nin
nuntakna lim le liim (life metaphor) hi pah a, theihpipi ahi-a theihlohpi ahi
zongin na lungsim sunga na neih nuntakna etzia ahihi. Nuntakna kikoici
kalsuan, cih leh nuntakna sungpan nangn bang lam-en, cih thu na pholakna
zong, hi. Mihingte in a nuntakna lim le liimte pen nik le puan, kham le ngun
kizepna, mawtaw, sam hiatdan, mawtaw maan tunga plastic kibelh, leh
pumpi tunga lim kisuai cihte panin lakkhia uhhi.
Awging a neilo, tua na nuntakna lim le liim in na telna zah sangin na
nuntakna hong huzapzaw tham hi. Tua in na lam-etnate, thupi na sak thute
(values) , na kizopnate, na lungtup thute, leh na masak thute (priorities)
bang teng hi ding, cih hong khunsak hi. Gentehna-in nuntakna pen pawi
bangin na ngaihsut leh na nuntakna sungah thupi na sak thu pen gualnopna
hong hi ding hi. Tai kidemna danin na muh leh manlangna na thupisak ding
a, a hun simsimin a nawhtat den khat na hi thei ding hi. Lamsau paina
khatin na ngaihsut leh thuakzawhna na thupisak ding a, galdona ahihkeileh
kidemna khat bangin na muh leh gualzawhna thupi na sa mahmah pah ding
hi.
Nuntakna na bangci et hiam? Nuntakna lim le liim a maanlo khat
tungah a kinga zong na hi thei ding hi. Tua hi a, nang aadinga Pasian geelsa
a ngimnate na cinsak theih nadingin na leitung khuak pilna teng tobawlin Lai
Siangtho tawh kituak nuntakna lim le liim tawh na laih
NI NGANA:
kul ding hi. Lai Siangtho in, Hih leitung thu le la paiziate
NUNTAKNA zui kei unla na lungsim uh a bupin laihna tawh a sunglam
ah Pasian kipuahphasak un1 ci hi.
PASIAN
Nuntakna Pasian muhzia tawh kisai-in Lai
MUHZIA
Siangtho in lim le liim nam thum hong hilh hi: Nuntakna
BANGIN
pen sittelna, van ki-apna, tomno kal nasep kipiakna,
cih teng hi. Tu-a teng pen ngimna tawsawn-a nuntak
MU
nading ah a khuambul ahihi. A masate nih pen hih
khenpi sungah, leh a thumna pen mai-a khenpi ah, cih bangin i kikum ding
hi.
i. Hih nuntakna lim le
Leitung i nuntakna p
en Sit
pen
Sitttelna khat hhi.
liim pen Lai Siangtho bup sunga tangthute ah kimu thei hi. Pasian in mihingte
gamtatzia, upna, itna, cihtakna, thumanna, thumaanna, cihte sittel denden
hi. Lai Siangtho sungah haksatna, zia-etna, puahphatna, sittelna cih dan
kammalte 200 vei val tham om hi. Pasian in Abraham, a tapa Isaac a
ngetna tawh sittel hi. Jacob leuleu pen Rachel a teenpih theih nadingin kum
tampi nasep a piakbehna tawh sittel hi.
43
Adam leh Eve in Eden Huan sunga sittelna kantan zolo uhhi. David
in zong vai tampi tak ah Pasian sittelna kantan zolo hi. Ahi zongin sittelna
lianpi a kantan zo mi tampite thu zong Lai Siangtho sungah kiciamteh veve
hi.
Sittelna tungtawnin gamtatzia kilamtohna leh kilatkhiatna a piangkhia
khawm hi a, nuntakna bup pen sittelna hi pah hi. Nang pen a tawntungin
hong kisittel hi. Midangte, buainate, lawhcinnate, kitukalhnate, cinatnate,
lungkim lohnate, leh khuahun cihte dong nangawn ah nangn bangci
dawntuah cih Pasian in hong encik den hi. Pasian in na gamtatna a
neunopente ahi, mi khat kongpi na
honna, niinneng khat na topna, zum
Sittelna tungtawnin
lai-atpa ahihkeileh vanzuakpa awgamtatzia
kilamtohna leh
neem tawh na hopihna, cihte nangawn
kilatkhiatna a piangkhia
hong encik hi.
khawm
hi a, nuntakna bup
Pasian hong piak ding
pen sittelna hi pah hi.
sittelna a om teng khempeuh i thei khin
kei a, ahi zongin pawlkhat ahihleh Lai
Siangtho siksanin i genkhol thei hi.
Tuate pen kikhelna lianpipite, kamciam banga hong kiseemlote, phelsiang
zawhloh buainate, hong kidawngkiklo thungetnate, ahi lopi-a hong
kisiatgennate, leh thuak zawhloh dahna kahnate cih bang hi thei hi. Kei
nuntakna sungah bang ci lehang Pasian in ka upna pen buaina tawh ahi
zongin, ka lam-etna pen ka neih ka lamte bangci zeek cih tawh ahi zongin,
ka itna pen mite tungtawnin ahi zongin hong sittel hi.
Sittelna thupi mahmah khat pen na nuntakna sungah Pasian
ompihna ngahlo na kisak laitak nang bangci gamtat cih thu hi. Khatveivei
Pasian in ngimna khat tawh hong nungngat thei a, tua hun ciangin amah
tawh i kigamlasuah hi. Hih pen Hezekiah kici kumpi khat in zong na tuak
ngei hi. Lai Siangtho in, Hezekiah sittel nadingin, leh ama lungsim sungah
bang om takpi cih thu a theih nadingin Pasian in Hezekiah paikhiatsan hi2
ci hi. Tua ma-in Hezekiah pen Pasian tawh kinai takin omkhawm khin ahih
hangin nuntakna sungah haksat mahmah hun a tuahkhak ciangin Pasian in
ama gamtatzia sittel nading, a thaneemna pholak nading, leh vaipuak lianpi
piakbeh theih nadingin amahkia nusia hi.
Nuntakna cih pen sittelna ahihlam na theihtel ciangin na nuntakna
sungah a cihtaaklo khat zong omlo ahihlam na phawk thei ding hi. Gamtatna
nengno, a neupen khat nangawn, in na gamtatzia kilamtoh nading thu ah
cihtaakna nei hi. Ni khatta pen ni thupi hi a, setkaan (second) khatta zong
na gamtatzia a kip a kho theih nading, itna lahkhiat nading, ahihkeileh
44
Pasian tungah kingak nading cih thute ah khangliat nading hunphate hi.
Sittelna pawlkhat nasiasuah thei mahmah a, pawlkhat leuleu om ahihlam
zong kiphawkkha khollo thei hi. Bangbang hileh a vekpi-un tawntung hun
aading kimanna nei uhhi.
A lungdamhuai thu ah, tua sittelnate na kantan zawh ding Pasian in
hong deihsak ahih manin tua sittelnate na nawkzawh nadinga hong piak
hehpihna thupha sangin a lianzaw sittelna cih bang hong pia ngeilo hi. Lai
Siangtho in, Pasian in a kamciam kiplet ahih manin na dintang zawhna tha
zah khengvalin sittelna na thuak ding hong phal lo ding hi; hong kisittel
ciangin zong thuakzawh nading thakhauhna hong pia ding a, suahtak nading
zawi khat hong koihsak ding hi3 ci hi.
Sittelna khat na kantan khit simin
Pasian in ciamtehin tawntung hun sungah
thaman hong pia dingin geelna nei hi. James
in, Sittelna a tuah ciangun a thuakzo mite
thupha ngah ahi uhhi. Sittelna a kantan khit
ciangun amah a it mite tunga Pasian
kamciamsa ahi nuntakna lukhu amaute in a
sang ding uhhi4 ci hi.
L eitung i nuntakna p
en V
i. Hi pen Lai
pen
Vaa n Ki-apna khat hhi.
Siangtho sunga om nuntakna lim le liim a nihna hi. Leitung i nuntak hun leh
i thahatna, pilna siamnate, hamphatna lampite, kizopnate, leh neih le lam
cihte pen a vekpi-in i kepcing ding leh i zeekkhiat dinga Pasian hong apsa
khuttawi letsongte hi. Eite pen Pasian hong piak peuhpeuh a kemcingte i
hihi. Hih kepcingna thu (stewardship) cih pen leitunga om mi khempeuh
leh na khempeuh a nei pen Pasian hi, cih phawkkhakna panin kipan hi. Lai
Siangtho in Leitung leh a sunga om nate khempeuh Pasian neihsa hi;
leitung leh a tunga teeng mite khempeuh Pasian aa hi5 ci hi.
Leitung tomno kal i nuntak sungin na khat zong i nei taktak ngeikei
a, hih lai-ah i om sungin Pasian in leitung hong kop hizaw hi. Leitung pen
nang na tun ma pekin Pasian neihsa hi a, nang na sih khit ciangin zong
Pasian in midangte na kawm leuleu ding hi. Tomno kal sung zat dinga na
ngahkhak pak hi bek hi.
Pasian in Adam leh Eve a piansak khit ciangin a piansaksa nate a
kemcing dingin amau tungah vai ap a, ama neihsa a keemcing ding thuvanpi
panmun pia hi. Lai Siangtho sungah, [Pasian in] amaute thupha pia-in Na
suan na khakte uh hih leitung mun khempeuh ah teengin amau ukna nuaiah a koih theih nadingun tanu tapa tampi nei ta un. Thuvanpi dingin note
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?
45
zongin, na sep na bawl khempeuh in tawntung hun tawh kipawl khiatna nei
hi. Na khempeuh van ki-ap danin na zat na zeek leh tawntung hun sungah
thaman nam thum ngah dingin Pasian in kamciam hong pia hi. Khatna ah,
Pasian theihpihna leh kipsakna na ngah ding hi: Pha hi, na nasep hoih
hi! A zom ah za khanna na ngah ding a, tawntung hun aading vaipuak
lianzaw na ngah ding hi: Na a tampite ah thunei dingin kong koih ding hi.
Tua ciangin lungdamna tawh hong kipahtawi ding hi: Hong pai inla na
topa tawh hong lungdam khawm in.
Mi tampi mah in sum pen Pasian sittelna khat leh van ki-ap khat
ahilam theitel lo uhhi. Pasian in amah i muan ding hong hilhnop manin
hauhna zang thei a, mi tampite aadingin sum pen sittelna lianpen hi pah hi.
Bangzah ciang muanhuai cih hong sittel nadingin Pasian in i sum zatzia
hong encik hi. Lai Siangtho in, Leitung hauhna thu ah muanhuai kei lecin
vantung hauhna taktak thu ah kua in nang hong muang ding hiam?11 ci hi.
Hih pen a thupi mahmah thumaan thutak khat hi. Ka sum zatzia
leh ka kha nuntakna kikal ah kizopna om pah ahihlam Pasian in hong gen
hi. Kha thuphate (hauhna taktak) thu ah Pasian in bangzah ciang muanhuai
hong sa ding cih thu pen ka sum (leitung hauhna) zatzia tungtawnin kikhentat
hi. Thu khat kong dong nuam hi: Na sum na zat na zeekzia in na nuntakna
sungah Pasian, hong lut theih nawnloh nadingin a khaktan kha hiam? Kha
thupha hauhna ah muan theihin na om ding hiam?
Jesuh in, Tampi a ngah mite khatciat kiangpan tampi kikal ding hi;
tampi a ki-ap mipa kiangpan ahihleh a tamzaw tham kingen ding hi12 ci hi.
Nuntakna pen sittelna leh van ki-apna hi a, Pasian in hong tam piak
seemseem nakleh vaipuak a zo seemseem dingin zong hong tam lam-et
pah hi.
NI NGANI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Di
ng T
hu: Nuntakna pen sittelna leh van ki-apna hi.
Ding
Thu:
Pha
wk di
ng Kha
wkneu: Vai neute ah na cihtak keileh vai liante ah
Phawk
ding
Khawkneu:
Luka 16:10a (NLT)
na citak kei ding hi.
Ngaihsut Di
ng T
hudotna: Pasian hong sittelna khat hi ci-a tu-a ka
Ding
Thudotna:
theihtel, nungdeuh-a kei tunga thupiang, bang a om hiam? Kei kianga
Pasian hong ap vai lianpente bang teng ahi hiam?
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?
47
N UNT
A K NA C IH PEN
UNTA
TAWMVEI SUNG N ASEPNA
TOPA aw, leitunga ka nuntakna hun a tomzia ding hong phawk
theisak in. Ka nuntakna nite kiseh khin ahihna leh
ka nuntakna beimang pah ding ahihna hong phawksak in.
Late 39:4 (NLT)
Tomno kal sung bek a nungta dingin hih leitung ah ka om hi.
Late 119:19 (TEV)
48
pakna danin genteh mun mahmah hi. Hih leitung pen na teen detna inn
zong hilo, na lamtawp zong hilo, hi. Leitung a nawk pak, a hawh pak na hi
lel hi. Lai Siangtho in leitunga tomno kal i om pakna thu a lahkhiat nadingin
peemta mi, biakna pawisiim mi (pilgrim), gamdang mi, khual mi (stranger),
khualzin mi, lengla cih dan kammalte zang hi. David in, Hih leitung ah
gamdang mi ka hi lel hi3 ci hi. Peter in zong, Pasian pen Pa ci-in sam na
hihleh leitung ah tomno kal a teeng pak danin nungta in4 ci-in hong hilh hi.
Ka teenna California gamke ah naseem dingin leitung mun tuamtuam
pan mi tampite hong pai uh a, ahih hangin a gammi hihna uh pen a pianna
gam mah ah koihcing uhhi. America ah gammi suak lopi mahin na a sep
theih veve nadingun (green card a kici) khualzin mi ciaptehna lai, hong
keng hi. Khristiante zong gammi i hihna mun pen vantung gam ahihlam i
kiphawk nadingin kha green card i ken ding kisam hi. Pasian in a tate kiangah
nuntakna tawh kisai-in thu-umlo mite tawh a kibatloh nadingun gen hi. Amau
ngaihsut thu pen hih leitung nuntakna thu bek hi. Ahi zongin eite pen Topa
Jesuh Khrih teenna mun ahi vantung gam ah gammite i hihi.5 Thu-um
taktak mite in nuntakna cih pen hih leitung i nuntak, kum tawmno sung bek
zah hilo ahihlam theitel uhhi.
Na hihna taktak pen tawntung hun sungah om a, na pianna gam
pen vantung gam hi. Hih thutak na pom theih ciangin hih leitung ah na
khempeuh neih ding na utna hong bei ding hi. Tu hun hih leitung aading
beka i nuntakna, leh i kiim i paam-a mite thupisak thu, a masak uh thu, a
nuntakzia uh, cihte i ciinna pen Pasian in lauhuai sa mahmah hi. Hih leitung
zia-etnate i zul ciangin tua pen Pasian in kha angkawmna (spiritual adultery)
ci hi. Lai Siangtho in, Pasian na khemsawm uhhi. Ahihtheih simin leitungzia
zui-in na ut bangbangun a gamta nuam
na hih uhleh Pasian leh ama zia tawh a
kigal na hi uhhi6 ci hi.
Na hihna taktak pen
Na pianna gam tawh a kilemlo
tawntung hun sungah
gamdang khat ah gambup taangmi
om a, na pianna gam
(ambassador) a seem dingin hong kisawl
pen vantung gam hi.
danin kingaihsun dih in. Tua hileh zia le
tong na siam nading ahi zongin, hong
kisawl thu na zawhsiang nading ahi zongin tua gammite zat kampau na sin
kul ding a, a minam ngeina leh a khuasakziate uh na ciin masak kul kha ding
hi. Taangmi khat na hih manin na galte tawh kisawh khakloh ding pen
piang theilo hi. Na nasep na zawhsiang theih nadingin amaute tawh kizomin
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?
49
51
uhhi. Ahihkeileh zong a sih uh ciangin van le na nusiat nei lo uhhi. Ahi
zongin nuntakna a bei hun pen hun a beina hilo hi.
Pasian muhna ah upna lama galhang lianpente cih pen hih i nuntak
hun sunga hauhna, lawhcinna leh vangliatna a neite hilo a, tu-a i nuntak pen
tawmvei sung nasepna bangin a ngaihsun, tawntung hun cianga a saan ding
uh thaman kamciam lam-en kawmin cihtakna tawh na a seem, thu-um mite
hizaw hi. Mi minthangte thu kiciaptehna Pasian Innpi (Gods Hall of Fame)
tawh kisai-in Lai Siangtho in hih bangin gen hi: Hih mi thupite khempeuh
a upna uh hangin si uhhi. A mite tunga Pasian kamciap van le nate amau
ngahkha lo uh a, ahi zongin tuate mailam hun gamlapi ah hong pai ahihlam
mu uh ahih manin lungdam uhhi. Leitung ah khualzin mi leh peemta mi
tawh ka kibang uhhi ci uh a,...amaute in gam a hoihzaw khat ahi vantung
gam ngakin om uhhi. Tua hangin zong Pasian in amaute aadingin khuapi
khat bawlkholhsa-in koihsak a, amaute Pasian a kicih amah ding maizum
lo hi.14 Leitunga na hun na nite pen na tangthu laibu a beina hilo hi. Khenpi
a omlai teng na dip nadingin vantung na ngak kul lai ding hi. Leitung ah
gamdang mi khat bangin nuntak nading thu ah upna kisam hi.
US presidentpa tawh tembaw khat tunga a tuangkhawmkha,
nasepna pan tawlnga-in innlam hong zuan ta ahi, thupuak naseem syapa
tangthu a kigen zeelzeel ngei khat om hi. US a tun uh ciangin mihonpite in
inn hong tungkik presidentpa thupi takin dawn uh a, tumgingte, saiha dialte,
tangkona cihte tawh pahtawi ziahziah uhhi. Thupuak naseem syapa ahihleh
kuamah in phawkkha lo-in amahkia dap ciah lel hi. Amah le amah zong
hehpihhuai kisa, khasiatna lungsim zong lut pian ahih manin Pasian kiangah
phunna kammal a pulak ciangin Pasian in aw-neem tak tawh Ka ta, nang
inn nong tun nai lohpi ci kik hi.
Vantung na tun khit phetin nang le nang hih bangin na kici ding hi,
Bang hangin hih a kiplo nate thupisak lua mahmah kha laizang ka hi hiam?
Bang ngaihsun mawk ka hi hiam? A kiplo nate aading bang hangin ka hun,
ka tha, ka lungsim tampi mawk beisak zenzen ka hi hiam?
Nuntakna a haksat hun, muanlahna lungsim tawh na kidim hun,
ahihkeileh Khrih aading nuntak pen a septaak khat mah ahi hiam ci-in na
muanmawh hun, tua bang hun ciangin inn tung nailo na hihlam kiphawk in.
Na sih ciangin inn pan a paikhia na hikei a, inn ah a ciah na hihi.
52
NI GUKNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Hih leitung pen ka inn hilo hi.
Pha
wk di
ng Kha
wkneu: A kimuthei nate i en kei a, a kimutheilo
Phawk
ding
Khawkneu:
nate bek i en hi. Banghanghiam cihleh a kimuthei nate tawmvei sung
bek kip a, a kimutheilo nate a tawntungin kip hi. 2 Korin 4:18 (NIV)
Ngaihsut Ding Thudotna: Leitung nuntakna i cih tomno kal sung
nasepna khat hi bek, cih thu in tu-a ka nuntakzia bangci bangin hong
laihsak thei ding hiam?
53
ahihlam i thei thei hi. Lai Siangtho in, Vantungte in Pasian minthanna
pulakkhia uhhi1 ci hi.
Pasian in thu-omzia tuamtuam sunga om mihingte tungah a khang
a khangin ama minthanna na pholak khin hi. Eden Huan sungah a masapenin
na pholak a, tua ciangin Moses tungah, tua ciangin biakbuk leh biakinn
sungah, tua ciangin Jesuh tungtawnin,
leh tu-in pawlpi tungtawnin hong
Pasian minthanna aading
pholak hi.2 Pasian minthanna pen
nungta cih pen i khan
meikuang, meii, keek, meikhu, leh
sunga i ngahtheih
khuavak taang lela cih bangin kigenteh
tangtunna lianpen hi.
hi.3 Pasian minthanna in vantung ah
khuavak a kitangsam zahzah sikh hi.
Lai Siangtho in, Tua khuapi ah Pasian
minthanna in khuavak taangsak ahih manin khuavak a taangsak dingin ni
ahi-a kha ahi zongin kisam lo hi4 ci hi.
Jesuh Khrih sungah Pasian minthanna kilimmuhtheipen hi. Leitung
Khuavak ahi amah in Pasian pianzia kilangsak hi. Jesuh hangin eite in
Pasian bang tawh kibang taktak cih thu a thei lopi-in i om nawnkei hi. Lai
Siangtho in, Tapa pen Pasian minthanna vangtaang hi5 ci hi. Pasian
minthanna a cingtaakin i theihtel nadingin Jesuh leitung ah hong pai hi.
Tua Thu mihing hong suakin kote lakah hong teeng hi. Kote in ama
minthanna -- hehpihna leh thutak tawh kidim minthanna -- ka mu uhhi.6
Pasian in ama sunga om minthanna pen Pasian ahih mana a neih
ahihi. Tua pen ama pianzia hi. Ni a taangpha seem dingin i bawl theihloh
mah bangin Pasian minthanna zong bangmah tawh i behlap theikei hi. Ahi
zongin tua minthanna a thei ding, a pahtawi ding, a pulak ding, a phat ding,
a kilangsak ding, leh a nuntakpih dingin eite thu hong kipia hi.7 Banghang
hiam? A hang pen tua bang dingin Pasian kilawm kituak ahih man hi. I piak
theihzah pahtawina a pia dingin leiba i nei hi. Pasian in na khempeuh bawl
ahih manin minthanna khempeuh a ngah dingin amah kilawm kituak hi. Lai
Siangtho in, Topa kote Pasian aw, minthanna, pahtawina leh vangliatna a
ngah dingin nang na kilawm hi. Banghanghiam cihleh nangmah in na
khempeuh na piangsak hi8 ci hi.
Van awlthawlpi bup sunga Pasian piansaksate lakah Pasian tunga
minthanna a pialo pen nam nih bek om a, a zakia vantung mite (dawite) leh
ei (mihingte) i hihi. Pasian tungah minthanna piak ding pelhna pen Pasian
sangin na dang khatpeuh it zawkna hi a, tua pen mawhna zungpi hi. Pasian
tungah minthanna piaknop lohna pen kiphatsakna tawh langpanna hi a,
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?
55
tua pen Satan a puksak, eite mahmah zong hong puksak, mawhna hi pah
hi. Eite i vekpi-in Pasian aading ahilo, eimahmah minthanna aadingin lampi
tuamtuam tawh i kalsuan hi. Mite a vekun mawh khin uh a, Pasian
minthanna tawh kituak lo uhhi.9
I nuntakna sungpan Pasian tawh a kituakzah ding minthanna a cingin
a pia kuamah i om kei hi. Hih pen mawhna suksiapen hi a, i bawl theihkhak
khialhna lakah a lianpen hi. A langkhat leuleu ah Pasian minthanna aading
nungta cih pen i khan sunga i ngahtheih tangtunna lianpen hi. Pasian in
Amau pen kei aituam mite hi a, minthanna hong pia dingin ka piansak
ahihi10 ci ahih manin tua pen mah i nuntakna ah i lungtup lianpen ahih ding
kisam hi.
MINTHANNA BANGCI PIAKTHEIH DING KA HI HIAM?
Jesuh in Pa kiangah hih bangin ci hi, Sep dinga nong gen na
khempeuh sepna tawh hih leitung ah minthanna nang kong pia hi.11 Jesuh
in hih leitung ah Pasian ngimna a cinsakna tawh Pasian pahtawi hi. Eite in
zong tua dan mahin Pasian i pahtawi hi. Piansak nate khatpeuh in ama
ngimna a cinsak ciangin tua in Pasian tungah minthanna puak hi. Vasate in
huih lakah a leenna uh, a haamna uh, bu a bawlna uh, leh vasate sepzia
dinga Pasian geelsa a om bangin a sepna uh, cihte tawh Pasian tungah
minthanna tun uhhi. A niampen miksi khat nangawn in amah a kipiansaknaa ngimna a cinsak ciangin Pasian tungah minthanna a tun ahihi. Pasian in
miksite miksi ahi dingin bawl a, nang pen nang ahi dingin hong bawl hi. Mi
siangtho Irenaeus in, Mi khat, dim takin a nuntak leh tua pen Pasian
minthanna hi pah ci hi.
Pasian tungah minthanna piak theihna nam tampi om a, ahi zongin
tuate khempeuh na nuntakna aadinga Pasian hong geelsak a ngimna ngate
PASIAN
TUNGAH
57
kivakhna, leh hihtheihna talen cihte tawh a tuam vilvel ta-in hong bawl
ahihi. Na pumpi leh na nuntakna a kilamzia pen a piangkha pak hilo hi.
Pasian in na khuttawi ngahte angsung phattuamna-a zat dingin hong piak
hilo hi. Tuate midangte phattuamna-a zat dingin nang tunga hong kipia hi
a, nang phattuam nadingin midangte tungah zong kipia hi. Lai Siangtho in,
Pasian in ama kha khutawi namkim tampi sungpan note khatciat tungah
khuttawite hong pia khinzo hi. Nang tungtawnin Pasian citna hong phulkhiat
nadingin tuate hoih takin zang in...Midangte a huh dingin sapna na ngah
hiam? Pasian hong piak na thahatna teng khempeuh tawh seem pah in.
Tua hileh Pasian a minthang ding hi18 ci hi.
Pasian thu midangte kiangah i gen ciangin ama tungah
minthanna a pia i hihi. Pasian in ama itna leh a ngimnate kepsim det
ding deih lo hi. Thutak i theih khit nakleh midangte tungah a gensawn
dingin hong lam-en hi. Midangte tungah Jesuh theihsakna, amau ngimna a
theihkhiat nadingun panpihna, leh tawntung hun aading amaute hilhkholhna,
cihte pen i septheih hamphatna lianpite hi. Lai Siangtho in, Pasian
hehpihna in mi tampite Khrih kiangah a puak behbeh ciangin...Pasian in
zong minthanna ngah behbeh ding hi19 ci hi.
BANG
AADING
hiam? Lai Siangtho in, Nuntakna ahi bangin a kiplet mite in tua nuntakna
susia uhhi. Ahi zongin na khahkhiat leh...a tawntungin taksa takin na ngah
den ding hi21 ci hi.
Hih thu, siansak ding hun hong tung ta hi. Kua aading na nungta
ding hiam -- nangmahmah aading maw, Pasian aading? Pasian aading nungta
dingin thahatna neih le neihloh na telloh manin na tonkikkha ding hi.
Lunghimawh kei in. Ama aading nungta dingin na khensat nakleh Pasian in
na kisap teng mah hong pia ding hi. Lai Siangtho in, Pasian kiangah eite
hong Sampa limtak i theihtelna tungtawnin nuntakna sunga Pasian a
lungdamsak ding thu le la a om khempeuh eite hong kipia hi22 ci hi.
Tu mahmahin Pasian in nang hong bawlna-a a ngimnate na cinsakna
tawh ama minthanna aading a nungta dingin hong sam lai hi. Tua zong,
nuntakzia ding lampi khat bek hi pah hi. Tua lo, nadang khempeuh pen a
om pong ciang bek hi. Jesuh Khrih kiangah a bupin na ki-ap ciang bekin
nuntakna taktak kipan pan hi. Tua bang na hihkhitlam na kitelcian keileh na
hih ding a kisam pen saan ding leh up ding hi. Lai Siangtho in, Amah a
saang khempeuh leh ama min a um mi khempeuh tungah amah in Pasian
tate suahtheihna thu a pia hi 23 ci-in hong kamciam hi. Pasian hong zotna
na saang ding hiam?
Khatna ah, um in. Pasian in hong it hi, cih thu leh ama ngimnate
hangin nang hong bawl hi, cih thu um in. A piangkha pak na hihlohlam um
in. A tawntung a kip dinga hong kibawl ahihlam um in. Nang taang-a
singlamteh tungah sihna a thuak Jesuh tawh kizopna a nei dingin Pasian in
nang hong teel khin ahihlam um in. Bangbang na seem khin kha phial
zongin Pasian in hong maisak nuam ahihlam um in.
Nihna ah, saang in. Jesuh, na Topa leh Honpa dingin na nuntakna
sungah saang in. Na mawhnate a mai nadingin ama maisakna saang in. Na
nuntak ngimna cinsak nading tha hong
guan ding ahi ama Kha Siangtho saang
Jesuh in ama aading
in. Lai Siangtho in, Tapa saang-a a
nuntak theih nadinga
muang mi peuhmah in na khempeuh
kisam na khempeuh nang
ngah a, nuntakna a kicing leh a kip
hong pia ding hi.
tawntung nei hi.24 ci hi. Hih thu na
simkhak laitak, koikoi ah na om zongin
na lu kunsukin, Jesuh aw, nang kong
um a, nang kong saang hi ci-in thungetna na neih ding kong hanthawn
nuam hi. Tua in na mailam thu ahi tawntung hun tawh kisai thu hong kikhelsak
ding hi. Hih pah in.
59
KA NGIMNA
NI SAGIHNI
TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
60
NGIMNA
PASIAN L
UNGKIM NA D INGIN
LUNGKIM
NANG HONG KIS
EEK
KISEEK
Banghanghiam cihleh Pasian in amaute
ama minthanna aadingin
a thakhauh, a deihhuai taamtaak kungte
bangin suan hi.
Isaiah 61:3 (LB)
61
62
P ASIAN L UNGKIM
NA D INGIN
H ONG K ISEEK
63
zong a kihel mah hi a, ahi zongin biakpiakna cih pen tuate sangin tangzaizaw
tham lai hi.
Biakpiakna pen music sangin tangzaizaw tham hi.
hi Mi tampi
tak in biakpiakna sunga music a kizang pen biakpiakna sa uhhi. Amau, Ka
biakinn uah biakpiakna kinei masa, tua khit teh thuhilhna hun tawh kizom
ci uhhi. Hih pen theihkhialhna lianpi khat hi. Biakinn kikhopna sunga kihel
hun geelna khatta -- thungetna, Lai Siangtho simna, lasakna, upna pulakna,
gamdaihna, thuhilhna, thu kihilh
ciaptehna, sumpi piakna,
Biakpiakna pen music sangin
tuiphumna, nekkhawm nekna, upna
tangzaizaw tham hi.
kamciam piakna, a kikhawm
midangte hopihna, cihte -- pen
biakpiak gamtatna hi pah hi.
Taktakin ci lehang, music sangin biakpiakna piang masazaw hi. Adam
in Eden Huan sungah Pasian na bia a, ahi zongin music pen Jubal a suah
kiciaptehna Piancilna 4:21 ah hong dawk pan hi. Biakpiakna pen music cih
ciang bek hileh music a zanglo mi khempeuh Pasian a bei ngeilo suak ding
hi. Biakpiakna pen music sangin tangzaizaw tham hi.
A suksiazaw lai khat ah, biakpiakna cih kammal pen music zatzia
nam khat genna-in kizangkhial thei hi. Labupi sunga la khat sa masa ung
in, tua khit teh phatna le biakna (praise and worship) la khat sa ung cih ahi
zongin, Phatna la a nawhte ka deih saam hangn biakna la a olte mah
paktapen ing cih ahi zongin kiza thei zeel hi. Tu-a dan hileh, la a nawh, a
ginngaih, music van namkim kizangte phatna; a ol, a kisa hiathiatte biakna;
cih ding dan hi. Hih pen biakpiakna cih kammal, mi tampite theihkhialhna
khat hi.
Biakpiakna cih pen la a kisakdan, a ginngaih zah, a kinawh zah,
cihte tawh kisai vetlo hi. Pasian in music a kici khempeuh a nawh a ol, a
niam a sang, a lui a thak, a nakgin a damgin, cih bang khen lo-in ama
phuatsa ahih manin a vekin deih hi. Nangn na deih kim kei phial zongin
Pasian in a vekin deih kim hi. Pasian kiangah kha leh thutak tawh a kipia
ahih nakleh tua pen biakpiak gamtatna hi pah hi.
Khristiante in music tawh kisai-in amau deihdan namte Lai Siangtho
tawh kituakpen, ahihkeileh Pasian pahtawina-a a hoihpen cih danin ngaihsun
uh ahih manin biakpiakna sungah bang nam zang ding cih tawh kisai-in
kithutuak lo thei uhhi. Lai Siangtho sungah music a nam khenna kigelh lo a,
tua hun lai-a kizang music vante zong tu hunin om nawnlo hi.
Sianggen mahmah lehang, music na deihpen nam in Pasian zia le
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek
65
tongte sangin nangma zia le tong -- na nungthu leh na pianzia -- mah hong
lakkhia hizaw hi. Minam khat ii music pen a dang khat aadingin bengngonhuai
khat hi lel ding a, ahi zongin Pasian in a namkimin deihin zaknop sa hi.
Khristian music cih zong a om theilo thu hi a, Khristian lamal -la kammal -- cih bek om hi. Tua pen Pasian thu tawh kituak kammalte hi a,
a la-aw (tune) hilo hi. Kha la-aw (spiritual tune) cih bang zong om lo hi. La
khat, a lamal lokhia lo-in hong sa le-ing Khristian
NI GIAKNA:
la ahihleh ahihloh na theih theih nading thu om lo hi.
Biakpiakna pen nang meet nading hilo
PASIAN
hi. Pawlpi sya khat ka hihna tawh Tuni i kikhopna
LUNGKIM
nuamsa mahmah ing. Tampi phattuampih ing
NADINGIN
cihdan laikhak nono ka ngah thei hi. Hih zong
HONG
biakpiakna tawh kisai theilkhialhna nam khat mah
hi. Biakpiakna pen ei meet nading hilo hi. Pasian
KISEEK
meet nadinga biakpiakna a nei i hizaw hi. Biakpiakna
i neih ciangin i lungtup pen Pasian a lungkim nading hi a, ei lungkim nading
hilo hi.
Tuni-a kikhopna pan phattuampih ding bangmah ngah keng na
cihkhak ngei zenzen leh biakpiak na luina a hang maanlo hikha ding hi.
Biakpiakna pen nang aading hilo, Pasian aading hi. Biakpiak kikhopna
tampite ah kilawmtatna, kilambehna, lungdamna thu genkhiatna cihte a kihel
mah hi a, meetna zong om takpi mah hi. Ahi zongin ei le ei lungkim nadinga
biakpiakna a nei i hi kei hi. I lungtup pen eite hong Piangsakpa a minthan
nading leh a lungkim nading ahihi.
Lungsim tungtham leh kineihkhemna tawh kinei biakpiakna hangin
Pasian a phunna thu Isaiah 29 sungah kimu thei hi. Mite in Pasian bia-in
phatin thungenin a om uh hangin a zat uh biakpiakziate pen a khiatna zong
ngaihsun beeklo-a a phuahtawmte uh hi a, a phatnate uh zong lungsim
siangtho tak tawh hilo banah a thungetnate uh zong an a khingdang, a
hiing, tawh kibang hi. Zatngei ahih mana kizang biakpiakziate in Pasian
lungtang sukha zolo a, lungsim takpi tawh ki-apna bek in sukha zo hi. Lai
Siangtho in, Hih mite in a kam uh tawh ka kiang hong nai-in a muk uh
tawh kei hong pahtawi uh hangin a lungtangte uh kei tawh kigamla mahmah
hi. Kei hong biak uh pen mihingte hilh thukhunte tawh kizui-a hong bia uh
hi bek hi5 ci hi.
Biakpiakna pen na nuntakna khen khat hilo; na nuntakna
hi pah hi. Biakpiakna pen biakinn kikhopna aading cih ciang bek hilo hi.
Eite amah bia ngiitngeet un6 cih tawh ahi-a zingsang nisuah pan nitak
nitum dong amah phat un7 cih tawh ahi zongin thu hong kihilh hi. Lai
66
Siangtho sunga mite in nasep laitak, inn-a om laitak, galdo laitak, thongkiat
laitak, leh lup laitak nangawnin Pasian phat uhhi. Zingsang na khanlawh
huna na sep masak ding, leh zan na ihmut ma-in a nunungpen-a na sep ding
pen Pasian phatna hi.8 David in, A hun simin Pasian tungah lungdam ka ko
ding hi. Ka kam in amah phat tawntung ding hi9 ci hi.
Pasian phat nading, Pasian minthan nading, leh Pasian lungkim
nadinga na sep ahih nakleh na sep na bawlna khatpeuh biakpiak gamtatna
khatin hong kilaih hi. Lai Siangtho in, Tua hi a, na ne-a na dawn uh zongin,
ahihkeileh bangbang na seem uh zongin, tuate khempeuh Pasian minthanna
aadingin seem un10 ci hi. Martin Luther in, Bawngnawisuuk numeinu in
zong bawngnawi suukna tawh Pasian minthangsak thei hi ci hi.
I sep khempeuh Pasian minthanna aading seem cih pen koici
piantheih ding ahi hiam? Na khempeuh Jesuh aading a seem danin
kingaihsun-a sepna, leh tua bangin na sep laitak amah tawh kizopna tatsat
lo-in neihna, tawh piang thei hi. Lai Siangtho in, Na sepna khatpeuh ah
mite aading a seem hilo-in Topa aading a seem danin na lungsim khempeuh
tawh seem in11 ci hi.
Na khempeuh Jesuh aading a seem danin kingaihsut-a sepna pen
i nuntakna sungah biakpiakna i neih det theih nading thusim hi. Hih thu,
The Message Lai Siangtho letkhiatbu sungah hih bangin laigual lempha-in
kigelh hi: Na ihmutna, na annekna, na nasep kuanna, leh nuntak na
kalsuanna cihte ahi, na nisim nuntak ngeina pen mah Pasian mai-ah biakpiak
van khat bangin lui in.12 Pasian kiangah i nasep apin ama ompihna phawk
kawmin i sep ciangin tua nasep pen biakpiak gamtatna hong suak hi.
Ka zi Kay tawh ka kingaihcil lai-un a hun simin -- zing-an ka nek
laitak, sangkah dingin mawtaw tawh ka pai
laitak, sangkhaan sungah laisinin ka om laitak,
vanzuakna phual ah ka kigualh laitak, gas ka
thun laitak cih bang ahi zongin -- ama thu
bekbek ka ngaihsun den a, ngaihsun lo-in ka
om theikei hi. Keikia hi ta le-ing amah ka
ngaihna thu khawng pulakin ka paupau zeel
hi. Tua in, amah tawh tai tampi kigamla bek
thamlo, college a tuam tuak-a kah ka hih uh
hangin, amah ka geinai-a om danin hong phawksak hi. Ama thu ngaihsut
detna tawh kei pen ama itna sungah ka om hi. Biakpiakna taktak i cih zong
tu-a dan hi a, Jesuh tawh kingaihna hi.
67
KA NGIMNA
NI GIATNI
TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Pasian lungkim nadingin kei hong kiseek hi.
Pha
wk di
ng Kha
wkneu: TOPA pen ama mipawlte tungah lungkim hi
Phawk
ding
Khawkneu:
Late 149:4a (TEV)
Ngaihsut Di
ng T
hudotna: Bang nasep namte Jesuh aading a seem
Ding
Thudotna:
danin kingaihsunin sep kipan thei ding ka hi hiam?
68
69
tui phulkhiasakin tua tawh leitang kawtsak hi.7 Nihna ah, Noah pen tuipi
pan tai tampi kigamlatna mun ah teeng hi. Tembaw lam thei ding hi phial
mah taleh tua tembaw, tui omna ah bangci paipih thei ding? Thumna ah,
ganhing khempeuh kaihkhop ding leh kepcing ding pen thu buaihuaipi khat
hi. Bangbang hileh Noah phun lo-in paulap zong, zong selo hi. Pasian a
bupin muang lel a, tua in Pasian nuihmaisak hi.
Pasian a bupin muang cih ciangin na nuntakna aading a hoihpen
ding amahn thei hi, ci-a upna hi. Amahn a
kamciam bangin hong seem ding, buainate ah
hong huh ding, a kisap hun ciangin a piang theilo
ding thute nangawn hong seem ding, ci-in lametna zong, hi. Lai Siangtho in, Amah a pahtawi
mite tungah, a kip den Ama itna a muang mite
tungah, Amah lungkim hi8 ci hi.
Noah in kum 120 sung tembaw lam hi.
Lungkiat hun tamveipi om dingin ka ngaihsun hi. Kum khatkhit kum khat
hong bei toto-in guahzu ding danin zong a lim a lai a omloh ciangin mite in
Noah pen Pasian in hong hopih ci-a kingaihsun mihaipa khat bangin
mawhsiat ziahziah uhhi. A tate zong, inntual ah tembaw golpi kilam cih
pen, mi lakah a maizum hun uh tam mahmah dingin ka ngaihsun hi. Himah
taleh Noah in Pasian muang suaksuak hi.
Na nuntakna sungah Pasian a bupin muan ding a kulna mun bang
teng om hiam? Muanna cih pen biakpiak gamtatna nam khat hi. Tate in nu
le pate itna leh pilna a muan uh ciangin nu le pate a lungkim dan mahin na
upna in Pasian lungdamsak hi. Lai Siangtho in, Upna tawh lo-in Pasian
kilungkimsak theilo hi9 ci hi.
Pasian, lungsim takpi tawh a thu i man ciangin amah
nuihmai hi. Leitung bup tuicin tunna pan ganhing khempeuh hotkhiat
nadingin ngaihsutna a kilekkim, leh a neensi dongin limtak geelna kisam hi.
Tua hangin na khempeuh ah Pasian gualhsak bang lianin sep kul hi. Pasian
in, Noah aw, gunkuang khatpeuh hoih na sak danin lam dih o ci lo hi.
Tembaw a golna zah ding, a lim a mel ding leh a van a na ding, cihte kician
takin a hilh banah tembaw tunga ganhing puakzah ding dongin gencian hi.
Noah dawnkikna Lai Siangtho sungah hih bangin kiciamteh hi: Tua bangin
Noah in na khempeuh ah Pasian thupiak bang teek lianin seem hi.10
Hih mun ah Noah in Pasian cih bangbang a bupin mang (thupiakna
khat zong nusia lo) ahihna leh ahi bang lianin mang (Pasian deihdanin, leh
Pasian hoihsak hunin, seem) ahihna ciaptehhuai hi. Lungsim khempeuh
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek
71
piakna cih pen tu-a dan hi a, Noah tungah Pasian a nuihmai pen lamdang lo
hi.
Tembaw golpi khat a lam dingin Pasian in nang hong sawl hileh
dotkik ding, nial nading, ahihkeileh awlmawhloh nading thu pawlkhat na
neikha ding hi. Ahi zongin Noah in tua bang nei lo hi. Pasian cih bangbang
a lungsim takpi tawh mang hi. Tua pen Pasian sawl bangbang, awlmawh
lohna leh zahkaina cih bang om lo-in sepna hi. Thu hong ngen phot ning
ci-a hun le ni sottohna hilo hi. Sotto lo-a sep pahna hizaw hi. Tate in nasep
ding khat hong sottoh uh ciangin tua pen thuman lohna mah ahihlam nu le
pate in tel mahmah uhhi.
Pasian in sep dinga hong sawl khempeuh a thu a la leh a hang
hong gennop keileh zong ama thu hi lel hi. Theihtel ding na ut leh ziakai a,
thuman ding na ut leh manlang hi. Thuman pahna in khan tawntung Lai
Siangtho i sinna sangin Pasian thu hong theisak zaw ding hi. Taktakin, thu
pawlkhat pen na man masak lohin na theitel zo ngeikei ding hi. Thumanna
in theihtelna kongpi kihongsak hi.
Pasian tungah a langsam thumanna i pia thei pahpah hi. Bang
thupiakna teng mang ding, ci-in i teel thei hi. Thupiak i mannop nam teng a
min gualsukin tuate i mang a, ahi zongin hi phalo i sakte, haksattuak i
sakte, leh mi kinloh namte ahihleh i nusia ziau hi. Biakinn ah i kikhop
hangin sawm-ah-khat pia lo-in i om lel hi. Lai Siangtho i simsim hangin
hong gensiate i maisak kei hi. Tua banga a langsam thumanna pen thuman
lohna mah hi pah hi.
Lungsim takpi tawh thumanna cih pen lawpna tawh lungdam takin
sepkhiatna hi. Lai Siangtho in Lungdam takin ama thu mang un11 ci hi.
David lungsim puakzia zong tua bang mah hi: Topa aw, bang hih ding cih
hong gen peuh lecin tua bangin ka
hih ding hi. Ka hin laiteng lungsim
Pasian a bupin muang cih
takpi tawh thu ka mang ding hi.12
ciangin na nuntakna aading a
James in Khristiante kiang a
hoihpen ding amahn thei hi,
thugenna ah, Eite in i upna bek tawh
ci-a upna hi.
hilo-in i sepna tawh Pasian i
lungkimsak hi.13 ci hi. Hotkhiatna
kithalawh theilo ahihna Lai Siangtho in kitel takin hong gen hi. Hanciamna
tawh hilo-in hehpihna hang bekin kingah thei hi. Ahih hangin Pasian ta
khat hihna tawh thumanna tungtawnin vantunga na Pa na lungkimsak thei
hi. Thumanna tawh kiseem khatpeuh pen biakpiakna zong hi pah hi. Bang
hangin thumanna in Pasian hizah takin lungkimsak thei hiam? Amah it takpi
72
na hihna kilangsak ahih man hi. Jesuh in, Kei nong it uhleh kong thupiakte
na mang ding uhhi14 ci hi.
Tat
sat lo-i
n P
asia
n phat
oh cia
ngi
n amah
atsat
lo-in
Pasia
asian
phatii n lungdam i kkoh
ciangi
ngin
nuihmai hi. Midang khat ii lungsim takpi tawh hong phatna leh hong
pahtaakna kammal i zakna zahin hong lungnuamsak thu dang tam lo hi.
Pasian nangawn in za nuam hi. Ama tungah i zahtakna leh i lungdamna i
pulak ciangin amah nuihmai hi.
Noah a nuntakna ah phatna leh lungdam kohna tawh kidim ahih
manin tua in Pasian lungkimsak hi. Tuicin a kiam khit-a Noah a sep masak
pen ah Pasian tungah lungdam a kohna-in biakpiakna Pasian mai-ah lui hi.
Lai Siangtho in, Tua ciangin Noah in Pasian aadingin biakpiak tau khat lam
a,...tua tungah meihal biakpiakna lui hi15 ci hi.
Jesuh luih biakpiakna hangin eite in Noah bangin ganhing tawh
biakpiakna i lui nawnkei hi. Pasian kiangah phatna biakpiakna16 leh
lungdamkoh biakpiakna17 a lui dingin hong kihilhzaw hi. Pasian pen amah
ahihna hangin i phat a, Pasian tungah ama sepsate hangin lungdam i ko hi.
David in, La sakna tawh Pasian min ka phat ding a, lungdam kohna tawh
a min ka pahtawi ding hi. Tua in Topa lungkimsak ding hi18 ci hi.
Pasian kiangah phatna leh lungdam kohna i lui ciangin a lamdang
thu khat hong piang hi. Banghiam cihleh Pasian i lungkimsak ciangin ei
zong i lungsim sungah lungdamna tawh i kidim hi.
Ka nu in kei aading an hong huan pen nuamsa mahmah hi. Kay
tawh ka kiteen khitnung nangawn ah, nu le pate kiang ka hawh uh ciangin
ka nu in ama khut tung ngiat tawh an a lim mahmah hong huan hi. Ka nu a
nuntakna sungah a lungkim phat mahmah khat pen ko a tate teng in ama
huansa an ka nek ziahziah uh, amahn ka gei uh pan hong et pen, hi. Ko,
limsa-in ne ziahziah seemseem, amah a lungkim seemseem hi.
Ko lampanin zong an limtakin neksakna tawh ka nu lungkim nading
ka sepkhak uh pen ka lungkim mahmah uhhi. Hih mun ah a langnih tuakin
kimanna om hi. An ka nek kawmin lim ka sakna thu ka gen buahbuah a, ka
nu ka phat hi. Tua pen an lim ka sakna hang bek hilo-in ka nu lungkim
nading zong ka cihna hi. Tua hun ciangin ka vekpi-un ka lungdam mahmah
uhhi.
Biakpiakna ah zong a langnih tuakin kimanna om hi. Eite aading
Pasian hong sepsaksa thute hangin i lungdam a, tua i lungdamna Pasian
tungah i pulak ciangin tua in Pasian lungdamsak bek thamlo, eima lungdamna
zong khangsak hi. Late laibu sungah Ama mai-ah midikte lungdamin nuamsa
uh a, gualnuamin awng ngeingai uhhi19 ci hi.
I siamnate i zat ciangin Pasian nuihmai hi. Tuicin a kiam khit ciangin
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek
73
Pasian in Noah tungah hih bangin a theih-ol mahmah thupiaknate nei hi:
Pung unla tampi pha-in leitung dimsak un...Nungta-a a gamtaang peuhmah
note neek ding an hong hi ding hi. Singkung hingte kong pia zo a, tu-in
zong na khempeuh kong pia hi.20
Pasian in, Tu-in na nopsak ding hun tung ta hi. Mihingte sep dinga
ka seh thute seem in. Na zi tawh omkhawm in. Tanu tapa nei un. Innkuan
kilamto un. Ankungte ciing unla sa ne un. Mihingte hita un. Note kong bawlna
pen a tuaci ding mah ka cihna hi ci hi.
Nang tungah Pasian a lungkim hun pen kha nasepnate ahi Lai
Siangtho simna, biakinn ah kikhopna, thungetna, ahihkeileh upna thu teci
panna cihte na hih hun bek na sa kha ding a, tualo na nuntakna sunga thu
dangdangte Pasian in hong kinpih lo hi, ci-in na ngaihsun kha ding hi. A
taktakin, naseem na hi-a a tawlnga na hi
zongin, thungen na hi-a anne na hi zongin,
na nuntakna a neng a tawng dongin etcik
Na nuntakna a neng
pen Pasian in nuamsa hi. Na gamtat
a tawng dongin etcik
luhekna a neng khat nangawn khahsuah
pen Pasian in
lo-in hong encik hi. Lai Siangtho in,
nuamsa hi.
Pasian zia tah kituak mite kalsuanna
TOPA in lamlak hi. Amaute nuntakna a
neng a tawng dong ah amah a lungkim hi21 ci hi.
Mawhna simloh mihing sepkhiat thu khempeuh, phatna lungsim
puakzia tawh ahih nakleh Pasian minthanna aadingin kiseem thei hi. Kuang
le keu sawpna, setvan puahna, van zuakna, computer khetna, ankung ciinna,
innkuanpih neihna, cihte Pasian minthanna aadingin na hih thei hi.
A diakdiakin Pasian in ama hong piaksa siamna leh kivakhnate na
zatkhiat pen muhnop sa mahmah a, na angtang mahmah hi. Pasian in ama
lungkimna a pian nadingin eite tungah siamna a tuam tek hong guat ngiat
ahihi. Pawlkhatte kimawl a siam dingin, leh pawlkhatte thu a telkheh dingin
hong bawl hi. Nang zong, setvan puah lamsang (mechanics), phazah tuat
lamsang (mathematics), music lamsang, ahihkeileh siamna a dang tul-then
tampite na ngah kha ding hi. Hih siamnate khempeuh in Pasian nuihmaisak
thei hi. Lai Siangtho in, Ama lampanin zong mihing khatciat hong sui pha
a, tu-in i sep khempeuh hong encik hi22 ci hi.
Na siamnate seelsawmna ahihkeileh midang khat tawh kibatsawmna
tawh Pasian minthan nading ahihkeileh a lungkim nading kiseem theilo hi.
Nang pen nangmah na hihna tawh amah na lungkimsak thei bek hi. Nang
hihna khatpeuh na kinolh simsimin nang hong piangsak Pasian pilna leh a
74
ukzawhna a nial na hihi. Pasian in, Nang hong Piangsakpa tawh kinial
theih nading thu na nei kei hi. Nang pen beelseekpa seek leibeel khat na hi
lel a, leibeel in Bang hangin hih bangin hong bawl na hi hiam? ci-in dong
ngeilo hi23 ci hi.
Olympic tai kidemna-a gualzopa ahi, Meikuang sakol-lengte
(Chariots of Fire) kici limhing (film) sunga kihel, Eric Liddell in, Pasian in
ngimna khat aading kei hong bawl ahihlam ka um hi. A manlang dingin
hong bawl ahihlam zong ka um a, ka tai ciangin Pasian lungkimna in hong
zawtkha hi ci hi. A nununglam ciangin amahn Tai
NI KUANA:
kidemna ah kihel nawn kei le-ing Pasian a zahko tawh
BANG IN
ka kibang ding hi ci lai hi. Kha tawh kituaklo siamna
PASIAN
cih bang om lo a, a kizangkhial siamna cih bek om hi.
Pasian lungkim nadingin na siamnate zat kipan in.
NUIHMAISAK?
Pasian pen ama piansak nate na pahtaak lam
hong muh ciangin zong a lungkim hi. Hoihna na muh theih nadingin mittangte,
a ging na zak theih nadingin bilte, a gimnam na ngah theih nadingin nak, a
limna na ciap theih nadingin leii, leh kilawnna na phawk theih nadingin na
vun nuai-ah phawktheihna thagui, cihte hong pia hi. Na pahtaak khatpeuh
a om ciangin tua aadingin Pasian tungah lungdam na koh leh tua pen biakpiak
gamtatna khat hong suak hi. Lai Siangtho in zong, Pasian in...nuam takin
i zat dingin na khempeuh cingh takin hong pia hi24 ci hi.
Na ihmut nangawn Pasian in hong encik nuam hi. Ka tate a neulaiun a ihmut uh ciangin lungkimna tak tawh ka et-et lam ka kiphawk lai hi.
Khatveivei, sun hun pen buaina leh thuman lohna cihte tawh kidim thei
ahih hangin a ihmut uh ciangin lungkimna, lungmuanna leh lungnopna tawh
kidimtuak mahmah uh a, amau bangzah takin it ka hihlam ka kithei phapha
hi.
Ka tate ka pahtaak theih nadingin amau lampan kei aading bangmah
hong sepsak ding uh kullo hi. Amau it mahmah ka hih manin a naksuk a
naktoh uh ka et bek zong kei aadingin lungkimna hi. A awm uh sangto zeel,
niamsuk zeel-a om keukeu pen ka et kawmin ka nuihmai a, khatveivei
lungdamna tawh khitui mualtuangin ka om thei hi. Pasian in a lungsim sunga
om bangin nang hong bawl ahih manin na ihmut laitakin zong itna tawh
hong encik hi. Hih leitungah nang bek mihing ahi dan khatin nang hong it
hi.
Nu le pate in a tate uh a pahtaak theih nadingun a tate a cingtaak
ding ahihkeileh a picing dingin kal masa lo uhhi. A neutuung uh-a kipan
bang gual bang gual a pha uh zongin pakta den uhhi. Tua mah bangin
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek
75
Pasian in zong nang hong pahtaak theih nadingin na picin hun khat ngak
sese lo hi. Kha thu lamah na tunna tantan tawh hong itin hong pakta hi.
Na gol tohtoh ciangin nang lampan na lungkimsak zawhloh
sangsyate ahihkeileh nu le pate cih bangin na tuakkha thei ding hi. Pasian in
zong nang tungah tua bang lungsim a nei ding sa kha kei in. Cingtaak sinsen
ahihkeileh mawhna baang vetlo cih bang hi theilo na hihlam Pasian in hong
thei hi. Lai Siangtho in, Amah in ei, bang tawh hong kibawl cih hong tel
mahmah hi. Leivui i hihlam thei gige hi25 ci hi.
Pasian et pen na lungtang, na lungsim puakzia hi: Amah lungkimsak
ding cih pen na lunggulh lianpen mah ahi hiam? Tua pen Paul lungtup
kungpi hi: Ahih hangin hih muna i inn ah ahi-a hua taka i inn ah ahi zongin,
eite in na khempeuhte sangin amah ngiat mah i lungkimsak nuam hi.26
Tawntung hun thu tawh kizui-in na nuntak ciangin na lungtup pen zong
Nuntakna pan lungkimna bangzah ka ngah ding hiam? cihna panin Pasian
in ka nuntakna pan lungkimna bangzah a ngah ding hiam? cih ah hong
kilaih ding hi.
Pasian in Noah bang dan mi -- Pasian lungkimna a pian nadinga a
nungta nuam mite -- kumzalom sawmnih-le-khat sungah a zonzon laitak hi.
Lai Siangtho in, A pilvang mi, Pasian a lungkimsak nuam mi, khatpeuh a
om kha ding hiam, ci-in Pasian in vantung panin mihing khempeuh ensuk
hi27 ci hi.
Pasian lungkimsak ding cih pen na nuntak lungtup kungpi na hisak
ding hiam? Hih lungtup kungpi a mitsuan vinven minu mipa aading Pasian
sepsakloh ding na khat zong om lo hi.
NI KUANI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Pasian ka muan ciangin amah nuihmai hi.
Pha
wk di
ng Kha
wkneu: Amah a bia mite leh ama itna a muang
Phawk
ding
Khawkneu:
Late 147:11 (CEV)
mite tungah Topa lungkim hi
Ngaihsut Ding Thudotna: Bang hoihpen cih Pasian in thei ahih
manin ka nuntakna sung bang mun tengah Pasian mah muanpenin ka
neih ding kisam hiam?
76
10
BIA
KPIA
K NA
IAKPIA
KPIAK
L AIGIL
77
78
Tua itna hong kilahkhiatna a lianpen pen nang aading Pasian Tapa
hong kiluina pen hi. Eite mawhnei i hih laitak eite aading Khrih hong si
ahih manin Pasian in eite hong itna kip takin hong lak hi.10 Pasian aading
nang bangzahin thupi cih na theihnop leh, singlamteh tungah a khutte zan
kawmin Hih zah takin nang ong it ing. Nang lo tawh ka nuntak sangin kei
si nuamzaw ing hong ci Khrih en dih in.
Pasian pen kipum-apna i neih nadingin zawhthawh thu tawh hong
tawsawn gawpgawp a gilo sila ukpa ahihkeileh mi ngongtatpa hilo hi. Amah
in i lungsim deihna kantansawm lo a, ama kiangah ei le ei suakta takin i
kiluitawm theih nadingin hong heelzaw hi. Pasian pen itna a nei, a
suaktasakpa khat hi a, ama kiangah niamlutna in kikhihna piangsak lo-in
suahtakna hong tunzaw hi. Jesuh kiangah eimahmah a bupin i va
niamluttawm ciangin amah pen thagum hatna a suang ukpa bang hilo, i
honpa ahihlam; naseem uk bang hilo, i sanggam ahihlam; khatkia thuneihna
a zangpa hilo, i lawmpa ahihlam i mukhia ding hi.
Hihtheihloh nei i hihlam pulakna. A bupin niamlut ding hong
khaktan thu nihna pen i kiphatsakna hi. Piansak nate cih ciang bek i hihlam,
leh na khempeuh a uk a van i hihlohlam i kipulak nuam kei hi. Pasian tawh
na kibang ding uhhi11 cih pen tangtawng pek panin i lelhtaak zia-etna hi.
Tua lunggulhna -- a uk dinmun utna -- in i nuntakna sungah lunggimna nakpiin piangsak hi. Nuntakna cih pen thasaanna (struggle) khat hi a, ahi zongin
Jakob tuahkhak ngei mah bangin tua i thasaanna pen Pasian tawh thasaanna
ngiat ahihlam mi tampite in theitel lo uhhi. Pasian i suak nuam a, tua hangin
tua thasaanna ah i gualzawh nading lampi om lo hi.
A.Z. Tozer in, Mi tampite a buai detna uh, hanciam napi-un a
khantoh theihlohna uh, a hang pen amau aituam thasaanna a mong dong
tung nailo uh ahih man hi. Thupiak ding i hanciam den a, i sunga Pasian
nasepna i va nawngkaisak den hi ci hi.
Eite, Pasian i hikei a, zong i hi ngeikei
NI SAWMNA:
ding hi. Eite pen mihing i hihi. Pasian suak nuamin
BIAKPIAKNA
i hanciam ciangin tua bang mah a na ut ahi SaLAIGIL
tan mah bangin i puk hi.
Eite in i mihing hihna pen lungsim
sukkhak thu tawh hilo-in lungsim pilna tawh i saang ding hi. I hihtheihloh
thute i tuahkhak ciangin thangpaihna, hehna, leh khasiatna tawh i thukkik
thei hi. I tun a sangzaw ding (ahihkeileh a tomzaw ding), a pongzaw ding,
thatang a hatzaw ding, siamna a neizaw ding, mel a hoihzaw ding, leh neih
le lam a hauzaw dingin i lunggulh hi. I ut teng seem nuamin i deih teng i ngah
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek
79
nuam a, tua bang hong pianloh ciangin lungkia-in i dah hi. I neihloh pawlkhat
Pasian in midangte a piak i muh sawnsawn ciangin eenna, hazatna leh ei le
ei hehpihhuai kisakna hong piang hi.
Niamlut a khiatna. Pasian kiangah niamlut cih ciangin bangmah
gamtaang lo-in kihepkhiatna, kaam thu bek muanna, ahihkeileh thadah
vuina cih bangte hilo hi. Tu-a thu-omzia (status quo) ahi bangin saanna zong
hilo hi. A kilehbulh khat hihtuakzaw a, Pasian kiangah niamlut i cih ciangin
laih ding a kisam thu khat laihzawh nadingin na nuntakna pia, lui, ahihkeileh
gimna thuak, cihna hi. Pasian in a niamlut mite ama taangin galdo dingin
sam thei hi. Niamlut cih pen meidawite ahihkeileh a niamkiatte aading hilo
hi. Tua mah bangin khuak pilna nusia ding cihna zong hilo hi. Pasian in
zatloh dingin na khuak mawkbawl lo ding hi. Pasian in set milimte (robots)
ama naseem dingin deih zenzenlo hi.
Niamlut i cih ciangin na sungpua melpuakzia (personality) seelcipna
hilo hi. Pasian in na sungpua melpuakzia a tumdang teng na zatkhiat ding
hong deih hi. Niamlutna in tuate beimangsak cih
sangsikin khangtosak hi. C.S. Lewis in, Pasian
ki-uksak seemseem lehang, eite ama bawlsa i
hih manin i hihna taktak bangin i hito seemseem
hi. Pasian in nang le kei dinga hong ngimsa a
om bangin mihingte a tuamtuamin hong bawl
hi...Khrih ka zuat ciangin, Ama sungpua
melpuakzia sungah kei le kei ka kipiak ciangin,
kei aituam sungpua melpuakzia taktak khat ka ngah pan hi ci hi.
Niamlutna thu pen thumanna thu (obedience) ah kitelpen hi. Hong
cih bangbang Hita hen, Topa ci-in na mang hi. Hilo hi, Topa cihna pen
thalnialna hi. Jesuh hong cih mang lopi-in amah Topa na ci theikei hi.
Peter leh a lawmte zan khat tawntung nga bengin bangmah a ngahlohna uh
mun ah ngen khatvei khuh kik dingin Jesuh in a sawl ciangin Peter in niamlutna
a cih thu, hih bangin na lakkhia hi: Topa, zan thapaai nakpi-in ka seem uh
a, ngasa khat nangawn ka man kei uhhi. Ahi zongin hong sawl na hih
manin ngen ka khuhsuk ding hi.12 A niamlut mite in Pasian cih bangbang,
a khiatna omtuak ta keileh, mang uhhi.
A bupin niamlutna sunga kihel thu dang khat pen muanna (trust) hi.
Abraham in koi tak tung ding cih thei lopi-in Pasian makaihna zui hi. Hannah
in cik ciang tangtung ding cih thei lopi-in Pasian sep ding hun ngak hi. Mary
in bangci danin hong piang ding cih thei lopi-in na-lamdang khat lam-enin
om hi. Josef in thu le late bang hangin tuaci pian cih thei lopi-in Pasian
80
ngimna muang hi. Hih mite khatciat Pasian kiangah a bupin niamlut uhhi.
Vai khatpeuh ah nang phattuam nadingin midangte pilna siamna
zat ding (ngian-vat ding), nang thusun teng hong kiman nading, thu-omzia
na heizawh nading, cihte hanciamsawm lo-in na hong seem dingin Pasian
mah na muan ciangin Pasian kiangah a niamlut na hihi. Nang, om hiithiat
lelin Pasian na seemsak in. Nang, thuvanpi (in charge) na hihdet kullo hi.
Lai Siangtho in, Pasian kiangah niamlut inla lungduai takin amah ngak in13
ci hi. Hanciambeh lo-in muanbeh in. Hong kisiatgennate thukkik lo-in nang
le nang na kiphelh samsam sawmloh ciangin zong a niamlut na hihi. A
niamlut lungsim pen kizop kikomnate ah kilangpen hi. Na niamlut ciangin
midangte na nawlkhiin kei a, nang ngah hamtang ding thute (rights) zong na
kal kei a, nang aituam hamphat nading na seem kei hi.
Mi tampite aadingin niamlut ding a haksatpenna mun pen sum le
paai thu hi. Mi tampite in, Pasian aading nungta nuam mah ing. Ahi zong,
nuntak a ol nading leh ni khatni teh nuamtak ka tawlngak theih nadingin lah
sum a kicingin zong nuam ing ci uhhi. Pensen lakna (retirement) cih pen a
niamlut nuntakna ii lungtup kungpi hilo hi. Banghanghiam cihleh tua pen i
nuntakna sunga kin masak ding tawh kisai thu ah Pasian tawh kidemna hi.
Jesuh in, Pasian leh sum aading a nihin na seemkhawm theikei ding uh
hi14 a cih banah, Na neih na lamte uh koikoi-ah a om zongin tua mun ah
na lungsim uh zong om ding hi15 ci lai hi.
Niamluttawmna tawh kisai etteh ding a bulpi pen Jesuh hi.
Kikhailupna a thuak ma zanin Jesuh pen Pasian geelna sungah amah le
amah niamlut hi. Amahn hih bangin thungen hi: Pa aw, nang aadingin na
khempeuh hithei hi. Hehpihna-in hih gimthuakna hai kei kiangpan hong
lakkhiatsak in. Ka cih hangin kei deihna bang
Niamlutna thu pen
hilo-in nang deihna bang ahih ding ka ut hi.16
thumanna thu leh
Jesuh in, Pasian aw, hih gimna a
muanna thu ah
lakhia zo ding na hihleh hehpihna-in lakhia dih
kitelpen hi.
in ci-in thungen lo hi. Na khatpeuh Pasian in
hihthei ahihlam amahn pulak khin hi. Pasian
aw, hih gimthuakna paihkhiat ding nang lunglutpen thu sungah a kihelkhak
zenzenleh hehpihna-in tua bangin hong seem in. Ahih hangin hih thu in na
ngimna kicingsak ding ahihleh tua pen keima lungdeih zong hi pah hi ci-in
ngenzaw hi.
A niamlut takpite in, Pa aw, hih bang buaina, gimna, leh natna
ahihkeileh hih bang thu-omzia pen keima nuntakna sung ahihkeileh midang
khatpeuh nuntakna sunga na ngimna leh na minthanna kicinsak nadingin
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek
81
kisam ahihleh tua pen hehpihna-in lakhia kei in ci uhhi. Tu-a dan picinna
ciang tuntoh nading pen a thubaih hilo hi. Jesuh tuahkhak thu ah zong
Pasian geelna hangin amah gim mahmah a, a khua-ulte sisan bangin taak
tanghial hi. Niamlutna cih pen nasep haksa mahmah khat hi a, angsung
bulphuh i pianzia tawh nakpi-in kidona hi.
Niamlutna thupha. Pasian kiangah a bupin na niamlut ciangin na
hamphatzia ding Lai Siangtho sungah kitel takin kigelh hi. A masapenin
lungnopna na ngah hi: Pasian tawh na kitot khawl phot in! Amah tawh
kithuhual lecin a tawpna ah lungnopna na ngah ding a, nang aadingin nate
hong lem ding hi.17 A zom ah, suahtakna na ngah hi: Pasian zia le tongte
leh a bei ngeilo suahtakna sungah nang le nang kilui in...ama suahtakna
sungah kihong takin a nungta thei dingin (ama) thupiakte in nang hong
khahkhia ding hi.18 A thumna ah, Pasian vangliatna na nuntakna sungah
na ngah hi. Lungtang a pha mahmah zia-etnate leh a thakhauh buainate
Khrih kiangah tun lehang ama tungtawnin kizo thei hi.
Joshua in a khan sunga gal kisimna lianpen a tuahkhak ciangin19
Pasian tawh kimaituahin a mai-ah bokin bia a, ama geelna teng tawh niamlut
hi. Tua niamlutna in Jerikho khuapi ah a lamdang galzawhna khat piangsak
hi. A kitukalh tawh a kibang thumaan (paradox) khat pen hih bang hi:
Niamlutna tungtawnin galzawhna piang hi. Niamlutna in nang hong
thaneemsak lo-in hong thakhauhsak hi. Pasian kiangah niamlut lecin vai
dangte ah na kihtak ding ahihkeileh na niamlut ding kul nawnlo hi. Hotkhiatna
Galkap (Salvation Army) a phuankhiapa William Booth in, Mi khat ii
vangliatna a phatzah pen a niamlutna zah tungah kinga hi ci hi.
Pasian mizatte pen a niamlut mite hi. Pasian in Jesuh nu dingin
Mary a teelna pen siamna a neih man, a melhoih man, ahihkeileh a hauh
man, cih bang hilo a, ama kiangah a bupin niamlut ahih man hi. A piangtheilo
phial ding tawh kibang Pasian geelna thu, vantung mi in a koh ciangin Mary
in lungsim kip tawh, Kei pen Topa naseem nu ka hihi. Ama deih bangbang
saan ding ka ut hi20 ci hi. Pasian khutsunga om a niamlut nuntakna sangin
a vanglianzaw bangmah om lo hi. Tua ahih manin Pasian kiangah nang le
nang a bupin kipia in.21
Nuntakzia ding lampi hoihpen. Mi khempeuh pen a tawptawpna
ah bang hiamkhat ahihkeileh kua hiamkhat kiangah niamlut tek uhhi. Pasian
kiang hilo ahihleh na niamlutna pen midangte ngaihsutna tungah ahihkeilleh
lam-etna tungah, sum le paai tungah, khasiatna tungah, launa tungah
ahihkeileh na kiphatsakna, na lunggulhna, ahihkeileh na angsung lungsim
tungah kinga ding hi. Nang pen Pasian a bia dinga hong kibawl hi a, Pasian
82
biak ding na pelh leh na nuntakna na piak theih nading nadangte (milimte)
na piangsak ding hi. Na niamlut nading mun teeltheih nading suahtakna na
nei a, ahi zongin tua na teelna huhau-a piang thute pan na suakta theikei
hi. E. Stanley Jones in, Khrih kiangah na niamlut keileh kisiatna mun ah a
niamlut na hihi ci hi.
Niamlutna pen nuntakzia ding lampi hoihpen hi lo a, nuntakzia ding
khat bek a om lampi hi. Lampi dangte, khat zong kimang lo hi. A dangte
khempeuh in lungkiatna, lungkim lohna,
leh ei le ei kisuksiatna ah hong tun hi. Lai Niamlutna pen nuntakzia
Siangtho King James Letkhiatbu sungah ding lampi hoihpen hi lo
niamlutna pen thulam a tawn, na a, nuntakzia ding khat
nasepna22 ci-in min kivawh hi. Letkhiatbu bek a om lampi hi.
dang khat ah Pasian na sep nading lampi
a lekkimpen23 kici hi. Na nuntakna tawh
na niamlut pen a haivai, lungsim phuutna banga gamtatna hilo-in a pilvai,
thulam a tawn gamtatna khat hi a, na nuntakna a thupi theipen leh a lekkim
theipen dinga na zatna hi. Tua hangin zong Paul in, Tua ahih manin amah
lungkimsak ding cih pen i lungtup kungpi dingin i nei hi24 na ci hi. Pasian
kiangah himah (yes) na cih hunte pen na pilvangpen hunte hi ding hi.
Na nuntakna sungah Pasian thupha na ngah ding hong khaktanpi
pen midangte hilo-in nangmahmah na hihlam -- na angsung theihna, na
kiphatsakna leh nang aituam ngimna, cihte ahihlam -- na theih nading kum
tampi kisam thei ding a, ahi zongin a tawpkhakna ah na theikhia veve ding
hi. Nang aituam geelnate bek mitsuanin na neihleh na nuntakna aading
Pasian geelsa ama ngimnate na cin zokei ding hi.
Na sungah Pasian in ama nasepna thukpente hong seem ding
ahihleh tu-a bangin hong kipan ding hi. Tua hi a, a beisa huna na khasiatnate,
tu laitak-a na buainate, mailam hun aading na lungtupte, na launate, na
sunmangte, na thaneemnate, na uuknate, na liamnate, leh na dongtuahnate,
a vekpi-in Pasian pia in. Mawtaw hawl bangin kigenteh lehang, a hawlpa
tutna ah Jesuh tusak inla a heekna zong na khutte tawh lawng sese kei in.
Lau kei in; ama letcingna nuai-ah bangmah kitolkhia lo ding hi. Jesuh hong
sinsakna hangin na khempeuh na zeeksiam ding a, Paul tawh na kibangto
ding hi: Ka sungah sunglam tha hong thunsak ahi Ama tungtawnin na
khatpeuh aading zattheih dingin, leh na khatpeuh tawh kithakim dingin, ka
om hi. Cihnopna ah Khrih kitangcinna sungah kei zong ka kitangcing khop
hi.25
Paul a niamlut kipat hun pen Damascus lampi tungah mit a mangsak
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek
83
khuavak khat in a kaptukna pan hi. Ei, a dangte aadingin ahihleh Pasian in
tua sangin a neemzaw thu le late tawh i lungsim hong la hi. Bangbang ahi
zongin niamlut cih ciangin khatvei thupiang bek hi ngeilo hi. Paul in, Nisimin
ka si hi26 ci hi. Niamlut kipat hun a om mah bangin niamlut zat-kisin hun cih
zong om a, tua pen hun khatkhit hun khat banah khan tawntung hi ding hi.
A hingtang biakpiakna ah a kibuaipih thei thu pen biakpiak tau pan
taalkhiatna hi a, tua hangin ni khat sungin na nuntakna sawmnga vei peetmah
na niamlutsak kikkik ding kisam kha ding hi. Niamlutna pen na nisim nasep
na hihsak ding kisam hi. Jesuh in, Mite in ka nung hong zuihnop uhleh
amau deih van le nate a nusiatloh uh phamawh hi. Ka nung hong zuih theih
nadingun a nuntakna uh nisimin a nusiatnop ding uh kisam hi27 ci hi.
Galphawnna (warning) khat kong pia nuam hi: A bupin a niamlut
nuntakna tawh kalsuan dingin na khensat ciangin tua na khensatna hong
kisittel ding hi. Tua bang i cih ciangin khatveivei a nuam khollo, mi utloh, a
gimhuai, ahihkeileh a piangtheilo ding tawh kibang, nasep mabante sepna
zong hi thei ding hi. Na sepnop khat tawh a kikeelki nasep khat sepna zong
hi thei hi.
Kumzalom sawmnih sunga Khristian makai minthangte lakah khat
pen Campus Crusader for Christ a phuankhiapa Bill Bright hi. Leitung mun
citenga Crusade naseemte bangin a va pai Kha Thukhun Thu Lite (the
Four Spiritual Laws) kici laidalno kihawmte, leh mi awn tulli val in a etkhak
uh Jesuh limhing lahna (the Jesus film) tungtawnin awn 150 sangin a
tawmzawlo mite in Khrih hong zuan uh a, tuate in vantung ah tawntung
hunnuam ngah ding uhhi.
Khatvei, Bill Bright kiangah, Pasian in bang hangn na nuntakna
hizahin ong zang-a thupha ong pia ai tam? ci-in ka dong hi. Amahn, Ka
khangno lai-in Pasian tawh thukimna khat bawl ing. Tua pen laidal khat ah
gelhkhia-in a nuai-ah ka min thuh ngiat ing. Tua ka laigelh bel hih teng hi:
Tuni-a kipanin Jesuh sila ka hihi.
Tua bang dan Pasian tawh thukimna nam na bawl ngei hiam?
Ahihkeileh na nuntakna sungah a lungkim bangbanga na hong seem thei
Pasian thuneihna tawh kisai-in Pasian tawh a kinialnial lai peuh na hikha
hiam? Tu-in -- Pasian hehpihna, hong itna, leh a pilna, cihte sungah -- na
niamlut ding hun hong tung ta hi.
84
KA NGIMNA
NI SAWMNI
TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
85
11
P ASIAN TAWH
L AWM H OIHPENTE S UAHNA
87
leitung zong nuntak nading hun leh mun zaipi tak tawh zindo a siam dingin
bawl hi. Tua pen Pasian i zon theih nading, leh khuamial sungah mialzawt
pong hilo-in amah i muh takpi nading, cihna hi.11
Pasian thei-in i it pen eite hamphatna lianpen hi a, amah kithei-a a
ki-it pen Pasian lungkimna lianpen hi. Pasian in, Mi khatpeuh a kisialhnop
leh, kei hong theihna leh hong telna thu ah kisial tahen...Hih thute pen kei
hong lungkimsak thute hi12 ci hi.
Na khempeuh a hihthei, muhtheihloh, a cingtaak ahi Pasian khat
leh ciangtan a nei, mawhna tawh kidim mihing khat kikal ah sungmisuah
takin kilawmtatna bang hangin om thei cih thu, ngaihsut haksa mahmah hi.
To le silate kikal, ahihkeileh Piangsakpa le piansak nate kikal, ahihkeileh
zong Pa le tate kikal kizopna cihte theihtel ding baihzaw hi. Tua ahihleh
Pasian in a lawm dingin kei hong deih, cih pen a khiatna bang ahi hiam? Lai
Siangtho sunga Pasian lawmte-a kiciamteh mite nuntakna i et ciangin Pasian
tawh kilawmtatna a thusim nam guk i mukhia hi. Hih khenpi sungah thusim
nihte i kikum ding a, a dang li teng mai-a khenpi ah i kikum ding hi.
PASIAN LAWM HOIHPEN KHAT SUAHNA
Tat
satlo holimna tungta
w ni
n. Nipi kal khat ah khatvei biakinn
atsatlo
tungtaw
nin.
paina tawh, ahihkeileh nisim gamdaih hun khat laakna cih ciang nangawn
tawh, Pasian tawh nai takin na kizom thei ngeikei ding hi. Pasian tawh
kilawmtatna cih pen nuntakna sunga na tuahkhak thu khempeuh ama kianga
genkikna tawh kilamto hi.
Nisim Pasian kiangah kha thalak hun khat neihdet ding pen a thupi
khat hi mah hi.13 Ahi zongin amah pen na hun geelna sungah khatvei kihel
ding cih ciang bek ut lo hi. Na nasepna khempeuh, mi tawh na kihona
khempeuh, na buaina khempeuh, leh na
ngaihsutna khempeuh nangawn ah Pasian thei-in i it pen eite
amah kihel nuam hi. Ni khat tawntung hamphatna lianpen hi a,
tatsat lo-in amah tawh na kiho thei a, a amah kithei-a a ki-it pen
tua hun liana na sep thu, ahihkeileh na Pasian lungkimna lianpen
ngaihsut thu, ama kiangah na ko thei hi. hi.
Tatsat lo-in thungen14 cih ciangin van
lei laitak, mawtaw tuan laitak, nasep laitak, ahihkeileh nisim nasep a dang
khatpeuh sep laitak, cih hunte mahin Pasian tawh kihona hi.
A kitheikhial mahmah thu khat ah Pasian tawh hun zatkhopna
pen ei khatkia amah tawh i om hun bek kisakha hi. Maan hi. Jesuh hong
lahsa lim mah bangin nangkia Pasian tawh na om ding hun zong a kisam
88
mah hi a, ahi zongin tua pen na khanlawh hun bup ii khenneu khat bek hi
pan hi. Na sep na bawlna peuhpeuh ah amah zong a kihel dingin na sap-a
ama ompihna zong na phawkkhak leh, tuate khempeuh Pasian tawh hun
zatkhopna hong hi pah ding hi.
Pasian tawh tatsatlo kihona bangci neih thei ding cih tawh kisai a
kigelhna tanglai laibu minthang khat pen Pasian Ompihna Zat-kisinna (Practicing the Presence of God) hi. Tua laibu pen kumzalom sawm-le-sagih sung,
France gam pasal siangtho biakna sang (monastery) khat-a anhuan lel khat
ahi, Brother Lawrence a kicipa gelh hi. Brother Lawrence in a lamdang
hetlo mun mawkmawk khat leh nasep ngeinate -- gentehna-in an thuk, kuang
sawp, cihte -- pen Pasian phatna leh amah tawh hun zatkhopna-in laih thei
ziau hi. Amahn, Pasian tawh kilawmtat nading tawhtang pen na nasep
laihna hilo-in tua nasep tawh kisai-a na neih na lungsim puakzia laihna hi, ci
hi. Nang aadinga na sep ngeingei nasep khat, gentehna-in an ne, kisil, huan
kho, niinbung bua, ahihkeileh tawlnga na hi phial zongin, tua pen Pasian
aadingin a seem ci-in kingaihsun in, ci hi.
Tu hunin Pasian i biak theih nadingin i nisim hun geelna sungpan
paikhiat ding kisam ci-in i ngaihsunkha pahpah hi. Tua pen a hun simsimin
ama ompihna zat-kisin ding i theihkhak nailoh man hi lel hi. Brother Lawrence
in a nisim nasep mabante tungtawnin Pasian biak ding baihsak mahmah a,
kha thalak nading ci-in a tuam vilvelin paikhiat ding kisamsak lo hi.
Hih pen Pasian deihpen lim hi. Eden Huan sunga biakpiakna nam
pen biakpiak kikhopna khat ah va kihel ding cihdan nam hilo a, a kizom
paisuak lungsim puakzia hizaw hi; Adam leh Eve pen Pasian tawh tatsat loin kithuahkhawm uhhi. Pasian in a tawntungin hong ompih ahih manin tu
liana na omna mun sanga Pasian tawh na kinaizawk nading mun dang om
nawnlo hi. Lai Siangtho in, Amah in na khempeuh uk a, mun khempeuh
ah omin na khempeuh sungah zong om hi15 ci hi.
Brother Lawrence ngaihsutna a laaktaak mahmahte lakah khat
leuleu pen thungetna a theih-hak, a hi-bialbualte sauvei pipi neihsawm se
sangin a tom leklek, kiholimna dan namte ni thapaai tatsat lo-in neih ding
hoihzaw, ci hi. Lungsim palauhna kidal nading leh lungsim ngaihsutna
kaihkhop theih nading tawh kisai-in Brother Lawrence in, Thugenna a
sau ciangin lungsim vakvai thei ahih manin thungetna ah zong kammal tampi
zatluat ding kong hanthawn nuam kei hi16 ci hi. Hih, kum 450 a sawtzo,
nate olsep ding cih ngaihsut piakna, pen thukinna a kiam hun, tu-a khang
hun aading kituak phadiak deuh hileh kilawm hi.
Lai Siangtho in a hun simsimin thungen17 dingin hong sawl hi.
Bangcih lehang tua bangin hithei ding i hi hiam? Hihzia nam khat ah,
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek
89
Tat
satlo lungngaihna tungta
w ni
n. Pasian tawh kilawmtatna
atsatlo
tungtaw
nin.
lamtoh nading lampi a nihna pen ni khat tawntung ama Kammal ngaihsutna
hi. Tua pen lungngaihna kici a, Lai Siangtho in zong Pasian i cih kua hi-a
bang teng seemin bang teng gen,18 cih thute lungngai dingin hong sawl
phapha hi.
Pasian gen thute thei lopi-in ama lawm hi ding cih pen piang theilo
hi. Pasian Kammal thei lopi-in amah na thei theikei ding a, Pasian thei lopiin amah na it theikei ding hi. Lai Siangtho in Pasian pen Samuel kiangah a
kammal tungtawnin amah le amah kipholak hi19 ci hi. Tua bang sepzia pen
mah Pasian in tuni dong zang lai hi.
Ni khat tawntung Lai Siangtho na sin zawhloh ding hangin na simsa
ahihkeileh na kamngahsa khawkneute na lungsim sungah cih kikkikna leh
lawh kikkikna tawh ni khat tawntung tua thu na ngaihsun thei ding hi.
Lungngaihna cih pen Pasian thu lunggulhna hanga a tolteen mi
siangthote (phungzite) zat, a haksa mahmah, thuthuk tawh a kidim
biakpiakzia nam khat kisakha thei den hi. Ahih hangin lungngaihna cih pen
thu limtak ngaihsutna hi a, a kuamapeuh sintheih leh a koimapeuh-a zattheih
siamna khat hi.
Buaina thu khat na lungsim sungah na ngaihsut thapaih leh tua pen
lunghihmawhna kici hi. Pasian Kammal na lungsim sungah na ngaihsut
phatphat ciangin tua pen lungngaihna kici hi. Lunghimawh thei na hihleh a
lungngai thei zong na hi pah hi. Na lungsim tukna mun pen na buaina thute
pan Lai Siangtho khawkneute ah na hei ding bek kisam hi. Pasian Kammal
na tam lungngaih seemseem leh na lunghihmawhna hong kiam seemseem
ding hi.
Job leh David-te Pasian in a lawm itpente-in a ciaptehna pen amau,
na khempeuhte sangin Pasian Kammal thupisakzaw uh ahih man hi. Amau,
Pasian Kammal tatsat lo-in ni khat tawntung ngaihsunsun uhhi. Job in, Ka
nisim an ding sangin ama muk pana kammalte ka lim kholzaw hi20 ci hi.
David in zong, Aw, na thukham ka ngaihdan! Tua thu, ni khat tawntung ka
lungngaingai hi21 a cih banah, Tua thute ka lungsim sungah om ngitnget
hi. Tua thute ngaihsun lo-in ka om theikei hi22 ci lai hi.
Lawmta cih pen thusim thulang kigen uhhi. Nang zong ni khat
tawntung Pasian Kammal ngaihsut ding kisekin na zat det nakleh Pasian in
a thusimte nang tungah hong gen ding hi. Pasian in a thusimte Abraham
tungah gen a, tua mah bangin Daniel, Paul, nungzuipite leh a lawm dangte
tungah zong gen hi.23
Lai Siangtho na sim ciang ahi zongin, thuhilhna khat na zak ciang
ahi zongin, cassette pan Pasian thu na ngaih ciang ahi zongin mangngilh
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek
91
pah, paikhiatsan pah, cih bangin om kei in. Na lungsim sungah tua thumaan
thutak ngaihsun kik phapha inla etkikkik ding kisin in. Pasian hong gensa
thu etkik nadingin hun na tam zat seemseem ciangin mi tampite theihkhakloh
hih i nuntakna ii thusimte na tam tel seemseem ding hi. Lai Siangtho in,
Pasian tawh kilawmtatna pen amah a zahtak mite aadingin a kituamkoih
ahihi. Tua mite kiang bekah amah in a kamciam thusimte gen hi24 ci hi.
Mai-a khenpi ah Pasian tawh kilawmtatna phungvuh ding vai thusim
a dang lite i kikum ding a, ahi zongin zingciang dong ngak sese kei in. Pasian
tawh tatsatlo kihona leh ama Kammal tatsatlo lungngaihna tuni mahin zatkisin ding kipan pah in. Thungetna tawh Pasian na hopih thei a, lungngaihna
tawh Pasian na kihopihsak thei hi. Pasian lawm khat suah nading ah hih
thu a nihin kisam hi.
SAWM-LE-KHATNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Pasian ka lawmhoihpen hi nuam hi.
Phawk ding Khawkneu: Pasian tawh kilawmtatna pen amah a zahtak
mite aadingin a kituamkoih ahihi. Tua mite kiang bekah amah in a
kamciam thusimte gen hi
Late 25:14a (LB)
Ngaihsut Ding Thudotna: Ni khat tawntung Pasian thu ka ngaihsut
munzawk nading leh amah ka hopih munzawk nading, kei le kei ka
kiphawn nadingin bang hih thei ka hi hiam?
92
P ASIAN
12
TAWH
N A K IL
AWMT
ATNA P HUNGVUH I N
ILA
WMTA
93
95
kammalte na simkhak ciangin Pasian in zong amah na biak ciangin tua bangin
na lungsim sungah ipcip nei se lo-in na pulak ding hong deih ahihlam phawk
hamtang in. Nang zong David ettehin hih bangin thu na ngen thei hi: Ama
mai-ah ka lungkim lohna teng ka ko a, ka buaina khempeuh ka gen hi.
Banghanghiam cihleh lungkhamna in kei hong vuknelh hi.6
Moses, David, Abraham, Job, cihte-a kipan Pasian lawm hoihpente
khempeuh in muanlah hun khawng nei thei mahmah uh ahihlam i theihkhak
pen eite aadingin tha-ngahhuai kik bilbel hi. Ahi zongin thu khat ah, amaute
in muanlahna lungsim a neih uh ciangin kineihkhem selo-in mi zakna mah
ah siang takin genkhia ziahziah lel uhhi. I muanlah lam i pulakna pen Pasian
tawh sungmisuah kizopna neih nading kahlei dawl masa hi theizaw hi.
Upna tak tawh Pasian thu ka manloh phamawh hi. Pasian
pilna na muan simsimin, leh na telsiang kei phial zongin Pasian cih bangbang
na hih simsimin Pasian tawh na kilawmtatna a thuklutsak na hihi. Thumanna
cih pen lawmta hihna ah a thupi limpuak khat ahihlam i phawk kei thei a,
i nu i pa ahihkeileh nasepna-a i pu ahihkeileh ei sanga lianzaw khat, cihte
tawh kizopna-a zat ding bek danin i ngaihsun kha hi. Ahi zongin Jesuh in
thumanna pen Pasian tawh sungmisuah theih nading thu khat ahihlam kitel
takin hong gen hi. Kong thupiakte bangin na sep uhleh note pen ka lawm
na hi uhhi7 ci hi.
Eite tunga Jesuh hong zat lawmte cihna kammal in kumpi innsung
khat-a om kumpipa lawmte cihna zong kawk thei ahihna thu, a beisa
khenpi sungah kong pulak zo hi. Hih banga kumpipa tawh a kimaingap
mite in hamphatna limci pawlkhat a ngah uh hangin amau pen kumpipa
khutnuai mite mah hi lai uh a, kumpipa thupiakte a man ding uh kisam
veve hi. Ei pen Pasian lawmte i hi a, ahi zongin Pasian tawh liangko kikim
i hikei hi. Amah pen i it i makaipa hi a, ama nung i zui hi.
Pasian thu i mang a, tua pen zuih ding thukhun khat ahih man,
ahihkeileh kihtaak man, ahihkeileh kithatang
sawlzawh man, cihte hang hilo-in amah i it man, NI SAWM-LE-NIHNA:
leh eite aading amahn a hoihpen thei ci-in i
PASIAN
muan man, hizaw hi. Khrih hong sepsaksa
TAWH NA
thute hangin lungdamna tawh ama nung a zui
nuam i hi a, tua bangin amah naizuih seemseem KILAWMTATNA
lehang i kilawmtatna zong hong thuklut
PHUNGVUH IN
seemseem pah hi.
Thu-umlo mite in Khristiante thumanna a hang pen zuih ding
thukhun ahih man, ahihkeileh khialhna nei kisak man, ahihkeileh gimpiakna
96
kihtaak man, cihte sa kha thei uhhi. Ahi zongin tua teng tawh a kilehbulh
pen a maan hizaw hi. I mawhna hong kimaisak khin, hong kisuaktasak khin
ahihna hangin itna tawh a thumang i hizaw a, tua thumanna in lungdamna
lianpi hong neisak hi. Jesuh in, Pa in kei hong itna zah mahin kei zong
note kong it hi. Kong itna sungah omsuak un. Ka Pa thu mangin ama hong
itna sungah ka omsuak dan mahin no zong ka thu nong man uh ciangin
kong itna sungah a omsuak na hi uhhi. Kei neih lungdamna tawh na kidim
theih nadingun hih thu note kiangah kong gen khinta hi. Maan hi, na
lungdamna uh hong dimleet ding hi8 ci hi.
Pa thu amahn a man bang teek lianin eite in zong ama thu i man
ding Jesuh in hong deih hi. A Pa tawh a neih kilawmtatna pen amah tawh
i kilawmtatna aading etsakna lim hi pah hi. Jesuh in Pa cihna bangbang -itna tawh -- mang hi.
Kilawmtatna maan cih pen a khawl deda hilo-in gamtaang hi.
Midangte a it ding, kitangsapna a neite a huh ding, i neihsate a hawmkhia
ding, i nuntakna a siangthosak ding, mawhna a maisak ding, ama kiangah
mite a paipih ding, cih bangte-in Jesuh in eite hong sawl ciangin a thu a
mang pah lek dingin itna in eite hong tawsawn hi.
Pasian aading na lianpite a seem dingin tona i ngah thei zeel hi.
Taktakin ci lehang, ama aading na a neunote thumanna tawh uttawm thu-in
i sep ciangin Pasian lungkimzaw hi. Tua banga i sep lam hong theihpih zong
om khollo kha ding himah taleh Pasian in tuate mu-in biakpiak gamtatna
bangin ngaihsun hi.
Hamphat nading thu lianpipite cih pen khan khat sungin khatvei
khawng bek om thei kha ding a, ahi zongin hamphat nading thu neunonote
ahihleh nisimin i kiim i paam ah om zihziah den hi. Thumaan gen, migit
gamtat, midangte thapia, cihdan nam gamtat olnote tungtawn nangawnin
Pasian nuihmai theih nading i seem thei hi. Pasian in i thungetna, amah i
phatna, leh ama aading i piakkhiatna, cihte sangin thumanna tawh i sep
gamtat olnote manpha sazaw hi. Lai Siangtho in, Bang in Pasian
lungkimsakzaw: meihal biakna leh biakpiak vante maw, ahihkeileh ama cih
thu i manna? Biakpiak ding sangin thuman ding hoihzaw hi9 ci hi.
Jesuh in kum sawmthum a phak hunin Johan khut tungpan
kituiphumna tawh mipi lak-a a nasepna na kipan hi. Tua hunin Pasian in
vantung panin hih bangin ci hi: Amah pen ka it mahmah ka Tapa hi a, ama
tungah ka lungkim mahmah hi.10 Tua zahin Pasian a lungkimsak theih
nadingin Jesuh in kum sawmthum sung bang seem ahi hiam? Tua kum
sawmthum vai tawh kisai Lai Siangtho in tamgen hetlo a, Lk.2:51 sung
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek
97
bekah laigual tomno khat tawh hih bangin gen hi: Amaute tawh Nazareth
khua ah ciahkik a, thumang takin a om hi (Msg). Pasian a lungkimsak kum
sawmthum thu pen thumang takin a om hi cih kammal tomno khat tawh
kitomgen ziau hi.
Pasian thupitsak thute ka thupitsakloh phamawh hi. Hih
pen lawmta a kicite sep det thu hi a, khat thupitsak thu, a dang khat in
zong kinpih hi. Pasian lawmpa khat hi seemseem lecin Pasian kinbawl
thute na kinpih seemseem ding a, ama khasiat theih thute ah khasiatpihin
ama lungkim theih namte ah nang zong na lungdam ding hi.
Hih thu ah Paul pen etteh lim hoihpen khat hi. Pasian geelna
peuhpeuh ama geelna hi pah a, Pasian lungdeih pen ama aa hi pah hi: Hi
zah-a kei hong dahsak thu pen no kong kin luatna hang hi -- tua pen ka
sunga mei banga a kuang Pasian lungdeih ahihi.11 David in zong tua bang
lungsim nam mah nei hi: Na inn aading lungdeihna ka sungah mei bangin
kuang a, nang hong kosiate, kei zong hong kosia uh ahihi.12
Pasian in bang thu kinpen ahi hiam? Ama mite tatkhiat ding thu hi.
A mangthang a tate khempeuh mukik nuam hi. Jesuh leitung ah hong
paina zong tua thu hang liuleu ahihi. Pasian in manphapen leh thupipen-a a
ngaihsut pen a Tapa sihna hi. Manphapen a sak nihna pen tua a Tapa
sihna thu a tate in midangte kiangah a gen uh pen hi. Pasian lawm khat hih
nadingin Pasian kinbawl ahi na kiim na paam-a om mi khempeuhte na
kinbawl ding kisam hi. Pasian lawmte in a lawmte kiangah Pasian thu
gensawn uhhi.
Pasian tawh kilawmtatna pen thudang khempeuh sangin
ka lunggulh zawkloh phamawh hi. Late laibu pen lunggulhna tawh
kisai etsak ding lim bekbek tawh kidim hi. David in nate khempeuh sangin
Pasian a theih ding mah lunggulhpenin nei a, lunggulh, lungdeih, tui bangin
duh, an bangin ngai, cih kammalte zang
Pasian lawmpa khat hi
hi. Amahn Pasian ngaih cihtakin ngai a,
seemseem lecin Pasian
Nate lakah ka limzon bel pen ama
kinbawl thute na kinpih
Biakinn sunga thu lungngai-a om ding,
seemseem ding hi.
ka khan hun le nite khempeuh sungin
ama ompihna sungah nuntak ding,
tehtheihloh ama cingtaakna leh minthanna sungah lungkim ding, cih hi13 ci
hi. La dawng dang khat ah zong hih bangin ci lai hi: Nong itna pen kei
aadingin nuntakna sangin manneizaw hi.14
Jakob in a nuntakna Pasian thupha piak ding lunggulh lua ahih
manin vantung mi khat, leivui lakah zan thapai pumlaii-in, Thupha nong
98
piak keileh kong khah kei ding hi15 ci hi. Tua tangthu sungah a lamdang
mahmah thu khat piang a, vangliatna tawh kidim Pasian in Jakob kizosak
hiau hi. Pasian pen amah i pumlaii ciangin heh lo hi. Banghanghiam cihleh
kipumlaiina ah mimal kizopkhakna piang a, amah tawh hong kinaizawsak
hi. Tua banah lungsim bup pia-a sepkhiatna khat hi a, Pasian in i lungsim
bup i piak ding hong deih hi.
Pasian tawh kilawmtat ding a lunggulh mahmah a dang khat pen
Paul hi. Ama nuntakna sungah a masapen-a a koih, ngimpi-a a ngim, a
lungtup bulpi pen tua thu hi a, tua sangin thupi a sakzawk bangmah om lo
hi. Hih zah ta-a Pasian in Paul a zatna pen zong tua hang mah hi. Lai
Siangtho Amplified letkhiatbu sungah Paul lunggulhna a liatzia a kicingin
hih bangin kiciamteh hi: Ka lungsim khempeuh ka piaksa ka ngimna pen
bang hiam cihleh Amah ka theih nading -- Amah a Mimal mahmah ii a
lamdang thute siang takin theitel zawseemin Amah tawh thuklut takin leh
sungmisuah takin ka kimaingap tohtoh nading -- cih hi.16
Tua hi a, na khensatna zahzah Pasian tawh a kinai na hihi. Pasian
tawh sungmisuah takin kilawmtatna cih pen khensat thu hi a, a piangkha
pak pong hilo hi. Teel teekteek ding kisam hi. Nadangte sangin tua mah na
deihzaw takpi hiam? Nang aading bangzah ciang neihtaak hiam? Nadangte
nusiatsan ding zahin a taak mah hiam? Tua aadinga kitangsam gamtat
luheknate leh siamnate neih nadingin a hanciam taak mah ahi hiam?
A beisa hunin Pasian lunggulh mahmahna a na nei ngei, tu-in a
mansuahkik, zong na hikha thei ding hi. Efesa khua-a Khristiante buaipih
thu zong tu-a thu mah hi -- amau a neihngei uh itna masa mansuah uhhi.
Thuhoih a kici peuhmah seem uh a, ahi zongin tua pen itna tawh hilo,
seploh phamawh khat danin a sep uh ahihi. Kha thu sunga na kalsuannate
ah tua banga a kalsuansuan na hihleh Pasian in na nuntakna sungah gimna
hong tunsak ciangin lamdang sa kei in.
Gimna in lunggulhna piangsak a, ommuan-a i neihloh khat i laihzawh
nadingin khauh takin tha hong guan hi. C.S. Lewis in, Gimna cih pen
Pasian zat aw-liatsakna (megaphone) hi ci hi. Gimna pen kha lusukna
(spiritual lethargy) panin eite Pasian in hong photlawhna hi. Na buainate
pen daan (punishment) hilo a, itna Pasian kiangpana phawnna awgingte
hizaw hi. Pasian pen nang tunga a heh hilo-in nang hong kin lua hizaw a,
amah tawh a kilawmta na suahkik theih nading thu ahih nakleh na khempeuh
hong seem ding hi. Thu khat ah, Pasian lunggulhna na neih nading lampi a
baihzaw khat om hi: Pasian kiangpan na ngah nadingin nget kipan inla na
ngah mateng ngenngen in. Ni thapai-in hih bangin ngen in: Topa Jesuh
aw, nadang khempeuh sangin sungmisuah takin kong theih ding ka utzaw
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek
99
SAWM-LE-NIHNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Ka khensatna zahzah Pasian tawh ka kinai hi.
Phawk ding Khawkneu: Pasian kiang nai in, tua hileh Amah in zong
nang hong nai ding hi
James 4:8a (NLT)
Ngaihsut Ding Thudotna: Pasian tawh ka kinaizawk nadingin tuni-in
khensatna a kizang thei takpi bang teng ka nei ding hiam?
100
12
P ASIAN A L UNGKIMS
A K B IA KPIA K NA
UNGKIMSA
Topa na Pasian uh na lungsim bup,
na kha bup, na ngaihsutna bup,
leh na thahatna bup uh tawh it un.
Marka 12:30 (NIV)
101
103
thu sin, la sa, lai sim, laam, lim suai, midangte panpih, khatkia tang-om,
kilawmtatna nei, cihte leh sepkhiatna a dang tuamtuamte ah kihel, cihte hi.
Gary in ama gelh Zawi Siangthote (Sacred Pathways) kici laibu
sungah mite Pasian kiang a va naihzia tawh kisai-in nam kua suah hi. Piansak
nate a kinbawl (naturalists) pawlte in Pasian a itna uh, inn pualam, khua
pualam, mualguam singgam lakah lahkhiat ding mah
thupisakpen uhhi. Lungsim phawnna a thupisak
(sensates) pawlte in Pasian a itna uh lahkhiatna ah
phawnna nam nga a kici five senses zang uh a, bil
tawh zakna ciang bek ahilo, mit tawh muhna, nak
tawh a gimnam diikna, leii tawh a limna ciapna,
pumpi tawh lawnkhakna cih teng a kihel biakpiakna
limcite nuamsa uhhi. Ngeina zui (traditionalists)
pawlte in ahihleh a kizang ngeingei biakpiakziate mah zangin Pasian kiang
nai uhhi. Zehtang (ascetics) pawlte pen Pasian a itna a lahkhiat uh ciangin a
lamdang tuamtuam zang lo-in aituam tekin dai hiithiat-a om ding ut uhhi.
Manawtna a kinbawl (activists) pawlte in thusia taihtuahna, thumaanlo
peuhmah nawkkhiatna, leitung a nopcitzawk nadingin sepkhiatna, cihte tawh
Pasian a itna lakkhia uhhi. Kidon kikhoina a kinbawl (caregivers) pawlte in
midangte itin a kitangsapnate uh huh uhhi. Thalawp (enthusiasts) pawlte
lahkhiatzia pen pawi bawlna nam hi. Lungngaih a thupisak (contemplative)
pawlte leuleu in zahtak piakna nam tawh lakkhia uhhi. Pilna a bulphuh
(intellectuals) pawlte in Pasian a itna uh lahkhiatna-in a khuak uh tawh thu le
la kan uhhi.5
Biakpiakzia leh Pasian tawh kilawmtatzia thu ah nam khat bek
tawh vekpi-a huam cih bang om theilo hi. A kician thu khat ah ahihleh:
Pasian hong sehdan ahi lopi midang khat na ciinsawmna tawh Pasian min
na thangsak theikei ding hi. Pasian in nang pen nangmah na hih ding hong
deih hi. Ama mai-a biakpiakna a neihna uh ah lungsim siang takin leh ahi
bangin amau mahmah ahi ngiat mite, tua bang mite pen Pa zonzon namte
ahi uhhi.6
Ngaihsutna tak tawh i biak ciangin Pasian lungkim hi.
Jesuh thugen na ngaihsutna bup uh tawh Pasian it un cih pen Thuciam
Thak sungah li vei kiciamteh hi. Ngaihsun lopi-a phatna la sa, thungetna
kammal a omsate lo niloh, ahihkeileh kigingkhol lopi-in a tua hun lian laitak
cih dang ding theihloh man lel-a Pasian a minthang hen ci-a ot pongmawk,
cihte tawh Pasian a lungkim hilo hi. A kikinbawllo biakpiakna pen a khiatna
zong om tuanlo hi.
Ngaihsut omlo biakpiakna pen Jesuh in mawknapi-a suut kikkikna7
104
na ci hi. Lai Siangtho sunga kizang kammalte nangawn kilo mun lua leh
kammal cimtak-huai suak thei a, a khiatna kingaihsun nawnlo thei hi.
Biakpiakna sungah kammal a thakthak leh zatzia a thakthakte tawh Pasian
zahtakna i piak ding hanciam se sangin a kizangsa kammalte lawhkhiat ziau
ding baihzaw thamtham hi. Lai Siangtho letkhiatbu (versions) tuamtuam leh
laigual kilemkik (paraphrases) tuamtuamte sim dinga kong hanthotna zong
tua hang mah hi pah hi.
Hong phat ing, hallelujah, ka lungdam,
ahihkeileh amen cih kammalte kihel lo-in Pasian
NI SAWM-LE-THUMNA:
phat theih ding kisin in. Na min hong phat nuam
PASIAN A
ngiat ung cih sangin tua tawh kivalak kammalte
zong inla, gentehna-in hong zahtak ung, thupi
LUNGKIMSAK
hong sa ung, manpha hong sa ung, nang hangin
BIAKPIAKNA
angtang ung, cih kammalte zang in.
Tua banah maltusak in. Mi khat na kiangah hong pai-in sawm vei
vilvel Hong phat ing hong cici pongmawk leh Bang hangin maw? ci-in
na ngaihsun ngeelngeel ding hi. A huam-a genna, telmun om mello kammal
sawmnih sangin a maltu sinsen pahtawina kammal nih na zak pen na
lungkimzaw ding hi. Pasian zong tua bang mah hi.
Sepzia ding a dang khat leuleu ah Pasian min tuamtuam teng
gelhkhia-in limtak ngaihsutna hi. Pasian minte pen a kimawkphuah pong
hilo a, ama pianzia leh hihna a tuamtuamte kawk ciat uhhi. Thuciam Lui
sungah Pasian in Israel mite tungah min a thak a thak zangin amah le amah
damdamin kipholak toto a, ama min a phat dingin zong eite tungah thu
hong pia hi.8
I biakpiak kikhopnate zong ngaihsutna mah tawh a kinei ahih ding
Pasian in deih hi. Hih thu, Paul in 1Kor.14 sung bup ah na gen a, a tawpna
ah, Na khempeuh a kilawm, a kilekkim dingin hihhuai hi9 ci hi.
Hih thu tawh kizomin Pasian in i biakpiak kikhopnate ah thu-umlo
mite hong kihel ciangin i biakpiakna amaute tel theih nam ahih ding hong
hanthawn hi. Paul in, Na biakpiak kikhopnate uh ah na kha uh tawh
Pasian na phat laitakun khualmite zong hong kihel uh ci ni. Note gen thu
tel kei le-uh bangci-in Amen hong ci thei ding uh ahi hiam? Pasian nopci
takin a bia zong na hikha ding uh a, ahi zongin midang kuamah in
phattuampih lo hi10 ci hi. Biakpiak kikhopnate-a hong pai thu-umlo mite
kinbawl ding cih pen Lai Siangtho hong thupiak khat hi. Tua thupiak
awlmawhloh pen a thumanglo, leh mi a itlo kihikhawm pah hi. Hih thu, a
cingin a kigentelna na sim nopleh Ngimna Tawsawn Pawlpi laibu sunga
Biakpiakna pen Teci Panna Hithei Hi cih khenpi sung en in.
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek
105
Zat
ngi
n i biak cia
ngi
n P
asia
n lungkim hhi.
i. Lai
Zattt heih takpi di
dingi
ngin
ciangi
ngin
Pasia
asian
Siangtho in, Na pumpi uh a hingtang biakpiak van bangin Pasian aading a
siangtho, a lungkimhuai dingin lui un -- tua pen kha thu ah na biakpiakna
uh, hi11 ci hi. Bang hangin Pasian in na pumpi deih sese ahi hiam? Bang
hangin Na kha hong lui in cilo ahi hiam? A hang pen hih leitung ah na
pumpi tawh lo-in bangmah na seem theikei hi. Tawntung hun sungah pumpi
a thak, a kipuahpha, a kisangkhaan khat na ngah ding a, ahi zongin hih
leitung ah na om sungin ahihleh Pasian in, Na neih pen mah hong pia in
hong ci hi. Biakpiakna tawh kisai thu ah Pasian in a taksuak mah deih hi.
Tu nitak kikhopna ah ong pai zolo ding hi ning, ahi zong ka kha
bel no kiang mah ah hi inciei a kici thu, mite kiangpan i za thei zeelzeel hi.
Khiatna a nei hiam? Nei lo hi. A mawknapi hi! Leitung ah na om lai sungteng
na kha pen na pumpi omna bekah om thei hi. Tua mun ah na pumpi a om
keileh nang zong a omlo mah na hi pah hi.
Biakpiakna sungah eite i pumpi a hingtang biakpiak van bangin a
lui dingte i hihi. Biakpiak van cih ciangin mihing ganhing a sisa danin i
ngaihsun theizaw den a, ahi zongin Pasian in nang pen a hingtang biakpiak
van dingin hong deih hi. Ama aading a hing dingin nang hong deih hi. Ahi
zongin a hingtang biakpiak van tawh kisai a buaihuai khat ah tua biakpiak
van pen biakpiak tau pan na taalkhia thei pahpah a, ei zong i tuaci pahpah
thei hi. Nipini-in Khrih galkap ten ah galsim ding kuan un ci-in la i sa
ziahziah a, Pizingni (Monday) ciangin thu zasak lopi-in i pelh (AWOL absent without leave) thei zeel hi.
Thuciam Lui hun sungin biakpiakna nam tampi om a, tuate
khempeuh ah Pasian lungkim hi. A hang pen tuate in eite taangin singlamteh
tunga kilui Jesuh biakpiakna thu genkhol uh ahih man hi. Tu hunin Pasian
pen biakpiakna sunga biakpiak van tuamtuamte ahi lungdam kohna, phatna,
kiniamkhiatna, kisikna, sumpi piakna,
thungetna, midangte aading nasepna, a
Biakpiakna
kitangsam mite huhna, cihte ah lungkim hi.12
taktak cih pen
Biakpiakna taktak pen manh piak kul
Kammal sungah
hi. David in hih thu tel ahih manin hih bangin
zungkip kha hi.
ci hi: Manh ka piak ding a kullo biakpiak vante
TOPA ka Pasian mai-ah ka lui kei ding hi.13
Biakpiakna ah manh i piak khat pen ei le ei kithupitsakna hi. Hun
khat sungin Pasian leh nang le nang na pahtawi khawm theikei ding hi.
Midangte hong muh nading ahihkeileh nang lungkim nadinga a bia na hikei
hi. Tua hi a, nang le nang na kibulphuhna na hemkhiat masak ding kisam hi.
106
107
14
P ASIAN A G A ML
ATSUAH H UN
MLA
dan, na sak theih ding hunte -- tawh hong sittel ding hi. Pasian pen tai awn
tampi gamlatna mun-a om tawh kibang hi. Tua bang hun -- kha lamah
keugawtna, muanlahna, leh Pasian tawh kidangsuahna hun -- pen Mi
siangtho Johan (St. John of the Cross) in lungsim le kha, zan khuamial a
bat hun (the dark night of the soul) ci-in genteh a, Henri Nouwen in hong
ompihloh hun (the ministry of absence) ci hi. A.W. Tozer in khuamial
hun (the ministry of the night) ci a, midangte in lungsim khuasik hun (the
winter of the heart) ci uhhi.
Pasian tawh a naipen-a kilawmta pen Jesuh banah David zong hikha
ding hi. Amah pen Pasian in lungkim takin ka lungsim hong tuakpa2 ci
ngiat hi. Himah taleh Pasian ompih lohna hangin David hih bangin phun
thei zeelzeel hi: Topa, bang hangin gamlapi ah tuam-om mawk na hi hiam?
Nang kong kisappen hunin bang hangin bu na hi hiam?3 Bang hangin kei
hong pampaih na hi hiam? Bang hangin hih zahin gamlat om thapai na hi
hiam? Kiko-a huh kong ngetnate bang hangin awlmawh lo na hi hiam?4
Bang hangin kei hong paaikhia na hi hiam?5
A taktakin Pasian in David nusia lo a, nang zong hong nusia lo hi.
Note kong nusia ngeikei ding a, kong paampaih ngeikei ding hi6 ci-in
kamciam hong piapia hi. Ahih hangin Kong ompihna in hong sukha den
ding hi ci-in kamciam hong pia lo hi. Tua sangsikin Pasian in eite kiangpan
khatveivei a maitang seel ding ahihna thu hong pulak hi.7 Na nuntakna
sungah amah a mangthang (MIA -- missing-in-action) tawh a kibat hun om
thei lua hi.
Hih thu, Floyd McClung in hih bangin gentelna nei hi: Zingsang
khat, na khanlawh teh na kha tha teng bei, ci ni.
NI SAWM-LE-LINA: Thungen keei, bangmah kilamdang tuanlo. Dawi
bang hawlkhia keei, tua in zong bangmah
PASIAN A
kilamdangsak lo. Tua teh, kha thasaanna tuamtuam
GAMLATSUAH nei...na lawmte thu kingensak...na phawkkhak
mawhna kici teng pulak, mi na kitheihpih teng kiang
HUN
mawhmaina ngen kawikawi. Antan thunget
nei...kilamdang tuanlo. Hih, kha thabeina bang tanvei sawt ding, cin lungkham
keei ta. A ni-in maw? A nipi kalin maw? A kha-in maw? Ahici den keei ding
hoh ai tam?...na thungetnate innkhum kheng zolo-in ong tuankik lel tawh
kibang. A tawpna ah cimawh bit ta-in, Bang thu tuakkha mawk ka hiam?
ci-in kikokhia hiteh.8
A thu taktak ah, na khialhna bangmah om lo hi. Hih pen Pasian
tawh na kilawmtatna sittel nading leh picinsak nadinga piang, a piang thei
zeelzel thu khat, hi lel hi. Khristian a kici khempeuh in a tawmpenin khatvei
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek
109
111
muang kawm, lam-et lah bei kisa kawm mahin, Um ka hih manin, Ka
siacip ta hi ka ci hi14 ci hi. Hih mun ah a thugen kitukalh (contradict) hileh
kilawm hi: Pasian ka muang a, ahi zongin ka kisia hi! A taktakin David hih
bangin thu a sianggen ciangin a upna thuk mahmah ahihna a kilangkhia
hizaw hi. Khatna ah, amahn Pasian um hi. Nihna ah, a thungetna Pasian in
ngai ding hi ci-in um hi. Thumna ah, a lungsim sunga om bangbang a genkhiat
ding Pasian in phal lelin amah it veve ding hi ci-in um hi.
Pasian hihna -- a kikhello ama pianzia -- mitsuan in. Thuomzia bangbang hi-in na lungsim hong bangci sukkhak zongin a kikhello
Pasian hihna tungah kinga in. Pasian tawh kisai a tawntungin a maan den
dinga na theih thute ngaihsun kikkik in: Amah hoih hi, kei hong it hi. kei
hong ompih hi, ka tuahkhak thute hong theihpih hi, kei hong kin hi, ka
nuntakna aadingin geelna hoihnono nei hi, cihte. V. Raymond Edman in,
Khuavak sunga Pasian hong gen thute khuamial sungah muanglah kei in
ci hi.
Job in a nuntakna pukin Pasian in zong a hopihloh hunin Pasian a
phat zawh nading thute hih bangin mukhia thei lai veve hi:
y amah hoihin itna nei hi.15
y amah vangliatna tawh kidim hi.16
y ka nuntakna sunga thupiangte a neng a tawng dongin thei hi.17
y thu le la ukzawhna nei hi.18
y ka nuntakna aading geelna nei hi.19
y kei hong honkhia ding hi.20
Pasian a kamciam kiplet dingin muang in. Kha thaneem hun
sungin na lungsim sukkhaknate tungah kinga lo-in Pasian kamciamte tungah
lungduai takin na kingak ding, leh picinna a dawl sangzaw khat ah hong
tonpih ahihlam na theihtel ding, kisam hi. Lungsim sukkhakna tunga kinga
kilawmtatna pen dai mahmah hi.
Tua hi a, buaina buaipih kei in. Thu-omziate in Pasian hihna laih
zolo uhhi. Pasian hehpihna pen thakhauhna tawh kidim lai veve hi; na
lungsim hong sukkhakloh laitak nangawnin amah pen
nang aading mah hi lai veve hi. Job in thu-omzia a
tha-ngahhuai bangmah a omloh laitakin Pasian
kammal kiplet hi. Amahn, Ama muk pana a thupiakte
ka nusia kei hi; ama kam pana kammalte ka nisim an
le tui sangin manpha ka sazaw hi.21 ci hi.
Hih bangin Job in Pasian Kammal muang ahih
manin thu le la kikhel bangmah a omloh hangin amah citak suaksuak hi.
Gimna sungah a upna khauh mahmah ahih manin, Pasian in, zong hong
112
that theikha mai ding a, himah taleh amah ka muang lai veve ding hi22 ci
hi.
Pasian hong sepsaksa thute phawk in. Pasian in nang
aadingin bangmah hong sepsakbeh nawnlo hi phial taleh singlamteh tunga
Jesuh hong sepsa thute bekbek hangin zong Pasian pen na khansung
tawntung nang phatna a ngah dingin kilawm kituak lai veve ding hi. Nang
aadingin Pasian Tapa si hi! Hih pen biakpiakna a hang thupipen hi.
A dahhuai thu khat ah, eite taang dinga Pasian vaihawm, a gimhuai
mahmah biakpiak hong luina leh tua sunga kihel thu le late, i mangngilh ta
hi. Thei naal lua khin i hih manin i koihkhong kha hi. Kikhailupna a thuak
ma nangawnin Pasian Tapa in guaktangin kikoihna, a veizah sim zawhloh
phial ding vuakna, satna, kona leh zahpihna, ling lukhu khuksakna,
simmawhna tawh cilphihna, cihte thuakkha hi. Hehpihna neilo mite
khutsung ah Jesuh in ganhing sangin a suuksiazaw dinmun tuakkha hi.
Tua ciangin sisan tam luankhiatna huhau-in sibup phialphial himah
taleh singlamteh a gik mahmah khat kipuasakin mualtung lamah kipaipih
hi. Mualtung a tun ciangin singlamteh tungah
siktukilh tawh kikilhcipin kikhai hi. Na sa
Pasian in hong nusia ci- velval kawmin damdamin a si dingin kikoih
in na kingaihsut laitak hi. Tua bangin a nuntakna bei dingin a om
mahin amah muang
laitak singlamteh gei-a ding mite in amah
suaksuak lecin, tua pen kosia gawpin a gimthuakna zahpih uh a,
amah a thuk theipenin a Pasian khatin a kipulakna thu totbawl
bia na hihi.
tobawl uhhi.
Tua bangin Jesuh in mihingte
mawhna leh khialhna khempeuh ama tungah amah le amah a kisuat ciangin
Pasian in zong mu ngamlo-in nungngatsan hi. Jesuh zong nakpi lunggimna
tawh kiko a, Ka Pasian, Ka Pasian aw, bang hangin nangn kei hong nusia
na hi hiam? ci ngeungau hi. Jesuh amah le amah a kihonkhia thei lua hi a,
ahi zongin kihonkhia hileh nang hong honkhia theilo ding hi.
Tua hun liana lungsim sung khimzing banga a mialna thu, kam tawh
kigensiang zolo hi.Bang hangin Pasian in hih banga a mulkimhuai ngongtatna
phalin thuak lel ahi hiam? Tawntung meikuang sungpan nang na suahtak
nading, leh ama minthanna sungah a tawntungin nang na om theih nading
hi. Lai Siangtho in, Khrih pen mawhna baanglo-in om hi. Ahih hangin
amah tawh kipawlkhopna tungtawnin Pasian thumaanna i ngah theih nading
cihna tawh Pasian in eite phattuam nadingin i mawhna amah ngahsak
hi23 ci hi.
113
SAWM-LE-LINI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Bangbang na ngaihsunkha phial zongin Pasian
pen taksuak den hi.
Phawk ding Khawkneu: Banghanghiam cihleh Pasian in, Note
kong nusia ngeikei ding, kong paampaih ngeikei ding hi, ci hi
Hebru 13:5 (TEV)
Ngaihsut Ding Thudotna: Pasian hong ompihna, a diakdiakin amah
a gamluatsuah hun ciangin, bangci bangin mitsuan den thei ding ka hi
hiam?
114
NGIMNA
PASIAN INNKUAN D
INGIN
DINGIN
NANG HO
NG KIB
AWL
HONG
KIBA
Kei pen lenggah gui ka hi a,
note pen a hiangte na hi uhhi.
Johan 15:5 (CEV)
Khrih in eite pumpi khatin hong bawl a,...
khat le khat i kizom hi.
Rom 12:5 (GWT)
115
116
15
P ASIAN I NNKUAN
A A D INGIN
H ONG K IB
AWL
IBA
117
man bekin eite hong piangsak dingin geelna khat nei a, a innkuan sungah
hong tunin a neih teng khempeuh hong hawm hi. Tua teng a sep ciangin
Pasian a lungkim hi. Lai Siangtho in, Ama Kammal thumaan thutak
tungtawnin eite tungah nuntakna thak hong piakni, leh ama innkuan thak
sungah tanu tapa masate i va suahni pen ama aadingin lungdamna tawh
kidim ni khat hi2 ci hi.
Khrih i up ciangin Pasian i Pa hong suak a, eite ama tanu tapa,
midangte i sanggamnu i sanggampa, pawlpi pen i kha innkuan, cih bangin
hong suak hi. Pasian innkuan sungah a beisa hun, tu laitak hun, leh mailam
hun, khang hun khempeuh-a om thu-um mi khempeuh kihel hi.
Mi khempeuh Pasian piansak hi a, ahi zongin mi khempeuh Pasian
tanu/tapa hi kimlo hi. Pasian innkuan sungah luttheih nading lampi khat
bek om a, tua innkuan sungah suahkikna cih lampi hi. Na suah khatveina
tungtawnin na mihing innkuan sungah a kihel thei na hi a, ahi zongin na
suah nihveina tungtawnin Pasian innkuan sungah a kihel thei ding na hihi.
Pasian in tu-in ama innkuan sungmite i hih nadingin suahkikna kici
hamphatna eite tungah hong pia khinzo hi.3
Pasian innkuan sunga kihel dingin kizotna kisapna pen mi
khempeuh in ngah hi.4 Ahi zongin kalhna thu khat bel om a, tua pen Jesuh
upna hi. Lai Siangtho in, Note na vekpi-un Khrih Jesuh upna tungtawnin
Pasian tanu tapa na hi uhhi5 ci hi.
Na kha innkuan pen kip tawntung ding ahih
manin na leitung ci le sa innkuan sangin thupizaw
lai hi. Leitunga i innkuan ciat pen Pasian hong piak
khuttawi (letsong) hoih mahmahte hi a, hi taleh
tuate pen tomno kal sung bek kimangin kisia baih
hi. Nupa kikhenna, omna kigamlatna, teekna, leh
pelh theihloh sihna, cih thute hangin zong
kikhenkham thei zeelzeel hi. A langkhat ah, i kha
innkuan -- thu-um midangte tawh i kizopna -- ahihleh
tawntung hun sung bup kizom paisuak ding hi. Tua pen sisan kizopna sangin
a khauhzaw tham kipawlkhopna, a kipzaw tham kithukimna, khat hi. Paul
in eite aadinga Pasian neih a geelna thu a ngaihsutkhak simsimin hih bangin
phatna na nei den hi: Ama pilna leh a geelna a zaizia ka ngaihsut ciangin
khukdinsukin Pasian innkuan sungmi -- pawlkhat vantung ah om khinin
pawlkhat hih leitung ah om lai -- khempeuhte Pa kiangah thu ka ngen hi.6
118
119
SAWM-LE-NGANI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Pasian innkuan aadingin kei hong kibawl hi.
Phawk ding Khawkneu: Eite Khrih tungtawnin ama kiangah hong
la-in ama innkuan hong suaksak ding cih pen a kikhello ama geelna hi
den hi
Efesa 1:5a (NLT)
Ngaihsut Ding Thudotna: Thu-um mi a dangte ka innkuan sungmite
bangin hopih ding bangci kipat ding ka hiam?
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl
121
16
A THUPIPEN THU
kizawitawi khatin, Mi khatpeuh huh theih nading hunpha i neih leh huh
ding kilawm hi. Ahi zongin thu-um innkuan sunga om mite kinbawl phatdiak
ding kisam hi3 hong ci leuleu hi.
Bang hangin Pasian in thu-um midangte i it phatdiak ding leh i kinbawl
phatdiak ding hong hahgen hiam? Bang hangin amaute in itna thu ah masakna
ngah uh hiam? Banghanghiam cihleh Pasian in ama innkuan pen thudang
khatpeuh sangin itna a neihna hanga mi theih ahih ding deih ahih man hi.
Eite khat le khat i ki-itna -- thupomzia leh thu-upnate (doctrinal beliefs) ahilo
-- pen leitung mite tunga i teci ginapen ahihlam Jesuh in hong gen hi.
Amahn, Khat le khat nakpi-in na ki-itna uh in note ka thuzui mite na
hihlam uh leitung mite tungah teci pang ding hi4 ci hi.
Vantung i tun ciangin Pasian innkuan sungah a
tawntungin
nuamsa takin i om ding a, ahi zongin
NI SAWM-LE-GUKNA:
hih leitung ah ahihleh tawntung itna aading i
A THUPIPEN
kiginkholhna-in nasep haksa pawlkhat sep ding i
THU
nei hi. Pasian in innkuan vaipuak tuamtuam
piakna tawh eite hong kisinsak a, tuate lakah khat
le khat it kisinna pen a thupipen leh a haksapen hi.
Pasian in it siamna na neihtoh theih nadingin thu-um midangte tawh
kilawmtatna maan takin, leh kinai takin, na neih ding hong deih hi. Itna cih
pen tuam-om tang-om tawh kisin theilo, kisiam theilo hi. Hong lungtomsak
thei, a cingtaaklo, a huat-huai -- mite lak mahah na om kul hi. Kilawmtatna
tungtawnin a thupi thu thum i theikhia ding hi.
ITNA MAH NUNTAKNA ZATKHIATZIA A HOIHPEN
Itna mah na masak lianbel, na ngimna bulpi, leh na tupna sangpen
ahih ding kisam hi. Itna thu pen na nuntakna sungah a thupi mawhlo khat
hilo a, a thupipen thu hi. Lai Siangtho in, Itna mah na tup lianpen hisak
un5 ci hi.
Ka nuntakna sunga ka utpente lakah khat pen itna nei ding cih hi
ci-a thupipen na sak thu sawm laka kihel dana na gen pen kicing nailo hi.
Kizop kithuahna cih pen na nuntakna sungah thudang tuamtuamte sangin
na masakloh a phamawh thu hi. Banghanghiam?
Itna omlo nuntakna pen a mawkna taktak hi. Hih thu, Paul
in hih bangin gen hi: Bangbang ka gen zongin, bangbang ka um zongin, leh
bangbang ka seem zongin itna lo tawh ahihleh a mawknapi ka hihi.6
Khatveivei ciangin kizop kithuahna pen i hun geelna sungah guan
teeltaal ding dan khatin i koih thei hi. I tate aading hun piak ding vai,
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl
123
ahihkeileh i nuntakna sungah mite aading hun seh ding vai, cihte i kikum
thei hi. Tua bangin i gamtat ciangin kizop kithuahna cih pen i nuntakna
sunga vai dang tampite laka khat ahi dan a suaksak i hihi. Pasian in ahihleh
kizop kithuahna cih pen nuntakna mah hi pah ahihlam hong gen hi.
Thukham Sawm lakah lite in Pasian tawh i kizop i kithuahna thu
hong hilh a, a dang gukte in mite tawh i kizop i kithuahna thu hong gen hi.
Enpha lehang, a vekin kizop kithuahna thu na hi gige hi. Tua nungah Jesuh
in zong Pasian aading bang thupipen cih thu, thu nih tawh hong tomgen hi:
Pasian it unla mite zong it un. Amahn, TOPA na Pasian na lungsim bup,...tawh
it in. Hih pen thukham a masapen leh a thupipen hi. A nihna zong a thupitna
kikim hi: Na vengte nangmahmah ahi danin it in.Thukham dangte khempeuh
leh kamsangte thukalh khempeuh, hih thukham nih tungah kinga hi.7
Pasian itzia ding (biakpiakna) i theih khit ciangin midangte a it thei dinga
kisinna pen na nuntakna aadinga Pasian geelna a nihna hi.
Nuntakna sungah a thupipen thu i cih pen tangtutna, ahihkeileh
van le na ngahna, cihte hilo a, kizop kithuahna hizaw hi. Tua hi a, i kizop i
kithuahnate bang hangin tomsak ding i hi hiam? I hun geelnate a kigakluat
ciangin a bupin i enpha a, itna-bulphuh kizop kithuahna-a i zat ding hun,
tha, leh lungsim piakna cihte i khiamsuk thei hi. Tua bang teng tawh Pasian
aading a thupipen mun ah vai thukin khat in mun hong la hi.
Manlahna pen kizop kithuahna aading gal lianpi khat hi. Nuntak
nading zonna vaihna, i nasep mabante sepzomna, i lungtupte a tun nading
hanciamna, cihte mah nuntakna vaipi dan khatin ngaihsunin tuate tawh i
buaicip thei hi.
A taktakin tuate vaipi hilo hi. Vaipi masa pen Pasian leh mite it thei
ding, cih hizaw hi. Nuntakna sungpan itna kidotkhia leh a kingah pen beem
(zero) hi.
Itna pen kip paisuak ding hi. Itna i masak lianbel hisak dinga
Pasian hong sawlna a hang dang khat pen itna kip
paisuak ahih man hi. Upna, lam-etna, leh itna -- hih
thu thumte kizom paisuak ding hi. Tua teng lakah
itna thupipen hi.8
Itna in gamh nusiat hi. Leitunga a kippen
leh a topen dinga na nusiat theih huzapna pen
hauhna leh tangtutna cihte hilo a, midangte na
hopihzia leh na bawlzia hizaw hi. Mother Teresa in,
Bang seem na hiam cih thupi masa kei, tua na
nasepna sungah itna bangzah khahkhia na hiam, cih
124
thupizaw ci hi. A kip a kho gamh nusiat theihna thusim pen itna hi.
Husan a bei ta ding mite lupna gei-ah tamveipi ka omkha khin a,
tua bangin tawntung hun kongbiang ah a om laitakun, Ka diploma letmat
ngah teng ong la sin uh. Khatvei enkik nuam lai ing. Pahtawina laipite,
medalte, tua teh...kham naipi ka ngah pen zong ong lak dih un, ci-a a kun,
mi khat zong ka mu ngei naikei hi. Leitung nuntakna a bei kuan hunin kuamah
in a gei-ah van le na kaikhawm ngeingei khollo hi. Tua hunin i gei-a om
dinga i deih pen mi -- i it mite, i kizoppih i kithuahpih mite hi.
I husanna a bei ding hun ciangin kizop kithuahna mah nuntakna i
cihcih pen a na hihzawk lam i vekpi-in i tel ding hi. Tua thumaan thutak,
ziakai lo-in a manlangin theihna pen pilna ciimna hi. Na-a kimang dang
bangmah omlo ahihlam na theih nadingin na sih kuan dong ngak teekteek
se kei in.
Itna i neihzah tungtawnin hong kitehpha ding hi. Itna, na
nuntakna lungtup na hihsak nading a hang thumna pen tawntung hun ciangin
eite hong kitehpha ding ahih man hi. Kha
picinna tehkak nading Pasian zatte lakah
Kizop kithuahna
khat pen kizop kithuahna a hoihna zah hi.
mah nuntakna i
Vantung na tun ciangin Pasian in, Na
cihcih pen na hizaw
nasep, bank-a na sum koihzah, na uukna,
cih teng ong gen dih o hong ci lo ding hi.
Tua sangin mite bangci hopih, a diakdiakin
kitangsapna a nei mite bangci bawl, cih hong dongzaw ding hi.9 Jesuh in
amah i itzia ding pen ama innkuan sungmite itna leh amau kitangsapnate
donna huhna hi, ci hi: Maan takin kong genin ah, ka innkuan sungmite
lakah a neupente khat tunga na bawl bangbang uh pen kei tunga hong bawl
na hi uhhi.10
Tawntung hun na zuat ciangin bangmah keng lo-in na khempeuh na
nusia ding a, na kensun khat pen na gamtatzia bek hi ding hi. Tua hang
mahin Lai Siangtho in, Na-a kimang a omsun khat pen itna tungtawna
kilakkhia upna bek hi11 ci hi.
Hih thu thei kawmin zingsang na khanlawh ciangin lupna tungah,
ahihkeileh lupna gei-ah khukdinin hih bangin thu na nget ding kong hanthawn
nuam hi: Topa, tuni-in bangbang ka seem zongin nang leh midangte a it, ka
hi hamtang nuam hi -- nuntakna cih zong tua mah ahih man hi.12 Na mawk
beisak dingin Pasian in bang hangin ni a thak dang khat hong pia laizang
ding hiam?
125
127
KA NGIMNA
SAWM-LE-GUKNI
TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
128
17
KIS
AIPIH D ING M UN K HA
T
ISAIPIH
HAT
129
Khrih nung zui cihna ah um bek hilo-in kisai cih zong kihel hi. Eite
pen ama Pumpi ahi pawlpi ah sungmite (members) i hihi. C.S. Lewis in
sungmi hihna cih pen Khrsitiante sungpan a piangkhia masa hi a, ahi zongin
leitung mite in a khiatna masa hawmsuaksak (emptied) uhhi, ci hi. Vanzuakna
(stores) phualpite in a sungmite tungah van manh khiam uh a, kipawlna
tuamtuamte in sungmi min khumna laibu nei uhhi. Khatveivei ciangin pawlpite
ah sungmi hihna pen zuih ding pelh ding thu le la kikalhna bangmah om loin min behlapna ciang khatin kikhiamsuk thei hi.
Paul in ahihleh pawlpi sungmi khat hihna pen a nungta pumpi
ahi, a kikhenkhia theilo, a kizom biilbial Khrih Pumpi tunga pumtung na
thupi khat hihna hi, ci hi.4 Sungmi hihna pen Lai Siangtho hong genna
tawh kituakin a khiatna i zonkik ding leh i zat-kisin ding kisam hi. Pawlpi cih
pen pumpi hi a, inn hilo hi; pumtung nate omkhopna hi a, kipawlna hilo hi.
Na pumpi tunga pumtung nate in a ngimna uh a cinsak theih nadingin
na pumpi tungah a kizopkhop ding uh kisam hi. Khrih Pumpi tunga kihel
khat ahi nang aadingin zong tua dan mah hi ding hi. Vaipuak ding a tuam
khat tawh nang hong kipiangsak hi a, ahi zongin a nungta, tualsung pawlpi
(local church) khat tawh na kizop keileh na nuntakna aading ngimna a nihna
pen na khahsuah ding hi. Midangte tawh kizop kithuahna tungtawnin na
nuntakna sunga na vaipuak, na mapanna mun, na mukhia bek ding hi. Lai
Siangtho in, Pumtung na khatciat in pumpi bup tungtawn bekin khiatna
khat tek a nei uh hi a, lampi dang khat tawh nei theilo uhhi. Eite kikupkup
pumpi i cih pen teeltuam mite Khrih pumpi hi. Eite khatciat ama pumtung
na i hih ciang bekin khiatna leh kimanna i nei thei pan hi. Tua hilo-in khutme
ki-attan bang, kheme ki-atkhia bang, hi lehang kimanna nei mawk ding i hi
hiam?5
Pumtung na khat, pumpi tawh
Midangte tawh kizop
kikhen hileh keu-ton gawpin si ding hi.
kithuahna tungtawnin
Amahkia tangdin theilo a, nang zong tua
na nuntakna sunga
dan mah na hihi. Tualsung pawlpi khat
na vaipuak, na
ii nuntakna thagui panin kikhenkhia
mapanna mun, na
leteh na kha nuntakna hong keu ding a,
mukhia bek ding hi.
a tawpna ah na mangthang ding hi.6 Tua
hangin zong biakpiak kikhopnate leh
kikhopna a dang tuamtuamte ah maan takin kihel ding pelhna pen kha
thakiamna lim a masapen hi pah hi. Kilawmtatna i awlmawhloh ciangin
thudangte zong taalkhiat ding hong kipan hi.
130
131
apna, muanhuaina, hihna dinmun bangmah om lopi-a pawlpi khat pan khat
ah a zuan kawikawi bilpi bang thu-um mi -- tampi piangkhia khinta hi. Mi
tampite in tualsung khua pawlpi khat tawh kizom takei lehang (ahihkeileh
kikhawm takei lehang) Khristian hoih khat kisuak thei veve, ci-in um uhhi.
Ahi zongin tua pen Pasian thukim hetlo ding hi. Tualsung kilawmtatna khat
ah kizop ding kisam hamtang ahihna a hang tampi Lai Siangtho in hong lak hi.
PAWLPI INNKUAN KHAT NA KISAPNA A HANG
Pawlpi innkuan in thu-um mi taktak khat na hihna kilangsak
hi. Thuzui mipawlte lakpan khat teeiteei ah ka ki-ap keileh Khrih nung a
zui, ka kici theikei ding hi. Jesuh in, Khat le khat na ki-itna uh in note ka
thuzui mite na hihlam uh leitung mite tungah teci pang ding hi13 ci hi.
Khankhiatzia, minam, leh nuntakna tualniam tualsang, cihte ah a
tuam tek ahi kimlai pawlpi innkuan khat sungah i omkhop, i tonkhop ciangin
tua pen leitung mite tungah teci muibun khat hong suak hi.14 Nangkia thu
bek tawh Khrih Pumpi ahi, na hikei hi. Khrih Pumpi lahkhiat nadingin
midang na kisam hi. Eite i vekpi-in ama pumpi ahikhawm i hi a, utthu tekin
ahituam i hikei hi.15
Pawlpi innkuan in angsung-bulphuha tuam-omna pan hong
lakh
ia hhi.
i. Tualsung khua pawlpi cih pen Pasian innkuan sungah kilem
lakhia
takin bangci omkhop ding cih na kisinna sang ahihi. Angsung a masaklo,
thukhualna tawh kidim, itna zat-kisin nading mun hi. Tua mun ah sungmi-a
kihel khat na hihna tawh midangte a huh a don dingin na kisin a, midangte
sinkhak thute na thuakpih hi. Pumpi tunga om pumtung na khat in natna a
thuak leh, pumtung na a dang teng in zong a thuakpih uhhi. Ahihkeileh
zong, i pumtung na khat in pahtawina a ngah leh, a dang tengin zong a
nuampih uhhi.16 A cingtaaklo, a thupisuahlo thu-um mite tawh kizopna
maanmaanin i neih ciang bekin kilawmtatna taktak i theikha pan ding a,
Thuciam Thak ii hong hilh thumaan thutak ahi khat le khat kizomin kipanpih
ding cih thu i sinkha pan ding hi.17
Lai Siangtho tawh kituak kilawmtatna cih pen Jesuh kiangah i kiapzah mahin khat le khat tungah ki-apna hi. Eite khat le khat nuntakna a
kipia dingin Pasian in hong lam-en hi.
NI SAWM-LE-SAGIHNA:
Khristian tampite in Johan 3:16 theitel
KISAIPIH DING
napi-un 1 Johan 3:16 sunga, Jesuh Khrih
in eite aadingin a nuntakna piakhia hi. Eite
MUN KHAT
in zong i sanggamte aadingin i nuntakna i
132
piakkhiat ding kisam hi18 a cih pen phawkkha lo uhhi. Hih pen thu-um
midangte tunga na lah dinga Pasian hong lam-et, piakkhiat itna -- Jesuh in
nang hong it dan namin amaute zong it ding ci-a na utna -- hi.
Pawlpi innkuan in na kha sagolh (spiritual muscle) khangtosak hi.
Biakpiak kikhopnate ah va pai saam napi, gamtaang lo-a va et lel tawh na
picing ngeikei ding hi. Tualsung khua pawlpi nuntakna bup sunga kihelna
bek in kha sagolh golsak hi. Lai Siangtho in, Pumtung na khatciat in ama
aituam nasep ding ciat a sep ciangin pumtung na a dangte zong a khangtosak
hi a, tua bang ciangin pumpi bup zong cidam, khangto-in itna tawh kidim
hi19 ci hi.
Thuciam Thak sungah khat le khat cih kammal sawmnga vei val
kizang hi. Eite khat le khat a ki-it ding, khat le khat thu a kingetsak ding,
khat le khat tha a kipia ding, khat le khat a kitaai ding, khat le khat a
kihopih ding, khat le khat a kipanpih ding, khat le khat a kihilh ding, khat le
khat a kisaangsiam ding, khat le khat a kipahtawi ding, khat le khat vangik
a kipuakpih ding, khat le khat mawhna a kimaisak ding, khat le khat lungsim
a kipia ding, khat le khat a kikinbawl ding, cih teng leh khat le khat kisepsak
ding nasep dangte zong a seem dingin Lai Siangtho in hong sawl hi. Lai
Siangtho tawh kituak sungmi hihna cih pen tu-a hi. Hihte pen tualsung
kilawmtatna khat tungtawnin na sep dinga Pasian hong lam-et innkuan
vaipuakte ahihi. Hihte kua tawh seemkhawm ding na hi hiam?
Na masak thute hong nawngkaisak ding na gei-ah kuamah a omloh
laitakin a siangtho-a na om ding pen baih kha mah ding a, ahi zongin tua
pen a huut, a kisittello sianthona hi. Tang-omna in zuaukhemna piangsak
hi; Hong to ding kuamah a omloh hun ah ei le ei a picing i kisakkhak nading
baih mahmah hi. Picinna taktak cih pen kizop kithuahna sungah kilangkhia hi.
I khangcin nadingin Lai Siangtho bek tawh kicing lo-in thu-um
midangte zong i kisam hi. Khat le khat kiangpen i theihkhak thute leh khat
le khat i kimuanna hangin i khangcinna manlangzaw, thakhauhzaw hi.
Midangte in amau tunga Pasian hilh thute hong hopsawn ciangin kei zong
tuate ka theihpih pah a, ka khantohlawh hi.
Khrih Pumpi in nang hong kisam hi. Pasian in ama innkuan
sungah nang aading aituam mapanna mun ding khat hong koihsak hi. Tua
pen na sepkhiatna (ministry) kici a, tua sepkhiatna aadingin Pasian in nang
tungah siamna khuttawi hong pia hi. Pawlpi bup i panpih theih nading
cihna-in eite khatciat tungah kha siamna khuttawi khatta hong kipia hi.20
Na kihelna tualsung kilawmtatna pen na kha siamna khuttawite na
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl
133
muhkhiat nading mun, na khansak nading mun, leh na zatkhiat nading mun,
hi. Sepkhiatna (ministry) a tangzaizaw khat zong na nei theikha ding a, ahi
zongin tua pen tualsung kipawlna sunga na nasepna banah a kibehlap
(in addition to) hi pan hi. Na sepkhiatna (ministry) a lam dingin Jesuh in
kamciam hong pia lo a, ama pawlpi a lam dingin kamciam hong pia bek hi.
Leitunga Khrih thupuak nasepna ah ma na pang ding hi.
Lei maitang tungah Jesuh a pai lai-in Pasian in Khrih taksa pumpi tungtawnin
naseem hi; tuni-in ahihleh ama kha pumpi zang hi. Pawlpi pen leitunga om
Pasian vanzat hi. Eite pen khat le khat ki-itna tawh Pasian itna lim a pua
dingte cih ciang bek i hikei a, midangte tungah tua itna a va puaksawn dingte
i hi lai hi. Tua pen eite tunga hong kipiakhawm hamphatna lianpi khat hi.
Khrih pumpi tunga pumtung nate hihna tawh eite pen ama khutte, ama
khete, ama mittangte, leh ama lungtang i hihi. Amahn ei tungtawnin leitung
ah naseem hi. Tua hi a, sepkhiat piakkhiat ding khat tek i nei kim hi. Paul
in, Eite sep dinga zong a kilawm, eite aadinga Khrih hong sepsaknop
nasep hoih ahi, tua nasepna ah Khrih a panpih dingin Amah (Pasian) in
Khrih tungtawnin eite khatciat hong piangsak hi21 ci hi.
Pawlpi innkuan in na nungtolh nading panin hong huh
ding hi. Zia-etna a thuak lo ding khat zong i om kei hi. A hun le a mun in
pia hileh nang le kei in mawhna i bawl thei lua hi.22 Tua thu, Pasian in thei
ahih manin eite khat le khat a kihuh a kihu dingin khatciat tungah vaipuak
hong guan hi. Lai Siangtho in, Mawhna khemna hangin na lungsim uh a
khauhloh nadingin...nisimin khat le khat tha kipia un23 ci hi. Nang tawh
kisai kei cih kammal pen Khristiante zat ding hilo hi. Eite khat le khat i
nuntakna sungah a kipaikan dingin hong
kizawn, thu hong kipia hizaw hi. Tu
Na sepkhiatna
mahmahin kha thu ah a lampial mi khat na
(ministry) a lam
muh leh va delhin kilawmtatna sungah nong
dingin Jesuh in
ciahpihkik ding pen na vaipuak ahihi. James kamciam hong pia lo
in, Pasian thumaan thutak pan a pialkhia a, ama pawlpi a lam
khin mite na theih uh a om leh amaute dingin kamciam hong
pia bek hi.
phiatkhia kei un. Nungdelh unla ciahpihkik
24
un ci hi.
Tualsung khua pawlpi khat hanga piang hamphatna dang khat ah,
tua khua pawlpi tungtawnin kha thu ah Pasian a zahtak makaite hutna
dalna i ngah hi. Pasian in ama tuute a cing ding, a dal ding, a hu ding, leh a
kha nuntakna uh a khoi a don dingin tuucing makaite tungah vaipuak ap
134
hi.25 Amau nasep pen na kha uh hong encing ding hi a, Pasian mai-ah
citak uh ahihlam amau le amau kithei uhhi26 ci-in kiciamteh hi.
Satan in Pumpi nuntakna pana kitolkhia, Pasian innkuan tawh a
kikhenkhia, kha makaite tunga a citaklo, thutangpek thu-um mite, ama
khemna nang zolo-in thuak zolo ding ahihlam uh thei ahih manin tua bang
mite itin pakta hi.
A VEKPI-IN PAWLPI SUNGAH OM HI
Keima gelh Ngimna Tawsawn Pawlpi (The Purpose-Driven
Church) kici laibu sungah, a cidam a lawhcing nuntakna neih theih nadingin
pawlpi cidam khat ah kihel ding a kisap pelmawhna thu, gentelna ka nei hi.
Pasian in na nuntakna aadinga ama geelsa a ngimna thu ngate na cinsak
zawh nading hong huh ding tanghialin a pawlpi a na lam ahihna thu, tua
laibu in hong theikhiasak ding ahih manin tua laibu a sim tek dingin zong
kong lam-en hi. Na kisappi thu ngate a kicin nadingin Pasian in pawlpi a na
piansak ahihi. Tua thu ngate pen: bang ngimna hangin nungta ding, kuate
tawh kithuahin nungta ding, bang thukhun teng dungzui-in nungta ding, bang
nasep seemkhia-in nungta ding, bang tha tawh kidimin nungta ding, cihte hi.
Pasian geelsa a pawlpi aadinga a ngimna teng pen nang aadinga
ama geelsa a ngimna thu ngate tawh a kibang hi pah hi. Biakpiakna in
Pasian hong mitsuansak hi; kilawmtatna in nuntakna sunga buainate hong
maingatsak hi; thuzui suahna in na upna hong kipsak hi; sepkhiatna (ministry) in na khuttawite hong mukhiasak hi; lungdamna
thu zeekkhiatna in na thupuak nasep kicingsak hi.
Leitung ah pawlpi tawh a kibang bangmah dang om
lo hi.
NA TEELNA
Naungek khat a suah ciangin tua naungek
pen leitung bup mihingte innkuan sungah sungmi khat
hong hitawm pah hi. Ahi zongin khoina donna a
ngah nadingin leh a cidam a thahat khat hong
suahtoh theih nadingin aituam innkuan khat a neih ding, tua innkuan tuam
khat ii sungmi ahih ding, kisam lai hi. Kha thu ah zong tua bang lian mah
ahihi. Na pianthak ciangin leitung bup Pasian innkuan sungah sungmi khat
na hi pah a, ahi zongin Pasian innkuan kilatna ahi tualsung khua pawlpi
khat ah sungmi na hih ding zong kisam lai veve hi.
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl
135
Biakinn-a a kikhawm mi khat hihna leh pawlpi sunga sungmi khat hihna,
hih thu nih a kilamdanna pen ki-apna, lungsim kipiakna, hi. A kikhawm
mite cih ciangin a gei panin a ente hi a, sungmite pen sepkhiatna (ministry)
sungah kihel uhhi. A kikhawm mite pen a ne a dawnte hi a, sungmite pen a
hawmkhiate ahi uhhi. A kikhawm mite in vaipuak bangmah la lopi-in pawlpi
pan hamphatna ngah nuam uh a, amau pen kiteeng (lungsim kipia) lopi-a a
omkhawm nuam nupa kop tawh kibang uhhi.
Bang hangin khua pawlpi innkuan khat sungah kihel ding thupi ahi
hiam? A hang pen tua banga kihelna in kha sunga na sanggamnu na
sanggampate kiangah a thu bek tawh hilo-in na lungsim pia-in ki-ap na
hihna lakkhia-in kipsak hi. Pasian in na it dinga hong deihsak pen mihing
taktakte hi a, mihing hoihpente hilo hi. Pawlpi cingtaak khat lunggulhin
khantawn na zong phial zongin na mu ngeikei ding hi. A cingtaaklo mawhnei
mite Pasian it mah bangin a it dingin nang hong kizawn hi.
Jerusalem khua-a Khristiante khat le khat lungsim a kipiakna uh
ah ettehtaak mahmah uh ahihlam Lai Siangtho Sawltak sungah kimu thei
hi. Amaute in kilawmtatna thupisak uhhi. Lai Siangtho in, Amaute in
sawltakpite thuhilhna, nuntak khopna, annek khopna, leh thungetna, cihte
ah amau le amau lungsim kipia uhhi27 ci hi. Tuni-in Pasian in tua bang thute
mah ah lungsim a pia dingin nang hong deih hi.
Khristian nuntakna cih pen Khrih kiangah ki-apna cih ciang bek
hilo hi; Khristian dangte kiangah lungsim piakna cih zong kihel lai hi. Paul
in, A masa-in amau le amau Topa kiangah kipia uhhi; tua ciangin Pasian
deihna tungtawnin amau le amau kote kiangah zong hong kipia uhhi28 ci
hi. Tualsung khua pawlpi khat ah sungmi va suah ding pen Pasian ta na
suah khit phet-a na kalsuan hamtang ding thu masa hi. Khrih kiangah nang
le nang na ki-apna tawh Khritian a suak na hi a, ahi zongin thu-um mipawl
aituam khat kiangah na ki-apna tawh pawlpi sungmi khat na suak pan hi.
Khensatna masa in hotkhiatna hong tun a, a nihna in kilawmtatna hong tun hi.
136
SAWM-LE-SAGIHNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: A um ding bek hilo, kisaina a nei dingin kei
hong kizawn hi.
Pha
wk di
ng Kha
wkneu: Tampi ahi eite in Khrih sungah pumpi
Phawk
ding
Khawkneu:
khat bek i nei a, sungmi khatciat pen a dangte khempeuh tawh kisai
uhhi
Rom 12:5 (NIV)
Ngaihsut Di
ng T
hudotna: Tualsung khua pawlpi sunga ka kihelna
Ding
Thudotna:
zah in Pasian innkuan ka itna leh ka lungsim piakna a kilangsak zo mah
ahi hiam?
137
18
N UNT
A K NA S INKHA
WM
UNTA
INKHAWM
139
Eite khempeuh pen midangte in hong tonpihin tha hong piak ciangin
i upna kip paisuak theizaw hi. Lai Siangtho in eite a kimuangtuak ding, tha
a kipiatuak ding, nasep a kihuhtuak ding, leh a kipahtawituak dingin thu
hong pia hi.6 Eite khat le khat leh khat aadingin khat in vai tuamtuam
tek a kisepsak dingin Thuciam Thak sungah sawmnga vei val bang hong
kisawl hi. Lai Siangtho in, Kilemna leh kilamtohtuakna a piangsak ding thu
peuhmah hanciamin hih un7 ci hi.
Khrih Pumpi sunga mi citeng khempeuh aading mawhpuak (responsible for) na nei kei a, amau tungah vaipuak (responsibel to) a nei na
hihi. Amaute panpih nading ahih nakleh na hihtheih bangbang a sepsak
dingin Pasian in nang hong lam-en hi.
Kilawmtatna taktak sungah mite in thukhualna sinkha uhhi.
Thukhualna (sympathy) cih pen sepzia ding ngaihsutna pia, ahihkeileh huhna
themno khat pia pak, cihna hilo hi. Thukhualna cih ciangin midangte
tuahkhak haksatna thute sungah lutin puakpihna hizaw hi. Thukhualna in,
Na tuahkhak thute ong telpih ing. Na lungsim sunga na thuakna teng zong
a haivai, a lamdang deuh, cih bang hi tuankei hong ci hi. Tua pen tu hunin
mi pawlkhat in theihsiamna (empathy) ci-in a lawh uh hangin Lai Siangtho
sunga kammal taktak pen thukhualna mah ahihi. Lai Siangtho in, A
siangtho mipawl na hihna uh tawh...thukhualin migi-in kiniamkhiatin
nunneemin lungduai un8 hong ci hi.
Thukhualna in mihingte kitangsap bulpi nam nih hong dipsak hi:
hong kitelpih ding kitangsapna, leh na lungsim sukkhaknate thu-a hong
kisimsak ding kitangsapna, cihte hi. Mi khatpeuh ii lungsim sukkhaknate
telpihin tuate, thu-a na simsak ciangin kilawmtatna a lamto na hihi. A buaihuai
khat ah, eite pen thu le la vaihawm ding tam lua-in manlah lua mahmah thei
i hih manin mi hehpih ding hun nei lo-in i om thei hi. Ahihkeileh zong ei
lungsim natna teng tawh i buaikhop thei hi. Ei le ei hehpihhuai kisakna (selfpity) lungsim in midangte i khualna kiamsak hi.
Kilawmtatna dawl tuamtuam om
a, dawl khatciat pen hun tuamtuam tek
Mi khatpeuh ii lungsim
aadingin kilawm kituak hi. Kilawmtatna sukkhaknate telpihin tuate
dawl a oltheipente ah ci lehang puakkhop
thu-a na simsak ciangin
kilawmtatna (fellowship of sharing) leh
kilawmtatna a
Pasian Kammal sinkhop kilawmtatna
lamto na hihi.
(fellowship of learning) cihte hi. Dawl a
thukzaw khat ah ci lehang thupuak nasep vai-a khualzinnate ahihkeileh mi
cimawh huhnate ah i sepkhop laitak-a mi aadinga sepsak kilawmtatna
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl
141
maisak ding uh, kisam hi. Pasian in note hong maisak khin ahih manin note
in zong midangte na maisakloh uh phamawh, cih thu phawk den un14 ci hi.
Pasian hong hehpihna thu pen midangte tungah hehpihna i lah
nading hong tawsawn thu ahihi. Pasian hong maisaksa zah khengvalin
nang tungah maisakna hong kingen ngeilo ding, cih thu phawk in. Mi
khatpeuh hangin na lungsim a nat simsimin thu nih, khatzawzaw teel ding,
na nei hi: Ka tha leh lungsim sukkhaknate thuhkikna-in zang ding maw,
ahihkeileh phiatmaina-a zang ding? A nihin na hihkhawm theikei ding hi.
Mi tampite in muanna (trust) a cih leh maisakna (forgiveness) a cih,
hihte geel khentel theilo uh ahih manin hehpihna a lah ding uh zahkai thei
mahmah uhhi. Maisakna cih ciangin a beisa thute beisakna hi a, muanna
cih ciangin mailam hun thu tawh kisai hi.
Maisakna cih pen, hong kithum-a hong kithum kei zongin, seppah
ding thu hi. Muanna ahihleh hun sawtpi sung lamtohkik ding kisam hi. Muanna
thu ah ciaptehna a om kul hi. Mi khatpeuh in na
lungsim mat le zetin hong natsak leh thakhat thu-in
a maisak pah dingin Pasian in thu hong pia hi. Ahi
zongin tua minu mipa thakhat thu-in a muang pah
dingin hong sawl lo a, na lungsim hong nasak dingin
na kiphal nawn ding zong hilo hi. Tua minu mipa in
kikhel khin ahihna thu, tawlkhat sung hong lahcian
ding kisam hi. Muanna lamtohkik nadinga a
hoihpenpen mun ci lehang thapiakna leh kimuanna a om theihna mun ahi
beelpawl neuno sung ahihi.
Kilawmtatna taktak a nei beelpawl neuno khat sunga sungmi na
hihna tungtawnin na sinkhak ding hamphatna pen tampi om lai hi. Hih pen
na Khristian nuntakna sungah a kihelloh phamawh ahih manin thuneu
ngaihsut ding hilo hi. Khristiante pen kilawmtatna aadingin kum 2000 val
bang beelpawl neunote tungtawnin maanmaanin kikaikhawm khin uhhi. Tua
banga beelpawl nam ah na kihel ngei nai keileh na khahsuahkhak pen,
bang hi cih nangawn a thei lo na hihi.
Mai-a khenpi sungah thu-um midangte tawh tu-a dan khua le tual
nam patkhiat ding vai tawh kisai thu i kikum ding a, ahi zongin tu-a khenpi
sunga i gensa thute in zong kilawmtatna taktak pana kingah hihna maan,
kizoptuakna, thukhualna, leh hehpihna, cihte sinkhaknopna lungsim hong
neisak dingin ka lam-en hi. Nang pen khua le tual a nei dingin hong kipiangsak
ahihi.
143
SAWM-LE-GIATNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Ka nuntakna sungah midangte zong ka kisam hi.
Phawk ding Khawkneu: Khat le khat buaina leh haksatnate puakhawm
Galati 6:2 (NLT)
unla, tua bang danin Khrih thukham na mang un
Ngaihsut Di
ng T
hudotna: Thu-um mi a dang khat tawh a maanzaw,
Ding
Thudotna:
kimaingapna a omzaw dinmun ah kizopna ka neih nadingin tuni-in bangci
nam kalsuanna nei thei ding ka hi hiam?
144
19
KHUA
LE
TUAL PHUNGVUHNA
145
khat a phungvuh nuam na hihleh thu haksa pawlkhat na teel kul ding a, vai
haksa pawlkhat na sepngam kul ding hi.
Khua le tual phungvuhna ah lungsim siang kisam hi. Thubuai
khat kitheimawhbawl ding, ahihkeileh vai khat hici koihdak lel ding, cih
bangin na utzawk laitak nangawnin thudam tawh kidawm takin thumaan
thutak na genkhiat theih ding hong kisam ding hi. I kiim i paam-a mite amau
le amau ahi zongin, midangte tawh ahi zongin, etlawmlo takin a phun a ciak
ngeingai laitakun thumaan i gengen se sangin pau lo-in dai hiithiat lel lehang
noptuakzaw hi. Mi tampi tak in a nuntakna sung-uah (muhkhialh thuak zeena) thumaan a genpih ding zahin amau a it mi nei lo uh ahih manin thusia
lampi mah tawn suaksuak uhhi. Khatveivei, mi khatpeuh tungah bang thu
genpihhuai cih i thei a, ahi zongin hong kimuhkhialh ding launa hangin
bangmah i paupih nawnkei hi. Kilawmtatna tampi tak pen launa hangin
kisia hi: Beelpawl sunga sungmi khat a lampial laitak, tua thu a genkhia
ngam zah dinga hanna lungsim a nei kuamah om lo hi.
Lungsim siang (honesty) tawh thugen ngamna om lopi-in khua le
tual nei theilo ding i hih manin Lai Siangtho in, itna
tawh thumaan thutak gen un3 ci-in hong sawl hi.
Solomon in, Lungsim siang tawh kidawnna pen
kilawmtatna maan ii lim khat hi4 ci hi. Tua in, mawhna
a bawl mi khat, ahihkeileh mawh dinga zia-etna a tuak
mi khat, itna tak tawh va kimaituah ding zahin kin, cih
khiatna zong nei hi. Paul in, Sanggamte aw, na beelpawl
sung-ua mi khat in khialhna a bawl leh, kha mi ahi note
in tua minu mipa kiang va pai-in thumaan a muhkik
nadingin neem takin hilh un5 ci hi.
Thubuai pian ding utloh manin pawlpi kilawmtatna leh beelpawl
neuno tampite tungthamsuah den uhhi. Kinialna leh kinopmawhna a piangsak
thei ding thu khat a om simin kilemna (a maan taktak lopi khat) a omsuak
nading cihna tawh mite kitheihmawhbawl uhhi. Thu-nawngkai phuang selo
ding cih ngaihsutna tawh ki-om khipkhep tek lelin tua thubuai kiphelsiang
ngei nawnlo ahih manin lungsim nuam lopi-in ki-om suaksuak hi. Buaina om
ahihlam mi khempeuh in thei tek uh a, ahi zongin kuamah in siang takin
genkhia lo uhhi. Tua panin kikholh kithuahnate ah simtham thu bekbek
kidimin cidam theilo a, kigensiatna hong khang hi. Hih tawh kisai-in Paul
phelsiangzia pen kitel mahmah hi: Zuaukhem nawnkei unla, kineih nawnkei
un. Na vengte kiangah thumaan gen un. Bangbang hileh Khrih pumpi sungah
eite hong kithuahkhawm hi a, midangte na khem ciangin nang le nang a
kikhem mah na hi lel hi.6
146
Nupa, lawmta, cihte kikal ahi-a pawlpi sung ahi zongin kilawmtatna
taktak ahih nakleh kisiang genna (frankness) tungah kinga hi. Taktakin ci
lehang, thubuai cih pen kizop kithuahna sungah kisungmisuah theihna zawi
hi gige hi. A sungtawng-a om thu-nawngkaite maingat ding leh phelsiang
ding i kinbawl mateng khat le khat i kinaisuah ngeikei ding hi. Lampi maan
tawh thubuai i van ciangin, i kibatlohnate
maingatna leh phelsiangna tungtawnin, eite khat
Lampi maan tawh
le khat i kinaizaw hi. Lai Siangtho in, A tawpna
thubuai i van
ah, mite in tungtham kiphatna sangin kisiang
ciangin eite khat le
genna mah thupi sazaw uhhi7 ci hi.
khat i kinaizaw hi
Kisiang genna cih ciangin na ut hunhunin
na utna mun ah na ut bangbang gen theih nading
phalna letmat (license) hilo hi. Ngong pauna zong
hilo hi. Na khempeuh ah sep hun ding leh sepzia ding a maan khat om
ahihlam Lai Siangtho in hong gen hi.8 Thulam tawnlo kampauna in a dam
theilo ding liammate piangsak hi. Pawlpi sungah eite khat le khat innkuan
sungmi ki-itte bangin a kiho dingin Pasian in hong hilh hi: Khangham mi
khat, a khialhna na gen ding ciangin kammal khauh zang ngeikei inla na
pianna zuapa bangin ngaihsunin hopih in. Khangmoi pasalte na pianpih na
sanggampa bangin, khangham numeite na pianna tunnu bangin, khangmoi
numeite na pianpih sanggamnu bangin, ngaihsun inla hopih in.9
A dahhuai thu ah, lungsim siang a omloh manin kilawmtatna tul
tampite kisia khinta hi. Paul in Korin khua-a pawlpi mite, amau kilawmtatna
sungah thanghuai gamtatna piang phial mah taleh kuamah pau lo-in a om
hiithiatna uh, mawhsakin taai hi. A taihtuah ngam kuamah omlo ahih manin
Paul in, Ama thu-in beimang lel inteh ci-in nungngat hiithiat kei un. Mipi
lakah pulak unla tua thu kikum un...Thukhenna thuak ding sangin kisiatna
leh maizumna thuak ding hoihzaw hi...Thuneu khat hi ci-in na koih ziau uh
hangin tua bang hilo hi...Na Khristian kithuahpih lawmte khat zulhtat
ahihkeileh zuaukhemin, Pasian tawh kigal ahihkeileh lawmte tungah ngong
pau-in, zukham ahihkeileh huaihamin guta-in a om laitak, thu khempeuh a
hoih dan khatin na gamtat ding uh hilo hi. Ahithei thu khat danin na hici
koih ding uh piang theilo hi. A pualam mite gamtatna tawh kisai-in
mawhpuak ka nei kei a, ahi zongin ei thu-um khua le tual sunga om mite
tawh kisai-in mawhpuak nei hilo i hi hiam?10 ci hi.
Khua le tual phungvuhna ah kiniamkhiatna kisam hi. Ei le
ei kithupitsakna, ei le ei hi kisakna, leh kisathei-a lungtang phatna, cihte in
kilawmtatna manlang takin susia ziau hi. Kiphatsakna in mite kikal ah kulhpi
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl
147
thei den hi. Tua mite pen lungsim sukkhakna lamsang kisapna (special emotional needs) a neite, nakpi-a lungsim a pangpate, gamtat luhek kilawmlo a
neite, kiho kizopzia a siam lote, hi thei uhhi. Tua mite pen HKK mite
(Hehpihna Khengval Kisamte), ahihkeileh EGR mite (Extra Grace Required)
ci-in min na vawh thei ding hi.
Pasian in hih mite, amau phattuam nading leh eimau phattuam
nadingin eite lakah hong koih hi. Amau pen
NI SAWM-LE-KUANA:
eite aadingin i khangcin nading hamphatna
KHUA
lampi leh kilawmtatna i kisittel nading ahi
uhhi: Amaute i sanggam bangin itin zahtak
LE
thupitbawlna i pia takpi hiam?
TUAL
Innkuan khat sungah kisaansiamna
PHUNGVUHNA
cih pen na melhoihna, nasep na siamna leh
na kilawmna cihte tungah kinga lo hi. Khat le khat i kisaina (belonging) cih
thu bekah a kinga hizaw hi. Eite in innkuan i hu a, i dal hi. Innkuan sungmi
a haitat khat om kha ding himah taleh amah zong eite lak-a khat mah hi
veve hi. Tua mah bangin Lai Siangtho in, Innkuan ki-itte bangin khat le
khat ki-it un. Khat le khat zahtak kipiakna limzat mahmah un17 ci hi.
A taktakin i vekpi-in a tumdang zongsatnate leh a hehsuahhuai
gamtat luhekziate i nei tek hi. Ahi zongin khua le tual cih pen kitehkakna,
kidemna, cihte tawh kisai vetlo hi. I kilawmtatna thu bulpi pen Pasian tawh
i kizopna hi a, eite a ki-innkuan i hihi.
Thusiamna ah a thupi khat pen mite koipan hong pai cih theihtelna
hi. A tangthu uh kankhia in. A tuahkhaksa thute na theihkhiat ciangin amaute
na theisiam seem ding hi. Saupi a kalsuan lai ding uh kisam ahihna thu na
ngaihsut sangin gimthuakna tampi kawmkal ah saupi hong kalsuan khin uh
ahihna thu ngaihsunzaw in.
Thusiamna a dang khat leuleu ah, midangte muanlahnate neubawl
lohna hi. Nangn na kihtakloh khat midang khat in a kihtak leh tua a kihtakna
pen haivai cih theih nading thu om tuanlo hi. Lungsim sunga om muanlahnate
leh launate genkhiat hangin kuamah in hong siatmuh lo ding hi ci-a mite in
lungmuanna a ngahna mun le hun ah kilawmtatna taktak hong piangkhia hi.
Khua le tual phungvuhna ah thu ki-ippihna kisam hi.
Khualum takin kidawntuahna leh muanhuai takin thu ki-ippihna a om ciang
bekin mite in a lungsim uh hong suahkhia ngam panin a khialhnate uh, a
kisapnate uh, leh na a sak thute uh hong genkhia uhhi. Thu ki-ippihna
(confidentiality) cih ciangin na sanggamnu na sanggampa khat a mawh laitak
bangmah genkhia lo-in dai-om hiithiat lel cihna hilo hi. Thu ki-ippihna cih
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl
149
ciangin na beelpawl sunga kigen thu khat pen na beelpawl sung bek mah ah
a omsuak ding kisam, cihna leh beelpawl sungmite in zong midangte kiangah
tua thu genkhia sipsup se lo-in (gensia lo-in) beelpawl sungah limtak kikup
ding kisam, cihna hi.
Pasian in kigensiatna zadah a, a diakdiakin midang khat aading
thungetsak ding pulakna cih tawh melseelin hong lut ciangin zadah phadiak
hi. Pasian in, Lungsim hoihlo mite tungtawnin kigensiatna kizeel hi: amaute
in buaina piangsak uh a, kilawmtatnate kisiasak uhhi18 ci hi. Kigensitna in
lungsim natna leh pawl kikhenna piangsak den a, kilawmtatna susia ahih
manin Khristiante kikal ah tua banga pawl kikhenna a piangsak mite a
taihtuah dingin Pasian in eite thu hong pia hi.19 Pawl kikhensak dinga a
gamtatna thu uh na taihtuah ciangin amaute hehin na beelpawl ahihkeileh
pawlpi pan zong paikhia kha thei ding uh a, ahi zongin pawlpi kilawmtatna
cih pen mimal khatta sangin thupizaw tham hi.
Khua le tual phungvuhna ah hih munna kisam hi. Kilawmtatna
maan lamtoh nadingin na beelpawl tawh kimu munin kizopna maanmaanin
na neihloh phamawh hi. Kizopna ah hih
munna (frequency) kisam a, tua aadingin
Pawlpi kilawmtatna cih
hun laak ding kisam hi. Lai Siangtho in,
pen mimal khatta sangin
Eite in mi pawlkhatte bang hilo-in i
thupizaw tham hi.
kimuhkhop ngeina pelh kei ni. Tuaci lo-in
khat le khat tha kipiazaw ni20 hong ci hi.
Eite pen kimuhkhop ngeina (habit) a phungvuh dingte i hihi. Ngeina cih
ciangin a hun zui-a na hih khat hilo-in na hih mun mahmah khat, cihnopna
hi. Kizopna a thuklut theih nadingin mite tawh hun -- hun tampi -- na zatkhop
ding kisam hi. Pawlpi tampite ah kilawmtatna a thuklut theih lohna zong tua hang mah hi; hun a kicingin i zangkhawm kei a, i zatkhopsunte zong mi
khat thugenna va ngai cih ciang bek hi lel thei hi.
Khua le tual cih pen hun a lem cianga kilamto (ka ut hun teh
kimukhawm ni ei) cih bang hilo a, kha cidamna aadingin ka kisam ngiat hi
cih upna tungah a kilamto hizaw hi. Kilawmtatna taktak a phungvuh nuam
na hihleh, na utloh laitak nangawnin kimuhkhop ding na hanciam ding a,
tua pen kimuhkhopna thupi hi ci-in um na hih man hi. Khristian masate
nisimin kimukhawm uhhi. Amaute in nisimin biakinn ah maanmaanin
biakpiakna neikhawm uhhi. Nekkhawm nei dingin mi innte ah beelpawl
neuno-in kimukhawm uh a, lungdamna lianpi leh hehpih phatna tawh a
ante uh nekhawm uhhi.21 Kilawmtatna cih ciangin hun piakna kisam hi.
Beelpawl neuno khat ahihkeileh sang khat-a sungmi khat na hihleh
150
SAWM-LE-KUANI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Khua le tual cihna ah lungsim kipiakna kisam hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Khrih in eite aadingin a nuntakna hong pia
hi cih thu i theihtel ciangin itna a cih pen i theitel hi. Tua in, thu-um
midangte aadingin i nuntakna i piak ding kul cihna ahihi
1 Johan 3:16 (GWT)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Ka beelpawl neuno sung leh ka pawlpi
sungah khua le tual taktak ii limpuakte tuni-in bangci phungvuh thei ding
ka hi hiam?
151
20
K IL
AWMT
ATNA K ISIAS
A P UAHPHA
TNA
ILA
WMTA
ISIASA
UAHPHATNA
(Pasian in) Khrih tungtawnin amah tawh
i kizopna puahphakik khin a,
eite tungah kizopna puahphatkik nasep hong pia khin hi.
2 Kor. 5:18 (GWT)
hamtang ding hi5 ci hi. Pawlpi sungah thubuai a lemkik thei zah dinga
picing mi khat zong a omloh pen Paul in lamsang sa mahmah hi. A laikhakna
sungah a kizomin, Hih thu, ka hihtheih zahin a manlang theipenin ka nawk
ding hi: Note khat le khat na kilemloh uh phamawh hi6 ci lai hi.
Na nuntakna Pasian thupha piak ding deihin Pasian ta na hihlam
hong kitheih ding na deih leh kilemna a vaihawm (peacemaker) na hih theih
ding kisam hi. Jesuh in, Kilemna a om nadinga a seemte Pasian in thupha
pia hi. A hang pen amaute Pasian tate kici ding uhhi7 ci hi. Kilemna a
deihte thupha ngah ahihi a cihlohlam ciaptehhuai hi. A hang pen mi
khempeuh in kilemna deih hi. Buaina a tuakkha ngeilo Nuam takin a om
theite thupha ngah ahihi zong ci tuanlo hi. Thubuai phelsiang zawh nadinga
nakpi-a a kalsuan -- Kilemna a om nadinga a seemte thupha ngah ahihi ci
bek hi. Kilem nading vaihawmna pen vai haksa khat ahih manin kilemna a
vaihawm mi kitawm hi.
Pasian innkuan sungmi khat dingin hong kibawl ahihna hang, leh
leitung na nuntakna aading ngimna a nihna pen midangte a it thei ding,
amau tawh a kizom thei ding, cih ahihna hangin kilem nading vaihawmna
pen na neihtoh theih ding siamna thupipente lakah khat ahihi. A dahhuai
thu ah, eite a tamzaw thubuai phelsiangzia ding hong kihilh ngeilo hi.
Kilem nading vaihawm cih ciangin thubuai pelh (avoiding conflict)
cihna hilo hi. Buaina khat taisan, a omlo dan kineih, ahihkeileh tua tawh
kisai kikup ding kihta, cihte pen a taktakin meidawina hizaw hi. Kilemna
Kumpi ahi Jesuh in thubuai kihta ngeilo hi. Mite phattuam nadingin thubuai
a phuan (provoke) hun khawng om thei zawzop lai hi. Thubuai cih pen
khatveivei i pelh ding, khatveivei i phuan ding, leh
khatveivei i phelsiang ding kisam hi. Kha Siangtho
in kitatsat lo-a hong makaih ding i thungetna pen
zong tua hang mah ahihi.
Kilem nading vaihawm cih ciangin maivil
(appeasement) cihna zong hi tuanlo hi. Hong kicih
bangbang thuak thapaai, i luzang nangawn khe
tawh hong kisiik ding dongin phal den, cihte pen
Jesuh hong hilh thu hilo hi. Thusia tawh a
kilangpannate ah Jesuh dingtang giugeu-in nungkik ding ut peuhmah lo hi.
KIZOPNA PUAHPHATKIK DINGZIA
Pasian in thu-um mi i hihna tawh eite khat le khat kizopnate a
phut dingin hong zawn hi.8 Kizopna puakphatkik dingzia Lai Siangtho
hong hilh kahlei dawl sagihte a nuai-a bang hi:
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl
153
154
155
ding teng zong beisak hi. Paulap zon ding leh midang ngawh ding sawm kei
inla thubuaina sunga na kihelna peuhpeuh ah lungsim siang takin nang le
nangmah kingawh in. Na khialhnate aadingin mawhpuak la inla mawhmaina
ngen in.
Thubuaina do inla a mi do kei in. Nang le nang kimawhsak
lopi-in thubuai na vengsak zokei ding hi. Thu nih lakah khatzawzaw na teel
ding kisam hi. Lai Siangtho in, Neem takin dawntuahna in hehna vengsak
a, kamkhuah zatna in lungsim mei bangin tawhkuang hi20 ci hi. Bingdawnna
tawh thu le late phelsiang zo ngeilo ding na hih manin na kammal zat dingte
pilvang takin teel in. Thuneem tawh dawnkikna pen elpauna sangin hoihzaw
den hi.
Thubuai phelsiang ding hanciamna ah na thu genzia pen na genkhiat
thu zah mahin thupi hi. Ngawhna pian tawh na pau leh keeksa pian mahin
hong kingai ding hi pah hi. Pasian in, A pil, a picing mi pen a thutheihna
hang tawh mite in thei uhhi. A thugente zaknop-huai seemseem leh mite
lungsim la zo seemseem hi21 ci-in hong hilh hi. Mawhzon thapaih pen
cikmahin kimang ngeilo hi. Na elpau lai siahsiah mi lungsim na la zo ngeikei
ding hi.
USA leh USSR kikal kidap-demna (Cold War) a pian lai-in galhiam
pawlkhat siahuai piangsak lua ding ahih manin tuate zatloh dingin a gam
nihun kithukim uhhi. Tu hunin zong kaat kihel (chemical) galhiamte leh lungno
kihel (biological) galhiamte zatloh dingin
kikhaktan a, nuclear gamhiam tampite zong
pawlkhat kikhiamin pawlkhat kisusia hi.
Thubuai phelsiang
Kilawmtatna a hoih nadingin nang zong
ding hanciamna ah
kizopna tawh kisai zum le hiam na vanzatte
na thu genzia pen
ahi, mawhsakna, mawhmatna, neubawlna,
na genkhiat thu zah
haamsiatna, simmawhna, tungnung tuanna,
mahin thupi hi.
leh elpauna, cihte na suksiat ding kisam hi.
Hih thu, Paul in hih bangin na tomgen hi:
Na genkhiat uh thu in a za mite phattuamna a piak theih nadingin mi
lungsim a nasak ding kammalte zang kei unla kilamtohna a piangsak,
kitangsapna a dim, na-a kimang ding kammalte bek zang un.22
Ahithei zahin mapangkhawm in. Paul in, Mi khempeuh tawh
na kilem theih nadingun no lampanin na hihtheih khempeuh uh hih un23 ci
hi. Kilemna cih ahih nakleh manh piakna tawh kithuah pah hi. Khatveivei i
kiphatsakna tawh khek kul a, a tamzaw ah i angsung-bulphuhna tawh khek
kul hi. Kilawmtatna a hoih nadingin nang lampan khiapsukna, midangte
tawh kileptuahna, leh amau kitangsapnate masakna, cihte na hihtheih zahin
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl
157
seem in.24 Topa Jesuh gen Thupha Ngah Mi (beattitude) a sagihna hih
bangin lemkikin kigen thei hi: Mite tungah kidemzia ding ahihkeileh kidozia
ding cih sangin mapankhopzia ding na lah theih ciangin nang pen thupha
ngah na hihi. Tua hun pen nang, kua hi taktak cih thu leh Pasian innkuan
sunga na dinmun, na muhkhiat hun ahihi.25
Phelsiang ding sangin kilemkik ding bulphuhzaw in. Mi
khempeuh, na khempeuh ah, a kithukim dingin lam-etna pen a taksuak
theilo (unrealistic) thu hi. Kilemkikna in kizop kithuahna mah mitsuan a,
phelsiangna in buaina mah mitsuan hi. Kilemkikna i mitsuan ciangin buaina
hong neusuak a, a buaipihtaaklo thu khat hong suak thei hi.
I kibatlohnate i phelsiang zawhloh hunte nangawnin kizop kithuahna
i lamto thei hi. Khristiante in lungsim siang, lungsim maan tawh kithukim
lohnate leh muhzia kibanglote i nei thei zeel a, ahi zongin tuate pen kilungkim
lohna tawh hilo-in lungkim tak mahin a kithukimlo i hihi. Diamond
suangmanpha khat bek mah pen kiu tuamtuam pan i et ciangin mel tuamtuam
hong nei hi. Pasian in ki-uniform-na (mel le sa kibat liinlianna) deih masa lo
a, kipumkhatna (unity) bek deih ahih manin vai khatta khatta ah eite ki-ettel
teeltaal se kullo-in khut kilenin i kalsuan khawm thei hi.
Tua i cih ciangin vai phelsiangna kisam nawnlo cihna hilo hi.
Kikupnawina, leh kinialna nangawn zong, kisam lai theikha ding a, ahi zongin
tua pen lungsim kithuhualna tawh hih ding ahihi. Kilemkik cih ciangin kitawng
kiseel nawnlo cihna hi a, vai kikum nawnlo cihna hilo hi.
Hih khenpi sungpana na theihkhiat thute tungtawnin tu-in kua na
hopihkik ding kisam hiam? Kua tawh kilawmtatna na puahphat ding kisam
hiam? Na hun sotto kei in. Na nasep khawl phot inla tua minu mipa tawh
kisai-in Pasian hopih in. Tua ciangin tua minu mipa kiangah pai inla (phone
zat ding a lem leh phone tawh hopih inla) na theihsa thu teng zat-kisin ding
kipan in. Hih kalsuanna sagihte theih-ol mahmah a, ahi zongin zat-ol hetlo
hi. Kizop kithuahna puahphat nadingin nakpi thasaanna kisam hi. Tua hangin
zong Peter in, Midangte tawh kilem takin nuntak nading thu nakpi-in hanciam
un26 na ci hi. Himah taleh kilemna aading na sep ciangin Pasian sep ding
khat a seem na hihi. Pasian in kilem nading a vaihawmte ama tate a na
cihna zong tu-a thu hang mah ahihi.27
158
SAWMNIHNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Kizopnate pen a tawntungin puahphatkik
taak hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Mi khempeuh tawh na kilem theih
nadingun no lampanin na hihtheih khempeuh uh hih un
Rom 12:18 (TEV)
Ngaihsut Di
ng T
hudotna
Ding
Thudotna
hudotna:: Tuni-in kua tawh ka kizopna kisia pen ka
puahphat ding kisam hiam?
159
21
NA PAWLPI
NA
HUTNA
161
sangin pawlpi sung mah ah omin ahithei tawpin i sepkhiat ding kisam hi.
Gamtatzia leh kilawmtatna thahat theih nading lampi pen kilemkikna hi a,
taimangna hilo hi.
Lungkim lohna ahihkeileh muhzia maanlo khat neih lian leh pawlpi
nusiat pahna pen picin lohna lim khat hi. Pasian in nang na hi-a midangte
ahi zongin hong hilhnop thute nei thei hi. Tua banah, pawlpi cingtaak sinsen
cih bang om lo a, i tai nading mun om tuanlo hi. Pawlpi kim in amau
thaneemna ciat leh buaina ciat nei tek uhhi. Pawlpi dang khat ah tai lecin a
sawt lo-in na lungkia veve ding hi.
162
163
suah na hi hiam? Ni khatni ciangin i vekpi-in thu hong kikhen ding hi a, tua
pen midang khat ii ciangtanzia ahihkeileh eima ciangtanzia nangawn tawh
zong hilo ding a, Khrih ciangtanzia tawh hi ding hi.11
Thu-um midang khat ka mawhsak simsimin thakhat thu-in thu li
hong piangkhia hi: Pasian tawh kilawmtatna ka taisuah hi; ka kiphatsakna
leh ka pangpatna ka lakkhia hi; Pasian thukhen dingin kei le kei ka kitah hi;
pawlpi kilawmtatna ka susia hi. Tua hi a, mawhsaknopna lungsim pen
siahuai mahmah hi.
Lai Siangtho in Satan pen i sanggamte a ngawhpa12 ci-in minvawh
hi. Pasian innkuan sunga sungmite ngawh ding, phunsan ding, leh mawhsak
ding, cih pen Dawimangpa nasep hi. Tua bang i sep simsimin Satan nasep
a va seppihpih i hihi. Tua hi a, na mangngilhloh ding thu ah, Khristian
dangte cih pen amau tawh na kithukimloh thu
NI
tampi a om phial zongin na gal taktakte hilo uhhi.
SAWMNIH-LE-KHATNA: Thu-um midangte mawhsakna-a i beisak hunte
pen i kilawmtatna sunga kipumkhatna lamtoh
NA PAWLPI
nadinga a zat-huai hunte hi. Lai Siangtho in, I
NA HUTNA
thahatna khempeuh khat le khat kilem nading thu
ah zat dingin kithukim ni. Thapiakna kammalte
tawh midangte huh un; mawhzonna tawh amaute niamkhiat kei un13 ci hi.
Kigensiatna ngaih ding peel in. Kigensiatna cih ciangin buaina
khat sungah ahi-a phelsiangna sungah ahi zongin kihelna nei lopi-in thu le
late gensawn, cihna hi. Kigensiat hoihlo ahihlam thei na hih mah bangin na
pawlpi na hutnop leh kigensiatna na ngaih ding hilo hi. Kigensiatna ngai cih
pen van kigu khat a saang tawh kibang a, nang zong a kibangin a mawh a
khial hong suaksak hi.
Mi khat in nang kiangah mi gensiat ding hong sawm ciangin thu na
genngam nading tha la inla, Hehpihna tawh ong gen nawn dah in. Tua thu
ka theihloh hang phamawh kei. Na gensiatpa tungah hoh, tua thu na
sianggen nai mah hia? ci in. Nang kianga mi hong gensiate in nang thu le
la zong hong gensia ding uhhi. Amaute pen muanhuai lo hi. Kigensiatna na
ngaih leh Pasian in nang pen thubuai a phuang14 hong ci ding hi. Thubuai
a phuangte in thubuai a phuangte thugen ngai uhhi.15 Hih mite pen amau
vai bek a ngaihsun, pawlpi sukham mite ahi uhhi.16
A dahhuai thu ah, Pasian tuuhonte sunga piang liamma lianpente
pen ngiate kiangpan hilo-in tuu dangte kiangpan hizaw hi. Paul in khat le
khat kine-in kilawmtatna a susia sasialne Khristiante tawh kisai-in
galphawnna hong pia hi.17 Hih banga thubuai a phuangte pelhhuai hi, ci-in
Lai Siangtho in hong hilh hi. Kigensiatna in thusim teng kilangsak hi; tua hi
164
a, a mawk ciatciat mite tawh kithuah kei un.18 Pawlpi sung ahihkeileh
beelpawl neuno sunga thubuai khat a manlang theipena beisak nading lampi
pen tua banga mi a gensiasiate itna lungsim tawh va maingatin a khawl
nadingun khohna hi. Solomon in, A kuangthei van le na a omloh manin
mei mit a, kigensiatna a khawl ciangin buaina veng hi19 ci hi.
Thubuai phelsiangna tawh kisai Pasian sepzia zat-kisin
in. A beisa khenpi sunga i gen thukhunte banah Jesuh in zong dawl-thum
kihel a theih-ol sepzia khat hong pia hi: Thu-uppih mi khat in na lungsim
hong natsak leh ama kiangah pai inla va gen in -- na nihun kisianggen un.
Hong saantheih leh lawm khat a ngah na hihi. Hong saantheih keileh,
hong theihpih mite mai-ah thu le late siangpai theizaw ding cihna tawh,
midang khat le nih zawn inla khatvei hanciamkik in. Hong saantheih naikei
laileh pawlpi tungah ko in.20
Thubuai hun sungin na thubuaipih minu mipa kiangah itna tawh
hang takin thumaan gen ding cih sangin a kisailo midangte kiangah va
phunciak ding pen noptuakzaw thei hi. Tuaci lehang, thu le late siasuakzaw
hi. Tua sangin na buaipih minu mipa kiang teekah pai pah ding kisam hi.
Aituam-a kimaingatna pen kahlei a dawl masa ding hi den ahih
manin a manlang theithei-in va kimu in. Note nihkia tawh thu le la na siansak
zawh kei uhleh dawl nihna ah buaina thu a maan bangin hong theihpih ding
leh kizop kithuahna hong puahphatpih dingin mi khat le nih zawn in. Tua
pipi mahin na langpa a lungkhauh lai veve leh bangcih ding na hi hiam?
Pawlpi tungah ko dingin Jesuh in hong gen hi. Tua khit nangawnin na
langpa in hong saantheih keileh tua mipa pen thu-umlo mi bangin ngaihsun
in.21
Na pawlpi syapa leh makaite panpih in. Makai cingtaak
kuamah om lo hi. Himah taleh Pasian in makaite tungah pawlpi kipumkhatna
a kemcing dingin vaipuak leh thuneihna pia hi. Mite kikal ah buaina a pian
hun sung pen amau aadingin kuama lungdam nading
ahilo nasep a sep hun uh ahihi. Pawlpi syate lampanin
nasep nuam ahi hetlo, lungsim a na, thubuai a nei, a
picinglo pawlpi mite kikal-a palai nasep a sep hun
uh tam mahmah hi.
Jesuh nangawn in a sep
zawhloh nasep ahi, mi khempeuh lungdamsak ding
cih, a piang theilo nasep khat, amaute tungah kiguan
hi.
Ei aading na hong sepsak mite tawh i
kizopzia ding Lai Siangtho in kitel takin hong gen hi:
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl
165
SAWMNIH-LE-KHATNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Ka pawlpi kipumkhatna hut ding pen kei
vaipuak hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Kithuhualna a piangsak ding thute, leh
khat le khat gamtatzia a khangtosak ding thute, limtak kinbawl ni
Rom 14:19 (Ph)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Ka pawlpi innkuan sunga kipumkhatna
hut na dingin tu lianin ka pumpi tawh bang teng seem ka hi hiam?
167
168
NGIMNA
KHRIH T
AWH KISUN D
INGIN
TA
DINGIN
NANG HO
NG KIPIANGS
AK
HONG
KIPIANGSA
Khrih sungah na zungte khasuk inla
ama kiangpanin hinna antui dawn in.
Topa sungah nungta-a a khangto hi den inla,
thutak sungah thahat-a a khauh hito hi.
Kolose 2:7 (LB)
169
170
22
171
salom (mindless clone) khat suahna hilo hi. Na tumdangna Pasian piansak
hi a, amahn susia nuam hetlo hi. Khrih tawh kisutna cih ciangin na sungpua
melpuakzia kilaihna hilo-in na gamtatzia teng kikhelna hizaw hi.
Pasian in Jesuh hong hilh Thupha Ngah Mi (beattitudes),7 Kha
Siangtho gah,8 Paul thupitsak itna,9 leh Peter hong gualhsak a muibun a
cipha nuntakna limpuakte,10 cihte sunga kigelh gamtatzia nam na neihtoh
ding hong deih hi. Tua gamtatzia nam pen na nuntakna aading Pasian hong
geelsak ama ngimnate lakah khat ahihlam na mangngilh simsimin na
tuahkhak thu-omziate hangin lungkiatna na tuak ding hi. Bang hangin hih
thute kei tungah hong piang hiam? Bang hangin hih banga vai haksa tuakkha
ka hiam? ci-in lamdang na sa kha ding hi. Dawnkikna khat ah, nuntakna
cih pen a haksa ding mah-a kigeel hi. Nang hong khangliansak zong tua thu
mah hi. Leitung pen vantung ahihlohlam phawk den in.
Jesuh hong kamciam ahi nuntakna bucing cih pen mi tampitak
in cidamna cingtaak, nuntakna a nuam
hiithiat khat, tatsatlo lungdamna, sunmang
teng a dimin taksuakna, leh upna le Hih leitung na nuntakna
thungetna tungtawnin buainate thakhatin ven
aading Pasian hong
pahna, cih bangin a khiatna kaikhial uhhi. geelsak ngimna bulpi pen
Tomgen lehang, amaute in Khristian nopsak hiithiatna hilo a,
nuntakna a ol a baih dingin lam-en uhhi.
gamtatzia kilamtohna
Leitung ah vantung nopcitna lam-en uhhi.
hizaw hi.
Hih banga thu le la deihkaihna in
Pasian pen nang aituam lunggulhnate leh
angsung bulphuh-a na zon na vaihnate, hong dipsak ding tanghial-a a om
dawino (Dahpa Khuang) khat suaksak lel hi. I theih ding ah, Pasian pen i
sila hilo hi. Nuntakna a ol a baih dingin ngaihsutna na neihkhak leh muhzia
maanlo natna (disillusion) a vei khat, ahihkeileh thu-om taktak thu (reality) a
nolh a nial khat, na suak ding hi.
Nuntakna cih pen nang thu-a piang ahihlohlam mangngilh ngeikei
in. Pasian ngimnate hangin nang a om na hi a, nang ngimnate hangin
Pasian a om hilo hi. Pasian in nang aadingin tawntung hun ah a taktak thu
khat hong geelsak khin kimlai bang hangin leitung ah vantung nopcitna
hong pia laizang ding ahi hiam? Leitunga i ngah i hunte pen vantung gam
tawh kituak gamtatzia i lamtoh nading leh i thakhauhsak nadinga Pasian
hong piak ahihi.
173
NA
SUNGA
175
ciang, ahihkeileh Jesuh hong paikik ciang, bekin kimansiang pan ding hi.
Tua hun hong tun ciangin na gamtatzia tawh kisai-a a kizosiang nailo nasep
kici peuhmah kizosiang ding hi. A tawpna ah Jesuh a cingtaakin i muh
theih hun ciangin eite amah tawh a cingtaakin kisunto ding i hihlam Lai
Siangtho in hong gen hi: Khrih hong paikik hun ciangin eite bangci dan hi
ding cih nangawn i kiseh theikei hi. Ahi zongin amah hong pai ciangin ama
hihna taktak ahi bangin mukha ding i hih manin amah tawh kisun ding i
hihlam kician takin i thei hi.23
Pasian pen thudangte sangin na gamtatzia lamtoh ding thu mah a
lunglutpen hi a, hih a theih-ol thutak na theihlohna huhau-in Khristian
nuntakna sungah buaina tampi hong piang hi. Vai thupi khat ahi Bang
nasep seem ding ka hi hiam? cih namte pawl ah Pasian hong daihsuah
ciangin i lunghimawh thei hi. A taktak thu ah, na nuntakna sungah Pasian
deihna tawh kituak nasep cih pen nam tampi om lel hi. Amahn a thupipena
a ngaihsut thu pen nasep a nam hilo a, bang nasep nam na seem zongin
Khrih tawh kisunin seem maw, seemlo cih thu hizaw hi.24
Pasian pen na sepna sangin na hihna mah nakpi-in lunglutzaw tham
hi. Eite mihing i hi a , mihing a seem i hikei hi (we are human beings, not
human doings). Tawntung sungah na ken ding pen na nasep hilo-in na
gamtatzia ahih manin Pasian in na nasep sangin na gamtatzia mah kinpenin
nei hi.
Lai Siangtho in, Ngaihsunkha
lopi-a na leitung ngeina sung-uah a
Pasian pen na sepna sangin
lutkha na hihloh nadingun na leitung
na hihna mah nakpi-in
ngeina uh tawh kinak leptuah lua dah
lunglutzaw tham hi.
un. Tua sangin Pasian tungah na lungsim
uh koihzaw un. Sunglam panin na
kikhel ding uh a,...A tawntungin picin
lohna dawl dongah hong kaisuk den ahi na leitung ngeinate uh bang hilo-in
Pasian in note a hoihpen hong suah ding a, limtak-a kilamto picinna note
sungah hong omsak ding hi25 ci-in phawnna hong pia hi. Jesuh tawh na
kisutzawk theih nadingin leitung ngeina na pelh ding kisam hi. Tua hikeileh,
thudang tuamtuamte ahi na lawmte, na nu na pate, na naseppihte, leh na
ngeina, cihte in amau lim le mel tawh kituak dingin nang hong seek theikha
ding uhhi.
A dahhuai thu ah, Khristian laibu minthang a kici tampite i huam-et
pak ciangin thu-um mi tampitakte in Pasian ngimna lianpite tawh kituak-a
nuntak ding sawm nawnlo uh a, aituam lawhcin nading lam leh lungsim
kingaktheih nading lam ah kalsuan khinta uh ahihlam kimu thei hi. Hih pen
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak
177
nungzui hihna hilo a, angsung thu bek masakna hizaw hi. A nuam, a ol,
limtak-a kilemtuah nuntakna tawh i nuntak theih nading lel-a Jesuh
singlamteh tungah hong si hilo hi. Ama ngimna pen tua sangin thuthukzaw
pek tham hi: Amah in eite vantung ah hong lak masungin amah tawh a
kisun dingin hong bawl nuam hi. Tua pen eite hamphatna lianpen, i seppah
ding i vaipuak, leh i khanzia ding thu bulpi, ahihi.
SAWMNIH-LE-NIHNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Khrih tawh a kisun dingin kei hong kipiangsak
hi.
Pha
wk Di
ng Kha
wkneu
Phawk
Ding
Khawkneu
wkneu:: I sungah Topa Kha Siangtho in na hong
sep ciangin amah tawh i kisunto seemseem a, ama minthanna i kilangsak
1 Korin 3:18 (NLT)
seemseem hi
Ngaihsut Di
ng T
hudotna
Ding
Thudotna
hudotna:: Tuni-in Khrih tawh ka kisut theih nadingin
ka nuntakna sung bang mun tengah Kha Siangtho vangliatna ka nget
ding kisam ahi hiam?
178
23
EITE I
KHANGLIA
TNA Z IA
HANGLIATNA
179
181
thute leh upna thupomziate bangzah thei cih tawh a kitawikhai sa kha
uhhi. Thutheihna pen picinna zah tawikhaina nam khat hi mah a, ahi zongin
tua bek tawh man nailo hi. Khristian nuntakna cih pen thupomzia leh thuupzia, cihte sangin thuklutzaw, tangzaizaw pek tham a, thuzuihzia leh
gamtatzia zong kihel lai hi. I thuzuihzia pen i thupomzia tawh a kithuhual
ding kul a, i thu-upzia pen Khrih tawh kisun gamtatzia
in a nungzuih hamtang ding kisam hi.
Khristian biakna cih pen thuthuk ngaihsutna
nam khat hilo a, biakna cih ciang bek zong hilo hi;
kizop kithuahna leh nuntakpihna hi. Tua nuntakpihna
a thu laigil pen Jeuh mah bangin ei le ei sangin
midangte aading ngaihsutsakna hi. Lai Siangtho in,
Eite in amau phattuam nading thu ngaihsunin amau
a lungkimsak thute sepsakna tawh amaute i huhzawh
ding kisam hi. Khrih nangawn in ama lungkim nading khop bek sepsawm lo
hi11 ci hi.
Midangte aading thu ngaihsut pen Khrih tawh kisutna ii laigil bulpi
leh kha khangliatna lim kilangpen hi. Hih bang nam thu ngaihsut pen ahitawm
ahilo thu, ngeina tawh kituaklo thu, a citawm, leh a haksa thu ahihi.
Lungdamhuai thu ah, eite in tua thu i hih zo ding hi: Pasian in eite tungah
ama Kha hong piazo hi. Leitung mite ngaihsutzia nam tawh thu i
ngaihsutlohna zong tua hang mah ahihi.12 Mai-a khenpi pawlkhat ah eite i
khangliat nadinga hong huh Kha Siangtho vanzatte i kikumto lai ding hi.
SAWMNIH-LE-THUMNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Khangliatna kipat ding ziakai ta cih bang om
ngeilo hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Na lungsim uh bupkhelna tawh sunglam
panin Pasian kikhelsak un. Tua hileh Pasian deihna -- a hoih thu, amah
a lungkimsak thei thu, leh a cingtaak thu -- na thei thei ding uhhi
Rom 12:2b (TEV)
Ngaihsut Di
ng T
hudotna
Ding
Thudotna
hudotna:: Vai a bang pen mun ah kei zia-a thu
ngaihsutna khawlin Pasian zia-a thu ngaihsut ka kipat ding kisam ahi
hiam?
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak
183
24
T HUM A AN T HUT
A K T UNGT
AWNIN K IKHEL
HUTA
UNGTA
Mite in a nuntakna uh aadingin
anlum sangin a hoihzaw kisam uhhi.
Amaute Pasian kammal citeng khempeuh tawh
a kivak ding uh kul hi.
Matthai 4:4 (NLT)
Pasian...hehpihna Kammal in
nang pianzia dinga ama hong deihsak nam hong suahto ding a,
na kitangsaptheih ding khempeuh hong pia ding hi.
Sawltak 20:32 (Msg)
nadingin thutak kammal tungtawnin eite tungah nuntakna hong pia dingin
khensat hi5 ci hi.
Lai Siangtho pen thupomzia (doctrine) lamlak laibu cih ciang bek
hilo hi. Pasian Kammal in nuntakna
Pasian Kha in eite, Pasian hingsak, upna piangsak, kikhelna omsak,
Dawimangpa lausak, na-lamdangte
Tapa tawh a kisunin hong
kilangsak, gamtatzia lamto, thu-omziate
bawl nadingin Pasian
laih, lungdamna guan, haksakna kantan,
Kammal zang hi.
zia-etna zo, lam-etna hong thun, vangliatna
khahkhia, i lungsimte siahsuah, nate ahi
dingin hisak, i mailam hun a tawntung aadingin kamkhapna hong nei, hi.
Pasian Kammal tawh lo-in i nungta theikei ding hi. Hih thu, a ngeina bang
khatin ngaihsun ziau ngeikei in. Pasian Kammal pen na nuntakna aadinga a
omloh a phamawh an le tui bangin ngaihsun in. Job in, Ama muk pana a
thupiakte ka nusia kei hi; ama kam pana kammalte ka nisim an le tui sangin
manpha ka sazaw hi6 ci hi.
Pasian Kammal cih pen nang aadinga kikoih ngimnate na cinsak
nadinga na nek hamtang ding a kul kha an le tui hi. Lai Siangtho pen i nek
ding nawitui, anlum, antak, leh annek khupna nektheih khum,7 cih bangin
kigenteh hi. Hih an le tui nam lite pen kha thahatna leh khangliatna i ngah
nading Kha an le tuite hi. Peter in sepzia ding ngaihsut hong piakna ah,
Hotkhiatna thu ah kha nuitui siang tungtawnin na khangliat theih nadingun
tua kha nawitui siang lunggulhpi-in nei un8 hong ci hi.
PASIAN KAMMAL SUNGAH OMSUAKNA
Tu hunin nidang tawh tehtheihloh dingin Lai Siangtho bute kikheen
ziahziah ta a, ahi zongin laibu-tau tunga om Lai Siangtho pen manh neilo hi.
Thu-um mi awn tampite kha lamah thabei natna (spiritual anorexia) vei uh
a, kha gilkialna hangin a si ding dinmun ah om uhhi. Jesuh nungzui cidam
khat na hihtheih nadingin Pasian Kammal tawh kivakna mah na masak
ding kisam hi. Tua pen Jesuh in omsuakna (abiding) ci hi. Amahn, Ka
kammal sungah na omsuak uhleh Ka nungzuite na hi takpi uhhi9 ci hi.
Nisim nisimin Pasian Kammal sungah omsuak i cihna ah sepkhiatna nam
thum kihel hi.
Lai Sia
ngt
ho
huneihna ka saa
n di
ng kisam hhi.
i. Lai Siangtho
Siangt
ngtho
ho tthuneihna
saan
ding
pen ka nuntakna sungah thunei ahih ding -- manawh nading mun hong lak
compass, thu le late ah khensatna a maan hong neisak ding thuhilhna,
sepkhiatna khatpeuh a sia a pha etkikna-a ka zat ding thu siksan, cihte
hong hihtoh ding -- kisam hi. Lai Siangtho pen ka nuntakna sungah ma
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak
185
187
Na gei-ah koih bek kei inla maanmaanin sim in. Tuacih theih nading vanzat
baihlam khat pen nisim Lai Siangtho simzah ding geelna hi. Tua zang lecin
Lai Siangtho mun pawlkhat kheng ziau, khawklian khawkneu pawlkhat nusia
ziau, cih bang hong om nawnlo ding hi. Tua, nisim Lai Siangtho simzah ding
geelna, pen Lai Siangtho bu pawlkhatte sungah zong om thei hi.
Thumna ah, Lai Siangtho kancianna ahihkeileh sinna pen Kammal
sungah hong omsuak theisak takpi ding lampi dang khat hi. Lai Siangtho,
sim le sin (read and study), cihte nih kilamdanna pen nasep nam nih hong
kibehlapna ah kilang hi: Lai Siangtho mun sunga om thute dottelna, leh
nang thu muhziate gelhkhiatna, cihte hi. Na ngaihsutnate laidal tungah,
ahihkeileh computer sungah na gelhkhiat mateng Lai Siangtho a sin taktak
nailo na hihi.
Mun kicinloh manin Lai Siangtho sinzia nam tuamtuamte kong gentel
nawnkei ding hi. Lai Siangtho sinziate tawh kisai laibu hoih tampi om a,
tuate lakah tu ma kum sawmnih lai-a kei gelh khat zong kihel hi.16 Lai
Siangtho sinzia a hoih cih ciangin thu tam lo a, dot-huai thute dottheih ding
kisinna hi pipen hi. Sinzia nam khatta in dotnate a tuam tekin hong lak hi.
Lai Siangtho na sim laitak, khawl pakin a theih-ol thudotnate ahi, kua in?,
bang thu?, cikin?, koi-ah?, banghang?, bangci danin? cihte bawl lecin tampi
na muhkhiatbeh ding hi. Lai Siangtho in, Hong suaktasak thei Pasian
thukham cingtaak limtak a sinte pen a lungdam taktak mite hi uh a, amaute
in tua thu sin suaksuak uhhi. A zaksa thu uh mangngilh lo uh a, Pasian
thuhilhna-a kigen thute mang uhhi. Tua banga a hih mite lungdam ding
uhhi17 ci hi.
Pasian Kammal sunga omsuak nading lampi lina pen Kammal
ciaptehna hi. Ciapteh theihna na neih pen Pasian hong piak khuttawi
(letsong) khat hi. Ka ciapteh theihna khuak (memory) hoih kei, na cikha
thei ding a, a taktakin na khuak sungah na ciaptehsa thu le la, mihing,
nambat, cihte a awn-a simin om khin hi. Nang aadinga a thupi teng a ciamteh
na hizaw hi. Pasian Kammal thupi sa lecin hun la-in na ciamteh ding hi.
Lai Siangtho khawkneute kamngah manin phattuamna honmangpi
om hi. Zia-etna na nanzawh nading, pilvang takin thu na khensat theih nading,
lunggimna na khiap theih nading, lungmuanna na neih nading, sepzia ding
ngaihsutna a hoihte na piak theih nading, leh midangte kiangah na upna na
pulak theih nading, cih bangin hong huh ding hi.
Na ciapteh theihna khuak pen sagolh (muscle) khat tawh kibang hi.
Na zat ciangin hong thahat seemseem ding a, Lai Siangtho kamngah zong
hong baih seemseem pah ding hi. Hih laibu sungpan na lungsim hong
lawngkha Lai Siangtho khawkneu pawlkhat tengkhia-in na paipaina ah ken
188
theih dingin laidalno khat tungah gelhkhia, cih tawh na kipan thei hi. Tuate
ni bupin enkik inla a gingkhia-in lo in. Na nasep laitak ahi-a pumpi thasin
laitak, mawtaw hawl laitak, mi na ngak laitak, ahihkeileh na lup laitak ahi
zongin koimah peuh ah Lai Siangtho na kamngah thei hi. Lai Siangtho
kamngah nading zawipi thum om a, tuate pen enkikna, enkikna, leh enkikna,
cihte hi. Lai Siangtho in, Khrih hong hilh thute ciamteh unla ama kammalte
tungtawnin na nuntakna uh khanto-in pilna-in nei un19 hong ci hi.
Pasian Kammal sunga omsuak nading lampi a ngana pen limtak
ngaihsut kikna hi a, tua pen Lai Siangtho in lungngaihna (meditation) ci hi.
Lungngai i cih ciangin mi tampitak in lungsim awngkhongsakin vakthapsak
ding cihdan lamin a mitkha uh-ah bawl thei uhhi. Tua pen Lai Siangtho gen
lungngaihna tawh kikeelki liinlian hi. Lungngaihna cih pen bun takin ngaihsutna
hi. Tua aadingin nakpi hanciamna kisam hi. Khawkneu khat teelin tua pen
na lungsim sungah limtakin ngaihsun phapha ding cihna hi.
Khenpi 11na ah i gensa mah bangin lunghimawh thei na hihleh a
lungngai thei zong na hi pah hi. Lunghihmawhna cih pen thu a hoihlo khat
bun takin ngaihsutna hi. Lungngaihna i cih zong
NI SAWMNIH-LE-LINA: tua dan mah hi a, thu khat ah na ngaihsut pen
na buaina thu hilo-in Pasian Kammal hi.
THUMAAN THUTAK
Lai Siangtho kammal nisim ngaihsut
TUNGTAWNIN
kikna zahin na nuntakna hong kikhelsak ding
thu leh Khrih tawh hong kisunsak thei ding
KIKHEL
thu a dang om lo hi. Pasian thumaan thutak
ngaihsunin Khrih hong lahsa ettehna lim nakpi-in limtak i ngaihsut kikkik
ciangin eite pen a lian seemseem minthanna tawh ama lim le mel a sun
dingin i kikhel hi.20
Lungngaihna thu tawh kipawl Pasian genna teng khempeuh Lai
Siangtho sungah zong lecin ni khat tawntung ama Kammal limtak a ngaihsun
kikkik mite tunga a piak hamphatna kamciamte na mu ding a, lamdang na
sa mahmah ding hi. Pasian in David ka lungsim hong tuakpa21 a cihna a
hangte lakah khat pen Pasian Kammal limtak ngaihsut kikkik ding David ut
ahih man hi. Amahn, Na thuhilhna ka deih mahmah hi. Tuate ni khat
tawntung ka ngaihsunsun hi22 ci hi. Pasian thumaan thutak nakpi-in limtak
ngaihsut kikna pen thunget ngah nading thu, lawhcing takin nuntak theih
nading thu, hi.23
Lai Siangtho sunga thukhunte ka zat takpi ding kisam hi.
Kammal ngah, sim, kancian, ciamteh, limtak ngaihsunkik cihte pen tuate i
zat takpi keileh kimanna om tuanlo hi. Eite kammal bangin a seemte24 i
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak
189
hih ding kisam hi. Hih pen Satan in khauh takin do ahih manin kahlei lakah
a haksapen suak hi. Na sin na theih thute na hici koih lai siahsiah Satan in
Lai Siangtho thusinnate ah na pai hangin phamawh sa lo hi.
Thutak khat i zak khit, i sim khit, i sin khit man bek tawh tua thutak
a sunglutsak khin i kisak pen ei le ei a kikhem i hihi. A taktak ah, thusinna
dang khat, ahihkeileh thu kikupna khat, ahihkeileh Lai Siangtho khawmpi
khat, cihte tawh manlah khop na hih manin
na sinsa thute na patkhiat ding hun zong na Thumaan thutak in
ngah kei thei hi. Thusinna dang khat ah na nang hong suaktasak
pai kawmin na sinsa teng na mangngilh ta hi. ding ahih hangin hong
Patkhiatna a om keileh i Lai Siangtho thusinna amkhamsak masa
khempeuh a mawkna suak hi. Jesuh in, Hih theikha ding hi.
kong thugen teng za-a zat-kisin takpi mite pen
suangtum tunga inn a lam mipil tawh kibang
uhhi25 ci hi. Tua banah Pasian thupha cih pen thutak theihna pan hilo-in
thei-a manna panin hong pai ahihlam zong Jesuh in hong lak hi. Amahn,
Tu-in hih thute thei ta na hih manun tua bangin na sep uhleh thupha na
ngah ding uhhi26 ci hi.
I nuntakna sungah zat takpi ding i pelhna a hang dang khat pen
haksa thei ahihkeileh khatveivei a thuakdan nuamlo thei ahih man hi. Thutak
in hong suaktasak ding ahih hangin hong amkhamsak masa theikha ding
hi. Pasian Kammal in i lungsim ngimnate hong pholak, i khialhnate hong
kawk, i mawhna hong taai-in a kikhel dingin hong lam-en hi. Kikhelna
nansawmna (resistance to change) pen mihing pianzia ahih manin Pasian
Kammal zat takpi ding pen nasep haksa khat hi. Midangte kiangah na zat
takpina thute kikupnawi ding a thupitna zong tu-a hang mah hi.
Lai Siangtho thusin kikupnawina beelpawl neuno khat ah sungmi
khat hihna pen nakpi-in manpha hi. Tua ka cih ciangin a uanggen ka hikei
hi. Ei thu-a i sintawmkhak ngeiloh thutakte midangte kiangpan i sin thei hi.
Na ngaihsut khakloh thu manphate midangte in hong musak ding uh a,
Pasian thutak na zat takpi theih nadingin hong huh ding uhhi.
Kammal bangin a seem i suah theih nading lampi hoihpen ah ci
lehang Pasian Kammal na sim, na sin, na ngaihsutkik mana hong gahkhia
sepkhiatna kahlei dawl khat, lai tawh ciaptehna hi. Na hihsawm pen mah,
ahi bang liana gelhkhiat ding kisin in. Tua sepkhiatna kahlei pen aituamvai personnal (nang tawh kisai), a taksuak - practical (nang sep theih ding khat),
mumal nei - provable (sep kipat ding hun kiciangtan) ahih ding kisam hi. Zat
takpina khatciat pen Pasian tawh na kizopna tawh ahi-a midangte tawh na
190
kizopna tawh ahi zongin, ahihkeileh nang aituam gamtatzia tawh ahi zongin,
hong kimemat ding hi.
Mai-a khenpi na sim ma-in hih thudotna tawlkhat sung ngaihsun in:
Pasian in a Kammal sungah na sep dinga hong gen khitsa, sep ding na kipat
nailoh, bang a om hiam? Tua khit ciangin na theih thute tungtawn-a hong
seemkhiasak thei ding sepkhiatna thu pawlkhat gelhkhia in. Nang tunga
hong citak ding na lawmte khatpeuh tungah na gen thei hi. D.L. Moody
gen mah bangin, Lai Siangtho hong kipiak pen i pilna a khan nading hilo a,
i nuntaknate a kikhel nading hizaw hi.
SAWMNIH-LE-LINI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Thumaan thutak in kei hong khel hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Ka kammal sungah na omsuak uhleh ka
nungzuite na hi takpi uhhi; tua ciangin thutak na thei ding uh a, thutak in
Johan 8:31-32 (KJV)
note hong suaktasak ding hi
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Pasian in a Kammal sunga hong gen khitsa,
sep ding na kipat nailoh, bang a om hiam?
191
25
B UAINA T UNGT
AWNIN K IKHEL
UNGTA
193
piangsakin tua khang sungpanin Jesuh hong suak hi. Pasian ngimna pen i
buaina, i gimna, i mawhna, cihte sangin lianzaw sangzaw hi.
Pasian in...diamdiamsak hi: Na khempeuhte nungah a Geelpipa
khat om hi. Na nuntakna pen kaam thu, upmawhloh thu, tuahkhak vat thua hong piang hilo hi. Geelna kician khat tawh a piang hi. Thupiang tangthu
(History) cih pen Amah gamtaang ahih mana a piang thu (His story) ahihi.
Pasian in muhtheihlohna mun pan thu le late zeekin van hi. Eite in khialhna
i bawl thei a, ahi zongin Pasian in bawl ngeilo hi. Pasian ahih manin amahn
khialhna bawl theilo hi.
na khempeuh: Na nuntakna aadinga Pasian geelna ah nang tunga
piang thute --na khialhna, na mawhna, na khasiatna, cihte -- a vekpi-in kihel
hi. Cinatna, leiba, khuahun siatna, nupa kikhenna, it le ngaih teng in hong
sihsanna, cihte zong kihel hi. Pasian in thu a siapente sungpan thu a hoih
piangsak thei hi. Calvary Mual tungah zong tua bangin seem khin hi.
seemkha
wm diamdiamsak: A tuam tek, utthu tekin seem lo
seemkhawm
uhhi. Na nuntakna sunga thupiangte in Pasian geelna sungah a seemkhawm
uh ahihi. Tuate pen thupiang a tuam tek hilo-in Khrih tawh na kisuttoh
nading hong kibawlna sunga kihel thute hi. Kekmoh (cake) a bawl ding hi
lecin maida vui, ci, cikhum, aktui, sathau, cihte na zatloh phamawh hi. Tuate
gawmkhawm, tokzau lo-in a tuam tekin ne lecin lim lo mahmah ding a,
luaksuak phial ding hi. Ahi zongin na gawmkhop ciangin hong lim mahmah
hi. Na sinkhak, na tuahkhak thu a limlopen teng, a nuamlopen teng mah
Pasian pia lecin amahn a hoih dingin hong gawmkhopsak ding hi.
i thei hi: Haksat huna i neih i lam-etna pen a hoihlam-a ngaihsun,
ut le lunggulh teng ngaihsun, thu le la a hoih dingin lam-en, cihte tungah
kinga lo hi. Van awngthawlpi bup Pasian in ukin leencing hi, cih leh amahn
eite hong it hi, cih thumaan thutak tungah a kinga hizaw hi.
KHRIH TAWH KISUN GAMTATZIA LAMTOHNA
Eite pen sek leh sekkhu tawh a kisui suangmanphate tawh i kibang
hi. Suangmanpha seekpa in a sek tawh i nawl i kiil a ham biatbuat teng
hong satkhiatsak ding a, tuate a kiat pah keileh sek a golzaw khat la-in
hong satbeh ding hi. Tua nangawn pilhkhia theilo-in sak beelbaalin i om lai
leh, sek a golpen tawh hong sat ziahziah ding hi.
I tuahkhak buainate khempeuh pen gamtatzia kilamtoh theih nading
hamphatna lampite hi a, a haksat seemseem ciangin kha sagolhte leh gamtat
hoihna thaguite lamtoh theih nading thatang hong khauh seemseem hi.
Paul in, Hih buainate in lungduaina piangsak ahihlam ka thei uhhi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak
195
hangin Pasian in a hoih dingin na ngim hi20 na ci hi. Hezekiah in zong sih
theih nading natna a thuak laitakin tu-a dan nam mah na pulak hi: Hih
bang dan haksat hunte ka tuahkhak pen kei phattuam nading mah hi.21
Na huh ngetna Pasian in hong nolh simsimin, Pasian in eite aading a hoihpen
mah a seem hi a, a siangtho Ama hoihpenna bangin i nuntak theih nading
hong kisinsak hizaw hi22 cih thu phawk in.
Na buaina leh na gimnate mitsuan lo-in Pasian geelna mah na
mitsuan det ding thupi mahmah hi. Hih pen singlamteh gimna Jesuh puakzia
hi a, eite zong tua mah ettehin a zui dingin hong kisawl hi: I makaipa leh i
syapa Jesuh mitsuan den un. A nung ciangin ngah ding ci-a a theih lungdamna
hangin amah in singlamteh tungah a maizumhuai sihna a thuak ding ut lel
hi.23 Nazi thong sunga gimna a thuak Corrieten Boom in mitsuan a
vangliatna thu a genna ah, Leitung en lecin na lunggim ding hi. Kisung-et
lecin na lungkham ding hi. Ahih hangin Khrih en lecin lungnop tawldamna
na ngah ding hi ci hi. Na mitsuanna bangbangin na lungsim sukkhaknate
zong a tuamtuamin hong om ding hi.
Thuakzawhna a thusim pen na gimna tomno kal sung bek hi-in
thaman letsong ahihleh tawntung kimang ding cih thu phawkna hi. Moses
in a thaman mukhol ahih manin24 buaina tawh kidim a nuntakna na thuakzo
hi. Paul in zong haksatnate tua dan mahin na thuakzo a, Tu laitak-a i buainate
thuneu mahmahin sauvei kip lo ding uhhi. Ahi zongin tuate in eite aadingin
tawntung a kip paisuak ding, tehtheihloh minthanna
lianpi khat hong bawlkhiatsak uhhi25 ci hi.
Thutom ngaihsutna ciang tawh buaikhop kei in.
A tawpna-a hong gahkhia ding thu mitsuan in: Ama
minthanna a ngahpih ding i hihleh ama gimthuakna
zong i puakpih kul ding hi. A nung cianga hong piak
ding minthanna tawh i tehkak ciangin tu-a i thuakkhak
thute pen bangmah hi vetlo hi.26
Lungdam inla lungdam thu ko in. Lai Siangtho
in, Thu-omziate khempeuh ah lungdam thu ko un. Banghanghiam cihleh
tua pen Khrih Jesuh sungah note hih ding Pasian deihna hi27 hong ci hi.
Hih thu bangci pian theih ding hiam? Hih mun ah Pasian in thu-omziate
khempeuh hangin hong ci hilo a, thu-omziate khempeuh ah hong ci
ahihlam phawk-huai hi. Pasian in nang kiangpan thusia hangin, gimthuakna
hangin, ahihkeileh tuate huhau-a leitunga piang khasiat-huai thute hangin,
lungdam a ko dingin hong lam-en lo hi. Pasian hong deih pen tua na buainate
amahn ama ngimnate a cinsak nadingin hong zang ding ahih mana lungdam
na koh ding, cih hi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak
197
SAWMNIH-LE-NGANI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Di
ng T
hu: Buaina khatta nungah ngimna khatta om hi.
Ding
Thu:
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Na khempeuh ah Pasian in amah a it, ama
ngimna banga a kizawn, mite phattuam nadingin naseem hi
Rom 8:28 (NIV)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Ka nuntakna sunga bang buaina pen in ka
sungah khangliatna a ginapen piangsak ahi hiam?
199
26
Z IA - ETNA T UNGT
AWNIN K HANGLIAN
UNGTA
Zia-etna a tuah ciangin lungkia lo-a a hoihlo a seemlo mi,
a lungdamhuai ahihi. A hang pen amah in a nung ciangin
ama thaman dingin Pasian in amah a it mite tunga a kamciam
nuntakna kumpi-lukhu ngah ding hi.
James 1:13 (LB)
Ka tuahkhak zia-etnate pen
Pasian thu hong hilh ka syate ahi uhhi.
Martin Luther
Zia-etna khatta pen na-hoih sep theih nading hamphatna lampi hi.
Zia-etna cih pen a sia sepkhak theih hun ahih zah khatin a hoih
sepkhak theih hun zong hi pha mahmah cih thu na theihtel ciangin ziaetnate nangawn kha picinna lampi ah suikha-a tuksuk theihna suangtum
(stumbling block) hi nawnlo-in zawtkha-a kahtoh theihna kahlei (steppingstone) hong hizaw ta hi. Zia-etna cih pen teel dinga hong kiphah thu hi lel
hi. Satan in nang hong suksiat nadingin zia-etna a zat hangin Pasian in nang
hong lamtoh nadingin zia-etna zat ding ut hi. Mawhna bawl ding sangin
thuhoih sep ding na teel simsimin Khrih gamtatzia ah a khanglian toto ta
na hihi.
Hih thu na tel nadingin Jesuh gamtatzia ci-hoihnate (character
qualities) na khentel theih masak kul hi. Ama gamtatzia gentelna a kilangpen
khat ah Kha Siangtho gah hi: Kha Siangtho in i nuntaknate hong letcing
ciangin amah in i sunga hong gahsak ding pen: itna, lungdamna, lungnopna,
lungduaina, migitna, hoihna, cihtakna, nunneemna, leh lungsim kikepzawhna,
cihte hi.1
200
Hih ci-hoihna nam kuate pen Thukham Lianpen (the Great Commandment) a tangzaizaw-a genna hi a, Jesuh Khrih ii hihna teng hong pholak
hi. Jesuh pen a cingtaak itna, lungdamna, lungnopna, lungduaina, leh ama
tunga om a dang teng zong ahihi. Kha Siangtho gah nei cih ciangin Khrih
tawh kisun cihna hi.
Tua ahihleh Kha Siangtho in hih gah nam kuate na nuntakna sungah
hong bangci omsak thei hiam? Thakhat thu-in piangsak ahi hiam? Zingsang
khat na khanlawh ciangin hih nam kuate tawh thakhat thu-in a kidim vat
ding na hi hiam? Hilo hi. Gah cih pen dam takin golto-in hong min toto
ahihi.
Tu-a na sim ding laigual pen kha thu tawh kipawl na sin dingte
lakah a thupipen khat hi: Pasian in Kha Siangtho gah tawh a kilehbulh
liinlian teng lahkhiat nopna lungsim na neihkhak theih ding thu-omziate
hong tuakkhasak ding a, tua tawh na nuntakna sungah Kha Siangtho gah
hong neitosak ding hi. Gamtatzia lamtohna ah teel ding thu om den a, ziaetna in tua teel ding thu na mai-ah hong koihsak hi.
Gentehna-in Pasian in i kiim i paam
a
it-huailo mite hong koihna tawh itna
ah
Pasian in Kha Siangtho gah
thu hong hilh hi. A it-huai mite leh nang
tawh a kilehbulh liinlian
hong itte na it lel pen gamtatzia i cihte
teng lahkhiat nopna
hilo hi. Pasian in dahna sungah amah i
lungsim na neihkhak theih
zuat ciangin lungdamna taktak a cih pen
ding thu-omziate hong
hong hilh hi. Nuamna (happiness) cih
tuakkhasak ding a, tua
pen a pualam thu-omziate tungah kinga
tawh na nuntakna sungah
a, lungdamna (joy) ahihleh Pasian tawh
Kha Siangtho gah hong
na kizopna tungah kinga hi.
neitosak ding hi.
I sungah lungnopna taktak
Pasian hong piakzia pen, i geelna
bangin thu le late hong tangtunsakna tawh hilo-in lungbuaina leh lungmanna
hong tuahsakna tawh, hi. Kuakua ahi zongin nitak nitum kuan a etlawm
mahmah khat a et laitak, ahihkeileh khualzin-a tawlngak hun a lak laitak,
cih hunte ah lungnuam theikha lel ding hi. Eite in lunghihmawh nading,
ahihkeileh lau nading dinmun ah i om laitak Pasian mah muang dingin i
khensat ciangin lungnopna a nei thei i hihi. Tua mah bangin lungduaina i cih
zong, ngakloh a phatmawh hun, ahihkeileh a hehhuai thu a pian hun,
ahihkeileh lungtom nading thu i tuah hun, cihte ah kinei thei pan hi.
Teelna maan i neih theih nadingin Pasian in tu-a bangin gah khatta
tawh kilehbulh thu le late hong tuakkhasak hi. Siat nading thu tawh ki-ziaKhrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak
201
etna tuakkha ngeilo pi-in mihoih na kici theikei ding hi. Cihtakloh ding hun
tuakkha ngeilo pi-in mi citak khatin na kipulak theikei hi. Muanhuaina cih
pen thumaanloh theih nading zia-etna kantanna tawh kilamto hi; kiphatsak
ding i pelhzawh ciangin kiniamkhiatna a nei i hihi;
thuakzawhna i cih zong lungkiat-huai hun na
nawkzawh simsimin a piang hi pan hi. Zia-etna khat
na zawh simsimin Jesuh tawh na kisunto seemseem hi.
ZIA-ETNA A NASEPZIA
Satan nasepzia ding a vekpi phialin
kisehkhol thei cih thu thei lehang nakpi-in phatuam
hi. Piansakna hun lai pek-a a zat sepzia leh khemna teng mah Satan in
zangzang lai hi. Zia-etna a kici peuhmah a zia a tong kibang hi. Tua hangin
Paul in, Ama thusia geelziate i tel hi2 ci hi. Satan in Adam leh Eve tungah
ahi zongin, Jesuh tungah ahi zongin zia-etna kahlei dawl li zang den ahihna
thu Lai Siangtho tungtawnin i thei thei hi.
Dawl khatna ah, Satan in na sunglam-a lunggulhna (desire) thei
gige hi. Tua pen a siahuai lunggulhna nam ahi thuhkik nopna ahihkeileh
midangte ukcip nopna cihte hithei a, ahihkeileh zong a om ngeingei, ahi
thei ding lunggulhna nam ahi mi it ding leh thupitsak ding utna, ahihkeileh
nopsak ding utna, cihte hithei hi. A siahuai lunggulhna khat zui-in a gamta
dingin, ahihkeileh ahi thei ding lunggulhna khat lampi maanlo leh ahilo hun
khat ah a zul dingin, Satan in (na lungsim sungah) hong hansuah ciangin ziaetna a kipan ta ahihi. Lamdawt a kici peuhmah kidawm den in. Satan in,
Nang tawh kituak mahmah lel! Tu mahmahin sep-huai lel! Nop peuhmah
inteh...lem mahmah inteh...nuamsa peuhmah niteh cih bangin hong huau
thapaai ding hi.
Zia-etna i kimkot ah a om i sa a, ahi zongin Pasain in i sunglam
pana kipan hizaw ci hi. Sunglam panin lunggulhna omlo hileh zia-etna in
nang hong zol zolo ding hi. Zia-etna pen thu-omziate sungpan hong kipan
hilo a, na lungsim sungpan hong kipan hizaw den hi. Jesuh in,
Banghanghiam cihleh a sunglam, mi khat ii lungtang sungpanin thusia
ngaihsutna, nu-pa tatkhialhna, guktakna, kithahna, a kiteengsa mi tawh
omkhialhna, huaihamna, gitlohna, zuaukhemna, ci le sa nopsak ding utna,
enna, mindaisakna, kiphatsakna, leh haivaina, cihte hong pai hi. Hih a hoihlo
thu khempeuh a sunglam panin hong pusuak hi3 ci hi. James in hong
genna ah note sunglam ah a siahuai lunggulhna galkap honmangpi khat4
om, ci hi.
202
Dawl nihna pen muanlahna (doubt) hi. Satan in mawhna thu Pasian
hong gensa teng na uplah nadingin hong seem ding a, tua ciangin Hih pen
a khial takpi mah a hiam? Pasian in hih seemlo ding ci takpi hiam? Hih
thukham pen Pasian in midang khat, ahihkeileh hun dang khat aadinga a
gen hilo hiam? Pasian in ka nopsak ding hong deih mah hilo hiam? cih thu
teng na ngaihsun ding hi. Lai Siangtho in, Kigingsa-in om un! Note khat
nangawn thusia ngaihsutnate ahihkeileh muahlahnate hangin a nungta Pasian
taisankha kei un5 ci hi.
Dawl thumna pen khemna (deception) hi. Satan in thumaan gen
theilo a, amah pen zuauthute Pa6 kici hi. Nang kianga hong genkhiat
peuhmah a maanlo ahihkeileh a lang
bek a maan hi ding hi. Pasian Kammal
Zia-etna i kimkot ah a
sunga a kigen khinsa thute Satan in
om i sa a, ahi zongin
ama zuauthute tawh laih ding sawm
Pasain in i sunglam
hi. Satan in, Na si kei ding hi. Pasian
pana kipan hizaw ci hi.
tawh kibangin na pilzaw ding hi. Na
suakta lel ding hi. Kuamah dang in
hong thei lo ding hi. Na buaina hong
veng pah ding hi. Tua banah, midangte khempeuh in zong tua bangin hih
uhhi. Hih pen mawhna neuno khat hi lel hi hong ci hi. Ahi zongin mawhna
neuno khat cih pen numei naupaicil tawh kibang a, a tawpna ah hong
kilangkhia veve ding hi.
Dawl lina pen thuman lohna (disobedience) hi. Na lungsim sunga na
kimawlpihpih, na nohbawlbawl ngaihsutna khat bang teekin a tawpna ah
na gamta hi. Lunggeelna (idea) khat banga hong kipankhia thu pen gamtat
luhekzia (behavior) hong suakto hi. Na lungsim sunga na kin thu khat
peuhpeuh na zui ta hi. Satan khemnate umin a thaang ah na awk hi. Tua
thu, James in hih bangin hong hilh hi: A siahuai i lunggulhnate in hong
kaikhia-in tuate ah i awk ciangin zia-etna a thuak ta i hihi. Tua ciangin a
siahuai lunggulhnate hong gaai-in mawhna hong suakkhia hi; tua mawhna
hong khangcin ciangin sihna hong suakkhia leuleu hi. Kong it lawmte aw,
khemna na thuak kei un.7
ZIA-ETNA KANTANZAWH NADING
Zia-etna a nasepzia theihtelna himhim pen nakpi-in phatuam pah
a, ahi zongin tua zia-etna na kantanzawh nadingin na siiktoh ding kahlei
dawl pawlkhat zong a tuamin om lai hi.
Lii
ngla
w nsa
wm kkei
ei iin.
n. Khristian tampite, zia-etna in hong
Liingla
nglaw
nsawm
pelhloh ci-in kisuanna lungsim a neih manun patau-in kungkia uhhi. ZiaKhrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak
203
etna a thuakkhak uh pen maizum uhhi. Hih pen picinna a cih a theihkhialh
man uh ahihi. Zia-etna tuakkha lopi-in na khanglian ngeikei ding hi.
Zia-etna pen lam khat panin hamphatna khatin na ngaihsun thei hi.
Satan in ama deihna banga a gamtata khin mite zia-et nawnlo hi; tua mite
pen ama aa ahi khinsa hi. Zia-etna cih pen Satan in nang hong mudah cih
kitheihna lim khat hi a, thaneemna leh leitung ci le sa tawh kidimna lim hilo
hi. Mihing nuntakna sunga a om ding thu khat mah hi lel a, leitung a cingtaaklo
khat-a nungta i hih manin a tuaci ding mah hi lel hi. Zia-etna na tuahkhak
ciangin lamdang sa kei inla, patauh lungkiatna-in zong nei kei in. Tuahkhak
hamtang ding thu ahihna tel mahmah in; na pelhsiangzo taktak ngeikei ding
hi. Lai Siangtho in, Zia-etna na tuah ciangin... ci a, na tuah leh ci lo hi.
Paul in, Na nuntakna sung-ua hong tung zia-etnate pen midangte tuahkhak
thute tawh a kibanglo ahihlohlam ciamteh un8 ci-in hong hilh hi.
Zia-etna tuahkhak pen mawhna hilo hi. Jesuh zong zia-etna na
tuakkha a, ahi zongin amahn mawhna bawl ngeilo hi.9 Zia-etna cih pen na
zul, na zuih ciang bekin mawhna suak pan hi. Martin Luther in, Na lu tunga
leeng vasate na kham theikei a, ahi zongin na luzang ah bu hong bawlloh
nadingin bel na kham thei hi ci hi. Na lungsim hong hansuahloh nadingin
Dawimangpa na kho theikei a, ahi zongin hong hansuah bangin na gamtatloh
nading ahihleh na khensat thei hi.
Gentehna-in mi tampitak in midang khat pumpi etlawm i sakna
(physical attraction) ahihkeileh nu-pa lungsim hong thawhna (sexual arousal),
leh ci le sa lunggulhna (lust), cihte nih a kilamdanna thei lo uhhi. Tuate nih a
kibang hilo hi. Pasian in eite khempeuh
nu-pa lungsim a nei dingin hong bawl hi
Zia-etna cih pen Satan
a, tua pen thuhoih khat hi. Midang khat
in nang hong mudah cih
pumpi etlawm i sakna leh nu-pa lungsim
kitheihna lim khat hi a,
hong thawhna pen mel le sa a hoihna
thaneemna leh leitung ci
muhtheih pahtaaktheih nadinga Pasian
le sa tawh kidimna
hong piak a piangtawm thu, ahi ding thu,
lim hilo hi.
khat hi lel hi. Ci le sa lunggulhna ahihleh
lungsim in sawm ngiat-a a sep thu ahihi.
Na pumpi tawh na bawlnop mawhna khat, na lungsim sungah bawlin na
mawh pen ci le sa lunggulhna kici hi. Ci le sa lunggulhna leh mawhna
bawlnopna kihel lopi mahin midang khat pumpi etlawm na sa thei a, nu-pa
lungsim nangawn zong hong tho thei lai hi. Pasian piak nu-pa lungsim
hong thawh zeelzeelna hangin mi tampi, a diakdiakin Khrstian pasalte, khial
kisakna lungsim nei-in kisuang uhhi. Numei a etlawm, a ngaihbaang khat a
204
205
laitak, na cim laitak, na lungkiat laitak, na lunggim laitak, cih bangte hithei
hi. Na heh laitak, na lungkham laitak, na lungsim nat laitak, kha thu ah
saang na kisak laitak, ahihkeileh lawhcinna lianpi na ngah khit hun khat
zong hithei hi.
Na tuahkhak zia-etna a zia a tong na khentel ding, leh tua bang dan
thu-omzia namte na hihtheih zahin peel dingin na kiginkholh ding kisam hi.
Zia-etna thu a ngaihsunkhol ding, leh a phu dinga kiging den dingin Lai
Siangtho in hong genphapha hi.11 Paul in, Dawimangpa hunpha pia kei
un12 ci hi. Pilvang takin thu le la geelna in zia-etna kiamsak hi. Paunak
sunga sepzia ding ngaihsut piakna limtak zui in: Na hih ding thu limtakin
geel in...thusia peel inla tang takin kalsuan in. Thumaan lampi panin kal
khat zong pial kei in.13 Pasian mite in thusia lampite peel uh a, a pai
nading mun uh limtak etcianna tawh amau le amau kihu uhhi.14
Pasia
n huhna ngen iin.
n. Vantung gam ah thu phamawh kohna
asian
phual (emergency department) hunbitin kihong hi. Pasian in zia-etna na
kantanzawh nadingin ama kiangah huhna na nget ding hong deih hi. Amahn,
Buaina na tuah hun ah kei hong ko in. Nang kong hohkhia ding a, kei
nong pahtawi ding hi15 ci hi.
Tua huh ngetna pen a tun hun manlang mahmah ahih manin khau
neilo phone (microwave) thungetna ci-in min ka vawh hi. Zia-etna hong
tun ciangin Pasian tawh sauvei kiho ding hun na ngah kei a, na kapkhia ziau
hi. David, Peter, Paul, leh midang awn tampite in zong buaina hun ah huh
nget nadingin tu-a thunawh thungetna nam mah
NI SAWMNIH-LE-GUKNA:
na zang uhhi.
Jesuh in eite buaina sunga i kipekna
ZIA-ETNA
hong khual ahih manin i huh ngetnate hong
TUNGTAWNIN
kidawng ding hi, ci-in Lai Siangtho in hong
KHANGLIAN
kamkham hi. I tuahkhak zia-etnate mah Jesuh
in na tuakkha khin hi. Amah in i thaneemnate hong theitel hi. A hang pen
i tuahkhak zia-etnate mah na tuakkha khin a, ahi zongin amahn mawlna
bawl lo hi.16
Zia-etna tungah i gualzawh nadingin Pasian in eite hong huh dingin
hong ngak ahihleh ama kiangah i zuat pahpah ding hizaw lo ahi hiam?
Sianggen lehang, khatveivei eite pen hong kihuh ding i ut kei thei hi. Khial
hi cih thei pipi mahin zia-etna zul ding i ut thei hi. Tua hun laitakin ei aading
bang hoihpen cih thu Pasian sangin a theizaw i kisa kha hi.
Hun dangte leuleu ah tua zia-etna mah tamveipi zul khinzo i hih
manin Pasian kiangah huh nget ding i maizum thei hi. Ahi zongin Pasian in
ama kiangah i pai pahpah hangin hong cimtaak ngeilo, nawngkai nopmawh
206
hong sa ngeilo hi. Lai Siangtho in, Tua hi a, lungmuanna nei-in hehpihna
phual Pasian kumpi-tokhom neh ni. Tua mun ah thukhualna ngahin i kisap
huna hong huh ding hehpihna i mu ding hi17 ci hi.
Pasian itna pen om paisuak a, ama lungduaina kip tawntung hi.
Zia-etna nam khat na zawh nading bekbekin ni khatin Pasian huhna zanih
vei na nget kul ahihleh zong thukhualna leh hehpihna hong pia nuam lai
veve ding ahih manin hang takin amah zuan in. Thumaan na sepzawh nading
vangliatna ama kiangah ngen inla hong pia dingin zong lam-en pah in.
Zia-etna in eite Pasian tungah hong kinga densak hi. Huihpi a nun
ciangin singkung a zungte a khangliat seemseem dan mahin zia-etna khat na
phutzawh simsimin Jesuh tawh na kisun seemseem hi. Na puk hangin
-- zong, na puk ding a, -- tua pen sih nading, man nading thu hilo hi. Zul ding
ahihkeileh lungkiat ding cih sangin Pasian ento inla hong huh dingin lam-en
in. Na ngah ding thaman zong a baihsa-in om ahihlam phawk in: Mite ziaetna a tuahkhak ciangun a thahat lai veve uhleh amau aading lungdamhuai
hi. A upna uh a lahcian khit uh ciangin Pasian in amaute tungah thaman
dingin tawntung nuntakna pia ding hi.18
SAWMNIH-LE-GUKNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Di
ng T
hu: Zia-etna khatta pen na-hoih sep theih nading
Ding
Thu:
hamphatna lampi hi.
Pha
wk Di
ng Kha
wkneu
Phawk
Ding
Khawkneu
wkneu:: Pasian in kisittelna lungduai takin a thuak
mite thupha pia hi. Amaute in a nung ciangin Pasian in amah a it mite
tunga a kamciapsa ahi nuntakna kumpi-lukhu a ngah ding uhhi
James 1:12 (NLT)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Ka tuahkhak mun phatdiak zia-etna tungah
ka gualzawh manin Khrih tawh kisun gamtatzia ci-hoihna (character
quality), bang nam neito thei ding ka hi hiam?
207
27
Z IA - ETNA T UNGAH G UALZO
hi. Tua in mun a maanlo khat tungah i lungsim tusakzaw a, hong zolna
thahatsakzaw hi. Hih thu, gentelna kong neihbeh ding hi:
Na lungsim sunga ngaihsutna khat khaktan ding na hanciam simsimin
tua thu mah hong thuklut seemseem hi. Nang lecin a thakhauhsak na hihi.
Hih pen a diakdiakin zia-etna thu ah maan mahmah hi. Lungsim sukkhakna
khat na do leh tua in hong zozaw seemseem, hong ukzaw seemseem ding
hi. Tua thu na ngaihsut simsimin a thadimdim na hihi.
Zia-etna cih pen lungsim ngaihsutna khat
pan kipan hi a, hong zolna na phiatmai nading
a manlangpen lampi ah ci lehang na lungsim,
Mawhna na zawhna
mun dang khat tungah tuksakna hi. Na
mun ahihkeileh na
lungsim ngaihsutna do kei inla a tukna mun
lelhna mun pen na
laihin a lunglut-huai thu dang khat ngaihsun
lungsim sung hi.
in. Hih pen zia-etna nawkzawh nading kal
masa hi.
Mawhna na zawhna mun ahihkeileh na lelhna mun pen na lungsim
sung hi. Na lungsim hong lazo na khatpeuh in nang hong zo ding hi. Tua
hangin zong Job in, Nungakte ci le sa lunggulhna tawh en lo dingin ka
mitte tawh thuciamna ka bawl hi2 ci hi. David in zong, A mawkna thute ah
ka lungsim a tukloh nadingin kei hong keem in3 ci-in thu na ngen hi.
TV sungpan anlim tuilim kizuak tangkona khat na muhkhak ciangin
thakhat thu-in na gil hong kial ngei hiam? Na gei-ah mi khat hong khuh
ciangin nang zong na gawl khawng hong nuam phalo cih bangin na om ngei
hiam? Mi khat ihmut suakin hong haam leh nang zong na hap a suak keei
pah hiam? (Tu mahmahin zong lai na sim kawmin na hap hong suak kha
thei ding hi). Hih pen lungsim sunga hong lut thute a thahatzia hi. I lungsim
tukna munmun ah eimahmah zong i kihei thei hi. Thu khatpeuh nak ngaihsut
seemseem lecin tua thu in nang hong zo seemseem ding hi.
Tua hangin zong An tam nek law nawnkei ning...za teep nawnkei
ning...ci le sa lunggulhna nei nawnkei ning... ci-a lungsim sunga i kipsak
phatphat pen ei le ei kizawh nading sepzia nam khat hi a, tua in na utloh
thu tung mah ah na lungsim hong tusak hi. Tua pen Ka nu hih bang hih
ngeikei ning ci-a pulakna tawh kibang a, tua mah ahihhih dinga a
kithawithawi na hihi.
Zia-etna pen na lungsim tukna mun pan kipan hi. Na lungsim hong
la thu khat in na lungsim sukkhaknate phonglo hi. Tua ciangin na lungsim
sukkhaknate in na gamtat luhekzia gamtaangsak a, na lungsim sunga om
thu bangin na gamta hi. Hih, seem nuam keng na cih thu khat tungah na
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak
209
lungsim tu seemseem leh tua thu sungah na kikai-awk seemseem ding hi.
Zia-etna khat awlmawh lohna pen nanna sangin muibun zawtham
hi. Na lungsim mun dang khat ah a tuk lian ciangin zia-etna zong thakiam
pah hi. Tua hi a, zia-etna in phone tawh hong hopih leh dawngdawng
nialnial se kei inla, na phone khiasuk lel in.
Tua pen khatveivei ciangin zia-etna tawh kidim thu-omzia khat na
pumpi mahmah tawh nusiatna zong hi thei hi. Hih pen taikhiat nadinga
kimang thu khat hi. Ding inla na TV khak in. Na lawmte in mi a gensiat
uhleh vakkhiatsan in. Pawi en na hihleh zong a man ma-in ciahsan in. Khuai
in hong tuk ding na lau leh khuai neh kei in. Na lungsim tukna mun laihkik
nadinga kitangsam peuhpeuh hih in.
Kha thu ah ci lehang na lungsim pen hong kido nading a baihpenna
mun hi. Zia-etna na khiap theih nadingin na lungsim, Pasian Kammal leh
thuhoih dang tuamtuamte tawh kidimsak in. Ngaihsutna a hoihlote pen a
hoihzaw thute ngaihsunna tawh na nawkzo ding hi. Tua pen kilaihna thu
(principle of replacement) kici hi. Thusia pen thuhoih tawh na zo ding hi.4
Na lungsim sungah thu dang khat a na om khit
hunin Satan in mun la thei nawnlo hi. Lai
Siangtho in i lungsim ngaihsutnate mun khat
bekah tusak dingin tamveupi hong genna zong
tu-a thu hang mah hi: Na lungsim ngaihsutnate
uh Jesuh tungah tusak un.5 Jesuh Khrih thu
ngaihsutin nei den un.6 A hoih thute leh a
phattaak thute -- a maan, a thupi, a tang, a
siangtho, a ithuai, leh a pahtawihuai thute -tawh na lungsim uh kidimsak un.7
Zia-etna nawkzawh ding a thupi ngaihsut khat na hihleh na lungsim
na kepcing ding, leh thu le la na tawkna ah na kidop ding, kisam hi. Leitung
mihingte lak-a a pilpenpa in, Thu na ngaihsutzia kidawm in; na nuntakna
pen na thu ngaihsutnate in hong sui hi8 ci hi. Thu le la citeng khempeuh
khentel lopi-in a vekpi-in na lungsim sungah lutsak kei in. Limtak tengkhia
in. Na ngaihsut ding thu limtakin teel in. Paul thugen, etteh lim dingin zang
in: Lungsim ngaihsutna khempeuh mancipin ka zo uh a, Khrih thu ka
mang uhhi.9 Hih pen khantawn zat-kisin ding thu hi a, tua bangin thu
ngaihsutzia na laihna ah Kha Siangtho huhna bek tawh na hihzo ding hi.
Buaina sunga na kipekna thu Pasian zia tawh kidim lawmte
khat ahihkeileh hong panpih na beelpawlte kiangah pulak in.
Buaina sunga na kipekna thu leitung bup ah na tangko ding bel kisam lo a,
210
ahi zongin lungsim siang takin na kuppih theih ding mi a tawmpenin khat na
neih ding kisam hi. Lai Siangtho in, Nangkia bek na hih ding sangin lawm
khat tawh hi lecin hoihzaw hi...Na tuk ciangin hong phong thei ding hi. Na
tuk laitak na gei-ah na lawm ding om keileh buaina lianpi na tuak ding hi10
ci hi.
A kitel dingin kong gen lai ding hi. Zongsatna, khamtheih guihtheih
zang lo-a omtheih lohna, ahihkeileh zia-etna khatpeuh, cihte pan suahtak
nading na kipekna ah guallelin a hoih-a gamta nuam kimlai a sia mah a
bawlkha kikkik na hihleh nang le nang thu-in na gualzo theikei ding hi.
Midangte huhna na kisam hi. Zia-etna pawlkhatte pen nang aading cihtakna
tawh thu hong ngetsak-a tha hong pia mite huhna tungtawn bekin kizo thei hi.
Na khangliat nading leh na suahtak nadinga Pasian hong geelsakna
sungah Khristian dangte zong kihel hi. Lungsim maan, lungsim siang tawh
kinei kilawmtatna in a kiin nuamlo, a sikdo mawhnate tawh na kidona-a na
gim na tawlna teng hong phasak ding hi. Lungsim suahtak theih nading
lampi khat bek om ahihlam Pasian in hih bangin hong hilh hi: Na cidam
(suahtak) theih nadingun khat le khat
NI SAWMNIH-LE-SAGIHNA: mawhnate kipulakin thu kingetsak un.11
Nang hong zothawh den a sikdo ziaZIA-ETNA
etna khat pan suahtak ding na ut takpi hiam?
NAWKZAWH
Pasian hong dawnna pen kitel mahmah hi:
NADING
Imcip kei inla, pulak in. Seelbawl kei inla,
pholak in. Na lungsim hong sukha thu na
pholakna pen cidam (suahtak) ding kipatna hi.
Na lungsim natna na seelcip ciangin thuak-hak seemseem ding hi.
Buainate pen khuamial sungah gol seemseem uh a, thutak khuavak sungah
a kipholak ciangin tonkik uhhi. Thusim na neih ciangin tua thusim tawh
kibangin nang zong a cina na hihi. Tua hi a, na maituam suahkhia inla a
cingtaak kineih nawnlo-in suakta takin kalsuan in.
Hih banga kalsuanna a muibutzia Saddleback Pawlpi sungah ka
mukha uhhi. Pawlpi sungah Damkikna Pawi (Celebrate Recovery) ci-a min
ka piak uh nasep vaihawmna khat ka nei uh a, ngimna pen zawhzawhloh
ding tawh a kibang, a sikdo zongsatnate leh zia-etnate gakcipna sattan ding
cih hi. Hih pen Topa Jesuh hong thuhilh Thupha Ngah Mi (beattitudes) a
kibulphuh, kahlei dawl giat a kihel kalsuanna khat hi a, tua aadingin a panpih
ding beelpawl neunote zong kiphuan hi. A beisa kum sawm sungin mi
5000 val in zongsatna leh lungsim natna tuamtuamte pan suahtakna ngah
uhhi. Tu-in hih kalsuanna pen pawlpi tul khat val bang in zang uh a, na
pawlpi sungah na zat dingin zong kong hanthawn nuam hi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak
211
Da
w ima
ngpa lehpa
n iin.
n. Pasian mai-ah kiniamkhiatin ama
Daw
imangpa
lehpan
kiangah i ki-ap khit ciangin Dawimangpa hang takin i to ding kisam lai hi.
James 4:7 sungah, Dawimangpa lehpan le-uhcin no kiangpan amah
taimang ding hi ci hi. Dawimangpa hong dona pan dai takin kihepkhiat
ding hilo a, amah i lehdo ding kisam hi.
Khristian nuntakna pen Thuciam Thak sungah thusia vangliatnate
tawh kha gal kisimna khatin kigen zeelzeel a, galvai tawh kisai kammalte
ahi do, sim, zo, nawk, cihte kizang hi. Khristiante pen galte gam sunga gal
a sim galkapte bangin kigenteh hi.
Dawimangpa bangci lehpan ding i hi hiam? Paul in, Na hotkhiatna
uh siklukhu bangin khu unla Pasian kammal ahi Kha namsau tawi un15 ci
hi. Kahlei dawl khatna ah, Pasian hotkhiatna saanna hi. Khrih saang nai
lopi-in Dawimangpa na nial theikei ding hi. Khrih tawh lo-in Dawimangpa
kilehpan zolo a, ahi zongin hohkhiatna lukhu i khuk ciangin Pasian in i
lungsim hong hu hong dal hi. Khristian khat na hihleh Satan in hong thatangsawl theih bangmah om lo-in hong zol thei bek ahihlam ciamteh in.
Dawl nihna ah, Satan lehdo nading galhiam dingin Pasian Kammal
na zat ding kisam hi. Hih thu, Jesuh in gamlak ah zia-etna a tuah lai-in etteh
lim dingin hong pia khin hi. Satan in zia-etna nam khatkhit khat tawh a zol
hangin Jesuh in Lai Siangtho siksanin na lehpan hi. Ama aituam kitangsapna
dip nadingin a vangliatna a zang dingin Satan in a zol ciangin Jesuh in Satan
tawh kinialnial se lo-in Ka gilkial kei zong ci tuanlo hi. A kamngahsa Pasian
kammal siksan ziau hi. Eite zong i tuacih ding kisam hi. Pasian Kammal
sungah vangliatna om a, tua pen Satan in kihta hi.
Dawimangpa tawh cikmah hunin kinialsawm kei in. Kum tul tampi
a na zatsa ahih manin thu kinialna ah amah nang sangin siamzaw hi. Thu le
la a kilawm thu, ahihkeileh nang muhzia thu, cihte tawh Satan na kai zokei
ding a, ama kihtak galhiam ahi Pasian thutak bek tawh na zo thei ding hi.
Zia-etna nawkzawh nading vai ah Lai Siangtho kammal kamngahna a kisap
hamtangna zong tu-a hang mah hi. Tua pen zia-etna na tuahkhak simin
manlang takin na zang thei hi. Jesuh mah bangin na lungtang sungah phawk
pakpak theih dingin thutak na khol ding hi.
Lai Siangtho khawkneu kamngahsa khat zong na nei keileh thau
tawi-a thautang neilo tawh na kibang hi. Tu-a kipanin na khansung tawntung,
nipi kal khatin Lai Siangtho khawkneu khatta a kamngah dingin kong to
nuam hi.
Nanzawh nading tha na neihlohna theitel in. Siat kipatna
ahi kipummuanna leh kimuanna khengval a nei lo dingin Pasian in eite hong
phawng hi. Jeremiah in, Mihing lungsim pen damsak theih nawnloh ding
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak
213
SAWMNIH-LE-SAGIHNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Di
ng T
hu: Pusuah nading zawi khat om den hi.
Ding
Thu:
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Pasian citakin muanhuai hi. Amah in na
tuahkhak uh zia-etna pen na nawkzawhloh uh zah dongin thahatsak lo
ding hi. Zia-etna na tuahkhak uh ciangin tua zia-etna na zulloh nadingun
amah in pusuah nading zawi khat hong lak ding hi
1 Korin 10:13b (NLT)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: A sikdo zia-etna khat ka nawkna ah kha
lawmta bangin thungetna tawh hong huh dingin kua ka konlawh thei
ding hiam?
214
28
HUN PIA
K KUL
IAK
Leitunga om na khempeuhte in
amau hun leh amau sawng tek neiciat uhhi.
Thuhilhna 3:1 (CEV)
215
kisutbeh toto dingin Pasian in hong deih hi: A thak-a hong kibawlna mun
leh nang hong Bawlpa tawh na kisuttohna mun nuntakna thak ah nuntak
ding na kipan khin hi.3
Tu hunin manlaanna (speed) i thupisak mahmah a, ahi zongin Pasian
in thahatna leh kipna thupisakzaw hi. Eite in thu le late nawhsa thu, thakhat
thu, leh lamdawt zui-a kikhensat ding i deih hi. Eite in thuhilhna, thu kikupna,
ahihkeileh tuahkhak thu, cihte pen i buaina khempeuh hong phelsiangsak
pah ding, zia-etna khempeuh hong hepkhiatsak pah ding, leh natna satna
hong damsak pah dingin i deih hi. Ahih hangin picinna taktak cih pen
tuahkhak thu khat, bangzahin thakhauhin muibun himah taleh, tua thu khat
bek panin a gah hi ngeilo hi. Khangliatna cih pen damdamin piang hi. Lai
Siangtho in, I nuntakna sungah Pasian hong lut ciangin i nuntakna damdamin
hong taangphazaw, hong etlawmzaw a, amah tawh i kisunto hi4 ci hi.
BANG HANGIN HUN SAUVEIPI LAK KUL HIAM?
Pasian in eite thakhat thu-in hong khel thei ding ahih hangin
damdamin leh tawmtawmin hong khangliatsak ding mah na teelzaw hi. Jesuh
in zong a nungzuite tua dan mahin na pantah ngiat hi. Pasian in Israel mite
Kamciamna Gam a laak lai-un a buai vatloh nadingun tawmta tawmta5
bekin a zawhsak mah bangin eite nuntakna sungah zong tawmta-a a kikhan
toto nam tawh hong sep ding utzaw hi.
Kikhel nading leh khangliat nading thu ah bang hangin hun sauveipi
lak ding kul hiam?
Thu a theitel-hakte i hihi. I sinsa thu le la khatpeuh i theihtel
takpi nadingin sawmli sawmnga vei bang i sin kikkik ding kisam thei hi.
Buaina hong pian kikkik ciangin, Sinkik kul nawnkei! Ka sin khitsa hi ci-in
i ngaihsun thei a, ahi zongin Pasian in ei sangin theizaw hi. Israel mite
tangthu i et ciangin Pasian hong hilh thu le late i mangngilh baihzia leh i
gamtat luhekzia a lui teng mah ah i kilehkik baihzia hong kilang hi. I kisin
kikkik ding kisam hi.
I zat nawnloh ding na, tampi om
hi
hi. A kipatzawh kum tampi ahi khin aituam
buaina khat phelsiang nop manin thuthei mipil
(counselor) khatpeuh kiangah pai-in, Ka vai
hong kikuppih lecin ut veng aw. Nai khat sung
hun ngah ing a va ci, mi tampi om hi.
Tua mite in sauveipi a kip khin, nakpia kikai-awk haksatna thu khat manlang takin
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak
217
a veng pak thei dingin lam-en uhhi. I zongsat hoihlote-a kipan i buaina a
tamzawte pen zan khat thu-a hong piang vat hilo ahih manin tuate thakhat
thu-a a bei pah dingin lam-etna pen a taksuak thei thu hilo hi. Kum tampi
sung kisia dikdek khinsa khat thakhat thu-a a hoihkiksak thei zatui, thungetna
leh thukhun, cihdan khat zong om lo hi. Hanciamna tawh paihkhiat ding
leh laihkik ding kisam hi. Tua pen Lai Siangtho in sungmi lui suahkhiatna
leh sungmi thak silhkikna6 ci hi. Na kikhel hun lianin pianzia a thak sitset
khat ngah napi-in paihkhiat ding leh laihkik ding a kisam ngeina lui, tatzia
lui, leh zatzia lui, cihte na nei lai veve hi.
Ei tawh kisai thumaan thu, ahi bangin i maingat ngamkei
hi. Thumaan thutak in ei hong suaktasak ding ahih hangin hong amkhamsak
masa phot thei ahihlam kong gen khinzo hi. Lungsim siang tawh i gamtatzia
maingat lehang i muhnoploh thute muhkha thei ding ci-a i launa in thumaan
a nialnial hong suaksak hi. I khialhna, i cinlahna, i ginatlohna, cihte tungah
Pasian in khuavak bangin ama thumaan thutak hong taansak ding i kiphal
ciang bekin i kipuah thei pan ding hi. Lungsim kiniamkhiatna leh thu kihilhna
a saangthei lungsim puakzia lo tawh na khangliat theihlohna pen tu-a thu
hang ahihi.
Khangliatna in lungsim hong nasak thei-in dipkuat-huai
thei hi. Khangliatna pen kikhelna lotawh piang theilo hi; kikhelna pen
launa ahihkeileh supna lotawh piang theilo hi; supna pen lungsim natna
lotawh piang theilo hi. Kikhelna ahih nakleh supna nam khat teeiteei kihel
hi: Kalsuanzia a thak na sinkhak theih nadingin a luite na nusiatloh phamawh
hi. I bulh ngeingei buut (boot/shoes) khat,
i khe tawh kituakin zatnuam mahmah
ahihna tawh, lui mahmah taleh i paihnop
hetloh dan mah bangin i kalsuanzia luite
Khangliatna pen
ei le ei kilelhna hi phial taleh i nusiat ding
kikhelna lotawh,
(i sup ding) i kihta hi.
kikhelna pen launa
Mite in a paubannate uh
ahihkeileh supna
bulphuhin
amau hihna dinmun (identity)
lotawh, supna pen
kipsak thei zawsop uhhi. Tua pen kei
lungsim natna lotawh,
dan hi...Kei a tuaci mah hing khawng i
piang theilo hi.
ci thei hi. I lungsim sungtawng ah
phawkloh kalin patauhna khat i nei a, ka
hihdet thu, ka lungsim natna, ka cinlahna, cihte nusia le-ing kei, kua hi nawn
ding, ci-in i ngaihsunkha hi. Tua launa lungsim in na khangliatna ziakaisak
hi.
218
219
T hu ciapt
eh nadi
ng laibuno khat nei iin.
n. Tua pen nisima
ciapteh
nading
thupiang teng khum nading laibu cihna hilo a, na sinthak na theihthak thute
ciapteh nading laibu cihna hi. Pasian hong hilh ama thu, nangma thu,
nuntakna thu, kizop kithuahna thu, leh thudang khatpeuh, cihte tawh kisaiin nang muhzia leh na theihdan teng gelhkhia in. Tuate etkikna, phawkna,
leh khangthakte tungah piaksawnna na neihtheih nadingin lai tawh khumin
ciamteh in.9 Thu le late i sin kikkikna a hang pen tuate mangngilhkik i hih
man hi. Na kha laibu (spiritual journal) maanmaanin enkik zeelzeel lecin a
kullo lungkhamnate leh lungsim natnate tampi na peel thei ding hi. Lai
Siangtho in, I pialkhiatloh nadingin i zaksa thute kiptak letcip ding thupi
mahmah hi10 ci hi.
Pasian tungah leh nang le nang tungah lungduai in. Nuntakna
sunga i lungkim theihlohna a hang khat pen Pasian hun geelna leh ei hun
geelna kibang den khollo ahih man hi. Pasian a nawhtatloh laitak ei i nawhtat
kha thei hi. Na nuntakna sungah khantohna ziakai lua na sak manin lungkim
zolo-in na om kha thei ding hi. Na ciapteh ding thu ah, Pasian nawhtat
ngeilo a, ahi zongin hun maan den hi. Tawntung hun sunga na dinmun ding
hong bawlsak nadingin Pasian in na khan sunga hun khempeuh hong zatsat
ding hi.
Pasian in gamtatzia lamtohna ah, a diakdiakin makaite nuntakna
sungah, hun saupi khat la ahihlam etsakna limte Lai Siangtho sungah a dim
a ha-in om hi. Moses a pattah nadingin, gamlak-a kum sawmli tawh
kigawmin, kum tampi hun la hi. Moses in ni 14,600 vilvel sung ngak ngingeuin, A hun nai hiam? ci-in dongdong mai hi. Pasian in zong, Hun nailo hi
ci-in dawng den hi.
Laibu thulu minthang pawlkhat a om hangin Picinna Mun Tunbaih
nading Kahleite (Easy Steps to Maturity)
ahihkeileh Misiangtho Suahtheih Pahna
(Secrets of Instant Sainthood) cih
Thusimte
Pasian nawhtat ngeilo
bang om lo hi. Pasian in pateh khat a
a, ahi zongin hun
bawlnop ciangin zan khat bek hun la a,
maan den hi.
ahi zongin mangtaak singkung khat a
bawlnop ciangin kum zakhat val sung hun
la hi. Lungsim thupite cih pen buaina sunga kipekna, huihpi gauhpi
tuahkhakna, gimthuakna hun nawkkhakna, cihte tungtawnin a khanglian
toto uh ahihi. Vai-maban sau ahih manin na lungsim zong sausak in. Sepzia
ding ngaihsut hong piakna ah James in, A hun cing nai lopi-in na khatpeuh
ngahsawm kei un. Na picin nadingun leh limtak na kilamtoh theih nadingun
a sep ding maban teng seemsak un11 ci hi.
220
SAWMNIH-LE-GIATNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Picinna mun manawhna ah lamdawt om lo hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Pasian in na sungah nasep hoih khat pan
khin a, Jesuh Khrih hong paikik ni, tua nasep a mansiang madongin
zomto suak ding hi ci-in ka telcian hi
Filippi 1:6 (NCV)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Ka kha khangliatna a koi mun zawdeuh
tengah ka lungduai ding leh ka kip ka kho ding kisam phadiak hiam?
221
222
NGIMNA
PASIAN NA A SEEM D
INGIN
DINGIN
NANG HONG KISUI
Kote pen Pasian silate ka hi lel uh a,...Kote khatciat in
sep dinga Topa hong piak nasep a seem ka hi uhhi:
Ken khaici vawhin Apollos in tuibuak a,
ahi zongin a khangliansak pen Pasian hi.
1 Korin 3:5-6 (TEV)
223
224
29
225
lakah khat a cingsak na hihi. Tua ngimna tawh Pasian in nang, limtakin
hong suih ahihlam mai-a khenpi nihte ah i kikumto ding hi. Jeremiah kianga
Pasian gen thu pen nang aading zong hi pah hi: Na nu naubu sungah
nang kong bawl ma-in kong teel khin hi. Nang na suah ma-in nasep a tuam
vilvel khat aadingin kong tuamkoih hi.3 Nasep a tuam vilvel khat a seem
dingin hih leitung ah hong kikoih ahihi.
Pasian na a seem dingin nang hong kihonkhia hi. Lai
Siangtho in, Eite hong honkhia-in ama nasep siangtho a seem dingin hong
teel pen amah ahihi. Tua pen eite kilawm kituakna hang hilo-in ama geelnasa
ahihna hang hi4 ci hi. Ama nasep siangtho na sep theih nadingin Pasian
in nang hong tankhia hi. Sepkhiatna hangin hong kihonkhia hilo a,
sepkhiatna aadingin hong kitankhia hizaw hi. Pasian Kumpigam sungah na
dip dingin mun khat, ngimna khat, panmun khat, leh kimanna khat na nei
hi. Tua thu in na nuntakna nakpi-in thupisak a, nakpi-in manneisak hi.
Hotkhiatna na ngah theih nadingin Jesuh in a nuntakna tawh khek
hi. Lai Siangtho in, Nang aading Pasian in manh tampi na pia hi. Tua hi a,
na pumpi Pasian pahtawina-in zang in5 ci-in phawksakna hong pia hi.
Kisuanna lungsim ahihkeileh launa lungsim ahihkeileh mawhpuakna lungsim,
cihte tawh hilo-in lungdamna, eite aadinga hong sepsaksa thute hanga nakpi
lungdamna tawh Pasian na a seem i hihi. Ama tungah i nuntakna bup zah
leiba i nei hi. Hotkhiatna thupha tungtawnin a beisa hunte hong kimaisak,
tu laitak hunin khiatna tawh hong kidimsak, mailam hun aading lungmuanna
hong kibawlsak, khinzo hi. Hih zah-a lian hamphatnate lungngai kawmin
Paul in, Pasian henpihna lianpi hangin...Pasian nasepna ah ki-apin ama
mai-ah a hingtang biakpiak van bangin no le no kilui un6 hong ci hi.
Sawltak Johan in itna tawh midangte aading na i sepsak ciangin tua in
hotkhiat taktakte i hihna lakkhia ahihlam hong hilh hi. Amahn, Khat le
khat i ki-itna in eite sihna pan nuntakna ah tung khin i hihna kipsak hi7 ci
hi. Midangte tungah itna nei lo-in amau
NI SAWMNIH-LE-KUANA:
aading ka sepsaknop keileh kei
kitangsapna teng bek a kin ka hi a, ka
HONG KIPIA NASEP
nuntakna sungah Khrih om takpi maw,
SAANNA
takpi lo, cih ka kidot ding kisam hi.
Hotkhiat a ngah mi cih pen midangte na a sepsak nuam mi ahihi.
Pasian na sepna cih thu ah mi tampite telkhialh dang khat om a,
tua pen Pasian na sepkhiatna (ministry) hi. Hih Pasian na sepkhiatna cih
kammal a kizat ciangin mi tampite in pawlpi sya, siampi, leh hunbit biakna
naseem, cihte bek a mitkha uh-ah mu uh a, ahi zongin Pasian in ama innkuan
226
sungmi khempeuh naseem sya (minister) ahihlam hong gen hi. Lai Siangtho
sungah mi na sepsakna (setrvice) leh Pasian na sepkhiatna (ministry), hihte
nih a kibang ahih mah bangin sila (servant) leh naseem sya (minister) cih
kammalte zong a khiatna kibang hi. Khristian khat na hihleh naseem sya na
hi a, na a seem, sya a seem, na hihi.
Peter sungnu in Jesuh damsakna a ngah ciangin tua a ngah thak
cidamna zang pah a, thakhat thu-in dingto-in Jesuh, lengla do hi.8 I sep
ding pen tu-a ahihi. Midangte a huh dingin eite hong kidamsak hi. Thupha
a hi dingin eite thupha hong kipia hi. Tu hiithiatin vantung bek a ngak ding
hilo-in midangte na a sepsak dingin hong kihonkhia ahihi.
Pasian in ama hehpihna i saan phetin bang hangin vantung gam ah
hong lato pahlo ahi tam, ci-in na
ngaihsun ngei hiam? Bang hangin a
Midangte tungah itna
cingtaaklo leitung ah hong omsak lai ahi
nei lo-in amau aading
hiam? Ama ngimnate a cingsak dingin
ka sepsaknop keileh
eite hong omsak lai ahihi. Hotkhiat na
kei kitangsapna teng
ngah ciangin Pasian in ama lungtupte
bek a kin ka hi a, ka
aadingin nang hong zatsawm hi. Pasian
nuntakna sungah
in a pawlpi sungah nang aading nasepna
Khrih om takpi maw,
(ministry) khat leh leitung ah nang aading
takpi lo, cih ka kidot
thupuak nasep (mission) khat nei hi.
ding kisam hi.
Pasian na a seem dingin
na
ng hong kisam hhi.
i. Na khangliatto
nang
kawmin na lungsim sungah, Pasian sapna ngah cih thu pen thupuak
naseemte, pawlpi syate, RC nungak siangthote, leh hunbit pawlpi naseemte
bek sinkhak thu hi dingin na ngaihsunkha thei ding hi. Ahi zongin Lai
Siangtho in Khristian khempeuh a seemkhia dingin hong kisam, ci hi.9
Hotkhiat ngah dinga hong kisapna sungah a seemkhia dinga hong kisapna
zong kihel hi. Tuate nih a kibang hi. Bang nasep, bang maban na nei zongin
nang pen hunbit Khirstian sepkhiatna phual ah hong kisam hi. Tua tawh a
kilehbulh kammal pen sepkhiat a neilo Khristian hi.
Lai Siangtho in, Ama mite ahi dingin amah in eite hong honkhia-in
hong sam a, tua pen i sepsa thute hang hilo-in ama ngimnate hang ahihi10
ci hi. Peter in zong, Nang hong sampa Pasian a hoih mahmahna thute a
genkhia dingin note hong kiteel hi11 ci-in hong genbeh hi. Pasian hong
piak na siamnate na zatkhiat simsimin nang hong kisapna thu a cingsaksak
na hihi.
Lai Siangtho in, Tu-in ama aa na hi uh a,...tua pen Pasian nasepna
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui
227
sungah eite na-a kimangthei i hih nading hi12 ci hi. Pasian nasepna sungah
bangzahvei na-in na kimang hiam? Sen gama pawlpi pawlkhatte ah thu-um
thakte muakna a neih uh ciangin, Tu-in Jesuh in a et nading mittang a thak
kop khat, a zak nading bil a thak kop khat, a huh nading khut a thak kop
khat, midangte a it nading lungtang a thak khat, a nei hita hi cih tawh
hopih uhhi.
Pawlpi innkuan khat tawh na kizop ding a kulna a hang khat pen
thu-um midangte na a sepsak dinga hong kisapna thu, muibun takin na
cinsak theih nading hi. Lai Siangtho in, Note khempeuh na vekpi-un Khrih
pumpi na hi uh a, note khatciat pen a omloh a phamawh, pumtung na a
tuam tek na hi uhhi13 ci hi. Nang sepkhiatna pen Khrih Pumpi sungah
kinak sap mahmah a, tua pen tualsung khua pawlpi khat va dong lecin na
thei ding hi. Eite khatciat in i pan nading panmun khat tek i nei a, panmun
khatciat zong thupi thei mahmah hi. Pasian na sepna ah a thuneu cih bang
om lo a, a vekpi-in kisam tek hi.
Tua mah bangin pawlpi sungah thupitna neilo nasepna cih bang
om lo hi. Nasep pawlkhat muhtheih pah dingin kilang a, pawlkhat kilang lo
ahih hangin a vekpi-in manpha hi. A taktakin a neusuah, a kilanglo nasepnate
in khantohna lianpipi piangsak theizaw lai hi. Ka inn uh-ah lengla khan-a
kithuah meivak bawkpi sangin zan ka thawh cianga bangmah ka palkhakloh
nadingin meitaang kiukiau-a khua hong musak meivakno pen meivak
thupipen ahihi. A golna zah (size) leh a muibutna zah (significance) cih thu
nih pen a tuamtuak mah ahihi. Na-a i kiman theih nadingin eite khat le khat
tungah i kingap ding kisam ahih manin nasepna khempeuh a vekin thupi hi.
Na pumpi tunga pumtung na khat, ahihkeileh na pumpi sunga om
na sungkuate khat, na-in hong kimang keileh na bangci ding hiam? A cina
na hi a, na pumpi bupin natna na thuak hi. Pumpi
sunga sin (liver) in a dangte kiangah, Kei, gim
peuhmah phot ing ei. Pumpi aading naseem
nuam nawn keng. Kum khat khawng tawlnga
nuam ing. Kei le kei ka kivakthau phot keileh
hoih kei inteh a ci ding danin ngaihsun lecin bang
teng hong piang ding hiam? Pumpi si ding hi. Tuni-in naseem nuamlo
Khristiante huhau-in tualsung pawlpi tampitak si kuanin om uhhi. Pumpi in
natna satna thuakin a om laitak tua mite a gei lamah tu hiithiatin pawi etin
en lel uhhi.
Pasia
n na a seem di
ngi
n na
ng, tthu
hu hong kipia hhi.
i. Jesuh in,
asian
dingi
ngin
nang,
Na lungsim puakziate uh kei aa tawh a kibat ding kisam hi. Banghanghiam
cihleh Kei, Messiah, pen kei na hong kisepsak ding hilo-in mi na a sepsak
228
dingin leh ka nuntakna a pia dingin kong pai hi14 ci sinsen hi. Khristiante
aadingin ci lehang mi na sepsakna cih pen deihteeltheih thu, hun i piak
zawhleh i hun geelna sungah behlap ding thu, hilo hi. Hih pen mah Khristian
nuntakna thu laigil hi pah hi. Jesuh pen mi na a seem dingin leh a pia
dingin hong pai hi a, hih tatna kammal (verb) mal nihte leitunga na nuntakna
ah zong a dawkkhiat ding kisam hi. Mi na sepsakna leh piakna cih pen na
nuntakna aadinga Pasian hong geelsak a ngimna lina tomlakna hi. Mother
Teresa in, Nuntak siangtho cihna sungah Pasian na maitaii takin sepna
zong kihel hi ci ngei hi.
Kha picinna cihna ah tua ciang ding bek hi ngeilo ahihlam Jesuh in
hong hilh hi. Picinna cih ciangin Pasian na sepna aading hi. A piakhia dinga
a khanglian i hihi. Theihna kibehlap toto cih bek kicing nailo hi. Theih
bangin i gamtat ding leh i up bangin zat-kisin ding kisam lai hi. Lahkhiatna
(expression) omlo lunglutna (impression) in lungkiatna (depression) piangsak
hi. Mi na sepsakna kihello thusinna in kha awkcipna hong tun hi. Galilee
Tuipi leh Si Tuipi thugentehna pen tu dong
mahin maan lai hi. Galilee Tuipi cih pen a
sunglam ah tui a lut bek hilo-in a pualam ah Kha picinna cihna ah
zong luangkhia kik ahih manin tuisung ganhingte tua ciang ding bek hi
ngeilo hi.
tawh a kidim bualpi suak hi. Si Tuipi ahihleh a
A
piakhia
dinga a
sunglam ah tui a lut bek omin a pualam ah a
khanglian i hihi.
luangkhia om lo ahih manin bualpi khawlcip khat
suak a, tuisung ganhingte nungta theilo hi.
Tuni-a thu-um mi tampite kitangsap masak thute lakah Lai Siangtho
thusinna dang khat neih ding pen a nunungpen hi ding hi. Tu-a a zatzah uh
sangin a tamzaw tham thei khin lel uhhi. Amau kitangsap pen mi na sepsak
ding nam hizaw a, tua hileh a kha sagolhte uh kisaalin thahat ding uhhi.
Mi na sepsak cih pen i pianpih utna lungsim tawh kikeelki liinlian
hi. A tamzaw ah eite pen mi na sepsak ding sangin ei na hong kisepsak
ding ki-utzaw hi. Lungsim khualumna ong pia thei ding, thupha ong tun
thei ding pawlpi khat a zongzong hi veng aw a ci kitam a, Mi na ka
sepsak theih nading mun leh thupha ka hih theih nading mun a zongzong
hing a ci kitawm hi. Ei aading mi hong sepsak ding i lam-en a, mi aading
i sepsaksawm kei hi. Ahi zongin Khrih sungah i picin ciangin i nuntakna
zong mi na a sepsak nam ah hong kilaihtoh ding kisam hi. Khrih nungzui
a picingte in, Kei kitangsapna teng kuan hong dipsak thei ding hiam? ci
nawnlo uh a, Kua kitangsapna dipsak thei ding ka hiam? cizaw uhhi. Tua
bagnin na kidong ngei hiam?
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui
229
231
30
hong kibawl, nam khat ah mal khat bek a om, bawl masak a hoihpen, na
hihi.
Pasian na, a namtuam vilvel khatin na sep theih nadingin Pasian in
geel ngiatin hong sui-in hong bawl hi.
Nang na pian nadingin ci le gui (DNA)
Pasian in na khat zong
limtakin hong gawmsak hi. A neensi
mawkzat ngeilo hi
dongin limtak hong kigawmkhawm
ahihna thu hangin David in hih bangin
Pasian min phat hi: Nangmah in ka pumpi sunga om, a kihel bilbialte
khempeuh na bawl a, ka nu naubu sungah kei nong khuituah hi. Hi zahin
lamdang takin a kigawmtuah dingin nong bawl manin nang tungah ka lungdam
hi. Na khupsiamna lamdang mahmah hi.2 Ethel Waters in a gen mah
bangin, Pasian in vanlui vansia bawl lo hi.
Pasian in na suah ma-in hong sui khin hi bek lo-in hong suihna
tawh kituak dingin na nisim nuntakzia ding zong na geel khin hi. David in a
kizomin, Ka nuntakna hun le ni khempeuh na laibu sungah kiciamteh hi. Ni
khat nangawn a khen ma-in hun khatta khempeuh kiseh khin hi3 ci lai hi.
Na nuntakna sunga a piang khempeuh a thupilo omlo cihnopna hi. Midangte
tunga na sepkhiatna aading leh Pasian tunga na sepsakna aading nang hong
puah nadingin Pasian in tuate khempeuh zang hi.
Pasian in na khat zong mawkzat ngeilo hi. Ama minthanna aading
zatsawm lopi-in na hihtheihnate, na lunglutnate, na talente (talents), na
khuttawi siamnate, na sungpua melpuakziate, na sinkhak thute, hong pia
lo ding hi. Hih thute khentelna leh theihtelna panin na nuntakna aadinga
Pasian hong deihsak thu na muhkhia ding hi.
Lai Siangtho in nang pen lamdang takin a kigawmtuah hong ci hi.
Nang pen thu le la nam tampi kigawmkhawm khat na hihi. Hih thute lakah
thu nga na ciapteh theih nadingin kammal theih-ol khat ka na phuan a, tua
pen SHAPE (melpuakzia) hi. Hih khenpi sung leh mai-a khenpi sungah hih
thu ngate i kikum ding a, a kizomin na melpuak muhkhiatzia ding leh na
zatkhiatzia ding kong gen ding hi.
NA SEPKHIATNA AADING PASIAN IN NANG HONG SUIHZIA
Pasian in sep ding nasep khatpeuh hong piak simin tua nasep i
tangtutzawh nadingin vanzat i kisap teng zong hong pia pah hi. Tua
hihtheihna teng kigawmkhawm pen na SHAPE (melpuakzia) kici hi:
Spritual gifts (Kha khuttawite)
H eart
(lungsim)
Abilities
(hihtheihnate)
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui
233
Personality
Experience
(sungpua melpuakzia)
(sinkhak thu)
in pawlpi sungah buaina piangsak den hi. Buaina a kituakkha kim nam nih
om a, khuttawi hazatna (gift-envy) leh khuttawi hawmthawhna (gift-projection) hi. A nam khatna pen, ei ngah khuttawite leh midangte ngah
khuttawite tehkakin ei tunga Pasian hong piak tawh lungkim zolo-in
midangte Pasian zatzia thangpai-in i hazat ciangin, hong piang hi. A nihna
pen, ei ngah khuttawi nam midangte in zong a ngah ding sakha-in ei sep
bangbang amau zong hong seem dingin i lam-et ciangin, leh ei lainat zahin
hong lainatpih ding sakna tawh amau i
hawmthawh ciangin, hong piang hi. Lai
A kihonglo
Siangtho in, Pawlpi sungah Pasian na
khuttawi a
sepkhiatna nam tuamtuam om a, ahi zongin a
mawknapi
hi.
na i sepsak Topa ahihleh khat bek hi10 ci hi.
Khatveivei, Kha siamna khuttawite
bek ultungsak kha ka hih manin nang hong suihna-a Pasian zat thu le la
dangte ka pampaihkha thei hi. Na ngah khuttawite in na nasepna aading
Pasian hong deihsak thu muhkhiat nading tawhtang khat hong pholak hi
a, ahi zongin tua khuttawite bek tawh a man hi nailo hi. Pasian hong
suihzia a dang nam li om lai hi.
MELPUAKZIA: NA LUNGSIM AWGING NGAIHNA
Lai Siangtho sungah lungsim (heart) cih kammal pen na lungdeih,
na lam-et, na lunglut, na lungtup, na sunmang, leh na lainat thu, cihte kawknain kizang hi. Na lungsim cihna sungah na utna, na lawpna -- na sepnop leh
na kinpenpen thu -- khempeuh kihelkim hi. Tuni dong mahin tua kammal
pen eite in, Ka lungsim khempeuh tawh nang kong it hi cihdan namin i
zang hi.
Lai Siangtho in, Maitang a liim, tui sungah a kilat mah bangin mi
khat pen a lungsim tawh kilang hi11 ci hi. Na lungsim in nang taktak hong
kilangsak hi. Midangte hong ngaihsut dan ahilo, ahihkeileh thu-omziate
tungtawna na tuacih dan pen ahilo, na hihna taktak pen mah, cihna hi. Na
lungsim tungtawnin a pau, a ngaihsun, a gamta, na hihi.12
Taksa pumpi pianzia lampanin ci lehang eite khatciat in lungtang
kisaaizia a tuam tek i nei hi. Khutpi mai a tuam tek, mitlep a zing paizia a
tuam tek, awging a tuam tek, i neih mah bangin i lungtangte zong a kisaaidan
tawmnocik khatta kilamdang tek hi. A lamdang thu khat ah, leitunga sim
zawhloh mihing a piang ngei awn tampite lakah lungtang kisaaidan na
kibatpih khat mahmah zong om lo hi.
Tua dan mahin Pasian in eite khatciat lungsim sukkhakzia a tuam
tekin hong pia a, tua hangin i lunglut thu le late, sepkhiatnate, leh thuPasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui
235
omziate i ngaihsut ciangin i lungsim sukkhakzia zong kibang lo pah hi. Thu
pawlkhatte i uuk mahmah a, pawlkhatte i kin kei hi. Hihte pen mi na na
sepsak nading mun tawh kisai ngaihsutkak theih ding thumongte hi.
Lungsim thu kigenna kammal dang khat pen lainatna (passion) hi.
Na lainat mahmah thu pawlkhat om a, na lainat kholloh thu zong pawlkhat
om hi. Na tuahkhak thu pawlkhat in na lungsim hong sukha-in hong
lunglutsak mahmah a, pawlkhat in na lungsim hong beisakin na cimtaak
mahmah hi. Hih thute in na lungsim pianzia hong pholak hi.
Na gol tohtoh kawmin na innkuanpihte kin hetloh thu le la pawlkhat,
nangn nakpi-in lunglut na hihlam na theikhiakha thei ding hi. Tua lunglutnate
koi pan hong pai hi ding hiam? Pasian kiangpan hong pai hi. Na pianpih
lunglutnate Pasian in ngimna khat tawh hong piak hi. Na lungsim sukkhakzia
cih pen mi na sepsakna aadinga Pasian hong suihzia theihtel nading
tawhtang nihna hi. Tuate paampaih kei in. Pasian minthanna aading bangci
kiman theih ding uh cih ngaihsun in. Tuate hih ding na ut pen na utna a hang
khat om ding hi.
Lai Siangtho in, Na lungsim khempeuh uh tawh Pasian na seem un13
hong ci phapha hi. Pasian in sawl manna tawh hilo-in lainatna tawh ama na
a seem dingin hong deih hi. Mihing cih pen a uuk phatloh uh, a lainat
kholloh uh nasep namte ah a siam nading uh haksa hi. Na sunglam pana
hong phu thute limtak ngaihna in ama na na sepkhiatzia ding Pasian hong
deihsakna hong laktel thei ding hi.
Na lungsim neih teng tawh Pasian na na sep
ciangin bangci kitheih thei na hi hiam? A limpuak
masa pen thalawpna (enthusiasm) hi. Na ut khat
na sep ciangin kuamah hong tawsawn ding, hong
to ding, hong etcik ding, cihte kisam lo hi. Nopsak
mahmahna tawh na sep ahihi. Tua nasep nuamsa
mahmah na hih manin thaman, phatna, pahtawina
cihte zong na kisam kei hi. Tua tawh a kilehbulh
thu pen zong maan mahmah pah hi: Tu-a na sep khat na lunglut khol keileh
na lungkia pah lel ding hi.
Lungsim takpi tawh Pasian na sepna limpuak nihna pen muibutna
(effectiveness) hi. Na ut dinga Pasian hong piak nasep na sep simsimin na
siam pah hi. Lainatna in cingtaakna hong tun hi. Nasep vai khat na kin
keileh tua vai ah kiva khollo ding cihna hi. A langkhat leuleu ah, vai khatpeuh
ah tangtunna lianpi a mute cih pen sawl manna leh a meet lam-etna tawh
hilo-in lainatna tawh a seem mite ahi uhhi.
236
Sum tampi ngah theih nading cihna tawh ka utloh nasep khat
seem ing. Ni khatni teh tua nasep nusia ning in, ka ut khat seem ning ci-a
kigen thu i za zeelzeel hi. Tua pen khialhna lianpi hi. Na lungtunloh nasep
khat sepna tawh na hun mawk beisak kei in. Nuntakna sunga thu lianpente
cih pen van le na ahihlohlam phawk in. Sum sangin khiatna neih ding nakpiin thupizaw tham hi. Leitunga mihaupenpa in hih bangin pulak ngei hi:
Pasian zahtakna tawh nuntak hiithiat pen hau keei-a lungkhamna honmang
khat neih sangin hoihzaw hi.14
Nuntak hoih neih nading ciang bekin hanciam kei in. Nuntak hoih
i cih pen hoihzo taktak tuanlo hi. Lungkimna
taktak hong pia zolo ding hi. Na nuntak suak
Na ut khat na sep
theih nading van le na a kicingin na neih
ciangin kuamah
hangin na nuntakna a hang ding nei nawnlohong tawsawn
in na om thei ding hi. Nuntak hoihzaw khat
ding, hong to ding,
-- na lungsim bangin Pasian na sepkhiatna hong etcik ding,
- cih mah ngimzaw in. Na sepnop nasep -cihte kisam lo hi.
na ut dinga Pasian hong piak nasep -- bang
hiam cih khentel inla, tua ciangin ama
minthanna aadingin tua nasep seem in.
SAWMTHUMNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Pasian na a seem dingin kei hong kisui hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Pasian in mihing tuamtuam tungtawnin leh
lampi tuamtuam tawh naseem a, ahi zongin tuate khempeuh
tungtawnin ama ngimnate a tangtungsak pen tua Pasian khat bek mah
1 Korin 12:6 (Ph)
ahihi
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Bangci nam tawh hileh midangte na lainatna
tawh a sepsak, tua banga sep ding a ut, hi thei ding ka hi hiam?
237
31
N A M ELPUA
KZIA T HEIHTELNA
ELPUAKZIA
A masa-in ka sunglam nong sui a,
tua ciangin ka pualam nong sui hi;
ka nu naubu sungah kei nong bawl hi.
Late 139:13 (Msg)
239
phim tawh puan zepna, lim suaihna, singno suanna, thu ngaihsutna, setvan
bawlna, na a thak phuatkhiatna, tembaw tawh khualzinna, vanlei vanzuakna,
galkap nasepna, laihilhna, laigelhna, cihte hi. Lai Siangtho in, Sepsakna
(service) aading hihtheihna a tuamtuam om a, ahi zongin mi khempeuh
tungah amau aituam sepsakna tek aading hihtheihna a pia pen Pasian khat
a kibang ahihi5 ci hi. Pasian in a pawlpi sungah nang aituam siamnate a
kilatkhiat theih nading mun, leh vai lianpipi na sep theih nading mun, khat
nei hi. Tua mun, zonkhiat ding pen nang tungah kinga hi.
Pasian in mi pawlkhatte, sum tampi zonsiamna pia hi. Moses in
Israel mite kiangah, Topa na Pasian uh phawk un. Banghanghiam cihleh
hauhna na ngah nading uh zonsiamna hong pia pen amah ahihi6 ci hi.
Hih, hihtheihna nam a nei mite pen sumzon nasep kipatzia, van leizia zuakzia,
summet ngahzia , cihte lamsang ah siam uhhi. Tua siamna nam na neih leh
tua pen Pasian minthanna aading na zat ding kisam hi. Bangci danin zang
ding? Khatna ah, na siamna Pasian kiangpan hong pai ahihlam tel inla ama
min phat in. Nihna ah, na sumzon nasepna midangte kitangsapna khatpeuh
dipsak nadingin leh thu-umlo mite tungah na upna thu pulak nadingin zang
in. Thumna ah, Pasian tungah biakpiakna-in summet sungpan a tawmpenin
sawm-ah-khat sumpi khenkhia in.7 A tawpna ah, na lungtup pen Hauhna
Lamto Ding (Wealth Builder) cih hisak kei inla Kumpigam Lamto Ding (Kingdom Builder) cih hisakzaw in. Hih thu, khenpi 34na ah kong genpha lai
ding hi.
Ka hihtheih pen mah ka hih ding Pasian in hong deih hi.
Na hihtheihnate a zangkhia thei ding mi pen leitung ah nang bek mah na
om hi. Nang panmun ah kuamah dang in pang theilo hi. A hang pen nang
tunga Pasian hong piak na dinmun tumdang pen amau ngahlo uh ahih man
hi. Pasian in ama deihna na sep theih nading na kitangsap khempeuh8
nang hong pia, ci-in Lai Siangtho in hong gen hi. Na nuntakna aadinga
Pasian deihna na muhkhiat nadingin bang namte ah siamin bang namte ah
siamlo cih limtak na kisittel ding kisam hi.
Lasak siamna Pasian in hong piak keileh la makai a seem dingin
zong hong lam-en lo, hong sawl lo pah ding hi. Talen na neihloh nam nasep
khat a seem dingin Pasian in nang hong
konlawh ngeilo ding hi. Thu khat leuleu ah,
Ka hihtheih pen mah
hihtheihna khatpeuh na neih leh tua pen
ka hih ding Pasian in
na nuntakna sungah sep dinga Pasian hong
hong deih hi.
deihsak nasep hong laktel thu, nang aadinga
Pasian deihna a lim a heem-a hong laktel
240
thu, hi pah hi. Limsuaih, gualhuai, mi kaihkhop, cihte na kivak leh tua
siamnate a kizatna nasep nam khat Pasian in hong geelsak hi, ci-in lungmuang
takin kingaihsuttheih ahihi. Pasian in hong piak siamnate mawkzat lo a, ei
hong sapkhiatna leh i hihtheihnate enkak den hi.
Na siamnate pen nuntak zon nading beka hong kipia hilo hi; nasepna
aadinga Pasian hong piak hi. Peter in, Note khatciat tungah Pasian in
hihtheihnate a tuam tekin hong pia zo hi; tuate, khat le khat kihuhna-in
zang hamtang unla midangte tungah Pasian
NI
thupha nam tampite hawmkhiasawn un9 ci hi.
Hih laibu ka gelh laitak hunin Saddleback
SAWMTHUM-LE-KHATNA:
Pawlpi sunga mi 7000 taang in a hihtheihnate
NA MELPUAKZIA
uh mi na sepsakna ah zangkhia uhhi. Tuate pen:
THEIHTELNA
pawlpi-a mawtaw hong kipiakhiate mizawngte
tungah piakkhiatkik theih nadingin a puah pawl;
pawlpi van leinate ah a hoihpen leh a kimanpente ngah theih nadinga a
vaan pawl; zumlai file a kaikhawm pawl; limsuaihna, hun geelna leh innvai
lovai a vaihawm pawl; cina bawlna lamsang a seem pawl; annek tuidawn a
vaihawm pawl; la a phuak pawl; music a hilh pawl; kimawlna lam a makaih
pawl; laigelh ding lamsang a huh pawl; thuhilhna (sermon) aading thu le la
a kancian pawl; cihte leh a dang nasep siamna tuamtuam kihel hi. Pawlpi mi
hong lut thakte kiangah, Na siamna bangbang, na pawlpi aading na zat kul
ding hi ci-in kihopih pah hi.
MELPUAKZIA: NA SUNGPUA MELPUAKZIA ZATKHIATNA
Eite khatciat bangzah ciangin tumdang cih thu i theitel kei hi. Ci le
gui salomte (DNA molecules) in sim zawhloh zah dongin nam tampi kaituah
thei uhhi. A thakhauhna nam 10 panin 2,400,000,000na dong om hi. Hih
a mal phazah en lecin tua zah a cin ciangin nang tawh a kibang liinlian
midang khat om thei pan ding cihna hi. Tua nambat pen laidal tungah bem
(zero) khat le khat kikal letmat (inch) khatta a kihalin at lecin na laidalte pen
tai (mile) 37,000 sau ding hi.
Hih thu bulphuhin nate a kantel mipil pawlkhat in van awngthawlpi
sunga na nengneng khempeuh kigawm pen 10 nungah bem (zero) 76 kithuap,
sangin tawmzaw thei ding hi ci uh a, tua pen nang DNA a omzah sangin
tawmzaw tham hi. Tua hi a, nang tumdangna pen nialtheihloh thumaan
khat hi. Pasian in nang hong bawl lai-in leisaii leinom na lom ngiat hi. Tua
hangin nang tawh a kibang liinlian midang cih bang om ngei nailo a, zong
om ngeilo ding hi.
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui
241
hong bawl ahihi. Midangte sepziate etkak theih dingin na la thei a, ahi
zongin tua pen na melpuakzia (shape) tawh tehin na khitkhiat (filter) ding
kisam hi. Na sungpua melpuakzia Pasian aading bangci zat ding cih na
khensat theih nadingin tu hunin tua bangin khentel theih nading lampi hong
lak thei laibu leh van le na tampi om khin hi.
I sungpua melpuakzia tuamtuamte in limlang kekseu khat bangin
Pasian khuavak pen cimel (colour) leh kilamzia (pattern) a tuamtuam tawh
kilangsak hi. Tua in Pasian innkuan, thuklutna
leh namkimna tawh etlawmsak a, eite zong a
Sep dinga Pasian
mimal mahmahin hong etlawmsak hi. Sep
hong piak pen mah i dinga Pasian hong piak pen mah i sep ciangin
sep ciangin tua in
tua in hong nuamsasak hi. Pasian hong piak
hong nuamsasak hi. na sungpua melpuakzia tawh kituakin
sepkhiatna na neih ciangin lungkimna,
tangtunna, lawhcinna, cihte na sinkha hi.
MELPUAKZIA: NA SINKHAK THUTE ZATKHIATNA
Nang pen, a tamzaw ah nang deihteel theih ahi khollo, na khan sunga
na sinkhak, thu le late in hong suisui hi. Tuate pen Pasian in nang hong
seek nadinga hong tuahsak ahihi.11 Pasian na sepkhiat nading ah na
melpuakzia theihkhiat nadingin a beisa huna na tuahkhak thute lakah a
tawmpenin nam guk na sittel ding kisam hi:
y Innkuan sinkhak thu: Na innkuan sunga khankhiatna pan bang na
theikhia hiam?
y Sanglai pilna sinkhak thu: Sang na kahna ah bang thuguipi
(subject) teng deihpen na hi hiam?
y Nasepna sinkhak thu: Bang nasep namte ah muibunpenin nuamsapen
na hi hiam?
y Kha sinkhak thu: Pasian aadingin bang hunte ah thuklutpen na hi
hiam?
y Pasian Na Sepkhiatna sinkhak thu: A beisa hun ah Pasian na bangci
sep na hi hiam?
y Lungsim natna sinkhak thu: Bang buaina, bang haksatnate sungpan
theihkhiat nei na hi hiam?
243
takpi a, a lauhuai sih theihna pan kote hong honkhia hi. Himah hi. Bek
thamlo, tua bangin hong huh tawntung dingin zong amah ka lam-en uhhi13
ci hi.
A zenzenin Paul in a sinkhak ngei muahlahna leh lungkiatna na
imcip hileh tua thu tungtawnin mi awn tampite in phattuamlawh ngeilo ding
uhhi. A kigenkhia sinkhak thute bek in midangte huh thei hi. Aldous Huxley
in, Sinkhak thu cih pen nang tunga hong piang thu hikei. Nang tunga hong
piang thu, nangn bangcih kik, cih hizaw ci hi. Nangn ee leh, na tuahkhak
thute na bangcih kik hiam? Na lungsim natna mawkzat kei in: midangte huh
nadingin zang in.
Tu-in Pasian hong suihzia lampi nam ngate kikum khin i hih manin
Pasian ukzawhna thu (sovereignty) thupitsak zawkna leh ama na a seemkhia
dingin nang hong kisinsak ahihna thu a telzaw seem dingin kong lam-en hi.
Na melpuakzia pen mah na zatkhiat pen Pasian na na sepkhiatna sungah
lawhcinna leh dipzawhna na neih theih nading thusim hi.14 Na Kha khuttawite
leh na hihtheihnate, na lungkimpenna mun leh na sungpua melpuakzia tawh
kituakpenna mun ah na zatkhiat ciangin na muibunpen ding hi. Kilem kituak
seemseem lecin na lawhcing seemseem ding hi.
SAWMTHUM-LE-KHATNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Midang kuamah, kei hi theilo hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Note khatciat tungah Pasian in hihtheihnate
a tuam tekin hong pia zo hi; tuate, khat le khat kihuhna-in zang hamtang
unla midangte tungah Pasian thupha nam tampite hawmkhiasawn un
1 Peter 4:10 (LB)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Pasian hong piak ka hihtheihna a bang
pen, ahihkeileh kei aituam sinkhak thu a bang pen, ka pawlpi aadingin
luikhia thei ding ka hi hiam?
245
32
Na khut ta
w it
iht
heihnat
wh kipa
n
taw
itee leh na hhiht
ihth
eihnatee etphatna ta
tawh
kipan
in
in. Bangte ah siamin bangte ah siamlo cih na kitheih nadingin hun saupi la
inla lungsim siang tak tawh ki-en in. Sepzia ding ngaihsut hong piakna ah
Paul in, Na hihzawhnate a huamin theihna maan na neih nadingun hanciam
un2 hong ci hi. Gualhna (list) khat bawl in. Mite kiangah hong muhzia uh a
maanin hong gen nadingun dong in. Thumaan (truth) khat a zong na hihlam,
phatna (compliment) a ngen na hihlohlam gen in. Kha khuttawite leh pianpih
hihtheihnate cih pen midangte hong muhpihna tawh kikipsakzaw den hi.
Nang le nang laihilh lamsang ahihkeileh lasakna lamsang ah talen a nei-in
kingaihsun napi-in midang hong phat a om keileh kingaihsunpha in. Makaih
lamsang talen na neih le neihloh na kitheihnop leh na nunglam en ziau in.
Kuamah in hong zuih keileh makai na hikei hi.
Hih thute, nang le nang kidong in: Ka nuntakna sungah midangte
hong kipsakpih gah le tehte koi mun ah mu ka hi hiam? Bang mun ah
lawhcing tangtung khin ka hi hiam? Kha khuttawi sittelna leh hihtheihna
zonkhiatzia cihte in kimanna pawlkhat nei saam ding uh ahih hangin
kizattheihna lamsang ah ciangtan nei uhhi. Thu khatna ah, gi le dai a nei
dingin kiciangtan (standardized) ahih manin tuate in na tumdangna (uniqueness) hong etkaksak lo uhhi. Thu nihna ah, kha khuttawite tawh kisai-in
Lai Siangtho sungah a khiatna a huamna zah hong
gen lo ahih manin a khiatna a huamna zah a kisehte
khempeuh langlek tek uh a, tuate ah pawlpi guipi
(denomination) khatciat ii deihkaihna kihel denzaw
hi. A buaihuai thudang khat lai ah, na picin seemseem
ciangin khuttawi nam tampite limpuakte na lahkhiat
seemseem ding hong kul lai hi. Laihilh sya ahihkeileh tampipi a piakhia
ahihkeileh mi na a sepsak, cihte na hikha thei ding a, ahi zongin tua pen na
picin mana na sep hi-in na kha khuttawi ahih man hilo hi.
Na khuttawite leh na hihtheihnate muhkhiat nading lampi hoihpenin
ci lehang sepkhiatna tuamtuamte ah kihelna tawh sinbawlna (experiment)
hi. Khangno khat hihna tawh khuttawi sittelna tamveipi ka hih phial zongin
lai ka hilh ngei het keileh laihilh lamsang ah khuttawi ka ngah lam ka theikhia
ngeikei ding hi. Thugen dinga hong kicialnate saangin thu ka gen ciang
bekin gah le tehte a mu pan, midangte kipsak a ngah pan, leh Hih a seem
dingin Pasian in khuttawi hong piak a na hi mawk vele ci-in a theitel pan,
ka hihi.
Hih, zonkhiatna vai-maban thu, pen laibu tampite ah a lehlamin
pan thei uhhi. Tuate in, Na kha khuttawi theikhia lecin tua ciangin nang
aadingin bang sepkhiatna (ministry) nam hong kiseh cih na thei ding hi ci
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui
247
uhhi. Tua pen ki-elpuak liinlian hi. Sepkhiat ding, sepkhiatna nam tuamtuam
tawh sinbawl ding, cih mah tawh kipanzaw in. Tua hileh na khuttawite na
mukhia ding hi. Sepkhiatna sungah na kihel takpi masiahsiah bangte ah
siam na hihlam na theikhia theikei ding hi.
Na khuttawite leh na hihtheihnate zangkhia ngeilo na hih manin a
dozen-a simin tampi nei na hihlam na kithei kei hi. Tua hi a, nidanga na sep
ngeiloh khat a seem dingin kong hanthawn nuam hi. Khankum bangzah
gual na hi zongin, kisinna khawl ngeilo dingin kong hanthawn hi. Khankum
sawmsagih sawmgiat gual a phak ciangun a talente uh a mukhia pan mi
tampi ka tuakkha khin hi. 10km (tai 6 val) tai kidemna ah a khatna a ngah
khankum sawmkua kiim a pha numei khat ka thei a, tua numeinu in tua
bangin tai-hat ahihlam khankum sawmgiat
a phak dong kithei lo tazen hi.
Mun khatpeuh ah kipumpiakna
Na kisin matengin
tawh sepkhiat khat nei nailopi-in na
bangte
ah siam cih na
khuttawite bang teng hi ding ci-in sehsawm
kithei ngeikei ding hi.
kei in. Sepkhiat ding kipan phot in.
Sepkhiatna sungah kihelna tawh na
khuttawite na mukhia ding hi. Laihilh
ahihkeileh makaih ahihkeileh mi kaikhawm
ahihkeileh khangnote tawh naseemkhawm, cihte kisin masa in. Na kisin
matengin bangte ah siam cih na kithei ngeikei ding hi. Na tangtut mel keileh
a guallelin kingaihsun kei inla kisinna ci lel in. A tawpna ah na siam pen
bang, cih na theikhia ding hi.
Na lungsim leh na sungpua melpuakzia ngaihsunkak in.
Sepzia ding ngaihsut hong piakna ah Paul in, Nang kua na hiam, cih leh
bang nasep hong kipia hiam, cih thu zonkhiatna limtak nei inla tua ciangin
tua sungah nang le nang kilu-phumsuk in3 hong ci hi. Hih mun ah zong
nang hong bultel mite hong muhzia na theih ding mah kisam hi. Hih bangin
nang le nang kidong in: Bang nasep mah nuamsapen ka hi hiam? Bang
hunte ah hingsuak thaksuakpen ka hi hiam? Bang nasep ka sep ciangin hun
le nai phawk lo-in om ka hi hiam? Sepngei dungzui-a sep ding (routine)
ahihkeileh a nam tuamtuam-a sep ding (variety) ut ka hi hiam? Beelpawl
tawh sep ding ahihkeileh khatguak sep ding koi utzaw ka hi hiam? Sunglam
a kinzaw nam (introvert) ahihkeileh pualam a kinzaw nam (extrovert) ka hi
hiam? Thu ngaihsun nam (thinkers) ahihkeileh lungsim sukha nam (feelers)
ka hi hiam? Kidembawl nam (competing) ahihkeileh kisep-huh nam
(cooperating) -- koi uukzaw ka hi hiam?
248
Na tuahkhak t hut
nla pi
lna na ngahkhak tteng
eng
hutee sit t el iinla
pilna
tengkhia in. Na nuntakna lungngai kik inla nang hong suihzia ngaihsun in.
Moses in Israel mite kiangah, Topa tawh na kituahkhakna uh tungtawnin
ama thu tawh kisai pilna na ngahkhakte uh tuni-in ciamteh un4 ci hi.
Tuahkhak thu a kimangngilhte a mawkna hi a, kha thu ciaptehna laibu
(spritual journal) neih ding a kisapna zong tua hang mah hi. Galati mite, a
tuahkhak uh haksatna a mangngilh ding uh Paul patau ahih manin, Na
tuahkhak uh thute khempeuh a mawkna suak khin hiam? A tuaci lo dingin
ka lam-en hi5 na ci hi.
Supna, guallelhna leh maizumna cihte i tuahkhak laitakin tuate
sungah Pasian ngimna hoih a om ding tawh kibang lo hi. Jesuh in Peter
khe a silsak laitakin, Tu laitakin ahihleh ka sep thu na tel kei a, ahi zongin
a nung lam ciangin na theitel ding hi6 ci hi. Buaina khatpeuh ah Pasian in
ngimna hoih a neihna thu i nung theih pan hi.
Na tuahkhak thute panin pilna ngah nading pen hun saupi sawt hi.
Sani le Nipini bup nasep dang teng nga photin nuntakna etkik hun khat na
neih ding, tua hun sungin na nuntakna ah Pasian in thukawng kihei nading
na hong sepna tuamtuamte etkikna leh tua na theihkhiat thute Pasian in
midangte huhna-in na zat ding hong bangci deih cih lungngaihna na neih
ding, kong hanthawn hi. Hihte pen na tuahkhak thute sittelna leh pilna na
ngahkhak teng tenkhiatna ah hong panpih ding thu bulpite hi.7
NA MELPUAKZIA SAANGTHEI INLA LUNGKIM IN
Nang aading bang hoihpen cih Pasian in thei ahih manin nang hong
suihzia lungdam takin na saantheih ding kisam hi. Lai Siangtho in, Mihing
khat na hih manin Pasian a lehdawn dingin bang thu nei na hi hiam?
Beelseekpa kiangah beel in, Bang hangin hih melpuakzia a nei dingin hong
bawl na hi hiam? cih theih nading thu nei lo hi. A taktakin beelseekpa in
tungman tawh a ut bangbang bawl thei lua hi.8
Tu-a na melpuakzia pen Pasian in ama ngimna tawh kituakin a
thuneihna tawh a khensatsa ahih manin na lungkimloh ding leh na nolh
ding hilo hi. Midang khat tawh kisun dingin nang le nang na kisuihkik ding
sangin nang tung beka Pasian hong piak ahi na melpuakzia hangin lungdam
na koh ding hizaw hi. Khrih in khuttawi tampi a kholna innpi sungpan eite
neih dinga hong deihsak peuhpeuh tengkhia-in eite khatciat tungah
hihtheihna a namtuam tek hong pia hi.9
Na melpuakzia saantheihna pen na hihzawhloh thute theihtelna
zong hi pah hi. Na khempeuh ah a kiva mi cih bang kuamah om lo a, tua
bang dingin Pasian sapkhiat zong kuamah om lo hi. I vekpi-in a kiciangtansa
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui
249
panmun tek i nei hi. Paul in ama ngah sapkhiatna pen na khempeuh tangtun
ding ahihkeileh mi khempeuh lungsimsak ding cih hilo-in ama sep dinga
Pasian piak tuam nasep bek mah mitsuan ding ahihlam tel hi.10 Tua hangin,
Kote lungtup pen kote aadinga Pasian hong geelsakna huanggi sungah
om ding cih ahihi11 na ci hi.
Huanggi (boundary) cih ciangin Pasian in eite khatciat tungah sepkhiat
nading mun le mual khat hong pia ahihna thu kawk hi. Pasian hong suihzia
khengvalin i nasepna keekbeh ding i sawm ciangin lunggimna i ngah hi. Tai
kidemna ah a kidem mite khatciat pen a tai nading lamdung a tuam tekin a
kikhunsak mah bangin eite zong khatta-in, eite mai-a Pasian hong koihsak
tai kidemna lamdung tek zui-in lungduaina tawh i tai ding12 kisam hi.
Pasian in ama hong piak na melpuakzia tawh na lungkim ding hong
deih hi. Lai Siangtho in, Na sep ding thu seem taktak in. Tua hileh na
nasep limtak seemzo cih mimal aituam lungkimna na ngah ding a, nang le
nang midang khatpeuh tawh na kitehkak ding hong kul lo pah ding hi13 ci
hi. Sepkhiatna tawh kipawl na ngah lungdamna pen Satan in zawi tampi
tawh hong guksaksawm ding hi. Tuate pen: nang nasepna leh midangte
nasepna a tehkak (compare) dingin hong zol ding; midangte hong lam-etna
tawh kituakin na nasepna a lemtuah (conform) dingin hong zol ding; cihte
hi. Hihte pen a nih-un Pasian hong geelsak dan namin na sepkhiat theihloh
nadinga hong dongkholhsak ding thaang lauhuaite hi. Na nasepna sungah
lungdamna na mansuah simsimin hih thu nihte lakah khatzawzaw hang
ahih le hihloh kancian in.
Lai Siangtho in ei le ei midang tawh a kitehkak ngeilo dingin hong
phawng hi: Nang nasep mah hoihtak seem in. Tua hileh na angtanpih
ding thu hong om ding hi. Ahi zongin nang le nang midangte tawh kitehkak
kei in14 ci hi. Na melpuakzia, na nasepna, leh na nasepna gah le tehte,
midang khatpeuh aate tawh na tehkakloh nading a hang thu nih om hi.
Khatna ah, nang sanga nasep a siamtuakzaw
mi na om den ding a, na lungkia ding hi.
Pasian in ama hong
Ahihkeileh nang zahin a muibunlo tawh a
piak na melpuakzia
kibang mi na om den ding a, na kiphasak ding
hi. Hih lungsim puakziate in a nam nihun na tawh na lungkim ding
hong deih hi.
nasepna hong nawngkaisak ding uh a, na
lungdamna hong guksak ding uhhi.
Paul in ei le ei midang tawh kitehkak pen haivai hi, hong ci hi.
Amahn, Amau le amau a kiphat mi pawkkhatte tawh nam khat bangin ko
le ko ka tehkak ngam kei uhhi. Amaute, amau zia tawh kitawikhai uhin
amau le amau mah a kitehkak uh ciangin a pilvanglo uh ahihi15 ci hi. Lai
250
Siangtho The Message letkhiatbu sungah, Hih bang dan kitehkakna, mat
kipiakna leh kidemnate hangin amaute a muitup uh kipelhlawh uhhi16 ci
hi.
Nang nasepna aadinga nang hong kisuihzia a tello mite in nang
hong siatgen ding uh a, nang sep dinga kilawm ci-a amau ngaihsut thu
tawh a lemtuah dingin hong hanthawn ding uhhi. Tuate awlmawh kei in.
Paul zong ama nasepna tel lo-a amah a siatgen, ama nasepna a gensia,
mite tawh kituakkha zeelzeel thei hi. Ama dawnkikna ahihleh hih bangin
kibang den lel hi: Kitehkakna peel un, thu uanggenna lehdo un, Pasian
hong phat ding bek hanciam un.17
Paul, Pasian in nakpi-in a zatna a hangte lakah khat pen Paul in mi
siatgenna hangin dawisawm lo, ama
NI SAWMTHUM-LE-NIHNA: nasepna mi aa tawh tekkaksawm lo, ama
PASIAN HONG PIAK nasepna tawh kisai-in mumal mel om lo-a
kinialnialnate ah awksawm lo, ahih man
PENMAH
hi. John Bunyan in a gen mah bangin, Ka
ZATKHIATNA
nuntakna a lawhsap leh kuan hong phat
cih zong thupi lo a, ka nuntakna a lawhcin leh kuan hong siatgen cih zong
thupi tuanlo hi.
NA MELPUAKZIA KHANTO DEN IN
Talen tawh kisai Topa Jesuh thugentehna i et ciangin Pasian in
ama hong piakte a hoihpen-a i zat ding hong deih ahihna thu i theikhia hi.
Eite i nasepna ah i muibut seemseem nadingin i khuttawite leh i hihtheihnate
i phungvuh ding, i lungsim mei i tawhkuang det ding, i gamtatzia leh i sungpua
melphuakzia i khansuah ding, i tuahkhak thute i tangzaisak ding, cihte kisam
hi. Filippi khua pawlpi mite kiangah Paul in, Na pilna uh leh na theihtelna
uh khangtosak den un18 ci a, Timoti kiangah zong, Na sunga om Pasian
khuttawi thaksuaksak in19 ci-in phawk ding thu gen hi.
Na sagolhte thasaanna om keileh thaneemin zawcip lel ding hi.
Tua dan mahin Pasian hong piak hihtheihnate leh siamnate zangkhia kei
lecin na mansuah lel ding hi. Hih thu, thupilak nadingin Topa Jesuh in talen
thugentehna hong hilh hi. Talen khat ngah-a zat ding a pelh naseempa
tawh kisai-in Jesuh in, Ama kiangpan a talen laksak unla talen sawm a
neipa kiangah pia un20 ci hi. Na ngahsa na zat keileh na suplawh ding a,
hihtheihna na neih pen zang lecin Pasian in hong pungsak ding hi. Paul in
Timoti kiangah, Pasian hong piaksa hihtheihnate zang hamtang in...Tua
hihtheihnate nasepna-in zang in21 ci hi.
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui
251
SAWMTHUM-LE-NIHNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Pasian pen kei hoihpenna mah ka piak dingin
kilawm kituak hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Pahtaakna a ngah, maizum nading thu a
neilo, thutak thu maan takin a gen a hawm, nasep a siam mi khat bangin
Pasian mai-ah na kilaak theih nadingin na siam tawpin seem in
2 Timoti 2:15 (NIV)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Pasian hong piaksa khat a hoih theipenin
bangci zat ding ka hi hiam?
252
33
SIL
A TA KT
A K I CIHTE G A MT
ATZIA
ILA
KTA
MTA
Mi thupi a suak nuam mi peuhmah
naseem sila a suahloh uh phamawh hi.
Marka 10:43 (Msg)
Amau sepna tungtawnin amau kua hi,
cih na gen thei ding uhhi.
Matthai 7:16 (CEV)
253
sila limpua makai (servant-leaders) ciang bel ut saam uh a, sila takpi bel ut lo
uhhi. Ahi zongin Topa Jesuh tawh kisun cih pen sila hihna hi. Amah le
amah zong tua bangin kilo pah hi.
Pasian na sepna aading nang hong kisuihzia, na melpuakzia thei
kawm mahin sila lungtang na neih ding zong thupikan lai hi. Pasian in nang,
mi na a sepsak (service) dinga hong suih hi a, angsung bulphuh (selfcenteredness) dinga hong suih ahihlohlam ciamteh in. Sila lungtang na neih
keileh nang angsung hamphat nadingin na melpuakzia zatnopna lungsim
hong dawk ding hi. Midangte kitangsapnate huh ding vai ah na pen theih
nading paulap zonna-in zong na zang nuam kha thei ding hi.
Khatveivei Pasian in i lungtang hong sittelna-in ei melpuakzia ahilo
namte ah naseem dingin hong sawl thei hi. Mi khat, hawkguam sunga tuk
na muh leh Ah...kein hehpihna leh kihuhna lamsang khuttawi ngah kei
veng aw ci lo-in a huh pah dingin Pasian in hong lam-en hi. Talen na neihloh
nasep khat ahi zongin tua laitak na kiimpaam ah talen nei dang a om keileh
nangmahmah in na seploh a phamawh hun om thei ding hi. Na nasep bulpi
(primary ministry) pen nang melpuakzia in a huamna sung teng hi ding a, na
nasep nungthuap (secondary ministry) ahihleh nang sep ding a kisapna
munmun hi ding hi.
Na melpuakzia in na nasepna pholak ding a, ahi zongin na sila
lungtang in na picinna pholak ding hi.
Thu kikupna khatpeuh a man ciangin
Na melpuakzia in na
niinneng tawm dingin leh tutphah seng
nasepna pholak ding a,
dingin na khawlsuak nading thu ah
ahi zongin na sila
talen a tuam vilvel kisam lo hi. A
lungtang in na picinna
kuamah peuh sila hi thei hi. A kisam
pholak ding hi.
pen lungsim puakzia hizaw hi.
Sila hi ngeilo pi-in pawlpi sungah khantawn Pasian naseem ahi
zong om thei hi, om lua hi. A thupi-ah nangn sila lungtang na neih kul hi.
Sila lungtang na neih le neihloh bangci theih thei ding na hi hiam? Jesuh in,
Amau sepna tungtawnin amau kua hi, cih na gen thei ding uhhi1 ci hi.
Sila taktakte pen a seemkhia dingin kiphalsa-in om uhhi.
Silate in mi a huh theih ding hun uh pen nasep vai tuamtuam behlapna
tawh tawmtuamsak lo uhhi. A kisap hunhunin a diangkhia thei pah lian
ahih ding uh utzaw uhhi. Sila cih pen galkapte dan mahin nasepna aading a
kigingsa ahih det ding uh kisam hi: Thukin nasepna sunga naseem galkap
peuhmah amah a ukpa a lungkimsak nadingin nisim nuntakna vai
tuamtuamte tawh kisawhkha lo-in om hi2 Nang lampan a lem ciang bekin
254
sepsak hi lecin nang pen sila taktak na hikei hi. Sila taktakte in amau lampan
a haksat hun nangawnin a kitangsam pen mah seem uhhi.
Nang ee leh, Pasian aadingin bang hun ci lo-in na awngthei hiam?
Na geelsa vai teng hong sukpoisak ciangin heh tuanlo-in na om hiam? Sila
khat na hih manin bang mun, bang hun, ah sepkhiatna nei ding cih nang
teeltheih hilo hi. Sila cih ciangin nang hun geelna nang khutsung ah om loin kisam a sak hunhunin Pasian hong kallut (interrupt) dingin phalna hi.
Pasian sila khat na hihlam zingsang ni thak kipat hun simin kiphawk
lecin na hun geelna zong Pasian hong deihsak dandan hong hi ding ahih
manin amah hong kallutnate in hong lungzingsak lua lo pah ding hi. Silate in
kallutnate pen Pasian piak nasepin ngaihsun uh a, sepkhiat theih nading
hamphatna a ngahna uh hangin lungdam uhhi.
Sila taktakte in mi kitangsapnate kinbawl uhhi. Sila taktakte
in midangte a huh theih nading lampi vil gige den uhhi. A kitangsam khat a
muh uh ciangin Lai Siangtho hong thupiak mah bangin a dipsak dingin
kithawi pah uhhi: Hunpha (opportunity) i ngah simsimin mi khempeuh
aading, leh a diakdiakin upna sunga innkuanpihte aading, na-hoih i sep ding
kisam hi.3 Pasian in na mai-ah kitangsapna a nei mi khat hong koih leh tua
pen sila hihna ah na khangliat theih nading hunpha hong piakna hi. Pawlpi
innkuan sunga mite kitangsapnate sep ding teng ci-a na gualhna sungah a
taw-dokpena koih ding hilo-in kinbawl masak dingin Pasian in hong gen
ahihlam ciamteh in.
Phawkkhakna leh hihpahna i neihloh manin mi na i sepsak ding
tamveipi i pelhkha hi. Mi na sepsak nading hunpha lianpite pen sauvei
omkip lo uhhi. Manlang takin hong kheng pak uh a, khatveivei hong dawkkik
ngei nawnlo uhhi. Tua mipa minu na na sepsak theih ding hunpha na ngah
pen khatvei bek zong hi thei ding ahih manin a hoihpenin zang semsem in.
Na vengte a huh thei ding na hih nakleh zingciang dong hong ngak nadingun
gen ngeikei in.4
John Wesley pen Pasian sila lamdang khat hi. Ama dinpih thuciin
(motto) pen Na hihtheih na-hoih khempeuh, na hihtheihzah mi khempeuh
tungah, na hihtheihna lampi khempeuh tawh, na
hihtheih nam khempeuh zangin, na hihtheihna
mun khempeuh leh na hihtheih hun khempeuh
ah na hihtheih laiteng hih in cih hi. Thupitna i
cih pen tu-a hi. Midangte sep noploh vai neute
zongin sepna tawh na kipan thei hi. Tua vai neute, vai lianpi ahi danin seem
in. Pasian in hong encik gige ahih man hi.
255
hong pai ahih mah bangin ama nuai-ah bangmah om nawnlo hi. A niampen
dinmun hong tuh hi. Tua pen mi thupi hi napi-a a sep hilo-in mi thupi ahih
manin a sep hi a, eite zong ama khekhap a zui dingin hong lam-en hi.8
Vai neunote in lungsim thupitna lakkhia thei mahmah hi. Tembaw
kisiat nungah mi khempeuh khualum nadingin Paul in sing tomin meiphual
a cih mah bangin min sep dinga a ngaihsut khakloh nasep neunote
sepkhiatna ah na sila lungsim kilangkhia hi.9 Midangte gim zah mahin Paul
zong gimin tawl mahmah hi taleh mi khempeuh kitangsap na khat amahn
seemkhia hi. Sila lungsim na paai nakleh nang sep dinga a niam lua nasep
cih bang om lo hi.
Hamphatna lianpipite zong vai neunote danin melseelin hong pai
thei mahmah uhhi. Vai thupite cih pen khan khat sunga i tuahkhak vai
neunote tungah kinga hi. Pasian aading vai lianpite sep ding sawm masa kei
in. Vai lianpi ahi khollo nasepte seem phot lecin Pasian in na sep dinga
hong deihsak nasep khatpeuh hong pia ding hi. Vai thupi mahmahte na
sawm ma-in vai mawkmawkte sepsawm masa in.10
Pasian aading vai neunote sep ding sangin Pasian aading vai lianpite
sep ding a ut mi tamzaw den ding hi. Makai khat hih nading kidemna ah mi
kiphu keei a, ahi zongin sila hih ding a ut mite kiangah mun tampi awng den
hi.Khatveivei thunei mite aadingin na septoh
hun om ding a, khatveivei teh kitangsapna a
Hamphatna lianpipite
nei mite aadingin na sepsuk hun om ding hi.
zong vai neunote danin
Bangbang ahi zongin a kitangsam khatpeuh
melseelin hong pai thei
sep ding na ut ciangin sila lungsim a khantoto
mahmah uhhi.
na hihi.
Sila taktakte pen amau nasepna
uh-ah citakin muanhuai uhhi. Silate in a nasep vai uh zosiang uhhi.
Vaipuak tangtun uhhi. A kamciam bangun seem uhhi. A kipumpiakna uh
cingtaaksak uhhi. Nasep zosiang lopi-in laklawh nusiat lo uh a, a lungkiat
ciangun dinkhawl ziau lo uhhi. Amau pen citak uh a, vai khempeuh ah
muantaak uhhi.
Cihtakna cih pen a kitam neihlo ci-hoihna (quality) khat hi den hi.
Lungsim kipumpiak cih a khiatna a theilo mi tampi om hi. Ki-apna bawl
ziauziau thei uh a, ahi zongin a hang thupi khollo khatpeuh hangin nungkik
ziauziau thei uhhi. Naseem dinga kipiakhia a kici mite, a na kiginkholhloh
manin ahihkeileh zaksakna omkhol lopi-in hong dawk vetlo uh manin
pawlpite leh kipawlna tuamtuamte ah nipi kal simin ahi thei bangin a kalsuan
hun uh tamvei mahmah hi.
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui
257
Sila taktakte, mipi mai-ah na tam muh kei ding hi. Amau, ahihtheih
laiteng mipi mai peel uh a, a kiu khat ah sep ding a om bangbang dai takin
seem uhhi. Etsakna lim a hoihpen ah Josef hi. Josef in mite theih ding leh
thupibawl ding hanciam lo-in a masa-in Potifar kiangah, tua ciangin thongukpa kiangah, tua ciangin Faro Kumpipa mohbawlpa leh zuciampa kiangah,
cih bangin mite na a banbanin sepsak a, a tawpna ah tua lungsim puakzia
Pasian in thupha pia hi. Faro in panmun sangpen ah a koihtoh hun ciangin
zong sila lungtang mah vomsuak a, mi kianga sum tawh amah a zuak ngei a
sanggamte tung nangawn ah lungsim hoih nei hi.
A dahhuai thu khat ah, tuni-a makai tampi takte sila dinmun tawh
kipan napi uhin kiliatsakna tawh khup uhhi. Mipi mai, meitaang kikapna
(spotlight) mun-a om ding pen nuamsa uhin zongsang uh a, meitaang tawh
hong kikapkap leh i mitmang thei cih mangngilhkha uhhi.
Mun tangtoina, a kilanglo mun khat ah naseemin na om laitak hong
kithei lo, hong kiphawkkha lo, cih lungsim zong na neikha thei ding hi. Na
ngai in: Pasian in tu-a na omna mun ah ngimna khat tawh hong koih hizaw
hi. Amahn na lu tunga samzang teng a phazah sim khin a, na omna laiiptung (address) zong thei hi. Mun dang ah hong koih masiahsiah na omna
mun ah na omsuak ding mah hoihpen hi. Mun dang khatpeuh ah na om
ding a deih leh hong theisak ding hi. Na nasepna pen Pasian kumpigam
aadingin na-in kimang mahmah hi. Hih leitung ah Khrih...hong kilatkik
ciangin nangmah -- nang taktak, a minthang nang -- zong na kilang ding hi.
Tu tadihin a kilanglo mun tawh lungkim phot in.17
America gam ah mi minthangte thu le la kiciaptehna innpi (Hall of
Fame) 750 val leh mi thupite thu kigelhna laibu (Whos Who) 450 val om
a, ahi zongin tua munte ah sila taktakte
thu na mu kei ding hi. Sila taktakte in NI SAWMTHUM-LE-THUMNA:
thupitna leh kimanna, hih thu nih a
SILA TAKTAK I CIHTE
kilamdanna thei uh ahih manin amau
GAMTATZIA
aadingin minsiat minphat cih pen phamawh
vetlo hi. Na pumpi tungah, thupi mahmah
saam napi-in om kei taleh zong na nuntak theih veve ding, pumtung na
tampi na nei hi. Khenkhiat theih ahilo, a omloh a phamawh, pen na sunga
a kimulo sung le lai teng hizaw hi. Khrih Pumpi sungah zong tua dan mah
hi. Sepkhiatna thupipen, kimangpen, i cihte pen a kimulo sepkhiatnate hi
thei gige hi.18
Vantung ah Pasian in ama sila a kilanglopen teng leh mi theihlohpen
teng pawlkhat -- leitung ah i om lai-in a min zong i zak ngeilohte -- tungah
mipi muhin thaman pia ding hi. Tuate pen: lungsim cinglo naupang a na
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui
259
SAWMTHUM-LE-THUMNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Mi na sepsakna tawh Pasian na ka seemkhia
hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Ka nungzuite a neupen khat tungah tuisik
hai khat na suah leh tua nangawn thaman na ngah ding hi
Matthai 10:42 (NLT)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Sila taktak hihna limpuak gukte lakah
bang pen in kei tungah tona hong piapen ahi hiam?
260
34
SIL
A KHA
T
ILA
HAT
261
le nang na kihawmsuaksak (emptied) pen cik ahi hiam? Nang pen nangmah
a dim takin na hihleh sila khat na hi theikei ding hi. Ei le ei i kimangngilh
ciang bekin a kiphawksuak ding nasepte i seem thei pan hi.
A dahhuai thu ah, i sepkhiatna tampi tak pen ei aadinga sepkhiatna
bekbek hi sese hi. Mite hong pahtaak nading, hong zahtak nading,
ahihkeileh ei aituam lungtupte a tangtun nading, cihte bekin i seemkhia hi.
Tua pen sepkhiatna (ministry) hilo a, ki-ngian-vat-na (manipulation) hi. Ei
vai bekbek, leh i thupitzia le i nasiatzia cihte a ngaihsun thapai i hizaw hi.
Pawlkhatte in sepkhiatna pen Pasian tawh van kideekna dan -- Pasian aw,
kei aading tua nong sepsak ding leh ken zong nang aading tua hong seem
ning -- cihdan namin zatsawm uhhi. Sila taktakte in amau lungtupte a tangtun
nadingin Pasian zatsawm lo uh a, Pasian ngimna a tangtun nadingin ama
zat dingin kiphalzaw uhhi.
Ei le ei kimangngilh cih ci-hoihna pen
cihtakna
dan mahin kitam neih lo-in citawm
Sila taktakte in amau
mahmah hi. Paul in mi a theih teng
lungtupte a tangtun
nadingin Pasian zatsawm khempeuh lakah kawk theih dingin Timoti
4
lo uh a, Pasian ngimna a bek mu hi. Sila khat bangin thu ngaihsutna
tangtun nadingin ama zat cih pen thu haksa khat hi. Banghanghiam
cihleh tua in ka nuntakna sunga thu bulpi
dingin kiphalzaw uhhi.
ahi angsung thei (selfish) ka hihna hong
to ahih man hi. Ken pen kei vai mah ka
tam ngaihsutpen hi. Kiniamkhiatna cih pen a nisima ka sin phatphat ding
thu, ka nisim thasaanna, ahih pen zong tua hang mah hi. Sila khat hihtheih
nading hunpha, ni khat sungin tamveipi ka tuakkha a, tuate in kei aituam
kitangsapnate dip ding leh midangte kitangsapnate dip ding cih thu nih
kikal ah hong tun den hi. Ei lungdeih thu i nialna pen sila suahna thu ah a
laigil hi.
Midangte in sila bangin hong sawl ciangin tua i dawnkikzia tawh i
sila lungtang neihzah kitawikhai thei hi. Nang a niamzaw dan khatin hong
kineubawl ciangin bangci dan namin na gamta kik hiam? Lai Siangtho in,
Mi khatpeuh in ama phattuam nadingin thumaanlo tawh no hong zat leh
tua pen sila nuntakna kisinna-in zang un5 ci hi.
Silate in vanneipa bang hilo-in vankempa bangin thu
ngaihsun uhhi. Silate in van a nei pen Pasian ahihlam phawk uhhi. Lai
Siangtho genna ah vankem (steward) cih pen innvai lovai teng a vaan a
zeek dinga vaipuak a ki-ap sila hi. Egypt gama thongkia Josef zong tu-a dan
nam sila hi. Potifar in a innvai a lovai teng Josef zeek dingin ap hi. Thong262
263
264
Ka nasep thupi lua ahih manin tu-a ka tawpsan ding leh...no kiang kong
hawh ding, piang theilo hi.12
Topa Jesuh bangin na a seem na hihleh siatgenna zong a tuak
dingin kilam-en pah in. Leitung mite, bek thamlo pawlpi sunga mi tampite
nangawn, in Pasian thupitsak thu theitel lo uhhi. Itna tak tawh Topa Jesuh
tunga kiseem thu khat, nungzuite in na siatgen uhhi. Mari in a neih lakah a
manphapen ahi sathau namtui a tam man mahmah nam khat hong tawi-in
Topa Jesuh pumtung tengah nilhsuk hi. Citna lianpi tawh kiseem hih
nasepna pen nungzuite in mawk zatna hi ci uh a, ahi zongin Jesuh in nain kimang hi13 ci hi. Thu teng a vatsat pen tu-a hi. Khrih aading na sepkhiatna
pen mite in bangbang a ci uh zongin a mawkna hi ngeilo hi.
Silate in amau hihna dinmun pen Khrih sungah taw-phah
uhhi. Hehpihna hangin itna a ngahte ahihlam kiphawk uh ahih manin
amau manneihna lahkhiatsawm se lo uhhi. Lungmuanna neilo (insecure)
mite neu muh nasepte lungkim takin saangin seem uhhi. I hihna dinmun
tungah lungmuanna (secure self-image) tawh sepkhiatna thu etsakna a
hoihpente lakah khat pen nungzuite khe Topa Jesuh silsakna pen hi. Khe
silsak cih pen tu huna lam gei-a mi khedap nawtsakna tawh sum a thalawh
naupangnote tawh kizakim a, uliante sepnoploh nasep hi. Ahi zongin Jesuh
in amah kua hi cih kitel ahih manin mi khe a silsak ciangin tua in ama hihna
dinmun kisiasak zolo hi. Lai Siangtho in, Jesuh in na khempeuh ama
vangliatna nuai-ah Pa in koihsak khin ahihlam leh amah pen Pasian kiangpan
hong pai ahihlam thei...ahih manin annekna pan dingto a,
a tungsilh puan suahin mainul dialpi khat a kawng ah zep
hi14 ci hi.
Sila a suak ding khat na hihleh na hihna dinmun
Khrih sungah na ngakh kul ding hi. A lungmuang mite bek
in mi na sepsak thei uhhi. Lungmuanna neilo mite ahihleh
min hong bangci muh ding cih thu lunghimawh den uhhi. A thaneemnate
uh a kilatkhiat ding dah uh a, a kidal nadingun kiphatsakna leh kineihna
nuai-ah seelcip uhhi. Lungmuanna na neihloh zahzah mite hong sepsak
ding na ut pah ding a, amau thukimpihna na kisam seemseem ding hi.
Henri Nouwen in, Mite aading na a seem i hih theih nadingin amau
tungah misi bang i hih kul a, i kimanna leh i manneihna amau sehdan nam
tawh i tehloh ding kisam hi...tua hileh a migi a thukhual i hi thei pan ding
hi ci hi. Na hihna dinmun leh na manneihna pen Khrih tawh na kizopna
tungah na ngakh ciangin midangte hong lam-etnate pan na suakta a, tua in
amau aading a hoihpenin a sepsak taktak hong suaksak ding hi.
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui
265
266
SAWMTHUM-LE-LINI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Sila khat suah theih nadingin sila bangin thu
ka ngaihsut ding kisam hi.
Pha
wk Di
ng Kha
wkneu
Phawk
Ding
Khawkneu
wkneu:: Na lungsim puakzia uh Khrih Jesuh aa
tawh a kibat ding kisam hi
Filippi 2:5 (NIV)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Kei na hong kisepsak ding ahihkeileh
midangte na ka sepsak theih ding, koi kin theizaw zeel ka hi hiam?
267
35
N A T HANEEMNA S UNGA OM
P ASIAN T HAHA
TNA
HAHATNA
ding leh nasia takin hong zat ding na ut leh Pasian in mi thaneemte zang
ahih mah bangin nang zong na nuntak hun a omlai sung tengah khelbai
khat hih ding na utloh hong phamawh ding hi.
SAWMTHUM-LE-NGANI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Ka thaneemna ka pulak ciangin Pasian in
naseem theipen hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Ka hehpihna pen nang aadingin kicing hi;
ka vangliatna zong thaneemna sungah kicingtaaksak hi.
2 Korin 12:9a (NIV)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Ka thaneemnate ipcipna tawh ka
nuntakna sungah Pasian vangliatna ka ciangtan kha hiam? Midangte
ka huh theih nadingin bang vaite ah lungsim siang ka neih ding kisam
hiam?
274
NGIMNA
THUPUA
K NASEP KHA
T A A D INGIN
THUPUAK
KHAT
NANG HO
NG KIB
AWL
HONG
KIBA
Thumaan mite gah pen nuntakna singkung hi a,
mite lungsim a ngah mipa mipil hi.
Paunak 11:30 (NIV)
275
276
36
THUPUA
K N ASEP KHA
T
HUPUAK
HAT
A A D INGIN H ONG K IB
AWL
IBA
277
theihtel takpi ding uh deih taktak ing hong ci tawh kibang hi. Hih, Jesuh
hong piak nasep vai ki-apna thu ngate kancian lecin leitunga na sep ding na
thupuak nasep tawh kisai thu-om teng -- a hun, a mun, a hang, a zia, cihte
-- na theitel ding hi.
Jesuh in ama Sawlpina (Great Commission) thu hong genna ah,
Gam khempeuh-a mite kiangah pai unla amaute ka thuzuite suaksak un.
Amaute Pa, Tapa, leh Kha Siangtho min tawh tuiphum unla note tunga
kong gensa thute khempeuh a sep nadinguh amaute hilh un8 ci hi. Hih
nasep vai ki-apna pen Jesuh nungzui khempeuh tunga kipia hi a, pawlpi
syate leh thupuak naseemte (missionaries) tung beka kipia hilo hi. Nang
tunga Jesuh hong ap nasep vai hi a, deihteeltheih thu hilo hi. Hih muna
Jesuh kammalte pen zuihnop leh zuihtheih ding Ngaihsut Piakpina (Great
Suggestion) hilo hi. Pasian innkuan sungah sungmi khat-a kihel na hihleh
na thupuak nasep pen manloh phamawh thupiakna hi a, tua thu
awlmawhlohna pen thumanlohna suak ding hi.
Na kiim na paama om thu-umlo mite tawh kisai-in Pasian in nang
tungah mawhpuak hong pia ahihlam a
phawkkhalo zong na hi thei ding hi. Lai
Jesuh in eite ama
Siangtho in, Amaute a nuntak theih
kiangah a pai ding bek
nadinguh na phawn ding kisam hi. Mi gilote
hilo, ama taangin a pai
a siattatna uh a khawl nadingun phawnna
dingin zong hong
kammal na genkhiat keileh amaute a
sam hi.
mawhna uh tawh si ding uhhi. Ahih hangin
amau sihna thu ah nang, mawhpuak kong
neisak ding hi9 ci hi. Mi pawlkhatte aadingin nang pen Khristian a theihsun
khat uh na hi ding a, amau kiangah Jesuh thu na genkhiat ding pen nang
thupuak nasep hi pah hi.
Na thupuak nasep pen hamphatna lianpi khat hi. Pasian
mizat hih ding pen vaipuak vangik lianpi khat ahih saam hangin tehtheihloh
angtanhuai thu khat zong hi veve hi. Paul in, Pasian in mi khempeuh ama
maipha piakna sungah hong pai-in amah tawh a kilemkik nadingun amaute
hansuah theih nading hamphatna kote tungah hong pia hi10 ci hi. Na
thupuak nasepna sungah hamphatna lianpi nih om a, tuate pen: Pasian
tawh sepkhopna leh ama taangmi hihna, cihte nih hi. Pasian Kumpigam
lamna ah Pasian tawh kithuahin i seemkhawm hi. Paul in eite pen
naseppihte hong ci a, Eite pen Pasian tawh a seemkhawm naseemte i
hihi11 zong hong ci hi.
Jesuh in hotkhiatna hong ngahsak a, ama innkuan sungah hong
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl
279
guang hi. Kha Siangtho hong piak khit ciangin leitunga ama taangmi palaite
hong suaksak hi. Bangzah-a lian hamphatna hiam? Lai Siangtho in, Kote
pen Khrih taangmite ka hi uhhi. Numei pasal a kuamah peuh, a kibatlohnate
uh nusia-in amaute kikala thu le late a lemkiksak Pasian nasepna sungah a
lut nadingun amaute a genpih dingin Pasian in kote hong zang hi. Tu-in
Khrih taang ngiatin kong paukhia uhhi: Pasian tawh a kilawmta hita un12
ci hi.
Midangte kiangah amaute in tawntung nuntakna ngah thei
uh ahihna thu va genna pen amaute aadinga na septheih lianpen
hi. Na vengte khat in cancer ahihkeihleh AIDS ngahin nangn a dam theih
nading thu thei pipi-in gen lo-in na ipcip leh tua pen khut-khialhna (criminal)
suak ding hi. Tua sanga sukziazaw lai pen mawhmaina thu, Pasian ngimna
thu, lungnopna thu leh tawntung nuntakna thu, cihte ipcipna hi. Leitunga a
thupipen thuthang (news) thei-in i nei a, tua thuthang va genkhia lecin tua
pen mi khatpeuh tunga na lahtheih na migitna lianpen hi ding hi.
Khristian suahzawh a sauvei khinte buaipih thu khat ah, Khrih
tawh lo-a a nungta mite nuntakna bangzah takin haksa-in lam-et bei ding
cih thu a mangngilhkhak pen uhhi. Mite bangzahin lawhcin tuakin lungdam
mel pua uh hi taleh i phawk ding thu ah, Khrih tawh lo-in amaute nuntakna
a mangthang hi lel a, Pasian tawh a tawntunga kikhenna lam a manawh uh
ahihi. Lai Siangtho in, Jesuh bek mite a honkhia theipa hi13 cih hi. Mi
khempeuh Jesuh kisam uhhi.
Na tthupuak
hupuak nasepna iin
n ta
w ntung tthupitna
hupitna nei hhi.
i. Tua in
taw
midangte tawntung mailam hun thu ah kilamdanna piangsak ding ahih manin
tua pen leitung na nuntak sunga na nuntak zonna nasep, na lungtup, na
tangtutna, cihte sangin thupizaw hi. Na
thupuak nasepna a gahte a tawntungin
Nasep vai ki-apna
kip paisuak ding a, na nuntak zonna nasep
pen Jesuh
a gahte kip paisuak lo ding hi. Na nasep
nungzui
teng khempeuh lakah mite, Pasian tawh
khempeuh tunga
tawntung kizopna a nei theih nading uh-a
a kipia hi.
na huh pen zahin na-a kimang ding dang
om lo hi.
I thupuak nasep i nawhsep ding a kisapna zong tu-a hang mah hi.
Jesuh in, Eite khempeuh in eite hong sawlkhiapa hong piak nasep, manlang
takin i sepkhiat ding kisam hi. A hang pen zan khuamial a tun ding hun leh
nasep khempeuh a beisiang ding hun, tawm bek kisam lai hi14 ci hi. Naipi
(clock) a nai khutte in na thupuak nasepna lam kawk ta uh ahih manin
280
zingciang ci-in khiinto nawn kei in. Midangte kiang va pha ding cih na thupuak
nasep, tu mahmahin pan pah in. Jesuh kianga i va tutsa mite tawh gualnop
ding hun a tawntungin i ngah ding a, ahi zongin tua mite kiang i va phak
nading ahihleh i hun neih pen tu-a i nuntak sung bek hi.
Tua i cih ciangin tu-a na nuntak zonna nasep tawpin thupha-puak
sya (evangelist) seem ding, cihna hilo hi. Na omomna mun ah Lungdamna
Thu a zeekkhia dingin Pasian in hong deih hi. Sangnaupang, inn nupi, sangsya,
vanzuak, nasep uk, cihte-a kibang bangbang a seem na hi zongin hotkhiatna
thu na genpih theih dingin na lampi-a Pasian hong koihsak mite kitatsat loin na zonkhiat ding kisam hi.
Na thupuak nasepna in na nuntakna khiatna neisak hi
hi.
William James in, Nuntakna sanga sauvei a kipzaw khat aading nuntak
hun teng zatkhiatna pen nuntakna a hoihpena zatna hi ci hi. A maanin ci
lehang, nadang teng khempeuh a tawpna ah beimang ding uh a, Pasian
kumpigam bek kip paisuak ding hi. Ngimna tawsawn nuntakna -- biakpiakna,
kilawmtatna, kha khangliatna, Pasian na sepkhiatna, leh leitunga i thupuak
nasep cinsakna, cihte aading a kipumpiak nuntakna -- neih ding a kulna
zong tu-a hang ahihi. Hih nasepnate ii a gahte a tawntungin kip paisuak
ding hi.
Leitunga Pasian hong piak na thupuak nasep cinsak ding na pelh
leh Pasian hong piak na nuntakna a mawkzat na hihi. Paul in, Jesuh
Topa hong piak nasep ahi, a lamdang Pasian migitna leh itna tawh kisai
Lungdamna Thu midangte kiangah genkhiat ding nasep, sep nadingin ka
nuntakna ka zat mateng tua ka nuntakna bangmah man lo hi15 ci hi. Na
teenna mun leh a bangci mi hi ding ci-a Pasian hong sehzia tungtawnin hih
leitung ah nang bek in na va phak theih ding mi pawlkhat om hi. Nang
hangin mi khat vantung gam tung bek leh zong tawntung mun aading vai
lianpi khat a seem na hi pah hi. Nang aituam thupuak nasepna khawk teng
etcian ding kipan inla, Topa aw, Jesuh thu ka genpih theih dingin ka
nuntakna sungah kua teng hong puak na hi hiam? ci-in thungetna tawh
dong in.
Mihing tangthu a bei hun ding tawh kisai Pasian hun
geelna pen eite tunga nasep vai hong ki-ap i zawhsiangna tawh
kimemat hhi.
i. Tu hunin Khrih hong paikik ding thu leh leitung bei ding thu,
kilunglut thei mahmah hi. Tuate cik ciangin hong tung ding hiam? Nungzuite
in zong Jesuh a vankah ma-in hih thu mah na dong uh a, Jesuh dawnkikna
pen kitel mahmah hi: Pa in ama thuneihna tawh a sehsa hun le nite note
theih ding thu hilo hi. Ahi zongin note tungah Kha Siangtho hong tun ciangin
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl
281
hilo-in nangma deihna ahih ding ka ut hi20 na cih ding kisam hi. Na ut
thute, na lungtupte, na geelnate, na ngimnate, a vekpi-in ama kiangah na
niamlutsak ding kisam hi. Angsung bulphuh thungetna nam ahi Topa aw,
ka sepnop thute ah thupha hong pia in cihte ngen nawnlo-in Topa aw, na
deih thute ka sepzawh nadingin hong huh in na ci ding hi. Laidal awng
khat ii a taw ah na min na gelh ding a, tua ciangin sep ding vai teng amah na
gelhsak ding hi. Lai Siangtho in, Pasian khut sunga vanzat, ama ngimna
hoihte aadinga zattheih, ahi dingin Pasian kiangah nang le nang -- na hihna
khempeuh -- kipia in21 ci hi.
Bangbang na suplawh zongin na thupuak nasep a cingsak dingin na
kipumpiak leh mite theihkhak ngeiloh namte tawh Pasian thupha piakna
na sinkha ding hi. Pasian kumpigam aading naseem dinga kipia numei pasal
a kuamah peuhte aadingin Pasian in na khempeuh phial mah sepsak hi.
Jesuh in, Pasian aading nungta-in Pasian Kumpigam mah kin masakin na
neih uhleh (Pasian in) a nisima na kisapte khempeuh uh hong pia ding hi22
ci-in kamciam hong pia khin hi.
JESUH AADING A DANG KHAT LAI
Ka pa pen kum sawmnga val sung Pasian naseem khat hi a, khuata
lama pawlpi neute ah a sep hun tampen hi. Pawlpi sya mawkmawk khat hi
lel a, ahi zongin thupuak nasep tawh a nungta mi khat hi. Ama uuk deuh
sepkhiatna khat pen a kipiakhia mi pawlkhat tawh gamdang ah pai-in pawlpi
neute aading biakinn lamsak nasep hi. A khan sungin leitung mun tuamtuam
ah biakinn 150 val lam hi.
1999 kumin ka pa in cancer natna tawh hong sihsan hi. A nuntak a
bei ma nipi kal khat sung teng pen a natna hangin ihmu sip theilo, a khanglo
sinsen lah hilo-in ni khatin nai sawmnih-le-li sung phial mah khuaphawk
buang phawklo buang khatin om den hi. Mang a
mat leh zong a mumangin paukhia den hi. A lupna
gei-ah ka tut kawmin a mumang pau teng ka zakna
tawh ka pa mangmat teng tampi ka theihpih hi.
Amahn biakinn lam ding vai geelna khatkhit khat a
banbanin nei toto hi.
A bei kuan lam, zan khatin kei tawh, ka zi
tawh, ka tunu tawh, ka pa lupna gei-ah ka om laitakun thakhatin ka pa
hong tei vatin lupna tungpan thawhkhiatsawm hi. A taktakin a thazawm
mahmah khin ahih manin ka zi in lumkiksak hi. Ahi zongin amah ut vet loin thawhsawm teeiteei ahih manin a tawpna ah ka zi in, Pa, bang ahia na
hihnop? ci-in dong hi. Ka pa in, Jesuh aading a dang khat honkhia nuam
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl
283
lai ing. Jesuh aading a dang khat honkhia nuam lai ing. Jesuh aading a
dang khat honkhia nuam lai ing ci hi. Tua bekbek ci phapha hi.
Tua zawh nai khat sung, tua kammal teng mah zavei val ding bang
lolo hi -- Jesuh aading a dang khat honkhia nuam lai ing. Lupna gei-ah tuin khitui luangin ka om laitak mahin ka pa upna hangin lu kunsukin Pasian
tungah lungdam ka ko hi. Tua lian laitak, ka pa in a khut thazawmpi mah
tawh hong zawt phei-in ka lu tungah khutnga-in kei tungah nasep vai hong
ap dan khatin, Jesuh aading a dang khat honkhia lai in! Jesuh aading a
dang khat honkhia lai in! hong ci hi.
Tua thu mah, ka nuntak hun a omlai sungteng aading dinpih thuciin
dingin ka nei hi. Tawntung hun aadingin hih sangin a muibunzaw bangmah
om lo ding ahih manin na nuntakna sungah zong hih thu, mitsuan khatin na
neih nadingin kong zawn nuam hi. Pasian zat ding na ut leh Pasian kin
thute nangn zong na kin ding kisam a, ama kinpipen ahihleh a bawlsa mite
tatkhiat ding ahihi. A mangthang a tate ama kiang a tunkik ding pen ama
deihna hi. Pasian aading tua sangin thupizaw bangmah om lo hi; Singlamteh
in hong lakcian zo hi. Nang zong, ni khatni Pasian mai-ah na din ni ciangin
Thupuak nasep zosiang! ci-in na pulak theih nadingin tu-in Jesuh aading
a dang khat lai ci-in a zongkhia den na hih theih nading thu ka ngen hi.
SAWMTHUM-LE-GUKNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Thupuak nasep khat aadingin kei hong kibawl hi.
Pha
wk Di
ng Kha
wkneu
Phawk
Ding
Khawkneu
wkneu:: Pai unla minam khempeuhte Pa min, Tapa
min, Kha Siangtho minin thuphumin note tunga kong thupiakte
khempeuh a man nadinguh hilhna tawh amaute thuzuite suaksak un.
Kei zong khang hun a bei teekteek dongin note a tawntungin kong ompih
taktak hi
Matthai 28:19-20 (NIV)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Kei zawhsiang dinga Pasian hong piak
thupuak nasep ka cinsak nading ah bang launate in hong khaktan hiam?
Midangte kiangah Lungdamna Thu ka gen ding hong khaktan bang teng
ahi hiam?
284
37
NA NUNT
A K NA T HU NA G ENS
AWNNA
UNTA
ENSA
Pasian Tapa a um mite in amau sungah
Pasian teci panna ngah uhhi.
1 Johan 5:10a (GWT)
285
mi tampite in aituam tangthu mawkmawkte hong ngai nuam ding uhhi. Paul
in lungdamna thu a tangkona ah Lai Siangtho kammal sangin ama aituam
teci panna mun guk ah a zatna pen zong tu-a hang mah hi.5
Lai Siangtho in, Na sung-ua na
neih uh lam-etna thu hong dong mi
khatpeuh a om leh a dawngkik thei dingin NI SAWMTHUM-LE-SAGIHNA:
a kigingsa-in om den unla, ahi zongin NA NUNTAKNA THU
nunneemna lim leh zahtakna lim tawh hih
NA GENSAWNNA
un6 hong ci hi. Tua banga a kigingsa
hihtheih nading lampi a hoihpen ah na teci
panna atkhia inla tua ciangin thukawngpi teng kamngah in. Tua pen khen liin na khen thei hi:
1. Jesuh tawh ka kimuh ma-in ka nuntakna bang tawh kibang
2. Jesuh ka kisap lam bangci kitheih
3. Jesuh kiangah ka nuntakna bangci kipiak
4. Ka nuntakna sunga Jesuh hong sepsak kilamdanna thu
Hotkhiat na ngahna tangthu banah teci panna dang tampi zong na
nei lua ding hi. Pasian hong huhna na sinkhakte khempeuh sungah tangthu
khatta na nei hi. Pasian hong kalsuahpihsa, hong nawkpihsa buainate,
thu-omziate, leh dongtuahnate khempeuh, laibu sungah gualsuk in. Tua
ciangin limtak ngaihsun inla thu-umlo na lawmnu na lawmpa zaknop theihpen
ding tangthu khat teelkhia in. Thu-omzia tuamtuam tawh kizui-in tecin panna
a nam tuamtuam kisam hi.
Na Nuntakna Thu sungah nuntakna sunga na theihkhiat
thute zong kihel hi. Na genkhiat ding thu a khen nihna pen Pasian tawh
na kituahkhakna pana ama hong hilh thumaan thutakte hi. Tua i cih ciangin
Pasian thu, kizopna thu, buaina thu, zia-etna thu, leh nuntakna sunga vai
tuamtuam thu, cihte tawh kisai-a na theihkhiat thute leh na thu muhziate,
cihna hi. David in, Pasian aw, lam maan ka tottheih nadingin nunzia
theihhuai thute kei hong hilh in7 ci-in thungen hi. A dahhuai khat ah, ei
tunga hong piang thu tampite panin sinbeh theihbeh i nei ngeikei hi. Israel
mite tawh kisai-in Lai Siangtho in, Amaute Pasian in tamveipi honkhia
napi-in theihna-in nei ngeilo uh a, a tawpna ah amau mawhna in amau susia
hi8 ci hi. Tua bangdan mite na tuakkha ngei ngeel ding hi.
I sinkhak thute pan thu theihna neihbeh ding pen a pilvai khat ahih
mah bangin midangte sinkhak thute pan thu theihna neihbeh ding zong
pilvaizaw lai hi. Khan khat sungah thu haksa leh sepkhialhna cihte bek
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl
287
tawh thu theihna zon ding pen hun kicing lo hi. Khat le khat tungpanin thu
le la i kitaw ding hi. Lai Siangtho in, Thu theisa mi khat in thuman ding a ut
mi khat tungah phawnna kammal a piak pen...kham hoihpen tawh kibawl
kizepna van manpha sangin manneizaw hi9 ci hi.
Mite tungah na hopsawn theih dingin na theihkhiatsa nunzia
thuguipite gelhkhia in. Solomon in tua bangin a na hih pen ama tungah i
lungdamtheih ding kisam hi. Tua bangin a na hih manin nunzia tawh kisai
zatpah theih ding thuhoih bekbek a kidimna Lai Siangtho Paunak laibu leh
Thuhilhna laibu cihte i nei thei hi. Khat le khat tungpanin nunzia theihkhiat
thute kitaw tek hi lehang kul lopi-a i lunggimnate bangzah tak peel theih
ding i hihna thu lungngai dih in.
Mi picingte in nisim nuntakna sunga
I sinkhak thute pan thu
sinkhak thute panin thu manpha
theihna neihbeh ding pen a
dokkhiat theih ding kisin uhhi. Na
pilvai khat ahih mah bangin nuntak sunga na theihkhiat thute na
midangte sinkhak thute pan gelhkhiat ding kong hanthawn nuam
thu theihna neihbeh ding zong hi. Na gelhkhiat mateng tua thute
pilvaizaw lai hi.
limtak na ngaihsun ngeikei ding hi. Na
ciaptehna khuak (memory) tawmno
khat hong sing dingin leh thu ciapteh hong kipansak dingin thudotna
tawmkhat, a nuai-ah kong pia hi:10
y Supna, guallelhna panin Pasian in kei, bang hong hilh hiam?
y Sum le paai neihlohna tungtawnin Pasian in kei, bang hong hilh
hiam?
y Dahna, lungsim natna, lungkhamna panin Pasian in kei, bang hong
hilh hiam?
y Ngakna tungtawnin Pasian in kei, bang hong hilh hiam?
y Natna satna tungtawnin Pasian in kei, bang hong hilh hiam?
y Lungkiatna, lungkimlohna tungtawnin Pasian in kei, bang hong hilh
hiam?
y Ka innkuan, ka pawlpi, ka kizoppihte, ka beelpawl neuno, leh hong
siatgen mite, tungpanin bang thu theikhia ka hi hiam?
Na Nuntakna Thute sungah Pasian zia tawh kituak na
lainat thute genkhiatna zong kihel hi. Pasian pen a laina thei Pasian
hi. Amahn na pawlkhat it mahmah a, pawlkhat hua mahmah hi. Amah
tawh a kinaizaw seemin na nuntak ciangin amah in leitung ah ama taangin
thu genkhia khat na suahtheih nadingin ama kin mahmah thute kin theihna
288
lainatna lungsim nang tungah hong pia ding hi. Tua pen buaina khat, ngimna
khat, thukhun thupomzia khat, ahihkeileh mi pawlkhat, cihte tawh kisai-in
lainatna zong hi thei hi. Bangbang ahi zongin tua thu tawh kisai-in bang
hiamkhat genkhiat ding, leh bang hiamkhat sepkhiat ding, kul na sakna
lungsim hong om ding hi.
Na kinpen thu le la khat genkhia lo-in na om theikei ding hi. Jesuh
in, Mi khat pen a pauna tawh a lungsim kithei thei hi11 ci hi. Etsak theih
ding lim nihte pen Pasian leh a nasepna aading ka lungdeihna ka sungah
mei bangin kuangin sa mahmah hi12 a ci David, leh Na thugente ka lungsim
sung leh ka guh le tang sungah mei bangin kuang a, ka dai-om theikei hi13
a ci Jeremiah, hi.
Pasian in mi pawlkhat tungah vai lianpi khat zawhsiang theih nadingin
ama zia tawh kituak lainatna pia hi. Tua pen amau mahmah un a sinkhak
uh ahi khamteih guihtheih zongsatna, lungkiatna, natna satna, kinetniamna,
suan le khak neihlohna, leh thu haksa a dang tuamtuam, cihte hi thei hi.
Khatveivei Pasian in amau tuahkhak vai tawh kisai genkhiatna a nei theilo
mite -- gentehna-in nau kibawlkhiate, bawlsiat a thuakte, mizawngte, thongkia
mite, mi simmawh a thuakte, pumpi cingtaaklote, thumaan thutang a
ngahkhalo mite -- taangin a paukhia dingin lainatna pia thei hi. Amau le
amau a kidal zolo mite a hu dingin thu hong kipiakna Lai Siangtho sungah
a dimin om hi.
Pasian in ama kumpigam a tangzai nadingin a laina mite zang hi.
Pawlpi thak khat a phuan ding, innkuante a thapia ding, Lai Siangtho letkhiat
nasepna aading huhna sum a zong ding, Khristian makai a pantah ding, cih
bangin Pasian zia tawh kituak lainatna nam khatpeuh nang hong pia thei
hi. Tua banah, sumzon nasep a
seem mite, khangnote, gamdang
pana hong pai sangnaupangte, inn
Pasian in leitung ah a kiseem
nupi khangmoi laite, ahihkeileh
dinga a deih thu khempeuh a
kimawlna khatpeuh-a kihel mite, cih
kisep nadingin eite tungah
bangin mi kibeelpawlte khatpeuh
lainatna a tuamtuamin
tungah hotkhiatna thu va gen ding,
hong pia hi.
cih Pasian zia tawh kituak lainatna
zong hong kipia thei hi. Pasian
kiangah thungen lecin Pasian in Khristian teci panna kician khat zak ding a
kisam mahmah gam khat ahihkeileh minam khat aading lainatna lungsim
zong hong pia thei hi.
Pasian in leitung ah a kiseem dinga a deih thu khempeuh a kisep
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl
289
nadingin eite tungah lainatna a tuamtuamin hong pia hi. Nang lainatna nam,
midang khat in zong a nei dingin na lam-et ding hilo hi. Tua cih sangin,
khantawn i genkhiat ding thu, a vekpi-a a genkhia zo mi kuamah om lo ahih
manin khat le khat thugen kingai-in kithupilaak theih ding kisam hi. Midang
khat ii lainatna pen neu-etsak ngeikei in. Lai Siangtho in, Ngimna hoih
tawh ahih nakleh lungdeih thalawpna pen hoih hi14 ci hi.
Na Nuntakna Thu sungah Lungdamna Thu zong kihel hi.
Lungdamna Thu i cih bang hiam? Lungdamna Thu in, mite tawh kilemkik
nadinga Pasian nasep thu -- tua pen upna tawh kipanin upna tawh kikhup
ahih thu -- hong lak hi.15 Banghanghiam cihleh Pasian pen Khrih sungah
om a, amahmah in leitung tawh kilemkikna bawlin mite mawhna ciaptehsak
nawnlo hi. Hih pen midangte tunga i genkhiat dinga hong piak a lamdang
thu hi.16 Lungdamna Thu cih ciangin Jesuh sepsa tungtawnin eite hong
honkhia Pasian hehpihna i up i muanna tawh i mawhnate hong kimaisakna,
nuntakna aading ngimna khat i neihna, leh vantung ah i luah ding inn khat
om ci-in kamkhap i ngahna, cihte hi.
Lungdamna Thu zeekkhiatzia ding tawh kisai laibu kigelh tampi om
hi. Ka phattuampih takpi laibute zong tampi om mah hi. Ahi zongin a beisa
khenpi sunga i gen, upna thu giatte na kisunglutsak matengin leitunga
thusinnate khempeuh in Khrih aading teci a pang dingin hong phonglo zolo
ding uhhi. A thupipen ah, mi mangthangte Pasian it bangin na it theih ding
kisam hi.
Pasian in a itloh khat mihingin bawl ngeilo hi. Mi khempeuh ama
aadingin thupi kim hi. Jesuh in singlamteh tungah a khut zakin a om laitak,
Hih zahin hong it ka hi maw! hong ci hi. Lai Siangtho in, Banghanghiam
cihleh mi khempeuh taangin mi khat si khin ahihlam
thei ka hih manun tua Khrih hong itna in kote hong
thatang kaih hi17 ci hi. Leitunga na thupuak
nasepna tawh kisai-in uukna lawpna bei na kisak
simsimin singlamteh tunga Jesuh hong sepsa thu
lungngaih nading hun khat la in.
Thu-umlo mite Pasian in awlmawh ahih
manin eite zong i awlmawh ding kisam hi. Itna in
deihteel cih bang nei lo hi. Lai Siangtho in, Itna sungah launa om lo hi; a
cingtaak itna in launa citeng hawlkhia hi18 ci hi. Inn meikang khat sungah
naupang khat awk hileh a nu ahihkeileh a pa in meikuang a launa uh sangin
a ta a itna uh lianzaw ahih manin naupang a honkhia dingin meikuang lak
phul ding uhhi. Na kiim na paam-a om mie kiangah Lungdamna Thu hopsawn
290
ding na kihtak leh Pasian kiangah amaute tunga ama itna, nang sungah
hong dip nadingin thungen in.
Lai Siangtho sungah, (Pasian in) kuamah a manthan ding deih lo a,
mi khempeuh a lungsim uh leh a nuntakna uh a kikhel ding deihzaw hi19 ciin kigelh hi. Khrih a thei lo mi khat na theih laiteng amaute aading thu na
ngetsak den ding, itna tawh amaute aading na na sep ding, leh Lungdamna
Thu na hopsawn ding, cihte kisam hamtang hi. Tua ciangin na khua le tual
sunga om mi khat, Pasian innkuan sunga kihel nailo cih na theih leh na
pawlpi in zong a va bat hamtang ding kisam hi. Pawlpi a khang nuamlote in
leitung mite kiangah, Hell va pai lel vo ci uhhi.
Na theih mite vantung gam a tun theih nadingun bang na seem
nuam ding hiam? Biakinn na paipih ding hiam? Nang tangthu na gen ding
hiam? Hih laibu na pia ding hiam? An na nekpih ding hiam? Hotkhiatna a
ngah matengun nisimin thu na ngetsak ding hiam? Na thupuak nasepna
phual pen na kimkot ah om pah hi. Pasian hong piak hunpha vaiphate
khahsuah kei in. Lai Siangtho in, Midangte kiangah Lungdamna Thu gen
theih nading na hunphate uh a hoihpenin zang un. Amau tawh na kizopnate
khempeuh uh ah pilvang un20 ci hi.
Nang hangin mi khatpeuh vantung gam a tung ding hiam? Vantung
gam na tun ciangin nang kiangah, Lungdam thu hong ko nuam ing.
Lungdamna Thu nong hopsawn manin kei, hih mun a tung thei hing hong
ci mi khatpeuh a om ding hiam? Vantung gam na tun ciangin nang panpihna
hanga a na tung khinsa mite tawh na kimuh huna a nopzia ding ngaihsun in.
Na khan sunga na zon na vaih van le nate khempeuh sangin mi khat, tawntung
hotkhiatna a ngah ding thupizaw tham hi. A kip paisuak ding pen mihingte
bek hi.
Hih laibu sungah hih leitung na nuntakna aading Pasian hong geelsak
ama ngimna ngate na sin khinzo hi. Amah in nang pen ama innkuan sungmi,
ama gamtatzia etsakna lim, ama minthanna a pahtawi mi, ama hehpihna a
seemkhia mi, leh midangte kiangah ama Lungdamna Thu a tangko mi, cihte
ahi dingin hong bawl hi. Hih ngimna ngate lakah a ngana bek mah hih
leitung ah kizosiang thei hi. A dang li teng ahihleh tawntung hun sungah
lam khat teeiteei-in na seemsuak ding hi. Lungdamna Thu zeekkhiat ding a
thupit mahmahna zong tu-a hang hi a, na nuntakna tawh thu na genkhiat
ding hun leh na thupuak nasep na cinsak nading hun, tomno sung bek na
nei hi.
291
SAWMTHUM-LE-SAGIHNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Pasian in kei tungtawnin leitung mite kiangah
gennop khat nei hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Na sung-ua na neih uh lam-etna thu hong
dong mi khatpeuh a om leh a dawngkik thei dingin a kigingsa-in om den
unla, ahi zongin nunneemna lim leh zahtakna lim tawh hih un
1 Peter 3:15b-16 (TEV)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Kei aituam tangthu ka ngaihsut ciangin
tua thu, kua kiangah ka gen ding Pasian in hong deih ahi hiam?
292
38
N A M H OIHPEN
K HRISTIAN K HA
T S UAHNA
HAT
293
kithei uhhi. Amaute, aituam nasep khat a kipiak ding lawp mahmah uh a,
Pasian mizat hihkhak ding hunpha ngaklah mahmah uhhi. Nam hoihpen
Khristiante bek mah hih leitung ah dim takin a nungta mite ahi uhhi. Vai
thupi a seem ahihlam uh kithei ahih manun amau lungdamna, lungmuanna,
leh thalawpna, cihte khangto hat-hat hi. Zingsang a khanlawh simun amaute
tungtawnin Pasian in lampi namtuam a thakte tawh na hong seem ding, cih
lam-etna tawh thoto uhhi. Nang ee leh, Khristian a koizaw pen nam na ut
hiam?
Pasian in ama kumpigam -- thupiang tangthu sunga a thupipen, a
tangzaipen, a namkimpen, leh a kilangpen vai lianpi -sungah ma a pang dingin nang hong zawn hi. Thupiang
tangthu (history) cih pen ama tangthu (his story) hi.
Amah in tawntung hun aadingin ama aituam innkuan
khat a lamlam laitak hi. Tua innkuan sangin a thupizaw
bangmah om lo a, tua sangin sauvei a kipzaw ding
bangmah om lo hi. Leitung bup-huam Pasian thupuak
nasepna kizosiang ding ahihlam Maangmuhna thubu sungpanin i theikhia
hi. Sawlpina (Great Commission) pen ni khatni ciangin Zawhpina (Great
Completion) hong hi ding hi. Ni khatni ciangin vantung gam ah minam
namkim, gam namkim, kampau namkim2 panin kuamah simzawhloh ding
mi honmangpi khat Jesuh Khrih a bia dingin ama mai-ah ding ding uhhi.
Nam hoihpen Khristian khat na hihleh vantung gam na tun cianga na ngah
ding nopna nam tawmno khat malepin na sinkha ding hi.
Jesuh in a nungzuite kiangah Leitung mun citeng ah pai unla mi
citeng kiangah Lungdamna Thu genkhia un a cih hunin tua Palestine gammi
mizawng beelpawl neuno khatte lungbuai-in amkham mahmah uhhi. Khe
tawh a pai uh kul ve maw, ahihkeileh kalaoh (camel) peuh tuan kul ve maw?
Khualzinna-a zattheih ding a neih uh pen tua ciang bek mah hi. Tuilipi
kantan thei tembaw (ship) cih lah om nailo ahih manin leitung bup ah va pai
ding cih pen taksa pumpi lampan haksatna lianpi om hi.
Tu hunin vanleng, tembaw, meileng, leh mawtaw namkim i nei a,
leitung pen neu mahmah bek thamlo nisimin tontonin neu seemseem lai hi.
Vanleng tawh nai bangzah hiamkhat sungin tuilipi na kantan thei a, a kul leh
zong a zingciangin inn na tungkik thei hi. Khristian nautang, Khristian tangpi
tangtate aadingin leitung bup-a kiseem thupuak nasep hun-tom nasepnate
(short-term international missions) ah kihel theih nading hunpha pen ciangtan
om lo-in kihong ta hi. Leitung kiu khatpeuh koikoi ci lo-in na tung thei ziau
ta hi. Tua hi a, Lungdamna Thu i zeekkhiatloh ciangin i paulap theih ding
om nawnlo hi.
294
295
huhna ngen in. Na kimuhpih mite aading awging kizalo husan thungetna a
nei den na hihtheih nadingin zat-kisin in. Pa aw, hih minu/mipa in nang
hong theihloh pen amah bang in khaktan cih hong hilh in ci in.
Midangte a kha khualzinna uh ah koi mun ciang tung ta uh cih thu
theihkhiat nading leh theihkhiat khit ciangin amaute Khrih tawh a
kinaizawsak ding thu peuhmah sepkhiat ding, cih pen nang lungtup ding
ahihi. Hih thu, Paul lungsim puakzia ciinna tawh na seem thei ding hi.
Amahn, Kei aading bang phatuam ding cih ka ngaihsun kei a, mi tampite
hotkhiatna a ngah theih nadingun amau aading bang phatuam ding cih ka
ngaihsunzaw hi6 ci hi.
T ualsung-huam ngaihsutna pa n leitung bup-huam
ngaihsutna ah kihei in. Pasian pen leitung bup a huam Pasian hi. Amahn
leitung bup vai awlmawh tawntung hi. Pasian in leitung it mahmah ahih
manin...7 A patcil-a kipan amah in a piansak minam khempeuh innkuan
sungmi hisak nuam hi. Lai Siangtho in, Pasian in mi khat panin leitunga a
nungta mi khempeuh bawl a, minam khempeuh zong bang hunin koi mun
ah om ding cih khensat hi. Eite in amah, zongin banin i muhtheih nadingin
hihte khempeuh Pasian in a na hih khin hi8 ci hi.
Leitung mi tampi tak in leitung bup-huamin thu ngaihsun khin uhhi.
Thukizakna a tangzaipente leh sumzon nasep kipawlna a lianpente
khempeuh pen gam tuamtuam kipawl-a kiseem ahihi. Silh le teen, nek le
dawn, kimawlna, music, ettheih limlahna pawi tuamtuam, cihte i zatkhop
kawmkawmin i nuntaknate pen gamdang mundanga om mite tawh nakpi-in
hong kipaikan toto ta hi. Tuni-a na silh na puante leh tuni-a na zat van
namkimte zong gamdang khat pana kibawl hikha thei ding hi. I telzawh zah
sangin i kizomzaw ta hi.
Hihte pen a nungta khat i hih nading hong
NI
lawpsak thute hi. Tu lianin leitung ah Khristian
SAWMTHUM-LE-GIATNA: zong nidang tawh tehtheih lohin tampi pha ta hi.
Paul thugen maan mahmah hi: Tu-a no kianga
NAM HOIHPEN
hong tung Lungdamna Thu pen mah leitung mun
KHRISTIAN KHAT
khempeuh ah kizeel ding hi. Note nuntakna hong
SUAHNA
kikhelsak mah bangin mun citeng ah nuntakna
kikhelsak ding hi.9
Leitung bup-huamin ngaihsut theih nading kahlei dawl masa ah gam
pawlkhat tengkhia-in tuate aading thungetsakna hi. Nam hoihpen Khristiante
in leitung aadingin thungen uhhi. Leitung limpum (globe) khat ahihkeileh
leitung gamlim khat en inla gam tuamtuamte aadingin a min tawh lo-in
296
thungen in. Lai Siangtho in, Kei kiangah nong nget uhleh note tungah
gamte kong pia ding a, leitung mite khempeuh note aa hong hi ding hi10 ci hi.
Thungetna cih pen leitunga na thupuak nasepna aading a thupipen
vanzat hi. Mite in amau i itna, ahihkeileh amau tunga i thugen, cihte hong
saang nuamlo thei ding uh a, himah taleh i thungetnate pen daltan theilo
uhhi. Rocket thautang tawh leitung gam tuamtuam mun citeng a kingim
theih mah bangin nangn zong mite lungtang, pi sawmna pan ahi-a tai
10,000na pan ahi zongin na ngim thei hi.
Bang ngetsak ding na hi hiam?
Mite in amau i itna,
Teci pan theihna hunpha ngah nading,11
ahihkeileh amau tunga i
genkhiat ngamna neih nading,12 a um ding
thugen,
cihte hong saang
mite aading,13 manlangin thu a kizelh
nuamlo thei ding uh a,
nading14 leh naseem mi hong kibehlap
himah
taleh i thungetnate
nading,15 cihte a ngen dingin Lai Siangtho
pen daltan theilo uhhi.
in hong sawl hi. Thungetna tungtawnin
leitung mun tuamtuama midangte tawh
khut kilenin na seemkhawm thei hi.
Thupuak naseemte aading leh leitung bup-huam anlakna pawi-a
kihel a kuamah peuhte aadingin zong thu na ngetsak ding kisam hi. Paul in
a thungetpih lawm le gualte kiangah, Kote aading thu nong ngetsak ciangun
note zong kote tawh mapangin hong huh na hi uhhi16 ci hi. Leitung leh
Khristian naseemte aading limtakin thu na ngetsak theih nadingin lamlahna
hong pia thei ding laibu pawlkhat om hi. Tuate sim in.
Leitung bup-huamin thu ngaihsutna neihtheih nading lampi dang
khat pen thuthang (news) kitangkote Sawlpina mittang tawh simna ngaihna
hi. Kikhelna khatpeuh, buaina khatpeuh a pian simsimin Pasian in ama
kiangah mite na paipih theih nadingin tua thu le late zang thei ahihlam na
theih ding kisam hi. Mihing cih pen lunggimna ahihkeileh thukawng kiheina
(transition) cihte a tuahkhak laitakun Pasian saangthei baihpen uhhi. Leitung
ah thu le la kikhelna kilaihna khang seemseem ahih manin Lungdamna Thu
a za nuam mite zong nidang tawh tehtheih lohin nakpi-in tamzaw ta hi.
Leitung bup-huam ngaihsutna neihtheih nading lampi a hoihpen ah
kithawi-in gamdang mun khat ah thupuak nasep hun-tom geelna (shortterm mission project) khat tawh va kuankhiatna hi. Nuntakna sunga sinkhak
thute, ngeina khuasakzia a dang khat sungah va hopsawnna pen sepzia a
muibun khat hi a, a khengkhia zo ding om nailo hi. Na thupuak nasep na
etcianna leh na kikupna khawl phot inla seemkhiazaw in. Tui thukna mun
ah a va lut dingin kong to nuam hi. Sawltak 1:8 sungah Jesuh in sepzia ding
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl
297
299
Pasian zat dingin amah le amah khangham lua ta a kisa Sarah ahia amah le amah khongmoi lai lua a kisa Jeremiah ahi zongin, Pasian in
amaute paulap zonnate na nolh hi. Pasian in Tua bangin ci kei in.
Banghanghiam cihleh nang pen kong sawlsawlna ah a pai ding leh kong
gen bangbang a genkhia ding na hihi. Tua ciangin mite zong kihta kei in.
Banghanghiam cihleh nang kong ompih ding a, kong kemcing ding hi ci-in
dawngkik hi.25
Pasian kiangpan sapna a tuam vivel khat ngah ding a kisam danin
zong na kingaihsunkha thei ding a, pianngei khengval lungsim sukkhakna
leh sinkhak thu (supernatural feeling and experience) khat a ngakngak zong
na hithei ding hi. Ahih hangin Pasian in tamveipi mah ama hong sapna na
pulaklak khin hi. I nuntakna aading Pasian hong geelsak ama ngimna ngate
a cingsak dingin eite i vekpi-in hong kizawn hi. Tua ngate pen: a bia ding, a
kilawmta ding, Khrih tawh kisunin a khanglian ding, a seemkhia ding, leh
leitung ah Pasian tawh thupuak nasep a seemkhawm ding, cihte hi. Pasian
in ama mite pawlkhat bek hilo, a vekpi-in zang nuam hi. Pasian aadingin
thupuak nasep tawh a kizomte (on-mission) ahi dingin i vekpi-in hong kisam,
hong kizawn hi. Ama pawlpi bup in leitung bup ah Lungdamna Thu a bupin
puakkhia ding, cih pen Pasian deihna hi.26
Khristian tampite in amau nuntakna aadinga Pasian geelsakna
khahsuah uhhi. A hang pen amaute in mun khatpeuh ah thupuak nasep a
seem dingin Pasian in deih maw deihlo cih thu Pasian kiangah dong ngeilo
uh ahih man hi. Amaute in ngeina khuasakzia kibatpih lohna gam khat ah
inn-om kawmin thupuak nasep (resident missionary) ka va seem thei ding
hiam cih thu peuhmah, launa hang tawh ahi-a theihlohna hang tawh ahi
zongin, ngaihsutin nei vetlo uhhi. A seem theilo ding a kisa na hihleh tu-a a
kimuthei lampi tuamtuamte leh a piantheihzia ding thute khempeuh limtak
na etphat ding (tuacih lecin lamdang bang na sa ding hi), leh mai-a hong pai
ding kumte ah Pasian in nang kiangpan bang deih cih thu ama kiangah
nakpi thungetna tawh na dot ding, kisam hi. Nidang tawh tehtheih lohin
septheih nading kongpi kihong zihziah napi-in inn-om kawma thupuak nasep
a seem ding mi, simzawhloh a tul tampi-in kinawhsap mahmah lai hi.
Jesuh tawh kisut ding na ut leh leitung bup aading sepnopna lungsim
na neih ding kisam hi. Na innkuanpihte leh na lawm na gualte Khrih kiang
hong zuat ciang uh tawh lungkim ding hi nailo hi. Leitung ah mihing awn tul
6 val om a, Jesuh in a mangthang a tate a vekin hong ciahkik ding deih hi.
Jesuh in, Keima min hangin leh Lungdamna Thu hangin a nuntakna a
paaikhia mite bek in nungta a cih a khiatna taktak theikha ding uhhi27 ci hi.
300
Sawlpina cih pen nang hong kisawlna hi a, nang sep ding khat na sep pen
na-a kimang, thupitna a nei nuntakna neih theih nading thusim hi.
SAWMTHUM-LE-GIATNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Sawlpina (Great Commission) cih pen kei
hong kisawlna hi.
Pha
wk Di
ng Kha
wkneu
Phawk
Ding
Khawkneu
wkneu:: A honkhia thei na vangliatna leh mi
khempeuh aading a tawntunga kip na geelna thu tawh leitung tengah
kote hong sawlkhia in
Late 67:2 (LB)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Mai kum sungin thupuak nasep hun-tom
geelna khat ah a kihelzawh nadingin kiginkholhna bang teng nei thei
ding ka hi hiam?
301
39
NA NUNT
A K NA A KILEKKIM NA DING
UNTA
Nuntak a khiatna a theilo mite bang hilo-in
a thei mite hihdan mah bangin
vaipuak a thei lungsim tawh nungta un
Efesa 5:15 (Ph)
Mi gilote khialhna hangin
lampi maanlo khat totlawh kei unla
na kilekkimna mansuah kei un.
2 Peter 3:17 (CEV)
303
305
kiangah na gen ding ka deih hi13 ci hi. Nuntak a ngimna tawh kisai, kei
tunga midangte hong hilh thute hih laibu sungah gelhin kong hawmsawn
khin hi; tu-in hih thute midangte kiangah hopsawn ding pen nang vaipuak
hita hi.
Nuntak a ngimna thu a theilo mi tampi na theih om theikha ding hi.
Na tate, na lawmte, na vengte, leh na naseppihte kiangah hih thugilte
gensawn in. Na lawmte khat kiangah hih laibu na piak leh ki-apna laimai
tungah nang aituam ngaihsut thu gelhbeh in.
Na theih seemseem ciangin na theihna midangte huhna-in a zang
dingin Pasian in hong lam-en seemseem hi. James in, Sep ding a maan thu
khat thei napi-a a seemlo mi khatpeuh pen a mawh ahihi14 ci hi. Theihna
in vaipuak khangsak hi. Ahih hangin nuntak ngimna hopsawnna pen vaipuak
mawhpuak cih ciang bek hilo hi; khan khat sunga hunpha hamphatna
lianpen khat hi. Mi khempeuh in amau aading kigeelsak ngimna tek thei uh
hileh leitung bangzahin hong kilamdang ding cih lungngai dih in. Paul in,
Nungzui dangte kiangah hih thute na hilh leh nang pen Khrih Jesuh sila
hoih khat na hi ding hi15 ci hi.
PASIAN MINTHAN NADING BEK MAH
I theih thu i hopsawnna a hang pen Pasian minthan nading leh
ama kumpigam khangliat nading hi. Khailupna a thuak ni ding zanin Jesuh
in a Pa kiangah thukohna (report) nei a, Sep dinga nong piak nasep
zawhsiangna tawh leitung ah minthanna kong tun khin hi16 ci hi. Hih bangin
Jesuh in thungetna kammalte a pulak hunin i mawhnate hangin amah si
nailo ahih manin ama zawhsiang nasep bang ahi
ding hiam? Hih mun ah ama gennop pen mawhna
hanga sihna (atonement) hilo-in thudang khat hizaw
hi. Tua pen mai-a a thungetna khawkneu sawmnihte
ah kimu thei hi.
Jesuh gennop thu pen Pasian ngimna
bangin a beisa kum thum sunga a sepkhiat thu teng
hi. A nungzuite Pasian thei-in a it nadingun huh hi
(biakpiakna thu); Khat le khat a ki-it nadingun hilh hi
(kilawmtatna); Picinna ah a khangliat nadingun a Kammal pia hi (thuzui
suahna); Mi na sepzia ding lakkhia hi (sepkhiatna); Midangte kiangah a
gensawn dingin sawlkhia hi (thupuak nasepna). Jesuh in ngimna tawsawn
nuntakna khat etsakna lim pia a, bangci neih theih ding ci-in zong midangte
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl
307
SAWMTHUM-LE-KUANI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Mi kilekkimte thupha ngah ahi uhhi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Nuntak a khiatna a theilo mite bang hilo-in
a thei mite hihdan mah bangin vaipuak a thei lungsim tawh nungta un
Efesa 5:15 (Ph)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Ka nuntakna aading Pasian hong geelsak
ama ngimna ngate panin lampial lo-in ka kilekkimsak theih nadingin hihdet
ding thu li teng lakah bang pen tawh kipankhia ding ka hi hiam?
308
40
NGIMNA
NEI
NUNT
A K NA
UNTA
309
311
ciangin lungkia kei inla tawpsan kei in. Khrih tawh kisun gamtatzia lamtohna
pen khantawn sep ding nasep hi. Paul in Timoti kiangah, Na gamtatzia leh
na thuhilhna thu, a nihin kiptak lencip in. Kiheikhia kei in. Tua mun ah
omkip in12 ci hi.
Ka nuntakna ah ka piakkhiat ding bang ahi hiam? Hih pen
sepkhiatna (service) vai thudotna hi. Khrih Pumpi sungah nang sepkhiatna
bang ahi ding hiam? Na kha khuttawite, na lungsim, na hihtheihnate, na
sungpua melpuakzia, leh na sinkhak thute, tu-a teng kigawmkhopna
(Melpuakzia -- SHAPE) na hihlam na theih leh
Pasian innkuan sungah nang mapanna mun a
hoihpen bang ahi ding hiam? Na-a kimang ding
NI SAWMLINA:
thu bangci sep theih ding na hi hiam? Pumpi sungah
NGIMNA NEI
na ka sepsak dinga hong kiseh beelpawl tuam khat
NUNTAKNA
a om hiam? Na nasepna (ministry) na cinsakna pana
hong piang ding hamphatna hoih mahmah nih,
Paul in hih bangin hong gen hi: Tu-a na sepkhiat
uh nasepna in Pasian mite kitangsapna a cingsak bek hilo-in Pasian tungah
nakpi-in lungdamkohna zong piangsak hi.13
Midangte na a sepsak dingin hong kisui himah taleh Jesuh nangawn
in leitung ah a om lai-in mi khempeuh kitangsapnate a dipsakzo hi tuan
saamlo hi. Na melpuakzia leh hong kisuihzia dungzui-in kua huh theipen
ding cih na teelkhiat ding kisam hi. Kua huh nuampen ka hi hiam? ci-in
kidong in. Jesuh in, Note a va pai dingin leh a kip paisuak ding gahte na
gah nadingun kong sawlkhia hi14 ci hi. Eite khatciat in gah a tuamtek i gah
hi.
hiam Hih pen
Ka nuntakna ah ka genkhiat ding bang ahi hiam?
thu-umlo mite tungah na thupuak nasepna (mission) vai thudotna hi. Na
thupuak nasep thu pulakna (mission statement) pen na nuntak ngimna thu
pulakna (lifes purpose statement) ii khen khat hi pah hi. Tua sungah na teci
panna leh Lungdamna Thu mite tungah genkhia ding ci-a na ki-apna zong
na hel ding kisam hi. Nuntakna sunga na theihkhiat thute, leh leitung mite
kianga genkhiat nopna lungsim ahi Pasian hong piak Pasian zia tawh kituak
na lainatnate, cihte zong gualhsuk-huai hi. Khrih sungah khanglian seemseem
lecin Pasian in paikhia-a na kuanna ah na mitsuan deuh ding mipawlte hong
theisak theikha ding hi.
Nang pen nu (tunnu) ahihkeileh pa (zuapa) khat na hihleh na sep
ding thupuak nasepna lakah na tate Khrih a theih nadingun khansuah ding,
amaute nuntakna aading Pasian geelsak ama ngimnate a theihtel nadingun
312
lamlak ding, leh leitung ah amau sep ding thupuak nasep a seem dingin
sawlkhia ding, cihte kihel ding hi. Na thu pulakna sungah Joshua thu
pulakna zong na hel thei hi: Kei le ka innkuanpihte in ahihleh TOPA na ka
seem ding uhhi.15
Maan hi. I genkhiat thu pen i nuntakna tawh i lahkhiat ding leh i
taksuaksak ding kisam hi. Thu-umlo mi a tamzawte in Lai Siangtho muantaak
hi ci-in a saan ma-un ei, muantaak maw muantaaklo cih hong thei masa
nuamzaw uhhi. Tua hangin zong Lai Siangtho in, Khrih Lungdamna Thu
a kizahtak theih nading namin nungta hamtang un16 hong ci hi.
Ka nuntakna ah ka khua le tual ding bang ahi hiam? Hih
pen kilawmtatna (fellowship) vai thudotna hi. Thu-um midangte tungah na
kipumpiakna leh Psian innkuan tawh na kizopna thu, bangci bangin na
lakkhia ding hiam? Koi mun ah khat le khat cih thupiakna Khristian dangte
tawh zat-kisin ding na hi hiam? Koi pawlpi innkuan ah na-a kimang sungmi
khatin kihel ding na hi hiam? Na picin seemseem ciangin Khrih Pumpi na it
seemseem ding a, tua aadingin na kipiakhia nuam seemseem ding hi. Lai
Siangtho in, Khrih in pawlpi itin pawlpi aadingin a nuntakna pia hi17 ci hi.
Na thu pulakna sungah Pasian pawlpi na itna thu lahkhiatna khat na hel
ding zong kisam hi.
Hih thudotnate dawnkikzia ding na ngaihsut kawmin ngimna khatta
tawh kisai Lai Siangtho kammal hong thaksuakte zong gualsuk pahpah in.
Hih laibu sungah Lai Siangtho kammal tampi kihel hi. Na nuntak ngimna
thu pulakna, nang deihdan nam na ngah dong na gelhkhiatna, ah nipi kal
tampi ahihkeileh kha tampi zong bei theikha ding hi. Thungen in; ngaihsun
in; lawm-itpente tawh kikum in; Lai Siangtho kammal lungngai in. Na lungkim
tawp, a nunungpen khat, na ngah ma-in zong at zeel, puah zeel, phiat zeel,
atkik zeel, cihdan tamveipi na tuakkha thei ding hi. Tua kawmin Pasian
lamlahna dungzui-in Pasian hong suihzia, nang melpuakzia tawh kituakpen
khat na ngahkhia ding hi. Midangte
sepzia ettteh theih ding na deih leh
Thu-umlo mi a tamzawte in Lai
zong nong email thei hi.
Siangtho muantaak hi ci-in a
Nuntak ngimna thu pulakna a
saan ma-un ei, muantaak maw
kicingin gelhkhiatna banah tua
muantaaklo cih hong thei masa
ngimna ngate tomlakin kamngah
nuamzaw uhhi.
theih leh lungsima teeng thei nam
dingin thuciin tomnonote suah lecin
tua zong noptuam mahmah ding hi. Tuate tawh nisimin nang le nang na
kiphawksak thei hi. Solomon in ngaihsut a piakna ah, Hih thute na cihkik
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl
313
theih pahpah nadingin na lungsim sungah ciamteh lecin hoih ding hi18 ci
hi. Etsakna tawmkhat en lehang:
y Ka nuntak ngimna pen: lungsim takpi tawh Khrih bia ding, ka
melpuakzia dungzui-in ama na seem ding, ama innkuan tawh kilawmta
ding, gamtatzia ah amah tawh kisun ding, ama minthan nadingin leitung
ah ama thupuak nasepna cingsak ding, cih teng hi
y Ka nuntak ngimna pen: Khrih innkuan sungmi khat hi ding, ama
gamtatzia etsakna lim khat hi ding, ama hehpihna thu a seemkhia mi
khat hi ding, ama kamtai palai khat hi ding, ama minthanna a kilangsak
khat hi ding, cih teng hi
y Ka nuntak ngimna pen: Khrih it ding, Khrih sungah khanglian ding,
Khrih thu genkhia ding, Khrih pawlpi tungtawnin ama na seem ding,
ka innkuan leh midangte zong tua bang ahihtheih nadingun makaih
ding, cih teng hi
y Ka nuntak ngimna pen: Thukham Lianpen leh Sawlpina a zui a mang
dingin Ki-apna Lianpi khat nei ding, cih hi
y Khrih tawh kisutna pen ka lungtup; pawlpi pen ka innkuan;
__________ pen ka sepkhiatna; __________ pen ka thupuak nasepna;
Pasian minthanna pen ka lungdeih
Na lungsim sungah Ka nuntak zonna nasep, ka innkuanpih, ka
teen nading mun, ka sangkah nading mun, cihte tawh kisai Pasian deihna
bang ahi tam? ci-in zong na lunghimawh kha ding hi. Sianggen lehang,
hihte pen na nuntakna sungah a dawl nihna thute hi pan a, a vekin Pasian
deihna tawh a kituak zong ahihtheih nading thu tampi om lel hi. A thupipen
ah bangbang na seem zongin, koikoi ah na teeng zongin, kuakua tawh na
ki-innkuan zongin, a tawntunga kip Pasian ngimnate a cingsak na hih ding
ahihi. Tua na thu khensatte pen na ngimnate a cingsaktuam ahih ding kisam
hi. Lai Siangtho in, Mihing lungsim sungah geelna tampi om a, ahi zongin
a tangtung pen TOPA ngimna hi19 ci hi. Na nuntakna aading Pasian hong
geelsak ama ngimnate kip paisuak ding ahih manin tuate mah mitsuan inla
nang geelnate mitsuan kei in.
Nuntak ngimna thu pulakna ah, na sih ciangin nang thu le la tawh
kisai midangte in hong tuaci gen le-uh ci-a na utna teng bulphuh in, cih
ngaihsut piakna khat ka za ngei hi. Nang hong kipahtawina kammal a
hoihpen ding teng ngaihsun inla tua ciangin na thu pulakna gelhkhia in, cih
hi. Tua pen, sianggen lehang, geelna hoihlo khat hi. Na nuntakna a bei khit
cianga nang thu le la midangte hong gen teng pen thupi masa lo hi. A
314
thupi, a phamawh thu, khat bek om a, tua pen nang tawh kisai-in Pasian in
bang gen cih thu hi. Lai Siangtho sungah, Kote ngimna pen mite lungkim
nading hilo-in Pasian lungkim nading hizaw hi20 ci-in kigelh hi.
Hih nuntakna thudotpite na dawnzia teng Pasian in ni khatni ciangin
enpha kik ding hi. Na nuntakna ah Jesuh a phungpi-in na koih hiam? Ama
gamtatzia na neito hiam? Mi na a sepsak dingin na nuntakna na ki-ap hiam?
Ama thu genkhia-in ama thupuak nasep na cingsak hiam? Ama innkuan itin
tua sungah na kihel hiam? Thu-a kisim ding pen tu-a thute bek mah hi. Paul
in, Kote lungtup pen kote aadinga Pasian hong geelsakna ciang cinto
ding cih ahihi21 ci hi.
PASIAN IN NANG HONG ZANG NUAM HI
Tu ma kum sawmthum lai-in Sawltak 13:36 sunga laigual tumtawng
khat in ka lungsim hong la a, tua in nuntakna-a ka manawhna mun hong
kikhelsak hi. Tua laigual tomno sungah kammal sawm bekbek om a, ahi
zongin ka lungsim sungah siktulsa tawh vuhvang bangin tua kammalte kip
den hi: David in ama khanghun sungin Pasian ngimna bangin naseem hi.22
Tu-in Pasian in David ka lungsim hong tuakpa23 a cihna hang zong ka
theitel ta hi. David in leitunga Pasian ngimnate a cingsak dingin a nuntakna
na kibup-ap hi.
Hih thu pulakna sanga a thupizaw mualsuang om nawnlo hi. Na
hankhuk suangpek tungah tua bangin a kiciamteh danin kingaihsun dih in.
Nangma khanghun sungin Pasian ngimna bangin na seem takpi hiam? Ka
sih ciangin mite in kei thu le la tu-a bangin a gen ding uh, cih pen ka thungetna
hi. Nang thu le la zong tua bangin mite in a gen nadingun thu ka ngen hi.
Hih laibu, nang aadinga ka gelhna zong tua hang mah hi. Hih kammal
tumtawngno in nuntakzia a hoihpen i cih bang, cih hong lakkhia hi. Hun
ciangtan omlo tawntung mun tawh kisai thu (Pasian ngimna) pen hun
kiciangtan, tomno kal (nangma khanghun)
sungah a seem na hihi. Tu-a teng khempeuh
pen ngimna tawsawn nuntakna i cih pen hi. A
beisa khangmite ahi-a mai-a khangmite ahi
zongin amaute in tu khanghun sungin Pasian
ngimna bangin naseem theilo uhhi. Ei bek in i
seem thei hi. Esther mah bangin nang zong
Pasian in tu-a bang dan hun aading mahin24
hong piansak ahihi.
Pasian in tu dongin a zat ding mite zongzong lai hi. Lai Siangtho in,
Topa in ama kiangah lungsim khempeuh tawh a kibup-ap mite a
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl
315
thakhauhsak nadingin leitung bup tengah zong kawikawi hi25 ci hi. Nang,
Pasian ngimnate aadinga ama zattheih mi khat na hi ding hiam? Nang
khanghun sungin Pasianngimna bangin na seem ding hiam?
Paul pen ngimna tawsawn nuntakna tawh kalsuan hi. Amahn,
Kalsuan simin ngimna tawh kung lamah tang takin ka tai hi16 ci hi. Ama
nuntakna a hang bulpi pen ama aadinga Pasian geelsak ngimnate cingsak
ding cih hi bek hi. Amahn, Banghanghiam cihleh ka nuntak leh Khrih
aading hi a, ka sih leh a hampha ka hihi27 ci hi. Nuntak ding leh sih ding vai
Paul in kihta lo hi. A hing-a a si zongin Pasian ngimnate a cingsak ding hi lel
hi. Amahn silel lo hi.
Ni khatni ciangin thupiang tangthu a bei hun tung ding a, ahi zongin
tawntung hun ahihleh om paisuak ding hi. William Cary in, Mailam hun
pen Pasian kamciamte zah mahin lam-et om hi. Na ngimnate cinsakna ah
a haksat hun a om ciangin lungkiatna-in nei kei in. A tawntunga kimang ding
na thaman phawk in. Lai Siangtho in, Banghanghiam cihleh a thuneu, a
suaveilo i gimnate in tuate khempeuh sangin a thupizaw pek tham, tawntung
minthanna khat eite aadingin hong ngahsak hi28 ci hi.
Eite ni khatni ciangin i vekpi-in Pasian kumpi tokham mai-ah ding
in, i nuntaknate Khrih tungah nakpi lungdamna leh phatna tawh i ap ciangin
bangzahin nuam ding cih ngaihsun dih in. Tua hun ciangin i vekpi-in, Nang
na kilawm hi, Topa! Aw, kote Pasian! Minthanna, pahtawina, vanglianna
ngah ta in! Na khempeuh nangma piansak hi; Kisam na sak manin kipiangsak
hi!29 i ci khawm ding hi. Ama geelna hangin amah i phat ding a, ama
ngimnate aadingin i nungta tawntung ding hi.
SAWMLINI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Di
ng T
hu: Ngimna nei-a nuntak bek mah nuntak tattak
Ding
Thu:
theih nading lampi hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Banghanghiam cihleh...David in ama
khanghun sungin Pasian ngimna bangin naseem hi
Sawltak 13:36 (NASB)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Nuntakna sunga thudotna lianpi ngate ka
dawnkikna bang hun ciangin gelhkhia ding ka hi hiam? Cik ciangin ka
ngimna laidal tungah gualsuk ding ka hi hiam?
316
Behlapna 1:
]
KIKUPNA
WI DING THUDO
T TE
KIKUPNAWI
THUDOT
Khenpi khatta a bei sima kiguang thudotnate banah tu-a kikupnawi
ding thudotnate zong na beelpawl neuno sung leh Nipini sang laisinnate
sungah na zang thei ding hi.
H IH L EITUNG AH B ANG A A D INGIN O M K A H I H IA M ?
y Hih laibu sunga laigual masapen ahi Hih thu pen nang aituam vai
hilo hi a cihna ii a deihnate bang teng hi dingin na ngaihsun hiam?
y Mi a tamzawte nuntakna bang in tawsawn hi na ci hiam? Na nuntakna
sungah hong tawsawn pen bang ahi hiam
y Tu ciangciang, bang lim le mel ahihkeileh bang etsakna lim tawh na
nuntakna kituakpen hiam? Tai kidemna maw, circus maw, a dang
khatpeuh maw?
y A zenzenin mi khempeuh in leitung nuntakna pen tawntung hun aading
kiginkholhna ahih taktak lam thei uh hileh i gamtatna hong bangci
kilamdang ding hiam?
y Leitung ah mite, Pasian ngimnate aading a nuntakloh nadingun a
lungsim uh a kaikhia pen bang ahi hiam?
y Pasian ngimnate aading na nuntakloh nadingin na lungsim hong kaikhia
pen bang ahi hiam?
P ASIAN L UNGKIM NADINGIN N ANG H ONG K ISEEK
y Pasian lungkim nadingin na nuntakna bup tawh kalsuan cih pen mi
a tamzawte in biakpiakna (worship) a teldan uh tawh bangci danin
kilamdang hiam?
y Pasian tawh kilawmtatna pen kilawmtatna dang tuamtuam tawh bangci
danin kibang a, bangci danin kilamdang hiam?
y Pasian a gamlatsuah huna na theihkhiat thu khat genkhia in.
y Mihon tawh biakpiakna ahihkeileh aituam khatkia biakpiakna -- nang
aadingin bang pen olzaw hiam? A koizaw pen ah Pasian tawh kinai
kisazaw na hi hiam?
y Bang hun ciangin Pasian tungah hehna lahkhiat ding kilawm hiam?
y Khrih kiangah na nuntakna a bupin niamlutsak ding na ngaihsut ciangin
bang launa teng hong dawkto hiam?
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl
317
319
Behlapna 2:
BANG HANGIN LAI SIANGTHO LETKHIA
TBU
LETKHIATBU
TA MPI KIZANG?
Hih laibu sungah Lai Siangtho kammal mun tul dektak ding kawkna
kinei hi. Lai Siangtho letkhiatbu (translation versions) nam tuamtuam ka zat
pen ka sawm ngiat hi a, a hang pen thu nih om hi. Khatna ah, letkhiatbu
khat bangzahin hoih himah taleh cinlahna pawlkhat nei veve hi. Lai Siangtho
a kigelhcil lai-in Hebrew, Aramaic, leh Greek, cih kammalte mal 11,280
kihel hi. Ahi zongin Mangkam letkhiatbute ah mal 6,000 kiim bek kizang
ahih manin a khiatna neensi pawlkhat kimansuah ding ahihlam kilang hi.
Tua hangin letkhiatbute etkak-a zat ding mah hoihzaw den hi.
A thu nihna, leh a thupizaw thu ah, i kamngahsa Lai Siangtho
khawkneute a khiatna a cingin i thei kei thei pahpah a, tua pen a letkhiatzia
a ginatloh man hilo-in tua khawkneute naal lua khin i hih man hi. Tamveipi
i sim khit leh i zak khit khawkneute a khiatna a thei kisa i hih manin laibu
sung khatpeuh ah tua khawkneu a kikawk i muh ciangin tua mun i kheng
ziau a, a khiatna i mansuah pah hi. Tua thu hangin lam namtuam khat tawh
Pasian thumaan thutak na muh theih nadingin laigual tumtawngte
(parapharases) kong zat ngiat ahihi.
Tua banah, khawkneu khenna leh nambat thuahna pen AD 1560
kum pana kizang pan ahih manin khawkneu khatpeuh a bupin ka kawk
ngeikei a, laigual tumtawngte a kilawm a kituak danin ka bulphuhzaw hi. Ka
etteh lim pen Jesuh leh nungzuipite hi a, amaute in Thuciam Lui a siksan
uh ciangin a gennop uh thu tawh kituakin laigual tumtawng khatpeuh zang
zeelzeel uhhi.
320
AMP
CEV
GWT
KJV
LB
Msg
NAB
NASB
NCV
NIV
NJB
NLT
NRSV
Ph
TEV
321
Ciaptehna
[Notes]
Ngimna Nei Khualzinna
1. Rom 12:2 (NLT)
2. 2 Timoti 2:7 (NIV)
Ni 1: Na Khempeuh Pasian kiangpan Kipan
1. Job 12:10 (TEV)
2. Rom 8:6 (Msg)
3. Matthai 16:25 (Msg)
4. Hugh S. Moorhead,
comp., The Meaning of
Life according to Our
Centurys Greatest
Writers and Thinkers
(1988)
5. 1 Korin 2:7 (Msg)
7. Efesa 1:11 (Msg)
8. David Friend, ed., The
Meaning of Life (1991)
Ni 2: A Piangkha Vat Na
Hikei Hi
1. Late 138:8a (niv)
2. Late 139:15 (Msg)
3. Late 139:16 (LB)
4. Sawltak 17:26 (NIV)
5. Efesa 1:4a (Msg)
6. James 1:18 (NCV)
7. Michael Denton,
Natures Destiny: How
the Law of Biology
Reveal Purpose in the
Universe (1998)
8. Isaiah 45:18 (GWT)
9. 1 Johan 4:8
10. Isaiah 46:3-4 (NCV)
11. Russell Kelfer
Ni 3: Bang In Na Nuntakna HongTawsawn?
1. Piancil 4:12 (NIV)
2. Late 32:1 (LB)
3. Job 5:2 (TEV)
322
Ni 4: A Tawntung
Kimang Dingin Hong
Kibawl
1. Thuhilhna 3:11 (NLT)
2. 2 Korin 5:1 (TEV)
3. Filippi 3:7 (NLT)
4. 1 Korin 2:9 (LB)
5. Matthai 25:34 (NIV)
6. C.S. Lewis, The Last
Battle (1970)
7. Late 33:11 (TEV)
8. Thuhilhna 7:2 (CEV)
9. Hebru 13:14 (LB)
10. 2 Korin 5:6 (LB)
Ni 5: Nuntakna Pasian
Muhzia Bangin Mu
1. Rom 12:2 (TEV)
2. 2 Khang Tangthu 32:31
(NLT)
3. 1 Korin 10:13 (TEV)
4. James 1:12 (GWT)
5. Late 24:1 (TEV)
6. Piancil 1:28 (TEV)
7. 1 Korin 4:7b (NLT)
8. 1 Korin 4:2 (NCV)
9. Matthai 25:14-29
10. Matthai 25:21 (NIV)
323
324
Ni 18: Nuntakna
Sinkhawm
1. Matthai 18:20 (NASB)
2. 1 Johan 1:7-8 (NCV)
3. James 5:16a (Msg)
4. 1 Korin 12:25 (Msg)
5. Rom 1:12 (NCV)
6. Rom 12:10 (NRSV)
7. Rom 14:19 (NIV)
8. Kolose 3:12 (GWT)
9. Filippi 3:10; Hebru
10:33-34
10. Galati 6:2 (NLT)
11. Job 6:14 (NIV)
12. 2 Korin 2:7 (CEV)
13. Kolose 3:13 (LB)
14. Kolose 3:13 (NLT)
Ni 19: Khua le Tual
Phungvuhna
1. Efesa 4:3 (NCV)
2. 1 Timoti 3:14-15 (NCV)
3. Efesa 4:15
4. Paunak 24:26 (TEV)
5. Galati 6:1-2 (NCV)
6. Efesa 4:25 (Msg)
7. Paunak 28:23 (NLT)
8. Thuhilhna 8:6 (TEV)
9. 1 Timoti 5:1-2 (GWT)
10. 1 Korin 5:3-12
(Msg)
11. 1 Peter 5:5b (NIV)
12. 1 Peter 5:5c (NIV)
13. Rom 12:16 (NLT)
14. Filippi 2:3-4 (NCV)
15. Rom 15:2 (LB)
16. Titus 3:2 (Msg)
17. Rom 12:10 (GWT)
18. Paunak 16:28 (TEV)
19. Titus 3:10 (NIV)
20. Hebru 10:25 (TEV)
21. Sawltak 2:46 (LB)
Ni 20: Kilawmtatna
Kisiasa Puahphatna
1. 2 Korin 5:18 (GWT)
2. Filippi 2:1-2 (Msg)
3. Rom 15:5 (Msg)
4. Johan 13:35
325
326
Peter 3:15
19. Kolose 3:16a (LB)
20. 2 Korin 3:18 (NIV)
21. Sawltak 13:22 (NIV)
22. Late 119:97 (NCV)
23. Johan 15:7; Joshua 1:8;
Late 1:2-3
24. James 1:22 (KJV)
25. Matthai 7:24 (NIV)
26. Johan 13:17 (NIV)
Ni 25: Buaina tungtawnin Kikhel
1. Johan 16:33
2. 1 Peter 4:12 (LB)
3. Late 34:18 (NLT)
4. Piancil 39:20-21
5. Daniel 6:16-23
6. Jeremiah 38:6
7. 2 Korin 11:25
8. Daniel 3:1-26
9. 2 Korin 1:9 (LB)
10. Late 139:16
11. Rom 8:28-29 (NLT)
12. Matthai 6:10 (KJV)
13. Matthai 1:1-16
14. Rom 5:3-4 (NCV)
15. 1 Peter 1:7a (NCV)
16. James 1:3 (Msg)
17. Hebru 5:8-9
18. Rom 8:17 (Msg)
19. Jeremiah 29:11
(NIV)
20. Piancil 50:20 (NIV)
21. Isaiah 38:17 (CEV)
22. Hebru 12:10b (Msg)
23. Hebru 12:2a (LB)
24. Hebru 11:26 (NIV)
25. 2 Korin 4:17 (NLT)
26. Rom 8:17-18 (NLT)
27. 1 Thesalonika 5:18
(NIV)
28. Filippi 4:4 (NIV)
29. Luka 6:23 (NCV)
30. James 1:3-4 (Ph)
31. Hebru 10:36 (Msg)
327
Ni 35: Na Thaneemna
sunga Om Pasian
Thahatna
1. Isaiah 55:9 (CEV)
2. 1 Korin 1:27 (TEV)
3. Matthai 5:3
4. 2 Korin 12:7
5. 2 Korin 4:7 (CEV)
6. Matthai 16:16 (NIV)
7. Sawltak 14:15 (NCV)
8. 2 Korin 12:9-10a (NLT)
9. 2 Korin 12:10 (LB)
10. 2 Korin 12:7 (Msg)
11. Gamlak Vakna 12:3
12. Thukhente 6:12 (KJV)
13. Rom 4:11 (NLT)
14. Matthai 16:18 (TEV)
15. Sawltak 13:22 (NLT)
16. Hebru 11:32-34 (NLT)
17. Rom 7:19 (NLT)
18. 2 Korin 6:11 (LB)
19. 2 Korin 1:8 (NLT)
20. 1 Korin 2:3 (NCV)
21. 2 Korin 12:5b (LB)
22. Hebru 4:1a (CEV)
23. Rom 8:26a (NIV)
328
Ni 39: Na Nuntakna A
Kilekkim Nading
1. Paunak 27:17 (NCV)
2. Filippi 4:9 (TEV)
3. 1 Thesalonika 5:11
(NCV)
4. Kah La 3:40 (NLT); 1
Korin 11:28 (NLT); 31
(TEV); 13:5 (Msg);
Galati 6;4 (NIV)
5. 2 Korin 13:5 (Msg)
6. Kah La 3:40 (Msg)
7. 2 Korin 8:11 (LB)
8. Hebru 2:1 (Msg)
9. Gamlak Vakna 33:2
(NLT)
10. Late 56:8 (TEV)
11. Late 102:18 (TEV)
12. Paunak 11:25 (Msg)
13. 2 Timoti 2;2b (CEV)
14. James 4:17 (NCV)
15. 1 Timoti 4:6 (CEV)
16. Johan 17:4 (NIV)
17. Johan 17:6-26
Ni 40: Ngimna Nei
Nuntakna
1. Johan 13:17 (NIV)
2. Late 33:11 (TEV)
3. Paunak 4:26 (CEV)
4. Paunak 17:24 (TEV)
329