You are on page 1of 329

NGIMNA'

TAWSAWN

Nuntakna

blank

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Thu Patna

Tu hun pen Pilna Hun (Age of Knowledge) kici-in a


ciangciang panin pilna kizong tek hi. Sinna, simna, zakna,
muhna, sepna cih bangin a tuamtuamin pilna kizong kheukho
tek a, tua i ngah pilna tawh a nuamzaw le a picingzaw nuntak
khuasakna ngah zawh nading hanciam pi-in a kihanciam
ngeingai tek ahihi. Pilna ngah theih nadingin laibu tampi kigelh
kizuakin kilei kisim damdam tek hi.
Tua banga nuntakpih dinga a kigelh a kizuak a kilei laibu
hoih tampite lakah a minthang mahmah khat pen America gam
Lake Forest muna om Saddleback kici Khristian Pawlpi a
phutkhia Pawlpi Syapa Rick Warren' gelh Ngimna' Tawsawn
Nuntakna (The Purpose-Driven Life) cih laibu hi. Simsima
ngaihsut ding nam hilo-in sima nuntakna tawh bulh pah lian
ding laibu ahihi. Ni sawmli sungin laisim mite' nuntakna a
kikhelsak zo hiau dinga a gelh hi a, mi tampi' nuntakna khelzo
takpi hi. Lai Siangtho zom ah tu hun lianin laibu minthangpen
ahihi.
Hih Mangkam tawh kigelh laibu, ei Tedim mite' theih
theih lianlian dingin Sya Pau Lian Mang (Mangno) in hong
lehkhiatsak ciangin ka lungdamna lianin ama tungah
lungdamna leiba i nei hi. Leitung pau nam dang tampi tawh
kiletkhia khinzo a, tu-in ei' pau ei' ham tawh i neih ciangin
midangte' neih vangil khat a nei i hihi.
Tedim lai a sim thei khempeuh in sim lehang a, i nuntak
i khuasakna ah bulh siamin khantohpih lehang deihhuai ka sa
mahmah hi. I biak i Topa Pasian in hih laibu a sim kha u le
naute khempeuh thupha hong pia tapeuh henla, i nuntakpih
dingin hih laibu hong zatsak ta hen, ci-in thu kong ngetsak hi.
Rev. Dr. S. Pau Khan En
Principal
Myanmar Institute of Theology
Seminary Hill, Insein, Yangon

03 August 2006

Laibu Min

Laigelh
Lailet

Computer
Layout & Design

Ciculation
Bubawl Kum

123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
Ngimna' Tawsawn Nuntakna
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
(The Purpose-Driven Life)
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
Rick Warren
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
PLMangno (Power Translation Service)
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
raymang@gmail.com
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
Power
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
NSPiang
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
tcc@mail4u.com.mm
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
Restricted within the Church
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
2006
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123
123456789012345678901234567890121234567890123

(toif ; awmf t wG i f ; uef h o wf )


4

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[J[[

Hih laibu pen nang aadinga kigelh ngiat hi. Na nuntakna


sunga tu-a hun lian pen Pasian in na suah ma-in hong sehsak khitsa
hi. Tua hi a, tu-a hih laibu na tawikhak pen zong ahikha pak pong
(accident) hilo hi. Pasian in hih leitung ah hi taleh, mong neilo
tawntung hinna sungah hi taleh, na neih dinga ama hong bawlsak
nuntakna na muhkhiat ding hong deihsak hi.
Ei kua i hi hiam, cih thu leh bang aadingin nungta i hi
hiam, cih thu i muhkhiatna pen Khrih sungah hi. Khrih thu i
zak ma pek thamin...amah in hong mu khin a, minthang
nuntakna i neih nadingin na geel khin hi. Tua pen na khempeuh
leh mi khempeuh sunga hong sepkhiat, ama ngimna bup ii
khen khat ahihi.
Efesa 1:11 (Msg)
Ka nuntakna hong kikhelsak, hih thuthukte theihtel nadinga
hong huh, tanglai hun-a hi taleh, tulai hun-a hi taleh, laigelh sya leh
laihilh sya za tampite tungah ka lungdam mahmah hi.

[[J[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[

[[J[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[

[[J[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[
5

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ZON-OLNA

Ngimna Nei Khualzinna 9


Ka Thuciamna 13
HIH LEITUNG AH BANG AADINGIN OM KA HI HIAM?
Ni 1 A Vekin Pasian tawh Kipan 17
Ni 2 A Piangkha Vat Na Hikei Hi 23
Ni 3 Bang In Na Nuntakna Hong Tawsawn? 28
Ni 4 A Tawntung Kimang Dingin Hong Kibawl 37
Ni 5 Nuntakna Pasian Muhzia Bangin Mu 43
Ni 6 Nuntakna Cih pen Tawmvei sung Nasepna 48
Ni 7 Na Khempeuh A Pianna A Hang 54
NGIMNA # 1:
Ni 8
Ni 9
Ni 10
Ni 11
Ni 12
Ni 13
Ni 14

PASIAN LUNGKIM NADINGIN NANG HONG KISEEK


Pasian Lungkim nadingin Hong Kiseek 63
Bang In Pasian Nuihmaisak? 69
Biakpiakna Laigil 77
Pasian tawh Lawm Hoihpente Suahna 86
Pasian tawh Na Kilawmtatna Phungvuh In 93
Pasian A Lungkimsak Biakpiakna 101
Pasian A Gamlatsuah Hun 108

NGIMNA # 2:
Ni 15
Ni 16
Ni 17

PASIAN INNKUAN AADINGIN NANG HONG KIBAWL


Pasian Innkuan aadingin Hong Kibawl 117
A Thupipen Thu 122
Kisaipih Ding Mun Khat 129
7

Ni 18
Ni 19
Ni 20
Ni 21

Nuntakna Sinkhawm 138


Khua le Tual Phungvuhna 145
Kilawmtatna Kisiasa Puahphatna 152
Na Pawlpi Na Hutna 160

NGIMNA # 3:
Ni 22
Ni 23
Ni 24
Ni 25
Ni 26
Ni 27
Ni 28

KHRIH TAWH KISUN DINGIN NANG HONG KIPIANGSAK


Khrih tawh Kisun Dingin Hong Kipiangsak 171
Eite I Khangliatna Zia 179
Thumaan Thutak tungtawnin Kikhel 184
Buaina tungtawnin Kikhel 192
Zia-etna tungtawnin Khanglian 200
Zia-etna Nawkzawh Nading 208
Hun Piak Kul 215

NGIMNA # 4:
Ni 29
Ni 30
Ni 31
Ni 32
Ni 33
Ni 34
Ni 35

PASIAN NA A SEEM DINGIN NANG HONG KISUI


Hong Kipia Nasep Saanna 225
Pasian Na A Seem Dingin Hong Kisui 232
Na Melpuakzia Theihtelna 238
Pasian Hong Piak Pen Mah Zatkhiatna 246
Sila Taktak I Cihte Gamtatzia 253
Sila Khat Bangin Thu Ngaihsutna 261
Na Thaneemna sunga Om Pasian Thahatna 268

NGIMNA # 5:
Ni 36
Ni 37
Ni 38
Ni 39
Ni 40

THUPUAK NASEP KHAT AADINGIN NANG HONG KIBAWL


Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 277
Na Nuntakna Thu Na Gensawnna 285
Nam Hoihpen Khristian Khat Suahna 293
Na Nuntakna A Kilekkim Nading 302
Ngimna Nei Nuntakna 309

Behlapna 1: Kikupnawi Ding Thudotte 317


Behlapna 2: Bang hangin Lai Siangtho Letkhiatbu Tampi Kizang?320
Ciaptehna 322

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NGIMNA
NEI
KHUALZINNA

Hih Laibu A Hoihpen Dingin Zatna

Hih laibu pen laibu cih ciang bek hilo hi: mihing nuntakna sunga
dotna thupipen ahi Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? cih thu a
dawnkikna hong mukhiasak thei ding ni 40 kha khualzinna sunga hong
mapi ding lamlak hi. Hih khualzinna na man ciangin na nuntakna aadinga
Pasian hong geelsak ama ngimna na theikhia ding a, na nuntakna a pian
nadingin bang teng bangci kigawmkhop cih thu tangzai takin na theitel ding
hi. Hih bang thumuhna na neih manin na lunggimna hong kiam ding a, na
thu khensatnate hong oltuam ding banah, a thupipenin ci lehang, tawntung
hun aadingin hong kigingkholsak ding hi.
T U ZAWH N I 40
Tu hunin mihing nuntakna pen a huamin ni 25,550 sau hi. Hih pen
a ngeina bang na hih nakleh na nuntak tanzah ding hi. Tua hun le nite
khempeuh na zatdan ding tawh kisai Pasian hong deihsak thu na theihkhiat
nadingin tu-a ni 40 hun khat na khenkhiat ding pen hunzat siamna khatin
ngaihsun lo na hi hiam?
Pasian in ni 40 cih pen kha thu tawh kipawl ah a thupi mahmah
khatin ngaihsun ahihlam Lai Siangtho in tel takin hong lak hi. Pasian in
Ama ngimnate a cingsak dingin mi khatpeuh a pattahnop ciangin ni 40 sung
hun la hi:
Ngimna Nei Khualzinna

y Guahzuk hun sung ni 40 tungtawnin Noah nuntakna kikhel hi.


y Sinai Mual tungah ni 40 sung a va omna tungtawnin Moses kikhel hi.
y Kamciamna Gam sungah ni 40 sung a va omna uh tungtawnin thukante
kikhel uhhi.
y Goliath galto hun ni 40 tungtawnin David kikhel hi.
y Pasian in tha om nading annek nam khat bekbek ni 40 sung a piakna
panin Elijah kikhel hi.
y Pasian in mipite kikhel theih nading hun ni 40 sung a piakna panin
Nineveh khuapi bup kikhel hi.
y Gamlak ah ni 40 sung a va omna tungtawnin Topa Jesuh, vangliatna
tawh kidim hi.
y Sihna pana thokik Jesuh tawh ni 40 sung a kithuahkhopna uh tungtawnin
nungzuipite kikhel uhhi.
Mai-a hong pai ding ni 40te in nang nuntakna hong kikhelsak ding hi.
Hih laibu sungah khenpi tomnono 40 kiguang hi. Na nuntakna aading
zat takpi ding thute lungngaih ding hun na ngah nadingin ni khatin khenpi
khatta bek sim in, ci-in nakpi-in kong hanthawn nuam hi. Lai Siangtho
sungah hih bangin ci hi: Ngaihsutzia a kilaih mi thak khat na suah theih
nadingun Pasian kipuahphasak un. Tua hileh na sep ding uh Pasian hong
deihsak thu na thei ding uhhi.1
Laibu tampi simsim ta lehang i kikhel theih lohna pen a mai-a khenpi
thak khat sim nuam lua i hih man hi. I lawp luat manin khawl hun neilo-in i
simsa thute limtak lungngaihkik ding hun i la kei hi. I theihsa thute haizan
nai lopi-in thumaan thutak a dang khat i ne buatbuat pah hi.
Hih laibu a sim bek hi kei inla kithuahkhawm in. Laigualte a taw-giit
in. Laimai nawl ah nang aituam ngaihsutnate gelhkhia in. Nang laibu suah
in. Na min tuangsak in! Laibu ka phattuampihte pen a sim bek hi lo-a ka
nuntakpih laibute hi.
N ANG H ONG H UH D ING T HU L I
Khenpi khat a bei simin Ka Ngimna tawh kipawl Lungngaihna
kici khawk khat om ding a, tua sungah a nuai-a teng na mu ding hi:
y Lungngaih Ding Thu Khat. Hih pen ngimna tawsawn nuntakna
thukhunte ni khat bup na lungngaihkik theih nadingin a tom-a hong lak
thutak laigil lom hi. Paul in Timoti kiangah hih bangin gen hi: Tu-a
kong gen thute Pasian in theihtelna hong pia ding ahih manin tua thute
lungngai in.2
10

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

y Phawk Ding Khawkneu Khat. Hih pen khenpi sunga om Lai


Siangtho khawkneute lakah khat hi. Na nuntakna a khantoh ding na
lunggulh takpi leh Lai Siangtho Kammal kamngah ding kipan lecin tua
pen hihdet (habit) thupipen khat hi kha thei ding hi. Na paipaina ah na
ken theih dingin hih khawkneute laidalno a khauh khat tungah na teikhia
kik thei a, ahihkeileh zong Purpose-Driven Life Scripture Keeper Plus
khat na lei thei hi.
y Ngaihsut Ding Thudotna Khat. Hih thudotnate in na simsa thute a
cihnopna leh nang aituam aadingin bangci khiatna nei, cih thu hong
lungngai theisaktuam ding hi. Na dawnkiknate hih laibu laimai nawlte
ah ahi-a laibuno a tuam khat sungah ahi zongin na gelhkhiat ding nakpiin kong deihsak hi. Ahihkeileh zong tua danin zattheih dinga kibawl
The Purpose-Driven Life Journal kici laibu lei-in na zat ding kong
hanthawn hi. Ngaihsut thute gelhkhiatna pen kisittel nading lampi
hoihpen khat hi.
Behlapna 1 sungah hih a nuai-a thu na mu ding hi:
w i Di
ng T
hudot
y Kikupna
Kikupnaw
Ding
Thudot
hudottte. Ni 40 sung hih laibu na simna ah na
lawmte, khat ahi-a pawlkhat ahi zongin, na zot ding kong hanthawn hi.
Khualzinna cih pen kithuahpih nei lehang hoihzaw hamtang hi. Mi khat
ahihkeileh pawlkhat tawh kithuahin simkhawm lecin na simsa thute
amau tawh kikumnawi thei-in khat le khat ngaihsutna na kihawmsawn
thei ding uhhi. Tua in kha thu ah khangliatna leh thuklutna hong piangsak
ding hi. Kha thu ah khangliatna maan taktak cih pen khatkia tangomna leh aituam thuzuihna tawh kingah ngeilo hi. Picinna pen
kithuahkhopna leh khua le tual tungtawn bekin kingah thei hi.
Na nuntakna aading Pasian hong geelsak ama ngimna theihtel
nadingin Lai Siangtho amah le amah hong kigenkhiat pen mah lampi hoihpen
hi pah hi. Tua hangin hih laibu sungah Lai Siangtho sung tamveipi kikawk
a, Lai Siangtho Mangkam tawh kiletkhia (translation version) nam sawm-lenga sungpan khawkneu tuamtuam leh laigual kilemkik (paraphrases) tul val
bang kizang hi. Letkhiatbu nam tuamtuam ka zatna a hang thu tampi om a,
tua pen behlapna 2 sungah gentelna ka nei hi.
THU KA NA NGENNGEN HI
Hih laibu ka gelh kawmkawm mahin Pasian in hih leitung ah nang
bang hong seemsak nuam cih thu na muhkhiat nading leh tua pana hong

NANG

AADINGIN

Ngimna Nei Khualzinna

11

phulkhia lam-etna, thakhauhna, leh lungdamna cihte up ngamhuailo zah


dongin na sinkhak nadingin thu kong ngetsaksak hi. Tua banga sinkhakna
pen bangmah dang tawh kibang vetlo hi. Nang tunga hong piang ding thu
lianpite theitel ka hih manin ka na lawpkhol mahmah hi. Tuate kei tungah
zong hong piang khin a, ka nuntakna aadinga kikoih ngimna thu ka muhkhiat
huna kipan a ngei ka bangkik nawn peuhmah kei hi.
A phattuamnate thei ka hih manin nang zong hih ni 40 sung kha
khualzinna ah laisim ding ni khat zong pelh ngeilo-in na pom cinten nadingin
kong to nuam hi. Na nuntakna thu, ngaihsut ding hun khat lakna pen a
septaak mahmah khat hi. Nisim nasep ding na geelna ah hih zong khatin
hel in. Hih thu, nong saanzawh ding leh thuciamna khat i bawlkhawm ding
hi. Thuciamna khat bawlin minthuh cih pen khiatna nei khat hi. Hih laibu na
simkhoppih ding lawm na neih leh amah zong a min thuhsak in. Tu-in kipan
khawm dih ni!

12

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Ka T
huciamna
Thuciamna

Ka nuntakna aading Pasian hong geelsak ama ngimna zonkhiat


nadingin Pasian huhna tawh ka nuntakna sunga ni 40 ka khenkhia hi.
___________________________________
Na min
___________________________________
Kithuahpih lawmte min
___________________________________
Rick Warren

Khat sangin nihte lemzaw hi;


banghanghiam cihleh amaute in a muibunzaw dingin
seem thei uhhi.
Amaute lakah khat puk leh a khat in phongkik thei hi...
Khatkia lelh ding kidona
khat pen mi nih in nangkhawm thei uhhi.
Khauzang thum kiheek khat pen suktat zawh ding haksa hi
Thuhilhna 4:9 (TEV)

13

14

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

HIH LEITUNG AH
M?
BANG A A DINGIN OM K A HI HIA
HIAM?
Van le na a lunggulh nuntakna pen a si hi a,
singbul tawh kibang hi;
Pasian suih nuntakna pen
singkung zaampha tawh kibang hi.
Paunak 11:28 (Msg)

Topa a muang mite thupha ngah ahihi...


Amaute pen gunpiau dunga po,
tui sungah thuk takin zung a kha, singkungte tawh kibang uhhi.
Tua bang singkungte nisa in nawngkaisak zolo a,
kha tampi guahzuk lohna in zong buaisak zolo hi.
A tehte uh hing denin singgah a limnono gahkhia den uhhi.
Jeremiah 17-18 (NLT)

15

16

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

A VEKIN PASIAN

TAWH

K IP
AN
IPAN

Banghanghiam cihleh na khempeuh,


na a kici khempeuh, tunglam le nuailam-a om,
muhtheih le muhtheihloh,...
na khempeuhte amah tawh kipan uhin ama sungah
a ngimna uh mukhia uhhi.
Kolose 1:16 (Msg)
Pasian upna cih khat na neih keileh
nuntak a ngimna na kankan pen a mawkna hi lel hi.
Bertrand Russell, Pasian umlo mipil

Hih thu pen nang aituam vai hilo hi.


Na nuntak a ngimna pen nang aituam lungdeih kicinna, lungsim
nopna, ahihkeileh na lungdamna cihte sangin thupizaw tham hi. Na innkuan,
na nasep, ahihkeileh na sunmang leh na lungtup a sangpente sangin zong
thupizaw lai hi. Hih leitung ah bang hangin nang hong kikoih cih thu na
theihnop leh Pasian tawh na patloh phamawh hi. Nang pen ama ngimna
tungtawnin leh ama ngimna aadingin a suak na hihi.
Nuntak a ngimna zonkhiatna ah mihingte kum tul tampi mah na
lungbuai zo uhhi. Tua pen patsatna maanlo mun ahi eimahmah pan i patkhak
det man hi. Eimahmah kibulphuh thudotnate ahi Bang suak nuam ka hi
hiam? Ka nuntakna bangci zat ding ka hi hiam? Ka mailam hun aading ka
lungtup, ka lunggulh, ka sunmang bang teng ahi hiam? cihte i dong hi. Ahi
zongin ei le ei kimitsuanna in nuntak a ngimna hong pholak ngeilo ding hi.
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

17

Lai Siangtho in hih bangin ci hi: A piansaksate nuntakna a hei pen Pasian
hi; mi khempeuhte nuntakna pen ama vangliatna sungah om hi.1
Laibu, yoht-shin (movie), leh thukikupna minthang tampite hong
gendan bang hi zenzen lo-in nuntakna ii a khiatna pen na sungah na zon
hangin na mukhia kei ding hi. Tua bangin a hanciam khin zong na hikha thei
ding hi. Nang le nang a kipiangsak hilo
na hih manin nang hong kipiansakna a
Ei le ei kimitsuanna in
hang pen nang le nang na kigen theih
nuntak a ngimna hong
nading thu om lo hi. Na muh ngei nailoh
pholak ngeilo ding hi.
a kibawlthak van khat hong pia le-ing
tua van ii a ngimna na thei kei ding a,
tua van pen in zong nang kiangah hong
gen thei tuanlo ding hi. A piangsakpa ahihkeileh a neipa khutlet laibu bek
in tua van ii a ngimna hong pholak thei ding hi.
Mualtung gamlak ah ka gammang ngei hi. Ka giahphual tunkik theih
nading lampi ka dot ciangin Tua mun, hih lai pan tung theikei niteh. Mualpang
khat lampan na kipat kul inteh hong kici hi. Tua dan mahin nang zong nang
le nang kimitsuanna tawh na kipat leh na nuntak a ngimna mun na tung
theikei ding hi. Nang hong Piangsakpa ahi Pasian kiangpan na patloh
phamawh hi. Nang na pian ding Pasian in hong deih ahih mana nang a
piang na hi bek hi. Nang pen Pasian piansak, Pasian aadinga piang na hi a,
tua thu na theihtel mateng nuntakna in a khiatna nei ngeilo ding hi. I piancilna,
i hihna dinmun (identity), i neih ngimna le a khiatna, i tumdangna (uniqueness), i mailam hun cihte pen Pasian sung bekah i mukhia hi. Tua lo lampi
dang khempeuh pen a mong bing hi.
Mi tampite in a khuasuah theih nadingun Pasian zatsawm uh a, ahi
zongin tua pen thumaan ngeina paizia tawh kikeelki ahih manin a tangtung
lo ding hi pah hi. Nang pen Pasian aadinga hong kibawl hi a, nang aadingin
Pasian a kibawl hilo hi. Nuntakna cih pen ama ngimnate aadingin Pasian na
kizatsakna hi a, nang aituam ngimna aadingin amah na zatna hilo hi. Lai
Siangtho in, Hih thute ah angsung thu tawh awkcipna pen bingtuahna hi
a, Pasian kinbawlna in a tanzau, a tangzai, a suakta nuntakna sungah eite
hong tunpih hi2 ci hi.
Nuntak a ngimna muhkhiat theih nading lampi tuamtuam a kigelhna
laibu tampi ka sim khin a, tuate khempeuh hanciam-tawmna (self-help)
laibu a kici thei ding namte ahihi. Banghanghiam cihleh tua laibute sunga
kigelh thute pen angsung bulphuh thumuhna vive hi. Hanciam-tawmna laibute
lakah Khristiante gelh zong kihel a, tuate sungah nuntak a ngimna muhkhiat
theih nading kalsuanzia ci-in a kigen ngeisa thu teng mah kigelh thei hamtang
18

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hi. Tuate pen hih bang hi: Na Sunmangte Lungngai In. Na Manneihna
Khentel In. Tupna Kung Pawlkhat Seh In. Na Siamna Bang Teng Hiam Cih
Zongkhia In. A Saang Ngim In. Seemkhia In. Kician In. Na Tupna Tung Zo
Ding Ci-in Um In. Midangte tawh Kithuah In. Lungkia Ngeikei In.
Maan hi. Hih banga sepzia ding ngaihsut piaknate in lawhcinna
lianpi hong tun thei zeel mah hi. Tupna kung khat sehin tua mun ah na
lungsim nga lecin na lawhcing thei tham ding hi. Ahi zongin lawhcing, cih
leh na nuntak a ngimna cingsak, cih pen a thu kibang peuhmah lo hi! Nang
aituam lungtup khempeuh tangtun lua kisa-in leitung mite tehna danin nakpiin lawhcing phial mah ta lecin nang hong piansakna-a Pasian ngimnate a
mansuah lai zong na hikha thei ding hi. Hanciam-tawmna sanga hoihzaw
thu khat na kisam lai hi. Lai Siangtho in, Hanciam-tawmna pen phattuamna
om vetlo hi. Kipiakkhiat-tawmna mah nang le nang, na hihna taktak na
kimuhkhiat nading lampi hi a, tua pen keima zia zong hi3 ci hi.
Hih laibu pen hanciam-tawmna laibu hilo hi. Nasep hoih muh nading,
na sunmang teng a tangtun nading, na nuntakna sehkholh nading, cihte
zong hilo a, nasep ding geelsa tampi kawmkal lak mah ah vaihawm ding
thu honkhat guanbehna zong hi tuanlo hi. A taktakin ci lehang hih laibu in
-- a thupipen mah mitsuanna tungtawnin -- nuntakna sungah bangci bangin
tawm sepzaw thei ding cih hong hilh ding hi. Pasian hong piansak lai-a
nang pianzia dinga hong geelsaksa a om bangin na suahtoh theih nading
thu kigelhna laibu ahihi.
Tua ahihleh nang hong kipiansakna ii a ngimna bangci zonkhiat
ding na hi hiam? Teeltheih ding thu nih bek na nei hi. Khatna ah deihgeelna
(speculation) hi a, tua pen a kitamteelpen zong hi pah hi. Mi tampite in a
lungdeih teng uh upmawhsan satin geelgeel pong uhhi. Tua bang mite in
Kei muhna ah nuntakna i cih pen... a cih uh ciangin Hih pen ka upmawh
theihtawppen thu hi a ci uh ahihi.
Nuntakna ii a khiatna tawh
kisai-in thuthuk ngaihsun mipil
Nang pen Pasian piansak,
minthangpente zong kum tampi, a
Pasian aadinga piang na
tulin simin, na kikumkum khin uh a,
hi a, tua thu na theihtel
upmawhsan satna zong na nei khin
mateng nuntakna in a
uhhi. Thuthuk ngaihsutna (philosokhiatna nei ngeilo ding hi.
phy) pen a thupi mahmah khat hi a,
a kimanna zong om hi. Ahi zongin
nuntak a ngimna tawh kisai khensat nading leuleu ah thuthuk ngaihsutna
lama a pilpente nangawn in zong upmawh thu bek mah gen thei uhhi.
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

19

Khatvei lai-in Northeastern Illinois University pana philosophy professor khat ahi Dr. Hugh Moorhead in leitunga a minthang penpen thuthuk
ngaihsun mipilte, nate thu a theitel mipilte (scientists), leh laigelh mipilte-a
kipan mipil misiam 250te kiangah Nuntakna ii a khiatna bang ahi hiam?
ci-in lai khakin dong hi. Tua ciangin a kidawnkikna teng gawmkhawmin laibu
khat suahkhia hi. Pawlkhat in a upmawh theihtawp uh genkhia uh a,
pawlkhat in amau nuntakna aadingin ngimna khat sehtawm uh ahihna thu
siang takin pulak uhhi. Pawlkhat in tua sangin sianggen zawlai uh a, cih
nading thei vet kei ung, ci uhhi. Bek thamlo, tua mipilte lakpan tampi mah in
Professor Moorhead kiangah, nuntak a ngimna na muhkhiatkhak zenzen
leh ko zong hong theisak in, ci uhhi.4
I hamphatna khat ah, nuntakna ii a khiatna leh a ngimna tawh
kisai-in deihgeelna khit teh i teel ding a dang khat na om lai bilbel a, tua pen
pholakna (revelation) hi. Nuntakna tawh kisai-in Pasian hong pholak thute
a Kammal sungah i mu thei hi. Van kibawlthak khat, a ngimna i theihnop
leh tua van a bawlpa kiangah va dong pah lehang tua mah baihlampen ding
hi. Na nuntak a ngimna na zonkhiatna ah zong tua dan mah hi pah hi:
Pasian dong in.
Pasian in eite a zawttawm dingin khuamial sungah hong pum nusiat
lo hi. I nuntakna aadingin a geelsa ama ngimna thu ngate Lai Siangtho
tungtawnin kitel takin hong pholak zo hi. Lai Siangtho pen Bang hangin
eite nungta, nuntakna bangci danin kimang, bang teng peel ding, mailam
hun aading bang teng lam-en ding cih thute hong gen, eite hong Neipa
Khutlet Laibu hi. Tua laibu in hanciam-tawmna laibute leh thuthuk ngaihsutna
laibute theihzawhloh thute hong hilh hi. Lai Siangtho in, Pasian pilna
pen...ama ngimnate sunglam ah thuk takin lut hi...Tua pen
NI KHATNA: thuthak penpen hi lo a, tangtawng thului penpen hizaw
leh kilawm hi -- eite sungah ama hoihpenna hong guansuk
A VEKIN
ding Pasian khensatsa thu ahihi5 ci hi.
PASIAN
Pasian pen na nuntakna patsatna mun (starting
point) cih ciang bek hilo a, na nuntakna nak (source) hi.
TAWH
Nuntak a ngimna na muhkhiat nadingin Pasian Kammal
na zuatloh phamawh hi. Leitung pilna zuat ding hilo hi. Na
KIPAN
nuntakna pen tawntung tawh kipawl thumaan thutakte
tungah na lamtoh ding hi a, hunzui-a minthang lungsim thuthuk pilna
(psychology) cihte, lawhcin nading photlawhna cihte leh a lunglut-huai tangthu
cihte tungah kilam ding hilo hi. Lai Siangtho in, Ei kua i hi hiam, cih thu leh
bang aadingin nungta i hi hiam, cih thu i muhkhiatna pen Khrih sungah hi.
20

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Khrih thu i zak ma pek thamin, leh i lam-etnate i laptoh ma pek thamin
amah in hong mu khin a, minthang nuntakna i neih nadingin na geel khin hi.
Tua pen na khempeuh leh mi khempeuhte sunga hong sepkhiat, ama ngimna
bup ii khen khat ahihi6 ci hi. Hih khawkneu in na ngimna tawh kisai
thumuhna nam thum hong pia hi.
1. Jesuh Khrih tawh kizopna tungtawnin na hihna dinmun (identity)
leh na ngimna na mukhia hi. Tua bang kizopna nam a neilo na hihleh
neihtheihdan ding thu kong nunggen ding hi.
2. Pasian in ama thu na ngaihsut ma pekin nang hong phawk zo a,
na nuntakna aading a geelsa ama ngimna pen na nu hong paaicil lai hun
sangin masazaw hi. Nang na pian ma-in nang thusunna omlo-in amahn na
geel khin hi. Na khan sungin nuntak zonna nasep, zi/pasal, uukna cihte leh
thudang tampite na teel theikha phial zongin
na ngimna ahihleh nang teeltheih hilo hi.
3. Na nuntak a ngimna pen a
tangzaizaw tham, tawntung hun aading
Pasian geelsa, van le lei a huam ngimna
sungah kikoih hi. Hih laibu hong gen ding
pen tua thu mah hi pah hi.
Russia minam laigelh minthang Andrei Bitov pen Pasian a umlo
Communist kumpi ki-ukna nuai-ah khangkhia hi. Ahih hangin ni khat, Pasian
in ama lungsim na phawng hi. Amahn a genkikna ah: Khankum sawmnihsagih ka phak kumin Leningrad khuapi (tu hun St. Petersburg) ah leinuai
meileng ka tuan laitak ka lungsim sungah lauthawngna khat hong om a, tua
pen lian lua kisa nuntakna zong a khiatna nei ding cih thadah, mailam hun a
omlai teng khempeuh a malak khol danin, tu mahmahin a bei pah ding
tawh hong kibang hi. Tua leh, thakhat thu-in ka lungsim sungah Pasian
tawh lo-in nuntakna in khiatna nei lo hi cih laigual khat ama thu-in hong
suaktawm hi. Lamdang sa kawm mahin tua laigual ka lo kikkik a, kahlei taal
tunga tuang bangin tua laigual tungah ka tuang hi. Tua ciangin leinuai meileng
pan ka tuakkhia a, Pasian khuavak sungah ka kalsuan hi7 ci hi.
Nuntakna sunga na ngimna tawh kisai-in khuamial sunga lampai
tawh kibang na kisak hun om kha thei ding hi. Tu-in khuavak sungah a
kalsuan ding hita na hih manin kong lungdampih hi.

Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

21

KA NGIMNA

NI KHATNI
TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA

Lungngaih Ding Thu: Hih thu pen kei aituam vai hilo hi.
Phawk ding Khawkneu: ...na khempeuhte amah tawh kipanin
Kolose 1:16b (Msg)
ama sungah a ngimna uh mukhia uhhi
Ngaihsut Ding Thudotna: Ka kiim ka paam-a kigen ngeingai
thute kawmkal ah, ka nuntakna pen kei aading hilo-in Pasian aading
ahih takpina thu kei le kei bangci kiphawn theih ding ka hi hiam?

22

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

A PIANGKHA VAT NA H IK
EI H I
IKEI
Kei pen nang hong Piangsakpa ka hihi.
Na suah ma nangawnin kei donna sungah na om hi.
Isaiah 44:2a (CEV)
Pasian, thai kineih ngeilo hi.
Albert Einstein

Nang pen a piangkha vat na hikei hi.


Na nu sungpan nong piankhiat pen khialhna zong hilo, tuahsiatna
zong hilo a, na nuntakna pen leitung ngeina kitukalh man-a a piang zong
hilo hi. Nang tawh kisai-in na nu na pate in geelkholhna a nei kei phial uh
zongin Pasian in ahihleh na geelkhol hi. Nang na suah manin Pasian in
lamdang sakna nei peuhmah lo a, a taktakin ci lehang nang na suah ding a
na lam-en gige hizaw hi.
Na nu hong paai ma pek thamthamin Pasian in a lungsim sungah
nang hong paai zo hi. Amahn nang hong phawk masa hi. Tu laitak-a na
husan theihna pen kaam phatna tawh a piangkha pak, a kituakkha pak, cih
bang hi zenzen lo hi. Pasian in hong piangsak nuam a hih manin tu-in a
nungta thei na hizaw hi! Lai Siangtho in, TOPA in kei aadinga a geelsa ama
ngimna tangtungsak ding hi1 ci hi.
Pasian in na pumpi pen a neensi dongin khat zong nusia lo-in hong
sehsak hi. Bang minam hi ding, bang cimel nei ding, bangci samzang nam
nei ding, cihte-a kipan a dang teng khempeuh zong ama hong sehsaksa hi.
Na pumpi pen ama deihdan lianin teh teekteekin (custom-made) hong piansak
ahihi. Pianpih siamna talen (talent) na neih dingte leh nang aituam sungpua
melpuakzia (personality) ding cihte zong ama sehsa hi. Lai Siangtho in,
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

23

Nangmah in ka sung ka pua nong thei hi, ka pumpi sunga guh le tang
khempeuh na thei hi; Dawl khatkhit khat kei hong kikoici bawl, bangmah
lo sungpan bang hiamkhat dingin kei hong kikoici seek, cihte nangmah in
na thei sinsen hi2 ci hi.
Tua bangin Pasian in a hang khat tawh hong bawl ahih manin bang
hunin suak ding, bang tanvei nungta ding cihte zong na khensat khin hi. Na
nuntakna hun le nite a geelkholhsa hi a, na suahni leh na sihni zong teelsain nei hi. Lai Siangtho in, Nangmah in ka suah ma-in nong mu khin a,
husan ka kipat ma-in ka khan sunga hun le ni dingte khatta-in na geel khin
hi. Na Laibu sungah hun le nite khatta-in kiciamteh khinzo hi3 ci hi.
Pasian in nang koi-ah suak ding, cih leh ama ngimna aadingin koiah teeng ding, cih zong na geel khin hi. Tu-a na minam leh na teenna gam
cihte zong a kituakkha pak cih bang hilo hi. Pasian in a kituakkha pak dinga
a nusiat cih bang, khat zong om lo hi. Ama ngimna aadingin na khempeuh
na geel hi. Lai Siangtho in, Amah in mihing khat panin minam khempeuh
bawl a,...amaute aadingin hun le nite leh amaute teen nading mun le mualte
sehsak sinsen hi.4 ci hi. Na nuntakna sungah geelna om lopi-a piang cih
bang om lo a, a vekin ngimna khat aadinga piang ahihi.
A lamdangpen thu khat ah, Pasian in nang bangci suah ding cih
zong na khensat hi. Na suahna thu-omzia bangbang ahi zongin, na nu le pa
kuakua ahi zongin, Pasian in nang hong piansakna ah geelna khat nei hi.
Na nu na pa pen mihoih ahi-a misia ahi zongin tua pen phamawh lo hi.
Pasian in ama lungsim sunga om nang hong piansak theih nading khaici a
maan liinlian pen mah tua mi nihte in nei uh ahihlam thei gige hi. Nang hong
bawl nadinga Pasian deih DNA (mihing khaici) pen na nu na pa in nei hi.
A kiteenglo (zawlta nei) tunnu zuapa a om hangin thu-a kisimlo tanu
tapa cih bang om lo hi. Tanu tapa tampi tak pen a tunnu a zuapa geellohpia piang ahih uh hangin amau pen Pasian geellohpi-a piang hilo uhhi. Pasian
ngimna in mihingte khialhna, leh mawhna nangawn, huamkim lai hi.
Pasian in na khatpeuh geellohpia sepkhak pak cih bang nei ngeilo a,
Na nu hong paai ma pek
khialhna zong bawl ngeilo hi. A piansak
thamthamin Pasian in a
nate khatciat aadingin a hang khatta nei lungsim sungah nang hong
hi. Singkung khatciat leh ganhing khatciat
paai zo hi.
zong Pasian geelsa hi a, mihing khatciat
a lungsim sunga ngimna khat tawh a geel
ahihi. Nang hong piansakna a hang bulpi pen ama itna hi. Lai Siangtho in,
Pasian in leitung khuambulte a phuh mapekin a lungsim sungah eite hong
nei zo a, ama itpente ahi dingin eite hong seh zo hi5 ci hi.
24

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian in leitung a bawl ma-in nang thu, ngaihsun khinzo hi. Leitung
a piansakna zong tua hang mah hi pah hi. Eite teen nading tanghialin hih
leitung leh a kiim a paam teng na geel hi. Eite pen ama itpente i hi a, a
piansak teng khempeuh lakah a manphapente i hihi. Lai Siangtho in, Pasian
in a piansak teng khempeuh lakah a thupipente i suahtheih nadingin
thumaan thutak tungtawnin eite nuntakna hong pia dingin khensat hi6 ci hi.
Hih mun ah nang, Pasian hong itna leh manpha hong sakna kilang hi.
Pasian pen a polhteh, a teknek Pasian hilo hi; amahn na khempeuh
kician takin geel hi. Mipil misiamte ahi physicist, biologist, leh scientist
tuamtuamte in lei le vanpi thu kantelin hong theikhia seemseem le-uh lei le
vanpi pen eite khuasak theih nadingin kilem kituak mahmah ahihna leh
mihing nuntak theih nading thute tawh tehkak sinsenin a kibawl ahihlam i
theitel seemseem hi.
New Zealand gam, University of Otago pana mihing khaici (human
molecular genetics) lamah senior research fellow a seem Dr. Michael Denton
in hih bangin thukhupna na nei hi: Biology thusinna sunga siksan theih
thute khempeuh in thusunna thupipen khat kawk uhhi. Tua in...lei le vanpi
a kilamzia en lehang nuntakna leh mihingte mah tupna kungpi leh ngimna
bulpi-in a nei dingin a tuam vilvelin kibawl hi a, hih thu laigil buppi sungah a
maan taktak thu a kici khempeuh ii a khiatnate kimu thei hi.7 Hih mipilpa
gen ma kum tampi, a tulin sim theih hun, lai-in tua thu mah Lai Siangtho in
hih bangin na gen hi: Pasian in leitung bawl hi...Amah in a hawmpi dingin
piangsak lo-in mihingte teentheih dingin bawl hi.8
Hihte khempeuh bang hangin Pasian in bawl hiam? Bang hangin
eite aadingin lei le vanpi khat bawl dingin kin ngaihsut sese hiam? A hang
pen amah, itna Pasian ahih man hi. Hih bang itna nam pen theihtel nading
haksa a, ahi zongin muanhuai hi. Pasian itna a
tuam vilvelin a ngah ding khatin nang hong
kipiangsak hi. Pasian in nang hong ittheih
nadingin nang hong bawl hi. Hih pen na nuntakna
lamtoh nading ah taw-phah ding thumaan thutak
khat hi.
Pasian pen itna hi9 ci-in Lai Siangtho in hong gen hi. Pasian in
itna nei hi, ci lo hi. Amah pen itna hi! Itna pen Pasian pianzia a laigil hi.
Thumgawm Pasian Khat sunga kilawmtatna ah itna cingtaak om ahih manin
Pasian in nang hong piansak kul lo hi. Amah lungleng lo hi. Ahih hangin
ama itna hong lahkhiat theih nadingin nang hong bawl nuam hi. Pasian in,
Na suah huna kipanin nang kong tawi hi; na suahni-a kipan nang kong don
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

25

hi. Na teek ciang nangawnin tua bang mah ka hisuak ding hi. Na sam a kaan
ciang nangawnin nang kong don ding hi. Nang kong bawl a, nang kong don
ding hi10 hong ci hi.
Pasian omlo hileh eite khempeuh pen huihkhua van awngthawlpi
sunga meitha, tuitha, huihthate kisukkhakna pana a piangkha pakte (accidents) i hi ding hi. Nuntakna in ngimna, khiatna, tumdangna neilo ding ahih
manin hih laibu zong na sim kul nawnlo thei ding hi. A
khial a maan cih zong om lo ding a, leitung hun tomno
NI NIHNA:
na neihna sungah lam-etna cih zong om lo ding hi.
A
Ahi zongin ngimna khat aadinga nang hong
PIANGKHA
bawl Pasian a kici khat om ahih manin na nuntakna in
VAT
khiatna thukpi nei hi. Tua Pasian mah i nuntakna ii
kawkmunpi-in i neih ciang bekin tua a khiatna leh a NA HIKEI HI
ngimna i mukhia pan ding hi. Lai Siangtho The
Messange letkhiatbu Rom.12:3 sungah, Ei le ei kitheihtel nading lampi
kician khat bek om a, tua pen Pasian ahihna bangbang tungtawnin leh eite
aadinga hong sepsak thu tungtawn bekin theihtelna hi ci-in kigelh hi.
Hih thu, Russell Kelfer in kamlawh la (poem) khat tawh hih bangin
na pulak hi:

Ngimna khat tawh na hih ding bang ahi na hi a,


Geelna thuthuk lianpi khat sungah na kihel hi.
A manpha, a cingtaak, a tumdang khat na hi a,
Pasian aituam tanu ahihkeileh tapa hong kici.
Ngimna khat tawh na sut ding bang a suun na hi a,
I Pasian in nang hong bawlkhial lo hi.
Na nu naubu sungah nang hong khuituah a,
Ama deihdan lian mah-a hong bawl ahihi.
Tu-a na tunnu na zuapa zong ama teelkhiat hi a,
Amau tawh kisai bangbang na ngaihsun phial zongin
Pasian lungsim sunga geelna bang liinlian mah hi uh a,
Topa ciaptehna lim a pua uh ahihi

26

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Na tuahkhak lunggimna pen baih hetlo mah ding a,


Tua hang mahin Pasian zong a khitui na luang hi.
Ahi zongin tua pen na kipuahtoh nading ama phal hi a,
Amah tawh na kisuttoh thei nading ahihi.
Ngimna khat tawh na hih ding bang ahi na hi a,
Topa ciangkhut tawh hong kibawl na hihi.
It aw, na hih ding bang ahi na hi a,
Tua pen Pasian khat om gige ahih man hi.

NI NIHNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: A piangkha vat ka hikei hi.
Phawk ding Khawkneu: Kei pen nang hong Piangsakpa ka hihi.
Na suah ma nangawnin kei donna sungah na om hi
Isaiah 44:2a (CEV)
Ngaihsut Ding Thudotna: Pasian in kei a tuam vilvelin hong piansak
ahihlam theitel ka hihna tawh ka sungpua melpuakzia (personality),
ka khankhiatzia (background), leh ka taksa thapuakzia (physical
appearance) cihte lakah saansiam dinga ka hanciam thu bang teng
om ahi hiam?

Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

27

B ANG I N N A N UNT
A K NA H O NG T AWS
AWN ?
UNTA
WSA
Lawhcin ding a ki-utna a bulpi pen
hazatna leh enna tawsawnna hang ahihlam ka mukhia hi.
Thuhilhna 4:4 (LB)
Ngimna a neilo mihing pen
a hawlna omlo tembaw tawh kibang a,
belh ding neilo naupang, na-a kimanglo mi, bangmahlo mi, ahihi.
Thomas Carlyle

Mihing khempeuh a nuntakna uh, bang hiamkhat in tawsawn hi.


Kammal khiatna (dictionary) laibute ah tawsawn (drive) cih kammal
pen lamlak, uk, nasep ding hilh (to guide, to control, and to direct) cih
bang danin khiatna neisak hi. Mawtaw na hawl laitak ahi zongin, siktukilh
na khet laitak ahi zongin, golf na sat laitak ahi zongin, tua hun lian laitakin
tua mawtaw, siktukilh leh golf tangte a tawsawn na hihi. Na nuntakna sunga
hong tawsawn pen bang ahi hiam?
Tu lian laitakin zong buaina khatpeuh, lunggimna khatpeuh,
ahihkeileh vai thupi khatpeuh in nang hong tawsaw laitak zong hikha thei
ding hi. A beisa huna khasiatna, launa, ahihkeileh na phawkkhakloh thuupna cihte in zong hong tawsawn thei hi. Na nuntakna hong tawsawn thei
thu-omzia (circumstances), thupi na sak thu (values), leh lungsim sukkhakna
(emotions) cihte tampi om hi. Tuate lakah mikim tuahkhak zawkdeuh nam
nga tengkhia lehang:
Mi tampite, khial kisakna lungsim (guilt) in tawsawn hi.
Tua mite a nuntakna bup uh dahna tawh kidimin a maizumna uh seel den
uhhi. Khial kisakna lungsim tawsawn mite pen a beisa thu a phawkna uh in
28

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

nawngkaisak den hi. A beisa thute in a mailam hun uh uk hi. Khatveivei


amau lawhcinna mah amau mah in susia thei uh a, tua pen amau le amau
daan (punishment) a kipia uh hi-in a tuacih lam uh zong kiphawk lo uhhi.
Cain in mawhna a bawl ciangin khial a kisakna lungsim in amah Pasian
ompihna tawh kikhenkhiasak a, Pasian in Nang pen leitung ah tawlngak
hun a neilo mi vakvai na suak ding hi1 ci hi. Tuni-a mi tampite zong tua dan
mah hi uh a, nuntak hun sung tawntung ngimna nei lo-in vakvai uhhi.
Eite pen a beisa hun pana piangkhiate i hi takpi a, ahi zongin a
beisa thute sungah thongkia bangin awkcip ding hilo hi. Pasian ngimna pen
na nungthute in khaktan theilo hi. Pasian in Moses a kici mithatpa khat
makaipi suah a, Gideon minnei meidawi mi khat galhang minthang khat
suah hi. Tua mah bangin na neihlai na nuntak hun sung tengah zong Pasian
in a lamdang thute seem thei lua hi. Pasian pen mihingte kithakpatsak nading
lamsang ah makaih siam mahmah hi. Lai Siangtho in, Khial kisakna lungsim
pan maisakna a ngah mite a lungdamna uh lian mahmah hi...Mawhna a
pulak mite, Pasian in zong mawhna kiciamteh teng a phiatmaisak mite, tua
mite a lungnop suahtakna uh lian mahmah hi2 ci hi.
ehna iin
n ta
wsa
w n hhi.
i. Tua mite a
Mi tam
pit
e, khasiatna leh hhehna
tawsa
wsaw
tampit
pite,
lungsim natna uh bei theilo hi. Maisakna tawh a khasiatna uh khahkhiat
ding sangsikin tua thute a lungsim sung-uah ciing kikkik uhhi. Tua banga
khasiatna tawsawn mite lakah pawlkhat cinghkam cip (clam up) uh a, a
hehna uh sunglutsak uhhi. Pawlkhat leuleu puakkham vat (blow up) uh a,
a hehna uh midangte tungah tusak uhhi. Hih tegeel a nam nihin hoih lo a,
kimanna nei lo hi.
Mi tungah na khasiat ciangin tua khasiatna in tua mipa minu sangin
nangmahmah hong nasak zaw hi. Nang hong khasiasak mipa minu in hong
khasiatsakna thu mangngilh ta-in mailam hun aading a kalsuansuak laitakin
nang pen lungsim natna sungah ki-umcipin a beisa thute mah na zomtoto lai
hi.
Na ngai in: Lungsim natna a piangsak khasiatna na letcipsuak kei
nakleh a beisa huna hong khasiasak mite in tu-in nang hong khasiasak
suaksuak zo nawnlo ding hi. A beisa thu cih pen a beisa mah hi pah hi.
Bangmah in khel theilo hi. Na khasiatna tawh nang le nang lungsim a kinasak
na hi lel hi. Nang phattuam nading mah ahih manin hih thu theitel inla
khahkhia in. Lai Siangtho in, Khasiatna tawh nang le nang si dek zeen-a
na kigimsakna pen a haivai mahmah, khiatna neilo nasep, hong hi ding hi3
ci hi.
Mi tampite, launa in tawsawn hi. Amaute launa a piankhiatna
pen a beisa huna tuahsiatna, a taksuak theilo ding lam-etna, khauh taka kiHih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

29

uk innkuan sungpan khankhiatna, ahihkeileh natna kiguizuih cihte hang hi


thei hi. Bangbang hanga piang ahi zongin hih launa tawsawn mite in sepkhiat
ding kihta uh ahih manin hamphat nading hunpha lianpipite khahsuah thei
uhhi. A thak, a haksa, ahih nakleh seem ngamlo uh a, lungmuan a om
theithei dingin a omsa dinmun leh thu-omzia mah kiplet teta uhhi.
Launa pen nangma bawltawm thong tawh kibang a, tua in Pasian
hong geelsak na hih ding dinmun na tunloh nadingin hong khaktan ding hi.
Tua hi a, launa pen upna leh itna galhiamte tawh na lehdoloh phamawh hi.
Lai Siangtho in, Limtak-a kilam itna in launa notkhia hi. Launa in hong
thazawsak ahih manin sih ding launa, thukhenna thuak ding launa, cihte-a
kipan launa tawh kidim nuntakna himhim pen itna sungah limtak-a kilam
nailo ahihi4 ci hi.
Mi tampite, van le na bulphuhna in tawsawn hi. Nei ding,
lam ding, cih pen amau nuntakna sungah a lungtuppi uh hong suak hi. Hih
banga neihbeh ding a ut detna uh pen neihbeh lehang lungnop omzaw ding,
thupitna neizaw ding, lungmuan omzaw ding, ci-in theihkhialhna a neih man
uhhi. Ahih hangin hih ngaihsutna thum teng pen maanlo hi. Neih le lamte
in tomno kal sung bek kimang lungnopna hong pia thei hi. Van le nate pen
kikhel ngeilo uh ahih manin a tawpna ah tuate i cimtaak a, a thakzaw, a
golzaw, a hoihzaw i deihtoto hi.
Neihbeh lehang thupitna neizaw ding cih zong phuahtawm tangthu
mah hi lel hi. Aituam manphatna (self-worth) leh kipaikaanna tawh
manphatna (net worth) cih pen kibang lo hi. Na manneihna pen na neih van
manphate tawh kiteh lo a, Pasian in van le na pen nuntakna sunga na a
manphapente hilo hi, ci hi.
Sum tawh kisai phuahtawm tangthu a kithei kim khat om a, tampi
neihna in hong lungmuangsak cih thu hi. Hilo hi. Hauhna pen i genkholh
theihloh thu tuamtuam tampite hangin thakhat thu-in bei vat thei hi.
Lungmuanna cih pen nang kiangpana hong kisutkhia theilo ahi Pasian tawh
na kizopna sung bekah om hi.
ng utna iin
n ta
wsa
w n hhi.
i. Tua mite
Mi tam
pit
e, mi pahtaak di
ding
tawsa
wsaw
tampit
pite,
pen nute pate, zite pasalte, tanu tapate,
syanu syapate, leh lawm le gualte lamNa nuntakna aading Pasian
etna tawh kituakin nungta nuam uhhi.
ngimnate theihtelna sangin a
A khangcing khinsa mi tampite
kisamzaw bangmah om lo a,
nangawn in a lungkim theilo a nu a
tuate na theihtel keileh...
pate pahtaakna ngah nading hanciam
bangmah in dinkik theilo hi.
lai uhhi. Pawlkhatte pen lawm le
30

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

gualte huzapna in tawsawn a, midangte in hong bangci muh ding cih


lunghimawh den uhhi. A dahhuai thu ah tua banga mihonpite nung a zuite
pen tua mihonpite sung mah ah tumcip thei uhhi.
Lawhcinna tawhtang kici khempeuh bel ka thei kei a, ahi zongin
lawhsapna tawhtang khat ahihleh mi citeng khempeuh lungkimsak sawmna
ahihlam bel ka thei hi. Midangte hong muhzia thupitsak luatna pen na
nuntakna aading Pasian ngimnate hong mansuahsak hamtang ding lampi
hi. Topa Jesuh in, To nih na a seem thei kuamah om lo hi5 ci hi.
Na nuntakna hong tawsawn thei thu dangdang zong om lai a, tuate
khempeuh pen lampi a mongbing tawh kibang uh hi. Tuate in, zatkhiatna
omlo thahatna, kul lopi-a lunggimna, leh lungkimna omlo nuntakna cih bang
munte ah hong tun uhhi.
Hih ni sawmli sung khualzinna in ngimna tawsawn nuntakna -- Pasian
ngimnate in a makaih, a uk, a hilh nuntakna -- bangci neih theih ding cih
hong lak ding hi. Na nuntakna aading Pasian ngimnate theihtel ding sangin
a kisamzaw bangmah om lo a, tuate na theihtel keileh -- lawhcinna, hauhna,
minthanna, gualnopna cihte-a kipan -- bangmah in dinkik theilo hi. Ngimna
neilo nuntakna pen khiatna neilo manawtna, makaihna omlo sepkhiatna,
leh a hang neilo thupiangte hi lel hi. Ngimna neilo nuntakna pen thuneu-in
ginalo a, mumal mel nei lo hi.
NGIMNA TAWSAWN NUNTAKNA HANGA PHATTUAMNATE
Ngimna tawsawn nuntakna neih manin phattuamna lianpi thu nga
om hi:
Na ngimna na theihtelna in na nuntakna khiatna neisak
hi. Eite pen khiatna nei dinga hong kibawl ahihi. Tua hang mahin zong mite
in tua a khiatna a muhkhiat nadingun a muanmawhhuai sepziate ahi, aisaanna
ahihkeileh lungsim tawh kisai hanciamna cihte zang uhhi. Nuntakna in khiatna
hong neih ciangin na khempeuh phial mah na
thuakzo a, khiatna nei keileh thuakzawh bangmah
NI THUMNA:
na nei kei hi.
BANG IN
Khankum sawmnih a pha khangno khat in
NA NUNTAKNA hih bangin gen ngei hi: Bang hiamkhat ka suah
nang kitomin hanciam kaih manin a guallelin
HONG
kingaihsun ing. Bang hiamkhat cih pen zong bang
TAWSAWN?
hiam thei tuan keng. Ka theihsun bel hanciamsuak
ding, cih hi. Ni khatni teh ka ngimna ka muhkhiat leh, a nungta dinga kipan
ta hing, ci-in kingaihsun ning.
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

31

Pasian tawh lo-in nuntakna in ngimna nei lo a, ngimna tawh lo-in


nuntakna in khiatna nei lo hi. Khiatna tawh lo-in nuntakna in tumdangna leh
lam-etna nei lo hi. Hih, lam-et omlohna thu Lai Siangtho sungah mi tampite
in na genkhia uhhi. Isaiah in, Ngimna mel om lopi-in na ka seem hi; bangmah
lo, a mawkna dingin ka thatang ka zang hi.6 ci-in na gen hi. Job in, Ka
nuntakna nite lam-etna om lopi-in khatkhit khat bei hanhan hi.7 a cih khit
ciangin, Ka lungkia ta hi; nuntak ka cimtaak hi. Keikia hong omsak in. Ka
nuntakna in khiatna nei lo hi.8 ci lai hi. Leitunga a khasiathuaipen thu i cih
pen sihna hilo a, ngimna neilo nuntakna hi.
Lam-etna pen na nuntakna aading huih le tui zah mahin na neihloh
phamawh a, tangtut nadingin lam-etna neih ding kisam hi. Dr. Bernie Siegel
in ama kianga kilak cinate lakah a natna a noptuam dingte theikhol thei hi.
Khankum zakhat ciangdong na nungta nuam hiam? ci-in a dot ciangin
nuntakna sungah ngimna tawh kidim mite in Nungta nuam mah ci-in dawng
kik uh a, tuate pen nungta hamtang zaw pah hi. Lam-etna cih pen ngimna
neihna pan hong pai hi.
Lam-et bei na kisak leh tuaci nawn kei in. Lam-etna tawh nuntak
ding na kipat lian leh thu le late hong kikhel ding hi. Pasian in, Nang aading
kong geelsak thu ken ka thei hi...Nang aadingin thuhoih ka geel a, thusia
ka geel kei hi. Lam-etna leh mailam hun a gina kong pia ding hi9 ci hi. A
piangthei nawnlo ding dinmun a tung ta danin na kingaihsun kha phial zongin
Lai Siangtho in, Pasian in...i nget ngamzah ahihkeileh i ngaihsut ngamzah
-- i thungetna, i lunggulhna, i ngaihsutna, leh
i lam-etna sangpente -- sangin a sangzaw
thamin hong seem thei hi10 ci hi.
Na ngimna na theihtelna in na
nuntakna oltuamsak hhi.
i. Tua in sep ding
leh seploh ding hong sehsak hi. Na ngimna
pen, na sepkhiatte lakah bang teng a kul takpi
hi-a bang teng kul khollo, cih etkik nading ah tehkakna-a na zat khat hong
suak hi. Hih ka sepkhiat khat in ka nuntakna aading Pasian geelsa ngimnate
khatpeuh a kicingsaktuam hiam? ci-in nang le nang na kidong thei pah hi.
Ngimna kician om lopi-in thu khensat nading, na hun zatzia ding, na
thatang leh neih le lamte bangci zat ding, cih thute ah bulphuh theih ding
taw-phah na nei theikei hi. Tu tawm-a thu-omzia, hong kiphuutzia leh na
lungsim omzia cihte tungtawnin thu le late na khensat ding hi. A ngimna uh
a theilo mite in tampi sep ding sawm uh a, tua in lunggimna, thabeina leh
thubuai piangsak hi.

32

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Mi khempeuh deihna bang zui-a seem ding cih pen piang theilo hi.
Na hun pen Pasian deihna sep nading bekin kicing hi. Na nasep khat na
zawhsiang zawh keileh tua pen Pasian hong sepsak nopzah val seemkha
na hi ding hi (ahihkeileh TV tam et lua kha zong na hi thei hi). Ngimna
tawsawn nuntakna in nuntakzia a olzaw leh hun geelna a tawmzaw hong
neisak hi. Lai Siangtho in, A kineih, a te lela nuntakna pen a hawmpi hi;
ahi ziau, a theih-ol nuntakna ahihleh dim tak-a nuntakna hi11 ci hi. Tua in
lungsim nopna zong hong neisak hi: TOPA, nangmah in a ngimna a kiplet
mite leh nangmah hong muang mite tungah lungnopna na pia hi12 ci hi.
Na ngimna na tth
heiht
elna iin
n na nuntakna kaituah hhi.
i. Tua in
eihtelna
vai thupite ah hanciamna leh thadim takin sepkhiatna piangsak hi. Tua
bangin vaite khensiam na hih manin na nasepna muibun pah hi.
Vai thuneute buaipihkhak zeelzeel pen mihing ngeina hi. I nuntakna
ah thuneu buaipihna om thei gige hi. Dr. Henry David Thoreau in mihingte
pen kuama theihpihloh, cih nading mel theilo dinmun ah om thei uhhi, ci
hi. Tua pen ngimna mel omlo-a buaina ci lehang kitelzaw lai hi. Mi tampite
pen gyroscope a kici, a laizang ah a vang khat omin tua takah ciangtawn
khat holh lehang a kipei thei, a kipeipei hangin koimah dang ah a tung
ngeilo, tawh kibang uhhi.
Ngimna kician na neih keileh na mainawtna mun, na nasep, na
kizoppih, na pawlpi leh a tungtham van le na cihte na khelkhel ding a, tua
pen na lungbuaina a ven nading ahihkeileh na lungsim hawmsuahna na
dipkik nading ci-a a lam-en na hihi. Tu ngawngaw-in bel nate hong nuam ta
buang inteh, ci-in ngaihsun ngeel ding cin a, ahi zongin tua in na buaipih
taktak thu ahi bulphuh neihlohna vengsak lo hi.
Lai Siangtho in, Bangmah ngaihsun lo, bangmah awlmawh lo-in
om mawkmawk kei inla na Topa hong deihsak thu theitel in13 ci hi.
Bulphuh nei, cih pen khuavak tawh kigenteh thei hi. Khuavak a
taangkhia pen thakhauh lo, muibun lo ahih hangin tua khuavak kaituah
lehang thahatna hong nei hi. Ni vaangtaang
pen maanpeek themno khat tawh kaituahin
lopa, laidal, cihte kapsak lehang kaang zo
Na nuntakna a
tanghial hi. Laser a kici namte suah lai lehang
muibut ding na deih
khuavak in siiktak nangawn attan thei hi.
leh kaituah in.
A kikaituah nuntakna -- ngimna nei
nuntakna -- sangin a thakhauhzaw bangmah
om lo hi. Leitung tangthu sunga numei pasal
na-lian pipi a seem a bawl i cihte pen nuntakna a kaituahte hi. Gentehna-in
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

33

Sawltak Paul en lehang amahkia bekbek in Rom gampi sung tengah


Khristian biakna kizeelsak hi. A tuacih theihna thusim pen a kikaituah
nuntakna hi. Amahn, Ka thahatna khempeuh hih thu khat tung bekah ka
kaituah hi: A beisa thute mangngilhin mailam thute bek ka lam-en hi14 ci hi.
Na nuntakna a muibun ding na deih leh kaituah in. Seem sapsap
kawikawi kei in. Na khempeuh sepsawm kei in. Tawm bek seem in.
Sepkhiatna a hoih na cihte nangawn heuhkhia inla a thupipen teng bek
seem in. Sepkhiatna (activity) leh gahkhiatna (productivity), hihte nih theikhial
ngeikei in. Ngimna om lopi-in na manlah thei mahmah kha ding a, ahi zongin
a thupi pen bang ahi hiam? Paul in, Eite aadinga Pasian hong koihsak na
peuhmah a deih eite in tua kungmun ah lungsim kaituah den ni15 ci hi.
Na ngimna na theitelna in na nuntakna phonglo hi. Ngimna
in thalawpna piangsak den hi. Ngimna kician longal hong thahatsak dang
om lo hi. A langkhat leuleu ah ngimna na neihloh ciangin thalawpna bei hi.
Lupna tungpan thawhtoh bekbek zong nasep lianpi hong suak hi. Hong
thazawmsak, hong bahsak, leh i lungdamna hong guksak pen nasep hahkat
luatna hilo-in khiatna neilo nasep teng i baansep man hi.
Laigelh minthang George Bernard Shaw in, Nuntakna ah lungdamna
taktak cih pen hih bang hi: nangmahmah in thupi na sak ngimna khat aadingin
thahatna teng na zatkhiatna; leitung in kei lungdam nadingin bangmah hong
sepsak kei inteh ci-a a phunphun a tautau, cinatna leh khasiatna tawh kidim,
angsung thei mi khat na hih sangin leitunga
om a thakhauh mi khat na hihna, hi ci hi.
Na ngimna na theihtelna in Hong kiphawk den
tawntung hun aadingin hong kigingsak dinga leitung ah nang
hi. Mi tampite in leitung ah a kipsuak thei hong kikoih hilo a,
ding gamh le go a nusiatzawh nadingun a tawntung hun aading a
nuntak sung tawntung hanciam uhhi. Amau kigingkhol dingin hong
pen sih khitnung ah a kiphawksuak ding kikoih hizaw hi.
uh ut uhhi. Ahih hangin a thupipen leh a
kisam taktak pen na nuntakna tawh kisai midangte hong ciaptehzia hilo
ding a, Pasian hong ciaptehzia hizaw ding hi. Mite tel zawhloh thu khat
om a, banghiam cihleh lawhcinna khempeuh a tawpna ah kikhengkhia ding,
ciaptehsa thute kilaih ding, minthannate veng kik ding, pahtawinate
kimangngilh kik ding, cih thu hi. James Dobson a kicipa college a kah lai-in
a lungtup bang hiam cihleh a kahna college ah tennis siampen suak ding cih
hi. Tua mah bangin college zumpi sunga gualzawhna cup kikoihna mun ah
ama ngah cup zong etlawm takin a kikoih ciangin amah angtang mahmah
34

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hi. Kum sawt sim a bei khit ciangin ama cup pen kiguksak hi. Tua zawh
college sangpi a kilamthak hun ciangin James cup pen ninbung khat sungah
kimu kik hi. Tua ciangin amahn, Hun kicing a ngah nak uhleh mi khatpeuh
in na cup khempeuh hong paihsak lel ding hi ci hi.
Leitung gamh le go khatpeuh nusiatzawh nading hanciamna pen
muhna-toi lungtup hi a, tawntung kimang ding gamh le go khat neihzawh
nading kalsuanna pen hun le nite zatsiamna hi. Hong kiphawk den dinga
leitung ah nang hong kikoih hilo a, tawntung hun aading a kigingkhol dingin
hong kikoih hizaw hi.
Ni khatni ciangin Pasian mai-ah na ding ding a, Pasian in zong
tawntung hun sungah na lut ma-in na nuntakna sittelna laivuanpi khat bawl
ding hi. Lai Siangtho in, Hih thu phawk un, Pasian thukhenna tokhom
mai-ah eite khempeuh i ding ciat ding a,...Pasian kiangah eimau gamtatna
thu i gen ciat ding hi16 ci hi. A lungdamhuai thu khat ah Pasian in tua
thusitna hong kantan zosak nuam ahih manin hong dot ding thute hong
genkhol hi. Pasian in thu lianpi nih hong dong thei kha ding hi, ci-in Lai
Siangtho siksanin i gen thei hi:
Khatna ah, Ka Tapa Jesuh Khrih na bangci saan hiam? cih hi.
Pasian in na biakna leh na thupomziate hong dong lo ding hi. Bang hong
thupipen ding hiam cihleh nang aadinga Jesuh hong sepsak thute na saan
le saanloh, tua Jesuh na it le itloh, na muan le muanloh, cih hi ding hi.
Jesuh in, Kei pen lampi, thumaan thutak, leh nuntakna ka hihi. Kei tungtawn
lo-in Pa kiang a tung kuamah om lo hi17 ci hi.
Nihna ah, Kong piaksa nate na bangci zat hiam? cih hi. Na
nuntakna -- Pasian hong piak khuttawi siamnate, kivakhna talente,
hamphatna lampite, thahatnate, kizopnate, leh neih le lamte -- na bangci
zat hiam? Tuate khempeuh nang angsung ding bekin na zang hiam,
ahihkeileh nang aadinga Pasian geelsa ngimnate aadingin na zang hiam?
Hih thudotna nih theikhol-a na kigin
ding cih pen hih laibu lungtup hi. Thudotna
a masa in tawntung hun koi-ah zang ding cih
hong theisak ding a, a nihna in tawntung hun
sungah bang hih ding cih hong theisak ding
hi. Hih laibu a tawpna na tun ciangin
thudotna a nihin a dawng thei ding dinmun
na tung ding hi.

Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

35

KA NGIMNA

NI THUMNI
TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA

Lungngaih Ding Thu: Ngimna nei-a nuntak pen lungnopna


hi.

lampi

Pha
wk Di
ng Kha
wkneu: TOPA, nangmah in a ngimna a kiplet
Phawk
Ding
Khawkneu:
mite leh nangmah hong muang mite tungah lungnopna na pia hi.
Isaiah 26:3 (TEV)
Ngaihsut Ding Thudotna: Ka innkuanpihte leh ka lawmte in ka
nuntakna hong tawsawn pen bang hi a ci ding uh hiam? Bang suak
nuam ka hi hiam?

36

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

A T AWNTUNG K IM ANG D INGIN H ONG K IB


AWL
IBA
Pasian in mihingte lungtang sungah
tawntung hun suan khin hi.
Thuhilhna 3:11 (NLT)
Pasian in mihingte ni khat bek a nungtasak ding hileh
hih bang danin hong piangsak peuhmah lo ding hi.
Abraham Lincoln

Tu-a nuntakna pen tu-a a om teng bek hilo hi.


Leitunga nuntakna cih pen pawi bang hileh a taktak ma-in a taktak
danin kisinna (dress rehearsal) bek hi pan hi. Sihna galkhat ah -- tawntung
hun sungah -- tu-a na zat ding hun zah sangin a sauzaw tham na zang lai
ding hi. Leitung pen inn lamna-a kizang sing le suangte a kisenna mun,
tawntung nuntakna aading siam kisincilna naucin sang khat hi a, kidemna
taktak ma-a tha kisinna, tai kidemna kipat ma-a si le sa satsuahna zong, hi.
Tu-a nuntakna pen hong pai laiding khat aading kiginkholhna hi.
Hih leitung ah a tampenin kum zakhat bang na nungta ding a, ahi
zongin tawntung hun sungah ahihleh a tawntungin na nungta ding hi. Leitunga
na hun na nite, Sir Thomas Browne cih danin ci lehang, tawntung hun
sunga khawkno khat bek hi pan hi. Nang pen a tawntung kimang dingin
hong kibawl hi.
Lai Siangtho in, Pasian in mihingte lungtang sungah tawntung hun
suan khin hi1 ci hi. Na sungah sih nawnlohna thu a lunggulh, pianpih lungsim
khat na nei a, tua pen Pasian in tawntung hun sunga a nungta dingin ama lim
le mel suunin hong bawl man hi. Mi khempeuh a tawpna ah si ding cih thu
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

37

i theih tek hangin sihna pen i kisek theikei a, haksa i sa den hi. A tawntungin
nuntak ding i utna a hang pen Pasian in i khuak sungah tua lunggulhna hong
thuahsak man hi.
Ni khatni ciangin na lungtang a kisaiina hong khawl ding hi. Tua
pen hih leitunga na pumpi leh na hun a beina hi ding a, ahi zongin nang na
beina hilo hi. Na leitung pumpi pen na kha (spirit) tawmvei sung a teenna
pak hi lel hi. Tua na leitung pumpi pen Lai Siangtho in buk (tent) na ci a,
mailam huna na neih ding pumpi pen inn (house) na ci hi. Lai Siangtho in,
I teenna buk ahi, leitunga i pumpi, a kisiat ciangin Pasian in eite i teen
nading inn khat vantung ah na koih ding a, tua pen amahmah bawl, a
tawntunga kimang ding, inn ahihi2 ci hi.
Leitung nuntakna sungah teeltheih ding tampi a om hangin tawntung
hun sungah teeltheih ding nih bek om a, vantung ahihkeileh hell (gawtmun)
hi. Tawntung hun sunga na neih ding Pasian tawh kizopna pen leitung na
om sunga na neih Pasian tawh kizopna tungah kinga hi. Pasian Tapa Jesuh
itna muanna na neih leh a omlai tawntung hun sung khempeuh amah tawh
a zangkhawm dingin nang hong kizawn ding hi. A langkhat leuleu ah ama
hong itna, mawhmaisakna leh hotkhiatna, cihte na nial leh tawntung hun
sung khempeuh Pasian tawh lo-in na zang den ding hi.
C.S. Lewis in, Mihingte nam nihin kikhen thei a, Pasian kiangah
Na deihna bang hi tahen a ci mite leh Pasian in Pha hi, na ut bangin hi
tahen a cih mite hi ci hi. A dahhuai thu ah mi tampite in hih leitung ah
Pasian tawh lo-in nuntak ding teel uh ahih manin tawntung hun ah Pasian
tawh lo-in a om uh kul ding hi.
Nuntakna cih pen tu huna omzah sangin tamzaw tham cih thu, leh
tawntung hun aading kiginkholhna ciang bek ahihna thu, limtak na theihtel
ciangin na nuntakna hong kilamdang ding hi. Tawntung hun tawh kituak
nuntakna neih na kipan ding a, tua in kizopna, nasep maban leh thu-omzia
cihte khempeuh ah na vaihawmzia hong kilamdangsak ding hi. A thupisuah
mahmah ahi sepkhiatna tampite leh lungtupna tampite, bek tham lo-in buaina
tampite nangawn, nang aadingin hong thuneusuah ding a, hong cihtaak lo
ding hi. Pasian tawh a kinaizaw-in na
nuntak zahzah thu le la khempeuh hong
Tu-a nuntakna pen hong
thuneusuah seemseem ding hi.
pai laiding khat aading
Tawntung hun tawh kituak
kiginkholhna hi.
nuntakna na neih ciangin thupi na sak
thute hong kilaih hi. Na hun le na sumte
na zatna ah na pilvangzaw hi. Minthanna, hauhna, lawhcinna cihte ahi-a
38

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

gualnopna ahi phial zongin tuate sangin kizopnate leh gamtatzia na thupi
ngaihsutzaw hi. Na masak thute hong kilehbulh hi. Khangmite thupomzia
leh nuntak khuasakzia tawh kituakin nuntak ding pen kimanna bangmah
hong nei nawnlo hi. Paul in, Hun khat lai-in hih thute khempeuh thupi ka
sa mahmah ngei a, tu-in ahihleh Khrih sepsa thu hangin tuate khempeuh
bangmah man lo-in ka ngaihsun hi3 ci hi.
Leitunga na neih hun le nite bek na nuntakna aading ahih mawkleh,
tu mahmahin tua bang lianin nungta pah in, kong ci ding hi. Tua hileh
mihoih hih ding leh ziahoih neih ding cih thu zong na ut leh na mangngilh
thei hi. Na gamtatna huhau-a piang thute hangin na lunghihmawh ding
zong kul lo hi. Na gamtatnate zong sauveipi hong kithawnkik lo lel ding
ahih manin angsung bulphuhna tawh na nuntak leh zong phamawh khollo
ding hi. Ahi zongin -- a thupi mahmah na theih ding thu khat ah -- sihna pen
na beina hi zenzen lo hi. Sihna pen na lamtawp hilo a, tawntung hun sungah
na lutna hi pan ahih manin leitunga na sep na bawl khempeuhte in tawntung
tawh kipawl thaman leh nunggu nei hi. I nuntak sunga i gamtatna khatciat in
awging nei a, tuate tawntung hun sungah hong kithawn ding hi.
Khang hun nuntakzia a siat-huaipenna bang hiam cihleh thu tom
ngaihsutna hi. Na nuntakna a hoih theipenin na zattheih nadingin na lungsim
sungah tawntung hun tawh kipawl thumuhna na neih det ding, leh na lungtang
sungah tua thu a manphatna na phawk det ding, kisam hi. Nuntakna cih
pen tu huna zah sangin tamzaw tham hi. Tuipi tunga laam tuikhal mualpi
pen tui tungah tawmcik bek dawkin tui sungah a golzaw tham om lai hi.
Tuni cih pen tuikhal mualpi a
kidawksun teng tawh kibang a,
Tawntung hun tawh kituak
tawntung hun cih pen tui sunga na
nuntakna na neih ciangin
muh theihloh a omlai teng tawh
thupi na sak thute hong
kibang hi.
kilaih hi.
Pasian tawh tawntung hun
sungah omkhawm cih pen bang
tawh kibang ding hiam? Sianggen lehang, i mihing khuak tawh vantung gam
a thupitna leh a lamdanzia kitheitel zolo hi. Tua pen miksi khat kiangah
Internet thu gensawm tawh kibang ding a, a mawknapi hi. Tawntung hun
sunga omzia a gentel thei ding mihing kammal kiphuankhia nailo hi. Lai
Siangtho in, Topa a it mite aadingin Pasian in a lamdang bangci nam teng a
baihsa-in koihsak cih thu, a thei ngei leh a za ngei cih thadah a ngaihsun
ngei nangawn kuamah om nailo hi4 ci hi.

Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

39

Ahi zongin Pasian in a Kammal sungah tawntung hun thu a heemin


hong gen khin hi. Tu mahmahin eite aading tawntung inn khat Pasian in a
bawlbawl laitak ahihlam i thei hi. Vantung gam ah thu-um mi i it i ngaih teng
tawh i kimu kik ding a, leitung i om lai-a i cihtakna thu hangin thaman i
saang ding hi. Tua ciangin i sepnop ding nasepte a seem dingin hong kisawl
ding hi. I luzang teng vangliatna in hong tuam ding, meii tung tuangin
khausaiite a tum ding, cih bang i hikei ding
hi. Pasian tawh kizopna a kisia theilo i nei
NI LINA:
ding a, amah zong eite tungah a tawntungin
A TAWNTUNG
lungkim ding hi. Ni khatni ciangin Jesuh in
hih bangin hong ci ding hi: No, ka Pa
KIMANG
thupha piak mite aw, hong pai un. Leitung
DINGIN HONG
kipiansak huna kipan note aadinga kikoih
KIBAWL
kumpigam ahi na gamh uh luah ta un.5
C.S. Lewis in naupangte aadinga a
gelh, Narnia Khang Tangthu (The Chronicles of Narnia) a kici, bu sagih a
pha tangthu laibu a khupna ah tawntung hun tawh kipawl thu hih bangin na
laktel hi: Hih pen eite aadingin tangthu khempeuh a beina hi. Ahi zongin
hih pen a tangthu taktak a kipatna ahihi. Leitunga a nuntakna teng uh pen
laibu tuamna leh thulu gelhna laimai hi pan hi: tu ngawngaw-in amaute pen
leitunga kuamah simkhak nailoh, bei hun neilo-in a kizomsuak ding, bek
thamlo khenpi khatta pen a ma-a khenpi sangin a zaknop zaw den ding ahi
Tangthu Laibu Khenpi Khatna, hi pan uhhi.6
Pasian in leitung na nuntakna aadingin ngimna khat a nei mah hi a,
ahi zongin tua pen leitung ciang bek tawh man lo hi. Ama hong geelsak a
ngimna pen hih leitunga na zat ding kumsawmlom tawmkhatte aading bek
hilo-in khang khat hamphatna lampi ding ciang bek hilo hi; Pasian in
nang khang khat khengval dingin hamphatna lampi hong honsak hi. Lai
Siangtho in, [Pasian] geelnate kip tawntung a, a ngimnate kimang tawntung
hi7 ci hi.
Mi tampite in misi a gal ciang bekun tawntung hun tawh kisai thu,
ngaihsut kha pan uhhi. Tua pen theihlohna tunga kinga lungsim sukkhakna
hi lel a, dai mahmah hi. Sihna thu ngaihsut ding pen a cidamhuailo khatin
na ngaihsun kha ding a, ahi zongin sihna langpang ding cih leh a piang
hamtang ding thu khat ngaihsun lo ding cih pen cidamhuai lozaw taktak hi.8
Ni khatni ciang hong piang veve ding ci-a i theih kim thu khat aading a
kigingkhol lo teeiteei mi pen mihai hi. Tawntung hun tawh kisai-in tawmcik
cih bang hilo-in tampi na ngaihsut ding kisam hi.

40

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Na nu gil sunga na om hun, kha kua kha sawm hun sung pen a
tawpna, a beina hilo-in a nungta dinga na kiginkholhna ahih zah khatin tua na nuntakna zong mai-a hong pai ding a dang khat aading na kiginkholhna
hi pah hi. Jesuh Khrih tungtawnin Pasian tawh kizopna na neihleh sihna na
kihtak nading thu om lo hi. Sihna pen tawntung hun sung lut nading kongpi
hi. Na sih hun pen hih leitunga na neih hun a beina hi a, ahi zongin nang na
beina hilo hi. Na nuntak a beina hun cih sangsikin tawntung nuntakna sungah
na suahni hizaw hi. Lai Siangtho in, Hih leitung pen i inn hilo hi; eite in
vantunga om a kip tawntung i innpi lamenin i om hi9 ci hi.
Tawntung hun tawh tehkak lehang
leitunga i nuntak hun pen mitphiat kal khat
bang hi lel a, ahi zongin a thaman pen a
tawntungin kip ding hi. Tu-a i nuntak sunga i
sep i bawl teng tungtawnin a kik khat aading a
sia a pha kikhensat hi. Hih i leitung pumpi
tawh i zat hun kici khempeuh Jesuh tawh i
maankhop nading mun ahi, vantunga om, a bei ngeilo i innpi sung a tung nai
lopi-a a kizang hunte ahihlam i theihtel ding10 kisam hi. Hun khat lai-in Ni
thak khat hong tun simin na nuntakna a kipatni danin ngaihsun in cih
tangkona khat laang mahmah ngei hi. A taktakin ni thak khat hong tun
simin na nuntakna a beini danin ngaihsut ding pen pilvaizaw tham hi. Matthew Henry in, I hun tawpna ni aading kiginkholh ding pen nisim i nasep
ahih ding kisam hi11 ci hi.

NA NGIMNA

NI LINI
TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA

Lungngaih Ding Thu: Nuntakna cih pen tu huna zah sangin tamzaw
tham hi.
Phawk Ding Khawkneu: Hih leitung pen ama lunggulh nate
khempeuh tawh beimang ding hi. Ahih hangin Pasian deihna na zuihleh
nang na nungta tawntung ding hi
1 Johan 2:17 (NLT)
Ngaihsut Ding Thudotna: A tawntung kimang dingin kei hong kibawl
ahihleh ka sep nawnloh ding thu khat bang hi a, tuni-a kipan ka sep
ding thu khat bang hi ding hiam?

Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

41

N UNT
A K NA P ASIAN M UHZIA B ANGIN M U
UNTA
Nuntakna i cih bang ahi hiam?
James 4:14b (NIV)
Eite in nate pen ahi bangin i mu kei a,
ei hihna bangin i mu hi.
Anais Nin

Na nuntakna na muhzia in na nuntakna hong sui hi.


Nuntakna a khiatna na kaihzia in na mailam hun hong khunsak hi.
Na thu muhzia in na hun zeekzia ding, na sum zatzia ding, na pianpih siamnate
na punsakzia ding, na kizopnate na thupitbawlzia ding, cihte hong huzap
ding hi.
Midangte kiangah Na nuntakna na bangci muh hiam? ci-a dotna
pen amau thu i theihtel theih nading lampi hoihpen khat hi. Mihing namkim
a om mah bangin thudot dawnkikna zong a namkimin om ding hi. Kei kianga
hong gen ngeite cih danin ci lehang nuntakna pen circus pawi, bomb
kiphumna leitang, hai tawdap a kizialthei , thu haksa kidotna, tumging
namkim kitumna, khualzinna, leh laamna pawi, cih bangin a tuamtuamin
gen uhhi. Mi pawlkhat in Nuntakna cih pen zu nunna mun tawh kibang hi:
Khatvei leh zu na kham a, khatvei teh lah na puk a, khatveivei na kileh
kawikawi pong hi ci uhhi. Pawlkhat in Nuntakna cih pen gear kithuah,
pei sawm a nei, siksakol i zat ngeiloh khat, tawh kibang hi ci uh a, pawlkhat
in Nuntakna cih pen laithai (playing card) kimawl tawh kibang hi: Na ngah
laithai dal teng tawh na kimawl kul hi ci uhhi.
Nuntakna a lim a mel na muhzia hong dong hi le-ing na lungsim
sungah bangci lim le mel hong suakkhia ding hiam? Tua lim le mel pen na
42

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

nuntakna lim le liim (life metaphor) hi pah a, theihpipi ahi-a theihlohpi ahi
zongin na lungsim sunga na neih nuntakna etzia ahihi. Nuntakna kikoici
kalsuan, cih leh nuntakna sungpan nangn bang lam-en, cih thu na pholakna
zong, hi. Mihingte in a nuntakna lim le liimte pen nik le puan, kham le ngun
kizepna, mawtaw, sam hiatdan, mawtaw maan tunga plastic kibelh, leh
pumpi tunga lim kisuai cihte panin lakkhia uhhi.
Awging a neilo, tua na nuntakna lim le liim in na telna zah sangin na
nuntakna hong huzapzaw tham hi. Tua in na lam-etnate, thupi na sak thute
(values) , na kizopnate, na lungtup thute, leh na masak thute (priorities)
bang teng hi ding, cih hong khunsak hi. Gentehna-in nuntakna pen pawi
bangin na ngaihsut leh na nuntakna sungah thupi na sak thu pen gualnopna
hong hi ding hi. Tai kidemna danin na muh leh manlangna na thupisak ding
a, a hun simsimin a nawhtat den khat na hi thei ding hi. Lamsau paina
khatin na ngaihsut leh thuakzawhna na thupisak ding a, galdona ahihkeileh
kidemna khat bangin na muh leh gualzawhna thupi na sa mahmah pah ding
hi.
Nuntakna na bangci et hiam? Nuntakna lim le liim a maanlo khat
tungah a kinga zong na hi thei ding hi. Tua hi a, nang aadinga Pasian geelsa
a ngimnate na cinsak theih nadingin na leitung khuak pilna teng tobawlin Lai
Siangtho tawh kituak nuntakna lim le liim tawh na laih
NI NGANA:
kul ding hi. Lai Siangtho in, Hih leitung thu le la paiziate
NUNTAKNA zui kei unla na lungsim uh a bupin laihna tawh a sunglam
ah Pasian kipuahphasak un1 ci hi.
PASIAN
Nuntakna Pasian muhzia tawh kisai-in Lai
MUHZIA
Siangtho in lim le liim nam thum hong hilh hi: Nuntakna
BANGIN
pen sittelna, van ki-apna, tomno kal nasep kipiakna,
cih teng hi. Tu-a teng pen ngimna tawsawn-a nuntak
MU
nading ah a khuambul ahihi. A masate nih pen hih
khenpi sungah, leh a thumna pen mai-a khenpi ah, cih bangin i kikum ding
hi.
i. Hih nuntakna lim le
Leitung i nuntakna p
en Sit
pen
Sitttelna khat hhi.
liim pen Lai Siangtho bup sunga tangthute ah kimu thei hi. Pasian in mihingte
gamtatzia, upna, itna, cihtakna, thumanna, thumaanna, cihte sittel denden
hi. Lai Siangtho sungah haksatna, zia-etna, puahphatna, sittelna cih dan
kammalte 200 vei val tham om hi. Pasian in Abraham, a tapa Isaac a
ngetna tawh sittel hi. Jacob leuleu pen Rachel a teenpih theih nadingin kum
tampi nasep a piakbehna tawh sittel hi.

Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

43

Adam leh Eve in Eden Huan sunga sittelna kantan zolo uhhi. David
in zong vai tampi tak ah Pasian sittelna kantan zolo hi. Ahi zongin sittelna
lianpi a kantan zo mi tampite thu zong Lai Siangtho sungah kiciamteh veve
hi.
Sittelna tungtawnin gamtatzia kilamtohna leh kilatkhiatna a piangkhia
khawm hi a, nuntakna bup pen sittelna hi pah hi. Nang pen a tawntungin
hong kisittel hi. Midangte, buainate, lawhcinnate, kitukalhnate, cinatnate,
lungkim lohnate, leh khuahun cihte dong nangawn ah nangn bangci
dawntuah cih Pasian in hong encik den hi. Pasian in na gamtatna a
neunopente ahi, mi khat kongpi na
honna, niinneng khat na topna, zum
Sittelna tungtawnin
lai-atpa ahihkeileh vanzuakpa awgamtatzia
kilamtohna leh
neem tawh na hopihna, cihte nangawn
kilatkhiatna a piangkhia
hong encik hi.
khawm
hi a, nuntakna bup
Pasian hong piak ding
pen sittelna hi pah hi.
sittelna a om teng khempeuh i thei khin
kei a, ahi zongin pawlkhat ahihleh Lai
Siangtho siksanin i genkhol thei hi.
Tuate pen kikhelna lianpipite, kamciam banga hong kiseemlote, phelsiang
zawhloh buainate, hong kidawngkiklo thungetnate, ahi lopi-a hong
kisiatgennate, leh thuak zawhloh dahna kahnate cih bang hi thei hi. Kei
nuntakna sungah bang ci lehang Pasian in ka upna pen buaina tawh ahi
zongin, ka lam-etna pen ka neih ka lamte bangci zeek cih tawh ahi zongin,
ka itna pen mite tungtawnin ahi zongin hong sittel hi.
Sittelna thupi mahmah khat pen na nuntakna sungah Pasian
ompihna ngahlo na kisak laitak nang bangci gamtat cih thu hi. Khatveivei
Pasian in ngimna khat tawh hong nungngat thei a, tua hun ciangin amah
tawh i kigamlasuah hi. Hih pen Hezekiah kici kumpi khat in zong na tuak
ngei hi. Lai Siangtho in, Hezekiah sittel nadingin, leh ama lungsim sungah
bang om takpi cih thu a theih nadingin Pasian in Hezekiah paikhiatsan hi2
ci hi. Tua ma-in Hezekiah pen Pasian tawh kinai takin omkhawm khin ahih
hangin nuntakna sungah haksat mahmah hun a tuahkhak ciangin Pasian in
ama gamtatzia sittel nading, a thaneemna pholak nading, leh vaipuak lianpi
piakbeh theih nadingin amahkia nusia hi.
Nuntakna cih pen sittelna ahihlam na theihtel ciangin na nuntakna
sungah a cihtaaklo khat zong omlo ahihlam na phawk thei ding hi. Gamtatna
nengno, a neupen khat nangawn, in na gamtatzia kilamtoh nading thu ah
cihtaakna nei hi. Ni khatta pen ni thupi hi a, setkaan (second) khatta zong
na gamtatzia a kip a kho theih nading, itna lahkhiat nading, ahihkeileh
44

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian tungah kingak nading cih thute ah khangliat nading hunphate hi.
Sittelna pawlkhat nasiasuah thei mahmah a, pawlkhat leuleu om ahihlam
zong kiphawkkha khollo thei hi. Bangbang hileh a vekpi-un tawntung hun
aading kimanna nei uhhi.
A lungdamhuai thu ah, tua sittelnate na kantan zawh ding Pasian in
hong deihsak ahih manin tua sittelnate na nawkzawh nadinga hong piak
hehpihna thupha sangin a lianzaw sittelna cih bang hong pia ngeilo hi. Lai
Siangtho in, Pasian in a kamciam kiplet ahih manin na dintang zawhna tha
zah khengvalin sittelna na thuak ding hong phal lo ding hi; hong kisittel
ciangin zong thuakzawh nading thakhauhna hong pia ding a, suahtak nading
zawi khat hong koihsak ding hi3 ci hi.
Sittelna khat na kantan khit simin
Pasian in ciamtehin tawntung hun sungah
thaman hong pia dingin geelna nei hi. James
in, Sittelna a tuah ciangun a thuakzo mite
thupha ngah ahi uhhi. Sittelna a kantan khit
ciangun amah a it mite tunga Pasian
kamciamsa ahi nuntakna lukhu amaute in a
sang ding uhhi4 ci hi.
L eitung i nuntakna p
en V
i. Hi pen Lai
pen
Vaa n Ki-apna khat hhi.
Siangtho sunga om nuntakna lim le liim a nihna hi. Leitung i nuntak hun leh
i thahatna, pilna siamnate, hamphatna lampite, kizopnate, leh neih le lam
cihte pen a vekpi-in i kepcing ding leh i zeekkhiat dinga Pasian hong apsa
khuttawi letsongte hi. Eite pen Pasian hong piak peuhpeuh a kemcingte i
hihi. Hih kepcingna thu (stewardship) cih pen leitunga om mi khempeuh
leh na khempeuh a nei pen Pasian hi, cih phawkkhakna panin kipan hi. Lai
Siangtho in Leitung leh a sunga om nate khempeuh Pasian neihsa hi;
leitung leh a tunga teeng mite khempeuh Pasian aa hi5 ci hi.
Leitung tomno kal i nuntak sungin na khat zong i nei taktak ngeikei
a, hih lai-ah i om sungin Pasian in leitung hong kop hizaw hi. Leitung pen
nang na tun ma pekin Pasian neihsa hi a, nang na sih khit ciangin zong
Pasian in midangte na kawm leuleu ding hi. Tomno kal sung zat dinga na
ngahkhak pak hi bek hi.
Pasian in Adam leh Eve a piansak khit ciangin a piansaksa nate a
kemcing dingin amau tungah vai ap a, ama neihsa a keemcing ding thuvanpi
panmun pia hi. Lai Siangtho sungah, [Pasian in] amaute thupha pia-in Na
suan na khakte uh hih leitung mun khempeuh ah teengin amau ukna nuaiah a koih theih nadingun tanu tapa tampi nei ta un. Thuvanpi dingin note
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

45

kong koih ding hi ci hi.6 ci-in kigelh hi.


Mihingte tunga Pasian piak nasep a masapen ah leitunga om Pasian
van le nate zeek ding leh kemcing ding, cih hi. Hih dinmun, kiphiatkik ngei
nailo hi. Tua pen tuni-a eite ngimna ii khen khat hi. I ngahkhak na khempeuh
pen i khutsunga Pasian hong koih van ki-ap khat banga i zat i zeek ding
ahihi. Lai Siangtho in, Pasian hong piak lohpi-a na neih uh bang om ahi
hiam? Na neih khempeuh uh Pasian kiangpan ahihleh bang hangin nomau
hanciamna tawh a ngahdan khatin kiphatsakpih na hi uh hiam?7 ci hi.
A beisa kum khat lai-in nupa kop khat in kei le ka zi, ka tawlngak
hun sung uh-a ka zat dingun Hawaii khuapi-a a inn uh, tuipi maingat-a kilam
a hoih mahmah khat, hong kawm uhhi. Cik-a ka vaihawm zawh ngeiloh uh
thu khat ahih manin ko zong nakpi lungdamna tawh ka zang uhhi. No aa
bangin na zang un hong ci ahih manun ko zong tua bangin ka zang uhhi.
Tuibual ah tui ka pek uh a, votsakna bung (refrigerator) sunga ante ka ne uh
a, mainul leh kuang le keute ka zang uh a, lupna tung nangawn ah gualnuam
takin ka diang keei uhhi. Ahi zongin tua bangin ka om laitak mahun hih nate
ko aa taktak hilo cih ka phawk den uh a, na khempeuh kidawm takin ka
zang uhhi. Ko aa hilo napi-in tua inn zatkhakna kici hamphatna ka ngah
uhhi.
Tu hunin Nang aa ahilo khat dop kullo hi kici hi. Ahih hangin
Khristiante ahihleh Pasian aa ahih teh ka hihtheih zahin dawm ning cih
dinmun a sangzaw khat tawh nungta uhhi. Lai Siangtho in, Van manpha
khatpeuh a ki-ap mite in tua van ki-ap pen tawh kilawm kituak ahihna uh a
lahkhiat kul hi8 ci hi. Topa Jesuh in nuntakna cih pen van ki-apna khat
bangin genteh thei zeelzeel a, Pasian tawh kisai-ah tua vaipuak nei i hihna
thu a lahtel nadingin tangthu tampi genkhia hi. Talen (talents) vai a genna
tangthu sungah,9 sumbawl mihau khat in a sumte ama khualzin sung a
kemcing dingin a naseemte tungah ap hi. Hong ciahkik ciangin a naseemte
khatciat vaipuak teng enkikin a kilawm
bangin thaman pia a, hih bangin ci hi:
Pasian in hong tam piak
Pha hi, a citak naseem hoih na hihi. Na
a tawmno ah na citak khinzo hi; na a seemseem nakleh vaipuak a
zo seemseem dingin zong
tampite ah thunei dingin kong koih ding
hong tam lam-et pah hi.
hi. Hong pai inla na topa tawh hong
lungdam khawm in.10
Leitung na nuntakna a bei hun ciangin na nasepnate ki-enkik ding a,
nang tunga Pasian hong apsa van le nate na zat na zeekzia tungtawnin
thaman hong kipia ding hi. Cihnopna ah nisim innsung nasep ahi phial
46

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

zongin, na sep na bawl khempeuh in tawntung hun tawh kipawl khiatna nei
hi. Na khempeuh van ki-ap danin na zat na zeek leh tawntung hun sungah
thaman nam thum ngah dingin Pasian in kamciam hong pia hi. Khatna ah,
Pasian theihpihna leh kipsakna na ngah ding hi: Pha hi, na nasep hoih
hi! A zom ah za khanna na ngah ding a, tawntung hun aading vaipuak
lianzaw na ngah ding hi: Na a tampite ah thunei dingin kong koih ding hi.
Tua ciangin lungdamna tawh hong kipahtawi ding hi: Hong pai inla na
topa tawh hong lungdam khawm in.
Mi tampi mah in sum pen Pasian sittelna khat leh van ki-ap khat
ahilam theitel lo uhhi. Pasian in amah i muan ding hong hilhnop manin
hauhna zang thei a, mi tampite aadingin sum pen sittelna lianpen hi pah hi.
Bangzah ciang muanhuai cih hong sittel nadingin Pasian in i sum zatzia
hong encik hi. Lai Siangtho in, Leitung hauhna thu ah muanhuai kei lecin
vantung hauhna taktak thu ah kua in nang hong muang ding hiam?11 ci hi.
Hih pen a thupi mahmah thumaan thutak khat hi. Ka sum zatzia
leh ka kha nuntakna kikal ah kizopna om pah ahihlam Pasian in hong gen
hi. Kha thuphate (hauhna taktak) thu ah Pasian in bangzah ciang muanhuai
hong sa ding cih thu pen ka sum (leitung hauhna) zatzia tungtawnin kikhentat
hi. Thu khat kong dong nuam hi: Na sum na zat na zeekzia in na nuntakna
sungah Pasian, hong lut theih nawnloh nadingin a khaktan kha hiam? Kha
thupha hauhna ah muan theihin na om ding hiam?
Jesuh in, Tampi a ngah mite khatciat kiangpan tampi kikal ding hi;
tampi a ki-ap mipa kiangpan ahihleh a tamzaw tham kingen ding hi12 ci hi.
Nuntakna pen sittelna leh van ki-apna hi a, Pasian in hong tam piak
seemseem nakleh vaipuak a zo seemseem dingin zong hong tam lam-et
pah hi.
NI NGANI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Di
ng T
hu: Nuntakna pen sittelna leh van ki-apna hi.
Ding
Thu:
Pha
wk di
ng Kha
wkneu: Vai neute ah na cihtak keileh vai liante ah
Phawk
ding
Khawkneu:
Luka 16:10a (NLT)
na citak kei ding hi.
Ngaihsut Di
ng T
hudotna: Pasian hong sittelna khat hi ci-a tu-a ka
Ding
Thudotna:
theihtel, nungdeuh-a kei tunga thupiang, bang a om hiam? Kei kianga
Pasian hong ap vai lianpente bang teng ahi hiam?
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

47

N UNT
A K NA C IH PEN
UNTA
TAWMVEI SUNG N ASEPNA
TOPA aw, leitunga ka nuntakna hun a tomzia ding hong phawk
theisak in. Ka nuntakna nite kiseh khin ahihna leh
ka nuntakna beimang pah ding ahihna hong phawksak in.
Late 39:4 (NLT)
Tomno kal sung bek a nungta dingin hih leitung ah ka om hi.
Late 119:19 (TEV)

Leitung nuntakna cih pen tawmvei sung nasepna khat hi.


Lai Siangtho sungah leitung nuntakna a tomzia leh a beimang pah
ding ahihzia hong hilh, lim le liim (metaphor) tampi kimu thei hi. Nuntakna
pen meiilum kai khat, tai kidem a hat mi khat, husan khat, leh meikhu-lom
khat bangin kigenteh hi. Lai Siangtho in, Banghanghiam cihleh eite zaannia suak i hi lel hi...Leitung i nuntakna nite niliim bangin tawmvei bek kip hi1
ci hi.
Na nuntakna a hoihpenin na zat theih nadingin thutak nam nih na
mangngilh ngeiloh ding kisam hi: Khatna ah, tawtung hun tawh tehkak
lehang nuntakna pen tom a cihin tom hi. Nihna ah, leitung pen tomno sung
i omna inn ahihi. Hih lai-ah sauvei om lo ding na hih manin nak ngaih lua kei
in. Leitung nuntakna Pasian muhzia bangin na muh theih nadingin Pasian
kiangah huhna ngen in. David in hih bangin thungen hi: Topa aw, leitung
ka nuntakna a tomzia ding ka theihtel nadingin hong huh in. Hih mun ah
tomno sung bek ombeh lai ding ka hihlam ka theih nading hong huh in.2
Lai Siangtho in leitung nuntakna pen gamdang mun khat ah va teen

48

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

pakna danin genteh mun mahmah hi. Hih leitung pen na teen detna inn
zong hilo, na lamtawp zong hilo, hi. Leitung a nawk pak, a hawh pak na hi
lel hi. Lai Siangtho in leitunga tomno kal i om pakna thu a lahkhiat nadingin
peemta mi, biakna pawisiim mi (pilgrim), gamdang mi, khual mi (stranger),
khualzin mi, lengla cih dan kammalte zang hi. David in, Hih leitung ah
gamdang mi ka hi lel hi3 ci hi. Peter in zong, Pasian pen Pa ci-in sam na
hihleh leitung ah tomno kal a teeng pak danin nungta in4 ci-in hong hilh hi.
Ka teenna California gamke ah naseem dingin leitung mun tuamtuam
pan mi tampite hong pai uh a, ahih hangin a gammi hihna uh pen a pianna
gam mah ah koihcing uhhi. America ah gammi suak lopi mahin na a sep
theih veve nadingun (green card a kici) khualzin mi ciaptehna lai, hong
keng hi. Khristiante zong gammi i hihna mun pen vantung gam ahihlam i
kiphawk nadingin kha green card i ken ding kisam hi. Pasian in a tate kiangah
nuntakna tawh kisai-in thu-umlo mite tawh a kibatloh nadingun gen hi. Amau
ngaihsut thu pen hih leitung nuntakna thu bek hi. Ahi zongin eite pen Topa
Jesuh Khrih teenna mun ahi vantung gam ah gammite i hihi.5 Thu-um
taktak mite in nuntakna cih pen hih leitung i nuntak, kum tawmno sung bek
zah hilo ahihlam theitel uhhi.
Na hihna taktak pen tawntung hun sungah om a, na pianna gam
pen vantung gam hi. Hih thutak na pom theih ciangin hih leitung ah na
khempeuh neih ding na utna hong bei ding hi. Tu hun hih leitung aading
beka i nuntakna, leh i kiim i paam-a mite thupisak thu, a masak uh thu, a
nuntakzia uh, cihte i ciinna pen Pasian in lauhuai sa mahmah hi. Hih leitung
zia-etnate i zul ciangin tua pen Pasian in kha angkawmna (spiritual adultery)
ci hi. Lai Siangtho in, Pasian na khemsawm uhhi. Ahihtheih simin leitungzia
zui-in na ut bangbangun a gamta nuam
na hih uhleh Pasian leh ama zia tawh a
kigal na hi uhhi6 ci hi.
Na hihna taktak pen
Na pianna gam tawh a kilemlo
tawntung hun sungah
gamdang khat ah gambup taangmi
om a, na pianna gam
(ambassador) a seem dingin hong kisawl
pen vantung gam hi.
danin kingaihsun dih in. Tua hileh zia le
tong na siam nading ahi zongin, hong
kisawl thu na zawhsiang nading ahi zongin tua gammite zat kampau na sin
kul ding a, a minam ngeina leh a khuasakziate uh na ciin masak kul kha ding
hi. Taangmi khat na hih manin na galte tawh kisawh khakloh ding pen
piang theilo hi. Na nasep na zawhsiang theih nadingin amaute tawh kizomin
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

49

kithuahin na om kul ding hi.


Tua kimlai nang pen tua gamdang mite tungah thuneem mahmahin
na pianna gam sangin paktazaw, itzaw keei lecin bang hong piang ding
hiam? Na cihtakna leh na kipiakkhiatna hong kikhel ding hi. Gambup taangmi
na hihna dinmun hong peeng ding hi. Na pianna gam aading naseem ding
cih sangsikin galte bangin na gamta ding a, na mipihte tungah ciampeel mi
na suak ding hi.
Lai Siangtho in, Kote pen Khrih taangmite ka hi uhhi.7 ci hi. Ahi
zongin a dahhuai thu ah, Khristian tampite a
Kumpipa uh leh a kumpigam tungah ciampeel khin
NI GUKNA:
uhhi. Leitung ah teeng i hih manin leitung pen i inn
NUNTAKNA
hi, ci-in haivai takin ngaihsun uhhi. Tua pen maan lo
CIH PEN
hi. Lai Siangtho in kitel takin hong gen hi: Lawmte
TAWMVEI
aw, hih leitung pen na inn uh hilo ahih manin tua
sungah nop-om lua kei un. Na kha uh a sukha zah
SUNG
dongin na lungsim deihna uh zui kei un.8 I kiim i
NASEPNA
paam-a om nate pen tomno kal sung bek kip ahih
KHAT HI
manin tuate lunggulh luatloh ding thu Pasian in hong
phawnna-in hih bangin hong gen hi: Hih leitung
leh a tunga om nate khempeuh maimang ding ahih manin leitung nate tawh
a kisukha den mite in tua nate lunggulhna nei lo-in a hoihlamin a zat ding uh
kisam hi.9
Kumzalom dangte tawh tehkak lehang Nitumna lam gam a tamzawte
aadingin tu-a zahin nuntakzia a nop hun om lo hi. Eite tungah cimphawnna,
ciamnuihna, leh nopsakna bekbek mat le zetin hong kitah hi. A lunglut-huai
na a tuamtuam leh maangmu kisak zah dong dinga lamdang thukizakna van
tuamtuamte huhau-in nuntakna i cih pen lungnuam-a om ding cih ciang bek
ahihloh lam i mangngilh ziau thei hi. Nuntakna pen sittelna (test) khat, van
ki-apna (trust) khat leh tawmvei sung nasepna (temporary assignment) khat
ahihlam i phawk ciang bekin i nuntakna sungah tua nate hong gakcipna
hong bei pan ding hi. Eite pen a hoihzaw na khat aadingin a kigingkholte i
hihi. Tu-a i muh nate pen tuni-in hih takah om a, zingciang bei hi. Ahih
hangin tu-a i muh theihloh nate pen a tawntungin kip ding hi.10
Leitung pen i teen det nading inn hilo hi, cih thu in hih leitung ah
Jesuh nungzuite i hihna tawh haksakna, dahna, leh langpanna i thuakna a
hang hong theitelsak hi.11 Pasian kamciam pawlkhat a tangtunglo tawh a
kibatna a hang, thungetna pawlkhat a kingahlo tawh a kibatna a hang, leh
50

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thu-omzia pawlkhat thumaanlo tawh a kibatna a hang, cihte zong hong


theitelsak lai hi. Hih pen a thu tawpna hilo hi.
Leitung i lunggulh luat khakloh nadingin Pasian in nuntakna sungah
lungdeih kicinlohna leh lungkimkhop ding muhlohna a tam simsim hong
tuaksak hi a, tuate pen tawntung hun ii a langkhat hih leitung ah cikmah
hunin hong kicing ngeilo ding hi. Hih leitung ah lungdamna cingtaak i ngah
kei a, a hang pen a ngah dinga hong kibawl hilo ahih man hi. Leitung pen i
teen det nading inn hilo hi; a hoihzaw tham khat ah a teeng dingin eite hong
kipiangsak hizaw hi.
Ngasa pen tui sunga teeng dinga kibawl ahih manin leitang tungah
teeng leh nuamsa ngeilo ding hi. Muvanlaite zong huih lakah leengkha kei
le-uh cikmah hunin lungkimna ngah
ngeilo ding uhhi. Nang zong hih leitung
Leitung pen i teen det nading ah lungkimna cingtaak na ngah ngeikei
inn hilo hi; a hoihzaw tham ding a, a hang pen tua sangin a thupizaw
khat ah a teeng dingin eite khat aading hong kipiangsak ahih man
hong kipiangsak hizaw hi. hi. Hih leitung ah lungdam hun na nei
thei saam ding a, ahi zongin nang aadinga
Pasian hong geeksaksa thute a dem zo ding khat zong om lo hi.
Leitung nuntakna pen tawmvei sung nasepna khat hi, ci-a theihtelna
in thupi na sak thute a bupin hong laihsak ding kisam hi. Tawmvei sung
ahilo, tawntung hun a huam, thupi na sak thute bek mah na thu khensatnate
ah na siksan, na taw-phah ahih ding kisam hi. C.S. Lewis in Tawntung hun
tawh kipawllo na khempeuh a tawntungin kimanna nei lo hi ci hi. Lai
Siangtho in, A kimuthei nate i en kei a, a kimutheilo nate bek i en hi.
Banghanghiam cihleh a kimuthei nate tawmvei sung bek kip a, a kimutheilo
nate a tawntungin kip hi12 ci hi.
Na nuntakna aadinga Pasian hong ngimsakna mun pen leitung mite
sehna dan mahin neih le lam kicinna ahihkeileh taangpi deih lawhcinna na
sakkhak leh tua pen khialna lian khat hi. Nuntakna cingtaak i cih pen neih le
lam kicinna tawh kimemat zenzen lo a, Pasian tungah cihtak manin sumzon
nasepna ahihkeileh Pasian nasepna ah lawhcing hamtang ding cihna
nangawn zong om tuanlo hi. Tawmvei sung bek kimang gualzawhna lukhu
khuksawm ngeikei in.
Paul pen citak mahmah a, ahi zongin thong sungah a nuntakna bei
hi. Tuiphumpa Johan citak mahmah a, a ngawng kitan hi. Mi citak awn
tampite, pawlkhat in thahna thuak uhin pawlkhat in na khempeuh suplawh
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

51

uhhi. Ahihkeileh zong a sih uh ciangin van le na nusiat nei lo uhhi. Ahi
zongin nuntakna a bei hun pen hun a beina hilo hi.
Pasian muhna ah upna lama galhang lianpente cih pen hih i nuntak
hun sunga hauhna, lawhcinna leh vangliatna a neite hilo a, tu-a i nuntak pen
tawmvei sung nasepna bangin a ngaihsun, tawntung hun cianga a saan ding
uh thaman kamciam lam-en kawmin cihtakna tawh na a seem, thu-um mite
hizaw hi. Mi minthangte thu kiciaptehna Pasian Innpi (Gods Hall of Fame)
tawh kisai-in Lai Siangtho in hih bangin gen hi: Hih mi thupite khempeuh
a upna uh hangin si uhhi. A mite tunga Pasian kamciap van le nate amau
ngahkha lo uh a, ahi zongin tuate mailam hun gamlapi ah hong pai ahihlam
mu uh ahih manin lungdam uhhi. Leitung ah khualzin mi leh peemta mi
tawh ka kibang uhhi ci uh a,...amaute in gam a hoihzaw khat ahi vantung
gam ngakin om uhhi. Tua hangin zong Pasian in amaute aadingin khuapi
khat bawlkholhsa-in koihsak a, amaute Pasian a kicih amah ding maizum
lo hi.14 Leitunga na hun na nite pen na tangthu laibu a beina hilo hi. Khenpi
a omlai teng na dip nadingin vantung na ngak kul lai ding hi. Leitung ah
gamdang mi khat bangin nuntak nading thu ah upna kisam hi.
US presidentpa tawh tembaw khat tunga a tuangkhawmkha,
nasepna pan tawlnga-in innlam hong zuan ta ahi, thupuak naseem syapa
tangthu a kigen zeelzeel ngei khat om hi. US a tun uh ciangin mihonpite in
inn hong tungkik presidentpa thupi takin dawn uh a, tumgingte, saiha dialte,
tangkona cihte tawh pahtawi ziahziah uhhi. Thupuak naseem syapa ahihleh
kuamah in phawkkha lo-in amahkia dap ciah lel hi. Amah le amah zong
hehpihhuai kisa, khasiatna lungsim zong lut pian ahih manin Pasian kiangah
phunna kammal a pulak ciangin Pasian in aw-neem tak tawh Ka ta, nang
inn nong tun nai lohpi ci kik hi.
Vantung na tun khit phetin nang le nang hih bangin na kici ding hi,
Bang hangin hih a kiplo nate thupisak lua mahmah kha laizang ka hi hiam?
Bang ngaihsun mawk ka hi hiam? A kiplo nate aading bang hangin ka hun,
ka tha, ka lungsim tampi mawk beisak zenzen ka hi hiam?
Nuntakna a haksat hun, muanlahna lungsim tawh na kidim hun,
ahihkeileh Khrih aading nuntak pen a septaak khat mah ahi hiam ci-in na
muanmawh hun, tua bang hun ciangin inn tung nailo na hihlam kiphawk in.
Na sih ciangin inn pan a paikhia na hikei a, inn ah a ciah na hihi.

52

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NI GUKNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Hih leitung pen ka inn hilo hi.
Pha
wk di
ng Kha
wkneu: A kimuthei nate i en kei a, a kimutheilo
Phawk
ding
Khawkneu:
nate bek i en hi. Banghanghiam cihleh a kimuthei nate tawmvei sung
bek kip a, a kimutheilo nate a tawntungin kip hi. 2 Korin 4:18 (NIV)
Ngaihsut Ding Thudotna: Leitung nuntakna i cih tomno kal sung
nasepna khat hi bek, cih thu in tu-a ka nuntakzia bangci bangin hong
laihsak thei ding hiam?

Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

53

NA K HEMPEUH A P IANNA A HANG


Na khempeuh Pasian kiangpan bekin hong pai hi.
Na khempeuh ama vangliatna
tungtawnin nungta uh a, na khempeuh
ama minthanna aading ahihi.
Rom 11:36 (LB)
TOPA in na khempeuh ama ngimnate a tangtun nadingin bawl hi.
Paunak 16: 4 (NLT)

Hihte khempeuh a vekin ama aading hi.


Van awlthawlpi a ngimna bulpi pen Pasian minthanna lakkhia ding,
cih hi. Nang-a kipan na khempeuhte a omna pen tua thu hang hi. Pasian in
hihte a vekin ama minthanna aading a bawl ahihi. Pasian minthanna omlo
hileh bangmah dang zong om tuanlo ding hi.
Pasian minthanna i cih bang ahi hiam? Pasian ahihna pen hi. Tua
pen ama pianzia a thukzah, ama thupitna a liatzah, ama vangtaang a
khauhzah, ama vangliatna a kilatzah, ama ompihna a zaizah, hi pah hi.
Pasian minthanna cih pen ama hoihna leh ama neih na-hoih na-manpha
khempeuh a kilahkhiatna hi.
Pasian minthanna koi-ah om ahi hiam? Na kiim na paam en ziau
dih in. Pasian piansak na khempeuh in ama minthanna, lam khat teeiteei
tawh, lengkik uhhi. Mun citeng ah Pasian minthanna i mu a, nuntakna nei
lungno neupente-a kipan van-a a lianpen aksi lompite dong ah, nitum hun
leh khapi vangtaang-a kipan khuahunte leh huihpi guahpite dong ah, kimu
thei hi. Piansak nate in a Piangsakpa minthanna pholak uhhi. Piansak nate
tungtawnin Pasian in namkimna (variety) hoihsa ahihlam, hoihna pakta
ahihlam, Pasian vanglian ahihlam, kithuhual ahihlam, leh pilin geelsiam
54

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ahihlam i thei thei hi. Lai Siangtho in, Vantungte in Pasian minthanna
pulakkhia uhhi1 ci hi.
Pasian in thu-omzia tuamtuam sunga om mihingte tungah a khang
a khangin ama minthanna na pholak khin hi. Eden Huan sungah a masapenin
na pholak a, tua ciangin Moses tungah, tua ciangin biakbuk leh biakinn
sungah, tua ciangin Jesuh tungtawnin,
leh tu-in pawlpi tungtawnin hong
Pasian minthanna aading
pholak hi.2 Pasian minthanna pen
nungta cih pen i khan
meikuang, meii, keek, meikhu, leh
sunga i ngahtheih
khuavak taang lela cih bangin kigenteh
tangtunna lianpen hi.
hi.3 Pasian minthanna in vantung ah
khuavak a kitangsam zahzah sikh hi.
Lai Siangtho in, Tua khuapi ah Pasian
minthanna in khuavak taangsak ahih manin khuavak a taangsak dingin ni
ahi-a kha ahi zongin kisam lo hi4 ci hi.
Jesuh Khrih sungah Pasian minthanna kilimmuhtheipen hi. Leitung
Khuavak ahi amah in Pasian pianzia kilangsak hi. Jesuh hangin eite in
Pasian bang tawh kibang taktak cih thu a thei lopi-in i om nawnkei hi. Lai
Siangtho in, Tapa pen Pasian minthanna vangtaang hi5 ci hi. Pasian
minthanna a cingtaakin i theihtel nadingin Jesuh leitung ah hong pai hi.
Tua Thu mihing hong suakin kote lakah hong teeng hi. Kote in ama
minthanna -- hehpihna leh thutak tawh kidim minthanna -- ka mu uhhi.6
Pasian in ama sunga om minthanna pen Pasian ahih mana a neih
ahihi. Tua pen ama pianzia hi. Ni a taangpha seem dingin i bawl theihloh
mah bangin Pasian minthanna zong bangmah tawh i behlap theikei hi. Ahi
zongin tua minthanna a thei ding, a pahtawi ding, a pulak ding, a phat ding,
a kilangsak ding, leh a nuntakpih dingin eite thu hong kipia hi.7 Banghang
hiam? A hang pen tua bang dingin Pasian kilawm kituak ahih man hi. I piak
theihzah pahtawina a pia dingin leiba i nei hi. Pasian in na khempeuh bawl
ahih manin minthanna khempeuh a ngah dingin amah kilawm kituak hi. Lai
Siangtho in, Topa kote Pasian aw, minthanna, pahtawina leh vangliatna a
ngah dingin nang na kilawm hi. Banghanghiam cihleh nangmah in na
khempeuh na piangsak hi8 ci hi.
Van awlthawlpi bup sunga Pasian piansaksate lakah Pasian tunga
minthanna a pialo pen nam nih bek om a, a zakia vantung mite (dawite) leh
ei (mihingte) i hihi. Pasian tungah minthanna piak ding pelhna pen Pasian
sangin na dang khatpeuh it zawkna hi a, tua pen mawhna zungpi hi. Pasian
tungah minthanna piaknop lohna pen kiphatsakna tawh langpanna hi a,
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

55

tua pen Satan a puksak, eite mahmah zong hong puksak, mawhna hi pah
hi. Eite i vekpi-in Pasian aading ahilo, eimahmah minthanna aadingin lampi
tuamtuam tawh i kalsuan hi. Mite a vekun mawh khin uh a, Pasian
minthanna tawh kituak lo uhhi.9
I nuntakna sungpan Pasian tawh a kituakzah ding minthanna a cingin
a pia kuamah i om kei hi. Hih pen mawhna suksiapen hi a, i bawl theihkhak
khialhna lakah a lianpen hi. A langkhat leuleu ah Pasian minthanna aading
nungta cih pen i khan sunga i ngahtheih tangtunna lianpen hi. Pasian in
Amau pen kei aituam mite hi a, minthanna hong pia dingin ka piansak
ahihi10 ci ahih manin tua pen mah i nuntakna ah i lungtup lianpen ahih ding
kisam hi.
MINTHANNA BANGCI PIAKTHEIH DING KA HI HIAM?
Jesuh in Pa kiangah hih bangin ci hi, Sep dinga nong gen na
khempeuh sepna tawh hih leitung ah minthanna nang kong pia hi.11 Jesuh
in hih leitung ah Pasian ngimna a cinsakna tawh Pasian pahtawi hi. Eite in
zong tua dan mahin Pasian i pahtawi hi. Piansak nate khatpeuh in ama
ngimna a cinsak ciangin tua in Pasian tungah minthanna puak hi. Vasate in
huih lakah a leenna uh, a haamna uh, bu a bawlna uh, leh vasate sepzia
dinga Pasian geelsa a om bangin a sepna uh, cihte tawh Pasian tungah
minthanna tun uhhi. A niampen miksi khat nangawn in amah a kipiansaknaa ngimna a cinsak ciangin Pasian tungah minthanna a tun ahihi. Pasian in
miksite miksi ahi dingin bawl a, nang pen nang ahi dingin hong bawl hi. Mi
siangtho Irenaeus in, Mi khat, dim takin a nuntak leh tua pen Pasian
minthanna hi pah ci hi.
Pasian tungah minthanna piak theihna nam tampi om a, ahi zongin
tuate khempeuh na nuntakna aadinga Pasian hong geelsak a ngimna ngate
PASIAN

TUNGAH

cih tawh kitomlaak thei hi. Tua thu ngate


hih laibu a tawp dongin a kicingin i kikum
Piansak nate khatpeuh in
ding a, ahi zongin hih mun ah a huamin
ama ngimna a cinsak
etna i nei masa ding hi:
ciangin tua in Pasian
Pasian i biak ciangin ama
tungah
minthanna puak hi.
tungah minthanna a pia i hihi.
Biakpiakna cih pen Pasian tungah i sep
ding i vaipuak masapen hi. Pasian sungah
nopsakna tawh amah i bia hi. C.S. Lewis in, Pasian in eite ama min a phat
dingin thu hong piak pen ama sungah a nuamsa dinga hong sapna hi ci hi.
I biakpiakna pen nasep ngeina bang hilo-in itna, lungdam kohna leh
56

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

lungkimna, cihte' tawsawn ahih ding Pasian in deih hi.


John Piper in, Pasian sungah lungkimna lianpen i neih ciangin
Pasian in zong eite sungah minthanna lianpen ngah hi ci hi.
Biakpiakna cih pen phatna, la sakna, Pasian kiangah thungetna,
cihte ciang bek hilo hi. Pasian sungah nuamsa, amah it, ama ngimnate aading
zattheih dingin ei le ei kipiakhia, cih dan nama nuntakna hi. Pasian minthanna
aading na nuntakna na zat ciangin na sep peuhpeuh pen Pasian tungah
biakpiak na luina hong suak thei pah hi. Lai Siangtho in, Na pumpi bup
Pasian minthanna aadingin a maan thu sep nading vanzat khat bangin zang
in12 ci hi.
Thu-um midangte i it ciangin Pasian tungah minthanna a
pia i hihi. Na pianthak ciangin Pasian innkuan sunga kihel khat na suak
hi. Khrih nung zuihna cih pen upna thu cih ciang bek hilo a, kikom kizopna
leh Pasian innkuan it theihna cihte zong kihel hi. Johan in, Khat le khat i
ki-itna in eite sihna pan nuntakna ah tung khin i hihna kipsak hi13 ci hi. Paul
in, Khrih in note hong saan mah bangin note khat le khat na kisaang un;
tua hileh Pasian a minthang ding hi14 ci hi.
Pasian pen itna ahih manin Pasian mah bangin mite na it ding na
vaipuak hi a, tua banga itna in amah pahtawi hi. Jesuh in, Note kong it
mah bangin no zong khat le khat ki-it un. Tua bangin khat le khat na ki-it
uhleh ka nungzuite na hihlam uh mi khempeuh in hong thei ding uhhi15 ci
hi.
Khr
ih ta
wh i kibat
ngi
n P
asia
n tungah mi
nt
ha
nna a
Khrih
tawh
kibatttoh cia
ciangi
ngin
Pasia
asian
mint
ntha
hanna
pia i hihi. Pasian innkuan sungah i suah khitlian leh kha picinna lamah a
khanglian dingin Pasian in hong phawng pah hi. Tua pen bang tawh kibang
hiam? Kha picinna cih pen i ngaihsutna, i lungsim sukkhakna, leh i gamtatna
cihte ah Khrih tawh kisuttohna hi. Khrih tawh kisunzo seemseem lecin
Pasian tungah minthanna na tunzo seemseem ding hi. Lai Siangtho in, Topa
Kha Siangtho in i sungah na hong sep ciangin eite pen amah tawh i kisunto
seemseem a, ama minthanna i kilangsak zawseem hi16 ci hi.
Khrih na saan ciangin Pasian in nuntakna thak leh pianzia thak
hong pia hi. Tu-in na nuntakna a omlai teng khempeuh ah na gamtatna na
kipuah tohtoh ding Pasian in hong deih hi. Lai Siangtho in, Hotkhiatna
gah ahi, Khrih tungtawnin na nuntakna sung-ua a piangkhia na-hoihte tawh
kidim tawntung ta un. Banghanghiam cihleh tua in Pasian tungah minthanna
leh phatna tampi puak hi17 ci hi.
wh mida
ngt
ng na i sep cia
ngi
n
Kha khut
ta
w ititee (gif
aading
ciangi
ngin
khutta
taw
(giftt s) ta
tawh
midangt
ngtee aadi
Pasian tungah minthanna a pia i hihi. Eite khatciat Pasian in siamna,
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

57

kivakhna, leh hihtheihna talen cihte tawh a tuam vilvel ta-in hong bawl
ahihi. Na pumpi leh na nuntakna a kilamzia pen a piangkha pak hilo hi.
Pasian in na khuttawi ngahte angsung phattuamna-a zat dingin hong piak
hilo hi. Tuate midangte phattuamna-a zat dingin nang tunga hong kipia hi
a, nang phattuam nadingin midangte tungah zong kipia hi. Lai Siangtho in,
Pasian in ama kha khutawi namkim tampi sungpan note khatciat tungah
khuttawite hong pia khinzo hi. Nang tungtawnin Pasian citna hong phulkhiat
nadingin tuate hoih takin zang in...Midangte a huh dingin sapna na ngah
hiam? Pasian hong piak na thahatna teng khempeuh tawh seem pah in.
Tua hileh Pasian a minthang ding hi18 ci hi.
Pasian thu midangte kiangah i gen ciangin ama tungah
minthanna a pia i hihi. Pasian in ama itna leh a ngimnate kepsim det
ding deih lo hi. Thutak i theih khit nakleh midangte tungah a gensawn
dingin hong lam-en hi. Midangte tungah Jesuh theihsakna, amau ngimna a
theihkhiat nadingun panpihna, leh tawntung hun aading amaute hilhkholhna,
cihte pen i septheih hamphatna lianpite hi. Lai Siangtho in, Pasian
hehpihna in mi tampite Khrih kiangah a puak behbeh ciangin...Pasian in
zong minthanna ngah behbeh ding hi19 ci hi.
BANG

NUNGTA DING NA HI HIAM?


Nuntakna hun na neihlai sung tengah Pasian minthanna aading
nungta ding na cihleh na masak thute, na hun geelnate, na kizopnate, leh
nate khempeuh ah kikhelna khat na neih ding kisam hi. Tua pen khatveivei
ciangin lampi a ol khat sangin a haksa khat a teel tawh na kibat hun zong
om ding hi. Jesuh mahmah zong hih thu na nawkkha ngei hi. Singlamteh
tungah kikhailupna thuak ta ding cih a theih ciangin, Ka lunggim mahmah
hi; tua hi a, Pa aw, tu-a haksatna panin hong honkhia in ka ci ding hiam?
Ahi zongin hih ngimna aading mahin tu-a haksatna a tuak ka hihi. Pa aw,
nangma min thangsak ta in20 ci-in kiko hi
Jesuh pen lamkabom khat ah ding hi. Ama aadinga Pasian geelsak
a ngimna cinsakna tawh Pasian tungah minthanna pia ding maw, ahihkeileh
nungkikin angsung bulphuhna tawh nuam takin nungta ding maw? Nang
zong tua thu mah a tuakkha na hihi. Nang aituam lungtupna, tawldamna,
leh nopsakna aading na nungta ding hiam?
Ahihkeileh Pasian hong kamciap,
tawntung hun tawh kipawl thamante thei
kawmin nuntak hun na neihlai tengah
Pasian minthanna aading na nungta ding
58

AADING

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hiam? Lai Siangtho in, Nuntakna ahi bangin a kiplet mite in tua nuntakna
susia uhhi. Ahi zongin na khahkhiat leh...a tawntungin taksa takin na ngah
den ding hi21 ci hi.
Hih thu, siansak ding hun hong tung ta hi. Kua aading na nungta
ding hiam -- nangmahmah aading maw, Pasian aading? Pasian aading nungta
dingin thahatna neih le neihloh na telloh manin na tonkikkha ding hi.
Lunghimawh kei in. Ama aading nungta dingin na khensat nakleh Pasian in
na kisap teng mah hong pia ding hi. Lai Siangtho in, Pasian kiangah eite
hong Sampa limtak i theihtelna tungtawnin nuntakna sunga Pasian a
lungdamsak ding thu le la a om khempeuh eite hong kipia hi22 ci hi.
Tu mahmahin Pasian in nang hong bawlna-a a ngimnate na cinsakna
tawh ama minthanna aading a nungta dingin hong sam lai hi. Tua zong,
nuntakzia ding lampi khat bek hi pah hi. Tua lo, nadang khempeuh pen a
om pong ciang bek hi. Jesuh Khrih kiangah a bupin na ki-ap ciang bekin
nuntakna taktak kipan pan hi. Tua bang na hihkhitlam na kitelcian keileh na
hih ding a kisam pen saan ding leh up ding hi. Lai Siangtho in, Amah a
saang khempeuh leh ama min a um mi khempeuh tungah amah in Pasian
tate suahtheihna thu a pia hi 23 ci-in hong kamciam hi. Pasian hong zotna
na saang ding hiam?
Khatna ah, um in. Pasian in hong it hi, cih thu leh ama ngimnate
hangin nang hong bawl hi, cih thu um in. A piangkha pak na hihlohlam um
in. A tawntung a kip dinga hong kibawl ahihlam um in. Nang taang-a
singlamteh tungah sihna a thuak Jesuh tawh kizopna a nei dingin Pasian in
nang hong teel khin ahihlam um in. Bangbang na seem khin kha phial
zongin Pasian in hong maisak nuam ahihlam um in.
Nihna ah, saang in. Jesuh, na Topa leh Honpa dingin na nuntakna
sungah saang in. Na mawhnate a mai nadingin ama maisakna saang in. Na
nuntak ngimna cinsak nading tha hong
guan ding ahi ama Kha Siangtho saang
Jesuh in ama aading
in. Lai Siangtho in, Tapa saang-a a
nuntak theih nadinga
muang mi peuhmah in na khempeuh
kisam na khempeuh nang
ngah a, nuntakna a kicing leh a kip
hong pia ding hi.
tawntung nei hi.24 ci hi. Hih thu na
simkhak laitak, koikoi ah na om zongin
na lu kunsukin, Jesuh aw, nang kong
um a, nang kong saang hi ci-in thungetna na neih ding kong hanthawn
nuam hi. Tua in na mailam thu ahi tawntung hun tawh kisai thu hong kikhelsak
ding hi. Hih pah in.
59

Lungsim takpi tawh a ngen na hihleh ka lungdam hi. Pasian innkuan


sungah nang kong muak uhhi. Tu-in nang pen na nuntakna aading Pasian
geelsa ama ngimna a mukhia ding leh tua bangin a nungta dingin a kipan ta
na hihi. Hih tawh kisai midang khatpeuh tungah na gensawn nadingin zong
kong hanthawn hi. Kipanpihna kisam ding na hih man hi. Hong email leteh
keima gelh Kha Khangliatna aading Na Kahlei Dawl Masate (Your First
Steps for Spiritual Growth) kici laibuno khat kong khak ding hi.

KA NGIMNA

NI SAGIHNI
TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA

Lungngaih Ding Thu: Hihte khempeuh a vekin ama aading hi.


Phawk ding Khawkneu: Na khempeuh Pasian kiangpan bekin hong
pai hi. Na khempeuh ama vangliatna tungtawnin nungta uh a, na
Rom 11:36 (LB)
khempeuh ama minthanna aading ahihi.
Ngaihsut Ding Thudotna: Nisim ka zatdet hun geelna sunga bang
mun pen ah Pasian minthanna phawkkha zawdeuh thei ding ka hi hiam?

60

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NGIMNA

PASIAN L
UNGKIM NA D INGIN
LUNGKIM
NANG HONG KIS
EEK
KISEEK
Banghanghiam cihleh Pasian in amaute
ama minthanna aadingin
a thakhauh, a deihhuai taamtaak kungte
bangin suan hi.
Isaiah 61:3 (LB)

61

62

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

P ASIAN L UNGKIM

NA D INGIN

H ONG K ISEEK

Nangmah in na khempeuh na piangsak a,


tuate a om nading thu leh
a kipiansak ding thu pen nangma lungkimna ahihi.
Maangmuhna 4:11 (NLT)
TOPA pen ama mipawlte tungah lungkim hi.
Late 149:4a (TEV)

Pasian lungkim nadingin nang hong kiseek hi.


Leitung ah nang nong suah lian leh Pasian in muhtheih lohna mun
pan nuihmai tawh nau hong en hi. Amah in nang hong nungtasak nuam a,
nang nong tun manin amah nakpi-in lungkim hi. Nang hong piangsaklo hileh
ama aading a phatmawhna om lo a, ahi zongin ama lungdam nading ngiatin
nang hong piangsak dingin na khensat hi. Ama meetna, ama minthanna,
ama ngimna, leh ama lungkimna aadingin nang mihing-a piang na hihi.
Pasian lungdam nading leh lungkim nadinga nuntak ding pen na
nuntakna-a ngimna masa hi. Hih thu a kicingin na theihtel ciangin nang le
nang cihtaaklo kisakna lungsim na nei ngei nawnkei ding hi. Hih thu in na
manneihna hong kipsak hi. Nang pen Pasian aading tua zahin thupi na
hihleh, tawntung hun sungah hong tonpih ding zahin manpha hong sa
khop lel ahihleh, tua sanga lianzaw cihtaakna nei thei nawn ding na hi
hiam? Pasian ta na hi a, piansak nadangte khat tawh zong tehtheih lohin
nang hangin Pasian lungkim hi. Lai Siangtho in, Pasian in eite hong it manin
Jesuh Khrih tungtawnin ama tate hong suaksak dingin na khensat khinzo
hi -- tua pen ama lungkimna leh a ngimna hi1 ci hi.
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

63

Pasian hong piak khuttawi thupha na ngah a lianpen khat ah


nopsak theihna (ability to enjoy pleasure) hi. Na nopsak theih nadingin Pasian
in na sungah phawktheihna nam ngate (five senses) leh lungsim sukkhaknate
(emotions) hong guansak hi. Nuntakna sungah thuakzawhna a nei ding ciang
bek hilo-in a nuamsa dingin zong hong deih hi. Na nopsak theihna (nuam na
sak theihna) a hang pen Pasian in ama lim le mel sunin nang hong bawl ahih
man hi.
Pasian in zong lungsim sukkhakna nei ahihlam i mangngilh kha
pahpah hi. Thu le la khatpeuh in Pasian lungsim thuk takin sukha thei
mahmah a, amah pen lungdam thei, lungkim thei, nuam thei ahih zah khatin
khasia thei, aam thei, hehpihhuai sa thei, hehpih thei, heh thei, dah thei,
hi. It thei, nuamsa thei, lungnuam thei, gualnuam thei bek thamlo-in nuihza
thei lai hi.2
Pasia
n lungkimsakna p
en biakpiakna
i. Lai Siangtho
asian
pen
biakpiakna kici hhi.
in, TOPA pen amah bia-a ama itna a muang mite tung bekah lungkim hi3 ci
hi.
Na sep na bawlna khatpeuh ah Pasian a lungkim leh tua pen biakpiak
gamtatna (act of worship) khat hi pah hi. Biakpiakna pen diamond
suangmanpha dan mah hi a, maitang tampi nei hi. Biakpiakna tawh kisai
theih ding thute a vekin gelh ding hi lehang laibu sah tampi pha ding ahih
hangin hih khawkpi sungah ahihleh biakpiakna a thu laigilte bek i kikum
ding hi.
Mihing thu a kantel (anthropologist) mipilte genna ah biakpiakna
cih pen Pasian in mihingte sunga a na guan, mi khempeuh neih, sunglam
pana hong phulkhia, Pasian tawh kizop ding utna lungsim hi, ci uhhi.
Biakpiakna pen i annek i tuidawn dan mahin pianpih-a i neih khat hi. Pasian
biak ding i pelh leh zong a taang ding khat i zong veve a, tua pen ei le ei
tungah kitun thei hi. Hih, biak nopna lungsim, Pasian in hong guatna a hang
pen amah a bia mi a om ding a deih
man hi. Jesuh in, Pa in a bia ding mite
Na sep na bawlna khatpeuh
zong hi4 ci hi.
ah Pasian a lungkim leh tua
Biakna sunga na khankhiatzia
pen biakpiak gamtatna khat a tuam khat hi thei ding ahih manin
hi pah hi.
biakpiakna thu na theihbeh ding
kisam theikha ding hi. Lasakna,
thungetna, thugen ngaihna cihte a kihel biakinn kikhopna, ahihkeileh
nekkhawm nekna, biakna pawi bawlna, khuaimei vakna cihte zong na
ngaihsun kha ding hi. Ahihkeileh zong cina damsakna, na-lamdang bawlna,
leh maangmuhna cihte na phawk kha ding hi. Biakpiakna sungah tu-a thute
64

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

zong a kihel mah hi a, ahi zongin biakpiakna cih pen tuate sangin tangzaizaw
tham lai hi.
Biakpiakna pen music sangin tangzaizaw tham hi.
hi Mi tampi
tak in biakpiakna sunga music a kizang pen biakpiakna sa uhhi. Amau, Ka
biakinn uah biakpiakna kinei masa, tua khit teh thuhilhna hun tawh kizom
ci uhhi. Hih pen theihkhialhna lianpi khat hi. Biakinn kikhopna sunga kihel
hun geelna khatta -- thungetna, Lai Siangtho simna, lasakna, upna pulakna,
gamdaihna, thuhilhna, thu kihilh
ciaptehna, sumpi piakna,
Biakpiakna pen music sangin
tuiphumna, nekkhawm nekna, upna
tangzaizaw tham hi.
kamciam piakna, a kikhawm
midangte hopihna, cihte -- pen
biakpiak gamtatna hi pah hi.
Taktakin ci lehang, music sangin biakpiakna piang masazaw hi. Adam
in Eden Huan sungah Pasian na bia a, ahi zongin music pen Jubal a suah
kiciaptehna Piancilna 4:21 ah hong dawk pan hi. Biakpiakna pen music cih
ciang bek hileh music a zanglo mi khempeuh Pasian a bei ngeilo suak ding
hi. Biakpiakna pen music sangin tangzaizaw tham hi.
A suksiazaw lai khat ah, biakpiakna cih kammal pen music zatzia
nam khat genna-in kizangkhial thei hi. Labupi sunga la khat sa masa ung
in, tua khit teh phatna le biakna (praise and worship) la khat sa ung cih ahi
zongin, Phatna la a nawhte ka deih saam hangn biakna la a olte mah
paktapen ing cih ahi zongin kiza thei zeel hi. Tu-a dan hileh, la a nawh, a
ginngaih, music van namkim kizangte phatna; a ol, a kisa hiathiatte biakna;
cih ding dan hi. Hih pen biakpiakna cih kammal, mi tampite theihkhialhna
khat hi.
Biakpiakna cih pen la a kisakdan, a ginngaih zah, a kinawh zah,
cihte tawh kisai vetlo hi. Pasian in music a kici khempeuh a nawh a ol, a
niam a sang, a lui a thak, a nakgin a damgin, cih bang khen lo-in ama
phuatsa ahih manin a vekin deih hi. Nangn na deih kim kei phial zongin
Pasian in a vekin deih kim hi. Pasian kiangah kha leh thutak tawh a kipia
ahih nakleh tua pen biakpiak gamtatna hi pah hi.
Khristiante in music tawh kisai-in amau deihdan namte Lai Siangtho
tawh kituakpen, ahihkeileh Pasian pahtawina-a a hoihpen cih danin ngaihsun
uh ahih manin biakpiakna sungah bang nam zang ding cih tawh kisai-in
kithutuak lo thei uhhi. Lai Siangtho sungah music a nam khenna kigelh lo a,
tua hun lai-a kizang music vante zong tu hunin om nawnlo hi.
Sianggen mahmah lehang, music na deihpen nam in Pasian zia le
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

65

tongte sangin nangma zia le tong -- na nungthu leh na pianzia -- mah hong
lakkhia hizaw hi. Minam khat ii music pen a dang khat aadingin bengngonhuai
khat hi lel ding a, ahi zongin Pasian in a namkimin deihin zaknop sa hi.
Khristian music cih zong a om theilo thu hi a, Khristian lamal -la kammal -- cih bek om hi. Tua pen Pasian thu tawh kituak kammalte hi a,
a la-aw (tune) hilo hi. Kha la-aw (spiritual tune) cih bang zong om lo hi. La
khat, a lamal lokhia lo-in hong sa le-ing Khristian
NI GIAKNA:
la ahihleh ahihloh na theih theih nading thu om lo hi.
Biakpiakna pen nang meet nading hilo
PASIAN
hi. Pawlpi sya khat ka hihna tawh Tuni i kikhopna
LUNGKIM
nuamsa mahmah ing. Tampi phattuampih ing
NADINGIN
cihdan laikhak nono ka ngah thei hi. Hih zong
HONG
biakpiakna tawh kisai theilkhialhna nam khat mah
hi. Biakpiakna pen ei meet nading hilo hi. Pasian
KISEEK
meet nadinga biakpiakna a nei i hizaw hi. Biakpiakna
i neih ciangin i lungtup pen Pasian a lungkim nading hi a, ei lungkim nading
hilo hi.
Tuni-a kikhopna pan phattuampih ding bangmah ngah keng na
cihkhak ngei zenzen leh biakpiak na luina a hang maanlo hikha ding hi.
Biakpiakna pen nang aading hilo, Pasian aading hi. Biakpiak kikhopna
tampite ah kilawmtatna, kilambehna, lungdamna thu genkhiatna cihte a kihel
mah hi a, meetna zong om takpi mah hi. Ahi zongin ei le ei lungkim nadinga
biakpiakna a nei i hi kei hi. I lungtup pen eite hong Piangsakpa a minthan
nading leh a lungkim nading ahihi.
Lungsim tungtham leh kineihkhemna tawh kinei biakpiakna hangin
Pasian a phunna thu Isaiah 29 sungah kimu thei hi. Mite in Pasian bia-in
phatin thungenin a om uh hangin a zat uh biakpiakziate pen a khiatna zong
ngaihsun beeklo-a a phuahtawmte uh hi a, a phatnate uh zong lungsim
siangtho tak tawh hilo banah a thungetnate uh zong an a khingdang, a
hiing, tawh kibang hi. Zatngei ahih mana kizang biakpiakziate in Pasian
lungtang sukha zolo a, lungsim takpi tawh ki-apna bek in sukha zo hi. Lai
Siangtho in, Hih mite in a kam uh tawh ka kiang hong nai-in a muk uh
tawh kei hong pahtawi uh hangin a lungtangte uh kei tawh kigamla mahmah
hi. Kei hong biak uh pen mihingte hilh thukhunte tawh kizui-a hong bia uh
hi bek hi5 ci hi.
Biakpiakna pen na nuntakna khen khat hilo; na nuntakna
hi pah hi. Biakpiakna pen biakinn kikhopna aading cih ciang bek hilo hi.
Eite amah bia ngiitngeet un6 cih tawh ahi-a zingsang nisuah pan nitak
nitum dong amah phat un7 cih tawh ahi zongin thu hong kihilh hi. Lai
66

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Siangtho sunga mite in nasep laitak, inn-a om laitak, galdo laitak, thongkiat
laitak, leh lup laitak nangawnin Pasian phat uhhi. Zingsang na khanlawh
huna na sep masak ding, leh zan na ihmut ma-in a nunungpen-a na sep ding
pen Pasian phatna hi.8 David in, A hun simin Pasian tungah lungdam ka ko
ding hi. Ka kam in amah phat tawntung ding hi9 ci hi.
Pasian phat nading, Pasian minthan nading, leh Pasian lungkim
nadinga na sep ahih nakleh na sep na bawlna khatpeuh biakpiak gamtatna
khatin hong kilaih hi. Lai Siangtho in, Tua hi a, na ne-a na dawn uh zongin,
ahihkeileh bangbang na seem uh zongin, tuate khempeuh Pasian minthanna
aadingin seem un10 ci hi. Martin Luther in, Bawngnawisuuk numeinu in
zong bawngnawi suukna tawh Pasian minthangsak thei hi ci hi.
I sep khempeuh Pasian minthanna aading seem cih pen koici
piantheih ding ahi hiam? Na khempeuh Jesuh aading a seem danin
kingaihsun-a sepna, leh tua bangin na sep laitak amah tawh kizopna tatsat
lo-in neihna, tawh piang thei hi. Lai Siangtho in, Na sepna khatpeuh ah
mite aading a seem hilo-in Topa aading a seem danin na lungsim khempeuh
tawh seem in11 ci hi.
Na khempeuh Jesuh aading a seem danin kingaihsut-a sepna pen
i nuntakna sungah biakpiakna i neih det theih nading thusim hi. Hih thu,
The Message Lai Siangtho letkhiatbu sungah hih bangin laigual lempha-in
kigelh hi: Na ihmutna, na annekna, na nasep kuanna, leh nuntak na
kalsuanna cihte ahi, na nisim nuntak ngeina pen mah Pasian mai-ah biakpiak
van khat bangin lui in.12 Pasian kiangah i nasep apin ama ompihna phawk
kawmin i sep ciangin tua nasep pen biakpiak gamtatna hong suak hi.
Ka zi Kay tawh ka kingaihcil lai-un a hun simin -- zing-an ka nek
laitak, sangkah dingin mawtaw tawh ka pai
laitak, sangkhaan sungah laisinin ka om laitak,
vanzuakna phual ah ka kigualh laitak, gas ka
thun laitak cih bang ahi zongin -- ama thu
bekbek ka ngaihsun den a, ngaihsun lo-in ka
om theikei hi. Keikia hi ta le-ing amah ka
ngaihna thu khawng pulakin ka paupau zeel
hi. Tua in, amah tawh tai tampi kigamla bek
thamlo, college a tuam tuak-a kah ka hih uh
hangin, amah ka geinai-a om danin hong phawksak hi. Ama thu ngaihsut
detna tawh kei pen ama itna sungah ka om hi. Biakpiakna taktak i cih zong
tu-a dan hi a, Jesuh tawh kingaihna hi.

Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

67

KA NGIMNA

NI GIATNI
TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA

Lungngaih Ding Thu: Pasian lungkim nadingin kei hong kiseek hi.
Pha
wk di
ng Kha
wkneu: TOPA pen ama mipawlte tungah lungkim hi
Phawk
ding
Khawkneu:
Late 149:4a (TEV)
Ngaihsut Di
ng T
hudotna: Bang nasep namte Jesuh aading a seem
Ding
Thudotna:
danin kingaihsunin sep kipan thei ding ka hi hiam?

68

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

B ANG I N P ASIAN N UIHM AIS


A K?
AISA
Nang tungah TOPA hong nuihmai tahen...
Gamlak Vakna 6:25 (NLT)
Na naseempa keima tungah hong nuihmai in;
nuntak nading lampi maan kei hong hilh in.
Late 119:135 (Msg)

Pasian nuihmaina pen na nuntakna lungtup kungpi hi.


Pasian lungkimsak ding cih pen na nuntakna ah ngimna masa ahih
mah bangin tua bangin bangci sep ding ci-a zonkhiatna zong nang aading
nasep thupipen hi. Lai Siangtho in, Bang in Khrih lungkimsak thei ding cih
ngaihsun inla tua bangin seem in1 ci hi. I hamphatna ah Lai Siangtho in
Pasian a lungdamsak nuntakna khat etkak theih dingin kitel takin hong pia
hi. Tua mipa, a min Noah kici hi.
Noah hun lai-in leitung bup pen gamtatna lamah a siapen dinmun
ah om hi. Mi khempeuh amau lungkimna dan tekin nungta uh a, Pasian
lungkim nading nungta lo uhhi. Pasian in leitung ah ama lungkim nading a
gamta nuam kuamah mu zolo ahih manin khasia a, mihing a bawl kisik hi.
Mihingte kihhuai sa lua ahih manin phiatmaisawm hi. Ahi zongin Pasian a
nuihmaisak mi khat na om a, Lai Siangtho in, Naoh pen Topa aading
lungkimna khat hi2 ci-in ciamteh hi.
Pasian in, Hih mipa in kei hong lungkimsak hi. Amah in kei hong
nuihmaisak hi. Ama innkuan tawh ka kithakpat ding hi ci hi. Noah in Pasian
na lungkimsak ahih manin tuni-in nang le kei a nungta thei i hihi. Pasian a
nuihmaisak thei biakpiakna nam nga, Noah nuntakna sungpanin kimukhia
thei hi.
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

69

Pasian nakpi-in i it ciangin amah nuihmai hi


hi. Noah in leitunga
om nadang khempeuhte sangin Pasian itzaw a, kuamah in a itloh laitak
nangawnin it hi. A nuntak hun sung khempeuh Noah in Pasian deihna zui
tawntung a, Pasian tawh kizopna nai takin nei hi3 ci-in Lai Siangtho sungah
kiciamteh hi.
Kizopna cih pen Pasian in nang kiangpan ngah dinga a deihlianpen
hi. Ei hong Piangsakpa, ei tawh kilawmta nuam cih thu pen van awngthawlpi
bup ah a lamdangpenpen thu hi. Pasian in ama it dingin nang hong piangsak
a, amah na itkik ding zong lunggulh hi. Pasian in, Na biakpiaknate uh ka
deih kei hi -- nong itna uh bek ka deih hi; na biakpiak vante uh ka deih kei
hi -- kei nong theih ding uh bek ka deih hi4 ci hi.
Hih khawkneu sungpan Pasian hong ngaihna na phawkkhia thei
hiam? Pasian in nang hong it mahmah a, amah na itkik ding zong ut mahmah
hi. Amah na theih ding leh amah tawh hun na zatkhop ding hong deih hi.
Pasian bangci it ding, Pasian itna bangci saan ding cih thu na theih ding mah
na lungtup lianpen ahih ding a kulna pen tu-a thu hang hi. Tualo thudang a
thupi om lo hi. Thukham Lianpen ci-a Jesuh minvawh pen zong tu-a thu hi
a, amahn, Topa na Pasian uh na lungsim khempeuh, na kha khempeuh,
na hihna khempeuh uh tawh it un. Hih pen thukham a masapen leh a
lianpen hi5 ci hi.
Pasian a bupin i muan ciangin amah nuihmai hi. Noah in
Pasian a lungkimsak theihna a thu nihna pen amahn Pasian muang a, a
khiatna mel a omloh laitak nangawnin muang hi. Lai Siangtho in, Noah in
upna tawh leikeuna mun a laizang ah tembaw lam hi. A muhtheihloh thu
khat tawh kisai-in phawnna khat ngah a, amah zong tua bangin gamta pah
hi...Tua hangin Noah pen Pasian tawh kisungmisuah hi6 ci hi.
Na mitkha sungah hih bangin bawl dih in: Ni khat, Noah kiangah
Pasian hong pai-in, Kei pen mihingte
tungah lungkim hetlo hing. Leitung bup ah
Kizopna cih pen Pasian
nang losiah kei hong phawk kuamah om
in nang kiangpan ngah
kei. Ahiang Noah aw, nang kong et teh
dinga a deihlianpen hi.
nuihmai zo pan ing. Na nuntakzia ka
lungkim, tuaih manin leitung ah tuicin
tungsak ning in, no innkuan tawh kithakpat ning. No innkuan leh ganhing
teng na suahtak nadingun tembaw gol pha mahmah khat lam lecin ut ing ci
hi.
Noah lungsim sungah muanlahna a neih theih nading thubuai nam
thum bang om hi. Khatna ah, Noah in guahzu mu ngeilo hi. Banghanghiam
cihleh tuicin tun masiahsiah guahzu ngei nailo hi. Pasian in leitang sungpan
70

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

tui phulkhiasakin tua tawh leitang kawtsak hi.7 Nihna ah, Noah pen tuipi
pan tai tampi kigamlatna mun ah teeng hi. Tembaw lam thei ding hi phial
mah taleh tua tembaw, tui omna ah bangci paipih thei ding? Thumna ah,
ganhing khempeuh kaihkhop ding leh kepcing ding pen thu buaihuaipi khat
hi. Bangbang hileh Noah phun lo-in paulap zong, zong selo hi. Pasian a
bupin muang lel a, tua in Pasian nuihmaisak hi.
Pasian a bupin muang cih ciangin na nuntakna aading a hoihpen
ding amahn thei hi, ci-a upna hi. Amahn a
kamciam bangin hong seem ding, buainate ah
hong huh ding, a kisap hun ciangin a piang theilo
ding thute nangawn hong seem ding, ci-in lametna zong, hi. Lai Siangtho in, Amah a pahtawi
mite tungah, a kip den Ama itna a muang mite
tungah, Amah lungkim hi8 ci hi.
Noah in kum 120 sung tembaw lam hi.
Lungkiat hun tamveipi om dingin ka ngaihsun hi. Kum khatkhit kum khat
hong bei toto-in guahzu ding danin zong a lim a lai a omloh ciangin mite in
Noah pen Pasian in hong hopih ci-a kingaihsun mihaipa khat bangin
mawhsiat ziahziah uhhi. A tate zong, inntual ah tembaw golpi kilam cih
pen, mi lakah a maizum hun uh tam mahmah dingin ka ngaihsun hi. Himah
taleh Noah in Pasian muang suaksuak hi.
Na nuntakna sungah Pasian a bupin muan ding a kulna mun bang
teng om hiam? Muanna cih pen biakpiak gamtatna nam khat hi. Tate in nu
le pate itna leh pilna a muan uh ciangin nu le pate a lungkim dan mahin na
upna in Pasian lungdamsak hi. Lai Siangtho in, Upna tawh lo-in Pasian
kilungkimsak theilo hi9 ci hi.
Pasian, lungsim takpi tawh a thu i man ciangin amah
nuihmai hi. Leitung bup tuicin tunna pan ganhing khempeuh hotkhiat
nadingin ngaihsutna a kilekkim, leh a neensi dongin limtak geelna kisam hi.
Tua hangin na khempeuh ah Pasian gualhsak bang lianin sep kul hi. Pasian
in, Noah aw, gunkuang khatpeuh hoih na sak danin lam dih o ci lo hi.
Tembaw a golna zah ding, a lim a mel ding leh a van a na ding, cihte kician
takin a hilh banah tembaw tunga ganhing puakzah ding dongin gencian hi.
Noah dawnkikna Lai Siangtho sungah hih bangin kiciamteh hi: Tua bangin
Noah in na khempeuh ah Pasian thupiak bang teek lianin seem hi.10
Hih mun ah Noah in Pasian cih bangbang a bupin mang (thupiakna
khat zong nusia lo) ahihna leh ahi bang lianin mang (Pasian deihdanin, leh
Pasian hoihsak hunin, seem) ahihna ciaptehhuai hi. Lungsim khempeuh
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

71

piakna cih pen tu-a dan hi a, Noah tungah Pasian a nuihmai pen lamdang lo
hi.
Tembaw golpi khat a lam dingin Pasian in nang hong sawl hileh
dotkik ding, nial nading, ahihkeileh awlmawhloh nading thu pawlkhat na
neikha ding hi. Ahi zongin Noah in tua bang nei lo hi. Pasian cih bangbang
a lungsim takpi tawh mang hi. Tua pen Pasian sawl bangbang, awlmawh
lohna leh zahkaina cih bang om lo-in sepna hi. Thu hong ngen phot ning
ci-a hun le ni sottohna hilo hi. Sotto lo-a sep pahna hizaw hi. Tate in nasep
ding khat hong sottoh uh ciangin tua pen thuman lohna mah ahihlam nu le
pate in tel mahmah uhhi.
Pasian in sep dinga hong sawl khempeuh a thu a la leh a hang
hong gennop keileh zong ama thu hi lel hi. Theihtel ding na ut leh ziakai a,
thuman ding na ut leh manlang hi. Thuman pahna in khan tawntung Lai
Siangtho i sinna sangin Pasian thu hong theisak zaw ding hi. Taktakin, thu
pawlkhat pen na man masak lohin na theitel zo ngeikei ding hi. Thumanna
in theihtelna kongpi kihongsak hi.
Pasian tungah a langsam thumanna i pia thei pahpah hi. Bang
thupiakna teng mang ding, ci-in i teel thei hi. Thupiak i mannop nam teng a
min gualsukin tuate i mang a, ahi zongin hi phalo i sakte, haksattuak i
sakte, leh mi kinloh namte ahihleh i nusia ziau hi. Biakinn ah i kikhop
hangin sawm-ah-khat pia lo-in i om lel hi. Lai Siangtho i simsim hangin
hong gensiate i maisak kei hi. Tua banga a langsam thumanna pen thuman
lohna mah hi pah hi.
Lungsim takpi tawh thumanna cih pen lawpna tawh lungdam takin
sepkhiatna hi. Lai Siangtho in Lungdam takin ama thu mang un11 ci hi.
David lungsim puakzia zong tua bang mah hi: Topa aw, bang hih ding cih
hong gen peuh lecin tua bangin ka
hih ding hi. Ka hin laiteng lungsim
Pasian a bupin muang cih
takpi tawh thu ka mang ding hi.12
ciangin na nuntakna aading a
James in Khristiante kiang a
hoihpen ding amahn thei hi,
thugenna ah, Eite in i upna bek tawh
ci-a upna hi.
hilo-in i sepna tawh Pasian i
lungkimsak hi.13 ci hi. Hotkhiatna
kithalawh theilo ahihna Lai Siangtho in kitel takin hong gen hi. Hanciamna
tawh hilo-in hehpihna hang bekin kingah thei hi. Ahih hangin Pasian ta
khat hihna tawh thumanna tungtawnin vantunga na Pa na lungkimsak thei
hi. Thumanna tawh kiseem khatpeuh pen biakpiakna zong hi pah hi. Bang
hangin thumanna in Pasian hizah takin lungkimsak thei hiam? Amah it takpi
72

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

na hihna kilangsak ahih man hi. Jesuh in, Kei nong it uhleh kong thupiakte
na mang ding uhhi14 ci hi.
Tat
sat lo-i
n P
asia
n phat
oh cia
ngi
n amah
atsat
lo-in
Pasia
asian
phatii n lungdam i kkoh
ciangi
ngin
nuihmai hi. Midang khat ii lungsim takpi tawh hong phatna leh hong
pahtaakna kammal i zakna zahin hong lungnuamsak thu dang tam lo hi.
Pasian nangawn in za nuam hi. Ama tungah i zahtakna leh i lungdamna i
pulak ciangin amah nuihmai hi.
Noah a nuntakna ah phatna leh lungdam kohna tawh kidim ahih
manin tua in Pasian lungkimsak hi. Tuicin a kiam khit-a Noah a sep masak
pen ah Pasian tungah lungdam a kohna-in biakpiakna Pasian mai-ah lui hi.
Lai Siangtho in, Tua ciangin Noah in Pasian aadingin biakpiak tau khat lam
a,...tua tungah meihal biakpiakna lui hi15 ci hi.
Jesuh luih biakpiakna hangin eite in Noah bangin ganhing tawh
biakpiakna i lui nawnkei hi. Pasian kiangah phatna biakpiakna16 leh
lungdamkoh biakpiakna17 a lui dingin hong kihilhzaw hi. Pasian pen amah
ahihna hangin i phat a, Pasian tungah ama sepsate hangin lungdam i ko hi.
David in, La sakna tawh Pasian min ka phat ding a, lungdam kohna tawh
a min ka pahtawi ding hi. Tua in Topa lungkimsak ding hi18 ci hi.
Pasian kiangah phatna leh lungdam kohna i lui ciangin a lamdang
thu khat hong piang hi. Banghiam cihleh Pasian i lungkimsak ciangin ei
zong i lungsim sungah lungdamna tawh i kidim hi.
Ka nu in kei aading an hong huan pen nuamsa mahmah hi. Kay
tawh ka kiteen khitnung nangawn ah, nu le pate kiang ka hawh uh ciangin
ka nu in ama khut tung ngiat tawh an a lim mahmah hong huan hi. Ka nu a
nuntakna sungah a lungkim phat mahmah khat pen ko a tate teng in ama
huansa an ka nek ziahziah uh, amahn ka gei uh pan hong et pen, hi. Ko,
limsa-in ne ziahziah seemseem, amah a lungkim seemseem hi.
Ko lampanin zong an limtakin neksakna tawh ka nu lungkim nading
ka sepkhak uh pen ka lungkim mahmah uhhi. Hih mun ah a langnih tuakin
kimanna om hi. An ka nek kawmin lim ka sakna thu ka gen buahbuah a, ka
nu ka phat hi. Tua pen an lim ka sakna hang bek hilo-in ka nu lungkim
nading zong ka cihna hi. Tua hun ciangin ka vekpi-un ka lungdam mahmah
uhhi.
Biakpiakna ah zong a langnih tuakin kimanna om hi. Eite aading
Pasian hong sepsaksa thute hangin i lungdam a, tua i lungdamna Pasian
tungah i pulak ciangin tua in Pasian lungdamsak bek thamlo, eima lungdamna
zong khangsak hi. Late laibu sungah Ama mai-ah midikte lungdamin nuamsa
uh a, gualnuamin awng ngeingai uhhi19 ci hi.
I siamnate i zat ciangin Pasian nuihmai hi. Tuicin a kiam khit ciangin
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

73

Pasian in Noah tungah hih bangin a theih-ol mahmah thupiaknate nei hi:
Pung unla tampi pha-in leitung dimsak un...Nungta-a a gamtaang peuhmah
note neek ding an hong hi ding hi. Singkung hingte kong pia zo a, tu-in
zong na khempeuh kong pia hi.20
Pasian in, Tu-in na nopsak ding hun tung ta hi. Mihingte sep dinga
ka seh thute seem in. Na zi tawh omkhawm in. Tanu tapa nei un. Innkuan
kilamto un. Ankungte ciing unla sa ne un. Mihingte hita un. Note kong bawlna
pen a tuaci ding mah ka cihna hi ci hi.
Nang tungah Pasian a lungkim hun pen kha nasepnate ahi Lai
Siangtho simna, biakinn ah kikhopna, thungetna, ahihkeileh upna thu teci
panna cihte na hih hun bek na sa kha ding a, tualo na nuntakna sunga thu
dangdangte Pasian in hong kinpih lo hi, ci-in na ngaihsun kha ding hi. A
taktakin, naseem na hi-a a tawlnga na hi
zongin, thungen na hi-a anne na hi zongin,
na nuntakna a neng a tawng dongin etcik
Na nuntakna a neng
pen Pasian in nuamsa hi. Na gamtat
a tawng dongin etcik
luhekna a neng khat nangawn khahsuah
pen Pasian in
lo-in hong encik hi. Lai Siangtho in,
nuamsa hi.
Pasian zia tah kituak mite kalsuanna
TOPA in lamlak hi. Amaute nuntakna a
neng a tawng dong ah amah a lungkim hi21 ci hi.
Mawhna simloh mihing sepkhiat thu khempeuh, phatna lungsim
puakzia tawh ahih nakleh Pasian minthanna aadingin kiseem thei hi. Kuang
le keu sawpna, setvan puahna, van zuakna, computer khetna, ankung ciinna,
innkuanpih neihna, cihte Pasian minthanna aadingin na hih thei hi.
A diakdiakin Pasian in ama hong piaksa siamna leh kivakhnate na
zatkhiat pen muhnop sa mahmah a, na angtang mahmah hi. Pasian in ama
lungkimna a pian nadingin eite tungah siamna a tuam tek hong guat ngiat
ahihi. Pawlkhatte kimawl a siam dingin, leh pawlkhatte thu a telkheh dingin
hong bawl hi. Nang zong, setvan puah lamsang (mechanics), phazah tuat
lamsang (mathematics), music lamsang, ahihkeileh siamna a dang tul-then
tampite na ngah kha ding hi. Hih siamnate khempeuh in Pasian nuihmaisak
thei hi. Lai Siangtho in, Ama lampanin zong mihing khatciat hong sui pha
a, tu-in i sep khempeuh hong encik hi22 ci hi.
Na siamnate seelsawmna ahihkeileh midang khat tawh kibatsawmna
tawh Pasian minthan nading ahihkeileh a lungkim nading kiseem theilo hi.
Nang pen nangmah na hihna tawh amah na lungkimsak thei bek hi. Nang
hihna khatpeuh na kinolh simsimin nang hong piangsak Pasian pilna leh a
74

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ukzawhna a nial na hihi. Pasian in, Nang hong Piangsakpa tawh kinial
theih nading thu na nei kei hi. Nang pen beelseekpa seek leibeel khat na hi
lel a, leibeel in Bang hangin hih bangin hong bawl na hi hiam? ci-in dong
ngeilo hi23 ci hi.
Olympic tai kidemna-a gualzopa ahi, Meikuang sakol-lengte
(Chariots of Fire) kici limhing (film) sunga kihel, Eric Liddell in, Pasian in
ngimna khat aading kei hong bawl ahihlam ka um hi. A manlang dingin
hong bawl ahihlam zong ka um a, ka tai ciangin Pasian lungkimna in hong
zawtkha hi ci hi. A nununglam ciangin amahn Tai
NI KUANA:
kidemna ah kihel nawn kei le-ing Pasian a zahko tawh
BANG IN
ka kibang ding hi ci lai hi. Kha tawh kituaklo siamna
PASIAN
cih bang om lo a, a kizangkhial siamna cih bek om hi.
Pasian lungkim nadingin na siamnate zat kipan in.
NUIHMAISAK?
Pasian pen ama piansak nate na pahtaak lam
hong muh ciangin zong a lungkim hi. Hoihna na muh theih nadingin mittangte,
a ging na zak theih nadingin bilte, a gimnam na ngah theih nadingin nak, a
limna na ciap theih nadingin leii, leh kilawnna na phawk theih nadingin na
vun nuai-ah phawktheihna thagui, cihte hong pia hi. Na pahtaak khatpeuh
a om ciangin tua aadingin Pasian tungah lungdam na koh leh tua pen biakpiak
gamtatna khat hong suak hi. Lai Siangtho in zong, Pasian in...nuam takin
i zat dingin na khempeuh cingh takin hong pia hi24 ci hi.
Na ihmut nangawn Pasian in hong encik nuam hi. Ka tate a neulaiun a ihmut uh ciangin lungkimna tak tawh ka et-et lam ka kiphawk lai hi.
Khatveivei, sun hun pen buaina leh thuman lohna cihte tawh kidim thei
ahih hangin a ihmut uh ciangin lungkimna, lungmuanna leh lungnopna tawh
kidimtuak mahmah uh a, amau bangzah takin it ka hihlam ka kithei phapha
hi.
Ka tate ka pahtaak theih nadingin amau lampan kei aading bangmah
hong sepsak ding uh kullo hi. Amau it mahmah ka hih manin a naksuk a
naktoh uh ka et bek zong kei aadingin lungkimna hi. A awm uh sangto zeel,
niamsuk zeel-a om keukeu pen ka et kawmin ka nuihmai a, khatveivei
lungdamna tawh khitui mualtuangin ka om thei hi. Pasian in a lungsim sunga
om bangin nang hong bawl ahih manin na ihmut laitakin zong itna tawh
hong encik hi. Hih leitungah nang bek mihing ahi dan khatin nang hong it
hi.
Nu le pate in a tate uh a pahtaak theih nadingun a tate a cingtaak
ding ahihkeileh a picing dingin kal masa lo uhhi. A neutuung uh-a kipan
bang gual bang gual a pha uh zongin pakta den uhhi. Tua mah bangin
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

75

Pasian in zong nang hong pahtaak theih nadingin na picin hun khat ngak
sese lo hi. Kha thu lamah na tunna tantan tawh hong itin hong pakta hi.
Na gol tohtoh ciangin nang lampan na lungkimsak zawhloh
sangsyate ahihkeileh nu le pate cih bangin na tuakkha thei ding hi. Pasian in
zong nang tungah tua bang lungsim a nei ding sa kha kei in. Cingtaak sinsen
ahihkeileh mawhna baang vetlo cih bang hi theilo na hihlam Pasian in hong
thei hi. Lai Siangtho in, Amah in ei, bang tawh hong kibawl cih hong tel
mahmah hi. Leivui i hihlam thei gige hi25 ci hi.
Pasian et pen na lungtang, na lungsim puakzia hi: Amah lungkimsak
ding cih pen na lunggulh lianpen mah ahi hiam? Tua pen Paul lungtup
kungpi hi: Ahih hangin hih muna i inn ah ahi-a hua taka i inn ah ahi zongin,
eite in na khempeuhte sangin amah ngiat mah i lungkimsak nuam hi.26
Tawntung hun thu tawh kizui-in na nuntak ciangin na lungtup pen zong
Nuntakna pan lungkimna bangzah ka ngah ding hiam? cihna panin Pasian
in ka nuntakna pan lungkimna bangzah a ngah ding hiam? cih ah hong
kilaih ding hi.
Pasian in Noah bang dan mi -- Pasian lungkimna a pian nadinga a
nungta nuam mite -- kumzalom sawmnih-le-khat sungah a zonzon laitak hi.
Lai Siangtho in, A pilvang mi, Pasian a lungkimsak nuam mi, khatpeuh a
om kha ding hiam, ci-in Pasian in vantung panin mihing khempeuh ensuk
hi27 ci hi.
Pasian lungkimsak ding cih pen na nuntak lungtup kungpi na hisak
ding hiam? Hih lungtup kungpi a mitsuan vinven minu mipa aading Pasian
sepsakloh ding na khat zong om lo hi.
NI KUANI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Pasian ka muan ciangin amah nuihmai hi.
Pha
wk di
ng Kha
wkneu: Amah a bia mite leh ama itna a muang
Phawk
ding
Khawkneu:
Late 147:11 (CEV)
mite tungah Topa lungkim hi
Ngaihsut Ding Thudotna: Bang hoihpen cih Pasian in thei ahih
manin ka nuntakna sung bang mun tengah Pasian mah muanpenin ka
neih ding kisam hiam?

76

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

10
BIA
KPIA
K NA
IAKPIA
KPIAK

L AIGIL

No le no Pasian kiangah kipia un...


A thumaan ngimnate aading zattheih dingin
na hihna bup uh tawh ama kiangah niamlut un.
Rom 6:13 (TEV)

Biakpiakna a laigil pen niamlutna hi.


Niamlutna (surrender) cih kammal pen kipakta khollo a, kipumapna (submission) kammal zah phial mahin kideih lo hi. Lelhna gimnam
pian a, kuamah a guallel ki-ut lo hi. Niamlutna kammal i zat ciangin gal
kidona ah gallel, kidemna khatpeuh ah guallel, ahihkeileh a thahatzaw khat
kiangah lut, cih danin a nopci lo theithei thu-omziate i mitkha ah hong luai
hi. Hih kammal pen a hoihlo lamin kitamzat zawdiak sawn hi. Khutkhial
mite a kimat ciangin ukna nei mite kiangah niamlut uhhi.
Kidemna a khauh mahmah tu hun nuntak khuasakna sungah
lungkiat ngeiloh ding leh khiapsuk ngeiloh dingin hong kihilh ahih manin
niamlut cih thu tawh kisai kitamzak khalo hi. Gualzawhna mah a thupipen
ahihleh niamlutna cih pen ngaihsut theihloh ding thu hong suak hi. Lelh
ding, kipum-ap ding, thuman ding, leh niamlut ding cihte sangin gualzawh
ding, lawhcin ding, tungnung tuan ding, cihte mah i kikum nuamzaw ding hi.
Ahi zongin Pasian kiangah niamlutna pen biakpiakna laigil na hi sese hi.
Tua pen a lamdang Pasian itna leh hehpihna, maan takin i dawntuahna hi.
Ama kiangah ei le ei i kipia a, tua pen launa ahihkeileh sep ngeina khat
hang hilo-in itna hang hi. Banghanghiam cihleh amah in eite hong it masa
hi.1
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

77

Paul in up ngamhuailo zah dinga a lian Pasian hong hehpihna thu,


Rom laikhak khawklian masa 11te sungah hong gentel khit ciangin Pasian
kiangah biakpiakna tungtawnin i nuntakna bup tawh i niamlut nadingin hong
hanthawn hi: Tua teng ahih manin lawmte aw, Pasian hong hehpihna
lianpi hangin...ama nasepna aading a kipiakhia, amah a lungkimsak, a
hingtang biakpiak van khat bangin no le no Pasian kiangah kilui un. Tua pen
note luih ding a kul biakpiakna maan hi.2
Biakpiakna maan -- Pasian lungkim nading sepna -- cih pen nang le
nang Pasian kiangah a bupin na kipiak ciangin hong piang hi. A tunga
khawkneu sunga kilui, luih cih kammalte limtak ciamteh in.
Nang le nang Pasian kiangah na kiluih pen biakpiakna i cihcih pen
hi pah hi.
Hih, mimal niamlutna pen min tuamtuam tawh zong kilo thei hi:
Pasian aading kipiakna; Jesuh, Topa-a saanna; singlamteh puakna; kei
cih lungsim a sihna; Kha Siangtho kiangah lutna, cih bangte hi. A min na
lawhdan thupi lo a, na hih takpi ding kisamzaw hi. Pasian in na nuntakna
-- a vekpi-in -- deih hi. Za ah sawmkua-le-nga cih pen kicing lo hi.
Pasian kiangah a bupin niamlut
ding hong khaktan thei thu thum om a,
Nang le nang Pasian
tuate pen: launa, kiphatsakna, leh
kiangah na kiluih pen
lungbuaina, cih teng hi. Pasian in
biakpiakna i cihcih pen hi bangzahin hong it cih tello i hih manin
pah hi.
niamlutna zong a khiatna i theikhial a, i
nuntakna ah ei le ei i ki-uk nuam hi.
Pasian ka muang thei ding hiam? Muanna pen niamlutna sungah
omloh a phamawh kihelpih khat hi. Pasian na muan masiahsiah ama kiangah
na niamlut kei ding a, thu khat leuleu ah amah na theihtelbeh mateng amah
na muang theikei ding hi. Launa in i niamlut ding hong khaktan a, ahi zongin
itna in launa khempeuh notkhia hi. Pasian in bangzah takin hong it cih na
theihtel zahzah, niamlutna zong hong ol pah ding hi.
Pasian hong itna bangci theih thei na hi hiam? Amahmah in siksan
theih ding thu tampi hong pia hi: nang hong it ahihna pulak hi;3 ama
muhlohna ah na om ngeikei hi;4 na nuntakna a neng a tawng dongin hong
kinpih hi;5 nopsakna namkim na ngah theih nadingin hihtheihna hong pia
hi;6 na nuntakna aading geelna hoihte nei hi;7 na mawhna hong maisak hi;8
nang tungah itna tawh hong lungduai mahmah hi.9 Pasian in nang ngaihsut
theihzah sangin teh theihloh a sangzaw thamin nang hong it hi.

78

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Tua itna hong kilahkhiatna a lianpen pen nang aading Pasian Tapa
hong kiluina pen hi. Eite mawhnei i hih laitak eite aading Khrih hong si
ahih manin Pasian in eite hong itna kip takin hong lak hi.10 Pasian aading
nang bangzahin thupi cih na theihnop leh, singlamteh tungah a khutte zan
kawmin Hih zah takin nang ong it ing. Nang lo tawh ka nuntak sangin kei
si nuamzaw ing hong ci Khrih en dih in.
Pasian pen kipum-apna i neih nadingin zawhthawh thu tawh hong
tawsawn gawpgawp a gilo sila ukpa ahihkeileh mi ngongtatpa hilo hi. Amah
in i lungsim deihna kantansawm lo a, ama kiangah ei le ei suakta takin i
kiluitawm theih nadingin hong heelzaw hi. Pasian pen itna a nei, a
suaktasakpa khat hi a, ama kiangah niamlutna in kikhihna piangsak lo-in
suahtakna hong tunzaw hi. Jesuh kiangah eimahmah a bupin i va
niamluttawm ciangin amah pen thagum hatna a suang ukpa bang hilo, i
honpa ahihlam; naseem uk bang hilo, i sanggam ahihlam; khatkia thuneihna
a zangpa hilo, i lawmpa ahihlam i mukhia ding hi.
Hihtheihloh nei i hihlam pulakna. A bupin niamlut ding hong
khaktan thu nihna pen i kiphatsakna hi. Piansak nate cih ciang bek i hihlam,
leh na khempeuh a uk a van i hihlohlam i kipulak nuam kei hi. Pasian tawh
na kibang ding uhhi11 cih pen tangtawng pek panin i lelhtaak zia-etna hi.
Tua lunggulhna -- a uk dinmun utna -- in i nuntakna sungah lunggimna nakpiin piangsak hi. Nuntakna cih pen thasaanna (struggle) khat hi a, ahi zongin
Jakob tuahkhak ngei mah bangin tua i thasaanna pen Pasian tawh thasaanna
ngiat ahihlam mi tampite in theitel lo uhhi. Pasian i suak nuam a, tua hangin
tua thasaanna ah i gualzawh nading lampi om lo hi.
A.Z. Tozer in, Mi tampite a buai detna uh, hanciam napi-un a
khantoh theihlohna uh, a hang pen amau aituam thasaanna a mong dong
tung nailo uh ahih man hi. Thupiak ding i hanciam den a, i sunga Pasian
nasepna i va nawngkaisak den hi ci hi.
Eite, Pasian i hikei a, zong i hi ngeikei
NI SAWMNA:
ding hi. Eite pen mihing i hihi. Pasian suak nuamin
BIAKPIAKNA
i hanciam ciangin tua bang mah a na ut ahi SaLAIGIL
tan mah bangin i puk hi.
Eite in i mihing hihna pen lungsim
sukkhak thu tawh hilo-in lungsim pilna tawh i saang ding hi. I hihtheihloh
thute i tuahkhak ciangin thangpaihna, hehna, leh khasiatna tawh i thukkik
thei hi. I tun a sangzaw ding (ahihkeileh a tomzaw ding), a pongzaw ding,
thatang a hatzaw ding, siamna a neizaw ding, mel a hoihzaw ding, leh neih
le lam a hauzaw dingin i lunggulh hi. I ut teng seem nuamin i deih teng i ngah
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

79

nuam a, tua bang hong pianloh ciangin lungkia-in i dah hi. I neihloh pawlkhat
Pasian in midangte a piak i muh sawnsawn ciangin eenna, hazatna leh ei le
ei hehpihhuai kisakna hong piang hi.
Niamlut a khiatna. Pasian kiangah niamlut cih ciangin bangmah
gamtaang lo-in kihepkhiatna, kaam thu bek muanna, ahihkeileh thadah
vuina cih bangte hilo hi. Tu-a thu-omzia (status quo) ahi bangin saanna zong
hilo hi. A kilehbulh khat hihtuakzaw a, Pasian kiangah niamlut i cih ciangin
laih ding a kisam thu khat laihzawh nadingin na nuntakna pia, lui, ahihkeileh
gimna thuak, cihna hi. Pasian in a niamlut mite ama taangin galdo dingin
sam thei hi. Niamlut cih pen meidawite ahihkeileh a niamkiatte aading hilo
hi. Tua mah bangin khuak pilna nusia ding cihna zong hilo hi. Pasian in
zatloh dingin na khuak mawkbawl lo ding hi. Pasian in set milimte (robots)
ama naseem dingin deih zenzenlo hi.
Niamlut i cih ciangin na sungpua melpuakzia (personality) seelcipna
hilo hi. Pasian in na sungpua melpuakzia a tumdang teng na zatkhiat ding
hong deih hi. Niamlutna in tuate beimangsak cih
sangsikin khangtosak hi. C.S. Lewis in, Pasian
ki-uksak seemseem lehang, eite ama bawlsa i
hih manin i hihna taktak bangin i hito seemseem
hi. Pasian in nang le kei dinga hong ngimsa a
om bangin mihingte a tuamtuamin hong bawl
hi...Khrih ka zuat ciangin, Ama sungpua
melpuakzia sungah kei le kei ka kipiak ciangin,
kei aituam sungpua melpuakzia taktak khat ka ngah pan hi ci hi.
Niamlutna thu pen thumanna thu (obedience) ah kitelpen hi. Hong
cih bangbang Hita hen, Topa ci-in na mang hi. Hilo hi, Topa cihna pen
thalnialna hi. Jesuh hong cih mang lopi-in amah Topa na ci theikei hi.
Peter leh a lawmte zan khat tawntung nga bengin bangmah a ngahlohna uh
mun ah ngen khatvei khuh kik dingin Jesuh in a sawl ciangin Peter in niamlutna
a cih thu, hih bangin na lakkhia hi: Topa, zan thapaai nakpi-in ka seem uh
a, ngasa khat nangawn ka man kei uhhi. Ahi zongin hong sawl na hih
manin ngen ka khuhsuk ding hi.12 A niamlut mite in Pasian cih bangbang,
a khiatna omtuak ta keileh, mang uhhi.
A bupin niamlutna sunga kihel thu dang khat pen muanna (trust) hi.
Abraham in koi tak tung ding cih thei lopi-in Pasian makaihna zui hi. Hannah
in cik ciang tangtung ding cih thei lopi-in Pasian sep ding hun ngak hi. Mary
in bangci danin hong piang ding cih thei lopi-in na-lamdang khat lam-enin
om hi. Josef in thu le late bang hangin tuaci pian cih thei lopi-in Pasian
80

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ngimna muang hi. Hih mite khatciat Pasian kiangah a bupin niamlut uhhi.
Vai khatpeuh ah nang phattuam nadingin midangte pilna siamna
zat ding (ngian-vat ding), nang thusun teng hong kiman nading, thu-omzia
na heizawh nading, cihte hanciamsawm lo-in na hong seem dingin Pasian
mah na muan ciangin Pasian kiangah a niamlut na hihi. Nang, om hiithiat
lelin Pasian na seemsak in. Nang, thuvanpi (in charge) na hihdet kullo hi.
Lai Siangtho in, Pasian kiangah niamlut inla lungduai takin amah ngak in13
ci hi. Hanciambeh lo-in muanbeh in. Hong kisiatgennate thukkik lo-in nang
le nang na kiphelh samsam sawmloh ciangin zong a niamlut na hihi. A
niamlut lungsim pen kizop kikomnate ah kilangpen hi. Na niamlut ciangin
midangte na nawlkhiin kei a, nang ngah hamtang ding thute (rights) zong na
kal kei a, nang aituam hamphat nading na seem kei hi.
Mi tampite aadingin niamlut ding a haksatpenna mun pen sum le
paai thu hi. Mi tampite in, Pasian aading nungta nuam mah ing. Ahi zong,
nuntak a ol nading leh ni khatni teh nuamtak ka tawlngak theih nadingin lah
sum a kicingin zong nuam ing ci uhhi. Pensen lakna (retirement) cih pen a
niamlut nuntakna ii lungtup kungpi hilo hi. Banghanghiam cihleh tua pen i
nuntakna sunga kin masak ding tawh kisai thu ah Pasian tawh kidemna hi.
Jesuh in, Pasian leh sum aading a nihin na seemkhawm theikei ding uh
hi14 a cih banah, Na neih na lamte uh koikoi-ah a om zongin tua mun ah
na lungsim uh zong om ding hi15 ci lai hi.
Niamluttawmna tawh kisai etteh ding a bulpi pen Jesuh hi.
Kikhailupna a thuak ma zanin Jesuh pen Pasian geelna sungah amah le
amah niamlut hi. Amahn hih bangin thungen hi: Pa aw, nang aadingin na
khempeuh hithei hi. Hehpihna-in hih gimthuakna hai kei kiangpan hong
lakkhiatsak in. Ka cih hangin kei deihna bang
Niamlutna thu pen
hilo-in nang deihna bang ahih ding ka ut hi.16
thumanna thu leh
Jesuh in, Pasian aw, hih gimna a
muanna thu ah
lakhia zo ding na hihleh hehpihna-in lakhia dih
kitelpen hi.
in ci-in thungen lo hi. Na khatpeuh Pasian in
hihthei ahihlam amahn pulak khin hi. Pasian
aw, hih gimthuakna paihkhiat ding nang lunglutpen thu sungah a kihelkhak
zenzenleh hehpihna-in tua bangin hong seem in. Ahih hangin hih thu in na
ngimna kicingsak ding ahihleh tua pen keima lungdeih zong hi pah hi ci-in
ngenzaw hi.
A niamlut takpite in, Pa aw, hih bang buaina, gimna, leh natna
ahihkeileh hih bang thu-omzia pen keima nuntakna sung ahihkeileh midang
khatpeuh nuntakna sunga na ngimna leh na minthanna kicinsak nadingin
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

81

kisam ahihleh tua pen hehpihna-in lakhia kei in ci uhhi. Tu-a dan picinna
ciang tuntoh nading pen a thubaih hilo hi. Jesuh tuahkhak thu ah zong
Pasian geelna hangin amah gim mahmah a, a khua-ulte sisan bangin taak
tanghial hi. Niamlutna cih pen nasep haksa mahmah khat hi a, angsung
bulphuh i pianzia tawh nakpi-in kidona hi.
Niamlutna thupha. Pasian kiangah a bupin na niamlut ciangin na
hamphatzia ding Lai Siangtho sungah kitel takin kigelh hi. A masapenin
lungnopna na ngah hi: Pasian tawh na kitot khawl phot in! Amah tawh
kithuhual lecin a tawpna ah lungnopna na ngah ding a, nang aadingin nate
hong lem ding hi.17 A zom ah, suahtakna na ngah hi: Pasian zia le tongte
leh a bei ngeilo suahtakna sungah nang le nang kilui in...ama suahtakna
sungah kihong takin a nungta thei dingin (ama) thupiakte in nang hong
khahkhia ding hi.18 A thumna ah, Pasian vangliatna na nuntakna sungah
na ngah hi. Lungtang a pha mahmah zia-etnate leh a thakhauh buainate
Khrih kiangah tun lehang ama tungtawnin kizo thei hi.
Joshua in a khan sunga gal kisimna lianpen a tuahkhak ciangin19
Pasian tawh kimaituahin a mai-ah bokin bia a, ama geelna teng tawh niamlut
hi. Tua niamlutna in Jerikho khuapi ah a lamdang galzawhna khat piangsak
hi. A kitukalh tawh a kibang thumaan (paradox) khat pen hih bang hi:
Niamlutna tungtawnin galzawhna piang hi. Niamlutna in nang hong
thaneemsak lo-in hong thakhauhsak hi. Pasian kiangah niamlut lecin vai
dangte ah na kihtak ding ahihkeileh na niamlut ding kul nawnlo hi. Hotkhiatna
Galkap (Salvation Army) a phuankhiapa William Booth in, Mi khat ii
vangliatna a phatzah pen a niamlutna zah tungah kinga hi ci hi.
Pasian mizatte pen a niamlut mite hi. Pasian in Jesuh nu dingin
Mary a teelna pen siamna a neih man, a melhoih man, ahihkeileh a hauh
man, cih bang hilo a, ama kiangah a bupin niamlut ahih man hi. A piangtheilo
phial ding tawh kibang Pasian geelna thu, vantung mi in a koh ciangin Mary
in lungsim kip tawh, Kei pen Topa naseem nu ka hihi. Ama deih bangbang
saan ding ka ut hi20 ci hi. Pasian khutsunga om a niamlut nuntakna sangin
a vanglianzaw bangmah om lo hi. Tua ahih manin Pasian kiangah nang le
nang a bupin kipia in.21
Nuntakzia ding lampi hoihpen. Mi khempeuh pen a tawptawpna
ah bang hiamkhat ahihkeileh kua hiamkhat kiangah niamlut tek uhhi. Pasian
kiang hilo ahihleh na niamlutna pen midangte ngaihsutna tungah ahihkeilleh
lam-etna tungah, sum le paai tungah, khasiatna tungah, launa tungah
ahihkeileh na kiphatsakna, na lunggulhna, ahihkeileh na angsung lungsim
tungah kinga ding hi. Nang pen Pasian a bia dinga hong kibawl hi a, Pasian
82

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

biak ding na pelh leh na nuntakna na piak theih nading nadangte (milimte)
na piangsak ding hi. Na niamlut nading mun teeltheih nading suahtakna na
nei a, ahi zongin tua na teelna huhau-a piang thute pan na suakta theikei
hi. E. Stanley Jones in, Khrih kiangah na niamlut keileh kisiatna mun ah a
niamlut na hihi ci hi.
Niamlutna pen nuntakzia ding lampi hoihpen hi lo a, nuntakzia ding
khat bek a om lampi hi. Lampi dangte, khat zong kimang lo hi. A dangte
khempeuh in lungkiatna, lungkim lohna,
leh ei le ei kisuksiatna ah hong tun hi. Lai Niamlutna pen nuntakzia
Siangtho King James Letkhiatbu sungah ding lampi hoihpen hi lo
niamlutna pen thulam a tawn, na a, nuntakzia ding khat
nasepna22 ci-in min kivawh hi. Letkhiatbu bek a om lampi hi.
dang khat ah Pasian na sep nading lampi
a lekkimpen23 kici hi. Na nuntakna tawh
na niamlut pen a haivai, lungsim phuutna banga gamtatna hilo-in a pilvai,
thulam a tawn gamtatna khat hi a, na nuntakna a thupi theipen leh a lekkim
theipen dinga na zatna hi. Tua hangin zong Paul in, Tua ahih manin amah
lungkimsak ding cih pen i lungtup kungpi dingin i nei hi24 na ci hi. Pasian
kiangah himah (yes) na cih hunte pen na pilvangpen hunte hi ding hi.
Na nuntakna sungah Pasian thupha na ngah ding hong khaktanpi
pen midangte hilo-in nangmahmah na hihlam -- na angsung theihna, na
kiphatsakna leh nang aituam ngimna, cihte ahihlam -- na theih nading kum
tampi kisam thei ding a, ahi zongin a tawpkhakna ah na theikhia veve ding
hi. Nang aituam geelnate bek mitsuanin na neihleh na nuntakna aading
Pasian geelsa ama ngimnate na cin zokei ding hi.
Na sungah Pasian in ama nasepna thukpente hong seem ding
ahihleh tu-a bangin hong kipan ding hi. Tua hi a, a beisa huna na khasiatnate,
tu laitak-a na buainate, mailam hun aading na lungtupte, na launate, na
sunmangte, na thaneemnate, na uuknate, na liamnate, leh na dongtuahnate,
a vekpi-in Pasian pia in. Mawtaw hawl bangin kigenteh lehang, a hawlpa
tutna ah Jesuh tusak inla a heekna zong na khutte tawh lawng sese kei in.
Lau kei in; ama letcingna nuai-ah bangmah kitolkhia lo ding hi. Jesuh hong
sinsakna hangin na khempeuh na zeeksiam ding a, Paul tawh na kibangto
ding hi: Ka sungah sunglam tha hong thunsak ahi Ama tungtawnin na
khatpeuh aading zattheih dingin, leh na khatpeuh tawh kithakim dingin, ka
om hi. Cihnopna ah Khrih kitangcinna sungah kei zong ka kitangcing khop
hi.25
Paul a niamlut kipat hun pen Damascus lampi tungah mit a mangsak
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

83

khuavak khat in a kaptukna pan hi. Ei, a dangte aadingin ahihleh Pasian in
tua sangin a neemzaw thu le late tawh i lungsim hong la hi. Bangbang ahi
zongin niamlut cih ciangin khatvei thupiang bek hi ngeilo hi. Paul in, Nisimin
ka si hi26 ci hi. Niamlut kipat hun a om mah bangin niamlut zat-kisin hun cih
zong om a, tua pen hun khatkhit hun khat banah khan tawntung hi ding hi.
A hingtang biakpiakna ah a kibuaipih thei thu pen biakpiak tau pan
taalkhiatna hi a, tua hangin ni khat sungin na nuntakna sawmnga vei peetmah
na niamlutsak kikkik ding kisam kha ding hi. Niamlutna pen na nisim nasep
na hihsak ding kisam hi. Jesuh in, Mite in ka nung hong zuihnop uhleh
amau deih van le nate a nusiatloh uh phamawh hi. Ka nung hong zuih theih
nadingun a nuntakna uh nisimin a nusiatnop ding uh kisam hi27 ci hi.
Galphawnna (warning) khat kong pia nuam hi: A bupin a niamlut
nuntakna tawh kalsuan dingin na khensat ciangin tua na khensatna hong
kisittel ding hi. Tua bang i cih ciangin khatveivei a nuam khollo, mi utloh, a
gimhuai, ahihkeileh a piangtheilo ding tawh kibang, nasep mabante sepna
zong hi thei ding hi. Na sepnop khat tawh a kikeelki nasep khat sepna zong
hi thei hi.
Kumzalom sawmnih sunga Khristian makai minthangte lakah khat
pen Campus Crusader for Christ a phuankhiapa Bill Bright hi. Leitung mun
citenga Crusade naseemte bangin a va pai Kha Thukhun Thu Lite (the
Four Spiritual Laws) kici laidalno kihawmte, leh mi awn tulli val in a etkhak
uh Jesuh limhing lahna (the Jesus film) tungtawnin awn 150 sangin a
tawmzawlo mite in Khrih hong zuan uh a, tuate in vantung ah tawntung
hunnuam ngah ding uhhi.
Khatvei, Bill Bright kiangah, Pasian in bang hangn na nuntakna
hizahin ong zang-a thupha ong pia ai tam? ci-in ka dong hi. Amahn, Ka
khangno lai-in Pasian tawh thukimna khat bawl ing. Tua pen laidal khat ah
gelhkhia-in a nuai-ah ka min thuh ngiat ing. Tua ka laigelh bel hih teng hi:
Tuni-a kipanin Jesuh sila ka hihi.
Tua bang dan Pasian tawh thukimna nam na bawl ngei hiam?
Ahihkeileh na nuntakna sungah a lungkim bangbanga na hong seem thei
Pasian thuneihna tawh kisai-in Pasian tawh a kinialnial lai peuh na hikha
hiam? Tu-in -- Pasian hehpihna, hong itna, leh a pilna, cihte sungah -- na
niamlut ding hun hong tung ta hi.

84

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

KA NGIMNA

NI SAWMNI
TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA

Lungngaih Ding Thu: Biakpiakna a laigil pen niamlutna hi.


Pha
wk di
ng Kha
wkneu: "A thumaan ngimnate aading zattheih dingin
Phawk
ding
Khawkneu:
ama kiangah na hihna bup uh tawh niamlut un" Rom 6:13b (TEV)
Ngaihsut Ding Thudotna: Ka nuntakna bang mun tengah Pasian
kiangpan paikhia ka hi hiam?

Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

85

11
P ASIAN TAWH
L AWM H OIHPENTE S UAHNA

Pasian galte i hih laitak mahin ama Tapa sihna hangin


amah tawh kilawmtatna hong kipiakik ahih nungsang,
ama nuntakna hangin
eite tawntung gimpiakna panin i suakta taktak ding hi.
Rom 5:10 (NLT)

Pasian na lawm hoihpen hi nuam hi.


Pasian tawh na kizopna ah thu le la tampi kihel hi: Pasian pen nang
hong Piangsakpa leh hong Bawlpa, na Topa leh na Syapa, na Thukhen
Mangpa, hong Tankhiapa, na Zuapa, na Honpa, cihte hi a, tua teng bek
hilo-in tampi om lai hi.1 Ahih hangin a lamdangpenpen thu ah: Vanglian
Pasian nang Lawm hi nuam tazen hi.
Eite tawh Pasian hong kizopna a hoihpen leh a sangpen khat Eden
Huan sungah kimu thei hi: Adam leh Eve pen Pasian tawh sungmisuah
takin kilawmta uhhi. Biakpiakzia thukhun tuamtuam, biakpiak pawi
tuamtuam, ahihkeileh biakna cih himhim zong om se lo a, Pasian leh a
piansak mite kikal-a itna kibulphuh kizopna cih bek om ziau hi. Kisuanna
lungsim leh launa lungsim cihte khaktanna omlo ahih manin Adam leh Eve
pen Pasian sungah lungkim uh a, Pasian zong amau tungah lungkim hi.
Pasian ompihna sungah a om den dingin eite hong kibawl hi. Ahi
zongin Pukna (the Fall) a tun khit ciangin tua a hoihpen kizopna i mansuah
hi. Thuciam Lui sunga mi tawmkhatte bek in Pasian tawh kilawmtatna
ngahkha uhhi. Moses leh Abraham-te Pasian lawmte kici-in David pen
(Pasian) lungsim a tuakpa kici a, Job, Enoch, leh Noah in Pasian tawh
sungmisuah takin kilawmtatna ngah uhhi.2 Himah taleh Thuciam Lui sungah
Pasian tawh kilawmtatna sangin Pasian kihtakna kitam muhzaw hi.
86

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Jesuh in tua thu-omzia khel hi. Singlamteh tungah i mawhna thaman


a lohkik ciangin biakinnpi sunga om, Pasian leh eite i kikhenna lim ahi,
innsung deina puanpi a lu lampan a taw lamdong kikeekin phel nih kisuah
hi. Pasian kiang luttheih pahna kingahkik ta, cihna hi.
Thuciam Lui hun lai-a siampite Pasian tawh kimuhkhak nadingin
sauveipi kiginkholh kul a, eite i hihleh tu-in bang hun bang hun ci lo-in
Pasian i nai thei hi. Lai Siangtho in, Tu-in eite Pasian tawh kizopna a thak,
a hoih mahmah khat, sungah lungdamin i om a, tua pen Pasian lawmte i
suahtheih nadinga i Topa Jesuh Khrih hong sepsakna hang ahihi3 ci hi.
Pasian tawh kilawmtatna cih pen Pasian hehpihna leh Jesuh sihna
hang bekin piang thei hi. Hihte khempeuh, galte i hihna pan Khrih
tungtawnin ama lawmte dingin hong khel, Pasian
NI SAWM-LE-KHATNA: sep ahihi.4 Khristian la khat sungah, Jesuh
sunga I Neih Lawmpa (What a Friend We Have
PASIAN
in Jesus -- Tedim Labu sungah I Mawhna leh I
TAWH
Dahna Teng) kici a, a taktakin Pasian in
LAWM
Thumgawm Pasian Khat sunga kihel ahi Pa,5 Ta,6
leh Kha Siangtho7 amau teng thum tawh a
HOIHPENTE
kilawmta ding leh a kithuahkhawm dingin eite
SUAHNA
hong sap hizaw hi.
Jesuh in, Note, silate kong ci nawnkei hi; banghanghiam cihleh
sila khat in a topa nasep theihpih lo hi. Tua taangin lawmte kong ci khinzo
hi; banghanghiam cihleh ka Pa kiangpana ka theihkhak thu khempeuh
note kong theisak khinzo hi8 ci hi. Hih khawkneu sunga lawm cih kammal
in kimeltheihna pak nam sangin kimaingapna leh kimuanna tawh kizom
kithuah cih khiatna nei hi. Mopawi-a mopipa kithuahpihpa9 cihna mun leh
kumpi khat ii kimaingappih, sungmi-a a koih, a muan mahmah a lawmte
cihna mun ah hih kammal mah kizang hi. Kumpi inn sunga silate pen kumpipa
tawh kigamlatna mun ah a om uh kul hi. Ahi zongin kumpipa muan, sungmia a koih, a lawmte ahihleh kumpipa kiangah lut thei pah uh a, vai thupi
thusimte zakha theikha uhhi.
Pasian in ama sungmi lawmta dingin kei hong deih cih thu pen
telsiang ding haksa a, ahi zongin Lai Siangtho in, Amah pen nang tawh a
neih, na kizopna uh a thupilak mahmah Pasian khat hi10 ci hi.
Pasian in amah tawh i kisungmisuah mahmah ding nakpi-in lunggulh
hi. A taktakin zong, i nuntakna a neng a tawng dong-a kipan van awngthawlpi
nangawn bawl ding a geelna, mihing tangthu a piansakna, cihte pen eite
ama lawmte i suah ding a ut man hi. Amah in mihing nam citeng bawl a,
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

87

leitung zong nuntak nading hun leh mun zaipi tak tawh zindo a siam dingin
bawl hi. Tua pen Pasian i zon theih nading, leh khuamial sungah mialzawt
pong hilo-in amah i muh takpi nading, cihna hi.11
Pasian thei-in i it pen eite hamphatna lianpen hi a, amah kithei-a a
ki-it pen Pasian lungkimna lianpen hi. Pasian in, Mi khatpeuh a kisialhnop
leh, kei hong theihna leh hong telna thu ah kisial tahen...Hih thute pen kei
hong lungkimsak thute hi12 ci hi.
Na khempeuh a hihthei, muhtheihloh, a cingtaak ahi Pasian khat
leh ciangtan a nei, mawhna tawh kidim mihing khat kikal ah sungmisuah
takin kilawmtatna bang hangin om thei cih thu, ngaihsut haksa mahmah hi.
To le silate kikal, ahihkeileh Piangsakpa le piansak nate kikal, ahihkeileh
zong Pa le tate kikal kizopna cihte theihtel ding baihzaw hi. Tua ahihleh
Pasian in a lawm dingin kei hong deih, cih pen a khiatna bang ahi hiam? Lai
Siangtho sunga Pasian lawmte-a kiciamteh mite nuntakna i et ciangin Pasian
tawh kilawmtatna a thusim nam guk i mukhia hi. Hih khenpi sungah thusim
nihte i kikum ding a, a dang li teng mai-a khenpi ah i kikum ding hi.
PASIAN LAWM HOIHPEN KHAT SUAHNA
Tat
satlo holimna tungta
w ni
n. Nipi kal khat ah khatvei biakinn
atsatlo
tungtaw
nin.
paina tawh, ahihkeileh nisim gamdaih hun khat laakna cih ciang nangawn
tawh, Pasian tawh nai takin na kizom thei ngeikei ding hi. Pasian tawh
kilawmtatna cih pen nuntakna sunga na tuahkhak thu khempeuh ama kianga
genkikna tawh kilamto hi.
Nisim Pasian kiangah kha thalak hun khat neihdet ding pen a thupi
khat hi mah hi.13 Ahi zongin amah pen na hun geelna sungah khatvei kihel
ding cih ciang bek ut lo hi. Na nasepna khempeuh, mi tawh na kihona
khempeuh, na buaina khempeuh, leh na
ngaihsutna khempeuh nangawn ah Pasian thei-in i it pen eite
amah kihel nuam hi. Ni khat tawntung hamphatna lianpen hi a,
tatsat lo-in amah tawh na kiho thei a, a amah kithei-a a ki-it pen
tua hun liana na sep thu, ahihkeileh na Pasian lungkimna lianpen
ngaihsut thu, ama kiangah na ko thei hi. hi.
Tatsat lo-in thungen14 cih ciangin van
lei laitak, mawtaw tuan laitak, nasep laitak, ahihkeileh nisim nasep a dang
khatpeuh sep laitak, cih hunte mahin Pasian tawh kihona hi.
A kitheikhial mahmah thu khat ah Pasian tawh hun zatkhopna
pen ei khatkia amah tawh i om hun bek kisakha hi. Maan hi. Jesuh hong
lahsa lim mah bangin nangkia Pasian tawh na om ding hun zong a kisam
88

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

mah hi a, ahi zongin tua pen na khanlawh hun bup ii khenneu khat bek hi
pan hi. Na sep na bawlna peuhpeuh ah amah zong a kihel dingin na sap-a
ama ompihna zong na phawkkhak leh, tuate khempeuh Pasian tawh hun
zatkhopna hong hi pah ding hi.
Pasian tawh tatsatlo kihona bangci neih thei ding cih tawh kisai a
kigelhna tanglai laibu minthang khat pen Pasian Ompihna Zat-kisinna (Practicing the Presence of God) hi. Tua laibu pen kumzalom sawm-le-sagih sung,
France gam pasal siangtho biakna sang (monastery) khat-a anhuan lel khat
ahi, Brother Lawrence a kicipa gelh hi. Brother Lawrence in a lamdang
hetlo mun mawkmawk khat leh nasep ngeinate -- gentehna-in an thuk, kuang
sawp, cihte -- pen Pasian phatna leh amah tawh hun zatkhopna-in laih thei
ziau hi. Amahn, Pasian tawh kilawmtat nading tawhtang pen na nasep
laihna hilo-in tua nasep tawh kisai-a na neih na lungsim puakzia laihna hi, ci
hi. Nang aadinga na sep ngeingei nasep khat, gentehna-in an ne, kisil, huan
kho, niinbung bua, ahihkeileh tawlnga na hi phial zongin, tua pen Pasian
aadingin a seem ci-in kingaihsun in, ci hi.
Tu hunin Pasian i biak theih nadingin i nisim hun geelna sungpan
paikhiat ding kisam ci-in i ngaihsunkha pahpah hi. Tua pen a hun simsimin
ama ompihna zat-kisin ding i theihkhak nailoh man hi lel hi. Brother Lawrence
in a nisim nasep mabante tungtawnin Pasian biak ding baihsak mahmah a,
kha thalak nading ci-in a tuam vilvelin paikhiat ding kisamsak lo hi.
Hih pen Pasian deihpen lim hi. Eden Huan sunga biakpiakna nam
pen biakpiak kikhopna khat ah va kihel ding cihdan nam hilo a, a kizom
paisuak lungsim puakzia hizaw hi; Adam leh Eve pen Pasian tawh tatsat loin kithuahkhawm uhhi. Pasian in a tawntungin hong ompih ahih manin tu
liana na omna mun sanga Pasian tawh na kinaizawk nading mun dang om
nawnlo hi. Lai Siangtho in, Amah in na khempeuh uk a, mun khempeuh
ah omin na khempeuh sungah zong om hi15 ci hi.
Brother Lawrence ngaihsutna a laaktaak mahmahte lakah khat
leuleu pen thungetna a theih-hak, a hi-bialbualte sauvei pipi neihsawm se
sangin a tom leklek, kiholimna dan namte ni thapaai tatsat lo-in neih ding
hoihzaw, ci hi. Lungsim palauhna kidal nading leh lungsim ngaihsutna
kaihkhop theih nading tawh kisai-in Brother Lawrence in, Thugenna a
sau ciangin lungsim vakvai thei ahih manin thungetna ah zong kammal tampi
zatluat ding kong hanthawn nuam kei hi16 ci hi. Hih, kum 450 a sawtzo,
nate olsep ding cih ngaihsut piakna, pen thukinna a kiam hun, tu-a khang
hun aading kituak phadiak deuh hileh kilawm hi.
Lai Siangtho in a hun simsimin thungen17 dingin hong sawl hi.
Bangcih lehang tua bangin hithei ding i hi hiam? Hihzia nam khat ah,
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

89

Khristian tampite in kumzalom simin a na zatsa uh ahi, husan khat


thungetnate ni khat tawntung zatna hi. Jesuh kiangah husan khat sunga
na koh man ding kamvuicing tomno khat, ahihkeileh zong kamtumtawng
(phrase) olno khat, gentehna-in: Kei ong ompih teh; Na hehpihna saang
ing; Nang tungah kinga ing; Nang
ong thei nuam ing; Nang aa hing;
Nang kong muan theih nading ong Na sep na bawlna peuhpeuh ah
amah zong a kihel dingin na
huh in, cih bangte na teel thei hi.
sap-a ama ompihna zong na
Lai Siangtho kammal a tomnonote
ahi, gentehna-in: Kei aadingin phawkkhak leh, tuate khempeuh
nuntakna pen Khrih hi; Kei ong Pasian tawh hun zatkhopna
hong hi pah ding hi.
nusia ngeikei niteh; Nang pen ka
Pasian hiteh, cih bangte zong na
zang thei hi. Tu-a bangin ahithei zahzahin ngen lecin na lungtang sungah
thuk takin zung hong kha ding hi. Pasian leh-uksawm kei inla amah a pahtawi
ding na hihlam kiphawk den in.
Pasian ompihna zat-kisinna pen na neihtheih ding siamna leh
kisekna khat hi. Music siamte in music ngaih mahmah khat ol takin a tum
theih nadingun nisimin a kisin mah bangun nang zong ni khat sunga na hun
tuamtuamte ah Pasian thu na ngaihsut nadingin nang le nang na kithatang
sawl ding kul hi. Pasian na phawk theih nadingin na lungsim na kiseksak
ding kisam hi.
Na kipatcilna ah, Pasian in hong ompih ahihna thu a hunhunin na
phawk theih nadingin na lungsim maanmaanin hong phawng ding phawnna
(reminder) laidalnote na bawltawm hong kisam ding hi. Tua mitmuh phawnna
laidalte na kiim tengah suang kawikawi in. Pasian in kei hong ompih a, tu
mahmahin kei aadingin amah om hi cihdan laigual tomnote na suang thei
hi. Benedictine pasal siangthote in thunget hun a phawng dingin nai khat
a cin simin khatveita a ging naipi khat zang uh a, naipi a gin simin nasep
dang teng khawl photin thungetna nei uhhi. Nangn zong phawnna awging
kithuah khutnai ahihkeileh cell phone khat na neihleh tua danin na hihthei
hi. Khatveivei Pasian ompihna na phawkkha (sense) ding a, khatvevei
phawkkha lo-in na om thei ding hi.
Tu-a danin na hihna ah ama ompihna sinkhak (experience) nading
a hanciam na hihleh na muitupna na khial khin hi. Pasian i phatna pen a
nopci i zawtkhak nading hilo a, a hoih i sepzawh nading hi. Na lungtup pen
lungsim sukkhakna (feeling) hilo a, Pasian a tawntungin om cih thumaan
thu, tatsat lo-a phawk gigena hi. Tua pen biakpiakna tawh kidim nuntakzia
hi.
90

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Tat
satlo lungngaihna tungta
w ni
n. Pasian tawh kilawmtatna
atsatlo
tungtaw
nin.
lamtoh nading lampi a nihna pen ni khat tawntung ama Kammal ngaihsutna
hi. Tua pen lungngaihna kici a, Lai Siangtho in zong Pasian i cih kua hi-a
bang teng seemin bang teng gen,18 cih thute lungngai dingin hong sawl
phapha hi.
Pasian gen thute thei lopi-in ama lawm hi ding cih pen piang theilo
hi. Pasian Kammal thei lopi-in amah na thei theikei ding a, Pasian thei lopiin amah na it theikei ding hi. Lai Siangtho in Pasian pen Samuel kiangah a
kammal tungtawnin amah le amah kipholak hi19 ci hi. Tua bang sepzia pen
mah Pasian in tuni dong zang lai hi.
Ni khat tawntung Lai Siangtho na sin zawhloh ding hangin na simsa
ahihkeileh na kamngahsa khawkneute na lungsim sungah cih kikkikna leh
lawh kikkikna tawh ni khat tawntung tua thu na ngaihsun thei ding hi.
Lungngaihna cih pen Pasian thu lunggulhna hanga a tolteen mi
siangthote (phungzite) zat, a haksa mahmah, thuthuk tawh a kidim
biakpiakzia nam khat kisakha thei den hi. Ahih hangin lungngaihna cih pen
thu limtak ngaihsutna hi a, a kuamapeuh sintheih leh a koimapeuh-a zattheih
siamna khat hi.
Buaina thu khat na lungsim sungah na ngaihsut thapaih leh tua pen
lunghihmawhna kici hi. Pasian Kammal na lungsim sungah na ngaihsut
phatphat ciangin tua pen lungngaihna kici hi. Lunghimawh thei na hihleh a
lungngai thei zong na hi pah hi. Na lungsim tukna mun pen na buaina thute
pan Lai Siangtho khawkneute ah na hei ding bek kisam hi. Pasian Kammal
na tam lungngaih seemseem leh na lunghihmawhna hong kiam seemseem
ding hi.
Job leh David-te Pasian in a lawm itpente-in a ciaptehna pen amau,
na khempeuhte sangin Pasian Kammal thupisakzaw uh ahih man hi. Amau,
Pasian Kammal tatsat lo-in ni khat tawntung ngaihsunsun uhhi. Job in, Ka
nisim an ding sangin ama muk pana kammalte ka lim kholzaw hi20 ci hi.
David in zong, Aw, na thukham ka ngaihdan! Tua thu, ni khat tawntung ka
lungngaingai hi21 a cih banah, Tua thute ka lungsim sungah om ngitnget
hi. Tua thute ngaihsun lo-in ka om theikei hi22 ci lai hi.
Lawmta cih pen thusim thulang kigen uhhi. Nang zong ni khat
tawntung Pasian Kammal ngaihsut ding kisekin na zat det nakleh Pasian in
a thusimte nang tungah hong gen ding hi. Pasian in a thusimte Abraham
tungah gen a, tua mah bangin Daniel, Paul, nungzuipite leh a lawm dangte
tungah zong gen hi.23
Lai Siangtho na sim ciang ahi zongin, thuhilhna khat na zak ciang
ahi zongin, cassette pan Pasian thu na ngaih ciang ahi zongin mangngilh
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

91

pah, paikhiatsan pah, cih bangin om kei in. Na lungsim sungah tua thumaan
thutak ngaihsun kik phapha inla etkikkik ding kisin in. Pasian hong gensa
thu etkik nadingin hun na tam zat seemseem ciangin mi tampite theihkhakloh
hih i nuntakna ii thusimte na tam tel seemseem ding hi. Lai Siangtho in,
Pasian tawh kilawmtatna pen amah a zahtak mite aadingin a kituamkoih
ahihi. Tua mite kiang bekah amah in a kamciam thusimte gen hi24 ci hi.
Mai-a khenpi ah Pasian tawh kilawmtatna phungvuh ding vai thusim
a dang lite i kikum ding a, ahi zongin zingciang dong ngak sese kei in. Pasian
tawh tatsatlo kihona leh ama Kammal tatsatlo lungngaihna tuni mahin zatkisin ding kipan pah in. Thungetna tawh Pasian na hopih thei a, lungngaihna
tawh Pasian na kihopihsak thei hi. Pasian lawm khat suah nading ah hih
thu a nihin kisam hi.

SAWM-LE-KHATNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Pasian ka lawmhoihpen hi nuam hi.
Phawk ding Khawkneu: Pasian tawh kilawmtatna pen amah a zahtak
mite aadingin a kituamkoih ahihi. Tua mite kiang bekah amah in a
kamciam thusimte gen hi
Late 25:14a (LB)
Ngaihsut Ding Thudotna: Ni khat tawntung Pasian thu ka ngaihsut
munzawk nading leh amah ka hopih munzawk nading, kei le kei ka
kiphawn nadingin bang hih thei ka hi hiam?

92

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

P ASIAN

12
TAWH

N A K IL
AWMT
ATNA P HUNGVUH I N
ILA
WMTA

Amah in Pasian zia tawh kituak mite tungah


ama kilawmtatna lui in.
Paunak 3:32 (NLT)
Pasian kiang nai in, tua hileh amah in zong
nang hong nai ding hi.
James 4:8 (NLT)

Na khensatna zahzah Pasian tawh na kinai hi.


Kilawmtatna dangte dan mahin Pasian tawh na kilawmtatna zong
na phungvuh ding kisam hi. Ama thu-in hong piangtawm vatlo ding hi.
Lunggulh ding, hun piak ding, thasaan ding kul hi. Pasian tawh a thuklutzaw,
a sungmisuahzaw-in na kizopnop leh na lungsim sukkhaknate ama kiangah
na suahkhiat ding, na khatpeuh seem dinga hong sawl ciangin amah na
muan ding, ama kin thute na kinpih ding, leh thu dangdangte sangin amah
tawh kilawmtatna mah na lunggulh ding, cihte a omloh phamawh hi.
Pasian tungah lungsim siang ka neihloh phamawh hi. Pasian
tawh kilawmtatna a thuklutzaw khat lamtoh nading ah a kisam masa pen
lungsim siang sinsen neihna -- na khialhnate leh na lungsim sukkhaknate ah
kineihkhem lohna -- hi. A cingtaak sinsen dingin Pasian in hong lam-en lo a,
ahi zongin lungsim siang sinsen na neih ding bel hong kal hi. Lai Siangtho
sunga Pasian lawmte lakah a cingtaak khat zong om lo uhhi. Pasian tawh
kilawmtat nading ah cingtaakna kisam masa hileh Pasian lawmte i hi zo
ngeikei ding hi. Lungdamhuai thu khat ah, Pasian hehpihna hangin tuni
dong Jesuh mawhneite lawmpa1 hong hi lai hi.
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

93

Lai Siangtho sunga kiciamteh Pasian lawmte pen lungsim siang


thei mahmah uh a, amau a Piangsakpa tungah phun thei zeel, tua hizaw
leh ci-in ngaihsutna lehpiak thei zeel, nong tuacih ci-in ngawh thei zeel uhhi.
Ahi zongin Pasian in tua banga kisianggennate phatmawh saktuak khollo
hi; taktakin thapiazaw lai hi. Sodom khuapi suksiat ding vai ah Pasian in
Abraham thunialna leh amah a tona phal lel hi. Tua khuapi suksiatloh
nading Abraham in kun teeltaal a, thumaan mi sawmnga panin sawmkhat
dong ah deek suksuk hi.
Thu kilekkimlo, ciampeel, hong nusia, ci-in David in mawhsakna
tampi a neih pen zong Pasian in lungduai takin ngai hiithiat lel hi. Kei nong
khembawl hi, ci-a a pulak Jeremiah zong Pasian in bangmah cih tuanlo hi.
Pasian in Job, gentheihna lianpi a thuak sungin a khasiatnate a suahkhiat
ding na phal a, a tawpna ah a lungsim sianna hangin Job lamah pangin Job
lawmte ahihleh lungsim siang a neihlohna uh hangin mawhsak hi. Amau
tungah Pasian in, Kei tungah ahi-a kei tawh kisai thu ah ahi zongin -- ka
lawmpa Job bang hilo-in -- lungsim siang na nei kei uhhi....Tu-in ka lawmpa
Job in no aading thu hong ngetsak ding a, ama thungetna ka saang ding hi2
ci hi.
Lungsim siang tawh kilawmtatna thu etsakna lim a dipkuat-huai
phial khat om a,3 tua pen Pasian in Israel mite thuman lohna kih cihtakin a
kihna thu, siang takin a pulakna pen hi. Pasian in Israel mite tunga a
kamciamsa ahi Kanaan gam ahihleh pia veve saam ding a, ahi zongin sehnel
gam sung ah amaute kal khat zong tonpih nawnlo ding ahihna thu, Moses
kiangah gen hi. Pasian in Israel mite cimtaak ta a, a cimtaak lam zong ahi
bang lianin Moses theisak hi.
Moses in zong Pasian lawmpa khat hihna tawh siang tak mahin
dawng kik hi: En in, hih mite a makaih dingin kei nong gen a, ahi zongin
kei tawh nong tonkhopsak ding mi
kua cih nong theisak kei hi....Nang
A cingtaak sinsen dingin Pasian
aadingin mi manpha a tuam vilvel
in hong lam-en lo a, ahi zongin
khat ka hihleh na geelnate ah hong
lungsim siang sinsen na neih
kihelsak in....Hih mite nang aa
ding bel hong kal hi.
ahihlam, nang vaipuak ahihlam,
mangngilh kei in....Nang ompihna
in hih mun ah hong makaih lo ding ahihleh tu mahmahin hih khualzinna
khawlsak in. Hih sungah kei hong ompih na hihna, kei leh na mite hong
ompih na hihna, bangci theihbeh thei ding ka hi hiam? Kote tawh hong
zinkhawm ding na hia, hong zinkhawm lo ding?... ci hi. Tua ciangin Pasian
in Moses kiangah, Hita hen. Na gen bangin kei zong ka hih ding hi.
94

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Banghanghiam cihleh nang kong theitel a, kei aadingin mi manpha khat na


hihi.4
Pasian in nang kiangpanin zong tua banga kisiang hona, kicih
giapgiapna nam hong saang zo ding hiam? Hong saang zo lua hi! Kilawmtatna
maan cih pen kihonkhiatna tungah kilam hi. Haihanna tawh a kibang thute
Pasian in thumaanna bangin mu hi. Pasian in a lawmte lungsim sungtawng
pana gingkhia kammalte limtak ngai a, a etlawm a zahtak-huai theithei
dinga kigenkhia, gensa thu teng mah gen kikkikna cimtaak hi. Pasian lawm
na hihtheih nadingin Pasian tungah lungsim siang na neih ding kul a, na
lungsim sukkhaknate -- bangci dan hileh kilawm ding, ci-a na phuahtawm
ahilo, na lungsim sunga om taktakte -- na genkhiat ding kisam hi.
Na nuntakna sungah kheemthuak na kisakna ahihkeileh na lungkim
lohna thu cihte hangin Pasian tunga hehna leh khasiatna na ipcipte na pulak
ding zong kisam theikha ding hi. I
nuntakna sungah eite i hamphat
Khasiat thangpaihna pen
nadingin Pasian in na khempeuh zang
Pasian tawh kilawmtatna a ahihlam a tel thei zah dingin i picintoh
khaktan pipen hi.
matengin i mel i sa, i khankhiatzia,
thunget ngahlohna, a beisa huna
lungsim natnate, cihte hangin leh Pasian hi lehang i laihnop thu le la dangte
hangin, Pasian tungah khasiatna i nei thei hi. Midangte bawlin lungsim natna
kahtpeuh i ngah ciangin Pasian i mawhsak thei hi. Tua in William Backus a
kicipa zat kammal Pasian tawh theihloh kal-a na kikhenkhapna a cih pen
piangsak hi.
Khasiat thangpaihna pen Pasian tawh kilawmtatna a khaktan pipen
hi: Pasian in hih bang thu kei tungah hong tungsak ahihleh bang hangin
amah tawh lawmta hih ding ut laizang ding ka hi hiam? A thu a la tel lo-in
nang aading a thuak-hak phial zongin, nang hoihpen nadingin Pasian in
seem den hi cih theihtelna pen a gu lehkik nading zatui ahih, maan mah hi.
Ahi zongin na khasiatna thu theitelin na lungsim sukkhakna pholakkhiat
pen damsiang nading kahlei dawl khatna hi. Lai Siangtho sunga mi tampite
hihdan mahin na lungsim hong sukha thute ahi bangin Pasian kiangah ko
in.5
Lungsim siang sinsen i neih nading hong lamlahna-in Pasian in Late
laibu hong pia hi. Tua laibu pen lungdam kohna, lainatna, phatna, leh upna
thu pulakna, cihte tawh a kigawmkhawm, lawpna tak tawh thugenna,
muanlahna, launa, khasiatna, cihte tawh kidim biakpiakzia khutlet laibu khat
hi. Lungsim sukkhakna a om thei ding khempeuh Late laibu sungah kikhum
hi. David leh midang tuamtuamte ii lungsim sungkhia-a a pulakkhiat uh
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

95

kammalte na simkhak ciangin Pasian in zong amah na biak ciangin tua bangin
na lungsim sungah ipcip nei se lo-in na pulak ding hong deih ahihlam phawk
hamtang in. Nang zong David ettehin hih bangin thu na ngen thei hi: Ama
mai-ah ka lungkim lohna teng ka ko a, ka buaina khempeuh ka gen hi.
Banghanghiam cihleh lungkhamna in kei hong vuknelh hi.6
Moses, David, Abraham, Job, cihte-a kipan Pasian lawm hoihpente
khempeuh in muanlah hun khawng nei thei mahmah uh ahihlam i theihkhak
pen eite aadingin tha-ngahhuai kik bilbel hi. Ahi zongin thu khat ah, amaute
in muanlahna lungsim a neih uh ciangin kineihkhem selo-in mi zakna mah
ah siang takin genkhia ziahziah lel uhhi. I muanlah lam i pulakna pen Pasian
tawh sungmisuah kizopna neih nading kahlei dawl masa hi theizaw hi.
Upna tak tawh Pasian thu ka manloh phamawh hi. Pasian
pilna na muan simsimin, leh na telsiang kei phial zongin Pasian cih bangbang
na hih simsimin Pasian tawh na kilawmtatna a thuklutsak na hihi. Thumanna
cih pen lawmta hihna ah a thupi limpuak khat ahihlam i phawk kei thei a,
i nu i pa ahihkeileh nasepna-a i pu ahihkeileh ei sanga lianzaw khat, cihte
tawh kizopna-a zat ding bek danin i ngaihsun kha hi. Ahi zongin Jesuh in
thumanna pen Pasian tawh sungmisuah theih nading thu khat ahihlam kitel
takin hong gen hi. Kong thupiakte bangin na sep uhleh note pen ka lawm
na hi uhhi7 ci hi.
Eite tunga Jesuh hong zat lawmte cihna kammal in kumpi innsung
khat-a om kumpipa lawmte cihna zong kawk thei ahihna thu, a beisa
khenpi sungah kong pulak zo hi. Hih banga kumpipa tawh a kimaingap
mite in hamphatna limci pawlkhat a ngah uh hangin amau pen kumpipa
khutnuai mite mah hi lai uh a, kumpipa thupiakte a man ding uh kisam
veve hi. Ei pen Pasian lawmte i hi a, ahi zongin Pasian tawh liangko kikim
i hikei hi. Amah pen i it i makaipa hi a, ama nung i zui hi.
Pasian thu i mang a, tua pen zuih ding thukhun khat ahih man,
ahihkeileh kihtaak man, ahihkeileh kithatang
sawlzawh man, cihte hang hilo-in amah i it man, NI SAWM-LE-NIHNA:
leh eite aading amahn a hoihpen thei ci-in i
PASIAN
muan man, hizaw hi. Khrih hong sepsaksa
TAWH NA
thute hangin lungdamna tawh ama nung a zui
nuam i hi a, tua bangin amah naizuih seemseem KILAWMTATNA
lehang i kilawmtatna zong hong thuklut
PHUNGVUH IN
seemseem pah hi.
Thu-umlo mite in Khristiante thumanna a hang pen zuih ding
thukhun ahih man, ahihkeileh khialhna nei kisak man, ahihkeileh gimpiakna
96

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

kihtaak man, cihte sa kha thei uhhi. Ahi zongin tua teng tawh a kilehbulh
pen a maan hizaw hi. I mawhna hong kimaisak khin, hong kisuaktasak khin
ahihna hangin itna tawh a thumang i hizaw a, tua thumanna in lungdamna
lianpi hong neisak hi. Jesuh in, Pa in kei hong itna zah mahin kei zong
note kong it hi. Kong itna sungah omsuak un. Ka Pa thu mangin ama hong
itna sungah ka omsuak dan mahin no zong ka thu nong man uh ciangin
kong itna sungah a omsuak na hi uhhi. Kei neih lungdamna tawh na kidim
theih nadingun hih thu note kiangah kong gen khinta hi. Maan hi, na
lungdamna uh hong dimleet ding hi8 ci hi.
Pa thu amahn a man bang teek lianin eite in zong ama thu i man
ding Jesuh in hong deih hi. A Pa tawh a neih kilawmtatna pen amah tawh
i kilawmtatna aading etsakna lim hi pah hi. Jesuh in Pa cihna bangbang -itna tawh -- mang hi.
Kilawmtatna maan cih pen a khawl deda hilo-in gamtaang hi.
Midangte a it ding, kitangsapna a neite a huh ding, i neihsate a hawmkhia
ding, i nuntakna a siangthosak ding, mawhna a maisak ding, ama kiangah
mite a paipih ding, cih bangte-in Jesuh in eite hong sawl ciangin a thu a
mang pah lek dingin itna in eite hong tawsawn hi.
Pasian aading na lianpite a seem dingin tona i ngah thei zeel hi.
Taktakin ci lehang, ama aading na a neunote thumanna tawh uttawm thu-in
i sep ciangin Pasian lungkimzaw hi. Tua banga i sep lam hong theihpih zong
om khollo kha ding himah taleh Pasian in tuate mu-in biakpiak gamtatna
bangin ngaihsun hi.
Hamphat nading thu lianpipite cih pen khan khat sungin khatvei
khawng bek om thei kha ding a, ahi zongin hamphat nading thu neunonote
ahihleh nisimin i kiim i paam ah om zihziah den hi. Thumaan gen, migit
gamtat, midangte thapia, cihdan nam gamtat olnote tungtawn nangawnin
Pasian nuihmai theih nading i seem thei hi. Pasian in i thungetna, amah i
phatna, leh ama aading i piakkhiatna, cihte sangin thumanna tawh i sep
gamtat olnote manpha sazaw hi. Lai Siangtho in, Bang in Pasian
lungkimsakzaw: meihal biakna leh biakpiak vante maw, ahihkeileh ama cih
thu i manna? Biakpiak ding sangin thuman ding hoihzaw hi9 ci hi.
Jesuh in kum sawmthum a phak hunin Johan khut tungpan
kituiphumna tawh mipi lak-a a nasepna na kipan hi. Tua hunin Pasian in
vantung panin hih bangin ci hi: Amah pen ka it mahmah ka Tapa hi a, ama
tungah ka lungkim mahmah hi.10 Tua zahin Pasian a lungkimsak theih
nadingin Jesuh in kum sawmthum sung bang seem ahi hiam? Tua kum
sawmthum vai tawh kisai Lai Siangtho in tamgen hetlo a, Lk.2:51 sung
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

97

bekah laigual tomno khat tawh hih bangin gen hi: Amaute tawh Nazareth
khua ah ciahkik a, thumang takin a om hi (Msg). Pasian a lungkimsak kum
sawmthum thu pen thumang takin a om hi cih kammal tomno khat tawh
kitomgen ziau hi.
Pasian thupitsak thute ka thupitsakloh phamawh hi. Hih
pen lawmta a kicite sep det thu hi a, khat thupitsak thu, a dang khat in
zong kinpih hi. Pasian lawmpa khat hi seemseem lecin Pasian kinbawl
thute na kinpih seemseem ding a, ama khasiat theih thute ah khasiatpihin
ama lungkim theih namte ah nang zong na lungdam ding hi.
Hih thu ah Paul pen etteh lim hoihpen khat hi. Pasian geelna
peuhpeuh ama geelna hi pah a, Pasian lungdeih pen ama aa hi pah hi: Hi
zah-a kei hong dahsak thu pen no kong kin luatna hang hi -- tua pen ka
sunga mei banga a kuang Pasian lungdeih ahihi.11 David in zong tua bang
lungsim nam mah nei hi: Na inn aading lungdeihna ka sungah mei bangin
kuang a, nang hong kosiate, kei zong hong kosia uh ahihi.12
Pasian in bang thu kinpen ahi hiam? Ama mite tatkhiat ding thu hi.
A mangthang a tate khempeuh mukik nuam hi. Jesuh leitung ah hong
paina zong tua thu hang liuleu ahihi. Pasian in manphapen leh thupipen-a a
ngaihsut pen a Tapa sihna hi. Manphapen a sak nihna pen tua a Tapa
sihna thu a tate in midangte kiangah a gen uh pen hi. Pasian lawm khat hih
nadingin Pasian kinbawl ahi na kiim na paam-a om mi khempeuhte na
kinbawl ding kisam hi. Pasian lawmte in a lawmte kiangah Pasian thu
gensawn uhhi.
Pasian tawh kilawmtatna pen thudang khempeuh sangin
ka lunggulh zawkloh phamawh hi. Late laibu pen lunggulhna tawh
kisai etsak ding lim bekbek tawh kidim hi. David in nate khempeuh sangin
Pasian a theih ding mah lunggulhpenin nei a, lunggulh, lungdeih, tui bangin
duh, an bangin ngai, cih kammalte zang
Pasian lawmpa khat hi
hi. Amahn Pasian ngaih cihtakin ngai a,
seemseem lecin Pasian
Nate lakah ka limzon bel pen ama
kinbawl thute na kinpih
Biakinn sunga thu lungngai-a om ding,
seemseem ding hi.
ka khan hun le nite khempeuh sungin
ama ompihna sungah nuntak ding,
tehtheihloh ama cingtaakna leh minthanna sungah lungkim ding, cih hi13 ci
hi. La dawng dang khat ah zong hih bangin ci lai hi: Nong itna pen kei
aadingin nuntakna sangin manneizaw hi.14
Jakob in a nuntakna Pasian thupha piak ding lunggulh lua ahih
manin vantung mi khat, leivui lakah zan thapai pumlaii-in, Thupha nong
98

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

piak keileh kong khah kei ding hi15 ci hi. Tua tangthu sungah a lamdang
mahmah thu khat piang a, vangliatna tawh kidim Pasian in Jakob kizosak
hiau hi. Pasian pen amah i pumlaii ciangin heh lo hi. Banghanghiam cihleh
kipumlaiina ah mimal kizopkhakna piang a, amah tawh hong kinaizawsak
hi. Tua banah lungsim bup pia-a sepkhiatna khat hi a, Pasian in i lungsim
bup i piak ding hong deih hi.
Pasian tawh kilawmtat ding a lunggulh mahmah a dang khat pen
Paul hi. Ama nuntakna sungah a masapen-a a koih, ngimpi-a a ngim, a
lungtup bulpi pen tua thu hi a, tua sangin thupi a sakzawk bangmah om lo
hi. Hih zah ta-a Pasian in Paul a zatna pen zong tua hang mah hi. Lai
Siangtho Amplified letkhiatbu sungah Paul lunggulhna a liatzia a kicingin
hih bangin kiciamteh hi: Ka lungsim khempeuh ka piaksa ka ngimna pen
bang hiam cihleh Amah ka theih nading -- Amah a Mimal mahmah ii a
lamdang thute siang takin theitel zawseemin Amah tawh thuklut takin leh
sungmisuah takin ka kimaingap tohtoh nading -- cih hi.16
Tua hi a, na khensatna zahzah Pasian tawh a kinai na hihi. Pasian
tawh sungmisuah takin kilawmtatna cih pen khensat thu hi a, a piangkha
pak pong hilo hi. Teel teekteek ding kisam hi. Nadangte sangin tua mah na
deihzaw takpi hiam? Nang aading bangzah ciang neihtaak hiam? Nadangte
nusiatsan ding zahin a taak mah hiam? Tua aadinga kitangsam gamtat
luheknate leh siamnate neih nadingin a hanciam taak mah ahi hiam?
A beisa hunin Pasian lunggulh mahmahna a na nei ngei, tu-in a
mansuahkik, zong na hikha thei ding hi. Efesa khua-a Khristiante buaipih
thu zong tu-a thu mah hi -- amau a neihngei uh itna masa mansuah uhhi.
Thuhoih a kici peuhmah seem uh a, ahi zongin tua pen itna tawh hilo,
seploh phamawh khat danin a sep uh ahihi. Kha thu sunga na kalsuannate
ah tua banga a kalsuansuan na hihleh Pasian in na nuntakna sungah gimna
hong tunsak ciangin lamdang sa kei in.
Gimna in lunggulhna piangsak a, ommuan-a i neihloh khat i laihzawh
nadingin khauh takin tha hong guan hi. C.S. Lewis in, Gimna cih pen
Pasian zat aw-liatsakna (megaphone) hi ci hi. Gimna pen kha lusukna
(spiritual lethargy) panin eite Pasian in hong photlawhna hi. Na buainate
pen daan (punishment) hilo a, itna Pasian kiangpana phawnna awgingte
hizaw hi. Pasian pen nang tunga a heh hilo-in nang hong kin lua hizaw a,
amah tawh a kilawmta na suahkik theih nading thu ahih nakleh na khempeuh
hong seem ding hi. Thu khat ah, Pasian lunggulhna na neih nading lampi a
baihzaw khat om hi: Pasian kiangpan na ngah nadingin nget kipan inla na
ngah mateng ngenngen in. Ni thapai-in hih bangin ngen in: Topa Jesuh
aw, nadang khempeuh sangin sungmisuah takin kong theih ding ka utzaw
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

99

hi. Babylon gam-a saltaang mite kiangah Pasian in,


Kei nong muh ding uh thupisakin thudangte sangin
na deihzawk uh ciangin note, lungdeih cinglo cih bangin
kong omsak kei ding hi17 ci hi.
NA KIZOPNA A THUPI PENPEN
Pasian tawh kilawmtatna neih ding sangin a
thupizaw na khat zong, khat mahmah zong, om lo
hi. Hih pen a tawntunga kip ding kizopna khat hi. Paul in Timoti kiangah,
Hih mite pawlkhat in nuntakna sunga a thupipen thu khahsuah khin uhhi
-- amau Pasian thei lo uhhi18 ci hi. Nang zong nuntakna sunga a thupipen
thu a khahsuah khin na hikha hiam? Na hihleh tu-in na neihkik nadingin na
septheih om hi. Na phawk ding thu ah, hih pen nang khensat ding hi a, na
khensatna zahzah Pasian tawh a kinai na hihi.

SAWM-LE-NIHNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Ka khensatna zahzah Pasian tawh ka kinai hi.
Phawk ding Khawkneu: Pasian kiang nai in, tua hileh Amah in zong
nang hong nai ding hi
James 4:8a (NLT)
Ngaihsut Ding Thudotna: Pasian tawh ka kinaizawk nadingin tuni-in
khensatna a kizang thei takpi bang teng ka nei ding hiam?

100

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

12

P ASIAN A L UNGKIMS
A K B IA KPIA K NA
UNGKIMSA
Topa na Pasian uh na lungsim bup,
na kha bup, na ngaihsutna bup,
leh na thahatna bup uh tawh it un.
Marka 12:30 (NIV)

Na bupin Pasian in hong deih hi.


Na nuntakna khen khat bek a deih hilo hi. Na lungsim bup, na kha
bup, na ngaihsutna bup, leh na thahatna bup, a vekpi-in deih hi. Lunghiang
nei pi-a ki-apna, a langsam thumanna, leh na zatbaang hun le sum, cihte
tungah Pasian lunglut lo hi. Na nuntakna a neng khat cih bang ahilo, a bupin
na ki-ap ding hong deih hi.
Biakpiakna a hun, a mun, a zia a hoihpen tawh kisai-in Samaria
numei khat, Topa Jesuh tawh kinialsawm ngei hi. Jesuh in tua a tungtham
thu le late kilem kituaklo hi, ci-in dawng kik hi. Biakpiakna na neihna a mun
pen biakpiakna na neihna a hang leh biakpiakna na neih ciangin Pasian
tungah nang le nang na bangzah kilui cihte zahin thupi zenzenlo hi.
Biakpiakzia a maan le a khial cih om a, Lai Siangtho in hih bangin ci hi:
Lungdamin omin Pasian a lungkimsak thei biakpiakna nam tawh amah bia
ni.1 Pasian a lungkimsak biakpiakna sungah limpuak nam li om hi:
Telcia
nna ta
wh i biak cia
ngi
n P
asia
n lungkim hhi.
i. Mi pawlkhat
elcianna
tawh
ciangi
ngin
Pasia
asian
in, Pasian pen...tua dan...tua danin ngaihsun ing ci thei uh a, bangci dan
nam Pasian bia nuam uh ahihna pulak uhhi. Ahi zongin Pasian cih pen ei
lungkim dan khat ahihkeileh gamvai kipuakzia tawh a kilem a kituak theithei
dingin lim le mel phuaktawm pong-a i biak theih cih bang hilo hi. Tua pen
milim biakna hi.
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

101

Biakpiakna cih pen Pasian i sehtawmna tungah kingaksak ding hilo


a, Lai Siangtho thumaan thutak tungah a kingakloh phamawh hi. Samaria
numeinu kiangah Jesuh in, Maan takin a bia mite in kha leh thutak tawh
Pa bia ding uhhi. Tua banga a biate pen Pa zon namte ahih uh hang hi2 ci
hi.
Thutak tawh bia cih ciangin Pasian pen Lai Siangtho sunga hong
pholak bang teekin bia, cihna hi.
n P
asia
n lungkim hhi.
i. Jesuh
Lungsim maa
n ta
wh i biak cia
ngi
ciangi
ngin
Pasia
asian
maan
tawh
in kha tawh na biak kul hi hong cihna ah Kha Siangtho a kawk hilo-in
nang kha a kawk ahihi. Pasian lim le mel suun dinga hong kibawl na hih
manin nang pen pumpi sunga teeng kha khat na hi a, Pasian in tua na kha
pen amah tawh a kiho a kizom dingin a na sehsa hi. Biakpiakna cih pen na
kha in Pasian Kha a hopih ahihi.
Jesuh in, Na lungsim bup leh na
Pasian a lungkimsak
kha bup uh tawh Pasian it un a cihna ah
biakpiakna sungah lungsim
biakpiakna pen a maan ahih ding leh
sukkhakna thuk takin leh
lungsim sungtawng pana pai ahih ding
thupomzia thuk takin kihel
kisam a cihnopna hi. Tua pen kammal
hi. I lungtang leh i khuak a
maan takin lawhkhiatna ciang pong hilo
nihin i zang hi.
a, na lawhkhiat kammalte na cih takpi
ahih ding kisam hi. Lungsim ah om lopi-a
Pasian phatna pen Pasian phatna hi vetlo hi. Tua pen a mawkna hi a,
Pasian simmawhna hi.
Biakpiakna i neih ciangin Pasian in i kammal zatte kantanin i lungsim
puakzia hong en hi. Lai Siangtho in, Mihingte in a tungtham lim le mel en
uh a, Pasian in lungsim en hi3 ci hi.
Biakpiakna i cih pen Pasian sunga nopsakna zong kihel ahih mah
bangin na lungsim sukkhaknate tawh zong kipaikaan pah hi. Lungsim
sungpan thuk tak, bun takin amah na biak theih nadingin Pasian in lungsim
sukkhaknate hong guan hizaw a, ahi zongin tuate pen a huut hilo, a maan
ahih ding kisam hi. Pasian in kineihkhemna hua hi. Biakpiakna sungah
kilawmsakna ciang tawh sepna, kineihna, awging paksakna, cihte Pasian in
deih lo hi. Na itna a taktak, a maan pen mah, deihzaw hi. Pasian i biak
ciangin a cingtaak lo pen phamawh nailo a, ahi zongin lungsim puatham cih
pen kingah lo hi.
Thu khat ah, lungsim sianna ciang bek pen kicing lo mah hi -- lungsim
siang kawm mahin kikhial thei lua hi. Tua hangin zong kha leh thutak a
nihin a kisam ahihi. Biakpiakna cih pen a maltuk ding leh a maan ding, a
102

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

nihin kisam hi. Pasian a lungkimsak biakpiakna sungah lungsim sukkhakna


thuk takin leh thupomzia thuk takin kihel hi. I lungtang leh i khuak a nihin i
zang hi.
Tu hunin mi tampite in music tungtawna lungsim sukkhakna pen
Kha hanga lungsim sukkhakna tawh kizakimsak thei uhhi. Ahi zongin tuate
gel pen kibang lo uhhi. Na kha in Pasian a dawntuah ciangin biakpiakna
taktak a piang hi a, tua pen music awgingte tungah kinga lo hi. Taktakin ci
lehang, lungsim hong lawng thei, hong liinglawngsak thei, la pawlkhatte in
biakpiakna dongtangsak theizaw hi. A hang pen tuate in Pasian bulphuh
nading mun ah i lungsim sukkhaknate bulphuh ahih man hi. Biakpiakna
sunga nang hong nawngkaisak pipen pen kuamah dang hilo, nangmahmah
na hi a, tua pen midangte hong muhdan ding na awlmawh luatna leh na
lunghihmawh luatna, cihte hi.
Pasian phatna lahkhiatzia a kilawmpen leh a maanpen bang hi ding
cih thu tawh kisai-in Khristiante a muhdan uh kibang lo a, ahi zongin tuate
pen a tamzaw ah i sungpua melpuakzia leh i khankhiatzia cihte kibanglo
ahihna hong lakkhia hizaw hi. Lai Siangtho sungah phatna neihzia nam
tampi kiciamteh a, tuate pen mawhna pulak, la sa, awng, zahtak piakna-in
ding, khukdin, laam, lungdam takin gamlum ngeingai, teci pang, tumtheih
muttheih music vante zang, khut lam, cihte hi.4 Tuate lakah Pasian hong
piaksa na khankhiatzia leh na sungpua melpuakzia a bulphuh, Pasian na
itna a maan theipen-a a lakkhia, biakpiakna mah biakpiakzia a hoihpen hi
pah hi.
Gary Thomas a kici ka lawmpa khat muhna ah Khristian tampite
pen biakpiakna a neih uh ciangin amaute a tumdang tek ahi dinga Pasian
suihna a omsa zia le tong tawh a kituaklo biakpiakziate zang teeltaal uh
ahih manin Pasian tawh lungdam takin kilawmta cih sangsikin biakpiakziate
sungah awkcip uhin lungkimna ngah zolo uhhi, ci hi.
Gary cihna ah Pasian in eite khempeuh a
tumdang
tek dingin hong bawl ngiat ahihleh
Pasian na itna a
Pasian i itna i lahkhiatzia zong i vekpi-in kibang
maan theipen-a a
hamtang ding cih theihna om ding ahi hiam,
lakkhia biakpiakna
cih thu hi. Gary in Khristian khanglui laibute a
mah biakpiakzia a
sim banah thu-um mi a picingte tawh maitang
hoihpen hi pah hi.
kituahin thudotna tuamtuam a neih khit ciangin
a muhkhiat thu khat om a, tua pen Pasian tawh
sungmisuahna ngah nadingin Khristiante in kum 2000 sungin zawi nam
tampi zang uh, cih thu hi. Tua zawi nam tampi cihte pen: inn pualam paikhia,
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

103

thu sin, la sa, lai sim, laam, lim suai, midangte panpih, khatkia tang-om,
kilawmtatna nei, cihte leh sepkhiatna a dang tuamtuamte ah kihel, cihte hi.
Gary in ama gelh Zawi Siangthote (Sacred Pathways) kici laibu
sungah mite Pasian kiang a va naihzia tawh kisai-in nam kua suah hi. Piansak
nate a kinbawl (naturalists) pawlte in Pasian a itna uh, inn pualam, khua
pualam, mualguam singgam lakah lahkhiat ding mah
thupisakpen uhhi. Lungsim phawnna a thupisak
(sensates) pawlte in Pasian a itna uh lahkhiatna ah
phawnna nam nga a kici five senses zang uh a, bil
tawh zakna ciang bek ahilo, mit tawh muhna, nak
tawh a gimnam diikna, leii tawh a limna ciapna,
pumpi tawh lawnkhakna cih teng a kihel biakpiakna
limcite nuamsa uhhi. Ngeina zui (traditionalists)
pawlte in ahihleh a kizang ngeingei biakpiakziate mah zangin Pasian kiang
nai uhhi. Zehtang (ascetics) pawlte pen Pasian a itna a lahkhiat uh ciangin a
lamdang tuamtuam zang lo-in aituam tekin dai hiithiat-a om ding ut uhhi.
Manawtna a kinbawl (activists) pawlte in thusia taihtuahna, thumaanlo
peuhmah nawkkhiatna, leitung a nopcitzawk nadingin sepkhiatna, cihte tawh
Pasian a itna lakkhia uhhi. Kidon kikhoina a kinbawl (caregivers) pawlte in
midangte itin a kitangsapnate uh huh uhhi. Thalawp (enthusiasts) pawlte
lahkhiatzia pen pawi bawlna nam hi. Lungngaih a thupisak (contemplative)
pawlte leuleu in zahtak piakna nam tawh lakkhia uhhi. Pilna a bulphuh
(intellectuals) pawlte in Pasian a itna uh lahkhiatna-in a khuak uh tawh thu le
la kan uhhi.5
Biakpiakzia leh Pasian tawh kilawmtatzia thu ah nam khat bek
tawh vekpi-a huam cih bang om theilo hi. A kician thu khat ah ahihleh:
Pasian hong sehdan ahi lopi midang khat na ciinsawmna tawh Pasian min
na thangsak theikei ding hi. Pasian in nang pen nangmah na hih ding hong
deih hi. Ama mai-a biakpiakna a neihna uh ah lungsim siang takin leh ahi
bangin amau mahmah ahi ngiat mite, tua bang mite pen Pa zonzon namte
ahi uhhi.6
Ngaihsutna tak tawh i biak ciangin Pasian lungkim hi.
Jesuh thugen na ngaihsutna bup uh tawh Pasian it un cih pen Thuciam
Thak sungah li vei kiciamteh hi. Ngaihsun lopi-a phatna la sa, thungetna
kammal a omsate lo niloh, ahihkeileh kigingkhol lopi-in a tua hun lian laitak
cih dang ding theihloh man lel-a Pasian a minthang hen ci-a ot pongmawk,
cihte tawh Pasian a lungkim hilo hi. A kikinbawllo biakpiakna pen a khiatna
zong om tuanlo hi.
Ngaihsut omlo biakpiakna pen Jesuh in mawknapi-a suut kikkikna7
104

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

na ci hi. Lai Siangtho sunga kizang kammalte nangawn kilo mun lua leh
kammal cimtak-huai suak thei a, a khiatna kingaihsun nawnlo thei hi.
Biakpiakna sungah kammal a thakthak leh zatzia a thakthakte tawh Pasian
zahtakna i piak ding hanciam se sangin a kizangsa kammalte lawhkhiat ziau
ding baihzaw thamtham hi. Lai Siangtho letkhiatbu (versions) tuamtuam leh
laigual kilemkik (paraphrases) tuamtuamte sim dinga kong hanthotna zong
tua hang mah hi pah hi.
Hong phat ing, hallelujah, ka lungdam,
ahihkeileh amen cih kammalte kihel lo-in Pasian
NI SAWM-LE-THUMNA:
phat theih ding kisin in. Na min hong phat nuam
PASIAN A
ngiat ung cih sangin tua tawh kivalak kammalte
zong inla, gentehna-in hong zahtak ung, thupi
LUNGKIMSAK
hong sa ung, manpha hong sa ung, nang hangin
BIAKPIAKNA
angtang ung, cih kammalte zang in.
Tua banah maltusak in. Mi khat na kiangah hong pai-in sawm vei
vilvel Hong phat ing hong cici pongmawk leh Bang hangin maw? ci-in
na ngaihsun ngeelngeel ding hi. A huam-a genna, telmun om mello kammal
sawmnih sangin a maltu sinsen pahtawina kammal nih na zak pen na
lungkimzaw ding hi. Pasian zong tua bang mah hi.
Sepzia ding a dang khat leuleu ah Pasian min tuamtuam teng
gelhkhia-in limtak ngaihsutna hi. Pasian minte pen a kimawkphuah pong
hilo a, ama pianzia leh hihna a tuamtuamte kawk ciat uhhi. Thuciam Lui
sungah Pasian in Israel mite tungah min a thak a thak zangin amah le amah
damdamin kipholak toto a, ama min a phat dingin zong eite tungah thu
hong pia hi.8
I biakpiak kikhopnate zong ngaihsutna mah tawh a kinei ahih ding
Pasian in deih hi. Hih thu, Paul in 1Kor.14 sung bup ah na gen a, a tawpna
ah, Na khempeuh a kilawm, a kilekkim dingin hihhuai hi9 ci hi.
Hih thu tawh kizomin Pasian in i biakpiak kikhopnate ah thu-umlo
mite hong kihel ciangin i biakpiakna amaute tel theih nam ahih ding hong
hanthawn hi. Paul in, Na biakpiak kikhopnate uh ah na kha uh tawh
Pasian na phat laitakun khualmite zong hong kihel uh ci ni. Note gen thu
tel kei le-uh bangci-in Amen hong ci thei ding uh ahi hiam? Pasian nopci
takin a bia zong na hikha ding uh a, ahi zongin midang kuamah in
phattuampih lo hi10 ci hi. Biakpiak kikhopnate-a hong pai thu-umlo mite
kinbawl ding cih pen Lai Siangtho hong thupiak khat hi. Tua thupiak
awlmawhloh pen a thumanglo, leh mi a itlo kihikhawm pah hi. Hih thu, a
cingin a kigentelna na sim nopleh Ngimna Tawsawn Pawlpi laibu sunga
Biakpiakna pen Teci Panna Hithei Hi cih khenpi sung en in.
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

105

Zat
ngi
n i biak cia
ngi
n P
asia
n lungkim hhi.
i. Lai
Zattt heih takpi di
dingi
ngin
ciangi
ngin
Pasia
asian
Siangtho in, Na pumpi uh a hingtang biakpiak van bangin Pasian aading a
siangtho, a lungkimhuai dingin lui un -- tua pen kha thu ah na biakpiakna
uh, hi11 ci hi. Bang hangin Pasian in na pumpi deih sese ahi hiam? Bang
hangin Na kha hong lui in cilo ahi hiam? A hang pen hih leitung ah na
pumpi tawh lo-in bangmah na seem theikei hi. Tawntung hun sungah pumpi
a thak, a kipuahpha, a kisangkhaan khat na ngah ding a, ahi zongin hih
leitung ah na om sungin ahihleh Pasian in, Na neih pen mah hong pia in
hong ci hi. Biakpiakna tawh kisai thu ah Pasian in a taksuak mah deih hi.
Tu nitak kikhopna ah ong pai zolo ding hi ning, ahi zong ka kha
bel no kiang mah ah hi inciei a kici thu, mite kiangpan i za thei zeelzeel hi.
Khiatna a nei hiam? Nei lo hi. A mawknapi hi! Leitung ah na om lai sungteng
na kha pen na pumpi omna bekah om thei hi. Tua mun ah na pumpi a om
keileh nang zong a omlo mah na hi pah hi.
Biakpiakna sungah eite i pumpi a hingtang biakpiak van bangin a
lui dingte i hihi. Biakpiak van cih ciangin mihing ganhing a sisa danin i
ngaihsun theizaw den a, ahi zongin Pasian in nang pen a hingtang biakpiak
van dingin hong deih hi. Ama aading a hing dingin nang hong deih hi. Ahi
zongin a hingtang biakpiak van tawh kisai a buaihuai khat ah tua biakpiak
van pen biakpiak tau pan na taalkhia thei pahpah a, ei zong i tuaci pahpah
thei hi. Nipini-in Khrih galkap ten ah galsim ding kuan un ci-in la i sa
ziahziah a, Pizingni (Monday) ciangin thu zasak lopi-in i pelh (AWOL absent without leave) thei zeel hi.
Thuciam Lui hun sungin biakpiakna nam tampi om a, tuate
khempeuh ah Pasian lungkim hi. A hang pen tuate in eite taangin singlamteh
tunga kilui Jesuh biakpiakna thu genkhol uh ahih man hi. Tu hunin Pasian
pen biakpiakna sunga biakpiak van tuamtuamte ahi lungdam kohna, phatna,
kiniamkhiatna, kisikna, sumpi piakna,
thungetna, midangte aading nasepna, a
Biakpiakna
kitangsam mite huhna, cihte ah lungkim hi.12
taktak cih pen
Biakpiakna taktak pen manh piak kul
Kammal sungah
hi. David in hih thu tel ahih manin hih bangin
zungkip kha hi.
ci hi: Manh ka piak ding a kullo biakpiak vante
TOPA ka Pasian mai-ah ka lui kei ding hi.13
Biakpiakna ah manh i piak khat pen ei le ei kithupitsakna hi. Hun
khat sungin Pasian leh nang le nang na pahtawi khawm theikei ding hi.
Midangte hong muh nading ahihkeileh nang lungkim nadinga a bia na hikei
hi. Tua hi a, nang le nang na kibulphuhna na hemkhiat masak ding kisam hi.
106

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Jesuh in, Na thahatna bup uh tawh Pasian it un a cihna ah


biakpiakna cih pen hanciamna leh thasaanna kisam ahihlam a kawk ahihi.
Biakpiakna pen a ol hiithiat, a nuam hiithiat cih bang hi den lo a, khatveivei
ciangin utna lungsim tawh kigamta -- lungdeih biakpiakna -- hizaw hi. A
gamtaanglo biakpiakna pen a si tawh kibang hi.
Na utloh hun nangawnin Pasian na phat ciangin, ngap lopi mahin
Pasian phat dingin lupna pan na thawhkhiat ciangin, ahihkeileh na gim na
tawl laitak mahin midangte na huh ciangin Pasian kiangah biakpiakna a lui
na hi a, tua in Pasian lungkimsak hi.
England gam-a biakpiak makai khat ahi Matt Redman in biakpiakna
ii a khiatna taktak tawh kisai-in a pawlpi syapa hilhzia thu gen kik hi.
Biakpiakna cih pen music sangin thupizaw tham ahihna thu lahtel nadingin
a syapa in biakinn kikhopnate ah tawlkhat sung lasakna zangsak vetlo-in
lampi dang tuamtuam tawh biakpiakna neihpih hi. A kiseh hun a cin ciangin
Matt in Biakpiakna Laigil kici lapi khat phuak hi:
La sanga thupizaw khat kong keng ding hi
Nangn nong kalh pen la hilo ahih man hi
Nate a pualam-a a melpuakna uh sangin
A sungtawng a thukzaw tham na zong hi
Nangmah in ka lungsim sung nong en hi
Thu le la khat ii a laigil cih pen lungsim (lungsim laigil) tawh kisai thu
le la hizaw hi (The heart of the matter is a matter of the heart).
SAWM-LE-THUMNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Ka bupin Pasian in hong deih hi.
Pha
wk di
ng Kha
wkneu: Topa na Pasian uh na lungtang bup, na
Phawk
ding
Khawkneu:
kha bup, na lungsim bup, leh na thahatna bup uh tawh it un
Marka 12:30 (NIV)
Ngaihsut Di
ng T
hudotna: Tu lianin Pasian a lungkimsak bang hizaw
Ding
Thudotna:
-- mipi laka ka biakpiakna maw, kei aituam biakpiakna? Hih tawh kisai
bang ka hih ding hiam?

Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

107

14

P ASIAN A G A ML
ATSUAH H UN
MLA

TOPA pen ama mite kiangpan amah le amah kiseel a,


ahi zongin kei ka hihleh amah muangin
ama sungah lam-etna ka nei hi.
Isaiah 8:17 (TEV)

Bangbang na ngaihsunkha phial zongin Pasian pen taksuak den hi.


Na nuntakna sungah thu le late a paizia a hoih ciangin -- Pasian in
an le tui, lawm le gual, innkuan, cidam ludamna, leh a lungnop-huai thuomzia, cihte hong piak ciangin -- Pasian biak ding baih na sa hi. Ahi zongin
thu le la omziate a nopci den hi zenzenlo hi. Tua bang hun ciangin Pasian na
bangci biak hiam? Pasian, gamlapi pek-a om tawh a kibat hun ciangin bang
na hih hiam?
Gimna sungah Pasian phat, haksat hun sungin Pasian thu ngaihsun,
zia-etna tuahkhak hun ciangin amah muang, gimthuak laitak ama kiangah
niamlut, amah a gamlatsuah laitak amah it veve, cihte pen biakpiakna a
dawl tuamtuamte lakah a thukpen hi.
Kilawmtatna cih pen kikhenkhiatna leh kiho lohna cihte tawh kisittel
thei zeelzeel hi; taksa pumpi lampan na kigamla thei a, ahihkeileh pau
theilo-in na om thei hi. Pasian tawh na kilawmtatna ah zong amah tawh
kinaisuah na kisa den kei ding hi. Philip Yancey in, Kizopna ahih nakleh
kinai hun leh kigamlat hun om a, Pasian tawh kizopna ah zong bangzah tain sungmisuah ta lehang kinaina leh kigamlatna pen siallongtang bang den
ding hi1 ci-in tangzai takin gen hi. Biakpiakna a haksat hun pen tua hun hi
pah hi.
Na kilawmtatna uh a picin theih nadingin Pasian in kikhenkhiatna a
kisa kha thei ding hunte --amahn hong nusia ta dan, hong mangngilh ta
108

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

dan, na sak theih ding hunte -- tawh hong sittel ding hi. Pasian pen tai awn
tampi gamlatna mun-a om tawh kibang hi. Tua bang hun -- kha lamah
keugawtna, muanlahna, leh Pasian tawh kidangsuahna hun -- pen Mi
siangtho Johan (St. John of the Cross) in lungsim le kha, zan khuamial a
bat hun (the dark night of the soul) ci-in genteh a, Henri Nouwen in hong
ompihloh hun (the ministry of absence) ci hi. A.W. Tozer in khuamial
hun (the ministry of the night) ci a, midangte in lungsim khuasik hun (the
winter of the heart) ci uhhi.
Pasian tawh a naipen-a kilawmta pen Jesuh banah David zong hikha
ding hi. Amah pen Pasian in lungkim takin ka lungsim hong tuakpa2 ci
ngiat hi. Himah taleh Pasian ompih lohna hangin David hih bangin phun
thei zeelzeel hi: Topa, bang hangin gamlapi ah tuam-om mawk na hi hiam?
Nang kong kisappen hunin bang hangin bu na hi hiam?3 Bang hangin kei
hong pampaih na hi hiam? Bang hangin hih zahin gamlat om thapai na hi
hiam? Kiko-a huh kong ngetnate bang hangin awlmawh lo na hi hiam?4
Bang hangin kei hong paaikhia na hi hiam?5
A taktakin Pasian in David nusia lo a, nang zong hong nusia lo hi.
Note kong nusia ngeikei ding a, kong paampaih ngeikei ding hi6 ci-in
kamciam hong piapia hi. Ahih hangin Kong ompihna in hong sukha den
ding hi ci-in kamciam hong pia lo hi. Tua sangsikin Pasian in eite kiangpan
khatveivei a maitang seel ding ahihna thu hong pulak hi.7 Na nuntakna
sungah amah a mangthang (MIA -- missing-in-action) tawh a kibat hun om
thei lua hi.
Hih thu, Floyd McClung in hih bangin gentelna nei hi: Zingsang
khat, na khanlawh teh na kha tha teng bei, ci ni.
NI SAWM-LE-LINA: Thungen keei, bangmah kilamdang tuanlo. Dawi
bang hawlkhia keei, tua in zong bangmah
PASIAN A
kilamdangsak lo. Tua teh, kha thasaanna tuamtuam
GAMLATSUAH nei...na lawmte thu kingensak...na phawkkhak
mawhna kici teng pulak, mi na kitheihpih teng kiang
HUN
mawhmaina ngen kawikawi. Antan thunget
nei...kilamdang tuanlo. Hih, kha thabeina bang tanvei sawt ding, cin lungkham
keei ta. A ni-in maw? A nipi kalin maw? A kha-in maw? Ahici den keei ding
hoh ai tam?...na thungetnate innkhum kheng zolo-in ong tuankik lel tawh
kibang. A tawpna ah cimawh bit ta-in, Bang thu tuakkha mawk ka hiam?
ci-in kikokhia hiteh.8
A thu taktak ah, na khialhna bangmah om lo hi. Hih pen Pasian
tawh na kilawmtatna sittel nading leh picinsak nadinga piang, a piang thei
zeelzel thu khat, hi lel hi. Khristian a kici khempeuh in a tawmpenin khatvei
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

109

peuhmah tuakkha hamtang uh a, tamveipi a kituakkha ding hizaw lai hi.


Thuak-hakin nop hetlo himah taleh na upna a khangliat nadingin a thupi
mahmah khat hi sese hi. Hih thu, Job in a tel manin Pasian ompihna in a
nuntakna a sukkhakloh hun nangawnin lam-etna nei veve a, hih bangin pulak
hi: Nisuahna lamah ka pai a, amah om lo hi. Nitumna lamah ka pai a,
amah ka tuakkha tuankei hi. Amah kiseel ahih manin leilu lamah zong
amah ka mu kei hi. Leitaw lamah ka kihei leuleu a, amah ka tuakkha
tuankei hi. Ahi zongin kei koi-ah pai cih amahn thei hi. Tua hi a, mei tawh
kihal kham bangin kei hong sittel hun ciangin mawh baanglo ci-in kei hong
pulak ding hi.9
Pasian a gamlatsuah ciangin nang tungah amah a heh, ahihkeileh
mawhna khatpeuh hangin nang hong
sek, na sa thei ding hi. Himah hi. Mawhna
Pasian in eite kiangpan
in Pasian tawh sungmisuah kilawmtatna
khatveivei a maitang
pan eite hong khenkhia takpi mah hi.
seel ding ahihna thu
Thuman lohna, midangte tawh thubuai
hong pulak hi.
neihna, manlahna, leitung tawh
kilawmtatna leh mawhna dangdang, cihte
tungtawnin Pasian Kha i khasiasak a, amah tawh i kilawmtatna i kisiasak
hi.10
Ahi zongin hih, Pasian in hong awlmawhlo ahihkeileh hong taisan
cih lungsim, pen mawhna tawh a kimematna om vetlo hi. Tua pen upna
kisittelna khat hi a, i vekpi-a i tuahkhak hamtang ding thu khat hizaw hi.
Pasian ompihna ngahlo na kisak hun, ahihkeileh na nuntakna sungah ama
nasepna a khutma muhtheih bangmah omlo na sak hun, tua bang hunte
nangawnin amah itin muangin a thu mangin amah na bia suaksuak veve
ding hiam?
Tu hun Khristiante khialhtheih mahmah thu khat pen Pasian zon
ding sangin sinkhakna (experience) a zonzawk pen uh, hi. Lungsim sukkhak
ding mah lam-en uh a, tua bang a pian ciangin a bia taktak ta-in kiseh uhhi.
Tua pen khial hi. Taktakin, Pasian in lungsim sukkhaknate tungah i
kingakkhakloh nadingin tuate hong hepkhiatsak zeelzeel hizaw hi. Lungsim
sukkhak ding hanciamna kici peuhmah, Khrih hong nai om ci-a lungsim
sukkhak ding hanciamna nangawn, pen biakpiakna hilo hi.
Upna thu ah na khangmoi hun lai-in Pasian in na kilamtoh theih
nadingin lungsim sukkhakna tampi tak hong pia a, amah om ahihna thu na
tel nadingin zong a picing hetlo, angsung theihna tawh kidim na thungetnate
hong dawng zeelzeel hi. Ahi zongin upna thu ah na goltoh ciangin naupang
an tawh a kibang tua thute hong pia nawnlo-in hong sek ding hi.
110

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian, mun khempeuh ah


a om theihna (omnipotence), leh
ama ompihna kilatkhiatna (maniTu hun Khristiante khialhtheih
festation of his presence) cih thu
mahmah thu khat pen Pasian zon
nih pen a tuam tuak hi a, kibanglo
ding sangin sinkhakna a zonzawk
uhhi. A masa pen ahi taktak thu
pen uh, hi.
khat hi a, a nunung pen lungsim
sukkhak thu hi thei zeelzeel hi. Pasian in na lungsim hong kisukkhakloh
laitak nangawnin hong ompih den mah hi a, tua hong ompihna pen thuk
lua, tangzai lua ahih manin lungsim sukkhakna ciang lel tawh kitehkak theilo
hi.
Hong ompihna na sinkhak ding zong hong deihsak thu khat mah
hi a, ahi zongin na lungsim hong sukkhak ding sangin amah na muan ding
mah lunggulhzaw hi. Pasian a lungkimsak pen lungsim sukkhakna hilo a,
upna hi bek hi.
Na upna hong khangliansak ding thu-omziate cih pen na nuntakna
tavai-in Pasian koimah ah na muhkhakloh hunte mah hipen hi. Hih thu,
Job tungah na piang hi. Ni khat sungin na khempeuh -- a innkuan, nuntak
zonna nasep, a cidamna, leh a neih a lam khempeuh -- a vekin taisuah hi. A
lungkiat-huai phapen ah Pasian in khenpi 37 sung vilvel hopihna bangmah
nei vetlo hi.
Na nuntakna sunga thupiangte tel zolo-in na om laitak Pasian zong
gamdai-in om sawnsawn leh amah bangci phat ding na hi hiam? Kiho
kizopna om lopi-in kua tawh kikoici zop ding na hi hiam? Na mitte khitui
bekbek tawh a kidim laitak Jesuh bangci et ding na hi hiam? Job hihdanin
na hih ding hi: Tua ciangin amah lei lakah boksukin, Ka nu gilsung panin
guaktangin kong paikhia a, guaktang mahin ka ciahkik ding hi. TOPA in piain TOPA mah in lakhiakik zo hi; Topa min kiphat tahen, ci hi.11
Na lungsim hong sukkhak dan lianin Pasian kiang ko in.
Ama kiangah na lungsim sungkhia hi. Na lungsim sunga hong sukha na
khempeuh suahkhia in. Job in zong tua bangin na hih a, Pau lo-in ka om
theikei hi. Ka hehsuakin ka lungsim na hi. Ka paukhiatloh phamawh hi12
ci hi. Pasian a gamlatsuah hun ciangin amah hih bangin thumin tau hi: Aw,
ka cihtheihpen lai hunte, Pasian tawh sungmisuah kilawmtatna in ka bangkua
thupha hong piak lai hunte...mataw.13 Pasian in na muanlahna, na hehna,
na launa, na khasiatna, na lungbuaina, leh na thudotte hong phelsiangsak
thei hi.
Lam-et bei dinmun na tunna thu Pasian kiangah pulakna pen upna
lahkhiatna khat suak thei ahih thu na thei khin hiam? David in Pasian lah
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

111

muang kawm, lam-et lah bei kisa kawm mahin, Um ka hih manin, Ka
siacip ta hi ka ci hi14 ci hi. Hih mun ah a thugen kitukalh (contradict) hileh
kilawm hi: Pasian ka muang a, ahi zongin ka kisia hi! A taktakin David hih
bangin thu a sianggen ciangin a upna thuk mahmah ahihna a kilangkhia
hizaw hi. Khatna ah, amahn Pasian um hi. Nihna ah, a thungetna Pasian in
ngai ding hi ci-in um hi. Thumna ah, a lungsim sunga om bangbang a genkhiat
ding Pasian in phal lelin amah it veve ding hi ci-in um hi.
Pasian hihna -- a kikhello ama pianzia -- mitsuan in. Thuomzia bangbang hi-in na lungsim hong bangci sukkhak zongin a kikhello
Pasian hihna tungah kinga in. Pasian tawh kisai a tawntungin a maan den
dinga na theih thute ngaihsun kikkik in: Amah hoih hi, kei hong it hi. kei
hong ompih hi, ka tuahkhak thute hong theihpih hi, kei hong kin hi, ka
nuntakna aadingin geelna hoihnono nei hi, cihte. V. Raymond Edman in,
Khuavak sunga Pasian hong gen thute khuamial sungah muanglah kei in
ci hi.
Job in a nuntakna pukin Pasian in zong a hopihloh hunin Pasian a
phat zawh nading thute hih bangin mukhia thei lai veve hi:
y amah hoihin itna nei hi.15
y amah vangliatna tawh kidim hi.16
y ka nuntakna sunga thupiangte a neng a tawng dongin thei hi.17
y thu le la ukzawhna nei hi.18
y ka nuntakna aading geelna nei hi.19
y kei hong honkhia ding hi.20
Pasian a kamciam kiplet dingin muang in. Kha thaneem hun
sungin na lungsim sukkhaknate tungah kinga lo-in Pasian kamciamte tungah
lungduai takin na kingak ding, leh picinna a dawl sangzaw khat ah hong
tonpih ahihlam na theihtel ding, kisam hi. Lungsim sukkhakna tunga kinga
kilawmtatna pen dai mahmah hi.
Tua hi a, buaina buaipih kei in. Thu-omziate in Pasian hihna laih
zolo uhhi. Pasian hehpihna pen thakhauhna tawh kidim lai veve hi; na
lungsim hong sukkhakloh laitak nangawnin amah pen
nang aading mah hi lai veve hi. Job in thu-omzia a
tha-ngahhuai bangmah a omloh laitakin Pasian
kammal kiplet hi. Amahn, Ama muk pana a thupiakte
ka nusia kei hi; ama kam pana kammalte ka nisim an
le tui sangin manpha ka sazaw hi.21 ci hi.
Hih bangin Job in Pasian Kammal muang ahih
manin thu le la kikhel bangmah a omloh hangin amah citak suaksuak hi.
Gimna sungah a upna khauh mahmah ahih manin, Pasian in, zong hong
112

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

that theikha mai ding a, himah taleh amah ka muang lai veve ding hi22 ci
hi.
Pasian hong sepsaksa thute phawk in. Pasian in nang
aadingin bangmah hong sepsakbeh nawnlo hi phial taleh singlamteh tunga
Jesuh hong sepsa thute bekbek hangin zong Pasian pen na khansung
tawntung nang phatna a ngah dingin kilawm kituak lai veve ding hi. Nang
aadingin Pasian Tapa si hi! Hih pen biakpiakna a hang thupipen hi.
A dahhuai thu khat ah, eite taang dinga Pasian vaihawm, a gimhuai
mahmah biakpiak hong luina leh tua sunga kihel thu le late, i mangngilh ta
hi. Thei naal lua khin i hih manin i koihkhong kha hi. Kikhailupna a thuak
ma nangawnin Pasian Tapa in guaktangin kikoihna, a veizah sim zawhloh
phial ding vuakna, satna, kona leh zahpihna, ling lukhu khuksakna,
simmawhna tawh cilphihna, cihte thuakkha hi. Hehpihna neilo mite
khutsung ah Jesuh in ganhing sangin a suuksiazaw dinmun tuakkha hi.
Tua ciangin sisan tam luankhiatna huhau-in sibup phialphial himah
taleh singlamteh a gik mahmah khat kipuasakin mualtung lamah kipaipih
hi. Mualtung a tun ciangin singlamteh tungah
siktukilh tawh kikilhcipin kikhai hi. Na sa
Pasian in hong nusia ci- velval kawmin damdamin a si dingin kikoih
in na kingaihsut laitak hi. Tua bangin a nuntakna bei dingin a om
mahin amah muang
laitak singlamteh gei-a ding mite in amah
suaksuak lecin, tua pen kosia gawpin a gimthuakna zahpih uh a,
amah a thuk theipenin a Pasian khatin a kipulakna thu totbawl
bia na hihi.
tobawl uhhi.
Tua bangin Jesuh in mihingte
mawhna leh khialhna khempeuh ama tungah amah le amah a kisuat ciangin
Pasian in zong mu ngamlo-in nungngatsan hi. Jesuh zong nakpi lunggimna
tawh kiko a, Ka Pasian, Ka Pasian aw, bang hangin nangn kei hong nusia
na hi hiam? ci ngeungau hi. Jesuh amah le amah a kihonkhia thei lua hi a,
ahi zongin kihonkhia hileh nang hong honkhia theilo ding hi.
Tua hun liana lungsim sung khimzing banga a mialna thu, kam tawh
kigensiang zolo hi.Bang hangin Pasian in hih banga a mulkimhuai ngongtatna
phalin thuak lel ahi hiam? Tawntung meikuang sungpan nang na suahtak
nading, leh ama minthanna sungah a tawntungin nang na om theih nading
hi. Lai Siangtho in, Khrih pen mawhna baanglo-in om hi. Ahih hangin
amah tawh kipawlkhopna tungtawnin Pasian thumaanna i ngah theih nading
cihna tawh Pasian in eite phattuam nadingin i mawhna amah ngahsak
hi23 ci hi.
113

Na khempeuh na ngah theih nadingin Jesuh in na khempeuh nusia


hi. Tawntung na nuntak theih nadingin amah si hi. Hih thu bek zong nang
aadingin lungdam a kohtaak, a phattaak hi khin hi. Tua hi a, lungdam kohtaak
ding bangmah om kei, cih kikkik-huai nawnlo hi.

SAWM-LE-LINI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Bangbang na ngaihsunkha phial zongin Pasian
pen taksuak den hi.
Phawk ding Khawkneu: Banghanghiam cihleh Pasian in, Note
kong nusia ngeikei ding, kong paampaih ngeikei ding hi, ci hi
Hebru 13:5 (TEV)
Ngaihsut Ding Thudotna: Pasian hong ompihna, a diakdiakin amah
a gamluatsuah hun ciangin, bangci bangin mitsuan den thei ding ka hi
hiam?

114

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NGIMNA

PASIAN INNKUAN D
INGIN
DINGIN
NANG HO
NG KIB
AWL
HONG
KIBA
Kei pen lenggah gui ka hi a,
note pen a hiangte na hi uhhi.
Johan 15:5 (CEV)
Khrih in eite pumpi khatin hong bawl a,...
khat le khat i kizom hi.
Rom 12:5 (GWT)

115

116

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

15

P ASIAN I NNKUAN

A A D INGIN

H ONG K IB
AWL
IBA

Pasian pen na khempeuh a Bawlpa hi a,


na khempeuh pen ama minthanna aading hi.
Amah in ama minthanna, ta tampite ngahsak nuam hi.
Hebru 2:10a (NCV)
Vantunga i Pa in eite bangzahin hong it cih thei un.
Banghanghiam cihleh amah in ama tate a kici dingin eite hong phal a,
zong i hi takpi hi.
1 Johan 3:1 (NLT)

Nang pen Pasian innkuan aadingin hong kibawl hi.


Pasian in innkuan khat lam nuam a, tua takah a kihel dingin nang
hong piangsak hi. Hih pen na suah ma-a a na geelsa, na nuntakna aadinga
Pasian ngimna a nihna pen hi. Lai Siangtho bup pen Pasian nasepna tangthu
-- amah a it ding, a zahtak ding, leh amah tawh a tawntunga a maangkhawm
ding innkuan khat a lamna tangthu -- hi. Lai Siangtho in, Eite Khrih
tungtawnin ama kiangah hong la-in ama innkuan hong suaksak ding cih pen
a kikhello ama geelna hi den hi1 ci hi.
Pasian pen itna ahih manin kizopnate thupisak hi. Ama pianzia
ngiat zong kizopna lamsang hi a, amah le amah innkuan sunga kisakna
kammalte ahi Pa, Tapa, Kha Siangtho cihte tawh kipholak hi. Thumgawm
Pasian cih pen Pasian amah le amah a kizopna hi. Tua pen a lekkim kizopna
thu etsakna lim cingtaak hi a, a cihnopnate kikup-huai hi.
Itna tawh kiphut kizopna sungah Pasian amah le amah kizomin om
den ahih manin amah lungleng ngeilo hi. Innkuan a kisap man hilo-in a deih
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

117

man bekin eite hong piangsak dingin geelna khat nei a, a innkuan sungah
hong tunin a neih teng khempeuh hong hawm hi. Tua teng a sep ciangin
Pasian a lungkim hi. Lai Siangtho in, Ama Kammal thumaan thutak
tungtawnin eite tungah nuntakna thak hong piakni, leh ama innkuan thak
sungah tanu tapa masate i va suahni pen ama aadingin lungdamna tawh
kidim ni khat hi2 ci hi.
Khrih i up ciangin Pasian i Pa hong suak a, eite ama tanu tapa,
midangte i sanggamnu i sanggampa, pawlpi pen i kha innkuan, cih bangin
hong suak hi. Pasian innkuan sungah a beisa hun, tu laitak hun, leh mailam
hun, khang hun khempeuh-a om thu-um mi khempeuh kihel hi.
Mi khempeuh Pasian piansak hi a, ahi zongin mi khempeuh Pasian
tanu/tapa hi kimlo hi. Pasian innkuan sungah luttheih nading lampi khat
bek om a, tua innkuan sungah suahkikna cih lampi hi. Na suah khatveina
tungtawnin na mihing innkuan sungah a kihel thei na hi a, ahi zongin na
suah nihveina tungtawnin Pasian innkuan sungah a kihel thei ding na hihi.
Pasian in tu-in ama innkuan sungmite i hih nadingin suahkikna kici
hamphatna eite tungah hong pia khinzo hi.3
Pasian innkuan sunga kihel dingin kizotna kisapna pen mi
khempeuh in ngah hi.4 Ahi zongin kalhna thu khat bel om a, tua pen Jesuh
upna hi. Lai Siangtho in, Note na vekpi-un Khrih Jesuh upna tungtawnin
Pasian tanu tapa na hi uhhi5 ci hi.
Na kha innkuan pen kip tawntung ding ahih
manin na leitung ci le sa innkuan sangin thupizaw
lai hi. Leitunga i innkuan ciat pen Pasian hong piak
khuttawi (letsong) hoih mahmahte hi a, hi taleh
tuate pen tomno kal sung bek kimangin kisia baih
hi. Nupa kikhenna, omna kigamlatna, teekna, leh
pelh theihloh sihna, cih thute hangin zong
kikhenkham thei zeelzeel hi. A langkhat ah, i kha
innkuan -- thu-um midangte tawh i kizopna -- ahihleh
tawntung hun sung bup kizom paisuak ding hi. Tua pen sisan kizopna sangin
a khauhzaw tham kipawlkhopna, a kipzaw tham kithukimna, khat hi. Paul
in eite aadinga Pasian neih a geelna thu a ngaihsutkhak simsimin hih bangin
phatna na nei den hi: Ama pilna leh a geelna a zaizia ka ngaihsut ciangin
khukdinsukin Pasian innkuan sungmi -- pawlkhat vantung ah om khinin
pawlkhat hih leitung ah om lai -- khempeuhte Pa kiangah thu ka ngen hi.6

118

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

PASIAN INNKUAN SUNGMI HIH A METNA


Pasian innkuan sungah kha thu tawh na suah hun lianin suahni
khuttawi (birthday gifts) hoih mahmah pawlkhat na ngah pah hi. Tuate
pen: innkuan min, innkuan tawh kisutna, innkuan hamphatna, innkuan
kimaingapna, innkuan go le gamh, cihte hi.7 Lai Siangtho in, Ama tanu
tapa na hih manin ama neih khempeuh nang aa hi8 ci hi.
Thuciam Thak in i luah ding gamh manpha thu hong limgen
mahmah a, Ka Pasian in na kitangsapna khempeuh uh Khrih Jesuh sunga
a hauhna minthangte tawh kizui-in hong
dip ding hi9 ci hi. Pasian tanu tapa
Na kha innkuan pen kip
hihna tawh eite in innkuan neihsa
tawntung ding ahih manin
lamsate i ngahkha hi. Hih leitung ah eite
na leitung ci le sa innkuan
in a hauhnate...a hehpihna...a
sangin thupizaw lai hi.
migitna...a lungduaina..a minthanna...a
10
pilna...athahatna...leh a thukhualna
cihte i ngah hi. Tawntung hun ciangin tua sangin a tamzaw i luah lai ding hi.
Paul in, Ama mite tunga a piaksa gamh bangzahin lianin thupi cih
na theihtel ding uh kong deih hi11 ci hi. Tua gamh sungah bang teng
teekteek kihel ahi hiam? Khatna ah, Pasian tawh a tawntungin i omkhawm
ding hi.12 Nihna ah, eite a bupin kilaihin Khrih tawh i kisuun ding hi.13
Thumna ah, natna, sihna, gimthuakna cihte khempeuh tawh i kipelh ding
hi.14 Lina ah, thaman hong kipia-in nasep vaipuak a thakte hong ki-ap ding
hi.15 Ngana ah, Khrih minthanna i ngahkhawm ding hi.16 Hih zahin lianin
thupi hi. Na telzawh zah sangin na hauzaw tham hi.
Lai Siangtho in, Pasian in a tanu tapate aadingin manh kiseh theilo
gamh khat hong siitsak hi. Tua pen kilaih kisia cih bang omlo, niin baangloin a siangtho-in vantung ah note aadingin kikoihcing hi17 ci hi. Na ngah
ding tawntung gamh pen manh sehtheihloh, a siangtho, a kip tawntung, a
kikemcing khat hi, cihna hi. Kuamah in hong sutkhia theilo ding a, galte leh
nuntak khuasakzia haksatna, ahihkeileh huihpi guahpi, cihte in susia zolo
ding hi. Hih tawhtung gamh cih pen pensen (pension -- nasepna pan tawlngak
cianga kingah ding huhna sum) hilo a, na lam-et ding leh na thalawh ding
khat hizaw hi. Paul in, Bangbang na seem uh zongin thaman dingin Topa
kiangpan gamh khat ngah ding cih thei na hih manun mite aading a seem
dan hilo, Topa aading a seem danin kingaihsunin na lungsim bup uh tawh
seem un18 ci hi. Pensen ciang lel lam-etna pen thu toimuhna hi a, nang na
hihleh tawntung hun lam-etna tawh na nuntak ding kisam hi.

Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

119

TUIPHUMNA: PASIAN INNKUAN SUNGMI KHATIN KICIAPTEHNA


Innkuan a gina a cidamte in a innkuan uh angtanpih uh a, tua innkuan
sunga a kihel uh maizumpih lo uhhi. A dahhuai thu khat ah, thu-um mi hi
napi Jesuh hong thupiak ahi tuiphumna a la lo, mipi lakah a kha innkuan
a pulak ngeilo, tampi ka mu khin hi.
Tuiphumna cih pen deihteel theih thu hilo ahih manin khiintoh theih,
sottoh theih hilo hi. Tuiphumna in Pasian innkuan sunga na kihelna lim a
kilangsak hi a, Pasian innkuan sungmi khat ka hih ka maizumpih kei hi cia tangkona hi. Nang na kituiphum nai hiam? Jesuh in a kituiphum dingin a
innkuanpihte thu hong pia khin hi. Pai unla
minam citeng khempeuh, Pa leh Tapa leh Kha
NI SAWM-LE-NGANA:
Siangtho min tawh tuiphumin, thuzuite suaksak
PASIAN
un19 ci-in hong sawl hi.
INNKUAN
Bang hangin Jesuh in a Sawlpina (Great
Commission)
sungah tuiphumna pen nasep vai
AADINGIN
lianpite ahi lungdamna thu zeekkhiatna leh
HONG
kilamtohna cihte zah mahin thupisak hiam cih
KIBAWL
thu kum tampi sung ka ngaihsun hi. Bang hangin
tuiphumna hih zahin thupi ahi hiam? A hang pen na nuntakna aadinga
Pasian hong geelsak a nihna ahi, tawntung kilawmtatna Pasian innkuan
sungah nang zong kihel, cihna limpuak ahihlam ka nungtel hi.
Tuiphumna pen a deihna, a khiatna tawh kidim hi. Na kituiphum
ciangin na upna a pulak, Khrih a kivuina leh a thawhkikna a ciing, na
nuntakna lui a sihna lim a pua, Khrih sunga na nuntakna thak a tangko, na
hihi. Bek thamlo, Pasian innkuan sunga na lutna pawi a bawl zong na hi lai
hi.
Na kituiphum ciangin kha sunga thutak khat, taksa pumpi tawh a
lakkhia na hihi. Tua in Pasian innkuan sungah nang na tun hun liana a piang
thu zong kawk hi: Eite pen pawlkhat Judah mi, pawlkhat Gentail mi,
pawlkhat sila, pawlkhawt mi suakta i hihi. Himah taleh Kha Siangtho khat
tungtawnin i vekpi-in Khrih pumpi sungah hong kituiphum a, Kha Siangtho
khat a kibangin i ngahkim hi.20
Tuiphumna in Pasian innkuan sungmi hong suaksak lo hi; Khrih
upna bek in hong suaksak hizaw hi. Tuiphumna in Pasian innkuan sungmi
na hihlam kilangsak hi. Tua pen nupa kiteen lai-a kipia khutbuh bangin
lungtang sungpana na khensat, sunglam ki-apna hong phawng kikkik ding,
muhtheih kiphawnna khat hi. Vai patkhiatna (initiation) khat hi a, kha thu
ah picin mateng ci-a na sottoh ding nam hilo hi. Lai Siangtho in hong kalh
120

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

khat bek om a, um ding cih thu hi.21


Thuciam Thak sunga mite, a up khit phetun kituiphum uhhi.
Pentekost Pawi lai-in mi 3000te Khrih a saan uh ni mahin kituiphum pah
uhhi. Mundang khat leuleu ah, Ethiopia ulian khat a kikhel phet mahin
kituiphum a, Paul leh Silas in zong Filippi khua thongcingpa-te innkuan
zankim hunin tuiphum uhhi. Thuciam Thak sungah tuiphumna kisotto cih
bang om lo hi. Khrih na upna, kituiphumna tawh a lakkhia nailo na hihleh
Jesuh hong thupiak mah bangin a manlang theipenin kituiphum in.
NUNTAKNA SUNGA HAMPHATNA LIANPEN
Lai Siangtho in, Jesuh leh ama siansuah mite a vekun innkuan
khat ahi uhhi. Amaute, sanggampa sanggamnu cih ding amah a zumlohna
zong tua hang mah hi22 ci hi. Tua a lamdang thutak na sungah tumsuksak
in. Nang pen Pasian innkuan sungmi na hi a, Jesuh in nang hong siangthosak
ahih manin nang hangin Pasian angtang hi. Jesuh kammalte zong khial cih
bang om theilo hi: (Jesuh in) a nungzuite
kawkin, Hih mite ka nu leh ka sanggamte
Pasian innkuan sunga
hi. Vantunga ka Pa deihna bang a seem
kihelkhak
pen na ngah ding
peuhpeuh ka sanggampa, ka sanggamnu,
pahtawina sangpen leh
leh ka nu, ahi uhhi ci hi.23 Pasian innkuan
hamphatna
lianpen ahihi.
sunga kihelkhak pen na ngah ding
pahtawina sangpen leh hamphatna lianpen
ahihi. Tua tawh a kinaih zong bangmah om lo hi. Thupilo, hong ki-itlo,
ahihkeileh lunghem, na kisak hun simsimin nang kua aa cih kiphawk in.

SAWM-LE-NGANI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Pasian innkuan aadingin kei hong kibawl hi.
Phawk ding Khawkneu: Eite Khrih tungtawnin ama kiangah hong
la-in ama innkuan hong suaksak ding cih pen a kikhello ama geelna hi
den hi
Efesa 1:5a (NLT)
Ngaihsut Ding Thudotna: Thu-um mi a dangte ka innkuan sungmite
bangin hopih ding bangci kipat ding ka hiam?
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

121

16
A THUPIPEN THU

Bangbang ka gen zongin,


bangbang ka um zongin, leh bangbang ka seem zongin
itna lo tawh ahihleh a mawknapi ka hihi.
1 Korin 13:3b (Msg)
Itna cih pen i nuntakzia ding
Pasian hong thupiak pen bangin nuntakna hi.
A tuung pek panin na zaksa mah bangun ama thupiak
pen hih bang hi: Itna tawh nungta un.
2 John 1:6 (NCV)

Nuntakna pen a vekin itna thu hi.


Pasian pen itna ahih manin leitung ah nang hong theihsaknop a
thupipen thu khat om a, tua pen itzia ding thu hi. Pasian leh mite i it ciangin
tua pen Pasian tawh i kisutpipenna hi pah hi. Tua hi a, itna cih pen hong
piaksa thukham khempeuh ii taw-phahpi hi: Thukham khempeuh hih
thupiak khat tawh kitomgen thei hi: Nang le nang na ki-it bangin midangte
zong it in.1
Angsung enlo-a it theih nading kisin pen a thubaih hilo hi. Tua pen
angsung-bulphuh i mihing pianzia tawh kilehngat hi. Tua hangin zong zatkisin nadingin khantawn hun hong kipia hi. Pasian in mi khempeuh i it ding
hong deih cih pen a maan thu hi a, ahi zongin ama innkuan sunga om
midangte i it theih ding a phadeuhin lunggulh hi. Tua pen i kikupsa mah
bangin na nuntakna aadinga hong geelsak ama ngimna a nihna pen hi. Peter
in, Pasian mite tungah itna a diakin lak un2 hong ci hi. Paul in zong a
122

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

kizawitawi khatin, Mi khatpeuh huh theih nading hunpha i neih leh huh
ding kilawm hi. Ahi zongin thu-um innkuan sunga om mite kinbawl phatdiak
ding kisam hi3 hong ci leuleu hi.
Bang hangin Pasian in thu-um midangte i it phatdiak ding leh i kinbawl
phatdiak ding hong hahgen hiam? Bang hangin amaute in itna thu ah masakna
ngah uh hiam? Banghanghiam cihleh Pasian in ama innkuan pen thudang
khatpeuh sangin itna a neihna hanga mi theih ahih ding deih ahih man hi.
Eite khat le khat i ki-itna -- thupomzia leh thu-upnate (doctrinal beliefs) ahilo
-- pen leitung mite tunga i teci ginapen ahihlam Jesuh in hong gen hi.
Amahn, Khat le khat nakpi-in na ki-itna uh in note ka thuzui mite na
hihlam uh leitung mite tungah teci pang ding hi4 ci hi.
Vantung i tun ciangin Pasian innkuan sungah a
tawntungin
nuamsa takin i om ding a, ahi zongin
NI SAWM-LE-GUKNA:
hih leitung ah ahihleh tawntung itna aading i
A THUPIPEN
kiginkholhna-in nasep haksa pawlkhat sep ding i
THU
nei hi. Pasian in innkuan vaipuak tuamtuam
piakna tawh eite hong kisinsak a, tuate lakah khat
le khat it kisinna pen a thupipen leh a haksapen hi.
Pasian in it siamna na neihtoh theih nadingin thu-um midangte tawh
kilawmtatna maan takin, leh kinai takin, na neih ding hong deih hi. Itna cih
pen tuam-om tang-om tawh kisin theilo, kisiam theilo hi. Hong lungtomsak
thei, a cingtaaklo, a huat-huai -- mite lak mahah na om kul hi. Kilawmtatna
tungtawnin a thupi thu thum i theikhia ding hi.
ITNA MAH NUNTAKNA ZATKHIATZIA A HOIHPEN
Itna mah na masak lianbel, na ngimna bulpi, leh na tupna sangpen
ahih ding kisam hi. Itna thu pen na nuntakna sungah a thupi mawhlo khat
hilo a, a thupipen thu hi. Lai Siangtho in, Itna mah na tup lianpen hisak
un5 ci hi.
Ka nuntakna sunga ka utpente lakah khat pen itna nei ding cih hi
ci-a thupipen na sak thu sawm laka kihel dana na gen pen kicing nailo hi.
Kizop kithuahna cih pen na nuntakna sungah thudang tuamtuamte sangin
na masakloh a phamawh thu hi. Banghanghiam?
Itna omlo nuntakna pen a mawkna taktak hi. Hih thu, Paul
in hih bangin gen hi: Bangbang ka gen zongin, bangbang ka um zongin, leh
bangbang ka seem zongin itna lo tawh ahihleh a mawknapi ka hihi.6
Khatveivei ciangin kizop kithuahna pen i hun geelna sungah guan
teeltaal ding dan khatin i koih thei hi. I tate aading hun piak ding vai,
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

123

ahihkeileh i nuntakna sungah mite aading hun seh ding vai, cihte i kikum
thei hi. Tua bangin i gamtat ciangin kizop kithuahna cih pen i nuntakna
sunga vai dang tampite laka khat ahi dan a suaksak i hihi. Pasian in ahihleh
kizop kithuahna cih pen nuntakna mah hi pah ahihlam hong gen hi.
Thukham Sawm lakah lite in Pasian tawh i kizop i kithuahna thu
hong hilh a, a dang gukte in mite tawh i kizop i kithuahna thu hong gen hi.
Enpha lehang, a vekin kizop kithuahna thu na hi gige hi. Tua nungah Jesuh
in zong Pasian aading bang thupipen cih thu, thu nih tawh hong tomgen hi:
Pasian it unla mite zong it un. Amahn, TOPA na Pasian na lungsim bup,...tawh
it in. Hih pen thukham a masapen leh a thupipen hi. A nihna zong a thupitna
kikim hi: Na vengte nangmahmah ahi danin it in.Thukham dangte khempeuh
leh kamsangte thukalh khempeuh, hih thukham nih tungah kinga hi.7
Pasian itzia ding (biakpiakna) i theih khit ciangin midangte a it thei dinga
kisinna pen na nuntakna aadinga Pasian geelna a nihna hi.
Nuntakna sungah a thupipen thu i cih pen tangtutna, ahihkeileh
van le na ngahna, cihte hilo a, kizop kithuahna hizaw hi. Tua hi a, i kizop i
kithuahnate bang hangin tomsak ding i hi hiam? I hun geelnate a kigakluat
ciangin a bupin i enpha a, itna-bulphuh kizop kithuahna-a i zat ding hun,
tha, leh lungsim piakna cihte i khiamsuk thei hi. Tua bang teng tawh Pasian
aading a thupipen mun ah vai thukin khat in mun hong la hi.
Manlahna pen kizop kithuahna aading gal lianpi khat hi. Nuntak
nading zonna vaihna, i nasep mabante sepzomna, i lungtupte a tun nading
hanciamna, cihte mah nuntakna vaipi dan khatin ngaihsunin tuate tawh i
buaicip thei hi.
A taktakin tuate vaipi hilo hi. Vaipi masa pen Pasian leh mite it thei
ding, cih hizaw hi. Nuntakna sungpan itna kidotkhia leh a kingah pen beem
(zero) hi.
Itna pen kip paisuak ding hi. Itna i masak lianbel hisak dinga
Pasian hong sawlna a hang dang khat pen itna kip
paisuak ahih man hi. Upna, lam-etna, leh itna -- hih
thu thumte kizom paisuak ding hi. Tua teng lakah
itna thupipen hi.8
Itna in gamh nusiat hi. Leitunga a kippen
leh a topen dinga na nusiat theih huzapna pen
hauhna leh tangtutna cihte hilo a, midangte na
hopihzia leh na bawlzia hizaw hi. Mother Teresa in,
Bang seem na hiam cih thupi masa kei, tua na
nasepna sungah itna bangzah khahkhia na hiam, cih
124

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thupizaw ci hi. A kip a kho gamh nusiat theihna thusim pen itna hi.
Husan a bei ta ding mite lupna gei-ah tamveipi ka omkha khin a,
tua bangin tawntung hun kongbiang ah a om laitakun, Ka diploma letmat
ngah teng ong la sin uh. Khatvei enkik nuam lai ing. Pahtawina laipite,
medalte, tua teh...kham naipi ka ngah pen zong ong lak dih un, ci-a a kun,
mi khat zong ka mu ngei naikei hi. Leitung nuntakna a bei kuan hunin kuamah
in a gei-ah van le na kaikhawm ngeingei khollo hi. Tua hunin i gei-a om
dinga i deih pen mi -- i it mite, i kizoppih i kithuahpih mite hi.
I husanna a bei ding hun ciangin kizop kithuahna mah nuntakna i
cihcih pen a na hihzawk lam i vekpi-in i tel ding hi. Tua thumaan thutak,
ziakai lo-in a manlangin theihna pen pilna ciimna hi. Na-a kimang dang
bangmah omlo ahihlam na theih nadingin na sih kuan dong ngak teekteek
se kei in.
Itna i neihzah tungtawnin hong kitehpha ding hi. Itna, na
nuntakna lungtup na hihsak nading a hang thumna pen tawntung hun ciangin
eite hong kitehpha ding ahih man hi. Kha
picinna tehkak nading Pasian zatte lakah
Kizop kithuahna
khat pen kizop kithuahna a hoihna zah hi.
mah nuntakna i
Vantung na tun ciangin Pasian in, Na
cihcih pen na hizaw
nasep, bank-a na sum koihzah, na uukna,
cih teng ong gen dih o hong ci lo ding hi.
Tua sangin mite bangci hopih, a diakdiakin
kitangsapna a nei mite bangci bawl, cih hong dongzaw ding hi.9 Jesuh in
amah i itzia ding pen ama innkuan sungmite itna leh amau kitangsapnate
donna huhna hi, ci hi: Maan takin kong genin ah, ka innkuan sungmite
lakah a neupente khat tunga na bawl bangbang uh pen kei tunga hong bawl
na hi uhhi.10
Tawntung hun na zuat ciangin bangmah keng lo-in na khempeuh na
nusia ding a, na kensun khat pen na gamtatzia bek hi ding hi. Tua hang
mahin Lai Siangtho in, Na-a kimang a omsun khat pen itna tungtawna
kilakkhia upna bek hi11 ci hi.
Hih thu thei kawmin zingsang na khanlawh ciangin lupna tungah,
ahihkeileh lupna gei-ah khukdinin hih bangin thu na nget ding kong hanthawn
nuam hi: Topa, tuni-in bangbang ka seem zongin nang leh midangte a it, ka
hi hamtang nuam hi -- nuntakna cih zong tua mah ahih man hi.12 Na mawk
beisak dingin Pasian in bang hangin ni a thak dang khat hong pia laizang
ding hiam?

Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

125

HUN PIAKNA MAH ITNA LAHKHIATZIA A HOIHPEN


Nate a thupitna pen tua nate sungah i hun bangzah ciang pia ngam
i hiam cih tawh kiteh thei hi. Hun na piak ngam zahzah, tua nate thupitna
zah leh manpha na sakna zah hong kilangkhia hi. Mi khat ii a masak thute
na theihnop leh a hun bangci zat cih en ziau in.
Hun cih pen hong kisehsakzah bek mah nei na hih manin nang
aading a manphapen khuttawi (letsong) hi. Sum tampi na zonbeh thei a,
hun tampi na zonbeh theikei hi. Mi khat aading na hun na piak ciangin na
ngahkik ngeiloh ding na nuntakna khen khat a hawmkhia na hihi. Tua hi a,
na hun pen mi khat tungah na piaktheih ding khuttawi lakah a lianpen hi.
Kizop kithuahna thupi hi, ci-a kam-a gen ziau pen kicing nailo hi;
tua sungah i hun i piakna tawh i thugen a maanna i lah ding kisam lai hi.
Kam-a genna bek pen a mawknapi ahihi. Tate aw, eite neih itna pen
kammal leh thugenna ciang bek ding hilo hi. Sepkhiatna tawh a kilakkhia
itna maan, itna taktak ahih ding kisam hi.12 Kizop kithuahna cih in hun leh
hanciamna hong kal ahih manin itna lahkhiat nading ah a hoihpen ding
kammal gawmzia pen H-U-N hi.
Itna a laigil thu pen midangte
aadinga i ngaihsut, ahihkeileh i sep,
Na hun pen mi tungah na
ahihkeileh i sikh, cihte hilo a, ei le ei i
piaktheih ding khuttawi
kipiakkhiatna zah hizaw hi. Hih thu, a
lakah a lianpen hi.
diakdiakin, pasalte in tel lo uhhi. Pasal tampi
kei kiangah hong pai uh a, Ka zi le ka tate
tel zo ngiat keng. A kisap khempeuh uh
ka sikh ka van mah hi ve aw, bang hi mawk hiam, a deih lai uh? hong ci
uhhi. Na hun hi, a deih uh! Na hun -- na mitte, na bilte, na kinbawlnate, na
hopihnate, na ompihnate -- deih uhhi. Tuate, bangmah tawh kikhengkhia
theilo hi.
Itna thu ah a deihhuaipen khuttawi cih pen diamond suangmanpha,
paak, moh, cihte hi masa lo a, limtak kinbawlna hizaw hi. Midang khat it,
cih ciangin tua hun lianin nang le nang kimangngilh zah dongin tua mipa
minu tungah lungsim bup pia, cihna hi. Kinbawlna in a khiatna hih bangin
nei hi: Nang hong thupilaak mahmah ka hih manin ka neih lianpen ahi, ka
hun kong pia hi. Na hun na piak simsimin a kipiakhia na hi a, itna laigil thu
i cih zong kipiakkhiatna hi pah hi. Jesuh in etteh ding lim hong suihsak
khin hi: Note hong it-a na mawhnate uh a puakhia dingin Pasian kiangah
biakpiak gan bangin amah le amah a kipiakhia Khrih, etteh limin nei-in
midangte tungah itna a dim takin nei un.13
126

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

It lopi-in na piakhia thei a, ahi zongin piakhia lopi-in na it theikei


ding hi. Pasian in leitung it mahmah ahih manin...a piakhia hi.14 Itna in
angsung thu nusia, cih khiatna nei hi -- ka kin masakte, ka nopsakna, ka
lungtupte, ka lungmuanna, ka sum, ka tha, ahihkeileh ka hun, cihte midang
khat phattuam nadingin nusiatna hi.
TU LAITAK MAH ITNA LAHKHIAT NADING HUN HOIHPEN
Khatveivei, vai thuneu sep ding a om ciangin hun i sotto thei hi. Ahi
zongin itna a thupipen ahih manin tua mah vai lianpi-in neih ding ahihi. Lai
Siangtho in zong tua mah gen phapha hi: Hun kilem
i ngah simsimin mi khempeuh tungah thuhoih i bawl
ding kisam hi.15 Na-hoih sep nading hun kilem na
neih peuhpeuh uh zangkhia un.16 Hizo ding dan
na hih simsimun a kitangsamte tungah thuhoih bawl
un. Na vengte tu-a a huh zo ding na hih uhleh
zingciang dong hong ngak nadingin gen ngeikei un.17
Bang hangin tu laitak mah itna lahkhiat
nading a hoihpen hun hi zenzen ahi hiam? A hang
pen hun kilem bang tanvei nei ding na hiam cih kithei lo hi. Thu-omziate
kikhelkhel hi. Mite sisi uhhi. Naupangte hong goltoto uhhi. Zingciang aading
genkholh theih na nei kei hi. Itna lakkhia nuam na hihleh tu mahmahin
seppahhuai hi.
Ni khatni teh Pasian mai-ah thukhenna thuak ding cih thei kawmin
tu-in na ngaihsut ding thudotna pawlkhat om hi: Mite sangin na vai geelnate
leh van le nate na thupitsakzawk hun tampi om ahih manin tua tawh kisaiin bangci kiphelh ding na hi hiam? Hun na piakbeh ding a kisam, kua hi
masa ding hiam? Tua banga hun na piakbeh theih nadingin na hun geelna a
koizaw pen phiat ding kisam hiam? Kipiakkhiatna bangci nam na neih ding
kisam hiam?
Nuntakna zatzia a hoihpen pen itna hi. Itna lahkhiatzia ding lampi
hoihpen pen hun hi. Itna lahkhiat nading hun a hoihpen pen tu laitak hi.

Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

127

KA NGIMNA

SAWM-LE-GUKNI
TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA

Lungngaih Ding Thu: Nuntakna pen a vekin itna thu hi.


Phawk ding Khawkneu: Thukham khempeuh hih thupiak khat
tawh kitomgen thei hi: Nang le nang na ki-it bangin midangte zong it
in
Galati 5:14 (NIV)
Ngaihsut Ding Thudotna: Kizop kithuahnate ka masak takpi thu
ahi hiam? Bangci danin hisak thei ding ka hi hiam?

128

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

17
KIS
AIPIH D ING M UN K HA
T
ISAIPIH
HAT

Note pen Pasian aituam innkuan sungmite,


Pasian gam sunga gammite na hi uh a,
Pasian bangkua sungah Khristian dangte
khempeuh tawh na kisai uhhi.
Efesa 2:19b (LB)
Pasian innkuan cih pen a nungta Pasian pawlpi hi a,
thumaan thutak phungpi leh a taw-phahpi ahihi.
1 Timoti 3:15b (GWT)
A um ding bek hilo, kisaina (belonging) a nei dingin nang hong kizawn hi.
A cingtaak, mawhna a baanglo Eden Huan sung nangawn ah Pasian
in, Mi pen khatkia-a om ding hoih lo hi1 ci hi. Eite pen khua le tual (community) aading hong kipiangsak, kilawmtatna aading hong kisui, innkuan
khat aading hong kiseek, i hih manin Pasian ngimnate ei le ei thu-a a
cingsak zoding kuamah om lo hi.
Thu-um midangte tawh kikhenkhia-a kilawmtatna a zanglo, a tangom, a tolteen mi siangtho ahihkeileh kha siampi cih bang Lai Siangtho
sungah kiciamteh lo hi. Eite hong kikoihkhawm, hong kipehkhawm, hong
kilamkhawm, hong kizomkhawmin tua banah hong kilakhawm ding hi,2 ciin Lai Siangtho in hong gen hi.
Khrih tawh na kizopna pen mimal aituam vai ahih hangin khatkia
ta-a sep dingin Pasian in geel ngeilo hi. Pasian innkuan sungah nang pen
thu-um midang teng tawh hong kipehkhawm na hi a, tawntung hun dongin
eite khat le khat a kisai dingte i hihi. Lai Siangtho in, Tampi ahi eite in
Khrih sungah pumpi khat bek i nei a, sungmi khatciat pen a dangte khempeuh
tawh kisai uhhi3 ci hi.
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

129

Khrih nung zui cihna ah um bek hilo-in kisai cih zong kihel hi. Eite
pen ama Pumpi ahi pawlpi ah sungmite (members) i hihi. C.S. Lewis in
sungmi hihna cih pen Khrsitiante sungpan a piangkhia masa hi a, ahi zongin
leitung mite in a khiatna masa hawmsuaksak (emptied) uhhi, ci hi. Vanzuakna
(stores) phualpite in a sungmite tungah van manh khiam uh a, kipawlna
tuamtuamte in sungmi min khumna laibu nei uhhi. Khatveivei ciangin pawlpite
ah sungmi hihna pen zuih ding pelh ding thu le la kikalhna bangmah om loin min behlapna ciang khatin kikhiamsuk thei hi.
Paul in ahihleh pawlpi sungmi khat hihna pen a nungta pumpi
ahi, a kikhenkhia theilo, a kizom biilbial Khrih Pumpi tunga pumtung na
thupi khat hihna hi, ci hi.4 Sungmi hihna pen Lai Siangtho hong genna
tawh kituakin a khiatna i zonkik ding leh i zat-kisin ding kisam hi. Pawlpi cih
pen pumpi hi a, inn hilo hi; pumtung nate omkhopna hi a, kipawlna hilo hi.
Na pumpi tunga pumtung nate in a ngimna uh a cinsak theih nadingin
na pumpi tungah a kizopkhop ding uh kisam hi. Khrih Pumpi tunga kihel
khat ahi nang aadingin zong tua dan mah hi ding hi. Vaipuak ding a tuam
khat tawh nang hong kipiangsak hi a, ahi zongin a nungta, tualsung pawlpi
(local church) khat tawh na kizop keileh na nuntakna aading ngimna a nihna
pen na khahsuah ding hi. Midangte tawh kizop kithuahna tungtawnin na
nuntakna sunga na vaipuak, na mapanna mun, na mukhia bek ding hi. Lai
Siangtho in, Pumtung na khatciat in pumpi bup tungtawn bekin khiatna
khat tek a nei uh hi a, lampi dang khat tawh nei theilo uhhi. Eite kikupkup
pumpi i cih pen teeltuam mite Khrih pumpi hi. Eite khatciat ama pumtung
na i hih ciang bekin khiatna leh kimanna i nei thei pan hi. Tua hilo-in khutme
ki-attan bang, kheme ki-atkhia bang, hi lehang kimanna nei mawk ding i hi

hiam?5
Pumtung na khat, pumpi tawh
Midangte tawh kizop
kikhen hileh keu-ton gawpin si ding hi.
kithuahna tungtawnin
Amahkia tangdin theilo a, nang zong tua
na nuntakna sunga
dan mah na hihi. Tualsung pawlpi khat
na vaipuak, na
ii nuntakna thagui panin kikhenkhia
mapanna mun, na
leteh na kha nuntakna hong keu ding a,
mukhia bek ding hi.
a tawpna ah na mangthang ding hi.6 Tua
hangin zong biakpiak kikhopnate leh
kikhopna a dang tuamtuamte ah maan takin kihel ding pelhna pen kha
thakiamna lim a masapen hi pah hi. Kilawmtatna i awlmawhloh ciangin
thudangte zong taalkhiat ding hong kipan hi.
130

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian innkuan sunga sungmi hihna pen maban a neilo, ahihkeileh


ut banga pampaihtheih thu, hilo hi. Pawlpi cih pen leitung aadinga Pasian
thuvaihawmna hi. Jesuh in, Ka pawlpi ka lam ding a, tua pen hell vangliatna
khempeuh in zo zolo ding hi7 ci hi. Pawlpi pen kua suksiatzawh ding hilo
a, tawntung hun dongin kip paisuak ding hi. Pawlpi kisam keng a ci mi a
om leh a kiphasak ahihkeileh bangmah a theilo ahihi. Pawlpi pen kisam lua
kisa-in tua aadingin Jesuh, singlamteh tungah si hi. Khrih in pawlpi it a,
pawlpi aadingin a nuntakna pia hi.8
Lai Siangtho in pawlpi pen Khrih
teenpih ding nungaknu leh Khrih
Pawlpi pen van le lei
pumpi9 ci hi. Jesuh kiangah, Nang bel
sangin sauvei nungtazaw
ong it mah veng aw. Na zi hi veh...ka
ding a, pawlpi sunga na
pahtaakloh ahihkeileh Nang bel ong
mapanna mun zong tua
saang thei ing in, na pumpi bel nolh
dan mah hi ding hi.
ning cih ding, ka ngaihsun theikei hi.
Ahi zongin pawlpi tawh kisai-in kizopna
i khawl ciangin, i neubawl ciangin, leh i phun ciangin tua bangin a ci i hihi.
Tua bang ding sangsikin Pasian in pawlpi pen Jesuh itzah mahin a it dingin
eite tungah thupiakna hong nei hi. Lai Siangtho in, Na kha innkuan uh it
un10 hong ci hi. A dahhuai thu khat ah, Khristian tampite in pawlpi zang
bek uh a, it lo uhhi.
TUALSUNG NA KILAWMTATNA
Lai Siangtho sungah pawlpi cih kammal a kizat ciangin a
khangkhang-a om thu-um mi khempeuh a tuam vilvelin a kawkna mun
tawmkhat cihte simloh, a vekpi phialin muhtheih, tualsung-a om khua pawlpi
khat a kawk ahihi. Thuciam Thak in tualsung khua pawlpi sunga sungmi
hihna thu gen hi. Tualsung kilawmtatna ah sungmi ahilo Khristian a omsun
i cihte zong mawhna siahuai a bawlna uh huhau-a kilawmtatna sungpan
kihawlkhia, pawlpi in khalna a piak mite, ahi uhhi.11
Kihelna pawlpi a neilo Khristian pen pumpi tunga kihello pumtung
na khat, tuuhon tawh kithuahlo tuu khat, ahihkeileh innkuan tawh kigamla
naupang khat, cihte tawh kibang hi, ci-in Lai Siangtho in gen hi. Hih pen
pianngeizia ahilo khat hi. Lai Siangtho in, Pasian bangkua sungah Khristian
dangte khempeuh tawh na kisai uhhi12 ci hi.
Tu hun pen mimal suahtakna leh aituam kalsuanzia (independent
individualism) a laan mahmah hun hi a, tua tawh kizomin kha tagah -- kiPasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

131

apna, muanhuaina, hihna dinmun bangmah om lopi-a pawlpi khat pan khat
ah a zuan kawikawi bilpi bang thu-um mi -- tampi piangkhia khinta hi. Mi
tampite in tualsung khua pawlpi khat tawh kizom takei lehang (ahihkeileh
kikhawm takei lehang) Khristian hoih khat kisuak thei veve, ci-in um uhhi.
Ahi zongin tua pen Pasian thukim hetlo ding hi. Tualsung kilawmtatna khat
ah kizop ding kisam hamtang ahihna a hang tampi Lai Siangtho in hong lak hi.
PAWLPI INNKUAN KHAT NA KISAPNA A HANG
Pawlpi innkuan in thu-um mi taktak khat na hihna kilangsak
hi. Thuzui mipawlte lakpan khat teeiteei ah ka ki-ap keileh Khrih nung a
zui, ka kici theikei ding hi. Jesuh in, Khat le khat na ki-itna uh in note ka
thuzui mite na hihlam uh leitung mite tungah teci pang ding hi13 ci hi.
Khankhiatzia, minam, leh nuntakna tualniam tualsang, cihte ah a
tuam tek ahi kimlai pawlpi innkuan khat sungah i omkhop, i tonkhop ciangin
tua pen leitung mite tungah teci muibun khat hong suak hi.14 Nangkia thu
bek tawh Khrih Pumpi ahi, na hikei hi. Khrih Pumpi lahkhiat nadingin
midang na kisam hi. Eite i vekpi-in ama pumpi ahikhawm i hi a, utthu tekin
ahituam i hikei hi.15
Pawlpi innkuan in angsung-bulphuha tuam-omna pan hong
lakh
ia hhi.
i. Tualsung khua pawlpi cih pen Pasian innkuan sungah kilem
lakhia
takin bangci omkhop ding cih na kisinna sang ahihi. Angsung a masaklo,
thukhualna tawh kidim, itna zat-kisin nading mun hi. Tua mun ah sungmi-a
kihel khat na hihna tawh midangte a huh a don dingin na kisin a, midangte
sinkhak thute na thuakpih hi. Pumpi tunga om pumtung na khat in natna a
thuak leh, pumtung na a dang teng in zong a thuakpih uhhi. Ahihkeileh
zong, i pumtung na khat in pahtawina a ngah leh, a dang tengin zong a
nuampih uhhi.16 A cingtaaklo, a thupisuahlo thu-um mite tawh kizopna
maanmaanin i neih ciang bekin kilawmtatna taktak i theikha pan ding a,
Thuciam Thak ii hong hilh thumaan thutak ahi khat le khat kizomin kipanpih
ding cih thu i sinkha pan ding hi.17
Lai Siangtho tawh kituak kilawmtatna cih pen Jesuh kiangah i kiapzah mahin khat le khat tungah ki-apna hi. Eite khat le khat nuntakna a
kipia dingin Pasian in hong lam-en hi.
NI SAWM-LE-SAGIHNA:
Khristian tampite in Johan 3:16 theitel
KISAIPIH DING
napi-un 1 Johan 3:16 sunga, Jesuh Khrih
in eite aadingin a nuntakna piakhia hi. Eite
MUN KHAT
in zong i sanggamte aadingin i nuntakna i
132

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

piakkhiat ding kisam hi18 a cih pen phawkkha lo uhhi. Hih pen thu-um
midangte tunga na lah dinga Pasian hong lam-et, piakkhiat itna -- Jesuh in
nang hong it dan namin amaute zong it ding ci-a na utna -- hi.
Pawlpi innkuan in na kha sagolh (spiritual muscle) khangtosak hi.
Biakpiak kikhopnate ah va pai saam napi, gamtaang lo-a va et lel tawh na
picing ngeikei ding hi. Tualsung khua pawlpi nuntakna bup sunga kihelna
bek in kha sagolh golsak hi. Lai Siangtho in, Pumtung na khatciat in ama
aituam nasep ding ciat a sep ciangin pumtung na a dangte zong a khangtosak
hi a, tua bang ciangin pumpi bup zong cidam, khangto-in itna tawh kidim
hi19 ci hi.
Thuciam Thak sungah khat le khat cih kammal sawmnga vei val
kizang hi. Eite khat le khat a ki-it ding, khat le khat thu a kingetsak ding,
khat le khat tha a kipia ding, khat le khat a kitaai ding, khat le khat a
kihopih ding, khat le khat a kipanpih ding, khat le khat a kihilh ding, khat le
khat a kisaangsiam ding, khat le khat a kipahtawi ding, khat le khat vangik
a kipuakpih ding, khat le khat mawhna a kimaisak ding, khat le khat lungsim
a kipia ding, khat le khat a kikinbawl ding, cih teng leh khat le khat kisepsak
ding nasep dangte zong a seem dingin Lai Siangtho in hong sawl hi. Lai
Siangtho tawh kituak sungmi hihna cih pen tu-a hi. Hihte pen tualsung
kilawmtatna khat tungtawnin na sep dinga Pasian hong lam-et innkuan
vaipuakte ahihi. Hihte kua tawh seemkhawm ding na hi hiam?
Na masak thute hong nawngkaisak ding na gei-ah kuamah a omloh
laitakin a siangtho-a na om ding pen baih kha mah ding a, ahi zongin tua
pen a huut, a kisittello sianthona hi. Tang-omna in zuaukhemna piangsak
hi; Hong to ding kuamah a omloh hun ah ei le ei a picing i kisakkhak nading
baih mahmah hi. Picinna taktak cih pen kizop kithuahna sungah kilangkhia hi.
I khangcin nadingin Lai Siangtho bek tawh kicing lo-in thu-um
midangte zong i kisam hi. Khat le khat kiangpen i theihkhak thute leh khat
le khat i kimuanna hangin i khangcinna manlangzaw, thakhauhzaw hi.
Midangte in amau tunga Pasian hilh thute hong hopsawn ciangin kei zong
tuate ka theihpih pah a, ka khantohlawh hi.
Khrih Pumpi in nang hong kisam hi. Pasian in ama innkuan
sungah nang aading aituam mapanna mun ding khat hong koihsak hi. Tua
pen na sepkhiatna (ministry) kici a, tua sepkhiatna aadingin Pasian in nang
tungah siamna khuttawi hong pia hi. Pawlpi bup i panpih theih nading
cihna-in eite khatciat tungah kha siamna khuttawi khatta hong kipia hi.20
Na kihelna tualsung kilawmtatna pen na kha siamna khuttawite na
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

133

muhkhiat nading mun, na khansak nading mun, leh na zatkhiat nading mun,
hi. Sepkhiatna (ministry) a tangzaizaw khat zong na nei theikha ding a, ahi
zongin tua pen tualsung kipawlna sunga na nasepna banah a kibehlap
(in addition to) hi pan hi. Na sepkhiatna (ministry) a lam dingin Jesuh in
kamciam hong pia lo a, ama pawlpi a lam dingin kamciam hong pia bek hi.
Leitunga Khrih thupuak nasepna ah ma na pang ding hi.
Lei maitang tungah Jesuh a pai lai-in Pasian in Khrih taksa pumpi tungtawnin
naseem hi; tuni-in ahihleh ama kha pumpi zang hi. Pawlpi pen leitunga om
Pasian vanzat hi. Eite pen khat le khat ki-itna tawh Pasian itna lim a pua
dingte cih ciang bek i hikei a, midangte tungah tua itna a va puaksawn dingte
i hi lai hi. Tua pen eite tunga hong kipiakhawm hamphatna lianpi khat hi.
Khrih pumpi tunga pumtung nate hihna tawh eite pen ama khutte, ama
khete, ama mittangte, leh ama lungtang i hihi. Amahn ei tungtawnin leitung
ah naseem hi. Tua hi a, sepkhiat piakkhiat ding khat tek i nei kim hi. Paul
in, Eite sep dinga zong a kilawm, eite aadinga Khrih hong sepsaknop
nasep hoih ahi, tua nasepna ah Khrih a panpih dingin Amah (Pasian) in
Khrih tungtawnin eite khatciat hong piangsak hi21 ci hi.
Pawlpi innkuan in na nungtolh nading panin hong huh
ding hi. Zia-etna a thuak lo ding khat zong i om kei hi. A hun le a mun in
pia hileh nang le kei in mawhna i bawl thei lua hi.22 Tua thu, Pasian in thei
ahih manin eite khat le khat a kihuh a kihu dingin khatciat tungah vaipuak
hong guan hi. Lai Siangtho in, Mawhna khemna hangin na lungsim uh a
khauhloh nadingin...nisimin khat le khat tha kipia un23 ci hi. Nang tawh
kisai kei cih kammal pen Khristiante zat ding hilo hi. Eite khat le khat i
nuntakna sungah a kipaikan dingin hong
kizawn, thu hong kipia hizaw hi. Tu
Na sepkhiatna
mahmahin kha thu ah a lampial mi khat na
(ministry) a lam
muh leh va delhin kilawmtatna sungah nong
dingin Jesuh in
ciahpihkik ding pen na vaipuak ahihi. James kamciam hong pia lo
in, Pasian thumaan thutak pan a pialkhia a, ama pawlpi a lam
khin mite na theih uh a om leh amaute dingin kamciam hong
pia bek hi.
phiatkhia kei un. Nungdelh unla ciahpihkik
24
un ci hi.
Tualsung khua pawlpi khat hanga piang hamphatna dang khat ah,
tua khua pawlpi tungtawnin kha thu ah Pasian a zahtak makaite hutna
dalna i ngah hi. Pasian in ama tuute a cing ding, a dal ding, a hu ding, leh a
kha nuntakna uh a khoi a don dingin tuucing makaite tungah vaipuak ap
134

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hi.25 Amau nasep pen na kha uh hong encing ding hi a, Pasian mai-ah
citak uh ahihlam amau le amau kithei uhhi26 ci-in kiciamteh hi.
Satan in Pumpi nuntakna pana kitolkhia, Pasian innkuan tawh a
kikhenkhia, kha makaite tunga a citaklo, thutangpek thu-um mite, ama
khemna nang zolo-in thuak zolo ding ahihlam uh thei ahih manin tua bang
mite itin pakta hi.
A VEKPI-IN PAWLPI SUNGAH OM HI
Keima gelh Ngimna Tawsawn Pawlpi (The Purpose-Driven
Church) kici laibu sungah, a cidam a lawhcing nuntakna neih theih nadingin
pawlpi cidam khat ah kihel ding a kisap pelmawhna thu, gentelna ka nei hi.
Pasian in na nuntakna aadinga ama geelsa a ngimna thu ngate na cinsak
zawh nading hong huh ding tanghialin a pawlpi a na lam ahihna thu, tua
laibu in hong theikhiasak ding ahih manin tua laibu a sim tek dingin zong
kong lam-en hi. Na kisappi thu ngate a kicin nadingin Pasian in pawlpi a na
piansak ahihi. Tua thu ngate pen: bang ngimna hangin nungta ding, kuate
tawh kithuahin nungta ding, bang thukhun teng dungzui-in nungta ding, bang
nasep seemkhia-in nungta ding, bang tha tawh kidimin nungta ding, cihte hi.
Pasian geelsa a pawlpi aadinga a ngimna teng pen nang aadinga
ama geelsa a ngimna thu ngate tawh a kibang hi pah hi. Biakpiakna in
Pasian hong mitsuansak hi; kilawmtatna in nuntakna sunga buainate hong
maingatsak hi; thuzui suahna in na upna hong kipsak hi; sepkhiatna (ministry) in na khuttawite hong mukhiasak hi; lungdamna
thu zeekkhiatna in na thupuak nasep kicingsak hi.
Leitung ah pawlpi tawh a kibang bangmah dang om
lo hi.
NA TEELNA
Naungek khat a suah ciangin tua naungek
pen leitung bup mihingte innkuan sungah sungmi khat
hong hitawm pah hi. Ahi zongin khoina donna a
ngah nadingin leh a cidam a thahat khat hong
suahtoh theih nadingin aituam innkuan khat a neih ding, tua innkuan tuam
khat ii sungmi ahih ding, kisam lai hi. Kha thu ah zong tua bang lian mah
ahihi. Na pianthak ciangin leitung bup Pasian innkuan sungah sungmi khat
na hi pah a, ahi zongin Pasian innkuan kilatna ahi tualsung khua pawlpi
khat ah sungmi na hih ding zong kisam lai veve hi.
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

135

Biakinn-a a kikhawm mi khat hihna leh pawlpi sunga sungmi khat hihna,
hih thu nih a kilamdanna pen ki-apna, lungsim kipiakna, hi. A kikhawm
mite cih ciangin a gei panin a ente hi a, sungmite pen sepkhiatna (ministry)
sungah kihel uhhi. A kikhawm mite pen a ne a dawnte hi a, sungmite pen a
hawmkhiate ahi uhhi. A kikhawm mite in vaipuak bangmah la lopi-in pawlpi
pan hamphatna ngah nuam uh a, amau pen kiteeng (lungsim kipia) lopi-a a
omkhawm nuam nupa kop tawh kibang uhhi.
Bang hangin khua pawlpi innkuan khat sungah kihel ding thupi ahi
hiam? A hang pen tua banga kihelna in kha sunga na sanggamnu na
sanggampate kiangah a thu bek tawh hilo-in na lungsim pia-in ki-ap na
hihna lakkhia-in kipsak hi. Pasian in na it dinga hong deihsak pen mihing
taktakte hi a, mihing hoihpente hilo hi. Pawlpi cingtaak khat lunggulhin
khantawn na zong phial zongin na mu ngeikei ding hi. A cingtaaklo mawhnei
mite Pasian it mah bangin a it dingin nang hong kizawn hi.
Jerusalem khua-a Khristiante khat le khat lungsim a kipiakna uh
ah ettehtaak mahmah uh ahihlam Lai Siangtho Sawltak sungah kimu thei
hi. Amaute in kilawmtatna thupisak uhhi. Lai Siangtho in, Amaute in
sawltakpite thuhilhna, nuntak khopna, annek khopna, leh thungetna, cihte
ah amau le amau lungsim kipia uhhi27 ci hi. Tuni-in Pasian in tua bang thute
mah ah lungsim a pia dingin nang hong deih hi.
Khristian nuntakna cih pen Khrih kiangah ki-apna cih ciang bek
hilo hi; Khristian dangte kiangah lungsim piakna cih zong kihel lai hi. Paul
in, A masa-in amau le amau Topa kiangah kipia uhhi; tua ciangin Pasian
deihna tungtawnin amau le amau kote kiangah zong hong kipia uhhi28 ci
hi. Tualsung khua pawlpi khat ah sungmi va suah ding pen Pasian ta na
suah khit phet-a na kalsuan hamtang ding thu masa hi. Khrih kiangah nang
le nang na ki-apna tawh Khritian a suak na hi a, ahi zongin thu-um mipawl
aituam khat kiangah na ki-apna tawh pawlpi sungmi khat na suak pan hi.
Khensatna masa in hotkhiatna hong tun a, a nihna in kilawmtatna hong tun hi.

136

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

SAWM-LE-SAGIHNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: A um ding bek hilo, kisaina a nei dingin kei
hong kizawn hi.
Pha
wk di
ng Kha
wkneu: Tampi ahi eite in Khrih sungah pumpi
Phawk
ding
Khawkneu:
khat bek i nei a, sungmi khatciat pen a dangte khempeuh tawh kisai
uhhi
Rom 12:5 (NIV)
Ngaihsut Di
ng T
hudotna: Tualsung khua pawlpi sunga ka kihelna
Ding
Thudotna:
zah in Pasian innkuan ka itna leh ka lungsim piakna a kilangsak zo mah
ahi hiam?

Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

137

18
N UNT
A K NA S INKHA
WM
UNTA
INKHAWM

Note khatciat Khrih pumpi tunga pumtung nate na hi uh a,


thunuam tawh a nungtakhawm dingin hong kizawn ahihi.
Kolose 2:15 (CEV)
Pasian mite kithuhual takin a nuntakkhop uh
bangzahin hoihin etlawm ahi hiam!
Late 133:1 (TEV)

Nuntakna pen hopkhiat (shared) dinga kigeel hi.


Pasian in eite nuntakna a sinkhawm dingin ngimna hong nei hi. Hih
sinkhop hawmkhopna pen Lai Siangtho in kilawmtatna ci hi. Ahi zongin
tuni-in tua kammal in Lai Siangtho sunga ama khiatna taktak pua nawn
phalo hi. Tu hun kilawmtatna kammal a kizat ciangin tomno sung holimna,
kikholhna, annekna, leh gualnop ciamnuihna, cihte a gen nuam hizaw hi.
Koi-ah kilawmtatna nei na hiam? cih thudotna pen Bang pawlpi ah
kikhawm na hiam? cihnopna hi ta a, Kilawmtatna nei dingin na khawlsuak
un cih pen Nek le dawn ngaksuak un ci-a kikhohna hi ta hi.
Kilawmtatna taktak cih pen hun bawlnate-a va kilaakna ciang bek
hi peuhmahlo hi. Nuntakna sinkhawm cihna hizaw hi. Tua sungah angsung
thu kihello itna, lungsim maan tawh hopsawnna, midangte aading sepsak
takpina, iksit lo-a piakkhiatna, lungsim takpi tawh hehnepna, cihte-a kipan
Thuciam Thak sunga i muh khat le khat cih thupiakna khempeuh a vekpiin kihel hi.
Kilawmtatna thu i genna ah a zaina zah thupi a, Neu seemseem leh
hoih zawseem hi. Mihonpi tawh biakpiakna na neikhawm thei ding a, ahi
zongin kilawmtatna na nei theikei ding hi. Beelpawl (group) khat sungah
mihing sawm sangin a tamzawk ciangin hong kihel pha nawnlo -- a diakdiakin
138

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

a kamtawm zawdeuhte -- om thei a, tua beelpawl zong mi tawmkhat ii


huzapna nuai-ah tung ding hi.
Topa Jesuh in nungzui beelpawl neuno khat tawh naseem hi. Tampi
teelbeh thei lua ding ahih hangin mikim limtak hong kihel ding a deih i
hihleh mihing sawm-le-nih cih pen beelpawl a golpenpen hita ahihlam Jesuh
in tel hi.
Khrih Pumpi pen, tu-a na pumpi bang teek mahin, sazang (cell)
neuno tampi kigawmkhawm ahihi. Khrih Pumpi a nuntakna zong, na pumpi
mah bangin, sazangte sungah om hi. Hih thu hangin Khristian kici peuhmah
a pawlpi sung-ua belpawl neunote -- innkuan sung kilawmtatna belpawl khat,
Nipi sang khat, ahihkeileh Lai Siangtho thusinna khat, cihte khatpeuh -lakah a kihel ding uh kisam hi. Khua le tual taktak suahna pen hihte sunga
om a, mihonpi kikhopna lakah om lo hi. Na pawlpi pen tembaw (ship) khat
bang ahihleh beelpawl neunote cih pen tua tembaw tawh a kikhihkhawm
dongtuak hutna gunkuangte (lifeboats) tawh kibang hi.
Pasian in thu-um mi beelpawl neunote tawh kisai-in kamciam thupi
mahmah khat hong pia hi: A hang pen Keima min tawh nih ahihkeileh
thum a kikaihkhopna mun ah amaute lakah kei ka om hi.1 A dahhuai thu
khat ah, beelpawl neuno khat sunga omna nangawn in khua le tual taktak
suahna hong sinkhasak hamtang ding cihna om tuan nailo hi. Nipi sang leh
beelpawl neuno tampi takte pen tungtham kineihna tawh awkcip a,
kilawmtatna taktak sinkhak nading thu le la lamsang nengkhat zong om lo
thei hi. Tua ahihleh kilawmtatna a taktak leh a huut, a kilamdanna bang ahi
hiam?
Kilawmtatna taktak sungah mite
in hihna maan sinkha uhhi. Kilawmtatna
maan cih pen kibawltawmna, a tungtham-a
kihona hilo hi. Lungsim takpi tawh kihona,
khatveivei ciangin sungkua gilzang teng
nangawn kipholakna hi. Mite in amau hihna
bangbang kineihkhem selo-in nuntakna sunga
a tuahkhak thute uh lungsim siang takin a
pulak ciangun tua bang kilawmtatna nam hong piang hi. Lungsim natna,
lungsim a sukha thu, guallelhna, muanlahna, launa, thaneemna, cihte im lo
uhin siang takin pulak uh a, thungetna tawh a kipanpih nadingin huhna
ngen uhhi.
Hihna maan (authenticity) cih pen pawlpi pawlkhatte sunga na
tuahkhak thute tawh kilehbulh liinlian hi. Pawlpi pawlkhatte ah lungsim
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

139

siang takin kihona, lungsim kiniamkhiatna, cihte sangsikin kineihkhemna, ei


bek kithupitsakna, tungtham thusiamna, leh pawlkaihna nam dana kihona,
cihte bek om hi. Mite in a maitang uh tuam uh a, a nuntakna uh thuhoih
thupha bek tawh a kidim dan khatin gamta-in kineih uhhi. Hih bang lungsim
puakziate hangin kilawmtatna taktak thaneemin keugawcip hi.
I nuntakna tawh kisai-in siang tak, maan takin ahi bangin i om ciang
bekin kilawmtatna taktak kisinkha pan hi. Lai Siangtho in, Pasian pen
khuavak sungah om ahih mah bangin eite zong khuavak sungah i nuntak
leh khat le khat kilawmtatna i nei thei hi...Mawhna nei lo danin i kigen leh ei
le ei a kikhem i hihi2 ci hi. Leitung mite in khat le khat sungmisuah theihna
pen khuamial sung bek dingin ngaihsun uh a, ahi zongin Pasian genna ah
khuavak sung ding hizaw hi.
Thu khat ah, hihna maan tawh
om ding cih ciangin ngamna leh
Mite in amau hihna bangbang kiniamkhiatna a nihin kisam hi. Mi hong
kineihkhem selo-in nuntakna theih ding, mi hong nawlkhiin ding,
sunga a tuahkhak thute uh lungsim a nat khak ding, cih patauhna
lungsim siang takin a pulak kinei zeel hi. Tua ahihleh bang hangin
ciangun kilawmtatna taktak tua a patauhhuai thu phul teeiteei ding i
hong piang hi.
hi hiam? A hang pen kha leh lungsim a
cidam nading leh a khangcin theih
nading lampi pen tua bek om ahih man
hi. Lai Siangtho in: Na vekpi-un hih bangin zat-kisinna nei un: Bucing takin
leh cidam takin na nuntakkhop theih nadingun khat le khat na mawhnate
uh kipulak unla, khat le khat thu kingetsak un3 ci hi. A lauhuai thute mah
phutkhiatna tawh a khangcing to dingte i hi a, tua lakah eimahmah tung leh
midangte tungah kineihkhem lo-a lungsim siang neih ding phutkhiat ding a
haksapen thu hi.
Kilawmtatna taktak sungah mite in kizoptuakna sinkha
uhh
i. Kizoptuakna (mutuality) cih ciangin piakna leh saanna hi. Tua pen
uhhi.
khat le khat tungah kingap, kingakna hi. Lai Siangtho in, I pumpi Pasian
hong lamzia pen eite pawlpi khatin i nuntakkhopzia ding thu theihtel nading
ettehna lim hi pah hi: pumtung na khatciat pumtung na a dang khatciat
tungah kingam hi4 ci hi. Kizoptuakna cih pen kilawmtatna aading a laigil hi
a, kizopnate a kipaipelh dingin lamto, vaipuakte pua-khawm, khat le khat
kihuh kipanpih, cihna hi. Paul in, I neih upna tawh eite khat le khat i kihuh
ding ka deih hi. Note upna in kei hong huh ding a, kei upna in note hong
huh ding hi5 ci hi.
140

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Eite khempeuh pen midangte in hong tonpihin tha hong piak ciangin
i upna kip paisuak theizaw hi. Lai Siangtho in eite a kimuangtuak ding, tha
a kipiatuak ding, nasep a kihuhtuak ding, leh a kipahtawituak dingin thu
hong pia hi.6 Eite khat le khat leh khat aadingin khat in vai tuamtuam
tek a kisepsak dingin Thuciam Thak sungah sawmnga vei val bang hong
kisawl hi. Lai Siangtho in, Kilemna leh kilamtohtuakna a piangsak ding thu
peuhmah hanciamin hih un7 ci hi.
Khrih Pumpi sunga mi citeng khempeuh aading mawhpuak (responsible for) na nei kei a, amau tungah vaipuak (responsibel to) a nei na
hihi. Amaute panpih nading ahih nakleh na hihtheih bangbang a sepsak
dingin Pasian in nang hong lam-en hi.
Kilawmtatna taktak sungah mite in thukhualna sinkha uhhi.
Thukhualna (sympathy) cih pen sepzia ding ngaihsutna pia, ahihkeileh huhna
themno khat pia pak, cihna hilo hi. Thukhualna cih ciangin midangte
tuahkhak haksatna thute sungah lutin puakpihna hizaw hi. Thukhualna in,
Na tuahkhak thute ong telpih ing. Na lungsim sunga na thuakna teng zong
a haivai, a lamdang deuh, cih bang hi tuankei hong ci hi. Tua pen tu hunin
mi pawlkhat in theihsiamna (empathy) ci-in a lawh uh hangin Lai Siangtho
sunga kammal taktak pen thukhualna mah ahihi. Lai Siangtho in, A
siangtho mipawl na hihna uh tawh...thukhualin migi-in kiniamkhiatin
nunneemin lungduai un8 hong ci hi.
Thukhualna in mihingte kitangsap bulpi nam nih hong dipsak hi:
hong kitelpih ding kitangsapna, leh na lungsim sukkhaknate thu-a hong
kisimsak ding kitangsapna, cihte hi. Mi khatpeuh ii lungsim sukkhaknate
telpihin tuate, thu-a na simsak ciangin kilawmtatna a lamto na hihi. A buaihuai
khat ah, eite pen thu le la vaihawm ding tam lua-in manlah lua mahmah thei
i hih manin mi hehpih ding hun nei lo-in i om thei hi. Ahihkeileh zong ei
lungsim natna teng tawh i buaikhop thei hi. Ei le ei hehpihhuai kisakna (selfpity) lungsim in midangte i khualna kiamsak hi.
Kilawmtatna dawl tuamtuam om
a, dawl khatciat pen hun tuamtuam tek
Mi khatpeuh ii lungsim
aadingin kilawm kituak hi. Kilawmtatna sukkhaknate telpihin tuate
dawl a oltheipente ah ci lehang puakkhop
thu-a na simsak ciangin
kilawmtatna (fellowship of sharing) leh
kilawmtatna a
Pasian Kammal sinkhop kilawmtatna
lamto na hihi.
(fellowship of learning) cihte hi. Dawl a
thukzaw khat ah ci lehang thupuak nasep vai-a khualzinnate ahihkeileh mi
cimawh huhnate ah i sepkhop laitak-a mi aadinga sepsak kilawmtatna
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

141

(fellowship of serving) hi. Dawl a thukpenpen, a haksapen ah ci lehang


thuakpih kilawmtatna (fellowship of suffering) hi a, khat le khat gimna dahna
vangikte kipuakpihna hi.9 Leitung mun tuamtuama om bawlsiatna leh
pampaihna a thuak, upna hanga sihna ciangdong nangawn a tuak, Khristiante
pen tu-a a thukpen dawl thu a telpente ahi uhhi.
Lai Siangtho in, Khat le khat buaina leh haksatnate pua-khawm
unla, tua bang danin Khrih thukham na mang un10 ci hi. Eite khat le khat
i kisap phatdiak hun cih pen haksatna lianpi, dahna leh muanlahna, cihte i
thuak hun laitak hi. I upna hong puksak zo ding thu-omziate i tuahkhak
laitak hun mah pen thu-um lawm le gualte i kisappen hun hi pah hi. Eite
aadingin Pasian muanna hong neihpih ding leh hong kaikhia ding lawm le
gual beelpawl neuno khat i kisam hi. Pasian a gamlatsuah hun laitak
nangawnin beelpawl neuno sungah Khrih Pumpi taksuakin lawn theih dingin
om hi. Gimna a thuak hun sunga Job a kinak sappi pen hih thu ahihi. Job
in, Lam-etna a bei mi khat in Vanglian Pasian kihtakna a nusia khin phial
zongin a lawm a gualte itna ahihleh a ngah ding kisam hi11 ci-in pulak hi.
Kilawmtatna taktak sungah mite in hehpihna sinkha uhhi.
Kilawmtatna cih pen hehpihna (mercy) a omna mun hi a, tua mun ah
khialhnate kiciamteh lo-in kimaisak hi. Thutang thu sangin hehpihna a
thahatzawk ciangin kilawmtatna piangkhia hi.
Eite i vekpi-in hehpihna i kisam hi. A hang pen i vekpi-in lampi ah
tuk thei-in i kipaai thei a, i dintang kik zawh nadingin huhna kisam i hih man
hi. Khat le khat hehpihna i kilah ding kisam a, khat le khat tungpan ngah
ding utna i neih ding zong kisam hi. Pasian in, Mite a mawh uh ciangin lamet bei dinmun a tunloh nadingun amaute na maisak ding uh, leh na hehnep
ding uh, kisam hi12 ci hi.
Mawhna maisak lopi-in kilawmtatna na nei theikei ding hi. Khasiatna
leh thangpaihna in kilawmtatna siasak den
ahih manin Pasian in Khialhna kiciamteh
ngeikei un13 ci-in hong phawng hi. Eite
NI SAWM-LE-GIATNA:
cingtaaklo i hih manin sauvei simsim
NUNTAKNA
omkhawm lehang khat le khat i
SINKHAWM
kihehsuah thei hi. Khatveivei sawm lopiin ahi zongin, kahtveivei sawm ngiatin ahi
zongin khat le khat lungsim i kinasak thei
a, bangbang hileh tua thu nihte geel ah kilawmtatna neihsuak nading leh
thakpatkik nadingin hehpihna leh maisakna tampi kisam hi. Lai Siangtho
in, Khialhnate khat le khat na kisaansiam ding uh, no hong hehsak mite na
142

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

maisak ding uh, kisam hi. Pasian in note hong maisak khin ahih manin note
in zong midangte na maisakloh uh phamawh, cih thu phawk den un14 ci hi.
Pasian hong hehpihna thu pen midangte tungah hehpihna i lah
nading hong tawsawn thu ahihi. Pasian hong maisaksa zah khengvalin
nang tungah maisakna hong kingen ngeilo ding, cih thu phawk in. Mi
khatpeuh hangin na lungsim a nat simsimin thu nih, khatzawzaw teel ding,
na nei hi: Ka tha leh lungsim sukkhaknate thuhkikna-in zang ding maw,
ahihkeileh phiatmaina-a zang ding? A nihin na hihkhawm theikei ding hi.
Mi tampite in muanna (trust) a cih leh maisakna (forgiveness) a cih,
hihte geel khentel theilo uh ahih manin hehpihna a lah ding uh zahkai thei
mahmah uhhi. Maisakna cih ciangin a beisa thute beisakna hi a, muanna
cih ciangin mailam hun thu tawh kisai hi.
Maisakna cih pen, hong kithum-a hong kithum kei zongin, seppah
ding thu hi. Muanna ahihleh hun sawtpi sung lamtohkik ding kisam hi. Muanna
thu ah ciaptehna a om kul hi. Mi khatpeuh in na
lungsim mat le zetin hong natsak leh thakhat thu-in
a maisak pah dingin Pasian in thu hong pia hi. Ahi
zongin tua minu mipa thakhat thu-in a muang pah
dingin hong sawl lo a, na lungsim hong nasak dingin
na kiphal nawn ding zong hilo hi. Tua minu mipa in
kikhel khin ahihna thu, tawlkhat sung hong lahcian
ding kisam hi. Muanna lamtohkik nadinga a
hoihpenpen mun ci lehang thapiakna leh kimuanna a om theihna mun ahi
beelpawl neuno sung ahihi.
Kilawmtatna taktak a nei beelpawl neuno khat sunga sungmi na
hihna tungtawnin na sinkhak ding hamphatna pen tampi om lai hi. Hih pen
na Khristian nuntakna sungah a kihelloh phamawh ahih manin thuneu
ngaihsut ding hilo hi. Khristiante pen kilawmtatna aadingin kum 2000 val
bang beelpawl neunote tungtawnin maanmaanin kikaikhawm khin uhhi. Tua
banga beelpawl nam ah na kihel ngei nai keileh na khahsuahkhak pen,
bang hi cih nangawn a thei lo na hihi.
Mai-a khenpi sungah thu-um midangte tawh tu-a dan khua le tual
nam patkhiat ding vai tawh kisai thu i kikum ding a, ahi zongin tu-a khenpi
sunga i gensa thute in zong kilawmtatna taktak pana kingah hihna maan,
kizoptuakna, thukhualna, leh hehpihna, cihte sinkhaknopna lungsim hong
neisak dingin ka lam-en hi. Nang pen khua le tual a nei dingin hong kipiangsak
ahihi.

Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

143

SAWM-LE-GIATNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Ka nuntakna sungah midangte zong ka kisam hi.
Phawk ding Khawkneu: Khat le khat buaina leh haksatnate puakhawm
Galati 6:2 (NLT)
unla, tua bang danin Khrih thukham na mang un
Ngaihsut Di
ng T
hudotna: Thu-um mi a dang khat tawh a maanzaw,
Ding
Thudotna:
kimaingapna a omzaw dinmun ah kizopna ka neih nadingin tuni-in bangci
nam kalsuanna nei thei ding ka hi hiam?

144

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

19
KHUA

LE

TUAL PHUNGVUHNA

Khat le khat zahtakna leh pahtawina kipiakna tawh


khat le khat na kilem nadingun nakpi-in na hanciam uh ciang bekin
Pasian deihna tawh kituak, a cidam, a thahat,
khua le tual khat na nei thei pan ding uh a,
a teh a gahte na nekha pan ding uhhi.
James 3:18 (Msg)
Amaute in sawltakpite thuhilhna,nuntak khopna,
annek khopna, leh thungetna, cihte ah
amau le amau lungsim kipia uhhi.
Sawltak 2:42 (Msg)
Khua le tual cihna ah lungsim kipiakna kisam hi.
Kha Siangtho bek in thu-um mite kikal ah kilawmtatna taktak piangsak
thei a, ahi zongin tua zong eite teelna leh lungsim kipiaknate tawh a
phungvuh ahihi. Hih thu, vaipuak neihkhopna thu, Paul in a genna ah,
Note pen Kha Siangtho tungtawnin kilemna tawh hong kipehkhawm ahih
manin tu-a danin na zopsuak theih nadingun na hihtheih zahun hanciam
un1 ci hi. Itna a nei Khristian khua le tual khat hong piankhiat nading ah
Pasian vangliatna leh ei hanciamna a nihin kisamtuak hi.
A dahhuai thu khat ah, mi tampite pen innkuan kizopzia a cidam
zolote sungpan khangkhia uh ahih manin kilawmtatna taktak a pian nadinga
kitangsam kizopzia siamnate nei lo uhhi. Pasian innkuan sunga midangte
tawh kilem theih nadingin bangci gamtat ding, bangci kizop ding, cih thu
amaute a kihilh ding kisam hi. Thuhoih khat ah, nuntakna puakkhopzia
ding tawh kisai kithuhilhna Thuciam Thak sungah a dim a ha-in om hi. Paul
in, Pasian innkuan sunga nuntakzia ding na theih nadingun...hih thute kong
gelh hi. Innkuan ka cih pen pawlpi hi2 ci hi.
Kilawmtatna huut na cimtaak manin na beelpawl neuno sung, Nipi
sang sung, leh pawlpi sungah kilawmtatna taktak leh itna nei khua le tual
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

145

khat a phungvuh nuam na hihleh thu haksa pawlkhat na teel kul ding a, vai
haksa pawlkhat na sepngam kul ding hi.
Khua le tual phungvuhna ah lungsim siang kisam hi. Thubuai
khat kitheimawhbawl ding, ahihkeileh vai khat hici koihdak lel ding, cih
bangin na utzawk laitak nangawnin thudam tawh kidawm takin thumaan
thutak na genkhiat theih ding hong kisam ding hi. I kiim i paam-a mite amau
le amau ahi zongin, midangte tawh ahi zongin, etlawmlo takin a phun a ciak
ngeingai laitakun thumaan i gengen se sangin pau lo-in dai hiithiat lel lehang
noptuakzaw hi. Mi tampi tak in a nuntakna sung-uah (muhkhialh thuak zeena) thumaan a genpih ding zahin amau a it mi nei lo uh ahih manin thusia
lampi mah tawn suaksuak uhhi. Khatveivei, mi khatpeuh tungah bang thu
genpihhuai cih i thei a, ahi zongin hong kimuhkhialh ding launa hangin
bangmah i paupih nawnkei hi. Kilawmtatna tampi tak pen launa hangin
kisia hi: Beelpawl sunga sungmi khat a lampial laitak, tua thu a genkhia
ngam zah dinga hanna lungsim a nei kuamah om lo hi.
Lungsim siang (honesty) tawh thugen ngamna om lopi-in khua le
tual nei theilo ding i hih manin Lai Siangtho in, itna
tawh thumaan thutak gen un3 ci-in hong sawl hi.
Solomon in, Lungsim siang tawh kidawnna pen
kilawmtatna maan ii lim khat hi4 ci hi. Tua in, mawhna
a bawl mi khat, ahihkeileh mawh dinga zia-etna a tuak
mi khat, itna tak tawh va kimaituah ding zahin kin, cih
khiatna zong nei hi. Paul in, Sanggamte aw, na beelpawl
sung-ua mi khat in khialhna a bawl leh, kha mi ahi note
in tua minu mipa kiang va pai-in thumaan a muhkik
nadingin neem takin hilh un5 ci hi.
Thubuai pian ding utloh manin pawlpi kilawmtatna leh beelpawl
neuno tampite tungthamsuah den uhhi. Kinialna leh kinopmawhna a piangsak
thei ding thu khat a om simin kilemna (a maan taktak lopi khat) a omsuak
nading cihna tawh mite kitheihmawhbawl uhhi. Thu-nawngkai phuang selo
ding cih ngaihsutna tawh ki-om khipkhep tek lelin tua thubuai kiphelsiang
ngei nawnlo ahih manin lungsim nuam lopi-in ki-om suaksuak hi. Buaina om
ahihlam mi khempeuh in thei tek uh a, ahi zongin kuamah in siang takin
genkhia lo uhhi. Tua panin kikholh kithuahnate ah simtham thu bekbek
kidimin cidam theilo a, kigensiatna hong khang hi. Hih tawh kisai-in Paul
phelsiangzia pen kitel mahmah hi: Zuaukhem nawnkei unla, kineih nawnkei
un. Na vengte kiangah thumaan gen un. Bangbang hileh Khrih pumpi sungah
eite hong kithuahkhawm hi a, midangte na khem ciangin nang le nang a
kikhem mah na hi lel hi.6
146

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Nupa, lawmta, cihte kikal ahi-a pawlpi sung ahi zongin kilawmtatna
taktak ahih nakleh kisiang genna (frankness) tungah kinga hi. Taktakin ci
lehang, thubuai cih pen kizop kithuahna sungah kisungmisuah theihna zawi
hi gige hi. A sungtawng-a om thu-nawngkaite maingat ding leh phelsiang
ding i kinbawl mateng khat le khat i kinaisuah ngeikei ding hi. Lampi maan
tawh thubuai i van ciangin, i kibatlohnate
maingatna leh phelsiangna tungtawnin, eite khat
Lampi maan tawh
le khat i kinaizaw hi. Lai Siangtho in, A tawpna
thubuai i van
ah, mite in tungtham kiphatna sangin kisiang
ciangin eite khat le
genna mah thupi sazaw uhhi7 ci hi.
khat i kinaizaw hi
Kisiang genna cih ciangin na ut hunhunin
na utna mun ah na ut bangbang gen theih nading
phalna letmat (license) hilo hi. Ngong pauna zong
hilo hi. Na khempeuh ah sep hun ding leh sepzia ding a maan khat om
ahihlam Lai Siangtho in hong gen hi.8 Thulam tawnlo kampauna in a dam
theilo ding liammate piangsak hi. Pawlpi sungah eite khat le khat innkuan
sungmi ki-itte bangin a kiho dingin Pasian in hong hilh hi: Khangham mi
khat, a khialhna na gen ding ciangin kammal khauh zang ngeikei inla na
pianna zuapa bangin ngaihsunin hopih in. Khangmoi pasalte na pianpih na
sanggampa bangin, khangham numeite na pianna tunnu bangin, khangmoi
numeite na pianpih sanggamnu bangin, ngaihsun inla hopih in.9
A dahhuai thu ah, lungsim siang a omloh manin kilawmtatna tul
tampite kisia khinta hi. Paul in Korin khua-a pawlpi mite, amau kilawmtatna
sungah thanghuai gamtatna piang phial mah taleh kuamah pau lo-in a om
hiithiatna uh, mawhsakin taai hi. A taihtuah ngam kuamah omlo ahih manin
Paul in, Ama thu-in beimang lel inteh ci-in nungngat hiithiat kei un. Mipi
lakah pulak unla tua thu kikum un...Thukhenna thuak ding sangin kisiatna
leh maizumna thuak ding hoihzaw hi...Thuneu khat hi ci-in na koih ziau uh
hangin tua bang hilo hi...Na Khristian kithuahpih lawmte khat zulhtat
ahihkeileh zuaukhemin, Pasian tawh kigal ahihkeileh lawmte tungah ngong
pau-in, zukham ahihkeileh huaihamin guta-in a om laitak, thu khempeuh a
hoih dan khatin na gamtat ding uh hilo hi. Ahithei thu khat danin na hici
koih ding uh piang theilo hi. A pualam mite gamtatna tawh kisai-in
mawhpuak ka nei kei a, ahi zongin ei thu-um khua le tual sunga om mite
tawh kisai-in mawhpuak nei hilo i hi hiam?10 ci hi.
Khua le tual phungvuhna ah kiniamkhiatna kisam hi. Ei le
ei kithupitsakna, ei le ei hi kisakna, leh kisathei-a lungtang phatna, cihte in
kilawmtatna manlang takin susia ziau hi. Kiphatsakna in mite kikal ah kulhpi
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

147

lamto a, kiniamkhiatna (humility) in kizopna lei dawh hi. Kiniamkhiatna in


sathau bangin kizop kithuahna nelsak, neelsak hi. Tua hangin zong Lai
Siangtho in, Khat le khat kithuahna ah kiniamkhiatna, puan bangin silh
un11 ci hi. Kilawmtatna aadinga a kilawm a kituak silh le teen pen
kiniamkhiatna hi.
A tunga khawkneu omlai teng sungah, ...a hang pen Pasian in a
kiphasakte langpan a, a kiniamkhiatte hehpihna thupha pia hi12 ci hi.
Kiphatsakna in i khangcin nading, i kikhel nading, midangte i damsak nading
leh i huh nadinga i nuntakna sunga i neihloh a phamawh ahi Pasian hehpihna
thupha khaktan hi. Pasian hehpihna thupha cih pen kisam takpi mah i
hihlam kiniamkhiat takin pulakna tungtawnin i ngah ahihi. Lungsim i
kiphatsakkhak simsimin Pasian tawh a kikeelki i hihlam Lai Siangtho in
hong gen hi. Tua pen a haivai, a lauhuai nuntakzia ahihi.
Sepzia a taksuak mahmah namte tawh lungsim kiniamkhiatna na
phungvuh thei a, tuate pen: na thaneemnate na kitheihna, midangte
thaneemnate theihsiamna, hong kithuhilh ding khaktan lohna, leh midangte
hoihna omsunte genkhiatna, cihte hi. Paul in sepzia ding hong genna ah,
Khat le khat kithuhual takin nungta un. Mi thupi dan khatin gamtatsawm
kei unla mi ngeinate tawh kithuahna ah nuamsa un. Tua ciangin na khempeuh
a thei danin kingaihsun kei un13 ci hi. Filippi khua-a Khristiante a laikhakna
sungah zong, No le no sangin midangte lim pahtawizaw un. Nomau nuntakna
thu bek lunglut lo-in midangte nuntakna thu zong lunglut un14 ci-in gelh hi.
Kiniamkhiatna cih pen nang
Kiniamkhiatna cih pen
le nang kiniam ngaihsutna hilo hi;
nang le nang kiniam
nang le nang kitawm ngaihsutna
ngaihsutna hilo hi; nang
hizaw hi. Kiniamkhiatna cih ciangin
le nang kitawm
ei aituam thu sangin midangte thu
ngaihsutna hizaw hi.
tam ngaihsut zawkna hi. A
kiniamkhiat mite in midangte na
sepsak ding thupisak uh a, amau le amau kingaihsun lo uhhi.
Khua le tual phungvuhna ah thusiamna kisam hi. Thusiamna
(courtesy) cih ciangin i kibatlohnate saansiamna, khat le khat lungsim
sukkkhaknate kitheihpihna, leh hong lungsosak mite tungah lungduaina,
cihte hi. Lai Siangtho in, Eite in midangte muanlahna leh launa cihte
theihpihnavangik i puakloh phamawh hi15 ci hi. Paul in Titus kiangah,
Pasian mite mipi lungsim nei-in a thusiam ding uh kisam hi16 ci hi.
Pawlpi khempeuh leh beelpawl neuno khempeuhte sungah a
tawmpenin mi haksa khatta om hamtang a, khat sangin zong tamzaw
148

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thei den hi. Tua mite pen lungsim sukkhakna lamsang kisapna (special emotional needs) a neite, nakpi-a lungsim a pangpate, gamtat luhek kilawmlo a
neite, kiho kizopzia a siam lote, hi thei uhhi. Tua mite pen HKK mite
(Hehpihna Khengval Kisamte), ahihkeileh EGR mite (Extra Grace Required)
ci-in min na vawh thei ding hi.
Pasian in hih mite, amau phattuam nading leh eimau phattuam
nadingin eite lakah hong koih hi. Amau pen
NI SAWM-LE-KUANA:
eite aadingin i khangcin nading hamphatna
KHUA
lampi leh kilawmtatna i kisittel nading ahi
uhhi: Amaute i sanggam bangin itin zahtak
LE
thupitbawlna i pia takpi hiam?
TUAL
Innkuan khat sungah kisaansiamna
PHUNGVUHNA
cih pen na melhoihna, nasep na siamna leh
na kilawmna cihte tungah kinga lo hi. Khat le khat i kisaina (belonging) cih
thu bekah a kinga hizaw hi. Eite in innkuan i hu a, i dal hi. Innkuan sungmi
a haitat khat om kha ding himah taleh amah zong eite lak-a khat mah hi
veve hi. Tua mah bangin Lai Siangtho in, Innkuan ki-itte bangin khat le
khat ki-it un. Khat le khat zahtak kipiakna limzat mahmah un17 ci hi.
A taktakin i vekpi-in a tumdang zongsatnate leh a hehsuahhuai
gamtat luhekziate i nei tek hi. Ahi zongin khua le tual cih pen kitehkakna,
kidemna, cihte tawh kisai vetlo hi. I kilawmtatna thu bulpi pen Pasian tawh
i kizopna hi a, eite a ki-innkuan i hihi.
Thusiamna ah a thupi khat pen mite koipan hong pai cih theihtelna
hi. A tangthu uh kankhia in. A tuahkhaksa thute na theihkhiat ciangin amaute
na theisiam seem ding hi. Saupi a kalsuan lai ding uh kisam ahihna thu na
ngaihsut sangin gimthuakna tampi kawmkal ah saupi hong kalsuan khin uh
ahihna thu ngaihsunzaw in.
Thusiamna a dang khat leuleu ah, midangte muanlahnate neubawl
lohna hi. Nangn na kihtakloh khat midang khat in a kihtak leh tua a kihtakna
pen haivai cih theih nading thu om tuanlo hi. Lungsim sunga om muanlahnate
leh launate genkhiat hangin kuamah in hong siatmuh lo ding hi ci-a mite in
lungmuanna a ngahna mun le hun ah kilawmtatna taktak hong piangkhia hi.
Khua le tual phungvuhna ah thu ki-ippihna kisam hi.
Khualum takin kidawntuahna leh muanhuai takin thu ki-ippihna a om ciang
bekin mite in a lungsim uh hong suahkhia ngam panin a khialhnate uh, a
kisapnate uh, leh na a sak thute uh hong genkhia uhhi. Thu ki-ippihna
(confidentiality) cih ciangin na sanggamnu na sanggampa khat a mawh laitak
bangmah genkhia lo-in dai-om hiithiat lel cihna hilo hi. Thu ki-ippihna cih
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

149

ciangin na beelpawl sunga kigen thu khat pen na beelpawl sung bek mah ah
a omsuak ding kisam, cihna leh beelpawl sungmite in zong midangte kiangah
tua thu genkhia sipsup se lo-in (gensia lo-in) beelpawl sungah limtak kikup
ding kisam, cihna hi.
Pasian in kigensiatna zadah a, a diakdiakin midang khat aading
thungetsak ding pulakna cih tawh melseelin hong lut ciangin zadah phadiak
hi. Pasian in, Lungsim hoihlo mite tungtawnin kigensiatna kizeel hi: amaute
in buaina piangsak uh a, kilawmtatnate kisiasak uhhi18 ci hi. Kigensitna in
lungsim natna leh pawl kikhenna piangsak den a, kilawmtatna susia ahih
manin Khristiante kikal ah tua banga pawl kikhenna a piangsak mite a
taihtuah dingin Pasian in eite thu hong pia hi.19 Pawl kikhensak dinga a
gamtatna thu uh na taihtuah ciangin amaute hehin na beelpawl ahihkeileh
pawlpi pan zong paikhia kha thei ding uh a, ahi zongin pawlpi kilawmtatna
cih pen mimal khatta sangin thupizaw tham hi.
Khua le tual phungvuhna ah hih munna kisam hi. Kilawmtatna
maan lamtoh nadingin na beelpawl tawh kimu munin kizopna maanmaanin
na neihloh phamawh hi. Kizopna ah hih
munna (frequency) kisam a, tua aadingin
Pawlpi kilawmtatna cih
hun laak ding kisam hi. Lai Siangtho in,
pen mimal khatta sangin
Eite in mi pawlkhatte bang hilo-in i
thupizaw tham hi.
kimuhkhop ngeina pelh kei ni. Tuaci lo-in
khat le khat tha kipiazaw ni20 hong ci hi.
Eite pen kimuhkhop ngeina (habit) a phungvuh dingte i hihi. Ngeina cih
ciangin a hun zui-a na hih khat hilo-in na hih mun mahmah khat, cihnopna
hi. Kizopna a thuklut theih nadingin mite tawh hun -- hun tampi -- na zatkhop
ding kisam hi. Pawlpi tampite ah kilawmtatna a thuklut theih lohna zong tua hang mah hi; hun a kicingin i zangkhawm kei a, i zatkhopsunte zong mi
khat thugenna va ngai cih ciang bek hi lel thei hi.
Khua le tual cih pen hun a lem cianga kilamto (ka ut hun teh
kimukhawm ni ei) cih bang hilo a, kha cidamna aadingin ka kisam ngiat hi
cih upna tungah a kilamto hizaw hi. Kilawmtatna taktak a phungvuh nuam
na hihleh, na utloh laitak nangawnin kimuhkhop ding na hanciam ding a,
tua pen kimuhkhopna thupi hi ci-in um na hih man hi. Khristian masate
nisimin kimukhawm uhhi. Amaute in nisimin biakinn ah maanmaanin
biakpiakna neikhawm uhhi. Nekkhawm nei dingin mi innte ah beelpawl
neuno-in kimukhawm uh a, lungdamna lianpi leh hehpih phatna tawh a
ante uh nekhawm uhhi.21 Kilawmtatna cih ciangin hun piakna kisam hi.
Beelpawl neuno khat ahihkeileh sang khat-a sungmi khat na hihleh
150

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Lai Siangtho sunga kilawmtatzia nam kuate a kihel beelpawl thuciamna


khat a bawl dingin kong hanthawn nuam hi. Tuate pen: Ka lungsim
sukkkhaknate uh ahi bangin ka kihawmsawn ding uhhi (hihna maan -authenticity); khat le khat tha ka kipia ding uhhi (kizoptuakna -- mutuality);
khat le khat ka kihuh ding uhhi (thukhualna -- sympathy); khat le khat
mawhna ka kimaisak ding uhhi (hehpihna -- mercy); itna tawh thumaan ka
kigen ding uhhi (lungsim siang -- honesty); ka thaneemnate uh ka kipulak
ding uhhi (kiniamkhiatna -- humility); ka kibatlohnate uh ka kisaangsiam
ding uhhi (thusiamna -- courtesy); ka kigensia kei ding uhhi (thu ki-ippihna
-- confidentiality); beelpawl mah ka masak ding uhhi (hih munna -- frequency);
cih teng hi.
A tunga nam kuate na et ciangin kilawmtatna maan taktak a tawmna
a hang hong kilang hi. Tua in, khat le khat tungah a kinga, a kingamte i
suah theih nadingin i angsung-bulphuhna leh ei le ei-a i dinna cihte nusiat
ding kul, cihna hi. Ahi zongin nuntakna puakkhopna ii a phattuamnate pen
i thapaihpih zah, i piakkhiat zah sangin nakpi-in manphazaw a, vantung
gam i tun nadingin eite hong puahkhol hi.

SAWM-LE-KUANI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Khua le tual cihna ah lungsim kipiakna kisam hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Khrih in eite aadingin a nuntakna hong pia
hi cih thu i theihtel ciangin itna a cih pen i theitel hi. Tua in, thu-um
midangte aadingin i nuntakna i piak ding kul cihna ahihi
1 Johan 3:16 (GWT)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Ka beelpawl neuno sung leh ka pawlpi
sungah khua le tual taktak ii limpuakte tuni-in bangci phungvuh thei ding
ka hi hiam?

Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

151

20

K IL
AWMT
ATNA K ISIAS
A P UAHPHA
TNA
ILA
WMTA
ISIASA
UAHPHATNA
(Pasian in) Khrih tungtawnin amah tawh
i kizopna puahphakik khin a,
eite tungah kizopna puahphatkik nasep hong pia khin hi.
2 Kor. 5:18 (GWT)

Kizopnate pen a tawntungin puahphatkik taak hi.


Nuntakna i cih pen bangci it ding ci-a kisinna ahih manin Pasian in
kizopnate i thupitsak ding, leh kitapna, lungsim natna, buaina cihte a om
simsimin kizopnate nusiat ding sangin hanciamin i kep suaksuak ding, hong
deih hi. A taktakin Pasian in eite tungah kizopna puahphatkik nasep (ministry of restoring) hong pia khin hi ci-in Lai Siangtho in hong gen hi.1 Hih thu
hangin Thuciam Thak sungah zong eite khat le khat kilem takin bangci om
ding cih thu hong kihilhna tampi om pah hi. Paul in, Khrih na zuihna uh
panin na khatpeuh a ngah khin na hih uhleh, ama itna in na nuntakna sunguah kilamdanna khatpeuh hong piangsak khin ahihleh, Kha Siangtho khua
le tual sunga na om uh pen note aading a mannei khat ahihleh...Khat le
khat kithukim unla, khat le khat ki-it unla, lawmta ki-it mahmahte hita un2
ci hi. Midangte tawh kilem takin i om theihna pen kha picinna lim khat
ahihlam Paul in hong hilh hi.3
Eite khat le khat i ki-itna hang tawh ama innkuan i hihlam hong
kitheih ding Khrih in hong deih ahih zah khatin4 kilawmtatna kisia cih pen
thu-umlo mite mai-ah a zumhuai teci panna khat hi. Korin khua-a pawlpi
sungmite kikhenkhamin khat le khat thukhen zum ah a kitun zah dongun a
kigalneih uh ciangin Paul a maizum mahmahna zong hih thu hang ahihi.
Amahn, Zum thei un. Na kilawmtatna sung-uah Khrstian ciatciat kikal-a
kinialna thu hong phelsiangsak thei ding mipil, a tawmpenin khat, om
152

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hamtang ding hi5 ci hi. Pawlpi sungah thubuai a lemkik thei zah dinga
picing mi khat zong a omloh pen Paul in lamsang sa mahmah hi. A laikhakna
sungah a kizomin, Hih thu, ka hihtheih zahin a manlang theipenin ka nawk
ding hi: Note khat le khat na kilemloh uh phamawh hi6 ci lai hi.
Na nuntakna Pasian thupha piak ding deihin Pasian ta na hihlam
hong kitheih ding na deih leh kilemna a vaihawm (peacemaker) na hih theih
ding kisam hi. Jesuh in, Kilemna a om nadinga a seemte Pasian in thupha
pia hi. A hang pen amaute Pasian tate kici ding uhhi7 ci hi. Kilemna a
deihte thupha ngah ahihi a cihlohlam ciaptehhuai hi. A hang pen mi
khempeuh in kilemna deih hi. Buaina a tuakkha ngeilo Nuam takin a om
theite thupha ngah ahihi zong ci tuanlo hi. Thubuai phelsiang zawh nadinga
nakpi-a a kalsuan -- Kilemna a om nadinga a seemte thupha ngah ahihi ci
bek hi. Kilem nading vaihawmna pen vai haksa khat ahih manin kilemna a
vaihawm mi kitawm hi.
Pasian innkuan sungmi khat dingin hong kibawl ahihna hang, leh
leitung na nuntakna aading ngimna a nihna pen midangte a it thei ding,
amau tawh a kizom thei ding, cih ahihna hangin kilem nading vaihawmna
pen na neihtoh theih ding siamna thupipente lakah khat ahihi. A dahhuai
thu ah, eite a tamzaw thubuai phelsiangzia ding hong kihilh ngeilo hi.
Kilem nading vaihawm cih ciangin thubuai pelh (avoiding conflict)
cihna hilo hi. Buaina khat taisan, a omlo dan kineih, ahihkeileh tua tawh
kisai kikup ding kihta, cihte pen a taktakin meidawina hizaw hi. Kilemna
Kumpi ahi Jesuh in thubuai kihta ngeilo hi. Mite phattuam nadingin thubuai
a phuan (provoke) hun khawng om thei zawzop lai hi. Thubuai cih pen
khatveivei i pelh ding, khatveivei i phuan ding, leh
khatveivei i phelsiang ding kisam hi. Kha Siangtho
in kitatsat lo-a hong makaih ding i thungetna pen
zong tua hang mah ahihi.
Kilem nading vaihawm cih ciangin maivil
(appeasement) cihna zong hi tuanlo hi. Hong kicih
bangbang thuak thapaai, i luzang nangawn khe
tawh hong kisiik ding dongin phal den, cihte pen
Jesuh hong hilh thu hilo hi. Thusia tawh a
kilangpannate ah Jesuh dingtang giugeu-in nungkik ding ut peuhmah lo hi.
KIZOPNA PUAHPHATKIK DINGZIA
Pasian in thu-um mi i hihna tawh eite khat le khat kizopnate a
phut dingin hong zawn hi.8 Kizopna puakphatkik dingzia Lai Siangtho
hong hilh kahlei dawl sagihte a nuai-a bang hi:
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

153

Mi na hopih ma-in Pasian hopih masa in. Buaina thu Pasian


kuppih in. Thubuai khat tawh kisai-in na lawmte na gensiat sangin thungen
masa lecin Pasian in nang lungsim hong laihsak, ahihkeileh zong nang
panpih kul lo-in tua minu mipa kikhelsak, ahihlam na mukhia zeelzeel ding
hi. Amaute tawh kisai-in thungen seemseem
lecin na kizopnate uh hong hoihzaw seemseem
NI SAWMNIHNA:
ding hi.
KILAWMTATNA
David in a la-phuahte sunga a zat mah
KISIASA
bangin thungetna pen tunglam thuzaksakna-in
zang
in. Na lungkim lohnate Pasian kiangah gen
PUAHPHATNA
in. Na hehna, na lungsim natna, na pangpatna,
ahihkeileh na lungsim sukkhakna khatpeuh, cihte hangin Pasian lungzing
ngeilo a, zong lamdang sa ngeilo hi. Tua ahih manin na lungsim sunga om
bangbang ahi bang lianin genkhia in.
Thubuai a tamzaw pen kitangsapnate a kidiploh man-a piang ahihi.
Tua kitangsapna pawlkhatte pen Pasian bek in dim thei hi. Pasian bek ii dip
theih kitangsapna khat, a dim dingin mi khatpeuh -- na lawmte khat, na zi
na pasal, na nasepna pu, ahihkeileh na innkuanpih khatpeuh, cihte -- na
lam-etkhak ciangin lungkiat nading le khasiat nadinga nang le nang a kibawl
na hihi. Na kitangsapnate khempeuh Pasian simloh kuamah dang in hong
dipsak theilo hi.
Thubuai i tuahkhak tampite pen thunget lohna hang ahihlam Sawltak
James in hih bangin hong hilh hi: Bang in note kikal ah kidona le kitotna
piangsak hiam?...Deih na nei uh a, na ngah kei uhhi...Pasian kiangah ngenlo
na hih manun na ngah kei uhhi.9 Eite hong lungdamsak dingin Pasian sangin
mite mitsuanzaw i hih manin hong sepsak zawhloh uh ciangin i heh hi.
Pasian in, Kei kiang hong pai masa peuh ve hong ci hi.
Sep ding pan masa den in. A hehsakpa na hi-a hong kihehsakpa
na hi zongin tua pen thupi masa lo hi: a gamtaang masa dingin Pasian in
hong lam-en hi. Na langkhatte hong pat ding ngak kei in. Amau kiang pai
masa in. Kilawmtatna kisia puahphatna pen thupi mahmah a, beelpawl
biakpiakna sangin masakzawk ding nangawnin Jesuh in hih bangin hong
hilh hi: Biakpiakna mun ah lutin biakpiak van khat lui ta dingin na kipat
laitak, nang tungah a heh na lawmte khat om ahihlam na phawk vat zenzen
leh, na biakpiak van hici koih phot inla thakhat thu-in tua na lawmpa kiangah
pai-in kilemna va bawl masa in. Tua khit ciang bekin kilehkik inla Pasian
tawh na sep dingte seem pan in.10

154

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Kilawmtatna kisia ahihkeileh a awk ciangin lem genna (peace talk)


khat neih ding geel pah in. Sotto, paulap zong, ahihkeileh nidang khawng
teh vaihawm mah ning ee ci-in kamciam pia, cihte hih kei in. Maitang
kituah-a kimuhna khat a manlang theipenin neihsawm pah in. Ziakaina in
khasiatna khangsakin thu le late siasuaksak hi. Thubuai a pian ciangin hun
in phelh theilo hi; liammate naiphualsakzaw hi.
Manlang-a sep pahna in na kha nuntakna a kisia ding zong
phatuamsak hi. A kiphelsianglo thubuaite-a kipan mawhna cih himhim in
eimahmah hong buaisak bek hilo-in Pasian tawh i kilawmtatna khaktanin i
thungetnate hong ngahlosak hi, ci-in Lai Siangtho in hong gen hi.11 Job
kiangah a lawmte in, Khasiatna tawh si dek zeenin nang le nang na kigimsak
ding pen a haivai thu hi a, khiatna nei lo hi a cih ban-uah Hehna tawh
nang le nang na kiliamsuah hi12 ci lai uhhi.
Lem genna ah lawhcin nadingin kimuh nading a mun leh a hun
teelsiamna zong kisam mahmah hi. Na nihtuakun na gim mahmah uh laitak,
ahihkeileh midang khatpeuh hong kallut theihna, cih hunte ah kimu kei un.
Hun a hoihpen ah ci lehang na nihtuakun a hoihpen dinmun ah na om
laitak uh ahihi.
Amaute lungsim sukkhaknate khual in. Na kam sangin na bil
lim zatzaw in. Kithutuahlohna thu khatpeuh na kikuppih ma-in mite lungsim
sukkhaknate na ngaih masak sing kisam hi. Paul in, Nang aituam lunglutnate
bek zongkhia lo-in khat le khat ii lunglutnate zongkhia un13 ci-in sepzia ding
hong gen hi. Hih mun ah zongkhia cih kammal pen Greek kammal skopos
panin hong pai hi a, tua panin telescope (gamla-etna limlang) leh microscope (malneu-etna limlang) cih Manglai kammalte hong piangkhia hi. Limtak
kinbawl, cihna hi. A thu a late sangin amau lungsim sukkhaknate bulphuhzaw
in. Phelsiang ding masak kei inla thukhualna tawh pankhia hi.
Mite lungsim sukkhakna tungtawnin hopihsawm masa kei in. A
thugen uh ngai inla a lungsim sung-ua om teng nuam takin suahkhiasak in.
Na thukim zawhloh thu hong kihel phial
zongin a thugen uh tel na hihlam lahna-in
A gamtaang masa
na lu su in. Lungsim sukkhaknate cih pen
dingin Pasian in hong
a maan den, thulam a tawn den, cih bang
lam-en hi.
hi zenzenlo hi. Taktakin, i khasiat ciangin i
thu ngaihsutzia leh i gamtatziate haivai thei mahmahzaw hi. David in, Ka
khasiat suakin ka lungsim a nat ciangin ganhing bangin ka hai gamtat hi14
ci-in pulak hi. I lungsim a nat ciangin eite i vekin i haitat thei hi.
A kilehbulh khat ah, Lai Siangtho in, Mi khat a pilna in lungduaisak
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

155

hi; mite khialhna kitheihmawhbawlna pen ama aading minphatna ahihi15


ci hi. Lungduaina cih pen pilna pan hong pai hi a, pilna pen midangte
muhzia ngaihsiamna pan hong pai hi. Ngaisiam cih ciangin Na muhzia
thupi sa ing. I kizopna thupilaak ing. Nang pen kei aadingin thupi mahmah
teh cihna hi. Tanglai thuciin khat ah, Mite in amau i thusim lam a theih
matengun i theih thute hong thusimsak lo uhhi ci a, maan mahmah hi.
Kilawmtatna puahphat nadingin Eite in midangte muanlahna leh
launa cihte theihpihna vangik i puakloh phamawh hi...Ei le ei hilo-in midang
khat lungkimsak ni in ama phattuam nading na seem ni.16 Midangte hehna
khat, a diakdiakin mumal neilo-a lunghamnate, lungduai tak-a thuakna pen
kipumpiakna nam khat hi. Ahi zongin tua mah pen nang aadinga Jesuh
hong sepsak thu ahihlam mangngilh kei in. Jesuh in nang hong hotkhiat
theih nadingin mumal a neilo, a siahuai mahmah hehna na thuak hi: Lai
Siangtho in a gen mah bangin...Khrih in ama aituam lungsim sukkhaknate
zul lo-in hih bangin ci hi: No hong simmawh mite hong simmawhnate kei
tungah hong tu hi.17
Thubuai na neihpih minu mipa kiangah kipulak in. Kizopna
khat puahphat ding thupi sa takpi na hihleh na khialhna ahihkeileh na
mawhna kipulak masak ding kisam hi. Hih pen thu le late a kitelzaw dinga
etzia ahihlam Jesuh in hih bangin hong gen hi: A masa-in na mittang sunga
singluang lakhia in; tua hileh na lawmpa mittang sunga ciangkang bangcih
ding cih thu na theitel zawkha thei ding hi.18
I mittang sungah khuamuhna a neilo civom khawknote (blind spots)
zong kihel veve ahih mah bangin thubuai na neihpih minu mipa tawh na
kimuh ma-in na gamtatnate etkakna hong neihsak dingin midang pawlkhat
na kuppih ding kisam hi. Hih thubuai sungah nang khialhna bangzah ciang
kihel cih na theih nadingin zong Pasian dong in. A kei ngiat, buaina ka hi
hiam? Thulam a tawnlo, lungsim a khauh lua, ahihkeileh a khasia baih lua,
khat ka hikha hiam? ci-in dong in. Lai Siangtho in,
Mawhna tawh kipelh danin i kigen leh ei le ei a
kikhem i hihi19 ci hi.
Mawhna pulakna pen kilemkik nading vanzat
kimang mahmah khat hi. Khatveivei, thubuai khat
phelsiang nadinga i kalsuanzia in tua a thubuai taktak
pen sangin khasiatna a lianzaw piangsak thei hi. Na
langpa in nang le nang a kigum mahmah ding zong
hong sa kha thei ding ahih manin na khialhnate kiniamkhiatna tawh na
pulak masak ciangin tua in na langpa a hehna vengsak a, hong khauhdawn
156

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ding teng zong beisak hi. Paulap zon ding leh midang ngawh ding sawm kei
inla thubuaina sunga na kihelna peuhpeuh ah lungsim siang takin nang le
nangmah kingawh in. Na khialhnate aadingin mawhpuak la inla mawhmaina
ngen in.
Thubuaina do inla a mi do kei in. Nang le nang kimawhsak
lopi-in thubuai na vengsak zokei ding hi. Thu nih lakah khatzawzaw na teel
ding kisam hi. Lai Siangtho in, Neem takin dawntuahna in hehna vengsak
a, kamkhuah zatna in lungsim mei bangin tawhkuang hi20 ci hi. Bingdawnna
tawh thu le late phelsiang zo ngeilo ding na hih manin na kammal zat dingte
pilvang takin teel in. Thuneem tawh dawnkikna pen elpauna sangin hoihzaw
den hi.
Thubuai phelsiang ding hanciamna ah na thu genzia pen na genkhiat
thu zah mahin thupi hi. Ngawhna pian tawh na pau leh keeksa pian mahin
hong kingai ding hi pah hi. Pasian in, A pil, a picing mi pen a thutheihna
hang tawh mite in thei uhhi. A thugente zaknop-huai seemseem leh mite
lungsim la zo seemseem hi21 ci-in hong hilh hi. Mawhzon thapaih pen
cikmahin kimang ngeilo hi. Na elpau lai siahsiah mi lungsim na la zo ngeikei
ding hi.
USA leh USSR kikal kidap-demna (Cold War) a pian lai-in galhiam
pawlkhat siahuai piangsak lua ding ahih manin tuate zatloh dingin a gam
nihun kithukim uhhi. Tu hunin zong kaat kihel (chemical) galhiamte leh lungno
kihel (biological) galhiamte zatloh dingin
kikhaktan a, nuclear gamhiam tampite zong
pawlkhat kikhiamin pawlkhat kisusia hi.
Thubuai phelsiang
Kilawmtatna a hoih nadingin nang zong
ding hanciamna ah
kizopna tawh kisai zum le hiam na vanzatte
na thu genzia pen
ahi, mawhsakna, mawhmatna, neubawlna,
na genkhiat thu zah
haamsiatna, simmawhna, tungnung tuanna,
mahin thupi hi.
leh elpauna, cihte na suksiat ding kisam hi.
Hih thu, Paul in hih bangin na tomgen hi:
Na genkhiat uh thu in a za mite phattuamna a piak theih nadingin mi
lungsim a nasak ding kammalte zang kei unla kilamtohna a piangsak,
kitangsapna a dim, na-a kimang ding kammalte bek zang un.22
Ahithei zahin mapangkhawm in. Paul in, Mi khempeuh tawh
na kilem theih nadingun no lampanin na hihtheih khempeuh uh hih un23 ci
hi. Kilemna cih ahih nakleh manh piakna tawh kithuah pah hi. Khatveivei i
kiphatsakna tawh khek kul a, a tamzaw ah i angsung-bulphuhna tawh khek
kul hi. Kilawmtatna a hoih nadingin nang lampan khiapsukna, midangte
tawh kileptuahna, leh amau kitangsapnate masakna, cihte na hihtheih zahin
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

157

seem in.24 Topa Jesuh gen Thupha Ngah Mi (beattitude) a sagihna hih
bangin lemkikin kigen thei hi: Mite tungah kidemzia ding ahihkeileh kidozia
ding cih sangin mapankhopzia ding na lah theih ciangin nang pen thupha
ngah na hihi. Tua hun pen nang, kua hi taktak cih thu leh Pasian innkuan
sunga na dinmun, na muhkhiat hun ahihi.25
Phelsiang ding sangin kilemkik ding bulphuhzaw in. Mi
khempeuh, na khempeuh ah, a kithukim dingin lam-etna pen a taksuak
theilo (unrealistic) thu hi. Kilemkikna in kizop kithuahna mah mitsuan a,
phelsiangna in buaina mah mitsuan hi. Kilemkikna i mitsuan ciangin buaina
hong neusuak a, a buaipihtaaklo thu khat hong suak thei hi.
I kibatlohnate i phelsiang zawhloh hunte nangawnin kizop kithuahna
i lamto thei hi. Khristiante in lungsim siang, lungsim maan tawh kithukim
lohnate leh muhzia kibanglote i nei thei zeel a, ahi zongin tuate pen kilungkim
lohna tawh hilo-in lungkim tak mahin a kithukimlo i hihi. Diamond
suangmanpha khat bek mah pen kiu tuamtuam pan i et ciangin mel tuamtuam
hong nei hi. Pasian in ki-uniform-na (mel le sa kibat liinlianna) deih masa lo
a, kipumkhatna (unity) bek deih ahih manin vai khatta khatta ah eite ki-ettel
teeltaal se kullo-in khut kilenin i kalsuan khawm thei hi.
Tua i cih ciangin vai phelsiangna kisam nawnlo cihna hilo hi.
Kikupnawina, leh kinialna nangawn zong, kisam lai theikha ding a, ahi zongin
tua pen lungsim kithuhualna tawh hih ding ahihi. Kilemkik cih ciangin kitawng
kiseel nawnlo cihna hi a, vai kikum nawnlo cihna hilo hi.
Hih khenpi sungpana na theihkhiat thute tungtawnin tu-in kua na
hopihkik ding kisam hiam? Kua tawh kilawmtatna na puahphat ding kisam
hiam? Na hun sotto kei in. Na nasep khawl phot inla tua minu mipa tawh
kisai-in Pasian hopih in. Tua ciangin tua minu mipa kiangah pai inla (phone
zat ding a lem leh phone tawh hopih inla) na theihsa thu teng zat-kisin ding
kipan in. Hih kalsuanna sagihte theih-ol mahmah a, ahi zongin zat-ol hetlo
hi. Kizop kithuahna puahphat nadingin nakpi thasaanna kisam hi. Tua hangin
zong Peter in, Midangte tawh kilem takin nuntak nading thu nakpi-in hanciam
un26 na ci hi. Himah taleh kilemna aading na sep ciangin Pasian sep ding
khat a seem na hihi. Pasian in kilem nading a vaihawmte ama tate a na
cihna zong tu-a thu hang mah ahihi.27

158

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

SAWMNIHNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Kizopnate pen a tawntungin puahphatkik
taak hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Mi khempeuh tawh na kilem theih
nadingun no lampanin na hihtheih khempeuh uh hih un
Rom 12:18 (TEV)
Ngaihsut Di
ng T
hudotna
Ding
Thudotna
hudotna:: Tuni-in kua tawh ka kizopna kisia pen ka
puahphat ding kisam hiam?

Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

159

21
NA PAWLPI

NA

HUTNA

Note pen Kha Siangtho tungtawnin kilemna tawh


hong kipehkhawm ahih manin tu-a bangin
na omkhopsuak theih nadingun na hihtheih zahun hih un
Efesa 4:3 (NCV)
A diakdiakin na nuntakna uh itna kimakaihsak le uhcin
tua panin pawlpi bup zong kithuhualna cingtaak tawh
omkhawm ding uhhi.
Kolose 3:14 (LB)
Na pawlpi kipumkhatna hut ding pen nang sep ding nasep hi.
Pawlpi sungah kipumkhatna thupi mahmah ahih manin Thuciam
Thak sungah vantung thu leh hell thu sangin tua thu mah lim bulphuhzaw
hi. Pasian in eite pumkhat hihna leh khat le khat kithuhualna i sinkhak ding
nakpi-in hong deihsak hi.
Kipumkhatna pen kilawmtatna thagui hi. Susia lecin Khrih Pumpi
sungpan a lungtang a lakhia na hihi. Kipumkhatna thu pen Pasian in eite
ama pawlpi sungah nuntakna i sinkhopzia ding hong geelsakna ah a laigil, a
phungpi hi. Kipumkhatna tawh kisai i ettteh ding lim bulpi pen Thumgawm
Pasian (Trinity) hi pah hi. Pa, Tapa leh Kha Siangtho, hih teng thum pen
pumkhatin kigawmbit uhhi. Pasian mahmah pen a suplawh ngam itna,
kiniamkhiatna tawh midangte masakna, leh kithuhualna (harmony) cingtaak,
cih thute etsakna lim a hoihpen hi.
Leitung nu le pate mah bangin vantunga i Pa in ei a tate khat le khat
kilem diamdiama i om pen muhnop hong sa mahmah hi. Jesuh in amah a
kimat ma, a hun neihsun a omlai sungin eite kipumkhat nadingin lungsim
khempeuh sungkhia-in thungen hi.1 Gimna a thuak hun sungin a lungsim
sungah thupipena a ngaihsut pen eite kipumkhat nading thu hi. Tua in
kipumkhatna thu bangzahin thupi cih hong lak hi.
Pasian aadingin leitung ah a pawlpi sangin a manphazaw bangmah
dang om lo hi. A pawlpi aadingin manh a sangpen na pia a, tua mah bangin
160

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

pawlpi a kihut ding, a diakdiakin pawl kikhenna, thubuaina leh kithuhual


lohna cihte pana piang a suuksia kisiatcipna panin hut ding, deih hi. Pasian
innkuan sunga sungmi khat na hihleh na kilawmtatna na neihna mun ah
kipumkhatna na hut ding pen na vaipuak ahihi. Na pawlpi sung leh thu-um
mi khempeuhte kikal ah kipumkhatna a keemcing ding, kilawmtatna a hu
ding, leh kithuhualna a khangsak dingin Jesuh in nang, vaipuak lianpi hong
ap hi. Lai Siangtho in, Kilemna tungtawnin Kha kipumkhatna na kepcing
zawh nadingun na hihtheih khempeuh
hanciamin hih un2 ci hi. Hih thu
Pasian aadingin leitung ah a
bangci sepkhiat theih ding i hi hiam?
pawlpi sangin a manphazaw
Lai Siangtho in zatpah theih dingin
bangmah dang om lo hi.
sepzia hong hilh hi.
I kibatlohnate mitsuan loin i kibatnate mitsuan in. Paul in, Kithuhualna a piangsak ding thute
leh khat le khat gamtatzia a khangtosak ding thute limtak kinbawl ni3 ci hi.
Thu-um mite hihna tawh eite in Topa khat, pumpi khat, tuiphumna khat,
leh itna khat bek i neikhawm hi.4 Tua mah bangin a mal-a i simkhiat theih i
kibatlohnate sanga a thupizaw pektham thute ahi, hotkhiatna thu, nuntakna
thu, mailam hun thu, cihte a kibangin i neikhawm hi. I bulphuhpi ding pen
hih thute hi a, i kibatlohnate hilo hi.
Sungpua melpuakzia (personality), khankhiatzia (background), minam
(race), uukzia deihzia (preference) cihte a kibang lo-a hong neisak pen Pasian
ahihlam, leh tua i kibatlohnate kithuaksiam ding cih ciang bek hilo-in tuate
thupilaakin limtak zatkhop ding ahihlam, i phawk hamtang ding kisam hi.
Pasian deih pen kipumkhatna (unity) hi a, mel le sa kibatna (uniformity) hilo
hi. Kipumkhatna thu mah masakin kibatlohnate hanga kikhenkham i hihloh
ding thupi hi. A thupipen thu ahi, Khrih in eite hong it ahih mah bangin eite
zong khat le khat i ki-it ding, cih leh eite khatciat leh a pawlpi aadinga
Pasian geelsa a ngimna thu ngate i cinsak ding, cih mah mitsuanin i neih
den ding kisam hi.
Thubuai cih pen a thuneuzaw thute -- Lai Siangtho cih danin ci le
hang kiseelna a piangsak thute5 -- ah i lungsim i koihzawk lam hong lak
lim khat hi thei gige hi. Sungpua melpuakzia, uukzia deihzia, thu le la
kaihzia, omzia tatzia, leh sepzia bawlzia, cihte tungah i lungsim i koih masak
ciangin pawl kikhenna piang den hi. Ahih hangin khat le khat ki-it ding, cih
leh Pasian ngimnate cingsak ding, cih thu mah i masak ciangin kithuhualna
hong gahkhia hi. Hih thu tawh kisai-in Paul in, Pawlpi sungah pawl
kikhennate a omloh nadingin kithuhualna taktak omsak un. Note, lungsim
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

161

kikhatin ngaihsutna leh ngimna ah na kipumkhat nading uh kong thum hi6


ci hi.
A taksuak thei ding thute lam-en in. Kilawmtatna taktak bangci
dan hi ding cih Pasian ngimna na theihkhiat ciangin tua a hoihpen ding thu
(ideal) leh na pawlpi sunga a piang taktak thu (real), hih thu nih a kikhaihna
(gap) huhau-in kilungkia ziau thei hi. Himah taleh pawlpi cih pen a cingtaak
lohnate kawmkal mah ah i it veve ding kisam hi. A piang taktak thu
mawhmat kawmin a hoihpen ding thu lunggulhna pen picin lohna lim hi. A
langkhat ah, a hoihpen ding thu aading hanciam lopi-in a piang taktak thu
ah lungkim ziauna pen nop-omna hi leuleu hi. Picinna cih pen vai haksate
tawh nuntakkhopna hi.
Thu-um midangte in nang hong lungkiasakin hong khiasuk ding uh
a, ahi zongin tua pen amau tawh kilawmtatna neih nawnloh nading paulapnain zat ding hilo hi. Amaute innkuan kikhat bangin hong gamtatloh laitak
nangawnin na innkuanpihte mah hi veve uh a, amau tawh lo-in na kalsuansuak
theikei ding hi. Tuacih ding hilozaw-in Pasian in, Khat le khat tungah lungduai
unla na ki-itna uh hangin khat le khat khialhnate kitheisiam un7 hong ci hi.
Mite in thu tuamtuamte hangin pawlpi tawh kisai muhzia a maanlo
nei thei uhhi. Tuate gual lehang sau mahmah kha ding hi: thubuai, lungsim
natna, tungtham kineihna, kithusim lohna, lungsim tangtoina, thukhun
ultungsakna, leh mawhna dang tuamtuam, cihte kihel hi. Tuate hangin
lamdang sak ding leh patauh ding sangin pawlpi cih pen eimammah-a kipan

Eite in pawlpi pen


cingtaak lohna tampi
nei himah taleh nakpiin i it ding kisam hi.

mawhnei taktak mite i omkhopna mun


ahihlam i phawk ding kisam hi.
Mawhneite i hih manin eite khat le khat,
khatveivei sawm lopi-in ahi zongin,
khatveivei sawm ngiatin ahi zongin
lungsim nat nading i kibawl thei hi. Tua
bang hi phial taleh pawlpi nusiat ding

sangin pawlpi sung mah ah omin ahithei tawpin i sepkhiat ding kisam hi.
Gamtatzia leh kilawmtatna thahat theih nading lampi pen kilemkikna hi a,
taimangna hilo hi.
Lungkim lohna ahihkeileh muhzia maanlo khat neih lian leh pawlpi
nusiat pahna pen picin lohna lim khat hi. Pasian in nang na hi-a midangte
ahi zongin hong hilhnop thute nei thei hi. Tua banah, pawlpi cingtaak sinsen
cih bang om lo a, i tai nading mun om tuanlo hi. Pawlpi kim in amau
thaneemna ciat leh buaina ciat nei tek uhhi. Pawlpi dang khat ah tai lecin a
sawt lo-in na lungkia veve ding hi.
162

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Groucho Marx a kicipa in sungmi khat-a hong saang ding kipawlna


club a kici peuhmah, khat nangawn ah ka lut kei ding hi ci ngei a, tua
kampau tawh minthanlawh zawzeen hi. Nang hong lungkimsak zo ding
zahin pawlpi khat hong cingtaak hileh tua a cingtaakna hang mahin nang
zong sungmi hihna pan hong kinawlkhiin kha ding hi. A hang pen nang,
cingtaaklo na hih man hi.
Galpi Nihna hun sung, Germany gam ah Nazi a kicite a thahat lai-in
tua Nazi kumpi gilote langpanna hanga thahlup a thuak, pawlpi sya Dietrich
Bonhoffer in Nuntak Khopna (Life Together) cih thulu tawh kilawmtatna
thu gentelna laibu khat gelh hi. Tua laibu sunga a genna ah amahn, i tualsung
khua pawlpi tungah muhzia maanlo i neih pen thuhoih khat hi; a hang pen
tua in cingtaak dinga i kilam-etkhialhnate beisak ahih man hi, ci hi. Pawlpi
khat i it theih nadingin tua pawlpi a cingtaak ahih kul ci-a muhzia maanlo i
neih pen paaikhia baih lehang i kineihkhemna zong hong bei baih ding a,
eite i vekpi-in cingtaaklo i hihlam i kithei baih ding hi. Tua pen khua le tual
taktak khat hong kipatkhiat nading thu ahihi.
Pawlpi kim ah A cingtaak mite tawh kisai lo. Hih mun pen mawhnei
mi, hehpihna a kisam mi, leh a khangcing nuam mi, ahihlam uh a kithei
mite aading bek hi cih laisuan khat kisuang hileh hoih ka sa hi.
Bonhoffer in, Khristian khua le tual ngiat sangin ama khua le tual
a ngaizaw mi pen Khristian khua le tual a susia mi hong suak hi...Ei hong
kikoihna Khristian kilawmtatna mun ah sinkhak kician leh phattuamna gina
ngah lo-in thaneemna, upna neuna, leh haksatna cihte bek i tuahkhak laitak
nangawnin tua kilawmtatna hangin lungdam kohna nisimin i neih keileh; a
langkhat leuleu ah, a thupi bangmah omlo, a gina bangmah omlo, ci-in i
phun i tau thapaih leh, i kilawmtatna hong khangtosak ding Pasian, mun a
pialo i hihi8 ci hi.
Ma
whsak di
ng sa
ngi
n tthapiak
hapiak di
ng sa
wmza
w iin.
n. Vai khat
Mawhsak
ding
sangi
ngin
ding
sawmza
wmzaw
ah va kihelin na i va sepkhiat ding sangin a nawlkhat ah khutzepin midangte
aading na a seemte va kikawkkawk zaw thei hi. Pasian in eite, a kimawhsak
lo ding, a kitehkak lo ding, leh thu a kikhen lo dingin tamveipi hong phawng
hi.9 Thu-um midang khat in upna taktak leh deihsakna takpi tawh a sepkhiat
khat, na va mawhsak ciangin tua pen Pasian thu vaihawmna a va
nawngkaisak na hihi: Midang khat ii naseemte a mawhsak dingin nang
thuneihna bang om mawk ahi hiam? Amaute in hoihtak seem le seemlo cih
pen amau Topa bek in khensat thei hi.10
Paul in zong ki-apzia i kibatpihloh thu-um midangte tungah
thukhenna ahihkeileh etneuna i neihloh ding thu hong hilh hi: Tua ahihleh
bang hangin na sanggampa sepkhiatnate mawhsakin a thupilo dan khat
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

163

suah na hi hiam? Ni khatni ciangin i vekpi-in thu hong kikhen ding hi a, tua
pen midang khat ii ciangtanzia ahihkeileh eima ciangtanzia nangawn tawh
zong hilo ding a, Khrih ciangtanzia tawh hi ding hi.11
Thu-um midang khat ka mawhsak simsimin thakhat thu-in thu li
hong piangkhia hi: Pasian tawh kilawmtatna ka taisuah hi; ka kiphatsakna
leh ka pangpatna ka lakkhia hi; Pasian thukhen dingin kei le kei ka kitah hi;
pawlpi kilawmtatna ka susia hi. Tua hi a, mawhsaknopna lungsim pen
siahuai mahmah hi.
Lai Siangtho in Satan pen i sanggamte a ngawhpa12 ci-in minvawh
hi. Pasian innkuan sunga sungmite ngawh ding, phunsan ding, leh mawhsak
ding, cih pen Dawimangpa nasep hi. Tua bang i sep simsimin Satan nasep
a va seppihpih i hihi. Tua hi a, na mangngilhloh ding thu ah, Khristian
dangte cih pen amau tawh na kithukimloh thu
NI
tampi a om phial zongin na gal taktakte hilo uhhi.
SAWMNIH-LE-KHATNA: Thu-um midangte mawhsakna-a i beisak hunte
pen i kilawmtatna sunga kipumkhatna lamtoh
NA PAWLPI
nadinga a zat-huai hunte hi. Lai Siangtho in, I
NA HUTNA
thahatna khempeuh khat le khat kilem nading thu
ah zat dingin kithukim ni. Thapiakna kammalte
tawh midangte huh un; mawhzonna tawh amaute niamkhiat kei un13 ci hi.
Kigensiatna ngaih ding peel in. Kigensiatna cih ciangin buaina
khat sungah ahi-a phelsiangna sungah ahi zongin kihelna nei lopi-in thu le
late gensawn, cihna hi. Kigensiat hoihlo ahihlam thei na hih mah bangin na
pawlpi na hutnop leh kigensiatna na ngaih ding hilo hi. Kigensiatna ngai cih
pen van kigu khat a saang tawh kibang a, nang zong a kibangin a mawh a
khial hong suaksak hi.
Mi khat in nang kiangah mi gensiat ding hong sawm ciangin thu na
genngam nading tha la inla, Hehpihna tawh ong gen nawn dah in. Tua thu
ka theihloh hang phamawh kei. Na gensiatpa tungah hoh, tua thu na
sianggen nai mah hia? ci in. Nang kianga mi hong gensiate in nang thu le
la zong hong gensia ding uhhi. Amaute pen muanhuai lo hi. Kigensiatna na
ngaih leh Pasian in nang pen thubuai a phuang14 hong ci ding hi. Thubuai
a phuangte in thubuai a phuangte thugen ngai uhhi.15 Hih mite pen amau
vai bek a ngaihsun, pawlpi sukham mite ahi uhhi.16
A dahhuai thu ah, Pasian tuuhonte sunga piang liamma lianpente
pen ngiate kiangpan hilo-in tuu dangte kiangpan hizaw hi. Paul in khat le
khat kine-in kilawmtatna a susia sasialne Khristiante tawh kisai-in
galphawnna hong pia hi.17 Hih banga thubuai a phuangte pelhhuai hi, ci-in
Lai Siangtho in hong hilh hi. Kigensiatna in thusim teng kilangsak hi; tua hi
164

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

a, a mawk ciatciat mite tawh kithuah kei un.18 Pawlpi sung ahihkeileh
beelpawl neuno sunga thubuai khat a manlang theipena beisak nading lampi
pen tua banga mi a gensiasiate itna lungsim tawh va maingatin a khawl
nadingun khohna hi. Solomon in, A kuangthei van le na a omloh manin
mei mit a, kigensiatna a khawl ciangin buaina veng hi19 ci hi.
Thubuai phelsiangna tawh kisai Pasian sepzia zat-kisin
in. A beisa khenpi sunga i gen thukhunte banah Jesuh in zong dawl-thum
kihel a theih-ol sepzia khat hong pia hi: Thu-uppih mi khat in na lungsim
hong natsak leh ama kiangah pai inla va gen in -- na nihun kisianggen un.
Hong saantheih leh lawm khat a ngah na hihi. Hong saantheih keileh,
hong theihpih mite mai-ah thu le late siangpai theizaw ding cihna tawh,
midang khat le nih zawn inla khatvei hanciamkik in. Hong saantheih naikei
laileh pawlpi tungah ko in.20
Thubuai hun sungin na thubuaipih minu mipa kiangah itna tawh
hang takin thumaan gen ding cih sangin a kisailo midangte kiangah va
phunciak ding pen noptuakzaw thei hi. Tuaci lehang, thu le late siasuakzaw
hi. Tua sangin na buaipih minu mipa kiang teekah pai pah ding kisam hi.
Aituam-a kimaingatna pen kahlei a dawl masa ding hi den ahih
manin a manlang theithei-in va kimu in. Note nihkia tawh thu le la na siansak
zawh kei uhleh dawl nihna ah buaina thu a maan bangin hong theihpih ding
leh kizop kithuahna hong puahphatpih dingin mi khat le nih zawn in. Tua
pipi mahin na langpa a lungkhauh lai veve leh bangcih ding na hi hiam?
Pawlpi tungah ko dingin Jesuh in hong gen hi. Tua khit nangawnin na
langpa in hong saantheih keileh tua mipa pen thu-umlo mi bangin ngaihsun
in.21
Na pawlpi syapa leh makaite panpih in. Makai cingtaak
kuamah om lo hi. Himah taleh Pasian in makaite tungah pawlpi kipumkhatna
a kemcing dingin vaipuak leh thuneihna pia hi. Mite kikal ah buaina a pian
hun sung pen amau aadingin kuama lungdam nading
ahilo nasep a sep hun uh ahihi. Pawlpi syate lampanin
nasep nuam ahi hetlo, lungsim a na, thubuai a nei, a
picinglo pawlpi mite kikal-a palai nasep a sep hun
uh tam mahmah hi.
Jesuh nangawn in a sep
zawhloh nasep ahi, mi khempeuh lungdamsak ding
cih, a piang theilo nasep khat, amaute tungah kiguan
hi.
Ei aading na hong sepsak mite tawh i
kizopzia ding Lai Siangtho in kitel takin hong gen hi:
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

165

Na syate na makaite limtakin dawntuah un. Hong thuhilhna uh mang un.


Amaute in note nuntakna thu-omziate hong vil den uh a, Pasian thupiakna
khauh nuai-ah naseem uhhi. Amau makaihna sungah noplohna a pian nading
hilo-in lungdamna a pian nadingin mapang un. Bang hangin amau aading
thu le late a haksakzawk ding ut laizang ding na hi hiam?22
Ni khatni ciangin Pasian mai-ah pawlpi syate ding ding uh a, nang
hong vilzia hong cinzia uh tawh kisai-in gentelna nei ding uhhi. Amaute in
gentelna a neikik hamtang ding mite bangin note hong vil hong cing ding
uhhi.23 Tua mah bangin nangn zong na makaite nung bangzah ciangin zui
cih thu Pasian mai-ah gentelna na nei ding hi.
Lai Siangtho in kilawmtatna sunga pawl khenkham nuam mite bangci
makaih ding cih tawh kisai-in pawlpi syate tungah hilhcianna kitel mahmahte
pia hi. Pawlpi syate sep ding pen: kiseelna pelh ding, hong langpangte a
kikhel nading thungetsak kawmin amaute thuneem tawh hilh ding, thuseel
a hatte tungah phawnna pia ding, kithuhualna leh kipumkhatna dinpih ding,
makaihna a thusimlo mite taai ding, leh
pawl khenkham nuam mite in phawnna
Makaihna tawh eite
nihvei dong hong awlmawh kei uhleh
aading na hong sepsak
amaute pawlpi sungpan lakhia ding,
mite i pahtawi ciangin
cihte hi.24
kilawmtatna a hu i hihi.
Makaihna tawh eite aading na
hong sepsak mite i pahtawi ciangin
kilawmtatna a hu i hihi. Pawlpi syate
leh makaite pen eite thungetsakna, thapiakna, leh itna, cihte kisam uhhi.
Note thumanna dungzui-in hong hanthawn dingin leh hong lamlak dinga
vaipuak a kipia, note aadinga nakpi-a na a seem, na makaite uh pahtawi
un. Amaute zahtakna leh itna tawh tuamcip un25 ci-in eite thu hong kipia
hi.
Na pawlpi kipumkhatna a hu ding leh a khangsak dingin vaipuak
nei na hihna thu kong theisak nuam hi. Na vaipuak, na thaneih zahin la inla
seem lecin Pasian hong lungkim ding hi. Tua pen nasep a baih khat bel hi
saamlo hi. Khatveivei nang aading ahilo, Khrih Pumpi aading a hoihpen
ding cihna tawh na sep ding a kul hun, midangte tungah amaute masakzaw
na hihna na lahkhiat ding a kul hun, cihte om ding hi. Pasian in eite, pawlpi
innkuan khat sungah hong koihna zong tua hang mah hi a, angsung masak
lohna i kisin nading ahihi. Khua le tual sungah thu i gen ciangin kei ci loin ei i cih ding, kei aa ci lo-in ei aa i cih ding kisam hi. Pasian in, No
phattuam nading bek ngaihsun kei un. Khristian dangte leh amaute aading
a hoihpen thu mah ngaihsun un26 hong ci hi.
166

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

A kipumkhat pawlpite Pasian in thupha pia hi. Saddleback Pawlpi


sunga pawlpi mi khempeuh in thuciamna khat nei-in min thuh uh a, tua
sungah ka kilawmtatna uh-a kipumkhatna ka hu ding hi cih kamciam khat
kihel hi. Tua hangin zong pawlpi in kilawmtatna a sukham ding thubuai
bangmah tuakkha ngeilo hi. A thupitna ah tua pawlpi pen itna tawh kidim,
a kipumkhat kilawmtatna ahihna hangin mi tampitak tua pawlpi sungmi
ahih ding uh ut uhhi. A beisa kum sagih sungin pawlpi in thu-um mithak
9100 val tuiphumna pia hi. Pasian in thu-um naungek honpi khat a
suahsaknop ciangin nausuah nadinga khualum a hoihpenna pawlpi mah
zong pah hi.
Na pawlpi innkuan a khualum tuam nading leh itna tawh a kidim
seemseem nadingin nang' pumpi mahmah tawh bang teng na seem hiam?
Khua le tual sungah itna leh kisaipih ding mun khat a zongzong mi tampi
om hi. A taktakin mi khempeuh itna kisam uh a, zong ngah nuam uh ahih
manin tua mite in na pawlpi sungah khat le khat maan takin ki-itna, khat le
khat kidon kikepna a om lam hong thei le-uh mun-awng om nawnlo zah
dongin hong lut ziahziah ding uhhi.

SAWMNIH-LE-KHATNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Ka pawlpi kipumkhatna hut ding pen kei
vaipuak hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Kithuhualna a piangsak ding thute, leh
khat le khat gamtatzia a khangtosak ding thute, limtak kinbawl ni
Rom 14:19 (Ph)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Ka pawlpi innkuan sunga kipumkhatna
hut na dingin tu lianin ka pumpi tawh bang teng seem ka hi hiam?

Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

167

168

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NGIMNA

KHRIH T
AWH KISUN D
INGIN
TA
DINGIN
NANG HO
NG KIPIANGS
AK
HONG
KIPIANGSA
Khrih sungah na zungte khasuk inla
ama kiangpanin hinna antui dawn in.
Topa sungah nungta-a a khangto hi den inla,
thutak sungah thahat-a a khauh hito hi.
Kolose 2:7 (LB)

169

170

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

22

K HRIH T AWH K ISUN D INGIN H ONG K IPIANGS


AK
IPIANGSA
Pasian in a kipatcil-a kipan ama sep thu teng thei hi.
Amah in a tuung-a kipanin amah a it mite nuntaknate,
ama Tapa nuntakna nam tawh a kibangin
suihsak dingin khensat khin hi...
Ama sungah i nuntaknate ii a bul masa leh
melpuakzia a ngimsa i mu hi.
Rom 8:29 (Msg)
Tua a Tapa i en a, a kipiangsak na khempeuhte sungah
Pasian ngimna bul masa i mu thei hi.
Kolose 1:15 (Msg)

Khrih tawh a kisunto dingin nang hong kipiangsak hi.


A patcil lai pekin Pasian geelna pen ama Tapa Jesuh tawh a kisun
dingin nang hong bawl ding, cih hi. Hih pen nang pianzia ding hi a, na
nuntakna aadinga Pasian ngimna a thumna pen hi. Hih ngimna thu, Pasian
in Piansak Hun lai-in na pulak khin hi: Tua ciangin Pasian in hih bangin ci
hi: Ei lim le mel hong sun dingin mihingte bawl ni.1
Piansak nate khempeuh lakah mihingte bek Pasian lim le mel sun
dingin kibawl hi. Hih thu in eite hamphatna lianpi leh zahtak-huaina hong
guan hi. Hih kammal cihnopna a vek-in i thei kei a, ahi zongin tua sunga
kihel thu pawlkhat bel i thei hi: Pasian mah bangin eite kha (spiritual beings)
i hi a, i khate pen si theilo-in i leitung pumpi sangin sauvei kimangzaw ding
hi; eite pilna nei (intellectual) i hi a, thu ngaihsun thei, geel thei-in buainate i
phelsiang thei hi; eite kizopna a nei (relational) i hi a, itna pia thei-in i saang
thei hi; eite in tatzia ding theihna (moral consciousnes) i nei a, a sia a pha
khentel thei i hih manin tua in Pasian mai-ah a simtaak hong suaksak hi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

171

Thu-um mite bek hilo, mi khempeuh in Pasian lim le mel kimkhat


pua uhhi, ci-in Lai Siangtho in hong gen a, tua hang mahin zong mi thahna
leh nau phiatna hoihlo ahihlam i thei thei hi.2 Ahi zongin tua lim le mel pen
mawhna hangin a mel a sa kisia-in cingtaak nawnlo hi. Tua hangin Pasian in
i mansuahsa lim le mel a dimin dipkik nadingin Jesuh tungah vaipuak guanin
sawlkhia hi.
Pasian lim le mel a dimin sutna cih pen bangci dan nam hi ding
hiam? Jesuh Khrih tawh kibatna hi. Lai Siangtho in Jesuh pen Pasian lim
le mel liinlian, muhtheihloh Pasian ii muhtheih lim le mel, leh ama hihna
bang teekteek lahkhiatna3 ci hi.
Mite in innkuan sung kisutna a kawkna-un sakhi a pi san, a no san
(like father, like son) ci uhhi. Ka tate tungah kei lim le mel baang hong kicih
ciangin ka lungdam mahmah hi. Pasian zong a tate tungah ama lim le mel a
baan ding ut hi. Lai Siangtho in, Note...Pasian tawh a kisun ding, a thumaan
a siangtho taktak dingin hong kipiangsak hi4 ci hi.
Hih thu a kitelsiang dingin kong genpha nuam lai hi: Pasian na suak
ngeikei ding a, pasian khat zong na hi ngeikei ding hi. Kiphatsatna tawh
kidim hih thuzuau pen tanglai pek-a Satan vanzat zia-etna hi. Satan in Adam
leh Eve kiangah ama thugente a zuih uhleh pasiante na bang ding uhhi5
ci-in kamciam pia hi. Biakna tampite leh New Age philosophies a kici Khang
Thak thuthuk ngaihsutziate in hih thuzuau mah zang lai uh a, eite pen
pasian hihang ahihkeileh pasiante suak thei hihang, ci uhhi.
I nuntakna thu-omziate, i mailam hunte, leh
i kiim i paama om mite, cihte tungah thuneihzawh
ding i hanciam simsimin pasian khat suah ding i
lunggulhna hong kilangkhia ahihi. Ahi zongin eite
pen piansak nate i hih manin a Piangsakpa i hi
ngeikei ding hi. Pasian in nang, pasian khat a suak
dingin hong deih lo hi; ama thupitsak thu, ama
lungsim puakzia, leh ama pianzia, cihte a bulphuh,
Pasian zia a nei mi (godly) na suah ding hong deih hi. Lai Siangtho in,
Nuntakzia a thak -- Pasian hong suihsak nuntakna, sunglam pana a
kipuahthak, na sungah ama pianzia kitel takin hong dawkkhiatsakna hangin
na gamtatzia ah hong kilangkhia nuntakna -- nei un6 hong ci hi.
Hih leitung na nuntakna aading Pasian hong geelsak ngimna bulpi
pen nopsak hiithiatna hilo a, gamtatzia kilamtohna hizaw hi. Kha thu ah
khangcingto-in Khrih tawh na kisut ding hong deih hi. Khrih tawh kisun cih
ciangin na sungpua melpuakziate mansuahna ahihkeileh ngaihsutna neilo
172

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

salom (mindless clone) khat suahna hilo hi. Na tumdangna Pasian piansak
hi a, amahn susia nuam hetlo hi. Khrih tawh kisutna cih ciangin na sungpua
melpuakzia kilaihna hilo-in na gamtatzia teng kikhelna hizaw hi.
Pasian in Jesuh hong hilh Thupha Ngah Mi (beattitudes),7 Kha
Siangtho gah,8 Paul thupitsak itna,9 leh Peter hong gualhsak a muibun a
cipha nuntakna limpuakte,10 cihte sunga kigelh gamtatzia nam na neihtoh
ding hong deih hi. Tua gamtatzia nam pen na nuntakna aading Pasian hong
geelsak ama ngimnate lakah khat ahihlam na mangngilh simsimin na
tuahkhak thu-omziate hangin lungkiatna na tuak ding hi. Bang hangin hih
thute kei tungah hong piang hiam? Bang hangin hih banga vai haksa tuakkha
ka hiam? ci-in lamdang na sa kha ding hi. Dawnkikna khat ah, nuntakna
cih pen a haksa ding mah-a kigeel hi. Nang hong khangliansak zong tua thu
mah hi. Leitung pen vantung ahihlohlam phawk den in.
Jesuh hong kamciam ahi nuntakna bucing cih pen mi tampitak
in cidamna cingtaak, nuntakna a nuam
hiithiat khat, tatsatlo lungdamna, sunmang
teng a dimin taksuakna, leh upna le Hih leitung na nuntakna
thungetna tungtawnin buainate thakhatin ven
aading Pasian hong
pahna, cih bangin a khiatna kaikhial uhhi. geelsak ngimna bulpi pen
Tomgen lehang, amaute in Khristian nopsak hiithiatna hilo a,
nuntakna a ol a baih dingin lam-en uhhi.
gamtatzia kilamtohna
Leitung ah vantung nopcitna lam-en uhhi.
hizaw hi.
Hih banga thu le la deihkaihna in
Pasian pen nang aituam lunggulhnate leh
angsung bulphuh-a na zon na vaihnate, hong dipsak ding tanghial-a a om
dawino (Dahpa Khuang) khat suaksak lel hi. I theih ding ah, Pasian pen i
sila hilo hi. Nuntakna a ol a baih dingin ngaihsutna na neihkhak leh muhzia
maanlo natna (disillusion) a vei khat, ahihkeileh thu-om taktak thu (reality) a
nolh a nial khat, na suak ding hi.
Nuntakna cih pen nang thu-a piang ahihlohlam mangngilh ngeikei
in. Pasian ngimnate hangin nang a om na hi a, nang ngimnate hangin
Pasian a om hilo hi. Pasian in nang aadingin tawntung hun ah a taktak thu
khat hong geelsak khin kimlai bang hangin leitung ah vantung nopcitna
hong pia laizang ding ahi hiam? Leitunga i ngah i hunte pen vantung gam
tawh kituak gamtatzia i lamtoh nading leh i thakhauhsak nadinga Pasian
hong piak ahihi.

Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

173

NA

NASEEM PASIAN KHA SIANGTHO


Na sungah Khrih tawh kisun gamtatzia hong pokhiasak ding pen
Kha Siangtho hi. Lai Siangtho in, I sungah Topa Kha Siangtho in na hong
sep ciangin amah tawh i kisunto seemseem a, ama minthanna i kilangsak
seemseem hi12 ci hi. Hih, Jesuh tawh kisuttoh zawkseem nadinga hong
laihna vai-maban (process) pen siansuahna (santification) kici a, tua pen
leitung na nuntakna aadinga Pasian hong geelsak a ngimna thumna pen hi.
Jesuh gamtatzia pen nang thatang bek tawh na pokhia zosak kei
ding hi. Kum Thak ki-apna, lungsim tha (willpower), leh ngimna hoihpente
neihna, cihte ciang tawh kicing nailo hi. I nuntakna sunga a piang dinga
Pasian deih kikhelnate a piangsak thei ding vangliatna pen Kha Siangtho
bek in nei hi. Lai Siangtho in, Pasian in na sungah naseem a, ama thu
mannopna lungsim leh amah a lungkimsak ding nasep na sepzawh nading
tha hong guan hi13 ci hi.
Kha Siangtho vangliatna cih kammal za peuh le-uh mi tampitak
in lamdang sak-huai thupiangte leh nakpi-a lungsim sukkhaknate bek mah
ngaihsunkha pahpah uhhi. Ahi zongin a tamzaw ah, Kha Siangtho vangliatna
pen na nuntakna sungah gamdai takin leh upmawhloh lamin hong tangtun
thei den ahih manin a phawkin zong na phawkkha kei thei hi. Khatveivei
ciangin aw-neemno khat14 tawh hong huau ziau thei lai hi.
Khrih tawh kisutna pen ettehna (imitation) tawh pokhia theilo a,
sungteenna (inhabitation) bek tawh pokhia hi. Tua pen ei tungtawnin Khrih
hong nungta dinga phalna hi. Tua thusim pen
NI SAWMNIH-LE-NIHNA: hih bang hi: Note sungah Khrih nungta hi.15
KHRIH TAWH
Nuntakna taktak sungah hih thu bangci
piantheih ding ahi hiam? Ei khensatna
KISUN
tungtawnin piang thei hi. Thu-omzia
DINGIN HONG
tuamtuamte ah thumaan mah a seem dingin i
KIPIANGSAK
khensat a, tua banga sepzawh nadingin Pasian
Kha Siangtho in ama vangliatna, itna, upna, leh pilna, cihte hong pia dingin
i lam-en hi. I sunglam ah Pasian Kha Siangtho nungta ahih manin hihte i
kisap hunhunin i ngah thei hi.
Kha Sia
ngt
ho
nkho
p di
ng kisam hhi.
i.
Siangt
ngtho
ho nasepna ah ma i pa
pankho
nkhop
ding
Lai Siangtho sung bup ah a kigen phapha thutak a thupi mahmah khat i mu
thei hi. Upna tawh kal khat na suan phet lianin Kha Siangtho in a vangliatna
hong khahkhia hi. Joshua nuntakna sungah nawk zawhloh ding dongkhakna
a tuah lai-in makaite in thumanna leh upna tawh tuiluang khauh mahmah a
ngap khitnung uh bek ah Jordan Gun tuiluang khawl hi.16 Thumanna in
Pasian vangliatna kongpi kihongsak hi.
174

SUNGA

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Nang a gamtaang masa dingin Pasian in hong ngak hi. Vangliatna


tawh kidim na kisak hun khat ahihkeileh na kimuan zawkdeuh hun khat,
ngak kei in. Na thaneemnate makhelhin kalsuan inla launa leh lungsim
sukkhakna tuamtuamte kawmkal mah ah sep ding ahi khat seemkhia in.
Kha Siangtho tawh ma na pankhopzia ding leh gamtatzia na kilamtohzia
ding pen tu-a dan hi.
Lai Siangtho in kha khangliatna pen khaici, inn, leh naupang a golto
khat, cihte tawh genteh hi. Gentehna khatciat ah thadim tak-a pankhopna
kisam hi: Khaici pen tuh kul, phungvuh kul hi; inn pen -- hong potawm lo
dinga -- lam kul hi; naupangte pen a goltoh nadingun an le tui a nek ding uh,
thasinna a neih ding uh, kisam hi.
Hotkhiatna na ngah nading thu ah hanciamna a kizat theihloh hangin
kha khangliatna na neih nading thu ah kinak-sap mahmah leuleu hi. Khrih
tawh kisutna lamah i khangliat nadingin na hihtheih zahun hanciam un17
ci-a hong kisawlna pen Thuciam Thak sungah a tawmpenin giatvei bang
om hi. Tu hiithiatin hong piankhiat ding hun ngak lel, cih bang hi theilo hi.
Khrih tawh kisuttoh nading thu ah i vaipuak nam thum om ahihlam
Paul in Efesus 4:22-24 sungah hong gentel hi. Khatna ah, gamtat kalsuanzia
a luite i nusiat ding kisam hi. Nuntakzia a lui tawh a kithuahkhawm
thu...khempeuh a beimang ding kisam hi. Tuate muatin siacip seemseem
hi. Tuate paaikhia un!18
Nihna ah, i thu ngaihsutzia i laih ding kisam hi. Na thu ngaihsutzia
Kha Siangtho khelsak in.19 I lungsim thaksuaksakna tawh eite a kikhel i
hihlam Lai Siangtho in hong gen hi.20 Kikhel cihna Greek kammal metamorphosis (Rom 12:2 leh 2 Korin 3:18 sunga kizang) pen tu hun ciangin
tangngol (caterpillar) khat, lamdang takin kau (butterfly) a etlawm mahmah
khat hong suahna thu, genna ah kizang hi. Hih pen i lungsim ngaihsutnate
Pasian hong uk hong lamlah ding i kiphal
ciangin eite tungah kha thu tawh kipawl-a
Na gamtatzia i cih
hong piang thute lahtel nadinga a hoih
ciangin na hihdet thute
mahmah etsakna lim khat hi.
gawmkhawm-a
Thumna ah, Pasian zia tawh
genna hi.
kituak hihdetna (habits) a thakte neihtohna
tawh Khrih gamtatzia puan banga silh ding kisam hi. Na gamtatzia i cih
ciangin na hihdet thute gawmkhawm-a genna hi a, tua pen na hih mun
mana na kisek thute leh na zongsat thute cihna hi. Lai Siangtho in,
Thumaanna leh siangthona taktak thu ah Pasian tawh na kisut nading uha kipiangsak ahi sunglam pumpi thak, puan bangin silh un21 ci hi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

175

Pasian in eite hong seek nadingin ama Kammal, mite, leh


thu-omziate, zang hi. Hih teng thum pen gamtatzia lamtohna ah
kikhenkhia theilo hi. I khangliat nadinga kitangsam thutak pen Pasian
Kammal in hong sikh a, i khangliat nadinga kitangsam panpihna pen Pasian
mite in hong sikh uhin Khrih tawh kisutna i zat-kisin nading a kitangsam
kiim le paam pen thu-omziate in hong sikh hi. Pasian Kammal sinin na zat
takpi-a thu-um midangte tawh maanmaanin kizomin thu-omzia a haksat
hunte ah Pasian mah muan ding na kisin-a leh Jesuh tawh kisuntozaw tham
ding na hihlam kam kong khamngam hi. Hih khangliatna sunga kihel thu le
late khatciat, mai-a hong pai ding khenpite ah i ento lai ding hi.
Mi tampitakte in kha khangliatna aading a kisampi pen Lai Siangtho
simna leh thungetna hi, ci uhhi. Ahi zongin nuntakna sunga vai pawlkhatte
pen Lai Siangtho simna bek, ahihkeileh thungetna bek, tawh hong kikhel
ngeilo ding hi. Pasian in mite zang hi. Kilawmtatna aadingin eite khat le khat
tungah i kingap theih nadingin Pasian in na-lamdang bawl ding sangin mite
tungtawnin nasep ding thupisakzaw hi. Pasian in i vekin a khangliankhawm
dingin hong deih hi.
Biakna tampite ah kha thu-a a picingpen leh a siangthopen dinga a
ngaihsut uh mite pen midangte tawh a kikhenkhia, gamlak mualbo tunga
kilam siampi innte (monasteries) ah kuamah tawh kisawhkhalo-a a tangom, mite hi. Ahi zongin hih pen theihkhialhna taktak hi. Kha picinna cih
pen khatta khatta-a tang-omna tawh a kingah nam hilo hi. Kikhenkhiatna,
tang-omna tawh Khrih na sun theikei ding hi. Na kiim na paam ah midangte
a om kul a, amau tawh na kiho na kizop kul hi. Pawlpi khat leh khua le tual
khat ah sungmi na hih kul hi. Banghang hiam? A hang pen kha picinna
maan i cih ciangin Jesuh mah bangin midangte it theih ding a kisam hi a,
midangte tawh kizop kithuahna om lopi-in Jesuh tawh na kisut theih nading
thu om lo hi. Kha picinna cih pen itna thu ahihlam -- Pasian a it ding leh
midangte a it ding i hihlam -- phawkin nei den in.
Khrih tawh kisunto cih pen a sau, a ziakai khangliatna
vai-maban khat hi. Kha picinna cih pen ahivat thu, ahihkeileh ahitawm
thu, hilo hi; na khansung tawntung damdamin a kizomtoto ding khangliatna
hi. Hih, vai-maban (process) tawh kisai thu a genna ah Paul in, Hih thu
pen Khrih a picinna zahin eite...i picin mateng in piangtoto ding a, tua ciangin
amah tawh i kisun sinsen ding hi22 ci hi.
Nang pen maban a kizom toto nasep khat na hihi. Jesuh gamtatzia
neih nadingin na khantawnin kha thu ah kikhelna na neihtohtoh ding kisam
a, tua pen hih leitung nagawn ah mansiang zo nailo ding hi. Vantung na tun
176

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ciang, ahihkeileh Jesuh hong paikik ciang, bekin kimansiang pan ding hi.
Tua hun hong tun ciangin na gamtatzia tawh kisai-a a kizosiang nailo nasep
kici peuhmah kizosiang ding hi. A tawpna ah Jesuh a cingtaakin i muh
theih hun ciangin eite amah tawh a cingtaakin kisunto ding i hihlam Lai
Siangtho in hong gen hi: Khrih hong paikik hun ciangin eite bangci dan hi
ding cih nangawn i kiseh theikei hi. Ahi zongin amah hong pai ciangin ama
hihna taktak ahi bangin mukha ding i hih manin amah tawh kisun ding i
hihlam kician takin i thei hi.23
Pasian pen thudangte sangin na gamtatzia lamtoh ding thu mah a
lunglutpen hi a, hih a theih-ol thutak na theihlohna huhau-in Khristian
nuntakna sungah buaina tampi hong piang hi. Vai thupi khat ahi Bang
nasep seem ding ka hi hiam? cih namte pawl ah Pasian hong daihsuah
ciangin i lunghimawh thei hi. A taktak thu ah, na nuntakna sungah Pasian
deihna tawh kituak nasep cih pen nam tampi om lel hi. Amahn a thupipena
a ngaihsut thu pen nasep a nam hilo a, bang nasep nam na seem zongin
Khrih tawh kisunin seem maw, seemlo cih thu hizaw hi.24
Pasian pen na sepna sangin na hihna mah nakpi-in lunglutzaw tham
hi. Eite mihing i hi a , mihing a seem i hikei hi (we are human beings, not
human doings). Tawntung sungah na ken ding pen na nasep hilo-in na
gamtatzia ahih manin Pasian in na nasep sangin na gamtatzia mah kinpenin
nei hi.
Lai Siangtho in, Ngaihsunkha
lopi-a na leitung ngeina sung-uah a
Pasian pen na sepna sangin
lutkha na hihloh nadingun na leitung
na hihna mah nakpi-in
ngeina uh tawh kinak leptuah lua dah
lunglutzaw tham hi.
un. Tua sangin Pasian tungah na lungsim
uh koihzaw un. Sunglam panin na
kikhel ding uh a,...A tawntungin picin
lohna dawl dongah hong kaisuk den ahi na leitung ngeinate uh bang hilo-in
Pasian in note a hoihpen hong suah ding a, limtak-a kilamto picinna note
sungah hong omsak ding hi25 ci-in phawnna hong pia hi. Jesuh tawh na
kisutzawk theih nadingin leitung ngeina na pelh ding kisam hi. Tua hikeileh,
thudang tuamtuamte ahi na lawmte, na nu na pate, na naseppihte, leh na
ngeina, cihte in amau lim le mel tawh kituak dingin nang hong seek theikha
ding uhhi.
A dahhuai thu ah, Khristian laibu minthang a kici tampite i huam-et
pak ciangin thu-um mi tampitakte in Pasian ngimna lianpite tawh kituak-a
nuntak ding sawm nawnlo uh a, aituam lawhcin nading lam leh lungsim
kingaktheih nading lam ah kalsuan khinta uh ahihlam kimu thei hi. Hih pen
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

177

nungzui hihna hilo a, angsung thu bek masakna hizaw hi. A nuam, a ol,
limtak-a kilemtuah nuntakna tawh i nuntak theih nading lel-a Jesuh
singlamteh tungah hong si hilo hi. Ama ngimna pen tua sangin thuthukzaw
pek tham hi: Amah in eite vantung ah hong lak masungin amah tawh a
kisun dingin hong bawl nuam hi. Tua pen eite hamphatna lianpen, i seppah
ding i vaipuak, leh i khanzia ding thu bulpi, ahihi.

SAWMNIH-LE-NIHNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Khrih tawh a kisun dingin kei hong kipiangsak
hi.
Pha
wk Di
ng Kha
wkneu
Phawk
Ding
Khawkneu
wkneu:: I sungah Topa Kha Siangtho in na hong
sep ciangin amah tawh i kisunto seemseem a, ama minthanna i kilangsak
1 Korin 3:18 (NLT)
seemseem hi
Ngaihsut Di
ng T
hudotna
Ding
Thudotna
hudotna:: Tuni-in Khrih tawh ka kisut theih nadingin
ka nuntakna sung bang mun tengah Kha Siangtho vangliatna ka nget
ding kisam ahi hiam?

178

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

23
EITE I

KHANGLIA
TNA Z IA
HANGLIATNA

Pasian in...eite na khempeuh ah Khrih bangin


i khangliat ding hong deih hi.
Efesa 4:15a (Msg)
Naupang a bang den dingte i hikei hi.
Efesa 4:14a (Ph)

A khanglian dingin Pasian in nang hong deih hi.


Vantunga na Zuapa lungtup pen nang na picintoh ding leh Jesuh
Khrih limpuakte na neihtoh ding cih hi. A dahhuai thu ah, Khristian awn
tampite khangham toto napi uh khanglian toto ngeilo uhhi. Kha thu ah
naungek dinmun khengkhia ngeilo uh a, napsiakna leh but (boot) khedapno
kisam den uhhi. A hang pen khanglian dingin ngim ngeilo uh ahih man hi.
Kha khangliatna cih pen ahitawm thu hilo hi. Ngim ngiat-a ki-apna
kisam hi. Na khangliat ding na ut kul, na khensat kul, na hanciam kul, na
zopsuak kul hi. Nungzui hihna -- Khrih tawh kisut nading vai-maban (process) -- cih pen khensatna khat tawh kipan den hi. Jesuh in hong zawn a,
eite in i dawntuah hi: Jesuh in ama kiangah, Hong pai inla ka thuzuite
hong hi in ci hi. Tua ciangin Matthai ding in, ama nung a zui hi1
Nungzuipi masate in Jesuh nung zuih ding a khensat lai-un a
khensatna uh a khiatna bangzahin zai cih theitel lo uhhi. Jesuh zotna a
dawngkik ziau uh ahihi. Tua pen mah na kipat nadinga kitangsam thu hi
pah hi: Nungzui khat ahi dingin khensat in.
Na ki-apnate leh lungsim na piaknate zah-a na nuntakna hong sui
ding thudang om lo hi. Tuate in hong khangtosak thei ahihkeileh hong
kiamsuksak thei a, bangbang ahi zongin tuate in na mailam hun hong seek
ding hi. Tu-a na ki-apna kei hong gen lecin mailam kum sawmnih sungin nang
bang suak ding cih kong gen ding hi. I ki-apna bangbangin eite i hitoto hi.
Mi tampite amau nuntakna uh aadinga Pasian geelsak a ngimnate
a khahsuahna uh mun pen tu-a ki-apna thu ah hi. Mi tampite pen na khatpeuh
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

179

ah lungsim a piak ding uh kihta uh a, nuntakna bup ah kang-om lel hi.


Pawlkhatte leuleu, thupitsak thute ah lungsim a lang bek pia uh ahih manin
muibun theilo-in lungkiatna tawh a hun uh bei hi. Pawlkhatte, hauh ding leh
minthan ding cih leitung lungtupte ah a lungsim uh pia a, a tawpna ah supna
leh khasiatna tawh kidim uhhi. Khensatna a kici peuhmah tawntung
gahkhiatnate nei ahih manin pilvang takin khensat theih ding kisam hi. Peter in, I kiim i paam-a om nate khempeuh tuisuakin beimang ding ahih
manin Pasian deihna tawh kituak, a siangtho nuntakna na neih ding uh
bangzahin kisam ahi hiam?2 ci-in hong phawng hi.
Pasian mapanna leh nang mapanna. Khrih tawh kisutna cih
pen Khrih deihna tawh kituak khensatnate neihna, leh tua khensatnate
cinsak zawh nadingin ama Kha Siangtho tungah kingakna, cihte panin a
gahkhia thu ahihi. Khrih tawh kisut ding mah thupilaak dingin na khensat
lian ciangin nunzia a thak tawh na gamtat pah ding kisam hi. Gamtat luhekzia
a lui pawlkhat na nusiat ding, hihdet thu (habit)
a thak pawlkhat na neihtoh ding, leh na thu
I ki-apna bangbangin ngaihsutzia kiphawkin na laih ding, cihte kul
eite i hitoto hi.
ding hi. Hih kikhelnate na neihzawh nadingin
Kha Siangtho in hong huh ding ci-in na
lungmuan ding ahihi. Lai Siangtho in, Ama ngimna hoih tawh kituak dinga
hong utsak leh hong gamtasak pen note sunga na a seem Pasian ahih
manin launa leh liinglawnna tawh na hotkhiatna uh a pua-ah seemkhia
suaksuak un3 ci hi.
Hih Lai Siangtho khawkneu in khen nih a pha, kha khangliatna thu
hong lak hi: note sunga na a seem leh a pua-ah seemkhia cihte gel hi.
note sunga na a seem cih pen Pasian lampan mapanna hi a, a pua-ah
seemkhia cih pen nang vaipuak ahihi. Kha khangliatna cih pen nang leh
Kha Siangtho kithuah-a ma pankhopna hi. Pasian Kha in eite sungah na a
seem hi bek lo-in eite tawh na hong seemkhawm a hihi.
Thu-um mite aadinga kigelh hih Lai Siangtho khawkneu pen
hotkhiatna ngah nading thu hilo a, khangliatna neih nading thu hizaw hi.
Hih mun ah, hotkhiatna aadingin seem ding hong ci lo hi. A hang pen
Jesuh sep khitsa thu ah nang behlaptheih bangmah om lo hi. Taksa
sepkhiatna na neih ciangin na pumpi khangliat nading a thasaan na hi a,
pumpi na neih nadinga thasaan na hikei hi.
Van le na leptuah kimawlna (puzzle) khat a seemkhia dingin na
kithawi ciangin a kitangsam van le na khempeuh a omsa hi a, nang pen tua
teng a thuahkhawm ding bek na hihi. Lokho mite in lo ah na seemkhia uh
180

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

a, tua pen lo leitang a ngah nading uh hilo-in a neihsa uh a khantoh nading


hizaw hi. Pasian in nang tungah nuntakna a thak khat hong pia khin hi; tuin tua pen launa leh liinglawnna tawh khantohsak ding vaipuak na nei hi.
Na kha khangliatna thupi ngaihsut mahmah ding cihna hi. Mite in kha
khangliatna a awlmawhloh uh ciangin tua in
NI SAWMNIH-LE-THUMNA:
(khenpi 4 leh 5 sungah i muh mah bangin)
EITE I
tawntung tawh kisai a khiatnate theitel lo uh
ahihlam kilangsak hi.
KHANGLIATNA ZIA
Autopilot (ama thu-a kihawltawm
thei, set) laihkhiatna. Na nuntakna na khel nadingin na thu ngaihsutzia
na laih ding kisam hi. Na khatpeuh na sepkhiatna ah tua ma-in ngaihsutna
khat om masa hi. Gamtatna kici peuhmah upna khat ii tawsawn hi a,
sepkhiatna kici peuhmah lungsim puakzia khat hansuah ahihi. Hih thu,
lungsim thuthuk a thei (psychologist) mipilte theihkhiat ma, kum tul tampi
lai pekin Pasian in hih bangin na pholak khin hi: Na thu ngaihsutzia kidawm
in; na nuntakna pen na thu ngaihsutnate tungtawnin kisui hi.4
Speedboat (set gunkuang) khat ah autopilot (ama thu-a kihawltawm
theihna) kithuah a, nisuahnalam a manawh dingin a gia (gear) kikoih hi. Tua
set gunkuang tuangin gun dungah na pai laitak nitumnalam manawhkik nuam
hi lecin na hihtheih ding thu nih om hi. Khat pen, gunkuang a heekna
lencipin a lehlam a manawh dingin thatang tawh kiheisakkik ding ahihi. Na
lungsim tha tawh tua danin autopilot na lehhei zo saam ding a, ahi zongin
hong lehdo tha khat om den ding hi. A sawt ciangin na khut hong kham
ding a, gunkuang heekna na khahkhak ciangin gunkuang zong a manawh
nading lam a kisehsa a om bangin nisuahnalam mah ah hong kiheikik veve
ding hi.
Hih pen na lungsim tha tawh na nuntakna na khelsawm cianga
hong piang ding thu hi. Kei le kei thatangin an tamnek kideek ning...pumpi
thasinna (exercise) tam hih ta ning...khasiasia, zahkaikai cih bang hi nawnkei
ning ci-in na khensat hi. Maan hi. Na lungsim tha tawh tomno kal kikhelna
na piangsak thei mah ding a, ahi zongin a hang zungpi longkhia nailo na hih
manin sunglam tha bei-in na tawl den hi. Tua kikhelna ah kisek taktak theilo
na hih manin a tawpna ah lungkia-in annek khiapna leh pumpi thasaanna
zong na zom nawnkei hi. Tua ciangin na zongsat lui teng mah na hihkik
leuleu hi.
Tu-a sangin a olzaw a hoihzaw lampi khat om hi: Na autopilot -- na
thu ngaihsutzia -- laih in. Lai Siangtho in, Na thu ngaihsutzia laihna tawh
mithak khat a suak dingin Pasian kikhelsak in5 ci hi. Na kha khangliatna
thu ah kahlei a dawl masa pen na thu ngaihsutzia laihna hi. Kikhelna cih
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

181

pen a tawntungin na lungsim sungpan kipankhia den hi. Na thu ngaihsutzia


in na lungsim sukkhakzia ding lampi sial ding a, na lungsim sukkhakzia in na
gamtatzia ding hong huzap ding hi. Paul in, Na lungsim ngaihsutnate uh
leh na lungsim puakziate uh ah kha thaksuakna khat a omloh phamawh
ding hi6 ci hi.
Khrih tawh kisut theih nadingin Khrih lungsim na neihtoh ding
kisam hi. Hih, lungsim omzia kilaihna, pen Thuciam Thak in kisikna (repentance) ci a, Greek kammal a khiatna lian pen na lungsim khel ding cihna
hi. Thu le late ah -- nangmahmah vai, mawhna, Pasian, midangte, nuntakna,
na mailam hun, leh thudang khempeuh tawh kisai thute ah, Pasian
ngaihsutzia ciingin nang ngaihsutzia na khel ciangin a kisik na hihi. Tua pen
Khrih ii etzia leh muhzia tawh enin mu, cihna hi.
Eite Khrih ii thu ngaihsutzia tawh kituakin a ngaihsun7 dingin thu
hong kipia hi. Tua banga hih nading ah khen nih om hi. Hih, lungsim omzia
kilaihna a khen masa, pen angsung a bulphuh, angsung thu bek a masak, a
picinglo thu ngaihsutnate ngaihsut nawnlohna hi. Lai Siangtho in, Naupang
bangin thu ngaihsun nawnkei un. Thusia lamah naungek hi unla thu
ngaihsutna lamah a khanghamte hi un8 ci hi. Naungek leh naupangte pen
pianpihin angsung theihna tawh kidim uhhi. Amau vai leh amau
kitangsapnate bek ngaihsun uhhi. Piakkhiat ding theilo uh a, a saang ciang
bekin om uhhi. Tua pen a picinglo thu ngaihsutzia kici hi. A dahhuai thu ah,
mi tampitak pen tua dan thu ngaihsutzia kantanin hong khanglian ngei nawnlo
uhhi. Angsung thu bek ngaihsutna pen Lai Siangtho in siat gamtatna nak
(source), ci hi: Siatna tawh kidim amau sunglam pumpi deihna zui-a a
nungta mite in siatna tawh kidim amau sunglam pumpi deih thute bek mah
ngaihsutin nei uhhi.9
Jesuh thu ngaihsutzia nama thu ngaihsut a khen nihna pen picing
takin thu ngaihsutna hi a, tua pen
nang
le nang ahilo, midangte
Na thu ngaihsutzia in na
lungsim sukkhakzia ding lampi mitsuanin masak, cihna hi. Paul in
sial ding a, na lungsim itna thu tawh kisai limtak a gentelna
sukkhakzia in na gamtatzia ding khawklian sungah, midangte aading
ngaihsutna pen picinna lim ahihlam,
hong huzap ding hi.
hih bangin hong hilh hi: Ka naupan
lai-in naupang bangin thu ka ngaihsun
a, naupang bangin thu ka geel hi. Ka gol ciangin ka naupangvainate
khempeuh ka nusia hi.10
Tu hunin mi tampitak in kha picinna pen Lai Siangtho sunga kigen
182

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thute leh upna thupomziate bangzah thei cih tawh a kitawikhai sa kha
uhhi. Thutheihna pen picinna zah tawikhaina nam khat hi mah a, ahi zongin
tua bek tawh man nailo hi. Khristian nuntakna cih pen thupomzia leh thuupzia, cihte sangin thuklutzaw, tangzaizaw pek tham a, thuzuihzia leh
gamtatzia zong kihel lai hi. I thuzuihzia pen i thupomzia tawh a kithuhual
ding kul a, i thu-upzia pen Khrih tawh kisun gamtatzia
in a nungzuih hamtang ding kisam hi.
Khristian biakna cih pen thuthuk ngaihsutna
nam khat hilo a, biakna cih ciang bek zong hilo hi;
kizop kithuahna leh nuntakpihna hi. Tua nuntakpihna
a thu laigil pen Jeuh mah bangin ei le ei sangin
midangte aading ngaihsutsakna hi. Lai Siangtho in,
Eite in amau phattuam nading thu ngaihsunin amau
a lungkimsak thute sepsakna tawh amaute i huhzawh
ding kisam hi. Khrih nangawn in ama lungkim nading khop bek sepsawm lo
hi11 ci hi.
Midangte aading thu ngaihsut pen Khrih tawh kisutna ii laigil bulpi
leh kha khangliatna lim kilangpen hi. Hih bang nam thu ngaihsut pen ahitawm
ahilo thu, ngeina tawh kituaklo thu, a citawm, leh a haksa thu ahihi.
Lungdamhuai thu ah, eite in tua thu i hih zo ding hi: Pasian in eite tungah
ama Kha hong piazo hi. Leitung mite ngaihsutzia nam tawh thu i
ngaihsutlohna zong tua hang mah ahihi.12 Mai-a khenpi pawlkhat ah eite i
khangliat nadinga hong huh Kha Siangtho vanzatte i kikumto lai ding hi.
SAWMNIH-LE-THUMNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Khangliatna kipat ding ziakai ta cih bang om
ngeilo hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Na lungsim uh bupkhelna tawh sunglam
panin Pasian kikhelsak un. Tua hileh Pasian deihna -- a hoih thu, amah
a lungkimsak thei thu, leh a cingtaak thu -- na thei thei ding uhhi
Rom 12:2b (TEV)
Ngaihsut Di
ng T
hudotna
Ding
Thudotna
hudotna:: Vai a bang pen mun ah kei zia-a thu
ngaihsutna khawlin Pasian zia-a thu ngaihsut ka kipat ding kisam ahi
hiam?
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

183

24

T HUM A AN T HUT
A K T UNGT
AWNIN K IKHEL
HUTA
UNGTA
Mite in a nuntakna uh aadingin
anlum sangin a hoihzaw kisam uhhi.
Amaute Pasian kammal citeng khempeuh tawh
a kivak ding uh kul hi.
Matthai 4:4 (NLT)
Pasian...hehpihna Kammal in
nang pianzia dinga ama hong deihsak nam hong suahto ding a,
na kitangsaptheih ding khempeuh hong pia ding hi.
Sawltak 20:32 (Msg)

Thumaan thutak in eite hong khel hi.


Kha khangliatna cih pen thuzuaute heemkhia-in thutak tawh dipkikna
vai-maban (process) hi. Jesuh in, Amaute thutak tawh siansuah in; na
kammal pen thunmaan thutak hi1 ci-in thungen hi. Siansuahna thu ah
kipholakna kisam hi (Sanctification requires revelation). Pasian Kha in eite,
Pasian Tapa tawh a kisunin hong bawl nadingin Pasian Kammal zang hi.
Jesuh i sut theih nadingin nuntakna ah ama Kammal tawh i kidip ding kul
hi. Lai Siangtho in, Kammal tungtawnin eite hong kikoihkhawmin eite sep
dinga Pasian hong sehsak nasepte a seem dingin hong kisui hi2 ci hi.
Pasian Kammal pen kammal dangte tawh kibang lo hi. Pasian
Kammal nungta hi.3 Jesuh in, Note kianga kong gen kammalte pen kha hi
a, tuate pen nuntakna hi4 ci hi. Pasian in thu a gen ciangin nate kikhel hi.
Na kimkot-a om nate khempeuh -- piansak nate a vekpi-in --Pasian in...ci
ahih mana a om uh ahihi. Tuate khempeuh a om nadingun amah paukhia
hi. Pasian Kammal omlo hileh nang nangawn na nungta kei ding hi. James
in, Pasian in eite ama bawl nate khempeuh lakah a thupipen i hihtheih
184

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

nadingin thutak kammal tungtawnin eite tungah nuntakna hong pia dingin
khensat hi5 ci hi.
Lai Siangtho pen thupomzia (doctrine) lamlak laibu cih ciang bek
hilo hi. Pasian Kammal in nuntakna
Pasian Kha in eite, Pasian hingsak, upna piangsak, kikhelna omsak,
Dawimangpa lausak, na-lamdangte
Tapa tawh a kisunin hong
kilangsak, gamtatzia lamto, thu-omziate
bawl nadingin Pasian
laih, lungdamna guan, haksakna kantan,
Kammal zang hi.
zia-etna zo, lam-etna hong thun, vangliatna
khahkhia, i lungsimte siahsuah, nate ahi
dingin hisak, i mailam hun a tawntung aadingin kamkhapna hong nei, hi.
Pasian Kammal tawh lo-in i nungta theikei ding hi. Hih thu, a ngeina bang
khatin ngaihsun ziau ngeikei in. Pasian Kammal pen na nuntakna aadinga a
omloh a phamawh an le tui bangin ngaihsun in. Job in, Ama muk pana a
thupiakte ka nusia kei hi; ama kam pana kammalte ka nisim an le tui sangin
manpha ka sazaw hi6 ci hi.
Pasian Kammal cih pen nang aadinga kikoih ngimnate na cinsak
nadinga na nek hamtang ding a kul kha an le tui hi. Lai Siangtho pen i nek
ding nawitui, anlum, antak, leh annek khupna nektheih khum,7 cih bangin
kigenteh hi. Hih an le tui nam lite pen kha thahatna leh khangliatna i ngah
nading Kha an le tuite hi. Peter in sepzia ding ngaihsut hong piakna ah,
Hotkhiatna thu ah kha nuitui siang tungtawnin na khangliat theih nadingun
tua kha nawitui siang lunggulhpi-in nei un8 hong ci hi.
PASIAN KAMMAL SUNGAH OMSUAKNA
Tu hunin nidang tawh tehtheihloh dingin Lai Siangtho bute kikheen
ziahziah ta a, ahi zongin laibu-tau tunga om Lai Siangtho pen manh neilo hi.
Thu-um mi awn tampite kha lamah thabei natna (spiritual anorexia) vei uh
a, kha gilkialna hangin a si ding dinmun ah om uhhi. Jesuh nungzui cidam
khat na hihtheih nadingin Pasian Kammal tawh kivakna mah na masak
ding kisam hi. Tua pen Jesuh in omsuakna (abiding) ci hi. Amahn, Ka
kammal sungah na omsuak uhleh Ka nungzuite na hi takpi uhhi9 ci hi.
Nisim nisimin Pasian Kammal sungah omsuak i cihna ah sepkhiatna nam
thum kihel hi.
Lai Sia
ngt
ho
huneihna ka saa
n di
ng kisam hhi.
i. Lai Siangtho
Siangt
ngtho
ho tthuneihna
saan
ding
pen ka nuntakna sungah thunei ahih ding -- manawh nading mun hong lak
compass, thu le late ah khensatna a maan hong neisak ding thuhilhna,
sepkhiatna khatpeuh a sia a pha etkikna-a ka zat ding thu siksan, cihte
hong hihtoh ding -- kisam hi. Lai Siangtho pen ka nuntakna sungah ma
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

185

kipatna le ma hialna ahih detloh phamawh hi.


I buainate tampitak pen i thu khetsatna ah a muanhuailo thute i
siksan man hi a, tuate pen: ngeina (culture - mi khempeuh in tuaci danin
hih uh), zat ngeingei thu (tradition - tuaci danin i hih ngei vele), khinkhaina
(reason - thulam tawn leh kilawm mah ei), ahihkeileh lungsim sukkhakna
(emotion - tuaci leh hoihtuak sa ing), cihte hi. Hih thu li teng pen Eden
Huan sunga Pukna (the Fall) huhau-in kisia khin hi. Ei kisap pen cikmah-a
lamkhial hong tunlo ding thu cingtaak khat hi. Tua pen Pasian Kammal bek
in hong sikh thei hi. Solomon in, Pasian kammal khempeuh siatna tawh
kipelh hi10 hong ci a, Paul in zong, Lai Siangtho sunga om khempeuh
Pasian Kammal hi. Tuate a vekpi-in mite i thuhilh nading leh i huh nading
ahi zongin, amaute i puahphat nading leh nuntakzia i lahtel nading ahi zongin,
kimang hi11 ci hi.
Billy Graham in Pasian na a sepcil lai-in Lai Siangtho a maanna leh
a thuneihna (accuracy and authority) tawh kisai lungbuaina a tuakkhak hun
khat om ngei hi. Zan khat, khataang nuai-ah khitui
naptui tawh khukdinin Pasian hopih a, Lai Siangtho
sungah a theihtel zawhloh thute tampi om himah
taleh Lai Siangtho mah ama nuntakna leh a nasepna
aading thunei pipenin a up a muan zawh nadingin
thungen hi. Tua huna kipanin Billy nuntakna pen
thupha tawh kidim a, vangliatna namtuam khat leh
muibutna nei hi.
Tuni-in na khensat ding vai thupipen khat
om a, banghiam cihleh na nuntakna sungah bang pen a thunei pipen hisak
ding cih thu hi. Ngeina, zat ngeingei thu, khinkhaina, leh lungsim sukkhakna,
cihte masak lo-in Lai Siangtho mah a thunei pipen dingin koih dingin khensak
in. Thu na khensatna ah Lai Siangtho in bang gen hiam? cih kantel masak
dingin ngaihsun in. Pasian in hih ding khat hong gen ciangin nang aadingin a
khiatna a om-a a om kei zongin, ahihkeileh na hih nuam-a na hih nuam kei
zongin, Pasian Kammal mah muang dingin khensat in. Paul thugenna mah
nang aituam upna pulakna dingin la in: Thukham tawh a kituak thute
khempeuh leh Kamsang Laibute sunga kigelhte khempeuh ka um hi.12
Lai Siangtho sunga thumaan thutak ka nek ka dawn ding
kisam hi. Lai Siangtho i up ciang bek pen kicing nailo hi; Kha Siangtho in
thumaan thutak tawh hong khel theih nadingin ka lungsim tua thutak tawh
ka dip ding kisam hi. Tua bang hih theih nadingin lampi nga om hi: Tua
thutak na ngah thei, na sim thei, na kancian thei, na ciamteh thei, limtak na
ngaihsunkik thei hi.
186

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Khatna ah, Pasian Kammal na zak ciangin lungsim kongpi honin


saanna tawh tua Pasian Kammal na ngah hi. I nuntakna sungah Pasian
Kammal zungkha-in gah le teh hong neih nading pen i lungsim kongpi i
honna tungah kinga ahihlam Khaici Vawhpa thugentehna ah kimu thei hi.
Topa Jesuh in thu a saang theilo lungsim puakzia nam thum -- lungsim
kongpi kikhakcip (leitang khauh), lungsim kineihkhem (leinom a tawmna
leitang), leh lungsim palau (ling tawh kidim leitang), cihte -- om ahihlam
hong gen a, tua khit ciangin, Na thu ngaihdan uh limtak kingaihsun un13
hong ci hi.
Thuhilh syate ahihkeileh laihilh syate tungpanin kilambehna
bangmah ngah na kisak mel keileh na lungsim puakzia, a diakdiakin
kiphatsakna lungsim, na kisittel ding kisam hi. A hang pen kiniamkhiat-a
thu a saangthei lungsim na neih leh Pasian in thugen a siamlo penpente
tungpan nangawnin hong hopih thei lua ahih man hi. James in sepzia ding
ngaihsut hong piakna ah, Na khate uh hong honkhia thei ding vangliatna
a nei, na lungtang sung uh-ah hong kisuan-a zung a kha, tua Kammal pen a
kiniamkhiat (a thuneem, a kilekkim) lungsim tawh saang unla muak un14 ci
hi.
Nihna ah, kum 2000 a sau pawlpi tangthu sung a tamzaw ah siampite
bek in Lai Siangtho aituamin sim theihna nei uh a, ahi zongin tu hun ciangin
ei mihing awn tampite in tua bangin sim theihna i nei ta hi. Hi napi, thu-um
mi tampitak pen Lai Siangtho sim ding sangin nisim thuthanglai (daily newspaper) simna lamah citakzaw uhhi. I khangliat theihloh pen lamdang lo
mah hi. TV nai thum sung et khit ciangin
Lai Siangtho minit thum sung simna tawh
Lai Siangtho a pat pan khangliat ding kilam-en theilo hi.
a tawp dong um a kici
Lai Siangtho a pat pan a tawp
mi tampitak in a pat
dong um a kici mi tampitak in a pat pan a
pan a tawp dong sim
tawp dong sim khin ngeilo uhhi. Lai
khin ngeilo uhhi.
Siangtho ni khatin minit sawm-le-nga
bekbek sim lecin zong kum khatin khatvei
na zosiang ding hi. Ni khatin na TV et hun
minit sawmthum khiamin tua hun sung Lai Siangtho sim lecin kum khatin
nihvei na zosiang ding hi.
Nisim Lai Siangtho simna in Pasian aw a kizomin hong zasak ding
hi. Tua hangin zong Pasian in Israel kumpite ama Kammal teikhiatna bu
khatta a gei-uah a kot det nadingun thu na pia hi: Tua thukham, a hun
simin a gei-ah a koih ding, leh a nuntak sung ni simin a sim ding, kisam hi.15
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

187

Na gei-ah koih bek kei inla maanmaanin sim in. Tuacih theih nading vanzat
baihlam khat pen nisim Lai Siangtho simzah ding geelna hi. Tua zang lecin
Lai Siangtho mun pawlkhat kheng ziau, khawklian khawkneu pawlkhat nusia
ziau, cih bang hong om nawnlo ding hi. Tua, nisim Lai Siangtho simzah ding
geelna, pen Lai Siangtho bu pawlkhatte sungah zong om thei hi.
Thumna ah, Lai Siangtho kancianna ahihkeileh sinna pen Kammal
sungah hong omsuak theisak takpi ding lampi dang khat hi. Lai Siangtho,
sim le sin (read and study), cihte nih kilamdanna pen nasep nam nih hong
kibehlapna ah kilang hi: Lai Siangtho mun sunga om thute dottelna, leh
nang thu muhziate gelhkhiatna, cihte hi. Na ngaihsutnate laidal tungah,
ahihkeileh computer sungah na gelhkhiat mateng Lai Siangtho a sin taktak
nailo na hihi.
Mun kicinloh manin Lai Siangtho sinzia nam tuamtuamte kong gentel
nawnkei ding hi. Lai Siangtho sinziate tawh kisai laibu hoih tampi om a,
tuate lakah tu ma kum sawmnih lai-a kei gelh khat zong kihel hi.16 Lai
Siangtho sinzia a hoih cih ciangin thu tam lo a, dot-huai thute dottheih ding
kisinna hi pipen hi. Sinzia nam khatta in dotnate a tuam tekin hong lak hi.
Lai Siangtho na sim laitak, khawl pakin a theih-ol thudotnate ahi, kua in?,
bang thu?, cikin?, koi-ah?, banghang?, bangci danin? cihte bawl lecin tampi
na muhkhiatbeh ding hi. Lai Siangtho in, Hong suaktasak thei Pasian
thukham cingtaak limtak a sinte pen a lungdam taktak mite hi uh a, amaute
in tua thu sin suaksuak uhhi. A zaksa thu uh mangngilh lo uh a, Pasian
thuhilhna-a kigen thute mang uhhi. Tua banga a hih mite lungdam ding
uhhi17 ci hi.
Pasian Kammal sunga omsuak nading lampi lina pen Kammal
ciaptehna hi. Ciapteh theihna na neih pen Pasian hong piak khuttawi
(letsong) khat hi. Ka ciapteh theihna khuak (memory) hoih kei, na cikha
thei ding a, a taktakin na khuak sungah na ciaptehsa thu le la, mihing,
nambat, cihte a awn-a simin om khin hi. Nang aadinga a thupi teng a ciamteh
na hizaw hi. Pasian Kammal thupi sa lecin hun la-in na ciamteh ding hi.
Lai Siangtho khawkneute kamngah manin phattuamna honmangpi
om hi. Zia-etna na nanzawh nading, pilvang takin thu na khensat theih nading,
lunggimna na khiap theih nading, lungmuanna na neih nading, sepzia ding
ngaihsutna a hoihte na piak theih nading, leh midangte kiangah na upna na
pulak theih nading, cih bangin hong huh ding hi.
Na ciapteh theihna khuak pen sagolh (muscle) khat tawh kibang hi.
Na zat ciangin hong thahat seemseem ding a, Lai Siangtho kamngah zong
hong baih seemseem pah ding hi. Hih laibu sungpan na lungsim hong
lawngkha Lai Siangtho khawkneu pawlkhat tengkhia-in na paipaina ah ken
188

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

theih dingin laidalno khat tungah gelhkhia, cih tawh na kipan thei hi. Tuate
ni bupin enkik inla a gingkhia-in lo in. Na nasep laitak ahi-a pumpi thasin
laitak, mawtaw hawl laitak, mi na ngak laitak, ahihkeileh na lup laitak ahi
zongin koimah peuh ah Lai Siangtho na kamngah thei hi. Lai Siangtho
kamngah nading zawipi thum om a, tuate pen enkikna, enkikna, leh enkikna,
cihte hi. Lai Siangtho in, Khrih hong hilh thute ciamteh unla ama kammalte
tungtawnin na nuntakna uh khanto-in pilna-in nei un19 hong ci hi.
Pasian Kammal sunga omsuak nading lampi a ngana pen limtak
ngaihsut kikna hi a, tua pen Lai Siangtho in lungngaihna (meditation) ci hi.
Lungngai i cih ciangin mi tampitak in lungsim awngkhongsakin vakthapsak
ding cihdan lamin a mitkha uh-ah bawl thei uhhi. Tua pen Lai Siangtho gen
lungngaihna tawh kikeelki liinlian hi. Lungngaihna cih pen bun takin ngaihsutna
hi. Tua aadingin nakpi hanciamna kisam hi. Khawkneu khat teelin tua pen
na lungsim sungah limtakin ngaihsun phapha ding cihna hi.
Khenpi 11na ah i gensa mah bangin lunghimawh thei na hihleh a
lungngai thei zong na hi pah hi. Lunghihmawhna cih pen thu a hoihlo khat
bun takin ngaihsutna hi. Lungngaihna i cih zong
NI SAWMNIH-LE-LINA: tua dan mah hi a, thu khat ah na ngaihsut pen
na buaina thu hilo-in Pasian Kammal hi.
THUMAAN THUTAK
Lai Siangtho kammal nisim ngaihsut
TUNGTAWNIN
kikna zahin na nuntakna hong kikhelsak ding
thu leh Khrih tawh hong kisunsak thei ding
KIKHEL
thu a dang om lo hi. Pasian thumaan thutak
ngaihsunin Khrih hong lahsa ettehna lim nakpi-in limtak i ngaihsut kikkik
ciangin eite pen a lian seemseem minthanna tawh ama lim le mel a sun
dingin i kikhel hi.20
Lungngaihna thu tawh kipawl Pasian genna teng khempeuh Lai
Siangtho sungah zong lecin ni khat tawntung ama Kammal limtak a ngaihsun
kikkik mite tunga a piak hamphatna kamciamte na mu ding a, lamdang na
sa mahmah ding hi. Pasian in David ka lungsim hong tuakpa21 a cihna a
hangte lakah khat pen Pasian Kammal limtak ngaihsut kikkik ding David ut
ahih man hi. Amahn, Na thuhilhna ka deih mahmah hi. Tuate ni khat
tawntung ka ngaihsunsun hi22 ci hi. Pasian thumaan thutak nakpi-in limtak
ngaihsut kikna pen thunget ngah nading thu, lawhcing takin nuntak theih
nading thu, hi.23
Lai Siangtho sunga thukhunte ka zat takpi ding kisam hi.
Kammal ngah, sim, kancian, ciamteh, limtak ngaihsunkik cihte pen tuate i
zat takpi keileh kimanna om tuanlo hi. Eite kammal bangin a seemte24 i
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

189

hih ding kisam hi. Hih pen Satan in khauh takin do ahih manin kahlei lakah
a haksapen suak hi. Na sin na theih thute na hici koih lai siahsiah Satan in
Lai Siangtho thusinnate ah na pai hangin phamawh sa lo hi.
Thutak khat i zak khit, i sim khit, i sin khit man bek tawh tua thutak
a sunglutsak khin i kisak pen ei le ei a kikhem i hihi. A taktak ah, thusinna
dang khat, ahihkeileh thu kikupna khat, ahihkeileh Lai Siangtho khawmpi
khat, cihte tawh manlah khop na hih manin
na sinsa thute na patkhiat ding hun zong na Thumaan thutak in
ngah kei thei hi. Thusinna dang khat ah na nang hong suaktasak
pai kawmin na sinsa teng na mangngilh ta hi. ding ahih hangin hong
Patkhiatna a om keileh i Lai Siangtho thusinna amkhamsak masa
khempeuh a mawkna suak hi. Jesuh in, Hih theikha ding hi.
kong thugen teng za-a zat-kisin takpi mite pen
suangtum tunga inn a lam mipil tawh kibang
uhhi25 ci hi. Tua banah Pasian thupha cih pen thutak theihna pan hilo-in
thei-a manna panin hong pai ahihlam zong Jesuh in hong lak hi. Amahn,
Tu-in hih thute thei ta na hih manun tua bangin na sep uhleh thupha na
ngah ding uhhi26 ci hi.
I nuntakna sungah zat takpi ding i pelhna a hang dang khat pen
haksa thei ahihkeileh khatveivei a thuakdan nuamlo thei ahih man hi. Thutak
in hong suaktasak ding ahih hangin hong amkhamsak masa theikha ding
hi. Pasian Kammal in i lungsim ngimnate hong pholak, i khialhnate hong
kawk, i mawhna hong taai-in a kikhel dingin hong lam-en hi. Kikhelna
nansawmna (resistance to change) pen mihing pianzia ahih manin Pasian
Kammal zat takpi ding pen nasep haksa khat hi. Midangte kiangah na zat
takpina thute kikupnawi ding a thupitna zong tu-a hang mah hi.
Lai Siangtho thusin kikupnawina beelpawl neuno khat ah sungmi
khat hihna pen nakpi-in manpha hi. Tua ka cih ciangin a uanggen ka hikei
hi. Ei thu-a i sintawmkhak ngeiloh thutakte midangte kiangpan i sin thei hi.
Na ngaihsut khakloh thu manphate midangte in hong musak ding uh a,
Pasian thutak na zat takpi theih nadingin hong huh ding uhhi.
Kammal bangin a seem i suah theih nading lampi hoihpen ah ci
lehang Pasian Kammal na sim, na sin, na ngaihsutkik mana hong gahkhia
sepkhiatna kahlei dawl khat, lai tawh ciaptehna hi. Na hihsawm pen mah,
ahi bang liana gelhkhiat ding kisin in. Tua sepkhiatna kahlei pen aituamvai personnal (nang tawh kisai), a taksuak - practical (nang sep theih ding khat),
mumal nei - provable (sep kipat ding hun kiciangtan) ahih ding kisam hi. Zat
takpina khatciat pen Pasian tawh na kizopna tawh ahi-a midangte tawh na
190

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

kizopna tawh ahi zongin, ahihkeileh nang aituam gamtatzia tawh ahi zongin,
hong kimemat ding hi.
Mai-a khenpi na sim ma-in hih thudotna tawlkhat sung ngaihsun in:
Pasian in a Kammal sungah na sep dinga hong gen khitsa, sep ding na kipat
nailoh, bang a om hiam? Tua khit ciangin na theih thute tungtawn-a hong
seemkhiasak thei ding sepkhiatna thu pawlkhat gelhkhia in. Nang tunga
hong citak ding na lawmte khatpeuh tungah na gen thei hi. D.L. Moody
gen mah bangin, Lai Siangtho hong kipiak pen i pilna a khan nading hilo a,
i nuntaknate a kikhel nading hizaw hi.

SAWMNIH-LE-LINI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Thumaan thutak in kei hong khel hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Ka kammal sungah na omsuak uhleh ka
nungzuite na hi takpi uhhi; tua ciangin thutak na thei ding uh a, thutak in
Johan 8:31-32 (KJV)
note hong suaktasak ding hi
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Pasian in a Kammal sunga hong gen khitsa,
sep ding na kipat nailoh, bang a om hiam?

Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

191

25
B UAINA T UNGT
AWNIN K IKHEL
UNGTA

Banghanghiam cihleh a thuneu, a suaveilo i gimnate in


tuate khempeuh sangin a thupizaw pek tham,
tawntung minthanna khat eite aadingin hong ngahsak hi.
2 Korin 4:17 (NIV)
Pasian zia tawh kituahna ahi khamh a gahkhiasak pen
gimthuakna mei ahihi.
Madame Guyon

Buaina khatta nungah Pasian in ngimna khatta nei hi.


Pasian in i gamtatzia a khantoh nadingin thu-omziate zang hi.
Taktakin, Jesuh tawh a kisun dingin eite hong bawlna ah Pasian in i Lai
Siangtho simna sangin thu-omziate a bulphuhna lianzaw hi. Tua pen a hang
kilang takin kimu thei hi: Thu-omziate pen ni khatin nai sawmnih-le-li sung
na tuakkha hi.
Leitung ah buaina tawh kipelh lo ding i hihlam Jesuh in hong
phawngkhol hi.1 Natna pan a peng ding, gimthuakna in a sukkhakloh ding
mi kuamah om lo a, buaina omlo nuntakna a sinkha ding kuamah om lo hi.
Nuntakna pen buainate a kikhilkhopna khat hi a, khat na phelsiang khit
ciangin a dang khat in mun la-in hong ngakkhol pah hi. Tuate a vekpi-in gol
khin lo uh a, ahi zongin nang khangliat nadinga Pasian gualhsa vai-maban
(process) sungah a vekpi-in thupi uhhi. Buaina cih pen a piang ngeingei
mah ahihlam i theih ding hong deihsakna-in Peter in, Mai-a om thu haksate
na nawkkhak uh ciangin lamdang sa kei unla, zong lungbuai kei un. No
tunga hong piang ding thute pen a lamdang deuh, a namtuam deuh hi tuanlo
hi2 hong ci hi.
Pasian in amah tawh i kinaizawk seem nadingin buainate zang hi.
Lai Siangtho in, Pasian pen lungsim kitamzante tawh kinai a, amah in lungsim
192

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

tamkham mite honkhia hi 3 ci hi. Biakpiakna a thuklutpen leh a


sungmisuahpen khat na sinkhak hun pen na lungkhampen hunte -- na lungsim
a kitapzan hun, hong kinawlkhiin na kisak hun, na ut na deih khatpeuh na
teel theihloh hun, leh lunggimna a liat hun, cihte -- hizaw thei a, tua hun
ciangin Pasian bek mah na zuan hi. Pasian kiangah lungsim maan, lungsim
siang, lungsim takpi tawh thungetna i neih hun pen gimthuakna i tuahkhak
hun sung hi. I lunggim ciangin tungtham thungetnate neih zawh nading tha
i nei kei hi.
Joni Eareckson Tada in, Nuntakna a nopcit hunin Jesuh thu i
theihna, amah i ettehna, ama thugente i genkikna, ama thu i kikupna, cihte
pan i taalkhia theikha ding hi. Ahi zongin gimthuakna sung bekah Jesuh i
theitel ding hi ci hi. Pasian zia le tongte gimthuakna sungah sinkha i hih
manin lampi dang khatpeuh tawh kisin theilo hi.
Josef thong a kiatloh nading,4 Daniel humpi khumna dum sung a
kikhiatloh nading,5 Jeremiah buannawng tawh kidim dum sung a kikhiatloh
nading,6 Paul thumvei tanghial tembaw kisiatna a tuahkhakloh nading,7 Hebrew tangval thumte a sa mahmah meilipi sung a kikhiatloh nading,8 cihte
Pasian in seem thei ding himah taleh seem lo hi. Tua buainate a pian ding
phal lel a, tua hangin tua mite zong Pasian tawh
kinaizaw pah uhhi.
Buainate in ei le ei kimuang lo-in Pasian a
Biakpiakna a
zong ding leh ama tungah a kinga dingin hong
thuklutpen leh a
thatang kaih hi. Hih thu, Paul in hih bangin na
sungmisuahpen
gen hi: A si ding ka hihna uh leh ko le ko a
khat na sinkhak
kihonkhia
zolo ka hihna uh ka thei uhhi; ahi
hun pen na
lungkhampen hunte zongin tua pen hoih hi, a hang pen tua bang
ciangin kote hong honkhia thei khat bek ahi
hizaw thei hi.
Pasian khutsung ah na khempeuh ka ap uhhi.9
Na neihpi pen Pasian bek mah ahih matengin na
kisappi pen Pasian bek mah ahihlam na theitel ngeikei ding hi.
Na buainate a pianna bangbang hang ahi zongin Pasian phalna
omlo hileh khat zong hong piang theilo ding hi. Pasian ta khat tungah a
piang na khempeuh pen Pa khitkhiatsa (Father-filtered) hi a, tuate Satan
leh midangte in a sialamin hong zat laitak nangawnin Pasian in a hoihlamin
zatsawm hi.
Pasian pen na khempeuh ukzawhna tawh a leencing Pasian ahih
manin tuahsiatna (accidents) i cihte zong Pasian hong geelsakna lampanin
thupiang hoihte (incidents) mah hi veve hi. Na pian ma pekin Pasian ni
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

193

ciaptehna calendar sungah na nuntakna hun le nite a vekin kiciamteh khin


ahih manin10 nang tunga hong piang thu
khempeuh in kha thu ah thupitna nei uhhi. Thu
khempeuh hi zen hi! Rom 8:29-29 sungah a
Nang tunga hong piang
hang kigelh hi: Pasian a it mite leh Pasian
thu khempeuh in
geelsak ngimna dungzui-in a kizawn mite
kha thu ah thupitna
phattuam nadingin Pasian in na khempeuh
nei uhhi.
seemkhawm diamdiamsak ahihlam i thei hi. A
hang pen Pasian in ama mite theikhol a, tua
mite ama Tapa tawh a kisunto dingin teel khin hi.11
ROM 8:28-29 THEIHTELNA
Hih pen Lai Siangtho sunga a kitam kawkkhialhpen leh a kitam
zatkhialhpen mun khat hi. Hih mun ah, Pasian in kei deihdan tawh kituak
dingin na khempeuh seemkhawmsak hi ci lo hi. Tua pen maan lo hi. Tua
banah Pasian in leitung ah thunuam tawh ma hialna a om nadingin na
khempeuh seemkhawmsak hi zong ci lo hi. Tua zong maan lo hi. Leitung
ah thunuamlo tawh ma hialna tampi om hi.
A cingtaaklo leitung ah eite i teeng hi. Vantung bek ah na khempeuh
Pasian ngimdan tawh kituakin cingtaak takin kiseem hi. Tua hangin zong
Nang deihna vantung tawh kibangin leitung ah kiseem tahen12 ci-a thungen
dingin eite hong kisawl hi. Rom 8:28-29 a kicingin theihtel nadingin laigual
tumtawngte (phrases) khatta khatta-in na ngaihsut ding kisam hi.
Pasian a it mite leh...a kizawn mite: Hih kamciam pen Pasian
tate aading bek hi a, mi khempeuh aading hilo hi. Pasian langpangin amau
utthu banga a nungta mite siat nadingin na khempeuh in seem uhhi.
ama geelsak ngimna dungzui-in: Bang ngimna hi ding hiam?
Eite ama tapa tawh a kisunto ding cih ngimna hi.
phat
tuam nadi
ngi
n: Hih mun ah nuntakna sunga thu khempeuh
phattuam
nadingi
ngin:
hoih a ci hilo hi. Leitunga thupiang tampitakte hoih lo-in sia a, ahi zongin
Pasian in tuate sungpan a hoih piangsak thei hi. Jesuh Khrih pupa khang
simna sungah13 numei li kihel a, tuate pen: Tamar, Rahab, Ruth, leh
Bathsheba, cihte hi. Tamar pen ta a neih theih nadinga a teekpa zolin a
mawhpih numei khat hi. Rahab pen numei kizuak khat hi. Ruth pen Judah
mi hilo banah Judah pasal khat teenpihna tawh thukham a palsat numei
khat hi. Bathsheba pen pasal nei khinpi mah David tawh a mawh, tua
huhau-in zong a pasal in sihna a thuaklawh numei khat hi. Hih thute pen
zahtak-huai minphate hi hetlo a, ahi zongin Pasian in thusia sungpan thuhoih
194

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

piangsakin tua khang sungpanin Jesuh hong suak hi. Pasian ngimna pen i
buaina, i gimna, i mawhna, cihte sangin lianzaw sangzaw hi.
Pasian in...diamdiamsak hi: Na khempeuhte nungah a Geelpipa
khat om hi. Na nuntakna pen kaam thu, upmawhloh thu, tuahkhak vat thua hong piang hilo hi. Geelna kician khat tawh a piang hi. Thupiang tangthu
(History) cih pen Amah gamtaang ahih mana a piang thu (His story) ahihi.
Pasian in muhtheihlohna mun pan thu le late zeekin van hi. Eite in khialhna
i bawl thei a, ahi zongin Pasian in bawl ngeilo hi. Pasian ahih manin amahn
khialhna bawl theilo hi.
na khempeuh: Na nuntakna aadinga Pasian geelna ah nang tunga
piang thute --na khialhna, na mawhna, na khasiatna, cihte -- a vekpi-in kihel
hi. Cinatna, leiba, khuahun siatna, nupa kikhenna, it le ngaih teng in hong
sihsanna, cihte zong kihel hi. Pasian in thu a siapente sungpan thu a hoih
piangsak thei hi. Calvary Mual tungah zong tua bangin seem khin hi.
seemkha
wm diamdiamsak: A tuam tek, utthu tekin seem lo
seemkhawm
uhhi. Na nuntakna sunga thupiangte in Pasian geelna sungah a seemkhawm
uh ahihi. Tuate pen thupiang a tuam tek hilo-in Khrih tawh na kisuttoh
nading hong kibawlna sunga kihel thute hi. Kekmoh (cake) a bawl ding hi
lecin maida vui, ci, cikhum, aktui, sathau, cihte na zatloh phamawh hi. Tuate
gawmkhawm, tokzau lo-in a tuam tekin ne lecin lim lo mahmah ding a,
luaksuak phial ding hi. Ahi zongin na gawmkhop ciangin hong lim mahmah
hi. Na sinkhak, na tuahkhak thu a limlopen teng, a nuamlopen teng mah
Pasian pia lecin amahn a hoih dingin hong gawmkhopsak ding hi.
i thei hi: Haksat huna i neih i lam-etna pen a hoihlam-a ngaihsun,
ut le lunggulh teng ngaihsun, thu le la a hoih dingin lam-en, cihte tungah
kinga lo hi. Van awngthawlpi bup Pasian in ukin leencing hi, cih leh amahn
eite hong it hi, cih thumaan thutak tungah a kinga hizaw hi.
KHRIH TAWH KISUN GAMTATZIA LAMTOHNA
Eite pen sek leh sekkhu tawh a kisui suangmanphate tawh i kibang
hi. Suangmanpha seekpa in a sek tawh i nawl i kiil a ham biatbuat teng
hong satkhiatsak ding a, tuate a kiat pah keileh sek a golzaw khat la-in
hong satbeh ding hi. Tua nangawn pilhkhia theilo-in sak beelbaalin i om lai
leh, sek a golpen tawh hong sat ziahziah ding hi.
I tuahkhak buainate khempeuh pen gamtatzia kilamtoh theih nading
hamphatna lampite hi a, a haksat seemseem ciangin kha sagolhte leh gamtat
hoihna thaguite lamtoh theih nading thatang hong khauh seemseem hi.
Paul in, Hih buainate in lungduaina piangsak ahihlam ka thei uhhi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

195

Lungduaina in gamtatzia hoihsak hi14 ci hi. Na nuntakna pualam-a thupiang


pen na sunglam-a thupiang zahin thupi lo hi. Na tuahkhak thu-omziate pen
tomno kal sung bek ding hi a, na gamtatzia ahihleh a tawntungin kip paisuak
ding hi.
Kham taatpa in kham citak a ngah nadingin mei tawh a hal ciangin
kham ahi taktak lo teng a kattum dan bangin Lai Siangtho in zong haksatnate
kham, mei kihal tawh genteh zeelzeel hi. Peter in, Na upna a sian lam
lahcian nadingin hih buainate hong tung ahihi.
Tua upna siangtho pen kham sangin
manphazaw hi15 ci hi. Nguh seekpa khat Na nuntakna pualam-a
kiangah, Ngun siang le sianglo bangci theih
thupiang pen na
thei na hiam? ci-in kidong a, amahn, Ka
sunglam-a thupiang
liim hong kilat leh tua pen a siang hi ci-in
zahin thupi lo hi.
dawngkik hi. Haksakna mei tawh hong kihal
ciangin mite in na sungah Jesuh liim le lim
mu ding uhhi. James in, Haksakna nuai-ah hileh na upna a pianzia a
dawkkhiatloh phamawh a, ahihna taktak teng hong kilangkhia hi16 ci hi.
Pasian in nang, Jesuh tawh a kisun dingin ngimna nei ahih manin
Jesuh sinkhak thute mah hong sinsak ding hi. Tuate lakah khatkia
lungleenna, zia-etna, lunggimna, kimawhmatna, langpanna, leh buaina dang
tampite kihel hi. Lai Siangtho in (Jesuh) gimthuakna tungtawnin thumanna
kisin a,...gimthuakna tungtawnin a cingtaak dingin kibawl hi17 ci hi. Ama
Tapa tung nangawn ah a tunsak thute panin Pasian in bang hangin eite
hong map laizang ding ahi hiam? Paul in, Khrih tuahkhak thute lian mah
i tuakkha hi. Haksat hunte amah tawh nawkkhawm i hihleh nopsak hunte
zong amah tawh i nawkkawm taktak ding hi18 ci hi.
BUAINATE JESUH DAWHTUAHDAN DING NAMIN DAWNTUAHNA
Buainate in Pasian ngimna bangbang amau thutawm tawh a
tangtungsak thei hi zenzen lo hi. Buaina a tuak mi tampite hoih seemseem
ding cih sangsikin siasuak seemseem uh a, khanglian ngeilo uhhi. Tua hi a,
buainate Jesuh dawntuahdan ding namin na dawntuah ding kisam hi.
Pasian geelna hoih ahihlam ciamteh in. Pasian in nang aading
bang hoihpen cih thei a, nang phattuam ding vai mah kinpenin nei hi.
Pasian in Jeremiah kiangah, Nang aadinga kong geelsak thute pen nang
siat nading hilo-in nang nopsak nading geelnate hi a, nang tungah lam-etna
leh mailam hun gina hong pia ding geelnate hi19 ci hi. Hih thutak a theitel
Josef in sila dinga amah a zuak a ute kiangah, Kei siat nading na ngim uh
196

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hangin Pasian in a hoih dingin na ngim hi20 na ci hi. Hezekiah in zong sih
theih nading natna a thuak laitakin tu-a dan nam mah na pulak hi: Hih
bang dan haksat hunte ka tuahkhak pen kei phattuam nading mah hi.21
Na huh ngetna Pasian in hong nolh simsimin, Pasian in eite aading a hoihpen
mah a seem hi a, a siangtho Ama hoihpenna bangin i nuntak theih nading
hong kisinsak hizaw hi22 cih thu phawk in.
Na buaina leh na gimnate mitsuan lo-in Pasian geelna mah na
mitsuan det ding thupi mahmah hi. Hih pen singlamteh gimna Jesuh puakzia
hi a, eite zong tua mah ettehin a zui dingin hong kisawl hi: I makaipa leh i
syapa Jesuh mitsuan den un. A nung ciangin ngah ding ci-a a theih lungdamna
hangin amah in singlamteh tungah a maizumhuai sihna a thuak ding ut lel
hi.23 Nazi thong sunga gimna a thuak Corrieten Boom in mitsuan a
vangliatna thu a genna ah, Leitung en lecin na lunggim ding hi. Kisung-et
lecin na lungkham ding hi. Ahih hangin Khrih en lecin lungnop tawldamna
na ngah ding hi ci hi. Na mitsuanna bangbangin na lungsim sukkhaknate
zong a tuamtuamin hong om ding hi.
Thuakzawhna a thusim pen na gimna tomno kal sung bek hi-in
thaman letsong ahihleh tawntung kimang ding cih thu phawkna hi. Moses
in a thaman mukhol ahih manin24 buaina tawh kidim a nuntakna na thuakzo
hi. Paul in zong haksatnate tua dan mahin na thuakzo a, Tu laitak-a i buainate
thuneu mahmahin sauvei kip lo ding uhhi. Ahi zongin tuate in eite aadingin
tawntung a kip paisuak ding, tehtheihloh minthanna
lianpi khat hong bawlkhiatsak uhhi25 ci hi.
Thutom ngaihsutna ciang tawh buaikhop kei in.
A tawpna-a hong gahkhia ding thu mitsuan in: Ama
minthanna a ngahpih ding i hihleh ama gimthuakna
zong i puakpih kul ding hi. A nung cianga hong piak
ding minthanna tawh i tehkak ciangin tu-a i thuakkhak
thute pen bangmah hi vetlo hi.26
Lungdam inla lungdam thu ko in. Lai Siangtho
in, Thu-omziate khempeuh ah lungdam thu ko un. Banghanghiam cihleh
tua pen Khrih Jesuh sungah note hih ding Pasian deihna hi27 hong ci hi.
Hih thu bangci pian theih ding hiam? Hih mun ah Pasian in thu-omziate
khempeuh hangin hong ci hilo a, thu-omziate khempeuh ah hong ci
ahihlam phawk-huai hi. Pasian in nang kiangpan thusia hangin, gimthuakna
hangin, ahihkeileh tuate huhau-a leitunga piang khasiat-huai thute hangin,
lungdam a ko dingin hong lam-en lo hi. Pasian hong deih pen tua na buainate
amahn ama ngimnate a cinsak nadingin hong zang ding ahih mana lungdam
na koh ding, cih hi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

197

Lai Siangtho in, Topa sungah a tawntungin lungdam un28 ci hi.


Na gimnate hangin lungdam un ci lo hi. Gimnate hangin lungdam lehang
tua pen masochism hi ding a, a khiatna pen gimna natna a kihel ciang bekin
nu-pa kizopna ah nuamsa pan, lunggulhna pha pan, cihdan nam hi. Tua hi
a, Topa sungah lungdam ding ahihi. Bangbang a piang zongin Pasian
itna, kep le khoina, pilna, vangliatna, leh muanhuaina, cihte sungah na
lungdam thei hi. Jesuh in, Tua bang hun ciangin lungdamna tawh kidim un.
A hang pen vantung ah thaman lianpi khat in note a baihsa-in hong ngak
hi29 ci hi.
Pasian in gimna hong nawkpih ding cih thu, theihna sungah zong i
lungdam thei hi. A na i sep Pasian pen gamlapi mun muanhuai khat panin
hanthotna kammal a zatsasate mah tawh hong thapia den pong Pasian hilo
hi. Amah pen i gimthuakna sunga hong lut Pasian hi. Tua pen Jesuh in
mihing bangin hong pianna (Incarnation) tawh
hong seem a, ama Kha in zong tu-in eite NI SAWMNIH-LE-NGANA:
BUAINA
sungah na hong seem hi. Pasian in eikia hong
nusia ngeilo ding hi.
TUNGTAWNIN
Lungkiatsawm kei in. Lungduai
KIKHEL
inla lungkip nei in. Lai Siangtho in,
Thuakzawhna kicing na neih dong uh kalsuansuak un. Tua hileh...paubanna
omlo, gamtatzia picing a nei mi khat hito ta na hihlam uh na kithei ding
uhhi30 ci hi.
Gamtatzia lamtohna pen dam takin kiseem vai-maban (slow process) khat hi. Nuntakna sunga haksatnate pelh ding leh taisan ding i sawm
simsimin kalsuanna a sattat, i khangliat ding hun a sotto i hi a, a tawpna ah
a suksiazaw gimna -- nolhna pelhna tawh kithuah, a mawknapi hihna nam
-- i tuak ding hi. Gamtatzia na lamtohna hanga piang ding tawntung thute na
tel ciangin Hong hehnem in (Hong nuamsasak in) cih thungetnate na
tawm neih seemseem ding a, Hong puah in (Nang tawh ka kisutseem
nadingin hih thute hong zang in) cih thungetnate na tam neih seemseem
ding hi.
Nuntakna sunga a piang vatvat thei, a lungzinhuai, khiatna neilo
tawh kibang, thu-omziate sungah Pasian vanglian khut na muh theih ciangin
a picing toto ta na hihi.
Tu mahmahin buaina khat a tuakkha na hihleh zong Bang hangin
kei tungah hong piang hiam? ci-in dong kei in. Topa, bang hong theisak
nuam na hi hiam? ci-in dongzaw in. Tua ciangin Pasian mah muang inla
maan takin gamta in. Hong kikamciamsa kicinna ah na tun theih nadingun
198

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian geelna lencipin na kip paisuak ding uh kisam hi.31 Lungkiatsawm


kei inla khanglian in.

SAWMNIH-LE-NGANI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Di
ng T
hu: Buaina khatta nungah ngimna khatta om hi.
Ding
Thu:
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Na khempeuh ah Pasian in amah a it, ama
ngimna banga a kizawn, mite phattuam nadingin naseem hi
Rom 8:28 (NIV)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Ka nuntakna sunga bang buaina pen in ka
sungah khangliatna a ginapen piangsak ahi hiam?

Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

199

26

Z IA - ETNA T UNGT
AWNIN K HANGLIAN
UNGTA
Zia-etna a tuah ciangin lungkia lo-a a hoihlo a seemlo mi,
a lungdamhuai ahihi. A hang pen amah in a nung ciangin
ama thaman dingin Pasian in amah a it mite tunga a kamciam
nuntakna kumpi-lukhu ngah ding hi.
James 1:13 (LB)
Ka tuahkhak zia-etnate pen
Pasian thu hong hilh ka syate ahi uhhi.
Martin Luther

Zia-etna khatta pen na-hoih sep theih nading hamphatna lampi hi.
Zia-etna cih pen a sia sepkhak theih hun ahih zah khatin a hoih
sepkhak theih hun zong hi pha mahmah cih thu na theihtel ciangin ziaetnate nangawn kha picinna lampi ah suikha-a tuksuk theihna suangtum
(stumbling block) hi nawnlo-in zawtkha-a kahtoh theihna kahlei (steppingstone) hong hizaw ta hi. Zia-etna cih pen teel dinga hong kiphah thu hi lel
hi. Satan in nang hong suksiat nadingin zia-etna a zat hangin Pasian in nang
hong lamtoh nadingin zia-etna zat ding ut hi. Mawhna bawl ding sangin
thuhoih sep ding na teel simsimin Khrih gamtatzia ah a khanglian toto ta
na hihi.
Hih thu na tel nadingin Jesuh gamtatzia ci-hoihnate (character
qualities) na khentel theih masak kul hi. Ama gamtatzia gentelna a kilangpen
khat ah Kha Siangtho gah hi: Kha Siangtho in i nuntaknate hong letcing
ciangin amah in i sunga hong gahsak ding pen: itna, lungdamna, lungnopna,
lungduaina, migitna, hoihna, cihtakna, nunneemna, leh lungsim kikepzawhna,
cihte hi.1
200

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Hih ci-hoihna nam kuate pen Thukham Lianpen (the Great Commandment) a tangzaizaw-a genna hi a, Jesuh Khrih ii hihna teng hong pholak
hi. Jesuh pen a cingtaak itna, lungdamna, lungnopna, lungduaina, leh ama
tunga om a dang teng zong ahihi. Kha Siangtho gah nei cih ciangin Khrih
tawh kisun cihna hi.
Tua ahihleh Kha Siangtho in hih gah nam kuate na nuntakna sungah
hong bangci omsak thei hiam? Thakhat thu-in piangsak ahi hiam? Zingsang
khat na khanlawh ciangin hih nam kuate tawh thakhat thu-in a kidim vat
ding na hi hiam? Hilo hi. Gah cih pen dam takin golto-in hong min toto
ahihi.
Tu-a na sim ding laigual pen kha thu tawh kipawl na sin dingte
lakah a thupipen khat hi: Pasian in Kha Siangtho gah tawh a kilehbulh
liinlian teng lahkhiat nopna lungsim na neihkhak theih ding thu-omziate
hong tuakkhasak ding a, tua tawh na nuntakna sungah Kha Siangtho gah
hong neitosak ding hi. Gamtatzia lamtohna ah teel ding thu om den a, ziaetna in tua teel ding thu na mai-ah hong koihsak hi.
Gentehna-in Pasian in i kiim i paam
a
it-huailo mite hong koihna tawh itna
ah
Pasian in Kha Siangtho gah
thu hong hilh hi. A it-huai mite leh nang
tawh a kilehbulh liinlian
hong itte na it lel pen gamtatzia i cihte
teng lahkhiat nopna
hilo hi. Pasian in dahna sungah amah i
lungsim na neihkhak theih
zuat ciangin lungdamna taktak a cih pen
ding thu-omziate hong
hong hilh hi. Nuamna (happiness) cih
tuakkhasak ding a, tua
pen a pualam thu-omziate tungah kinga
tawh na nuntakna sungah
a, lungdamna (joy) ahihleh Pasian tawh
Kha Siangtho gah hong
na kizopna tungah kinga hi.
neitosak ding hi.
I sungah lungnopna taktak
Pasian hong piakzia pen, i geelna
bangin thu le late hong tangtunsakna tawh hilo-in lungbuaina leh lungmanna
hong tuahsakna tawh, hi. Kuakua ahi zongin nitak nitum kuan a etlawm
mahmah khat a et laitak, ahihkeileh khualzin-a tawlngak hun a lak laitak,
cih hunte ah lungnuam theikha lel ding hi. Eite in lunghihmawh nading,
ahihkeileh lau nading dinmun ah i om laitak Pasian mah muang dingin i
khensat ciangin lungnopna a nei thei i hihi. Tua mah bangin lungduaina i cih
zong, ngakloh a phatmawh hun, ahihkeileh a hehhuai thu a pian hun,
ahihkeileh lungtom nading thu i tuah hun, cihte ah kinei thei pan hi.
Teelna maan i neih theih nadingin Pasian in tu-a bangin gah khatta
tawh kilehbulh thu le late hong tuakkhasak hi. Siat nading thu tawh ki-ziaKhrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

201

etna tuakkha ngeilo pi-in mihoih na kici theikei ding hi. Cihtakloh ding hun
tuakkha ngeilo pi-in mi citak khatin na kipulak theikei hi. Muanhuaina cih
pen thumaanloh theih nading zia-etna kantanna tawh kilamto hi; kiphatsak
ding i pelhzawh ciangin kiniamkhiatna a nei i hihi;
thuakzawhna i cih zong lungkiat-huai hun na
nawkzawh simsimin a piang hi pan hi. Zia-etna khat
na zawh simsimin Jesuh tawh na kisunto seemseem hi.
ZIA-ETNA A NASEPZIA
Satan nasepzia ding a vekpi phialin
kisehkhol thei cih thu thei lehang nakpi-in phatuam
hi. Piansakna hun lai pek-a a zat sepzia leh khemna teng mah Satan in
zangzang lai hi. Zia-etna a kici peuhmah a zia a tong kibang hi. Tua hangin
Paul in, Ama thusia geelziate i tel hi2 ci hi. Satan in Adam leh Eve tungah
ahi zongin, Jesuh tungah ahi zongin zia-etna kahlei dawl li zang den ahihna
thu Lai Siangtho tungtawnin i thei thei hi.
Dawl khatna ah, Satan in na sunglam-a lunggulhna (desire) thei
gige hi. Tua pen a siahuai lunggulhna nam ahi thuhkik nopna ahihkeileh
midangte ukcip nopna cihte hithei a, ahihkeileh zong a om ngeingei, ahi
thei ding lunggulhna nam ahi mi it ding leh thupitsak ding utna, ahihkeileh
nopsak ding utna, cihte hithei hi. A siahuai lunggulhna khat zui-in a gamta
dingin, ahihkeileh ahi thei ding lunggulhna khat lampi maanlo leh ahilo hun
khat ah a zul dingin, Satan in (na lungsim sungah) hong hansuah ciangin ziaetna a kipan ta ahihi. Lamdawt a kici peuhmah kidawm den in. Satan in,
Nang tawh kituak mahmah lel! Tu mahmahin sep-huai lel! Nop peuhmah
inteh...lem mahmah inteh...nuamsa peuhmah niteh cih bangin hong huau
thapaai ding hi.
Zia-etna i kimkot ah a om i sa a, ahi zongin Pasain in i sunglam
pana kipan hizaw ci hi. Sunglam panin lunggulhna omlo hileh zia-etna in
nang hong zol zolo ding hi. Zia-etna pen thu-omziate sungpan hong kipan
hilo a, na lungsim sungpan hong kipan hizaw den hi. Jesuh in,
Banghanghiam cihleh a sunglam, mi khat ii lungtang sungpanin thusia
ngaihsutna, nu-pa tatkhialhna, guktakna, kithahna, a kiteengsa mi tawh
omkhialhna, huaihamna, gitlohna, zuaukhemna, ci le sa nopsak ding utna,
enna, mindaisakna, kiphatsakna, leh haivaina, cihte hong pai hi. Hih a hoihlo
thu khempeuh a sunglam panin hong pusuak hi3 ci hi. James in hong
genna ah note sunglam ah a siahuai lunggulhna galkap honmangpi khat4
om, ci hi.
202

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Dawl nihna pen muanlahna (doubt) hi. Satan in mawhna thu Pasian
hong gensa teng na uplah nadingin hong seem ding a, tua ciangin Hih pen
a khial takpi mah a hiam? Pasian in hih seemlo ding ci takpi hiam? Hih
thukham pen Pasian in midang khat, ahihkeileh hun dang khat aadinga a
gen hilo hiam? Pasian in ka nopsak ding hong deih mah hilo hiam? cih thu
teng na ngaihsun ding hi. Lai Siangtho in, Kigingsa-in om un! Note khat
nangawn thusia ngaihsutnate ahihkeileh muahlahnate hangin a nungta Pasian
taisankha kei un5 ci hi.
Dawl thumna pen khemna (deception) hi. Satan in thumaan gen
theilo a, amah pen zuauthute Pa6 kici hi. Nang kianga hong genkhiat
peuhmah a maanlo ahihkeileh a lang
bek a maan hi ding hi. Pasian Kammal
Zia-etna i kimkot ah a
sunga a kigen khinsa thute Satan in
om i sa a, ahi zongin
ama zuauthute tawh laih ding sawm
Pasain in i sunglam
hi. Satan in, Na si kei ding hi. Pasian
pana kipan hizaw ci hi.
tawh kibangin na pilzaw ding hi. Na
suakta lel ding hi. Kuamah dang in
hong thei lo ding hi. Na buaina hong
veng pah ding hi. Tua banah, midangte khempeuh in zong tua bangin hih
uhhi. Hih pen mawhna neuno khat hi lel hi hong ci hi. Ahi zongin mawhna
neuno khat cih pen numei naupaicil tawh kibang a, a tawpna ah hong
kilangkhia veve ding hi.
Dawl lina pen thuman lohna (disobedience) hi. Na lungsim sunga na
kimawlpihpih, na nohbawlbawl ngaihsutna khat bang teekin a tawpna ah
na gamta hi. Lunggeelna (idea) khat banga hong kipankhia thu pen gamtat
luhekzia (behavior) hong suakto hi. Na lungsim sunga na kin thu khat
peuhpeuh na zui ta hi. Satan khemnate umin a thaang ah na awk hi. Tua
thu, James in hih bangin hong hilh hi: A siahuai i lunggulhnate in hong
kaikhia-in tuate ah i awk ciangin zia-etna a thuak ta i hihi. Tua ciangin a
siahuai lunggulhnate hong gaai-in mawhna hong suakkhia hi; tua mawhna
hong khangcin ciangin sihna hong suakkhia leuleu hi. Kong it lawmte aw,
khemna na thuak kei un.7
ZIA-ETNA KANTANZAWH NADING
Zia-etna a nasepzia theihtelna himhim pen nakpi-in phatuam pah
a, ahi zongin tua zia-etna na kantanzawh nadingin na siiktoh ding kahlei
dawl pawlkhat zong a tuamin om lai hi.
Lii
ngla
w nsa
wm kkei
ei iin.
n. Khristian tampite, zia-etna in hong
Liingla
nglaw
nsawm
pelhloh ci-in kisuanna lungsim a neih manun patau-in kungkia uhhi. ZiaKhrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

203

etna a thuakkhak uh pen maizum uhhi. Hih pen picinna a cih a theihkhialh
man uh ahihi. Zia-etna tuakkha lopi-in na khanglian ngeikei ding hi.
Zia-etna pen lam khat panin hamphatna khatin na ngaihsun thei hi.
Satan in ama deihna banga a gamtata khin mite zia-et nawnlo hi; tua mite
pen ama aa ahi khinsa hi. Zia-etna cih pen Satan in nang hong mudah cih
kitheihna lim khat hi a, thaneemna leh leitung ci le sa tawh kidimna lim hilo
hi. Mihing nuntakna sunga a om ding thu khat mah hi lel a, leitung a cingtaaklo
khat-a nungta i hih manin a tuaci ding mah hi lel hi. Zia-etna na tuahkhak
ciangin lamdang sa kei inla, patauh lungkiatna-in zong nei kei in. Tuahkhak
hamtang ding thu ahihna tel mahmah in; na pelhsiangzo taktak ngeikei ding
hi. Lai Siangtho in, Zia-etna na tuah ciangin... ci a, na tuah leh ci lo hi.
Paul in, Na nuntakna sung-ua hong tung zia-etnate pen midangte tuahkhak
thute tawh a kibanglo ahihlohlam ciamteh un8 ci-in hong hilh hi.
Zia-etna tuahkhak pen mawhna hilo hi. Jesuh zong zia-etna na
tuakkha a, ahi zongin amahn mawhna bawl ngeilo hi.9 Zia-etna cih pen na
zul, na zuih ciang bekin mawhna suak pan hi. Martin Luther in, Na lu tunga
leeng vasate na kham theikei a, ahi zongin na luzang ah bu hong bawlloh
nadingin bel na kham thei hi ci hi. Na lungsim hong hansuahloh nadingin
Dawimangpa na kho theikei a, ahi zongin hong hansuah bangin na gamtatloh
nading ahihleh na khensat thei hi.
Gentehna-in mi tampitak in midang khat pumpi etlawm i sakna
(physical attraction) ahihkeileh nu-pa lungsim hong thawhna (sexual arousal),
leh ci le sa lunggulhna (lust), cihte nih a kilamdanna thei lo uhhi. Tuate nih a
kibang hilo hi. Pasian in eite khempeuh
nu-pa lungsim a nei dingin hong bawl hi
Zia-etna cih pen Satan
a, tua pen thuhoih khat hi. Midang khat
in nang hong mudah cih
pumpi etlawm i sakna leh nu-pa lungsim
kitheihna lim khat hi a,
hong thawhna pen mel le sa a hoihna
thaneemna leh leitung ci
muhtheih pahtaaktheih nadinga Pasian
le sa tawh kidimna
hong piak a piangtawm thu, ahi ding thu,
lim hilo hi.
khat hi lel hi. Ci le sa lunggulhna ahihleh
lungsim in sawm ngiat-a a sep thu ahihi.
Na pumpi tawh na bawlnop mawhna khat, na lungsim sungah bawlin na
mawh pen ci le sa lunggulhna kici hi. Ci le sa lunggulhna leh mawhna
bawlnopna kihel lopi mahin midang khat pumpi etlawm na sa thei a, nu-pa
lungsim nangawn zong hong tho thei lai hi. Pasian piak nu-pa lungsim
hong thawh zeelzeelna hangin mi tampi, a diakdiakin Khrstian pasalte, khial
kisakna lungsim nei-in kisuang uhhi. Numei a etlawm, a ngaihbaang khat a
204

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

etkhak vat uh ciangin tua pen ci le sa lunggulhna sa kha uh a, maizumin


amau le amau kimawhsak uhhi. Etlawm na sakna pen tua tungtawnin na
gamtat masiahsiah ci le sa lunggulhna hilo hi.
Taktakin ci lehang, Pasian tawh kinaizaw seemin na khangliat ciangin
Satan in nang hong zia-etzaw seem hi. Pasian ta na suah hun lianin Satan in
nang tungah a ngongtat dingin hong ciamteh pah hi. A galpa hita na hih
manin na kisiat nading bek geelpi-in nei hi.
Khatveivei thu na nget laitakin Satan in na maizum nading leh na
lungkiat nading tanghialin a siahuai thu, ahihkeileh ahilolo thu, khawng na
ngaihsutkhak nadingin hong hansuah ding hi. Tua hun ciangin patau kei inla
kisuang se kei in. Tua sangin na thungetnate Satan in kihta ahihlam leh a
khaktan theihtheih nadingin hanciam ding ahihlam telzaw in. Bang hangin
hih bang thute ngaihsun lawmlawm ka hi hiam? ci-in nang le nang na
kimawhsak sangin Satan nawngkaisakna ahihlam phawkin Pasian mah
mitsuan pah in.
Na tuahkhak zia-etna a nam khentel inla tua aadingin
kigingkhol in. Zia-etna na thuakzawhloh phatdiak hun pawlkhat om thei
hi. Bangmah hong cih zolo thu-omzia pawlkhat om ding a, ahi zongin
pawlkhatte in thakhat thu-in hong puksak dektak thei ding hi. Tua bang dan
thu-omziate mah na thaneemna mun teng hi ding a, tua pen Satan in tel
mahmah ahih manin tuate na khentel theih ding kisam hi. Bang teng lian in
nang hong tuksak thei cih Satan in thei ahih main tua thu-omziate sungah
hong kaihzawh nadingin hanciam den hi. Tua
hangin Peter in, Galgingsa-in om un! Hong bawh
dingin Dawimangpa kithawi khin a, na phawkloh
uh laitak hong matkhak ding zah-a a lunggulh
dang bangmah om lo hi10 ci-in hong phawng hi.
Nang le nang na kidot ding thute: Bang
hunte ah zia-etna tuak theipen ka hi hiam? Nipi
kal sungah bang ni hipen hiam? Ni khat sungah
nai bangzah hun pawl hipen hiam? Bang munte
ah zia-etna tuak theipen ka hi hiam? Nasepna phual ah maw? Inn ah maw?
Ka vengte inn ah maw? Kimawlna tual gei-a sai (bar) ah maw? Vanleng tual
ah maw, ahihkeileh khua pualam-a tawlngakna buk ah maw?
Na kidotbeh ding thute: Zia-etna ka tam tuahpen laitak kua tawh
om ka hi hiam? Lawmte maw? Naseppihte maw? Meltheihloh midangte
maw? Keikia ka om laitak maw? Na kidot lai ding thu: Zia-etna ka tam
tuahpen hunte ka bangcih laitak hi deuh hiam? Na gim laitak, na lunglen
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

205

laitak, na cim laitak, na lungkiat laitak, na lunggim laitak, cih bangte hithei
hi. Na heh laitak, na lungkham laitak, na lungsim nat laitak, kha thu ah
saang na kisak laitak, ahihkeileh lawhcinna lianpi na ngah khit hun khat
zong hithei hi.
Na tuahkhak zia-etna a zia a tong na khentel ding, leh tua bang dan
thu-omzia namte na hihtheih zahin peel dingin na kiginkholh ding kisam hi.
Zia-etna thu a ngaihsunkhol ding, leh a phu dinga kiging den dingin Lai
Siangtho in hong genphapha hi.11 Paul in, Dawimangpa hunpha pia kei
un12 ci hi. Pilvang takin thu le la geelna in zia-etna kiamsak hi. Paunak
sunga sepzia ding ngaihsut piakna limtak zui in: Na hih ding thu limtakin
geel in...thusia peel inla tang takin kalsuan in. Thumaan lampi panin kal
khat zong pial kei in.13 Pasian mite in thusia lampite peel uh a, a pai
nading mun uh limtak etcianna tawh amau le amau kihu uhhi.14
Pasia
n huhna ngen iin.
n. Vantung gam ah thu phamawh kohna
asian
phual (emergency department) hunbitin kihong hi. Pasian in zia-etna na
kantanzawh nadingin ama kiangah huhna na nget ding hong deih hi. Amahn,
Buaina na tuah hun ah kei hong ko in. Nang kong hohkhia ding a, kei
nong pahtawi ding hi15 ci hi.
Tua huh ngetna pen a tun hun manlang mahmah ahih manin khau
neilo phone (microwave) thungetna ci-in min ka vawh hi. Zia-etna hong
tun ciangin Pasian tawh sauvei kiho ding hun na ngah kei a, na kapkhia ziau
hi. David, Peter, Paul, leh midang awn tampite in zong buaina hun ah huh
nget nadingin tu-a thunawh thungetna nam mah
NI SAWMNIH-LE-GUKNA:
na zang uhhi.
Jesuh in eite buaina sunga i kipekna
ZIA-ETNA
hong khual ahih manin i huh ngetnate hong
TUNGTAWNIN
kidawng ding hi, ci-in Lai Siangtho in hong
KHANGLIAN
kamkham hi. I tuahkhak zia-etnate mah Jesuh
in na tuakkha khin hi. Amah in i thaneemnate hong theitel hi. A hang pen
i tuahkhak zia-etnate mah na tuakkha khin a, ahi zongin amahn mawlna
bawl lo hi.16
Zia-etna tungah i gualzawh nadingin Pasian in eite hong huh dingin
hong ngak ahihleh ama kiangah i zuat pahpah ding hizaw lo ahi hiam?
Sianggen lehang, khatveivei eite pen hong kihuh ding i ut kei thei hi. Khial
hi cih thei pipi mahin zia-etna zul ding i ut thei hi. Tua hun laitakin ei aading
bang hoihpen cih thu Pasian sangin a theizaw i kisa kha hi.
Hun dangte leuleu ah tua zia-etna mah tamveipi zul khinzo i hih
manin Pasian kiangah huh nget ding i maizum thei hi. Ahi zongin Pasian in
ama kiangah i pai pahpah hangin hong cimtaak ngeilo, nawngkai nopmawh
206

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hong sa ngeilo hi. Lai Siangtho in, Tua hi a, lungmuanna nei-in hehpihna
phual Pasian kumpi-tokhom neh ni. Tua mun ah thukhualna ngahin i kisap
huna hong huh ding hehpihna i mu ding hi17 ci hi.
Pasian itna pen om paisuak a, ama lungduaina kip tawntung hi.
Zia-etna nam khat na zawh nading bekbekin ni khatin Pasian huhna zanih
vei na nget kul ahihleh zong thukhualna leh hehpihna hong pia nuam lai
veve ding ahih manin hang takin amah zuan in. Thumaan na sepzawh nading
vangliatna ama kiangah ngen inla hong pia dingin zong lam-en pah in.
Zia-etna in eite Pasian tungah hong kinga densak hi. Huihpi a nun
ciangin singkung a zungte a khangliat seemseem dan mahin zia-etna khat na
phutzawh simsimin Jesuh tawh na kisun seemseem hi. Na puk hangin
-- zong, na puk ding a, -- tua pen sih nading, man nading thu hilo hi. Zul ding
ahihkeileh lungkiat ding cih sangin Pasian ento inla hong huh dingin lam-en
in. Na ngah ding thaman zong a baihsa-in om ahihlam phawk in: Mite ziaetna a tuahkhak ciangun a thahat lai veve uhleh amau aading lungdamhuai
hi. A upna uh a lahcian khit uh ciangin Pasian in amaute tungah thaman
dingin tawntung nuntakna pia ding hi.18

SAWMNIH-LE-GUKNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Di
ng T
hu: Zia-etna khatta pen na-hoih sep theih nading
Ding
Thu:
hamphatna lampi hi.
Pha
wk Di
ng Kha
wkneu
Phawk
Ding
Khawkneu
wkneu:: Pasian in kisittelna lungduai takin a thuak
mite thupha pia hi. Amaute in a nung ciangin Pasian in amah a it mite
tunga a kamciapsa ahi nuntakna kumpi-lukhu a ngah ding uhhi
James 1:12 (NLT)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Ka tuahkhak mun phatdiak zia-etna tungah
ka gualzawh manin Khrih tawh kisun gamtatzia ci-hoihna (character
quality), bang nam neito thei ding ka hi hiam?

Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

207

27
Z IA - ETNA T UNGAH G UALZO

Thusia hong ngaihsunsak thei na khatpeuh panin taikhia inla,


ahi zongin thumaan hong seem nuamsak na peuhmah tawh
kinai takin om in.
2 Timoti 2:22 (LB)
Na nuntakna sung-ua hong tung zia-etnate pen
midangte tuahkhak thute tawh a kibanglo ahihlohlam ciamteh un.
Pasian citakin muanhuai hi. Amah in na tuahkhak uh zia-etna pen
na nawkzawhloh uh zah dongin thahatsak lo ding hi.
Zia-etna na tuah uh ciangin tua zia-etna na zulloh nadingun
amah in pusuah nading zawi khat hong lak ding hi.
1 Korin 10:13 (NLT)

Pusuah nading zawi khat om den hi.


Khatveivei, na tuahkhak zia-etna nang thuakzawhloh zah dingin
thahat lua na sa kha thei ding a, ahi zongin tua pen Satan hong khemna hi.
Pasian in na sunga hong koihsak puakzawhna zah sangin a lianzaw vangik
na tungah hong suan lo dingin kamciam hong pia khin hi. Na nawkzawhloh
ding zia-etna nang tungah hong tungsak lo ding hi. Ahih hangin nang
lampanin zong zia-etna nawkzawh nading Lai Siangtho hong hilh tawhtang
lite zat-kisin ding vaipuak na nei hi.
Na lungsim tukna mun laihkik in. Lai Siangtho sungah mun
khat mahmah ah zong zia-etna nang un hong cihna om lo ahihlam thei
lecin lamdang na sa phial ding hi. Bilbel ah, dawimangpa nang un1 cih bek
om a, ahi zongin tua pen mai-ah gentelna kong neih ding mah bangin a
masa tawh kilamdang mahmah hi. Lungsim tukna mun laihkik dingin hong
kigenzaw a, tua pen lungsim ngaihsutna i nan hangin phatuam lo ahih man
208

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hi. Tua in mun a maanlo khat tungah i lungsim tusakzaw a, hong zolna
thahatsakzaw hi. Hih thu, gentelna kong neihbeh ding hi:
Na lungsim sunga ngaihsutna khat khaktan ding na hanciam simsimin
tua thu mah hong thuklut seemseem hi. Nang lecin a thakhauhsak na hihi.
Hih pen a diakdiakin zia-etna thu ah maan mahmah hi. Lungsim sukkhakna
khat na do leh tua in hong zozaw seemseem, hong ukzaw seemseem ding
hi. Tua thu na ngaihsut simsimin a thadimdim na hihi.
Zia-etna cih pen lungsim ngaihsutna khat
pan kipan hi a, hong zolna na phiatmai nading
a manlangpen lampi ah ci lehang na lungsim,
Mawhna na zawhna
mun dang khat tungah tuksakna hi. Na
mun ahihkeileh na
lungsim ngaihsutna do kei inla a tukna mun
lelhna mun pen na
laihin a lunglut-huai thu dang khat ngaihsun
lungsim sung hi.
in. Hih pen zia-etna nawkzawh nading kal
masa hi.
Mawhna na zawhna mun ahihkeileh na lelhna mun pen na lungsim
sung hi. Na lungsim hong lazo na khatpeuh in nang hong zo ding hi. Tua
hangin zong Job in, Nungakte ci le sa lunggulhna tawh en lo dingin ka
mitte tawh thuciamna ka bawl hi2 ci hi. David in zong, A mawkna thute ah
ka lungsim a tukloh nadingin kei hong keem in3 ci-in thu na ngen hi.
TV sungpan anlim tuilim kizuak tangkona khat na muhkhak ciangin
thakhat thu-in na gil hong kial ngei hiam? Na gei-ah mi khat hong khuh
ciangin nang zong na gawl khawng hong nuam phalo cih bangin na om ngei
hiam? Mi khat ihmut suakin hong haam leh nang zong na hap a suak keei
pah hiam? (Tu mahmahin zong lai na sim kawmin na hap hong suak kha
thei ding hi). Hih pen lungsim sunga hong lut thute a thahatzia hi. I lungsim
tukna munmun ah eimahmah zong i kihei thei hi. Thu khatpeuh nak ngaihsut
seemseem lecin tua thu in nang hong zo seemseem ding hi.
Tua hangin zong An tam nek law nawnkei ning...za teep nawnkei
ning...ci le sa lunggulhna nei nawnkei ning... ci-a lungsim sunga i kipsak
phatphat pen ei le ei kizawh nading sepzia nam khat hi a, tua in na utloh
thu tung mah ah na lungsim hong tusak hi. Tua pen Ka nu hih bang hih
ngeikei ning ci-a pulakna tawh kibang a, tua mah ahihhih dinga a
kithawithawi na hihi.
Zia-etna pen na lungsim tukna mun pan kipan hi. Na lungsim hong
la thu khat in na lungsim sukkhaknate phonglo hi. Tua ciangin na lungsim
sukkhaknate in na gamtat luhekzia gamtaangsak a, na lungsim sunga om
thu bangin na gamta hi. Hih, seem nuam keng na cih thu khat tungah na
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

209

lungsim tu seemseem leh tua thu sungah na kikai-awk seemseem ding hi.
Zia-etna khat awlmawh lohna pen nanna sangin muibun zawtham
hi. Na lungsim mun dang khat ah a tuk lian ciangin zia-etna zong thakiam
pah hi. Tua hi a, zia-etna in phone tawh hong hopih leh dawngdawng
nialnial se kei inla, na phone khiasuk lel in.
Tua pen khatveivei ciangin zia-etna tawh kidim thu-omzia khat na
pumpi mahmah tawh nusiatna zong hi thei hi. Hih pen taikhiat nadinga
kimang thu khat hi. Ding inla na TV khak in. Na lawmte in mi a gensiat
uhleh vakkhiatsan in. Pawi en na hihleh zong a man ma-in ciahsan in. Khuai
in hong tuk ding na lau leh khuai neh kei in. Na lungsim tukna mun laihkik
nadinga kitangsam peuhpeuh hih in.
Kha thu ah ci lehang na lungsim pen hong kido nading a baihpenna
mun hi. Zia-etna na khiap theih nadingin na lungsim, Pasian Kammal leh
thuhoih dang tuamtuamte tawh kidimsak in. Ngaihsutna a hoihlote pen a
hoihzaw thute ngaihsunna tawh na nawkzo ding hi. Tua pen kilaihna thu
(principle of replacement) kici hi. Thusia pen thuhoih tawh na zo ding hi.4
Na lungsim sungah thu dang khat a na om khit
hunin Satan in mun la thei nawnlo hi. Lai
Siangtho in i lungsim ngaihsutnate mun khat
bekah tusak dingin tamveupi hong genna zong
tu-a thu hang mah hi: Na lungsim ngaihsutnate
uh Jesuh tungah tusak un.5 Jesuh Khrih thu
ngaihsutin nei den un.6 A hoih thute leh a
phattaak thute -- a maan, a thupi, a tang, a
siangtho, a ithuai, leh a pahtawihuai thute -tawh na lungsim uh kidimsak un.7
Zia-etna nawkzawh ding a thupi ngaihsut khat na hihleh na lungsim
na kepcing ding, leh thu le la na tawkna ah na kidop ding, kisam hi. Leitung
mihingte lak-a a pilpenpa in, Thu na ngaihsutzia kidawm in; na nuntakna
pen na thu ngaihsutnate in hong sui hi8 ci hi. Thu le la citeng khempeuh
khentel lopi-in a vekpi-in na lungsim sungah lutsak kei in. Limtak tengkhia
in. Na ngaihsut ding thu limtakin teel in. Paul thugen, etteh lim dingin zang
in: Lungsim ngaihsutna khempeuh mancipin ka zo uh a, Khrih thu ka
mang uhhi.9 Hih pen khantawn zat-kisin ding thu hi a, tua bangin thu
ngaihsutzia na laihna ah Kha Siangtho huhna bek tawh na hihzo ding hi.
Buaina sunga na kipekna thu Pasian zia tawh kidim lawmte
khat ahihkeileh hong panpih na beelpawlte kiangah pulak in.
Buaina sunga na kipekna thu leitung bup ah na tangko ding bel kisam lo a,
210

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ahi zongin lungsim siang takin na kuppih theih ding mi a tawmpenin khat na
neih ding kisam hi. Lai Siangtho in, Nangkia bek na hih ding sangin lawm
khat tawh hi lecin hoihzaw hi...Na tuk ciangin hong phong thei ding hi. Na
tuk laitak na gei-ah na lawm ding om keileh buaina lianpi na tuak ding hi10
ci hi.
A kitel dingin kong gen lai ding hi. Zongsatna, khamtheih guihtheih
zang lo-a omtheih lohna, ahihkeileh zia-etna khatpeuh, cihte pan suahtak
nading na kipekna ah guallelin a hoih-a gamta nuam kimlai a sia mah a
bawlkha kikkik na hihleh nang le nang thu-in na gualzo theikei ding hi.
Midangte huhna na kisam hi. Zia-etna pawlkhatte pen nang aading cihtakna
tawh thu hong ngetsak-a tha hong pia mite huhna tungtawn bekin kizo thei hi.
Na khangliat nading leh na suahtak nadinga Pasian hong geelsakna
sungah Khristian dangte zong kihel hi. Lungsim maan, lungsim siang tawh
kinei kilawmtatna in a kiin nuamlo, a sikdo mawhnate tawh na kidona-a na
gim na tawlna teng hong phasak ding hi. Lungsim suahtak theih nading
lampi khat bek om ahihlam Pasian in hih bangin hong hilh hi: Na cidam
(suahtak) theih nadingun khat le khat
NI SAWMNIH-LE-SAGIHNA: mawhnate kipulakin thu kingetsak un.11
Nang hong zothawh den a sikdo ziaZIA-ETNA
etna khat pan suahtak ding na ut takpi hiam?
NAWKZAWH
Pasian hong dawnna pen kitel mahmah hi:
NADING
Imcip kei inla, pulak in. Seelbawl kei inla,
pholak in. Na lungsim hong sukha thu na
pholakna pen cidam (suahtak) ding kipatna hi.
Na lungsim natna na seelcip ciangin thuak-hak seemseem ding hi.
Buainate pen khuamial sungah gol seemseem uh a, thutak khuavak sungah
a kipholak ciangin tonkik uhhi. Thusim na neih ciangin tua thusim tawh
kibangin nang zong a cina na hihi. Tua hi a, na maituam suahkhia inla a
cingtaak kineih nawnlo-in suakta takin kalsuan in.
Hih banga kalsuanna a muibutzia Saddleback Pawlpi sungah ka
mukha uhhi. Pawlpi sungah Damkikna Pawi (Celebrate Recovery) ci-a min
ka piak uh nasep vaihawmna khat ka nei uh a, ngimna pen zawhzawhloh
ding tawh a kibang, a sikdo zongsatnate leh zia-etnate gakcipna sattan ding
cih hi. Hih pen Topa Jesuh hong thuhilh Thupha Ngah Mi (beattitudes) a
kibulphuh, kahlei dawl giat a kihel kalsuanna khat hi a, tua aadingin a panpih
ding beelpawl neunote zong kiphuan hi. A beisa kum sawm sungin mi
5000 val in zongsatna leh lungsim natna tuamtuamte pan suahtakna ngah
uhhi. Tu-in hih kalsuanna pen pawlpi tul khat val bang in zang uh a, na
pawlpi sungah na zat dingin zong kong hanthawn nuam hi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

211

Satan in na bawlkhak mawhna leh na tuahkhak zia-etna pen


namtuam mahmah ahih manin thusim khatin ipcip kul ci-in na ngaihsut ding
hong deih hi. A taktakin eite tuahkhak thute a kibang mah ahihi. I do i
nawk zia-etnate a kibang hi a,12 i vekpi in i mawh khin hi.13 Tu-a nang
lungsim sukkhakna nam mah mi awn tampite in na nei khin uh a, tu-a na
tuahkhak nam mah na tuakkha khin uhhi.
I khialhnate i ipcip pen kiphatsatna hang hi a, na khempeuh ah
midangte in a kikeemzo hong sak ding uh i ut
hi. A taktakin genkhiat ngamloh thu khat na
A taktakin genkhiat
neih leh tua pen na nuntakna sunga na
ngamloh thu khat
kepzawhloh thu -- sum le paai vai, nupa kikal
na neih leh tua pen
vai, tate vai, lungsim ngaihsutnate, nu-pa vai,
na nuntakna sunga
na neihsim zongsatnate, leh buaina a
na kepzawhloh thu
tuamtuam, cihte -- hi pah hi. Nang thu-in
hi pah hi.
vaihawm zo ding hi lecin na vaihawm khin ding
a, ahi zongin na vaihawm zo kei hi. Lungsim tha leh aituam hanciamnate
kicing nailo hi.
Buaina pawlkhatte pen nang thu-a na vaihawm zawhloh zah dingin
lianin sunglut a, piangmun hi. Tua hangin nang hong panpih ding, hong
thapia ding, thu hong ngetsak ding, hong it taktak ding, nang tungah hong
citak dingin kithuahpih mi khat, ahihkeileh beelpawl neuno khat, na kisam
hi. Tua hileh amau aadingin zong tu-a teng mah na sepsak thei hi.
Mi khatpeuh in kei kiangah, Tu ciangciang hih thu kuamah dang
kiangah gen nai keng ci-in a thusim khat hong gen simsimin tua mipa minu
in tu-in lungsim noptuamna leh suahtakna ngah ta ding cih thei ka hih manin
amah ka lungdampih mahmah hi. Tua bangin a pulak ciangin a lungsim
kigakna teng kiphelkhia ta ding a, a mailam hun aadingin lam-etna vangtang
a muhcilna hong hi dng hi. I buaina khatpeuh Pasian zia tawh kidim lawmte
khat kiangah gen ding ci-a Pasian hong cihna i man ciangin hih thuhoihte
hong piang hi.
Thudotna haksa khat kong dong ding hi: Na nuntakna sungah buaina
ahilo dana na kineih pen bang ahi hiam? Genkhiat ding na kihtak thu bang
ahi hiam? Tua thu, nang thu-in na phelsiang zokei ding hi. Midangte kiangah
i thaneemna teng genkhiat ding pen a baihlo thu khat hi mah hi. Ahi zongin
tua banga kiniamkhiat theihlohna pen mah na khantoh ding hong khaktan
thu hi se hi. Lai Siangtho in, Pasian in a kiphasakte langpan a, a
kiniamkhiatte maipha pia hi. Tua ahih manin Pasian mai-ah kiniamkhiatin
om un14 ci hi.
212

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Da
w ima
ngpa lehpa
n iin.
n. Pasian mai-ah kiniamkhiatin ama
Daw
imangpa
lehpan
kiangah i ki-ap khit ciangin Dawimangpa hang takin i to ding kisam lai hi.
James 4:7 sungah, Dawimangpa lehpan le-uhcin no kiangpan amah
taimang ding hi ci hi. Dawimangpa hong dona pan dai takin kihepkhiat
ding hilo a, amah i lehdo ding kisam hi.
Khristian nuntakna pen Thuciam Thak sungah thusia vangliatnate
tawh kha gal kisimna khatin kigen zeelzeel a, galvai tawh kisai kammalte
ahi do, sim, zo, nawk, cihte kizang hi. Khristiante pen galte gam sunga gal
a sim galkapte bangin kigenteh hi.
Dawimangpa bangci lehpan ding i hi hiam? Paul in, Na hotkhiatna
uh siklukhu bangin khu unla Pasian kammal ahi Kha namsau tawi un15 ci
hi. Kahlei dawl khatna ah, Pasian hotkhiatna saanna hi. Khrih saang nai
lopi-in Dawimangpa na nial theikei ding hi. Khrih tawh lo-in Dawimangpa
kilehpan zolo a, ahi zongin hohkhiatna lukhu i khuk ciangin Pasian in i
lungsim hong hu hong dal hi. Khristian khat na hihleh Satan in hong thatangsawl theih bangmah om lo-in hong zol thei bek ahihlam ciamteh in.
Dawl nihna ah, Satan lehdo nading galhiam dingin Pasian Kammal
na zat ding kisam hi. Hih thu, Jesuh in gamlak ah zia-etna a tuah lai-in etteh
lim dingin hong pia khin hi. Satan in zia-etna nam khatkhit khat tawh a zol
hangin Jesuh in Lai Siangtho siksanin na lehpan hi. Ama aituam kitangsapna
dip nadingin a vangliatna a zang dingin Satan in a zol ciangin Jesuh in Satan
tawh kinialnial se lo-in Ka gilkial kei zong ci tuanlo hi. A kamngahsa Pasian
kammal siksan ziau hi. Eite zong i tuacih ding kisam hi. Pasian Kammal
sungah vangliatna om a, tua pen Satan in kihta hi.
Dawimangpa tawh cikmah hunin kinialsawm kei in. Kum tul tampi
a na zatsa ahih manin thu kinialna ah amah nang sangin siamzaw hi. Thu le
la a kilawm thu, ahihkeileh nang muhzia thu, cihte tawh Satan na kai zokei
ding a, ama kihtak galhiam ahi Pasian thutak bek tawh na zo thei ding hi.
Zia-etna nawkzawh nading vai ah Lai Siangtho kammal kamngahna a kisap
hamtangna zong tu-a hang mah hi. Tua pen zia-etna na tuahkhak simin
manlang takin na zang thei hi. Jesuh mah bangin na lungtang sungah phawk
pakpak theih dingin thutak na khol ding hi.
Lai Siangtho khawkneu kamngahsa khat zong na nei keileh thau
tawi-a thautang neilo tawh na kibang hi. Tu-a kipanin na khansung tawntung,
nipi kal khatin Lai Siangtho khawkneu khatta a kamngah dingin kong to
nuam hi.
Nanzawh nading tha na neihlohna theitel in. Siat kipatna
ahi kipummuanna leh kimuanna khengval a nei lo dingin Pasian in eite hong
phawng hi. Jeremiah in, Mihing lungsim pen damsak theih nawnloh ding
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

213

zahin na khempeuhte lakah zuau theipen hi16 ci hi. Ei le ei kikhemna ah


eite siam mahmah, cih nopna hi. Thu-omzia lem hileh eite a kuamah peuh
in mawhna khatpeuhpeuh i bawl thei hi.
Zia-etna in hong ban zolo ci-a i kingaihsut
ngeiloh ding, i kikepna i khiapsuk ngeiloh
Dawimangpa tawh
ding kisam hi.
cikmah hunin
Hong kizia-et theih nading munte
kinialsawm kei in. Kum
ah awlmawh mel nei lo-in paitawm
tul tampi a na zatsa
ziauziau kei in. Tuate peel in.17 Zia-etna
ahih manin thu kinialna
pualam-a om pen zia-etna sungpan
ah amah nang sangin
pusuahkik ding sangin baihzaw ahihlam
siamzaw hi.
ciamteh in. Lai Siangtho in, Hai meimalin
no le no kipummuan pong kei un. No zong
na peng tuankei uhhi. Midangte mah bangin no zong na muktu thei lua
uhhi. Kipummuanna phiat un; a kimanna om lo hi. Pasian muanna phungvuh
un18 ci hi.

SAWMNIH-LE-SAGIHNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Di
ng T
hu: Pusuah nading zawi khat om den hi.
Ding
Thu:
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Pasian citakin muanhuai hi. Amah in na
tuahkhak uh zia-etna pen na nawkzawhloh uh zah dongin thahatsak lo
ding hi. Zia-etna na tuahkhak uh ciangin tua zia-etna na zulloh nadingun
amah in pusuah nading zawi khat hong lak ding hi
1 Korin 10:13b (NLT)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: A sikdo zia-etna khat ka nawkna ah kha
lawmta bangin thungetna tawh hong huh dingin kua ka konlawh thei
ding hiam?

214

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

28
HUN PIA
K KUL
IAK

Leitunga om na khempeuhte in
amau hun leh amau sawng tek neiciat uhhi.
Thuhilhna 3:1 (CEV)

Note sunga nasep hoih hong pankhia Pasian in


note sunga a nasep maban a zawhsiang ni, Jesuh Khrih hong paikik
hun, matengin ama hehpihna sungah
na khangliat theih nadingun
hong huh suaksuak ding ahihlam ka telcian hi.
Filippi 1:6 (LB)
Picinna mun manawhna ah lamdawt om lo hi.
Mihing khangcing khat hih nadingin kum tampi sawt a, singgah a
gol nading leh a min nadingin khuahun nam khat bup sawt hi. Kha gah
tawh kisai-in zong tua dan mah ahihi. Khrih tawh kisun gamtatzia neihtoh
nading vai pen kinawhsep theilo hi. Kha khangliatna zong taksa pumpi
khangliatna mah bangin hun piak kul hi.
Singgah a minbaih dingin bawl lecin a namtuina bei ding hi. America
gam ah mehthuk pen tembaw tawh vanzuakna phualpite ah kipuak ahih
manin lamkal ah a muakloh nading ci-in a min ma-in kilo hi. Vanzuakna
phual a tun ciangin tua mehthuk engte a kizuakkhiat ma-in a mel a san vat
nadingin CO2 kici gas nam khat kikap leuleu hi. Gas kikap mehthuk pen
kinethei saam a, ahi zongin dam takin a goltoh ding hun ngak-a a
kikungminsak mehthukte tawh a namtuina kikhai mahmah hi.
Manglang takin khangliat ding i kin laitakin Pasian in thadim takin i
khangliat ding hong deihzaw hi. Pasian in i nuntaknate tawntung hun panin
leh tawntung hun aadingin hong en ahih manin amah thukin tingtung ngeilo
hi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

215

Lane Adams in kha khangliatna vai-maban (process) pen Galpi Nihna


lai-a Leitawlam Pacific Tuilipi tunga tuikulhte hotkhiat nadinga Allies (America,
Britain, Frace, Russia) gamte zat galsimzia tawh genteh ngei hi. A masapenin
tuipi tembawte panin tuikulh khat tunga
om galte phualpi tung tengah bomb lawn
Manglang takin khangliat uh a, tua tuikulh thaneemsak uhhi. Tua
ding i kin laitakin Pasian ciangin tui galkap beelpawl neuno khat in
in thadim takin i khangliat tuikulh va sim uh a, amau kepzawh cia
ding mun khat la-in tuipiau giahphual khat
ding hong deihzaw hi.
sat uhhi. Tuipiau giahphual a kip a kho
khit ciangin tuikulh bup laakzawh nadingin
khuano khuapi teng hun khatin khatta a banbanin sim uhhi. A tawpna ah
nakpi kidona leh si le nai luanna tampi tuahkhak kul se lo-in tua tuikulh bup
a vekin lazo uhhi.
A tunga i gen mipa Lane Adam in hih bangin tehkakna nei hi: Khrih
in kikhelna (conversion) phual ah i nuntakna hong sim ma-in khatveivei i
vaihawm zawhloh ding buainate hong tungsak a, tua tawh i nuntakna hong
thaneemsak hi. Tua bangin kongpi khatvei hong kiuhna tawh Khrih
kiangah a nuntakna a kihon pah mi pawlkhat a om hangin ei mihing a
tamzawte in lehpanin i do hi. Kikhel ma-a i dinmun pen, En un, kongpi geiah ka ding a, bomb kong lawn hi hong ci Jesuh tawh kimuhna mun hi.
Khrih kiangah na kongpi na hon hun lianin Pasian in na nuntakna
sungah tuipiau giahphual khat hong sat pah hi. Ama kiangah nuntakna a
bupin a niamlut khin na kisa kha thei ding a, a taktakin na phawkkhakloh
thute na nuntakna sungah tampi om lai hi. Tua huna na theihtel zahzah bek
Pasian kiangah na ap thei hi. Tua pen hoih hi. Khrih in tuipiau giahphual a
ngah khit ciangin na nuntakna bup ama aa a suah madongin khawk khatkhit
khat hong sim toto ding hi. Kidona leh kinawknate zong om ding a, ahi
zongin a tawpna-a hong gahkhia ding pen muahlahhuai ngeilo ding hi. Pasian
in Note sunga nasep hoih a pankhiapa in a kizawhsiang dong maban
zomsuak ding hi1 ci-in kamciam hong pia khin hi.
Nungzui hihna cih ciangin Khrih zia le tong zuihna vai-maban khat
hi. Lai Siangtho in, Eite Khrih kicinna cih a khiatna nei khantohna dawl
ahi picinna taktak ah i tung hi2 ci hi. Khrih tawh kisutna cih pen na lamtawp
na lungtup kungpi hi a, ahi zongin na khualzinna na kalsuanna ahihleh
khantawn sawt ding hi.
Tua khualzinna ah upna (biakpiakna tungtawnin), kisaina
(kilawmtatna tungtawnin), leh hihtohna (nungzui hihna tungtawnin), cihte
kihel ahihlam tu ciangciang i kikum khin hi. Nisimin amah tawh tawmta a
216

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

kisutbeh toto dingin Pasian in hong deih hi: A thak-a hong kibawlna mun
leh nang hong Bawlpa tawh na kisuttohna mun nuntakna thak ah nuntak
ding na kipan khin hi.3
Tu hunin manlaanna (speed) i thupisak mahmah a, ahi zongin Pasian
in thahatna leh kipna thupisakzaw hi. Eite in thu le late nawhsa thu, thakhat
thu, leh lamdawt zui-a kikhensat ding i deih hi. Eite in thuhilhna, thu kikupna,
ahihkeileh tuahkhak thu, cihte pen i buaina khempeuh hong phelsiangsak
pah ding, zia-etna khempeuh hong hepkhiatsak pah ding, leh natna satna
hong damsak pah dingin i deih hi. Ahih hangin picinna taktak cih pen
tuahkhak thu khat, bangzahin thakhauhin muibun himah taleh, tua thu khat
bek panin a gah hi ngeilo hi. Khangliatna cih pen damdamin piang hi. Lai
Siangtho in, I nuntakna sungah Pasian hong lut ciangin i nuntakna damdamin
hong taangphazaw, hong etlawmzaw a, amah tawh i kisunto hi4 ci hi.
BANG HANGIN HUN SAUVEIPI LAK KUL HIAM?
Pasian in eite thakhat thu-in hong khel thei ding ahih hangin
damdamin leh tawmtawmin hong khangliatsak ding mah na teelzaw hi. Jesuh
in zong a nungzuite tua dan mahin na pantah ngiat hi. Pasian in Israel mite
Kamciamna Gam a laak lai-un a buai vatloh nadingun tawmta tawmta5
bekin a zawhsak mah bangin eite nuntakna sungah zong tawmta-a a kikhan
toto nam tawh hong sep ding utzaw hi.
Kikhel nading leh khangliat nading thu ah bang hangin hun sauveipi
lak ding kul hiam?
Thu a theitel-hakte i hihi. I sinsa thu le la khatpeuh i theihtel
takpi nadingin sawmli sawmnga vei bang i sin kikkik ding kisam thei hi.
Buaina hong pian kikkik ciangin, Sinkik kul nawnkei! Ka sin khitsa hi ci-in
i ngaihsun thei a, ahi zongin Pasian in ei sangin theizaw hi. Israel mite
tangthu i et ciangin Pasian hong hilh thu le late i mangngilh baihzia leh i
gamtat luhekzia a lui teng mah ah i kilehkik baihzia hong kilang hi. I kisin
kikkik ding kisam hi.
I zat nawnloh ding na, tampi om
hi
hi. A kipatzawh kum tampi ahi khin aituam
buaina khat phelsiang nop manin thuthei mipil
(counselor) khatpeuh kiangah pai-in, Ka vai
hong kikuppih lecin ut veng aw. Nai khat sung
hun ngah ing a va ci, mi tampi om hi.
Tua mite in sauveipi a kip khin, nakpia kikai-awk haksatna thu khat manlang takin
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

217

a veng pak thei dingin lam-en uhhi. I zongsat hoihlote-a kipan i buaina a
tamzawte pen zan khat thu-a hong piang vat hilo ahih manin tuate thakhat
thu-a a bei pah dingin lam-etna pen a taksuak thei thu hilo hi. Kum tampi
sung kisia dikdek khinsa khat thakhat thu-a a hoihkiksak thei zatui, thungetna
leh thukhun, cihdan khat zong om lo hi. Hanciamna tawh paihkhiat ding
leh laihkik ding kisam hi. Tua pen Lai Siangtho in sungmi lui suahkhiatna
leh sungmi thak silhkikna6 ci hi. Na kikhel hun lianin pianzia a thak sitset
khat ngah napi-in paihkhiat ding leh laihkik ding a kisam ngeina lui, tatzia
lui, leh zatzia lui, cihte na nei lai veve hi.
Ei tawh kisai thumaan thu, ahi bangin i maingat ngamkei
hi. Thumaan thutak in ei hong suaktasak ding ahih hangin hong amkhamsak
masa phot thei ahihlam kong gen khinzo hi. Lungsim siang tawh i gamtatzia
maingat lehang i muhnoploh thute muhkha thei ding ci-a i launa in thumaan
a nialnial hong suaksak hi. I khialhna, i cinlahna, i ginatlohna, cihte tungah
Pasian in khuavak bangin ama thumaan thutak hong taansak ding i kiphal
ciang bekin i kipuah thei pan ding hi. Lungsim kiniamkhiatna leh thu kihilhna
a saangthei lungsim puakzia lo tawh na khangliat theihlohna pen tu-a thu
hang ahihi.
Khangliatna in lungsim hong nasak thei-in dipkuat-huai
thei hi. Khangliatna pen kikhelna lotawh piang theilo hi; kikhelna pen
launa ahihkeileh supna lotawh piang theilo hi; supna pen lungsim natna
lotawh piang theilo hi. Kikhelna ahih nakleh supna nam khat teeiteei kihel
hi: Kalsuanzia a thak na sinkhak theih nadingin a luite na nusiatloh phamawh
hi. I bulh ngeingei buut (boot/shoes) khat,
i khe tawh kituakin zatnuam mahmah
ahihna tawh, lui mahmah taleh i paihnop
hetloh dan mah bangin i kalsuanzia luite
Khangliatna pen
ei le ei kilelhna hi phial taleh i nusiat ding
kikhelna lotawh,
(i sup ding) i kihta hi.
kikhelna pen launa
Mite in a paubannate uh
ahihkeileh supna
bulphuhin
amau hihna dinmun (identity)
lotawh, supna pen
kipsak thei zawsop uhhi. Tua pen kei
lungsim natna lotawh,
dan hi...Kei a tuaci mah hing khawng i
piang theilo hi.
ci thei hi. I lungsim sungtawng ah
phawkloh kalin patauhna khat i nei a, ka
hihdet thu, ka lungsim natna, ka cinlahna, cihte nusia le-ing kei, kua hi nawn
ding, ci-in i ngaihsunkha hi. Tua launa lungsim in na khangliatna ziakaisak
hi.
218

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Hihdet thu a pian nadingin hun sawtpi kisam hi. Na gamtatzia


i cih ciangin na hihdet thute (habits) kigawmkhawm ahihlam ciamteh in.
Migi denden lopi-in a migi khatin na kiseh theikei ding hi. Migi cih ciangin
migi dingin ngaihsun teekteek lopi-in migitna nei, cihna hi. Lungsim maan na
neih pen na hihdet thu ahih mateng mi muanhuai khatin na kipulak theikei
ding hi. A zi tungah a cihtak hun tampi a nei pasal khat pen a citak kici
theilo hi. Na hihdet thute in na gamtatzia kilangsak hi.
Khrih tawh kisun gamtatzia hihdet thute neihtoh nading lampi khat
bek om hi: Tuate zat-kisin ding kisam a, tua in hun saupi la hi. Thakhat thua piang hihdet thu cih bang om lo hi. Paul in Timoti kiangah, Hih thute
zat-kisin in. Na khantoh lam mite in hong
NI
muhtheih nadingin tua thute ah na nuntakna kipia
in7 ci-in hanthawn hi.
SAWMNIH-LE-GIATNA:
Na khatpeuh hun saupi la-in zat-kisin
HUN LAK KUL
lecin tua lamah kiva-in na siam ding hi. Hih
kikkikna pen gamtatzia leh siamna, cihte pianna tunnu hi. Hih, gamtatzia
kilamtohna hihdet thute pen kha thukhunte (spiritual disciplines) zong kici
thei zeelzeel a, tua thute a zuihzia hong hilh thei ding laibu hoih tampi om
hi.
NAWHTAT KEI IN
Kha picinna lamah na manawh laitakin tua vai-maban sungah Pasian
tawh ma na pankhop theih nading lampi tampi om hi.
Na nuntakna sungah Pasian in naseem ahihlam, lungsim
hong sukkhakloh laitak nangawnin, um in. Kha khangliatna cih pen
kal khatta kal khatta bekin kisuan ahih manin khatveivei cimtak-huai hi.
Tawmta tawmta-a khantohna lam-en in. Lai Siangtho in, Leitunga om na
khempeuhte in amau hun leh amau sawng tek neiciat uhhi8 ci hi. Na kha
nuntakna sungah zong hun le sawngte om hi. Khatveivei, tomno kal sunga
khangliat henhan hun zong om thei a, tua pen kipsakna leh sittelna in hong
nungzuih hun om ding hi.
Tua ahihleh lamdang takin bei vatleh na ut buaina, zongsatna, lungsim
natna, cihte tawh kisai-in bangci dan hi ding hiam? Na-lamdang a pian nadinga
thunget pen khialhna om lo a, ahi zongin hong kidawnkikna pen damdama
kikhelna nam tawh hong kipiak leh lungkimlo kha kei in. Tui, dam takin leh
maan takin sauveipi a luan ciangin suang sakpente in zong thuak zolo-in pa
seemseem uh a, suangtum lianpite suangtang nono suak uhhi. Mawngdawn
ngekno khat pen sauveipi khit ciangin mawngkung lianpi khat suak hi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

219

T hu ciapt
eh nadi
ng laibuno khat nei iin.
n. Tua pen nisima
ciapteh
nading
thupiang teng khum nading laibu cihna hilo a, na sinthak na theihthak thute
ciapteh nading laibu cihna hi. Pasian hong hilh ama thu, nangma thu,
nuntakna thu, kizop kithuahna thu, leh thudang khatpeuh, cihte tawh kisaiin nang muhzia leh na theihdan teng gelhkhia in. Tuate etkikna, phawkna,
leh khangthakte tungah piaksawnna na neihtheih nadingin lai tawh khumin
ciamteh in.9 Thu le late i sin kikkikna a hang pen tuate mangngilhkik i hih
man hi. Na kha laibu (spiritual journal) maanmaanin enkik zeelzeel lecin a
kullo lungkhamnate leh lungsim natnate tampi na peel thei ding hi. Lai
Siangtho in, I pialkhiatloh nadingin i zaksa thute kiptak letcip ding thupi
mahmah hi10 ci hi.
Pasian tungah leh nang le nang tungah lungduai in. Nuntakna
sunga i lungkim theihlohna a hang khat pen Pasian hun geelna leh ei hun
geelna kibang den khollo ahih man hi. Pasian a nawhtatloh laitak ei i nawhtat
kha thei hi. Na nuntakna sungah khantohna ziakai lua na sak manin lungkim
zolo-in na om kha thei ding hi. Na ciapteh ding thu ah, Pasian nawhtat
ngeilo a, ahi zongin hun maan den hi. Tawntung hun sunga na dinmun ding
hong bawlsak nadingin Pasian in na khan sunga hun khempeuh hong zatsat
ding hi.
Pasian in gamtatzia lamtohna ah, a diakdiakin makaite nuntakna
sungah, hun saupi khat la ahihlam etsakna limte Lai Siangtho sungah a dim
a ha-in om hi. Moses a pattah nadingin, gamlak-a kum sawmli tawh
kigawmin, kum tampi hun la hi. Moses in ni 14,600 vilvel sung ngak ngingeuin, A hun nai hiam? ci-in dongdong mai hi. Pasian in zong, Hun nailo hi
ci-in dawng den hi.
Laibu thulu minthang pawlkhat a om hangin Picinna Mun Tunbaih
nading Kahleite (Easy Steps to Maturity)
ahihkeileh Misiangtho Suahtheih Pahna
(Secrets of Instant Sainthood) cih
Thusimte
Pasian nawhtat ngeilo
bang om lo hi. Pasian in pateh khat a
a, ahi zongin hun
bawlnop ciangin zan khat bek hun la a,
maan den hi.
ahi zongin mangtaak singkung khat a
bawlnop ciangin kum zakhat val sung hun
la hi. Lungsim thupite cih pen buaina sunga kipekna, huihpi gauhpi
tuahkhakna, gimthuakna hun nawkkhakna, cihte tungtawnin a khanglian
toto uh ahihi. Vai-maban sau ahih manin na lungsim zong sausak in. Sepzia
ding ngaihsut hong piakna ah James in, A hun cing nai lopi-in na khatpeuh
ngahsawm kei un. Na picin nadingun leh limtak na kilamtoh theih nadingun
a sep ding maban teng seemsak un11 ci hi.
220

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Lungkia kei in. Pasian gamtaang meengmeeng lo lua sa-in


Habakkuk a lunggim mahmah laitakin Pasian in, Hih thute tu mahmah-a a
piang pah lo dinga ka geelsa hi. Na vision a tangtun ding hun pen dam takin,
kip takin, leh kician takin hong naita hi. A ziakaisuah leh zong lungmang kei
in. A hang pen hih thute hong tangtung takpi ding hi. Ni khat nangawn
khengval lo ding uhhi12 ci-in hopih hi. Hun kisotto pen Pasian hong nolhna
hilo hi.
Koi tan pai lai ding kisam cih bek ngaihsun kei inla koi tan tung
khinta cih zong kiphawk in. Na tun nopna mun na tung naikei a, ahi zongin
na omna ngei ah zong na om nawn tuankei hi. Tawlkhat lai-in
PBPGINFWMY cih laimal a tuang angkilh nam khat minthang mahmah a,
tua laimal a khiatna pen Please Be Patient, God Is Not Finished With Me
Yet (Lungduai Ning, Kei Vai Pasian Mansiang Nailo) cihna hi. Nang vai
zong Pasian mansiang nailo ahih manin mailam mah manawh suaksuak in.
Dokdawn khat nangawn kuhkalna tawh tembawpi tungah kahto zo lai buang hi.

SAWMNIH-LE-GIATNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Picinna mun manawhna ah lamdawt om lo hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Pasian in na sungah nasep hoih khat pan
khin a, Jesuh Khrih hong paikik ni, tua nasep a mansiang madongin
zomto suak ding hi ci-in ka telcian hi
Filippi 1:6 (NCV)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Ka kha khangliatna a koi mun zawdeuh
tengah ka lungduai ding leh ka kip ka kho ding kisam phadiak hiam?

Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

221

222

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NGIMNA

PASIAN NA A SEEM D
INGIN
DINGIN
NANG HONG KISUI
Kote pen Pasian silate ka hi lel uh a,...Kote khatciat in
sep dinga Topa hong piak nasep a seem ka hi uhhi:
Ken khaici vawhin Apollos in tuibuak a,
ahi zongin a khangliansak pen Pasian hi.
1 Korin 3:5-6 (TEV)

223

224

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

29

HONG KIPIA NASEP SA ANNA

Eite i hihna bang hong hisak,


Khrih Jesuh kiangpana nuntakna thak hong pia, pen
Pasian mahmah hi: tu-a i nuntaknate
midangte huhna-in i zat dingin amah in
a beisa khanghun tampi lai-in geelna na nei khin hi.
Efesa 2:10 (LB)
Ka sep dinga nong piak nasep a tawpna dongin
zawhsiangna tawh
leitung ah na min ka thangsak khin hi.
Johan 17:4 (Msg)

Sepkhiatna khat a nei dingin leitung ah nang hong kikoih hi.


A omsate a zang ding -- an a ne ding, huih a diik ding, mun a la ding
-- bekin nang hong kipiangsak hilo hi. Na nuntakna ah vai lianpi a seem
dingin Pasian in hong seek hi. Laibu kitamkhotpente sungah nuntakna
sungpan a hoihpenpen ngah nading ngaihsut piakna cihte a om hangin
tua pen nang aadinga Pasian deihna hi masa lo hi. Leitung ah nang hong
kipiansakna pen nuntakna sungpan a la ding bek hilo-in nuntakna a behlap
ding cih ngimna tawh hi. Piakkik na neih ding Pasian in hong deih hi. Hih
pen na nuntakna aadinga Pasian hong geelsak ama ngimna lina hi a, tua
pen Pasian na sepkhiatna (ministry), ahihkeileh mi na sepsakna (service)
kici hi. Hih thu, Lai Siangtho in a kicingin hong gen hi.
Pasian na a seem dingin nang hong kipiangsak hi. Lai
Siangtho in, (Pasian in) eite hih dinga a na bawlkholhsa, gamtat hoihte
tawh nuntakna aadingin eite hong piangsak hi1 ci hi. Tua nasep hoihte cih
pen na hih ding sepkhiatna hi. Mite aading na khatpeuh na sepsak ciangin
Pasian na a seem na hi a,2 nang aadinga Pasian hong geelsak a ngimnate
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

225

lakah khat a cingsak na hihi. Tua ngimna tawh Pasian in nang, limtakin
hong suih ahihlam mai-a khenpi nihte ah i kikumto ding hi. Jeremiah kianga
Pasian gen thu pen nang aading zong hi pah hi: Na nu naubu sungah
nang kong bawl ma-in kong teel khin hi. Nang na suah ma-in nasep a tuam
vilvel khat aadingin kong tuamkoih hi.3 Nasep a tuam vilvel khat a seem
dingin hih leitung ah hong kikoih ahihi.
Pasian na a seem dingin nang hong kihonkhia hi. Lai
Siangtho in, Eite hong honkhia-in ama nasep siangtho a seem dingin hong
teel pen amah ahihi. Tua pen eite kilawm kituakna hang hilo-in ama geelnasa
ahihna hang hi4 ci hi. Ama nasep siangtho na sep theih nadingin Pasian
in nang hong tankhia hi. Sepkhiatna hangin hong kihonkhia hilo a,
sepkhiatna aadingin hong kitankhia hizaw hi. Pasian Kumpigam sungah na
dip dingin mun khat, ngimna khat, panmun khat, leh kimanna khat na nei
hi. Tua thu in na nuntakna nakpi-in thupisak a, nakpi-in manneisak hi.
Hotkhiatna na ngah theih nadingin Jesuh in a nuntakna tawh khek
hi. Lai Siangtho in, Nang aading Pasian in manh tampi na pia hi. Tua hi a,
na pumpi Pasian pahtawina-in zang in5 ci-in phawksakna hong pia hi.
Kisuanna lungsim ahihkeileh launa lungsim ahihkeileh mawhpuakna lungsim,
cihte tawh hilo-in lungdamna, eite aadinga hong sepsaksa thute hanga nakpi
lungdamna tawh Pasian na a seem i hihi. Ama tungah i nuntakna bup zah
leiba i nei hi. Hotkhiatna thupha tungtawnin a beisa hunte hong kimaisak,
tu laitak hunin khiatna tawh hong kidimsak, mailam hun aading lungmuanna
hong kibawlsak, khinzo hi. Hih zah-a lian hamphatnate lungngai kawmin
Paul in, Pasian henpihna lianpi hangin...Pasian nasepna ah ki-apin ama
mai-ah a hingtang biakpiak van bangin no le no kilui un6 hong ci hi.
Sawltak Johan in itna tawh midangte aading na i sepsak ciangin tua in
hotkhiat taktakte i hihna lakkhia ahihlam hong hilh hi. Amahn, Khat le
khat i ki-itna in eite sihna pan nuntakna ah tung khin i hihna kipsak hi7 ci
hi. Midangte tungah itna nei lo-in amau
NI SAWMNIH-LE-KUANA:
aading ka sepsaknop keileh kei
kitangsapna teng bek a kin ka hi a, ka
HONG KIPIA NASEP
nuntakna sungah Khrih om takpi maw,
SAANNA
takpi lo, cih ka kidot ding kisam hi.
Hotkhiat a ngah mi cih pen midangte na a sepsak nuam mi ahihi.
Pasian na sepna cih thu ah mi tampite telkhialh dang khat om a,
tua pen Pasian na sepkhiatna (ministry) hi. Hih Pasian na sepkhiatna cih
kammal a kizat ciangin mi tampite in pawlpi sya, siampi, leh hunbit biakna
naseem, cihte bek a mitkha uh-ah mu uh a, ahi zongin Pasian in ama innkuan
226

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

sungmi khempeuh naseem sya (minister) ahihlam hong gen hi. Lai Siangtho
sungah mi na sepsakna (setrvice) leh Pasian na sepkhiatna (ministry), hihte
nih a kibang ahih mah bangin sila (servant) leh naseem sya (minister) cih
kammalte zong a khiatna kibang hi. Khristian khat na hihleh naseem sya na
hi a, na a seem, sya a seem, na hihi.
Peter sungnu in Jesuh damsakna a ngah ciangin tua a ngah thak
cidamna zang pah a, thakhat thu-in dingto-in Jesuh, lengla do hi.8 I sep
ding pen tu-a ahihi. Midangte a huh dingin eite hong kidamsak hi. Thupha
a hi dingin eite thupha hong kipia hi. Tu hiithiatin vantung bek a ngak ding
hilo-in midangte na a sepsak dingin hong kihonkhia ahihi.
Pasian in ama hehpihna i saan phetin bang hangin vantung gam ah
hong lato pahlo ahi tam, ci-in na
ngaihsun ngei hiam? Bang hangin a
Midangte tungah itna
cingtaaklo leitung ah hong omsak lai ahi
nei lo-in amau aading
hiam? Ama ngimnate a cingsak dingin
ka sepsaknop keileh
eite hong omsak lai ahihi. Hotkhiat na
kei kitangsapna teng
ngah ciangin Pasian in ama lungtupte
bek a kin ka hi a, ka
aadingin nang hong zatsawm hi. Pasian
nuntakna sungah
in a pawlpi sungah nang aading nasepna
Khrih om takpi maw,
(ministry) khat leh leitung ah nang aading
takpi lo, cih ka kidot
thupuak nasep (mission) khat nei hi.
ding kisam hi.
Pasian na a seem dingin
na
ng hong kisam hhi.
i. Na khangliatto
nang
kawmin na lungsim sungah, Pasian sapna ngah cih thu pen thupuak
naseemte, pawlpi syate, RC nungak siangthote, leh hunbit pawlpi naseemte
bek sinkhak thu hi dingin na ngaihsunkha thei ding hi. Ahi zongin Lai
Siangtho in Khristian khempeuh a seemkhia dingin hong kisam, ci hi.9
Hotkhiat ngah dinga hong kisapna sungah a seemkhia dinga hong kisapna
zong kihel hi. Tuate nih a kibang hi. Bang nasep, bang maban na nei zongin
nang pen hunbit Khirstian sepkhiatna phual ah hong kisam hi. Tua tawh a
kilehbulh kammal pen sepkhiat a neilo Khristian hi.
Lai Siangtho in, Ama mite ahi dingin amah in eite hong honkhia-in
hong sam a, tua pen i sepsa thute hang hilo-in ama ngimnate hang ahihi10
ci hi. Peter in zong, Nang hong sampa Pasian a hoih mahmahna thute a
genkhia dingin note hong kiteel hi11 ci-in hong genbeh hi. Pasian hong
piak na siamnate na zatkhiat simsimin nang hong kisapna thu a cingsaksak
na hihi.
Lai Siangtho in, Tu-in ama aa na hi uh a,...tua pen Pasian nasepna
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

227

sungah eite na-a kimangthei i hih nading hi12 ci hi. Pasian nasepna sungah
bangzahvei na-in na kimang hiam? Sen gama pawlpi pawlkhatte ah thu-um
thakte muakna a neih uh ciangin, Tu-in Jesuh in a et nading mittang a thak
kop khat, a zak nading bil a thak kop khat, a huh nading khut a thak kop
khat, midangte a it nading lungtang a thak khat, a nei hita hi cih tawh
hopih uhhi.
Pawlpi innkuan khat tawh na kizop ding a kulna a hang khat pen
thu-um midangte na a sepsak dinga hong kisapna thu, muibun takin na
cinsak theih nading hi. Lai Siangtho in, Note khempeuh na vekpi-un Khrih
pumpi na hi uh a, note khatciat pen a omloh a phamawh, pumtung na a
tuam tek na hi uhhi13 ci hi. Nang sepkhiatna pen Khrih Pumpi sungah
kinak sap mahmah a, tua pen tualsung khua pawlpi khat va dong lecin na
thei ding hi. Eite khatciat in i pan nading panmun khat tek i nei a, panmun
khatciat zong thupi thei mahmah hi. Pasian na sepna ah a thuneu cih bang
om lo a, a vekpi-in kisam tek hi.
Tua mah bangin pawlpi sungah thupitna neilo nasepna cih bang
om lo hi. Nasep pawlkhat muhtheih pah dingin kilang a, pawlkhat kilang lo
ahih hangin a vekpi-in manpha hi. A taktakin a neusuah, a kilanglo nasepnate
in khantohna lianpipi piangsak theizaw lai hi. Ka inn uh-ah lengla khan-a
kithuah meivak bawkpi sangin zan ka thawh cianga bangmah ka palkhakloh
nadingin meitaang kiukiau-a khua hong musak meivakno pen meivak
thupipen ahihi. A golna zah (size) leh a muibutna zah (significance) cih thu
nih pen a tuamtuak mah ahihi. Na-a i kiman theih nadingin eite khat le khat
tungah i kingap ding kisam ahih manin nasepna khempeuh a vekin thupi hi.
Na pumpi tunga pumtung na khat, ahihkeileh na pumpi sunga om
na sungkuate khat, na-in hong kimang keileh na bangci ding hiam? A cina
na hi a, na pumpi bupin natna na thuak hi. Pumpi
sunga sin (liver) in a dangte kiangah, Kei, gim
peuhmah phot ing ei. Pumpi aading naseem
nuam nawn keng. Kum khat khawng tawlnga
nuam ing. Kei le kei ka kivakthau phot keileh
hoih kei inteh a ci ding danin ngaihsun lecin bang
teng hong piang ding hiam? Pumpi si ding hi. Tuni-in naseem nuamlo
Khristiante huhau-in tualsung pawlpi tampitak si kuanin om uhhi. Pumpi in
natna satna thuakin a om laitak tua mite a gei lamah tu hiithiatin pawi etin
en lel uhhi.
Pasia
n na a seem di
ngi
n na
ng, tthu
hu hong kipia hhi.
i. Jesuh in,
asian
dingi
ngin
nang,
Na lungsim puakziate uh kei aa tawh a kibat ding kisam hi. Banghanghiam
cihleh Kei, Messiah, pen kei na hong kisepsak ding hilo-in mi na a sepsak
228

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

dingin leh ka nuntakna a pia dingin kong pai hi14 ci sinsen hi. Khristiante
aadingin ci lehang mi na sepsakna cih pen deihteeltheih thu, hun i piak
zawhleh i hun geelna sungah behlap ding thu, hilo hi. Hih pen mah Khristian
nuntakna thu laigil hi pah hi. Jesuh pen mi na a seem dingin leh a pia
dingin hong pai hi a, hih tatna kammal (verb) mal nihte leitunga na nuntakna
ah zong a dawkkhiat ding kisam hi. Mi na sepsakna leh piakna cih pen na
nuntakna aadinga Pasian hong geelsak a ngimna lina tomlakna hi. Mother
Teresa in, Nuntak siangtho cihna sungah Pasian na maitaii takin sepna
zong kihel hi ci ngei hi.
Kha picinna cihna ah tua ciang ding bek hi ngeilo ahihlam Jesuh in
hong hilh hi. Picinna cih ciangin Pasian na sepna aading hi. A piakhia dinga
a khanglian i hihi. Theihna kibehlap toto cih bek kicing nailo hi. Theih
bangin i gamtat ding leh i up bangin zat-kisin ding kisam lai hi. Lahkhiatna
(expression) omlo lunglutna (impression) in lungkiatna (depression) piangsak
hi. Mi na sepsakna kihello thusinna in kha awkcipna hong tun hi. Galilee
Tuipi leh Si Tuipi thugentehna pen tu dong
mahin maan lai hi. Galilee Tuipi cih pen a
sunglam ah tui a lut bek hilo-in a pualam ah Kha picinna cihna ah
zong luangkhia kik ahih manin tuisung ganhingte tua ciang ding bek hi
ngeilo hi.
tawh a kidim bualpi suak hi. Si Tuipi ahihleh a
A
piakhia
dinga a
sunglam ah tui a lut bek omin a pualam ah a
khanglian i hihi.
luangkhia om lo ahih manin bualpi khawlcip khat
suak a, tuisung ganhingte nungta theilo hi.
Tuni-a thu-um mi tampite kitangsap masak thute lakah Lai Siangtho
thusinna dang khat neih ding pen a nunungpen hi ding hi. Tu-a a zatzah uh
sangin a tamzaw tham thei khin lel uhhi. Amau kitangsap pen mi na sepsak
ding nam hizaw a, tua hileh a kha sagolhte uh kisaalin thahat ding uhhi.
Mi na sepsak cih pen i pianpih utna lungsim tawh kikeelki liinlian
hi. A tamzaw ah eite pen mi na sepsak ding sangin ei na hong kisepsak
ding ki-utzaw hi. Lungsim khualumna ong pia thei ding, thupha ong tun
thei ding pawlpi khat a zongzong hi veng aw a ci kitam a, Mi na ka
sepsak theih nading mun leh thupha ka hih theih nading mun a zongzong
hing a ci kitawm hi. Ei aading mi hong sepsak ding i lam-en a, mi aading
i sepsaksawm kei hi. Ahi zongin Khrih sungah i picin ciangin i nuntakna
zong mi na a sepsak nam ah hong kilaihtoh ding kisam hi. Khrih nungzui
a picingte in, Kei kitangsapna teng kuan hong dipsak thei ding hiam? ci
nawnlo uh a, Kua kitangsapna dipsak thei ding ka hiam? cizaw uhhi. Tua
bagnin na kidong ngei hiam?
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

229

TAWNTUNGHUN AADING KIGINKHOLHNA


Leitung na nuntakna a bei ciangin Pasian mai-ah na ding ding a, tua
ciangin Pasian in mi aadingin na nuntakna na zatzah leh na zatzia hong sit
ding hi. Lai Siangtho in, Pasian kiangah eimau gamtatna thu i gen ciat ding
hi15 ci hi. A cihnopna ngaihsun in. Eimahmah aadinga hun leh tha i zatzah
leh midangte na sepsak nadinga i piakkhiatzah, hihte nih ni khatni ciangin
Pasian in tawikhai ding hi.
Tua hun ciangin angsung bulphuh lungsim tawh, Manlah lua kaih
cianga ahihkeileh Ken zong kei aituam lungtup pawlkhat nei hing
ahihkeileh Nasep vai, gualnop ding vai, pensen (pension) lak ding vai, cih
teng tawh buaikhop ing ci-in paulap i zon hangin hawmsuak lel ding hi.
Tuate khempeuh Pasian in, Nong dawnzia khial mawk ciei. Mi na a sepsak
dinga kong piansak, kong hotkhiat, kong sap, thu kong piak, himah hi
vecin ci-in hong dawngkik ding hi. A koi mun teng tello na hi hiam? Lai
Siangtho in thu-umlo mite kiangah, Amau aading bekin a nungta mite tungah
amah in a hehna leh a lungsona buaksuk ding hi16 ci-in galphawnna pia a,
ahi zongin tua pen Khristiante aadingin ahihleh tawntung thaman suplawhna
cih khiatna nei ding hi.
Midangte i huh ciang bekin a dim takin a nungta i hihi. Jesuh in,
Na nuntakna kihotkhiat ding bek na masak leh na suplawh ding hi. Keima
aading leh Lungdamna Thu aadingin a nuntakna a paaikhia mite bek in
nungta cih a khiatna taktak thei ding uhhi17 ci hi. Hih thu pen thupi lua
ahih manin Lungdamna Thubute sungah ngavei vilvel kigen phapha hi.
Nuntakna cih pen Pasian na sepkhiatna aading kibawl ahih manin mi na na
sepsak keileh a om-a om pong (just existing) na hi ding hi. Pasian in angsung
bulphuh lo-in midangte na it theih ding, leh mi na na sepsak theih ding,
hong deih hi.
MI NA SEPSAKNA LEH A THUPITNA
Bang hiamkhat teeiteei aadingin na nuntakna na piak kul hi. Tua
pen bang hi ding hiam? Nasep maw, kimawlna maw, uukna khatpeuh maw,
minthanna maw, hauhna maw? Tu-ate khat mahmah in zong tawntung
thupitna nei lo ding uhhi. Mi na sepsakna pen thupitna taktak tun theihna
zawi hi. I nuntakna ii a khiatna i muhkhiatna mun pen Pasian na sepkhiatna
ah hi. Lai Siangtho in, Eite khatciat in ama pumtung na hihna ah i khiatna
leh i kimanna i mukhia hi18 ci hi. Pasian innkuan sungah na i kisepsak
kawmin i nuntaknate in tawntung thupitna ngah hi. Paul in, Note pumtung
na na hihna mun uh hangin tua in note hong thuneusakzaw lo-in hong
230

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thupisakzaw ahihna thute na ngaihsut ding uh ka deih hi19 ci hi.


Pasian in ama piansak leitung ah kikhelna a tunsak nadingin nang
hong zang nuam a, nang tungtawnin naseem nuam hi. Na nuntakna sunga a
thupi pen a hun sauna tan (duration) hilo a, a piakkhiatzah (donation) hizaw
hi. Bangtanvei nungta cih sangin bangci nuntak cih mah a thupipen ahihi.
Pasian na sepkhiatna ahihkeileh mi na sepsakna khat mahmah
ah zong a kihel nailo na hihleh bang paulap teng zangzang na hi hiam?
Abraham teek lua a, Jacob lungmuan neilo a, Leah ngaihbaanglo a, Josef
mi kiangah kizuak a, Moses pau-awk a, Gideon mizawng hi a, Samson zi
muangkhial hi a, Rahab numei kizuak hi a, David mi zi tawh mawhin innkuan
buaina tampi tuak a, Elijah amah le amah kithahsawm a, Jeremiah lungkia
a, Jonah tuantual a, Naomi meigong hi a, Tuiphumpa Johan amah le amah
kineugen mi namtuampi hi a, Peter lungtomin pau vatvat thei a, Martha in
lunghimawh hau a, Samaria numeinu in pasal tampi nei ngei a, Zakkhias
min pakta lo a, Thomas muanlahna tawh kidim a, Paul cidam lo a, Timoti
kamtawm hi. Hih teng pen thaneemna namkim hi a, ahi zongin Pasian in
ama nasepna sungah hih mite khatciat na zang hi. Nang zong, paulap
zongzong nawn kei lecin Pasian in hong zang ding hi.
SAWMNIH-LE-KUANI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Mi na sepsakna cih pen deihteeltheih thu hilo hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Banghanghiam cihleh eite Pasian
khutsiamna ma i hi a, i sep dinga Pasian hong koihkholhsak ahi nahoihte a seem dinga Khrih Jesuh sunga hong kipiangsak ahihi
Efesa 2:10 (NIV)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Ama na a seem dinga Pasian hong sapna
ka saanloh nadingin hong lehkaihkaih pen bang ahi hiam?

Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

231

30

PASIAN NA A SEEM DINGIN HONG KISUI


Na khutte tawh kei nong sui a, kei nong bawl hi.
Job 10:8 (NIV)
Kei aadinga ka suihsa mite in ka minphatnate tangko ding uhhi.
Isaiah 43:21 (NJB)

Pasian na a seem dingin nang hong kisui hi.


Pasian in hih leitunga om piansak nate khempeuh khutsiamna
namtuam khat tawh bawltuah hi. Ganhing pawlkhatte tai thei uh a,
pawlkhatte zuan thei-in pawlkhat in tuipek uh a, pawlkhat in kua to-in
pawlkhatte leeng uhhi. Tuate khatciat in Pasian suihna dandan tawh kizuiin amau aituam panmun tek nei uhhi. Mihingte tawh kisai-in zong tua dan
mah hi. Nasep tuamtuam a seem dingin eite khatciat a namtuam tekin hong
kigeel (designed), ahihkeileh hong kisui (shaped) hi.
Inn golpi a thak khat a kilam ding ciangin a geel mipilte in, Inn
lamna a hang bang hiam? Kibangci zat ding hiam? cih thute ngaihsun
masa uhhi. Zatsawmna tungtawnin inn a lamzia ding kigeel hi. Pasian in
nang hong piansak ma-in leitung ah nang aadinga hong deihsak na panmun
ding khensat masa hi. Ama na bangci sep ding ci-a hong deihsakna thu,
kiciansak phot hi. Pasian na sepkhiatna nam khat aadingin hong kibawl
ahih manin nang pen tu-a na hih banga ahi na hihi.
Lai Siangtho in, Eite Pasian khutsiamna ma i hi a,...Khrih Jesuh
sunga hong kipiangsak ahihi1 ci hi. Manglai kammal poem (kamlawh la)
cih pen khutsiamna ci-a kiletkhia Greek kammal pan hong pai hi. Nang
pen Pasian khutsiamna tawh hong kibawl khat na hihi. Van tampi gual
deudau-a a lomlom-a kibawlna lakah a kihel na hikei hi. Teh teekteek-a
232

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hong kibawl, nam khat ah mal khat bek a om, bawl masak a hoihpen, na
hihi.
Pasian na, a namtuam vilvel khatin na sep theih nadingin Pasian in
geel ngiatin hong sui-in hong bawl hi.
Nang na pian nadingin ci le gui (DNA)
Pasian in na khat zong
limtakin hong gawmsak hi. A neensi
mawkzat ngeilo hi
dongin limtak hong kigawmkhawm
ahihna thu hangin David in hih bangin
Pasian min phat hi: Nangmah in ka pumpi sunga om, a kihel bilbialte
khempeuh na bawl a, ka nu naubu sungah kei nong khuituah hi. Hi zahin
lamdang takin a kigawmtuah dingin nong bawl manin nang tungah ka lungdam
hi. Na khupsiamna lamdang mahmah hi.2 Ethel Waters in a gen mah
bangin, Pasian in vanlui vansia bawl lo hi.
Pasian in na suah ma-in hong sui khin hi bek lo-in hong suihna
tawh kituak dingin na nisim nuntakzia ding zong na geel khin hi. David in a
kizomin, Ka nuntakna hun le ni khempeuh na laibu sungah kiciamteh hi. Ni
khat nangawn a khen ma-in hun khatta khempeuh kiseh khin hi3 ci lai hi.
Na nuntakna sunga a piang khempeuh a thupilo omlo cihnopna hi. Midangte
tunga na sepkhiatna aading leh Pasian tunga na sepsakna aading nang hong
puah nadingin Pasian in tuate khempeuh zang hi.
Pasian in na khat zong mawkzat ngeilo hi. Ama minthanna aading
zatsawm lopi-in na hihtheihnate, na lunglutnate, na talente (talents), na
khuttawi siamnate, na sungpua melpuakziate, na sinkhak thute, hong pia
lo ding hi. Hih thute khentelna leh theihtelna panin na nuntakna aadinga
Pasian hong deihsak thu na muhkhia ding hi.
Lai Siangtho in nang pen lamdang takin a kigawmtuah hong ci hi.
Nang pen thu le la nam tampi kigawmkhawm khat na hihi. Hih thute lakah
thu nga na ciapteh theih nadingin kammal theih-ol khat ka na phuan a, tua
pen SHAPE (melpuakzia) hi. Hih khenpi sung leh mai-a khenpi sungah hih
thu ngate i kikum ding a, a kizomin na melpuak muhkhiatzia ding leh na
zatkhiatzia ding kong gen ding hi.
NA SEPKHIATNA AADING PASIAN IN NANG HONG SUIHZIA
Pasian in sep ding nasep khatpeuh hong piak simin tua nasep i
tangtutzawh nadingin vanzat i kisap teng zong hong pia pah hi. Tua
hihtheihna teng kigawmkhawm pen na SHAPE (melpuakzia) kici hi:
Spritual gifts (Kha khuttawite)
H eart
(lungsim)
Abilities
(hihtheihnate)
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

233

Personality
Experience

(sungpua melpuakzia)
(sinkhak thu)

MELPUAKZIA: NA KHA KHUTTAWITE PHALHKHIATNA


Pasian in ama na sepkhiatna ah zat dingin thu-um mi khempeuh
Kha Siangtho siamnate hong pia hi.4 Tuate pen Pasian in ama na a seem
dingte aadinga a vangliatna a guat hihtheihnate hi a, thu-um mite tung bekah
kipia hi. Lai Siangtho in, Kha Siangtho a neilo mi peuhmah in Pasian
Kha pana hong pai khuttawi siamnate ngah theilo uhhi5 ci hi.
Kha Siangtho siamnate na thalawh theikei a, zong a ngah dingin na
kilawm kei hi. Tua hangin zong khuttawi (letsong - gifts) kici hi. Tuate pen
nang tunga Pasian hong hehpihna lahkhiatna khat hi. Khrih in citna tawh
ama khuttawite eite tungah hong hawmkhia hi.6 Bang khuttawi nam teng
deih, ci-in zong na teel theikei hi; tua pen Pasian hong piak dandan hi. Paul
in, Hih siamna khuttawite hong hawmkhia pen khat bek ahi Kha Siangtho
hi. Mi khatciat in bang khuttawi ngahhuai cih thu amah bek in khensat hi7
ci hi.
Pasian in namkimna (variety) hoih sa-in eite a namtuam tek hong
hisak nuam ahih manin vekpi tungah khuttawi nam khat a kibangin hong
pia lo hi. Tua danin, mi khatciat tungah zong khuttawi khempeuh pia tuanlo
hi. A vekpi-in ngah hi lecin midangte tawh kithuah kul nawnlo ding a, tua in
Pasian ngimnate lakah khat ahi eite khat le khat ki-itin khat le khat tungah
kingam ding cih tawh hong kipelhsak ding hi.
Na Kha siamna khuttawite nang aituam phattuam nadinga hong
kipia hilo-in midangte phattuam nadinga hong kipia hi a, midangte zong
nang phattuam nadingin khuttawite a kipia ahihi. Lai Siangtho in, Pawlpi
bup i huh theihna a zawi dingin eite khatciat Kha siamna khuttawi khatta
hong kipia hi9 ci hi. Eite khat le khat i kipanpih theih nadingin Pasian in tua danin na geel hi. I khuttawite i zatkhop ciangin i
NI SAWMTHUMNA: vekin phattuamna i ngah hi. Midangte in a khuttawite
uh hong zatloh uh ciangin khem a thuak na hi a,
PASIAN NA
nang khuttawite na zatloh ciangin zong amau, khem
A SEEM DINGIN a thuak uh ahihi. I khuttawite a zongkhia ding leh a
khangsak dingin thu hong kipiakna zong tu-a thu
HONG KISUI
hang hi. Na Kha siamna khuttawite hun la-in na
zongkhia khin hiam? A kihonglo khuttawi a mawknapi hi.
Khuttawi siamna tawh kisai thutak guipite i mangngilh ciangin tua
234

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

in pawlpi sungah buaina piangsak den hi. Buaina a kituakkha kim nam nih
om a, khuttawi hazatna (gift-envy) leh khuttawi hawmthawhna (gift-projection) hi. A nam khatna pen, ei ngah khuttawite leh midangte ngah
khuttawite tehkakin ei tunga Pasian hong piak tawh lungkim zolo-in
midangte Pasian zatzia thangpai-in i hazat ciangin, hong piang hi. A nihna
pen, ei ngah khuttawi nam midangte in zong a ngah ding sakha-in ei sep
bangbang amau zong hong seem dingin i lam-et ciangin, leh ei lainat zahin
hong lainatpih ding sakna tawh amau i
hawmthawh ciangin, hong piang hi. Lai
A kihonglo
Siangtho in, Pawlpi sungah Pasian na
khuttawi a
sepkhiatna nam tuamtuam om a, ahi zongin a
mawknapi
hi.
na i sepsak Topa ahihleh khat bek hi10 ci hi.
Khatveivei, Kha siamna khuttawite
bek ultungsak kha ka hih manin nang hong suihna-a Pasian zat thu le la
dangte ka pampaihkha thei hi. Na ngah khuttawite in na nasepna aading
Pasian hong deihsak thu muhkhiat nading tawhtang khat hong pholak hi
a, ahi zongin tua khuttawite bek tawh a man hi nailo hi. Pasian hong
suihzia a dang nam li om lai hi.
MELPUAKZIA: NA LUNGSIM AWGING NGAIHNA
Lai Siangtho sungah lungsim (heart) cih kammal pen na lungdeih,
na lam-et, na lunglut, na lungtup, na sunmang, leh na lainat thu, cihte kawknain kizang hi. Na lungsim cihna sungah na utna, na lawpna -- na sepnop leh
na kinpenpen thu -- khempeuh kihelkim hi. Tuni dong mahin tua kammal
pen eite in, Ka lungsim khempeuh tawh nang kong it hi cihdan namin i
zang hi.
Lai Siangtho in, Maitang a liim, tui sungah a kilat mah bangin mi
khat pen a lungsim tawh kilang hi11 ci hi. Na lungsim in nang taktak hong
kilangsak hi. Midangte hong ngaihsut dan ahilo, ahihkeileh thu-omziate
tungtawna na tuacih dan pen ahilo, na hihna taktak pen mah, cihna hi. Na
lungsim tungtawnin a pau, a ngaihsun, a gamta, na hihi.12
Taksa pumpi pianzia lampanin ci lehang eite khatciat in lungtang
kisaaizia a tuam tek i nei hi. Khutpi mai a tuam tek, mitlep a zing paizia a
tuam tek, awging a tuam tek, i neih mah bangin i lungtangte zong a kisaaidan
tawmnocik khatta kilamdang tek hi. A lamdang thu khat ah, leitunga sim
zawhloh mihing a piang ngei awn tampite lakah lungtang kisaaidan na
kibatpih khat mahmah zong om lo hi.
Tua dan mahin Pasian in eite khatciat lungsim sukkhakzia a tuam
tekin hong pia a, tua hangin i lunglut thu le late, sepkhiatnate, leh thuPasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

235

omziate i ngaihsut ciangin i lungsim sukkhakzia zong kibang lo pah hi. Thu
pawlkhatte i uuk mahmah a, pawlkhatte i kin kei hi. Hihte pen mi na na
sepsak nading mun tawh kisai ngaihsutkak theih ding thumongte hi.
Lungsim thu kigenna kammal dang khat pen lainatna (passion) hi.
Na lainat mahmah thu pawlkhat om a, na lainat kholloh thu zong pawlkhat
om hi. Na tuahkhak thu pawlkhat in na lungsim hong sukha-in hong
lunglutsak mahmah a, pawlkhat in na lungsim hong beisakin na cimtaak
mahmah hi. Hih thute in na lungsim pianzia hong pholak hi.
Na gol tohtoh kawmin na innkuanpihte kin hetloh thu le la pawlkhat,
nangn nakpi-in lunglut na hihlam na theikhiakha thei ding hi. Tua lunglutnate
koi pan hong pai hi ding hiam? Pasian kiangpan hong pai hi. Na pianpih
lunglutnate Pasian in ngimna khat tawh hong piak hi. Na lungsim sukkhakzia
cih pen mi na sepsakna aadinga Pasian hong suihzia theihtel nading
tawhtang nihna hi. Tuate paampaih kei in. Pasian minthanna aading bangci
kiman theih ding uh cih ngaihsun in. Tuate hih ding na ut pen na utna a hang
khat om ding hi.
Lai Siangtho in, Na lungsim khempeuh uh tawh Pasian na seem un13
hong ci phapha hi. Pasian in sawl manna tawh hilo-in lainatna tawh ama na
a seem dingin hong deih hi. Mihing cih pen a uuk phatloh uh, a lainat
kholloh uh nasep namte ah a siam nading uh haksa hi. Na sunglam pana
hong phu thute limtak ngaihna in ama na na sepkhiatzia ding Pasian hong
deihsakna hong laktel thei ding hi.
Na lungsim neih teng tawh Pasian na na sep
ciangin bangci kitheih thei na hi hiam? A limpuak
masa pen thalawpna (enthusiasm) hi. Na ut khat
na sep ciangin kuamah hong tawsawn ding, hong
to ding, hong etcik ding, cihte kisam lo hi. Nopsak
mahmahna tawh na sep ahihi. Tua nasep nuamsa
mahmah na hih manin thaman, phatna, pahtawina
cihte zong na kisam kei hi. Tua tawh a kilehbulh
thu pen zong maan mahmah pah hi: Tu-a na sep khat na lunglut khol keileh
na lungkia pah lel ding hi.
Lungsim takpi tawh Pasian na sepna limpuak nihna pen muibutna
(effectiveness) hi. Na ut dinga Pasian hong piak nasep na sep simsimin na
siam pah hi. Lainatna in cingtaakna hong tun hi. Nasep vai khat na kin
keileh tua vai ah kiva khollo ding cihna hi. A langkhat leuleu ah, vai khatpeuh
ah tangtunna lianpi a mute cih pen sawl manna leh a meet lam-etna tawh
hilo-in lainatna tawh a seem mite ahi uhhi.
236

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Sum tampi ngah theih nading cihna tawh ka utloh nasep khat
seem ing. Ni khatni teh tua nasep nusia ning in, ka ut khat seem ning ci-a
kigen thu i za zeelzeel hi. Tua pen khialhna lianpi hi. Na lungtunloh nasep
khat sepna tawh na hun mawk beisak kei in. Nuntakna sunga thu lianpente
cih pen van le na ahihlohlam phawk in. Sum sangin khiatna neih ding nakpiin thupizaw tham hi. Leitunga mihaupenpa in hih bangin pulak ngei hi:
Pasian zahtakna tawh nuntak hiithiat pen hau keei-a lungkhamna honmang
khat neih sangin hoihzaw hi.14
Nuntak hoih neih nading ciang bekin hanciam kei in. Nuntak hoih
i cih pen hoihzo taktak tuanlo hi. Lungkimna
taktak hong pia zolo ding hi. Na nuntak suak
Na ut khat na sep
theih nading van le na a kicingin na neih
ciangin kuamah
hangin na nuntakna a hang ding nei nawnlohong tawsawn
in na om thei ding hi. Nuntak hoihzaw khat
ding, hong to ding,
-- na lungsim bangin Pasian na sepkhiatna hong etcik ding,
- cih mah ngimzaw in. Na sepnop nasep -cihte kisam lo hi.
na ut dinga Pasian hong piak nasep -- bang
hiam cih khentel inla, tua ciangin ama
minthanna aadingin tua nasep seem in.

SAWMTHUMNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Pasian na a seem dingin kei hong kisui hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Pasian in mihing tuamtuam tungtawnin leh
lampi tuamtuam tawh naseem a, ahi zongin tuate khempeuh
tungtawnin ama ngimnate a tangtungsak pen tua Pasian khat bek mah
1 Korin 12:6 (Ph)
ahihi
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Bangci nam tawh hileh midangte na lainatna
tawh a sepsak, tua banga sep ding a ut, hi thei ding ka hi hiam?

Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

237

31
N A M ELPUA
KZIA T HEIHTELNA
ELPUAKZIA
A masa-in ka sunglam nong sui a,
tua ciangin ka pualam nong sui hi;
ka nu naubu sungah kei nong bawl hi.
Late 139:13 (Msg)

Nang bek mah nang na hi thei hi.


Leitung ah mihing copy cih bang a omloh nadingin Pasian in eite
khatciat a tuam tekin hong seek hi. Nang hong tumdangsak thu le late, ahi
bang lianin a nei midang khat zong om lo hi. Tua in, nang aadinga Pasian
hong geelsak dinmun hong tuhkhia thei ding mi, leitung ah khat zong om
lo, cihna hi. Khrih Pumpi aading tumdang takin na septheih om lo hileh tua
na tumdangna hong kibawlsak lo ding hi. Lai Siangtho in, Kha Siangtho
khuttawi a tuamtuam,...sepsakna (service) a tuamtuam,...(leh) sepsak nading
hihtheihna a tuamtuam om hi1 ci hi. Tuate lakah a masa thu nihte a beisa
khenpi sungah i kikum a, tuate pen: na Kha khuttawite leh na lungsim,
cihte hi. Tu-in Pasian na na sepkhiat nadinga na melpuak a omlai teng i
kikum ding hi.
MELPUAKZIA: NA HIHTHEIHNATE ZATKHIATNA
Na hihtheihnate cih ciangin na pianpih talente (talents) cihna hi. Mi
pawlkhat in pianpihin thugenna lamsang siamna nei uhhi: Amaute thugen
kawmsa-in nu gil sungpan suakkhia tanghial uhhi. Pawlkhatte leuleu,
kimawlna lam kiva uh a, taksa pumpi zatkhiatna siam uhhi. Pawlkhatte pen
setvan lamsang, music lamsang, ahihkeileh laigelh lamsang, cih bangin kiva
uhhi.
238

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian in biakpiakna aading Biakbuk leh vanzat a kisam teng a


piansaknop ciangin ...lim etlawm mahmahte a geel dingin leh...khutsiam
nasepna namkim ah ma a pang dingin siamna, hihtheihna, leh pilna a nei2
khutsiam mite zong omsak pah hi. Tuni-in zong Pasian in ama na a kisepkhiat
theih nadingin mite tungah hih siamnate leh a dang tul tampite guan lai hi.
I siamnate khempeuh Pasian kiangpan hong pai hi. Mawhna
bawlna-a kizang siamnate nangawn Pasian hong piak hi a, tuate pen mawhna
bawl nadinga hong kipia hilo-in mite in mawhna bawlna-a a zatkhialh uh
hizaw hi. Lai Siangtho in, Na pawlkhat limtak i sep theih nadingin Pasian
in eite khatciat tungah siamna hong pia hi3 ci hi. Na pianpih siamnate
Pasian kiangpan hong pai ahih mah bangin na Kha khuttawite zah mahin
thupi-in khavai (spiritual) hi. Pianpihin hong kipia ahihna thu bekah a
kilamdang ahihi.
Mite in sepkhiatna a neihlohna uh tawh kisai-in a zat theih uh pualap
pen Luikhiat ding siamna khat zong ka neihlohpi cih hi. Hih pen nuihzakhuai lel hi. Na sungah a pung a khang thei ding hi napi zatloh, zeekloh,
phawkkhakloh-a kikoihdak hihtheihna tampi om a, a tul simin zong om
kha thei ding hi. Mipilte kankhiatna ah ci lehang mihing a tamzawte in
siamna leh hihtheihna a tuamtuam nam 500 pan 700 ciang -- na telna zah
sangin a tamzaw tham -- nei, ci uhhi.
Gentehna khat gen lehang, na khuak in thu le la trillion 100 (US awn vive awn khat; GB - awn vive awn awn khat) khol thei hi. Na lungsim in
setkan khatin thu le la 15,000 khensat thei a, tua pen na gilpi angawi
manlanzah tawh kikim hi. Na nak in a gimnam tuamtuam nam 10,000 ciang
diik thei-in khen thei hi. Na khut tawh letmat khat (an inch) a sah na
khatpeuh na zawt ciangin tua ii seh 25,000 ah 1 cia bek a pha thu-om khat
na kankhia thei hi. Kunai (quinine) zatang phelno khat, tua kunai phelno a
zah awn nih a pha tui tawh, nekhawm lecin zong na leii in a khaatna thei lai
veve hi. Nang pen upzawhloh ding hihtheihna honmangkhat tawh kidim mi
khat, a lamdang mahmah Pasian piansak khat, na hihi.
Siamna khatciat Pasian minthanna aading kizang thei hi. Paul in,
Bangbang na hih uh zongin Pasian minthan nadingin hih un4 ci hi. Lai
Siangtho sungah Pasian in a minthanna aadinga a zat siamna tuamtuamte
genteh theih ding a dim a ha-in om hi. Tuate lakah tawmkhat en pak lehang:
khutsiamna, innpi lam nading lim geelna, thu vaihawmna, moh bawlna,
gunkuang bawlna, muamkhum bawlna, thu kinialna, misi luang zatui tawh
bawlna, puankhuina, mualsuang atna, lokhawhna, ngabenna, huan bawlna,
makaihna, mi ukna, suang-inn lamna, la-phuah lasakna, galhiam bawlna,
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

239

phim tawh puan zepna, lim suaihna, singno suanna, thu ngaihsutna, setvan
bawlna, na a thak phuatkhiatna, tembaw tawh khualzinna, vanlei vanzuakna,
galkap nasepna, laihilhna, laigelhna, cihte hi. Lai Siangtho in, Sepsakna
(service) aading hihtheihna a tuamtuam om a, ahi zongin mi khempeuh
tungah amau aituam sepsakna tek aading hihtheihna a pia pen Pasian khat
a kibang ahihi5 ci hi. Pasian in a pawlpi sungah nang aituam siamnate a
kilatkhiat theih nading mun, leh vai lianpipi na sep theih nading mun, khat
nei hi. Tua mun, zonkhiat ding pen nang tungah kinga hi.
Pasian in mi pawlkhatte, sum tampi zonsiamna pia hi. Moses in
Israel mite kiangah, Topa na Pasian uh phawk un. Banghanghiam cihleh
hauhna na ngah nading uh zonsiamna hong pia pen amah ahihi6 ci hi.
Hih, hihtheihna nam a nei mite pen sumzon nasep kipatzia, van leizia zuakzia,
summet ngahzia , cihte lamsang ah siam uhhi. Tua siamna nam na neih leh
tua pen Pasian minthanna aading na zat ding kisam hi. Bangci danin zang
ding? Khatna ah, na siamna Pasian kiangpan hong pai ahihlam tel inla ama
min phat in. Nihna ah, na sumzon nasepna midangte kitangsapna khatpeuh
dipsak nadingin leh thu-umlo mite tungah na upna thu pulak nadingin zang
in. Thumna ah, Pasian tungah biakpiakna-in summet sungpan a tawmpenin
sawm-ah-khat sumpi khenkhia in.7 A tawpna ah, na lungtup pen Hauhna
Lamto Ding (Wealth Builder) cih hisak kei inla Kumpigam Lamto Ding (Kingdom Builder) cih hisakzaw in. Hih thu, khenpi 34na ah kong genpha lai
ding hi.
Ka hihtheih pen mah ka hih ding Pasian in hong deih hi.
Na hihtheihnate a zangkhia thei ding mi pen leitung ah nang bek mah na
om hi. Nang panmun ah kuamah dang in pang theilo hi. A hang pen nang
tunga Pasian hong piak na dinmun tumdang pen amau ngahlo uh ahih man
hi. Pasian in ama deihna na sep theih nading na kitangsap khempeuh8
nang hong pia, ci-in Lai Siangtho in hong gen hi. Na nuntakna aadinga
Pasian deihna na muhkhiat nadingin bang namte ah siamin bang namte ah
siamlo cih limtak na kisittel ding kisam hi.
Lasak siamna Pasian in hong piak keileh la makai a seem dingin
zong hong lam-en lo, hong sawl lo pah ding hi. Talen na neihloh nam nasep
khat a seem dingin Pasian in nang hong
konlawh ngeilo ding hi. Thu khat leuleu ah,
Ka hihtheih pen mah
hihtheihna khatpeuh na neih leh tua pen
ka hih ding Pasian in
na nuntakna sungah sep dinga Pasian hong
hong deih hi.
deihsak nasep hong laktel thu, nang aadinga
Pasian deihna a lim a heem-a hong laktel
240

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thu, hi pah hi. Limsuaih, gualhuai, mi kaihkhop, cihte na kivak leh tua
siamnate a kizatna nasep nam khat Pasian in hong geelsak hi, ci-in lungmuang
takin kingaihsuttheih ahihi. Pasian in hong piak siamnate mawkzat lo a, ei
hong sapkhiatna leh i hihtheihnate enkak den hi.
Na siamnate pen nuntak zon nading beka hong kipia hilo hi; nasepna
aadinga Pasian hong piak hi. Peter in, Note khatciat tungah Pasian in
hihtheihnate a tuam tekin hong pia zo hi; tuate, khat le khat kihuhna-in
zang hamtang unla midangte tungah Pasian
NI
thupha nam tampite hawmkhiasawn un9 ci hi.
Hih laibu ka gelh laitak hunin Saddleback
SAWMTHUM-LE-KHATNA:
Pawlpi sunga mi 7000 taang in a hihtheihnate
NA MELPUAKZIA
uh mi na sepsakna ah zangkhia uhhi. Tuate pen:
THEIHTELNA
pawlpi-a mawtaw hong kipiakhiate mizawngte
tungah piakkhiatkik theih nadingin a puah pawl;
pawlpi van leinate ah a hoihpen leh a kimanpente ngah theih nadinga a
vaan pawl; zumlai file a kaikhawm pawl; limsuaihna, hun geelna leh innvai
lovai a vaihawm pawl; cina bawlna lamsang a seem pawl; annek tuidawn a
vaihawm pawl; la a phuak pawl; music a hilh pawl; kimawlna lam a makaih
pawl; laigelh ding lamsang a huh pawl; thuhilhna (sermon) aading thu le la
a kancian pawl; cihte leh a dang nasep siamna tuamtuam kihel hi. Pawlpi mi
hong lut thakte kiangah, Na siamna bangbang, na pawlpi aading na zat kul
ding hi ci-in kihopih pah hi.
MELPUAKZIA: NA SUNGPUA MELPUAKZIA ZATKHIATNA
Eite khatciat bangzah ciangin tumdang cih thu i theitel kei hi. Ci le
gui salomte (DNA molecules) in sim zawhloh zah dongin nam tampi kaituah
thei uhhi. A thakhauhna nam 10 panin 2,400,000,000na dong om hi. Hih
a mal phazah en lecin tua zah a cin ciangin nang tawh a kibang liinlian
midang khat om thei pan ding cihna hi. Tua nambat pen laidal tungah bem
(zero) khat le khat kikal letmat (inch) khatta a kihalin at lecin na laidalte pen
tai (mile) 37,000 sau ding hi.
Hih thu bulphuhin nate a kantel mipil pawlkhat in van awngthawlpi
sunga na nengneng khempeuh kigawm pen 10 nungah bem (zero) 76 kithuap,
sangin tawmzaw thei ding hi ci uh a, tua pen nang DNA a omzah sangin
tawmzaw tham hi. Tua hi a, nang tumdangna pen nialtheihloh thumaan
khat hi. Pasian in nang hong bawl lai-in leisaii leinom na lom ngiat hi. Tua
hangin nang tawh a kibang liinlian midang cih bang om ngei nailo a, zong
om ngeilo ding hi.
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

241

Pasian in namkimna (variety) hoihsa ahihna kilang mahmah hi -- na


kiim na paam khuadak lecin na mu ding hi. Eite khatciat, sungpua melpuakzia
(personality) a namtuam tek dingin hong piangsak hi. Pasian in sunglam
thu a kinzaw (introverts) leh pualam thu a kinzaw (extroverts) mite omsak
a, sepngei dungzui (routine) a deih mi leh namkimna (variety) a deih mi, cih
bangin hong bawl hi. Pawlkhatte thu ngaihsun (thinkers) dingin, leh
pawlkhatte lungsim sukha (feelers) dingin, hong bawl hi. Pawlkhat in khatta
sep dingin nasep (individual assignment) kipia leh limtak zosiang uh a,
pawlkhat in beelpawl (group/team) tawh kiseemsak leh nuamsa uhhi. Lai
Siangtho in, Pasian in lampi tuamtuam tawh mi tuamtuamte tungtawnin
naseem a, ahi zongin tuate tungtawnin ama ngimna a tangtungsak pen Pasian
khat bek mah ahihi10 ci hi.
Sungpua melpuakzia namkim a vekpi-in Pasian in zang ahihna thu
siksan theih ding etsakna Lai Siangtho sungah tampi om hi. Peter pen sanguine (a hoihlam a lam-en thei) khat hi a, Paul ahihleh choleric (cisa sungtholh
natna a nei) khat hi. Jeremiah pen melancholy (lungkia-a a dah thei) mi khat
hi. Nungzui sawm-le-nihte neih sungpua melpuakzia a nam tuamtuamte en
lecin amaute sungah bang hangin buaina om thei zeel cih thu na thei pah
ding hi.
Pasian na sepkhiatna aading lungsim kilamzia (temperament) a
maan le a khial cih bang om lo hi. Pawlpi a kilekkim nading leh a namtui
theih nadingin sungpua melpuakzia a namkimin i neih ding kisam hi. I vekpiin a namtui paak kung (vanilla) nam khat bek hi ngeingai lehang leitung pen
cimhuai mahmah ding hi. I hamphatna bilbel ah, mite lakah namtuina nam
sawmthum-le-khat sangin a tamzaw kimu thei hi.
Na sungpua melpuakzia tungtawnin na Kha khuttawite leh na
hihtheihnate bangci zat ding, koi-ah zang ding, cih hong kilamdang ding hi.
Gentehna-in mi nih in lungdamna thu tangkona lamsang khuttawi a kibangin
nei theikha ding uh a, ahi zongin khat pen sunglam
thu a kinzaw (introvert) hi henla khat pen pualam
thu a kinzaw (extrovert) hileh a ngah uh khuttawi
pen a namtuam tuakin hong kilangkhia ding hi.
Singsuite in sing a sa paizia dungzui-in sui
le-uh baihzaw ahihlam tel uhhi. Tua mah bangin nang lungsim kilamzia
tawh a kituaklo nasep khat hong kithatang sawl ciangin tua in lungsim kigakna
leh lungsim noplohna piangsak a, nakpi-in hanciam mah ta lecin gah
hoihpente na gahsak zokei ding hi. Midang khat ii sepkhiatzia i ciin hangin
a tanglam theihlohna zong tua hang mah ahihi. Nangn, amau sungpua
melpuakzia na nei kei hi. Tua banah, Pasian in nang pen nang ahi dingin
242

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hong bawl ahihi. Midangte sepziate etkak theih dingin na la thei a, ahi
zongin tua pen na melpuakzia (shape) tawh tehin na khitkhiat (filter) ding
kisam hi. Na sungpua melpuakzia Pasian aading bangci zat ding cih na
khensat theih nadingin tu hunin tua bangin khentel theih nading lampi hong
lak thei laibu leh van le na tampi om khin hi.
I sungpua melpuakzia tuamtuamte in limlang kekseu khat bangin
Pasian khuavak pen cimel (colour) leh kilamzia (pattern) a tuamtuam tawh
kilangsak hi. Tua in Pasian innkuan, thuklutna
leh namkimna tawh etlawmsak a, eite zong a
Sep dinga Pasian
mimal mahmahin hong etlawmsak hi. Sep
hong piak pen mah i dinga Pasian hong piak pen mah i sep ciangin
sep ciangin tua in
tua in hong nuamsasak hi. Pasian hong piak
hong nuamsasak hi. na sungpua melpuakzia tawh kituakin
sepkhiatna na neih ciangin lungkimna,
tangtunna, lawhcinna, cihte na sinkha hi.
MELPUAKZIA: NA SINKHAK THUTE ZATKHIATNA
Nang pen, a tamzaw ah nang deihteel theih ahi khollo, na khan sunga
na sinkhak, thu le late in hong suisui hi. Tuate pen Pasian in nang hong
seek nadinga hong tuahsak ahihi.11 Pasian na sepkhiat nading ah na
melpuakzia theihkhiat nadingin a beisa huna na tuahkhak thute lakah a
tawmpenin nam guk na sittel ding kisam hi:
y Innkuan sinkhak thu: Na innkuan sunga khankhiatna pan bang na
theikhia hiam?
y Sanglai pilna sinkhak thu: Sang na kahna ah bang thuguipi
(subject) teng deihpen na hi hiam?
y Nasepna sinkhak thu: Bang nasep namte ah muibunpenin nuamsapen
na hi hiam?
y Kha sinkhak thu: Pasian aadingin bang hunte ah thuklutpen na hi
hiam?
y Pasian Na Sepkhiatna sinkhak thu: A beisa hun ah Pasian na bangci
sep na hi hiam?
y Lungsim natna sinkhak thu: Bang buaina, bang haksatnate sungpan
theihkhiat nei na hi hiam?

Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

243

Pasian na sepkhiatna aadingin nang hong seekna ah Pasian zat phatdiak


pen a tawpna-a lungsim natna sinkhak thu pen hi. Pasian in lungsim natna
khatpeuh mawkzat lo hi. Taktakin, na lungsim natna lianpen sungpan na
sepkhiatna lianpen hong piangkhia theizaw ding hi. Pumzaw naupang khat
ii nu le pate haksatna ah amau mah bangin pumzaw tanu tapa a nei nu le
pate zahin a panpih thei ding dang kua om ding hiam? Zu kideekcil mi khat
pen zu mah tawh a na buai ngei-a zu khihcipna pan a na suakta khin mi
khat sangin a huh theizaw ding dang kua om ding hiam? A pasal nusiat a
thuak numei khat pen tua bang lunggimna nam mah a na thuak numei khat
sangin a hehnemsiam ding kua om ding hiam?
Midangte aading sepkhiatna na neih theih nadingin Pasian in lungsim
nat nading thute hong tuaksak hi. Lai Siangtho in, Midangte i hehnep
theih nadingin amah in i lungkhamnate khempeuh ah eite hong hehnem hi.
Midangte a lungkham uh ciangin eite in Pasian hong piaksa hehnepna pen
mah amau tungah i piasawn thei ding hi12 ci hi.
Pasian mizat khat suah ding na ut takpi leh thumaan thutak a
thakhauh mahmah khat na theihtel ding kul hamtang ding hi. Nuntakna
sunga na dah na khasiat mahmahna thute -- na ipnop leh na mangngilhnop
thute -- pen midangte na huh theih nadinga Pasian hong tuahkhaksak thute
hi a, tuate pen nang sepkhiatna (ministry) ahihi.
Lungsim natna hong piangsak na tuahkhak thute Pasian zattheih
ahih nadingin tuate na genkhiat ding kisam hi. Imcip nawnlo-in na khialhnate,
na cinlahnate, leh na launate, lungsim siang takin na pulak ding kul hi. Tua
bangin na hihna pen na sepkhiatna a muibunpen zong hong hi thei hi. I
thahatnate i kisialh sangin i thaneemnate sungah Pasian hong huhna thute
i gen ciangin mite in kilambehna ngahzaw hamtang uhhi.
Hih thu, Paul in thei ahih manin a
lunggim hunte lungsim siangtakin genkhia
Lungsim natna hong
hi. Amahn, Kong it sanggamte aw, Asia
piangsak na tuahkhak
gam sunga ka nawkkhak uh haksatnate
thute Pasian zattheih
nong theihpih ding uh hoih ka sa hi. Kote
ahih nadingin tuate na
ka thuakna uh lianin ka lungkia mahmah
genkhiat ding kisam hi.
uh a, a nungta zo nawn ding zong ka kisa
kei uhhi. A si ding bekin ka kingaihsun uh
a, ko le ko kihonkhia zolo ka hihlam uh zong ka kithei uhhi. Ahi zongin tua
pen thuhoih khat hi. A hang pen kote hong honkhia thei ding Pasian khat
bek om a, tua bang ka tuahkhak uh ciangin ama khut sungah na khempeuh
ka ap uhhi. Amah in misi nangawn hingkiksak thei hi. Amahn hong huh
244

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

takpi a, a lauhuai sih theihna pan kote hong honkhia hi. Himah hi. Bek
thamlo, tua bangin hong huh tawntung dingin zong amah ka lam-en uhhi13
ci hi.
A zenzenin Paul in a sinkhak ngei muahlahna leh lungkiatna na
imcip hileh tua thu tungtawnin mi awn tampite in phattuamlawh ngeilo ding
uhhi. A kigenkhia sinkhak thute bek in midangte huh thei hi. Aldous Huxley
in, Sinkhak thu cih pen nang tunga hong piang thu hikei. Nang tunga hong
piang thu, nangn bangcih kik, cih hizaw ci hi. Nangn ee leh, na tuahkhak
thute na bangcih kik hiam? Na lungsim natna mawkzat kei in: midangte huh
nadingin zang in.
Tu-in Pasian hong suihzia lampi nam ngate kikum khin i hih manin
Pasian ukzawhna thu (sovereignty) thupitsak zawkna leh ama na a seemkhia
dingin nang hong kisinsak ahihna thu a telzaw seem dingin kong lam-en hi.
Na melpuakzia pen mah na zatkhiat pen Pasian na na sepkhiatna sungah
lawhcinna leh dipzawhna na neih theih nading thusim hi.14 Na Kha khuttawite
leh na hihtheihnate, na lungkimpenna mun leh na sungpua melpuakzia tawh
kituakpenna mun ah na zatkhiat ciangin na muibunpen ding hi. Kilem kituak
seemseem lecin na lawhcing seemseem ding hi.

SAWMTHUM-LE-KHATNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Midang kuamah, kei hi theilo hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Note khatciat tungah Pasian in hihtheihnate
a tuam tekin hong pia zo hi; tuate, khat le khat kihuhna-in zang hamtang
unla midangte tungah Pasian thupha nam tampite hawmkhiasawn un
1 Peter 4:10 (LB)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Pasian hong piak ka hihtheihna a bang
pen, ahihkeileh kei aituam sinkhak thu a bang pen, ka pawlpi aadingin
luikhia thei ding ka hi hiam?

Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

245

32

PASIAN HONG PIA


K P EN M AH ZATKHIA
TNA
IAK
TKHIATNA
Khrih pumpi tungah tu-a bangin thupi takin hong kigawmtuah,
lamdang takin kimanna a nei pumtung nate dingin
hong kiseek, ahihlam thei i hih manin
kalsuansuakin eite hong kibawlna bangbang hito tek ni.
Rom 12:5 (Msg)
Na hihna bangbang, Pasian hong piak khuttawi hi;
na hihna bang tawh na sep pen Pasian tunga na piak khuttawi hi.
Danish paunak
Pasian pen nang hoihpenna mah na piak dingin kilawm kituak hi.
Ngimna khat tawh nang hong suih hi a, nang hong piak pen zong a
hoihpenin a zang dingin hong lam-en hi. Na neihloh hihtheihnate hangin a
lungkham ding ahihkeileh a deihgawh dingin hong deih lo hi. Zat dinga
hong piaksa talente mah a mitsuan dingin hong deihzaw hi.
Nang hong kisuihzia ahilo namte tawh Pasian na sep ding na sawm
ciangin tua pen kuavang bem sung khat ah khetphim sikli khat a hensawm
tawh na kibang hi. Lungkiat thadahhuai mahmah ding a, gah le teh zong
tawmcik bek piang ding hi. Bek thamlo-in na hun, na talen, na tha, cihte
tampi mawkbei ding hi. Na nuntakna a hoihpenin zatzia ding pen na
melpuakzia tawh kituakin Pasian na sepna hi. Tua bang na hih theih nadingin
na melpuakzia na theihkhiat ding, saangsiamin na lungkim ding, leh kimanna
sangpen dong a pian theih nadingin na punsak na khansak ding, cihte kisam
hi.
NA MELPUAKZIA ZONGKHIA IN
Lai Siangtho in, Bangmah ngaihsun lopi-in gamta kei unla na sep
ding uh-a Pasian hong deih pen zongkhia-in seem un1 ci hi. Tua lopi-in ni
khat mawkbeisak kei in. Pasian hong geelsaksa na hihzia ding leh na sep
ding thu zongkhia inla telsiang in.
246

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Na khut ta
w it
iht
heihnat
wh kipa
n
taw
itee leh na hhiht
ihth
eihnatee etphatna ta
tawh
kipan
in
in. Bangte ah siamin bangte ah siamlo cih na kitheih nadingin hun saupi la
inla lungsim siang tak tawh ki-en in. Sepzia ding ngaihsut hong piakna ah
Paul in, Na hihzawhnate a huamin theihna maan na neih nadingun hanciam
un2 hong ci hi. Gualhna (list) khat bawl in. Mite kiangah hong muhzia uh a
maanin hong gen nadingun dong in. Thumaan (truth) khat a zong na hihlam,
phatna (compliment) a ngen na hihlohlam gen in. Kha khuttawite leh pianpih
hihtheihnate cih pen midangte hong muhpihna tawh kikipsakzaw den hi.
Nang le nang laihilh lamsang ahihkeileh lasakna lamsang ah talen a nei-in
kingaihsun napi-in midang hong phat a om keileh kingaihsunpha in. Makaih
lamsang talen na neih le neihloh na kitheihnop leh na nunglam en ziau in.
Kuamah in hong zuih keileh makai na hikei hi.
Hih thute, nang le nang kidong in: Ka nuntakna sungah midangte
hong kipsakpih gah le tehte koi mun ah mu ka hi hiam? Bang mun ah
lawhcing tangtung khin ka hi hiam? Kha khuttawi sittelna leh hihtheihna
zonkhiatzia cihte in kimanna pawlkhat nei saam ding uh ahih hangin
kizattheihna lamsang ah ciangtan nei uhhi. Thu khatna ah, gi le dai a nei
dingin kiciangtan (standardized) ahih manin tuate in na tumdangna (uniqueness) hong etkaksak lo uhhi. Thu nihna ah, kha khuttawite tawh kisai-in
Lai Siangtho sungah a khiatna a huamna zah hong
gen lo ahih manin a khiatna a huamna zah a kisehte
khempeuh langlek tek uh a, tuate ah pawlpi guipi
(denomination) khatciat ii deihkaihna kihel denzaw
hi. A buaihuai thudang khat lai ah, na picin seemseem
ciangin khuttawi nam tampite limpuakte na lahkhiat
seemseem ding hong kul lai hi. Laihilh sya ahihkeileh tampipi a piakhia
ahihkeileh mi na a sepsak, cihte na hikha thei ding a, ahi zongin tua pen na
picin mana na sep hi-in na kha khuttawi ahih man hilo hi.
Na khuttawite leh na hihtheihnate muhkhiat nading lampi hoihpenin
ci lehang sepkhiatna tuamtuamte ah kihelna tawh sinbawlna (experiment)
hi. Khangno khat hihna tawh khuttawi sittelna tamveipi ka hih phial zongin
lai ka hilh ngei het keileh laihilh lamsang ah khuttawi ka ngah lam ka theikhia
ngeikei ding hi. Thugen dinga hong kicialnate saangin thu ka gen ciang
bekin gah le tehte a mu pan, midangte kipsak a ngah pan, leh Hih a seem
dingin Pasian in khuttawi hong piak a na hi mawk vele ci-in a theitel pan,
ka hihi.
Hih, zonkhiatna vai-maban thu, pen laibu tampite ah a lehlamin
pan thei uhhi. Tuate in, Na kha khuttawi theikhia lecin tua ciangin nang
aadingin bang sepkhiatna (ministry) nam hong kiseh cih na thei ding hi ci
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

247

uhhi. Tua pen ki-elpuak liinlian hi. Sepkhiat ding, sepkhiatna nam tuamtuam
tawh sinbawl ding, cih mah tawh kipanzaw in. Tua hileh na khuttawite na
mukhia ding hi. Sepkhiatna sungah na kihel takpi masiahsiah bangte ah
siam na hihlam na theikhia theikei ding hi.
Na khuttawite leh na hihtheihnate zangkhia ngeilo na hih manin a
dozen-a simin tampi nei na hihlam na kithei kei hi. Tua hi a, nidanga na sep
ngeiloh khat a seem dingin kong hanthawn nuam hi. Khankum bangzah
gual na hi zongin, kisinna khawl ngeilo dingin kong hanthawn hi. Khankum
sawmsagih sawmgiat gual a phak ciangun a talente uh a mukhia pan mi
tampi ka tuakkha khin hi. 10km (tai 6 val) tai kidemna ah a khatna a ngah
khankum sawmkua kiim a pha numei khat ka thei a, tua numeinu in tua
bangin tai-hat ahihlam khankum sawmgiat
a phak dong kithei lo tazen hi.
Mun khatpeuh ah kipumpiakna
Na kisin matengin
tawh sepkhiat khat nei nailopi-in na
bangte
ah siam cih na
khuttawite bang teng hi ding ci-in sehsawm
kithei ngeikei ding hi.
kei in. Sepkhiat ding kipan phot in.
Sepkhiatna sungah kihelna tawh na
khuttawite na mukhia ding hi. Laihilh
ahihkeileh makaih ahihkeileh mi kaikhawm
ahihkeileh khangnote tawh naseemkhawm, cihte kisin masa in. Na kisin
matengin bangte ah siam cih na kithei ngeikei ding hi. Na tangtut mel keileh
a guallelin kingaihsun kei inla kisinna ci lel in. A tawpna ah na siam pen
bang, cih na theikhia ding hi.
Na lungsim leh na sungpua melpuakzia ngaihsunkak in.
Sepzia ding ngaihsut hong piakna ah Paul in, Nang kua na hiam, cih leh
bang nasep hong kipia hiam, cih thu zonkhiatna limtak nei inla tua ciangin
tua sungah nang le nang kilu-phumsuk in3 hong ci hi. Hih mun ah zong
nang hong bultel mite hong muhzia na theih ding mah kisam hi. Hih bangin
nang le nang kidong in: Bang nasep mah nuamsapen ka hi hiam? Bang
hunte ah hingsuak thaksuakpen ka hi hiam? Bang nasep ka sep ciangin hun
le nai phawk lo-in om ka hi hiam? Sepngei dungzui-a sep ding (routine)
ahihkeileh a nam tuamtuam-a sep ding (variety) ut ka hi hiam? Beelpawl
tawh sep ding ahihkeileh khatguak sep ding koi utzaw ka hi hiam? Sunglam
a kinzaw nam (introvert) ahihkeileh pualam a kinzaw nam (extrovert) ka hi
hiam? Thu ngaihsun nam (thinkers) ahihkeileh lungsim sukha nam (feelers)
ka hi hiam? Kidembawl nam (competing) ahihkeileh kisep-huh nam
(cooperating) -- koi uukzaw ka hi hiam?

248

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Na tuahkhak t hut
nla pi
lna na ngahkhak tteng
eng
hutee sit t el iinla
pilna
tengkhia in. Na nuntakna lungngai kik inla nang hong suihzia ngaihsun in.
Moses in Israel mite kiangah, Topa tawh na kituahkhakna uh tungtawnin
ama thu tawh kisai pilna na ngahkhakte uh tuni-in ciamteh un4 ci hi.
Tuahkhak thu a kimangngilhte a mawkna hi a, kha thu ciaptehna laibu
(spritual journal) neih ding a kisapna zong tua hang mah hi. Galati mite, a
tuahkhak uh haksatna a mangngilh ding uh Paul patau ahih manin, Na
tuahkhak uh thute khempeuh a mawkna suak khin hiam? A tuaci lo dingin
ka lam-en hi5 na ci hi.
Supna, guallelhna leh maizumna cihte i tuahkhak laitakin tuate
sungah Pasian ngimna hoih a om ding tawh kibang lo hi. Jesuh in Peter
khe a silsak laitakin, Tu laitakin ahihleh ka sep thu na tel kei a, ahi zongin
a nung lam ciangin na theitel ding hi6 ci hi. Buaina khatpeuh ah Pasian in
ngimna hoih a neihna thu i nung theih pan hi.
Na tuahkhak thute panin pilna ngah nading pen hun saupi sawt hi.
Sani le Nipini bup nasep dang teng nga photin nuntakna etkik hun khat na
neih ding, tua hun sungin na nuntakna ah Pasian in thukawng kihei nading
na hong sepna tuamtuamte etkikna leh tua na theihkhiat thute Pasian in
midangte huhna-in na zat ding hong bangci deih cih lungngaihna na neih
ding, kong hanthawn hi. Hihte pen na tuahkhak thute sittelna leh pilna na
ngahkhak teng tenkhiatna ah hong panpih ding thu bulpite hi.7
NA MELPUAKZIA SAANGTHEI INLA LUNGKIM IN
Nang aading bang hoihpen cih Pasian in thei ahih manin nang hong
suihzia lungdam takin na saantheih ding kisam hi. Lai Siangtho in, Mihing
khat na hih manin Pasian a lehdawn dingin bang thu nei na hi hiam?
Beelseekpa kiangah beel in, Bang hangin hih melpuakzia a nei dingin hong
bawl na hi hiam? cih theih nading thu nei lo hi. A taktakin beelseekpa in
tungman tawh a ut bangbang bawl thei lua hi.8
Tu-a na melpuakzia pen Pasian in ama ngimna tawh kituakin a
thuneihna tawh a khensatsa ahih manin na lungkimloh ding leh na nolh
ding hilo hi. Midang khat tawh kisun dingin nang le nang na kisuihkik ding
sangin nang tung beka Pasian hong piak ahi na melpuakzia hangin lungdam
na koh ding hizaw hi. Khrih in khuttawi tampi a kholna innpi sungpan eite
neih dinga hong deihsak peuhpeuh tengkhia-in eite khatciat tungah
hihtheihna a namtuam tek hong pia hi.9
Na melpuakzia saantheihna pen na hihzawhloh thute theihtelna
zong hi pah hi. Na khempeuh ah a kiva mi cih bang kuamah om lo a, tua
bang dingin Pasian sapkhiat zong kuamah om lo hi. I vekpi-in a kiciangtansa
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

249

panmun tek i nei hi. Paul in ama ngah sapkhiatna pen na khempeuh tangtun
ding ahihkeileh mi khempeuh lungsimsak ding cih hilo-in ama sep dinga
Pasian piak tuam nasep bek mah mitsuan ding ahihlam tel hi.10 Tua hangin,
Kote lungtup pen kote aadinga Pasian hong geelsakna huanggi sungah
om ding cih ahihi11 na ci hi.
Huanggi (boundary) cih ciangin Pasian in eite khatciat tungah sepkhiat
nading mun le mual khat hong pia ahihna thu kawk hi. Pasian hong suihzia
khengvalin i nasepna keekbeh ding i sawm ciangin lunggimna i ngah hi. Tai
kidemna ah a kidem mite khatciat pen a tai nading lamdung a tuam tekin a
kikhunsak mah bangin eite zong khatta-in, eite mai-a Pasian hong koihsak
tai kidemna lamdung tek zui-in lungduaina tawh i tai ding12 kisam hi.
Pasian in ama hong piak na melpuakzia tawh na lungkim ding hong
deih hi. Lai Siangtho in, Na sep ding thu seem taktak in. Tua hileh na
nasep limtak seemzo cih mimal aituam lungkimna na ngah ding a, nang le
nang midang khatpeuh tawh na kitehkak ding hong kul lo pah ding hi13 ci
hi. Sepkhiatna tawh kipawl na ngah lungdamna pen Satan in zawi tampi
tawh hong guksaksawm ding hi. Tuate pen: nang nasepna leh midangte
nasepna a tehkak (compare) dingin hong zol ding; midangte hong lam-etna
tawh kituakin na nasepna a lemtuah (conform) dingin hong zol ding; cihte
hi. Hihte pen a nih-un Pasian hong geelsak dan namin na sepkhiat theihloh
nadinga hong dongkholhsak ding thaang lauhuaite hi. Na nasepna sungah
lungdamna na mansuah simsimin hih thu nihte lakah khatzawzaw hang
ahih le hihloh kancian in.
Lai Siangtho in ei le ei midang tawh a kitehkak ngeilo dingin hong
phawng hi: Nang nasep mah hoihtak seem in. Tua hileh na angtanpih
ding thu hong om ding hi. Ahi zongin nang le nang midangte tawh kitehkak
kei in14 ci hi. Na melpuakzia, na nasepna, leh na nasepna gah le tehte,
midang khatpeuh aate tawh na tehkakloh nading a hang thu nih om hi.
Khatna ah, nang sanga nasep a siamtuakzaw
mi na om den ding a, na lungkia ding hi.
Pasian in ama hong
Ahihkeileh nang zahin a muibunlo tawh a
piak na melpuakzia
kibang mi na om den ding a, na kiphasak ding
hi. Hih lungsim puakziate in a nam nihun na tawh na lungkim ding
hong deih hi.
nasepna hong nawngkaisak ding uh a, na
lungdamna hong guksak ding uhhi.
Paul in ei le ei midang tawh kitehkak pen haivai hi, hong ci hi.
Amahn, Amau le amau a kiphat mi pawkkhatte tawh nam khat bangin ko
le ko ka tehkak ngam kei uhhi. Amaute, amau zia tawh kitawikhai uhin
amau le amau mah a kitehkak uh ciangin a pilvanglo uh ahihi15 ci hi. Lai
250

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Siangtho The Message letkhiatbu sungah, Hih bang dan kitehkakna, mat
kipiakna leh kidemnate hangin amaute a muitup uh kipelhlawh uhhi16 ci
hi.
Nang nasepna aadinga nang hong kisuihzia a tello mite in nang
hong siatgen ding uh a, nang sep dinga kilawm ci-a amau ngaihsut thu
tawh a lemtuah dingin hong hanthawn ding uhhi. Tuate awlmawh kei in.
Paul zong ama nasepna tel lo-a amah a siatgen, ama nasepna a gensia,
mite tawh kituakkha zeelzeel thei hi. Ama dawnkikna ahihleh hih bangin
kibang den lel hi: Kitehkakna peel un, thu uanggenna lehdo un, Pasian
hong phat ding bek hanciam un.17
Paul, Pasian in nakpi-in a zatna a hangte lakah khat pen Paul in mi
siatgenna hangin dawisawm lo, ama
NI SAWMTHUM-LE-NIHNA: nasepna mi aa tawh tekkaksawm lo, ama
PASIAN HONG PIAK nasepna tawh kisai-in mumal mel om lo-a
kinialnialnate ah awksawm lo, ahih man
PENMAH
hi. John Bunyan in a gen mah bangin, Ka
ZATKHIATNA
nuntakna a lawhsap leh kuan hong phat
cih zong thupi lo a, ka nuntakna a lawhcin leh kuan hong siatgen cih zong
thupi tuanlo hi.
NA MELPUAKZIA KHANTO DEN IN
Talen tawh kisai Topa Jesuh thugentehna i et ciangin Pasian in
ama hong piakte a hoihpen-a i zat ding hong deih ahihna thu i theikhia hi.
Eite i nasepna ah i muibut seemseem nadingin i khuttawite leh i hihtheihnate
i phungvuh ding, i lungsim mei i tawhkuang det ding, i gamtatzia leh i sungpua
melphuakzia i khansuah ding, i tuahkhak thute i tangzaisak ding, cihte kisam
hi. Filippi khua pawlpi mite kiangah Paul in, Na pilna uh leh na theihtelna
uh khangtosak den un18 ci a, Timoti kiangah zong, Na sunga om Pasian
khuttawi thaksuaksak in19 ci-in phawk ding thu gen hi.
Na sagolhte thasaanna om keileh thaneemin zawcip lel ding hi.
Tua dan mahin Pasian hong piak hihtheihnate leh siamnate zangkhia kei
lecin na mansuah lel ding hi. Hih thu, thupilak nadingin Topa Jesuh in talen
thugentehna hong hilh hi. Talen khat ngah-a zat ding a pelh naseempa
tawh kisai-in Jesuh in, Ama kiangpan a talen laksak unla talen sawm a
neipa kiangah pia un20 ci hi. Na ngahsa na zat keileh na suplawh ding a,
hihtheihna na neih pen zang lecin Pasian in hong pungsak ding hi. Paul in
Timoti kiangah, Pasian hong piaksa hihtheihnate zang hamtang in...Tua
hihtheihnate nasepna-in zang in21 ci hi.
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

251

Hong kipiasa khuttawi peuhpeuh pen zat-kisinna tawh kikeek thei,


kikhan thei hi. Gentehna-in laihilh siamna khuttawi a cingtaaksa-a a ngah
kuamah om lo hi. Himah taleh thusinna, etkikna, zat-kisinna cihte tungtawnin
mi khat laihilh sya hoih hong hito thei a, sya hoih khat zong sya hoihzaw
khat hito thei hi. Hun hong sawt ciangin sya hoihpen khat hong hito ding
hi. Khuttawi khat a tumtawng bekin khansuah cih bang hih kei in.
Nangmahmah in zankhia inla na hihtheih tawpin sin in. Pasian aading na
hihtheih tawpin sep ding masak inla maizumna na tuahloh nadingin naseem
in.22 Na melpuakzia na khansak nading leh na siamnate na hiap nadingin
na tuahkhak thu peuhpeuh a hoihlamin meetbawl in.
Vantung ah eite in Pasian na i seem tawntung ding hi. Tu-in hih
leitung ah zat-kisinna tawh tua tawntung nasepna aadingin i kigingkhol thei
hi. Olympic kimawlna-a kihel ding mite mah bangin eite zong tua ni thupini
aadingin thasaanin i kisin den hi: Amaute in a mualkik
thei kham medal khat ngah nadinga ahih uh hi a,
note na hih uhleh a tawntungin kham ahi paisuak
khat a nungzuih na hi uhhi.23
Tawntung tawh kisai vaipuakte leh thamante a seem a saang dingin
eite a kigingsa-in i omta hi.

SAWMTHUM-LE-NIHNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Pasian pen kei hoihpenna mah ka piak dingin
kilawm kituak hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Pahtaakna a ngah, maizum nading thu a
neilo, thutak thu maan takin a gen a hawm, nasep a siam mi khat bangin
Pasian mai-ah na kilaak theih nadingin na siam tawpin seem in
2 Timoti 2:15 (NIV)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Pasian hong piaksa khat a hoih theipenin
bangci zat ding ka hi hiam?

252

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

33

SIL
A TA KT
A K I CIHTE G A MT
ATZIA
ILA
KTA
MTA
Mi thupi a suak nuam mi peuhmah
naseem sila a suahloh uh phamawh hi.
Marka 10:43 (Msg)
Amau sepna tungtawnin amau kua hi,
cih na gen thei ding uhhi.
Matthai 7:16 (CEV)

Mi na sepsakna tawh Pasian na i seemkhia hi.


Leitung mite in mi thupi cih pen vangliatna (power), hauhna (possessions), minthanna (prestige), leh za liatna (position), cihte tawh tehkakin
seh uhhi. Midangte a sawl thei, thu a pia thei dinmun ah na om leh mi thupi
na hita hi. Tu hun, kei a masa (me-first) cih lungsim puakzia tawh ei aading
bek a kisep hun (self-serving culture) sungah naseem sila bangin gamtat ding
pen kitam-ut khollo hi.
Ahih hangin Topa Jesuh in mi thupi hihna pen min le za (status)
tawh teh lo-in mi na sepsakna (service) tawh na tehzaw hi. Pasian in na
thupitna pen mi bangzah in nang na hong sepsak cih tawh en lo-in mi
bangzah na nangn sepsak cih tawh khensatzaw hi. Hih pen leitung mite
pom mi thupi hihna tawh kikeelki lua ahih manin tua thu i tel zokei a, zatkisinna zong i nei kei hi. Nungzuipite zong panmun thupipen aading kua
kilawm kituak ding cih thu na kinial ngei uhhi. Kum 2000 a sawt khit, tu hun
dongin Khristian makaite in zong pawlpi sung leh Pasian na sepkhiatna
phual tuamtuam sungah panmun thupi ngah nadingin lampi tuamtuam tawh
hanciam lai uhhi.
Makaihna tawh kisai laibu tul tampi kigelh khinzo a, sila hihna thu
a gen laibu tawm hi. Mi khempeuh a makai ding ut uh a, sila ding ut lo uhhi.
Galkap nautang sangin galkap mangpi i utzaw hi. Khristiante nangawn zong
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

253

sila limpua makai (servant-leaders) ciang bel ut saam uh a, sila takpi bel ut lo
uhhi. Ahi zongin Topa Jesuh tawh kisun cih pen sila hihna hi. Amah le
amah zong tua bangin kilo pah hi.
Pasian na sepna aading nang hong kisuihzia, na melpuakzia thei
kawm mahin sila lungtang na neih ding zong thupikan lai hi. Pasian in nang,
mi na a sepsak (service) dinga hong suih hi a, angsung bulphuh (selfcenteredness) dinga hong suih ahihlohlam ciamteh in. Sila lungtang na neih
keileh nang angsung hamphat nadingin na melpuakzia zatnopna lungsim
hong dawk ding hi. Midangte kitangsapnate huh ding vai ah na pen theih
nading paulap zonna-in zong na zang nuam kha thei ding hi.
Khatveivei Pasian in i lungtang hong sittelna-in ei melpuakzia ahilo
namte ah naseem dingin hong sawl thei hi. Mi khat, hawkguam sunga tuk
na muh leh Ah...kein hehpihna leh kihuhna lamsang khuttawi ngah kei
veng aw ci lo-in a huh pah dingin Pasian in hong lam-en hi. Talen na neihloh
nasep khat ahi zongin tua laitak na kiimpaam ah talen nei dang a om keileh
nangmahmah in na seploh a phamawh hun om thei ding hi. Na nasep bulpi
(primary ministry) pen nang melpuakzia in a huamna sung teng hi ding a, na
nasep nungthuap (secondary ministry) ahihleh nang sep ding a kisapna
munmun hi ding hi.
Na melpuakzia in na nasepna pholak ding a, ahi zongin na sila
lungtang in na picinna pholak ding hi.
Thu kikupna khatpeuh a man ciangin
Na melpuakzia in na
niinneng tawm dingin leh tutphah seng
nasepna pholak ding a,
dingin na khawlsuak nading thu ah
ahi zongin na sila
talen a tuam vilvel kisam lo hi. A
lungtang in na picinna
kuamah peuh sila hi thei hi. A kisam
pholak ding hi.
pen lungsim puakzia hizaw hi.
Sila hi ngeilo pi-in pawlpi sungah khantawn Pasian naseem ahi
zong om thei hi, om lua hi. A thupi-ah nangn sila lungtang na neih kul hi.
Sila lungtang na neih le neihloh bangci theih thei ding na hi hiam? Jesuh in,
Amau sepna tungtawnin amau kua hi, cih na gen thei ding uhhi1 ci hi.
Sila taktakte pen a seemkhia dingin kiphalsa-in om uhhi.
Silate in mi a huh theih ding hun uh pen nasep vai tuamtuam behlapna
tawh tawmtuamsak lo uhhi. A kisap hunhunin a diangkhia thei pah lian
ahih ding uh utzaw uhhi. Sila cih pen galkapte dan mahin nasepna aading a
kigingsa ahih det ding uh kisam hi: Thukin nasepna sunga naseem galkap
peuhmah amah a ukpa a lungkimsak nadingin nisim nuntakna vai
tuamtuamte tawh kisawhkha lo-in om hi2 Nang lampan a lem ciang bekin
254

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

sepsak hi lecin nang pen sila taktak na hikei hi. Sila taktakte in amau lampan
a haksat hun nangawnin a kitangsam pen mah seem uhhi.
Nang ee leh, Pasian aadingin bang hun ci lo-in na awngthei hiam?
Na geelsa vai teng hong sukpoisak ciangin heh tuanlo-in na om hiam? Sila
khat na hih manin bang mun, bang hun, ah sepkhiatna nei ding cih nang
teeltheih hilo hi. Sila cih ciangin nang hun geelna nang khutsung ah om loin kisam a sak hunhunin Pasian hong kallut (interrupt) dingin phalna hi.
Pasian sila khat na hihlam zingsang ni thak kipat hun simin kiphawk
lecin na hun geelna zong Pasian hong deihsak dandan hong hi ding ahih
manin amah hong kallutnate in hong lungzingsak lua lo pah ding hi. Silate in
kallutnate pen Pasian piak nasepin ngaihsun uh a, sepkhiat theih nading
hamphatna a ngahna uh hangin lungdam uhhi.
Sila taktakte in mi kitangsapnate kinbawl uhhi. Sila taktakte
in midangte a huh theih nading lampi vil gige den uhhi. A kitangsam khat a
muh uh ciangin Lai Siangtho hong thupiak mah bangin a dipsak dingin
kithawi pah uhhi: Hunpha (opportunity) i ngah simsimin mi khempeuh
aading, leh a diakdiakin upna sunga innkuanpihte aading, na-hoih i sep ding
kisam hi.3 Pasian in na mai-ah kitangsapna a nei mi khat hong koih leh tua
pen sila hihna ah na khangliat theih nading hunpha hong piakna hi. Pawlpi
innkuan sunga mite kitangsapnate sep ding teng ci-a na gualhna sungah a
taw-dokpena koih ding hilo-in kinbawl masak dingin Pasian in hong gen
ahihlam ciamteh in.
Phawkkhakna leh hihpahna i neihloh manin mi na i sepsak ding
tamveipi i pelhkha hi. Mi na sepsak nading hunpha lianpite pen sauvei
omkip lo uhhi. Manlang takin hong kheng pak uh a, khatveivei hong dawkkik
ngei nawnlo uhhi. Tua mipa minu na na sepsak theih ding hunpha na ngah
pen khatvei bek zong hi thei ding ahih manin a hoihpenin zang semsem in.
Na vengte a huh thei ding na hih nakleh zingciang dong hong ngak nadingun
gen ngeikei in.4
John Wesley pen Pasian sila lamdang khat hi. Ama dinpih thuciin
(motto) pen Na hihtheih na-hoih khempeuh, na hihtheihzah mi khempeuh
tungah, na hihtheihna lampi khempeuh tawh, na
hihtheih nam khempeuh zangin, na hihtheihna
mun khempeuh leh na hihtheih hun khempeuh
ah na hihtheih laiteng hih in cih hi. Thupitna i
cih pen tu-a hi. Midangte sep noploh vai neute
zongin sepna tawh na kipan thei hi. Tua vai neute, vai lianpi ahi danin seem
in. Pasian in hong encik gige ahih man hi.

Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

255

Sila taktakte in a neih peuhpeuh uh tawh a hoihpenin


seem uhh
i. Silate in paulap, sottoh, cih bang nei lo uh a, thu-omzia a
uhhi.
hoihzawk ding hun zong ngak lo uhhi. Silate in Tu sung, ni khatni peuh
teh ahihkeileh A hun a kituah teh ci ngeilo uhhi. Sep ding a kisam a om
peuh seem pah uhhi. Lai Siangtho in, Thu-omzia cingtaak khat na ngak
leh cikmah hunin nasep na zo ngeikei ding hi5 ci hi. Pasian in na neih
peuhpeuh tawh na omomna mun ah na septheih pen a seem dingin hong
lam-en hi. Sepkhiatna ahih nakleh a cingtaakpha lo khat nangawn, ngimna
cingtaak kiseemlo khat sangin kimangzaw hi.
Mi tampite, a sepkhiat lohna uh a hangte lakah khat pen a seemkhia
dingin siam tattak zolo kisa uh ahih man hi. Amaute in Pasian naseem
dingte cih pen mi cingtaakte hi ding hi, ci-a kigen zuau-thu umkha uhhi.
Pawlpi pawlkhatte in hoihpenna kici milim khat bawlna tawh tua thumaanlo
thu phungvuh uh a, tua in talen tawmkhat bek a neite maingal takin a kihel
ding uh khaktan hi.
A hoihpenin a kiseptheih kei ding leh seem vet dah ni cih thugenna
na za ngeikha ding hi. Taktakin Jesuh in tua bangin gen ngeilo hi. A thumaan
thu ah, nasep khat i kipatcil simin i sep khempeuh phial pen hoih sinsen
khollozaw a, tua mah pen i kisinna hi pah hi. Saddleback Pawlpi sungah a
hoihkhop thukhun (good enough principle) khat zat-kisinna ka nei uhhi.
Pasian lampanin a zat ding leh a thupha piak ding pen a cingtaak ahih
teekteek ding kul lo hi. Mi gina tawmkhatte makaih pawlpi cingtaak khat
hih ding sangin mi mawkmawk tul tampite hong kihela a sepkhopna pawlpi
ahih ding ka utzaw uhhi.
Sila taktakte in vai khempeuh, lungsim piakzah a kibangin
seem uhh
i. Bangbang a seem uh zongin silate in a lungsim khempeuh uh
uhhi.
tawh seem uhhi.6 Vai bangzahin zai cih thupi masa lo a, sep ding kul maw
kullo, cih thupisakzaw uhhi.
Pumpi mahmah tawh huhna a pia dingin a kilawmlo zah dongin a
thupi mahmah dinmun na tun hun cih bang om ngeilo ding hi. Na dinmun a
thupi mahmah zongin Pasian in hong pengsak tuanlo ding hi. Hih pen na
gamtatzia a kici sungah a thupi mahmah khat hi. Lai Siangtho in, Mi
kisapna a huh nawnlo ding zahin a thupi lua na kisakkhak uhleh no le no a
kikhem na hi uhhi. No pen bangmah na hikei uhhi7 ci hi. Khrih tawh
kisutna ah i khangliatna pen tu-a dan nam sepkhiatna neunote tungtawn
hizaw hi.
Mi utloh ding pumpi tawh nasepna namte ah Topa Jesuh sep
siam mahmah hi. Gentehna-in mi khe silsakna, naupangte huhna, zing-an
bawlna, vun natna a neite aading sepsakna, cihte hi. Mi na a sepsak dinga
256

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hong pai ahih mah bangin ama nuai-ah bangmah om nawnlo hi. A niampen
dinmun hong tuh hi. Tua pen mi thupi hi napi-a a sep hilo-in mi thupi ahih
manin a sep hi a, eite zong ama khekhap a zui dingin hong lam-en hi.8
Vai neunote in lungsim thupitna lakkhia thei mahmah hi. Tembaw
kisiat nungah mi khempeuh khualum nadingin Paul in sing tomin meiphual
a cih mah bangin min sep dinga a ngaihsut khakloh nasep neunote
sepkhiatna ah na sila lungsim kilangkhia hi.9 Midangte gim zah mahin Paul
zong gimin tawl mahmah hi taleh mi khempeuh kitangsap na khat amahn
seemkhia hi. Sila lungsim na paai nakleh nang sep dinga a niam lua nasep
cih bang om lo hi.
Hamphatna lianpipite zong vai neunote danin melseelin hong pai
thei mahmah uhhi. Vai thupite cih pen khan khat sunga i tuahkhak vai
neunote tungah kinga hi. Pasian aading vai lianpite sep ding sawm masa kei
in. Vai lianpi ahi khollo nasepte seem phot lecin Pasian in na sep dinga
hong deihsak nasep khatpeuh hong pia ding hi. Vai thupi mahmahte na
sawm ma-in vai mawkmawkte sepsawm masa in.10
Pasian aading vai neunote sep ding sangin Pasian aading vai lianpite
sep ding a ut mi tamzaw den ding hi. Makai khat hih nading kidemna ah mi
kiphu keei a, ahi zongin sila hih ding a ut mite kiangah mun tampi awng den
hi.Khatveivei thunei mite aadingin na septoh
hun om ding a, khatveivei teh kitangsapna a
Hamphatna lianpipite
nei mite aadingin na sepsuk hun om ding hi.
zong vai neunote danin
Bangbang ahi zongin a kitangsam khatpeuh
melseelin hong pai thei
sep ding na ut ciangin sila lungsim a khantoto
mahmah uhhi.
na hihi.
Sila taktakte pen amau nasepna
uh-ah citakin muanhuai uhhi. Silate in a nasep vai uh zosiang uhhi.
Vaipuak tangtun uhhi. A kamciam bangun seem uhhi. A kipumpiakna uh
cingtaaksak uhhi. Nasep zosiang lopi-in laklawh nusiat lo uh a, a lungkiat
ciangun dinkhawl ziau lo uhhi. Amau pen citak uh a, vai khempeuh ah
muantaak uhhi.
Cihtakna cih pen a kitam neihlo ci-hoihna (quality) khat hi den hi.
Lungsim kipumpiak cih a khiatna a theilo mi tampi om hi. Ki-apna bawl
ziauziau thei uh a, ahi zongin a hang thupi khollo khatpeuh hangin nungkik
ziauziau thei uhhi. Naseem dinga kipiakhia a kici mite, a na kiginkholhloh
manin ahihkeileh zaksakna omkhol lopi-in hong dawk vetlo uh manin
pawlpite leh kipawlna tuamtuamte ah nipi kal simin ahi thei bangin a kalsuan
hun uh tamvei mahmah hi.
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

257

Midangte muan dingin na om hiam? Na tangtunsak ding kamciam


khatpeuh, na cinsak ding kiciamna khatpeuh, na thupi ngaihsut ding
kipumpiakna khatpeuh, na nei kha hiam? Hih pen kisittelna khat hi. Pasian
in na cihtakna hong sittel hi. Sittelna na khenzawh leh Pasian sila citak a
kici pawl ah a kihel na hihi: Abraham, Moses, Samuel, David, Daniel, Timoti,
Paul, cihte a vekpi-un Pasian sila citakte kici hi. Bek thamlo, Pasian in na
cihtakna hangin tawntung hun (eternity) sungah thaman hong pia dingin
hong kamkhap khin hi. Ni khatni ciangin Pasian in nang kiangah, A hoih,
a citak ka silapa ka silanu aw, pha hi. Hih vai neuno na sepna ah citak na
hih manin tu-in vaipuak tampi kong piakbeh ding hi. Hong pai in,
gualnuamkhawm ni12 hong ci hileh bangzahin
nuam ding cih lungngai in.
Thu khat kalhelh pak lehang, sila citakte in
pensen (pension) la ngeilo uhhi. A nuntak laitengun
cihtakna tawh naseem uhhi. Na leitung nasepna
pan pensen na la thei ding a, ahi zongin Pasian
aading nasepna ah cikmah hunin pensen na la
ngeikei ding hi.
Sila taktakte in minthanna masak lo uhhi. Silate in amau le
amau kitangko lo, kikinbawl lo uhhi. Mi lungsim ngah nading leh lawhcin
nadingin gamta lo uh a, tua sangin khat le khat na kisepsak nadingin
kiniamkhiatna, puan bangin silh13 uhhi. A sepkhiatna uh a kipahtawi ciangin
kiniamkhiatna tawh saang lel uh a, ahi zongin a kigensiat leh zong a nasep
uh khawl tuanlo uhhi.
Kha mivai (spiritual) mahmah tawh kibang hi napi, a taktakin a
tungtham kineihna, mi theih ding utna tawh kiseem nasepna, nam khat om
ahihlam Paul in hong lakkhia hi. Kha mi mahmah hong kisak nadingin mi
muhna ah sepkhiatna ahih manin tua pen amahn mittang nasepna
(eyeservice)14 ci-in minvawh hi. Tua pen Farisai mite bawl mawhna nam hi.
Midang a huhnate uh, a piakkhiatnate uh banah a thungetnate uh nangawn
pen mi mai-ah a etlawm dingin a sep uh ahihi. Tua bang lungsim puakzia
Jesuh in deih lo ahih manin, Na-hoih na sep uh ciangin a kilang dingin hih
kei un. Na hih uhleh vantunga na Pa uh kiangpan thaman na ngah kei ding
uhhi15 ci-in hong phawng hi.
Ei le ei kisangkhanna leh sila hihna cihte nih kigawmkhawm theilo
hi. Sila taktakte in midangte pahtaakna leh pahtawina ngah nadingin seem
lo uhhi. Mite lungkim nadinga a seemseem lai ka hihleh Khrih sila ka
hikei ding hi16 ci-in Paul in a gen mah bangin amaute pen hong Encikpa
khat aadingin nungta uhhi.
258

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Sila taktakte, mipi mai-ah na tam muh kei ding hi. Amau, ahihtheih
laiteng mipi mai peel uh a, a kiu khat ah sep ding a om bangbang dai takin
seem uhhi. Etsakna lim a hoihpen ah Josef hi. Josef in mite theih ding leh
thupibawl ding hanciam lo-in a masa-in Potifar kiangah, tua ciangin thongukpa kiangah, tua ciangin Faro Kumpipa mohbawlpa leh zuciampa kiangah,
cih bangin mite na a banbanin sepsak a, a tawpna ah tua lungsim puakzia
Pasian in thupha pia hi. Faro in panmun sangpen ah a koihtoh hun ciangin
zong sila lungtang mah vomsuak a, mi kianga sum tawh amah a zuak ngei a
sanggamte tung nangawn ah lungsim hoih nei hi.
A dahhuai thu khat ah, tuni-a makai tampi takte sila dinmun tawh
kipan napi uhin kiliatsakna tawh khup uhhi. Mipi mai, meitaang kikapna
(spotlight) mun-a om ding pen nuamsa uhin zongsang uh a, meitaang tawh
hong kikapkap leh i mitmang thei cih mangngilhkha uhhi.
Mun tangtoina, a kilanglo mun khat ah naseemin na om laitak hong
kithei lo, hong kiphawkkha lo, cih lungsim zong na neikha thei ding hi. Na
ngai in: Pasian in tu-a na omna mun ah ngimna khat tawh hong koih hizaw
hi. Amahn na lu tunga samzang teng a phazah sim khin a, na omna laiiptung (address) zong thei hi. Mun dang ah hong koih masiahsiah na omna
mun ah na omsuak ding mah hoihpen hi. Mun dang khatpeuh ah na om
ding a deih leh hong theisak ding hi. Na nasepna pen Pasian kumpigam
aadingin na-in kimang mahmah hi. Hih leitung ah Khrih...hong kilatkik
ciangin nangmah -- nang taktak, a minthang nang -- zong na kilang ding hi.
Tu tadihin a kilanglo mun tawh lungkim phot in.17
America gam ah mi minthangte thu le la kiciaptehna innpi (Hall of
Fame) 750 val leh mi thupite thu kigelhna laibu (Whos Who) 450 val om
a, ahi zongin tua munte ah sila taktakte
thu na mu kei ding hi. Sila taktakte in NI SAWMTHUM-LE-THUMNA:
thupitna leh kimanna, hih thu nih a
SILA TAKTAK I CIHTE
kilamdanna thei uh ahih manin amau
GAMTATZIA
aadingin minsiat minphat cih pen phamawh
vetlo hi. Na pumpi tungah, thupi mahmah
saam napi-in om kei taleh zong na nuntak theih veve ding, pumtung na
tampi na nei hi. Khenkhiat theih ahilo, a omloh a phamawh, pen na sunga
a kimulo sung le lai teng hizaw hi. Khrih Pumpi sungah zong tua dan mah
hi. Sepkhiatna thupipen, kimangpen, i cihte pen a kimulo sepkhiatnate hi
thei gige hi.18
Vantung ah Pasian in ama sila a kilanglopen teng leh mi theihlohpen
teng pawlkhat -- leitung ah i om lai-in a min zong i zak ngeilohte -- tungah
mipi muhin thaman pia ding hi. Tuate pen: lungsim cinglo naupang a na
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

259

pantahte, zun le eek a nawnzo nawnlo teeksia khangham a na sawpsiangte,


AIDS natna nei mi a khoi a donte, leh mite phawkkhakloh nasep nam
tampi a na seemte, hi ding hi.
Hih thu phawk kawmin na nasepna hong kitheihpihlo na sak ciangin
lungkia kei in. Pasian na mah seem suaksuak in. Topa aading na sep
peuhmah, hun leh thatang mawkbeina hilo ding cih theician kawmin ama
na sepna ah nang le nang kipumpiak in.19 Sepkhiatna a neupen zong Pasian
in mu a, thaman hong pia ding hi. Topa Jesuh hong gen thute ciamteh in:
Note in kei taangmite bangin naupangno khat tungah tui hai khat na suah
uhleh tua nangawn thaman hong kipia ding hi.20

SAWMTHUM-LE-THUMNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Mi na sepsakna tawh Pasian na ka seemkhia
hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Ka nungzuite a neupen khat tungah tuisik
hai khat na suah leh tua nangawn thaman na ngah ding hi
Matthai 10:42 (NLT)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Sila taktak hihna limpuak gukte lakah
bang pen in kei tungah tona hong piapen ahi hiam?

260

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

34

SIL
A KHA
T
ILA
HAT

BANGIN THU NGAIHSUTNA

Ka naseem Caleb in a namtuam khatin ngaihsunin


a bitin ka nung hong zui hi.
Gamlak Vakna 14:24 (NCV)
Khrih Jesuh, amah le amah a kingaihsut dan namin
no le no zong kingaihsun un.
Filippi 2:5 (Msg)

Sepkhiatna pen na lungsim sungpan kipan hi.


Sila khat suah nadingin lungsim sunglam kilaihna, lungsim puakzia
kikhelna kisam hi. Pasian in na khatpeuh i sep ciangin bang seem cih sangin
bang hangin seem cih hong lunglutzaw hi. Lungsim puakzia pen tangtutna
sangin zong thupizaw lai hi. Amaziah Kumpipa in Topa muhna ah a maan
seem a, ahi zongin tua pen lungsim takpi tawh hilo1 ahih manin Pasian
maipha taanlawh hi. Sila taktakte in ngaihsutna nam nga kihel lungsim
puakzia tawh Pasian na seem uhhi.
Silate in amau vai sangin midangte vai ngaihsunzaw uhhi.
Silate in midangte mitsuan uh a, amau kimitsuan lo uhhi. Tua pen
kiniamkhiatna maan hi. Kiniamkhiatna maan cih pen ei le ei kiniam ngaihsutna
hilo a, ei le ei kitawm ngaihsutna hi. Tua mite amau le amau kimangngilh
thei uhhi. Paul in, Mi na huh theih nadingun no le no sauvei khomkhat
kimangngilh un2 ci hi. Hih pen na nuntakna suplawh ding -- midangte
aading sepsakna ah nang le nang kimangngilh ding -- cihna hi. Ei aituam
kitangsapnate i mitsuan nawnloh ciangin i kimkot-a om kitangsapnate
kiphawkkha thei pan hi.
Topa Jesuh pen sila lim le mel a puakna tawh amah le amah
kihawmsuaksak hi.3 Midang khat phattuam nadingin a nunungpena nang
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

261

le nang na kihawmsuaksak (emptied) pen cik ahi hiam? Nang pen nangmah
a dim takin na hihleh sila khat na hi theikei ding hi. Ei le ei i kimangngilh
ciang bekin a kiphawksuak ding nasepte i seem thei pan hi.
A dahhuai thu ah, i sepkhiatna tampi tak pen ei aadinga sepkhiatna
bekbek hi sese hi. Mite hong pahtaak nading, hong zahtak nading,
ahihkeileh ei aituam lungtupte a tangtun nading, cihte bekin i seemkhia hi.
Tua pen sepkhiatna (ministry) hilo a, ki-ngian-vat-na (manipulation) hi. Ei
vai bekbek, leh i thupitzia le i nasiatzia cihte a ngaihsun thapai i hizaw hi.
Pawlkhatte in sepkhiatna pen Pasian tawh van kideekna dan -- Pasian aw,
kei aading tua nong sepsak ding leh ken zong nang aading tua hong seem
ning -- cihdan namin zatsawm uhhi. Sila taktakte in amau lungtupte a tangtun
nadingin Pasian zatsawm lo uh a, Pasian ngimna a tangtun nadingin ama
zat dingin kiphalzaw uhhi.
Ei le ei kimangngilh cih ci-hoihna pen
cihtakna
dan mahin kitam neih lo-in citawm
Sila taktakte in amau
mahmah hi. Paul in mi a theih teng
lungtupte a tangtun
nadingin Pasian zatsawm khempeuh lakah kawk theih dingin Timoti
4
lo uh a, Pasian ngimna a bek mu hi. Sila khat bangin thu ngaihsutna
tangtun nadingin ama zat cih pen thu haksa khat hi. Banghanghiam
cihleh tua in ka nuntakna sunga thu bulpi
dingin kiphalzaw uhhi.
ahi angsung thei (selfish) ka hihna hong
to ahih man hi. Ken pen kei vai mah ka
tam ngaihsutpen hi. Kiniamkhiatna cih pen a nisima ka sin phatphat ding
thu, ka nisim thasaanna, ahih pen zong tua hang mah hi. Sila khat hihtheih
nading hunpha, ni khat sungin tamveipi ka tuakkha a, tuate in kei aituam
kitangsapnate dip ding leh midangte kitangsapnate dip ding cih thu nih
kikal ah hong tun den hi. Ei lungdeih thu i nialna pen sila suahna thu ah a
laigil hi.
Midangte in sila bangin hong sawl ciangin tua i dawnkikzia tawh i
sila lungtang neihzah kitawikhai thei hi. Nang a niamzaw dan khatin hong
kineubawl ciangin bangci dan namin na gamta kik hiam? Lai Siangtho in,
Mi khatpeuh in ama phattuam nadingin thumaanlo tawh no hong zat leh
tua pen sila nuntakna kisinna-in zang un5 ci hi.
Silate in vanneipa bang hilo-in vankempa bangin thu
ngaihsun uhhi. Silate in van a nei pen Pasian ahihlam phawk uhhi. Lai
Siangtho genna ah vankem (steward) cih pen innvai lovai teng a vaan a
zeek dinga vaipuak a ki-ap sila hi. Egypt gama thongkia Josef zong tu-a dan
nam sila hi. Potifar in a innvai a lovai teng Josef zeek dingin ap hi. Thong262

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ukpa in zong thong-innvai teng ap hi. A tawpna ah Faro Kumpipa in gamvai


khempeuh ap hi. Sila hihna leh vankepna, hih thu nih ah a citak dingin
Pasian in hong deih ahih manin hih thu nih pen a tonkhawm ahihi.6 Lai
Siangtho in, Tua bang silate tungah a kikal thu khat bek om a, tua pen a
topa uh tungah citak ding cih hi.7 Nangn ee leh, Pasian hong apsa van le
nate na bangci zeek hiam?
Sila taktak suah nadingin na nuntakna sungah sum le paai vai na
siansak ding hong kisam ding hi. Jesuh in, Sila kuakua in to nih na seem
theilo uhhi...Pasian na leh Sum na na seem theikei ding hi8 ci hi. Sephuailo hi ci lo-in Na seem theikei ding hi ci hi. Sep ding piang theilo,
cihna hi. Sepkhiatna aading nungta cih leh sum aading nungta cih pen a
tupna tuak uh kikeelki hi. Nangn koi teelzaw ding na hi hiam? Pasian sila
khat na hihleh nang aituam nasep hun cih bang om theilo hi. Na hun neih
khempeuh Pasian aa hi. Pasian in hunbit (full-time) nungzuihna deih a,
hunlang (part-time) cihtakna deih lo hi.
Sum in na nuntakna sungah Pasian mun hong tuhzawh nading
thahatna a lianpen nei hi. Pasian na sepkhiatna ah sum le paai hanga a
lampial mi pen thu dangdang hanga lampialte sangin tamzaw hi. Amaute in,
Sum ka lungtup zah khat ka ngah khit teh Pasian na seem ning ci uhhi.
Tua pen a haivai thu hi a, a tawntungin kisikkik ding uhhi. Jesuh na Topa
hong hihleh sum pen na sila suak ding a, ahi zongin sum pen topa-in na
neih leh ama sila na suak ding hi. Hauhna pen mawhna hilo a, ahi zongin
Pasian minthanna aading na zat keileh tua pen mawhna hi. Pasian silate in
sum le paai vai sangin Pasian na sepkhiatna mah thupisakzaw tawntung
uhhi.
Hih thu, Lai Siangtho in kitel takin hong gen hi. Pasian in sila khat
bangin cihtakna na neih le neihloh, sum tawh hong sittel hi. Tua hangin
zong Topa Jesuh in vantung gam thu leh hell gam thu sangin sum le paai
thu mah tam genzaw hi. Amahn, Leitung hauhna na zeekna uh ah
muanhuai kei le-ucin hauhna taktak thu ah kua in no hong muang ding
hiam9 ci hi. Nangn na sum bangci zeek cih thu in na nuntakna Pasian in
bangzah ciang thupha hong pia thei ding, cih thu kilangsak hi.
Khenpi 31na sungah Kumpigam A Lamto Mite (Kingdom Builders)
leh Hauhna A Lamto Mite (Wealth Builders) ci-in mihing nam nih om ahihlam
i gen khin hi. A nam nihun sumzon nasepna lamah kiva mahmah uh a,
summetbawl siam thei mahmah uhhi. Thu khat ah, hauhna a lamto mite in
bangzahin hau khin uh himah taleh amau aadingin hauhna mah zon behbeh
uh a, Kumpigam a lamto mite in ahihleh thukawi heek uhhi. Amau zong
ahihtheih laitengun hauhna zon behbeh uh a, ahi zongin piakkhiat dinga a
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

263

zonbeh uh ahihi. Amaute in leitunga Pasian pawlpi leh thupuak nasepna


aadingin a hauhna uh zangkhia uhhi.
Saddleback Pawlpi sungah CEOte (company ulianpite) leh sumzon
nasepna phual a nei mihaute sepkhopna beelpawl khat ka nei uh a, tua
mite in Pasian gam aading amau hihtheih zahin a piakkhiat zawh nadingun
amau hihtheih zahin summet bawl uhhi. Na pawlpi syapa tawh kikumin na
pawlpi sung-uah Kumpigam A Lamto Mite kibeelpawlna khat na patkhiat
dingin kong hanthawn nuam hi.
Silate in mite sep teng en lo-in amau nasep vai bek
ngaihsun uhhi. Amaute in sila dangte ahihkeileh Pasian naseem dangte
tawh kitehkak lo uh a, zong siatgen lo-in dembawl lo uhhi. Amau pen amau
sep dinga Pasian piak nasep tawh manlahkhop
NI
uhhi.
SAWMTHUM-LE-LINA:
Pasian silate kikal khat le khat kidemna pen
thu
tampi tawh i etkak ciangin a haivai thu khat
SILA BANGIN THU
hong suak hi: Eite i vekpi-in khual a zinkhawm
NGAIHSUTNA
i hihi; i lungtup pen ei minthan nading hilo-in
Pasian minthan nading hi; eite nasep a nam tuamtuam hong kipia hi; eite i
melpuakzia a tuam tek dingin hong kisui hi. Paul in, Eite lakah khat a
hoihzaw dan, khat a siazaw dan khatin khat le khat i kitehkak kei ding hi. I
nuntakna sungah a lunglut-huaizaw tham nasepte i nei hi. Eite khatciat a
bulpi masa (original) tek i hihi10 ci hi.
Silate kikal ah kihazatna nengno khat aading nangawn mun om lo
hi. Naseemin na manlah laitak mi siatgen ding hun na ngah kei hi. Siatgennaa kizang hun a kici peuhmah Pasian na sepkhiatna-a kizang thei ding hunte
hi pah hi. Martha in inn nasepna ah Mary huh lohna Topa Jesuh kiangah
a koh ciangin tua pen a sila lungtang a khahsuah ahihi. Sila taktak i cihte in
thu kilekkimlo khat ah phunphun lo-in amau le amau kihehpihhuaisak se lo
uh a, a seemlote tungah heh se lo uhhi. Pasian muanna tawh seem suaksuak
lel uhhi.
I Topa sila dangte a nuntakna uh etphat (evaluate) ding pen ei
nasep hilo hi. Lai Siangtho in, Midang khat silate na siatgen nadingin
nang, kua na hi hiam? Topa in ama silapa lawhcing maw, lawhcinglo cih na
khensat lel ding hi11 ci hi. Hong kisiatgenna khatpeuh dawnkikkik ding
zong ei nasep hilo hi. Tua thu, na Topa vaan dingin koih lel in. Langpanna
a tuahkhak laitak kiniamkhiatna taktak a lakkhia Moses etteh inla Nehemiah
in amah a siatgente tungah ol takin a dawnkik ziau danin nangn zong hih in:

264

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Ka nasep thupi lua ahih manin tu-a ka tawpsan ding leh...no kiang kong
hawh ding, piang theilo hi.12
Topa Jesuh bangin na a seem na hihleh siatgenna zong a tuak
dingin kilam-en pah in. Leitung mite, bek thamlo pawlpi sunga mi tampite
nangawn, in Pasian thupitsak thu theitel lo uhhi. Itna tak tawh Topa Jesuh
tunga kiseem thu khat, nungzuite in na siatgen uhhi. Mari in a neih lakah a
manphapen ahi sathau namtui a tam man mahmah nam khat hong tawi-in
Topa Jesuh pumtung tengah nilhsuk hi. Citna lianpi tawh kiseem hih
nasepna pen nungzuite in mawk zatna hi ci uh a, ahi zongin Jesuh in nain kimang hi13 ci hi. Thu teng a vatsat pen tu-a hi. Khrih aading na sepkhiatna
pen mite in bangbang a ci uh zongin a mawkna hi ngeilo hi.
Silate in amau hihna dinmun pen Khrih sungah taw-phah
uhhi. Hehpihna hangin itna a ngahte ahihlam kiphawk uh ahih manin
amau manneihna lahkhiatsawm se lo uhhi. Lungmuanna neilo (insecure)
mite neu muh nasepte lungkim takin saangin seem uhhi. I hihna dinmun
tungah lungmuanna (secure self-image) tawh sepkhiatna thu etsakna a
hoihpente lakah khat pen nungzuite khe Topa Jesuh silsakna pen hi. Khe
silsak cih pen tu huna lam gei-a mi khedap nawtsakna tawh sum a thalawh
naupangnote tawh kizakim a, uliante sepnoploh nasep hi. Ahi zongin Jesuh
in amah kua hi cih kitel ahih manin mi khe a silsak ciangin tua in ama hihna
dinmun kisiasak zolo hi. Lai Siangtho in, Jesuh in na khempeuh ama
vangliatna nuai-ah Pa in koihsak khin ahihlam leh amah pen Pasian kiangpan
hong pai ahihlam thei...ahih manin annekna pan dingto a,
a tungsilh puan suahin mainul dialpi khat a kawng ah zep
hi14 ci hi.
Sila a suak ding khat na hihleh na hihna dinmun
Khrih sungah na ngakh kul ding hi. A lungmuang mite bek
in mi na sepsak thei uhhi. Lungmuanna neilo mite ahihleh
min hong bangci muh ding cih thu lunghimawh den uhhi. A thaneemnate
uh a kilatkhiat ding dah uh a, a kidal nadingun kiphatsakna leh kineihna
nuai-ah seelcip uhhi. Lungmuanna na neihloh zahzah mite hong sepsak
ding na ut pah ding a, amau thukimpihna na kisam seemseem ding hi.
Henri Nouwen in, Mite aading na a seem i hih theih nadingin amau
tungah misi bang i hih kul a, i kimanna leh i manneihna amau sehdan nam
tawh i tehloh ding kisam hi...tua hileh a migi a thukhual i hi thei pan ding
hi ci hi. Na hihna dinmun leh na manneihna pen Khrih tawh na kizopna
tungah na ngakh ciangin midangte hong lam-etnate pan na suakta a, tua in
amau aading a hoihpenin a sepsak taktak hong suaksak ding hi.
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

265

Silate in a nasep uh mi theihpih leh kipsak nadingin kawmpang


tungah pahtawina min a kiciaptehsak ding kul sa se lo uhhi. A za min uh
tawh a kisap ding zong konlawh lo uh a, minliatna puanpite zong silhsawm
lo uhhi. Silate in min le za ciaptehna limte kisam sa lo uh a, a manneihna uh
pen a tangtutzawhna uh tawh teh ngeilo uhhi. Paul in, Nang le nang na
kisial kha thei ding a, ahi zongin Topa thukimpihna bek mah thukimpihna
taktak ahihi15 ci hi.
Tanau kizopna tawh kisai-in khan khat sungah kisialh theih nading
hunpha khat a nei a om leh tua pen James hi ding a, amah pen Jesuh tawh
nu kibang unau (half-brother) hi. Himah taleh James in a laikhakna sunga
meltheih a kibawlna ah amah le amah Pasian leh Topa Jesuh Khrih
silapa16 kici ziau hi. Jesuh tawh kinai seemseem lecin nang le nang na
kisangkhan ding zong kisam lo seemseem ding hi.
Silate in Pasian na sepkhiatna pen kisawlzawh thu bang
h ilo-i
n ham
phatna khat
i. Amaute in mi va huhna, mi
lo-in
hamphatna
khatiin ngaihsun uhh
uhhi.
kitangsapnate dipsakna, Pasian na sepkhiatna, cihte nuamsa uh a,
lungdamna tawh TOPA na seem uhhi.17 Bang hangin lungdamna tawh
seem uh ahi hiam? A hang pen amau, Topa it uhhi; ama hehpihna hangin
nuamna thei (grateful) uhhi; sepsak cih pen nuntakna zatkhiatdan a sangpen
ahihlam thei uhhi; Pasian in thaman pia dingin kamkhap ahihlam zong thei
uhhi. Jesuh in, Kei na hong sepsak mi peuhmah Pa in pahtawi-in thaman
pia ding hi18 ci-in kamciam hong pia hi. Paul in zong, Amah in Khristian
dangte na kep na donna uh tawh ama aading hanciamin na sepna uh leh
amah na itna uh ama tungah na lahna uh
mangngilh lo ding hi19 ci hi.
Jesuh tawh kinai
Leitunga om Khristian buppi za-ah-sawm
seemseem lecin
bekbek in sila taktak suah ding dinmun a neihna
nang le nang na
uh nakpi-in thupilak uh hileh bang teng hong
kisangkhan ding
gahkhia ding cih lunggeel dih in. Na-hoih a
zong kisam lo
kiseem ding teng khempeuh lunggeel dih in. Tua
seemseem ding hi.
mite lakah nang zong khatin na kihel nuam
hiam? Na kum na gual phamawh masa lo a,
sila khat bangin gamtat ding leh thu ngaihsut ding kipan lecin Pasian in hong
zang lel ding hi. Albert Schweitzer in, Mi lungdam takpi i cihte pen mi na
a sepsak thei mite hi bek hi ci hi.

266

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

SAWMTHUM-LE-LINI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Sila khat suah theih nadingin sila bangin thu
ka ngaihsut ding kisam hi.
Pha
wk Di
ng Kha
wkneu
Phawk
Ding
Khawkneu
wkneu:: Na lungsim puakzia uh Khrih Jesuh aa
tawh a kibat ding kisam hi
Filippi 2:5 (NIV)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Kei na hong kisepsak ding ahihkeileh
midangte na ka sepsak theih ding, koi kin theizaw zeel ka hi hiam?

Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

267

35

N A T HANEEMNA S UNGA OM
P ASIAN T HAHA
TNA
HAHATNA

Kote ka thaneem uh a,...ahi zongin Pasian vangliatna hangin


note na a seem dingin amah tawh ka nungta ding uhhi.
2 Korin 13:4 (NIV)
Nang kong ompih hi; na kisappi pen zong tua mah hi.
Ka vangliatna pen mi thaneemte sungah kilangpenpen hi.
2 Korin 12:9a (LB)

Pasian in mi thaneemte zang nuam hi.


Mikim in thaneemna nei tek uhhi. Ci taktak lehang taksa pumpi,
lungsim, khuak pilna, leh kha thu, cihte ah paubanna leh cinlahna lompi
khat na nei hi. Sum le paai kigakna vai ahihkeileh kizop kithuah lamsang
siamlohna vai cihdan nam, nang hong thaneemsak, nang cihtheihloh thuomziate zong na tuakkha thei ding hi. Tua sangin thupizaw khat pen hih
thute na bangcih hiam, cih hi. A tamzaw ah eite in i thaneemnate i nial hi; i
dal hi; i melh hi; i seel hi; i hua hi. Tua in i thaneemnate Pasian hong
deihsak banga i zattheih ding hong khaktan hi.
Na thaneemnate tawh kisai-in Pasian in muhzia a tuam khat nei hi.
Amahn, Ka thu ngaihsutte leh ka sepziate no aa sangin saangzaw hi1 ci
hi. Tua mah bangin ama sepziate pen khatveivei ei lam-etna tawh kikeelki
liinlian thei hi. I thahatnate bek Pasian in a zang nuam dingin i ngaihsun a,
ahi zongin amahn ama minthanna aadingin i thaneemnate zong zang nuam
veve hi.
Lai Siangtho in, Pasian in mi thahatte a maizumsak nadingin a
thaneem-a leitung mite ngaihsutte...tum ngiatin teel hi 2 ci hi. Na
thaneemnate pen a piangkha pak pong hilo hi. Pasian in nang tungtawnin
ama vangliatna lahkhiat ding ngimna tawh tuate na nuntakna sungah a om
dingin a phal ngiat ahihi.
268

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian in i thahatna ahihkeileh ei le ei hizo mawhlo i kisakna, cihte


thupi sa ngeilo hi. A taktakin mi thaneemte, tua a thaneemna uh a kipulak
mite, Pasian in paktazaw hi. Tua bangin kitangsapna i neih lam i kitheihna
pen Jesuh in kha thu ah a zawngkhal bangin hong mu hi. Tua lungsim
puakzia pen Jesuh thupha piak theih nam lakah a masapen hi.3
A cingtaaklo mi mawkmawkte thaneem uh himah taleh Pasian in
vai lianpipi a seem dingin zang nuam ahihlam etsakna limte Lai Siangtho
sungah a dimin om hi. A cingtaak mite bek Pasian in zang hileh eite paubanna
a neilo kuamah omlo i hih manin bangmah kiseem ngeilo ding hi. Mi
thaneemte Pasian in zang, cih thu pen eite khempeuh aading a tha-ngahhuai
thu ahihi.
Thaneemna, ahihkeileh Paul minvawh bangin ci lehang ling,4 cih
pen mawhna hilo a, an le tui a valin nekna ahihkeileh lungtomna cihdan
nam gamtatzia ginalo khat zong hi tuanlo hi. Thaneem cih ciangin na luahsuk
ahihkeileh na laihtheihloh cinlahna khatpeuh cihna hi. Tua pen taksa pumpi
cinlahna nam ahi pumpi cingtaaklohna, natsau veina, pianpih thazawmna,
thazawtna, cihte khatpeuh hi thei hi. Tua banah lungsim lamsang cinlahna
nam ahi lungsim meima neihna, khasiat detna, sungpua melpuakzia a
namtuam khat neihna, khang kizui-a lungsim damlohna, cihte khatpeuh
zong hi thei hi. Bek thamlo, talen ahihkeileh khuak pilna lamsang cinlahna
khatpeuh zong hi thei lai hi.
Na cinlahnate na ngaihsut ciangin, Pasian in kei hong zang ngeikei
inteh na ci nuam kha thei ding hi. Ahih hangin eite cinlahnate in Pasian
kicinna sukha zo ngeilo hi. Taktakin, Pasian in mi cingtaaklote sungah ama
vangliatna a sunsuk pen nuamsa mahmah hi. Lai
Siangtho in, Eite pen van manpha a kikholna
tungman leibelte tawh i kibang hi. Vangliatna A cingtaak mite bek
taktak ahihleh Pasian kiangpan hong pai hi a, Pasian in zang hileh
eite kiangpan hilo hi5 ci hi. Eite pen tungman
bangmah kiseem
tawh kibawl leibelte mah bangin to lo-in paubanna
ngeilo ding hi.
i nei a, i kitam baih hi. Himah taleh i thaneemnate
tungtawnin Pasian in na hong sep ding i kiphal
leh amah in eite hong zang ding hi. Tua bang a pian theih nadingin Paul,
etteh limin i koih ding kisam hi.
Na thaneemnate kipulak in. Cingtaaklohnate nei na hihlam
pulak in. Kineihkhem nawn kei inla nang vai tawh kisai-in lungsim siang nei
in. Imcip ahihkeileh paulap zongin na nuntak sangin na thaneemnate na
khentel theih nadingin hun lazaw in. Tuate laidal tungah na gualsuk thei hi.
269

Nuntak cidam i neih theih nadinga kitangsam pulakna a thupi


mahmah nih, Thuciam Thak sungah kimu thei hi. Khatna pen Peter pulakna
hi a, amahn Jesuh kiangah, Nang pen a nungta Pasian Tapa, Khrih na
hihi6 ci hi. Nihna pen Paul pulakna hi a, amahn milim pasian khat banga
amah a bia nuam mihonte kiangah, Kote zong note mah bangin mihing
mah ka hi lel uhhi7 ci hi. Pasian hong zat ding na ut leh Pasian na theihtel
ding leh nang na kitheihtel ding kisam hi. Khristian tampite, a diakdiakin
makaite, in a tunga thu nihna ahi Kote zong mihing mah ka hi lel uh cih
pen mangngilh uhhi. Tua thu na pulak theih nadingin haksat hun khat na
tuah a kul leh Pasian in nang hong it ahih manin uaikai lo-in tua haksatna
hong tungsak ding hi.
Na thaneemnate tawh lungkim in. Paul in, Kei tungtawnin
Khrih vangliatna in na a sep theih nadingin ka thaneemnate lungdam takin
ka kisialhpih hi. Hihte khempeuh Khrih phattuam nading ahihlam thei ka
hih manin ka thaneemnate tawh ka lungkim mahmah hi8 ci hi. Hih pen a
masa-in a khiatna neilo tawh hong kibang ding hi. Eite i thaneemnate pan a
suakta nuam i hi a, tuate tawh a lungkim nuam i hikei hi. Ahi zongin
lungkimna cih pen Pasian hoihna um i hihlam lahkhiatna khat hi. Lungkimna
in, Pasian aw, kei hong it na hihna leh kei aading a hoihpen thei na hihna
ka um hi ci hi.
I pianpih thaneemnate tawh lungkim nading a hang tampi Paul in
hong gen hi. Khatna ah, tuate in Pasian tungah hong kingasak hi. Paul in
Pasian hepkhiatsak noploh ama aituam thaneemna thu a genna ah, Tua
ling tawh kisai-in ka lungdam mahmah hi...a hang pen ka thaneem hun
ciangin ka thahat hi -- ka neih tawm seemseem leh Pasian tungah ka kinga
seemseem hi9 ci hi. Thaneem na kisak simsimin Pasian in ama tungah a
kinga dingin hong phawksaksak ahihi.
I thaneemnate in kihihsakna zong khaktan hi. Tuate in hong
kiniamkhiatsak hi. Paul in, Tua hangin ka kihisak kei ding hi. Ka cinlahnate
ka kitheih tawntung nadingin pumpi cingtaaklohna khuttawi letsong a ngah
ka hihi10 ci hi. Pasian in thahatna thupi khat i neih leh tua pen i sunglam
lungsim hong kepcingsak nadingin thaneemna thupi khat tawh hong
kithuahsak pah hi. Cinlahna in i nawhpai luatloh nadingin leh Pasian maiah i matai khakloh nadingin phiittum upapa bangin eite hong uk hi.
Gideon in Midian mite tawh a kido ding ciangin galkap 32,000 a
kaihkhop leh Pasian in 300 ciangah khiapsuksak hi. A galte 135,000 pha
uh ahih manin galte tawh a kikhaihna uh 450 ah 1 hi a, tua pen guallelhna
lianpi khat tuahkhak theih nading tawh kibang hi. Himah taleh Israel mite
in amau a honkhia pen amau thahatna hilo-in Pasian vangliatna hizaw
270

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ahihlam a theih nadingun Pasian in tu-a bangin a sep ahihi.


I thaneemnate in thu-um mite kikal ah zong kilawmtatna omsak hi.
Thahatna in khatkia tangdin nopna (Kei, kuamah dang kisam keng) lungsim
khangsak ahih hangin i cinlahnate in eite khat le khat i kihuh ding kisam
mahmah ahihlam hong lakkhia hi. I nuntakna khauzang a tahneemte i
phekkhop ciangin a thakhauh mahmah khauhualpi khat hong piangkhia
hi. Vance Havner in, Khristiante pen vukkhalte bangin kitam baih a, ahi
zongin amaute a kibelhkhop uh ciangin mawtaw lam lianpi khat nangawn
khaktan zo uhhi ci-in ciamnuih gen ngei hi.
A thupipen ah, i thaneemnate in thukhualna leh sepkhiatna aading
i hihzawhna tha hong khangsak hi. Eite pen
midangte thaneemnate ah a hehpih thei dingte,
Na sepkhiatna a
a thukhual mahmah dingte, i hihi. Pasian in leitung muibuipente pen na
ah Khrih tawh kisun sepkhiatna nam a nei dingin
lungsim natna
nang hong deih hi. Tua i cih ciangin midangte in lianpente sungpan
nang liamna tungtawnin damna mu ding uh, cihna
hong pai ding hi.
hi. Na khan sunga sepkhiatna a muibuipen leh
na thugenna a hoihpente pen na lungsim natna lianpente sungpan hong pai
ding hi. Genkhiat ding haksa na sak penpen leh na maizum penpen thu le
late, midangte na damsak theih nadingin a thakhauh penpena Pasian hong
zatsak ding vanzatte hi teekteek hi.
Thupuak naseem syapipa Hudson Taylor in, Pasian milian a kici
khempeuh mi thaneem teng na hi uhhi ci hi. Moses thaneemna pen a
lungtomna hi. A lungtom huhau-in Egypt mi khat that kha hi; suangtum
panin tui a phul nadingin thu a piak ding kimlai a ciangkhut tawh sat hi;
Thukham Sawm kigelhna suangpek lei ah dengkham hi. Ahi zongin Pasian
in Moses pen leitung mite lakah a lungneempen mipa11 dingin puahin laih
hi.
Gideon thaneemna leuleu pen amah le amah kineumuhna leh
lungmuan neih kiuhkeuh lohna hi. Ahi zongin Pasian in galhang mi thahat12
khatin laih hi. Abraham thaneemna ahihleh launa hi. Amah a kidalna-in a
zi pen khatvei bek hilo, nihvei tanghial, a sanggamnu bangin pulak hi. Himah
taleh Pasian in Abraham pen upna neite pa13 dingin laih hi. A ngongtat
thei, lungsim kikem zolo Peter pen suangtum khat,14 mi zi a mawhpih
David pen ka lungsim hong tuakpa,15 a kihisak Keektangte lakah khat
ahi Johan pen Itna Bulphuh Sawltakpi, cih bangin Pasian in laih hi.
Gualsuk ding hi lehang tampi om lai hi. Tu-a bangin...Barak,
Samson, Jephthah, David, Samuel, leh kamsang khempeuhte
upna...tangthu teng sutkik ding hi lehang hun saupi bei ding hi...amaute
271

thaneemna pen thahatna-in kilaih hi.16 Pasian pen thaneemna, thahatna-in


laihkik kiva mahmah hi. Amah in na thaneemna a lianpen pen la-in laih
nuam hi.
Na thaneemnate lungsim siang takin genkhia in. Sepkhiatna
(ministry) cih pen kisuahkhiatna tawh kipan hi. Na kidalnate khiasukin na
maituam lakhia-in na buainate genkhia lecin Pasian in midangte na a sepsak
dingin nang hong zang thei seemseem ding hi.
Kisuahkhiatna tawh kisai-in Paul in ama laikhakte sungah etsakna
lim hong pia hi. Kineihna om lo-in a kisuahkhiat thute ah ci lehang:
y A cinlahnate: A hoih ka sepnop ciangin ka seem kei a, thusia bawlloh
ding ka hanciam ciangin ka bawlkha hamtang hi.17
y A lungsim sukkhaknate: Ka lungsim sukkhaknate note kiangah kong
gen khin hi.18
y A lungkiatnate: Kote ka tuahsiatna uh lianin ka lunggim mahmah uh
a, a nungta zo nawnlo dingin ka kingaihsun uhhi.19
y A launate: Note kiang kong pai lai-in thaneemin ka lau a, ka liing
hi.20
Maan hi. Kisuahkhiatna pen phuutngam ding a kul thu khat himah
hi. Na kidalnate khiasuk-a na nuntakna midangte kiangah laakkhiat ding
pen lauhuai theikha mah ding hi. Na cinlahnate, na lungsim sukkhaknate,
na lungkiatnate, leh na launate, na pholak ciangin mi hong simmawh theih
ding thu a phu na hihi. Ahi zongin hong gahkhiate tawh tawikhai lehang
phuutngam taak hi. Kisuahkhia cih pen lungsim kikhahkhiatna hi.
Kilaakkhiatna in lunggimna hong khiapsakin launate hong hepkhiatsak a,
hih pen lungsim suahtak nading kahlei a dawl masapen hi.
Pasian in lungsim kiniamkhiatte hehpihna thupha pia ahihlam i
kikum khin hi. Ahih hangin mi tampite in kiniamkhiatna a cih pen theikhial
uhhi. Kiniamkhiat cih ciangin nang le nang kiniamkoih
ahihkeileh na thahatnate koihdak cihna hilo a, na
thaneemnate tawh kisai-in lungsim siang nei cihna hi.
Na lungsim siang seemseem leh Pasian hehpihna
na ngah seemseem ding hi. Midangte kiangpan zong
hehpihna na ngah lai ding hi. Kisuahkhiatna cih pen hong it-huaisak cihoihna khat hi a, eimahmah in zong a kiniamkhiatte i pakta hi. Tungtham
kineihkhemna in hong kigamlasak a, ahi banga omna in i lungsim hong la
hi. Kisuahkhiatna ahihleh kimaingapna, kisungmisuahna (intimacy) a om
theih nading zawi hi.
272

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Tua thu hangin Pasian in na thahatnate bek hilo-in na thaneemnate


zong hong zatsak nuam hi. Mite in na thahatnate bek hong muhsak uh
hileh lungsim thakiam ding uh a, Aw, himah ei. Amahn bel seemzo mawk
mah ei. Kei bel a tuaci zo ngeilo ding hi mai ning ci ding uhhi. A khatlam
leuleu ah, na thaneemnate kawmkal mah ah Pasian in nang hong zatlam
hong mu le-uh tha-ngah ding uh a, Kei zong Pasian in hong zang thei ngel
venteh aw ci ding uhhi. I thahatnate in kidemna piangsak a, i thaneemnate
in khua le tual piangsak hi.
Mite hong thupi muh ding ahihkeileh mite na huzap zawh ding,
koi utzaw cih na khensatloh a phatmawh hunte na nuntakna sungah na
tuakkha ding hi. Mite hong thupit muhna pen a gamla panin zong na ngah
thei a, ahi zongin mite na huzap zawh nadingin
NI
amau geinai na neh kul hi. Tua bangin neh lecin SAWMTHUM-LE-NGANA:
na cinlahnate amau hong mu thei pan ding uhhi.
NA THANEEMNA
Tua pen hoih hi. Makaihna thu ah a kitangsam
penpen ci-hoihna (quality) pen ciangtaakna (per- SUNGA OM PASIAN
fection) hilo a, muanhuaina (credibility) hizaw
THAHATNA
hi. Mite muantheih na hih ding kisam a, hong
kimuang keileh na nung hong kizui lo ding hi. Muantheih dingin bangci om
ding na hi hiam? A cingtaak kineih se lo-in lungsim siang neih ding kisam hi.
Na thaneemnate angtanpih in. Paul in, Kei bangzahin thaneem
cih thu leh tua bang thaneemna ama minthanna aadingin hong zatsat Pasian
bangzahin lian cih thu bek mah kong kisial ding hi21 ci hi. A kipummuan
pong leh kua zawhtheihloh khat danin na om sangin hehpihna a ngah
minu mipa bangin nang le nang kimuzaw in. Na thaneemnate Satan in hong
kawk ciangin thukim lel inla na lungsim sungah i thaneemnate khempeuh
hong theitel22 Jesuh leh i thaneemna sungah hong huh23 Kha Siangtho,
phatin pahtawi in.
Ahi zongin khatveivei ciangin Pasian in eite nakpi-in hong
zattheihzawk nadingin i thahatna khat, thaneemna-in hong laihsak thei hi.
Jakob pen mi a ngian-vat-thei (manipulator) khat hi a, tua huhau-in zong a
nuntak hun sung teng a galtai den mi khat hi. Zan khat, Pasian tawh kipumlaai
a, amahn Thupha nong piak mateng hong khah kei ning ci hi. Pasian in
zong, Hi tahen ci a, ahi zongin Jakob phei matsatin a khelguh kipelhsak
hi. Hih thu, a deihnapi bang ahi hiam?
Pasian in Jakob thahatna (phei sagolh pen pumpi sungah a
thakhauhpen hi) lawnsak a, thaneemna khat suaksak hi. Tua ni-a kipanin
Jakob a khel bai ahih manin taimang zo ngei nawnlo hi. A khelbaina in a
amah a ut-a ut kei zongin Pasian tungah kingasak hi. Pasian thupha piak
273

ding leh nasia takin hong zat ding na ut leh Pasian in mi thaneemte zang
ahih mah bangin nang zong na nuntak hun a omlai sung tengah khelbai
khat hih ding na utloh hong phamawh ding hi.

SAWMTHUM-LE-NGANI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Ka thaneemna ka pulak ciangin Pasian in
naseem theipen hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Ka hehpihna pen nang aadingin kicing hi;
ka vangliatna zong thaneemna sungah kicingtaaksak hi.
2 Korin 12:9a (NIV)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Ka thaneemnate ipcipna tawh ka
nuntakna sungah Pasian vangliatna ka ciangtan kha hiam? Midangte
ka huh theih nadingin bang vaite ah lungsim siang ka neih ding kisam
hiam?

274

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NGIMNA

THUPUA
K NASEP KHA
T A A D INGIN
THUPUAK
KHAT
NANG HO
NG KIB
AWL
HONG
KIBA
Thumaan mite gah pen nuntakna singkung hi a,
mite lungsim a ngah mipa mipil hi.
Paunak 11:30 (NIV)

275

276

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

36
THUPUA
K N ASEP KHA
T
HUPUAK
HAT
A A D INGIN H ONG K IB
AWL
IBA

Leitung ah thupuak nasep khat kei nong piak dan mahin


leitung ah thupuak nasep khat amaute ka pia hi.
Johan 17:18 (Msg)
A thupipenpen ah Jesuh Topa hong piak nasep ahi
ka thupuak nasep ka zawhsiangna thu hi.
Sawltakte Tangthu 20:24 (NCV)

Thupuak nasep (mission) khat aadingin nang hong kibawl hi.


Pasian in leitung ah na seem den a, a seppih dingin nang zong hong
deih hi. Tua nasep kipiakna (assignment) pen na thupuak nasep kici hi.
Pasian in Khrih Pumpi sungah sepkhiatna (ministry) na neih ding leh leitung
ah thupuak nasep (mission) na neih ding, a nihin hong deih hi. Na sepkhiatna
pen thu-um mite aading,1 leh na thupuak nasep pen thu-umlo mite aading,
na sepsak (service) hi ding hi. Leitunga na thupuak nasep na cinsak ding pen
na nuntakna aadinga Pasian hong geelsak ama ngimna a ngana hi.
Na nuntakna-a thupuak nasep pen genkhiat nam (shared) leh a
kician sinsen nam (specific) khat ahihi. Tua nasep a khen khatna pen Khristian
dangte khempeuh kiangah genkhiat ding vaipuak khat hi a, khen nihna pen
nang aadinga a tuam vilvela hong kipia nasep khat hi. Tuate a khen nihin
mai-a khenpite ah i kikum ding hi.
Manglai kammal mission pen sawlkhia cih khiatna a nei Latin
kammal pan kila hi a, Khristian khat hihna sungah Jesuh Khrih ii taangmi
bangin leitung ah hong kisawlkhia cihna zong kihel hi. Topa Jesuh in, Pa
in kei hong sawlkhiat mah bangin ken zong note kong sawlkhia hi2 hong
ci hi.
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

277

Topa Jesuh in ama nuntakna-a thupuak nasep tel sinsen hi.


Khankum sawm-le-nih a phak hunin amahn, Ka Pa nasep ka septheih
ding kul hi3 ci a, tua khit kum sawmnih-le-khat a sawt ciangin singlamteh
tungah si dingin a om laitak, Kizo khinta hi4 ci hi. Laibu sunga thupatna
leh thukhupna dan mahin hih pulakna nihte in nuntak hoih, nuntak gina ahi
ngimna tawsawn nuntakna a cih, a lim a mel hong musak hi. Topa Jesuh in
a Pa piak thupuak nasep zosiang hi.
Eite Khrih Pumpi i hih manin Topa Jesuh, leitung a om lai-a a neih
thupuak nasep pen tu-in eite thupuak nasep hong hita hi. A taksa pumpi
tawh a sep nasep pen ama kha pumpi (pawlpi) hihna tawh i zop ding ahihi.
Tua thupuak nasep bang ahi hiam? Pasian kiangah mite paipihna hi. Lai
Siangtho in, Khrih in ama galte hihna panin ama lawmte dingin eite hong
laih a, midangte zong ama lawmte hisak ding cih nasep vai, eite tungah
hong pia hi5 ci hi.
Pasian in eite hong piansakna ah ngimna nam nga nei a, tuate pen:
amah a it ding, ama innkuan sungmi a suak ding, amah tawh a kisun ding,
ama na a seem ding, leh ama thu midangte kiangah a gen ding, cih teng hi.
Tua ngimnate i cinsak theih nadingin Pasian in mihingte Satan khutsung
pan hong tankhia nuamin amah tawh i kilemkik ding hong deih hi. Ama aa
i hih khit ciangin midangte zong a va zawn dingin eite hong zang nuam hi.
Amah in eite hong honkhia a, tua ciangin hong sawlkhia hi. Lai Siangtho in,
Khrih taangin a paukhia dingin eite hong kisawlkhia hi6 ci hi. Eite pen
leitung ah Pasian itna leh a ngimnate a genkhia ding kamtai thupuakte i
hihi.
NA THUPUAK NASEP A THUPITNA
Na thupuak nasep na cinsak ding pen Pasian minthanna aading
nuntak nading ah a omloh a phamawh thu khat hi. Bang hangin na thupuak
nasep tua zahin thupi cih thu, Lai Siangtho sungah a hang tampi kigelh hi.
Na tthupuak
hupuak nasep p
en leitunga Je suh tthupuak
hupuak nasep
pen
ohna hhi.
i. Eite pen Jesuh nungzuite i hihna tawh Jesuh patsa nasep
zo
pt
zopt
ptohna
a zomto dingte i hihi. Jesuh in eite ama kiangah a pai ding bek hilo, ama
taangin a pai dingin zong hong sam
hi. Na thupuak nasep thupi lua ahih
NI SAWMTHUM-LE-GUKNA:
manin Jesuh in tua thu, Lai Siangtho
THUPUAK NASEP KHAT
bu nga sungah genzia kibanglo nam
AADINGIN HONG
nga tawh ngavei vilvel hong genkik
KIBAWL
phapha hi.7 Tua pen, Hih thu na
278

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

theihtel takpi ding uh deih taktak ing hong ci tawh kibang hi. Hih, Jesuh
hong piak nasep vai ki-apna thu ngate kancian lecin leitunga na sep ding na
thupuak nasep tawh kisai thu-om teng -- a hun, a mun, a hang, a zia, cihte
-- na theitel ding hi.
Jesuh in ama Sawlpina (Great Commission) thu hong genna ah,
Gam khempeuh-a mite kiangah pai unla amaute ka thuzuite suaksak un.
Amaute Pa, Tapa, leh Kha Siangtho min tawh tuiphum unla note tunga
kong gensa thute khempeuh a sep nadinguh amaute hilh un8 ci hi. Hih
nasep vai ki-apna pen Jesuh nungzui khempeuh tunga kipia hi a, pawlpi
syate leh thupuak naseemte (missionaries) tung beka kipia hilo hi. Nang
tunga Jesuh hong ap nasep vai hi a, deihteeltheih thu hilo hi. Hih muna
Jesuh kammalte pen zuihnop leh zuihtheih ding Ngaihsut Piakpina (Great
Suggestion) hilo hi. Pasian innkuan sungah sungmi khat-a kihel na hihleh
na thupuak nasep pen manloh phamawh thupiakna hi a, tua thu
awlmawhlohna pen thumanlohna suak ding hi.
Na kiim na paama om thu-umlo mite tawh kisai-in Pasian in nang
tungah mawhpuak hong pia ahihlam a
phawkkhalo zong na hi thei ding hi. Lai
Jesuh in eite ama
Siangtho in, Amaute a nuntak theih
kiangah a pai ding bek
nadinguh na phawn ding kisam hi. Mi gilote
hilo, ama taangin a pai
a siattatna uh a khawl nadingun phawnna
dingin zong hong
kammal na genkhiat keileh amaute a
sam hi.
mawhna uh tawh si ding uhhi. Ahih hangin
amau sihna thu ah nang, mawhpuak kong
neisak ding hi9 ci hi. Mi pawlkhatte aadingin nang pen Khristian a theihsun
khat uh na hi ding a, amau kiangah Jesuh thu na genkhiat ding pen nang
thupuak nasep hi pah hi.
Na thupuak nasep pen hamphatna lianpi khat hi. Pasian
mizat hih ding pen vaipuak vangik lianpi khat ahih saam hangin tehtheihloh
angtanhuai thu khat zong hi veve hi. Paul in, Pasian in mi khempeuh ama
maipha piakna sungah hong pai-in amah tawh a kilemkik nadingun amaute
hansuah theih nading hamphatna kote tungah hong pia hi10 ci hi. Na
thupuak nasepna sungah hamphatna lianpi nih om a, tuate pen: Pasian
tawh sepkhopna leh ama taangmi hihna, cihte nih hi. Pasian Kumpigam
lamna ah Pasian tawh kithuahin i seemkhawm hi. Paul in eite pen
naseppihte hong ci a, Eite pen Pasian tawh a seemkhawm naseemte i
hihi11 zong hong ci hi.
Jesuh in hotkhiatna hong ngahsak a, ama innkuan sungah hong
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

279

guang hi. Kha Siangtho hong piak khit ciangin leitunga ama taangmi palaite
hong suaksak hi. Bangzah-a lian hamphatna hiam? Lai Siangtho in, Kote
pen Khrih taangmite ka hi uhhi. Numei pasal a kuamah peuh, a kibatlohnate
uh nusia-in amaute kikala thu le late a lemkiksak Pasian nasepna sungah a
lut nadingun amaute a genpih dingin Pasian in kote hong zang hi. Tu-in
Khrih taang ngiatin kong paukhia uhhi: Pasian tawh a kilawmta hita un12
ci hi.
Midangte kiangah amaute in tawntung nuntakna ngah thei
uh ahihna thu va genna pen amaute aadinga na septheih lianpen
hi. Na vengte khat in cancer ahihkeihleh AIDS ngahin nangn a dam theih
nading thu thei pipi-in gen lo-in na ipcip leh tua pen khut-khialhna (criminal)
suak ding hi. Tua sanga sukziazaw lai pen mawhmaina thu, Pasian ngimna
thu, lungnopna thu leh tawntung nuntakna thu, cihte ipcipna hi. Leitunga a
thupipen thuthang (news) thei-in i nei a, tua thuthang va genkhia lecin tua
pen mi khatpeuh tunga na lahtheih na migitna lianpen hi ding hi.
Khristian suahzawh a sauvei khinte buaipih thu khat ah, Khrih
tawh lo-a a nungta mite nuntakna bangzah takin haksa-in lam-et bei ding
cih thu a mangngilhkhak pen uhhi. Mite bangzahin lawhcin tuakin lungdam
mel pua uh hi taleh i phawk ding thu ah, Khrih tawh lo-in amaute nuntakna
a mangthang hi lel a, Pasian tawh a tawntunga kikhenna lam a manawh uh
ahihi. Lai Siangtho in, Jesuh bek mite a honkhia theipa hi13 cih hi. Mi
khempeuh Jesuh kisam uhhi.
Na tthupuak
hupuak nasepna iin
n ta
w ntung tthupitna
hupitna nei hhi.
i. Tua in
taw
midangte tawntung mailam hun thu ah kilamdanna piangsak ding ahih manin
tua pen leitung na nuntak sunga na nuntak zonna nasep, na lungtup, na
tangtutna, cihte sangin thupizaw hi. Na
thupuak nasepna a gahte a tawntungin
Nasep vai ki-apna
kip paisuak ding a, na nuntak zonna nasep
pen Jesuh
a gahte kip paisuak lo ding hi. Na nasep
nungzui
teng khempeuh lakah mite, Pasian tawh
khempeuh tunga
tawntung kizopna a nei theih nading uh-a
a kipia hi.
na huh pen zahin na-a kimang ding dang
om lo hi.
I thupuak nasep i nawhsep ding a kisapna zong tu-a hang mah hi.
Jesuh in, Eite khempeuh in eite hong sawlkhiapa hong piak nasep, manlang
takin i sepkhiat ding kisam hi. A hang pen zan khuamial a tun ding hun leh
nasep khempeuh a beisiang ding hun, tawm bek kisam lai hi14 ci hi. Naipi
(clock) a nai khutte in na thupuak nasepna lam kawk ta uh ahih manin
280

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

zingciang ci-in khiinto nawn kei in. Midangte kiang va pha ding cih na thupuak
nasep, tu mahmahin pan pah in. Jesuh kianga i va tutsa mite tawh gualnop
ding hun a tawntungin i ngah ding a, ahi zongin tua mite kiang i va phak
nading ahihleh i hun neih pen tu-a i nuntak sung bek hi.
Tua i cih ciangin tu-a na nuntak zonna nasep tawpin thupha-puak
sya (evangelist) seem ding, cihna hilo hi. Na omomna mun ah Lungdamna
Thu a zeekkhia dingin Pasian in hong deih hi. Sangnaupang, inn nupi, sangsya,
vanzuak, nasep uk, cihte-a kibang bangbang a seem na hi zongin hotkhiatna
thu na genpih theih dingin na lampi-a Pasian hong koihsak mite kitatsat loin na zonkhiat ding kisam hi.
Na thupuak nasepna in na nuntakna khiatna neisak hi
hi.
William James in, Nuntakna sanga sauvei a kipzaw khat aading nuntak
hun teng zatkhiatna pen nuntakna a hoihpena zatna hi ci hi. A maanin ci
lehang, nadang teng khempeuh a tawpna ah beimang ding uh a, Pasian
kumpigam bek kip paisuak ding hi. Ngimna tawsawn nuntakna -- biakpiakna,
kilawmtatna, kha khangliatna, Pasian na sepkhiatna, leh leitunga i thupuak
nasep cinsakna, cihte aading a kipumpiak nuntakna -- neih ding a kulna
zong tu-a hang ahihi. Hih nasepnate ii a gahte a tawntungin kip paisuak
ding hi.
Leitunga Pasian hong piak na thupuak nasep cinsak ding na pelh
leh Pasian hong piak na nuntakna a mawkzat na hihi. Paul in, Jesuh
Topa hong piak nasep ahi, a lamdang Pasian migitna leh itna tawh kisai
Lungdamna Thu midangte kiangah genkhiat ding nasep, sep nadingin ka
nuntakna ka zat mateng tua ka nuntakna bangmah man lo hi15 ci hi. Na
teenna mun leh a bangci mi hi ding ci-a Pasian hong sehzia tungtawnin hih
leitung ah nang bek in na va phak theih ding mi pawlkhat om hi. Nang
hangin mi khat vantung gam tung bek leh zong tawntung mun aading vai
lianpi khat a seem na hi pah hi. Nang aituam thupuak nasepna khawk teng
etcian ding kipan inla, Topa aw, Jesuh thu ka genpih theih dingin ka
nuntakna sungah kua teng hong puak na hi hiam? ci-in thungetna tawh
dong in.
Mihing tangthu a bei hun ding tawh kisai Pasian hun
geelna pen eite tunga nasep vai hong ki-ap i zawhsiangna tawh
kimemat hhi.
i. Tu hunin Khrih hong paikik ding thu leh leitung bei ding thu,
kilunglut thei mahmah hi. Tuate cik ciangin hong tung ding hiam? Nungzuite
in zong Jesuh a vankah ma-in hih thu mah na dong uh a, Jesuh dawnkikna
pen kitel mahmah hi: Pa in ama thuneihna tawh a sehsa hun le nite note
theih ding thu hilo hi. Ahi zongin note tungah Kha Siangtho hong tun ciangin
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

281

vangliatna na ngah ding uh a, tua ciangin Jesusalem khuasung, Judea gamsung


leh Samaria gamsung teng khempeuh, leh leitung mong teng dongah ka
teci na hi ding uhhi.16
Mailam hun kamsaanna tawh kisai thu nungzuite a kikupnop uh
ciangin Jesuh in thukawng hei ziau-in lungdamna thu zeekkhiatna vai kuppih
hi. Ama thugen a laigil pen hih bang hi: Kong paikik ding vai pen no tawh
kisai peuhmah kei. No tawh kisai pen kong piaksa thupuak nasep hi. Tua
mah mitsuan un.
Khrih hong paikik ding hun, bang hun lian hi ding ci-a ngaihsut pen
khiatna nei lo hi. Jesuh mahmah in, Tua ni tua hun tawh kisai-in Pa simloh
vantunga om vantung mite ahi-a Tapa ahi phial zongin a thei kuamah om lo
hi17 ci hi. Jesuh mahmah in a ni a hun thei lo ahihlam hong gen khit
nungsang bang hangin nang theihsawm sehsawm lai ding na hi hiam? Ei
theih taktak thu ahihleh hih bang hi: Lungdamna Thu a za kha dinga Pasian
deih mi khempeuh in tua Thu a zak kim matengun Jesuh hong paikik lo
ding hi. Jesuh in, Leitung mi khempeuh leh gam khempeuh ah Pasian
kumpigam tawh kisai Lungdamna Thu
kitangko ding hi18 ci hi. Jesuh hong
pai baihzawk ding na ut leh mailam
hun kamsaanna thu lunggelgel lo-in na
thupuak nasep cinsak ding mah
mitsuan in.
Na upna thu na pulak ding
banah thudang khatpeuh zong na
sepbeh ding Satan in hong deih ahih
manin na thupuak nasepna pan na
taalkhia pahpah, na lampial pahpah thei ding hi. Vantung gam ah mi khat
na ciahpih masiahsiah Satan in na-hoih a kici peuhmah hong seemsak lel
ding hi. Ahi zongin na thupuak nasep na thupilaak lian leh Dawimangpa in
lampelh namkim hong lot pah ding ahihlam thei in. Tua bang hong pian
ciangin Jesuh thugen phawkkik in: Ka geelsaksa nasep pan a pialkhia mi
peuhmah Pasian Kumpigam tawh kilawm kituak lo hi.19

Na upna thu na pulak


ding banah thudang
khatpeuh zong na sepbeh
ding Satan in hong deih
ahih manin na thupuak
nasepna pan na taalkhia
pahpah, na lampial
pahpah thei ding hi.

NA THUPUAK NASEP CINSAKNA-A NA SUPLAWH DINGTE


Na thupuak nasep cinsak nading vai ah nang geelnate na nusiat
ding leh nang aadinga Pasian hong geelsak thute na saan ding hong kul
ding hi. Na nuntakna sunga na sepnop dangte khempeuh tawh na helzau
ziau theikei ding hi. Jesuh mah bangin nangn zong, Pa aw,...keima deihna
282

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hilo-in nangma deihna ahih ding ka ut hi20 na cih ding kisam hi. Na ut
thute, na lungtupte, na geelnate, na ngimnate, a vekpi-in ama kiangah na
niamlutsak ding kisam hi. Angsung bulphuh thungetna nam ahi Topa aw,
ka sepnop thute ah thupha hong pia in cihte ngen nawnlo-in Topa aw, na
deih thute ka sepzawh nadingin hong huh in na ci ding hi. Laidal awng
khat ii a taw ah na min na gelh ding a, tua ciangin sep ding vai teng amah na
gelhsak ding hi. Lai Siangtho in, Pasian khut sunga vanzat, ama ngimna
hoihte aadinga zattheih, ahi dingin Pasian kiangah nang le nang -- na hihna
khempeuh -- kipia in21 ci hi.
Bangbang na suplawh zongin na thupuak nasep a cingsak dingin na
kipumpiak leh mite theihkhak ngeiloh namte tawh Pasian thupha piakna
na sinkha ding hi. Pasian kumpigam aading naseem dinga kipia numei pasal
a kuamah peuhte aadingin Pasian in na khempeuh phial mah sepsak hi.
Jesuh in, Pasian aading nungta-in Pasian Kumpigam mah kin masakin na
neih uhleh (Pasian in) a nisima na kisapte khempeuh uh hong pia ding hi22
ci-in kamciam hong pia khin hi.
JESUH AADING A DANG KHAT LAI
Ka pa pen kum sawmnga val sung Pasian naseem khat hi a, khuata
lama pawlpi neute ah a sep hun tampen hi. Pawlpi sya mawkmawk khat hi
lel a, ahi zongin thupuak nasep tawh a nungta mi khat hi. Ama uuk deuh
sepkhiatna khat pen a kipiakhia mi pawlkhat tawh gamdang ah pai-in pawlpi
neute aading biakinn lamsak nasep hi. A khan sungin leitung mun tuamtuam
ah biakinn 150 val lam hi.
1999 kumin ka pa in cancer natna tawh hong sihsan hi. A nuntak a
bei ma nipi kal khat sung teng pen a natna hangin ihmu sip theilo, a khanglo
sinsen lah hilo-in ni khatin nai sawmnih-le-li sung phial mah khuaphawk
buang phawklo buang khatin om den hi. Mang a
mat leh zong a mumangin paukhia den hi. A lupna
gei-ah ka tut kawmin a mumang pau teng ka zakna
tawh ka pa mangmat teng tampi ka theihpih hi.
Amahn biakinn lam ding vai geelna khatkhit khat a
banbanin nei toto hi.
A bei kuan lam, zan khatin kei tawh, ka zi
tawh, ka tunu tawh, ka pa lupna gei-ah ka om laitakun thakhatin ka pa
hong tei vatin lupna tungpan thawhkhiatsawm hi. A taktakin a thazawm
mahmah khin ahih manin ka zi in lumkiksak hi. Ahi zongin amah ut vet loin thawhsawm teeiteei ahih manin a tawpna ah ka zi in, Pa, bang ahia na
hihnop? ci-in dong hi. Ka pa in, Jesuh aading a dang khat honkhia nuam
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

283

lai ing. Jesuh aading a dang khat honkhia nuam lai ing. Jesuh aading a
dang khat honkhia nuam lai ing ci hi. Tua bekbek ci phapha hi.
Tua zawh nai khat sung, tua kammal teng mah zavei val ding bang
lolo hi -- Jesuh aading a dang khat honkhia nuam lai ing. Lupna gei-ah tuin khitui luangin ka om laitak mahin ka pa upna hangin lu kunsukin Pasian
tungah lungdam ka ko hi. Tua lian laitak, ka pa in a khut thazawmpi mah
tawh hong zawt phei-in ka lu tungah khutnga-in kei tungah nasep vai hong
ap dan khatin, Jesuh aading a dang khat honkhia lai in! Jesuh aading a
dang khat honkhia lai in! hong ci hi.
Tua thu mah, ka nuntak hun a omlai sungteng aading dinpih thuciin
dingin ka nei hi. Tawntung hun aadingin hih sangin a muibunzaw bangmah
om lo ding ahih manin na nuntakna sungah zong hih thu, mitsuan khatin na
neih nadingin kong zawn nuam hi. Pasian zat ding na ut leh Pasian kin
thute nangn zong na kin ding kisam a, ama kinpipen ahihleh a bawlsa mite
tatkhiat ding ahihi. A mangthang a tate ama kiang a tunkik ding pen ama
deihna hi. Pasian aading tua sangin thupizaw bangmah om lo hi; Singlamteh
in hong lakcian zo hi. Nang zong, ni khatni Pasian mai-ah na din ni ciangin
Thupuak nasep zosiang! ci-in na pulak theih nadingin tu-in Jesuh aading
a dang khat lai ci-in a zongkhia den na hih theih nading thu ka ngen hi.
SAWMTHUM-LE-GUKNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Thupuak nasep khat aadingin kei hong kibawl hi.
Pha
wk Di
ng Kha
wkneu
Phawk
Ding
Khawkneu
wkneu:: Pai unla minam khempeuhte Pa min, Tapa
min, Kha Siangtho minin thuphumin note tunga kong thupiakte
khempeuh a man nadinguh hilhna tawh amaute thuzuite suaksak un.
Kei zong khang hun a bei teekteek dongin note a tawntungin kong ompih
taktak hi
Matthai 28:19-20 (NIV)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Kei zawhsiang dinga Pasian hong piak
thupuak nasep ka cinsak nading ah bang launate in hong khaktan hiam?
Midangte kiangah Lungdamna Thu ka gen ding hong khaktan bang teng
ahi hiam?

284

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

37

NA NUNT
A K NA T HU NA G ENS
AWNNA
UNTA
ENSA
Pasian Tapa a um mite in amau sungah
Pasian teci panna ngah uhhi.
1 Johan 5:10a (GWT)

Na nuntaknate uh in Topa Kammal thawnkik uhhi...


Pasian na upna thu uh zong gingkhia hi.
Genbeh ding nangawn bangmah kong nei kei uhhi -note pen a thu na hi pah uhhi.
1 Thesalonika 1:8 (Msg)
Pasian in na genkhiat ding Nuntakna Thu khat hong pia khin hi.
Thu-um mi khat na suah ciangin Pasian kamtai palai khat zong a
suak na hi pah hi. Pasian in nang tungtawnin leitung mite hopih nuam hi.
Paul in, Kote in Pasian kamtai palaite hihna tawh Pasian mai-ah thumaan
thutak ka genkhia uhhi1 ci hi.
Gensawn ding bangmah a neilo na kisakha thei ding a, ahi zongin
tua pen na gamdaih nadinga Dawimangpa hong khaktanna hi. Pasian
innkuan sungah midangte na tunpih theih nadingin na zat dinga Pasian hong
deihsak sinkhak thu tampi na nei hi. Lai Siangtho in, Pasian Tapa a um
mite in amau sungah Pasian teci panna ngah uhhi2 ci hi. Na Nuntakna
Thu sungah khen li kihel hi:
y Na teci panna: Jesuh tawh kizopna na neihcilna tangthu
y Na nuntakna-a theihkhiat thute: Pasian hong hilh na theihkhiat a
thupipente
y Pasian zia tawh kituak lainatna: na kinpen dinga Pasian hong suih
thu le late
y Lungdamna Thu: hotkhiatna thu
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

285

Na Nuntakna Thu sungah na teci panna zong kihel hi. Na


teci panna cih ciangin na nuntakna Jesuh hong khelzia thu cihna hi. Peter
in eite pen Pasian in ama na a seem ding leh ama taangin a paukhia dingin,
leh nang aading a sun a zanin hong sepsak thu midangte kiangah a gen
dingin3 hong teel hi, ci hi. Hih pen teci panna laigil hi a, Topa tawh kisai-a
nang aituam sinkhak thute gensawnna hi ziau hi. Thukhen zuma teci
pangte cih pen a thubuai a kinial ding, maan ahihna a lakcian ding, ahihkeileh
mawhna thukhen nading a hanthawn
ding, cih bang hilo uhhi; tua pen thukhen
A kigenkhia tangthute
palaite (attorneys, lawyers) nasep hi. Teci
in nang lungsim
pang cih ciangin a thupiang teng
sungpan midangte
ahihkeileh amau muhkhak teng ahi
lungsim sungah Jesuh
bangin genkikna hi lel hi.
a pai theih nadingin
Jesuh in, Note pen...ka teci na
kizopna lei khat dawh
hi ding uhhi4 ci bek a, note pen ka
thei uhhi.
thukhen palai (attorney) na hi ding uhhi
hong ci lo hi. Mite kiangah na tangthu na
sutkik ding hong deih hi. Na teci panna pen tumdang mahmah ahih manin
tua pen leitunga na thupuak nasepna ah a omloh a phamawh khat hi.
Nang tangthu tawh a kibang liinlian khat zong om lo ahih manin tua thu
pen nang bek in na genkik thei hi. Genkhia kei lecin maimang paisuak ding
hi. Lai Siangtho siam mipil khat na hikei phial zongin nang nuntakna ah
thunei pen nangmah na hi a, nang aituam sinkhak thu khat kinial ding cih
pen thu haksa khat hi. A taktakin, thuhilhna (sermon) khat sangin nang
aituam teci panna muibunzaw lai hi. A hang pen thu-umlo mite in pawlpi
syate pen nuntak zonna nasep khat a seemin mu lel uh a, nang na hihleh
vanlei a lungkim khat (satisfied customer) bangin hong mu uh ahih manin
nang thugen taksangzaw uhhi.
Tua banah, aituam tuahkhak thute pen thukhun, thupomzia
tuamtuamte sangin a gendan baihzaw ahih manin mite in zaknop sa uhhi.
Tua thute in i lungsim hong la zo uh a, zong sauvei i ciamteh theizaw hi.
Theology siam mipilte thugen teng siksanin na thugen pan lecin thu-umlo
mite a lunglutna uh bei pah theikha ding uhhi. Amau sinkhak ngeiloh thute
theihnopna lungsim ahihleh pianpihin paai uhhi. A kigenkhia tangthute in
nang lungsim sungpan midangte lungsim sungah Jesuh a pai theih nadingin
kizopna lei khat dawh thei uhhi.
Na teci panna a manneihna a dang khat ah, tua in khuak pilna tawh
kilam huang le daite peelin kheng hi. Lai Siangtho thuneihna a saang nuamlo
286

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

mi tampite in aituam tangthu mawkmawkte hong ngai nuam ding uhhi. Paul
in lungdamna thu a tangkona ah Lai Siangtho kammal sangin ama aituam
teci panna mun guk ah a zatna pen zong tu-a hang mah hi.5
Lai Siangtho in, Na sung-ua na
neih uh lam-etna thu hong dong mi
khatpeuh a om leh a dawngkik thei dingin NI SAWMTHUM-LE-SAGIHNA:
a kigingsa-in om den unla, ahi zongin NA NUNTAKNA THU
nunneemna lim leh zahtakna lim tawh hih
NA GENSAWNNA
un6 hong ci hi. Tua banga a kigingsa
hihtheih nading lampi a hoihpen ah na teci
panna atkhia inla tua ciangin thukawngpi teng kamngah in. Tua pen khen liin na khen thei hi:
1. Jesuh tawh ka kimuh ma-in ka nuntakna bang tawh kibang
2. Jesuh ka kisap lam bangci kitheih
3. Jesuh kiangah ka nuntakna bangci kipiak
4. Ka nuntakna sunga Jesuh hong sepsak kilamdanna thu
Hotkhiat na ngahna tangthu banah teci panna dang tampi zong na
nei lua ding hi. Pasian hong huhna na sinkhakte khempeuh sungah tangthu
khatta na nei hi. Pasian hong kalsuahpihsa, hong nawkpihsa buainate,
thu-omziate, leh dongtuahnate khempeuh, laibu sungah gualsuk in. Tua
ciangin limtak ngaihsun inla thu-umlo na lawmnu na lawmpa zaknop theihpen
ding tangthu khat teelkhia in. Thu-omzia tuamtuam tawh kizui-in tecin panna
a nam tuamtuam kisam hi.
Na Nuntakna Thu sungah nuntakna sunga na theihkhiat
thute zong kihel hi. Na genkhiat ding thu a khen nihna pen Pasian tawh
na kituahkhakna pana ama hong hilh thumaan thutakte hi. Tua i cih ciangin
Pasian thu, kizopna thu, buaina thu, zia-etna thu, leh nuntakna sunga vai
tuamtuam thu, cihte tawh kisai-a na theihkhiat thute leh na thu muhziate,
cihna hi. David in, Pasian aw, lam maan ka tottheih nadingin nunzia
theihhuai thute kei hong hilh in7 ci-in thungen hi. A dahhuai khat ah, ei
tunga hong piang thu tampite panin sinbeh theihbeh i nei ngeikei hi. Israel
mite tawh kisai-in Lai Siangtho in, Amaute Pasian in tamveipi honkhia
napi-in theihna-in nei ngeilo uh a, a tawpna ah amau mawhna in amau susia
hi8 ci hi. Tua bangdan mite na tuakkha ngei ngeel ding hi.
I sinkhak thute pan thu theihna neihbeh ding pen a pilvai khat ahih
mah bangin midangte sinkhak thute pan thu theihna neihbeh ding zong
pilvaizaw lai hi. Khan khat sungah thu haksa leh sepkhialhna cihte bek
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

287

tawh thu theihna zon ding pen hun kicing lo hi. Khat le khat tungpanin thu
le la i kitaw ding hi. Lai Siangtho in, Thu theisa mi khat in thuman ding a ut
mi khat tungah phawnna kammal a piak pen...kham hoihpen tawh kibawl
kizepna van manpha sangin manneizaw hi9 ci hi.
Mite tungah na hopsawn theih dingin na theihkhiatsa nunzia
thuguipite gelhkhia in. Solomon in tua bangin a na hih pen ama tungah i
lungdamtheih ding kisam hi. Tua bangin a na hih manin nunzia tawh kisai
zatpah theih ding thuhoih bekbek a kidimna Lai Siangtho Paunak laibu leh
Thuhilhna laibu cihte i nei thei hi. Khat le khat tungpanin nunzia theihkhiat
thute kitaw tek hi lehang kul lopi-a i lunggimnate bangzah tak peel theih
ding i hihna thu lungngai dih in.
Mi picingte in nisim nuntakna sunga
I sinkhak thute pan thu
sinkhak thute panin thu manpha
theihna neihbeh ding pen a
dokkhiat theih ding kisin uhhi. Na
pilvai khat ahih mah bangin nuntak sunga na theihkhiat thute na
midangte sinkhak thute pan gelhkhiat ding kong hanthawn nuam
thu theihna neihbeh ding zong hi. Na gelhkhiat mateng tua thute
pilvaizaw lai hi.
limtak na ngaihsun ngeikei ding hi. Na
ciaptehna khuak (memory) tawmno
khat hong sing dingin leh thu ciapteh hong kipansak dingin thudotna
tawmkhat, a nuai-ah kong pia hi:10
y Supna, guallelhna panin Pasian in kei, bang hong hilh hiam?
y Sum le paai neihlohna tungtawnin Pasian in kei, bang hong hilh
hiam?
y Dahna, lungsim natna, lungkhamna panin Pasian in kei, bang hong
hilh hiam?
y Ngakna tungtawnin Pasian in kei, bang hong hilh hiam?
y Natna satna tungtawnin Pasian in kei, bang hong hilh hiam?
y Lungkiatna, lungkimlohna tungtawnin Pasian in kei, bang hong hilh
hiam?
y Ka innkuan, ka pawlpi, ka kizoppihte, ka beelpawl neuno, leh hong
siatgen mite, tungpanin bang thu theikhia ka hi hiam?
Na Nuntakna Thute sungah Pasian zia tawh kituak na
lainat thute genkhiatna zong kihel hi. Pasian pen a laina thei Pasian
hi. Amahn na pawlkhat it mahmah a, pawlkhat hua mahmah hi. Amah
tawh a kinaizaw seemin na nuntak ciangin amah in leitung ah ama taangin
thu genkhia khat na suahtheih nadingin ama kin mahmah thute kin theihna
288

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

lainatna lungsim nang tungah hong pia ding hi. Tua pen buaina khat, ngimna
khat, thukhun thupomzia khat, ahihkeileh mi pawlkhat, cihte tawh kisai-in
lainatna zong hi thei hi. Bangbang ahi zongin tua thu tawh kisai-in bang
hiamkhat genkhiat ding, leh bang hiamkhat sepkhiat ding, kul na sakna
lungsim hong om ding hi.
Na kinpen thu le la khat genkhia lo-in na om theikei ding hi. Jesuh
in, Mi khat pen a pauna tawh a lungsim kithei thei hi11 ci hi. Etsak theih
ding lim nihte pen Pasian leh a nasepna aading ka lungdeihna ka sungah
mei bangin kuangin sa mahmah hi12 a ci David, leh Na thugente ka lungsim
sung leh ka guh le tang sungah mei bangin kuang a, ka dai-om theikei hi13
a ci Jeremiah, hi.
Pasian in mi pawlkhat tungah vai lianpi khat zawhsiang theih nadingin
ama zia tawh kituak lainatna pia hi. Tua pen amau mahmah un a sinkhak
uh ahi khamteih guihtheih zongsatna, lungkiatna, natna satna, kinetniamna,
suan le khak neihlohna, leh thu haksa a dang tuamtuam, cihte hi thei hi.
Khatveivei Pasian in amau tuahkhak vai tawh kisai genkhiatna a nei theilo
mite -- gentehna-in nau kibawlkhiate, bawlsiat a thuakte, mizawngte, thongkia
mite, mi simmawh a thuakte, pumpi cingtaaklote, thumaan thutang a
ngahkhalo mite -- taangin a paukhia dingin lainatna pia thei hi. Amau le
amau a kidal zolo mite a hu dingin thu hong kipiakna Lai Siangtho sungah
a dimin om hi.
Pasian in ama kumpigam a tangzai nadingin a laina mite zang hi.
Pawlpi thak khat a phuan ding, innkuante a thapia ding, Lai Siangtho letkhiat
nasepna aading huhna sum a zong ding, Khristian makai a pantah ding, cih
bangin Pasian zia tawh kituak lainatna nam khatpeuh nang hong pia thei
hi. Tua banah, sumzon nasep a
seem mite, khangnote, gamdang
pana hong pai sangnaupangte, inn
Pasian in leitung ah a kiseem
nupi khangmoi laite, ahihkeileh
dinga a deih thu khempeuh a
kimawlna khatpeuh-a kihel mite, cih
kisep nadingin eite tungah
bangin mi kibeelpawlte khatpeuh
lainatna a tuamtuamin
tungah hotkhiatna thu va gen ding,
hong pia hi.
cih Pasian zia tawh kituak lainatna
zong hong kipia thei hi. Pasian
kiangah thungen lecin Pasian in Khristian teci panna kician khat zak ding a
kisam mahmah gam khat ahihkeileh minam khat aading lainatna lungsim
zong hong pia thei hi.
Pasian in leitung ah a kiseem dinga a deih thu khempeuh a kisep
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

289

nadingin eite tungah lainatna a tuamtuamin hong pia hi. Nang lainatna nam,
midang khat in zong a nei dingin na lam-et ding hilo hi. Tua cih sangin,
khantawn i genkhiat ding thu, a vekpi-a a genkhia zo mi kuamah om lo ahih
manin khat le khat thugen kingai-in kithupilaak theih ding kisam hi. Midang
khat ii lainatna pen neu-etsak ngeikei in. Lai Siangtho in, Ngimna hoih
tawh ahih nakleh lungdeih thalawpna pen hoih hi14 ci hi.
Na Nuntakna Thu sungah Lungdamna Thu zong kihel hi.
Lungdamna Thu i cih bang hiam? Lungdamna Thu in, mite tawh kilemkik
nadinga Pasian nasep thu -- tua pen upna tawh kipanin upna tawh kikhup
ahih thu -- hong lak hi.15 Banghanghiam cihleh Pasian pen Khrih sungah
om a, amahmah in leitung tawh kilemkikna bawlin mite mawhna ciaptehsak
nawnlo hi. Hih pen midangte tunga i genkhiat dinga hong piak a lamdang
thu hi.16 Lungdamna Thu cih ciangin Jesuh sepsa tungtawnin eite hong
honkhia Pasian hehpihna i up i muanna tawh i mawhnate hong kimaisakna,
nuntakna aading ngimna khat i neihna, leh vantung ah i luah ding inn khat
om ci-in kamkhap i ngahna, cihte hi.
Lungdamna Thu zeekkhiatzia ding tawh kisai laibu kigelh tampi om
hi. Ka phattuampih takpi laibute zong tampi om mah hi. Ahi zongin a beisa
khenpi sunga i gen, upna thu giatte na kisunglutsak matengin leitunga
thusinnate khempeuh in Khrih aading teci a pang dingin hong phonglo zolo
ding uhhi. A thupipen ah, mi mangthangte Pasian it bangin na it theih ding
kisam hi.
Pasian in a itloh khat mihingin bawl ngeilo hi. Mi khempeuh ama
aadingin thupi kim hi. Jesuh in singlamteh tungah a khut zakin a om laitak,
Hih zahin hong it ka hi maw! hong ci hi. Lai Siangtho in, Banghanghiam
cihleh mi khempeuh taangin mi khat si khin ahihlam
thei ka hih manun tua Khrih hong itna in kote hong
thatang kaih hi17 ci hi. Leitunga na thupuak
nasepna tawh kisai-in uukna lawpna bei na kisak
simsimin singlamteh tunga Jesuh hong sepsa thu
lungngaih nading hun khat la in.
Thu-umlo mite Pasian in awlmawh ahih
manin eite zong i awlmawh ding kisam hi. Itna in
deihteel cih bang nei lo hi. Lai Siangtho in, Itna sungah launa om lo hi; a
cingtaak itna in launa citeng hawlkhia hi18 ci hi. Inn meikang khat sungah
naupang khat awk hileh a nu ahihkeileh a pa in meikuang a launa uh sangin
a ta a itna uh lianzaw ahih manin naupang a honkhia dingin meikuang lak
phul ding uhhi. Na kiim na paam-a om mie kiangah Lungdamna Thu hopsawn
290

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ding na kihtak leh Pasian kiangah amaute tunga ama itna, nang sungah
hong dip nadingin thungen in.
Lai Siangtho sungah, (Pasian in) kuamah a manthan ding deih lo a,
mi khempeuh a lungsim uh leh a nuntakna uh a kikhel ding deihzaw hi19 ciin kigelh hi. Khrih a thei lo mi khat na theih laiteng amaute aading thu na
ngetsak den ding, itna tawh amaute aading na na sep ding, leh Lungdamna
Thu na hopsawn ding, cihte kisam hamtang hi. Tua ciangin na khua le tual
sunga om mi khat, Pasian innkuan sunga kihel nailo cih na theih leh na
pawlpi in zong a va bat hamtang ding kisam hi. Pawlpi a khang nuamlote in
leitung mite kiangah, Hell va pai lel vo ci uhhi.
Na theih mite vantung gam a tun theih nadingun bang na seem
nuam ding hiam? Biakinn na paipih ding hiam? Nang tangthu na gen ding
hiam? Hih laibu na pia ding hiam? An na nekpih ding hiam? Hotkhiatna a
ngah matengun nisimin thu na ngetsak ding hiam? Na thupuak nasepna
phual pen na kimkot ah om pah hi. Pasian hong piak hunpha vaiphate
khahsuah kei in. Lai Siangtho in, Midangte kiangah Lungdamna Thu gen
theih nading na hunphate uh a hoihpenin zang un. Amau tawh na kizopnate
khempeuh uh ah pilvang un20 ci hi.
Nang hangin mi khatpeuh vantung gam a tung ding hiam? Vantung
gam na tun ciangin nang kiangah, Lungdam thu hong ko nuam ing.
Lungdamna Thu nong hopsawn manin kei, hih mun a tung thei hing hong
ci mi khatpeuh a om ding hiam? Vantung gam na tun ciangin nang panpihna
hanga a na tung khinsa mite tawh na kimuh huna a nopzia ding ngaihsun in.
Na khan sunga na zon na vaih van le nate khempeuh sangin mi khat, tawntung
hotkhiatna a ngah ding thupizaw tham hi. A kip paisuak ding pen mihingte
bek hi.
Hih laibu sungah hih leitung na nuntakna aading Pasian hong geelsak
ama ngimna ngate na sin khinzo hi. Amah in nang pen ama innkuan sungmi,
ama gamtatzia etsakna lim, ama minthanna a pahtawi mi, ama hehpihna a
seemkhia mi, leh midangte kiangah ama Lungdamna Thu a tangko mi, cihte
ahi dingin hong bawl hi. Hih ngimna ngate lakah a ngana bek mah hih
leitung ah kizosiang thei hi. A dang li teng ahihleh tawntung hun sungah
lam khat teeiteei-in na seemsuak ding hi. Lungdamna Thu zeekkhiat ding a
thupit mahmahna zong tu-a hang hi a, na nuntakna tawh thu na genkhiat
ding hun leh na thupuak nasep na cinsak nading hun, tomno sung bek na
nei hi.

Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

291

SAWMTHUM-LE-SAGIHNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Pasian in kei tungtawnin leitung mite kiangah
gennop khat nei hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Na sung-ua na neih uh lam-etna thu hong
dong mi khatpeuh a om leh a dawngkik thei dingin a kigingsa-in om den
unla, ahi zongin nunneemna lim leh zahtakna lim tawh hih un
1 Peter 3:15b-16 (TEV)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Kei aituam tangthu ka ngaihsut ciangin
tua thu, kua kiangah ka gen ding Pasian in hong deih ahi hiam?

292

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

38
N A M H OIHPEN
K HRISTIAN K HA
T S UAHNA
HAT

Jesuh in a nungzuite kiangah,


Leitung mun citeng ah pai unla mi citeng kiangah
Lungdamna Thu genkhia un ci hi.
Marka 16:15 (NCV)
A honkhia thei na vangliatna leh
mi khempeuh aading a tawntunga kip na geelna thu tawh
leitung tengah kote hong sawlkhia in.
Late 67:2 (LB)

Sawlpina (Great Commission) cih pen nang hong kisawlna hi.


Na teeltheih ding thu nih om a, tua pen nam hoihpen Khristian
(world-class Christian) hi ding maw, ahihkeileh a leitungvai Khristian (worldly
Christian) hi ding, cih hi.1
A leitungvai Khristiante in Pasian pen aituam lungdeih teng a
cingsakpa dingin deihzaw uhhi. Hotkhiatna ahihleh ngah mah uh a, ahi
zongin angsung bulphuhna tawh nungta uhhi. Pawi tuamtuam leh thathak
lak thusinnate ah kihel nuam mahmah uh a, ahi zongin thupuak nasepna
tawh kisai thu-kikupnate ah amaute na mukha ngeikei ding hi. A hang pen
amau, tuate lunglut lo uhhi. Thu a nget ciangun zong amau aituam
kitangsapnate ngah nading, thupha ngah nading, nopsak nading, cihte bek
mitsuan uhhi. Tua pen kei a masa (me-firtst) upna nam, ka nuntakna Pasian
in hong nopcitsak zawk nading, cih upna nam hi. Pasian ngimnate aadingin
Pasian zat ahih ding uh sangin amau ngimnate aadingin Pasian a zat ding
uh utzaw uhhi.
A kilehbulh lianin, nam hoihpen Khristiante in ahihleh mi na a
sepsak dingin leh thupuak nasep a seem dingin hotkhiatna a ngah uh ahihlam
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

293

kithei uhhi. Amaute, aituam nasep khat a kipiak ding lawp mahmah uh a,
Pasian mizat hihkhak ding hunpha ngaklah mahmah uhhi. Nam hoihpen
Khristiante bek mah hih leitung ah dim takin a nungta mite ahi uhhi. Vai
thupi a seem ahihlam uh kithei ahih manun amau lungdamna, lungmuanna,
leh thalawpna, cihte khangto hat-hat hi. Zingsang a khanlawh simun amaute
tungtawnin Pasian in lampi namtuam a thakte tawh na hong seem ding, cih
lam-etna tawh thoto uhhi. Nang ee leh, Khristian a koizaw pen nam na ut
hiam?
Pasian in ama kumpigam -- thupiang tangthu sunga a thupipen, a
tangzaipen, a namkimpen, leh a kilangpen vai lianpi -sungah ma a pang dingin nang hong zawn hi. Thupiang
tangthu (history) cih pen ama tangthu (his story) hi.
Amah in tawntung hun aadingin ama aituam innkuan
khat a lamlam laitak hi. Tua innkuan sangin a thupizaw
bangmah om lo a, tua sangin sauvei a kipzaw ding
bangmah om lo hi. Leitung bup-huam Pasian thupuak
nasepna kizosiang ding ahihlam Maangmuhna thubu sungpanin i theikhia
hi. Sawlpina (Great Commission) pen ni khatni ciangin Zawhpina (Great
Completion) hong hi ding hi. Ni khatni ciangin vantung gam ah minam
namkim, gam namkim, kampau namkim2 panin kuamah simzawhloh ding
mi honmangpi khat Jesuh Khrih a bia dingin ama mai-ah ding ding uhhi.
Nam hoihpen Khristian khat na hihleh vantung gam na tun cianga na ngah
ding nopna nam tawmno khat malepin na sinkha ding hi.
Jesuh in a nungzuite kiangah Leitung mun citeng ah pai unla mi
citeng kiangah Lungdamna Thu genkhia un a cih hunin tua Palestine gammi
mizawng beelpawl neuno khatte lungbuai-in amkham mahmah uhhi. Khe
tawh a pai uh kul ve maw, ahihkeileh kalaoh (camel) peuh tuan kul ve maw?
Khualzinna-a zattheih ding a neih uh pen tua ciang bek mah hi. Tuilipi
kantan thei tembaw (ship) cih lah om nailo ahih manin leitung bup ah va pai
ding cih pen taksa pumpi lampan haksatna lianpi om hi.
Tu hunin vanleng, tembaw, meileng, leh mawtaw namkim i nei a,
leitung pen neu mahmah bek thamlo nisimin tontonin neu seemseem lai hi.
Vanleng tawh nai bangzah hiamkhat sungin tuilipi na kantan thei a, a kul leh
zong a zingciangin inn na tungkik thei hi. Khristian nautang, Khristian tangpi
tangtate aadingin leitung bup-a kiseem thupuak nasep hun-tom nasepnate
(short-term international missions) ah kihel theih nading hunpha pen ciangtan
om lo-in kihong ta hi. Leitung kiu khatpeuh koikoi ci lo-in na tung thei ziau
ta hi. Tua hi a, Lungdamna Thu i zeekkhiatloh ciangin i paulap theih ding
om nawnlo hi.
294

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Tu-in Internet a cih hong om ta a, leitung pen hong neu seemseem


ta hi. Phone leh fax cihte banah Internet tawh leitung gam khempeuh phiala
om mite tawh aituam kizopna kinei thei ta a, leitung bup pen na khutmedawn
tungah om hi.
Khuata tampite nangawn ah email om ta ahih manin inn nusiat kul
lo-in leitung phellang khat-a om mite kiangah email tawh Lungdamna Thu
genpihna (e-vangelistic conversation) na nei thei ta hi. Leitung bup ah pai
ding ci-a nang hong kisawlna na cinsak nading vai tu-a zahin a lem hun,
leitung tangthu sungah om ngeilo hi. Hong daltan thute pen kigamlatna,
sumbeina, leh khualzin nading vanzat, cihte hi nawnlo hi. Hong daltan thu
khat bek om a, tua pen i thu ngaihsutzia hi. Nam hoihpen Khristian na
hihtheih nadingin na lungsim thu ngaihsutzia na hei ding kisam hi. Na muhzia
leh na lungsim puakziate a kikhel ding kul hi.
NAM HOIHPEN KHRISTIAN KHAT BANGIN THU NGAIHSUTZIA DING
Angsung-bulphuh ngaihsutna pan midang-bulphuh
ngaihsutna ah kih
ei hhi.
i. Lai Siangtho in, Lawmte aw, naupang banga
kihei
thu ngaihsut khawl ta un. Mi picingte bangin thu ngaihsun un3 ci hi. Hih
pen leitung tawh kituak Khristian khat suahtheih nading kahlei a dawl masa
hi. Naupangte in amau vai bek ngaihsun uh a, a khangcing khinsate in
midangte vai ngaihsun uhhi. Pasian in, No aituam vaite bek ngaihsun kei
unla midangte vai ah zong lunglut un4 ci-in thu hong pia hi.
Hih banga lungsim thu ngaihsutzia laih ding pen thu haksa khat
himah hi. Banghanghiam cihleh eite
pen pianpihin angsung thu a kinte i hi
Leitung bup ah pai ding ci-a
a, van kizuak tangkonate khempeuh
nang hong kisawlna na
phial in zong ei vai bek i ngaihsut
cinsak nading vai tu-a zahin
nadingin hong thapia hi. Hih thukawng
a lem hun, leitung tangthu
kiheina i hih theih nadingin lampi khat
sungah om ngeilo hi.
bek om a, tua pen a hun sim a hun
simin Pasian tungah kingakna hi. A
lungdamhuai thu ah, Pasian in i buaina
sungah eikia hong pum nusiat lo hi. Pasian in eite tungah a Kha hong pia
khinzo hi. Hih leitung mite thu ngaihsutzia nam tawh kibangin i ngaihsutlohna
zong tua hang mah hi.5
Thu-umlo mite tawh na kiho simsimin kha thu tawh kisai amaute
kitangsapna thu a ngaihsutpih thei na hih nadingin Kha Siangtho kiangah
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

295

huhna ngen in. Na kimuhpih mite aading awging kizalo husan thungetna a
nei den na hihtheih nadingin zat-kisin in. Pa aw, hih minu/mipa in nang
hong theihloh pen amah bang in khaktan cih hong hilh in ci in.
Midangte a kha khualzinna uh ah koi mun ciang tung ta uh cih thu
theihkhiat nading leh theihkhiat khit ciangin amaute Khrih tawh a
kinaizawsak ding thu peuhmah sepkhiat ding, cih pen nang lungtup ding
ahihi. Hih thu, Paul lungsim puakzia ciinna tawh na seem thei ding hi.
Amahn, Kei aading bang phatuam ding cih ka ngaihsun kei a, mi tampite
hotkhiatna a ngah theih nadingun amau aading bang phatuam ding cih ka
ngaihsunzaw hi6 ci hi.
T ualsung-huam ngaihsutna pa n leitung bup-huam
ngaihsutna ah kihei in. Pasian pen leitung bup a huam Pasian hi. Amahn
leitung bup vai awlmawh tawntung hi. Pasian in leitung it mahmah ahih
manin...7 A patcil-a kipan amah in a piansak minam khempeuh innkuan
sungmi hisak nuam hi. Lai Siangtho in, Pasian in mi khat panin leitunga a
nungta mi khempeuh bawl a, minam khempeuh zong bang hunin koi mun
ah om ding cih khensat hi. Eite in amah, zongin banin i muhtheih nadingin
hihte khempeuh Pasian in a na hih khin hi8 ci hi.
Leitung mi tampi tak in leitung bup-huamin thu ngaihsun khin uhhi.
Thukizakna a tangzaipente leh sumzon nasep kipawlna a lianpente
khempeuh pen gam tuamtuam kipawl-a kiseem ahihi. Silh le teen, nek le
dawn, kimawlna, music, ettheih limlahna pawi tuamtuam, cihte i zatkhop
kawmkawmin i nuntaknate pen gamdang mundanga om mite tawh nakpi-in
hong kipaikan toto ta hi. Tuni-a na silh na puante leh tuni-a na zat van
namkimte zong gamdang khat pana kibawl hikha thei ding hi. I telzawh zah
sangin i kizomzaw ta hi.
Hihte pen a nungta khat i hih nading hong
NI
lawpsak thute hi. Tu lianin leitung ah Khristian
SAWMTHUM-LE-GIATNA: zong nidang tawh tehtheih lohin tampi pha ta hi.
Paul thugen maan mahmah hi: Tu-a no kianga
NAM HOIHPEN
hong tung Lungdamna Thu pen mah leitung mun
KHRISTIAN KHAT
khempeuh ah kizeel ding hi. Note nuntakna hong
SUAHNA
kikhelsak mah bangin mun citeng ah nuntakna
kikhelsak ding hi.9
Leitung bup-huamin ngaihsut theih nading kahlei dawl masa ah gam
pawlkhat tengkhia-in tuate aading thungetsakna hi. Nam hoihpen Khristiante
in leitung aadingin thungen uhhi. Leitung limpum (globe) khat ahihkeileh
leitung gamlim khat en inla gam tuamtuamte aadingin a min tawh lo-in
296

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thungen in. Lai Siangtho in, Kei kiangah nong nget uhleh note tungah
gamte kong pia ding a, leitung mite khempeuh note aa hong hi ding hi10 ci hi.
Thungetna cih pen leitunga na thupuak nasepna aading a thupipen
vanzat hi. Mite in amau i itna, ahihkeileh amau tunga i thugen, cihte hong
saang nuamlo thei ding uh a, himah taleh i thungetnate pen daltan theilo
uhhi. Rocket thautang tawh leitung gam tuamtuam mun citeng a kingim
theih mah bangin nangn zong mite lungtang, pi sawmna pan ahi-a tai
10,000na pan ahi zongin na ngim thei hi.
Bang ngetsak ding na hi hiam?
Mite in amau i itna,
Teci pan theihna hunpha ngah nading,11
ahihkeileh amau tunga i
genkhiat ngamna neih nading,12 a um ding
thugen,
cihte hong saang
mite aading,13 manlangin thu a kizelh
nuamlo thei ding uh a,
nading14 leh naseem mi hong kibehlap
himah
taleh i thungetnate
nading,15 cihte a ngen dingin Lai Siangtho
pen daltan theilo uhhi.
in hong sawl hi. Thungetna tungtawnin
leitung mun tuamtuama midangte tawh
khut kilenin na seemkhawm thei hi.
Thupuak naseemte aading leh leitung bup-huam anlakna pawi-a
kihel a kuamah peuhte aadingin zong thu na ngetsak ding kisam hi. Paul in
a thungetpih lawm le gualte kiangah, Kote aading thu nong ngetsak ciangun
note zong kote tawh mapangin hong huh na hi uhhi16 ci hi. Leitung leh
Khristian naseemte aading limtakin thu na ngetsak theih nadingin lamlahna
hong pia thei ding laibu pawlkhat om hi. Tuate sim in.
Leitung bup-huamin thu ngaihsutna neihtheih nading lampi dang
khat pen thuthang (news) kitangkote Sawlpina mittang tawh simna ngaihna
hi. Kikhelna khatpeuh, buaina khatpeuh a pian simsimin Pasian in ama
kiangah mite na paipih theih nadingin tua thu le late zang thei ahihlam na
theih ding kisam hi. Mihing cih pen lunggimna ahihkeileh thukawng kiheina
(transition) cihte a tuahkhak laitakun Pasian saangthei baihpen uhhi. Leitung
ah thu le la kikhelna kilaihna khang seemseem ahih manin Lungdamna Thu
a za nuam mite zong nidang tawh tehtheih lohin nakpi-in tamzaw ta hi.
Leitung bup-huam ngaihsutna neihtheih nading lampi a hoihpen ah
kithawi-in gamdang mun khat ah thupuak nasep hun-tom geelna (shortterm mission project) khat tawh va kuankhiatna hi. Nuntakna sunga sinkhak
thute, ngeina khuasakzia a dang khat sungah va hopsawnna pen sepzia a
muibun khat hi a, a khengkhia zo ding om nailo hi. Na thupuak nasep na
etcianna leh na kikupna khawl phot inla seemkhiazaw in. Tui thukna mun
ah a va lut dingin kong to nuam hi. Sawltak 1:8 sungah Jesuh in sepzia ding
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

297

hong gen hi; Jerusalem khuasung, Judea gamsung khempeuh, Samaria


gamsung, leh leitung mun citenga mi khempeuh tungah keima thu na genkhia
ding uhhi.17 Jesuh nungzuite pen amau khua le tual (Jerusalem), amau
gam (Judea), ngeina khuasakzia a dangte (Samaria) leh gamdangte (leitung
mun citeng), cih bangin a va pha ding uh ahihi. Eite hong kisawl nasep pen
sep zeelzeel ding hilo-in sep det ding ahihlam phawk in. Mi khempeuh in
thupuak nasep sepsiamna khuttawi a ngah kimloh uh hangin Khristian
khempeuh pen thupuak nasep beelpawl li teng khempeuh ah nam khat
teeiteei tawh a kihel dingin hong kizawn hi. Nang, Sawltak 1:8 tawh kituak
Khristian khat na hi hiam?
A tunga thupuak nasepna phual nam lite khatciat aading a kigeel
nasepnate ah a kihel dingin tupna nei in. Gamdang thupuak nasep hun-tom
geelna khat ah a manlang theipenin na kihel theih nadingin sum khol inla a
kitangsam peuhmah na vaihawm nadingin kong hanthawn hi. Hih thu ah
thupuak nasep kipawlna (mission agency) khempeuh phial in nang hong
huh thei ding hi. Tua bangin kihel lecin na lungsim hong tangzai ding, na
muhkholhna (vision) hong golzaw ding, na upna hong khang ding, na lainatna
hong thuklut ding a, na sinkhak ngeiloh lungdamna nam tawh na kidim ding
hi. Na nuntakna sungah thukawng kiheina lianpi khat zong hong hi thei lai
ding hi.
Hih leitung thu ngaihsutna pan tawntung thu ngaihsutna
ah kihei in. Leitunga na hun a hoihpenin na zatheih nadingin tawntung
hun tawh kisai muhzia khat na neih ding kisam hi. Tua in thuneute na thupitsak
masak loh nading hong huh ding a, a thukin leh a thupi hong khentel theisak
ding hi. Paul in, Kote in a kimuthei nate mitsuan lo-in a kimutheilo nate ka
mitsuan uhhi. A hang pen a kimuthei nate tomno kal sung bek kip a, a
kimutheilo nate a tawntungin kip ahih man hi18 ci hi.
Hun le thatang tampi bei-in i sep kankan na tampite pen tawntung
hun aading cih thadah kum khat khit ciangin hong thupi lua nawnlo lel ding
hi. Tomno kal sung bek kimang thute aadingin na nuntakna zang kei in.
Jesuh in, Ama sep dinga ka geelsak nasepna pan amah le amah a
kitaalkhiasak mi peuhmah Pasian Kumpigam tawh kilawm kituak lo hi19
ci hi. Paul in zong, Note hong thatang kaih leitung van le nate a hithei
zahin peel un. Tu-a na muh uh hih leitung pen a beimang ding ahihi20 ci-in
hong phawng hi.
Na thupuak nasepna lampi ah hong dongtangsak ding na, na
koihkhak a om hiam? Nam hoihpen Khristian na hihzawhloh nadinga
hong khaktan bang om hiam? A om bangbang, khahkhia in. Hong
298

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

zia-olsak ahihkeileh hong nungkinsak na peuhmah heemkhia ni.21


Jesuh in, Na sum uh vantung ah khol un22 hong ci hi. Bangci
khol thei ding i hi hiam? Mi tampite telkhialh thugenna khat a neihna ah
Jeuh in, Kong gen ding hi. Note aadingin lawm le gual na ngah nadingun
leitung hauhna zang un. Tua hileh
leitung hauhna a bei ciangin tawntung
omna mun ah nang hong kidawntuah
Kuankhia zo kei
ding hi23 ci hi. Hih mun ah, Jesuh in
niteh hong kici mah
lawm le gual na neih nadingin sum tawh
taleh a kuankhia ding
lei ding a ci, hilo hi. Khrih kiangah
mite kiangah sum
mite na paipih zawh nadingin Pasian
phumna tawh amaute
hong piak na sumte na zat ding kisam,
sawlkhia thei na hihlam
a ci nuam hizaw hi. Tua hileh amaute
Lai Siangtho in hong
pen vantung na tun ciangin hong
gen hi.
dawntuah ding, tawntung muna na
lawmte hong hi ding hi. Tua pen sumbul
phumna (financial investment) hoihpen ahihi.
Kuankhia zo kei niteh cih kammal na za khin kha ding a, himah
taleh a kuankhia ding mite kiangah sum phumna tawh amaute sawlkhia
thei na hihlam Lai Siangtho in hong gen hi. Lai Siangtho sungah, Tua
bangin sepna tawh amaute vantung ah hauhna taktak a khol uh hong hi
ding a, tua bek mah zong tawntung hun aading sum phumna lungmuanhuai
ahihi. Tua banah amaute pen hih leitung ah zong Khristian lawhcingte hi
ding uhhi24 ci-in kigelh hi.
Paulap zon ding ngaihsutna pan nang hong kisawlna cinsak
theih nading lampi thakte ngaihsutna ah kihei in. Na ut nakleh sep
theih nading lampi om den a, nang hong panpih ding kipawlnate zong om
hi. A kitam zat paulap pawlkhat pen:
y Mangkam bek pau thei ing. Tua pen a taktakin thahatna khat hizaw
a, gam tampi-a om mihing awn tampite in Mangkam thei nuam uhin
zat-kisin ding lawp mahmah uhhi.
y Piakkhiat theih ding bangmah nei keng. Na nei mah hi. Na
melpuakzia sunga om hihtheihna khempeuh leh na sinkhak thu
khempeuh mun khatpeuh ah kizang thei hi.
y Khangham (ahihkeileh khangmoi) lua ing. Thupuak nasep kipawlna
a tamzawte in khankum tawh kituak dinga kilemtuah hun-tom nasep
geelnate nei uhhi.
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

299

Pasian zat dingin amah le amah khangham lua ta a kisa Sarah ahia amah le amah khongmoi lai lua a kisa Jeremiah ahi zongin, Pasian in
amaute paulap zonnate na nolh hi. Pasian in Tua bangin ci kei in.
Banghanghiam cihleh nang pen kong sawlsawlna ah a pai ding leh kong
gen bangbang a genkhia ding na hihi. Tua ciangin mite zong kihta kei in.
Banghanghiam cihleh nang kong ompih ding a, kong kemcing ding hi ci-in
dawngkik hi.25
Pasian kiangpan sapna a tuam vivel khat ngah ding a kisam danin
zong na kingaihsunkha thei ding a, pianngei khengval lungsim sukkhakna
leh sinkhak thu (supernatural feeling and experience) khat a ngakngak zong
na hithei ding hi. Ahih hangin Pasian in tamveipi mah ama hong sapna na
pulaklak khin hi. I nuntakna aading Pasian hong geelsak ama ngimna ngate
a cingsak dingin eite i vekpi-in hong kizawn hi. Tua ngate pen: a bia ding, a
kilawmta ding, Khrih tawh kisunin a khanglian ding, a seemkhia ding, leh
leitung ah Pasian tawh thupuak nasep a seemkhawm ding, cihte hi. Pasian
in ama mite pawlkhat bek hilo, a vekpi-in zang nuam hi. Pasian aadingin
thupuak nasep tawh a kizomte (on-mission) ahi dingin i vekpi-in hong kisam,
hong kizawn hi. Ama pawlpi bup in leitung bup ah Lungdamna Thu a bupin
puakkhia ding, cih pen Pasian deihna hi.26
Khristian tampite in amau nuntakna aadinga Pasian geelsakna
khahsuah uhhi. A hang pen amaute in mun khatpeuh ah thupuak nasep a
seem dingin Pasian in deih maw deihlo cih thu Pasian kiangah dong ngeilo
uh ahih man hi. Amaute in ngeina khuasakzia kibatpih lohna gam khat ah
inn-om kawmin thupuak nasep (resident missionary) ka va seem thei ding
hiam cih thu peuhmah, launa hang tawh ahi-a theihlohna hang tawh ahi
zongin, ngaihsutin nei vetlo uhhi. A seem theilo ding a kisa na hihleh tu-a a
kimuthei lampi tuamtuamte leh a piantheihzia ding thute khempeuh limtak
na etphat ding (tuacih lecin lamdang bang na sa ding hi), leh mai-a hong pai
ding kumte ah Pasian in nang kiangpan bang deih cih thu ama kiangah
nakpi thungetna tawh na dot ding, kisam hi. Nidang tawh tehtheih lohin
septheih nading kongpi kihong zihziah napi-in inn-om kawma thupuak nasep
a seem ding mi, simzawhloh a tul tampi-in kinawhsap mahmah lai hi.
Jesuh tawh kisut ding na ut leh leitung bup aading sepnopna lungsim
na neih ding kisam hi. Na innkuanpihte leh na lawm na gualte Khrih kiang
hong zuat ciang uh tawh lungkim ding hi nailo hi. Leitung ah mihing awn tul
6 val om a, Jesuh in a mangthang a tate a vekin hong ciahkik ding deih hi.
Jesuh in, Keima min hangin leh Lungdamna Thu hangin a nuntakna a
paaikhia mite bek in nungta a cih a khiatna taktak theikha ding uhhi27 ci hi.
300

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Sawlpina cih pen nang hong kisawlna hi a, nang sep ding khat na sep pen
na-a kimang, thupitna a nei nuntakna neih theih nading thusim hi.

SAWMTHUM-LE-GIATNI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Sawlpina (Great Commission) cih pen kei
hong kisawlna hi.
Pha
wk Di
ng Kha
wkneu
Phawk
Ding
Khawkneu
wkneu:: A honkhia thei na vangliatna leh mi
khempeuh aading a tawntunga kip na geelna thu tawh leitung tengah
kote hong sawlkhia in
Late 67:2 (LB)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Mai kum sungin thupuak nasep hun-tom
geelna khat ah a kihelzawh nadingin kiginkholhna bang teng nei thei
ding ka hi hiam?

Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

301

39

NA NUNT
A K NA A KILEKKIM NA DING
UNTA
Nuntak a khiatna a theilo mite bang hilo-in
a thei mite hihdan mah bangin
vaipuak a thei lungsim tawh nungta un
Efesa 5:15 (Ph)
Mi gilote khialhna hangin
lampi maanlo khat totlawh kei unla
na kilekkimna mansuah kei un.
2 Peter 3:17 (CEV)

Mi kilekkimte thupha ngah ahi uh a, amaute mi khempeuh sangin


sauvei kipzaw ding uhhi.
Khuakhal sunga kibawl Olympic kimawlna pawipi ah kidemna a
thupi mahmah khat pen pentathlon kici, kimawlna nam nga kigawm kidemna
hi a, tua sungah pistol thaukap kidemna, sakol tuan kidemna, tai kidemna,
temsat kidemna, leh tuipeh kidemna, cih teng kihel hi. Tua sunga kidemte
lungtup pen nam khat le nih ah cih ciang bek hilo-in a nga bupin gualzo ding
cih hi.
Na nuntakna zong ngimna nam nga kigawm kidemna khat hi a, tua
pen na kilekkimsak ding kisam hi. Hih ngimnate Sawltak 2 sungah Khristian
masate in zat-kisin uh a, Efesa 4 sungah Paul in gentelin Johan 17 sungah
Jesuh in etsakna lim pia hi. Tua teng khempeuh pen Jesuh Thukham
Lianpen leh Sawlpina sungah a tomin kiguang hi. Hih laibu sunga kigen
khempeuh pen tua thu nihte mah tomlakna ahihi. Tuate pen na nuntakna
aadinga Pasian hong geelsak ama ngimna ngate hi:
302

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

1. Na lungsim khempeuh tawh Pasian it in: Pasian lungkim


nadingin nang hong kigeel ahih manin na ngimna pen biakpiakna (worship) tungtawnin Pasian it ding, cih hi.
2. Na vengte nangmah bangin it in: Mina a sepsak dingin nang
hong kisui ahih manin na ngimna pen sepkhiatna (ministry) tawh
midangte tungah itna lak ding, cih hi.
3. Pai inla thuzuite suaksak in: Thupuak nasep khat aadingin
nang hong kibawl ahih manin na ngimna pen hotkhiatna thu tangkona
(evangelism) tungtawnin Pasian thu hawmsawn ding, cih hi.
4. Amaut
Amaut
nla...
: Pasian innkuanpih dingin nang hong
Amautee tuiphum iinla...
nla...:
kiseek ahih manin na ngimna pen kilawmtatna (fellowship) tungtawnin
ama pawlpi tawh kisun ding, cih hi.
5. Na khempeuh a seem dingin amaute hilh in: Khrih tawh a
kisun dingin nang hong kipiangsak ahih manin na ngimna pen thuzui
suahna (discipleship) tungtawnin picinna ah khanglian ding, cih hi.
Thukham Lianpen leh Sawlpina ah kipumpiakna lianpen tawh
Khristian lianpen na suak ding hi.
Hih ngimna nga teng kilekkim takin letkip ding pen baih lo hi. I
lainat zawkdeuh ngimnate ultungsakin a dang teng pampaih cihdan nam i hi
thei pahpah hi. Ahi zongin lungkip neih theih nadingin beelpawl neuno
khat ah kihelna, na kha cidamna maanmaanin etphat zeelzeelna, nang
aituam laibu sungah na khantohnate
ciaptehna, na theihkhak thute midangte
tungah hopsawnna, cihte tungtawnin na
Thukham Lianpen
nuntakna a kilekkim nading leh na
leh Sawlpina ah
kipumpiakna lianpen tawh lampialloh nadingin na kikem thei hi. TuKhristian lianpen na suak a teng pen ngimna tawsawn nuntakna
aading sepkhiatna thupi lite hi.
ding hi.
Lampialloh ding mah na thupi ngaihsut
leh a nuai-a hihdet thute (habits) na neih
ding kisam hi.
Kha thu-a kithuahpih ahihkeileh beelpawl neuno khat
tawh tu-a thu kikum in. Hih laibu sunga kigelh thukhunte kisunglutsak
(internalize) theih nading lampi hoihpen ah beelpawl neuno sunga midangte
tawh tua thute kikupnawina hi. Lai Siangtho in, Sik in sik mah a hiamsak
mah bangin mihingte zong khat le khat kikhanto thei uhhi1 ci hi. Khua le
tual sung mah ah thu theihna khangpen hi. Kiholimna tungtawnin i lungsimte
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

303

thakhauhin i ki-apnate thuklut thei hi.


Hih laibnu sunga nipi kal khatta kibulphuh khenpite etphat nadingin
lawm le gual pawlkhat kaikawmin Ngimna Tawsawn Nuntakna Laibu Simna
Beelpawl khat na phuat ding nakpi-in kong hanthawn hi. Khenpi khatta-a
om a khiatnate leh zat takpina cih thute kikumnawi un. Tua hileh bang
hong hi ding? cihte leh Tun bang hih ding? cihte kidong un. Hih pen kei
aadingin, ka innkuante aadingin, ka pawlpi aadingin khiatna bangci neih
hiam? Hih tawh kisai ka hih ding bang om hiam?
Paul in, Na theihkhiat thute uh zat-kisin un2 ci hi.
Behlapna 1 sungah na beelpawl neuno sung
ahihkeileh Nipini Sang sungah zattheih dingin
kikupnawi ding thudotnate ka gualsuk hi.
Kibeelpawl-a lai simkhopna in tua a laibu
kia ii hong piak theihloh hamphatna tampi hong
ngahsak hi. Tua na sim uh thu le late tawh kisai
ngaihsutnate nangmahmah in na pulak thei a, midangte pulakna zong na
za kha hi. Nuntakna sunga etsakna tuamtuamte zong na kikumnawi thei
uhhi. I gensa ngimnate nuntakpih takpi ding na kithawina uh ah khat le
khat tha kipia-in thu kingetsakin na kipanpih thei uhhi. Eite a tuam tekin a
khanglian ding hilo, kithuahkhawmin a khanglian dingte i hihlam mangngilh
kei in. Lai Siangtho in, Khat le khat kihanthawn unla, khat le khat tha kipia
un3 ci hi. Hih laibu sim khawmin na zawhsiang khit uh ciangin ngimna
tawsawn nuntakzia tawh kisai laibu dangte zong a ban zomin sim le-uhcin
hoihpen hi.
Aituamin Lai Siangtho sinna na neih dingin zong kong hanthawn
nuam hi. Lai Siangtho kammalte amau a kizatna thu-omzia tek tawh na sin
theih nadingin khawkneu tul val kong teelkhia hi. Hih laibu sungah Lai
Siangtho letkhiatbu nam tampi leh laigual kilemkik tampi a kizatna a hang a
kigentelna Behlapna 2 zong hehpihna-in na sim in. Tua khawkneute a kizatna
a thu-omziate lunglut-huai mahmah hi taleh hih laibu, nisima simtheih ding
zah khengvalin a sah luatloh nadingin tuate kong hel nawnkei hi. Ahi zongin
Lai Siangtho cih pen khawkneu khat bek sim ding hilo a, laigual khawk
(paragraphs) bup leh khawklian (chapters) bup bek thamlo, a bu bupin sim
ding ahihi. Ka laigelh Aituam Lai Siangtho Sinzia Ding (Personal Bible Study
Method) cih laibu in Lai Siangtho a sunglam thu panin sinzia (inductive studies) thu hong hilh thei ding hi.
Na
ng le na
ng kha kisit
nmaa
ni
n nei iin.
n. Na nuntakna
Nang
nang
kisitttelna maa
maanmaa
nmaani
nin
sunga ngimna ngate na kilekkimsak theih nading lampi a hoihpen ah nang
304

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

le nang a hun zui-in ki-etphatna hi. Ei le ei ki-etphatna Pasian in manphasak


mahmah hi. I kha cidamna sittel ding leh etphat ding thu, Lai Siangtho
sungah a tawmpenin ngavei bang kigen hi.4 Lai Siangtho in, Na upna taksa
maw taksalo cih na theih nadingin nang le nang kisittel in. Na khempeuh
ahi bangin saanna tawh taalkhia kei in. Nang le nang maanmaanin kisittel
inla...khitkhia in. Kisittelna na kantanzawh keileh bang hiamkhat peuhmah
hih in5 ci hi.
Pumpi cidamna aadingin zatui siampu khat kiangah na kilah zeelzeel
ding kul a, natna theihkhiatna lim thupite -- sikhang sikiam, cisa, pumpi
gihna, cihte -- na kisittel ding kisam hi. Kha
NI
cidamna aadingin zong damna lim thupi ngate
SAWMTHUM-LE-KUANA:
ahi biakpiakna, kilawmtatna, gamtatzia
NA NUNTAKNA
khangliatna, sepkhiatna, leh thupuak nasepna,
cihte maanmaanin na kisittel ding kisam hi.
A KILEKKIM
Sepzia ding ngaihsut hong piakna ah Jeremiah
NADING
in, I nuntakziate limtak enpha-in i nuntaknate
Pasian khutnuai ah gualpha ni6 ci hi.
Saddleback Pawlpi sungah mimal aituam ki-etphatna a theih-ol khat
ka bawl uh a, tua in mihing a tul-a simte Pasian aadingin ngimna tawh
nungtasak tuam hi. A laibu, ngimna tawsawn nuntakna sunga kha cidamna
ettelna laibu, na deih leh hong email lecin kong khak thei ding hi. Tua
vanzat neuno khat in a cidam dingin leh a khanglian dingin na nuntakna
hong kilekkimsak thei ahihlam na theih ciangin lamdang na sa ding hi. Paul
in, A kipatcil huna na lungsim thalawpnate uh tu-in gamtat takpina tawh
kilekkimsak un7 ci-in hong hanthawn hi.
Laibu khat sungah na khantohna gelhkhia in. Na nuntakna aadinga
Pasian hong geelsak ama ngimnate cinsakna ah na khantohna hong
thakhauhsak thei ding lampi a hoihpenin ci lehang kha laibu khat neihna hi.
Tua pen nisim thupiang ciaptehna (diary) hilo a, nuntakna sunga na theihkhiat
na mangngilh noploh thute ciaptehna hi. Lai Siangtho in, Eite i taalkhiatloh
nadingin i zaksa thute kip takin i letcip cinten ding kinak sap mahmah hi8 ci
hi. Gelhkhia-a i ciapteh thute i mangngilh kei hi.
Gelhkhiatna in nuntakna sunga Pasian hong septe hong khentel
theisak hi. Dawson Trotman in, Lungsim ngaihsutnate, lai tawh na gelhkhiat
ciangin amau le amau hong kiphelsiang uhhi ci thei den hi. Kha laibu khat
neih nadingin Pasian in mite tungah gen ahihlam etsakna lim tampi Lai
Siangtho sungah kimu thei hi. Gentehna-in TOPA lamlahna tawh Moses in
amau khantohna thu gelhkhia-in ciamteh hi.9 Israel mite kha khualzinna
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

305

thu a ciamteh dinga Pasian thupiak, Moses in a na man pen lungdam lo na


hi hiam? Moses na thadah hileh Paikhiatna laibu sunga kigelh a vanglian
nuntakzia thu manphate i sim kha kei ding hi.
Na kha laibu pen Moses aa zahin mi tampi in sim khollo ding ahih
hangin nang aadingin ahihleh thupi mahmah veve hi. Lai Siangtho NIV
letkhiatbu sungah, Moses in a khualzinna a tunna tantan uh ciamteh hi ci
hi. Na nuntakna pen khualzinna khat hi a, khualzinna cih pen laibu tawh a
ciaptehtaak khat ahihi. Ngimna tawsawn nuntakna tawh na kalsuanna sunga
na kha khualzinna na tunna tantan a ciamteh dingin kong lam-en hi.
Thuhoih thunuamte bek gelhkhia kei in. David hihdan mah bangin
na muanlahna, na launa, leh Pasian tawh na kitaihtuahna, cihte zong ciamteh
in. I thu theihna lianpente pen gimthuakna sungpan hong pai hi a, i khitui
luangkhiate Pasian in ciamteh hi ci-in Lai Siangtho in hong gen hi.10 Buaina
khatpeuh hong pian simsimin tuate, Pasian in na nuntakna sunga ngimna
ngate a vekin na cinsak theih nadingin zang ahihlam phawk in. Buainate in
Pasian mah hong mitsuansak hi; midangte tawh a kinaizaw-in hong
kilawmtasak hi; Khrih tawh kisun gamtatzia hong neisak hi; sepkhiatna
hong neisak hi; teci hong pangsak hi. Buaina a kici peuhmah ngimna
tawsawn nam hi pah hi.
Gimthuakna lianpi sungah psalm laphuakpa in, Mai-a khangthak
mite in TOPA a phat theih nadingun tu-a a suak nailo mite aadingin ama
sepsa thute gelhkhia un11 ci hi. Leitunga Pasian ngimnate na cinsak zawh
nadinga Pasian hong huhna thute tawh kisai teci panna a nusiat dingin maia khangthakte tungah leiba na nei hi. Tua pen vantung gam na tun khitzawh
sawtveipi tak a na kigengen lai ding teci panna hi.
Na theih thute midangte tungah gensawn in. Khangliat tohtoh
ding na ut leh theihbehna a om theih nading lampi a hoihpen ah na theih
khitsa thute midangte tungah gensawnna hi. Paunak sungah, Midangte
thupha a pia mi tungah tehzawhlohin thupha kipia hi; midang a huhte in
huhna ngah uhhi12 ci-in hong kihilh hi. Thu theihna a hawmsawnte in
Pasian kiangpan tampi ngahbeh uhhi.
Tu-in nuntak ngimna theitel ta
Leitunga Pasian ngimnate
na hih manin tua thu, midangte tungah
na cinsak zawh nadinga
hopsawn ding pen nang vaipuak hita
Pasian hong huhna thu
hi. Pasian in ama kamtai palai a seem
teci panna a nusiat dingin
dingin nang hong sam hi. Paul in, Tumai-a khangthakte tungah
in hih thute mah midangte tungah a
leiba na nei hi.
gensawn thei dinga na muan nungzuite
306

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

kiangah na gen ding ka deih hi13 ci hi. Nuntak a ngimna tawh kisai, kei
tunga midangte hong hilh thute hih laibu sungah gelhin kong hawmsawn
khin hi; tu-in hih thute midangte kiangah hopsawn ding pen nang vaipuak
hita hi.
Nuntak a ngimna thu a theilo mi tampi na theih om theikha ding hi.
Na tate, na lawmte, na vengte, leh na naseppihte kiangah hih thugilte
gensawn in. Na lawmte khat kiangah hih laibu na piak leh ki-apna laimai
tungah nang aituam ngaihsut thu gelhbeh in.
Na theih seemseem ciangin na theihna midangte huhna-in a zang
dingin Pasian in hong lam-en seemseem hi. James in, Sep ding a maan thu
khat thei napi-a a seemlo mi khatpeuh pen a mawh ahihi14 ci hi. Theihna
in vaipuak khangsak hi. Ahih hangin nuntak ngimna hopsawnna pen vaipuak
mawhpuak cih ciang bek hilo hi; khan khat sunga hunpha hamphatna
lianpen khat hi. Mi khempeuh in amau aading kigeelsak ngimna tek thei uh
hileh leitung bangzahin hong kilamdang ding cih lungngai dih in. Paul in,
Nungzui dangte kiangah hih thute na hilh leh nang pen Khrih Jesuh sila
hoih khat na hi ding hi15 ci hi.
PASIAN MINTHAN NADING BEK MAH
I theih thu i hopsawnna a hang pen Pasian minthan nading leh
ama kumpigam khangliat nading hi. Khailupna a thuak ni ding zanin Jesuh
in a Pa kiangah thukohna (report) nei a, Sep dinga nong piak nasep
zawhsiangna tawh leitung ah minthanna kong tun khin hi16 ci hi. Hih bangin
Jesuh in thungetna kammalte a pulak hunin i mawhnate hangin amah si
nailo ahih manin ama zawhsiang nasep bang ahi
ding hiam? Hih mun ah ama gennop pen mawhna
hanga sihna (atonement) hilo-in thudang khat hizaw
hi. Tua pen mai-a a thungetna khawkneu sawmnihte
ah kimu thei hi.
Jesuh gennop thu pen Pasian ngimna
bangin a beisa kum thum sunga a sepkhiat thu teng
hi. A nungzuite Pasian thei-in a it nadingun huh hi
(biakpiakna thu); Khat le khat a ki-it nadingun hilh hi
(kilawmtatna); Picinna ah a khangliat nadingun a Kammal pia hi (thuzui
suahna); Mi na sepzia ding lakkhia hi (sepkhiatna); Midangte kiangah a
gensawn dingin sawlkhia hi (thupuak nasepna). Jesuh in ngimna tawsawn
nuntakna khat etsakna lim pia a, bangci neih theih ding ci-in zong midangte
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

307

tungah hilh hi. Tua pen Pasian a minthangsak nasep hi.


Tuni-in Pasian in tua nasep mah a seem dingin eite khempeuh hong
sam hi. Ama ngimnate a nuntakpih ding bek hilo-in midangte zong tua bangin
a sep theih nadingun a huh dingin hong deih hi. Midangte Jesuh kiangah a
paipih ding, ama kilawmtatna sungah a kihelpih ding, picinna ah a khangliat
nadingun a huh ding, amau sepkhiat nading mun a zonpih ding, leh midangte
kiangah a va ban dingin a sawlkhia ding, cihte-in hong deih hi.
Ngimna tawsawn nuntakna i cih, tu-a teng hi. Na khankum bangzah
bangzah ahi zongin na nuntak hun a omlai teng pen na nuntak a hoihpen
hunte a hithei hi a, tuni-in ngimna tawh nuntak a kipan thei na hihi.

SAWMTHUM-LE-KUANI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Ding Thu: Mi kilekkimte thupha ngah ahi uhhi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Nuntak a khiatna a theilo mite bang hilo-in
a thei mite hihdan mah bangin vaipuak a thei lungsim tawh nungta un
Efesa 5:15 (Ph)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Ka nuntakna aading Pasian hong geelsak
ama ngimna ngate panin lampial lo-in ka kilekkimsak theih nadingin hihdet
ding thu li teng lakah bang pen tawh kipankhia ding ka hi hiam?

308

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

40
NGIMNA

NEI

NUNT
A K NA
UNTA

Mihing lungsim sungah geelna tampi om a,


ahi zongin a tangtung pen TOPA ngimna hi.
Paunak 19:21 (NIV)
Banghanghiam cihleh David in...ama khanghun sungin
Pasian ngimna bangin naseem hi
Sawltak 13:36 (NASB)
Ngimna nei-a nuntak bek mah nuntak tattak theih nading lampi hi.
Thudang nadangte khempeuh pen a om pong ciang bek (just existing) mah
ahihi.
Mihing a tamzawte pen nuntakna sunga thu guipi thumte tawh kilaai
kinuai den uhhi. Khatna ah, hihna dinmun (identity) hi: Kei kua ka hi hiam?
Nihna ah, thupitna (importance) hi: Kei ka kul hiam? Thumna ah, butna
(impact) hi: Nuntakna sungah kei mun bang ahi hiam? Hih thudotnate a
dawnna pen nang aadinga Pasian hong geelsak ama ngimna ngate sungah
kimu thei hi.
Inndei Tungnung (Upper Room) sungah Jesuh in a nungzuite tawh
a nasepna mahialni hun a zatkhop laitakin etteh lim dingin nungzuite khe
silsak a, tua ciangin Tu-in hih thute thei ta na hih manun mite tungah hih
bangin na sep uhleh thupha na ngah ding uhhi1 ci hi. Na sep dinga Pasian
hong deihsak thu na theih khit leh tua nasep na sep takpi ciangin thupha
hong tung hi. Tu-in i ni sawmli kha khualzinna a mong dong i tung ta a, na
nuntakna aadinga Pasian hong deihsak ama ngimna zong thei ta na hih
manin tuate na sep leh thupha na ngah ding hi.
Tua i cih ciangin thudang nadangte seem nawnlo ding cihna zong
hithei hi. Na khan sungin na septheih ding na-hoih tampi om kha thei
ding a, ahi zongin Pasian ngimnate pen na sep hamtang ding thu phamawh
ngate hi. A dahhuai khat ah, a thupipen thute pan kilampial-in tuate
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

309

kimangngilh pahpah thei hi. A kitangsampipen thute pan kitaalkhia-in


damdamin a nawl kitung thei hi. Tua bang ahihloh nadingin na nuntakna
aadingin ngimna thu pulakna khat bawlin tua mah maanmaanin na etkikkik
ding kisam hi.
NUNTAK NGIMNA THU PULAKNA I CIH BANG HIAM?
Nang aading Pasian ngimnate a tomin hong lak hi. Na
nuntakna aading Pasian hong geelsak ngimna ngate seem dinga na ki-apna
nangma kam mah tawh na kipsak hi. Ngimna thu pulakna pen lungtup teng
gualhsukna hilo hi. Lungtup kungpite tomno kal sung bek kimang a, ngimnate
ahihleh tawntung kimang hi. Lai Siangtho in, Ama geelnate a tawntungin
kip hi; ama ngimnate kip paisuak hi2 ci hi.
Na nuntakna a manawhna lam hong theihsak hi. Na ngimnate
laidal tungah gelhkhiatna in na nuntakna na lampi a tuam vilvelin hong
ngaihsunsak ding hi. Lai Siangtho in, Koilam manawh cih kithei in. Tua
hileh leitang taksa tungah na omsuak ding hi3 ci hi. Nuntak ngimna thu
pulakna in na hun, na sum, na nuntakna, cihte bangci zat ding cih hong
genkhia bek hilo-in na seploh dingte zong hong theisak hi. Paunak laibu
sungah, Mi lungpil in pilvang gamtat ding ngim a, mi lungmawl in mun
tampi manawhin kipan hi4 ci-in kigelh hi.
Na
ng aadi
ng la
whci
nna
iatna hong gualhsak
Nang
aading
lawhci
whcinna
nna a cih a kh
khiatna
h i. Tua in, leitung mite thupitsakdan hilo-in nangmahmah in thupi ci-a na
up thu, hong gen hi. Na thupitsak thute hong kitelsak hi. Paul in, A kul
taktak thute mah na theihtel ding uh ka deih hi5 ci hi.
Nang mapanna mun hong kitelsak hi. Khan khat sung dinmun
(stages) tuamtuam ah mapanna mun (roles) tuamtuam na nei ding a, ahi
zongin na ngimnate ahihleh kikhel ngeilo ding hi. Tuate pen na mapanna
mun tuamtuamte sangin thupizaw hi.
Na melpuakzia hong lakkh
ia hhi.
i. Tua in,
lakkhia
Pasian na a seem dingin Pasian mahmah in nang a
tuam vilvelin hong bawlzia thute kilangsak hi. Na nuntak
ngimna thu pulakna gelhkhiat nadingin hun a tuamin
la in. Khatvei tut tawh zawhsawm pah kei inla khatvei
gelhkhiatna tawh a cingtaak pah dingin lam-en kei in;
na ngaihsutkhak masaksak gelhkhia pahpah in.
Ngaihsutna a thak khat phuat (create) ding sangin a omsa khat puahphat
(edit) pen baihzaw den hi. Na thu pulakna gelhkhiat ding na kithawina ah na
ngaihsutkak ding thudotna nam nga om hi:
310

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NUNTAKNA SUNGA THUDOTNA LIANPEN NGATE


Ka nuntakna ah a phungpi ding bang ahi hiam? Hih pen
biakpiakna (worship) vai thudotna hi. Kua aadingin nungta ding na hi hiam?
Na nuntakna sungah bang teng na lamto ding hiam? Na nuntak zonna nasep,
na innkuan, kimawlna khat ahihkeileh uukna, sum, gualnopna, ahihkeileh
vai dang tuamtuam tampi, cihte phungpi-in na koih thei ding hi. Hihte pen a
vekpi-in a hoih mah hi a, ahi zongin na nuntakna a phungpi ding hilo uhhi.
Lungsim kitapzanna a pian ciangin hihte lakah hong dingtangsak zo taktak
ding khat zong om lo hi. A kip a kho phungpi khat na neih ding kisam hi.
Asa Kumpipa in Judah mite kiangah a nuntakna uh ah Pasian a
phungpi-in a koih nadingun6 gen hi. Taktakin na nuntakna ah a phungpi-a
na koih peuhpeuh pen na pasian ahihi. Khrih kiangah na nuntakna na
kipiak ciangin amah a phungpi hong hi ding a, ahi zongin biakpiakna tawh
amah na letkipsuak ding kisam hi. Paul in, Na lungsim uh ah Khrih hong
teektang seemseem nadingin thu ka ngen hi7 ci hi.
Na nuntakna ah Pasian a phungpi ahih le hihloh bangci theih ding na hi
hiam? Pasian a phungpi hong hih ciangin amah na bia hi. Ahihloh ciangin
na lungkham hi. Lungkhamna cih pen Pasian kinawlkhiin khinta ahihlam
phawnna meitang (warning light) hi. Pasian
a phungpi ah mun na piak lian ciangin
lungnopna na ngahkik pah ding hi. Lai
Pasian a phungpi
Siangtho in, Pasian kicinna tawh kidimna
hong hih ciangin
lungsim...hong tung ding a, no hong
amah na bia hi.
lungnuamsak ding hi. Na nuntakna a
Ahihloh ciangin na
phungpi ah Khrih in lungkhamna a hepkhiat
lungkham hi.
ciangin tua-a thupiang pen lamdangin nuam
mahmah hi8
Ka nuntakna ah ka gamtatzia ding bang ahi hiam? Hih pen
thuzui hihna (discipleship) vai thudotna hi. Bangci nam mi na hi ding hiam?
Na sepna sangin na hihna Pasian lunglutzaw tham hi. Tawntung mun sungah
na kensuak ding pen na nuntak zonna nasep hilo a, na gamtatzia ahihlam
ciamteh in. Na nuntakna sunga na neih ding leh na zat dinga na deih gamtatzia
ci-hoihte gualsuk in. Tua aadingin Kha Siangtho gah9 tawh ahi-a Mualtung
Thuhilhna sunga Thupha Ngah Mi10 tawh ahi zongin na kipan thei hi.
Peter in, Na upna masa uh tungah gamtatzia hoih, kha tawh kidim
thu theihna, kisekna citak, lungduaina gina, lipkhap takin zahtakna, maingaphuai dingin thunopna leh itsik lo-a itna, cihte behlapna tawh note hong
kipiasa thu lamtohna ah minit khat zong mawkbeisak kei un11 ci hi. Na tuk
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

311

ciangin lungkia kei inla tawpsan kei in. Khrih tawh kisun gamtatzia lamtohna
pen khantawn sep ding nasep hi. Paul in Timoti kiangah, Na gamtatzia leh
na thuhilhna thu, a nihin kiptak lencip in. Kiheikhia kei in. Tua mun ah
omkip in12 ci hi.
Ka nuntakna ah ka piakkhiat ding bang ahi hiam? Hih pen
sepkhiatna (service) vai thudotna hi. Khrih Pumpi sungah nang sepkhiatna
bang ahi ding hiam? Na kha khuttawite, na lungsim, na hihtheihnate, na
sungpua melpuakzia, leh na sinkhak thute, tu-a teng kigawmkhopna
(Melpuakzia -- SHAPE) na hihlam na theih leh
Pasian innkuan sungah nang mapanna mun a
hoihpen bang ahi ding hiam? Na-a kimang ding
NI SAWMLINA:
thu bangci sep theih ding na hi hiam? Pumpi sungah
NGIMNA NEI
na ka sepsak dinga hong kiseh beelpawl tuam khat
NUNTAKNA
a om hiam? Na nasepna (ministry) na cinsakna pana
hong piang ding hamphatna hoih mahmah nih,
Paul in hih bangin hong gen hi: Tu-a na sepkhiat
uh nasepna in Pasian mite kitangsapna a cingsak bek hilo-in Pasian tungah
nakpi-in lungdamkohna zong piangsak hi.13
Midangte na a sepsak dingin hong kisui himah taleh Jesuh nangawn
in leitung ah a om lai-in mi khempeuh kitangsapnate a dipsakzo hi tuan
saamlo hi. Na melpuakzia leh hong kisuihzia dungzui-in kua huh theipen
ding cih na teelkhiat ding kisam hi. Kua huh nuampen ka hi hiam? ci-in
kidong in. Jesuh in, Note a va pai dingin leh a kip paisuak ding gahte na
gah nadingun kong sawlkhia hi14 ci hi. Eite khatciat in gah a tuamtek i gah
hi.
hiam Hih pen
Ka nuntakna ah ka genkhiat ding bang ahi hiam?
thu-umlo mite tungah na thupuak nasepna (mission) vai thudotna hi. Na
thupuak nasep thu pulakna (mission statement) pen na nuntak ngimna thu
pulakna (lifes purpose statement) ii khen khat hi pah hi. Tua sungah na teci
panna leh Lungdamna Thu mite tungah genkhia ding ci-a na ki-apna zong
na hel ding kisam hi. Nuntakna sunga na theihkhiat thute, leh leitung mite
kianga genkhiat nopna lungsim ahi Pasian hong piak Pasian zia tawh kituak
na lainatnate, cihte zong gualhsuk-huai hi. Khrih sungah khanglian seemseem
lecin Pasian in paikhia-a na kuanna ah na mitsuan deuh ding mipawlte hong
theisak theikha ding hi.
Nang pen nu (tunnu) ahihkeileh pa (zuapa) khat na hihleh na sep
ding thupuak nasepna lakah na tate Khrih a theih nadingun khansuah ding,
amaute nuntakna aading Pasian geelsak ama ngimnate a theihtel nadingun
312

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

lamlak ding, leh leitung ah amau sep ding thupuak nasep a seem dingin
sawlkhia ding, cihte kihel ding hi. Na thu pulakna sungah Joshua thu
pulakna zong na hel thei hi: Kei le ka innkuanpihte in ahihleh TOPA na ka
seem ding uhhi.15
Maan hi. I genkhiat thu pen i nuntakna tawh i lahkhiat ding leh i
taksuaksak ding kisam hi. Thu-umlo mi a tamzawte in Lai Siangtho muantaak
hi ci-in a saan ma-un ei, muantaak maw muantaaklo cih hong thei masa
nuamzaw uhhi. Tua hangin zong Lai Siangtho in, Khrih Lungdamna Thu
a kizahtak theih nading namin nungta hamtang un16 hong ci hi.
Ka nuntakna ah ka khua le tual ding bang ahi hiam? Hih
pen kilawmtatna (fellowship) vai thudotna hi. Thu-um midangte tungah na
kipumpiakna leh Psian innkuan tawh na kizopna thu, bangci bangin na
lakkhia ding hiam? Koi mun ah khat le khat cih thupiakna Khristian dangte
tawh zat-kisin ding na hi hiam? Koi pawlpi innkuan ah na-a kimang sungmi
khatin kihel ding na hi hiam? Na picin seemseem ciangin Khrih Pumpi na it
seemseem ding a, tua aadingin na kipiakhia nuam seemseem ding hi. Lai
Siangtho in, Khrih in pawlpi itin pawlpi aadingin a nuntakna pia hi17 ci hi.
Na thu pulakna sungah Pasian pawlpi na itna thu lahkhiatna khat na hel
ding zong kisam hi.
Hih thudotnate dawnkikzia ding na ngaihsut kawmin ngimna khatta
tawh kisai Lai Siangtho kammal hong thaksuakte zong gualsuk pahpah in.
Hih laibu sungah Lai Siangtho kammal tampi kihel hi. Na nuntak ngimna
thu pulakna, nang deihdan nam na ngah dong na gelhkhiatna, ah nipi kal
tampi ahihkeileh kha tampi zong bei theikha ding hi. Thungen in; ngaihsun
in; lawm-itpente tawh kikum in; Lai Siangtho kammal lungngai in. Na lungkim
tawp, a nunungpen khat, na ngah ma-in zong at zeel, puah zeel, phiat zeel,
atkik zeel, cihdan tamveipi na tuakkha thei ding hi. Tua kawmin Pasian
lamlahna dungzui-in Pasian hong suihzia, nang melpuakzia tawh kituakpen
khat na ngahkhia ding hi. Midangte
sepzia ettteh theih ding na deih leh
Thu-umlo mi a tamzawte in Lai
zong nong email thei hi.
Siangtho muantaak hi ci-in a
Nuntak ngimna thu pulakna a
saan ma-un ei, muantaak maw
kicingin gelhkhiatna banah tua
muantaaklo cih hong thei masa
ngimna ngate tomlakin kamngah
nuamzaw uhhi.
theih leh lungsima teeng thei nam
dingin thuciin tomnonote suah lecin
tua zong noptuam mahmah ding hi. Tuate tawh nisimin nang le nang na
kiphawksak thei hi. Solomon in ngaihsut a piakna ah, Hih thute na cihkik
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

313

theih pahpah nadingin na lungsim sungah ciamteh lecin hoih ding hi18 ci
hi. Etsakna tawmkhat en lehang:
y Ka nuntak ngimna pen: lungsim takpi tawh Khrih bia ding, ka
melpuakzia dungzui-in ama na seem ding, ama innkuan tawh kilawmta
ding, gamtatzia ah amah tawh kisun ding, ama minthan nadingin leitung
ah ama thupuak nasepna cingsak ding, cih teng hi
y Ka nuntak ngimna pen: Khrih innkuan sungmi khat hi ding, ama
gamtatzia etsakna lim khat hi ding, ama hehpihna thu a seemkhia mi
khat hi ding, ama kamtai palai khat hi ding, ama minthanna a kilangsak
khat hi ding, cih teng hi
y Ka nuntak ngimna pen: Khrih it ding, Khrih sungah khanglian ding,
Khrih thu genkhia ding, Khrih pawlpi tungtawnin ama na seem ding,
ka innkuan leh midangte zong tua bang ahihtheih nadingun makaih
ding, cih teng hi
y Ka nuntak ngimna pen: Thukham Lianpen leh Sawlpina a zui a mang
dingin Ki-apna Lianpi khat nei ding, cih hi
y Khrih tawh kisutna pen ka lungtup; pawlpi pen ka innkuan;
__________ pen ka sepkhiatna; __________ pen ka thupuak nasepna;
Pasian minthanna pen ka lungdeih
Na lungsim sungah Ka nuntak zonna nasep, ka innkuanpih, ka
teen nading mun, ka sangkah nading mun, cihte tawh kisai Pasian deihna
bang ahi tam? ci-in zong na lunghimawh kha ding hi. Sianggen lehang,
hihte pen na nuntakna sungah a dawl nihna thute hi pan a, a vekin Pasian
deihna tawh a kituak zong ahihtheih nading thu tampi om lel hi. A thupipen
ah bangbang na seem zongin, koikoi ah na teeng zongin, kuakua tawh na
ki-innkuan zongin, a tawntunga kip Pasian ngimnate a cingsak na hih ding
ahihi. Tua na thu khensatte pen na ngimnate a cingsaktuam ahih ding kisam
hi. Lai Siangtho in, Mihing lungsim sungah geelna tampi om a, ahi zongin
a tangtung pen TOPA ngimna hi19 ci hi. Na nuntakna aading Pasian hong
geelsak ama ngimnate kip paisuak ding ahih manin tuate mah mitsuan inla
nang geelnate mitsuan kei in.
Nuntak ngimna thu pulakna ah, na sih ciangin nang thu le la tawh
kisai midangte in hong tuaci gen le-uh ci-a na utna teng bulphuh in, cih
ngaihsut piakna khat ka za ngei hi. Nang hong kipahtawina kammal a
hoihpen ding teng ngaihsun inla tua ciangin na thu pulakna gelhkhia in, cih
hi. Tua pen, sianggen lehang, geelna hoihlo khat hi. Na nuntakna a bei khit
cianga nang thu le la midangte hong gen teng pen thupi masa lo hi. A
314

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thupi, a phamawh thu, khat bek om a, tua pen nang tawh kisai-in Pasian in
bang gen cih thu hi. Lai Siangtho sungah, Kote ngimna pen mite lungkim
nading hilo-in Pasian lungkim nading hizaw hi20 ci-in kigelh hi.
Hih nuntakna thudotpite na dawnzia teng Pasian in ni khatni ciangin
enpha kik ding hi. Na nuntakna ah Jesuh a phungpi-in na koih hiam? Ama
gamtatzia na neito hiam? Mi na a sepsak dingin na nuntakna na ki-ap hiam?
Ama thu genkhia-in ama thupuak nasep na cingsak hiam? Ama innkuan itin
tua sungah na kihel hiam? Thu-a kisim ding pen tu-a thute bek mah hi. Paul
in, Kote lungtup pen kote aadinga Pasian hong geelsakna ciang cinto
ding cih ahihi21 ci hi.
PASIAN IN NANG HONG ZANG NUAM HI
Tu ma kum sawmthum lai-in Sawltak 13:36 sunga laigual tumtawng
khat in ka lungsim hong la a, tua in nuntakna-a ka manawhna mun hong
kikhelsak hi. Tua laigual tomno sungah kammal sawm bekbek om a, ahi
zongin ka lungsim sungah siktulsa tawh vuhvang bangin tua kammalte kip
den hi: David in ama khanghun sungin Pasian ngimna bangin naseem hi.22
Tu-in Pasian in David ka lungsim hong tuakpa23 a cihna hang zong ka
theitel ta hi. David in leitunga Pasian ngimnate a cingsak dingin a nuntakna
na kibup-ap hi.
Hih thu pulakna sanga a thupizaw mualsuang om nawnlo hi. Na
hankhuk suangpek tungah tua bangin a kiciamteh danin kingaihsun dih in.
Nangma khanghun sungin Pasian ngimna bangin na seem takpi hiam? Ka
sih ciangin mite in kei thu le la tu-a bangin a gen ding uh, cih pen ka thungetna
hi. Nang thu le la zong tua bangin mite in a gen nadingun thu ka ngen hi.
Hih laibu, nang aadinga ka gelhna zong tua hang mah hi. Hih kammal
tumtawngno in nuntakzia a hoihpen i cih bang, cih hong lakkhia hi. Hun
ciangtan omlo tawntung mun tawh kisai thu (Pasian ngimna) pen hun
kiciangtan, tomno kal (nangma khanghun)
sungah a seem na hihi. Tu-a teng khempeuh
pen ngimna tawsawn nuntakna i cih pen hi. A
beisa khangmite ahi-a mai-a khangmite ahi
zongin amaute in tu khanghun sungin Pasian
ngimna bangin naseem theilo uhhi. Ei bek in i
seem thei hi. Esther mah bangin nang zong
Pasian in tu-a bang dan hun aading mahin24
hong piansak ahihi.
Pasian in tu dongin a zat ding mite zongzong lai hi. Lai Siangtho in,
Topa in ama kiangah lungsim khempeuh tawh a kibup-ap mite a
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

315

thakhauhsak nadingin leitung bup tengah zong kawikawi hi25 ci hi. Nang,
Pasian ngimnate aadinga ama zattheih mi khat na hi ding hiam? Nang
khanghun sungin Pasianngimna bangin na seem ding hiam?
Paul pen ngimna tawsawn nuntakna tawh kalsuan hi. Amahn,
Kalsuan simin ngimna tawh kung lamah tang takin ka tai hi16 ci hi. Ama
nuntakna a hang bulpi pen ama aadinga Pasian geelsak ngimnate cingsak
ding cih hi bek hi. Amahn, Banghanghiam cihleh ka nuntak leh Khrih
aading hi a, ka sih leh a hampha ka hihi27 ci hi. Nuntak ding leh sih ding vai
Paul in kihta lo hi. A hing-a a si zongin Pasian ngimnate a cingsak ding hi lel
hi. Amahn silel lo hi.
Ni khatni ciangin thupiang tangthu a bei hun tung ding a, ahi zongin
tawntung hun ahihleh om paisuak ding hi. William Cary in, Mailam hun
pen Pasian kamciamte zah mahin lam-et om hi. Na ngimnate cinsakna ah
a haksat hun a om ciangin lungkiatna-in nei kei in. A tawntunga kimang ding
na thaman phawk in. Lai Siangtho in, Banghanghiam cihleh a thuneu, a
suaveilo i gimnate in tuate khempeuh sangin a thupizaw pek tham, tawntung
minthanna khat eite aadingin hong ngahsak hi28 ci hi.
Eite ni khatni ciangin i vekpi-in Pasian kumpi tokham mai-ah ding
in, i nuntaknate Khrih tungah nakpi lungdamna leh phatna tawh i ap ciangin
bangzahin nuam ding cih ngaihsun dih in. Tua hun ciangin i vekpi-in, Nang
na kilawm hi, Topa! Aw, kote Pasian! Minthanna, pahtawina, vanglianna
ngah ta in! Na khempeuh nangma piansak hi; Kisam na sak manin kipiangsak
hi!29 i ci khawm ding hi. Ama geelna hangin amah i phat ding a, ama
ngimnate aadingin i nungta tawntung ding hi.
SAWMLINI
KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA
Lungngaih Di
ng T
hu: Ngimna nei-a nuntak bek mah nuntak tattak
Ding
Thu:
theih nading lampi hi.
Phawk Ding Khawkneu
Khawkneu:: Banghanghiam cihleh...David in ama
khanghun sungin Pasian ngimna bangin naseem hi
Sawltak 13:36 (NASB)
Ngaihsut Ding Thudotna
Thudotna:: Nuntakna sunga thudotna lianpi ngate ka
dawnkikna bang hun ciangin gelhkhia ding ka hi hiam? Cik ciangin ka
ngimna laidal tungah gualsuk ding ka hi hiam?
316

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Behlapna 1:
]
KIKUPNA
WI DING THUDO
T TE
KIKUPNAWI
THUDOT
Khenpi khatta a bei sima kiguang thudotnate banah tu-a kikupnawi
ding thudotnate zong na beelpawl neuno sung leh Nipini sang laisinnate
sungah na zang thei ding hi.
H IH L EITUNG AH B ANG A A D INGIN O M K A H I H IA M ?
y Hih laibu sunga laigual masapen ahi Hih thu pen nang aituam vai
hilo hi a cihna ii a deihnate bang teng hi dingin na ngaihsun hiam?
y Mi a tamzawte nuntakna bang in tawsawn hi na ci hiam? Na nuntakna
sungah hong tawsawn pen bang ahi hiam
y Tu ciangciang, bang lim le mel ahihkeileh bang etsakna lim tawh na
nuntakna kituakpen hiam? Tai kidemna maw, circus maw, a dang
khatpeuh maw?
y A zenzenin mi khempeuh in leitung nuntakna pen tawntung hun aading
kiginkholhna ahih taktak lam thei uh hileh i gamtatna hong bangci
kilamdang ding hiam?
y Leitung ah mite, Pasian ngimnate aading a nuntakloh nadingun a
lungsim uh a kaikhia pen bang ahi hiam?
y Pasian ngimnate aading na nuntakloh nadingin na lungsim hong kaikhia
pen bang ahi hiam?
P ASIAN L UNGKIM NADINGIN N ANG H ONG K ISEEK
y Pasian lungkim nadingin na nuntakna bup tawh kalsuan cih pen mi
a tamzawte in biakpiakna (worship) a teldan uh tawh bangci danin
kilamdang hiam?
y Pasian tawh kilawmtatna pen kilawmtatna dang tuamtuam tawh bangci
danin kibang a, bangci danin kilamdang hiam?
y Pasian a gamlatsuah huna na theihkhiat thu khat genkhia in.
y Mihon tawh biakpiakna ahihkeileh aituam khatkia biakpiakna -- nang
aadingin bang pen olzaw hiam? A koizaw pen ah Pasian tawh kinai
kisazaw na hi hiam?
y Bang hun ciangin Pasian tungah hehna lahkhiat ding kilawm hiam?
y Khrih kiangah na nuntakna a bupin niamlutsak ding na ngaihsut ciangin
bang launa teng hong dawkto hiam?
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

317

P ASIAN I NNKUAN A A D INGIN N ANG H O NG K IB


A WL
IBA
y Jesuh Khrih tungah i kipumpiak zah mahin khat le khat tungah
kipumpiak cih pen mi a tamzawte in kilawmtatna (fellowship) a teldan
uh tawh bangci danin kilamdang hiam?
y Thu-um midangte i itloh i kinloh nadinga hong khaktan thute bang
teng ahi hiam?
y Na kitangsapna, na khasiatna, na launa, na lam-etna, cihte midangte
kiangah na genkhiat ngam nadingin bang in hong hangsak tuam ding
hiam?
y Mite in pawlpi tawh a kizoplohna uh ah a zattheih phatdiak paulapte
bang teng hi-a nangn tuate bangci dawnkik ding na hi hiam?
y I pawlpi sungah kipumkhatna i kepcing nading leh i khansak theih
nadingin ei beelpawl in bang i seem thei ding hiam?
y Mi khatpeuh tawh na kizopna na lamkik ding a kul, thu kong ngetpih
theih ding uh, a om hiam?
K HRIH T AWH A K ISUN D INGIN N ANG H O NG K IPIANGS
AK
IPIANGSA
y Jesuh Khrih tawh kisun cih pen mi a tamzawte in thuzui hihna
(discipleship) a teldan uh tawh bangci danin kilamdang hiam?
y Thu-um mi khat na hih-a kipan na nuntakna sungah thu le la kikhelna
na muhkhak bang teng om hiam?
y Tu zawh kum khat ciangin Khrih tawh a kisunzaw na hih ding na ut
hiam? Tua kung lam na manawh theih nadingin tuni-in bang na hih
thei ding hiam?
y Kha khangliatna ah ziakai na kisak leh bang munte ah na lungduai
ding kisam hiam?
y Na khangliat theih nadingin Pasian in lunggimna leh buaina hong bangci
zat hiam?
y Bang hun ciangin zia-etna do zolo theipen na hi hiam? Zia-etna
nawkzawh nading kahlei dawlte ah bang pen in nang hong huhtheipen
ding hiam?
P ASIAN N A A S EEM D INGIN N ANG H ONG K ISUI
y Midangte na sepsak nadingin na melpuakzia zang ding cih pen mi a
tamzawte in sepkhiatna (ministry) a teldan uh tawh bangci danin
kilamdang hiam?
y Pasian innkuan sunga midangte na na sepsakna ah na zattheih dingin
bang hih ding na ut hiam?
318

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

y Na nawkkhitsa lunggimna khat, tua bang thu-omzia a tuakkha midangte


huh nadinga Pasian zattheih ding khat, ngaihsun in.
y Ei le ei midangte tawh kitehkakna in ei aituam melpuakzia i khansak
ding vai hong bangci khaktan hiam?
y Thaneem na kisak hunin Pasian vangliatna nang tungtawnin kilangkhia
ahihlam na theih a om hiam?
y I beelpawl sunga om sungmi khempeuh in sepkhiatna (ministry) sungah
amau mapanna mun a muhkhiat theih nadingun bangci huh thei i hi
hiam? I beelpawl panin i pawlpi innkuan aading bangci sepsak thei i
hi hiam?
T HUPUA K N ASEP K HA
T A A D INGIN N ANG H O NG K IB
AWL
HAT
IBA
y Lungdamna Thu tangkona cih kammal mite in a zak ciangun launa
leh theihkhialhna a neihtheih phatdiak uh pawlkhatte bang teng hiam?
Lungdamna Thu midangte kiangah genkhiat ding vai, bang teng in
nang hong khaktan hiam?
y Leitung mite kiangah na gensawn dinga Pasian hong piak na Nuntakna
Thu lakah kihel dinga na upmawh bang a om hiam?
y Na beelpawl sunga mi khempeuh in thu hong ngetpih theih dingin
thu-umlo na lawmte khat ii min genkhia in.
y Sawlpina cinsak nading mapanna ah ei beelpawl in bang seemkhawm
thei i hi hiam?
y Hih laibu simkhopna tungtawnin na nuntak ngimnate bangci bangin
mitsuankik thei na hi hiam? Bangci nam thumuhziate phattuampihpen
na hi hiam?
y Hih laibu sunga nuntakna kikhelsak thei thute a gensawn thei na hihlam
hong phawksak dingin Pasian in kua hong puak hiam?
y Mai-ah bang i sin lai ding hiam?

319

Behlapna 2:
BANG HANGIN LAI SIANGTHO LETKHIA
TBU
LETKHIATBU
TA MPI KIZANG?
Hih laibu sungah Lai Siangtho kammal mun tul dektak ding kawkna
kinei hi. Lai Siangtho letkhiatbu (translation versions) nam tuamtuam ka zat
pen ka sawm ngiat hi a, a hang pen thu nih om hi. Khatna ah, letkhiatbu
khat bangzahin hoih himah taleh cinlahna pawlkhat nei veve hi. Lai Siangtho
a kigelhcil lai-in Hebrew, Aramaic, leh Greek, cih kammalte mal 11,280
kihel hi. Ahi zongin Mangkam letkhiatbute ah mal 6,000 kiim bek kizang
ahih manin a khiatna neensi pawlkhat kimansuah ding ahihlam kilang hi.
Tua hangin letkhiatbute etkak-a zat ding mah hoihzaw den hi.
A thu nihna, leh a thupizaw thu ah, i kamngahsa Lai Siangtho
khawkneute a khiatna a cingin i thei kei thei pahpah a, tua pen a letkhiatzia
a ginatloh man hilo-in tua khawkneute naal lua khin i hih man hi. Tamveipi
i sim khit leh i zak khit khawkneute a khiatna a thei kisa i hih manin laibu
sung khatpeuh ah tua khawkneu a kikawk i muh ciangin tua mun i kheng
ziau a, a khiatna i mansuah pah hi. Tua thu hangin lam namtuam khat tawh
Pasian thumaan thutak na muh theih nadingin laigual tumtawngte
(parapharases) kong zat ngiat ahihi.
Tua banah, khawkneu khenna leh nambat thuahna pen AD 1560
kum pana kizang pan ahih manin khawkneu khatpeuh a bupin ka kawk
ngeikei a, laigual tumtawngte a kilawm a kituak danin ka bulphuhzaw hi. Ka
etteh lim pen Jesuh leh nungzuipite hi a, amaute in Thuciam Lui a siksan
uh ciangin a gennop uh thu tawh kituakin laigual tumtawng khatpeuh zang
zeelzeel uhhi.

320

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

AMP

The Amplified Bible (1965)

CEV

Contemporary English Version (1995)

GWT

Gods Word Translation (1995)

KJV

King James Version

LB

Living Bible (1979)

Msg

The Message (1993)

NAB

New American Bible (1970)

NASB

New American Standard Bible (1973)

NCV

New Century Version (1991)

NIV

New International Version (1978, 1984)

NJB

New Jerusalem Bible (1985)

NLT

New Living Translation (1996)

NRSV

New Revised Standard Version (1990)

Ph

New Testament in Modern English by J.B. Phillips (1958)

TEV

Todays English Version (1992)

321

Ciaptehna
[Notes]
Ngimna Nei Khualzinna
1. Rom 12:2 (NLT)
2. 2 Timoti 2:7 (NIV)
Ni 1: Na Khempeuh Pasian kiangpan Kipan
1. Job 12:10 (TEV)
2. Rom 8:6 (Msg)
3. Matthai 16:25 (Msg)
4. Hugh S. Moorhead,
comp., The Meaning of
Life according to Our
Centurys Greatest
Writers and Thinkers
(1988)
5. 1 Korin 2:7 (Msg)
7. Efesa 1:11 (Msg)
8. David Friend, ed., The
Meaning of Life (1991)
Ni 2: A Piangkha Vat Na
Hikei Hi
1. Late 138:8a (niv)
2. Late 139:15 (Msg)
3. Late 139:16 (LB)
4. Sawltak 17:26 (NIV)
5. Efesa 1:4a (Msg)
6. James 1:18 (NCV)
7. Michael Denton,
Natures Destiny: How
the Law of Biology
Reveal Purpose in the
Universe (1998)
8. Isaiah 45:18 (GWT)
9. 1 Johan 4:8
10. Isaiah 46:3-4 (NCV)
11. Russell Kelfer
Ni 3: Bang In Na Nuntakna HongTawsawn?
1. Piancil 4:12 (NIV)
2. Late 32:1 (LB)
3. Job 5:2 (TEV)

322

4. 1 Johan 4:18 (Msg)


5. Matthai 6:24 (NLT)
6. Isaiah 49:4 (NIV)
7. Job 7:6 (LB)
8. Job 7:16 (TEV)
9. Jeremiah 29:11 (NCV)
10. Efesa 3:20 (LB)
11. Paunak 13:7 (Msg)
12. Isaiah 26:3 (TEV)
13. Efesa 5:17 (Msg)
14. Filippi 3:13 (NLT)
15. Filippi 3:15 (Msg)
16. Rom 14:10b, 12 (NLT)
17. Johan 14:6 (NIV)

11. Luka 16:11 (NLT)


12. Luka 12:48b (NIV)

Ni 4: A Tawntung
Kimang Dingin Hong
Kibawl
1. Thuhilhna 3:11 (NLT)
2. 2 Korin 5:1 (TEV)
3. Filippi 3:7 (NLT)
4. 1 Korin 2:9 (LB)
5. Matthai 25:34 (NIV)
6. C.S. Lewis, The Last
Battle (1970)
7. Late 33:11 (TEV)
8. Thuhilhna 7:2 (CEV)
9. Hebru 13:14 (LB)
10. 2 Korin 5:6 (LB)
Ni 5: Nuntakna Pasian
Muhzia Bangin Mu
1. Rom 12:2 (TEV)
2. 2 Khang Tangthu 32:31
(NLT)
3. 1 Korin 10:13 (TEV)
4. James 1:12 (GWT)
5. Late 24:1 (TEV)
6. Piancil 1:28 (TEV)
7. 1 Korin 4:7b (NLT)
8. 1 Korin 4:2 (NCV)
9. Matthai 25:14-29
10. Matthai 25:21 (NIV)

Ni 6: Nuntakna Cih Pen


TawmveiSungNasepna
1. Job 8:9 (NLT)
2. Late 39:4 (LB)
3. Late 119:19 (NLT)
4. 1 Peter 1:17 (GWT)
5. Filippi 3:19-20 (NLT)
6. James 4:4 (Msg)
7. 2 Korin 5:20 (NLT)
8. 1 Peter 2:11 (Msg)
9. 1 Korin 7:31 (NLT)
10. 2 Korin 4:18 (NIV)
11. Johan 16:33; 16:20;
15:18-19
12. 2 Korin 4:18 (NIV)
13. 1 Peter 2:11 (GWT)
14. Hebru 11:13, 16 (NCV)
Ni 7: Na Khempeuh A
Pianna A Hang
1. Late 19:1 (NIV)
2. Piancil 3:8; Paikhiatna
33:18-23; 40:33-38; 1
Kumpite 7:51; 8:10-13;
Johan 1:14; Efesa 2:2122; 2 Korin 4:6-7.
3. Paikhiatna 24:17;
40:34; Late 29:1; Isaiah
6:3-4; 60:1; Luka 2:9
4. Maangmuhna 21:23
(NIV)
5. Hebru 1:3 (NIV); 1
Korin 4:6b (LB)
6. Johan 1:14 (GWT)
7. 1 Khang Tangthu 16:24;
Late 29:1; 66:2; 96:7; 2
Korin 3:18
8. Maangmuhna 4:11a
(NLT)

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

9. Rom 3:23 (NIV)


10. Isaiah 43:7 (TEV)
11. Johan 17:4 (NLT)
12. Rom 6:13b (NLT)
13. 1 Johan 3:14 (CEV)
14. Rom 15:7 (NLT)
15. Johan 13:34-35 (NIV)
16. 2 Korin 3:18 (NLT)
17. Filippi 1:11 (NLT);
Johan 15:8 (GWT)
18. 1 Peter 4:10-11 (NLT); 2
Korin 8:19b (NCV)
19. 2 Korin 4:15 (NLT)
20. Johan 12:27-28 (NASB)
21. Johan 12:25 (Msg)
22. 2 Peter 1:3 (Msg)
23. Johan 1:12 (NIV)
24. Johan 3:36a (Msg)
Ni 8: Pasian Lungkim
Nadingin Hong
Kiseek
1. Efesa 1:5 (TEV)
2. Piancil 6:6; Paikhiatna
20:5; Thu Hilhkikna
32:36; Thukhente 2:19;
1 Kumpite 10:9; 1
Khang Tangthu 16:27;
Late 2:4; 5:5; 18:19;
35:27; 37:23; 103:13;
04:31; Ezekiel 5:13; 1
Johan 4:16.
3. Late 147:11 (CEV)
4. Johan 4:23
5. Isaiah 29:13 (NIV)
6. Late 105:4 (TEV)
7. Late 113:3 (LB)
8. Late 119:147; 5:3;
63:6; 119:62
9. Late 34:1 (GWT)
10. 1 Korin 10:31 (NIV)
11. Kolose 3:23 (NIV)
12. Rom 12:1 (Msg)
Ni 9: Bang In Pasian
Nuihmaisak?
1. Efesa 5:10 (Msg)
2. Piancil 6:8 (LB)
3. Piancil 6:9b (NLT)
4. Hosea 6:6 (LB)

5. Matthai 22:37-38 (NIV)


6. Hebru 11:7 (Msg)
7. Piancil 2:5-6
8. Late 147:11 (TEV)
9. Hebru 11:6 (NIV)
10. Piancil 6:22 (NLT);
Hebru 11:7b (NCV)
11. Late 100:2 (LB)
12. Late 119:33 (LB)
13. James 2:24 (CEV)
14. Johan 14:15 (TEV)
15. Piancil 8:20 (NIV)
16. Hebru 13:15 (TEV)
17. Late 116:17 (KJV)
18. Late 69:30-31 (NIV)
19. Late 68:3 (TEV)
20. Piancil 9:1, 3 (NIV)
21. Late 37:23 (NLT)
22. Late 33:15 (Msg)
23. Isaiah 45:9 (CEV)
24. 1 Timoti 6:17 (TEV)
25. Late 103:14 (GWT)
26. 2 Korin 5:9 (TEV)
27. Late 14:2 (LB)
Ni 10: Biakpiakna Laigil
1. 1 Johan 4:9-10, 19
2. Rom 12:1 (TEV)
3. Late 145:9
4. Late 139:3
5. Matthai 10:30
6. 1 Timothy 6:17b
7. Jeremiah 29:11
8. Late 86:5
9. Late 145:8
10. Rom 5:8 (NRSV)
11. Piancil 3:5
12. Luka 5:5 (NIV)
13. Late 37:7a (GWT)
14. Matthai 6:24
15. Matthai 6:21
16. Marka 14:36 (NLT)
17. Job 22:21 (NLT)
18. Rom 6:17 (Msg)
19. Joshua 5:13-15
20. Luka 1:38 (NLT)
21. James 4:7a (NCV)
22. Rom 12:1 (KJV)
23. Rom 12:1 (CEV)
24. 2 Korin 5:9 (NIV)

25. Filippi 4:13 (Amp)


26. 1 Korin 15:51
27. Luka 9:23 (NCV)
Ni 11: Pasian tawh
Lawmtahoihpen
Suahna
1. Late 95:6; 136:3; Johan
13:13; Jude 1:4; 1
Johan 3:1; Isaiah 33:22;
47:4; Late 89:26
2. Paikhiatna 33:11, 17; 2
Khang Tangthu 20:7;
Isaiah 41:8; James 2:23;
Sawltak 13:22; Piancil
5:8; 5:22 (NLT); Job 29:4
3. Rom 5:11 (NLT)
4. 2 Korin 5:18a (TEV)
5. 1 Johan 1:3
6. 1 Korin 1:9
7. 2 Korin 13:14
8. Johan 15:15 (NIV)
9. Johan 3:29
10. Paikhiatna 34:14 (NLT)
11. Sawltak 17:26-27
(Msg)
12. Jeremiah 9:24 (TEV)
13. Rick Warren, How to
Have a Meaningful
Quiet Time, Personal
Bible Study Methods
(1981)
14. 1 Thesalonika 5:17
15. Efesa 4:6b (NCV)
16. Brother Lawrence, The
Practice of the Presence
of God (1967)
17. 1 Thesalonika 5:17
(Msg)
18. Late 23:4; 143:5; 145:5;
Joshua 1:8; Late 1:2
19. 1 Samuel 3:21
20. Job 23:12 (NIV)
21. Late 119:97 (NIV)
22. Late 77:12 (NLT)
23. Piancil 18:17; Daniel
2:19; 1 Korin 2:7-10
24. Late 25:14 (LB)

323

Ni 12: Pasian tawh Na


Kilawmtatna
Phungvuh In
1. Matthai 11:19
2. Job 42:7b (Msg)
3. Paikhiatna 33:1-17
4. Paikhiatna 33:12-17
(Msg)
5. Job 7:17-21; Late
83:13; Jeremiah 20:7;
Ruth 1:20
6. Late 142:2-3a (NLT)
7. Johan 15:14 (NIV)
8. Johan 15:9-11 (NLT)
9. 1 Samuel 15:22 (NCV)
10. Matthai 3:17 (NLT)
11. 2 Korin 11:2 (Msg)
12. Late 69:9 (NLT)
13. Late 27:4 (LB)
14. Late 63:3 (CEV)
15. Piancil 32:26 (NIV)
16. Filippi 3:10 (Amp)
17. Jeremiah 29:13 (Msg)
18. 1 Timoti 6:21a (LB)
Ni 13: Pasian A Lungkimsak Biakpiakna
1. Hebru 12:28 (TEV)
2. Johan 4:23 (NIV)
3. 1 Samuel 16:7b (NIV)
4. Hebru 13:15; Late 7:17;
Ezra 3:11; Late 149:3;
150:3; Nehemiah 8:6
5. Gary Thomas, Sacred
Pathways (2000)
6. Johan 4:23 (Msg)
7. Matthai 6:7 (KJV)
8. Saddleback Pastors,
tape series, How God
Meets Your Deepest
Needs (1999)
9. 1 Korin 14:40 (NIV)
10. 1 Korin 14:16-17 (CEV)
11. Rom 12:1 (NIV)
12. Late 50:14 (TEV); Hebru
13:15 (CEV); Late 51:17;
54:6 (NIV); Filippi 4:18
(NIV); Late 141:2 (GWT);
Hebru 13:16; marka

324

12:33 (Msg); Rom 12:1


(NIV)
13. 2 Samuel 24:24 (TEV)
14. Matt Redman, Heart of
Worship (1997)
Ni 14: Pasian A
Gamlatsuah Hun
1. Philip Yancey,
Reaching for the
Invisible God (2000)
2. 1 Samuel 13:14;
Sawltak 13:22
3. Late 10:1 (LB)
4. Late 22:1 (NLT)
5. Late 43:2 (TEV); Late
44:23 (TEV); 74:11
(TEV); 88:14 (Msg);
89:49 (LB)
6. Thu Hilhkikna 31:8;
Late 37:28; Johan
14:16-18; Hebru 13:5
7. Isaiah 45:15
8. Floyd McClung,
Finding Friendship with
God (1992)
9. Job 23:8-10 (NLT)
10. Late 51; Efesa 4:29-30;
1 Thesalonika 5:19;
Jeremiah 2:32; 1 Korin
8:12; James 4:4 (NLT)
11. Job 1:20-22 (NIV)
12. Job 7:11 (TEV)
13. Job 29:4 (NIV)
14. Late 116:10 (NCV)
15. Job 10:12
16. Job 42:2; 37:5, 23
17. Job 23:10; 31:4
18. Job 34:13
19. Job 23:14
20. Job 19:25
21. Job 23:12 (NIV)
22. Job 13:15 (CEV)
23. 2 Korin 5:21 (TEV)
Ni 15: Pasian Innkuan
aadingin Hong
Kibawl
1. Efesa 1:5 (NLT)
2. James 1:18 (LB)

3. 1 Peter 1:3b (LB);


Rom 8:15-16 (TEV)
4. Marka 8:34; Sawltak
2:21; Rom 10:13; 2
Peter 3:9
5. Galati 3:26 (NLT)
6. Efesa 3:14-15 (LB)
7. 1 Johan 3:1; Rom 8:29;
Galati 4:6-7; Rom 5:2;
1 Korin 3:23; Efesa
3:12; 1 Peter 1:3-5;
Rom 8:17
8. Galati 4:7b (NLT)
9. Filippi 4:19 (NIV)
10. Efesa 1:7; Rom 2:4;
9:23; 11:33; Efesa 3:16;
2:4
11. Efesa 1:18b (NLT)
12. 1 Thesalonika 5:19;
4:17
13. 1 Johan 3:2; 2 Korin
3:18
14. Maangmuhna 21:4
15. Marka 9:41; 10:30; 1
Korin 3:8; Hebru 10:35;
Matthai 25:21, 23
16. Rom 8:17; Kolose 3:4;
2 Thesalonika 2:14; 2
Timoti 2:12; 1 Peter 5:1
17. 1 Peter 1:4 (NLT)
18. Kolose 3:23-24a (NIV)
19. Matthai 28:19 (NLT)
20. 1 Korin 12:13 (NLT)
21. Sawltak 2:41; 8:12-13,
35-38
22. Hebru 2:11 (CEV)
23. Matthai 12:49-50 (NLT)
Ni 16: A Thupipen Thu
1. Galati 5:14 (LB)
2. 1 Peter 2:17b (CEV)
3. Galati 6:10 (NCV)
4. Johan 13:35 (LB)
5. 1 Korin 14:1a (LB)
6. 1 Korin 13:3 (Msg)
7. Matthai 22:34-40 (NLT)
8. 1 Korin 13:13 (NCV)
9. Matthai 25:34-46
10. Matthai 25:40 (NRSV)
11. Galati 5:6 (NIV)

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

12. 1 Johan 3:18 (TEV)


13. Efesa 5:2 (LB)
14. Johan 3:16a
15. Galati 6:10 (NLT)
16. Efesa 5:16 (NCV)
17. Paunak 3:27 (TEV)
Ni 17: Kisaipih Ding
Mun Khat
1. Piancil 2:18
2. 1 Korin 12:12: Efesa
2:21, 22; 3:6; 4:16;
Kolose 2:19; 1
Thesalonika 4:17
3. Rom 12:5 (NIV)
4. Rom 12:4-5; 1 Korin
6:15; 12:12-27
5. Rom 12:4-5 (Msg)
6. Efesa 4:16
7. Matthai 16:18 (NLT)
8. Efesa 5:25 (GWT)
9. 2 Korin 11:2; Efesa
5:27; Maangmuhna 19:7
10. 1 Peter 2:17b (Msg)
11. 1 Korin 5:1-13; Galati
6:1-5
12. Efesa 2:19b (LB)
13. Johan 13:35 (NLT)
14. Galati 3:28 (Msg);
Johan 17:21
15. 1 Korin 12:27 (NCV)
16. 1 Korin 12:26 (NCV)
17. Efesa 4:16; Rom 12:4-5;
Kolose 2:19; 1 Korin
12:25
18. 1 Johan 3:16 (NIV)
19. Efesa 4:16b (NLT)
20. 1 Korin 12:7 (NLT)
21. Efesa 2:10 (Msg)
22. 1 Korin 10:12; Jeremiah
17:9; 1 Timoti 1:19
23. Hebru 3:13 (NIV)
24. James 5:19 (Msg)
25. Sawltak 20:28-29; 1
Peter 5:1-4; Hebru 13:7,
17
26. Hebru 13:17 (NLT)
27. Sawltak 2:42 (Msg)
28. 2 Korin 8:5 (TEV)

Ni 18: Nuntakna
Sinkhawm
1. Matthai 18:20 (NASB)
2. 1 Johan 1:7-8 (NCV)
3. James 5:16a (Msg)
4. 1 Korin 12:25 (Msg)
5. Rom 1:12 (NCV)
6. Rom 12:10 (NRSV)
7. Rom 14:19 (NIV)
8. Kolose 3:12 (GWT)
9. Filippi 3:10; Hebru
10:33-34
10. Galati 6:2 (NLT)
11. Job 6:14 (NIV)
12. 2 Korin 2:7 (CEV)
13. Kolose 3:13 (LB)
14. Kolose 3:13 (NLT)
Ni 19: Khua le Tual
Phungvuhna
1. Efesa 4:3 (NCV)
2. 1 Timoti 3:14-15 (NCV)
3. Efesa 4:15
4. Paunak 24:26 (TEV)
5. Galati 6:1-2 (NCV)
6. Efesa 4:25 (Msg)
7. Paunak 28:23 (NLT)
8. Thuhilhna 8:6 (TEV)
9. 1 Timoti 5:1-2 (GWT)
10. 1 Korin 5:3-12
(Msg)
11. 1 Peter 5:5b (NIV)
12. 1 Peter 5:5c (NIV)
13. Rom 12:16 (NLT)
14. Filippi 2:3-4 (NCV)
15. Rom 15:2 (LB)
16. Titus 3:2 (Msg)
17. Rom 12:10 (GWT)
18. Paunak 16:28 (TEV)
19. Titus 3:10 (NIV)
20. Hebru 10:25 (TEV)
21. Sawltak 2:46 (LB)
Ni 20: Kilawmtatna
Kisiasa Puahphatna
1. 2 Korin 5:18 (GWT)
2. Filippi 2:1-2 (Msg)
3. Rom 15:5 (Msg)
4. Johan 13:35

5. 1 Korin 1:10 (TEV)


6. 1 Korin 6:5 (Msg)
7. Matthai 5:9 (NLT)
8. 2 Korin 5:18 (Msg)
9. James 4:1-2 (NIV)
10. Matthai 5:23-24 (Msg)
11. 1 Peter 3:7; Paunak
28:9
12. Job 5:2 (TEV); 18:4
(TEV)
13. Filippi 2:4 (TEV)
14. Late 73:21-22 (TEV)
15. Paunak 19:11 (NIV)
16. Rom 15:2 (LB)
17. Rom 15:3 (NJB)
18. Matthai 7:5 (NLT)
19. 1 Johan 1:8 (Msg)
20. Paunak 15:1 (Msg)
21. Paunak 16:21 (TEV)
22. Efesa 4:29
23. Rom 12:18 (TEV);
24. Rom 12:10; Filippi 2:3
25. Matthai 5:9 (Msg)
26. 1 Peter 3:11 (NLT)
27. Matthai 5:9
Ni 21: Na Pawlpi Na
Hutna
1. Johan 17:20-23
2. Efesa 4:3 (NIV)
3. Rom 14:19 (Ph)
4. Rom 10:12; 12:4-5; 1
Korin 1:10; 8:6; 12:13;
Efesa 4:4; 5:5; Filippi
2:2
5. Rom 14:1; 2 Timoti
2:23
6. 1 Korin 1:10 (NLT)
7. Efesa 4:2 (NLT)
8. Dietrich Bonhoffer, Life
Together (1954)
9. Rom 14:13; James 4:11;
Efesa 4:29; Matthai
5:9; James 5:9
10. Rom 14:4 (CEV)
11. Rom 14:10 (Ph)
12. Maangmuhna 12:10
13. Rom 14:19 (Msg)
14. Paunak 17:4; 16:28;

325

26:20; 25:9; 20:19


25. Paunak 17:4 (CEV)
16. Jude 1:19 (Msg)
17. Galati 5:15 (Amp)
18. Paunak 20:19 (NRSV)
19. Paunak 26:20 (LB)
20. Matthai 18:15-17a
(Msg)
21. Matthai 18:17; 1 Korin
5:5
22. Hebru 13:17 (Msg)
23. Hebru 13:17 (NIV)
24. 2 Timoti 2:14, 23-26;
Filippi 4:2; Titus 2:153:2, 10-11
25. 1 Thesalonika 5:1213a (Msg)
26. 1 Korin 10:24 (NLT)
Ni 22: Khrih tawh Kisun
Dingin Hong Kipiangsak
1. Piancil 1:26 (NCV)
2. Piancil 6:9; Late
139:13-16; James 3:9
3. 2 Korin 4:4 (NLT);
Kolose 1:15 (NLT);
Hebru 1:3 (NIV)
4. Efesa 4:24 (GWT)
5. Piancil 3:5 (KJV)
6. Efesa 4:22 (Msg)
7. Matthai 5:1-12
8. Galati 5:22-23
9. 1 Korin 13
10. 2 Peter 1:5-8
11. Johan 10:10
12. 2 Korin 3:18b (NLT)
13. Filippi 2:13 (NLT)
14. 1 Kumpite 19:12 (NIV)
15. Kolose 1:27 (NLT)
16. Joshua 3:13-17
17. Luka 13:24; Rom
14:19; Efesa 4:3 (a
vekin niv); 2 Timoti
2:15 (ncv); Hebru 4:11;
12:14; 2 Peter 1:5; 2
Peter 3:14 (a vekin NIV)
18. Efesa 4:22 (Msg)
19. Efesa 4:23 (CEV)
20. Rom 12:2

326

21. Efesa 4:24 (NIV)


22. Efesa 4:13 (CEV)
23. 1 Johan 3:2 (NLT)
24. 1 Korin 10:31; 16:14;
Kolose 3:17, 23
25. Rom 12:2 (Msg)
Ni 23: Eite I Khangliatna
Zia
1. Matthai 9:9 (NLT)
2. 2 Peter 3:11 (NLT)
3. Filippi 2:12-13 (NIV)
4. Paunak 4:23 (TEV)
5. Rom 12:2b (NLT)
6. Efesa 4:23 (NLT)
7. Filippi 2:5 (CEV)
8. 1 Korin 14:20 (NIV)
9. Rom 8:5 (NCV)
10. 1 Korin 13:11 (NIV)
11. Rom 15:2-3a (CEV)
12. 1 Korin 2:12a (CEV)
Ni 24: Thumaan Thutak
tungtawnin Kikhel
1. Johan 17:17 (NIV)
2. 2 Timoti 3:17 (Msg)
3. Hebru 4:12; Sawltak
7:38; 1 Peter 1:23
4. Johan 6:63 (NASB)
5. James 1:18 (NCV)
6. Job 23:12 (NIV)
7. 1 Peter 2:2; Matthai
4:4; 1 Korin 3:2; Late
119:103
8. 1 Peter 2:2 (NIV)
9. Johan 8:31 (NASB, 1978)
10. Paunak 30:5 (NIV)
11. 2 Timoti 3:16 (CEV)
12. Sawltak 23:14 (NIV)
13. Luka 8:18 (NIV)
14. James 1:21b (Amp)
15. Thu Hilhkikna 17:19a
(NCV)
16. Rick Warren, Twelve
Personal Bible Study
Methods.
17. James 1:25 (NCV)
18. Late 119:11; 119:105;
119:49-50; Jeremiah
15:16; Paunak 22:18; 1

Peter 3:15
19. Kolose 3:16a (LB)
20. 2 Korin 3:18 (NIV)
21. Sawltak 13:22 (NIV)
22. Late 119:97 (NCV)
23. Johan 15:7; Joshua 1:8;
Late 1:2-3
24. James 1:22 (KJV)
25. Matthai 7:24 (NIV)
26. Johan 13:17 (NIV)
Ni 25: Buaina tungtawnin Kikhel
1. Johan 16:33
2. 1 Peter 4:12 (LB)
3. Late 34:18 (NLT)
4. Piancil 39:20-21
5. Daniel 6:16-23
6. Jeremiah 38:6
7. 2 Korin 11:25
8. Daniel 3:1-26
9. 2 Korin 1:9 (LB)
10. Late 139:16
11. Rom 8:28-29 (NLT)
12. Matthai 6:10 (KJV)
13. Matthai 1:1-16
14. Rom 5:3-4 (NCV)
15. 1 Peter 1:7a (NCV)
16. James 1:3 (Msg)
17. Hebru 5:8-9
18. Rom 8:17 (Msg)
19. Jeremiah 29:11
(NIV)
20. Piancil 50:20 (NIV)
21. Isaiah 38:17 (CEV)
22. Hebru 12:10b (Msg)
23. Hebru 12:2a (LB)
24. Hebru 11:26 (NIV)
25. 2 Korin 4:17 (NLT)
26. Rom 8:17-18 (NLT)
27. 1 Thesalonika 5:18
(NIV)
28. Filippi 4:4 (NIV)
29. Luka 6:23 (NCV)
30. James 1:3-4 (Ph)
31. Hebru 10:36 (Msg)

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Ni 26: Zia-etna tungtawnin Khanglian


1. Galati 5:22-23 (NLT)
2. 2 Korin 2:11 (NLT)
3. Marka 7:21-23 (NLT)
4. James 4:1 (LB)
5. Hebru 3:12 (CEV)
6. Johan 8:44
7. James 1:14-16 (TEV)
8. 1 Korin 10:13 (NLT)
9. Hebru 4:15
10. 1 Peter 5:8 (Msg)
11. Matthai 26:41; Efesa
6:10-18; 1 Thesalonika
5:6, 8; 1 Peter 1:13;
4:7; 5:8
12. Efesa 4:27 (TEV)
13. Paunak 4:26-27 (TEV)
14. Paunak 16:17 (CEV)
15. Late 50:15 (GWT)
16. Hebru 4:15 (NLT)
17. Hebru 4:16 (TEV)
18. James 1:12 (NCV)
Ni 27: Zia-etna
Nawkzawh Nading
1. James 4:7
2. Job 31:1 (NLT)
3. Late 119:37a (TEV)
4. Rom 12:21
5. Hebru 3:1 (NIV)
6. 2 Timoti 2:8 (GWT)
7. Filippi 4:8 (TEV)
8. Paunak 4:23 (TEV)
9. 2 Korin 10:5 (NCV)
10. Thuhilhna 4:9-10 (CEV)
11. James 5:16 (NIV)
12. 1 Korin 10:13
13. Rom 3:23
14. James 4:6-7a (NLT)
15. Efesa 6:17 (NLT)
16. Jeremiah 17:9 (NIV)
17. Paunak 14:16 (TEV)
18. 1 Korin 10:12 (Msg)
Ni
1.
2.
3.
4.

28: Hun Piak Kul


Filippi 1:6 (NIV)
Efesa 4:13 (Ph)
Kolose 3:10a (NCV)
2 Korin 3:18b (Msg)

5. Thu Hilhkikna 7:22


6. Rom 13:12; Efesa 4:2225; Kolose 3:7-10, 14
7. 1 Timoti 4:15 (GWT)
8. Thuhilhna 3:1 (CEV)
9. Late 102:18; 2 Timoti
3:14
10. Hebru 2:1 (Msg)
11. James 1:4 (Msg)
12. Habakkuk 2:3 (LB)
Ni 29: Hong Kipia Nasep
Saanna
1. Efesa 2:10b (TEV)
2. Kolose 3:23-24;
Matthai 25:34-45;
Efesa 6:7
3. Jeremiah 1:5 (NCV)
4. 2 Timoti 1:9 (LB)
5. 1 Korin 6:20 (CEV)
6. Rom 12:1 (TEV)
7. 1 Johan 3:14 (CEV)
8. Matthai 8:15 (NCV)
9. Efesa 4:4-14; banah
Rom 1:6-7; 8:28-30; 1
Korin 1:2, 9, 26; 7:17;
Filippi 3:14; 1 Peter
2:9; 2 Peter 1:3
10. 2 Timoti 1:9 (TEV)
11. 1 Peter 2:9 (GWT)
12. Rom 7:4 (TEV)
13. 1 Korin 12:27 (NLT)
14. Matthai 20:28 (LB)
15. Rom 14:12 (NLT)
16. Rom 2:8 (NLT)
17. Marka 8:35 (LB); banah
Matthai 10:39; 16:25;
Luka 9:24; 17:33
18. Rom 12:5 (Msg)
19. 1 Korin 12:14a, 19
(Msg)
Ni 30: Pasian Na A Seem
Dingin Hong Kisui
1. Efesa 2:10 (NIV)
2. Late 139:13-14 (NLT)
3. Late 139:16 (NLT)
4. Rom 12:4-8; 1 Korin
12; Efesa 4:8-15; 1
Korin 7:7

5. 1 Korin 2:14 (TEV)


6. Efesa 4:7 (CEV)
7. 1 Korin 12:11 (NLT)
8. 1 Korin 12:29-30
9. 1 Korin 12:7 (NLT)
10. 1 Korin 12:5 (NLT)
11. Paunak 27:19 (NLT)
12. Matthai 12:34; Late
34:7; Paunak 4:23
13. Thu Hilhkikna 11:13; 1
Samuel 12:20; Rom 1:9;
Efesa 6:6
14. Paunak 15:16 (Msg)
Ni 31: Na Melpuakzia
Theihtelna
1. 1 Korin 12:4-6 (TEV)
2. Paikhiatna 31:3-5 (NIV)
3. Rom 12:6a (NLT)
4. 1 Korin 10:31 (NIV)
5. 1 Korin 12:6 (TEV)
6. Thu Hilhkikna 8:18
(NIV)
7. Thu Hilhkikna 14:23
(LB); Malakhi 3:8-11
8. Hebru 13:21 (LB)
9. 1 Peter 4:10 (LB)
10. 1 Korin 12:6 (Ph)
11. Rom 8:28-29
12. 2 Korin 1:4 (NLT)
13. 2 Korin 1:8-10 (LB)
14. Discovering Your
Shape for Ministry kici
tape kivaikhak thei
Ni 32: Pasian Hong Piak
Pen Mah Zatkhiatna
1. Efesa 5:17 (LB)
2. Rom 12:3b (Ph)
3. Galati 6:4b (Msg)
4. Thu Hilhkikna 11:2
(TEV)
5. Galati 3:4 (NCV)
6. Johan 13:7 (NIV)
7.www.purposedrivenlife.com
ah en in.
8. Rom 9:20-21 (JB)
9. Efesa 4:7 (LB)
10. Galati 2:7-8
11. 2 Korin 10:13 (NLT)

327

12. Hebru 12:1 (LB)


13. Galati 6:4 (NLT)
14. Galati 6:4 (CEV)
15. 2 Korin 10:12 (NIV)
16. 2 Korin 10:12b (Msg)
17. 1 Korin 10:12-18
18. Filippi 1:9 (NLT)
19. 2 Timoti 1:6 (NASB)
20. Matthai 25:28 (NIV)
21. 1 Timoti 4:14-15 (LB)
22. 2 Timoti 2:15 (Msg)
23. 1 Korin 9:25 (Msg)

10. Galati 5:26 (Msg)


11. Rom 14:4 (GWT)
12. Nehemiah 6:3 (CEV)
13. Matthai 26:10 (Msg)
14. Johan 13:3-4 (NIV)
15. 2 Korin 10:18 (CEV)
16. James 1:1
17. Late 100:2 (KJV)
18. Johan 12:26 (Msg)
19. Hebru 6:10 (NLT)

Ni 33: Sila Taktak I


Cihte Gamtatzia
1. Matthai 7:16 (CEV)
2. 2 Timoti 2:4 (NASB)
3. Galati 6:10 (GWT)
4. Paunak 3:28 (TEV)
5. Thuhilhna 11:4 (NLT)
6. Kolose 3:23
7. Galati 6:3 (NLT)
8. Johan 13:15
9. Sawltak 28:3
10. Luka 16:10-12
11. Late 12:1; Paunak 20:6;
Filippi 2:19-22
12. Matthai 25:23 (NLT)
13. 1 Peter 5:5 (TEV)
14. Efesa 6:6 (KJV); Kolose
3:22 (KJV)
15. Matthai 6:1 (CEV)
16. Galati 1:10 (NIV)
17. Kolose 3;4 (Msg)
18. 1 Korin 12:22-24
19. 1 Korin 15:58 (Msg)
20. Matthai 10:42 (LB)

Ni 35: Na Thaneemna
sunga Om Pasian
Thahatna
1. Isaiah 55:9 (CEV)
2. 1 Korin 1:27 (TEV)
3. Matthai 5:3
4. 2 Korin 12:7
5. 2 Korin 4:7 (CEV)
6. Matthai 16:16 (NIV)
7. Sawltak 14:15 (NCV)
8. 2 Korin 12:9-10a (NLT)
9. 2 Korin 12:10 (LB)
10. 2 Korin 12:7 (Msg)
11. Gamlak Vakna 12:3
12. Thukhente 6:12 (KJV)
13. Rom 4:11 (NLT)
14. Matthai 16:18 (TEV)
15. Sawltak 13:22 (NLT)
16. Hebru 11:32-34 (NLT)
17. Rom 7:19 (NLT)
18. 2 Korin 6:11 (LB)
19. 2 Korin 1:8 (NLT)
20. 1 Korin 2:3 (NCV)
21. 2 Korin 12:5b (LB)
22. Hebru 4:1a (CEV)
23. Rom 8:26a (NIV)

Ni 34: Sila Khat Bangin


Thu Ngaihsutna
1. 2 Khang Tangthu 25:2
(NRSV)
2. Filippi 2:4 (Msg)
3. Filippi 2:7 (GWT)
4. Filippi 2:20-21
5. Matthai 5:41 (Msg)
6. 1 Korin 4:1 (NJB)
7. 1 Korin 4:2 (TEV)
8. Luka 16:13 (NIV)
9. Luka 16:11 (NIV)

Ni 36: Thupuak Nasep


Khat aadingin Hong
Kibawl
1. Kolose 1:25 (NCV); 1
Korin 12:5
2. Johan 20:21 (NIV)
3. Luka 2:49 (KJV)
4. Johan 19:30
5. 2 Korin 5:18 (TEV)
6. 2 Korin 5:20 (NCV)
7. Matthai 28:19-20;
Marka 16:15; Luka

328

24:47; Johan 20:21;


Sawltak 1:8
8. Matthai 28:19-20 (CEV)
9. Ezekiel 3:18 (NCV)
10. 2 Korin 5:18 (LB)
11. 2 Korin 6:1 (NCV)
12. 2 Korin 5:20 (Msg)
13. Sawltak 4:12 (NCV)
14. Johan 9:4 (NLT)
15. Sawltak 20:24 (NLT)
16. Sawltak 1:7-8 (NIV)
17. Matthai 24:36 (NIV)
18. Matthai 24:14 (NCV)
19. Luka 9:62 (lb)
20. Luka 22:42 (NLT)
21. Rom 6:13b (LB)
22. Matthai 6:33 (nlt)
Ni 37: Na Nuntakna Thu
Na Gensawnna
1. 2 Korin 2:17b (NCV)
2. 1 Johan 5:10a (GWT)
3. 1 Peter 2:9 (Msg)
4. Sawltak 1:8 (NIV)
5. Sawltak 22-26
6. 1 Peter 3:15-16 (TEV)
7. Late 119:33 (Msg)
8. Late 106:43 (Msg)
9. Paunak 25:12 (TEV)
10. Etsakna limte - Late 51;
Filippi 4:11-13; 2
Korin 1:4-10; Late 40;
Late 119:71; Sawltak
50:20
11. Matthai 12:34 (LB)
12. Late 69:9 (LB)
13. Jeremiah 20:9 (CEV)
14. Galati 4:18 (NIV)
15. Rom 1:17 (NCV)
16. 2 Korin 5:19 (NLT)
17. 2 Korin 5:14 (NIV)
18. 1 Johan 4:18 (TEV)
19. 2 Peter 3:9 (NCV)
20. Kolose 4:5 (LB)
Ni 38: Leitung tawh
Kituak Khristian
Khat Suahna
1. Paul Borthwick, A
Mind for Missions

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

(1987) leh How to Be a


World-Class Christian
(1993)
2. Maangmuhna 7:9 (CEV)
3. 1 Korin 14:20 (CEV)
4. Filippi 2:4 (NLT)
5. 1 Korin 2:12 (CEV)
6. 1 Korin 10:33 (GWT)
7. Johan 3:16 (KJV)
8. Sawltak 17:26-27 (CEV)
9. Kolose 1:6 (NLT)
10. Late 2:8 (NCV)
11. Kolose 4:3 (NIV); Rom
1:10 (NLT)
12. Efesa 6:19 (Msg)
13. Johan 17:20 (NIV)
14. 2 Thesalonika 3:1
15. Matthai 9:38
16. 2 Korin 1:11 (GWT)
17. Sawltak 1:8 (CEV)
18. 2 Korin 4:18 (NIV)
19. Luka 9:62 (LB)
20. 1 Korin 7:31 (Msg)
21. Hebru 12:1 (LB)
22. Matthai 6:20-21 (CEV)
23. Luka 16:9 (NIV)
24. 1 Timoti 6:19 (LB)
25. Jeremiah 1:7-8 (NLT)
26. Lausanne Covenant
(1974) pan kila
27. Marka 8:35 (LB)

Ni 39: Na Nuntakna A
Kilekkim Nading
1. Paunak 27:17 (NCV)
2. Filippi 4:9 (TEV)
3. 1 Thesalonika 5:11
(NCV)
4. Kah La 3:40 (NLT); 1
Korin 11:28 (NLT); 31
(TEV); 13:5 (Msg);
Galati 6;4 (NIV)
5. 2 Korin 13:5 (Msg)
6. Kah La 3:40 (Msg)
7. 2 Korin 8:11 (LB)
8. Hebru 2:1 (Msg)
9. Gamlak Vakna 33:2
(NLT)
10. Late 56:8 (TEV)
11. Late 102:18 (TEV)
12. Paunak 11:25 (Msg)
13. 2 Timoti 2;2b (CEV)
14. James 4:17 (NCV)
15. 1 Timoti 4:6 (CEV)
16. Johan 17:4 (NIV)
17. Johan 17:6-26
Ni 40: Ngimna Nei
Nuntakna
1. Johan 13:17 (NIV)
2. Late 33:11 (TEV)
3. Paunak 4:26 (CEV)
4. Paunak 17:24 (TEV)

5. Filippi 1:10 (NLT)


6. 2 Khang Tangthu 14:4
(Msg)
7. Efesa 3:17 (NLT)
8. Filippi 4:7 (Msg)
9. Galati 5:22-23
10. Matthai 5:3-12
11. 2 Peter 1:5 (Msg)
12. 1 Timoti 4:16b (Msg)
13. 2 Korin 9:12 (TEV)
14. Johan 15:16a (NJB)
15. Joshua 24:15 (NLT)
16. Filippi 1:27 (NCV)
17. Efesa 5;25 (TEV)
18. Paunak 22:18 (NCV)
19. Paunak 19:21 (NIV)
20. 1 Thesalonika 2:4b
(NLT)
21. 2 Korin 10:13 (LB)
22. Sawltak 13:36a
23. Sawltak 13:22
24. Esther 4:14
25. 2 Khang Tangthu 16:9
(NLT)
26. 1 Korin 9:26 (NLT)
27. Filippi 1:21 (NIV)
28. 2 Korin 4:17 (NIV)
29. Maangmuhna 4:11
(Msg)

329

You might also like