V.
BÖLÜM
‹Ç HAVA KAL‹TES‹
5.1. ‹Ç HAVA KAL‹TES‹
‹ç hava kalitesi (Indoor Air Quality, IAQ) yaflanan ha-
cimlerde solunan havan›n temizli¤i ile ilgili olup, “ka-
liteli iç hava”, otoritelerce belirlenen zararl› deriflik
seviyelerinin üzerinde bilinen hiçbir kirletici madde
içermeyen ve bu havay› soluyan insanlar›n % 80’ in-
den fazlas›n›n havan›n kalitesi ile ilgili herhangi bir
rahats›zl›k hissetmedi¤i hava olarak tariflenmektedir.
‹nsanlar günde 20 - 30 kg hava teneffüs eder ve buna
karfl›l›k ancak yaklafl›k 1 kg kat›, 3 kg kadar da s›v›
besin tüketirler. Bu nedenle en az yediklerimiz ve iç-
tiklerimizle ilgili kalite standartlar› kadar tenefüs etti-
¤imiz havayla ilgili de kalite standartlar›na ihtiyac›-
m›z vard›r. Daha çok geliflmifl ülkelerde, insanlar gün-
lük ifl yaflam›na ve sosyal etkinliklere aktif olarak ka-
t›ld›¤›ndan, günün büyük bir dilimini (yaklafl›k
% 90’›) kapal› alanlarda geçirmek zorunda kalmakta-
d›rlar. ‹ç hacimlerde insan yo¤unlu¤unun da çok ola-
ca¤› göz önüne al›n›rsa, bu durumdan kaynakl› prob-
lemlerin olabilece¤i rahatl›kla söylenebilir. Ast›m ve
alerji son on y›lda çok ciddi oranda (iki kat›ndan faz-
la) artm›flt›r. Bu durum geliflmifl ülkelerdeki insanla-
r›n, özellikle çocuklar›n üçte birini etkilemektedir.
Gerçekte ast›m ve alerji eskiden beri var olmas›na ra¤-
men, günümüz yaflam›nda baz› kirleticiler bu reaksi-
yonlar› tetiklemektedir. Kimyasal gazlar (hal›dan, bo-
yadan, dolaptan ve eflyalardan sürekli olarak ç›kan
gazlar) ve organik maddeler (grip vb virüsler, mikro
organizmalar, mantar vb) ast›m ve alerjik rahats›zl›k-
lar› k›flk›rtmaktad›r. Bilgisayar, televizyon, faks maki-
nalar› vb cihazlar da kirlili¤i art›rmaktad›r. Çeflitli
mikroorganizmalar›n ve özellikle mantar›n iç mekan-
larda bir sa¤l›k riski oluflturdu¤u bilinmektedir.
‹ç mekanlarda söz konusu bir çok mikrobik problem ay-
n› zamanda nemle iliflkilidir. Son y›llarda yap›lan çal›fl-
malarda hasta bina sendromu (Sick Building Syndrome,
SBS) gibi kavramlar ortaya ç›km›fl ve iç hacimlerdeki
kirlilikten kaynaklanan hastal›klar teflhis edilmifltir.
Amerika’daki binalar›n %80 inde ASHRAE ‹ç Hava Ka-
litesi standard›n›n gereklerinin yerine getirilmedi¤i he-
saplanmaktad›r. Bu yaklafl›k 4,2 milyon bina, 69 milyon
çal›flan ve bilinmeyen say›da ziyaretçinin yetersiz iç ha-
vadan etkilendi¤i anlam›na gelmektedir. Konu ile ilgili
çal›flmalar buna paralel olarak artm›fl, bilimsel makaleler
yay›nlanm›fl, bilimsel toplant›lar yap›lm›fl ve yapt›r›m
gücü olan yeni standartlar ortaya ç›km›flt›r.
Bu standartlarda ASHRAE 62 - 89 konuyu en genifl
biçimde ele almaktad›r. Bu standard›n kurallar›n›n ör-
ne¤in enerji tasarrufu ilkeleri ile çat›flmas› en çok tar-
t›fl›lan konulardan biri olmufltur.
5.1.1. ‹Ç HAVA K‹RLET‹C‹LER‹
5.1.1.1. Dolayl› Kirleticiler
‹ç hava kalitesi sorunu dolayl› olarak yap› teknolojisin-
deki geliflmelerle ilgilidir. Öncelikle de¤iflen yap›
konstrüksiyonu ve kullan›lan maddeler kirlilik kayna-
¤› oluflturmaktad›r. Klasik beton, çelik, seramik malze-
meler bakteri üremesi için uygun de¤ildir. Ancak gü-
nümüz inflaat teknolojisinde kullan›lan inflaat malze-
meleri de¤iflmifltir. Bu malzemeler içinde ahflap, ka¤›t
gibi bakteri üremesine uygun malzemeler bulundu¤u
gibi, çeflitli zararl› gaz ve buhar yayan sentetik malze-
meler kullan›lmaya bafllam›flt›r. Klima sistemleri ye-
tersiz oldu¤unda ve istenilen biçimde iflletilmedikle-
rinde kendileri kirlilik kayna¤› oluflturmaktad›rlar. S›-
k› enerji tasarrufu önlemleri sonucunda kaliteli tip pen-
cere do¤ramalar›n›n kullan›lmaya bafllanmas› ile hava
s›zd›rmaz binalar yap›lmaktad›r. Yetersiz havaland›r-
ma sistemleri hastal›klara neden olmaktad›r. Yeni mal-
zemeler kullan›lsa bile, dikkatli ve bilinçli bir tasar›m
ve iflletme ile yeterli iç hava kalitesi sa¤lanabilir.
Son y›llarda bina malzemelerinden olan emisyonlar
ve ömür boyu kirleticiye maruz kalma sendromu kir-
letici kayna¤› olarak önem kazanm›flt›r. Buna karfl›-
l›k bina ömrü içinde, yeni bina malzeme ve ürünle-
rinden olan emisyonlar›n, binada yaflayanlar›n maruz
kald›¤› toplam kimyasal ve biyolojik kirletici dozuna
etkisinin önemi; yap› malzemelerinin kimyasal ve
biyolojik oluflumlara karfl› kaynak veya kuyu olufl-
turma performans›ndan çok daha azd›r. Periyodik te-
mizleme ve bak›m ürünlerinin, parlat›c›lar›n, cilala-
r›n ve yüzey bitirme malzemelerinin toplam maruz
kal›nan dozun belirlenmesinde, yeni bina malzeme-
sinin kendisinin etkisinden kaynaklanan emisyonlar-
dan çok daha önemli olabilir.
Bina malzeme ve ürünlerinin kullan›m aflamas›ndaki
emisyonlar›na iliflkin iç hava kalitesi yeteri kadar in-
celenip yay›nlanmam›flt›r. Pratik tecrübeler göstermifl-
tir ki iç havadaki kimyasal bileflenler, partiküller ve
di¤er tip kirliliklerin neden oldu¤u semptomlar 6 ay
ve daha uzun sürelerde maruz kalma sonucunda orta-
ya ç›kmaktad›r. ‹ç havadaki kimyasal kompozisyonu
etkileyen ana parametreleri d›fl hava miktar› ve kalite-
si, malzemelerden olan emisyonlar, insan aktiviteleri
(temizlik ve bak›m dahil) oluflturmaktad›r.
Yap›lan bir çal›flma için bir evin iç havas›nda bulu-
nan bütün bileflenlerin bina malzemesinden yay›lan
bileflenler olmas›, iç havada kirlili¤i yaratan ana kay-
na¤›n bina malzemesi oldu¤u flüphesini kuvvetlen-
dirmektedir. Ancak henüz hangi kimyasal bileflenle-
rin iç hava kalitesi flikayetlerini ortaya ç›kard›¤› tam
anlafl›lamam›flt›r.
93
‹ç havadaki kirlili¤in (VOC) bir kayna¤› da yap› mal-
zemeleri olarak görülmektedir. Dolay›s›yla çal›flma-
lar; malzeme emisyonlar›, bu emisyonlar› etkileyen
parametreler ve buradan da bu emisyonlar›n s›n›rlan-
d›r›lmas› yönünde geliflmektedir. Böylece tüketiciyi
afl›r› emisyonlardan koruyacak yönetmelikler Avru-
pa’da oluflturulmufltur. WHO’ya göre bina malzeme-
lerinden yay›nlanan emisyonlar Tablo 5.1’deki gibi
toplanabilir.
Prensip olarak bütün bu gruplardan bileflenler iç ha-
vada mevcuttur. Fakat pratik olarak bütün hepsini ru-
tin testlerde belirlemek mümkün de¤ildir. Pratikte
daha çok VOC’lere bak›l›r. Ancak çok iyi bilinen ra-
hats›z edici hatta kanserojen bileflikler (örne¤in for-
maldehit gibi) bu grubun d›fl›na düfler. Hatta bu ölçü-
lebilen bileflenler d›fl›nda insan burnunun alg›lad›¤›
baflka bileflenler de bulunmaktad›r. Bu yüzden mal-
zeme emisyonlar›n›n hissetmeye dayanan belirlen-
mesi, grupland›rma ve markalama ifllemlerinin bir
parças› olmufltur.
Bütün bu ölçme, belirleme ve de¤erlendirme faaliyetle-
ri flimdiden düflük emisyonlu malzemelerin geliflmesiy-
le sonuçlanm›flt›r. Yay›nlanan çal›flmalar bu malzeme-
leri kullanman›n iyi sonuçlar verdi¤ini göstermektedir.
Kirleticilerin en önemli kaynaklar›ndan biri de bina
yap› malzemeleri yan›nda bina içindeki mobilyalar-
dan yay›lan gazlard›r. Yeni boyanan duvarlardan, hal›
kaplanan döflemelerden, mobilyalardan insanlar için
zararl› gazlar yay›l›r. Bunun önlenmesi için birinci
yöntem, filtre edilmifl taze d›fl hava ile yap›lan hava-
land›rmay› art›rmakt›r. Uzun süreli problemlerde kay-
na¤›n ortadan kald›r›lmas› düflünülebilir. Düflük kirle-
ticili bina ve mobilya seçildi¤inde bina içindeki kirli-
lik yükü azalt›labilmektedir.
Bu yöntem CEN CR 1752 taraf›ndan tavsiye edilmek-
tedir. Özellikle proje aflamas›nda ele al›n›rsa bu yön-
temin ilave maliyeti de olmayacakt›r. Bu yolla ofis bi-
nalar›nda üretkenlik %1,5 oran›nda art›r›labilir.
5.1.1.1.1. Malzeme Yap›s›n›n Emisyonlara Etkisi
Malzemelerden emisyon ifllemi iki ana mekanizmayla
karakterize edilir:
• Malzeme içinde difüzyon kontrollü kütle transferi
• Buharlaflma kontrollü yüzeyden emisyon
Kal›n malzemelerde difüzyon belirleyici faktördür,
emisyon yüzey üzerindeki hava h›z›ndan etkilenmez.
Tablo 5.1. WHO’YA GÖRE
B‹NA MALZEMELER‹NDEN
YAYILAN EM‹SYONLAR
94
‹nce malzemelerde ise buharlaflma h›z› emisyonu kon-
trol eder, yüzeydeki hava h›z› etkilidir. Yap› malze-
meleri emisyon yapt›klar› gibi, havadaki gazlar› emici
özelli¤e de sahiptir. Yap› malzemelerinin iç hava ka-
litesine etkisinde malzemenin yay›n (emisyon) ve em-
me (absorpsiyon) gibi kimyasal özelliklerinin yan›n-
da, fiziksel koflullar›n da etkisi vard›r:
a. S›cakl›k Etkisi: Malzemede meydana gelen gaz ç›-
k›fl mekanizmas›na ba¤l› olarak s›cakl›¤›n artmas›, bir
çok aç›dan malzeme emisyonlar›n› etkiler.
b. Nem Etkisi: Bina, iç döfleme bitirilmeden önce
›s›t›larak veya kurutularak nem ortadan kald›r›lmal›-
d›r. Nemin bina malzemesi üzerine etkisi ço¤unluk-
la hidrotilitik ayr›flma reaksiyonlar›na ve böyle re-
aksiyonlardan oluflan bozunma ürünlerine ba¤l›d›r.
Ayn› zamanda nem, bina malzemeleri içinde veya
yüzeyinde mikroorganizmalar›n faaliyetleri aç›s›n-
dan da etkilidir.
5.1.1.1.2. Dolayl› Kirlilik Kaynaklar›n›n
Kontrol Yöntemleri
Yeni yap›lar›n tasar›m›nda daha az SBS problemi ya-
ratan malzemelerin kullan›m› önemli bir imkan olarak
karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bu anlamda afla¤›daki liste
önerilebilir:
a. Formaldehit içeren ürünleri daha az kullan›lmal›d›r.
Bu ürünler aras›nda a¤aç paneller, sunta ve baz› ya-
p›flt›r›c›lar bulunmaktad›r.
b. Daha az vinil duvar kaplamas› kullan›lmal›d›r.
c. Sert a¤aç döflemelerde (parkelerde) su esasl› parlat-
ma cilas› kullan›lmal›d›r.
d. Linolyum veya seramik döfleme karolar› kullan›l-
mal›d›r.
e. Sentetik elyafl› hal› kullan›m›n› azalt›lmal›d›r.
f. Mümkün oldu¤u kadar do¤al elyafl› hal› kullan›l-
mal›d›r.
g. Poliüretan ›s› yal›t›m› d›fl cepheye uygulanmal› ve
araya buhar kesici konulmal›d›r.
h. Su bazl› boya kullan›lmal›d›r.
i. Sert yüzeyli tavan karosu kullan›lmal›d›r.
j. Formaldehit içermeyen mobilya seçilmelidir.
k. Daha az zararl› bileflik içeren yap›flt›r›c›lar kullan›l-
mal›d›r.
l. Formaldehit içeren malzemeler yerine katk›s›z cam
yünü ve kaya yünü izolasyon kullan›lmal›d›r.
5.1.1.2. Do¤rudan Kirleticiler
Hava kirleticileri, temel anlamda, bulunduklar› faza
göre kabaca üçe ayr›labilmektedir:
a. Tozlar, Tütsüler ve Dumanlar; Kat› tanecikleri
oluflturur, ancak duman ço¤u zaman s›v› parçac›klar
içermektedir.
b. Sis, Mist ve Dumanlar; S›v› tanecikler içermektedir.
c. Gazlar ve Buharlar; Genel s›n›flamaya göre tozlar,
rüzgar, volkan, deprem gibi do¤al kuvvetler ile veya
ö¤ütme, parçalama vb gibi mekanik ifllemlerle orta-
ya ç›kan kat› parçac›klard›r ve 100 mm den büyük-
se toz olarak kabul edilmezler. Tozlar, mineral mad-
deler, metal, un, polen tüy gibi inorganik ve organik
maddelerden oluflabilir. Tütsü, kat› maddelerin içe-
risindeki buhar›n yo¤uflmas› ile ortaya ç›kan kat›
parçac›klard›r.
Metal buhar› örne¤inde oldu¤u gibi bu parçac›klar›n
boyutu 1 mm den küçüktür. Duman ise kat› ve/veya
s›v› parçac›klar içerir ve organik maddelerin tam yan-
mamas› ile ortaya ç›kar. Duman parçac›klar› de¤iflik
boyutlarda olur ancak muhtemel çap aral›¤› 0,1 - 0,3
mm de¤erindedir. Sigara duman› daha çok as›l› s›v›
taneciklerden oluflur ve tanecik çap aral›¤› 0,1 - 1,0
mm mertebesindedir. Ayr›ca sigara duman› çok çe-
flitli gaz ürünleri içerir.
Virüsler 0,003 - 0,060 mm boyutunda olmakla birlik-
te, ço¤u zaman koloniler veya baflka taneciklere yap›-
fl›k halde bulunur. Bakterilerin ço¤u 0,4 - 5,0 mm bo-
yutundad›r ve genellikle büyük taneciklerle iliflkilidir.
Mantar sporlar› ise 10 - 30 mm aral›¤›nda iken polen-
ler 10 - 100 mm boyutundad›r.
Tablo 5.2. BAZI ‹Ç HAVA K‹RLET‹C‹LER‹N‹N KAYNAKLARI, DER‹fi‹KL‹KLER‹ VE
‹Ç / DIfi HAVA DER‹fi‹KL‹K ORANLARI
Mist, s›v›lar›n sprey hale getirilmesi ile oluflur. Bu ta-
neciklerin üzerine mikroorganizmalar yerleflirse (hap-
fl›r›kta oldu¤u gibi) önemli bir kirletici s›n›f oluflturur-
lar. Sis buhar›n›n yo¤uflmas› taneciklere göre çok da-
ha küçüktür, e¤er sis ve duman birlikte bir kar›fl›m
oluflturursa, buna smog ad› verilmektedir.
Buharlar ve gazlar ise do¤al veya yapay çeflitli kimya-
sal reaksiyonlar sonucu ortaya ç›kar ve ortamda gaz
halinde bulunurlar. Kirleticiler aras›nda yine son y›l-
larda giderek önem kazanan bir baflka eleman ise rad-
yoaktif kirleticilerdir. Özellikle topraktan yükselen
radyoaktif toprak gaz›na radon gaz› ad› verilmekte
olup bina temelinden iç hacimlere s›zar.
0,1 mm den küçük tanecikler gaz moleküllerine benzer
bir hareket tarz› gösterirler ve çökmezler. 0,1 - 1 mm
aras›ndaki taneciklerin çökme h›z› vard›r, bu tanecikler
alveollere yerleflirler, halbuki 8 - 10 mm den büyük ta-
necikler üst solunum yollar›nda tutulabilmektedirler.
‹ç hacimlerde sözkonusu olan çeflitli kirletici madde-
lerin cinsleri, kaynaklar›, seviyeleri ve iç ve d›fl çevre
konsantrasyonlar› aras›ndaki mertebeler Tablo 5.2’de
verildi¤i üzeredir.
95
5.2 HAVA F‹LTRASYON S‹STEMLER‹
Hava filtrasyonu bina d›fl›ndan havan›n içeriye al›nd›-
¤› yerlerde, daha çok klima ve havaland›rma santralle-
ri içinde uygulan›r ve d›fl havan›n içerisindeki kirleti-
cilerin belirli oranlarda tutulmas› fleklinde özetlenebi-
lir. ‹ç hava kalitesinin sa¤lanmas›nda havan›n ne fle-
kilde ve hangi verimle filtre edildi¤i çok önemlidir.
Filtrelerin, havay› temizleyebilmek anlam›nda de¤iflik
ifllevlerde kullan›lan gerekli tipleri mevcuttur. Filtre-
lerin havay› temizleyememe noktas›na geldi¤inde de-
¤ifltirilmesi gerekmektedir.
Filtreler gereken ifllevleri karfl›layacak flekilde do¤ru
miktarda seçilmelidir ki yaratt›klar› bas›nç düflümü se-
bebiyle takviye fan› gibi bir ekstra ilk yat›r›m maliye-
tine ve iflletme s›ras›nda ki büyük enerji kay›plar›na
neden olmas›nlar.
5.2.1. F‹LTRE T‹PLER‹
Hava filtrelerinde toz toplama afla¤›daki befl mekaniz-
maya dayan›r:
a. Süzme: En kaba filtreleme süzme ile olur. Hava içe-
risindeki parçac›klar, kendi çaplar›ndan daha küçük
yüzey geçifllerinden geçerken bu deliklere tak›l›rlar.
Böylece hava da süzülür.
b. Do¤rudan Tutma: Ak›fl› takip edebilen küçüklükte-
ki taneciklerden ak›fl yolu üzerinde bulunan elyafa te-
mas edecek kadar yak›n olanlar, burada elyaf üzerin-
de tak›l›r.
c. Atalet Dolay›s›yla Birikme: Bir elyaf etraf›ndaki
ak›fl› takip edemeyecek kadar büyük ve yo¤un olan ta-
necikler ataletleri dolay›s›yla filtreye çarparak ortada
kal›rlar. Ancak hava h›z› yükseldikçe sürüklenme ve
z›plama hareketleri dolay›s›yla taneci¤in elyafa tutu-
nup kalma flans› azal›r.
d. Difüzyon: Çok küçük parçac›klar ayn› gaz mole-
külleri gibi ak›fl içinde rastgele hareket ederler, bu ha-
reket onlar›n elyaf üzerinde birikmesine yard›mc›
olur. Bu birikme ak›fl içinde tanecik konsantrasyonu
gradyan› oluflturur ve bu gradyan nedeni ile tanecikle-
rin difüzyonu h›zlan›r.
e. Elektrostatik Etki: Taneciklerin veya filtre malze-
mesinin statik elektrik yüklenmesi halinde, elektrosta-
tik kuvvetlerle taneciklerin ak›fl yüzeyine çekilmesi ve
burada tutunmas› sa¤lan›r.
5.2.1.1. Elyafl› Malzemeden Filtreler
Bu filtrelerde ana malzeme elyaft›r. Filtre üzerinde toz
biriktikçe bas›nç düflümü giderek artar. Bu üst de¤er-
de filtrenin temizlenmesi veya de¤ifltirilmesi gerek-
mektedir. Ancak temizlenen filtrelerde, temizleme
operasyonu, kirlili¤i bir miktar temizlerken ayn› za-
manda bir miktar da tozun kal›c› olarak elyaf yüzeyin-
de kalmas›na sebep oldu¤undan, filtrenin belirli peri-
yotlarla kesinlikle de¤ifltirilmesi gerekir.
96
Genel olarak iki tipte toplan›rlar:
a. Panel Filtreler: Kaba elyafl› yüksek poroziteli mal-
zemeden yap›lm›flt›r. Filtre malzemesi ya¤ gibi viskoz
bir madde ile kaplan›r. Kullan›lan malzemeler aras›n-
da cam yünü, bitkisel elyaf, metalik yünler vb say›la-
bilir. Tasar›m ak›fl h›zlar› 1 - 3 m/s mertebelerindedir,
bas›nç düflümü 200 Pa de¤erine ulafl›ncaya kadar kul-
lan›labilir, ancak 120 Pa de¤erinden sonra kirlendi¤i
söylenebilir.
b. Torbal› ve Geniflletilmifl Yüzeyli (HEPA) Kuru Tip
Filtreler: Rastgele düzenlenmifl elyafl› dokudan yap›l-
m›flt›r. Bu elyaf dokusu ak›fl yönünde V biçimi ve tor-
balar oluflturarak düzenlenmifltir, dolay›s›yla filtre
alan› monte edildi¤i serbest kesit alan›ndan çok daha
fazlad›r. Tasar›m ak›fl h›zlar› serbest kesitte 1 - 3 m/s,
filtre yüzeyinde 0,03 - 0,46 m/s mertebelerindedir, ba-
s›nç düflümü 300 - 450 Pa de¤erine ulafl›ncaya kadar
kullan›labilir, ancak 200 Pa de¤erinden sonra kirlen-
di¤i söylenebilir. Çok yüksek verimli HEPA (High
Efficiency Particle Arrestance) filtrelerde ise tasar›m
ak›fl h›z› serbest kesitte 1,3 m/s olmal›d›r, filtrenin ba-
s›nç düflümü ise 120 Pa de¤erinden bafllayarak 500 Pa
de¤erine ulaflabilir. Bu tip filtreler, daha çok temiz
oda uygulamalar›nda kullan›l›r. Ancak, HEPA filtre
önünde bir ya da daha fazla say›da ön filtre uygulama-
s› filtre ömrü aç›s›ndan flartt›r.
5.2.1.2. Hareketli Tip Filtreler
Bu filtreleri iki tip olarak gruplamak mümkündür.
Birinci tipte filtre tabakas› üstteki rulodan alttaki ru-
loya bir motor yard›m› ile sar›l›r. Böylece üzerinden
hava ak›m› geçen filtre tabakas› sürekli yenilenmifl
olur. Motorun hareketi bas›nç düflümü, ›fl›k geçirgen-
li¤i veya bir saat yard›m› ile kontrollü olarak gerçek-
lefltirilir. Rulo bitti¤inde at›larak yenisi tak›l›r. ‹kinci
tipte ise sürekli dönen ya¤l› bir filtre perdesi vard›r.
Alt merdane ya¤ banyosu içindedir. Filtre üzerinde
toplanan tozlar bu banyoda çözülür ve temizlenmifl
ve ya¤lanm›fl filtre yeniden hava ak›m› içerisinde dö-
ner. Hareketli tip filtreler düfley do¤rultuda çal›fl›r ve
2,5 m/s tasar›m h›z›nda 100 - 120 Pa sabit bas›nç dü-
flümüne sahiptirler.
5.2.1.3. Elektrostatik Filtreler (fiekil 5.3)
Bu filtreler, elektrostatik etki ile iyonize olmufl parça-
lar› serbest kesit alan›ndan geçifli s›ras›nda geçifl yü-
zeylerine çekerek tutunmalar›n› sa¤lar. Toplanan par-
çac›klar y›kama metodu ile yüzeyden uzaklaflt›r›l›r.
Özellikle küçük taneciklerin toplanmas› aç›s›ndan et-
kili olan bu filtrelerde düflük tasar›m h›zlar›nda (0,8 -
1,8 m/s) ortalama verim %98’e kadar ç›kabilmektedir.
Bu filtrelerin önüne hem ak›m› düzenlemek hem de
kaba tanecikleri tutmak için elyafl› malzemeden ön
filtre konur. Elektrostatik filtrenin montaj› fiekil 5.4’te
gösterilmifltir.
 fiekil 5.3. ELEKTROSTAT‹K F‹LTRE ÇALIfiMA PRENS‹B‹

fiekil 5.4. ELEKTROSTAT‹K F‹LTRE MONTAJI

Not: Uygulamalar hava ›s›t›c› üzerinde gösterilmifltir. Kanal ve çat› tipi paket klimalarda da uygulanabilir.
97
5.2.1.4. Karbon Esasl› Filtreler d. Partikül Büyüklü¤ü Verimi (Particle Size Efficiency):
Karbon esasl› filtreler, içerisinde karbon molekülleri Filtreden geçirilmifl hava ile filtre edilmemifl havadan
bulunan matris dizilimli kartufllardan oluflur. Karbon al›nan örneklerin de¤erlendirilip, partikül büyüklü¤ü-
molekülleri kimyasal yap›lar› itibariyle zararl› ve ze- ne göre verimin belirlenmesidir. Bunun, “arrestance”
hirli gazlar› kartufl geçifllerinde emerek doyma faz›na metodundan farkl› olan özelli¤i, filtre veriminin, par-
yaklaflt›klar›ndan, daha çok koku tutucu özellikleri ile tikül büyüklü¤üne göre de¤iflmesidir.
tan›n›r. Ancak 40°C nin üzerindeki s›cakl›klarda ça- Bu dört yöntem aras›nda, en çok tercih edilen ve an›lan-
l›flma performanslar› ciddi anlamda düfler. Karbon lar, partikül yakalama (arrestance) ve toz lekesi verimi
molekülleri doyduktan sonra art›k daha fazla yabanc› (dust spot efficiency) olarak belirtilen yöntemlerdir.
materyal tutamayacaklar›ndan yenisi ile de¤ifltirilir.
Tasar›m h›zlar› 2,0 - 2,3 m/s civar›nda olup, yaklafl›k 5.2.3. F‹LTRE SINIFLARI VE VER‹MLER‹
90 Pa sabit bas›nç düflümüne sahiptirler. ‹lgili uluslararas› standartlarca belirlenen filtre s›n›fla-
Geliflen teknoloji ile elyaf malzemeden yap›lm›fl filtre r› afla¤›daki gibi verilmifltir:
yüzeylerine karbon molekülleri emdirilerek elyaf fil- a. G1 s›n›f›ndan G4 s›n›f›na kadar olan ve genelde 'ka-
trelerin koku tutucu özellikleri artt›r›labilmektedir. Bu ba' filtre olarak tan›mlanan filtreler, partikül yakalama
filtrelerin s›cakl›k performanlar› 60°C ye kadar yük- (arrestance) verim testine tabi tutulur (DIN EN 779).
seltilmifl olup, aktif karbon filtre performans›na tam Bu test sonucunda, bu s›n›ftaki filtreler, ortalama sen-
olarak sahip de¤ildir. Y›kama metodu ile bir süre kul- tetik toz tutma verimlerine göre s›raland›r›l›r. Önemle
lan›labilirler ancak belli periyotlarla de¤ifltirilmeleri belirtilmelidir ki, bu s›n›ftaki filtreler için filtre veri-
gerekir. Tasar›m h›zlar› 2,0 - 2,5 m/s civar›nda olup, minden bahsedilemez, ancak filtre partikül yakalama
yaklafl›k 30 - 450 Pa bas›nç düflümüne sahiptir. veriminden bahsedilebilir.
b. F5 s›n›f›ndan F9 s›n›f›na kadar olan filtreler,
5.2.1.5. Metal Filtreler partikül büyüklü¤ü (particle size efficiency) verim
Metal filtreler alüminyum malzemeden elek biçimin- testine tabi tutulur, test sonucunda 0,4 mm büyük-
de oluflturulmufllard›r. Elek oluflumunda gres ya¤› kul- lü¤ündeki partiküllerin ortalama filtrasyon verim
lan›l›r. Bu tip filtreler daha çok ya¤l› çözeltiye sahip de¤erleri baz al›n›r (DIN EN 779). Bu test sonu-
hava ak›m›nda özellikle davlumbaz egzoz sistemlerin- cunda, bu s›n›ftaki filtreler, ortalama 0.4 mm bü-
de kullan›l›r. Y›kama metodu ile bir süre kullan›labi- yüklü¤ündeki partiküllerin tutulabilme verimlili¤i-
lirler ancak k›smen uzun periyotlarla de¤ifltirilmeleri ne göre s›raland›r›l›r.
gerekir. Tasar›m h›zlar› 2 - 3 m/s civar›nda olup, yak- c. H10 s›n›f›ndan H14 s›n›f›na kadar ve U15 s›n›f›n-
lafl›k 60 - 500 Pa bas›nç düflümüne sahiptirler. dan U17 s›n›f›na kadar olan ve HEPA ya da ULPA
olarak tan›mlanan filtreler, oransal/nüfuz etme verimi
5.2.2. F‹LTRE VER‹M TESTLER‹
Filtreler ile ilgili ülkemizden en yayg›n olarak kullan›-
lan standartlar, DIN EN 779: 2003 ve DIN EN 1822 ile
ASHRAE Standartlar›d›r. Bu standartlar filtre tipleri,
kullan›m alanlar› ve verimleri ile temel düzenlemelere
sahiptir. Filtre verimlerinin belirlenmesinde ise AS-
HRAE’nin belirledi¤i dört farkl› verim testi vard›r ve
filtreler özelliklerine göre bu testlerin en az birine tabi
tutularak filtrelerin verim de¤erleri belirlenir:
a. Partikül Yakalama (Arrestance): ‹çerisinde farkl›
büyüklük ve tipte partikül içeren havan›n filtre üzerin-
den geçirilmesi ile filtre üzerinde kalan toz miktar›n›n
filtre edilmemifl havadaki toz miktar›na oran›n› göste-
ren verimdir.
b. Toz Lekesi Verimi (Dust Spot Efficiency): ‹çerisinde
farkl› büyüklük ve tipte partikül içeren havan›n filtre üze-
rinden geçirilmesi filtre üzerinde oluflan renk de¤iflikli¤i-
nin filtre edilmemifl havaya oran›n› gösteren verimdir.
c. Oransal / Nüfuz Etme Verimi (Fractional Efficiency
or Penetration): ‹çerisinde yaklafl›k ayn› büyüklük ve
tipte partikül içeren havan›n filtre üzerinden geçiril-
mesi ile filtrede tutulabilen partiküllerin filtre edilme-
mifl havadaki partiküllere oran›n› gösteren verimdir. Tablo 5.5. SINIFLARINA GÖRE F‹LTRE VER‹MLER‹
98
(fractional efficiency or penetration) testine tabi tutulur
(DIN EN 1822). Bu test sonucunda, bu s›n›ftaki filtre-
ler, en fazla nüfuz eden parçac›k büyüklü¤ü (most pe-
netrating particle size, MPPS) de¤erlerine göre s›ralan-
d›r›l›r. Yine önemle belirtilmelidir ki, bu s›n›ftaki fil-
treler için filtre veriminden bahsedilemez, ancak filtre
partikül yakalama veriminden bahsedilebilir.
Tablo 5.5’te filtrelere ait verim de¤erleri verilmifltir.
Ancak burada belirtilmesi gereken iki husus vard›r;
birincisi, piyasada filtre verimi olarak adland›r›lan
verim de¤erleri, iliflkili DIN standartlar›na göre be-
lirlenmifl ortalama partikül yakalama verimleridir,
örne¤in, F5 filtrenin %95 olarak belirtilen verimi,
asl›nda F5 filtrenin ortalama partikül yakalama ve-
rim de¤eridir, oysaki bu filtreye ait ortalama verim
DIN normlar›nca ortalama %50 mertebelerindedir.
‹kinci husus ise, ortalama partikül yakalama verimi
G2 den H10 filtreye kadar DIN EN 779’a göre he-
saplan›p belirtilir, H10 ve üst s›n›ftaki filtreler için
Tablo 5.6. F‹LTRE UYGULAMA ALANLARI
DIN 1822’ye göre hesaplan›p verilir, örnek olarak
H10 filtrenin ortalama partikül verimi DIN EN
1822’e göre %85 civar›nda iken, F7 filtrenin ortala-
ma partikül tutma verimi > %99 mertebelerindedir,
ancak bu F7 filtrenin H10 filtreden daha iyi bir fil-
trasyon özelli¤ine sahip oldu¤unu göstermez.
5.2.3.1. Filtre Kullan›m Alanlar›
Tablo 5.6’da klima santrali içinde kullan›lan filtrelerin
kullan›m alanlar›na göre s›n›fland›rmalar› verilmifltir.
Filtrelerin kullan›m alanlar›nda Tablo 5.6’daki bilgi-
ler ›fl›¤›nda klima santrali filtrasyon sistemi belirle-
nebilir. Ancak, iflletme giderleri gözetlenerek detay-
l› yap›lacak hesaplamalar konusunda her sistem için
ön kaba filtre kullan›m› di¤er filtrelerin ömrünü
uzatmak için tercih edilmelidir. Di¤er bir yaklafl›m-
la, aktif karbon filtre ya da elektrostatik filtreler ye-
rine, teknik anlamda k›s›tlamalar yok ise, kombinas-
yon filtre tercih edilebilir.
99
Kar›fl›m haval› klima santrallerinde taze hava kanal›-
na en az EU1 s›n›f›nda kaba filtre kullan›m› klima
santrali içindeki ön, ana ve son filtrelerin kullan›m
ömürlerini ciddi anlamda artt›rmaktad›r.
Biyolojik sald›r› ihtimali olan s›¤›nak, büyükelçilik
binalar› vb gibi yerlerde ise hava filtrasyon sistemleri
ciddi teknik süzgeçten geçirilmelidir.
Davlumbaz egzoz sistemlerinde piflirmeden kaynak-
l› ya¤ içeren egzoz havas›n›n fan motoru çeperine
yap›fl›p motor so¤utmas›n› engelleyerek motorun
yanmas›na sebep olaca¤› durumlardan kaç›nmak için
fan öncesinde metal ya¤ filtresi kullan›lmal› ve ayr›-
ca elektrik motoru harici havaland›rma düzene¤ine
sahip olmal›d›r.
5.3. HAVALANDIRMA S‹STEMLER‹NDE
‹Ç HAVA KAL‹TES‹N‹N ARTTIRILMASI
5.3.1. HASTA B‹NA SENDROMU (SBS)
Hasta Bina Sendromu (SBS), görünür hiçbir hasta-
l›k nedeni olmayan bir binada, sakinlerin sadece bi-
nada geçirdikleri zamanla ba¤lant›l› olarak sa¤l›k
ve konfor flikayetleri olmas›na verilen isimdir. fii-
kayetçiler bina içinde belli bir oda veya zon içinde
bulunabilecekleri gibi, bina içine da¤›lm›fl da olabi-
lirler. Konu ile iliflkili bir baflka kavram ise, "Bina
Ba¤lant›l› Hastal›k" (BRS) kavram›d›r. Bu durum-
da, bina içerisinde teflhis edilen hastal›klar›n neden-
leri bellidir ve binan›n havaland›rma sisteminden
kaynaklanmaktad›r.
a. Hasta Bina Sendromu Göstergeleri: Bina sakinleri
birdenbire rahats›zl›klardan flikayet etmeye bafllarlar.
Bu flikayetler bafl a¤r›s›, yorgunluk, göz, burun veya
bo¤az rahats›zl›klar›, öksürük, kuru veya kafl›nt›l› bir
cilt, bafl dönmesi, mide bulant›s›, konsantrasyon bo-
zukluklar› ve kokuya karfl› afl›r› duyarl›l›k fleklinde
olabilir. Bu hastal›k belirtilerinin kayna¤› tam olarak
tan›mlanamam›flt›r.
fiikayetçilerin ço¤u binay› terk etmelerinden hemen
sonra rahatlad›klar›n› belirtmifllerdir.
b. Bina Ba¤lant›l› Hastal›k Göstergeleri: Bina sakin-
lerinin ço¤unlu¤unun öksürük, gö¤üs s›k›flmas›,
atefl, titreme ve kas a¤r›s› gibi flikayetleri görülmek-
tedir. Bu bulgular›n nedenleri klinik olarak tamamen
aç›klanabilir.
fiikayetçiler binay› terk etseler de iyileflmeleri belli bir
süre al›r.
5.3.1.1. ‹ç Hava Kalitesini Bozan
Hasta Bina Sendromunun (SBS) Nedenleri
‹ç hava kalitesini bozan ve kirlilik oluflturan zararl›
maddeleri ancak çeflitli gruplar alt›nda toplayarak ta-
n›mlamak mümkündür:
• Kimyasal gazlar (Badana, boya, hal›, dolaptaki tut-
kal vb kaynakl›d›r.)
100
• Solunan havadaki karbondioksit oran› (‹nsanlar›n
ve canl›lar›n solunumlar› yanma kaynakl›d›r.)
• Koku (‹nsan kaynakl›d›r.)
• Mikroorganizmalar (Çevre ve insan kaynakl›d›r.)
• Nem (Çevre ve piflirme gibi insan kaynakl›d›r.)
• Radon gaz› (Toprak kaynakl›d›r.)
• Organik buharlar (Kullan›lan eflya ve bina eleman-
lar› kaynakl›d›r.)
• Toz (Çevre ve kullan›lan eflya kaynakl›d›r.)
• Alerjen maddeler ve canl›lar (Çevre kaynakl›d›r.)
• Sigara duman› (‹nsan kaynakl›d›r.)
• Di¤er kaynaklar (Yukar›da say›lanlar›n d›fl›nda ha-
va kalitesine etki eden daha pek çok faktör vard›r.
Bunlar içinde elektronik kirlenmeden, radyasyona
kadar pek çok faktör say›labilir.)
Bu ö¤eler bir arada etkili olabilir ve yetersiz s›cakl›k,
nem veya ›fl›¤›n yetersiz oldu¤u koflullarda di¤er un-
surlar›n zarar› artabilir.
5.3.1.1.1. Dahili Kaynakl› Kimyasal Kirleticiler
• Bir bina içerisindeki kirli havan›n kayna¤› ço¤u
zaman o binan›n içerisindedir.
• Bina içerisinde bulunan ve kullan›lan yap›flt›r›c›lar,
kaplama ve döflemeler, baz› ahflap ürünler, kopyala-
ma makineleri, böcek zehirleri, temizlik malzemele-
rinden yay›lan formaldehit de içeren uçucu organik
bileflenler hava kirlili¤ine sebep olan etmenlerdendir.
• Sigara duman›; yüksek oranda uçucu organik ve
di¤er toksit bileflenlerin ve de solunabilir parçac›k-
lar›n oluflumunda büyük katk›s› olan bir etmendir.
• Araflt›rmalar kanserojen olarak da bilinen baz›
uçucu organik bileflenlerin yüksek konsantrasyon-
da solunmas›n›n kronik ve akut sa¤l›k sorunlar›na
neden oldu¤unu göstermektedir. Düflük dereceden
orta derecelere kadar birçok uçucu organik madde
de akut reaksiyonlara neden olabilir.
• Dahili kirleticiler aç›s›ndan en önemli kaynaklardan
biri de mekanik havaland›rma sisteminin kendisidir.
Mekanik sistemlerdeki filtreler, izolasyon tabakala-
r›, temizlenmemifl hava kanallar›, s›zd›rmazl›k mal-
zemeleri, ba¤lant› elemanlar›, so¤utucu serpantin-
ler, yo¤uflma tavalar› ve nemlendiriciler kirletici
kaynaklar› olabilmektedir. Dolay›s›yla mekanik sis-
temin kendi temizli¤i en önemli konulardan biridir.
- Filtreler havay› temizlemek yerine kirletmeye bafl-
lad›¤›nda bunlar›n de¤ifltirilmesi gerekmektedir.
Filtreler hassas olarak ve gerekti¤i kadar seçilme-
lidir. Yaratt›klar› bas›nç düflümü nedeniyle ömür
boyu büyük enerji kayb›na neden olurlar. Bu ne-
denle filtre seçiminde ömür maliyetini minimize
edilecek flekilde davranmal›d›r. Yani filtre üzerin-
den geçen hava h›zlar› olabildi¤i kadar azalt›lma-
l›d›r. Böylece filtreleme yetene¤i artar, fan moto-
runun enerji tüketimi azal›r, filtre temizli¤i daha
uzun aral›klarla yap›labilir.
 - Is›tma ve so¤utma serpantinleri seçiminde de faz-
la bas›nç düflümü yaratmayacak kanatl› borular
kullan›lmas›na dikkat edilmelidir. Hava h›zlar›
1,44 m/s alt›nda tutularak damla tutucu kullan›-
m›ndan kaç›n›lmal›d›r. Damla tutucunun kulla-
n›lmas›n›n gerekti¤i durumlarda da, eriflim kapa-
¤› üzerinden damla tutucunun belli periyotlarda
temizlenmesine özen gösterilmelidir.
- Drenaj tavalar› kirlenmenin en yo¤un oldu¤u yerler-
den biridir. Drenaj tavalar› paslanmaz çelik malze-
meden mamul, iyi e¤im verilmifl, tamamen drene
edilebilir, kolayca y›kanabilir ve so¤utma ve nem al-
ma bitti¤inde hemen kuruyan özellikte olmal›d›r.
- Sulu nemlendiriciler yerine buharl› nemlendirici-
ler kullan›lmal›d›r. Bu Legionella riskini önle-
mek için de yararl› olacakt›r.
- Bir klima santrali seçiminde ömür maliyetine ba-
k›lmal›d›r. 20 y›ll›k ömrü olan bir santralin veya
sistemin toplam maliyetinin yaklafl›k olarak
%25’i sat›n alma maliyeti, %10’u bak›m maliye-
ti ve %65’i elektrik enerjisi maliyetidir.
5.3.1.1.2. Harici Kaynakl› Kimyasal Kirleticiler
Bir binan›n taze hava olarak ald›¤› hava, çevredeki di-
¤er binalardan at›lan hava olabilir. Binalarda emifl
menfezlerinin, pencere ve aç›kl›klar›n yanl›fl yerleflti-
rilmesi; motorlu araçlar›n ve binalar›n (banyo ve mut-
faklardan kaynaklanan) egzoz gazlar›n›n, tesisatlardan
kaçan gazlar›n binaya kolayca girmesine sebep olur.
Bunun yan›nda çeflitli yanma ürünleri de binaya, ya-
k›nlardaki garajlardan girebilir.
5.3.1.1.3. Biyolojik Kirleticiler
Bakteri, küf, polen ve virüsler en genel biyolojik
kirleticilerdendir. Bu kirleticiler hava kanallar›,
nemlendiriciler veya drenaj tavas›nda biriken dur-
gun sularda ya da çat›, döfleme veya izolasyonda
toplanan sularda ço¤al›p büyüyebilir. Kimi zaman
da böcek veya kufl pislikleri de biyolojik kirlenmeye
neden olabilir. Öksürük, gö¤üs s›k›flmas›, yüksek
atefl, titreme, kas a¤r›s›, mide tahrifli, üst solunum
yolu t›kan›kl›¤›, alerjik tepkiler biyolojik kirleticile-
rin yol açt›¤› rahats›zl›klardand›r. Legionella bakte-
risi de bilindi¤i üzere Lejyoner hastal›¤›na ve atefle
neden olmaktad›r.
5.3.1.1.4. Radon ve Asbest
Radon gaz› do¤al radyoaktif bir gaz olup, topraktaki
radyoaktif uranyumun parçalanmas›ndan kaynakla-
n›r. Topraktan atmosfere yay›lan bu gaz normalde
d›fl havada zararl› deriflikli¤e ulaflamaz. Ancak s›z-
d›rmaz yap›larda topraktan iç ortama yay›lan gaz bu-
rada tutulursa zararl› olmaya bafllar. Hasta bina sen-
dromu ve bina ba¤lant›l› hastal›klar akut veya orta
dereceli sa¤l›k sorunlar›na neden olabilirken, radon
ve asbest vücuda al›nd›ktan uzun süre sonra zararl›
etkilerini gösterir. Bu iki madde bir binan›n iç hava
kalitesinin çok yönlü de¤erlendirilmesinde detayl›
olarak ele al›nmal›d›r.
5.3.1.1.5. Mikroaerosoller
Havadaki su zerrecikleri ve sis tek bafl›na zararl› sa-
y›lmaz. Ancak mikroplarla yüklendiklerinde bunlar›
uzak mesafelere tafl›yarak çok tehlikeli olur. Örne¤in
Lejyoner hastal›¤›n›n tek yay›lma yolu, bu flekildeki
su zerrecikleriyle tafl›nmalar› ve bu kirli zerrelerin
solunmas›d›r.
5.3.1.1.6. Karbondioksit
Karbonun tam yanmas›yla oluflur. Canl›lar›n solunu-
muyla ve yak›tlar›n yanmas›yla üretilir. 800 ppm üze-
rindeki afl›r› dozlarda insanlarda bafla¤r›s› ve yorgun-
luk yapar. Ancak havaland›rmayla giderilebilir.
5.3.2. ‹Ç HAVA KAL‹TES‹N‹N
GEL‹fiT‹R‹LMES‹ ‹Ç‹N ÖNLEMLER
Öncelikle kirlilik kaynaklar›n›n kontrolü ve azalt›l-
mas› gerekir. Örne¤in sigara içiminin yasaklanma-
s›, zararl› gazlar ç›karan hal› vs malzemelerin iç
hacimlerde kullan›lmamas› bu önlemler aras›nda
say›labilir.
Zararl› maddelerin kayna¤›nda yakalanmas›, ortama
kar›flmadan d›flar› at›lmas› prensibi, endüstriyel ha-
valand›rma ve mutfak havaland›rmas› gibi alanlarda
yayg›n olarak kullan›lan prensiplerdir. Bu gibi alan-
larda kirletici kaynaklar› belirlidir.
D›fl hava kullan›lmaks›z›n, iç ortamdaki havan›n
filtre edilmesi ve temizlenmesi yöntemi, kirletici
maddelerin çok fazla cinste ve say›da olmas› nede-
niyle tam baflar›yla kullan›lamamaktad›r. Ancak
geliflen bir sektördür. Özellikle d›fl hava kirliyse ve
bu kirli d›fl havayla havaland›rma yaparak iç hava-
n›n istenilen kalitede olmas› sa¤lanam›yorsa; iç ha-
va, temizleyici cihazlar üzerinden resirküle edil-
mek suretiyle temizlenebilir. Bu durumda d›fl hava
kullan›lmaz.
‹ç hava kalitesinin sa¤lanmas›nda günümüzde, hala
en yayg›n kullan›lan ve en etkin yöntem havaland›r-
mad›r. Yeterli miktarda taze havan›n iç mekanlara
verilmesiyle, içerideki hava kalitesi tatmin edici bir
düzeye getirilebilir.
5.3.2.1. Kirletici Madde Kayna¤›n›n
Ortadan Kald›r›lmas› veya De¤iflimi
Bu yöntem kirlilik kayna¤›n›n bilindi¤i ve kontrolü-
nün mümkün oldu¤u durumlarda iç hava kalitesiyle il-
gili sorunlar›n çözümlenmesinde oldukça etkilidir.
Örne¤in hal›lar toz depolar›d›r. Her bir gram toz yüz-
binlerce mantar sporu tafl›yabilir ve ayn› zamanda
mikrop ve a¤›r metal içerir.
101
Hal›lar ya çok iyi vakumlanmal›d›r veya yerine sert
yüzeyli kaplama malzemeleri kullan›lmal›d›r. Tozun
binaya girifli, kap›larda önlenmelidir. Binalara girifl-
te metal ›zgaral› çukurlardan oluflan paspaslar bulun-
mal›d›r. ‹ç tarafta ise nemli hal› paspas kullan›labilir.
‹ç ortamdaki tozlar› 2/3’ü d›flardan gelmektedir. Ha-
va filtrelerin periyodik olarak temizlenmesi veya de-
¤ifltirilmesi gerekir. Binan›n çelik tavan kaplamas›-
n›n de¤ifltirilmesi, sigara odalar›n›n izolasyonu, kir-
letici madde kayna¤›n›n d›flar›dan hava alacak flekil-
de yerlefltirilmesi, boyalar›n, yap›flt›r›c›, solvent ve
böcek zehirlerinin iyi havaland›r›lan (%100 egzoz
yap›lan) alanlarda depolanmas› ve bu zararl› madde-
lerin bina sakinlerinin binada olmad›¤› zaman dilim-
lerinde kullan›lmas› konu ile ilgili say›labilecek di-
¤er önlemlerdir. Binalar›n bak›m› yap›ld›ktan sonra
belli bir süre zehirli maddelerin etkisinin geçmesi
için binaya girilmemelidir.
5.3.2.2. Havaland›rma Oran›n› Artt›rmak
Bir binadaki kirlilik oran›n› düflürmek için havaland›r-
ma oranlar›n› ve hava da¤›t›m›n› artt›rmak genellikle
maliyeti çok yüksek bir ifllemdir. Ancak iç hava kali-
tesinin sa¤lanmas› aç›s›ndan havaland›rma kilit para-
metredir. Binalar›n havaland›rma sistemleri tasar›m›,
yerel bina standartlar›n› karfl›layabilecek flekilde ya-
p›lmal›d›r. Gerekti¤inde inisiyatif kullanarak standart-
lar›n üzerinde havaland›rma yap›lmas› öngörülebilir.
Binada kirletici madde kayna¤› çok kuvvetli oldu¤u
hallerde, yerel egzoz sistemi kirli havan›n at›lmas›
için çok önemlidir. Kirli havan›n belli bölgelerde yo-
¤un olarak toplanm›fl oldu¤u dinlenme, fotokopi ve
bask› odas› gibi odalarda yerel egzoz sistemi k›smen
de olsa kullan›labilir.
5.3.2.3. Hava Temizleme
Hava temizleme kaynak kontrolünde ek bir yöntem
olarak kullan›labilse de uygulanma alan› oldukça s›-
n›rl›d›r. Mutfak f›r›n› filtreleri gibi kat› veya s›v› par-
çac›k kontrolünde kullan›lan cihazlar ucuzdur, fakat
çok küçük parçac›klar›n tutulmas›nda yetersizdir. Çok
küçük parçac›klar›n tutulmas›nda kullan›labilecek
yüksek kapasiteli filtreler ise montaj ve iflletim aç›s›n-
dan oldukça pahal›d›r. Gaz faz›ndaki kirliliklerin tu-
tulmas›nda ise mekanik filtreler yetersizdir. Bu tarz
gaz faz›ndaki kirlilikler adsorbent tutucular kullan›la-
rak temizlenebilir; ancak bu cihazlar pahal›d›r ve çok
s›k de¤ifltirilmesi gereklidir.
5.3.2.4. Rutubete ve Yo¤uflmaya Ba¤l› Küf ve
Mantar Gelifliminin Engellenmesi
‹ç ortamda ba¤›l nem %60 de¤erinin alt›nda olmal›d›r.
Yüksek nem mikro organizma faaliyetlerini h›zla art›-
r›r. Bu organizmalar›n zararlar› sadece kendilerinden
kaynaklanmaz.
102
Ayn› zamanda yaratt›klar› reaksiyonlar sonucu gaz
kimyasallar ç›kmaya bafllar ve insanlar bu gazlardan
fliddetle etkilenirler. Mikroorganizmalar sadece insan-
lara de¤il ayn› zamanda yap› malzemelerine de zarar
verir ve onlar› bozar. Nemli yüzeylerde mantar ve küf
geliflebilir. Tipik nemli yüzeyler duvar iç yüzeyleri ve
yeni izole edilmemifl yap› yüzeyleri, hal›lar ve so¤uk
döflemelerdir. Yüksek yüzey nemlili¤i yo¤uflmay›
destekler. Özellikle so¤uk iklimlerle, s›cak ve nemli
iklimlerde bu sorun ciddi bir tehdit oluflturur.
Bunun için,
• Yüzeyler mantar ve küf oluflunuma karfl› temizlen-
meli ve dezenfekte edilmelidir.
• Yo¤uflmaya uygun bölgelerde yüzey s›cakl›klar›
art›r›lmal›d›r.
• Yo¤uflmaya müsait yerlerdeki nem düzeyi
azalt›lmal›d›r.
• Buharla veya silerek yap›lan hal› ve kumafl temiz-
liklerinden sonra hemen kurutma uygulanmal›d›r.
• Kirlenmifl malzemeyi at›p, yok etmek gerekir.
5.3.2.5. Kiflisel Havaland›rma Yapmak
Kiflisel havaland›rma endüstriyel alanda eskiden be-
ri uygulanmaktad›r. Ancak son y›llarda ofis gibi
alanlarda da kiflisel havaland›rma uygulamalar› bafl-
lam›flt›r. Burada havaland›rma sistemleri tamamen
veya k›smen bölgesellefltirilerek çal›flanlar›n kontro-
lüne b›rak›lmaktad›r. Kifliler kendi zonlar›ndaki ha-
valand›rma miktar›n›, yönünü ve hatta s›cakl›¤›n›
kontrol edebilmektedirler. Böylece lokal havaland›r-
mayla ›s›tma, so¤utma ve fan enerjisinden tasarruf
sa¤land›¤› gibi, yarat›lan mükemmel iç hava kalitesi
sayesinde çal›flma verimi de artmaktad›r. Çünkü iç
hava kalitesi ile çal›flanlar›n performans› aras›nda et-
kin bir iliflki vard›r.
Genel havaland›rmada odaya kifli bafl›na 10 l/s d›fl ha-
va temin edildi¤inde, bu havan›n sadece kifli bafl›na
0,1 l/s k›sm› yani %1’i teneffüs edilir. Geriye kalan
yani beslenen d›fl havan›n %99’u kullan›lmaz. Ayr›ca
havan›n teneffüs edilen %1’lik k›s›m tamamen temiz
de de¤ildir. Çünkü hava solunmadan önce kirletici
kaynaklardan gelen emisyonlarla belli oranda kirlenir.
Kiflisel havaland›rmada ise her bir bireyin soluma böl-
gesine küçük miktarlarda temiz hava temin edilir. Bu-
radaki amaç, ortamda bulunabilecek kirlilik kaynakla-
r›ndan en az etkilenmifl temiz havan›n, ortamla kar›fl-
madan do¤rudan sunulmas›d›r.
Ofis ortam›nda bu flekilde kiflisel havaland›rma masa
üzerindeki bilgisayar yan›nda bulunan bir menfezden
verilebilir. Kullan›c› do¤rudan jet menfezden üzerine
üflenen temiz, serin ve kuru havay› soluyabilecektir.
Hava düflük h›z ve türbülansta beslenir. Oda içinde
hava da¤›t›m› döfleme alt› kanallar ve döflemedeki
prizlere tak›lan esnek kanallarla üfleme menfezlerine
ulaflt›r›l›r.
5.3.3. ‹Ç HAVA KAL‹TES‹N‹N
ARTTIRILMASI ‹LE
ÇALIfiANLARIN PERFORMANSI ‹L‹fiK‹S‹
Yeni yap›lan deneylerin sonuçlar› göstermifltir ki, taze
hava beslemesini art›rmak veya kirletici yüklerini
azaltmak yoluyla iç hava kalitesinin iyilefltirilmesi in-
san sa¤l›¤›, konforu ve üretkenli¤i üzerinde pozitif bir
etkiye sahiptir.
Hava kalitesinin ayn› zamanda çok ciddi ekonomik
boyutu bulunmaktad›r. Ofis binalar›nda bina ömrü bo-
yunca maliyetlere bak›ld›¤›nda;
• Ofislerde çal›flan personele ödenen ücretler toplam
maliyetin %92’sini,
• Binan›n iflletme maliyetleri %6’s›n›,
• Bina ilk yat›r›m maliyeti %2’sini oluflturmaktad›r.
Bu aç›dan insanlar›n ›s›l konforu ve üretkenli¤i esas
maliyet unsurudur. Uygun olmayan iç hava koflullar›
nedeniyle personel üretkenli¤inde kaybedilecek %6
pay, binan›n bütün enerji ve iflletim maliyetlerine efl-
de¤erdir. ‹ç hava kalitesinin önemi biraz da bu rakam-
lar›n alt›nda yatmaktad›r. Buradaki rakamlara klima
tesisat› aç›s›ndan bak›ld›¤›nda ofis binas› toplam ömür
boyu maliyeti içinde;
• Klima tesisat› ilk yat›r›m maliyetinin oran›
yaklafl›k %1,
• Klima tesisat› iflletme maliyeti oran› yaklafl›k
%1,5 mertebelerindedir.
• Yetersiz iç hava kalitesi nedeniyle klima tesisat›-
n›n oluflturabilece¤i (veya kazand›rabilece¤i) ücret
maliyeti oran› %6 mertebelerinde olabilmektedir.
Baflka bir çal›flmada ise, ABD ofis binalar›nda yap›lan
araflt›rmada mevcut yap›larda iç hava kalitesini art›r-
makla iliflkili toplam yat›r›m tutar› 87,9 milyar USD
ve bunun getirece¤i ilave y›ll›k iflletme maliyetlerinin
4,8 milyar USD oldu¤u; buna karfl›l›k iyilefltirilen sa¤-
l›k ve üretkenlik nedeniyle y›lda 62,7 milyar USD kar
edilebilece¤i hesaplanm›flt›r.
Bireysel s›cakl›k kontrolünün üretkenlik üzerine etki-
sinin incelendi¤i bir araflt›rmada, basit daktilo yazma
tipik ofis aktivitesi için, bireysel s›cakl›k kontrolünün
üretkenli¤i % 5,4 oran›nda art›rd›¤› ifade edilmekte-
dir. Ayn› çal›flmada ortalama nötr ortam s›cakl›¤›nda-
ki çal›flma performans›n›n, bu nötr s›cakl›ktan 5°C da-
ha fazla ortalama s›cakl›ktaki ortama göre %10 daha
fazla oldu¤u gösterilmifltir.
5.3.4. ‹Ç HAVA KAL‹TES‹N‹N
‹Y‹LEfiT‹R‹LMES‹ ‹LE
ENERJ‹ TASARRUFUNUN
ARTTIRILMASI ÇATIfiMASI
‹ç hava kalitesinin artt›r›lmas› için al›nacak tüm ön-
lemler, daha iyi filtrasyon sistemleri ve daha çok te-
miz hava sa¤lanmas› olarak özetlenebilir. Ancak, bu
özetlemeye ulafl›rken ayn› zamanda ortam flartlar›n-
daki havan›n daha çok d›flar›ya at›lmas› sonucunda
enerji kayb› olacak, yüksek filtrasyon sistemleri için
de daha çok iflletme giderleri ortaya ç›kacakt›r. Bu
durum, do¤al olarak bu iki kavram aras›nda çat›flma-
ya yol açmaktad›r: ‹ç hava kalitesinin sa¤lanmas› m›
daha önemlidir; yoksa enerjinin bu kadar pahal› oldu-
¤u günümüzde enerji tasarrufu yapmak m› önemlidir?
Bu sorunun cevab› elbette ki, iki kavram›n da opti-
mum düzeyde iyilefltirilmesi olarak tan›mlanabilir. ‹ç
hava kalitesini artt›r›rken iflletme giderlerini korkutu-
cu anlamda etkilememek için al›nabilecek önlemler-
den baz›lar› afla¤›daki gibidir:
a. Is› Geri Kazan›m› Yap›lmas›: Do¤ru flekilde etüd
edilmifl ›s› geri kazan›m sistemleri egzoz edilecek ha-
van›n enerjisinin al›nacak d›fl havaya transfer edilme-
si sonucunda enerji tasarrufu gerçeklefltirilebilir.
b. Kombinasyon Filtrelerin Kullan›lmas›: Kombinas-
yon filtrelerin kullan›lmas› ile bir miktar hava kalite-
sinden ödün verilirken, iflletme giderleri düflürülebilir.
c. Serbest So¤utma (Free Cooling) Yap›lmas›: D›fl ha-
va s›cakl›¤›n›n uygun oldu¤u durumlarda, d›flar›daki
hava sadece filtre edilerek içeri verilebilir, böylelikle
yüksek oranda iflletme giderleri azalt›l›r.
d. CO2 Sensörü Kullan›m›: ‹ç ortamda yaflayan insan-
lar›n sürekli olarak de¤iflkenlik gösterdi¤i al›flverifl
merkezi, tiyatrolar, konser salonlar› vb gibi yerlerde
CO2 sensörü kullan›larak anl›k durumda içeride kaç
kiflinin oldu¤u bilgisi al›nabilir, böylelikle d›flar›dan
al›nacak taze havan›n miktar› ya da besleme / dönüfl
hava debileri de¤ifltirilebilir.
e. Havaland›rma Cihazlar›n›n Temizli¤i: Havaland›r-
ma cihazlar›n›n içindeki filtrelerin belirli periyotlarla
temizlenmesinin yan›nda, filtre harici di¤er elemanlar
da temizlenmeli, böylelikle cihaz içindeki kontami-
nasyon oluflumlar› engellenmelidir.
f. Havaland›rma Kanallar›n›n Temizli¤i: Kanal içe-
risinde aç›kl›klardan giren veya performans› düflen
filtrelerin görev yapamamas›ndan kaynaklanan kir-
lili¤in temizlenmesi için uzaktan kumandal› robot
temizleme sistemleri düflünülebilir. Bu robot belirli
aral›klarla kanal içlerini temizleyerek iç hava kalite-
sini artt›rabilir.
5.4. ‹Ç HAVA KAL‹TES‹N‹N
SA⁄LANMASI ‹Ç‹N GEREKL‹
HAVALANDIRMA M‹KTARLARI VE
D‹⁄ER HUSUSLAR
5.4.1. GEREKL‹ HAVALANDIRMA
M‹KTARLARI
Hava kalitesi problemine neden olan parametrelerle il-
gili bir çal›flmada 529 sorunlu bina incelenmifltir. Bu
binalardaki hava kalitesi sorunlar›n›n kayna¤›, %53
oran›nda yetersiz havaland›rmaya ba¤l›d›r. %15 ora-
n›nda iç kirletici kaynaklar, %10 oran›nda d›fl kirletici
kaynaklar vb olarak s›ralama devam etmektedir.
103
‹ç hava kalitesi sorunu modern zamanlar›n problemidir
ve esas olarak yetersiz havaland›rmadan kaynaklanmak-
tad›r. Binalar›n do¤al olarak yeterince havaland›r›ld›¤›
Güney iklimlerindeki geleneksel yap›larda böyle bir so-
run karfl›m›za ç›kmamaktad›r. 1973 y›l›na kadar meka-
nik olarak havaland›r›lan modern ticari binalarda da bu
sorunla karfl›lafl›lmamaktad›r. 1973 deki petrol ambar-
gosundan sonra, binalardaki taze hava miktarlar› enerji
tasarrufu kayg›s›yla azalt›lm›flt›r. Ancak azalt›lan bu d›fl
fiekil 5.7. EM‹SYON KAYNA⁄I GÜCÜ
PARAMETRE OLMAK ÜZERE
ODA ‹Ç‹NDEK‹ K‹RLET‹C‹ YO⁄UNLU⁄UNUN
HAVALANDIRMAYLA DE⁄‹fi‹M‹
Tablo 5.8. ÇEfi‹TL‹ UYGULAMALAR ‹Ç‹N ASHRAE 62-2001 STANDARDI TARAFINDAN
TAVS‹YE ED‹LEN M‹N‹MUM DIfi HAVA M‹KTARLARI
104
hava miktarlar›n›n, hem konfor hem de sa¤l›k flartlar›n›
karfl›lamakta yetersiz kald›¤› görülmüfltür. ‹ç hava kalite-
si sorunlar› da bundan sonra gündeme gelmifltir.
Yetersiz havaland›rma, HVAC sistemlerinin verimsiz
çal›flmas›n›n bir sonucu olarak da karfl›m›za ç›kabilir.
E¤er bir binan›n klima sistemi havay› insanlara efektif
bir flekilde da¤›tam›yorsa, bu hasta bina sendromu olarak
karfl›m›za ç›kar. Minimum enerji tüketimiyle kabul edi-
lebilir bir iç hava kalitesine ulaflabilmek için ASHRAE
kifli bafl›na düflen d›fl hava miktar›n› bir standarda ba¤la-
m›flt›r. Ancak söz konusu havaland›rma de¤erleri hala
tart›fl›lmakta olan de¤erlerdir. Yeterli havaland›rmay›,
kaynaktan ba¤›ms›z olarak, her koflul için geçerli genel
de¤erlerle temin etmek mümkün de¤ildir.
fiekil 5.7’de görüldü¤ü gibi içeride belirli bir kimyasal›n
konsantrasyon limitini tutturmak için, kayna¤›n gücü
azald›kça gerekli havaland›rma önemli ölçüde azalmakta-
d›r. Dolay›s›yla binadaki kirletici kaynaklar› hakk›nda ye-
terli bilgi olmadan gerekli havaland›rma miktar›n›n stan-
dartlara göre gözü kapal› seçimi ço¤u kez fazla havalan-
d›rma veya yetersiz havaland›rma ile sonuçlanacakt›r.
Belki de havaland›rma miktarlar›, ayn› ›s› kayb› ve kazan-
c› hesaplar›nda yap›ld›¤› gibi, her bina için kaynak tan›-
m›na ba¤l› olarak hesaplanmal›d›r. Böyle bir hesap yön-
temi, kaynak tan›mlar› yap›lamad›¤› ve zararl› düzeyleri
belirlenemedi¤i için, günümüzde verilememektedir.
Buradan hareketle son y›llarda geliflen tekniklerden bi-
ri talep kontrollü havaland›rmad›r. Bu sistemde hava
kalite sensöründen veya CO2 sensöründen kumanda Özellikle konfor koflullar› ancak “yaflam alan›” denilen
alan bir havaland›rma sistemi, ihtiyaç oldu¤unda ve ta- bölgede garanti alt›na al›n›r. Tablo 5.9’da EN 13779 tara-
lep geldi¤inde devreye girmektedir. Özellikle kafe, bar f›ndan tan›mlanan yaflam alan›n›n boyutlar› verilmifltir.
gibi yo¤un havaland›rma gereken ve büyük havaland›r- ‹ç hava kalitesinin kategorisinin belirlenebilmesi ve ölçül-
ma enerjisi tüketimi olan ve ayn› zamanda havaland›rma mesi için dolayl› ve dolays›z 5 yöntem tan›mlanm›flt›r.
ihtiyac›n›n gün boyunca de¤iflken oldu¤u yerlerde bu Dolays›z yöntemler CO2 seviyesinin veya belirli kirleti-
sistemin uygulamas› giderek yayg›nlaflmaktad›r. Bu sis- cilerin seviyelerinin ölçülmesine veya alg›lanan hava
temler konvansiyonel sistemlere göre enerji tüketiminde kalitesinin s›n›fland›r›lmas›na dayanmaktad›r. Dolayl›
%20 ile %50 oran›nda tasarruf sa¤layabilmektedir. yöntemlerde ise kifli bafl›na veya kullan›m alan› bafl›na
a. Kar›fl›k gaz (hava kalitesi) sensörleri daha ucuz ol- temin edilen d›fl hava miktar›, yani havaland›rma mikta-
du¤undan 1.000 m3/h ve üzerindeki havaland›rma de- r›na bak›lmaktad›r. Afla¤›daki Tablo 5.10’da kifli bafl›na
bilerinde uygundur. Bunlar, kötü kokular›, duman, bu- havaland›rma miktar›na göre iç hava kalitesi kategorile-
har gibi kirletici gazlar› alg›lar. Lokanta, spor salonu rinin tan›mlar› verilmifltir. Burada belirli aral›klar tan›m-
konferans salonu gibi uygulamalarda idealdir. lanmaktad›r. Bu aral›kta hangi de¤erin seçilece¤i ulusal
b. CO2 sensörleri ise daha pahal› olup, 5.000 m3/h ve standartlara b›rak›lmaktad›r. Burada verilen havaland›r-
üzeri debilerde ekonomik olmaya bafllar. Özellikle in- ma miktarlar› enerji tasarrufu amac›yla bir dönem k›s›-
san› alg›lad›¤›ndan, tiyatro, konser salonu gibi sigara lan havaland›rma miktarlar›na göre çok yüksektir.
içilmeyen yerler için idealdir. Avrupa Standart›na dayanan Türk Standart›nda ise ha-
‹ç hava kalitesi ve havaland›rmayla ilgili konuyu en valand›rma miktarlar› bir aral›k olarak de¤il, bu aral›k
genifl biçimde ilk ele alan standart ASHRAE 62 - 73 içinde seçilen bir de¤er olarak verilmifltir. Birkaç de-
olmufltur. Bu standart 1973, 1981, 1989, 1999 y›llar›n- ¤er ise aral›¤›n içinde kalmamaktad›r. Türk standard›
da revize edilmifl ve son ASHRAE Standart 62 - 2001 de¤erleri Tablo 5.11’de verilmifltir.
yay›nlanm›flt›r. Bu standartta verilen taze hava mikta-
r› de¤erlerinden örnekler Tablo 5.8’de verilmifltir.
Avrupa da ise bu konuda bir standart yeni ortaya ç›k-
maktad›r. Son aflamas›na gelen EN 13779 “Ventilati-
on for Buildings - Performance Requirements for
Ventilation and Air Conditioning Systems” isimli AB
standard› yak›nda yürürlü¤e girecektir. Bu konuda
üye ülkelerdeki uygulamalar ve mevcut ulusal stan-
dartlar önemli farkl›l›klar içermektedir. EN 13779 bu
farkl›l›klar› gözeterek, belirli aral›klar ve kademeler
tan›mlamaktad›r. EN 13779 bu amaçla iç hava kalite-
sini dört gruba ay›rmaktad›r:
• IDA 1 : yüksek iç hava kalitesi,
• IDA 2 : orta iç hava kalitesi,
• IDA 4 : kabul edilebilir iç hava kalitesi,
• IDA 5 : düflük iç hava kalitesi,
olarak s›ralanabilir. Tablo 5.10. EN 13779
‹ç hava kalitesi ve konfordan söz ederken, öncelikle iç K‹fi‹ BAfiINA TAZE HAVA M‹KTARLARI
hava bölgesi tan›mlanmal›d›r. Ölçümler ve gerekli ko-
flullar bu bölgede gerçeklefltirilmelidir.

Tablo 5.9. EN 13779 UYARINCA TANIMLANAN Tablo 5.11. TÜRK STANDARTLARINA GÖRE
YAfiAM ALANI BOYUTLARI K‹fi‹ BAfiINA TAZE HAVA M‹KTARLARI

105
Kifli bafl›na taze hava miktarlar›n›n belirlendi¤i bir
tablo oldu¤u gibi ayn› zamanda hacimlerin kullan›m
fleklerine de göre gerekli hava de¤iflim katsay›lar› ta-
n›mlanm›flt›r (Tablo 5.12).
EN 13779 standard›na esas olan genifl kapsaml› bir
çal›flmada:
• Kifli bafl›na 10 l/s de¤erinin alt limit olmas› ve bu
havaland›rma miktar›n›n art›r›lmas› halinde flika-
yetlerin azald›¤›,
• 20 l/s kifli havaland›rman›n emniyetli ve iyi bir de-
¤er oldu¤u ortaya konulmufltur.
Söz konusu çal›flma bir literatür araflt›rmas›na dayan-
maktad›r. 30.000 denek içeren 20 çal›flman›n sonuçla-
r› dikkate al›nm›flt›r.
Do¤al olarak bina cinsine ve kirleticilerin yo¤unlu-
¤una ba¤l› olarak tatminkar de¤erler farkl›l›k gös-
termektedir.
Ancak 20 l/s de¤eri, çal›flmalar›n çok büyük k›sm›nda,
uygulamadan ba¤›ms›z biçimde, tamamen yeterli bir
de¤er olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Tablo 5.12. TAVS‹YE ED‹LEN SAATTEK‹ HAVA DE⁄‹fi‹M KATSAYILARI
106
5.4.2. HVAC S‹STEM‹N‹N KEND‹ TEM‹ZL‹⁄‹
6 farkl› binada d›fl havan›n, besleme havas›n›n ve iç
havan›n alg›lanan kalitesinin ölçüldü¤ü bir araflt›r-
mada, 5 binada d›fl hava ile besleme havas› kalitesi
aras›nda iki misline varan çok ciddi farklar ölçül-
müfltür. Aradaki fark d›fl taze havan›n klima siste-
minde kirlenmesinden kaynaklanmaktad›r. Baz› hal-
lerde klima sistemindeki kirlenme, iç kaynaklardan
olan kirlenmeden daha fazlad›r. Klima sistemindeki
kirlenmede 3 ana kaynak bulunmaktad›r. Bunlardan
birincisi filtrelerdir. Bir di¤er önemli kaynak kanal-
lard›r ve üçüncü kaynak ise klima santrallerinde so-
¤utma serpantini gibi yo¤uflman›n oldu¤u yüzeyler-
dir. Klima sisteminin bu etkisi dolay›s›yla iç hava
kalitesi ana çal›flma konular›ndan biri de HVAC sis-
teminin kendi temizli¤idir. HVAC sistemlerinin ye-
ni bak›m yönetmeliklerini oluflturmak, belirli
HVAC sistem bileflenlerinin temizlik tan›mlar›n›
yapmak üzere bir Avrupa projesi ve çal›flma grubu
oluflturulmufltur.
Bu konuda mevcut en kapsaml› standart “Havalan-
d›rma ve klima sistemlerinin hijyenik standard›” ad›-
n› tafl›yan VDI 6022 K›s›m 1 - 3 standard›d›r.
HVAC sistem bileflenleri içinde en önemlilerinden bi-
ri yukar›da ifade edildi¤i gibi kanallard›r. Kanal top-
lam yüzey alan› tipik uygulamalarda bina döfleme ala-
n›n›n %10’u mertebelerine ulafl›r. Kanallardaki toz
yükünün tan›m›, temizleme yöntemleri ve bunlar›n et-
kinli¤i genifl ölçüde çal›fl›lmaktad›r. Kanallardaki toz
ölçüm yöntemleri, aralar›ndaki farklar ve temizli¤in
ölçüsü Tablo 5.13’te verilmifltir. Kanallar›n temizli¤i
için VDI 6022 K›s›m 1 de “süpürge temizli¤i” tan›m›
getirilmifltir. Bu de¤er 4 g/m2 gibi bir temizlik stan-
dard›n› ifade etmektedir. Yeni VDI 6022 K›s›m 3 ka-
nallarda Tablo 5.13’te düflük standart de¤erinin üze-
rinde toz olufltu¤unda, temizli¤i flart koflmaktad›r. Te-
mizlikten sonra toz konsantrasyon de¤eri orta standart
de¤erinin üzerine ç›kmal›d›r.
5.4.3. ‹Ç ORTAM SICAKLI⁄I ‹LE
‹Ç HAVA KAL‹TES‹ ‹L‹fiK‹S‹
Hava s›cakl›¤› ve nem oran›n›n yüksek olmas›, daha
fazla hasta bina sendromuna neden olmaktad›r. Yük-
sek nemin insan sa¤l›¤›na olan negatif etkisi daha iyi
bilinmektedir. Rutubet ayr›ca bir çok mikroorganiz-
man›n geliflebilmesine olanak sa¤lar. Nemli yüzeyler
mikroplar›n geliflmesi için en uygun ortamlard›r. Ha-
va insanlara so¤uk ve kuru sunulmal›d›r. Böyle bir ha-
van›n alg›lanan kalitesi yüksek olmaktad›r. So¤uk ve
kuru hava kaliteyi art›r›rken, gerekli havaland›rma
miktar›n› da düflürmektedir. Yüksek s›cakl›¤›n iç hava
kalitesine ve insan sa¤l›¤›na etkisi incelenirse, sen-
drom say›s› ve s›cakl›k aras›ndaki ba¤›nt› 20°C ile
26°C aras›ndaki iç s›cakl›k aral›¤›nda lineere yak›nd›r.
Bir baflka çal›flmaya göre de hastal›k riski iç ortam s›-
cakl›klar› 20 - 21°C üzerine ç›k›nca artmaktad›r. Bu-
nun üzerinde s›cakl›¤›n her 1°C art›fl› hastal›k riskini
%10 - 20 art›rmaktad›r.
S›cakl›¤›n artmas› ayn› zamanda alg›lanan iç hava kali-
tesini de düflürmektedir. Ayn› iç hava, s›cakl›k düfltükçe
daha temiz hava olarak alg›lanmaktad›r. ‹ç s›cakl›¤›
Tablo 5.13. KANALLARDAK‹ TOZ ÖLÇÜM YÖNTEMLER‹,
ARALARINDAK‹ FARKLAR VE TEM‹ZL‹⁄‹N ÖLÇÜSÜ
artmas› insan performans›n›n da azalmas›na neden ol-
maktad›r. ‹ç s›cakl›¤›n 20°C’den 24°C’ye ç›kmas› ha-
linde, daktilo ile yazma h›z› olarak ölçülen çal›flma
performans› %18 - 49 aras›nda azalmaktad›r.
5.5. HAVALANDIRMADA
ENERJ‹ TASARRUFU
5.5.1. DOAS (Dedicated Outdoor Air Systems)
Tam haval› sistemlerde özellikle VAV sistemlerinde iç
hava kalitesi standartlar›n›n gere¤i olan havaland›rma
miktarlar›n›, bütün hacimlerde ve sürekli sa¤lamak
mümkün olamamaktad›r. ‹ç hava kalitesi - konfor iki-
lemine bir çözüm olarak DOAS fikri ortaya at›lm›flt›r.
Özel atanm›fl d›fl hava sisteminde (DOAS) d›fl hava te-
mini, ba¤›ms›z bir sistemle gerçeklefltirilmektedir. D›-
flar›dan iç mahallerin ihtiyac› olan ve standartlarla belir-
lenen miktarlarda d›fl hava, bir taze hava santralinden
geçirilip, hacimlere ihtiyac› ölçüsünde da¤›t›lmaktad›r.
Bu taze hava, ayn› zamanda taze hava santralinde flart-
land›r›lmaktad›r. Santralde %100 taze hava filtre edilip
kurutulmakta ve iç ortam s›cakl›¤›n›n alt›nda so¤uk ola-
rak iç hacimlere beslenmektedir. Beslenen taze hava, iç
hacimlerdeki gizli ›s› yükünü tamamen alacak flekilde
kuru olarak verilmektedir. Hava so¤uk olarak üflendi-
¤inden ayn› zamanda bir miktar duyulur ›s› kazanc›n›
da karfl›lamaktad›r. Paralel olarak çal›flan ve %100 iç
hava kullanan herhangi klima sisteminde ise binan›n
duyulur ›s› yükü karfl›lanmaktad›r. Klima sistemi olarak
fan coil, VAV, panel (statik) so¤utma ve ›s›tma, ›s›
pompas› gibi bir sistem kullan›labilir. Sonuç olarak sis-
tem tan›m› afla¤›daki gibi özetlenebilir:
• Ba¤›ms›z ve ayr› %100 taze haval› havaland›rma
sistemi,
• Havaland›rma havas›n› iç gizli ›s› kazanc›n› tama-
men karfl›layacak flekilde kuru besleme (Besleme
havas› çi¤ noktas› s›cakl›¤› 7°C),
• Havaland›rma havas›n› iç ›s› kaynaklar›n›n bu-
lundu¤u ofis binalar›, okullar gibi yerlerde yaz-
k›fl ortam s›cakl›¤›ndan daha so¤uk üfleme (13°C
mertebesinde),
107
• Sistemin duyulur ›s› yükünün geri kalan›n› (yak-
lafl›k %70’i) paralel çal›flan bir klima sistemiyle
karfl›lama.
Bu sistem, hem iç hava kalitesi hem de konforu birlik-
te sa¤layan mükemmel özellikte ve gelecekteki klima
sistemi olarak tan›mlanabilir.
Nem alma için nem al›c› maddeler veya so¤utma ser-
pantinleri kullan›labilir. Nem al›c› maddelerle olufl-
turulan sistemler, çi¤ noktas› s›cakl›¤›n›n 4°C alt›n-
da oldu¤u uygulamalar için daha iyi sonuçlar ver-
mekte ve bu bölgede tercih edilmektedirler. Çi¤ nok-
tas› s›cakl›¤› 4°C üstünde oldu¤unda so¤utucu yü-
zeylerde nem almak daha uygundur.
So¤utucu yüzey olarak ise su so¤utmal› serpantinler
tercih edilmelidir.
DX serpantinlerin bu amaçla kullan›lmas›nda hijyen,
ekonomi ve kullan›m kolayl›¤› aç›s›ndan dezavantaj-
lar vard›r. DX serpantinlerde k›smi yüklerde kom-
presörün durup kalkmas› gerekir. K›smi yükte nem
alma kapasitesi azalacak ve tam tersine “off” konu-
munda serpantin yüzeyleri nemlendirici gibi çal›fla-
cakt›r. Ucuz tarifeden elektrik kullan›m imkan› orta-
dan kalkacakt›r.
D›flar›dan al›nan taze havan›n flartland›r›lmas›nda, ›s›
geri kazanma cihazlar› kullan›labilir. Bu geri kazanma
cihazlar› duyulur ›s› geri kazanma ve gizli ›s› geri ka-
zanma (antalpi tekerle¤i) biçimde olabilir.
5.5.2. TALEP KONTROLLÜ
HAVALANDIRMA YAPILMASI
Havaland›rmada iç hava kalitesini bozmadan enerji
tasarrufu sa¤lamak üzere son y›llarda geliflen teknik-
lerden biri, talep kontrollü havaland›rmad›r.
Bu sistemde, hava kalite sensöründen veya CO2 sen-
söründen kumanda alan bir havaland›rma sistemi,
ihtiyaç oldu¤unda ve talep geldi¤inde devreye gir-
mektedir. Özellikle kafe, bar gibi kirletici kayna¤›
insan olan ve yo¤un havaland›rma gereken ve büyük
havaland›rma enerjisi tüketimi olan ve ayn› zaman-
da havaland›rma ihtiyac›n›n gün boyunca de¤iflken
oldu¤u yerlerde bu sistemin uygulamas› giderek
yayg›nlaflmaktad›r.
Bu sistemler konvansiyonel sistemlere göre enerji tüke-
timinde %20 - 50 oran›nda tasarruf sa¤layabilmektedir.
Tablo 5.14. ÇEfi‹TL‹ UYGULAMALAR ‹Ç‹N
TASARRUF POTANS‹YELLER‹
108
a. Kar›fl›k gaz (hava kalitesi) sensörleri daha ucuz
oldu¤undan 1.000 m3/h ve üzerindeki havaland›r-
ma debilerinde uygundur. Bunlar, kötü kokular›,
duman, buhar gibi kirletici gazlar› alg›lar. Lokanta,
spor salonu, konferans salonu gibi uygulamalarda
idealdir.
b. CO2 sensörleri ise daha pahal› olup, 5.000 m3/h ve
üzeri debilerde ekonomik olmaya bafllar. Özellikle in-
san› alg›lad›¤›ndan, tiyatro, konser salonu gibi sigara
içilmeyen yerler için idealdir.
Kontrollü enerji tasarrufu, klima santralinde taze ha-
van›n ›s›t›lmas› ve so¤utulmas› için harcanan enerji-
den olmaktad›r.
Ayr›ca taze hava santrallerinde de¤iflken debili uy-
gun fanlar kullan›l›rsa, fanda tüketilen elektrik ener-
jisinden tasarruf edilir. Çeflitli uygulamalar için veri-
len tasarruf potansiyeli Tablo 5.14’te verilmifltir.
5.5.2.1. Örnek
Kontrollü havaland›rma ile yap›lacak tasarrufa ör-
nek olarak pik yükte %100 doluluk oran›nda d›flar›-
dan al›nan taze hava miktar› = 6.000 m3/h olan bir
ofis uygulamas› verilmifltir.
Bu uygulamada iç mekana yerlefltirilen bir CO2 sen-
sörüyle insan yo¤unlu¤u sürekli kontrol edilmekte
ve klima santralinde taze hava miktar› buna göre be-
lirlenmekte, yani içerideki insan yo¤unlu¤u azald›k-
ça, d›flar›dan al›nan taze hava miktar› da ayn› oran-
da azalt›lmaktad›r.
Santralde kullan›lan fan debileri sabittir ve hava de-
bileri klapelerle kontrol edilmektedir. Taze hava
azald›kça, taze hava damperi kapan›rken iç hava
damperi aç›lmaktad›r. ‹stanbul için gün içi s›cakl›k
de¤erleri ve kabul edilen doluluk miktarlar› uyar›nca
klimayla ilgili hesaplanan veriler afla¤›daki Tablo
5.l5’te görülmektedir.
Buna göre gün içi ortalama batarya kapasiteleri so-
¤utma için %80, ›s›tma için %72 mertebelerindedir.
Basit bir CO2 sensörü kullan›m›yla so¤utma batarya-
s›, pik yükün %80’i civar›nda çal›flacak ve böylelikle
so¤utma için günde 21 EUR, so¤utma sezonunun
5 ay sürece¤i kabul edilirse, bir so¤utma sezonunda
3.125 EUR civar›nda iflletme maliyetleri azalacakt›r.
Ayn› flekilde CO2 sensörüyle ›s›tma bataryas› pik
yükünün %72’si civar›nda çal›flacakt›r. Böylelikle
kazan yak›t› olarak do¤al gaz kullan›l›rsa, günlük
kazanç yaklafl›k 132 EUR, ›s›tma sezonu 4 ay ka-
bul edilirse, sezonluk iflletme kazanc› yaklafl›k
15.800 EUR olacakt›r.
5.5.3. CEPHE HAVALANDIRMASI
Havaland›rma için gerekli d›fl havan›n bir merkezi
sistemle temini yerine bina d›fl cephesinden do¤ru-
dan iklimlendirilen hacimlere al›nmas›na verilen
isimdir.
Afla¤›daki özelliklere sahip olmal›d›r:
• Yüksek ofis yap›lar›nda olas› dekorasyon veya
yerleflim de¤iflikliklerine cevap verebilen çok yön-
lü kullan›m mümkün olmal›d›r.
• Bina sahibine bina içinde maksimum kullan›labilir
alan b›rakmal›d›r.
• Tesisat için ayr›lan flaft ve asma tavan hacimleri en
aza indirilmelidir.
• Sistem ucuz olmal›, projelendirilmesi h›zl› ve düflük
maliyetli, montaj› ve iflletmesi ise basit olmal›d›r.
5.5.3.1. Do¤al Havaland›rma ve Free Cooling
Do¤al ve mekanik havaland›rma sistemlerinin bir-
lefltirildi¤i hibrid havaland›rma sistemlerinde, her
iki sistemin de avantajlar›na sahip olunurken, d›fl
hava s›cakl›¤›n›n 16 - 26°C oldu¤u durumlarda
pencereler vas›tas›yla do¤al havaland›rma yap›la-
rak 12,5 l/s.m2 hava debisiyle so¤utma gruplar›n›
çal›flt›rmadan yaklafl›k 80 W/m2 so¤utma yüklerine
eriflilebilmektedir.
Uygun iklim flartlar›nda gece so¤utmaya ihtiyaç olan
mekanik sistemlerde “free cooling” veya “cool down”
seçenekleri gece so¤utmas› olarak kullan›labilir. Yaz
mevsiminde ve geçifl mevsimlerinde, gece iç s›cakl›k-
tan daha düflük iç hava gece saatlerinde sistem tam aç›k
konuma getirilerek so¤uk hava ile yap›lan so¤utma küt-
lesi bina içinde depolan›r ve gün boyunca kullan›l›r.
5.5.4. NIGHT PURGE + COOL DOWN
Otomasyon sisteminin enerji harcamas›n› azaltmak
için, gece (mahal kullan›mda de¤ilken) d›flar›daki
so¤uk hava ile ortam havas›n› de¤ifltirmesine Night
Purge ad› verilir. Kontrolör Night Purge’e d›fl hava
s›cakl›¤›, ortam s›cakl›¤› ve d›fl hava nemi veya yafl
termometre s›cakl›¤›na göre karar verir. Night Pur-
ge s›ras›nda binaya %100 taze hava al›n›r. VAV’li
sistemlerde, Night Purge s›ras›nda fan h›z›n› düflür-
mek amaçl› zonlar›n debileri %50 kapasitelerine
ayarlan›r. Night Purge bafllamas› için gerekli flartlar
Tablo 5.16’da verilmifltir.

Tablo 5.15. ‹STANBUL’DAK‹ ÖRNEK B‹NA ‹Ç‹N

SICAKLIK DE⁄ERLER‹ VE DOLULUK M‹KTARLARI UYARINCA
KL‹MAYLA ‹LG‹L‹ HESAPLANAN VER‹LER

Tablo 5.16. NIGHT PURGE BAfiLAMASI ‹Ç‹N GEREKL‹ fiARTLAR

109
5.6. TAZE HAVA M‹KTARI VE
BUNUN ASTIM VE ALERJ‹ ÜZER‹NE
ETK‹LER‹
Evlerdeki taze hava miktar›n›n sa¤l›k üzerine etki-
si, daha az araflt›r›lm›fl bir konudur. ‹sveç’te yap›lan
bir araflt›rmada yetersiz havaland›rman›n, okul ön-
cesi çocuklarda ast›m ve di¤er alerjik hastal›klar
üzerine etkisi araflt›r›lm›flt›r. Bu amaçla genifl bir
anket çal›flmas› ve arkas›ndan 400 denek üzerinde
case-kontrol çal›flmas› yap›lm›flt›r. Bu 400 çocuk,
villa tipi ve apartman tipi olmak üzere farkl› tip ko-
nutlarda yaflamaktad›r. Bu konutlarda gerçekleflen
ortalama do¤al taze hava miktar›, saatte 0,37 hava
de¤iflimidir. En iyi de¤iflim 1,37 ve en kötü de¤iflim
0,17 olarak ölçülmüfltür.
Evler saatteki hava de¤iflim miktarlar›na göre 4 ara-
l›k dilimine bölünmüfltür. En iyi havalanan son çey-
rekteki evlerdeki çocuklar›n hastal›k riski = 1 olarak
referans al›nm›flt›r. Di¤er daha az havalanan ev
gruplar›nda yaflayan çocuklar›n hastal›k riskleri
Tablo 5.17’de verilmifltir.
Buna göre ‹sveç’teki evlerde hava de¤iflim say›la-
r›, tavsiye edilen 0,5 de¤erinin alt›ndad›r ve düflük
havaland›rma ast›m, alerji gibi hastal›k risklerini
art›rmaktad›r.
5.7. ‹Ç HAVA KAL‹TES‹N‹N
SA⁄LANMASI ‹Ç‹N
PROJELEND‹RME, UYGULAMA,
C‹HAZ SEÇ‹M‹ VE ‹fiLETMEDE
D‹KKAT ED‹LMES‹ GEREKEN
KONULARA ‹L‹fiK‹N GENEL NOTLAR
a. Planlanmayan hava ak›mlar› iç hava kalitesini dü-
flürür. Binalardaki rutubet, konfor, iç hava kalitesi,
afl›r› enerji tüketimi ve duman koku yay›lmas› gibi pek
çok problem; baflta planlanmayan ve yanl›fl tasar›m,
uygulama veya iflletmeden kaynaklanan hava hareket-
leri nedeniyle oluflur. Bunlarla ilgili afla¤›daki örnek-
ler verilebilir:
• Bacadan basan havan›n yanma ürünlerini yaflanan
hacimlere yaymas›,
• Dönüfl plenumundaki emifl nedeniyle döfleme gi-
derlerindeki sifonlar›n kaybolmas› ve kötü kokula-
r›n ve gazlar›n yaflanan hacimlere dolmas›,
Tablo 5.17. DAHA AZ HAVALANAN EVLERDE YAfiAYAN ÇOCUKLARIN
HASTALIK R‹SKLER‹
110
• Yine dönüfl plenumundaki çekiflin etkisiyle
flartland›r›lmam›fl d›fl havan›n iç ortama emil-
mesi, ayn› flekilde kazan dairesinden kimyasal
madde depolar›ndan, fotokopi odalar›ndan vs
hava emilmesi,
• D›fl hava al›fl a¤›zlar›n›n yanl›fl yerlere bulunmas›
nedeniyle kirli veya nemli hava emilmesi,
• D›fl hava al›fl panjurlar›n›n kapal› kalmas› ne-
deniyle iç ortamda istenilen havaland›rman›n
yap›lamamas›.
b. ‹ç hava kalitesi aç›s›ndan klima sistemlerinin sa¤la-
mas› gereken kriterler:
• Oda s›cakl›¤›n›n bireysel veya zon kontrollü yap›l-
mas› ve di¤er çevresel kontroller, sa¤l›k ve konfor
için tavsiye edilir. D›fl iklim flartlar› iç mekan flart-
lar›n› kontrol için çok iyi belirlenmeli ve tasar›m-
da titizlikle ele al›nmal›d›r.
• Daha kolay kontrol ve enerji verimlili¤i için ›s›t-
ma sistemi, yerleflime ve hacimlerdeki yük ka-
rakterine göre zonlara ayr›lmal›d›r. Klima siste-
mi de benzer flekilde yük karakterine göre zon-
lara ayr›lmal›d›r.
• Odadaki tozlar› yakt›¤›ndan, yüksek s›cakl›k ›s›t-
mas›ndan kaç›n›lmal›d›r (Buhar ile ›s›tma,
90/70°C ›s›tma vb).
• Mümkün oldu¤u kadar düflük s›cakl›k ›s›tmas› ter-
cih edilmelidir (75/60°C, 65/50°C vb).
• Radyatörleri so¤uk iklimlerde mümkün oldu¤u ka-
dar pencere altlar›na yerlefltirerek, pencereden olan
so¤uk hava ak›m› önlenmelidir.
• Hacim içerisinde yerel veya zamana ba¤l› s›cakl›k
de¤iflimlerinden kaç›n›lmal›d›r.
• Oda içerisinde düfley s›cakl›k gradyan› oluflmamal›d›r.
• Yüksek nemli ortamlar›n oluflmas› önlenmelidir.
Rutubetli ortamlar hava kalitesini düflürür ve mik-
roplar›n üremesine uygun ortam oluflturur.
• Kirlilik yüklerine ba¤l› olarak her odan›n yeterli
düzeyde havaland›r›lmas› sa¤lanmal›d›r.
• Kirleticiler mümkün oldu¤u kadar kayna¤›nda ya-
kalanarak d›flar› at›lmal›d›r.
• Havaland›rma sisteminin çal›flma saatleri, binan›n
kullan›m saatlerinin üzerinde olmal›d›r.
• D›fl hava alma a¤›zlar› mümkün oldu¤u kadar te-
miz bölgelerde bulunmal›d›r.
• Hava al›fl ve egzoz a¤›zlar› aras›nda yeterince me-
safe bulunmal›d›r.
• D›fl havan›n etkin filtrasyonu gerekir.
• Hava kanallar› s›zd›rmaz yap›lmal›d›r ve klima
sistemi elemanlar› çok kaliteli tip seçilmeli ve te-
miz tutulmal›d›r. Bunlar kendileri kirlilik kayna¤›
olmamal›d›rlar.
• Klima sistem bileflenleri seçilirken iç hava kalitesi
ve hijyen koflullar› dikkate al›nmal›d›r.
• Hava kanallar›n›n içten izolasyonundan olabildi-
¤ince kaç›n›lmal›d›r.
• Uygun olmayan hacimlerden resirkülasyon havas›
kullan›m›ndan mümkün oldu¤u kadar kaç›n›lmal›d›r.
c. Proje firmas›, uygulama firmas› ve binan›n ifllet-
me/bak›m grubunun kendi aralar›nda ve mal sahi-
biyle, binan›n hijyen standard›n›n VDI 6022’de be-
lirtilen hususlara uygunlu¤u konusunda mutabakat
sa¤lanmal›d›r.
d. Projenin gerek uygulamas› s›ras›nda, gerekse ifllet-
mesi süresince sistemin temiz tutulmas›na yönelik ya-
z›l› bir hijyen yönetmeli¤i haz›rlanmal›d›r.
e. By pass ihtimalinin önlenmesi için binadaki taze
hava al›fl ve egzoz havas› at›fl noktalar› projelerde
aç›k bir flekilde belirtilmeli, uygulama firmas› bu
noktalar›n uygunlu¤unu çevre flartlar›n› da (a¤›r tra-
fik, ses seviyeleri, çevre bina bacalar› ve egzoz at›fl-
lar› gibi) göz önüne alarak kontrol etmelidir. Bir
de¤ifliklik söz konusu ise proje firmas› ile protokol
düzenlenmelidir.
f. Belirlenen temizlik yöntemlerine uygun olarak ka-
nal sistemlerinde yeterli say› ve büyüklükte kon-
trol/müdahale kapa¤› konmal›d›r. Bunlarla, klima ve
havaland›rma sistemlerine bak›m amac›yla rahatl›kla
ulafl›labilmelidir.
g. Yang›n damperi ve hacim damperleri için kon-
trol/müdahale kapaklar› konmal›d›r.
h. Klima ve havaland›rma santrallerinin hücre yap›s›
olabildi¤ince hijyenik olmal›d›r. Yüksek kalitede imal
edilmifl cihazlar tercih edilmelidir.
• Hücrelerin iç yüzeyleri düzgün, toz tutmayacak fle-
kilde olmal›d›r.
• Cihazlar s›zd›rmaz olmal›d›r.
• Is› köprüsü bulunmamal›d›r.
• Kolay temizlenmesi yönünden plug fanlar tercih
edilmelidir.
• Kanal ba¤lant›s› için esnek ba¤lant› parçalar› hij-
yenik malzemeden olmal›d›r (Branda bezi asla
kullan›lmamal›d›r.).
i. Klima santrallerinde damla tutuculardan geçen ha-
van›n geçifl h›z› 3,5 m/s’nin alt›nda olmal›d›r.
j. So¤utucu ve ›s›t›c› bataryalar kolayca ç›kar›labilmelidir.
k. Sulu tip nemlendirici kullan›lmas› zorunlu olan yer-
lerde hava y›kay›c› ve sulu nemlendiricilerde hijyen
otomasyonu yap›lmal›d›r. Akflamlar› su rezerv tankla-
r› otomatik olarak boflalt›lmal›, kuru çal›flt›rma yap›l-
mal›; sabahlar› otomatik su doldurma sa¤lanmal›d›r.
Bu flekilde literatürde pazartesi atefli denilen sendro-
mun önlendi¤i tespit edilmifltir.
l. So¤utma bataryalar›n›n kondens tavalar› korozyona
dayan›kl› malzemelerden yap›lmal›d›r. Sulu nemlen-
dirici kullan›m›ndan kaç›n›lmal›, buharl› tip nemlen-
diriciler tercih edilmelidir.
m. Tüm drenaj tavalar›ndan, drenaj suyunun do¤ru
flekilde ak›p gitti¤i, tavada birikmedi¤i kontrol
edilmelidir.
n. Radyal fanlar›n gövdelerinde (salyangoz k›sm›nda)
fan içinde oluflabilecek suyun drenaj›n› sa¤layan bir
boflaltma tapas› veya bir kontrol kapa¤› ( d > 400 mm
olan fanlarda) bulunmal›d›r.
o. Havaland›rma santrallerinde minimum F7 s›n›f› fil-
tre öngörülmelidir. Daha iyisi çift filtre kullan›m›d›r.
Bunlardan ilki F5 ile F7 aras›, ikincisi F7 ile F9 aras›
olabilir.
p. Filtrelerin kirlilik seviyesi proje ve flartnamelerde
belirtilmelidir. Ayr›ca stoktaki filtrelerin (yedek filtre-
lerin) maksimum depolanma süresi bilinmeli ve bun-
lar kesinlikle kuru ve tozdan ar›nd›r›lm›fl mahallerde
saklanmal›d›r.
q. Filtre de¤iflimlerinin kayd› tutulmal›d›r.
r. Her filtre kademesine gereken hassasiyette fark
bas›nç manometresi monte edilerek filtre kirlilikleri
gözlenmelidir.
s. Tüm havaland›rma cihazlar› flantiyelerde uygun
koflullarda depolanmal› ve montajlar› süresince te-
miz tutulmal›d›r. Özellikle hava ile temas eden yü-
zeylerin kuru olmas›na dikkat edilmelidir. Aç›k
a¤›zlar naylon vb malzeme ile s›k›ca kapat›lmal›-
d›r. Ortam›n nemli olmamas›na olabildi¤ince özen
gösterilmelidir.
t. Hava kanal› montajlar›nda gün sonunda aç›k
olan a¤›zlar kapat›lmal› ve kanal içlerinin kirlen-
mesi önlenmelidir.
u. Taze hava veya kar›fl›m havas› tavan seviyesinden
ve ortam s›cakl›¤›n›n alt›ndaki s›cakl›ktan üflenmeli-
dir. Statik ›s›tma yap›lan binalarda, hava tavan sevi-
yesinden dört mevsim so¤uk üflenebilir.
Böylece:
• Daha düflük h›zda üflenebildi¤i için ses (gürültü)
oluflmaz.
• Ortam s›cakl›¤›na göre daha so¤uk olan kar›fl›m
havas› daha a¤›r oldu¤u için afla¤›ya do¤ru kendi-
li¤inden inerek (so¤uk hava dökülmesi olmamal›-
d›r) ortamdaki havayla iyi bir kar›fl›m sa¤lan›r. ‹ç
hava kalitesi artar.
• Kar›fl›m havas› tavandan s›cak üflendi¤inde egzoz
menfeziyle k›sa devre oluflmas› riski artar ve iç ha-
va kalitesi etkilenebilir.
v. Binada kullan›lacak hal›, dolap, masa, kumafl,
badana - boya, asma tavan vb malzemelerin ve ah-
flap imalat›nda kullan›lan tutkallar›n havay› kirlet-
me miktarlar› (kimyasal gaz yayma miktarlar›)
araflt›r›lmal› ve uygun malzemeler (iç havay› daha
az kirletecek malzemeler) seçilmelidir.
111