BULGARCADA TRKE

KKENL SOYADLARI
Mihail M. YANEV
zet

Soyadlar her ulusun ecdadn simgeler, gemiin sayfalarn aar, nl kiilerin

adlarn tarihe yazdrr.
Bu adan yola karak Bulgar ulusunun gemiine ve bugnne k tutan baz
soyadlarn olumas, gelimesi hl Bulgar dilinde varln korumaktadr.
Yaz, Bulgar dilinde baz fonetik deimelerle varln koruyan Trke kkenli soyadlar zerinedir. Uzun yllar Osmanl hkimiyetinde kalan Bulgar ulusu henz o
dnem soyadlarn kullanagelmitir.
Anahtar szler: Kii adlar, onomastik, Trke, Bulgarca, aile adlar.

Abstract

The family names of every nation carry the imprint of history and register the names of the geniuses in history.
In this way some of the Bulgarian family names give information about the past
and the present of the Bulgarian nation. Some family names and their formation still
keep their own features.
The article describes Bulgarian family names that have come from Turkish and
have gone through a lot of phonetic changes. The Bulgarian nation was under Ottoman rule for a very long time, for that reason in Bulgarian there are still family names
which carry the characteristics of that time.
Key words: names, onosmatik, Turkish, Bulgarian, family names.

Dnyada konuulan diller, yllar boyunca birbirlerini etkilemitir. Gerek

kltrel, gerek bilimsel, gerekse siyasi olaylar her vakit dille ulalm, dille
benimsetilmitir. Trk dili, 2500 yllk gemii olduu sylenen yazl kay2007 - I

165

Bulgarcada Trke Kkenli Soyadlar

naklara dayal hayat iinde zaman zaman baka dil ve kltrlerin basksyla
bunalma dt veya drld. (Tural 2005: 387-392). Trk dili de giderek
tarih boyunca kh ive, kh yabanc kelimeler olsun bu etkiler altnda kalmtr. Farsa ve Arapa szckler bugn dahi belimizi bkyor. Bugn dahi
Divan edebiyat ve tarihi eserleri szlklerle okuyup anlamaktayz.

Trk Dil Kurumu bu hususta byk gayretler gstererek Trkenin benliini dile getirmektedir.

Bulgaristan be yz yl Osmanl hkimiyetinde kalm. Osmanl dneminin btn yasalar, btn kurallar Osmanlca ile uygulanm. Bulgar dili de bu
uygulamalarn neticesi olarak birok szckleri benimsemitir. Trke diye
adlandracamz bu szckler, aslnda Arapa ve Farsadr. Trke yoluyla Bulgarcaya geen bu szcklerin ou konuma dilinden gemitir. Terim
olarak kullanlan birok kelimeler de Bulgar yazarlarnn imlasndan kaynaklanr. Yani bugnk Bulgar dilinde kullanlan szcklerin kk kkeni ok
ok deiik, ok ok dall budakldr. Hatta bir kurala bile uymamaktadrlar.

Bulgar dili bitiken dillerden deildir. Bulgarca ayn zamanda fonetik olmu olsa da, yazl ile okunu arasnda olduka farklar vardr. Btn bunlar
incelemeye altmz konuyu daha da gletirmektedir. Bulgarcann vleri
ou kez f okunur. rnein: Kenarov yazarz, Kenarof okuruz. Yani tml
ve tmsz nszler zaman zaman yerlerini deitirirler. rnein: doklad yazarz, doklat okuruz. Asenovgrad yazarz, Asenovgrat okuruz. Bu kurallar zaman zaman deiir, okuyucuyu biraz zorlatrr. Sonra Bulgarcada ses uyumu
denen bir ey yoktur. Trkenin birok sesleri Bulgarcada yok, veya bu sesler
birka harfle, sesle belirtilir. rnein: rdek kelimesi Bulgarcada yrdek, dner kelimesi Bulgarcada dner yazlr. Son zamanlarda Bulgaristanda Trklerin dnerleri satlmaya balad. Trkologlara sormadan piyasa habire dner
diye yazmaya balad. Yani kular gibi tnemeye balad satlan yiyecek. Buna
benzer rnekler oktur. Gerekten Bulgarcada Trke szckler o kadar ok
ki. Gazeteciler hele son zamanlarda Trke szck kullanmada yar yapyor.
Apa, asker, an, avc, ahmak, budala, oban gibi szckleri gazetelerde grmek pek kolaydr. Aslnda Bulgarcaya birok szck yerlemi, kullanlmaktadr. rnein: yorgan, dek (dek), tavan, deme (deme), merak, ksmet,
aba, emi (eme), balkan, badana, bayat, ileme, irak (rak), kalfa, bardak,
biki (bk), ayrn (ayran), balta, kazan, koriya (koru), esnaf, kayme, kazma,
poturi (potur), siniya (sini), canki (can erii), terziya (terzi), tefter (defter), kopuk, kolak, al veri gibi szckler dopdolu ada Bulgarcada.
Bulgar dilindeki Trke szck konusu ok geni ve ok etrafl incelemeler gerektiriyor. Yazmzda Osmanl dneminde Bulgarcaya girmi soyadlarna deinmek istiyoruz.

166

2007 - I

Mihail M. YANEV

Soyad diye Bulgarcada bir terim yoktur. Aslnda bu ad slale addr. Yani
Trkedeki soyad olay burada yoktur. Soyadlarnn ou da genelde Osmanl dnemindeki toplumsal ve ekonomik gelimeleri yanstmaktadr. Toplum
olarak Bulgar esnaflar, zanaatlar Osmanl ordusunun ihtiyalarn karlamak iin birok zanaatlarla yenieri ocann bir ba kayna olmutur. Trkeden gelen bu dil zellikleri gerek fermanlarda, gerek zamann idari kurulularnda uygulanyordu. Bundan olacak gnmze kadar birok meslek adlar,
meslek kurulular Bulgarcann dil kurallarna uydurularak kullanlagelmitir.
Hele de Trkenin meslek adlarnn yapmnda kullanlan: -c, -ci, -cu, -c,
-, -i, u, yapm ekleri kullanldklar szcklere Bulgar dilinin zelliklerine uymulardr. rnein: Trkenin olu szcnn yerine kullanlan
Bulgarcann -ev, -ov ekleri o dilin kurallarnca kullanlmlardr: Abaciev,
Arabaciev, Trkenin -c taks yerine deil, i gelmitir, Bakrciev (cev),
Baltaciev (Baltacev), Balkiev (Balkev), Basmaciev, Boyaciev, Bunarciev (b nsz tmsz p yerine kullanlm), Buruciev (olsa olsa zamannda
hayvanlar eneme anlamnda kullanlm olsa gerek), Gaytanciev, Danaciev
(damzlk dana bakan kimse), Darakiev (tmsz t sesi yerine tml d olmu), Dermenciev (su deirmeni ileten kiinin meslei, Trkenin yumuak
gsi silinmi), Domuziev (domuz bakan kimse), Dgmeciev (dme yapan
kimse, Bulgarcada yumuak g olmadndan, g sesi sert, tml okunur),
Kabakiev, Kavalciev (kaval alan veya yapan kimse), Kazanciev, Kalayciev,
Kalpakiev, Kalenciev (kalemci olsa gerek), Kantarciev, Kafesiev, Keremitiev (birinci hecedeki geni e nls Trkenin dar i nls yerine kullanlm), Keeciev (kee yapan kimsenin sanat), Konakiev (Trklerin bugn
de kullandklar bu kelime bugn Bulgarcada halen kullanlmaktadr. Sofya
yaknlarnda bir semt ad Araba Konaktr), Koyunciev (koyun bakan, koyun
temin eden), Klciev (Osmanl dneminde kullanlan bu terminoloji, Trke
szlklerde deifre edilmemitir), Balciev, Balev, Balinov (Trkenin balinas
olsa gerek), Baltov (balta yapan kimse veya takma ad), Bahevanov, Baev
(ba szcnn anlamn tasa gerek), Beev (burada bey szc Bulgarcann kurallarna uyarak, Trkenin y sesini eritmitir).
Bulgarcada Trkeden geen, birinci hecede kullanlan y sesleri ne yazlr,
ne de telaffuz edilir. rnein: elek (yelek), eltepe (yeltepe), eni (yeni), edi
(yedi), elpeze (yelpaze), elken (yelken), Bekrov, Bekov, Birov, Bodurov,
Bozduganov (yumuak g yerine g nsz gelmi), Bozarov (bir ii bozan kimse), Bozukov (bu soyad Trklerde de var, Bulgarlarda da, akln yitirmi kimse olmas gerek), Boev, Buyukliev (bykl, dar nls yerine dar u nls
kullanlm). Treme eki -l, -li, -lu, -l ekleriyle birok soyadlar kullanlm2007 - I

167

Bulgarcada Trke Kkenli Soyadlar

tr. Bu rnekte byk - bykl olmu. Budakov, Burmov (burma yapan, hayvan
eneyen kimsenin meslei), Vakarelov (Trkenin vakar sznden treyen bu
szck bir de el adn alm. Yksek il, yre anlamna gelir. Hatta vakar szc yksek anlamnda kullanldna gre, Bulgar radyolarnn yaynlarn
salayan antenler, cihazlar Vakarel semtinde bulunmakta, yani en yksek yere
bu antenler yerletirilmitir. Buna benzer il, el szckleri baka Bulgarca kelimelerde de kullanlmaktadr). rnein: Kstendil kasabasnn ad, Kosta ili,
yani Kostann himayesinde bulunan yre. J. Hammer dahi bu ad Osmanl
Tarihinde belirtmitir. Orada idare edenin ad Kosta (zel ad)imi. Vezirov,
Vekilov, Gavazov (Trkenin kavas szcnden tremi, yani kelimenin
kk kavas olmakla Bulgar dilinin kurallarnca tmsz k tml g nszne dnmtr. Bulgar dili fonetik olmad iin sonundaki s tml zye
dnmtr). Gercikov (gercik szc kuzey - dou Bulgaristan ivelerinde
ss, resimli, iekli anlamnda kullanlmaktadr. Bu szckle Bulgaristanda
birok soyadlar vardr. Yani ok kullanlan bir soyaddr). Slemezov (Bulgarcada olmadndan onun yerini dar nl alm. Aslnda eylemdem treme bu kelime sylemekten tremi, onun olumsuz taks ma,me almasndan
sylemez yerine slemez olumu.
Gvurov, Delibaev, Deliev, Demirev, Cambazov, Cangozov (bu rnekte
de Trkenin nlsnden kanlm ve yerine o nls kullanlmtr), Celepov (rnekteki tmsz p tml b nsz yerine kullanlmtr), Dimanov
(duman szcnn u nls dar i nls alm). Dinekov (denek szcndeki nllerin ve yumuak gnin dmesinden olumutur), Diliev (dii
olan, -li ekiyle tretilmitir, sonra da soy taks gelmitir), Domuzov, Dudov
(dut szcnn tmsz tsi tml dye dnmtr). Dlgerov, Ekimov
(bu szck ya ekmek eyleminden ya da ekim ay adndan tremi desek belki
yanlmayz ama, Osmanl dneminde ay adlar tamamyla Arapa olduundan, bu soyadnn ekmek eyleminden trediine kanaat getirmekteyiz), Enikov, Zenginov, Zmblev (z,s nszleri yer deitirmi). briimov, zmirliev,
ncov (bu soyadnn ncev varyant da var), Yolov, Kavrikov (bu szckte
a nls nlsnn, i nls de nlsnn yerlerini almlar, Kvrkov
olmutur), Kadev, Kadnkov (bu szck Bulgarca tak alm, yani kadnka
olaca yerde Kadnkov olmu, nk Bulgarcann erillik, diilik kurallarnca
bu szck eril durumunda kullanlmalyd). Baz ivelerde (Kuzey-dou Bulgaristanda) kadn sz gzel anlamna da gelir. Szck tek bana kullanlsayd kadnka, yani kadn olurdu. Soyad olunca phesiz szcn cinsiyetini
de deitirmek gerekir. Kazakov, Kaiev (Trkenin y nsz eritilmi ve
nls yerine i nls getirilmi), Deliev (bu szckte de ayn kuraln zellik168

2007 - I

Mihail M. YANEV

leri de var), Kaydmov soyad kaymak fiilinden tretilmi. Kaymak anlamn

ifade eder. Kalayciev (burada nls i nlsyle deitirilmi). Kalburov,
Kelenderov, Kalfov, Kalpov, Kalov (a nls nlsnn yerine kullanlm), Kamberov, Kamburov, Kapanov, Karagitliev (bu soyadnn oluumunda kara sfatndan sonra ve nllere gelecei yerde yani gtl olumas
yerine gitli olmu. Soyad olduka yaygn, Karagtleva kullanlsayd belki
anlamnn farkna varld), Karagzov, Karaglov, Karacov (ok yaygn bir
soyad), Karakaev, Karamanov (soyadnn kk kkeni Bulgar uzmanlarna
gre iri, yakkl, kuvvetli), Karaman Anadoludan gelme, asl her halde karaman ile bir balantsn belirtse gerek, Kardaev, Karov, Karpuzov, Kasvetov,
Kasrov (Trkenin nls yerine a nls kullanlm), Katranov, Kemilev
(Kmil adnn bozuk biimi), Kenarov, Kerezov (kiraz szcnn e yerine i,
a yerine i nllerinin gelmesinden olumu), Kehayov (ikinci hece katlm),
Kibarov, Kolakov, Kondakov (birinci hecedeki o nls nlsnn yerini almtr), Koparanov, Kopukov, Kuleliev (kule szne -li eki getirilmi),
Kulov, Kumanov, Kurtev, Kuev, Krciev (kr sznde -c ekinin yerine -ci
ekinin kullanlmas), Klcev, Klev, Krkiyski (-ski eki Bulgarcada soyad
anlamnda kullanlr. Krk sznn i nls nls yerini alm), Kkov,
Macarov, Macunov, Mangrov (argo, para anlamnda), Mandaciev, Mandova, Marangozov, Maalov (Trkenin maallah sznn l nsznn d.
Bulgarcada buna benzer ift nszlerin dmesi oktur), Mehanciev (meyhane szndeki ses deiiklikleri: birinci hecede y nsz dyor, nc
hecede -ne dyor ve sonra Trkenin yapm eki -ci getiriliyor), Mirazciev,
Mollov, Mumciev, Mutafov, Mutafiev (yabanc bir szck olarak meslek ve
sanat adn bildiren mutaf, bir de -i yapm ekini alm), Nalbantov, Orozov
(ilk hecedeki h nsz dyor), Padarev (ilk hecede pan hecesi eksik olumu), Pamukov, Pamukiev (-, -i yapm ekleri yerlerini deitirmi), Papazov, Parmakov, Ramadanov, Tokuev, Cevizov, Rizov (-i, - nn yerini alm),
Sakarski (-ski soyad taks), Sakarov, Sakzov, Salambaev (birinci hecede
yumuak g dm, sa yerine sa olumu, yani Salambaev), Samarciev
(semer szcnn ok eski bir biimi), Saraliev (bu szck Bulgar dilinde
Trk baklavalarna verilmi bir ad. Aslnda sarayl anlamnn bozuk bir ekli
olsa gerek), Sarafov, Sarev, Sahatiev (Trkedeki ift alar Bulgar dilinde h
sesiyle deitirilmi), Sivriev, Spahiyski (sipahi sznn soyad taks alarak
kullanl), Sultanov, Tabakov, Tamamciev (anlam yorumlamak g, fiilden
oluan bu szck tamlamay yapana verilen bir takma ad olsa gerek), Taslakov, Tatarov, Tauanov (Trkenin v nsz derek olumu), Tekeliev (Bulgarcada ift nszler (yabanc szlerde) sk sk der, byle rnekler verdik),
Terziev, Topalov, Topuzov, Torbov (torba sznn a nls dm), Traliev
2007 - I

169

Bulgarcada Trke Kkenli Soyadlar

(Bulgar dilinde birinci hecede iki nsz ard ardna gelebilir. Trkede yabanc olan telaffuz her vakit bir nl ilave edilerek telaffuz edilir. Hatta Trk radyo ve televizyonlarnda bile spor deniyor, spor olmasna ramen, bu szckte ilk iki nsz arasndan nls dm), Ttnciev, Uzunov, Unciev (-cu
yapm eki yerine -ci yapm eki gelmi), Urumova (kadn soyad), Fndkov,
Ferecanov (ferace szcnn deiiklie uramasndan szck Trke g
zmleniyor), Fetvaciev, Fidanov, Furmaciev (hurma sz Bulgarcada ilk
heceye f nsz getirilerek oluturuluyor), Frtnov, Haydutov, Haytov (hayta
szcnn son a nls dm), Hanciev, Hanmov, Harbov, Hocev (hoca
szcnn son a nls dm), Horozov, adrov, akalov, avdarov,
akmakov, akrov, alkov, almov, amov, ankov (an szcne getirilen -ko eki olmutur), arkiev, auev (Trkenin v nsz dmtr),
elebiev, erkezov, emeciev, ilov (bu szck ya il kuu, ya da vcutta
oluan il sznden gelse gerek), ilingirov, iplakov ( nlsn i nls
deitirmi), obanov, olakov, omakov, orbaciev (Bulgar dilinde bu szck varlkl zengin kiilere eskiden verilen bir san, yani Trke anlamndan
uzak), abanov, alvarciev, amliev, anov, apkarev, eytanov, ekerciev,
ekerov, ikov, imanov, Yabanciev, Yarmov, Yavaev.
Bunlarn dnda ada Bulgar dilinde adn anmadmz birok soyadlar vardr. rnein: ribacakov (bacaklarn irilii deil de eri olduunu belirtiyor). Gulki soyad nl bir yazarndr. Aslnda gll a szcklerinin
birlemesinden olumutur. Tokuev tokumak eyleminden tremitir. Hatta
Bokov gibi kaba soyadlar da vardr.

Hlasa olarak: Bulgarcada cinsiyet var. Alar kadn, diil szcklerinin

simgesidir. Soyadlarnda da OV eril, OVA diil soyadlarn bildirirler. Yani
Budakov eril, Budakova diil. Bunlarn dnda kara, sar, kk, kocaman
sfatlar birok soyadlarnn banda bulunur. Karaivanov, Sarivanov, Kocaivanov, Kkivanov gibi.
Kii adlar soyad olarak da kullanlmaktadr. Bu konuda Prof. Dr. kr Halk Akaln unlar belirtmitir: Kii Adlar Szl halkmzn en ok
bavurduu kaynaklardan biri hline geldi. On iki bine yakn kii adnn yer
ald bu szlkte adlarn anlamlar, kkenleri, sylenilerinin yan sra kz
m, erkek mi olduklar da belirtilmektedir.

Bu adan soyadlarnn kkeni ok nemlidir. te bu yoldan giderek yazmzn banda dahi bu zelliklerin kkenini ok eski zamanlara balamtk.
Gelgelelim gnmzde de bu soyadlar varln korumaktadr. Karaykov gibi
pek nadir rastlanan daha birok soyadlar gnmzde hi de yadrganmadan
kullanlagelmektedir.
170

2007 - I

Mihail M. YANEV

Dil varl ok etin bir varlktr. Her ulusun dilinde byle eskileri saklayan
simgeler olsa gerek.
Bulgarlarn soyadlar (bazlar) Trk dilinin genel kurallarnca olmua benzeseler de ses benzemeleri gibi zellikler yine Bulgarcann konuma kurallarna uymulardr.
Dil bilgisi asndan ad, adl, sfat, eylem gibi zellikler yine kuralsz
olarak soyad olmulardr. rneklere bir gz atalm:
arkiev Beev
Gaytanciev Beyazov
Abaciev Bereketov
Arabaciev Benliev
Uncuev Benev (ben)
Sirkeciev Bekrov (bekr)
Taev Bekriev (bekri)
Kmrcev Beev (bey)
kinciev Bozduganov
Ttnciev Bozev (boz)
Ormanciev Bozukov
Alvaciev (halvac) Boynuzov
Arpacikov (arpack) Boyukliev (byk)
Baltaciev Boev
Baklaciev Abraev
Balkiev (balk) Adamov
Bunarciev (bunarc) Akabaliev (ak abal)
Dermenciev (deirmenci) Alacov
Avciev (avc) Ambarev (ambar)
Biakiev (bak) Amucev (amca)
Bozgunov Bacakov (bacak)
Birinciev Atev (at)
Believ (beli) Bairov (bayr)

2007 - I

171

Bulgarcada Trke Kkenli Soyadlar

Kaynaka
Akaln, kr Halk (2006), Trk Dil Kurumu Bakan Prof. Dr. kr Halk Akalnn
74. Dil Bayramnn A Konumas, Trk Dili dergisi, s. 659, S. 421-427, Ankara.
Akaln, kr Halk (2005), Dil Bayram A Konumas, Trk Dili dergisi, S. 647, s.
402, Ankara 2005.
Banguolu, Tahsin (1990), Trkenin Grameri, Ankara.
Ediskun, Haydar (1963), Yeni Trk Dilbilgisi, stanbul.
Esin, Berna (2006), Azlarn Baskn Olduu Blgelerde letiim Aralarnn Trke retimine Etkisi, Trk Dili dergisi, S. 243, s. 651.
Gencan, Tahir Nejat 1966, Dilbilgisi, stanbul.
, . , 1966 (Trk Dili Grameri).
Gker, Osman (2001), Uygulamal Trke Dilbilgileri, Ankara.
, . . (
, 1966 (ada Trk Edebi Dilinin Grameri).
Korkmaz, Zeynep (2005), Trkenin Yaps ve leni zelliklerine likin Deerlendirmeler zerine, Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, s. 648, S. 1494-504, Ankara.
, . , 1979 (Bulgar Dili tarihi).
rnekleriyle Trke Szlk, Milli Eitim Bakanl, 2004.
Trke Szlk (1998), TDK cilt I, II, Ankara 1988.
Ylmaz, Ejder (1966), Hukuk Szl, Ankara.
, 1983. (Telefon Klavuzu).
. . , 1963 (Bulgarca Szlk).

172

2007 - I