Wykonywanie Elementów I Przedmiotów Z Blach Z Zastosowaniem Narzędzi Ręcznych

bvbhg
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Radosaw Krzyanowski
Wykonywanie elementw i przedmiotw z blach

z zastosowaniem narzdzi rcznych 721[01]Z1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego
Recenzenci:
mgr in. Bartomiej Marcinkiewicz
mgr in. Teresa Traczyk
Opracowanie redakcyjne:
mgr in. Radosaw Krzyanowski
Konsultacja:
mgr in. Jolanta Skoczylas
Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 721[01].Z1.02

Wykonywanie elementw i przedmiotw wykonywanych z blachy z zastosowaniem narzdzi
rcznych, zawartego w moduowym programie nauczania dla zawodu blacharz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
SPIS TRECI
1.
2.
3.
4.
Wprowadzenie
Wymagania wstpne
Cele ksztacenia
Materia nauczania
4.1. Pomiary warsztatowe
4.1.1 Materia nauczania
4.1.2 Pytania sprawdzajce
4.1.3 wiczenia
4.1.4 Sprawdzian postpw
4.2. Trasowanie na paszczynie
4.2.3 wiczenia
4.3. Prace wykonywane narzdziami rcznymi
4.3.3 wiczenia
4.4. Zapotrzebowanie na materiay do wykonania elementu lub przedmiotu
4.4.3 wiczenia
4.5. Kontrola jakoci wykonanych elementw
4.5.3 wiczenia
4.6. Bezpieczestwo i higiena pracy, ochrona przeciwpoarowa i ochrona
rodowiska
4.6.3 wiczenia
5. Sprawdzian osigni
6. Literatura
3
5
6
7
7
7
8
8
9
10
10
11
11
14
15
15
22
23
26
27
27
28
29
31
32
32
33
33
34
35
35
36
36
37
38
45
1. WPROWADZENIE
Poradnik bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu elementw oraz
przedmiotw z blach, narzdziach stosowanych do ich wykonywania.
W poradniku zamieszczono:
Wymagania wstpne, czyli wykaz niezbdnych umiejtnoci i wiedzy, ktre powiniene
mie opanowane, aby przystpi do realizacji tej jednostki moduowej.
Cele ksztacenia tej jednostki moduowej.
Materia nauczania (rozdzia 4), ktry umoliwia samodzielne przygotowanie si
do wykonania wicze i zaliczenia sprawdzianw. Obejmuje on rwnie wiczenia,
ktre zawieraj wykaz materiaw, narzdzi i sprztu potrzebnych do realizacji wicze.
Przed wiczeniami zamieszczono pytania sprawdzajce wiedz potrzebn do ich
wykonania.
Po wiczeniach zamieszczony zosta sprawdzian postpw. Wykonujc sprawdzian
postpw powiniene odpowiada na pytania tak lub nie, co oznacza, e opanowae
materia albo nie.
Sprawdzian osigni, w ktrym zamieszczono instrukcj dla ucznia oraz zestaw zada
testowych sprawdzajcych opanowanie wiedzy i umiejtnoci z zakresu caej jednostki.
Zamieszczona zostaa take karta odpowiedzi.
Wykaz literatury obejmujcy zakres wiadomoci dotyczcych tej jednostki moduowej,
ktra umoliwi Ci pogbienie nabytych umiejtnoci.
Jeeli masz trudnoci ze zrozumieniem tematu lub wiczenia, to popro nauczyciela
lub instruktora o wyjanienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz dan
czynno.
Jednostka moduowa: Wykonywanie elementw i przedmiotw wykonywanych z blachy
z zastosowaniem narzdzi rcznych, ktrej treci teraz poznasz stanowi jeden z elementw
moduu 721[01].Z1 Technologia robt blacharskich i jest oznaczona na zamieszczonym
schemacie na stronie 4.
Bezpieczestwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzega regulaminw, przepisw
bezpieczestwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpoarowych, wynikajcych z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
721[01].Z1
Technologia robt blacharskich
721[01].Z1.01
Posugiwanie si podstawowymi
pojciami z zakresu blacharstwa
721[01].Z1.02
Wykonywanie elementw i przedmiotw
z blachy z zastosowaniem narzdzi rcznych
721[01].Z1.03
Wykonywanie elementw
i przedmiotw z blachy
z zastosowaniem maszyn
i urzdze
721[01].Z1.04
i przedmiotw z blachy
z zastosowaniem operacji
mechanicznej obrbki skrawaniem
721[01].Z1.05
i przedmiotw z blachy metodami
obrbki plastycznej i cieplnej
.
721[01].Z1.06
Wykonywanie nierozcznych pocze blach
721[01].Z1.08
Wykonywanie konserwacji i naprawy
elementw i konstrukcji z blachy
Schemat ukadu
jednostek moduowych.
721[01].Z1.07
Wykonywanie montau i demontau elementw
i zespow blacharskich
Schemat ukadu jednostek moduowych
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystpujc do realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

rozpoznawa podstawowe materiay,
posugiwa si podstawowymi pojciami z zakresu blacharstwa,
wykonywa szkice podstawowymi technikami rysunkowymi,
dobiera materiay narzdzia i sprzt do pracy,
stosowa podstawowe przepisy bezpieczestwa i higieny pracy,
korzysta z rnych rde informacji,
odczytywa i interpretowa rysunki techniczne,
posugiwa si dokumentacj,
wykonywa pomiary i rysunki,
dobiera i zastosowa odzie ochronn oraz rodki ochrony osobistej, w zalenoci od
prowadzonych prac,
przestrzega zasad bezpieczestwa i higieny pracy, przewidywa i zapobiega zagroeniom,
ocenia wasne moliwoci w dziaaniach indywidualnych i zespoowych,
stosowa zasady wsppracy w grupie,
uczestniczy w dyskusji, prezentacji.
3. CELE KSZTACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

scharakteryzowa proces technologiczny z wykorzystaniem narzdzi rcznych,
zaplanowa proces rcznego ksztatowania blach,
zorganizowa stanowisko do wykonywania robt zgodnie z wymaganiami ergonomii,
dobra metalowe i niemetalowe materiay konstrukcyjne oraz materiay pomocnicze
do wykonania zadania,
przygotowa blach do obrbki rcznej,
dobra narzdzia rczne i przyrzdy pomiarowe, do wykonywanych prac blacharskich,
wykona pomiary warsztatowe,
wytrasowa ksztat wykonywanego elementu zgodnie z rysunkiem,
wykona prace blacharskie narzdziami rcznymi,
wykona proste operacje rcznego toczenia blach,
dokona konserwacji narzdzi do obrbki rcznej blachy,
sporzdzi zapotrzebowanie na materiay do wykonania elementu lub przedmiotu
z blachy,
oceni jako i prawidowo prac wykonanych narzdziami rcznymi,
dobra rodki ochrony indywidualnej do pracy wykonywanej narzdziami rcznymi,
zastosowa przepisy bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoarowej
i ochrony rodowiska.
4. MATERIA NAUCZANIA
4.1. Pomiary warsztatowe
4.1.1. Materia nauczania
Pomiarem nazywamy czynnoci na podstawie, ktrych mona okreli wartoci
wymiarw (np. szerokoci, dugoci) przedmiotu. Celem pomiarw warsztatowych jest
sprawdzenie poprawnoci wykonania przedmiotu, ktry to porwnuje si z dokumentacj
techniczn. Oto przykadowe czynnoci, ktre naley wykona podczas dokonywania
pomiarw:
przygotowanie wyrobu do mierzenia (np. zdemontowanie),
oczyszczenie powierzchni mierzonego wyrobu,
ustawienie przyrzdu pomiarowego (np. ktomierza uniwersalnego),
dokonanie pomiaru,
odczytanie wynikw pomiaru,
ustalenie wielkoci bdu wykonanego pomiaru.
Sprawdzenie ksztatu wyrobu polega z reguy na pomiarze ktw, dugoci krawdzi,
wielkoci rednicy oraz na okreleniu chropowatoci powierzchni. Dokadno pomiaru
powinna by jak najwiksza. Jednake wikszo pomiarw obarczona jest pewnym bdem.
Bd ten moe powsta wskutek np. niedokadnoci narzdzi. Inn przyczyn moe by
temperatura, w jakiej dokonuje si pomiaru. Powinna ona wynosi ok. 20C. Jeszcze inn
przyczyn powstania bdu jest niedoskonaoci wzroku ludzkiego.
W celu dokonania pomiaru naley posugiwa si odpowiednimi narzdziami. Do
pomiarw mniej dokadnych uywa si przymiaru kreskowego z podziak milimetrow.
Mierzenie polega na przyoeniu przymiaru do krawdzi mierzonego przedmiotu w taki
sposb, aby zero podziaki pokrywao si z pocztkiem krawdzi przedmiotu, a nastpnie
odczytuje si liczb odpowiadajc kracowej krawdzi przedmiotu. W celu okrelenia np.
gruboci blachy musimy posuy si suwmiark. Pomiaru suwmiark dokonuje si
w nastpujcy sposb: pomidzy rozsunite szczki suwmiarki wkada si mierzony
przedmiot i dosuwa si suwak do zetknicia szczk z krawdzi przedmiotu. Nastpnie
dokonuje si odczytu. Suwmiark moemy rwnie dokona pomiaru rednicy i gbokoci
otworw. Do pomiarw gbokoci suy wysuwka gbokociomierza, wysuwka z korpusu
prowadnicy. Aby dokona pomiaru rednicy otworu umieszcza si szczki suwmiarki do
pomiarw wewntrznych wewntrz otworu i dokonuje odczytu. Z reguy suwmiarka ma
dokadno pomiaru do 0,1 mm, jednake niekiedy uywa si suwmiarek o wikszej
dokadnoci pomiaru (0,05 mm i 0,02 mm). Te dwie suwmiarki rni si naciciami
noniusza. Bardzo wane jest, aby oko podczas odczytu znajdowao si na wprost podziaki,
poniewa w przeciwnym razie odczyt nie bdzie dokadny. Jednym z prostszych pomiarw
warsztatowych jest sprawdzenie kta prostego danego elementu. Czynno tak wykonuje si
przy uyciu ktownika, bd poprzez sprawdzenie przektnych. Okrelenie za innego kta
ni 90o mona dokona ktomierzem. W pracach warsztatowych uywa si zazwyczaj
ktomierzy zwykych i uniwersalnych. Ktomierz zwyky ma warto podziaki wynoszc
1o. Mierzenia kta dokonuje si poprzez przystawienie ktomierza do mierzonego kata
ustawieniu rozwartoci ramion tak, aby krawdzie pomiarowe przylegay do powierzchni
tworzcych kt mierzony; midzy ramionami a przedmiotem nie powinno by przewitw.
Ktomierz uniwersalny suy do pomiarw ktw z dokadnoci do 10 lub 15 minut. Skada
si z dwch wsprodkowo osadzonych podzielni. W celu okrelenia mierzonego kta
odczytuje si na podziace gwnej stopnie, a na podziace noniusza minuty.
Sprawdzenia paskoci powierzchni dokonuje si za pomoc liniaw kontrolnych.

Najbardziej pospolity to linia krawdziowy ze skosem dwustronnym. Jeden koniec takiego
liniau jest city pod ktem 45, co umoliwia sprawdzenie prostoliniowoci powierzchni
schodzcych si pod ktem ostrym. W celu sprawdzenia prostoliniowoci, na przedmiocie
umieszcza si linia i obserwuje pod wiato szczelin midzy liniaem a przedmiotem. Nie
naley przesuwa liniau z jednego miejsca na drugie, poniewa wtedy krawd szybko si
zuywa.
4.1.2. Pytania sprawdzajce
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.

Co nazywamy pomiarem?
Jakie s przyczyny powstawania bdw pomiarowych?
Co jest celem pomiarw warsztatowych?
Jakie czynnoci naley wykona w celu dokonania pomiarw?
Jakie pomiary wykonuje si podczas sprawdzania ksztatu wyrobu?
Jakie mog by przyczyny powstania bdw podczas pomiarw?
Jakich narzdzi uywa si do wykonania pomiarw mniej dokadnych?
Jakim narzdziem sprawdza si grubo blachy?
Jakie narzdzie suy do sprawdzania ktw prostych w danym elemencie?
Jak dokadno pomiaru uzyskuje si mierzc kty ktomierzem uniwersalnym?
Z jaka dokadnoci mona wykonywa pomiary suwmiark?
4.1.3. wiczenia
wiczenie 1
Dokonaj sprawdzenia poprawnoci wykonania trasowania prostokta na blasze,
porwnujc z dokumentacj techniczn, ktr dostaniesz od nauczyciela. Po zakoczeniu
wiczenia sporzd notatk.
Sposb wykonania wiczenia
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
Aby wykona wiczenie, powiniene:

zorganizowa stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczestwa i higieny pracy,
zaplanowa przebieg wykonania wiczenia plan zapisa w notatniku,
przygotowa narzdzia pomiarowe,
sprawdzi rozmieszczenia prostokta na blasze,
sprawdzi dugoci bokw prostokta,
sprawdzi przektne w prostokcie,
sporzdzi w notatniku notatk z przeprowadzonego wiczenia,
sformuowa wnioski z realizacji wiczenia w formie ustnej,
zaprezentowa efekt wykonanego wiczenia,
dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem prawidowoci sprawdzenie
trasowania.
Wyposaenie stanowiska pracy:
blacha paska z wytrasowanym prostoktem,
ktownik,
linia,
przymiar kreskowy,
przybory do pisania,
notatnik,
literatura z rozdziau 6 dotyczca trasowania.
wiczenie 2
Sprawd poprawno trasowania piciu otworw na arkuszu blachy paskiej, porwnujc
z rysunkiem technicznym, ktry dostaniesz od nauczyciela. Po zakoczeniu wiczenia
sporzd notatk.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)

oczyci powierzchni blachy,
przygotowa narzdzia pomiarowe,
sprawdzi poprawno trasowania koa,
sprawdzi rednic otworw,
sprawdzi rozmieszczenie otworw,
dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem prawidowoci sprawdzenie
trasowania.
blacha paska,
cyrkiel,
przymiar kreskowy,
4.1.4. Sprawdzian postpw

Czy potrafisz:
Tak
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
zdefiniowa co nazywamy pomiarem?

okreli, co jest celem pomiarw warsztatowych?
omwi czynnoci jakie naley wykona w celu dokonania pomiaru?
omwi rodzaje pomiarw wykonywanych podczas sprawdzania
ksztatu wyrobu?
omwi jakie mog by przyczyny powstawania bdw podczas
pomiarw?
wymieni narzdzia, ktrymi mierzy si grubo blachy?
wymieni narzdzia suce do sprawdzania ktw prostych
w danym elemencie?
posugiwa si narzdziami pomiarowymi?
wykonywa pomiary ktw?
wykonywa pomiary liniowe?
Nie
4.2. Trasowanie na paszczynie

Trasowaniem nazywamy naniesienie na blach zarysw rozwini, caoci lub
poszczeglnych elementw skadowych wyrobw blacharskich. Trasowanie wykonujemy
zawsze w skali 1:1. Od dokadnoci trasowania zaley dokadno wykonania wyrobu
blacharskiego. Trasowanie wykonujemy na podstawie dokumentacji technicznej: rysunku
technicznego, karty technologicznej lub szkicu wykonanego na podstawie obmiaru.
Przenoszenie zarysw elementu na blach moe si odbywa na trzy sposoby:
1. Przenoszenie poszczeglnych linii tworzcych zarys. Tworzenie rysunku od podstaw.
2. Przyoenie do blachy rysunku warsztatowego wykonanego na papierze w skali 1:1
i zapunktownie charakterystycznych miejsc, tworzcych zarys elementu. Poczenie
zaznaczonych punktw liniami.
3. Jeeli zachodzi potrzeba wytrasowania wikszej iloci danych wyrobw lub trasowanie
jakiego elementu jest uciliwe, naley przygotowa szablon z blachy lub tektury i po
przyoeniu do blachy starannie odrysowywa. Wzorcowy wykrj powinien by
przygotowany szczeglnie precyzyjnie, aby unikn sumowania si bdw wykroju
i odrysowania.
Jeeli trasujemy z gotowego wyrobu, wykonujemy najpierw dokadny obmiar, a wymiary
nanosimy na szkic roboczy. Szkic naley wykona bardzo uwanie, uwzgldniajc naddatki
materiau na poczenia, zawinicia, obienia itp. Wymiary zdejmowane bezporednio
z wyrobu naley dokadnie kontrolowa. Pozwoli to unikn strat materiau i czasu pracy.
Przygotowanie do trasowania polega na sprawdzeniu stanu powierzchni blachy
a w szczeglnoci stopnia oczyszczenia i wyprostowania. Szczeglnie dokadnie naley
sprawdzi zgodno wymiarw z uwzgldnieniem naddatkw na czenia, zakady, obrbk,
zawinicia itp. Dodatkowo, jeeli zachodzi konieczno trasowania skomplikowanych
zarysw, blach mona pokry za pomoc pdzla roztworem kredy z dodatkiem oleju
lnianego. Zwiksza to wyrazisto trasowanych linii.
Trasowanie rozpoczyna si od nakrelenia bazy traserskiej. Moe j stanowi o
przedmiotu, lub linia podstawowa umiejscowiona moliwie blisko brzegu arkusza. Baz
trasersk moe stanowi rwnie sama krawd blachy, pod warunkiem, e jest rwna bez
falistoci, zadri zaama. Baz trasersk zawsze naley obiera tak, aby straty materiau byy
jak najmniejsze, a pozostay po wyciciu elementu materia by moliwie jednym zwartym
kawakiem.
Po obraniu bazy traserskiej wystawiamy proste prostopade, odnosimy cyrklem odlegoci
itp. Punkty przecicia, rodki okrgw i wierzchoki ktw punktujemy punktakiem.
Trasowanie na cienkich i mikkich blachach aluminiowych, biaych stalowych, cynkowych
i miedzianych wykonuje si mikkim owkiem lub mosinym rysikiem, poniewa blachy te
s czue na uszkodzenie. Zbyt gbokie zarysowanie twardym rysikiem spowodowa moe
zamanie blachy przy giciu.
Podstawowe narzdzia traserskie pokazano na rysunkach nr 1 i 2.
Rys. 1. a) rysik traserski, b) punktak [2, s. 29]
10
Rys. 2. Liniay: a) o zukosowanej krawdzi, b) przymiar, c) z rysikiem do krelenia ukw, d) z owkiem do

krelenia linii rwnolegych, e) z rysikiem do krelenia linii rwnolegych [2, s. 28]

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

Co nazywamy trasowaniem?
Jak skale stosujemy podczas trasowania?
Na podstawie, czego wykonujemy trasowanie?
Jakie znasz metody trasowania?
Kiedy wykonujemy obmiar podczas trasowania?
W jakim celu pokrywa si blach roztworem kredy?
Co to jest baza traserska?
Jakie miejsca zaznaczamy dodatkowo punktakiem?
Czym nanosimy trasowane linie na blachy mikkie?
4.2.3. wiczenia
wiczenie 1
Przygotuj blach do trasowania, poprzez czyszczenie i pokrycie powierzchni farb
trasersk. Po zakoczeniu wiczenia sporzd notatk.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)

przestrzega zasad bezpieczestwa i higieny pracy,
pobra arkusz blachy ze skadowiska,
oceni stan blachy,
wykona czynnoci przygotowawcze,
11
9)
10)

dokona samooceny wykonanego wiczenia
przygotowania blachy do trasowania.
pod
wzgldem
prawidowoci

blacha stalowa czarna (zanieczyszczona w rnym stopniu),
farba traserska (kreda, woda, olej lniany),
notatnik,
papier cierny 100,
pdzel paski,
rkawice ochronne,
literatura z rozdziau 6 dotyczca przygotowywania blach do trasowania.
wiczenie 2
Wytrasuj na blasze przedstawione na rysunku technicznym figury paskie. Po
zakoczeniu wiczenia sporzd notatk.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)

zapozna si z dokumentacj,
wytrasowa zarysy obiektw zgodnie z dokumentacj,
dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem prawidowoci i dokadnoci
trasowania.
blacha stalowa ocynkowana,
dokumentacja techniczna (rysunek przedstawiajcy zarys obiektw o rnym stopniu
trudnoci),
farba traserska (kreda, woda, olej lniany),
notatnik,
linia,
punktak,
ktownik,
miara,
rysik traserski,
cyrkiel traserski,
motek pobijak,
pdzel paski,
rkawice ochronne,
12
wiczenie 3
Wytrasuj na blasze stalowej ocynkowanej rozwinicie przedmiotu na podstawie
otrzymanego wzoru.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)

wykona obmiar przedmiotu,
wykona wg obmiaru szkic z naniesieniem wymiarw,
wytrasowa zarysy przedmiotu zgodnie ze szkicem,
dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem prawidowoci i dokadnoci
trasowanego przedmiotu.
przedmiot do obmiaru (np. fragment rury spustowej, pojemnik itp.),
notatnik,
linia,
punktak,
ktownik,
miara,
rysik traserski,
cyrkiel traserski,
motek pobijak,
rkawice ochronne,
wiczenie 4
Wytrasuj na blasze stalowej czarnej rozwinicie walca o wysokoci 200 mm i rednicy
100 mm. Po zakoczeniu wiczenia sporzd notatk.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)

obliczy wymiary arkusza blachy potrzebnej do wytrasowania walca,
wykona wg oblicze trasowanie ksztatu rozwinicia walca,
13
9) zaprezentowa efekt wykonanego wiczenia,

10) dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem prawidowoci i dokadnoci
trasowanego przedmiotu.

blacha stalowa czarna,
notatnik,
linia,
punktak,
ktownik,
miara,
rysik traserski,
motek pobijak,
rkawice ochronne,

Czy potrafisz:
Tak
1)
2)
3)
4)
5)
omwi proces trasowania?

przygotowywa farb trasersk?
przygotowywa blach do trasowania?
posugiwa si narzdziami przeznaczonymi do trasowania?
wykona
operacje
trasowanie
zgodnie
z
dokumentacj
technologiczn?
14
Nie
4.3. Prace wykonywane narzdziami rcznymi

Wszystkie prace wykonywane narzdziami rcznymi wymagaj duej dokadnoci oraz
wprawy. Do czynnoci wykonywanych narzdziami rcznymi zaliczamy: cicie, gicie,
zwijanie, wciganie, wgbianie.
Cicie
Operacj cicia mona wykona kilkoma metodami przy pomocy narzdzi rcznych.
Jednym z najprostszych sposobw cicia blach cienkich jest cicie przy pomocy
przecinaka blacharskiego oraz motka. Przecinak blacharski rni si od przecinaka
lusarskiego, ma dusze ostrze i kat krawdzi tncej 30. Aby ci blach cienk naley
uoy ja na metalowym podkadzie z blachy oowianej, cynkowej bd mikkiej stalowej
uoonej na kowadle lub na nie hartowanym elemencie, na przykad kawaku szyny kolejowej
rysunku nr 3.
Rys. 3. Cicie za pomoc przecinaka oraz motka na szynie i na kowadle [1, s. 56]
Nastpnie uderzajc w przecinak motkiem przecina si blach. Ostrze przecinaka naley

prowadzi po wytrasowanej linii cicia.
Za pomoc noyc rcznych mona ci blach stalow o gruboci do 1 mm. Przy pomocy
noyc rcznych dokonuje si bardziej precyzyjnego cicia blach. Podczas cicia noycami
rcznymi naley pamita o tym, aby noe noyc byy ustawione prostopadle do paszczyzny
citej blachy a rkoje noyc troch uniesiona. Odcity fragment blachy powinien znajdowa
si poniej rki rysunek nr 4.
15
Rys. 4. Prawidowy sposb cicie noycami rcznymi [1, s. 62]
Jeli ten warunek nie zostanie zachowany nastpi odksztacenie brzegw citej blachy
a take linia ciecia zostanie odchylona od linii cicia wytrasowanej na citym materiale.
W trakcie cicia naley cay czas widzie wytrasowana lini, po ktrej nastpuje cicie
w zwizku z tym noyce naley tak ustawia, aby byo to moliwe.
Cicie do momentu zamknicia si ostrzy noyc spowoduje zerwanie oraz pknicie
poprzeczne citej blachy w stosunku do linii cicia. Na rysunku nr 5 przedstawiono
nieprawidowy sposb cicia noycami rcznymi.
Rys. 5. Niewaciwy sposb cicie noycami rcznymi [1, s. 62]
Blacha jest materiaem sztywnym i do wycinania rnych ksztatw w blasze uywa si

odpowiednich noyc przedstawionych na rysunku nr 6.
a) noyce proste stosowane najczciej w zakadach blacharskich,
b) noyce stosowane do cicia prostoliniowego, przelotowego,
c) noyce do wycinania otworw,
d) noyce do wycinania w trudnodostpnych miejscach oraz do wycinania krzywizn
o maych promieniach,
e) noyce do wycinania po uku,
f) noyce wygite pod ktem do cicia twardszych i sztywniejszych blach,
g), h) noyce mocowane do kowada lub stou, posiadaj przeduone dwignie su
do cicia blach o gruboci do 1,5 mm.
16
Rys. 6. Rodzaje noyc rcznych [1, s. 59]
Gicie
Cienkie blachy mona zagina: na desce obitej ktownikiem, za pomoc kleszczy
blacharskich, rysikw. Zaginanie blach przy pomocy rysika odbywa si w sposb
nastpujcy: ukadamy blach na mikkim materiale np. tekturze, nastpnie tpym rysikiem
zamoczonym w oliwie przesuwamy po wytrasowanej linii, blacha unosi si do gry, nastpnie
doginamy j rcznie. Przy pomocy rysika moemy zagina blachy tylko do gruboci 0,3 mm.
Gicie przy pomocy rysika przedstawiono na rysunku nr 7.
Rys. 7. Gicie cienkich blach rysikiem [1, s. 76]
Gicie blach mona wykonywa take w imadle rysunek nr 8. Pamita jednak naley
o zabezpieczeniu blachy przed porysowaniem w szczkach imada. Zabezpieczeniem moe
by przekadka z mikkiej blachy lub ktownik. Przed rozpoczciem gicia naley sprawdzi
17
czy wytrasowana linia gicia wystaje ponad krawd szczk imada. Zaginanie blach
polegajce na bezporednim uderzaniu motkiem lusarskim w ksztatowan blach
spowoduje uszkodzenie blachy, dlatego naley stosowa klocek z twardego drewna i przez
niego uderza motkiem w blach. Wygodniejszy w uyciu do gicia blachy jest motek
wykonany z drewna, gumy lub tworzyw sztucznych, nie rozciga i nie zgniata on blach
w trakcie ksztatowania.
Rys. 8. Gicie blach zamocowanych w imadle motkiem [1, s. 75]
Na rysunku nr 9 przedstawiono niewaciwy sposb gicia blachy w imadle przy pomocy

motka lusarskiego.
Rys. 9. Niewaciwy sposb gicia blachy zamocowanej w imadle motkiem [1, s. 75]
Gicie blach przez uderzanie motkiem mona wykonywa take na zaginadach rysunek
nr 10, kowadekach, deskach obitych ktownikiem.
18
Rys. 10. Gicie blachy motkiem na zaginadle [1, s. 76]
Do gicia stosowane s te kleszcze blacharskie. Przy pomocy kleszczy mona zagina

blachy tylko do pewnej odlegoci od krawdzi arkusza. Odlegoci ta nie moe przekracza
dugoci szczk kleszczy. Zaginanie blachy kleszczami naley wykonywa stopniowo.
Odgicie blachy od razu do danego kta, spowoduje jej uszkodzenie w miejscu gdzie
kocz si szczki kleszczy. Naley kilkukrotnie zagina kleszczami blach wzdu krawdzi
gicia stopniowo zwikszajc kt zagicia. Tak ksztatowany element nie ulegnie
uszkodzeniu.
Zwijanie
Rczne zwijanie blachy mona przeprowadzi na: rurze, okrgej belce drewnianej,
dwurogu blacharskim, drewnianych podkadkach. Zwijanie pokazano na rysunku nr 11.
Rys. 11. zwijanie rczne blachy [1, s. 79]
19
Zwijanie na rurze lub belce drewnianej skada si z dwch etapw. Etap pierwszy
podwijanie brzegw arkusza na belce lub rurze. Etap drugi waciwe zwijanie. rednica rury,
na ktrej dokonuje si operacji zwijania musi by troch mniejsza od rednicy zwijanego
paszcza. Rura rednicy 200 mm ma zastosowanie dla paszcza rednicy 220 mm.
Wciganie
Wciganie blach nazywa si take spczaniem stosowane jest w blacharstwie do:
rcznego wykonywania naczy walcowych z paskich krkw blach,
zwijania ktownikw z blach rysunki nr 12 i 13,
pasowania rednic dwch rur zwinitych z blachy rysunek nr 14.
Rys. 12. zwijanie rczne ktownika [1, s. 85]
Rys. 13. zwijanie rczne ktownika [1, s. 85]
Rys. 14. pasowanie rury [1, s. 86]
Rczne wykonywanie naczy walcowych z paskich krkw blach.

Po wyciciu krka z blachy, nastpuje pochylenie krawdzi na okrelonej szerokoci.
20
Kolejn czynnoci jest wykonanie fadowania pochylonej czci. Fadowanie wykonuje

si przy pomocy szczypiec o okrgych szczkach, naley zwrci uwag, aby wszystkie
fady byy wykonane do wewntrz lub na zewntrz. Kolejn czynnoci jest rozklepanie fad
na obrzeu.
Operacj rozklepania naley wykona na dwurogu blacharskim lub na szynie kolejowej.
Rozklepywanie naley wykona przy pomocy motka obrbiaka. Obrbiakiem naley
uderza tylko w fad, uderzenie obok fady spowoduje zgniecenie blachy, utwardzenie jej
oraz cienienie a to moe prowadzi do pkni.
Fadowanie wykonywane za pomoc szczypiec okrgych wykonuje si na blachach
z metali lekkich jak aluminium czy cynk o gruboci do 1 mm. Fadowanie mona wykona
take na klocu drewnianym odpowiednio wyobionym przy pomocy motka obrbiaka
rysunek nr 15. Na klocu drewnianym faduje si blachy stalowe o gruboci do 1 mm, a take
blachy z metali lekkich o gruboci w zakresie 11,5 mm.
Rys. 15. Fadowanie na klocku [1, s. 85]
Blachy stalowe grubsze od 1mm zazwyczaj faduje si z wyarzaniem. Blachy z metali

lekkich faduje si zazwyczaj bez wyarzania.
Zwijanie ktownika gitego z blachy oraz pasowanie rur zwijanych z blachy mona
fadowa przy pomocy przyrzdw pokazanych na rysunku nr 16.
Rys. 16. Przyrzdy do fadowania [1, s. 86]
Wgbianie
Wgbianie blach nazywane jest take puklowaniem rysunek nr 17. Za pomoc operacji
wgbiania mona otrzyma z paskiej blachy przedmioty o ksztacie: pkolistym (czasza),
21
elipsoidy i inne. Aby otrzyma przedmioty o danym ksztacie najpierw naley wykona
wzornik. Wzornik najczciej wykonuje si z twardego drewna, eliwa szarego, ewentualnie
odlewu cynkowego.
Rys. 17. Puklowanie blachy [1, s. 87]
Blachy cienkie do 2 mm wgbia si na zimno, grubsze na gorco, podgrzewajc

w trakcie wgbiania. Do wgbiania rcznego stosowane s motki klepaki. Podczas operacji
wgbiania blacha utwardza si, wic jeli wgbiamy blach na zimno naley stosowa
wyarzanie midzyoperacyjne. Zabieg wyarzania midzyoperacyjnego ma za zadanie
zapobiega powstawaniu rys na powierzchni ksztatowanego elementu. Wgbianie naley
rozpocz od wyklepywania od zewntrz do wewntrz, schemat pokazano na rysunku nr 18.
Podczas operacji wgbiania blacha w czci rodkowej elementu zostaje pocieniona, a na
zewntrz zgrubiona, lub nawet sfadowana. Pod koniec wgbiania ewentualne fady naley
wyklepa.
Rys. 18. Kolejno klepania podczas wgbiania [1, s. 92]

1. Jakie znasz techniki rcznego cicia blach?
2. Jakie znasz rodzaje noyc do cicia blach?
22
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Jak naley posugiwa si noycami, aby prawidowo dokona operacji cicia?

Za pomoc, jakich narzdzi rcznych dokonuje si operacji gicia blach?
Do czego su kowadeka?
W jaki sposb mocuje si kowadeka i klepada?
Jakie operacje wykonuje si na dwurogach?
Za pomoc, jakich przyrzdw zwija si blach?
Do jakich operacji stosowane jest wciganie blach?
W jaki sposb dokonuje si fadowania blach?
Jak inaczej nazywamy wgbianie?
Za pomoc, jakich narzdzi dokonuje si operacji wgbiania?
W jakim celu wykonuje si wyarzanie midzyoperacyjne?
Od ktrego miejsca na blasze rozpoczyna si wgbianie?
4.3.3. wiczenia
wiczenie 1
Wykonaj ze wskazanego arkusza blachy stalowej ocynkowanej rur o dugoci 300 mm
i rednicy 180 mm. Po zakoczeniu wiczenia sporzd notatk.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)

przygotowa materiay,
przygotowa narzdzia do wykonania wiczenia,
wytrasowa rozwinicie rury,
wyci rozwinicie rury,
dokona wstpnego podwijania brzegw,
wykona waciwe zwijanie,
dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem dokadnoci i jakoci
wykonania rury.
st traserski,
cienkopis,
linia,
ktownik,
przymiar metrowy,
noyce lewe,
noyce prawe,
rura stalowa rednicy 160 mm,
klocki drewna,
motek drewniany,
23
notatnik,
literatura z rozdziau 6 dotyczca wykonywania rur z blachy.
wiczenie 2
Wykonaj naczynie walcowe o rednicy 300mm i wysokoci 50 mm ze wskazanego
arkusza blachy. Przed przystpieniem do wykonania wiczenia dobierz wszystkie potrzebne
narzdzia. Po zakoczeniu wiczenia sporzd notatk.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)

przygotowa materiay
wytrasowa na blasze ksztat naczynia,
wyci wytrasowane naczynie,
zagi obrzee,
przeprowadzi fadowanie,
rozklepa fady,
dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem poprawnoci doboru narzdzi
oraz jakoci wykonanego naczynia.
narzdzia traserskie dostpne w pracowni szkolnej,
narzdzia blacharskie dostpne w pracowni szkolnej,
literatura z rozdziau 6 dotyczca wykonywania naczy.
wiczenie 3
Wykonaj z arkusza blachy stalowej ktownik o wymiarach 35x35 mm i dugoci
400 mm. Po zakoczeniu wiczenia sporzd notatk.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)

wytrasowa element,
wyci element,
wygi element,
24
12) dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem dokadnoci wykonania

ktownika.

st traserski,
linia,
ktownik,
rysik,
pyta z grubej blachy do zamocowania kowadeka,
kowadeko,
motek drewniany,
notatnik,
literatura z rozdziau 6 dotyczca wykonywania ktownikw blachy stalowej.
wiczenie 4
Wytnij ze wskazanego przez nauczyciela arkusza blachy stalowej czarnej kwadrat
o bokach 200 mm. Jako narzdzi do cicia uyj motka i przecinaka. Po zakoczeniu
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)

wytrasowa kwadrat,
wyci kwadrat z blachy,
dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem dokadnoci cicia.

st traserski,
rysik,
linia,
ktownik,
przymiar metrowy
przecinak,
motek lusarski 1kg,
odcinek szyny kolejowej,
notatnik,
literatura z rozdziau 6 dotyczca cicia blach.
25
wiczenie 5
Wytnij ze wskazanego arkusza blachy stalowej ocynkowanej pkole o rednicy 250 mm.
Po zakoczeniu wiczenia sporzd notatk.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)

wytrasowa pkole,
wyci pkole,
dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem dokadnoci cicia.

st traserski,
cienkopis,
linia,
cyrkiel,
przymiar metrowy,
noyce lewe,
noyce prawe,
noyce do ciecia po uku,
notatnik,
literatura z rozdziau 6 dotyczca cicia.

Czy potrafisz:
Tak
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
wskaza narzdzia do rcznego cicia blach?

wymieni rczne narzdzia do ksztatowania blach?
wykona operacje cicia narzdziami rcznymi?
gi blachy przy pomocy rcznych narzdzi?
dobra narzdzia do zawijania blach?
wykonywa operacje zawijania blach?
opisa operacj wcigania?
wykonywa operacje wcigania zgodnie z dokumentacj?
scharakteryzowa operacje wgbiania?
wykonywa wgbianie zgodnie z dokumentacj?
26
Nie
4.4. Zapotrzebowanie na materiay do wykonania elementu lub

przedmiotu
Gwny materia w blacharstwie stanowi rnego rodzaju blachy. Dlatego te, mwic
o zapotrzebowaniu na materia bdziemy mie na myli wanie blach.
Ilo materiau niezbdna do wykonania danego wyrobu wynika z ksztatu jego
rozwinicia.
Ustalajc rozwinicie wyrobu naley uwzgldni wszystkie naddatki na poczenia,
podgicia, przeobienia i zawinicia.
Trasujc wyrb skadajcy si z oddzielnych elementw naley zawsze robi to w taki
sposb, aby zajmoway one moliwie najmniej miejsca na arkuszu. Pozwoli to na znaczn
oszczdno blachy poprzez zminimalizowanie bezuytecznych odpadw. Prawidowe oraz
bdne rozmieszczenie poszczeglnych elementw na arkuszu przedstawia rysunek nr 19.
Rys. 19. Przykad prawidowego i bdnego usytuowania wyrobu w obszarze arkusza [opracowanie wasne]
Znajc wymiary gabarytowe rozwinicia moemy atwo ustali niezbdne, minimalne

wymiary arkusza blachy, lub (gdy elementw jest wicej) ile danych elementw zmieci si
na jednym arkuszu.
W przypadku wykonywania operacji usztywnienia obrzey (np. naczynia) drutem, naley
obliczy dugo usztywnionego obwodu.
Dugo paskownika podaje si w metrach biecych [mb] uwzgldniajc dugo
rozwinicia elementu i ewentualn ilo wyrobw, lub ilo paskownika przewidzian na
jeden wyrb z podaniem ich iloci. ruby, nity, gwodzie itp. wylicza si w sztukach lub
kilogramach na wyrb z podaniem rodzaju (rednicy, materiau, dugoci).
W zakadach pracy, gdzie wykonuje si produkcj seryjn, proces technologiczny
dokumentowany jest odpowiednimi kartami technologicznymi. Zapotrzebowanie na materia
okrela karta-kwit pobrania materiau, ktra dotyczy przede wszystkim blach. Na karcie
pobrania materiau widniej takie informacje, jak:
rodzaj i wymiary materiau,
27
nazwa wyrobu,
norma zuycia materiau na jedn sztuk wyrobu,
ilo sztuk wyrobu do wykonania,
miejsce pobrania materiau (przewanie magazyn).
Zapotrzebowanie na materia ustali mona rwnie na podstawie karty rozkroju. Gwn
jej czci jest rysunek przedstawiajcy usytuowanie wycinanych elementw na arkuszu
blachy.
Karta rozkroju podaje:
wymiary arkusza blachy,
ilo sztuk przypadajc na jeden arkusz,
sposb uoenia wycinanych elementw wzgldem arkusza,
ilo odpadu wykorzystywanego do dalszej produkcji.
Przykadow kart rozkroju pokazano na rysunku nr 20.
Rys. 20. Karta rozkroju [1, s. 302]

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Z czego wynika ilo blachy niezbdna do wykonania wyrobu?
Co naley uwzgldni ustalajc rozwinicia wyrobu?
Jak naley umieszcza trasowane wyroby na arkuszu?
Jak podaje si zapotrzebowanie na nity?
Jakie dokumenty opisuj proces technologiczny przy produkcji seryjnej?
Jakie informacje zawiera karta-kwit pobrania materiau?
Jakie informacje podaje karta rozkroju?
28
4.4.3. wiczenia
wiczenie 1
Obliczy minimaln, wystarczajc wielko arkusza blachy do wycicia elementu
przedstawionego na rysunku. Po zakoczeniu wiczenia sporzd notatk.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)

zapozna si z dokumentacj (rysunkiem przedstawiajcym rozwinicie wyrobu),
obliczy gabaryty arkusza blachy (dodajc 10 mm marginesy z kadej strony wyrobu),
dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem prawidowoci
zaproponowanych rozwiza.
notatnik,
dokumentacja techniczna (rysunek przedstawiajcy rozwinicie wyrobu),
literatura z rozdziau 6 dotyczca zapotrzebowania materiaw.
wiczenie 2
Sporzd kart rozkroju dla wyrobu przedstawionego na rysunku. Po zakoczeniu
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)

zapozna si z dokumentacj (rysunkiem przedstawiajcym rozwinicie wyrobu),
ustali rodzaj materiau (blachy),
ustali uoenie elementw na arkuszu,
wypeni kart rozkroju,
dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem prawidowoci wykonania
karty rozkroju.
notatnik,
29
wiczenie 3
Na udostpnionym arkuszu blachy rozplanuj uoenie wyrobu do wycicia tak, aby
zmiecio si jak najwicej elementw. Po zakoczeniu wiczenia sporzd notatk.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)

pobra arkusz blachy z miejsca skadowania,
zapozna si z rysunkiem technicznym przedstawiajcym wyrb,
ustali uoenie elementw na arkuszu,
dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem prawidowo
notatnik,
rysik,
linia,
ktownik,
miara,
cyrkiel traserski,
arkusz blachy stalowej czarnej lub ocynkowanej (wymiary arkusza powinny pozwoli
na wytrasowanie kilku elementw przedstawionych w dokumentacji).
wiczenie 4
Oblicz zapotrzebowanie na materiay do wykonania 350 szt. wyrobw, jeeli na jeden
wyrb norma zuycia przewiduje: 0,5 m2 blachy stalowej ocynkowanej, 3 mb drutu stalowego
4 mm, 0,1 l kwasu solnego 2% oraz 30 dkg lutu LC60.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)

obliczy ilo blachy,
obliczy ilo drutu,
obliczy ilo kwasu i cyny,
dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem prawidowo
30

notatnik,
kalkulator,

Czy potrafisz:
Tak
1) okreli z czego wynika ilo blachy potrzebnej do wykonania
danego wyrobu?
2) obliczy dugo rozwinicia gitego wyrobu z blachy?
3) sporzdzi kart rozkroju?
4) rozplanowa uoenie elementw do wycicia na arkuszu?
5) obliczy minimalne wymiary arkusza blachy potrzebnego do
wycicia wyrobu?
6) wyszczeglni, jakie dane zawiera karta-kwit pobrania materiau?
31
Nie
4.5. Kontrola jakoci wykonanych elementw

Wszystkie elementy wykonywane narzdziami rcznymi naley wykona zgodnie
z dokumentacj techniczn. Kontrol jakoci wykonuje si na podstawie kart instrukcyjnych
dla kontroli jakoci. Na rysunku nr 21 pokazano przykadow kart instrukcyjn dla kontroli
jakoci.
Rys. 21. Karta instrukcyjna dla kontroli jakoci [1, s. 299]
W karcie instrukcyjnej dla kontroli jakoci podane s wymiary podlegajce kontroli oraz
narzdzia, jakimi naley si posuy w trakcie dokonywania kontroli. Ponadto instrukcja
zawiera rysunek warsztatowy kontrolowanego elementu oraz, informacje, ktre nie
s zaznaczone na rysunku. Naley zwrci na zachowanie wymiarw zgodnych
z dokumentacj.
Szczeglnie dokadnie naley dokona kontroli przedmiotw wykonywanych rcznie.
Zwizane jest to z tym, e, prace wykonywane rcznie s bardzo trudne i wymagaj duych
umiejtnoci oraz dokadnoci. Elementy, ktre zostay wykonywane przy pomocy operacji
wcigania i wgbiania naley bardzo dokadnie sprawdza. Dokadno sprawdzania jest
wymagana, poniewa w trakcie ksztatowania mog powsta rysy, ktre nie zostan
zauwaone przez osob wytwarzajc. Dodatkowe utrudnienie sprawia wiato, ktre na
powierzchniach kulistych czsto uniemoliwia sprawdzenie czy nie powstay rysy.
32

1.
2.
3.
Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wiczenia.

Na podstawie, jakiego dokumentu naley dokona sprawdzenia prawidowoci
wykonanych przedmiotw?
Co zawiera karta instrukcyjna dla kontroli jakoci?
Jakie uszkodzenia mog powsta podczas wykonywania przedmiotw przy pomocy
wcigania i wgbiania?
4.5.3. wiczenia
wiczenie 1
Na podstawie dokumentacji procesu technologicznego dobierz niezbdne narzdzia do
wykonania kontroli jakoci wykonanego przedmiotu. Po zakoczeniu wiczenia sporzd
notatk.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)

przeczyta dokumentacje,
dobra narzdzia kontrolno-pomiarowe,
dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem prawidowoci doboru
narzdzi.
dokumentacja procesu technologicznego,
narzdzia kontrolno pomiarowe znajdujce si w pracowni szkolnej,
notatnik,
literatura z rozdziau 6 dotyczca kontroli jakoci.
wiczenie 2
Na podstawie dokumentacji procesu technologicznego dokonaj kontroli jakoci
wskazanego przez nauczyciela ktownika wygitego rcznie z blachy. Po zakoczeniu
1)
2)
3)
4)
5)

przeczyta dokumentacje,
dobra narzdzia kontrolno-pomiarowe,
33
6)
7)
8)
9)
10)
dokona kontroli jakoci,

dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem
przeprowadzenia kontroli jakoci.
poprawnoci

ktownik wygity rcznie z blachy,
dokumentacja procesu technologicznego,
suwmiarka,
przymiar metrowy,
ktownik,
literatura z rozdziau 6 dotyczca kontroli jakoci.

Czy potrafisz:
Tak
1) okreli na podstawie jakiego dokumentu dokonuje si kontroli
jakoci wykonanych przedmiotw?
2) dobra narzdzia do kontroli na podstawie dokumentacji?
3) dokona kontroli jakoci wykonanych przedmiotw na podstawie
dokumentacji?
34
Nie
4.6. Przepisy bhp ochrony przeciwpoarowej i ochrony

rodowiska
Zgodnie z klasyfikacj zawodw i specjalnoci blacharze wykonuj prace produkcyjne,
remontowo-modernizacyjne oraz prototypowe w zakresie obrbki i ksztatu elementw
z blachy i profili ksztatowych, na potrzeby oglne przemysu i budownictwa, a take
lotnictwa, wyposaenie statkw, przemysu samochodowego, renowacji zabytkw oraz
codziennego uytku. Wikszo prac wykonywanych jest w warsztatach. Wobec tego
wymagania oglne dla pomieszcze, stanowiska pracy blacharza s nastpujce:
wysoko minimum 3,0 m,
rozmieszczenie stow i innych urzdze, maszyn, szaf takie, aby przejcia midzy
nimi wynosiy: 75 cm w przypadku jednego pracownika (w uzasadnionych
przypadkach dopuszcza si 50 cm); 100 cm w przypadku koniecznoci jednoczesnego
poruszania si osb w przeciwnych kierunkach,
drogi transportowe w warsztacie powinny by:
b = a + 30 cm dla ruchu pieszego jednokierunkowego,
b = 2a + 60 cm dla ruchu pieszego dwukierunkowego,
gdzie a szeroko adunku niesionego przez pracownika,
b szeroko drogi transportowej.
podoga rwna , nieliska, niepylca bez progw pomidzy pomieszczeniami.
Prawidowa organizacja stanowiska roboczego blacharza powinna zapewnia bezpieczne
i atwe wykonywanie pracy w wyniku stosowania odpowiedniej ochrony przed czynnikami
niebezpiecznymi (urazami), szkodliwymi i uciliwymi (haas, wibracje, due i zbdne
obcienie pracownika). Na kadego z pracownikw jednoczenie zatrudnionych
w pomieszczeniach staej pracy powinno przypada 13 m3 wolnej objtoci pomieszczenia
oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podogi.
St warsztatowy powinien spenia ponisze wymagania:
- wysoko 8090 cm,
- mie mocn konstrukcj,
- blat odporny na uderzenia.
Narzdzia blacharskie powinny by utrzymywane w dobrym stanie technicznym.
Bezpieczestwo pracy blacharza w duej mierze zaley od jakoci narzdzi. Wszelkiego typu
sprzt pomocniczy powinien by rwnie utrzymywany w dobrym stanie technicznym.
Zabrania si uywania narzdzi i sprztu uszkodzonego.
Podczas pracy na stole powinny znajdowa si tylko te narzdzia, ktre s niezbdne
do wykonania pracy. Jeeli jest to moliwe, powinny by one poukadane na stole w zasigu
rki blacharza.
Roboty blacharskie stwarzaj moliwo skaleczenia blach. Z tego te wzgldu zaleca
si, aby pracownik podczas przenoszenia, ukadania czy cicia lub ksztatowani blachy
uywa rkawic ochronnych. Blacharze powinni by zaopatrzeni w podrczn apteczk ze
rodkami dezynfekujcymi i opatrunkowymi.
W miejscu pracy nie wolno gromadzi zbdnych materiaw atwo palnych. Powinny by
one skadowane w miejscu przeznaczonym do tego celu.
35

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Jaka powinna by minimalna wysoko w pomieszczeniach, w ktrych znajduj si
stanowiska pracy blacharza?
Jaka powinna by minimalna szeroko przejcia pomidzy stoami warsztatowymi
w przypadku pracy jednego pracownika?
Ile wynosi szeroko drogi transportowej w warsztatach dla ruchu pieszego
jednokierunkowego?
Jakie wymogi musi spenia podoga w pomieszczeniach blacharskich?
Ile wynosi powierzchnia wolnej przestrzeni podogi na jednego pracownika
w pomieszczeniu staej pracy?
Jak wysoko powinien mie st warsztatowy?
Kiedy wolno pracownikowi pracowa uszkodzonymi narzdziami?
Jakie rodki ochrony indywidualnej powinien stosowa pracownik podczas przenoszenia
blach?
4.6.3. wiczenia
wiczenie 1
Dobierz rodki ochrony indywidualnej do pracy wykonywanej narzdziami rcznymi.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)

dobra rodki ochrony indywidualnej,
dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem prawidowoci dobrania
rodkw ochrony osobistej.
instrukcja do zadania,
rodki ochrony indywidualnej dostpne w pracowni szkolnej,
notatnik,
literatura z rozdziau 6 dotyczca rodkw ochrony osobistej.
wiczenie 2
Podczas wykonywania pracy zastosuj przepisy bezpieczestwa i higieny pracy.
36
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)

stosowa przepisy bezpieczestwa i higieny pracy podczas wykonywania kadej
czynnoci,
dokona samooceny wykonanego wiczenia pod wzgldem prawidowoci przestrzegania
przepisw bhp.
instrukcja do zadania,
notatnik,
literatura z rozdziau 6 dotyczca przepisw bezpieczestwa i higieny pracy.

Czy potrafisz:
Tak
1) okreli minimaln wysoko w pomieszczeniach, w ktrych
znajduje si stanowisko pracy blacharza?
2) okreli minimaln szeroko przej pomidzy stoami
warsztatowymi?
3) okreli wymogi jakie musi spenia podoga w pomieszczeniach
blacharskich?
4) okreli wysoko stou warsztatowego?
5) omwi, jakie rodki ochronne powinien posiada pracownik
podczas transportu rcznego blachy?
37
Nie
5. SPRAWDZIAN OSIGNI
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Przeczytaj uwanie instrukcj.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi.
Zapoznaj si z zestawem zada testowych.
Test zawiera 20 zada o rnym stopniu trudnoci. S to zadania wielokrotnego wyboru.
Za kad poprawn odpowied moesz uzyska 1 punkt.
Udzielaj odpowiedzi tylko na zaczonej karcie odpowiedzi. Dla kadego zadania podane
s cztery moliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowied jest poprawna; wybierz
j i zaznacz kratk z odpowiadajc jej liter znakiem X.
Staraj si wyranie zaznacza odpowiedzi. Jeeli si pomylisz i bdnie zaznaczysz
odpowied, otocz j kkiem i zaznacz ponownie odpowied, ktr uwaasz za poprawn.
Test skada si z dwch czci. Cz I zawiera zadania z poziomu podstawowego,
natomiast w czci II s zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mog przysporzy Ci
trudnoci, gdy s one na poziomie wyszym ni pozostae (dotyczy to pyta od 15 do
20).
Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz mia satysfakcj z wykonanego zadania.
Kiedy udzielenie odpowiedzi bdzie Ci sprawiao trudno, wtedy od rozwizanie
zadania na pniej i wr do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
Po rozwizaniu testu sprawd czy zaznaczye wszystkie odpowiedzi na KARCIE
ODPOWIEDZI.
Na rozwizanie testu masz 45 min.
Powodzenia
ZESTAW ZADA TESTOWYCH

1. Celem pomiarw warsztatowych jest
a) obejrzenie materiau.
b) przeliczenie iloci zuytego materiau.
c) sprawdzenie, czy wyrb nie ma usterek.
d) sprawdzenie poprawnoci wykonania przedmiotu.
2.
Pomiarem nazywamy czynnoci

a) dce do okrelenia ksztatu wyrobu.
b) na podstawie, ktrych mona okreli wielko materiau.
c) na podstawie, ktrych mona okreli wartoci wymiaru przedmiotu.
d) majce na celu okrelenie materiau z jakiego zosta wykonany przedmiot.
3.
Podczas pomiarw warsztatowych dokadno pomiaru powinna by

a) umiarkowana.
b) jak najwiksza.
c) mao dokadna.
d) jak najmniejsza.
38
4.
Minimalna wysoko stou warsztatowego to

a) 65 cm.
b) 70 cm.
c) 75 cm.
d) 85 cm.
5. Czy pracownikowi wolno pracowa uszkodzonymi narzdziami?

a) Nie.
b) Tak, zawsze.
c) Tak, ale po obejrzeniu narzdzi przez pracownika bhp.
d) Tylko wtedy gdy, narzdzia nadaj si jeszcze do uytku.
6. Czy podczas przenoszenia blach pracownik musi mie zaoone rkawice ochronne?
a) nie.
b) tak.
c) tylko wtedy gdy blacha jest ostra.
d) tylko wtedy gdy blacha ma grubo 0,5 mm.
7.
Wielko arkusza blachy przeznaczonej do wykonania jednego egzemplarza wyrobu

wynika z
a) rodzaju blachy.
b) sposobu wycinania.
c) iloci egzemplarzy wyrobu.
d) wielkoci rozwinicia wyrobu.
8.
W produkcji seryjnej, sposb uoenia wycinanych elementw wzgldem arkusza podaje

a) karta rozkroju.
b) karta-kwit pobrania materiau.
c) instrukcja wykonania wyrobu.
d) dokumentacja techniczna wyrobu.
12. W zakadach pracy, gdzie wykonuje si produkcj seryjn, proces technologiczny

dokumentowany jest
a) instrukcjami wykonania.
b) kartami technologicznymi.
c) opisami technicznymi wyrobu.
d) dokumentami wydania materiau.
10. W przecinaku blacharskim kt krawdzi tncej wynosi?
a) 20.
b) 25.
c) 30.
d) 35.
11. Przy pomocy noyc rcznych mona ci blach stalow o gruboci do
a) 0,5 mm.
b) 1,0 mm.
c) 1,5 mm.
d) 2,0 mm.
39
12. Przy pomocy kowadeka mona przeprowadza operacj

a) gicia.
b) wgbiania.
c) fadowania.
d) puklowania.
13. Fadowanie mona wykona za pomoc?
a) rysika.
b) imada.
c) szczypiec.
d) kombinerek.
14. Wgbianie inaczej nazywamy
a) zaginaniem.
b) trasowaniem.
c) puklowaniem.
d) punktowaniem.
15. Wzornik do wgbiania nie moe by wykonany z
a) eliwa biaego.
b) eliwa szarego.
c) twardego drewna.
d) odlewu cynkowego.
16. Karty instrukcyjne dla kontroli jakoci zawieraj
a) wykaz stali.
b) wykaz narzdzi.
c) wykaz materiaw.
d) wykaz narzdzi pomiarowych.
17. Gicia nie wykonuje si na
a) klepadle.
b) zaginadle.
c) kowadeku.
d) desce z krawdzi obit ktownikiem.
18. Na jeden wyrb z blachy potrzeba 13 szt. nitw zrywanych oraz 1,05 mb drutu 3 mm,
ile nitw i drutu potrzeba do wykonania 25 szt. wyrobw?
a) 13 szt. nitw i 25 mb drutu.
b) 23 szt. nitw i 1,05 mb drutu.
c) 25 szt. nitw i 26,25 mb drutu.
d) 325 szt. nitw i 26,25 mb drutu.
19. Jakie wymiary posiada bdzie arkusz blachy potrzebny do wycicia dwch okrgw
o rednicy 235 mm z marginesami 10 mm z kadej strony okrgu?
a) 231x501 mm.
b) 235x502 mm.
c) 240x518 mm.
d) 255x510 mm.
40
20. Ile potrzeba drutu do usztywnienia obrzea prostoktnego naczynia o wymiarach

150x230 mm?
a) 314 mm.
b) 471 mm.
c) 523 mm.
d) 760 mm.
41
KARTA ODPOWIEDZI
Imi i nazwisko ..
Wykonywanie elementw i przedmiotw z blach z zastosowaniem narzdzi

rcznych
Zakrel poprawn odpowied.
Numer
pytania
1
ODPOWIED
a
Punkty
b
b
c
c
d
d
10
11
13
14
15
2
3
4
5
8
9
12
16
17
18
19
20
Razem:
42
6. LITERATURA
1.
2.
3.
4.
Kawecki J., widziski J., Zgorzelski S .Technologia Blacharstwo WSiP Warszawa 1991
Martinek W. Michnikowski Z. Dekarstwo i blacharstwo budowlane. WSiP Warszawa 1999
Stojanowski J. Blacharstwo karoseryjne. WSiP, Warszawa 1978
Szenejko W. Blacharstwo samochodowe. WK Warszawa 1967

45

Wykonywanie Elementów I Przedmiotów Z Blach Z Zastosowaniem Narzędzi Ręcznych

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Wykonywanie Elementów I Przedmiotów Z Blach Z Zastosowaniem Narzędzi Ręcznych

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

bvbhg

Wykonywanie elementw i przedmiotw z blach

Poradnik dla ucznia

Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 721[01].Z1.02

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Schemat ukadu jednostek moduowych

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Przystpujc do realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

W wyniku realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Sprawdzenia paskoci powierzchni dokonuje si za pomoc liniaw kontrolnych.

4.1.2. Pytania sprawdzajce

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Aby wykona wiczenie, powiniene:

4.1.4. Sprawdzian postpw

zdefiniowa co nazywamy pomiarem?

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

4.2. Trasowanie na paszczynie

Rys. 1. a) rysik traserski, b) punktak [2, s. 29]

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 2. Liniay: a) o zukosowanej krawdzi, b) przymiar, c) z rysikiem do krelenia ukw, d) z owkiem do

4.2.2. Pytania sprawdzajce

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

zaprezentowa efekt wykonanego wiczenia,

Wyposaenie stanowiska pracy:

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

9) zaprezentowa efekt wykonanego wiczenia,

Wyposaenie stanowiska pracy:

4.2.4. Sprawdzian postpw

omwi proces trasowania?

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

4.3. Prace wykonywane narzdziami rcznymi

Nastpnie uderzajc w przecinak motkiem przecina si blach. Ostrze przecinaka naley

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 4. Prawidowy sposb cicie noycami rcznymi [1, s. 62]

Rys. 5. Niewaciwy sposb cicie noycami rcznymi [1, s. 62]

Blacha jest materiaem sztywnym i do wycinania rnych ksztatw w blasze uywa si

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 6. Rodzaje noyc rcznych [1, s. 59]

Rys. 7. Gicie cienkich blach rysikiem [1, s. 76]

Rys. 8. Gicie blach zamocowanych w imadle motkiem [1, s. 75]

Na rysunku nr 9 przedstawiono niewaciwy sposb gicia blachy w imadle przy pomocy

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 10. Gicie blachy motkiem na zaginadle [1, s. 76]

Do gicia stosowane s te kleszcze blacharskie. Przy pomocy kleszczy mona zagina

Rys. 11. zwijanie rczne blachy [1, s. 79]

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 12. zwijanie rczne ktownika [1, s. 85]

Rys. 13. zwijanie rczne ktownika [1, s. 85]

Rys. 14. pasowanie rury [1, s. 86]

Rczne wykonywanie naczy walcowych z paskich krkw blach.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Kolejn czynnoci jest wykonanie fadowania pochylonej czci. Fadowanie wykonuje