Evliya Çelebi-Seyahatname c.1. 1-Üçdal Neşriyat (1978-86)

EVLYA ELEB
SEYAHATNAMES
evliya elebi
seyahatnamesi
C IL D : I
II
mmm
Piyerloti Cad. Dostluk
Yurdu Sok. No: 1/3
EMBERTA STANBUL
T e l: 526 49 84 527 83 32
EVLYA ELEB SEYAHATNAMES

Mehmed Zilli olu EVLYA ELEB *
Sadeletiren: Tevfik Temelkuran, Necati
Akta Baskya hazrlayan: Mmin e
vik Cop. dal Neriyat Dizgi ve
bask :EVK MATBAACILIK - Tel.: 516 46 23
NDEKLER
Byk Belde Eski ehir stanbulun Tamir H a k k m d a d r ...................17
Karadeniz'in Fethi B e y a n m d a d r .......................................................................20
Akdeniz ile Karadeniz Aras Beyanndadr
................................................23
stanbulun Dier Kurucular
........................................................................... 26
stanbulun Dokuzuncu Kurucusu Olan Kostantinin stanbul Surlarn
Yaptrmas ve Kalenin ekli H a k k n d a d r .......................................... 30
Kostantiniyye (stanbul) Kalesinin evre Uzunluu Hakkndadr . . 35
stanbulda Olan Garib ve Acaib Tlsmlar H a k k n d a d r ....................... 39
stanbul ehrinin inde ve Dnda Olan Tabii M a d e n l e r ........................ 44
stanbulun lk Kuatlmas Hakkndadr
.................................................... 49
Osmanl Devletinin Yldznn kt Hakkndadr
..................................59
Osmanl Hanedanndan Ebul-Feth Sultan Mehmed Hann stanbulu
On Birinci Defa Kuatt Hakkndadr
................................................ 65
Hay ve Kadir Olan Allahn Emri ile Benzeri Olmayan Acib ve Garib
Bir Hikye
....................................................................................................... 72
Yenisaraym Yaplmas H a k k n d a .......................................................................81
Eski Sarayn Yapl H a k k n d a d r ..............................................
83
stanbulun Fethinde Hkim Tyin Olunanlar H a k k n d a d r ........................ 85
stanbulda Bulunan Sultan Camileri H a k k m d a d r ...................................... 87
Fatih Sultan Mehmedin Fetihleri H a k k n d a d r ......................................... 101
Sultan kinci Bayezid Zamannda Fetholunan Y e r l e r ................................104
Anadolu Tarafndaki Hayr M e s s e s e le r i....................................................... 116
Ayin ve Tertip Kaidelerini Aklayan Sultan Sleyman Kanunnmesi . 126
Hs ile dare Olunan E y l e t l e r ..................................................................... 128
Sancak Beyleri, Defter Kethdalan, Timar ve Defterdarlarn Ne Kadar
Hslar Olduuna Dair
.............................................................................. 138
Sultan Sleyman Kanunu Gereince Her Beylerbeydik Ka Kltr?
Askeri Ne Kadar Olur? Her Sancakta ve Eylette Ne Kadar Timar
ve Zeamet Olduunu Bildirir
................................................................ 141
Anadolu
Eyleti
.................................................................................................143
Gazi Sleyman Hn'n Olu kinci Selimin Yapt lerin zeti . . 150
Sultan kinci Selimin Olu Sultan nc Muradm Devrinde Olanlarn
z e t i ...................................................................................................
Murad Hann Olu Sultan Mehmed Hann Padiahl . . . . . . 154
Sultan Ahmed Han Devri Olaylarnn z e t i ....................... .... . . . 155
Sultan Ahmed Hann Olu Drdnc Sultan Murad Devrinin zeti . 163
Sultan Drdnc Muradm Badad Fethettikten Sonra Malta zerine
Bizzat Giderek Morada Avarine, Oradan Donanmaya Binip Malta
Seferine
k l a r ................................................................................... 197
152
Drdnc Sultan Mehmed Hn Devrinin z e t i ..................................... 206

Eski Bir Yerleme Yeri ve Her Zaman Mmur Olan skdar'n Cami.
Medrese, Han, Hamam ve Dier Grlmeye Deer Eserleri . . . 361
(Kazanan Allahn Sevgilisidir) Sz Gereince, stanbul inde Tccar,
Marangoz, Bilgi Sahibi ve Daha eit eit lerle Uraan Kimseleri
Beyan
Eder
............................ ................................................................ 375
Allahn Emri ve Cebrailin Vastas ile Resul Ekremin Ftvvetnmesi
ve Drt Seme Dostu ile M e v e r e t i ................................................... 376
Bin Elli Tarihinde stanbuldan Bursaya Yaptmz Seyahat Srasmda
Grdmz bret Verici E s e r l e r .....................................................393
Osmanl Padiahlarnn Ziyaret Yerlerinin z e l l i k l e r i ......................... 416
Sultan kinci Muradm Tahta k ve elebi (Fatih) Sultan Mehmed
H a n ............................................................................................................. 422
1050 Senesi Cemadelevvelinin Birinci Gn Batum ve Trabzona Ha
reketimiz ...........................................................................................................442
Sehnaye Vilyeti Yani Abaza l k e s i ..................................................... 463
Anapa Limanndan Azak Gazsma H a r e k e t ....................................... 474
Azak Gazasndan Fetih Yaplmadan Krm Diyarna G i d i ................480
1050 Senesinde Malta Gazasna G i d i i m i z ............................................495
Girid A d a s ......................
503
Recep Aynn Birinde Defterdarzde Mehmed Paa ile Karadan Erzu
ruma Giderken Grdmz Konak Yeri, Kasabalar ve Byk
E s e r l e r ........................................................................................................ 514
Erzurum Eyleti Krdistanmda Suik Kalesi zerine OlanSeferimiz
. 553
Han ile am Gazan Ziyaretine Giderken Grdmz Kaleler . . . .
587
Revandan Bakye Kadar Olan Yolculuumuz Srasnda Grdklerimiz 603
Bak Kalesinden Grcistana G i d i ..........................................................615
1057 Tarihinde Yine Acem Diyrna G i d i ..................................... .... . 634
Erzurumdan Padiah Emirleri ile Bayburt, Canca, spir, Tortum ve
Akakaleye G i d i im i z ............................................................................. 644
Grcistan Eyletine Yaptmz Baskn
....................................................... 656
1057 Senesi Zilkadesinin Onsekizinci Gn iddetli Kta Erzurumdan
stanbul'a Hareket
....................................................................................... 669
Tokattaki Vardar Ali Paaya G i d i i m i z .................................................724
1058 Cemadiyelhnnda Engr ve Beypazanndan stanbula Yolculuk 736
Drdnc Sultan Mehmed Hann Saltanatnn H l s a s ..................... 745
aban Aynn Banda Silhdr Mustafa Paa ile Cennet Kokulu ama
G i d i i m i z ..................................................................................................... 747
1043 Senesi aban Aynn Sonlarnda skdardan ama Giderken
Konduumuz M e n z i l l e r ........................................................................ 755
EVLYA ELEB NN HAYATI

Evliya elebi, kendisi belirttiine gre, 10 muharrem 1020 - 25 Mart
1611de, stanbulda Sarclar Camii vakf evlerinde domutur. Ne yazk
ki, yanm asr kadar bir zaman dnyann belli bal yerlerini gezip gren,
en ince teferruatna kadar grdklerini yazan bu byk seyyahmzn vefat
tarihini kesin olarak bilmiyoruz. Mezarnn yeri de tam olarak belli de
ildir. Ancak, ihane Karakolu yaknnda bulunan Meyyit yokuundaki aile
kabristamnda yatt rivayet edilmektedir.
Seyahatnamenin eitli ksmlarndaki kaytlara gre Evliya elebinin
eceresi:
Hoca Ahmed Yesevl Mehmed Kirmani - Allahverdi Akay - Ece Yakub Yavuz Er - Turhan Bey - Demircizde Kara Mustafa Paa el-ehid Ka
ra Ahmed - Dervi Mehmed Zilli - Evliya elebi.
Evliya elebinin babas. Sarayn kuyumcubas olan Mehmed Zilli
Efendidir. Mehmed Zilli Efendi, Evliya Mehmed Efendinin pek yakn dostu
idi. Bu sebeple oluna, Evliya Mehmed Efendiye hrmeten, Evliya, adn
vermi olmas muhtemeldir. Babas uzun bir mr srm, kameri hesapla
117, ems yani gne yl ile hesaplanrsa 114 yanda Hakkn rahmetine
kavumutur. Evliya elebinin ailesi aslen Ktahyaldr. Fetihten sonra s
tanbul'a gelip yerlemilerdir. Ailesinin Ktahyadaki evleri Zeregen mahal!esindedir. Bundan baka. Bursa ilimizin nebey mahallesinde ve Mani
sada da evleri vardr. stanbul'da Unkapam'ndaki evlerinden baka, ayn
yerde drt dkknlar, Kadky tarafnda da bir balan olduu belirtilmek
tedir.
Evliya elebinin anas Abazadr, Birinci Ahmed zamannda Saraya ge
tirilmitir. eitli kaytlara gre, anas, devrin ileri gelen mehur devlet
adamlanndan Melek Ahmed Paanm annesi ile kardetir, yahut Evliyar.n
anas Melek Ahmed Paanm teyzezadesidir.
Evliya elebinin Mahmud adnda bir erkek, nel adnda da bir kz kar
dei vardr. Kz kardei. Drdnc Murad Han zamannda isyan edip as
lan tlyas Paann hanmdr. Yine, adlarn sylemedii iki kz kardei ile
vey anasndan da sz etmektedir.
Evliya elebinin iyi bir renim grd sanlmaktadr, tik tahsilini
kendi mahallesinde bulunan sbyan mektebinde yapm olmas mmkn
dr. Bundan sonra Unkapan. civarnda. Fil yokuundaki eyhlislm Hmid Efendi Medresesinde, Mderris Ahfe Efendiden 7 yl ders grmtr.
Evliya elebinin bu medresedeki ders arkada da, sonradan byk bir
hrete eriip Saraya giren Safranbolulu Softa Hseyin yani Cinci Hoca'dr. Muhtelif hocalardan ders gren Evliya elebi, kendi ifadesine gre,
Evliya Mehmed Efendiden hfza alm, Sadizde Dar-l Kurrasnda 11
sene ders okumutur. Ayrca babas Mehmed Zilli Efendiden de a zeri
ne yaz yazmak gibi hnerler kazanmtr.
8
Bundan sonra, Evliya elebi Enderun-u Hmayuna girmitir. Bu srada
hfz dinlenmi, musiki makamlarna olan ainal ve sesinin gzellii ile
ilim ve sohbet meclislerinin aranan genlerinden biri oluvermitir. 1635
senesi Kadir gecesi, Silhdar Melek Ahmed Paa tarafndan Ayasofya Ca
mii erifinde Drdnc Sultan Murad Hana takdim edilen Evliya elebi,
Padiahn emri ile Saraya alnr. 40 ylma kadar burada kalr ve tahsi
lini ikmal eder. Hkmdar, Kiler-i Has'da kendisine yer tyin eder. Enderunda mehur Maanolu ile arkadalk kurar. Burada turucuba Ahmed
Aa ve Kadm Gazanfer Aalarn nezaretinde eitilir, terbiye edilir. Evli
ya elebi Saraya girdii sralarda yirmi - yirmidrt yalarnda bulunuyor
du. Evliya elebi Enderunda bulunduu srada mer Glenden musik,
Evliya Mehmed Efendiden tecvid, Kei Mehmed Efendiden kfiye ve na
hiv dersleri okumutur. Babasnn ra olan bir Rumdan Rumca ren
diini de Seyahatnamesinde belirtiyor.
Yine Seyahatnmesinde kaydettii notlardan rendiimize gre, Evli
ya elebi zayf, nahif, narin ve ocuk yapl bir bedene sahiptir. Bu, onun
delikanllk zamanndaki halidir. Ancak atik, evik ve hareketli bir insan
dr. Gzel ata biner, cirit oynamasn bilir. Yine kendisinden rendiimi
ze gre, 1.47 senesinde, Seyyid Ahmed Paa ile oynad bir cirit srasn
da drt dii krlmtr. Bundan baka Uyvar seferinde, Kblelizdenin ciri
di ile dii daha krlmtr. Evliya elebi bu knk dilerini Viyanada bir
diiye yaptrdn yazyor.
Evliya elebi, ifade ettiine gre, hayatta hi evlenmemitir. Bunda se
yahat etmenin tesiri olduu muhtemeldir.
Evliya elebi herkesi sever, herkes tarafndan sevilir. Bu sayede pek
ok kimseyi tanma frsat bulmutur. Fakat asla dalkavuk tabiatl bir insan
deildir. Sevdii insanlarn iyi taraflarn nasl kaleme almsa, beenme
dii ynlerini, hallerini de tenkid etmekten ekinmemitir. Gzel konuur,
bulunduu meclislerde gezip grd yerleri, bildii, buralarda dinledii
vakalan anlatr, kendisini dinletmesini bilir. Pek hazrcevap bir insandr da.
Onun belirli vasflarndan biri de doruluu, adaleti seven bir kimse
oluudur. Hakszla asla tahamml edemez, en ufak bir hakszlk kar
snda det isyan eder.
Btn bu zellikleri yannda, onun byk bir seyyah olmasn sala
yan vasf, inceleme yani bir eyin en ine teferruatn renme arzusudur.
Gittii her yerde, grd her eyi btn ile incelemi, renmi; orann
insanlarn, yaaylarn, dinlerini, dillerini, detlerini, eserlerini, mimar
larn, tezyinatlarn, zelliklerini, hatt kaa mal olduklarn, zerlerindeki
kitbelere varncaya kadar her eyini btnyle kaydedip bize ulatrm
tr. te btn bu zelliklerini eserin tamamn okuyunca daha iyi kavra
yacak, tam bir kanaat sahibi ancak o zaman olacaksnz. nk her sa
trda Evliya elebiyi daha yakndan tanmak imknn ancak bu suretle
bulmak kabil olacaktr.
MMN EVK
BRNC CLT
Evliya elebi.nin eserinin birinci sayfa

sndaki dua blmn okuyucularmza
aynen takdim ediyoruz:
Bismillhirrahmnirrahm
Elhamd lillhillez erTef-el-mslimine
bi erefi-t.taati ve yessere l seferel-arzil-mukaddeseti ve seyyehat-il-bildi ve-zziyrti vesselt vesselam al men essese bnyane kla-i-erati vetterikati. Ve
hsneh b essinnbvveti ve al lihittayyibne-et-tahirne hayr-el-beriyye ve
tehaf tahiyyat zkiyyat ve salvat nmiyt tahirat tayyibat eref-i kinat ve ekmel-i mevcdat pivay- mihrb Sall
kem reeytmn ve rehnmay-i b ir.
tiyab ol Muhammed efdal min neteka biddat zerine olsun ki, ann b- ryuna ol
Hazret-i Hak Mlik-l-mlk ve Hlikleflk edim-i arz- ibn-i dem in mes
ken ve mevay-i ltif edb beni demi
Cem-i mahlkat ve mevcdattan eref-i
mahlk etti.
t R
Tebareke men ecr-il-umuri bihkmih
Kem e l zulmen erde ve l hazmen
BSMLLHRRAHMNRRAHM
Hayr dua ve vg, yeryznde Allahn glgesi ve hc iki dn
yann nizm- intizm olan Ebulfeth Sultan kinci Mehn d Hn
olu, Sultan kinci Bayezid Hn olu, Sultan Birinci Selim Hn
olu, Sultan Sleyman Hn olu, Sultan kinci Selim Hn olu, Sul
tan nc Murad Hn olu, Sultan Mehmed Hn olu, Sultan Ahmed Hn olu, Sultan Gzi Drdnc Murad Hn... Allahn rah
meti hepsinin zerlerine olsun.
Bu yazlarmza baladmzda, erefli hizmetleriyle eref bul
duumuz Badat ftihi Gazi Sultan Murad Hnn kabri mbarek
olsun, Allahn rahmeti zerine bol olsun.
Onlarn saltanat devirlerinde, Hicr 1041 (M. 1631) tarihinde
yaya olarak Belde-i Tayyibe, yani Kostantiniyye (stanbul) etrafn
da bulunan ky ve kasabalar, binlerce bahe, gl ve glstanl rem
balarn gezip grerek, gnlme byk seyhat arzulan domu
tu. Acaba baba, anne, stad ve karde kahrlarndan nasl kurtu
lup dnyay dolanm? diye dnr, her an AUahdan dnyada
vcud shhati ve byk seyahat, son nefesimde de iman ricasnda
bulunurdum. Daim derviler ile dp kalkar, erefli sohbetlerin
den faydalanrdm. Yedi iklimin ve dnyann drt kesinin durumlan hakknda yaplan konumalan dinledike, seyahat etmeyi daha
ok arzu ediyordum. Acaba dnyay gezip, Arz- Mukaddese, M
sr, am, Mekke ve Medineye varp, ol varlklarn iftihar sebebi
olan Hazret-i Peygamberin trbesine yz srmek nasib olur mu?
diye alar, inler ve kendimden geerdim.
Hikmet-i Hd, seyahat ile birok yerleri grmeye sebeb olan
ben hakir ve fakir, daima kusuru ok olan seyyah, insanolunun k1esi riysz evliy Dervi olu Mehmed Zll, daima Allahdan yar
dm isteyip, Frkan- kerm suresi ve yce Kurann yetleri bere
ketleri ile btn gnlmle Cenb- Hakdan duada bulunarak, do
um yerimiz olan stanbuldaki evimde, yuvarlak yastma uyumak
iin yaslanmtm. 1040 senesi Muharrem aynn Are gecesinde (20
Austos 1630), yan uyku halinde iken, grdm ki Yemi skelesi ya
knnda Ahi elebi Camii ki hell para ile ina olunmu olup,
dus kabul olan eski bir cmidir ve ben de ryamda bu cami
EV LYA ELEB SEYAHATNM ES
13
deyim. Derhal caminin kaps ald. Nurlu caminin ii batan baa

silhl asker ve nurlu cemaat ile dolu idi. Sabah namaznn snne
tini kldktan sonra salvat- erife okumaya baladlar. Ben hakir
ise minber dibinde oturuyor, bu nurlu yzl cemaati hayranlkla
seyrediyordum.
Hemen yanmda oturan cana bakp: Sultanm! Siz kimler
densiniz? sminizi ltfediniz^ dedim. Onlar Aere-i Mbeereden kemnkelerin piri Sad bn Eb Vakkasm deyince, hemen
mbrek ellerini ptm. Ey Sultanm! Bu sa tarafta nura b
rnm sevimli cemaat kimlerdir? dedim. Onlar btn peygam
berlerin ruhlardr. Geri safdakiler evliyalarn ve asfiymn ruhla
rdr. Bunlar da sahbe-i kirmn, muharicinin, ensar, sufe ehli ve
Kerbel ehidlerinindir. Mihrabn sandakiler Hazret-i Eb Bekir
ve Hazret-i merdir. Mihrabn solundakiler Hazret-i Osman ve Haz
ret-i Alidir. Mihrabn nndeki Hazret-i Veyselkarndir. Camiin
solunda, duvar dibindeki siyah rtl kimse senin pirin Hazret-i
Peygamberin mezzini Bill-i Habedir. Bu ayakta duran, cemaati
saf saf dzene koyan ksa boylu adam da Amr-i Ayyardr. te bu
kzl renkli elbiseler giyip sancakla gelen askerler Hazret-i Hamza
ve btn ehidlerin ruhlardr. diye, cami iinde bulunan btn
cemaati birer birer bana anlatt. Onlarn hangisine baktysam el
lerimi gsme koyup iyice baktm ve baktka can buldum.
Ey Sultanm! Bu cemaatin bu camide toplanmalarnn se
bebi nedir? diye sordum. Bana :
Azak taraflarnda slm askerlerinden Tatar askerleri skn
tya dmlerdir. Hazret-i Peygamberin himyesinde olanlar stan
bula gelip, buradan Tatar Hanna yardma gideriz. imdi Hazret-i
Rislet dahi mam- Haan, mam- Hseyin, oniki imam ve bizden
baka aere-i mbeere ile gelecekler. Sabah namaznn snneti k
lnacak. Sonra sana kamet getir diye buyururlar. Sen de yksek ses
le kamet getir. Selmdan sonra Ayetel-Krsyi oku Bill Sbhnallah desin. Sen Elhamdlillah, Bill Allah- Ekber desin, sen
Amin, min de. Sonra btn cemaat hep birden tevhd ederiz.
Sonra sen Ve salli al cemil-enbiy-i vel-mrseln vel-hamdlillhi Rabbil-lemin deyip kalk. Hemen, mihrabda, Hazret-i Pey
gamber otururken mbarek elini p. efat ya Reslullah de. Yar
dm rica et. diyerek, Sad bni Eb Vakkas yanmda oturup bana
retti.
Baktm, cami kapsndan bir nur-u mbn parlad. Cami ii nur
dolu iken, nur zerine nur oldu. Btn Sahbe-i kirm, Nebler ve
14
EV LY A ELEB SEYAHATNM ES
evliylarn ruhlar ayakta hazr durdular. Saadetle Hazret-i Peygam

ber, yeil sanca dibinde, yznde rts ile, elinde ass ve belin
de klc ile, sanda mam- Haan ve solunda mam- Hseyin ol
duu halde grnd. Mbarek sa ayaklarn Bismillh diyerek
cami iine koydu. Mbarek yznden rtsn at ve:
Esselm aleyk y mmeti diye selm verdiler. Btn ca
mide bulunanlar hep bir azdan: Ve aleykms-selm Y Reslallah ve Y Seyyidel-mem diye selm aldlar.
Hazret-i Peygamber, hemen mihraba geip, sabah namaznn
iki rekt snnetini kldlar. Bana bir korku ve vcuduma titreme
geldi. Hazret- Peygamberin btn grnne baktm. Hlye-i Haknide anlatld ekilde idi. Yzndeki rt al al idi. Mbarek
sar oniki kolanl ve beyaz idi. Hrka-i erifleri sarya yakn
deve ynndendi. Boynunda san renkli sof al vard. Mbarek ayak
larna renkli izmeler giymiti. Mbrek balarndaki sar zerin
de bir misvak sokulmutu.
Selm verdikten sonra, bana bakp sa eli ile dizine vurup: Ka
met getir dediler. Ben hemen Sad bni Eb Vakkasn rettii gi
bi segh makamnda Allahmme salli al seyyidin Muhammedin
ve al l-i Muhammed ve sellim aleyh diye kamet getirip tekbir
ettim. Hazret-i Peygamber de segh makamnda hazin bir sesle Fatiha-i erifi ve arkasndan Ve Vehebn... ar-i erifini okudu.
Bylece btn cemaate imamlk etti.
Selm verdikten sonra, ben Ayetel-Krsyi okudum. Sonra Bi
ll Subhnallah, ben Elhamdlillah, Bill Allah-ii Ekber de
yip Bill ile srayla mezzinlik yaptk. Duadan sonra yle bir sul
tn tevhid oldu ki, Allah ak ile kendimden geip gy uykudan
uyanr gibi oldum.
Uykumu, ksacas, Ssd bni Eb Vakkasn retmesiyle grevi
tamamladm, Hazret-i Peygamber, mihrabda yank bir sesle uzzl
makmmda bir Ysn-i erif, z Ce suresi ve Muavvezeteyn
suresini tamamen okudu. Bill Ftih dedi. Hazret-i Peygamber
mihrabda ayak zere dururken, Sad bni Eb Vakkas hazretleri be
ni elimden tutup Hazret-i Peygamberin huzuruna gtrd. Hz. Pey
gambere: Sdk kn, mtak mmetin Evliya kulun, efatini rica eder dedi. Bana da: Mbarek ellerini p! dedi. Ben o
an alamakl oldum. Hz. Peygamberin mbarek ellerine kstaha
dudaklarm kondurdum. Onun grnnden efat Y Reslallah! diyeceime, hemen Seyahat Y Reslallah demiim. Hz. Pey-
E V LY A ELEB SEYAHATNAM ES
15
gamber hemen tebessm edip efati, seyhat ve ziyareti shhat

ve selmetle kolay eyle Y Rabbi diyerek Ftih dediler. Btn
Sahabe-i kirm Ftihay okudular. Ben btn orada bulunanlarn
mbrek ellerim perek, hayr dualarn alp giderdim. Kiminin mbrek eli misk gibi, kiminin amber, kiminin gl, kiminin smbl,
kiminin fesleen, kiminin zafern, kiminin meneke, kiminin de
karanfil gibi kokuyordu. Amma bilhassa Hz. Peygamberin kokusu
zaferan ve krmz gl gibi kokuyordu. Sa elini ptmde, san
ki pamuk gibi kemiksiz bir et idi. Dier enbiynn mbarek elleri
ise ayva kokusu gibi kokuyordu. Hazret-i Eb Bekirin eli kavun
kokusu, Hz. merinki amber, Hz. Osmanmki meneke, Hz. Alininki yasemen, mam- Hasanmki karanfil, mam- Hseyininki beyaz
gl gibi kokuyordu. Allah onlardan rz olsun.
Bu ekilde btn cemaatin ellerini ptm. Hz. Peygamber, son
ra yine Ftiha dedi. Btn eshb- gzn }diksek sesle Sebl-mesn (Fatiha)yi okudular. Hz. Peygamber, mihrabdan Esselm
aleykm ey kardeler! deyip camiden dar ktlar. Btn Sahbe-i kirm bana hayr duada bulundular. Hepsi camiden kp git
tiler. Hemen Sad hazretleri belinden ok mahfazasn karp benim
belime kuatt ve tekbir getirip:
Yr! Ok ve yay ile gaz eyle. Allahn muhafazasnda ve
emnetinde ol. Sana mjde olsun ki, bu toplulukta ne kadar ruhlar
ile grp mbarek ellerini ptnse, onlarn hepsini ziyret etmen
nasib olur, dnyay gezer ve insanlar iinde tek olursun. Ama, ge
zip grdn lkeleri, kaleleri, beldeleri, ndir eserleri, her lkenin
gzel ilerini, yiyecek ve ieceklerini, topraklarnn enlem ve boy
lam derecelerini yazp, gzel bir eser meydana getir ve hiret o
lum ol. Hak yolunu elden brakma. Gnl huzursuzluundan uzak
ol. Ekmek ve tuz hakkn gzet. Sdk dost ol. Yaramazlarla yr
olma. yilerden iyilik ren. diyerek nasihatte bulundu ve ahum
dan pp, hi elebi Camiinden kp gittiler.
Ben akn bir halde rahat uykudan uyandm. Acaba, bu be
nim halim midir, yoksa olan bir ey midir, yoksa gzel bir rym
mdr?.. diye dnerek, iime bir rahatlk gelip gnlme nee doldu.
Sonra sabahleyin temiz bir abdest alp, sabah namazn kldm.
stanbuldan Kasmpaa tarafna getim. Ry tabircisi brahim
Efendiye gittim. Rym tbir ettirdim. Bana, Cihan ssleyen ve
dnyay gezip dolaan bir seyyah olup, iin iyi bir sonula tamama
16
erip, Hz. Peygamberin efati ile Cennete girersin diyerek mjde

verip El-Ftiha dedi.
Oradan Kasmpaa Mevlevhnesi eyhi Abdullah Dedeye git
tim. Ellerini pp ryam ona da tbir etirdim. Bana, Oniki ima
mn elini pmsn, dnyada himmet sahibi olursun. Aere-i Mbeerenin ellerinden pmsn, Cennete girersin. Drt halifenin
ellerinden pmsn, dnyada btn padiahlarn erefli sohbetle
rine katlp sevdikleri kimselerden olursun. Mademki Hazre Pey
gamberin temiz yzlerini grp mbarek ellerini perek ha>u du
asn almsn, iki cihanda saadete erersin. Sad bni Vakkasn na
sihati zere nce bizim stanbulcaz yazmaya balayp, var kuv
vetini sarf eyle, El-mukadderu kin fehvsnca sana takdir olunan
nasibin elbette gelir. deyip, bana yedi ciltlik gvenilir tarih kitab
verdi. Yr! in rastgele. El-Ftiha diyerek hayrl duada bu
lundu.
Sonra, minnetsiz evimiz olan kulbemiz de kitap hzinesine
sahib oldu. Baz tarihleri inceledim. Doum yerimiz olan, hkm
darlarn zlemini duyduklar ve feleklerinin deniz liman olan Ma
kedonya vilyetinin en salam kalesi bulunan stanbulun yazlma
sna baladk.
lemlerin sahibi olan Allaha hamd, kr ve kyas edilmeye
cek kadar saysz senlar olsun ki, Kn (Ol) hitb ile bu yery
zn, gkleri ve btn kint yok iken var etti. O Allahn istedi
i ve sevgilisi olan Muhammed Mustafa zerine sonsuz dua olsun
ki; kaleler fatihi, ftihlerin hayrls ve eshb zerine olsun ki; m
chitlerin hayrls ve er-i mbnin vrisidir ki onlar Mekke, Hayber, Bedir, Huneyn ve birok kalelerin ftihleridir; bu fetihlerden
sonra Yemen, Msr, am ve stanbul hakknda mmetlerinin gay
reti iin nice hadis-i erifler buyurmulardr. Biri, LetftehannelKostantiniyye velenimel-emr emrh velenimel-cey Zlkelcey... dir. Bunun gibi daha nice hadisleri eshbdan Muaviye haz
retleri, Hlid bni Velid, Eb Eyybel-Ensr ve Abdlziz hazret
leri dinleyip, A, stanbulu fetheden biz olaydk diyerek, Rmu
fethetmeye almlardr. Birka defa eshab- kirm, stanbulu ku
atmlardr. naallah- tel, bu kuatmalar genie anlatmak nasib olur. nce, Hazret-i demden sonra stanbulu ilk kuran bil
direlim.
BRNC FASIL
BYK BELDE ESK EHR

STANBUL N TAMR HAKKINDADIR
SMANLI Devletinin hkmet merkezi ve Y u n a nllarn taht
Makedonya yani stanbul ehrinin Hz. Sleyman tarafndan
kurulduuna dair birok tarihlerde kayt vardr. Kuran- Kerimde fethi tarihini Beldetn tayyibetn olarak bulmulardr. Elif
lm mim gulibetir-Rm... dan murad stanbuldur, demilerdir. Ba
z tefsirciler de Beldeler arasnda onun gibisi yaratlmad szn
den Makedonya Kalesinin kasdedildiini sylerler. Ksacas, gulgule-i Rm, tantana-i Rm, vevele-i Rm, debdebe-i Rm ve galebe-i
Rm yle bir lke ki, yeryznde ei yoktur.
Yunan tarihleri ve dier tarihiler stanbulun kuruluu hakkn
da hepsi ayn dncededirler. shak kavline gre, Peygamber efen
dimizin doumundan 1600 sene nce, Davud olu Hz. Sleyman (1)
Aleyhisselm kafdan kafa, ins ve cinlere, vah hayvanlara ve ku
lara hkmetti. Ama Batda Okyanus denizinde Ferenduz adl bir
adada, Sidon (2) adnda byk nam kazanm bir padiah vard. Ga
yet gururlu idi. Hz. Sleymana itaat etmeyip, bakaldrmt. Hz.
Sleyman yer gtrmez bir ordu ve byk hayvan srs ile Sidon
ahm zerine gitti. Sidonun btn lkesini harab edip, halkn esir
etti. Sonra hkmdar Sidon yakalanp Hz. Sleymann huzurunda
atete yaklarak ldrld.
Fakat Sidonun yeryznde benzeri olmayan peri yzl, melek
grnl, ok gzel bir kz vard. Hz. Sleyman o kz, ganimet
olarak ald ve onunla evlendi. Zira o srada Hz. Sleyman bekr idi.
Yemen diyarnda Seba melikesi Belks, Bursa nhiyelerinden Aydn
ck denilen yerde vefat etmi (3) ve Sleyman Peygamber yalnz
(1) Davud olu Sleyman (A.S.) Mild'dan (962-1001) yl nce yaamtr.

(2) imdi Sayda denilen ehir. Eskiden (Balk av yeri) mnsna gelen
(Sidon) ad ile mehur bir Fenike ehri idi.
(3) Belksm mezar Tdmr srunun altnda olduu ve hatt Hz. merin
halifelii zamannda yaplan onarmda nnn ortaya ktn baz t
rihler bahseder.
Evliya elebi I.II. F : 2
18
kalmt. Bunun zerine Sidonun kz Aline ile evlenip, onu Rumeline gtrmt. Kz, eytann aldatmasyle daima alar idi.
Hz. Sleyman, bu kt talihli kzn perian halini sorduunda
kz: Ey Allahn emini! Dilerim ki benim iin bu yerde byk
bir saray yapp, geri kalan mrm daima onda ibdet ederek ge
ireyim. Babamn resmini yaptrp, gzm ona ilitike alamaktan
vazgeerim diyerek ricalarda bulundu. Hz. Sleyman kzn ricas
n hemen kabul etti. Btn insanlara, cinlere ve perilere emir ver
di. Makedonya diyarnda yani Rumelinde Filibe, Edime, Islmbol
ve zmidde suyu ve havas gzel yerleri gezerek yedi gnde gelip
Hz. Sleymana haber verdiler. Sonra Hz. Sleyman Atinaya gel
di. Orada Temlk adnda bir gzel kk yaptrd. Hl bu bi
nann kalntlar vardr. Grlmeye deer bir yerdir ki, insann ak
ln alr.
Atinadan slmbola geldi. Hl Hnkr bahesi ki Sarayburnu denilen yerdir denilen yerde adrn kurdurdu. Bir gece uyur
ken rysnda orada byk saray ve gzel kkler yapt ki, dillere
destan olup Dnya var olduka mamur ve enlik ola diye Islmbol
topra iin hayr dua etti.
Meer talihi kt kz, babasnn resmine gizlice tapmrm. Hz.
Sleyman bu durumu renince kz, babas gibi ldrd.
Sonra, Sleyman Peygamber, Saraybumunda o byk eserleri
olduu gibi brakp Arz- Mukaddes, (Filistin)e gitti. Orada Hz. Da
vudun yapmaya balad Mescid-i Aksy tamamlarken vefat et
ti. Babalan yannda Kuds- erifin kalesi dnda bir byk tek
kede defnedilmitir.
Sonra Hz. Sleymann olu Ruhbaam, Yunanistana kadar h
kmdar oldu. stanbulda, babas Hz. Sleymann yaptrd bina
lardan baka nice binalar yaptrd. Buray Hkmet merkezi yapt.
Hz. Sleymann dini zere 240 sene (4) hkmdarlk yapt. Bu me
lik Sleyman olu Ruhbaamdan tshak olu Muhammedin szne
gre, Hz. Peygamberin doumuna kadar 1600 yl gemitir. Sonra
bu dahi vefat edip, Kuds erif yaknnda Hz. sann doduu yer
olan Beyt-i Lahm tarafnda byk bir maarada defnedilmitir.
Ondan sonra nc kurucu olan Madyan olu Yanko hkm
dar oldu ki, Hz. Ademden 4600 yl sonrasna raslar. stanbulu bu
hkmdar kurdu. Bunun hkmdarl Iskender-i Rumnin dou.
(4) Elde bulunan Tevrat nshas Ruhbaamn hkmdarln 17 yl olarak
gsteriyor.
E V LYA ELEB SEYAHATNAM ES
19
. mundar 430 yl ncedir. Byk skenderin zamanndan Hz. Peygam

berin doumuna kadar 882 yl gemitir. Madyan olu Yanko, Amelika oullarndandr. oyu, shak Nebi Aysa varr. Bir sylentiye g
re ksrakdan doduu iin (5) Madyan olu Yanko derler. Yunan Betlisesinin ilkidir (6). Yeryzn idaresi altna alan drt hkmdar
dandr. Bunlarn ikisi mmin, ikisi batl dine mensuptur. Birinci
si Hz. Sleyman, kincisi skender Zlkarneyndr ki, buna da nebi
derler. Batl dinlere hensub olanlar da Buhtunnasr ile Madyan o
lu Yankodur. Yanko, 600 yl yaamtr. Yeryznde ehirler kur
maya meyilli idi.
Yankonun kardei Yunan Tarihi sahibi Yenvandr. Kuds kay
seri idi. Kayserlerin ilki bu Yenvandr. 520 yl kayserlik yapmtr.
Bazan Filistinde, bazan Makedonyada ki Rumelidir hkmdar
lk yapar idi. Allahn hikmeti bir gn bu Madyan olu Yanko, e
lenip iki imi ve kendinden gemi bir vaziyette yatarken, sabah
leyin taht ile kendisini Saraybumu denilen yerde bulmutur. Ni
ce gnler orada kalmtr. Btn vezirleri ve vekilleri ile yakn adam
lar bana toplanmlar, stanbulun Saraybumu semtinin suyun
dan ve havasndan holanmlar ve burada bir kale yapmaya karar.
vermiler. Zira bu Madyan olu Yanko cesur bir hkmdar idi. B
tn Yunanllar buna ikinci Sleyman derler. Bunun hkmdarl
zamannda Krdistandan Buhtunasr (7) , Yahy dini zere ayak
lanp, Yahyann kan iin Filistin, Haleb, am, Taberistan, Askaln, Harran ve Msrda yetmi aded ehri harab etmi, yediyzbin Ben srili ldrmtr. Ayrca Hz. Eremya ve Danyal Safed ehrinde esir etmi, hesapsz mal ve hzineleri toplayp, Mad
yan olu Yankoya kar isyana girimitir. Yanko bunu haber aln
ca, kardei Yenvan Buhtunasr zerine deniz misali asker ile gn
dermitir. Kendisinin baveziri olan Kantoru ikiyzbin asker ile de
nc olarak gnderdi. ki ordu Karaman sahrasnda savaa giriti.
Allahn hikmeti Buhtunasr yardm alamadndan yenilgiye ura
d. Elindeki btn mallar alnp Yankoya getirildi. Bu mallar ile
Yanko, Hz. Sleymann binas ve makamdr diye stanbulun su
runa balad. Kardei Yenvan da Yedikuleyi yaptrmaya balad.
(5) Ksraktan domu olmasndan maksat, dorudan doruya ksraktan do
duu deil ksrak sd imi olmasdr.
(6) Msrdaki Betlisenin birincisi olup (Soter) lakab ile bilinen zat, M..:
285 tarihinde hkmet etmitir. Betlisenin stanbula hizmetleri y o k
tur.
(7) M.. 667-647 yllarnda Bbil ve Ninovada hkmdarlk yapmtr.
20
E V LY A ELEB SEYAH ATN AM ES
Silivrice veziri Silivri kalesini, Burgazca veziri Burgaz kalesi

ni, Boados veziri Boados kalesini, Erekliye vezir Erekli kalesini,
iki karde vezirler ekmece kalelerini, Terkozice veziri Karadeniz
boaz yaknnda Terkos kalesini, Karadenizin son bulduu yerde
Yoruz adl patrik Kei Yoruz kalesini ki hl Kavak adl kasa
bann hizasnda Yoruz adiyle mehur kaledir yaptlar. Velhsl,
"btn yedi blgede yediyz veziri vard. Hepsine haber gnderip
stanbulu ki Makedonya kalesidir onlara nasl ina ettirdii,
inallah sras geldike anlatlr.
KNC FASIL
KARADENZN FETH BEYANINDADIR

EYET ilmi (Astronomi) ne sahip olan tarihilerin gvenilir
szlerine gre Karadeniz, Nuh tufannn karanlk sularndan
kalm derin bir denizdir. Derinlii seksen kuladr (8). Tu
fandan nce Akdenize dklmeyip, stanbul yaknnda imdi Ka
radeniz boaz olan yerde son bulur idi. O asrda Macaristanda Salanta sahralarnda, Dobricin, Gec, Kemit, Kintos ve Pete sahrala
r; Siram ve Semendire vadileri hep Karadeniz olup, Venedik kr
fezi sahilinden Dorite vilyetinde Karadenizin Venedik krfezine
kart yerler halen grlmektedir. Hatt Silistre eyletinde Prevadinin kalesi ki ba gklere uzanan yksek bir kaledir o asr
da deniz kenarnda imi. Hl gemileri balamak iin demir hal
kalar vardr. Eski zamanda gemi kpeteleri ve bodoslamalarnn
kayalara vurarak paralandklar yerler aka grlmektedir.
Karadenizin bir almeti de, Krm Adasnn iinde Bahe Sa
raya bir merhale yaknlkta Menkb kalesi denilen, surlar ge
doru ykselmi olan yksek bir kaledir. Onda da gemilerin yana
aca limanlar ve kayalar zerinde gemi balamak iin yerler var
dr.
Krm Adas, Heyhat sahras, Kpak stepi ve btn Saklibe (9),
(8) Boazn sonradan eitli etkilerle ald zamanmzda kabul olunur.
Karadenizin Hazar denizi ile birleik olduu da eski eserlerle tesbit
olunmutur.
(9. :lavlara Araplarn verdii isimdir.
E V LY A ELEB SEYAHATNM ES
21
batanbaa Karadeniz imi ki, bir k m da Hazer Denizine yani

Keylan ve Demir Denizine dklrm. Hatt ben, slm Giray Han
asrnda, Rus seferine giderken, Tatar askeri dman avcl ile Hey
hat sahrasnda Kemeli ve Biym ve Eim denilen yerlerde Fistana
varp durduumda, bir milyon rzgr kadar sratli arap atlarna
su vermek iin emeler kazmakta iken karlan sularda deniz hay
vanlarnn kalntlarn grmtm. Mesel yenge, kerevit, midye
ve istiridye gibi hayvanlarn kabuklar karlmt. Bundan anla
lyor ki, Heyhat vadisi eskiden Karadeniz imi. Ayet: nnalahe Al
klli eyin kadir (Allah her eye kdirdir).
Sonra, yeryznn sahibi, dilediini yapan Allah, yeryzn bu

gnk ekline koymak iin skender Zlkarneyni yaratt. Zira (Al
lah bir eyi isterse, sebeplerini hazr eder) yeti zere, Hz. demin
dnyaya geliinden 5079 yl sonra yeryznde skender Cihangir pa
diah oldu. Btn hkmdarlar ona. itaat ettiler. Fakat Yunanl
larn Makedonya ve zmirne sahibi Kaydefe (10), skendere itaat
etmeyip, kuvvetli bir hasm oldu. skender, Kaydefeye bir trl
galip gelemiyordu. Sonunda skender, seyahat maksadiyle gizlice
Kaydfenin lkesine ayak bast. Kaydfenin divanna girdi. Onun
hal ve hareketini perde arkasndan tetkik ederken, Allahn hikme
ti, Kaydfenin askerleri skenderi .tandlar. Onu yakalayp Kay
dfenin huzuruna getirdiler. Kaydfe, daha nce skenderin res
mini yaptrm olduundan, onu hemen tand ve hapse attrd. s
kender, uzun zaman hapiste kald. Sonra Kaydfe, skenderi ha
pisten kartt. Kendisi ile sava etmiyeceine ve kl ekmeyece
ine dair skendere yemin ettirip serbest brakt.
skender, oradan Elbrz da eteinde hkmet merkezi olan
Irak Daviyna geldi. Btn bilginleri toplayp bir grme yapt.
Vezirleri: Pdihm, Kaydfe denilen o kadnn ne haysiyeti ola!
Denizler gibi asker ile zerine gidip vilyetini harab edip, halkn
kltan geirip, cierlerini kebab edelim dediler. skender onlara:
Kerim olan verdii sznde durur, Kaydfe beni hapisten kar
dnda, zerine asker gndermemeye ve kl ekmemeye sz verip
yemin ettim. Buna bir are verin ki, Kaydfeden intikam alalm
diye cevap verdi. O anda hemen Hz. Hzr ba kaldrp Ey sken
der! Eer Kaydfeden intikam alalm dersen, sava yapmaya bile
lzum yok. Hemen Karadenizi Makedonya yaknndan kesip, Ak.10) zmir civarndaki kale kalntlar bu kaleye atfedilir ki, halk arasnda
Kadifekale denilir.
22
E V LYA ELEB SEYAHATNMES
denize aktalm. Kaydfenin btn lkesini suya boar ve intika

mm alrsn. Bylebe ettiin y.min ve verdiin sznde de durmu
olursun. dedi. skenderin btn bilginleri: Allah mbarek eyleye, Allahn ilham ile en gzel pln bu ola diyerek karar verdi
ler. Derhal bilginler, hocalar ve mhendisler Karadeniz ile Akde
nizin yksekliini ltler. Karadeniz daha yksek idi. Yediyzbin
da deviren ii topland. Karadenizin suyunun kesilmesine ba
land. Btn bu ilere Hz. Hzr bakyordu. Zira skender ordusu
nun iinde bulunuyordu.
Hzrn doumu hakknda eitli grler vardr. Nebi diyen
ler oktur. skender ile karanlklara vanp, b- hayat. (Hayat suyu
= lmszlk) imek Hzr'a nasib oldu. Hl zinde durumdadr.
Hz. Musa ile arkada olduuna dair Kuran- Kerimde yet var
dr. (Kale hz...) yeti buna kesin delildir. Hl deniz ilerinde
grevlidir. Karadenizin Akdenize kartrlmasna sebeb, Hzr Ne
bi olmutur. Netice olarak deniz gibi asker ve amele ile Karade
nizin suyunu keserken, iin sonuna yaklaldnda, Hzrn fikriy
le mminlere zulm edip cretleri- keser, kfirlere kolaylklar tanyip, yevmiyelerini, pein verirlerdi. Bu alma, sene srd. Ka
radeniz yol bulunca, btn kfirler suda bouldular. man sahibi
olanlar *zarar grmedi. Kaydfenin ehirlerinden Makedonyay, Es
ki stanbulu, Yoruz kalesini ve yediyz kadar ehri su basp Kay
dfenin askerinden bir kii bile kurtulamad.
Beyit:
Frsatnda dmana veren mn
Kaydfe gibi oliser b-gman
Amm o asrda Karadeniz ile Akdeniz arasnda binlerce ky
ve kasaba ve byk ehirler vard. stanbulun Sarayburnu ile s
kdar arasnda Makedonya ehri vard. Yediyz (scak su) lcal
byk bir ehir idi. Suda kaybolmu, Byk skender de bylece
Kaydfeden intikam almt. Sarayburnunda Makedonya ehrini
hemen onarmaya balad. O zamandan beri Macar lkeleri Sirem
ve Semendire sahralar, Leh, eh, Krm, Kamer el-Kam, Kpak
ve Heyht vadileri denizden uzaklat. Hepsi rem baheleri gibi
gnl ac yerler oldu. nsanolu ve hayvanlar iin otluk ve ekilir
yerler oldu.
Byk skender, Makedonyay hkmet merkezi yapt. Sonra
yine Allahn emri ile Akdenizin Septe boaz olan yeri de ap,
23
Akdenizi Okyanusa aktt. Yunancada Okyanus denizi derler. Arap

dilinde Muhit (Bahr-i Muhit) denizi denir.
Bazlar da Umman denizi (11) derler ki, bu denizin gemii
ne hi kimsenin akl ermemitir. Amma Akdeniz ile Karadeniz ara
sn anlatalm.
NC FASIL
AKDENZ LE KARADENZ ARASI BEYANINDADIR

LLAHIN hikmeti,
: ;
; êrme
iToazna ka^r K^radenizîr.ristanbuTdanZGelibolu Boaz'na kadar Rm (Marraara) denizidir. Kde'1-bahreyn (Kilidbahir)'den ki, fetihlerin babas Sultan Mehmed Hn yapsdr aags Akdeniz .la.
Amma 'ben bilgisi az', hakir, Karadeniz ile Akdeniz'in arasm nice dostlar, ilim sahipleri ve seyyahlar ile giizel bir havada, kayklarla, stanbul'un Yedikule burnundan skdar tarafnda Kadky
denilen semtin Kalam burnuna kadar denizde gezip etraf seyrettim. Allah'n emri ile Yedikule burnundan Kalam burnu'ha vannca, deniz zerinde krmz bir izgi ekilmitir ki, sanki kudret eli"
nin izgisidir. Bu izginin kuzey taraf stanbul'a dorudur ki, Karadeniz'dir. Yine bu izginin giiney tarafna aa. (Kzl Adalara)
ve dier adalara d o ^ ivit renginden beyaz olmak iizere Akdeniz'dir. Bu iki ayn renk'li denizin arasnda bir krmz perde ekilmitir ki, Allah'n bir yapsdr. Buras yine deniz iken sekiz riizgrn esmesinden deimesi ihtimali yoktur. Ancak lodos rzgn
Marmara adalarndan doru esip geldi'gi zaman, bu izginin rengi
ve iki denizin aralan denir. Durgun havada nice kaptanlara ben
bu yeri gsterdiimde hepsinin houna gitmiti. Allah'n hikmeti,
hu izginin Karadeniz taraf az tuzlu, Akdeniz taraf ise acdr. Boazn Hisardan sonras da acdr. Okyanus denizi de acdr. Fakat
(11) Umman denizi, Hint Okyanusundan aynimi? olup ksmen Arap yanmadan evreleyen ikinci derece bir denizdir. Lkin tariften anlalan,
mellifin Umman olarak aklad deniz, bugnk Atlas Okyanusudur.
Bizim dediimiz Umman deildir.
24
Kulzum denizi ki Svey denizidir Allah korusun ylan zehiri

gibidir. Karadenizin balklan kadar hibir denizin bal lezzetli de
ildir. zellikle stanbul Boaznda olan lezzetli balklar sanki sa
sofrasdr. stanbul Boaznda Akdeniz ile Karadeniz birbirine ka
rt iin, tarihiler bu boaza Mercelbahreyn derler.
skender, stanbulu yeniden onanp gzelletirdikten sonra m
r yetmedi. Hz. Peygamberin doumundan 883 yl nce vefat etti
(12). Sonra Hz. Peygamberden 700 yl nce byk bir deprem ol
du. stanbul batanbaa harab oldu. Binlerce kii ld. Makedonya
ehri krk yl harab bir halde kald.
Sonra ehrin beinci defa yapcs Madyan olu Yanko, Pozantin(13) adl kraldr. Engerus (Macar) lkesinden kfir ordusu ile
stanbula gelip, Babamn kurduu ehir ve tahtdr deyip, Ma
kedonya ehrini yeniden tamir edip hkmet merkezi yapt. Yan
ko Pozantin yz sene yaad. stanbulu yle gzelletirdi ki, yalnz
patrik ve rahiplerden yzbine yakn kimse vard. Onun iin stan
bul'un bir ad da Pozantadr. Pozantin de Tuna nehri buzu ze
rinde at ile geerken buz krlm, mr de buz gibi krlp erimi
oldu.
O yl yine bir zelzele oldu. stanbul harab oldu. Yalnz Hz. S
leymann yaps olan kk ile Ayasofya Camii yerindeki mabet kal
d. ehir yetmi sene bu halde kald. Sonra altnc kurucu olan Rum
Kayseri ehri onard ki, ondan sonra stanbulun Ftih Sultan Mehmed tarafndan fethine kadar 2288 yl gemitir.
Bu kayser, Hz. merin halifelii zamannda Antakya, Hleb,
am ve Kudse sahip olan Herakil (Kerakl) deildir. Onlar nice
kayserlerdir. Hepsi yirmibi*. adeddir. Fakat stanbulu yenileyen kay
ser Rumdur. Kaysei, Nide ve Konyay o kurmutur. Yunanlla
rn byk krallanndandr. stanbulda Fethiye Camii yaknnda g
zel bir kilise yaptrmtr. O kilisede tarihi bulunmaktadr:
Ondan sonra Makedonya ehrinin kurucusu hakknda btn ta
rih nclerinin bildirdiklerine gre, stanbul surunun ve Ayasofyann yapl yledir:
Kral Yenvan zamannda Tuna nehri ilk defa baharda tam
tr. Demir kap ve Tahtal sedlerine yklenen sular Demirkapdan
(12) Byk skender, M.. 356 - 323 yllarnda yaamtr.
(13) Bu isim asl stanbulun kurucusu olan Yunanda Meere Kral (Bizantiyan - Bizans) n adndan bozmadr. Bu kral. stanbulu M.. 668
ylnda Saraybumu civarnda kurmu ve kendi adn vermitir.
E V L Y A ELEB SEYAH ATN AM ES
25
ieri girip t stanbul iine girmi, Yenibaheden ve Aksaray sem

tinden akp stiridye kaps ki bugn Langa kapsdr tarafn
dan Akdenize dklm.
O srada stanbulu tamir eden kral Vizondan (14), Kuds kra
ln ziyaretten geldiinde, amcas Koca Yenvan, Kral Vizonu kar
lamak iin skdara gemitir. Kral ile karlatnda Vizon
dan: Ey amcam, ikyet ettiin Tuna nehrini ne yaptn? diye sor
mu, Yenvan: Kralm, sayende Tuna nehrini avrat gibi sandan
srkledim, Makedonya iinden halen akmaktadr diye gururla ce
vap vermitir. O an Allahn emri ile Tuna nehri hemen geri doru
akp, getii yerleri harab etti, nce Varna ile Prevadi yaknnda
Tuna deirmenleri denilen yerden patlak verdi. Byk bir pnar
meydana kt. Hl byk deirmenleri dndrr. Dobrice halk
orada buday trler. Bu sebeple Tuna deirmenleri diye me
hur olmutur. Oradan Tunanm bir pnar da Krkkilise ehrine ya
kn Bene kasabasndan ve Pnarhisar kalesinin kayalar arasndan
domutur.
Tunann bir kolu da Bykekmece ve Kkekmece gllerin
den kp Rum (Marmara) denizine karr. Bu anlattmz yerler
den akan tatl sularn Tunadan olduuna dair unu syleyebiliriz:
Tunada yetien Morine ve Mersin balklar ile ustuka ve ka ba
lklan sadece Tuna nehrine ait iken, szn ettiimiz pnarlarda ve
ekmece halilerinde de kt grlmtr.
Yldmm Hn Nibolu ve Fethl slm (15) fethettii zaman,
Tuna nehrinin stanbula aktna dair bahsi gemitir. Demirkapdan saman ve kmr dkp Tuna deirmenlerinden, Pnarhisar.dan
ve ekmece gllerinden de saman ve kmr kt Tuhfe adl tarih
kitabnda anlatlr. Hatt Sultan Ahmed Hnn kznn olu Sley
man Beyle stanbul ile atalca arasnda Azadl adl kydeki yk
sek kayalarn delindii yerlerde dolarken, Tuna nehrinin akt
yerlerin izlerini grmtk. Mealeler yakp atlarmz ile o maa
ralarn iinde bir saat kadar kuzey ynne doru gidip grdk. e
rideki gvercin byklndeki yarasalardan ve pis kokulardan do
lay geri dnp dar ktk.
Eer Osmanl Devleti Sultanlar gayret etse, az para ile Tuna
nehri yine Yenibahe ve Aksaray iinden aktlr idi.
(14) (Vizandiyon) yani yukarda ilk kurucu olarak gsterdiimiz (Bizans)
olacak.
(15) Srbistanda Tunaya yakn yerde ve Romanya hududu karsmda bir
ehir olup, imdiki ismi Kladovadr.
26
E V LYA ELEB SEYAHATNM ES
Sonra bu Tunadan yardm grlmeyince Kral Vizondon, stan

bula su getirmek iin, su kemerleri (16) yaptrarak tatl bir suyu,
usta mhendislere bol para verip Krkeme kemerleri ile stan
bula getirtti. Krkemeden baka bin eme daha aktp stan
bulu gzelletirdi, enlendirdi. yle ki: Yanko, veziri Kantoranm
yapt Yedikuleden t Sarayburnu kalesine gelinceye kadar, geni
yolun iki tarafnda ssl billr iskemleler zerinde, yaldzlarla kap
lanm kat kat kuakl siyah adamlar ona selma durup el balar
lar idi. Yzbin piyde ssl tal askerler de n sra saf saf olup
merasimle geerlerdi. kiyz bin svari askeri de merasime katlr
d. Bu derece gsteri sahibi bir kimse idi.
Onun da devri son buldu. Yerine olu Yafur kral olmutur.
DRDNC FASIL
STANBULUN DER KURUCULARI

AFUR kendi bana padiah olduunda, ok para harcayp
veziri (Revende) nin pln, hkimler ve mhendislerin gster
dii yolda, Sarayburnu denilen yerde, deniz zerinde 366 adet
tuzak yaptrd. Her gn bir tuzak alrd. Deniz dibinde olan ba
lklar kenara kard. Btn halk hergn balk avlayp geinir
lerdi.
O kadar tuzak da karada birer tepe zerine yaptlar. Mesel,
Avratpazarndaki dikili tata Madyan olu Yankonun Hindistana
giden askerinin muhteem alayn ak ak grmek mmkndr. O
tan iini oydular. Minareye kar gibi papazlar kp, stanbula
bir asker geldiinde an alarlard. Hemen btn ordu hazr vazi
yete geerdi. Bunlardan baka byle binlerce garip eserler ve tuzak
yerleri yaptrmtr. Bunlar inallah yeri gelince ayn ayr anlatla
caktr.
K sacas, K ra l Yafr, sta n b u l u y le g zelletirip en len dirdi
(16) Su kemerleri, yani Bozdoan kemerleri, M. 117-137 senelerinde hk

met eden Hadrian tarafndan balanm; M. 364-378de mparator Valans tarafndan tamir olunmutur. Rum tarihlerinde onun adna nisbet
olunur. Bir defa da M. 257-565de Jstinyanus tamir etmitir. Son ola
rak Knun tamir ettirmitir.
E V LYA ELEB SEYAHATNAM ES
27
ki, sanki Cennet bahesinden bir ke idi. Bu da sapklk yolunda

lp gitti.
Yafurun yerine Tekfur adnda biri kral oldu. T bebin yediyz elli senesine.gelinceye kadar nice kayser, betlise, patrik ve
keiin hkmet merkezi ve karargh oldu. Makedonya ehrini hergn biraz daha gzelletirdiler. Yzlerce sene hkmdarlk yapt
lar.
Sonra sz edilen tarihte, spani (17) diyarnda Rim Papa adiy
le hret bulan lkenin kral frenk hakimidir. mret ve genilik
te yedi hisar rnektir. lkelerine Merrene-i Kbr derler. Bu k
fir lkesinden Kostantin adnda bir hkmdar kt. Dou, bat,
gney ve kuzey, velhasl yedi iklim hkmdarlarn idaresi altna
ald. Yalnz Makedonya ehri kald diye meliklerin hasretini ektii stanbulu almak iin teebbse geti. O byk sur zerine Af
rika lkelerinden ve Makedonya lkelerinden yzbin asker toplad.
Karadan ve denizden deniz misli asker ile Makedonyaya geldi. Kostantini, karada Silivri tarafndan kuatt. Denizden bin para ge
mi ile Ceneviz kralnn (Dali) yardmn alarak kuatma yapt. s
tanbulu yedi ayda zorla ve gle ald. Silivriden Terkos kalesine
kadar uzanan yedi kat germe kale duvarlarn, bur ve kulelerini
harb etti. Btn kt renkli frenk Galatay merkez edindi.
Sonra Kostantin, stanbulu baka ekilde yapmaya balad. Bylece stanbulun dokuzuncu kurucusu oldu. Btn maln mlkn
harcayp, ehri surla ve kulelerle evirip tmir etti. ehri bu gzel
ekle soktuu zaman, Hz. sa ile Hz. Muhammedin zamannn ara
sna raslar.
Frenk lkesinden t rann yani Acem diyarnn snrlarna ka
dar hkmeder oldu. Mesih din ve milletinin kuvvetlenmesi iin ni
ce salam binalar ve eserler yapt.
Bu eserlerin hepsinden gzel ve byk bir eser yapt ki, dille
re destan, grlecek bir kiliseydi. Adna Azril (18) derler idi. s
tanbulun tam ortasnda yaplm, ei olmayan bir kilise olup, iin
de oniki bin papaz, kei ve patrik ve ayin yapan mrik bulunurdu.
Bu kilise yzlerce sene durdu. Hz. Muhammedin doduu ge
ce, Nemrudun ategedesi (ate yakt yer) Urfa ehri iinde dai(17) (spana) dedii spanya olacak ise de, dorusu talyadr.
(18) Bu kilise Kostantinin Havriler iin yaptrd Heron mabedidir ki, im
paratorlarn mezar yeriydi. Eski kalntlarndan baz paralar Topkap
Saraynn Bb- Hmyun ksmndaki silh deposunda bulunmaktadr.
28
E V L Y A ELEB SEYAH ATN M ES
ma yanard snd; Kisrann tak ve Kzl elma (Roma ehri) ki

lisesinin kubbesi, Ayasofyanm kubbesi ve Ezrail kilisesi de tama
men ykld. Fetihten sonra, ad geen kilisenin esas zerine Sultan
Mehmed Hn bir cami yaptrd ki, halen Mslmanlarn ibadet ye
ridir. Yeri geldiinde inaallah anlatlr.
Kostantinin dier bir byk kilisesi de stanbulda, Zeyrekba
denilen yksek bir tepe zerinde, Hz. Yahya adna 360 kubbeli ola
rak yaplm olan bir manastrdr. Drt tarafna kale duvar gibi
kuvvetli bir kervansaray yaplmtr. inde 3000 rahip hizmet gr
mekte ve yin yapmaktaydlar. Bu yere bitiik bir sarn yaplm
tr. Sarntan krk emeye su akard. Sarncn zerinde bir med
rese ve ncil evi yaplmt. Hl Zeyrekba yaknnda Pr Paa
medresesi olarak durmaktadr. Sarnca da bugn Souksu derler.
Yediyz yksek direk zerine yaplm, gl gibi tatl suyu vardr.
Temmuz aynda Unkapan gemicileri ve halk, ondan su iip susuz
luklarn giderirler.
Sultan Selimde ve Sivasl Tekkesi altnda, Edirnekapda, Ma
cuncu Mahallesinde, Gedikpaada ve Peykhane yaknnda byk su
sarnlar yaplmtr. Bunlar, yamur suyu ile azlarna kadar dol
duruldu. Btn yollan pislikten temizletildi.
Atmeydanm dvan yeri edinmiti. Orada acaip ve garip tlsm
lar ve binalar yaptrm ve buray hristiyanlarn, adlet yeri yap
mt. Btn vezirlerine ve vkelsna emir verip, stanbul iinde
saysz imretler ve eitli binalar yaptrmt.
Kostantinin annesi Heleni, Rum lkesine yakn Nemrudun h
kmet merkezi olan Roha (Araplar Reha derler) ehrindeki bir kra
ln kz idi. Kk Ayasofya kilisesini yaptmp tarihini Hz. Zekeriyya namna yazdrmtr (19) .
Sz edilen senede Kostantin yine ayakland. Ayasofya kilise
sinin drt tarafna bin bir byk kubbe yaptrd. Bunlarn her bi
rinde din ayin yaplrd ki, bu yinler Mesih dininin gereine g
re olurdu.
tik olarak yaplan byk kubbelerden biri, halen Arslanhne ve
Nakkahne olan kemer kubbedir. Biri de Bb- Hmyun iinde
bulunan Cebehne olan eski kubbedir ki, halen l-i Osman cebe(19) Saint Serge ile Saint Baks adna altnc asrda Jtistinyanus tarafndan
ina olunmutur. ten uzunluu 50 ve eni 43 admdr.
E V LY A ELEB SEYAH ATNAM ES
29
hnesiyle doludur. Hesab ve kitab yaplamayacak kadar silh do

ludur (20).
Bu eit byk kubbeler, hastahaneler, mektepler, misafir ev
leri, dinlenme yerleri, dknlerevi, tmarhaneler ile Ayasofya etra
fn kuatmt. Makedonya ehri bylece gzelletirilmiti. Sz edi
len binbir kubbelerin tam ortasnda Tavuk pazar denilen yerde
somaki mermerden yksek bir uurlu direk yaptrlmt. Direin
en st ksmna, beyaz ham mermer zerine bir ku heykeli yapl
mt. Her yl o ku zaman gelince tp kanatlarn anca, Allah
n bykl yedi iklimde ne kadar ku varsa btn dnya bah
elerine dalrlar, gagalarna birer zeytin ve trnaklarna ikier zey
tin alarak her ku er zeytin hediye il stanbula gelirlerdi. Bu
kular o byk tan dibinde olan kiler kubbesinin tepesindeki de
likten zeytinleri brakp giderlerdi. ok acaib bir tlsmn etkisidir!
Bu zeytinleri btn rahipler yeyip alklarn giderirlerdi. Bu gibi
nice tlsml yerler- vardr ki, bunlar sras geldike anlatlacaktr.
Kostantinin annesi, stanbul kalesinin onanm iin atalarndan
kalma mallardan ounu vermi ve kendisi dnya ilerinden elini
ekerek bir kiliseye rahibe olmutur.
Hesapsz, Krun gibi para vererek yz para gemi ile Filistin
de Akka kalesine gitti. nce oray yaptrd. Kaleyi salam duvarla
evirtti. Byk bir liman yaptrd. Sonra Kudste Kamme kilise
sini ina ettirdi ki, yeryznde ei yoktur. Hl btn hristiyanlann
kble yeridir. Her yl binlerce hristiyan Kamameye gidip hac olur
lar. Fakat hac edip haa taptklar meydandadr. Bu kilise hakkn
da aklama aada yaplacaktr.
Sonra bu Eleni denilen rahibe, Arz- Mukaddese melike oldu.
Saysz hayratlar yaptrd. Nihayet onu da mr sona erdi. Ku
dste Tur (Zita) eteinde Hz. Meryem bitiiinde defnedilmitir.
Kendinden sonra btn mal ve mlk olu Kostantine kald.
O da stanbulun surlarn yenilemeye balamtr.
(20) Aya rini adna olarak Kostantinin ina ettirdii bu kilise M. 532de
yanm, Jstinyanus tarafndan yeniden yaplmtr. Sekizinci asrda da
zelzeleden harab olmu, zavriyal Leon tarafmdan tmir olunmutur.
BENC FASIL
STANBULUN DOKUZUNCU KURUCUSU OLAN

KOSTANTNN STANBUL SURLARINI YAPTIRMASI
VE KALENN EKL HAKKINDA
NYA tarihilerinin ve demoullarnm sylediklerine g
re, stanbulu ilk kuran Sleyman hazretleridir. Ondan son
ra olu melik Ruhbaamdr. Sonra sras ile, Madyanolu Yanko, skender, Pozantin, Rum kayseri, Yanko Bizes Vizondon, Vizondon olu Yafr ve Kostantindir. Bunlar arasnda daha nice kral,
melike, kayser ve tekfurlar gelmitir.
Amma, Kostantinden nce, Cihangir bir kral olaym diyen Yu

nanl skenderden sonra, 595 tarihinde kral Danklidyanos yani Tak.
yanos az kalsn cihan kral oluyordu. Acem diyarnda apur ah
ve btn askerini kltan geirip, Acem lkesini haraca balad.
Gayet cebbar bir kral idi. Hristiyanlara kar kt davranma
ya balad. Haleb, am, Irak ve Msrda ne kadar hristiyan varsa,
hepsini krp geirdi. ok mal sahibi oldu. Bu mallarla byk bir
ordu kurdu. skenderiyede isyan eden veziri cileyi ldrtp s
kenderiyeyi de idaresi altna ald.
Yirmi yl ok iddet ve zor kullanarak hkmet srd. Eshb-
Kehf (Maara eshb) olay bunun vefatnda olmutur. Kehf sre
sinde bunun hakknda yet vardr. Sonunda vcudunu ve di etle
rini kurtlar yiyip ld. Szn ettiimiz Kostantin onun soyundandr. Kap Roma ehrine gelmitir.
Ondan sonra Takyanosun yerine olu Ferniyal kral oldu. ki
yl gemeden o da ld. Yerine Byk Kostantin kral oldu. Hristi
yan yini zere hayatta olan havrilerin gsterdikleri yolda, Nuirevan ve Kisr gibi adletli bir idre gsterdi. nce hristiyanl
kabul etti. Btn putlar krd. Yerine hristiyanlk artlarna gre
kiliseler yaptrd. Daha nce kendisi mecs idi. Gayet cesur, atl
gan, tedbirli ve asker idaresini iyi bilen bir kimse idi. Btn ran
haraca balamt. stanbul kalesini yapmaya balad. Hesapl ve
fenn ekilde salam bir kale yapt. Zira btn eitli ilimleri Romada renmiti.
31
HKYE
Kral Kostantinin mecs (ateperest) dinini brakp, hristiyanl kabul etmesini Yunan tarihleri yle anlatr:
Kostantin ehvete ok dkn idi. Romada iken bir ara czzam
hastalna tutuldu. Sa, sakal ve burun kemii de az kald d
yordu. det am cennetine dnyordu. Btn Frengistan hekim
lerinden hastalnn ilcn srarla istedi. Fakat bir trl re bu
lamamlard. Sonunda bir mecs, srf Hristiyan dinine ihnet kasdiyle der ki:
Ey kralm! Eer shhat ister isen, nce byk bir havuz yap
tr. Sonra bunun iini anasnn memesini hfrz emmee balama
m olan ocuklarn kanlan ile hergn doldur. Sonra havuzun ii
ne girip bir saat kadar dur. Havuzdan knca hamama gir. Krk
gn byle devam et. Sonunda hastalktan kurtulursun.
Kostantin, hemen emir verip bir havuz yaptrd. Havuzu dol
durmak iin binlerce masum topland. Celltlar bunlar ldrmek
zere iken, onlann akrabalan ve dier yaknlan ile binlerce kii,
cierprelerinden aynlmann acs ile balarn ap Yunanca:
O Kostantine, Afto krator ipsile... yani Ey pdihlar p
dih Kostantin kral! ve Ey megalo Hristos yani Ey byk Al
lah!; Ltin olanlar: Ba arna Kostantin yani Allahn kral Kos
tantin ve Rum olanlar Vay pedakimo, vay tis kardiasimo to aapimeno, vay pesihimo, vay psiholamo! yani Vay oul, vay canm
dan sevgilim, vay iki gzm! diye feryad etmeye baladlar. Her
birinin alayp szladklarn iiten Kostantin, mparator pol de
diklerini kendi iin zannedip, bu feryadlara dayanamam ve Ben
czzam hastalndan lsem de yedir. Bu kadar hristiyanlann ah
ve vahlann duymyaym. Bu kadar masumlarn kan benim iin
il ve deva olmasn diyerek masumlan anne ve babalarna teslim
ettirdi.
Bunun zerine ocuklar ile anne ve babalar ok sevindiler. Hep
si sevinlerinden balann ap Kostantinin shhati iin dua etti
ler. Derhal Kostantine bir uyku geldi. Ryasnda Hazreti sy gr
d. sa Aleyhisselm ona yle dedi:
Ey Kostantin! Sen bu kadar masumlan serbest braktn iin
seni de bu hastalktan kurtardm. Semra elindeki sy gsterip,
bununla da bir kere vurur ve mecs hekimlerinin ldrlmesini
emreder. Kostantin derhal uyanr ve czzam hastalndan tama
men kurtulduunu, iyi olduunu grr. Hemen parmak getirip hris
tiyan olur. te, Yunan tarihinde byle anlatlr.
32
E V L Y A ELEB SEYAH ATN M ES
Sonra ocuklar ldrmeyi syleyen mecs hekimlerini birer

birer ldrtrken, ilerinden iyi kalpli bir tabib der ki: Pdi
hm! Hele bir defa beni sylet, ondan sonra ldr.. Kostantin sz
hakk verince:
Pdihm, sana btn hekimler il yapt, faydas olmad.
Anladk ki manev bir il lzmdr. Bu yolda karar kldn. Hayr
dua alasn. Sonunda Hristos (Hazreti sa) sana yardm ede, mer
hamet eyle diye yalvard. Kostantin bundan holand ve hepsini
affetti. Sonra Kostantin cihan ssleyen bir hkmdar olup, stan
bul kalesini tamire balad.
KUDS- ERFDE KAMMENN
YAPILMASI HAKKINDADIR
Bu srada Kostantin, rysmda Hazreti say grd. Hz. sa ona:
Ey Kostantin, annen Heleneyi Kudse gnder de benim do
um yerim olan Beytllahmde bir mbet yaptrsn ve Kuds-i e
rif iinde bir kamme yapsn. dedi. Kostantin uyanr uyanmaz r
yasn annesine anlatt. Hemen bol para vererek annesini kara yo
lu ile Kudse doru yollad. Kendisi de deniz yolu ile birok ge
rekli malzemeyi alarak Kudsn iskelesi olan Yafaya geldi. Helane hatun da Kudste, Hazreti sann baz eserlerini arayp buldu,
orada hayratlar yaptrd. Sonra Nablus ehrinde byk bir kilise
yaptrp tekrar Kudse dnd.
Han ilk k: Megarios adnda ok ihtiyar bir papaz varm
ki, Hz. sa zamanndan beri yaarm. Meer Yahudiler, Hz. say
bu papaz zamannda asmlarm. Aslan aa ha bu papaz bilirmi.
Sonra Megarios, Helaneye o aa han yerini gstermi. Helanenin emri ile oras kazlr. Orada bir mezar ve iinde halar yani
ha biiminde para aa km. Hristiyan inancna gre, o aa
lar bir bir o lnn stne brakmlardr. O an l canlanp kalk
mtr. O gn Eyll aynn ondrdnc gn imi. Hristiyanlar o
gn bayram kabul etmilerdir. Bu olay Hz. sann doumunun
328nci ylnda olmutur ki, halen Rumlarn Ha bayram budur.
Halarna olan hrmetleri de bundan domutur.
Sonra Helane, o halar altn sanduka iine koyup bann ze
rinde saklamtr. Hristiyan inancna gre, Kamme kilisesi Helanenin eseridir. O canlanan lnn yerinde yaplmtr. O l ise
Hz. sadr, derler. Sonra da ge ktn iddia ederler. Fakat bir
EVLYA ELEB SEYAHATNMES
33
snf hristiyanlar da, bir mddet halk yine davet ettiini ve sonra
ldn sylerler.
Bundan sonra Helane, birok hayr eserler yaptrmtr. Mescid-i Aksy tamir ettirip geniletmitir. Sahratullah (srail pey
gamberlerinin ibdet ettikleri kaya) sslemi, Beytlahmi yeniden
yaptrmtr.
Helane, sonra Yahudileri kra kra olu Kostantinin yanna,
stanbula geldi. Altn sandukadaki halar, sann yadigrdr di
yerek, oluna hediye etti. Kostantin, halar yzne gzne srd.
Annesi Heaneyi ve halar byk bir tren ile Zeyrakba kilise
sine gtrd. Sonra da stanbulu yeniden imara balad.
Arslan yatandan ve ahin durandan bilinir diye var kuv
vetini harcayp, dnyann sonuna kadar byk bir eser kalsn di
yerek, kendinden nceki hkmdarlarn yaptklar binalar zerine
stanbul suruna ilve olarak salam krgir binalar kurdu.
nce stanbulun kara tarafnda, bat ynnde Yedikuleden t
Eybe varncaya kadar, iki katl salam kale ve duvarlar yapt.
Birinci kat duvarnn ykseklii 21 zira ve eni 10 ziradr. kat du
varlarn irtifa 70 zira yksekliinde ve eni 20 ziradr. D surun
ykseklii hendein dibinden bendlere kadar 42 zira olup, dibinden
temiz sular kar. ki duvar arasna Horasan rhtm (kum) konu
lup salam olmas salanmtr. Bu rhtm olan temelin genilii
80 ziradr. D sur ile i surun aras 60 zira geniliinde olup rem
ba gibi bir bahedir. Halen Topkaps ile Edimekaps arasndaki
bahe, Osmanl hanednnm Yenieri zaarlarnn yayladr.
D surun dnda da alak duvarl bir sur yaplmtr. Hende
in dibinden itibaren ykseklii 23 ve eni 6 ziradr. Bu iki duvarn
aras 40 ziradr. Bu hesap zere stanbul kalesinin kara taraf
kat olup, bu duvarlann nndeki derin hendek 100 ziradr. Bu hen
dek iinde Yedikuleden Silivrikapsna kadar deniz gelirdi. Eyp
Ensri kapsndan Erikapya kadar da yine deniz girerdi. stan
bul kalesi bir adaya benzerdi sanki. Hl kara taraf bu ekilde,
katl, salam duvarla evrilidir. katta 1225 aded byk kuleler
vardr. Her bir kulenin zerine onar adet gzc konurdu. Bunlar
gece ve gndz gzclk ederlerdi.
stanbul kalesi gen eklindedir. Bats kara ile, dou ve ku

zey taraflar deniz ile evrilidir. Deniz taraflar yaln kat Yecc
duvar gibi salamdr. Bur ve duvarlar duvar dileri ile sslen
mitir.
Evliya elebi I-TL F : 3
34
E V Y A EIÊB s e y a h a t n a m e s i
Kostantin'in bu kaleye ok emek harcamasnn maksad u idi:

Kostantin, yldz ilminde asrin en bilgilisi idi. Bu ilmin kuvveti
ile hir zaman peygamberinin geleceini bilmekteydi.' Onun kblinin parlaklnn dogudan batiya kadar yaylacan ok iyi biliyordu. Bu sebeple, korunma gayesiyle byle, salam bir kale yapmna
girimitir.
stanbul kalesinin evmesi 18 mildir, genin bir ucu Sarayburnu, bir ucu Yedikule, bir ucu da EyUb Ensr kaps kesidir.
Kostantin, Cenevizli'ler ile akraba olduundan, Haliin karsnda onlara yer vermi, Galata'y imar edip kuvvetlendirmitir. Buraya, Yunancada Galasde derler. Daha nce Kostantin'in sUthnesi ve samal inekleri orada durur -idi. Onun in buraya Galata derler.
Her dilde stanbulun adi hakkndadr: stanbul'un ilk adi Ltince'de Makedonya'dr. Kurucusu Yanko olduu in, Srynicede
Yankovie'dir. skender'e nisbet olarak Aleksandre, ondan bir mddet sonra da Pozanta (21) dediler. Yahudi dilinde bir mddet Vezendona, Frenkler Yafuriye ve Kostantin yaptktan sonra da Pozantiyam ve Kostantiniyye denmitir. Nemse (Avusturra) dilinde
Kostantinopol, Ruslar Tekfuriye derler. Agrik (Rumca) dilinde
.Granduye, Macarca'da Vizenduvar, Lehede Kanatotya, eh dilinde Alyna, sve dilinde Harakliyan, Felemenk dilinde istefanya.
Frank dilinde Arandone, Portekiz dilinde Kostiye, Arap dilinde
Kostantinijê-i Kbr, Fars dilinde Kayser- zemin, Hnd e'de Talt-1
Rum, Moolca'da akdurgan, Tatar dilinde Sakarya, OsmanlI dilinde islmbul denir. Galgala-i Rm adyla da hret bulmutur.
Gnler getike Kostantin zamannda stanbul 0 kadar gzelleti ki, bunun yannda nfusu da olduka artm idi. Bir paskalya gnnde nfusun drtyz bii'1 olduunu Kostantine bildirmilerdi. Deniz sahilinde krkbin dalyan vard. Yedikule'den Sarayburnu'na kadar geni cadde yaplmt. imdiki gibi lodos rzgn kale duvarlarm ykmazd. Fakat ilk yapldndan beri deniz tarafmda lendek yoktur. Zira deniz kenan olduundan .hendek kazinak mmkn deildi. Sonra denizden korkulmad in sur dahi
bir kat zerine yaplmtr. Fakat Fatih Sultan Mehmed zamannda Akdeniz ve Karadeniz boazlan biraz daha kuvvetlendirilmi
ve deniz taraf daha gvenli hale getirilmitir.
e i ) Bizans, Vizandion olacak.
35
Ko.tantinin kaleyi yaptrd zaman, kalenin 366 kaps vard.

Fatih stanbulu aldktan sonra bu kaplarn 27sini brakp dier
lerini kapattrd. Hl bu kapanan kaplarn yerleri tarafta da
grlmektedir.
Ksacas, Kostantinin mr byle ehri imar ile gemiti. Otuzdrt yl saltanattan sonra ld. Yerine olu Makra Kral Kostantin
geti. Ayasofya bunun zamannda yaplmtr. Bu da ldkte yeri
ne iliter adnda biri kral oldu. Ondan sonra Niron tahta geti.
Fakat Niron, hristiyan azizlerinden birini ldrp Romay ele ge
irdikten sonra, Helanenin pln ile yok edildi.
ALTINCI FASIL
KOSTANTNYYE (STANBUL) KALESNN

EVRE UZUNLUU HAKKINDADIR
EN yakm dostlarmla stanbul'u gezip dolatn srada, yl
1044 idi. Sultan Drdnc Murad, Van seferine kmt. Istanbulda. Koca Bayram Paa kaymakam olarak kalmt. Rahmetli babam ile Bayram Paa sohbet ederlerken dinledim ki: istanbul'un kurucusu acaba kim ola? diye birbirlerine sordular. Hemen babam: Sultanim! stanbul dokuz defa imar olunmu ve dokuz defa harab olmutur. Amma zamanmzdaki gibi asla haraplk
grmemitir. Her ne tarafndan oluma olsun, dost, ve dmandr.
Duvarlarn ykk olan ksmlarndan araba ile girip karlar. Hkiimdarlann hasretini ektigi bu ehrin, bu halde kalmas ve surunun siyah yzl bulunmas lyk deildir. Din gayretine ve Osmanil hanedm evketine, unun tamirine ve b a k m a himmet buyurun. Pdihmz inaallah zaferle dndnde, beyaz inci gibi griir de beenir ve kymete kadar adnz anlr. dedi.
Babamn bu szlerini ve dncesini orada bulunanlann hepsi
doru buldular. Babam da hemen bu kabule <<E1-Fatih dedi ve
Fatihy okudu.
Sonra, hemen stanbul, Eyb: Galata ve skdar- mollalan toplandlar. Mimarba, sekban 've ehir eminine fermanlar gnderildi. stanbulun 4700 mahallesinin imamlarna'tembih ve emrolunup,
kalenin tmiri in yardim, isteinde bulunuldu. iler ve ,ustalar
36
toplanarak, Pdih Revan seferinden dnnceye kadar, bir sene

iinde stanbul ve Galata kaleleri ile btn sultan camilerinin tmiri ve bakm yapld. Hepsi beyaz renk oldu. stanbul sanki bir inci
ye benzedi. stanbul halk rahatlad ve skklk gitti.
stanbul kalesinin tamiri hakknda kaymakam Bayram Paa
u beyti yazmtr:
Dua edp dedim trihin ey dni! Bu mebnnn...
Zemin durduka dursun bu bin-y smn-s.
Sene 1044: O esnada Vann fetih mjdesi geldi. Btn halkn
geceleri sr (Hz. Peygamberin Mira gecesi) gecesi, gndzleri de
Kurban bayram oldu. Yedi gn ydi gece Hseyin Baykara fasl
lar oldu. Saraybumundan Yedikuleye kadar sahilde kalenin sur
lar nne yirmi zira geniliinde bir sed yapld. Kalenin dnda
byk bir cadde yapld. Btn gemiciler o yerden gemilerini ipler
le ekip Saraybumundan ieri girerlerdi. Kalenin iinde ve dn
da, kalenin zerinde ve bitiiinde ne kadar ayn ve erf evleri
varsa, hepsi istimlk olunup ykld. Halka ak yollar ile kalenin
etraf evrildi.
O zaman ben stanbul kalesini admlamtm. yle ki:
Besmele ile Yedikulenin d ksmndan baladm. Hendek kenarnca Eyb kapsna kadar 8810 adm olup, bu arada alt kap
vard. Kk Ayvansaray kapsndan Bahekapsna kadar 6500 adm
olup, 14 kap vardr. Yenisaray k, Padiahn saraydr Arpa
anbar dibinde, Kireiba kapsndan Yenisaraym epeevre etra
fnda 16 kap vardr. Bunlarn on adedi aktr. Bu Yenisaray ka
lesi Ftihindir ki, evresi 6500 admdr. Ahurkapdan darda ye
ni yaplan yol t Yedikuleye kadar 10.000 adm olup, yedi kap
vardr. Bu hesaba gre stanbulun btn evresi 30.000 admdr. Bin
admda on aded kule vardr, hepsi 400 kuledir. Fakat kara taraf
kat olduundan, onlarn kuleleri ile beraber 1225 kule olur. Kule
lerin bazs drt ke, bazs yuvarlak, bazs da alt kelidir.
Bayram Paanr istei zere yaplan hesaba gre, hepsi seksenyedi bin ziradr.
Kostantin zamannda, Kurunlu Mahzendeki tophnede 500 top
vard. Hl demir kaplar durmaktadr. Sarayburnu ile Kzkulesinde de yzlerce top bulunmakta idi. Bu sayede deniz tarafndan ku
uamazd. Yine Galatadan Yemi iskelesine kat zincir ekilmi
olup, zerinde kuvvetli bir kpr yaplmt. Bu kprnn iinden
37
geerlerdi. Gerektii zaman kpr plr ve gemiler kolaylkla g^

erlerdi. Bir kpr de Balat' ile Tersne' bahesi arasnda kurulmutu. Ayrca Eyb ile St-lce arasnda da bir kpr vard.
Yanko zamannda, Karadeniz bogazmda Yoroz kalesi bitiiinde, deniz zerinde katil zincirler ekilip, dman gemileri ge irilmezdi. Bu zincirin paralan hl Tersne mahzeninde .durmaktadr. Ben grdm. Her bir halkasnn kalnl insan beli kadardr.
O srada stanbul 0 kadar gzel ve enlikli mi ki, kaleden dian Silivriye ve deniz sahilinde Terkos kalesine kadar uzanan, 1200
aded bagii-baheli ky ve kasaba varm. Kalenin inde ve dnda
iki biri hkim vazife grp vei'dikleri kararlan Kostantin'e bildirirlerdi.
40 vezir, 40 pati'ik, 40 yoroz, 40 yestiyar ihtiyari ve 40 mopan
vai'd ki, hepsi hkmet sahibi idi. Ellerinde aslariyle Atmeydam'ndaki divanhnede Kostantin'in huzurunda el balayp hizmet
ederlerdi.
Bu Kostantin btn Ilkmdarlan kendisine itaat etmeye mecbul. etmi olduundan, kendisinin cihan hkmdan olmasna az kalmt. Ancak, gnlerinin ou ehrin iman ile gemitir. Krallk
devrinde Meryem Ana, Kzl Yumurta gibi resmi gnlerde ve her
pazar gll stanbul duvarlan kmz uha ile rtldr, byk
bir tren ile sakalna inci dizdirip -bana skender tacn giyer ve
ehri gezerdi. Kap bekilerine bahiler verirdi. Kalenin duvarla1 1 zerine ha,- ssl ve lenmi putlar, sancak ve flandreler asardi. 366 yerde trampet ve lotoryani borular, davul ve byk argononla. ile Yunan anlan alnr, enlikler yaphrf. Her milletten
adamlar gelip, stanbulun bu ssl halini seyrederlerdi.
BU EKL VE BU BYKLKTE OLAN KALENN
YRMYED KAPISININ ARALARINDAK
UZUNLUK HAKKINDADI'R
nce, Yedikule kk deniz kenanndadr. Buradan Yedikule
kapna kadar 1-000 adimdir. Yedikule'den Silivri kapna kadai"
2010 adim, Yenikap'ya 1000'adim, Topkapya 2900 adim, Edirnekap'ya 1000 adim, Egrikap'ya 900 adimdir. Bu alt kap bati ynne, Edirne tarafna bakar. Eyp Ensr kapna 1000 adim, Balat.. kapna, 700 adim, Fanos (imdiki Fener) kapna 900 adim,
Petio kapna 600 adim, Yenikap'ya 100 adim. Aya kapna 300
adim, Cibali kapna 400 adim, Unkapam'na 400 adim. Ayazma ka-
psma 400 adm, Odun kapsna 400 adm, Zindan kapsna 300 adm,
Balkpazan kapsna 400 adm, Yenicmi kapsna 300 adm, ehid
kapsna 300 admdr. Eyb Ensrden buraya kadar, ondrt kap
deniz kenarnda olup kuzey ynne alrlar.
Saray- Hmynun drt tarafnda olan has kaplarn birinci
si, Kireciba kapsdr. Sonra Yalkap, Topkap, Urukkap, Ba
lklar kaps, Iahur kaps, Bayezid Han kaps gelir. Sonra Sa
ray kaps ki, gneye doru alr. Sonra Sivrikap (Bu kap tebdi
le mahsustur), Sultan brahim kaps (Soukeme dibindedir), Sokullu Mehmed Paa kaps (Alay kk dibindedir), Sleyman Han
kaps (Makbl brahim Paa iin alm idi), Bostanclar ve mu
sahihlere ait Demir kap.
ahur kapsndan Dahur kapsna kadar 200 admdr. Bura
dan atladya 1300 adm, ondan Kumkapya 1200 adm, burdan
Langa kapsna 1400 adm, ondan Davut Paa kapsna 1600 adm,
ondan Samatya kapsna 800 adm, burdan Narlikapya 1600 adm,
burdan Yedikuleye 2000 admdr.
Bu Yedikule, Vezir Kantor tarafndan yaptrlmtr. Kaps ku
zeye alr. ki katl byk demir kaplardr. Bu kaplardan baka
t Ahrkap.ya varncaya kadar hesaplanan kaplarn yedisi de de
niz kenarnda olup, hepsi dou ynne bakar. Bu tarafa lodos rz
gr ok tesir ettiinden. Bayram Paann yaptrd rhtmlar harb olmutur.
Bu saydmz admlar drt kaleden admlanp hesaplanmtr.
Sultan brahim zamannda yaplmtr. Hepsi 29310 admdr. Fakat
Bayram Paa zamannda d ksmndan admladmzda, tam 30000
adm gelmitir.
YEDNC FASIL
STANBULDA OLAN GARB VE ACB

TILSIMLAR HAKKINDADIR
ADYAN olu Yanko, Kral Vezondan ve Kostantin devirle
rinde, stanbul ok gzel imr olunmutu. Halk ok kala
balkt. Her lkeden usta mimar ve mhendisler, Cerr-i e
kl (Mihanik, Makine) ilminde eski bilginler, garib ilimleri iyi bi
lenler getirilmiti. ehir halknn her trl bel ve felketlerden
korunmalar iin her usta, stanbulun yirmiyedi yksek yerinde,
yirmediyi gzc tlsm yeri yaptlar.
Evvel Yafr, .Avrat Pazar denilen yerde bin para beyaz
mermerden, minare gibi ii bo, merdiveni yksek bir direk yap
trd. Madya olu Yankonun Hindistan, Loristan ve Mltan b
yk bir ordu ile zaptetmeye gidii, askerin ekli ve resimleri, bu
tan drt tarafna ilenmitir. Resimler sanki canl gibidir. Bu ta
n tepesinde yekpre beyaz mermer zerine peri yzl bir heykel
yaplmtr. Sylenenlere gre, ylda bir defa bir feryat koparr, yer
yznde ne kadar ku var ise o heykelin etrafnda dnermi. Bu
kularn binlercesi yere derler ve halk da bunlar yerlermi. Kos
tantin zamannda ise bu tan stne ruhbanlar kp, dman ge
lip gelmediini gzetlerler idi (22).
kinci tlsmt, Tavuk Pazarndaki bir para stundur. Krm
z renkli som mermerden yaplmtr. 100 zira boyunda yuvarlak
bir stundur. Bu da zelzele ile harab olmu, insan oyluu kalnl
nda emberlerle salamlatrlmtr. Yapl trihi, skenderden
130 yl nce ve Hazret-i Peygamberin hicretinden 970 senesine ge
linceye kadar 2390 yl olduu bilinmektedir. Bu tan tepesinde bir
srck kuu olduunu daha nce anlatm idik (23).
(22) Eskiden Form dArkadius (Forum d Arcadius) denilen Avrat Pazarn
daki stuna Arkadius stunu derler. Bu ta, I. Teodos namna, olu
Arkadius (395-407) tarafndan dikilmiti. imdi, bunun alt metre yk
sekliinde bulunan esas ta ile tepesinin bir ksm durmaktadr. Mi
ldi 40 tarihinde meydana gelen zelzelede yklmt. Asl ykseklii 35
metre olduu zan olunur. zerinde Arkadius'un heykeli vard.
(23) AvrupalIlarn Yank direk (Colonne brlde) dedikleri enberlita, Kos-
40
nc tlsmt, Sarahanebanda tek bir yksek ta zerin

de beyaz mermerden yaplm Byk Pozantinin (24) kznn lahti
bulunan tatr. lnn karnca ve ylandan zarar grmemesi iin
tlsm yaplmtr.
Drdnc tlsmt, Altmermerdedir. Alt aded yksek mermer
direktir. Her birini eski bilginlerden stad rasadlar ypmlardr.
Biri Kavala kalesi sahibi Filkosdur. O direk zerinde tuntan kara
bir. sinek resmi yaplmtr. Devaml olarak o sinekden sinek sesi
kdmdan, stanbul iine asla sivrisinek girmezdi.
Beinci tlsmt, Altmermerir birinde lh Efltun bir sivsisinek ekli meydana getirmi olup, stanbula sivrisinek girmesine
engel olmutur. Hl etkisi grlmektedir.
Altnc tlsm, yine Altmermerin biridir. Bunda Bokrata men
sup bir leylek resmi vard. Bu leylek rzgrn arpmas ile ses ve
rince, stanbulda bulunan btn leylekler lrd. Halen stanbul
iinde leylek bulunmaz ve yuva yapmazlar. Fakat Eybde ve sk
darda oktur.
Yedinci tlsm, yine Altmermerde ve ad Sokrata ait olan bir
horoz resmidir. Bu horoz, yirmidrt saatte bir kere ter ve btn
horozlar uyarp onlara nderlik ederdi. Bugn stanbulun horozla
r dier ehirlerin horozlarndan nce terler ve btn uyuyanlar
sanki namaza arrlar.
Sekizinci tlsm, Altmermerin birin d e bulunan kurt resmidir,
tantin, Romadan getirterek buraya diktirmitir. nce stnde gneten
kinye olan Apollonun heykeli var idi. Kostantin bunu kendi stats
addetmiti. Sonra Yuyanus ve Teodosyus kendi heykellerini koydurmu
lard. Aleksiyus Komneos zamannda, bir yldrm dp hem heykeli
hem de stunun st tarafn ykmt. Manuel Komneos zamannda ta
mir olunarak zerine bir ha dikilmiti. Daha sonra bir yangnda ate
in etkisiyle stun paralandndan, imdiki grdmz ekilde de
mir emberlerle balanarak muhafaza olunmutur.
(24) Bu ta, Marsiyen Stunu ad ile mehurdur. Direin bal her ne ka
dar baz zellikler itibariyle Korent mimar slbunu andryorsa da, Ro
men Kompozit slbundadr. Ykseklii yaklak olarak 10 metredir.
451den 457ye kadar imparatorluk eden Marsiyen.in heykelinin bulun
duu sanlr. Bu ta oradan geen kzlardan bekretlerini koruyama
yanlar haber verdii, hatt II. Jstin (565-578)in baldzn haber ver
dii iin, heykel o zaman krdnlmtr. Temel tanda Ltince olarak u
yaz bulunmaktadr: Pirincipis hane statuam cem e lorumque, ter vovt
Tatianus'opus. Dilimizde bu taa Kzta denmesi de Rumlarn o eski
inanlarm kuvvetlendiriyor.
41
stanbuldaki koyun srlerinin ayrlarda obansz gezip, kurtla

rn ktlnden uzak kalmalarn salard.
Dokuzuncu tlsm, bu Altmermerin birinde, tuntan yaplm
bir gen erkek ve sevgilisinin birbirleriyle kucaklam haldeki hey
kelleridir. Halktan kar-koca kim kavga ederse, biri gelip bu ta
kucaklarsa hemen barrlard.
Onuncu tlsm da, yine Altmermerin birinde, bilgin Calinus'un
beyaz mermerden yapt iki resimdir. Bu resimlerden biri, beli b
klm bir ihtiyardr. Dieri onun karsnda bunak bir kadn res
midir ki, deve dudakl, ask suratl ve iki bklm haldedir. Bir er
kekle bir kadn eer geinemezlerse, onlardan biri bu resmi kucak
larsa hemen boanrlarm.
Bu mermerler zelzele dolays ile yklm olup, yerde toprak al
tnda durmaktadrlar.
Onbirinci tlsm, Sultan Bayezid hamamnn altnda drt ke
li, bin paradan yaplm bir stundur. Ykseklii seksen ziradr.
Tun (veba) hastalnn girmemesi iin tlsml idi. Bu stun dur
duka, ehre tun hastal girmezdi. Bayezid Han hamam yapt
rrken, bu ta devirdiler. O anda Sultan Bayezidin bir olu Davut
Paa bahesinde taundan vefat etti. Mezar kapnn iinde bir sofa
zerindedir. Ondan sonra da stanbulda tun yayld.
Onikinci tlsm, Erikap yaknnda Tekfur Sarayndaki Mihalaki adndaki bilginin yaptrd siyah mil zerine tuntan yapl
m bir ifrit heykelidir. Bu heykel ylda bir kere ate saard. Her
kes onun ateinden bir kvlcm alrm ve o kimse shhatli olduk
a atelii snmez imi.
Onncii tlsm Zeyrektedir. Hz. Yahya kilisesi bitiiindeki
maaradr. Her sene kn zemheri geceleri olunca, nice koncoloz
denilen cadlar karak arabalar zerine binip dolarlar imi. Sa
bah olurken yine hepsi maaraya dnp kaybolurlarm.
Ondrdnc tlsm, Ayasofyanm gney tarafndadr. Drt aded
beyaz mermer zerine Azrail, srafil, Mikil ve Cebrilin resimle
ri yaplmtr. Bunlar drt yne doru bakarlard. Ylda bir kere
Cebrail suretindeki resim kanat rpp barnca, dou blgelerde
bolluk olur deflerdi. srafil resmi kanat rpsa, batda ktlk olaca
n gsterirdi. Mikil resmi kanat rpnca, kuzey tarafta bir kah
raman kard, Azrail resmi kanat rpnca, dnyann her yerinde
veba hastal kar diye inanlr idi. Hazret-i Peygamber (A.S.)
zamannda meydana gelen zelzeleden bunlar yerle bir olmutur. Bu.
42
gn bunlarn direkleri, ukuremeler bitiiinde seyr olunur. Drt

aded mermer direktir.
Onbeinci tlsm, Atmeydamndadr. Milyonbar denilen yk
sek bir stundur. Ykseklii 150 ziradr. Kostantin, hkmdarl
zamannda, ehirlerin her birinden ok kymetli birer ta getirmi
tir. Stunun tepesine mknatsl bir ta koydurmutur. Getirttii
talan bir demir direin etrafna hesaplca koydunp ina ettirmitir. Talann says 300000 kadar olduuna gre, idaresi altnda olan
ehirlerin says da 300000e vard anlalyor. Stun iindeki de
mir mile tutturulan mknatsl tan sebebi, bunun demiri ekme
zellii olduundan, kyamete kadar bu stunun yklmasna engel
olmaktr. Bu stunu yapan mimarn mezan da stunun dibindedir.
Ad Olyarindir. Ayasofyay yapan mimar Enhadoun oludur (25).
Onaltmc tlsm, yine Atmeydamnda yekpare, drt ke, krm
z bukelemun renginde bir tatr. Madyan olu Yanko zamannda
iyi bir mimar tarafndan yaplmtr (26).
Onyedinci tlsm, Burma direktir. Bu direk, bal bir ejder
h eklindedir. Bann birisini bir Yenieri yiit! kl ile br vu
ruta krmtr. O tarihte bunun tlsm ksmen bozulmutur. stan(25) Gerek BizanslIlar ve gerekse sonradan OsmanlIlar tarafndan at talimi
iin tahsis edilen meydana, onlar Hipodrum demektedirler. Biz de hu
nim tercmesi olan Atmeydan adm vermiiz. Baz tarihiler, Yeni
erilerin kaldrlmasnn bu meydanda olduunu yazarlar. Fakat o mey
dan Atmeydan deil, Etmeydamdr. imdi buras yaklak olarak 75
metre eninde, 300 metre uzunluundadr. Septim, tarafndan yaplma
ya balanm ve Kostantin tarafndan Romandaki Atmeydan eklinde
tamamlanmtr.
Bu sanat eseri stun, 911-954 yllar arasnda hkmdarlk yapan
ve Porfirejent ad ile bilinen VII. Kostantin tarafndan yaptrlmtr.
nceleri altn yaldzl bakr levhalarla kapl ve yazlarla sslenmi idi.
O levhalar. Hallar koparmlardr.
(26) Bizim Dikilita dediimiz Teodos stunu. Milddan 1600 yl nce M
sr'n Helyo - Polis (Gne ehri) ehrinde bulunan bir dikili tan yan
sdr. Ykseklii yaklak olarak 30 m.'dir. Tabannn eni 2 m.dir. im
parator Yulyanus (361-362), bu tan Bizansa getirilmesini emretmi
ti. Vefat ettiinden, ta otuz yl kadar Msrda, Akdeniz sahilinde kal
d. Sonra 390 tarihinde, I. Teodos tarafndan getirtilerek irridik yerine
dikilmitir. Taban tandaki Rumca ve Ltince olarak yazlm yazda
yle der: Yalnz Teodos, yerde yatan drt tarafl bu stunu diktir
mee cesaret etmi ve bunu Prokasa havale etmi, otuziki gnde di
kilmitir.
Asl tan zerindeki Hiyeroglif yazlarnn tercmesi, Muhsin Beyefend'nin bir yazya dair yaynladklar eserinde vardr.
43
bul iine ylan, yan ve akrep gibi hayvanlar dolmutur (27), Yk

seklii 10 ziradr. Dier 10 ziralk ksm, Sultan Ahmed Camii ya
plrken toprak altnda kamtr derler.
DENZE AT OLAN ACB TILSIMLAR
Birincisi atladkapda, Gngrmez Saray bitiiindeki tlsm
dr. Drt ke bir stun zerinde bir dev ekli vardr. Her ne zaman
Akdeniz tarafndan dman gemileri grnse, bu tun dev heyke
linden bir ate kar ve dman gemilerini yakard.
kincisi: Kadrga limannda bakrdan yaplma bir gemi vard.
Ylda bir defa zemheri gecesi olduu zaman, stanbulun sihirbaz
kadnlar o bakr gemi ile sabaha kadar denizde gezer, Akdenizi
korurlard. Hatt Fatihin stanbulu alnda bu geminin ele gei
rildiini sylerler.
ncs: Bir baka bakr gemi de Tophne tarafnda varm.
Yine zemheri gecesinde, btn sihirbaz ve falclar bu bakr gemi
ye binip Karadeniz tarafnda dolar, buralar korurlarm. Muavye
olu Yezdin Galatay ele geirdikten sonra bu gemiyi paralatt
n sylerler.
Drdnc tlsm: Sarayburnu.nda, tuntan yaplm bal bir
ejderha vard. Akdenizden, Karadenizden ve skdardan gelen
dmanlara bu ejder ate ap hepsini yakarm.
Beinci tlsm: Yine Sarayburnunda, yz stun zerinde, .
yz altm eit deniz hayvannn heykelleri vard. Mesel Hamsin
aynda Hamsin bal heykeli ses kartnca, Karadenizde hi ham
sin bal kalmaz, bunlarn hepsi stanbula gelip sahile vururlar
m ve btn Makedon halk hamsin balii ile geinirlermi.
Altmcs: Erbainde krk g n eitli balklar, deniz d algaanm a(27) Bu Ylanl sln tuntan yaplmtr. Ykseklii 5 m. kadardr. Bir
birine sarlm ylandan ibarettir. zerinde nceleri altn Apollon ta
pnam gsteren ayakl bir hayvan resmi varm. Sonralar krlm.
Dnyada mevcud olan eski byk eserlerin en nemlisi olan bu stun,
Mddan 478 yl nce Yunanl Pavzanyas ve Aristidinin tranllar ze
rine kazandklar Plate zaferini bildirmek iin, Deli tapmann nne
dikilmi idi. Rumlar tarafndan elde edilen ganimetlere dairdir. Kostantin, yeni hkmet merkezini sslemek iin, bu stunu Bizans'a ge
tirmitir. Mild 1856da, harab olmu ksm alarak eski melliflerin
bahsettikleri yazlar bulunmutur.
Onnc bklmne kadar olan yerinde. Salamin ve Plate sava

larna katlan 32 kadar Yunan ehirlerinin adlar vardr.
44
dan tlsmlarn etkisi ile hepsi karaya kar ve halka gda olurlar
m.
Sonra bu tlsmlar. Hz. Peygamberin doduu gece byk zel
zeleden yklmlardr. Bugn halen bunlarn direklerini Sarayburnunda Selimiye kknden t Sinan Paa kkne kadar sahil yo
lunda kaldrm gibi demilerdir. Denizden kayklar ile geenler
grebilirler. Geri stunlar yklp yerle bir olmutur ama, tlsml
olan ekilleri denize ait olup yine denize dm olduundan, etki
leri grlmektedir. Her yl nice eitli balklar kenara karlar.
stanbul kalesi yirmidrt mil denizle evrilmitir. Her mil ba
nda da bir eye tesir eden tlsmlar vard. Bu yirmidrt mil deni
zi, bir adam bir gnde dolar. Fakat o gn iin zor bir i olup, an
cak onbe saatte dolalrd. Halen stanbulun doudan batya ka
dar olan uzunluu onbe buuk saattir. Enlemi, beinci iklimin ortasndadr. Bunun iin havas ve suyu hotur.
SEKtZNC FASIL
STANBUL EHRNN NDE VE

DIINDA OLAN TAB MADENLER
STANBUL iinde Sultan Ahmed Cmiinin imreti altnda, b
yk bir maara vard. Bu maaradan, Allahn hikmeti, gherile ve kkrt kartlrd. Bu maaraya Kostantin devrinde bir
yldrm dm ve meydana gelen patlamadan ehrin birok yeri
harab olmutur. Maara zerinde ve etrafnda bulunan eski bina
lar havada yne doru sram, paralar skdar, Salacakburnu ve Kadkye dmtr. Bir byk para da Fndklmn kuzey
ksmnda izmeciler Tekkesi nnde deniz iinde mehurdur. stan
buldan uup oraya dt muhakkaktr.
Dier bir maden, stanbulun gney tarafnda Yedikuleden ya
rm merhale uzaklkta Kumboaz adl kale burnunda kan bir e
it beyaz kumdur. Bunun iin buraya Kumboaz derler. yle in
cedir ki, gz farkedemez. stanbulun ve Frengistann kum saati
leri ve kuyumcular ondan kullanrlar.
nc Maden, Edirnekaps dnda Davut Paa bahesi yak
nnda yedi yerde kan ta madenidir. Byle bir maden, bir yerde
45
grlmemitir. Bin yldan beri bugne kadar her gn binlerce de

ve, eek ve katr ta tad halde, sanki denizde damla ve gne
ten zerre mikdar azalmamtr. Zira Allahn emri ile her gn ha
vadan bitmektedir. Buna Hzr madeni derler. Gzel ve koparlma
s kolay olup, Hzr tarafndan Ayasofya iin getirildiinden bu ad
vermilerdir.
Drdnc maden, Eb Eyb Ensr kasabas yaknnda Ensr
amuru denilen, macun gibi, yumuak bir amurdur. Bu amurla
her gn testiler yaparlar. Sanki, Mey adasndaki mhrl toprak
gibi ho kokusu vardr. Bundan yaplan testilerden bir kere saf su
ien, hayat suyu imi gibi olur.
Beinci maden, Eyb Sultan kasabas ile Hasky arasnda bulu
nan gren dalglar siyah bir amur karrlar. Bu amurdan da
hergn testiler, kseler ve kap kacak yaparlar. Garip bir amurdur.
Altnc maden, Kthane mesiresi denilen ferahlatc, gezinti
yerinde baruthane arhlarn dndren suyun geldii yer ki endere boaz diye mehurdur orada bir eit Eir kk kard. Bu
kk, Azak ve Geedede kanlardan daha ifaldr. Bundan yiyeni
bin defa geirtir. Kendine has tesiri vardr. Fakat ok az kar. o
u zaman su kaplumbaas bu kkten yiyip beslenir. Galatadan
frenk halk gelip bu su kaplumbaalarn eitli hastalklara il
yapmak iin toplarlar. ok faydal olduu gerektir.
Yedinci maden, Kthanenin kuzey tarafnda Sar Yr (Sar
yer) denilen yerde bir eit yourulmu, misk gibi kokulu amur
kar. Bu amurdan da testi ve kseler yaplp, yksek mevkili
kimselere hediye edilirdi. ok deerlidir.
Sekizinci maden, Karadeniz boaz mntkasnda Saryer kasa
basnda san renkli yksek bir tepe vardr. Tepenin en yksek yeri
ne varnca olduu gibi ba ve bahedir. Bu yksek dan dou ta
rafnda, deniz kysna yakn bir maarada saf altn madeni vardr.
Engers ve Pondokani ayanndadr. Rum zamanndan t Sultan Ahmed Han zamanna gelinceye kadar, bin yk ake ihle ile iletme
ye verilirdi. Defterdr Ekmeki-zde Ahmet Paa: Cevheri ufak
olup faydas az oldu diye bu madeni kapattrd. Hl kapaldr. Fa
kat yine padiah tarafndan ferman olunsa zengin bir madendir.
Yeterli derecede maden elde edilmesi mmkndr.
Dokuzuncu maden, Gksu Hisar denilen gezinti ve elence ye
rindeki dalarda baz talardan kire kard ki, kardan ve stten
beyaz olup dnya zerinde benzeri yoktur.
46
Onuncu maden de yine Gksuda kan krmz topraktr. Bu

topraktan da eitli bardaklar, anak ve mlekler yaplrd. Fakat
hekimlerin sylediklerine gre, bu toprakla yaplan testiden su ien
kanl basur hastalndan kurtulur. Defalarca denenmitir.
Onbirinci maden, skdarn dalarnda kan bir eit kefeg
kayaan tadr. Byk ktlelerinden ayr ayr paralar halinde ko
par. Acip bir tatr. ounlukla mezar talar iin kullanlr. .
Onikinci maden, Tophne kasabas stnde Galatasara/ deni
len padiah saraynn altnda Eski stanbul ad ile anlan demir ma
denidir. Dnya zerinde Eski stanbul demiri diye n yapmtr.
Fakat bunun yerinden kimsenin haberi yoktur. Vizenden adndaki
kraln zamannda, Hazreti Hzr Ayasofya mimar iken onun ikaz
ile bulunmutur Ayasofyann btn demir ksmlar ve Tavukpazarndaki Dikilitan balan bu demir madenindendir. T ki, Sul
tan Bayezid zamannda buradan kolaylkla demir kartlmakta idi.
Sultan Bayezid Veli, bu madene her yl gelir, orada birka gece ka
lr, havasndan ve suyundan istifade ederdi. Bir defasnda yine ora
da kald vakit, rysnda Hz. Peygamberi grmtr. Hz. Peygam
berin t zere orada bir ifa evi ve medrese yaptrmtr. Her
kim orada bir defa Bismillh dediyse, hadisci ve tefsirci olmu
tur.
Sonra buras padiah saray olmu, hizmetilere ve glmna tah
sis edilmitir. Bylece de Eski stanbul madeni kullanlmaz hale gel
mitir.
Benim genlik zamanlannda Sultan Osman devrinde Kurun
lu mahzen ile Topkap arasnda Rimikihne iyeri vard. Fatihin
yaps idi. Sultan Mehmed, szn ettiimiz madenden demir kar
tp bu Dimikihnede usta kllara eitli kllar yaptrrd. Hat
t Sultan Drdnc Muradn klbas Davut Usta da burada
alrken ben grdm. Kale dnda deniz kenarnda byk bir i
yeri idi. Sonra Sultan brahim tahta knc, Kara Mustafa Paay
ehid ettikleri sene devletin idaresine geveklik gelmiti. Gmrk
emini Ali Aa, bu Dimikihneyi devletten alp kat kat Yahudi ev
leri yaptrmtr. Bu ekilde klhnenin ve demir madeninin ad
ve an kalmamtr.
Onnc maden de, insan unsuru, Belde-i Tayyibe yani Kostantiniyye kalesidir. Burada olan insan denizi ve dem olunun g
zel sevgilisi bir lkede yoktur. Halen stanbulda oktur. Hatt me
hurdur. Yeryznde bin insan lr, binbir insan doar ve bir adam
bir adamdan rer derlerdi. yle bir byk ve sevimli ehir ki, ts-
tanbul iinde bin adam lse yine adam okluundan omuz skmez.
Byle bir gulgule-i Rum olur. Onun iin stanbula insan unsuru
madeni derler.
Eer btn eserler, binlar ve imretlerini teker teker sayp
yazsak bir cilt kitap olur. Yeri geldike Osmanl Devleti zamann
da yaplan yerleri anlatrz. Amma Kostantin zamanndaki gibi ba
km ve enlendirmeyi dier kayserler ve Betlis zamannda gr
memitir.
Kostantin, Ispanyada Erim Papa iken, yz yanda kral olmu,
stanbulu ele geirdikten sonra otuz sene daha yaam, stanbulda
gsterili bir mr srmtr. Sonra tahtndan ye anndan ayrp
bir mezara gmdler. Yerine lyanos adl pis biri tahta geti.
Bu lyanos, halk sevmezdi. Zevk, sefa, elence ve irete d
kn bir kimse idi. Halk ondan nefret ederdi. Zamannda nice hkm
darlar heveslenip stanbul zerine yrdler. Kimi ele geirdi, ki
mi de fethedemeden geri dnd (28). stanbulun bu sava ve m
cadele devri yzbir sene srd. skenderin vefat tarihinden 882
yl sonra Hz. Peygamber dnyaya gelip, yeryznde deiiklik ya
pp, krk yanda peygamber oldukta, hicretten 17 yl sonra Mekke,
Kureylerin elinden alnd. am dahi fethedildi. amn fethinde
Halid bin Velid, Esved ve yetmi bin sahbe bulunmutur.
am meliki Kayser Herakliyosa, Mukaddes yerlerde barnacak
yer kalmad. Kamaya mecbur kalm ve ok byk ordusu ile s
tanbul zerine gelmiti. ster istemez devletleri yklm olan Yu
nanllar elinden Kostantiniyyeyi ald. Kral oldu. stanbulu imar et
meye balad. Amma Mekke ve Medine taraflarnda Hz. Peygambe
rin zaferleri gnden gne artmakta idi. Bizzat kendisi yirmisekiz sa
va yapm ve dokuzunda kfirler ile arpmtr. Bedir, Uhud, Hen
dek, Ben Ku-ayza, Ben Mustalk, Hayber, Mekke, Huneyn, Tif
ve ondokuz savata savamtr.
Ayrca hi sava, arpma ve ldrme olmadan dmann itaat
edip vergi vermeyi kabul ettikleri savalarda da bulunmutur. Bun
lar: Vedan, El-asir, Ben Sleym, Sevik, Gafgtn, Necraan, Ben Kaynuka, Hamrel-eded, El-nasr, Ztr-rifa, Bedrel-har, Havfetl.
Cedel, Ben Lihyan, Vdi -i Fered, Hudeybiye ve Tebk seferleri
olup hepsi bar ile sonulanmtr.
Amma Sirye seferinde, Ensar miicahidlerinden biri ordu ku
mandan olmutur. Bu sefer dokuz defa yaplmtr. Siyer ktapla 28) Aslnda burada bir satr okunamamstr.
4.
nnda anlatlr. Bu ekilde btn Eshb bolca sava ganimeti elde

etmilerdir. Mslmanlar hergn zaferden zafere komakta idiler.
Hazret-i Peygambere krk yanda nbvvet geldi. Peygamber
lii 23 yl ve mbarek mrleri 63 yldr. Nbvvetten sonra Mekke
kfirleri ile iyi geinmek mmkn olmad. Allahn emri ile Medi
neye g edildi. On sene Medinede yaad. Hicretin ikinci senesi
oru farz olundu. Kble, Kudsten Mekke ynne evrildi. Peygam
berlik mddetince otuzbin defa ak olarak mucizeleri grlmtr.
Cebril-i Emin, Allahn izni ile yeryzne otuzbin kere inip Hz.
Peygamber ile sohbette bulunmutur. Baz sylenenlere gre, yirmiyedibin kere inrriitir.
Bizzat Hz. Peygamber, Peygamberlerin sonuncusudur ki, yer
yznde bulunan papazlara, krallara, kayserlere ve Betlise (Msr
kralar)ye mektuplar yazp eliler gndermitir. Dastan kavmi s
lmiyet! kabul etmitir. Acem, Belhe, Buhara, Horasan, Moskova
da Hedek kavmi, Lede Libya kavmi ve Ispanyada Mbtehil kav
mi hepsi Mslman olmulardr. Bugne kadar bunlar kfir lkele
rinde Mslman olarak gelmilerdir.
Msr kavmi ile Kostantin halk slml kabul etmediler. Hz.
Peygamber, Msr ve stanbulun fethi iin birok hadisler buyur
mulardr. Bu hususta sylenilen ve Mslim, Buhar ve CamisSagirden alman bir hadis-i erif aada yazlmtr:
Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, Kostantiniyye hakknda
yle buyurmutur:
Le tffehannel-Kostantiniyyet fe lenimel-emirii emraha ve
lenime-l-Cey Zlike-l-Cey.
Bu hadis-i erif Hakimde dahi kaytldr. Kostantiniyye hak
knda nice hadisler vardr.
Bu hadis-i erifleri sahbe-i Kirm iittiklerinde:
Ah! stanbulu fetheden ben olaydm. diyerek daima hazr du
rurlard. Fakat nsan tedbirini alr, Allah takdir eder. T ki s
tanbulun zellikleri ile btn nde gelen eshbn kulaklar doldu.
Nihayet, Rebilevvelin onikinci gecesi olan Pazartesi gecesi, Hz.
Peygamber altm yanda iken irtihal eyledi. Medine-i Mnevverede defn olundu.
Ondan sonra sras ile Eb Bekir, Hz. mer, Hz. Osman, Hz. Ali.
Hz. Haan, Hz. Hseyin halife oldular. Daha sonra da bu makam
Emevlerin eline geti.
DOKUZUNCU FASIL
STANBULUN LK KUATILMASI HAKKINDADIR

GR 43 ylnda mminlerin emri Hz. Muaviye, Mslime b.
Abdlmelik kumandasnda yzbin kiilik bir ordu hazrlad.
Ikiyz para gemi ile ok mikdarda sava malzemesi ve er
zakn byk bir merasimle Trablus-am limanndan Mtevekkilen al-Allah deyip uurlad. slm askeri, Maltallarn adas olan
Rodos adasna kt. Kimseye aman verilmedi. Ada fetholunup ii
ne asker brakld. Fetih mjdesi de hemen Muaviyeye bildirildi.
Rodosun fethinden sonra, stanky, Sakz, Midilli ve Bozcaada
sras ile birer gn iinde fetholundu. Bunlarn fetih haberleri ile
birlikte stanbula yol alnd haberi de Muaviyeye bildirildi.
Drtyz para gemi ile stanbul boazndan girildi. stanbul ka
lesi kuatlmt. Denizi kuatan gemiler, Akdeniz ve Karadeniz ta
raflarndan gelen erzak gemilerini ele geirmekteydiler. slm as
keri bolca ganimet elde etmekte idi.
ehirde ktlk bagsterdi. Halk sknt iinde kvranyordu. K
firler, kaleden Aman! El-aman! diye yalvaryorlard. Her yl bir
kadrga yk ile hara vermek zere bar teklifinde bulundular.
Kral Herakliyos, olunu muzaffer slm kumandanna rehin verdi.
Mslmanlar milyonlarca kuruluk mal ve para alarak, sevinle Ara
bistana dnp ama geldiler.
KNC KUATMA
Hicr 52. ylda, Hz. Peygamberin sancaktan olan Eyb Ensr
(Allahn rahmeti zerine olsun) Hazretleri ile Abdullah bn Abbas,
Abdullah bin Yezid ve binlerce sahbe ile ellibin sekin slm as
keri, ikiyz para gemi ile yola kt. Mesleme hazretleri de arka
dan yardmc olarak kt. Btn Islm askeri gzel gnlerde Ro
dosa vard. Burada muhafz olan askerlere erzak ve malzeme brak
tlar. Sonra stanbul nlerine geldiler. Gemileri Yedikule tarafnda
brakp karaya ktlar. ehri kuatmaya baladlar. Dier taraftan
gemiler ile de etrafa zarar vermekteydiler.
Evliya elebi I-TI. F : 4
50
Bu kuatma alt ay srd. Her gn devaml arpma oldu.

Mslmanlar kazandklar zaferlerle enlik yapp glbank- Muham
medi ile yry yapar iken, muzaffer kumandan Eyb Ensr bir
kazaya urayp okla vurularak ehid oldu. Fakat dorusu, ishal has
talndan vefat etmi olmasdr. Dier bir sylenie gre ise yledir: Alt ay sren kuatmadan sonra ehir halen alnamam, id
detli k balamt. Akdenizin dalgalar sebebiyle birok gemi bat
m, askerler ehit olmutu.
Askerler arasnda fetihten vazgeilip, geen yldan daha fazla
hara isteyerek geri dnlmesi szleri dolayordu. Bu szler ze
rine Kral Herakliyosa eli gnderildi. O da harac kabul etti.
Baz sahbe de Ah! Bari gelmiken, kaleye girip Ayasofyada
iki rekt namaz klalm deyip kraldan izin aldlar. Bu izin ile ha
ralar alp savatan vazgetiler.
Mesleme ve Eyb Ensr, bin kadar silhl adamlar ile kale
nin altna geldiler. Kfirlerden rehin almadan, gayet rahat ve ku
kusuz olarak kaleye girdiler. Doru Ayasofya kilisesine geldiler. ki
er rekt hacet namaz klp lhi, buray slm ibdetgh eyle
diye hayr dua ettiler. Sonra Ayasofyanm drt tarafn gezip sey
rederken, Papaz ve keilerin kkrtmasiyle Frsat ganimettir. Bun
lar Mslman kumandanlardr. Hemen aman vermeyip bunlar k
ralm deyip btn kfirler sz birlii ettiler. slm askerlerini al
datmak zere ziyafetler vererek Kostantiniyye ehrimizi gezip g
rn dediler.
Asker, Ahrkapya toplanm... kadrgalardan uzak olan Edirnekap tarafna giderlerken drt taraftan binlerce kfir, mslman
lar zerine hcum ettiler. Mslman askerleri derhal kl ekip ar
pmaya baladlar. ehir iinde byk cenk oluyordu. Gz ap ka
payncaya kadar nursuz kfirler kltan geirildiler. Denizdeki s
lm askeri katre kadard. Yine byle iken, saat olaanst bir
gayretle ierdekiler savamaktaydlar.
Damlardan, baca, pencere ve balkonlardan, kadnlar ve ocuk
lar slm askerini zor duruma drdler.
Nihayet arpma Erikapya geldi. slm askerleri kapy sk, tler, muhafzlarn ldrdler. Oradan dar karken, Eb Eyyb
Ensr ta ile yaraland. Zaten ishalden hasta olduu iin, gnden
gne arlap ehid oldu.
Kfirler, Eb Eyybn ehid olduunu iitince, Ey garib ms
lmanlar, Allahn kullar! Hemen hepiniz sa iken kalkn, yoksa
51
sa uruna cmlenizi krp, o zaman kumandannz b.ulup atete ya

karz! diye haber gnderdiler.
slm askeri de Kumandanmzn lsn atete yakarsnz,
biz de sizin esirlerinizden yzbin esiri ve geen yldan halife yann
da bulunan kralnzn olunu atee veririz diye haber gnderdiler.
Onlar bu haberi alnca, verdikleri sz zerine mal ve hzinelerini,
ayrca halife ve slm kumandanlarna bolca hediyeler verdiler. s
lm askeri Eba Eyybel-Ensr hazretlerini Erikap yaknnda bir
meelik iinde defnettiler ve bir granit tama tarih yazarak koydu
lar.
Sonra btn Mslman gazileri fetih yapmadan elde ettikleri
mal ve deerli ganimetlerle Yedikuleden gemilere binip yola k
tlar ve Kzl adalara demir attlar. O gece slm askeri istirahatte
iken stanbul tekfurunun bir olu ikiyz para gemi ile sabahle
yin Mslmanlar bozguna uratt. Byk bir arpma oldu. Allah
n emri ile btn kfir askeri yenilgiye uratld. Yetmi para ge
mileri ile onikibin kfir askeri Mslmanlara esir dtler. Esir
lerin arasnda kraln olu da vard. Sekizbin kadar kfir de cehen
neme yollanmt. slm gazileri zaferle Arabistana doru yola k
tlar. stanbuldan Silivri, Florya kalesi, Kumburgaz kalesi ve daha
birok kale, ky ve kasaba yama edilerek Trablus-ama, sonra da
ama dnld.
NC KUATMA
Hicr 92 senesinde yine Emev halifelerinden Sleyman bn-i
Abdlmelikin ferman ile kz kardeinin olu mer bn-i Abdlaziz,
karadan seksenyedi bin asker ile gelip stanbulu kuatt. stanbul
un kara taraflarn ve Galata tarafn yakp yktlar. Bol miktarda
ganimet elde ettiler. Fakat ehri alamadan geri dndler. Boaz hi
sardan yine Anadolu taraflarna geip Sinop kalesini kuattlar. Son
ra bar yapld. Burada da bolca ganimet alnd. Sonra Kastamo
nuyu kuattlar. Fakat buray da alamadan ama dndler.
DRDNC KUATMA
Yine Emev halifesi Sleyman bn-i Abdlmelik, kz kardeinin
olu mer bn-i Abdlaziz kumandasnda, Hicr 97 ylnda yzyirmibin kiilik bir orduyu karadan, ayrca yz para gemiyi de
denizden stanbul zerine gnderdi. O sene Bursa civarnda, Aydn
ck adndaki Belks Ana ehrinde k geirdiler. lkbaharda stan-
52
EV LY A ELEB SEYAHATNAM ES
bul kuatld. ki tarafta da ktlk oldu. ehirdekiler kendi pislik

lerini yediler. Darda slm askerleri ot yediler. Kthne ayn
kuru bayr hline geldi. stanbulu alamadan yine ama dndler.
BENC KUATMA
mer bn-i Abdiilaziz, Hicr 100nc ylda am halifesi iken,
yzbin asker ile gelip karadan ve denizden stanbulu kuatt. Ka
radeniz boaznda Galata tarafna geip, Galata kalesini ele geirdi.
Galata burnunda Kurunlu mahzen camiini yaptrd. Gaiatada
Arap Camii ad ile tannan camii bu yaptrd iin, Arap Camii
denmitir. Kblesi ok dorudur.
Galata kalesi zerinde yksek bir kule yaptrd ve adn Medine-tl-Kahr koydu. Sonra stanbul tekfuru ile bir anlama yap
t ki, buna gre stanbulun Eri kaps, Edirnekaps, Sultan Selim
tepesinden Zeyrekba tepesine, buradan Unkapanna ve Eyyp Ensr kapsna kadar uzanan yerlere Mslmanlar girip yerlemi
lerdir.
Aa Mustafa Paa arsnda Gk Camiii yaptrd. Sirkeci
tekkesine eriat mahkemesi yaptrd. Bir mahalle de Yedikule ya
knnda, Koca Mustafa Paada kurdurdu. Bu artlar zere stan
bul tekfuru ban kabul etti. Ayrca her yl ellier bin altn vergi
verecekti.
mer bn Abdlaziz, yllk vergiyi pein ald. Bir sene Galatada kald. ehirde yerleen Mslmanlarn yaaylarn grd.
Sonra Sleyman bin Abdlmeliki Galata kulesinde kumandan b
rakp, Meslemeyi (29) de ona bavezir yapt. Bu srada Tekfurdan
yz para gemi yardma gelirken, bunlara Tekfurda denilen yer
de raslad. ki taraf arasnda byk bir arpma oldu. Kfirler boz
guna uratld. Fakat arkadan stanbul Tekfurunun yz para ge
misi geldi. slm askeri iki dman arasnda kald. Byk bir sa
va yapld. Sonunda dman yine yenilmek zere iken, havann
bozmas sebebi ile iki tarafn gemileri karaya oturdu. Askerler ka
raya ktlar. Karada yaplan savata Mslmanlar kasabay ya
ma ettiler. bin kadar katr ve eek buldular. Sabahleyin dman
askeri perian halde karaya dmlerdi. A, susuz, akn halde idi(29) Arap tarihlerinde Elyon diye kaydedilen Leon zamanndaki bu kuat
mann eklini, Muhiddin-i Arabi Msmert adl eserinde anlatr. Ese
rin bu ksm mehur Nerkes tarafndan tercme edilerek, Hamse si
nin beincisini tekil etmitir.
53
ler. slm askerleri yedi saat iinde yirmibin kfiri esir aldlar.
Batan gemilerden elde edilen ganimetin hesabn da Allah bilirdi.
Hl mer krd yurdu denilen yksek bir vadidir, tam
gn gece, burada sultan sava oldu. Yine stanbul tekfurunun
amcasnn olu Mihail, yetmi kaptan boy beyleri ve Ispanyadan
yardma gelen Kardanize adl kraln olu ile yz para geminin
yz kaptan esir edildi. Geri kalan kl artklar da sahile varn
ca esir alnd. kiyz para gemileri salam olarak ele geirildi. kiyz gemileri de batm idi. slm gemilerinden de vzelli para gemi
paralanp batmt. slm askeri, yirmi gn gemilerini tmir etti
ler. Kendi gemileri ile dmandan ele geirdikleri gemilerin says
yediyz olmutu. Yirmi bin esire sahip oldular. Paralanan dier
gemilerin mallarn salam gemilere azna kadar doldurup yola k
tlar. Bu ekilde Sayd kalesine geldiler. Btn am askerinin ih
tiyac giderilmiti. Bu savatan Byk bir sava, bir tarihde olma
mt.
mer bn Abdlaziz, ama geldikten yl sonra, stanbulda
kumandan tyin ettii Sleyman bin Abdlmeliki ama getirtti.
Onun yerine Ebul-l kumandan tyin edildi. Fakat Ebul-l, Galatada Herakliyos ile iyi geinemedi. Kfirler ile aralarnda birok
anlamazlklar oldu.
ALTINCI KUATMA
Hazret-i Peygamberin hicretinin 160mc senesinde Mervan bn
Hakem, yzellibin kiilik bir ordu ve bin paralk donanma ile ge
lip stanbulu kuatt. Kuama alt ay srd. Kral Herakliolu Sendore (30) ile bar anlamas yapld. Anlamaya gre; daha nce s
tanbulda yerletirilmi olan Mslmalar kuvvetlendirildi. Ayrca
Ceb Ali = Cibli kapsndan ieri mahalle kurulup bir cami
yapld. Mslmanlar iin bir de kad tyin olundu. Her yl yzbin
Takyanos (31) altn vergi almay da kabul ettiren Mervan bn Kakem, ama dnd.
(30) Bu olay. mparator Porfirojenet zamanna raslar.
(31) Dilimizde bir eyin ok eskiliinden kinaye olarak darbmesel edilen bu
imparatorun ad, Avrupa tarihlerinde Diocldtien olarak geer. Mild
284 tarihinden 305 tarihine kadar Romada imparatorluk yapmtr. Hris.
tiyanlara yaplan mehur zulmlerin onun.usu bunun zamannda olmu
tur.
54
YEDNC KUATMA
Mervafm yapt bar anlamasndan yetmidrt yl sonra, Hic
r 139da, Abbas halifelerinden Yahya bin Ali, elli bin asker ile
Malatyay feth etti. Sonra stanbula geldi. ehre saldrmad. Et
raflar yama etti. Yirmi bin kfiri kltan geirdi. Sonra Harrana
dnd (32) .
SEKZNC KUATMA
Yahya bin Alinin kuatmasndan onalt yl getikten sonra,
Yahya vefat etmiti. Hicr 137 tarihinde stanbul tekfuru Herak de
ld. lya (33) adl olu stanbul kral oldu. Bu srada Abbas Hali
fesi Harun el-Reid, yzelli bin askerle stanbulu kuatt. Sonunda,
fethetmeden geri dnmek zordur diyerek, bar yapmay istedi. Kral
dan, stanbul iinde bir sr derisi (34) kadar yer istedi. Kral lya
bunu kabul etti. Harun el-Reid, sr derisini incecik dildirdi. Daha
nce mer bn Abdlaziz zamannda Koca Mustafa Paa semtinde
kalan Sahbe-i Kiram mahallesinin drt tarafna dilinen bu sr
derisi sahrasna salam bir kale yaptrd. Kaleye asker, yiyecek ve
iecek koydu. Her yl ellibin flori vergi ve on yllk pein alarak ba
r yapld. Sonra Harun el-Reid, Badada dnd.
BYK OLAYLAR VE DDETL EMELLER HAKKINDADIR
Emev halifesi mer bn Abdlaziz zamannda Galata kalesi ve
stanbulun yars bar yolu ile alnmt. Sahbe, suffe erbb, mu
hacirin, ensr ve daha sonra gelen teba-i tbinden Mesleme haz
retleri ile yirmi bin kadar kimse kalmt. Allahn emri ile bunla
rn ocuklar ve torunlar o kadar oald ki, Kostantiniyye kfir
lerine stn geldiler.
Harun el-Redin stanbulu kuatmasna gelinceye kadar, salbenin stanbul iine girmelerinden yzellibe yl gemiti.
Son olarak Hrun el-Red stanbul kuatmasndan sonra Ba
data vardnda, stanbulda kral btn patrik, kei ve rahipleri bir
yere toplad. Onlara yle dedi:
(32) Bizans imparatorlarndan IV. Kostantin Kopronim zamanna raslar.
(33) V. tlya zamandr.
(34) Sr derisi kadar yer istemek durumu, hemen btn milletler tarihle
rinde vardr. Bunlardan Kartacallar da yerletikleri yeri byle elde et
milerdi. Fatihin de Rumeli H isannn yerini byle ald sylenir.
55
ehrimizde krk elli bin Arap askeri bulunmaktadr. Bunlar

gnden gne oalyor. Birok an hareketlere girimektedirler. On
larn burada oturmalar sebebiyle birka kere kuatldk. Bu kadar
mal ve paradan olduk. Ayrca her an bir alay arsz, cebbar kavmin
zulm ve ikencelerinden, ehirde huzursuz kaldk. Bunlara bir yer
bulmak gerektir.
Kraln bu szleri zerine, baz ikiden mest olmu kfirler: -B
tn Arap kavmini bir gecede krp ellerinden kurtulur, ehrimiz em
niyette olur dediler.
Baz gelecei dnen insafllar da: Geri biz bunlan kranz
ama, onlar da Haleb ve amda rehin bulunan krallarmzn oulla
rn ve bu kadar fzbin esirimizi krarlar diye cevap verdiler. Bu
nun zerine baz kt dnceliler de yle dediler:
Arap kavmi iine ayrlk girdi. Halife Osman ehid ettiler. Ali
ile Aye analar, Murad nehri kenarnda Caber kalesi arasnda b
yk bir sava yaptlar. ki taraftan yirmibin kii ehid oldu. Yakn
zamanda Muhammedin kznn olu mam Hseyini ve beraberin
de bulunan mcahidlerin krk binini Kerbelda Yezd susuzluktan
ve alktan, bazsn da kl ile ehid etti. Hl onlarn iine anla
mazlk dm ve bunlara benzer duraklamalar olmutur. Onlarn
bugn dahi balarn kamaya vakitleri yoktur. Frsat ganimettir.
ehrimizde bulunan Araplar krp rahata erelim dediler.
Dier btn kfirler de bu kt pln kabul ettiler. Hicr 256 y
lnda yzbin kadar kfir grup grup olup, stanbul iinde ve Galatada bulunan Mslmanlar evlerinde bulunduklar ve ibadet ettik
leri srada aniden baskn yaptlar. Her mahallenin halk bir yere
toplanp savamaya baladlar. Mslmanlar birok kfiri krdlar.
Kendilerinden de olduka ehid verdiler. Mslmanlarn gc azal
dndan, geri kalanlar bir yere toplanp savamak iin skdar
tarafna gemeye alyorlard. Kral, bunlarn zerine asker gn
derip hepsini ehid ettirdi. Bu sebeple buraya ehid Kaps den
mitir. Binlerce Mslman Cibli kaps yaknnda ehid ettiler.
Hepsinin temiz vcudlar toprak oldu.
Bir grup Mslman da Yedikule yaknnda Koca Mustafa Paa
mahallesinde Hrun El-Redin sr postu dilimleri geniliindeki
sahaya yaptrd kaleye sndlar. gn gece savatlar. K
firler, Mslmanlar bulduklar yerde ehid ettiler. Hl stanbul
iinde Sarahne yaknnda, Seksen Dede yaknnda, Kariye ve Fet-
56
hiye yoldan zere, ehzade Camii avlusu iinde, Zeyrekba semtin

de, Unkapam tarafnda ve ounlukla Yenierilerin yeni odalar iin
de baz mezarlar vardr ki, her kede parmaklkla evrilmi ka
birler bulunur, baz kelerde de sedler zerinde mezarlar vardr.
Bunlarn hepsi o zamandan ehid olmu sahabe-i kiram ve onlarn
soyundan olan kimselerdir. Hibiri kurtulamamtr.
Fakat Galatada olan Mslmanlarn says yirmibin idi. Hep
si de sekin askerlerdi. Bunlar var kuvvetleri ile yedi gn yedi ge
ce savatlar. Kfirleri krdlar. Sonunda kumandanlar olan Meh
met Zlhayl, yiit ve cengver bir kumandan iken ehid oldu. B
tn Mslmanlarn kolu kanad krld. Bir yerden dahi yardm gel
miyordu. Yedi gn bylece savatlar. Sekizinci gn, kfirler Galatanm yer yer yklan yerlerinden girip btn Mslmanlar e
hid ettiler.
Bu byk savata yedi gn iinde yirmibin Mslman ehid
oldu. Fakat yzbinden fazla kfir de kltan geirildi. Bundan ba
ka Galata enginde Kral lya, krk veziri, anas Eleni, yediyz daval
ve nkus beyleri ldrlm ve Kostantiniyye (stanbul) kralsz
kalm idi.
Bu sebeple her taraftan bir kral kp stanbul iinde krallk
kavgalar balad. Btn halk birbirine dt. Yedi gnde yzbin
kfirin can cehenneme gitti. Kendi tarihlerinde bu olay iin Arap
larn ruhlar bizi krd diye bahsederler.
Bu i sava srasnda Kayser Heraklin kznn oullarndan
Grando Mihal, Frengistana gelmi idi. Onu kral yaptklar gn, Al
lahn hikmeti, mam Hseyinin oullarndan Seyyid Baba Cafer
Sultan ve veysel-Karan hazretlerinin halifelerinden, yz arka
da ile eyh Maksud hazretleri ve kendine bal yz kii ile Ba
ba. Cafer Sultan, Harun El-Red tarafndan elilik grevi ile stan
bula gelmilerdi. Yeni kral olan Grando Mihal ile gren eli he
yeti, mektuplarn krala verdiler. Kral, eli heyetine iyi muamele ve
ikramlarda bulundu. Onlarn kalmalar iin byk ve gzel bir sa
ray ayrtt. eyh Maksud, yedi gnden beri sokaklarda taptaze ya
tan binlerce ehidi grd. Yaplan sava renince, hemen krala
gelip bir hayli sz syledi. Kral, eyh Maksudun maksat ve mera
mn anlayp, Btn ehidlerinizi, dininiz artlarna gre gmnz
diyerek izin verdi. eyh Maksud derhal btn adamlar ile kazma ve
apalar bulup, stanbul iinde ne kadar ehid varsa hepsini ehid ol
duklar yerde defnettiler.
57
Koca Mustafa Paa semtinde sahabe defnedilmitir. Dier

binlerce ehid, kayklar ile stanbulun kuzey tarafnda eski bir me
zarlk olan ve Tersne ard denilen yere gtrlp byk maa
ralar iinde defn olundular. mer bn Abdlaziz zamanndan beri
nice sahabe-i kirm stanbul ve Galatadan sonra hepsi bu mezar
lkta gmldr. eyh Maksud da kayklarla getirdii ve buraya
defnettii ehidler iin mezarla bir byk sert ta diktirdi, ze
rine de kendi el yazs ile u yazy yazd:
BEYT
Bunlar anlar kim gelp gittiler
Gelb de i bu fenada nittiler
(eldiler ve gittiler ve yittiler
Akbet dr- Bekya gittiler.
Bu beyitler, hreti dnyay sarm yle yazlardr ki, Rum,
Arap, Acem ve binlerce seyyah gelip bu eski mezarl ziyaret eder
ler. Bu yaz iin baz bilginler Cifr derler. Bazlar da define
anahtardr diyerek orada bulunan ehidlerin binalarn ykm, ka
zp define aramlardr. Bunlarn hepsi olduu yerde yok olmular
dr. Fakat baz aklbanda bykler ise Cuma geceleri buraya ya
lnayak gelip Teksr sresini okurlar ve ziyret ederler. Zira bu
yerde sahbe-i kiramdan ve byk ehidlerden binlerce muhacir ve
ensr bulunmaktadr.
Bilginler arasnda ve halk aznda yaylmtr ki, stanbulun
kuzey tarafndaki Haliin st ksmnda bulunan mezarlkta bir de
likten binbir Muhammed isimli kafatas kar. Zira bu mezarlkta
binlerce defa Kadir gecelerinde nurlar doduu binlerce drst kim
seler tarafndan grlmtr. Buray ziyaret etmek ok faydal olur.
Szn ksas, eyh Maksud Hazretleri yedi gnde stanbul iin
de ne kadar ehid varsa hepsini defnetti. Allahn hikmeti, Harun
El-Red tarafndan elilik grevi ile gelen Seyyid Baba Cafer Sul
tan, hiddetli ve gnl krc bir kii olduundan, Kral Grando Mihale yz vermemi ve bu sebepten zehirlenmek sureti ile ehid edil
miti. Baba Cafer krala svd iin, kral giicenmitir. eyh Maksuda ferman edip, Baba Caferi kfirlerin mahbushanesi olan yere
gmdrd. Btn sulu, katil, mahbus ve borlu kfirler burada
Baba Cafere kfr ederlerdi. Bugn Zindan denilen bu yerde halen
yatmaktadr. Amm stanbul fethedildikten sonra, buras yine bor
lularn zindan olup ziyret yeri olmutur. Zindan cezasndan kur-
58
EVLYA CELEB SEYAHATNMES
tulanlar sadaka verip, kfirlerin beddualarna karlk, btn kur

tulanlar hayr dua ederler. Artk bir ziyaret yeridir.
Sonra, eyh Maksudun iyi huyundan ve tatl sznden ve din
leri uruna ehidleri defnetti diye eyhden holanan kral, Baba
Cafer ile gelen mektuplarn cevaplarn yazp, binlerce Erefi (35)
altn ile eyh Maksudu Badada Harun El-Rede gnderdi.
DOKUZUNCU KUATMA
Yukarda anlatlan byk alaydan sonra bir sene gemiti. n
c sene yine Harun El-Red, ehid edilen sahabenin ve Mslman
larn kannn cn almak iin, byk bir ordu ile Badaddan k
t. Malatyaya geldi. Burada Cafer Bazyi ki Battal Gazdir
yzyetmi bin asker ile nc olarak Kostantiniyyeye gnderdi. Ha
run El-Red de arkadan gelrek stanbul boazn tuttu. Gelen ya
banc gemileri tutup el koyuyordu. Ordusu ile stanbul yakasna
geti. ehrin drt yann yama ve taln etti. ehirde ktlk ve a
lk balad. ehirden dan jkan kfirlere Battal Gazi aman ver
meyip kltan geirdi. slm gazileri bol miktarda ganimet elde et
tiler. yle ki, tamakta glk ekiyorlard. Mallar bin para ge
miye ykleyip skenderuna gnderdiler. Bu srada kral Yafur idi.
Bir yolu ile esir edilerek Harun E-Rede getirildi. Halife hi aman
vermeden, onu Ayasofyanm an kulesine astrd. Btn asker bolca
ganimetle Badada dndler.
Sonra Kostantiniyye yedi sene kadar kralsz kald. Nihayet, as
lan kral Yafurun olu Frenkler ile anlap ehri ele geirdi. Adna
Kanatur Kral derlerdi. Kendisi stanbula ve Cenevizliler de Galata
tarafna sahip oldu. Bu Cenevizliler, Karadeniz sahilinden ta Krma
kadar, binyediyz kadar kaleye sahip oldular.
Kral Kanatur yetmi sene yaad. stanbul'u yle imr etti ki,
buna Rumlar ikinci Kostantin derler. Olu olmadan ld iin, ken
disi ile birlikte hanedn da sona ermitir.
Yunanllarn Yenvan tarihinde kayserlerin soylar yle kaytl
dr:
Nuh aleyhisselm olu, Sam olu, Ays olu, Ameleka olu, Madyan olu, Yanko olu, Pozantin olu, Florin olu, tliyangor olu,
(35) Diokletien altnna Evliya elebi zamannda Erefi altn da denirdi. Ya
vuzcun Msrda bastrd altnlara da bu isim verilmitir. O zamandan
beri, Osmanl Sikkelerinden bazlarna ve hatt ecnebi altnlarna da
Erefi ismi verilmesi det olmutu.
59
Ameleka olu, Pozantin olu, Kanator Migal olu, Mihail olu, stefan olu, Triyandafil olu. Kiri Mihal olu, Kostantin olu, liyanna olu, Herakl Migal olu, Yorgi olu, Kostantin olu, Mihail
olu, stafa olu, Herakl olu, liya olu Kanator kral.
Kurabnin anlattklar da Yenvann sylediklerine uygun d
mtr (36).
Benim dkknmda kuyumculuk yapan Simon adnda biri Yenvan tarihini okuduka iitirdim. Ben de ona ahidi lgatini okur
dum. Zaten Yunan ve Latin dillerini bildiim iin yabanc kitapla
r da okurdum. skender Tarihinde de Rum kayserlerinin soyu Amelekaye ve Nuh olu ama ular.
Szn ksas, Kral Kanator ile kayserler son bulmaktadr.
Hicr 699 (M. 1299) tarihinde, Evvelen Osman sz tarih d
rlmtr. Osmanl hanedan ortaya ktnda, stanbul ehri ona
rlm ve salamlatrlmt. Osmanl devleti de stanbulu feth et
me yoluna dmt. Sultan Alaeddin Selukun gsterdii yolda, s
tanbulun tarafn ele geirmek iin teebbse giritiler.
ONUNCU FASIL
OSMANLI DEVLETNN YILDIZININ

IKTII HAKKINDADIR
NCE, kitap msveddelerinin ve bunlarn tasnifine sebep olan

cevher topu kalem u ekilde yazd ki: Hdiseleri birletirip
gemite olan eylerin haberlerini bir arada toplayan mec
muann yazdna gre ve Rum tarihileri ile anlayl, nktedan,
akl sahibi ve dirayetli kimselerin doru szlerince, yeryznde yer
sahibi olan ilk kimseler Hazret-i dem neslidir. Ondan ocuklar,
onlarn ocuklar ve onlarn ocuklar... olup, yeryzne daldlar.
Fakat milletlerin eitli olmas sebebiyle, bunlar hakknda tarihi
ler deiik dncelere saptlar. Ama Rum lkesine yerleenlerin
ilki, shak olu Aysn ocuklardr. nanlr sylentiye gre Yafese
kadar gider ki, Yafes de Aysn dedesidir. Btn Rum soyu ondan
oalp Rum lkesine yaylmtr.
(36) Bu hkmdarlar sllesi Bizans tarihine uygun deildir.
60
Kum lkesine ilk olarak gelen Trkler Seluklulardr. Hicr 476

(M. 1083) tarihinde Danimend emirleri ile birlik olarak Malatya,
Kayseri, Aliye, Antakya, Karaman ve Konya blgelerini Rum Yu
nan kayserinin elinden alp bamsz hkmdar oldular.
Osmanoullar aslen Mavernnehirdendir. H. 699 (M. 1299) ta
rihinde Seluklular devri sona erdi. Turan ilinde Mhan ehri bey
lerinden Sleyman ah ve Erturul Bey, Rum lkesine gelip Seluk
lu Sultam Aleddinin emrine girdiler. Etrafa seferler yapp birok
fetihler yaptlar. Sultan Aleddin vefat edince, ileri gelen sz sahi
bi kimselerin istei ile Erturul emir oldu. Adna hutbe okunmaya
baland. Fakat adna para bastramadan Stk denilen ehirde
vefat etti. Ondan sonra olu Osman, Evvelen Osman sznn d
t tarihte bamsz olarak adna para bastrp hutbe okutan padi
ah olmutur. lk hutbeyi Dursun Fakih denilen imam hemen Os
man Gazi adna okumutur. Sonra Osmanck, Anadolu vilyeti ad
verilen Rum lkesine yaylp parlad
Osman Gazden sonra yerine olu Orhan Gazi, bey oldu. Bun
larn zamanlarnda yetmier adet byk evliya orada Peygamber
sanca altnda hazr bulunup onlarla nice fetihler yaptlar. Yine
bunlarn zamannda byk atalarmzdan Trk Trkmen hoca Ahmed Yesev hazretleri, Horasandan halifesi olan Hac Bekta Veli
ve yz adamn seccde sahibi edip onlara def, kudm, sancak ve
yn vererek Orhan Gazye gnderdi. Bunlar birleince, Bursa ze
rine yryp Bursay feth ettiler.
Bundan sonra Kostantiniyye (stanbul)nin fethi iin hazrla
giritiler. H. 758 (M. 1356) tarihinde Gazi Orhan Beyin olu Sley
man Gazi, yetmi byk evliyann ve Hac Bekta Velinin izni ve
gsterdii yol zere nce Kara Mrsel, Kara Koca, Kara Yalova,
Kara Biga ve Kara Sla adnda krk kara yiitle birlik olup, tulum
ve sallar yaparak tam krk kii bu sallar ile denizi getiler. Rum
toprana ayak bastlar.
Bismillah ve Glbank- Muhammedi ekip gemilerden atlarn
kardlar. Drt tarafa yayldlar. Her taraf yama ve taln ettiler.
Cuma gn psala kalesini fethettiler. Cuma namazn burada kl
dlar. Bu sebeple, burann ad btid Sla dan deiik olarak psl kalmtr (37).
(37) Sakza bal bir kaza olan spara (Psara) adasnn eski ad spira (Psira) dr.
61
Oradan lgar ile Gelibolu kalesine geldiler. Kalenin demir ka

psna, Sleyman ah Bismillah deyip el vurdu. Allahn emri ile
Gelibolu kalesi de fetholundu. Bismilhirrahmanirrahm kelimesi
bu fethe tarih dmtr.
Buradan yine Ilgar ile Tekfurda ve stanbul yaknndan t
Silivrikap kalesine kadar, sz edilen krk kii geceleri basknlar
yapp ganimet ve esirler elde ettiler. Btn yollan rendiler. Ka
zandklar zaferlerden sonra elde ettikleri bol miktarda ganimetlerle
yine sallarla kar tarafa, Kapda tarafna geip Bursaya geldiler.
Btn slm askeri bu sevin ile zaman zaman gemilerle kar ta
rafa geip yzlerce ky, kasaba ve kaleler fethettiler. Her an stan
bulun drt tarafm yamalayp, kfirleri perian ve esir ederek ken
dilerine kar kacak dman brakmadlar. Avladklar temiz ve
gzel kzlarla evlenerek oaldlar.
H. 761 (M. 1359) tarihinde, Birinci Murad (Gazi Hdvendigr)
padiah oldu. Rum diyanna derya misli asker ekti. Daha nce
Aleddin Sultan ile Hac Bekta Velinin stanbulu fethetmek iin,
nce drt bir yann fethemek gerektir yolundaki kavillerine uyaYak, Birinci Murad slm askeri ile bizzat gidip Edirne kalesini Edir
ne tekfurunun elinden ald. Anadoludaki Mslman halk Edirneye
getirtti. stanbuldan dar kfirler artk kamaz olmulard.
Fakat Allahn takdiri, Gazi Hdvendigr, yere batas kfirler
ile Rumeli topranda, Vulitrin kalesi nnde, Kosovada savalar
yapp yzbinlerce kfiri kltan geirdi. Gaz Hdvendigr Allaha
kredip kfirlerin lelerini seyrederken, leler arasnda Volako ad
l kfir, bir hanerle Hdvendigr vurup ehid etti. O melunu da
orada para para ettiler. Mslman gaziler bol miktarda ganimetle
ve zaferle Edirneye dndler. Yldrm Bayezid Hn padiah oldu.
Kfirlerin topraklarna Yldrm Han, yldrm gibi kl vurup ba
basnn intikamn almaktayd.
ONUNCU KUATMA
Yldrm Bayezid Han, bir tedbir olarak Edirneyi ikinci payitaht
edinmitir.
Yldrm, byk bir ordu ile gelip stanbulu yedi ay kuatt. So
nunda kfirler, Aman ey Yldrm Han, maksadnz zere sulh ede
lim diyerek aman dilediler. Her yl ikiyzbin altn vergi vermeyi
kabul ettiler. Yldrm Han bu teklifi kabul etmedi. Daha nce mer
bn Abdlziz devrinde ve Harun El-Red zamanndaki gibi, Ga-
62
lata ve stanbul kalesinin yansnda eskisi gibi Mslmanlarn otur

mas, cami ve binalar yapmalar, kalenin dndaki ba ve bahele
rin rnlerinin onda biri de bu Mslmanlarn olmas art ile ba
ra raz olacan bildirdi. stanbul tekfuru aresiz bu teklifi kabul
etti. stanbul iine yirmibin Mslman yerletirildi. Bunlar Edirnekaps, Erikap, Ebu Eyyb Ensr kaplarndan, Unkapamndan
Zeyrekba, Karaman ve yine Edirnekapsna gelinceye kadar ka
lan semtlere yerleti. Cibl kaps iinde Gl camii g lyu ile
kfirlerin pisliinden temizlendii iin Gl Camii derler, ona ya
kn Sirkeci tekkesi Islm mahkemesi yapld. Galata kalesinde de
alt bin asker brakld. Galatanm yars, t kuleye kadar Msl
manlarn oldu. stanbul'un dahi yarsnda, Ayasofya taraflarnda otu
ran Hristiyanlar ile Mslmanlar gzel gzel geinirlerdi. Yldrm
Bayezid Han, byle bir barla stanbulun yansn feth edip zaferle
Edirneye dnd.
Daha sonra 802 (M. 1399) tarihinde, Iran lkesinde Timurlenk
ayakland. Yannda otuzyedi melik yaya olarak kendisine itaat edip
bulunuyordu. Aneak Yldrm Han, yiit ve kahraman bir padiah
olduundan, nursuz Timura ba emedi. Timur, Yldrm Han ze
rine yrd. Ankara sahrasnda her iki ordu savaa giriti. Sava
meydannda Yldrm Handan gnl krlm olan Tatar askerlerin
den onikibin asker Timur tarafna getiler. Bunlarn arkasndan bin
lerce aylksz derme-atma asker de Yldrmm vezirinin kt idaresi
ile Timur tarafna getiler. Yldrm Han, o an ok az asker ile kal
d. Gayretinden acemi bir tay zerine binip dalkl olarak Timurun
askeri iine girdi. yle kl sallad ki, Tatar askerini demet demet,
yn yn ederdi. Sonunda Allahn emri ile at i grmemi ve
Yldrm tkezlenen attan dmt. Daha ayaa kalkmadan, Tatar
askeri Yldrm Hann bana p esir ettiler.
Bunun zerine olu elebi Sultan Mehmed Han padiah oldu.

Derhal yetmi bin silhl asker ile Timurun peine dt. Amasya
civarnda Timura yetiti. yle bir satr vurdu ki, dillere destan ol
du. Osmanl askeri bol ganimet elde etti. Ne yazk ki o gece, Yld
rm Han ateli bir hastalktan vefat etti.
elebi Sultan Mehmed, babasnn intikamn Timurdan alp k
ra kra t Tokad kalesine vard. Timur, Tokad kalesine girip kald.
elebi Sultan Mehmed zaferle geri dnd. Babasnn mbrek nn Bursaya getirip cami avlusundaki byk kubbe iine defnetti.
Sonra kendisi de mstakil padiah oldu.
63
Bu olay stanbul tekfuru duyunca, sevincinden dans etti. Der

hal tellllar bartp, abuk, Kostantin ehri iinde bir Mslman
kalmasn, yoksa hepsini krarm diye Mslmanlara bir gn mh
let verdi. Mslmanlar kimi deniz yolu ile kimi karadan stanbuldan
kp Edirne ve Tekfurda taraflarna ekilirken, pelerinden getik
leri yerlerde tuzak kurmu olan kfirler tarafndan birou ehid
edildiler.
'
Bu olay da Osmanoullarnn sinesinde derin bir yara at. e
lebi Sultan Mehmed Han vefat edip, yerine kinci Murad ve ondan
sonra da Ebul-feth (Fetih babas) Sultan kinci Mehmed padiah
oldu. Fakat Mehmed Han daha ocuk yata olduundan, drt taraf
tan kfirler ba kaldrd. Bunlara kar koymaya gc yetmediin
den, yine babas kinci Murad tahta geti. Ebul-fethe Manisann
idaresini verdi. Orada ilim ile urap fazilet sahibi oldu. Birok
tarih kitaplar okuyup inceledi. Gece gndz emseddin ve Sivasl
Kara emseddin hazretlerinin sohbetlerine katld. Onlardan ders'
alp tefsirci ve hadisci bir ehzade oldu.
Mehmed Han Manisada iken, Msrda Sultan Kalavun bulunu
yordu. Msra on merhale yakn Akdeniz sahilinde Kudsn iske
lesi olan Akka kalesine, Fransz askerleri aniden altyz para ge
mi ile gelip Akkay, Askalani ehrini, Filistini ve Taberistan ele
geirdiler. Franszlar bolca ganimet elde ettiler. Binlerce Mslman
aileleriyle birlikte esir ettiler ve Fransaya dndler. Bu haber, Sul
tan Mehmed Hann kulana geldi. Btn bilginler bu konu ze
rinde konuuyorlard. Sultan Mehmed ok zlmt. Allah yolun
daki Mslmanlar iin aladlar. O an Ak emseddin hazretleri,
meclisde bulunanlarn huzurunda, Alama Padiahm, kfirlerin bu
Akk kalesinden ald ganimet, akidelerden ve pimi helvadan iba
rettir. stanbulu fethedecein gnler pimi helva yersin. Ama o
gn gazi olup btn Mslman gazilerine adaletli davranp kad ve
rz ol diyerek mbarek bandan kavuunu karp Ebul-fethin
bana koydu ve stanbulun fethini mjdelediler. Sonra stanbulun
fethi hakkndaki hadis-i erifleri okudu. Meclisde bulunanlar hepsi
hayr dua edip Fatiha sresini okudular.
Sultan Mehmed orada Ak emseddinin kavuunu bana giydi.
Parlayan bir gne gibi grnp yle dedi: Btn iler iin karar
latrlm vakitler vardr. Sonra btn ilerini brakp yine ilimle
megul oldu.
Allahn hikmeti, babas Murad Han vefat etti. Sultan Mehmed,
Hicr 855 (M. 1451) tarihinde balbama padiah oldu. Btn halk
64
kendisine ballklarn bildirdiler. Etraftan hkmdarlara mektup

lar gnderildi. Onlardan da eliler ve hediyeler geldi.
Yalnz Karakoyunlu soyundan Azerbeycan h Uzun Haan
itaat etmedi. Sultan Mehmedin ilk sava Uzun Hasana kar oldu.
Erzincan sahrasnda iki byk ordu savaa giriti. Bir gn bir ge
ce sultan sava yapld. Sultan Haan yenilerek kat. Bu olay iin,
Butlan- keyd-i hinin sz tarih drlmtr: Sene 878 (M.
1473). Be inhizam- Haan Tavil ile dier bir tarih de Ve yensurekellah nasren azzd (38).
Ebul-feth Sultan ikinci Mehmed, 834 (M. 1430) tarihinde Ma
nisada domutur. On yanda iken, 848 senesinde tahta geti. Bir
sene saltanat ettikten sonra taht babasna terk etti. Kendisi Ma
nisaya gidip be sene vakit geirdi. kinci defa olarak, 15 Muhar
rem 855 (M. 1451) Perembe gn yirmibir yanda iken tekrar pa
diah oldu. Pvabbeten Rabbehu sz, ikinci defa tahta kma ta
rih olmutur.
O zaman byk dedemiz Yavuz zbek, Sultan Mehmedin bay
raktarln yapm olup, stanbulun fethinde de bulunmutur. De
demiz, Unkakannm i ksmnda Saralar Camii yerinde olan bi
nalar sava ganimeti olarak almtr. Fetihten sonra burada bir ca
mi ve yz dkkn yaptrp dkknlar camie vakfetmitir.
Benim stanbulda doduum evi dedemiz sava malndan yap

trp oturmulard. Yaptrd camiin ve dkknlarn beratlar Sul
tan Mehmedin turas ile tural olup, hccetler de Emir Buhar
hazretlerinin imzalan ile kaytldr. Bunlar halen elimizde bulun
maktadr. Bu sebeple daima elimizdeki vakf yazlanna bakp, Sul
tan Mehmedin saltanatna ait sahih tarihleri biliriz.
Bamsz olarak padiah olduktan sonra, Bursa snrlarndaki
Yave kalesi ve birok kaleleri fethetti. Akdeniz tarafndaki Boazhisarlarda kilidbahirleri, Karadeniz Boaznda da yine iki salam
kale yaptrd. stanbula erzak gelmesi imknsz olduundan, kfir
ler: Aman ey Osmanolunun sekini deyip vergi vererek bar
yapmay kabul ettiler. Fakat Yldrm Hann bar artlanna gre
btn balarn mahsul Osmanl r oldu. Kfirler bir tek zm
koparamyacakt. Bu artlara gre bar anlamas yapld. Bir yl
getikten sonra Rumelihisar balarndan kfirler zm topladlar.
(38) Ebced hesab ile zabt edilen tarihlerden de anlalaca zere, Uzun Ha
an sava stanbulun fethinden yirmi yl sonra olmutur.
65
Baclar ile arptlar. ki taraftan birka kii ld. Bara aykr

hareket edildii, Edirnede bulunan Sultan Mehmede bildirildi. On
larn da bu anlamann bozulmas ilerine gelmiti. Sultan Mehmed
Han hemen byk bir ordu hazrlyarak stanbul zerine gelip ehri kuatt.
ONBRNC FASIL
OSMANLI HANEDANINDAN EBUL-FETH SULTAN

MEHMED HANIN STANBULU ON BRNC
DEFA KUATTII HAKKINDADIR
UM tarihilerinin yazdklarna gre, Hicr 857 (M. 1453) se
nesinde ki Tilke aeretn kmiletn szleri iledir Mehmed Hann fethi tamam olmutur.
Bu tarihte Sultan Mehmed Han, byk bir ordu ile Edirneden
kp ksa zamanda stanbul nlerine geldi. Edimekaps civarnda
ordughn kurdu.
Anadolu taraflarndan binlerce asker Gelibolu Boazndan ge
ip stanbuldaki orduyla birletiler ve bunlar da Yedikule nnde
yerletiler. Daha nce Uzun Haan elinden alman Tokat, Sivas, Ke
mah, Erzurum, Cance, Bayburd ve Trabzon taraf askerleri de deniz
yolu ile stanbula geldiler. Bunlar da karaya kp ordu ile birle
tiler. Btn ordunun adrlar ve oklar ile sahra lle bahesine
dnmt.
slm ordusu nce, sadece stanbulu karadan kuatmaya ba
lamt. Siperler, lm ve top siperlerini hazrladlar. Sonra sadece
deniz taraf kald. slm askeri bir araya toplandnda, balarnda
yetmi yedi aded evliya ve ermilerin byklerinden sultanlar bu
lunuyordu. Banlardan biri Ak emseddin, Sivasl Kara emseddin,
Molla Gran, Hazret-i Emir Buhar, Molla Fenr, Cebe Ali, Ensr
Dede, Molla Pulat, Aya Dede, Horoz Dede, Hatab Dede ve eyh
Zindn gibi sultanlar olup, Sultan Mehmed onlarn yardmn rica
edip yle dedi:
stanbul devletinin yars sizin, yars Mslman gazilerin ve
Evliya elebi I-H, F : 5
....
drtte biri bizim olup, ganimet mallar ile herbirinize birer zviye,
trbe, imret, mekteb, medrese ve hadis evleri yaptraym.
Sultan Mehmedin bu sz verii zerine btn limler ve salih
kimseler bir yere toplandlar. Ordunun iinde tellllar bartarak
btn askerler abdest tazeleyip, ikier rekt hacet namaz kldrld
ve hayr dua ettiler. Sonra defa glbank- Muhammedi ekildi.
ehir kuatld. Mahmud Paa ile de Kral Kostantine mektup gn
derildi.
Kral, mektubu okudu. Durumu anlad. Kalelerin salamlna
ve askerlerinin okluuna gvenip ne hara vermeyi, ne slm di
nini kabul etmeyi kabul etmedi ve eliyi geri gnderdi.
Beri taraftan slm ordusu coup savaa baladlar. Kale zeri
ne hcum ettiler. Her taraftan mmkn olduu kadar sarca ar
gibi kale duvarlarna trmanp, Bismillh diyerek ieri girmektey
diler. Sabah akam bu gayretle savaa devam ettiler.
Kale iinde bulunan ikiyzbin kfir bir araya toplanp, kale bur
lar zerinde eitli hileler yaparak mcadele ediyorlard. Deniz ta
rafndan korkular olmad iin, lm akllarna bile getirmiyor
lard. Zira Sarayburnunda beyz para top hazr durumda idi. Bu
yerin toplarndan denizde ku uma ihtimali yoktur diyerek, de
niz tarafna nem vermediler. Btn papaz, kei ve patrikler adam
lar savaa tevik ediyorlar ve her birine eitli vaadlerde bulunu
yorlard. Yldz ilmi ile de kalenin talihinin kuvvetini bulmulard.
yle ki:
Ahir zamanda bir Muhammed gele. Binlerce kiliseleri yka.
Onun mmetleri Antakya, Kuds, Msr ve Kostantiniyyeyi ala. Ka
radan nice bin para yelkenleri alm gemiler ile gele, banda
kad kavuu ola. Ve katra binip ayanda mavi izme ola. Ol Mu
hammed gelip kiliseler yklal, Msr, Antakyay ve Kuds, m
metleri feth edeli sekizyz elli sene oldu. Karadan gemi yrtlp
bu kalenin feth olunmas imknszdr. Bu Muhammed o deildir. B
yk Muhammedlerinden beri Kostantiniyye onbir kere kuatld. Fe
tih, Araplara nasib olmad da bu Trke mi myesser olacak? diye
ksa akllarnca nice bo lflar edip, Kostantini teselli ederek sa
vaa devam ediyorlard.
Darda ise Islm ordusu, kalenin derinliine girip yer yer ka
leyi delmeye baladlar. Dier taraftan Islm ordusuna her yandan
yardm ve erzak gelmekteydi. Kfirlere ise bir hardal tanesi bile
gelmiyordu. Zira daha nce Akdeniz ve Karadeniz taraflarna kale
ler yaplp yollar kapanmt.
67
Yine byle iken, kale iindekiler gayret sarfedip savayorlard.

nk kale iinde Y Vedd Sultan adnda bir budala meczub var
d. Bu meczub, kale iinde, Fetih olmasn! diye Allaha dua edi
yordu. Bunun duas kabul olup kalenin fethi gnden gne gle
iyordu. Kuatma balayal on gn olmutu. Sultan Mehmed, btn
eyhleri toplad. Onlara: Acaba durum ne olacak? Kale gnden g
ne salamlayor. Fethi gleti. deyince, hemen Ak emseddin haz
retleri:
Beyim, sen elem ekme. Bu kaleyi senin fethedeceini daha
ehzadeliinde sana mjdelemitik. Fakat Allahn hikmeti, kalenin
iinde eyh Maksdun halifelerinden Y Vedd adnda bir meczub
vardr. O lmeyince bu kalenin fethi imknszdr. Ama elli gnde
lr diyerek kalenin fethini saat ve dakikasiyle hesap etmiti. Son
ra srrn aklayp: Beyim, sen yine tam bir dikkatle bu lh sim
sakla. Askere ihsanlarda bulunup onlara gler yz gster. dedi.
Sultan Mehmed, hemen Timurta Paaya btn Arabistan as
keri ile Kthane tarafndaki bahede elli para kadrga yapmas
iin emir verdi. Baz kyleri yama ettirip elde edilen odunlardan
salamlarm gemi yapmnda kulland.
Koca Mustafa Paa, btn Arabistan askeri ile Okmeydan ze
rinde Levend iftlii denilen yerde daha nceden elli para kadr
ga ve elli para su kayn iek bahesinde hazr etmiti. Karada
ve denizde gemiler Islm askeri ile hazr vaziyette idi.
O gn Sultan Mehmed binlerce sekin ve dilver asker ile Okmeydanna geldi. Gemilerin aa kzaklarna ya dktler. Yal
kzaklar yiit rgatlar ile ektirip Okmeydanmn imen sahrasna
getirtti. O srada gzel bir rzgr esti. Btn gemiler yelkenlerini
atlar. Islm askerleri Allah Allah diyerek top, tfek enlikleri
yapmaya baladlar. Meydan deniz st gibi oldu.
Kfirler, stanbuldan bu ssl gemileri grnce Acaba ne ola!
diye akna dndler. Kale iinde kfirler arasnda sylentiler ba
lad.
Sonra Mslman gazilerinin yzelli para gemiyi Tersne bah
esi dibinde ahkulu adl iskelede denize indirdikleri yerler, halen
Okmeydamnda grlmektedir. Gemilerin getikleri yerlere dklen
darlar bugne kadar kendi kendilerine yeermektedirler.
Bunu takiben btn Islm askeri silh ve sava letleri ile ge
milere bindiler. Kthanede Timurta Paamn yaptrd elli par
a byk kadrgalar da Evb tarafndan grnd Uygun rzgr ile
yelkenleri ap gemilerde bulunan mcahidler, top ve tfek atlar

ile, kilise ile Tersane bahesinin yannda olan Okmeydam donan
masna kotular. Bunlarn Allah Allah sesleri ve barlanndan,
kaleyi kuatan Mslman askerleri de cotular. Yaplan byk ar
pmalar srasnda, btn donanmaya asker dolup kar tarafa ge
ti. Bu durumu gren kfirlerin akllar balarndan gitti ve mit
sizlikleri artt.
Yine ayn gn yaplan hcumlarda kalenin eitli yerlerinde
alan gedikleri grdke, Yecalne ebiahm fi znihim mineevik hazerel-mevt yet-i kerimesinin anlam zere gnl peri
an olmu krallarna gidip, Yirminci gnde kaleyi teslim edelim
demeye baladlar. Ksacas, kale iindeki kfirler ve kalenin sa
lamlna bel balayan gururlu kfirler, aklszlklarndan piman
olup dinsiz hkmdarlarna hcum ederek: Bir yanda ktlk ve
pahallk, bir yanda iddetli yamur, bir yanda Trklerin gelii ve
yry bizi perian etti diyerek, her biri geliigzel harekete
giritiler. Bazlar da kalenin delinmi olan yerlerinden kaarak,
Trklere aman dileyip snmaya baladlar.
slm askeri bunlarn bu hallerini grnce, daha da cesaret bu
lup kuvvet kazanmaktaydlar. O gn Karamanolu, Germeyenolu,
Tekebayolu, Aydmbay ve Sanhanoullar yetmiyedi bin silhl as
kerle yardma geldi: slm ordusu taze kuvvet bulmutu.
Kadrgalar ile derhal kar tarafa geen Timirta Paa, sahile
asker kard. nce Eb Eyyb Ensr Kapsna Ensr Sultan sa
rld. Molla Pulat Sultan da Pulat Kapsna sarld. Bu zat, hafz ve
kermet sahibi bir kimse idi. Molla Fenr hazretleri de Kz Kapsna sarlmt. Kfirler o tarafta bir gecede kk bir hisar yapp
kaleyi yle salamlatrd ki, halen bu kale olduu gibi durmaktadr.
Petro adnda bir rahip yz kei ile bu kaleden kap hepsi
Mslman olmutu. Mehmed Petro o yere sarld iin, Petro Ka
ps yani Ta Kaps derler. Allahn emri ile o gece yeni yaplan ka
leyi Mehmed Petro fethettii iin, kendisine sancak verilmitir.
Ayadda yz Nakibend fakiri Aya Kapsndan sarld ve ehid
olup kale kaps iinde eski mahkememiz olan Sirkeci iskelesinde
defn olundular. Cebe Ali hazretleri Cibli Kapsna sarld iin,
Cebe Aliden bozma olarak Cibli Kaps derler. Msrda Sultan
Kalavunun eyhi idi. stanbul fethinde bulunmak iin Bursaya ge
lip Zeyneddin Hafnin mridi olarak seccade sahibi olmutu. At
ulundan bir cebe giydii iin, Cebe Ali derler. Sonra, stanbul fet-
EVLYA ELEB SEYAHATN MES
69
hi iin yola kmt. Orduda ekmekila grevini yapmakta olup

btn orduya ekmek yetitirirdi. Hi kimse onun srrn reneme
miti. Bir frndan binlerce kii pembe gl renginde has ekmek yer
di. Bu Cebe Ali hazretleri Okmeydanndan inen gemilere binmeyip
hemen Tersne bahesi nnde yz Zeyneddin Hafi fukaras ile
deniz stne postlarm demi, zikir yapp def ve kudmler ala
rak bayraklarm ap geldiklerini gren kaledeki kfirler akllarn
oynatmlardr. Cebe Ali hazretleri postlarn denizden alp Cibali
Kapsndan girdiler. Fetihten sonra keramet gsterdii iin kendi
leri ehid oldular. Gl Camii avlusunda defn olundu. Btn mridleri de orada kald.
Horoz Dede Unkapamndadr. Bunun iin buraya Horoz Kap
s derler. Kapnn d eiinin ieri girerken sol tarafnda, st eii
nin zerinde bir horoz resmi vardr. Buraya Horozlu Kap derler.
Horoz Dede, dedemiz Trk-i Trkn Hoca Ahmed Yesev haz
retlerinin fukarasndandr. Hac Bekta Veli ile Horasandan gelmi
lerdir. htiyar bir kimse idi. Fatih Sultan Mehmed ile stanbula ge
lirken ordunun iinde gece ve gndz yirmidrt saatte yirmidrt
defa horoz sesi karp, Kalkn ey gafiller derdi. slm askerleri
bu sebepten ona Horoz Dede derlermi. Merhum Yavuz Er gayet
itikadl bir kimse olduundan, bunlarn erefine Unkapammn i
ksmnda bir cami yaptrmtr. Bu camie hl Sanclar ars iin
de Yavuz Er camii ve mahallesi derler. Horoz Dede, bu Horoz Ka
ps dibinde vefat etti. Unkapan Kaps dnda byk cadde zerin
de bir sofada defn olunmutur. Bitiiinde abdest almak iin eme
ler yaplmtr. Bugn dahi ziyaret yeridir.
Ayazmend Beyi Ali Yr Bey, Karakoyunludan Uzun Hasann
amcalarmdandr. Ayazma Kapsndan btn askeri ile kaleyi ku
atmtr. Burada abdest almak iin bir ayazma kazdndan, bura
ya Ayazma Kaps denmitir. Deniz kenarnda tatl ve temiz bir
sudur.
Hatabl Sultan, Aksarayda Oduncuzde demekle tannm ica
zetli, olgun bir mrid idi. Bin mridi ile Odun Kapsndan kaleyi
kuatt iin, buraya bu isim verilmitir. Hlen Odun Kaps de
nir.
eyh Zindan Abdurrauf Samdn Hazretleri, Hz. Peygamber
soyundan bir Ulu Sultandr. Harun El-Red zamannda elilik g
revi ile gelip kraln zehirliyerek ehid ettii Baba Cafer Sultan, eyh
Zindn hazretlerinin dedelerindendir. Zindan Kaps iinde defne
dilmi olduunu eyh Zindn bildii iin, Fatih ile Edirneden ge-
70
lip iibin mridi ile aman vermeyip Zindan Kaps m kale edinmi,
iinde bulunan byk dedesine varp ziyaret etmitir. Kendi yeil
sarn ceddi Baba Cafer Sultanm mbarek ba yerine koymutur,
stanbulun fethinden sonra da yetmi sene onun trbedarln yap
mtr. Fetihten sonra Fatih burasn yine zindan yapti ve bura
sn eyh Zindn ald iin, buraya Zindan Kaps derler.
eyh Zindn, sonra yerine temiz soylu bir kimse olan Seyyid
Mehmedi buraya trbedar tyin etti. Kendisi, Bayezid Vel (kinci
Bayezid) ile Hicr 889 (M. 1484)de Kili ve Akkirman kalelerinin
fethine gitti. Bu fetihte Kara emseddin de bulunmutu. Fetihten
sonra bunlar Bayezid Veli ile Edirneye geldiklerinde, eyh Zind
n vefat etti. Bayezid Veli, onun ruhu iin, btn zindanda olan
lar serbest brakmt. Zindan Kulesinin karsndaki byk cadde
kenarnda da bir trbe yaptrp eyh Zindnnin cenazesinde Ba
yezid Vel bizzat bulunmutu. Trbenin kitabesinde Tyg pek s
z ile tarih drlmtr. Kendinden sonra gelen ocuklar ve to
runlar da burada defnedilmilerdir. Abdurrauf Samdn ziyaretghdr. Hlen stanbulda Baba Cafer Zindn trbesini bekleyenler
onlarn soyundandr. ecerelerinde yle yazldr:
Taceddin olu, erefddin olu, Emir Sultan kznn olu, eyh
Cemleddin olu Abdrrauf Samdn. Onlar da kz evldndandr.
Onlar Seyyid Sikkin kzdr ki Ak emseddin yaknnda Trbeli k
ynde defnedilmilerdir. Onlar, stanbul zindannda gml Baba
Cafer oullardr. Onlar Mehmed Hanef ocuklardr ki, bizim de
demiz Ahmet Yesev olu Mehmed Hanefye ulatndan gelmi
gemilerini bilmekteyiz.
Kmkr Bey, Ktahyada Germiyan oullarndan idi. bin yi
it ile ehid Kapsndan kaleyi kuatmt. Buras Ayasofyaya
yakn olduundan, Hristiyanlar bir frsatn bulunca kapy atlar.
Byk bir arpma balad. Oradaki Mslman askerlerin hepsi e
hid olduu ve Harun El Red zamannda Ensrdan birok sahabe
orada ehid olduklar iin, buraya ehid Kaps derler. Fakat halk
aznda yanl olarak Cufut Kaps diye sylenmektedir. Buna se
bep de btn Yahudi halknn bu semtte oturmasdr. Amma do
rusu uhd Kapsdr.
Hlen Hnkr Saray etrafnda olan kaplarda hi kuatma ya
plmamt. Yalnz, Yedikue Kapsna yeni yardma gelen Karamanolu buray kuatt.
Tekebayolu, Silivri Kaps tarafna tyin olundu. Aydnbayo-
71
lu Yenikap tarafn kuatt. Sanhanbnyolu da Topkap tarafn

kuatt ve burada ehid olunca, yerine Menteebeyolu tyin olundu.
Edirnekapsna sfendiyrolu tyin olunmutu. Onun iin sfendiyar sava etti derler. Erikapya Hamidbeyolu tyin olun
mutu. Bu ekilde, stanbulun iki taraf kuatlm oluyordu. An
cak Yedikuleden Sarayburnuna kadar Kumkap taraflar deniz k
ys olduundan, kuatma yaplmad. Yedikule tarafndan Serdar air
Ahmed Paa, tam bir mcadele gsterdi. Kfirin top ve tfek at
ma aldrmayp kalenin nice yerlerini harb etti. Silivrikapda da
Serdr Haydar Paa dmana gz atrmayp onlara top ve tfek
attrmaya meydan verdirmedi.
Adn Paa ki Mahmud Paadr, Yenikap serdr idi. Kaleyi y
kp defa yrye geti ise de ele geiremedi.
Topkap serdr Nin Paa idi. Celleddin Rmi soyundandr
ki, Karamn Mehmed Paadr. Uzun Haan savanda hayli kah
ramanl grlmtr. Topkap tarafnda dman susturmutu.
Edirnekaps tarafnda Sadi Paa bulunuyordu. Cengver bir
kimse olup Sultan Cem ile Frengistanda bulunmu ve sava tekni
ini renmiti. Edirnekapsmda sfendiyrolu ile birlikte, Kostantiniyyenin tarihi biz olaydk diyerek, iki taraftan saldra ge
tiler. Yedi yerden surlarda delikler atlar.
Hersekolu Ahmed Paa, Erikap kumandam idi. Erikapy
topa tutup de de kfirlerin belini eriltip mum gibi eritti.
Bu ekilde stanbulun kuatlmasna yirmi gn devam olundu;
fakat ehir alnamad. Btn Mslman gaziler ve-yetmi evliya ile
bini akn lim ve eyh, kalenin bu kadar zamanda hlen alna
madna zlmekteydiler. Hepsi bir azdan ehrin fethi iin Al
laha duada bulundular. Hemen ehrin zerine Allah tarafndan bir
karanlk kt. Gk grleyip imekler akt. O an Atmeydan ta
rafndan bir ate grnp gkyzne doru ykseldi. ehirde bir
ok binalar havaya uurdu. Paralar eitli yerlere dt. Kfir
ler korkuya kapldlar. Korkularndan binlerce kii ehir dna ka
maya baladlar. Bunlarn bazs Mslman oldular ve padiahn hiz
metine girdiler. Bazlar da baka ehirlere katlar.
Buna ramen, ehir halk yine gayreti elden brakmad. Kale
nin yklan yerlerini tmir edip gayretle savamaktaydlar. Fakat e
hirde meydana gelen ktlktan btn halk g durumda idi.
Kuatmann otuzuncu gn Sultan Mehmed, bana kavuunu
giyip ayana mavi izmelerini ekerek, Dldl gibi bir katra bin-
72
di. stanbul kalesinin etrafm dolap durumu seyretti Askerlerine

bahiler verip hatrlarn sordu. Onlara gzel vaadlerde bulundu.
Sonra binlerce asker ile Kthne tarafna gitti. Bey ve Kthne
nehrini geip Levend iftlii denilen yere geldi. Burada krk para
firkateyn gemisi hazr duruyordu. Bu gemileri alp yine kzaklar ile
ekerek, Okmeydanndan artp deniz misali askeri yardma gn
derdi ve bylece gemileri ahkulu iskelesinden denize indirtti. Ge
milere silhl, krmz fesli ve takkeli Arabistan askeri doldurdu. Ni
yeti yine stanbula gemek idi.
ONKlNC FASIL
HAY VE KADR OLAN ALLAHIN EMR LE BENZER

OLMAYAN ACB VE GARB BR HKYE
ARAYBURNU tarafndan batan aa silh ve sava letle
ri ile donatlm on para patrona ve kalyonun hal yelken
lerini aarak geldikleri grld. Bu gemiler Saraybumu n
lerinde demirlediler. Gemilerden gelen davul ve alg sesleri gkle
re ykseliyordu.
Beri taraftan hemen, Okmeydamndan ikiyz para irili ufakl
Osmanl gemisi harekete geip bu gemileri sardlar. Kfirler Bun
lar bizi karlamaya geldiler, yardma kavutuk diyerek asla du
rumlarn bozmadlar. Fakat bir de grdler ki, gelenler Allah Al
lah diye bararak gemilerinded kfirleri yakalayp balamaya ba
lyorlar, mal ve eyalarn yama ediyorlar. O zaman vaziyeti anla
yp, kendi lisanlarnca, Ki parlad? yani Ne ileyip, ne sylersi
niz? dediler. Mslmanlar da Paralamazz, btn alrz diye ce
vap verdiler. Kfirler, gelenlerin Trk askeri olduunu anladlar.
Bir tun hastal gibi gemilerine girmilerdi. Kfirlerin silha el
atacak halleri kalmamt. Limana girdiklerinde enlik yapmak iin
btn top ve tfeklerini atmlard. aresiz kaldklarnda Zane
Trko deyip hepsi yakalandlar.
Kaledeki kfirler bu durumu grdklerinde, Yardma gelenler
de bu yzden ld deyip sa ve sakallarn yolarak Saraybumunda,
Kurunlu Mahzende ve Kz Kulesindeki toplarn atelediler. Fa
kat karadan limann i tarafna inmi olan gemilere ne fayda!
73
Kfirler ise boazlardan gelen gemiler iin bu boazlan toplar

ile donatmlard. Kfirlerin gzleri nnde on kalyonu ve direkle
rindeki hal bayraklanm alaa eden Mslmanlar, bu gemileri
yedeklerine alarak, Allah Allah nidalan ile yine onlann gzleri
nnde Galata ve Hali zerinden geirerek Tersne bahesi nn
de demirlediler. Bu arada birka defa top ve tfek at ile kfirle
rin dlerini patlattlar. Mslmanlar ise daha taze kuvvet bulmu
oldular.
Serdengetiler derhal gemilerden kp Tersne bahesinde bu
lunan Ftih ve Ak emseddine mjdeye kotular. O an Ak emseddin hazretleri yle syledi:
Sultanm, beyim! Siz Manisada ehzde iken, Msr nahiyele
rinden Akk, Sayda ve Beyrut kalelerini dmanlarn ele geirdik
lerini haber aldnzda, Bu kadar Mslman, ocuk ve kadn esir
oldu diye alamtnz. Ben de Beyim! stanbulu feth edeceiniz
gn, yama olmu olan Akkdan gelmi akide ve pimi helva yer
siniz diyerek size teselli vermi ve stanbulun fethini mjdele
mitik. Yine O gnler sava yap, Mslman gazilere kad ol, her
eye kanaat edip raz ol demitik. te o pimi helvann meyvesi
geldi; grnd. naallah ellinci gnde kalenin de fethi gereklee
cektir.
Btn Mslman gaziler gemilerde olan ganimet mallarn ve
bin kese Takyanus filorisini ve bin kle halis altn, ikibin kese
kle beyaz gm ile yirmi gemideki sekizbin esiri, yirmi kapta
n, bir kral olu ile Fransa kralnn gzel kzn, bin adet gzel ve
namuslu kz ve bol mikdarda silh ve sava letini bir deftere kayt
edip, Allah emaneti olarak Sultan Mehmede verdiler ve sonra yine
savaa baladlar. Ftih Sultan Mehmed de bu ganimet mallarn,
Fransa kralnn kzn ve dier esir kzlan Ak emseddine teslim
edip, kendisi ehrin teslim alnmas iin almalara koyuldu.
Hikyenin sonucu udur ki:
Meer daha nce stanbul kral Kostantin, Fransa kralnn kz
ile nianl imi. Fransa kral da kznn gelecei ve baht iin bir
donanma hazrlam. Altyz para gemi ile Arabistan kylann ya
ma ettirmi. O yl Akk, Sayda, Beyrut, am Trablus, Gazze, Remle
ve arz- hasna varana dek, btn bu yerleri zabtetmiti. Buralar
dan, iki binden fazla Arabistan ve Havranm huri gibi gzel kzla
rn elde etmiti. Sonra btn bu mal ve esirlere karlk, gya Kostantine balln gstermek iin, kzn ve eitli mallarla doldur-
74
duu on para kalyon ile on para kadrgay stanbula gndermi

ti. Bu gemiler Akdeniz boazna geldiklerinde, buralara Trklerin
kaleler yapm olduklarn grdler.
Kfirler hemen hile yapp, hepsi elbiselerini deitirdiler. Sert
bir lodos rzgr eserken, be para bo gemiyi ileri srdler. Bo
azn iki tarafndaki kalelerden yaplan top atlariyle bu bo ge
miler batrld. Bunlarn ardndan yirmi para silhl gemi hemen
boazdan ieri girdi. Kalelerden tekrar top doldurulup atee hazr
duruma getirilinceye kadar iki saat gemiti. Bu zaman iinde de
gemiler yirmi mil kadar yol almlard.
ite hile ile boazdan geip stanbula gelen gemiler yukarda
anlatld ekilde ele geirilmi oldu. O Fransa kralnn kzndan
Sultan Bayezid Veli domutur. Bu konuyu, tarihiler deiik e
killerde anlatmlardr.
Tarihi liye gre bu kz Fatihin babas alm olup, Fatih bun
dan domutur. Fakat dorusu, Fatihin sfendiyarolunun kz Ali
me hanmdan doduudr.
Babam, Sultan Sleyman Han ile Belgrad, Rodos, Budin ve stoni Belgrad fetihlerinde bulunmutur. Hatt Sigetvar savanda S
leyman Han vefat ettiinde, babam o savata da bulunmutu. Os
manlI Devletine hizmeti gemi bir kimse idi. Her zaman yal kim
seler ile konuur ve gemi olaylardan sz ederlerdi. Yakn dostla
rndan bir yal kimse vard. Fakat konumalarnn incelii ve ak
l hususunda mrl-Kaysdan ok stnd. Bu adam, Yenieriler
Dergh- lsinin ba ktibi idi. Adna Sukemerli Koca Mustafa e
lebi derlerdi. Bunlar, sz konusu Fransa kral kznn akrabasndan
kimseler idi. Her zaman Fransa kralhdan hediyeler gelirdi. Onlar
artk ok yalanmlard. Padiahn huzurunda bir konuma oldu
unda btn vezirler ve vkel huzura geldiklerinde, pdih on
lara Kocalar gelsin derdi.
Sigetvar altnda Sleyman Han vefat ettiinde, bundan slm
askerinin haberi yoktu. Vezir-i zam olan Sokullu Mehmed Paa,
Sleyman Hnn nam taht zerine koydurmutu. Yol elbisesinin
arkasndan ellerini hareket ettiren silhdar Kuzu Ali Aay gr
meye arrlard. Sonra rikbdr Kilb Ali Aay, sonra Zeyrekbanda oturan Matbah emini Abdi Efendiyi, sonra babam, ondan
sonra da Sukemerli Koca Mustafa elebiyi arp konuurlard.
Hangi tarafa sefer yaparsa, bunlar taht- revnlarla savaa giderler
idi. Zira bu Sukemerli Mustafa elebi hepsinden ok yal idi. Hat
t Mfti-i Sakaleyn (Cinlere de fetva veren) Keml Paazde tale-
75
belerinden btn fen ilimlerini renmi, hadisci, tefsirci ve tarihi

bir kimse idi. Kemal Paann hizmetilerinden olmas cihetiyle Bi
rinci Selim ile Msrn fethinde yirmibe yama varm bir babayi
it idim diye Selim ahn Sultan Gavr ile Merc-i Dbkta yap
t byk sava ve Kakon sahrasnda olan arpmay, bu savada
Sultan Gavrinin vefat edip kaybolduunu, olu Sultan Mehmed M
srda padiah olduunda bu daha ocuktur diye Sultan Tomanbay Msra ah yaptklarn ve Msr feth olununcaya kadar Sul
tan Selim ile yirmi yerde savap Msrn glkle feth olundu
unu Mustafa elebi anlattnda hayretler iinde kalrdm. Gayet
imanl ve doru bir kimse idi. Sz edilen Fransa kralnn kznn
bandan geenleri onun azndan doru bir ekilde yazmmdr.
Sultan Mehmed Hn, Fransa kralnn kzn ganimet mallarndan
alp btn gazilerin fikirleri ile Ak emseddin hazretlerine emanet
brakmt. Kendisi o ganimet mallarndan slm askerlerine bol mik
tarda datarak kalenin drt tarafn dolap askerlerine moral ve
rirdi.
Nihayet ellinci gn oldu. Kale iinden feryad fign sesler gelip
sanki kyamet koptu. Btn halk kymetli eyalariyle bur ve sur
lar zerine kp beyaz bayraklar diktiler ve yle dediler:
Elaman ey Osmanoullarnn en sekini!
Bu ekilde kaleyi artl olarak teslim etmeyi kabul ettiler. ehir
halk bir gn mddet isteyip her biri deniz ve kara yolu ile birer
tarafa gittiler.
Meer kale iinde bir zt vard ki, Ya Vedud Sultandr, lnce
kfirlerin bana kyamet koptu. Kaleyi aman ile verdiler. Deniz gi
bi slm askeri Allah Allah diyerek stanbul ehrinin tarafn
dan yrye geip ganimet mal almaya balyacaklan an, Koca
Ebul-feth kavuu ve ayanda mavi izmeleri ile katra binip elin
deki Muhammed klcn kaldrarak yle dedi:
Gaziler, Allaha kr Kostantiniyyenin ftihi oldunuz.
Sonra silhl yetmi-seksen bin askerle Kostantin sarayna var
d. Buray ele geirecei srada, sarayda binlerce asker toplanm
olduundan, byk bir arpma yapld. Sonra saray ele geirildi.
arpma srasnda kral ldrlmt. Cesedini dier Rumlar Sulu
Manastrda lahide koydular.
Kraln saraynda o kadar mal ve hazine ele geirildi ki, hesab
n Allah bilir.
Dokuzuncu defa olarak stanbulu gelitiren Kral Kostantin idi.
Sonunda Osmanoullarna veren yine tekfur Kostantindir.
76
Sonra Ftih, iki rekt hacet ve kr namaz klmak iin Ayasofya kilisesine girmek istediler. Fakat Ayasofyamn drt tarafnda
oturan rahibler kiliseye kapanmlar, damlardan, pencerelerden ve
kulelerden slm askerleri zerine zenberek, neft ve katran yadr
maktaydlar. Fatih, hemen, Ayasofyann etrafn sardrd. gn
gece arpldktan sonra, ellinc gnde Ayasofya ele gei
rildi. nce Sultan -Mehmed, Ayasofya iine girdi. Birok rahibi l
drd. Elindeki Hazret-i Peygamberin sancan mihraba dikti. Son
ra ezan okunup kilisedeki rahipleri Mslman gaziler kltan geir
diler. Kilisenin ii kfirlerin kan ile doldu.
Fatih, bir ok ekip, almetim olsun diyerek Ayasofya kubbe
sinin t ortasna att. Bu okun yeri halen grlmektedir.
Sonra bir hnkr askeri sol eliyle bir dman ldrp sa eli
ni kana bulayarak, Sultan Melmedin huzurunda elinin kann beyaz
bir mermere srd, kan ile bir pene ileyip iaret koydu. Bu kanl
pene de halen trbe kapndan ieri girilince kar kede yksek
bir yerde grlmektedir.
Y VEDD SULTANIN HKYELER
Sultan Mehmed, Ayasofyay gezip seyrederken, Terler direk
denilen bir yerinden lh bir nurun parladn grrler ve oraya
giderler. Grrler ki, lh nurla kapl beyaz bir vcud kbleye d
nk olarak yatmaktadr. Nurlu gsnde krmz su ile Y Vedd
ad yazldr. Hemen Ak emseddin, Sivs Kara emseddin ve yet
mi aded byk evliya buyurdular ki:
te padiahm, stanbulun elli gnde fetholunmasna sebep
bunlar idi. Allahn hikmeti ile stanbulun fethini rica edip o gn
ruh teslim eden bu meczubdur ki, daha nce padiahmz haberdar
etmitik dediler.
Hemen btn bilginler ve salihler ve fazllar, onun mbrek
cesedini ykamak istediler. O an Ayasofyann Terler direk tara
fndan, Merhum ykanmtr, hemen defn edin diye bir ses geldi.
Btn orada bulunanlarn nefesleri tutulup hayran kaldlar. Sonra
btn eyhler Y Vedd Sultanm nm tabuta koydular. Onu ehd Kapsna gmmek iin yola ktklarnda tabutu tayanlar ken
dilerini Eminn iskelesinde buldular. Oradan bir kaya bindiler.
Kayk krek ekmeden ve yelken amadan kendi kendine gidip Eb
Eyyb Ensr hazretlerinin yaknnda durdu. Tabut, Allahn emri
ile hemen kayktan kp orada kazlm, bir mezarn banda dur-
77
du. Ardndan giden Mslman gaziler ve limler varp iittiler ki,

mezardan Y Vedd sesi gelmektedir. Sonra mbrek n o me
zara defnettiler ve geri dndler. Bunun iin bu mezara hlen Y
Vedd Trbesi iskelesi denmektedir. Allahn rahmeti daima ze
rine olsun.
Varln ve meknn yaratcs, her iin tedbrinde ezelden bi
rer hkm olan Allaha sonsuz ve hududsuz krler olsun. Msl
man Osmanoullar sultanlarndan Sultan olu Sultan Ebul-fetih
Mehmed Hn kabri temiz, ho kokulu, makam Firdevs Cenneti
olsun hazretleri stanbulu feth edince, Beldetn Tayyibetn
kelimelerinin fetih tarihine uygun olduu grld.
Saltanat merkezi olan Byk Kostantiniyye ehri Allah be
llardan korusun daha nce Ak emseddin hazretlerinin Ftihe
bildirdii gn ve saatte feth edildi ki, 20 Cemziyelhir 857 aram
ba (12 Temmuz) gn idi (39). stanbulun fetih gn iin birok
airler tarihler drmlerdir. Fakat Kuranda bulunan Beldetn
tayyibetn lfz en doru tesdftr.
Fetih iin drlen dier tarihler unlardr
Ehl-i slm etti stanbulu feth.
Musanna tarih:
Feth oldu stanbul yarna.
Dierleri:
Kffra kymetdir (sene 857).
Bu tarihlerin uurlu vaktinde Sultan Mehmed Hn stanbula
ayak bast iin, halk aznda o gne Yevm-i Kudm denirdi.
.
Allaha krler olsun, ilk saltanat merkezi Bursa, kincisi Edir

ne ve ncs Kostantiniyye oldu. Bu gzel ehir onarlp tamir
grdke ve enlendirildike, gnden gne gzellemi ve dnyada
esiz bir ehir olmutur.
Ftih Sultan, Ayasofya olarak adlandrlm olan kiliseyi seyret
tiinde grd ki: Bu bina byk, salam ve eski yap bir binadr.
Mhendis ve mimar gnados adl gzel huylu ve bilgili bir kimse
tarafndan yaplmtr. Yapnn salamln, temelinin kuruluunu
ve yksek kubbesini gren hayran kalr.
Fatih Sultan Mehmed, hemen b u eski yapy pisliklerden temiz
letti. indeki putlar attrd. Birok yerinde anberler ve d yaktr(39) 20 Cemziyelhir 357, Mild 28 Haziran 1453 tarihine raslar. stanbulun
fetih tarihi hakknda eitli sylentiler vardr. ounlukla kabul edilen
tarih 29 Mays 1453dr.
78
d. Mihrab, minber, mahfel ve minare yaptrp kiliseyi Mslman

gazilere gzel bir cami haline getirtti.
lk olarak Cuma gn btn Mslmanlar hazr olup sallar
okundu. Mezzinler Innallahe ve meliketehu yetini hazin bir
sesle okumaya balaynca Ak emseddin hazretleri, Sultan Mehmedin koltuuna girip byk bir sayg ile minbere karak, yksek ses
le Elhamdlillah-i Rabbil-lemn dedi. Btn Mslman ar ho
bir hal olup sevinlerinden feryd ettiler. Sonra kaidesi : hut
be okundu. Hutbeden inen Ak emseddin hazretleri, Sultan Mehmed'in izni ile imamlk yapp Cuma namazn kldrd.
O gn Ayasofyanm baz yerlerinde saklanm olan rahipler
Mslman oldular. Yal bir keiin adm da Baba Mehmed koy
dular.
Baba Mehmed mihrabn sa tarafndaki karanlk yerin Hazret-i
Sleymana ait bir ibdet yeri olduunu Sultan Mehmede syleyin
ce, Fatih orada iki rekt hacet namaz kld. Yer altnda saklanm
olan hazine de Tersne bahesi ile Hazine-i hmyna tand.
OKMEYDANI ENL
Slutan Mehmed Han, Mslman gazilere btn ganimet malla
rn ayrd. Sonra Ayasofya iindeki kymetli ve ssl putlardan
Doygu. , Yauk, Suva ve Nesr gibi putlar alp Tersne bahesine git
tiler. Orada putlar Okmeydamnda niangh yaptlar. Btn Ms
lmanlar putlara ok attlar. Hl okular arasnda Puta Oku de
nilen ok, bugn de ayn isimle sylenir. Hatt o putun paralar ha
linde Sultan Ahmed Hn zamanna kadar durduu gerektir. Bu
putun adna Azmyi demilerdir ki, lodos tarafna koyup kuzey
dou tarafndan ona ok atarlard. Halen o yere Tozkoparan aya
derler.
Bir puta Heki, birine Pirev derlerdi. Be dirhemi sekiz yz
arn seirdir. Pelenk denilen bir putu bat tarafna koyup dou
taraftan Sofar moolu atarlard. Halen btn okular o oka Pe
lenk derler.
Ksacas, Okmeydamnn drt ynne oniki eit put konmu
olup, oniki eit ok ile o putlara at yaparlard. Bylece btn ga
ziler Hazret-i Sad bn Eb Vakkasn ruhunu d ettiler.
Bugn dahi ttil gnleri stanbul halk tren ile Okmeydamna
giderler.
79
Sonra Sultan Mehmed Hn, Tersne bahesine geldi. Mslman

gazilere gece ziyafet verildi. Bizzat kendisi eteklerini beline do
layp gazilere:
Ekmek ve tuz yemek gerek, daha ne gerek diyerek beyaz ek
mek datt.
GANMET MALLARININ PAY EDLMES
Ziyfetten sonra btn asker snflarnn aalan, ktipleri ve
padiahn defterdr toplandlar. Daha nce deniz savanda al
nan Fransa kralnm yirmi gemisindeki mallar, Mslman olan Ba
ba Mehmedin Ayasofyada gsterdii hazine, Tersne bahesinde
bek bek ylmt. Ayrca dier btn kilise ve manastrlardan
toplanan mallar da buraya getirildi. Bunlar deftere kayt olundu.
nce orduda hizmet eden hekimlere, gz hekimlerine, cerrahlara ve
bu gibi grevlilere paylar verildi.
Sonra sras ile Hz. Peygamber soyundan olanlara, limlere, salihlere, imamlara, hatiplere, eyhlere, valilere, kadlara, serdengeti aalarna, karada gemi eken Arab askerlerine (bunlar iin Levend iftlii verildiinden, buraya bu isim verilmitir), yenierile
re, sipahliere, tmar sahiplerine, topu, cebeci, lmc e ekincile
re, at kuluna velhasl yzyetmibin kiiye birer klh mal ve eya
dan baka altm bin ev verildi. Bunlarn hepsi defterlere kayt
edildi. Bu kadar ganimet mal vermek hibir hkmdara nasib ol
mamtr.
Mslman gazilerin hepsi, aldklar sava malndan Allahn farz
ettii zere onda birini padiaha verdiler. Btn esirlerden de 3800
esir padiahn hakkna dt. Yirmibir. kese Takyanus altn, bin
saray, iki ar, yedibin dkkn da padiahn payna verildi.
Karaman semtinde yz byk saray limlere, yzaltmiki sa
ray yenierilerden yetmi vezire, yedi saray yedi aded kubbe vezir
lerine ve bu ekilde, stanbul iinde olan imret yerleri savata bu
lutlan gazilere datld.
Gaziler de Fransa kralnn kzn padiaha verip haklarn de
diler. Padiaha ve slm dinine hayr dua ettiler. Ak emseddin haz
retleri hemen ayaa kalkp yle der:
Ey Mslman gaziler! Bilin ve anlayn ki, hepinizin hakknda
hir zaman peygamberi, yaratlmlarn by, yle buyururlar:
(Le Ttfahannel-Kostantiniyye...) imdi, inaallah hepimiz af olunmuuzdur. Fakat bu sava maln israf etmeyip, stanbul iinde ha.
80
yr ve faydal iler yapp, padiahnza itaat ediniz. Osmanckdan

bu ana gelinceye kadar padiahlarnza Bey derdiniz. imden son
ra Sultan deyiniz. Ziyafette ortaya kp size ekmek datt iin
hn (kan) ekmeidir, Hnkr deyin.
Ak emseddin sonra padiahn bana iki atal ablak sorgu ta
kp :
Padiahm! imdi Osmanoullarnm yzsuyu oldun. Bundan
sonra Allah yolunda mchid ol diyerek duada bulundu.
Sonra btn gaziler ehre daldlar. ehri imar etmeye bala
dlar. Ak emseddin ve dier byk evliylann izinleri ile paraya:
Es-Sultn bns-Sultn Muhammed Hn bns-Sultn Murad
Han azze nasruhu duribe fi Kostantiniyye sene 857 szleri yazld.
Ertesi gn sabahleyin Sultan Mehmed Hn ile criyelie gelen
3000 nur yzl Mslman kzlarna hi kimseye el srdrmeyip Akk, Gazze, Remle ve Havran diyrlanna bunlarn isim ve ekilleri
kaydedilip defteri o vilyetlerdeki kzlarn anne ve babalarna gn
derilerek hepsini stanbula getirtti. Sonra bu kzlan babalarnn r
zas ile her birini birer gaziye nikh ettirdi. Onlara stanbul eh
rinin onarlmasna hizmet ediniz dedi. eyhin bu tedbiri ile her
diyara adamlar gidip ksa zamanda onbin kadar kzn baba, anne
ve akrabalar stanbula geldiler. bin kzn nikh yapld. Bun
lar stanbulun gzelletirilmesi iin altlar.
Sonra Anadolu ve Rumelideki vilyetlerde bulunan vezirlere
emirler gnderilip her vilyetten stanbula adamlar getirtildi. skp halkn skpl mahallesine, Yeniehir halkn Yenimahalle
ye, Mora Rumlarn Fener kapsna, Selnik Yahudilerinden elli gru
bunu Tekfur Saray ve ehirler kapsna yerletirdiler. Bu sebeple
buraya Cufut Kaps derler.
Anadolu tarafndan getirilen AksaraylIlar Aksaray mahallesi
ne, Akk, Gazze ve Remleden gelenleri Tahtakaleye, Balat ehrin
den gelen Kptleri Balat mahallesine, Arnavud halkn Silivri ka
psna, Safed Yahudilerini Haskye, Anadolu Trklerini skdara,
Tokat ve Sivas Ermenilerini Sulu Manastra, ManisalIlar Macun
cu mahallesine, Eridirlileri Erikapya, BursalIlar Eyyp Sultana,
Karamanllar Byk Karamana, Konyaklar Kk Karamana, Tirelileri Vefaya, aramba ovas halkn aramba semtine, Kasta
monu halkn Kazanc mahallesine, Trabzonlu lazlar Bayezid Camii
semtine, Gelibolu halkn Tersneye, zmir halkn Byk Galataya, Frenkleri Kk Galataya, Sinop ve Samsunlular Tophneye,
81
velhasl dier vilyetlerden gelenler de ehrin eitli yerlerine yer

letirilip, ehir imar olundu. Bu sebeple slmbol ad verilmitir.
stanbul feth olunduu gnler Temmuz ay idi. Deniz suyunun
rengi deiik olup, ehidlerin kanlan ile kzl renk almt. Her yl
krk gn Eyb kapsndan t ehidler kapsna kadar denizin rengi
kan gibi olur. Allahn hayret verici bir srrdr. phesiz Allah
her eye kdirdir.
ONNC FASIL
YENSARAYIN YAPILMASI HAKKINDA

BUL-FETH (Ftih) bu kadar ganimet malna sahip olduk
tan sonra, padiahlar iin gerekli bir oturma yeri olarak bin kese para harcyarak Yeni Saray yaptrd. Sene 863 (M.
1458/1459). Binann yapmna balang olarak Ekkedallahu bnynuha, bitimi iin de eyyedallahu erknuh (sene 872, M. 1467/
1468) szleri tarih drlmtr. Bu szler Bb- Hmyun zeri
ne ssl olarak Celi yaz ile Halledallahu izze sahibehu sene 872
szleri ile tarih yazlmtr.
Ferhad gibi sanatkr olan ustas yle bir saray yapmtr ki,
dem Peygamber zamanndan beri hibir mhendis byle bir bina
yapmamtr. Hibir seyyah da dnyada bunun benzerini grmemi
tir. Saray, deniz kenarndadr. ki taraf denizdir. Kuzey taraf Ka
radeniz. dou taraf Akdeniz (Marmara denizi) ile evrilidir. G
ney tarafnda Ayasofya Camii vardr. ki denizin birbirine kart
yerde kurulmu bir ehirdir. lk kurucusu Hazret-i Sleyman, kin
cisi skender Zlkameyndir. Fakat Fatih bu gzel saray yaptrdk
tan sonra gemi hkmdarlarn byk eserlerine ek olarak yetmi
aded padiah kk, eitli divanhneler, halvethne. mutfak, ekmek
yapma yeri, cebhne, hastahne, odun ve ot anbar, i ve d padi
ah ahrlar, meydan ahrlar yaptrdlar. Ayrca eitli ekiller de
yaplmtr.
Bu saylan eserlerin drt tarafna ayrca gzel baheler de ya
plmtr. Yirmibin servi, nar, ard, am, imir gibi aalar dikil
di.
Evliya elebi I-II. F : 6
82
Bu gzel bahenin tam ortasnda gnl ac, havas ho bir te

pe zerinde kendilerine ait krk aded in ksesi ile zel odalar yap
trdlar. Bb- Sadetin i tarafnda bir arz odas yaplmtr ki, san
ki havarnak kkdr.
Atmeydan byklnde bir avlunun dou ksmnda gzel bir
hamam, ona bitiik bir padiah hzinesi, ona bitiik ku odas, ona
bitiik bir kiler odas ve sra ile hazine odas, has odas, Hnkr Ca
mii, doanclar odas, kk oda, byk oda, seferiler kouu, kl
han odas, byk oda mescidi, mekhne; yine hamama kadar uza
nan meydann etrafnda eitli odalar yaplmtr. Btn odalarda
bin altn ve altn kaplamal zerduz tal gzel erkek hizmetkrlar
grevlendirilmiti.
Bu sarayda harem ksm yaplmamtr. Sonra Sleyman Han za
mannda harem ksm yaplmtr. Bu ksmda bir oda hadm aala
rna, bir oda baltaclara ayrlp, ayrca bir adlet kk ve bir dvanhne yaplmtr. Yedi vezirin haftada drt gn toplant yapma
s iin padiah tarafndan kanun karlmtr.
Bu byk sarayn drt tarafndaki kalede 366 aded bur, kule
ve oniki bin aded beden dii yaplmtr ki, dnyada benzeri yoktur.
Yeni Sarayn evresi 6500 admdr. Tam 16 kk ve byk
zel kaps vardr. Sarayn iinde asker, hademe, gen hizmeti, bal
tac, a, helvac, ekmeki, hasrc, hadm, beyaz ve siyah kapc,
retmen, cellt ve zel hizmetiler, 12000 bostanc ile krk bin kii
nin bulunduu hesaplanmtr. Sarayn durumunu tam olarak an
latmak imknszdr.
ONDRDNC FASIL
ESK SARAYIN YAPILII HAKKINDADIR

STANBULUN Karadeniz, Galata ve Hali taraflarna bakan
yksek ve havadar bir yerinde, Kayser Pozantin tarafndan yap
trlm eski bir kilise vard. Kilisenin drt taraf sur gibi duvar
lar ile evrilmiti. Yine etrafnda yle gzel bir bahesi vard ki, her
eit kular burada yaarlard.
Kilisede Pozantin ve Kostantin zamanlarnda onikibin kei, rhib, rhibe gibi kimseler vard. Kilisenin yapl yle olmutur:
Hazret-i snn halifelerinden emun adnda bir havari stan
bula gelmiti. emun, bir taraftan ibdetle megul olurken, ayn
zamanda btn hayvanlarla ilgilenmiti. Bu hayvanlara su vermek
iin bir kuyu kazd. Kazd yerden gzel ve tatl bir su kt. Btn
hayvanlar bu sudan ierlerdi. Sonra emun, bu yerde bir ibadethne yaptrd. Gnler getikten sonra "Kral Pozantin orada bir kilise
yaptrd.
Ftih Sultan Mehmed de bu kilisenin yerine H. 858 senesinde
Eski Sarayn yapmna balad ve saray 862 (M. 1457)de tamamlan
d. Sarayn burcu, kulesi ve hendekleri yoktu. Fakat gayet salam
bir yap olup btn duvarlar kurun ile kaplanmtr. O zamanki
evresinin uzunluu 12000 arn idi. Drtke, ta yaps bir binadr.
Bir taraf, Sultan Bayezid kazanclar kesinden Misk-i Sabun ka
psna kadard. Buradan bir kesi Tellak Mustafa Paa Sarayna
kadar uzard. Buradan bir taraf Kk Pazar sedd ve sarncna
kadar giderdi. Halen Yenieri Aas ve Siyavu Paa Saraylar bu
Eski Sarayn bulunduu yerde idi. Dier bir taraf da Tahtakale
stndeki edden geip yine Kazanc tccarlar kesine kadar uzar
d.
Sarayn i ksmnda eitli avlu ve meydanlar, harem odalar,
kkler, havuz ve adrvanlar vard. Byk mutfaklar, kilerler ve
3000 baltac ve kklsz uaklarn evleri bulunuyordu. Bir oda Ak
Aa ve bir de Kara Aas yaptrp bunlarn zerinde Drl-Sade
Aas bulunurdu. Hasekiler ile kral kz da bu sarayda kalrlard.
Haftada iki gece Yeni Saraydan Eski Sarava gelip kalrlard.
-(
ESK SARAY IN HAYAT SUYU HAKKINDA

Ebul-feth Mehmed Hn tabiat seven byk bir padiaht. Bir
gn btn hekimleri toplayp, onlara, Acaba stanbulun en gzel
suyu hangisidir? diye sordu. Onlar da, Eski Sarayda bulunan emun pnarnn suyunun lezzetli, hafif ve ho bir su olduunu syle
diler. Dier pnarlarn sularn da beer miskal arlkdaki pamuk
larla birlikte tarttlar, sonra pamuklar llm sulara batrp g
nete kuruttular. Kuruyan pamuklar lldnde, emun pnar
suyunda slanan pamuk hepsinden hafif gelmitir. Bylece en gzel
suyun bu olduuna karar verilmi ve Fatih hep bu sudan imitir.
Sonra btn padiahlar da bu sudan imilerdir. Kilerciba ve
D Sakaba taraflarnda er adam grevlendirilip bunlar her gn
seyishne yk yirmier okka gelen gm gmlere bu sudan
doldururlar, sonra Su Nzn huzurunda Kilercibann gvenli
adamlar tarafndan krmz mumla mhrlenip padiaha gtrlr
d. Bu eme, Eski Sarayn dou ynndeki kaps nnde idi ki,
Ftih bunu dar kartp bir hayat pnan yaptrmtr.
Sonra Sultan Sleyman, bu Eski Saray mil evresi, olan
bir saray haline getirmitir. kaps vard. Biri divan kaps olup,
dou tarafnda idi. Dieri gney tarafnda Bayezid kapsdr, ncs bat tarafndaki Sleymaniye kapsdr.
Sultan Sleyman, Eski Sarayn dnda Belgrad, Rodos ve Mal
ta fetihlerinde elde ettii mal ile Sleymaniye Camiini yaptrd.
Medreseler, Darl-hadis, Darl-kurr, Sbyn okulu, Ebced okulu,
bir sultan ars, ziyafet evi, kervansaray, ifa evi, kendisi iin bir
trbe, bir hamam, kavaflar ars, dkmeciler ars ve kuyumcu
lar ars, hep Sleymaniye Camiinin etrafnda yaplmtr. Mak
bul Siyavu Paa iin bir saray, Yenieri aalarna bir saray, Lala
Mustafa Paa ve Pir Mehmed Karaman Paa iin birer saray, Geb
zede cami yaptrm olan Mustafa Paaya ve kz smihn Sultana
birer saray yaplmtr.
Camide grevli olanlar iin bin aded oda yaplmt. Eski Sa
rayn drt yan geni yol idi. Vezirler ve dierleri iin yaplan ad
geen saraylar hep Eski Sarayn sahasna yaplmtr. Yalnz Eski
Saray, Sultan Mehmed tarafndan yaptrlmtr. Ondan sonra Ye
nierilerin yzaltm bl iin yizaltm aded oda yapld. Peykhne, Kalenderhne, Tersne ve Tophne, Kthnede Baruthane
ve bunlar gibi saysz byk eserler ile stanbulun ii ve d gzel
letirilmitir. Bunlarn yeri geldiinde hepsini ayr ayn anlatacaz.
ONBEtNCt FASIL
STANBULUN FETHNDE HKM TYN

OLUNANLAR HAKKINDADIR
STANBUL fetholunduktan sonra, sene iinde o kadar gzel
leti ve o kadar kalabalk oldu ki, idaresi g duruma geldi. Zi
ra her diyardan eitli ve ok sayda insan topluluklar gelmiti.
nce Vezir-i zam Mahmud Paaya bir oda verildi. Sonra Ye
nieri ile Mahzar Aa ve Sipahi kethda yerleri yapld. Cebeci, Top
u ve Azab avular, bir bostanc odabas, Yenieriden bir tfenki ve bir matrac verildi. ehir halkn dzene sokmak iin bun
lara birer falaka denek verildi. Bunlar aramba gn kol gezip,
stanbul iinde dolarlard. Unkapannda yaplm bulunan sanat
krlarn toplant yerine geldiler. Oradan Yemi iskelesi ardanda
esnaf ile toplant yapmaya gittiler. Burada meyve fiatlann tesbit
edip narh koydular. Sonra sebzehne divanna gelindi. Burada seb
zelere ve sonra da Salhneye gidip etin fiyatna narh koyarak sa
raya dndler.
kinci hkim, Sekbandr. Ona da falaka denek ve cell.d ve
rildi.
nc hkim, stanbul mollasdr. Kendisine falaka denek ve
hapis etme yetkisi verildi.
Drdnc hkim, Eyb mollasdr. O da hapsetme yetkisini al
mtr.
Beincisi Galata mollasdr. daresi altnda bulunan halka ceza
verme yetkisi tar.
Altncs skdar mollasdr ki, o da ayn yetkiye sahiptir.
Yedinci hkim, Ayak nibidir. Sanatkrlara ve esnafa narh ve
terazi verme hakkna sahiptir.
Sekizinci hkim, Ihtisab aasdr. Bu btn sanayicileri kontrol
edip, kanuna aykr hareket edenleri cezalandrma yetkisine sahip
tir.
Dokuzuncu hkim, Asesbadr.
Onuncu hkim, Subadr. Bunlarda krba ve kam vardr, fa
laka ve denek yoktur. Sulu olan kimseleri yakalayp balamaya,
86
EVLtYA ELEB SEYAHATNAMES
mahkeme nibi ile baz evleri basmaya yetkilidir. Her ldrdklerini eriatin izni ile yapai'lar. Bir msrada yle denir:
Ilkm- sultan olmasa gelmez hata cellattan.
Onbirinci hkim, stanbul aasdr.
Onikincisi Bostancba'dr, Bunlar her gece deniz zerinde gezip, b.tn ky ve kasabalar kontrol ederler. Su ileyenleri sularina gre cezalandrrlar.
Onnc hkim, orbacyn'dr. Her gece sabaha kadar oniki
Yenieri orbaclan beer, ellier, yzer adamlar ile kol gezip su ular yakalarlar ve ocaklarna gnderirler. Burada cezalar verilir.
Ondordnc hkim, Erbaindir. Bunlar eriat tarafndan tayin
olunurlar. stanbul'un drt kadlk yerinde krk mahkeme vardr.
Bunlara hkim-i erbain (Krk hkim) denir. Bunlar da ceza verip
hapse .koymak yetkisine sahiptirler.
Onbeinci hkim, eyhlislm'dr.
Onaltrcs Anadolu Kazaskeridir. Bunlarn ceza verme yetkileri yoktur. Bunlar drt divanda dvalar dinleyip, Anadolu'da olan
kadlara hkmederler.
.nyedinci hkim, Rumeli Kazaskeri'dir. Rumeli kadlarna hkm ve ber'at vermek in Ftih Kanunnmesince grevlendirilmitir.
Onsekizinci hkim, Yedikule dizdardr. Arz sahibidir. Padiah
ile dorudan doruya grebilir.
Ondokuzuncu hkim, Mimarbadr. stanbul inde bir bina
yapmak in bundan izin almak lzmdr.
Yirminci hkim. Kaptan Paadr. Gece ve gndz deniz-lerine bakar.
Yirmibirinci hkim, Tersne kethdsdr. Kasmpaa semtinde
bir Sulu bulsa, suuna gre ceza verir; hatt ldrebilir de.
Yirmiikinci hkim, Okmeydani'nda Yenieri rcagndan Talimhneciba ve koruculardr. Bunlar Okmeydaninda kol gezerler. Haram yiyen bir sulu tuttuklarnda, onu Abaya gtrp suuna
gre cezalandmrlar. Yahut da yay ipleriyle bir agaca asp ok yagmuruna tutarlar. Bu derece yetki in ellerinde Fatihten' birka defa verilmi ve her padiah devrinde yenilenen emirler vardr. Eger
su ileyen bir asker ise, hi dinlemeden hemen bir agaca asarlard.
te stanbul'un drt kadlk yerinde bu ekilde, t Boaz'n iki
yakasnda bulunan ky ve kasabalar da dahil, toplam 33 hkim ve
35 nahiye kads vard. Inaallah bunlar yeri geldike anlatlr. Bu
87
kazalardan baka drt kadln erminde 186 nahiye kads, 360 su.
balklar, 87 Yenieri kullar ve serdrlar vard. Ayrca krk yerde
de serbest kk subalklar vard.
Sonu olarak, stanbulun drt kadlndaki kad ve subalarn
toplam 1200 hkimdir. Bunlar Ftihin kanunudur. Bunlardan ba
ka drt mevleviyet ve bir de 150 esnafn zbit ve hkimleri vardr.
Fakat bunlarn ceza verme yetkileri yoktur.
ONALTINCI FASIL
STANBULDA BULUNAN SULTAN

CAMLER HAKKINDADIR
NCE byk ve eski bir mbed olan Byk Ayasofyadan sz
edelim :
Yunan tarihilerinden Yanivanm tarihinde anlatldna gre,
Hazret-i Sleyman dnyann drt bir yann gezerken, bir sabah
rzgn Sleymann tahtn Sarayburuna getirir. Hz. Sleyman
orada bir mbed yaptrd. Sonra demden 5052 yl gemi olup,
Madyan olu Yankonun torunlarndan Kral Vizendon kt. Bu kral
stanbulu yedinci defa tmir edip dnyada n yapan bir hkmdar
oldu. Vizendonun bir kz Makedonya ehirlerinden Sofyada do
mutu. Buna nisbetle adna Ayasofya denildi. Babasnn stanbul
kalesinin drt tarafn yeniden yaptrdn duyunca, iki milyonluk
hazine ile babas Vizendonun yanma geldi. Sleyman Peygamberin
mbedini geniletmeye balad. Bu i iin ok mal harcarken bir a
hs gelip, Bunun btn gerekli malzemesini benden aln ve u e
kilde bir mbed yaptrn deyip, Ayasofya.nm eklini trif etti.
nce yeri, kuyu derinliinde kazdlar. Ahrkap hizasna kadar
derinlie inildi. Topraktan sular kmaya balad. Tam bir ay bu
temel iinde ateler yakp kurun eritip dktler. Bu kurun, te
melde yllarca durdu. Sonra gndos adnda bir mhendisin talimat
ile 30000 ii, 7000 hammal ve 3000 usta topland. Bunlar bir arada
grp ,kurun temel zerine direkler, kemerler ve toloz kubbeler
yaptlar. Alt su sarnc olduundan, zelzeleden korunmas iin n
ce temeli bu tarafdan tamamladlar. Sarnc su ile doldurdular. Sar
ncn baz yerlerine tmir iin kayklar koydular. Bu kayklar h-
len durmakta olup, t Aye Sultan sarayna, Haan Paazdeler, Ka

d Mehmed kethd, Arslanhne, Saray meydan, Enderun Cebehnesi ve Soukemelere kadar olan saraylarn alt tamamen botur
ve tatl su ile doludur.
Ayasofyamn tam ortasnda bakr kapakl bir kuyu az vardr.
Buradan kovalarla su ekilip cemaat ier ve susuzluklarn giderir
ler.
Sonra Ayasofyamn drt tarafnn duvarlarna baland. Bunun
geniliini ve llerini seyreden hayran olur. Ayasofyamn yapl
ekli yle anlatlr ki, yedi iklimde olan ok kymetli talar sanki
binann temeline konmu, ok ar olanlar ar ekim bilgileri ile
ykseltilmi, renkli mermerler ve stunlarla tamamlanmtr. Her
taraftan byk mermerler gemilerle tanm, bilgili ustalar vasta
s ile talar dzeltilmitir. O kadar dikkatli ve hesabl allmtr
ki, binann yans yedi ylda tamamlanmtr. Pek ok talar Ayasu
ve Aydnck'dan getirilmitir.
Renkli mermerler Karaman, am ve Kbrs adasndan; binlerce
somaki, bal renkli, zeytin rengi, san ve mermer rengi yksek stun
lar Atina yaknndaki seyir yerlerinden ve ou da Marmara ada
sndan getirilmitir. Yzlerce mimar ve mhendis binann eitli k
smlarnda ustalk yapmlar ve binlerce bahi alacak hnerler gs
termilerdir. Btn bu mimarlarn ncs, mimar gndos idi. Onan
gsterdii yolda alrlard.
Nihayet bu byk yap Kisramn tak gibi drt ana kemer ayak
larna kadar tamamlandnda, bir gece mimarba olan gndos kay
boldu. Meer kyafet deitirip Kzl Elma (talyann bakenti olan
Roma ehri) diyarna gitmi. Orada da Rum papann izni ile bir
kilise yapmna balamt. O kilisenin de yarsn yedi ylda tamam
ladktan sonra, bir gece oradan da kap stanbula geldi. Burada
mbedi yaptran tarafndan azarland. gndos, Bu gibi binann te
melinin salam olmas gerekir. Kamasam, binann bitirilmesi iin
zorlanacam phesizdir. O zaman da salam olmazd dedi. Sonra
binann yapmna tekrar balad.
Yz somaki mermerler zerine kubbeler ile iki tabaka dikine
direkler zerine yarm daireler ve stne gk kubbe gibi bir tersi
ne dnm kse eklinde byk kubbe yapld ki, dnya zerinde
byle bir kubbe grlmemitir. Bu kubbenin tam tepesine yz s
kender kantar arlnda altn bir ha konuldu ki, bu ha gne
ndan parlaynca t Alemdandan, Kei ve stranca dalarn
dan farkedilirdi.
89
Ayasofyann tamamen bitmesi 40 yl srmtr. Sonra iine ve

dna oniki bin kii grevlendirilmitir. Hatt Hazret-i Peygam
berin dnyaya geliinden 945 yl nce Byk skender zamannda,
Yunanllar Kptlerin elinden Msr alp Ayasofyaya vakfetmiler
dir. yle bir nl yap oldu ki, hristiyanlann merkezi haline geldi.
Sonra Hz. Peygamberin doduu gece meydana gelen byk
zelzeleden Kisr tki, Kzlelma ve Ayasofyanm kubbesi ykld. Bir
mddet zaman getikten sonra, Hzr Aleyhisselmn hatrlatmas ile,
yz kadar Busrada oturan kei, rhib Buhayrann ncln
de Mekkeye geldiler. O zamanlar henz kk yada olan Hz. Muhammed (aleyhisselm)in azndan bir mikdar tkrk ile mba
rek ellerinin rneini aldlar. Ebu Talibin el yazs ile ceyln derisi
zerine izilmi bu rnek, halen bir kutuda sakldr.
Elhsl Hz. Peygamberin az suyundan, zemzem suyundan ve
Mekkenin temiz toprandan bir mikdar alan papazlar, stanbula
geldiler. Ayasofyanm kubbesinin ykk olan ksmn tmire bala
dlar. Hz. Peygamberin tkr ile yaplan yer, kubbenin kble
tarafnda otuziki nakl olarak halen bellidir ve bunu bilenler o ye
re baktklarnda, Allahmme salli l Muhammed derler. Zira bu
ksm, kubbenin dier yerlerinden daha parlaktr. Fetihten sonra
Ftih, Bu kubbe, Hz. Peygamberin aznn suyu ile ayakta tutul
du diye t kubbenin ortasna bir zincir ile altn bir top asmtr
ki, bunun ii elli Rum kilesi buday alr. Bu top altnda Hz. H
zrn ara sra dini btn slih Msllimanlar ile bulutuu sylenir.
Bu sebeple de mkl bir ii olan kimseler Hzr aleyhisselm ile
grmek iin bu altn top altnda krk gn sabah namaz klarlar.
ESK MBED BYK AYASOFYANIN YAPILI EKL,
SAN AT ZELL LE EN - BOYU HAKKINDA
Ayasofya camii, stanbul kalesinin dou ksmnn son bulduu
Ahrkap sahilinin bin adm kuzeyinde ve Saraybyrnu sahiline bin
adm uzaklktaki yksek bir tepe zerinde yaplmtr. Yksek kub
besinin bir benzeri daha yoktur (40).
(40) Ayasofya, nce Roma mparatorlarndan en nce Hristiyanl kabul
eden Byk Kostantin tarafndan Mild 325 ylnda tahtadan yaplmAd, bir hristiyan bynn adna deil, Allahn hikmetine nisbetle
Hikmet-i Mukaddese anlamna gelen Ayasofya olarak konmutur.
Bina, Konstans tarafndan geniletilmitir. Fakat Mild 404 ylnn Ocak
aynn 13nc gnnden yirmisine kadar devam eden bir yangnda ta
mamen yanmtr.
90
de
de
be
Bu byk kubbeden baka kble tarafnda bir yarm kubbe iin

bir yarm kubbe ve onun da iinde kk bir yarm kubbe iin
mihrab yaplmt. Kble kaps zerine de yksek bir yarm kub
yaplmtr. Bu kubbelerden baka, Ayasofyamn drt tarafnda
tabaka halinde 360 kemer bulunmaktadr.
Ortadaki kubbe byktr. Bunun drt taraf epeevre billr,

necef ve renkli camlar ile sslenmitir. Bu kubbe camlarndan ba
ka, iinde ve dnda bulunan camlarn adedi 1070dir. Sz edilen
kubbelerin hepsinin iinde nak stad Erjenk Sfrenk Mninin iBinann kgir olarak yapl JUstinyanos zamanndadr. Mimarlar
mehur matematikilerden Trelleli Antimus ile Milletli zidordur. Fakat
o zaman yaplan kubbe, yine o devirde bir zelzeleden kmt. zidor
un yeeni olan tzidor tarafndan imdiki kubbe yaplmtr, tzidor, kub
beyi herbiri 45 kadem yksekliinde granitten, 8 stun zerine yumur
ta eklinde yapmt. Stunlarn aralarnda birer kemer vardr. Kemer
lerin zerinde de kadnlara ait daire eklinde bir yer yaplmtr. Bu
tabakann stne alttakilerden kk olmak zere her bir tarafa 6ar
stun konulmutur. Bu stunlara da st tabaka kubbeleri oturtulmu
tu. Bu direklerin 12 oluu, 12 yldz burcuna iaret eder. Byk kubbe
ve alt tabakay tutan stunlarn says 40, bunlarn stndekiler 6'dr.
Bu stunlar iinde Romada bir mbeden alnma krmz mermerden
8, Efes (Ayaslu)den yeil yeimden 6 ve gayet beyaz mermerden 4 s
tun vardr. Dier stunlar da Truva, Atina, Delos, Srk ve Msrdan
gelmitir.
te bu ekilde M. 548 ylnda in olunan binann ii, birok put
ve resimler ile sslenmitir. Kubbesinin tulalar Rodos adasnda ya
plp getirtilmitir. Bunlar o kadar hafiftir ki, onikisi bir tula arludadr.
Camiin uzunluu 75, genilii 70, kubbenin yerden ykseklii 65 met
redir.
Yaplndan beri imparatorlar tarafndan defalarca tamir ettiril
mitir.
Ftih tarafndan, tuladan minare ile medrese ilve olunarak camie
vakf ayrlmtr.
Sultan Byezid Veli, Bb- Hmyun tarafndaki minareyi yaptrm
ve medreseyi de geniletmitir. Dier iki minare de Sultan kinci Selim
zamannda yaplmtr. Camiin iinde bulunan mermer kpleri ile drt
mahfel Sultan nc Muradm, ta krsi Sultan Drdnc Murad'm,
en st tabakadaki padiah mahfeli ile camie bitiik ktphne, mekteb
ve imaret Sultan Birinci Mahmudun eserleridir.
Top kandil yerinde vaktiyle bir altn top vard. Sultan nc Ahmed zamannda deitirilmitir. Eski celi yazlar Hattat Tekneci bra
him Efendininse de, imdiki yazlar Sultan Abdlmecid devrinde Ka
zasker Mustafa zzet Efendi yazmtr.
91
lemi olduu kaplama ve altn mineden resimlerle acib ve garip e

killer, byleyici melek ve insan resimleri vardr ki, seyredenler
hayran kalrlar. Bu ekillerden baka, byk kubbenin drt byk
stunlarnn en st tabakasndaki drt kede bir melek resmi var
dr. Benzetmek gibi olmasn, biri Cebrail, biri Mikil, biri srfi,
biri de Azrail ekilleridir ki, hlen kanatlarn am dururlar. Boy
lar ve kanatlar ile ellier zira byklktedirler. Hz. Peygamber
dnyaya geldii zamana kadar bu resimler, gbeinde olan yazla
ryla Cibril eklinde olan, olmu ve olacak olaylar anlatrm. Mi
kil resmi bat tarafta olup dmann geleceini, ktlk ve kurakl
n kacan bildirirmi. Kuzey taraftaki Isrfil resmi, olacak olay
lar haber verirmi. Azril ekli de hkmdarn vefatn bildirirmi.
Bu drt ekil halen durmaktadr.
Camiin doudan batya olan uzunluu 134 zira ve eni 122 ziradr. Camiin iinde ve dnda kk, byk, ok sayda stunlar var
dr. Bunlar gya birer gkyz ayaklardr. yle krmz somaki s
tunlar vardr ki, bunlar dnyada az bulunan kymetli mcevherler
dir, her birinin boyu krkar Mekke ziraidir. kinci tabakadaki direk
ler de otuzar ziradr. Bu camiin tarafnda ikier kat cemat yeri
vardr. ki taraftaki merdivenlerden at ile kmak mmkndr. Ta
banlar beyaz lam mermer denmitir. Camiin iinde t kubbeye
kadar tabaka halinde kandil yaklacak girintiler vardr.
Camiin btn kaplarnn says 361dir. Bunlarn 100 tanesi b
yktr. Hepsi de tlsmldr. Ka defa saylsa, bir kap daha meyda
na kar. Ona da nian konup saylsa, iaretsiz bir kap daha kar.
Garib bir eydir. Btn kaplarn boyu yirmier ziradr. Kaplarn
kanatlar altn ileme ile sslenmi, gm min vurulmu, pirin
ili sanat eserleridir. Kblenin orta kaps hepsinden yksek olup,
boyu elli ziradr. Bunun tahtalarnn Hz. Nuhun Cudi dandaki ge
misinin enkazndan alnd sylenir.
Bu orta kble kapsnn zerinde san renkli pirin madeninden
tabut eklinde bir sanduka iinde Kralie Sofyann n mumya
halinde bulunmaktadr derler. Birok kimseler o sandukaya el sr
mek istediklerinde, cami iinde bir sallant olmu ve hemen el ek
milerdir. Bir tlsm da budur. Onun zerindeki kk direklerin
kemeri zerinde mermer bir kitbeye Kudsn kble olduu za
manki resmi konmutur. i eitli mcevherlerle doludur. Bu da
bir tlsmdr, el srlmeye cesaret olunamaz. Ayn yerde yeil renkli
grlmeye deer bir direk vardr. Bu direin zerinde Meryem
92
Ana'mn tehsili bir resmi vard. Elinde bir kandil tuta:d ki, bir beyaz gvercin byklnde idi. Her gece bunun sat k camii
aydnlatrd. Bu da zelzeleden yklm-olup, bugn Kzlelma'dadr
derler. Ispanyallar vastasiyle gtrlm idi. Camiin yz duvarinda batan baa beer altar zira'lk drtke cill talar kapldr.
KELM AANIN BAINDAN GEENLER
Kelm Aga, Sultan Sleyman'n rikbdrl ile yetiip nam

yapm gsz bir kimse idi. Yiizelli yamda vefat etmitir. Tarika-ta bal idi. Kelm Aga'mn anlattna gre. Sultan Selim Gazi zamamnda Jstanbul inde tun hastal yaylmt. Gnde bin ki lmekteydi. Sultan Selim durumu renince mndiler kartt,
stanbul ,halkm Kadir gecesi Ayasofyaya toplad. Hastaln gemesi in hep bil'likte dua edilecekti. Ayasofya'mn hncahn doldu. Bekt eyhi Yahya Efendi, duadan nce kiirsiye kp vaaz vermeye balad. Btn cem.aat dikkatle onu dinliyorlard. Yahya Efendi, Trabzon'da yetimi olup. Sultan Sleyman hazretleri ile st kardei idi. ikinci Selim zamannda en yksek bilgin haline gelmi ve
halktan uzak kalmaya balamt. Vaazm dinlemek yle dursun,
kimse yzn gremez idi. 0 gn stanbul halk onun vaazm dinlemek in Ayasofya'ya dolmu, cami inde ayak basacak yer kalmamt.
O esnada Kelm Aa'nm haceti gelmi, karni sktmp Bagdad davulu gibi gmbrdemeye balamt. Bire hey imdad, halim ne oluyor diye akna dnm, skntsndan vcudu kabarmt. iki defa ayaga kalkp etrafna bakarak yine oturmutu. Zira kalabaln iinden geecek bir yer yoktu. Karni da o kadar sktrmt ki, kmldayacak hali kalmad. Hemen eyh hazretlerine dnp yalvarrcasna yardim istedi. Beni bu cami inde, cemaat arasmda herkese utandrma diye yalvarnca, hemen yanmda Sipahi
kyafetinde biri belirip, Bire adam, senin derdin nedir? Yzn gzn imi, durumun iyi deildir. Senin derdine are bulaym, fakat sim gizli kalsn deyip ona yemin ettirdi.
Siphi, cbbesinin sag tarafm Ke'lm Aga'mn zerine rtt. Kelm Aa 0 an kendini Kthane deresi kenarnda bulup hemen hacetini giderdi. Sonra abdestini yeniledi. Krk defa kr secdesi etti.
Acaba bu benim durumum oldu mu, yoksa ry mi? diye dnrken, kendini yine Ayasofyadaki yerinde buldu. Ayni Sipahiyi de yaninda grnce, Bire Hzr'a rasladm, eteini brakmyaym diyerek
E V L Y A ELEB SEYAH ATN AM ES
93
Siphiye hrmet etmeye balad. O an Yahy Efendi, krsde duaya

balad. Cemaat da min diyordu. Dua bitince Ayasofyann ka
plar kapanp yalnz byk kap ak brakld. Defterdar Dervi
elebi kapda durup kan cemaati sayd. Hepsinin elliyedi bin kii
olduu tesbit edilip Sultan Selime bildirildi.
Sonra Kelm Aa, Sipahinin eteine yapp Sultanm, artk
ben senin eteini elimden brakmam. Sana kul ve kurban olaym.
Ltuf eyle. Beni muradma erdir. diye rica etmeye balad. Sipahi
de Ben senin dediin adam deilim. Bire adam, var bizi kendi ha
limize brak diyerek, ileri geri konuup Kelm Aay azarlad.
Fakat Kelm Aa yine Sipahinin eteini brakmayp, skca sarl
d. Sipahi, Kelm Aay, Eteimi brak deyip frldak gibi evir
di. Bann birka yerini de yaralad. Arkasndaki samur krkn
para para etti.
Cemaatden baz kimseler bunlarn arasn ap gittiler ise
de, Kelm Aa, Sipahinin yanndan bir an ayrlmayarak ri
ca, minnet ve yalvarma ile Ayasofyann hellanna kadar geldiler.
Sipahi hemen bir helya girdi. Kelm Aa onu darda bekliyor
du. Bir mddet sonra belinde gm zincirli bak ve burma sa
rkl bir Yenieri ierden kt. Kelm Aa hemen Yenierinin ya
kasndan tutup yine rica ve yalvarmaya balad. Yenieri, Var git
adam. Sen bunamsn, ben senin dediin kimse deilim, benden
uzakla dedi ise de hi faydas olmad.
Yenieri, Kelm Aaya bir dayak att ki, seyredenler acyp
elinden aldlar. Sonunda Yenieri, Ayasofyada bir bozacya girdi.
Kelm Aa da onunla gidip yanndan ayrlmad. Yenieri ona hi
yz vermeden kebab ekmek yiyip boza iti ve dar kt. Kelm
Aa yine onun peine dt. Scukeme karsnda dar bir sokak
iinde tenha bir yere geldiler. Kelm Aa, Yenierinin ayana ka
panp, Aman! Hazret-i Rislet akna olsun benim bir muradm
yap dedi.
Yenieri glmseyip, Geri, k ve sadksn, amma tecrbe
sizsin. Sana denemek iin birka defa dokundum, yine benden yz
evirmeyip tam bir inanla eteimden ayrlmadn. Seni bir yere gt
rrm. eri girip selm verdiinde sana derler ki, kkde krk gn
ile ekeceksin. Oradakilerin hibir iine kanmyacaksm. Sar ve
dilsiz gibi durup asla dnya sz etme. Grelim felein aynas ne
gsterir dedi. Sonra o tenha yerde, karanlk bir kede sidikli bir ka
pya geldiler. Yenieri kapy vurunca kap ald. eriden zenci k-
94
ilkli ask suratl bir Arap grnd. Bunlar eri girince hemen zenci
Arap Kelm Aa'nm kolundan tutup yarim bir elma gibi eri atar.
Kelm Aa'nm o an akil bana gelip ierdekilere Esselm aleykm diye selm verir, ierdekiler de ona selm verirler. Yenieri,
Kelm Aa'ya bir yer gsterir. Orada pis bir yerde toprak zerinde
kalr. Kendisi de a klna girip ba kede yksek bir yerde oturan tarikatn ncs olan ihtiyarin elini per, Kelm Aa ile arasmda olanlar olduu gibi anlatr. eyh: Dnya lezzetlerinden ve b itn eylerden ilgisini kesti ise, bu krklar evinde mutlulua eriir ve
postunu ba keye koyarz. Safa geldin kii diyerek Kelm Aaya sayg gsterir.
Kelm Aa, gn gece, a ve susuz durup halsi'z kalr. Unkapani'ndaki evini, ailesini ve ocuklarm dnp yle der: Acaba 'bunun sonu ne olur?. Bylece Allah'a snp oturur.
Otuzdrdiinc gn, kede oturan eyh, mridlerine Allahn
emri ile grevli olduunuz leri grn diye emir verir. Hemen 0
Yenieri klna giren adam ayak zere kalkp bir oda aar. eriden otuzsekiz eit silh karr, otuzsekiz kiinin nne birer silh
koyar. Kendi nne de bir leen ine su koyar. Herkes yerinde
hazr durur, o an Kelm Aa, u sudan biraz sem der. Ona
Sabret, bakalm bugn sana nimet gelir mi? derler. Biraz vakit
getikten sonra karsnda duran adam elindeki klc kaldrr. 0
an bir kk ocuk ortaya kar. Adam onun ban keser. Kelm
.Aa: Canim, 0 adam niin ldrd? diye etrafna sorar. Yenieri,
Arkada, soru sorma demedim mi? diye cevap verir. Hemen yine kar taraftan iki adam 'kar. Bunlar bir arslan kogarak ortaya
getirir. Adamn biri eyhin arkasna saklanp kurt-ulur. Dierini
arslan paralayp yer.
Kelm Aga yine sorar. Sonra yine birinin nnden bir
ocuk kar. Arkasndan bir kurt onu kovalar. Seccde sahibi biri, nndeki ok ve yay alp, kurd'11 ok ile vurup ldrr.
Sonra ocuk bir kede kaybolur. Kelm Aa kreder. Hemen o
an kar taraftan adam kar, ikisini eyhin izni ile asarlar, birini
de asai'larken Kelm Aa sabredemeyip eyhin huzuruna kar ve
adamn af edilmesini dilerken. Yenieri, Kelm Aa'nm yakasndan
yapp yerine oturtur ve ona Ben sana krk gn sabret demedim
mi? diye tenbihte bulunur.
O an Yenierinin nndeki leen iindeki su alkalanmaya ve dalgalanmaya balar. Suyun inde iki kk gemi g
95
rnr. Gemiler batmak zere iken, geminin birini Yenieri di

reinden yapp yelkenine fler. Gemiler batmaktan kurtulup
yollarna devam ederler. br gemi dalgalar iinde batmak
zere olup iindekilerin Ya Allah! diye feryadlar ge ykselir
ken, Yenieri hemen eyhin izni ile geminin direine basp batrr.
Gemidekilerin kimisi boulur. Kimisi kurtulurken, Yenieri gemi
yi iyice batrr. lerinden bir olanck ile bir kzcaz leenin ke
narna karken Yenieri, olan suya batrr, kz da leenden d
ar karr. Bu hali gren Kelm Aa, O gnahsz yavrunun ka
nna girip niin bodun, bu kadar Allahn kulunun kanna girdin?
diye feryad eder. Hemen bakeden eyh, Buna bir ekmek paras
verelim, getirin u krklar huzurunda bir dua edelim der. Kelm
Aay sohbet meydanna getirirler. Orada bulunanlarn huzurunda
Kelm Aaya bir ekmek, bir ake, bir salkm zm, bir hurma, bir
zeytin verip, lnceye kadar salkla yaamasna, btn rzknn
Cenab- Hakkn grnmez hzinesinden verilmesine, melekler ara
snda lrmet ve itibar gnnesine, yer ve gk felketlerinden korun
masna, devaml olarak zrriyetinin yetimesine, neslinin devaml
olarak oalmasna, son nefesini en iyi ekilde verip Resulullah bay
ra altnda glgelenmesine dua ettiler. Hepsi birden min de
diler.
Duadan sonra Yenieri ve kapc Arap, Kelm Aann ya
kasndan tutup, Yum gzn dediler. Kelm de hayal grr gibi
gzn yumup anca, kendini Galata meyhaneleri iinde buldu.
Bire hey rneded, devleti elden aldrdm deyip ii yanarak, sokak
sokak dolamaya balad.
Sonunda bir meyhaneye girdi. Bir alay Yenieri sarholar, onu
grnce, Gel dostum, bir dolu kadehimizi i deyip aralarna a
rdlar. Zavall Kelm Aa, daha nce Ayasofya arsnda ar
kada olan Siphiden deien Yenieri ile bozahaneye girmiler idi.
Bunlar da onun gibi zannedip gnden beri a olduundan, mey
hane yemei ile karnn doyurur. Yine bu berbat erleri iyi grp
onlardan yardm ister. Akam yaklatnda Galatadan bir kaya
binerler ve Unkapan tarafna geerler. Kelm Aaya bir testi a
rap verip srtna yklerler. Kelm Aa, Bu da beni imtihandr
der. Bir testi arap ile gn battktan sonra tenha bir sokakta Ke
lm Aanm bandan kavuunu, srtndan samur krkn alrlar.
Sonra. Seni ldrrz! ama bu araptan iersen kurtulursun de
yip iirdiler. Sonra. Ya Allah diyerek soyunup plak olarak evi-
96
ne geldi. Bundan sonra dar kmaz oldu. Dnya ilerinden el ek

ti, halktan uzak, kimseyle grmeyen, fakat ok sevilen bir kim
se oldu. Unkapannn i ksmnda kuyumcular iinde otururdu. Sa
rayna gelen giden belirsizdi, ikram o kadar bol idi ki, bu kadar
bol rzk, bu kadar masraf nereden geldiine kimsenin akl ermezdi.
Rahmetli Kelm Aanm Ayasofya Camiinde Krklar makam
denilen yerde bana gelenleri ve sonraki olaylar bizzat kendisin
den dinledim. Yeri geldii iin burada bahsettim. Doruluu ve
mesuliyeti anlatana aittir.
imdi yine Ayasofyanm makamlarn anlatalm:
Havariyn makam: st ksmnn dou tarafnda (Ak emseddin) Terler direk yanndadr.
Terler Direk ziyaret yeri: Bu Terler Direk hakknda birok sz
ler sylenmitir. Yaz, k, gece ve gndz terler halde durmaktadr.
Camiin geride kble kaplarnn bat tarafnn sonundaki kapnn
i yznde drt ke, tek para halinde beyaz bir mermer stun
olup, ykseklii onbir ziradr. Alt ksm bir adam boyu kadar ba
kr kapldr. Yine de terler haldedir. Bir sylentiye gre temelinde
tlsml define vardr. Dier bir sylentiye gre de kalede mahsur
kalan Y Vedud Sultann yrekler yakc feryadnn hareretinden
terlemektedir. Dier bir anlata gre de, Hz. Peygamberin tkr
ile karan kire bu tan altnda yapld iin, onun nemin
den dolay terlemektedir.
Terler Direin zellikleri: Ba ars olan bir kimse bu direin
terinden bana srerse iyi olur.
Bir kimse dizanteri hastalna tutulduunda yreinden kan
gelse, bu direin terinden iince hastalktan kurtulur.
Bir adam stma tutsa, bakrn deliklerinden parmakla toprak
karp balaynca hemen kusar ve iyileir.
Kble kaps makam: Bu kapnn kanatlarnn Hz. Nuhun ge
misinin tahtalarndan olduu sylenir. Bu sebeple btn deniz tc
car misafirler bu kap dibinde iki rekt hacet namaz klarak elle
rini kapnn tahtasna srp Nuh Peygamberin ruhuna Ftiha
okurlar ve sonra sefere devam ederlerdi.
Ayasofya kuyusunun zellikleri : Bir kimse kalb arpntsna tu
tulmu olsa, cumartesi Ayasofya iindeki kuyunun suyundan sa
bahleyin a karnna er yudum iince iyileecei sylenir.
97
Altn topun zellikleri: Bir kimse unutma hastalna tutulun

ca ve bildiklerini unutunca, Ayasofya kubbesinin ortasnda asl olan
top altnda yedi defa sabah namaz klp defa Allahmme y
kifel-mkilt ve ya lims-srr ve-hafiyyt deyip her vakit
te yedier siyah zm yerse, Allahn emri ile zihni yle alr ki,
rendii her ey zihnine sanki nak olur. Zira, bu kble Hz. Pey
gamberin tkr ile tamir olunmutur. Altnda bir kere ibdet
edenin dnya ve hirete ait btn iyi muratlar yerine gelir. Hatt
Ak emseddin olu Hamdi elebiye Gynk kasabasnda o kadar
bunama gelmi ki, bir kimse kendisine selm vermek istese, kda
bir selm sz yazarm. O yazya bakp, Ve aleykm selm der
mi. Btn hekimler onun derdine re bulamamlar. En sonunda
Ak emseddin hazretlerinin yol gstermesi ile Hamdi elebi, Ayasofyaya getirilmi. Yedi kere o top altnda namaz klm. Yazd
mz duay her sabah er defa okuyup yedier tane siyah zm
yemi. Sonra akl tamamen yerine gelmi ve o an Yusuf ile Zleyha kitabn yazmaya balam. Eseri yedi ayda tamamlamtr.
Ondan sonra Kyafetnmeyi yazmtr ki, mehur bir eserdir.
Souk pencere makam: Ayasofyann kble tarafnda Hnkr
kapsnn i ksmnda kuzey tarafa alan i ac bir penceredir.
Oradan daima ho ve serin bir rzgr eser ki, insana hayat verir.
D tarafnda bulunan bahenin ho sesli blbllerinin nmelerinden insann ruhuna canllk gelir. Bu pencerenin bulunduu ke
de fetihten sonra ilk defa Ak emseddin tefsir-i erif dersi vermi
ve rencilerine Burada Kuran okuyan ve dier ilimlerle megul
olan kimse, btn ilimleri renip lim olsun diye hayr dua et
mitir. imdiye kadar orada bir defa besmele okuyan mahrum kal
mamtr. Hatt on kraat zere okumay retmi ve binlerce
renci yetitirmitir.
s Beii makam: st katn dou tarafndan bir kede kr
mz renkli mermerden tekneye benzer bir beiktir. Gnahkr ka
dnlarn ocuklar hasta olduu zaman, bu ocuklar bir an bu be
ie. koysalar rahatla ererler.
Hazret-i snn ykand yer: Yine Hz. snm beiinin ya
knnda drt ke bir teknedir. Hz. s, Meryemden doduu za
man bu teknede ykanmtr. Tekneyi Kostantin Beytl-Lahmdan
getirtmitir. Ben Beytul-Lahmda Hz. sann ykand yeri grEvliya elebi I-II. F : 7
98
dm. Bu Ayasofyadaki snm ykand yerde drst olmayan o

cuklar can bulurlar. Herkese bilinen mehur bir ta teknedir.
Yediler kaps makam: st katn dou ksmnda byk bir ka
pdr. Kanatlar tahta deildir. sli, beyaz mermerdendir. Yeryzn
de benzeri yoktur. Dnya seyyahlar ve mimarlar arasnda hret
bulmu, grlmeye deer bir kapdr. Yediler daima orada ibadet
ederler.
Nurlu talarn grn: Yine st katn dou tarafnda be,
alt para, ince tahta gibi biilmi talar vardr. Gne doduktan
sonra klar kubbeye vurunca, her tatan gne gibi klar
parlar. Bakanlarn gzleri kamar.
Szn ksas, fakirlerin Kbesi gibi Ayasofyanm iinde ve d
nda birok ziyaret yerleri ve yksek dereceli makamlar vardr. Fa
kat benim bildiklerim, bu yazdklanmdr.
Ayasofyanm zerinde bulunan kurun, bunca zamandr bozul
mamtr. Zira iine altn kartrlm olduu sylenir.
BEYT
Reeyn cevmid-dny ceman
Ve lkin m reeyn misli haz
(Dnyann birok camilerini grdk,
Lkin bunun gibisini grmedik).
KK AYASOFYA CAM HAKKINDADIR
Kostantinin annesi Eline tarafndan yaptrlmtr. Ayasofya
eklinde olduu iin kk Ayasofya derler.
Kble kapsndan mihraba kadar uzunluu elli ve genilii krk.
admdr. eitli direkler zerine kurulmu, kurun rtl bir
mbeddir. Bir kaps ve bir minaresi vardr. Avlusunun etrafnda
odalar bulunur (41).
ZEYREKBAI CAM HAKKINDADIR
Hz. Yahynm ruhu iin yaplmtr. Hristiyanlar zamannda
adna Sencuvniye (42) Manastr derlerdi. Malta korsanlar Hz.
(41) Sultan kinci Byezid zamannda Kzlar Aas Hseyin Aa tarafndan
cami haline getirilmitir. Asl yapcs mparator Jstinyanosdur.
42 ) Saint - Jean yani Hazret-i Yahya demektir.
Yahyann mbrek cesedini ellerine geirmiler, onunla zaferler ka

zanacaklarna inanmlardr. Halen sancaklarndaki istavrozlara Hz.
Yahynm SencuVn ad ile resmini yaparlar.
Yahy Peygamber, Hz. snn annesi tarafndan akrabasdr.
Kostantinin annesi bu Zeyrekba manastrn yaptrp Yahyann
ruhuna hediye etmitir. Drt tarafna ayr ayr kale duvar, su sar
nc ve patriklere ait odalar yaplmtr.
Kk, byk toplam 46 kubbesi vardr. Binann kubbe ve ke
merleri iinde altn yaldzl eitli resimler ilenmitir. Bir tepe
zerine yaplmtr. Stunlar eitli renklerde kymetli talardan
dr. Dzgn bir minaresi vardr. Ftih devrinde, stanbul iinde
kendisi ve vezirleri ve dier kimseler tarafndan 6670 kilisenin mihrablar deitirilerek cmi haline getirilmitir.
Sonra bizzat kendisi iin Bm tarznda bir cmi yaptrmaya
balamtr. nce Karaman ars iinde Irgad camiini krk gnde
yaptrmtr. Btn hamallar her gn ykanp sonra alrlard. H
len Irgad camii ad ile durmaktadr.
FATH CAM HAKKINDADIR
Zamann en nl mimar ve mhendisleri stanbulda topland.
Binlerce byk evliynm duas ile yapmna baland. Balang ta
rihi Hicr 867 (M. 1462)dir. Biti tarihi iin u msra yazlarak ta
rih drlmtr:
eyyed Allah erknuh
Tarih 875 (M. 1470)dir.
Ftih Camii, stanbulun tam ortasnda, Karamanllar mahalle
sinde yksek bir tepede yaplmtr. Camiin yerinde Ayasofyadan
sonra birinci derecede saylan baka bir mbed varm. Zelzeleden
yklm imi. Ftih Sultan Mehmedin uurlu aya ile eski bina
nn yerin altna varncaya kadar her eyi kazlp atlm ve yerine
cami yaplmtr.
FTH CAMNN EKL
Camiin sandan ve solundan kademeli olarak ta merdivenle
klr. Yerden at ve kubbe hizalarna kadar, yap ls ile seksenyedi zradr. Toprak hizasndan en alt eiine kadar drt zira
ykseklik vardr. Drt yksek stun zere 15 deiik ekilde byk
100
kubbeleri vardr. Mihrab tarafndan da yarm kubbe vardr. San

da ve solunda iki mermer stunlar vardr ki, hayranlkla seyredi
lir. Mihab, minber ve hnkr mahfeli ile mezzin mahfeli beyaz
mermerden sde ve eski yapdr. Kubbenin i ksmnda iki kat ha
linde kandiller ile sslenecek tabaklar vardr. Mihrabn sol tarafn
da Cebe Ali hazretlerinin klh gibi dilimli bir sanca vardr. Kub
be kapsndan mihraba kadar ok sayda cemaat alan bir alan var
dr. Kandillerinden baka asl avize gibi bir ey yoktur. Dualarn
kabul olunaca ruhniyetli bir camidir. Zira yaplrken baka mil
letten hi kimse altrlmamtr. Hlen kapsndan ieri bir Ya
hudi girmemitir. ileri ie balamazdan nce muhakkak ykanr
lard. yi kimselerin eksik olmad bir yerdir. Kble kapsndan d
ar karken sa tarafta, drt ke beyaz mermer zerine, altn
yaldzl ve lcivert ile, Hattat Demirci elebi hatt ile Letftehannel-Kostantiniyye ve lenimel emr... hadisi erifi yazlm
tr. Avlunun drt tarafndaki yan sofalar zerinde eit eit na
kl stunlar vardr ki, hayranlkla seyredilir. Hatt avlunun kb
le kapnn i yzndeki stunda kendinden olma yn hrkal, Mev
levi klhl ve eli yelpazeli bir dervi resmi vardr ki, canl gibidir.
Bu avlunun tam ortasnda bir havuz vardr. Etrafnda sekiz stun
zerinde dz bir kurun kubbe vardr. Havuzun etrafnda mina
relerin yksekliine varan servi aalan vardr. Camiin sanda
ve solunda birer tabakal ta ile yaplm yksek minareleri bulu
nur. Avlunun zemini rengrenk mermerle denmitir. Drt tara
fndaki pencerelerin d eikleri zerindeki kitbeler iinde yeil
somaki zerine beyaz ham mermerle yakut-u mustsm yaz ekli
ile Ftiha sresi yazlmtr.
slm lkelerinde bu eit mermer zerine yazlm yaz
grlmemitir. Avludaki havuz zerinde, ustann hnerini gs
termek iin yapt pirin madeninden bir kafes vardr ki, g
rlmeye deer. Bu byk havuzun iinde mermerden yapl
m ok gzel sanat eseri bir kadehin fiskiyelerinden gece gn
dz adam boyu temiz su fkrmaktadr. Yuvarlak havuzun drt
tarafndaki kumalardan abdest alnr ve susayanlar susuzluklarn
giderirler.
Ksacas, bu byk eserin tamamlanmas iin ok emek har
canmtr. O lcivert grnl muazzam kubbe, edddu gk
renkli muhteem binalar gibi ho, gnl alc ve i ac ekilde
yaplmtr ki anlatmas gtr. Bu camiin mihrab nndeki cen-
101
netten bir ksm gibi olan bahesinde Ebul-feth Gznin ve kar

snn nur dolu trbeleri vardr. Bundan baka, camiin tarafnda
geni avlusu vardr. Bu avlu sekiz kapldr. ki tarafnda da Cennet
gibi bahesi vard. Yine avlunun iki tarafnda Semaniye medrese
leri vardr ki, renim yapan rencilerle doludur. Bunlarn da d
nda, umum yolun br tarafndaki medreselerin iki tarafnda mol
lalara ait odalar vardr ki, bunlar da rencilerle doludur. Ayrca
bir ifa evi, a evi, byk bir misafirhne, bir hamam, ocuk mek
tebi vardr. Yksek bir yerden camie ve etrafndaki imaretlere dik
katle baklnca, halis kurundan gb-gk parldayan bir saha gr
lr.
Bu byk eserden baka, Ftihin stanbulun iinde ve dnda
saysz eserleri vardr.
Daha sonra Koca Mimar Sinan kalfalndan ba mimarla yk
seldiinde, Ftih camiine pek ok binalar ilve etti. Sonra Ali Ku
u adnda yldz ilmi (Astronomi) ile uraan bir zat, camiin avlu
sunda Boyaclar kaps yannda Mslman ocuklar iin Kuran
okuma mektebi ile byk kubbenin nnde Elem tere... v.d. s
resini bir beyaz mermer zerine yazmtr ki, benzeri yoktur (43).
...
FTH SULTAN MEHMEDN FETHLER HAKKINDADIR

NCE Tuna Belgradn (44) kuatt, fakat fethedemeden dn
d. Mora yarmadasnda Gerdos kalesini, Mestere, Kostantiiyye, Atina, Eriboz, Avrathisar, Alacahisar, Belgrad yak
nndaki Havle, Semendire, Silifke, Mut, Varsak, Karahisan, Germiyanda Ktahya, Karamann Ermenek, Kalon hisar, Kefe kale
si, 880 (M. 1475)de Akkirman (45) kalesi, Sodak kalesi, Ker, Balkava (46) ve Menkp kalesi ile Kara Bodan vilyeti fethi 881 (M.
1376) senesinde; Ayamiki ve Poliden adlar ile baz kaleleri fethi
(43) 1179 (M. 1765) senesi Kurban Bayramnn nc, Mays aynn l l inci
Perembe gn, gn domasndan bir saat sonra meydana gelen zel
zelede byk kubbe km, yine ayn sene iinde bugnk ekli ile ya
plmtr.
(44) imdiki Yugoslavya'nn bakenti olan ehir.
(45) Kirman Eski Trkede hisar anlamndadr.
(46) Balklava, balk havuzu anlamnda Trke bir kelimedir, Franszca Etang
kelimesinin karldr.
102
883 (M. 1478) senesinde; 883 (M. 1478) ,de Karaman vilyeti, 865 (M.
1460)de Samsun, Sinop ve Trabzon kalelerinin fethi olmutur.
Rumelide Arnavud skenderiyesi 883 (M. 1478); Uzun Haan
sava 878 (1473); Elbasan kalesinin fethi 871 (M. 1466) de olmu
tur.
zet olarak Ftih devrinde yetmiyedi sancak fetholunmutur.
Nihyet 886 (M. 1481) senesinde Maltepe yaknnda (Gebze civarn
da) rahmetli olmutur. N skdardan stanbula geirilmi ve
Ftih Camiinin mihrab nndeki trbesine defnolunmutur. Salta
nat mddeti 31 sene, mr 51 senedir.
Ftihten sonra, Bayezid Vel padiah oldu. Bayezid, stanbulu
daha da gzelletirmeye alrken, Allahn hikmeti, stanbulda
yedi gn alt gece byk zelzele olmutur. Galata kalesinin birok
yerleri yklmtr. Sonra tekrar tamir olup Yakapannm kaps
zerine Mimar Murad, drt ke bir mermer zerine Celi yazs ile
tarihini yazmtr. Sanki paray mermere kazmtr.
KALENN TAMR
Zelzeleden yklan yerler padiahn emri ile altm gnde tamir
olundu. Madyanolu Yanko zamanndan beri byle byk zelzele
olmamtr diye yazarlar.
Sonra Sultan Bayezid, zmid sancann Geyve kasabasndaki
Sakarya nehri- zerine ondokuz gzl byk bir kpr yaptrmtr.
Saruhan vilyetinde (Manisa) Gediz nehri zerinde ondokuz ke
merli kpr yaptrmtr. Sonra stanbuldaki camiinin yapmna ba
lanmtr.
- .
SEKZNC SULTAN BAYEZD- VELNN CAMNN
VASIFLARI HAKKINDADIR
stanbul iinde Eski Saray yaknnda temeli atlan bu camiin
yapmna 906 (M. 1500)de baland. 911 (1505)de tamamland. Bu
camiin zellikleri hemen hemen Ftih camiine benzer. Yalnz iki
dzgn minaresi birer erefeli olup, camie bitiik deildir. Camie
bitiik sa ve sol tarafnda, misafirler iin iki aded k odas olarak
yaplm medreseler vardr. Sonra bu medreseler camie ilve olu
narak camiin iki taraf geniletilmitir. Bu sebeple eni boyundan
uzundur.
E V L Y A E L E B S E Y A H A T N A M E S
103
BAYEZD CAMNN EKL

Bayezid Camii, drt stun zerinde ge uzanan, yksek ve yu
varlk bir kubbedir. Kble tarafnda mihrabn zerinde ve kble ka
ps zerindeki yarm kubbeler de byk kubbeye ilve olunmu
tur. Camiin sanda ve solunda iki mermer stun vardr ki, bun
larn benzerleri ancak Msrdaki Sultan Kalavun camiinde bulu
nur. Bu stunlar zerinde iki tabaka halinde esiz gzellikteki kan
diller camie ayr bir gzellik verir. Camiin sa tarafnda padiah
larn cuma namaz klmalar iin ok gzel bir selmlk vardr ki,
grlmeye deer bir yerdir. Sonra Sultan brahim bu makamn
tarafnda altn yaldzl kafesler yaptrm ve selmlk cennetten bir ,
ke haline gelmitir. Mihrab, minber ve mezzin mahfeli ham mer
merden sade olarak yaplmtr. Mihrab zerindeki yet-i kerimeyi
Hattat eyh Hamdullah Efendi yazmtr.
Camiin be kaps vardr. D avlunun drt tarafnda eitli s
tunlar zerine kubbeler yaplmtr. Avlunun ortasnda cemaatin
abdest almalar iin bir havuz yaplmtr ki, Badad Fatihi Sultan
Murad tarafndan sekiz mermer stun zerine bir kubbe ilve olun
mutur. Havuzun etrafnda yksek aalar bulunur.
Camiin yapmna baland zaman Mimarba, Padiahm, mih
rab ne ekilde yapalm? diye sorar, Sultan Bayezid de, u aya
ma bas diye cevap verir. Mimarba, Sultan Bayezidin ayana
basnca hemen Kbeyi grr ve padiahn ayana kapanr ve son
ra mihrabn yapmna balar. Sultan Bayezid, mihrab yerinde nce
iki rekt hacet namaz klar ve sonra camide ilk defa cuma namaz
klnacanda, Sultan Bayezid cemaate yle hitab eder: Her kim
ki mrnde yats ve ikindi namazlarnn snnetlerini terk etmemi
ise o imamlk yapsn. Kalabalk cemaat iinde namazlarn tam
olarak klm bir kimse kmaynca, Bayezid Hn: Elhamdlillah.
Ksack mrmzde hazer ve seferde hi snneti terk etmedik de
yip imamlk yaparlar. Gayet ruhaniyetli bir camidir. ar-pazar
iinde olduundan, gece gndz cemaati ok olur. Defalarca bir
cemaat ikindi namazn klp selm verdikten sonra, dier bir cemaa
tin de namaza balayp ilk cemaati beklettii grlmtr. adr
vann musluklar btn gn akar, devaml ekilde abdest alnr.
Camiin mihrab nnde cennet gibi aalarla donatlm bir
bahesi vardr. Sultan Bayezidin beyaz mermerden yaplm has
kurun ile rtl nurlu trbesi bu bahededir.
104
EVLYA ELEB
'
Camiin i avlusunun dndaki byk bahenin tarafnda

dkknlar yaplmtr. Ayrca esnaf ve. ticaret yapanlar iin bir mut
fak ve ziyafet yeri bulunur. Bunlardan baka misafirhane, ocuk
lar. mektebi ve Kuran renme yeri vardr. Bu d avlunun etraf
da aalarla donatlmtr. ou dut aalardr. Bu aalarn bl
gelerinde binlerce kii glgelenir ve eitli alveriler yaparlar. D
avlunun etrafnda byk bir meydan vardr ki, Bayezid meydan
derler. Etrafnda eitli dkknlar yaplmtr. Meydann bir tara
fnda, Bayezid Hann yetmi byk kubbeli medresesi vardr. Ba
yezid Camimin idarecisi eyhlislmlardr. Bu bakmdan medrese
nin retmenleri eyhlislmlardr. Haftada bir defa ders verirler.
steyenlere her ay et, yakacak ve dier ihtiyalar iin para verir
ler. Zira camiin vakf geliri oktur. kibinkrk grevlisi vardr. B
tn muvakktlann paras, vakfedenlere gre artar. slm l
kelerinde ne kadar gemici ve denizci varsa, hepsi Sultan Bayezidin muvakkit (zaman hesaplayan) lerine muhtatr. nk ca
miin kblesi kermet ile doru olarak tyin olduundan, btn reis
lerin pusulalar ve saatleri camiin mihrabnda ayarlanr. Ecnebi l
kelerde gk ilmi bilen kimseler, vakitlerini ve pusulalarn Baye
zid camiinde ayar ederler. Dnyaca mehur doru bir mihrbdr (47).
Bu mihrabdan baka Sultan Bayezid, fethettii lkelerde toplam
altm minber ve mihrab olan eser yaptrmtr. Emir Buhx (Allah
rahmet eylesin) tekkesi ve camii ile Galatasaray camii onun eser-
SULTAN KNC BAYEZD ZAMANINDA

FETHOLUNAN YERLER
(M. 1500) ylnda Modon, Koron, Arkadiye, Kalamata,
Kalovarta, Helomic, Trebolu. Ballbadra ve Nazarin ka
leleri fetholundu. Bu kalelerin hepsi Mora yarmadas
nn gney ve bat ksmlarndadr. Yeri geldike ayr ayr anlatla
caktr. Sonra 905 (M. 1499)de nebaht kalesi, 899 (M. 1484)da Kili
(47) Bayezid Camiine ilk tayin olunan eyhlislm. Zenbilli Ali Efendidir.
Bayezid-in trbesini olu Sultan I. Selim yaptrmtr. Cami bitiiin
deki ktphaneyi, 1182 (M. 1768) tarihinde eyhlislm Veliyddin Efen
di yaptrmtr. Camiin kabristahnda 1034de vefat eden erkez Serdr
Mehmed Paa ve Sadrzam Reid Paann trbeleri vardr.
105
ve Akkirman kaleleri; daha sonra Tarsus, Adana; Arnavutlukta

Dra ve Avlonya kaleleri fetholunup Kara Bodan haraca ba
land.
Daha birok kalelerin fethinden sonra olu Sultan I. Selim, ikin
ci defa orlu sahrasnda babas ile savaa girimi ve yenilmiti.
Birok askeri bu yzden kendisinden ayrlmt. Sultan Bayezid,
stanbula geldi. Sultan Selim de babasnn arkasndan stanbula
gelip Yenibahe denilen yerde kararghm kurdu. Btn halk Se
lim Hann padiahln istemi ve Sultan Selim tahta kmt. Ba
bas Sultan Bayezidin de Edime yaknndaki Dimetoka kalesinde
oturmasn emretmiti. Sultan Bayezid, Edirneye bir konak olan
Havsa kasabasna vardnda vefat etti. Vefatnn sebebi hakknda
birok sylentiler vardr. Ah Cem ah! diye nefes verdiini de
sylerler. Sultan Selim iin de, mrn az olup savan ok olsun
demitir. Saltanat mddeti 33 yl srmtr.
Sultan Birinci Selim tahta ktktan sonra, ilk sava ran ah
ah smaile kar yapt. ah smaili Ahiska kalesi altnda ldr
sahrasnda yendi. kiyzbin kzlba kltan geirdi. ah, yedi atl
ile kendini zor kurtarabildi. Tal Hatun adndaki kars yz cariyesi ile esir dt. Defterdar Tcizde Cafer elebiye emnet olu
nup stanbula getirildiler.
Bu zaferde Kars, Ahiska, Ardahan ve bal yerleri, Hasankale,
Erzurum, Bayburd, Duranha, Kemah, Kara Hamid, Diyarbekir ve
bal yerleri olarak krk aded kale alnd. Mara sahibi Zlkadir de
yenilgiye uratld. Sultan Alddevle ldrlp, yetmi aded boy
beyinin de kelleleri Msr Sultan Gavriye gnderildi. Sonra Gavri
zerine Msra sefer yapld. Haleb kalesi ve bal yirmi kale ile
am ve ona bal krkiki kalesi fetholundu.
Trablusam yetmi aded Drzi ve Ruz kaleleri ile fetholundu.
Kuds, Gazze, Remle ve onyedi aded kaleleri ile alnp k amda
geirildi. Ertesi sene Kakon sahrasnda Sultan Gavri ile savald.
Sultan Gavri bu savata ehid olup btn askeri kltan geirildi.
Kaanlarn arkasndan giden Sultan Selim, Msr kuatt. Burada
yaplan byk savata 922 (M. 1516)de Sultan Selim, yz ehir
ve yedibin ky ile Msr fethetti. Bu fetihin tarihi, Sultan Selime
isnaden (uy uy) kelimeleri ile belirtilmitir.
Hayre Beyi Msr hkimi, Kemalpaazde Ahmed Efendi kaz
asker tyin olundu. Sonra Mekke ve Medine alnd. Sultan Selim
Hadiml-Haremeyn-erfeyn olup klcn ara ast.
106
Sonra stanbula dnd. 926 (M. 1520)da vefat etti. Yapmna

balanp kendi zamannda tamamlanamayan camiinin mihrab nn
deki trbesinde gmldr. Trabzonda doup orada ehzade hkim
olmutu. Saltanat 9 senedir. Dokuz sene iinde binbir hutbesi okun
mutu' ...
Yavuz Sultan Selimden sonra tahta olu yardm edici ve koru
yucu, iman sahibi, ba kaldranlarn kafalarn krc, Osmanl sul
tanlarnn onuncusu, Sultan olu Sultan, Sultan Selim Hn olu Sul
tan Sleyman Gaz, rann ve Turann fatihi padiah oldu. Sultan
Sleyman, babasnn tamamlanmayan camiinin tamamlanmasna ba
lad.
SULTAN SELM CAMNN VASIFLARI
nce muhterem babasnn nur dolu camiini babas adna tamam
lamak iin, 92 tarihinde ie balad ve 933 tarihinde tamamland.
Bu cami stanbulun kuzey ksmnda, Karadeniz tarafndaki yksek
bir tepe zerine yaplm bir camidir. Direksiz, duvar zerine ina
edilen yksek kubbesini gren hendese ilmine vkf kimseler, Koca
Mimar Sinan bilgisini gstermi diye parmaklar azlarnda hay
ran kalrlar. Hakikaten gk kubbenin altnda drt duvar zerine by
le salam bir kubbe ina olunmamtr. Btn mhendisler yapl
iarzma bakp arrlar. Ve Ayasofya kubbesinin genilii llp,
bu kubbe ondan birer kar daha geni yaplmtr diye anlatrlar.
Hakikaten gk kubbesine benzer mavi kubbedir. Ayasofyann kubbesi kadar yksek deildir. Boyu elli sekiz zira olan yk
sek bir binadr. Yksek bir tepe zerinde kurulmutur. Avlusunun
sa tarafnda BizanslIlar zamannda su sarnc olarak.kullanlan de
rin bir sarn vardr. Yine avlusunun kuzey tarafnda krk merdi
ven ad ile anlan ve elli drt basamakla inilen bir uurum vardr.
Bu iki uurum arasnda yaplan camiin zelzeleden zarar grmeme
si iin, uzak gr sahibi olan Mimar Sinan, camii drt duvar ze
rine ve alak olarak yapmtr. Mezzin malfeli sa taraf duvarna
bitiik, mermer stun zerine yaplmtr. Minberi ve mihrab be
yaz mermerden olup, sde ve gzeldir. Camiin solundaki stun ze
rinde padiahn ibadet edecei bir ksm vardr. Buraya sonradan
brahim Hn yaldzl kafesler ilve etmitir. Kubbe tarafnda m
barek gecelerde kandiller yakmak iin bir kat vardr. Binlerce lev
ha ve avizelerle sslenmi bir camidir.
E V L Y A E L E B S E Y A H A T N M E S
107
Cami iinde, saydklarmzdan baka zellii yoktur. Mihrab

tarafndaki pencerelerin nnde, iinde blbllerin akd cennet
gibi bir bahede, Selim Hnn nur dolu alt keli trbesi vardr.
Cmie bitiik misafirhneler vardr. Sanda ve solunda bulunan
birer erefeli iki minaresi, dier minareler gibi yksek deildir. Av
lusu ham beyaz mermer ile deli olup, drt tarafndaki yan sofa
larn eitli stunlarla dolu kaps vardr. Avlunun tam ortasn
daki abdest havuzunun fskiyeleri devaml akar. Mslman cemat
buradan abdeslerini tazelerler.
Suyu b- hayata benzer. Bu havuzun zerine sekiz stunlu sivri bir kubbe yaptrlmtr. Havuzun etrafnda drt ser
vi aac vardr. Bu avlunun dnda, iinde eitli aalarla ss
lenmi byk bir avlu daha vardr. Burann da kaps vardr. Kb
lesinde trbe kaps, batsnda ar kaps, kuzeyinde krkmerdiven
kaps. Dibinde ukurbostana bakan byk bir ebced okuyan o
cuklar mektebi, bir yemek datlan imaret, limlere ve sofilere
ziyafet verilen bir ksm ve bir de misafirhane var. Fakat hamam
buradan uzaktr. Bakaca medrese ve tccarhane gibi yerler yoktur.
SULTAN SLEYMAN CAM
(SLEYMANYE CAM)
Sleymaniye camimin vasflan: 961 tarihinde yapmna ba
lanarak 963 tarihinde tamamlanmtr ki, trif edilmesi imknsz,
grlmeye deer bir cmidir.
Tarih :
Kaale abdi bid trihahu
Mbedullah vescd vakterib
Sene 963
Mehur ,tarihiler ki bunlar, hretleriyle mermere adlann ka

zan tarihilerdir, bu cmii anlatmadaki cizliklerini ve noksanlarn
itiraf etmilerdir. Amma hakir Evliya cesaret edip, imkn nisbetinde bu esiz camiin medhini yapaym:
Evvel yeri: Camiin kaplad saha, daha nce Ftih Sultan
Mehmede ait olan denize bakan yksek sarayn yansn iine al
mtr. Sleyman Hn bu cmii, denize bakan yksek bir tepe ze
rinde, benzeri olmayan bir cmi olarak yaptrmtr. Btn Osman
lI lkesinde ne kadar usta mimar, yapc, amele, ta yontucu ve
mermerci varsa toplad. bin esir, tam sene alarak, teme-
108
lini yerin dibine indirdiler. Da delenlerin balyoz seslerini, yerin

dibinde dnyay yklenmi olan kz bile iitirdi. T bu derece ye
rin dibine varncaya kadar yaplan kazdan sonra, oradan temeline
rhtm yapp senede esas bina toprak stne kt. Bir sene o
hal zere brakld. Dier temeller iin eit eit talar yontmaya
baladlar. Bir sene sonra, Sultan Bayezid-i Velinin mihrab perese
sine gre mihrab. tyin edildi. Drt tarafndaki duvarlarn kubbe
kemerlerine varncaya kadar, senede bitirdiler. Sonra drt ayak
zerine salam ve yksek bir kubbe yaptlar.
Sleymaniye camiinin ekilleri ve tarz : Bu byk camiin ma
vi ta kubbesinin en yksek noktas, Ayasofya kubbesinden daha
yuvarlak ve yedi Mekke zira yksekliindedir. Bu emsalsiz kub
benin drt ayandan baka camiin sa ve solunda drt adet soma
ki mermer stunlar vardr ki, her biri on Msr hzinesi deerinde
olup, Msr diyarndaki eski bir ehirden Nil yolu ile skenderiyeye;
orada Karnca Kaptan sallara ykleyip uygun gnlerde stanbulda
Unkapanna getirmi; oradan Vefa meydanna, oradan da Sleyma
niye cmiine getirilmitir. Karnca Kaptan drt adet stunu Sley
man Hna teslim ederken:
Karncalar budun ekmi ekirgenin Sleymana
Size lyk nemiz vardr, kabul eyle fkirne
deyince, Sleyman Hn holanm ve hizmetine karlk olarak, Ka
rnca Kaptana ylanl adas sancan hediye etmi.
Amma Allah bilir, yle krmz renkli bir mermerdir ki, dnya
nn drt bucanda benzeri yoktur. Ellier zira yksekliinde drt
mermerdir. Byk kubbesi, mihrab zerinde yarm kubbe ve kble
kaps zerinde yine yarm kubbe olarak yaplmtr. Fakat ad ge
en direkler zerine yarm kubbeler yoktur. stad Mimar Sinan,
stunlara' ar yk binmemesi iin, billur ve necef camlar yapm
tr. Mihrab ve minber zerindeki renkli camlar, sarho brahimin
iidir. nsan bunu da medihten cizdir, le vakitlerinde bu cam
lara cihan aydnlatan gnein vurunca, cmiin ii nurlanr
ve btn cemaatin l gnlleri ferah bulur. Her cam, yzbinlerce
para eitli kk camlar, iekler ve Esm-i Hsn yazlanyle
ssldr. Kara ve deniz seyyahlar tarafndan dnyann her yerin
de medhedilir. Ve felekde benzeri grlmemitir.
Geri mihrab ve minberi beyaz mermerdendir amma, mermer s
tad ince mermer stun zerine yle bir mezzin mahfeli yapm-
109
tr ki, sanki cennet mahfelidir. Ve bir de batan baa ham mermer

den minberi ve' ta srahisi vardr ki, Sinop cmii minberinin ben
zeridir. Mihrab sanki Hazret-i Sleymann mihrabdr. zerinde
Karahisr (48)' yazs ile Kllem dahale aleyh zekeriyyel-mihrb yeti, lcivert yaldz ile yazlmtr.
Mihrabn sanda ve solundaki burma stunlar sanki birer si
hirli mucizedir. Ve yine orada birer adam boyu yksekliinde halis
bakr ve altn kaplama amdanlarn zerinde yirmier kantar beyaz
balmumu var ki, her birine onbeer basamak merdivenle klr. Her
gece yanar ve camiin ii nurla dolar. Bu cmiin sol kesinde di
rekler zerinde yksek bir hnkr mahfeli vardr. Baka mihrab
da vardr. Bu mbarek mahfelden baka, drt stun ayaklarnn k
elerinde, air okuyanlar iin drt adet maksrecik vardr.
Bunlardan baka, cmiin iki tarafndaki yan sofalar zerinde,
eitli kk direklere dayanan cmi ii cemat sofalar vardr. C
miin dnda, yine bu sofalara benzer ince stunlar zerinde, deni
ze ve sa taraf arya bakan tabakalar vardr. Cematin ok oldu
u vakitlerde bu sofalarda ibadet ederler... Ve cmi iindeki kubbe
ve direkler zerinde iki katl tabakalar da vardr ki, bu tabakalarda
mbarek gecelerde kandiller yaklr. Toplam yirmi iki bin kandil
ve binlerce avize vardr. Cmiin drt tarafndaki pencerelerin her
birinden birer eit hava cereyan gelir, cemat ebed hayat bulup
cennete girmi gibi olurlar.
Allahn emri ile bu cmide gzel bir koku var ki, girenlerin
dima kokulanr. Fakat dnyadaki ieklerin hibirisinin kokusuna
benzemez. Cmiin iinde kble kaps tarafndaki iki pyede birer
eme vardr. Btn cemat temiz suyundan ierek susuzluklarn
giderirler. Baz yerlerde st hazine maksureleri vardr ki, vilyet
ileri gelenlerinin ve binlerce yolcularn emanet mallan burada sak
lanr. Bu mallarn hesabn ancak Allah bilir.
KARAHSARNN YAZISININ MEDH HAKKINDA
Bu cmiin iinde ve dndaki Ahmed Karahisarnin yazlar
bugne kadar ne yazlmtr, ne de yazlabilir. Bu sanat, onda Allah
vergisidir. Byk kubbenin ortasna Allah nurssemvt-i velard... yeti yazlmtr ki, dorusu burada yet yazmadaki ustal(48) Hadikat-el Cevamide, Caminin hattat Karahiearl Kul Haan elebi di
ye kaydedilmitir.
110
n hakkiyle gstermitir. Kble kaps zerindeki yarm kubbe ii

ne nn vecceht vechiyelillez fataressemavvt- vel-ard hanf yeti yazlmtr. Ve kubbeyi tayan drt ayan kelerine Al
lah, Muhammed, Ebbekir, mer, Osman, Ali, Haan ve Hseyin
yazlmtr. Minberin sandaki pencere zerinde Ve innel-mescedallahu... yeti ve bunlardan baka, st kat. pencerelerinin hepsin
de Esm-i Hsn yazldr. Bunlar kalem-i ikaftr. Fakat kubbede
ki byk yazlar hatt gizfdir ki, her Elifi ve Lm ve yrtk K .
onar arndr. nk kubbenin boy ve yksekliine gre aadan
kolayca okunabilmesi iin yazlmtr.
Bu cmiin be kaps vardr. Sa tarafta imam kaps, sol ta
rafta Hnkr mahfe! i altnda vezirler kaps ve iki yan kaplar var.
Sol yan kap zerinde Selmn aleykm bm sabertm fenime ukbed-dr yazlmtr. Sol taraftaki kitabede ketebeh Ahmedel.
Karalisr diye yazlmtr.
BEYAZ AVLUNUN VASIFLARI
Mbarek camiin yukarda sz geen sadetli kapsna ve be
yaz avlunun yksek yerlerine ta merdivenlerle klp inilir. Amma
bu temiz avlu beyaz mermer ile denmi bir ak yayladr ki, her
mermeri birer hal byklnde cill, dzgn, aydnlk, billra
benzer bir meydandr. Boyutlan kare eklindedir. Camiin ii bu
avludan byktr. Bu avlunun drt tarafnda krkar ayak eninde
sofalar vardr. Bu sofalardaki renkli stunlarn birka tanesi ky
metlidir. Her stun zerinde eitli talardan kemerler yaplmtr
ki, her biri gk kua gibidir. zerlerinde daire eklinde kubbeler
vardr. Bu avlunun drt tarafa bakan pencereleri vardr. Bu pen
cerelerin parmaklklar pek muntazamdr. Salam demirden yapl
m pencerelerdir. Usta demirci, Davud Peygamber gibi sanat gs
terip. yle bir renk vermi ki, o zamandan bugne cilsma bir toz
bile konamaz. Nahivan elii gibi parlak pencerelerdir. Pencere
lerin camlan da dikkate deer.
Beyaz avlunun tam ortasnda, ibretle seyredilecek bir ha
vuz vardr. Bu havuz abdest almak iin kullanlmaz. Drt ta
raf mermer kafesle evrilmitir. Buradan cemat su ierler.
stnde alak, kurun rtl bir kubbe vardr. Tuhaftr ki,
baka havuzlarn sulan aadan yukanya kt iin adrvan
denilmitir. Halbuki bu havuzun o nefis hayat veren suyu kub
beden aaya doru cennet emesi gibi akar. Gzel bir gr-
111
n vardr. Dikkatle bakanlar hayran kalrlar. Avlunun kble ta

rafndaki pencereler zerinde de yazlar vardr. Bu avlunun kb
lesi btn kaplardan yksek ve ok sanatl bir sadet kapsdr
ki, yeryznde bu kapya e, beyaz mermer efldi, zerine kat kat
ssler yaplm bir kap daha grlmemitir. Her taraf beyaz saf
mermerdir. Mermer ustas paralan birbiriyle yle kaynatrmtr
ki, ek yerlerini deme adam farkedemez. Bu kapnn st ksmnda,
mihrabda olduu gibi, mermerden oyma hayret verici, eitli ss
ler ve yine mermerden zincir ile sanatkrca yaplm avizeler var.
Eski ilimlerin ainalar bilir. Bu kapnn iki tarafndan kubbe
ye varncaya kadar sralanan drder kat odalarda muvakkitler, ka
pclar ve kayyumlar otururlar. Kap ii de ok byk, krmz, yu
varlak gl renginde somaki mermer delidir. Bu da emsalsiz, ok
parlak ve cill bir tatr. Bykl bir Smt- Muhammedi ka
dar vardr. Bir taraf biraz zedelenmitir. Avlunun sa tarafndaki
kapnn i yzne, drt keden dzgn bir mermer zerine bir ha
yazlmtr. Mermer ustas onu kazm ise de, yine ha olduu bel
lidir. Hristiyanlar bu taa bir milyon mal vermilerse de alamam
lardr. Nihayet Baadman mahallinde, Galatada, kfir gemilerinin
direi zerine top kurarak gllesini kasden atmlar, atlan bu glle
Sleymaniye camimin sol avlu kapsnn alt eiini krarak gelmi
ve ad geen hal mermer zerine dm, fakat zarar vermemi
tir.
Szn mnas udur ki, melun kfirlerin ne usta topu
su varm ki, t Galatadan nian alarak Sleymaniyenin alt
eiini vurup krmtr. Dt yer hl bellidir ve herkes gelip
bakar. Bu avlunun drt tarafndaki direklerin alt ksmlarnda tun
bilezikler ve Vakflar tarafndan oyulmu tarihler vardr. Btn
byk alaylar, mesel yangn, zelzele ve karklk gibi eyler ya
zlmtr ki, tarihler yazl acayip stunlardr.
Bu camiin drt adet minaresi vardr ki, her biri birer Muhammed ezan makamdr. Sultan Sleyman Hn Osmanl Devletinin
onuncu Padiah olduundan, buna almet olmak zere, drt mi
nareye on erefe yapmlardr. Cmie bitiik iki minare er erefeli olup, gklere ba kaldrm esiz minarelerdir. Avlunun arka
kelerindeki iki minare, onlardan ksa ve ikier erefelidir. Fakat
sol taraftaki erefeli minareye Cevhir minaresi derler. Bu is
mi almasnn sebebi udur: Sultan Sleyman Hn bu camii yapt
rrken, binann oturup salamlamas iin inaata bir sene ara
verir ve baka hayr ileri ile urarlard.
112
Iran hlarndan ah Tahmasb, Sleyman Hn camii yarm b

rakt sanarak, acele bir bykeli hazrlayp bin anta mal ve bir kutu
kymetli eit eit mcevher gndererek u mektubu yazm: iittik
ki camii tamamlamaya kudretiniz kalmam ve yarda brakp vazge
misiniz. Size dostluumuza dayanarak birok para, hazine ve m
cevher gnderdik. Bu mcevherleri satp ve bu mal harcayarak
camii bitirmee gayret ediniz ki, bu hayrl iinizde bizim de pay
mz bulunsun.
Dil uzatc bu mektupla gelen eli bakar ki, Sleyman
Hnn camiinin yapmna denizler kadar ok usta ve ii ile
devam edilmektedir. Sleyman Hn, ahn mektubundaki ifa
delere son derece kzarak, bin anta paray elinin gz nnde
stanbul Yahudilerine datverdi. Bir p bile kalmad. Eliye hi
taben yle dedi: Rfz rz-i kymet har bd zyr-i Yehd. y
le ise sizin srtnza binecek Yahudi efendilerinize malnz nasip ol
sun ki, kyamet gnnde size bindikleri vakit kam vurmasnlar.
Yoksa sizler gibi namaz klmayan insanlarn cami yapma ii ile al
kalan ne ola?
Bir kutu mcevheri de yine elinin yannda Mimar Si
nana vererek: Bu kymetli diye gnderdii talar benim camiimin talan yannda kymetsizdir. abuk bunlar baka talann
iine katarak kullan deyince, bu hli gren elinin akl bandan
giderek susup kald. ahm mektubuna gerekli cevap yazld ve el
i Revana gitmek zere yola kt. Beri tarafta stad Mimar Sinan,
bu mcevherleri, ustaln gstererek minarenin her alt ke ss
leri arasna konulan mermer glleleri iinde kullanmtr. Bunun
iin, o minareye hl cevahir minaresi denilir. Gne baz ta
lara vurunca k verir. Fakat bz talar scaktan, kar ve yamur
dan bozularak kalmamtr. Amma camiin kble kaps kemeri
ortasnda bir Nibur firuzesi vardr ki, yuvarlak bir kse kadar
vardr. Hl parlaklndan insann *gzleri kamar. Bu camiin iki
tarafnda abdest almak iin krkar adet musluklar vardr.
Kann Sultan Sleymann ieklerle bezenmi nur dolu tr
besi : Mihrabn nnde, bir ok atm mesfede, gllerle bezenmi
yarm dnya bir gl bahesi iindeki byk bir kubbenin altnda
Sleyman Hn yatmaktadr. Bu kubbe gk kubbesinden de gzel
dir. nk maharetli usta kk bir kubbenin zerine bir kat b
yk kubbe daha yapmtr ki, byle iie sanatkrca kubbe hibir
yerde yaplmamtr. Burada yaplan mermer ssleme sanat imr
grm hibir memlekette yoktur.
113
D avlunun vasflan: Bu camiin tarafnda bir kat d avlu

daha var ki, iki taraf birer at koturacak genilikte kumluk bir
meydandr. eit eit yksek narlar, batan baa sedler, servi, h
lamur ve kudili aalan ile sslenmi byk bir avludur. ta
raf tamamen pencereli duvarlarla evrilmitir. Avlunun on tane
kaps vardr. Kble ynnde iki kaps var. Biri mera kaps, biri
Eski Saray kaps. Gneyde mektep kaps ve yine gneyde ar
kaps; gneyin sa tarafnda medrese kaps, yine gneye bakan
Hekimba kaps; batda maret, tevhne ve aa kaplar vardr ki,
merdivenle klr. Bundan sonra kuzeyde binbir ivi ile ssl kub
be kaps vardr ki, yirmi ayak ta merdivenle klr. Kubbesinin
iinde binbir tane ivi izi olduu iin byle adlandrlmtr.
Dou tarafnda hamam kaps vardr. Buradan merdivenle ha
mama inilir. Fakat avlunun bu tarafnda duvar yoktur. stanbulu
seyretmek iin yalnz ksa bir sed ekilmitir. Btn cemat orada
durarak Hnkr Sarayn, skdar, Boazhisar, Beikta, Top
hane, Galata, Kasmpaa ve Okmeydanm tamamen grrler. Ha
li ve stanbul boaznda yelken am binlerce pereme, kayk ve
dier gemilerin yzdklerini de buradan seyretmek mmkndr.
Bu avlunun drt tarafndan, Sleymaniye camii evresi birka bin
admdr. Bir kk avlu da, Sleymaniye ile Eski Saray duvar ara
snda Sereme-i kte giran pehlivan demir meydan ad ile me
hur vdidir. Hl, ikindiden sonra btn tekke pehlivanlar o gzel
meydanda greirler.
Bu cmiin sanda ve solunda drt mezheb mensuplar iin drt
byk medrese vardr. Bu medreseler halen lema ile doludur. Bun
lardan baka bir Hads mektebi, Kuran mektebi, Tb mektebi, lkmekteb, hastahne, aevi, misafirhne, kervansaray, Yenieriaas
saray vardr. Ayrca kuyumcular, dkmeciler, ayakkabc dkkn
lar ile bir aydnlk hamam, bir de bin kiilik hizmet erbabn ba
rndracak binalar yaplmtr. Bu camiin etrafndaki binalarn ade
di bin kubbe olarak saylmtr. Galata tarafndan Sleymaniye ya
plarna bakanlar, sanki gmgk kurunla kapl bir yap topluluu
grrler.
Bu cami ve ona ek yaplarda hizmet gren bin kii vardr.
Vakflar belirlidir. Akdenizdeki btn odalar, Snbeki, stanky,
Sakz, Rodos ve dier adalarn hepsi Kann Sultan Sleymann bu
camie yapt vakflardr ki, mtevellisinin emrinde alan beyz
Eviiva e!eb11-1 p : 8
114
kii vardr. Bu camiden baka, Sleyman Hnn fatihi olmas se

bebiyle birok yerlerde hutbesi okunur.
slm lkelerinde Sleymaniye cmiinden daha salam bir bi
na yaplmamtr. Btn mimar ve mhendislikten anlayanlarn fikirbirlii yaptklar husus udur ki, yeryznde Sleymaniye bi
nas gibi kuvvetli ve salam bir yap yoktur. Bu yuvarlak kubbe
gibi lcivert kubbe grlmemitir, derler. Temellerindeki salam
lk ve her kesinde olan incelik rnei eserler ve akllara durgun
luk veren baarl sanat mkemmellii ve sonsuzluu, bu camiin
iinde ve dnda grlr. Hatt bina tamamlannca Koca Mimar
Sinan: Pdihm, sana yle bir cami yaptm ki, kyamet gnnde
Hallc- Mansur gelip, yeryzndeki byk dalar pamuk atan hal
lalarn yay ile pamuk gibi atsalar, bu camiin kubbesi Mansurun
yay nnde top gibi yuvarlanr diye camiin bu derece salam
olduunu medheder. Hakikaten bu caminin arkas yksek bir tepe
zerine kurulduundan ve temelini nce t Tahtakale nndeki ed
den baladklarndan, Siyavu Paa saray eddi, Yenieriaas ed
di, Kkpazar sarnc eddi, Aa mektebi, misafirhane, imaret, kurunhne ve hastahne taraflar sedlerinin hepsi Sleymaniye camiinin temelleridir ki, bu suretle bu byk cami salamlk kazanm
tr. Hatt hakir (Evliy elebi) bir defasnda grdm ki, mhen
dislikte ve mimarlkta sz sahibi on kfir gelip kapclarla birlikte
bu nurlu camii gezerken, kapc ve kayyumlar bu kfirlerin ayak
larna baka ayakkab giydirmiler ve bu suretle gezmeye devam
ederlerken, hangi yne bakmlarsa, hayranlklarn gizleyemeyip
parmaklar azlarnda kalmlardr. Kaplarn Hindistan usul se
def ilemeli kanatlarn grdke, balarn sallayp ikier parmak
larn srrlard. Ve gklere ba uzatm lcivert kubbeyi grnce,
hepsi balarndaki apkalarn kararak, Meryem, Meryem diye
azlan ak kald. Ve kubbenin eteinde olan Kisrnm takma ben
zeyen drt adet kemeri grdkleri vakit :
Kehkean s semya ser ekp
Rze-i lya salmtr kemend
beytine uygun olarak, gkkuana benzeyen bu kemerlerin her bi
ri sanki Allahn eliyle yaplm gibidir, dediler. Hakikaten bu ke
merlerin tarihi Kudret kemeri kelimeleridir: Sene 944. Tam bir
saat yldzlan tetkik eder gibi dikkatle bu kemerleri ve camiin ii
ni parmaklan azlarnda seyreden bu kfirler, d avluya kp drt
minare ile drt ke, alt yksek kapy, gzel avluyu ve etrafnda
115
hazrlanm kemerler stndeki kubbeleri ve krk yzl stunlar,

kat kat dzgn kubbelerin zerlerini tamamen kaplam Muhammed lemlerini grdkleri zaman, imek gibi olan parlaklk
larndan gzleri rahatszlanp, balarndan apkalarn kararak, ca
miin drt bir tarafn aknlklarndan, parmaklar azlarnda sey
rettiler. Onlarn arasnda hayranln ve aknln ifadesi, on par
man azna koymaktr. Ben (Evliy elebi) bunlara tercmanlk
ettim. Bu binay nasl buldunuz? dedim. Bir tanesi konuulacak
bir adamm. Dedi ki: Canl, cansz her yaratn ve yaplan bina
larn ya ii, yahut da d gzeldir. ki gzellik bir arada bulunmaz.
Amma bu camiin ii ve d gzellik rnei olarak yaplm. Hristiyan memleketlerinin hibirinde byle hayret edilecek bir mima
r bilgi ile yaplm eser grmedik. diye binlerce defa takdirlerini
bildirdiler. Ben dedim ki, Ayasofya ile bu cami nasldr? Onlar
dediler ki, Evet, bundan byk, eski tula bir binadr. O zamann
salamlk sanat ile kurulmu byk bir binadr. Amma gzellik ve
incelik ve temizlikte bu ondan daha sanatl ve ibretle grlecek
bir binadr. Masrafna gelince, bu camie Ayasofyadan daha fazla
para harcanmtr. deyip gittiler. Hakikaten Bu camiin on miskal
ta bir altna mal olmutur derler.
Sleymaniye camiine yaplan masraflar: Cami tamamlannca,
bina emini ile nazr ve mutemedi tarafndan yaplan hesaplara g
re, sekizyz doksan (49) bin yz seksen yk filori olmak ze
re camiin hesaplar grlmtr.
Sleyman Hnn stanbul iinde byk bir hayr eseri daha
vardr ki, bu da Krkeme suyu kemerleridir. Bir kat kemeri Yanko (50) zamannda yaplm olup, stanbul iinde krk tane eme
idi. Fakat zamanla yer yer yklp, Sultan Sleyman zamanna ge
linceye kadar stanbul halk bir iim suya muhta olup, tuzlu ku
yulardan su imek mecburiyetinde kalp, pek ok sknt ekerler
mi. Sleyman Hn stanbulun batsnda uzaka bir yerde tatl su
lar bularak hendese bilgisi ile stanbula getirmek isteyince, Mimar
(49) Peevi, doksan alt bin diyor ve ilveten, o asrn hesabma gre beyz yk, otuz yedi yk, seksen iki bin dokuz yz ake olmu. Bugnk
hesaplara gre, iki bin iki yz krk yk akeye yakn olur diye izah
ediyor. Bu hesaba gre, bir altnn altm ake olduu anlalyor. Bir
altm ise ortalama on iki dirhem gme eit idi.
(50) Bu kemerlerin yapmna (M. 117-138) tarihinde Adriyan zamannda ba
landn daha nce bildirmitik.
116
Sinan: Padiahm, bu ok uzak bir mesafedir. Buradan stanbula

onbir saatlik bir yol vardr. Keseleri u uca dizip bu kadar fazla
masraf gze alrsanz, bu byk hayr size nasip olur. Baka trl
bu hayr ii yapmaya hibir memleketin gc yetmez. in doru
su budur Pdihm der. Bunun zerine, Kanimi Sultan Sleyman:
Ey Mimar Sinan, evvel bu gzel sularn fennen stanbula gitme
si mmkn mdr? der. O da, Evet Pdihm, mmkndr. B
yk bir nehir gibi stanbula akar cevabn verir. Padiah: Sen
keseleri u uca dizersen bu su stanbula varr dedin. Ben naallah
yan yana, birbirine bitiik iki konak dizeyim der ve hemen, Bis
millah ile bir kese altn, ad geen kaynan bana saarak ie
giriirler. Yedi ylda bin yedi yz kemer yaplr ki, baz yerleri
gklere ykselmi ikier, er kat kprlerle stanbula girip Atpazar yaknnda Yankonun Krkeme iin yapt kemerlerin ze
rinden geirilmiti. Sonradan bu gzel tatl su stanbul ehri iine
taksim edilerek Kerbel ehidlerinin ruhlarn sevindirmitir. Bun
dan sonra Bykekmece kprsne baland. Fakat Kann Sultan
Sleymann mr vefa etmediinden, tamamlanmas kinci Sultan
Selime nasip oldu.
ehzade camii, Cihangir camii, Haseki camii ve imreti, Yeni
Tersne ve Halclar Kkndeki Sultan Selim medresesi, Kann
Sultan Sleyman Hnn yaptrd eserlerdir. Sultan Selim medre
sesinin sevabn, babas Yavuz Sultan Selimin ruhuna balam
tr. Bunlarn dnda, skdar'da skele camii ve yksek vasfl kz
lan Mihrimal Sultan iin bir cami, iki han ve bir imret yaptrd.
Rumelindeki hayr eserleri saylamayacak kadar oktur. Avlanya
kalesi.. Selnikde Kelemerye, Eri hududunda Segedin, Sigetvarda
Trbe kalesi, zi hududunda Bender kalesi, Edirnede bir tatl su
yolu ve Edirne yaknnda Cisri Mustafa Paa kasabasnda bir cami,
bir imret ve bir de han yaptrmlardr.
ANADOLU TARAFINDAK HAYIR MESSESELER

Konyada
LK olarak Konya
da Mevln Celleddin Hazretlerinin nur dolu
trbeleri yaknnda yaptrdklar iki minareli byk bir cami,
bir medrese, gzel bir mescid, bir semhne, bir imret, bir zi
yafet evi. derviler iin birok odalar ve amda byk bir cami
117
ile bir medrese... Daha sonra Kefe ve znik'te birer kiliseyi cami
haline getirmilerdir. Fetholunan kale ve palangalarda kiliseleri ca
miye evirirler ve olmayanlarda yeni camiler yaparlard. Byece
slm iin lzm olan eyler tamam olurdu.
Kuds- erif kalesi, Ahratallah mescidi ve Kudsteki eme
ler zerine yaplan byk kale, Sultan Sleyman Hnn eserleri
dir. Sahre-i erif kubbesinin ii, d, yani ahab ve ta ksmlar
sanatkrne ssl camlarla donatlm, in evlerini kskandracak
hale getirilmitir ki, sanki cennetten bir kktr. Cennete benzeyen
Badad ehrini aldklar zaman, Hazret-i Numan bin Sabitin (mam-
zam hazretleri) mezar zerine bir trbe, bir cami, bir imaret
ve bir de ziyfet evi yaptrdlar eyh Abdkadir-i Ceyln Haz.etlerinin trbesi zerine de yksek bir kubbe, bir cami, bir tekke
ve bir imret yaptrdklar gibi, vakflarn yenilediler, ayrca yeni
vakflar da tesis ettiler,
HAREMEYN- MUHTEREMYN (MEKKE VE MEDNE) DE
OLAN HAYIRLI VE SEVAPLI ESERLER
Hl Osmanl Devletinin surresi olan yetmi iki bin altn, sur.e

emini ile Mekke ve Medineye her sene gnderilir. Bir de sadaka
cbbesi vardr. Bunu Yavuz Sultan Selim vakfetmitir. Mekke ve
Medine halkna yzbinlerce hrka, cbbe ve alvar gnderilir. Bir de
Sadaka-i Cevli vardr. Bu da Mslman olmayanlardan askerlik
bedeli olarak alman verginin Mekke ve Medine halkna sadaka ola
rak gnderilmesi eklindedir.
Dier bir sadaka eidi de Sadaka-i Criyedir ki bu, Arafat da
nda akard. Bu vakf, Haruner Reidin hanm Zbeyde hanmn
vakf idi. Arap ve Bedeviler yollarn bozmulard. Sultan Sley
man Hn iki fersah ara ile drt su kaynan ilve ederek, Ara
fata nehir gibi su aktarak byk havuzlar yaptrd. Ve Mekke-i
Mkerremede bulunan drt medrese vakflarm Osmanl uslne
gre drt mezhebe medreseler yaptrarak, rencilerine yetecek ka
dar harlk tayin etti. Mekkedeki mminlerin anas Hazret-i Ha
ticenin evini bir kubbe ile imr ve tmir ettirdi. Ve Hazret! Ha
ticenin nurlu trbesini dah tmir ettirdi.
Bu hayrl eserlerinden baka daha saysz vakflar varsa da,
onlar, inaallah seyahatimizdeki sraya gre teker teker yazlacak
tr. nk yazmzn bu ksm stanbula ayrlmtr. Yukardan be-
118
ri saylan hayr eserlerinin hepsi, Malta, Rodos, Budin, Kzlelma,

Tuna Belgrad, Badad gibi kalelerin hell ve bol sava mallar ile
yaptrlmlardr. Bina emini muhasebesiyle Sultan Sleyman, va
kflara sekiz yz doksan alt bin yz seksen iki filoriyi hzine
den harcamtr. O devrin hesabna gre, beyz otuz yedi yk ve
seksen iki bin dokuz ake eder. Zamanmzn (yani Evliy elebi
zamannn) hesabna gre, ikibin ikiyz krkbir yk ake olur. Fa
kat Sultan Sleyman Hn devrinde bir ake bir Dnik olup, drd
bir dirhem gelen saf ayarl gm idi. Yz altn, yz on sekiz dir
hem gelirdi. Bu derece dikkatli bir harcama ile yaplan hayr eser
lerini Allah bilir ve kabul eder.
ehzade Sultan Mehmedin ssl ve gzel, mbarek eamiinin
zellikleri: Btn mhendisler, gen eklinde olan stanbulun sa
at, adm ve uzunluk lleri ile hesap edilirse ortasnn, bu ehzde eamiinin bulunduu yer olduunu sylerler. Dz ve geni bir
alanda yaplmtr. Tepe zerinde deildir. Altnc byk camidir.
Bu da Sultan Sleyman tarafndan yaptrlmtr. Baht ak gen
ehzadesi Mehmedi ok sever ve savalarda yanndan ayrmazd.
Sonunda Manisada yol kesen ecel, ehzdenin yakasna yapd. Irci il Rabbike emrine uyarak br dnyaya gnce, mbrek nn cmii olacak bu yeillik yere gmerek zerine bu gnl ac
camii yaptrdlar ki, yer yznde benzeri olmayan ve kymeti llemeyen bir camidir.
ehzade eamiinin ekilleri: Ortadaki yksek kubbesi semaya
ba uzatm mavimsi billr bir kubbedir. Fakat Sleymaniye camii
kubbesinden kktr. Drt aya alt ke eklinde yaplm ayak
lar zerine oturtulmu muntazam bir kubbedir. Ve bunun drt ta
rafnda yarm kubbeler vardr. Sleymaniye ve Ayasofya gibi iki
er yarm kubbe deildir. Drt yarm kubbenin ortasnda uzun bir
kubbedir. Mihrb ve minberi ham mermerden yaplm ve ok ss
ldr. Sekiz stun zerine oturtulmu mezzin mahfeli de ok ss
ldr. Camiin sol tarafnda stun zerinde Hnkr mahfeli ve ca
miin tarafnda da cemat mahfeli sralanmtr. Bu camide b
yk direkler yoktur, iki kat kandilleri vardr. Cmi iinde her gece
sekiz bin kandil yanar. Her taraf kl camlarla aydnlatlm ay
dnlk, gzel bir camidir. Drt tarafnda pencereleri vardr. ta
ne yksek kaps olup, bunlarn sanda, solunda ve kblesindeki b
yk kap zerinde tarihi (Mbed-i mmet-i Resl- Mbn, sene
955) yazldr. 950 tarihinde yapmna baland gn, Rebilevvel
119
aynn ilk gn idi. 955 senesi Reeeb aynda yapm tamam

land.
Yapmna yz elli yk ake harcanmtr. Mimar Sinan ta
rafndan yaplmtr. Camiin d tarafnda da yan blmeleri vardr.
O ksmlarda ince, parlak cill, kymetli birok stunlar vardr. Her
kapsndan merdivenlerle camie klr. Kaplarn pencereleri ile
meli, aydnlk ve nur dolu bir camidir. Mihrab nnde, cennet bah
elerinden birine benzer bir ba iindeki yksek bir trbede, eh
zade Mehmed yatar. Dier bir trbede de Haleb klanda len kar
dei ehzde Cihangir yatmaktadr.
Bu camiin avlusu ok ssldr. Drt tarafndaki sofalar zeri
ne eitli direkler, renkli talarla bezenmi tak ve kemer zerinde
kubbeler vardr. Yine drt tarafnda d avluya bakan pencereler
vardr. Avlunun ortasndaki azna kadar tatl su dolu yuvarlak ha
vuzdan cemat abdest alrlar.
Bu havuzun zerine sekiz stun zerine oturtulmu yksek
tavanl bir kubbe vardr ki, Badad ftihi Drdnc Murad Hn
tarafndan yaptrlmtr. Bu camiin sa ve solunda bulunan ikier
erefeli minarelerinin bir benzeri daha stanbul, Bursa ve Edirnede
yaplmamtr. yle ssl ve hayret uyandrc mnrelerdir ki, Ko
ca Mimar Sinan bu minarelerde ve camide mimarlk sanatnn b
tn ustalklarn gstermitir. Her minare onsekiz keli olarak ya
plmtr. Her kesinin birletii yerde batan aa kat kat erit
ler iinde eitli kitabelerle rtlm turuncu ileme ssler ve her
erefede ibret verici cilveli kemerler ve ssler icat etmitir ki, g
renlerin akllar durur. nk bu cami altnc camidir. Daha nce
yaplanlarn her birinden birer gzellik ve incelik alnarak bu ca
mide birletirilmitir. Camiin yerdikleri kenarnda o kadar sanatkrne mermer eritler, yuvalar ve katmerli duvarlar vardr ki, ben
zeri baka hibir camide yoktur. Kubbelerine usta kuruncu mavimtrak renkte has bir kurun rtlmtr ki, ustalnn hakkn vermi
tir. Bu camiin li tarafndan bir at menzili byk avlu iinde eitli
aalarla sslenmi bir avlu vardr ki, sol tarafndaki byk bir
narn glgesinde eyh Ali Tabi Hazretlerinin mezar vardr. De
erli sahabedendir. Hazret-i Eb Eyybel-Ensri ile gelmi olup, o
savata askeri gayrete getirmek iin tabi alarken ehid dm ve
o yerde topraa verilmitir. Bu byk avlunun etrafnda imareti,
medresesi, mutfa, ziyeret evi ve dier hayr eserleri vardr. Fakat
hastabne ve hamam yoktur. Bu da erefli bir camidir ki, dier b
yk camilere harcanan paradan ok para harcanmtr.
120
ehzade Sultan Cihangir Camii: Fndkl kasabasnda ehzde

Cihangirin ruhu iin bunu da Sleyman Hn yaptrmtr. Evsaf
yazlacaktr.
ehzadelerin annesi Haseki Sultann camiinin vasflar: Avretpazarnda yksek ve ok kymetli bir camidir. Fakat dier camiler
kadar byk deildir. Bir minareli, bir erefeli, gnl ac bir ca
midir. Bir imareti, bir ziyfet evi, bir akl hastahnesi, bir medre
sesi ve bir ebced okuyan ocuklar iin mektebi ile mmur bir ca
midir. Kableri biler bir padiah olan Sleyman Hnn tabiatnn
inceliindendir ki, Haseki Sultan camiini Avretpazannda yaptrm
tr.
Byk camilerden, Sultan Sleymann kz Mihrimh Sultann
camii: Edirnekap iinde yksek bir zemin zerine ina edilmi b
yk bir camidir. Dier byk camilerin saray mesabesindedir. Ka
nun Sultan Sleyman Hn, kz adna yaptrm ve masraflar pa
diahn zel hzinesinden karlanmtr. Mihrb, minberi ve mahfeli son derece ssldr. Hnkr mahfeli yoktur. D avlusu batan
baa nar aalarnn glgesi altndadr. Drt tarafnda medrese
odalar vardr. Bir erefeli, ge uzanm bir minaresi vardr. Bu
camide hastane ve ziyfet evi yoktur. Netice olarak, krksekiz se
ne sren saltanat devrinde, Kann Sultan Sleyman, Osmanl Dev
letini adaletle idare etmi ve memleketi imar etmitir. Gza ve ci
hd, Allah iin yapan bir padiah idi. Allahn izni ile hangi yne
sefere ksa, muzaffer ve sa olarak bol ganimetlerle dnerdi. n
k Vevirhm fil emr yetine uyarak, btn ilerinde ie ba
lamadan nce etrafndaki limlerin, salihlerin ve vezirlerin fikir
lerini alrd.
MBAREK ZAMANLARINDA SADRZAMLIK
MAKAMINA GELEN BYK VEZRLER BLDRR
Sadrazam Pr Mehmed Paa : Karamanldr. Kann" Sdltan S
leyman tahta kt zaman sadrazamlk makamnda bulunuyordu.
Yeni padiah da kendisini makamnda brgkt. Sadrazam Makbul ve
Maktul brahim Paa: Sarayda zel haremde yetimiti. Sadrzam
iken Msra gitmi ve Hin Ahmed Paay ldrdkten sonra, M
sr kalesine yedi tane kule yaptrm ve ayrca Msrda imr hare
ketlerinde de bulunduktan sonra stanbula dnmtr. Sadrzam
Avas Paa: Aslen Arnavuttur. Sarayda yetierek ykselmiti. Son
ra Yenieri Aas ve Rumeli eyleti mutasarrf olarak vezirlie
121
ykseldi. Sadrazam Ltfi Paa: Bu da Arnavuttur. Saraydan yeti

mitir. eitli livalarda mutasarrflk yaptktan sonra vezirlie yk
selmitir. Sadrazam Sleyman Paa: Beyaz klelerden olup saray
da yetimi, am ve Msra gnderilmi, oradan donanma ile Hin
distanda Bende Div, Ahmedbd ve eitli kaleleri Portogal (Por
tekiz) kralndan alp, Hind mihracesine balayarak birok gani
met mal ile Yemendeki Bender Adeni fethetmiti. zdemir bey
ile Habei aldktan sonra stanbula dnd ve Sadrazamla geti
rildi. Ondan sonra Rstem Paa sadrazam oldu. Hrvat aslndandr.
Aristo gibi bilgili ve tedbirli bir vezir idi. Sadrazam Ahmed Paa:
Arnavuttur. yi idaresi, cesurluu ve gsterii ile tannmtr. Sa
rayda bakapclk grevinden alnarak Yenieri Aal ve Rumeli
valilii grevlerinde bulunduktan sonra sadrazam olmutur. ran
ah ah Tahmesb gece baskn ile yenmi, sonra da Tamevar
fethetmitir. Sadrazam Kaln Ali Paa: Hersek sancana bal Pere kasabasmdandr. Sarayda kapcbalktan ayrlarak Yenieri Aa
l ve Msr Valilii grevlerinde bulundu. Sonra da sadrazam ol
du. ok iri bir adam imi. Sadrazam Sokullu Koca Mehmed Paa:
Bosna sancana bal Sokul yani ahin kasabasnda domutur. Pa
diah saraynda kapcbalk ve eitli sancaklarda ve Rumeli ey
letinde grev yaptktan sonra, padiaha krk sene sadrazamlk
yapmtr. Sonunda Serhadli bir fedi tarafndan Kubbealtnda bir
ka yerinden bak ile vurularak ehid edilmitir. Daha nce birok
savalara katlan gzi, hepsinden de lmeden kurtulmutu.
Sadrazam olamayan dier vezirler: Gebzede imret ve cami
yaptran Vezir Mustafa Paa: Bosnaldr. Vezir Ferhad Paa: Ar
navut aslldr. Vezir Koca Kasm Paa: Kann Sultan Sleymann
ehzadelii zamannda Defterdar, sonra lalas olmu, ihtiyarlaynca
drdnc vezirlie getirilmitir. Emekli olduktan sonra Selnike
yerlemi ve orada bir cmi yaptrdktan sonra vefat etmitir. Ve
zir Hn Ahmed Paa: Arnavuttur. Saraydan ktktan sonra Yeni
eri Aal yapt. Belgrad fethinde Rumeli Valilii grevinde bu
lundu. Daha sonra Msrda devlete isyan edince,' Zoyle kapsnda
aslarak idam edildi. Vezir Gzelce Kasm Paa: Haremde grevli
iken vezirlie getirilmi. Mora adasndaki Anadolu kalesini se
ne muhasaradan sonra fethetmitir. Sonra stanbul karsnda Ka
smpaa kasaba ve cmiini yaptrmtr ki, Kasmpaa ad ile bili
nir. Vezir Hac Ahmed Paa: Budin veziri iken, Yahudi bir hekim
zehirli bir erbet iirterek ldrmt. Yakalandktan sonra Meh
med isimli krk adam zehirledim diye itiraf edince, Yahudi de l-
122
drlmtr. Mehme'd Paann mezar Budindedir. Vezir Hsrev

Paa: Koca Lala Mustafa Paanm itibarl hizmetisidir. enigirba grevinden balyarak sras ile Kapclar Kethdal, Rumeli
ve Msr valiliklerinde bulundu. Vezir Hadm brahim Paa: ok
namuslu, temiz ve cesur, ihtiyar bir vezir idi. Silivrikapmm iin
deki nurlu cmi onun eserlerindendir. Vezir Hadm Haydar Paa:
Sarayda Kapaas iken dar kp ehzade Mustafann ldrl
mesinde ona yaknl ile sulanarak azledildi ve Hersek sancana
srld. Bilgili, gzel konuur, fakir babas, yardm sever bir vezir
idi. Vezir Balak Mustafa Paa: Aslen Bosnaldr. Arnavuta Balak,
koca demektir. Bu lkap ile tannm, cesur ve sert tabiatl bir ve
zir idi. Msr veziri ve kapudan oldu. Mezar Eypdedir. Vezir Damad Ferid Paa: ehzade Mehmed Hnn damad idi. Eski Sarayn
bir kesinde ve Sultan Bayezid yaknnda bunlara bir fcaray yap
trld. Gzel yaz yazan paa, Kurn- Kerim yazarak onunla ge
imini temin ederdi. Yazd Kurnlardan biri Bayezid Hn trbesindedir. Vezir Mustafa Paa: Hlid bin Velid Hazretlerinin soyundandr. emsi Paann byk kardeidir. Sarayda yetimi ve
akrcbala ykselmiti. Rumeli valilii grevi ile Malta adasnn
fethine gnderilmi ise de, fethedemeden dnd. Sonradan Hacca
gitmi ve orada lmtr. Cenazesini mezara babam koymutur.
Kann Sultan Sleymann Beyerbeyileri: Benram Paa: olanlar tala vurarak kendisini ehid ettiler. Peinden, Paay ehid edenler de ldrldler. Davud Paa: Msr Valilii grevinde
iken ld. veys Paa: am Beylerbeyi iken ld. Dukaginzde
Gzi Mehmed Paa: Msr Valisi oldu. Dier veys Paa: Yemen
kumandam iken Aden ehrinde, Ekya Pehlivan Haan Elmeyl
elinden ehidlik erbetini ierek br dnyaya gitti.
zdem Paa: Msr Sultan Gavrinin akrabasndan olup, er
ke aslldr. ecaat sahibi, yiit ve cesur bir kimse idi. Habei o
fethetmitir. Yahya mer Paa: Belgradda camii, imareti ve eitli
hayr eserleri vardr. Gzi Kasm Paa: Sultan Sleyman Hn Vi~
yanay muhasara edip kn iddetinden fethedemeden dnnce, bu
Gzi Kasm Paa on iki bin serdegeti, naml, bahadr yiitlerle
Almanyaya aknlar dzenleyerek kfirlere yaralar aarken, beri
yanda Sleyman Hn, Cankurtaran kalesine ekilerek can kurtar
d. Bilhare Gzi Kasm Paa adam ile Venedik tarafnda sek
kalesine geldi. Dier btn askeri Alman topranda ehid dm
ler Bu hakir o ehidleri Almanyada pek ok yerde grmtr.
123
Gzelce Rstem Paa: Sarayda yetimi, sonra Yenieri Aas,

sonra da Budin Valisi olmutur. Sleyman Paa: Saraydan yeti
mitir. stolni Belgradda Glba muhafzlnda iken vefat etmi
tir. Mezar, ad geen yerde kale kaps nndedir. Osman Paa:
Padiah saraynda yetimi, erke asll ve ie yarar bir kii idi.
Nahcivan seferinde Acem ahnn ordusuna gece basknlar ile ya
rarlk gsterdiinden, kendisine Erzurum vilyeti ihsan olunmu
tur. Gazi Haan Paa: Yemen ve Habee gitti. Oradan da Tamevara vali tayin edildi. Solak Ferhad Paa: Badat Valilii yapt
srada orada vefat etti. Baltac MeKmed Paa: Bosnaldr. Badad
Valiliinden azledildikten sonra, stanbulda ld. Hrrem Paa:
Bosnaldr. Piri Paa: Ramazanoullarndandr. Musa Paa: sfendiyaroullarmdandr. Erzurum Valisi iken, Grc kfirleri harbin
de ehid oldu. Hadm Ali Paa: Msr Valisi iken vefat etti. Arslan
Paa: Eski Lala Mehmed Paann oludur. Budin Baruthanesini o
yaptrmtr. Tata ve Paa kalelerinin dman eline gemesinde su
lu grld, Padiah adr nnde kafas kesilerek ehidler arasna
kart. Aya Paa: Sadrazam Koca Sinan Paann kardeidir. Ha
remde yetiti. Sonradan katledildi. Eski Behram Paa: Badad va
lilii yapt srada hret bulmutu. Cenapl Ahmed Paa: Saray
dan yetimi, Anadoluda yirmi sene hkim olmu, Ankarada bir
hamam, bir de mevlevihane yaptrmtr. Ulama Paa: Tek vilye
tinde Acemlere esir derek rana gtrld. Sonradan orada Hn
oldu. Daha sonra Anadoluya kat. Kendisine Lipve vilyeti veril
di. Orada iken kale dmanlar tarafndan muhasara edilmi, mec
buren kaleyi dmana terkedip dar knca da, Krk gn neden
harbettin? diye, dman tarafndan ehid edilmitir. Mezar Lipvededir. Pulad Kasd Paa: Haremden yetimitir. emsi Ahmed
Paa: Kzl Ahmedlilerden beinci vezir Mustafa Paann karde
idir. padiaha zel musahiplik yapmtr. Hac Ahmed Paa:
Bu da Kzl Ahmedlilerdendir. Damad Haan Paa: Sultan Sley
man Hnn damaddr. rana kaan ehzde Bayezid iin rana
eli olarak gitti. ehzde Bayezidi ocuklar ile beraber alarak Si
vas kalesine getirdi. Orada bodurmak suretiyle ehid etti ve Paa
kalesi yaknnda topraa verdiler. Ziyret etmiimdir. skender Pa
a: Bostancbaktan Anadolu valisi oldu. Oradan Diyarbekir mu
tasarrflna tayin edildi ve on be sene orada kaldktan sonra ora
da ld. erke aslldr. Temerrd Ali Paa: Bosnaldr. Kara Mus
tafa Paa: Has odadan yetimitir. Hzr Paa: Saraydan yetime
dir. Hzr gibi am ve Badad dolamtr. Karar sahibi, azla ye-
124
tinir, bekr bir adam idi. Kara Murad Paa: Sofu Ali Paa ile ha
remden yetimedir. Msr Valisi iken hastalna kahrederek Kahirede ld. Hsrev Paa, Muzaffer Paa, Gazanfer Paa, Kelbi
Paa: Dervi tabiatl adamlar olduklar iin istekleri ile emekli ol
mulard, daima babamla sohbet ederlerdi .Ayasofya cmii hakkn
da yazdklarmn hepsini bu ztlardan dinledim. Tatl szl, yumu
ak huylu, evliya gibi ihtiyarlar idi. Mehmed Hn Paa: Zulkadir
oullarmdandr. ah smaile snd, sonradan piman olarak tek
rar Osmanl Devletine dnd. Rumelide ve Anadoluda byk san
caklarda grev yapt. smi yazlrken Cenab yazlarak kendisine il
tifat edilirdi.
Sultan Sleyman Hn devri Kaptanlar: Kaptan Sinan Paa:
Haremden yetimi, hiddet sahibi bir zt idi. Kaptan Hayreddin Pa
a: Vardar Ilcasndandr. Btn atalar oradadr. Fakat kendisi Mi
dilli adasnda domutur. Byyp genlik ama geldii zaman,
dken ve kavgac bir yiit oldu. Cezayirde eitli vilyetlere vali
oldu. Nihayet 940 senesinde kendisine kaptanlk ihsan edildi. Ak
denizde bin para yelkeni sndrd. Birka kere esir dt
ve saysz kaleler ald btn tafsilt ile anlatlm ve Hayreddin
Paanm fetihleri diye duyulmutur. Sonunda stanbulda vefat et
mitir. Beiktata deniz kenarnda karalarn kaptan olmutur. Ad
geen limanda kyamet gnne kadar demirlemi olarak yatmak
tadr. lm tarihi olarak u msra sylenmitir: Dald rahmet de
nizine Kapudan sene 970. Allah rahmet eylesin.
Salih Paa: Kazdaldr. Bu dahi Cezayir Paas oldu ve o g
revde iken ld. Turgud Paa: Cezayir Paas iken Malta kalesi
muhasarasnda top atarken top paraland ve ehid oldu. Malta da
fethedilemedi ve geri dnld. Hayreddin Paa olu Mehmed Pa
a: Cezayir Paas olup, Okyanusa dehet sat. ngiltere adalarn
yakp ykarak talan etti.
Sultan Sleyman Hn zamanndaki defterdarlar ve nianclar:
lk defterdar skender elebi ile Haydar elebi: Geliboluludurlar.
Ltfi Bey: Haremden yetimitir. Eb Fadl Efendi: Molla dris Bitlisnin oludur. Abdi elebi: ivizdenin oludur. Mustafa ele
bi: Felli olduu halde yine de divan toplantlarna katlrd. Zira
zamannn en kuvvetli kalemi idi. Mehmed elebi: Eri Adrizde
derlerdi. brahim *elebi: Ba defterdar idi. Haan elebi: Defter
darlktan azledilerek enigirbala getirildi. Murad elebi: Ki-
125
lidlbahir hisanndandr. Cemlizde Mustafa elebi: Beytlerinde,

iirlerinde ve dier eserlerinde Net mahlasn kullanrd. Baba
snn ad Cell olup, Tosyada kald di. Defterdard. Tarih mevzuundaki Tabakat-l memalik ile Kanunnme bu zatndr. Ramazanzde Mehmed elebi: Nianc idi. Ksa bir tarihi vardr.
Sultan Sleyman Hn devrindeki beyler: Kk Bli Bey: Sad
razam Yahya Paann oludur. Hsrev Bey: Sultan Bayezidin muh
terem kzlarndan olan torunudur. Otuz sene Bosnada hkm
srm ve Saray ehrinde bir cami, bir han, bir hamam, bir imret,
bir medrese ve bir ocuk mektebi yaptrmtr. Binlerce fetihleri
vardr. Kara Osman ah Bey: Kara Mustafa Beyin oludur. Sultan
Sleyman Hnn kz kardeinin oludur. Trhalada hayret edile
cek bir cmii, medrese ve imretleri vardr. Malko bey olu Ali Bey:
Porga beyi bulunduu srada Hrvatistanda n salmtr. Bunharzde: Cellzdenin talebelerinden olduu iin, sonradan defterdar.
oldu. erke Kasm Bey: Saraydan yetimitir. Nablusda grevli
iken, Araplar lde silhl dolaamazlard. Kurd Bey: Eski ikinci
vezirlerden Deli Hsrev Paann oludur. Canpulad Bey: Krt as
lndan nl bir bey idi. Hseyin Bey: Krtler divn beyi iken, bun
larn da ad ile birlikte Cenab lkab yazlrd.
Sultan Sleyman Hn zamannn baz mehur bilginleri : Molla
Hayreddin Efendi: Evelce Sultan Sleymann hocas idi. Kastamo
nulu Mevln Seyid elebi: Bilginler arasnda sivrilmi ve eyhl
islm olmutur. Mevln Kadiri elebi, Mevln eyh Mehmed:
Anadolu kazaskeri idi. Adil Paa olu Ahmed olu Mevln Meh
med: Derin bir tarih kltr ve farsa iirleri vard. Ahmed Adil
Paa olu Mevln Abdlfettah: Gzel konuan ve tatl sohbetleri
olan bir zat idi. randa Berra adl ehirde domutur. eyh Meh
med Tunus: Hafz olup, Kurn on trl okumasn bilirdi. Byk
bir ne sahipti. Mevln Zahirddn Erbl: Tebrizden Anadolu
ya gelmi, sonra da Msrda Hain Ahmed Paa ile birlikte idam edil
mitir. Mevln Mehmed Kemal Paazdenin talebelerinden idi.
Mevln Yakub: Manisada mderrislik yaparken 929 senesinde l
d. Aa Halife diye tannm, gzel yaz yazan bir zat idi. eyhl
islm Aleddin Cemli: Yavuz Sultan Selim devrinde de eyhl
islmlk yapmt. Bilgili, olgun, faziletli, muhterem bir zat idi ki,
elli ake terakki ile emekli olmay tercih etti. eyhlislm Kemal
Paazade Ahmed Efendi: Yavuz Sultan Selim devrinde, Msr fet
hinde kazaskerlik yapt. Yazd eserlerin adedi saylamayacak ka-
126
EVLYA c e l e b i S E Y A H A T N S I
dar ok olduu gibi, ayni zamanda Mfti-s Sakaleyn idi. Devrinin

tek adam olup, gaipten haber veren yegne zat idi. eyhlislm
Ebussuud Efendi: Bu muhterem zatin vasflan bir araya toplanrsa, byk bir kitap olur. Bin cilt kadar kitap ve risaleleri vardr.
Bir tefsiri vardr ki, limler arasnda ok beenilen nefis bir tefsirdir. Mevln Muhuddin Arabzde: Ebussuud Efendinin azarlad zatdr. Msr'a giderken Akdeniz'de boulmutur. Salih olu Mevln Ali: Hiimayunnme adil eserin yazardr. Bursa'da y ti .aktadr.
AYN VE TERTP KADELERN AIKLAYAN

SULTAN SLEYMAN KANUNNMES
UKARIDA yazld zere Aristo gibi tedbirli ve uzak gr, iyi kalpli vezirler, lkeler fetheden Beylerbeyiler, kumandanlar, defterdarlar, nianclar, bilg-inler, temiz kiiler ve bilir eyhler ile krk sekiz sene saltanat sren Kann Sultan Siileyman, vezir ve kumandanlar ile grp konuarak., slm dini
uruna OsmanlI ordusunun btn askeri snflarna nizam ve intizam vermek in bir Kanunnme-i Hmyn yapmtr ki, aada
onu aklayacaz.
Geri Ftih Sultan Mehmed stanbul'u fethetti ama, Knn Sultan Sleyman da imar etti. Yapt kanun gereince Rumeli'nde,
Anadoluda ne kadar vezirlik, ne kadar Beylerbeyilik, ne kadar beylik haslar ve her eylet ve vilyette ne kadar hs- 1 hmyn ve ne
kadar vezir hslar, ne kadar beylerbeyi hslar vardr, onlar bildirir. Ve aynca her eylette ne kadar serbest zemet ve her sancakta ne kadar timar vardr; Kanunu Sleyman gereince cebeli-,
leri ile ka yz bin asker eder, onlan bildirir.
Rumeli eyleti: Sancak 14, kl zemet 1227, timar 12287, KiZilelma'ya bal Budin eyleti: Sancak 17, kl zemet 278, kl
timar 2391. z eyleti: Sancak 6, zemet 188, timar 1286. Bosna
eyleti: Sancak 7, zemet 150, timar 1792. Tamevar eyleti: Sancak 6, zemet 1090 Cezayir eyleti: Sancak 15, zemet 731, timar
1883. Eri eyleti: Sancak 9, zemet 1081, timar 4000. Kapije eyleti: Sancak 7, zemet 77, timar 2007. Kefe eyleti: Sancak 9, ze-
127
met ve timar yoktur. Mora eyleti: Sancak 5, zemet ve timar yok.

Varat eyleti: Sancak 5, zemet ve timar yoktur. Erdel Bodan
eyleti: Beyi Hristiyandr. bin kese vergi verir. Krm eyleti:
Zemet ve timar yoktur. Kanun gereince hnlktr. Kbrs ey
leti: Sancak 7, zemet ve timar yoktur. Girid adas eyleti: Sancak
13, zemet ve timar yoktur.
Yukarda yazlan yirmi eyletlerinde Sultan Sleyman kanu
nu gereince toplam olarak 176 sancak, 3306 kl zemet, 37379 k
l timar, 40685 kl, zemet, timar ve msellim Mahmud Paaya
it hs- muaf zemeti toplam da 30399dur.
ANADOLU TARAFINDAK EYLETLER, SANCAKLAR,
ZEAMETLER, TIMARLAR VE MUAF MSELLMLER
Anadolu eyleti: Sancak 14, zemet 294, timar 15591. Karaman
eyleti: Sancak 7, zemet 68, timar 2217. zmir eyleti: Sancak 7,
zemet 1080, timar 3699. Mara eyleti: Sancak 4, zemet 29, timar
215. am eyleti: Sancak 7, zemet 12, timar 1868. Trablusam ey
leti: Sancak 6, zemet 22, timar 515. Yeni Sayda eyleti: Sancak 4,
zemet 94, timar 985. Haleb eyleti: Sancak 5, zemet 99, timar 833.
Adana eyleti: Sancak 5, zemet 43, timar 1059. Reha eyleti: San
cak 4, zemet 37, timar 6022. Diyarbekir eyleti: Sancak 12, zemet
56, timar 9926. Erzurum eyleti: Sancak 9, zemet 133, timar 5159.
Trabzon eyleti: Sancak 22, zemet 100, timar 398. Grcistan ey
leti: Sancak, zemet ve timar yoktur. Kars eyleti: Sancak 6, ze
met 43, timar 1263. ldr eyleti: Sancak 13, zemet 65, timar 689.
Van eyleti: Sancak 24, zemet 65, timar 2695. Musul eyleti: San
cak 3, zemet 66, timar 1004. ehrizor eyleti: Sancak 11, zemet
52, timar 806. Badad eyleti: Timar ve zemeti yoktur. ltizm
usul ile idare edilir. Basra eyleti: Bu da slyne ile idare edilir.
Dehliz erce eyleti: Yukar Msr ve Masava eyletleri. Trablus
eyleti: Vergiye tbidir. Tunus eyleti: Bu da senelik vergiye tbi
dir. Cezyir eyleti. Bu da Trablus ve Tunus gibi Osmanl Devleti
ne senelik vergi der.
Yukarda yazlan usul ve detlerle idare olunan eyletlerin top
lam olarak; sancaklar 158, kl zemetleri 1571, timarlar 41216dr.
Kanun gereince Cebelleri ile btn askerine ve yukarda sayd
mz vergiye tbi olan eyletlerin vezirlerine ve askerlerine tah
sis olunan maldan has bahalar ve ulufeleri verildikten sonra, geri
ye kalan ksm devlet hzinesine gnderilir. Msr, Habe ve Badad
EVLYA ELEBt SEYAHATNAMES
128
hzinesi byle balanr. Trablusam ve Sayda eyletleri de bunla

rn tbi olduu usule tbidir.
HS LE DARE OLUNAN EYLETLER
SMANCI Devletinin geliri ksmd:: Birincisi Hs- Hmdr. ncs zemet ve timarlardr.
Beylerbeylerinin hslarnn ikdan : Rumeli beylerbeyinin hs,!,arnn yeknu bir milyon yzbin akedir. Anadolu beylerbeyinin
hs- toplam bir milyon akedir. Karaman hs-1 alt yiiz altm bin
yetmibir akedir. am ,l'ls- bir milyon akedir. Sivas eyleti hs-
dokuz yiizbin akedir. Erzurum eyletinin hs- bir milyon iki yz
ondrt bin altiyz akedir. Diyarbekir eyletinin hs- kiyz bin
alt yz altm akedir. Van eyleti hs- bir milyon yz otuz iki
bin iki yz akedir. Budin eyleti hs- tutar.sekiz yz seksen bin
akedir. Cezyir' eyleti hs- sekiz yz seksen be bin akedir. Haleb eyleti hs- on yedi bin yedi yz altm akedir. Mara eyletinin hs- yirmi ,sekiz bin drt yz elli akedir. Bosna eyletinin
hs elli bin akedir. Tamevr eyletinin hs- sekiz yz alt bin
yedi yz akedir. Kars eyleti hs- sekiz yz yirmi bin yedi yz
yetmi akedir, ildir eyletinin hs- dokuz yz yirmi be bin akedir. Trabzon eyletinin ls-1 yedi yz otuz drt bin sekiz yz
elli akedir. Rakka eyletinin hs- alt yz seksen bir bin elli alt
akedir. Musul eyletinin hs- alt yz seksen iki bin akedir. ehrizor eyletinin hs- bir milyon yz bin akedir. Trablusam eyletinin hs- yediyz seksen alt bin akedir, z eyletinin hs-
dokuz yz seksen sekiz bin akedir. Krm Sultani, bir milyon iki
yz bin ake tutarndaki hsn Kefe iskelesi gmrnden alr.
Kepe Paasnn talsisat' alt yz yetmi dokuz bin akedir. Egri eyletinin hs- sekiz yz bin seksen akedir. Kanije eyletinin tahsisat êdi yz krk alt bin altm akedir. Mora eyletinin tahsisat
alt yz elli alt bin akedir. Bagdad eyletinin hs- .bir milyon
iki yz bin akedir. Basra'nn -vezirlik olal-- bir milyon akedir.
El-hasanm vezirlik deildir, fakat hkmet oldugu in sekiz
yz seksen sekiz bin akedir. Mekke-i Mkerreme, hsn Msr erifinin surresinden alr. Habeistan eyletinin tahsisat bir milyon
129
seksen bin akedir. Msr vezirlerinin tahsisat drt, yz seksei ye

di Msr ksesi kefiyesi vardr. Trablus, Tunus, Cezyir, Kbrs,
Rodos ve serdar, vezir, kaptan paann tahsisatlar bir milyon iki
yz bin yedi yz akedir. Bundan t Trablus Paas'mn tahsisatna
varncaya kadar birbirinden yz ake noksandr.
Kann Sultan Sleyman zamanndaki kumandana, kfirlerden
intikam almak iin izin verilmi olup, btn deniz, beyleri, kaptan
paa da dahil olmak zere onun emri ile sefere kard. Btn de
niz paalarndan stn idi. Bu ekilde ykselerek sonunda Hayreddin Paa oldu. Yeni alman Varatn tahsisat yedi yz doksan bin
ake, Girid adas kumandannn tahsisat ise on bir bin dokuz yz
doksan akedir. Girid hepsinden sonra fethedilmitir. Fakat Padi
ah ferman ile hs yazlrken, byle ihsan olunmutur. Sultan S
leyman Hn, kanunu gereince, hangi memleket nce fethedilmi
ise onun vezir ve paasnn tahsisatn fazla, sonra fetholunann tah
sisatn ise az vererek ilk alnan ne geirirdi. Fakat baz yal ve
zirlere arpalk sancaklar verilip, Adana gibi eylet olmutur ki, Suhte Mahmud Paaya verildii zaman tahsisat on bir bin alt yz bir
ake ile ihsan olundu. Msr valisinin ilk sorgu tamas kanun hk
mdr. Habe veziri iki ota (adr) tar. Badad veziri de yle.
Padiah Anadolu tarafna sefere kt zaman, Padiah huzurunda
yaplan toplantlarda ve bayramlarda sras ile en nde Msr, son
ra Badad, Habe, Budin, Anadolu, Mara paalar, ondan sonra da
kaptan paa bulunur. Eer sefer Rumeli taralnda ise nce Sadra
zam, sonra, Budin, Msr, Habe, Badad. Rumeli, daha sonra ilk
fethedilen eyletlerden balamak zere eskiler yenilerin nnde ol
mak zere sralanrlard. Sultan Sleyman Hnn kanununa gre,
her beylerbeyi, tahsisatnn her be bin akesi karl bir mkem
mel Cebelileri ile sefere itirak etmek zorundadr.
Her eylete bal sancaklarn adlar: Rumeli eyleti: Yirmi drt
sanca vardr. Mal defterdar, avular kethds, defter emini, def
ter kethds, timar defterdar, alaybeyi, eribas, Voynuk aas
ve zeamet ile yedi yrk beyleri vardr.
Sancaklar aada yazlmtr: Sofya sanca, Paann oturduu
yerdir. Kstendil, skender, Trhala, Ohri, Avlonya, Dilvenya, Yanya,
lbasan, Cermen, Selnik, skp, Dukagin, Vidin, Alacahisar, Pirzerin, Voletrin, Sakol, Solkol (Sokul) sancaklardr. Fakat Silistre,
130
Nibolu, Krkkilise, Bender, Akkerman, z, Klburun sancaklar

Rumeli eyletinden alnarak, Karadeniz sahilindeki kasaba ve ky
lerin muhafazas iin, Silistre eyleti merkezi olmak zere bal ba
na vezirlik olmutur.
Anadolu eyletine bal olan sancaklar: Toplam on drt sancak
tr. Defter kethds, defter emini, defter muhsibi, timar defter
dar, avular kethds, avular emini, eribalar ve alay beyi
vardr. Zemet ile drt msellim beyi, on bir yaya beyi vardr.
Ktahya, paann oturduu yer ve eylet merkezidir. Sancaklar
aadadr: Sarhan, Aydn, Kastamonu, Hdavendigr, Bolu, Men
tee, Ankara, Karahisr- Sahip, Teke ili, ankr, Hamid, Sultann, Karasi.
Karaman eyletinde yedi sancak vardr. Hazine defterdar, def
ter kethdas, defter emini, timar defterdar, avular kethdas,
alaybeyi ve eribas vardr, Paa genellikle Konyada oturur. Li
vadan Kayseri, Nide, Beyehir, Krehir, Akehir ve Aksaraydr.
Sivas Eyleti: Yedi sancaktr. Defter kethdas, defter emini,
timar defterdar, avular kethdas ve emini, alaybeyisi ve eri.
balari vardr. Sivas ehri paa sancadr. Sancaklan unlardr:
Divrii, orum, Keskin, Bozak, Amasya, Tokat, Zile, Canik ve Arap
kir. Zile sanca sonradan valide hass olmutur.
Bosna Eyleti: Sekiz sancaktr. Hazine defterdar, defterdar
kethdas, defterdar emini, avular kethdas, avular emini, alay
beyisi ve eribalar vardr. Saray-Bosna ehri paa tahtdr. Di
er Livalan unlardr: Hersek, Kilis, zvornik, Pozega, Zana, Karka, Rahovie ve Banaluka.
Kaptan Paa eyleti: On bir sancaktr. sanca Salyneye
tbidir. Defter kethdas, defter emini, timar defterdar, avular
kethdas ve emini, Arabistan aalar ve kethdalar, yzba ve
daylar vardr. Paa, Gelibolu sancanda oturur. Dier sancaklar
Eriboz, Karlili, nebaht, Rodos, Midilli, Kocaeli, Biga, zmit ve
zmir'dir.
Mora Yarmadas Eyleti: Defter emini ve defter kethdas yok
tur. Rumelinden ayrlarak vezirlik ve eylet olmutur. yz ak
e pul Padiah mal tahsis edilir. Be sancaktr. Mora eyletinin
paa sanca Grdestir. teki sancaklan Misistre, Koronbeyi (bir
adet kadrgas vardr), Ayamavra beyi (bir adet kadrgas vardr).
131
Anaboli beyi (iki adet kadrga ile sefere itirak eder), baz adalar
da da reys vardr. Fakat Sakz adas sanca, Nake sanca ve
Mehdiye sancaklar Salyneye tbi olduklarndan, kaptan paann
idaresi altndadrlar.
Budin Eyleti: Eri eyleti, Kanije eyleti hepsi de sancakt
lar. Budinde hazine defterdar, defterdar kethdas, defter emini,
timar defterdar, avular kethds ve emini, alaybeyisi, eribalar vardr. Budin kalesi paa sancadr. Dier sancaklar Semendire, Peevi, stoni, Belgrad, Estergon, emtorna, Seksar, Sirem ve
Mohatr. Belgrad sanca kaymakamlktr. sek ve Eri sonradan
eylet olduklarndan yedi sancaktrlar. Buralarda mal defterdar yok
tur; fakat defter kethdas, defter emini, avular kethdas, alay
beyisi ve eribalar vardr. Sancaklar Segedin, Surluk, Hatran,
Sephan, German ve Filektir. Paa Eride oturur.
Ganije Eyleti: Bu da Budin eyletinden ayrlarak eylet ha
line getirilmitir. Yedi sanca vardr. Mal defterdar ve timar def
terdar yoktur. Yalnz avular kethdas, avular emini, alaybe
yisi ve eribalar vardr. Ganije, paa sancadr. Dier sancakla
r : Sigetvar, Kopan, Volpapa, aklofa, Nadaj ve Balatondur.
Uyvar Eyleti: Drdnc Mehmed asrnda yetmi te Kprlzde Fazl Ahmed Paa tarafndan alnarak' eylet haline geti
rilmitir. Fakat dzenli bir eylettir. Mal defterdar, defter emini,
defter kethds, avular kethdas, alaybeyisi, eribas, yirmi oda
ile aile yenieriaas, cebecibas, topubas ve vezir rtbesinde
bir kumandan vardr. Hepsi sancaktr. Ouz eylet merkezi ve pa
a sancadr. Dier sancaklar aadadr: Lotre kalesi, Love liva
s, Novograd livas, Holok livas, Bukbak livas ve tbi Tunadr.
Tamevar Eyleti: Alt sancakldr. Hazne defterdar, defter
kethdas, timar defterdar, Padiah mallan defterdan, avular ket
hdas ve emini, yirmi iki tua sahip kale aalan, dizdar ve eribalar, alaybeyisi vardr. Drdnc Sultan Mehmed zamannda
Kprl Mehmed Paa tarafndan Yanova kalesi alnnca, Tame
var paasna sancak merkezi oldu. Dier sancaklar da unlardr:
Tamevar, Lipve, anad, Gle, Morova, yeni fethedilen ebe, yeni
fethedilen Lopos, Kaanat livas, Arat livas, Bekelek livas, sonra
dan Sokullu Mehmed Paa evkaf olmutur. Bu sancak vakftr.
Varat Eyleti: Cennet mekn Sultan Drdnc Mehmed dev
rinde byk kumandan Kse Ali Paa tarafndan alnm ve eylet
132
haline getirilmitir. Mal defterdar, defter emini, defter kethdas,

timar defterdar, avular kethdas ve emini, on oda yenieri aa
s ve dizdar, bir kumandan veziri, alaybeyisi ve eribalar vardr.
Ba sanca Varatdr. Sancaklar ise unlardr: Saianta, Dobrein,
Halma. Senky, Papaemez. Bu sancaklarn tamam Hristiyan ol
duu iin kumandanlar da kendi aralarndan Macar asilzadeleri
olup, eyletin vergilerini toplayarak idare miri paalara gnde
rirler. Enteresan bir ekilde yola konarak eylet haline getirilmi
tir.
Erdelistan eyleti: Bu lke dahi cennet mekn Sultan Drdn
c Mehmedin ate saan klc ile byk kumandan Gazi, ehid m.
brek efendimiz eydi Ahme Paa tarafndan fethedilerek senelik
bin kasa mal ve bin kese hediye vermek art ile Allahn rahme
ti zerine olsun efendimiz Melek Ahmed Paann tensibi ile Apavi Mihal isimli tannmayan ve kt huylu biri kral tyin olundu,
Erde] bir eylet olarak Osmanl lkesine katld. Bu eyletin drt
sanca vardr. Halk ksmen Hayduak, ksmen Erdel, ksmen Sigel; ksmen de Saz Macardr. Macarlar hibir devirde OsmanlIla
ra kar isyan etmemilerdir. Bu Erdel lkesinden elimize drt sefer
esirler ve ganimet mallan gemitir.
Eflk ve Bodan eyletleri de tamamen Hristiyan olup, kuman
danlar Osmanl Devleti tarafndan tyin ve arzedilir, bal bana
hkmdarlk ederler. Her sene Osmanl Devletine ikier bin kese
vergi verirler. Silistre eyletine baldrlar.
z yani Silistre Eyleti: Ne mal defterdar, ne de divan a
vular, timar defterdan, defter emini gibi memurlar vardr. An
cak Kmeli eyletinden ayrlarak eylet haline getirilmi ve vezir
lik yaplmtr. Bu eylet on bir sancaktan meydana gelmitir. un
lardr: Nibou, ermenviz, Krkkilise, Bucak Tatar, Bender, Akgerman, z, Klburun ve yeni sancak olan Doan livalardr. Ey
let merkezi Silistredir.
Krm Eyleti Hanlktr. Yedi sanca vardr. Hn kendi ad
na para bastraben ve hutbe okutan bir Handr. Fakat tyin
ve azli Osmanl Devletinin elindedir. Hutbesinde nce Osmanl Pa
diahnn, sonra Hnn ad okunur. Ey.etin boy beyleri (sancakla
r) unlardr: Hnlarn oturduu hkmet merkezi Bahesaraydr.
Kalgay Sultan yani ehzdenin oturduu ehir Akmesciddir. Nureddin Sultan, irin beyleri, Nehcivn ehrinde otururlar. Mansur
133
beyleri, Mankut illerindedir. Grc halk. ekeke illerindedir. Hn

lar soyundan gelenler Arbat illerindedir. Secun kavmi Corgata ille
rindedir. Yadraklar Ur az illerinde, Davrlar Gzleve illerindedir.
Saydmz bu illerin her biri ayr bir sancakdr.
Kefe Eyleti: Yani Krm eyletinin yars, Osmanl Devletinin idaresinde olup sancaktr. Sancaklar, Voyvodalar tarafndan ida
re olunurlar. Balklava livas, Balkl, Ker livas, Tamam adas li
vas, Tbi erke efake livas, Balsra livas (Ruslar harab etmi
lerdir), Azak livas, Kefe kumandan Azakda oturur. Kefede def
terdar vardr. Fakat dier divan grevlilerinden rtbe sahibi kimse
yoktur.
Kbrs Eyleti: Yedi sancaktr. Drd hs, de Salyne ver
gisine tbidir. Hazine defterdar, timar defterdar, defterdar keth
das, defterdar emini, avular kethdas, alaybeyisi ve eribalar
vardr. Hs ile idare edilen sancaklar el, Tarsus, Aliye, Sis; Salyneye balanan sancaklar da Kerenbe, Baf, Magosa, Lefkoe (Pa
a sancadr)dir. Kbrs adas yedi yz yetmi mil evresi olan b
yk bir adadr. Otuz bin Mslman askeri yz elli bin de Hristiyan vardr.
Girid Adas Eyleti: Drdnc Sultan Mehmedin klc, Kp
rl Fazl Ahmed Paanm eli ile cebren ve kahren, senelik bir
kuatmadan sonra Kandiya kalesi fethedildi. Yedi yz yetmi yedi
mil geniliinde olan ada, yetmi kalesi ile birlikte alnd. Eserimi
zin yazld tarihdeki sancaklar aadadr: Hanya, Retmo, Selve.
Bu eylet byk olduundan, krk bin, asker ve bir yenieriaas, bir
veziri, bir mal defterdar, timar defterdar, defterdar emini, avu
lar kethdas, emini ve ktibi, ruznamecisi, alaybeyleri, eribalar vardr. Halen yedi vezir ve krk bin askerle idare edilmek
tedir.
am- erif Eyleti: Hazine defterdar ve btn divn hizmet
lileri mevcuttur. Alaybeyisi ve eribalar vardr. On sancaktan iba
rettir. Bunlardan yedisi hs ile, de salyne idare olunur. Saly
ne ile idare edilenlerde timar ve zemet yoktur. Hs ile idare olu
nan sancaklar unlardr: Kuds- erif, Gazze, Kerk, Safed, Nablus, Aclun, Leccur ve Bika. dare merkezi amdr. Salyne ile ida
re olunanlar: Tedmr, Sayda, Beyrut, Kerk ve Nuh. Bu sancaklar
dan baka am eyletinde, t Mekke ve Medineye varncaya kadar
yetmi adet Arap emir ve eyhlii vardr.
134
Trablusam Eyleti: Be sancaktr. Hazine defterdar, defter

kethdas, timar defterdar, avular kethdas, alaybeyi ve eribas vardr. dare merkezi Trablusamdr. Dier sancaklar: Hama,
Humus, Selimiye, Cebeliye, Lazkiye ve Hasanbd. Lbnan dalan arasnda krk kadar Mslman olmayan Drzi beyleri vardr ki,
her biri birer btl mezhebe bal kk gruplardr.
Haleb Eyleti: Zemet ve timarl yedi sancaktr. ki sanca
Salyne ile mltezime verilmitir. Onlarda zemet ve timar yoktur.
Hazine defterdar, ayrca Haleb muhassl, defter kethdas, defter
emini, avular kethdas, emini ve ktibi, alaybeyi ve eribalan
vardr. Sancaklar unlardr: Krtler Kilisi, Birecik, Marra, Azaz,
Belis ve Antakya, Salyne ile idare edilenler, Mezik ve Ulutrkmendir. Halep, Paa sancadr.
Adana Eyleti: Divan hizmetlilerinden hi kimse yoktur. n
k, Halebden ayrlarak eylet haline getirilmitir. Sancaklar: Sis,
Tarsus, Karata ve Silifkedir. Yedi boy vsk beyleri vardr. Asisi
oktur. nk talk bir eylettir.
Diyarbekir Eyleti: On dokuz sanca vardr. Be hkmettir.
Bu sancaklarn on biri Osmanl maldr. Ve teki Osmanl ehirle
ri gibi idare olunur. Sekizi Krt beyleri tarafndan idare edilir ki,
Selim Hn fethettii zaman kendilerine yurtluk ve ocaklk olarak
hediye etmitir. Tayin ve azilleri kendilerine aittir, ldkleri tak
dirde sancaklar eylet valisinin emri ile ocuklarna verilir. Baka
sna verilemez. Akrabalar olursa, bir dereceye kadar kabul edilir.
Fakat teki sancaklar gibi bina ve gelirleri deftere yazlr. Toprak
larnda timar ve zemet vardr. Sava zamannda timara bal olan
lardan bakalar gibi, alaybeylerinin buyruu altnda sefere itirak
edenlerin zemet ve sanca oluna, yahutta akrabasna verilir. Fa
kat Hkmet olarak yazlan sancaklar arasnda Sultan Selim kanun
nmesi gereince timar ve zemet yoktur. Beyleri kim se, arazinin
sahibi olarak idarede bulunur. Yazma ve gezme imkn bulunmayan
yerlerdir. Bina ve gelirleri beyleri tarafndan tasarruf edilir.
Dorudan doruya Osmanl Devletine bal sancaklar unlardr:
Harput, Ergani, Siverek, Nusaybin, Haan Keyf, Mikarkm, Akaka
le, Habur ve Sencar. Yurtluk ve ocaklk olarak beylere braklan
sancaklar ise unlardr: Saman, Kulp, Mihras, Tereli, Atak, Birtek, apakur ve ermik. Yazma ve gezme imkn olmayan sancak
beylerine Osmanl Hkmeti tarafndan bir emir gnderildii tak
135
dirde, beylerin isimleri ile beraber Cenab ifadesi kullanlan sancak

lar unlardr: Cezire Hkmeti, Ein Hkmeti, Gen Hkmeti,
Palu Hkmeti, Haro Hkmeti, Ad geen bu Krdistan sancak
lar byk eyletler kadar geni araziye sahiptirler. Bu Diyarbekir
divannn da ruznmecisi, mal defterdar, timar defterdar, defter
emini, avular kethdas, emini ve ktibi, alaybeyisi ve eribalar vardr.
Kars Eyleti: Sancaklarnn says daha nce yazlmtr. Aln
d tarihte Erzuruma bal idi. Sonradan Pasin sancaklar ilve
edilerek eylet yaplmtr. Divan mensuplarndan mal defterdar
yoktur. Fakat alaybeyi ve eribas vardr. Sancaklar ise unlar
dr: Ardahan, Hococan, Zrread, Gecran, Kazman, Kars eylet
merkezidir.
ldr yani Ahska Eyleti: Divan mensuplarndan mal def
terdar ve dierleri yoktur. Sadece alaybeyi ve eriba vardr. San
cak adedi on tr. Oltu, Hartus, Ardanu, Bzrk, Hacerek, Arda
han, Postoko, Mancl, Acarapenek. Bunlardan baka drt sanca
yurtluk, ocaklk ve mlkiyet yolu ile idare olunur ki, onlar da u
sancaklardr: Porterek, Livana, Nsflevana ve avad. Sultan Dr
dnc Mehmed zamannda, Kara Murtaza Paa tarafndan Kutayis
kalesi alnarak bu sancaklara ilve edildi. Genellikle Demir Serhan
oullar iat ettiler ve oras sancak oldu.
Grcistan Eyleti: Ackba, avad, Dadyan, Kuril ve Mengeristan beylerinin hepsi de Hristiyandr. Fakat Drdnc Murad dev
rinde hepsi itat etmiler ve Sefer Paa buray ele geirerek Ahska kalesini merkez yapmt. Halen her sene hediyeler gelmektedir.
Trabzon Eyleti: Buralar Rum blgesi olup. Gmhane, Ma
ka, Rize ve Gnyeden ibaret olan bu drt sancak bir araya getiri
lerek Trabzon eyleti tekil edilmitir. Fakat defterdar kethdas,
timar defterdar, alaybeyi ve eribas vardr.
Rakka Eyleti: Yedi sancaktr. Rakka, Reha sancaklar bir ara
ya getirilerek bir eylet yaplmtr. Sancaklar unlardr: Cemase,
Habur, Dirrahiye, Ben, Reb, Suru, Harran ve Rakka. kisini Arablar harab etmitir. Eylet merkezi Urfa'dr. Divan yeleri yoktur.
Cennet Eylet, Badad : On sekiz sancaktr. Hazine defterdar,
defter kethdas ve timar defterdar vardr. Yedi sanca dier ey
letlerde olduu gibi zeamet ve timar diye anlrlar ki unlardr:
Hile, Zenkbd, Cevarzur, Mahiye, Cenkle, Karada. Bu :.ancak-
136
lardan baka on bir sancaa da Arz- Irak derler ki, onlarn zeamet
ve timar yoktur. Ancak sancak beylerine ait hslar vardr. Baz
ky iftlikleri tahmine gre u sancaklardr: Tertenek, Semevt, Beyat, Derne, Debl ve Evsat, Kemede, Demirkap, Kranya, Keyln.
Bir de bu eylete bal mdiye eyleti var ki, bunun timar ve
zemeti yoktur. Bizzat idarecileri topran sahibidir. Fakat seferle
re itirake kanunen mecburdurlar.
Basra Eyleti: Evvelce beyleri tarafndan kendi mlkleri ola
rak idare edilirken, Kann: Sultan Sleyman devrinde dorudan
doruya Osmanl Devletine balanmtr. Sultan Drdnc Mehmed
devrinde eylet haline getirilmitir. Halen mal defterdar ve avu
lar kethdas vardr. Timar ve zemet olmadndan, alaybeyi ve
eribas yoktur. Btn arazisi Basra vlisinin iltizamna verilmi
tir.
El-Ahs Eyleti : Mlkiyet eklinde idare olunur. Eskiden Os
manlIlar tarafndan beylerbeyi gnderilirdi. Hlen zorla zaptolunmutur. Yemen eyletini de Sultan Drdnc Murad zamannda zor
la imamlar igal etmilerdir.
Habe Eyleti: Bu eylette de timar ve zemet yoktur. se
nede bir, Osmanl Devleti tarafndan bir vali tyin edilir. Bu vli
eyletin tamamn idare eder. Fakat bu idare iltizam eklinde de
ildir.
Mekke-i Miikerreme Eyleti: Cidde kumandam ile Mekke e
rifi eit yetkilerle ortaklaa idare ederler. Bendlerden elde edilen
gelire ortaktrlar. Bakaca ileri yoktur. Duc topluluundandrlar.
Msr Eyleti: Burada da timar ve zemet yoktur. Kasaba ve
kyleri ona gre yazlmtr. Kylerin bir ksm devlete aittir. Bir
ksm vakftr. Bir ksm ise Kufiyedir. Msr eyletinin yars il
tizam ile idare edilir. Mal defterdar, ruznmecisi, yedi mukataacs
ve Paa tarafndan mukabelecisi, kk ruznmecisi, krk tane bey
leri, yedi blk aalar vardr. Eyletinde olan sancaklar unlardr
ki, Mirlivalar tarafndan idare edilirler: Yukan Said, erce, brim,
Elvahat, Mankulut, arkiye, Garbiye, Menufiye, Mansuriye, Kolyobiyye, BShriye, Emanet ve Dimyaddr. Bu eit kifiiklerin idare
cileri hep emirlerdir. Fakat bu emirlerin tyin ve azilleri Hac Emirinin selhiyeti dahilindedir. Btn Arap ve Bedevi airetleri M
sr Hac Emrine Karalarn Sultan derler. Kethdas dahi sorgu ta
r.
137
Trablusgarp Eyleti: Trablusgarpa, Tunusa Cezayire gitmek

nasip olmadndan, renmek imkn olmad ve yazamadm. Fakat
her nn de byk eyletler olduklar muhakkak.
Musul Eyleti: Alt sancaktr. Bacuranlar, Tekrit, Eski Musul
ve Hrun sancaklardr.
Van Eyleti: On sanca vardr. Defterdar, defter kethda
s, defter emini, avular kethdas, emini ve ktibi, alaybeyisi, eribas ve timar defterdar vardr. Sancaklar unlardr: Adilcevaz,
Erci, Mu, Bargiri, Gerger, Kisan, Zeryiki, Siirt, Hani, Aakisi,
Ekrad, Beni Kator, Bayezid kalesi, Berdu ve Ahlat. Bu eylete ba
l Abbasoullarndan Belks Hn, Hakkari hkimi, Mahmud hki
mi, Pinyani hkimi eyletlerinde timar ve zemet yoktur. Hara
larn tm, Van kuluna yazl olarak balanmtr. Dier bina ve
gelirleri kendilerine ait olup, mlkiyet olarak kendileri sahiptirler.
Devletin azil ve tyin yetkisi yoktur. lmleri halinde eyletler
oullar veya akrabalarna hediye edilir.
Erzurum Eyleti: On sekiz sancaktr. Hazine defterdar, defter
emini, defter kethdas, avular kethdas, emini ve ktibi vardr.
Sancaklar unlardr: Karahisar- arki, Pasin, spir, Hns, Malaz
girt!, Kazocan, Tortum, Mecengird, Nmerd ve Vandr. Eylet mer
kezi Erzurumdur.
ehrizor Eyleti: Yirmi sancaktr. Divan yelerinin tm, alaybeyi ve eribas vardr. Sancaklar: Suru, Erbil, Kisnan, ehir,
Cenkule, Cebel-i Hacer, Hezarod, Dulhoran, Merkde, Hazir, Rodin,
Tiltar, Siyanzincir, Acur, Ebruman, Davdan, Pk, Belkas, Oti ve
Gazikaledir. Eylet merkezi ehrizordur. Bu eyletle baz airetler
vardr ki, sancak beyi hkmnde deillerdir. Bayrak ve mehterleri
yoktur. Bunlarn says yz akndr. Zemet sahihleri ve onlarn
rtbesinde olanla ayn haklara sahiptirler. Seferlere sancak beyleri
ile beraber itirak ederler. ldkleri takdirde, timar ve airet bey
lii oullarna geer. ocuu olmayanlarn makamlar akrabalarna
verilir. Slle tamamen yok olursa, dardan birine tmar olarak ve
rilir.
SULTAN SLEYMAN KANUNUNA GRE SANCAK
BEYLERNN GREV VE YETKLERN BLDRR
Hangi sancak beyinin hs fazla ise, kendinden kk olann
nne geer. Eskiden Sadrazamlk yapm bir sancak beyinin n-
138
ne - hs kk de olsa kimse geemez. Fakat halen sadrazamlk

grevinde bulunan mstesndr. O, rtbe itibariyle herkesten stn
dr. Balangta bir sancak beyi kanun gereince iki yz bin ake
ile bey olur. Sonra, savalarda padiah uruna gsterdii baarya
gre ykselir. Ald tahsisata gre binde yz ake fazla para ve
rilir. Hizmeti ne kadar fazla olursa, ilerlemesi de o kadar fazla olur.
En sonunda beylerbeyi olur. Fakat Padiah yannda hizmet gren
aalar sancak beyi olduklar takdirde, ilk tahsisatlar iki yz bin
akeden fazla olur. Her birinin kanunlar farkldr. Mesel yenie
ri aas be yz bin ake ile, nianc paas, mir-i alem, kapcbalar ve byk mir-i ahur ilk sancak beyi olduklar zaman drt yz
bin ake ile karlar. enigirba, mteferrikaba, akrcba, k
k mir-i ahui', sipahi olan, silahtar aas, sa ve sol ulufe aala
rnn hepsi yz bin ake ile sancak beyi olurlar. Sekban ba,
defter kethdas, timar defterdar, yaya beyleri ve zemetleri elli
binden fazla olanlar, sancak beyi olduklar takdirde yz bin ake
alrlar. Sancaklardan biri boalrsa, mstahak olan beye tahsisat
artrlarak verilir. Yenierilikten ve blkten timara kanlara ve
rilenden artakalan hslar timar usul ile verilir. Fakat mstehak
olan sancak beyi olursa, eski beyin ald aynen verilir. Sancak bey
leri savalara ne mikdar askerle itirk ederlerse, hssma gre her
be bin akede bir mkemmel cebeli verir. ki yz bin ake ile san
cak beyi olmusa, kendinden daha dk hs sahihlerine gre krk
kiilik fazla cebeli ile sefere katlr. Be yz bin ake ile sancak be
yi olan varsa, yz elli asker verir. Bunun gibi her be binde bir pa
a ve beylerbeyi, mirliva, zemet ve timar askerlerinden birer ce
beli vererek savaa katlrlar.
*
*
SANCAK BEYLER, DEFTER KETHDALARI TMAR VE

DEFTERDARLARIN NE KADAR HSLARI OLDUUNA DAR
UMEL Eyletindekiler:
E;
Mora mirlivasnn hs 507760, skenderiye hs 459200, Avalonyann hs 229000, Silistrenin
48966= Nibolu hs 400000, Ohri hs 335299, Yanya 60260,
hs 489665,
T.hala 450885, Kstendil 442400, lbasan 201603, ermen 25000, Ri
ze, 224455, Delvine 157132, Selnik 280832, skp 240000, Krkkilise
200000, Dukagmin hs 207500, Vidinin 330000, Alacahisarm 200399,
Voletrin 205000, Pirzernin 608146, Rumeli kethdasnn zeameti
139
814260, Rumeli defterdarnn zemeti 200000, Vize yurbeyinin zemeti 530000, Tekfurda yurbeyinin zemeti 600000, Yanbolu yurbe
yinin zemeti 534700, Okabolu yurbeyinin zemeti 334940, Koa
yurt beyinin zemeti 400000, Selnik yurt beyinin zemeti 917970,
Naldken yurt beyinin zemeti 350000, Kavala kaptan zemeti 404140,
Mirvino zemeti 91552.
Bosna Eyleti Beylerinin Hslar: Kilis livasnn hs 325000,
Hersekin hs 420515, zvornik 345793, Porga 666230, Zacne 300000,
Krk 20000, Rakovie 70000, Bosna defterdar kethdasnn hs 46090,
Bosna zemet defterdarnn hs 85530.
Adalar Eyleti Beylerinin Hs: Eriboz sancann hs 400000,
Karleli 300000, nebaht 300000, Rodos 377004, Midilli 400000, Koca
eli 236526, Biga 212088, Sula 300000, Misistre 319000, Adalar zeme
defterdar kethdasnn hs toplam 88390, Adalar timar defterdar
nn hs 63087.
Budin Eyleti Beylerinin Hs: Sendine sancann hs 540260,
Peevi 4400000, stoni Belgrad 306000, Estargon 210000, Sekadin
340000, Sirem 425675, sek 230000, emturna 290000, Kuban 230000,
Flek 300000, Seksar 234000, Novograd 233840, Sayanlu 400000, Moha 292000, Sigetvar 662300, Bican 230260, Budin Liva defterdarnn
hs 105520, Budin timar defterdarnn hs 894000.
Tamevar Eyleti Beylerinin Hs: Lipve sanca hs 210000,
Cenad 208920, Gle 298945, Medavve 260080, Yanova 192420, Ebe
61915, Tamevar defterdarnn hs 110000, Tamevar defterdar ket
hdasnn zemeti 64880, Tamevar timar defterdarnn zemeti
60000.
Anadolu Eyleti: Saruhan sancak beyinin hs 640000, Aydn
613460, Afyonkarahisar 240399, Ankara 264300, Bursa 618079, Bolu
300123, Kastamonu 500000, Mentee 400800, Teke 328000, Hamid
204000, ankr 258088, Karesi 300000, Sultann 250000, Anadolu
kethdasnn zemeti 100917, Anadolu timar defterdarnn zemeti
90596 ve Ktahya eyletinde ne kadar sancak varsa, hepsinde birer
Mslman bey zeametleri bulunmas kanun gereidir. Fakat Ktah
ya piyadeleri ve Aliye zemetleri btn Mslman piydelerinden
fazladr. Yine kanun gereince savaa itirak ederler.
Karaman Eyleti ve Eylet Beyinin Hslar: Kayseri hs
350000, Beyehir 390000, Aksaray 350000, Akehir 310000, Krehir
157540, Karaman defterdarnn hs 65000, Karaman defter kethda
snn hs 35000, Karaman defterdarnn timar 65000.
140
Kbrs Eyleti: el beylerbeyinin hs 270000, Aliye 250000,

Tarsus 245260, Sis 60399, Kbrs defterdar hzinesi 130000, timar def
terdar zemeti 70000, Kbrs kethdasnn zemeti 23000.
Trablus Eyleti: Humus livas hs 220390, Cebile 134180, aibe
49000, Hama sanca hs 294030, Trablusam defterdarnn hs
Trablusam defterdar kethdas hs 64800, Trablusam timar def
terdar zemeti 61000dir.
am- erif Eyleti: Kuds beylerbeyinin hs 253485, Gazzenin hs 83358, Safedin hs 273800, Nablus 296450, Aclun 29000, Leconun hs 100000, am defter beylerbeyinin hs 403350, am ey
leti defter kethdasnn hs 130000, am timar defterdar zemeti
74000dir.
Haleb Eyleti Beylerinin Hslar: Kilisin hs 523867, Adanamn hs 109500, Birecikin hs 195320, Marann hs 230000, Azaz
55000, Belis 320000, Haleb hazine defterdar hs 127827, Haleb ket
hda zemeti 106690, Haleb timar defterdarnn zemeti 81146dr.
Zl-Kadriye yani Mara Eyleti
Malatya sancann hs
500000, Aymtap 245130, Mara 205300, Samsad 300000, Mara eyle
ti defter kethdasnn hs 170073, Mara timar defterdarnn ze
meti 120300.
Sivas Eyleti: Amasya mirlivasnn hs 300000, orum 300000,
Bozok 212750, Divriinin hs 250360, Canik 207227, Arapkir 210000,
Sivas defterdar kethdasnn zemeti 80200, Sivas defterdarnn ze
meti 62550.
Erzurum Eyleti Beylerinin Hs: arki Karahisar 82000, Kii
30000, Pasin 39400, Ispirin hs 300000, Hns 380440, Malazgird
300000, Tekman 164929, Kozian 200702, Tortum 297000, Mecengird
240000, Namvuran 303000, Erzurum eyleti hazine defterdarnn h
s 142900, Erzurum defterdar kethdasnn zemeti 150900, Erzurum
timar defterdarnn zemeti 20300.
Kars Eyleti Hs: Kk Ardahann hs 29030, Hococan 153500,
Zar-Oadn hs 240000, Kazman 200000, Kecran hs 300000.
ldr yani Ahska Eyleti: Oltu sancak beyinin hs 100017,
Portkerk 146219, Ardaniin hs 280000, Byk Ardahan 300000, ava Ocaklktr 656000, Livne hs Ocaklk iki sancaktr
365000, Harputun hs 200500, emerek 165000, Postehu 106500, Mancil 203229, Penbik 400000.
Trabzon Eyleti: Batum defteri kethdas zemeti 300000 ak
edir. Batum timar defterdar zemeti 340290 akedir.
,
141
Diyarbekir Eyleti: Harput sanca hs 319999, Ergani hs

200515, Siverek 203043, Hasankeyf 203955, Ein Ocaklk olmas ile
896750, apakur 370000, emigezek 334223, Safat 269050, Siirtin
hs 223272, Akakale 300000, Sencar 191518, Meyafarkn 300000, Li
san ve Pozban sanca 200000, Kulp hs Ocaklk 6668, Hanuk
427900, Pertekin hs 380000, Haki 478340, mir Hazine defterdar
hs 303951, Diyarbekir eyleti defter kethdas hs 100924, Timar
defterdar zemeti 80000.
Rakka Eyleti: Cemse sancak beyi hs 255122, Dir Rahibe
280000, Kapur 100000, Esi Rebia 400000, Suru hs 200000 ve Aneh
hs 282215.
Badad Eyleti: Zenkbd sancann hs 370000, Hille Ey
let olmutur 9510000, Cevariz 22000, Rum nahiye 445000, Cenkle
200000, Karada hkmettir 804287, Dertenek 420000, Semavat
255000, Derne 406931, Del 260000, Vst 220000 Kerend 239260, Demirkap 200000, Karaniye 220000, Geylan 200000, Alsa 200000, Ba
dad defter kethdasnn zemeti 100000, Badad timar defterdarnn
zemeti 80000.
Van Eyleti: dilcevaz sancann hs 450346, Erci 3000, Mu
410000, Barkiri 200000, Gerger 200000, Keen 250000, spagrid
200000, Aekisi 250000, Ekrad 290000, Vdi-i Beni Kotur 270000, Bayezid kalesi 10044, Berdu 200000, Ovack 385000, Van defter keth
das zemeti 60189, Van timar defterdar zemeti 5.3870.
Musul Eyleti: Bacuvanl sancak beyi hs 215000, Tekrit 218284,
Hervan sanca hs 200000, Yane 200000.
Burada sancaklarn hslar btn tafsilt ile akland.
*
SULTAN SLEYMAN KANUNU GERENCE HER

BEYLERBEYLK KA KILIKTIR? ASKER NE KADAR
OLUR? HER SANCAKTA VE EYLETTE NE KADAR
TMAR VE ZEMET OLDUUNU BLDRR
UMEL'NN tm sancaklarndaki zemet timar 9274 kltr.
Bunun 914 zemettir. Geri kalanlar tezkereli veya tezkeresiz timardr. Zemet sahipleri be binde bir cebeli, timar sa
hiplerinde bin akede bir cebeli vermeleri kanun gereidir. Bu
ekilde Rumeli eyletindeki timar sahiplerinde bin akede bir
142
cebeli vermeleri kanun gereidir. Bu ekilde Rumeli eyletindeki

timar ve zemet sahiplerinin kanun gereince verdikleri cebeliler
yeknu 20200 nefer asker eder. Beylerbeyi, sancak beyleri, defter
kethdas ve timar defterdarlarnn hepsi de be bin akede bir ce
beli verirler. Bunlarn cebelileri de 2500 nefer olur. Bu ekilde Ru
meli askerinin kanun gerei olan yeknu, cebelilerle birlikte 33000
sekin Mslman askeri olmaktadr. Dier hizmetlilerle birlikte
40000 kiiye ulamaktadr.
Rumeli ve Anadolu ey- Paa sanca olan Sofyada 227 zemet
!etlerindeki her sancan ve 17825 timar vardr. Kstendilde 480
ne kadar zeameti vardr? zemet, 1017 timar; Trhalada 36 ze
met, 529 timar; Yanyada 62 zemet, 34
timar; skpde 57 zemet, 345 timar; Ohride 60 zemet, 342 timar;
Avalonyada 38 zemet, 489 timar; Morada 600 zemet; Ikodrada
75 zemet, 422 timar; Niboluda 60 zemet, 334 timar; rmende
20 zemet, 330 timar; lbasanda 18 zemet, 137 timar; Vizede 30
zemet, 79 timar; Dilvenede 24 zemet, 155 timar; Selnikde 36
zemet, 262 timar; Krkkilisede 28 zemet ve timar; Dukaginde 10
zemet, 52 timar; Vidinde 12 zemet, 65 timar; Alacahisarda 27
zemet, 500 timar; Voletrinde 10 zemet, 317 timar; Perzerinde
17 zemet, 225 timar ve Okaboluda Yurdegn ocaklar zemeti 188,
Tekfurda oca zemeti 324, Selnik oca 128, Koak oca 400,
Nalden oca 314, Mslman Rumeli 400, Mslman Kzlca ocak
301, Mslman ermen 301, ingene oca 189, Mslman Vize oca
178. Btn ocaklarn toplam 1019.
Padiah defterinde Yrk ve Mslim kaydolanlarn otuz neferi
bir ocaktr. Be neferi nbetle ekinci, yirmi be neferi yamak olup,
sava srasnda nbetleri ekinci yamaklarndan avarz- divaniye
karlnda elli beer ake harlk almalar, sefere gittikleri sene
det olmutur. Aa ad vermezler. Bu grup yle bir grubdur ki,
savata sipahi bile olsalar yine de yrklkten kurtulmazlar. Mslimlere vilyetlerinde birer iftliklik yer verilmitir. iftliklerinden
elde ettikleri mahsulden r alnmayp., kendilerine timar mahsul
kaydolunmutur. Nbetleri gelince, o timardan elde ettikleri mal
alarak sefere giderler. Bunlarn grevi, sava srasnda top ekmek
ve yollar temizleyerek askere zahire tamaktr. Bu gibi ilerde sa
dece bunlar altrlr. Dier zemet, timar sahipleri ve cebeliler,
sadece cephede dmanla arprlar.
***
143
ANADOLU EYLET
U eylet 7310 kltr. 195i zemet ve gerisi tezkereli ve tezkeresiz timardr. 9700 cebelileri ile birlikte hepsinin toplam
17000 kiilik asker kuvvettir. Ad geen bu gruplar, kendi alay
beyi sancann altnda savaa katlrlar. Kanun gereince timar
sahiplerinin senelik tahsisatlar otuz yedi milyon on yedi bin yedi
yz otuz akedir.
Her sancan zemet

ve timarnm ne kadar ol
duu hakknda:
Ktahya sanca 29 zemet, 939 timar;

Sarulan 41 zemet, 674 timar; Aydn
19 zemet, 572 timar; Karahisar 15 ze
met, 616 timar; Ankara 10 zemet, 257
timar; Kastamonu 24 zemet, 587 timar; Mentee 53 zemet, 381 ti
mar; Teke 7 zemet, 392 timar; Hamid 9 zemet, 585 timar; Karesi
7 zemet, 381 timar; Sultann 7 zemet, 182 timar; ankr 7 ze
met, 183 timar.
Anadolu eyletinde piyde ve Mslman halk vardr. Nbetleri
geldike harbe giderler. Toplam alt bin dokuz yz nefer asker olur.
Yamaklar ile birlikte yirmi alt bin be yz nefer olur. Bu ad ge
en piyde ve Mslman halkn beyleri yrklerini nbet ile sefere
gnderirler. Grevleri top ekme ve Padiah ordusunun yollarn a
mak ve slm askerine zahire tamaktr. Rumelinde olduu gibi,
bunlarda da Mslman olanlarn iftlikleri vardr. Gelirlerinden ver
gi alnmayarak, kendilerine timar olarak tahsis edilir. Onun geliri
ile harbe giderler. imdiki halde piyde ve Mslim taifesi kaldrlm
ve hepsi rey kaydedilmitir. iftlikleri timar ve zemet yazlm
tr. Zemet ve timar sahipleri Kaptan paa ile deniz savalarnda
grevlendirilmitir. Bunlardan baka, bin iki yz seksen nefer cam
bazlar ve azeb tifesi de vardr. On kiide biri savaa gitmek mec
buriyetinde olup, yz yirmi nefer sefere giderlerdi. Onlarda da eski
usulden vazgeilerek zemet ve timar kaydolunmulardr.
Her sancakta hangi
hkmler kaldrlarak ift
lik, zemet ve timar yazl
dm aka bildirir:
Bursa Sanca: 42 zemet, 44 timar var

dr. Szn ksas, Anadolu eyletinin
btn sancaklarnda lvedilmi timar
ve zemet vardr. Tekrar yazmakta bir
fayda yoktur. nk yukarda yazlan
lar gibidir.
Kaptan Paa Eyleti yani Cezyir: 1618 kltr. Sultan Drdn
c Murad. devrinde Bostanc balktan gelme Kaptan Cafer Paa
144
1043 tarihinde Kaptan iken 990 kla ykselmi olup, denizde k

fir ezemez oldu. Bunlarn 106s zeamet, geri kalan da timar idi.
Kanm gereince cebelileri ile birlikte 12067 kiilik asker kuvvet
olurdu. Tersane azebleri ve gnllleri, Kaptan Paa ve altm par
a kadrga sahibi deniz beyleri, askerleriyle birlikte 12000, asker de
niz savalarna katlrlard. Fakat zemet ve timar sahiplerinin se
nelik gelirleri on sekiz milyon ake olur.
Adalar Eyleti Sancaklarndan Eriboz Sanca: 12 zemet, 188
timar; nebaht 13 zemet, 387 timar; Midilli 83 timar; Kocaeli 25
zemet, 187 timar; Mula 32 zemet, 235 timar; Karleli 11 zemet,
119 timar; Gelibolu 12 zemet, 132 timar; Rodos 5 zemet, 78 timar;
Biga 6 zemet, 146 timar; Misistre 15 zemet, 91 timar.
Karaman Eyleti: 1620 kltr. Bunlardan 110u zemet, geri
kalan ise tezkereli timardr. Beyler, zemet ve timar sahipleri ka
nun gereince cebelileri ile 4600 asker eder. Bu askerin senelik ge
lilen on milyon be yz bin yetmi be akedir. Zemet ve timarlan u ekildedir.
Konya Sanca: 13 zemet, 512 timar; Kayseri 12 zemet, 200
timar; Nide 14 zemet, 255 timar; Beyehir 12 zemet, 224 timar;
Akehir 9 zemet, 22 timar; Krehir 4 zemet, 130 timar; Aksaray
13 zemet, 288 timar.
Rum Eyleti yani Sivas : 3133 kltr. 900 zemet ve geri ka
lan da tezkereli timardr. Zemet ve timar sahipleri, kanun gere
ince cebelileri ile birlikte 9000 kiilik asker kuvvet ederler. Sene
lik gelirleri on milyon yz seksen yedi bin yz yedi ake olur.
Sivas sanca, Amasya sanca, orum sanca, Divrii sanca, Canik sanca ve Arapkir sanca... bu sancaklarn timar ve zemetleri
beraber yazlmtr. Fazlas ve eksii yoktur. Sivas sanca 48 ze
met, 92 timardr. Btn sancaklarn timar ve sancaklar bunun gi
bidir.
Mara Eyleti: 2169 kltr. 29u zemet, geri kalan tezkereli
ve tezkeresiz timardr. Beyler, zemet ve timar sahiplerinin, kanun
gereince cebelileri ile birlikte 550 kiilik askeri vardr. Bu asker
lerin senelik gelirleri dokuz milyon drt yz yirmi bin on yedi ak
e olur. Mara sanca 20 zemet, 113 timar; Kars 3 zemet, 656 ti
mar; Aymtab 2 zemet, 656 timar; Malatya 8 zemet, 276 timar olup
hepsi imar grm sancaklardr.
Haleb Eyleti: 903 kltr. 104 zemet, 899u tezkereli liva
timardr. Askerinin yeknu cebelleri ile birlikte 2500 olur. Haleb
sancanda 18 zemet, 295 timar; Adana 11 zemet, 1190 timar; Ki.
EVLYA ELEB SEYARATNMES
145
lis 17 zemet, 295 timar; Maarra 9 zemet, 89 timar; Azaz 2 zemet,

190 timar; Nablus 6 zemet, 57 timar.
am Eyleti: 996 kltr. Bunlann 38' zemet, 868' timardr.
Kann cebeliileri ile birlikte askerinin toplam 2500' bulur. Kuds-ii erif sanca 9 zemet, 16 timar; Aclun 4 zemet, 61 timar;
Lecun 9 zemet, 26 timar; Safed 5 zemet, 123 timar; Gazze 7 zemet, 108 timar; Nablus 7 zemet, 124 timar.
Kbrs Eyleti: 1667 kltr. Bunun 40'1 zemet, I627'si tezkereli timardr. Eski kanun gereince beyleri, zemet ve timar sahiplerinin cebeliileri ile birlikte 4500 askeri vardr. Kbrs sancag 9
zemet, 38 timar; Aliye 9 zemet, 153 timar; Tars.us 13 zemet, 418
timar; Sis 2 zemet, 56 timar; el 16 zemet, 602 timar.
Trablusam Eyleti: 614 kltr. CebelUleri ile birlikte 1400 askeri olur. Trablus sancag 12 zemet, 87 timar; Humus 9 zemet,
169 timar; Ciibevle 9 zemet, 92 timar; Hama 32 zemet, 171 timar.
Rakka Eyleti: 654 kltr. Cebeliileri ile 1400 asker olur. Rakka sanca 2 zemet, 132 timar; Urfa 9 zemet, 291 timar; Birecik
15 zemet, 109 timar; Ane 6 zemet, 129 timar.
Trabzon Eyleti: 454 kltr. Cebeliisii ile birlikte 1850 askeri
vardr. Trabzon sanca. 43 zemet, 328 timar; Batum 5 zemet, 72
timar.
Diyarbekir Eyleti: 730 kltr. Cebeliileri ile birlikte 1800 askeri vardr. Drdnc Murad devrinde 9000 kl idi. Amid sanca
9 zeme't, 129 timar; Harput 7 zemet, 163 timar; Ergani 9 zemet,
123 timar; Siverek 4 zemet, 163 timar; Nusaybin 4 zemet, 15 timar;
Terik 4 zemet, 163 timar; ermik 6 zemet, 13 timar; Hasankeyf
zemet ve timar' 45; apakur 5 zemet. 30 timar; emigezek 2 zemet, 7 timar; Kulp zemet ve timar 44; Sencar 6 zemet, 21 timar.
Erzurum Eyleti: 5279 kltr. Cebeliileri ile birlikte 8000 askeri vardr. Erzurum sanca 56 zemet, 2215 timar; Tortum 5 zemet, 49 timar; Bamervan 4 zemet, 92 timar; Kigi 8 zemet, 229 timar; Hns 2 zemet, 425 timar; Malazgird 9 zemet, 282 timar; Tekman 2 zemet, 253 timar; arki Karahisar 3 zemet, 94 timar.
ldr Eyleti: 656 kltr. CebelUleri ile birlikte yekn 800 askeri vardr. Oltu sancag 3 zemet, 123 timar; Ardahan 8 zemet,
250 timar; Erzbuc 44 zemet, 49 timar; Hacerek 2 zemet, 12 timar;
Hartu 13 zemet, 35 timar; Rosto 10 zemet, 18 timar; Petek 8 zemet, 54 timar; Pasin 9 zemet, 14 timar; Lozi 9 zemet, 10 timar;
Evliya elebi I-H. F : 10
146
Oca 8 zemet, 18 timar; Ahlkelek zemeti ve timar 32; etele 13

zemet. 14 timar; ispir 1 zemet, 4 timar; Peyk, 4 zemet, 98 timar.
Van Eyleti: Cebeliileri ile birlikte askerinin tnplam I300'dr.
Fakat birka kez Acem ahna sa k.l ve sol kol askeri olarak kar
koymulardr. Van sanca 48 zemet, 35 timar; evirgir 47 zemet,
33 timar; obanl 7 zemet, 26 timar; Vedana 7 zemet, 61 timar;
Bayezid kalesi 4 zemet, 125 timar; Erci 14 zemet, 68 timar; Adilcevaz 19 zemet, 101 timar; Kurledek 7 zemet, 67 timar.
Burada, Allah'n af ve magrifeti zerine olsun. Sultan Sleyman'm Rumeli ile Anadolu zemet ve timar sahiplerinin, gelirleri, zemet ve timarlarn yazlmas tamamland. Sultan Sleyman'n mesut
devrinde, Rumeli denilen byk eyletlerde, btn timar sahipleri
cebelleri ile yetmi drt bin alt yz asker idi. Anadolu denilen
eyletlerdeki zemet ve timar sahipleri, cebelleri ile birlikte doksan bir bin alt yz askerdir. Allah'n emri ile OsmanlI Devletine
0 derece nizam 've intizam vermi idi ki, Rumeli'ye sefer'e ksa,
Anadolu'dan asker almak gerekmezdi. Anadolu tarafnda savaa ksa, Rumeli'den asker almazd. Sadece Kapkulu askeri ile Irak'a
ve Almanya'ya kadar gider, sava kazanarak geri dnerdi. Salnda emrine girenler, birden bine, binden yz bine kadar OsmanlI
Devletinin buyruunda olup beratl maa alan askeri ve grevleriili hesap etmiler. Be yz bin grevli ekinci Mslman askeri tesbit edilmitir. Harp meydanlanm altst eden yirmi bin yenieri ve
drt bliikte toplanm yirmi bin silhl sipahi hizmetlileri ile krk
bin adet olmutur. Fakat, Allah'a krler olsun ki. Sultan. Drdnc Mehmed zamannda Yanova eyleti alnarak zemet ve timara
katildi ve askerin yeknu bin artt. Berat eyleti de fethedilerek
sancaklar zemet ve timar yazlnca, sekiz bin asker de oradan temin edildi. Ebu Yevad eyleti ,fethedildi, zemet ve timan yazlarak sekiz bin asker temin edildi. Byk eylet Girid adas da fethedilerek sancaklk yerine hepsi zemet ve timar yapld. Bylece asker mevcudunda 20000, rey mevcudunda da 100000 art oldu. Allah daha da artrsn. Hatt efendimiz Melek Ahmed .Paa 1060 tarihinde ve Drdnc Mehmed zamannda sadrzam iken, yedi iklimde ake yiyen Padiah kullan saylarak yazld. Hepsi be yz altm alt bin kii hesap edildi. Birden bine, binden yz bine kadar
grev yapanlarn senelik maalar krk er bin yedi yz Rumi kese idi. Msr askerinin hazine, 'ulufe ve terfileri ile senelik ulufelerinin dokuz bin krk kese olduu. Melek Ahmed Paa tarafndan Padiaha yazlmt. Sultan Sleyman Hn zamannda bu kadar masraf
14?
ve bu kadar deniz gibi asker yoktu. Hepsi de emre hazr Mslman

ve mcahid asker idi. Hlen btn dnya halk, Sleyman Hnn
ruhunu hayr du ile anar.
Divan toplantlar hak. Akl sahibi dostlar bilsinler ki, Sleyknda Sultan Sleyman man Hndan nce Dvan toplantlarmHnm koyduu kanunlar: da bir nizam yoktu. Sleyman Hn, drt
gn byk dvan toplanmasn, yedi
kubbe vezirleri, iki kazasker ve yenieriaas, alt blk aalar ile
avuba ve kapclar kethdasnn gm as ile Dvanda hizmet
etmelerini kanun haline getirdi. Sadrzam herkesten sonra toplan
tya gelerek, kap altna oturur ve ikyet dinlerdi. Kaptan Paa da
yedi kubbe vezirlerinden ayr bir yerde oturarak tersne ile ilgili
davalar dinlerdi. aramba gn Drssade aas, Mekke ve Me
dineye ait meseleleri hallederdi. Btn Dvan yelerinin ayr e
kilde elbiseler giymesi, Sultan Sleyman Hndan kalmtr. Evvel
yedi kubbe veziri, Kaptan Paa ve Sadrzam selimi destr ve vezir
lik krk ile, yenieri aas katlyorsa o da selimi ile Ortakapnn
sa tarafnda, yenierilerin dvan durduu yerde dikilirlerdi. avuba, kapclar kethdas, miralen, akrcba, mirahur aa, enigirba, mteferrikaba, tm balarnda mcevvezeler, zerlerin
de muvahhid atlastan dikilmi hilatlar olduu halde yerlerinde bek
ler ve grevleri le ilgili ilerle megul olurlard. Ad geen drt
dvanda sabahlar yenieri orbas kar ve bin taslk bu orba
dalrken gk grlts gibi sesler kard. Yenieriler Padiaha
dargn olduklar zaman orba imezler ve durum Padiaha arzedilerek yenierilerin istekleri yerine getirilirdi. Ondan sonra Pdih
adalet kkne ekilerek baz byk davalar dinler ve kuluk vak
ti olunca dvana katlanlarn hepsi nefis yemeklerle dolu sofraya
otururlard. Bu yemek srasnda zlfl baltaclar vezirlere, meh
ter ve adr askerleri dier dvan azalarna hizmet ederlerdi. Ye
mekten sonra yedi vezir, Kaptan Paa, yenieri aas ve kazasker,
akaa kapsndan arz odasna geerek, her dvanda ne gibi ilerin
grldn sadetl Pdiha bildirirlerdi. Sonra dar karak yi
ne kap altna gelirlerdi. Orada avuba sadrzamdan mhr ala
rak dardaki hazine ve defter odalarnn kaplarn mhrledikten
sonra mhr sadrzama geri iade ederdi. Ondan sonra du ve med.
hiyelerle dvan mensuplar alaylar ile evlerine hareket ederlerdi.
Bir de kalabalk dvan olurdu ki, ayda bir btn askere maa
verilir veya yabanc bir eli gelirdi. O gn maher gnne benzer.
148
kalabalk, byk bir dvan olurdu. ki yz kheyln ata binmi ve

mcevherlerle sslenmi dvan yeleri, yanlarnda altn ve gm
yemek takmlar ile beraber gelirlerdi. Getirdikleri altn ilemeli ha
llarla Padiahn bulunduu yeri yle bir sslerlerdi ki, eliler gr
dkleri zaman hayran kalrlard. Bayram divanlarnda, nce Tatar
Hnlarndan birisi, ondan sonra eyhlislm, dier limlerin byk
leri, Sadrzam ve peinden de dier vezirler olmak zere Padiahn
elini perlerdi. Bu srada davul, nekkre ve zurna (Mehter) sesle
rinden tyler rperir, deniz zerindeki gemilerden atlan top ve tfenk seslerinden gzel ehir (stanbul) iinde mthi bir grlt
meydana gelirdi. Szn ksas, Osmanl Devletinin dvana ait bu ka
nun, nizam, merasim, debdebe ve azametini tamamen yazacak olsak
bal bana bir cilt dolduracandan bu kadarn kfi grdk.
Kann Sultan Sleyman Hn devrindeki Fetihler: lk seferle
ri am Valisi erke Canberd Gazli hini zerinedir. Bu hin aza
rak isyana kalknca, vezir Ferhad Paa kumandan tayin edilerek
zerine gidildi. 927 senesi safer aynn yedisinde, Canberd Gazlinin can cehenneme gitti ve devletsiz ba da yerlere yuvarland.
Ekya skenderin ldrlmesi ve Yemenin fethi, sene 927. Belgradm alnmas, sene 927. Salankamin ve Kapensek kalelerinin zaptolunmas, sene 927. Rodos adasnn fethi 2 Receb 928. Eskaradin
kalesinin fethi ve ehsuvarzde Ali Beyin ldrlmesi, Melke ka
lesi, lki kalesi, ncirli adas, Tahtal kalesi, Istanky kalesi ve Bod
rum kalesinin dier kalelerle birlikte alnmas, sene 928. Moha se
feri, Vaderin, Oyluk, Kotik, Timura, rik, Gogorofa, Lukay, Sotbin, Ardot, Rae, sek kaleleri ile Macarlarn bakenti olan Budin,
Pete, Sekedin ve bunlar arasnda nice kaleler saysz fetihlerle aln
d. 932 tarihinde Budin alnd. Hayrsz Kalenderin bozguna ura
tlarak yenilmesi, sene 933. Yayca kalesinin fethi, sene 934. Fenay
(Alman Kzlelmas)nn fethi, sene 935. Budin kalesinin ikinci de
fa fethi. Kral Yanoun Budin Kral oluu. Budin Kral olan Yano,
Budin kalesinde muhasara edilmesi ve Yahya Paazdenin yetie
rek kurtarmas, sene 938. Erak, akalofa, Kapolya, ebiliye, Berzence, Belvar, Veto, Zakan, Kanije, Kokornik, Yake, obane, arvar, Nmetokvar, Kermendvar, Rogervar, Eersek, Meter, Hedvik,
Snbatl, Meti, Kek kaleleri 939 tarihinde fethedilmilerdir. Korunpakyeen kalesi 940 tarihinde, Irakeyn, Gavzin, Karakan, Badad, Revan, Tebriz ve Hemednm fethi ile Sultaniyenin tahrb edil
mesi 941 senesinde olmutur. Van, Adilcevaz, Erci, Ahlat, Barkiri,
Cerem, Eidkr, Rosni, Hille. Tenr ve nl Van kaleleri, btn bu
149
kaleler 941 tarihinde fetholundular. Yine ayr senede Tebriz kalesi

ve ona tbi yerler de alnmtr.
Grcistana akn dzenlenmesi: Polya vilyetinde Fesilye ka
lesi ile Bosna Kilise kalesinin fetih tarihleri 943tr. varine, Nadin, Esin, Pkrie, Farin, Oburcanm fetihleri ile Grns adasna
harp almas 943 tarihinde olmutur. Bozga kalesinin fethi, Horkaciyan vann yenilgiye uratlmas ve Uak kalesinin fetihleri 944
senesinde tamamlanmtr. Budan seferi ve Ya kalesi, Basra vil
yeti, Bosna vilyetindeki Yetin kalesinin fetihleri 945 senesinde ol
mutur. Hersek vilyetindeki Nove kalesinin fethi, Yemen vilye
tinin alnmas, Adenin alnmas, OsmanlI Donanmasnn Hint ve
Benden taraflarna hareketi, Demen kalesi ve Habein fethi 946 y
lnda Tavai Sleyman Paa tarafndan yaplmtr. Daha nce iki
defa alnarak Erdel Kral Yanoun kral tyin edildii Budin ka
lesi 948 ylnda tekrar fethedilerek, buraya Gzi Sleyman Paa
Vezir, Hayreddin Efendi de Kad tyin olundular. stolni Belgrad
kalesi, Valpova, Estergon, Tata, Persprim, Polata ve avganm fetih
tarihleri 950dir. Bu kalelerin hepsi de Belgrad yaknndadrlar. ehzde Mehmed Hn 9 aban 950de vefat etti. 951 senesinde Ester
gon yaknndaki Vigard, Novograd, Hatvan, emturna, Velife ve
Bosna livas dahilindeki oka, Girid adas yaknndaki Enderik ka
leleri alnmtr. irvan hkimi olan ran ahnn kardei Elkas
Mirza, stanbula gelerek Osmanl Devletine balln bildirdi. Se
ne 954. Elkas Mirzanm stanbula geliine tarih: Muti oldu Sleymn- zamana Mirza Elkas sene 954. Elkas Mirzanm rann mer
kezi sfahan zerine yrynn tarihi: eh-i ahan eyledi Tahmasba azm sene 956.
irvan, amas ve ikinci kez olarak Van ve Tebrizin fethinden
sonra Elkas Mirza, Kum ve Kan vilyetlerini yama ederek elde
ettii ok miktardaki ganimet mal ile stanbula dnd. Sene 955.
Hasm Ali Paanm Sekedin ovasnda verdii savatan, sonra Yahy, Bekerek, Ararat, anat ve Tamevar kaleleri 958 senesinde fetholundu. Bunlardan yalnz Tamevar, 959da kinci vezir Ahmed
Paa tarafndan fetholunmutur. Sonluk kalesi 959 senesinde fethe
dilmi, yine bu sene Eri kalesi muhasara edilmise de almamayarak
geri dnlmtr. Nahcivan seferi, ehzde Cihangirin Haleb k
landa vefat etmesi ve ehzde Selimin klaa gelii 960 tarihin
de olmutur. ehrizor kalesi ile Zlim Kalin ve ona bal olan yer
lerin alnmas 962 senesinde olmutur.. 961 senesinde, Kapovar, Ko-
150
rotna kaleleri alnm ve Krm Hn Devlet Giray, Kilis mirlivas

Gazi Malko beyin muharebeleri olmutur. ehzde Selim Hn ile
kardei Bayezid Hn Konya ovasnda harbettiler. Bayezid Hn ye
nildi ve ran ahna snd. Ancak sonra oradan bal olarak Si
vasa getirilerek orada ocuklar ile birlikte boularak ehid edildi.
Mezar Paa kalesinin dndadr. Sene 966.
973 senesinde Padiah, ordusu ile birlikte Sigetvar seferine k
t. Kale muhasara edilip byk muharebeler olurken, Erdel tarafn
da da Serdr Pertev Paa tarafndan Gle, Yanova ve Lago kale
leri fethedildi. Sene 974. Bu fetihlerden on gn nce rahmetli Padiahm dnyaya veda ederek ebed sultanla gmesi 974 tarihin
de meydana geldi. Yedi gn sonra Sigetvar kalesi de kl kuvveti
ile akll vezirin iyi idaresi ve yerinde hareketleriyle fethedildi. Pa
diahn hastalndan ve lmnden oda hizmetilerinin bile haber
leri olmad. Bunun iin Sigetvar, Gle ve Komar kalelerini Sley
man Hnn ls ald derler. Sleyman Hn da sonunda ecelin eli
ne dt. Zaten dnya bir utan br uca hkmeden sava padi
ahlara ve peygamberlere bile kalmayaca, herkesin rci... em
rine uymas muhakkaktr. Rahmetli Padiah, bu gurur dnyasnda
krk sekiz yl saltanat srd. stanbulun imarna alt. Binlerce
hayr eserleri meydana getirdi. Fethettii yerlerden 2060 yerde ad
na hutbe okunurdu. Ve yedi iklimde fetihleri vardr. lk seferinde
amda Canberd Gazliyi bozguna uratmtr. Son seferi ile SigetVar kalesinin fethidir ki, kalenin alnmasndan yedi gn nce, Safer
aynn 22sinde, Perembe gecesi saat dokuzda Kll nefsin zigatl mevt yeti mucibince tahtna ve tacna veda etti. lm yine
gizli tutularak Manisadan ikinci Selim geldi, btn Mslman ga
ziler ona biat ettiler. Ondan sonra Padiah Kann Sultan Sley
mann cenazesi stanbula getirtilerek kendi cmiinin mihrab nn
de topraa verildi.
GAZ SLEYMAN HNIN OLU

KNC SELMN YAPTII LERN ZET
YILINDA dnyaya gelmilerdir. Tahta klar,
oldu emir-el mminn ve Sultan Selim-i
hibi kurn- kmil msralarnn ifade ettikleri

hidir. Abdurrahman efendinin ekme kprsnn bitiine
929
ah Sedil, s974 tariTemme
151
emr-l Cisr tarih drlmtr ki, bu 975 senesine rastlar. Ba

ka bir tarih de Hm-i din, Sn-i Sultan Selimdir ki, bu da 975
ylna tekabl eder. kinci Selim nazik, yumuak huylu bir padiah
idi ki, ll men atalahu bigalbin Selim yeti sanki onun hakkn
da indirilmiti. Btn bilginler, olgunlar, eyhler ve airlerle daima
grr, akll vezirlerinin dnce ve fikirleri ile drt yanndaki
dmanlarndan intikam alarak yine kendi zevki ile megul olurdu.
kinci Selimin sancak beyi oluuna tarihtir:
Liv-y adl-i ehzde verp nr
Karaman illerini kld teshir
Konya ovasnda kinci Selimin kardei Bayezidi malb edii
iin drlen trih: Eyledi Sultan Selim ile ktali Bayezid. Sene
966. Sadrzam Sokullu Mehmed Paa, kinci Vezir Tamevar ftihi
Ahmed Paa, Kaptan Derya Piyale Paa, Zalmanmud Paa, Lala Ka
ra Mustafa Paa ve Lala Ttnsz Hseyin Paa gibi vezirler, Sul
tan Selimin Aristo kadar akll, zeki, tedbirli, kuvvetli ve esiz vezir
leri idi.
Sadetl zamanlarndaki beylerbeyiler: Kaptan Ali Paa, Sofu
Ali Paa, Potur Hseyin Paa, Mahmud Paa, Mehmed Paa, Lala
Mustafa Paa, Abdurrahman Paa, Davud Paa, Rstem Paa, H
seyin Paa, Murad Paa, Hadm Cafer Paa, Dervi Ali Paa, Arab
Ahmed Paa ve Mustafa Paadr.
Defterdar ve Nianclar: Defterdar Murad elebi, Dervi ele
bi (eyh Baba Nakkam oludur), Lalazde Mehmed elebi, Olamami elebi, Abdulgafur elebi, Muharrem elebi, Nianc Firuz Bey, Mehmed elebi (Rahmetli Nianc Cellzde Beyin kz
kardeinin oludur).
Sultan kinci Selim devrindeki bilginler: Beiktal Yahy Efen
di, Abdulkerim olu Abdlvhabm olu Mevln Mehmed, MeVr Muslihddin, Mevln Cafer Efendi, Mevln Abdullah Efendi,
Mevln Mehmed elebi ve Ahmed elebi (ki karde elebiler der
lerdi), eyhlislm Ebussuud Efendinin torunu Mevln Abdlkerm.
Mbarek zamanlarndaki hkimler: Mevln hakim Sinan, ha
kim Osman Efendi, Mevln hakim sa, hakim shak Efendi, Meh
med ehir Bikaysuni olu hakim Bedreddin Mehmed ve Doktor Ah
med elebi.
Mbarek devirlerindeki byk eyhler: eyh Aleddin, Kara-
152
EVLYA ELEB SEYAHATNMESl
mann Aksaray vilyetindendir. Cifr ilminde man denizinin haki

kati idi. eyh Abdlkerim, eyh Arif-i billr Mahmud elebi, eyh
Ebussaid, eyh Hakim elebi, eyh Yakup Karaman (Timar sahi
bi iken, Halveti eyhlerinden Snbl Sinan Efendinin hizmetine gir
di, eyh Sarho! Bl Efendi, eyh Ramazan Efendi (Behit mah
lasn kullanrd), eyh Mehmed Birgiv (dokuz yz seksen bir ta
rihinde vefat etmi ve Birgi ehrinde topraa verilmitir).
Padiahl zamannda fetholunan yerler: 975 senesinde Basra
da isyan eden Alyanolu yenilgiye uratlarak devlete boyun edi
rildi. 976 ylnda Ejderhan seferine kld. Yine ayn sene Irak, Dav
yan ve Dest-i Kpak alnd. 977 ylnda Sinan Paa tarafndan Ye
men ikinci defa fethedildi ve Aden alnd. 987 senesinde, Ispanya
daki Mslmanlar stanbula hicret etmek istediler. Kbrs adas ve
adaya bal yerlerin alnmas, Lefkoe, Magosa, Kerenpe ve Baf ka
leleri, Kbrs adasnn tamamnn fethi senede tamamland.
Kbrsn fethi iin drlen tarihler:
ki Ftih Kbrs fethettiler
Ald Kbrs Adasn eyh Selim
Sene 987.
977 ylnda Tunus kalesi ve Afrika blgesi, Kl Ali paa tara

fndan fethedildi. 979 tarihinde Osmanl Donanmas byk bir boz
guna urad. Yine 979 senesinde, Moskof vilyetinde apkn Tatar
Hn ortaya kt. 981 ylnda Ayasofya camiine iki minare ve payan
dalar (dayanaklar) yapld. 982 senesinde Sinan Paa, kfir eline ge
en Bosnay tekrar geri ald. Ayn yln yani 982 ylnn 18 abannda kinci Selim vefat etti. stanbulda, Mekke ve Medinede sa
ysz hayr eserleri vardr. Bunlar iinde en gzeli, Edirnedeki cmiidir. Inaallah sras gelince yazlr. stanbulda onun gibi bir b
yk cmi yaptrlmamtr. Yerine Selim Hn olu nc Murad
mstakil padiah oldu.
*
*
SULTAN KNC SELM N OLU SULTAN

NC MURADIN DEVRNDE OLANLARIN ZET
AHTA k iin drlen tarih:
Ey treb oldu tarihi nn
Oldu h- Mslimn Sultan Murad Sene 982.
Baka bir tarih: Murad Hn eyyedallah Sene 982.
153
Sultan nc Muradn ocuklan unlardr: ehzde Mustafa,

Osman, Bayezid, Selim, Cihangir, Abdullah, Abdurrahman, Haan,
Ahmed, Yakup, Alemah, Yusuf, Hseyin Hn, Korkud, Lmi, s.
hak, mer, Aleddin, Davud Hn ve yirmi drt temiz talihli kzlan
olup, kendilerinden sonra evli kaldlar. Dnyaya gelen ocuklannn
tamam yz yirmi yedidir, Ayasofya alannda Murad Hn yannda
gmldrler. Allah hepsine rahmet eylesin.
Sultan nc Murad 953 senesi Cemaziyelevvel aynn bein
de dnyaya gelmilerdir. Doumlar iin u tarih drlmtr:
Gl-i Sbit Sene 953. Baka bir tarifi: Gl-i beret, dier bir
tarih: Hayr-n neseb olup, hepsi de ebced hesab ile 953 eder.
Tahta klar 982 senesi mbarek Ramazan aynn sekizinci ar
amba gn olmutur. Gz Murad Hnn tahta klarna da u
tarih drlmtr:
Padiah- lem oldu gl gibi Sultan Murad.
Sinan Paa kknn tarihi:
Kld bu kasr bin Sultan Murad.
Sene 990.
Kaptan Sinan Paa iin Sar Riyami Efendi u tarihi dr

mtr :
Bi ismillh ile htif dedi tarihini
Kapudan oldu, Sinan P-y dery-dil yine.
Padiahl zamannda alnan yerler: 985 ylnda Lala Kara Mus
tafa Paa Acem seferine Serdr tayin edildi. 983 senesinde ldr
ovasnda byk bir muharebe verildi. 996 tarihinde ldr, Tmek,
Haritni, Dahal, Tiflis, eki kaleleri alnd. Eri kalesi yapld ve ka
plar kaps denilen Demirkap kalesi ve irvan eyleti fethedildi.
irvann alnna u tarih drlmtr: Ald Sultan Murad ir
van. Bu eylet, zdemir olu Osman Paaya verildi. Bu fetihle
rin hepsi 991 tarihinde olmutur. lk Sefer-i Hmayun 990, mam
Kul Hnn malbedilmesi 991, Devan kalesinin tamir edilmesi 991,
Kuri kalesinin alnmas 992, ehzde Mehmed Hna Manisa sanca
nn verilmesi 991, Mehmed Giray Hnn ldrlmesi 992, Tebriz
kalesinin tamamlan 993, Gence kalesinin alnmas, Cele olunun
Badad zerine kumandan tayini, Despol, Nihavend ve Khervan
kalelerinin fetihleri 995 ylnda olmutur. Hadm Cafer Paanm
Tebriz yaknnda verdii byk muharebe 997, h ile sulh yapla
rak ehzdenin rehine olarak alnd sene 1000, Bihke kalesinin al-
154
EVl '.yA ELEB SEYAHATNAMES
m, Yenihisar kalesinin yaplmas ve Bosna'da byk bir taburun

bozguna uramas 1000 ylnda olmutur. Vespirim ve Polata kale
lerinin fethi, Osmanl ordusunun stoni Belgradda bozulmas, Tata
ve Sen Martin kalelerinin fethi, Yank kalesinin ilk olarak muha
saras ve fethi 1002 tarihinde olmutur. Yank kalesi Sinan Paa
tarafndan fethedilmitir. Bu fetihlerden baka birok muharebele
ri vardr ki, Osman oullarnn yzsuyu olmutur. Kendileri ahsen
hibir yere kmadan bu kadar yer almlar ve sonunda da Allahn
rahmetine kavuarak 1003 senesi Cemadellsmda sultanl brakp
teki dnyaya gmlerdir. Allah rahmet eylesin.
Yank kalesinin fethine drlen tarihler :
Advv- din snub fetholdu. Yank.
Baka bir tarih:
Kala- Yanka top att. Sinan Paa,
Destgir oldu na nusret- avn.
Dier bir tarih:
ar rkn yog olup fethine dt tarih,
Nar- kahriyle adv yanup alnd Yank.
Sene 1003.
*
*
MURAD HNIN OLU SULTAN

MEHMED HNIN PADAHLII
TARHNDE Manisada dnyaya gelmiler ve 1003 sene
si Cemadellsmn on altsnda Cuma gn tahta km
lardr. Sultan Murad vefat edince, Bostancba sratle
Manisaya giderek tahta ktnn mjdesini verdi. Kendisine mj
desinin karl olarak Msr eyleti Paal armaan edildi.
Sultan nc Mehmedin tahta k iin sylenen tarihler:
Cls etti bugn Sultan Muhammed adl- dd ile.
Dier tarih:
eyh-i ahn-i lem devlet tarihidir mlhem,
Cls etti gelip Sultan Muhammed adi ile hl.
Sene 1004.
EVLYA ELEB SEYAHATNMESI
155
S u lta n nc M eh m ed in s n n e t oluu iin sylenen ta r ih :

M uham m ed s n n e tin e ey ley in ik rm ,
e ria t k esti i p a rm a k arm az.
S en e 990.
Sultan nc Mehmed devrindeki olaylar : 1004 y ln d a T a ta r

H n g elerek re y ita a t e tti. Y in e 1004 y ln d a T am ev ar, C a fe r P a
a ta ra fn d a n d m a n d a n geri alnd.
E ri y a k n la rn d a H oreto ov asn d a ta b u r u n bo zg u n a u ray
iin y a z lan t a r i h :
F etholup k a la bozuldu tab u r
S en e 1005.
1006 ta rih in d e , Y a n k kalesi d m an elin e geti. 1007 y ln d a Var a t kalesi S a tu rc u H a a n P a a ta ra fn d a n k u a tld ve alnd. 1008
senesinde E km ekizde A hm ed d e fte rd a r oldu ve S a tu rc u H aan P a
a id am edildi. K a n ije k a le sin in alm ve t a b u r m u h a re b e si iin
y a z lan ta rih : K ardn k firi, aldn, hisar. S en e 1009. 1007 y ln
da Celli, K a ra y a z ve k ard ei D eli H aan o rta y a k t. 1012 ta r ih in
de Y em ii H a a n P a a azledildi, so n ra da id am edildi. ra n , T eb
riz de za fe r kazand. N ah c iv an ve R e v a n k alesin i ald. S e rd r Caalolu v e fa t e tti. Y ine 1012 sen esin d e ra n lla r G ence irv a n is
til etti. S a lta n a t s resi 9 y ld r. 1012 senesi 18 R eceb a y n n 18in d e
S u lta n nc M ehm ed v e fa t e tti. 33 sene m r s rm t r.
P a d ia h l z a m a n n d a sta n b u lda ken d isi iin b ir t rb e y a p tr
d. E ride, M ekke ve M ed in ede biro k h a y r eserleri v a rd r. H a tta
M srd an M ekke ve M ed in eye h e r sene ik i gem i yiyecek gider. M ehm ed iy e a d y la a n la n b y k b ir v a k ftr. O n d an so n ra s a lta n a t ta h t
S u lta n A h m ed H n a geti.
SULTAN AHMED HN DEVR OLAYLARININ ZET
O K U Z yz d o k san sekiz senesinde M an isada dodu. T a h ta

k t zam an 14 y a n d a m asu m b ir ocuktu. 1012 y ln d a R e
ceb a y n n on sekizinde P a d ia h oldu. H kan- R um sz
d o u m u iin ta r ih o lm u tu r. S ene 998. B ak a b ir ta rih , H afazatullah szdr. P d i h o lu u n a ta r ih Bahti k elim esid ir. S en e 1012.
T a h ta k iin sylenen b ak a b ir t a r i h : H ay r el seltn dir.
K u su ru ok olan ben (riy sz evliy, D erv i olu M ehm ed Z ll) an a
156
karnndan yeryzne ayak basm bu Sultan Ahmed Hnn Padi

ahl zamannda bin yirmi yl Muharrem aynn onuncu Aura
gnnde olmu. Yirmi alt tarihinde iyiyi ktden ayracak aa
gelip Sultan Ahmed Hnn Edime seferini ve Yenicmiin yaplma
ya balann gayet iyi bilirim. Allaha hamdolsun ki, byle an
byk, yce bir Pdih zamannda dnyaya gelmiim. Feridun Bey
El-Tevki tarafndan Sultan Ahmedin tahta kna drlen ta
rih :
Bu bir dil ehinehdr ki t har
Tefhr idnr ahdiyle eyyam
Kuanub ti-i zer getike tahta
Sipha genc-i bi-had kld inam
At bah (992) oldu ihsanna trih
Clsu slime imir- slm (992)
Sultan Ahmed Hnn ehzdeleri: Evvel ehzde Osman, ehzde Mehmed Hn Sultan Osmann kk kardeidir, ehzde
Murad Hn (Badad ftihi), ehzde Bayezid Hn, ehzde Sley
man. ehzde Bayezidin annesi ayr idi. Bayezid Hn, Murad Hn
dan ay kk idi. O gn Mehmed Hnn olu Sultan Mustafa
nn vefat ettii sylenir. ehzde brahim Hn yaa hepsinden k
k idi. Allah hepsine rahmet eylesin.
Sultan Ahmed Hnn bilginlere ve Peygamber sllesinden
olanlara aylk baladklarna dair Kfzde Faizi elebinin drd
tarih:
Anla nm- erifi ile tarih ola bu,
Pdih eyledi evld- Resle ikram
Sene 1026.
Sultan Ahmed Hn devrinin sadrzamlar: Sadrzam Yavuz

Ali Paa, sadrzamla Msr valiliinden getirildi. Sadrzam Meh
med Paa Bosnada ahinolu ad ile hrete ulamtr. Vezir Der
vi Paa, Gazi Kuyucu Murad Paa Anadoludaki Celllerin hep
sini ortadan kaldrmtr, Sadrzam Nasuhi Paa, Sadrzam Damad
Mehmed Paa iki defa sadrzam olmutur, Vezir Halil Paa Bu
da iki defa sadrzam olmutur.
Sadrzam olmayan vezirler: Kaymakam Kasm Paa, Hadm
Hafz Ahmed Paa, Sark Mustafa Paa, Sofu Sinan Paa, Vezir
Hzr Paa, Grc Hadm Mehmed Paa Birka defa kaymakam
lk yaptktan sonra Mustafa Hn devrinde sadrzam olmutur, Ve
zir Ekmekizde Ahmed Paa, Kurd Paa, Gzelce Mahmud Paa,
157
Ceglezde Sinan Paa, kinci Vezir Celezde Sinan Paann o

lu Mahmud Paa ve Sofu Mehmed Paa.
Sultan Ahmed Hn devrindeki mehur bilginler: El-Mevl Mus
tafa Efendi, Sultan Ahmedin tahta kt srada eyhlislm idi.
Sunullah Efendi, Hoca Sadddin olu Mehmed Efendi, eyhlislm
Esad Efendi, Sultan hocas Mustafa Efendi, Elmevl Kafzde, Yah
ya Efendi, Damad Efendi, Takprlzde ad ile tannm Kemal
Efendi, Kethda Mustafa Efendi, Bostanzde Mehmed Efendi, Hayzde Hseyin Efendi ve Ganizde Mehmed Efendi.
Sultan Ahmed devrindeki byk eyhler: eyh skdarl Mah
mud Efendi, zamann kutbu idi. Hoca atl olduu halde, Sultan Ah
med Hn yannda yaya yrmtr.. eyh Sivasl Abdlmecid Efen
di, Tercmanl ile mehur eyh mer Efendi, eyhlerin eyhi
Emir tib. Cerrah Paa ad ile tannan Emir tib hazretlerinin
halifesi olan eyh brahim Efendi k tabiatl, geni mezhepli, ko
numalar etkili bir Hak k idi. Btn aydnlar derslerini takibederlerdi. eyh Muslihddin-i Nakibend Cerrahpaada viz iken,
hfzl sebebi ile Sultan Ahmed Hna hocalk yapmtr.
Sultan Ahmed Hnn saltanatlar zamannda fetholunan yerler:
Sadrzam Yavuz Ali Paann Serdarl ve Belgradda vefat, d
mann Estergon kalesini muhasara etmesi, Erdel Kral Bokay Itivann ortaya k. Sene 1013, Estergon kalesinin ibretli bir ekil
de alnmas, Erdel Kral Bokay ile sarho brahim Paann Nemse
(Avusturya) imparator yeri olan Be kalesi taraflarn yama etme
leri, yine Bokay ile Osmanl ordusunun Uyvar kalesi ve etrafn
yama etmeleri. Sene 1014. Uzun Celli ile Nasuh Paa arasndaki
muharebe, Kaymakam Mustafa Paann ldrlmesi, Sofu Sinan
Paanm Bakumandan oluu, Sultan Ahmed Hnn Bursaya git
mesi, Sofu Sinan Paann sadrzamlktan uzaklatrlmas. Sene
1014. Celezdenin lm, Nasuh Paamn Haleb Serdarlna t
yini. Sene 1014. Koca Mehmed Paanm ran zerine gnderilii ve
sonra yerine vezir Murad Paann tayin edilmesi, Dervi Paann
Sadrzam olmas, Bostancba Ferhad Paann Serdrla getiril
mesi, Celli ekyasn ykp ezen fetihler sahibi Murad Paann
Sadrzam oluu, sonra kt niyetli Dervi Paanm idm 1015 ta
rihinde olmutur. Kuyucu Murad Paanm Haleb taraflarndaki Canboladzde zerine gnderilmesi, Kalenderolu adl ekyann ya
ma etmesi, Murad Paanm Halebi al. Sene 1016. Kalenderolunun bozguna uratlmas ve sert vezir Murad Paanm Uzun Cell.vi basarak kuvvet okunu gk kubbesine tak. Sene 1017.
158
Tarih:
Dedi tarihini ol dem subuh
Bin on yedide krld sekban.
1019 senesinde isyanclardan Yusuf Paa skdarda idam olun
du. Yine ayn yl Murad Paa ran zerine sefere kt ve Tebrizle
birlikte yetmi kadar ran ehrini yama etti. 1021 ylnda Murad
Paa Diyarbekir yaknlarnda lek denilen yerde fni dnyay < k
ederek ebed leme gt. Nasuhi Paa Serdar oldu ve sonra Sauzam olarak ranla anlama imzalad. Nasuh Paa, Pdiha damad
oldu. Betlen Gaborun Erdele Kral olmas zerine, Osmanl ordusu
Erdeli yama ve talan ederek, iki yz bin esir ve hesapsz ganimet
mal aldktan sonra zaferle geri dnd. Saadetl Pdih Hazretleri
Edirneyi ziyaret ettiler. Padihn Edirne ziyaretine Gnizde u
tarihi drmtr: Cennetbd oldu Sultan Ahmed ile Edirne.
Sene 1021.
1023 senesinde Ak Kazaklar Sinop kalesini yaktlar, bu olayda
sulu bulunan Nasuh Paa idam olundu. 1024 ylnda Mehmed Pa
a sadrzamla getirildi ve kt Revan seferinden baar elde ede
meden dnd. 1025 ylnda skender Paa Kari taburunu bozgu
na uratt. 1026da Sadrzam Halil Paa Serdar oldu ve nihayet 6
Zilkade 1026 tarihinde Sultan Ahmed Hn bu dnya sultanlndan
gerek cennete gitti. Sultan Ahmed Hn iyi huylu, tatl konuur,
yardm sever ve hayr sahibi, anl bir padiah idi. Onun adletli
devrinde stanbul o kadar emniyetli ve imar grm bir ehir idi
ki, szle anlatmak mmkn deildir. Hatta byk hayr eserlerin
den bir tanesi Atmeydannda yaptrd yeni camidir ki, vasflarn
aada anlatacaz.
Yukarda cmilerin vsflar yazl ise de yine mevzua dnerek
byk cmilerden Sultan Ahmed Hn cmiinin anlatlmasna ba
ladk:
Bu cmi stanbuldaki byk cmilerin en gzelidir. Ayasofya
yaknnda Atmeydan adl yksek bir yerde, kblesi atladkap
tarafnda deniz grr, geni bir sahada yeni bir cmidir ki, sanki
matkap dememi, emsalsiz bir incidir. Rahmetli Sultan Ahmed Hn,
bu cmiin yerindeki vezirlere ait be tane saray kendi paras ile
satn alarak hepsini temelinden yktrd. Ovalar kadar geni bir yer
atrd. Btn usta mimar ve mhendisler bir araya getirilerek s
kdarl Mahmud Efendinin ve stadmz Evliya Efendinin dula-
159
ryle temelinin kazlmasna baland. lk olarak Sultan Ahmed Hn,

eteine toprak doldurarak, Y Rab, Ahmed kulunun hizmetidir, in
dinde kabul eyle! diye iilerle temelden toprak tamtr. Evliy
Efendi temel imam, Aziz Mahmud Efendi temel eyhi, Kara Snbl Ali Efendi temel kads, Kalender Paa temel mutemedi, Keman
ke Ali Paa temel nzn oldu. naatn nc senesinde kubbeye
baland.
Sultan Ahmed Camimin ekilleri: Drt mermer ayak zerinde,
gklere yetmi arn boy uzatm, ok yksek yuvarlak bir kubbe
dir. Bu kubbenin drt taraf .yanm kubbelerle evrilmi olduun
dan, cmi aydnlktr. inde Ayasofya ve Sleymaniye gibi byk
direkler yoktur. Byk kubbe eitli sslerle bezenmi drt ayak
zerine istind ettirilmi ve deiik renklerle cemat yerleri vardr.
Ondan yukarda, t kubbenin ortasna varncaya kadar uzanan de
mir kafesli kandil yerleri vardr ki, burada kat kandiller yanar.
nce bir stun zerinde mezzin mahfeli ile muhtelif ve eitli s
tunlar zerine oturtulmu bir hnkr mahfeli vardr. Bu mahfellerin yan sofa maksurelerinin altnda birok direkler vardr. Mer
merden yaplm ve ok yksek bir minberi vardr ki, bir dner
krsdr. Sultan Ahmed Hn Cmiinin minberi iin u tarih sylen
mitir:
Klt smme temme bilhayrat fi tarihah,
Minber-i Sultan Ahmed Rabb- Ekmel birreh. Sene: 1026.
Ve mihrabn anlatmaya lisn kfi gelmez. ki tarafnda birer
adam boyu amdanlar zerinde yirmier kantar beyaz kfur mum
lar ve tts kablar ile sslenmi bir cmidir. Mihrbn sol tarafn
daki pencere yaknnda drt ke ve kark renkli bir ta vardr ki,
Allahn, kudretini gstermek iin yaratt bir kaya parasdr. B
tn pencereleri yle ssldr ki kanatlar sedef ilemeli byk ka
paklardr. Gerideki iki stunda Sleymaniyedeki gibi emeler var
dr. Bunlardan cemat abdest tazeler ve su ierler. Bu cmiin be
kaps vardr. Sa taraftaki kede hatip kaps, sol tarafta hnkr
mahfeli altnda imam kaps, iki yan kaplar da sedef ilemelidir
ler. Bu drt kapdan cmie basamakl ta merdivenle klr. Be
inci kaps olan kble kaps, dierlerinden daha yksektir. Bu cmide asl vizelerin yz Msr hzinesine e kymeti olduunu sy
lyorlar. Rahmetli Sultan Ahmed Hn o derece byk, efendi, g
zel huylu ve iyi dnceye sahipti ki, dedelerinden beri ne kadar
kymetli, grlmeye deer mcevher cinsinden hediyeler varsa hep-
160
sini bu camie avize yaptrd. Btn devletlerden eitli hediyeler

geldi.
Btn lkelerin sanatkrlar, sultandan ihsan almak dn
cesi ile yaptklar grlmeye deer eyleri getirerek cmii sslemi
ler. Hatt bunlardan Habe veziri Cafer Paa alt adet zmrt kan
dil gndermi, mhr Sleyman zere altsn da mcevher altn
zincirlerle asmlardr ki, her bir kandil altar okka gelir kymetli
talardan yaplmtr. Paralarnn her biri bir Rum harac deerin
dedir derler. Bunun gibi birok kymetli avizeler ile sslenmitir
ki, anlatlmasnda kalem ve dil mecalsiz kalr. Bu cmiin mihrab
tarafnda yaldzl ve sedef ilemeli rahleler zerinde yzlerce Kuran- Kerimler vardr ki, slm lkelerinde ne kadar Padiah cami
leri varsa hi birinde bu kadar gzel kitaplar grlmemitir. n
k her biri bir padiah ve vezir tarafndan hediye olarak gelmi ve
cmie konulmutur. Tura ile damgalanm ve ilgili memura teslim
edilmi dokuz yz bin adet kitap vardr. Camiin bahesi cennet bah
elerinden bir baheye benzer bir rem badr ki, iinde blbller
terler. Bu cmi hemen hemen ehzde cmii byklnde ve
onun plnlan eklinde plnlar tanzim edilerek temeller atlmtr.
Fakat bunun mimar tarzndaki gzellii hibir yerin cmiinde grl
memitir. Cmiin tarihi:
Gricek bu Cmii dedim ann trihini,
Eyledin bu dehr iinde Hak bu kim li nin
Avlusu ham beyaz mermerle deli drt keli bir meydandr.
Drt tarafndaki yan sofalan eit eit direkler zerinde, renk renk
talarla sslenmitir. Avlunun tam ortasnda, bir adrvan havuzu
vardr. Fskiyelerinden berrak, tatl sular akar. Cemat ierek ha
raretlerini sndrrler. Bu havuzdan abdest alnmaz. nk drt
taraf kafeslidir. st kubbelidir. Allah hakk iin sylyorum ki,
avlunun kble kaps hibir yerde benzeri olmayan tun bir kap
dr. Boyu on iki ziradr. Bir kuyumcu kadar iinin ehli olan ustas,
sanatn gstermek iin yle deerli bir kap yapm ki, dikkatle
bakan herkes hayranln ve aknln gizleyemez. Pirin, maden
ve tahtalar zerine en ince naklarla ve deiik renkli kalem ii al
tn naklan ile iine gm halka, gm kilid ve menteeler ta
klm emsalsiz derecede ssl bir kapdr. Bazlan bu kap Estergondaki Kzlelma kilisesinden gelmitir derlerse de bu yanltr.
Zira Nemse kfirleri 1013 ylnda Estergonu igal ederek ad geen
kapy almlar. Sultan Be kalesi iindeki stefani kilisesine Mer-
161
yem kaps yapmlardr. Sultan Ahmed Cmiinin ad geen avlu

kaps, rahmetli babamz Dervi Mehmed Zilli kuyumcuba iken
yaplm olup, rahmetlinin ad, stndeki iki paradan ibaret kita
be iinde knyesi ile birlikte yazldr. Bu avlunun kapsndan
da byk d avluya mermer merdivenlerle inilir. Bu avlunun pen
cerelerinin dnda, tarafta yan dehlizleri vardr. ki tarafnda
ince direkcikler zerinde dzlkler vardr. Cemat ok olduu za
manlarda, bu yan dehlizlerde dahi namaz klnr. Gece ve gndz,
bu maksureler on bin Hindli vesair fakirlerle doludur. Bu sofalarn
altnda birok emeler vardr ki, cemat oralardan abdest alrlar.
Minareleri: Gklere ba uzatm, alt adet minaresi vardr. Bu
cmi sultanlarn yaptrd on altnc cmi olduu iin, bunu belirt
mek zere alt minaresinde on alt erefesi vardr. Mihrab duvarnn
sa ve sol kelerinde iki minare, avlu kapsnn kuzey ve gneyin
de iki minare er erefeli minarelerdir ki, drd on iki erefe eder.
Klahlar ve yirmier zira uzunluundaki alemleri altnla kapl de
erli minarelerdir. Klhlarnn ve alemlerinin , gne vurun
ca parl parl parlar durur. Avlunun gerideki kelerindeki iki mi
nare daha alak ve ikier erefeli ve klhlan hlis kurundan ya
plmtr. Bu hesaba gre, alt minarenin on alt erefesi vardr. M
barek gecelerde on iki bin kandil yaklnca, minarelerin her biri
nrdan birer servi gibi parlar. Bu cmiin kubbeleri de halis kurun
la kaplanmtr. Ve yedi yz elli kadar hizmetlisi vardr. Vakflar
oktur. Galata ehrinin btn harac ve pek ok vakf. Sultan Ah
med Hn tarafndan bu cmie ayrlmtr. Bu cmiin d avlusu be
yaz kum ile denmi ve eit eit aalarla sslenmitir. Drt ta
rafnda sekiz kaps vardr. Kuzey tarafnda medrese kaps ve o
tarafta Sultan Ahmed Hnn trbesi vardr. Atmeydan tarafnda
kap vardr. Yine o tarafta Atmeydanna bakan birok pencere
vardr. Btn kaplar batan baa kale kaps gibi yeni kaplardr.
D taraf Atmeydamdr ki, batan baa geni bir meydandr. Bu
meydann gney taraf imarettir. Fakirlere yemek verilir. Bir ziya
fet evi, bir hastanesi ve bir de sebil vardr. Sultan Ahmed Hn,
cmiinin d avlusu, trbe ve medresesi tamamlanmadan vefat etti,
yerine Mustafa Hn Pdih oldu.
Sultan Mehmed Hn olu Sultan Mustafa devrinin zeti : Tahta
k 23 Zilkade 1026 tarihinde olmutur. Sultan Ahmed Hnn ehzdeleri henz kk olduundan, kardei Sultan Mustafa Padiah
oldu. Sonra da yerine Gen Sultan Osman Padiah oldu.
Evliya elebi I.II. F ; 11
162
Sultan Ahmedin olu Sultan Osman devrinin zeti: 1027 yl

Rebilevvel aynn birinde tahta kmtr. Sultan Ahmed Hnn en
byk olu idi. eh-i Osmniyan szn tahta kma tarihtir. Se
ne 1027. Tahta kt gnk grltler arasnda Yedikulede hapsoluna Mehmed Giray hapisten kat ise de, Rumelinde Pravadi ka
sabas yaknnda yakalanarak tekrar Yedikuleye hapsedildi.
Saltanat zamanndaki olaylar: 1027 ylnda Tatar Hn rana
akn dzenledi, Osmanl ordusu Revan zerine yrd ve Erdebil
lkesine vard. Yine ayn yl Osmanl ordusu Tarv ovasna kadar
ilerleyerek ranla sulh imzaland. 1028 senesinde Sofu Mehmed Paann damad Sadrzam oldu. 1029 tarihinde, Kaptan Ali Paa Sadrzamla getirildi. 1030 ylnda skender Paa, Budanda Asr ve
Buvada taburunu bozguna uratt. stanbul Boaz kn iddetinden
dondu. Boazn donuuna u tarih drlmtr:
Lfzen ve mnen na dedi Neat trih,
Meded dondu souktan bin otuzda dery.
Sene 1030.
Haim Efendini Akdenizin kapan iin yazd tarih:

Yololdu skdara bin otuzda Akdeniz dondu.
1030 ylnda Sadrzam Ali Paa vefat etti ve yerine Hseyin
Paa Sadrzam oldu. 7 Cemde-l-uhr 1030 tarihinde Padiah Hotin
tarafna sefere kt. Hotin kalesi alnamayarak, 1031 ylnda byk
merasimle stanbula dnld. Szn ksas, Hotin gibi saraya ben
zer bir kaleyi bana fethettirmediniz diye Sultan Osman ok tl
d. Mbarek vcudunu Atmeydannda Sultan Ahmed trbesine
gmdler.
Doum tarihi:
de br'Gzin.i li Osman Sene 1012.
Drt sene Padiahlk yapm olup, vefatnda on sekiz yanda
idi. stanbula bir eser brakamadan ld.
Sultan Osman devrindeki bilginler: eyhlislm Esad Efendi,
Nakp Anber Efendi, Zekeriyazde Yahya Efendi, Azmzde Hlet Efendi, Kafzde Fiz ve byk eyhlerden mer Efendi, Sivas
Efendi, Hara eyhi brahim, Dervi ve Kadzde Efendi.
Sultan Mustafann ferman zerine sadrzamlk Davud Paaya
kald. O gn ekya ve zorbalar binlerce hanedn konaklarn ya
ma ettiler. Birka gn sonra sadrazamlk, Msrdan azledilen Mere
Hseyin Paaya verildi.
163
Hayat hikyesi : Mere Hseyin Paa, Arnavut rkndan olup, ev

vel Satrc Mehmed Paanm abas, sonra srasyle sipahi a
vuu, koyun emini, avuba, kapcba, kapclar kethdas, byk
mirahur ve en sonra Msr valisi, daha sonra da hain Davud Paanm
yerine Sadrzam oldu. Drdnc Murad devrinde ikinci sadrzaml srasnda idam edildi. Yerine Lefkeli Mustafa Paa sadrazaml
a getirildi. Sadrazamlk mddeti iki ay on sekiz gndr. 6 Zilkade
1031. Sonralar bazen Kastamonu, bazen de zmit vliliine geti
rirlerdi. Yumuak tabiatl olduu iin cesareti yoktu. O zamanda,
ekyann hareketleri l dna tamt. Sultan Mustafa devrin
de silhtarlktan alnarak, ilk olarak Msra vli tayin edildi. Msr
vliliinden azledildikten sonra Yedikuleye hapsedilerek perian ol
du. Sene 1031. Sonra sadrazamla getirildi.
Olaylar: Abaza Paa, Erzurumda isyan edince vezir Mahmud
Paa, Abaza zerine kumandan olarak gnderildi. ran h, Badad
zerine yrd ve opur Bekir adl ekiyann yardm ile zafer ka
zand. Sene 1033. ran h Musulu istil etti. Hfz Ahmed Paa,
Badad fethedemeden geri dnd. Tay kabilesi ran ordusunu ya
ma etti. Mere Hseyin Paa azledildi. Kemanke Ali Paa sadrzam
oldu. Sene 1032.
*
SULTAN AHMED HNIN OLU DRDNC SULTAN

MURAD DEVRNN ZET
ULTAN Drdnc Murad, 14 Zilkade 1032 tarihinde Padiah
olmutur. Tahta k iin u tarih drlmtr:
Dediler Sultan Murd- Rbi oldu Pdih. Sene 1032.
Sultan Drdnc Murad Hnn vcut yaps: Uzun boylu, i
man ve iri vcutlu, yuvarlak yzl, mbarek sakallar siyaha ya
kn, ak kal, el gzl ve gznn beyaz ok idi. Omuzlar geni,
beli ince, pazular kaln, elleri arslan penesi gibi idi. Osmanl sl
lesinde byle zaptedici, balayc, dil, sert ve iddetli, kan dkc,
ekya dman, asker ldren, Rstem gibi kuvvetli, yiit ve cesa
ret rnei bir Pdih gelmemitir. Tahta knn hemen ardndan,
Kemanke Ali Paay dinlemeden derhal idam etti. nk zorba
larla dil ve gbirlii ediyordu. Ali Paa, Haremde yetimi ve ora
dan vezir rtbesi ile Badad ve Diyarbekir valiliklerine tayin edil.
164
dikten sonra, nihayet Mere Hseyin Paanr yerine sadrzam ol

mutu. Agzll yznden ldrlmtr. Yerine erke Meh
med Paa Sadrzamla getirilerek, 1034 senesinde Abaza zerine
gnderilen orduya Bakomutan tyin edildi.
erke Melmed Paa, silhtarlktan am vliliine getirilmi ve
sadrzam olduktan sonra Abazay malb etmitir. Tokatda vefat
etmitir. Sadrzaml yedi ay on gn srmtr. Sonra Hafz Ahmed Paa Sadrazm oldu. Bki Paa ve erke Mehmed Paa cld.
Grcistan beylerinden Mavfi Bey, Acem Hnlarndan Karciay Hn
katlederek btn Grcistan 1034 senesinde emri altna ald. 1035
ylnda Hfz Ahmed Paa Badadi muhasara etti ise de alamadan
geri dnd. 1036 senesinde Hfz Ahmed Paa zerine gnderildi.
Dilenk Hseyin Paa, rann elinden Kars kalesini kurtarmak iin
Erzuruma geldi. Burada- Dilenk Hseyin Paa askeri ile birlikte
Abaza tarafndan ehid edildi. 1038 senesinde Hsrev Paa sadrzam
oldu ve Abazadan Erzurumu, Acemden de Ahska kalesini ald.
Hsrev. Paa, Abazay af ricas ile Drdnc Murad Hna getirdi.
1039 ylnda Hsrev Paa Badad zerine yrd ve ehrizor hu
dudunda Erkek Ahmed kalesini yaptrd. Mihriban kalesini ald. Zey
nel Hn bozguna urad. Iran topraklar apul ve yama edildi.
Bair Cenan kalesi ve etrafndaki yirmi kadar kale ykld. 1040 se
nesi Safer aynn yedinci gn Badad, Hsrev Paa tarafndan mu
hasara edildi. Paa yiite ve arslanlar gibi arparak Metrise gir
di.
Krk gn muhasaradan sonra, kn iddeti ilerlemeye mni ol
duundan kale alnamad. Toplar zorla ekilerek Hille kalesine d
nld. Orada muhafaza iin asker brakld. Musul kalesine geline
rek kale yapld. Hsrev Paa, askeri ile Mardin kalesinde k ge
irdi. 1044 ylnda Hsrev Paa azledilerek, Hfz Ahmed Paa tek
rar sadarete getirildi. Hsrev Paa Tokatda ldrld. Receb Paa
sadrzam oldu. Sultan Drdnc Murad Revan seferine kt ve Revan, Tebrizi ald, Huy ve Meenol vilyetlerine boyun edirdi.
Revan Tarihi: Sultan Murad, bileinin kuvveti ile Revan ka
lesini yedi gnde fethetti. Murtaz Paay krk bin askerle sancak
beyi olarak Revanda braktktan sonra, kendisi stanbula dnmek
zere ayrld. Taban Yass Mehmed Paay Sadrzam olarak Erzu
ruma brakarak, kendisi stanbula geldi. Yedi gn, yedi gece en
likler yapld. Beri tarafta Erzurum klnda bulunan Mehmed Pa
a, Murtez Paaya olan dmanl sebebiyle yardmna gitmedi.
165
Sultan Muradn yedi gnde fethettii Revan, ran ah yedi ay

da g ald. Bu kt haber Sultan Murada ulanca, Mehmed Paay sadrazamlktan uzaklatrarak Silistre eyletine vali tyin etti.
Sadaret mhrn de Kaymakam Bayram Paaya verdi. Ve kendi
sini cennete benzer Badadn fethi ile grevlendirdi. Sene 1045. Sul
tan Drdnc Murad Hazretleri bizzat kendisi de denizler kadar
kalabalk askerle vakit geirmeden Badad ynne hareket ettii
srada, Bayram Paa vefat etti. Yerine Tatar Mehmed Paa sadr
zam oldu. Badadm fethi iin gereken hazrlklar hemem tamam
lad. Sultan Murad Hn, krk gn sren kuatmadan sonra, Badad
zorla ve cebren fethetti. Badadn fethi iin yazlm tarihler:
Oldu trih ah Safnin nlesi,
Der imi ki vh Badad hey...
Cevrinin yazd baka bir tarih:
Asker-i ah dnce fethinde tarih olur,
Ald Badad aduvden cenk ile Sultan Murad!..
Badadn fethi srasnda Tayyar Mehmed Paa ehid oldu. Ye
rine Kaptan Kara Mustafa Paa Sadrzam oldu. Melek Ahmed Pa
a silhdarlktan ayrlarak Diyarbekir eyletine vezir oldu. Badad
imar edilerek idaresi Kk Haan Paaya verildi. Muhafazas iin
Badadda krk sekiz bin asker brakld. Birok kzlba gizlendik
leri yerlerden karak tekrar muharebeye baladklar iin, i kale
de yeniden sava balad ve Revanda ehid edilen Mslman gzlerin intikam alnd. Sadrzam Kara Mustafa Paa ve Melek Ah
med Paa, ran hududunda Deme ve Dertenk mevkilerine giderek
sulh ve szlemeler yapld. Kimyac Maanolu Kaziz ile Rumiye
eyhi Aziz ayn gnde ehid edildi. Krk bin sekiz tarihinde stan
bula dnlnce, yedi gn yedi gece bayram gsterileri yaplarak
duyulan nee ve sevin gsterildi. Ondan sonra Padiah Malta sefe
rine niyet ederek, be yz para kadrga ve iki aded Kara Mavna
yaplmas iin emir verdi ki, denizciler, Nuh Peygamberden bu ya
na eini grmemilerdi. Sadrzam Kara Mustafa Paa, stanbula o
sene geldi. Her geen gn shhati biraz daha bozularak on yedi gn
yatakta kald. Sonunda rci il Rabbike emrine uyarak hiret yol
culuuna kt. Allah rahmet eyleye. Atmeydamnda, babas Ahmed
Hn trbesinde yatar.
Doum tarihi 1018, tahta gei tarihi 1032, Padiahlk mddeti
18, ya 31, lm tarihi de 1049dur.
166
ocuklarnn hepsi otuz ikidir. Kendilerinden sonra yalnz smihan Kava Sultan adnda namus timsali bir kz kald. O da Melek
Ahmed Paa ile evli iken vefat etti. Sultan brahim ile Sultan Mus
tafann Ayasofyadaki trbelerine gmdler. Sultan Murad Hn bir
zaman ekya ile bir zaman da Bursa, Edirne, Revan, Karadeniz do
nanmas ve Badad seferi gibi mhim ilerle megul olduundan,
stanbulda byk bir eser brakamad. Kendisi Revan seferinde iken,
Padiah fermam ile Kaymakam Bayram Paa stanbul kalelerini tmir ettirdi. Musul kalesi, ehrizordaki kale, ek' Ahmed kalesi, Kuada ve Karadeniz Boaz kaleleri ile stanbuldaki Gll Cmii se
kin eserlerindendir.
Gll Camiin vasflan : mer bin Abdlaziz, Mesleme, HrunerReid, Yldrm Bayezid Han ve Fatih devirlerinden kalma eski bir
cmidir. Sultan Drdnc Murad zamannda stanbulda meydana
gelen byk depremde, temellerine kadar yklmt. Murad Hn,
pek ok rgat ve usta toplayarak yeniden yapmna balad. Her ne
kadar dar bir yerde idiyse de, halkn hukukuna el srlmedi. Yedi
ylda tamamland. Salam olmas iin usta mhendis orta kubbenin
etrafna kk kk kubbeler yaptndan, ekli bir gle benzemitir. O yzden adna Gll Cmi derler. Tamamlannca, cmiin
iini yz gm gl suyu ile ykadlar. Mihrab ve minberi sde ve
gzeldir. Ancak bir kaps kbleye bakar. Bu kapdan mihraba va
rncaya kadar, cmiin uzunluu 81 ayaktr. inde somaki mermer
ve baka stunlar yoktur. Yan taraflarnda ve kble kapsnn iki
tarafnda sofalar vardr. D avlusu hayli genitir. Eski cmi oldu
undan, bzen bu cmie yamur duasna karlar. Dularm kabul
olunduu bir yerdir. Tek erefeli bir minaresi vardr. Cmiin ze
mini yer altnda olduundan, zerine byk bina yapmaya korktu
lar. Bu cmide hl sahibi kimseler hi eksik olmaz.
Murad Han bu cmiden baka Karadeniz Boaznda kar kar
ya iki yeni kale yaptrarak, yanlarna da iki cephne ve birer c
mi yaptrd. Kandilli bahesinde byk bir kk, stavroz bahesin
de bir Havarnak kk ve skdar bahesinde Revan kkn yap
trd. Revan kknn yapl iin Cevrinin yazd tarih:
Bu sadethnenin evri dedi tarihini,
Devlet-bd makm- Padih- Cem-cenap.
Baka bir tarih:
Muall kadr li-pye evreng-i Sleymn ?.
167
Bir baka tarih:

Kasr- Sultan Murad Hn.
Dier bir tarih:
Vasf idb evri didi trihini,
Beyt-i mmur oldu hep li-makam.
Baka bir tarih:
Bu nzhetgh- zibnn dedi trihini evri,
Zeli kasr- Hmayun blend eyvn- hne.
Sultan Murad Hnn tahta kndan balayarak, saltanatnn
sonuna kadar olan gnlk olaylar, ihtillleri, sadrzamlarnn tayin
ve azillerini beyan edelim:
Allahn takdiri ile gnahsz Osman Hn ehid edilerek Mustafa
Hn Padiah oldu. Bu durumu renen Abaza Paa Erzurumda, Mu
hafz Ahmed Paa Diyarbekirde isyana niyetlendiler. lema ve slihlerin kann almak niyetiyle, Abaza Paa ilk olarak Erzurumun
kalesini alarak btn yenierileri ldrd. Bu haber stanbula ula
nca, Caalazde vezir Mahmud Paay Abaza zerine serdar ve
Kara Mzrak da yenieriaas tayin edip gnderdiler. Bunlar Bursaya vardklarnda: Biz bu kadar askerle Abazaya kar koyama
yz diye, Bursadan stanbula geri dndler. Bunun zerine ran
lIlar frsat bularak, opur Bekirzde melununun yardm ile bin
otuz senesinde Badad istila ettii gibi, Musulu da ald. Mere
Hseyin Paa azledilerek sadrazamlk Kemanke Ali Paaya veril
di. Bu srada tekrar ayaklanma oldu ve yenieri kethdal yapan
Bayram Paa, Sultan Ahmedin kz Hanzde Sultanla evlendi. Bil.
orbac olduu halde, bu kadar zorbalk gsterdi. Bundan sonra ye
nieri ve sipahiler az ve ibirlii edip, sadrzam Kemanke Ali
Paann da onlara uymasyle, zulm haddi at. Btn rey ve
bery, yn, eraf, fakirler, limler, saliller, imamlar, hatipler, eyh
ler, vezirler, vkel hatta sarayda bulunanlardan Padiaha yakn
olanlar bile o kadar skntya dtler ki, zorbalarn yznden aile
ve ocuklarn hamamlara, arya ve pazara karamaz oldular. Fa
lan aann evini basalm diye gizli deil, aktan aa konuur
lard.
Nihayet 1032 senesi Zilkade aynn on drdnde Sultan Ahmed
Hn olu Sultan Drdnc Murad Hn, Allahn yeryznde tem
silcisi olup byk Halifelik makam kendisine nasib oldu. Allahn
izni ile stanbul halk zerinden zulmler kalkt ve cihan memnun
kald. l gnller yeniden can buldu. Zengin ve fakir, herkesi.!
168
yz gld. Hemen ertesi gn yedi iklim Padiah byk bir mera

simle Eb Eyyb-el Ensri Hazretlerine giderek orada Cuma nama
zm kld. ki yerden gayret klc kuand ki, bunlardan biri Hazret-i Fahr-i Kinat aleyh-i Efdal-t Tahiyyat Efendimizin ateli k
lc, dieri de Birinci Selim Hnn klc idi.
Byle kl kuanmak hibir Pdiha nasib olmamtr. Yine
merasimle Edimekapsmdan ieri girerek, merasimi izleyen halka
selm verip dulann aldktan sonra, Hs odadaki Hazreti Peygam
berin Hrka-i erifine yz srd ve Hazreti Yusufun Gavri hzi
nesinden alnan kavuunu mbarek balarna giyip, iki rekat namaz
kld ve:
lh, beni halk arasnda hor ve hakir etme... Din-i mbin-i
Ahmediye lyk hizmetler nasibet diye yalvarp inledi. Geri ya
henz bla ermiti; ama gayet asil, tedbirli, akll ve bilgili idi.
Derhal huzuruna hsodabay, hazinedarbay, hazine ktibini, ha
zine kethdasn ard ve:
Tez cls bahii iin hazrlk yapnz dediler. Onlar da, Pa
diahm, mbarek hzinenizi ereflendiriniz dediler. Meer bu de
ersiz Evliynn babas Dervi Mehmed Zilli dahi orada hazr bu
lunmu ve beraberce Padiah hzinesine girmi. Hzinede rpten
ve birtakm lt ve terkedilmi eyadan baka, dnya mal sayla
cak gm, altun, kap kacaktan bir ey bulunamam. Ancak alt
kese para, bir garar mercan ve bir sandk fafur fincan kalm. O an
da Murad Hnn gzlerinden akan kanl yalar hzineyi doldurdu.
Derhal ieri girerek iki rekat hcet namaz kld, du ettikten son
ra: naallah bu hzineyi yama edenlerin mallan ile azna ka
dar yine doldururum. Ve elli hazine daha toplarm buyurdular. On
dan sonra btn kuvvetini pazusuna vererek cls bahii iin on
gn iinde bin krk kese hazrlad. Btn yenierilere haber ve
rilince, Biz bahii almamaya yemin ettik. Padiahmza bizden he
ll olsun diye haber gnderdiler. Ertesi gn acele dvan toplanma
s iin ferman karld ve askere zorla bahii datld. Btn bey
ve fakirler sevindi. Kahvehaneler, meyhaneler, bozahaneler kapa
tlp, ttn dahi yasak edildi. Bu sebeple her gn yz yirmi kii idam
ederdi. Ama onlar mstahakt.
Anadolu tarafnda Abaza Paa, yenieri zorbalarn ve zerine
gnderilen askerleri beer, onar zayf karnca gibi eziyordu. Keman
ke Ali Paann kkrtmas ile 1033 tarihinde eyhlislm Yahya
Efendi azledilerek yerine Ahmed Efendi fetva makamna getirildi
Yine ayn sene, Kemanke Ali Paain telkinleri ile eski vezir Ha-
169
lil Paa ve Grc Mehmed Paay hapse attlar. Sonralar Abaza

Paann isyanndan bunlarn haberdar olmadklar Murad Gazi ta
rafndan anlalmak! ,, her iki vezir de af edilerek hapisten ka
rldlar. erke Mehmed Paa, Abaza zerine kumandan tyin edildi
ve Van tarafna hareket etti. Ad geen erke Mehmed Paa mmin, muvahhid, namuslu, dindar, onurlu bir kumandand ki, grd
mz vezirler arasnda buna benzeyeni yoktu. O mbarek senede
Kayseri altnda cereyan eden byk bir savatan sonra, Erzurum
kalesine snd. Sonra Bk Paa ve erke Mehmed Paann cena
zeleri Mardinde topraa verildi. 1034 tarihinde Diyarbekir Vlisi Hfz Ahmed Paaya Sadrazamlk ve Bakumandanlk, Hsrev Paaya da yenieriaal ihsn olundu. Yine o sene h Abbas yardm
clarndan Kargay Hn, askeri ile Grcistan beyi Mavronun ze
rine gnderildiyse de malp oldu. Mavro, yirmi bin kadar dman
kellesini Diyarbekirdeki serdr Hafz Ahmed Paaya gnderdi. O
da btn kelleleri, tranllarm mukaddes sanca Drefs-i pviyniyi,
Murad Hnn ayaklar altna gnderdi. Mavroya, Grcistan beyli
i ile birlikte hilat ve fhireler gnderildi. Bu srada Hfz Ahmed
Paa, Diyarbekirden Badad zerine gnderildi. Badad dokuz ay
dvd.
Kale saysz top glleleri yedikten sonra, Akkap ve mm-
zam kapsndan gedikler almaya balad. Hcum karan verildi
i srada, h Abbas ran askeri ile Osmanl ordusunu drt tarafn
dan evirdi. Kale iindekilere de hcum emri verince, bizim asker
iki dman arasnda kalarak yiyecek ve zahire sknts ba gster
di. Gece ve gndz ateler iinde muharebe etmeye baladlar. Bir
gece ah Abbas, frsat bularak kaleye yirmi bin kadar yardmc
kuvvet soktuktan sonra, sabahla birlikte slm hatlar zerine byk
bir hcuma geti. ki asker arasndaki muharebe birka gn devam
etti. Allaha kr ki, Acem h kendiliinden anlama teklif etti.
A ve susuz kalm olan asker, bunu canna minnet bilerek sulh
imzaladktan sonra, Badaddan Diyarbekire ekildiler. Ve durumu
stanbula bildirdiler. Fakat bu hadise Padiahn houna gitmedi.
1036 tarihinde Hfz Ahmed Paa azledildi ve Sadrzamlk mhr
ikinci defa olarak Halil Paaya verilip orduya gnderildi. Ordu To
kat klanda bulunduu srada, Ahska kalesini Acemin zaptettii
haberi geldi. Derhal uzak gr sahibi Serdr Dilek Hseyin Paay on bin svari ile yola kard gibi, Abaza Paaya da:
Gayret enindir. Sen de Hseyin Paa ile Ahskanm alnma
sna yardm et deyip Pdih ferman gnderildi. Abaza fermana
170
kar evet dediyse de, bunu kendi zerine gnderilmi bir kuvvet
zannederek Hseyin Paay kaleye davet etti. Sonra da darda ka
lan askerin erzakn yama ettirdi. Hseyin Paay da kalede ldrt
t. Geri kalan asker Tokata dnerek, Halil Paaya alayp szlan
dlar. Bu hal stanbula arzedilince, Abaza Paann isyan Padiah
tarafndan da teslim edildi. Daha nce Kayseri altnda yenildii va
kit, suu affedilerek kendisine Erzurum Valilii verilmiti. Fakat
Diler Hseyin Paay ve askerini bu ekilde krd haberi gelin
ce, Padiah tarafndan btn vezir ve vkelya fermanlar yazld.
Halil Paa, Abaza isyann bastrmaya memur edildi. Kaleyi muha
saraya aldlar. Lkin top yoktu. Bu muhasara srasnda, Abaza iki
de birde kaleden karak yenieri siperlerini basyor, onlar Gen
Osman Hnn kan akna ikencelerle ldryordu. Bu srada bir
gece byk bir frtna oldu. Btn adrlar kar ve buz altnda kala
rak binlerce askerin ayaklar dondu. Asker isyan edip de seferden
geri dnlnce, Abaza Paa arkalarna dt. Her gn yenieri tai
fesini kra kra, Hns ve Mama Hatun mevkilerinde binlerce kii
nin ellerini, ayaklarn kesip bir kuyuya doldurdular ki, hl o ku
yuya (h-i dest p = El-ayak kuyusu) derler. Mama Hatun tr
besinin yaknndadr. Birok insan kurtulduu gibi, birou da eli
aya kesilerek elid edildi.
Bu zntl haber Murad Hna ulanca, 1038 senesinde Sadrzamlk miihr Hsrev Paaya verilerek Abaza zerine memur
edildi
Hsrev Paa, Bosnal idi. Silhdarlktan yetimiti. Bayram Paann yerine yenieriaas, sonra Diyarbekir Vlisi olup, mide gi
derken Sadrzamla getirilip, Abaza zerine Kumandan tayin olun
du.
Ahskann geri alnmas iin grevlendirilince, Tokatdan sva
ri ile karak karn okluuna ramen Erzurum kalesine Abaza
tarafndan zahire depo edilip ynak yaplmadan kale nne ye
tiip kuatmaya balad. Abaza kaleyi rana teslim eder korkusu ile
o sene Muharrem aynn yedinci gn kale etrafndaki kuatma sk
latrlarak siperlere asker yerletirildi. Gerekli silhlar konulduk
tan sonra, kale yedi yerden topa tutuldu. Lmlar atld. Nihayet
kale Balyemez toplarna dayanamayarak gedikler ald. Gece, gn
dz hcumlar yapld. erden darya, dardan ieriye gece bas
knlar, hcumlar yapld. Nihayet ierdekiler kar koyamayacak
larn anlayarak, birer, ikier kamaya mecbur kaldlar. Serdr, d
ar kanlara ivi davranarak bahiler Vermeye balad. Bu haber
171
k a le d e k ile r ta ra fn d a n d u y u lu n ca , a k n h a lin d e d a ry a k arak : Elam an! E y l-i O sm an H srevi! E y a rs la n la r H srev i d iy e h e r b iri

b ir ta ra fa d t . U lem a ve e y h le r de k a le d e n k a ra k ita a tle rin i b il
d irip, H sre v P a a n n h u z u ru n d a a f iin e te k le rin e sa rld la r. O da
Af, fe tih zek td r ifad esi g ere in ce h e p sin i a f ederek, g e re k e n le
re k a fta n la r h ed iy e e tti.
A d geen a y n dokuzunca, sl m ask eri k aley e girdi. K b a s
trm a d a n k ale t m ir ed ilerek , K e n a n P a a m n k o m u ta sn d a elli b in
a sk e r b ra k ld . A h sk a k alesi de M av ro H n n y a rd m ile fe th e d i
lip, ld r e y le ti S e fer P a a ya h ed iy e edildi. B u b y k fe th in h a
b e ri P d i h a u lanca, A baza P a a n m d e rh a l s ta n b u la g e tirilm e
si iin fe rm a n kt. K n id d e tin e a ld rm a d a n H sre v P aa, b y k
b ir a la y la sta n b u la g elerek A baza P a a y P d i h a ta k d im e tti.
A b aza P aa, u ta n c n d a n b am n n e e erek D v an - H m a y u n da
ay a k z e re d u rd u . te o gn, b y k b ir d v an te r tip edildi. B u d
v a n d a b in a y a k b ir a y a k z e rin e b ast. V e z irle r ve d e v le t e rk n
n n d e P d i h , ta m b ir h a m e t ve inci gibi y a a n szleri ile A b a
za P a a y a h ita b e n : S enin b u k a d a r seneden b e ri A llah n M sl
m a n k u lla rn a y a p t n zu l m n ed ir? B in lerce a sk erim i ld r p ak
a z u l m y ap tn deyince, A baza P a a da k e re y e ri p t k te n so n
ra, cev ab a yle balad: P dihm , H a z re ti P e y g a m b e rin r u h u
iin ve b y k a ta la rn n r u h la r iin olsun b a n a b se fe r de m sa a
de ed ip af ile m u am ele eyle de iim i dkeyim . diye izin istey in ce,
Syle diye P d i h ta ra fn d a n izin v erild i. A baza yle k o n u tu :
P dihm ! K a rd e in S u lta n O sm an H n - G az, to p ra tem iz
olsun, azam etle d in u ru n a d m a n d a n alm ak iin H o tin se fe ri
ne n iy e t e ttik le ri zam an g rd ki, y e n i e ri tifesi az, fa k a t b u n a k a r
lk m a a la r fazla. B unlar y o k lam a edelim deyince, isy a n ed e
re k y o k lam ay a ra z o lm ad lar. P d i h b u d u ru m a zld. H o tin
kalesi sip e rle rin e y z b in n az ve sk n t ile g ird iler. Y e rle ri ceh en
n e m olas k firle ri k o ru m a k iin dev am l k u ru sk t fe k a tp , el a l
tn d a n k firle r ile a n la a ra k slm d in in e h iy a n e t e ttik le ri a ik r
idi. K a le d en k firle r b u n la ra a ra b , ona k a rlk b u n la r d a k fire
keb ab g n d erd iler. B u ekilde y e r ve ierlerd i. B u h a ld e iken B udi V eziri K a ra k a P a a , k a ra k a n d a n k u ru n ile v u ru la ra k eh id
oldu. B t n a sk e r a k ta k ald ve o n la r da eh id o ld u lar. B ir kii
b ile y a rd m la rn a g itm ed i. T a ta r H n n a, K fir ta b u r u z e rin e ge
gelm e, slm o rd u su n a gel; tez gelm e diye h a b e r gnderildi. B az
v e z ir k u lla rn y e n i e rile ri tu tu p , k a rd e in O sm an H n h u z u ru n a g e
tire re k ld r rle rd i. B u h l zexe slm d in in e b u eit h y a n e tle ri
172
g r l rd . H o tin gibi s a ra y m isali b ir k k k aley i feth ed em ey ip , si

p e rle rd e n b ir g n to p ta n k a ra k k a tla r. D e v le t h zin esin d en yedi
b in kese boa g itti. Y z b in le rce re y ve b e r y p e ria n oldu. B a
k a en u fa k b ir i grlm edi.. A h a y rlk , diye a lay p in led iler. F
tih C m iin d e b in le rce e se r sa h ib i u lem ay ehid e d e re k cesetlerin i
k u y u la ra d o ld u rd u la r. H a lk n evleri, i ve d h z in e le ri z o rb a lar
ta ra fn d a n y a m a edildi.
N ih ayet b u h a k ir (A baza) b u h a lle ri iitip z n t m d e n h a s
ta o ld u m sa da so n ra iy iletim . P d i h m z sa olsun. B u A baza
la la n d a h i ek m ek k a v g a sn a d p V elinim etim efen d im O sm an
G zn in in tik a m n b si k firle rd e n n asl alrm ? d erk en , a m
can M u sta fa H n E rz u ru m e y le tin i k u lu n u z a h e d iy e e tti. G rdm
ki, k a le n in k ok id d etli. H e r gn L ala P a a C m iinde n a m a z
kldka, y e n i e ri ek y as n m e nm e gelip, A baza lala! A k ra
b a v e y a k n la rn d a n y in e L a la P a a kilisesine v ardk! gibi szler
le o m b a re k cm ii k ilisey e b e n z etirlerd i. e h ri k o n tro la ksam ,
y olda y a ta n k p ek lere h it b e n b a n a iittire c e k ekilde, o t-o t...
d e d ik le rin i iitip gz y u m a rd m . B u ilere y in e ald r etm ezdim .
Y in e h ep sin e b a h iler v e rird im . P d i h m , b u n u n gibi b in lerce
m an sz ve sam a ey leri h azm ed erd im . D v n h n ey e a ra p ve keb ab ile gelip, Abaza, se n in m e h te rh n e n ile b ir m eclis edelim d i
y e P a d ia h d v n h n e sin d e engi ile yiyip, ie rek zevk ve sefa e d e r
lerdi.
Yine de y iy ip ie c e k le rin i v e rird im . e h ir iin d e y a n ve er fm oluk ocuuna sa ta m a y a balay p , y zlerce ev ve iy e rin i

y a m a v e ta la n e ttik le ri zam an, e ri sicile k a y d e ttirip elim e e ri
se n e t aldm . te k o y n u m d a d u ru y o r. B ak n z P d i h m , y e n i e ri
n in b u ta k n lk la r A cem a h m a aksedince A h sk a k alesin i k u a t
m ay a kalkm .. B en de Bre gzler, sl m d in in in h u d u t kalesi olan
A h sk a k alesin i m u h a fa z a e tm e y e yetielim ! diye fe ry a d e ttim . Y e
n ie ri m ey h a n e le rin d e n , b o z a h an e lerd e n y e n i e rileri k a rm a k m m
k n olm ad. N ih a y e t tra n lla r, b y k d ed e le rin d e n Selim H n G
zn in fe th e tti i A h sk a gibi salam bir k aley i alp m lk y a p t. S on
r a b u z c h alim iz k la m zd a b u lu n a n b e y le rb ey ilere de m l m
olup, o n la r d ah i y e n i e rile re d a rg n m la r. B t n b e y le rb e y ile r y a
va y av a -y en ieriy i k rp , O sm an G zn in k a n n iste m e k iin y e
m in b ill h e ttile r. H e rk e sin id are si a ltn d a b u lu n a n z o rb a lar ve
ek y a y e n i e rile ri k rm a y a y e m in e tm itik . S o n u n d a o g n geldi.
B u h a k r, an la m ay a u y a ra k nce E rz u ru m u n i k alesin i tem iz le
dim . Y e n i erile ri k rd m . D i er v e z ir ve b e y le r y a n izdiler. B enim
173
ad m si oldu. b aa dp, g n d en gne h lim id d etlen d i. te

b a m d a n geenler, m c e ra m b u d u r. N e y a p ty sa m b u d ev let-i A liyy e n in iy ili in i isted i im iin y a p tm . Y oksa P d i h m , b u A b aza
k u lu n y etm i k u ru lu k b ir k u lu n d u r. si olup, c ih a n g irlik ile P
d ih olacak deilim diye h lin i ve b a n d a n g een leri b in lerce k i
i iinde ek in m ed en a n la tt. T e k ra r y e r pp, el b a la y p d u rd u .
B u szleri C em a zam etli P d i h h ogr ile d in le d ik te n so n ra
S u lta n M u ra d H a n A b azaya:
K ayseri a ltn d a lala m erke M eh m ed P a a ile a rp p y e n il
d i in zam an su u n u a f edip, sa n a E rz u ru m e y le tin i ih sa n e ttim
S o n ra A h sk ay a y a rd m iin g rev le n d irile n D ilek H se y in P a a y
ve b u k a d a r A llah k u lu n u ld r p , m a lla rn y a m a ve ta la n ettin .
H alil P a a lala m ile a rp tn , k aley i teslim etm ed in . S o n ra d a v e t
e tti im zam an, rik b m a gelip n iin y z srm edin? b u y u ru n c a , A b a
za P a a n m cevab:
P dihm ! st m e m e m u r olup gelen k u m a n d a n la rn n h e r
b iri ask erin e m a l b tu la r. D isipline h k im deildiler. U ra d k la r
ili ve v il y e ti K aray azc, K alen d ero lu , A ra b S aid gibi h a ra p ve
h a lk k eb ab e d e re k gelip beni m u h a s a ra e ttile r. H e r g n k u m a n d a
n a k a r a y a k la n a ra k ocam b a n a y k p eitli fe sa d la r k a rr
la rk e n o n la r C elli ve H a r m i, bense o n la rn y a n n d a z lim le rin en
Remizi ve helli idim . C an m n k o rk u su n a teslim olm adm . S a v a
tm . A m an ile ksam , b ir alay a m a n tan m a z , basz klsz a sk e r
z e rim e y r rle rd i. B u n la ra te slim olm ak h a ta d a n d r d n cesiy le,
k u v v e ti pozu m a to p la y a ra k sav atm . H sre v P a a lala n s ta n b u l
d an P d i h fe rm a n ile T o k ad d an k a lk p z e rim e gelince, casu s
la rm h e r g n g ezerek b t n k o n a k la rd a g sterd i i a d a le ti, d isip
lin i v e ek y ay a a m a n v e rm e y ip k a tle d e re k ask eri k en d isin e ita a t
e ttird i in i syleyince, a n la d m ki b u olgun b ir kim sed ir. H e r geen
g n h e y b e t ve se rtli i y a k la tk a , iim de b ir k o rk u uyand.
S onunda b ir g n g rd m ki, E rz u ru m a ltn a gelip d u rd u . D e r
h a l b t n a sk e r sip e rle re g ire re k t fe n k le re sa rld la r. S a n k i cie
rim e y a p tla r. O g n to p la rla y ed i y e rd e n k aled e g e d ik le r a tla r.
E rz u ru m ov asn gece g n d z g zetlerd im . S ip e rle rd e n h i b ir a sk e r
kp k y lere gitm ezdi. B t n h a lk to p lu h a ld e ask ere z a h ire g e ti
rirle rd i. B u n d a n a n lad m ki, b u z a t (H sre v P aa) a sk erin e h k im
b ir k u m a n d a n d r. O v ad a h i b ir ky atee v erilm ezd i. H e r gece b
t n a d rla rd a F e tih s resi o k u n u r ve e z an d a n so n ra k a la b a lk ce
m a a t h a lin d e be v a k it n a m a z k ln rd . B u n a k a rlk nceki ku-
174
m a n d a lla rd a ne inan, ne de ib a d e t v a rd . B t n k y leri atee ve

r ir, h a lk k ebab e d e r ve iki ay d a a n c ak sip e rle re g ire r ve iste m e
y e re k b irk a el t fe k a ta rla r, so n ra y in e a d rla rn a g id erek elence
ile m eg u l o lu rla rd . B en de b u n d a n istifa d e ederek, gnde , d rt
d efa k a le d e n d a ry a k a ra k gece b a sk n la r y a p a r ve h e r k ta
b ir o k y e n i e ri k ra r ve g eri k aley e dn erd im . Y en ieri k e lle le ri ile
k a le n in b u r ve d u v a rla rn s slerd im . k i ay so n ra k gelir, a sk er
k u m a n d a n n a d rn b a n a y k a r ve d n erlerd i. A m m a b u P s r e v
P a a la la n d o ru su R ste m gibi d a v ra n d iin, Hah, ite b u dil
b ir h k im d ir diye elam an! dey ip ay a n a y z s rd m . A lla h a
h am d o lsu n , d n cem d e y an lm am m . B u k a d a r g n d en b e ri k a la
b a lk b ir o rd u iinde b en i P a d ia h m a sa o lara k g etird i. E m ir P ad ih m zm d r. B en g a y re tim d e n byle y a p tm . M b a re k m n a l
y k ise, ite k lcm b o y n u m d a. P d i h m a E rz u ru m d an k u rb a n gel
dim. d iy e re k P d i h n a y a k la rn a y z s r p , iki dizi z e rin e yz
k b ley e d n k o la ra k d u rd u v e kelim e-i e h d e te balad. R a h m e t
d olu P d i h , A baza P a a n m d o ru s zlerin d en ve b u derece boyun
e m esin d en holand. Son d erece k zgn ik en y u m u a d n b t n m u
sa h ip le r, P d i h y a k n la r, m ecliste h a z r b u lu n a n v ezirler, v e k il
ler, u lem a, sa lih le r, im a m la r, h tip le r, e y h l sl m Y ah y E fendi
v e H s re v P a a g rnce, h ep si P d i h n a y a k la rn a kapanp:
P d ihm , A b aza P a a k u lu n u n su u n u affeyle! diye y a p tk
la r ric a la r k a b u l olundu. A b aza P a a y a B osna e y le ti h ed iy e ed il
di. A baza g a zsn d an gelen b t n v ezirlere, b ey le rb ey ilere , d i e r bey
le re ve ocak ih tiy a rla rn a k a fta n la r g iy d irild i. A baza, B osnay a g it
ti. O ra d a n azledilip S ilistre e y le tin e v erild i. D eniz gibi ask eri ile
K am an ie ta ra fla rn d a L e h lk esin d e n h esapsz g a n im e t m al ile
fetih siz g eri dnp, S ilis tre ye geldi. O ra d a n da azled ilerek , s ta n
b u lda P a d i h n zel adam o larak , P d i h a h e rk e ste n y a k n oldu.
B ir g n y e n i e ri t ife si M u ra d H n a g cendi ve d v n d a orba i
m ed iler. A baza P a a d e r h a l :
P d i h m , m b a re k izn in iz o lu rsa b en o n la ra b ir k e re g
r n ey im . O a n d a o n la ra deil orba, ta s la rn bile y u ttu ru ru m de
yince, P d i h n izn i ile A baza d v n a kt. D e rh a l y e n i e rile r a ra
sn d a b ir k a y n a m a oldu:
Bre A baza geliyor! diye b t n y e n i e rile r o rb a ile b e ra b e r
ta s la rn d a y u ta c a k tla r. A b aza y e n i e rile rin g zlerin i b u derece
k o rk u tm u tu . S o n ra R e v a n seferi srasn d a, a sk e r a ra sn d a b ir de
dik o d u oldu:
E V L Y A E L E B S E Y A H A T N M E S I
175
A baza bizi ted e n b e ri k ra gelm itir. A n a d o lu y a k arsak , A b a

za bizi y in e k ra r. P d i h m z n .m a k sa d R e v a n ise, A b aza ile b ir
lik te gidip feth etsin ! diye a n la tla r. M ecburen, b ir gece h s oda
olan S r a sa ra y d a A b a z a y h a p se ttile r, sa b ah le y in A b a z a n n v
c u d u beyaz b ir a ra fa s a rla ra k V oa b o stan cb ay a teslim edildi.
O da P a a y b o a ra k eh id e tti. C esedini, h a lk n gz n n d e S u l
ta n B ay ezid de, M e rk eb ciler b an d a, G z M u ra d P a a n n y a n n d a
k i k o k u lu to p ra a gm dler. F a k a t so n ra o n la r da e ttik le rin i b u ld u
lar. A llah, bol ra h m e t eyleye.
G a rip h a l l e r : B in elli a lt ta rih in d e S le y m a n P a a E rz u ru m
vlisi iken, Ira n to p ra k la rn d a n A baza P a a kageldi. S le y m a n P a
a b t n ih tiy a c n k a rla y p , el a ltn d a n d a d u ru m u sta n b u la b il
d irdi. B eri y a n d a n A baza eski d o stla r ve a d a m la r ile av a k m ay a
balayp, b y k b ir to p lu lu k edindi. B t n y a p tk la rn b ir b ir a n
latp , g n d e n g n e itib a rn a rtrd . A baza P a a n n a n la tt n a g
re, R e v a n se fe ri sra sn d a y e n i e ri a y a k la n p : Biz A b azan n b u
lu n d u u sefere gitm eyiz! diye a y a k d ire d ik le ri zam an, M u rad H n
b ir b ak a a d a m a ra f ie rsin e s a ra ra k Voo b o stan cb ay a v e rip
ld rtm . O gece A b aza P a a y h a z r b ir gem i (F irk a te y n ) y e ko
y u p G eliboluda C e z a y ir k a ly o n la rn a b in d irm ile r. C ezay irde k o r
sa n lk y a p a ra k , k a ly o n sah ib i b ir k a p ta n olm u.
A llah n h ik m e ti, yedi sene so n ra M u ra d H n sta n b u ld a v e fa t
edince, A baza P a a N e m e n tis b u rn u adl y e rd e tu tu tu u m u h a re
bede A lla h n ta k d iri ile y e n ile re k D a n im a rk a k ffa rn n elin d e y e
di sene e sir k a lr. O ra d a n A baza P a a y P o rta k a l (P o rte k iz ) k firi
n e sa ta rla r. P o rte k iz d o n an m as ile sene H in d ista n a s e fe rle r y a
p a r. S o n ra y in e P o rte k iz lile rle ine g id erk en , g em ileri b a ta r. A b a
za, in ve F a fu r, K alm an , H o rasan , B elh, B u h r ve Isfa h n d an
d o laa rak gelir. O ra d a n E rz u ru m d a P a a y a g e le rek ib re tli h ik y e
sin i a n latn ca, h a k irin bile a k l p e ria n oldu. B an d an geen b in
lerc e olay a n la tr ve d e lille ri ile isb t ederdi.
te y a n d a n S le y m a n P a a n m d u ru m u b ild irm e si zerin e, S u l
ta n b ra h im H a n Voo b o sta n c b ay arp: K ardeim M u rad H n
d ev rin d e A b aza P a a y n asl k a tle ttin ? diye sorm u. O da, V allah
P d ih m ! B eyaz b ir a ra f iin e sa rlm b ir ad am A b azad r d i
ye ld rd m , bah e im a m d a y k ad . B t n v e z irle rle b e ra b e r M u
ra d P a a t rb e sin e gm dk. B u n u biliyorum . deyince, fe rm a n la b ir
k ap cb a gnderildi. A a d iv a n h a n e n in m e h te rle r k ap s a ra l n
da A baza P a a m n b a n a e re k kellesini kesip sta n b u la gn-
176
d e rd iler. S a d rz a m S a lih P aa, S le y m a n P a a y E rz u ru m v a lili in

d en azle d e re k y e rin e , id am ed ilen M u sta fa P a a m n olu M ehm ed
P a a y t y in e tti. T erzi M u sta fa aa silh l o lara k geldi. B en (Evliy ) de g m r k n e z a re ti ile D e v a n h a n ta ra fn a k e rv a n g t rm ey e
g ittim .
HSREV PAANIN KUMANDANLII

SENE 1038
A b aza P a a n n m a l b ed ilm esin d en sonra, H sre v P a a k a la
b a lk b ir o rd u ile B a d ad z e rin e k u m a n d a n t y in edildi. F a k a t H s
re v P a a n n B a d a ta e h e m m iy e t v e rm e y e re k ra n ta ra fla rn y a
m a ve ta la n e tti i y u k a rd a y a z lm tr. S o n ra sl m ask eri ile t
sfa h a n a k a d a r y a m a edelim diye a h d e d e re k g itm e k n iy e tin d e iken,
le m in k o ru y u c u su m b a re k P d i h H a z re tle rin d e n f e rm a n gelip:
B izzat k t h u y lu A cem a h n elin i k o lu n u b a ly a ra k a y a m a
g e tirse n , m a k b u l m deildir. E e r b an sa n a lzm sa, H ila fa t m e r
kezi B a d a t fe th e d ip m ez h e b in iz in k u ru c u s u H a z re ti N u m a n b in
S b ity i v e H a z re ti e y h A b d lk a d ir G e y la n iyi geim siz kzlbal a r e lin d e n k u rta ra sn diye e m irle r geldi. 1040 senesi sa fe r a y n n
y ed isin d e B a d ad sip e rle rin e g irild i. M u h a sa ra k rk g n d ev am e tti,
r a n ta r a fla rn a y a p la n a k n la r sra sn d a sl m ask eri g a n im e tle r
eld e e tm iti. S o n u n d a k id d etlen in ce. B a d a d an vazgeildi. D
n te H ille k a le sin e a sk e r k o n u p o ra d a n se lm etle M usula g irild i.
K a le o n a rla ra k P d i h a b ild irild i. K M a rd in de geirip, ilk b a
h a rd a R e v a n z e rin e g itm e k n iy e tin d e iken, sta n b u la gelesin di
y e fe rm a n geldi. H sre v P a a T o k a t k alesin e gelip o rad a h a s ta la n
d. B u s ra d a M u rta z a P a a k e n d isin i k a tle tti. (19 a b a n P e re m b e
1041)
M u rta z a P a a D iy a rb e k ire g itti. 1041 senesi R eceb a y n n on se
kizinde, H afz P a a te k r a r S a d rz a m oldu. A y n a y d a y e n i e ri is
y a n ed ip B b- H u m y u n u n i ta ra fn d a k i h a s ta la r k ap s nnde
H fz P a a y a tn d a n in d ird ile r. H fz P aa, h a s ta la rn o d a la rn a
k a a ra k k a p y k a p a tt. O ra d a n ip le cam b azlk y a p a ra k H s b ah e
y e k at. B o sta n cb a n n sa rk ve h ila tin i g iyip P a d ia h n h u z u
r u n a k a ra k d u ru m u a n la tt: B irka v eled -i zina z e rim e h cum
e ttile r. B iz de z e rle rin e a t s r p d a ttk diye P d i h h u z u ru n
d a y a la n syledi. E rte si g n y e n i e ri y in e a y ak lan d . P a d i h ta n
H fz a la ra k , o n u n gz n n d e H sre v in k a n n a lm a k iin ilk
o lara k H s re v P a a n n b ir aas H fz n tep e sin e b ir m z ra k v u r .
177
du. M zrak, en esin in a ltn d a n k t. te k ile r de H fz h em en p a r

a p a r a e ttile r.
1041 senesi R eceb a y n n so n u n d a T e d b irli R ecep P a a y S a d
r z a m y ap p , e y h lis l m l a d a H se y in e fe n d iy i g e tird ile r. R ecep
P a a aslen B o sn ald r. B o sta n cb a lk ta n vezirli e y k se ltile re k k ap d a n P a a oldu. A k d en izde p a r a b y k n g iliz k a ly o n la r zap
te tti ki, h a k ik a te n acay ip idi. S o n ra K a ra d e n iz de y z p a r a K a
zak A k ay k asiy le b y k h a rp edip, K a z a k la rn b t n a y k a la rn
z a p te d e re k b a aa edilm i h a la r ile sta n b u la geldi. O sene H a
lil P a a A n a d o lu da, A b aza z e rin e S a d rz a m o lara k k u m a n d a n
lk la grevli iken, R ecep P a a sta n b u lda k a y m a k a m oldu. Y erin e
H a a n P a a k a p ta n l a g e tirild i. z n e h rin in K a ra d e n iz e d k ld
boazda b ir k ale y a p tra ra k , 1036 senesinde z k alesin i g en i
le tti. D rt ke b ir k ale d a h a y a p a ra k z ye ilv e e tti.
R ecep P aa, H sre v P a a m n se rd a rl sra sn d a d a k a y m a k a m
o la ra k k ald ve H fz P a a n m k a tlin e sebep oldu. H fz P a a y k a t
le ttird ik te n so n ra y e rin e sa d r z a m olup, P a d ia h m u s h ib i M usa ele b iyi z e rin e h a n e rle h c u m e ttir e re k z o rb a la ra ld rtt . C esedi
n i A tm e y d a n n a a ttla r. M usa elebin in l m iin sylenen ta rih :
M usy a cem liy le tec e lli k la B r sene 1041.
B ir keye g izlen en y e n i e ria a s H a a n H a life yi b u lu p , P d i
h c e lld n n klc ile y e re y k tla r. R a m azan a y n n b an d a, M asl p ad ile b ilin e n d e fte rd r B onak M u sta fa efen d im izin gizlendii
geri h iz m e t ile ri R ecep P a a y a h a b e r v e rd iler. Z a v a lly z o rb a lara
ld rte re k cesedini A tm e y d a n n d ak i n a r aac d ib in d e a stla r.
R ecep P a a n m d ah a nice h iy a n e ti ve z o rb a la rla ib irli i h a lin
de o ld u u m e y d a n a kp, M usa elebiyi ld rtt an laln ca, d
v a n a a rla ra k b o d u ru ld u . H a k ir d ah i (E v liy elebi) b ab am la
b irlik te o g n d iv a n d a h a z r b u lu n u y o rd u m . (27 ev v al 1042, P a z a r
te si). S o n ra S a d rz a m lk M srd a n gelen T a b a n y a ss M ehm ed P a
ay a v erild i. B u adam , S u lta n O sm an n k z la r aas M u stafa A a n n ra ve A rn a v u t idi. S a ra y d a n k tk ta n sonra, M sra V li
o lara k gnderildi. E rz u ru m da R e v a n n sa v u n m a s ile grevli ik en ,
R e v a n a g itm ed i i iin, B o d an ve E fl k m eselesi y z n d e n idam
e d ile re k E y b S u lta n m ezarl y a n n d a to p ra a v erild i.
Y e rin e B a y ra m P a a sad rzam oldu. B a y ra m P a a sta n b u llu
olup, y e n i e rilik te n y e tim itir. M u ra d H n , T ab an y ass M ehm ed
Evliya elebi I-Il. F : 12
178
P a a n m S a d raz a m l z a m a n n d a , a ta la rn n y a p t gibi ik in ci h
k m e t m erk ezi d u ru m u n d a k i E d irn e ye g itti. H a lk n d u ru m u n u t e t
k ik ed ip bz z o rb a la rn h a k k n d a n geldii b ir sra d a , N em se K ra
ln d a n y e n id e n b a r m e k tu p la r geldi. B u sebeple sta n b u la dn
d ler.
P a d i h lk la r z a m a n n d a R e v a n se fe rin e k m ay a k a ti k a ra r
v erin ce, T ab a n y a ss M ehm ed P a a y S a d rz a m o la ra k k u m a n d a n
t y in ed ip R e v a n a g itm e k z e re yola k ard . B a y ra m P a a k a y m a
k am o la ra k s ta n b u lda kald. lem in k o ru y u c u su P d i h H a z re t
leri, S e rd r M eh m ed P a a n n a rd n d a n sk d a ra kp S le y m a n
ta h tn d a H a z re ti m e r a d le tin i g sterm ey e balad. O gn, m e rh u m
ve A lla h n ra h m e tin e k a v u m u olan b a b a m n ih tiy a r ve tec r b eli
o lm as seb eb iy le R e v a n se fe rin e k a tlm a s iin P d i h fe rm a n k
t. R e v a n se fe rin e b a b a m zla b e ra b e r g itm ey e m e m u r olduk. B t n
sil h v e le v a z m t d e v le t ta ra fn d a n te m in edildi. H a k ir d a h i b ir
lik te b u lu n d u m . V e y in e eitli se fe rle re i tira k etm i, itib a r sahibi
k im se le rd en U n k a p a n n m i ta ra fn d a o tu ra n A yasofya serg zeti
sa h ib i K e l m i A a, Z e y rek b a n d a P irin c iz d e n in ev sah ib i m u tfa k
e m in i A b di E fen d i, K u z u A li A a, sa aa gibi K a n n S u lta n S le y
m a n d e v ri ih tiy a rla rm ta h tr e v a n ile R e v a n se fe rin e kard. P a
d ia h gece gndz, b u g n g rm ih tiy a rla rla k a rlk l k o n u a ra k
y o lalrd . U rad y e rle rd e C elli v e C em li zorba y e n i e rile ri k ra
k ra K o n y a d an K a y se riye, o ra d a n S iv a sa v a rp , k u rb a n b a y ra m n
o ra d a y a p t. S il h d a r N ed im M u sta fa P a a y a ra ra k k in ci V ezir
lik r tb e s in i v erd i.
O ra d a n E rz u ru m a geti. B y k S e rd rn h a z r e tti i to p la rd a n
b ak a T e b e r k a p sn d a k rk ad e d b aly em ez d ah a dkp, ik i b in ift
rrianda ile E rz u ru m d a n e k ere k S m u r a y r d en ilen y e rd e n , K a
zm a n a ltn d a n R e v a n kalesi nne u la trd .
1044 senesinde, R e v a n kalesi a ltn d a d u ru ld u . V e k ale d ib in d e de
n iz g ib i a k a n Z en k i n e h rin d e n slm ask eri geti. O g n k a le y e am an
v e rilm e y ip , y ed i k o ld an sip e rle re girildi. B ism illah ile ilk o lara k
k e n d ile ri n e h ri a a ra k M eh an ed b a y r d e n ile n y e rd e n k aley e b ir
b aly em ez to p a ta r a k ged ik anca, b t n slm a sk eri h ay ra a l
m ettir d iy e sev in d iler. Y edi g n yedi gece d m a n a gz a trlm a d
v e A llah a ham d o lsu n , fe tih n a sib oldu. R e v a n H n E m ir G neolu
d a ry a kp a m a n d iled i in d en , ik i tu ile H a le b e y a le ti k e n d i
sine b a land. K a le n in to p ta n y k la n y e rle ri ta m ir e d ile re k k rk -
E V L Y A E L E B SEV A H A T N M E S
179
b in ask erle K oca K e n a n P aa, A h sk a k a le sin in fe th i ile g rev le n

d irild i. A y n avda, A h sk a kalesi de alnd. P a d ia h H a z re tle ri, R e
v a n a ltn d a n ra n to p ra k la rn y a m a e tm ey e g itti. H a re k e tin in on
a ltn c g n n d e T e b riz e h rin e girdi. T a ta r la r da d e rh a l biro k s
lm a sk eri ile T e b riz e k o rk u s a la ra k z a fe r k a z an d la r. slm ask e
rin in b a sit h iz m e tk rla rd a n seyis o lan lar, h k im le r, m ealeciler
ve sak a h a d e m e le ri' b ile nice g m l h z in e le rle g a n im etlen ip , T eb
riz e h rin in o y k se k H a v a rn a k k k n e ve R e v a n k e m e rin e ve im a
r d n y a y tu ta n rem b a n a b en zey ip a h b a ad ile h re t b u lan
iekli b a a k a r b izz a t M u ra d H n H a z re tle ri p a rm a a zn d a
h a y ra n kald. C ihan P d i h T e b riz d en d n erk en , A zerb ey can l
k esin in sa ve so lu n d ak i H av i, M enez, N esev, E rv ev em , B a ru d u m ,
L u m b i, D um bolu, R u m iy e d iy a rla rn fe th e d e re k slim en ve bol g a
n im e tle K a tu r k alesin e geldiler. M u h a sa ra ed erek b iro k to p la r a t
tla r, te slim olm ad. K gelm i o ld u u n d an , fe tih te n v azg etiler. S o n
ra h gediini ap, M eh m ed deresi iin d ek i M ah m u d v il y e tin e
geldiler. B einci g n b ira z k a r yad. O ra d a n V an, A m ik, B rk iri,
E rci, A dilcevaz, A h la t ve H a n ta h tv a n k a le lerin e ki hepsi V an
gl k e n a rn d a d r gelindi. B itlis, K efen d er, H azro, M ey y afark m ,
D iy a rb e k ir, M alaty a, S ivas, T okat, A m asy a ve A m ik k a le lerin d en
T osya ve B olu e h irle rin e , o rad a n a lt g n d e z m id e. o rad a n d a s
k d a ra geldiler.
1045 senesi R e c e b in in d o k u zu n cu g n sta n b u la b y k b ir m e
rasim le d a h il o lm u tu r ki, lisa n la a n la tlm a s, k alem le y azlm as m m
k n deildir. P d i h k a rla m a y a k an h alk , K a y m a k am B a y ra m
P a a y a d a rlm la rd . P a d i h n m b a re k y z n g rd k leri v a
k it, ke ve p e n c ere le rd en , d a m la rd a n : A llahn y a rd m sen in ledir. M u ra d n aldn. ste d ik le rin oldu. G azn m b a re k olsun. H o
geldin! d iy erek , b iro k d u v e m ed ih le rd e b u lu n d u la r. B t n M s
l m a n la rn y z gld. K e n d ile ri b izz a t m av i z rh la ra b r n m
o larak , ok gzel b ir k h e y l n a b in m iti. A tn e y e r ve sa ir ta k m
la r k y m e tli ta la rla ilenm i old u u halde, R e v a n H n E m ir G
ne, Y u su f H n, a r h n la r b t n a sk erlerle b e ra b e r P d i h n
n n d e ks ve n e k k re le r a ln a ra k g eerlerd i. K e n d ile ri ise, av n
y a k a la y a n k k rem i a rsla n gibi, ik i ta ra fa b a k a ra k se l m v e rirle rd i.
A rk a sn d a n sil h la rla teh iz ed ilm i b in k a d a r zel m u h afzlar
g eerlerd i. B u n u g ren h a lk ise, A llah a k re d e re k y z le rin i y e rle
re s re rle rd i. K oca Solakba, yle a n la ty o r: G n im et m a lla rn
d an sadece bizim S o lak taifesi p a y a la ra k y ed i b in k u ru lu k ip ek
k u m a alm lard . D i e r a sk e rle rin n e k a d a r a ld k la r h esab a u y m u -
180
yo r. D en izdeki gem ilerd en , S a r a y b u m u n d a n , K z k u le sin d e n ve T op

h a n e d en to p la r a tlp , b y k b ir g steri old u ki, g re n le r deniz y a
n y o r z a n n ed e rle rd i. D e ll lla r b a rd la r ki, y ed i g n yedi gece s
ta n b u l s slen ip , geceleri k a d ir (K a d ir gecesi) ve g n d z le ri b a y ra m
olacak. G ece gndz, sta n b u l ile ri g elen leri k y m e tli h ed iy elerle
P a d i h n y k sek ta h tn n a y a k la rn a y z s r p , h e d iy e lerin i arzed e rle rd i. O k a d a r ok h ed iy e geldi ki, h a z in e a zn a k a d a r d o ld u k ta n
baka, K u h a n e y e de p ek ok m al d o ld u rd u la r.
E rte s i g n C u m a o ld u u n d an , b y k b ir m era sim le E y b S u l

ta n H a z re tle rin i z iy a re t ve B ah e k a p sn d a n denizi ve s ta n b u lun
im a rm s e y re tti. C u m a n a m a z n klp, z iy a re tin i de ta m a m la d k ta n
so n ra, E d irn e k a p sn n k ale d u v a rla rn da ib re tle gzden g e ird i
ler. N ee ve sev in c in d en B a y ra m P a a m n su d e fte rin i k a p a tp , su
la rn af e d e re k b ir s a m u r k rk h e d iy e e tti. S o n ra m e ra sim le F a tih
S u lta n M eh m ed H n cm iin e gelip, ik i r e k t d ilek n a m az kld.
C m ii nvrlanm grnce, m te v e lliy e ve y in e B a y ra m P a a y a b ir
sa m u r k rk g iy d ird i. O ra d a n m b a re k n u rlu t rb e y e g ire re k ziyr e t e tti. O ra d a n eh zd e cm ii v e t rb e sin i, S u lta n B ayezid V eli
cm ii v e t rb e sin i, aziz b a b a s m e rh u m S u lta n A h m ed H n cm ii
v e t rb e s in i z iy re t e tti. B u c m ile in ta m ir e d ild ik le rin i grp, A l
la h a h a m d ve k re d e re k s a ra y la rn a geldiler.
O ay d a, E rz u ru m d a m u h a fz olan T ab an y ass M ehm ed P a a d a n h a b e rc i geldi. A cem a h n n R ev a a ld n ve k n id d e
tin d e n y a rd m a g id em e d ik le rin e d ir a rz ve m a h z a rla r gelince,
h e m e n m h r B a y ra m P a a y a ih sa n e ttile r. V e d e rh a l B a d ad ze
rin e g itm ey e k a ra r v e re re k k a ra d a n ve d en izd en h a z rlk y a p lm a
y a b alan d .
D e rh a l O sm an l D e v le tin in id are si a ltn d a k i e y le tle re h a b e rle r
g n d erilerek : P d ih k u lu o lan la r, u u rlu ilk b a h a rd a sefer-i h
m a y u n u m a h a z r olsunlar diye h e r ta r a fa f e rm a n la r y azlp , D erg h - li k a p c b a la n , h a sek ileri ve P d i h m u sa h ip le ri e y le t
le re g n d erild iler. G elecek seneki se fe r iin d e n iz ler gibi a sk e r to p
la n m a y a b alad.
B tR
OLAY
H a k ir E v liy a n m H a re m -i h sa d a h il olu p G azi M u ra d H n n

h iz m e tin e girdiim izde, m b re k h u z u rla rn d a geen baz gzel sz
lerim iz b e y n o lu n u r:
181
1045 senesi R a m a z a n n n K a c ir gecesinde idik. B y k A yasofy a da h e r sene gece ib ad e tle g e irilir v e b in le rce c e m a t to p la
n rd , o gecelerd en b iri idi. B en ise o a srd a sta d m m e rh u m E v liy E fe n d id e n h afzl ta m a m la y a ra k sekiz sa a tte e z b erd e n K u r n
ta m a m e n o k u y acak h a le gelm itim . S eb a k ra a tim , k a y n a k la n v e
a tb k ita b m tam a m la m , aere k ra tin e b alam tm . R a h m e tli
b ab am D erv i M eh m ed A a m n sra r ile o se n en in K a d ir gecesinde,
B y k A y aso fy an n m ez z in le r m ah fe li ve B ill-i H ab e m a k a m n
da, te ra v ih te n so n ra H fz- k ra a t z e re h a tm o k u m ay a b alad m .
E n m s re sin i tam a m la y n c a , K ozbeki M eh m ed A a v e S il h ta r
M elek A h m ed A a m ah fe le kt. K a la b alk c e m a t iin d e b a n a al
tn y ald zl Y usuf ta g iy d ird ik te n sonra: B u y u ru n sizi sa d e tl
P d i h ister diye elim d en tu tu p P d i h m ah fe lin e g t rd . G azi
M u ra d H n n olgun y z n grdm . H u z u ru n a v a rn c a y e ri pp,
selm ve k e l m d a n sonra, uzun uzu n teb e ss m ed erek :
Ka sa a tte h a tm -i e rif edebilirsin? b u y u rd u la r.
P dihm , hzl ok u sam yedi sa a tte b itiririm am m a, gizli ve
ak h a ta y a p m a m a k iin, ne ok h zl n e de ok y a v a o k u m ad an ,
A lla h n izni ile sekiz sa a tte K u r n- K e rim i h atm ed erim ! d ed i
im de:
n a a lla h ra h m e tli eh id M elek M us y e rin e h n e r ve k u v v e
tin i g ste re re k m u sa h ib im olursun! b u y u rd u la r v e ik i av u a ltn
a ttla r ki, ta m a m a lt y z y irm i kese a y a r sa lam p a ra idi. V k a
ben o zam an zayf, ocuk k lk l id im am m a, y a m y irm iy e u lam t
ve g a y e t ak ll idim . M eclis d b n b ilir, nice v e z ir-v k e l, e y h l
isl m la r h u z u ru n d a a ir ve n a t- e rif o k u y u p so h b e t ed erd im .
S o n ra M u ra d H n A yasofya e m iin d e n k a ra k fn s ve m ealelerle, ben de b ir a ta b in m i o ld u u m halde, S e rv i k a p sn d a n s a ra
y a girdik. K e n d ile ri h as o d ay a g irip, b en i de H aso d ab ay a te slim
e tti. zel k ile rle rin d e k a y ta n lk o lm am fe rm a n b u y u ra ra k , k e n d i
le ri o d a la rn a ek ild iler. S a b a h le y in b en i k ile rcib a A k A li A ay a
te slim e tti. zel k ile r n n d ek i a a la ra a it o d a la rd an b irin d e y e r
t y in e tti. T u ru cu b a A h m ed A a lalam z, G iim ba M eh m ed
E fen d i yaz hocam z, m u sik ilm in d e m u sa h ip D erv i m e r p e d e ri
m iz, d e rsi m K ei M eh m ed E fen d i n a h iv ilm in d e k fiy e stad m z,
y in e E v liy a E fen d i eski tec v id hocam z olup, M barek olsun! d e
diler.
H oroz m am h so d ad a hfz ilm in d e sn f a rk ad am z, T ay azd e
H a n d a n v e F e r ru h olu A ssaf B ey v e K eeci S le y m n , A m b e r
182
M u stafa m ez z in lik te a rk a d a la rm z olup, gece v e g n d z H s h a

m am y a n n d a m ek h n e d e n ile n y e rd e saz ve eitli fa slla r geip
H se y in B a y k a ra m eclisleri ed erd ik .
B ir g n b a n a y ald zl ve s sl k u m a g iy d irip , srm al Y usuf
b ir k la h a m b e r sa a n b ir de z l f ta k a ra k , D evlet niandr! di
y e d u la rla b am a g iy d ird ile r. B zen a rk a d a la rm z la s a m u r k a l
p a k g iy erd ik . S il h ta r M elek A h m e d P a a , k en d isi ile a n am z ta
ra fn d a n a k ra b a o ld u u m u zd an , d a im a b e n i y o k lay p h e d iy e le r v e
rird i. H a re m -i hssa g irm em ize sebep, M elek A h m ed P a a ile Ruzn m eci b ra h im E fen d i ve H a tta t H a a n P a a o lm u tu r. zerim de
s sl e lb ise le r old u u h a ld e o g n C ivan dilsiz ile T av an dilsiz ge
lip, eitli a k a la r y a p a ra k b e n i a ld lar, h s odada S il h ta r M elek
A h m ed A a v e M sah ip eski s il h ta r M u sta fa A a n n o d asn a g
t rd le r. O n la r d a h i b a n a h a t r so rd u la r. P d i h n h u z u ru n d a k i
m eclis d b n , d u e tm e sin i ve eitli t b irle ri re ttile r. B eni hs
o d ay a g t re re k o ra d a d a b ir s a a t k a d a r b e k le ttile r: B y k b ir kubb a ltn d a , d rt kede b ir b y k ta h t ve b ir o k a h n iin le rin d rt
ta ra fn d a k i p e n c e re le r ile donanm , h a v u z ve a d rv a n la r ile ev
rilm i v e g r lm ey e d e e r ss ve B u k a le m u n v a r eitli n a k la rla
b ezen m i b y k b ir a v lu d u r ki, san k i h e y k e l ve resim le rle dolu b ir
in salo n u d u r.
O ra d a n Z t- h n e, H a re m -i h s ta n d n y a y a y d n la ta n g n e
in sa d e t b u rc u n d a n do u u gibi kp, b t n k rk hs o d a lla ra
v e d i e r m sa h ip le re selm v e rd iler. O n la r d ah i Aleyk d iy erek
h a y r d u la r e ttile r. S a d e tl P d i h y k se k b ir t a h tta E fra siy b
gibi o tu ru n c a , h a k ir koup y k se k ta h tn a y a k la rn a y z s re re k
y e ri p t m . H e m e n A lla h n e m ri ile h a trm a u k ta geldiinden,
e k in m ed e n s y le d im :
fk seh m a d e le tin n u r u p r its n
H u rid gibi E n c m en -i d e h re ra ol
K i n fe gibi ey le d e r- d eti m u a tta r
K i g o n ca-sfat glene gl z iy n e t-i b ol
H a ll k - c ih a n ey lem esiin lem -i sensiz
H e r k a n d e ise n P d i h m izz ile sa ol.
D ah a b ak a eitli h a y r d u la r ed in ce S a a d e tl , B ir ey oku!
d ed iler. B en de:
P d i h m ! Y etm i ik i ilim d e n F a ris, A rab i, R u m , S ry a
n, Y u n an , T rk , V arsa , k r, nak i, sav t, am el, zikr, ta sn if t, h
z n l s zler v e y a h u t b e y itle r ve iirle rd e n b a h r-i ta v il (aru z d a b ir
183
l), k asid eler, te rc i-i b en d , te rk ib -i b en d , m ersiy e, iy d iy e, m u aer, m sem m en , m seb b , m seddes, m u h am m es, p en e b eyt, g azel
ler, k ta, m selles, d b ey t, m fre d t, m u a m m e y t ve l h le rd e n ne
a rz u ederseniz, b ir ia re t b u y u ru n okuyaym dedim . O an d a b u y u
ru p :
B re u k y l ne acay ip d a v a m u ra d e tti! d zen m id ir,
yoksa bu s y led ik lerin i y a p m a y a m u k te d ir m idir? d ed ik lerin d e, b en
de:
P d ih m ! E e r m sa m a h a ile k a rla y p se rb e st b ra k rs a
nz, h u z u ru n u z d a geici o la ra k zel n e d im lik edip, P d i h e le n
d iririm dedim . B u y u rd u la r ki:
N e d im lik ne dem ek tir? C evap v erd im :
P d ih m ! B ir a d am h e rk e s ile iy i geinip so h b e t etse, ona
n ed im derler. a r b m eclisin d e b u lu n u p so h b e t e d e n le re de N ed m -i
n b d e rle r. B u k elim e n in asl m enadim d e n d ir ki, m dam k e li
m esin d en ev rilm ed ir. M dam , l g a tte a ra b a d erler. B ylece m d a m n da m n s a ra b im ek olur. Y an i m es-t m d m d e rle r. S zn
z, m sa h ip m n sn a g e lir ki, P d i h n e d im i d e rle r. A llah P d i
h m za m r versin dedim . P d i h h em en :
A fe rin iid ir, re v a n i deildir deyince, b en de:
P d i h m ! id ir. R e v a n v e re n , R e v a n r y a d a g r r. B u,
R e v a n H n Y u su f P a a k u lu n d u r dedim .
P d i h e lle rin i d izle rin e v u r a r a k k a h k a h a ile yle g ld le r ki,
y a n a k la r kzard. M ir G n e h i t a b e n :
N e d e rsin u e y ta n rana? deyince, R ev an H n dedi ki:
H e y hm ! B u ocuu greceksin, d n y a im p a ra to ru n u ,
ra n , T u ra n , lk e le ri h a lk n y e n ip a k n a e v irec e k tir. n k g
r y o rsu n ki, gzleri s a a t ra k k a s gibi oynar dedi.
B en d ed im ki:
E v et, R u m h alk , d i e r m e m le k e t h a lk n R u m a (A n ad o
lu ya) g e tirip s a a t ra k k a s gibi oynatr. B u n u s y lem ek ten k astm ,
b z en R e v a n H n n n key fi y e rin e geldii z a m a n k a lk p o y n ard , o nu
a n la tm a k t. H e m en P d i h :
H e y ocuk! N e e n te re sa n h a z r cev ap im isin! d iy e g lerek ,
keyifli keyifli:
E v liy , h u z u ru m d a b u k a d a r ilim ve h n e rle r gsterd in .
im di D e v ir ilm in d e n b ir ey oku! dedi.
D ed im k i :
H n k rm ! M u sik ilm in d e n y e g h m , d g h , n ig h , arg h ,
pen g h , eaaz ve ra st, tsfa h a n v e n ia b u re k , n ik riz, mahu r, re-
184
h v i, rak , h sey n , n eva, uk, sab ve m u h a y y e t v e y a b u selik i'e

b alay p , g e rd n iy e ile m a k a m . zeng ile r a s tta k a r a r klsam o lu r
m u? diye E m ir G n e H n n kadehisi Ali C an a h ita p etti im d e,
P d i h v e d i e r n e d im le r g le re k h a y ra n lk la rn b e lirttile r. P d i
h, m ecliste b u lu n a n s rm a la ra b r n m , m u ra ssa ve m ce v h e r
k em erli g en lere b a k a ra k :
E v liy n n z e n g le r m a k a m n h a n g in iz d in lersin iz dedi.
B en:
P d ih m ! O n la r u k m a k a m n d in le rle r. A m a Y u su f
H n k u lu n M irz y ri, sfa h a n d in ler. O, b y k le re gredir. B ir
zen g le fasl gesem , r u h a r a h a tlk v e rip lez z e tin d e n can r a h a t o lu r
du deyince, P d ih :
H a y saki! G r ne te rb iy e li, ne re n k li szler syledi. l h
E vliya! m r n uzun olsun. A m m a biz de b u e h ird e k ira deyen d k
k n sah ib iy iz. S e n h a n g i g e rd n y ed e k a ra r klarsn? deyince, ben:
H n k rm ! Y eg h eh n az edince, ben b u se lik m a k a m n o k u
ru m . n k ilk g iriim izd ir. N efesim iz an c ak o p e rd e lere y etiir.
D erv ie a f ile m u am e le edin dedim . H n k r.
H a y ocuk! H e r sznde b ir eit z a rif n k te v a rd r. E vliy! S a n a izin, seni a f ed ip sz geen k im se y a p tm . im d id en son
r a san a, n asl, niin, k ap, baca y o k tu r. M usahipsin! diye b ir sa m u r
k rk h ed iy e edince, ben:
k r A llah a, bize u k rk ih sa n etti d iy ere k a y a k la rn
p t m . P d i h H a z r e t le r i :
B u k rk san a u z u n d u r. B a b a n a gnder. B izi d u d a n u n u t
m asn ... d iy ere k b a n a b a k a b ir k rk h e d iy e e tti. V e m b a re k eliy
le b a m a s a m u r b ir k a lp a k g iy d ird i. U zu n z a m a n T a ta r la r gibi k a l
p a k ile g ezerdim . O n d an sonra, P a d ia h H a z r e t le r i :
B ir v a rsa oku! b u y u rd u la r.
M usiki ilm in d e hocam z olan, o k u y u c u la r su lta m D erv i m er
G len i fu k a ra s idi. H a tta S u lta n S le y m a n z a m a n n d a k i b ra h im
G len i H a z re tle rin in so h b e tle rin d e b u lu n m u b ir ih tiy a r ve d e v ri
n in m u sik i hocas idi ki, M srda b ra h im G leni e v in d e on yedi
sen e h izm e t edip, n o ra la ra yayld.
O ra d a b azen h c eth n ec i, b az en m ey d an c, m ih m a n d a r, ab a
, so n ra z k irb alk y a p t. Y edinci sen en in so n u n d a gzne b ra h im
G len i H a z re tle ri g r n p :
E y T o k atl D erv i m er! N e ab u k sed ef iin d ek i y e tim inci
gib i k ay b o ld u n ! Y r R u m d iy arn d a, seni S a r S le y m a n istiy o r.
S ig e tv a r se fe rin d e b ulu. S le y m a n n sonu o ra d a d r. R u m da (A na-
185
do lu da) post sah ib i, ey h ol. O n b ir O sm an l P d i h ile b e ra b e r

olup, m b a re k e lle rin d e n n im etle n . b ra h im b e re k tn b u lu p , m u
ra d n a er! M u h am m ed ta r ik a t k ita b n o k u y u p , o ra d a szne son
ver diye m b a re k seccad elerin i v e re re k , b u n u n gibi eitli k e ifle r
gsterd i. D erv i m er, y e tm i n efes ile A n a d o lu y a geldi. A zizin inci
saan szleri gereince, S le y m a n H n ile S ig e tv a r seferin e i tira k
e d e re k S le y m a n H n n cenazesinde h a z r b u lu n d u . O d e v ird e n t
efen d im iz S u lta n M u ra d H n z a m a n n a k a d a r P d i h m sa h ib i ve
G leni ta r ik a tn n v e k a rl eyhi, h a s la rn has, say g d e e r b ir n e
d im ve m a n e v iy a t sa h a sn d a d e rin ilim sa h ib i oldu. O n la rd a n
ren d i im iz m u sik ilm in d e n M u ra d H n n fe rm n z e re b ir y u v a r
la k d ire alp P d i h n h u z u ru n d a y e r p t n zam an, M u ra d H n
d a ire y e b a k tk ta n so n ra m a b re k e lle rin e a la rak :
A l im di san a izin! B u d a ire y i san a h e d iy e e ttim . A m m a sa
k n b u d a ire d e n km a! d ed ik lerin d e, b e n le v e n d n e a b u k lu k gs
te rip , k o arak ta h tla r n n ay a n ptm . P d i h a ve hocam D e rv i
m ere te m a n n ederek:
n a lla h b u l-i O sm an d a ire sin d e n m a h ru m km am . H a d
dim i bilirim diye u b e y ti okudum :
K ii h a d d in i b ilm ek p e k re v d r.
E e r d erv i, e e r bay, e e r geddr!
D iz le rim in z e rin e k erek edeble b ek led im . A lla h ta n y a rd m
istey ip , ev v el (segh) m a k a m n d a Ya H a z re t-i K elim -i G len , p i
rim in p ri m er R u en h deyip, y k se k sesle b ir g iri y a p tm .
S o n ra S e g h m ak a m y a k n la rn d a n M ye v e B e ste n ig r gibi m a
k a m la rd a gezin erek :
e h r e n ser sm , lem e n r-u b a sa rsn sen
N a z irin g rm ed im ho m erd m -i sa h ib n a z a rsn sen
G r b b ir n tu v n k a m a l tfe t ey p e ri p e y k e r
S en i grsem v c u d u m m a h v o lu r k im d e n k a a rsn sen.
k i b e y tin i B e ste n ig r m ak a m n d a k a r a r edip, y in e M u ra d H n n
m sa h ip M us elebi h a k k n d a y azd g fte z e rin e b esteci h o ca
m z D erv i m er ta ra fn d a n y a p lm u v arsa y :
Y ola d p g id en d ilb e r
M usam e len d i gelm edi.
Y oksa y o ld a y ol m u at?
M usam e len d i gelm edi.
186
h a z in b ir sesle o k u rk en , M u rad H n m en d ilin i y z n e tu tu p a la

m ay a b alad:
< H a y ocuk! nce ta k sim in ru h u m u c a n la n d rd . O an d a bir
v arsa ile M usa elebin in ru h u n u y d e tti. ab u k d o ru syle! B en
t rk y y a p t m a p im a n olup y a sa k e ttim . S a n a P d i h h u z u ru n
d a k im oku dedi ve k im d e n rendin? diye s r a r e tti. Ben:
P d i h m , m r n uzun olsun! B a b a m n F e rru h z d e ve B ehzad a d n d a ra h m e tli iki klesi v ard . A rm a a n i M ehm ed E fen d in in
y azd v eb a sa lg n n d a ldler. O n la rd a n ren m itim . B aka k im
sed en d u y m ad m . H i k im se P d i h h u z u ru n d a oku dem em iti. A l
la h bilir d e y ip su stu m . P d i h :
H a y ocuk! N e k a d a r bilgi! S u u lm a d a m la rn z e rin e
y k t ki, a rtk o n la ra su a l so ru lam az. E e r h a y a tta o lan ad am d an
ren d im dese, b elk i P d i h n b ir z a ra r d o k u n u r dncesi ile l
le rin a z n d a n n a k le tti. l h i, k a rl n gresin! u fasl tam am la
dey in ce h e m e n d a ire y i elim e a la rak , y in e seg h m ak a m n a y a k n
M ay m ak a m n d a n :
Y rin d ih n s rr- n ih a n d a n h a b e r v e rir
G ft ra gelse sih r-i b e y a n d a n h a b e r v e rir
H m le b a k sa v erm ez a m a n R stem -i zam an
K irp i i ok, k a k e m a n d a n h a b e r v erir!
m u ra b b a ile hoa g id en sz ve m ak a m d an so n ra b ir sem aiye getim :
let-i h sn m k em m el kad d -i d ilc d a gzel
Ol s iy a h gzler ile H a k b u ki e b ru d a gzel
H a tt- n ev-kze ne d irsin dedi, ra h m e y le dedim ,
S en de ol r d e gzel h a tt- sem en b d e gzel
d iy erek , b ir de teb e ss m edip, b am eik a y a k ta d u rd u m . B u d u r u
u m u b e e n ere k b ir av u a ltn v erd i. k in d i v a k ti olduu iin, b a n a
h it b e n :
B ir a ir K u r n- K e rm oku! dedi. H ocam z E v liy E fe n
d id en g rd m z, z e re K a d ir gecesi B y k A y aso fy ada E n am s
re s in in s o n u n d a k a lm tm . B esm ele ile A r a f s re sin in b a n d a n b a
la y a ra k , ik i y z a lt a d e t y e t-i k e rm e y i y k sek sesle on ik i m akam ,
y irm i d rt ube, k rk sekiz te rk ip zere tam a m la d m . D u d a n son
ra S u lta n O sm an ', b a b a s S u lta n A h m e d i ve O sm an l P d i h la r
n n m b a re k ru h la rn a n a ra k o k u u d u m K u r an- r u h la rn a h ed iy e
e ttim , g n llerin i aldm . F tih a ile h a tm i ta m a m la d m . M b a re k el-
187
le rin d e y e k p a re m c e v h e r b a lk d iin d en b ir a rk a kaa s vard , b a

n a h ed iy e e tti. S o n ra y in e E m ir G n e H n a h ita b e n :
Y M ir! A cem de byle K u r an o k u n u r m u? b u y u rd u .
O da cevben:
P d ih m ! O n la r c e m a tla n am az k lm az ve K u r an h k
m n e uym az b ir k av im d ir. r a n da K u r a n o k u m ak n ered e? A lla h a
ham d o lsu n , sizin d e v le tin iz d e sl m ile m e rre f olup, gece v e g n
dz ib d e t ile m egulz dedi. O sra d a d s a ra y m e rd iv en in d e k i
ki A rz odas y a k n n d a s a ra y m e y d a n n a b a k a r i m ez z in le r
d h ve h se y n d e n ezan o k u m ay a b a la m la rd . P d i h hem en:
E vliy! G it sen de y a rd m eyle! deyince, d e rh a l d ire y i a ta
ra k m e rd iv e n b a n d a H ayyealessel b l m n e y e titim . E zan d an
so n ra P d i h n h u z u ru n a v a rd m . N am az b e k le rk e n v e lin im e tim ,
hocam H n k r im a m E v liy a M ehm ed E fen d i geldi. B eni grnce,
H s o daya b itiik H n k r cm iin in d n d ak i m a k su re iinde H n k r
ile b u lu a ra k :
P d ih m ! B u b en im ci er kem E v liy , K a d ir gecesin d en
b e ri derse gelm edi. M e er zel h izm e tin iz e alm snz. L tfe y le, P
dihm ! O na h a k irin n a z ri v a r. H a le n y ed i o k u y u ta rz , y ed i kita b la e z b erin d e d ir. B ilh assa tib k ita b n n ta m a m m e z b erle y e rek
aere o k u m ay a balad. B u ie rid e (sa ra y d a ), seferde, h a z erd e k en d i
h ev esin e k ap lr. B ende y e ti tik te n sonra P d i h m n h izm e tin d e b u
lun su n diye b ir h ay li ric a edince, P d i h n m b a re k k u la n a b u
ric a la r z e rre k a d a r g irm ey ip , cev ap olarak:
E fendi! Y b u b izim sa ra y m z tem b e lh n e , m ey h n e , eky h n e m id ir? B u ra d a b in k a d a r gen, gece-gndz ilim ile m e
g u ld r. H a life le ri, y e rd ders-i m la r v a rd r. Z tn z d a h i h a fta d a
ik i k e re b u ra d a d ers v e riy o rsu n u z . H e r g n gelin, sizden okusun.
A m a sadece size h iz m e t e tm ey ip , bzen de b u ra d a gn l m z e
len d irsin . N eeli b ir u a k tr. B ir zam an b izim de olum uz olsun. B a
b as K oca K u y u m c u b a b a b am zd r. H e r z a m a n b en im le g r m e
ye g eldiinde o lu n u da grsn b u y u rd u la r. H ocam z E v liy efen d i
a n la d ki, ric a la r g em ey ecek ... S o n u n d a:
E y p d ih m ! E v in d e n k ita p la rn , e lb ise le rin i g etirsin ler!
d ey in ce h e m e n P d i h :
abuk, h a z in e d a rb a y arn! D iv it, kalem getirin ! d iy e
re k m b a re k elin e c e v h ir saan k am k a le m in i alp b ir yaz y azd
ki, zeti u d u r:
Sen ki H azin ed arb asn ! E v liy y a b ir K fiy e, b ir M ollacm i,
b ir K ad T efsiri, b ir M ispah, b ir D ibace, b ir M slim , b ir B u h r, b ir
188
M lte k a T b a h r, b ir K u d u r, b ir G list n ve B ostan, b ir E l' b - l Siby n , b ir A h te ri L g a ti... velhsl, h k m d a rla r iin yazlm y irm i
k ta g zel k ita p la r, h a z in e k e th d a s v a sta siy le veresin!*
P d i h , k e n d ile rin in o k u d u k la r Y a k u t M sta sam h a ttiy le y a
zlm b ir K u r n- K e rim , b ir m u ra ssa, g m d iv it, b ir H in d sedef
ilem eli v e b a y ra m lev h a l o k u m a ta h ta s h e d iy e e tti. Y iy ip im em
iin k ile rcib a y a b izz a t k e n d ile ri te n b ih e ttile r. G ece ve g n d z ilim
le m eg u l olup, y in e E v liy E fendid en h a fta d a k e re aere o k u
m as ren ird im . y e rd e n A rap a, F a rs a ve gzel yaz ile m e
g u l idim . B u ekilde, P d i h h izm e tin d e b ira z zam an b u la b iliy o r
d u m . P d i h m z b u h a k irle o k a d a r d o st o lm u tu ki, azck zg n
o lsalar, b t n m u sa h ip le r: Bre m eded! E v liy y arn! d e rle rd i.
H e r n e ek ild e o lu rsa olsun h u z u ru n a k t m zam an, A llah n em
r i ile z n t le ri g id e r ve teb e ss m e d erlerd i.
C en b - H ak, b a n a o k a d a r k o n u m a gzellii ve h a z r cev ap l
lk ih s n e tm iti ki, d n m e d e n nice esp rili szler, k en d i b u lu u m
o lan eitli a k a la r ve a k lm a k im se n in b ilm edii m n la r gelirdi.
B ir k e re sylediim sz b ir d a h a te k r a r etm ezdim . M eer k e n d i
le ri istesin ler. K a ra h is ri ta rz n d a k i y az eidini rendim . H l,
s a ra y d a ok y a d ig rla rm v a rd r. H e r fen d e sz sah ib i oldum . P d i
h m z n vg ve ih s n m d a n h e r zam an m e m n u n idim . ok d efa
l a r m b a re k so h b e tle ri ile ereflen ip , yle b y k ve n sah ib i b ir
P d i h n h a y r d u la n n alm m d r. E e r b t n so h b etlerim izd e
geen k o n u m a la r yazsam , b y k b ir k ita p olur.
S zn ksas, a h l k l, se rt, cesu r b ir P d i h idi. P a rm a k la r k a
ln v e u z u n d u . P a z u la r k alnd. P en esi k u v v e tli b ir p e h liv a n e
v irm e y e m u k te d ird i. B t n elb iseleri lev en d e ip ek k u m a ta n y a
p lm t. P u la t k u m a g iy m ey i sev erd i. ok ab u k a ta b in erd i. H
lsa, k u v v e tli, y i it, b a h a d r, d isip lin li, v e k a rl b ir P d i h idi. B y
le o ld u u h a ld e y in e de b y k , k k h e rk e sle d o ru d an d o ru y a
k o n u u rd u . H a tt ce n n et e h ir B a d a d a g id erk en , K a y se riden k a l
k p D ev eli K a ra h is a r d a la rn d a n geerken, b ir y a b a n keisi g r
d. zerin e im ek gibi a t s rd . M b a re k e lle rin d e k i k irm a n m z
ra n a b e n z ey e n ib ir b ir m z ra k la y a b a n k eisin e y e tiip is te r is
tem e z k eiyi m z ra k la v u ru n c a , iplik, ip e k te n g e er k ib i b ir a n
d a a h in gibi a v m a lp k e sti. B t n v e z irle re o k u rb a n d a n p a y y e r
di. A sk e r y a l n d a la ra a t s r p y k seld i in i grnce, p a rm a k la r
a z larn d a h a y ra n k a ld la r. D o ru su p e h liv a n lk tr. Y in e b r gn
efen d im iz M elek A h m ed P a a ile S il h ta r M usa A a la rn b irin i sa
189
d i e rin i de sol elin e alp, b u n la r b ir elin d en tek i elin e g rz gibi

d o latrm t.
Y ine P d i h H a z re tle ri, M elek A h m e d P aa, D eli H se y in P a
a, H a tta t H a a n P a a ile g re tu ttu k la r n d a b e n de d u la rn y a
p ard m . O du:
A llah A llah ... H oca-i lem , S ey y id -i k in t, m u cize-i m ev c d t- p r k em l ve cem l-i M u h am m ed M u sta fa y a sa le v a t... E n g r i de E rita r, R u m da M ehm ed B u h r, S a r S a ltk don giy er, d u m an
eker. P irim iz H a z re t-i M ah m u d p ir C eli ak n a, d e st b er-d est, k afa
sine, ber-sine, M u h a b b et-i A li ak n a A llah o n ara!... d a n ib a re ttir.
P e h liv a n la rn o y u n la rn d a n te rs kabza, i kabza, d kabza, kesm e,
kesebend, rz, h a v -y k a ra k u , sade sarm a, C e z a y ir sarm as, k n d ed en atm a, k a p a k dem e, k a p a k atm a, k e rtm a n dem e, bom a, t e r
kice, irz blm e, gs akisi, y a n b a, serk elle, T a lu tb e n d i, A libend i... szn ksas, P e y g a m b e r z a m a n n d a bel b a la y a n ve k e m e r k u
a n a n p e h liv a n la rd a n H a z re t-i M adi K e rb , H a z re t-i E b T a lih olu
A kl. S h ey l-i R um , S a d Said, H a z ret-i H lid b in V elid, M ik d ad
b in E sved, H ad d ad , H a z re t-i m er, H a z re t-i A li, H a z re t-i H am za,
H a z re t-i M lik g re y a p a rla rd .
G re, sl m d e tle rin d e n d ir. P e h liv a n la ra b u seb ep te n itib a r
e d e rlerd i. H epsine, M ah m u d p ir y r-i V el p rlik e tm id ir. Y u k a r
da y a z la n o y u n la rd a k rk fen, y e tm i bend, y z k rk h a v a v a rd r
ki, k u v v e t, c e sa re t ve a k l iste y e n h n e rle rd ir. G e re k ti in d e , b u b il
g ile rin y a rd m ile s a v a ta d m a n d a n in tik a m aln r. A m m a p e h li
v a n la r a ra sn d a k a ra k u o y unu, bom a, k e r t a tm a y a s a k tr. n k
a y a k o y u n u d u r. R a k ib i d m an d e ild ir. D m a n ile sa v ata k u cak
k u ca a gelirse k a ra k u , bom a, k elle kesm e bile m ak b u ld r. E lb e tte
d m a n n n s rtn b ir o y u n ile y e re g e tire c e k tir.
ok k e re S il h ta r M usa A ay a h in gibi k e m e rin d e n kap p , y
le csseli b ir ad am p a z u k u v v e ti ile ik i k e re h a v a d a ev irird i.
C esu r ve m e rd b ir P d i h idi. B u b a a rla r, ok k u v v e tli olm alarm d a n d . A lla h n n im e tle ri ile b eslen en ita h l b ir P d i h idi. B y
le R ste m n e ileri ne S m , n e Zl, ne N e rim a n , n e de E fra siy b
y a p m tr. O n lar, h a lk a zn d a b y t lm t r. F a k a t b u H n k rn
k u v v e ti ta ra fm z d a n g r lm t r.
B ir d efasn d a, b ir c irid p e y k n ile, dokuz in c ir k k n d en y a p l
m A rn a v u t k a lk a n m b ir k e re d e ik i k a r d e le rek y a lm a n g ste r
di ve M sr d iv a n n a gnderdi. H l M srn G a v ri d iv an h n e sin d e
asld r. G zel y az s a n a tn d a z a m a n n n b ir ta n e si idi. B e z ira en
ve b o y u n d ak i k t z e rin e p a rla k b ir tu ra y a z m tr ki, k en d in -
190
den nceki yaz ustalar bunu yapamazlard. Bu altn yaldzl ve l

civert levh, hl Msrda ad geen divanhnede durur. Ben dahi
Murad Hnn turasnn altnda, bu levha zerine drt halifenin
adm parlak bir tura eklinde yazm, bakanlardan bir Ftiha rica
etmitim.
Bir keresinde yine Hnkrn ecat damarlar uyanmt: Bir
mzrak ile, on adet deve derisinden yaplm ve Nemse mparato
rundan gelme kalkanlar elinin nne dikerek hi tereddt et den delmi ve yine Nemse mparatoruna hediye gndermitir ki,
hl Be (Viyana) kaps altnda mzra ile asldr ki, ben grdm.
Yine bir gn Nemse mparatorlunun hediye olarak gnderdii
kalkanlardan on tanesini bir mzrak ile dikip kar geirterek Budindeki Mus Paaya gnderdi. O da Budinin Be kapsnn i ta
rafnda st ksmna asmtr. Badada giderken, Pdih Haleb ka
lesine kt. Haleb ehrini seyrederken bir cirid att ki, bir ok atm
uzaklktaki hendek geniliini ve kale meydann da geerek zengiciler ars zerine dt. Hl uzun bir direk zerinde tarihi ve
iareti vardr.
Tarihi:
Dediler evri gibi tahsin idiip tarihini
Brekallah ey mslim-i dver-i ship-hner. Sene 1037
Yine bir gn Gazi Murad Hn stanbulda Eski Saraya g etti.
Saray meydannda at talimleri yaparken, Sultan Bayezid cmiinin sa tarafndaki minarenin alemi zerine bir karga konmutu.
Murad Hn bu kuu grerek altndaki Nogay Elisi adl sratli
atn mahmuzad, imek gibi yetierek elindeki ciridi minare ze
rindeki kua att. Allahn emri ile isabet ettirerek drmtr. Ci
rid, kargann lei ile birlikte minarenin dibine dt. Mesafe, bir ok
atm idi. Eski S a r a y m tam ortasndaki cirid meydan nerede... Ba
yezid cmiinin minaresi nerede! Matematik olarak hesap edilse o ci
rid, minarenin tepesindeki kargaya isabet etmeseydi, belki de mi
narenin stnden ap yere inerek bir ok menzili daha gider, ihti
mal ki Tavukpazarndaki Dikilitaa derdi. Dorusu alacak bir
pazu idmandr. Hl bu ciridin dt yerde, minare dibinde bir
adam boyu yksekliindeki beyaz mermer zerine altn yaldzl Teknecizdenin hatt ile evri elebinin syledii u tarih yazldr:
Sdk ile evri du idiip dedi trihini,
Kuvvet-i bzuyu sultn kla Mevl fzm.
191
s ta n b u lda B eykoz bah esin d e y a y a c irid a tm a ta r ih tir:

D edi t r ih i g r b evri
A fe rin ey d ilr-i S m -a k r n
P e h liv a n H ac S le y m a n ve S a r S o lak d a n ok a tm a y ta m m
n s ile renince, O k m e y d a n n d a y ld z r z g r ay a n d a n lodos
zerin e a tt b ir ok m en zili v a r ki, T e b e re n d a z la r tek k e si y a k n n
d a a ltn y a ld z la y azlm b ir ta r ih i v a rd r. B u ok ok ile ri g itm itir.
H a tt B ay ezid H n , K a ra L en d h , H a tta t eyh, uc, D e m ir D e
lisi v e M srl D veyda. m en z ille rin d e n y e tm i defa k a d a r ile ri g it
m i b ir m en zild ir. S h ib -i a sta y e tim itir.
B ir k e re T o k at b ah esin d e b ir eein o m u zu n a b ir kl d a rb e
si v u rd u ki, kl eein gsnden kt. H e r z a m a n sa e lle ri ile
ik iy z okka a rl n d ak i z e y t n i ta ta n y a p lm te k p a r a som aki
a m u t g rz ik i h a n e v e k rk b e n d zere d n d r rd . E v v e l sa ile
ad geen g rz sa bend, sol bend, silar, v a k a r, paysa, alem , k a
lem , d iv t, k em er, k e tfe y n , asm a, kesm e, k e m e r k ra r, zap t, reh a ,
p e y d u r... h lsa b u b e n d le r z e rin e grz o y u n lar, kl o y u n la r ve
m k llere a re b u lu c u lu u son h ad d in e v a rm t. H e r o y u n d a za
m a n n n te k adam , S m ( r a n l b ir p e h liv a n )'a e b ir P d i h idi.
M a tra k b a z lk ta son d erece u stay d . K a rsn a hi k im se kam azd.
H e r u sta o y u n c u n u n b ir z ay f ta ra fn b u lu r ve yle b ir d a rb e in
d irird i ki, m a tr a k k a fa sn a ta k diye in erd i. M a tra k o y u n u y z y e t
m i eit idi. P d i h , b u n la rd a n y aln z y e tm i k a d a rn b ilird i. A m a
ta tb ik in e m u k te d ird i. K esm e, bale, sni, h iv ad , m ah lef, s rm e, g a
zel, k u lak , sirre, zr, h e v , bale top, re h a top, fidye, cank, to p k afa, h a v a k es ve b u n u n gibi o y u n la r y a p a rk e n in sa n h a y ra n k alrd .
H a tt hocas olan can b azb a T aslak K a p ta n b u o y u n la rd a son d e
rec e u sta old u u halde, M u ra d H n a k a r koyam az oldu.
iird e N e f v e C ev r d erecesin d e idi. yz sa y fa lk b ir d iv an
v a rd r. F a k a t a n c ak a y n v e t re d ifle ri ta m a m la n m tr. V eh b i Os
m a n elebi ta m a m la m a k istem ise de tam a m la y am a d , o da b r
d n y a y a gt.
Murd Hnn alkanlklar: Y az ve k h e r C u m a gecesi b ilg in
leri, e y h le ri ve h fz la n to p la y a ra k ilm i ta r t m a la r y a p trrd . C u
m a rte si geceleri lh o k u y a n la rn , g a z e lh a n la rn ve saz a la n la rn
a rk la rn d in lerd i. P a z a r geceleri T fl, C evr, N e f , A rz, N edim ,
N isar, B ey n ve U zleti gibi a irle rle so h b e t ederdi. P a z a rte s i ge
cesi K r H a a n O lu, D am ad M usi elebi, M u k allid C ifid H aan ,
Akbaba, S a r elebi, akm an elebi ve S im itizd e gibi o y uncu-
192
la r, B a t O lu Y a rp o l kolu, O sm an kolu, N azl ko lu ve A h m e t k o lu

gib i e n g ileri to p la y a ra k H se y in B a y k a ra m eclisleri y a p a rd .
S a l gecesi g n g rm k h n e ih tiy a r la r ile so h b e t e d e re k k o n u
m a la rn d a n fa y d a la n rd . a ram b a gecesi h a lk n sa lih le ri ve h a y r
s a h ip le ri ile, P e re m b e gecesi d e rv ile r, m a c e ra sa h ib i ve m a a rif
e rb a b ile so h b e t e d e rlerd i. H e r sa b a h d iv a n a k a r ve M sl m an
la rn ile rin i g rm ey e d ik k a t e d e rlerd i. D rt ta ra fn d a k i d m a n la r
d a n in tik a m alp, O sm an l lkesi z e rin e k u k o n d u rm az, M sl m an
v e H ris tiy a n h e rk e si e m n iy e t iin d e b u lu n d u ru rd u . E e r b t n h u y
la rn y a z m a y a k alk sak , b y k b ir k ita p te k il eder.
A lla h a h am d o lsu n , b abam , S u lta n S le y m a n d a n S u lta n b ra
h im e k a d a r o n P d i h n h izm e tin d e b u lu n m u K u y u m c u b a idi.
B e n de M u ra d G azi gibi m c h id b ir P d i h n so h b e tle ri ile e re f
len d im . B a d a d se fe rin d e n nce k rk ake ile sip a h i g ru b u n a k a r
a ra k fay d a lan d m .
SULTAN MURAD HN DEVRNDEK

VEZRLER VE KAPTAN PAALAR
K a p ta n R ecep P a a : K a ra d e n iz de y z p a r a K a z a k ay k asy le s a v a a ra k zafe rle sta n b u la dnd, y u k a rd a b e y a n ed ilm i
ti. K a p ta n H a lil P a a : A k d en izde K a ra ce h e n n e m ad l b ir k fir ge
m isin e ra sla y p , g n s re n b ir a tm a d a n so n ra K lo re k y la rn
d a gem iyi ele g e irm itir. O sm an l D e v le tin d e byle b ir gem i g r l
m e m itir. in d e d e irm en i, h a m a m ve k n d a bahesi v a rd . K a p
ta n elebi. H a a n P aa: sta n b u l y a k n n d a atalca ad l k a sab a d a n
b ir y e n i e rin in o lu d u r. P a d i h m enigirbas M eh m ed A a n n
h iz m e tin d e b u lu n u rk e n , o ra d a n K z la ra a s M u sta fa A an n k e th
d as oldu. S u lta n A h m e d ilk o la ra k E d irn e y e g id e rk e n K z la ra a s
o lan H a a n elebi, H n k r K ap cb as, o ra d a n b y k m ir a h u r ve
1035 sen esin d e de K a p ta n P a a oldu. z sa h ilin d e ik i ta n e k ale y a p
trd . K a p ta n lk ta n b in k rk ta rih in d e a z le d ild ik te n sonra, R u m e liye
a sk e r to p la m a y a g id e rk e n Y e n ie h irde n i o lara k v e fa t e tti.
K a p ta n V ezir, C a n b u lad zd e M u sta fa P a a : M u ra d H n n kzk ard ei F a y m a S u lta n la ev len m i ve d am ad o lm u tu r. B in k rk ta
rih in d e k a p ta n o ld u k ta n so n ra, A k d en izde d m an gem isi b ra k m a
d. K tlk v e p a h a llk ta n , b t n k fir m e m le k e tle ri a m a n diledi. T
M a rib d iy a rn d a k i S e p te bo azn d an , M alta, S icilya, M a n g rtm y a ,
K lo re v e T e m en tis k y la rn a y a n a b fe th e tti. A tin a adl e h rin li
m a n n d a b y k b ir k a le y a p trrk e n , k a p ta n lk ta n azle d ile re k R u-
193
m eli e y le tin e v e z ir ta y in olundu. S o n ra R u m eli e y a le tin d e ik en R e

v a n se fe rin e itira k le g rev len d irilin ce, o k a d a r k a la b a lk a sk e r to p
la n m t ki O km eydan, K th a n e , K a ra d en iz B oaz ve a ta lc a y a
k a d a r olan sa h a ask erle doldu. B eik tata n sk d a ra y z p a r a a t
gem isi ile ta m a y d a g eerek R e v a n a g ittile r.
K a p ta n C a fe r P a a : 1043 senesinde b o sta n c b alk ta n k a p ta n l
a g etirild i. B t n k fir d iy a rla rn a k o rk u sald. 1043 y l K u rb a n
b a y ra m n n b irin c i g n A k d en izde K e se n d ire ve Kolos k a le leri a ra
sn d a p a r a n g iliz k a ly o n u n a rasgeldi. B y k m u h a re b e d e n son
ra ik i n g iliz gem isini y a k tla r. K firle r b a ta rk e n , h ep sin i d en izd en
filik a la rla to p la d la r. G e m ile rd e n b irin i y a k m a d a n z a p te td iler. B u
gem i, iki y z p a r a B a trtm a to p ekerdi. M u rad H n n h u z u ru n a
eitli g a n im e tle rle b irlik te b u gem iyi de g e tird iler. K a p ta n D eli
H se y in P aa: K a p ta n l a ta y in e d ile re k R e v a n seferin e g rev le n d i
rild i. O ra d a n M sr v a lili in e g e tirild i. K a p ta n K a ra M u stafa P aa:
H sey in P a a n n y e rin e k a p ta n oldu. Y en ieri o candan y e tim i
tir. A rn a v u t aslld r. A m m a d o ru su akll, te d b irli ve d e v le tin y a
ra r n a alrd. K a p ta n o ld u k ta n sonra, B a d ad seferin e g itti. Y e ri
ne, T e rsa n e aas P iy le K e th d a k a y m a k a m oldu. K a ra d e n iz de iki
y z p a r a K a z a k a y k a sn a ra stg e lip , sa v a a ra k y e tm i p a r a F irk a te sin i k o m u ta n la r ile b e ra b e r z a p te tti. O k a ra n lk geceden fa y d a
la n a ra k d i er K a z a k a y k a la rn k o v alad ise de T a m an a ad as y a
k n n d a k i K u b a n n e h rin in K a ra d e n iz e d k ld yerd e, A d a h a n bo
az ile Y eleke boaz a ra sn d a k i sazlk ve b a ta k l a g irip k ay b o l
d u lar. S a b a h olunca, P iy le K e th d a iki y z p a r a firk a te ve k a li
te ile boazn azn k a p a tt. K firle r de b t n g e m ile rin i b a ta k lk
ta n k a rp a rk a la rn d a ta y a ra k b a k a b ir glce k o y d u lar. P iy
le, boaz a zn d a eli bo kald. K a ra ta ra fn d a , z e y le tin d e m u
ta s a r rf olan K oca K e n a n P a a ile T a ta r H n S e l m e t G ira y H n
v a rd . K firle rin b u te d b ir ile k a tk la rn grnce, P iy le ye h a b e r
g n d erd iler. P iy le de d e rh a l d e m ir alp k re k le re asla ra k , T a m a
n a ad asn d o laa rak k firle rin k aaca boaz k a p a tt.
K firle rin k a ra ta ra fn T a ta r H a n ve K oca K e n a n P aa, deniz
ta ra fn da A d a h a n b o azn d an d o n an m a ile b ey ler, p a a la r m u h a
sa ra e ttile r. Y edi g n y ed i gece k a ra d a ve denizde b y k b ir m u h a
re b e oldu ki, h l A d a h a n m u h are b esi diye d illerd e d e sta n d r. S o
n u n d a iki y z p a r a g em iden b iri bile k u rtu la m a d . O n b in d m an
eli ay a b a l o larak sta n b u la g etirild i. H al b a y ra k la r ba aaEvliya elebi 1-11. F : 13
194
edilerek, Sarayburnundan ehre girildi. Btn gemiciler, Kayma

kam Mustafa Paadan hilat alarak Tersanede demirlediler.
' Bu sevinli haber, Pdiha, Badad muhasaras srasnda ile
tildi. Btn slm askeri enliklerle bu bayram kutladlar. Silhtar
Mustafa Paanm Kaptan oluuna tarihtir: Kapudan oldu hl Mus
tafa Paa mbarekbd.
Badad seferi dnnde, Siyavu Paa Kaptanla getirildi.
Kaptanla silahtarlk grevinden getirilmiti. Aslen Abaza olup, e
caat sahibi bir vezir idi. Rvet almazd. Kaptan oluuna u tarih
yazlmtr:
Dd- Hak kld Siyvuu Kapudan ve Vezir.
Fakat Devlet Tersanesi grevlileri Pdih parasn yiyip yutma
ya alm olduklarndan, Siyavu Paanm bu duruma mni olma
ya kalkmas azeplerin kzgnln davet etti ve Murad Hnn son
gnlerinde Paann azline sebep oldu.
Zekeriy Efendi olu eyhlislm Yal
ya Efendi: Hocazde Esad Efendinin
senesi Receb aynda ihtiyarl se
bebiyle emekliliini istemesi zerine,
Yahya Efendi eyhlislmlk makamna getirildi. Murad Hnn tah
ta ktnda mft idi. Sonra 1032de Yahya Efendi kesine ekil
di ve Esad Efendi eyhlislm oldu. 1034 tarihinde vefat edince, Yah
ya Efendi ikinci defa eyhlislm oldu. Sonra Recep Paann hile
si ile 1041 tarihinde tekrar emekli oldu. Yerine, Hseyin Efendi Mf
t oldu. Bilhare azledilip, srgne gnderildi. skender elebi bah
esinde vefat etti, deniz kenarnda topraa verdiler. 1043 tarihinde
Yahya Efendi nc defa tekrar eyhlislm oldu.
Bu hakire aramba pazarndaki Hadm Mehmed Aa cmiinin
sermahfelliini, devirhnlm ve nathnlm ihsn etti. Her Cuma
nat- erif okur ve Yahya Efendinin huzuruna kardk.
M urad H n z am an n -
daki eyhlislmlar
teki bilginler1031
ve
Kethda Mustafa Efendi: Sultan Muradm tahta kt gn,

Molla Ali yerine Rumeli Kazaskeri oldu. Sene 1031. Sonra Bostanzde Yahya Efendi Rumeli Kazaskerliinden emekli olunca, Hekimba
Musa Efendinin yerine Anadolu Kazaskeri oldu. Sonra Bostanzde
Yahya Efendi biraderleri yerine Rumeli Kazaskeri oldu. Tarih: Safer aynn n gn 1032. Sonra yine azledildi.
Azmizde Efendi: Zilhicce 1032de tayin oldu. Sonra, Salih Efen
di... Pdihn tah a kt gn Hoca Abdullah Efendinin yerine
E V L Y A E L E B
195
stanbul Mollas olmuken, 0 gece azledildi: Sene 1032. Sonra em

Mehmed Efendi, stanbul Mollas oldu. Sonra azledildi. Yerine Hasan Efendi getirildi. Sonra azledildi. em Efendi nc defa istanbul Mollas olup yine azledilince, yerine Salih Efendi stanbul
Mollas tayin edildi: Sene 1032.
Sultan Murad'm tahta k srasnda, Rumeli Kazaskeri olan
Hseyin Efendi emekli oldu. Bostanzde Mehmed Efendi, damad
Kemanke Ali Paa zamannda azledildi. Abdulganizde Mehmed
Efendi ikinci defa Rumeli Kazaskeri olup, sonra emekli oldu: Sene
1034. erif Mehmed Efendi, Anadolu'dan Rumeli'ye .nakledildi, sonra da emekli oldu: Sene 1035. Kara elebizde Mehmed Efendi: ikinci defa Rumeli Kazaskeri olup, Grc Mehmed Paa'nn vefat iizerine azledildi: Sene 1035. Hseyin Efendi: ikinci defa Rumeli Kazaskeri olup sonra emekli olmutu: Sene 1037. Azmizde Mustafa
Efendi: Anadolu'dan azledilerek sonra R.umeli Kazaskeri tayin olundu. Sonra yine azledildi: Sene 1038. Hasan Efendi: Anadolu Kazaskerliginden emekli iken Rumeli Kazaskerliine getirildi ve sonra da
azledildi: Sene 1039. Bostan-zde Yahya Efendi: Anadolu Kazaskerliginden azledilmiken, Rumeli'ye tayin edilip oradan emekli oldu:
Sene 1039. Eb Said Efendi: Anadolu'dan Rumeli'ye nakledilip, oradan emekli oldu: Sene 1041. Hseyin Efendi: nc defa Rumeli
Kazaskeri olmuken, irpene hastalndan vefat etti haberi gelince, yerine em Efendi tayin edildi. Hseyin Efendi'nin lmnn asilsiz olduu anlalnca, yine Hseyin Efendi yerinde kald,
emi Efendi'ye de Anadolu Kazaskerlii t.ekrar verildi: Sene
1041.
Hseyin Efendi drdnc defa Rumeli Kazaskeri olarak eyhlslamla ykseltildi: Sene 1041. Kara elebizde Melmed Efendi
nc defa Rumeli Kazaskeri olup, tundan vefat etti: Sene 1042.
Abdullah Efendi AnadoUdan' Rumeli'ye nakledildi. Bostanzde Yahya Efendi, Anadolu Kazaskeri iken, muhterem biraderleri yerine
Rumeli Kazaskerliine nakledilmilerdi. Pdihn tahta kndan
sonra azledildiler: Sene 1042. Azmizde Efendi: stanbul mollalgmdan azledilmiken Rumeli Kazaskerliine. tayin edildi, sonra da az-,
ledildi: Sene 1032. erif Mehmed Efendi ikinci defa,olarak Anadolu
Kazaskerliinde iken, tekrar Rumeli'ye nakledildi: Sene 1032. Ali
elebizde Abdullah Efendi stanbul mollalndan azledilmiken,
Anadolu Kazaskeri tayin olundu. Sonra 1035 ylnda azledilerek yerine stanbul'dan azledilen Hseyin Efendi g etirild i. Sonra 0 da az-
196
!edildi: S en e 1037. E b S a id E fen d i sta n b u l k a z asn d an n a k le d ile

re k R u m eli K a z a sk erli in e te rfi e ttirild i.
E b u ssu d zd e E fendi: s ta n b u ld a n em ek li iken, A n ad o lu K az
ask erli in e g e tirilip azledildi: S en e 1041. H ocazde A b d u lla h E fe n
d i sta n b u ld a n ay rlm k en , A n ad o lu K a z a sk eri o lm u lard . H sey in
E fe n d i h a y a tta o lm ak la y a n l in h a o lu n u p te k r a r y e rin e iad e ed il
di. em i E fen d i de A n ad o lu y a dnnce o rta d a kald. S ene 1041.
em i M eh m ed E fen d i R u m eli K a z a sk eri ta y in edilm iken, o g n
d e n so n ra A n ad o lu y a iad e o lu n m as k a n u n a a y k r idi. S o n ra H
se y in E fen d i e y h lislm l a g e tirilin c e y e rin e dnd. H ocazde. A b
d u lla h E fen d i te k r a r A n ad o lu y a ta y in edilip, K a ra elebizdeden
a lan R u m eli K a z a sk erli in e n ak led ild i. S en e 1041. M olla A h m e t
E fen d i ile olu N u h E fen d i a rp a lk la ry la g ein iy o rlard . B iri R u
m eli, b iri de A n ad o lu K a z a sk eri idi.
Drdnc Sultan Murad devrindeki stanbul

M ollalan :
E v v e l em i M eh m ed E fendi, sene
1032; so n ra S a lih E fen d i vaz geti, sen e 1033. H id y e tu lla h E fen d i azledildi,
sen e 1033. U akizde E fendi, so n ra azlo lu n d u . S en e 1034, E b S aid E fendi, so n ra azil. T u lu m c u H sam
E fen d i, so n ra azil: S en e 1035. E b u ssu d zd e E fendi, so n ra azil. S ene
1036, E b sa d E fen d i ik in ci d efa A n ad o lu y a n ak led ild i. N u h E fe n
di, so n ra azil, sene 1038. R ecep E fendi, so n ra azledildi, sene 1039.
M usa E fen d i 1040 senesinde azledildi. ivizde E fen d i G a la ta y a H sev in E fe n d in in y e rin e n ak led ild i: S en e 1041. M ah d u m H sey in E fen
di E d irn e d en sta n b u la ta y in edilip, susuz old u u h a ld e 1044 y ln
d a K b rs a s r ld .
M u ra d H a n n d e fte rd a r M ehm ed P a a n m d e fte rd a r o lu u n a
y azlan ta rih :
Ehli C d oldu y in e d efterd ar.
E m ir elebin in H ek im b a o lu u n d a d r le n ta r ih :
H ikm etiyle oldu E fl tu n e tib b y a reis.
Murad Hn devrindeki yenieri a a l a n : enici A li A a, K a

r a M u sta fa A a, B a y ra m A a, H sre v A a, M eh m ed K e th d a A a,
a v u b a lk ta n y e n i e ri aas olan A li A a, H alil A a, S le y m a n
K e th d a A a, E lk tip H a a n A a, M a k tu l H aan H alife A a, Kse
M eh m ed A a ve d i e r M ehm ed A a.
&
SULTAN DRDNC MURADIN BADADI

FETHETTKTEN SONRA MALTA ZERNE BZZAT
GDEREK MORADA AVARNE, ORADAN DONANMAYA
BNP MALTA SEFERNE IKILARI
A L T A se fe rin e k la rn n sebebi: A k d en izdeki C e z a y ir ile
T u n u s, T ra b lu s, M ora, K b rs, Rodos ve deniz k y sn d ak i
d i e r sl m m e m le k e tle rin d e k i k a p ta n la r ile b t n u lem ve
ile ri g elen ler, p a y ita h ta gelip M a lta k o rsa n la rn n zu lm n d e n v e
h a c la ra e ttik le ri tec a v z d en ve b t n b e n d le ri k a p a d k la rn d a n i
k y e t e ttile r. H ele M o rad a b ir b u ru n d a S a a b ve S e n k iste n (M an
y a ) adl b ir v il y e t v a rd ki, F tih z a p te tm iti. B u e y a le t isy an ed e
re k M a lta y a t b i oldu. Y z p a r a ie y a r a r firk a te ve b a lk e rm a n la r ile gelip, A k d en izdeki elli b in k a d a r M sl m an da e s ir alm
lard . B u d a K a p ta n C an b u la d z d e M u sta fa P a a n m S e p te boaz
ve S icily a se fe rin d e n b e ri b u ra y a d o n a n m a g n d erilm em esin d en ile
ri gelm iti. K firle r o ra la r y a m a ed ip ;pm ileri p islem ilerd i, d in e
h a k a re t e ttik le rin e d a ir ik y e t sesleri gk lere y k selm iti. P d i h
d u ru m u ren in ce, d e rh a l K a p ta n S iy a v u P a a ile K a ra M u sta fa
P a a , T e rsa n e K e th d a s P iy le K e th d a v e y e tm i a d e d d ere b ey
le rin d e n B e k ir P aa, H sa m P a a , A b d u rra h m a n P aa, K se A li P a
a, C a fe r P aa, K asm P aa, C ael O lu, H sa m olu, M o rali o lu
M u sta fa P a a , H a a n B ey, M ana a ra k o lu ve E lv a n K a p ta n , M e
n em en li olu M u stafa, fo rsa k a p ta n la r, v e lh a sl y e tm i d e t d en iz
b e y le ri v e T e rsa n e n in i b ilir e rle ri ve i b a n d a k i g n g rm ih
tiy a rla r ile k o n u tu k la rn d a , D evlet T e rsa n e sin in h e r gznde b i
r e r ie y a ra r b a ta rd a ve d i e r geni êrlerde y irm i d e t se k se n e r
m aran g o z a rm ek d iri ve m a v n a la r yapla diye P d i h fe rm a n
kt.
R u zn am eci b ra h im E fen d i eliy le h zin ed en K a p ta n S iy a v u P a aya, T e rs n e K e th d a sn a , T e rs n e E m in i S a lih E fe n d iye ik i bin
kese p a ra v e rilip , sil h ve le v a z m a ta h a rc a n m a y a b alan d . M em le
k e tin h e r ta r a fn a a sk e r to p la m a la r iin k a p c b a la r gnderildi.
B e ri ta r a f ta T e rsa n e d iv an h a n e si y a k n n d a be gz T e rs n e v ard .
O n lar y k p gz h a lin e s o k tu la r ki, h e r b iri b ire r k e rv a n s a ra y
gibi idi. O n la rn iinde, sa d e tlu P a d ia h a m ah su s m ce v h e rle s s
len m i b ir b a ta rd a ile ik i a d e t m a v n a y a p m n a B ism illah ile b a
lan d . H e r g em in in k lar, te rs n e g zlerin in st n d e n gklere ba
k a ld rm K isra ta k la r b y k l n d e idi. M u ra d H n n y a rd m ve
T e rsa n e E m in i S a lih E fe n d in in a lm a la r ile iki d e t m av n a v e
198
b ir a d e t b a ta rd a y a p lm tr ki, N u h P e y g a m b e rd en b e ri b u n la ra
b e n z e r g e m ile r y a p lm a m tr. ay d a de ta m a m la n a ra k d en i
ze in d irild i. D eniz z e rin d e h e r b iri d a gibi h a z r beklerdi.
M a v n a la r y e tm i o tu ra k olup, ik i ta ra fn d a y z k rk c e n ah ey n
v a r. S a ve so lu n d ak i k re k le rin d e sekiz forsa ve h e r b irin d e b in e r
ta y fa v e b in e r c e su r silh l a sk e r v a r idi. V e h e r b irin in k n d a ve
b an d a e llie r a d e t k rk o k k alk d e m ir g lle le r a ta n B alyem ez to p
la n , sa n d a ve so lu n d a b y k -k k y z d e t ayka, kolom borne,
sam a, Z a rb ez a t, al ve M okat to p la r v a r idi.
N ih a y e t ilk b a h a r gelince, s ta n b u lda ik i y z p a r a b a ta rd a , k a
d rg a, k a lite ve gonca kl fo rsa k a d rg a la n k u su rsu z ve h a z r b ir
d u ru m d a d em irlem ilerd i. H e r b irin e e r k a t m h im m a t, lev azm
m alzem eleri v erild i. Y u k a rd a y a z lan y e tm i b e y in b ire r ik ie r y e
d ek leriy le y z p a r a h a z r sogorye, P a liy e gibi m k em m e l deniz k u
u g em ileri ile oniki C ezay ir k ad rg as, oniki T u n u s, oniki T rab lu s,
a lt M sr sk e n d e riy e si, a lt a r R eid ile D im y at, a lt K b rs, alt
Rodos, a lt d e t Istan k y , Sakz, M idilli, L im n i ve a lt da M ora k a
d rg a s v ard .
u sa y la n k a d rg a la rn h ep si sta n b u la geldi. B eyz p a r a k a l
y o n la ra d i e r m h im m a t, lev a z m a t, cep h n ed en b ak a b ey lerb ey iler, z e m e t ve tim a r sa h ip le ri, l m clar, m ir h u r taifesi b in d irild i.
B e y z p a r a k a ra v a n a k a ly o n la rd a n K a ra H oca, B odur, C afer, M em i K a p ta n , K a ra m a n l A li, T opal M u h a rre m , S a r Solak, F rtlo lu , K a tra n o lu , K alk an o lu , S o lak b ra h im elebi, K a ra Solak, A b a .
eolu, C im inniolu, T a fra l, B aheli, Y zar, sk e re to lu adl k a l
y o n la rn n h e r b iri d rd e r a n b a rl, y z e r ta n e top a la n k a ra v a n a la r
d r ki, y ld a b ir k e re M sra se fe r y ap p , a lt a y d a dolup a lt ay d a
b o alan d a gibi g em ilerd ir. H i b ir P d i h d e v rin d e ikisi b ir a ra
y a g elm em itir. H e r b irin in b e e r yz lev en d i, b e e r yz ta y fa s
v a rd r. H e r b irin e ik ie r b in a sk e r b in d irilip h a z r v a z iy e tte b e k le
d iler.. B u k a ra v a n a la rd a n b ak a yedi yz p a r a kalyon, P en ek , borto n eyka, k a ra s a l... V elh asl b u n u n gibi, sila h la rla d o n atlm yediy z p a r a g e m ile rin m h im m a t ve lev a z m a t h a z r ed ile re k az
la rn a k a d a r a sk er d o ld u ru ld u . S zn ksas, b t n k ad rg a, kalyon,
a y k a ve k a ra m lse lle r, b in yedi y z p a r a y e lk e n olm ak zere, s
ta n b u l lim a n n d a b ek lem ey e b a la d la r.
SULTAN DRDNC MURAD HNIN FN

DNYAYA VEDA EDP EBED DNYAYA GLER
B t n b u h a z rlk la rd a n so n ra sa d e tl P a d i h m tu u D av u d -
199
paaya dikilip adr kurulmak zere iken, yksek karakterli Padihm shhati, ilerlemi nekris hastal ve yorucu sefer hazrlklar
yznden, iyice bozuldu ve kurtulmas imknszlat. n insan v
cudu Kll men aleyh fn yet-i kerimesi gereince mutlaka
ecelin eline der.
B eyit:
Eer dnya bek bd
Muhammed Mustaf bd
Eer Hne bek bd
Nemrd Yusuf-u Kenn
Mnsmca bizim Ne mmkndr hals olmak ecelden! msra.
mz mnca uygun der. Eski bilginler akllaryle bir ince kl krka
ayrp, aktan karay fark ettiler. Hendese ilmi ile kinata merdiven
ler kurup riyziye ile gklere karak maksatlarna erdiler. Fakat
ecel derdine derman bulmadlar. En dorusu bulamadlar. Ecelin
elinden snacak bir yer bulup onun penesinden kurtulamadlar.
Allahn rahmeti zerine olsun, bu Pdih dahi lmne re
bulamayp rci il Rabbike emrine uyarak dnya saltanatna ve
da etti, ebed lemin pdih oldu. Sene 1049. Dura cennet ola,
min.
Rahmetli Gz Murad Hna mersiye:
Dd elinden b-bekaa gerdi-i devvar h dd,
S en m u ra d n a ld n am m a h a lk e ttin n m u ra d ,
Byle bir r-i Hudy hke saldn kibet,

Kime dd etsek elinden edilir feryd- medd.
Btn Mslmanlar mateme bouldu. Atmeydamnda siyah donlu atlarla matem ettiler. Kendisini, Sultan Ahmed Hn yanma gm
dler. Yerine Sultan brahim Hn Pdih olduu zaman, Kara Mus
tafa Paa sadrzam, Kara Haan Paa Byk Defterdar, Abdrra.
hm Efendi eyhlislm idi. Sultan Murad Hn merhumun donan
mas boa gitmesin diye, yine Akdenize donanma kardlar. Fakat
sanki cansz ktlar. Sonunda mavnann biri batt. Akdenizde o ka
dar mhim bir i de grlmedi. Kasmdan sonra btn donanma s
tanbula dnd. Murad Hnn bir mavnasn, hatrasna sayg ola
rak Kara Katrana bojavarak ahkulu iskelesi yaknndaki gzler
den birine ektiler.
Allahn hikmetinden olacak, talih Malta kfirlerinin imi. yle
dikkat ve tedbir oulnbi br Pdih vefat edince, bu kadar masraf
200
boa g itti. M a lta ve d i e r k firle r k u rtu ld u la r. i, K ul te d b irin i

alr, A llah ta k d ir eder m e h u r szne h a v a le d e n b ak a are y o k
tu r. S o n ra E fen d im iz K a ra M u sta fa P a a H a z re tle rin in in c ile r saan
a z larn d an , E er C enb- H a k ra h m e tli P d i h a lt ay d a h a h a
y a tta b ra k m olsayd, k a ra d a ve denizde b t n k fir k u lla rn n h a
ra c a b a la n m ala r m u h a k k a k t. H a tt sp an y a, K zlelm a, M alta k
firle ri, M a lta a d asn d ak i a lt p a r a k a d rg a la rn P d i h a v e rm e
y e sz v erm ilerd i. A m a A lla h n ta k d iri byle im i! dediini iitm iizd ir.
SULTAN AHMED HNIN OLU EHD SULTAN

BRAHMN TAHTA IKIININ ZET
M erh u m S u lta n A h m ed H n n yedi eh zad esin d en b ra h im H n,
k k T e rs n e b ah esin d e d o m u tu r. T a h ta k t n d a 25 y an d a
idi.
T a h ta k iin t a r i h :
Y in e k a d r e re f b u ld u se rir-i m lk-i O sm n
ri ti fit b s m n a efser-i d ih im
Y azld resm -i O sm n ile te rifin e t r ih
C l s-u P a d i h - d a d g e r S u lta n b ra h im (S e e 1049)
B ak a b ir t a r i h :
H a lle d a la h m lk -i b ra h im
(S ene 1049)
Sultan brahim zamanndaki vezirler : T a h ta k tk la r srad a,

K a ra M u sta fa P a a S a d rz a m idi. Y e rin d e b ra k ld . K a ra M u sta fa
P a a n n S a d rz a m l sra sn d a h a lk r a h a t e tti. S o n u n d a d m a n
la rn n P a d ia h b a ta n k a rm a la r ile id am edileceini an lay p , H sb a h e d ek i s a ra y n a kat. D e rh a l k y a fe t d e itire re k sa ra y n d a n
d a r k t. M usa P a a sa ra y nnde, B o stan cb a S arh o b ra h im
P a a y a ra s t geldii y erd e, b o sta n c la rd a n b iri b ir t fe k k u n d a ile
b a n a v u ru p eh id e tti. A llah ra h m e t e y le y e ... C enazesini P a rm a k k a p d a k i t rb e sin e gm dler. Y erin e, am b e y le rb ey i olan C ivan
K ap cb a S a d rz a m oldu. S o n ra azled ilerek G irid e k u m a n d a n t a
y in edildi. O ra d a ld. O ndan so n ra S a d raz a m l a S a lih P a a g e ti
rild i. H e rse k L iv a sn a b a l L b a n a d a k asab a sn d a d o m u tu r. A s
len B osnalIdr. S a d rz a m o ld u k ta n so n ra T ezkereci A h m ed P a a n n
h ilesin e k u rb a n gidip, b o u la ra k ehid ed ilm itir. S o n ra H e z rp re
A hm ed P a a S a d rz a m oldu. S ad rzam l sra sn d a k an a y a k la n -
201
m ad an k o rk u p sa k la n m ise de M evlevi D erv i M eh m ed P a a b u

lu p eh id eyledi. C esedini A tm e y d a m n a b ra k p , p a r a p a r a e ttile r.
B o y n u e ri M ehm ed P aa, b ra h im H n d e v ri e y le t v e z irle rin d e n
olup, H a le b de m irm ira n lk ta b u lu n m u tu r.
brahim Hn zamannda isyan eden vezirler : V a rd a r A li P a a

S ivas v lisi ik en b a n a a sk e r to p lay p , K p r l M eh m ed P a a y y e
n ilg iy e u ra ta ra k erk ee k a d a r ile rle d i. b ir P a a d a n b ir b a s
k n la V a rd a r k a tle tti.
S u lta n b ra h im H n n fe rm n y le Y eni s a ra y d a y a p la n k k
le rin ta rih id ir:
D idi fe rm a n ile ta r ih b in a sn ( evri)
N zh et-b d - cedid old u b u k a sr- l.
B aka b ir t a r i h :
B u m fe rrih m en zilin ( evri) didi t rih in i
S e y r iin old u b in b u k asr- su lt n - c ih a n
B ir b a k a t a r i h :
M b a re k ey les n M evl b u l k a sr- zb y
K e tnif syledii t r i h :
M b a re k ola Y ra b y m n ile b u z e v ra k - zib.
C iv an b a h tl e h z d ele r iin y a z lan t r i h :
D u y - h a y r ile (C ev r) didi eh zd ey e t r ih
O la S u lta n M a h m u d fitb - m atla - ikbal.
D i er t a r i h :
V echini b ir rife so rd u m didi t r ih iin
G eldi d n y y a v c d -i H n - M a h m u d y m n ile
BRAHM HN ZAMANINDAK BYK

KUMANDANLARIN FETHLER
N a su h P aa z d e H se y in P a a , S a d r z a m K a ra M u sta fa P a a
ta ra fn d a n sk d a r sa h ra sn d a b ozguna u ra tld . S o n ra y in e a y n
sene, N a su h P a a z d e K a ra M u sta fa P a a ta ra fn d a n iken ce ile l
d r ld .
O se n elerd e M oskof k firi K a ra d e n iz sa h ilin d e k i A zak k alesin e,
T a ta r H n n n a r d a v ra n m a s y z n d e n , K a z a k ask eri se v k etm iti.
K a la b a lk b ir o rd u ile k aley i ele geirdi.
202
Y edi y z p a r a y elk en li gem iye b in le rce a sk e r d o ld u ru p , A zak

k alesin i k u a ttla r. Top d a rb e le ri ile k a le n in d u v a rla rn d a n b ir eser
bile b ra k m a d la r. B t n k firle r d a h a lm ed en y e r a ltn a g irip, b ir
a y y e r a ltn d a sa v atla r. S o n u n d a k m evsim i gelip atn ca, b t n
M sl m an g a z iler gem ilere d o lu a ra k b ir i g rm ed en s ta n b u la dn
d ler. k in c i defa S e rd r C ivan K ap cb a k a la b a lk b ir o rd u ve
A zak den izi a rtla rn a u y g u n y z p a r a firk a te ile, nceki gibi
D o n an m ay - H m y u n ile k a ra d a n ve d en izd en y z b in asker, A zak
k alesin i k u a tt. D m a n d an h i b ir ses km ad. A k k a z a k la r kaleyi
o ld u u gib i b ra k a ra k ceh en n em e g itm iler. A lla h a h am dolsun, A zak
kalesi sa v am a d an O sm an lIlarn elin e geti. H l d a rb m e se ld ir ki:
H seyin P a a A zak da h a rb e tti, M ehm ed P a a sa v am a d an fe t
h etti! d e rle r. H e m e n S e rd r M ehm ed P a a E flk, B odan, T a ta r,
erk e ve O sm anl a sk erin i b irb irin e k a ta ra k A zak k alesin i y en id en
y a p trd ki, h l A z a k la rn o tu rd u u salam b ir k a le d ir.'
A lla h a h am d o lsu n , b u h a k irin d rd n c seferi A zak seferid ir.
B en o sene K rm d iy a rn d a kalp, b t n sl m a sk eri ve T a ta r H n
g azileri ile A zak da k g e ird ik te n sonra, s e rd rn kendi ad am lar
ile D o n an m y - h m y n a b in ip sta n b u la geldim .
S u lta n b ra h im z a m a n n d a E fl k ve B odan v il y e tle rin in Akk e rm a n m y a rd m ile T a ta r H n ta ra fn d a n feth ed ilii:
E fl k b eyi M ati V oyvoda ile B o dan b e y i L ipol V oyvoda, y ir
m i e r sen e h k m e t e d e re k K a ru n gibi zengin o ld u k ta n sonra, b ir
b irle rin e d m a n o ld u lar. B odan beyi L ipol, k z la rn d a n b irin i A k
K a z a k H o tm an A h m e in e ye v e rd i. O ndan y irm i b in silh l kefe
re y a rd m n a geldi. E fl k b ey i M ati V oyvoda da y z b in askerle
T erg o v ite adl h k m e t m erk e zin d e n k alk p , iki k fir b irb iri ze
rin e g elm e k te ik en P a d i h a bild irild i.
R u m eli e y le ti, z e y le ti ve T a ta r H n a sk erleri, b u k firle
r in a rp m a la rn a e n g el o lm ak la g rev le n d irild ile r. slm ask eri toplan n c a y a k a d a r, ik i k fir ask eri E fl k ve B odan h u d u d u n d a Foha n eh rin d e, F o h a n n e h ri k y sn d a b y k b ir m u h a re b e y a p tla r.
E fl k b ey i M ati galip, B odan beyi L ipol m a l p o larak bozuldu.
k i ta r a fta n y e tm i b in k fir k l ta n geti. T a ta r ve O sm anl ask e
ri E fl k v e B odan to p ra k la rn a a k n la r ve gece b a sk n la r d z e n
ley erek , y z b in d en fazla e sir ve y z b in le rce b in e k h a y v a n ve ga
n im e t m al ald. slm G ira y H n, B odan B eyi L ipolu ele g eire
re k s ta n b u la gnderdi. L ipol, Y e d .k u le de h ap so lu n d u . E fl k B eyi
M a tid en ise iki b in kese a ln a ra k suu b a lan d . B eylii y in e k e n
d in e b rak ld . A llah a h am d o lsu n , r z g r s ra tiy le d m an av la y a n
203
T a ta rla rla b u b y k gazada b e ra b e r b u lu n d u m . B ol g a n im e t m al

a la ra k K rm a g eri dndk.
GRD ADASINDAK HANYA KALESNN

SLHTAR YUSUF PAA TARAFINDAN FETH
H a n y a k a le sin in fe tih sebebi: S u lta n A h m ed H n n m b a re k
n e fe sle rin in te s iri ile d ir ki, G irid in fe th i olu b ra h im H n a n asip
oldu, tn a a lla h ilerd e, A h m ed H n n G irid a d asn Y enicm ie v a k
fetm e k iin V e n e d ik lile rd en n asl iste d i in i y azarz.
b ra h im H n n K z la r a a la rn d a n olan S m b lzd e, E siri M ehm ed E fen d i ile b e ra b e r M sra g itm e k iin b ra h im elebi a d n d a
b ir re isin b ir b y k k a ra v a n a k a ly o n u n a b in m iler. G em id e b in
k a d a r hac, z iy a ret i ve t c c a r v arm . M sra g id erlerk e n , D e ir
m en lik adl a d a n n n n d e a lt p a r a M alta gem isi b ra h im elebi
k a ly o n u n u ev ird i. D ve dve, h a c la rn az b ir ksm h a ri , K z la r
A as S m b l A a ve k aly o n sa h ib i b ra h im elebi de d a h il o lm ak
zere g eri k a la n y o lcu la r eh id e ttile r. K firle r gem iyi z a p t edip
yedee a la rak , G irid a d a sn d a H a n y a lim a n n a g t r p d em irled iler.
A h id n m e-i H a y re d d in P a a
yle der :
(H a y re d d in
P a a
szlem esinde)
Al-i O sm and a n b ir g em iy i d m a n alrsa, k firis ta n lim a n n a

kom avalar!
H a n y a k firi b u a n la m ay a a y k r h a re k e t e tti, M alta k firin e
gz y u m u p lim a n la rn a so k tu la r. K z la r A a sn n a tla r, k sra k la r
ve a ld k la r d i er g a n im e t m a lla rn H a n y a k alesin d e s a ttla r. B u
ackl d u ru m b ra h im H n a h a b e r verilin ce, Tez M alta z e rin e se
fe rim v ard r! dedi ve yedi y z p a r a gem i ile S il h ta r Y u su f P a a y S e rd r ta y in e tti. Y u su f P a a M a lta y a g id erk en , N a v a rin k a
lesin d e su a la ra k b a tm a te h lik e si g steren a r y a ra l k a d rg a la r
o ra d a b ra k t. V e ile rin d e k i m h im m a t ve l zu m lu ey leri k a d r
g a la ra ask erle az aza d o ld u ru p y o lu n a d ev am e tti. nce G irid
a d asn d ak i T odori k alesin i b ir s a a t iin d e fe th e tti. O n d an so n ra H a n
y a k alesin i k u a tt ve o n u da fe th e tti.
A lla h a h am d o lsu n , h a k ir (E v liy ), a ltn c gazm z olan b u sefe
re de i tira k edip, n e b a h t ve D u ra k b ey fjrk a la ry le b e ra b e r b u lu n
duk. D u ra k bey ile n e b a h t v il y e tin e g ittik . H a n y a f tih i Y u su f
P aa, D o n an m y - H m y u n ile sta n b u la g eri dnd.
204
Serdr T ek eli M u sta fa P a a m n m a l p o l u u : H a n y a a ln n ca

b u n u n in tik a m n a lm a k iste y e n V en ed ik k firi, H n y a f tih i Y u su f
P a a n n ilin i ve v il y e tin i y a m a ed ip y e tm i a d e t kaleye, K ilise,
D ern i k alesin e y ay ld . B osna, H ersek , K rk a ve K ilis sa n c a k la r
n b e rb d e tti, b t n re y m z b ra k a ra k V e n e d ik e t b i oldular.
N ih a y e t ad geen senede T ekeli P a a y in e S e rd r ta y in edildi. V e
n e d ik k rfezi sa h ilin d e k i eb ey en k adl u u rsu z k aley i yz b in as
k e rle k u a tt. K u a tm a , k rk g n k rk gece s rd . T opuba Kalekp to p la r ile k a le d u v a rla rn y k m a y a b alay n ca, M u stafa P aa:
B ak to p u b a, siy a h b a r u tu isra f ed ip y a k a rsn ! F a k a t f e th e t
ti im zam an, san a b u k aley i k irp ik le rin ile y a p trrm ! d e r idi. So
n u n d a k a le y i can ve y re k te n to p a tu tm a y p b t n a sk e r k ale al
tn d a o tu rd u la r. K rk n c g n id d etli b ir f rtn a k t. Islm ask e
ri y a a n y a m u r a ltn d a a m u rla ra k a rt. V e z a r r o la ra k sip e r
le rd e n k tla r. e b e y e n k kalesi y a k n n d a D an ilo v a ad l b y k b ir
s a h ra d a to p la n a ra k y a m u ru n id d e tin d e n k u rtu ld u la rs a da, sa b a h
la b irlik te e tra fla rn n y z b in le rce h a -b a y ra k l k fir ask eri ta r a
fn d a n ev rilm i o ld u u n u g rd ler. k i o rd u a ra sn d a le zeri
b y k b ir sava oldu. B u sa v a ta y irm i iki b in M sl m an ehid ol
du. O n sekiz b in kii de e sir d t . B in lerce a d r ve g a n im e t m al
ele g eiren k firle r z en g in o ld u lar. H a k ir d a h i (E v liy ) o u u rsu z
sa v a ta Y en ieri oca ile b e ra b e rd im .
D e rh a l b t n k u v v e ti p a z y a v e rip a t b o y n u n a d erek , G alam a k alesi d a la rn a k atm . A tm da o ld u u gibi b ra k p b ir k a y a
lk iine g irdim , y ed i g n y ed i gece d a la rd a gizlendim . B itk i v e ot
y iy e re k al m g id eriv erd im . S o n ra k firle r b u k a d a r a d r ve m
h im m a t ile K ilis kalesi a ltn a v a rp , T ekeli M u sta fa P a a n n o ta
n z a p te ttile r. L n e t d m a n g en erali, h iley e b a v u ru p b a n a S e r
d rn sa r n g iyerek, d e t o ld u u z e re O sm anl d iv an y a p t. K i
lis k a le sin in b t n ile ri gelen leri, k u m an d a n , d izd ar, b u n u O sm anl
S e rd r s a n a ra k d a ry a knca, p u su d a o lan k firle r d e rh a l k aley i
istil e ttile r. B u su re tle K ilis k alesi gibi gklere u zan m salam b ir
k aley i ele g eirm i oldu. B t n k ale ile ri g elen leri ile le ri ile b ir
lik te e s ir e ttile r. B u n a b e n z e r b ir u u rsu z lu k , O sm an l D e v le tin in
ta rih in d e h i b ir zam an g r lm e m itir. B u n d a n sonra, A k d en izdeki
b t n a d a la r d m a n h a ra c a kesti. B in lerce h ac v e t c c a r g e m i
le rin i a lr oldu. V e h e r sen e A k d en ize k a n O sm an l d o n an m asn
b o zg u n a u ra tp , g em ilerin i V en ed ik e g t r r oldu. B ylece O sm an
lI D e v le tin in d u ru m u k t leti.
205
SULTAN AHMED HNIN OLU EHD SULTAN BRAHM

HNIN SALTANATININ SON ZAMANLARININ ZET
R a h m e tli S u lta n b ra h im H n 1049 ta rih in d e P a d ia h old u u v a
k it, sa d r z m lk m ak a m n d a , d e v le tin iyilii iin alan y i it v e z ir
K a ra M u stafa P a a b u lu n u y o rd u . O nu k a tle ttik te n so n ra b t n m u
sah ip ler, hocalar, dilsizler, h a d m A ra p la r, h asek i, k a d n m u sah ib eler, m u sa h ip o lm ay an lar, C inci H oca, H e z rp re A h m ed P aa, b ire r
ta r a f ta n y o lu n u b u la ra k o saf k alb li P d i h ta tl szlerle k a n d r
d la r, eitli zev k lerle m eg u l e ttile r. V ezirler, v k e l ve b ilg in le r
h ep p a ra p ein d e o ld u k la r iin M elek, e k e rp re , T elli H asek i ve
S abal H a se k ile re b ire r M sr hzinesi b a la ttrd la r.
B u n u n z e rin e h alk , hazine y a m a ediliyor diye to p ta n a y a k
lan d ise de b u e it h a re k e t ve a y a k la n m a la rd a n v ezirler, C inci H o
ca ve d i er m u sa h ip le r u y a n m a d la r. G irid de k u m a n d a n olan Defi
H se y in P aa, y re i y a n a ra k : Bre im dd, elam an! diye fe ry a d
e tti i srad a, C inci H oca P d i h n y a n n d a n b ir a n bile a y rlm
y o rd u . P d i h a o n d a n d a h a y a k n k im se y o k tu . Y ak n l S a d r z a m
d a n v e V lide S u lta n d a n d a h a ile ri idi. P a d ia h kou y a b in se b e
ra b e r b in er, ta h tr e v n a girse b irlik te g ire rd i. H e r s a a t P d i h ho
szlerle g u ru rla n d rr, k t l k iin te d b ir alrd . n k d e v lete fa y
d al h i b ir i grm em i, S a y ra n b o lu lu eyhzde a d l b ir so fta idi.
B u h a k ir (E v liy ) M ollacm i o k u d u u m v ak it, b u C inci olacak
h e rif zz o k u rd u . H e r n aslsa b ir y o lu n u b u lu p y k se le rek , sad e tl P d i h a S u rlb d v e K e n z la r d u la n n d a n o k u y u p d a b
ra h im H n n sh h a ti dzelince, ey h zd en in ad C inci H oca ile m e
h u r oldu. A lla h b ilir ya, ilm -i d e v le tte n b ir h a r f bile bilm ezdi. A n
cak ans b ir m d d e t y a rd m e tti. O da fele in ren k li a tla sn d a n k u
m a la r d o k u y u p , sa a sola saysz m e k ik le r a ttk ta n sonra, n ih a y e t
G irid a d a sn d a n K a ra M u ra d A a y a rd m istem ey e geldi. O a ra lk
da ehzde M ehm ed H n ta h ta kt.
B t n v ezirler, v ek iller, b ilg in le r ve s lih le r b i t e tti. M evlevi
D erv i M ehm ed P a a S a d rz a m , K a ra M u ra d A a Y en ieri A as
oldu. A h m ed P a a k at. E rte si g n K oca vezir, A h m ed P a a y y a
k a la y p k a tle tti. Ve cesedini A tm e y d a n n a b ra k t. B t n ask er, A h
m ed P a a n n cesedini p a r a p a r a e d e re k y a n a rla ra il diye
y a m a e tti.
O sra d a C inci H ocay d ah i ld r p , m sa h ip le rin in de k im in i
k ati, k im in i s rg n e ttile r. M u sah ip lerd en e k e rp re yi b rim e, di-
206
er kadnlar da Eski Saraya srdler. Sonra her birini vezirler ve

yndan birine verdiler.
Ertesi gn sabahla birlikte, Receb aynn yirmi beinci gn Sul
tan Mehmed Hn merasimle Eb Eyybel Ensr Hazretlerine g
trp orada kl kuattlar. Yine merasimle Edirne kapsndan ieri
girip byk atalar Ftihi ziyret ederek, hinin yuvasnda tnekleyii gibi, hsodaya gelip oturdu.
D R D N C S U L T A N M EH M ED H N D E V R N N Z E T
AHTA k iin yazlan tarih :

Cls-i Hn- Muhammed eyledi sde dnyy.
Baka bir tarih :
Oldu Sultan Mehmed gazi,
Cmle Hkandan adel ekrem.
Bin elli sekiz yl uurlu Receb aynn on sekizinde tahta k
tlar. Padihlk saadetine erileri ikindi vaktine rastlar. Henz ye
di yalarnda idiler. Tahta ktnda, hzinede bir ake bile kalma
mt. Merhum Sultan Drdnc Murad Hnn din uruna sarfetmek iin ayrd yedi hzineden eser bile kalmamt. imdi kula
dahi cls bahii lzmdr diyen n yksek Mehmed Hn, baba
s zamannda hzineyi yama edenlerin yakasna yapt. Cinci Hoca
malndan bin kese, katledilen Hezarpre Vezir Ahmed Paadan
be bin kese ve ekerpreden bin kese, velhsl bunlar gibi nice
lerinden be Msr hzinesi alnp, 1058 yl abannn beinde Sal
gn bin yedi yz kese bahi datld. Peinden de yedibin ke
se mevcip ihsan olundu. Badada yardm iin henz yola km
olan bin yenieri ve Giride yardm iin yazlan bin sipahi he
nz hak etmedikleri cls bahiine ve yeni mevcibe kaydedilerek
onlara da bin kese verildi.
Btn asker ihtiyacn giderdi. Devrinde tarif olunmaz bir bol
luk oldu. Gnden gne memleketin snrlarnn muhafazas temin
edilip, yama edilen hazine eskisi gibi dolduruldu. Osm anl Devle
tine nizam ve intizam verildi.
1058 abannn on birinci Pazartesi gn, btn sarayllara c
ls bahii datld. A ve helvaclarn bahii bir mikdar eksik
207
knca ayaklandlar. Bunun zerine kilerciba azledilerek, Saray

aas kilercibala tayin olundu.
D rd n c S u lta n M ehm ed H n n v c u t yaps: Geri tahta k
tnda 7 yanda, gayet zayf ve ince yapl bir ocuk idi. Fakat
son derece akl banda, olgun ve zeki idi. Ya yirmiye ulanca,
avcla merak sard. Maddeten ve mnen geliti. Orta irilikte yal
bir vcuda sahipti. Gs normal olup, srt ve omuzlar geniti. M
barek bellerinden aas uzundu. Boylan babalarnn boyu gibi
uzundu. Pazular etli idi, mbrek elleri arslan penesine benzerdi.
Gzel grnl, ak kal, el gzl, irin szl, nurlu yzl idi.
Dorusu konumasnda ve yrynde ak bahtl bir Pdiht.
Yldz ve Cifir ilminde bilgili olanlar, brahim Hn olu Yusuf
adnda bir Pdih dnyaya gelecek. Yusuf Peygamber gibi gzel
lie malik ve baht ak bir hkmdar olacak. Douya ve batya kor
ku salacak... Venedik, Neme, Leh, eh, Rus yani Moskof diyarlar
n harap edip, Yusuf meziyetli, alkan bir Pdih olacak! diye
hkm karmlardr.
Allahn hikmeti, bu Mehmed Hn henz annesinin karnnda
iken, babas brahim Hn :
Eer bir erkek evldm olursa, mjde edenden baka, ilk ola
rak kimi grrsem ve kime rastgelirsem evldma onun ismini ko
rum diye sz vermiti. Bir gn sabah namaz srasnda Kzlaraas, Mehmed Hnn dnyaya geldikleri mjdesini verince, Hnkr
imam Yusuf Efendi karsna kar. brahim Hn hemen :
Yallah ehzdemin adn Yusuf koydum. nk kararm byle
idi ki, en evvel kimi grrsem onun adn koyarm. Allaha binlerce
defa krler olsun ki, byle halkn kendisine uyduu, bilginlerin
ileri gelenlerinden bir mbrek zat grdm! deyip mbarek ad
n Yusuf koydu. Yine gen ehzdenin kulana Ezn- Muhamme
diyi Yusuf Efendi okudu. Bu halde mbarek isimleri Yusuf kald.
Sonra musahipler Padihn akima girerek ad, Mehmed olsun di
ye srar etmeleri zerine, Mehmed dediler. Fakat evvel kulana
ezn- Muhammedi okunduu vakit, Yusuf ad ile anlmt. Allahn
hikmeti, cifircilerin istihrac zere ilk ismi Yusuf kondu. Allahn
emri ile Hz. Yusuf gibi cihann sevgilisi anl bir Pdih oldu. Sey
rek sakall, gr bykl, usta binici, ava dkn, cihd ve gazy se
ven bir Pdih idi.
Zamanlarndaki S a d r z a m la r : Tahta klarnda, yeni vezir
Mevlevi Koca Dervi Mehmed Paa idi. Bu zat, sil ve ahlk sahibi
208
b ir kii idi. E vvelce d e fte rd a rlk g rev in d e ik en v e z irlik te n azlolunm u , c l s sra sn d a ise S a d r z a m l a g e tirilm itir. S onra, O sm anl
D e v le tin in g e lir ve g id e rle rin e n izam v e rm e k iin ok alt. H a k
sz o la ra k d e v le tte n p a ra a la n la rn m a a la rn k esm eye u rark e n ,
byle te d b irli, d in d a r ve alk an b ir v e z iri azle d e re k M a lk a ra y a
s rg n e ttile r. O ra d a b o a ra k eh id edip, eb ed iy y en a z le ttile r. F a
k a t eb ed b ir r tb e y e sah ip oldu. S o n ra y e rin e K a ra M u rad P a a
S a d rz a m oldu. B u zat, Y en ieri o candan y e tim e ve A rn a v u t idi.
B u d a y e rin e g etii K oca v e z ir gibi, b ir d o n an m a ile G irid e a sk er
g n d erd i. K firle rin A k d en izde d leri kopup, il ve v il y e tle ri p e ri
a n oldu. K a ra M u ra d P a a d a te d b irli, olg u n b ir S a d rz a m idiyse
de, H zineyi bo y e re h arcad n diye azled ilerek y e rin e M elek A hm ed P a a S a d r z a m oldu.
M elek A h m ed P a a s ta n b u lda T o p h an e c iv a rn d a dom u,
y a m a g elin cey e k a d a r A b aza d iy a rn d a k i b ir a ire tte s t a n n e sin in
y a n n d a kalm , on be y a m a gelince b u h a k irin (E v liy n n ) a n n e
siy le b irlik te S u lta n A h m e d e h e d iy e ed ilm iler. S o n ra M elek zel
h a re m e aln p , a n n em iz de b a b a m z a ih sa n olunm u. B u h a k ir de
o n d a n dom uuz. M elek A h m ed P a a n n b abas zdem irolu Os
m a n P a a n m k a p c la r k e th d s idi. B iro k se fe rle rd e b u lu n a ra k
y z k rk y a n d a ld. Z a m a n n n k u v v e tli sav a la rm d a n d . S o n ra
M elek A h m ed P aa, M u ra d H n a s il h ta r ve m u sa h ip oldu. B ad a d m feth e d ild i i g n v e z ir r tb e s i v e rile re k , D iy a rb e k ir vlilii
ih s n o lu n d u. O sm a n o u lla rn n b y k iy ilik le rin i grd. er d r
d e r d efa M sr ve B u d in de m u ta s a rrf o la ra k b u lu n d u . N ih a y e t ih
tiy a r, g n g rm , d in d a r ve y i it b ir v e z ir o ld u u iin, S a d rzam
y a p tla r. G irid a d a sn a b in sip a h i ile d e fte rh a n e y i D eli H sey in
P a a ya, v e z a re tle b ir tu da B y k l M u sta fa P a a y a g n d e re re k G i
r id e y a rd m d a b u lu n d u . A k d en ize b ir d o n a n m a k a rm tr ki, im
d iy e k a d a r b e n z e ri g r lm em itir.
O y a rd m G irid 'e u lan c a H se y in P aa, S elin e ve R en m o k a
le le rin i fe th e d e re k sta n b u la m jd e c ile r gnderdi. H sam o lu A li P a a y K a p ta n P a a l a g e tire re k , y z p a r a k aly o n ve k a d rg a
ile b ir d o n a n m a m e y d a n a g e tirm i tir ki, sa n k i K l A li P a a do
n a n m a s idi. A k d en izde k firle r ile b ir k e re a rp a ra k b ozguna u
r a tt. G n e b a ta rk e n d m a n k at. O sm anl D o n an m as da K a ra fo a lar lim a n n a d em irled i. A sk e rin hepsi b a ve b ah ele re d a la
r a k zevke d a ld k la r sra d a , b u g a fle tte n y a ra rla n a n d m an, se h e r
v a k ti n b ir b a sk n y a p a ra k b t n gem ileri ate e v e rd ile r. G em i-
209
lerd e b u lu n a n d i er a sk e r de k a ra y a kp, k rk p a r a k a d rg a ve
on b ir a d e t k a ly o n u yedee a ld la r. D i e r k aly o n larm z, sav aa sa
v aa y irm i p a r a d m an gem isi b a trd la r.
D o n a n m a n n m a l p olduu h a b e ri sta n b u la g eld ik ten sonra,
M elek A h m ed P a a m h r s a d e tl P d i h a te slim e tm e k isted i
ise de, P d i h ta ra fn d a n b ira z a z arla n m a k la y e tin ile re k , eskisi g i
bi S a d raz a m l a d ev am etm esi em red ild i. S en ed e yedi y z kese v e
z irle r ta h s is a tn P d i h k a p sn a teslim e tm e y i k a n u n h a lin e ge
tird i.
M elek Ahmed P a a n n azledili s e b e b i: A zak k alesin d e a sk e r
a y a k la n a ra k , a a la rd a n ve o rb a c la rd a n b a z la rn p a r a la d k ta n
sonra, m aa iin s ta n b u la fe ry a d c la r g n d erd iler. M evsim k ol
d u u n d an , d en izd en h azin e g n d erm ek m m k n olm ad. y z k e
se k u ru u a ltn h alin e g e tirip k a ra d a n K rm a o ra d a n da A zak a
g n d erm ek iin, ad geen y z kese sta n b u l esn afn a d a tld .
B u sra d a d e fte rd a r E m ir P aa, K ad d e K e th d a s ve G m r k em in i
H a a n elebin in h zin ed e kalm olan D iy a rb e k ir bezi, k rm z ve
sa r sa h tiy a n ve a tt a r ebi gibi ey ala rn da a k ta n s a n a t e rb a b n a
d a tn ca, b ir sa b ah g rd k ki A tm ey d a n ta ra fn d a n A llah A llah!
sesleri iitilm e y e baland. B t n esnaf, le t ve sil h la r ile s a ra y
k ap sn a geldiler:
P dihm ! D e fte rd a r E m in d en , v ezir k e th d s ve K ad d e k eth d sm d a n ve g m r k em in in d e n ik y etim iz vard r! d iy e b a r
tla r. B u fe ry a d P d i h ta ra fn d a n iitilin ce k e re M elek A h m ed
P a a y h u z u ru n a a rd ise de, M elek A h m ed P aa: K alab al n ii
n e g irm e k h a ta l ve teh lik elid ir diye P d i h n h u z u ru n a g itm edi.
S o n u n d a d rd n c defa K a p c la r K e th d a s b ra h im A a ile H s
odaba gelerek: P d ih n h u z u ru n a gidiniz v ey a m h r veriniz!
deyince P a a hem en, Can ve ba zerine! d eyip m h r K a p c la r
K e th d a sn a verd i. S o n ra k en d isin e S ilistre e y leti sa d ak a o lundu.
S a d ra z a m lk ta n d a azle d ile re k sta n b u l d n d a T o p u lar d e n ile n sa
ra y d a ik m e te m e m u r edildi. Y erin e, S iy av u P a a sad rzam oldu.
S iy av u P a a d a A b aza t ife sin d e n olup, S u lta n M u ra d H n n u
h a d a r ik en K a p ta n P a a olm u, M sr v lili in d en g a y ri b t n b
y k r tb e le ri a lm tr.
ilk i o lara k Y en ieri aas K a ra avuu, K u l K e th d a s ele
bi M u sta fa A ay, B ek ta A ay, S a r K tib i ve d a h a b iro k larn
k a tle tti. S o n u n d a S a d raz a m l n n elli d rd n c g n K zlara as
Evliya elebi I-II, F : 14
210
D ev S le y m a n A a, k k re y e n b ir dev gibi, S iy a v u P a a n m s u ra
tn a b ir to k a t a tp , V er m h r b re sefih! d iy ere k m h r alp G r
c M ehm ed P a a y a v erd i. M eh m ed P aa, H o tin seferin d e Cebecib a idi. S o n ra b e y le rb ey i ve v e z irlik r tb e s i ile b t n m a k a m la r
d a b u lu n d u . B u S a d rz a m da b y k b ir d o n an m a h a z rla y a ra k G i
r id e iki b in Y enieri ve b in S ip ah i gnderdi. H a lk ile gzelce
gein ip g id erk en , bunaktr diye azledildi. Y e rin e T a rh o n cu A hm ed
P a a S a d rz a m oldu. B u zat, M us P a a ve H e z a rp re A h m ed P a a n n k e th d a lk la rn d a b u lu n m u tu . S o n ra la r M sr valilii grevi
v erild i. M srda, K u b b e a ltn d a g sterd i i a d a le t m eh u rd u r. B u da
G irid e d o n a n m a gnderdi. D ev lete a d a le t z e re h iz m e t e tm ey e de
v a m ed erk en , D evleti ta h k ir ediyor b a h a n esi ile P a d ia h d iv a n n
d an a la ra k o a n d a k a tle ttile r.
Y erin e, K a p ta n lk grev in d e b u lu n a n B y k l D ervi M ehm ed
P a a S a d rz a m oldu. B u da O sm an H n n K z la ra a la rn d a n olup,
erk e aslld r. ok m e rh a m e tli, ih tiy a tl ve y i it b ir v e z ir idi. Os
m an lI D e v le ti ile rin i ve M slim ve g a y ri m slim h a lk n h a lle rin i
d ik k atle g zetirk en , A lla h n h ik m e tin d e n olacak, fel h a sta l n a y a
k a la n p a lt ay y a ta k ta kald. B u sra d a M elek A h m ed P a a k e n d i
sin e v e k le t e tti. F a k a t m h r y in e k en d isin d e idi. S o n u n d a y a k a
lan d h a s ta lk ta n k u rtu la m a y a ra k h ire te gt. M elek A h m ed P a
a te k r a r S a d rz a m oldu. A m a y ed i s a a t so n ra M elek A h m ed P a a
m h r n H a le b deki b ir P a a y a g n d erilm esin i u y g u n b u larak , b
t n b ilg in le r ve sa lih le ri to p la y a ra k b u h u su sta k i fik irle rin i aklad.
O n la r d a M elek A h m ed P a a m n fik irle rin e i tira k edince, to p la n t
so n u n d a m h r H a le b de b u lu n a n b ir P a a y a g nderdiler.
b ir P aa, E rz u ru m da isy n eden A b aza P a a n n a k ra b a ve
a ire tin d e n idi. R e v a n sefe rin d e S u lta n M u rad H n n m ira h u rlu u n u y ap m t. eitli y k se k g rev lerd e b u lu n d u . V a rd a r A li P a a y b o zg un a u ra ttk ta n so n ra h re ti a rtt. M h r ken d isin e gi
dince, M elek A h m ed P a a sta n b u lda v ek il o la ra k S a d rz a m lk g
re v in i y r tm e y e d ev am e tti.
M h r b ir P a a y a u lan ca grevi k a b u l e tti. F a k a t s ta n b u la
g e lm ey erek ra n ta ra fn d a b ir m egale b u lm a k k asd y la K rd ista n a
h a b e r g n d erd i ve B ara a y k r b ir h a re k e tte b u lunun! dedi. B u n
d a n so n ra da b a n a y z b in a sk e r to p la y a ra k , K zlban tak n l
v ard r! d iy e P d i h a b ild ird i. b ir P a a n n b u h a b e ri d ik k ate a ln
m ad. V o y n u k A h m ed P a a d a n d ul k a la n A ye S u lta n k endisine
ih sa n o lu n ara k , M uhakkak s ta n b u la gelesin! diye n ik h m jd e
siy le P a d ia h fe rm n gnderildi. P a a m ec b u ren A llah vekilidir
211
d ey ip yola k t ve yedi ay d a sta n b u la geldi. F a k a t P a d ia h n h u

z u ru n a k m a y a ra k sk d a rda konaklad. N ih a y e t S a d e tlu P a d i
ah ta ra fn d a n K z la ra a s ve ey h lislm E b S aid E fen d i sk
d a rda S alacak skelesine, o rad a n da A ye S u lta n S a ra y n d a k i b ir
P a a y a giderek, k en d isin e b ir s a m u r k rk ile b ir m c e v h e r h a n e r
v e rd ile r ve: B uyurun, sizi sta n b u lda sa d e tl P a d ia h ister! d e
diler.
b ir P a a k en d isin i k a rla m ay a gelen M elek A h m ed P a a y,
K oca N ianc P a a y, D ellk M u stafa P a a y, D e fte rd a r M orali M us
ta fa P a a y ve u lem a d an biro k kim seleri, b l k b alar v astasiy le
n ezak etle re h in o larak alkoydu. K endisi, B o stancba k a y y la Sar a y b u rn u n d a P d i h la b u lu tu . P d i h ta ra fn d a n y in e sa m u r
k rk le r g iy d irile re k gnl alnd. U zun grm e ve k o n u m a la rd a n
sonra, te k r a r sk d a ra dnd. D nnde y z ta n e k u rb a n k e s tir
di. E rte si g n s ta n b u la gem ey erek te k r a r geri dnm ek istey in ce,
m ara sim iin sk d a ra geen y e n i e rile r o g n k o rk u la rn d a n t a
m am e n sta n b u la geri d ndler. K a p ta n P a a b ile b a ta rd e y i T e r
san ey e ek erek istira h a te ek ild iler. S o n u n d a b irin b a sire ti b a
lan a rak , kendisi b a ta rd e y e b indi ve seksen b in ask erle 'sta n b u la
geti. B y k b ir m erasim le E y b den ve E d irn e k a p sn d a n geerek
A ye S u lta n S a ra y n a girdi. O ra d a n S a d e tl P a d ia h a g id erek :
P d ih m ! K zlb am h a re k e ti sebebiyle yedi ay d a h u z u ru
na an cak gelebildim . P d ih m , M elek A h m ed P a a lalan za V an
e y le tin i ih sa n etm en iz g e re k m ek te d ir. n k o ta ra fla rd a , b y k
ile r b aarm ve S a d raz a m lk y ap m an l b ir v e z ir lzm dr. d e
yince, derecesi y k sek P d i h b u y u rd u la r ki:
Y la la ... yle b ir ih tiy a r v eziri V an gibi g eliri olm ay an b ir
e y lete a ta m a k d o ru m udur?
H a y r P d ih m ! y i e y le ttir. B en b ir k ere V an ey le tin d e
m u ta s a rrf o lara k b u lu n d u m . Y irm i yedi sanca v a rd r. S en elik yz
b in k u ru g eliri v ard r deyince, P d ih :
h s n eyledim . B e ra t e m rin i gnder! diye fe rm a n b u y u rd u .
b ir P a a d e rh a l sa ra y n a g elerek b ir kapcba ve on av u ile
V a n a ta y in e m rin i M elek A hm ed P a a y a gnderdi. M elek P a a P
d ih e m rin i o k u y u p ne d en d i in i an lay n ca, pp ba z e rin e ko
y a ra k em rederler dedi ve aaya kese k u ru ile s a m u r k rk , on
av u a da ellier k u ru v e rd i. A a ve a v u la r :
B u y u ru n S u ltan m ! H e m en sk d a ra gein! diye s r a r e tti
lerse de P a a a y a k d ire y e re k k a p d a n dar km ad. H a z rlk la rn
ta m a m la m a k iin be g n s ta n b u lda kald
212
B einci gn, Ib ir P d i h a k arak :

H n k rm ! A h m ed P a a la la n e m rin i d in lem ed i. V a n a g it
m ek iin y ola km ad. M u tla k a k a tlin i fe rm a n ediniz diye s ra r
e d e r. P d i h d e rh a l M elek A h m e d P a a y a b ir h asek i g n d e re re k
a rr. H aseki, M elek P a a y a :
B u y u ru n , sizi
P d i h ister! deyince, M elek A h m ed P a a
d e rh a l P d i h n h u z u ru n a k a ra k selm v e rir ve a y a k ta b ek ler.
P d i h :
L alan , b e n sa n a V an e y le tin i ih sa n e ttim . N iin gitm ezsin?
d e y in c e :
P d i h m ih sa n b u y u rd u k ta n so n ra n a sl gitm em ! k i evli
b ir ky d ah i olsa, y in e g itm ey e m ecb u ru m dedi. S a d e tl P d ih :
b ir lala m b ir k e re V a n da g rev yapm , y z b in k u ru
geliri v a r, diyor. deyince, M elek A h m ed P a a h e m e n :
P d i h la r n n d e y a la n sy lem ek b t n d in le rd e h a ra m d r.
te la la n n y z n e k a r s ylyorum : Y z elli a d am ile b u b ir la
la n V a n a g itti in d e , k ale k a p la rn k a p a ta ra k zlim sin diye re d
d e ttile r. nk, V an h u d u d e h rid ir. k i y z a d a m la b ile gidilem ez.
T am am ta m a m n a y ed i b in k u ru ta n fazla h i b ir g eliri y o k tu r. O
v il y e te b e n i h a k a re t olsun diye g n d erm ek istiy o rla r. P d i h m a
y a la n sylem iler deyince, h e m e n P d i h d iv it ve k alem istey erek ,
m b re k y a z la r ile:
sk dard an M sra, B o d an a ve E rz u ru m a v a rn c a y a k a d a r
b t n A n a d o lu v il y e tle rin in ta y in ve a z ille ri elin d e o lara k V a n ze
rin e b y k S erd rm sm ! diye b ir fe rm a n la be kese a ltn h a rc r h
v e b ir m u h te e m ad r, ik i sa m u r k rk ve d a h a b iro k e y le r h ed iy e
e ttik te n so n ra:
Y r , A llah k olay g e tire, T u ra ekm ee se l h iy etli S e rd
r n s n ! P e in d e n b en de in a a lla h o ta ra fla ra g elm ek niy etin d ey im !
b u y u rd u k la rn d a , b ir z n t s n d e n y r y e n l h lin e geldi. M e
le k A h m ed P a a y e ri p er d u ru m a g e le rek P d i h a d u la r e ttik te n
so n ra, s a ra y n a b ile u ra m a d a n , h em en S a r a y b u m u n d a n B ostancb a k a y n a bindi. H a z r olan a sk e rle rin i de y z elli a d e t k ay a
b in d ire re k sk d a ra geti ve K a y a S u lta n b ah esin d e k o naklad.
T a m b ir h a fta h a z rl m z ta m a m la d k ta n sonra, P a a ile V a n a
d o ru y o la ktk. Y z on y ed i g n so n ra V a n a b y k b ir m ersim le g ire rk e n Y ld rm ad l k ap c y ld rm gibi y etiip , b ir P a a n n
k a tli h a b e rin i g etird i. b ir, H a le b den k a tli g n n e gelinceye k a d a r
b irk a a y S a d rz a m oldu. Son d erece salih ve d in d a r b ir adam d.
K ahve h a ra m d r diye s tl ve b a h a rl e rb e t ierdi. B ir k a n d a n
213
k rk , elli b in k u ru alrd . Z ira e tra fn d a besledii b y k b ir k a la b a

lk vard .
O n d an so n ra K a ra M u rad P a a ik in ci d efa S a d rz a m oldu. A s
k e rle g ein em ed i ir den, S a d r z a m lk ta n az le d ile re k am e y le tin e
ta y in olundu. H a m a da A rn a v u t M ehm ed P a a sa ra y n d a h a s ta la n a
r a k o rad a v e fa t e tti. A rn a v u t P aa, v e fa t eden K a ra M u ra d P a a y
k en d isi iin y a p trd m e z a ra g m drd. n k A rn a v u t P a a b u
m ezar y a p trrk e n , M u ra d P a a S a d rz a m idi. O sra d a b ir kapcbas ile M u ra d P a a ya b ir ta k m h e d iy e le r gnderdi. K apc, h e
d iy ele ri K a ra M u rad P a a ya ta k d im edince:
A rn a v u t P a a ne h ld e d ir ve ne i y ap ar? dedi.
K a p c b a :
S u lta n m a h a y r d u ile m eg u ld r. h tiy a rla d iin im di
k en d isin e b ir t rb e y a p try o r deyince, K a ra M u ra d P aa:
n a a lla h o t rb e ona n asip olm az. B en o t rb e y e b ir k a ra
dom uz g m d r r m d iy e ko n u u r. K a ra M u ra d P a a n n b u sz
H a m a da A rn a v u t P a a n m k u la n a gidince, nallah b u t rb e y e
k en d isi gm iildr! dedi. El sin e t l h a lk a k l m l hak sz g e re
ince, A lla h n h ik m e ti o yolda ta h a k k u k e tti v e ad geen t rb e y e
K a ra M u ra d P a a y gm dler. B u sz h e rk e s ta ra fn d a n d u y u lm u
v e m e h u r o lm u tu r.
S u lta n b ra h im in S il h ta n ik en 1056 ta rih in d e R u m e li e y le ti
valili in e ta y in ed ilen ve d a h a so n ra da y k se k m e v k ile rin h e p sin
de g rev a la n S le y m a n P a a S a d rz a m oldu. B y k d o n a n m a la r
te rtip le y e re k G irid a d a sn a ve m e m le k e tin d rt ta ra fn d a k i b t n h u d u d la ra y a rd m la r g nderdi. H a re k e tle rin d e ok u y a n k ve te d b irli
idi. M a la ty a da dom u ve sa ra y d a b y m t r. A h lk l, k a ra k te r
sah ib i, y i it b ir v e z ir idi. A zledilince, y e rin e Z u rn a z e n M u stafa P a
a S a d rz a m oldu. A slen A rn a v u t olup, s a ra y d a y e tim itir. M elek
A h m ed P a a n m S a d rz a m l sra sn d a d e fte rd a r iken, k ab a d a v
ra n la r seb eb iy le azled ilm iti. eitli k k e y le t ve sa n ca k lara
ta y in edildi. H aris olan m a h ru m olur sz gereince, S a d ra z a m
lk m h r n e an c ak b ir s a a t sah ip olabildi. S a d raz a m lk ta d d a m a
n d a iken, m h r elin d en alnd. S ip ah i M ehm ed- ad l h asek i va'sta siy le m h r G irid ad a sn d a k i D eli H se y in P a a y a gn d erild i.
M h r D eli H se y in P a a y a g t re n le r, G irid e gem ek iste rk e n ,
M eneke d e n ile n y e rd e frtn a y a y a k a la n d la r. A rk a la rn d a n b ak a
b ir haseki y e tie re k , G irid e v a rm a d a n m h r sta n b u la geri g e tir
di.
214
Sonra mhr, z eyleti valisi Siyavu Paaya gnderileli. Siyavu Paa, ikinci defa olarak Sadrzam oldu. lk olarak Melek Ahmed Paay Vandan azlederek, stanbulda beraber olalm diye
mektup ve yazlar geldi. Yola karak Erzuruma kadar glkle
gelebildikse de, kn iddetinden yola devam edemeyerek, Erzurum
da konaklamaya karar verdik. Allahn hikmetinden olacak, stan
bulda Siyavu Paa hastalanarak vefat etmi... Defterdarzde Def
terdar Mehmed Paay da, Sen Enm sresi okutup ldrdn!
diye, Siyavu Paann katliyle sulayarak, o yiit veziri haksz yere
ehid etmiler.
ki vezirin lm haberi ile birlikte, Boynu Eri Mehmed Paamn Sadrzam olduu haberi Erzuruma geldi. Mhr, stanbuldan
Boynu Eri Mehmed Paaya gitti. Haydar Aazde de kaymakam
oldu. Boynu Eriden, Melek Ahmed Paaya Erzurum'a emirler gel
di. Bu emirlerde, Melek Paa stanbula davet ediliyordu. Boynu E
ri merasimle stanbula geldikten sonra, kaymakam Haydar Aazdeye z eyleti valilii ihsan olundu. Melek Ahmed Paa stan
bula gelerek sadetl Pdihla grt gn, Haydar Aazde
hakknda lm fermm kt. Silivri kalesinden Silistreye hareket
etmek zere iken katledildi. z eyleti o anda meccnen Melek Ah
med Paaya ihs edildi. Memuriyet yerine gitmekte iken Hacolu Pazarna vardmzda, Boynu Eri tamahkrlk suu ile Sadrzamktan azledildi ve 1067 tarihinde Kprl Mehmed Paa ms
takil Sadrzam oldu.
Bu durum, Osmanl lkesinde aknlk yaratt. Kprl Meh
med Paa, Celli ve Cemli adiyle Anadoluda ba kaldran drt yz
bin adam, on yedi vezir, krk bir beylerbeyi, yetmi mirliva,
Molla ve bir cifirci eyh Maribi! Salimi katledip, Osmanl Dev
letinde gelir ve giderlerde dengeyi salad. Birok fetihlerde bulun
du. Mneccimler ve cifir stdlar, bu Kprlye byk kahraman
derlerdi.
Mehur rmuzlar ulema iinde Cisr (Kprl), halk arasn
da Kifr ve Allah yannda kutuplarn kutbu ve hakik Vel sz ile
Kprl Mehmed kelimeleri, ebced hesab ile doksan ikierdir.
Cisr den maksad, Kprl Mehmeddir. Velhsl alt sene Sadra
zamlk yaparak Osmanl Devletini dzeltti. Vefatnda cenazesini s
tanbul'a getirerek Tavuk pazar yaknnda topraa verdiler. Kprl
Mehmed Paa aslen Arnavut olup, slm dini iin inat, tuttuunu
koparr ve hkim bir kii idi. Sarayda yetimiti. Hsrev Paa Ye
nieri aas olarak saraydan ayrlrken, o da onunla birlikte kt ve
215
Hsrev Paaya hazinedar oldu, Badad seterlerinde, Abaza seferin

de ve Sadrzaml srasnda hazinedar ve yardmc olarak yann
da bulundu.
Kprl Mehmed Paa vefat ettikten sonra, yerine olu Fazl
Ahmed Paa Sadrzam oldu. Babas gibi dil, fazl, Allah urunda
karlksz savaan, tedbirli, vekar sahibi, silzde ve emsalsiz bir
vezir idi. Sivas eyletine bal Kpr adl kasabada dodu ve Mevlevy tarikatna girdi. lk olarak kendisine, Bursada iken Erzurum
vlilii ihsan olundu. Ondan sonra stanbulda kaymakam ve daha
sonra da Sadrzam oldu. Sadrazamln babadan oula gemesi, ilk
defa bunlara nasip oldu. eitli yerler fethettikten sonra, Kandiye
ve Kamanie kalelerini de zaptedip, uzun zaman Sadrazamlkta ka
larak iki iip zevk ve sefa srd. Edirne ile Tekfrda arasnda
Karabiber denilen adamn iftliinde ecel erbetini iti. Cenazesi,
stanbul'da babas Kprl Mehmed Paann yannda topraa ve
rildi. Ondan sonra, Edirne kaymakam Kara Mustafa Paa Sadrzam
oldu.
Bu da Kprlnn yannda yetiti. Mirahur, Kaptan Paa ve
Kaymakam olduktan sonra, Edirnede Sadrzam oldu. Merzifonlu bir
sipahinin oludur. Fakat gayet cretli, rey sahibi, akll ve bilgili
bir vezir idi.
Sultan Mehmed Hn devrindeki eylet vezirleri: Sultan Mehmed
Hnn tahta kt gn, Sipahilerle Yenieriler Atmeydamnda birbirleriyle bir kavgaya tututular. Sipahiler bozularak malp oldu
lar. Kuluk vakti mezzinim diye minarelerde ezan okuyanlara
ve cmi iinde Kurn okuyanlara varncaya kadar, btn Sipahiler,
Yenieriler tarafndan kltan geirilerek, cesedleri arabalarla Ahrkapya tand ve oradan denize atld. O anda Allahn bykl
tecelli ederek, deniz dalgalanmaya balad. Haydar Aazde Meh
med Paa donanma ile Sarayburnundan ieri giremedi. Birok ka
drga karaya vurarak para para oldu.
O gn Mehmed Hn tarafndan Murtaza Paaya Badad vlili.
i ihsn olundu. Zileli avuzde Mehmed Paaya Kuds erif ve
Emir Paaya da Msr ihsn edildi. Haydar Aazdenin Msrda ha
pisten karlmas iin ferman yazld. Nugayoluna Haleb, Hamal
Arnavud Mehmed Paaya Trablus verildi. Basra, Efrasybolunda
brakld.
Hrmete lyk ehzdeleri: Kandiye ftihi Drdnc Mehmed
Hnn olu ehzde Mustafa Hnn doum tarihi:
216
H a z re t-i H n . M ehm ed R bi
T a v e l lla h u m re h ebeden
k in cisi m u a m m eklinde:
N azm ta rih i b u ld u sem t-i ed
Y azd lev h a-i b u r z e re felek
E n b e ta lla h u n e b te n h asen en . S en e 1071.
A dil ve in sfl d e v rin d e m m u r e ttik le ri i m a r e t l e r : D n y an n
an as d en m ey e l y k olan M srd a D e fte rd a r b ra h im P a a K adem
alt d e n ile n g e z in ti ve z iy re t y e rin d e b y k b ir cm i y a p tra ra k
se v b m S u lta n M ehm ed H n a balad. K b le z e rin e t lik yaz
ile szleri Z eki elebiye a it olan S u lta n M ehm ed H n ad n a u ta
r ih y a z lm tr:
D u id b didi itm m m a Z ek t rih
Y e rin d e cm i-i li esas- b -h em t. S ene 1074.
am lca k k n n t a r i h i :
D ed im b en E v liy b u k h a (kke) t rih
M b re k ola k a srn P d i h m . S ene 1065.
S tl c e k asab as y a k n n d a k i K a ra a a bahesi k k iin y az
la n t r i h :
D id ile r E v liy b u C y a t r ih
Z eh k a sr ser-efrz- H m y u n
S en e 1083.
E d irn e y a k n n d a k i P n a r k k n n t r i h i :
G r n ce E v liy t rih in i dir,
L tif h n e e y v a n old u k a sr S en e 1082.
Y a n d k ta n so n ra te k r a r y a p la n A d alet k k n n t r i h i :
E v liy itm m m a t r ih didi.
K asr- d v a n oldu h n e, ltif.
S en e 1083.
PDHIN BZZAT BULUNDUKLARI GAZLAR,

TEK FETHLER VE BYK KUMANDANLARI
A lla h n e m riy le ta h ta k tk la r gn, S ip ah i ek y s b a ta n b a
a k l ta n g eirild i. Y in e a y n ay d a A n ad o lu da, C elli K a ra H ay d aro lu m a l p e d ile re k b t n ask eri k l ta n geirildi. B a k a p ta n la r olup, o rta d a n k a ld rlm a s lzm gelen K a ra H a y d a ro lu adl
C elli T rk m e n a as K a ra A baza H aan A a, b a l o la ra k sta n b u la
217
g e tirild i. M eh m ed H n ta h ta k a rta n M evlevi K oca V e z irin h u z u

ru n a k a rtld . B iraz k o n u tu k ta n sonra, y ed i i k u r u n la r y z n d e n
p a r a la n a n u y lu u n u n te d a v i edilem ez h a le geldiini g rd ler. A ses
b a ve S uba, a d a m la r ile b irlik te v a k it g e irm ed en H a y d a ro lu n u b ey g ire b in d ire re k id m m ey d a n n a g t rd le r. B e y g ir z erin d e
iken, P a rm a k k a p da asp a ltn d a n b e y g iri ek tiler. g n d a ra a
cn d a b e k le ttik te n sonra, kokm u cesedini denize a ttla r. B a lk la ra
y em oldu.
Y ine o m b a re k senede C ezay ir v il y e tin d i, E m ir P a a ta r a fn
d an eitli y e rle r feth e d ild i. O m a h a ld e y a a y a n A ra p la r C ezay ir ze
rin e g elirk en , C ezay ir g azileri k a r kp y irm i b in p la k a ra b k
l ta n g eird iler. Ve sevinli h a b e rle ri geldi. Y ine a y n se n en in so
n u n d a y i it v e z ir K a ra M u sta fa ta ra fn d a n , G rc N ebi ve K a trc olu bozg u n a u ra tld . G rc N eb i ad l aki se k se n b in ask eri ile
isy a n e tti. sk d a ra g elin cey e k a d a r elli v il y e ti y a m a ve h a lk n a
ikence e tti. B u lg u rlu ve am l d e n ile n y e rle rd e a d r ve a rlk la
rn y e rle tire re k o tu rd u . Y etm i k iin in k a tlin i ve H a le p v lili in in
k en d isin e v e rilm e sin i isted i. ste k le ri y e rin e g e tirilm e d i i ta k d ird e
sav am ay a h a z r o ld u u n u b ild ird i. B ir ta r a fta n D e fte rd a rz d e M eh
m ed P a a n n n c l n d e k a la b a lk b ir o rd u tek il edildi. k i a s k e r
a ra sn d a am lca e te k le rin d e b y k b ir a rp m a oldu. M u ra d P a a
da, y etm i y e rd e b t n b e y le rb e y ile rin d a v u lla rn d v e re k im d a d a
y e titi. S av a d rt s a a t k a d a r d a h a d ev am e ttik te n sonra, A lla h a
h am d o lsu n so n u n d a b t n C elller b o z u la ra k d a la ra k a tla r. s
lm ask eri m u z a ffe r o la ra k sta n b u la dnd.
1059 ta rih in d e , se l m e t e h ri a m da D rz le r, K a ra M u sta fa P a
a ta ra fn d a n bo zg u n a u ra tld . D rz i e y h le ri z e rin d e d e v le tin b in
kese alaca v a rd . P d i h n e m ri ile M u rta z a P aa, am vlili in e
t y in o lu n ara k , ad g een p a ra y ta h s il e tm e k z e re y e tm i b a y ra k
a sk erle D rz le r z e rin e gnderildi. N a k u re d e n ile n boazda e tin
b ir sava oldu. B t n im n sz D rz le r b o zg u n a u rad . S o n ra b in
kese y e rin e b in kese ta h sil o lu n a ra k s ta n b u la gnderildi.
H a k ir (E v liy ) o sen e M sra ve H acca g itm itim . a m a g eld i
im izde b u m u h a re b e d e b u lu n d u m . O gaz iin k rk d k k u t
rih i s y le d im :
S de lfzan syledim t rih in i
B in elli do k u zd a oldu b u gaz
S o n ra G irid a d a sn d a S elne ve R e tm e k a le le ri feth o lu n d u . P en -
218
prim olunun taburu datld. Abokon kalesi ve sfakya dalar

byk Kumandan Deli Hseyin Paa tarafndan fetholundu.
D an ik M irza ve C elli H a n if H alife : Danik Mirza ve Celli
Hanif Halife adlarndaki asiler, kendilerine Trkmen aalklar ve
rilmediinden, Sadrzam Melek Ahmed Paaya darldlar. Ve bu ba
hane ile skdardan etraflarna topladklar kalabalk bir askerle
Anadoluyu yamalamaya gittiler. Hersek sahilinden denizi geerek
rastladklar kervanlar yama etmeye baladlar. Lefke ile Sd
kasabas arasnda adrlarn kurdular. Onlar bu durumda iken, Me
lek Ahmed Paa, Bekta Aa, Yenieri aas Kara avu ve Kul ket
hdas elebi Mustafa aalar, emirlerindeki askerle beraber pele
rinden yetiip, seher vaktinde herkes uykuda iken, Allah deyip k
lca sarldlar. Asiler de yiite kar koydular. Baskna katlan ve
zir askerinden bir hayli yiidi ehit ettiler. Sonunda onlar da kurtulamayp kltan geirildiler. Kltan kurtulanlar ise dalara ka
tlar. Fakat murdar kumandanlar Danik Mirza ve Hanif Halife,
birok adamlar ile beraber yakalanarak balandlar. stanbula ge
tirilirken, Kpr denilen yerde Padihm emri geldi. Bu emir gere
ince Bostancba hepsini orada katletti. Kelleleri stanbula getiri
lerek Bb- Hmyun nne yuvarland. Bu hadiselerden on yedi
gn sonra halk ayakland ve Melek Ahmed Paa azledildi.
Mehmed Giray H n n A k k azak v il y e tin i yama etmesi: Bu se

vinli seferde rzgr gibi at koturan ve o hzla dman avlayan Ta
tarlar, yz elli bin esirle hesapsz ganimet mal almlardr.
Bodan vilyetinin uursuz hkmet
merkezi Yas ehrinden t Fohsan, Hotin ve Secovaya varncaya kadar uza
nan Bodan vilyeti zapt ve istil olun
du. Elli bin esir, bir milyon at ve srla, saylamayacak kadar koyun
ve kei ganimet olarak ele geti. Bunlarn dnda alman kymetli
kuma ve eyann hesabn ancak Allah bilir.
K a lg ay S u lta n M ehm ed G ira y H n n B odan
v il y e tin i y a m a s :
Ruslar Karadeniz sahilindeki Varna kaleini ve Balk kasabasn, yetmi para gemi ile yama etmeye kmlard,
Melek Ahmed Paa onlardan evvel dav
ranarak, deniz kenarndaki Rus gemile
rini niden bast ve yirmi tanesini zaptetti. Geri kalanlar da deni
ze alp kanca, btn kfirler karada kald. Kfir eytan ile MeM elek A hm ed P a a
ta ra fn d a n V a rn a kalesinde A k k azak g em ilerin in
b ozguna u r a tlm a s :
219
lek Ahmed Paa arasnda sava oldu. Paa hepsini dere ve tepeler
den toplayarak kimini ldrd, kiminin de boyunlarna lanet halka
sn geirip yedi yzden fazla esir ald. Binden fazlasn keskin kl
ile yokluk diyarna gnderdi. Binden fazlas da Karadenizin sula
rnda bouldular.
Bu fetih iin tarih :
Evliy bu fethi grdkte didi trihini
Brekallah olmamtr bir dah byle gaz.
Baka bir tarih:
Syledim lfzan gzel tarihini
Oldu altm birde bu anl gaz. Sene 1061.
Knye kalesi: Karadeniz sahilinde, oruh nehrinin denize dkl
d yerdeki bu kale, Ketencizde Mehmed Paa ve eydi Paalarn
himmetleri ile 1064 senesinde kurtarlmtr. Bundan bir sene sonra,
yani 1065 tarihinde, Melek Ahmed Paa Vanda byk bir sava ve
rerek Bitlis Hanlnda bulunan Abdal Hn yenmitir ki, daha ev
vel oralarda byle bir sava olmamtr.
M elek A h m ed P a a n n z k alesin i k u rta rm a s : z nehrinin
Karadenize dkld yerdeki z kalesi denilen bu kaleyi Kazak
lar istil etmilerdi. Melek Ahmed Paa tarafndan uzun bir sava
tan sonra kurtarld. Bu sava y e ri gelince yazlacak.
Bozcaadann Kprl Mehmed Paa tarafndan kurtarl: Bu
ada, Venedik kfirinin elinden byk bir cenkten sonra alnmtr.
Rakofi K ra ln n M elek A h m ed Paa ve M ehm ed Giray H n tarafndan
m a l p e d ilm e s i :
Erdel Kral Rakofi, Leh Kral olmak

iin, Boynu Eri Mehmed Paadan Padih ferman almt. Boynu Eri Mehmed Paamn azledilmesinden sonra
Sadrzam olan Kprl, Rakofiyi Leh
Kral olmaktan menetti. Rakofi Kprly dinlemeyerek iki yz
bin askerle Leh zerine yrrken, Leh Kral Osmanl Devletine dert
yanarak: Size hara vermeyi kabul edeyim. Beni bu Rakofiden
kurtarn! diye kk eli ile hediyeler gnderdi. Bunun zerine Ta
tar Hn Mehmed Giray Hn Hazretleriyle Melek Ahmed Paa Ser
dr tayin edildiler. Rakofi taburunu Mehmed Giray Hn komad.
On yedi Kralzde, Tatar Hna rehin olarak verildi. Kfirler geri
Erdel vilyetine dnmek zere iken, dman avlayan btn Tatar
lar lu - lu diye hcuma kalkarak o anda taburu bozdular. Ra-
220
kofi m e lu n u , y a n n d a k i y z k a d a r k firle S igel d a la rn a k a

t. K rk b in k fir k l ta n geirildi. S o n u n d a y e tm i b in k fir, on
K ra lz d e v e R akofin in v e z iri K im an u e sir aln d . B t n T a ta r as
k e ri O rh y a ltn d a M elek A h m ed P a a n n o rd u su ile b irle tile r. D e
niz m isali k a la b a lk iki asker, A k k e rm a n g ltm a slim en ve g a n im e t
alm o lara k geldiler.
B u g az iin y azd m z t a r i h t i r :
H a m d e n lilla h b u gaz oldu b in a ltm yedide
B u f t h t m y e sse r ide M evl G irid e
D ev r-i d e m d e n b e ri olm u d e ild ir b u gaz
S eyf-i M u h a m m e d ekildi M acar- P elid e
E sb-i tazi, S ey f-i m ecze trk e h e p e n d ed ir
S eh m k a v sin d e n k n ca g z e r e y le r h ad id e
E v liy feth -i f t h u gricek t r ih didi
H a m d e n lilla h b u f t h t oldu h l-i ulvde.
A lla h a h am d o lsu n , b u g azd a b u h a k irin (E v liy ) eline on y e
di esir, y irm i at, on sa m u r, b ir ift g m zen g i ve g m o lm ay an
k a p -k a c a k g em itir. K im a n u u n e sir edilii iin s y len en ta rih :
B ir eksikli b u K im a n u M acar
B ir h id b didi ki geldi T atar
S en e 1085.
K firle r b u y en ilg id e n so n ra E rd e l v il y e tin e dnnce, k rk m il

y o n h a z in e m aln d e fin e le rd e n k a rtp S ig elistan , S a r M acar, H ay d u ak , eh ve L eh, sv e, slv, R us, N em e, D oduka, H r v a t ve O r
t a M a ca rd a n yz b in a sk e r to p la y a ra k , T a m e v a r e y le tin d e L ipve,
an ad , K a a d v e F n la k ad l k a le le ri y a m a e ttile r. B u y a m an n
h a b e rc ile ri s ta n b u la gelince, o ra la ra B u d in v eziri K e n a n P a a y K u
m a n d a n ta y in e ttile r.
Budin veziri Sofu Kenan Paanm malbiyeti: K e n a n P aa, sek

sen b in a sk eri ile M oro n e h ri k e n a rn d a A r a t ve L ip v e k a le leri a ra
sn d a d m a n la k a rla t. A lla h n e m riy le slm a sk eri b o zu ld u ve
k firle r g alip geldi. K e n a n P a a d a M oro n e h rin e a tla y a ra k gzden
k ay b o ld u . S z n ksas, b u b o zg u n d a on b in kii te le f oldu. S o n ra
m a l p K e n a n P a a B u d in d e n azledilip, B o sn ad ak i ey d i A h m ed
P a a ya, t ra s z B u d in K u m a n d a n l v e rild i.
ey d i A h m e d P a a , E rd e le B a k u m a n d a n oldu ve M elek A h m ed
P a a y a B osna e y le ti v erild i. G azi ey d i A h m ed P a a , o sene k n
id d e tin e b a k m a y a ra k , on iki b in h a fif y k l ask erle E rd el D em ir-
221
;el d a la rn a kak a p s ta ra fn d a n ie riy e g irdi. H a ik o v

m i b in k fir, on
k a sn d ay am olan R akofi m e lu n u n
B t n T a ta r asr a k sav aa tu tu tu . T a m e v a r v e z iri H
ile b irle tile r. D ek u r t k o y u n s r s n e s a ld rr gibi, k fir
lim en ve g a n im e t
da bej.az k a r zerin d e, bey az te n li k fi
la r ile k a n su gibi e rittile r. H e p sin in k ellelerin i, k a p ta n la rn , e rz a k
a ra b a la rn ve c e p h n e le rin i b y k ala y ile s ta n b u la g n d erd ilerse
de b u eydi gazs asla h e sab a a ln m a d gibi, k a rlk o la ra k Brek! bile d em ed iler. A m a, h a k ik a tte E ri f tih i M ehm ed H n n
g azsn a e b ir gazdr. ey d i P a a n n ask eri on ik i bini gem edii
halde, d m a n a sk eri y z a ltm b in e y ak n d . R akofi b u a rb e d e
den de k u rtu la ra k K o lo v ar k alesin e k at. Y en id en a sk e r to p la m a
y a balad V e n e d ik lile rin B osna e y le tin i y a m a ve ta la n e ttik le ri
P d i h ta ra fn d a n d u y u lu n ca , B osna v lili i ile M elek A h m ed P a
a S a d ra kalesi z e rin e B a k u m an d a n ta y in edildi.
S a d ra kalesi a ltn a v a rn c a, k firle re m a h s lle rin i k a ld rtm ad .
A len ve L a tin d iy a rla rn istil e tti. S o n ra R epenie k alesin e k otu.
A m a n v e rm e y e re k y ed i s a a tte fe th e tti. slm a sk eri bol g a n im e t ele
geirdi. K ale fe th o lu n d u k ta n so n ra b t n h a lk n n e sir ed ild i in e h a
k irin (E v liy nn ) d rd t a r i h d i r ;
B ism illh b u c e n k te b ir m h im feth -i m b in oldu,
ebenik k firin in ek seri m e k h u r u k a ti oldu.
L eb-i d e ry d a b ir cenk e y le d ik h a k k a d ilirn e,
T fen k en d z o la n la r s rd le r a tn m eydne.
B u cenge E v liy , t r ih ola dedi R izy,
B iri k a lk u p didi yaz, t r ih eyle (byle g a z y ). S en e 1081.
S ey d A h m ed Paanm ikinci defa S e rd r o luu : Y ine E rd el d ery sn d a R akofi k firi isy an ed erek , D ev lete k a n u n e n g n d erm esi
g e re k e n h a ra c gnderm edi. B ir ta r a fta n da b irok ap u lcu to p la y a
ra k , iki y z b in ask erle K a lo jv a r kalesi a ltn a geldi. B eri ta r a fta n
ey d i P a a B udin, E ri, K a n ije ve T a m e v a r a sk e rle rin in sem ele
rin d e n o lu an k rk b in silhl, ecatli ve n a m l a tlla r ile ilk b a h a rd a
K o lo jv ar o v asn d a d m a n ask erin e k a r geldi. B y k b ir a rp m a
oldu. A lla h n e m ri ile k firin iki yz b in a sk eri k l ta n geirildi.
B t n M sl m a n g a z iler g a n im e t m a ln a g a rk o ld u lar. R akofi b u
a rp m a d a n y a ra l o la ra k kap V a ra ta can a tt. O ra d a da b a rn a m ay p K a lo v a k alesin e d t. O ra d a s P e y g a m b e ri a ra rk e n A z
r a ilin p en esin e d p geberdi.
222
eydi Paa, hazineler peyda edip bol miktarda mal ile Pdih
hzinesini doldurmak iin davullar alarak stanbula girdi ise de,
baz sebeplerden dolay yine Pdihn makbul olamad. Sonra Yanova, ebe, Lopo kaleleri, Bakumandan ve Sadrzam Kprl
Mehmed Paa tarafndan fethedildi. Bunlardan baka yedi kale da
ha fethedildi. Arat kalesi yenilendi. Yanova kalesi de tmir oluna
rak rem ba gibi sslendi ve Tamevar vlilerine hki.mt mer
kezi yapld.
Erdel taraflarnda, rbatak, Segelheyet, Atevar gibi baz ka
lelerin daha zapt kararlatrlm iken stanbuldan, Padiah Hazret
lerinden st ste hatt- erifler geldi. Bunlarda: Erdel Kraln, Nem
se esarn, balayp huzur-u hmyuna getirsen bile makbul deil
dir. Anadolu vilyetinde Kara Haan Paa, Sar Kenan Paa, Tayyarolu Ahmed Paa, krk det Beylerbeyleri ve dier imansz, he
sapsz mirlivalar bana s olup, kalabalk asker ile eski hkmet
merkezimiz olan Bursa stne gelmektedirler. Muhakkak ve muhak
kak acele stanbula gelesin deniliyordu. Durumu renen Kpr
l, sanki canl cenazeye dnd ve kendi kendine ferin! Kara Ha
an Paa ferin! Macar kfirine iyi yardm ettin! Olmaya ill ha
yr! deyip, Yanova altndan Bismillh ile Kfir Kara Haan ze
rine byk gaz niyeti ile deyip, beline iki yerden gayret klc ku
anp dellllar bartt: Her kime ekmek paras ve rz lzm ise
Devlet katma gelsin!
Sinan Paay Yanovada Kumandan, Seyd Paay da ona yar
dmc olarak braktktan sonra, kendisi hzla Kthane sahrsma
ulat. Orada konaklad ve dellllar bartarak yoklama yapt. Gece
gndz mealelerle ulfeler datt. Haan Paa ve dier si paa
larn yanma iltihak eden ve orada bulunmayan on bin sipahi ve
yedi bin yenierinin isimlerini tesbit ederek deftere yazd ve imza
lad. Yedi lke Pdih da Celli seferine katlmak zere sk
dara geti.
Anadolu vilyetlerine drt mezhepten fetvlar gnderilerek, Fekuta birelgavmiellezine zalem velhamd lillhi rabbillemn
yeti Kerimesi gereince Celli, Cemli, Ba ve T zlimlerin kat
li iin ferman ve mfettiler gnderildi. Diyarbekir vlisi Kara Mrtez Paaya, Erzurum vlisi Grc Mustafa Paaya, Haleb vlisi
Tutsak Ali Paaya Pdih ferman ve yazlar gnderilerek, Abaza
Kara Haan Paa zerine memur edildiler. Birka gn skdarda
kalndktan sonra stanbula dnld.
223
S e rd r M rte z P a a m n , Ilg n ov asn d a C elli

H asan P a a
ta ra fn d a n
bo zg u n a u r a tlm a s :
Ilg n sa h r sn d a k i a rp m a d a C elli
H aan P a a galip geldi. B ozguna u ray an M rte z P aa, H aleb k alesin e ekildi. E tra f z a te n k a la b a lk olan K a ra
H aan P a a n n z e rin e b ir de id d etli
k b in d irin ce, b y k b ir k tlk la k a rla tla r. S o n u n d a H aan P a
a, H a le b de b u lu n a n M rte z P a a ya, erke K a d ri P a a ya ve H a
leb vlisi T u tsa k A li P a a y a snd. V e z irle rin in h e r b iri b ire r sa
ra y a o tu rtu la ra k , su la rn n aff iin sta n b u la a rz u h a lle r ile M r
tez P a a n n, K a d ri P a a n n a d a m la r ile b irlik te A baza H a a n P aan n ve teki si p a a la rn b ire r a d a m la r gnderildi. F a k a t B un
la rn H a le b e s n m a la rn d a m u h a k k a k b ir e y ta n lk la r v ard r d i
ye, H a le b de b u lu n a n P a a la r p h e e d erek h ep sin i k a tle d ip u u r
suz b a la rn sta n b u la g n d erd iler. K elleleri s ta n b u la v arn ca,
K p r l A llaha h am dolsun, h e n z Y anova k firle rin e y a rd m eden
k firle ri k atlettim ! diye A lla h a k re tti.
Cem m e rte b e li P a d i h n C elli k a tli iin B u rsaya g itm e le r i:
S e lm etle B u rsa y a v a ra n P d i h n ad iri n n d e h e r g n yz, iki yz H aan

P a a l si k atled ild i. A lem in s n a
olan P d i h , o ra d a n iki d en izin kilidi
olan B o azh isarn a g itti. A nadolu k alesin e A n k e b u t A h m ed P a a y
ta y in e ttile r. R u m eli ta ra fn a da K a p ta n K se A li P a a y ta y in e t
tiler. B u ra d a B osnadan, S e rd r A h m ed P a a ta ra fn d a n , yedi bin
kelle ile K arnin, K a m in k ra d ve Y ane k a le le rin in a n a h ta rla r geldi.
B o azh isara ta y in ed ilen K a p ta n Ali P aa, V a ra t ile S enky k a le
lerini. ve d a h a b ak a k a le leri f e th e tm i tir ki, y e ri gelince y a z la
c a k tr.
V a ra t k a le sin in fe th i iin y a z lan t a r i h :
V a ra t ald a d v d en A li P -y dilir!
A li P a a V a ra t k a le sin i f e th e ttik te n so n ra ta m iri ile u rark e n ,
M ihne b ey E fl k da isy a n kard.
M ihne B ey in E flk V ily e tin d e k ard isyn: E fl k V ily e
tin d e M ihne B ey on b in k a d a r t c c a r eh id e d e re k aka isy an a te
ebbs e tti. F azl P aa, C an A rsla n P a a ve d a h a b iro k b e y le rb e y
le ri z e rin e g n d e rilere k Y erky d en ilen k aled e b y k b ir sava ol
du. B u sa v ata slm ask eri bozuldu. Ve Y erk y kalesi a ltn d a to p
la n a ra k a rk a la rn T u n a n e h rin e v erip , gece g n d z sav aa d ev am
e ttik le ri sra d a B odanda isyan kt.
224
B o d an i s y a n : B u ru n su z K o sta n tin ad l m elun, elli b in k fir

ile B o d an n h k m e t m erk e zi olan Y a e h rin i z a p te tti ve beyi
Z o lta y k e sere k B odan d iy a rn ele geirdi. B u z n t l d u ru m
d e v le t ta ra fn d a n d u y u lu n ca , T a ta r H n na, z e y le ti v e z irin e ve
b u c a k ta ta r la r n a P d i h e m irle ri g n d e rilere k B odan seferin e m e
m u r ed ild iler. S o n ra Y e d ik u le de m ah p u s olan eski B odan b ey i Lipol v o y v o da olu J a n stifa n a d n d a k i ocuu B odan beyi ta y in
e ttile r.
F a z l P a a l K em a n k e A h m ed A a, iskem le aas oldu. Gazaro lu S il h o r A h m e d Aa* san cak aas oldu. B t n a sk e rle r ve
b e y le r B o d an n m erk e zi Y a e h ri a ltn a u la tla r. O rad a beyaz k a r
z e rin d e b y k b ir cen k oldu. K firle r bozuldu. B u ru n su z K o sta n
tin ad l m e lu n k a t ve ask eri d a rm a d a n k oldu. S o n ra on bin
k a d a r b ey az k a r k firi J a n stifa n iyi h k m e t sah ib i y a p tla r. O ra
dan, y a l t a ta r K a lg a y S u lta n ile K rm ta ta r, y en ilg id en a rta k a
la n k firle rin a rk a la rn d a n y a m a y a k tla r. B odan d iy a rn istil
ed erek , k a an d m an k ra k ra E fl k to p ra n a d rd le r. A lla h n
h ik m e tin d e n olacak, evvelce Y erky k alesin d e k u a tla n F a z l P aa
ile C an A rsla n P a a , b o z u la ra k k e n d ile rin i T u n a n e h rin e te r k etm ek
z e re ik en, k firle r sip e rle rd e n frla y p , Bre B o d an da B u ru n su z
K o s ta n tin bozuldu, koca t a t a r ask eri geldi! d iy ere k Y erk y k a le
sin d e k u a ttk la r O sm an l a sk e rin i k u a tm a k ta n v a z g e tile r ve T ergovite ta ra fn a k a tla r. K u a tm a d a n k u rtu la n slm a sk e rle ri k
firle ri a rk a la rn d a n kova kova, k ra k ra o k a d a r ok p a ra , hazine,
e sir v e d e fin e le r a lm la rd ki, b u n u szle a n la tm a k , kalem le y a z
m ak m m k n deildir.
S o n ra p e le rin d e n t a t a r ask eri de y etiin ce, d m an V aroa ili
n e v a rn c a y a k a d a r p u su la ra d re re k , y irm i b in d e n fazla E flk
esiri v e a ltm yedi b in B odan esiri aln d diye y azlm tr. A lla h a
h am d o lsu n , b u su re tle E fl k ve B odan v il y e tle ri y irm i g n z a r
fn d a feth ed ild i. B u h a k irin (E v liy nm ) elin e y irm i e sir p a ra s geti.
T e k ra r B odan ta h tn a o tu ra n J a n is tifa n beye geldik. B ir kese,
a lt b o rg a, b ir p a r a k rk ve b ire r h a t elde e ttik . G azazzde A hm ed
A a d a n d a b ir kese, b ir b o rg a ve b ir gzel kle a la ra k k rk ikinci
g n d e E d irn e ye u latk . B u gazda ve V a rla g azsn d a b u lu n d u k
ta n so n ra; B osnad ak i efen d im iz M elek A h m ed P a a n n y a n m a g it
tim . H elo n e kalesi a ltn d a b u lu a ra k so h b e tle rin e k atld m . B u ra d a
d a eitli g az ala rd a b u lu n d u m . E e r h ep sin i y azacak olsam , b y k
b ir to m a r tu ta r . N eticed e M elek A h m ed P a a 1071 senesi R e b iul-evv el a y n n on ik isin d e p a z arte si g n B osna v lili in d en azled ilerek
225
k en d isin e R am eli e y le ti ih s n o lu n d u . B osna da V a ra t f tih i S e r

d r A li P a a y a v e rilm itir.
A li P a a n m E rd el ta ra fn d a n K im in y an o z e rin e s e rd a r ta y in
edilii: B in y e tm i ik i ta rih in d e R u m eli v lisi M elek A h m e d P aa,
A n ad o lu vlisi avuzde A h m ed P a a , y irm i e y le t b ey lerb ey i, y e t
m i san cak beyi, y irm i oda y en ieri, cebeci, to p u ve aa bl k lerd en
m ey d a n a gelen seksen y ed i b in ask er, T a m e v a r sa h ra sn d a to p lan d .
S e rd r A li P a a n n G azi ey d i A h m e d P a a y e h id etm esi,
sl m o rd u su n u cansz b ir v c u d a ev ird i ise de, y in e z a r r o larak
E rd el d e m ir k a p sn d a n ie riy e g irild i ve H aik sa ir sm d a k o n a k
lan d . Y irm i g n so n ra Y al A as P u la d y a n n d a k rk b in ta ta rla
gelince, sl m ask eri y e n id e n ca n la n m gibi oldu. T a ta r a sk erin e
ap u l fe rm a n v erild i. V e K im in y an o k firin d e n h a b e r g e tirm e y e
g n d erild iler. B in lerce k fir g e tird ile r. S o n ra K im in y an o z e rin e
y r n d v e B u d in v e z iri sm ail P a a a rh a c b a o la ra k tu la r ile
o rd u n u n n c l n y ap t.
S zn ksas, E rd e l iin d e n a m m z d u y u ld u . S ekiz ay d a E rd e li
istil e d e re k t B ense n e h ri k y sn a v a rd k . S iy a v u P a a , k ard ei
H se y in P a a y sem e a sk e rle ri ile b irlik te n e h ri gem ek iin g
re v le n d ird i. N ak a ve H a sv a r k a le lerin e v a rp Zolom iolu d en ilen
k firi k ra l y a p m a k iste d i ise de, k firle r: K ralm z K im in y a n o d an
m em n u n u z, b ak a k ra l istem eyiz! diye cevap v e rd iler. Z olom iolun u n k ra l o lm asn a rz olm ad lar. H se y in P a a te k r a r n e h ri gee
re k b e ri ta r a fa dnd. A li P a a d a n e h ir k e n a rn d a n g eri d n d ve
sm ail P a a y Sigel v il y e tin e s e rd a r y a p t. S igel b o azn d a b y k
b ir a rp m a oldu. B u a rp m a d a b in le rce a d a m ld r ld . S e rd a r
sm ail P a a , on y ed i b in e sir ve saysz g a n im e t m al ile Islm o r
d u su n a iltih a k e tti. O ra d a n k alk p O d v a rh e l kalesi a ltn a gelindi.
O ra d a B e tle n G ab o r s l le sin d e n A poyi M ih al ad l fecere, k ra l t a
y in edildi. H ris tiy a n la rn zim m etin d e k a la n sen elik h zin ed en
iki b in kese ta h sil olundu. S eb in kalesi d e n ile n S a z m a c a r kalesi a l
tn d a k o n ak lad m z sra d a , k a p c la r k e th d a s, K p r l M ehm ed
P a a m n ld v e y e rin e olu F azl A h m ed P a a n n S a d rz a m ol
d u u h a b e rin i g etird i.
F o ra d e n ile n y e rd e , kale a ltn d a b y k b ir sava oldu. B u s
ra d a k a r da yad. N ih a y e t ay iinde, k rk b in a ra b a g a n im e t m al
ile y z b in e sir alnd. A sk e r k la a ek ild i in d en , M elek A hm ed
P a a efen d im iz de B e lg ra d da klad. O rad a ik en S u lta n A h m ed
Evliya elebi I-TI F ' 15
226
H n n k z F 'atm a S u lta n la n ik a h la n a n M elek A h m ed P aa, P d i

h fe rm n ile sta n b u la d a v e t edildi. M elek A h m ed P aa, e v lili
in in n c a y n d a Ista n b u ld a v e fa t e tti. V cudu, E y b m e z a rl
n d a s t d K ei M ehm ed E fe n d in in aya u c u n d a to p ra a verildi.
B u g a rip E v liy da b sb t n kim sesiz kald.
U y v ar, L e tre , L eve, N ovograd, S ecan, K e re m a t, D eregel, H olok
v e B o y ak J k a le leri ile b iro k e h irle r K p r l A h m ed P a a n n gay
re tle ri ile fe th o lu n a ra k b in le rc e e sir alnd. U y v a r k alesin e B u d in
v e z iri H se y in P a a k u m a n d a n ta y in edildi. K u r t P a a , e y le t sa h i
bi oldu. Y in e K e, K e m e n v ar, E g e rd ar, E ersek, T orda, B e le k te ve
V azon k a le le riy le d i e r k rk k a d a r k ale fe th e d ile re k cep h n e leri ve
m a lla r g a n im e t alnd. B u k a le lere , Z erin o lu k a le leri d e rle rd i. B u n
d a n ev v el H e rse k k firi sek, A lpova, aklofa, P eevi, K opover,
K oya, N a d a j, B obofa, B ereb ezen e, S ig e tv a r ve K an ize k a le lerin i
k u a tm t. S a d r z a m n geldiini d u y u n c a sil h la rn ve e y ala rm
b ra k p y e n i k aley e k a tla rsa d a S a d rzam , K eg o p o v ar da denilen
b u y en i k aley i z a p te d e re k k firle ri bozguna u ra tt. P e le rin d e n ta
k ip ed erek , n e h ird e n g e en lerd en k p r le rin i to p a tu ttu . S o n ra H r
v a tis ta n v il y e tin e a k n la r d z e n le y e re k b iro k z a fe rle r k azan d . s
l m a sk e rin in k a h ra m a n lk h isle ri g aley an a g elerek R abe n e h ri ta
ra fn a geildi.
n celeri y a p la n m u h a re b e le rd e b ir
a d a m n b u rn u k a n a m a m iken, son m u
h a re b e s ra sn d a y e n i e riy e geriye d
n p sip e rle rin iz e giriniz diye e m ir ge
lince, hepsi ita t e ttile r. S ip h in in bu
e m ird e n h a b e ri o lm adndan, y e n i e ri
leri k at s a n a ra k a tla rn R abe s u y u
n a v u ru p , y e n i e rin in n n a lm a k iin k a ry a getiler. Y e n ieri
le r ise sip h ile rin k a ry a g eti in i grnce, k a y o rla r zan n ed erek ,
to p ip le ri ile k u ru lm u k p r y e t le r. K p r k rld ve hepsi
n e h re d k lere k b o u ld u lar. M u h a re b e m ey d a n n d a k a la n la rn h e p
s i' e h i d o ld u u h ald e, S a d r z a m y in e m e ta n e t gsterdi. O g n ve
o gece o rad a kald. E rte si g n h a rp le v z m a tn alp, sto ln i B elg rad
kalesi a ltn a g id e re k d m a n ile b a r iste d i ve o k B e lg ra d da ge
irdi.
N em e ta ra fn d a n e liler geldii gibi, O sm an lIlard an d a R um eli
e y le ti v lisi K a ra M ehm ed P a a ile g n a h ok h a k ir (E v liy ele
bi) eli tay in o lu n d u , N em e K ra ln a gidip, b a r im zaladk. Ben
S a d r z a m m , sm a il P aan n ve Circ M ehm ed
P p an n k t id aresi y
z n d en , R abe n e h ri k e n a
rn d a O sn an l o rd u su n u n
b ozguna u r a m a s :
EVLYA ELEB. SEYAHATNMES
227
o ra d a n K ra lm izni ile A lm an d iy arn a, D on, K arg z v ily etlerin e,

o ra d a n D a n im a rk a illerin e, o rad a n F e le m e n k de A m ste rd a m a, o ra
d a n sve v il y e tin e , o rad a n eh v ily etin e, o ra d a n da F arg o v il
y e tin e g id erek ta m b u u k senede A llah n b u k a d a r acip m em
le k e tle rin i gezdim . B ir m irac gecesinde, k la v u z la rm olan k a z a k la r
la z n e h ri k e n a rn d a D oan geidi a d n d a k i y en i y ap lm b ir
slm k alesin e geldim . A llah a h am d o lsu n , k u la k la rm ezan- M u
h a m m e d iyi iitti i gibi, gzm de slm k a n d ilin i grd. G ece k a
le k ap sn a m a d k la rn d a n , b u z h n ele rd e m isa fir kaldm . S o n ra Ozii
n e h rin i g eerek kar ta ra fta k i a h in G e rm a n kalesine, o rad a n
g n d e K rm a, o ra d a n D a sta n a, o rad a n da M oskof d iy rn a g ir
dim . F a k a t k ra ln grem edim . S e y a h a tim i b u ra d a ta m a m la d k ta n
sonra, M oskof elisi ile y e tm i g n d e A zak k alesin d ek i A k M ehm ed
P a a y a ve K u l K e th d a s S le y m a n P a a y a u latm . A k M ehm ed
P a a A zak d an azlo n d u u n d an , b e ra b e rce te k r a r K rm a g id erek
K rm H n oban G ira y o lu n d an h e d iy e le r aldk. O rad an seksen
g n d e k a ra d a n sta n b u la v a rd k . H a k ir (E v liy ), E d irn e zerin d en
G irid de b u lu n a n sa d r z a m a y etitim .
Kandiye kalesinin feth i : B u kale K p riil zd e F a z l A hm ed P aan m g a y re tiy le sene d ev am eden h a rp te n so n ra fe th e d ile re k
k a ra d a v e denizde b a r yapld. S ava sene d ah a d ev am etse,
K an d iy e feth ed ilem ezd i. F a k a t k u d re tli P d i h n b izz a t E riboz
a d asn a g elerek K se A li P a a b a ta rd esi ile G irid e gem esi ta h a k
k u k edince, K a n d iy e a ltn d a k i sl m ask eri k o rk u y a k a p la ra k v a r
k u v v e ti p a z u y a v e rip k aley i fe th e ttile r.
B in seksen b ir ta rih in d e s e rd r K a p ta n K se A li ta ra fn d a n M an
y a kalesi sa v alm a d an feth e d ilm i ve Z a ra n ta kalesi ta m ir v e y e
n id en y ap lm tr.
M an y a k a le sin in fe th i iin ta rih :
E v liy b u fe th iinde b u lu n u p itti pesend,
h id p M an y al didi t r ih in (v ay Z a ra n ta ).
S en e 1081.
O ra d a n S e rd a r A h m ed P aa, S a d rz a m A h m ed P a a ve Y en i
eri A as A b d u rra h m a n P a a n n fik ir ve te d b irle ri ile m y k sek
P d i h , A lla h n y a rd m e tti i ask erle L eh z e rin e se fe r e d erek K am an ie gibi L e h ista n n en salam k alesin i p a z u k u v v e ti ile fe th e
d e re k e tra fn d a b u lu n a n lo v a kalesi ile b iro k v a ro la r ita t a ltn a
ald lar. L e h K ra lm h a ra c a b a la d k ta n sonra, P d i h E d irn e civ a
rn d a H aco lu P a z a r k asab asn d a, S a d rz a m da B a b a d a n d a k
lad. S ene 1083.
228
K am an ie k a le sin in fe th in e t r i h :
H tif- g aybi b e a re tle didi t rih in i,
A ld L e h den K a m a n a .y eh in h - eihn.
S en e 1083.
S o n ra P d i h k en d isi B o d a n 'n m erk ezi olan Y a e h rin d e ko

n a k la r ve S a d r z a m F azl A h m ed P a a n n k u m a n d a n l m y a p t
o rd u ile O m an a ve d i e r b y k k a le leri f e th e ttirird i. S o n ra y in e
P d i h n te v ik i ile S a d rz a m F a z l A h m e d P a a b y k b ir m u
h a re b e d e n so n ra eh relin e k alesin i fe th e d e re k P d i h E d irn e ye,
S a d rz a m B a b ad a n a geldi. S en e 1089.
te b t n b u k a le le rin h ep si S u lta n D rd n c M eh m ed H n n
z a m a n n d a fe th o lu n a ra k b ire r slm m e m le k e ti h a lin e sokuldu. A l
la h P a d ia h u z u n m rl edip, n ice g a z la r n asib e y le y e ... B ugn a h ok E v liy y da se fe rle rd e h a z r ey ley e..,
M ekke ve M edine P d i h n a d u iin b ey it:
H a k te l t a k y m e t p d ih - le m in k en d in ,
Z t- p k in e zlolm a t y in ide.
B u ra y a k a d a r F tih S u lta n M eh m ed den, D rd n c M ehm ede
k a d a r geen p a d ia h la rn s a lta n a tla rn n zeti, v e z ir ve v k els a n
la tld . M ak sad m z sta n b u l c m ile rin in v a sfla rm y a z m a k iken, b u
p d i h la r d a s ta n b u lda b y y p y e tid ik le ri iin, m ev z u d a n ayr ln a r a k b az k a n u n la r ve h a d ise le r a n la tld . Y ine c a m ile rin v asf
la rn a dnelim .
STANBULDA NA EDLEN
MBREK CAMLERN VASIFLARI
Sultan Drdnc Mehmed Hnn Validesi Cmii B u cm i d a h a
nce F a tih in a n n e si ta ra fn d a n on M sr h zin esi h a rc a n a ra k ta k la
r n a k a d a r y a p lm t. F a tih in a n n e sin in v e fa t z e rin e ta m a m la n a m a y a ra k y a rm ve h a ra b kalp, Zulm iye a d iy le h re t bu lm u tu .
M e h u r y a n g n d a n so n ra D rd n c M ehm edin an n esi sta n b u lu ge
zerk en , ad geen cm iin te m e lle rin i g r p h e la l m a ln d a n b eb in
kese a y ra ra k in sn a balad. A d n da Adliye koydu. sta n b u lda
k i b y k c a m ile rin o n u n c u su d u r. e h id k a p s ile B a lk p a z a n k a
p sn n a ra s n d a Y a h u d i e v le ri iin d e k alm t. V alide S u lta n , e t
ra fta k i y k k e v le ri sa tn a la ra k a r v e p a z a r d ah i o ra y a d a h il e t
m itir. K u z e y ta ra f k ale d u v a n , g n ey ta r a f b y k a v lu y a b ak ar.
K u b b e sin in y k sek li i, y e rd e n tep e sin e k a d a r y e tm i z ira dr. G irii
229
y e rd e n be a r n y k se k te o ld u u n d an m e rd iv e n le r ile k lr. Y k
sek b ir cm id ir.
ehzade Sultan M ehm ed Hnn M b a re k C am ii: A t m e y d a n n
d ak i S u lta n A h m ed cam i ta rz n d a y a p lm tr. O rta k u b b e sin in d rt
y a n n d a y a rm k u b b e le r v e ta ra fn d a y a n m a k s re le ri v a rd r. D rt
s tu n z e re b y k b ir kubbe, ince s tu n la r z e rin d e y a n m a k s u re
leri, ince b ir d ire k z e rin d e m ez z in le r m ah feli, sol ta r a f ta h n k r
m ah fe li v a rd r. B u m a h fe lin p a y e sin d e k i s tu n la rd a n b irisi, H a n y a
fa tih i Y u su f P a a n m su la n a ra k id am ed ilm esin e sebep olan s tu n
d u r. B u n u n a ltn s tu n o ld u u n u P a d ia h a ih b a r e ttik te n so n ra Y u
su f P a a id am edilm i ve so n ra d a n sa r b ir s tu n o ld u u m ey d a n a
knca, y a p a n la r p im a n o lm u lard r. F a k a t B a sra h a r b o ld u k ta n
sonra! O k a n l s tu n o k a d a r gzel b ir s tu n d u r ki, a ltn o n u n y a
n n d a b ir h i tir. D n y a b a b e n z eri y o k tu r. B u cm iin d rt ta r a fn
da p e n c ere le r, b illu rla r, n ecef c a m la r v a rd r. k a n d il ta b a k a s v a r
d r. M ih r b ve m in b e rin i ta r ifte n lis n ciz k alr. B e d e t k ap s
v a r: k i y a n k a p la r, b ir im a m kaps, b ir h tib k ap s, b ir de k b le
k ap s v a rd r.
C m iin iin d e asl olan k y m e tli v izeler, deil sta n b u l cm ilerih d e, belki t m sl m c a m ile rin d e y o k tu r. A v izelerin h e r b iri b ir
p d ih , b ir v e z ir ve v k e l d a n h ed iy e g elm itir. P e n c e re le rin , k a
p la rn k a p a k la r b a ta n b aa sed ef ilem elid ir. B u cm id ek i A cem
ve M sr h a lla r, - in resim a t ly e le rin d e bile y o k tu r. B u n d a k i g
zel yazlm K u r n - K e rim le r b a k a c m ile rd e b u lu n m az. P e n c e re
z e rle rin in h e p sin e T ekyecizde M u sta fa eleb in in K a ra h is a r y a
zs ile M lk sresi ve b ak a y e ti k e rim e le r y a z lm tr. m a m la r,
h tib le ri, m ez z in le ri ey h V n ve E siri E fe n d ile r idi. H afzlar,
n a t o k u y u c u la r b a k a b ir cm id e y o k tu r. B t n b ilg in ler, v a iz le r
ve k u rra n n sek in leri b u cm id e b u lu n u r. K ble k ap s son d erece
sa n a tk r n e d ir. st k sm n d a a ltn yaldzl celi yaz ile k azlm t
rih i u d u r:
C m i-i V lide S u lta n b u lu b itm am ,
O ldu h e r kesi b ir ey h -i gzne m e v.
Sl-i itm m m a t r ih m u ra d itm itim ,
B iri k a lk u b d id i ki (K be-i e h l- t-ta k v ).
D ier b ir t a r i h :
D idi b ir m e rd k a lk c ak t rih ,
A ccil b issa lti kabl-el-fevt.
S en e 1074
230
Dier tarih:
Evliy grdnde itmamn,
Dedi trihini (bin-i azim). Sene 1074
Bu kapnn dnda sahra gibi cill beyaz ham mermer ile d
enmi avlunun drt bir tarafndaki yan sofalar zerinde, her biri
baka bir ibretle seyredilecek stunlar zerinde, tersine dnm ma
vi renkli kubbeler vardr. Drt tarafnda caml pencereler vardr.
Avlunun tam ortasnda bir havuz ve drvn, iki yan ve bir kble
kaps vardr. Ayrca d avlusu, byk bir sahrann iinde, yzler
ce eit meyve aalar ile ssldr. Kble tarafnda nur dolu bir
kubbeyi, Vlide Sultan Allah uzun mrler versin kendileri iin
trbe yapmlardr. Sultan Mehmed Hn mihrb nndeki bahe
nin dnda Gmlekli kule ad ile bir bur zerine muhteem bir
kk yapmtr ki, sanki rem kkdr.
Bu camiin byk avlusunun gneyinde ve batsnda bin kadar
kgir dkknlar yaplmtr ki tarifi imknszdr. Bu avlunun da et
rafnda drt kap vardr, iki yksek minresi vardr ki gklere uzan
mtr. Minarelerin yaldzl bakr klahlarnn parltsndan bakan
larn gzleri kamar. erefeli, ssl iki yksek minrelidir. Dn
ya durduka Allah mr versin...
eyh Ebl Vefa Cami: stanbul iindeki onbirinci byk cmi
budur. Ftih Sultan Mehmed yaptrmtr. O kadar byk deil; fa
kat rhniyeti vardr. Yaplan dularn kabul olunduu byk bir
cmi ve eski bir mabeddir. Bir tabakal bir minaresi, avlusu, med
resesi, imareti ve hamam vardr.
Fatih Sultan Mehmed Hnn yaptrd Hazreti eyh Emir Bu
har Cmiinin vgs: Nur ile dolu kk bir cmidir. Zaviyesi, av
lusu, bir erefeli minaresi ve imreti vardr. stanbuldaki byk
cmilerin oikincisidir.
Fethiye camii: Aslnda byk br kilise iken cmiye evrilmi
tir. Byk br bahesi ve tek minaresi vardr. Yedi kule iinde Ebu
Feth cmii diye bilinen eski bir ibadethanedir.
Ftih Sultan Mehmed Hn'n Orta Cmii: Yeni odalar iinde yksek bir cmidir. Fakat kubbesi yoktur. Yandktan sonra Sleyman
kethda tarafndan tamir olundu. Tamir tarihi:
Ey (Nisr) kredip Hakka didim trihini,
Hamden lillah orta cmi oldu pek al bina.
231
sta n b u l iin d ek i b y k cam iler, bu y a z la n la rd r. F a k a t s t a n

bul d ndaki d rt d e iik y e rd e olan c a m ile rin n l le ri aa
dadr:
E y p S u lta n C am ii, T o p h a n e de C ih a n g ir C am ii, R u m e lih is a rnda F tih C am ii (B oaz h isa r), R u m eli K a v a n d a D rd n c M u rad
H n C am ii, A n ad o lu K a v a h isa rn d a y in e S u lta n D rd n c M u rad
H n C am ii, A n ad o lu h isar G ksu F tih C m ii, sk d a rda isk ele b a
n d a S ley m an H n n kz M ih rim a h S u lta n cm ii, y in e s k d a r
d a Y e n im a h a lle de S u lta n H n V lide cam ii, y in e sk d a rda S u lta n
D rd n c M u ra d m an n esi K sem V lide S u lta n C am ii. B u n la rd a n
b ak a bu d rt deiik y e rd e b u lu n a n h n k a r b a h ele rin d e d ah i
b ire r cam i v ard r. sta n b u l e tra fn d a b u lu n a n k a sa b a la rd a k i b y k
cam ileri in a lla h y e ri g eld i in d e y a z a r v e say arz.
S T A N B U L N D E L K Y A P IL A N V E Z R ,
V K E L VE Y N C A M L E R
E v v el b t n v e z ir c a m ile rin in e n eskisi y e n i B ed e sta n y a k n n
daki M ahm ud P a a C a m iid ir. B y k cm ilere n e k g sterilecek b ir
em id ir. kubbesi, kaps ve b y k b ir b ah esi v a rd r.
M olla H a y re d d in C am ii: U n k a p a n n n i y z n d e K a z a n c lar
iin d e olup, F a tih z a m a n n d a y a p lm tr. s ta n b u ld a b u n d a n b ak a
.m ih rb l cm i y o k tu r. k u b b e ve k ap s v a rd r. F a k a t d a v
lu su d a rd r. G sterili ve d u la rn k a b u l o lu n d u u b ir y e rd ir. B
cm i y a p lrk e n , M olla H a y re d d in m u te m e d i iini y ap y o rm u , b ir
ley lek k u u gelip lab la b diye tm ey e b a la r. M olla H a y re d d in H az
re tle r i k za rak :
B re h e y k u s ta n b u lun d n d a fery d eyle!
D eyince, A llah n e m ri ile inci ta n e si szleri k abul o lu n u r ve s
ta n b u l iin d ek i b t n le y le k le r b a k a ky ve k a sa b a la ra g id erler.
B u g n e k a d a r ley le in sta n b u lda deil d u rd u u n u , d a m la ra bile
k o n d u u n u hi k im se g rm em itir.
te ad geen K a z a n c la r cm ii yle ru h a n iy e ! sa h ib i b ir s u lta n n
b in asd r.
E d irn e k a p y a k n n d a k i K ariy e cam ii: D ah a nce ssl b ir k ili
se im i.
S iliv ri y a k n n d a k i K oca M u sta fa P a a cm ii: K oca M u sta fa P a
a, F tih S u lta n M ehm ed v e B ayezid-i V elye v e z irlik y a p m tr. Bu
cm i, y ap lar d u a la rn k a b u l o lu n d u u ii k ap l b ir cam id ir. D rt
ta ra fn d a M eslem e, E b a E yyb, H a ru n frre id a srn d a E lm a adh m el.-
232
un K ra ln e lin d e n eh id olan b in lerce sah ab e-i k ira m ve o n larn o

c u k la rn n m e z a rla r v a rd r. B u cm ideki ru h n iy e t b ak a b ir cam i
de y o k tu r. B ah esin d e zin cirli se rv i ad ile a n la n z iy a re ti sev b b ir
s e rv i a ac v a rd r. Y k lm a te h lik e si geirdii b ir sra d a h a y r sahibi
b iri ta ra fn d a n z in c irle b a la n a ra k y k lm as nlendii iin, zincirli
s e rv i d en ilm itir. B in lerce ta r ik a t ehli b u ra d a h a z rd r. m a re ti, m ed
resesi, zav iy esi ta m ir e d ilm itir.
F iru z a a cm ii: A tm e y d a m y a k n n d a ce m a ti ok olan te k k u b
beli b ir cam id ir. K ble k ap s ze rin d ek i ta rih i udur:
H z issu lta n S u lta n B ayezid
V e h v e F iru z re is lh in in
K aale rd v n u l u l t rih h u
C e n n e t l m ev ve d ru lh m id in
(S ene 796)
a ram b a p a z a rn d a n c M u ra d a a la rn d a n M ehm ed aa
C m ii: A y d n lk ve gzel b ir cm id ir. G iriin d e yazl ta rih i u d u r:
D idi sr ta rih in i h a tif,
B ey ti h d i ve cm ii m m e t.
(S en e 993)
U zu n ar iin d ek i b ra h im P a a C am ii (51): K g ird ir. F a k a t

k u b b e b in a deildir. D rt ke lev h a k u b b ed ir. G a y e t s sl d r. n
a tn b alan g ta r ih i Ve m en d a h a le h u m enn S ene 889. T a
m am la n ta rih i: H ay r n cell n m ebbedn S en e 935.
F e th iy e y a k n n d a k i D ra m a n C m ii T arih i:
zzu cah ile k veledi Y u n u s bey
T erc m n - eh-i c ih n r
Y a p t b u cm i-i e rifi ol
K la ra k av n -i H a k k ' ra h n m
R h -i kudsi didi o dem t rih
D r- ta a t v e m enzil-i su le h (S ene: 948)
Z in c irlik u y u y a k n n d a k i ba C m ii: M im ar S in a n y a p sd r.
B u c m iin sah ib i S elm an P k keinden b ir z a t olup, kiiy i b ir
ak ey e tra e d e re k h e l lin d e n b irik tird i i p a ra ile cm i y a p trd n
dan, ba cm ii d e n ilm itir. K k b ir cm id ir. F a k a t ru h a n iy e tlid ir. K ap s z e rin d e y ap l ta r ih i yazld r.
K rk em e y a k n n d a k i S u n u lla h E fen d i C m ii: Y an g n g eir
m i olup, y a n g n d a n so n rak i ta m ir ta rih i u d u r:
51 )andarl
mitir.
Kara,
Halil ouilanndandr. SOS tarihinde fnebaht'da vefat et
233
H ac B e k ta ocann k e th d a s say iy le
K im S le y m n - z a m a n d r v ire c re t lem -yezel
H a rk - n a r c id u vel ta m ire didim t r ih
C m i-i r n , ib ad e tg h - n k - b -b ed el (S en e 1072)
S iv rik a p s y a k n n d a k i eski m ab ed K rk b a C m ii: B u cm iin k b le ta ra fn d a v a k it n ia n v a rd r. Y az ve k b ir d a k ik a y a
nlm az.
B a la t k a p sn n i ta ra fn d a k i B a la t C am ii: S le y m a n H n d ev
r i k e th d la rn d a n F e ra h k e th d a ta ra fn d a n y a p trlm tr. M im ar
S in a n y a p sd r. D so fan n k b le d u v a rn d a K u d ste n M sra, M
s rd an M ekke ve M ed in eye k a d a r olan k o n a k la rd a k i d e re ve te p e
lerin , k o rk u n v e te h lik e li A k ab e g e itle rin in m a n z a ra la r g a y e t u s
t a b ir ress m ta ra fn d a n yle c a n la n d n lm tr ki E je n k ile M ani
gelseler, h a ta sn b u lam azlar.
S u lta n S elim c iv a rn d a k i S iv si E fen d i C am ii: Z em inin d e, a lt
a d e t dire e d a y a n a n b ir sa rn v a rd r. F a k a t su y u o lm ad n d an ,
iinde ip ek ile r ib riim b k e rle r.
K a ra g m r k y a k n n d a k i A k em sed d in C am ii: Y a p tra n n feyizli
n efe sin in eseri olarak, y a p la n d u a la rn k a b u l o lu n d u u b ir cm id ir.
G ece g n d z cem aatsiz kalm az.
U n k a p a n m n i ta ra fn d a k i A z a p lar C m ii: F a tih d e v rin d e E l
v an elebi ta ra fn d a n y a p lm tr. H a lk a ra sn d a eftali C am ii di
ye a n lr. Y ap ld sene, d u v a rn n d ta ra fn d a b ir e fta li aac
k a r ve d rd b ir okka gelen e fta li v e re n b y k b ir aa olur. te
b u seb ep ten , e fta li cm ii ad ile a n lm a y a b a la r. F a k a t so n ra la r
M usli S u lta n sa ra y n d a k an b ir y a n g n sra sn d a e fta li aac ve
c m iin in b ir ksm y a n d n d a n , h l o m ah a lle h a lk eftalisiz k a l
d k la rn d a Et eftalisi ile g ein irler.
k P a a C m ii: Z iy a re t m ah a llid ir.
M ft H a m a m y a k n n d a k i A lt B oaa C am ii: S u lta n F a tih in
E km ekibas ve C ebe Ali H a z re tle ri n e slin d e n b ir z t ta ra fn d a n
y a p lm tr. A d geen kii B ayezid-i' V elye h e r g n a te g rm em i
de g y a g n e te p im i a lt boaa g e tird i in d en , y a p t cm ie B o
aa cm ii d en m itir.
K a ra P iri P a a C m ii: Z e y rek ba y a k n n d a , S o u k k u y u ze
rin d e a y d n lk b ir cm id ir. A ltn d a y z d ire k z e rin e y ap lm b ir
sa rn v a rd r. S u y u , b- h a y a t gibidir.
A tp a z a r C am ii: F a tih in k a n u n u gereince sta n b u l iinde h e r
gece n b e t tu ta n oniki Y en ieri orbacs, ak am n a m a z n b u cam i-
234
de klp sabaha kadar drtbir yan bekleyerek sulularn hakkndan

gelirler.
Mirahur Camii: Yedikule yaknnda Manastra yakn, kiliseden
evrilmi byk bir camidir. Mimar Sinan yapsdr. Fakat cemaat
az olur.
Hadm brahim Paa Camii: Sleyman Hnn vezir-i zamlndan emekli olan paa merhum, Silivrikapsnn i tarafnda ahab ve
ruhani bir cami yapmtr ki sanki bir cennet kkdr. Bahesi
yksek aalarla dolu olup, mimr tarz gayet sanatkrne ve i
acdr. nk mimar Mimar Sinandr.
Dvd Paa Camii: Eski bir mabeddir. Yaptran, Sultan Byezid-i Veli vezirlerindendir Avlusu gayet geni olup, bir tarafnda
eriyye mahkemesi vardr.
Cerrah Mehmed Paa Camii: Kadn Pazar yaknnda ssl bir
camidir.
Eski Hsrev Paa Camii: Aksaray yaknnda gzel bir camidir.
Eski Ali Paa Camii: Tavuk Pazar Dikilita (emberlita) dibin
de byk br camidir. Cemaat oktur.
Koca Mehmed Paa Camii: Atmeydamna yakn byk bir ca
midir. Yaptran, Sultan Sleyman Hn vezirlerindendir.
Nianc Paa Camii: Kumkap yaknnda aydnlk bir cmidir.
Vezir Ahmet Paa Cmii: Topkap iinde bir tepe zerine yapl
m, byk cmiler ayarnda bir cmidir. Yaptran, Sultan Selim
ve Sultan Sleyman Hn vezirlerindendir. Mimar Sinan yapsdr.
Bayram Paa Cmii: Fatih yaknnda Kekikier iinde yksek
e bir cmidir. Merdivenle klr. Yaptran, Sultan Drdnc Murad Sadrzamlarndandr. Tarihi:
Old vl cami cennet harim ve hi adil
Nianc Paa Cmii: Keskin Dede yaknlarndadr. Mimar Mi
mar Sinan olduundan, byk cmiler kadar salam ve gzel bir
cmidir. inde Paa merhumun trbesi vardr. Tarihi udur:
Kudisyn fevtini duydkda didi trihini,
Didiler vsl- Hak oldu Nin Paa.
Hafz Paa Cmii: Fatih yaknlarndadr. Bir gece Ahmed Pa
a, ryasnda Ftihi grr. Niin benim cmiimin yannda cmi
yaptrarak cematimi aldn? diye Fatih yeri cennet olsun, Ha
fz Paay azarlyarak boynunu vurdurur. Ahmed Paa uyannca, r
yay tbir ettiler. Sonra ryann ayn kar ve yetmi gn sonra
235
Hafz Paa lr. Mezara konurken tbutu kenarndan bir ta uup,

Paann ban kl gibi keser. Bu da halk arasnda yaygn bir ri
vayettir.
Halil Paa Camii: Sultan Mehmed imreti yaknnda, ssl ve
sanatkrca yaplm bir cmidir.
Tergem Cmii: Yeni odalar yaknndadr.
Sargz Cmii: Ftih yaknnda, Ali Paa ars iindedir.
Tavi Mesih Paa Cmii: Yaptran hs kilerden olup. Sultan
nc Murad zamannda Msr vlilii yapm ve sonra Sadrzam
olmutur. Emekli olunca bu cmii yaptrmtr.
Bli Paa Cmii: Emir Buhri yaknnda yksek bir cmidir. Mi
mar Sinan eseridir. Kap zerinde tarihi u ekilde yazlmtr:
Yapt bu cmii Huma Htn
Bint-i skender vezir ol mh
Hak kabul ide gsterb ddar
Kla maherde efktiyle ilh
Didi ann Hdyi trihin
Mescid-i mmet-i Reslllah. Sene: 908.
Rstem Paa Cmii: Tahtakale yaknnda yksek, her taraf i
ni ile deli ssl ve rahat bir cmidir. Yaptran, Sleyman Hn
vezirlerindendir. Alt, depo ve dkkndr. Mimar Sinan eseridir.
Yavuz Er Cmii: Kurucusu, Fatih Sultan Mehmed Hnn adam
larndan ve bu kudretsizin (Evliyamn) atalarndandr. Unkapannn
i tarafnda, Sarclar iinde tek kubbeli bir cmidir.
Unkapan Cmii: lk defa Sultan Sleyman Hn zamannda, S
leyman Suba tarafndan Mimar Sinana yaptrlmtr. Unkapannn
dnda ve deniz kenarnda olduundan, zamanla minaresi ve dier
baz yerleri yklmt. Sonradan Kara elebizde yeniden yaptr
mtr. Alt, dkkn ve depo olup tek kubbeli, tek minareli bir cmi
dir. Minaresi o kadar incedir ki, stanbulda hlen bir ei daha yok
tur.
Mimar Kemal Cmii: Sultan Byezid yaknndadr. Trihi:
Mal ile eyledi tmir didim trihini,
Cmi-i zb ibdetgh- nik- dilk.
Osman Paa Validesi Cmii: Aksaray yaknlarndadr. Sleyman
Hn, Koca Mimar Sinana yaptrmtr.
236
A b d u rra h m a n E fendi C m ii: M olla G iir n y a k n n d a d r. K u ru

cusu, S u lta n S le y m a n H n n K a z a sk erid ir. M im a r S in a n ta ra fn
d an d rt te p e ve k u b b e z e rin e in a e d ilm itir.
H ac E v h a d C m ii: Y e d ik u le dedir. M im a r S in a n ta ra fn d a n y a
p lm tr.
H ad m M ah m u d A a C m ii: A h rk ap y a k n la rn d a d r. Y a p tra
n S u lta n S le y m a n ve k in ci S elim in a a la rn d a n old u u iin, Kap a as C m ii d a h i d erler. M im ar S in a n ta ra fn d a n y a p lm tr.
O d ab a C m ii: Y en ik ap y a k n n d a d r. M im a r S in a n ta ra fn d a n
y a p lm tr.
K oca H sre v B ey C m ii: K oca M u stafa P a a y a k n n d a d r. M i
m a r S in a n y ap sd r.
H t n C m ii: S u lu M a n a str h a m a m y a k n n d a d r. M im a r S i
n a n n eserid ir. skiipl em esi dibinde, y ed i yol a zn d ad r. s
ta n b u ld a b u n d a n b ak a yedi y o lu n k esiti i b ir y e r y o k tu r.
D e fte rd a r S le y m a n elebi C m ii: D rt ke, k u ru n k u b b eli b ir
cam i olup, M im a r S in a n y ap sd r.
H iirre m avu C m ii: Y eni bahe y a k n n d a , M im a r S in a n y a
ps b ir cm id ir.
S in a n A a C m ii: K ad em esinde K oca M im a r S in a n n k endi
a d n a y a p t b ir cm idir.
A h i elebi C m ii: Y em i iskelesinde h e l l p a ra ile y aplm , M i
m a r S in a n ii b ir cm idir.
STANBULDA BULUNAN ESK MESCDLER

F a tih in sta n b u lda ik iy z y etm ie y a k n m escidi v a rd r.
K irim i M escidi: E ski o d la r y a k n n d a d r. T a m ir tarih i:
H a rik oldu, olup s b u h a y re
S le y m a n k e th d n n ol aa' nm
d p t m irin i b u d t t rih
K irim i m escidi pes old u itm m
H a r c M u h id d in M escidi: F a tih y a k n n d a d r.
H a r c B ey M escidi: U n k a p a m n n i ta ra fm d a d r. S l n M uslu S u lta n S a ra y d ibinde, m in a re si tu la d a n y ap lm b ir m esciddir.
U zun m in a re sin in e n tep e sin d ek i k aps zerin e, s a n a tk r u sta s t a
ra fn d a n k u fi y az ile L il h e illllah M u h a m m e d en R eslllah
k elm - e rifi u sta c a y azlm tr.
237
S a lih P a a M escidi: U n k a p a n y a k n n d a d r.
T av H a y d a r P a a C m ii: H a y d a r P a a m ah a lle sin d e d ir.
H a c H a a n M escidi: H a y d a rp a a y a k n n d a , m k elle f b ir m esc id d ir ve M im a r S in a n y ap sd r.
D e m irh a n M escidi: S o u k k u y u y a k n la rn d a d r.
H m id E fen d i M escidi: F il y o k u u m ah a lle sin d e d ir. T arih i:
H az M akam - M ahm ud Sene: 985.
A ra b c la r M escidi: U n k ap an y a k n n d a d r.
P ap azo lu M escidi: U n k a p a n iin d ed ir.
Y a rh is a r M escidi: C ibli k ap s iin d ed ir.
M escid-i R ev n : K rk em e y a k n n d a d r.
S u lta n S le y m a n ve S elim H n d e v irlerin d e , A b d lm en n a n o
lu K oca M im a r S in a n a a n n h en d ese ilm in i ta tb ik e d e re k y a p t
m escid ler aa d ad r:
R ste m P a a M escidi, S in a n P a a M escidi, M ft ivizde M es
cidi, M im a r S in a n M escidi (Y e n ib ah ed e), E m ir Ali M escidi, ba
M escidi, D e fte rd r erifzd e M escidi. K a ra g m r k y a k n n d a ve b ir
b irle rin e y a k n d rla r.
S rm a k e M escidi: L tfip a a y a k n n d a , Y en ib ah e b an d ad r.
H acegzde M escidi: F a tih S u lta n M ehm ed y a k n n d a d r.
M ft ivizde kz B a n M escidi: D v u d P a a y a k n n d a d r.
avu M escidi, T ak y eci A h m ed elebi M escidi: S iliv rik a p y a
k n la rn d a d r.
D ebb E lh ac H am za M escidi: A a a y rn d a d r.
ey h F e rh a d M escidi: L a n g a B o stan y a k n n d a d r.
b ra h im P a a h a n m A siye H a n m M escidi: K u m k a p y a k n n
dad r.
K rk b a M escidi, K e m a h c la r K rh n e si M escidi, K u y u m cu b a K rh n e si M escidi: H e r de K u m k a p d n d ad r.
T e rz ile r K rh n e si M escidi: B u da K u m k a p dnda, H e rsek b o d
ru m u z e rin d ed ir.
A a M escidi: A y aso fy ada; B ab ab a M escidi: F e n e rk a p iin d e
dir.
A bdi S u b a M escidi, H se y in elebi M escidi: S elim H n y a k
n n d ad r.
E lh ac Ily as M escidi: A li P a a h a m a m y a k n n d a d r.
D am ad elebi M escidi: L leb ah esi ta ra fn d a d r.
D u h n z d e M escidi: K oca M u sta fa P a a y a k n la rn d a ; K ad z-
238
de Mescidi: ukur hamam yaknnda; Saray Aas Mescidi: Edirteka[ dnda; Tfekhne Krhnesi Mescidi: Unkapanndadr.
syaszde Mescidi, Asrafzde Mescidi: Topkap dndadrlar.
Ruznmeci Hamdullah elebi Mescidi: Sulumanastrdadr.
Yukarda adlar yazl mescidlerin hepsini, Sleymaniye Cmiini ina eden naml mimar, bilgili, yapc, kararl mhendis, Koca
Mimar Sinan Aa yapmtr. te bu Koca Mimar Sinan, toplam
3600e varan hn, cmi, imaret, medrese, drlkurra, drlhads, s ray, vezir, ayn ve byklerin konaklar ile Mekke, Medine, Ku
ds, am Segedin ve Bender gibi eitli ehirlerin kalelerini yapm
tr. Mbarek cesedleri, stanbulda Sleymaniye Camii yaknnda
Aakaps kesindeki sebilhanesi yannda yekpare mermerden yu
varlak kubbeyi kendisine mesken edinmitir. Ebed aleme yz yet
mi yanda g etmitir. Allah bol bol rahmet eyleye. Mezarta
zerindeki altn yaldzl celi yazlarn tamam Karahisar Haan e
lebi elinden kmtr ki, rengrenktir.
stanbulda bulunan sultan, vezirler, ayn, ileri gelenleri, bevlerbeyiler medreseleri ile yapl tarihlerini ve derecelerini gcm
zn yettii kadar izh edelim:
lk olarak stanbul iinde medrese ismiyle yaplan, fetihten son
ra Fatih Sultan Mehmed Hn Gazi yaps olan Byk Ayasofya Med
resesi: Evvelce Bizans devrinde patrik ve keilerin ncil haneleri idi.
Halen limler yannda pyesi vardr.
Fatih Sultan Mehmed Hnn ikinci Medresesi: Osmanl yaps
olan ilk medreseler bunlardr. Fatih Cmiinin byk d avlusunun
kuzey ve gneyinde sekiz adet medrese vardr ki, ulema arasnda
semaniye medreseleri denir. Din ilimlerini tevik ederek halkn
ilgisini artrmak iin cennete benzer sekiz medrese yaptrd. Gzel
levhalarla sslenmi her medresenin bahesi cennetten bir bahedir.
Bilginler arasndaki derecesi yksektir. Byk bahesinin kble ka
psnn dibinde Mslman ocuklar iin bir Kuran kursu yaptrd.
Bu medreselerin dou tarafnda, uzaktan gelen hastalar ve fakirler
iin bir de hastahane yaptrd.
B ey t:
Bir aceb drifadr ky- yar
Hasta varan mbtels ho gelir.
Mns zere, oradaki iinin ehli, bilgili pratik hekimlerin ver
dii illar, hastalar elbette iyiletirir. Buras can balayan bir
239
y e rd ir. S zn kisas, ib re tle sey red ilecek y a rd m a koan b ir h a sta h a n e d ir. B u sem n iy e m ed re sele rin in k u zey in d e ve g n e y in d e ik m a l
y e rle ri v a rd r. H epsi 360 oday b u lu r. H e r odada d rt v e y a b e er
re n c i o tu ru r. O d a la rn h e rb irin in v a k fd a n ta h s is a t v a rd r. M ed re
se h o c a la r iin y e m e k h a n e si v a rd r. Y etm i k u b b e li b ir m u tfa v a r
d r ki, fa k irle re g n d e iki defa bol y e m e k v e rilir. B u im a re tin y a k
n n d a b ir k e rv a n s a ra y ve m isa firle rin h a y v a n la r iin b ir a h r v a r ki,
eitli c in slerd en b in h a y v a n alr.
S u lta n B ayezid V eli M edresesi: C m iin d a v lu su n u n g n ey in d e
b y k b ir m ed re sed ir. D ersim e y h lislm a, b ak m da m ft le re
v e rilm itir.
M sr ve S u riy e F a tih i B irin ci S u lta n S elim M edresesi: Y enibahe y a k n n d a , H a lc la r kk d e n ile n y erd e, b y k b ir b in ad a eski
b ir m ed resed ir. S le y m a n H n , p e d e rin in h tra s iin y a p trm tr.
V a k fla r Y en ib ah e c iv a rn d a k i b ah e ve b o sta n la r olup, bu gzel
v e gnl ac y e rin u z u n lu u b ir, genilii ise ta m y a rm m ild ir.
H a k ik a te n gzel b ir im en lik ve y eil b ir rt y e sa h ip tir. H a tta S e
lim H n t a h ta k la rn d a b u b a h en in iin d e a d rla rn k u rd u la r
ve sta n b u l b y k le rin in ou k e n d isin e b u ra d a b i t e ttile r. O n u n
iin Y av u z S u lta n S elim , ou zam an g e z in tile rin i b u b ah elerd e
y a p a rla rd . S o n ra la r, S le y m a n H n b u b ah ey i m ed resey e v a k fe t
m itir.
S u lta n S le y m a n M edresesi: C m iin k u zey in d e ve g n ey in d ek i
yedi m ed re sed e n m ey d a n a gelm i olup, n e k a d a r vlse ta m a n la tl
m olm az. B ir h ad s evi, b ir D r lk u rra s, b ir tp m edresesi, b ir
im re ti, b ir tab h a n e si, b ir h astan esi, b irk a h a m a m ile b irlik te b ir
de y em ek h an esi, y o lcu la r iin m isafirh an esi ve a h r, ocuk m ek teb i
ve d i er im a r lev z m a t h a d d e n a rd r. B u a ra d a ehzde M ehm ed H n m ed resesi u lem a r tb e sin d e d ir. H epsi de K oca M im ar S i
n a n n elin d e n k m tr.
S u lta n A h m ed H n M edresesi: P y e d ir. A lay K k y a k n n d a
ki h H b a n M edresesi tarih i:
Y a p t b u m ed re sey i eh-i H ban,
O lm ay a izz- e re fte n hli.
(E m eli) g rd didi t rih in ,
D r- ta h sil ve m ek n - li. (S ene 971)
K a ra M u sta fa P a a M edresesi: P a rm a k k a p y a k n la rn d a d r. T a
rih i:
240
S e y re d e n le r b irb irin e g sterib d ir t rih in

M u sta fa P a a b a k a, y a p t ne zb m ed re se
(S ene 1018)
S a id A h m e d E fen d i M edresesi: K a d em esi y a k n n d a d r. S a

n a tk rc a y ap lm , y e n i ve s sl b ir m ed resed ir.
H a m id E fen d i M edresesi: F il y o k u u m a h a lle sin d e d ir. H aan P a
a M edresesi: C anbolad-zde s a ra y y a k n n d a d r. T a rih i:
S a d r-i b len d k a d r-i H a a n ki zam n ed e
O ld u r ki k em l-i l tf ile cu y ay - ehl-i fadl
(R u h ) irin c e m ed rese itm m a zevk id b
T a rih syledim on a m ev y-i ehl-i fadl (S en e 1004)
B ak a b ir ta rih :
saf- sah ib -k erem , d v e r-i l h im em
M lik-i sey f ve k a le m sad r- m k e rre m H aan
S yledi t rih in i R h i sh ib -k elm
O ld u b u li b in bis-i nm - H aan (S ene 1004)
D o ru su, b u m ed re se b y k b ir y ap d r. A ltn d a b o y d an boya
d k k n la r v a rd r. Y ap l ta rz g a y e t y k se k b ir s a n a t ifade eder.
E sm eh n S u lta n M edresesi: E d irn e k a p iin d ed ir. K ad M ah m u d
E fen d i M edresesi, M u ra d P a a M edresesi, D v d P a a M edresesi, E s
k i A li M edresesi, M esih P a a M edresesi, R stem P a a M edresesi, iv izd e M edresesi, Z e y rek b a y a k n n d a d r.
K ep en ci M edresesi, K a ra P r P a a M edresesi: S o u k k ap y a k
n n d ad r. E fd alzd e M edresesi, M erd m iy y e M edresesi: S o u k k ap
y a k n n d a d r.
M olla G r n M edresesi: K u ru c u s u n u n ad sm ail G r n olu
A h m ed o lu em s d d n d ir. F a tih in hocas idi. E v v e l F a tih e d a
rlp , M srda erke h k m d a rla rn d a n S u lta n K a y tb a y a s n a
r a k o ra d a h rm e t g rd ise de, so n ra d a n F a tih S u lta n M eh m ed in
iste i z e rin e g eri g elerek s ta n b u lu n fe th in d e b u lu n m u tu r. T r
besi cm i y a n n d a d r.
R e v n M edresesi: K u ru c u su S u lta n B irin c i S elim ve S u lta n S
le y m a n z a m a n la rn d a yaam b ilg in b ir kim sed ir. E d irn e li olup, ad
u cad r. M edresesi K rk em e y a k n n d a d r. K e n d ile ri de h le n cm ii y a n n d a g m l d r. A llah ra h m e t eyleye.
E k m ek izd e A h m e d P a a M edresesi: V efa y a k n la rn d a d r. K u
ru cu su , S u lta n A h m ed H n n d e fte rd a r idi. S n n K a d n M ed re
sesi, F a tm a S u lta n M edresesi, ba N u re d d in H z r M edresesi: E dirn ek ap iin d ed ir. M im a r S in a n y a p sd r.
241
F e ra h K e th d a M edresesi, M an av ve K a d M edresesi, A k H sam ed d in M edresesi: S elim iy e h a m a m y a k n n d a d r. E ski b ra h im P a

a M edresesi: ehzde S elim y a k n n d a d r. H aseki S u lta n n K a h riye M edresesi: S le y m a n H n n p a ra siy le M im a r S in a n ta ra fn d a n
in a e d ilm itir. A k sa ra y y a k n n d a d r.
O sm an a h m A n n e sin in M edresesi: M im a r S in a n y ap s ve Topk ap iin d ed ir. M ak b u l A h m ed P a a M edresesi, S ofu M ehm ed P a a
M edresesi, sk e n d e r P a a M edresesi, b ra h im P a a M edresesi: sa
k ap sn d ad r.
K ap A as C afer A a M edresesi, H a z in ed a rb a A h m ed A a
M edresesi, M all E m ir M edresesi, m m - V eled M edresesi, K a z a s
k e r P e rv iz E fen d i M edresesi: F a tih y a k n n d a d r. H segizd e M ek
teb i, A azde M edresesi, D e fte rd a r A b d sselm B ey M edresesi, T ut K ad M edresesi, H ek im M ehm ed elebi M edresesi, H se y in e
leb i M edresesi, E m ir S in a n M edresesi, h k u lu M edresesi, D ra m a n
Y u n u s M edresesi, K a rc S le y m a n M edresesi, H ce H a tu n M ed re
sesi, D e fte rd a r erifzd e M edresesi: K k K a ra m a n d a d r.
K ad H ek im elebi M edresesi, B aba elebi M edresesi, K irm a stzde M edresesi, m a m z d e M ed resesi...
Y u k a rd a y a z la n m ed re sele rin e llib ir adedi, S le y m a n H n ve
ik in c i S elim z a m a n la rn d a K oca M im a r S in a n ta ra fn d a n y a p lm
tr. C enab- A llah Islm m b ed leri, ilim m ed re sele ri ve m b re k
m escid ler y a p m n d a b u d erece g a y re t ve a lk an lk , g steren u sa
n a tk r zt ra h m e t ve g fra n a garkeyleye! m in ...
STANBULDA BULUNAN ESK SULTANLARA

AT DRLKURRLAR
E v v el u n u b e lirte lim ki, sta n b u lda S u lta n , v e z ir ve d e v le t
b y k le rin e a it n e k a d a r cm i v a rsa , h e r b iris in in y a n n d a m u tla k a
b ir de D r lk u rr b u lu n u r. M aksadm z b u n la r olm ayp, h u s s D r lk u rra la r b ild irm e k tir.
S u lta n S le y m a n D r lk u rra s: H epsi zenle y ap lm b y k
k u b b e le rd ir. H sre v K e th d D r lk u rra s: E km ek izd e A h m ed P a
a M edresesi y a k n n d a d r. M im a r S in a n e serid ir. T arih i:
B ifad ill h H u sre v K e th d ol s h ib ilh a tem
Y ap p b u d r- k u rr y b ir ev id in d i u k b d a
242
(A m ni) ola t rih i b u n d a n did H a tif

M brek d r- k u rr d r b u ta r ih oldu d n y d a (Sene: 973)
M eh m ed P a a M edresesi D r lk u rras: H oca P a a y a k n n d a d r.
S ad i elebi D r lk u rra s: K k K a ra m a n d a d r. Y k sek tir. m a m zde D r lk u rra s: m r e t C m ii y a k n n d a b y k b ir k u b b ed ir. Bos
n alI M ehm ed P a a D r lk u rra s, M ft zd e D r lk u rra s: B u n la rn
h ep si de K oca M im ar S in a n n e serlerid ir.
s ta n b u lda o k u lla r ve ocuk m ek te b le ri: sta n b u ldaki P d i h
ve v ezir c a m ile rin in hep sin d e b ire r ocuk m ek te b i v a rd r. A y rca
b u n la rn d n d a olan lar da sayalm :
P a rm a k k a p d a K a ra M u stafa P a a t rb e si n n d ek i K a ra M us
ta f a P a a m ek teb i: ok v a k fla r v a rd r. K ap s ze rin d ek i ta rih i:
K aal ill ilm e le n ill m allem ten sene 982. E ski H sre v P a a
m ek teb i: Y en ib ah e y a k n n d a d r. T arih i:
zn i ik b l ile H sre v P a a
M ektebi y a p t ide H a k bk
D di b ir k m il o dem t rih in
D r- tah sil-i kelm - B k (Sene: 947)
K a p A as M ektebi: S le y m a n iy e y a k n n d a d r. B u m e k te b in
ta le b e sin in m ev c u d u -d rt y z o cu k tan fazlad r. T u h a f b ir srd r
ki, b u m ek te b d e b ir k e re B ism illah d iy en nasibsiz k a lm a m tr. P ap aso lu M ektebi: U n k a p a n n d ad r. k P a a M ektebi, A li C em al
M ek teb i: Z ey rek b a eddi z e rin d e g a y e t b y k b ir m e k te b tir.
M ek m ed P a a M ek teb i H oca P a a m ah a lle si y a k n n d a d r. T a rih i
u d u r:
D idi b u m sra t r ih d p ho
B in y - m ek te b -i l v dilke
(S ene: 996)
stanbuldaki (Drlhadsler) Hads okullar: B t n S u lta n m ed

re s e le rin d e M slim , B u h r, M earik h a d sle ri r v ile ri ile o k u n u r.
M ak sad m z y aln z h ad is ilm i o k u tu lm a k e z re k u ru la n h ad s ok u l
la rn a n la tm a k tr. H a a n E fe n d i D r lh a d si: K esk in D ede y a k n n
d a d r. T a rih i:
H tif-i K u d s du id p didi t rih in i
B n -i d r lh a d se ih s n - cezi
M olla Ish a k elebi b u D r lh a d se hoca ta y in o lu n d u u zam an
t r ih s y le n m itir ki, g a y e t sa n a tl o lm ak la b e ra b e r h e r m sra
b ire r ta r ih d rm t r:
243
lin ve ehl-i te fs ir (sene: 926)

R en fak h -i fa k (sene: 926)
A llah n e m s te h a k tr (sene: 926)
D r lh a d ise sh a k (sene: 926)
D am ad M ehm ed E fen d i D r lh a d si: S in a n A a C am ii y a k n n
dad r.
STANBULDAK TEKKELER
s ta n b u ld ak i te k k e le rin e n eskisi E b lfe th G azi T e k k e sid ir ki,
h l A yasofya k a p sn n i ta ra fn d a olup S irk eci T ekkesi d e rle r. H azr e ti P e y g a m b e rd e n so n ra ash ab - g zin (M eslem e, E b a E y y u b E nsr) gelip sta n b u lu n y a rsn fe th e ttik le ri zam an, b u te k k e k z la r
m a n a str idi. T ekke y a p tla r. s ta n b u lu f e th e ttik te n sonra, F tih
d ah i te k r a r te k k e y ap t. lk eyhi H a z re ti ey h v ey sd ir ki, y e tm i
m rid e icazet v e rip h rk a g iy d irm itir. M ezar, am da B ill H a
be y a k n n d a d r.
A k em sed d in T ekkesi: Ali P a a y a k n n d a d r. E m ir B u h r T ek
kesi, S o fu la r T ekkesi, K oca M u sta fa P a a T ekkesi, m a m S in a n T ek
kesi, S iv s T ekkesi, T av a M ehm ed A a T ekkesi: aram b a P az a rn d ad r. K eskin D ede T ekkesi, D ra m a n T ekkesi, K ap A as
M u stafa A a T ekkesi: B y k A yasofya y a k n n d a d r. T arih i:
O la M akbl-i H u d b n didi t rih in i
H a m d lill h oldu zib tek y esi h l ta m a m
(S ene: 926)
E k m el T ekkesi, E rd ib li T ekkesi: E y aso fy a y a k n n d a d r. S n b l

S in a n T ekkesi, G len-i H a lv e ti T ekkesi, G len-i ey h M asu m T ek
kesi: A k sa ra y dad r. G len-i A li P a a T ek k esi...
STANBULDAK MARETLER
E v v el o cm erd rz k verici, c e n n eti y a ra d a n A lla h a b in le r
ce h a m d sen olsun ki, b t n h a y ra t sa h ib i v a rlk la rn rz k la rn ve m m in d b b e tin fil a rd ill a le ll h rzkuh y e ti k e ri
m esi te m in etti.
C enab- A llah sta n b u lu n fe th in i F tih h a z re tle rin e nasibedince,
o k u d re t sa h ib i h n k r fa k irle r, g a rib le r ve z a y fla ra b y k n im e t
v e rm e k iin d o ru su k e rim ve gan isim le rin e sah ib oldu. E v v el Y e
n i S a ra y im re tin i y a p trd ki, y l bo y u n ca sab ah akam , efen d i ve
dilenciye, y k se k ta b a k a y a vd h a lk a bol bol y e m e k v e rilir. F tih
S u lta n M ehm ed im a re ti, S u lta n B ayezd-i V el m a re ti: B u n d a da
g n d e iki d efa zen g in ve fak ire y e m e k v e rilir.
B irin ci S u lta n S elim , S u lta n S ley m an H n , ehzde M ehm ed
244
H n , S u lta n A h m ed H n , H asek i S u lta n m a re tle ri: A v re t p a z a r

y a k n n d a d r. V efa S u lta n , E y b S u lta n , ehzde C ih a n g ir S u lta n
m a re tle ri: T o p h an e y a k n n d a d rla r. M ih rim a n S u lta n ve V lide
H n m a re tle ri: B u ik i im re t, sk d a r ta ra fn d a d rla r. Kse V li
de S u lta n m a re ti...
B u n la rd a n b a k a te k k e le rd e de m u tfa k la r v a rd r. F a k a t gem i
s u lta n la ra a it im re tle r b u y a z la n la rd r. V e h a le n g n d e ik i defa
o lm ak zere, gence, ih tiy a ra , fak ire, d ilen ciy e ve y o lcu lara bol bol
e k m ek v e o rb a v e rilir. B en (E v liy a) elli senede onsekiz P d ia h lk
ve k ra llk y e r gezdim , h i b irin d e b u k a d a r fazla h a y r m esseseleri
g rm ed im . l-i O sm ann n im e ti k y a m e te k a d a r bol ve dev am l o la...
STANBULDAK HASTAHANE VE TMARHNELER

Ftih Sultan Mehmed timarhnesi: 70 odas, 80 kubbesi ve 200
h izm etisi v a rd r. H ek im b as d e rsi m d a n d r. G elip geen y o lcu la r
d a n h a s ta o la n la r h a sta h n e y e g t re re k ona h iz m e t ed erler. U ygun
il la rla te d a v i e d e rler. S rm a ilem eli ip ek k u m a ta n y ap lm ge
celik leri v a rd r. H a s ta la ra h e rg n iki defa bol bol n efis y e m e k ler
v e rilir. V a k fla r o k a d a r k u v v e tlid ir ki, a rtn m e sin d e E er m u t
fa k ta k e k lik ve s l n k u la rn n e ti b u lu n m a z sa b lb l, sere ve
g v e rc in p iirilip h a s ta la ra verile diye y azld r. H a sta la ra , d iv n e
lere, h a s ta lk la rn te d a v i iin alg clar ve a rk c la r ta y in ed ilm i
tir. H a s ta h a n e n in k a d n la r v e m sl m an o lm a y a n la r iin a y r b ir
b l m v a rd r.
Sleyman Hn Hastahnesi: B u h a s ta h n e yle ifal b ir h a sta h n e d ir ki, A lla h n em riy le, b u ra y a g elen h a s ta la r g n d e iyi o lu r
la r. Son d erece u sta , k a n alc h e k im ve o p e ra t rle ri v a rd r. B u hasta h n e y i a n la tm a k ta n lisa n cizdir.
Sultan Ahmed Hn Hastahnesi: B u h a sta h n e in v a k fla r da
k u v v e tlid ir. H a s ta la rn o u n lu u n u fa k ir ve d e lile r tek il eder. n
k b u ra n n d a h a v a s gzel ve h iz m e t ile ri g le r y z l k im selerd ir.
H a s ta la ra h e r z a m a n c a n ve g n ld en h iz m e t ed erler. n k n z n
o lan k z la r aas, h e r zam an g elerek h a s ta la n n h a tr la n n sorar.
Haseki Sultan timarhnesi: A v re t p a z a n y a k n n d a d r. B u da t a
r if ed ilem ey ecek d ereced e gzel v e m k em m e l b ir h a sta h n e d ir.
STANBULDAK MEHUR VEZR, ULEM,
YN SARAYLARI VE TARHLER
E n b y k sa ra y , A tm e y d a n n d a k i b ra h im P a a sa ra y d r. B u
zt, K a n n S u lta n S le y m a n n v e z irle rin d e n d ir. B u sa ra y n y a rs
245
b l n ere k p d i h la ra ta h sis e d ilm itir. H s g lm a n d a n iki b in k a d a r

p d i h g la m a m v a rd r. S a d e th n e -i h m y n h a ri , sta n b u ld a
b u n d a n d a h a b y k s a ra y y o k tu r. M ih rim a h S u lta n saray : Y ed iy z
odas v e b ah ele ri olup, S u lta n B ay ezid y a k n n d a d r. S iy v u P a a
saray : S le y m a n H n c m iin in k u zey in d ed ir. S aysz h n iin l oda
la r, yedi h a m a m ve elli a d e t d k k n v a rd r. B t n deniz, a y a k la r
a ltn d a d r. M u tfa ve a h r, p d i h sa ra y n d a bile y o k tu r. M im a r
S in a n ta ra fn d a n y a p lm tr.
Yenieri A as S a r a y : S le y m a n iy e y a k n n d a y e n i e ri a a la r
n a a y rlm b ir sa ra y d r. T ekeli M u sta fa P a a s a ra y T a rih i: K asr-
d ilc l tif ve n zh etg h . D ellk M u sta fa P a a sa ra y ile D e fte rd r
M aslub M u sta fa P a a saray : H e r ikisi de S le y m a n iy e y a k n n d a
dr. P e rte v P a a sa ra y : V efa m ey d a n n d a; S u g l n M u sta fa S u lta n
saray : U n k a p a n iinde; P irin c iz d e Y en ieri A as sa ra y : Z e y rek
b a n d a d r. T a rih i: B arek allah oldu vl, m en zil n z h e t feza. K u r
u n lu S u lta n S a ray : Z e y rek b a n d a d r. T ekeli M u sta fa P a a S a ra
y: E ski o d a la r y a k n n d a d r. T a rih i: Ola b u b e y t-i li d im m a m u r-u bdan. S en e 1034. M orali M ustafa.
Mustafa Paa saray: A cem iler m ey d an y a k n n d a d r. K u y u m c u
M ehm ed P a a sa ra y : M e rk e b c ile r y a k n n d a d r.
Silldar Aas Mustafa Aa saray: S le y m a n iy e y a k n n d a d r.
T a rih i: C ennet lm e v e y m n e n d oldu b u m akam . K oca V e z ir
M ehm ed P a a sa ra y : ehzde C m ii y a k n n d a d r. K oca K e n a n P a
a saray : E ski s a ra y y a k n n d a : M usa P a a saray : H oca p aa y a k
n n d a: K a ra M u sta fa P a a saray : A k sa ray y a k n n d a : S o k u llu M eh
m ed P a a saray : A la y K k y a k n n d a ; M elek A hm ed P a a s a ra
y: S in a n P a a y a p sd r, A yasofya y a k n n d a d r. h am am , ik iy z
odas v a rd r. R e is lk tta b sm a il E fen d i sa ra y : M ehm ed P a a y a
k n n d a d r. T a rih i: M brek ola saad etle d aim b u m ekn, b ak a
b ir ta rih : D ilr cay g h ve b e y t-i m a m ur, H n z d e S u lta n sa ra y ,
y n i B e h ra P a a saray : A yasofya y a k n n d a d r. V a rd a r A li P a a
sa ra y : S u lta n A h m ed cm ii y a k n n d a d r. E m ir G n ezd e Y u su f P a
a sa ra y : A h rk a p y a k n n d a d r. M ukabeleci H aan E fen d i ,saray
n n T a rih i: K asr li d ilk cy- sef. K a p ta n H a a n P a a sa
ra y : A yasofya y a k n n d a d r. C an b u lad zd e H se y in P a a saray , C uybr K a d in sa ra y n n T a rih i: Bu a y n ile b u s a ra y oldu c e n n e t lm e v. C iv an K ap cb a y n i R stem P a a saray : K a ra c a A hm ed S u l
ta n T ekkesi y a k n n d a d r. A n k e b u t A h m ed P a a sa ra y ile C inci H o
ca sa ra y n n T a rih i: M uall d e v le t b d old u b u m en zi m b re k bd, d i e r ta rih i: Y m n- d ev letle m b re k ola d im b u m ekn.
246
V e z ir S a lih P a a saray : M ah m u d P a a y a k n n d a d r. K a p ta n S iyv u P a a saray : K a d lim a n y a k n n d a d r. T arih i: Saf-i a y n ile

o ldu b u m en zil c e n n e t lm e v A k M ehm ed P a a saray : C endi m ey
d a n y a k n n d a d r. B a la tl S o lak elebi evi. T a rih i: Bu h n e-i zb y m b re k ide A llah H sey in A a saray : S u lta n S elim y a k n n
d ad r. T a rih i: M brek ola b u k a sr- kde-i zb. Y e n i e rile r evi:
O rta C m ii y a k n n d a d r. T a rih i: D idim ey u zleti b u resm e t r ih d e r-i d e v le t ola d im kde b ra h im E fen d i saray : b ra h im ters n e em in id ir. S a ra y da V efa m ey d a n n a y a k n d r. T a rih i: Du ile
b u k a s rn (E v liy ) t rih in i didi, m b re k e y les n m ev l b u l kasr-
ly sene 1064.
SULTAN SLEYMAN VE KNC SELM DEVRLERNDE

MMAR SNAN AA TARAFINDAN YAPILAN
BYK SARAYLAR
F tih in y a p trd (Y eni S a ra y ) A llah n ta k d iri ile y an p , S
ley m a n H n y e n id e n ta m ir e ttird i. B ayezid H n n y a p trd (G a
la ta sa ra y ) n d ah i S le y m a n H n can lan d rd . (Y eni K ap saray )
K a d rg a lim an n d a , (M ehm ed P a a sa ra y ) A yasofyada, S u lta n S
le y m a n n v e z iri (R stem P a a sa ra y ), (K oca A li P a a sa ra y ) A tm e y d a m n d a, (G zel A h m ed P a a sa ra y ) k i so n ra d a n y e rin e S u lta n
A h m ed C m ii y a p lm tr. B u sa ra y n m ey d a n n d a ar ve p a z a r
d a h i v a rd . B ayezid cm i y a k n n d a (F e rh a d P a a sa ra y ), V efa m ey
d a n n d a (P e rte v P a a sa ra y ), H isa r m ey d a n n d a (K oca S in a n P a a
s a ra y ), K oca P a a m ah a lle sin d e k i (Sofi - M ehm ed P a a sa ra y ), Yen ib ah e y a k n n d a k i (M ehm ed A a saray .) K a ra K asm P a a e
m esi y a k n n d a k i ( h H u b n sa ra y ). B u sa ra y la rn h epsi de M i
m a r S in a n y ap s sa ra y la rd r.
STANBULDAK TCCAR HANLARI

(H oca h a n ) M ah m u d P a a dad r. A cem se v d ag irle ri h ep bu h a n
d a k a lrla r. Y etm i odal salam b ir h a n d r. (M ahm ud P a a h a n ) yz
y irm i o cak tr. (K eleb eciler h a n ) y z o cak tr. B osna ve B e lg ra d m
zen g in t c c a rla r b u h a n d a k a lrla r. (P iri P a a h an ) H a lla la r iin
d edir. S ek sen odaldr. Y a p tra n D rd n c M u ra d v e z irle rin d e n B a y
ra m P a a dr. B t n e sir a lv e rile ri b u h a n d a y a p lr. D ev lete a it
e s irle r iin o d alar v a rd r... (T a h ta l h a n ): M a h m u d P a a y a k n n
da, y e tm i odal b ir h a n d r... M erd iv en li h a n : B u d a b r gibidir.
(E g r h a n ), b t n k u m a la r b u ra d a k a lrla r. Y z odaldr. (K i-
24
lit h an ) ik i y z odas v a rd r. U zun a rd ad r. (K sem V alid e S u l

ta n h a n ) ; B u h a n nceden C e rra h M ehm ed P a a n n s a ra y idi. Z a
m a n geip de y k ln c a K sem V lide S u lta n a ltl stl y z odal,
sa lam b ir h a n y a p trm tr ki s ta n b u lda M a h m u d P a a h a n ile
b u n d a n b ak a b y k h a n y o k tu r. B ir ta ra fn d a n d rt ke gklere
y k se le n b ir k u lesi v a rd r. D ev elik ve a h r b in a d e t a t ve k a tr alr.
O rta sn d a cam i v a rd r. (K t h a n ); M a h m u d P a a h a n y a k n n
d ad r. (K a tr h a n ) T a h ta k a le y a k n n d a d r. (B alk ap an ) k ale gibi
b y k b ir h a n d r. M srl t c c a rla r b u ra d a k a lrla r. (K e te h an , K
n a h an , R ste m P a a h an , E ski Y u su f P aa h a n , Z in d a n K ap s h a
n ); B u h a n la r T a h ta k a le e tra fn d a b y k ve ta ta n y a p lm b in a
la rd r.
C ivan K ap cb a h an : U z u n a rm n o rta sn d a k a la b a lk b ir h a n
d r.
S u lta n D rd n c M eh m ed in v ezir-i zam i K a ra M u sta fa P a a n n y a p trd Y eni h ap : H oca P a a y a k n n d a d r. K k ise de
b in as son d erece sa lam d r. S u lta n D rd n c M ehm ed H n n v e
z iri K p r l M eh m ed P a a n n y a p trd h a n : T a v u k p a z a n y a k
n n d ad r. Y eni b ir h a n d r. F a k a t sa la m lk ta V lide h a n n a b en zer.
A ltl stl ik iy z y irm i odas v a rd r.
STANBULDAK MSAFRHANE VE KERVAN SARAYLARI

E v v el T a v u k p a z a rn d a k i E li h an : B izans d ev rin d e h an im i.
S o n ra 860 ta rih in d e slm ta rz n d a y a p lm tr. Y ek iy l P a a n n h a y
ra td r. F tih S u lta n M ehm ed H n k e rv a n sa ra y , B ayezid H n k e r
v a n sara y , B irin c i S elim H n k e rv a n sa ra y , H asek i S u lta n k e rv a n
saray : Son k e rv a n sa ra y , M im a r S in a n y ap sd r.
S u lta n A h m ed H n k e rv a n sa ra y , K u y u c u la r k e rv a n sa ra y : A yasofya y a k n n d a, k a r k a ry a ik i b y k h a n d r. K oca M ehm ed P a
a k e rv a n sa ra y : A tm ey d a n y a k n n d a d r. K u r u n lu M ey d an k e r
v a n sa ra y , B ak lal h a n k e rv a n sa ra y , A tp a z a r h a n k e rv a n sa ra y ,
S in a n P a a k e rv a n sa ra y : M elek A h m ed P a a n m s a ra y ta ra fn d a
olup, M im a r S in a n n eserid ir. A tik Ali P a a k e rv a n sa ra y : B itp azarn a y a k n d r,
STANBULDAK BEKR ODALARI

B u b e k rla rn a y rc a o d ab alar, h k im ve z b itle ri v a rd r. K e
fili o lan la r o d a la ra k o y a rla r. E n b y k o d a la r (Y olgeen o d alar)
d rty z o d ad r. A m a l z u m u n d a eli silh l b in a d e t ie y a ra r y i it
k a rr. M ercan o d alar: Sekiz odas v a rd r. B u h a n n da b ak a h-
248
k im leri v a rd r. B ir seferin d e S ley m an H n y e n i e rilere k za rak de

d ile r ki:
T erbiyeli olun! Y oksa sizi M ercan arsn d a p ab u ccu b e k r
la rn a k rd rrm .
B u sz p a b u c cu b e k rla rn a ulanca, d e rh a l sil h la n a ra k eli m utal, beli pokal k rk b in n am l, y a ra r y i it, Allah, A llah! d iy ere k
s a ra y d a n ie ri g ird iler. B ir de g lb a n k ek tiler. S u lta n S le y m a n
H n o lan la r d u y d u ve b u n la rn ile ri g elen lerin i h u z u ru n a a rtp :
N edir ah b azlarm ? d ed ik te, o n la r da: D em in p d ih m z p ab u c
cu b e k rla rn y e n i e rileri k rm a k iin istem isiniz. F e rm n pdiah m zn d r. te kala gz a ra sn d a k rk b in y i it h a z rd r. E e r sa
b a h a k a la c a k o lu rsa seksen b in e karz. F e rm n b u y u ru n u z! d e d ik
lerin d e, S ley m an H n m e m n u n k a la rak :
B enden n e d ilersen iz dileyin deyince, o n la r da:
P dihm ! M alm zn p d i h p a z a rn d a fia t b ilin m esi iin, b ir
p ab u ve m e st y z ile ik iy z h esab ile satlsn diye rica e ttile r. R i
c a la r k a b u l b u y ru ld u . H l b u u su lle sa tlm a k ta d r.
C eb eh n e odalar: M ah m u d P a a y a k n n d a d r. P e rte v P a a ve
H illci o d alar: S le y m a n iy e ta ra fn d a d r. K rk a d e t b e k r evi de
A tp a z a rm d a v a rd r. K rk ta n e de B y k K a ra m a n da b u lu n u r. G e
d ik P a a b e k rh a n e si ve yedi aded A ra p la r b e k rh a n e si, U n k a p a n
y a k n n d a d rla r. D ah a b iro k b e k rh a n e le ri v a rd r. F a k a t b u n la rn
h e rb irin d e b ire r, ik ie r y z a d a m v a rd r ki, sarca a r g ib id irler.
STANBULDAK ESK SULTAN. VEZRLER, VKEL,

YN VE ERAF TARAFINDAN YAPTIRILAN
EMELER LE TARHLER
B izan s d ev rin d e, sta n b u lda K rk em ed en b ak a a k a r su y o k
tu . Y a m u r s u la n iin y o lla r y a p lr, sta n b u lda be y e rd e k i s a r
n la r y a m u r su y u n d a n a zn a k a d a r dolard. D i er st k a p a l s a r
n la rd a d a k rk em e su y u n u b t n k d o ld u ru rla r, y azn da ie r
lerd i. F a k a t F e tih te n sonra, F tih S u lta n M ehm ed s ta n b u lda ikiyz
a d e t em e y a p trm tr. B ayezid H n y e tm i adet, S le y m a n H n
y ed iy z a d e t em e y a p trm la rd r. V e z irler de S le y m a n H n n
y a p trd ^ e m e rle re b iro k gzler ilv e e d e re k sta n b u l h a lk n y a n
g n d an k o ru d u la r.
H a y d a r P a a h a m a m y a k n n d a H a y d a r P a a em esi, E d irn e k ap ile T opkap a ra sn d a, h e n d e k k e n a rn d a B e y le rb e y i em esi, eh id iki im m r u h u iin y a p la n Hz. H a a n ile H z. H se y in (m -
249
m ey n ) em esinin ta rih i: I H a a n ile H se y in ak n a su sene 841.

E y y b - E l E n sa rye alan k a le k a p sn n d n d ak i sk e n d e r B ey
em esinin t a r i h i :
S afy - ta b ile s b u n u n t rih i itm a m n
D edim b u lm u sk e n d e r a y n ile b- h a y v t
nc M u rad em esi, E y y b -el E n s r k a p sn n dnd a, F a t
m a S u lta n y a lsn n yola b a k a n a h n iin in a ltn d a d r. T a r i h i :
P d i h a ok d u la r ey ley b
N id e n le r d iy e le r azb-i F ra t
O ldu sr b u t rih -i azm
A yn- l em e-i S u lta n M urad
Souk em e: A lay K k y a k n n d a d r. T arih i:
D e d nce H fz t r ih o lu r
V ire ehl-i m ere b e b u m a h a y a t
K a ra M u sta fa P a a em esi, t rb e s in in y a n n d a d r. T arih i:
H am di-i di g r n ce didi b ir ho t r ih
em e-i M u stafa P a a d r iin b- z ll
F a tm a S u lta n o lu H aan B ey em esi: O k u la r ba y a n n d a d r.
T a rih i:
S e b ilin y a p tla r H a k a n b b - ra h m e ti a t
K lu b b u b ab d a r e yi H a a n r b - rev n iy n
Y e n i e rile r K e th d a s S le y m a n A a em esi: S a ra h a n e b a y a
k n n d a d r. T a r i h i :
D edi (N isr) k u lu evkile t rih in
em e-i b- h a y a t lem e oldu sebil
nc M u ra d em esi: E y b ta ra fn d a , F a tm a S u lta n s a ra y
b itii in d ed ir. T a rih i:
D t b ir m sr b u b- d ilk u t rih in e
O ldu c ri b- P k -i em e-i S u lta n M u rad
A li P a a em esi: S le y m a n H n n h ed iy esi olup K a ra g m r k
y a k n n d a d r. T a rih i:
R ev n - ayn-i A li k e v s e r - b a d
250
K tib H se y in A a em esi: A k sa ray da o lan lar em esi y a k

n n d a d r. T arih i:
F ey z-i R a b b n iy le ta r ih Ab- K evser d id iler
H ac M a n su r em esi: A k P a a t rb e si y a k n n d a d r. T arih i:
T ene d ille r d id ile r t rih in i
em e-i a y n lh a y l- canfez
K sem V lide em esi: Y enikap y a k n n d a d r. b ra h im
em esi: eh zd e cm iin e b itiik tir. T arihi:
P aa
H k m -i d didi itm m n a t rih in i

O ldu b ra h im P a a r h u i n sil-i b
A y n em e iin b ak a b ir t a r i h :
H ik e m iy s y ler d eh l lesi t rih in i
in b ra h im P a a r h u n a ey ley in du
H aan P a a em esi: C anbuladolu H sey in P a a S a ra y y a k
n n d ad r. B a b a m n syledii ta rih :
N id b zilli didi t rih in i
em e-i c a n p erv e r-i m -i zll
S u lta n M ehm ed H n y a k n n d a H a r c M u h id d in m escidi n n
d ek i em enin ta rih id ir:
N d iri n n ta m m o ld u k ta t r ih in didi
em e-i d ilcu y p k-i b-hedel ay n l h a y a t
M ah m u d P a a em esi: Y eni B ed e sta n y a k n n d a d r. T arih i:
B lb l g rd itm m n didi t rih
Y ab d h a k y o lu n d a b u em eyi M a h m u d P aa
M esih P a a em esi: Ali P a a ars y a k n n d a d r. T a r ih i:
H tif-i K udsi dedi t rih i
M -i sf em e-i b- h a y a t
B ozdoan k em eri y a k n n d a k i em enin ta r ih id ir :
H tif-i gayb d u ile dedi t rih in
Y lh ola b u em e hem ie cri
H as O daba H a a n A an n em esi: U n k a p a m n d a A ra b c la r
m ah a lle sin d e d ir. T a r i h i :
E v liy b u b- n b n id b t r ih dedi
B ir iim su m a san a ad ola cn- H aan
251
s ta n b u lda K e rb e l e h id le rin in ru h la r iin y a p la n se b ille r ve

ilenm i t a r i h l e r i :
M usa P a a S ebili: A lay kk y a k n n d a d r. T a r i h i :
H a k b u k im ayn-i sevb oldu b u lill h sebil.
S u lta n B ayezid-i V el S ebili T arih i:
N id b azm didi t rih in i
S elsebil olm u reh -i H a k k a sebil.
K e n a n A a Sebili: B y k A yasofyan n kble ta ra fn d a d r. T a
rih i:
H e r kim e k er z llin i t rih in i h e m a n
D ir d-bd cn- e h d n be K erb el.
A ye S u lta n Sebili: O k u la r b a n d a d r. T a rih i:
Z eh b- m u sa ff su n d u a t n a didi sak a
S ebil-i P k d ir m a ie S u lta n cn iy n
S eb ilh n e: inili h a m a m y a k n n d a d r. T a rih i:
R h -u R esl- E k rem i n ey led im sebil
H a z in e d a rla rb a M u stafa A a em esi. B y k A yasofy a y a k
n n d ad r. T arih i:
H e r h zn -i ay- lin
M u stafa n m o k n - sd k -u saf
R h - H a k k a k lu b h a z n e a t
K ld b u em e-i l tifi b in
D idi t rih in i Fedi n n
S elsebil oldu b u b ih it-i m ev.
S sl S ebil: B y k A yasofya y a k n n d a d r. T arih i:
G ricek blbl a k t n b u b- p k n bal
D idi t rih in i A llah in k e v se r sebil oldu
E rd eb ili Sebili: B y k A yasofya y a k n n d a d r. T a rih i:
nn a ta y n k e l-kevser
K a p ta n K se A li P a a Sebili: U n k a p a n d a h ilin d e d ir. T arih i:
V erin ce Evliy te n e le re su
D id ile r t rih in i y gan H
252
A b b as A a S ebili: B an isi D r ssad e a a la rn d a n d r. Lleli, e

m esi y a k n n d a d r. T a rih i:
Evliy b u t r ih i didi cem il
b- k e v se r H a k i n oldu sebil.
A k sa ray y a k n n d a k i em en in ta rih id ir:
Ve sek aah iim R a b b e h m a r b e n tah r
E b l-h a y r b ra h im P a a S ebili: Y a p tra n , eski v e z irle rd en K pr l z d e n in k e th d sd r. V efa m ey d a n y a k n n d a d r. T arihi:
B u b- b e rd in t rih in i d id i C em il
B u sebil H a k y o lu n a ay n - sevb oldu.
Y em en F tih i S in a n P a a S ebili: S im k eh n e y a k n n d a d r. T a
rih i:
G r b itm m n ol dem didi t rih in i t rih
S in a n P a a ey led i M evl iin cri.
GALATA. SKDAR, EYB VE

STANBUL EHRNN HAMAMLARI
A m m a ta b m zda, d o stla r a ra sn d a b ir la tife o lm ak zere, b
t n h a m a m la r a y r a y r e sn afa d a ttk . H e r sn fa u y g u n h a m a m
la r v e rd ik . T em izlik M sl m a n la rn d in v e c ib e le rin d e n olduu iin,
b u h a m a m la ra h e r g n A lla h n M sl m a n k u lla r g irip y k a n rla r.
s ta n b u ld a esk id en k a lm a A z a b la r h a m am , T a h ta b h a m a m la r v a r
d. s ta n b u ld a O sm a n lla r ta ra fn d a n ilk y a p la n h am am , F tih in
y a p trd I r g a t h a m a m d r ki, s a ra y h iz m e t ile rin in y k a n m a la rn a
m a h su stu . k in ci h a m a m A z a b la r h a m a m d r ki, H ristiy a n ta rz de
itirile re k sl m d b m a u y g u n b ir ekle so k u lm u tu r. S o n ra V efa
h a m am , E y b h a m a m y a p lm tr. u k u r h a m a m ise b u n d a n sonra
y a p trlm tr. B u h a m a m la rn o n a rm m a s ra fla r F tih S u lta n M ehm ed H n v a k fla rn d a n k a rla n r.
H a m a m la rn
(E v liy elebi)
g re b e y a n :
F a k irin E y b h a m a m h a sta la ra , A yasofya hatev z iin e m am b y k ey h lere, S o fu la r ham am

so fu lara, A z a b la r h a m a m azab lara,
B o stan h a m a m b o sta n c la ra , C um a p a
z a r h a m a m p a z arc la ra , u k u r h a m a m m lh id le re, inili h a m a m
n a k k a la ra , K oca M ehm ed P a a h a m a m y e n i e rilere , I rg a t h am am
rg a d la ra , C e rra h P a a h a m a m h e k im le re , A k sa ray h a m a m sa ra y -
253
lla ra , S ican l h a m a m zencilere, S u lta n B ayezid h a m a m vellere, A la

ca h a m a m delilere, S rt h a m a m h a m a lla ra, S u lta n S le y m a n h a
m am a irle re, H a y d a r P a a h a m a m d erv ilere, T a h ta k a le h a m a
m a ra b la ra , H asek i h a m a m h asek ilere, M a h m u d P a a h a m a m t c
c a rla ra , V alide h a m a m v lid elere, A t M ey d an h a m a m s v a rile re ,
M ft h a m a m m ft le re , G ed ik P a a h a m a m z em et sah ih le rin e,
D v u d P a a h a m a m z rh c la ra , H oca P a a h a m a m h o calara, M olla
G r n h a m a m m o llalara, F e n e r k ap s h a m a m ru m la ra , B a la t h a
m am h an e n d ele re , L onca h a m a m S azen d elere, K a d rg a lim an h a
m am gem icilere, K k A y aso fy a h a m a m im a m la ra , B a y ra m P a
a h a m a m d v n ehline, M ehm ed A a h a m a m h a d m la ra , L tf P a
a h a m a m c m ertlere, Y en ib ah e h a m a m b a h v a n la ra , E d irn e k a ps h a m a m A rn a v u tla ra , Y en ik ap h a m a m M ev lev lere, S iliv ri k a
p s h a m a m a t la ra , N ianc P a a h a m a m te rc m a n la ra , T a h ta b
h a m a m fellilere, L a n g a h a m a m o tu ra k la ra , S a r K rsi h a m a m
b a clara, M acuncu h a m a m h k im le re , A cem olan h a m a m acem
lere, V ezn eciler h a m a m k a n ta rc la ra , P e r te v P a a h a m a m a trclra, T a sv irli h a m a m tiy a tro c u la ra , K k A a h a m a m a a la ra ,
A rp a E m n i h a m a m a rp a c la ra , A v re tp a z a r h a m a m k a d n la ra , C uh u d k ap s h a m a m Y ah u d ilere, A h rk a p h a m a m seyislere, K oca
M ehm ed P a a h a m a m b u n a k la ra , en g l h a m a m m a sk a ra la ra , D e
niz h a m a m k a p ta n la ra , K oca M u sta fa P a a h a m a m da ehl-i te v h i
de v e rilm itir.
stanbul dndaki hamamlar: Y en ik ap h a m a m m ev lev lere,

O ta k la r h a m a m k a v a re z en le re , K em an k e h a m a m a tc la ra , Z l
P a a h am am kocalara, E y b y a k n n d a k i d e rb e d e rle re , K th a n e
h a m a m k d elara, S tl c e h a m a m obanlara, H ask y h a m a m
k ire m itilere , P ri P a a h a m a m ih tiy a rla ra , K asm P a a h a m a m
p e h liv a n la ra , K u lak sz h a m a m sa rla ra, P iy le P a a h a m a m s a r
h o lara, E m ir H e k im b a h a m a m h ek im lere, T e rs n e h a m a m k a p
ta n la ra , A zap k ap s h a m a m A z a b ista n a, K a ra k y k a p s h a m a m
o rak la ra, K u le k a p s h a m a m klelere, P a la n c h a m a m T o p h a
ne y a k n n d a d r y a la n c la ra , A li P a a h a m a m T o p h a n e de to p
u la ra, K em l h a m a m eskicilere, a v u lar h a m a m av u lara, ft
h a m a m Y a h u d ile re, B ey h a m a m G a la ta sa ra y y a k n n d a b e y
lere, B alyoz h a m a m G a la ta sa ra y y a k n n d a b aly o zlara, F n d k l
h a m a m laz lara , B eik ta h a m a m m asu m la ra, H a y re d d in h am am
h a y r sah ip le rin e, Y a h y a E fendi h a m a m ta k v a sah ip le rin e, K u r u
em e h a m a m n am az k lm ay a n la ra , H isa r h a m a m H is a rda o tu ra n
la ra , s tin y e h a m a m dilencilere, T a ra b y a h a m a m iki ien lere, B -
254
y k d e re h a m a m b a lk la ra , S a ry e r h a m a m k lara, K a v a k h a
m a m b i rele re , Y orm az k a le si-h a m a m p a p a sla ra , B eykoz h a m a m
K oz b ek ilerin e, A k b a b a h a m a m k u u la ra, A n a d o lu h isa r h a m a m
se y y ah la ra , engelky h a m a m h rszla ra , K u zg u n c u k h a m a m zen
cilere, E ski V lide h a m a m yo lcu lara, O rta V lide h a m a m k im se
sizlere, K sem V lide h a m a m kselere, A rsla n A a h am am a v c
la ra , K asap b a h a m a m k asap lara, H ac P a a h am am h aclara, T rb e d r h a m a m m ez a rc la ra , K ad k y h a m a m da b a c lara ta h sis e i
m itir.
sta n b u lu n b ir k sm ierde, b ir ksm d a d a rd a olm ak zere
y z elli b ir h a m a m v a rd r. A m a h a k ir (E vliy) M sr, H abe, S u
d an lk e le rin d e d o lark e n sta n b u lda onyedi h a m a m d a h a y a p l
m tr ki, grm edim . A m a b u say d m h a m a m la rn h ep sin i gezdim
v e grdm . B u n la rn y a p l e k ille rin i ve ta rih le rin i a y r a y r y a z a
cak o lu rsa k se y a h a tn m e m iz uzar. B u h a m a m la rd a n sadece F tih in
y a p trd u k u r h a m a m son derece gzel ve sa n a tk r n e olduu
gibi d i e r h a m a m la rd a n b y k t r de. Y alnz o tu ra c a k k sm beb in kii alr. Y z on k u rn a ld r. k iy e b l n e re k y a rs K eecilere
v e rilm itir. B u n d a n b ira z k k h am am , M ah m u d P a a h a m am d r.
O n d an s o n ra T a h ta k a le h am am , ond an so n ra S u lta n B ayezid h a m a
m , o n d a n so n ra K oca P a a h a m a m gelir. F a k a t h ep sin d en gzel ve
a y d n lk o lan h a m a m la r, H a y d a r P aa, S le y m a n iy e , V lide ve K
k H a v u z lu h a m a m la rd r. A yasofya, A bbas A a, T av M ehm ed
A a h a m a m la r tem iz ve d zen li o ld u k la r iin, y n ve e ra f h a
m a m la r o larak b ilin ir.
OSMANLI PADAHLARININ HAMAMLARI

S u lta n D rd n c M u ra d b u h a k iri (E v liy ) o k u tu p , y a k n la r
a ra s n a ald n d an , b u P a d ia h a a it h a m a m la r grdm . D orusu, ok
g zel h a m a m la rd r. D rt ta ra fn d a zel h iz m e t ile r iin y k a n m a
y e rle ri v a rd r. O rta d a k i g r lm ey e d e e r h a m a m , P d i h n y k a n
m a y e rid ir. K elerin d e b iro k h a v u z ve fsk iy ele ri v a rd r. a d r
v a n la ra , k u m a la ra ta k la n b o ru la r ve t a s la n a ltn ve g m ten d ir.
B az k u rn a y a a y n m u slu k ta n h e m souk ve h em de scak su ak ar.
D em elerin in hepsi k y m e tli ta la rd a n y a p lm tr. D u v a rla rn d a
m isk v e a n b e r kokar. K u b b e le rin d e k i b ill r ve n e c efle rin n d an
h a m a m aydnla, b o u lu r. D u v a rla rn d a b ir d am la b u h a r to p lan m az.
n sa n a scak lk v erm ez. B az h a lv e tle rin d e a ltn ve g m ilem eli
isk e m le leri v a rd r. P e n c e re le ri dou ta ra fn d a d r. ou sk d a r ve
255
K ad k y n e b ak ar. S o y u n m a y e ri k a p sn n sa a lg clara a y rl
m tr. Sol ta ra f h azin e-i hassa k u b b esid ir. V elhsl, y e ry z n d e
byle b ir h a m a m grm edim . M e er B itlis H n A b d al H n n h a
m am ola vesselm . B az h a m a m la rn ta rih le ri...
F n d k l h a m a m n n ta rih i:
G re n le rin ol m ak m - d ilk n n dedi t r ih in
L eb-i d e ry d a se y ra n eyle h a m a m m m o llan n .
T a v u k P a z a r y a k n n d a k i n c M u rad h a m a m n n ta rih i:
G r b itm m m si-i di dedi t rih in
Y ap ld V lide S u lta n h a m a m e rif oldu.
B u -ta rih in z e rin e Ve in k n t m c n b en ... y e ti y azlm tr.
aram b a p a z a rn d a k i T av M ehm ed A a h a m a m n n ta rih i:
R en m enzil ve ta h ir ham am .
Y u k a rd a sa y la n y z elli b ir h a m a m d a n K k P a z a rdaki M eh
m ed P a a h am am h ari, d i e rle rin in hepsi de ift ta ra fld r. S adece
b u h a m a m leye k a d a r k a d n la ra , leden so n ra e rk e k le re a k tr.
B u d u ru m d a s ta n b u ldaki h a m a m la r y z ik iy i b u lu r.
G eri sta n b u l gibi b y k b ir eh ird e b u k a d a r h a m a m az g
r n rs e de ou v e z irle rin , y n n ve b y k le rin k o n a k la rn d a k i h u
sus h a m a m la rd a b u say d a d ah il edilecek olursa, h e p sin in to p lam
14536y b u lu r.
STANBULDAK MEZARLAR
sta n b u lda m ed fu n , F tih S u lta n M ehm ed ile D rd n c M eh
m ed a ra sn d ak i P d i h la rn ve d i e r b y k le rin m e z a rla r z e rin
deki ta r ih le r ve d i er m b re k m ez a rla r:
tik m ezar, F tih S u lta n M ehm ed G zin in t rb e s id ir ki, m b

re k cm iin in m ih r b nnde rem b a n a b e n z e r b ir b a h en in iin
de y k sek b ir k u b b ed ir. K e n d ile ri sk d a r ta ra fn d a M altep e d e n i
le n y e rd e v e fa t e tm ile rd ir. N a sta n b u la g e tirile re k y u k a rd a ad
geen t rb e le rin e d efn ed ilm ilerd ir. V e fa t ta rih i:
lm edi e y h M ehm ed ib n M u rad
B elki ba- cin n e kld se y r
i h a y r olduu i n h a lk a
O ldu t r ih a n a Du-i hayr
M erhum , sfe n d iy a r B eyin k zn d an d n y a y a gelm iti. S a lta n a t
m d d e ti 31 sene, m r 51 yl, d o u m u 834d r. 847 ta rih in d e on
256
y a n d a ik e n ilk defa ta h ta k t. k in ci ta h ta k lar ise, 855 sen e

sin d e 10 M u h a rre m P e re m b e g n E d irn e de o lm u tu r. Y alar 21
idi. k in ci d efa ta h ta k n n ta r ih i (R a h m e te n R ab b eh u ) 855dir.
U lem y v e a irle ri fazlasy le sev en b ir P d i h idi.
Fatih Sultan Mehmed zamanndaki airler: a ir a k ir P aa: B u r
salIdr. K asid e y a z m a k ta e sk ile rin p irid ir. lm ta rih i, M ev ln a Efl tu n z d e n in ifadesiyle:
K ale r h lk u d s fi t r ih a h u
n n e filc e n n ti m e v ru h a n
a ir T u r b i: K a sta m o n u lu d u r. F a k ir b ir ailed en d i ve lh cez
beye tu tu lm u b ir kim se idi. l h ilh a m la rla inci gibi szler s y ler
di. C m -i R m , K a sta m o n u lu d u r. C em li, K a ra m a n ld r. M olla
H am d i: K a sta m o n u lu olup, M olla L tifn in ded esid ir. H a y d a r: S ivrih is a rld r ve C em S u lta n n k a ra g n d o stu d u r. H a rr: B u rsa ld r.
H afi: E d irn e lid ir. H all: D iy a rb a k rld r. R m a geldii zam an, d n
y a y s sle y e n b ir gzel im i. D , K a sta m o n u lu d u r. D i er D : B u r
salIdr. R esm : B u rsa l ve a ir A h m ed P a a n n a rk a d a la rm d a n d r.
Z ey n eb H a tu n : K a sta m o n u lu d u r. D iv an sahibi, n a m u slu ve salih a
b ir k a d n im i. S ad i P aa: S iv rih isa rld r. C em S u lta n S a dsi de
m ek le m e h u rd u r. e h r elebi: K a sta m o n u lu d u r. C en d erecizd en in
d ed esid ir. ehd: B a z la r eh id i diye y a z a rla r. S f: A sl ad C ezri
K asm P a a d r. S u n : B u rsa ld r. A d n P aa: F tih in M ak b u l M ahm u d P a a sd r. A k ve U lv: B u rsa ld r. G len: S a ru h a n ld r. M
s rda lm ve o ra y a g m lm t r. B u G len, b ra h im G len
h a z re tle ri deildir. K em al: B erg am alId r. L l: T o k atl olduu h a l
de A cem de dolam ve d e erli iirle r y a z m tr. M elihi: T o k atld r.
a ir A h m ed P a a n n a rk a d a la rm d a n d r. eitli e se rle ri v a rd r. M eh
di: B u rsa ld r. H a z r cevab ve ta tl szl, u sta b ir a ird ir. N in:
M ev ln h a z re tle rin in so y u n d a n d r ki, K a ra m n M ehm ed P a a d r.
U zun H a s a n a F a tih ta ra fn d a n y a z lan m e k tu b u b u n la r y azm tr.
u b ey t, o n u n hi d n m e d e n syledii b e y itle rd e n d ir:
F a z l eh li h a y li m u te b e r v e k m ra n im i
R v e t yoim i anda, zam an ol zam an im i.
N izm : K o n y ald r. S a lih le rd e n ve fa k h la rd a n V eliy d d in a d n
d a b ir v iz in o ludur. N u ri: K a d la rd a n d r. F a tih in olu C em h:
k n e b eli iirle ri v a rd r. K a rd e i B ayezid-i V eli ile sa v a a ra k
y e n ild ik te n so n ra kam ve M sr, M ekke, M edine, Y em en, A d en ve
A v ru p a d a d o latk ta n so n ra A v ru p a da lm t r. N B u rsa y a ge
EVLYA ELEB SE VAHATNMES
257
tirilm itir. A h m ed B can: e y h Y azczde M ehm ed E fe n d in in k a r

deidir. E n v rl A k n adl k ita b n y a z ard r. k, s d k ve h a l
sah ib i e rle r ve p irle r im i. ey h K tip S elh ad d n : AnkaralIdr.
A stro n o m i ilm in d e F isag o r gibi idi. M lhem e ve T rim m e ad l ese
rin y a z ard r. A llah h ep sin e ra h m e t eyeye.
F a tih S u lta n M ehm ed z a m a n n d a k i ey h ler: B a ta K u tu b la r K u t
b u ey h A kem seddin h a z re tle ri: M b re k isim leri M ehm ed bin
H am zad r. am da d o m u lard r. H a z re ti E b B e k ir n eslin d en d ir.
ey h a h a b d d in S h re v e rd i: H ac B ay ram - V eln in m eclisin d e
b u lu n m u , sta n b u lu n fe tih g n n ta y in e tm ile rd ir. sta n b u lu n
fe th in d e n sonra, A n ad o lu da T rb e li G n l k ad l k a sab a d a v e fa t e t
m itir. O ra d a o cu k lar ile b ir a ra d a g m l d r. 66 sene y a am
tr. K rk k ere z iy re t e tm e k n asib o lm u tu r. Z a m an n d a K u tb d e re
cesine ykselm i, y zlerce cild e se r y azm tr. T b ilm in d e ik in ci Lokm a n dr. A llah ra h m e t eyleye.
A kem seddin olu e y h S ad u llah : H a z ret-i e y h in o cu k larn n
e n b y d r. P e d e rle rin in v e f tm d a n so n ra o n u n y e rin e g eerek
m rid lik g rev in e b alad. 897 ta rih in d e v e fa t e tti. P e d e rle rin in y a
n n d a g m ldr.
A k em sed d in olu e y h F azlu llah : l h ilim le rd e k i bilgisi d e
rin d i. B in lerce h a lk ir d edib, b a b a la rn n y e rin e geti. 906 ta r i
h in d e v e fa t e tti ve p e d e rle rin in y a n n a defnedildi.
A k em sed d in olu N u ru lla h : B u da tem iz s l le d en d ir. B u rsa da
ilim ta h sil ed erk en , k alem at b ak k a rn n a b a tm ve l m n e
sebep o lm u tu r. B u rsa da gm ldr.
A k em sed d in olu ey h E m ru lla h : B a b a sn n y o lu n d a g itm e y e
rek , M te v e llilik le u ra m tr. S o n ra la r N e k ris h a sta l n a y a k a
la n a ra k v e fa t e tm itir. B ab asn n y a n n d a gm lde . B irok m u te
b er eseri v a rd r.
A k em sed d in olu e y h N a sru lla h : lim ren m e k iin A cem l
kesine g itti ve o rad a ld.
A kem seddin olu ey h M ehm ed N u r lh d : B u z t A llah y o lu
na gnl v e re n le rd e n d ir. H a tt A kem seddin h a z re tle ri d i e r ocuk
la rn a , N u r lh d n m cellin d en saknnz! d e rle r im i. N u r lh
d h a z re tle ri cm ie g ird ik le rin d e c e m a a ta b a k a ra k , Bu c e n n e tlik
tir, u c e h en n e m lik tir diye k eif yolu ile seerlerm i. N ih a y e t, baEvliya elebi I.JI. F : 17
258
b as k en d isin e b a z a r yem ei y e d ire re k k e ifte n m e n e tm itir. S a y

sz k e r m e tle ri g r lm e r olu e rd ir. S u lta n M ah m u d H n k e n d i
sine Evlek ad l k y m lk o lara k v e rm itir. H a le n o rad a gm
l d r.
A k em sed d in olu S am ed d d in : B u z t a n a k a rn n d a iken, b a
b a la n a n n e le rin in k a rn n o k ay arak : Bre b en im air, m h ir, lim ,
fazl, k m il olacak olum ! d e r im i. A lla h n h ik m e ti, an a k a m n
d a n 853 ta rih in d e d n y a y a geldi ve sekiz y a n d a d iv a n sa h ib i ol
du. L eyl ve M ecnun ve M anzum M evld da o n u n d u r. Y usuf
ile Z lehas, in sa n n yazabilecei b ir ey d e ild ir. B y k A yasofy a n n k u b b esi o rta sn d a k i a ltn to p a ltn d a y a z m la rd r ki, sanki
m u cized ir. A llah ak ile do lu olan k im se le rin inci saan szleri t a
b i byle olur. Y z y e tm i cild eseri olan ve d n y c a sev ilen b ir
z ttr.
e y h M eh m ed Z ey n d d in : e y h M ehm ed H a m d d d in in sevgili
oul 1a r v e A k em sed d in in to ru n u d u r. Z a m a n n n say l b ilg in lerin den d i. B t n A ra b v e A cem b ilg in le ri o n a cevap v e rm e k te n aciz
id iler. S a n k i ik in ci b ir m m - zam , rak ib siz b ir st d ve ok b il
g ili b ir inci id i ki, b t n ilm le rd e k u v v e tin i o rta y a ko y ard . B ilh assa
gzel y a z y a z m a k ta ta m m a h a re ti v ard . Y a k u t m sta sam i e k lin
de y a z a n b ir h a tt a t idi. F tih C m iin d ek i y a z la r b u z tn k a le m in
d en k m tr.
A k em sed d in olu S a d u lla h olu e y h A b d lk d ir: B u d a A k
em sed d in h a z re tle rin in h a lifesid ir. H a lk ta n u z a k y aay an , ilim is
tek lisi, iy i a h l k sa h ib i b ir z t idi. A llah s rrn ta k d is etsin.
ey h A b d u rra h m : A k em sed d in in h alifesid ir. T a sa v v u f ilm i
h a k k n d a y a z d k lar, V ahdetnm e ad l e serleri ok gzel ve g v e
n ilir b ir k a y n a k tr.
S a rra f H se y in olu e y h b ra h im T e n n r: B u z t da A kem
sed d in h a z re tle rin in h a life le rin d e n d ir. S iv a sta dom u, so n ra d a n
A k em sed d in in h iz m e tin e g irm itir. K a b ri, K e sk in k a sab a sn d ad r.
e y h A b d u rra h m : A k em sed d in in h a lifesid ir. M u slih d d in A tta r: H a lv e te g ire n seccade sa h ib i z a tla rd a n d r. e y h H a b ib K aram an : N i d e y a k n n d a O rta k y de a y gibi dom u, a n k r y a k n n
d a K a ra c a la r k y n d e v e fa t e d e re k o ra d a g m lm t r. ey h H ac
H am za: H a b ib K a ra m a n n in h alifesid ir. .M e z a r A m asy ada, M eh
m ed P a a m a re tin d e d ir. E fl tu n z d e n in tnne filc e n n ti m ev r h
h m sra, v e fa tn a ta r ih d m t r. A llah h ep sin e ra h m e t eyleye.
259
FATH SULTAN MEHMED HNIN OLU

SULTAN BAYEZD VEL NN TRBES
T ra b zo n d a d o m u tu r. 918 (M. 1512) ta rih in d e E d irn e y a k n
la rn d a k i H a v sa k a sab a sn d a v e fa t e tm itir. M b re k n a la r s ta n
b u la g e tirile re k , C m iin m ih r b n n d ek i t rb e sin e defn ed ilm itir. H e r s n fta n h a lk n z iy re t y e rid ir. O rh a n G zi ve S u lta n M us
ta fa gibi h l sa h ib i b ir P d i h tr. M ezarn z iy re t ed en h a s ta la r
iyileir. B iro k m e n k a b e le ri v a rd r. B u n la r iin d e u m en k ab esi ok
g a rib tir:
S a lta n a tla r z a m a n n d a v e fa tn d a n y ed i sene ev v elin e k a d a r e t
y em em ilerd i. B ir g n can p a a istedi. N efsi fazla zorlad. K en d isi
ise nefsi ile b y k b ir m cad eley e g irie re k paa y em ed i. N ih a y e t
b ir sa h a n sirk e li ve sa rm sa k l paa g e tirtip n efsin e h ita b e n : Ey n e
fis! te iste d i in p a a geldi. ste rse n k ye! deyince, a zn d an h e
m e n gelincie b en zer, ik i gz k r b ir m a h l k k p sa h an n k e
n a rn a geerek, k u d u rm u kpek gibi p aa su y u n u im eye balad .
K a rn n d o y u rd u k ta n sonra, B ayezid-i V eln in h rk a s n a k o arak
a zn d an ieri g irm e k istey in ce, eli ile a rp p y e re d rd . M ah
l k y e rd e to rto p y a ta rk e n unu v u ru n ! diye b a rd . M asadcba
geldiinde o ra d a olan h izm eti y e tiip a y a k a ltn d a ld rd le r. Z a m a
n n e y h lislm K m il in sa n b u nefis ile m u azzezdir. N efis in sa n v
c u d u n u n b ir p a r a sd r. B u n u k efe n ley ip gm m elidir diye fe tv a v e r
m esi z e rin e, k efe n ley ip k a la b a lk b ir c e m a t ile n a m a z n k ld k
ta n sonra, B ay ezid k u b b e si y a k n n d a k k b ir m e z a ra gm dler.
B u n u n iin h a lk a ra sn d a, S u ltan B ay ezid iki k ere ld ve iki k ere
n a m az klnd d erler.
E fl k ve B o d an M engili G ira y ile b irle e re k K ili, A k k erm an ,
sm ail, b ra il, sa k v e T a m a ro v a k a le le rin i zap ted ip , T u n a n n b e
ri ta ra fn d a k i S ilistre , R usuk, N ibolu, V idin, F e th - l slm ta r a f
la rn h a ra c a kesti. A n ad o lu d a ise K zlba A cem , K em ah , K o y u h isa r, N ik sar, A rp a u k u ru , S iv as ve T o k a t ta r a fla rn istil e tti, iy i
h u y lu , h e rk e sle ho g ein en b ir p d i h idi. y z k rk k a d a r k ale
fe th e ttirm i v e d rty z h u tb e si o k u n m u tu r.
Sultan Bayezid Vel devrindeki vezr-i zamlar: M ehm ed P aa,

s h a k P a a , K a sm P a a , D a v d P a a , H z rb e y olu M ehm ed bey,
F e n ri A h m ed P a a , H a lil P a a o lu A li P a a ve olu b ra h im P aa
O sm an ck ta n b e ri s llesi v e z iro lu v e z ird ir, H ad m Ali P aa,
sk e n d e r P a a , H e rse k A h m e d P aa, H a d m Y ak u p P aa, k in ci Dav u d P aa, K oca M u sta fa P aa, Z in c irlise rv ideki b y k cm i bu-
260
n n d r, Y a h y a P a a skp e h rin d e b y k b ir cm ii v a rd r,
K arag z P a a , H a a n P aa, S in a n P a a ve Y u n u s P a a la rd r.
B ay ezid H n z a m a n n d a k i N ian clar: M ev ln M u h yiddin, A hm ed elebi. C en d erecizd e A h m ed elebi, L eysi elebi, Z anos P a
a olu Ali elebi, Y eenzde H se y in elebi, S ara d d e v le K asm
elebi, P i r M eh m ed elebi, K asm elebi, S in a n elebi, A h m ed e
leb i H in d ista n da m ra c a t e d e re k R u m a geldi , N acibey olu
C afe r elebi G zel y az y azar, h a tta td r .
B ayezid-i V el z a m a n n d a k i ey h lislm v e d i er lim ler: b ra
h im H aan N ik s r olu M ev ln M ehm ed: e y h V efa cm ii y a n n
d ak i m e z a rlk ta g m l d r. Y ak u b olu M ev ln K asm H atib :
A m asy alId r v e O ra d a g m l d r. A liy d d in l P e k n i, M eyyed o
lu A li o lu A b d u rra h m a n : A m asyalId r. V e fa tn a ta rih :
K u l lillez y e b te t rih -i rh le te h
N ecl l m ey y ed -i m e rh u m ve m e b ru m
S u lta n k in ci B ayezid d e v rin d e k i e y h le r: ey h F a h r d d in skilib: e y h Y av s de d e rle r, A li K u u n u n d a m a d d r. E b u ssu u d
h a z re tle rin in ded esid ir. sk ilib de g m l d r. 902 sen esin d e v e fa t e t
m itir. e y h S e y id V ely et: s ta n b u lda k e n d i m escidi iinde gm
l d r. 941 y ln d a v e fa t e tm itir. e y h b n i A rf: M ezar M edine-i
M n e v v ere d ed ir. B a b a s M sr erke b e y le rin d e n d ir. K en d isi de
itib a rl b ir b e y iken, d n y a ile rin i te r k e d e re k y e tm i y an d a S e
y id A lin in h izm e tin e g irm itir. M ed in en in id d etli sc a k larin d a , y ir
m i g n d e b ir su itii d n y a c a m e h u rd u r. e y h S ey id A h m ed B uh r: ey h l h h a z re tle ri ile S em a e h rin d e n k a lk p A n ad o lu ya
gelm i v e e y h V efa h a z re tle rin in so h b e tle rin d e b u lu n m u tu r. E m ir
B u h r ad ile h re t b u lm u tu r. lm nde, S u lta n M eh m ed y a k
n n d a k i tek k e si ve cm ii y a n n a g m lm t r. e y h bid elebi:
s ta n b u ld ak i tek k e sin d e g m l d r. ey h L tfu lla h : sk p l d r.
M ezar d a sk p te d ir. e y h B a b a Y usuf: B a y r m iy e ta rk a tm d a n d r. M ezar E y b ded ir.
B ay ezid H n d e v rin d e k i a irle r: eh zd e S u lta n Cem : B ayezid
H n n k k k a rd e id ir. D iv an sa h ib i b ir k tr. A rab ca gzel e se r
l e r i v a rd r. ehzde K o rk u t H n : S u lta n B a y e z id in o ludur. B u eh
zde, eh zd e S elim d en b y k , eh zd e A h m e d d en k k t r.
A fit b : B u rsa ld r. E m r: A d, S ey id M a h m u d d u r. k n e tla r v a rd r. N airi: A cem lk esin d e dom u, M olla C m i ve M olla
261
G r n 'n in ta v siy e le ri z e rin e A n a d o lu 'y a g elm itir. F a rs a iirle ri

o k tu r. u b e y t o n u n d u r:
k la rn h o m esih -d em ld r r,
B u dem o ld u r ki, m esih dem o ld u ru r.
B u b e y t nne m isle s in d a lla h i kem isle dem e y e ti k e rm e
sine te lm ih tir. B eh it: A d, S in a n dr. S le y m a n o lu d u r. H a m
se adl eseri v a rd r. N ci: N ianc C a fe r elebin in b ab asd r. M esan A n ad o lu lu d u r. H a z re ti Y u su f k a d a r gzel im i. S a k a tla n k n
ca Y u su flu u gitm i, y aln z S an li i k alm tr. ker: B ayezid H n
n b e y le rin d e n d ir. C ell: B u rsa ldr. H aan M uid: R u m to p ra n
d a n T rk lk esin e se y a h a t ile r a n a gitm i, o rad a R a fz n in b iri,
s n n d ir diye h aksz y e re eh id e tm itir. R ed d lacz a n is-sa d r t a r
zn d a lim n e iirle r y azm tr. H aki: sk p l d r. iirle ri p ek g
zel de ildir. Z ek: ehzde le m a h n d iv an k tib i idi. Z ihn: B a
yezid H n eh z d ele rin d e n M ehm ed H n n K efede d iv a n k tip li
ini y a p m tr. R zi: sk p l d r. K oca H asan zd e ad ile m e h u r
dur. iirle ri gzeldir. S eyfi: S in o p lu d u r. S ofya e h rin d e h a y r eser
le ri v a rd r. M ezar da o rad ad r. m : B ey lerd en d ir. am ld r. F a k a t
u u rsu z deildir. K en d isin e h a n g i i v e rilirse zaferle n e tic e le n d irir.
A k n la n h a k k n d a k asid eleri ve sa n a tl ta rih le ri v a rd r. ahidi: E d ir
n elid ir. S u lta n C em in d e fte rd a r im i. evki: E d irn e de ih tiy a r b ir
k a d n n klesi im i. B t n iirle rin d e z a m n m k t l n d e n ve ih
tiy a r k a d n d a n ik y e t eder. S afa: S in o p lu d u r. B ay ezid a d n a y a
zlm b ir d iv an v a rd r. L ik aa: S ev ilen iirle ri v a rd r. S u n : K as
ta m o n u lu d u r. N ecati B ey in tale b e le rin d e n d ir. F ird e v sin in iirle rin e
n a z ire olabilecek derecede e serleri ve gzel k asid eleri v a rd r. B ir
n a t s y lem itir ki, em sali y o k tu r. T arik i: V id in lid ir. ok gzel b ir
d elik an l ik en d n y a d a n gm tr. V id in de k ale y a n n d a g m l
d r. Z arifi: B o lu lu d u r. ok g n le r geirm i b ir d n y a sey y ah d r.
m r: A b d lk e rim o ludur. S llece a ir b ir a iled en d ir. A nd elb :
ehzde M ehm ed H n n h izm e t ile rin d e n d ir. B lb l gibi sesiyle
k endi iirle rin i o k u rm u . stad b ir o k u y u cu d u r. A hd: E d irn e lid ir,
u s a trla r o n u n d u r:
K a n d e v a rsa m sye-i se rv b len d im v a r iken,
K im e k u l olsam sen in gibi efen d im v a r iken.
F ird ev s: B u rsald r. y z altm ciltlik S le y m n n m e o n u n
eserid ir. E b u l-m e alye b e n z er b ir a ird ir. F ig a n : K a ra m a n ld r. s .
k e n d e rn m e iiri o n u n d u r. S o n ra id am e d ilm itir. B u da m ah lasn -
262
d ak i g ay n h a rfin in te sirid ir. n k o n d an so n ra ik i F ig a n d a h a

gelm i, b iri a sla ra k ld r lm , d i eri ise d in siz d ir diye d erisi yz lm t r. K a d iri: E d irn e lid ir. K an d : S iro z lu d u r. K tib i: B u rsa lI
d r. K eb ri: F lo rin a ld r. A m a F lo rili deildir. Y an i zengin deildir.
M esti: E d irn e lid ir. B ay g n b a k la r k la r m este tti in d e n , M esti
dem iler. M ah lasn n te sirin d e n ken d isi de ik id en m e st o lm u tu r,
k i le m le rin e d a ir gzel iirle ri v a rd r. M n ir: A m asyalIdr. F a rs
a ve T rk e b irok iirle ri v a rd r. ehzde S u lta n A h m e d in hizm et ile rin d e n d ir. K asid e1e rin in h e r m sra, b ir m a tla o lm ay a ay an
d en ecek k a d a r gzeldir. M ihr: A m asy al b ir k zd r. S an k i m riil
K a y sm k zd r. S em e ve el dem em i fik irle ri v a rd r. H en z al
m am b ir gl ik en c e n n e t b a n a g itm itir. D iv an v a rd r. F k h ,
feraiz, h ay z ve n ifas h a k k n d a m an z u m risa le le ri v a rd r. N ecati B ey:
O d e v rin a irle rin in rak ib siz b a idi. K en d isi E d irn e de S a il adl
a irin klesi ve o u llu u idi. A d s a dr. O k ve y a y h a k k n d a b ir
be b ey i ti v a rd r ki, d o ru su b e l g a t o k u n u ara asm tr. 66 c ilt t u
ta n e serleri v a rd r. M ezar V efa y a k n n d a d r. S eh B ey: N ecati
B ey in d am ad d r. A rk a d a la rn n d e d ik o d u la rn a gre, Sehi B e y in
N e c a tin in k zn a lm a k ta n m ak sad , N e c a tin in p e ri n e v ra k n al
m ak tr sz h l d arb m eseld ir. S eh B eyin iirle ri g y a N e c a tiyi
k u rta rm tr. Y ah u d da iirle ri k u ru ik en N e c a tin in iirle ri il k u r
tu lu y o lu n u b u lm u tu r. N ecm : C an ik lid ir. A stro n o m id en a n la m a
s, kl iirle rin i d a h a da a y d n la tm tr. N iyazi: N iyazi v a rd r.
A d geen N iyazi, N ecati ile a y n a srd a yaam olup, G elib o lu lu
d u r. G zel iirle ri v a rd r. V asl: A y d n ld r. V asf: S iro z lu d u r. H aim : r a n m ile ri gelen a ile le rin d e n d ir. r a n ta rz iirle ri ok gzel
d ir. H illi: B u rsa ld r.
SULTAN BAYEZD HANIN OLU BRNC

SULTAN SELM HANIN TRBES
875 ta rih in d e T ra b zo n da d n y a y a gelm ilerd ir. P a d i h l se
kiz sene k a d a rd r. F a k a t sekiz yz h u tb e si o k u ndu. O sm an o u llarnd a ilk H d im - l H a re m e y n olan P d i h tr. C ifr-i A lide, H azret-i
A li syledi: L b d d e m in S elim -i l-i O sm an. Y e m lik u rru m v e l
A cem S m m e y e m lik C ezret-l-A rab inci sa a n szleri ile v a
sflar zik red ilir. C a z ire t- l-A ra b d an m a k sa t M srd r. M sra cezi
re d en ir. n k b a t ta ra fn d a A ri ve A kdeniz, dou ta ra fn d a S
vey d en izi v a rd r. B u iki d en izin a ra s ik i k o n ak lk ldr. B u l
de H a z re ti b ra h im K ra l T u tis z a m a n n d a kesip ik i denizi b irle tir
d i in d en , M sr C ezire o lm u tu r. O h a ld e Sm m e y em ilk C ezire-
263
t l A rab dem ek, Selim , M sr a d a sn a m lik ola d e m e k tir G erek te

de m lik o lm u tu r. eh zd eli in d e T rab zo n V lisi iken, K em ah , T e r
can, B a y b u rt ve d i er y e tm i p a r a k aley i fe th e tm i *ve ta h ta k
n n b a n d a a h sm ail ile ld r sav am k a z a n a ra k A h sk a y al
m tr. Sekiz sen elik h il fe ti sra sn d a sekiz y z k ale alm v e en
son ald y e r M sr o lm u tu r. H il fe ti (P a d i h l ) o rlu ov asn d a
b a b a sn d a n zorla alm ve y in e orlu o v asn d a 926 ta rih in d e v e fa t
e tm itir. D orusu, y a p t sa v ala rd a k lcn a ra a sm tr. S a lta n a t
m d d e ti 8 sene, m r 51 y ld r. N sta n b u la g e tirile re k , d fin iin in
m ih r b n n d ek i c e n n e t bahesi iine d e fn e d ilm itir. T arih :
H e st t r ih tem y iz r
N u ru lla h u k a b re h u n re n
B aka b ir ta rih : Ehli im a n ru h u iin F tih a . B u t rb e n in y a
n n d a k i b a k a b ir t rb e iinde ehzde S u lta n M u rad , S u lta n M ahm u d , S u lta n S le y m a n olu A b d u llah H n g m l d rler. F a k a t S u l
ta n S elim in m b a re k k b irle rin d e k i h e y b e t h i b ir P d i h n t r b e
sinde y o k tu r. S elim i sa r ile sa n k i yedi b al b ir e jd e r gibi p u su d a
h a z r y a ta r. B u t rb e d e fak ir, sene cuz o k u y u c u lu u y a p tm . C m iin d e de d e v irh n ve n a th n idim .
Sultan Selim devrindeki vezirler: T av S in a n P aa: M srd a

diliye sa v an d a T o m an b ay ve K e rte b a y ad l erke sav alar, Si
n a n P a a 'y S elim H n s a n a ra k eh id e ttile r. M srda ey h B e k k r
y a k n n d a g m l d r. Y u su f P aa: M sra g id erk e n G azze y a k n n
da k atlo lu n m u , p a ra s ile h em en orad a, b ir k ale v e b ir cm i y a p
tr la ra k iin e g m lm t r. H a le n M sr y o lu n d a H n - Y u n u s d e
n ile n b ir y e rd ir. H ism P aa: B u da M sr y o lu n d a ld r lm t r.
A h m ed P aa: D u k a k in z d e lerin b y k d ed esid ir. ld r se fe rin d e n
dnte, A m asy a k la n d a ld r lm t r. sk e n d e r P a a : A zledi
le re k id am ed ilm itir. Z ey n el P aa: G ene e y le ti v e rile re k em ek li
ed ilm itir. M ehm ed P aa: H ocazde ad ile m e h u r o lm u tu . P ir
M ehm ed P aa: K a ra m a n ld r. H a z re t-i E b u b e k ir so y u n d an d r. U s
ta c a yazlm iirle ri v a rd r. Remzi m ah la s ile m k em m e l b ir d
v a n v a rd r. M u sta fa P aa: G ebzedeki cm ii y a p trm tr. C m ii,
eitli k y m e tli m e rm e r ile M sr u s ta la rn a y a p trm tr. M srd an
azle d ild ik te n so n ra am a v li oldu. M srda H in A h m ed P a a y a
v erild i in d en , o da S le y m a n H n z a m a n n d a isy an e d ip h a in ad n
a lm tr. M ak b u l b ra h im P a a n n M sra g e le rek A h m ed P a a y
a sm a k z e re yola k t a sk e r ta ra fn d a n d u y u lu n ca , A h m ed P a a y
p lak o lara k h a m a m d a n k a rp Z u ra y le de a sm la rd r, S o n ra b -
264
ra h im P a a M sra gelm i ve h e r ta ra f im a r e tm itir. T arih i: saf-

s u lta n - d il M sr bad eyledi. S ene 931. T a rih te B h a rfi a tl
m tr. B y k l M ehm ed P aa: K e m a h k alesin i feth e tm e si zerin e
S a d rz a m oldu. H em d em P aa: ra n seferin e g id erk e n yolda idam
ed ilm i ve E rz in c a n da g m lm t r.
Sultan Selim Hn devrindeki defterdarlar: D e fte rd a r A b d lv ah a b E fendi: A b d lk erim zd ed ir. A bdsselm : Y a h u d id e n dnm edir.
H esap ilm in d e k i fazla bilgisi sebebiyle d e fte rd a r oldu.
K adzde
M eh m ed B ey: K rm H n M engili G iray H n n ricas ile nianc
oldu. A li Y egh olu Y u su f elebi: A srn d a b ir ta n e idi.
Sultan Selim zamanndaki bilginler: K em al P a a olu S ley m an

olu M ev ln em sed d in A hm ed: K em al P aazd e ad ile a n la n b u
d e v rin in te k a d a m n n v a sfla rn h a k k y le y azsak b ir c ilt tu ta r. Y al
n z y z k rk c ilt t u ta n eserleri ve bilgince yazlm ta s a v v u f iirle ri
v a rd r. B ir m ah las alm am as, k en d isin e m ah las o lm u tu r. M srn
fe th i sra sn d a R u m eli K azask eri o ld u undan, m ev lev iy etle M sr
k e n d ile rin e ih sa n o lu n m u tu r. M sr V lisi H a y re b a y ve G azl ile
M srn y azlm asn a m e m u r ed ilm itir. B u y azm a sra sn d a M srda
g kte uan, y e rd e gezen, denizde y z e n le rin h e p sin in v a k f olduu
v e P d i h a b u v il y e tte n z e rre k a d a r fay d a olm ad m ey d a n a
knca, d u ru m S u lta n S elim e bild irild i. O da, Z arar yok. P iz e H d im - l-h a re m ey n olm ak erefi yeter b u y u rm u la rd r. K em al P a a
zde, M sr m e v le v iy e tin d e n ey h lislm l a ykseldi. M ezar E d irn e k a p d n d ad r. A li olu M ev ln A b d u lh alim : K a stam o n u lu d u r.
S u lta n S elim H n n im am idi. am da M u h y id d in -i A rab i y a k n n
d a g m l d r. M evln Y u su f olu A li olu M ehm ed ah: F e n ri
so y u n d a n d r. S u lta n M ehm ed z a m a n n d a d n y a y a g elm itir. M ezar
B u rs a d a Z e y n ile r c iv a rn d a d r. Y u su f B li olu A li olu M ev ln
M ehm ed: B u da M olla F e n ri so y u n d an d r. M ezar E y p c iv a rn
d ad r. A l d d in C em ali olu M ev ln M u h yiddin, M ev ln ah
M ehm ed: H ac H se y in elebi ad ile b ilin ir. M n lem i ile m e
gul olan, h a ra m d a n ek in en b ir kim se idi. A b d u rra h m a n olu M ev
l n H sm d d in , H alil olu M ev ln M slihddin: ak ak - N u m an iy e adl eserin y a z a r T a k p r l m e rh u m u n b ab asd r. H alil
olu M ev ln K v m d d in K asm : M ev ln H sa m d d in in k a rd e
id ir. H z r olu M ev ln A bdl-V s: 945 ta rih in d e v e fa t e tm i ve
M ekke-i M k e rre m e de to p ra a v e rilm itir. S eyid Y u su f olu M ev
ln A bdulaziz: B u n a bid elebi derler. M ev ln P i r A hm ed: A yd m h d r. H a tip K asm olu M ev ln M u hyiddin: lim denizi idi. M eh-
265
m ed a h olu M ehm ed olu M ev ln Z ey n d d in : M olla F e n r e v .

ld m d a n d r. M ezar a m d a M en c k ded ir. K em al olu M ev ln Davd: K ocaelilidir. M ev ln B e d re d d in M ahm ud: lim ve fzl b ir
z t idi. M ev ln ba: A sl ad N u r d d in H a m z a d r. E d irn e k a p s
iin d e m escid ve m ed resesi v a rd r. M ehm ed B erd a olu M ev ln
M ehm ed: M ezar E d irn e k a p d a d r. M ah m u d olu M evln Seyd:
M cellidzde ad ile b ilin ir. Y ak u p olu M evln A hm ed: E cezdelerd e n d ir. B u fa k irin a ta la rn d a n d r. M evln M ehm ed: M ezar E d ir
n e dedir. N u re d d in olu M ev ln P r A hm ed: L ey szd elerd en d ir.
S u lta n S elim d ev ri ksa o ld u u n d an , e y h le r y in e B ayezid d ev
rin d e k i e y h le r idi. B u sebeple yazlm ad.
S u lta n S elim H n d e v rin d e k i a irle r: A hi elebi: N i b o lu lu d u r
ki, asl a d n a B enli H aan derler. G zellik te ve o lg u n lu k ta H a z ret-i
Y u su fa benzerm i. Y a n a n d a b ir H aim b en i olduu iin, g ren
k la r ci er y a k a n b ir h ekerlerm i. A hi m ah la sn k u lla n m a sn a
sebep b u d u r. M ah lasn n te sirin d e k a la ra k m r n h, v a h ile ge
irm itir. M ezar K a ra fe riy e d e d ir. S aysz eserleri v ar. F a k a t H sn -
dil adl d iv a n n n b e n z eri y o k tu r. H ab ib : ra n ld r. H zu r: G elibo
lu lu d u r. H alim i elebi: S elim H n n ehzdelii sra sn d a b e ra b e r
b u lu n u rm u . S o n ra la r ld r ve M sr fe th in e i tira k e tm itir. K a s
tam o n u lu d u r. G zel iirle ri v a rd r. M ezar am dad r. H alim i: r a n
d an g elerek a m da H alim i L g a tn y a z m tr. O ra d a ,v e fa t e tm itir.
R evn: E d irn e de d o m u tu r. A d cad r. K rk em e y a k n n
da m escid in in bahesinde, yola b a k a n t rb e iinde g m ld r. V e
fa t ta rih i:
id b ru h -u k u d s dedi t r ih
C a n a n d a n y a n a azm etti- R evn.
S cd: R u m elin d e K a lk a n d ele n k a sab asn d an d r. P iri P a a n n
a d a m la rn d a n d r. S r r: D o uludur. F a k a t doum ta rih i ve y e ri
belli deildir. 951de v e fa t e tti. em s: B u rsalId r. S eb: E d irn e li
dir. A ru z ilm in d e bilgisi fazla idi. S ani B ey: sk e n d e r P aazd e ve
asl ad M u sta fa B eydir. T ra b lu sa m v alili i y a p m tr. G zel iir
le ri v a rd r. T ali: K a sta m o n u lu d u r. irlik te N e c a tiye ben zer. F a
kiri: R u m elilid ir. iirle ri b aslm tr. A sl n d n m e d e n iir sylem esin d en d ir. N eri: G e rm iy a n ld r. F a k a t B u rsa da y e tim itir. Os
m anlI h a n e d a n n a b ir ta r ih yazm , son d erece k tu tm u tu r. iir
leri gzeldir. N ihal: B u rsa ld r. iiri:
H a m a m a g ird i n az ile b ir sim -ten gzel
u yle diyecek y eri yok c m le te n gzel.
266
N ih al: A rn a v u tlu k sk e n d e riy e sin d e n d ir. k o d ra ld r.

On u n b ir n a z m :
L le le r k t kzl tciy le h le r gibi
ald sevsen ti in i su n n siy a h ile r gibi
R a fz d ir lle t c n b d e b ir Y a ra b b u
Y sem en ler H a k k a yz tu tm u l h le r gibi
E y N ih l a r y n sev M u h am m ed ak n a
B y ezid -m ereb ol, olm a te b h le r gibi.
SULTAN SLEYMAN HAN IN NURLU TRBES VE

LM TARH
Doumlar: 900 (M. 1495) ta rih in d e T ra b zo n da d o m u lard r.
S u lta n S elim in b u n d a n b ak a olu o lm am tr. B in y l b an d a, y a
n i 900 sen esi ev v elin d e d n y a y a geld iinden. nnallahe yeb sas lih z ih ilu m m e tib ire si k ll m e y y e tin m in y ce d d ed in leh a... H disi e rifin e u y g u n d m ve k rk sek iz sene p d ia h lk y a p a ra k y e
d i ik lim d e n geni lk e le r feth e y le m itir. O nsekiz p a d ia h v erg iy e
b a la m tr, ilk seferin d e T u n a .B e lg ra d , ik in ci seferin d e ise R odosu
a lm tr. Son seferi olan S ig e tv a r seferin d e, 974 ta rih in d e se fe r a y
n n y irm i ik isin d e gece sa a t dokuz su la rn d a , g a lib iy e t dolu r u h la r
rcii il R ab b ik e ra d iy e te n m erîy y e lah e m rin e u y m u tu r. Sokollu, n a n gizli b ir y e rd e k a rn n n iin i te m iz le tip i u z u v la rm
S ig e tv a rd a T rbekale d en ilen y k sek b ir y e rd e a ltn le en iine
k o y a ra k g m drd. V e o ray a t rb e , k ale ve tek k e y a p tla r. S o n ra
S le y m a n H a n n cesedini, m isk, a n b e r ve tu z ile b ir gzel sa la m u ra
m u m y a y a p p gizlediler. P a d ia h n ld n d en k im se n in h a b e ri ol
m ad . O c e su r v e z irin te d b iri ile S ig e tv a r kalesi feth ed ild i. B u y z
den, S ig e tv a r S leym an H a n n ls alm tr d erler.
ik in c i S elim S ig e tv a r a ltn a a rld k ta n sonra, S le y m a n H a n
n ld il n o lu n d u ve b t n a sk er k e n d isin e b ia t e tti. S o n ra S
ley m a n H a n n n an sa rp sa rm a la y a ra k sta n b u la n a k le ttile r. K e n
di ca m iin in m ih ra b n n n n d ek i c e n n ete b en zey en ba, bostan, g
lis ta n iin d ek i y k se k t rb e sin e gm ld. M b a re k ba zerin d ek i
S le y m a n sa r m c e v h e rle rle s sl d r, n u rlu b ir m ez a r v a rd r.
48 sen e p a d ia h lk y a p m tr. Y ap t b t n h a y rl iler, fe th e tti i
y e rle r, v e z irle ri, v e k ille ri, u lem v e e y h le ri y u k a rd a y azlm tr.
F a k a t m b a re k k a b ri y a k n n d a k i t rb e le rd e eh zad eleri m ed fu n d u r.
A llah h ep sin e ra h m e t eyleye.
Sleyman Han olu ehzade Mehmedin Trbesi: B u, S le y m a n
H a n n eh zad e M u sta fa H a n d an so n ra olan e n sevgili ehzadesi idi.
267
ok zek, ab u k an lay l, akll, bilgili, te d b irli b ir gen idi. H a tt

S le y m a n H a n ih tiy a rla y p N ik ris h a sta l n a y a k a la n d zam an
o n u lm eden k e n d isin e v e lia h d e tm e k n iy e tin d e ik en E l-ab d y d e b b ir v a lla h u y a k d iri: K u l te d b ir alr, A llah ta k d ir e d e r yol k e
sen ecel M anisa e h rin d e eh za d e n in y o lu n u k e sere k m r k a d e h i
ni k rd. N an s ta n b u la n a k le d e re k eh zad e C am ii m ih ra b n n
deki t rb e sin e gm dler. S le y m a n H a n ok sevdii iin, h e r ziy a
re tin e g idiinde b ire r kese k o k u lu filo ri sa d ak a d a trd . M ahlas
M u h ib b i olan S le y m a n H a n n sz ile lm ta rih i:
M erk ad - S u lta n M ehm ed b d F ird e v s-i ebed (sene 950)
B ak a b ir ta rih , y in e S le y m a n H a n n:
e h z a d ele r gzidesi S u lta n M ehm edim . (S en e 950).
ehzade Sultan Cihangir Trbesi: M erh u m , d aim a b ab as lem
p a d ia h ile in er, b in er, a v a ve sefere k ard . N ah c iv an se fe rin e g i
d e rk e n , H aleb k la n d a v e fa t e tti. C ih a n g ir v c u d u sta n b u la ge
tirile re k ehzade C am iin d e d n y a kkne gm ld. C ih a n g ir ik en
to p ra k a ltn a girdi. V e fa t ta rih i:
F ird e v s ide m ak m - C ih a n g iri ol elil (sene 960).
KNC SULTAN SELMN TRBES,

MAR ESERLER, MRLER VE
SALTANAT MDDETLER
939 ta rih in d e dodu. M anisa V alisi ik en b a b a s S le y m a n H a n
n S ig e tv a rda ld h a b e rin i iitin ce, s ra tle S ig e tv a r a ltn d a k i
slm o rd u su n a y e tie re k b a b a sn n y e rin e p a d ia h oldu. T a h ta
k n a ta r ih tir:
eh S elim old u e m ir-e l-m m in
(sene 974).
O ra d a n sta n b u la d n e rk e n E d irn e ye u ra d ve o ra d a b ir cam i

in asn a b a la tt. S o n ra s ta n b u la g e le rek m e m le k e tin h e r ta ra fn a
m u azzam k u m a n d a n la r gnderdi. K b rs a d a sn d en izd en ve k a ra
d an k u a tp ald gibi d a h a b ir o k k a le le r de fe th e tm i tir ki y u
k a rd a y azlm tr. S a lta n a t m d d e tle ri k sa o ld u u n d an v ezirler, v e
k iller, e y h le r ve irle rin hepsi b ab as d e v rin d e o lan la rd r. T e k ra ra
h a c e t y o k tu r.
C em m ereb , h a lim selim , b y k b ir p a d ia h idi. B u da dedesi
S elim H a n gibi S elim idi. N ih a y e t b r d n y a y a g itm ey e n iy e t edip,
268
tu ve alem in i E d irn e ta ra fn a gnderdi. S o n ra, o rad a tam a m la n m

o lan cam ii e rifin in ilk cum a n am azn k lm a k iin yola kt. or
lu y a v a rn c a k e n d ile rin e b ir sanc m u sa lla t oldu. H e k im le r te d a v i
d en ciz k ald lar. N ih a y e t 983 senesi a b a n a y n n onsekizinde cu
m a g n b r d n y a y a g e tti. M b a re k n a a m s ta n b u lda B y k
A yasofya a v lu su n d a k i ay d n lk t rb e sin e gm dler. S a lta n a t m d
d e ti 9 sen ed ir. V e fa t ta rih i:
H lif-i k u d s dedi ta rih in i
T rb e -i S u lta n S elim p k dey in
N u r dolu t rb e le rin in k aps st n e K a ra h isa r ta rz ile u y e ti
k e rim e y a z lm tr: ll m en a t A llah a b ik alb in Selim . B u y eti
k e rim e san k i o n la r iin n zil o lm u tu . T a rih d e ilk defa sta n b u lda
v e fa t ed en p ad iah , b u II. S elim d ir diye y azlm ise de y a n ltr.
n k b ab am z II. S elim ile b e ra b e r E d irn e ye g itm ey e m e m u r olup
cen azesin d e b u lu n d u k la rn a n la trla rd . k i S elim de orluda v e fa t
e tti. k isin in de h il fe t m d d e tle ri k sad r. Sekiz ile dokuz y l a ra
sn d ad r. D em ek o lu y o r ki, II. S elim h a z re tle rin in o rlu da v e fa t e t
tik le ri m u h a k k a k ve s b ittir.
Merhum kinci Sultan

Selim Hann ehzadelerinin Trbeleri:
eh zad e M u ra d H an , b a b a la rn n y erine O sm anl ta h tn d a m sta k il p ad iah

o lm u tu r. B a b a la n y a n n d a gm l e h
z a d ele r u n la rd r: S u lta n M u stafa (M u
ra d H a n n k d r), O sm an H an , S le y m a n H an , A li H a n ve di
e r iki eh zad e d a h a v a rsa da isim le rin i b ilm iy o ru z. T rb e d rla rn d a n so rd u m ise de o n la r da b ilm iy o rlar. T rb e iin d e o k a d a r eh
zade ve k e rim e s u lta n la r g m l d r ki, say m ak m m k n deildir.
H ep a ltn k em erli, tal, o ta l eh zad elerd ir.
KNC SELM N OLU NC MURAD IN TRBES

lk o lara k doum ta rih le ri kll sbit szdr. B aka b ir ta
rih K ll b e a re t n h a y r n -n eseb dir. 953 senesi (M. 1546) Cem ad iy e le v v e lin in beinci g n n d e d o m u lard r. T a h ta klar, 982
(M. 1574) R am azan - e rifin in sekizinci aram b a g n n d e olm u
tu r. B a b a la r S elim H an , k a rd e i ehzade B ayezid H a n ile K onya
o v asn d a cenk ed erk en , b u M u ra d H a n d a h a on iki y a n d a olup K o n
y a K a le sin in b u r la r z e rin d e b a b a s ile am casn n ok ackl sav a
m s e y re tm itir. S elim H a n k ard ei B ayezidi yenince, g a n im e t m a
l ile b u M u rad H a n g a y e t c e su r b ir ehzde o ld u u n d an dede-
269
si S le y m a n H a n a gnderm i. U zun sre, dedesi S le y m a n H a n n

y z n se y re tm i. S o n ra, S le y m a n H a n k en d isin e M an isa S a n c a
m h ed iy e e tti. B ilh a re b ab as S elim H a n n y e rin e p ad iah oldu.
Y zlerce y e r fe th e tti. N itek im y u k a rd a geti. B izzat k e n d ile ri h i
b ir sefere g itm ed iler. F a k a t d rt b ir y a n a b y k k u m a n d a n la r gn
d erd iler. V e fe tih le re g a y re t e ttile r. S o n u n d a 1003 ta rih in d e , d n
y a s a lta n a tn te r k e d e re k ebed lem de k a r a r kld. M b a re k m e
z a rla r B y k A yasofya b ah esin d e a y r b ir t rb e d e olup, h rm e te
l y k e v l d la r ile b irlik te g m ldr.
sta n b u ld a n d a r k m ay an ve o rad a v e fa t eden ilk p ad iah
b u d u r. G zel a h l k ve h a y rl eserleri ile m e h u r b ir p a d ia h tr.
S a lta n a t m d d e ti 21, m rle ri ise 50 y ld r. V e fa t ta rih i: ah- ci
h a n oldu b in te fevt.
erefli e v l tla r: C im a ok d k n , zev k ve evk sah ib i b ir h n
k r old u u iin, d n y a y a gelen e rk e k ve kz o cu k lar p e k fazladr.
B t n o c u k la rn n say sn n yz y irm ia lt olduu, szne in a n
lr k im se le rd en iitilm itir. B ir gecede elli beik sallan p d a d la rn
h izm e t e ttik le ri k a tid ir. M u h te re m k z la rn d a n b ra h im P a a A ye
S u lta n , H a lil P a a F a tm a S u lta n ve F a tm a S u lta n d a n baka, y irm ia lt ta n e k alm t. H alen , M u ra d H n n t rb e si k k l , b y k l
dolu olup, cm lesi n u ra g m lm lerd ir. A llah h ep sin e ra h m e t eyleye.
NC MURAD IN OLU SULTAN

NC MEHMEDN TRBELER
974 ta rih in d e M anisada d n y a y a g elm ilerd ir. T a h ta k lar 13
C em ad iy elev v el 1003t r. F e th e tti i y e rle r ve z a m a n n n v ezirleri,
lem as, slih leri, e y h le ri y u k a rd a y azlm tr. T a h ta k la rn a ta
rih : Clus e tti b u g n S u lta n M ehm ed a d l dd ile. Son seferi E
r i se fe rid ir ki, H a z re ti d em in d n y a y a g eliinden b e ri m ey d a n a
g elen yedi b y k sa v ata n b iri de b u sav atr. B u m u h a re b e o k a d a r
id d e tli o lm u tu r ki, y ed iy z b in k fir l-i O sm ann k lcn n d ile
rin d e n g em itir.
N u rlu k b irleri, A y aso fy an n D iv an y o lu na b a k a n kesinde b a
ta n b a a bey az h a m m e rm e rd e n y ap lm y k se k b ir t rb e iin d e g
m l d r. M b a re k m e z a r son d erece s sl d r. S a lta n a t m d d eti 9
sene, m r ise 38 y ld r. V e fa t ta rih i:
A zm - F ird e v s itti in e A zm iya ta rih d ir.
O k u y u n S u lta n M ehm ed ru h iy n F tih a .
270
D i er b ir ta rih :
G r p h k m i b in as i n ta r ih in dedi
F ird e v s old u m e rk a d i S u lta n M eh m ed in
B u ta rih le r, n u rlu t rb e le rin in caddeye b a k a n p e n c e re le rin in
z e rin e K a ra h is a r ta rz a ltn y az ile y a z lm tr. T rb e si h l ziy a
r e t o lu n u r.
S u lta n M eh m ed in e h z a d ele rin d e n ilki, eh id S u lta n M ah m u d
H a n d r. ok a lk an b ir ehzade idi. e h id o ldular.
eh zad e S u lta n S elim H an : S u lta n M eh m ed H a n n ta h ta k
n d a n s o n ra v e fa t e tm itir. eh zad e C ih an g ir: B u d a h i b ab as h a
y a tta ik e n d n y a y a v e d a e tti. V e fa t ta rih i: F ird ev s id e m ak m -
C ih a n g iri ol elil. sene 960. S le y m a n H a n o ludur.
eh zad e S u lta n A h m ed H an : M an isada d o m u tu r. O sm anl ta h
tn a k tk la rn d a d rt y a n d a id iler. eh zad e M u sta fa H an : k i ke
re p a d ia h o lm u tu r.
SULTAN MEHMED HAN OLU

SULTAN AHMED HANIN TRBES
M an isad a dom u olup, onsekiz R eceb 1013 ta rih in d e sta n b u l
d a ta h ta k m tr. S a lta n a tla r b o y u n ca h e m C ellilerle cen k ve ci
dal h em de E sterg o n k a le sin in fe th i iin h a rp ve k a n l b o u m alar
y a p tk la rn d a n , b ir a n r a h a t k a lm a d la r. B iro k y e rle r feth e d ip , b in
lerce h a y r ile ri y a p tk la r y u k a rd a y a z lm tr. S o n u n d a b u da
ecelin elin d e n y a k a sn k u rta ra m a y p , ecel trn a y a k a sn y r ta
r a k y e rin i to p ra k e tti. K e n d i y a p trd c a m iin y a k n n d a A tm ey d a n n a b a k a n c e n n e t gibi t rb e le rin e gm d ler. M b a re k t rb e s i
n in k a p s z e rin e yazlm o lan v e fa t ta rih i u d u r:
T rb e-i u ly a sn n itm a m n a t rih d ir.
T rb e -i S u lta n A h m ed illiy y in ola.
B u n u r dolu t rb e b t n t rb e le rd e n s sl olu p m ce v h e rle r,
k y m e tli ta c ve m c e v h e r sorgu, k e m e r ve k y m e tli a v izelerle do
n a tlm tr.
Sultan Ahmed Hann ehzadeleri: B irin cisi, 1003 ta rih in d e e
h id o lan S u lta n O sm an (G en O sm a n )d r. B y k b a b a la rn n y a
n n d a g m l d r. A h m e d H a n n e n b y k o lu d u r. B a b a la rn n l
m n d e b u n la r k k , a m c a la r M u sta fa H a n b y k o ld u u n d an ,
M u sta fa H a n h alife oldu. S o n ra O sm an H a n p a d ia h y a p tla r. Hotin se fe rin e g itti ve fe th e d e m e d e n sta n b u la dnd. A sk ere gce-
271
n ip M sr ve am a g itm e k n iy e tin d e ik en v e fa t e tti. B a d d fa tih i

S u lta n D rd n c M u ra d h a n d ah i b u t rb e d e g m l d r. B u n la rn
t rb e le ri de ok h e y b e tlid ir.
Sultan Murat Hann ehzadeleri: M u ra d H a n e h z a d ele rin in
h epsi k e n d ile rin d e n e v v el v e fa t etm i ve b u t rb e iin e g m lm
lerd ir. A n cak K a y a S u lta n , M elek A h m ed P a a ile evli o lara k b a b a
sn d a n so n ra da h a y a tn s rd rm t r.
S u lta n M u ra d H a n n zel t rb e si o lm ad n d an , b a b a la n y a n n
da gm l o ld u k la r iin b u ra d a b ild irild i.
SULTAN AHMEDN KARDE, SULTAN MEHMEDN

OLU SULTAN MUSTAFA HANIN TRBES
E ri f tih i M ehm ed H a n n e n b y k ev ld idi. D n y a y a k y
m e t v e rm e d e n yaayp, b a b a s z a m a n n d a p a d ia h oldu. A h m ed H an ,
O sm an H a n ve M u ra d H a n a srn d a, y in e o h k m d a r idi. ld
za m a n b t n p a d ia h la rn t rb e le ri eski h k m d a r ve e h za d e le rin
m e z a rla r ile dolu o ld u u n d an , M u sta fa H a n a y e r b u lu n am a d . N a onyedi s a a t m u sa lla ta n d a bekledi. S o n u n d a b u fa k irin p e d e ri
n in (E v liy n n b ab as) h a trla tm a s ile, B y k A y aso fy an n b ah e
sin d e b u lu n a n ve e sk id en b ir b a h a n e ku b b esi olan k rg ir b in a ii
n e gm dler. K u b b e iin d e to p ra k olm ad n d an , H as b a h ed en to p
ra k g e tire re k z e rin e rtt le r. G a rib b ir h d ise d ir ki, b u b in a ok
eski olup t A yasofyan m ilk y a p ld z a m a n d a n kalm ve H a z re ti
P e y g a m b e rd e n ev v el y ap lm im i. B u b in a y t rb e y a p m a y a b a
la d k la r zam an, ilk y a p ln d a n o an a k a d a r b in sene geti i ar
lald. U s ta la r b u k u b b ed e k l n k le rle b ir p en cere y e ri aark en ,
ik i tu la a ra sn d a d e m ird e n b ir t t n l lesi b u ld u la r. B t n h a lk
ta ra fn d a n g rld. H l iinde t t n k o k u su v a rd . B u n d a n d a a n
la d k ki, d n y a d a t t n iilm eye h ic re tte n ev v el balanm .
AHMED HAN OLU SULTAN BRAHMN TRBES

1031 ta rih in d e ta h ta k m tr. P a d ia h l z a m a n n d a d n y a em
n iy e t iinde oldu. K a ra M u sta fa P a a v ezir-i zam olunca, h a lk n
r a h a tn b ir k a t d a h a a rttrd . S o n u n d a K a ra M u sta fa P a a y k t
y a rd m c la r eh id e ttird ile r. B t n m sa h ib le r ta r a f ta r a f frs a t b u
la ra k , ak l k sa k a d n la rla k o n u arak , d e v lete h e r ta r a f ta n y a ra la r
a tlar.
O k a d a r c m e rt idi ki, z a m a n n d a d ile n c ile r d ile n m e k te n k u r
tu ld u , T rb esi h a le n k a d n la r ta ra fn d a n z iy a re t edilir. n k ken-
272
dii k a d n la ra k a r fazla sevgi g sterir, o n lar h e d iy e lere board.

B iro k c riy ey i y a ta n a a ld k ta n sonra, b ire r v e z ir ve b ey lerb ey i
ile e v le n d ire re k ra ederdi. B u t rb e iinde gm l o lan la rn h e p
si, y in e b u h ik m e tte n olacak, h e p k ad n su lta n la rd r: E v v el B ay
ra m P a a S u lta n , S u lta n A h m ed kz H n zd e S u lta n ; K e n a n P a
a S u lta n , A h m ed H a n kz B u y unaz tik e S u lta n ; M elek A hm ed
P a a efen d im izin h an m , D rd n c M u rad H a n K z E sm ih an K a
y a S u lta n . B abas M u rad H an gibi y irm i yedi y an d a, E b E yybelE n s r y a lsn d a doum y a p a rk e n cieri p a r a p a r a olup v e fa t e d in
ce, ci erk esi (ocuu) h a y a tta y e tim kald. B u y e tim F a tm a H a
n m n d o um u iin ta rih : D ua eyle dedim e y E vliy, t rih ola m ah fuz sene 1072. K ay a S u lta n n v e fa t iin ta rih :
B ir eksikli d ed im ey ev liy fev tin e t rih
M elek sen k ile d n s n kim a y rld K a y a sn d an
B ir b ak a ta rih :
M ev tin e t r ih n didi M elek b in h ile
G len-i F ird e v s-i m ev eyleye cm m K a y a
(S ene 1072)
B aka t a r i h :
H a tif-i gayb d u ile didi t rih in
K ay a S u lta n ru h -u p k i an d a F ird e v s-i m k am
B ak a t a r i h :
E v liy h a y r d u ile didi t rih in
K a y a S u lta n n ola r u h u n a m en zil F ird ev s.
S T A N B U L DA G M L V E Z R L E R N T R B E L E R
F a tih in v eziri M akbul M ah m u d P a a n n t rb e si: C am ii a v lu
su n d a y k se k b ir kubbecr. K oca M u sta fa P aa: S iliv rik a p s y a k
n n d a g m l d r. B ayezid H a n v e z irle rin d e n d ir. K k M u stafa P a
a: S le y m a n H a n n v e z irid ir. M e h u r k p r n n shibi ve b ilin en
e h rin y ap csd r. V e fa t ta rih i: K prden g eti M u stafa Paa. S i
n a n P aa: Y em en f tih id ir. H u su s t rb e sin d e g m l d r. Y an n d a
sebili v a rd r. P iri P aa: H a z ret-i E b b e k ir s l le sin d e n ve I. S u lta n
S elim v e z irle rin d e n d ir. V e fa t ta rih i: P iri P a a n n m ek n n a d n ide
h a y y - vedud. B a y ra m P aa: T rb e si z e rin d ek i ta rih u d u r: Mehb it-i n r-i h d ola b u t r daim a. K endisi D rd n c M u ra d m v e
z irle rin d e n d ir. B a d ad a se rd a r olup g id erk en yolda v e fa t e tti. N a
sta n b u la g e tirild i. I rg a t p a z arn d a k i t rb e s in e gm ld. B ak a b ir
EVLYA ELEB SEYAHATNMES '
273
ta rih : Eyledi B a y ra m P a a adn-i ly m kam . K a p ta n H aan P a

a olu H se y in B ey: T rb esi ehzade C am ii a v lu su n u n y a k n n d a
d r. T arih :
D eb iri l tf- H d i n an a k a m -i a ta y azd
H se y in in ola u k b d a m ak a a m cen n et-i m e v
S le y m a n P aa: M ezar S a ra h a n e y a k n n d a d r. K en d isi D r
d n c M eh m ed in v e z irle rin d e n d ir. K u l k e th d s S le y m a n P a a
diye b ilin ir. T rb e si z e rin d ek i ta rih :
E y N is r d id ile r t rih in i ta h sili id b
T rb e-i p k-i S le y m a n zeh v l-m ak am
E sk i H sre v P aa: M ezar Y enibahe y a k n n d a d r. T rb e k a
ps z e rin d e u ta r ih k azlm tr:
H a k k y a m e tte in y e t ey les n
M u stafa a n a e f a t ey les n
id e n le r d e d ile r t rih in i
D im A llah a n a ra h m e t ey les n
K p r l M eh m ed P aa: D rd n c M ehm ed H a n n v ezir-i za
m id ir. T rb esi D ik ilita y a k n n d a d r. T rb esi ze rin d ek i ta r ih u
d u r:
D edi ta h s in ile g rd k d e n is r ta rih
T rb e-i bi-beedl ve cy- M ehm ed P a a
stanbulun iinde ve
dndaki byk evliy
ve devrin eitli deerli
adamlarndan
eyhlis
lmlar, ulem, salihler,
eyhler, mollalar ve hal sa
hibi dier eyhlerin trbe
leri:
sta n b u lu n fe th in d e n e v v el se fe r iin
gelm i olan nice ash ab k ira m n v e
p e y g a m b e r s l le sin d e n o la n la rn eh id
o la ra k g m ld k lerin i evvelce y azm
tk . M aksadm z fe tih te n sonra, F tih
d ev rin d e A lla h n ra h m e tin e k a v u an
b y k le ri a n la tm a k tr
sta n b u l fe th o lu n d u u g n v e fa t ed en Y av ed d S u lta n m cesedi

A y aso fy a iin d e b u lu n d u . M b a re k gs z erin d e k u d re t eliy le k r
m z e t p a r a sn d a n Yavedd a d n n y azlm old u u grld . E y b
S u lta n y a k n n d a Y av ed d iskelesine g m lm t r.
A y a D ede: sta n b u l fe th e d ilirk e n A y a k a p sm d a n eh id olup, A yak ap s iin d e eski m ah allem iz olan S irk eci tek k e sin d e b iro k fu k a
ra s ile b irlik te g m l d r.
Bvliys elebi I .n . F : 18
274
H a ru s D ede: sta n b u lu n fe th in d e b u lu n a ra k , U n k a p a m n d a eh id olm u ve U n k a p a n d a h ilin e g m lm t r. sm ail M olla G rn io lu e y h em sed d in A lm ed: F tih in ho cal n y a p a rk e n d a r
lp M srd a S u lta n K a y tb a y a gitm i. S o n ra da F tih in ric a s ze
r in e K a y tb a y , ey h i s ta n b u la g n d erm i ve fetih d e b u lu n ara k , fe
tih te n so n ra lm t r. M b a re k c a m ile rin in bahesine g m lm
lerd i. H a a n N ik s r olu b ra h im olu M ev ln e y h M ehm ed: M e
zar, e y h V efa C am ii a v lu su n d a d r. F tih d e v ri lim le rin d e n b y k
b ir su lta n d r.
eyh V efa H a z retle ri: M ezar V efa m ey d am d ad r. a irle r S u l
ta m N ecati B ey: M ezar U n k a p a n yo lu zerin d e esk i p e h liv a n te k
kesi c iv a rn d a d r. Z a m a n n n te k ad am idi. ok akc, hoa giden
d iv an v e saysz e se rle ri v a rd r. H a tt E d irn e li S eh i B ey, N ecati
B ey in k zm alm ve v e fa tn d a n so n ra b iro k iirle rin i ele g eire
rek , N ecati a d n S eliye e v ire re k b ir d iv a n m ey d a n a g e tirm itir.
F a k a t N ecati B ey P a d ia h h izm e tin d e m irliv a olm asa da b ir keye
ekilm i olsa idi, h e r g n b ir k ita p m ey d a n a g e tirird i. 914 ta rih in d e ,
N ecati B ey f n i d n y a n n g r lt s n d e n k u rtu la m a y p , k e n d i m s
ra n d a syledii gibi: lm eyince gelm edi m esken-i V efa m ey d a n
na. S o n u n d a cenaze n a m az V efa m ey d a n n d a k ln d ve y u k a rd a
k i y e rd e gm ld. N u rla do lu t rb e si iin d e b ir seb ilh an esi ve b ir
de k u y u s u v a rd r: Sebl-i N ectid en n eden n e c t bulur. M ezar
ta n d a d a m a d S eh i B ey in syledii ve K a ra h is a r yaz ile y azlan
u ta r ih v a rd r: G itti N e c ti hay. e y h V el E fendi: F a tih d ev ri
e y h le rin d e n d ir. S a ru h a n ld r. S iliv rik a p s d n d a h e n d e k k e n a rn
d ak i yol st n d e g m l d r. V eli S u lta n ad ile h e rk e sin z iy a re t e t
ti i y e rd ir. e y h R a m azan E fen d i: K a ra h isa rld r. H a lv e ti ta r ik a tn
d a n M u h y id d in E fe n d in in h alifesid ir. s ta n b u la geldii zam an, Bez a sta n M olla H sre v b u n a b ir te k k e ile b ir cam i y a p trm tr. K aps
s t n d e k i ta r ih u d u r:
S e y re d b a n si-i d-i
D id i y r- a y n i k a b et lu k
O, sta n b u ld a b in le rce k iiy e d o ru y o lu g ste rd ik te n sonra, se
l m e t lk esin e g itti. V e fa t ta rih i: H aim didi g eti e y h b u gn.
S en e 1025. Y e rle rin e tem iz olu A b d u lh a lim E fen d i ey h oldu.
e y h H a z re ti S e y id V ely et: B ayezid H a n d e v ri e y h le rin d e n
d ir. sta n b u ld a m escidi y a n n d a k i m e z a rlk ta g m ldr.
e y h H a z re ti S e y id A h m ed B u h a r: S im a v e h rin d e n d ir. B ay e
zid H a n z a m a n n d a sta n b u la geldi. ey h V efa H a z re tle rin e giderek
275
itik fa g irdi. N ih a y e t v e fa t e d e re k S u lta n M eh m ed C am ii y a k n n d a

B ay ezid H a n 'n y a p trd cam iin m e z a rl n d a g m lm t r. B t n
B elh ve B u h a ra h alk , tek k e sin d e k a lrla r.
e y h H a z re ti A b id elebi: B ay ezid H a n 'n ey h id ir. H a z re ti Celle d d in R u m i n e slin d e n d ir. K a d sn fn d a iken, te rk e d ip fak irli i
seti. s ta n b u l'd a y a p trd m escid ve tek k e d e g m l d r.
K e m a l P a a olu S le y m a n olu em sed d in A h m ed : B ay ezid
H a n v e S elim H a n d e v ri b ilg in le rin d e n d ir. S elim H a n ile M sr seferin d e b u lu n d u ve K a z a sk erlik y ap t. S o n ra Ista n b ll'd a m fti- ssa k ale y n olup, ins ve cin n e fe tv v e rm i ve k u tu b d erecesin e k a d a r
y k se lm itir. E e r b u z a tin m b a r k . v sfla rn geni o lara k yazsak,
b ir cild d o ld u ru r. Y etm i a d e t m u te b e r k ita b n d a n b ak a, iki yz
k a d a r risalesi ve ta sa v v u fi ve h m a n e iirle ri vardi'r. .M ahlaslar yoktu r. B u, k e n d ile rin e m ah la s o lm u tu r. S o n u n d a ld. M e za n , E d irn e k a p d n d a u m rn n i yol zerin d e, b ir d e m ir p e n c ere inde s t
ak b ir y e rd ir. In s ve c in h e fe tv a v e rd ik le rin d e n , h e r c u m a rte si seh e r v a k tin d e b iro k sa ra l a d a m la r gelip h a fta z iy a re tin e 'd e v a m
e d e r ve A lla h n e m ri ile sa ra h astal n d an - k u rtu lu rla rd . M ezar,
ile ri g e le n le rin v e h a lk n z iy a re t y e rid ir. V e fa t ta rih i: Irteh alelu l m bil-K em al S en e 941. B ak a b ir ta rih : K abr- A h m ed m d am
ola p ertev 941. e y h A b d ssam ed E fe n d in in syledii ta rih : H z
m ak a a m - A hm ed. S en e 941. D i e r b ir ta rih : H iye hirl-k y as.
S ene 941.
eyh- H a z re ti A bdiissam ed E fendi: K a y se rilid ir. N a k ih en d i ta rik a t e y h le rin d e n d ir. U zun z a m a n sta n b u l'd a ta le b e le rin e d o ru
yolu g sterm ek le m eg u l olm u, so n ra c e n n ete u la a ra k eski u su l iizere ebedi d n y a d a k a ra r k lm tr. B u n a d a ir ta rih :
B ili z r-u g iry e b irle g ey ey in ce t r ih
D edim k i irtih a l e tti A bdssam ed E fendi.
eyl A dli' E fendi: U zu n s e y a h a tle r y a p tk ta n so n ra tek k e lerin e
ekildiler. K oca M u sta fa P a a 'n n ey h i H a sa n E fe n d in in y e rin e
eyh oldu. S o n ra b r d n y a y a gt. K oca M u sta fa P a a a v lu s u n da zin cirli se ro i d ib in e g m ld .. Adli m ah la s ile hoa ^ d e n iirle ri v a rd r. D e v ir ve te v h id d e l h ile ri o k u n u r.
E lm e v l E dibi E fendi: F a iz i'n in ifad esiy le lm ta rih i: Edibi'n in m a k a a m n c e n n et- a d n eyleye A llah. iir y a z m a k ta ok u s ta
idi. E lm ev l K a r a - A b d u rra h im E fendi: K efe M ft s S le y m a n
E fe n d in in o lu d u r. E m ir B u h a ri t rb e s in in k arsn d ak i K a z a sk er
276
A b d u rra h m a n E fen d i t rb e si c iv a rn d a g m l d r. G zel a h l k sa

h ib i, eli ak b ir z t idi. K u tu b la rm k u tb u e y h M uhyi C an E fendi:
V e fa t ta rih i:
lem in k u tb u M u h y i-can b u c ih a n d a n g itti,
B - R d v n a y e r its n y in m ih m n - aziz,
id b H aim d i dedi t r ih in an n ,
E y le y b r u h u re v a n v e rd i M u h y i-can - aziz.
E lm ev l e y h M eh m ed T ak p r zd e: M e rh u m K em al E fen d i
n in o lu d u r. 1018 sen esin d e ta u n d a n v e fa t e tti. M ezar k C am ii
av lu su n d a, d e d e sin in y a n n d a d r. A s let b a h esin in tu rfa n d a s, efen
di, c m e rt b ir e fen d i idi. E lm ev l S ad izd e E fendi: K e sk in D ede y a
k n n d a k i n u r lu t rb e sin d e y a tm a k ta d r. B u h k ir (E v liy elebi),
K a r a m a n d a k i d r lk u rr s n d a o n b ir sen e ib n -k esir, seb a a tib iy i
ta m a m la m tr.
E lm e v l D u rz u n z d e A b d u llah E fendi: K adem esi y a k n n d a
k i b id elebi m escidi a v lu su n d a g m l d r. lim v e fen d e sz sa
h ib i b ir z ttr ki, saysz risa le le ri v a rd r. E lm ev l F e y z u lla h E fe n
di: K n y e si K a fz d e d ir. sm i M u stafa, m ah la s F e y z d ir. S ih ir gibi
te s irli iirle ri v a rd r. 71 y a n d a lm ve Z in c irlik u y u y a k n n d a
ki, b a b a s M alu lz d e n in t rb e s i y a k n m a g m lm t r.
E lm ev l M eh m ed E fendi: H a a n K e th d a z d e d e rle r. M ezar,
k P a a C am iin d ed ir. C m e rtlik te H te m ta b ia tl idi. E lm e v l M u
z a ffe r E fen d i: H a ie b M ft s A li E fe n d in in o lu d u r. M ezar, K es
k in D ede y a k n n d a d r. C fe ril m d i olu S u n u lla h E fendi: ld
zam an , cenaze n am a z m F tih C a m n d e sk d a rl M ah m u d E fe n
d i H a z re tle ri k ld rm v e K rk em e y a k n n d a k i cam ii m e y d a n n
d a y o la b a k a n b ir p en c ere k e n a rn d a y k se k b ir k u b b ey e gm m
le rd ir. V e fa t ta rih i:
D idim e y F iz ta rih - fe v tin
l h i eyle S u n u lla h a ra h m e t.
HAKRN (EVLY ELEBNN) OCUKLUU

B u h a k ir d o ru szl evliy, a n a m zd a n d n y a y a geldiim izde
m e rh u m S u n u lla h E fen d i ev im izd e b u lu n u p , k u la m zd a k p e ol
m as i in y k se k sesle ezan M u h am m ed iy i o k u m u lar. V e A k ik a
(y ed ig n ) k u rb a n m z d ah i M evlevi e y h i sm a il E fendi kesip, s
m ail k u rb a n d r b u y u rm u la r. O gece ev im izd e y e tm i k a d a r ta r i
k a t erb ab , A llah k c a n la r to p lan m . K is d a r K a p a n M ehm ed
277
E fendi, h a k irin k u n d a n alp, Bu olan u y a n p k u la n a kim ezan

okudu? diye sorunca, o rad a k ile rd en m u h te re m hocam z d e rsi m
A hfe E fendi: Ezan S u n u lla h E fendi okudu der. B u n u n z e rin e
K is d a r M e h m e t E fendi: Biz d a h i in b e t ile fen fill h ezan o k u
yalm deyip, h a z in b ir sesle ezan o k u d u k ta n sonra, elin d ek i b a l
ta y b ir ta ra fm a koyup, B unu b u olana h ed iy e e ttim . ok g azad a
b u lu n u p , fa k ir ve y o k su llu k ta cell seccdesi sah ib i olsun. K t za
m a n la rd a b ir ey d en k o rk m asn . K u m d a oynasn, ay a n a p b a t
m asn diye F tih a o k u y arak , selm v e rip g id erler. K asm p aa M evlev ih an esi ey h d v n e A bdi D ede H a z re tle ri, m b re k a z la rn
d a n b ir p a r a ek m ek k a rp ilk o lara k a zm a k o y arak , F k ar
lokm asiyle yetisin d e m itir. Y e n ik a p M e v lev h an esin in ey h i H a z .
re t-i D oan D ede de, b u h k iri k u c a n a alp h a v a y a a ta ra k , Bu
olan, bu cih an d a bizim u u rm a m z olsun b u y u rm u tu r.
A llah n h ik m e tin d e n olacak, k rk y am a geldiim zam an, K i
s d a r M ehm ed E fe n d in in h ed iy e e tti i b a lta y a la ra k e llib ir ta r ih in
de L eh S e ferin e itira k e ttim . Y a m a y e rin d e b a lta y b ir k ap h a l
k a sn a g eirip d i e r g a n im e t m a lla rn a k o ark en , k firle r b izi an s
zn b a stla r. rlp lak b ire r a t ile ap u lc u lu k y a p a ra k , yed i g n d e
K rm a geldik. G ece gndz, ! K is d a r M ehm ed E fe n d in in b a l
tas d e r idim . N aslsa e rte si y l y in e L e h S e ferin e a tla n p , L eh v il
y e tle rin i istil e d e re k evvelce y en ild i im iz E ceres ad l u u rsu z eh
re v ard k . Y a m a e tti im iz s a ra y a a y a k bastm . K a p sn d a b ir ok
sap lan m t. T a ta r K n u n u gereince hi k im seye el s rm e y e re k y ir
m i esir, k rk a ra k ve b iro k b a k r, k a la y k a p k a a k ve s a m u r g i
y ecek ler y a m alay p b ir o d an n k a p sn a v ard m . B u oda, b ir y l n
ce b a lta y h a lk a sn a asp k at m z oda idi. B a lta y n asl k o ydum sa, ylece d u ru y o rd u . H em en A llah a h a m d e d e re k B a lta y slm G i
ra y H a n m e rh u m a ve d i er a h b a p ve a rk a d a la ra gsterdim .
B u k a d a r .u z u n a n la tm a k ta n m ak sad m , h a k irin b ir o k v e ln in
d u sn a m a z h a r o ld u u m u s y lem ek tir. H im m e tle ri v a r olsun. te
k u la m a ilk ezan o k u y a n m e rh u m S u n u lla h E fen d i d rt defa ey
h lislm o lm u tu r ki, hi k im seye n asip o lm am tr.
ey h lislm S u n u lla h olu D erv i M ehm ed E fendi: B u n u n d a
m ez a r K rk em ed e b a b a la rn n y a n n d a d r. K a d elebinin ifa d e
siyle v e fa t ta rih i: td i D erv i M ehm ed azm -i cenan. M erh u m , cen
n e t b ah esin d en b ir n u r, z a m a n n n b ilg in i idi. m am zd e M ehm ed
K esteli: E d irn e k a p s d n d a K e stel sekisi ad l y eillik b ir sofa ze
rin d e g m l d r. lim , fazl, bilgili b ir ir idi. E lm ev l D am ad
278
M eh m ed E fendi: A n a d o lu da M u d u rn u k azasn a b a l ini d en ilen

k y d en d ir. sta n b u lda S in a n A a cam ii y a n n d a y a p trd d r lh a dis sah asn d a g m l d r.' E lm ev l S u n u lla h H a m id E fendi: Y alva
k a sab a sn d an e y h A b d u lk e rim i o ludur. S u n m ah lesiy le m e h u r
o lm u tu r. M ezar, K esk in D ede c iv a rn d a d r. G zel edeb y a z la r
v a rd r. G n l o kayan iirle ri h erk esi k sk a n d ra c a k g zellik ted ir. E l
m ev l R d v a n E fendi: M acar ve H rv a t so y u n d an d r. A k e h irden
F ey zu llah E fe n d in in g e tird ik le rin d e n d ir. k i y ld a ilim d ery as ola
r a k b t n lim le ri im tih a n a d a v e t etm i zeki b ir kim se idi. K esk in
D ede y a k n n d a m u h te e m b ir sa n d u k a iin d e y a tm a k ta d r.
e y h E dhem zde: T ire lid ir. E d irn e k a p s d n d a B ey lerb ey i e
m esi y a k n n d a , C ezv sofa ad l y e rd e m l d r. B t n ilim le rd e
y e tk i sa h ib i o ld u u n d an , b y k e y h le rle so h b et etm i m an e v i ilim
sah ib i b ir z t idi. E lm ev l Z ey n elb d in : B u rsa ld r. M ezar, K esk in
D ede y a k n n d a d r. H e r ne k a d a r zev k in e d k n ve im an ise de,
d o ru su F k h ilm in d e b en zeri yok idi. E lm ev l A hm ed: B u rsa lI
d r. H a y ri m ah la sn k u lla n r. P a rla k ve ho iirle ri v a rd r. S in a n
P a a m ed resesi m u ta s a rrf ik en v e fa t e tm itir. F a izn in ifad esiy le
v e fa t ta rih i: de m a b u d H a y rye rah m et sene 1035. H fz A hm ed
P a a n n n e d im le rin d e n d ir. E lm e v l N ik srzad e M ah m u d elebi:
E d irn e k a p s d n d a a n n e le ri y a k n n d a g m ldr. D in sert, sz
n esirgem ez, m a n a la r denizi, n u rlu b ir elebi idi. N ik s r m ah la s
ile iirle r y azm tr. E lm ev l sm al: A m asyalIdr. K esk in D ede ci
v a rn d a g m l d r. lm d o ru lu u ile m eh u r, b y k l k sah ib i b ir
z t idi. e y h A b d lk e rim E m r tib : defa h acca g itm i ve Yem e n de eitli e y h le rin so h b etin d e b u lu n m u tu r. sta n b u lda v e fa t
e tm i v e F e th iy e M eh m ed P a a d ak i z a v iy e le r a la n n a g m lm
t r. K isb n in ifadesi ile v e fa t ta rih i: Geti tib em r sene 1055.
tik e h rin d e cam ii, h a n la r, h am am , d k k a n la r, zaviye ve im a
re ti; sk p e h rin d e de b e d e ste n ve d k k n la r v a rd r.
E lm ev l em sed d in A h m ed l E n sr: M olla A h m ed E fen d i ad
ile m e h u rd u r. A zerb ey can da K a ra b a g en cesin d en d ir. M ezar, ey h
V efa cm ii a v lu su n d a d r. E lm e v l A rab zd e A b d u rra u f: B t n m e
m u riy e tle ri im tih a n la a lm tr. S elim iy e y a k n n d a K avgac m esci
di m ez a rl n d a y a ta r. E lm ev l M em ikzde M ehm ed E fendi: A m as
yalId r. K ay n a n a s, N ianc P a a n n cm ii m ez a rl n d a g m ldr.
A srn n d e erli a irle rin d e n d ir. E lm ev l S ev fu llah : H a m id lid ir. K a
ra m a n y a k n n d a h u su s b ir t rb e d e y a ta r. E lm ev l B o tan zd e E fe n
di: sm i M u sta fa d r. eh zd e cm ii av lu su n d a ve b a b a la n y a n n d a
279
g m l d r. M e rh u m iyi b ir M slm and. E lm ev l B y k l S le y m a n

E fendi: M ezar E d im e k a p d n d ad r. E lm ev l K a tip z d e Z ey n elb id in E fendi: B abas K oca M alm u d P a a n n k tip li in d e b u lu n d u u n
dan, K a tip z d e d erler. M ezar V efa cm iin d ed ir. B t n k y m e tli k i
ta p la rn V efa C m iin e v a k fe tm itir. E lm ev l em sed d in E fen d i: S u l
ta n S elim in hocas A ta u lla h E fe n d in in o lu d u r. B u n u n m ez a r d a
ey h V efa t rb e si m ez a rl m d a d r. E lm ev l N efeszde M u sta fa E fe n
di: M ezar E m ir B u h ri tek k esi y a k n n d a d r. A h m ed P a a olu M ehm ed olu O sm an B ey: D u k ak in zd ed ir. B ab as M sr v alili in d e b u
lu n m u ve o ra d a cm ii y a p trm tr. F a k a t k en d isi ilm iy e sn fn
sem i ve o y olda eitli r tb e le r elde etm i, eitli m ed re sele rd e h o
calk y a p m tr. S o n u n d a k P a a ya k olm u ve o n u n y a k n
n a g m lm t r. M ezarta, d e rtlile rin d u o k la rn n h e d e fid ir. ey h
Y ebnl: T u n a k e n a rn d a , R u su k k a sab a sm d ad r. T a sa v v u f v e iir
de z e rin e y o k tu r. M ezar sta n b u lda k e n d i zav iy esin in y a n n d a d r.
ey h A b d llatif: e y h V efa y a k n n d a gizliliin s rr ve c e n n e t b a h
esinin b ekisidir. ey h Y oluk M ehm ed: H a m id lid ir. M ezar, A tk A li
P a a cm ii a v lu su n d a d r.
SULTAN AHMED DEVRNDE VEFAT EDEN

BYK BLGNLERN TRBELER
Mm: P e y g a m b e r s llesin d en d ir. lm ta rih i: K em o ld u k ta
d e h r ire n m ve nin , b ir ek sik lik didi, v e fa t itti N m . E d irn e k a p d n d a m e rh a m e t to p ra n a k a rm tr. stad K m il A b d lh alim E fendi, y a n i A hizde elebi: B u z t ik in ci E b u ssu u d d u r. H im nin y azd v e fa t ta rih i: C enn A hizde e fe n d in in cy- S en e
1013. B ak a b ir ta rih : rtih a l-il u l m bi A bdlhalim S en e 1013. G
zel iirle ri v a rd r. H alm ! m ah lasn k u llan rd . A kal B e k ir E fendi:
N azillid en d ir. M ezar ta n d a k i v e fa t ta rih i: den b u B e k ir efen d i
vs- Rab sene 1013. E d irn ek ap d n d a K rk a z a n la r ve t rb e d a rla r tek k esi y a n n d a b ir sofada g m l d r. B u t rb e y e F a tih te n bu
y a n a b in le rce b y k z t g m lm t r. H e r sene g n l k g m len
l le rin sicilleri tu tu lu r. H epsi isim ve s f a tla n ile y azld r. n k
bazen m e z a rla rn h u d u d u n d a ih til f knca, ferm an ile sicillerin e
m ra c a a t ed ilir. B u sic ille r acaib l sicilleri ile dolu olup san k i b u
h a k irin (E v liy a n n ) se y ah a tn m e sid ir. O sic ille r k y am e tte n b ir r
n e k tirle r. B t n l le rin b u ekilde sic ille rin in tu tu ld u u h i b ir di
y a rd a v e h i b ir d e v ird e gr lm em itir.
A b d lv a h a b E fen d i: K k T c d d in E fe n d in in o lud u r. S u r
iin d e S a r G rz m escidi m ez arl n d a y a ta r. M n d en izin in dalgc
280
b ir z ttr. R d v a n E fendi: S a ln c a k R d v an la k b ile m e h u rd u r. Zl

P a a n n h izm e t ile rin d e n olup, R avza- R d v m ile m eh u rd u r.
M ezar E d irn e k a p d a d r. N z ve ih tim a m ile y etim i g a y e t n
zik b ir z t o ld u u n d an , salm a sa lm a y r rd . B u y zd en k endisine
lem a a ra s n d a S a ln cak R d v a n d erlerd i. ok gzel k o n u u r ve b
t n k o n u m a la rn d a h az rce v a p ll ile ta n n rd . A li olu M uini
M u sta fa E fendi: S a r G rzzd e K tib i diye b ilin ird i. D oum ta rih i:
H ayrlbenim , lm ta rih i:
ek b cm - m ey-i m e v ti dem i h ey ley b t r ih
B en im m lk -i v c d m r z g r geldi y a p ra k ta n
T rh a la y a k n n d a k i F e n a r k asab asn d a taleb esi olan H ab b efen
di, M u in i M u sta fa E fe n d in in ldn iitin ce yle b ir ta r ih y az
m lar:
K n t ed le h u bi en n e leh u
tn d e n ra b b e h u c e n n ete l m ev
H a tifi k ale fini t rih
E d h a le ll h u ru h a h u fih
S u lta n M ehm ed c m iin in a v lu su n a b itiik e v le rin in k arsn d a
g m l d rle r. S u n u la h E fen d i olu M ehm ed elebi: lim lerin gz
b eb e id ir. M ezar, A tp a z a r y a k n n d a H sam B eyzde m escidi m ez a rl n d a d r. A d geen zt, iyi h u y la r ile m eh u r, halim -selim , c
m e r t b ir k ii idi. E m ev l M u stafa E fendi: S u lta n A h m ed H n n
hocas idi. S u lta n S elim t rb e si m ez a rl n d a g m ldr. T a tl dilli,
sa f y rek li, tem iz, itik a d sa h ib i b ir z t idi. B u h a k ir (E vliya) h e r
sa b ah d erse g id erk e n r u h u i m u tla k a b ir F a tih a o kur, so n ra ge
e r g id erd im . C n n sm al E fendi: F z ile tli, olgun, lim , ir ve
m e rh a m e tli b ir z t idi. K e y if v erici ey lere d k n olduu iin de
lirm i, tm a rh a n e d e sene zin c ire bal o lara k k a lm la rd r. A a
d ak i b e y ti tm a rh a n e d e b u lu n d u u sra d a sylem itir:
B ak a b ir g n e cefa e y le r ise M s
G eem em em ber-i ksy-i m u ta rr s m d a n
B u b e y it ok gzeldir. A k llla rn bile g syleyebilecei b ir
m n ta m a k ta d r. S o n ra la r iy ilem i ve b t n k t l k lere tvbe
e tm itir. T u n d a n lm ve K esk in D ede c iv a rn d a g m lm t r.
b ra h im H sam zde: G e rm iy a n ld r. B u hakirin" (E v liy a n n ) a k ra
b asd r. M ezar a ram b a p a z a rn d a M ehm ed A a cm ii y a k n n d a,
erife H t n m escidi sah asm d a d r. A d geen z t say l b ilg in lerd en ,
281
olgun b ir kii idi. e rifi m ah la s ile y azd gzel iirle ri v a rd r. A b

d u lla h A b d lk erim zd e: N ianc M ehm ed P a a a v lu su n d a g m l
dr. M ehm ed M aru fzd e: M ezar Koac m escidi a v lu su n d a d r. K
k M u stafa E fendi: K u ru n lu t rb e d e g m l d r. M ehm ed F e h m i
elebi: M e rh u m K n alzd e F e h m i elebinin doum ta r ih i 972dir.
lm a re fe g n n e T asladndan, k a la b a lk b ir c e m a t ile F a tih
cam iin d e cenaze nam az k ln d k ta n sonra, m b a re k la, k a y n b a
bas N ianc M ehm ed P a a cm ii m ez a rl n a g m lm t r. lm
ta rih i:
B in sz-i d e rd ile d id i^ t rih n i L ebi
G itti adem d iy rn a F e h m i gibi v c u t. (S ene 1004)
E lm ev l A b d lk ad ir: K a d ri elebi ad ile m e h u rd u r. S u u d
E fe n d in in o lu d u r. K a ra m a n y a k n n d a K a y m b a b as B eyzade E fe n
di sem tin d ek i M im ar S in a n m escidi sah asn d a g m l d r. T a b ib in in
ifadesi ile lm ta rih i: tti K a d ri elebi azm -i beka. B ak a b ir
ta rih : G itti h a y f b ilin m ed i K adri. A rap a ve F a rs a iird e k u d re t
g sterm itir.
E lm ev ll-A zam M ehm ed bin M ustafa: h reti, B o stan zd e
E fen d i iled ir. M ezar ehzde cm ii a v lu su n d a, an acad d ey e b a k a n
y erd e, b a b a la r M u sta fa E fendi y a n n d a d r. A ltm ile y e tm i y a
la r a ra sn d a v e fa t e tm ile rd ir. E lm ev l M ehm ed R em zzde: B y k
e y h le rd en M eyyedzde H ac E fe n d in in tem iz k z la rn d a n d n y a y a
gelm i to ru n u d u r. K a m u s ve A h te riyi ezberlem i, l g a t ilm in d e de
rin b ir deniz kesilm iti. K oac m escidi a v lu su n d a g m l d r. A k,
gzel iirle ri v a rd r.
E lm ev l N a su h olu P ir A li olu Y ah y a: N ev i E fen d i ad ile
m eh u rd u r. M edreseye girii iin, S eyfi elebi u ta rih i sylem i
tir: Didi a h b a b cem olu p t rih , geldi N ev i E fen d i d h ile h a. S en e
991 u da ev len d i in e ta r ih tir: E r gibi n sevdiim N e v i E fen d i
e r gibi. S ene 993. B ak a b ir ta rih : Nev E fen d i ald m eh lin ile soh
b eti, sene 993. S u lta n n c M u ra d n ehzdesi M u sta fa H n a ho
calk y a p m a y a b a la d n n ta rih i: A kya t rih in i ed ib hesab , hocai ehzde oldu didiler. B t n ilim ve fen le rd e y e tk i sah ib i b ir
k iid ir. Y etm ii ak n eseri v a rd r. E se rle rin d e n F u su s e rh i ad l
k ita b a y a z lan ta rih :
D edik itm a m n a byle t rih
e rh -i F s s-i N e v km il.
V e fa tn d a e y h m e z a rl n d a c ih a n k u tb u e y h b an E fe n d i
n in y a n n d a m ed f n d u r. M a n astrl K efn in yazd v e fa t ta rih i:
282
EVLYA ELEB SEYAHATNMESt
Nev E fen d i vsl- c e n n t ola. B a d atl V a h d e tn in ifadesi ile

b ak a b ir ta rih : -Adem ev in i cy e tti Nev.. D i er b ir ta rih : Cen n - g lza rm cy e tti N ev i sen e 1007. S u lt n - B aki E fendi: S
ley m a n H n d e v ri a irle rin d e n d ir. nc M ehm ed zam an n a k a d a r
y a am tr. sta n b u l to p ra n d a n olup K u ra z d e ad ile m eh u rd u r.
B az k im se le r G u ra b z d e d erlerm i. D e erli d ivan, k asid eleri, m u
h am m esleri, m sed d esleri ve d i er iirle ri v a rd r ki, d o ru su em sal
sizdir. V e fa tn d a E d irn e k a p dnda, E m ir B u h ri tek k esi y a k n n
d a to p ra a v e rilm itir. M ezar tandaki C eli yaz ile yazlm lm
ta rih i u d u r:
S u lt n - m lk - m n B ki efendi
E tti v e d fn i d n y y a b in sekizde
M ev tin e lafz an ye m a n e n t r ih yazd H di
B k i E fen d i g itti u k b y a b in sekizde.
B k i E fe n d in in y a k n n d a H a tta t A b d u llah K irim i H a z re tle ri
n in m ez a r v a rd r. M ezar ta n d a k en d i y a z la r ile y azlm ok g
zel b ir l m ta rih le ri v a rd r. A d geen h a tta t, k e r m e t olm ak ze
re, sa k en lm ta rih le rin i ik i ta n e dokuz ra k a m ile ak lam tr.
B u n u n b ir ey ifad e e tm e d i in i syleyen d o stla rn a , B ir a d e t dokuz
ra k a m d a l m m zd en so n ra ilv e o lu n u r, ta m a m 999 sen esin d e
a h ire te gideriz. b u y u rm u la r. M b re k y a z la n h l gzel y az y a
z a n la rn h a y ra n lk la se y re ttik le ri b ir y a z d r. e y h S n b l E fendi:
M e z a n K oca M u sta fa P a a C am ii a v lu su n d a d r. T arih i: C ennete
v azm ey led i m r- aziz. S en e 936. eyh H a z re ti Y a k b E fendi: B u
d a K oca M u stafa P a a C am ii a v lu su n d a to p ra a v e rilm itir. S in a n
elebin in a zn d an v e fa t ta rih i: G itti K u tb -u r zg r S en e 979.
ey h S u n u lla h olu ey h E b u Said: T eb riz y a k n la rn d a k i K e n t
G rg e ra n d a n d r. T e b riz den S u lta n S le y m a n H n ile b e ra b e r gel
m itir. e y h in in y a k n n d a k i t rb e sin d e to p ra a v e rilm itir. eyh
R a m azan E fendi: M u h a k k ik A li P a a a v lu su n d a to p ra a v e rilm itir.
ey h S a rh o B l E fen d i: K u r u n lu t rb e d e to p ra a v e rilm itir. S n in syledii, t rb e s in in p en ceresi ze rin d ek i m sra u d u r: Fena
C m ile B l E fendi m e st olup geti S ene 1040. K m ak zd e Ali E fe n
di: M ezar, N ianc P a a C m ii m ezarl m d ad r. lm ta rih i:
K a zask er-i sl m - gzn
O A li n m res l fu d al
F e v t olunca d e d ile r t rih in ,
rtih l eyledi k u tb l lem
283
e y h M uslihiddin: N u re d d in z d e ad ile m e h u r o lm u tu r. F ili

be y a k n la rn d a Le. n a h iy e sin in A n b a rl k y n d e n d ir. S ig e tv a rd an
S u lta n S le y m a n n cenazesi ile b irlik te sta n b u la g elm itir. M eza
r, K oca M u sta fa P a a a v lu su n d a d r. l m n e ta rih : Veyh S en e
981dir. M ezzinzde M ah m u d E fendi: M ezar E d irn e k a p dn d a, b ir
se t z e rin d ed ir. A bbas olu H sam olu Y u su f olu S in an d d in :
A m asy a L iv sn a b a l S ev ite k a sab a sn d an d r. M uha lk a b iy le
m e h u rd u r. S a r g rz m escidi m e z a rl n d a to p ra a v e rilm itir. M u
ha S in a n E fendi, O sm anl b ilg in le ri a ra sn d a K e m a l P aazd e
E b u ssu u d d an so n ra en fzl olandr.
S in a n d d in olu M eh m ed elebi: M ezar b a b a sn n m e z a r y a
n n d a d r. K a m i E fendi: E d im e lid ir. S em n iy e m ed resesin e hoca t a
y in e d ild i in in ta rih i: M brek b d K am -i S a h n - zzet Sene. 966.
h ire te geiinde E d irn e k a p d n d a b ir y e rd e to p ra a v e rilm itir.
M ezar ta n d a k i ta rih : Dil, y z kodi h k e K m ngh. A h m ed
olu em sddir: K ad zd e ad ile m e h u rd u r. B a b a sn n t rb e k a
p sn a E lh a y r fh ib re sin i y a z d rm tr. N k te d a n n b iri de b u
n u ta s h ih e d e re k l h a y re fh y a z d rm tr. A d geen K ad zd e,
e y h lislm b u lu n d u u sra d a v e fa t etm i ve K k K a ra m a n y o lu
ze rin d ek i t rb e sin d e to p ra a v e rilm itir. E lm e v l M ehm ed N u ru llah : A hzde E fendi ad ile ta n n m tr. Y em i sk elesin d ek i cam ile
rin in m e z a rl n d a to p ra a v e rilm itir. lm ta rih i: A hizde U kb y a azm eyledi. B u g n a h k r E v liy a n n s e y a h a t izni a lm a k iin
istih re y e y at, H a z re t-i P e y g a m b e rd en ve d rt h a life e fe n d ile ri
m izd en izin al, h ep b u z tn h e l l m al ile y a p trd n u r d olu
cm ide o lm u tu r. A h a v ey n zd eler: H oca elebi ad ile ta n n r, l m
ta rih i: Bu iki s a d ra geldi, n k a d ik i b irad er . A li C em ali olu F ad l:
F a d l kelim esi doum ta rih le rid ir. nc M u ra d z a m a n la rn d a k e n
d isin e e y h lislm lk te k lif edilm ise de k a b u l e tm e m ile rd ir. S o n
r a v e fa t e ttik le rin d e Z e y rek b a y a k n n d a b a b a sn n t rb e s i iin
de b a b a la rn n a y a k u c u n d a to p ra a v e rilirk e n b a b a la rn n m b
re k a y a k la r k efe n d e n d a ry a km , l m z e rin d e n ellid o k u z se
ne getii h ald e h l taz e li in i m u h afa za e tti i g r lm t r. B u t r
bede b ir ocuk m ek teb i v a rd r ve o rad a h e r sa b ah b ir h a tm -i e rif
o k u n u r.
M uha S in a n E fen d i olu H sey in : S a r G rz de b a b a la rn n
y a p trd m escid in b ah esin d e to p ra a v e rilm itir. D o ru lu u ile
ta n n a n b ir z a ttr. M eh m ed N ak ib olu E sseyid M ehm ed F zl: M alu lzd e ism i ile ta n n r. P e y m n in ifad esiy le lm ta rih i: R ahm e
te vsl oldu N akib. S en e 993. Z in c irlik u y u y a k n n d a k i a n n e sin in
284
y a p trd Y k sek K ra n M ek te b in in y a n n d a k i m ez a rlk ta to p ra a

v e rilm itir. B u aziz m olla, A ziz ism ine ly k o ld u undan, b ilg in le r
a ra s n d a itib a r y k sek ti. E lm e v l H seyin: s tib lid ir ve S a d r e
leb i l k a b ile m eh u rd u r. l m ta rih i: G itti S a d r C ihan- fniden.
S en e 993. M ezarn n n e re d e old u u b ilin m iy o r.
E lfazl v a z E fendi: M an av K ad ism i ile m eh u rd u r. A liye li
v a sn d a k i M a n av g a t n a h iy e sin d en d ir. E rik a p iin d e b u lu n a n m ed
rese, h a d is o k u lu ve cm iin y a n n d a to p ra a v e rilm itir. B u rsa v a
lili in e ta y in ed iliin in t rih i: B ursay a v li oldu M anav. S en e 993.
n c S u lta n M u ra d ile a k a la r v e b iro k gzel e serleri v a rd r.
ok te m iz ru h lu ve n k te d a n b ir z t im i. 994 senesinde h ire te g
e tm itir. ly a s olu M ehm ed: ivizde ad ile m eh u rd u r. Ista n duIlu d u r. Z e y rek b a n d a k i c m iin in b ah esin d e a y rc a m ezarl v a r
d r. H v e ri.n in ifad esi ile doum ta rih i: nneh h a y r l m evld.
S en e 983. l m ta rih i:
D idi S -i d i in tik a l- S lin e t r ih
ivi-zde E fen d i b u c ih n d a n eyledi rh le t.
B a b a la rn n l m n e ta rih : M te z b d et lh u k k m . S ene P54.
M u sta fa M ehm ed: B irg i e h rin d e n d ir. E bed lem e yolculua k n
ca, E d im e k a p d n d a K em al P a a z d e ile E m ir B u h r tek k esi a ra
sn d ak i d z l k te to p ra a v e rilm itir. M ah m u d lb eg av i olu, A hm edolu v ey si olu ey d i A h m ed olu M ehm ed: D edesi, B egavi T ef
s ir i n in y a z a rd r. K e n d ile rin e G rz S eydzde d e rle rd i. S o y d an b ir
eleb id ir. lim ve fen d e k u v v e tli, m u san n if, m e llif b ir z ttr. K adem esi b itii in d e b a b a sn n y a p trd m e k te b in b ah esin d e to p
ra a v e rilm itir. A hzde H aan elebi: D oum u h a k k n d a ta rih :
F azlullah k elim esid ir. S en e 876. B a b a sn n y a p trd cam i y a n n
da g m l d r. S ey y id M u rta z : K a ra m a n e y a le tin d e k i B e y e h ir kasab asn d a n d r. M ezar, E d im e k a p d n d ad r. K in d r ve in a t b ir
kim se idi. S o n u n d a d e rv ilik kesine ek ilerek h a lk la ilikisini k es
m itir. E lm ev l M u sta fa :U zun H a a n E fe n d in in m u h te re m olu olup,
C en n m ah la sn k u lla n rd . lm ta rih i: K ld r h le t C enn E fe n
di h. T a rih id ir. T rk e v e F a rs a ta rih le ri h erk ese b ilin ir. Y enli
A li E fen di: e y h lislm ivizde e y h M eh m ed E fe n d in in k ard ei
v e D e fte rd a r A bdi elebin in k k o ludur. aram b a p a z arn d a
T av M eh m ed E fen d i cm ii y a k n n d a , a n n e le ri e rife K a d n M es
cidi a la n n d a g m l d r. Z e k e riy y a E fendi: A n k a ra ld r. S ek in ey
h lisl m la rd a n d r. l m ta r ih i iin R ec elebi u n u y a z m tr:
Fce te n Z e k e riy y a E fen d i g eti hem an. B irin c i S elim C m ii ya-
285
k n n d a y a p trd k la r h ad is m ek te b i y a k n n d a g m l d r. N e eit
b ir m n d e ry a sn a d a ld k la r isim le rin d e n b ellid ir. D rd n c M ehm ed H n z a m a n n d a m ft o lan Y a h y a E fe n d in in o lu d u r. B irk a
tale b esi de ey h lislm o lm u tu r. N m N ian c P aa: B oyal Ivieh.
m ed P a a ad ile h re t b u lm u tu r. S i elebin in ifad esiy le lm
ta rih i:
D idi ih v n - sa f fev tin e t r ih ne ola
D id iler vsl- h a k oldu N in P a a Sene: 1001
K esk in D ede y a k n n d a , cm iy e b itiik t rb e sin d e y a ta r. B u ta
rih , t rb e s in in k ap s st n e y azlm tr. E lm e v l A b d lk erim : D eli
m a m ad ile m e h u rd u r. M anisalIdr. l m iin ta rih : Vsl-
C en n et-i H a k old u tm m ssu lta n . K ira isim li b ir y a h u d i k a d n n
da k a tle ttirm i tir. K a tli iin ta r ih gaza k elim esid ir. S en e 1008. A d
geen im am A tm ey d a n n d ak i te k k e nnde g m ldr. T c B eyzde N in: l m iin ta rih :
D idi t rih -i fe v tin e vli
h fe v t old u T c B ey-zde.
S ene 1016
M ah m u d P a a d a bedevi e rb e ti d k k n n n k a rsn d a a n a
caddeye b a k a n b ir d e m ir p en c ere iinde, b a b a sn n y a n n d a g m
l d r. D iv n i y azd a h re ti d n y a y a y a y la n H a tta t T czde b u d u r.
V e fa t S zeni E fendi ile ay n g n e rastla d n d a n , cenaze n a m a z
la r a y n m u sa ll d a k ln m tr. F a k a t S zen E fen d i E d irn e k a p d
n d a g m l d r. S z e n E fe n d in in v e fa tn a ta rih : Sefer k ld b u
g n fn i c ih n d a n Szeni-zde.
BYK EYHLER V E SALHLER

e y h S le y m n E fendi: D iy a rb a k rld r. M chede m ih r b m m
, m a h e d e d en izin e dalm , k e r m e t ehli, sa lih b ir kii idi.. ey h
M u slih d d in E fendi: H a lv e tiy e e y h le rin d e n M erkez M u slih id d in
E fe n d in in h a lifesi v e d am ad d r. M ezar, Y e n ik a p d n d a k en d i y a p
trd te k k e n in a v lu su n d a M erkez E fen d i t rb e s in in y a n n d a k i zel
t rb e sin d e d ir.
P r Merkez Efendinin menkebeleri: B u sa y g d e e r ih tiy a r h a
y a tta ik en , b ir g n k e n d i d e rv ile rin e yle der: B ir d efasn d a u
ra d a secde e d e rk e n y e ra ltn d a n b ir ses iittim . Ya eyh! B en u a d a y ed i b in y ld a n b e ri b e k le y e n k rm z re n k li, su d a n lezzetli b ir
h a y a t p n ary m . S e n in e m rin le y e ry z n e k m ay a m em u ru m . Cen a b - H a k b en i h u m m a h a sta l n a y a k a la n a n la ra il klm . B eni
286
b u h a p is te n m u tla k a k u rta r! eklinde ric a d a b u lundu. nce k e n

d ileri: G elin d o stlar, sizinle u seccad en in b u lu n d u u y e rd e b ir k u
y u kazalm d iy erek , besm ele ile y e re a y a ile b ir k e re v u ru rla r.
S o n ra b t n d e rv ile r e re k b ir su k u y u su k a z a rla r. H l k rm
z re n k li b y k b ir p n a rd r. H e r k im sa b ah le y in a k a m n a b u ho
lezzetli s u d a n k e re ise, A llah n e m ri ile h u m m h a sta l n d a n
k u rtu lu rm u . M erkez Efendi ad ile h re ti h e r ta r a fa y a y la n b ir
su k u y u su d u r.
e y h H a z re ti E k m e l d d in E fendi: A baza P a a n n y a k n la rn d a n
H a lv e ti S le y m n E fe n d in in h a lifesid ir. M ezar so fu la r h a m a m te k
kesi a la n n d ad r. E s ra r ve irfa n la dolu b ir kim sed ir. ey h S elm i
M u sta fa E fendi: zn ik lid ir. E d irn e k a p s d n d a k i E m in B u h r te k
kesi m e z a rl n d a y a ta r. e y h A h m e d B u h r: U n k a p a n y a k n n d a
e v in in y a n n d a , nc M u ra d n k e n d isin e y a p trd t rb e d e y a t
m a k ta d r. T ek b a n a b e k r h a y a t y aay an , f n i m ereb , h l ehli
b ir e y h idi. A llah s rrn ta k d is etsin. ey h A h m ed S d k E fendi:
B u h a ra d a T a k e n t e h rin d e n d ir. k e re s ta n b u ldan, k e re de
B e lh e h rin d e n y a y a o la ra k hacca g itm itir. s ta n b u lda E m ir B u
h r tek k e sin d e y a tm a k ta d r.
M e c z iy y u n u n serem esi e y h H a z re ti N aln c M em i D ede: B e r
g am alId r. S alnda, U n k a p a n m n i ta ra fn d a A ra b la r cm ii a r
sn d ak i b ir d k k n d a n a ln c lk y a p a rm . M e n k eb e leri yledir:
K e n d ile rin d e n so n ra p o stu n a o tu ra n A bdi elebi, m r n d e eline ke
s e r b ile alm a d h ald e u s ta b ir n a ln c olur. B u d a m e c z u b la rd a n
im i v e b u d k k n n a ln c d k k n n d a n g a y ri ilerd e k u lla n lm az
m . A llah n h ik m e tin d e n olacak, U n k a p a n n d a S gln M u slu S u l
tan sa ra y n d a b ir y a n g n kt. O ta r ih te h a k irin (E v liy n m ) de ev
v e d k k n la r b e ra b e r y a n d . Y angn, t eski o d a la rd a d u rd u . B u
N a ln c M em i d e d e n in d k k n n n d rt ta ra fn d a k i b t n d k k n
la r y a n d h ald e, ta h ta d a n y ap lm olan d k k n n b ir ta h ta s n a b i
le z a ra r g elm em itir. Y a n g n sra sn d a d k k n n d a n a ln clk y a p a n
N aln c H sey in : B enim d ed em in d k k n d r. B e ra b e r y a n a rm , y i
n e km am ! d iy e re k a te iin d e k alm t. D k k n d a n d a r y o n g a la
r a ta rk e n elbisesi ve sokak a y d n la n y o rd u . Y an g n U n k a p a n m d a n
V efa m ey d a n a k a d a r u z an d h ald e, b u d k k n m u h a b b e t m ey
d a n n d a a y a k d ire m i ve b t n h a lk se y rin e gelm iti. N aln c H
sey in elebi- ise, san k i y a n g n g o rm y o rm u gibi, d k k n d a o tu ru p
n a ln ilerd i. S o ra n la ra , Bu d k k n d e d e m in p o s tu n u n dendii
b ir d k k n d r derdi. Y a n g n d a n sonra d k k n la rn k y m e ti a r t t
n d an , K peli d e n ile n a tt a r Y ah u d i, m te v e llisin e b irk a ake
287
fazla v e re re k N aln c H se y in elebiyi b u d k k n d a n k ard . Y ah u d in in g irm e sin d e n m a h a lle lile r h o lan m ad lar. Y a h u d i d k k n a g i
rip k e p e n k le ri aark en , den g esin i k a y b e d ere k ba z e rin e d m
ve h u rd a h a o lm u tu r. H se y in P a a n m s u rr a a a la rn d a n b ir v e
z ir a as ile h a c su b a gelip k eif y a p tk ta n sonra, Y a h u d in in le
in i o m b a re k d k k n c k ta n k a ld rd la r ve d k k n y in e N alnc
H se y in elebiye v e rd iler. B u H se y in elebi b u d a la g r n l , y u
m u a k h u y lu b ir ad am olup, N aln c M em i dede H a z re tle rin in t rb e d a r idi. B u h a k irin (E v liy n m ) se m tin d e olduu iin, h e r h lin i
bilirim . V eli olm as m u h te m e l, iy i h u y lu b ir kim se idi.
Y an g n sra sn d a M em i d ed en in t rb e si de z a ra r grm ed i i gi
bi c iv a rn d a k i H ac K asm ve M eh m ed elebin in ev leri de k u r tu l
du. M u ra d H n b u ra la r bizzat g ezerek fa k irle rin e sa d ak a v e rird i.
N aln c dede tek k esi, S g l n M u slu sa ra y n a b itiik , H a ra m es
cidi k a rsn d a y k se k b ir y a p d r. D ede S u lta n , gm l o ld u k la r b u
y e ri sa lk la rn d a ib d e th n e o la ra k k u lla n rla rm . ld gece
S u lta n nc M u ra d m r y a s n a g irerek : C enzem i F tih ca m iin
de k lm a y a h a zrlan . B e n i evim de to p ra a v e r. zerim e b ir t rb e ,
y a n m a da b ir tek k e ile b ir em e y a p tr. D n y d a n elli sene s u i
tim ! dem i. E v in e g e tirip o ra d a to p ra a v e rm ile rd ir. zerin e b ir
t rb e ve y a k n m a b ir em e y a p ld ki, h l h e rk e s z iy a re t ed er.
V e fa t iin C en n n in syledii ta rih : G itti N a le y n i dede h a y f m eded ukbya S en e 1001. Y az k, n a ln g iy erlerm i. G eri m e c b u r
im i. F a k a t szleri b a ta n b a a gizli m a n la rla do lu ve k alb i h azin e
gibi im i. e y h k in ci aban: K a sta m o n u lu d u r. B y k a b a n E fe n
d in in h alifesid ir. ey h V efa cm iin in a v lu su n d a g m l d r. D i er
v a sfla rn h e m y a k n d a n bilm ediim iz h e m de Elkezzab m en yete h a d d e s bi k lli m sem ah h adis-i e rifin in m u l n e g irm e
m e k iin, b ak a m e n k b e le rin i y azm ad m . e y h Y a k u b el-hilv n :
P ir A li d ed en in h a lifesid ir. M e z a n B ozdoan k e m e ri a ltn d a d r. ey h
F e th u lla h yi: d ris H a lv e tin in h alifesid ir. M ezar, e y h V efa t r
besi c iv a rn d a d r. ey h N im etu lla h : L g a t sah ib id ir. S o fy ald r. N ak
ib en d ta rik a tm d a n d r. M ezar, E d im e k a p d n d a E m ir B u h ri
tek k e si a la n n d ad r.
ey h S in a n E fen d i: Y en ik ap d n d a b ir sofa z e rin d e gm
l d r. A b d lk e rim olu M ehm ed V ahab: U lem d an d r. M e za n , E d irn e k a p dlda K e m a l P aazd e y a k n n d a d r. E lfd l M u sta fa E eh ir B ib a sta n E fendi: T ire e h rin d e b ir t c c a rn olu im i. M ezar,
E d irn e k a p d n d ad r. F a z ile t sah ib i ve iyi h u y la n ile ta n n m b ir
288
k im sed ir. A h m ed olu A ta u lla h : B irg i k a sab a sn d an d r. C enze n a

m azn S le y m n iy e cm iin d e E b u ssu u d E fen d i k ld rm tr. ey h
V efa cm ii a la n n d a y a tm a k ta d r. E lm ev l S in a n d d in : S a ru h a n A k.
h isa rn d a n d r. M e za n , E d irn e k a p d n d a E m ir B u h ri tek k e si y a
k n n d a d r. E lm e v l M u h te re m E fendi: T a k e n tlid ir. A yasofya sem
tin d e , e v in in y a k n n d a g m l d r. N isarizd e M ehm ed E fendi: M e
z a n E d irn e k a p d n d a, b a b a sn n m e z a n y a n n d a d r. ey h M eh
m ed D ede: sta n b u llu d u r. M e z a n Y ed ik u le y a k n n d a k i tek k e sin in
b ah esin d ed ir. e y h Y organc E m ir E fendi: K iy lan ld r. sta n b u la,
E b E y y b e l-E n s ri ile eh id olan ecd ad n z iy re t iin gelm itir.
K en d isi de G l C m ii y a k n n d a S irk eci tek k esin d e e h id le r ve sah b e-i k ira m a ra sn d a to p ra a v e rilm itir. K a ra N ianc a k ra b a sn
d a n ey h M eh m ed E fendi: M e za n , N ianc P a a C m ii av lu su n d ad r.
T ak p r zd e M eh m ed K em aled d in : ak aaik -i N u m n iy y e sa
h ib i T ak p r zd e E fen d i H a z re tle rin in m u h te re m o ludur. S u lta n
O sm an la b irlik te H o tin S e ferin e itira k etm i ve B o d an n Y a eh
rin d e m r ta m a m o la ra k v e fa t e tm itir. C enazesi sa lam b ir a ra
b a ile T u n a n m sak k p r s n d e n g e irile re k T u n ca ad l k ale al
tn d a ra h m e t denizinde y k an m tr. S o n ra deniz yo lu ile sta n b u la
g e tirilip C ebe A li k a p sn d a n g e irile re k k P a a C m ii a v lu su n
d a b y k b a b a la r y a n n d a to p ra a v e rilm itir. T em iz kalbli, m elek
h u y lu , b ir o k eseri olan b ir k im se d ir (52). N inizde S ey id M eh
m ed E fen di: B in y irm i be sen esin d e v e fa t etm i olup, E m ir B u h .
r tek k e sin d e to p ra a v e rilm itir. T a rih ve h u k u k a a it baz e se r
le ri v a rd r. H a tt M irz t l-K ita b ad l e se r o n u n d u r. A t elebi te r
cm e e tm itir.
M eh m ed K uds: N ianczde E fe n d in in m u h te re m ev ld ve E m ir
B u h ri H a z re tle rin in d a m a d n n d am ad olan A b d ll tif E fen d in in
to ru n u d u r. O sm an G azi ile sefere g id erk e n yol z a h m e tin d e n s h h a
t i bozu lu p , P a d i h m izn i ile geri d n erk en y olda v e fa t e tti. B y k
ce d le ri E m ir B u h ri tek k esin d e to p ra a v erild i. l m iin, E m ir
A li E fe n d in in syledii ta rih : R m -u K u d s C en n ete b u ld u vsul.
S en e 1041. B ak a b ir ta rih : R h-u K u d s id e a r m e v.
H a tib Z k ir: F oaldr. sta n b u la g e le rek ey h N u red d in zd e
E fe n d in in h izm e tin e g irm itir. Y llarca te k k e le rd e zik red ici ve kred ic i o ld u u iin Zkir diye h re t b u lm u tu . M usiki ilm in d e
A b d u llah F r b k a d a r k u v v e tli idi. H a k ir E v liy G len- v a h d e te
(52) Mevzuat-l Ulm adl eser bu zat tarafndan tercme edilmitir. Bu
eser Yaymevimizce baslmtr.'
289
d im alp cnblbl zik rin i o n lard a n ren m itim . M u stafa H n

d e v lin d e h a tib oldu. B ir gn le e z n m d a m ezzin b u lu n m a d
iin ezn k e n d ile ri o k u rk en , b ir a y la k k u u sa r m k a p a ra k m i
n a re n in lem i zerin e k o y m u tu r. O rad a ta m b ir h a fta kalm . H
diseyi M u sta fa H n a nak letm i. O gece b e ra b e rce z ik r ve te b ih e t
tik te n sonra, M u sta fa H n k en d isin e b ir kese a ltn v erip : Al u n u n
la b o rcu n u de.., A rta n k sm ile de te h iz ve te k fin h a z rlk la rm
yap! b u y u ru rla r, A lla h n h ik m eti, Z k ir E fendi evine dn n ce b ir
r z g r k a r ve m in a re n in tep e sin d ek i sa r y e re d r r. E rte si
g n de k en d isi a n id e n v e fa t eder. M ezar, h a tib i o ld u u K a z a n c la r
C m ii sah ib i M olla H a y re d d in H a z re tle rin in y a n n d a d r. V eli o lm a
s m u h te m e l, h l sahibi, ak lca h a fif b ir z t idi. R eceb E fen d i olu
M ehm ed E fendi: S u lta n D rd n c M u rad H n d e v ri lim le rin d e n
olup, sta n b u llu d u r. K a n s olan h ain , k e n d isin i z e h irle y e re k elid
e tm itir. M ezar E rik a p dn d ad r.
E lm ev l ehzde: E d im e y a k n la rn d a A k a K z a n lk d en ilen
m e h u r k a sab a d a n d r. s ta n b u lda v e fa t etm i ve K e sk in D ede y a
k n n d a to p ra a v e rilm itir. lim ve irfa n ile siv rilm i b ir z t idi.
A b d u rra u f olu A li: N ik sa rld r. S u lta n B ay ezid C m ii m ez a rl n
da O k u la ra b a k a n b ir p en cere iin d e y a tm a k ta d r. A t i elebin in
sz ile lm ta rih i u d u r: M esken-i M olla A lin in C en n et-i l ola.
S en e 1033. d il b ir m olla ve k a d lk b ah sin d e k esk in kl idi. H az
re t! e y h K esk in D ede: A llah ak ile dolu b ir U lu S u lta n im i. E h li
h l o la n la rn a n la tt n a gre, m e z a rl n d a k rk elli b in k a d a r sa
h be, eh id ve ev liy a y a tm a k ta im i. G a y e t gzel b ir m e z a rlk tr.
B u d e rg h ta y a ta n b y k le rin m e z a r ta la rn d a k i ta r ih le r y azlacak
olsa, a y r b ir c ilt tek il ed er. Y u su f olu M ehm ed: Y ahi E fen d i ad
ile a n la n k t akll, g irg in b ir z t idi. B in otuz ta rih in d e h a y a ta
v ed a e tm itir. M ezar, K esk in D ede m ez a rl n d a d r.
B o stan zd e K k M ehm ed E fendi: K a y m b a b a b n o lan N ian c
M ehm ed P a a m e z a rl n d a y a tm a k ta d r. A d geen m o lla s lled en
gelm e, gzel ah lk l, lim , fdl, dilde iir ve yaz y azab ilen , li
san fasih, ifadesi gzel b ir kim se idi. A b d lg an olu M ehm ed: C e
n aze n a m az k a la b a lk b ir c e m atle F a tih C m iin d e k ln d k ta n so n
ra, bid elebi m escidi m e z a rl n d a to p ra a v e rilm itir. M ezar, g
n l e h lin in d u a o k la rn n h e d e fid ir. Y a, ta h lil yo lu ile sah k e li
m esid ir. 56 y an d a v e fa t e tm itir. V e fa t ta rih i: E lcen n et m ev lu. S en e 1036. A b d lk e rim elebi: G em ii tem iz, s llesi u lem
EvMya elebi I-I, F : 19
290
ile d o lu d ur. M ezar E d irn e k a p dnda, b a b a sn n y a n n d a d r. M er

h u m , z a m a n n rak ib siz lim i im i. K m a lz d e A b d u rra h m a n ele
b i: T rh a la d a dom u, K eskin D ede ta ra fn d a n to p ra a v e rilm itir.
A h lk l, y u m u a k h u y lu , tem iz ve m u h te re m b ir k im se idi.
E lm e v l M eh m ed S adk: S d k elebi ad ile ta n n m tr. A nas
ta ra fn d a n m e h u r M u h a ey h zd e E fe n d i ile a k ra b a l v a rd r.
S u r iinde, ad geen M uha y a n n d a y a tm a k ta d r. A b d u lla h E fen
di: A li elebi ad ile m e h u rd u r. F a k a t h a lk a ra sn d a F en licezd e
d e rle r. Fazl- ilh sz doum ta rih id ir. S en e 945. M ezar iin d e
k i e rife K a d n m escidi a v lu su n d a , aziz babas y a n n d a d r. M e rh u m
M olla, a k li ve n ak li ilim le rin c e v h erin i to p la y a n b ir deniz olup, k e n
d isin d e n b y k v e k k o la n la r a ra sn d a z a m a n n n y eg n esi idi.
G ecd eh an A b d u llah E fendi: K a ra m a n ld r. M ezar, K ra a c D ede
m escid i k a rsm d a d r. M erh u m , y a rd m seven, edib, m te v a z i b ir
k im se idi. A h m e d E fen d i: M u h te re m b a b a sn n m ed resesi y a k n n
d a y a tm a k ta d r. V e fa t ta rih i: Didi t rih in i A t n m -r h u n a ra h
m e t ey leye A llah. F d l, K m il M u sta fa E fendi: A zm izde H a le ti
elebi d iye ta n n r. D e v rin d e a irle r s u lta n idi. B iro k eseri v a rd r.
F a k a t b u n la r a ra sn d a d iv a n son d erece gzel v e r b ile ri em sal
sizd ir. H a tta lm ek z e re ik en , u k ta y d n m e d e n sylem itir.
M ah zu m o lu ru z k a an ki dild olsak
V ira n o lu ru z k a a n k i b d olsak
ol m rg -i h u m p e rv e r-i ak z biz ki
D m e d eriz g u ssad a n zd olsak
S le y m n iy e H ad is m ed resesin d e m d e rris ik en v e fa t edip, ev i
n in y a n n d a y a p trd ve so n ra d a n b y k p a ra sa rfe d ere k d r lk u r.
r y a e v ird i i m e k te b in a v lu su n d a to p ra a v e rilm itir. V e f t iin
ta rih :
K isb t r ih in dedi ol fzl- n a zm -v erin ,
A d n e k ld azm i geti A zm -zde H a le ti. S ene 1040.
E sk i v e y e n i a irle r, b u n l m o llan n r b ile rin e n a z ire y az
m a k ta n cizd irler. O g a rip ifa d e ta rz , o gnl alc hl, a n c ak Cen b - H le tn in iid ir. M e l m ler S u lta n ey h H a z re ti K a p a n M eh
m ed E fen d i: B u n a K is d a r M ehm ed E fen d i de d erler. B u lk ab al
m a sn a sebep, sa la rn n b k l m b k l m p e ria n olm as ve k e n d i
sin in b a ak, a y a p la k dolam asdr. K g n leri srtn a kaba
b ir m ro z ab as g iy e r v e elin d e b ir b a lta ile, L c b b e t n ve sivallah d iy ere k , d o lar gezerdi. K e n d isin in G elibolu ta ra fla rn d a n
291
old u u s ylenirdi; fa k a t P eev, S ire m ta ra fla rn d a n k ab an iek , kopak ve a k rl a d a m la r gelir. U n k a p a n m n i ta ra fla rn d a A ra b a c

la r m ey d a n n n d ek i m e k te p te k a lrla r ve M eh m ed E fe n d in in a k
ra b a s o ld u k la rn s y lerlerd i. Z a te n K is d a r E fe n d in in k en d isi de
B o n ak d ilin i ok gzel k o n u u rd u . K o n y ada E rliz d e H a z re tle rin e
m rd olm u, so n ra lh cezbeye k a p la ra k h a ra b t e re n le rin e k a r
m tr. K en d isi k rk sene k a d a r bizim le a y n m ah a lle d e o tu rm u ve
h a tta d o duum za m a n sol k u la m a ezm b u z t o k u m u tu r. K e n
disi ile tan k l m z eski o ld u u iin, h e r g n eitli k e ra m e tle ri
ne h id o lu rd u k . B u n la rd a n b iri:
o cukluum da b ir g n U n k a p a n n m i ta ra fla rn d a k i k u y u m cu
d k k n la rm z d a Ve k e te b n a le y h im tih in n en -n e fsi binnefs y e
tin i o k u rk en , K a p n E fendi gelip d in led i ve A llah A llah! dedi.
D e rh a l c iv a rd ak i b e rb e r d k k a n n d a G m le r tek k e si ey h i P e h
liv a n Ali H a lh li p e y d a olup, bizim d k k n n n n d e K is d a r g
r n c e b ir n r a ta ra k : Ey dost! ah m z a h A lid ir. Y o lu n a can
ve b am z k u rb a n olsun! K e rb e l m e y d a n d r m eydanm z! deyip,
K a p n i E fe n d in in elin i pt. K a p n i E fen d i de D ervi A li, in a lla h
b u an d a iste in e k av u u p , K e rb e l e h id le rin in sev b n a n il o lu r
sun d iy erek , elin d ek i o tu ra k u m k u m a d a n D erv i A liye b irk a y u
d u m iirdi. D erv i Ali n r a ta r a k y in e b e rb e r d k k n n a g irin ce,
K a p n E fen d i h a k ire : te ve k e te b n y e tin in y e ri geldi. T ek
r a r oku! deyince, o n u g rd k ki D erv i A li k a a ra k b izim d k k
n n nne geldi. A rk a sn d a n da b e rb e r d k k n n d a n H ac A hm edolu a d n d a k i y i it d al b a k k a ra k D erv i A liyi g s n d en v u
r a r a k eh id e tti. H e m en K a p n i M ehm ed E fendi, D erv i A lin in k u
la n a, im di K e rb e l e h ad e tin i b u ld u n m u ? n n en efs b in n efs
y e tin e m a z h a r old u n m u? d iy e re k g itti.
B abas ra h m e tli: Bre u H ac A h m ed o lu n u tu tu n ! diye k a tili
y a k a la tp y e n i e ri aas eh id H a a n H a life ye teslim e tti. H ac A hm ed o lu n u n k a til old u u k e sin le tik te n so n ra, A ak ap s z in d a n n d a
ld r le re k geceleyin a rd a k n n d e n denize atld . te b u olay, g
z m z n n n d e m ey d a n a g eliin d en ok d a h a nce h a b e r v e rm itir.
k in ci k e r m e ti: B ir g n K a p n i S u lta n M u ra d n h u z u ru n a
k a ra k , M urad elebi! U n k a p a n n d a k i S g l n M u slu S u lta n H a la n
g n e k a d a r ta m a m e n ifls ed ecek ... Z a v a lly a elli kese y a rd m
da b u lu n da b o rc u n u desin! diye ric a d a b u lu n u r. M u ra d H n Pe
ki iyi, B a b a S u ltan d iy e re k sav ar. M ecliste b u lu n a n la r b u szlere
h a y ra n o lu rla r. A llah n h ik m e ti, gn so n ra M uslu S u lta n n ?a-
292
ra y n d a b y k b ir y a n g n k a r ve S u lta n y a ln a y a k k a a ra k can n
zo r k u r ta r r . fls eder. K is d a r E fendi, o tu rd u u te k k e n in sa h ilin
de cad d ey e b a k a n b ir p e n c ere iin d e y a tm a k ta olup, t rb e s in i h e r
kes z iy a re t eder, e y h H a z re ti m e r E fendi: D ra m a n cam ii ey h i
d ir. skp y a k m n d a D eb re a d l k a sab a d a n d r. T e rc m a n ey h i A bd lrn m in E fe n d iy e in tisa b etm i, so n ra o n u n y e rin e g eerek ey h
lik m a k a m n a o tu rm u tu r. H a c d a n g e ld ik te n so n ra v e fa t etm i ve
T e rc m a n tek k e si m ez arl n d a, to p ra a v e rilm itir. l m n e b ir
k a tr n tep m e si seb ep o lm u tu r, d e rle r. A d geen ey h h liz , h
r e tli b ir v aiz ve m k ille ri zm eye m u k te d ir itib a rl b ir kim se idi.
e y h H se y in L m ek n : B u in kalesi k a rsn d a k i T u n a k e n a
rn d a , P e te e h rin d e d ir. B a y ra m iy e ta rik a tn d a n d r. T a h silin i t a
m a m la d k ta n so n ra in z iv a y a ekilm eyi u y g u n b u lara k , s ta n b u lda
a h S u lta n cam ii a v lu su n a ekilm i ve v e fa tn d a te k k e y a k n n d a
to p ra a v e rilm itir. A lla h a h am d o lsu n , b u e y h in so h b eti ile de e
reflen d im . L m e k n szne ly k , d n y a d a n vazgem i, evsiz-barksz, o lg u n b ir kim se idi. e y h H se y in D on dede: S ofya y a k n
la rn d a k i B erg o fa a d l k a sa b a d a n d r. A sk ere in tis b ederek, y lla r
ca k firle g aza e tm itir. S o n u n d a d n y a y te rk le h ire te y n elerek
m ev le v ta rik a tn d a k a ra r k lm v e Y e n ik a p tek k e sin d e o tu z sene
k a d a r ile e k ere k ilim ta h sil etm i, n ih a y e t M e v l n n n halifesi
y e rin e p o sta o tu rm u tu r. M esnevi v e m n e v i ilim le r o k u tu rk e n v e
fa t e tm i ve tek k e si a la n n d a to p ra a v e rilm itir.
E v liy a h a k irin h a y a t
b o y u n ca e lle rin i p p d u a
la r n ald ve erefli soh
b e tle rin d e b u lu n d u u d e r
v iler, e y h le r v e v e l ol
m as m u h te m e l k iiler:
S u lta n B u d a la H a a n E fendi: F a tih cm iin in B o y a c la r k ap s d a h ilin d e o tu

ru rd u . K a t k a t k u l b e le r y a p trrd ; fa
k a t iinde o tu ru lm a z d . n k k a tla r
ok y k sek ti. H a tt m ara n g o zla r, ze
rin d e b ir ivi d a h a a k m a y a c e sa re t
ed em ezlerd i. N ih a y e t b ir gece k u v v e t
li b ir r z g r esere k H a sa n m k u l b e sin in gzelliini bozdu. S a b a h
ley in H a a n d ed ey i o d asn d a k efen in e sa rl b u la ra k , K estelzde
y a n n d a to p ra a v e rd ile r. A k seik k e ra m e tle ri v a rd . K is d a r
M eh m ed E fendi: H a lle ri y u k a rd a a n la tlm tr. A rm ag n M ehm ed
E fen d i: F o ald r. H e rk e se b ir elm a h ed iy e e tti in d e n , A rm agn
d e rle rd i. S u lta n D rd n c M u ra d H n d an izin a la ra k m em le k e tin i
z iy a re te g id erk en , sk d a r ta ra fn d a B o stancba k p r s n d e asker,
a ra s n d a d o laa rak v e b h a sta l n a y a k a la n a n ve y a k a la n m a y a n as
k e rle rle g n so h b e t e ttik te n so nra, sta n b u ld a v e b hastaln.-
293
d a n lecek lerin v e k u rtu la c a k o lan lar: n b ir d e fte rin i y a p p D rd n

c S u lta n M u ra d a ta k d im eyledi. g n so n ra s ta n b u ld a v elv ele
k o p tu ve A rm ag n M eh m ed E fe n d in in d e fte rin d e b e lirtti i m ik d a rd a lm v u k u a gelerek, yedi g n iinde y e tm i b in kii v e fa t
e tti. S o n ra A rm a g n srla rm aa v u rm a k ta n m te e ssir o lara k F o
ay a v a rd k ta n so n ra o ra d a v e fa t e tti.
K a p n D eli S a fe r D ede: U n k a p a m n d a E k m ek i A li elebin in
frn n a , ok id d e tli y a n d b ir srad a, g irip r a h a t b ir u y k u y a d al
m tr. S o n ra k p b in le rce kii ile v e d a la a ra k U n k a p a n n d a n k e n
d in i denize a tt ve k a y p la ra k a rt. B u olaya, U n k a p a n h a lk n n
h ep si ah id o lm u tu r. A ra d a n y ed i sene g e tik te n sonra, C ezai i r d en K a ra H oca ve A li P een o lu n u n k a ly o n la r ile s ta n b u la galip,
y in e TJnkapam n d a o tu rd u . F a k a t dilsiz o lm u tu . A li P een o lu ve
K a ra H o cadan n a k lo lu n u r ki: Biz y ed i sene ev v el C e z a y ire g id e r
k e n S e p te b oazna y a k n A tlas O k y an u su k y la rn a geldiim izde,
b u S a fe r D ede b ir tim s a h a b in m i olduu h a ld e k a ly o n la rm z n a r
k a sn d a g r n d . K en d isin i gem im ize aldk. B indii tim s a h da ge
m ilerim izle b e ra b e r lim a n a girdi. S ah ile d p ld. L ein i S a fe r
D ed en in ricas z e rin e gm dk. B t n C ezay ir h a lk b u n a a h ittir
d e rle rd i. te S a fe r D ede byle sek in k v e s t n b ir d erv i id,
U n k a p a n m ah zen in d e v e fa t etm i ve U n k ap an d n d a H oroz de
d e n in y a n n d a to p ra a v e rilm itir.
H a k ik a t y o lu n u n devecisi Y etm i K u ru D ede: B u z t B u d in
e y le tin d e e m tu rn a a d l k a le n in aas b u lu n d u u srad a, E ri F a
tih i M eh m ed H n ile sav aa i tira k etm i idi. O sra d a ric l- g ay p
(g r n m e y en a sk erler) ask eri iin d e k a la ra k fe tih te n so n ra n n e
g elene b u s i m syledii iin yedi sen e dili tu tu ld u . Y edi y ld an son
ra, y e tm i k u ru sznden b ak a b ir ey sylem ez, kopal ak r,
e k ird ek li k a p u t, b o n ak p ab u cu , k a p an ie ve se rh a d l d o lam a la r
giyip, Y etm i K uru! d iy e re k dolard. G a rib olan b r evi v a rd :
U n k a p a n se m tin in a m u ru sta n b u l iin d e m e h u rd u r. O b e rb d
a m u rd a, o id d e tli kda, p a b u c u n u n deil zerin e, n alasn a bile
a b u r sram azd . B yle te rte m iz gezer v e n a m az c e m atle k la rd .
S u lta n M u ra d a b ir gn: R evan y ed i g n d e a lp y in e vereceksin
d em i... D edii gibi, R e v a n yedi g n d e feth e d ilm i ve te k r a r ra n n
e lin e gem iti. M u ra d H n sta n b u la d n erk en , Y etm i K uru y e t
m i y a n d a old u u h a ld e h ire t h e sab n grp, K a y m a k a m M u .
ra d P a a n m fe rm n ile Z e y rek b an d ak i ivizde m ez a rl n d a
to p ra a v e rild i. M elek A h m ed P a a n n S u lta n M u ra d m a zn d an
294
riv a y e t e tti in e gre, M u ra d H n m u h a re b e srasn d a: O rdu iinde

Y etm i K u ru u n sesini iitiy o ru m . B ak n z h a n g i a d rd ad r? d i
y e so rarm . H a lb u k i o g n lerd e D ede, sta n b u lda olup v a rd y e r
de, M urad y e tm i k u ru u ald, M u ra d y e tm i k u ru a ... d iy e fery a d e d e re k se rse ri gezm ek te idi. E kici D ede: B y k b ir d erv i idi.
B ir k e re C iv an K ap cb ay a, a m a p irin b ir m h r h ed iy e gn
d erm iti. A lla h n h ik m e ti, o h a fta m h r C ivan K ap cb ay a v e
rile re k S a d rz a m oldu. sta n b u la geldii za m a n E skici D ede v e fa t
e tti v e K a ra m a n da o tu rd u u y e rd e to p ra a v erild i. M ehm ed P a a
z e rin e n u r lu b ir t rb e y a p trd . N aln c H se y in elebi: A z a b lar
a rsn d a idi. D a h a nce yazld.
K eeli D ede: K is d a r M ehm ed E fe n d in in h a life le rin d e n d ir. M ev
lev i k lh , bl y en li k a b a cbbe g iy e r ve ay a n a n a lm g eirip e lin
d ek i n a k keesiyle b y k le rin k a p la rm d o laarak , keesini a ltn
v e g m le d o ld u ru rd u . S o n ra k rk elli k a d a r y e tim i to p la y a ra k on
la r bol p a ra sa rf ile tem iz e lb ise le r g iy d irir v e d n le y e tim le ri
s n n e t e ttirird i. V e h e r b irin e d u ru m la rn a u y g u n ile r b u lu rd u . Y
n i k im isin i u s ta y a n m a , k im in i hoca y a n m a v e rir, b a z la rm da v e
z irle rin v e y n m h izm e tin e k o y ard . B a d ad m fe th i h a b e ri a ln
d gn, R a m a za n e rifte v e fa t e d e re k N e c t B ey m ez arl n d a
to p ra a v e rild i. y i a h l k sah ib i b ir z t idi. O um D ede: S a ra h a n e b a n d a idi. D a im a sessiz ve sedasz d u ru r, y o lla rd a gelen gee
n in a y a n a ta k la n ta la n k a ld m r , san k i y o lla n tem izlem ey e m e
m u r gibi idi. M e z a n n n y e rin i b ilm iy o ru m .
D iv n e d u h a n K e se r D ede: A llah k la rn d an , dilsiz ve h a l sa
h ib i b ir d iv an e idi. E n fiy e tiry a k is i idi B azen o cu k lar en fiy e diye
to p ra a v u c u n a k o y ar. D ede h a z re tle ri de b u rn u n a ekerdi. G n
de y z d irh e m d e n fazla to p ra k ekerdi. B irk a k e re k e ra m e ti g r l
m t r. K is d a r S ey id A b d u llah elebi: S e ln ik m e v le v y e tin d en
azled ild i i srad a, K is d a r M ehm ed E fe n d in in o tra sm d a n itii b ir
b d e n e ticesin d e b t n e v ra k n te rk e d e re k d iv n e b ir d erv i olm u
tu r . K is d a r M olla M u sta fa elebi: K a z a n c la r C m ii m d e rrisi ik en
b t n k ita b la n n H a y r d d ir m iin e v ak fe d ip k k ll b ir kz gibi
d iv n e lik y o lu n u .tu ttu . F a k a t b u z tta g r len h a rik l d e h a lle r
k rs e y h le rin d e b ile g r lm em itir. H a k ir (E v liy ) T rab zo n se
y a h a tin d e ik en v e fa t e tti in d e n , n e re y e g m ld n b ilm iy o ru m .
B lb l D iv anesi: Y a ve k, b ir k afes ile b lb l g ezd irird i. B lb
l n b a h a r g n le rin d e tm esi d e t olduu h ald e, b u n u n b lb l k
n terd i ki, h e rk e si a rta n da b u acaib s r idi. D a y a k D ivanesi:
295
K asm p aad a idi. H e r zam an p lak gezerdi. s ta n b u lu n id d e ti so

u u n d an , O k m ey d am n d a k a r iin d e y a tt h a ld e m b re k y a n a k
la r te rle rd i. k i e lle ri o m u zu n d a p .r i a n b ir h a ld e d o lar d u ru rd u .
B o y n u zlu D iv an e A h m ed D ede: K a sm p a a d a K ocam olu adl
b ir y e n i e rin in ev in d e o tu ru rd u . U zun g n lerd e K asm p a a m ez b a
h as z e rin e o tu ru r ve g elip geene: alla! K b e y e gide A h m e d
ebo! alla gidesin M eh m ed ebo! diye la f a ta rd . T u h a f olan t a
ra f u ki, m r n d e hi grm edii b irin i g r n ce ad ve sa n ile fa
la n ebo! d iy e ta n k lk g sterird i. Y irm i sen ed en b e ri g rm ed i i
b ir a d a m g r r grm ez ta n r, F alan k a d n n olu fa la n ebo ho
geldi diye s ra y p a y a a k a lk a rd . K oynu, k o ltu u ; koyun, s r,
kei, kuzu, k a ra c a ve cey ln b o y n u z la n ile do lu idi.
G arib lik : B az k im se le r fal n iy e ti ile A hm ed h a n i b e n im bo y
nuzum ? deyince gen ise kk, y a l ise b y k b ir boynu z k a
rrd .
B ak a b ir g arib lik : S o ra n b e k r olursa, D aha sen in b o y n u z u n
bitm edi! derm i!
B ir b ak a g arib lik : B az H ristiy a n ve Y ah u d iy i, k y a fe t d e iti
re re k , b e ra b e rce g e tirird ik . B izi g r n ce ta n r, fa k a t k e fe re y e hi
y z n dnm ezdi. H a k ir (E v liy ): A hm ed D ed e... B u n u d a ta n
ana! dediim de, O c u fu ttu r! diye ta n r ve a v re t y e rin i a a ra k
k zard .
D i e r b ir g arib lik : B irisi A hm ed dede, san a b ir b o y n u z v e re y im ,
b a n a b ir o y u n oyna dese, h e m e n a y a a k alk p , sa e lin in p a rm a k
la rn sk tk a ley lek sesine b e n z e r b ir ses k a ra ra k oy n ard . B u n u n
iin h e rk e s A h m ed D ed ey e bol bol boynuz g e tirird i.
B aka g arib lik : B ir a y sonra, b o y n u z v e re n gidip A h m ed D ed e
ye: B enim b o y n u zu m nerede? dese, h em en elin i k o y n u n a so k a r ve
v e rd i i b o y n u zu k a rr teslim ederdi.
B ak a b ir g arib lik : B ir ad am a defa alla K b ey e gidesin!
dese, o ad am m u tla k a K b ey e g iderdi. S d a n v e H ab e s e y a h a tle ri
ne k t m d an beri d iv an e d e n h a b e r ald m y o k tu r.
P a p a s D ivane: G a la ta da o tu ru rd u . K firle rin m a sk a ra s b ir d i
v a n e idi. H al ve ta v rla r, y r y ve k o n u m as son d erece g zel
ve neeli idi. e h rin ile ri g e le n lerin in h ep sin i ta n rd . akanm e
ad l eserim izd e h a l ve h a re k e tle rin in ta k lid i ta m a m e n y a z lm tr.
D u rm u D ede: R u m e lih is a n n d a idi. B t n g em iciler b u ad a m c a
za sad ak a v e rirle rd i. S e fere k acak olan h e r gem ici gelip b u dede-
296
y e so ra rd . D ede, o ad am a F alan y e re git, fala n y e re gitm e diye

h a k ik a ti sylerdi. H a k ik a te n o a d am d e d e n in syledii y e re giderse
se l m etle ve g a n im e tle dner, g itm e dedii y e re giderse z a ra ra u
ra r, y a gelir, y a gelm ezdi. te byle h a k ik s r sahibi, d erv i b ir de
de idi. S m k l D ede: A tm e y d a m n d a idi. D ev letle olan iin i h a l
le tm e y e g id en b irin e s m k atsa, o g n o a d a m n ii g r l rd . a
y e t t k r rs e o ad a m n ii grlm ez, a z a r iitird i. S a n k i b u h iz m e t
le g rev len d irilm i b ir A llah k idi. E lekci divanesi: D ilsiz b ir
d iv an e idi. D ilsiz b ir deli idi. A lla h n e m ri ile elek d en b ak a b ir ey
yem ezdi. E lekci k a d n la r, b u d iv a n e n in y a n s ra gidip, iste d ik le ri
ad am d eliy e g stererek , o a d a m a m u sa lla t ed ip elek a ld r trlr d .
D iv an e ise elei k ra ra k em b erin i a ta r, g erisin i h e lv a gibi azn
k p rte re k y e d ik te n so n ra b ay g n gzn s zerek m em n u n iy e tin i
ifa d e ed erd i. E n g a rib i u d u r ki, b u k a d a r m d d e t z a rfn d a d iv an e
n in k k v e b y k a b d estin i y a p t n hi kim se g rm em itir. D o
u u n d a n b eri p lak o la ra k dolam ve hi k o n um am ken, l
m n d e n b ir g n nce y a n n a gelen salih b ir kim seye se lm d an son
ra, n allah bizi y k a y a ra k d efin m a sra fla rn h ell p a ra m z d a n v e
rip bizi k a p n n d n d a to p ra a v e rirsin . Y re k o y n am asn a y a k a
la n a n la r g elip z iy a re t e d e r ve b ir m ik d a r to p ra m b ira z su d a e ri
te re k ierlerse, A llah n e m ri ile iy ileirler dem i ve o ray a v a rn c a
ru h u n u te slim e tm itir. S o n ra o zt, v a siy e ti gereince cenazesini
k ald rm . H a le n k p r st n d e h e rk e s ta ra fn d a n z iy a re t edilir. H a
fa k a n h a s ta l n a y a k a la n a n la r z iy a re t e d e rle r ve ifa b u lu rla r.
M e la m lerin reisi, in s a n la rn sevgilisi d iv an e B u rn a z M ehm ed
elebi: S abah sa b a h delisi ad ile m e h u rd u r. B ab as E ri f tih i
M eh m ed H a n z a m a n n d a n b e ri y e n i e ri ocanda av u k e th d a s
olup, y e n i e ri a a la r kola b in d ik le ri v a k it b u d iv an e elebi de b a
b as ile b irlik te kol dolar, a ra m a sra sn d a ele geen su lu la r hab sed erd i. B ir gn b a b a sn a k z a ra k S abah lrsn dem i. A lla h n
h ik m e ti, s e h e r v a k ti b ab as lm t r. O z a m a n d a n b e ri D iv an e e
leb iy e S abah sabah d e d ik le ri v a k it, b a n ta ta n ta a v u ru r. A llah
b ilir ya, o ba ta la ra v u rd u k a A d an a k ab a gibi k t k t terdi.
B irin e k zd zam an yuf d ey ip b u rn u n d a n b alg am k a ra ra k kz
d k im se n in z e rin e a ta r v e b i a re a d a m n st n salyangoz gibi
b alg am a b u la rd .
B ir k e re b irk a a rk a d a ile d iv a n se y rin e g id erk e n b u d iv an e y e
D iv an y o lu n d a rastg e ld ik . B an a b ir b o stan c k la h giym i, o m u
z u n d a b ir t fe k k u n d a , b ir a a t p a r a sn a binm i, dizgini elinde
s ra y a ra k kouyor, c a d d en in sa v e so lu n d ak i d k k n sa h ih le ri ile
297
eitli a k a la r y a p y o rd u . Y a n m z d an geerken, Sakn, a tm deer

diye elin d ek i so p an n u c u n u a rk a d a m n a y a n a yle v u rd u k i bi
a re to p alla y a ra k : Bre gidi deli d iy e re k k e n d isin e b ir to k a t v u r
du. D ivane, h e m e n elin i b u rn u n a so k a ra k k a rd s m a rk a
d am n s u ra tn a a tt. A rk a d a m Vay gzm kt! d iy e b a r
m ay a balad. B en de h ey gidi d iv an e, elin d e ta v a rm , a rk a d a
m n gz k t, diye b a k a rk e n a n la d m ki, zlim d iv a n e n in b u rn u n
da b ir a y d a n b e ri k a sk a t olm u s m , a rk a d a m g z n n ak
ve k a ra s s a n a ra k fe ry a d a balam . Bre a gzn sa lam d r. V u r
d u u ta deil sa f b algam dr d ed i im zam an , zav all g z n aa
ra k A llaha k r, deli b alg am im i dedi.
D iv a n e n in aka ta h ta s k a d a r b u r n u v a rd . L k in k ib irli b u rn u
b y k deil idi. A kl az b ir deli idi. V elhsl tu z n asl h e r y em e in
ta d ise, b u B u rn a z deli de h e r to p lu lu k ta , h e r y e rd e , h e r m ersim de ve h e r d iv an d a, k a ra d a ve denizde b u lu n u r, gece g n d z y a tm a z
u yum az, sta n b u lu d o lar b ir d iv an e idi.
Y ine b ir k ere, b u d iv a n e n in a n a sn t t n ie rk en y a k a la y a ra k
h ap setm iler. B u div an e, K a ra M u sta fa P a a y a a n a sn n b ra k lm a
s iin ric a y a gitm i. E ri avuba, S abret, P a a n n ii var d e
m i. D ivane: Sen fala n y e m e ... P a a b e n i bilir deyince, b t n div a n d a k ile r g lm ler. M u sta fa P a a g r lt y iitere k , N edir ele
bi? diye sorm u. avuba: S ultanm ! eleb in in an asn , b o rlu
olduu iin h a p setm ile r. B ra k lm a sn ric a y a gelm i! dey in ce d i
vane:
Y a la n sylyor. A n am b o rlu deildir. T t n i e rk e n y a k a
la y p z in d a n a a ttla r. im d i de k a d n la r z in d a n n d a n k a rp e rk e k
le r h a p ish a n e sin e k o u n lar. n k b ab am y o k tu r der. D iv a n d a k i,
le rin hepsi g le re k a rrla r. K a ra M u sta fa P a a , d iv an e y e b ir av u
a ltn v e re re k a n a sn sa lv e rir. u k a d n b ir kocaya ver! diy e k e t
h d a sn a te n b ih eder. K a ra M u sta fa P a a m e rh u m , d e lile re p ek itik ad ederdi.
H e r zam an ve h e r ite b u lu n m a y d e t e d in en b u d iv an e b ir
lm h a b e ri alnca, m ezzin le b irlik te cen z e n in n s ra g id ere k
b irta k m l zu m su z se sle r k a rrd . S o n ra d a k a y a g irip k re k e
k e rd i. B u d e lin in a k ala r, ta k lid c ile r ve k o m ed y e n ler a ra sn d a m e
h u rd u r. y a n ve k ib a r k o n a k la rn d a tem sil o lu n u r. L k in bo b ir
deli de ildir.
B ir k e re sin d e y in e b u d iv an e, g n gece: K zl o d a la rd a
y a n g n var! d iy e fe ry a d e tm iti. D eli sz diye k im se in an m a d , A l
la h n h ik m eti, d rd n c g n b y k b ir y a n g n k t v e O d u n k a-
298
p sn d a n t Y ed ik u le ye, M o llag rn ta ra fla rn a k a d a r y ay lp ,

g n gece d ev am e tti. D iv a n e n in n e re y e g m ld n b ilm iy o
ru m .
D R D N C M U R A D D E V R N D E V E F A T ED EN
U L EM V E E Y H L E R
e y h M eh m ed K adzde: D rd n c S u lta n M u ra d n eyhi idi.
M em lek eti S o fy a'd r. D ra m a n l e y h m er E fe n d in in y e rin e eyh
o lm u tu r. A y aso fy ad a S o fy al K a d z d e diye h re t b u la n e ria t
u lem sn d a n idi. B azan eh li te v h id su flere ta a ta rd . S u lta n M u ra d
ile B a d ad seferin e g id erk en , K o n y a d a k en d isi H a z re ti M ev ln
z iy a re tin e g itm ed i i gibi g id en le ri de m e n e tm itir. N ih a y e t S u ta n
M u ra d M ev ln t rb e sin i z iy re tle sem y in i y a p trrk e n , Bre m e-.
d ed ey h i a rn ... G elip b u n e y ve k u d u m u d in ley ip sem sefa
sn grsn! diye h a b e r g n d erm i ise de eyh y in e gelm em itir.
S o n u n d a: Ya gelsin, yoksa a y a n k ra rm . Y a h u t k en d isin i b u ra
y a a y ap arm ! diye zo rlay n ca, e y h aresiz S u lta n M u ra d m b u
lu n d u u y e rin k a p sn a gelir. P a d ia h h m la nne k a r ve eyhe
a rp a r. Z a v a ll eyh y e re y u v a rla n p a y a k rlr. B u su re tle de
M ev ln y z iy a re t n asib olm az. s ta n b u la d n d k ten so n ra v e fa t e t
ti. D o ru su o d e v ird e y e tie n e y h le rin en b y k le rin d e n idi. B u n
d ak i aklk, b elg at, zek, aslet, b a h a d rlk , fik ir ve ferset, lisan
ta l k a t o a srd a k im sey e n a sib o lm am tr. B ay ezid cm iin d en Ayaso fy ay a ta y in e d ild ik te n sonra, b ir o k k im se le r b u z tn m eclisin
de h a z r b u lu n m a k iin p e re m b e g n n d en , A y aso fy ada itik f n i
y e tiy le , g e c ele rle r ve so h b etin d e h a z r b u lu n u rla rd . lim ve fazl
o ld u u gibi, ay n z a m a n d a H ilm i m ah la s ile y azd u sta c a iirleri,
k a szleri v a rd r.
N ik srzd e M u stafa E fendi: M ezar k P a a C m ii avlustfnd ad r. Y z elli a d e t d e erli k ita p y a z m tr. A k H sam ed d in : M e
z a r S elim iy e h a m a m y a n n d a k en d i m ed re sesin d ed ir. K a ra H aan
E fen d i: K a ra silid ir. M ezar E m ir B u h r tek k e sin d ed ir. D e v rin lim
le rin d e n id i. H u rre m elebi el-C em l: A k sa ray ld r. M ezar, K e
m l P aa z d e y a k n la rn d a d r. S a n a t sah ib i b ir lim ve ta rih i idi.
N im e tu lla h olu b ra h im : R en zd e ad ile ta n n m tr. M ezar
E rik a p d n d ad r. K k T aced d in b ra h im elebi: H a m id ilind en d ir. Z a m a n n n y eg n esi idi. M ezar E d irn e k a p d n d a E m ir
B u h ri tek k e sin d ed ir. S in a n d d in Y u su f el-H atib : S le y m a n iv e cm iin in im a m ve h a tib i idi. B e v a k it n a m a z n S le y m a n iy e de k-
299
la r, cm id en d a ry a km azd. S in a n E fe n d in in a rk a sn d a n am az
k lm ak , h ita b e tin i ve ho sesi ile o k u d u u K u r n- K e rm i d in le
m ek iin, b iro k c e m a a t itik f n iy e tiy le cm ide k a lrla rd . M ezar
S elim H n cm ii y a k n n d a k i K oac D ede m escidi a la n n d a d r. e y h
V efa O lu H a z re ti S u lta n F u k a r a M u slih id d in : k P a a t rb e sin d e
to p ra a v e rilm itir.
E ser ve ib re t sa h ife le rin i g reb ilen gz sa h ip lerin ce m al m ol
d u u zere, e y h le rin silsilesi m e re b y n n d e n b irk a d ala a y r
lr. E v v e l gizli z ik ir ve a k ta n z ik ir eklinde N a k ib en d ve H alv e ty e o lara k ik iy e a y rlr. H a lv e tiy e ta r ik a t da b irk a u b ey e a y
rlr. F a k a t El tu ru k u il lla h b i-ad ed i enfs-l-halk ifadesi g e
re in ce, d a h a b in le rce ta r ik a t v a rd r. F a k a t h e p sin d e n nce ve b a
ta, ta rk a t- M u h am m ed iy e gelir. O ndan so n ra N ak ib en d , H a lv e ti,
B a y r m , V hid, Z eyn, M evlevi, R en, G len, B ek t, N im etu lla h ve N u rb h ta rik a tla r, h re tle ri gkleri tu ta n ta r ik a tla r
d a n d r. B u n la rd a n b a k a yz k rk ta n e d a h a sa y a rla r. F a k a t ta r i
k a tla rn ba olan N a k ib en d n in k ay n a H a z re ti E b u b e k ire u la
r. V h id ta r ik a t H a z re t-i m e re, Z e y n le r ise H a z re ti O sm an a
d a y a n rla r. H a lv e ti ki C elv et de o n d an a y rlm tr, H a z re ti A liye
u lar.
sta n b u lda ilk ta r ik a t eyhi H a b ib K a ra m n i H a z re tle rid ir. l
d zam an, E y p S u lta n k a rsn d a k i S tl c e k a sab a sn d a C aferb d tek k e si y a k n n a d e fn e d ilm itir. H a y a tta ik en y e tm i b in m
rid i v a rd . Y e rin e e y h veysi H a z re tle ri h a life o lm u tu r. T ekkesi,
K oca M u sta fa .P a a tek k e sid ir. B u te k k e esk id ir. B izans z a m a n n d a
k z la r m a n a str idi. H a ru n er-R eid sta n b u lu n y a n s n su lh ile al
d zam an, o ra y a b ir te k k e y a p trm idi. F e tih te n so n ra F a tih de
tek k e o lara k b ra k t. B ayezid-i V el v e z irle rin d e n K oca M u sta fa P a tek k e si d ed iler. S o n ra sta n b u lda Y ahya irv n i n in d rt h a li
fesi h re t b u ld u . O n d a n so n ra Z ey n ta r ik a t y ay ld . B u ta r ik a tn
on iki im am , on iki h ad is im a m v e on ik i b y k ey h i v a rd r. O n
la ra , e y h le r a ra sn d a A badile d e rle r. A llah a h a m d o lsu n k i b ir
o u n u z iy a re t e tm e y i n asib e tm itir. S ey id Y a h y a irv n n in h a
lifesi S ey id m e r R u e n id ir ki, ondan S ey id b ra h im izin a la ra k
Ren a d n G leniye e v irm itir. M ezar M srd ad r. A m a
G len ta rik i; M evlevi, H a lv e ti, K d ir, C e l t ve S in a n den so n ra
o rta y a k m tr.
a irle rin S u lta n R evani: E d irn e lid ir. A sl ad cad r. S le y
m a n H n h a re m in d e y etim i, v e fa tn d a K rk em e y a k n n d a k i k e n
di c m iin in a v lu su n d a caddeye b a k a n b ir p e n c e re iin d e to p ra a ve-
300
rilm i tir. V e fa tn a ta rih : idip r h u k u d si d id ta rih , c n n d a n y a

n a azm etli R evn. T em iz iirle ri, irin szleri ve te r tip edilm i
m e h u r b ir d iv a n v a rd r.
STANBUL DIINDAK KAZA VE KARADENZ

BOAZINA KADAR OLAN YERLERDEK MARETLER,
CMLER, MESCDLER VE DER HAYIR
YERLER LE ZYARET YERLER
Yedikule: B izans d e v rin d e v eb h a sta l olan y e rle rd e n gelen
le r b u ra d a y ed i g n k alm a d k a sta n b u la g ire m ed ik le ri iin, Nazarta (K a ra n tin a ) d erler. F e tih te n sonra, F tih b t n d eb b a la r
v e m ez b a h a la r b u ra y a y e rle tird i. D eniz k e n a rn d a im a r grm b ir
k asab ad r. B ir cam ii, y ed i m escidi, b ir h a n , b ir h a m am , yedi se
b ili ve tek k e si v a rd r. y z a d e t d eb b a d k k n , elli a d e t t u t
k alc at ly esi, deniz k e n a rn d a y e tm i ta n e de kirii iy e ri v a rd r.
A m a sa k in le ri a ra sn d a evli o la n la r azdr. H ep si b e k rla r p a z ard r.
S av a z a m a n la rn d a be b in k u v v e tli b e k r d eb b a h b az lar k a
r r ki, h e r b iri d e m ir g ib id irler. B u k a sa b a n n fen a k o k u su n a alk
o lm a y a n la r b ir an bile d a y a n am a zla r. F a k a t a h a lisin e o k t koku
m isk ve a n b e r gibi g elirm i!... M isk s r n m k im se le r y a n la rn a
y ak lasa h o lan m azlar. H a lk ok ik ra m se v e rd irle r. A llah, m a lla
r n a H a lil b e re k e ti v e rm itir. M a lu m d u r ki, p irle ri Ahi E vran H a z
re tle ri ete i dolu o la ra k giden b ir h alifesin e, E teindeki nedir?
diye so rar. H alife de k u ru tu r diye cevap v e rir. M eer e te in d e
k i kpek p islii im i. U ta n c n d a n byle cevap verm i. Ahi E vran
d a h i R abbim te l h a z re tle ri m al ve e rzak n za b e re k e tle r ih sa n
b u y u rsu n ! y o llu b ir o k d u a la rd a b u lu n m u tu r. O k ab u le y an d u a
n n y z n d e n d ir k i b u g n e k a d a r h l d erici e sn fn n tic a re tle ri
n in b e re k e ti b o ld u r ve pek ik ra m edici o lu rla r. H a tta Hac Ali
ad l b ir d e ri t c c a rn n k rk y llk b irik m i k p ek pislii v a rd r ki,
n g iliz k firle ri k rk b in k u ru a s^tn a lm a k iste m ile rse de v e ril
m em itir, diye m e h u rd u r. B u k a sab a n n d n d a h a y a t v e re n b ir
em en in k e m e ri a ltn d a d rt ke beyaz b ir m e rm e r z e rin e m e r
m e r u sta s b ir k az resm i y a p m tr ki, szle a n la tlm a s im k n sz
d r. G ren canl san r. B u se b ep te n o em e K azlem e ad iy le
m eh u rd u r.
Yenikap kasabasnn imaret ve h a y r ileri: Y e n ik a p n m d b a
ts n d a c e n n e t gibi b ir k a sab a d r. B e y z k a d a r b a ve bah eli sa
ra y ve e v le ri v a rd r. M erkezefendi C m ii ad iy le b ir cm ii, 7edi
301
zaviyesi, b ir h a m a m ve b ir de m ev le v ih n e si v a rd r. B u m ev lev ih n e yle b y k t r ki, y etm i k a d a r m ev lev fu k a ra s odas, sam h n e si v e im a re ti e tra fn d a y eil s a h a la r v a rd r. B y k a a la rla
s sle n m itir. sr a d l em salsiz b ir ressam b u m e v le v h n e n in
d u v a rla rn a k a ln y a z ile Ve h v e l azzilhakm a y e tin i y azm
t r ki, san k i m cizedir. V e y in e d u v a ra k k re y e n b ir a rsla n resm i
iz m itir ki, san k i a tt la ra b k y sn d a a v la n m a y a km b ir ara
la n d r. H e r gelen air, a rsla n a u y g u n b e y itle r y azm lar. B u b e y it
le r say la m a y a ca k k a d a r o k tu r. M ev le v h n e n in b u k asab a d a y e t
m i seksen k a d a r d k k n la r v a rd r. S u y u b o ld u r.
sta n b u l su ru n u n dm d ak i h a v a d a r ve l le z a r
T o p u lar m ahallesi:
F tih z a m a n n d a R u m eli ta ra fn a sefere kld Vakit to p u tifesi b u ra d a

e le n d ik le ri iin, Topular d en ilm i
tir . Y k sek ve ak lk b ir y e rd e olup
ba ve b ah esi o k tu r, b in k a d a r y k sek s a ra y la r ve b ak a ev leri
v a rd r. N ianc P a a Cm ii d e n ile n b ir cm ii ile y ed i m escidi, b ir
tek k esi, y ed i h a n v e b ir k k h a m a m v a rd r. H am am , Y en ieri
aas K a ra avu y a p trm tr. Y z ta n e d k k n c k la r v a rd r. B u
d k k n la rd a h e r eit e y a b u lu n u r. H a v a s tem iz, su y u K rk em e
su y u d u r. S a ra y la rn iin d e M elek A h m ed P a a sa ra y san k i m ele k
le r b ah esid ir. Y aps eski o ld u u n d an , b ir k aley e benzer. eitli
m a k su re le r ve h a m a m la r ile sslenm i b ir g listan d r. ok gzel b
y k b ir h a v u z u v a rd r. E y p n ip li in e bal ise de a y r b ir su b as v a rd r. G rc P a a S aray , D e fte rd a r N ianc P a a S a ra y d a m e
h u r sa ra y la rd a n d r. Y a k n n d a k i em enin ta r ih i u d u r:
N in fik rid en k en b u b in n m s ti g a rra sm
D id i m lh e m n n t rih in i de hay r- su ltan
S ene 970.
B u s a ra y a y a k n B eyzde elebi em esin in ta r ih i de u d u r:

D edi t rih -i b in sm N il
b- l tf-i em e-i a y n iilh a y a tv a n
S u r d n d ak i m m u r O ta k la r m ah allesi: F a tih z a m a n n d a R u
m eli ta ra fn a gid en b t n a d rc la r a d rla rn k u ru p b u ra d a ko
n ak lad k lara iin, O taklar d erler. H a v a s ve su y u gzel olup, b a
l b ah eli ik i b in i ak n sa ra y ve e v le ri v a rd r. E y p k a d l n a b a
ld r. F a k a t m sta k il subas v a rd r. E rik a p n m b a tsn d a b in ad m
u z a k lk ta , y k sek b ir y e rd e k u ru lm u , in sa n a fe ra h lk v e re n O tak
m eydan d en ilen b ir im en lik m esire y e ri v a rd r. S af ehli ik in d i
den so n ra o gnl a an y e re g id ere k g ezin irler. D rt cm ii, on y ed i
302
m escid i v e a lt tek k esi v a rd r. le rin d e en b ak m ls, E m ir B u h ri

tek k e sid ir. h a n v a rd r. ar c m iin in c e m a ti o k tu r.
H se y in A a seb ilin in ta rih i:
G r b n didi b u ab d - zaf
T a rih olsun sebl-i h u b u ltif
Sene: 1008
O ta k la r ile E d irn e k a p s a ra sn d a k i b y k b ir y ap olan E m ir

B u l r cm ii ve tek k e si M im a r S in a n y ap sd r.
S u r d n d a N ian c P a a kasabas: S u ru n b a t ta ra fn d a h a v a
d a r ve y k se k b ir te p e z e rin e k u ru lm u , ba ve baheli, b in
k a d a r b ak m l b y k sa ra y la r olan b ir m ah a lle d ir. C m ile rin in iin
de N ian c P a a C m ii, e n b a k m l ve gzel o lan d r. C em ati ok
tu r. Y k sek b ir tep e z e rin e in a edilm i gzel b ir cm id ir. E lli a d e t
m escid i v e d rt tek k e si olup, b ir h a m a m da h e n z y a p lm tr. Y ir
m i a d e t d k k n v a rd r. H an y o k tu r. N ianc P a a n m g n llere fe
ra h lk v e re n em slsiz b ir h a m a m v a rd r. M im a r S in a n ta ra fn d a n
y a p lm tr.
m lekiler m ah allesi: sta n b u l k a le sin in b a t ta ra fn d a , H ali
k y sn d a, a l a k ve dz b ir y e rd e k u ru lm u tu r. B in evli, bal v e b ah
eli, b a k m l b ir m ah a lle d ir. B iro k s a ra y ve b o sta n la r v a rd r. E v
le ri k a t k a t v e ho m a n z a ra ld r. B u m m u r m a h a lle n in Y vedud,
Z lp aa, D e fte rd a r ve H ocaefen d i a d la rn d a d rt a d e t iskelesi v a r
d r. B u isk e le le rin k a r sa h ille rin d e H asky, P iri P a a k a sa b a la r
v a rd r. E y p k a d l n a b a l ise de a y rc a k a d ve subas olan b ir
n a h iy e d ir. C m ile rin in en gzeli Zalpaa c m iid ir ki, b ir c e n n e t
b a iin d e iki ta ra f yol olup p e k gzeldir. O sm anl lk esin d ek i v e
z ir c m ile ri iinde b u n d a n n u rlu s u y o k tu r. yz a ltm a lt a d e t
cam b ill r ile s sl d r. K u zey ta ra fn d a n a v lu su n a ta m e rd iv e n ile
k lr. A ltn d a b a ta n b aa ta le b e o d a la r v a rd r. G n e y ta ra fn a y i
n e m erd iv e n le k lr. n k b ir ta ra f y k se k ve yo k u b ir y ere
y a p lm tr. B u cm iin v a sfla rn h a k k y le yazsam b ir cild do ld u
r u r . K u b b e sin in d n d a k i s a n a tla r h a d d in d e n fazlad r. M inberi, m ihr b ve m ezzin m ah fe lin d e k i ince sa n a tla r S inop k alesin d ek i m in
b e rd e n b a k a b ir m in b e rd e grm edim . E tra fn d a k i b ah e iinde b in
lerce k u u n t le ri in sa n a h a y a t v e rir. M in resi ok sa n a tk rc a ve
y k se k tir. K oca M im a r S in a n b u cam iin y a p m n d a b t n sa n a tn
o rta y a k o y m u tu r.
D e fte rd a r N azl M a h m u d P a a C am ii: D e fte rd a r iskelesi k e n a
rn d a eski biim k k b ir cam id ir. C em ati ok fazlad r. K a p sn n
z e rin d e u ta r ih y azld r:
303
A rifi g ft b irh o t r ih
tsm -i m escid m ak a a m - M a h m u d e st
E ski u su l b ir de alak m in a re si v a rd r. B u n d a n b ak a y z m es
cidi, yed i tek k e si ve b ir h a n olup im a re ti y o k tu r. S u lta n M u s ta fa
n n ta h ta k n n ilk g n lerin d e y e n i e ri oca b a a v u u K ara
avu, Z lp aa y a k n n d a h e r a n b a h a r y a a y a n b ir bahe iin d e
b ir m ev le v ih n e y a p trm tr ki, b e n z eri y o k tu . B ir gece m ey d a n a
gelen zelzele n e ticesin d e m ev le v ih n e y e rle b ir oldu. Y eri so n ra d a n
b o sta n o lm u tu r. S u y u ho, a y d n lk ve tem iz b ir h a m a m v a rd r.
B u e h rin a n a caddesi z e rin d e ik i ta r a f y z a d e t d k k n la s s
len m i b ir arss v a rd r. Frfkat b e d esten i y o k tu r. ok fazla n a lb a n t
d k k n v a rd r. C ad d en in iki ta ra fn d a ik i y z elli a d e t anak , m
leki ve b a rd a k d k k n la r v a rd r. K th a n e den ve S a ry e rden
g e tird ik le ri a m u rla rla m ara b a, m lek ve s ra h i y a p a rla r ki, b e n
zeri an cak in ve z n ik in isin d e b u lu n a b ilir. F a k a t b u t o p u k t a
b ak a b ir h a ssa v a rd r. B ilh assa y e n i y ap lm b ir te stid e n su ien in
d am a k o k u la n r v e v c u d u ebed h ay at, b u lu r. Ve m in el m i k lle
eyin hay s rr ak ak g r l r. B u iy e rle rin d e yle m a h a re tli
u s ta la r v a rd r ki, y a p tk la r te s tile r k rk elli k u ru a s a tn a ln a ra k
p ad iah ve v e z irle re h e d iy e o larak g t r l r.
A d geen k a sa b a n n em eleri: H a lil A a em esi, m lek iler
m ah a lle sin in iin d ed ir. K a p sn n z e rin d ek i ta r ih i u d u r:
D edi ta rih in i F e d h a k ir
A yn- p k - em e-i m -i h a y a t
S o k u llu M ehm ed P a a em esi, Z lpaa y a k n n d a d r. K a p sn n
st n d e u ta r ih v a rd r:
T en ed iller d e d ile r t rih in i
em e-i m -i h a y a t- canfez
D e fte rd a r N azl M ehm ed P a a em esi: K e n d i ca m iin in b itiiin d ed ir. T a rih i u d u r:
O ldu b n y d m a t r ih
n n e h h a y r n C em iln
Z lp aa k a sab a sn n z iy a re t y e rle ri: M u slu E fendi, M ifth e r
h in e h aiy e y a z an B li E fe n d in in o ludur. M ezar D e fte rd a r C am i
m in av lu su n d a d r. T rb esi M im a r S in a n y a p sd r. K afzd e A h m ed
E fendi: D okuz y z a ltm be senesinde A lla h n rcii e m rin e u y
m u tu r. D e fte rd a r C am iin in a v lu su n d a y a tm a k ta d r. K a d ri m ah las
304
ile yazd iirle ri v a rd r. B k E fen d i m usallisi: M ezar Z lp aa yo

lu z e rin d ed ir. e y h P ir A h m ed : E refiy y e ta r ik a tn a m e n su p tu r.
E d irn e d ek i P ir A li D eden in h alifesid ir. D e fte rd a r C am ii k a rsn
d a g m l d r. ey h M alu n u d K a ra m a n ; N idelidir. D e fte rd a r M ahm u d P a a h a d is m e k te b in d e m u a llim ik en v e fa t etm i ve o rad a to p
ra a v e rilm itir.
E Y P S E M T N N C A M L E R , M E SC D L E R ,
M E D R E S E L E R , H A N , HA M AM VE D E R
M A R E T L E R L E Z Y A R E T Y E R L E R
E y p e h ri sta n b u lu n b a t ta ra fm d a d r. sta n b u la olan u z a k
l d en izd en ik i m il, k a ra d a n iki sa a ttir. A m m a y in e s ta n b u la b iti
ik olup, a ra d a bo a ra z i y o k tu r. B a ta n b a a m m u rd u r. F a k a t m s
ta k il b ir h k m e ttir. F tih k a n u n u n a gre be b y k ake m evlev iy e ttir. Y edi y z p a r a kye h k m geer. Y irm i a lt n a h iy e n ib i
v a rd r. A d a le t z e re sen elik on b in k u ru g eliri olur. S u b as ve
m te v e llisi v a rd r. B u e h rin e tra fn d a s r y o k tu r. K u z e y ta ra f s
ta n b u lu n id are sin d e d ir. D en izin k a r k y sn d a S tl c e k asab as
olup, a ra la rn d a b ir ok a tm m esafe v a rd r. B a bahesi ok m
m u r b ir e h ird ir. D okuz b in sekiz y z k a d a r sa ra y ve ev v a rd r. U zu n
lu u , H ali boyunca, Z lp aa C a m iin d e n K th a n e y o lu z e rin d e
k i K ap cb a S a ra y n a k a d a r b in ad m d r. Y ine Z lp aa d a n d ris
K k n e k a d a r b in adm tu ta r . Y ine Z lp aa d a n B lb ld ere sin e
k a d a r o lan u z a k lk da b in ad m gelir. Z lp aa d a n N ianc ve T op
u la ra k a d a r olan u z a k lk da b in ad m d r.
E y p d eki S u lta n C am ileri: E y b S u lta n C am ii: B u cam i, F tih
S u lta n M ehm ed ta ra fn d a n y a p trlm tr. F tih se v b n H a z ret-i
E b E y b e h ed iy e ey le m itir. D eniz k y sn a y a k n E n s ri m a h a l
lesin d e d z b ir y e re in a o lu n m u tu r. B ir k u b b e lid ir. A y rca m ih ra b
ta ra fn d a n y a rm k u b b esi d a h a v a rd r. F a k a t o k a d a r y k se k deil
d ir. C am iin iinde direk: y o k tu r. O rta k u b b e e tra fn d a salam k e
m e rle r v a rd r. M ih ra b ve m in b e rin in s a n a t de eri y o k tu r. H n k r
m ah feli sa ta ra fta d r, ik i k aps v a rd r. B iri sa ta r a fta y a n kap,
d i eri de k b le k ap sd r. K b le k aps z e rin d ek i m e rm e r z e rin e
celi yaz ile u ta r ih y a z lm tr: H am den lill h b ey t-i m a m u r oldu
bu. S a v e solda ik i m in a re si v a rd r. A v lu su n u n ta ra f o d a la rla
s sle n m itir. O rta sn d a c e m a t m ak s re si v a r. B u m ak s re ile E ba
E y b n m ez a r a ra sn d a gklere b a u z a tm ik i n a r aac v a r
ki, c e m a t glgesinde ib a d e t e d e rler. B u b a h e n in ik i k ap s v a r B a-
E V LY A ELEB SEYAH ATN M ES
305
t k a p s d n d a b y k b ir a v lu d a h a v a rd r. in d e d u t ve d i e r
a a la rla y ed i ta n e b y k n a r v a rd r. B u a v lu n u n ik i ta ra fn d a
a b d e st m u slu k la r v a rd r. B u c a m id en baka, e h ir in d e b in sek
sen k a d a r m escid v a rd r. B u n la rn d rd M im a r S in a n y ap sd r.
M e d re se le rd en E y b S u lta n m ed resesi ile S o k u llu M eh m ed P a
a m edresesi, b irk a da h ad is m e k te b i v a rd r. K u r a n o k u lla rn n en
b ilin en i Hocazde d em ek le m e h u r H a a n E fen d i olu S a d d d in
E fen d i K u r a n o k u lu d u r. E peyce de ocuk m e k te b i v a rd r. S a ra y
la rn n en m e h u ru A li P a a S a ra y d r ki, M im a r S in a n ta ra fn d a n
y a p lm tr. T a ra f ta r a f tek k e ve h a n la r da v a rd r. B ir ta n e o lan
im a re tin in gelip geene n im e ti b oldur.
E y b Hamam: F tih y a p sd r. S u y u g a y e t gzel ve lezzetlid ir.
E rk e k ve k a d n la r iin ifte h a m a m d r. F tih nefesi eseri o la ra k o ra
y a g ire n h a s ta la r ifa b u lu rm u . B u n d a n b a k a a lt y z k a d a r d a
s a ra y h a m a m la r v a rd r.
Sebilhaneleri: E y b S u lta n a v lu su n d a k i S u lta n A h m ed H n se
b ilin in ta rih i:
E y led i S u lta n A h m ed k r n im e n halil,
B in y irm i ik isin d e y a p tn b b ir n e v sebil.
S ene 1022.
K asm p a a t rb e si y a k n n d a k i K asm P a a S eb ilin in ta rih i:

D edi t rih in i N ih d i n n
S elsebil-i b ih it-i b- z ll
em eleri: skele b a n d a keli R esul P a a ve b ir de avu
em esi v a rd r. avu em esinin ta rih i:
K im N ih d dedi t r ih in l tif
O ldu a y n - em esar selsebil
arsn d a ta m b in seksen be ta n e d k k n v a rd r. B ezestan
y o k tu r. F a k a t b t n k y m e tli e y a la r d k k n la rd a b u lm a k m m
k n d r. H a v a f ars, h a lis s t ars ve M a su m la r a rs m k e l
lef v e s sl a rla rd r. B u a rn n y o u rt ve k a y m a lezzetli, b e r
b e r d k k n la r p ek s sl d r. H e r C um a b in le rce kii H a z re t-i E b
E y b z iy a re t iin g eld ik lerin d en , o g n ar ve p a z a r in sa n d e
nizi h a lin i a lr. Z ev k sa h ip le ri k ay m ak d k k n la rn n b a lk o n la rn
d a o tu ra ra k h alis s t, b ey az p e y n ir, sa f b a l y iy ip sa f ed erler.
E y b mesiresi: K th a n e y o lu z e rin d e K p l ce A y azm a a d vle d enize b a k a n y k se k te p e z e rin d e a alk l b ir y e r v a rd r ki,
Evliya elebi I-TI. F : 20
306
A y a z m an n s u y u ca n a can k a ta r. H u m m a y a y a k a la n a n kim se h a f
t a s e h e r v a k ti b u su d a n iti i ta k d ird e iyileirm i. A a eskisi m esi
resi: H a li e b a k a n im en lik b ir y e rd ir. H a rb m ey d a n m esiresi: e h
r in so n u n d a K th a n e y o lu z e rin d e m k em m el b ir a tm e y d a n d r.
H e r C u m a b in le rce b in ici gelip, sil h rl k t lim e d e rler. A cib b ir
s e y ir y e rid ir. K alam m esiresi: Z ev k sa h ib i eitli a rk a d a la r k a
y k la ra b in e re k b u a d a la ra gidip k a y a b al a v la rla r. B u b a lk la r
b a k a m em le k e tle rd e b u lu n m az. G eri irk in g r n l ve siy ah
re n k lid irle r, fa k a t g a y e t lezzetli ve k u v v e t v e ric id ir. B ilh assa ta d n
d a b a lk k o k u su y o k tu r. N e k a d a r y e n irse y en sin , a rlk ve h a ra r e t
v erm ez. D en iz h a m a m m esiresi: A h b a b la r h e r C um a k a y k la rla
E y b S u lta n n n d ek i a d a la ra gidip, h e rk e s m av i re n k li fu ta la rla
y zer. S o n ra a d a n n im e n le rin in z e rin d e o tu ru p , y iy ip ie rek d n
y a d e rtle rin i u n u tu rla r. B u g am d a tc y e r, m u h a k k a k ki d n y a d a
b ir ta n e d ir. C an k u y u su m esiresi: E y b n k u zey in d ek i m ez a rlk
iin d e b irk a ev v a rd r. O ra d a k i eski b ir evde, b ir su k u y u su v a r
dr. B irin in b ir eyi kaybolsa, a b d e st a ld k ta n so n ra k u y u n u n k e n a
rn d a k i m u sa lla z e rin d e ik i re k a t n am az k lar. S o n ra b ir F tih a -i
e rife o k u y a ra k se v b n H a z re t-i Y u su f A ley h isselm n m b a re k
r u h u n a h ed iy e ed er. S o n ra: Ey shib-i pir! H a z re t-i Y u su f-u sd d ik
a k n a olsun, b en im fa la n a k ra b a m , y a h u t fa la n ev ld m , y a h u t k a y
b o lan u t r l ey am ne oldu? diye, k u y u n u n a z n d a n aa ses
len ir. D e rh a l so rd u u kim se h a y a tta m , ld m veya k ay b o lan
eya, ad ve ekli ile, n e re d e ve k im ald ise v e y a a la n denizde ise,
h a n g i denizd e o ld u u n u a k ta n aa b ild ire n ince b ir ses d u y u lu r.
ok tu h a f o lan b u g a rib li in s rrn a a k l e rd irm e k m m k n de
ild ir. B u k u y u , h e r n e so ru lsa h a b e r v e rir. F a k a t K u r n- K erm d e
k im se n in bilm eyecei b ild irile n be m ev z u d a so ru la n su a lle re a la y
d a n y a n l cev ap verm ez. M esel: K arn m d ak i, e rk e k m id ir, kz m
dr? d iy e so ra n k a d n , A zck ye! cev ab n alr. H k ir (E v liy a ),
b u h le b irk a k e re ah id oldum . ah id o lm ad an nce d o ru lu u n a
in an m a zd m . H a tt b ir k e re k u y u d a n : O sm an d ay m h a y a tta m
dr? d iy e sordum . A ydnck e h rin d e u n alyor, y a k n d a gelir ce
v a b k t. O n g n so n ra O sm an d ay m gelince, aban a y n n
y ed in ci p a z a r g n n e re d e id in iz ve ne y ap y o rd u n u z? diye sordum .
A ydnck e h rin d e u n aly o rd u m diye y e m in e tti.
dris Kk mesiresi: Y apcs B a y ra m iy e ta r ik a ti e y h le rin d e n

eyh d ris a d l v eld ir. Y a p trd gzel te k k e d e ta r ik a t m en su p
la r to p la n r ve sa fa e d e rlerd i. F a k a t S u lta n M u sta fa H a n n ta h ta
307
knda b u ey h i dinsizlikle su la y a ra k te k k e ve e t'k fm h a ra b e ttile r. H l b irk a gzel n a r aac, im en lik ler, n a m a z g h eddi, ta tl
su em esi ve b y k h a v u z u d u ru r. d ris K k d e rle r, gzel b ir
g e z in ti y e rid ir.
Krk Serviler mesiresi: D n y a y g ren safl b ir m esire y e rid ir.

B ird ir m esiresi, A a K m l m esiresi: Z em in i y eil k ad ife gibi i
m e n le rle rt lm safl b ir im e n lik tir. B lb ld ere si m esiresi: B u
d e re d e sesi ta tl b ir o k b lb lle rin t m e le ri in sa n k a lb in e fe ra h
lk v e rir.
E y b e h rin in suyu, h a v a s g zeld ir, k a d n ve e rk e k le rin in g
zellii m ed h e d ilir. y a n ve era f o k tu r. H a lk n n o u n u b ilg in le r
m e y d a n a g e tirir. E y b e h rin in h as ekm ei, k ay m a , y o u rd u , ef
ta lisi ve k ay ss m e h u rd u r. E y b a v lu su n d a k i n a r a a la rn a y u
v a y a p a n b alk l k u la r, h e r sene b a la rn d a n ik ie r t y b a ta n
b aa n u rlu E y b k u b b esi z e rin e b ra k a ra k h ed iy e ed erler.
Eb Eyb Hazretlerinin trbesinin vasflan, ve
o civardaki lem, salih
ve eyhlerinin mezarlar:
l h rif, H a z re t-i E b E y b E n sr,

P e y g a m b e rin sa h ab e sin d en ve had is riv a y e t e d e n le rd e n d ir. K en d isi E n s rd a n d r (M e d in e lid ir). H a z re t-i P e y g a m b e r
M ekked en M ed in eye h ic re t e ttik le ri
zam an, C ibril-i E m in, H a z re t-i P e y g a m b e rin d e v e sin in y u la rn d a n
tu tu p eke eke c m e rt E b E y b n e v in in n n e k t rm st r.
B u ia re t zerin e, H a z re t-i P e y g a m b e r de E b E y b n ev in d e n b a
k a b ir y e re m isa fir o lm am tr. H l H a z re t-i P e y g a m b e rin m b a
re k m ez a r b u E b E y b E n s r H a z re tle rin in e v in in y e rin d e d ir. So
lu n d a H a z re t-i E b u b e k irin k a b ri v a rd r. te E b E y b , H a z re t-i
P e y g a m b e rin c a n d an sevdii d o stu d u r. O, H a z re t-i P e y g a m b e rden
b iro k h ad is n a k le d e r. N ih a y e t, E m e v llerd e n M u v iy e n in h il fe ti
srasn d a, E b E y b , M slim e ile iki k e re K o sta n tin iy e z e rin e s e r
d a r olm u; b irin d e su lh ile K ra l K o sta n tin d en h a z in e le r a la ra k a m a
gelm i, ik in ci d efa s e rd a r olan E b E y b s ta n b u lu k u a ta ra k G ala ta y fe th e tm itir. S o n ra, E rik a p d an k a rk e n k firle r taa tu tu p
eh id e tm ile rd ir. B ir riv a y e te gre, E b E y b ish a ld e n v e fa t eder.
B u n la rn hepsi evvelce y azlm t. A m m a 857 (1453) sen esin d e
H a z re t-i F tih S u lta n M ehm ed H a n G azi sta n b u lu feth e d e rk e n ,
y e tm i y ed i b y k veli E b E y b n k a b rin i a ra m a y a k o y u ld u la r.
S o n u n d a A k em sed d in H a z re tle ri: M jd eler o lsu n beyim ! R es lu lla h n b a y ra k ta r E b E y b E n s r b u ra d a gm ldr! diye sk
b ir o rm a n l a girdi. B ir seccade z e rin d e iki r e k a t n a m a z k la ra k ,
308
EVLYA ELEB s e y a h a t n a m e s i
se l m d a n s o n ra b ir secde d a h a y ap p , sa n k i r a h a t b ir u y k u y a dalm
gibi, ylece kald. B ir o k la n : Efendi, E b E y b n k a b rin i b u la
m ad i in u ta n c n d a n u y k u y a vard, d iy e d o k u n a k l k o n u m a la r
d a b u lu n d u la r. B ir s a a t so n ra A k em sed d in H a z re tle ri seccadeden
b a la rn k a ld ra ra k , m b a re k gzleri k a n a n a n n d m r b ir h a l
de F tih e h ita b e n : Beyim , A lla h n h ik m e ti, seccadem izi ta m E b
E y b n k a b ri z e rin e serm iler! H e m e n u ra y kazsn lar! deyince,
A k e m se d d in in d e rv ile rin d e n kii F tih ile b e ra b e r A k em sed .
d in in seccad esin in a ltn k a z m a y a b a la d la r. z ira d e rin li e in i
lin ce, d rt ke so m ak i yeil b ir m e rm e r o rta y a kt. zerin d e kfi
y az ile: H z k a b r-i E b E y b E nsr d iy e y azlm old u u g
r ld . O ta k a ld rln c a , E b E y b n v c u d u sa fra n ile boyanm
k e fe n iin d e ta p ta z e o ld u u g r ld . S a e lle rin d e tu n ta n y a p lm
b ir m h r v a rd . Y in e o ld u u gibi b ra k la ra k , o y eil ta n st
rtld. B u n u gzleri ile g ren sl m a sk erleri, to p ra m te v h id ve
te z k ir ile d o ld u rd u la r. S o n ra h a z r o lan b t n M sl m a n la r z iy a re t
ed erek , n u r lu t rb e le rin in te m e lin e b a la d la r. H l ze rin d ek i n u r
lu k u b b e, cam i, m escid, m ed rese, h an , h a m a m , im a re t, a r ve p a
z a rn h e p si F tih in eserid ir. F a k a t F tih te n so n ra gelen O sm anl
P a d i a h la rn n h e r b iri u u r sa y ara k , E y b y a k n la rn a b ire r gzel
b in a y a p a ra k o ra la rm c e n n ete e v ird ile r. N u rlu t rb e s i b ir kubbe
iin d e k alm tr.
M b a re k k a b rin in d e h liz in in p e n c e re le ri ca m iin a v lu su n a b a k a r
B t n d u v a rla r in i ile s sl n u rlu b ir t rb e d ir. B ah esin in e t
r a f h a lis g m p a rm a k lk la rla e v rilm itir. M b a re k b a u la rn d a b a y ra , d rt ta ra fn d a da g m v e a ltn a m d a n lar, k a n d ille r
v a rd r. A d a m b o y u n d a olan y a ld z l a m d a n la r z e rin d ek i k l k
fu rla r, b u h u rd a n ve eitli k la b d a n la r ile dolu, m b a re k b ir k a b ir
d ir. B u ra d a k i gzel y a z l K u r n - K e rm le rin eini, H a z re t-i A li'
n in n u r lu m e z a rn d a n baka b ir y e rd e grm edim . E y b n t r b e
sin d ek i s a n a tl a v iz e le rin ei, a n c ak S u lta n a h m e d C am iin d e b u lu
n a b ilir. M b a re k a y a k u c u n d a b ir su sa rn c v a r ki, z iy a re t ile r b u
s u d a n i e rle r H a fa k an h a sta l n n m a n e v b ir ilcd r.
A d alet ve fa z lla r su h
ta u M ev ln a E b u ssu u d
E fen d i n in t rb e s i
D o d u k lar y e r, sta n b u l y a k n n d a
M derris adl b ir kydr. H a z ret-i
P e y g a m b e rd en b eri d n y a n n gz by
le b ir bilgin g rm em itir. B u z ta u le
m a a ra s n d a ik in c i K u m a n d e rle r bin eit ilim d en ve bu ye
d iy i/ kadar muteber te fsird e n >a a rla n a ra k y a z d k lar k y m etli tel
309
sir, h l lim le r a ra sn d a m a k b ld r ve o n u n a y a rn d a b ir te f s ir
y o k tu r. E b u ssu u d E fen d i, S le y m a n H a n d e v rin d e e y h lislm idi.
e ria t b ilg in le rin d e n o ld u u n d an , e y h lik ta s la y a n la n k t le rd i. S o n
ra la r ehl-i te v h id e de h :um e tm iti. N ih a y e t b ra h im G len i H a z
re tle ri k e n d isin i S u lta n S le y m a n n h u z u ru n d a ta s a v v u f b ah sin d e
a y d n la tt n d a n , Bu te v h id , d e v r e h lin e h elld ir diye fe tv s n al
d. E b u ssu u d te fs irin in ta m a m la n iin M ev ln a M eh m ed M ni
ta ra fn d a n y a z lan ta rih : Tac-i te fs ir k elm - m u ciz S en e 972. V e
fa t iin F e y z u lla h E fe n d in in syledii ta rih : M ate ferid z z e m a n
M evln S en e 972. B ak a b ir ta rih : M olla E b u ssu u d a ola m a k a m
cennet S en e 972. D i e r b ir ta rih : M fti-i zam an ey led i azm -i ukb S en e 972.
M b a re k m ezar, E b E y b ta ra fla rn d a Z a m k la r a rs iin
de, kubbesiz, d e m ir p e n c ere le rle ev rilm i, m e rm e r s tu n la rla s s
l n u rlu b ir m ez a rd r. B t n aile fe rd le ri ve a k ra b a la r ile b e ra b e r
o ray m e k n e d in m ile rd ir. Y a n n d a zviyesi, ocuk m ek te b i v e se
b ili v a rd r.
E b u ssu u d E fen d i olu M ezar, b y k b a b a sn n y a n n d a d r.
A b d lk e rim Mehmed e- B e d z za m an m k a b ri: M e h u r T irn u rleb i:
u n to ru n la rn d a n S u lta n H se y in B ay - ra n n e n k k o lu d u r. B u zt, T e b riz e h rin d e K a n u n S u lta n
S le y m a n H a n n a tn n a y a k la rn a y z s r p b e ra b e rc e s ta n b u la
gelm i, so n ra ta u n d a n v e fa t e tm itir. M ezar, E y b C a m iin in b a h .
esindedir. S a d E fen d i: M ft A h m e d E fe n d in in k k k a rd e id ir.
E y b C am iin d e v aiz ik en , b in y irm i ta rih in d e v e fa t e tm i v e E y b
y a k n n d a to p ra a v e rilm itir. C an gz de m r gz gibi ak t.
A cem lk esin d e se y a h a t ed erk en , m er ta k m a a d n k u lla n a ra k
k u rtu lm u tu r. H ocazde A bdlziz E fen d i: M ezar E y b de b a b a s
n n m e z a rn n y a n n d a d r. K a rd e i E sad E fe n d i R u m e li k a z ask e ri
olunca, Bu ik i sa d re geldi n a k k a d ik i b ira d e r diye ta r ih d rm
t r. K a rd e i azled ilip de y e rin e D a m a d E fe n d i t y in o lu n u n ca, Azl-i
azzam , n asb - n d a n , t a rih -i ian, telv is-i divan d iy e sa n atl, secili, a la y l b ir ta r ih s y lem itir. M eh m ed E fen d i: stad , A risto gibi
b ilgili b ir z a t olup, M u ra d H a n n hocas S a d in in k k o lu d u r. V e
f a t iin s y len en ta rih : V em sik ak v el-i M eh m ed aley h el-fetv a
S en e 1010. C enaze n a m a z n E y b C am iin d e sk d a r M a h m u d E fe n
di k ld rm ve y in e E y b de b a b a sn n m e z a r y a n n d a to p ra a v e
rilm itir. M ezar z iy a re t e h lin e a k tr. K e n d isi b ilg i denizi o ld u k
ta n baka, gzel iirle ri de v a rd r. ey h ve lim H z r olu Ali: F-
310
zil A li B ey ad ile m e h u rd u r. O sm an G az a srn d a k i Edebli

ad l e y h in so y u n d a n d r. S u lta n A h m ed H a n t a h ta k t zam an,
E y b S u lta n da' k lc k e n d isin e b u m u h te re m z t k u a tm tr. B i
l h a re b u geici le m d en kalc ve ebed lem e g etm i ve E y b
S u lta n t rb e s i a v lu su n d a to p ra a v e rilm itir. A d g een z t faz ile t
le ri ile m e h u r, lah b ir ilim d en izi idi. E y b l ey h M ah m u d E fe n
di: H a lv e ti ta r ik a tn n b y k le rin d e n Y ak u b E fe n d in in h alifesid ir.
E y b de C ezri K a sm p a a C am iin e y a k n b ir m escid v e gzel b ir
te k k e y a p trm t. M ezar o fe ra h y e rin a v lu su n d a d r.
e y h le r eyhi, T ecv id ve k ra a t sah ib i M srl H a z re t-i M ehm ed
E fendi: P a d ia h hocas ve d a r lk u rra sahibi idi. A n ad o lu da K u r n-
K e rm i k ra a t z e re o k u m ak b u z tta n k alm tr. E y b S u lta n C a
m iin d e im a m ik e n b in y ln d a v e fa t etm i ve S o k u llu M ehm ed P a
a t rb e s in d e to p ra a v e rilm itir. B u h k irin (E v liy a n n ) hocas olan
E v liy E fe n d in in hocasdr. A lla h h e r ik isin e de ra h m e t eyleye.
e y h lislm H a m id E fendi: M ezar E y b ded ir. sta n b u lda F il y o
k u u n d a cam ii ve m ed resesi v a rd r. H k ir (E v liy ), o m ed resed e
k a la ra k , A h fe E fen d i ad l d ers-i m d a n y ed i sene ilim rendim .
M b a re k y e rd ir. M e rh u m H a m id E fe n d in in v e fa t iin ta le b e le rin
d en V an k u lu M eh m ed E fe n d in in syledii gzel ta rih :
M ft-i d in-i m b in
H m id E fen d i n k
D n y a d a n e tti r h le t
U k b d a old u m esud
S e y rim d e gece g rd m d
B ir g lista n d a n
A n d a H ab ib -i E k re m
E sh ab cm le m ev cu d
D edim ki b u r a la r m ?
O ld u m ak a a m - H m id
H a fifte n ird i t r ih
H z m ak a m M ahm ud Sene: 985.
H ocazde M esud elebi: M ezar E y b de, a n n e sin in y a p trd
m e k te b in a v lu su n d a d r. S a r S a lih E fen d i: A m asy ald r. E y b de b ir
p en c ere iin d e y a ta r. F a rs a y ok iyi b ilir ve g a y e t gzel k o n u u r
du. A b d u llah M ertu l szd e: sta n b u llu d u r. E y b t rb e si y a k n n d a
H m id E fe n d in in y a n n d a y a ta r. lm i, fazileti ile h re t b u lm u tu .
H ocazde H a a n olu S ad ed d in : A y asofya C am iin d e a b d e st a lrk e n
311
v e fa t e tti. E y b de y a p trd D a r lk t r r a n n m e z a rl n d a to p ra a
v erild i.
K b rs fa tih i K a ra M u sta fa P a a n n m ezar: B u paa, k in c i Selim in v ezirid ir. E y.ib C am ii a v lu su n u n sol k a p sn n i y z n d e,
y k se k b ir k u b b e a ltn d a y a tm a k ta d r. G azd a k u lla n d k la r ok ve
y ay , b a la n u c u n a a slm tr. S alzd e A b d u lla h E fendi: M e z a n
E y b c iv a n n d a d r. P i r A zm i E fen d i: D e fte rd a r P i r A h m ed eleb n in m al d e fte ri o lan A zm i E fe n d id ir. V e fa t ta rih i:
N izm - seb h a- m r ir b en cm a h a tm o ld u ,
A m n n m a k ta - itm a m n a ta r ih nazm oldu.
B ir b ak a ta rih : Azm i d r- l y a azm etti S ene 990. D i er b ir
ta rih : R uh-u p k in e d em h ed em rah m et . K a b ri G zel S iy a v u P a
a k ab ri: S u lta n S le y m a n H a n n v eziri idi. ar iin d e b y k b ir
t rb e d e , b t n a k ra b a la n ile b irlik te g m l d r. T rb esi, M im a r S i
n a n y ap sd r. B ab azd e M ehm ed E fendi: E y b de h u su s m e z a r
lk ta y a tm a k ta d r. Y a h y a M enlas A b d u llah olu M ehm ed: E y b de
ken d isi iin y a p la n zel t rb e d e y a tm a k ta d r. D km ecizde M eh
m ed B ak r: A cem Ira k m d a n d r. A lla h n h ik m e ti, A cem ehzadesi
H a y d a r M irza v e fa t e tti i sa a tte M eh m ed B a k r da v e fa t e tm i tir.
Bu ik i acem olu g y a a y n an d a lm ek iin szlem iler diye. s
ta n b u l e y h le ri a ra sn d a eitli k o n u m a la ra sebep oldu. M e z a n
E y b dedir.
d m an olsun A le m le r gzleri ay d n y ine,
M ir H a y d a r n r-u em -i H sd ev -i ra n gel r.
B e y tin in irid ir. H segizde M u sta fa E fen d i: M ezar E y b d e
dir. F a z ile t sah ib i ve iy i h u y la r ile m e h u r b ir z t idi. H ac M eyy ed olu Aziz F zl e y h A b d lk a d ir: ey h lislm e y h i E fen d i ad
ile b ilin ir. M ezar, t rb e si y a k n n d a d r. T ev k i F e rid u n B ey: sm i
A h m ed d ir. ivizden in ta le b e le rin d e n d ir. E y b t rb e si y a k n n d a
m sta k il b ir t rb e si v a rd r. nc S u lta n M eh m ed in nian cs ol
d u u n d an , ta h ta k n d a u ta rih i sylem itir:
A t-bah oldu ih sa n n a t rih .
C u l su sline im ir-i tslm . S ene: 982.
ey h B ab a M a h m u d E fendi: F ilib e lid ir. ir, fzl, lim b ir k im
se idi. B irok eseri olduu gibi, a y rc a E b u ssu u d te fsiri z e rin e h a
iy e le r de y azm tr. E deb y az t r n d e k in c i M olla C am ii, b elk i
ondan da s t n idi. lim ve b ilg in le rin z iy a re t e tti i m ez a r E y b
y a k n n d a d r. G azi P a la k M u stafa P a a t rb e si: S ley m an H a n n
312
veziri ve kaptan paalanndandr. stanbuldan emrindeki krk ka

drga ve gerekli mhimmatla hareket ederek Msr, Habe illerini
dolatktan sonra, Lahsa ve Basradan Badad altnda yirmi para
kadrga ile Sleyman Hana ulat. Badad fethinde Sleyman Han
la birlikte bulundu. Bu hizmetine karlk, kendisine Msr ihsan
olundu. Bilhare stanbulda kubbe veziri olarak bulunduu srada
vefat etti. Eyb Camii avlusunun Hnkr ,kaps dnda zel bir
trbede topraa verildi. Tevki Cell olu Mustafa Efendinin me
zar: Eybde kardei Salih Efendi ile yaptrdklar camiin yannda
yatmaktadr. Vefat tarihi: lh rahmet eyle Mustafaya. Tarih
mevzuunda saysz eserleri vardr.
Neccarolu Mehmed olu Mehmed: Karamanldr. Temiz kabri
Eybdedir. Cafer Efendi: Ebussuud Efendinin amcas Abdnnebi
Efendinin oludur. Mezar, Eybde Cezri Kasmpaa Camiinin avlusundadr. Mehmed Emin: irvan Karabandandr. Eybde Sul
tan Camii karsnda yatmaktadr. Abdlziz Veledzde: Mezar
Ebussuudzde Mehmed elebnin yanndadr. Vefat tarihi 981dir.
kinci Sadeddin olu Esad Efendi: Mezar Eybde, babas ve kar
deinin mezar yanndadr. Yetmi alt kadar vgye deer eseri var
dr. kinci Ebussuuddur. Seyid Ksm Gbr: med beldesindendir. Mezar Eyb civanndadr. Ad geen molla birok fen sahibi e
deerli bir edip idi. Tatl dilli ve akll olduundan, bulunduu mec
lislerde herkesi hayr ile anar, mjdeler verir ve nice zntl kim
seleri sevindirirdi. Byle olmay det haline getirmiti. Fzl Salih
Efendi: nc Sultan Muradm hocas Sadeddin Efendinin dr
dnc oludur. Krk yanda iken krkalt cilt kadar deerli eseri
vard. Hkmet ileriyle fazlaca megul olduu halde, ne garip l
h kuvvettir ki, bu kadar eser yazmtr. Vefat edince, vasiyetleri
gerei Eyb yaknndaki pederleri yannda topraa verilmitir. Tabanyass Mehmed Paa: Sultan Drdnc Muradm vezirlerindendir. Eyb Sultan trbesine bitiik bir kede yatar. Mehmed olu
Ali: Sultan Osmann hocas mer Efendinin kk kardeidir. Me
zar Eyb civarndadr. Be vakit namazn ou zaman Mehmed
Han Camiinde klar ve daima dua ve tebihle megul olurdu.
Seyid Mehmed olu Seyid Mehmed: Hamid ilinde Eridir adl
kasabada yatan eyh Hazret-i Burhaneddinin asil oludur. Hl
Msrda nakibleraf Burhaneddin Efendimiz Hazretleri de ad ge
en eyhin deerli evldlanndandr. erif Mehmed Efendi, Eybdeki kokulu trbenin temiz topramdadr. iir ve edeb yaz yaz-
313
m a k ta d e v rin d e te k idi. P e d e rim iz ile g a y e t sa m im id iler. K a r a

elebzde M eh m ed b in H sam ; B in k rk senesi zilhiccesin d e v e fa t
etm i, cenaze n a m az F tih C am iin d e k ln d k ta n so n ra E y b c iv a
rn d a to p ra a v e rilm itir. Y etm i y e rd e h a y r eseri v a rd r. B u h a
k ir (E v y ) d a h i ok iy ili in i g rdm . B enlice M u sta fa E fen d i: M e
z a r E y b ded ir. S t zd e: M e h u r o k u y u c u la rd a n d r. V e fa t ta rih i:
K la m eh fel-i c e n n e tte S t zd e m akam d r.
S u lta n M u ra d n m s h ib i M usa elebi: V e fa t ta rih i: M usay a
tecelli k la br. B u z t R ecep P a a , S ip a h i z o rb a la rn a ld rtm
t r. N a p a r a p a r a e d ile re k b ra h im P a a s a ra y n d a n A tm ey d a n n a a tlm tr. C enazesinde b izz a t S u lta n M u ra d h a z r b u lu n m u
tu r. E y b de cadde z e rin d e y e n i b ir p a rm a k lk iin d e to p ra a v e
rilm itir. S n b ll A li E fendi: V e fa t ta rih i: M rd M olla A li d e r
sal-i m u. F e rh a d P a a t rb e si: n c M u ra d ve D rd n c M eh
m ed z a m a n n n v e z irle rin d e n d ir. T rb e si E y b iskelesi y a k n n d a
dr. T rb e si z e rin d e k i ta rih :
T en k m ilh m iy le A lem i dedi t rih in i,
E y led i F e rh a d P a a A dn- lde m ak am .
S u lta n b ra h im in m sah ib esi e k e rp re K a d n n t rb e si: E y b
iskelesi y a k n n d a d r. A m a k e n d ile ri M eh m ed Han z a m a n n d a E y rim
ta ra fn a s rg n ed ilm iti S o n ra sa lv e rilm i ve M srda v e fa t e t
m i tir T rb esi, olduu gibi b o tu r. G m E fendi: n c M u ra d
d e v ri irle rn d e n d ir. M ezar, E b u S aid ev i k a rsn d a cad d ey e b a
k a n b ir y e rd e d ir. C ildli d iv n ve b e m m e si v a rd r. K asm P a a
t rb e si: E y b S u lta n ars y a k n n d a d r. T arih i:
D iy elim r u h u i n F tih a d im el aub,
A dn- l y m a k a a m ey ley e K asm P aa.
C a fe r P a a t rb e si: nc M u ra d ve k in c i S e lim n v e z irle rin
d en d ir. T rb e si E y b de, O rtay o l ta ra fn d a d r. T arih i:
!d e rk e n lem i s e y r ve tem a,
H ed m ik lim in e iri ti r h .
B ir ek sik li B e y n dedi ta rih
B ih it ola m ak a m y lh. Sene: 995.
S ok u l]u K oca M eh m ed P a a t rb e si. A d geen z a t K a n u n i S u l
ta n S le y m a n , k in ci S elim ve n c M u ra d d e v irle rin d e k rk se
n e v e z irlik te b u lu n d u k ta n sonra, b ir g n d iv a n d a se rh a d li b ir deli
ta ra fn d a n b ak la eh id e d ilm itir. eh id old u u ta rih : H lm -i
H a k ile eh id oldu M eh m ed P aa S en e 887 V ezir t rb e le ri iin d e
314
b u n d a n b y k t rb e y o k tu r. e y h B ab a Y usuf: B a y r m iy e ta rik a tn d a n d r ve dris K k ad l m esired e g m l d r. P e rte v P a a

t rb e si: K a n u n S u lta n S le y m a n H a n v e z irle rin d e n d ir. S ley m an
H a n S ig etva. kalesi nnde v e fa t e tti i gn, b in k iilik o rd u su ile
E rd e l d iy a r k a le le rin d e n Gle k alesin i S le y m a n H a n n v e fa t e tti
i s a a tte fe th e d e re k S o k u llu M eh m ed P a a y a m jd e g n d erm itir.
B il h a re P e r te v P a a v e fa t edince, E y b S u lta n y a k n n d a k i t rb e
sin d e to p ra a v e rilm itir. T rb e, K oca M im a r S in a n yaps, n u rlu ,
s sl b ir k u b b e d e n ib re ttir.
STLCE KASABASINDAK CAMLER, MESCDLER,

MEDRESELER, HAN, HAMAM, TEKKE, SARAY VE
TRBE GB YKSEK BNALARIN TARH VE TAFSLTI
S tl c e k asabas, H a li in E y b S u lta n a k a r o lan k u zey k e n a
rn d a d r. G a la ta K ad l n a b a l olup, m sta k il su b a ve h k im i
v a rd r. k i y z k a d a r bakm l, c e n n e t b ah esi gibi sa ra y la r ve d i
e r y k se k b in a la rla s sl irin b ir k asab ad r. A cem d ilin d e a d n a
K end-ir d erler. A rap ad ak i ad ise R abta-i lebendir. R u m cad a
G alata d erler. H epsi de s t m an a sn a d r. B u k asab a y a S tl ce
d e n m e sin in sebebi, b itk i ve h a v a sn n gzelli in d en t r s tu n u n
h lis o lm asdr. B u ra d a n E y b S u lta n a k a y k la rla geilir. A ra s s
lk o ld u u n d an , b y k g e m ile r geem ez. B izans d ev rin d e b u y e rd e
z in c ird e n y a p lm b y k b ir k p r v a rm . H l k a ln tla r v a rd r.
B u ra d a n deniz y o lu ile A libeykyne, K th a n e k y n e ve k uzey
ta ra fn d a n da, dokuz m il k a d a r olan H ali ile ik i ta ra fn im enlik
sa f y e rle rin i se y re d e re k , K th a n e ye v a rlr. B u k asab a K th a
n e boaz a zn d a k u ru ld u u n d a n , evleri, deniz k y sn d a n t Cfer b d d a n a k ln cay a k a d a r b irb iri z e rin e y aplm , H a li e ve
E y b e b a k an , b a l-b ah eli b y k k o n a k la rd r.
av u b a C am ii: D rt ke b ir cam id ir. B ir ta h ta k u b b esi ve
b ir d e m e v z u n ta m in re si v a rd r. D i e r cam ileri m escid d en ib a re t
tir. D rt tek k esi, b ir cam i, b ir h an , elli k a d a r d k k n ve iskele
b a n d a irf a n sa h ip le rin in d in len m e y e ri olan se y ir sofas v a rd r.
V e z ir s a ra y la rn d a n K a ra a a Y als: D eniz k y sn d a K araa a
k o ru su ile ev rilm i b ir y a ld r. E v velce D e fte rd a rz d e b ra h im P a
a n n y a ls idi. B u b a h e n in su y u ve h a v a s S u lta n D rd n c M ur a d m h o u n a g itti in d e n , d a im a b u rem b a n d a y e r, ierd i. B in
lerc e g ezin ti m e ra k lla rn n k a y k la rla K th a n e ye k o tu k la rn sey
re d e re k e le n irle rd i. H le n o rem ba D rd n c \S u lta n M eh m ed in
315
m lk olup, p d i h la ra m a h su s b ir bahe o lara k k u lla n lm a k ta d r.

B o stan c u sta s ve y a rd m c b o sta n c la r v a rd r. E b u ssu u d B ah e
si: B u bah e de K a ra a a y a ls n a b itiik , am fst a a la n ile
ssl, g ll -b lb ll b ir b a d r. E b u ssu u d E fendi, m e h u r tefsin in i
b u b a d a y a z m tr. B u n a b itiik o lan B ezirg n b a B a, b irk a a v
lu ile sslenm i b ir y a ld r. b ra h im H an z d e Y als: nceleri b u ba,
S o k u llu M eh m ed P a a n m im i. B ah ed ek i eitli m e y v e le r v e ib
re tle se y red ilecek i e k le r h e r b a d a b u lu n m a z . D erv i m zd e
Y als: Y eni y a p lm tr. F a k a t b a h esi y o k tu r. K em al E fen d i y als:
K k ve gzeldir.
T e k k e le rin e n eskisi C fe r b d T ek k esid ir. Y a p tra n , S le y m a n
H a n n a d a m la rn d a n zevk sah ib i, C fer a d n d a b irid ir. B in a e h rin
y k se k b ir y e rin e in a edilm i, eitli a a la rla ssl, b iro k so fa
la r, a v lu la r, m u tb a k la . ile d o n a tlm tr. S le y m a n H a n b u te k k e
n in d enize b a k a n b ir kesinde k a lp g ezin irk en , H in d p a d ia h n d a n
B u k a le m u n n ak l, te l tin d e risin d e n y a p lm b ir y e m e k sofras,
yz a d e t H ta y ta b a k la n , k se le r ve b iro k k y m e tli h ed iy e g elin
ce, h e p sin i b ird e n b u te k k e y e v a k fe tm itir. F a k a t so n ra la r zo rb a
la r z a m a n n d a h zin ey e a ln a ra k sadece so fra ve b ir a d e t e fta li e
k ird e in d e n y a p lm b ir d e rv i k ek l k a lm tr ki, g a y e t e n te re
sa n d r. H in d ista n da y e tie n e fta lin in e k ird e in in y a n s n d a n k e
n a r l a n a ltn ve g m h a lk a la rla s sl b ir k ek l de h l h zin ed e
m a h fu z d u r ki, ik i okka su a lr. D orusu, b u k ek l be k iilik k se
d en d a h a b y k t r. B u te k k e n in p a rla k d u v a rla rn d a k i gzel y a z
lar, g r lm ey e d e e r n ak v e re s im le r k alem ile ta r if edilem ez. H a t
t n a k k a A a R za d u v a ra k a ra k alem ile b ir v a h g ey ik resm in i
b y k b ir k a y a z e rin d e yle iz m itir ki, B eh zad ile M an i b ir iz
gisini e k m e k te n cizd irler. A n la y a n la rn b e en d i i b ir b y k y e r
dir.
H a sa n b a d T ekkesi: S u lta n D rd n c M u ra d d e v rin d e U n k ap a n n n i ta ra fn d a zengin ve eli ak olan P e rv iz A an n klesi
H a a n ta ra fn d a n y a p trld n d a n , s ta n b u llu la r b u te k k e y e nizn a m -e b ad tekkesi d e rle r. N iznam kelim esi S la v d ilin d e bilim
d e m e k tir. H a y r sah ib i h a y a tta o ld u u n d an , h e r a y b a n d a g ezin ti
se v en le ri d a v e t e d e re k a rk c ve sazclar d a a ra ra k z iy a fe tle r
eker.
B a h e le rin en gzeli A b d sselm T ek k esi B ahesi: ik i ta r a f a a
l c e n n et b ah esin e b e n z e r b ir b a h e d ir ki, in sa n iin d e k ay b o lu r.
E sn a f b u ra d a g ezin tiy e k a rla r. A li A a B ahesi: E ski Y u su f B a h
esi, G anizde B ahesi, b u b a h en in k u z e y ta r a f O k m ey d am na, b a-
316
t ta r a f d a E y b e b a k a r. D rt ta r a f fs tk ve se rv i a a la r ile
s sl d r.
S le y m a n H n n H a tta t A h m e d K a ra h is a rn in T rb esi: av u .
b a cm ii m esc id in in k a p sn a k a rd r. T rb e sin d e k u b b e y o k tu r.
D rt ke, bey az m e rm e r s a n d u k a iin d e y a tm a k ta d r. M ezar
ta n d a k i y a z la n b iz z a t k e n d ile ri y a z m la r. D o ru su g r lm ey e de
e r ek ild e k a z m la rd r. O y a z lar, h l z iy a re t e d e n H a tta t ve y a
zd an a n la y a n la n h a y re tte b ra k r.
irle r S u lta n H a b ib n in M e za n : K e n d isi A cem d ir. Y av u z S u l
ta n S e lim in n e d im le rin d e n d ir. ok te m iz iirle ri v a rd r. S tl c e de
C fe r b d tek k e sin d e g m l d r. C aferi m ez h e b in d e o ld u u n d an ,
C a fe r b d te k k e sin e g m lm ey i v a siy e t e tti diye, k e n d isin e bz
is n a tla rd a b u lu n a n la r oldu.
KARA PR PAA KASABASININ MARET, BA, BAHE

VE HNEDAN MESRELER
B ay ezid H n V eli ve B irin c i S elim d e v ri v e z irle rin d e n ve H azre t-i E b u B e k ir n e slin d e n v e z ir K a ra P ir i P aa, b u y e rin su v e h a
v a sn b e e n e re k b ir kesine b ir b ah e y a p trm v e a d a m la rn a
b u ra d a b ir k a sab a k u ru lm a sn em re tm i. P r P a a d en ilm esin e se
b ep b u d u r. B in k a d a r b a l v e b a h eli e v le ri v a rd r. G a la ta k a d l
n a b a l ise de su b as a y rd r. F a k a t k a sa b a n n cm ii A yn H
t n ta ra fn d a n y a p trlm tr. B u seyyide, v a rlk l b ir k a d n im i,
n c e , n rin v e gzel b ir m in a re si v a rd r ki, h e n d e se ilm in e in
o la n la r m im risin e h a y ra n k a lrla r. B u cm ii K a p c la rb a A rsla n
A a d e n ile n c e su r b ir k im se ta m ir e ttik te n sonra, k a p sn n st n e
u ta r ih i y a z m tr:
S e r b ev v b - d e r-i p d ie h -i lem o kim ,
ir-i d ild ir, e sed u lla h d e n ild i a n ad.
n ta m a m oldu b u cm i dedi .H tif t rih ,
C m i-i H as olu b do ld u b u cy- ibd. S ene: 1000.
T u ru cu z d e H se y in elebi C m ii; K ire m it ile r iin d ed ir. M i
m a r S in a n y a p s olup, s sl b ir cm id ir. H an , im a re t, m ed rese ve
d a r lk u rra s y o k tu r. B u ra la rd a Y a h u d i, R u m ve E rm e n ile r o tu r u r
la r. isk e le b a n d a ik i y z k a d a r d k k n v a rs a da, ou m e y h a n e
v e b o z a h n e lerd ir. n k lim a n gzel o ld u u iin, g e m ile r k o ra
d a g e irirle r. G e m ic ile r ise m ey h n e y e d k n d rle r. k i y z k a d a r
317
k ire m it oca v a rd r. n k b u ra la rd a A m a v u d d a lg la r te m m u z
a y n d a b ir e it s iy a h a m u r k a rrla r ki, b u a m u rd a n b a k a y e rd e
b u lu n m az. 0 a m u ru g e m ile rd e n a la ra k k a p la ra d o ld u ru rla r. K rk
g n k a d a r h a v a la n d k ta n sonra, i ile r iin e g irip a y a k la n ile yo
u ru rla r. B u a m u rd a n y a p la n k ire m it ve tu la p iti i v a k it, s iy a h
re n g i k rm z y a d n r. B t n sta n b u l z e n g in leri d a m la rn b u k i
re m itle rtt k le ri iin, u z a k ta n b a k n c a sta n b u l b a ta n b aa k p k r
m z g r n r. V elh sl P ir i P a a k a sa b a sn n k ire m id i ve tu la s m e
h u rd u r. M esire v e b a h ele ri say szd r. A yazm iyun a d n d a b ir su
k a y n a v a rd r ki, te m m u z d a h u m m a y a y a k a la n a n b ir k im se k e
re su y u n d a n iip b t n v c u d u n u y k arsa , k u s a ra k k u rtu lu r. R u m
la r n ile ri g e le n le rin in ou b u ra d a o tu rd u k la rn d a n , bu a y a zm a y
ok z iy a re t e d e rler. D rd n c S u lta n M ehm ed b u k asab a d n d a b ir
rem ba iin d e b ir su b u lm u ve z e rin e b ir h a y a t em esi y a p
trm tr. B eyaz m e rm e r z e rin e T ek n ecizd e M u sta fa elebi t a r a
fn d a n y a z lan a ltn ve la c iv e rt s sl t r ih yledir:
B a h tiy ta h s in id b H tif d id i t rih in i,
O ldu c ri ad ile S u lta n M ehm ed em esi.
S e n e 1063.
HASKY KASABASINDAK CM, MESCD, TEKKE,

HAN, HAMAM VE MARETLER
B u k a sa b a h e r ne k a d a r H ask y n a m ile ta n n rs a da, em salsiz
ve gzel b ir e h ird ir. n k b in k a d a r b a h eli v e ok k a tl e v le ri
v a rd r. B z b a la rn d a lim on ve tu ru n y e ti tirilir. H a v a s gzel, n e
eli b ir y e rd ir. D enize b a k a n k a t k a t e v le ri v a rd r. B ilh assa K p elio u lla n , M ordakay, N esim ve K e m a l a d l Y a h u d ile rin in e v le rin in
b a v e b a h ele rin d e yle lim on ve n a r la r y e ti ir k i, b e n z eri h i b ir
b a d a b u lu n m az. B u ra s da G a la ta k a d l n a b a ld r. F a k a t a y rc a
su b as, y e n i e ri orbacs ve k o llu u v a rd r. B ir cm ii, iskele m e s
cidi, sa ra h a n e m escid i ad ile de ik i m escid i v a rd r. H an , im a re t
v e m ed rese gibi e y le ri y o k tu r. B ir h am am , b ir M sl m a n m a h a l
lesi v a rd r. G e ri k a la n on b ir m ah a lle Y a h u d i m a h a lle sid ir. D a h a
nce de b e lirtild i i gibi, s ta n b u lda k a n y a n g n d a , u h u t k a p sn
d a n ie ri d o ru y a n a n Y a h u d i e v le rin in y e rin d e b ir cm i tem e li
b u lu n m u tu . O ra y a V lid e S u lta n cm ii y a p ln c a , e v le ri y a n a n Y ah u d ile r de H ask y e y e rle e re k y irm id e n fazla c e m a t tek il e ttile r.
N fu s o la ra k to p la m on yedi b in k a d a rd rla r. B u k asab a y g re n le r
R u m e lin d e S e l n ik e, A ra b is ta n da S afed e h rin e b e n z e tir ki, Y a
h u d i ile d o lu d u r. Y edi kiliseleri, on iki sin ag o g ve hahamlar var-
318
d r. B u n d a n b ak a ik i m ah a lle R u m ve b u n la ra it kilise v a r
d r.
B ir m a h a lle de E rm e n i v a rd r. D k k n , a lt y z geer. B edesta n y o k tu r; fa k a t d k k n la rd a ok k y m e tli m a lla r b u lu n u r. E lli
d k k n d e b b a b o y ah n esi, y z m ey h n e ve y z de evi v a rd r.
F a k a t K p e li Y a h u d in in k o k u lu elm a s u y u ile T iry a n d a file adl
R u m u n m isk e t arab , e re n le r a ra sn d a p e k m e h u rd u r. n k b a
la rn d a k i m isk e t z m n n b ir ei a n c ak A k d en iz boazn d ak B oz
c a a d a d a b u lu n u r. Y a h u d i o c u k la rn n te rb iy e e ttik le ri eftalil^ pek
g zel olur. B t n Y a h u d i ta ife s in in m e z a rla r b u H ask y d a n d a
b ey az ak l ta gibi g r n rle r. le n le rin b ak a b ir y e re g m lm e
sin e im k n y o k tu r. sk d a r ve G a la ta d an b ile l le rin i b u ra y a ge
tirirle r. F a k a t b irk a se n ed e n b e ri h a h a m b a la n , b a k a y e rle rd e de
h k im izn i ile m e z a rlk y a p m a la rn a izin v e rm itir. B u m ez a rlk
y a k n n d a n e A y azm a d e n ile n b ir ta tl su k a y n a v a rd r ki, m ah m u m -i r ib a 'y a (53) tu tu la n la r, y ed i k e re iip y k a n s a la r stm a d a n
k u r tu lu rla r. B u ra s, R u m h a lk n n z iy re t y e rid ir. H a k ir (E v liy ) b ir
c u m a rte si gecesi ak le m in d e iken, b u y e rd e k i Y a h u d i m e z a rl
iin d e Gel ta lih im gel! diye b a rd m d a, d ev g ib i b ir guly a b a n i g r n d . K o rk u m d a n Y H afi! diye b a ra ra k b u a y a zm a
d a g izlendim . S o n ra k e n d im d e n gem iim . O ra d a geird i im m ceray , ile rd e in a lla h y e ri g elin ce an la tac a m . B yle b ir olay hi
k im se n in b a n a g elm em itir.
B u H ask y y a k n n d a d e n iz k e n a rn d a , p d i h la ra m ah su s te r
san e b ah esi v a rd r. B izans d e v rin d e de b u ra s k ra lla ra a it im i.
F a k a t F tih , fe tih te n sonra, e v v e l a d rm b u ra d a k u ru p gaza m a
ln M sl m an g a zilerin e b u ra d a ta k sim e tti in d e n , fe rm n iy le m
m u r h le g e tirilm i ve eitli a v lu la r, h a m a m , kkler, b irok oda
la r, so fa la r ile h a v u z ve a d rv a n la r y a p lm tr. S a n tra v ri on iki
b in serv i aac d ik ilm itir ki, k o k u su d im a sa rh o eder. A alarn
b irb irin e g irm e sin d e n d o lay b u b a a g n e te s ir etm ez. H ele gzel
sesli k u la n in sa n n c a n n a can k a ta r. B u b a n su lu eftalisi ve k a y
ss p ek sev ilir. b ra h im H n d en iz k e n a rn d a b ir kk y a p trm tr
ki, H v a rn a k k k n e b en zer. B ah e n n d e k i denizde b ir e it de
n iz h a y v a n k a r ki, a y n a v c la n v a rd r. A d n a istirid y e d erler. S e
d ef gibi k a b u k iin d e can l b ir m a h l k tu r. ki ien ler, z e y tin ya
ile p iirip y a h u t lim o n ile i i y e rle r. G zel b ir y e m e k tir. A m a
ik i im ey en b ir k im se be on g n d e v a m l istirid y e yese, h e r gece
(53) Bir gn tutup, iki gn brakan, drdnc gn yine tutan stmann ad.
EVLYA EIJ3B SEYAHATNMES
319
eh li ile v e y a eh li o lm ay an ile be on k e re cim e tm e k iste r. B u yle

b ir m a h l k tu r ki, te rs n e bahesi nnde k ar. A m a ok sev ilir.
B ahe sta d n a , a v c lar sen elik on b in ake v e rirle r. B u b a n b ir
b ab ak cs ve y z k a d a r da y a rd m cs v a rd r. O ra d a a v c lara
m ah su s k a y k h a n e le r v a rd r.
N e v a k it p a d ia h y e n i s a ra y a v e y a b a k a b ir y e re g itm e k istese,
k a y n n k n d a b u lu n a n c e v h ir k u b b e a ltn d a k i m c e v h e r t a h t
z e rin d e sd e cu ra, z u rn a ve ifte n ra fasl geerek, H a lic in ik i t a
ra fn d a k i k a t k a t y a lla r, ba, b ah e ve te rs n e le ri se y re d e re k , is
te d ik le ri y e re g id erler. B u b ah ed e h as a h r d a h i v a rd r. O ra d a saf
k an k h e y la n a tla ra b in ere k , b a n k u z e y ta ra fn d a k i O k m e y d a m n a
kp o fe ra h y e rd e c irid o y n a trla r. H sl, d rt ta ra f m esire y e ri
olan b ir ba d r. H a k ir o rad a fa k ir n e b ir o k ib d e t e ttim . B u ra d a
h iz m e t g ren b o sta n c la rn h ep si ta r ik a t e rb b , iy i k im se le rd ir. E l
b e tte b u h iz m e tle rin in k a rl n g r rle r. n k s ta n b u l feth e d ildii zam an, A k em sed d in H a z re tle ri b u gnl ac y e rd e o tu ru p
e rb a in k a rrla r ve h iz m e t e d e n le re h a y r d u la r e d erlerd i. O n u n
iin, b u ra d a h iz m e t g ren le r m e su d b ir m r s re rle r.
B u b ah ey e b izz a t F tih h a z re tle ri k e n d i eliy le y ed i serv i d ik
m i tir ki, h ep sin d e n u z u n boylu, h a v a d a r, yeil se rv ile rd ir. B ir se r
vi de A k em sed d in H a z re tle rin in m b re k e lle riy le d ik ilm i tir ki,
b u d a ok u z u n d u r. O g n e k a d a r se rv ile rin yeil olm as d e t iken,
A k em sed d in in d ik ti i se rv i a k o lm u tu r. H l im di bile h e rk e s
ta ra fn d a n sey red ilir. em irlik h a v u z u n u n y a n n d a idi.
KASIMPAA EHRNN MRETLER, HANEDAN BA VE

BAHELER, TERSANELER VE ZYARET YERLER
B u K asm p a a eski z a m a n d a m m u r b ir m a n a s tr olup, k firle r
a ra sn d a A yalonka ad ile m e h u r im i. F e tih te n sonra, M sl m an
m ezarl olm as fe rm a n olunm u. n k H alife A b d lm m in M e
lik z a m a n n d a M eslem e ve E b E y u b E n s r v a sta siy le , so n ra la r
H a ru n rre id v e Y ld rm B ay ezid z a m a n n d a s ta n b u lu n b ir k sm
ve G a la ta n n y a rs feth e d ild i i zam an, y in e b u K a sm p a a da t e r
sn e a rk a s ta m a m e n m ez a rlk o lara k k u lla n lm tr. S ah b e-i k ira m
ve d e erli e v l tla rn n b u ra d a g m l o ld u k la r s b ittir. H l m e
z a rlk ta k i m e z a r ta la rn d a k fi y az ile y azlm a l m e tle ri v a rd r.
B u n u n iin F tih t m irin e h im m e t edip, b irk a gz ters n e , K a p
ta n P a a d iv an h n e si v e b ir cm i y a p trm tr. S o n ra K n n S u l
ta n S le y m a n z a m a n n d a sta n b u lu n n fu su k a la b a lk lap om uz
omuza skmez olunca, vezirlerden Ayabolu ftihi Kasmpaa'ya. Sa

kz ftihi Piyle Paaya, Ahsha ftihi Ferhad Paaya, Alddevle
ftihi Aya Paya Pdih fermn karak, Kasmpaa ehrini,
imr etmeye memur oldular. Binlerce devlet ileri gelenleri de yar
dm ederek, Kasmpaa ehrini hakkyle mmur eylediler.
eriat tarafndan hkimi, Galata kadldr. Halk tarafndan h
kimi ise Kaptan Paa, Tersne kethds ve subasdr. Hlen on
bin seksen be kadar etrf baheli evi vardr. Merhum Koca Piyle
Paa, yapt muharebenin hakk olarak sahip olduu on iki bin
esiri altrarak Kasmpaann nihayetinde bir cmi, bir medrese
ve bir tekke yaptrmtr. Fakat cmiin cemati olmadndan, ce
mat toplamak iin, eski tersne boaznda denizi kesip t cmiye
kadar bir saatlik yere denizi gtrmtr. O zaman, Haliin iki ta
raf ba ve baheli evlerle dolmu ve cmiin etrf mamur olarak
cemati oalmtr. Fakat Piyle Paann vefatndan sonra Hali
temizlenmedii iin, yamur sularnn meydana getirdii selle srk
lenen erden pten eylerle doldu. Kayklarn girip kmas im
knsz hle gelince, herkes evlerini ileri yaptndan imdi Halicin
o taraf terkolunmutur. Lkin babamn anlattna gre, Kasmpa
ann ars iinde drt azl denilen kuyulara kadar deniz gelir
mi. Pdihlar istese, yine denizin o tarafa akmas kolaydr.
Tersne-i mirenin zellikleri: Tersne, Kanuni Sultan Sley
man Hn tarafndan yaptrlmtr. Baruthne kulesi, yetmi kaptan
mahzenleri, krekhne, yedi adet kurunlu mahzen, yedi divnhne, Sanbule zindan, Cirid meydam kk, ahkulu kaps, Meyit
iskelesi kaps, hep tersneye baldr. Kaptan Paaya on iki bin
Arabistan askeri, yz elli Enderun kaptan, yz elli Birn kaptan,
yetmi alem ve tu shibi azeb aalan, adalardan ve krk sancak yer
den dier krek eken azebler gnderilmesi, Sleyman kanunu ge
reidir.
Her gece tersanenin btn gzlerine birer beki ve sanbule zin
danna yz azeb neferi nbeti tyin olunur. Otuz be kaptan,
tersne gzlerinde, otuz be kaptan da askerlerle ehrin dier yer
lerinde devriye gezerler. nk Kanni Sultan Sleyman zamann
da, Galata kulesinde ve tersne zindanlarnda otuz bir bin kadar
muhtelif cinsten esir bulunur idi. Bunlara bekilik byle olur. Hele
sanbule zindan yle salam yaplmtr ki, hibir ekilde oradan
kamak mmkn deildir. Oraya giren ku bile umaya imkn bu
la
m
a
?
. Zemin katma bile kat kat mermer dendii iin, lm a-
321
m a k m m k n deildir. te K asm p aa e h ri byle g ittik e gelie

rek , so n ra la r D rd n c M u ra d d e v rin d e y a p la n sa y m a gre on b ir
b in h n e y e u lam tr.
S le y m a n H n d e v rin d e cam ilerd e, m escidlerde, te rsa n e gzle
rin d e , d k k n la rd a ve e v le rin k a p la r n n d e geceleri b ire r k a n d il
y a k lm a s d ah i k a n u n gerei idi. O n m ah a lle R u m ve b ir m ah a lle
E rm e n i v a rd r. Y ah u d isi y o k tu r. D k k n c Y a h u d ile rin e v le ri bile
b ak a y e rd e o ld u u n d an , geceleri m a h a lle le rin e g id erler. E tra fn d a
k ire k alesi y o k tu r. F a k a t d a h a ziy d e m u h a fa z a ld r. sk eled en P iy le P a a m a h a lle sin e k a d a r sekiz b in adm . O k m e y d a n n d a n G a
la ta h u d u d u n d a k i d rty o l a zn a k a d a r dokuz b in ad m d r.
K asm p aa cm ileri: K oca K asm p aa E ski C m ii: D z b ir a la n
da in a edilm i olup, d rt ke b ir d u v a r z e rin d e ta h ta k u b b esi
olan eski b ir cm idir. in d e s tu n y o k tu r. D a v lu su n a r v e d u t
a alar ile s sl d r. E sk id en im a re ti v a rm , fa k a t b u im a re t im
di h a s ta h n e y e ev rilm i. U zun, te k erefeli b ir m in a re si ve b ir de
kble k ap s v a rd r. C m iin m im n K oca M im a r S in a n d r. A v lu su
iinde e riye m ah k em esi v a rd r. A v lu n u n , sa ve solda olm ak ze
re, iki k ap s v a rd r. C m i e h rin k a la b a lk m u h itin d e old u u iin
cem ati o k tu r.
K e th d a cm ii: D rt tep e k u ru n k u b b eli, te k m in a re li b ir c
m id ir. F tih M ehm ed H n C m ii: E ski d iv a n h a n e d e k k b ir c
m id ir. S le y m a n H n C m ii: B u ik i cm i g rev lile rin in g rev le ri
h l p a d ia h ta ra fn d a n v e rilir ve k e n d ile ri S a l tin C m ii k a b u l
edilir. e y h E d h em E fen d i C m ii: C e m atin in h ep sin i d in d a r k im
seler tek il eder. Y a h y a K e th d C m ii: M ev lev h e y a k n n d a d r.
D rt tep e k u ru n k u bbeli, te k m in a re li b ir cm id ir. H ac H s re v
C m ii: T a ta v la y o lu n d ak i b ir y o k u ta, k ire m it m in a re li b ir cm id ir.
A h m ed E fen d i C m ii: O k m ey d an n a y a k n , te k m in a re li ve k u r
u n lu b ir cm id ir. E m in E fe n d in in d m d ta ra fn d a n y a p trlm
tr. E m ir S u lta n C m ii: Y k sek b ir te p e n in zerin d e, d rt ke, d rt
te p e k u ru n la kapl, te k m in reli, z iy a re t ed ilen b ir u lu cm id ir.
K u lak sz C m ii: T ek m in re li ve k u ru n k u b b e lid ir. S in a n P a a C
m ii: D rt te p e ve k u ru n k u b b elid ir. A v lu su n a m e rd iv e n le rle in i
lir. G a y e t a y d n lk ve y k se k tir. P iy le P a a C m ii: B ir deve a
znda, kble ta r a f y k se k b ir s e t z e rin e o tu rtu lm u , sa lam b ir
cm id ir. S u lta n S le y m a n H n n v e z irle rin d e n S akz f tih i K a p ta n
K oca P iy le P a a ta ra fn d a n y a p trlm tr. O n ik i k a d a r y k sek
Evliya elebi LH . P : 21
322
k u b b e si v a rd r. K rm z ve som aki b y k s tu n la r z e rin e o tu rtu l

m u tu r. M ih ra b ve m in b e ri sde ve gzeldir. P e n c e re d e m irle ri tu n
ta n y a p lm tr. R iv y e te gre, P a a fe th e tti i v il y e tle rin kilise an
la rn g e tirip c m iin p e n c e re le rin e p a rm a k lk y a p trm tr. N ecef ve
ir c a m la rla s sl o ld u u iin, ii a y d n lk tr. H lis a ltn la , kble
k a p sn n s t ksm n a, K a ra h is ri yazs ile S elm n aley k m ...
a y e ti y a z lm tr. D eniz so fa la r b o y u n ca a r p e te i s tu n la r z e rin e
k u b b e le r o tu rtu lm u tu r. B u so fa la rn m ih ra b d u v a rn d a , b a ta n b a
a b e y itle r, iirle r ve eitli szler y azld r. B y k d a v lu su n d a
a lt a d e t b y k n a r v a rd r ki, g ezg in ler gk lere u zan m d a lla r
a ltn d a sev in d u y a rla r. B u a v lu n u n d rt k ap s ve b a t ta ra fn d a
k i k a p n n sa ve so lu n d a k rk ta n e m ed rese o d a la r v a rd r. M e rh u m
P iy le P a a b u cm ii y a p trm a y a b alad zam an k u zey ta ra fn d a
y e d i b y k k p a ltn b u lm u tu r ki, y e rle ri h l b ellid ir. O k p le r
de s ta n b u ld a U z u n a r b a n d a k i P iy le P a a seb ilh n esi iinde
d u rm a k ta d rla r. B u k p le r m e rm e rd e n y a p lm tr, i te b u cm i by
le b ir h e l l m al ile y a p lm cm id ir. P a a , cm i c iv a rn a b ir tek k e ,
k e n d ile rin e b ir t rb e , b ir h a m a m ve ar y a p trm tr. G azi b ir p a
ad r.
Mescidler: P iy le K e tk d a m escidi, Y a h y a K e th d a m escidi, e h

re m in i H se y in elebi m escidi, M em i K e th d a m escidi ve d i erle
rid ir.
lim medreseleri: K asm p aa m ed resesi, cm iin yol a rsn d a d rt
m ed re sed ir. B u n d a n b a k a y e d i a d e t ocuk m ek te b i v e a d e t dar u lk u r r s v a rd r ki, G rc h a lk n a ve d i e r y o lcu la ra m ah su stu r.
L k in eleb ileri bilg ili ve o lg u n d u r.
Y irm i b in k a d a r H a lv e ti, C elv et, U k, M evlevi ve d i e r t a
r ik a tla ra a it te k k e le ri v a rd r. B ilh assa E m ir S u lta n tek k esi yol ze
rin d e b y k b ir te k k e d ir. Y z n z e rin d e od a ve fa k iri v a rd r. D e r
v ile ri h e r gece V ezk ru llh e... e m rin e u y a ra k te v h id ve z ik ir ile
m eg l o larak , c isim le rin d e n a y rlp sa d e te e re rle r. K a p ta n H alil
P a a b y k p a ra la r h a rc a y a ra k b u ra y a ta tl b ir su g e tirm i ve fk irle re im re t y a p tr a r a k z en g in ve fa k ire n im e t d a tm tr. K u
lak sz tek k esi: H a lv e ti ta r ik a tn a m a h su stu r. S in a n P a a tek k esi:
m m S in a n ta r ik a tn a m a h su stu r. M u a b b ir b ra h im E fen d i te k
kesi: P iy le P a a h a m a m y a k n n d a d r ve fa k iri o k tu r. H a z re ti
U k E fen d i tek k esi: H ac H a y d a r B o stn i y a k n n d a d r. F a k irle ri
d in d a r k im se le r te k il .eder. M ev lev h n e tek k esi: D rd n c S u lta n
M u ra d d ev rin d e , A bdi dede h a z re tle ri b izz a t k e n d ile ri F e rh a d gibi
323
a la ra k d o stla rn n y a rd m ile y a p m la rd r. B u lu n d u u y e r y k sekedir.

H a m a m lar: K asm p aa h am am : Eski, lav as ho ve gzel y a
plm b ir h a m a m d r. T a tl b ir su y u v a rd r. T e rs n e h am am : T ersn e d u v a r a rk a sn d a k k b ir h a m a m d r. F a k a t y e rin d e y ap lm
tr. H ek im b a h am am : H ik m ete u y g u n o la ra k y a p lm tr ki, b e n
zeri y o k tu r. B ins k k , fa k a t s u y u ok ta tld r. K u lak sz h a m a
m : E y a la r tem iz, d e lla k la r h a re k e tli b ir h a m a m d r. F a k a t K u la k
sz old u u iin, b u ra d a a la n la rn ou sa rd r. P iy le P a a h a
m am : G zellii ile m e h u r b ir h am am d r.
S a ra y la r: P iy le P a a saray , K a ra H oca sa ra y , K u rd elebi
saray , H se y in A a lisi saray , S an H alife saray , v esaired ir.
em e: H am am c A h m ed em esinin ta rih i:
F en d -i D dedi itm m n n t rih in i
H ac A h m ed em esi c ri ola d im L tif.
M esireleri: P a r k ve g ezin ti y e ri o lara k k u lla n la n te k k e le rd e n
T ire n d a z la r tek k esi: F a tih ta ra fn d a n y a p trlm tr. A yaso fy ad ak i
p u tla r k a rp O k m ey d am n a d ik erek , h a fta d a ik i g n M sl m n
g azileri ile gelip b u n la ra ok a ta rla rd . te o d e v ird e k i k e m a n k e
ve tire n d a z la rn so h b e tle rin e m ah su s b u te k k e y a p trlm tr. S o n
ra k en d isi de y ay c o lan S u lta n B ayezid-i V el, K em an k e H a tta t
ey h H a z re tle rin in tev ik i ile b u te k k e y i g e n ile tm itir. S o n ra g n
getike te k k e y e r y e r y k lm tr. S u lta n D rd n c M u ra d da oku
b ir p d i h o ld u u n d an , m u sa h ib S il h d a r M u sta fa P a a y o n a n m n a m e m u r e tm itir. O n arm ta rih i: H im m et-bad cedid o ldu bin y - tek y e kh.
A yazm a m esiresi: e h rin m erk e zin d e d ir. G eri im a r g rm em i
t ir am m a, b u lu n d u u y e r a a la rla k a p ld r. H a a n K a rl m e sire
si: B u lu n d u u y e r geni b ir ova olup, ok a tm a k iin y ap lm p e y k e
le r v a rd r. H e rk e s a h b a b iy le ad geen b u y e rd e szleip b u lu a ra k ,
y a b a n c la rd a n u z a k so h b e t e d e rler. T a tl b ir a k a rs u y u v a rd r. P o ta
y e ri m esiresi: B u a y rlk ta be, a lt p o ta v a rd r. H e r cu m a b in le r
ce kem an k e, P ir V ak k as r u h u n a F tih o k u y a ra k p o tay h e d e f
y a p a rla r. y e rd e ca n a can k a ta n em eler ve saysz b y k a a
la r v a rd r. D iv a rd a r em esi m esiresi: B u d a O k m e y d a n n m b ir k
esinde h a y a t su y u n a b e n z e r b ir em edir. D rt ta ra fn d a glge sal
m b y k n a r a alar v a rd r. D o stla r g lgelerinde o tu ra ra k soh
b e te d a la rla r.
324
P iy le P a a te k k e si g ezin ti y e ri: u k u r b ir y erd e, d rt ta r a f k a

le gibi d u v a rla rla ev rilm i b ir te k k e d ir. A ltl stl , ik ie r b in kii
a la n so falar v a rd r. B t n s a n a tk rla r o ra d a k i h a life n in y a n n a gi
d ip post p erler. M u tfa n d a sen ed e b in ta n e in e k k e silir ve h e r
gece fa k irle re bol bol y em ek d a tlr. B iro k y k se k n a r a ala
r v e b ir a k a rs u y u v a rd r. S t k ayazm as: H a v a d a r b ir yerd e,
s t a a la r ile e v rili b ir a y a zm a d r. H ac A h m ed B o stn gezin
ti y eri: eitli lezzetli m e y v a la r ile m e h u rd u r. B onak ba m esi
resi: H e r ta ra f m ey v e a a la r ile d o lu d u r. A rap ve A cem de byle
b ah e g r lm em i dense y e rid ir. ey h U k ta rik a tn d a n h al sa
h ib i b ir e y h olup, b izz a t k en d isi b a h v a n lk y a p a r. D ede B o stn
m esiresi: M evlevi ey h i A bdi d e d e n in m ey d a n a g e tird i i b ir m esi
re d ir. K u rd elebi ba m esiresi: H e r ta r a f a a la rla dolu b ir cen
n e t b ah esid ir. D ah a saysz m e sire y e rle ri v a rd r; fa k a t b ildiim iz
a n c ak b u n la rd r.
K asm p aa d k k n la rn n v a s fla n : y z a ltm k a d a r d k k
n v a rd r. F a k a t b e d e sta n y o k tu r. B t n k y m e tli ey ala r b u d k
k n la rd a b u lm a k m m k n d r. B ilh assa d erici esn af k a la b a lk b ir
g ru p te k il eder. B u e sn afn y z k a d a r b y k a te ly e le ri v a rd r ve
h e r b irin d e y irm ie r, o tu z a r k u v v e tli p e h liv a n la r alr. S a r sa h
tiy a n , k rm z kselesi ve tu tk a l m e h u rd u r. B u esnaf, k e n d ile ri
n e s m a n b ir k a til Veya h rsz h k im e te slim etm ez. F a k a t o su lu
d a l n ceye k a d a r b u n la n n e lin d e n k u rtu la m a z . K en d isin e b ir i
v e rile re k s a n a t re tilir ve h r m ilik te n k u rta rlr. D ah a b ir o k sa
n a t sa h ib i v a rd r. e h rin iin d e n a k a n iki d e re n in e tra f d k k n
la rla d o lu d u r. B u d e re le rin z e rin d e ta n e b ire r gzl k p r v a r
d r. K p r le rin iin d e n e n salam , K asm p a a k p r s d r. A a kp
r s de g zeldir. T e rs n e k ap s k p r s te k gzldr. H e rk e se ak
tr. B u k p r le rd e n b ak a, P iy le P a a d eresin e v a rn c a y a k a d a r on
b ir a h ap k p r d a h a v a rd r. C um a p a z a r k p r s n d e n e y h d e re
si ile t H ac A h m ed b o sta n m a v a rn c a y a k a d a r, b u d ere z e rin d e
o n y ed i y e rd e alack, sadece y a y a la rn gem esine elv erili iskele
k p r le ri v a rd r. K p r le rin h ep si p ra n g a ve z in c irle rle baldr.
a r la r : C um a p azar, K asm p aa ars, P iy le P a a pazar,
te rz ile r p a z ar, k u lak sz p a z ar, d e b b a la r p a z a r ve iskele pazar.
Mahalleleri: T rb e d a r m ah allesi: B t n c en zeleri b u m ah alle

h a lk k a ld rr. D in d a r k im se le rd ir. M ezarlk iin d e k u ru lm u eski
b ir m ah a lle d ir. K a n l k o zlar m ah allesi: M ezarlk iin d e ve b a ta n
b a a ceviz a a la n ile s sl d r. K a sm p a a m ah allesi, K e to h o ry a m a-
325
hailesi, P iy le K e th d a m ah allesi, B-.iykdere m ah allesi, K k d ere m ah allesi, C u m a p a z a r m ah allesi, U k m ah allesi, T a ta v la m a

hallesi, T ep eb a m ah allesi, B adle m ah allesi, S a r K e th d a m a h a l
lesi, D ere m ah allesi, A y d n avu m ah allesi, (K a ra S n b l A li E fend in in efendisi k im y sa h ib i A y d n a v u tu r), elebi e tin K oz m a
hallesi, Y eld e irm en i m ah allesi, K k P iy le P a a m ah allesi, E m ir
E fen d i m ah allesi, S in a n P a a m ah allesi, K oca P iy le P a a m a h a l
lesi K u lak sz m ah allesi, H am d i E fen d i m ah allesi, H ac A h m ed m a
hallesi. B u n la rn d n d ak i m a h a lle le rin i b ilm iy o ru m .
H alk: B u b y k eh ird e sn f h a lk v a rd r. B irin ci sn f as
k e rle r tek il eder. B u n la r k a p ta n la r, A ra p la r, v a rd y a n la r v e gem ici
d a y la rd r. H ep si C ezay irli elbisesi giy er, k rm z fes z e rin e k a
fesi k a v u k sa ra rla r. A rk a la rn d a bom os, tim u r k o p a ra n v e k a p u d a
eitli p ro n k o n e d o lam alar, b e lle rin d e a ta l b a k lar, a y a k la rn d a
to m a k la r v a rd r. B a z la r b a ld r p lak gem ici g azilerd ir. B u n la rn
hepsi sem e a sk e rle rd ir. S le y m a n H a n k a n u n u gerei, sen elik m a a
la rn n to p la m b in y ed-i k ese m ald r. T e rsa n e d iv a n n d a k a p ta n
p aa h u z u ru n d a h e r a y d a b ir m aa a lrla r.
k in ci sn f halk: eitli e sn a ftr. F a k a t o u n lu u b a h v a n la r
te k il eder. T ccar, m aran g o z ve deniz a d a m la r k e y ifle rin e gre
eitli elbise g iy erler. zel elb iseleri y o k tu r.
nc sn f h alk : lim ehli, a b a g iy en gnl y a n k d e rv ile rd ir.
A m a h e r b iri m n a lem in d e b ire r p a d ia h trla r. B a b a gezerek
v a k itle rin i ib d e tle g e irirle r. K a d n la r son d erece edebli ve k a p a
ld rla r. H e r b iri san k i R ab i-i A d v iy y e d irle r. B u e h rin gzelleri
hesapszdr. n k h a v a ve su y u ok gzeldir.
Y iyecek v e iecekleri: B a ta h as ve b ey az k u ra b iy e g ev re i ol
m a k z e re bey az sim idi, yal rei, su lu ve l a l re n k li p a p a ef
talisi, irin k a m e r k ay s, C em a h e n g r , am z m , b o n ak d e
re gl, k a y m a k l y o u rd u ve sem iz k o y u n e ti m e h u rd u r. n k a
y rlk la r o k tu r.
D e erli s a n a tk rla r: T erzileri, C ezay ir biim i e lb ise le r b i e rle r
v e yle ine v u r u r la r ki, sta n b u lu n u s ta te rz ile ri o n la ra eriem ez
ler. H a p ish n e d e ilen en eit eit re n k li eld iv en ler, o ra p la r an cak
G rc ista n ve F re n g is ta n d a ilen ir. Y oksa b a k a y e rle rd e byesini
y ap a m a z la r. D e b b a larn n s a r s a h tiy a n ve k rm z kselesi m e
h u rd u r. P iy le P a a arsn d a, K o n y a ve M an isada ei az b u lu n a n
kee k h la r b u lm a k m m k n d r. T ersn e-i m ired e, k fir d iy ar-
326
la n n d a b ile b e n z e rle ri o lm ay an gem i y a p a n u sta m a ra n g o z la r v a r

dr.
K a sm p a a
e h rin in
iin d e v e c iv a rn d a b u lu n a n m b re k m ez a rla r:
T e rs n e a rk a sn d a k i m e z a rlk ta b in le rce sahbe-i k ira m , ta b in , teb e-i t b in

g m l d r. M ezar ta la rn a saysz b e
y itle r y a z lm tr. B u n la rd a n ;
B u n la r o n la rd r ki gelip g ittile r,
G el b en ib u cih a n d a n ittile r.
b ey ti, g zel b ir y az il.e y a z lm tr. B u n a a it b ilg iy i y u k a rd a v e rd i
im izd en te k r a rn a l zu m grm edim .
M ey itzd e m ezar: B u z tn b abas E ri se fe rin e g id erk en , o za
m a n an as h m ile im i. B abas, lh, g azy a gid iy o ru m . B u e h li
m in k a m n d a b u lu n a n ev ld m san a e m n e t ettim . dey ip sefere
gider. B ir m d d e t sonra, A lla h n e m ri ile h a n m ocuunu d o u r
m a d a n v e fa t eder. V e gm erler. H e r eye k d ir olan A llah n e m ri
ile m e z a rd a ocuu d o u ru r. ocuk, l a n a sn n m em esin e y e tie
re k em er. B abas se fe rd en se l m etle d nnce k a rsn sorar. ld
n s y lerler. m a n sah ib i gzi: Ben o n u n k am u n d ak in i A llah a
e m n e t e ttim . T ez e h lim in m e z a rn b a n a gsteriniz der. D e rh a l
m e z a ra g id erler. K u la k v e rd ik le rin d e , m e z a rn iin d en b ir ocuk se
si geld i in i d u y a rla r. O an d a m ez a r a tk la rn d a g r rle r k i canprS si o lan ocuk, v c u d u sap asa lam d u ra n a n a sn n sa m em e
sin i em iyor. B abas, A lla h a k re d e rek , c i erk esin i gsne b asp
e v in e g e tir ir ve b y t r. te b u ocuk, fzl' b ilg in le rd e n b ir kim se
o la ra k y e titi ve A h m ed H n d ev rin d e v e fa t e tti. Y ine a n a sn n y a
n n d a to p ra a v e rd iler. zerinde y k se k b ir t rb e si v a rd r. M ey y itzde (l olu) diye h e rk e s ta ra fn d a n z iy a re t ed ilir.
B u h ik y e im k n sz gibi g rnm esin. A lla h n k u d re tin in b y k
l d n l rse , b u n u n ok b a sit b ir e y old u u a n lalr. B u su l
ta n n y a k n n d a p e d e rim iz D erv i M ehm ed Z illi, v alid esi ve d ed e
m iz T im u rc u K a ra A hm ed, o n u n dedesi Y av u z zbek ve validem iz,
v e lh a sl say sz a k ra b a m z g m l d r. M u h te re m o k u y u c u la rm z
d a n b u n la rn v e v e fa tm z d a n so n ra b u h k irin r u h u iin b ir F tih a
te m e n n i ed erim . E sirg e m iy e c ek le rin d e n em inim .
ey h A b d u llah m ezar: B u zt, K a n u n S u lta n S le y m a n H a n n
d esterecib asd r. K rk la r m ezar: M ey y it k a p s y a k n n d a d r. M uabb ir b ra h im E fen d i: G azi P iy le P a a C am iin in m ih r b n n d ek i
n u r d olu b ir k u b b e a ltn d a y a tm a k ta d r. e y h P ir H a z re t-i A li: d-
327
ris ad ile m e h u rd u r. R u m e lin d e T rh a la e h rin d e f k ir b ir te rz in in

o ludur. H ac B a y ra m - V el ta rik a tn d a n d r. A n k a ra lI H s m ed d in
H a z re tle rin d e n izin lid ir. e ria tta n ta k o p ard , d iy e b o a ra k e h id
e ttile r. K e ra m e tle ri ak idi. M b a re k m e z a rla r K a sm p a a d a te rsn e a rk a sn d a, O k m ey d an y o lu z erin d e y k se k b ir y e rd e d ir. S a
ysz h a y r e serleri v a rd r. B u n la rd a n b iri de E b E y y b -e l E n s r
a rk a sn d a k i d ris K k d e n ile n te k k e ve n a m a z g h d r. K e n d isin
den so n ra M u ra d H a n o ra la r y k trm tr. em esi, im en lik sofa
sn d ak i n a m a z g h ve se rv ile ri h l d u rm a k ta d r. e y h O sm an y n i
E m ir S u lta n : S iv asld r. B a y ra m iy y e ta rik a tn d a n d r. M ezar, K asm
p a a d a K u lak sz m ah a lle sin d e k i b y k te k k e d ir. A tv e li U kzde:
M ezar, K a sm p a a d a p e d e rle ri y a n n d a , k la rn k b esi olan Uk tek k e sin d ed ir. M erh u m ; bid, zhid, ilm i ile am el eden, efen d i
b ir kim se idi. e y h M ev lev i sm ail D ede: A n k a ra ld r. K u le k a p s
m ev le v h a n e sin in ey h i idi. 1040 ta rih in d e , H a z re ti sm a il gibi A llah
y o lu n a k u rb a n oldu. Y erin e, d em ey h oldu. M e rh u m sm ail dede,
gzleri k r o ld u k ta n so n ra, yedi sene m esn ev i-i e rif o k u tm a k ta d e
v a m ederdi. M esnev-i e rif e rh e tm itir. O n b ir c ilt t u ta n b ak a
d e erli eserleri de v a rd r. M n denizi, e ria ta bal, g n h ta n sa
k n an , d ervi, edip, m te v a zi b ir kim se idi. M ezar K u le k ap s m ev lev h n esin d e d ir.
ey h H a z re t-i A bdi D ede: K asm p aa m ev le v h n e isn in k u r u
cusu ve ey h i idi. D eli klkl, lh ak a dalm , h l e h li b ir k im
se idi. B yle o ld u u h a ld e , m esnev-i m n e v iy e v e rd i i m n a la r
k la r k e n d in d e n g eirird i. V aaz e tti i s ra d a te k k e y e b iri gelse,
d a h a nce hi grm edii adam a, Safa geldin fala n efendi d iy e is
m i ile h ita b e d e rd i. K e n d ile ri sem a b alay n ca, b t n d e rv ile ri a
k n lk ta n m e sto lu rla rd . M b re k m ez a r tek k e si y a n n d a d r. K e ra
m e tle rin d e n b iri u d u r: S u lta n D rd n c M u ra d B u rs a d an s ta n
b u la d n e rk e n B o z b u ru n adl y e rd e b a tm a k teh lik e si ile k a r k a r
y a gelm iken, h n k r b u A bdi dedeyi k a y k b a n d a g r r. B ah e
k re iy le denize S akin ol m elik k u d d s h a k k iin d iy e re k v u r u n
ca, d en izin d a lg a la n sa k in le e rek k u rtu lm u la rd r. B u h ik y e S u lta n
M u ra d H a n d a n n a k le d ilm itir.
S e rv e r elebi E fe n d i m e z a n : G elibolulu H oca a b a n ad l b ir
t c c a rn o ludur. B t n ilim le ri ta h s il e tm i idi. H e r b iri c ih a n s s
le y e n y z elli cild e seri v a rd r. M ezar, K a sm p a a da y a p trd m es
cid in a v lu su n d a d r. lm ta rih i: G itti c ih a n d a n S erv eri (S en e 965).
M ev ln m a m z d e M ehm ed E fen d i: B a d d zd e ile a y n g n d e v e
f a t e tm ile r ve cen azeleri O k m ey d an n d a S in a n E fen d i a rd a n -
328
d a to p ra a v e rilm ile rd ir. A m m a h e r b iri z a m a n n n yeg n esi idi

diye, p e d e rim iz h ik y e e tm itir.
GALATA EHRNN LK KURUCUSU,

EKLLER VE NDEK MARETLER
K o s ta p tin iy y e k a le sin in ilk y ap ld zam an , G a la ta ta ra fla r a
y rlk , h a v a d a r, m a h su ld a r, gnl ac k y lerle dolu idi. K y l ler
k o y u n la n n , s rla rn b u G a la ta to p ra n d a o tla ta ra k , s t n sa
p k ra la ta k d im e d erlerd i. B ol m ah s l v e re n b u y e rd e k i b itk ile rin
b e re k e tle ri eseri o lara k s t son d erece lezzetli o ld u u n d an , b u y e rin
a d n a G a la ta dediler. n k Y u n a n lisa n n d a s te G a la ta d erler. S on
r a la r o b a n la ra y u rd h a lin i ald n d an , K u r u n lu m ah z e n y a k n n d a
k a le gibi s n acak b ir y e r y a p tla r. Z am an getike, G a la ta m a m u r
b ir e h ir h a lin e geldi. A sl G a la ta sta n b u lu n k u zey in d e olup, o ra
d a b ir m il e n in d e b ir H ali v a rd r. B a td a h u d u d u K th a n e ye d a
y a n r. H a li in u z u n lu u onsekiz m ild ir. s ta n b u ldan G a la ta y a k a
y k v e m a v n a la rla geilir. K fir zam an n d a, o rad a zin cird en y a p l
m k p r v arm .
sk e n d e rd en so n ra sp a n y a ve C eneviz k ra lla r K o sta n tin iy y e y e tec a v z edip, Isp a n y o lla r K o sta n tin iy y e yi, C eneviz k ra l da G ala ta y istil e tti. C eneviz k ra l d rt olu iin d rt blm eli, b irb iri
n e b iti ik b y k h is a rla r y a p trd . A k d en iz a d a la rn d a n d rt y z b in
k a d a r H ris tiy a n g e tire re k , isk n edip e h ri m a m r e tti. S o n ra K a
ra d e n iz in ik i ta ra fn d a t A zak k alesin e k a d a r b in a ltm p a r a k a
le y a p trd . H a tt K rm y a rm a d a sn d a k i K efe, Sodak, T atili, B a
lk lav a , n k e rm a n , M enkb, S a r K e rm a n ve K e r k a le le ri ile k a r
ta ra fn d a k i A tm a n ve A zak k a le le rin i b u k ra l y a p trd . B ylece K a
ra d e n iz in d rt ta ra fm z a p te tti. S o n ra b y k olu A rondoy u G a
la ta k alesin e k ra l t y in ederek, k en d isi S ak z a d a sn h k m e t m e r
kezi edindi. S o n ra G a la ta da k ra l olan A rondo R u m la rla a n laarak ,
h e r g n K o n sta n tin iy y e k alesin i z a p te d e n sp a n y o lla rla sav at. S a
v a m a k ta n ta k a tla r t k e n e n sp a n y o lla r, b ir gece Y edi k ale d e n ge
m ile rin e b in e re k k a tla r. R u m la r ise y in e K o n sta n tin iy y e ye sah ip
o la ra k b oy b ey i eklinde h k m e t s rm e y e b a la d la r. F a k a t C en e
viz k ra l A ro n d a istik l lin i il n e tti ve d rt k a rd e i ile b irlik te o rta k
h k m e t s rm e y e balad lar. G a la ta y o d erece im a r e ttile r ki, o
im a rn e se rle rin i b in a la rd a g rm ek h l m m k n d r.
S o n ra, H a z re t- P e y g a m b e rin L e t fteh a n n e l-K o sta n tin iy y e te

v e le n im el e m irii e m iru h , v e le n im el cey zlikel cey h adis-i e-
329
rifin e u y u la ra k , E m e v ile rd e n M u a v iy e n in s a lta n a t z a m a n n d a ve

h ic re tin k rk n c sen esin d e s ta n b u l k u a tld , fa k a t sadece g a n i
m e tle y e tin ile re k fe th e d ilm e d e n g e ri dnld. S o n ra h ic re tin elli
n c sen esin d e y in e E m e v ile rd e n A b d lm elik zam an n d a, M eslem e
ve H a z re t-i E b E y b el E n s r ve m er b in A bdlziz H a z re tle ri
b ire r o rd u y a b a k u m a n d a n t y in o lu n ara k , k a ra d a n ve d e n iz d e n ik i
y z b in a sk erle K a ra d e n iz b o a z n d a n K o sta n tin iy y e ta ra fn a ge
tiler. A m an v e rilm e d e n G a la ta zap ted ild i. G a la ta n n k u z e y ta r a fn
da, m er b in A b d l z iz b ir k ale y a p trd ve a d n K ala- k ah r
koydu. B u n u n iin b a z la r G a la ta y a K a h r e h ri a n la m n a gelen
M edine-l k ah r d e d ile r. im d i K u r u n lu m a h z e n in b u lu n d u u y e
ri de o n lar y a p trm la rd r. Ve so n ra da G a la ta iinde, o c iv a rd a b ir
cam i y a p trd la r. B u cam ie h a le n A rap Cam ii d e rle r. te b u e
k ild e G a la ta y ta m ir ve h u d u d k d la rm m h rle d ile r.
O s ra d a m e r ib n A bdlziz H a z re tle ri h a lifeli e g e tirild i in
den, S le y m a n ib n A b d lm elik H a z re tle rin i y e rin e G a la ta d a k a y
m ak a m b ra k p , M eslem eyi de ona v e z ir t y in e tti. G a la ta d a m u
hafz o lara k seksen b in a sk e r b ra k a ra k K o sta n tin iy y e yi h a ra c a b a
lad la r. sen elik h a ra c b ird e n alp, d o n an m a ile h il fe t m erk ezi
olan a m a d n d ler. H lsa, G a la ta n n da s ta n b u l gibi M sl m an la r ta ra fn d a n on k e re k u a tld y u k a rd a k e n d i b a h sin d e a y rn tl
o la ra k y a z lm tr. F a k a t h ic re tin 857nci sen esin d ek i on b irin c i k u
a tm a d a A k em sed d in H a z re tle ri, H a z re ti F tih e Nahnllez bieyaven Muhammed, alelchd ma hayyeyn ebeden b e y tin i o k u y a ra k
s ta n b u lu fe th e tev ik e d e rlerd i. S o n u n d a, M eh m ed H a n b y k gay
r e t sa rfe d e re k s ta n b u l ve G a la ta y fe tih ve m a m r e tti. S o n ra la r
B ayezid H a n d e v rin d e d e p re m d e n y k la n G a la ta kalesi, 916 ta r ih in
de ta m ir e d ilm itir. K a le n in ta m ir ta rih i, Y a k a p a n k ap s s t n
de d rt ke, b ey az b ir m e rm e r z e rin e celi y az ile y a z lm tr.
G a la ta k a le sin in zellikleri: H a li in k u zey in d e b ir m il k a d a r
u zak lk ta, deniz k y sn d a, ak a ta h ta s ek lin d e e d d ad v a r k a y a d a n
y a p lm a salam b ir k a le d ir. D u v a rla r sta n b u l gibi k a t a n a k a
le iin d e olup, k a t blm e h is a r d u v a r v a rd r. B u n la rn h e r b iri
b ire r C eneviz e h za d e sin in id are sin d e idi. D a h a b ak a k a p la r d a
v a rd r: lk i b a t ta ra fn d a K asm p aa te rs n e sin e b a k a n h is a r b ii
m in d ek i M ey y it k ap s, kincisi g n ey e b a k a n ve deniz k e n a rn d a k i
zapkaps, n c s y in e gn ey e b ak a n deniz k y sn d a Y a k ap am k a p s olup, d rd n c s deniz k y sn d a g n ey e b a k a r. B eincisi
B a lk p a z a r k aps, altn cs, g n ey e b a k a n K a ra k y k aps, y edinci-
330
EVLYA ELEB SEYAHATNMESI
si dou ta ra fn d a deniz k y sn d ak i K u r u n lu m ah z e n k ap s ki, K um

la r b u k a p y a Aya Niko k ap s d erler. n k b u ra d a h a v a riy u n
ay azm as v a rd r. S tm a y a y a k a la n a n la r, b u ra d a y k a n d k la r ta k d ir
de iy ileirlerm i. Sekizincisi, dou ta r a fta denize b a k a n K ire k a p
s ile den ize alan D em irk ap , d o k u zu n cu su k a ra y a b a k a n T o p h a
n e kap s, o n u n cu su k a ra ta ra fn d a n kuzeye b a k a n K k k u le k a
ps, on b irin c isi kuzeye b a k a n B y k k u le kaps. B u k a p la r k a le
n in e tra fn d a olup, T op h an e ve k u le k a p la r k a ra y a b a k a r. G eriy e
k a la n sekiz k a p deniz kayndadr.
K ale iin d ek i blm e k a p la r u n la rd r: K k K a ra k y kaps,
k k k ale k a p sn n i y z n d e M ihal kaps, M ey d an ck kaps,
K ilise kap s, A zab k ap s ve S d k k ap sd r. B u k a p la rd a n
a n a cad d ey e b a k a r.
Galata kalesinin etraf: evresi on b in a ltm ad m d r. F a k a t

S u lta n D rd n c M u ra d d ev rin d e, ad geen p d i h R e v a n sefe
rin d e ik en , K a y m a k a m B a y ra m P a a G a la ta y ta m ir 'e ttire re k d u
v a rla rn b ey az b a d a n a y a p trd . B u ta m ir sra sn d a d u v a r m im a r
a r n ile llm , b t n b u r la r ve d u v a rla r h esap olu n u n ca, ev
re si onsekiz b in m im a r a rn g elm itir. E tra f iki y z be, k u le on
b in b ed en d ir. D u v a rn n y k sek li i k rk , m lk i z ira dr. B az k a
le le ri se k se n e r m lk i z ira dr. F a k a t F a tih in y a p trp ta m ir e tt ir
dii G a la ta k u lesi y z on sekiz z ira d r ki, gklere b akaldrm tm
Z irv esi h lis k u ru n ile rt l d r. sta n b u l kalesi h e r y e rd e n g r n
m ez. F a k a t b u G a la ta kulesi, in sa n gibi g r n a k tr. K a p la r
sa lam v e d e m ird en d ir. B u rsa daki K ei d a (U luda) z e rin d en
ak seik g r n y o r. D rb n ile baklsa, B u rs a n m im a re tle ri de
g r n rm d iy o rla r. B u k u le h e r y e rd e n g r l r. ekli y u v a rla k tr,
i on k a tl zin d an d r.
im d ile rd e O sm an l D e v le tin in gem i le tle ri deposu o la ra k k u l
la n lm a k ta d r. G n ey e b k a n D e m ir k a p y a ta m e rd iv e n le rle k
lr. H k ir b u k u ley e b irk a k e re o rad a h a v a y a k t u u ra n , elin e ip
b a la y p y k se le n cam b a z la r se y re tm e k v esilesiy le k t m d an , s
ta n b u lu gzelce se y re ttim . B u G a la ta k u le sin in k a ra ta ra fn d a k i
M ey y it k a p sn d a n t T op h an e k a p sn a k a d a r u z a n an geni ve de
r in b ir h e n d e k v a rd r ki, b e n z erin i T u rla n e h rin in K a ra d e n iz e d
k ld y e rd e k i A k k e rm a n k alesin d en b a k a b ir y e rd e grm edim .
in d e g em icilerin gem i h a la tla r v a rd r. C a n k u rta ra n p a la m a rla rn
b k e rle r. G eni ve d e rin b ir h e n d e k tir. K e n a r la n b a ta n b a a m e z a r
lk tr. K a le n in deniz ta r a f l a n ar ve p a z a r y e rle rid ir.
331
G a la ta d ak i im a re t ve c a m ile r: E ski A ra p C am ii: H a z re ti m e r

ib n A bdlziz ta ra fn d a n y a p trlm tr. B iro k k e re le r k ilisey e ev
rilm itir. F a k a t so n u n d a y in e cam i oldu. in d e b ir o k s tu n la r v a r
d r. M an ev h a v a s s t n b ir c am id ir. B ir d av lu su , b ir de y k se k
m in a re si v a rd r. A zab kaps d n d a M ehm ed P a a C am ii. S u lta n
ca m ile ri d e erin d e a y d n lk b ir cam id ir. P e n c e re le ri denize b a k a r.
K u b b e le ri te k k a tl ve d zg n m in a re si sa lam d r. B u cam i d en iz
k y sn d a ve y e ri d a r olduu iin, m in a re si sol ta r a fn a ve cam id en
a y r o larak y ap lm tr. T a ta n y ap lm d zg n ve u z u n b ir m in a
re d ir. C am i iskele b a gibi k a la b a lk b ir y e rd e o ld u u n d an ce m a a ti
o k tu r. C am iin m im ar, M im a r S in a n d r. Y a k ap an C am ii: Y a k ap a n n m d n d a y k se k b ir c am id ir. D rt ke, ahap, k u ru n k u b
beli, alak m in a reli, m e rd iv e n le k lr gnl fe th e d e n b ir cam id ir.
A ltn d a b a ta n b a a z e y tin y a d k k n la r v a rd r. K a ra M u sta fa P a
a C am ii: K u r u n lu m ah z e n y a k n n d a d r. Y a p tra n , B a d d fa tih i
D rd n c M u ra d H a n n v e z irle rin d e n d ir. E sk id en kilise im i. B ir
m in aresi, alak, k u ru n lu , c e m a a ti ok, y e n i b ir cam id ir. K a ra k y
C am ii: K a ra M u sta fa P a a C am iin e y a k n d r. A lak, fay d al, k k
b ir cam id ir.
B iraz d a m escid leri v a rd r. F a k a t b u e h rin m ed re se v e d a r lh ad isi de y o k tu r. A ra b cam iin d e, M ehm ed P a a ve K a ra M u sta fa
P a a c a m ile rin d e d a r lk u r r la r v a rd r. ocuk m ek teb i, y e tm i sek
sen e y a k n d r. m a r e ti y o k tu r.
Y irm i k a d a r seb ilh n esi v a rd r: B u n la r a ra sn d a A ra p cam iin in i ta ra fn d a , M ehm ed P a a h a m a m y a n n d a M eh m ed P a a se
bili, R u zn m eci b ra h im E fen d i sebili, K rk le r k a p s d n d a Y ay c la r arsn d a, S u lta n D rd n c M u ra d H a n n v eziri K oca K e n a n
P a a sebili, K a ra k y k ap s seb ili ve K a p ta n sebili m e h u rla rd r.
em esi p ek azd r. E n m e h u ru A zap k ap s d n d a k i M eh m ed P a a
em esidir.
G a la ta da o n sekiz M sl m an m ah allesi, y e tm i R u m m ah allesi,
F re n k m ah allesi, b ir Y a h u d i m ah a lle si ve iki de E rm e n i m a h a l
lesi v a rd r. B a h isa rda asla k e fe re y o k tu r. k in ci h isa rd a d a A ra p
cam iin e gelinceye k a d a r y in e y o k tu r. B u m a h a lle lile rin elinde, F a tih den k a lm a fe rm a n v a rd r. D olaysiyle b u ra la ra k fir sokm azlar.
n k b u a ra lk b u ra d a o tu ra n la rn ou, S u lta n A h m e d z a m a n n
da Isp a n y a d a n g elen c i e rle ri y an m M sl m a n la rd r. B u ra la rn
m u h a fa z a sn a fazlasiy le d ik k a t ed ilir. n k M u ra d H a n d e v rin d e
y a p la n n fu s sa y m n a gre, b u ra la rd a ik i y z b in k fir v e a ltm
b in M sl m an o tu rm a k ta d r. Y etm i k a d a r kilisesi v a rd r. B u n la r-
332
d a n b iri F ra n s a n n E rg a n o n k ilisesidir. B ir sed z e rin d e olup, k a p

sn a y ed i basam ak: m e rd iv e n le klr. V en ed ik kilisesi on a y a k n d r.
B ir y a n g n so n u n d a y a n a ra k y irm i sene k a d a r h a ra p k a ld k ta n son
ra , K a n d iy e s u lh u n d a K p r l A h m ed P a a n n izni ile ta m ir edil'm i tir . G k lere u z a n m d rt ke b ir an k u lesi v a rd r. D u v a rla r
n n i v e d y z le rin d e yle re s im le r v a rd r ki, g re n le r canl zan
n ed er. R u m la rn da b ir o k m a n a s tr v e ifa e v le ri v a rd r. E rm e n ile rin k ilisele ri v a r. Y a h u d ile rin ise ik i sin ag o g lar v a rd r. Y ah u d ile r d i e r k firle rd e n ok k o rk a r ve e k in irle r. K e fe re m a h a lle le rin
d en b e k ile r eksik olm az. n k h in le r d e fa larc a isy a n e ttik le ri
halde, iy ilik le m u a m e le edilm i, a te le ri s n d r lm t r.
Galata ehri Hkimleri: G a la ta , e ria t y n n d e n be y z p y eli

b ir k a d lk tr. M ollas, A ra p cam ii y a k n n d a o tu ru r ve y z k a
d a r k a sab a v e kye h k m geer. K rk d rt y e rd e n a h iy e n ib le ri
v a rd r. H e r n a h iy e y z elli ake p y eli b ir k azad r. S en elik y etm i
kese v e rg i v e rir. B u e h rin m te m il tn n ou S u lta n A h m ed ca
m im in v a k fd r. N a z r k zla ra a sd r. V a k fla rn iki y z kese g eliri
olur. M tev ellisi h k im d ir. n c h k im i G a la ta v o y v o d asn d a o tu
ru r. D rd n c h k im Y a k a p a n g m r k e m in id ir ki, senede b e lirli
b ir g elirle g t r o la ra k a lr. B einci h k im i K a la fa t b a d r. A l
tn c h k im m u h te sib d ir. Y edinci h k im , a y a k n ib id ir. S ekizinci
h k im , p lksubadr. D o k u zu n cu h k im iki a m in id ir ki, sen e
lik y e tm i b in k u ru sa rfe d er. O n u n cu h k im , y e n i e ri ocandan,
e m rin d e b e a lt y z n e fe ri olan b ir orbacdr. O n b irin c i h k im , y e
n i e ri oca m u m c u la rn d a n b ir ih tiy a r m u m cu olup, gedii ile n
b e t b ek ler. B u h k im , m e y h a n e le ri k o n tro lla g rev lid ir. M n ase
b etsizli e m ey d a n verm ez. O n ik in ci h k im , K a ra k y k a p sn d a g
re v li s ta n b u l a asd r. G rev i odun to p la y a ra k p ad iah m u tfa n a
g n d e rm e k tir. B u y a z lan h k im le rin h ep si gece-gndz d o laarak ,
' y a k a la d k la r su lu la ra a m a n v e rm e y ip h a k la rn d a n g elirler.
Galata ehrinin dkknlar: b in seksen d e t d k k n v a rd r.
S ekiz ars, y a p a z a r v e a tta rla r v a rd r. O niki k u bbeli, k u ru n
rt l b e d e sta n v a rd r ki, iin d e ok m al b u lu n u r. B e d e sta m n m
d e m ird e n b ir k ap s v a rd r. D k k n sa h ip le rin in ou R u m ve F re n k tir. F a k a t deniz k e n a rn d a O rta h is a rd a k i ik iy z d k k n d a h a r b th a n e le r v e m e y h a n e le r b u lu n u r. H e rb irin d e b eer, a lt a r y z dinsiz
ik i iip h a n e n d e ve sazen d elerle b ir h a y h u y e d e rle r ki, d ille ta r if
e tm e k im k n sz d r. n k m e y v a d a n y a p la n i k ile rin en iyisi b u
ra la rd a b u lu n u r. dem can, r u h gdas, k u s t , b u n la rn hepsi
333
G a la ta da b u lu n a b ilir ey le rd en d ir. F a k a t m b te c el e rb e ti s o fu la r
iin ok lezzetlid ir.
e h ir iin d e k i h a n e d n ve k e rv a n sa ra y la r: G a la ta n n b u lu n d u
u y e r, d en iz k y sn d a n k u zey ta ra fn d a k i k u le k a p sn a v a rn c a
y a k a d a r b ir s a a t y o ku y u k a r, ok k a tl C eneviz y a p s b in a la rla
d o lu d u r. C ad d eleri s a tra n ek lin d e y ap lm olup, u m u m y o lla rn
ta m a m b in y z a ltm so k ak k a b u l e d ilm itir. F a k a t k a le d e n d a r
da deniz k y sn d ak i b y k yol ile k ale iin d ek i v o y v o d a yolu, A ra p
cam ii yolu, h a rb yolu, k u le k a p s yolu, k a la b a lk y o lla rd r. M ollah n esi, S ey id A li elebi ve R ste m P a a K e rv a n sa ra y M im a r S in a n
y ap sd r. B u e h ird e b a ve b ah e y o k tu r. K a la fa t la r o d alar: K r k
le r k a p s d n d a d r. A a la r v e o rb a c la r v a rd r. P a d ia h n T ersane-i m ired e k i k a d rg a la rn k a la fa t e d e rler. k ib in a sk e rd e n o lu
a n k rk b l k t r. sta n b u l aas oca: K a ra k y k ap s d n d ad r.
B t n a c em iler b u ra d a n m iriy e o d u n ta m a y a m e c b u rd u rla r. O dab a la r b a la rn a d e sta r s a n k sa ra r, s rtla rn a n ak s dolam a giyer,
a y a k la rn a d a siy a h to m a k ve k rm z p ab u g iy erler. K u l k a y k la
r n a b in erek , t K a ra d e h iz b oazna k a d a r o d u n g em ilerin i to p la y p
b t n g e m ile rd e n k u l akesi a lrla r. K a y k la rn d a beyaz g m lek gi
y e re k ay a k z e rin d e k re k ekerler.
G a la ta h a m a m la r: M eh m ed P a a h am am : A zab k a p sn n i ta
ra fn d a ta m erd iv en le k lan b ir h a m a m d r. B inas, h a v a s v e su
y u g a y e t g z e ld ir B okluca ham am : B u n d a n ierd e b ir h a m a m olup,
son d erece k t d r. K a ra k y h a m a m : Y e ri g zel,, ho ve eski b ir
h a m a m d r. B u n la rd a n b a k a y z k a d a r da h a n e d a n h a m a m la r
v a rd r.
G a la ta h a lk n n ta v r ve h a re k e tle ri: G a la ta da y a a y a n h a lk b ir
k a sn ftr. B irin cisi gem iciler, kincisi t c c a rla r, n c s s a n a t
k rla r, d rd n c s m a ra n g o z la r v e beincisi de k a la fa t la rd r. H a l
k n o u n lu u C ezay ir elbisesi g iy erler. B iro u A ra b ista n lId r. F a
k a t zengin k a p ta n la r v a rd r. M e y h an e c ile ri R u m ve E rm en i, s a t
c la r da Y a h u d id ir. U l fecileri ise Y a h u d i o cu k lard r. M ey h an eci
v e u fe c ile rin ile ri re z a le ttir.
G a la ta n n m e h u r y iy ecek ve iecek leri: lk o la ra k h as ve b e
y az fra n c a la ekm ei, e k erc ile r a rsn d a k i ie ler iin d e b in b ir e
it re n k te m iskli, an b e rli, h n k rla ra l y k e k e rle rin b e n z eri h i b ir
d iy a rd a y o k tu r. M e er a m da o la... N ak l v a ra k l b a h a r h elv as,
b a h a rl sim idi; sa n ay i m a m lle rin d e n p u su la sa atc la r, cam , b ill r,
s a a t ve re m il s a ta n k e fe re a tt a r l a n v a rd r. k ile ri a ra sn d a m ed h e-
334
d ile n eitli a ra p la rn , h a ra b tile r ara sn d a, m e h u r olan ta m e r

d iv e n m ey h a n e sin d e , K e fe lide, M an y elide, M ih alak ide, K a k a v a laa, S n b ll de, K o sta n tin de ve S a ra n d a a d l m ey h a n e le rd e b u l
m a k m m k n d r. B u n la r l a l ren k li, k a tre si h a ra m t rl t rl m is
k e t a ra p la r, A nkona, Sakoza, M udanjm , E d re m it ve B ozcaada a
ra p la rd r. O k a la b a lk yo ld an geerken, yol z erin d e ba, aya p
la k y zlerce sa rh o u n y a tt n g r r z. P e ria n h a lle rin i so rd u u
m u z v a k it, u b e y itle rle cevap v e rirle r:
yle se rm e stim k i id ra k etm ezem d n y a n ed ir,
B en k im im sk i olan k im d ir, m ey-i sa h b n ed ir?
B t n g izlilik ler A llah a m l m d u r ki, b u h a k ire g e re k arap ,
g e re k d i er ik ile rd e n h i b irin i im ek n a sip o lm am tr. F a k a t lfteli im iz sebebiyle b t n esn afla so h b et edip h a lle rin e v k f oluruz.
A m m a, m b eccel e rb e ti d e n ile n A tina bal e rb e tin i im iim d ir. i
te G a la ta m n e sn a fla r b u n la rd a n ib a re ttir. e h rin h a v a sn n gzel
li i sebebiyle, gzel e rk e k ve k a d n la r o k tu r. H a lk a lu fte m ereb
v e d erv i m esle k tir. K n y a p la n oda so h b e tle ri ho olur. S eferd en
d n en y a n ve reisler, filik a ve firk a te le riy le B o azh isard a elence
le r te r tip e d e rler. G a la ta lim an g a y e t gzel ve sekiz r z g rd a n h i
b iri tu tm a d n d a n , k n b in p a r a gem i, k elerin d e d e m ir a tp
y a ta rla r. K a le n in k u zey ta ra fn d a k i ta ra v a ro u T o p h an ed en say
lr. n k h k im i b ak ad r. G a la ta d a z iy a re t y e ri y o k tu r.
TOPHANE EHRNDEK HAYIR YERLER, TOP

DKMHANES, BALYEMEZ TOPLARI, SULTAN ARILARI
T o p h ane, H ris tiy a n la r z a m a n n d a o rm a n lk b ir y e rd i ve iinde
sk e n d e r-i R u m n in b ir m a n a str v a rd . im d i o m a n a s trn y e rin
de C ih a n g ir cam ii v a rd r. H ris tiy a n la r o m a n a s tr senede b ir defa
A ya A lek sandra diye z iy a re t ed erlerd i. sk e n d e r, H in d seferin d e
ald b ir o k esiri s ta n b u la g e tirere k , ellerin i, a y a k la rn h u rm a lif
le ri ile b a lay p , T o p h a n e de b y k b ir m a a ra y a h a b setm iti. ou
g u ly ab a n gibi k o rk u n beyaz devler, E lb u rz d a n n sih irci o b u r
l a n ve A b aza v il y e tin d e k i S ad a d a n n sih irb az k a d m ia r olup,
e lle rin e b a la n a n tlsm l ip le rin k u v v e tiy le h a re k e t ed em ezlerdi. B u
k ilisey i z iy a re t ed en ler, b u s ih irb a z la n d a se y re d e rle rd i. K n id
d e tli g n lerin d e, s ih irb a z la r sk e n d e rin izni ile tlsm la y ap lm b a
k r g em ilere b in e re k yelkensiz, deniz z e rin d e gz k a m a trc im
ek gibi h a re k e t e d e re k M akedonya, y n i sta n b u l e h rin i k o ru rla r
d. K rk g n so n ra gelip g em ileri lim a n a b a la y a ra k h ab se g ire rle r-
335
di. sk en d er, d e v le te ve g u ly a b a n le re d a la n d e v irte re k sta n b u l

boazn a trd . O sra d a sih irb a z la r ve g u ly a b a n le r denizde b o u l
d u lar. B a k r g em ileri lim an d a kald. H a tt Y ezid b in M u a v iy e n in
k u m an d a sn d a sta n b u l k u a tld zam an, M sl m an g a z ilerin b u
g e m ile rin p a r a la n n b u la ra k y a m a e ttik le ri r iv y e t o lu n u r. te
bylece T o p h an e e h rin ip ilk k u ru c u s u s k e n d e rd ir.
F e tih te n so n ra b u o rm a n lk iin d e k k ve fay d a l b ir T o p h an e
y a p trm tr. O n d an so n ra B ayezid-i V el b u T o p h a n e y i g e n ile te re k
o d alar y a p trm tr.
T o p u larn b u lu n d u k la r y e rin zellikleri: K oca S u lta n S le y m a n
H an . k rk sekiz sene s re n p ad iah l sra sn d a b t n d m a n la r
n a g alip g e le rek p a d ia h ve k ra lla ra b o y u n e d irm iti. F a k a t A l
m a n K ra l a m n a g elm ey ip d a im a d m a n lk ederdi. S le y m a n H a n
ise d rt sen e b a td a , d rt sene A cem de, d rt sene V e n ed ik te sa v a
m v e otuz a lt sene de ta m a m e n N em se (A v u stu ry a ) im p a ra to ru
ile u ram tr. S o n u n d a o n la rn to p ra k la rn d a v e fa t e tm itir. B u n
la r m a l p e tm e k i in to p ve t fe n g e m u h ta o ld u u n d an , S ley
m an H a n to p u la ra e h e m m iy e t v e re re k O sm an l lk esin d e n ve d i e r
lk ele rin d e n p a ra la r v e re re k to p u la r g e tird i ve a ta la n M ehm ed H a n
ile B ay ezid H a n n y a p trd k la r T o p h a n e y i y k a ra k y e n i b ir T op
h a n e y a p trd ki, g ren b u b y k b in ay d e v le rin y a p t n zan n ed er.
n sa n ne o ld u u n u bilm ez. D m a n la rn elin e geen k a le le ri k u r ta r
m a k iin en m h im sil h olan to p la rn h e r eidi ite b u eski to p h a
n ed e y a p lr.
T op dk m h an esi: D eniz k y sn d an y z ad m ierd e y k se k b ir
d a n eteinde, e tra fn d a k i d u v a rla r k ale gibi sa lam olan b ir k e r
v a n sa ra y d r. K u a tld ta k d ird e sav aa d a y a n k l sa lam b ir d u v a r
dr. O n u n o rta sn d a , y in e d rt ke k rk a rn b o y u n d a y k se k b ir
d u v a r v a rd r. zeri d rt tep e p a d a v ra ta h ta s ile rt l d r. K u b b e
n in zerin d e, d u m a n la rn k t b y k b a c a la r v a rd r. P a d a v ra d a n
y a p la n b u d am z e rin d e in sa n gezinecek y o lla r v a rd r. D a m n ze
r i m erd iv e n d ir. B u d am n t tep e sin d e ve d rt ta ra fn d a , y zlerce
b a l f la r ile su h a z rd r. T un e ritirk e n a te srarsa, d am d a ge
zen n b e t ile r o su ile ate i s n d r rle r.
Top k alb d o la b la n : B u d k m h n ed e to p k a lp la n y a p la n y z
lerce dolab v a rd r. K rk a r, e llie r okka glle k a ln l n d a k alb y a p
m ak iin, d e m ir m ille re k rk a r, e llie r b in y u m u rta ile k a n trlm ,
m a c u n h lin e g e tirilm i a m u ru ip le rle s a ra ra k , to p k a lb la n n m ii-
336
n e k o rla r. A asn y in e d e m ir sik k elerle z a p te d e rle r. K a lb n iine

tu n d k l p top h a lin e gelince, y u m u rta ile k a rm olan m ili
k a ra r a k to p u a lrla r.
T u n frn : B u frn d a n d k m h n ed e ik i ta n e d ir. D rt ta ra f
a te ta d r. n k b a k a ta n b u N e m ru d ate in e d a y a n m a gc
y o k tu r. B u yeil ta, a d a la rd a n k ar. O can a lt bo, z e ri ise k u b
b ed ir. B u k u b b e le rin iin e k rk il e llie r b in k a n ta r b a k r ve m ay a
i in e sk id en y a p lm to p k rk la rn y e rle tirirle r. K u b b e le rin d n
d a k i a ra lk ta da b in le rce k a n ta r k a la y y a p a rla r. K tip le r, ne k a d a r
k a la y v e b a k r elde ed ild i in i d e fte re k a y d e d e rle r. n k b a k ra g
re to p k a lb la r h a z rla n r.
T op k a lb y e rle ri: B u tu n k u b b e le rin in n n d ek i u k u rla r ii
ne, a z la n y u k a r g elm ek zere, to p k a lb la n n y e rle tirirle r. E e r
d k lecek to p u n cinsi b aly em ez to p u ise h e r ocaa y irm i k a b k o r
la r ki, b u y irm i to p ed er. E e r kolo m b o rn e to p u ise y irm i b e e r kalb , e e r h i to p u ise y z e r k alb , iin e ad am s a r ay k a to p la r
ise b e e r k alb k o y a ra k a z larn K a th n e bal ile sv a rla r.
T u n eriy in ce, k u b b e n in a z n d a n k a lb la ra k a d a r b o sta n c la rn su
y o lla n n a b e n z e r y o lla r y a p a rla r. T u n k u b b e le rin d r t ta ra fn d a d a
la r gibi am o d u n la n h a z r d u ru r. B u o d u n la r b ir sene evvel kesi
le re k b ire r k u la u z u n lu u n d a ve iki m ek i e b e n z er b ir ekilde k o
n u ld u k ta n so n ra k u ru tu lu r. S o n ra top dkecekleri g n d e k a lfa la r, u s
ta la r, to p u b a, v a rd iy a b a, elin d e k u m sa a ti o ld u u h ald e m u
v a k k it, d k m h n e im am , m ez z in le ri ve d u c lar to p lan p , d u ile
A llah A llah d e d ik te n sonra, ik i frn da a te le rle r. M u v a k k it s a a t
tu ta r , ta m b ir g n ve b ir gece a te y a k a ra k a m lar tu n k u b b e n in
ik i ta ra fn d a k i d e lik le rd e n d e v a m l a ta rla r. S o n ra d k m c ler ve
a te ile r elb iselerin i k a rp b ir eit rt l k l h la r g iy e rle r ki, sa
dece gzleri g r n r. D i e rle ri de k eed en e lb ise le r g iy ere k h izm e t
ed e rler. Y irm i s a a t so n ra a te in y a n n a y a k la m ak m m k n deil
dir. S a d raz m a , ey h lislm a, k azask ere ve d a h a p e k ok d u as k a
b u l ed ilen ey h ve v e z irle re h a b e r y e rilir. H epsi to p h n e y e g elirler.
D k m c u s ta la r ve b u lu n m a s lz m gelen i ile rd en k rk kii ile
v e z ir ve e y h le rd e n de k rk kii a ln a ra k g erisin i d a ry a k a rrla r.
n k tu n d ery as a k t z a m a n nazar sevm ez. Ila z re ti P e y g a m
b e r efen d im iz de Innela y n u H ak k an b u y u rm u . V e z irle r ve e y h
le r u z a k so falara o tu ra ra k lhavle v e l k u v v e te ... v ird le rin e de
v am e d e rler.
U s ta la r to p la n a ra k y zlerce k a n ta r a rl n d ak i u b u k k a la y
l a n ta h ta k re k le rle tu n d e ry a sn a a ta rla r. D kcba d a h a z r
337
o la n la ra h ita b e n : S ultanm ! D in-i m b n a k n a z e k t ve sa d ak a

n zd a n altn , k u ru n e o lu rsa olsun, u tu n d e ry sn a brak n ! der.
S ad rzam , h a z in e d a r ve d i e r v e z irle r b irk a k e re a ltn dk c b ay a te slim ed erler. O d a h e rk e sin gz n n d e B ism illh deyip,
tu n d e ry a sn a a ta r. Q an ince, u z u n am gem i d ire k le rin i tu n d e r
y a sn a so k a ra k k a la y ve a ltn k u ru la r k a r trrla r. D ire k le r k rl
dka y en i d ire k le r g e tirirle r. B u i, tu n d e n iz in in y z k a y m a k
tu tm a y a b a la y n ca y a k a d a r d ev am eder. U sta la r tu n d e n iz in in ol
g u n lat n a n la y a ra k ate i a r trrla r. V e d k m h n ed e b ir d am la
su b u lu n m a m a sn te n b ih e d e rler. n k tu n a k a rk e n b ir d am la su
k o k u su duysa, d e rh a l y o lla r p a r a p a r a o lu r ve b t n o rad a h a z r
b u lu n a n la rn h e l k o lm asn a sebep olur. S o n ra k alp o c a k la r k e n a
rn d a ve iki ta ra fta , k rk elli k u rb a n lk k o y u n h a z rla n r. O ra d a b u
lu n a n la r a y a a k a lk a rla r. D k m h n e ducs h a z r olur. M u v ak k it,
sa atiy le ocak b a n a gelerek, tu n c u n a zn n a lm asn a y a rm s a a t
k a ln c a h a b e r v e rir. D u c d u y a b alar. H a z r o la n la r k alb d en
m n d e rle r. H e rk e s ta m b ir te slim iy e tle a la m ay a b alar. n
k b u n to p d k m n n en te h lik e li an d r. N ice u s ta la r b u sa f
h a d a c a n la rn k a y b e tm ilerd ir.
T un d e n iz in in a te in in kesilm esi v a k ti gelince, m u v a k k it h a
b e r v e rir. U s ta la r kee elb iseleri ile k az an b a n a g e le rek a p ala r
ile A llah A llah d iy e re k k ap a a tk la rn d a , tu n a te gibi a k m a
y a b alar. Y z ad m tede d u ra n la rn bile y z le rin e ve e lb iselerin e
san k i a le v le r y ap r. B az v ezirler, z e rle rin e beyaz a ra f alp, k o r
k u la rn d a n ezn- M u h am m ed iy e b a la rla r. Y oku aa ak a n tu n ,
top k a lb n a dolar. B aly em ez to p u n dolm as y a rm s a a t k a d a r s
re r. K a lp dolunca, kee ile sa rlm b ir e it re n k li ve y a l a m u r
ile y o lu k a p a tla ra k , b ir d i e r to p y o lu n u a a rla r. B u h a ld e ik en
d u a y a d ev am ed ilir. B t n to p la rn dolm as ta m a m la n n c a , d u a y a da
son v e rilir. O g n y e tm i k iiye p d ih h ila ti g iy d irilir. B iro k k im
seye te rfi ve ih sa n la r v e rilir. S o n ra to p u b a ta ra fn d a n sa d r z a m a
z iy a fet v e rilir. H epsi z e rle rin d e k i kee k l h elb iseleri k a rrla r.
T oplar, b ir h a fta k a lp iin d e b e k le tile re k so u tu lu r. S o n ra k a rr
lar. B t n s a n a tk rla r ve k u y u m c u la r to p la r cil la rla r. S o n ra m a
ran g o z u s ta la r to p la n a n n e le ri gibi k u n d a k la y a ra k h a rb e h a z r h le
g e tirirle r. B u ra d a a y rc a b ir de to p a rab as y a p la n at ly e v a rd r. K a
ra d e n iz b o azndaki S a ry e r k asab as d a la rn d a n g elen top k a lb
a m u rla rn m a y a la n d rm a k iin de baka b ir y e r v a rd r. A y n c a b ir
Evliya elebi I.II. F : 22
338
d e to p k a lp la n y a p la n v e top kalyesi d en ilen y e rle r v a rd r. V el

h sl d ille ta r ifi im k n sz u lu b ir y e rd ir.
slm askerlerinden topu snfnn klalar: F tih , B ey azd ve

S le y m a n H a n y a p sd r. D k m ecilerin k a ld k la r y e re b itiik , deniz
k y sn a y a k n , k ale gibi b ir y e rd ir. B ir k a p s deniz k y sn d a k b le
ye, d i eri k u zey e b a k a r. D enize b a k a n k a p s ok ssl, b y k b ir
k a p d r. B ir ta ra fn d a b ir geyii y a k a la m b ir a rsla n , d i e r ta r a
fn d a d a zin c ire v u ru lm u b ir a rsla n resm i v a rd r ki, g r lm ey e de
er. G ren b az re ssa m la r, ah k u lu n u n elin d e n k t n s y ler
le r. B u n u n iin d e o tu ra n a sk e rle r ok y i it ve y re k lid irle r. B u h a
k ir (E v liy ), b u lu n d u u m y irm i ik i g azd a b u n la rd a n y re k li as
k e r g rm edim . B u n la r h a rb in b t n id d e tin e d ay a n an , d k a v i b a
b a y i itle rd ir. s ta d la rn n k a p s z e rin d e k i k k te b ra h im H a n
o tu rd u u iin, b u kk o z a m a n d a n b e ri p a d i a h la ra tah sis ed ilm i
tir . B u ra d a B a d a d se fe rin d e n e v v el yz ta n e to p v ard . B u n la r h e r
b iri b ir lk e n in h a ra c n a bedel, a ltn gibi p a rla y a n to p la rd . Y ine
b u ra d a k i a ltm to p u n iin i esk iciler, a ly r ve b e rd u la r e v o larak
k u lla n rla rd . im d ile rd e o toplgfrdan sadece a lt ta n e k a lm tr.
D a h a b ir o k k y m e tli, s ta d to p la r v a rd r. N ak l A li P a a to p u ,
g r lm ey e d e e r cill b ir to p tu r. A y rca S le y m a n H a n to p la n , F
t ih to p la r, B ey azid H a n to p la n , azl top, k rk k a r k p eli top,
A li B li, E se B li, H m z a B li, u i tu tm a z , k u n d a k tu tm a z , d ev bli,
sek bli, k a ra bli, e jd e r bli, k rk m il bli, ak i bli, p a la m a r k
r a n v e deli to p a d la n n d a eitli to p la r v a rd r ki, h e rb iri b ir k aley e
deer. B a y ra m g n le rin d e p d i h geerk en , d en iz y z n e se k tirm e
g lle le r a tlr. K rk elli d efa d e v a m ed en g m b rt le r, y e ri g t i t
r e t i r v e d m a n la n k o rk u y a d r rd .
B u to p la r h ep n a r, serv i, h la m u r v e s t a a la rn n glge
sin d e te r tip li o la ra k dizilm i ve b u lu n d u k la r y e r m esire h a lin i al
m tr. O sm an l P d i h la rn n b ir b y k h zin esi de b u to p la rd r
ki, b e n z e rle rin e h i b ir p a d ia h sa h ip deildir. O sm a n o u lla n n n e lin
d e b u lu n a n y ed i b in k aled e p alan g a, m en d irek , k o v a y a ve k u le le r
de on y ed i b in k rk be k a d a r to p v a rd r. S adece D o n an m a-y H
m y u n la rd a b in a d e t to p o ld u u to p h n e d e fte rin d e g r lm ve
to p u b a A li B li k a rd e im iz d e n iitilm itir.
Tophne ehri hkimi: B u ra n n h k im i, G a la ta m o llasn n ay ak

n ib le rin d e n d ir. A sk e r h k im i, to p u b a d r. K y h k im i, b ostancb ad r. A y rc a su b as ve m h te sib i v a rd r. e h ird e y e tm i slm
m ah allesi, y irm i R m m ah a lle si, yedi E rm e n i m ah a lle si, b irk a da
339
Y a h u d i e v le ri v a rd r. K p t ve F re n k y o k tu r. B u .m a h a lle le r b a ta n
b a a b a v e bah eli olup, s a ra y v e y a lla rla d o ludur. B u n la rn balc a la n : T erek i Y als, V alide k a rn d a Y als, S ad red d in z d e Y a
ls, G m b a Y als, M elek A hrned P a a Y als, D e n iz u ru su Y a
ls v e E b u S a id Y als. B u n la rd a n b ak a d a h a b iro k sa ra y la r v a rs a
da a n la tlm a s l zu m su zd u r.
C am ileri: K l A li P a a C m ii: S e l tin c m ile rin d e n fa rk y o k
tu r. D z ve geni b ir a la n a in a olunm u, alak ve irin b ir cam id ir.
s ta n b u ld a b ir ei d a h a y o k tu r. n a ta rz a y n e n B y k A y aso fy ay a
b en zer. k i y a n ve b ir k b le k ap s v a rd r. K ap s z e rin d e k i ta rih i
u d u r:
H tif-i K u d s g r p u lv dedi t rih in i,
E h l-i im n a ib d e tg h olsun b u m ak a m . S ene 988.
S tu n la r z e rin d e y a n sofas v a rd r. B y k ku b b esi d rt a y a k
z e rin e b in a o lu n m u tu r. M ih r b v e m in b e ri son d erece sa n a tld r.
k i k a t k a n d il ta b a k a la r v a rd r. ve d n d ak i p en cered e in i ze
rin e S re-i M lk y a z lm tr. Y az, K a ra h is a r H se y in e le b in in
d ir. ok s a n a tk rc a y a p lm a v izeleri v a rd r. M ih ra b n n d ek i b a h
esinde ten eitli k u la rn g n l alc sesleri cem a te taze h a y a t
v e rir. C m iin sol ta ra fn d a h a y r sah ib i K l A li P a a b ir k u b b e
iin d e k lcn a ra asm , a y a n e b e d lik to p ra n a basm o la ra k
y a ta r.
K l A li P aa, h e r c u m a cm iin y a n so fasn d a o tu ru p fa k irle re
b ir kese sa d ak a d a trm . B u c m iin b a h esin in d rt k ap s v e b ir
e re feli in ce b ir m in a re si v a rd r. S le y m a n H a n n K oca M im a r S i
n a n A as, b u cm ide de e lin in u sta l n g ste rm itir.
K k avu C m ii: B ir te p e z e rin e b in a o lu n m u tu r. T o p h ne a rk a sn d a k i b ir b a y r b a n d a d r. E b lfa d l C m ii: G zel v e te k
m in a reli, k k b ir cm id ir. M eh m ed A a C m ii F n d k lda, deniz
k e n a rn d a alak b ir cm id ir. M u h id d in C m ii: D eniz k y sn d ak i Ese
elebi frn y a n n d a , s t k a tta b ir cm id ir. A lt, a n a cad d ey e b a
k a n d k k n la rla s sl d r. M olla elebi C m ii: F n d k lda, deniz
k y sn d a, y k se k k u b b eli, geni bah eli ve te k m in a re li b ir cm id ir.
S u lta n C ih a n g ir C m ii: S e l tin c m ile rin d e n say lr. S u lta n S
le y m a n H a n , tsk e n d e r- R m in in A leksandra ad l k ilisesin in y e
rin e y a p tr a r a k sev b n C ih a n g irin ru h u n a b a lam ve d n y a
n n se v b m a lm tr. B u cm i, y k se k b ir d a n tep esin e in a o lu n
m u , d e erli b ir cm id ir. C m ie M eh m ed A a C m iin in d ib in d ek i
340
d ik s o k a k ta n y z a y a k ta m e rd iv e n le k lr. B ir sa a tte z o rlu k la

v a rla b ilir. B az k a p n lerin d e d in len m e y e rle ri v a rd r. N ice y i it
ler, hi d in le n m e d e n k m ay a alm larsa d a b a a ra m a m la rd r.
B u derece d ik b ir y o k u tu r, i te byle b ir d a n tep esin d e, d rt k
e d u v a r zerin d e, k u b b esi k u ru n la rt l b ir cm id ir. n k o
y k se k te p e z e rin e a r b in a y a p m a k m m k n deildir. B ir m in a
resi, tek k e si ve im a re ti v a rd r. k in d id e n so n ra b t n cem at, ahb a b la r, d o stla r to p la n a ra k denizde y z e n g em ileri b u ra d a n se y re
d e rle r. C idden h e r ta r a f g ren b ir cm id ir. K oca M im a r S in a n n
u stal , d u v a rla rn d a ak seik g r l r. T o p h n ed e ve F n d k lda
b iro k m escid v a rd r. F a k a t e n m e h ru M im a r S in a n y ap s olan
S h e y l B ey m escididir.
T ek k eleri: K ale k a p s d n d a ve y k se k b ir d a n tep e sin d e
sk e n d e r P a a ta ra fn d a n y a p trla n , y z ad ed d e rv i odas ve cih n
se y re d e n b ir de a v lu su b u lu n a n H a z re t-i M ev ln a C elleddin-i R m
M ev lev ih n esi v a rd r. C ih a n g ir T ekkesi: F a k irle ri o k tu r. A b d lk a d ir
G e y l n T ekkesi: P e k m m u rd u r. T o m tom M ah allesi T ekkesi, K a
ra b a T ekkesi, av u b a T ekkesi, sa elebi T ekkesi, E b S aid T ek
kesi, v e saired ir.
M esireleri: izm eciler T ekkesi: D eniz k y sn d a b y k b ir ge
z in ti y e rid ir. D enize bakar, b in a d am a la n b ir sofas v a rd r. B in k i
ilik so fras ve u sta as v a r. A ya P a a H a v u z u m esiresi, S am su n h n e m esiresi: O sm anl P d i h la rn n , y e n i e ri o ca n d a olan arsla n gib i S a m su n k p ek leri b u ra d a b eslen ir. M neccim K ap s m esi
resi: S a m su n h n e y a k n n d a d r. B u ra d a A li K u u a d n d a b ir gk
b ilg in i, y ld zla r gzetlem ek iin b ir k u y u k a z m tr ki, d erin li i 105
k u la tr. S o n ra u lem , a ra la rn d a y a p tk la r m z a k e re sonunda, Bu
ra s a d n y a p ld m e m le k e ti v e b istil eder diye p d i h a b ild irip ,
A li K u u y u ra sa d d a n vazg eird iler.
O s ra d a S u lta n D rd n c M u rad , a d geen k u y u y u d o ld u rm ak
m ak sad iy le, M ft Y a h y a E fe n d iye n o k tasz h a rfle rle k elim elik
b ir te z k e re y a z a ra k u rasa d y k alm m ? diye so rm u lar. Y ah y a
E fen d i, n o k tasz olan b u k elim ey i o k u y am az v e b u n u n b ir b ilm e
ce o ld u u k a n a tn a v a ra ra k , Bre gelin k ard eler! P d i h m z b ir
b ilm ece g n d erm iler. C ev ab m beklerler. diye, b t n m k l
ze n le ri to p la r. H ep si b ir a ra y a g e ld ik le ri h ald e, o kelim ey i o k u
y u p m n k a rm a k ta acze d erler. B u sra d a o n la rn p e ria n lk
la rm izle y en kapc, k a p d a n b a n u z a ta ra k : S ultanm ! u ke
lim ey e h e rb irin iz sev ersad u l, ev irsad ih , sirazd i d ey ip d u ru y o rsu n u z .
M b re k izn in iz olursa, p d i h n u m b re k y azsn y z m e s
341
r p b ir de ben grsem ! der. M ft Y ah y a E fen d i: Bre b e te rin b e

te ri adam , biz zem edik de sen m i halledeceksin? deyince, M u d
A h m e d E fen d i ve B lizde A h m ed E fen d i F a rs a b ir b e y it s yleyip
p d i h n n y azsn k a p c n n elin e v e rirle r. N k te d a n k ap c h e
m en u rasad y k alm m ? b u y u rm u la r. B ilm em bilm ece m idir?
deyince, h em en Y ah y a E fendi: Bre k ap c!... A llah se n d en ra z ol
sun, biz, b u y k la m a m kelim esi n o k tasz o ld u u n d an , y a k a m ,
b a k la m , ta k la m , sakal m d ey ip d u ru ru z . B re abuk! H asek i a a
y arn! H a b e r gt rs n diye elin e k a le m i alp: P adiahm ! O
talih siz m n eccim Ali K u u n u n c a n k u u u a ra k cen n ette k a r a r
k lm tr. B u d n y a d a k i y e ri olan ra sa d a d n d a k i g ay y a k u y u s u n u
y k p a zna k a d a r to p ra k la doldurasnz diye fe tv v erin ce, P a d i
a h K a p ta n R eceb P a a y a fe rm n b u y u ra ra k , o k u y u y u to p ra k la
d o ld u rttu . H l im en lik m esire y e rid ir. S o n ra Y a h y a E fen d i, zo r
lu u zen kapcy, M rad H n n e m riy le m u ra d n a e rd ire re k k
k b ir k a d lk olan K ta h y a k ad l n a ta y in e ttird i. P e lid c ik A y az
m as: M neccim k u y u su y a k n n d a , b- h a y ta b e n z e r su y u olan
im en lik b ir y e rd ir.
S eb iller: k i y z k a d a r sebil v a rd r. M e h u rlar: K l A li P a a
a v lu su kesindeki seb ilh n e, S il h d a r M u sta fa P a a S ebili: E v v elk i
seb ilin k a rsn d a yol k e n a rn d a d r. T arih i:
k i t r ih e y le y b te r tib ile
K ld h e r b ir m sra ev ri hesab
D ilk ay n - h a y t- canfez
M en b a k e v se r sebl-i b- n ab . S en e 1046.
F n d k ld a D rd n c M u ra d s il h d a r ve m u sa h ib i em esi: T a
rih i. Oldu sf em e-i p k ze-i ab- h ay at . S iy a v u A li P a a e
m esi: T a rih i, em e-i p k - m u saff, b b ed e l b- h ay at . sk ele
b a n d a to p la r a ra sn d a k i S iy av u P a a em esin in ta rih id ir: h-
zem zem m en b a s b- h a y t- dilk, K a le k ap s m ev lev h n esi
av lu su n d ak i, G m r k E m in i H a a n elebi em esin in ta rih i:
E y n is r te n e le r b u em eye t r ih iin
D id iler: ayn- H a a n r h - H se y in i k ld d
K k k ale k ap s d n d a h e n d e k k e n a rn d a , y in e G m r k E m i
ni H aan elebi ta ra fn d a n y a p trla n em enin ta rih id ir:
D idi t rih in i b u em e-i h a y rn C ev r
H a k k a b u l ide zeh ay n - l tif b- sev b
342
E sad E fen d i em esi: em eciler tek k esi y a k n n d a d r. T arih i:

z a tem m e h z elb in k a a l
T rih i H z H ay ru ssadi
S en e 1022.
Y in e izm eciler T ekkesi n n d e. D e n iz u ru su H se y in E fe n d i

n in e v in in d u v a rn d a k i em en in ta rih i:
T a m am oldu b in s n k t r ih
D idi H a tif m isl-i m -i cennet.
S en e 1066.
S u lta n A h m ed em esi: T o p h n e ded ir. T a rih i: G uyy b- h a

y t b u n d a k ld la r sebil.
Hamamlar: A lt ta n e d ir. A li P a a H am am : T em iz, su y u saf, h a

d em eleri o lg u n ve it a tk r, h e rk e se ak b ir h a m a m d r. ftsoka
H am am : O k a d a r a y d n lk d e ild ir. K ale k a p s d n d ak i h am am ,
G a la ta s a ra y y a k n n d a k i h a m a m ... K k avuba H a m a m : Toph n e y a k n n d a d r F m d k ld ak i M olla H am am T n n k a p s z e rin d e
k i ta r ih u d u r:
G re n le r ol m ak a a m - d ilk n n didi t rih in i,
L eb -i d e ry d a se y ra n eyle h a m a m n m ollann.
B u h a m a m la rd a n b ak a y ed iy z k a d a r da H n e d a n h a m a m la r
v a rd r.
Esnaf ve sanatkr dkknlar: T o p h n e ve F n d k l k asab a sn d a
sekiz y z d k k n v a rd r. B e d e sta n yok. F a k a t d k k n la rn d a h e r
eit k y m e tli ey a b u lu n u r. Z ira krfez e h ird ir. eit eit m e y v a
s a ta n p a z arc d k k n la r m e h u rd u r. n k b u d k k n la r b y k
a a la rn glgesinde k u ru lm u tu r. S a n a tk rla rn n z ik g ird e k ebab,
lezzetli hoaf, le v e n d le r iin d a n bozas, has, bey az p a m u a b e n z e r
s n g e r gibi gz gz pim i so m u n u ki, S a b a n c a so m u n u n d a n ve
A m a sy a n n lad ek i e k m e in d en d a h a lez z e tlid ir. n k b u f m m n
sa h ib i ts a elebiye, gnl eh li d e rv iin b iri d u y azl b ir le v h a v e r
m i... O z a m a n d a n b e ri felek, sa elebin in a rz u su z e re dnm eye
b alam v e ekm ei m e h u r o lm u ... A cem a h la n n a b u T o p h n e
so m u n u n d a n g t r lm , A n ad o lu d a n sfa h a n a a y d a gidebildii
h a ld e b o zu lm am tr.
Halk: H a lk n n ou t c c a r, m an a v , gem ici ve to p u d u r ki, K a

ra d e n iz sa h ilin d e S inop, A m asra, E re li, B a rtn , B a fra , S a m su n gibi
e h irle rin h a lk n d a n te e k k l e tm ile rd ir. G rc ve A baza da ok
tu r . T o p h n e deki A b azalar, o c u k la rn n A baza te rb iy e si ile b y
m esi iin, o cu k larn d a h a ik i y a n d a ik en A b a z a d iy rm a gn
d e rirle r. O nbe y a n a gelince y in e g e tirip p d i h m u sa h ib in e ve
343
b a k a la rn a s a ta ra k ra k e d e rle r ki, o ocuk b u v a sta ile y k selir.

te b izim M elek A h m ed P a a efen d im iz ve S iy a v u P a a d a h i b u
T op h n e A b a z a la rm d a n ik e n s a ra y a g irm ilerd ir. T o p h n e n in y n azdr. e h rin b y k l n e gre em e says da azdr. F a k a t h e r
evde b ir su k u y u su v a rd r. ar ve p a z a r d a h i azdr. E v le rin in
ou denizi grecek ekilde b irb irin e b itiik o la ra k y a p lm tr. So
k a k la r sta n b u l, E yp, K asm p aa gibi, b a ta n b a a k a ld rm ld r.
C ad d eleri g e n itir. M escidleri b irb irin e y a k n d r. n k h a lk ib a
d e te d k n k im se le rd ir. E raf s sl e lb ise le r giy er. T c c a r v e sa
n a tk r la r k u d re tle rin e gre k a ra e lb ise le r g iy erler. K a d n la n u z u n
ferace, b a la rn a d lb en t, y z le rin e k l rt , selm iye, d ib ta k k e
g iy ip son d erece edebli h a re k e t ed e rler. E rk e k ve k a d n gzeli ok
tu r. B u eh ir, sta n b u la b en zer. n k s ta n b u lu n b ir m a h a lle si
dir.
T o p h a n e deki b y k
ev liy , ulem , e y h le rin ve
v e z irle rin n u rlu m e z a rla n :
s elebi: F n n y a n n d a , b y k b ir
k u b b e a ltn d a y a ta r. M e v l n N ak ib
Y a h y a E fendi: O da b u c iv a rd a d r. K a p
ta n K l ve U lu A li P aa: M ezar cm iin in sol ta ra fn d a b y k b ir k u b b e iin d ed ir. K a le n d e r M eh m ed
E fendi: V e fa t ta rih i:
B ir fit b - k a d r-i k erem k n s rr
S ald zem ine gr y in e a rh - site m g e r
T rih i Halil didi l ft- H a k ile
C vid-i c e n n e t ola n asib-i k a le n d e ri
M isk aali S olakzde N ak k a B ehzad: K u le k ap s m ev lev ih n esin in m ez a rl n d a y a ta r. V e fa t ta rih i:
K a le m g r-i ecel bozdu
Y azk b u nak- B ihzde
ey h d em E fendi: K u le k ap s m ev le v ih n e si ey h i ik e n M
s ra g itm i ve o rad a v e f t e tm itir. Y erin e, A raz M eh m ed E fen d i
e y h o lm u tu r. d em E fe n d in in v e fa t v e A ra z M e h m e t E fe n d in in
eyhlie g e tirilii iin u ta r ih y a z lm tr:
B u y u rd u ey Nisr byle t a h r i r eyle t rih in ,
D e lid ir, d e v r-i dem g eti o d e v r-i M u h a m m e d dir.
BEKTA EHRNN MARETLER, HNEDNI

VE DER MAMUR YERLER
E ski zam an d a, b u e h re ta b eik a n la m n a gelen K ona P etro
344
d e n ilirm i. B u ad alm asn a, Y aka a d n d a b ir ra h ib in y a p trd b

y k b ir k ilisey e K u d s- e rifte k i B eytllahim d en ilen y e rd e n
g e tird i i H a z ret-i sa y a a it b eik sebep o lm u tu r. sa A leyhisselm
ocukken, b u ta te k n e y n i b eik iin d e y k an m tr. B u sebeple k i
lise Beikta a d ile h re t b u lm u tu r. P a p a z lnce, H a rk l olu
ly a ad l k ral, b u ta beii A yasofya k ilisesin in sa ta ra fn d a k i t a
b a k a y a k o y m u tu r ki, h l z iy a re t edilir. B u n u n z e rin e M slm anl a r d a b u e h re B eik ta d em ilerd ir. G a y e t m a m u r ve gzel olan
eh ir, g ittik e de g zellem ek ted ir. n k su y u ve h a v a s ok gzel
olup, deniz k y sn d a geni, alak b a y rla r z e rin e k a t k a t, bal-baheli a lt b in k a d a r y a lr ve e v le rd e n m ey d a n a g elm itir. B u n la rd a n
K a p ta n C a fe r P a a , K a p ta n K asm P a a y a lla rn d a ik ie ry z oda,
e r h a m a m ve b ire r cm i v a rd r. B ab a S le y m a n Aa, M in k rzd e
A li E fen d i, A zm zde D e fte rd a r E m ir P aa, F re n k M u stafa E fendi,
H a fz A h m e d P aa, O sm an U sta, M ek K ad n , M tev elli M u stafa
E fen d i y a lla r da n l y a lla rd a n d r.
Padiahlarn zel b a h eleri: D olm abahe: E sk id en kk, se rv i

li b ir b a idi. eh id S u lta n O sm ann e m ri ile d o n an m a gem ileri,
sa n d allar, filik a lar, firk a te le r, sta n b u lun y irm i b in k a d a r k rm a, k a
y k v e m a v n a la r ta la rla d o ld u ru lu p n n d ek i denize d k l rd . L i
m a n gibi b ir boaz ik en , d o ld u ru ld u k ta n so n ra a d n a D olm abah
e d en ild i. D rt y z arn g en ili in d e b ir m ey d a n olup, z erin d e
O sm an H a n c irit o y n ard . S o n ra la r iinde S elim H n a a it b ir kk
v e h a v u z d a n b ak a b in a y o k tu . B u ra d a da u z u n b o y lu serv i a alar
v a rd r. A y rca b ir u s ta b a h v a n v e ik iy z n e fe r y i it b o sta n c la r
v a rd r. D en iz k ys d e rin o ld u u n d an , lodos r z g rn n d a lg a la n sa
h ili h a ra b e tm e sin d iy e m t e a a la rn d a n m u h a fa z a la r y a p lm tr.
Beikta bahesi: B ay ezid H a n z a m a n n d a P a a y als idi. P d i

h la ra g eerek c e n n e t gibi b ir b a oldu. K a t k a t b a h e le r ve ah n iin le rle s sle n m itir. F a k a t ok geni deildir. C iv an K ap u cu b a
B ahesi: C e n n e t gibi b ir b a d r.
Kazancolu bahesi: B u d a p d i h la ra gem i v e M u ra d H n ,

K a y a S u lta n a h ed iy e e tm itir. G r lm ey e d e e r b ir y a ld r. B u ra
d a k i y k se k a d rv a n a b e n z e r b a k a sa n a tl b ir fskiye g r lm em i
tir! B u n la rd a n baka, e h ir iin d e K irem it iz d e , K k avu ve
b a k a la rn n ev leri, e n te ra s a n ev le rd ir. S a h ip le ri ileri gelen k im se
le rd ir. B u e h rin h a lk son d erece z e v k le rin e d k n in sa n la rd r. B u
ra d a h a l sah ib i, ib a d e te d k n k im se le r de v a rd r. Elksib H ab b u llah (K azan an A llah sev er) szne u y a ra k , h a lk n n ou ba-
345
clk la u ra rla r ve eitli e h li s n n e t elbisesi g iy erler. H a lk n n

b iro u A n ad o lu t a r a f n d an d r. S o fra la r zen g in d ir. H k im le ri, e ria t
ta ra fn d a n G a la ta m o llasn n v e k ilid ir. B u n la r; M u h tesib , suba, d e
niz k y sn d a B o stan cb a ve B eik ta bahesi u sta s ve d i e rle ri
dir. G a y e t m a z b u t b ir e h ird ir. K alesi yok ise de e m n iy e t iin d ed ir.
B eik tata k i cam iler: K oca S in a n P a a C m ii: sk e le n in y z
ad m gerisinde, dz b ir a y rlk ta y a p lm tr. Y k sek k u b b eli, a y
d n lk b ir cam id ir. m a re t d u v a rla r k rm z v e b ey az ile y ap lm ,
M sl m a n la rn ib a d e t y e rid ir. A v lu n u n d n a r a a la n ile s s
l d r. B ir kesinde de e riy y e m ah k e m esi v a rd r. n ce b ir m in a
resi v a r. M ih r b n n d e d e m ir p e n c e re le r iin d e e h rin ile ri g e le n
le rin d e n b a z larn n m e z a rla r v a rd r. te ta r a f t isk eley e k a d a r ge
ni b ir d z l k t r. K ar ta ra f sk d a rdr.
A h m ed D e r k C am ii: D olm abahey e y a k n d r. D r ss a d e a a
s A bbas A a C m ii: Y eni yap, d rt ke, h a v a d a r b ir cm id ir. A y
rc a birok m escid leri de v a rd r.
H a y re d d in P a a M edresesi ad ile b ir m ed resesi, k rk a d e t ebced
o k u y a n ocuk m ek teb i, b ir d a r lk u rr s v a rd r. D r lh a d isi y o k tu r,
sk e le banda, gelip geen m isa firle rin k a lm a s iin b ir k e rv a n s a
ra y v a rd r. n k b u iskele, R u m e lin d e n A n ad o lu y a sev k ed ilen
a sk e rin sk d a ra getii iskeledir. h a m a m v a rd r. B u n la rd a n
b ak a y z doksan k a d a r d a 's a r a y h a m a m la r v a rd r. em e v e se
b ille rin in su la r p ek ta tld r. B u n la rd a n Y a h y a E fe n d i em esin in
ta rih i: K onup ien lere s h h a tle r olsun. S en e 945. Y etm i k a d a r d k
k n v a r. e h re gre d k k n ve em eleri azd r. L k in h e r e v ve
b o sta n d a ta tl su k u y u la r v a rd r. H a tt te m m u z d a G a la ta n m su y u
azaln ca, B e ik ta ta n k a y k la rla G a la ta y a su ta rla r. B a h e le rin d e
s ra h i do lm a k aba, lah a n a , eki d u t ve y a lla rn d a b a lk la r e
itli ve m eh u rd u r.
M esireleri: Y a h y a E fendi m esiresi: O rm an lk ve geni b ir im en
lik tir ki, iine h i b ir zam an gne te s ir etm ez. n ar, st, sakz,
serv i, R u m cevizi a a la r ile s sl b ir v d id ir. A k a n p n a rla r d i
b in d e h a y r sa h ip le ri ta ra fn d a n im en lik o tu rm a y e rle ri y a p tr l
m tr ki, sa r asm a, k a ra ta v u k , ish a k k u u , ispinoz, filo rin a , b a
ta n k a ra , k t ad l b lb l, iy i ad l b lb l gibi k u la rn fery d v e in
ley ileri g ezin tiy e k a n la ra can k a ta r. in d e zevk sa h ip le rin in y e r
y e r so h b et e ttik le ri eski b ir g ezin ti y e rid ir.
T ek k eleri: M ev lev ih an e T ekkesi: D eniz k y sn d a olup, m ev lev ih n e si d enize b a k a n y k se k b ir m e v le v ih n e d ir ki, s ta n b u ld a v e
346
b a k a eh irlei'd e b e n z eri y o k tu r. im d ik i u s ta la r b u m e v le v ih n e n in
la l re n k li s a n a tk r n e k u b b e sin e b e n z e r k u b b e y ap a m a z la r. F u k a
ra o la n la r b a t ta ra fm d a d r. S e m a h n e n in m e y d a n b a ta n b a a ce
viz le v h a la rla s sl ve ta ra f b ill r ve necef ta la n ile n a k l
d r. M b re k eyhi, H a a n D ed edir. Z am an m zd a d us k a b u l edi
le n b ir z t idi. M u k ab ele g n le ri k rs d e m esn ev -i e rif o k u rk en ,
k e n d ile rin e b ir vecd gelir: Bu gece d ersim izi H a z re t-i M ev ln d an
b y le ald k . K a rd e le re de yle an laty o ru z d e r idi. V e f tn d a n son
r a y e rin e n e y z en D erv i Y u su f C elli e y h oldu. M esnevi o k u tu rk e n
b irk a k e re m e s t olup, k e n d isin i k rs d e n aa, d in le y e n le r z e ri
n e a ta ra k , d n e r a rh gibi d n e re k se m a e tti i g r lm t r. ald
n ey , d o ru su k la r k e n d in d e n g eirird i. B ir de Y a h y a E fen d i T ek
kesi v a rd r.
B y k e v liy m ez a rla r: e y h A h m ed D e v r n T rb esi: D olm abah e y a k n n d a h e rk e s ta ra fn d a n z iy a re t edilen, say g g sterilm e
y e l y k bi. y e rd ir. H a z re t-i Y a h y a E fen d i z iy a retg h : D enize k a r
d ik sek b ir d a n tep esin d e, y k se k b ir k u b b e n in iinde y a tm a k
ta d r. K e n d ile ri T ra b z o n lu olup, o rad a d n y a y a gelen S le y m a n H n
G azin in s t k a rd e le ri idi. S o n ra, S le y m a n H n n h alifeli i z am a
n n d a s ta n b u la g elm itir. V e f t ta rih i: Leyle-i yd- adh d r. S e
n e 978. H a y a tla rn d a , g m l b u lu n d u k la r te p e z e rin d e h e r cum a
gecesi H z r P e y g a m b e r ile b u lu u p ilm -i le d n n ren irle rm i. N u r
lu m ez a r h l z iy a re t ed ilir. K a p ta n H a lil P aa: O c iv a rd a b ir y k
sek k u b b e iin d e y a ta r. H a y rl ile rin d e n o la ra k S akz k alesinde, s
ta n b u l Y en ik y n d e deniz k y sn d a b ir e r cm ii v a rd r. E lli b in k u
ru h a rc a y a ra k K a sm p a a d a K u lak sz m ah a lle si y a k n n d a k i E m ir
E fen d i C m iin e su g e tirtip b y k sevab k a z an m tr.
Kaptan Gazi Hayreddin Paa Trbesi: S le y m a n H n k a p ta n la rm d a n d r. C ezayir, T u n u s, T ra b lu s fe tih le rin d e b u lu n m u tu r. A k

d en izin b ir o k a d a la rn d ah i fe th e tm i tir. l m n e ta rih : D ald rih le t d e n izin e k ap tan . S en e 970. D i e r ta rih : M te reis lb ah r . S ene
970. B u s a n a tl k u b b e y i de S le y m a n H a n n M im arb as S in a n u s
ta y a p m tr. Y a h y a E fen d i T rb esi: B u v el T ra b zo n lu olup, S u lta n
S le y m a n H n ile o cu k lu u n d a s t k a rd e i o lm u tu r. B eik ta y a
k n n d a k i t rb e s in i M im a r S in a n y a p m tr.
Ortaky kasabasnn imaretleri: E sk id en h ris tiy a n y a ta im i.
B il h a re K a n u n S u lta n S le y m a n H n d e v rin d e D e fte rd a r b ra h im
P a a den iz k e n a rn d a b ir cm i y a p trd k ta n sonra, d i e r ile ri g elen
le r de y a lla r y a p a ra k k a sab a y im a r e tm ile rd ir. D eniz k y sn d a
347
b ir d e re n in ik i y a k a sn d a , iki b in y z k a d a r k a t k a t y all, balbah eli sa ra y la rd r.
Deniz kysndaki yallar: B a lta c M ehm ed P aa, ek erci Y a h u

di, s h a k Y ah u d i, M im a r M u stafa, S afiy e S u lta n , E km ekizd e A hm ed P a a , C aalolu M a h m u d B ey, K a ra H a a n olu, elebi K e th d , N ak k a P a a y a lla r b a lc ala rd r. B u n la rd a n b a k a b iro k
Y a h u d i e v le ri de v a rd r. Ik iy ze y a k n olan d k k n la rn n b iro u
m ey h n e d ir. H n , im a re t, m ed rese, b e d e sta n gibi ey leri y o k tu r. A m a
ba ve b o s ta n la n o k tu r. H k im i, G a la ta M o llasn n n ib id ir. S u b as ve y e n i e ri y asak s v a rd r. B o stan cb a d a h i h k m v e rir. C e
z a la n d rm a k se rb e sttir.
C m ileri: D e fte rd a r P a a C m ii ile B a lta c M a h m u d A a M es
cidi, b alca ib d e t y e rle rid ir. B ir h a m a m v a r. H a v a s g a y e t g zel
d ir. S e b ilh n e si y o k tu r. F a k a t deniz k y sn d a T ek eli M u sta fa P a a
ta ra fn d a n y a p trla n h a y a t k a y n a em en in m im ar, M im a r S i
n a n d r. T arih i: C anfez em e-i sev ab oldu.
K u ru e m e kasabasnn im re tle ri: K y la rn d a , y a n ve er fm
y a lla r v a rd r. ta r a f ta geni b ir d e re iinde, b ir slm m ah allesi,
b ir cm i, b ir h a m a m v a rd r. O n b ir k a d a r Y a h u d i evi ve m a h a l
le R u m e v le ri v a rd r. Y a h u d ile rin sinagogu, R u m la rn iki k ili
seleri v a rd r. k i y z d k k n olup, b o stan , h an , im re t ve b a k a
e se rle ri y o k tu r. B a ve bahesi o k tu r. B u k a sa b a n n da G a la ta y a
b a l n ib i, y e n i e ri y asak s v e subas v a rd r. D ou ta ra fn d a ,
d e n iz in k a r sa h ilin d e K u zg u n c u k k asab as v a rd r. Z iy a re t ve m esi
re y e rle ri y o k tu r.
A rn a v u tk y k a s a b a s n n i m r e t le r i : D eniz k y sn d ak i b in k a d a r
b a ve bah eli m a m r e v le rd e n o lu m u tu r. B u e v le rin h ep si de R u m
ve Y a h u d ile re a ittir. C m i, m escid, m ed rese ve im re ti y o k tu r. K
k b ir h a m a m v a rd r. D k k n la r d a r y e rd e o ld u u n d an , b a v e
b ah esi azdr. E k m e k ve p ek sim ed i b ey azd r. Y a h u d ile ri zev k sa h i
bi ve saz eh lid ir. R u m h ris tiy a n la rm n ou L a z d r. M sl m a n ce
m a ti ok azdr. A k n tb u m u n d a n ieri d o ru b ir k rfez ve lim an
v a rd r. K n b ir o k g e m ile r b u ra d a k lar. F a k a t A k m tb u m u k a
y a lk o ld u u n d an , b u ra s p ek te h lik e lid ir. G em i g e irm e k te z o rlu k
ek ilir. B u ra y M u ra d H n n ru zn m ec isi b ra h im E fe n d i ta m ir e t
tir e re k b ir em e y a p trd . H k im i; G a la ta n ib i, su b a v e b o stan cbadr. B u ra d a n b ira z ile rid e H a a n H alife B a v a rd r ki, h le n
p a d ia h b ah esid ir. D rd n c M u ra d d e v rin d e a sk e r a y a k la n d ve
y e n i e ri aas H a a n H a life y i p a r a la d la r. B u n u n z e rin e b ah e
348
h zin ey e geti. B u ra d a n b ira z ile rid e k i B eb ek B ahesi p a d ia h la ra

m a h s u s tu r. B irin c i S e lim in b ir b ah esi v a rsa d a o k a d a r b a k m l de
ild ir. F a k a t b y k se rv ile ri v a rd r. B u ra s da geilince, D eli H se
y in P a a B a na v a rlr. B u ba, safi am fst a a la r ile s sl
d r. n k a y a la r d e n ile n y e rd e k rk elli e v ve S tk E fen d i C m ii v a r
d r. B u cm i y k se k te d ir. A ltn d a k i k a y a d a n ta tl b ir su a k a r. B u
ra d a n tesi R u m e lilisa rdr.
B y k e h ir ve eski
k a le R u m e lih isa rn n e
k illeri v e ta rz , im re tle ri
v e h a y rla r:
K e fe re z a m a n n d a te p e n in z erin d e b ir
eski kilise, iin d e de b ir r h ib v ard .
F a k a t b u ra h ib gizlice slm d in in i k a
b u l ed erek , sem e M sl m a n la r a ra s
na g irm i v e d o ru y o lu sem iti. yz
k a d a r gizlice M sl m an olm u g n l y a ra l d e rv ii olan y i it b ir papas idi. E d irn e e h rin d e F tih in te k r a r ta h ta k t n iitince, d e r
h a l b ir m e k tu p la : sta n b u lu feth e d ec e k n im e le m ir sensin diye
m jd e le y e re k , B u rad a b ir kale ve A kdeniz b o azn d a iki k ale y a
p p s ta n b u la ik i ta r a f ta n z a h ire b ra k lm a d ta k d ird e , k tlk ve
p a h a llk olm as m u h a k k a k tr. A zam etle E d irn e den k a la b a lk b ir
o rd u ile bizim ta r a fa te rif ediniz! diye de h a b e r salm tr. R u m e
lih is a r y e rin d e o tu ra n p ap as k lk l gizli M sl m a n n m e k tu b u F
t ih e u lan ca, M eh m ed H n n r u h u fe ra h la y p ii zevklendi. B u n u n
z e rin e H a z re t-i F tih iki y e rd e n g a y re t k u a n k u a n p K o stan t in in izn i ile a v a gelerek, K a ra d e n iz sa h ilin d e Terkos kalesi h a
lic in d e v e o rm a n l n d a av lan p , T erkos kalesi k a p ta n n d a n h e d i
y e le r alm v e M eh m ed H n d a h i ona b iro k h e d iy e le r v e rm itir.
A sla a y k r h a re k e tte b u lu n m a y a ra k K o s ta n tin e de d o stlu k g ste r
gesi o lara k eitli a v la r g n d erm itir. A ncak, b u h is a r y e rin d e b ir
a v kk y a p m a k iin izin iste m itir. B u sra d a h is a r y e rin d e k i M s
l m a n ra h ib le g r e re k a n la tla r. S o n u n d a k t h u y lu k ra ld a n
e l ile r gelip, k raln : B ir s r d erisi k a d a r iftlik y a p a rsa , r ic a la r
n k a b u l ed erim . B ir s r d e risin d e n faz lasn a izn im y o k tu r. S o n ra
su lh a a y k r i olur. d ed i in i F tih e ile ttile r. F tih , eli n n d e kz
d erisi b y k l n d e b ir k u le y a p m a y a b alar.
E d irn e den b in le rc e ii, d adelen u s ta la r g e tirtir. B u a ra d a giz
li M sl m a n n te k lifi zerin e, E d irn e n in K a ra d e n iz k y sn d ak i
B u rg az isk elesin d en b ir gecede k rk -elli to p u da b e ri ta r a fa g e ir
te re k , d en iz k e n a rn a u y g u n y e rle re k o y u p z e rlerin i al rp ile
rtt le r. S o n ra a sk e r ile, h le n k a le n in b u lu n d u u y e rd e b in a y a
p m n a son d erece g a y re t sarfed ild i. Y a p la n b in a y d a h i h e rg n a-
lla rla rte re k g izlerlerd i. S o n ra S u lta n M ehm ed, p a p a sn d o ru d

ncesi ve ak ll te d b iri ile, k ra ln gn d erd i i kz d e risin i g erg iy e
g e rip ince b ak ile d a ire ek lin d e d ilim d ilim ederek, y a l n k a y a
la r z e rin e o b y k l k te b ir h is a r y a p tla r. Y in e gizli M sl m an
p a p a s dedi ki: P dihm , m b re k ad n M eh m ed dir. K ita b m z
da M uham m edin M eh m ed i b a sa rk l olup, 857 (1453) ta rih in d e
K o sta n tin d ev leti o n u n elin e geer diye y azld r. im di b u k a le
n in ekli, se n in a d n a b e n z e r ekilde y ap lm al. B en b u ie k rk b ir
y ld r m e m u ru m ve m im a rlk ilm in d e ih tisa s sah ib iy im . A m a s rr
m k im sey e am adm . d iy e re k p a a la r sv a r ve b t n m im a rla r
b an a to p la r. S o n ra b u R u m e lih isa rn K fi y a z y a gre M ehm ed
ism i ek lin d e y a p a r. B u d u ru m A n a d o lu h isa n b a la rn d a n ak b ir
ekilde g r n r. yle ki:
T d a n tep e sin d e olan yedi ta b a k a b y k k u b b e Mim ek
lin d e d ir. B eki k ap s o lan k k h isa r H y e rin d e d ir. A ada d e
niz k e n a rn d a b y k ih n e k u le ik in ci Mim y e rin d e d ir. D u r
m u dede tek k e si ta ra fn d a k i d rt ke k k h isa r Dal h a rfi y e
rin e geer. te b u ekle gre R u m e lih isa r M eh m ed ism i ek lin d e
v e ebced h e sab ile M ehm ed kelim esi doksan ik i o ld u u n d an , h i
sa rn da b t n e tra fn d a d oksan ik i d irse k ve b u r v a rd r. Hn>*
kelim esi ebced h e sa b n a gre a lt y z elli b ir o ld u u n d an , h isa rn
e tra fn d a d a a lt y z elli b ir b ed en dii v a rd r. te b u su re tle k ale
a lt ay d a tam a m la n n c a , e tra fn d a k i al rp y atee v e rd iler. Y en i
kale, bey az b ir inci gibi m ey d a n a kt. B t n a sk e r k a le y e g ire re k
top, t fe n k , ceb h n e ve d i e r lev a z m a t y e rle tird ile r. G izli M s
l m a n o lan p ap as d a elbisesini d e itire re k M u h am m ed s n n e tin e
u y g u n b ir m m in oldu. V e R u m e lih isa r b ekiliini ric a e tti in d e n ,
b u g rev k e n d isin e ih sa n olundu.
K ra l b u d u ru m u renince: B ara a y k r o lara k k ale y a p tla r
diye b ir eli gnderdi. S u lta n M ehm ed de d ilim d ilim olm u s r
d e risin i k ra la g n d ererek , ite izniniz ile y in e b ir s r derisi b
y k l n d e b ir b in a y a p tk . F azlas v a r ise ykalm d iy e re k h a k m n e cevap v erd i. K firle r te k r a r b a r y a p m a k iste d ile rse de M eh
m ed H a n r z olm ad. A k d en iz b o aznda d a h i iki ta r a fa k a le le r y a
p a ra k K o sta n tin in ik i boazn kesti. K tlk ve p a h a llk olunca,
k ra ln b o azn d an y em ek gem ez olup b u su re tle sta n b u l zabdolunm u tu r. te R u m e lih isa r bu ekilde salam b ir k ale olup, b a t t a
ra f gklere u z a n a n k a y a la rd r. E tra fn d a h en d e i y o k tu r. B y k
l: evresi a lt b in ad m d r. D u v a rn n y k sek li i k rk z ira d r.
kalesi, seksen M ekke z ira dr. H e rb iri sa m a n yolu gibi gk lere ba
350
E V L Y A E L E B S E Y A H A T N A M E S '
k a ld rm olup, e n tep e sin d ek i a le m in d ib in d e gz gz beki kulecii v a rd r. H e rb iri o n a r k a tl o d alard r.

P d i h b ir ad a m a fkelense, b u n u o Mim k alesin e h ab sed erler. k a p s v a rd r. B iri k u zey e b a k a n da k aps, d i eri aa eh
re b a k a n k k h is a r kaps, n c s de d e m ir p e n c ere li sel k a p
s d r ve d im a k a p a ld r. Y z be p re to p u v a rd r. A m m a d en iz k
y sn d a b oaza b a k a n b ir tep e d e , iine in sa n bile s an b aly em ez
v e a y k a to p la r v a rd r. K a le bekisi ve y z k a d a r nefe . r, ge
ce g n d z h a z r b e k le rle r. K ale iin d e k a y a la ra b itiik , k rla n g
y u v a s gibi y z seksen k a d a r n e fe r o d a la r v a rd r. B ir m in a re li F
tih cm ii, ik i m escidi, iki b u d a y a n b a r v a r. B aka im re ti y o k tu r.
D v aro u : D eniz k y sn d a d a r b ir y e r olup, basz ve bahesiz
k a y a la r z e rin d e, k a t k a t b in a ltm k a d a r ev d e n ib a re ttir. c
m ii, o n b ir m escidi, y ed i ocuk m escidi, b ir h am am , iki y z d k k n ,
D u rm u D ede T ekkesi a d n d a b ir tek k e si ve yedi k a d a r d a R um
ev i v a rd r. Y a h u d i y o k tu r. M ey h n e ve b o z ah n e d a h i b u lu n m az.
H a lk g a y e t d in d a rd r. y a n ve er f y a l sah ib i olup, k g n leri
s ta n b u ld a o tu ru rla r. H a lk b alk , k ale n e fe rle ri, k ay k v e d i er
e sn a ftr. D a la r z e rin d e b en zersiz k ira z b a la r v a rd r ki, H isa rk ira z ad ile R um , A ra b ve A cem de m e h u rd u r. H a tta A cem d iy a
rn d a a d n a G ln r- R u m d e rle r. k i k iraz, b ir dkm e riy a l a rl
n d a g elm itir. G zel H o ra z m olur.
B u e h rin n n d e n a k a n e y ta n a k n ts ok id d e tli ak ar. Gz
ap k a p a y n c a y a k a d a r, b ir g em iy i K a n d illi b u rn u n a k a d a r s r k
ler.
e y ta n a k n ts k e n a rn d a k i y a lla r: D izd ar, H ac sa, K a ra H a
an, N a rh c H a a n E fendi, K o sk a F rn M eh m ed E fendi, T o p u k lu
M a h m u d A a ve H e z a rp re A h m e d P a a y a lla r v a rd r.
R u m e lih isa n n d a k i z iy re tg h la r: e y h sm a il m ezar: B u z t
k a tlo lu n a ra k m b a re k cesedleri A h rk a p d an d enize b ra k lm . O
v a k it, P d i h H isa rda K a n d illi b ah esin d e im i. B ir de g r rle r ki,
m b a re k e y h on m rid i ile K a n d illi bahesi n n d e m ey d a n a kp,
den izd e d e ry gibi coarak, sem a etm ey e b a la r. P d i h a h ita b e n :
H n k rm ! B izi h a k sz y e re k a tle ttile r. H alim izi a rz a geldik d erler.
V e ta m b ir s a a t o ra d a sem a ed e rler. M n e v iy a t sah ib i h n k r h n
g r h n g r a la ta ra k a k n ty a k ap lp , t D u rm u dede te k k e sin in
n n e v a rrla r. S o n ra o ra d a to p ra a v e rirle r. H a k ir, z e rin e on ge
ce n u r y a d n g ren d e rv ile rle g r t m . e y h d o duu v a k it,
b a b a s ism in e K u rb an sm ail dem i. A ra d a n y e tm i sene getik-
351
te n sonra, H a z re t-i e y h A tm e y d a n n d a u k u rem e b a n d a on h a

lifesiy le b irlik te k u rb a n e d ilm itir. K a n n n d k ld y e rd e d o st
la r b ir zv iy e y a p m la rd r. H l D ik ilita d ibinde, P a rm a k l m es
cide y a k n b ir z iy a re t m ah a llid ir. e y h sm a ili sev m ey en ler, k a tli
ne yle ta r ih y a z m la rd r: L n etu llah i a le y h im ecm an.
e y h H a a n Z arifi: M srd a b ra h im G len ile so h b e tte b u lu n -'
m u, so n ra S le y m a n H n n izn i ile e y h in in y e rin e L a n g a d a pos
t a o tu rm u tu r. K en d isi S iro z lu d u r. M ezar, D u rm u D ede tek k e sin d ed ir. V e f tn a ta rih : Z arfn in d irig a g itti r h u S en e 977. T es
m iy e yo lu ile Rh k e lim e sin d en ebced h e sab ile elde ed ilen r a
k am y e k n d a n k a rlr.
stin y e k a sab a sn n im re tle ri: B u ra d a fe tih te n nce k ilisele r v a r
m . H l S e rv ib u rn u ta ra fla rn d a eski k ilise le rin te m e lle ri g r l r.
K ilise le rin h ep si stin y e ad l b ir r h ib in id a re sin d e im i. S o n ra la r
C eneviz k eferesi G a la ta y istil e tti i zam an , s tin y e k ilisesin i b
ra k a r a k G irid ad a sn a kam . O ra d a b ir kilise y a p tr a r a k o tu rm u
t u r ki, on a d a stin y e kalesi d e rle r. s tin y e n in b e ri ta ra fn d a , b in
p a r a gem i a la n b ir lim a n v a rd r. K a sa b a d a R u m ve M sl m a n la r
k a rk o tu ru r. cm ii, yedi m escidi, b ir h a m a m , y irm i a d e t d k
k n v a rd r. F a k a t h a n v e m ed rese gibi im re ti y o k tu r. B a ve b a h
esi o k tu r. H a lk n n fa k irle ri, bac ve b a lk av csd r. K a sa b a k r
fezde o ld u u n d an , h a v a s o k a d a r iy i deildir.
Y a lla r: M ft Y a h y a E fendi, Y en ieri E fen d isi K oyunzd e, H a
d m A li A a, B onak sm ail E fen d i gibi y n a a it b irta k m y a lla r
v a rd r. Z iy a re t y e rle rin i b ilm iy o ru m . s tin y e lim an b u rn u n d a b ir
m isa firh n e v a rd r. L im a n r z g r tu tm az .
Y eniky k a sab a sn n im re tle ri. B u ra s S u lta n S le y m a n n em
r i ile im r edildii iin, Y eniky d e rle r. b in evi olan, b a l ve
baheli, s sl b ir e h ird ir. G a la ta n ib in e b a l olup subas, y e n i
e ri se rd a r, av u b as ve y a sak la r v a rd r. Z ira h a lk n n ta m a
m T ra b zo n lu o ld u k la r iin, in ad in sa n la rd r. F a k a t son d erece zen
g in t c c a rla rd r. B ire r M sr h z in e sin e sa h ip kalyo, a y k a v e K a ra
m rse l sa h ib i re isle ri v a rd r. B u y zd en e v le ri b a k m ld r. m a
h a lle M sl m an ve y ed i m ah a lle h ris tiy a n v a rd r. Y ah u d isi yo k
tu r. Z a te n Y a h u d i b u lsa la r, R u m la r ve L a z la r ld r rle r. B u d a on
la r se v m e d ik le rin d e n ile ri gelir.
cm ii v a rd r. B u n la rd a n deniz k y sn d a b u lu n a n K a p ta n H a
lil P a a C m ii ok irin d ir. H ac m erin evi nnde y e n i e ri oca
352
av clar, Istra n c a d a la rn d a n a v la d k la r k a ra c a la n n e tin i p a d ia h

iin p a s trm a y a p a rla r. E v in n n d ek i safl im e n lik te k u ru tu rla r.
n k b u ra la rn su ve h a v a s gzeld ir. B ir h am am , b ir h an ve be
k r o d alar, iki yiiz k a d a r d k k n la r v a rd r. A m a b u d k k n la rn
y z k a d a r, deniz k y sn d a p ek sim etci frn la rd r. n k K a ra d e
n iz e a lan g e m ile rin k a p ta n la r p ek sim ed i G a la ta d a n ve b u Y enik y d en a lrla r. zm a ra b sa rh o la r ta ra fn d a n ok sevilir. F a k a t
h a lk a ra s n d a sevilm ez. M edrese ve b e d e st n gibi im re tle ri y o k tu r.
A m a t fe k a ta n a sk e rle ri o k tu r. n k b ir ta r ih te b a y ra m g n,
K a z a k la r K a ra d e n iz b o azn d an y z ay k a ile gelerek, b u b eld e
den b in e sir v e be M sr h z in e si m al ve define ve b iro k k y m e tli
e y le r alp, h i e k in m ed en m e m le k e tle rin e d nm ler. O z a m a n d a n
b e ri, bu e h ird e y e n i e ri o ca n d an b ir o rta k u llu k b e k le r ve h e r
gece b o stan cb a da k a y k la gelip ko n tro l eder.
Rumelihisarndaki dn- H is a rm k b le d u v a r d ib in d e u lu b ir
yann kutbu Hazret-i Dur- y e rd ir. B e k ta fa k irle rin d e n t rb e d rmu Dedenin trbesi:
l a n v a rd r. era, d a v u l ve k u d u m a rla sslen m i b ir y e rd ir. M b a re k D u r
m u D ede, T u rla n e h rin in K a ra d e n iz 'e d k ld y e rd e b u lu n a n
A k k e rm n k alesin d e d o m u tu r. B u l a erince, g e m iciler dedeyi s
ta n b u la g e tirip b u h isa ra b ra k m la r. B u ra d a y e tim itir. Z a m a n la
k e r m e t sah ib i olup, baz gem iye b in en le re : Bu seferd e z a ra r e
kersin. Bu se fe r se l m etle g idip zengin gelirsin! diye eitli sz
le r s y ler ve d ed ik leri de k arm . Y irm i y l k a d a r ey h lik y a p tk
ta n sonra, A h m e d H a n d e v rin d e b r d n y a y a gm ve H is a rd ak i tek k e sin d e to p ra a v e rilm itir ki, h l h e rk e s ta ra fn d a n ziy a
r e t ed ilir.
Tarabya k asab as im re tle ri: nceleri b u k a sa b a n n y e rin d e de
n iz k y sn d a k i b ir b a lk d a ly a n n d a n b ak a b ir ey y o k tu . kinci
S elim den iz k y sn d a g ezin irk en , b u b a lk d a ly a n n a u ra r ve e
itli b a lk la r a v la ta ra k o rad a b u lu n a n se rv i a a la rn n a ltn d a p i
irip zev k v e sefa ile y e rle r. S o n ra o y e rd e T a ra b y a ad ile b ir k a sa
b a k u ru lm a sn ve k en d isi iin de b ir m esire y e ri y a p lm a sn S a d
r z a m S o k u llu M eh m ed P a a y a e m re d er. B u n u n z e rin e k a sab a o
a srd a k u ru lm u ve m a m r h a l e . g e tirilm itir. S o n ra M u rad H a n
z a m a n n d a Y en ik y R us k eferesi b a st n d a b u T a ra b y a k a sab a
sn n h a lk y i it in sa n la r o ld u k la rn d a n K a z a k la rla cen k ed ip k fi
re b ir h a rd a l ta n e si b ile v e rm e m ile r ise de, y e rle ri ceh en n em ola
s k firle r, e h ri atee v e re re k h a r b e tm ile rd ir. S o n ra y in e m -
353
rin a b ala n m olup, h a le n a llm a k tad r. S ekiz y z k a d a r e v le ri

v a rd r. B ir M sl m an m ah allesi, b ir cm ii, y ed i ta n e de H ristiy a n
m ah a lle si v a rd r. F a k a t ad geen b a lk d a ly a n ve m esire y eri, h le n
G m r k e m in i A li A a n n y a lsd r. B u n d a n b y k s a ra y y o k tu r.
K a sa b a n n h a m a m ve b ak a im re ti y o k tu r. K rk elli k a d a r k k
soka olup, b a ve b ah esi o k tu r.
B y k d e re k asab as im re ti: B u k asab a d a k in ci S elim in ge
z in ti y e rid ir. O rm an lk b ir d e re iin e k u ru lm u tu r. B u ra d a b irta k m
n ar, k av ak , serv i, salk m s t ve d i e r a a la r v a rd r ki, h e rb iri
g k lere u zan m b y k a a la rd r. T o p ra gne grm ez b ir o rm a n
lk tr. S aysz a y rlk la r ve eitli su k a y n a k la r ile s slen m i g
n l alc b ir m esire y e rid ir. E i b u lu n m a z b ir m esire y e ri o lu u n
d a n dolay, y a k m n d a B y k d e re k asab as k u ru lm u tu r. B in k a d a r
ev v a rd r. B ir M sl m an m ah a lle si ve y ed i m ah a lle de balk , ge
m ici ve bac e v le ri v a rd r. skele b an d a K oca D e fte rd a r M eh m ed
P a a cm ii v ar. B ir h am am , b irk a soka olup, b a ve bah esi
p ek o k tu r.
S a n y e r k asab as im a re tle ri: B u ra s t sk e n d e r Z u lk a rn e y n za
m a n n d a m m r b ir b y k e h ir idi. sk en d er, K a ra d e n iz ile A k
d en izi b irle tirm e k iin ik i d en izin a ra sn k a z d rrk e n , b u y e rd e
a ltn m ad e n i b u lm u ve denizi b ira z ile rd e n k a z d ra ra k , b u ra y a b ir
e h ir k u rd u rm u tu r. sm in i de F o n d ra e h ri k o y m u tu r. ok b a
k m l b ir e h ir idi. S o n ra C eneviz k ra l y a k p ykm , te k r a r b u g n
k h li ile o n a rlm tr. D eniz k y sn d a b in k a d a r bal, bah eli e v
le ri v a rd r. k i m ah a lle M slm an, y ed i m a h a lle de h ris tiy a n v a r
dr. B u ra d a da Y ah u d i yok. B ir cm ii, b ir m escidi, b ir h a m a m ve
k k so k a k la r v a rd r. H a lk n b iro u A n a d o lu d an gelm e ve b a
cdr. R u m h r is tiy a n la n da balk, m ey h n e c i ve g em icilik y a p a r
la r.
G en i b ir d e re iin d e elebi S olak a d n d a ta b ia t sa h ib i b irin in
b ir bahesi v a rd r ki, S u lta n D rd n c M u ra d grnce, Ben M ekke
ve M ed in en in h izm etisi o ld u u m halde, byle b ir c e n n e t b ah esi
ne sa h ip deilim ! dem i. S ah ib i de: P d ih m a h ib e olsun! d e
m iler. P d i h k a b u l e tm ey ip , solaa saysz ih sa n d a b u lu n a ra k ,
B an m a m r olsun! b u y u rm u la r. B u g zellik te b ir c e n n e t b a
dr. B u n u n d n d a y ed i b in b a d a h a v a rd r. B t n d a la n b a
la r ile s slen m itir. L al ren k li su lu k ira z la r m e h u rd u r. H isa rk iraz ad ile m e h u r olan G ln a r b u S a ry e rde y e ti ir ki, h e rb irin Evliya elebi I-II. F : 23
354
d e n y z e r d am la su k ar. M ed h in e sz y etm ez. H e r sene sta n b u l

h a lk b u e h ird e so h b e t ed e rler.
Altn madeninin vasflan: O sm an l D e v le tin d e t S u lta n ... (54)

a s rn a k a d a r b u m a d e n ile n ir, sa f a ltn elde ed ilird i. S o n ra d e fte r
d a r y r tu tu p , g e liri g id erin i k a rla m a d n d a n te rk e ttile r.
B o a z h isa n k a le sin in y ap l: M ad y an olu Y an k o zam an n d a,
b o azn a zn d a iki ta ra fn d a k i y k se k d a la r z e rin d e, b ire r kale
v a r im i. G n getike, R u m e li ta ra fn d a k i d a z e rin d e o lan Y oroz
k alesi h a ra b olm u. M u ra d H a n z a m a n n d a bo azd an ieri A k k azak
k firle ri g ire re k Y eniky, T a ra b y a , B y k d e re v e S a ry e r k a sab a
la r n y a k p y k tk la r D rd n c M u ra d ta ra fn d a n d u y u lu n ca , b t n
d v a n b y k le ri ile g r e re k v e z ir K a p ta n R eceb P a a n n ve K oz
lu A li A ann. te k lifle ri ile B oazn aznda iki ta r a fta , d enize k ilit
v u ra c a k k a le le r y a p lm a s u y g u n g r ld . B u n u n z e rin e P a d ia h
fe rm n k a rak , k a le le rin y a p m n a balan d . B ir sene iin d e iki
sa la m k a le de tam a m la n d . B u n d a n so n ra K a z a k la r ie riy e girm e
im k n n b u la m a d la r ve b t n k a s a b a la r e m n iy e tte k a ld la r. B u k a
le le r K a ra d e n iz in d a r b ir y e rin d e olup, a r a l a n y a rm m ild ir. k i t a
r a fn in s a n la n y k se k sesle b irb irin e b a m rs a , ne s y led ik leri iiti
lir. B u bo azda K a ra d e n iz d en A k d en ize d o ru a k n t v a rd r. yle
ki, o ra d a n geen g em ilere ok y etim ez. im ek gibi geerler.
Karadenizin Rumeli ta r a f kalesinin ekilleri: D eniz k e n a rn d a

k a re ek lin d e sa lam b ir b in a olup, k b le y e b a k a n b ir d e m ir k ap s
v a rd r. ev resi b in a d m d r. in d e y e tm i a d e t n e fe r e v le ri ve S u l
ta n D rd n c M u ra d H n n b ir cm ii ve ik i b u d a y a n b a n ve ceph n e li i v e y z a d e t k k b y k to p la n , d iz d n ve y z n e fe ri
v a rd r.
H k im i G a la ta n ib id ir. K a le n in d n d a n e fe r e v le ri v a rd r. H an,
h a m a m , ar, p a z a r v e b a k a im re ti y o k tu r. A m m a d a la rn d a b a
l a n o k tu r.
Fns Feneri: K a le n in dnda, y k se k b ir k le z e rin d e b

y k b ir fe n e rd ir. H e r gece y a n a r. K a ra d e n iz deki g e m ile r ona b a k a
r a k B oazd a n ie ri g ire rle r. B u B oaz a zn d an K a ra d e n iz in boy
lam , k u z e y ta ra fn d a , sonu t A zak k a le sin e v a rn c a y a k a d a r, b in
y e d i y z m ild ir. sk e n d e rin, K a ra d e n iz i A k d e n iz e a k tp k e sti i bo
az b u ra s d r ki, h l k a y a la rd a y e rle ri a k seik g r l r. A lla h a
(54) Padiahn ad zikredilmemi.
355
h a m d o lsan , K a ra d e n iz in e tra fn d a b u lu n a n m e m le k e tle ri ve b y k

e h irle ri y a z m a im k n m z v a rd r. d efa K a ra d e n iz in d rt ta r a
fn, t A b aza v il y e tle rin e v a rn c a y a k a d a r gezm iizdir. im d iy e
k a d a r y azd m z 22 e h ir ve k a sa b a n n h ep si R u m e li ta ra fn d a olup,
s ta n b u lu n b ire r m ah a lle sid ir. Y e d ik u le d en b u ra y a gelin cey e k a d a r
ik i k o n a k lk m esfe v a rd r. K a sa b a la rn a ra s n d a bo a ra z i y o k tu r.
B irb irin e b iti ik tir. B u ra d a R u m e li k a sa b a la r ta m a m la n d . B u ra d a n
k a y a b in e re k B o a z h isa rm d a n k a r y a A n a d o lu n u n m u k ad d e s te
m iz to p ra n a basp, y a z m a y a c re t ettik .
A n ad o lu K ilid lb a h ir kalesi: B u n u M u ra d H a n y a p trm tr. D e
niz k y sn d a dz ve geni b ir y e rd e , d rt ke sa lam b ir k a le d ir.
D u v a rla rn n y k se k li i y irm i z ira d r. K b ley e b a k a n b ir d e m ir k a
p s v a r. e v re sin in u z u n lu u sekiz y z ad m d r. in d e sek sen k a
d a r n e fe r o d a la r v a rd r. D iz d n , y z n e fe ri ve S u lta n M u ra d
H n n b ir cm ii ve ik i b u d a y a n b a r ve y z a d e t to p la n v a r d r
ki, h ep si k a r R u m e li kalesi ve K a ra d e n iz b o azn a b a k a r. H e r b iri
o n a r m il m en zilli b aly em ez to p la rd r.
K a v a k k asab as: A d geen k a le n in g n e y in d e deniz k y sn d a,
b y k b ir lim a n n a z n d a sekiz y z evli, b a v e b ah eli, b a ta n b a
a m sl m an e v le rid ir. B ir cm ii, y e d i m escidi, b ir h a m a m , iki y z
k a d a r d iik k n la n ve b e k r e v le ri, ocuk m e k te b i ve b i r em esi
v a rd r. S u la r b- h a y a t g ib id ir. H a lk h ep gem ici, bac ve t c c a r
d r. T a m am A n a d o lu lu d u r. H k im le ri, sk d a r m o llasn n n ib i
v e K a le d iz d rd r, b u n la r h k m e t eder. G ece v e g n d z b o stan cb a k a y k la rd a gezer. Y az v e k lim a n n d a }diz gem i ek sik o l
m az. D a la n n m k e sta n e si ve a h la t a rm u d u m e h u rd u r.
Y oroz k alesi: K a v a k k a sa b a sn n k u zey in d e olup, E lin a ad l k r a l
ta ra fn d a n k u ru lm u tu r. B u ra d a Y oroz a d l b ir r h ib in m a n a s tr
v a r idi. Y oroz ism in i a lm a sn n sebebi de b u d u r. e d d a d ta rz n d a
y ap lm , siy a h re n k li eski b ir k a le d ir. in d e ik i y z k a d a r M sl
m a n ev i Ve Y ld rm H n n y a p trd b ir cm ii v a rd r. Z ira E fl k
ve B o d an m b ir isy a n sra sn d a , Y ld rm H a n b u ra d a n k a r y a ge
m i v e sl m 'a yol olsun diye, b u sa lam k a le y i fe th e d ip b ra k m
t. S o n ra F tih ta m ir e d e re k iin e a sk e r k o ydu. G eri h l k alea as ve m u h a fz la r y o k tu r am m a, g k lere ba u z a tm y k se k b ir d a
z e rin e in a edilm i, d rt ke sa la m b ir k a le d ir. ev resi iki b in
a d m d r. E tr f k e sta n e o rm a n ile k a p ld r. H a lk o d u n tay c l
y a p a r. r i s rla r olup, lezzetli h lis s tle ri ve y o u rtla r olur. K a
le n in dou ta ra fn d a b r o rm a n iinde, se h id le r ve k rk la r m ezar-
356
l a n v a rd r. K a le d ek i h a lk K a ra d e n iz de K a z a k g e m ile ri g rnnce,
a te y a k a ra k e tr a f k y lere h a b e r v e rirle r. V azifeleri b u d u r. F a k a t
K a ra d e n iz de yol a la n g e m ile rin k a ra n lk gecede boaz az sa n a
r a k k a ra y a o tu rm a m a la r iin, geceleri a sla ate y a k m a z la r. A n cak
R u m eli ta ra fn d a g k lere y k se lm i y k se k b ir k a le n in tep e sin d e
b y k b ir fe n e r iinde. Y u n u s b a l y a y a k a rla r. B t n g e m ile r
o n a b ak p , k a ra n lk gecede b o azd an ie ri g ire re k se l m ete kar,
k u rb a n k e s e r ve sa d a k a v e rirle r. B u Y oroz k a le sin d en aa K a v a k
k asab as, be b in ad m g n ey d e o lan deniz kys ile S e rv i b u rn u n a
g elin cey e k a d a r, sekiz b in a d m d r. O b u r u n z e rin d e S le y m a n
H a n n b ir eddi v a rd r. S e rv ile rle ssl, c ih n a d e e r b ir im en
lik tir. O ra d a n b t n geziye k a n la r Y a tep e sin e k a ra k Y a
p e y g a m b e rin m e z a rn z iy a re t e d e rle r. Y a p e y g a m b e rin k a b rin e
a n cak , ik i s a a tte v a rlr. B u d erece y k se k b ir da d r. zerin d e Y
a p e y g a m b e rin m ez a r, te k k e si ve fk a ra s v a rd r. O y k sek d a n
t tep e sin d e b ir su k u y u su v a rd r ki, su y u p ek ta tld r. D erin li i de
k u la tr.
B eykoz k a sa b a sn n im a re tle ri: D eniz k y sn d an b a la r k e n a rn
ta k ip e d e re k S e rv ib u rn u n u n b in a d m g n ey in d e, b y k b ir li
m a n n k e n a rn d a k u ru lm u tu r. S ekiz y z evli, bal, baheli, m m r
v e s sl b ir k a sa b a d r. C m ii, m escidi, h a m a m , ocuk m ek te b i ve
k k b ir a rs v a rd r. ar ve p a z a r y k se k a a la rla s sl d r.
B t n h a lk b a h v a n lk , o d u n c u lu k ve b a lk lk la u rar. G eri
s k d a r k a d l n a b a ld r am m , O sm anl p d i h la rn n m n eccim
b a la rn a ta h sis ed ilm i y z elli ake p y e li k azad r. S u lta n iy e b a
cs, u s ta s ve b o stan cb a h k im d ir. S u y u ve h a v a s gzel, irin b ir
e h ird ir.
K l b al d a ly a n : sk e le n n d e, b e alt k a d a r gem i d ire in i
b irb irin e b a la y a ra k denize d ik m iler. D ire in t tep esin d e, b ir a d am
bek i o la ra k o tu ru r. K a ra d e n iz in d a lg a la rn d a n k u rtu la n kl b a
l b u lim a n a g irin ce, d ire in tep e sin d ek i a d am elin d ek i ta kl
b a lk la rn n a rd n d a n d en ize a ta r. T a d en ize cum diye dnce,
z av all b a lk la r lim a n a d o ru selm ettir d iy e k am ay a b a la rla r.
D e rh a l d e n iz in e tra fn s a ra n a la rn a z n d a n ieri g ire rle r. G zc
ise d ire k b a n d a n Al! d iy e b a rm a y a b alar. A v c la r ise balk
a n n a zm k a p a tp ie rid e k a la n k l b a lk la rn m z ra k ve to k
m a k la rla v u ru p a v la rla r. B u b a lk la r, ta d k la r k lca hi d a v
ra n m a y a n te n b e l b a lk la rd r. B ir k u la k a d a r u z u n b u ru n klc
a n d e li in e g irin ce, k m ld a m a y a b ile v a k it b u lam az. F a k a t eti
sa rm sa k l v e sirk e li ta r a to r (sos) ile p iirilin ce, g a y e t n efis b ir ve-
357
m e k olur. B u d a ly a n n bal, b a lk e , n in i ta ra fn d a n y e tm i y k a k
eye s a tn aln r.
T o k at bahesi: B eykoz isk elesin d en b in ad m k a d a r ie rid e d ir.
F tih S u lta n M ehr.ed H a n b u ra d a a v la n rk e n , M ak b u l M a h m u d P a a n n A n ad o lu da Tokat k alesin i fe th e tti i h a b e ri k e n d isin e u la
trln c a , sev in cin d en : Tiz u ra d a b ir rem b a n a b e n z e r b ir bah e
y a p n !... V e a d n a T o k a t b ah esi deyin! A v la n a n h a y v a n la rn m u
h afazas iin e tra fn a T o k a t su ru n a b e n z e r b ir it ekin! d iy e ferm n eder. A lak b ir kk, b y k b ir h a v u z ve g r lm ey e d e e r b ir
a d rv a n y a p lm tr ki, h l bey az c a riy e g e rd a n gibi h a v a d a u a r
d u r u r ve t k u b b e sin in tep e sin d ek i a ltn ta s a su v u ru r. B ir b a h e u s
ta s ve y z ta n e b o stan c n e fe rle ri v a rd r. B ir o rm a n lk iin d e dam s b ir v d id ir. B ir h am am , biro k a v lu la r v a rd r. P d i h la r
a v d a n d n lerin d e, b t n h a y v a n la r b u T okata k p se y re d e r
ler. S u lta n D rd n c M u ra d E fen d im iz, b u gzel y e rd e n ok h o la
n rla r ve z e rin d e g ezin ip im e n lik te c irit o y n a rla rd . B u n d a n b ir
sa a t k a d a r ie rid e A kbaba S u lta n m esiresi v a rd r ki, m e sire le r b a h
esinde y azld r. l-i b a h d r m esiresi, D eresek i m esiresi, A lem d a m esiresi, K o y u n k o ru su m esiresi, Y n eb i m esiresi en gzel m e
sire le rd ir ki, y e ri gelince a n la tla c a k tr.
S u lta n iy e bahesi: B eykozu n g n e y ta ra fn d a ve deniz k e n a rn
dad r. B ay ezid H a n V el ta ra fn d a n y a p trlm c e n n e t gibi b ir b a h
edir. B u ra d a gklere u zan m s e rv ile r v a rd r. nc M u ra d za
m a n n d a zd em irzd e O sm an P a a G ence, irv a n , em aki, T eb riz
ta ra fla rn y a m a e tti i v a k it, o ra la rd a g rd ib re tle sey re d e e r
b ir k k n k u b b esin i, p en cere ve c a m larn , p en c ere k a p a k la rn n
h ep sin i p d i h a ta k d im e tm itir. O da kaybolm asn d iy e b u S u l
ta n iy e bahesi iin d e deniz k y sn d a b ir kk y a p trm la rd r ki,
h l d u rm a k ta ve g ren le ri h a y re t iin d e b ra k m a k ta d r. H ele i in
deki n ak ve h a y v a n re sim le ri o k a d a r gzel iz ilm itir ki, im d i
ye k a d a r d en iz k y sn d a id d e tli h a v a d a n bozulm as g e re k ti i h a ld e
h i b ir ey o lm a m tr. K u v v e tli s a n a tk rla r e lin d e n km n a k la r
dr. B u n u n da b ir b a h e u sta s ve y e tm i k a d a r da b a h v a n n e fe r
le ri v a rd r.
n c irli k asabas: S u lta n iy e b a n n g n e y in e b itiik yz evli
b ir k a sab a d r. E v le rin in h ep si de b ah elid ir. B ir cm ii v e b ir m esci
di v a rd r. H am am , H e z a rp re A h m e d P a a sa ra y m d a d r. ar v e
p a z a r y o k tu r.
u b u k lu b ahe: n c ir liye b itiik tir. B ayezid-i V el, ehzd esi S e
lim H a n H a z re tle rin i T ra b zo n d an g e tird i i v a k it, kzp b u ra d a k en -
358
d iin e sekiz u b u k v u r m u tu r ki, sekiz sene p a d ia h lk edeceine)

i a re ttir. S o n ra n a s ih a te b a la y a ra k : Olum ! E lem ekm e, zik rey le,
Z ira 920 ta rih in d e n so n ra, te d ib im le h il fe t m ey d a n en in d ir. A l
b u y e d i in k u r u u b u u , y e re dik. S ekiz sen e k a d a r m ey v e sin i yiyesin! d iy e nice r m u z v e ilh a m la r g izlem ilerd ir. O a n d a eh zad e
S e lim H a n u b u u y e re dikip: Ya R abbi! b u k u r u aa m ey v e v e r
sin. V e m ey v e sin i d n y a y a m e h u r et! d iy e d u etm i. P e d e ri B ay ezid -i V el v e K a ra em sed d in H a z re tle ri m in d em iler. O a n d a
k zlck u b u u y eerip , d l v e y a p ra k v e rm i ve h e r ta n e kzlc
ta rtld m d a b e d irh e m gelm i. B u k e ra m e t B ayezid-i V eln in m i,
em sed d in in m i, yoksa eh zd e S elim in m i, b ilin m ez. te b u y z
den, o y e re h l u b u k lu b a h e d e rle r. H a k ik a te n b u ra d a y e tie n
k zlck h i b ir y e rd e y etim ez. H e rb iri b e e r d irh e m gelir. L al re n
g in d e olup, b y k l M ed in e h u rm a s k a d a rd r. S o n ra S elim H a n
y ed i i sekiz denee k a rlk sekiz sene p a d ia h lk y ap m , h a k ik a
te n 920 sen esin d e M sr fe th e d e re k h il fe ti alm , u b u k lu y u da
im r e tm itir.
Kanlca kasabasnn imaretleri: B u k a sab a y a k n z a m a n d a im r

e d ilm itir. D eniz k y sn d a b a l ve b ah eli, b in ik i y z evli, ok
g zel b ir e h ird ir.
Balca yallar: b ra h im elebi Y als, E m ir P a a Y als S le y
m a n E fen d i Y als v e d i e rle rid ir. F a k a t t so n u n d a k i L a n g a z d e n in
y a ls h e p sin d e n s sl ve fe r h tr. B u e h ird e k efere y o k tu r. Y edi
m ah a lle si de M sl m an d r.
Camileri: sk e n d e r P a a C m ii: sk ele b a n d a d r. K a p sn n ze
rin d e k i ta rih i:
K a a le R d v a n lal t r ih a h
K u ln B ism ill h ir-R a h m n ir R ah im
D rt ke d u v a r z e rin d e, d rt ke ta v a n l, k u bbeli, k u ru n ,
te k m in re li b ir cm id ir. A v lu su n d a b y k a a la r v a rd r. M im a r
m e h u r S in a n A ad r. M edrese ve d riilh a d is gibi ey leri y o k tu r.
K c k b ir h a m a m v a r. B u h a m a m b ir k u rn a s n n ev resin d ek i
m e rm e re izilen fil resm in i g ren le rin dili tu tu lu r. B u k a sa b a n n
s a f y o u rd u ok ta tld r.
Anadoluhisan kasabas: D eniz k y sn d a G ksun u n d en ize d k l

d y e rd e b ir k a y a n n tep e sin e Y ld rm B ay ezid ta ra fn d a n k u ru l
m u tu r. D a h a so n ra F tih ta ra fn d a n ta m ir e ttirilip y e n ile n d i i iin,
o k la n o n u n y a p t n s y lerler. e d d a t ta rz n d a y a p lm y k se k ve
359
sa lam b ir k aled ir. A m a k k t r. evresi b in ad m d r. B a ty a b a

k a n b ir k ap s v a rd r. in d e d iz d a r evi, n e fe r o d a la r ve ik i y z tim a r eh li n e fe ri v a rd r. K y le rin in h ep si K ocaeli sa n ca n d an d r.
C eb h n esi ve deniz k y sn d a R u m e lih is a n n a k a r ve E fen d i b u r
n u n a b a k a n to p la n v a rd r. K ale n n d e F tih S u lta n M ehm ed H n n
b ir cm iin d en b ak a eseri y o k tu r.
D v aro u : B in sek sen ev d ir. A m a b y k s a ra y la r ve y a lla r
v a rd r. D e fte rd a r H alczd e sa ra y , M u sta fa P a a sa ra y , H o ca e
leb i saray , K a fta n c A li elebi s a ra y v e E m ir P a a s a ra y b alca
sa ra y la rn d a n d r. Y a lla n n m en gzeli B ah i E fe n d in in ra n in i
le ri ile s sl b y k k k d r. K a sa b a d a h i b ir k e fe re y o k tu r. H a l
k n n h epsi M sl m an d r. K ale c m iin d e n b a k a b irk a m escidi, y e
di ta n e ocuk m ek teb i, b ir k k h a m a m ve y irm i a d e t d k k n
v a rd r. H a lk n n h ep si zev k sa h ib i ve can a y a k n dost k im se le rd ir.
D a la rn d a saysz b a la r v a rd r.
G ksu m esiresi: b- h a y a ta b e n z e r b r n e h ir d ir ki, lem dala n n d a n k a r gelir. N e h rin ik i ta r a f y k se k a a la rla s sl b a la r
dr. V e ek seri y e rle ri H alczd e b a h ele ri ve u n d e irm e n le rid ir. B u
n e h rin z e rin d e b ir ta h ta k p r v a r. B t n k la r k a y k la r ile b u
n e h ird e n ile rid e fe ra h k y lere g id ere k a a la r a ltn d a zevk v e so h
b e t e d e rler. G r lm ey e d e e r b ir m esired ir. B u ra d a n k a n b ir to p
ra k ta n an ak m lek u sta la r, eitli a n a k ve m lek ler y a p a ra k
s a ta rla r. B u H is a r sk d a r M ollasna b a ld r. A y rca subas v a r
dr. B o stan cb a d a m u h a fa z a sn a d ik k a t eder.
K a n d illi h s bahesi: G ksun u n g n e y in d e n c M u ra d ta
ra fn d a n y a p trlm b ir re m b a d r. M u ra d H n h a v a sn b e e n
diinden , ou zam an b u ra d a e len ird i. A k n t b u rn u n d a b ir k a y a
z e rin e k u ru lm u b ir o k k k lerle s sl b ir c e n n e t b a d r. A rk a s
k a y a lk d a la r o ld u u n d an , b a la n v a rd r. B ir b ah e u stas, y z b a h
v a n n e fe ri v a rd r. B u n u n g n e y in d e P a p a s k o ru su d en ilen y eri,
S u lta n D rd n c M ehm ed H n , V n E fe n d iye h e d iy e e tm itir.
K u le bahesi: P a p a s k o ru su n a y a k n d r. B u b ah ed e B irin ci S e
lim . eh zadesi S le y m a n H n a k z a ra k ld r lm esi iin b o stan cb a y a teslim etm i. B o stan cb a d a B astne d e y ip alm . F a
k a t d e v le tin iy ili in i iste y e n b ir k im se o ld u u n d an , d e v le t b a n n
te k m ey v esi olan S le y m a n H n n y e rin e b a k a b ir ocuu ld re
re k gm m ve S le y m a n H n sene m d d e tle k y a fe t d e itire
re k b u k u le n in b ah esin d e, sa k la m tr. S o n ra S elim H n , M sr se-
360
fe rin d e n d n n d e y a v a y a v a h ire t k o k u larm d u y m ay a b ala

y a ra k : Ah bostancba! M azlum S le y m a n iin b y k h a ta ettim !
te im di ev ltsz lrsem , b u O sm anl D ev leti kim e kalr? d e y in
ce b o stan cb a y e r pp, g id ere k k u le b ah esin d en S le y m a n H n
g e tir ir ve b a b a sn n ta h tn a yz s rd r r. S u lta n S elim de S ley
m a n b a rn a b asar. N ih a y e t S a lta n a t S le y m a n a geince, b o stan cb ay a M sr ih sa n eder.
S u lta n S le y m a n sene gizlendii b ah ed e so n ra d a n b y k b ir
kk y a p trm tr. H e r k a tn d a fsk iy ele r ve b ir o k o d a la r v a rd r.
H l K u le bah esi ad ile a n lr. in d e S u lta n S le y m a n H n n
k e n d i e lle riy le d ik ti i b ir serv i v a rd r ki, h l A llah n k u d re tin e de
lil te k il ed ecek k a d a r gzeldir. B u b a h en in h e r m eyvesi, b ilh assa
in ciri ok m e h u rd u r.
engelky kasaabs: sta n b u l feth e d ild i i za m a n b u ra la rd a K ra l

M ad y an o lu Y anko z a m a n n d a n k a lm a b irta k m e n g elle r b u lu n d u
u n d an , a d n a engelky d e n ilm itir. sk d a r k a d l n a b a l b ir
s u b a lk tr. K y d en iz k y sn d a olup, a rk a ta ra f bal, b aheli,
a alk y o lla rd r ki, dil ile ta rifi im k n szd r. H a lk n n ou R u m d u r. M sl m a n la r a z n lk ta d r. F a k a t sa ra y la r, b ilh assa iin d ek i h s
b ah esi ok m k elle ftir. T u m tu ra k l, p a rla k b ir c e n n e t b a d r. F a
k a t, A llah b ilir, b u b a h en in ta lih i M erih b u rc u n a te sa d f e tm i
tir. H a tt A n a d o lu da isy a n e d e re k B e rg a m a k alesin e k a p a n a n ly a s
P a a y K k A h m e t P a a y a k a la y a ra k P a d ia h h u z u ru n a g t r
d n d e, y a n n d a k ile rle b e ra b e r b u b ah ed e k a tled ild i. V e d a h a n i
ce b yle v a k a la r oldu. H a tt engelkyn n h a lk d a h i sava ve
c in a y e tle rd e n vazgem i d e illerd ir. F a k a t ky m a m u r, ssl, irin
ve sev im li b ir y e rd ir. T ek k a tl ve ok k a tl, k rg ir y a p l b in k a
d a r e v le ri v a rd r. D eniz k y sn d a b ir de k k cm ii v a rd r. a r
sn d a n g eilerek sta v ro z b a h esin e gidilir.
stavroz kasabas: B u ra la rd a Ista v riz b al ok o ld u u n d an , a d
n a R u m c a d ak i s ta v riz d e n g a la t o la ra k stavroz d e m ile rd ir. B ir
riv a y e te gre de, Y ld rm B ayezid sta n b u lu fe tih iin g eldiinde
b u ra d a n s ta n b u la geerk en , b u ra d a b u lu n a n la r ile sav aa n M s
l m a n la rn Biz b u n u isteriz d e m e lerin d en g a la t o lara k Ista v riz
d en ilm itir, d e rle rse de u zak b ir ih tim a ld ir. B u ra s da sk d a r m ol
lasn a b a l b ir su b a lk tr. B a ve b ah esi ok b ir k asab a d r. C m ii
v a rd r.
Kuzguncuk kasabas: B u ra d a F tih a srn d a K uzgun B aba adm-
d a b ir z t o tu rd u u iin, k a sab a y a K uzguncuk d erler. sk d a r ka-
361
d l n a bal b ir su b a lk tr. B u ra d a n N ak k a P a a b ah esin i ge

ip kz lim a n n d a n so n ra K a y a S u lta n sa ra y ve ba n n d en
sk d a ra gid en b ir cadde v a rd r.
...
ESK BR YERLEME YER VE HER ZAMAN MMR

OLAN SKDARIN CM, MEDRESE, HAN HAMAM VE
DER GRLMEYE DEER ESERLER
STA N B U L, eski zam an d a E m e v ile r ve d i e r p a d i a h la r ta ra fn d an y ed i defa k u a tlm t. B u k u a tm a la rn b a z la rn d a G a la ta ,
baz'sm da s ta n b u lu n b ir k sm feth e d iliy o r, b a z la n n d a ise h ara a ln a ra k fe th e tm e d e n geri d n l y o rd u . F a k a t H a z re ti P e y g a m b e rin h ic re tin in 245. senesinde, H e ra k l adil k ra l K o sta n tin iy e de lp
y e rin e olu E len i k ra l -olunca, A b b a sile rd en H a life H a ru n rre id ,
y z e'lli b in a sk e r ile sk d a rd an g eerek s ta n b u l'u k u a tt. Son u n d a F etihsiz d n m ek ay p tr diye bi.r s r d erisi b y k l n d e
y e r alp, S iliv rik a p s y a k n n d a K oca M u sta fa P a a C m ii y e rin d e
b ir k a le ile b ir M sl m an m ah a lle si y a p t ve k ale ine b in k a d a r
'm u h a fz k o y a ra k h e r sene k fird e n elli b in a ltn h a ra a lm a k z e re
y llk p ein h a ra alp B a d a d 'a dnd. S o n ra k fir E len i isy a n
e d e re k M sl m a n la rn hep sin i eh id e tti. B u s ra d a S ey id B a tta l G azi b in k a d a r b a h a d rla riy le sk d a r'd a p u su d a olup, k fird e n gan im e t ve h a ra ald.ndan z e rle rin e m u sa lla t olm azd. L k in G azi B a tta l sta n b u l'd a k i M sl m a n la rn byle to p ta n eh id ed ild ik ler in i d u y u n ca, ine g a y re t a te i d p h e m e n 0 a n d a K u zg u n ca,
en k ilise e h irle rin i ve K a rta l, D a n c a k a sa b a la rm y a m a e d e re k
ele g eird i i b in k a d a r k im sey i k l ta n g eirir. A lm o ld u u
g a n im e tle rle d o dugu y e r olan M a la ty a e h rin e gelir. O ra d a n B ad a d 'a ^ d e r k e n , H a ru rre id e sta n b u l'd a k i M sl m a n la rn p e ria n h lin i b ir b ir a n la tr. H a life d e h etli ekilde k za rak , ik i y z
b in a sk e r ile gelip, s ta n b u l'u te k r a r k u a tr, g n s a v a la ra k on
sekiz b in k fir k l ta n g eirilir, y irm i b in k a d a r d a e s ir a ln r. T ek f u r ad li k ra l d a b ag il o la ra k H a ru n rre id in h u z u ru n a g e tirile re k
la lifen in e m ri ile A y aso fy a a n l m a aslr. S ay z g a n im e t a lm a ra k evvelce y a p la n k a le y e on b in m u h a fz b ra k lp B a d a d 'a gelin ir.
S e y id B a tta l G azi ki m iib re k isim le ri H se y in G azi o lu Cafe r d ir sk d a r'd a d en iz k y sn d a K z k u le sin e k a r b ir tep e ze-
362
rin e a d rla rn k u ru p o rad a m u h afz k a lr. Y edi sene m d d e tle sa

v a m a d a n o tu ru p , o ra la rd a b a v e b a h ele r y e ti tirir. im di o b a
la r a B a tta l b a la r, l-i B a h d r b a la r, G azi k y b a la r d e rle r.
Y an l o la ra k K a d k y b a d iy o rla r. te b u y ed i sene z a rfn d a
ilk o la ra k sk d a r ve K a d k y n B a tta l G azi im r e tm itir.
S o n ra la r B a tta l G azi am se fe rin e m e m u r olunca, K anator
d e n ile n k ra l K a d k y ne salam b ir k ale y a p trm tr ki, h l b u
h a k irin b a iin d e b u r la rn n te m e lle ri g r n r. S o n ra sk d a rn
k a ra ta r a fn a t am lcay a b a k a r b ir h e n d e k a trr. T o p ra n i
ta ra fn a sed y a p a ra k k a p y e rle ri b ra k r. am lca da z e rin e de
b ir k a ra k o l kulesi, T o y g a rte p e sinde, Y asstep ede, P iy le P a a te p e
sin d e v e d a h a b a k a on ik i y e rd e b y k k a ra k o lla r y a p a r. sk d a r
n d rt ta r a fn a k rk b in k%dar m u h a fz ta y in eder. sk d a r b u
ek ild e m u h a fa z a a ltn a a ld k ta n sonra, B a tta l G azin in k o rk u su n
d a n d en iz z e rin d e b y k b ir k u le y a p tra ra k sk d a r T e k fu ru n u n
k zn v e d i e r k y m e tli ve l z u m lu ey asn iin e k o y d u ru r. O k u
ley e de P irgos T iskuris d e rle r ki, T rk esi K zk u lesi d e m e k tir.
B u sra d a B a tta l G azi am fe th in i b itire re k sk d a rn byle
ta h k im ed ild i in i iitin ce, y a n n a ald y ed i y z se rd e n g e ti gazi
ile gelip s k d a r b a sar. O ra d a n k a y k ile K z k u le sin e g eerek k r a
ln k zn , h z in e sin i ve d i e r e y a la rn a lp sk d a ra gelir. V e o ra
d a s k d a r b ah esi y e rin d e ik i re k a t n a m a z k lp: lh! B u y e ri,
M u h a m m e d m m e tin e n asib e t ki, m a m r olsun! diye d u ve n iy az
eder. S o n ra sk d a ra d o k u n m ay a rak , g a n im e tle rin i alp M ed ay in
e h rin e d o ru yola k ar. S o n ra B a tta l G azin in a y a n n b e re k e ti
o la ra k K a n a to r k ra l sk d a r yle im r e tm i tir ki, san k i b ir cen
n e t b a h esin e b e n z em itir. F e tih te n so n ra F tih z a m a n n d a da im r
e d ilm itir. F a k a t asl i m n K a n u n S u lta n S le y m a n z a m a n n a r a s t
la r. B a tta l G azin in d u sn m b e re k e ti ile g n m zd e de im n de
v a m e tm e k te d ir. im di m e rh u m D rd n c M u ra d H n zam an n n
k a y tla n n a gre, sk d ar, yedi d a n d e re ve tep esi z e rin e k u ru l
m u d o k u z b in k a d a r bal, b ah eli, y a ll e v le r ve d i e r im re tle rle
s sl b y k b ir e h ird ir. A sl ism i E sk id ar d r ki, y a n l o lara k s
k d a r ad ile m e h u r o lm u tu r. E sk id a r d en m esin e de B a tta l G azi
n in s k d a r b ah esi y a n n d a , H a ru n rre id in a d m nnde, y a p
tr a r a k o tu rd u u y e r sebep o lm u tu r.
s k d a r to p ra m u k ad d e s to p ra k olup b t n A nadolu, A rap
A cem , H in d v e S in d lk e le rin in geid idir. B u y z d e n geni b ir lim a
n a sa h ip b y k b ir e h ird ir. sta n b u ld an alt m ild ir. K a ra d e n iz in
a k n ts id d e tli o ld u u n d an , k a y k la r nce B e ik ta d e n ile n y e re va-
363
n r o rad a n d a sk d a ra g eerler. B u y z d e n m esafe dokuz m ile

k a r. S a ra y b u rn u n d a n E y b ise on m ild ir ve d e n iz in de a k n ts y o k
tu r. F a k a t sk d a ra gem ek ok zo rd u r. B ilh assa lodos h a v a d a n e
k in m e k g e re k ir. e h ird e y e tm i sl m m ah allesi, on b ir R u m v e E r
m en i, b ir de Y a h u d i m ah a lle si v a rd r. F re n k y o k tu r. e h rin e tr a fn
da kale d a h i y o k tu r. e h ri e y h lislm ta ra fn d a n t y in ed ilen be
y z ake p y e li b ir m olla id a re eder. M o llan n e m rin d e y z a d a m
v a rd r. B t n e y le ti k y lerd ir. B e n ib i v a rd r. S e n e lik g e liri k rk
b in k u ru tu r. in d e y e n i e ri o ca n d an b ir oda olup, ar iin d e
y e n i e ri ile k o llu k b ek ler. S ip a h i K e th d vekili, cebeci ve to p u
oca ih tiy a r la n v a rd r. yn ve erf, u le m ve s lih le ri, b y k
e y h le ri p e k o k tu r. A m m a fe tv sa h ib i olan e y h lisl m s ta n b u l
d a d r. sk d a rd a n a k ib l e ra f k a y m a k a m v a rd r. S u b as, a lt y z
m te v e llisi v a rd r ki, b y k v a k f la n id a re e d e rler. in d e, b y k
h a n e d n la n n e n sem esi S a lac a k ta A ye S u lta n saray , A tik V alid e
S u lta n sa ra y , H an z d e S u lta n sa ra y , D o a n c la r y a k n n d a H ac
P a a sa ra y , A rslan A a sa ra y ve d a h a nice b y k ve m u n ta z a m
s a ra y la r v a rd r ki y azlm as u san v e rir.
MBREK CMLER
Mihrimah S u lta n Camii: sk ele b a n d a d r. B u cm ii S u lta n S
le y m a n 954 ta rih in d e y ap traaK , se v b m kz S u lta n m e rh u m u n r u
h u n a h ed iy e e tm itir.
ek illeri: D eniz k y sn d a olup, a v lu su n a iki ta r a fta n ta m e rd i
v e n le k lr. O rta sn d a n a rla rla s sl y e rle r olup, d n d a y a n so
f a la r z e re d ire k le rle y ap lm b y k b ir k u b b e si v a rd r. T ek erefeli ik i de m in a re si v a rd r.
O rta V alid e S u lta n C m ii: A tp a z a n y a k n n d a t r ifi im k n sz
b y k b ir h a y rd r. n c M u ra d m a n n e si y a p trm tr. B ir b a y r
z e rin d e sa n k i n u rd a n b ir k u b b ed ir. ta r a fn d a c e m a a t v e k a n d il
ta b a k a la r v a rd r B u cm id e de eitli b ill r cam ve p e n c e re le r v a r
d r. C m iin y a n k u b b e le ri de v a rd r. H ele b y k k u b b esi ok y k
se k tir. D a v lu su n d a n a r v e h la m u r a a la n v a rd r. S a v e so
lu n d a b ire r erefeli, ince, u z u n ik i m in a re si v a rd r. B in a la n b a ta n
b aa m av i k u ru n ile k a p l olup, M im a r S in a n n y a p t sa lam b i
n a la rd a n d r.
Ksem Valide Sultan Cmii: B u K sem , S u lta n A h m ed H n n

h a n m , O sm an H n n, n c M u ra d ile b ra h im H n n an n ele-
364
rid ir. S u lta n A h m e d d en b e ri y ed i p a d ia h z a m a n n d a sz sah ib i ol

m u , b u cm ii h a y a tla rn d a b izz a t k e n d ile ri iin y a p trm la rd r. B ir
b a y r z e rin d e, h a v a d a r b ir y e rd e , b y k k u b b eli, d sofal, av lu lu ,
m in a re li, a y d n lk b ir cam id ir. K b le k ap s z e rin d e k i ta rih i u d u r:
T a m am o lu n ca dedi h im m e tiy le t rih in i H tif
B u cm id e olan t a t ola m ak b l- s b h a n
S u lta n A h m ed C m ii: H n k r bah esi y a k n n d a T a z c la r iin
d ed ir. B ir m in a re li, eski ta rz b ir cm idir.
S u lta n D rd n c M u ra d C m ii: H n k r b ah esi k e n a rn d a alak
m in a re li b ir h n k r cm iid ir. H e rk e s girem ez. B irin ci S elim Cm ii:
F e n e rb a h e sin d e b ir h s cm id ir. H a lk iin deildir. F a k a t gzel b ir
c m id ir. S u lta n D rd n c M u ra d C m ii: am lca b ah esin d e y ap s
salam , h u s si b ir cm id ir. sk d a r M a h m u d E fen d i C m ii: e h ir
iin d e d ir. A rsla n a a C m ii, em si P a a C m ii, deniz k y sn d a k
k b ir cm id ir. O k a d a r gzel y a p lm tr ki, g e rid e n gren s sl
b ir kk sa n r. M im a r S in a n ta ra fn d a n y a p lm tr. M escid lerin d en
H ac P a a M escidi, e n sem esidir.
M ed reseleri: M ih rim a h S u lta n M edresesi, O rta V alide S u lta n
M edresesi, Y eni V alide M edresesi ve em si P a a M ed resesid ir ki,
b u n la r h e p M im a r S in a n y a p sd r. B ir de K elim e H a tu n M edresesi
v a rd r.
D r lk u rr la n : V alide D r lk u rr s, E sm h a n D r lk u rr s,
em si P a a D r lk u rr s ve T rb esi, H ac P a a D r lk u rr s ve T r
besi. B u n la r h e p M im a r S in a n eserid ir.
m re tle ri: tsk e le b an d a, M ih rim a h S u lta n m re ti, y l bo y u n ca
s a b a h v e akam , gelene ve gidene, s a ra y la rd a k a la n la ra h e r g n iki
d e fa b ire r b a k r sin i ile h e rk e se b ire r ta s b u d a y orbas, b ir e r ek
m ek v e h e r gece b ire r m u m ve h e r a t b a n a b ir yem sad ak as v a r
d r. g n d e n fazla m isa fir o la n la ra verilm ez. V a k fed en in a rt byled ir. O rta V alide m re ti: B u da ev v elk i te r tip z e re olup, cum a
g eceleri zerdesi, p ila v v a rd r. G en, yal, fak ir, gen fa rk gzetil
m ed en h e rk e se v e rilir. C m ide g rev y a p a n sekiz y z a d am d a n z k l a n n g elip b u ra d a n a lrla r. B y k b ir v a k ftr. Y en i V alide m a re
ti: B u d a nceki h a y ra tla r gibi olu p b e lk i d a h a fa z lad r. S a l tn b a h
esi n n d e d k n le re , fa k irle re ve d i e r m isa firle re n im e tle ri bol
d u r. sk d a rd a im re t y e ri on b ir y e rd e d ir. E e r h e rb irin i a y r a y
r y azsak u zar. O v a k it se y h a tn m e m iz b i r z iy fe tn m e olur.
365
G nl y a ra l, an l d e rv ile rin te k k e le rin in v a s fla n : sk d a rd a

k rk yed i k a d a r te k k e v a rd r. H a z re ti M ah m u d E fen d i T ekkesi: H a l
v e ti ta rik a tn n yegne tek k e sid ir. G ece ve g n d z y z k a d a r
fu k a r s A llah z ik r ile m eg u lle rd ir. H e r b irin in b ir kede h c
resi v a rd r. C u m a n a m a z n d a n so n ra yle s u lta n te v h id o lu r ki, d u
y a n k la r k e n d in d e n geer. A b d lk a d ir C ey ln T ekkesi: B u d a
d i e r te k k e gibidir. D u tcu zd e T ekkesi: B u da H a lv e ti tek k e sid ir.
K a ra c a A h m ed S u lta n T ekkesi: M ezarlk iin d ed ir. H a c B ek ta-
V el tek k esi: K a y a S u lta n y als d ibinde, kz lim an n d a , k k b ir
d e rv ile r s n a d r. M isk in le r T ekkesi: e h ir dnda, a n a cadde
z e rin d e b ir tek k e d ir. B t n m isk in le r b u ra d a k a lrla r ve s a d a k a
la rla gein irler. e h ir iin d e b ir m isk in in v a rl h a b e r olu rsa, d e r
h a l a m a n v e rm e y ip te k k e le rin e g e tirirle r, iste rs e y a n ve e ra fta n
olsun, hi d in lem ezler. E lle rin d e k i P a d ia h e m rin e d a y a n a ra k zo rla
alp te k k e y e g t r rle r. n k czzam h a sta l b u lac old u u iin,
eh ird e d u rm a s y a sa k tr. B u y z d e n h e r e h rin d n d a a y rc a m isk in h n e le r v a rd r ki, c z za m lla r kim se ile g r t r lm ez, te c r it ed i
lirle r. F a k a t A ra b ista n v e M srd a czzam l a d am g a y e t o k tu r. K a
ba illetid ir diye eli, a y a d k lm a d a m la r ile b ir y e rd e y iy ip ,
y a tp k a lk a rla r. A lla h n h ik m e ti, n esild en nesile geip to ru n la rn n
bile ka ve k irp ik le ri d klr.
H a m a m lar: isk e le a rsn d a S u lta n H a m a m v a rd r. ar iin
de ar H am am : Son d erece fe ra h , h a v a s ho, y ap s gzel b ir h a
m am d r. S evim li, d ilb er, tem iz d e ll k la r ve m av i p e te m a lla r v a r
d r. A tp a z a r y a k n n d a O rta V alide H am am , gnl ac m b re k
b ir h a m a m d r. B t n h a lv e tle ri tem izd ir. K sem V alide H am am ,
h ep sin d e n so n ra y a p ld iin g r lm ey e d e e r y a p lta , gzel b ir
h am am , ho g r n l b in ad r. sk d a rd a deil, s ta n b u ld a bile
b e n z eri y o k tu r. C inci H oca S a ra y y a k n n d a C inci H am am : l- h a
y a ta b e n z e r su y u olan l tif b ir h a m a m d r... V e sa ire ... B u h a m a m
la rd a n b ak a eh ird e sekiz y z k a d a r s a ra y h a m a m la r v a rd r ki,
b azsn a m a h a lle h a lk oluk o cu k lary le g irip saf ed erler.
K e rv a n sa ra y la r: O n b ir k a d a r m isa firh a n e le ri v a rd r. B irisi isk e
le b a n d a k i c m iin ik i ta ra fn d a , deniz k y sn d a y z ocakl, y z e r
a t a lr ta v la s olan k e rv a n s a ra y d r ki, salam b ir k aley e b en zer. B a
ta n b a a k u ru n la k ap l, gelip g een in serb este k alab ild i i b ir y e r
dir. M ih rim a h S u lta n n h a y ra td r. O rta V alide K e rv a n sa ra y : B u
k e rv a n s a ra y da cm ii ve im re ti y a k n n d a d r. Y z e r ocakl, b in e r
b e y g ir a lr m isa firh n e d ir. A y n c a develii de v a rd r. K sem V ali-
366
de S u lta n M isafirh n esi: A y a n n ve b y k le rin h izm e tin e tah sis

ed ilm i m m r b ir y k se k sa ra y d r. H l iin d e k e th d a A rsla n A a
o tu rm a k ta idi. B ild i im iz h a n la r b u n la rd r.
S a ra y la r: K oca M eh m ed P a a sa ra y : B u P a a S le y m a n H a n n
v e z irid ir. S a ra y , M im a r S in a n y a p sd r. D o a n c la r S a ray , P iy le
P a a Y als, M im a r S in a n y a p sd r. .
K a ra v e deniz t c c a rla r v e c ih a n se y y a h la r h a n la r: H ep bey z k a d a r h a n d r. A m m a k u ru n lu deil. H e r b iri k rk a r, e llie r ocakl
h a n la rd r. B az sen e a y d a b ir, u l fe iin sip h i t ife si gelip o tu
r u rla r. F a k a t h e p sin in k a p la rn d a z in c irle r e k ilm itir. H e r b irisi
n in h a n c la r ve k a p c la r v a rd r.
S e b ilh a n e le r: S u su z la r iin a lt ta n e sebil v a rd r.
em eler: sk d a r em esi: M kellef, b y k b ir h a y r eserid ir.
K a r a M u sta fa P a a em esi: C u m a p a z a r iinde, y e n i e ri k u llu u
y a n n d a d r. T a rih i:
M ahallinde y a p ld em e-i b- hayat-efz
S u lta n ars d k k n la rn n v a sfla r: H ep si ik i b in a ltm d k
k n d r. B e d e sta n y o k tu r. B u n u n la b e ra b e r, b t n k y m e tli e y a b u
lu n u r. n k b u ra d a eitli s a n a tk rla r v a rd r. T e rtip li, h e r esnafa
a it ars y o k tu r. B t n s a n a tk rla r k a rk o lara k b ir a ra d a b u lu
n u r. H a tta d eb b a h n esi b ile ik i y e rd e d ir.
D rt b in k a d a r z m b a la r, y z a d e t gl bahesi v a rd r ki,
h e rb irin d e b in le rc e re n k ve e itte i e k le r y e tiir. K o k u su n d a n in
sa n sarh o olur.
sk d a r m e sire le rin in v a s fla n : e h rin h e r y e ri m esire ve ge
z in ti y e rid ir. P d i h la ra m ah su s b a h e le r c e n n e t g ib id ir. B ire r ve
sile ile gezilse, h e rb iri b ire r se y ir y e ri v e d n y a n n y a rs o la ra k g
r l r. B y k am lca M esiresi: G k lere b a k a ld rm y k se k b ir d a
n t te p e sin d e b ir te k k e idi. O ra d a P a d ia h m z k e n d ile ri iin Ci
h a n ba ad ile y k se k b ir b a h e y a p trd ki, o rad ak i kk iin h a
k irin y azd ta r ih u d u r:
D edim E v liy b u k h a ta rih ,
M b re k ola k a s rn pdihm .
K k am h ca M esiresi: B y k am lcan n b ira z aasnda, i
m en lik , n a r a a la n ile ssl, a v y e ri o lan b ir v d id ir. K alam b u m u M esiresi: K a d k y b a la r ile F e n e rb a h e a ra sn d a b ir krfez
iinde, beyaz, k u m sal b ir d en izd ir. B t n gzeller, sa d k k la r ora-
367
d a deniz m ele k le ri gibi k a d n ve e rk e k m e le k le r y z e rle r. K a d k y

B a la r g ezin ti y e ri, H a y d a r P a a B a, l-i b a h d r B a la n , S ecah
B a la r h ep em salsizdir. P iy le P a a H a v u z u , K a y a S u lta n b a h e
sin d e denize b a k a n b ir te p e z e rin d ed ir. U fak b ir kk, b y k b ir
h a v u z u v a r. in d e k ay ve b y k b a lk la r v a rd r.
D o an clar m ey d an : P d i h la r sk d a ra g e tik le ri v a k it, b
t n d o a n c lar (av k u u b esley en ler) b u ra y a gerler. B y k b ir iy e rid ir. K z K ulesi: D eniz iinde, k a ra d a n b ir ok a tm u z a k lk ta ,
d rt ke, sa n atl, y k se k b ir k u led ir. Y kseklii ta m seksen z ira dr. evresi ik i y z a d m d r. k i ta r a f g ren b ir d e m ir k a p s v a r
dr. Y edi k a t o d alar, y a m u rd a n to p lan m b- h a y a t g ib ; sa rn
su y u v a rd r. B ekisi elebi H oca ve y z k a d a r n e fe ri ve d en iz k
y sn d a ... (K ita b n ely azm as n sh a sn d a b irk a s a tr b o tu r.) y ed i
b a l e jd e r gibi k rk a d e t b aly em ez to p la n , m azg al d e lik le ri v e m
k em m el ceb h n e v a rd r. S a lac a k D enizi M esiresi: B u n d a d ah i b t n
g z e ller te m m u z a y n d a denize g ire rle r.
em si P a a g e z in ti y e ri: B u ra y a da b t n k la r ik in d id e n so n ra
g e le rek gelip geen k a y k la n s e y re d e r ve h a v a a lrla r. S a n K a d M e
siresi: B y k b ir z iy a re t y e rid ir. K ay P n a n M esiresi: A alk i in
de b ir ta tl su d u r. A lem d a M esire ve a v y e ri: A caip a v lem i olur.
M ahalle isim le ri ve h a lk n y a p t iler: sk d a r h a lk b irk a
sn ftr. B ir b l m a sk e r sn fn n ile ri g e le n le rid ir ki, k y m e tli, e
itli k u m a la rd a n y a p lm elbise g iy erler. B ir ksm u le m ve salih le rd ir. B ir k sm fa k irli e k a n a a t etm i is d a r M eh m ed E fen d i
fa k irle rid ir ki, s a y la n p e k o k tu r. B ir frk a s gem ici ve k a y k la r
d r. B ir frk a s d a sa n a tk rla rd r. B u sn fn e lb ise le ri k u d re tle rin e
gre k ap am a, h a v m a d o lam a ve ferced ir. B u h a lk n ou A n ad o lu
ta ra fn d a n gelm e ve lis a n la n T rk ed ir. le rin d e gnl ehli, fasih,
lim ve ir o lan la r v a rd r. T eb riz e h rin d e n g e le n le r a ra sn d a ise
ad geen e h rin su ve h a v a sn n g zelli in d en dolay s k d a r
d a ei b u lu n m a y a n b iro k g z e ller v a rd r. Y iy ecek leri a ra sn d a has
ve beyaz pidesi v e k erd esi, ta n d r kebab, k ay m a , h o ra zm , k a
ra n filli z m e rb e ti m e h u rd u r.
B Y K VELLERN, EREFL EYHLERN
VE MUHTEREM LMLERN MEZARLARI

H a z ret-i ca B aba: B a tta l G azin in a rk a d a la rn d a n k e r m e t sa
hibi, b y k b ir z ttr. B a a p a la r ik en , y la n z e h irle y ip lm t r.
Mezar ca b a la n iin d ed ir. A su m n D ede m ezar: T a rik a t ehli,
368
m eczu b b ir k im se im i. H e r z a m a n g kyzne b a k p sylenir, e it

li o la y la rn m ey d a n a geleceini h a b e r v e rirm i. S elim H an , ra n se
fe rin e k a rk en : Y r Selim ! sm a il g a v rin e var! b u y u ru rla r. H a
k ik a te n S elim H a n , a h sm a ili ld r sa h ra sn d a b o z a ra k ask erin i
k l ta n g e ird ik te n sonra, G a v r z e rin e g id erek o n u n dahi g a v rin e
e rip M sr feth e d e r. A su m n D ede H a z re tle rin in in ci ta n e si sz
le ri d o ru k ar. K e n d ile ri K a ra c a A h m ed S u lta n T ekkesi y a n n d a
b ilin e n k a b rin d e y a ta r. K u tu b la r k u tb u , ey h H a z re ti M a h m u d E fen
d i T rb esi: H e rk e s ta ra fn d a n z iy a re t ed ilir. M ezar k e n d i tek k e sin d ed ir. V eys ta ra fn d a n v e f t iin sylenen ta rih :
V eys ki o lm u tu r lu g az d a b-edeb,
T y n -i sl-i fe v tin e t r i h ti r gazel. S ene 1037.
A llah n h ik m e ti, a irle r S u lta n V eys E fendi, M ah m u d E fe n
d iy e in a n a n la rd a n o ld u u iin, se n en in b a n d a M a h m u d E fen d i vef t ed ip b irk a a y so n ra da V eys E fen d i v e f t e tti in d e n , M a h m u d
E fen d i iin y azd ta r ih k e n d isin e de ta r ih o lm u tu r. M erh u m M ah
m u d E fen d i H a z re tle ri A n ad o lu d a S iv rih isa r k a sab a sn d a siv rilip
m ey d a n a gelm i, u lem ve m d e rris sn f a ra sn a girm i, so n ra la r
k a d lk m esle in e g irm itir. B ir gece r y a lem in d e c eh en n em a te
le rin i se y re tm i, k o rk u iin d e u y a n d m d a b t n m a ln d a ta ra k
B u rs a d a ftd e E fe n d id e n feyz a lm tr. A d geen e y h te n ta r ik a
tn b t n s rla rn re n e re k e y h lik seccadesine o tu rm a k la g rev
len d irilm i, so n ra sk d a rd a b ir ev a la ra k y a am a y a b alam tr.
S zn k sas, yedi p a d ia h elin i p m lerd ir. S u lta n A h m ed H an,
a tn n y a n n d a y a y a y r m le rd ir. Y z y e tm i b in m rid e izin v e r
m itir. O a srn k u tb u , h a k ik a t s rla rn a ulam , m a rife t em esinin
b a, m ca h e d e m ih ra b n n ve m a h e d e e h lin in gren gz
id iler. V a s fla n sa y la m a y a ca k k a d a r ok, y a p tk la r h a y r ile ri b in
d en fazlad r. T a sa v v u fa a it y z cildlik e serleri, lh b e y itle ri v a rd r.
Hdai m a h la sn k u lla n rla r. A lla h a ham d o lsu n , b u h a k re so h b e t
le ri ile e re fle n m e k n a sib o lm u tu r. B eni h rk a sn n ete i ile rte
rek , M nevi ev ld m z olsun d em ilerd ir. S ay sz v aaz ve n a s ih a t
le rin d e b u lu n u p , m b a re k e lle rin i p erek m u ra d m a erd i im iin if
tih a r ed erim . M ev lan M ehm ed E m in: B e d re d d in z d e ad ile ta n n
m tr. irv a n to p ra n d a , em ah i k alesin d e d o m u tu r. sk d a r
d a K a ra c a A h m e d S u lta n T ek k esi c iv a n n d a y a tm a k ta olup, m ez a r
ta n d a a h b E fen d i ta ra fn d a n y a z la n lm ta r ih i u d u r: Menzil-i f h a y a tu ll h S en e 1036. M a a rif d en izin in tek i, m n m ah z e
n i b ir irv a n l idi. K o n ra p a l H a y re d d in E fendi: H alim ve selim
369
b ir z t idi. B u n la rn d n d a d a h a b in lercesi v a r, fa k a t b ild i im iz

b u n la rd r.
K ad k y im a re ti: sta n b u l T e k fu ru K ra l K a a to r, S ey id B a tta l
G azin in k o rk u su n d a n , b u a d a y a k a le ve b y k k ilise le r y a p trp
b ir o k a d a m la rla ta k v iy e e tti. S o n ra F tih H a z re tle ri k alesin i y k p
e h rin i d r ssa d e a a la rn a h s y a p t. H l sekiz y z ev, b ir m a
h alle M slm an, yedi m ah alle de R u m v a rd r. A lt y z b a v a rd r.
D eniz k y sn d a y e ld e irm e n le ri v a rd r. T erzi M u sta fa A a Y als
h e p sin d e n gzeldir. ars iin d e b ir m in a re li, d rt ke, k ire m itli
b ir cm ii v a rd r. C m ii, d a r ssa d e a a la rn d a n O sm an A a ta r a fn
dan y a p trlm tr. K ble k aps z e rin d ek i ta r ih i u d u r:
N m - p k - b n -i h a y r ta s r ta m a m ,
D e d ile r t rih in i bil cm i-i O sm andr.
B aka cm ii y o k tu r. B ir h a m am , y z d k k n v a r. L im a n n d a
g a y e t bol b a lk v a rd r. A llah a h am d o lsu n , A nadolu ta ra fn d a K a
v a k b o azn d an b u ra y a k a d a r dokuz a d e t k asab a fay d a l ve zet ola
ra k yazld.
S T A N B U L UN DRT TARAFINDAK PADAHLARA
AT BA VE BAHELER
E vvel, S a ra y b u rn u n d a H a z re t-i S le y m a n n gzne ilien h s
bahe. B u b a h en in d n y a d a b ir b e n z eri d a h a y o k tu r. S le y m a n
k a n u n u gerei o la ra k sekiz b in b a h v a n v a r. B u n la r a y r b ir o rd u
d u r. H aliin k arsn d a T e rs n e B ahesi, K a ra a a B ahesi: B u b a h
eyi D rd n c M eh m ed H n y a p trm tr. K th n e de M r-g n e
B ahesi, D rd n c M u ra d y ap sd r. H alk al B ahesi: S le y m a n H n
M im ar S in a n a y a p trm tr. S iy v u P a a B ahesi, M im a r S in a n
y ap sd r. F itn e k y B ahesi, B ay ezid H n y a p sd r. D a v u t P a a B a h
esi, S iliv ri B ahesi, H a ra m id e re B ahesi, sk e n d e r elebi B ahesi,
S le y m a n H n ta ra fn d a n M im a r S in a n a y a p trlm tr. D olm ab ah e, B y k d e re K o ru su ... A n ad o lu ta ra fn d a T o k at B ahesi, S u lta
n iy e B ahesi, u b u k lu B ahesi, K a n d illi B ahesi, k u ru c u s u S le y
m an H n, m im a r M im a r S in a n dr. sta v ro z B ahesi, sk d a r B a h
esi, yapcs M im ar S in a n , am lca B ahesi, D rd n c M ehm ed t a
ra fn d a n y a p trlm tr. F e n e r B ahesi, M im a r S in a n yaps, H a y
d a rp a a B ahesi, S le y m a n H n ta ra fn d a n M im a r S in a n a y a p t r l
m tr. H epsi k rk a y a k n ise de. h a lk a ra sn d a m e h u r olan ve bilEvliva elebi I-H
P : 24
370
d ik lerim iz b u n la rd r. H e r b irin d e y zer, ik i y z e r b a h v a n v a rd r.

le rin d e h n k r a h rla r olup, h e r b irin d e b ire r ta v la k h e y l n b a
ld r.
STANBUL NDE VE ETRAFINDA HERKESN

EKNMEDEN GDEBLECE MESRELER
nce s ta n b u l iin d e k ile r: A tm ey d am , A a a y n , Y enibahe, B aru th n e , V efa, B ayezid-i V el, S ley m an iy e, F a tih , A tp a z a n , A ra
b a c lar, S elim iye, K a d rg a lim an , ehzde, Y edikule, V alide C m ii,
A y aso fy a m e y d a n la r ve L n g a b u ca k , L le z r b a la n ; E m inn,
O d u n k ap s, A y azm ak ap s, B y k A y azm a skelesi, E y b E n s ri
K ap s, K u m k ap , L n g a k ap s m e y d a n la r; L n g a deniz h am am ; Sam a ty a ve D a v u d p a a K a p s m e y d a n la n v a rd r ki, b u n la rn hepsi
de sta n b u l iin d e d ir. sta n b u l dnda, S iliv rik a p h a ric in d e k i S
ley m a n S ah ras a y rlk b ir y e rd e d ir. b- h a y a t gibi ak a n b ir e
m esi ve b ir de y k se k kk v a rd r. Y e n ik a p M ev lev ih n e T ekkesi
m esiresi g r lecek b ir y e rd ir. B a y ra m P a a ve K asm A a b a la n ;
T o p u lar, O tak lar, Y a v e d u d skelesi, D e fte rd a r skelesi m e y d a n
la r v a rd r. E y b B ahesi, d ris K k M eydan, K th n e y o lu n d a
C rid M ey d an v a rd r. A lib ey k y m esiresi, im en lik , geni b ir de
re iinde, k rk evli, b ir cm ili, y e tm i sek sen k a d a r n a r a a la n
ile s sl, g n g rm ez b ir g ezin ti y e rid ir. L le z r m esiresi: K th
n e llesi ad ile m e h u r olan eitli l le le r b u ra d a y e tiir. L le v a k ti
b u m esire y i g ren in ak l b a n d a n gid er. m r a h o r K a sr m esiresi:
K th n e k asab as k e n a rn d a , im en lik b ir y erd e, ah ap v e ssl
b ir k k t r. O sm an l P a d i h la n n m a tla r b u ra d a a y rla r. A h r em ir i b u ra d a o tu ru r. Y e ry z n d e b e n z eri az b u lu n u r b ir g ezin ti y e ri
d ir. S ay sz b y k n a rla r v a rd r. B u ra d a y e tie n ot, te rfii, yonca,
a y n k , k a ra k a rk , s a n k a r k gibi o tla r h i b ir y e rd e yetim ez. M eer
k i E rz u ru m da P a s in s a h ra la n n d a , M u ovasnda, S o an lk v d ile rin de, B ingl o v a la rn d a , V a n da, S alm as ve T e rc a n sa h ra la rn d a , K p
ak lk esin d e y e tie ... K t r m b ir h a y v a n o rad a qn g n otlasa, y a
l ve iri olur.
Kthne mesiresi: A ra p ve A cem , H ind, Y em en ve H abe sey

y a h la r a ra sn d a b ile em slsiz b ir m e sire d ir. H a v a ve su y u n u n g
zellii ta r ifle r in st n d e d ir. K a ra d e n iz b oazna y a k n L e v e n d ift
li i d e n ile n d e re le rd e n a k a n b ir ta tl s u y u v a rd r ki, b t n a m a r
y k a y a n la r gm lek ve sa rk la rn b u ra d a y k a rla r. S a b u n s rm e d e n
ik i y k a m a d a tem iz le n ir. B az H in d t c c a rla r m a lla rm b u K th -
371
neye g e tirip b ir k e re su y a b a trrla r. T em izlenm esi iin, b u k fid ir.

B u n e h rin ik i ta r a f n ar, k a v a k ve sa lk m s tle rle s sl d r. O tu;
yonca, te rfii, a y rk ve d a h a b u gibi e y le rd en ib a re ttir. T a til g n
leri, k a y k la ra b in m i b in le rce gen ve ih tiy r, s d k k lar, b u
elence y e rin e gelip e le n irle r. B a z la r n e h re g irip y z e rler. k i t a
ra fta k i a a la rn k k leri su iinde b alk a gibi r lm t r. B azla
rn n a y a n a o k k ler tak lp , H ay b en i d en izin ahibi tu ttu ! d i
ye fe ry a t e d e re k k o rk u su n d a n b o ulur. ok d ik k a t iste r. B in lerce
d ilb er, so yulm u p e m b e b ad em gibi ry a n olan v c u d la rn m av i
ib riim p e ta m a lla ra sa ra ra k , b a lk la r gibi su y a d a la rla r. Saz v e s
z n n h a d d i h esab y o k tu r. H se y in B a y k a ra so h b eti e d e rler. B u
elence y e rin d e bi;r oda acem i o lan ile b ir acem i orbacs h k
m e t eder.
Baruthne: B ayezid H n y a p trm tr. S o n ra S le y m a n H n k rg ir h a le g e tirm i ve z e rin e k u ru n k a p la m tr. F a k a t k u b b esi k rg ir de ildir. C ebhne ocanda b a ru t u b a s, k e th d a s, a v u la r ve
ik i y z n e fe ri v a rd r. B u iy e rin d e y z a d e t tu n h a v a n la r v a rd r ki,
h e r b iri o n a r k a n ta r gelir. T rl t r l a rk la r olup, g r lm ey e d e
e r ey lerd ir. N e h ir z e rin d e a rh la n v e d o lap la r v a rd r. N e h rin
b e n d le ri alp d o lap la r dndke, ie rd ek i a rk la r d a d n er. B u n la r,
k rk e llie r okkal d e m ir d e ste le r dver. H a v a n la r iin d ek i b a ru tu
dkp, b t n iiler a a la rla b a ru tu k a r trrla r. A lla h g ste rm e
sin, d e m ir b ir ey h a v a n a d o k u n u rsa ate kp b t n iileri E b b il
k u u gibi h a v a y a u u ru r. T eh lik eli b ir y e rd ir. S e y ri ho d e ild ir.
B u a rk la rn v e d e ste c ile rin v u ru u n d a n gk g r lt s ile im ek
a k a r gibi b ir ses h sl o lu r ki, in sa n n a k l titre r . A kl olan y u k a r
d a n sey red ip , K th n e tek k e sin d e can so h b eti eder. n k b u te k
kede k la ra m ah su s sofalar, deh lizler, y e tm i ocakl m u tfa k ve k i
ler, y irm i d k k n , b ir frn , b ir k a h v e h n e , b ir cm i ve b ir de su
k u y u su v a rd r. k i y z kiilik acem i o lan la r m a h z e n le rd e o tu ru rla r.
T e k k en in b in d en fazla sah an , ten c e re , kepe, k az an gibi b a k r k a p
l a n v a rd r. ste y e n y ra n , be on gece m is a fir olup safa ed erler.
Kuyumcular mesiresi: B u K th n e a y rn d a k u y u m cu e sn a
f, eski S le y m a n H n k a n u n u g ere in ce k rk senede b ir to p la n a ra k
so h b et ed e rler. O sm anl D e v le ti d a h ilin d e k i b t n k u y u m c u la r b u
m esire y e y a rd m d a b u lu n u rla r. yz kese k a d a r m a sra f olur. On
iki b in k a d a r eitli m ezh eb in h a life ve p o stn iin le ri b y k b ir to p
lu lu k m ey d a n a g e tirirle r. B iz z at O sm anl P d i h d ah i g e le rek a
d rn k u ru n ca , k u y u m c u b a y a on iki k eselik b ir h e d iy e v e rm e k S -
372
leyman Hn kanunu gereidir. Zira Sleyman Hn, ehzadelii za

mannda Trabzon ehrinde Rum Kostantin yannda alarak kuyum
culuk renmitir. Onun iin, halifelii srasnda Sakaemesi ya
knndaki kuyumcu dkknlarn yaptrmtr. Kuyumcu halifelerin
den on iki maharetli usta, nce Pdihn, sonra eyhlislmn, son
ra dier byk vezirlerin ellerini perler. Sonra sras ile kuyumcubann, eyhinin, nakibihin ve daha baz pirlerin ellerini perler.
Sonra kuyumcuba, cevahirle ilenmi kk bir okuma masas,
divit, eer, kl ve haner gibi hediyeleri padiaha sunar. Velhsl,
bu Kathane vadisinde be alt bin adr kurulur. Vdi, bu yirmi
gn iinde insan denizi kesilir. Saralar esnaf dahi bunlar gibi yir
mi senede bir gezinti yaparlar. Ama her sene, aban aynn ban
dan sonuna kadar, stanbullular mbrek Ramazann yaklamas se
bebiyle o mbrek ay karlamak iin, bu Kthne kazasna adr
lar kurarak tam bir ay eb-bk ad ile zevk ve safa ederler.
Kathanede ikiyz kadar bal evler vardr. Bir de Dye Hatunun mbrek cmii vardr. Ltif bir hamam ve yirmi kadar dk
kn vardr. Kefere zamannda, burada kat yapmna mahss krgir kubbeli Kathane varm. Hl su dolaplarnn biri, Dye Ha
tun Camimin altnda grnr. Harab ise de ufak bir tamir ile barut
hane olmas mmkndr. Bu yerde nelrin iki yakasnda, t tahta
kprye varncaya kadar uzanan byk narlar vardr ki, herbiri
gklere uzanmtr.
Hindlileri Kalenderhne tekkesi: Sultan brahim Han, brahim
Ethem gibi tac sahibi hkmdar olduuna bakmayarak, ok zaman
fakirlerle beraber bu tekkede yemek yemitir.
Emir Gne Bahesi mesiresi: Drdnc Murad Han Revan fet
hederek, o srada Revan Han bulunan Emir Gne Yusuf Han s
tanbula getirdi. Sonra, bu imenlik yerde bir bahe yaparak, Emir
Gne Hana hediye etti. brahim Han tahta knca, ileri grl
bir insan olan Kara Mustafa Paa, belki rana kaar diye, Emir
Gne Ham katletti. Ondan sonra bu bahe padiahlara tahsis edildi.
Btn binalar ran tarznda yaplm olup, drt duvar billrdan
bir de hamam var. Bu hamam gl bahesi iinde olup blbllerin,
yavrularna gda verdikleri hamamn iinden grnr. Bu ban d
nda binlerce yksek aa vardr. Glgelerinde btn klar cilve
lenip tazelik bulurlar.
Cendereci Ky mesiresi: Buray kyn yerlilerinden Cenderecizde yaptrdndan, bu isimle anlr. kiyz evli, bir camili, bir
373
h a m a m l bir m esire y e rid ir. S u y u ve h a v a s l tif ve saysz glgeli

n a rla r o lan b ir l le lik tir.
ayba m esiresi: B u ay, K a th n e y e a k a n n e h rin b ad r. ok
ta tl, ince b ir su d u r. B u ra d a saysz im e n lik le r v a rd r. G izlice so h
b e t e tm e k iste y e n n a m u s ehli k im seler, a tla r ve a ra b a la r ile gelip,
b u ra d a k i a a la rn glgesinde y e r, ie rle r. A lib ey n e h ri de b y led ir.
S u k e m e rle ri m esiresi: S le y m a n H an , on b in kese sa rfe d ere k ,
b u ra d a n sta n b u la b in gzl k p r le rle b- h a y a ta b e n z e r su g e tir
m i tir ki, in sa n n y ap ab ilece i i deildir. B az k e m e rie r b ir d a d an
d i e r daa a tla y a ra k e r k a t h a lin d e gklere y k se lm i le rd ir ki,
g r lm ey e deer.
S u lta n O sm an h a v u z u m esiresi: S u k e m e rle ri m esiresi y a k n n
da geni b ir h a v u z d u r. B irok d a ve b a la rd a n b u ra y a to p la n a n su,
k e m e rle re d a tlr. K e m e rle re b ek ilik ed en ta n e ky v a rd r.
Y a m u r selleri d a la rd a n al rp y b u h a v u z a s r k le y ip g e tird i
i v ak it, o k y ler h a lk h a v u z u te m iz le rle r. B u k e m e rle rin d rt t a
ra fn d a k i k o ru la r b a k m ld r. B t n k la r o ra d a zevk v e saf e d e r
ler. B ir acaib ve g a rib a a lk tr ki, m e d h in d e dil ciz k alr.
Istra n c a d a lar m esiresi: B ir ucu A lm an d a la rn d a son b u lan
o rm a n lk tr. B ir oda y en ieri a v c la r v a rd r. B r de b e k ta ile r y e ri
v a rd r ki, b t n h izm e t ile ri can la b a la a lrla r. B u n la r k a ra c a
ve ta h ll av lay p , p d i h iin p a s trm a y a p a rla r. K a ra d e n iz B oazn da k o ru rla r. s ta n b u ldan k a an kleleri y a k a la y p , sa h ib i k a r
sa m jd e sin i a la ra k v e rirle r. F a k a t b u m esire y e h e rk e s gidem ez. B a
z a t y e titiric ile ri g id ip gezerler.
S elim H a n M an d ras m esiresi: B irin ci S elim H a n M sr fe th e
dince, fil k a d a r sar, k rm z eit e it alaca s rla r g e tirip b u d a a
k o y m u tu r. H l yeni sa ra y d a o d u n eken a ra b a s rla r o tlard an d r. B in lerce s r y e tim itir. B u n la ra b ak a n iilerin says ik i y z
d en fazlad r. H e r s r s r s n n b eer o n a r sam su n cinsi k p ek le
r i v a rd r ki, h e rb iri b ire r a rsla n a b e n z er k p e k le rd ir. H e r s rn
b ir ad v ar. K rk a r, e llie r okka k a d a r s t v e rirle r. B u y e rd e de m i
sa fire ok h rm e t edilir.
T erkos G l a v sah as: a h in p a a y a n ile glden rd ek a v la n r.
K ite i K y m esiresi, T rk e e K y m esire si... K sacas, b u s ta n
b u lu n b a tsn d a y e tm i p a r a m m u r, o rm a n l av y eri, bal, b a h
eli k y ler v a r ki, h e rb iri b ire r k asab a gibi cam ili, a rl m e sire
lerd ir.
374
ekmece glleri mesiresi: s ta n b u lda ii o lm ay an y r n la r, k a

y k la r ile b u ekm ece g llerin e gelip Pisi b a l a v la rla r. T aze t a
ze te re y a ile k z a rtp y e rle r. H i b ir y e rd e b u b a l n b en zeri y o k
tu r. Y ass, y u v a rla k , beyaz, k k , b ire r ok k a a rl n d a A lla h n
b ir s o fra sd r ki, asla b a lk kok u su d u y u lm az. F a k a t, m b re k h a y
v a n az olur. M orina bal d a be-on ylda, b ir v e y a iki ta n e b u lu n u r. B u balk, T u n a n e h rin d e ok olur.
Okmeydam mesiresi: B u O k m e y d a n nda, k rg ir b ir sofa z e rin
de, D rd n c M u ra d ta ra fn d a n y a m u r d u s iin y a p trlm m e r
m e r b ir m in b e r v a rd r. B ir o k u la r tek k e si b u lu n u p , b t n s a n a t
k rla r o ra y a gezm eye g id erler. Y u k a rd a ta rih i ve v a sfla r y azl
m tr.
B u ra d a K a ra d e n iz B oazn a k a d a r olan sah a iin d ek i y e tm i
a d e t m esire a n la tlm tr. im d i s ra A n ad o lu ta ra fn a geldi:
Akbaba Sultan m esiresi: B eyaz k iraz ve k e sta n e m ev sim lerin d e,
b in le rce a ra b a la r ile saf eh li d o stlar, oluk ve o cu k larn A k b ab a
k y n e g t r p ik i a y k a d a r o ra d a k e sta n e fasl y a p a rla r. s ta n
b u ld a n k a y k ile b ir g n l k m esafed ed ir. Y z evli, b ir c e v a h ir m ihra b l cm ili, y irm i d k k n i, b ir h a m a m l m a m r b ir k ydr. A k b a
b a T ek k esi m m r b ir te k k e d ir. B az y r n o rad a k a lrla r. A k b ab a
z iy a re t y e ri m e h rd u r.
l-i Bahdr mesiresi,
Dereseki mesiresi, Alem
da mesiresi:
N ih a y e t y u k a rd a y a z lan m esire ve pad iah b ah eleri, y n ve erf, v e z ir yalla rm n h a v a s ve su y u , b in a la rn n y a

ps, g r lm ey e d e e r a v lu la r ve b ir
ok v a s fla rn g rd m z ekilde y az sa k u z u n b ir to m a r olur.
A m m a A lla h a h am d o lsu n , b u za y f k u lu n u n k sa a k ln a n a z a ra n
imkn n isb etin d e, gzel b eld e (sta n b u l) n in ib re tli eserlerin i, b u n
la r y a p tra n la r, f tih le ri, b t n m e h u r im a re tle ri, d i e r h a y r eser
le rin i v e d a h a b iro k ey leri y azdk. A n cak e h ri s sley en b t n d k
k n la r v e s a n a t eh li a n la tlm a m t. n a lla h b ildiim iz k a d a r S u lta n
S le y m a n H n k a n u n u n a gre b ira z da o n d an bahsedelim .
*
(KAZANAN ALLAHIN SI VGLSDR) SZ

GERENCE, STANBUL NDE TCCAR, MARANG02,
BLG SAHB VE DAHA ET ET LERLE
URAAN KMSELER BEYAN EDER
E N A B -I H ak, e v v e l y a ra tlm la rn e n ereflisi olan b t n
in sa n la rn b ab as dem S a fiy y u lla h y a ra tt. K e n d in e y a k n
olm asn l y k g r p c e n n etin e koydu. O k a ra n lk la rn v e n u
r u n yarad cs, b t n ile ri ekip e v iren C enab- R a b b lfe lak h a z
re tle rin in ezel ir d e si b u im i ki, son p e y g a m b e r o lara k ins ve cin n e
gn d erilen , h a re m e y n nebisi, v a rlk la rn if tih a r e tti i, y a ra tlm la
r n e n ereflisi S a la v a t ve ta h iy y a t z e rin e olsun E fen d im iz H a z
re tle rin i v e ry z n e g e tirip m m e tiy le d n y a y s sley ip n u rla n d rd .
B u h ik m e te d a y a n a ra k b u d a y ta n e si b a h a n esiy le H a z re t-i d em i
y e ry z n e gnderip, lnceye k a d a r, iftilik sa n a tn , C ib rili em n
v a sta s ile k en d isin e retti. H a z ret-i dem h a y a t b o y u n ca
iftilik ile u rat. S o n ra C enab- H a k d i e r p e y g a m b e rle re d ah i
b ir i fe rm n eyledi.
BYK PEYGAMBERLERN SANATLARI

H a z ret-i dem S af: Y azld z e re ifti idi. H a z re t-i it, h a l
la idi. H a z re t-i d ris, yazc ve te rz i idi. H a z re t-i N uh, m aran g o z
idi. H a z re t-i H ud, t c c a r idi. H a z re t-i S alih , deveci idi. H a z re t-i b
ra h im : H a le b de s t idi. S o n ra A llah n e m ri ile K be-i M k e rre m ey i y ap t. H a z ret-i sm ail, avc idi. H a z ret-i sh a k , oban idi. H azre t-i Y akub, sa lih k im se idi. H a z re t-i Y usuf: S a b a h ve ak am b il
m e k iin z in d a n d a s a a t y a p a rd . S o n ra M elik oldu. H a z re t-i ,E v u b ,
sa b rl idi. H a z re t-i u ay b , ib d e tle m eg u l o lu rd u . H a z re t-i M usa
K elim : oban idi. H a z re t-i H a ru n , v e z ir idi. H a z re t-i Z lk f, e k m ek
i idi. H a z re t-i L t, ta rih i idi. H a z re t-i U zeyr, bac idi. H a z re t-i
sm ail, te rc m a n idi. H a z ret-i ly a s, d okum ac idi. H a z re t-i D v d ,
cenk le ti iin cebe y a p a rd . H a z re t-i S ley m an : H u rm a y a p ra n
d a n zenbil y a p a rd . H alife ve e m ir idi. H a z re t-i Z ek eriy a, z h id idi.
H a z re t-i Y ah y a, m u a m m e d (v aftizci) idi. H a z re t-i E rm iy a , c e rra h
idi. H a z re t-i D an y al, rem ilc i idi. H a z re t-i L o k m an : H e k im idi. H az
re t-i Y u nus, b alk idi. H a z re t-i sa, se y y ah v e b e k r idi. S o n ra p e y
g a m b e rle rin so n u n cu su M u h am m ed M u sta fa E fe n d im iz gelip, H ad ice-i K b r n n m aly la am y a k n n d a B a sra e h rin e ve d i e r b el
d e le re g id ere k tic a re t y a p a rla rd ve A llah n u ru n d a sa v aa n id i ki,
376
Ve c h id fi seb ilillah ... y et-i k e rim esi g ere in ce g az ed erlerd i.

B izzat k e n d ile ri y irm i sekiz gazada b u lu n m u la rd r.
Y u k a rd a y a z lan b y k p e y g a m b e rle rin , (S a l v a t p e y g a m b e ri
m izin ve d i e r n e b ile rin z e rin e olsun) h e rb ri A lla h n e m ri ile b i
r e r s a n a t sahibi olm u lard . H ep sin i H a z re t-i C ib ril retm iti. n
s a n la rn h e p sin e m a rife tle r, b u m b a re k p e y g a m b e rle rd e n gem i
tir. H e rb iri b ir m a rife t ve b ir s a n a tn p irid ir. H e r b iri m u ciz ele r gste
r i r ve y z le rce s a n a t icad e d e rlerd i. R es l- K ib riy a , C eza G n n n
efaatisi M u h a m m e d M u stafa E fendim iz, sa ad e tli z a m a n la rn d a , d n
y a y a k o rk u salp; m u h ac ir, e n s r ve e rb a b - s ffa d a n m ey d a n a ge
len nice seh b ey e sa h ip olup; c iv ard ak i m em le k e tle ri d e h et iinde
b ra k a ra k , deniz gibi a sk e r ile eitli fe tih le rd e b u lu n u rd u . S o n ra
m m e t-i M u h a m m e d dnp, ib a d e t ve ta a tla m eg u l o lu r ve b y k
m c h e d e olan nefis sa v am a g iriirle rd i.
**
ALLAHIN EMR VE CEBRALN VASITASI LE

RESUL EKREMN FTVVETNMES VE
DRT SEME DOSTU LE MEVERET
AF eh li k a rd e le r yle b ilsin le r ki, H a z re t-i R esu l- E k re m
elli b ir y a n d a iken, M ek k ede m m h n n in evinde C enab-
H a k ta ra fn d a n d a v e t o lu n u p sa d e tle K u d s erife a y a k b as
tla r. O a n d a H a z re t-i C ib rile fe rm n olup, R e fre f adl b ir c e n n e t
B u ra g e tird i ve H a z re t-i R is le t ile H a z ret-i C ib ril el tu tu u p k a rd e
o ld u lar.
H a z re t-i C ibril: Ya R esulallah! R ab b in sa n a selm e tti. B u ra k a
b in ip v e b u ip ek li c e n n e t p e te m a ln k u a n p u ta n c n d a n rt n s n
v e b en im a r ve k rs m , le v h v e kalem im i, k a t k a t c e n n etim i ve
o nsekiz b in lem im i sey r-ey ley ip , cem l-i b k em lim i g rs n b u
y u rd u diye, A llah n selm ve e m irle rin i b ir b ir P e y g a m b e rim iz e
ak lad . V e H a z re t-i R e s l n b e lin e p e te m al gibi b ir c e n n e t ipei
balad. O n u n iin, sa n a t e rb a b b e lle rin e b ir p e te m al k u a n rla r.
B u su re tle rt n p h e r eyde m k em m e l o lu rla r. O gece H a z re t-i
P e y g a m b e r onsekiz b in lem i dolap, K aabe k a v sey n i ev edn
m e rte b e sin e v ard . C enab- H a k k n cem lin i grp, b in b ir k elim e
syledi. H a z ret-i P e y g a m b e r C enab - H a k k a y a k n olup, b a z lar
y e tm i b in k elim e k o n u tu d e rle r. Y ine o gece e v in e d n p y a ta -
377
m scak b u ld u la r. R esu l- E k re m in b u m cizesi d u y u ld u k ta n son

ra , H a z ret-i R is le t M ekke m n k irle ri ile geinem edi. N ih a y e t, o
le m le re ra h m e t o lara k g n d erilen H a z re t-i P e y g a m b e r, asl y u r d u
n u te rk e d ip m u h a c irle rle b irlik te , C enab- R a b b l le m n in e m ri ile
M edine-i M n e v v ere ye g eyledi. M ed in eye y e rle tik le rin in ik in ci
y ln d a oru farz k ln p , kble K u d ste n M ek k eye ev rild i. O sene
H a z re t-i E b u b e k ir, ta r ik a t eh li olm ak iin, R e su l- E k re m d e n cih n n F a h ri k a b u l ed ip k en d isin e b ia t edince, N a k ib en d ta rik a tn n
ba oldu. O ndan so n ra H a z ret-i m er p e te m a l b a la y p b ia t ed e
re k A zep sip a h ile rin in b a oldu. S o n ra H a z re t-i O sm an b ia t e d e re k
V ah id ta rik a t ncs oldu. S o n ra H a z ret-i A li b ia t ed ip H a lv e ti
ta r ik a t im m la n ba oldu. H a z re t-i P e y g a m b e r b u d rt sah b ey e
b ia t v e rirk e n , el el st n e koyup: nnellezne y u k y i n e k e in n em
y u b y u n a lla h , y e d a ll h u fev k a e y d ih im ... y e t-i k e rim esin i o k u
du. ihar- y r- g zin h a z re tle ri d a h i el p erlerd i. B u su re tle h e rb iri d rt v e z ir m a k a m n d a seccade v e k u a k sah ib i o ld u lar. B iat;
a h d ve y e m in d ir. A hd, y e m in ve k u ak (eda) sahibi o lm ayan , t a
r ik a t sah ib i olam az.
E e r so ra rla rsa A hd k im d en kald? diye, cevap o lara k
p e y g a m b e rd e n kald denile. B irin cisi H a z re t-i d em d ir ki A lla h n
e m ri ile b u d a y ta n e sin d e n y e m e m ey e a h d e tti. A h d in i tu tm a d
iin c e n n e tte n u z a k la trld . k in cisi H a z re t-i b ra h im A ley h isselm d r ki, A lla h n e m ri ile K a b e y i y a p m a y a ah d e d ip a h d in d e d u rd u
u iin, H a lilu lla h oldu. n c s H a z re t-i M u h am m ed A leyhissel m d r ki, ev v el ih ar- y r- g zn e a h d u m isk verd i. A m m a ed d
o n d u r. B irin ci edd: H a z re t-i dem S af A ley h isselm c e n n e tte n
k t y e rd e C enab- H a k ta n ve m e le k le rd e n u ta n p a v re t y e rin i
in c ir y a p ra ile rtt . k in c i edd: b ra h im A ley h isselm K b ey i y a
p a rk e n edd k u an d . n c edd: H a z re t-i N h A ley h isselm g e
m i y a p a rk e n k u a n d . D rd n c edd: M ira c gecesinde H a z re t-i P e y
g a m b e r k u an d . B einci edd: H a z re t-i E b u b e k ir k u an d . A ltn c
edd: H azret-i m er k u an d . Y edinci edd: H a z re t-i O sm an k u a n
d. S ekizinci edd: H a z re t-i A li k u an d . D o k u zu n cu edd: H a z ret-i
H am za k uand. O n u n c u edd: H a z re t-i H a lid b in V elid k u an d .
H a z re t-i P e y g a m b e rd e n b u n la r izin li olup, p o st sa h ib i ve b ir e r
p r o ldular.
H a z re t-i A li d ah i H a z re t-i P e y g a m b e rin (S.A .) sa d e tli h u z u r
la rn d a S elm n - F ris ye; H a z re t-i m er, m ey y e-i Z a m irye; m
e z zin le rin p ri p irim iz B ill-i H a b e nice k im se le re edd k u atp ,
378
E ^ Y A
ELE B SEYAH ATN M ESl
h ep si H a z re t-i A lid en c ih a n fa h rin i k a b u l e ttile r. S elm n - F ris

H a z re tle ri, H a z ret-i P e y g a m b e r (S.A.) h u z u ru n d a y ed i kim sede edd
k u a ta ra k o n lar d ah i nc y a p tla r.
E e r so ra rla rsa eddin m n s nedir? diye, d en ile ki: eytan,
n efis ile d im sav a h a lin d e o ld u u n d an , e y ta n n vesvesesine k a r
k o y a ra k k t l k y a p m a m ak tr. T a rik a t k a rd e in in ne olduu ve
ilk d efa k a rd e tu tm a n n k im d e n k ald so ru lu rsa , yle cevap v e
rile: E v v e l H a z ret-i d em ley h isselm ile C eb ril leyhisselm
k a rd e o ld u lar, o n la rd a n kald. kincisi, H a z ret-i b ra h im ile C ib
r ild en kald. ncs, H a z re t-i M u h am m ed h ic re t sra sn d a m a
a ra d a H a z re t-i E b u b e k ir ile k a rd e oldu. O n la rd a n kald.
S o rsalar, T arik at sa h ih le ri a ra sn d a k i c e m iy et g n leri helva,
cefne, te k k e ve edd nedir? diye, cev ap u d u r: C eb ril leyhisselm
H a z ret-i d em e c e n n e tte k i b y k m ele k le rd en h e d iy e g t rd ki,
h elv a idi b u; am m a C e b r ilin k en d i h e d iy e leri, y u f k a h ek m ek ve b u
d a y idi. C e n n e tte n H a z re t-i d e m e, a rk a d a olm as iin, tu t ve
k u m ru k u la r g t rd . H a z ret-i. H a v v a y a k rlan g , g v e rc in ve
ta v u s k u la r g t rd .
K rla n g k u la r H a v v a n n y a n n d a n u a ra k d n y a y dolar,
H in d ista n a y a k n Serendip a d asn a k a d a r gidip H a z ret-i d e m i
b u lu r, o n u n sa k aln d an b irk a te l a la ra k H a z re t-i H a v v a ya, H az
r e t-i H a v v a n n k a k lle rin d e n b irk a te l a y ra ra k H a z re t-i d e m e
g t r rle rd i. te , d em ile H a v v a b u k rla n g la r v a sta siy le b irb irle riy le Z ilh iccen in o n u n cu g n A ra fa t d a n d a b u lu tu k la r iin,
o d a a A refe da d erler. te t o z a m a n d a n b e ri k rla n g in sa n a
y a k n olup, k an m az d erler.
D rt se l m et k a p sn n ne olduu so ru lu rsa , cevap o larak : e
ria t, ta r ik a t, h a k ik a t ve m a rif e t k a p la rd r d en ir. B u n la rn a h k m
la rn n n e olduu so ru su n a da: eriat, d ta n ve ite n H a z re t-i P e y
g a m b e rin e ria tn a u y m a k tr. T a rik a t, d in ve im a n gzelce bilip
M slim o lm ak tr. H a k ik a t, b t n d n y a ilg ile rin d e n u z a k la m a k tr.
M rife t, A lla h b ilm e k tir ki, M en a refe n efseh fek a d arefe R abbeh m n s gereince k en d i n efsin d ek i eksiklii id r k e d e re k k e n
d in i ciz, Y a ra d a n k d ir b ilm ek tir. diye cevap v e rirle r.
MM-I CAFER SDIKIN BEYANLARINDAN

F a k irlik h rk a s n e d ir? H rk a n n im an , kblesi, gusl, varl,
b a lan m as, kilidi, ierisi, d ars, b eks, k e m li n ed ir? d iy en lere
cevap: O h rk a n n m a n rt n m e k tir. K b lesi p ird ir. G usl, d n y a
379
ile ilgiyi k esm ek tir. N am az te m iz lik tir. F a rz, k t a rz u la r te rk e tm ek tir. C nibi, ir d e ttir. K ilid i te k b ird ir. K e m li h e r eyd e d o ru
lu k tu r. Y enleri, d e rv ilik tir. D ars m h a d e d ir. e risi n u rd u r. Bek s srd r.
H rk a n n ilk defa k im d e n k ald so ru su n a cevap: H a z re t-i
d em e C enab- H a k r u h v e rd ik te n sonra, C ib rl-i E m in ile ta c ve
h lle g n d erip y a n n a d a v e t e tti. H a z re t-i dem , C enab- H a k k n h u
z u ru n a h rk a y a b r n m o la ra k v ard . Y edi y z y l b ir riv a y e te
gre h ire t g n ile yedi g n 1o rad a k alp g eri d n erk en , in c ir y a p
ra zerin e edal balad. S o n ra it N ebi bez d o k u y u p , h rk a y a
p a ra k giydi, ite , h rk a b u ra d a n kald. O n u n iin, b t n p e y g a m b e r
le r ve v e lle r h rk a y a ve lo k m ay a m u h ta tr.
m a m - C afer d iy o r ki: H rk a n n e te i e ria ttr. T a rik a t h a k i
k a ttir. Y ak a sn d a y S a b u r, y K erim , y R a h m y a z lm tr. E te
inde y V hd, y A had, y F e rd , y S am ed y azld r. B ed en in d e
y Vs, y H alm , y K a rb , y M cb ssiln y a z ld r. H rk a n n
ken d isi rifle r n i n v e s r m ah zen id ir.
S o rsalar, H rka ne yer? C evap: B a r y a n k y er. Y ni, ii d a i
m a a h ve in lem e ile y a n k lk h sl eder. Ne rt n r? so ru su n a ce
vap: H a k te v e k k l rt n r. H rk an n erk e i, diisi nedir? so ru
su n a cevap: E rk e i te m iz lik tir. D iisi p r h u z u ru n a te m iz v a rm a k tr.
H rk a n n alm eti, ta r ik a t sah ib i olan eh l-i s n n e tin giydii h rk a
la rd r. H ay r ssiy ab kasr h a d isin e gre, y e n i k sa o lm a ld r ki, m
n as Elim i d n y a ile rin d e n ektim d e m e k tir. E te in i k sa e tm e
n in m n as: A yam d n y a d a n ve h a ra m d a n ektim d em ek tir.
P a r a p a r a y a m a l h rk a giym ek, y re i y a n k lk ve h tiam d an
getim m n a sn a gelir. Y zb in lerce. E d h e m h rk a k esip kee ab a
giym ek, im an, slm , itik a d ve m ezh eb d e sa lam ip e y aptm de
m ek tir.
H rk a , asln d a H a z re t-i P e y g a m b e rd e n k a lm tr. M ira c gecesin
de H a z re t-i F a h ri k in t, a k in cid e n b ir oda g rm ve C eb ril A leyhisselm a: Bu nedir? diye sorm u, o da cev ap v erm em i. D erk en ,
A lla h n izn i ile o kk alr. H a z re t-i P e y g a m b e r iin d ek i h rk a y
giy ip v stasz A lla h n n u rlu h u z u ru n a v a ra r a k b in b ir k elim e ko
n u tu . M ira c d a n so n ra P e y g a m b e r E fe n d im iz o h rk a y b e ra b e rin
de g e tirip , A shab- K ira m m n n d e E b u b e k ir, m e r ve O sm an (R.A.)
H a z re tle rin e b ire r b ire r g iy d ire re k b a k t. S o n ra sra s ile H z. A li,
H aan , H se y in ve Z e h ra y a d a h i g iy d ire re k : H aza lib as eh li b e y t
ve l-i ab b u y u rd u la r. D e rh a l C eb rail A leyhisselm , A llah t a r a
fn d a n innem a y rd u lla h u liy e z h eb e a n k m ... y e tin i g etird i. Son-
380
r a H a z ret-i P e y g a m b e r (S .A .): Y A li, sen b e n d e n n asl c ih a n

fa h rin i k a b u l edip e m rim e b ia t e ttin se , b e n im h u z u ru m d a sen de sa
n a t b i o la n la ra b ia t v e rip p o st sa h ib i eyle! diye izin verd i.
D e rh a l Hz. A li o n yedi r e k t h c e t n a m a z klp, H z. P e y g a m b e r
h u z u ru n d a o n yedi k iin in b e lin i k u a tp ta r ik a t ncs y a p t. te
b u onyedi k ii a ra sn d a b u lu n a n S elm n - F ris ve E n es b in .M lik
h a z re tle ri d e o z a m a n la r R esl- E k re m in d im i m sa h ib i idi. H azre t-i R esl, S e lm n h a k k n d a yle b u y u ru r: M inna eh li b e y ti d e
re k e ilm le v v e ln v e l h rn ve in n e l c e n n ete te n s k il S e lm n fi
k lli y e v m ve le y le te h am se m ert . S e lm n H a z re tle ri ih tiy a r b ir
y a ta M ed y in e h rin d e v e fa t e ttile r.
kincisi: A m r b in m e y y e n in b e lin i balad. B u, H a z re t-i P e y
g a m b e r in p e y k i idi. a tr a r n p irid ir. M ezar H u m u sdad r.
n cs: B ill-i H a b e n in belini balad. B ill, m ez z in le rin
p irid ir. M ezar, a m da K o y u n k a p sn n i ta ra fn d a d r. n a lla h H az
r e t-i A lin in P e y g a m b e rin h u z u ru n d a k e m e r k u a tt onyedi k a d a r
p irle r, a a d a s a n a tk rla r sra sn d a sa y la ca k tr.
Y em en de H a z re t-i v ey se l-K a r n , d e v e c ile rin p iri o lm u tu r.
A m m a n e veys H a z re t-i R e s l, n e 'd e F a h r-i k in a t o n u g rm
t r.
A m m a b u ta r ik a t ve e ria t e h lin in k a n u n , k a id e v e s o ru la n v a r
d r. O s o ru la rn c e v a p la rn b ilm ey en , y o lu n u , e rk n n tem iz le y e
m e m itir. K a zan sa, k azan c h a ra m d r. Y e titiric i b ir p re ih tiy a v a r
d r. K en d i k e n d in e ta r ik sah ib i o lm ay a alan e n a y id ir. V elhsl b
t n esn afn , e ria t, ta rik a t, m rife t v e h a k ik a t e h lin in yolu, e rk n
v e b ilg ileri, H a z re t-i P e y g a m b e re k a d a r u z a n r. O n d a n Cb rl-i E m i
ne, o n d a n C enab- A lla h a u lar. A m m a, R e su l lla h n e rk n b u d u r
ki, b ir k im se ta r ik a tta y r sa h ib i olunca, b t n p irle r b ir y e re ge
lip, az v e y a ok ne ise, rz a lo k m as p iirile re k ira d edilecek ren
ciyi m u h a b b e t m ey d a n n d a, m ecliste b u lu n a n la rn h u z u ru n d a im ti
h a n a e k erle r, y n i y o lu n u , e rk n n so rm a y a b a la rla r. B u so ru la ra
cev ap v e re re k k e n d i icd o la ra k b ir ey y a p a rs a v e y a e v r d ve ezk rn d a , y a h u d hfz ilm in d e b n K e sir ve S e b a, aere ve ta k rib k
r a a tle rin i ta m a m la y p ilek h fz olu rsa, v e lh a sl t u ttu u y o ld a ta m
bilg i sa h ib i o ld u u ta s d ik o lu n u rsa , b t n ih tiy a r la r p o st sa h ib i ol
m asn k a b u l ed e rler. Y ok e e r bilgisi ek sik ise, b t n p ir le r h a k k
s y ley ip e re n le rin b in b ir e it h iz m e tin i ta m a m e d e r ve n lerin d e
e ile re k m rife t p o tasn d a Kl olu p h lis y r o lu n cay a k a d a r
y e rin d e b ra k rla r.
381
T a leb e n in m u h a b b e t m e y d a n n a g t r l ekli: Evvel ol ta

rikatn nakbi talebenin sa elini kendi sol eli ile tutar, hazr bulu
nan klarn nnden geirip seccadede oturan muhterem pirin n
ne gtrerek, Esselm aleykm y ehli era der. Pir de Aleykmsselm y ehli tarikat, mrifet ve hakikat deyip drt kap se
lmlarn yerine getirirler. Sonra talebe, Bismillhirrahmnirrahm
deyip sa elini kemerin ba altna, gbei yanndaki kemer bendi
zerine koyar ve Esselm aleyke y rif-i bili ah der. Geri geri
t kapya kadar ekilerek drt kap selmn verip durur. Mecliste
hazr bulunan btn pirler, Aleykesselm y talibel mrifet ve
aleykesselm y rif-i billh ve kmil yr deyip talebenin sa ta
rafnda nakb, sol tarafnda avu veya kapc olduu halde ortaya
gelerek, marifet meta arzolunur. Makbule geerse, hazr olanlar hep
birlikte: Bu zt posta lyk grdk! Allah mbarek eyleye! Revadr,
revadr! diye seslenirler. Peinden Ftiha okunur. Pirler hrmeten
Allah ekber, Allah ekber diyerek, drt halife akna Esselt
vesselm aleyke y Reslllah. Esselt vesselm aleyke y seyyidel
evvelin ve selmn alel seyyidel mrselin ile zikrederler. Sonra drt
halifeyi, Kerbel ehidlerini ve on iki imam anp, yz yetmi tarika
tn nclerini nakb tek tek sayarak, ruhlarn d ederler. Sonra,
talebeyi ustasna teslim ederler. Ustas da mnevi evld olan bu
talebesini yine meydana getirip, belindeki kemeri onun beline, elin
deki sy dahi onun eline verip, sa el sa elle, iki baparmaklar
darda kalmak zere biat ve ahd ederler. Sonra hazr olanlardan
biri, nnelezine ybyineke innem yubyinallah. .. yet-i ke
rmesini okuyup Ftiha ile son verirler.
Daha sonra pir, rencisine, hazr bulunanlar nnde u nasi
hati verir: Ey oul! Evvel harama bakma, yalan syleme, haram
yeme, haram giyme, haram ime, ekmee ve tuza ihanet etme, sa
na hakk geen pirlere hakaret gz ile bakma. Byklerin nnde
gitme. Sabrl Tahammll ol. Komadn yere el uzatma. Em
nete hiynet etme. Fkaralk ile kanaat eyle. Daha bunun gibi bir
ok tesirli szler syleyip, sonra bu szlerin talebenin kulana kpe
olmas iin, kulan ekerek ensesine bir tokat vurur. Ey oul! Ga
fil olma, gzn a! Gn akamldr. diyerek szne son verip F
tiha der.
stadn bu talebesinin beline balad kuaktan baka, bir ku
ak daha vardr ki ipek, pamuk ve yn, her ne eit petemal olursa
olsun, usta, talebesinin sa kula altna yahut kl veya hmil
ba yahut kavs eklinde kuatr. Bu ekillerin her birinin halk ara.
382
s m d a b ire r m n a la r v a rd r. T ki o k im seyi g ren ler, p irin y a n n

da y e tim i o ld u u n u a n la y a la r. T aleb e b u k e m e rle ri b elin e b a la
d k ta n so n ra, h a z r o la n la r b ir a zd an Y r! A lla h y a rd m c n ola!
P o s tu n m b re k olup k a z an c n bol ve h ell ola! diye h a y r d u a la r
e d e rler. H e m e n o iza n sa h ib i tale b e, besm ele ile m isa fir ve d i e r t a
r ik a t p irle rin in , eyh, n ak b , du ac ve d i er k e th d la rm ve d i er
p irle rin e lle rin i pp, g e ri g e ri edeblice k a p y a k a d a r kar. S o n ra
v e d a F tih a s v e rilir. T alebe, m u tfa a g id ere k h a z rla d lol . ay
p irle re su n a r.
te, h a k irin (E v liy n n ) s ta d la n m d a n g rd m b ia t u s l
b y led ir. H a z rst-i P e y g a m b e rin f t v v e tn m e si de byledir. B u e
k ild e ir a d o lu n an , d n y a h a y ra tn d a se l m e t b u lu p ra h m e te u lar.
S o n u h a y r o la ra k iki c ih a n d a y z a k olur. V e Hz. P e y g a m b e rin
san ca a ltn d a h a ro lu n u r. A llah m m e y e sse re l h a y r (A llahm , h a y
r k o lay e y le ) . A m a b ilm ek g e re k ir ki, ta r i k a t sa h ip le ri a ra sn d a b ir
h a life k a z a eseri o la ra k b ir h a ta ilese, o n u b t n ih tiy a r la r peym n h n e y e (an d evi) g t r p b o y n u n a ta a sa ra k h ab sed e rle r. E n
a r h a p is g n d r. F a z la o lu rsa oluk ocuk sa h ib i o la n la r k a
z a n la rn d a n k a lrla r. F a k a t b u n la rn e ria t, ta rik a t, h a k ik a t ve m r if e t d sz s y lem em eleri a rttr . e y h v ey a n a k b olsun, byle
b ir h e rz e syleyen y o lu n d a n d er. T a rik a t sah ib i o la n la r o su lu
n u n h a ta s n so ru p o k a d a r z e rin e d m ezler. n k iftir a olm as
d a m m k n d r. Y ok e e r h a ta s sa b it o lu rsa, b t n ih tiy a r la r n n
de su u n a gre sek sen sopa v u ru rla r. A m m a sopay v u ra n sec
cad e sa h ib i sopay k u la n d a n y u k a r k ald ram az. n k b u ta k d ir
de ey h su lu y a d m a n lk etm i, o d a b u su re tle y o lu n d an km
say lr.
B oynuna a stk la r ta n e d ir ve h a n g i p e y g a m b e rd e n k alm tr?
so ru su n a cevap: M us A ley h isselm m b re k v c u d u n u h a lk ta n sa k
la r, o n la ra gsterm ezdi. n k A lla h n cem lin i grm e erefin e n il
o lm u tu . B u n u n iin M usan n k a v m i d e rle rd i ki: M us A leyhissel m n gvdesi ay p l ve czzam ldr. A llah n h ik m e ti, b ir gn, Hz,
M us A ley h isselm , m b re k N il n e h rin e y k a n m a k iin g ird i i v a
k it, m b re k h rk a sn b ir ta z e rin e b ra k r. A lla h n em ri ile ta
y e rin d e n k o p a ra k M sra d o ru y r m e y e b alar. Hz. M us d a h i eli
n e ssm alp ta n a rk a sn d a n koar. B u h a li H z. M usn m k av m i
grp, E sta firu llah , M us A ley h isselm h a k k n d a k t e y le r d
n d k , A llah bey az elin i ve in ci gibi v c u d u n u m ey d a n a k ard .
A lla h a h a m d o lsu n ki, m b re k v c u d u n u grdk d iy erek , o gn
b in in k rc g elerek: L ilhe ill lla h M us kelm ullah dediler. B u
383
d u ru m a Hz. M us fev k ld e sin irle n e re k , ta a y e tiip s ile oniki

y e rd e n v u rd u . T a ta oniki d elik ald. A lla h n e m ri ile ta lisa n a
gelip: Y M us! B en A llah n e m ri ile y r d m . S e n in v c u d u n u n
tem iz li in e a h itlik te b u lundum dedi. H a z re t-i M us A ley h isselm
ta ta n b u szleri iitin ce, z r d ile y e re k yle dedi: Y ta! B en
san a on ik i k e re v u ru p deldim . H ele b en i affey le d erv ie dervin
H l d e rv ile r a ra sn d a D ervie dervin dem ek, Hz. M u sd an
k alm tr. V e y in e ta dile gelip: Y M us! z r n k a b u l eyledim .
L k in b eni b ir d eli im d en b ir ip ile b oazna as, t ki b ir g n g e lir
sa n a lzm olurum deyince, Hz. M us g ta alp b o y n u n a ast. H l
d e rv ile r a ra sn d a b o y u n la rn a a stk la r ta a Sekel d erler. Y ine
b u yzden, h l e ria tte n ta k o p a ra n la rn b o y u n la rn a sekel ta
a sa rla r, y a h u t da c e za lan d rrla r. te sekel ta n n d e rv i le r y a n n
d ak i m n s b u d u r.
S o n ra Hz. M us o ta ile b irlik te T ih lnde k rk y l gezip, Hz.
M usn n b o y n u n d a ik en y in e dile gelip, Y M us nebi! B en i y e re
koy ve zerim e oniki k e re v u r ki, C enab- H a k k n g a rib y a ra tk la r
n gresin dedi. Hz. M us o ta a y e n id e n o niki sopa v u ru n c a , h e r
d e lik te n b ir rm a k ak m a y a balad. B u rm a k la rn b irin d e n ask er, b i
rin d e n kad n , b irin d e n at, b irin d e n deve, b irin d e n sr, b irin d e n
k o yun, b irin d e n kei, hsl, h e r gznden b ir cins m a h l k su su z
lu u n u giderdi. S onra, M usn n ask erin e g k ten m eyva, te re , sezeng h elv as v e selvi ad l pim i k u la r indi, b u n la r y ed iler. Y ine
o ta, Hz. M usn n b o y n u n d a asl kald.
im di b iati, sekeli, edd ve f t v v e ti rendik. F a k a t p ir y a n n
da y e tim e k te n m ak sa t; Islm dinini, m an , itik ad , t v b e ve h a k k
b ilm ek tir.
T v b en in b a n n ne olduu so ru su n a cevap: Ih l str. Y ni k e n
d in i A llah ile c n n a r e tm e k tir ki, b t n y a sak ve h a ra m la rd a n
kanp, h e rk e se iy ilik e tm ek le b u gzel h u y e ld e ed ilir. E e r rlik nedir? d erlerse, cevap: T a t, ib d et, z h al, ta k v a ve d o ru lu k
tu r. H a a n B asri: Sana K im in m rid isin ? diye so ra rla rsa, Yol m
rid iy im , yol d a M u h am m ed y o lu d u r diye cev ap ver diyor. T a rik a
tn ka ey z e rin e k u ru ld u u so ru su n a cevap: A lt. 1. Tvbe, 2. K
m il b ir eyhe teslim olm ak, 3. T em iz olm ak, 4. i in i te m iz etm ek ,
5. K a n a a t etm ek , 6. K im se ile ili dl olm am ak.
T arik at ilim le ri k atr? so ru su n a cevap: A ltd r. lk i k azan
t r ki k a z a n a n A lla h n sev g ilisid ir; so n ra c m ertlik , cim rili i te rk ,
d o ru lu k , dnce ve tevekkl.
384
T a rik a tin e rk n k a tr? C evap: A lt. 1. lim , 2. H ilm , 3. S ab r,

4. R za, 5. y i h u y , 6. h l s ... T a rik a t k a tr? C evap: A ltd r. 1. H a y r,
2. Z ik r, 3. G n a h te rk , 4. K o rk u , 5. T e rk , 6. e v k ... B ir kim seye
p ir d e sele r de y u k a rd a y a z lan so ru la r b ilem ey ip ta tb ik etm ese, y a
h u t b ilip de ta tb ik etm ese, on a p ir dem ek d o ru d e ild ir. O ndan b ia t
caiz d e ild ir. n k sz iin e u y m ad iin y a lan c d e m e k tir. A l
la h n l n e ti o n u n z e rin e olur. A llah k o ru su n .
P ir o d u r ki, h e r eit h a ra m ve y a sa k ta n e m in ve m asu m ola.
te o n u n im a n d o ru d u r. m a n n ka olduu so ru su n a cevap: Y e
d id ir. 1. M elek lerin m an , 2. P e y g a m b e rle rin m an , 3. M u h a k k ik le
r in m an , 4. M m in le rin m a n , 5. M sl m an k a d n la rn m an , 6.
M n a fk la rn m an , 7. m a n - m ev k u f, y n i k firle rin m a n d r...
A lla h n h id y e ti n a sib olursa, son n efesin d e m a n ile gid er. D i er
b ir cevap: m a n n u rlu b ir aa g ib id ir ki k k K u r n d r, d e risi hav d r, te n i k rd r, b u d a k la n ta k v a d r, y a p ra k la n t v b ed ir, y em i
i A lla h n in y e tid ir. m a n n m n a s y a k n lk tr. m a n n asl kelim e i te v h id d ir. m a n n b t n , y o ld an d ik en i tem iz le m e k tir. Y ni
gece v e g n d z a y a a s a n a n e y t n p h e ile sa v am a k tr. V elhsl,
d e rv ilik fa k r m ak a m d r. H e r ey d en nce l zu m lu olan o fa k rn te
m izli id ir. T em izlik ise b t n h a m d n c ele rd e n s y n lm a k d em ek
tir.
D eseler ki f a k n n m ak a m k a tr? C evap: S ek izd ir. 1. T vbe e t
m ek. 2. S a b r, 3. k r, 4. R za, 5. b ad e t, 6. K a d em sah ib i olm ak, 7.
Z ah id olm ak, 8. rif-i b illa h o lm a k tr. n k d em A leyhisselm
t v b e e tm iti. Hz. d ris A ley h isselm ib d e tle u rard . H z. N u h
k re d e rd i. Hz. E y p sa b rl idi. sa A ley h isselm h m u idi. H z. M uh a m m e d (S.A.) rif-i b illa h idi.
m am - C afer-i S d k d e r ki: F a k rin asl iy i h u y d u r. S evgidir.
K ilid i, d o ru lu k tu r. D r s tl k t r. Y em ii, k iin in k en d i v c u d u n u n
b ilm esid ir. H zinesi, A lla h b ilm e k tir. C evheri, m e sk e n e ttir. B u n
la r b ile re k ta tb ik eden, H z. A li (R .A .)n in M en are fe n efseh fek a t a re fe R abbeh szne m a z h a r o lu r. Y n i k e n d isin i b ild i i iin,
T a n rs n da b ile n nice c a n la r v a rd r ki, say sn A llah b ilir. A m a
k im i m m en n , k im i e v t d , kim i neceb, k im i n a k ib le r, kim i budad ala, k im i m elm i, k im i r ceb , kim i a v m sn fn d an , k im i ey h
sfa tn d a , kim i d e h e t iin d e g ezerler. eitli esn af k o lla n v a rd r. N i
te k im h ad is-i k udsde, Evliy ta h te kubb l y a r f h m gayri
b u y ru lm u tu r.
385
D E R V L E R N A H V L VE E K L L E R N N BEYAN I
B az fu k a ra , S le y m a n ta rik a tn d a n d rla r. Y a n la rn d a d a im a hi
leyi ta ile u s tu ra ta rla r. M nas, Nefsi ldrdm d e m e k tir. O
u s tu ra ile k e n d in e d rt d a rb e v u ru r. O ta rik h alk iin d rt, te r k tir .
D rt d a rb e v v e l b o tad r. M esel: S ak al, b y k , ka, k ip ik tra
e tm e n in m n as, d n y a s s n te r k ey led im d e m e k tir. K a y o lu tm a n n m nas, T a n r ile k u lla r a ra sn d a p e rd e y o k tu r d e m e k tir. B
y k kesm ek, v a rl n d a n geip irk in g r n m ey i k a b u l e ttim , d e
m e k tir. K irp ik y o lm ak, b t n h a ra m la rd a n el ek tim , d e m e k tir. V c u d d a b u lu n a n d a la m a la rn m n as: M sl m a n h a c la r M ek k ede
ih ra m a g irin ce b ir v cib v ey a m sta h a b te rk e tm i olsa, on a b ir k u r
b an farz o lm u tu r ki, su u a f o lu n a... D e rv ile r y o lu n d a d ah i y le
dir.
B ir d e rv i b ir su ilese, A lla h ile can n a, k en d i b ild i i su u n u
itira f edip d n y a cezas iin, A lla h k o rk u su n d a n , v c u d u n u a te
lerle y a k b d a lar. B u n a gre d e rv ile rin v c u d la rm d a k i d a la m a
la r A lla h ta n k o rk m a m n a sm d a d r ki, b u s u re tle A lla h ta n a f u m u p
t v b e etm i ve tem iz le n m i olur. B a n d a y z b ir d a y ak m ak , Yzb ir ta r ik a tn h k m n e ra z oldum , b t n h a ra m la rd a n uzam , H a k
k n rz a sn a teslim oldum d e m e k tir. A m m a b u teslim d a lam asn
y a p a n n iin d e A lla h sev g isin d en b ak a b ir a rz u o lm am as g erek ir.
K u la k la rn d a k i k p eler, syandan k ap h a k cev ab a p a rm a m a
zm d a kald d e m e k tir. B o azndaki h a lh a lla r, eriate b o y u n b a
la d m . d e m e k tir. K o lla rn a b ilezik ta k m a k , H a ra m d a n el ektim *
d e m e k tir. B a ak, a y a k p lak gezm ek. H dya k m o n u a r
yorum d e m e k tir.
F a k a t ta g iy m e n in k rk so ru su v a rd r ki, dem e c a n la r cev ap
v e rem ezler. B irincisi, ilk ta g iy en in sa n p e y g a m b e rd ir. Y zv irm i
d rt b in m rse l p e y g a m b e rle re n e b ilik ta c n a sib o lm u tu r. h irzam a n P e y g a m b e ri M u h am m ed M u sta fa y a M ira gecesind e b izz a t
C enab- H a k k n k u d re t eliy le n e b ilik ta c n asib olup, b t n p ey g am
b e rle re b a ta c oldu. O tac, P e y g a m b e rin ehl-i b e y ti d a h i g iy m i
tir. O n d an b a k asn a n asib o lm am tr. B u g n e k a d a r d n y a y z n
de g iy ilen eitli ta la r o ta c n b e n z e rle rid ir ki, h e r k avm b ire r e
it ta giyer. D ervie, teb e rd a r M slim d e m e k tir. Z e rd ete ta
m ak, s sah ib i p irim d e m e k tir, k e m e r k u an d m d e m e k tir. H esb n tam a k , eytan kovarm d e m e k tir. K e k l tam a k , B ah-i
u m m m m d e m e k tir. C zbend tam a k , U m m n- k irm m deEvliya Celebi I-II. F : 25
,i
m ek tir. M ecm u a tam a k , Bilgi deniziyim d e m e k tir. Z ilb em ta

m ak, M usalli ve v a k it sahibiyim d e m e k tir. P le h e n k tam a k , Ba
rm a ta b a sp nefisle sa v a ta ta y rek liy im d e m e k tir. T e n n re
giy m ek , A v ret y e rim i rtm m , h a y sahibiyim d e m e k tir. P o st
tam a k , H ak y o lu n a k u rb a n m , ta rik a tim d e seccade sahibiyim de
m e k tir. ih ra m tam a k , H er y e rd e s r sa k la rm , m eclis b e n d e n em in
d ir. H ac ed ip ih r m a girdim d e m e k tir. S a u z a tm a k P eygam be
r in s n n e tin e uydum d e m e k tir. B an d a t l tam a k , eytan ile
sa v a ta o n a galip geldim d e m e k tir.
V elh sl, y re i y a ra l h a k ik d e rv ile rin ite n ve d ta n b in b ir
a l m e tle ri v a rd r. B in b ir e it s o ru la n v a rd r. H a k k y le b u n la ra ce
vap v e re b ile n can, ta s a v v u f ilm in e ve le d n n e k d ir olup, h v e hv e m a k a m n d a olur. D e v rin f d lla n n d a n u m m a n d en izi say lr. Y ok
sa h a k ir E v liy gibi cev ap v e re m e y e n le r, b u g n e k a d a r k m il b ir
m r id a r a r d u ru r, h a k k a ta lib olur. F a k a t z a m a n n n fd l ta s a v
v u f e h lin d e n o lm a y a n la r, y in e ta r ik a t eh li m u v a h h id d e rv itir. O nl a n n b u s o ru la ra v e rd ik le ri cev ap u d u r: B t n cihan, fa k ir ve d e r
v ile rin , a b d a lla rn e k ille ri v e m u v a h h id le rin ta rik i, y in leri, nce
d ed em iz H a z re t-i d em den kald. S o n ra Hz. s d a n kald. N itek im
tn n e m eseli s in d a ll h i k em eseli dem h a lk a h m in t r b i sm m e k a le le h k n fe yekn y e ti gereince, ilk nce d n y a seyyah,
y e ry z n d e H in d lk esin e y a k n S e ren d ib iin d e H a z re t-i d em idi
ki, C enab- H a k ta n a y rlp a la y a a lay a se rse ri dolap, m u k as
v e d e r t o rta olan H a z re t-i H a v v a y a ra d . n c d n y a seyyah,
H z. M u h a m m e d (S .A .)d ir ki, c ih a n n bekisi olup, b t n g azlar
v e t c c a rl ve b t n se rg z e tleri, b t n siy e r k ita p la rn d a y a z
ld r. i te y u k a rd a y a z la n c ih a n fa k irle ri h e p dem S af, s N ebi
v e H a rz e t-i R is le tte n k a lm tr, d iy e cevap v e rile vesselm . A m m a
y u k a rd a y a z la n cih a n - fa k rn h e rb iri b ir p ey g a m b e r, e v liy ve
a ta la rd a n k a lm tr. n a lla h h e rb iri ehl-i h u r u f zere yazla.
Y u k a rd a y azld gibi d rt v u ru b a ta , k a ta , b y k ta, sa k a l
d a ve k irp ik te id i ki, b u ra d a a n la tlm a d . D rt v u ru d ah i fa k r
y o lu n d a d em iler: 1. H a k y o lu n a can te rk e tm e k tir, 2. D n y a y te r k
e y le m e k tir, 3. M ah n te r k e y le m e k tir y n i d n y a ilik ile rin d e n el
e k m e k tir, 4. R a h a tn te r k e tm e k tir.
BTN TARKLERN EBCEDNN BEYANI

B t n ilim le rin asl h a rfle rd ir. B u n d a C enab- H a k ezeli h ik m e
tin i a k lam tr. H a k ik a tin e b a k lrsa , in sa n n akl a rr. M esel,
387
C enab- A llah b t n p e y g a m b e rle re k ita p ve sa h ife le r gnderm i.

H ik m e ti b u ki, C enab- H ak, y e ry z n d e y e tm i ik i m ille t h a lk
b u y u rm u d iy e eitli in sa n la r ta ra fn d a n sylenir. A m m a A llah
b ilir, y etm i ik i deil, b in y e tm i ik i k a v m ve m ille t ile y e ry z
s slen m itir. B u n la rn h e rb irin in b a k a b ak a h u s si leh e le ri v a r
d r. B u k a v im le rin b a z la rn se y ah a tim iz d e g r p y z k rk y ed i d il
z e rin e k e lim e le rin i, elli b ir sen e s re n gezim izde z a p te tm iiz d ir.
ou d ille rin h a rf say s y irm i d o k u zd u r. Y alnz frisid e , p, j, k
gibi h a rf le r v a rd r. F a k a t h e p sin in asl, y in e h ece h a rfle rid ir. A m m a
erke d ilin in b ir o k k e lim e le ri sa k sa a n k u u n u n sesine ben zey ip
sze ve y a z y a gelm ez. B o azd an v e iki ene a ra sn d a n k a n n ice
h a rfle ri v a rd r ki, y a z m a k im k n sz d r. B u e it h a rfle ri y in e a n c ak
e rk e sle r a n la r ve te l ffu z ed eb ilirler.
T a rik a t ilminde hece harfleri ondur: 1. K e n d in i p ir e tm e k tir, 2.
H e r y e rd e m rife t to h u m u e k m e k tir, 3. S u zevki ile b e sle n m ek tir, 4.
R iy a z e t h a re m in d e d k m ek tir, 5. E deb ten i ile y r m e k tir, 6. H iz
m e t ii ile ile m e k tir, 7. evk y eli ile s a v u rm a k tr, 8. M u h a b b e t l
ei ile lm ek tir, 9. T a k v a d e irm en in d e tm e k tir, 10. S a b r fr
n n d a p iirip h e l l lo k m a y e m e k tir. Y n i b u n la rd a n m ak sa t, h a k yo
lu n u b ilip m rid -i k m ile e rm e k tir. Z ira f t v v e t silsilesi b irb i
rin d e n b ia t ile t H a z re t-i R esule, o n d an H a z re t-i C eb rile, o n d an da
C enab- H a k k a v a rr.
B eyt:
C n n te r k itm e y e n c n n a olm az in
B vesile h e r k ii s u lt n a olm az in
A n lam m ca, h e r ite, h e r ta r ik te k la v u z l z m d r ki, yol arlm asm . N itek im M iftah-l kbl ad l k ita p ta , C b ir b in A b d u llah
lE n sr, H z. A lid en u b e y itle ri n a k le tm itir.
A li R a d y a lla h u A n h ve K e rre m a lla h V ech en in b ey ti:
M er b il M u sta f l ek f n efsi v u st h m a
V eledi ve ceddi R e su lu lla h u m n fe rid
V e k a a le h m zev cet z sa d a k te h
V e n n su f zu lem i m in e d d a l le ti vel e ra r
V e lm n k e r k re n l e rik e le h lb irri
B il-a b d lm c e rre d i v e l-b k i b il em ed
B u b e y itle ri R e su l E k rem , Hz. A lid e n d in le y e re k T asdik ed e
rim y Ali dediler. V e Hz. A liye d u e d e re k sa d e tli b a n a siy ah
38B
b ir tac g iy d ird ile r. T a c n ik i y a n n d a , ik i ta y la sa n v a rd ki, b u n la ra

tac zlhb d e rle rd i. M ira c gecesinde H z. P e y g a m b e r, C en ab
H a k k n y ed -i k u d re tiy le b u ta c g iy m iti. H l M u h am m ed m m e
tin in ta c giym esi b u n d a n d r. A m a tac g iy e re k h a lk n p e in d e n g it
ti i k im sey e u d rt so ru y u so rm a k lzm d r:
im a m n k im d ir? C evap: T e n im in im a m m ih ra b tr. C a n m n im a
m K u r n . K e rm d ir. G n l m n im a m H a z re t-i F a h r-i K in a ttr,
K a lb im in im a m C e b ra il'd ir. A k lm n im a m M ik ild ir.

S o ru : K b le k a tr? C evap: B e tir. T en k b lesi m ih ra b , a k l k b
lesi K b e, c a n k b lesi b e y t-i m a m r, fe h m (an lay ) k b lesi k rs,
gn l k b lesi b y k A rtr.
B e h a rf olan d e rv i k e lim e sin in h a rfle rin in m n v e r m u z 1a rn n n e o ld u u so ru su n a cevap: D e rv iin Dal, d e r t e h lin in cis
m in in zaif, in ce v e A llah k o rk u su n d a n b e n z in in s a n o lm asna ia
r e ttir . R h a rfi, r iy y sev m em ey e i a re ttir. Vav h a rfi, a k ra b a
v e d o s tla ra v ed a edip, H a k szden b a k asn a itim a d e tm em ey e ia
r e ttir . Ya, b t n h a lk y a m a n sa n m a k tr. in, A llah ak ile
d a im a n eeli d e m e k tir.
S u f k elim esi d rt h a rftir. B u n la r n e le re i a re ttir? C evap: B u n u n
h e r h a rfin d e m n a v a rd r. lk nce Sad d o ru lu k , safa ve sab rd r. Vav, v ed d y n i A lla h sevgisi ile V ed u d a d n a m a z h a r o l
m a k tr. V av, V ahdehudur. V av, V efadr. Y n i y e m in in e ve b atm a v e szne v e f e tm e k tir. Fn in b ir m n a s fa rk d r. B iri Fakd,
d i eri F endr. F a k d , k e n d i v c d u n u yok b ilip A llah da yok ol
m a k d e m e k tir.

Evliya Çelebi-Seyahatname c.1. 1-Üçdal Neşriyat (1978-86)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Evliya Çelebi-Seyahatname c.1. 1-Üçdal Neşriyat (1978-86)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Evliya Çelebi-Seyahatname c.1. 1-Üçdal Neşriyat (1978-86)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EVLYA ELEB

EVLYA ELEB SEYAHATNAMES

Drdnc Sultan Mehmed Hn Devrinin z e t i ..................................... 206

EVLYA ELEB NN HAYATI

Evliya elebi.nin eserinin birinci sayfa

EV LYA ELEB SEYAHATNM ES

deyim. Derhal caminin kaps ald. Nurlu caminin ii batan baa

evliylarn ruhlar ayakta hazr durdular. Saadetle Hazret-i Peygam

gamber hemen tebessm edip efati, seyhat ve ziyareti shhat

erip, Hz. Peygamberin efati ile Cennete girersin diyerek mjde

BYK BELDE ESK EHR

(1) Davud olu Sleyman (A.S.) Mild'dan (962-1001) yl nce yaamtr.

E V LYA ELEB SEYAHATNAM ES

. mundar 430 yl ncedir. Byk skenderin zamanndan Hz. Peygam

E V LY A ELEB SEYAH ATN AM ES

Silivrice veziri Silivri kalesini, Burgazca veziri Burgaz kalesi

KARADENZN FETH BEYANINDADIR

batanbaa Karadeniz imi ki, bir k m da Hazer Denizine yani

Sonra, yeryznn sahibi, dilediini yapan Allah, yeryzn bu

E V LYA ELEB SEYAHATNMES

denize aktalm. Kaydfenin btn lkesini suya boar ve intika

Akdenizi Okyanusa aktt. Yunancada Okyanus denizi derler. Arap

AKDENZ LE KARADENZ ARASI BEYANINDADIR

Kulzum denizi ki Svey denizidir Allah korusun ylan zehiri

E V L Y A ELEB SEYAH ATN AM ES

ieri girip t stanbul iine girmi, Yenibaheden ve Aksaray sem

E V LYA ELEB SEYAHATNM ES

Sonra bu Tunadan yardm grlmeyince Kral Vizondon, stan

STANBULUN DER KURUCULARI

(16) Su kemerleri, yani Bozdoan kemerleri, M. 117-137 senelerinde hk

E V LYA ELEB SEYAHATNAM ES

ki, sanki Cennet bahesinden bir ke idi. Bu da sapklk yolunda

E V L Y A ELEB SEYAH ATN M ES

ma yanard snd; Kisrann tak ve Kzl elma (Roma ehri) ki

E V LY A ELEB SEYAH ATNAM ES

hnesiyle doludur. Hesab ve kitab yaplamayacak kadar silh do

STANBULUN DOKUZUNCU KURUCUSU OLAN

Amma, Kostantinden nce, Cihangir bir kral olaym diyen Yu

E V L Y A ELEB SEYAH ATN M ES

Sonra ocuklar ldrmeyi syleyen mecs hekimlerini birer

EVLYA ELEB SEYAHATNMES

stanbul kalesi gen eklindedir. Bats kara ile, dou ve ku

Kostantin'in bu kaleye ok emek harcamasnn maksad u idi:

EVLYA ELEB SEYAHATNAMES

Ko.tantinin kaleyi yaptrd zaman, kalenin 366 kaps vard.

KOSTANTNYYE (STANBUL) KALESNN

EVLYA ELEB SEYAHATNAMES

toplanarak, Pdih Revan seferinden dnnceye kadar, bir sene

geerlerdi. Gerektii zaman kpr plr ve gemiler kolaylkla g^

EVLYA ELEB SEYAHATNAMES

STANBULDA OLAN GARB VE ACB

EVLYA ELEB SEYAHATNAMES

nc tlsmt, Sarahanebanda tek bir yksek ta zerin

EVLYA ELEB SEYAHATNAMES

stanbuldaki koyun srlerinin ayrlarda obansz gezip, kurtla

EVLYA ELEB SEYAHATNAMES

gn bunlarn direkleri, ukuremeler bitiiinde seyr olunur. Drt

EVLYA ELEB SEYAHATNMES

bul iine ylan, yan ve akrep gibi hayvanlar dolmutur (27), Yk