38/86 Trk Sresi

Srenin Ad
Sre 17 yettir, adn srenin ilk yetinde geen trk kelimesinden almtr.
Baz kaynaklarda ves-sema vet-trk diye anlmtr.
Nzul Zaman
Sre Mekkede inmitir. lk tertipler sreyi Beled ve Kamer arasna
yerletirirler. Bazergan ve Blachre, sreyi ok daha erken bir dneme 9. sraya
yerletirirler. M. slamolu Sreyi Beled-Ysn arasna yerletirmitir. (kr
slamolu) Srenin mehur tertiplerdeki sras nceki srelerle uyumludur. Boykot
dneminde indiini dndmz Kamer Sresini 8.yla yerletirdiimiz takdirde
bu sreyi de Beled-Ysn arasna 38.sraya peygamberliin 5. ylna
yerletirebiliriz.
Konusu
Sre Burc, nikk ve nfitr gibi semaya yeminle balayan sreler
gurubunda yer alr.
Sreyi, konular itibariyle drt ayr blm olarak deerlendirmek mmkndr.
Birinci blmde yeminler yer alyor yeminin cevab olarak (Zaten) hi bir insan
yoktur ki koruma altnda olmasn yeti geliyor. kinci blmde insann yaratl ve
yaps delil gsterilerek ahiret ispat edilmi; nc blmde Kurann
tartlmazl bildirilmi; drdnc blmde ise inananlar desteklenerek
maneviyatlar arttrlm, inanszlar da ak tehditlerle uyarlmtr.
Sre, inkrclarn Kuran geersiz saymak ve davetini baarsz klmak iin
aldklar nlemlerin, Allah tarafndan boa karlacan dile getiren ve Hz.
Peygamberi teselli eden yetlerle son bulur.
Trk Sresi Mushafta Evsat- Mufassaln da ilkidir. Bu srenin ismi bir
hadiste yle geiyor. Nesa der ki: Bize Arar bn-i Mansur... Cabirden nakletti ki:
Muaz, akam namazn klm ve Bakara, Nisa Srelerini okumu. Reslllah
buyurmu ki: Ey Muaz iki kere of of sana, Trk ve ems srelerini okumak
yetmez miydi? Ve benzeri bir ifade kullanm. (bn-i Kesir)

Rahmn Rahm Allahn Adyla

1. Gkyzne ve gece vakti yrekleri hoplatarak gelen

misafire yemin olsun.

Vav: Bu konuda Duh Sresi 1. yete baknz.
Sema: Bu kelime ykseklik, ycelik anlamndaki es-smvv kelimesinin
trevlerindendir. Her yksek ve yce eye es-sema denilir. Gkyzne sema
denilmesinin sebebi, yeryznden yukarda olmasndandr. Her bir eyin stne
ve stnne de sema denilir. (bkz Mzzemmil 18, kr ems 5, Burc 1)
Trk: Bu kelime bir ses iitilecek ekilde iddetle vurmak, arpmak
anlamna gelen tark kknden tremi bir ismi faildir. eki ve tokmak
anlamndaki mtraka kelimesi de bu kkten tremitir. Trk kelimesi zaman iinde
bu asl anlam geniletilerek baka mnalarda da kullanlr olmutur. Mesel, tark
kelimesi, zerinde yryen yolcularn ayak vurmas sebebiyle yol anlamnda
kullanlmtr. Trk kelimesi de esasen tokmak vurur gibi iddetle vuran demektir.
Bu nedenle, tarakal-bb, kapy ald anlamna gelir. Bunlarla birlikte, ayak
vurmak, yol tepmek mnasyla lgat rfnde yola giden yolcuya isim olmu ve bu
anlamda yaygn ekilde kullanlr olmutur. Daha sonra geceleyin kapy alarak
yrek hoplatan ziyareti mnasnda zelletirilerek, gece gelen anlamnda
kullanlan trk kelimesi, bu mnasnn geniletilmesi sonucu, geceleyin ortaya
kp yrek arptran madd veya hayal her ey iin kullanlr olmutur. (LisanlArab)
Araplar geceleyin bir yere giden herkese Tarik derler. Geceleyin gelen bir
kimseye; Taraka fulanun Filan geceleyin geldi denir. Fiil; Taraka, yetruku,
turukan Geceleyin geldi gelir, geceleyin gelmek diye gelir. Bu ii yapan
kimseye de (ismi fail): Trk denilir.
Trk kelimesinin yldz mnasnda kullanlmas geceleyin grnmesinden
dolaydr. Mfessirlerin bir ksm trkn, gecenin bitimine doru grnen
Sabahyldz olduunu sylemiler, bir ksm da onu, yldz cinsi olarak
yorumlamlardr.
Srenin btn dikkate alndnda gece vakti yrekleri hoplatarak gelen
konuk ile vahyin son halkas olan Kurann kast edildiini grrz. Nasl Trk
yldz sabah mjdeliyorsa, fiilen de gece inmeye balayan bu vahiyde insanln
zifiri gecesinde sabah mjdeliyor.

2. Ve bilir misin gece vakti yrekleri hoplatarak gelen
misafir nedir.
drak: Bir eyi en zel nitelikleri ile ve bir btn halinde kavramaktr. lim
daha geni bir kavramken idrak, zel bir takm eyler iin snrldr. (bkz Mddessir
27, kr Kadr 2, Kria 3, Hmeze 5,Beled 12)
Byle bir soru ifadesiyle, ilk olarak gece gelenin nemine iaret edilir, ikincisi
Trk yldznn bizim bildiimiz anlamda bir yldz olmadn gsterir.
Ferr der ki: Kuran- Kerimde nerede: Sana ne bildirdi(ve ma edrake)
buyruu gemise yce Allah bunu Peygamberine bildirmitir. Nerede sen
nereden bileceksin (ve ma yudrike) diye buyrulmu ise, bu husus ona
bildirilmemitir.





3. O (cahiliye karanln) delen bir yldzdr.
Veya Aama aama ykselendir
Trk kelimesinin geceleyin kapy alarak yrek hoplatan ziyareti mnasnda
geldii yukarda aklanmt. Burada ise trkn bir necm olduu
bildirilmektedir. Necm kelimesinin yldz mnas dikkate alnrsa, birok eserde
yer ald gibi, trk vurulu yldz olarak kabul etmek mmkndr. Ancak bu
vurulu yldzn her insan zerinde bulunan bir takm koruyucularn varlna
nasl kant tekil ettii dnlmesi gereken bir durumdur.
Necm yldz anlamnn yannda vahyin aama aama iniini (tencim) de
ifade eder. Bu adan Necm Sresinin ilk yeti arasnda bir mna irtibat
bulunmaktadr. Kurann inen her pasaj yle sert ve etkili bir vuru yapmaktadr
ki, deta tokat gibi inen bu vurular kfirlerin yreklerini hoplatmakta, kalplerini
parampara etmekte ve toplumdaki kfr ve irk bloklarn delip gemektedir.
Adeta ile karanl delmektedir.
Skb: Aydnl ve yla zerine dt eyi delen aydnlatc demektir.
Araplar: Ateini alevlendir anlamnda; Eskib nrake derler. Bir de ykselme
mnasna gelir ki bazlar bu mnay gz nnde bulundurarak necm-i skb,
yksek, ycelen yldz demek olduunu sylemilerdir. Ferrya gre sakb yce,
yksek olandr. Ve ku ykseldii vakit; Sekabet-tiru denildiini
nakletmektedir.
Zmnen: Kuran vahyi, insanoluna zifiri gecede yolunu gsteren ve sabah
mjdeleyen kendi semasnn en parlak yldzdr. (slamolu) Yani, sema ve sizi
karanlklardan aydnlatmak iin yldz gibi uurunuza arpan ve bedeninizi delip
gnllerinize ileyen vahyin na yemin olsun.

4. (Zaten) hi bir insan yoktur ki koruma altnda olmasn.

Buradaki nefs kelimesi, bir btn ve birey olarak insan ifade eder.
Lemm: eddeli ve eddesiz okunabilmektedir. eddesiz okunursa cmle
Lema aleyha hfiz: Kukusuz onun koruyucusu vardr. mnasna gelir. eddeli
olursa yukarda verilen anlam olur.
Hfz: Gnlk hayatmzda, Kuran ezberlemi kii anlamnda kullandmz
hafz kelimesi, koruyucu demektir. Kelimenin Kuran ezberleyen kiiler iin
kullanlyor olmas da aslnda o kiilerin ezberlemek suretiyle Kuran
korumalarndandr. yetteki hfz kelimesi, nefiy edatndan sonra kullanlm olup
nekiradr ve bu ekilde kullanld iin genellik ifade eder. Bundan dolay da
bir koruyucu deil, bir takm koruyucular anlamna gelmektedir.
Kasem cmlesi, kelimenin bu genellik ifadesi dikkate alnarak okunduunda,
trk ve semann kant gsterilmesi suretiyle, her insanda koruyucularn
bulunduunun ifade edildii grlmektedir.
Hi kukusuz, btn varlklar yaratp koruyan, insana ah damarndan daha
yakn olan Allahtr. Fakat buradaki koruyucu veya gzetici gcn, kiinin kendi
vicdan olmas da mmkndr.

Buradaki hafz kelimesi, Rad Sresinin, 11; Enm Sresinin, 61 ve nfitr

Sresinin, 1011. yetlerindeki kelimeleri ayn olan ifadeler ile kartrlmamal ve
melek olarak anlalmamaldr. nk hafz kelimesini burada melek olarak
anlamak ve evirmek, Kurann asl mesajnn anlalmasna engel tekil eder.
Ferr da yle der: Her can zerinde, onu lnceye kadar koruyan bir muhafz
vardr.
Zmnen: Vahyin gnderili amac da insan hfz iindir. Akl, vicdan ve saduyu
bunun alt yapsn vahiyle gelen din onun st yapsn oluturuyor. (slamolu)

5. (O halde) insan, neden yaratldna bir baksn,
ldkten sonra dirilmeyi yalanlayan ve Allahn buna dair olan kudretini inkr
eden insan kendi yaratlnn ve yetimesinin asln dnsn ve Allahn kendisini
hangi eyden yarattna ve nasl bir eye dntrldne ibret gzyle bir
baksn.
Rabbimiz Kf Sresinde (411) onlara kendi evrelerinden rnekler vererek
hiretin olacana dair kantlar gstermiti. 57. yetlerden oluan pasajda ise
Rabbimiz, rahmeti gerei, inanszlara bu kez kendi bnyelerinden kantlar
gstermektedir.
yetin banda yer alan ibare velyenzurilinsan olarak deil
felyenzurilinsan eklinde gelmesi yani; ibarede vav deil de fe edatnn
gelmesi bu yetin konu ba olmayp nceki yetlerle bir ba olduunu gsterir.
Bu durumda ilk olarak nceki yetle irtibat kurmak gerekir. Buna gre (Zaten)
hi bir insan yoktur ki koruma altnda olmasn yetinden sonra (O halde) insan,
neden yaratldna bir baksn yeti daha insann yaratlnn banda nasl bir
koruma kalkanyla dnyaya geldiine iaret edebilir.
Bu yet ve sonraki iki yette de insann yaratlna dikkat ekilecektir. Bizim
de bir ksmn vermi olduumuz, insann yaratlyla ilgili bilimsel veriler ve 57
yetlerde insann yaratlna dikkat ekilmesi, ilk 4 yette saylan eyler
konusunda bize farkl bir yorum artrmaktadr. Bu yorumu da sizlerle
paylamak istiyoruz:
Gece gelen misafir anlamndaki trk kelimesine insan veya hayat tohumu
tayan insan hcresi anlam verebiliriz. Bu durumda her bir eyin st
anlamna gelen semaya da rahim duvar veya anne karn diyebiliriz. Bu
durumda trk kelimesinin aklamas olan ennecmusskib rahim duvarn delip
geen hayat tohumu olmu olur. 4. yette geen (Zaten) hi bir insan yoktur ki
koruma altnda olmasn ifadesi de insann anne karnndaki koruma kalkanna
iaret eder. Zaten 5. yetten sonra da ilk 4 yetin alm gelecektir.
Anne karnndaki koruma hakknda, bilimsel veriler-den bazlarn
aktaralm:
Anne karnnda geliimini srdrmekte olan bebek amniyon svs tarafndan
korunur. Ancak bu svnn iinde uzun sre kalmak bebee zarar da verecektir.
Fakat byle olmaz. nk svnn tahribatna kar bebein bedeninde mkemmel
bir koruma oluturulmutur. 5. ayda bebein tm vcudunu renksiz tyckler
kaplar. Bu tyckler 34 ay sresince bebein vcudunda kalrlar. Doumdan

nce de hemen hemen bebein tm vcudunu kaplam vaziyettedirler. Tyckler

sayesinde amniyon svs bebein tenine zarar vermemi olur. Tycklerin
varlnn bebein korunmas iin alnm zel bir tedbir olduu ok aktr. Anne
karnndaki bebein geliiminde her trl detay eksiksizdir. Hibir aksama
olmayacak ekilde kurulmu olan bu sistem Allahn snrsz yaratma gcnn
gstergelerinden yalnzca bir tanesidir.
Annenin baklk sistemi, vcuda giren her trl yabanc organizmay
dman sayar ve ona saldrr. Anne vcudundan farkl bir genetik bilgiye sahip
olan embriyo da vcut iin yabanc bir organizmadr. Nitekim annenin kanndaki
savunma hcreleri bu yabanc organizmann varln fark ettikleri anda hemen
rahme doru akn ederler. Eer zel bir tedbir alnmam olsa, savunma
hcrelerinin embriyoyu ldrmeleri kanlmazdr.
Ama hastalk durumlar hari byle bir ey gereklemez, nk embriyo zel
tedbirlerle en bandan koruma altna alnmtr. Annenin savunma hcreleri
embriyoyu yok etmek iin urar, ancak vcuttaki mkemmel tasarm sayesinde
yumurtaya zarar veremezler.
Daha embriyo rahim duvarna tutunmadan nce anne rahmi civarnda
olumaya balayan trofoblast hcreleri, annenin kan damarlar ile embriyo
arasnda bir tr filtre olutururlar. Savunma hcreleri bu filtreyi geemezler ve
dolaysyla embriyo da alarm durumundaki savunma hcrelerinin saldrsndan
korunmu olur. Dahas, sz konusu hcrelerin bazlar da, oksijen ve besin
maddeleri gibi gerekli malzemelerin embriyoya ulamasna yardmc olurlar.
Bebek ve anne bedeni arasndaki balanty salayan gbek kordonunun
iinden 3 ayr hat geer. Bu hatlardan biri embriyoya besin ve oksijen tar. Bu
sayede embriyo sv dolu bir ortamda yaad ve cierleri suyla dolu olduu
halde boulmaz, sindirim sistemi olmad ve yemek yiyemedii halde alktan
lmez. Dier iki hat ise embriyonun rettii atklar embriyodan uzaklatrr.
Grld gibi embriyo mkemmel bir tasarmla yaratlmtr.

6. O fkrp kan svnn basit bir ksmndan yaratld.

Min: Bu edat iinde bulunduu cmlede, tebiz, (ksmlama, bazsn alp
bazsn almama) cinsin beyan, talil, (sebep gsterme) mukabele, (karlk) bedel
ve ibtida-i gaye (amacn balangc, ilk ama) gibi bir takm anlamlarn elde
edilmesi iin kullanlr. Ama asl olarak cmledeki ibtida-i gayeyi (amacn
balangcn, ilk amac) belirler. Yani, bu edat, cmledeki olayn zaman veya
mekn ynnden ilk hareket noktasn belirtmektedir. Mesel, stanbuldan
Adanaya geldim cmlesinde kullanlan min = den edat, yolculuun stanbuldan
baladn anlatr. Bu anlamda min edat da yaratln atan veya atc bir sudan
balatldn belirtmi olmaktadr.
Fakat burada tebiz (ksmlama), bazsn alp bazsn almama anlam uygun
dmektedir. Bir ksm mnasna gelmesi de Suyun hepsinden ocuk olmaz.
(Msned) Sahih hadisinin mnasna uygun olur ki, atan bir suyun bir ksmndan
yaratld demek olur. M kelimesinin sonundaki tenvin de kmseme,
deersizlik, adlik ifade eder. Deersiz, basit bir sudan mnasndadr.

Dfik: Bu kelime ismi fail olup atan demektir. Su demek olan m kelimesi
ile birlikte oluan m-i dfik tamlamas ise atan su anlamna gelir. Bu kelime
hzl mnasn da iermektedir. Su, hzl bir ekilde akp dkld zaman
Defekal-mau difken denir. Dfk suyun dklmesidir. Yani sratle akan demektir.
Bu anlamdan istiare yoluyla yle denilmektedir: Cu dufkaten: Hzl geldiler,
Berun edfeku: Sratli deve, meev defkan: Hzl yrdler anlamna gelmektedir.
(Rab)
D-f-k fiili, dkmek, atmak gibi geili olduu iin suyun nitelii atlan veya
dklen olmas gerekirken atan denilmesi kukusuz ok dikkat ekicidir.
Bunun meful mnasnda olduu eklinde izahlar yaplsa da bunun bu ekilde
anlatlmasnda bir nkte olmaldr. Bu ise, suda bir aba tasavvur ettirmek zere
atma iinin onun tarafndan yapldnn sylenmesidir.
Hi kukusuz erkek reme sisteminde retilen ve kadn reme sistemini
ynlendirecek ekilde tasarlanm olan bu sv da, onu meydana getiren hcreler,
dokular ve organlar da Allahn yaratnn apak bir delilidir.
Cinsel birleme srasnda erkekten meni ile birlikte bir kerede ortalama 250
300 milyona yakn sperm atlr. Ancak milyonlarca spermden yalnzca bin kadar
yumurtaya ulamay baarr. Bu bin tanesinin iinden de yalnzca bir tanesini
yumurta kabul edecektir. Yani insann z, meninin tamam deil, ondan kk bir
paradr. Gnmzde pek ok insann haberdar olmad ya da yanl bilgi sahibi
olduu bu konu, bundan 1400 yl nce Kuranda bildirilmitir.
Bu yet hakknda limlerin grleri:
1. Ferr ve Ahfee gre Dfik sudan maksat, rahme aktlan menidir.
2. Zeccaca gre Dfik sudan maksat, indifak sahibi olan, yani dalgalar
birbirlerini iterek kan su demektir. Dfik su, iddetle birbirini iteleyip
akan, kan su demektir.
3. bni Abbasa gre Dfik, yapkan olmaktr. (Kurtub)

7. Omurga ile kaburga kemikleri arasnda kan.

Sulb: Bu kelimenin esas anlam, sertlik, katlk, ta gibi katlamak

demektir. Daha sonra asmak, ha, haa germek gibi anlamlara da uzanmtr.
(Kiinin srt tahtaya balandndan bu ismin verildii sylenir). Mesel,
Hristiyanlara Ehli Salb denir. zerinde armha gerilen tahtaya da Salb denir.
Genelde insann dik durmasn salad, sert, salam ve kat olduu iin, ban
arka dibinden kuyruk sokumuna kadar uzanan omurgaya da sulb denmitir.
(Lisanl-Arab)
Trkeye sert, kat ve bel kemii, omurga anlamlaryla gemi olan
kelime, spermleri ve erkeklik hormonlarn reten er bezlerinin kuyruk sokumu
blgesinde yer almas bakmndan , nesil, zrriyet anlamna da gelmekte, bir
kimsenin sulbnden gelmek ifadesi o kimsenin z evld olmak anlamnda
kullanlmaktadr.
Terib: Bu kelime teribenin oulu olan terib kelimesi Lisanl-Araba gre,
gs tahtas tabir edilen, iki meme ile boyun halkas kemiklerinin arasnda

kalan gsn sa ve sol tarafndaki stten drt kaburgaya, zellikle de gste

gerdanlk taklan yere denir. Teribe de, gs kemiinin sa ve sol kaburgalar
oluturan her boumudur.
Bu kelime toprak (turab) kelimesiyle ayn kktendir. Brihun terib: inde
rzgr olan toprak demektir. (Rab) Bu sebeple terib insann oturunca topraa
gelen yeri anlamna da gelir. Gvdenin tmn ifade ettii de sylenir.
Bir nceki yetteki sv eer erkein spermi ise burada kast edilen anlam,
sperm hcrelerinin oluturulma veya retilme yeridir. Bu durumda, kadnn reme
hcrelerine deinilmedii, yaratln sdece erkekteki parasna dikkat ekildii
anlalr.
Biz buradaki sulb kelimesi, erkein omurga kemii; terib de, kadnn
kaburga kemii anlamna geldiini dnmekteyiz. Yani bu ibare her iki cinsin
reme sisteminin tamamn ifade etse gerektir. (kr slamolu)
Anlald zere, gerek meninin, gerekse yumurtann oluumu belli bir
nahiyeye balanmaktadr. Ancak omurga nahiyesiyle, gs nahiyesinin bu
oluum zerindeki olumlu katksn unutmamak gerekir. Nitekim doum yapan
kadnn gsnde st meydana gelmesi, gsle ana rahmi arasndaki balant
ve al-verii ok ack biimde ortaya koymaktadr
Bugn ceninin olumasnn erkein menisinin kadn yumurtalklarna atlmasyla
olutuu bilinmektedir. yetlerin ruhu genel bir ekilde dinleyicilerin olan
hatrlamay amaladn gstermektedir. Bilimsel alan ilgilendiren bir meseleyi
ispat etmeyi deil. Allahn kudretini gstermeyi hedefler. yetleri bu kastndan
karmak; ruhunu ortadan kaldrd, vaaz, destekleme ve hatrlatma hedefleriyle
uyum gstermedii gibi bilakis Kurann genel maksatlaryla da ters dmektedir.
Bu yetin tefsiri hususunda u iki izah da yaplmtr:
1. ocuk, erkein sulbnden (arka kemiinden) kadnn da gs
kemiklerinden kan sudan yaratlmtr.
2. ocuk, erkein sulb (bel kemii) ile yine erkein gs kemiinden
yaratlmtr.

8. Elbette O, (insan yoktan var eden) onu yeniden (hayata)
dndrmeye de kadirdir.
Rac: Bu kelime geri dnmek demektir. Bu anlamyla Kurann birok
yetinde yer alan kelimenin rci, merci, irtica, ricat, mracaat gibi Trkelemi
trevleri de bulunmaktadr.
Rac kelimesi, bu anlam ekseninde olan baka anlamlar da kazanmtr:
Doum annda ana rahminden bebekle birlikte kan ince deri, hayvan gbresi,
ter, adm, yamur, bulut, gl, menfaat, ilkbahar bitkileri, gmen kular. Dikkat
edilirse, bu anlamlarn hepsinde de bir geri dnm, devri daim, devirli bir
hareketlilik sz konusudur.
Bu yette rac (geri dn) kelimesiyle, Allaha dn kastedilmitir. Rac,
insann ldkten sonra har olup hesap vermek ve yaptklarnn karln almak
zere Kyamet gnnde Allah tarafndan diriltilmesidir. Nitekim rac kelimesi,
Kuranda birok yette Allaha dn anlamnda kullanlmtr:

Oysa herkes eninde sonunda Rabbine dnecektir. (Alak 8)
Kelimenin bu anlamda kullanld yetler oktur. lk akla gelenler unlardr:
Ysn, 83; Bakara, 156 ve 245; Mminn 115.
Demek ki insan yaratan Allah, onu yeniden hayata dndrmeye de kadirdir.
bn-i Abbas, Katade, Hasan, krime, Taber, bn-i Kesir ve daha birou yeti bu
ekilde anlamlardr. Muktil b. Hayyan ise ifadeye, stersem, onu, yallktan
genlie, genlikten ocuklua, ocukluktan da nutfe hline dntrebilirim
mnasn vermitir.
Mcahit bu ifadeye, O, erkein cinsiyet uzvuna meniyi, suyu yeniden
dndrmeye kadirdir mnasn verirken; Dahhk, O, suyu, sulbe (yani, bel
kemiine) dndrmeye kadirdir mnasn vermilerdir. Dahhkn bu ifadeye, O,
insan, balangtaki gibi bir su hline dndrmeye kadirdir eklinde bir mna
verdii de rivayet edilmitir. (Taber) Burada konu insann yaratlmasyla ilgili
olduu iin rach kelimesindeki zamirin insan kelimesine ait olmas daha
uygundur.

9. O gn srlar yoklanp meydana karlacaktr.
Veya O gn srlar (bile) snanr
Tubl: Denenir, imtihan edilir, ortaya kar ve aa kavuur demektir.
mtihan bir ynyle, saflatrma, aa karma anlamna gelir. nk imtihan
ile kiinin ne bilip bilmedii veya kim olup olmad aa kmaktadr. Dolaysyla
Allahn kiiyi imtihan etmesi, Allahn bilmediklerini renmesi anlamna deil, o
kiinin Allah tarafndan zaten ayrntl olarak bilinen fiillerinin yine Allah tarafndan
ortaya karlmas anlamna gelir. Tpk bir retmenin rencisini, ondan bir ey
renmek iin deil de, neyi ne kadar bildiini aa karmak iin imtihan etmesi
gibi.
Serir: nsann gizledii ey anlamna gelen serire kelimesinin ouludur.
Kelimenin anlam, iyi ya da kt, eyleme gemi ya da dncede kalm btn
srlar kapsasa da, kelimenin banda bulunan, harf-i tarif (belirlilik taks) bu
srlarn sdece gizli yaplm, Allahtan baka kimsenin grmedii, bilmedii
eylemler olduunu belirtmektedir.
te, Kyamet gnnde bu srlar ortaya kacak ve her kiiden yaptklarnn
hesab sorulacaktr. Baz insanlar bir takm davranlarnn kimlerde ne gibi etkiler
meydana getirdiinden habersizdirler. Kyamet gnnde btn bunlar iln
edilecek, ekilmi olan tohumlarn meyveleri insann nne gelecek ve insan buna
gre ceza ya da mkfat grecektir. Ayrca insana sdece amellerinden deil,
niyetlerinden de, gizli maksatlarndan da hesap sorulacaktr.
yetteki yevm kelimesi ilk bakta zannedilebilecei gibi kadir kelimesinin
meful (tmle) deil, rac yani geri evirme kelimesinin meful (tmleci)dr.
nk Allahn buna kudreti o gn ile kaytl deil, her zaman iin mutlaktr. Onun
iin bunun, arada mukadder bir soruya cevap olan balang cmlesi olmas daha
uygundur. Yani, o geri evirme ne vakit olacak? denilirse, o, srlarn ortaya
karlaca gn olacaktr demek olur. (Elmall)







10. Artk onun iin ne (ierden) bir kuvvet, ne de (dardan)
bir yardmc vardr.
Bu yette de hiretteki efaat anlay reddedilmekte ve Allaha dndrlm
olan kulun herhangi bir gcnn ve yardmcsnn olmayaca belirtilmektedir.
Bilindii zere, insann dnyadaki gc ya kendisinin sahip olduklarndan ya
da oul, uak, arkada, akraba, dost gibi yardmclarndan kaynaklanr. 10. yet,
insann hirette bu glerden yoksun olacan, bana gelecekleri kendisinden
uzaklatrabilecek bir g veya yardmc bulamayacan ifade etmektedir.
yetteki min kuvvetin ifadesinin bana olumsuz bir siyakta min harf-i
cerrinin gelmesi, kuvvetin aznn da ounun da bulunmayacan gstermekte ve
ifadenin, nsan iin o gnde hibir kuvvet, hibir yardmc yoktur anlamna
gelmesini salamaktadr. (Rz)
10. yetteki bu mesaj, baka yetlerde de tekrarlanacaktr. rnek olarak
Bakara Sresindeki u yeti verebiliriz:

Ve hibir insann dierine bir yararnn olmayaca, hi birinden fidye kabul
edilmeyecei; efaatin fayda etmeyecei ve hi kimseye yardm edilmeyecei bir
Gn, (gelip atacan) aklnzdan karmayn. (Bakara, 123)
Kuvvet, kelimesinden maksat insann kendi bnyesindeki g, nsir
kelimesinden maksat ise dardan gelebilecek yardmdr.

11. Dn sahibi ge yemin olsun.

Buradaki ztir-rac terkibi, dnl, dnp duran anlamna gelir. Bu

terkiple, dnp dnp yamur yadran veya yerden ald sular yamur olarak
yine yere dndren gn, ya da yamurlu bulutun kastedildii sylenir.
Rac kelimesinin yukarda sraladmz anlamlar arasnda yamur da yer
almaktadr. Genel olarak mfessirler ve dilcilerde bu ekilde anlamlardr.
Yamurla bitki, canl hayatn birer misalidir. Kurann burada anlan misalleri
zikretmesi de ok yerindedir. nk gkten inen yamur, babann sulbnden
dklen suyu; yerden kan bitki de, ana rahminde oluup doan ocuu
anmsatmaktadr. Demek ki yeniden dirilme, inkr imknsz bir gerektir. Zira bu
geree, insann stndeki gk ve altndaki yer ahitlik etmektedir.
Dnyamzdaki yaamn olumas iin olmazsa olmaz artlardan biri yamurun
yamasdr. Gnein nlarnn yeryzndeki sulara vurmasyla buharlaan su ne
oluyor da uzayn usuz-bucaksz boluunda kaybolmuyor? Peygamberimiz
dneminde de yamurun srekli yadn, yeryzne suyun srekli dndn
sylemek mmknd. Fakat suyun yeryzne dnnn sebebini gkyzndeki
evirici zellie balayacak bilgi Peygamberimiz dneminde mevcut deildi.
Atmosferdeki ayr tabakalarn varl renildikten sonra, bu tabakalardan biri
olan troposferin, su buharnn uzaya kamasn, yeryzndeki canllnn yok

olmasn nledii ortaya kt. Bu tabaka geri dndrc zelliiyle su buharnn

ya olarak geri dnmesine sebep olmaktadr.
Yeryzne her saniye ortalama 16 milyon ton su inmekte, ayn miktarda da
yeryznden buharlamaktadr.
Gkyz uzaydan gelen radyoaktif paracklar, radyasyonu ve zararl
ltraviyole nlarn uzaya geri yanstarak dnyamz korumaktadr. Gkyz
bylece bir yandan uzaydan gelen zararllar uzaya geri evirerek, bir yandan ise
dnyamzdaki hayat iin gerekli olan su buharn dnyaya geri evirerek
yaammz devam ettirmektedir. Son asrda kefedilen gkyznn bu zelliine
Kuranda dikkat ekilmesi, ne Peygamberimiz dnemindeki insanlarn bilgileriyle,
ne de tesadfle aklanabilir.
Bu srede 4. yetteki (zaten) hi bir insan yoktur ki koruma altnda olmasn.
ifadesi de bu balamda okunabilir.
Bu yet hakknda limlerin grleri:
1. Abdullah b. Abbas, Mcahid, Katade ve Dahhaka gre bu yetten maksat,
insanlarn rzklarna sebep olan yamur dolu bulutlarn tekrar tekrar gkte
olumasdr.
2. bni Zeyd ise bu ifadeden maksadn, gkte tekrar tekrar doup batan
gne, ay ve yldzlar olduunu sylemitir. Bu anlama gre sema kelimesi
uzay ve gk cisimlerini ztur-rac kelimeside onlarn hareketini ve
balang noktasna dnlerini ifade etmektedir. Bu okuma bizimde ikinci
tercihimizdir.
3. Katade ise bu ifadeye, her yl kullarn rzknn dndrld anlamn
vermitir.
4. Mevdudi: Rac burada mecazi olarak yamur anlamnda kullanlmtr.
nk yamur tekrar tekrar yad gibi, bazen de mevsiminin dnda
yaar. Ayrca byle bir ifade kullanlarak, suyun denizlerden buhar halinde
ykselerek, tekrar yamur halinde geri dnmesi anlatlmak isteniyor
demitir.

12. Ve yarlan yere yemin olsun.

Arz: Yeryz demektir. Bundan baka arz kelimesi aadaki anlamlara da

gelmektedir:
1. zerinde insanlarn bulunduu yer,
2. Her aa olan, aada bulunan ey,
3. Devenin ayaklar,
4. Yere yakn yaratklar,
5. Hayvanlarn ayaklarnn yere yakn ksmlar,
6. nsann topuundan aadaki ksm,
7. Ayakkabnn taban. ,
8. Kuru aa yiyen bcek,
9. lkbahar gnleri ortaya kan karncaya benzer beyaz kurtuk,
10.Kum iinde yaayan solucan, kene cinsinden yaratklar. (Lisanl-Arab)
Sd: Cam, demir ve benzeri sert cisimlerdeki yarlmadr. Ba ars da bu

anlamdan istiare edilmitir. Sonra madden ve manen birbirinden ayrmak

anlamnda kullanlmtr. Ztis-Sd terkibi ise, yarlan yer anlamna gelir. Bu
terkiple de filizler, iekler ve bitkiler karan yahut Kyamette yarlp iindekileri
dar atacak olan yere iaret edildii belirtilmitir.
bn-i Abbas yerin bitkiyle yarlmas anlamn vermitir ki Said bn-i Cbeyr,
krime, Ebu Malik, Hasan, Katade ve bakalar da byle demilerdir.
Topraa atlan tohumlarn bir yandan filizlenip bir yandan da kk salmalar gibi
ana ramindeki embriyo da bir yandan bymesini devam ettirir, bir yandan besin
salayaca dokunun derinliklerine doru ilerleyerek kendisine yeni besin
kanallar retir.

13. Elbet bu (vahiy) hakk batldan ayran bir szdr.
yetteki inneh ifadesindeki h zamiri ounluunda tercih ettii zere vahyi
yani Kuran iaret eder. Nitekim 3. yetteki necm kelimesi Necm Sresinde
olduu gibi Kurann aydnln ve peyderpey indiriliini ifade eden bir kelimedir.
Fasl: Aralarnda bir boluk oluuncaya kadar iki eyden birini dierinden
uzaklatrmak demektir. Trkede kullandmz fasla (ara) mafsal (eklem)
kelimeleri de ayn kktendir.
Kavlun fasl: Bu tabir, baka bir sze, tartmaya ve pheye meydan
brakmayan kesin sz anlamna gelmektedir. u halde Kuran, doruyu yanltan,
hakk batldan kesin olarak ayrt eden bir szdr.
Faslul-husumt ifadesi de byle olup, dmanlklar ve anlamazlklar,
verilen hkmle sona erdirmek demektir. Yine mnakaay, dedikoduyu ve
srtmeyi kesip sona erdiren sz mnasnda, Bu, bir kavl fasldr denilir. Baz
mfessirler de, yetteki bu ifadenin mnasnn, Rabbimizin bir sonraki yetteki,
O, bir aka deildir yetinden tr, Bu, hak olan ciddi bir szdr eklinde
olduunu sylemilerdir.
Bunda nceki iki yette evrime tabi olan, dnen, dndren bir sema ile
yarlan yere yemin edildi. Bu yette ise yeminin konusu olarak vahye dikkat
ekiliyor. Yukardaki tefsirlere ilaveten u yorumu ekleyebiliriz.
Sema ve arz kasem cmlesinin kasem blmnde yer almalar sebebiyle,
Kurann kavlun fasl (ayran sz) olmasna kant olmak durumundadrlar. Oysa o
gnn bilimsel bilgisiyle ne gkyz ne de yeryz, Kurann kavlun fasl
(ayran sz) olmas konusunda bir delil olarak sunulmayabilir. Dolaysyla
yukardaki tefsirlere ilaveten burada kelimelerin mecaz anlamlar aranabilir.
evirime tabi olan sema ile vahyin her dnem insanla inii olarak
anlayabiliriz. Yarlan yer ise insanlarn atlamalar, yarlmalar akllarnn
karmasn, btnlklerinin bozulmasn ifade edebilir. Zira Kuran karsnda
kfirlerin kafalar karmakta, btnlkleri bozulmaktadr. Bu karklk ve dalma,
bazlarnn slma girmelerini salayacaktr. Kfirlerin atlama, yarlma
kelimeleriyle ifade edilen bu hlleri, hatrlanacak olursa Kf Sresinin 2 ve 3.
yetlerinde aknlk olarak dile getirilmitir:








Bilakis, kendi ilerinden bir uyarc gelmesine atlar ve ite bu kfirler
dediler ki bu ne acayip bir ey. (Yeniden dirili) ldmz ve toprak
olduumuz zaman m? Bu (gereklemesi mmkn olmayan) uzak bir dntr.
(Kaf, 23)
Sonu olarak denebilir ki, 11. yet ile semadan vahyin mminlere rahmet
olarak inii onlardan da dua ve ibadet olarak ykselii, 12. yet ile kfirlerin
darmadan durumlar Kurann kavlun fasl (ayran sz) olduunun canl
kantlarn tekil etmektedirler. Kfirler Kurana srt evirdikleri iin bu hle
dmler, ilerinde bin bir zihinsel atlak olumutur. (bkz Tebyinul Kuran)

14. Asla bo bir sz deildir.
Hezl: Ciddiyetin tersidir, batl ve anlamsz lakrd demektir. Hezele, yehzilu
aka yapt, yapar denilir. aka, alay ve latife kastiyle sylenen veya yazlan
eylerle ciddi bir eserin, ayn formda fakat mizah ekilde yazlm benzeri de
hezlin tanm iine girmektedir. Mizahla kark alayc szlere; hezl mz,
hezel syleyen ve hezel tarznda yazlm alayc eserlere hezeliyat denir. Baz
yerlerde, aka ile hezl ayn mnada kullanlmakla beraber, aka; kapal ve ince
nkteli, hezl ise daha ok ak-sak ve az ok edep d olur. Hezl alay ierir.
Hezl kelimesi, Kuran- Kerimde tek bir yette, ite bu srenin bu yetinde
ciddinin kart olan aka, alay ya da hezeyan anlamnda kullanlmtr. Ksaca
Kuran, batl ve bo sz deil demektir.
Kuranda yer alan eylerin tm cidd ve gerektir. Onda aka veya mizah
tr eyler asla yer almamtr. Bu yzden Kuran hakkyla dinlemeli, aydnlatc
hkmlerinden yararlanp srlarn akland o gnde gerek mutlulua
erimelidir.
Reslllahtan rivayet edilen baz hadislerde de hezl kelimesinin aka
mnasnda kullanldn gryoruz. Talkla ilgili mehur bir hadiste:
ey vardr ki, ciddisi de ciddidir hezli de ciddidir: Nikh, talk ve ricat
(ric boamadan sonra iddet iinde ee dnme) buyrulmaktadr. (Eb Davut, bni
Mce).

15. Haberin olsun onlar tuzak stne tuzak kuruyorlar.
Veya: Haberin olsun onlar sinsi plan kuruyorlar
Keyd; Aldatmak, ktlk etmek, hile yapmak, bir bakasna gizlice zarar
vermeyi istemek anlam tamaktadr. Trkede keydin karl olarak hile,
hyanet, desise, fenalk, dzen, oyun, dolap, tuzak da kullanlmaktadr. (Bu kelime
ile ilgili ayrntl bilgi iin Fil Sresi 2. yete baknz)
Mekkeli mrikler hem hmezelik ve hmezelik yaparak ve hem de shir,
(sihirbaz) air, mecnun eklinde iftiralar atarak Peygamberimizi aalamaya
alyorlar, ortala kafa kartrc aslsz iddialar atarak Peygamberimizin tebli
almalarn engellemeye urayorlard. Kuran, Mekke mriklerinin bu saptrc

sz ve iddialarnn unlar olduunu bildirmektedir:

Hayat, sdece dnya hayatmzdan ibarettir. Bu rm kemikleri kim yeniden
diriltecek? O, (Peygamber) taplacak bir tek ilh olduunu syleyerek bir ka ilh bir
tek ilha m indiriyor, bizim ilhlarmz ortadan kaldrmak m istiyor? Bu Kuran, iki
beldenin en byk bir adamna indirilmeli deil miydi? O, (Kuran) sabah-akam ona
(Peygambere) yazdrlyor.

16. Ve Ben de onlarn tuzaklarn bozuyorum.
Allahn tuzak kurmas ve tuzaa den kullar cezalandrmas gibi bir durum,
Onun anna yaramayaca iin asla sz konusu deildir. Yani, Allah tuzak
kurmaz. Allahn, keydi zatna nispet etmesi ise, bu hileleri, tuzaklar boa
karma anlamndadr.
Bu, bir ifade tarzdr. Belagat ilminde mkele sanat denilen bu ifade tarz
dnya dillerinde de mevcuttur. Makele sanat, iki zt eyden birinin, dierinin
adyla adlandrlmas veya birinin syledii sz, dierinin ilk syleyenin
kulland mnaya zt olarak kullanmas olarak tanmlanr. Mesel, Arapada
kullanlan, Bize sakn bir cahillik etmeyin, biz de size cahillik ederiz! eklindeki
tehdit ifadesinde, ikinci olarak zikredilen cahillik kelimesi aslnda size ceza
veririz, size ktlk ederiz anlamna gelir. Trkede de benzer ifadeler vardr.
Mesel, Sen beni zersen ben de seni zerim ifadesindeki ikinci zme, aslnda
cezalandrmak anlamndadr. rneklerde de grld gibi, yaplan fiil (su) ile
bu fiile verilecek karlk (ceza) bu tarz ifadelerde ayn kelimeyle ifade edilmi
olmaktadr.
Kuranda bu slubun kullanmna rnek olacak birok yet vardr: uar, 40;
Har, 19; Secde 14gibi.
Buna gre, Allahn tuzak kurduu bildirilen yette, aslnda tuzak kuranlarn
Allah tarafndan cezalandrlaca, bu yetteki uyaryla onlarn tuzaklarna kar
mminlere tedbir aldrlaca ve Allahn aldrtaca tedbir sayesinde de
mriklerin tm hilelerinin boa kaca ifade edilmi olmaktadr. Nitekim aynen
byle olmu ve mriklerin nlemeye alt aydnlk giderek yaylmtr.

17. yleyse kfirlere sre ver, sdece ksa bir sre

Mehhil: Bu kelimede uyar mnas vardr. Yani onlarn tehdidinin doruluunu
grmeleri iin beklemelerini iste. demektir.
mhl: Mhlet vermek anlamna geliyor. Emhilhum: Bir mhlet veya belli bir
vakit onlar terk et demektir.
Rveyd: Ksa bir zaman anlamndadr. Ruveyden aslnda mhlet mnasna
rd mastarnn kltme ismidir. Bir mhletik ver. demek gibidir. Ebu
Hayyann ifade ettiine gre, mhlet vermek mnasna gelen irvd mastarnn,
ksaltldktan sonra yaplm kltme ismidir. Burada kltme ismi yaplmas
hakir grmek ve az olduunu ifade etmek iindir. Bundan baka bu kelimenin iki
kullan ekli daha vardr. Birisi, emir mnasna fiil ismi olur. Zeyde mhlet ver.
mnasna denir. Birisi de, hal olarak kullanlr. Ar ar, acele etmeden

yrdler. mnasna denilir. Burada mefulu mutlaktr. Yani, az bir mhlet

demektir.
Yani, onlara birazck zaman tan, brak ne yaparlarsa yapsnlar, onlar ok
gemeden yaptklarnn karln grecekler ve tedbirleri boa kacaktr.
Baz limler, yetteki bu ifadenin, Onlara kyamete kadar mhlet ver
mnasnda olduunu ve Ruveyden kelimesinin, her gelecein yakn olduu
bilindii iin, ismi tasgir sigasyla getirilmi olduunu sylerlerken; kimileri de, bu
ifadenin, Onlara Bedir gnne kadar mhlet ver mnasnda olduunu
sylemilerdir. Fakat nceki gr daha uygundur. nk Bedir gnnde ve dier
savalarda meydana gelen hadiseler, genellik ifade etmez ve btn kfirleri iine
almaz. Ama bu mhlet, ahiret gnne kadar uzayan bir mnaya alndnda,
btn kfirleri iine alr ve iine, o kfirlerin gerek Bedirde, gerek dier
hadiselerde balarna gelen btn dnyevi eyler girmi olur.
Peygamberin acele etmemesi kfirlere zaman tanmas Meryem Sresinde u
ekilde ifade edilir.

yleyse, onlarn zerine (Allahn azabn armakta) acele etme; nk Biz

zaten onlarn gnlerini aksatmadan sayyoruz. (Meryem 84)