Biznis 3 Alb Print

Mr.
Sllavica Kovaevska Velkova
Zoran Zllatkovski
BIZNESI
PR VITIN E III
Drejtimi gjeologji-xehetari dhe metalurgji, drejtimi pr ndrtimtari-gjeodezi,
drejtimi grafik, drejtimi ekonomik-juridik dhe tregtar, drejtimi elektroteknik,
drejtimi shndetsor, drejtimi bujqsor-veteriner, drejtimi i shrbimeve
personale, drejtimi i makineris, drejtimi i komunikacionit, drejtimi i tekstillkur, drejtimi hotelier-turistik, drejtimi kimi-teknologji dhe drejtimi pylltari
dhe industri e drurit
Shkup, 2010
Autor:
Sllavica Kovaevska Velkova
Zoran Zllatkovski
Recensent:
Doc.dr. Kiril Postollov kryetar
Prof. mr. Vesna Zhivkoviq antare
Prof. Tanja Jovanovska antare
Prkthyes:
Nazmi Abdurahmani
Redaktor profesional i botimit n gjuhn shqipe:
Doc. dr. Afrim Alili
Lektore e botimit n gjuhn shqipe:
Armira Kolari
Prgatitja kompjuterike:
Zoran Zllarkovski
Dizajni i kopertins:
Datapons
Botues:
Ministria pr Arsim dhe Shkenc e Republiks s Maqedonis
Shtypi:
Qendra grafike Shpk,Shkup
Tirazhi:
3.400 cop
Me aktvendim t Ministrit pr Arsim dhe Shkencave t Republiks s Maqedonis, nr. 22.4252/1 t
dats 28.07.2010, lejohet prdorimi i ktij libri.
CIP -
. ,
658.1/.5(075.3)
,
III / , . - :
, 2010.
- 352 . ; 30
: . 349-350
ISBN 978-608-226-084-6
1. , [ ]
COBISS.MK-ID 84251146
PARATHNIE
T nderuar nxns, ky libr sht shkruar sipas programit msimor pr lndn e
Biznesit pr vitin e tret t arsimit t mesm profesional dhe n baz t konceptit pr
prpilimin e librave.
Libri prbhet prej tri pjesve. Pjesa e par dedikohet pr nxnsit e drejtimit
shndetsor, hotelierik-turistik, ndrtimtaris-gjeodezis, komunikacionit, elektrotekniks,
makineris, bujqsis-veterinaris, drejtimit t tekstilit, grafiks dhe prodhues-procesor.
Pjesa e par prmban temat n vijim: Karakteri i biznesit; Llojet e organizatave; Ekonomia e
biznesit; Prodhimi; Formimi i mimit; Promovimi; Distribuimi; Udhheqja (menaxhmenti);
Planifikimi, organizimi, udhheqja, kontrollimi.
Pjesa e dyt e librit dedikohet pr nxnsit e drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar.
Prmbajtja e pjess s dyt t librit prfshin temat n vijim: Menaxhimi me biznesin;
Prgjegjsia shoqrore; Etika dhe biznesi; Marketingu dhe biznesi; Investimi dhe biznesi;
Hulumtimi dhe zhvillimi; Teknologjia dhe Biznesi ndrkombtar.
Pjesa e tret e librit dedikohet pr nxnsit e vitit t tret t cilt do ta msojn lndn
e Biznesit si lnd zgjedhore. Kjo pjes prmban temat: Individi dhe grupi; Ekipi dhe
puna ekipore; Organizatat biznesore dhe Shkmbimi ndrkombtar.
Ky libr ka karakter punues. Ai mundson msimin gradual, prmes t menduarit,
hulumtimit, konstatimit dhe prgjithsimit. Prve fitimit t diturive, ai mundson edhe
fitimin e dijeve dhe aftsive praktike. Vmendje t posame u kushtojm sasis dhe maturis
s prmbajtjeve msimore me ka shpresojm se librin e kemi prshtatur me moshn tuaj.
Njsit msimore n librin kan shenja. do njsi msimore sht e ndar n pjes
t cilat paraqesin trsi t rrumbullaksuar. Konceptet kye t secils njsi msimore jan
t veuara dhe t theksuara n mnyr t dukshme. N fund t secils tem sht dhn
prmbyllje, si dhe pyetje pr diskutim dhe kontrollim t njohurive.
Kshtu libri i konceptuar duhet t kontribuoj pr zotrim sa m t suksesshm
dhe m t mir t materialit. Sinqerisht shpresoj se do tjua bjm t kndshme astet e
msimit.
Autort
PRMBAJTJA
fq.
PJESA E PAR BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik,

juridik dhe tregtar ............................................................................................................11
Tema 1 Karakteri i biznesit ...........................................................................................13
1. Kuptimi dhe rndsia e biznesit ......................................................................................15
2. Klasifikimi i biznesit .......................................................................................................17
2.1. Sektori privat dhe publik.................................................................................17
2.2. Sektori primar, sekondar dhe terciar ...............................................................18
2.3. Sektori prodhues industrial dhe tregtia ........................................................19
2.4. Ndrmarrjet e vogla, t mesme dhe t mdha .................................................19
3. Dallimet n mes biznesit t vogl dhe t madh...............................................................20
3.1. Bizneset e vogla ..............................................................................................20
3.2. Bizneset e mdha ............................................................................................21
Tema 2 Llojet e organizatave ........................................................................................25
1. Definimi i nocionit ndrmarrje, tregtar dhe i tregtis .....................................................27
2. Ndrmarrja dhe rrethina ..................................................................................................29
3. Faktort e prodhimit........................................................................................................31
4. Burime dhe mnyra t financimit t puns .....................................................................32
4.1. Burimet personale t financimit .......................................................................33
4.2. Burimet e huaja t financimit ...........................................................................34
Tema 3 Ekonomia e biznesit ..........................................................................................39
1. Mjetet dhe llojet e mjeteve .............................................................................................41
2. Kuptimi, esenca dhe llojet e shpenzimeve .....................................................................43
3. Rndsia e shpenzimeve dhe ndikimi i tyre mbi rezultatet e t punuarit.......................46
4. Kalkulimi .......................................................................................................................47
Tema 4 Prodhimet (t mirat dhe shrbimet) ..............................................................53
1. Prodhimi si knaqje e nevojave ......................................................................................55
1.1 Kuptimi pr nevojat dhe llojet e nevojave ..............................................................55
1.2. T mirat dhe shrbimet prodhime ........................................................................56
2. Oferta dhe krkesa ..........................................................................................................57
3. Konkurrenca ....................................................................................................................60
4. Mnyra pr zgjerimin e tregut.........................................................................................61
Tema 5 Formimi i mimit ............................................................................................65

1. Formimi i mimit t prodhimit .....................................................................................67
2. mimi i bazuar n shpenzime .......................................................................................70
3. mimi konkurrues ........................................................................................................70
4. mimi i bazuar n ofert dhe krkes...........................................................................72
Tema 6 Promovim dhe prodhim .................................................................................75
1. Rndsia dhe llojet e promovimit .................................................................................77
2. Propaganda ekonomike .................................................................................................79
3. Promovimi i shitjes .......................................................................................................81
4. Marrdhnia me publikun ............................................................................................82
5. Shitja personale .............................................................................................................83
Tema 7 Distribuimi
1. Distribuimi ....................................................................................................................87
2. Kanalet dhe strategjit e distribuimit ............................................................................89
3. Distribuimi fizik ............................................................................................................93
Tema 8 Udhheqja (Menxhmenti) ..............................................................................97
1. Kuptimi dhe esenca e menaxhmentit ............................................................................99
2. Nivelet menaxheriale dhe llojet menaxherve .............................................................101
3. Funksionet menaxheriale ..............................................................................................104
4. Aftsit menaxheriale....................................................................................................106
5. Rolet menaxheriale .......................................................................................................108
Tema 9 Planifikim, organizim, udhheqje dhe kontroll ...........................................113
1. Bazat e planifikimit. ......................................................................................................115
2. Procesi i planifikimit .....................................................................................................116
3. Planifikimi i kuadrove ...................................................................................................117
4. Vendosja ........................................................................................................................119
5. Organizimi ....................................................................................................................122
6. Struktura organizative ...................................................................................................124
7. Llojet e strukturs organizative .....................................................................................125
8. Parimet e organizimit ....................................................................................................129
9. Udhheqja .....................................................................................................................131
10. Motivimi dhe faktort e motivimit..............................................................................132
11. Kontrolli ......................................................................................................................134
12. Llojet e kontrollit ........................................................................................................135
PJESA E DYT BISNES pr drejtimin ekonomik, juridik dhe tregtar ................. 139
Tema 1 Udhheqja me biznesin .................................................................................. 141
1. Kuptimi dhe esenca e menaxhmentit ............................................................................ 143
2. Funksionet menaxheriale .............................................................................................. 145
2.1 Planifikimi ............................................................................................................. 146
2.2 Organizimi me ekipim .......................................................................................... 146
2.3. Udhheqja ............................................................................................................ 149
2.4. Motivimi .............................................................................................................. 150
2.5. Kontrolli ............................................................................................................... 151
3. Stilet e menaxhmimit. ................................................................................................... 152
4. Biznes plani dhe prmbajtja e biznes planit .................................................................. 155
Tema 2 Prgjegjsia shoqrore dhe etika .................................................................. 159
1. Esenca e prgjegjsis shoqrore .................................................................................. 161
2. Konceptet e prgjegjsis shoqrore ............................................................................. 162
3. Klasifikimet e prgjegjsis shoqrore ......................................................................... 162
4. Sferat e prgjegjsis shoqrore.................................................................................... 163
5. Prgjegjsia shoqrore e menaxherve dhe stekholderve ........................................... 164
6. Kuptimi i etiks dhe kodit t etiks............................................................................... 166
7. Problemet e etiks dhe ndikimi i tyre mbi biznesin ...................................................... 169
8. Sjellja etike dhe jo-etike................................................................................................ 170
Tema 3 Marketingu dhe biznesi .................................................................................. 173
1. Definimi i marketingut .................................................................................................. 175
1.1. Esenca e marketingut ................................................................................................. 175
1.2. Aspektet e definimit t marketingut ........................................................................... 176
2. Aktivitete t marketingut............................................................................................... 177
3. Instrumente t marketingut ........................................................................................... 178
3.1. Marketing-miksi......................................................................................................... 178
3.2. Prodhimi n marketingun........................................................................................... 179
3.3. mimi n konceptin e marketingut ............................................................................ 182
3.4. Promovimi.................................................................................................................. 183
3.5. Distribuimi ................................................................................................................. 186
4. Marketing hulumtimi .................................................................................................... 190
5. Metodat e hulumtimit t tregut ..................................................................................... 191
6. Madhsia e tregut .......................................................................................................... 193
Tema 4 Investimi dhe biznesi ..................................................................................... 197

1. Kuptimi dhe rndsia e investimeve ............................................................................ 199
2. Faza t procesit investues............................................................................................. 201
3. Vlersimi i investimeve ............................................................................................... 202
4. Rreziku gjat investimit ............................................................................................... 204
Tema 5 Hulumtimi dhe zhvillimi ............................................................................... 209
1. Hulumtimi dhe zhvillimi .............................................................................................. 211
2. Qllimet, metodat dhe lnda e hulumtimit ................................................................... 213
3. Sfera t hulumtimit ...................................................................................................... 215
4. Faza t hulumtimit ....................................................................................................... 217
4.1. Invencioni ........................................................................................................... 217
4.2. Inovacioni ........................................................................................................... 219
4.3. Difuzioni i inovacioneve ..................................................................................... 220
Tema 6 Teknologjit dhe biznesi ................................................................................ 225
1. Definim i nocionit teknologji dhe zhvillim teknologjik............................................... 227
2. Karakteristika t teknologjive bashkkohore ............................................................... 228
3. Veorit ekonomike t teknologjive t larta................................................................. 229
4. T punuarit elektronik .................................................................................................. 230
4.1. Prfshierja e puns elektronike ........................................................................... 230
4.2. Prmbajtja e puns elektronike ........................................................................... 231
4.3. Barriera t puns elektronike .............................................................................. 233
4.4. Parakushte pr pun elektronike ......................................................................... 233
5. Modele t tregtis elektronike ...................................................................................... 234
5.1. Modeli i tregtimit elektronik ndrmarrje konsumator ..................................... 234
5.2. Modeli i tregtimi elektronik ndrmarrje - ndrmarrje......................................... 235
6. Lloje t tregjeve elektronike ........................................................................................ 235
Tema 7 Biznesi ndrkombtar ................................................................................... 239
1. Definim i nocionit biznes ndrkombtar ...................................................................... 241
2. Ndarje ndrkombtare t puns ................................................................................... 242
3. Faktor t ndarjes ndrkombtare t puns .................................................................. 245
4. Rrethina ndrkombtare biznesore .............................................................................. 247
4.1. Determinuesit e biznesit ndrkombtar .............................................................. 247
4.2. Faktor t rrethins globale ................................................................................. 249
5. Kanale prmes t cilave realizohet biznesi ndrkombtar ........................................... 251
6. Shkaqet e kyjes s ndrmarrjeve n biznesin ndrkombtar ...................................... 253

7. Prfitimet nga biznesi ndrkombtar pr ekonomin................................................... 254
8. Ndrmarrjet t cilat marrin pjes n biznesin ndrkombtar ....................................... 256
9. Kompanit transnacionale (multinacionale) ................................................................ 258
PJESA E TRET BIZNES lnd zgjedhore pr drejtimin ekonomik
juridik dhe t tregtis..................................................................................................... 263
Tema 1 Individt dhe grupi ........................................................................................ 265
1. Individi n organizat................................................................................................... 267
2. Kuptimi dhe thelbi i grupeve n organizat ................................................................. 269
3. Formimi i grupeve........................................................................................................ 270
3.1. Faktor t cilt ndikojn n formimin e grupeve ................................................ 270
3.2. Mnyrat sipas t cilave krijohen grupet .............................................................. 271
3.3. Fazat n zhvillimin e grupit ................................................................................ 272
5. Llojet e grupeve n organizat ..................................................................................... 274
6. Karakteristikat e grupit ................................................................................................ 277
6.1. Rolet n grup ....................................................................................................... 278
6.2. Normat grupore dhe konformiteti n grupet ....................................................... 278
6.3. Kohezioni n grup ............................................................................................... 279
7. Lidershipi formal dhe joformal .................................................................................... 280
8. Roli i udhheqsit t grupit .......................................................................................... 282
Tema 2 Ekipi dhe puna ekipore ................................................................................. 285
1. Kuptimi dhe esenca e ekipit dhe puns ekipore ........................................................... 287
2. Dallimet n mes ekipit dhe grupit ................................................................................ 288
3. Rolet ekipore ................................................................................................................ 289
4. Llojet e ekipeve ............................................................................................................ 291
5. Formim i ekipit ............................................................................................................ 293
5.1. Dizajnim i ekipit ................................................................................................. 293
5.2. Prcaktim i kornizs pr veprim t ekipit ........................................................... 295
Tema 3 Organizatat biznesore ................................................................................... 299
1. Definicioni i organizats .............................................................................................. 301
2. Organizata si sistem ..................................................................................................... 302
3. Organizatat formale dhe joformale .............................................................................. 304
4. Forma t organizatave biznesore fitim prurse ............................................................ 305
4.1. Ndrmarrja n pronsi individuale...................................................................... 306
4.2. Partneriteti ............................................................................................................308

4.3. Korporata .............................................................................................................308
5. Organizata biznesore jo fitimprurse ..............................................................................311
5.1. Odat ekonomike ...................................................................................................311
5.2. Odat e artizanateve ...............................................................................................313
5.3. Ndrmarrjet, institucionet dhe agjencit shtetrore .............................................314
6. Forma t veanta t organizatave biznesore .................................................................315
Pjesa praktike ..................................................................................................................318
Tema 4 Shkmbimi ndrkombtar .............................................................................325
1. Esenca e shkmbimit ndrkombtar .............................................................................327
2. Zhvillimi i shkmbimit ndrkombtar ..........................................................................328
2.1. Qarkullimi ndrkombtar i kapitalit.....................................................................330
3. Arsyet pr shkmbimin ndrkombtar ..........................................................................331
3.1. Prparsia absolute dhe krahasuese .....................................................................331
3.2. Kushtet e shkmbimit ..........................................................................................333
4. Marrveshjet ndrkombtare tregtare ...........................................................................334
4.1. Proteksionizmi si faktor i organizimit t shkmbimit t lir................................334
4.2. Organizime ndrkombtare dhe marrveshje pr tregti t lir.............................335
5. Valuta, deviza dhe kurset devizore................................................................................338
5.1. Kuptimi pr valutat dhe devizat ...........................................................................338
5.2. Kuptimi pr kursin devizor ..................................................................................339
5.3. Regjimet e kurseve devizore ................................................................................340
Pjesa praktike ..................................................................................................................341
Literatura.........................................................................................................................349
10
PJESA E PAR
BIZNESI
pr vitin e III
sipas programit msimor pr

Drejtimin pr gjeologji-xehetari dhe metalurgji, Drejtimin pr ndrtimtarigjeodezi. Drejtimin grafik, Drejtimin ekonomik-juridik dhe tregtar. Drejtimin
elektroteknik, Drejtimin shndetsor, Drejtimin bujqsor-veteriner, Shrbime
personale, Drejtimin makinerik, Drejtimin pr komunikacion, Drejtimin pr
tekstil-lkur, Drejtimin hotelierik-turistik, Drejtimin kimik-teknologjik dhe
Drejetimin pyjor-pr prpunimin e drurit
11
TEMA
1
KARAKTERI I BIZNESIT
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Kuptimi dhe rndsia e biznesit
2. Klasifikime t biznesit
2.1. Sektori privat dhe publik
2.2. Sektori primar, sekondar dhe terciar
2.3. Sektori prodhues-industrial dhe tregtia
2.4. Ndrmarrjet e vogla, t mesme dhe t mdha
3. Dallimet n mes biznesit t vogl dhe t madh
3.1. Bizneset e vogla
3.2. Bizneset e mdha
QLLIMET E MSIMIT
Pas leximit t ksaj teme Ju duhet t jeni t aft:
ta definoni nocionin biznes;
t'i vlersoni rolin dhe rndsin e biznesit
t dalloni biznesin e vogl prej biznesit t madh
t'i kuptoni kriteret pr klasifikim t bizneseve;
t'i njihni dhe t'i prshkruani karakteristikat e biznesit t vogl dhe t mesm;
t'i shqyrtoni mundsit pr hapjen e biznesit t vogl;
13
14
BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar
PJESA E PAR
1. KUPTIMI DHE RNDSIA E BIZNESIT
Rritja dhe zhvillimi

i bizneseve n
ekonomin e tregut
nxit rritjen dhe
zhvillimin
Bruto Prodhimi
Vendor paraqet
vlern e
prgjithshme t
tregut t t gjitha
t mirave dhe
shrbimeve t
prodhuara finale n
vend, pr periudh
njvjeare
Nocioni biznes rrjedh nga fjala anglishte business, q do t

thot aktivitet pune pr t fituar dobi ekonomike. Biznesi,
n fakt, paraqet shfrytzimin e faktorve t disponueshm
t prodhimit, me qllim q t realizohet efekti maksimal
ekonomik. Prej ktu, mund t thuhet se me nocionin biznes
nnkuptohet prpjekje e organizuar e individit ose grupi
t njerzve pr t prodhuar dhe shitur ndonj t mir ose
shrbim, e m pas t realizohet fitimi. Rndsia e biznesit
sht e madhe dhe mund t kuptohet prmes asaj se ndikon
n rritjen e ekonomis, nxit konsumin, prmirson kushtet pr
jet dhe etj.
Biznesi ndikon n rritjen ekonomike. Rritja dhe zhvillimi
i bizneseve n ekonomin e tregut nxit rritjen dhe zhvillimin
ekonomik t vendit, si dhe zhvillimin e tr shoqris.
Rritja e bizneseve, ndrsa me kt edhe e ekonomis ka
ndikim mbi prmirsimin e mirqenies s njerzve (standardit
jetsor), zvoglimin e shpenzimeve t prodhimit, zmadhimin
e eksportit, prforcimin e aftsis konkurruese t ekonomis
etj.
Rritja e ekonomis matet prmes Bruto Prodhimit
Vendor (BPV), i cili sht matsi i vlers s aktivitetit
ekonomik n vend.
Bruto Prodhimi Vendor paraqet vlern e prgjithshme
t tregut t t gjitha t mirave dhe shrbimeve t prodhuara
finale n vend, pr periudh njvjeare.
Bizneset nxisin konsumin konsumi nxit bizneset.
Konsumi na tregon sasin e prgjithshme t t mirave dhe
shrbimeve finale t cilat sektort n ekonomin (ndrmarrjet,
amvisrit dhe shteti) mund t'i blejn dhe t'i harxhojn, me
mime t ndryshme. Konsumi mund t jet: konsum investues,
konsum i amvisris dhe konsum publik)
Konsumi investues. Bizneset n prodhimtarin
shpenzojn t mira investuese: ndrtesa, makina, pajisje etj.
15
Bizneset me
konkurrencn
e ndrsjell
prmirsojn
kushtet pr jet
16
PJESA E PAR
Ky lloj i konsumit t bizneseve njihet si konsum investues.

Prmes konsumit investues bizneset vendosin bashkpunim t
ndrsjell me ka ndihmojn rritjen dhe zhvillimin personal,
si dhe rritjen dhe zhvillimin e tr ekonomis.
Konsumi i amvisrive. Prve konsumit investues,
ekziston edhe konsum me t cilin njerzit i plotsojn nevojat
e tyre personale (individuale). Meq njerzit t ashtuquajtur
popullata prbjn sektorin amvisri, ky konsum quhet
konsumi i amvisrive. Kjo sht kategori shum e rndsishme
ekonomike meq nxit bizneset q t fillojn prodhim t ri.
Ky lloj konsumi jep kontribut t fuqishm n rritjen dhe n
zhvillimin e bizneseve.
Konsumi publik. Konsumi publik paraqet konsumin
e shtetit. Shteti prmes buxhetit blen t mira dhe shrbime
finale nga bizneset me far stimulon rritjen dhe zhvillimin e
tyre. Konsumi investues, konsumi i amvisrive dhe konsumi
publik stimulojn zhvillimin e biznes sektorit n ekonomin.
Vetm, ndrmarrjet, amvisrit dhe shteti prmes rritjes s
konsumit t tyre krkojn nga biznes sektori q ta rris
prodhimin e tij. Nga ana tjetr, bizneset prmes rritjes s
prodhimtaris, prmirsimit t cilsis s prodhimeve dhe
zgjerimit t asortimentit t prodhimeve, stimulojn konsumin
n prgjithsi.
Bizneset me konkurrencn e ndrsjell prmirsojn
kushtet pr jet. Njra nga shenjat m dalluese t ekonomis
s tregut sht konkurrenca. Bizneset garojn mes veti, duke
prodhuar t mira apo shrbime t ngjashme, duke i ofruar me
kushte t ndryshme dhe duke shpresuar blersit do t'i blejn
prodhimet e tyre. Pr shkak t asaj se paguajn m pak, bizneset
prodhojn m shum, punonjsit gjejn pun, ndrsa pronart
e bizneseve realizojn fitime t mdha. Pr shembull, n tregun
botror t telefonave celular garojn shum prodhues. Ata
n betejn e konkurrencs kmbngulin q t'i zbresin mimet
e telefonave celular dhe t'i bjn t kapshm pr t gjith
blersit, t prodhojn telefona celular me karakteristika deri
PJESA E PAR
ather t panjohura, t shfrytzojn materiale m cilsore n

prodhimtari, t ofrojn modele t llojllojshme me t cilat do t
mund t'i knaqin shijet e ndryshme t blersve.
2. KLASIFIKIMI I BIZNESIT
2.1 SEKTORI PRIVAT DHE PUBLIK
Rritja dhe zhvillimi

i bizneseve n
ekonomin e tregut
nxit rritjen dhe
zhvillimin
Bruto Prodhimi
Vendor paraqet
vlern e
prgjithshme t
tregut t t gjitha
t mirave dhe
shrbimeve t
prodhuara finale n
vend, pr periudh
njvjeare
Nga aspekti i asaj se kush i themelon, kush i menaxhon

dhe kush i financon, bizneset mund t ndahen n biznese
t karakterit privat dhe publik. Sektorin publik e prbjn
bizneset t cilat themelohen, organizohen dhe financohen prej
shtetit ose prej ndonj organi t tij, si jan agjencit qeveritare,
ministrit, ndonj njsi e vetqeverisjes lokale (komun) dhe
ngjashm. Po ashtu, institucionet shtetrore kan nivel t lart t
kontrollit t drejtprdrejt n funksionimin, menaxhimin dhe n
punn e ndrmarrjeve publike. Bizneset e sektorit publik kan
rol t veant n jetn ekonomike t vendit, meq kujdesen
pr prodhimtarin, shitjen dhe pr distribuimin e t mirave
dhe shrbimeve me interes publik. Sektorin publik kryesisht
e prbjn biznese n infrastrukturn e madhe ekonomike,
si jan posta, telekomunikimet, naftsjellsi, gazsjellsi,
elektroekonomia, hekurudha, ujsjellsi, aeroportet, portet
dhe t tjera.
Ndrmarrjet private nuk jan t interesuara q t
investojn n kto biznese pr shkak t nevojs pr t investuar
mjete t mdha kapitale, pr shkak t fitimit t ult t biznesit
ose pr shkak t periudhs s gjat t kthimit t mjeteve t
investuara.
Sektorin privat e prbjn biznese t cilat themelohen
dhe organizohen si rezultat i iniciativs private, boshti i s cils
sht pronsia private. Pronsia mbi faktort e prodhimtaris
i japin liri pronarit q lirshm t disponoj me to dhe ti
orientoj aty ku pr at ekziston interes ose fitim. Liria pr
t vendosur si t shfrytzohet pronsia private, gjegjsisht
17
PJESA E PAR
si t disponohet me truallin, objektet dhe mjetet financiare

personale, sht pjes e rndsishme e do ekonomie tregtare.
Q t krijohen kushtet n t cilat n mnyr normale t rrjedh
biznesi, domosdo duhet t ekzistoj njohja dhe mbrojtja e t
drejts s pronsis private nga ana e shtetit. .
2.2. SEKTORI PRIMAR, SEKONDAR DHE TERCIAR
Nga aspekti i
shkalls dhe
mnyrs s
prpunimit t
lndve t para, si
dhe natyrs s puns
q e bjn bizneset,
ato mund t ndahen
j
n biznese n
sektorin primar,
sekondar dhe
terciar.
18
Nga aspekti i shkalls dhe mnyrs s prpunimit t

lndve t para, si dhe natyrs s puns q e bjn bizneset,
ato mund t ndahen n biznese n sektorin primar, skondar
dhe terciar.
Sektori primar i prfshin ato biznese q jan t
orientuara n procesin e nxjerrjes s materies s paprpunuar
nga natyra dhe prgatitjen e saj pr prpunim t mtejshm.
Materia e prgatitur m tej dorzohet n bizneset e sektorit
sekondar. T tilla jan minierat, bizneset e nafts, bizneset n
pylltarin, bizneset e bujqsis dhe t tjera.
Sektorin sekondar e prbjn ato biznese q merren
me prpunimin, riprpunimin, formimin dhe me aftsimin e
materies s paprpunuar (lndve t para dhe materialeve)
n prodhimin e mtejshm, ose si prodhime t gatshme t
dedikuara pr konsumatort prfundimtar. Ktu prfshihen
ndrmarrjet pr prpunim dhe pr prodhim t ushqimit,
fabrikat kimike, fabrikat pr aparate pr amvisri dhe t tjera.
Sektorin terciar e prbjn ato biznese veprimtaria
kryesore t cils sht dhnia e shrbimeve dhe tregtia. Ato
lajmrohen si vazhdimsi dhe si ndrmjets mes bizneseve t
sektorit sekondar dhe konsumatorve prfundimtar. Po ashtu,
ato lajmrohen si dhns t shrbimeve pr njerzit t cilt
nuk jan n mundsi ta bjn at pr vete. T tilla jan serviset
pr mirmbajtjen e aparateve teknike, bizneset pr mbajtjen e
higjiens, serviset pr mirmbajtjen e instalimeve, bankat etj.
PJESA E PAR
2.3. SEKTORI PRODHUES INDUSTRIAL DHE TREGTIA
Industria
prfaqsohet prej
atyre bizneseve
q merren me
prodhimin dhe
prpunimin e
lndve t para dhe
materialeve bimore,
j
kafshore dhe
sintetike.
Bizneset e sektorit
t tregtis merren
me furnizimin
dhe me shitjen
e prodhimeve
t gatshme pr
konsumatort final.
Nga aspekti i asaj se a merren bizneset me prodhimin e

t mirave materiale apo me furnizim dhe me shitje t t mirave
dhe shrbimeve, ato mund t ndahen n dy kategori, edhe at
n: biznese t sektorit prodhues industrial dhe biznese t
tregtis.
Industria prfaqsohet prej atyre bizneseve q merren
me prodhimin dhe prpunimin e lndve t para dhe materialeve
bimore, kafshore dhe sintetike. Rezultatet prfundimtare nga
prodhimi i tyre jan prodhime fizike. Kto biznese modifikojn
materien n gjysm-prodhime, t cilat si lnd t para dhe
materiale dedikohen pr prpunim t mtejshm tek bizneset
tjera. Po ashtu, ato prodhojn prodhime t gatshme t cilat
i kan kaluar t gjitha fazat e prodhimit dhe dedikohen pr
konsumimin prfundimtar.
Karakteristika kryesore e bizneseve n sektorin
industrial sht zbatimi i pajisjeve dhe proceseve t ndryshme
tekniko-teknologjike pr prodhimin e produkteve n sasi t
mdha.
Bizneset e sektorit t tregtis merren me furnizimin
dhe me shitjen e prodhimeve t gatshme pr konsumatort
final. Pr dallim nga bizneset industriale, bizneset tregtare nuk
krijojn kurrfar prodhimi fizik . Por, kjo nuk do t thot se roli
i tyre n jetn ekonomik t vendit sht m pak e rndsishme.
Prkundrazi, pikrisht bizneset e sektorit tregtar mundsojn:
gjn e par, bizneset e industris m shpejt t vijn te mjetet
financiare t cilt u nevojiten domosdo pr fillimin e prodhimit
t ri dhe gjn e dyt, u lehtsojn njerzve dhe bizneseve
tjera pa vshtirsi q t furnizohen me t mirat e krkuara.
2.4. NDRMARRJE (BIZNESE) T VOGLA, T MESME
DHE T MDHA
Sipas Ligjit pr kontabilitet dhe Ligjit pr transformim

t ndrmarrjes me kapital shoqror, pr ndrmarrje t vogla
(shoqri tregtare,) aktiviteti i t cils sht me sasi relativisht
t vogl, konsiderohen ato ndrmarrje q kan:
deri n 50 t punsuar;
19
PJESA E PAR
t ardhura vjetore deri n 8.000 bruto rroga mesatare dhe

vler kontabiliteti t aktivs deri n 6.000 bruto rroga mesatare
pr nj puntor.
Si ndrmarrje t mesme konsiderohen ato ndrmarrje q kan:
deri n 250 t punsuar;
t ardhura vjetore deri n 40.000 bruto rroga mesatare vjetore
dhe
vler kontabiliteti t aktivs deri n 30.000 bruto rroga
mesatare pr nj puntor.
Ato ndrmarrje q i kalojn kto kritere trajtohen si
ndrmarrje t mdha t cilat ndrlidhen me kategorin biznes
i madh.
3. DALLIMET MES BIZNESIT T MADH DHE T

VOGL
3.1. BIZNESET E VOGLA
Bizneset e vogla
m s shpeshti
jan n pronsi
t nj personi i
cili pr detyrat
e ndrmarrjes
prgjigjet me
prgjegjsi t
j
kufizuar apo t
pakufizuar
20
Kjo form e organizatave t biznesit n t shumtn e rasteve

ka t bj me ndrmarrjet e vogla n pronsi t nj personi i cili pr
detyrat e ndrmarrjes prgjigjet me prgjegjsi t kufizuar apo t
pakufizuar.
Bizneset n pronsin individuale gjithmon kan qen
subjekte ekonomike t ekonomis s tregut. Rrethina tregtare,
pronsia private, liria e iniciativs private jan rrethina m natyrore
e veprimit t tyre.
Bizneset n pronsi individuale n numr t konsiderueshm
prfaqsohen n strukturn e prgjithshme t ndrmarrjeve n
do ekonomi bashkkohore tregtare. Ato jan t shprndara n t
gjitha sektort e ekonomis. Kshtu, n pylltari, tregti, hoteleri dhe
prodhimin e imt, jan m t pranishme t ashtuquajturat biznese
familjare t cilat jan themeluar prej nj personi dhe kan t
punsuar pak njerz. Ata, kryejn shrbime pr nj numr t caktuar
t shfrytzuesve dhe prodhojn sasi t vogla t prodhimeve t cilat
mjaftojn pr ti knaqur vetm nevojat lokale t popullats. Po
ashtu, ato paraqiten edhe n rolin e ndrmarrjeve t vogla servisore
si jan bizneset pr mirmbajtje, pastrim, kontroll etj.
PJESA E PAR
Shum biznese n pronsin individuale veprojn n bujqsi

si prodhues t regjistruar individual.
Ngjashm sikur n bujqsi, bizneset e vogla sigurojn
prodhime pr nevojat e bizneseve t mdha dhe n industrin. Nuk
jan t rralla rastet kur prodhimi i disa pjesve t nj prodhimi
t ndrlikuar q e prodhojn ndrmarrjet e mdha industriale u
ndahet bizneseve t vogla prodhuese. Ato kyen n ndonj faz
t prodhimit t produktit me prbrje t ndrlikuar, ose vetm n
prodhimin e ndonj pjese t tij n baz kooperuese.
Nga ana tjetr, bizneset n pronsin individuale japin
kontribut t madh n hapjen e vendeve t puns, vemas biznesi i
vogl i cili ofron shanse m t mdha pr punsimin n raport me
kompanit e mdha. Kjo do t thot se ndrmarrjet e vogla dhe t
mesme shum ndikojn n zvoglimin e shkalls s papunsis,
duke dhn kontribut n tr ekonomin.
Bizneset e vogla kan ndikim t fuqishm n rajonet e
pazhvilluara. Investimet relativisht t vogla dhe krkesa e vogl
e fuqis s puns profesionale jan kushte t mjaftueshme t
zhvillimit t ktyre rajoneve.
3.2. BIZNESET E MDHA
Bizneset e mdha
luajn rol t
rndsishm
n zhvillimin
ekonomik pr shkak
t asaj se ato jan
bartsit kryesor dhe
forca shtytse e
j
aktivitetit ekonomik
t do vendi.
Bizneset e mdha furnizojn lnd t para dhe materiale n

sasi t mdha me mime t ulta. Po ashtu, bizneset e mdha kan
sasi t madhe t prodhimit gj q u mundson t ken shpenzime
m t vogla prodhuese pr nj njsi prodhimi, e me kt edhe
mim m t ult shits t prodhimit prfundimtar. Kto prparsi
shfrytzohen nga dikush.
Bizneset e mdha jan bartsit kryesor dhe forca shtytse
e aktivitetit ekonomik t industrive, si jan: prodhimi i pijeve
joalkoolike, fabrikat pr cigare, kapacitetet pr t mirat shpenzuese
dhe shum t tjera.
Ekzistimi objektiv i bizneseve t mdha sht determinuese
pr faktin se disa veprimtari ose aktivitete prodhuese mund vetm
t furnizohen vetm n ndrmarrjet e mdha. Kjo dukuri ndrlidhet
me karakterin e ndrlikueshmris s proceseve prodhuese, si
jan shembulli me rafinerit, industrin kimike, metalurgjin,
prodhimin e automobilave, ndrmarrjet farmaceutike, uzinat pr
21
PJESA E PAR
shkrirjen e elikut etj. Do t thot, pr shkak t natyrs teknologjike

t prodhimit nuk mund t organizohet prodhim n sasi t vogla i
disa prodhimeve.
Pr shkak t madhsis s puns, bizneset e mdha
punsojn nj numr t madh t puntorve q fuqishm shprehet
mbi strukturn dhe nivelin e punsimit t do vendi. Ky rol
veanrisht vjen n shprehje n rastet kur gjat hapjes s fabrikave
t mdha, pr nj periudh t shkurt punsohen nj numr i madh
i puntorve me ka n mnyr t konsiderueshme ulet papunsia
dhe anasjelltas, kur mbyllen bizneset e mdha, shum puntor
mbesin pa pun, e me kt shkalla e papunsis n vend shum
shpejt rritet.
Bizneset e mdha kan fuqi financiare, teknike dhe kadrovike
q t trheqin pr bashkpunim dhe partneritet nj numr t madh
t ndrmarrjeve t vogla, si bashkpuntor ose kooperues, duke i
prfshir n prodhimin e pjesve t thjeshta ose pjes t prodhimeve
pr t cilat bizneset e mdha nuk kan interes q ti prpunojn, pr
shkak t shpenzimeve t larta ose thjeshtsis s prodhimit. N kt
mnyr, bhen iniciator pr zhvillimin e zonave industriale, me
ka sigurohet rritja e efikasitetit n pun dhe konkurrenc.
Bizneset e mdha kan qendra t tyre hulumtuese dhe
zhvillimore gj q paraqet komponent shum t rndsishme pr
zbatimin konstant t inovacioneve edhe pr zhvillimin teknologjik.
N to, shpesh her, sigurohet zhvillimi i siprmarrsis, gjegjsisht
u jepet mundsia t punsuarve q posedojn dituri dhe aftsi pr
patent dhe inovacione, ti zhvillojn dhe zbatojn. Kshtu sigurohet
zhvillimi teknologjik n to, ndrsa me kt edhe n ekonomin n
trsi.2
Bizneset e mdha thuajse rregullisht disponojn me mjete
t shumta financiare me t cilat ato e sigurojn aftsin e tyre
kreditore. Kjo u mundson q m leht t vijn deri te mjetet shtes
t cilat i japin bankat. Bankat n to shikojn partner t sigurt dhe
t prhershm afarist.
Bizneset e mdha n mnyr t ndrsjell bashkpunojn
Bizneset e mdha n ekonomin e Republiks s Maqedonis: referate dhe diskutime nga tryeza e
rrumbullakt, viti 2003 Shkup: Shoqri pr zhvillim t qndrueshm: Fondacioni. Fridrih Ebert. fq. 47
1
22
PJESA E PAR
dhe plotsohen n procesin e prodhimit, prmes marrveshjeve

pr bashkpunim dhe partneritete strategjike me ndrmarrje
vendore dhe t huaja. Shembull pr kt lloj bashkpunimi jan
kompanit transnacionale t cilat prbhen prej nj numri t madh
t ndrmarrjeve t vogla dhe t mdha t lidhura me interes t
prbashkt, me ka prforcojn pozitn e tyre edhe n kornizat
botrore.
NOCIONET KYE:
BIZNESI
FAKTORT E PRODHIMIT
FITIMI
EKONOMIA
BRUTO PRODHIMI VENDOR
KONKURENCA
KONSUMI INVESTUES
KONSUMI I AMVISRIVE
KONSUMI PUBLIK
BIZNESI I MADH
BIZNESI I VOGL
Bizneset e mdha n ekonomin e Republiks s Maqedonis: referate dhe diskutime nga tryeza e
rrumbullakt, viti 2003 Shkup: Shoqri pr zhvillim t qndrueshm: Fondacioni. Fridrih Ebert. fq. 79
2
23
PJESA E PAR
PRMBLEDHJE
Prodhimi, mnyra e shitjes dhe format e ndryshme t shkmbimit prbjn ekonomin
e tregut.
T mbash biznes do t thot n nj vend t organizohen dhe t kombinohen faktort
e prodhimit me qllim q t sjellin fitim. Zhvillimi i biznesit n trsi varet nga liria e njeriut
dhe nga motivi pr sukses. Pr t ekzistuar biznes, doemos duhet t ekzistoj fitim.
Biznesi i vogl ka rol t rndsishm n kornizat e ekonomis s tregut meq ofron
mundsi t madhe pr punsim, gjegjsisht zvoglim t papunsis.
Biznesi i vogl ka aftsi t madhe q ti knaq t ashtuquajturat tregje speciale t
cilat bizneset e mdha nuk kan mundsi ti mbulojn.
Bizneset e vogla kan fuqi t madhe t adaptimit n ndryshimet q ngjajn n
rrethimin.
Biznesi i vogl jep mundsi pr zhvillimin e aftsive inventive t njeriut.
Bizneset e mdha luajn rol t rndsishm n zhvillimin ekonomik t do vendi pr
shkak t asaj se ato jan bartsit kryesor dhe forca shtytse e aktivitetit ekonomik.
Pr t mos ardhur deri te vlersimi i gabuar pr at se kush sht biznes i vogl e
kush i madh, prdoren kritere t ndryshme, varsisht prej qllimit q dshirohet t arrihet.
PYETJE PR DISKUTIM
2. Sqaro nocionin e biznesit prmes komponentve t definicionit

3. Prshkruaje si biznesi realizon fitimin.
4. ka sht konsumi dhe si mund t jet ai?
5. Sqaro dallimin mes biznesit t vogl dhe t madh.
6. Si mund t klasifikohen ndrmarrjet?
7. Cilat kritere mund t merren parasysh gjat ndarjes s bizneseve n t vogla, t
mesme dhe t mdha?
8. Cilat jan karakteristikat e biznesit t vogl?
9. Prmendi karakteristikat e biznesit t madh?
Cilat jan prparsit dhe mangsit e bizneseve t vogla?
24
TEMA
2
LLOJET E ORGANIZIMIT
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Definimi i nocionit ndrmarrje, tregtar dhe i tregtis
2. Ndrmarrja dhe rrethina
3. Faktort e prodhimit
4. Burime dhe mnyra t financimit t puns
4.1. Burime personale t financimit
4.2. Burime t huaja t financimit
QLLIMET E MSMIT
ta definoni nocionin ndrmarrje;
t vreni rolin dhe rndsin e rrethimit t ndrmarrjes:
t kryeni klasifikim t rrethimit;
t'i njihni dhe dalloni faktort e prodhimit;
t'i dini burimet dhe mnyrat e financimit t biznesit;
t'i shihni prparsit e financimit nga burimet personale;
ta kuptoni domosdoshmrin e shfrytzimit t burimeve t huaja t financimit
25
26
PJESA E PAR
1. DFEFINIMI I NOCIONIT NDRMARRJE,

TREGTAR DHE SHOQRI TREGTARE
do ndrmarrje
paraqet sistem t
ndrlikuar i cili
prbhet prej shum
elementeve t
ndrlidhura mes veti
j
Ndrmarrja definohet
si prmbledhje e t
drejtave, gjrave
dhe marrdhnieve
faktike t cilat kan
vlera pronsore q i
prkasin tregtarit.
do ndrmarrje paraqet sistem t ndrlikuar i cili

prbhet prej shum elementeve t ndrlidhura mes veti.
Ndrmarrja definohet si prmbledhje e t drejtave,
gjrave dhe marrdhnieve faktike t cilat kan vlera pronsore
q i prkasin tregtarit.
N t shumtn e rasteve, at q e din njerzit pr
ndrmarrjet jan emrat e tyre, pamjen e objekteve t tyre,
personelin e tyre, reklamat, veprimtarin me t ciln merret dhe
ngjashm, Por, nse thellohemi n analizimin e nj ndrmarrje,
ather njohurit do t zgjerohen meq do t zbulohen nj
numr i madh i aktiviteteve biznesore q ndodhin n t. Nga ana
tjetr n ndrmarrjen vazhdimisht paraqiten probleme lidhur
me furnizimin e lndve t para, organizimin e prodhimit,
zhvillimin e transportit t brendshm dhe t jashtm, ndarjen
e detyrave t puns t puntorve, shitjen e prodhimeve dhe
t tjera. Nse gjith kjo merret parasysh, ather mund t
thuhet se do ndrmarrje paraqet sistem t ndrlikuar i cili
prbhet prej shum elelementeve t lidhura mes veti. Kjo do
t thot se nuk jan n pyetje vetm emrat, ndrtesat, makinat
dhe ngjashm, por se njkohsisht ekzistojn shum procese
prmes t cilave zhvillohet biznesi dhe nj numr i madh i
marrdhnieve t cilat ndrmarrja i vendos me t punsuarit,
konsumatort, furnizuesit, me institucionet e shtetit dhe t
tjera. Do t thot, ndrmarrja, krahas atributeve formale lidhur
me dukjen e jashtme, n vete prmban edhe marrdhnie
thelbsore t cilat dalin nga veprimtaria q e ushtron.
Pjesa m e madhe e aktiviteteve biznesore n nj vend
bhen prmes ndrmarrjeve t cilat veprojn si subjekte t
regjistruara juridike. Ato prbjn pjesn formale t biznesit
n ekonomin.
Definimi i nocionit ndrmarrje del nga thelbi dhe
nga qllimi i ekzistimit t saj. Kshtu, n Ligjin pr shoqri
tregtare t Republiks s Maqedonis, ndrmarrja definohet si
trsi e t drejtave, gjrave dhe marrdhnieve faktike t cilat
kan vlera pronsore q i prkasin tregtarit.3 Nocioni tregtar
definohet sipas dy kritereve, edhe at:
Ligji pr shoqri tregtare - Dispozita t prgjithshme, neni 3, pika 4o dhe neni 5.
27
PJESA E PAR
a) Tregtar sipas veprimtaris. Tregtar sipas veprimtaris

sht secili person i cili n mnyr t pavarur n form t
marrjes me dika kryen veprimtari tregtare pr t realizuar
fitim me prodhimin, tregtin dhe dhnien e shrbimeve.4 Nse
nj person i caktuar ka aftsi ose shkathtsi zanati dhe ka
dshir t punoj n sasi t vogl, mund ta organizoj biznes
organizatn e vet si tregtar individual - zanati.
b) Tregtar sipas forms. Tregtar sipas forms jan
t gjitha shoqrit tregtare.5 Shoqri tregtare sht personi
juridik n t cilin nj ose m shum persona investojn para,
gjra ose t drejta n pronn q e shfrytzojn pr pun t
prbashkt dhe bashkrisht e ndajn fitimin dhe humbjen nga
veprimtaria.6
Sipas Ligjit pr shoqri tregtare, eksitojn llojet
shoqrive tregtare si n vijim:7
1. Shoqri tregtare publike
2. Shoqri me prgjegjsi t kufizuar
3. Shoqri aksionare
4. Shoqri komanditore
5. Shoqri komanditore me aksione
Shoqri tregtare publike (SHTP) sht shoqri e dy ose m
shum personave juridik ose fizik partner, t cilt para
kreditorve pr detyrimet e shoqris prgjigjen personalisht
dhe me solidaritet t pakufizuar me tr pronn e tyre.8
Shoqri me prgjegjsi t kufizuar (SHPK) sht shoqri
n t cilin partnert marrin pjes me nga nj investim themelor
i cili mund t shprehet n para, sende dhe n t drejta (licenca)
n kapitalin themelor t miratuar prej prpara t shoqris.9
Nse shoqrin e themelon nj person (SHPKNJ), n vend t
marrveshjes, themelohet me deklarat t themeluesit t dhn
tek noteri.
Shoqri aksionare (SHA) sht shoqri e cila me statut ka pjes (aksione) t barabarta prcaktuese.
Ligji pr shoqri tregtare- Dispozita t prgjithshme, neni 4.
Ligji pr shoqri tregtare Dispozita t prgjithshme, neni 5.
6
Ligji pr shoqri tregtare- Dispozita t prhershme pr shoqrit tregtare, neni 19.
7
Ligji pr shoqri tregtare Dispozita t prbashkta pr shoqrit tregtare, neni 20, pika 1.
8
Ligji pr shoqri tregtare neni 110, pika 1.
9
Ligji pr shoqri tregtare neni 166, pika 1.
4
5
28
PJESA E PAR
Me kapital i cili quhet kapital themelues, n t cilin aksionert

marrin pjes me nj ose m shum aksione dhe obligimet e t
cilve jan t siguruara me tr pronn e shoqris.
Shoqri komanditore (KD) sht shoqri n t ciln bashkohen
dy ose m shum persona partner, n mesin e t cilve
s paku nj partner prgjigjet pr obligimet e shoqris n
mnyr t pakufizueshme me tr pronn e vet dhe quhet
komplementar, ndrsa s paku nj partner prgjigjet pr
obligimet e shoqris vetm pr shumn e investimit t
prshkruar dhe quhet komanditor.10
Shoqrin komanditore me aksione (KDA) e prbjn nj ose
m shum komplementar t cilt prgjigjen n mnyr t
pakufizueshme dhe solidare pr obligimet e shoqris me tr
pronn e vet dhe komanditor t cilt kan rolin e aksionarve
dhe nuk prgjigjen pr obligimet e shoqris. Kapitali themelor
sht i ndar n aksione, ndrsa numri i komanditorve nuk
mund t jet m pak se tre.
2. NDRMARRJA DHE RRETHINA
Nuk ekziston
ndrmarrje (biznes)
q mund t ekzistoj
e pavarur nga
rrethina e saj.
Fjala rrethin udhzon n faktor dhe n kushte t cilat

gjenden jasht ndrmarrjes, e t cilat kan ndikim potencial
mbi punn e saj. Nuk ekziston ndrmarrje (biznes) q mund t
ekzistoj n mnyr t pavarur nga rrethina e saj. Si sistem i
hapur, biznesi para se gjithash shfrytzon resurse nga rrethina.
N fakt, ekzistenca dhe zhvillimi i saj varen nga karakteri i
rrethins. Andaj, gjat udhheqjes s biznesit sht shum me
rndsi t njihen dhe t prcaktohen faktort vendimtar t
rrethins t cilat kan ndikim mbi aktivitetet biznesore.
Rrethina paraqet hapsirn n t ciln vepron
ndrmarrja. Ndrmarrja duhet n do moment t dij se ka
ndodh n rrethin duke mbledhur informata pr ndrmarrjet
konkurrente, kreditort, konsumatort, kushtet ekonomike,
juridike dhe politike, pastaj pr kushtet ndrkombtare,
sociokulturore etj.
Ligji pr shoqri tregtare - neni 148, pika 1.
10
29
Nse ndikimet
e jashtme i
prcaktojn
mundsit dhe
krcnimet, t
brendshmet i
japin prparsit
dhe mangsit e
j
ndrmarrjes.
30
PJESA E PAR
donjri prej ktyre faktorve mund t ket ndikim t

fuqishm mbi suksesin e ndrmarrjes.
N rrethin rrokullisen shum krcnime t cilat
kanosin suksesin e biznesit, ndaj edhe ato duhet t njihen dhe
t evitohen me zgjidhje dhe veprime t duhura. N t njjtn
koh, n rrethin gjenden mundsi pr sukses t cilat shum
shpejt duhet t zbulohen dhe t shfrytzohen. Suksesi ose
mossuksesi i biznesit sht rezultat i ndikimeve t jashtme dhe
t brendshme. Kshtu, nse ndikimet e jashtme i prcaktojn
mundsit (shanset) dhe krcnimet, ndikimet e brendshme i
japin prparsit dhe mangsit e ndrmarrjes.
Nse ndonj ndrmarrje dshiron t jet e suksesshme,
duhet t'i nxis prparsit e saj, ndrsa t'i njeh dhe t'i evitoj
dobsit dhe mangsit e saj. N realitet ekzistojn shum
faktor t cilat n mnyr ndryshme ndikojn mbi punn e
ndrmarrjes. Zakonisht kto faktor jan t grupuara n:
rrethinn e brendshm dhe t jashtme.
Rrethina e jashtme (eksterne) nga ana e vet mund t
klasifikohet n mnyra t ndryshme. Nj nga klasifikimet e
mundshme t rrethins s jashtme sht i prgjithshm dhe i
veant.
a) Rrethina e prgjithshme eksterne i prfshin t gjitha
ndikimet q jan jasht ndrmarrjes, si pr shembull kushtet
ekonomike, politike, shoqrore, teknologjike, socio-kulturore,
madje edhe veprimin e natyrs. Kto kushte (faktor) jan
dhn objektivisht. Biznesi nuk mund t ndikoj mbi to, por
vetm mund t aftsohet ndaj tyre.
b) Rrethina e veant sht po ashtu pjes e rrethins
s jashtme. Kjo ka ndikim t drejtprdrejt mbi realizimin e
qllimeve t biznesit. Kjo rrethin prmban faktor t cilat
mund t ndikojn pozitivisht ose negativisht mbi suksesin
e ndrmarrjes. Rrethina e veant sht e ndryshme pr do
biznes. Zakonisht kjo prfshin kreditor, konsumator dhe
konkurrent. Vmendja e menaxherve kryesisht drejtohet n
kt rrethin. Rrethina e prgjithshme dhe e veant quhen
rrethin e jashtme (eksterne).
Rrethina e brendshme (interne) prfshin elemente
(faktort) t cilat ekzistojn n kornizat e ndrmarrjeve. Kt
PJESA E PAR
rrethin e prbjn t punsuarit, teknologjia e prodhimit,

atraktiviteti i prodhimeve personale, lokacioni etj. Kto
faktor i prcaktojn prparsit dhe dobsit e ndrmarrjes
n raport me konkurrencn.
3. FAKTOR T PRODHIMIT
Puna sht
veprimtari racionale
dhe qllimore e
njeriut me t ciln
ai e ndryshon dhe
aftson natyrn n
drejtim t nevojave
t tij.
j
Kapitali sht
gjithka q njeriu
e l mes atij dhe
resurseve natyrore
n procesin e
kryerjes s biznes
aktivitetit.
j
Toka sht resurs

natyror mbi t cilin
njeriu vepron me t
mirat kapitale pr t
prodhuar.
Puna si faktor i prodhimit. Faktor i par i prodhimit sht puna

njerzore. Puna sht proces mes njeriut dhe natyrs. Ajo sht
veprimtari racionale dhe qllimore e njeriut me t ciln ai e
ndryshon dhe aftson natyrn n drejtim t nevojave t tij. Puna
si aktivitet manifestohet n harxhimin e fuqis dhe energjis
njerzore, n shfrytzimin e aftsive dhe shkathtsive t tij
me qllim q t prodhohet nj prodhim i caktuar. Q t mund
t prodhojn njerzit, domosdo duhet t posedojn dituri,
aftsi, si dhe prvoj prkatse. Prve ksaj, ktu bjn pjes
edhe shkathtsit punuese, disiplina punuese, si dhe aftsia q
nj periudh t caktuar pandrprer t kalohet n procesin e
prodhimit.
Kapitali si faktor i prodhimit. Faktor i dyt i prodhimit
sht kapitali. Kapital konsiderohet at q njeriu e l mes atij
dhe resurseve natyrore n procesin e kryerjes s aktiviteteve
biznesore, gjegjsisht gjith ajo me t ciln njeriu e prpunon
ose e prshtat materien natyrore me nevojat e tij. Ktu
bjn pjes t gjitha llojet e mjeteve, makinave, pajisjeve,
ndrtesave, mjeteve transportuese, instalimet, konstruksionet,
mjetet financiare etj. Disa forma t kapitalit nuk marrin pjes
n veprimin e drejtprdrejt mbi materien natyrore, por roli i
tyre primar sht t krijojn kushte pr rrjedhjen normale t
procesit t prodhimit. I till sht kapitali financiar (parat).
Ato shrbejn pr t furnizuar t gjitha faktort e prodhimit,
me ka do t krijohen kushtet pr prodhim t pandrprer.
Toka si faktor i prodhimit. Faktor i tret i prodhimit
sht toka. Ajo sht resurs natyror mbi t cilin njeriu vepron
me t mirat kapitale pr t prodhuar.
31
Siprmarrsia
nnkupton
shqyrtiminei
mundsive dhe
reagimeve n
kohn e duhur,
me qllim q t
vendosen prodhime
j
t reja n treg ose
t prmirsohen t
vjetrat.
PJESA E PAR
Toka sht lnd e prpunimit n bujqsi pr t fituar

prodhime bujqsore, si dhe n xehetari pr t fituar xehe dhe
minerale. Toka sht burimi themelor i materieve natyrore t
cilat i shfrytzon njeriu pr t fituar prodhime me t cilat do ti
knaq nevojat e tij.
Siprmarrsia si faktor i prodhimit. Faktori i katrt
i prodhimit sht siprmarrsia. Siprmarrsia nnkupton
shqyrtimin e mundsive dhe reagimeve n kohn e duhur,
me qllim q t vendosen prodhime t reja n treg ose t
prmirsohen t vjetrat. Siprmarrsit provojn metoda t reja
t avancimit dhe t organizimit, me shpres se do t mund n
mnyr m efikase ti prdorin mjetet me t cilat disponojn
n krahasim me konkurrentt e tyre.
Siprmarrsit zhvillojn prodhime dhe teknologji t
reja, sigurojn energji dhe ide, t cilat u ndihmojn bizneseve
q t zhvillohen. Ndonse siprmarrsia, si faktor njerzor
i prodhimtaris mund t numrohet n kornizat e faktorit t
par (puns), megjithat ai ndahet si faktor i katrt i veant
nga roli i puntorve tjer
Siprmarrsi jo vetm q nxitn, orienton dhe e
organizon punn n siprmarrjen, por ai investon edhe kapital
t vet me qllim t realizimit t fitimit dhe merr rrezikun
e dshtimit n biznes (humbjen eventuale t kapitalit t
investuar).
4. BURIME DHE MNYRA T FINANCIMIT T

BIZNESIT
do ndrmarrje vazhdimisht ka nevoj t shfrytzoj mjete
financiare. Kjo do t thot se n ndrmarrjen realizohet
proces i vazhdueshm i financimit i cili ndryshon varsisht
nga ndryshimi i kushteve t shfrytzimit t kapitalit t
disponueshm.
Financimi sht kmbngulje pr t siguruar mjete
t mjaftueshme financiare, t domosdoshme pr rrjedhjen
32
PJESA E PAR
normale t puns dhe zhvillimit t biznesit. Apo thn me

fjal tjera, me financim nnkuptohet prpjekje e pronarit
t ndrmarrjes pr sigurimin dhe prdorimin e drejt t
mjeteve financiare personale dhe t huaja, t domosdoshme
pr realizimin e qllimeve t parapara. Ekzistojn kritere t
ndryshme sipas t cilave bhet klasifikimi i burimeve dhe
mnyrave t financimit t biznesit, por n t shumtn e rasteve
ato ndahen n burime persona dhe t huaja t financimit.
4.1 BURIME PERSONALE T FINANCIMIT
Financimi nga
burimet personale
bazohet n mjetet
e pronarve t
ndrmarrjeve pr t
cilat nuk ekziston
obligim pr kthimin
e tyre.
j
Financimi nga burimet personale bazohet n mjetet e

pronarve t ndrmarrjeve pr t cilat nuk ekziston obligim
pr kthimin e tyre. Burimet personale t mjeteve financiare
paraqesin burime themelore prej t cilave sigurohet puna e
ndrmarrjes.
Ekzistojn m shum lloje t burimeve personale t
financimit t cilat mund t ndahen n dy grupe edhe at:
a) Mjete n form t investimeve t pronarve gjat
themelimit t ndrmarrjes:
Kapitali i pronarit t ndrmarrjes sht burimi themelor i
financimit t biznesit. Q t fillohet nj biznes nevojitet t
sigurohen mjete financiare (shuma minimale sht prcaktuar
me Ligj) n at sasi dhe struktur i cili do ti prgjigjej
veprimtaris dhe madhsis s ndrmarrjes. Mjetet financiare
t pronarit mund t rrjedhin prej shum burimeve: kursimeve,
parave nga shitja e prons s patundur personale, para nga
shitja e letrave personale me vler, trashgimia, dhurata etj.
Investimet e prbashkta. Ndrmarrjet t cilat jan themeluar
prej m shum themeluesve (si jan: Shoqata me prgjegjsi
t kufizuar, Shoqrit tregtare publike dhe etj) fillojn me
pun, duke i prdorur investimet e themeluesve. Ky kapital
formohet n baz t marrveshjes mes investitorve, themelues
t ndrmarrjeve. Me marrveshjen prcaktohet vlera e
investimeve q duhet secili prej themeluesve ta investoj.
Investimi i secilit partner vihen n funksion t realizimit t
33
Amortizimi paraqet
shprehje financiare
e shpenzimit t
kapitalit fiks
PJESA E PAR
veprimtaris s ndrmarrjes, ndrsa efektet e puns u takojn

t gjith partnerve varsisht nga mjetet e investuara.
b) Mjetet nga kursimet q krijohen n punn e
ndrmarrjes. N kto mjete numrohen:
Fitimi (profiti) sht burimi m i rndsishm i financimit t
ndrmarrjes. Mundsia pr ta financuar punn personale sht
shum e madhe, nse ndrmarrja realizon fitim.
Amortizimi sht njra nga mnyrat prmes t cilave
pronari i ndrmarrjes mund t financoj nj pjes t puns.
Amortizimi paraqet shprehje financiare t shpenzimit t kapitalit
fiks. Amortizimi si form e financimit vjen n shprehje tek ato
biznese ku mjetet e vazhdueshme fikse kan vler t lart dhe
e ndjejn presionin e zhvillimit tekniko-teknologjik. Ky burim
ndonse nuk e rrit kapitalin e ndrmarrjes, megjithat paraqet
shum t rndsishme t mjeteve financiare pr shkak t faktit
se kompenson vlern e shpenzuar t mjeteve t vazhdueshme
(fikse).
Nse burimet personale t mjeteve nuk jan t mjaftueshme,
ather biznesi detyrohet t shfrytzoj burime (t huaja)
shtes t mjeteve q i siguron n tregun financiar.
4.2 BURIME T HUAJA T FINANCIMIT
Burime t huaja t
mjeteve financiare
jan kredit
afatshkurtre dhe
afatgjate, mbledhja
e mjeteve prmes
emisionit t
aksioneve ose
j
dhnien e letrave
korporruese me
vler
34
Puna e ndrmarrjes pa marr parasysh veprimtarin q

e kryen, duhet t mbshtetet me sasin e nevojshme t mjeteve
financiare. Edhe prkundr prparsis s madhe q e ka
financimi prej burimeve personale, praktika tregon se thuajse
sht e pashmangshme shfrytzimi i mjeteve edhe nga burimet
e huaja. Burimet personale t mjeteve financiare shpesh her
nuk jan t mjaftueshme pr investim fillestar ose pr investim
n zgjerimin e puns s ndrmarrjes.
Forma m e shpesht e financimit t ndrmarrjes
nga burimet e huaja financiare jan kredit afatshkurta dhe
afatgjate, mbledhja e mjeteve prmes emetimit t aksioneve
ose dhnien e obligacioneve korporative.
PJESA E PAR
Kredit afatshkurte jan ato kredi afati i kthimit i

s cils sht deri n nj vit. Ato dedikohen pr financimin e
nevojave rrjedhse t ndrmarrjes, si jan: furnizimi i lndve
t para dhe materialeve, furnizimin e karburantit, mirmbajtjen
e makinave dhe pajisjeve etj. Ato kan pr qllim t sigurojn
kontinuitet n punn e ndrmarrjes.
Me kredit afatshkurte n fakt financohen shpenzimet
e prditshme t puns. Ato kthehen prnjher n ndonj
periudh t vitit rrjedhs.
Burime t kredive afatshkurte jan: kredit tregtare,
kredit nga institucionet financiare dhe kredit nga ndrmarrjet
tjera.
Kredit tregtare ngjajn kur ndrmarrja blen prodhime
t caktuara nga furnizuesi, ndrsa borxhin e kthen m von.
Detyrimet (parat) e papaguara ndaj furnizuesit paraqesin
kredi afatshkurte pr ndrmarrjen. Pr shembull, ndrmarrja
pr prodhimin e buks, furnizon miell nga mulliri, ndrsa e
paguan me marrveshje pas 3 ose 6 muajve.
Kredit nga institucionet financiare ngjajn kur
ndrmarrja merr kredi me afat t kthimit deri n nj vit nga
bankat, fondet, kompanit e sigurimeve dhe etj. Kjo kredi
dedikohet pr sigurimin e mjeteve rrjedhse (qarkulluese)
si jan: lndt e para, materialet ose prodhimet e gatshme
dedikuar pr shitje.
Kredit nga ndrmarrjet tjera Si burim t financimit
(kreditimit) t ndrmarrjes mund t paraqitet edhe ndonj
ndrmarrje tjetr partneri i saj afarist. Partneri afarist e
krediton ndrmarrjen me qllim q t realizoj ndonj dobi
ekonomike pr veti, si pr shembull, prpunuesit e pemve
dhe perimeve i kreditojn prodhimet bujqsore, q sht e
nevojshme pr riprpunim.
Kredit afatgjate jan ato kredi afati i s cils i kthimit
sht mbi pes vjet. Ato i aprovojn bankat pr investime t
cilat kan pr qllim q ta zgjerojn ose prkryejn kapacitetin
e vazhdueshm t ndrmarrjes. Ato dedikohen pr furnizimin
e mjeteve t vazhdueshme (fikse): furnizim t pajisjeve,
35
Aksion paraqet letr

me vler, gjegjsisht
vrtetim me shkrim
pr t drejtn e
pronsis s nj
pjese t kapitalit t
ndrmarrjes
j
36
PJESA E PAR
ndrtim t objekteve, ndrtim t konstruksioneve, ndrtim t

instalimeve dhe ngjashm.
Kthimi i kredive afatgjate bhet nga fitimi (profiti) i
realizuar ose nga mjetet e dedikuara pr amortizim. Duke
marr parasysh at se kredia afatgjate ka karakter investues,
pr aprovimin e saj bankat krkojn nga ndrmarrjet q t
hartojn biznes plan.
Obligacione korporative mund t japin ndrmarrjet
e mdha me qllim q t vijn deri te mjetet shtes t
domosdoshme pr financimin e puns s tyre. Letrat me vler
i blejn njerzit nga kursimet e tyre. Ata pronarve u sjellin
kontribut prkats n form t interesit.
Ndrmarrjet obligohen q pas skadimit t kohs s
prcaktuar ta kthejn shumn q sht shnuar n letrn me
vler bashk me interesin. Obligacionet jan letra me vler,
gjegjsisht vrtetime t cilat tregojn borxhin e ndrmarrjes
ndaj poseduesve t obligacioneve.
Gjat themelimit t shoqris aksionare mbledhja e
mjeteve financiare bhet me emetimin primar t aksioneve.
Por, aksione t reja mund t emetojn edhe vem ndrmarrjet
ekzistuese me qllim t mbledhjes s mjeteve financiare t
domosdoshme pr zgjerimin e puns s vet. Kshtu, n vend
se t paguajn borxhin duke marr kredi nga bankat, shoqrit
aksionare mund t sigurojn kapital prmes emetimit t
aksioneve.
Aksion paraqet letr me vler, gjegjsisht vrtetim me
shkrim pr t drejtn e pronsis s nj pjese t kapitalit t
ndrmarrjes (shoqris aksionare).
Personat t cilt i blejn aksionet bhen pronar t
ndrmarrjes dhe kan t drejt t menaxhojn n ndrmarrjen
si dhe kan t drejt t devidends. Devidenda sht pjes
e fitimit (profitit) dedikuar pr shprndarjen e poseduesve t
aksioneve (pronarve). Devidenda paraqitet si kompensim t
cilin e marrin pronart e aksioneve (aksionert), pr kapitalin
q e kan investuar n ndrmarrjen. Pronari i aksioneve, nse
dshiron ti kthej mjetet e investuara, mund ti shes aksionet
n tregun financiar, gjegjsisht n burs.
PJESA E PAR
NOCIONE KYE
RRETHINA
RRETHINA EKSTERNE
RRETHINA INTERNE
PUNA
KAPITALI
TOKA
SIPRMARRSIA
KREDIT AFATSHKURTE
KREDIT AFATGJATE
AKSIONI DHE OBLIGACIONI KORPORATIV
PRMBLEDHJE
Rrethina ka ndikim vendimtar mbi suksesin e bizneseve, ndaj ato duhet t bjn
prpjekje pr ti njohur t gjitha forcat (faktort) n rrethinn t cilat ndikojn mbi punn e
tyre. Rrethina sht hapsir n t ciln vepron dhe pson ndikime prej tij.
Me rrethin interne nnkuptohet rrethina e drejtprdrejt, t a.q faktort n kuadr t
ndrmarrjes. Mbi kt rrethin biznesi mund dhe duhet t ndikoj ashtu q do ta prmirsoj
dhe prkryej. Ktu bjn pjes inputet e biznesit dhe kapitali njerzor.
Rrethina eksterne sht hapsir, gjegjsisht faktort t cilat gjenden jasht biznesit,
ndrsa ai i duron ndikimet dhe trysnit e tyre. Kjo rrethin mund t ndahet n rrethin t
prgjithshme dhe t veant. Biznes rrethina e veant sht e ndryshme dhe specifik pr
do biznes dhe at e prbjn blersit, furnizuesit dhe konkurrenca.
N rrethinn interne jan ant e dobta dhe t forta t biznesit, ndrsa n rrethinn
ekstern gjenden mundsit dhe krcnimet.
Pr rrjedhjen normale t procesit t prodhimit nevojitet prania e njkohsisht e katr
faktorve themelor t prodhimit: puna, kapitali, toka dhe siprmarrsia.
Forma m e shpesht e financimit t ndrmarrjes me mjete financiare nga burimet
e huaja jan kredit afatshkurte dhe afatgjate, ndrsa m rrall me mbledhjen e mjeteve
prmes emetimin e aksioneve ose dhnien e obligacioneve.
37
PJESA E PAR
Pyetje pr kontrollim t dituris dhe pyetje pr diskutim:

1. ka nnkupton me nocionin ndrmarrje?
2. ka sht rrethina dhe far rndsie ka rrethina pr biznesin?
3. N ka i shikoni krcnimet dhe gjasat kur n biznesin tuaj do t hyj ndrmarrje
e re konkurrente?
4. Numroi dhe sqaroi faktort e prodhimit.
5. Prshkruaje financimin e biznesit nga burimet personale?
6. Prshkruaje financimin e biznesit nga burimet e huaja?
38

3
EKONOMIA E BIZNESIT
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Mjetet dhe llojet e mjeteve
2. Kuptimi, thelbi dhe llojet e shpenzimeve
3. Rndsia e shpenzimeve dhe ndikimi i tyre mbi rezultatet e veprimtaris
4. Kalkulimi
QLLIMI I MSIMIT
t sqaroni se ka jan mjetet dhe se a e kuptoni ndarjen e tyre;
t kuptoni se cilat mjete jan fikse, e cilat jan rrjedhse;
ta definoni nocionin shpenzime;
ti prcaktoni shpenzimet variabile;
ti prcaktoni shpenzimet fikse;
ta kuptoni rndsin e shpenzimeve;
ti llogarisni shpenzimet e prgjithshme t puns;
39
PJESA E PAR
1. MJETET DHE LLOJET E MJETEVE
Madhsia dhe
struktura e mjeteve
t nevojshme
gjithmon varet
nga lloji dhe nga
karakteri i biznesit
j
Mjetet e
qndrueshme
(fikse) jan ato
mjete t cilat
pas blerjes s
tyre biznesi i
shfrytzon shum
fish n procesin e
j
prodhimit.
Mjete .t qndrueshme (fikse) jan ato mjete t cilat

biznesi i shfrytzon disa her n procesin e prodhimit.
Mjetet jan baz materiale n punn e biznesit dhe kusht pr
ekzistencn dhe zhvillimin e tyre. Bizneset disponojn me lloje
t ndryshme t mjeteve. Pr shembull, bizneset disponojn me
mjete financiare t cilat u shrbejn pr furnizim t materialeve,
veglave, pajisjeve, pagesn e rrogave t puntorve, pr
pagesn e shpenzimeve pr energji elektrike, reklama dhe
etj. Po ashtu, bizneset disponojn edhe me ndrtesa, makina,
pajisje, mjete transportuese dhe t tjera, t cilat u shrbejn
n mnyr direkte ose indirekte n procesin e prodhimit ose
dhnies s shrbimit
Madhsia dhe struktura e mjeteve t nevojshme
gjithmon varet nga lloji dhe nga karakteri i biznesit
Trsia e mjeteve me t cilat disponon biznesi duhet
n mnyr sasiore dhe cilsore tu prshtaten detyrave t saj.
Kur thuhet sasiore, ather mendohet n madhsin edhe n
afatgjatsin e detyrave t biznesit dhe n harmonizimin e
mjeteve me to. Pr detyra m t mdha dhe pr vllim m t
madh t puns, domosdo duhen mjete m t mdha.
Lidhur me prputhjen cilsore t mjeteve me detyrat,
kjo do t thot se llojet e mjeteve duhet ti prshtaten
veprimtaris s biznesit. Kshtu, lloji dhe madhsia e mjeteve
dallon varsisht nga ajo se a merret biznesi me prodhimtari
ose me veprimtari tregtare. Nse sht n pyetje veprimtaria
prodhuese, lloji i mjeteve dallon varsisht nga ajo a bhet
fjal pr prodhimtari industriale, ndrtimore, bujqsore ose
pr ndonj lloj tjetr t prodhimtaris. Lloji dhe madhsia e
mjeteve dallon madje edhe kur sht n pyetje veprimtaria e
njjt, meq do ndrmarrje (biznes) ka veorit e saj t cilat
krijojn nevojn e disponimit me lloje t ndryshme t mjeteve.
Mjetet me t cilat disponon ndrmarrja sipas kohs q
e kalojn n t dhe sipas mnyrs q shpenzohen, ndahen n
mjete t qndrueshme (fikse) dhe rrjedhse (qarkulluese)
41
Mjete rrjedhse
(qarkulluese) jan
ato mjete t cilat n
mnyr t njfisht,
materiale dhe
vlersuese futen n
prodhimin e ri
j
42
PJESA E PAR
Mjetet e qndrueshme (fikse) jan ato mjete t cilat

pas blerjes s tyre biznesit i shrbejn m shum se nj vit,
gjegjsisht biznesi i shfrytzon shum fish. Kto mjete nuk
harxhohen trsisht dhe prnjher, por pjesrisht, kshtu q
n procesin e prodhimtaris i barten do prodhimi pjes pas
pjese t vlers s saj. Mjetet e qndrueshme (fikse) vazhdimisht
prdoren n procesin prodhues. Por, edhe pr kundr asaj se n
mnyr afatgjate jan n prdorim ato duken t pandryshuara
dhe t qndrueshme (fikse). Kjo qndrueshmri nuk sht
dhn njher e prgjithmon, pr shkak se ato megjithat n
aspektin fizik dhe vlersues vazhdimisht harxhohen. Kjo do
t thot se mjetet e qndrueshme (fikse) pas skadimit t nj
periudhe t caktuar kohore do t llogariten t harxhuara dhe
do t duhet t zvendsohen me t reja. Harxhimi i mjeteve
fikse quhet amortizim.
Mjete t qndrueshme (fikse) n nj ndrmarrje
prodhuese jan: objektet, pajisja, makinat, veglat, mjetet
transportuese, instalimet dhe konstruksionet.
Mjete rrjedhse (qarkulluese) jan ato mjete t cilat n
ndrmarrjen qndrojn nj periudh m t shkurtr kohore,
deri n nj vit. Kto mjete n mnyr njfisht, materiale dhe
vlersuese futen n prodhimin e ri.
do ndrmarrje pr ta kryer veprimtarin e saj, duhet n
t njjtn koh t disponoj me mjete t qndrueshme (fikse)
dhe me mjete rrjedhse (qarkulluese). Pr dallim nga mjetet
e qndrueshme (fikse), t cilat kan karakter afatgjat, mjetet
rrjedhse (qarkulluese) kan karakter afatshkurtr, meq
shpenzohen prnjher ose n intervale t shkurtra kohore..
Pr shembull, njher stofi i prdorur bhet konfeksion dhe m
nuk mund t prdoret si stof. Pr konfeksion t ri do t nevojitet
cop tjetr e stofit. Kto mjete kan karakter qarkullues, q
do t thot se s paku nj her n vit e ndryshojn formn
e vet. Pr shembull, mjetet financiare mund t shfrytzohen
pr t furnizuar lnd t para dhe materiale, pr t paguar
rrogat e puntorve etj. Lndt e para t furnizuara dhe
materialet prdoren n prodhimtarin ku trsisht harxhohen
pr prodhimin e t mirs dhe shrbimit. M tej, t mirat dhe
shrbimet e prodhuara, nj koh t caktuar ekzistojn n
ndrmarrjen n form t teprics s prodhimeve t gatshme
PJESA E PAR
deri n momentin e shitjes s tyre, gjegjsisht shndrrimin e

tyre n mjete financiare.
Transformimi i mjeteve rrjedhse m s thjeshti mund
t tregohet n mnyrn si vijon:
P D Pr D1 P1
P
`para t nevojshme pr furnizimin e lndve t para

`dhe materialeve;
D
lnd t para dhe materiale;
Pr prodhimtari (transformim)
D1 prodhime t gatshme;
P1 para t fituara nga shitja e prodhimeve t gatshme
Nga ky relacion shihet se s pari her me parat furnizohen
lndt e para dhe materialet t cilat n procesin e prodhimit
transformohen n prodhime t gatshme, q n fund prmes
procesit t shitjes prodhimet e gatshme srish shndrrohen n
para.
2. KUPTIMI, ESENCA DHE LLOJET E

SHPENZIMEVE
do ndrmarrje, pa marr parasysh at se a bhet
fjal pr ndrmarrje t vogl, t mesme apo t madhe, apo
pr ndrmarrje e cila merret me prodhimtari ose tregti, pr
realizimin e aktivitetit t saj afarist angazhon faktor t
prodhimtaris (input): pun, kapital, tok dhe siprmarrsi.
Kjo nga njra an shkakton pagesa, gjegjsisht shpenzime
financiare, t cilat ndrmarrjet doemos duhet ti bjn pr
ti prodhuar t mirat ose shrbimet finale t dedikuara pr
tregun. Kshtu, pr shembull, fabrika pr prodhimin e
kpucve bn shpenzime financiare dedikuar pr rrogat e
puntorve, shfrytzimin e energjis, furnizimin e lndve t
para dhe materialeve (lkur, gom, plhur, ngjits, ngjyr).
Megjithat, krahas ktyre shpenzimeve q kan t bjn me
prodhimin e drejtprdrejt, ngjajn edhe shpenzime tjera, si
jan: shpenzimet pr shitje, shpenzimet pr magazinimin
e lndve t para dhe materialeve, pr magazinimin e
43
Shpenzimet n
para paraqesin
shpenzime t
shprehura, n
makina, vegla,
pajisje, lnd
t para, energji,
shrbime prej
j
bizneseve tjera,
rroga etj
44
PJESA E PAR
prodhimeve t gatshme, shpenzime pr organizimin e biznesit,

pr propagand dhe reklam, pr kamata, sigurim, qira etj.
Ndonse kto shpenzime nuk jan drejtprdrejt t lidhura
me procesin e prodhimit, megjithat, ekzistimi i tyre sht
i domosdoshm, meq e sigurojn funksionimin normal t
biznesit.
Mund t thuhet se shpenzimet n paraqesin shpenzime
t shprehura n makina, vegla, pajisje, lnd t para, energji,
shrbimet e fituara nga bizneset tjera, puna e puntorve etj.
Ky sht shpenzimi i prgjithshm i br pr prodhimin e
sasis s caktuar t t mirave dhe shrbimeve. N teori dhe
praktik ekzistojn shum ndarje t shpenzimeve. Pr analizn
praktike dhe pr nevojn e politiks afariste t ndrmarrjes,
rndsi t veant kan ndarjet dhe llojet e shpenzimeve si n
vijim:
- Ndarja parsore natyrore e shpenzimeve;
- Ndarja e shpenzimeve sipas sasis s prodhimit;
- Shpenzime sipas mnyrs s llogaritjes s tyre;
- Shpenzime sipas mnyrs s vrtetimit t tyre;
- Shpenzime margjinale etj.
a). Ndarja parsore e shpenzimeve ka t bj me
shpenzimet e faktorve t prodhimit: puns, kapitalit dhe
toks.
Shpenzimet e kapitalit paraqiten n form t: kamats
e cila duhet t paguhet pr shkak t kredis s marr nga
banka; amortizimit t objekteve, makinave, pajisjeve etj, t
cilat harxhohen me prdorimin e tyre n procesin e prodhimit,
qiras e cila duhet t paguhet pr shkak t shfrytzimit t
hapsirs afariste n t ciln biznesi i kryen aktivitetet e saj
dhe etj.
Shpenzimet e puns kan t bjn me rrogat e paguara
t puntorve t angazhuar. Madhsia e ktyre shpenzimeve
varet nga numri i puntorve dhe vlera e rrogave q i marrin si
kompensim pr punn e br.
Shpenzimet e toks kan t bjn me shpenzimet n
form t rents apo qiras s truallit bujqsor apo urban t
ciln pronart e bizneseve ua paguajn pronarve t truallit,
si kompensim pr shfrytzimin e toks dhe t pasurive t saj
natyrore.
Shpenzimet
fikse jan ato
shpenzime t cilat
nuk ndryshohen,
pa marr parasysh
ndryshimin e
vllimit t prodhimit
j
Shpenzimet variable
jan ato shpenzime
t cilat varen nga
ndryshimi i vllimit
t prodhimit
Shpenzimet variable
jan ato shpenzime
t cilat varen nga
ndryshimi i vllimit
t prodhimit
PJESA E PAR
b). Shpenzimet sipas vllimit t prodhimit mund t

jen fikse dhe variable.
Shpenzimet fikse jan ato shpenzime t cilat nuk
ndryshohen, pa marr parasysh ndryshimin e vllimit t
prodhimit. Karakteristika themelore e shpenzimeve fikse
sht se ato jan t pavarura nga shkalla e angazhimit t
kapacitetit. Shpenzimet fikse ekzistojn madje edhe ather
kur ndrmarrja nuk punon. Shpenzime t tilla jan qirat e
toks dhe objekteve, shpenzimet pr mirmbajtje, amortizimi,
kamatat e kredive t marra afatgjate, sigurimi i mjeteve,
shpenzimet pr shitje, shpenzimet pr prpunimin e planeve
dhe etj.
Shpenzimet variable jan ato shpenzime t cilat varen
nga ndryshimi i vllimit t prodhimit. Ato rriten me rritjen
e prodhimtaris, ndrsa zvoglohen me zvoglimin e saj.
Shpenzimet e tilla jan shpenzimet pr lnd t para dhe
materiale, karburant dhe energji, shpenzimet pr rroga t
puntorve dhe etj. Pr shembull, nse pr prodhimin e 1.000
kg okollat nevojiten 600 kg kakao, ather pr prodhimin
shtes t 500 kg okolat do t nevojiten edhe 300 kg kakao.
c). Sipas mnyrs prmes s cils bhet llogaritja dhe
ndarja e tyre e disa prodhimeve t caktuara, shpenzimet
ndahen n: shpenzime direkte dhe indirekte.
Shpenzimet direkte jan ato shpenzime pr t cilat q nga dalja
e tyre n shesh dihet se pr cilin prodhim bhet fjal dhe t
cilat pr shkak t ksaj mund t llogariten direkt n mimin e
q kushton prodhimi.
Shpenzimet indirekte jan ato shpenzime pr t cilat gjat
daljes s tyre n shesh nuk dihet se pr cilat prodhime bhet
fjal, por bhen pr shum prodhime ose pr ndrmarrjen
n trsi. Shprndarja e ktyre shpenzimeve pr gjithsej
prodhimet e prodhuara bhet me ndihm t elsave.
d). Shpenzimet sipas mnyrs s vrtetimit t tyre
mund t jen: reale, t planifikuara dhe standarde.
Shpenzimet reale paraqesin vlern e vrtet t
shpenzimeve t ndodhura brenda nj periudhe t caktuar t
puns s ndrmarrjes.
Shpenzimet e planifikuara planifikohen prej prpara dhe
kan t bjn me punn n nj periudh t caktuar t ardhshme
45
Shpenzimi
margjinal paraqet
shpenzim t
domosdoshm pr
prodhimin e do
njsie shtes t
prodhimit
j
PJESA E PAR
kohore. Shpenzimet e planifikuara mund t llogariten n baz

t shpenzimeve q jan br n periudhn e kaluar.
Shpenzimet standarde po ashtu parashihen prej prpara,
por n baz t standardeve t vrtetuara t fituara prmes
analizave dhe studimeve, me shfrytzimin e kritereve dhe
mnyrave t caktuara shkencore.
Shpenzimet margjinale Shpenzimi margjinal ose
kufitar paraqet shpenzim t domosdoshm pr prodhimin e do
njsie shtes t prodhimit. Pr shembull, nse pr prodhimin e
100 prodhimeve nevojiten t bhen shpenzime t prgjithshme
n vler prej 200 njsive financiare, ndrsa pr prodhimin e
101 prodhimeve nevojiten shpenzime t prgjithshme prej 21
njsive financiare, ather shpenzimi kufitar do t llogaritet
si dallim i shpenzimeve t prgjithshme pr 110 dhe 100
prodhimeve ose 210 200 = 10. Shpenzimi kufitar pr njsi
shtes t prodhimit do t kushtoj 10 njsi financiare.
3. RNDSIA E SHPENZIMEVE DHE NDIKIMI I

TYRE MBI REZULTATET E PUNS
Shpenzimet
paraqesin
interes qendror
t pronarve t
bizneseve kur i
miratojn vendimet
afariste
j
46
Shpenzimet paraqesin njrin nga treguesit m t

rndsishm pr suksesin e biznesit. Ato jan kategori e
rndsishme ekonomike e cila n mnyr t drejtprdrejt
ndrlidhet me ekzistimin dhe punn e do ndrmarrjeje.
Shpenzimet paraqesin interes qendror t pronarve t bizneseve
kur i miratojn vendimet afariste, si jan pr shembull:
vendimi pr furnizimin e lndve t para, vendimi pr vlern
e mimit shits t t mirave t prodhuara dhe shrbimeve,
vendimi pr investim dhe t tjera. Kjo ka t bj me at se t
gjitha aktivitetet q merren n organizimin e puns, duke filluar
nga furnizimi i materialeve dhe lndve t para, organizimi i
procesit prodhues ose kryerja e shrbimeve, e deri te shitja e
prodhimeve t gatshme, ndikojn n vlern e shpenzimeve t
puns, t a.q e prcaktojn vlern dhe strukturn e tyre.
do rritje e shpenzimeve t ndrmarrjes, n kushte tjera
t pandryshueshme, zvoglon dallimin mes t ardhurave t
prgjithshme t ndrmarrjes dhe shpenzimeve t prgjithshme,
do t thot se e zvoglon fitimin e ndrmarrjes.
Andaj, do ndrmarrje prmes kontabilitetit me kujdes
Me zvoglimin
e shpenzimeve
t veprimtaris,
angazhohen m pak
mjete financiare pr
vllim t njjt t
puns
j
PJESA E PAR
i evidenton t gjitha shpenzimet lidhur me punn, n mnyr

detajore i analizon dhe kmbngul t arrij sa m shum
efekte t mdha (prodhimtari m t madhe dhe t ardhura m t
mdha t prgjithshme) me ka sht e mundur shpenzime m
t vogla.11 Shpenzimet m t mdha t bra pr krijimin e nj
prodhimi, don t thon mim m t madh t tij, gj q e bjn
t mirn (shrbimin) m t shtrenjt, e me kt edhe m pak
konkurruese n treg. Shpenzimet jan n lidhje t drejtprdrejt
me profitabilitetin e ndrmarrjes. Andaj, njra nga mnyrat
e rritjes s fitimit n kushte t ekonomis tregtare, sht q
t zvoglohen shpenzimet e veprimtaris. Kjo arrihet me
prdorim t drejt t lndve t para, materialeve, karburantit,
energjis, angazhimit maksimal dhe shfrytzimin e orarit
t puns nga ana e puntorve, shfrytzimin e kapacitetit t
mjeteve fikse dhe t tjera.
Me zvoglimin e shpenzimeve t veprimtaris,
angazhohen m pak mjete financiare pr vllim t njjt t
puns, shpejtohet qarkullimi i mjeteve, rritet dallimi mes
mimit kushtues dhe mimit shits, ndrsa si rezultat i ksaj
realizohet fitim m i madh. Anasjelltas, kur shpenzimet pr
vllimin e njjt t veprimtaris do t rriten, angazhohen
m shum mjete financiare, me kt zvoglohet shpejtsia
e qarkullimit t mjeteve, zvoglohet dallimi mes mimit
kushtues dhe mimit shits, q rezulton me fitim t zvogluar.
4. KALKULIMI
Kalkulimi sht
metod pr
llogaritjen e
shpenzimeve pr
prcaktimin e
llojeve t ndryshme
t mimeve t
prodhimeve.
j
11
Kalkulimi sht metod pr llogaritjen e shpenzimeve

pr prcaktimin e llojeve t ndryshme t mimeve t
prodhimeve, si jan: mimi kushtues, mimi furnizues,
mimi shits dhe mime tjera. Q t bhen kto llogaritje
paraprakisht duhet n baz t dokumenteve t evidentohen
shpenzimet e ngjara dhe n mnyr t rregullt t renditen n
veprime prkatse.
Me ndihm t kalkulimit dhe elementeve t saj kryhet
kontroll i shpenzimeve, gjegjsisht ekonomizimit t puns s
ndrmarrjes. Informatat e marra nga kalkulimi i shfrytzojn
menaxhert pr sjelljen e vendimeve prkatse afariste.
T.Fiti Bazat e mikroekonomis, Fakulteti Ekonomik Shkup 1999 fq. 135
47
PJESA E PAR
Kalkulimi, pronarit t biznesit i tregon se sa i kushton

prodhimi i t mirs ose shrbimit, gjegjsisht far vler
t shpenzimeve financiare ka br ose duhet t bj pr t
prodhuar dhe shes t mirn ose shrbimin.
Prmes analizimit t kalkulimit mund t prcaktohet
pjesmarrja e disa llojeve t caktuara t shpenzimeve n
strukturn e prgjithshme t shpenzimeve pr prodhimtarin
e caktuar.
Gjat konstruktimit t kalkulimit niset prej nj strukture t
caktuar t shpenzimeve, gjegjsisht skeme t mimit kushtues.
Struktura e mimit kushtues prbehet prej elementeve vijuese:
1. Materialit pr prpunim;
2. Rrogave pr prpunim;
3. Amortizimit;
4. Shpenzimeve t prgjithshme pr prpunim;
5. Shpenzimeve t prgjithshme t menaxhmentit dhe
marketingut.
I. mimi kushtues (1+2+3+4+5)
6. Fitimi (shkalla e fitimit)
7. Tatimi (TVSH)
II. mimi shits. (I+6+7)
1. Shpenzime pr materiale pr shpenzime paraqesin
shpenzime financiare t bra pr furnizimin e lndve t
para, materialit ndihms dhe lvizs, karburantit, energjis
dhe ngjashm dhe drejtprdrejt jan t lidhuara me procesin
prodhues. Ato paraqesin shpenzime t drejtprdrejta t puns.
2. Shpenzime pr rroga t puntorve prodhues paraqesin
shpenzime financiare pr kompensimin e puns s br t
puntorve prodhues.
3. Amortizimi tregon harxhimin e mjeteve fikse. Gjat
llogaritjes s amortizimit prdoren shkall prkatse
amortizuese.
4. Shpenzimet e prgjithshme pr prpunim prfshijn ato
shpenzime financiare t cilat ndrlidhen me prodhimtarin,
por nuk mund t identifikohet madhsia e tyre pr do prodhim
t caktuar. Kto m s shpeshti jan shpenzimet pr rroga t
puntorve administrativ pr rroga t ndihms puntorve
n repartet (analist, magazioner dhe ngjashm) shpenzimet
pr transport t brendshm, pr ndriim dhe pr ngrohjen
48
PJESA E PAR
e reparteve, kamatave e kredive pr mjetet fikse, kamatat e

kredive pr mjetet qarkulluese dhe etj.
5. Shpenzimet e prgjithshme pr menaxhment dhe marketing
ndrlidhen me menaxhimin dhe organizimin e biznesit. Ato
shkojn bashk dhe kan t bjn me tr ndrmarrjen, si
pr shembull: rrogat e puntorve administrative, rrogat
e menaxherve, shpenzimet pr marketing, shpenzimet
pr distribuim, shpenzimet pr ngrohjen e ndrtesave
administrative, qirat e objekteve dhe etj.
6. Fitimi (shkalla e fitimit) paraqet shumn e mjeteve t
ciln pronari i biznesit n prqindje t caktuar e shton n
mimin kushtues.
7. Tatimi (TVSH) paraqet detyrim ligjor t biznesit pr t
llogaritur sa pjes t mimit t shrbimit ose t mirs i takon
shtetit.
8.
Shembull: Kalkulim tek nj biznes prodhues pr llogaritjen e
mimit shits t nj prodhimi.
Prodhimi: Tavolina
n denar
.nr.
PRSHKRIMI
SHUMA
1
Materiali pr prpunim
- materiali prej druri
- ngjitsi
- llaku
- ngjyra
- pjest metalike
- vidh
7.500,00
2
Rrogat e puntorve prodhues pr nj prodhim
2.500,00
3
Amortizimi i mjeteve fikse pr nj prodhim
500,00
4
Shpenzime t prgjithshme pr prpunim
- rrogat e magazionerit dhe serviserit
- shpenzimet pr ngrohjen e repartit
- shpenzimet pr transport
- shpenzimet pr kamata dhe sigurim
3.000,00
5
Shpenzime t prgjithshme pr menaxhment dhe
marketing - shpenzime pr menaxher
- shpenzime pr reklama dhe propagand
- shpenzime pr distribuim
2.500,00
49
6
7
8
9
10
mimi kushtues (1+2+3+4+5)

Fitimi 20% (16.000 x 20 / 100)
mimi shits para tatimimit
Tatimi (TVSH) (19.200 x 18 / 100)
mimi shits
PJESA E PAR
16.000,00
3.200,00
19.200,00
3.456,00
22.656,00
mimi shits i tavolins kushton 22.656,00 den
NOCIONET KYE:
MJETET
MJETET FIKSE
MJETET RRJEDHSE
SHPENZIMET VARIABLE
SHPENZIMET E PRGJITHSHME
KALKULIMI
PRMBLEDHJE
Mjetet fikse jan ato mjete t cilat mbesin n ndrmarrjen nj periudh t gjat
kohore duke u shpenzuar gradualisht. Mjetet rrjedhse jan ato mjete t cilat qndrojn nj
periudh t shkurtr kohore dhe vazhdimisht transferohen prej nj forme n tjetrn.
Amortizimi paraqet vlern e humbur t mjeteve fikse kur vjetrohen ose harxhohen.
Forma m e shpesht e financimit t ndrmarrjes me mjete financiare nga burimet
e huaja jan kredit afatshkurte dhe afatgjate, ndrsa m rrall me mbledhjen e mjeteve
prmes emisionit t aksioneve ose dhnien e obligacioneve.
Shpenzimet fikse doher mbesin t njjta, pa marr parasysh numrin e t mirave
dhe shrbimeve q prodhohen. Ato ekzistojn edhe ather kur ndrmarrjet nuk punojn.
Pr dallim nga shpenzimet fikse, shpenzimet variable ndryshojn me ndryshimin n sasin e
prodhimit.
Shpenzimet e prgjithshme paraqesin trsi t shpenzimeve fikse dhe variable,
ndrsa shpenzimet e prgjithshme pr nj njsi prodhimi (shpenzime mesatare) fitohen kur
shpenzimet e prgjithshme t vihen n raport me sasin e produkteve t prodhuara.
Kalkulimi paraqet metodn pr llogaritje t shpenzimeve pr vrtetimin e llojeve
t ndryshme t mimeve t prodhimeve, si jan: mimi kushtues, mimi furnizues, mimi
shits dhe mime tjera.
50
PJESA E PAR
Pyetje pr diskutim:
1. Sqaro cilat jan mjetet fikse, e cilat jan mjetet rrjedhse?
2. Prshkruaje financimin e biznesit nga burimet personale?
3. Prshkruaje financimin e biznesit nga burimet e huaja?
4. Sqaro ndikimin e shpenzimeve mbi rezultatet e puns.
5. Bj dallimin mes shpenzimeve fikse dhe variable?
6. Si llogaritet mimi shits i nj prodhimi?
51

4
PRODHIMI
(T MIRAT DHE
SHRBIMET)
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Prodhimi si knaqje e nevojave
1.1 Kuptimi pr nevojat dhe llojet e nevojave
1.2 T mirat dhe shrbimet prodhime
2. Oferta dhe krkesa
3. Konkurrenca
4. Mnyra pr zgjerimin e tregut
QLLIMI I MSIMIT
Pas leximit t ksaj teme ju duhet t jeni t aft:
ti kuptoni nevojat e ndryshme t njerzve;
ta definoni nocionin nevoja;
ta sqaroni ofertn e tregut;
ta sqaroni krkesn e tregut;
ta njeh konkurrencn n mes ndrmarrjeve;
ti sqaroj strategjit e ndrmarrjeve pr zgjerimin e tregut;
53
54
PJESA E PAR
1. PRODHIMI SI KNAQJE E NEVOJAVE

1.1 KUPTIMI PR NEVOJAT DHE LLOJET E NEVOJAVE
Nevoja paraqet
ndjenj t mungess
pr ndonj t mir
ose shrbim dhe
kmbngulje pr t
evituar at ndjenj
t paknaqsis.
j
Njeriu domosdo duhet vazhdimisht ti knaq nevojat

e ndryshme: nevojn pr ushqim, veshmbathje, mobilie dhe
pajisje pr amvisri, ngrohje, ndriim, higjien, arsim, argtim,
udhtime etj.
Nevoja paraqet ndjenj t mungess pr ndonj t mir
ose shrbim dhe kmbngulje pr t evituar at ndjenj t
paknaqsis. Nga kjo del se jeta dhe zhvillimi i njeriut sht
nj proces i knaqjes konstante t nevojave t llojllojshme.
Meq, nevojat e njeriut jan t shumta dhe t llojllojshme,
nuk do t mund ti numrojm t gjitha, por do t mund ti
grupojm. Ato m s shpeshti grupohen n nevoja natyrore
(materiale) dhe kulturore (jomateriale).
Nevojat natyrore jan ato nevoja t njeriut t cilat
ia imponon vet natyra e tij si qenie e gjall e civilizuar,
ku knaqja e t cils sht e domosdoshme pr t siguruar
ekzistencn. N kt lloj t nevojave bjn pjes: ushqimi,
veshmbathja, banesa etj.
Nevojat kulturore jan ato nevoja t cilat njeriut ia
imponon mjedisi shoqror n t cilin jeton. Knaqja e tyre
sht e domosdoshme pr t qen m e mir cilsia e jets s
njeriut. Prmes ktyre nevojave mund t prcaktohet kultura
e t jetuarit t njeriut: leximi, dgjimi i muziks, vizitimi i
shfaqjeve teatrore, filmike dhe ekspozitave, arsimimi, shndeti,
sporti, udhtimi etj.
Njohja e madhsis s strukturs s nevojave ka rndsi
t madhe pr ndrmarrjet q e pranojn marketingun si koncept
t puns s tyre. Realizimi i suksesshm i aktiviteteve biznesore
paraqet knaqjen e nevojave t caktuara t konsumatorve.
N qendr t vmendjes s ndrmarrjeve sht konsumatori
dhe nevojat e tij, t cilat duhet t knaqen prmes krijimit
t prodhimeve t caktuara t cilat do t jen n harmoni me
krkesat e tyre.
T gjitha aktivitetet e ndrmarrjes n fillim drejtohen
n identifikimin dhe parashikimin e nevojave, pr shkak t
cilave bhet hulumtimi i tregut.
55
PJESA E PAR
Nevoja krijon ndjenjn e pakndshmris dhe trysnis,

paknaqsi t caktuar fizike dhe emocionale q sjell deri te
dshira pr evitimin e tyre. Nevoja krijon edhe disbalansim
t caktuar n organizm i cili zgjat deri n knaqjen e tij, kur
ngjan baraspesha.
N esenc, nevoja knaqet me blerjen e nj prodhimi
t caktuar ose shfrytzimin e ndonj shrbimi. Shikuar n
aspektin objektiv njerzit nuk mund ti realizojn t gjitha
dshirat dhe nevojat e tyre, por krijojn prioritete t caktuara
n radhitjen e knaqsive t tyre.
1.2 T MIRAT DHE SHRBIMET PRODHIMET
Prodhimi sht
rezultat i procesit t
prodhimtaris i cili
sht i aft t knaq
disa dshira dhe
nevoja t caktuara
personale dhe
shoqrore.
j
56
Gjrat t cilat jan si rezultat i puns njerzore pr t

knqur nevojat e tij quhen t mira ekonomike dhe shrbime
ose me nj fjal, prodhime. Pr dallim nga t mirat ekonomike,
shrbimet, materialisht nuk ekzistojn, nuk mund t shihen
ose t preken, por mund t ndjehen.
Prodhimi sht rezultat i procesit t prodhimtaris
(procesit t transformimit t materialeve) i cili sht i aft me
gjsendin dhe karakteristikn e tij t knaq disa nevoja dhe
dshira t caktuara personale dhe shoqrore.
Karakteristikat e prodhimit rrjedhin nga natyra e
materialeve t prdorura pr prpunim dhe nga veprimi i njeriut
n procesin e prodhimtaris. Karakteristikat e prodhimit mund
t grupohen kryesisht n tri grupe, edhe at: karakteristikat
prdoruese, karakteristikat estetike dhe karakteristikat
ekonomike.
Karakteristikat prdoruese (funksionale) jan
karakteristikat esenciale t prodhimit. Kto karakteristika
prcaktojn qllimin e prodhimit pr shkak t cils ai sht
krijuar dhe ekziston. Karakteristika m t mira funksionale
do t thot edhe knaqjen m t mir t konsumatorve dhe
lehtsimin e jets.
Karakteristikat estetike kan t bjn me dukjen e
jashtme t prodhimit, si sht ngjyra, forma dhe dimensioni i
tij.
Karakteristikat ekonomike t prodhimit kan t bjn
me shpenzimet t cilat jan br pr prodhimin e tij, afatin
PJESA E PAR
e prdorimit, shpenzimet dhe mnyrn e mirmbajtjes dhe

ngjashm.
Prve ktyre karakteristikave, pr prodhimin t
rndsishme jan edhe karakteristika tjera si jan: ambalazha
dhe paketimi, dizajni, cilsia dhe etj.
Ambalazhi dhe paketimi jan t rndsishme si pr
konsumatorin ashtu edhe pr prodhuesin, por edhe pr
distribuesin. Pr shembull, pr paketim (ambalazhim) t
pijeve t freskta, prdoret ambalazh e letrs me nga nj
litr. M tej, ato vendosen n paketime t letrs me nga 12
cop. N kt mnyr, ato bhen t lehta pr manipulim dhe
transportim tek prodhuesi dhe distribuesi, ndrsa mbushja i
prgjigjet nevojave t konsumatorit.
Dizajni paraqet formsim ideor, estetik dhe funksional
t prodhimit. Krijimi i prodhimit kalon prmes nj procesi
t ndrlikuar, duke filluar prej shqyrtimit t nevojave t
konsumatorve, formimi i ides, prcaktimi i karakteristikave
t prodhimit t ri, gjetjen e zgjidhjes teknike pr prpunim dhe
etj.
Cilsia paraqet karakteristikn kryesore t prodhimit.
Prodhim cilso do t thot se n shkall t lart i knaq nevojat
funksionale t konsumatorve. Prodhim i produktit cilsor
nnkupton prdorimin e inputeve cilsore t cilat kontribuojn
q produkti t ket mim m t lart.
2. OFERTA DHE KRKESA

Me ofert nnkuptohen sasit e ndryshme t t mirave dhe
shrbimeve q bizneset dshirojn dhe mund ti prodhojn
dhe shesin me mime t ndryshme, n nj koh t caktuar
Dallojm ofert individuale dhe tregtare.
Oferta individuale paraqet sasin e t mirs s caktuar
q nj ndrmarrje dshiron dhe sht e aft ta prodhoj dhe ta
shes. Pr shembull, oferta e nj sasie t caktuar t okollatave
t nj fabrike pr prodhime konditore. Oferta tregtare paraqet
sasin kumulative t t gjitha ofertave individuale t tregut.
mimet ndikojn mbi ofertn e t mirs dhe shrbimit.
Bizneset dshirojn dhe mund t ofrojn m shum t mira
dhe shrbime kur mimet rriten.
57
PJESA E PAR
Do t thot, se mimi m i lart i ndonj prodhimi n

treg, paraqet nxitje pr prodhuesin q ta rris prodhimtarin,
gjegjsisht ofertn e atij prodhimi. Kjo tendenc, kur si
rezultat i rritjes s mimit t nj t mire
apo shrbimi t caktuar rritet oferta e
Sasia e ofruar
Rend. mimi i nj
t
mire
t
Nr..
tij, n teorin ekonomike njihet si ligj i
caktuar
oferts. Kjo sht treguar n tabeln nr.
1
1
10
1 dhe fotografia nr. 1. Prve mimit,
2
2
20
3
3
30
ekzistojn edhe faktor tjer prej t
4
6
40
cilve varet oferta, si pr shembull, fitimi
5
10
50
i ndrmarrjet, prparimi n teknologji,
Tabela
Tabelabr.
nr. 11
sasia e prodhimit, lvizja e mimeve
t faktorve t prodhimit, mimet e
Pazarnai
mimi
cena
tregut 12
prodhimeve t cilat jan n lidhje me
prodhimin ton etj.
10
Ana tjetr e tregut, kundrejt oferts,
8
quhet krkes. Me krkes nnkuptohet
6
sasia e t mirave dhe shrbimeve t
cilat konsumatort dshirojn dhe mund
4
ta blejn pr t knaqur ndonj nevoj
2
t tyre, n nj kohe t caktuar dhe me
0
mim t ndryshm. Dallojm dy lloje t
10
20
30
40
50
krkess, edhe at: krkes individuale
ponudeno
Sasia e koli~estvo
ofruar
dhe t tregut.
Fotografia nr. 1 Lakorja e oferts
Krkesa individuale pr nj t
pr t mirn e caktuar
mir ose shrbim t caktuar sht sasia e
t mirs ose shrbimit t cilin nj person
(ose nj biznes) dshiron dhe sht i aft ta paguaj mimin e
tij n nj periudh t caktuar kohore.
Krkesa e tregut pr nj t mir ose shrbim t caktuar
sht prmbledhje e t gjitha krkesave individuale pr nj t
mir ose shrbim.
Krkesa nuk sht madhsi konstante. Ajo matet me
kalimin e kohs varsisht prej shum faktorve.
Faktort m t rndsishm q prcaktojn madhsin
58
Rend.
Nr..
PJESA E PAR
dhe strukturn e krkess jan: vlera e mimeve t s mirs

dhe shrbimit dhe fuqia blerse e konsumatorve, a.q vlera e
t ardhurave t tyre. sht e kuptueshme se kur t rritet mimi
i nj prodhimi t caktuar, sasia e cila
mimi i nj
krkohet n treg t ktij prodhimi do t
Sasia e krkuar
t mire t
ulet (shiko tabela nr. 1 dhe fotografia nr.
caktuar
2). Raporti i till i krkess dhe mimeve
ndryshe quhet Ligji i krkess.
Lidhur me ndikimin e vlers s t

ardhurave t konsumatorve mbi
Tabela nr. 2
krkesn, sht e qart se nse t ardhurat
rriten, njerzit do t ken m shum para
pr shpenzime. N at rast, ata do t
mimi tregtar
dshirojn dhe do t mund t blejn sasi
m t madhe t nj t mir ose shrbimi
prkats. Krkesa pr nj prodhim n
treg mund t ndryshohet edhe si rezultat
i ndryshimit t mimit t ndonj prodhimi
tjetr (zvendsues). Pr shembull, nse
rritet mimi i gjalpit, krkesa e saj do t
ulet, por do t rritet krkesa e supstitutit
(zvendsuesit) t saj margarins.
Sasia e ofruar
Tregu paraqet njsin e pandar t oferts
Fotografia nr. 2. Lakesa e
dhe krkess. Tregu fillon doher kur
krkess pr nj t mir t
caktuar
t takohen oferta dhe krkesa e aft pagesore. Nocioni treg
nuk ka t bj vetm me vendin ku kryhet shkmbimi i t
mirs ose shrbimit, si jan shitoret, restorantet, tregjet pr
pem e perime dhe ngjashm, por edhe me t gjitha format
e shkmbimit si jan: porosit me telefon, blerja prmes
katalogut, blerja prmes internetit, shfrytzimi i automatit dhe
etj.
59
PJESA E PAR
3. KONKURRENCA
Konkurrent jan
ato ndrmarrje
q prodhojn
t mira dhe
shrbime t njjta
ose t ngjashme,
gjegjsisht
prodhimet e tyre ua
j
ofrojn blersve t
njjt.
Nj nga shenjat m t rndsishme t ekonomis s tregut

sht ekzistimi i konkurencs. Konkurrenca mund t kuptohet
si gar mes bizneseve pr t prodhuar dhe shitur t mira dhe
shrbime me kushte t ndryshme, duke ua ofruar blersve.
Pr shkak t konkurencs mes ndrmarrjeve, konsumatort
prfundimtar i blejn prodhimet me mime t ulta, bizneset
prodhojn dhe shesin m shum, hapen vende t reja t puns,
pronart e bizneseve realizojn fitim m t madh, ndrsa
shteti paguan tatime m t mdha prej t cilave dobi kan t
gjith n shoqri. Prej ktu del se pr shkak t ekzistimit t
konkurrencs dobi kan t gjith, por dobi m t madhe kan
konsumatort meq fitojn prodhime m cilsore, mime m
t lira, prdorim afatgjat dhe t sigurt t prodhimeve, kushte
m t mira pr pages etj.
Konkurrent jan ato ndrmarrje q prodhojn t mira
dhe shrbime t njjta ose t ngjashme, gjegjsisht prodhimet
e tyre ua ofrojn blersve t njjt.
Ndrmarrjet aftsin e saj konkurruese e zhvillojn prmes dy
strategjive edhe at: strategjin mimore t konkurrencs dhe
strategjin funksionale t konkurencs.12
Konkurrenca mimore sht prcaktuar me ndryshueshmri
t mimit si instrument esencial me t cilin ndrmarrja ndikon
mbi krkesn e prodhimeve t saj. Kt strategji ndrmarrjet
e zbatojn kur dshirojn t arrijn efekte pr afat t shkurt,
si prgjigje e ndryshimeve t shpejta n kushtet, krkesat dhe
nevojat e tregut.
Konkurrenca strategjike (funksionale) realizohet prmes
prodhimit, kanaleve t distribuimit dhe promovimit.
a). Ndrmarrjet e zhvillojn aftsin konkurruese prmes
zhvillimit t karakteristikave
t prodhimit si jan: prmirsimi i cilsis s prodhimit,
Kto strategji bazohen n unitetin e a.q marketing strategji ose marketing przierje (4P-prodhim, mim,
distribuim, promovim).
12
60
PJESA E PAR
prkryerja e funksionalitetit t prodhimit, zhvillimi i dizajnit

t prodhimit, prmirsimi i paketimit dhe ambalazhit s
prodhimit, shrbimet shitse dhe pas-shitjes.
b). Kanalet e distribuimit paraqesin segment t rndsishm
n zhvillimin e aftsis
konkurruese. N fakt, zgjedhja e ndrmjetsuesve, numri i
distribuesve, konfirmimi i efikasitetit tregtar i distribuesve,
karakteri i distribuesit q do t kontribuoj pr dorzimin e
shpejt t prodhimit deri te konsumatori paraqesin instrumente
efikase pr fitimin e prparsis konkurruese n treg.
c). Promovimi si faktor i konkurrencs paraqet sfer t
rndsishme t veprimit. Gjat
prcaktimit t aktiviteteve promovuese bizneset e vogla nisen
nga karakteri i prodhimit. Pr shembull, a dedikohet prodhimi
pr konsumin e gjer apo pr konsumin prodhues, a bhet fjal
pr prodhim pr prdorim t prditshm apo pr prdorim t
prkohshm, a dedikohet prodhimi pr nevoja biologjike apo
pr nevoja luksoze etj.
Konkurrenca strategjike ka rol shum m t madh
se konkurrenca mimore. Ajo ka pr qllim q ti siguroj
zhvillim stabil ndrmarrjes n afat t gjat. N fakt, rndsia e
mimit si faktor i konkurrencs n ekonomit e tregut gjithnj
e m shum bie n llogari t faktorve jomimor t cilat
kontribuojn pr rritjen e shitjes.
4. MNYRA PR ZGJERIMIN E TREGUT

do menaxher i cili dshiron ti mundsoj ekzistim
dhe zhvillim t biznesit t vet domosdo duhet vazhdimisht t
gjej mnyra t ndryshme pr t ndryshuar ofertn e t mirave
dhe shrbimit, t fitoj hapsira t reja tregtare, t realizoj t
ardhura m t mdha etj. Pronart e bizneseve jan t gar t
amshueshme pr konsumatort potencial, duke kmbngulur
n afrimin e nevojave dhe dshirave t tyre. Atyre vazhdimisht
u lindin ide se si ta trheqin vmendjen e tyre. Pr kt qllim
61
Bizneset ofrojn
prodhime t reja,
deri ather t
panjohura
Bizneset ofrojn
prodhime t reja,
deri ather t
panjohura
Bizneset ofrojn
mnyra t reja t
shitjes dhe kushte
pr pages
j
Bizneset
prdorin
materiale t reja
dhe m cilsore
n prpunimin e
prodhimeve
62
PJESA E PAR
bizneset marrin nj varg aktivitetesh dhe shfrytzojn raste t

ndryshme t cilat paraqiten n treg.
Bizneset ofrojn mnyra t reja t shitjes dhe kushte pr pages
Bizneset prdorin materiale t reja dhe m cilsore n
prpunimin e prodhimeve
Bizneset dalin n shesh dhe reagojn shpejt n krkesat dhe
nevojat e tregut
Ekzistojn mnyra t shumta me t cilat zgjerohet prania
tregtare e bizneseve, ndrsa disa prej tyre jan si vijojn:
Bizneset ofrojn prodhime t reja, deri ather t panjohura,
me ka pasurohet llojllojshmria (asortimenti) e prodhimeve
t dedikuara pr tregun. Pr shembull, kujdesi pr shndetin
personal dhe pamjen e bukur t trupit jan n qendr t
interesimit t njerzve. Me paraqitjen e televizionit, filmit dhe
t revistave t mods u krijuan mundsi tregtare pr paraqitjen
e shum klubeve t aerobikut dhe fitnesit, prodhimeve
kozmetike, salloneve kozmetike n t cilat ofrohen shrbime
dhe trajtime t reja t fytyrs dhe trupit.
Bizneset ofrojn mnyra t reja t shitjes dhe kushte pr
pages, me ka mundsohet q t ardhurat t bhen edhe m
t arritshme te konsumatort. Rritja e vazhdueshme e interesit
dhe nevoja e njerzve pr t msuar gjuh t huaj sht sinjal
i mir pr ata q mund t japin or. Ata hapin mini shkolla pr
fmij t vegjl dhe t rritur, n t cilat i ofrojn kushtet e tyre.
Bizneset prdorin materiale t reja dhe m cilsore n
prpunimin e prodhimeve me ka rritet niveli i knaqjes
s nevojave t konsumatorve. Zhvillimi i shkencs dhe
teknologjis mundson q t zbatohen mnyra t reja t
prpunimit t prodhimeve ose prdorimin e materialeve t
reja t cilat jan m cilsore se ato paraprake. Pr shembull,
m hert njerzit jan fotografuar me aparate pr t cilat jan
nevojitur shirita filmike. Paraqitja dhe zbatimi i teknologjis
digjitale mundsoi q incizimet fotografike t shndrrohen n
regjistr elektronik dhe t memorizohen n kompjuter. N
kt mnyr njerzit mund n fardo kohe pa mos harxhuar
PJESA E PAR
mjete shtes ti shikojn fotografit e bra n monitort televiziv dhe kompjuterik.

Bizneset dalin n shesh dhe reagojn shpejt n krkesat dhe nevojat e tregut,
gjegjsisht t konsumatorve etj. Lagjet e reja, ku jetojn ifte t reja martesore
paraqesin mundsi tregu pr paraqitjen e foshnjoreve dhe parqeve private, n t cilat
prindrit mund ti ln fmijet e tyre derisa jan n vendet e tyre t puns.
Ndryshimet n dispozitat ligjore mund t mundsoj rast t mir pr aktivitet biznesor
n ndrmarrjet e vogla. I till sht shembulli me motoiklistt t cilt jan t obliguar
me ligj q gjat vozitjes me motor t mbajn helmet. Bizneset e vogla t cilt t
part e pan mundsin pr biznes n baz t ktij obligimi ligjor mir prfituan.
Aftsia pr t njohur dhe shfrytzuar mundsit tregtare sht cilsi e njerzve me
shpirt siprmarrsi t cilat jan t gatshm q ta marrin rrezikun nga deshtimi, ti
angazhojn resurset e disponueshme dhe ti orientojn n drejtim t qllimit t
dshiruar.
NOCIONET KYE
NEVOJA
T MIRAT DHE SHRBIMET
KRKESA
KONKURENCA
PRMBLEDHJE
Pr ta lehtsuar jetn e vet, njeriu vazhdimisht i knaq nevojat e tij. Ekzistojn
dy grupe t nevojave: natyrore dhe kulturore.
Njohja e madhsis s strukturs s nevojave ka rndsi t madhe pr
ndrmarrjet t cilat e pranojn marketingun si koncept t puns s vet. Realizimi i
suksesshm i aktiviteteve biznesore paraqet knaqjen e disa nevojave t caktuara t
njeriut. Gjerat q jan rezultat i puns njerzore pr t knaqur nevojat e tij quhen
t mira dhe shrbime ekonomike me nj fjal, prodhime. Pr dallim nga t mirat
ekonomike, shrbimet n aspektin material nuk ekzistojn, nuk mund t shihen dhe t
preken, por mund t ndjehen.
Me ofert nnkuptohen sasit e ndryshme t t mirave dhe shrbimeve q bizneset
dshirojn dhe mund ti prodhojn dhe shesin me mime t ndryshme, n nj koh t
caktuar
63
PJESA E PAR
Me krkes nnkuptohet sasia e t mirave dhe shrbimeve t cilat konsumatort

dshirojn dhe mund ta blejn pr t knaqur ndonj nevoj t tyre, n nj kohe t
caktuar dhe me mim t ndryshm.
Konkurrent jan ato ndrmarrje q prodhojn t mira dhe shrbime t njjta
ose t ngjashme, gjegjsisht prodhimet e tyre ua ofrojn blersve t njjt.
Ndrmarrjet aftsin e saj konkurruese e zhvillojn prmes dy strategjive edhe
at: strategjin mimore t konkurrencs dhe strategjin funksionale t konkurencs.
Pyetje pr diskutim dhe kontrollim t dituris
1. Cilat jan nevojat natyrore, si dhe cilat jan nevojat kulturore t njeriut?
2. ka nnkupton me nocionin prodhim?
3. Sqaro nocionin ofert?
4. ka paraqet nocioni krkes?
5. Cilat ndrmarrje jan konkurrente?
6. far strategjish konkurruese zhvillojn ndrmarrjet pr zhvillimin dhe zgjerimin
e tregut?
64

5
FORMIM I MIMIT
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Formimi i mimit t prodhimit
2. mimi i bazuar n shpenzime
3. mimi konkurrues
4. mimi i bazuar n ofert dhe krkes
QLLIMI I MSIMIT
ta kuptoni thelbin e mimit;
ti numroni mnyrat t cilat formohet mimi;
ta kuptoni ndikimin e konkurrencs mbi mimin;
ta kuptoni ndikimin e shpenzimeve mbi mimin;
ta kuptoni ndikimin e oferts dhe krkess mbi mimin
65
PJESA E PAR
1. FORMIMI I MIMIT T PRODHIMIT
mimi paraqet
shprehjen financiare
t s mirs ose
shrbimit
do e mir apo shrbim q ofrohet n treg ka mim t

vet. mimi shprehet n mnyr numerike, n valut t caktuar
n denar, euro, dollar etj. Pr shembull, nj libr kushton
250 denar. mimi paraqet shumn e parave q shitsi prt ta
marr nga blersi gjat shitjes s t mirs ose shrbimit. Pr
blersin, mimi paraqet shumn e parave q duhet ta pagoj
pr nj njsi t mir ose shrbim.
Me an t mimit shprehet vlera e s mirs apo shrbimit,
gjegjsisht vlera tregtare e faktorve t prodhimtaris t cilat
prdoren pr prodhimin e nj njsie t mir ose shrbim.
Sipas ksaj, mimi paraqet shprehjen financiare t vlers
s t mirs ose shrbimit. Shpenzimet e bra pr prodhimin e
t mirave dhe shrbimeve shprehen prmes mimeve t tyre.
mimet sigurojn informata q u ndihmojn prodhuesve
dhe konsumatorve q t marrin vendime. Vendimet pr
caktimin e mimeve jan shum komplekse meq duhet t
merren parasysh shum faktor q ndikojn mbi sjelljen e
vendimeve pr vlern e mimeve.
Faktort e brendshm q ndikojn mbi prcaktimin e
mimeve jan:
qllimet e marketingut t ndrmarrjes;
strategjia e marketingut t ndrmarrjes;
shpenzimet e puns;
organizimi pr prcaktimin e mimeve.
Ndrmarrjet domosdo duhet ti caktojn mimet n
pajtueshmri me qllimet e marketingut . Fillimisht duhet ta
caktojn tregun e synuar, t kryejn pozicionimin e prodhimit
dhe n baz t ksaj ta prcaktojn marketing strategjin e
cila i prfshin mimet. Qllimet e marketing t prcaktuara
qartazi mundsojn prcaktimin m t leht t mimit t
prodhimit. mimet jan nj nga instrumentet e marketing
przierjes q e shfrytzon kompania n realizimin e qllimeve
t marketingut. Vendimet pr mimet domosdo duhet t
jen t harmonizuara me vendimet pr instrumentet tjera t
marketingut (prodhimin, promovimin dhe distribuimin).
Shpenzimet e ndrmarrjes jan element i rndsishm
n caktimin e mimit. Ndrmarrja me mimin duhet ti
67
PJESA E PAR
mbuloj t gjitha shpenzimet e prodhimtaris, distribuimit dhe

shitjes s prodhimit dhe t realizoj nj shkall t caktuar t
fitimit. Shpenzimet paraqiten n dy lloje, edhe at si fikse dhe
variable. Shpenzimet fikse nuk varen nga sasia e prodhimtaris
ose shitjes, si pr shembull: shpenzime pr qira, sigurimi,
kamata etj. Shpenzimet variable trsisht varen nga sasia e
prodhimtaris ose shitjes. Shpenzimet e tilla jan: lndt e
para, materialet, karburanti, energjia elektrike etj. Shpenzimet
e prgjithshme paraqesin prmbledhje t shpenzimeve fikse
dhe variable pr do nivel t dhn t prodhimit.
Organizimi pr prcaktimin e mimeve na tregon
pr at se kush n kuadr t ndrmarrjes sht prgjegjs pr
prcaktimin e mimeve. Vendimi pr vlern e mimit mund t
organizohet n mnyra t ndryshme. N ndrmarrjet e vogla
mimet caktohen nga ana e menaxhmentit individual ose
kulmor. N ndrmarrjet e mdha vendosjen e mimeve e bjn
menaxhert e sektorit ose menaxhert e linjs prodhuese. Aty
ku mimet jan faktor ky, ndrmarrjet kan sektor pr mime
i cili i prcakton mimet optimale.
Faktort e jashtm q ndikojn n mimet jan:
natyra e tregut dhe krkesa;
konkurrenca;
elementet tjera t rrethins.
Tregu dhe krkesa prcaktojn kufirin e eprm t
mimit. Para se t prcaktohen mimet, domosdo duhet t
shqyrtohet raporti mes oferts dhe krkess. Lirin q e ka
shitsi n prcaktimin e mimit sht e ndryshme pr lloje t
ndryshme t tregjeve, si jan:
- konkurrenca e lir
- konkurrenca monopole
- konkurrenca oligopole dhe
- monopoli i pastr
Raporti mes mimit dhe krkess si rezultat i saj, quhet lakore
e krkess. Sa m i lart t jet mimi, aq m e ult sht
krkesa.
Por, pr t mirat prestigjioze mimi m i lart do t thot edhe
cilsi m t lart. Ktu duhet marr parasysh elasticitetin e
mimit t krkess.
68
PJESA E PAR
Konkurrenca, po ashtu, paraqet faktor t rndsishm i cili

ndikon mbi marrjen e vendimeve
pr caktimin e mimit. sht me rndsi q t shqyrtohen
shpenzimet dhe mimet e konkurrencs dhe reagimet e
mundshme t konkurrencs ndaj lvizjeve s mimeve t
ndrmarrjes. Rol t rndsishm ktu kan blersit, gjegjsisht
mendimi i tyre pr mimin dhe cilsin e prodhimeve krahasuar
me ato t konkurrentve.
Kur caktohen mimet duhet t merren parasysh edhe
faktort tjer t jashtm, si jan:
- kushtet ekonomike n t cilat bjn pjes inflacioni,
vlera e normave t interesit, ekspansioni dhe recesioni etj.
- si do t ndikojn mimet mbi pjesmarrsit tjer n
rrethin, si do t ndikojn mbi ri-shitsit, a u sigurojn fitim
etj.
- ndikimi i masave qeveritare n politikn ekonomike
dhe fikse.
- aspektet sociale etj.
Faktort e Brendshm
marketing
qllimet
marketing
strategjia
shpenzimet e
puns
organizimi
VENDIME PR CAKTIMIN
E MIMEVE
Faktort e jashtm
natyra e tregut dhe
krkesa
konkurenca
elementet tjera t
rrethimit
Fotografia nr.1 Faktort e politiks s qllimeve
69
PJESA E PAR
2. MIMI I BAZUAR N SHPENZIME
Shpenzimeve u
shtohet shum tjetr
e fitimit varsisht
prej kushteve t
tregut.
mimi i bazuar n shpenzime niset nga supozimi

esencial se me nivelin e mimit duhet t mbulohen shpenzimet
e veprimtaris s biznesit. Ktyre shpenzimeve u shtohet
nj shum e caktuar (prqindje) e fitimit, optimal n kushtet
e dhna n t cilat punon biznesi. Pr shkak t ndjekjes s
thjesht relative t shpenzimeve n evidencn e bizneseve,
mimet e tilla t formuara me t madhe zbatohen n praktik.
N praktik zbatohet prqindja elastike e fitimit, q do
t thot, shpenzimeve u shtohet shum tjetr e fitimit varsisht
prej kushteve t tregut.
mimi = Shpenzimet + % e fitimit
Gjat llogaritjes s shpenzimeve s pari her duhet
t kalkulohen shpenzimet direkte, e pastaj ato indirekte.
Shpenzime indirekte duhet t ndahen sipas prodhimeve sipas
nj elsi t caktuar pr ndarje.
Shpenzimet mesatare = shpenzimet e prgjithshme /
sasia e prodhimit
Pr shembull: Nse shpenzimet mesatare pr nj
prodhim arrijn 50 den, ndrsa fitimi i pritur sht 30 % ose
15 denar, ather mimi do t arrij 65 den.
C=50 + 15 = 65 den.
Nse sasia e shitjes sht 1000 cop, fitimi i prgjithshm do
t arrij:
15 x 1.000 = 15.000.00 den.
3. MIMI KONKURRUES
Gjat caktimit t mimit, ndrmarrjet shpesh her i
marrin parasysh fillimisht mimet e konkurrentve, duke i
kushtuar pak vmendje shpenzimeve, oferts, krkess etj.
70
PJESA E PAR
Ndrmarrja n kushte tregtare t puns duhet t mbaj

llogari pr raportin e mimit t prodhimit t vet me mimet e
prodhimeve konkurruese, gjegjsisht a do t jet i barabart,
m i ult apo m i lart. Nga ana tjetr, gjat caktimit t nivelit
t mimeve, pronart e bizneseve mund t shfrytzojn disa
strategji pr mimet konkurruese, edhe at:
mim t harmonizuar me konkurrencn;
mimi t jet m i lart se ato konkurrente dhe
mimi t jet m i ult se ato konkurrente. Zbatimi i
cils do strategji t mimeve konkurrente do t varet
nga faktort si vijojn:
Numri dhe madhsia e ndrmarrjeve konkurrente n
degn ose veprimtarin. Nse ekziston nj numr i madh i
shitsve t cilt nuk kan fuqi t ndikojn n mimin e tregut
(konkurrenc e prkryer) bizneset vetm i pranojn mimet
ekzistuese. Nse ekziston nj numr i vogl i shitsve me
pjesmarrje t madhe tregtare, ata konkurrojn me mimet.
Ndrmarrjet m t vogla ndjekin liderin tregtar, m shpejt
reagojn n ndryshimin e mimit t liderit, se sa n ndryshimin
e krkess apo t shpenzimeve. N industrit oligopole,
si jan industrit pr elik, letr etj, ndrmarrjet zakonisht
paguajn mimin e njjt.
Lloji dhe homogjeniteti i prodhimeve q ofrohen n
treg. Nse n treg ekzistojn prodhime homogjene, prodhime
t cilat jan shum t ngjashme pr nga struktura dhe cilsia,
ather mimet nuk t zmbrapset n mas t madhe meq
konsumatort kan pritje prej prpara t prcaktuara pr at se
ka duhet t posedoj prodhimi, pr mimin q e paguajn.
Pr k dedikohet prodhimi. Prodhimet me t cilat
konsumatort e dshmojn statusin e tyre (prodhimet luksoze),
kan mime t larta.
Hyrja e biznesit apo prodhimit t ri n treg. Nse biznesi
pr her t par paraqitet n treg, pr t siguruar prani tregu, ai
do t caktoj mim m t ult konkurrues t prodhimit t vet.
mimet e orientuara n konkurrenc ndrlidhen me mimet
t cilat ndrmarrja i ndryshon si rezultat i ndryshimeve t
mimeve t konkurrentve apo si rezultat i disa aktiviteteve t
caktuara q i ndrmarrin ndrmarrjet konkurruese.
71
mimet e orientuara
n konkurrenc
ndrlidhen me
mimet t cilat
ndrmarrja i
ndryshon si rezultat
i ndryshimeve
t mimeve t
j
konkurrentve
PJESA E PAR
Bizneset shpesh her zhvillojn politik personale t

formimit t mimeve konkurrente, pr t trhequr vmendjen
e konsumatorve dhe t arrijn sasi t madhe t shitjes.
Blersit kan zgjedhje t madhe t prodhimeve t cilat
mund ti blejn. Pr kto arsyje mbetet n ndrmarrjen q t
ofrojn prodhime t cilat jan t krkuara n treg me mime t
cilat konsumatort do t jen t gatshm ti paguajn.
4. MIM I BAZUAR N OFERT DHE KRKES

mimi i formuar mbi parimin tregtar. Baz pr
caktimin e mimeve n kushte t ekzistimit t marrdhnieve
konkurrente t tregut sht raporti i ndrsjell mes oferts dhe
krkess, me rast mund t ndodhin gjendjet vijuese:
1. N kushte t ekzistimit t oferts fikse t prodhimeve
t tregut, me zvoglimin e krkess (oferta mbetet e njjt),
zvoglohet edhe mimi i prodhimit dhe anasjelltas.
2. Ndryshimi i oferts gjat krkess fikse po ashtu
ndikon mbi ndryshimin e mimit. Mu, zmadhimi i oferts sjell
deri te rritja e mimeve dhe anasjelltas.
3. Gjat ndryshimit t njkohsisht t krkess dhe
oferts, mund t ngjajn marrdhnie t ndryshme varsisht
nga intensiteti i ndryshimeve. Kshtu, si tipike mund t merren
marrdhniet vijuese:
-gjat rritjes s barabart t oferts dhe t krkess s
prodhimit mimi i prodhimit mbetet i pandryshuar;
- rritja m e madhe e krkess se sa e oferts s nj
prodhimi t caktuar sjell deri te rritja e mimit t tij;
- intensiteti m i madh i rritjes s oferts se sa i krkess
s nj prodhimi sjell deri te zvoglimi i mimit t tij dhe
- zvoglimi i krkess dhe i oferts s prodhimit me
intensitet t barabart nuk shkakton ndryshimin e mimit t
prodhimit.
72
PJESA E PAR
NOCIONE KYE
MIMI
MIM I BAZUAR N SHPENZIME
MIM KONKURRUES
MIM I BAZUAR N OFERT DHE KRKES
PRMBLEDHJE
mimi paraqet shumn e parave q shitsi prt ta marr nga blersi gjat
shitjes s t mirs ose shrbimit. Shpenzimet e bra pr prodhimin e t mirave dhe
shrbimeve shprehen prmes mimeve t tyre. mimet sigurojn informata q u
ndihmojn prodhuesve dhe konsumatorve q t marrin vendime.
Faktort e brendshm q ndikojn mbi caktimin e mimeve jan:
qllimet e marketingut t ndrmarrjes;
strategjia e marketingut e ndrmarrjes;
shpenzimet e veprimtaris;
organizimi pr prcaktimin e mimeve. Faktort e jashtm t cilt ndikojn
n mimet jan:
natyra e tregut dhe krkesa;
konkurrenca;
elementet tjera t rrethins.
mimi i bazuar n shpenzime niset nga supozimi esencial se me nivelin e
mimit duhet t mbulohen shpenzimet e puns s biznesit. mimet e orientuara
n konkurrenc ndrlidhen me mimet t cilat ndrmarrja i ndryshon si rezultat i
ndryshimeve t mimeve t konkurrentve apo si rezultat i disa aktiviteteve t caktuara
q i ndrmarrin ndrmarrjet konkurruese.
Baz pr caktimin e mimeve n kushte t ekzistimit t marrdhnieve
konkurrente t tregut sht raporti i ndrsjell mes oferts dhe krkess.
73
PJESA E PAR
Pyetje pr diskutim:
1. Defino nocionin mim?
2. Cilt faktor duhet t ndrmerren parasysh gjat prcaktimit t vlers s mimit?
3. Si formohet mimi n baz t shpenzimeve?
4. Si formohet mimi n baz t parimit tregtar?
5. ka nnkupton me mimin konkurrues?
74

6
PROMOVIM DHE
PRODHIM
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Rndsia dhe llojet e promovimit
2. Propaganda ekonomike
3. Promovimi shits
4. Marrdhniet me publikun
5. Shitja personale
QLLIMI I MSIMIT
ta shikoni rndsin e promovimit si instrument t
marketingut;
ti theksoni dhe sqaroni llojet e promovimit;
ta kuptoni rndsin e propagands ekonomike;
ta kuptoni dhe sqaroni promovimin shits;
ti sqaroni marrdhniet me publikun dhe shitjen
personale.
75
PJESA E PAR
1. RNDSIA DHE LLOJET E PROMOVIMIT
Promovimi
sht mnyr e
komunikimit t
ndrmarrjeve
me blersit i cili
realizohet me
ndrmjetsim
t agjencive t
j
marketingut dhe
mediave pr
komunikim masiv.
drguesi
N kushtet bashkkohore n treg ofrohen t mira

dhe shrbime t llojllojshme. Konsumatort prballen me
probleme gjat marrjes s vendimit pr at se cilin prodhim
ta blejn. Me kt rast, si tregues u shrbejn m shum
informata, por njra nga informatat m t rndsishme sht
informatn t ciln paraprakisht e kan marr pr prodhimin e
krkuar. Ndikimi i informatave sht m i madh nse t njjtat
jan t dukshme dhe q bjn prshtypje. Me kto informata
pr prodhimin ndrmarrjet n fakt komunikojn me blersit.
Promovimi paraqet komunikim masiv, meq sht e
orientuar drejt rrethit t gjer t konsumatorve me qllim
q tua trheq vmendjen, ti shtyj t mendojn, t tregojn
interesim dhe t bhen blers t prodhimit.
Promovimi sht mnyr e komunikimit t ndrmarrjeve
me blersit i cili realizohet me ndrmjetsim t agjencive t
marketingut dhe mediave pr komunikim masiv.
do proces i komunikimit prbhet prej tri elementeve:
drguesi, porosia dhe pranuesi. Drguesi i porosis (ndrmarrja)
domosdo duhet t zgjedh prmbajtje prkatse t porosis dhe
t angazhoj media prkatse prmes t cilave, jo vetm q
do t realizoj kontakt me konsumatort potencial, por edhe
do t shkaktoj interesim dhe kujdes tek ata pr prmbajtjen e
porosis.
porosia
pranuesi
Promovimi sht nj nga instrumentet e marketing-miksit.

Ai u shrben instrumenteve tjera t marketing-miksit, e me
kt shrben edhe pr realizimin e qllimeve t ndrmarrjes.
Qllimet e promovimit kan t bjn me :
- Njohjen me prodhimin;
- Prkujtimin e prodhimit;
- Nxitjen e blersve;
- Testimin e reagimeve tek blersit etj.
Pr marketing konceptin jan t rndsishme efektet e
promovimit, ndrsa tregues pr efektet e promovimit jan:
77
PJESA E PAR
numri i prodhimeve t shitura, numri i krkess s ofertave,

vlera e t ardhurave, vizitat dhe lajmrimet e konsumatorve,
para dhe pas promovimit etj.
Efektet pozitive t promovimit shum varen nga mnyra me t
ciln ai realizohet.
Andaj, duhet pasur kujdes n zgjedhjen e paraqitjes
promovuese. sht me rndsi se promovimi komunikimet e
tij me konsumatort duhet ti realizoj prmes procesit me t
cilin do ta trheq vmendjen e tyre, do ta nxis interesimin e
tyre me ka do t shkaktoj dshir tek konsumatort, ndrsa
m pas vijon aksioni i blerjes dhe knaqjes s nevojave.
N teorin e marketingut numrohen format vijuese t
promovimit.
- Propaganda ekonomike,
- Promovimi i shitjes;
- Publiciteti dhe marrdhnia me publikun dhe
- Shitja personale
N praktik, n t shumtn e rasteve, domosdo sht t
kombinohen format e ndryshme t promovimit n mnyrn e
cila do t mundsoj realizimin e sistemit efikas t komunikimit
dhe ndikimit prkats, mbi konsumatort n procesin e
marrjes s vendimeve pr blerje. Kombinimi i till i formave
promovuese sht e njohur si przierjes promovuese.
Propaganda
ekonomike
Shitja
personale
PROMOVIMI
Marrdhnia
me opinonin
Fotografia nr. 1 Llojet e promovimit
78
Promovimi
i shitjes
PJESA E PAR
2. PROPAGANDA EKONOMIKE
Propaganda
ekonomike sht e
orientuar n nxitjen
e drejtprdrejt
t konsumatorit
pr blerje t nj
prodhimi t caktuar
j
Propaganda ekonomike sht e orientuar n nxitjen

e drejtprdrejt t konsumatorit pr blerje t nj prodhimi
t caktuar, n kt drejtim nevojitet q tek prodhimi t
promovohen karakteristikat e lehta evidente. Propaganda
ekonomike ka prani t madhe n jetn e prditshme t
konsumatorve. Andaj, pr t thuhet se sht komunikim
agresiv i prodhuesit me konsumatorin.
Propaganda ekonomike sht aktivitet promovues
i orientuar n prforcimin e komunikimit t prodhimit me
konsumatorin, prmes shfrytzimit t mediave profesionale
pr informim dhe prezantim publik para konsumatorve
(televizion, shtyp, radio, afishe, post etj). Ajo ka ndikim
t madh mbi veset blerse dhe trheqjen e blersve duke
kontribuar n zmadhimin e sasis s shitjes. Megjithat, pr t
jan t lidhura shum shpenzime t cilat mund t arsyetohen
nse promovimi kontribuon pr zmadhimin e shitjes dhe t
ardhurave.
Ndryshe shpenzimet pr propagandn ekonomike
mund t llogariten si shpenzime me karakter investues nse
efektet e saj manifestohen dhe qndrojn n afat sa m t gjat.
Nevoja pr propagandn ekonomike nuk sht doher
e njjt. Pr shkak t gjersis s saj n kuptimin e prfshirjes
s blersve, rekomandohet t prdoret kur bhet fjal pr
ndonj prodhim t ri n treg, kur ka risi n cilsin apo
dizajnin e prodhimit vem t njohur, kur shitja e prodhimit ka
shnuar rnie, n situate kur prodhimi duhet t aktualizohet n
treg etj. Propaganda ekonomike shfrytzon lloje t ndryshme
t mjeteve dhe mediave pr ta prcjellur porosin deri te
konsumatori prfundimtar. M t rndsishme jan:
- mjetet propaganduese afariste, si jan: zarfet, faturat,
letrat etj, t cilat prdoren n komunikimin e prditshm dhe
n t cilat shkruhet porosia me t ciln i drejtohet ndrmarrja
blersve.
- Mjetet propaganduese t drejtprdrejta, si jan:
letra propaganduese, katalogu, prospekti, gazeta personale etj,
shrbejn pr komunikim t drejtprdrejt me ndonj blers t
79
N propagandn
ekonomike sipas
rregullit duhet t
prdoren porosi
t shkurta, por t
besueshme
j
PJESA E PAR
njohur.
- Mjetet propaganduese reprezentative, si jan:
kalendart, stilograft, libr shnimesh, uratat dhe ngjashm,
u jepen falas nj rrethit t gjer t blersve potencial.
- Mjetet e jashtme propaganduese, si jan: afishet,
reklamat e ndritshme, bilbordet etj, jan mjete t atilla q
ndrmarrja i vendos n vendet e jashtme me qllim q ti
vizitoj blersi pr prodhimin ose ndonj veori t tij.
- Mediumet pr komunikim masiv, si jan: radioja,
televizioni, interneti, shtypi ditor etj, jan mjetet t
rndsishme prmes t cilave ndrmarrjet drgojn porosi deri
te konsumatort.
N propagandn ekonomike sipas rregullit duhet t
prdoren porosi t shkurta, por t besueshme, t cilat duhet t
ndrlidhen me nevojat e blersve, ndrsa njkohsisht t kos
jet imponuese. Porosia propaganduese ekonomike nuk guxon
t jet revizion i karakteristikave t prodhimit, por duhet t
prek ndjenjn e trheqjes tek konsumatort.
Porosit propaganduese mund t plasohen nga ana e
personaliteteve t njohura nga jeta kulturore dhe publike.
Porosit propaganduese jan kumtesa dhe informata t
drejtuara deri te blersit pr prodhimet t cilat kompania duhet
ti shes. sht shum me rndsi se si n aspektin kreativ do t
formulohen porosit propaganduese: ngjyra, zri, stili, dizajni,
humori etj.
Porosia e krijuar me sukses propaganduese duhet t
trheq vmendjen, t krijoj interesim, dshir dhe ta shtyj
blersin n aksion pr t bler prodhimin. Kto jan elementet
themelore t modelit AIDA.
Kujdes
Attention
Interes
Interest
Dshir
Desire
Aksion
Action
Fotografia nr. 2 Modeli AIDA
80
PJESA E PAR
Secila porosi propaganduese duhet t prmbaj:

1. Elemente protektive (vizatim, z, melodi, shkronja
specifike etj, q trheqin vmendjen).
2. Elemente ofensive (tituj, afishe, apele etj q mund t
shkaktoj interesim).
3. Elemente te identifikimit (mark, shenjn mbrojtse,
emrin e kompanis etj).
Pasi t prpilohet porosia propaganduese duhet t zgjidhen
mjetet dhe mediumet e
propagands ekonomike, prmes t cilave do t bhet bartja e
porosive deri te auditoriumi i caktuar. N fund bhet vlersimi
i rezultateve t arritura me propagandn ekonomike: sa shikues
e kan vshtruar reklamn, sa ajo ka ndikuar mbi konsumatort
dhe vetdijen e tyre pr ekzistimin e prodhimit, dhe sa ka
shkaktuar tek e fundit rritjen e shitjes s prodhimit. Shum
sht vshtir q t matet sa ka ndikuar propaganda mbi sasin
e shitjes, meq ajo determinohet edhe prej faktorve tjer, si
jan: karakteristikat e prodhimit, mimi, qasja e prodhimit etj.
Propaganda ekonomike ndonse sht mjet i shtrenjt
promovues, ofron shum mundsi pr
promovimin e prodhimeve.
3. PROMOVIMI SHITS
Promovimi shits
sht form e
promovimit q
prfshin aktivitetet
t cilat stimulojn
blerjen nga ana e
konsumatorve,
ndrsa nuk
j
prfshihen n
format tjera
Promovimi shits sht form e promovimit q

prfshin aktivitetet t cilat stimulojn blerjen nga ana e
konsumatorve, ndrsa nuk prfshihen n format tjera (shitjen
personale, propagandn dhe publicitetit).
Si aktivitete n promovimin shits konsiderohen:
politika e ekspozimit, premit, kuponat, ekzemplart pa
pages, konkurset dhe garat shprblyese, pullat tregtare,
demonstrimet, ekspozitat, panairet etj.
Politika e ekspozimit ka rndsi t pazvendsueshme
pr trheqjen e blersve n shitore. Ekzistojn dy aspekte t
ekspozimit t prodhimeve: ekspozimi i prodhimeve n shitore
81
Marrdhniet me
publikun jan
njfar kompetence
menaxherike meq
teknika dhe aftsia
promovuese u
takon menaxherve,
veanrisht
topj
menaxherve
82
PJESA E PAR
dhe ekspozimi i prodhimeve n vitrina.

- ekspozimi i prodhimeve n shitore ka pr qllim q ti nxis
blersit t cilt do t hyjn n shitore pr ti bler prodhimet.
Mnyra sipas t cils jan renditur prodhimet n shitore mund
t ket ndikim t madh mbi blersit q t vendosin t blejn
ndonj prodhim. Pronart ose menaxhert e shitoreve mund
t prdorin mnyra t ndryshme t ekspozimit, si sht
ekspozimi i hapur, kur prdoren gondol, rafte dhe ngjashm,
apo ekspozimi i mbyllur, i cili sht i qlluar pr ekspozimin
e prodhimeve ushqimore dhe kimike. Po ashtu, ekspozimi i
prodhimeve mund t bhet n tezg, e cila sht e qlluar pr
prmirsimin e dukshmris s prodhimeve dhe mundsin
pr kontakt t drejtprdrejt, me qllim q blersi ta prek dhe
shikoj prodhimin i cili sht ekspozuar.
-ekspozimi i prodhimeve n vitrin ka pr qllim q t
trheq vmendjen e kalimtarve dhe t shkaktoj interesim
pr prmbajtjen e vitrins.
Premit si form e promovimit shits paraqesin prodhim
i cili jepet falas apo sipas ndonj mimi i cili paraqet vetm
nj pjes t vogl t vlers s saj t vrtet, ndrsa me qllim
q t realizohet blerja e ndonj prodhimi tjetr.
Kupont jan certifikata t cilat kan vler ku i
shfrytzojn konsumatort gjat blerjes s prodhimeve t cilat
jan t pashnuara n kuponin. Me kupont bhet prpjekje
q t rritet sasia e shitjes prmes sistemit t shprblimit ose
lirimit.
Ekzemplart pa pages, si form e promovimit t shitjes,
ka pr qllim q t shkaktoj blerjen e prodhimit i cili jepet
falas. Kjo sht njra nga mjetet m t shtrenjta promovuese
e cila ka pr qllim q ti stimuloj blersit potencial q kan
hequr dor n kt kategori t prodhimeve, si dhe t trhiqen
blersit m pak t sigurt.
4. MARRDHNIET ME PUBLIKUN
Marrdhnia me publikun sht lloj i veant i
promovimit. Pr kt lloj t promovimit mund t thuhet se
sht njfar kompetence menaxherike meq teknika dhe
aftsia promovuese u takon menaxherve, veanrisht topmenaxherve
Marrdhniet
me publikun si
aktivitet promovues
menaxherik
promovimet e saj
mund ti zbatoj
prmes mediave
eksterne
dhe
j
interne.
PJESA E PAR
Marrdhnia me publikun sht lloj i posam i

promocionit n t ciln ngjan komunikimi mes individit ose
ndrmarrjes me blersit potencial me qllim t rritjes s
shitjes dhe ndrtimit t imazhit t ndrmarrjes. Qllimi i ktij
lloji t promocionit sht q t krijohet nj prezantim pozitiv
i ndrmarrjes. Nga ana tjetr, me informata, komente dhe t
dhna t ndryshme, por edhe me mjete promotive veprohet
mbi mendimin publik pr ndrmarrjen.
Gjat shfrytzimit t ktij llojit t promocionit nevojitet:
T identifikon grupet q e prbjn publikun;
T analizohen vlersimet e mendimit publik pr
ndrmarrjen;
T zgjidhen dhe saktsohen mnyrat e prezantimit t
ndrmarrjes n kuptimin e krijimit t prshtypjes m t mir
pr t.
T prezantohet funksionimi dhe politika afariste e
ndrmarrjes.
Marrdhniet me publikun si aktivitet promovues
menaxherik promovimet e saj mund ti zbatoj prmes mediave
eksterne dhe interne. Mediat pr publik ekstern njihen si macmedia (televizione, internet, radio, gazeta, revista, broshura),
paraqitje me shkrim, (mbledhime aksionare, kontakte me
konsumatort, vizita t ndrmarrjeve dhe institucioneve,
paraqitje televizive dhe n radio) dhe mjete audiovizuele
(filma, slajde, CD, dhe ngjashm). Mediat pr publik intern
kan t bjn me shtypin me karakter intern, paraqitjet gojore
ndrmarrjen dhe me mjetet audiovizule q prdoren n
ndrmarrjen.
5. SHITJA PERSONALE
Shitja personale
sht nj lloj i
promovimit n
t cilin prmes
kontaktit personal
komunikohet me
blersit n drejtim t
blerjes
j s prodhimit.
Shitja personale sht nj lloj i promovimit n t cilin

prmes kontaktit personal komunikohet me blersit n drejtim
t blerjes s prodhimit dhe knaqjen e nevojave t tij. Tek ky
lloji promovimit bhet fjal pr kontaktin e drejtprdrejt dhe
personal mes shitsit dhe blersit, pr shkak t cils shpesh
her shitja varet nga raporti i ndrsjell i shitsit dhe blersit.
Shitsi doher duhet t jet n krkim t blersve t rinj, t
gjejn aranzhmane t reja shitse, t plasoj informata t reja
83
Shitja personale ka
efekt m t madh
tek blersit t cilt
pr her t par
duhet t sjellin
vendim se cilin
prodhim duhet ta
blejn
j apo kan
mdyshje se pr
cilin prodhim t
vendosin
84
PJESA E PAR
dhe t vendos dhe ndrtoj marrdhnie prfundimtare me

blersit duke i treguar si kujdesie pr nevojat e tyre.
Ky lloj i promovimit ka efekt m t madh mbi ata blers
q pr her t par duhet t sjellin vendim se cilin prodhim
duhet ta blejn apo kan mdyshje se pr cilin prodhim t
vendosin. Prej ktu del n shprehje se aftsia dhe shkathtsia
e shitsit n kontaktin e drejtprdrejt ti zbuloj dshirat,
krkesat e konsumatorit, jan me rndsi vendimtare pr t
bindur shitsin q t vendos pr prodhimin.
Shitja personale mund t shfrytzoj teknika t
ndryshme t veprimit para blersve, por m karakteristike jan
ato si vijojn:
Stimulans prgjigjja sht teknik gjat s cils duke
i njohur mir dshirat e blersit, zgjedhjet mnyra e cila do t
ndikoj n vendimin e tij pr blerjen e prodhimit.
Formula shitse si teknik pr shitjen personale niset
prej konstatime t njohura pr blersin dhe prmes diskutimit
ndikohet q t bindet n blerjen e prodhimit.
Knaqja e nevojs sht teknik e shitjes personale n
t ciln lihet q blersi ti prezantoj nevojat e tij dhe ndaj tyre
prgjigjet me ofert adekuate pr knaqjen e nevojave t tij.
Secila prej ktyre teknikave t shitjes personale n
situate t ndryshme mund t jep efekte t ndryshme, q do t
thot se duhet t planifikohet mir paraqitja para blersve. Kjo
do t thot se n shitjen personale duhet t bhen analiza ndaj
blersve dhe nevojave t tyre, t prcaktohet qasja pr blers
t ndryshm, t prcaktohet dhe organizohet vet prezantimi,
t reagohet n mnyr pozitive ndaj blersve etj.
PJESA E PAR
NOCIONET KYE
PROMOVIM
PROPAGAND EKONOMIKE
PROMOVIM SHITS
RAPORTI ME PUBLIKUN
SHITJA PERSONALE
PRMBLEDHJE
Promovimi paraqet komunikim masiv, meq sht e orientuar drejt rrethit t gjer
t konsumatorve me qllim q tua trheq vmendjen, ti shtyj t mendojn, t
tregojn interesim dhe t bhen blers t prodhimit.
N praktik, n t shumtn e rasteve, domosdo sht t kombinohen format e
ndryshme t promovimit n mnyrn e cila do t mundsoj realizimin e sistemit
efikas t komunikimit dhe ndikimit prkats, mbi konsumatort n procesin e marrjes
s vendimeve pr blerje. Kombinimi i till i formave promovuese sht e njohur si
przierjes promovuese.
Propaganda ekonomike sht aktivitet promovues i orientuar n prforcimin
e komunikimit t prodhimit me konsumatorin, prmes shfrytzimit t mediave
profesionale pr informim dhe prezantim publik para konsumatorve (televizion,
shtyp, radio, afishe, post etj). Promovimi shits sht form e promovimit q
prfshin aktivitetet t cilat stimulojn blerjen nga ana e konsumatorve, ndrsa nuk
prfshihen n format tjera (shitjen personale, propagandn dhe publicitetit).
Si aktivitete n promovimin shits konsiderohen: politika e ekspozimit, premit,
kuponat, ekzemplart pa pages, konkurset dhe garat shprblyese, pullat tregtare,
demonstrimet, ekspozitat, panairet etj.
Marrdhnia me publikun sht lloj i posam i promocionit n t ciln ngjan
komunikimi mes individit ose ndrmarrjes me blersit potencial me qllim t rritjes
s shitjes dhe ndrtimit t imazhit t ndrmarrjes. Qllimi i ktij lloji t promocionit
sht q t krijohet nj prezantim pozitiv i ndrmarrjes. Shitja personale sht nj lloj
i promovimit n t cilin prmes kontaktit personal komunikohet me blersit n drejtim
t blerjes s prodhimit dhe knaqjen e nevojave t tij.
85
Pyetje pr diskutim dhe kontrollim t dijs;

1. far sht rndsia e promovimit si instrument i marketingut?
2. Cilat forma t promovimit e prbjn przierjen promovuese?
3. Si vepron propaganda ekonomike mbi konsumatort?
4. Numro mjetet dhe mediat e propagands ekonomike.
5. ka prmbajn porosit propaganduese ekonomike?
6. ka nnkuptohet me nocionin raporti mepublikun?
7. far instrumente prdoren n promovimin shits?
8. Sqaro shitjen personale.
86
PJESA E PAR
TEMA
7
DISTRIBUIMI
PRMBAJTJA E TEMS
1. Distribuimi
2.. Kanalet e distribuimit
3.. Distribuimi fizik
QLLIMI I MSIMIT
ta kuptoni rndsin e distribuimit si instrument t marketingut;
ti theksoni dhe sqaroni kanalet e distribuimit;
ta sqaroni strategjin distribuese;
ta kuptoni dhe sqaroni strategjin distribuese;
t diskutoni pr distribuimin fizik.
87
88
PJESA E PAR
1. DISTRIBUIMI
Me an t
distribuimit
shnohet rruga e
prodhimit q nga
prodhuesi e deri te
konsumatori.
j
Fjala distribuim n marketing do t thot aktivitete

t cilat jan pjes prbrse e konceptit t marketing-miksit,
ndrsa kan t bjn me at q ndrmarrja duhet ta ndrmarr
dhe organizoj pasi ta kryej procesin e prodhimtaris s
prodhimit. N fakt, me an t distribuimit shnohet rruga e
prodhimit q nga prodhuesi e deri te konsumatori.
Distribuimi sht instrument i rndsishm i marketingmiksit i cili duhet t mundsoj mnyrn m t shpejt dhe m
efikase t lvizjes s prodhimit drejt qllimit t tij konsumatorit.
Shpejtsia q duhet t sigurohet prmes distribuimit ka efekte
pozitive pr konsumatort dhe pr ndrmarrjet, n kuptim
t knaqjes s nevojave t konsumatorve dhe realizimin
e t ardhurave t ndrmarrjes. Shpenzimet q ngjajn gjat
distribuimit rrisin mimin e prodhimit.
Firmat
Konsumatort
ndrmarrjet
(t ardhura)
distribuimi
konsumatort
(knaqja e
konsumatorve)
Fotografia nr. 1 Efektet e shpejtsis s distribuimit

Gjat distribuimit, karakteristike jan ngjarjet vijuese
lidhur me prodhimin:
Lvizja fizike e prodhimit;
Bartja e pronsis;
Pagesa e prodhimit
Lvizja fizike e prodhimit sht e lidhur me distribuimin
n kuptim t pashmangshmris s transportit t prodhimit nga
prodhuesi deri te konsumatori. Me kt rast duhet t sigurohen
mnyra t ndryshme t transportit dhe kushte t ndryshme
gjat transportit t prodhimit.
89
PJESA E PAR
Bartja e pronsis do t thot se gjat distribuimit t

prodhimit mund t ngjaj bartja e pronsis s t njjtit edhe
at prmes akteve t shitjes gjegjsisht furnizimit t prodhimit.
Kjo varet nga kanalet e distribuimit.
Pagesa e prodhimit sht aktivitet financiar i lidhur me
distribuimin, pr shkak se n distribuimin sht kyur edhe
shitja e prodhimit.
Distribuimi pr nga rndsia aspak nuk ngel mbrapa
instrumenteve tjera t marketingmiksit, meq ai i cakton dhe
ka ndikim mbi drejtimet, mnyrat dhe shpejtsin e lvizjes
s prodhimeve deri te qllimi prfundimtar konsumatori.
Faktort primar n distribuimin jan kanalet e distribuimit,
distribuimi fizik dhe format institucionale t distribuimit.
2. KANALET DHE STRATEGJIT E

DISTRIBUIMIT
Kanalet e
distribuimit
paraqesin mnyrn
e lvizjes s
prodhimeve deri te
konsumatort.
j
90
Kanalet e distribuimit paraqesin mnyrn e lvizjes s

prodhimeve, gjegjsisht mnyrn sipas t cils bhet furnizimi
i konsumatorve me t njjtat. Kanalet e distribuimit zgjidhen
n funksion t knaqjes s nevojave t konsumatorve.
Kanali i distribuimit mund t krahasohet me nj gypsjells
npr t cilin rrjedh prodhimi deri te konsumatori. Kanalet e
distribuimit nuk i prfshijn vetm distancat hapsinore por
edhe distancn kohore gjat transferimit t prodhimeve nga
prodhuesi deri te konsumatori.
Mund t veohen tre kanale t distribuimit:
Shitja e drejtprdrejt;
Shitja me ndrmjetsim t tregtis me pakic;
Shitja prmes ndrmjetsuesve t mdhenj
Shitja e drejtprdrejt prbhet n at se prodhuesi pa
ndrmjets e zbaton distribuimin. Shitja e drejtprdrejt mund t
realizohet prmes sektorit shits t prodhuesit, shitjes prmes
posts ose me porosi, shitjes prmes udhtarve tregtar dhe
prmes rrjetit shits me pakic t prodhuesit.
PJESA E PAR
Shitja me ndrmjetsim t tregtis me pakic realizohet

prmes institucioneve t ndryshme t shitjes me pakic si
jan: shtpit e mallrave, kooperativat shitse, ndrmarrjet
tregtare me pakic etj.
Shitja prmes ndrmjetsuesve t mdhenj prbhet
n lshimin e distribuimit firmave tregtare, por me kt rast
humbet kontrolli mbi lvizjen e prodhimeve dhe mbi nevojat
e konsumatorve.
prodhues
prodhues
prodhues
konsumator
ndrmjetsues
ndrmjetsues 1
konsumator
ndrmjetsues 2
konsumator
Fotografia nr. 2 Kanalet parsore t distribuimit

Distribuimi i prodhimeve prfshin m shum
institucione t cilat ndrmjetsojn ose ndihmojn n procesin
e shkmbimit. Rndsi m t madhe kan ndrmarrjet tregtare
t cilat diferencohen si tregti me shumic dhe tregti me pakic.
Konsumatori 1
Prodhuesi
Konsumatori 3
Ndrmjetsuesi 2
Ndrmjetsuesi 1
Konsumator 2
Fotografia nr. 3. Zgjedhje alternative e kanaleve t

distribuimit
91
Strategji t
distribuimit jan:
distribuimi intensiv,
distribuimi selektiv
dhe distribuimi
ekskluziv
j
92
PJESA E PAR
Strategjit e distribuimit jan: distribuimi intensiv,

distribuimi selektiv dhe distribuimi ekskluziv.
T gjitha institucionet q marrin pjes n distribuimin
mund t grupohen n dy grupe:
1. Institucione t cilat ndrmjetsojn n procesin e
shkmbimit. Ktu bjn pjes:
- institucionet t cilat ndrmjetsojn pa mos marr
pronsin ndaj t mirs (agjencit, komisionert dhe ngjashm)
dhe
- institucionet t cilat marrin pronsin ndaj t mirs
(tregtia me shumic dhe tregtia me pakic)
2. Institucione t cilat ndihmojn n kryerjen e procesit
t shkmbimit. Sipas shrbimeve q i kryejn, ato mund t
ndahen n:
- qendra dizajnuese dhe institucione;
- inspektorate dhe ente pr standardizim;
- stacione blerse
- agjenci pr shpallje
- ndrmarrje transportuese
- banka dhe kursimore
- shoqri t sigurimit
- agjenci t marketingut etj.
Varsisht prej krkesave dhe nevojave t konsumatorve,
por edhe prej nevojave t shitsve mund t zbatohen strategjit
vijuese t distribuimit: distribuimi intensiv, distribuimi
selektiv dhe distribuimi ekskluziv.
Distribuimi intensiv ka t bj me mundsin q t
gjith distributort t cilt jan t interesuar pr tu kyur n
distribuimin e prodhimit. Ai zbatohet kur prodhuesi pret q
produkti i tij t gjendet n shum pika t shitjes. Distribuimi
intensive sht i domosdoshm pr distribumin e prodhimeve
t cilat jan me afat t shkurt t prdorimit dhe shfrytzohen
pr do dit, si sht shembulli me bukn, qumshtin, mishin,
shtypin ditor etj.
Distribumi selektiv zbatohet kur prodhuesi i selekton
distribuesit t cilt do t ken mundsi ta distribojn
prodhimin. Ky selektim bhen pr shkak t thjeshtsis s
shitjes, zvoglimit t shpenzimeve, shfrytzimit t lokacionit
t distrubuesve dhe ngjashm.
Distribuimi ekskluziv ekziston me marrveshje ndrmjet
PJESA E PAR
prodhuesit dhe nj numri t caktuar t ndrmjetsuesve me t

drejt ekskluzive t distribuimit t nj prodhimi t caktuar.
Ekskluziviteti fitohet pr shkak t disa krkesave t
caktuara t prodhuesit nga prfaqsuesi, si jan posedimi i
kushteve specifike pr ruajtjen e prodhimit, rrjeti i degzuar
i shum marketeve, posedimi i serviseve t specializuara dhe
fuqis profesionale t puns etj.
3. DISTRIBUMI FIZIK
Distribuimi fizik
duhet t sigurohet
mes ruajtjes
s rezervave
dhe shitjes s
prodhimeve
j
Distribumi fizik ndryshe quhet edhe gjeografi e

marketingut. Ai duhet t siguroj kontinuitet mes ruajtjes s
rezervave dhe shitjes s prodhimeve, ndrsa konsumatorve tu
siguroj knaqjen e prkohshme t nevojave. Pr distribuimin
fizik karakteristike jan shpenzimet e mdha lidhur me
transportin, pranimin, prgatitjen, paketimin transportues,
futjen n magazine, ruajtjen e rezervave etj. Lidhur me kt
bhen shum analiza pr zvoglimin e shpenzimeve. N kt
aspekt, shum me rndsi sht lokacioni i objekteve pr
distribumin fizik i cili duhet t knaq marketing-orientimin pr
knaqjen e nevojave t konsumatorve, por edhe prpjekjet
e ndrmarrjeve q ti ulin shpenzimet lidhur me distribuimin
fizik, vemas shpenzimet fizike. Pr zgjedhjen e drejt t
objekteve pr distribuim fizik, s pari her duhet t caktohet
rajoni tregtar pr ndrmarrjen dhe madhsia e saj. M pas, n
baz t ksaj, bhet zgjedhja e lokacionit t objekteve shitse,
lokacionit t qendrave distribuese dhe magazinat.
Distribuimi fizik paraqitet si element i rndsishm
n sistemin e prgjithshm t distribuimit. Distribuimi fizik
i prfshin vendimet q merren rreth mnyrs s depozitimit,
manipulimit dhe transportit t prodhimeve me ka ato do
t jen t arritshme n hapsirn dhe kohn, ather kur u
nevojiten konsumatorve. Distribuimi fizik ndryshe quhet edhe
marketing-logjistik qllimi i s cils sht q t sigurohet:
- shrbimi maksimal i blersve prmes dorzimit t
shpejt, asortimanit fleksibil dhe ngjashm dhe
- minimizimi i shpenzimeve t distribuesve
93
PJESA E PAR
NOCIONET KYE
DISTRIBUIMI
KANALET E DISTRIBUIMIT
TREGTIA ME PAKIC
TREGTIA ME SHUMIC
STRATEGJIT DISTRIBUESE
DISTRIBUIMI FIZIK
PRMBLEDHJE
Distribuimi sht instrument i rndsishm i marketing-miksit i cili duhet t
mundsoj mnyrn m t shpejt dhe m efikase t lvizjes s prodhimit drejt qllimit
t tij konsumatorit. Shpejtsia q duhet t sigurohet prmes distribuimit ka efekte
pozitive pr konsumatort dhe pr ndrmarrjet, n kuptim t knaqjes s nevojave t
konsumatorve dhe realizimin e t ardhurave t ndrmarrjes.
Kanalet e distribuimit paraqesin mnyrn e lvizjes s prodhimeve, gjegjsisht
mnyrn sipas t cils bhet furnizimi i konsumatorve me t njjtat. Kanalet e
distribuimit zgjidhen n funksion t knaqjes s nevojave t konsumatorve. Mund t
veohen tre kanale t distribuimit; Shitja e drejtprdrejt, shitja me ndrmjetsim t
tregtis me pakic; shitja prmes ndrmjetsuesve t mdhenj.
Varsisht prej krkesave dhe nevojave t konsumatorve, por edhe prej
nevojave t shitsit mund t zbatohen strategjit vijuese t distribuimit: distribuimi
intensiv, distribuimi selektiv dhe distribuimi ekskluziv.
Distribuimi fizik paraqitet si element i rndsishm n sistemin e prgjithshm
t distribuimit. Distribuimi fizik i prfshin vendimet q merren rreth mnyrs s
depozitimit, manipulimit dhe transportit t prodhimeve me ka ato do t jen t
arritshme n hapsirn dhe kohn, ather kur u nevojiten konsumatorve.
94
PJESA E PAR
Pyetje pr diskutim dhe kontrollim t dituris:

1.
2.
3.
4.
5.
ka nnkuptohet me nocionin distribuim?

Cilat kanale t distribuimit i di?
N ciln mnyr kryhet shitja e drejtprdrejt?
Pse nevojiten ndrmjetsues n procesin e distribuimit?
Cili sht roli i tregtis me shumic dhe i tregtis me pakic n procesin e
distribuimit?
6. Cilt faktor ndikojn n shpenzimet e distribuimit fizik?
7. far strategjish distribuese veohen?
95
96
PJESA E PAR

8
UDHHEQJA
(MENAXHMENTI)
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Nocioni dhe thelbi i menaxhmentit
2. Nivelet menaxheriale dhe llojet menaxherve
3. Funksionet menaxheriale
4. Aftsit menaxheriale
5. Rolet menaxheriale
QLLIMI I MSIMIT:
ta kuptoni ku praktikohet dhe kush e praktikon menaxhmentin;
ta kuptoni thelbin e funksioneve menaxheriale;
ti kuptoni aftsit menaxheriale;
ti kuptoni nivelet menaxherike dhe llojet e menaxherve;
ti sqaroni rolet e menaxherit;
97
PJESA E PAR
1. KUPTIMI DHE THELBI I MENAXHMENTIT
Ndrmarrja nuk
guxon t punoj si
do qoft, dhe me
at t arrij far do
qoft rezultate.
Rregullimi i
funksionimit t
biznesit drejt
realizimit t
qllimeve nuk sht
gj tjetr vese
menaxhment.
j
Me at q do t formoni nj biznes tuajin dhe me kt

rast do ta ndrtoni qllimin q dshironi ta arrini (prodhimin
e ndonj t mire ose shrbimi), sht realizuar hapi i par.
Tani biznesi sht formuar dhe pritet t funksionoj, dhe me at
t krijohen kushte pr prodhimin e t mirave ose shrbimeve
t cilat jan t nevojshme pr njerzit.
Qllimet t cilat i keni vendosur para vetes mund ti
arrini vetm nse biznesi (ndrmarrja) do t funksionoj.
Nse prsri nuk funksionon, do t thot se dika keni gabuar
gjat formimit t tij. Ajo se biznesi i sapoformuar duhet t
funksionoj sht dika q kuptohet vetvetiu. Por a sht
e mjaftueshme kjo? Ndrmarrja nuk guxon t punoj si do
qoft, dhe me at t arrij far do qoft rezultate, por sht
e nevojshme t prcaktohet funksionimi i tij i drejt, qe do t
rezultoj me arritje t qllimeve t parapara.
A sht funksionimi i biznesit aktivitet q zhvillohet
vetvetiu? Prgjigjja konfirmuese pr kt pyetje, mund t
fitohet vetm n rast kur biznesi dirigjohet me automatizm
i cili ka mundsi vet t rregullohet, ka program t caktuar
paraprak dhe mund vetvetiu t funksionoj si parashihet.
Meq bizneset nuk jan automatike (edhe pse ato n vete
mund t prmbajn automatizm), shtrohet pyetja: Si t
rregullohet funksionimi i biznesit?
Rregullimi i funksionimit t biznesit (ndrmarrjes) drejt arritjes
s qllimeve nuk sht gj tjetr vese menaxhment. Pr t
funksionuar dhe pr ti arritur qllimet pr t cilat biznesi sht
formuar, ai patjetr duhet t menaxhohet. Prej asaj se si do t
menaxhohet ndrmarrja, varet a do t funksionoj n mnyr t
drejt, ndrsa masa e kujdesit sht arritja e qllimeve (qllimi
parsor i biznesit sht fitimi).
Pr secilin sistem organizativ (firm, kompani,
ndrmarrje, institucion etj), menaxhimi sht shtje e
ekzistencs s tij. Nse menaxhimi nuk sht i mir, nse
me at nuk arrihen qllimet, ekzistenca e atij sistemi bhet i
pabaz.
99
PJESA E PAR
Kompleksi i funksioneve t cilat n nj ndrmarrje jan

t detyrueshme pr definimin e qllimeve dhe pr udhheqje
drejt arritjes s tyre, prkatsisht drejtimi, sht menaxhment.
Udhheqja n sistemin (biznesi) kontribuon pr
transformim efektiv dhe efikas t resurseve n t mira dhe
shrbime.
Sistemi i modelit
Feedback nga mesi
Procesi i transformimit
Autput
Input
Teknologjia
Resurset njerzore
Resurset fizike
Resurset financiare
Resurset informative
T mirat/Shrbimet
Sjellja
Fitimi/Humbja
Fotografja nr. 1 Udhheqja n sistem (biznes) kontribuon

pr transformim efektiv dhe efikas t input-eve(resurseve)
n output-e (produkteve).
N biznesin bashkkohor nuk ka asnj faktor aq t
rndsishm si sht menaxhmenti. Menaxhmenti sht
aktivitet dominant n punn e do ndrmarrje. Menaxhmneti
sht aktivitet universal i cili mund t realizohet n t gjitha
format dhe llojet e organizatave duke filluar nga ndrmarrje
tregtare, shkolla, universitete, spitale, qeveri etj. Pr
menaxhmentin sot ekzistojn definicione t shumta, duke
filluar prej nga m t thjeshtat deri tek m te komplikuarat.
Tek definicionet m t thjeshta bjn pjes :
- Menaxhmet do t thot ti nxissh t tjert t bjn at
100
PJESA E PAR
q mendojm se sht e drejt

Menaxhmenti sht aktivitet dominant n punn e secils
ndrmarrje.
- Menaxhment do t thot t punohet me duart e t
tjerve.
- Menaxhment sht realizim i nj gjje q dshirohet
t bhet, nprmjet njerzve.
Definicionet m komplekse pr menaxhmentin mes
tjerash tregojn edhe pr funksionet t cilat i prmban. I
atill sht definicioni n vijim: Menaxhmenti sht proces
i planifikimit, organizimit, udhheqjes dhe kontrollimit t
aktiviteteve n nj organizat, pr realizimin e qllimeve t
tyre ne mnyr efikase.
Ekzistojn edhe definicione t cilat nisen nga vendi
dhe roli i individve: -Menaxhmenti sht proces i krijimit t
kushteve n t cilat individt, duke punuar me njerz tjer ne
grupe, n mnyr efikase do ti arrijn qllimet e caktuara.
N disa definicione tjera theksi sht i vendosur mbi resurset :
- Menaxhment sht realizim i nj aktiviteti trsor me
shfrytzimin e resurseve (njerzore, financiare, fizike,
teknologjike, informative etj.)
Edhe pse definicionet e menaxhment jan t ndryshme,
megjithat mund t tregojm ngjashmrit e tyre:
Bhet fjal pr proces n lidhje me vendosjen dhe
realizimin e qllimeve t organizats.
Punohet me dhe nprmjet njerzve;
Funksionet e menaxhmentit jan planifikimi,
organizimi, udhheqja dhe kontrollimi;
Puna e menaxherit duhet t rezultojn n shfrytzimin
e resurseve n mnyre efikase.
2. NIVELET MENAXHERIALE DHE LLOJET E

MENAXHERVE
Biznesi pr t
funksionuar duhet
t menaxhohet.
N secilin nivel t
menaxhmentit gjenden
lloje t ndryshme t
menaxherve me detyra
t konfirmuara t puns.
j
N ekonomin tregtare bizneset organizohen n format

m t ndryshme, nga ndrmarrjet m t vogla individuale
(tregtar individ) deri te kompanit m t mdha ose shoqrit
aksionare. Por pavarsisht se n cilin kategori bn pjes,
biznesi pr t funksionuar duhet t menaxhohet. Pr kt
101
N do nivel t
menaxhmentit
gjenden lloje
t ndryshme t
menaxherve me
detyra t konfirmuara
t puns
j
102
PJESA E PAR
arsye, biznesi ka nevoj pr menaxher.

Menaxhimin e biznesit n ndrmarrjet e vogla
individuale, zakonisht e merr pronari i tij. Pronar i biznesit
n t shumtn e rasteve sht edhe drejtori i tij a.q menaxheri
kulmor. Por, me rritjen dhe zgjerimin e biznesit dhe krijimin
e a.q sektorve dhe reparteve, n mnyr t pashmangshme
krijohet a.q hierarkia menaxherike, gjegjsisht n udhheqjen,
krahas top-menaxherit marrin pjes edhe menaxhert e nivelit
t mesm dhe t par t menaxhmentit. Sipas ksaj, me biznesin
e mesm dhe t madh udhheqin tre lloje t menaxherve:
- Menaxheri kulmor (top menaxher)
- Niveli i mesm i menaxherve (middle level managers)
- Niveli i par i menaxherve (first line managers) T
punsuarit tjer nuk marrin pjes n udhheqjen, ndaj mund t
quhen jomenaxher.
Nivelin e menaxherve e determinojn qllimet e
organizats. Praktikisht, pr do nivel ka qllime prkatse.
N do nivel t menaxhmentit gjenden lloje t ndryshme t
menaxherve me detyra t konfirmuara t puns. Ndrkaq, n
nivelin kulmor t menaxhmentit gjendet menaxheri kulmor.
Ky vend i puns haset me emra t ndryshm, por me rndsi
t njjt: top menaxher, drejtor i prgjithshm, drejtues etj.
Menaxheri kulmor kujdeset pr qllimet n nivel t mbar
organizats, ndrsa nga aspekti kohor, kto jan qllime
afatgjate.
N nivelin e mesm t menaxhmentit gjenden drejtort
ekzekutiv apo menaxhert sektorial. Menaxhert e nivelit t
mesm kujdesen pr qllimet e disa sektorve (funksioneve)
t cilat nga aspekti kohor jan qllime afatmesme. N nivelin
e par t menaxhmentit jan t shprndar menaxhert si jan:
mbikqyrsi (supervizor), kontrollor, shef i ndrrimit apo
repartit, shef i shitores et.
Ata kan qllime t orientuara punuese, t cilat n
aspektin kohor jan afatshkurte, gjegjsisht qllime rrjedhse.
Kta menaxher i mbikqyrin dhe kontrollojn veprimet
punuese t ekzekutorve.
Qllimet e
menaxhmentit
Koha
PJESA E PAR
Niveli
qllimet e
ndrmarrjes
AFATGJATE
MENAXHMENTI
KULMOR
qllimet e
funksioneve dhe
sektorve t ndara
AFATMESME
MENAXHMENTI I
MESM
qllime t orientuara
punuese
AFATSHKURTE
NIVELI I PAR I
MENAXHMENTIT
Fotografia nr. 2 Niveli i menaxhmentit dhe qllimet e organizats (biznesit)

Duhet theksuar se n procesin e menaxhimit t biznesit
prgjegjsit e menaxherit t prgjithshm jan t gjera dhe
shumta, detyrat shpesh her t rnda, ndrsa aftsia dhe diturit
e nevojshme ndryshojn. Puna e top menaxherve sht mjaft
e ndrlikuar dhe paraqet sfid. Prgjegjsit e top menaxherit
mund t sistematizohen n gjasht kategori:
1. Top menaxheri sht prgjegjs pr vendosjen e
qllimeve afatgjate t cilat njkohsisht jan sfid dhe jan t
realizueshme. Ai duhet pasur vizion dhe ti inspiroj t tjert;
2. Top menaxheri sht prgjegjs pr vrtetimin e planeve
pr realizimin e qllimeve t parapara.
3. Top menaxheri sht prgjegjs pr zgjidhjen e
konflikteve t cilat dalin nga aktivitetet n organizatn.
4. Top menaxheri si lider i organizats sht prgjegjs
pr selektimin, avancimin, motivimin dhe trajtimin korrekt t
puntorve.
5. Menaxheri i prgjithshm sht prgjegjs pr kryerjen
e plot t aktiviteteve n biznesin.
6. N fund, ai i zbaton vendimet e kshillit drejtues,
kujdeset pr ligjshmrin e puns dhe pr punn e vet dorzon
raport vjetor.
103
PJESA E PAR
Puna e top menaxherit sht komplekse, prmban

shum elemente, andaj preferohet ti posedoj karakteristikat
njerzore si vijojn:
1. Profesionalizm
2. Kooperativitet
3. Ndershmri
4. Aftsi organizative
5. Autoritet
6. Afarizm
7. Vendosmri
8. Tjetr
ambicie
qndrueshmri
objektivitet
ndikim
dinjitet
30.3 %
18,7%
13,2%
11,6%
7,4 %
4,7 %
3,1 %
11,0%
Fotografia nr. 3 Karakteristikat preferuese t drejtorit (sipas James E. Morgan).
3. FUNSKIONET MENAXHERIALE
Detyra e
menaxhmentit sht
t udhheq aktivitetet
dhe ti udhheq t
punsuarit n drejtim
t realizimit t
qllimeve.
j
104
Roli i menaxhmentit n ndrmarrjen dhe m gjer

sht q t udhheq punn. Menaxhmenti n secilin vendim
duhet t ket parasysh punn efikase. Thn ndryshe, detyr
e manxhmentit sht t udhheq me punn, t udhheq me
menaxhert si dhe ti udhheq t punsuarit n drejtim t
realizimit t qllimeve. Kjo arrihet nprmjet funksioneve n
vazhdim :
Planifikimit
Organizimit dhe ekipimit
Udhheqjes
Motivimit
Kontrollit
Funksionet menaxherike nuk jan sipas peshs
identike pr t gjitha nivelet menaxherike. Pr menaxhmentin
kulmor planifikimi sht me intensitet m t theksuar.Tek
niveli m i ult m e prfaqsuar sht funksioni i udhheqjes.
PJESA E PAR
Funksioni i planifikimit bie kur zbret sipas strukturs

piramIdale hierarkike nga menaxhmenti kulmor deri te a.q
menaxhert nivelit t ult (supervizor). E kundrta e ksaj,
udhheqja rritet kur niset nga menaxhmenti kulmor drejt
supervizorve. Kontrollimi pr menaxhert kulmor dhe t
mesm sht me rndsi t barabart (t vogl), ndrsa tek
supervizort sht me rndsi m t madhe. Funksioni i
organizimit prfaqsohet n mnyr t barabart n t gjitha
nivelet e menaxhmentit.
MENAXHMENTIN
PLANIFIKIMI
ORGANIZIMI
UDHHEQJA
KONTROLLIN
QLLIMET
ORGANIZTIVE
Fotografia nr. 4 Funksionet e menaxhmentit
Planifikimi sht hyrje n selektimin e qllimeve, si
dhe njherit edhe aktivitet i par pr zbatimin e suksesshm
t lartprmendurs. Planet bhen pr intervale t ndryshme.
N to implikohen jo vetm idet e reja, por edhe ndjeshmria,
pajisja e vendit t puns etj. N fakt plani sht mjet pr
aksion dhe mnyr e realizimit t qllimit. Nse planifikimi
sht efikas, mund t pritet edhe realizimi i tij.
Organizimi dhe ekipimi Gjat veprimit t
prbashkt, do njeri domosdo duhet ta dij rolin e vet.
105
PJESA E PAR
Kt e mundson funksioni menaxherik i organizimit. Do t

thot, ky sht funksion i cili rregullon rolin e individit n
strukturn organizative. Ky sht instrument i menaxhmentit
dhe n strukturn e saj domosdo duhet t definohen detyrat
t cilat duhet t kryhen varsisht nga aftsit dhe motivimi i
njerzve. Ky sht funksion menaxherial i cili domosdo duhet
ti identifikoj nevojat pr fuqin puntore, t ket pasqyr n
profilin dhe cilsin e kuadrit q sht n disponim, punsimin
e puntorve t rinj, selektimin e puns etj, pr shkak t
kryerjes efektive t qllimeve t dshiruara t ndrmarrjes.
Udhheqja - Udhheqja ka pr qllim t ndikoj mbi njerzit
n pun, dhe para se t gjithash ka detyr harmonizimin e
relacioneve n mes njerzve. Secili menaxher do t pajtohet
me mendimin se problemet m t mdha rrjedhin nga njerzit
nga dshirat e tyre t ndryshme, krkesat dhe sjelljet si individ
ose grupe. Udhheqja paraqet mjet efektiv pr motivimin e
npunsve, zgjedhjen e kanalit efektiv t komunikimit si dhe
zgjedhjen e konflikteve n aksionet menaxherike.
Kontrolli - Ky funksion krijon mas dhe aktivitete t cilat
duhet t sigurojn realizimin e planit. Ktu kryhen aktivitete
planifikuese dhe grupore pr t vrejtur se ku kan ndodhur
disa devijime dhe far mund t ndrmerret pr korrigjimin
e tyre. Ky funksion sht instrument kryesor pr vlersimin e
realizimit t planeve me sukses.
T gjitha kto funksione vetvetiu nuk do t mund t kinin
kurrfar efekti pa koordinimin e tyre t ndrsjell. Koordinimi
i mir mundson q do individ me punn e vet t jep kontribut
maksimal pr realizimin e qllimeve n nj ndrmarrje.
4. AFTSIT MENAXHERIALE
Menaxheri domosdo
duhet t zgjidh
problemet teknike,
ekonomike dhe
njerzore pr ka i
nevojiten aftsi t
ndryshme
j
106
Analiza shkencore e puns s menaxherit pa dyshim

tregon se bhet fjal pr aktivitete t shumta komplekse dhe t
llojllojshme. Menaxheri domosdo duhet t zgjidh problemet
teknike, ekonomike dhe njerzore. Shpesh prshtatet me
krkesat e ndryshueshme teknike dhe tregtare. Suksesi n
kto pun t ndrlikuara dhe t ndryshme nnkupton jo vetm
diturin dhe prvojn e menaxherit, por edhe aftsit dhe
PJESA E PAR
karakteristikat e larta t personalitetit. Menaxhert duhet t

disponojn aftsi (skills) t ndryshme. Ekzistojn katr lloje
t aftsive: teknike, konceptive, humane (njerzore) dhe
diagnostifikuese.
Aftsit teknike jan aftsi pr t shfrytzuar diturin
e specializuar, metodat, teknikat dhe pajisjen t cilat jan t
domosdoshme pr realizimin e detyrave speciale. Kto aftsi
fitohen me prvoj ose me arsim. Thn m thjesht, aftsit
teknike jan a.q zanate, ndonj e caktuar t kryhet me
rregull.
Aftsit konceptuale u mundsojn menaxherve q ta
kuptojn kompleksitetin e tr ndrmarrjes dhe t kuptojn se
si kjo ndikon, gjegjsisht sa sht ajo nn ndikimin e rrethins.
Praktikisht, bhet fjal pr aftsin e menaxherve
pr ta shqyrtuar trsin e organizats, qllimet, kushtet dhe
kufizimet e saj. Menaxhert t cilt tregojn nivel t lart
t aftsive konceptuale i prballin faktet dhe marrdhniet
shum para se t gjithve tu bhet e qart. Ata i kuptojn
marrdhniet e ndrlikuara n organizatn, ndikimet e
mundshme pozitive dhe negative, rrethanat dhe ngjarjet e
llojllojshme jasht organizats. Ata gjejn apo krijojn kushte
n t cilat n mnyrn m t mir t mundshme do ti plasojn
prodhimet e ndrmarrjes s tyre.
Aftsit humane-(njerzore) interpersonale jan
aftsi t menaxherve t cilat vijn n shprehje gjat puns
me dhe prmes njerzve, me fjal tjera ka t bj me sjelljen e
njerzve tjer. Kto aftsi manifestohen n vlersimin e sakt
t sjelljeve dhe qllimeve t njerzve tjer (perceptimi social),
e vemas t partnerve afarist, n aftsin e mbijetess
(empatia) me probleme dhe vshtirsi njerzore. Aftsit
interpersonale n thelbin e saj prfshijn mirkuptimin e
pozicioneve t t tjerve, prezantimin e pozicionit personal
n mnyr t pranueshme, kompromisin (lshimin pe) dhe
trajtimin efektiv t konflikteve.
Aftsit diagnostifikuse Arsyjet e vrteta pr gjendjet
e ndodhura m s miri i shohin menaxhert me aftsi t
zhvilluara diagnostifikuese. Ata s pari her mir e kuptojn
prmbajtjen e problemit, n mnyr intuitive prvijojn cilat
107
PJESA E PAR
arsye kan rol vendimtar n ndodhjen e gjendjes s dhn dhe

e din se cilat veprime dhe metoda mund t kontribuojn pr
zgjidhjen e suksesshm t problemit
Aftsit menaxheriale dhe nivelet menaxheriale
Tek nivelet e ndryshme menaxheriale nevojiten disa
aftsi t caktuara:
- Aftsit konceptuale jan m t nevojshme tek
menaxhmenti kulmor, ndrsa nevoja e saj bie kur zbret
npr hierarkin menaxheriale:
- Aftsit teknike jan shum m t nevojshme tek
nivelet m t ulta;
- Aftsit humane (njerzore) jan ngjashm t
nevojshme n t gjitha tri nivelet;
- Aftsit diagnostifikuese po ashtu jan ngjashm t
nevojshme n t gjitha tri nivelet e hierarkis menaxherike.
Menxhmenti efikas sht parakusht i rndsishm
pr punn e suksesshme dhe pr prparimin e vazhdueshm
t secils ndrmarrje. Pam se far rndsie mund t ken
menaxhert q kan teknika t zhvilluara, aftsi interpersonale
(humane), konceptive dhe diagnostifikuse, si dhe njohuri
prkatse pr kto sfera. Por, rol t madh kan edhe vetit e
personit t kuptuara n rndsin m t ngusht. N kushte
t aftsive dhe njohurive t barabarta, sukses m t mir n
menaxhim arrijn menaxhert q kan karakteristikat vijuese t
personalitetit: vendosmri, siguri, joshje, energji, objektivitet,
qndrueshmri dhe ngjashm.
5. ROLET MENAXHERIALE
N strukturn organizative t ndrmarrjes do
menaxher merr pozicion t caktuar. N pajtim me pozicionin
q e merr pritet sjellja prkatse. N domethnien e nocionit
rol prmbahet sjellja q lidhet me nj pozicion t caktuar.
Nga menaxheri pritet t ket sjellje e cila tregon se sht i
vetdijshm pr detyrat q dalin nga pozicioni q e merr.
Paraqitja e sjelljes s obligueshme, n fakt sjelljes
s rndsishme dhe t domosdoshme, e harmonizuar me
pozicionin q e merr menaxheri, quhet rol prcaktues. Pr
108
PJESA E PAR
dallim nga kjo sjellje e cila pritet pa kushte, ekziston sjellje e

kundrt, n fakt sjellje e cila pa kusht ndalohet (rol ndalues).
Prve ktyre kategorive t sjelljes t lidhura me ndonj
pozicion t caktuar, ekzistojn edhe kategori tjera t sjelljes.
M s shpeshti bhet fjal pr sjellje n t ciln ka t drejt ai q
merr pozicion t caktuar ose tregon sjellje e cila konsiderohet
si e natyrshme pr nj person t nj pozicioni t caktuar.
Menaxhert n esenc kan tre lloje t roleve:
Role interpersonale;
Role informative;
Role t vendimmarrsve.
AUTORITETI
FORMAL
STATUS
ROLE
INTERPERSONALE:
-Udhrrfyes
- Lider
- Vendoss i kontaktit
ROLE
INNFORMATIVE
- Vzhgues
- transmetues
- Interpretues
ROLE T
VENDOSJES
- Siprmarrs
- Kontrollor i prishjes
- Alokator t resurseve
- Negociator
Fotografia nr. 5 Rolet kye t menaxherit

Rolet interpersonale prfshijn tre lloje t roleve: rolin e
udhheqjes nominale (n prkthimin tekstual koka e firms),
rolin e liderit dhe rolin e lidhsit.
109
PJESA E PAR
Si koka e ndrmarrjes menaxheri shpesh her gjendet

n rolin e kryersit t detyrave protokollare: pranon mysafir,
merr pjes n kremtimet familjare t bashkpuntorve, i
drgon n darka blersit etj.
Roli i liderit zoton menaxherin q ti motivon, strvit

dhe inkurajon bashkpuntort (t punsuarit).
E treta nga rolet interpersonale sht roli i negocuesit

mes menaxherit m t lart dhe m t ult. Ky rol i njeriut
pr lidhje ka t bj me njerzit jasht ndrmarrjes, si jan
blersit dhe furnizuesit.
N kuadr t roleve informative, menaxhert duhet t
kryejn rol t: vzhguesit, shprndarsit t informatave dhe
zdhnsit.
Si vzhgues (monitorues), menaxheri duhet n mnyr

t gjithanshme ti mbikqyr ngjarjet rreth vetes dhe prej tyre
t pranoj informata.
Si njeri i cili do t prhap informata menaxheri duhet

ndaj vartsve t kryej dispersion t njohurive t tij dhe t
delegoj detyra.
Si i a.q zdhns (interpretues), ai duhet t flas,

t sqaroj, t interpretoj, q veanrisht ka t bj me
komunikimin e faktorve n rrethimin e ndrmarrjes si dhe
gjat marrdhnieve me opinionin.
Rolet e vendimmarrjes vijojn pas roleve informative.
Ktu jan prezent katr lloje t roleve: udhheqs n rast t
prishjeve, alokator i resurseve dhe negocues.
Menaxheri domosdo duhet t ket shpirt dhe rol t

siprmarrsit, t jep ide dhe t merr aktivitete pr realizimin e
ideve pr zhvillim, pr avancim, pr pun t reja, pr fush t
re t veprimit dhe ngjashm.
N rolin e udhheqsit n rast t prishjeve, menaxheri

veanrisht duhet t theksohet n marrjen e vendimeve kur
ndodhin situata t pazakonta: greva, falimentimi i blersit,
ndrprerja e marrveshjes.
110
PJESA E PAR
Si alokator i resurseve, nga menaxheri pritet ty marr

vendim pr at se cilat resurse, kur dhe si do t alocohen.
Dhe n fund, menaxheri ka rolin e negocuesit. Fare nuk
sht leht t negociohet, meq sipas rregullit zakonisht jan
n pyetje interesat e ndryshme. (Pr shembull, kur menaxheri
pr shitje negocion me blersit, sht e qart se n lidhje me
mimet interesat jan t kundrta).
NOCIONET KYE
MENAXHMENTIN
HIERRARKIA MENAXHERIKE
PLANIFIKIMI
ORGANIZIMI
EKIPIMI
UDHHEQJA
KONTROLLI
AFTSIT MENAXHERIALE
ROLET MENAXHERIALE
PRMBLEDHJE
Me menaxhment nnkuptohet rregullimi i funksionimit t ndrmarrjes drejt arritjes
s qllimeve. Menaxhmenti sht proces i planifikimit, organizimit, udhheqjes dhe
kontrollimit t aktiviteteve n nj organizat pr t realizuar qllimet e saj n mnyr
efikase.
Me biznesin e mesm dhe t madh udhheqin tre lloje t menaxherve:
Menaxheri kulmor (top menager);
Niveli i mesm i menaxherve (middle level managers)
Niveli i par i menaxherve (first line managers)
Planifikimi sht selektim i qllimeve si dhe gjetjen e mnyrs m t
prshtatshme pr realizimin e tyre.
Organizimi sht funksion q e cakton vendin dhe rolin e individit n strukturn
111
PJESA E PAR
organizative. N lidhje t ngusht me organizimin sht ekipimi i cili nnkupton

sigurimin me njerz (menaxher dhe puntor).
Udhheqja ka pr qllim t ndikoj mbi njerzit n pun, dhe para se t gjithash
ka detyr harmonizimin e relacioneve mes njerzve, a.q sigurimin e personelit.
Kontrollimi sht funksion i cili krijon mas dhe aktivitete pr ta siguruar
realizimin e planit. Menaxhert duhet t disponojn me aftsi t ndryshme (skills).
Ekzistojn katr lloje t aftsive: teknike, konceptive, humanitare (njerzore) dhe
diagnostifikuese.
Menaxhert n esenc kan tre lloje t roleve: role interpersonale; role
informative; role t vendimmarrjes.
Pyetje pr diskutim:
1. ka nnkupton me nocionin menaxhment dhe n ka sht dallimi mes
menaxhimit me biznesin e vogl dhe menaxhimin me biznesin e madh?
2. Numro funksionet menaxherike dhe sqaro thelbin e do funksioni!
3. Sqaro aftsit t cilat duhet ti posedoj menaxheri!
4. Cilat jan prgjegjsit e top menaxherit?
5. Sqaro t tri llojet e aftsive menaxherike
6. ka nnkupton me rolet menaxherike?
7. Sqaro rolet menaxherike.
112

9
PLANIFIKIM, ORGANIZIM,
UDHHEQJE DHE KONTROLL
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Bazat e planifikimit.
2. Procesi i planifikimit
3. Planifikimi i kuadrove
4. Vendosja
5. Organizimi
6. Struktura organizative
7. Llojet e strukturs organizative
8. Parimet e organizimit
9. Udhheqja
10. Motivimi dhe faktort e motivimit
11. Kontrolli
12. Llojet e kontrollit.
QLLIMI I MSIMIT:
t kuptoni thelbin dhe rndsin e planifikimit;
ta sqaroni procesin e planifikimit;
ta kuptoni nevojn e planifikimit t kuadrove;
ta kuptoni procesin e marrjes s vendimeve;
ta kuptoni rndsin e organizimit;
ti dalloni strukturat organizative;
ta kuptoni funksionin menaxherik udhheqjen;
t diskutoni pr nocionet e motivit dhe motivacionit;
ti theksoni faktort t cilat ndikojn n motivacionin;
ta kuptoni kontrollin si funksion t menaxhmentit;
t diskutoni pr nevojn e kontrollit;
ti theksoni dhe sqaroni llojet e kontrollit.
113
PJESA E PAR
1. BAZAT E PLANIFIKIMIT
Planet, qllimet dhe

si ato t arrihen
Nevoja pr vendosje
Planifikimi paraqet
selektimin e
qllimeve dhe gjetjen
e mnyrs m t
prshtatshme se si t
njjtat t realizohen.
Planifikimi sht faza e par e menaxhmentit dhe mund

t konsiderohet si prgjegjsia kryesore e menaxherve. Kjo
paraqet selektimin e qllimeve dhe gjetjen e mnyrs m
t prshtatshme pr realizimin e tyre (qllimi kryesor i do
biznesi sht realizimi i fitimit).
Rezultat i planifikimit jan planet. Ato mund t ndrlidhen me
intervale t ndryshme kohore dhe sipas saj dallojm: Plane
strategjike (afatgjate) dhe plane taktike (operative).
Plane strategjike (afatgjate) bhen pr nj periudh
m t gjat kohore, gjegjsisht pr pes,dhjet ose me shum
vite. Kto plane mund t ken pr qllim: prvetsimin e
tregjeve t reja, vendosjen e prodhimeve t reja, ndryshime
sasiore dhe cilsore n bazn tekniko-teknologjike t puns s
ndrmarrjes, ndryshime organizative etj.
far struktura
organizative
ekzistojn?
organizimi
far njerz jan t

nevojshm dhe kur?
ekipimi
Cilat jan rezultatet e

udhheqjes?
udhheqja
T sillen normativa pr
kontrollin e realizimit
kontrollimi
Fotografia nr. 1 Planet si baz e menaxhmentit

Plane taktike (operative) kan t bjn pr nj periudh m
t shkurtr kohore, m s shumti deri n nj vit dhe ndrlidhen
me realizimin e prodhimtaris, furnizimit, shitjes, financave,
115
PJESA E PAR
mirmbajtjes rrjedhore etj.

N planet jan t vendosura ide t reja dhe mendime
n pajtueshmri me ndjeshmrin dhe pajisjen e vendeve t
puns, si dhe n pajtueshmri me mundsit dhe kushtet n
rrethimin. N fakt, plani sht mjet pr aksion dhe mnyr
pr realizimin e qllimit. Nse planifikimi sht efikas, mund
t pritet edhe realizim efektiv i qllimeve. Planifikimi sht
proces i cili zgjat pandrprer, do t thot nuk mbaron me
hartimin e secilit plani n veanti.
2. PROCESI I PLANIFIKIMIT
Planifikimi mund t
konsiderohet si pjes
e prgatitjes s nj
aksioni t caktuar.
Njeriu doher ka kmbngulur q jetn dhe aktivitetet

e tij punuese ti realizoj me ka sht i mundur racionalitet
m i madh. do aksion i njeriut paraprakisht kushtzohet me
nj proces kompleks t t menduarit n t cilin shqyrtohen t
gjith faktort relevant pr procesin e ardhshm.
Nj pjes e procesit t mendimit i cili paraprin n
realizimin e aksionit t synuar n t shumtn e rasteve quhet
planifikim.
Do t thot edhe planifikimi mund t konsiderohet si pjes e
prgatitjes s nj aksioni t caktuar
Duke vshtruar n aspektin sistematik, palnifikimi zbret
n definimin e gjendjes s re t sistemit (S2), duke e njohur
gjendjen paraprake (S1). Prve definimit t gjendjes (S2),
nevojitet edhe definimi i rrugve (mnyrave) pr kalimin nga
(S1) n (S2). Gjat ksaj nnkuptohet se gjendja (S2) sht
m e mir se gjendja (S1). Shprehja m e mir domosdo
duhet t pranohet n kontekst t kritereve t prgjithshme pr
vlersimin e funksionimit t sistemit (ndrmarrjes).
Fotografia nr. 2 Qasje sistematike ndaj planifikimit

116
Planifikimi plotson
boshllkun si ur
prej ku jemi, deri ku
dshirojm t jemi
PJESA E PAR
N kt qasje sistematike ndaj planifikimit domosdo

duhet t inkorporohet edhe komponenta dinamike, gjegjsisht
jo vetm t definohet S2 dhe mnyra se si do t vjen deri te ajo
gjendje, por kto ndryshime domosdo duhet t vzhgohen n
kontekst t zhvillimit t prgjithshm t organizimit. Kjo do t
thot se gjat planifikimit pr periudhn T1, T2 patjetr duhet
pasur n disponim informata pr zhvillimin n nj periudh
m t gjat kohore T0, T3. M konkretisht n planifikimin
pr periudhn T1,T2 prve gjendjes S1, duhet t dihen edhe
rrugt npr t cilat ka ardhur deri te S1, si dhe rrugt n t
ardhmen, pasi t rrihet S2.
Duke pasur parasysh kt rndsi t planifikimit,
kjo me t drejt vendoset n rang t funksionit t par t
menaxhmentit, duke theksuar m pas se planifikimi domosdo
duhet t jet karakteristik e do subjekti para se t filloj me
fardo aksioni.
Ardhmria nuk mund t parashikohet n trsi. Edhe
ndaj planeve m s miri t paramenduara mund t ndikojn
faktor t cilt jan jasht kontrollit ton.
Funksionet menaxherike organizimi, udhheqja dhe
kontrolli jan t parapara q ta ndihmojn kryerjen e qllimeve
t ndrmarrjes. Planifikimi logjikisht i paraprin kryerjes s
t gjitha funksioneve tjera menaxherike. Ndonse n praktik
t gjitha funksionet veprojn sis sistem, planifikimi sht
unikat n at se prfshin konfirmimin e qllimeve. Prve
ksaj, nj menaxher domosdo duhet t planifikoj pr t ditur
se cilat lloje t marrdhnieve organizative dhe kualifikimeve
personale jan t nevojshme, si duhet t udhhiqen rrjedhat e
veprimit dhe cili lloj i kontrollit duhet t zbatohet. T gjitha
funksionet menaxherike domosdo duhet t planifikohen q t
jen efikase.
3. PLANIFIKIMI I KUADROVE
Planifikimi i kuadrove ka t bj me caktimin e nevojave
t kuadrove, t domosdoshme pr funksionimin e ndrmarrjes.
117
Nevoja pr
planifikimin
e kuadrove
intensifikohet
veanrisht pr
shkak t zhvillimit
t shpejt teknikoteknologjik
j
118
PJESA E PAR
Planifikimi i kuadrove n ndrmarrjen i prcakton nevojat e

ardhshme t kuadrove n nj numr t caktuar dhe me aftsi
t caktuara, duke i pasur parasysh kuadrot ekzistuese, pritjet
prej tyre dhe mundsit zhvillimore t ndrmarrjes. Nevoja
pr planifikimin e kuadrove intensifikohet veanrisht pr
shkak t zhvillimit t shpejt tekniko-teknologjik, ndjekja
dhe zbatimi i s cils n punn e ndrmarrjes sht kusht pr
mbijetes dhe zhvillim.
Prej ktu, struktura ekzistuese kadrovike n mnyr t
pashmangshme domosdo duhet t ndryshohet dhe prkryhet
n mnyr adekuate me ndryshimet tekniko-teknologjike.
Planifikimi i nevojs pr fuqi puntore a.q planifikimi i
kuadrove prfshin m shum aktivitete.
- ndjekjen e mundsive planifikuese dhe zhvillimore t
ndrmarrjes;
- analizn e realizimit t planit paraprak t kuadrove n
ndrmarrjen;
- analizn e gjendjes momentale me kuadron;
- vlersimin e gjendjes s kuadrit lidhur me mundsit
e tyre pr mbetjen n ndrmarrjen ose pr largimin e tij etj.
Mundsit planifikuse dhe zhvillimore t ndrmarrjes
jan udhrrfim n planifikimin e kuadrove, veanrisht pr
nevojat e tij t fuqis puntore dhe nevojs pr largimin e
kuadrit ekzistues.
Analizimi i planit realizues pr kuadrot sht tregues
i rndsishm pr planifikimin e kuadrove. Prej ksaj analize
shqyrtohen gjendjet e kuadrove edhe at: largimin e tyre nga
puna, shkuarjen n pun m t mir, munges ose tepric e
kuadrit dhe ngjashm
Aktivitet shum i rndsishm n planifikimin e
kuadrove sht udhheqja a.q regjistrimi i resurseve t
disponueshme njerzore, ngjashm si bhet me materialet
dhe lndt e para. Me brjen e evidencs s till shqyrtohet
madhsia e potencialit t brendshm t resurseve njerzore.
Kjo evidenc mund t bhet n form t kartoteks pr resurse
njerzore n ndrmarrjen. N kt mnyr fitohen mundsi pr
ndjekjen dhe shqyrtimin e gjendjeve lidhur me punn e do
individi, cilsin e tyre dhe mundsit pr avancim, mundsit
PJESA E PAR
pr mbajtjen dhe pr largimin e kuadrove.

N planifikimin e kuadrove mund t prfshihen
menaxhert e t gjitha niveleve, por kontribut m t madh
mund t japin menaxhert e nivelit t par, pr shkak t
komunikimit t tyre t vazhdueshm me kuadrot.
Planifikimi i kuadrove ka rndsi t madhe sepse jep
pasqyr pr gjendjen e kuadrove n ndrmarrjen, me ka
shqyrtohet teprica ose mungesa e kuadrove sipas profesioneve
dhe kualifikimeve.
N baz t ksaj rishikohen nevojat pr prkryerjen,
specializimin e kuadrove, nevojat pr punsimin e kuadrove t
rinj, nevojat pr zgjidhjen e problemeve nga teprica e kuadrit.
4. VENDOSJA
Vendosja sht
instrument pr
rregullimin e
funksionimit t
biznesit.
Parakusht i par pr t arritur qllimet sht q ndrmarrja

(biznesi) t funksionoj, ndrsa pr funksionimin e rregullt t
ndrmarrjes, domosdo duhet menaxhimi. Menaxhmenti ka pr
detyr t bj vendosjen e qllimeve dhe udhheqjen e biznesit
drejt realizimit t ktyre qllimeve. N fakt, kjo nnkupton
rregullimin e drejt t funksionimit t biznesit (ndrmarrjes).
Pr kt qllim, menaxhert domosdo duhet vazhdimisht t
marrin vendime. Andaj thuhet se: Vendosja sht instrument
pr rregullimin e funksionimit t biznesit. Vendimi sht
rezultat i vendosjes. Do t thot vendosja sht proces i cili ka
pr qllim t marr vendim.
Ndryshime
Probleme
Zgjidhje
Fotografia nr. 3 Prhershmria e ndryshimeve

Domosdoshmria e vendosjes del nga ndryshimi i cili
shkakton probleme, ndrsa problemet nga ana tjetr krkojn
zgjidhje. Isak Adizhes e jep sqarimin si vijon: Ndryshimi
sht i prhershm. Bota ndryshon n aspektin fizik, shoqror
119
PJESA E PAR
dhe ekonomik. Edhe njerzit ndryshojn. Ndryshimi sjell

probleme. Problemet krkojn zgjidhje. Zgjidhjet krijojn
ndryshime t reja. Sa m t mdha t jen sasia dhe shpejtsia
e ndryshimeve, aq m t mdha jan sasia dhe kompleksiteti
i problemeve q krijojn. Shpesh her, marrja e vendimeve
(Decision making) ndrlidhet me procesin e planifikimit.
Por, a do t thot kjo se menaxhert kur i kryejn funksionet
tjera (organizimin, ekipimin, udhheqjen dhe kontrollimin)
nuk marrin vendime?. A vendosin vetm menaxhert, ndrsa
puntort e thjesht (jomenaxhert) jo?. Dhe prfundimisht:
a sht vendosja dika q e bjn vetm njerzit npr
ndrmarrjet? Prgjigjja e t gjitha ktyre pyetjeve sht JO!
Merren vendime edhe kur kryhen funksionet tjera menaxherike,
e jo vetm planifikimi, vendosin edhe jomenaxhert, ndrsa
vendos edhe njeriu i zakonshm n jetn e tij private. N t
gjitha kto raste vendimet merren me qllim q t zgjidhen
problemet. Por edhe problemet nuk jan arsyeja e vrtet pr
marrjen e vendimeve. Para problemeve ndodhin ndryshimet,
gjegjsisht problemet ngjajn si pasoj e ndryshimeve.
Ekzistojn dallime mes vendosjes dhe zgjidhjes s problemeve.
Zgjidhja e problemeve sht nocion m i gjer. Me fjal tjera,
vendimi i marr pr zgjidhjen e problemit, nuk do t mund
vetvetiu ta zgjidh problemin. sht e domosdoshme q ajo t
zbatohet a.q realizohen n praktik.
Marrja e vendimit
Definim dhe
analizim i
problemit
Formim i
zgjidhjeve
Vlersimi i
zgjidhjeve
alternative
Zgjedhje e
vendimit
Zbatim i
vendimit
Kontroll i
vendimit
Zgjidhja e problemit
Fotografia nr. 4 Marrja e vendimit n prbrje t zgjidhjes s problemeve
Vendimet fitohen kur zgjidhjes t problemeve i
shtohet edhe prgjegjsia dhe autorizimi. Pr shembull:
Kemi vendosur reparti i tij t ket..... sht marr vendim
q prodhimtaria vitin e ardhshm.... N seancn e vet
120
Nse biznesi dshiron

t jet i suksesshm,
ai domosdo duhet
t ket njerz t
cilt jan t aft t
prgatisin vendime
m t mira pr t
j
Vendimet merren kur

dshirojm q gjrat
t jen t ndryshme
n t ardhmen
PJESA E PAR
kshilli ekzekutiv vendosi q t.... .Kto jan fragmente t

veprimtaris s prditshme n do ndrmarrje.
N jet dhe n komunikimin e ndrsjell, njerzit po
ashtu i shfrytzojn termet: vendim dhe vendosje etj. Por
vall ndrmarrja dhe t gjith ne do t kishim ndonj dobi nga
vendimet nse ato nuk zbatohen n praktik?
Q t merren vendime t drejta t cilat do ta vendosin
problemin e ngjar, procesi i vendosjes duhet t kaloj npr
disa faza:
1. Definim dhe analizim i problemit
2. Formim i zgjidhjeve alternative
3. Vlersimi i zgjidhjeve alternative
4. Zgjedhje e vendimit
5. Zbatim i vendimit
6. Kontroll i vendimit
Do t thot, niset nga problemi, formohen dhe vlersohen
zgjidhjet alternative t atij problemi, zgjidhet zgjidhja m e
mir e cila n at moment bhet vendim, zbatohet vendimi dhe
n fund kontrollohet zbatimi i tij.
Nse biznesi dshiron t jet i suksesshm, ai domosdo
duhet t ket njerz (menaxher profesional) t cilt jan t
aft t prgatisin vendime m t mira pr t. Procesi i vendosjes
duhet t kuptohet si tru dhe sistem nervor i nj ndrmarrjeje.
Menaxhert e vzhgojn rrethimin ekstern, i zbulojn
mangsit n kryerjen e puns, i angazhojn alternativat dhe i
ndrmarrin aktivitetet prkatse. Gjat marrjes s vendimeve
menaxhert jan nn ndikim t rrethimit ekonomik, politik
dhe shoqror.
Vendimet merren kur dshirojm q gjrat t jen t
ndryshme n t ardhmen. Sipas ksaj, vendosja sht nj
aspekt i sfers s zgjeruar t zgjidhjes s problemit. Nga ky
aspekt esenca e vendosjes bazohet mbi identifikimin dhe mbi
zgjidhjen e problemit.
Identifikim kemi kur merren informata pr at se a
sht kryerja n nivelin e knaqshm. Zgjidhje e problemit
sht kur analizohen zgjidhjet alternative, zgjidhet alternativa
dhe ajo realizohet a.q kryhet. Tr procesi i vendosjes varet
nga qllimet e ndrmarrjes. Alternativa sht vetm zgjidhja
m e mir n rrethana t caktuara.
121
PJESA E PAR
Vendosja sht karakteristik e njerzve, si n jetn

private, ashtu edhe n punn e organizatave. Edhe n jetn
e rndomt edhe n punn e organizatave vazhdimisht ka
ndryshime q sjellin probleme, ndrsa problemet krkojn
zgjidhje. Pr zgjidhjet duhet t merren vendime me t cilat do
t zgjidhen problemet e krijuara nga ndryshimet. Pr shembull,
menaxheri merr informata se reparti prodhon prodhime t
pastansardizuara. Ai dshiron ta ndryshoj kt situat dhe
patjetr duhet t ndrmerr dika. Ai mund ti aftsoj makinat,
t furnizoj pajisje t re ose prsri t trajnoj puntort.
Zgjedhja e nj ose m shum alternativave sht vendosje.
5. ORGANIZIMI
Organizimi sht
funksion q e
cakton vendin dhe
rolin e individit
n strukturn
organizative.
j
Ekipimi nnkupton
gjetjen e njerzve
(personelit), pa t
cilt nuk mundet t
paramendohet kryerja
e puns.
j
122
Gjat veprimit t m shum njerzve, do individ duhet

t dij rolin e tij. Kt e mundson funksioni menaxherik
organizimi dhe ekipimi. Do t thot, kur sasia dhe
ndrlikueshmria e puns n organizat do t zmadhohet,
ekziston nevoj pr ndarjen e punve dhe t formimit t
strukturs organizative. Organizimi sht funksion q e
rregullon rolin e individit n strukturn organizative. Ky sht
instrument i menaxhmentit i cili mundson t definohen detyrat
t cilat duhet t kryhen varsisht nga aftsit dhe motivimi i
njerzve.
Organizimi sht proces n t cilin individt
bashkpunojn pr realizimin e qllimeve.
Organizimi sht sikur orkestr muzikore n t cilin
do antar luan n instrumente t ndryshme dhe melodi t
ndryshme. Dirigjenti ka pasqyr dhe drejtim pr bashkimin e
grupit pr t fituar tingullin e dshiruar dhe t realizoj qllimin.
Kshtu instrumentet dhe melodit e ndryshme bashkohen n
nj kompozicion muzikor.
N lidhje t ngusht me organizimin sht ekipimi i
cili nnkupton furnizim me njerz (menaxher dhe puntor)
do t thot t siguroj personel, pa t cilin nuk mund t
paramendohet kryerja e puns. Ekipimi sht funksion
menaxherik i cili duhet ti identifikoj nevojat pr pun , ti
ket parasysh profilet dhe cilsit e kuadrove t cilt jan n
PJESA E PAR
niveli kryesor
dispozicion, t bn punsimin e puntorve t rinj, me procesin

e selektimit dhe t zgjedh kandidatt m t mir, t sjellje n
pun, strvitje dhe zhvillim t puntorve, vlersimin e puns,
transferim t puntorve (prparimin, zhvendosjen prej njrs
n tjetr vend pune ose degradimin) si pensionim, largimi nga
puna ose heqje t vendeve t puns.
TOP MENAXHER
niveli mesatar
Sektor (menaxher) pr
logjistike dhe zhvillim
financa dhe kuadro
niveli par
Shef i kontabilitetit
marketing
Shef i furnizimit dhe

shitjes
Sektor pr prodhim
Shef i fabriks
kontrabilist 1
Referent administrativ
dhe financiar
puntor
Shef i transportit
puntor
puntor
kontrabilist 2
puntor
Fotografia nr. 5 Shemebull pr strukturn organizative
123
PJESA E PAR
6. STRUKTURA ORGANIZATIVE
Struktura
organizative mund
t definohet si sistem
i marrdhnieve
mes njerzve
prmes t cilit
realizohen qllimet e
organizats.
j
124
Struktura organizative mund t definohet si sistem i

marrdhnieve mes njerzve prmes t cilit realizohen qllimet
e organizats. Struktura organizative sht mjet dhe mnyr
q t bashkohen interesat e grupeve t ndryshme njerzish n
ndrmarrjen dhe n aksion t koordinuar ta sjellin n funksion
t sistemit t organizuar.
Me strukturn organizative bhet alokimi i detyrave q
duhet t kryhen n nj ast t caktuar dhe aksion t koordinuar
t grupeve t ndryshme t njerzve. Duhet pasur parasysh
se vendosja e qllimeve duhet t jet n pajtueshmri me
largsin gjeografike t prgjegjsve dhe specializimin e tyre,
gjegjsisht aftsin pr t kryer detyra.
Procesi i organizimit shpie drejt krijimit t strukturs
organizative e cila duhet ti prgjigjet pyetjeve si t ndahen
resurset, kush duhet ta kryej detyrn dhe si grupet t
kooperojn mes veti.
Struktura organizative mund t prshkruhet si rrjet
i marrdhnieve t pozicioneve dhe personaliteteve t
ndryshme me autoritetet specifik. Elementi primar i strukturs
organizative sht qasja e saj horizontale dhe vertikale. Qasja
vertikale e strukturs organizative prmban renditje hierarkike
t prgjegjsive n form t piramids, duke filluar nga kreu e
deri te baza ku gjenden kryersit. Qasja horizontale prmban
vetm nivelet e autoritetit. Krahas ktyre qasjeve t ndrtimit
t strukturs organizative ekziston mundsi q t kombinohen
ndrmjet veti duke krijuar nj model universal. Ky model
prmban t gjitha komponentat e marrdhnieve mes
autoriteteve t t njjtit nivel dhe delegimin e prgjegjsive
sipas vijs vertikale.
Gjat ndrtimit t strukturs organizative duhet pasur
parasysh at si vijon:
struktura organizative duhet t vendoset n funksion
t realizimit t qllimeve t ndrmarrjes;
struktura duhet t jet sa m e thjesht dhe t ket
disa nivele t menaxhmentit;
PJESA E PAR
marrja e vendimeve duhet t jet n afrsi t realizimit

t tyre;
prgjegjsia pr informim duhet drejtuar vetm ndaj
nj t autorizuari dhe personat t cilt jan t obliguar pr
informim duhet t jen n numr t vogl;
struktura organizative duhet t jet ashtu e vendosur
q do t pasqyroj punn e cila publikohet;
struktura organizative duhet t lirohet nga
karakteristikat personale t individve, grupeve apo
funksioneve;
struktura organizative duhet t siguroj lidhjen e
autoritetit prej nivelit t njjt dhe t ndryshm t menaxhmentit.
Struktura organizative nuk sht e thn t jepet njher
e prgjithmon. Varsisht nga kompleksiteti, llojllojshmria
dhe specifiteti i qllimeve, ajo duhet t vendoset n mnyr
funksionale. Aftsia pr tu ndryshuar apo prshtatur me
ndryshimin n rrethim, si dhe ndryshimi i qllimeve sht
segment i rndsishm i funksionimit t do strukture
organizative.
7. LLOJE T STRUKTURAVE ORGANIZATIVE
Grupimi i punve
sipas nj mnyre
logjike pr t formuar
njsi organizative
quhet departmentizim
ose sektorim.
j
Pasi t kryhet ndarja (specializimi) i punve, nevojitet

q ato t grupohen n ndonj mnyr logjike dhe t formohet
njsia organizative. Ky aktivitet quhet departmentizim ose
sektorim. Praktikisht duhet dhn prgjigje pyetjes: far
njsish organizative do t ket n ndrmarrjen?
Organizimi sipas numrave (shkronjave)
1. Grupimi ose ndarja (organizimi) sipas numrave
(shkronjave). Shum shpesh haset ndarja sipas numrave:
reparti i pari, i dyt dhe i tret n ndrmarrjet prodhuese. N t
gjitha ndrmarrjet ku rritet madhsia a.q cilsia, ka mundsi t
formohen numr identik i njsive organizative.
2. Grupimi ose ndarja/organizimi/sipas kohs
N disa ndrmarrje puna ka karakter t atill q krkon
aktivitete n ndrrimin e par t dyt dhe t tret. Hekuranat,
shkritoret, stacionet pr ndihm emergjente dhe ngjashm,
nuk mund ta ndrpresin procesin e puns.
125
PJESA E PAR
Organizimi sipas funksioneve

3. Organizimi i till sht m i prfaqsuar. Ndrmarrja
si trsi sht e organizuar n njsi organizative n pajtueshmri
me funksionet kryesore: prodhimtarin, shitjen, financat dhe
ngjashm.
NDRMARRJA
SHITJA
PRODHIMTARIA
FINANCAT
Fotografia nr. 6 Organizimi funksional

Organizimi funksional sht ndoshta forma m logjike
dhe primare e departmentalizimit. Ai prdoret kryesisht (por,
jo veanrisht) n ndrmarrjet e vogla t cilt ofrojn seri t
kufizuara t prodhimeve, duke e br m efikase prdorimin
e resurseve. Si rritet ndrmarrja, disa prej mangsive t
strukturs funksionale fillojn t paraqiten. Bhet shum m
vshtir q t merren vendime. Krahas ksaj, shpesh her sht
shum vshtir q t bhet vlersimi i puns n strukturn
funksionale.
Organizimi prodhues tregtar.
4. Ndrmarrjet m t mdha multiprodhuese (si jan
General Motors pr shembull), jan t organizuara sipas
strukturs organizative prodhuese/tregtare. Kur ndrmarrja t
rritet, fillojn t humben prparsit e organizimit funksional.
Kur ndarja e ndrmarrjes n sektor bhet shum e ndrlikuar
pr strukturn funksionale, menaxhert kulmor fillojn ti
bjn ndarjet n mnyr gjysm personale, por do njri i
dizajnon, prodhon dhe reklamon prodhimet personale.
Organizimi prodhues ose tregtar mund t vendoset n
njrn prej tre modeleve kryesore:
126
PJESA E PAR
NDRMARRJA
HULUMTIM DHE ZHVILLIM
MARKETING
PRODHIMTARI
SEKTOR PR
DETERGJENT
SEKTOR PR PRODHIME
KUJDES
FINANCA
SEKTOR PR
FARMACEUTIKE
PERSONAL
Fotografia nr. 7 Skema organizative prodhuese tregtare pr ndrmarrjen

prodhuese: ndarja sipas prodhimeve
NDRMARRJA
MARKETING
SEKTORI AMERIKA.V
FINANCA
PRODHIMTARI
SEKTORI AMERIKA. J
DHE LINDJA E MESME
ZHVILLIM
SEKTORI AFRIK
DHE EVROP
Fotografia nr. 8 Skema organizative prodhuese tregtare pr ndrmarrjen

prodhuese ndarja hapsinore
BANKA
SEKTORI
POPULLAT
SEKTORI
NDRMARRJE
SEKTORI
BUJQSI
Fotografia nr. 9 Ndarja sipas konsumatorve a.q klientve
127
PJESA E PAR
sht i mundur organizimi edhe me shkall m t madhe t

decentralizimit. Tek ky lloj i organizimit edhe funksionet jan
t ndara me sektor:
NDRMARRJA
SEKTORI 2
SEKTORI 1
FINANCAT
ZHVILLIMI
SEKTORI 3
SHITJA
MARKETING
Fotografia nr. 10 Organizim i decentralizuar sektorial

Jan t mundshme edhe kombinime tjera t organizimit
funksional dhe prodhues / tregtar:
NDRMARRJA
MARKETING
SHITJA
AMERIKA VERIORE
KOZMETIKA
ZHVILLIMI
EVROPA
PRODHIMET USHQIMORE
Fotografia nr. 11 Organizim i kombinuar
128
FINANCAT
AZIA
BARNAT
PJESA E PAR
Organizimi matrik
5. N organizimin prodhues-tregtar funksionet mund t
jen t centralizuara ose t decentralizuara sipas sektorve.
N kt shembull ndrmarrja punon n tre projekte:
A.B.C. Secili projekt ka menaxherin e vet projektues i cili
organizon punn e atij projekti. Ai siguron personelin e
nevojshm t njsive ekzistuese organizative pr marketing,
prodhim, financa etj.
NDRMARRJA
MENAXHER
PROJEKTUES
HULUMTIM DHE
ZHVILLIM
MARKETING
PRODHIMTARI
FINANCA
GRUP PR
ZHVILLIM
DHE
HULUMTIM
GRUP PR
MARKETING
GRUP PR
PRODHIM
GRUP PR
FINANCA
MENAXHER B
PROJEKTUES
GRUP PR
ZHVILLIM DHE
HULUMTIM
GRUP PR
MARKETING
GRUP PR
PRODHIM
GRUP PR
FINANCA
MENAXHER C
PROJEKTUES
GRUP PR
ZHVILLIM DHE
HULUMTIM
GRUP PR
MARKETING
GRUP PR
PRODHIM
GRUP PR
FINANCA
MENAXHER A
Fotografia nr. 12. Organizimi matrik
8. PARIME T ORGANIZIMIT
N kuptimin m t gjer, organizimi mund t
paramendohet si proces i krijimit t strukturs organizative i
cili mund t definohet si rregullim dhe krijim i marrdhnies
s ndrsjell t pjesve prbrse t ndrmarrjes.
Q t standardizohen do t thot t bhen vazhdimisht
n t njjtn mnyr.
129
Specializimi sht
shkall e ndarjes
s detyrave n
ndrmarrjen
Q t standardizohen
aktivitetet do t thot
t bhen vazhdimisht
n mnyrn e njjt.
130
PJESA E PAR
Struktura organizative jep t dhna pr ndarjen e puns

dhe tregon se si jan t lidhura funksionet dhe aktivitetet e
ndryshme. N njfar mnyre, ajo po ashtu, tregon nivelin e
specializimit t aktiviteteve t puns. Ajo jep edhe hierarki
organizative dhe strukturn e pushtetit, ndrsa i tregon edhe
lidhjet e vazhdueshme. Struktura organizative ka aftsi pr
stabilitet dhe kontinuitet q i mundsojn ndrmarrjes ti
mbijetoj ardhjet dhe shkuarjet e individve dhe ti koordinoj
veprimet me rrethinn.
sht e dobishme q t analizohet struktura organizative
n pes parimet vijuese:
1. Specializimi i aktiviteteve
2. Standardizimi i aktiviteteve
3. Koordinimi i aktiviteteve
4. Centralizimi dhe decentralizimi n marrjen e
vendimeve
5. Kontinuiteti.
Specializimi i aktiviteteve paraqet specifikim t detyrave
punuese individuale ose grupore n ndrmarrjen/ndarjen e
puns/ dhe mbledhjen e ktyre detyrave n njsit punuese
q quhet departmentalizim, a.q sektorim. Specializimi sht
shkall e ndarjes s detyrave n ndrmarrjen. Q moti dihet
se nse ndahet puna n segmente m t vogla, arrihen efekte
m t mdha. Pasi t shqyrtohet trsia e punve q duhet t
kryhen, q t realizohen qllimet organizative, menaxhert
duhet t vendosin deri n ciln shkall do ta specializojn
punn e secilit individ.
Standardizimi i aktiviteteve ka t bj me procedurat
e parapara n ndrmarrjen me qllim q t realizohet kryerja
e aktiviteteve n mnyrn prkatse. Q t standardizohen
aktivitetet do t thot t bhen vazhdimisht n mnyrn e
njjt.
Menaxhert zbatojn regjistr t puns, instruksione
gjat puns, rregulla dhe rregullativa q t standardizohet puna
e prfaqsuesve t tyre. Ata prdorin selektim dhe orientim
Koordinimi sht
proces i integrimit
t aktiviteteve dhe
qllimeve t njsive
t ndara organizative
PJESA E PAR
t vazhdueshm dhe program pr strvitje me qllim q t

standardizohen aftsit e t punsuarve. Prmes planifikimit t
vazhdueshm t sistemeve kontrolluese, menaxhert orvaten
ta standardizojn prodhimtarin.
Koordinimi i aktiviteteve ka t bj me procedurat t cilat
i integrojn funksionet e prfaqsuesve. T gjitha aktivitetet
n ndrmarrjen duhet t koordinohen a.q t harmonizohen.
Koordinimi sht proces i integrimit t aktiviteteve dhe
qllimeve t njsive t ndara organizative pr shkak t arritjes
m efikase t qllimeve organizative.
Centralizimi dhe decentralizimi n marrjen e vendimeve
ka t bj me pozicionin e pushtetit n marrjen e vendimeve.
N strukturn e centralizuar organizative vendimet merren
n nivel t lart prej grupit t menaxherve kulmor ose
prej ndonj individi. N strukturn e decentralizuar fuqia e
marrjes s vendimeve sht e ndara mes shum individve t
menaxhmentit mesatar dhe t ult.
Parimi i kontinuitetit Strukturat organizative duhet
t vendosen ashtu q biznesi t mund t vazhdoj doher kur
t bhet riorganizimi ose kur t bhen ndryshme t mdha n
rrethimin.
9. UDHHEQJA
Funksioni i
udhheqjes ka pr
detyr ti rregulloj
punt, ti koordinoj
aktivitetet e caktuara
dhe t e udhheq
punn drejt realizimit
t qllimeve.
j
Udhheqja ka pr qllim t ndikoj mbi njerzit

n pun, dhe para se t gjithash ka detyr harmonizimin e
relacioneve mes njerzve. Secili menaxher do t pajtohet me
mendimin se problemet m t mdha rrjedhin nga njerzit
nga dshirat e tyre t ndryshme, krkesat dhe sjelljet si individ
ose grupe. Pr at shkak, funksioni i udhheqjes ka pr detyr
ti rregulloj punt, ti koordinoj aktivitetet e caktuara dhe t
e udhheq punn drejt realizimit t qllimeve t prbashkta.
Udhheqja paraqet mjet efektiv pr motivimin e npunsve ,
zgjidhjen e ka kanalit efektiv t komunikimit si dhe zgjidhjen
e konflikteve n aksionet menaxherike. Ky funksion shpesh
131
Prej t gjitha
funksioneve t
menaxhmentit
udhheqja i ndrlidh
n mnyr direkte
menaxhert me
vartsit.
j
PJESA E PAR
her quhet lidership.

Q n vitin 1944, Levin (Alan H. Levin) definoi tre stile t
udhheqjes, sipas kriterit prdorim i pushtetin, edhe at:
autokratike, demokratike dhe liberale.
Menaxhert me stil autokratik t udhheqjes m s
shumti shfrytzojn pushtetin q ua jep pozicioni i tyre. Ata
komandojn dhe presin dgjueshmri.
Menaxhert me stil demokratik t udhheqjes
konsultohen me vartsit pr vendimet dhe pr aksionet q
duhet ti ndrmarrin.
Lloji i tret i menaxherve shum pak e shfrytzojn
pushtetin, duke u dhn liri t madhe vartsve. Kta udhheqs
u lejojn vartsve vet ti vendosin detyrat dhe n mnyr
t pavarur ti kryejn. Menaxhert u ndihmojn vartsve n
realizimin e detyrave, u japin informata dhe u sigurojn kushte
pr pun.
Prej t gjitha funksioneve t menaxhmentit udhheqja i
ndrlidh n mnyr direkte menaxhert me vartsit. Me fjal
t tjera, udhheqja prfshin punn me bashkpuntort pr
realizimin e qllimeve organizative. N m shum vshtrime
aftsia e menaxherit pr t udhhequr nnkupton aftsi pr
ti motivuar, pr t ndikuar, pr ti drejtuar si dhe pr t
komunikuar me vartsit.
10. MOTIVIMI DHE FAKTORT E MOTIVIMIT
Motivimi kontribuon
q puntort t
ndihen t knaqur
dhe t investojn
mund pr t punuar
m shum dhe m
mir.
j
132
Njerzit, obligimet e tyre n ndrmarrje i realizojn me

prpjekje m t madhe ose m t vogl, t nxitur nga faktor
t ndryshm. Puna e tyre kushtzohet nga vullneti dhe dshira
pr t arritur dika ose pr t arritur ndonj qllim t caktuar.
Vullneti i njerzve, i cili sht i orientuar drejt realizimit t
dikaje quhet motivim.
Motivimi n pun sht shum i rndsishm pr
arritjen e rezultateve sa m t mira.
Ajo sjell q puntort t ndihen t knaqur dhe t investojn
mund pr t punuar m shum dhe m mir, e me kt t arrijn
PJESA E PAR
rezultate m t mira. Motivimi nxit, drejton dhe e prkrah

sjelljen e njerzve n kryerjen e detyrave, duke kontribuar
pr produktivitet m t madh dhe ekonomizim gjat puns. Si
rezultat i motivimit, puntort angazhohen m shum, tregojn
interes m t madh pr realizimin e qllimeve t ndrmarrjes,
arrijn rezultate m t mira n pun dhe me koh i kryejn
detyrat.
.
Menaxhert duhet ti motivojn vartsit q t rritet
kontributi i tyre n pun dhe t jen t knaqur. Menaxhert
nuk mund t udhheqin nse vartsit nuk jan t motivuar q
ti ndjekin.
Faktort motivues jan ato faktor t cilt e shkaktojn,
orientojn dhe e mbshtesin sjelljen njerzore. Menaxhert,
sipas definicionit punojn me dhe prmes njerzve. Meq
njerzit jan t ndryshm, motivimi i tyre nuk sht doher
i leht t zbulohet. Shum menaxher t suksesshm prej
eksperiencs s tyre kan msuar se njerzit n prgjithsi jan
shum falnderues ndaj lvdatave, prkrahjeve, dhe ndjejn
nevoje pr sukses n punn e tyre duke dhn gjithka nga
vetja e tyre. Shum njerz vet motivohen dhe krkojn liri n
kryerjen e detyrs n mnyr vetjake. Menaxhert t cilt do t
zbulojn elsin e motivimit t brendshm t punonjsve, kt
mund ta llogarisin si nj burim i pashtershm i produktivitetit.
Disa autor motivimin e trajtojn si nj funksion t veant t
menaxhmentit.
Ekzistojn nj numr i madh i faktorve t cilt i
motivojn njerzit n pun. Respekti,lvdata, t qenit pjes
e nj ekipi, zhvillimi personal, parat, mirnjohja, sigurimi
n vendin e puns, kushtet e volitshme t puns, prgjegjsia,
ambienti punues, pjesmarrja , nxitja dhe sovraniteti, paraqesin
faktor t cilt ndihmojn n motivimin e puntoreve.
Kto faktor nuk jan t vetm, as q jan me rndsi t
njjt. Faktort e ndryshm ndikojn n mnyr t ndryshme
dhe n kohe t ndryshme. N t vrtet, disa nga kto faktor
nuk jan motivator por demotivator.
133
PJESA E PAR
Motivator:respekti, prgjegjsia , lvdata, pjesmarrja, nxitja, sovraniteti, t qenurit pjes e nj ekipi, zhvillimi.
Demotivato:parat, siguria n pun, vend i sigurit
pune, ambienti punues.
Demotivatort jan gjra q jo doher, do t nxisin
dik t punoj m mir, por nse ata mungojn, mund t jet
shkas pr pjesmarrje dhe kontribut m t vogl n pun si dhe
n kryerjen e puns me cilsi m t ult. Si motivatort ashtu
edhe demotivatort ndikojn n sjelljen e puntorve. Por,
kta faktor, njlloj si njerzit, nuk jan statik, por ndryshojn
me kalimin e kohs dhe sipas situats. Ajo q sot i motivon
puntort, ndoshta nuk do ti motivon nesr. Do t thot, nuk
sht e rndsishme vetm dituria pr motivimin e kuadrove,
por ata duhet t jen t gatshm pr ndryshime.
11. KONTROLLI
Kontrolli sht
funksion i cili krijon
mas dhe aktivitete
pr ta siguruar
realizimin e planit.
Kontrolli paraqet funksion i cili krijon mas dhe

aktivitete t cilat duhet t sigurojn realizimin e planit. Ktu
kryhen aktivitete t planifikuara dhe grupore pr t vrejtur se
ku kan ndodhur devijimet nga ajo q sht planifikuar dhe
far mund t ndrmerret pr korrigjimin e tyre. Ky funksion
sht instrument kryesor pr vlersimin e realizimit t planeve.
j
Hyrje
Materiale
Pun
Pajisje
Plane
Dalje
PROCES
Veprime
korrigjuese
Fotografia nr. 13 Kontrolli
134
Kontrollimi
dhe zbulimi i
devijimit
Procesi i
korrigjimit
QLLIMI
Kontrolli mundson
q ndrmarrja ti
realizoj qllimet dhe
planet e veta duke
ndjekur aktivitetet
dhe rezultatet.
j
PJESA E PAR
Kontrolli i bn planet m efikase. Nse nuk ka matje

t realizimit, nuk do t ket informata kthyese, me at nuk do
t ket orvatje pr drejtimin e aktiviteteve drejt planit. N at
rast, plani nuk do t realizohet dhe ndrmarrja do t prballet
me mossukses. Gjithashtu, kontrolli vendos detyrime mbi
aktivitetet. Nse nuk ekzistojn procedura, mjetet me t cilat
do t kontrollohen aktivitetet, ato do t kryhen rastsisht.
Kontrolli mundson q ndrmarrja ti
Kontrolli mundson q ndrmarrja ti realizoj qllimet
dhe planet e veta duke ndjekur aktivitetet dhe rezultatet.
Kontrollimi e mundson vendosjen. Procesi i kontrollit u
jep informacione menaxherve se a zhvillohen aktivitetet n
drejtimin e dshiruar (sipas planit) dhe n rast t lshimeve
jep sinjal q t ndrmerret aksion korrigjues. T gjitha
kto funksione vetvetiu nuk do t kishin kurrfar efekti pa
koordinim t prbashkt. Koordinimi i mir mundson secili
individ me punn e tij t jep kontribut maksimal pr realizimin
e qllimeve t nj organizate.
12. LLOJET E KONTROLLIT

Kontrolli mund t realizohet si :
1. Parakontrolli
2. Kontrolli gjat puns
3. Kontrolli pas puns
Parakontrolli nnkupton veprimtari preventive me
qllim t ndalimit t rezultateve t padshirueshme t puns.
Kontrolli gjat puns nnkupton mbikqyrje t
vazhdueshme jo vetm t puntorve por edhe t makinave.
N kuadr t ktij lloji t kontrollit mund t ndrmerret nj
numr i madh i aktiviteteve: kontrollohet ardhja e puntorve
me koh n vendin e puns, kryerja e rregullt e detyrave,
kryerja e detyrave me koh.
Kontrolli pas kryerjes s puns kahzohet drejt analizs
s rezultateve t arritura ose produkteve t prodhuara dhe
ndrmarrjen e masave korrigjuese.
135
PJESA E PAR
M s shumti, kontrollet jan t drejtuara drejt rezultateve

dalse, cilsis, kohs, materialit, mimit, si dhe realizimet e
puntorve. Meq kontrolli sht vetm nj prej kompetencave
t mbikqyrsve, ata duhet patjetr ta shfrytzojn rastin q
tia besojn disa nga vendimet pr korrigjimin e kontrollit
ndonj puntori t kualifikuar.
NOCIONET KYE
PLANIFIKIMI
VENDOSJA
ORGANIZIMI
STRUKTURA ORGANIZATIVE
UDHHEQJA
MOTIVIMI
KONTROLLI
PRMBLEDHJE
Planifikimi paraqet selektimin e qllimeve dhe gjetjen e mnyrs m t
prshtatshme se si t njjtat t realizohen. Planifikimi i kuadrove ka t bj me
caktimin e nevojave t kuadrove, t domosdoshme pr funksionimin e ndrmarrjes.
Vendosja sht instrument pr rregullimin e funksionimit t biznesit .Vendimi sht
rezultat i vendosjes.
Organizimi sht funksion q e cakton vendin dhe rolin e individit n strukturn
organizative. Ekipimi nnkupton furnizim njerzi(personel), pa t cilt nuk mundet
t paramendohet kryerja e puns. Struktura organizative jep t dhna pr ndarjen e
puns dhe tregon se si jan t lidhur funksionet dhe aktivitetet e ndryshme.
Udhheqja ka pr qllim t ndikoj mbi njerzit n pun, dhe para se gjithash
ka detyr harmonizimin e relacioneve mes njerzve. Motivimi nxit, drejton dhe e
prkrah sjelljen e njerzve n kryerjen e detyrave, duke kontribuar pr produktivitet
m t madh dhe ekonomizim gjat puns.
136
PJESA E PAR
Kontrolli sht funksion i cili krijon mas dhe aktivitete pr ta siguruar

realizimin e planit. Kontrolli mund t realizohet si : parakontroll, kontroll gjat
puns, kontroll pas puns
Pyetje pr diskutim dhe kontrollim t dituris
1. Sqaro funksionin menaxherit planifikimit.
2. far sht rndsia e planifikimit t kuadrove n ndrmarrjen?
3. Numro fazat n procesin e vendosjes.
4. ka nnkupton me nocionin organizim?
5. Cilat lloje t strukturs organizative i di?
6. Sqaro parimet e organizimit.
7. Sqaro funksionin menaxherial t udhheqjes.
8. far sht rndsia e motivimit dhe cilat jan faktort e motivimit?
9. ka nnkupton me kontrollin si funksion menaxherial?
10. N cilat forma mund t paraqitet kontrolli?
137
PJESA E DYT
BIZNESI
pr vitin e III
Sipas programit msimor pr degt ekonomikojuridike dhe tregtare
139

1
UDHHEQJA ME BIZNESIN
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Kuptimi dhe esenca e menaxhmentit
2. Funksionet menaxheriale
2.1. Planifikimi
2.2. Organizimi dhe ekipimi
2.3. Udhheqja
2.4. Motivimi
2.5. Kontrolli
3. Stilet e menaxhimit
4.Biznes plani dhe prmbajtja e biznes planit
SYNIMET E MSIMIT
Pas leximit t ksaj teme Ju duhet te keni aftsi :
t kuptoni kur dhe kush e praktikon menaxhmentin;
t kuptoni thelbin e funksioneve t menaxhmentit;
t kuptoni rndsin e funksioneve menaxherike;
t kuptoni dhe ti dalloni funksionet menaxherike;
t dini pr planifikimin si funksion i menaxhmentit;
t dini pr organizimin si funksion i menaxhmentit;
t dini pr udhheqjen si funksion i menaxhmentit;
t dini pr motivimin si funksion i menaxhmentit;
t dini pr kontrollimin si funksion i menaxhmentit;
t kuptoni dhe t dalloni stilet e menaxhmentit;
t kuptoni rndsin e biznes planit;
t dini pr prmbajtjen e biznes planit.
141
BISNES pr drejtimin ekonomik, juridik dhe tregtar
PJESA E DYT
1. KUPTIMI DHE ESENCA E MENAXHMENTIT
Ndrmarrja nuk
guxon t punoj si do
oft, edhe me at t
arrin far do qoft
rezultate.
Rregullimi i
funksionimit t
biznesit drejt
realizimit t
qllimeve nuk sht
gj tjetr vese
menaxhment.
j
Me at q do t formoni nj biznes tuajin dhe me kt rast

do ta ndrtoni qllimin q dshironi ta arrini(prodhimin e
ndonj t mire ose shrbimi), sht realizuar hapi i par.
Tani biznesi sht formuar dhe pritet t funksionoj, dhe me at
t krijohen kushte pr prodhimin e t mirave ose shrbimeve
t cilat jan t nevojshme pr njerzit.
Qllimet t cilat i keni vendosur para vetes mund ti arrini
vetm nse biznesi (ndrmarrja) do t funksionoj.
Nse nga ana tjetr biznesi nuk funksionon, do t thot dika
keni gabuar gjat themelimit t tij. Ajo q biznesi i sapoformuar
duhet te funksionoj sht dika q kuptohet vetvetiu. Por kjo
a mjafton? Ndrmarrja nuk guxon t punoj si do qoft, edhe
me at t arrij far do qoft rezultate, por sht e nevojshme
t prcaktohet funksionimi i tij i caktuar i drejt, qe do t
rezultoj me arritje t qllimeve t parapara.
A sht funksionimi i biznesit aktivitet q zhvillohet
vetvetiu? Prgjigjja konfirmuese pr kt pyetje, mund t
fitohet vetm n rast kur biznesi dirigjohet me automatizm
i cili ka mundsi vet t rregullohet, ka program t caktuar
paraprak dhe mund vetvetiu t funksionoj si parashihet.
Meq bizneset nuk jan automatike (edhe pse ato n vete
mund t prmbajn automatizm), shtrohet pyetja: Si t
rregullohet funksionimi i biznesit?
Rregullimi i funksionimit t biznesit (ndrmarrjes) drejt arritjes
s qllimeve nuk sht gj tjetr vese menaxhment. Pr t
funksionuar dhe pr ti arritur qllimet pr t cilat biznesi sht
formuar, ai patjetr duhet t menaxhohet. Prej asaj se si do t
menaxhohet ndrmarrja, varet a do t funksionoj n mnyr
t drejt , ndrsa masa e kujdesit sht arritja e qllimeve
(qllimi parsor i biznesit sht fitimi).
Pr secilin sistem organizativ (firm, kompani,
ndrmarrje, institucion etj), menaxhimi sht shtje e
ekzistencs s tij. Nse menaxhimi nuk sht i mir, nse
me at nuk arrihen qllimet, ekzistenca e atij sistemi bhet i
pabaz.
143
PJESA E DYT
Kompleksi i funksioneve t cilat n nj ndrmarrje jan

t detyrueshme pr definimin e qllimeve dhe pr udhheqje
drejt arritjes s tyre, prkatsisht drejtimi, sht menaxhment.
Sistemi i modelit
Feedback nga mesi
Procesi i transformimit
Input
Autput
Teknologjia
Resurset njerzore
Resurset fizike
Resurset financiare
Resurset informative
T mirat/Shrbimet
Sjellja
Fitimi/Humbja
Fotografia nr. 1 Udhheqja n sistem (biznes) kontribuon pr transformim

efektiv dhe efikas t input-eve(resurseve) n output-e(produkt).
Menaxhmenti sht
aktivitet dominant
n punn e do
ndrmarrje.
144
N biznesin bashkkohor nuk ka asnj faktor aq t

rndsishm si sht menaxhmenti. Menaxhmenti sht
aktivitet dominant n punn e do ndrmarrje. Menaxhmneti
sht aktivitet universal i cili mund t realizohet n t gjitha
format dhe llojet e organizatave duke filluar nga ndrmarrja
tregtare, shkollat,universitetet, spitalet, qeverit etj. Pr
menaxhmentin sot ekzistojn definicione t shumta, duke
filluar nga m t thjeshtat deri tek m t komplikuarat.
Tek definicionet m t thjeshta bjn pjes :
- Menaxhmet do t thot ti nxissh t tjert t bjn at
q mendojm se sht e drejt
- Menaxhmenti sht aktivitet dominant n punn e
PJESA E DYT
secils ndrmarrje.
- Menaxhment do t thot t punohet me duart e t
tjerve.
- Menaxhment sht realizim i nj gjje q dshirohet
t bhet, nprmjet njerzve.
Definicionet m kompleksive pr menaxhmentin mes tjerash
tregojn edhe pr funksionet t cilat i prmban. I atill sht
definicioni n vijim: Menaxhmenti sht proces i planifikim
it,organizimit,udhheqjes dhe kontrollimit t aktiviteteve n
nj organizat, pr realizimin e qllimeve t tyre ne mnyr
efikase.
Ekzistojn edhe definicione t cilat nisen nga vendi
dhe roli i individve: -Menaxhmenti sht proces i krijimit t
kushteve n t cilat individt, duke punuar me njerz tjer n
grupe, n mnyr efikase do ti arrijn qllimet e caktuara.
N disa definicione tjera theksi sht i vendosur mbi resurset :
-Menaxhment sht realizim i nj aktiviteti trsor me
shfrytzimin e resurseve (njerzore,financiare,fizike,teknolog
jike,informative etj.)
Edhe pse definicionet e menaxhment jan t ndryshme,
megjithat mund t tregojm ngjashmrit e tyre:
Bhet fjal pr proces n lidhje me vendosjen dhe
realizimin e qllimeve t organizats.
Punohet me dhe nprmjet njerzve;
Funksionet e menaxhmentit jan planifikimi,organizimi,udh
heqja dhe kontrollimi;
Puna e menaxherit duhet t rezultojn n shfrytzimin e
resurseve n mnyre efikase.
2. FUNSKIONET MENAXHERIALE
Puna e menaxhmentit
sht t udhheq
aktivitetet dhe
ti udhheq t
punsuarit n drejtim
t realizimit t
qllimeve.
Roli i menaxhmentit n ndrmarrje dhe m gjer sht

q t udhheq punn.
Menaxhmenti n secilin vendim duhet t ket parasysh punn
efikase. Thn ndryshe, detyr e manxhmentit sht t udhheq
me aktivitetet, t udhheq me menaxhert si dhe ti udhheq t
punsuarit n drejtim t realizimit t qllimeve.
145
PJESA E DYT
Kjo arrihet nprmjet funksioneve n vazhdim :

Planifikimit
Organizimit dhe ekipimit
Udhheqjes
Motivimit
Kontrollit
MENAXHMENTI
PLANIFIKIMI
ORGANIZIMI
UDHHEQJA
KONTROLLI
QLLIMET
ORGANIZATIVE
Fotografia nr. 2 Funksionet e menaxhmentit
2.1. PLANIFIKIMI
Planifikimi sht
faza e par e
menaxhmentit
dhe mund t
konsiderohet si
prgjegjsia parsore
e menaxherve. Kjo
paraqet selektimin
e qllimeve dhe
j e mnyrs m
gjetjen
t prshtatshme pr
realizimin e tyre
146
Planifikimi sht faza e par e menaxhmentit dhe mund

t konsiderohet si prgjegjsia parsore e menaxherve. Kjo
paraqet selektimin e qllimeve dhe gjetjen e mnyrs m
t prshtatshme pr realizimin e tyre(qllimi kryesor i do
biznesi sht realizimi i fitimit).
Rezultat i planifikimit jan planet. Ato ndrlidhen me intervale
t ndryshme kohore dhe sipas saj i dallojm:
Plane strategjike (afatgjate) bhen pr nj periudh
m t gjat kohore, gjegjsisht pr pes, dhjet ose me shum
PJESA E DYT
Planet, qllimet dhe

si ato t arrihen
Nevoja pr vendoje
vite. Kto plane mund t ken pr qllim: prvetsimin e

tregjeve t reja, vendosjen e produkteve t reja, ndryshime
sasiore dhe cilsore n bazn tekniko-teknologjike t puns s
ndrmarrjes, ndryshime organizative etj.
far struktura
organizative
ekzistojn?
organizimi
far njerz jan t

nevojshm dhe kur?
ekipimi
Cilat jan rezultatet e

udhheqjes?
udhheqja
T sjellen normativa
pr kontrollin e
realizimit
kontrollimi
Fotografia nr. 3 Planet si baz e menaxhmentit

Plane taktike (operative) kan t bjn pr nj
periudh m t shkurtr kohore, m s shumti deri n nj vit
dhe se kan t bjn me realizimin e prodhimtaris, furnizimit,
shitjes,financave, mirmbajtjes etj.
N planet jan t implikuara idet dhe mendimet e reja
n pajtueshmri me ndjeshmrin dhe pajisjen e vendeve t
puns, si dhe n pajtueshmri me mundsit dhe kushtet e
rrethimit. Gjegjsisht, plani sht mjet pr aksion dhe mnyr
pr realizimin e qllimit. Nse planifikimi sht efikas, mund
t pritet edhe realizim efektiv i qllimeve. Planifikimi sht
proces i cili zgjat pandrprer, do t thot nuk mbaron me
hartimin e secilit plan n veanti.
147
PJESA E DYT
2.2. ORGANIZIMI ME EKIPIM
Organizimi sht
funksion q
cakton vendin dhe
rolin e individit
n strukturn
organizative.
j
Ekipimi nnkupton
gjetjen e njerzve
(personelit), pa t
cilt nuk mundet t
paramendohet kryerja
e puns.
j
148
Gjat ndikimit t m shum njerzve, do individ

duhet t dij rolin e tij. Kt e mundson funksioni
menaxherik organizimi dhe ekipimi. Do t thot, kur sasia
dhe ndrlikueshmria e puns n organizat t zmadhohen,
ekziston nevoj pr ndarjen e punve dhe formimin e strukturs
organizative.
Organizimi sht funksion q rregullon rolin e individit n
strukturn organizative. Ky sht instrument i menaxhmentit
i cili mundson t definohen detyrat t cilat duhet t kryhen
varsisht nga aftsit dhe motivimi i njerzve.
Organizimi sht proces n t cilin individt
bashkpunojn pr realizimin e qllimeve.
Organizimi sht sikur orkestr muzikore n t cilin
do antar luan n instrumente t ndryshme dhe melodi t
ndryshme. Dirigjenti ka pasqyr dhe drejtim pr bashkimin e
grupit pr t fituar tingullin e dshiruar dhe t realizoj qllimin.
Ashtu instrumente t ndryshme dhe melodi t ndryshme
bashkohen n nj kompozicion muzikor.
N lidhje t ngusht me organizimin sht ekipimi i
cili nnkupton furnizim me njerz (menaxher dhe puntor)
do t thot sigurimin e personelit, pa t cilin nuk mundet t
nuk mund t paramendohet kryerja e puns. Ekipimi (ekipimi
kadrovik) sht funksion menaxherik i cili duhet ti identifikoje
nevojat pr pun , ti ket pasqyrim t profileve dhe cilsive
t kuadrove t cilt jan n dispozicion, t bn punsimin e
puntorve t rinj, prmes procesit t selektimit dhe zgjedhjes
s kandidatve m t mir, t kryej vendosje n pun, strvitje
dhe zhvillim t puntorve, t kryej vlersimin e puns,
transferim t puntorve(avancimin, zhvendosjen prej njrit
n vend tjetr t puns ose degradimin) si dhe pensionimin,
largimin dhe pezullimin e vendeve t puns.
PJESA E DYT
2.3. UDHHEQJA
Funksioni i
udhheqjes ka pr
detyr ti rregulloj
punt, ti koordinoj
aktivitetet e caktuara
dhe t udhheq punn
drejt realizimit t
qllimeve.
j
Udhheqja ka pr qllim t ndikoj mbi njerzit n pun,

dhe para se t gjithash ka detyr harmonizimin e relacioneve
n mes njerzve. Secili menaxher do t pajtohet me mendimin
se problemet m t mdha rrjedhin nga njerzit nga dshirat
e tyre t ndryshme, krkesat dhe sjelljet si individ ose grupe.
Pr at shkak, funksioni i udhheqjes ka pr detyr ti
rregulloj punt, ti koordinoj aktivitetet e caktuara dhe t
udhheq punn drejt realizimit t qllimeve t prbashkta.
Udhheqja paraqet mjet efektiv pr motivimin e vartsve ,
zgjedhjen e kanalit efektiv pr komunikim si dhe zgjidhjen
e konflikteve n aksionet menaxherike. Ky funksion shpesh
her quhet udhheqje a.q lidership.
Prej t gjitha funksioneve t menaxhmentit, udhheqja
ndrlidh n mnyr direkte menaxhert me vartsit. Me fjal
t tjera, udhheqja prfshin punn me bashkpuntor tjer
pr realizimin e qllimeve organizative.
N m shum vshtrime aftsia e menaxherit pr t
udhhequr nnkupton aftsi pr ti motivuar, pr t ndikuar, pr
ti drejtuar si dhe pr t komunikuar me vartsit .Menaxhert
duhet ti motivojn vartsit q t rritet kontributi i tyre n pun
dhe pr t rritur knaqsit e tyre. Menaxhert nuk mund t
udhheqin nse vartsit nuk jan t motivuar pr ti ndjekur.
Faktor t motivimit jan ato faktor t cilt nxisin,
drejtojn dhe e prkrahin sjelljen njerzore. Menaxhert,
punojn me dhe prmes njerzve. Meq njerzit jan t
ndryshm, motivimi i tyre nuk sht i leht t zbulohet.
Shum menaxher t suksesshm prej eksperiencs
s tyre kan msuar se njerzit n prgjithsi jan shum
falnderues ndaj lvdatave, prkrahjeve, dhe ndjejn nevoj
pr sukses n punn e tyre duke dhn gjithka nga vetja e tyre.
Shum njerz vet motivohen dhe krkojn liri n kryerjen e
detyrs n mnyr vetjake. Menaxhert t cilt do t zbulojn
elsin e motivimit t brendshm t punonjsve, kt mund
149
PJESA E DYT
ta llogarisin si nj burim i pashtershm i produktivitetit.

Disa autor motivimin e trajtojn si nj funksion t veante t
menaxhmentit.
2.4. MOTIVIMI
Motivimi kontribuon
q puntort t
ndihen t knaqur
dhe t investojn
mund pr t punuar
m shum dhe m
mir.
j
150
Njerzit, obligimet e tyre n ndrmarrje i realizojn me

prpjekje m t madhe ose m t vogl, t nxitur nga faktor
t ndryshm. Puna e tyre kushtzohet nga vullneti dhe dshira
pr t arritur dika ose pr t arritur ndonj qllim t caktuar.
Vullneti i njerzve, i cili sht i orientuar drejt realizimit t
dikaje quhet motivim.
Motivimi n pun sht shum i rndsishm pr
arritjen e rezultateve sa m t mira.
Ajo sjell q puntort t ndihen t knaqur dhe t investojn
mund pr t punuar m shum dhe m mir, e me kt t arrijn
rezultate m t mira. Motivimi nxit, drejton dhe e prkrah
sjelljen e njerzve n kryerjen e detyrave, duke kontribuar
pr produktivitet m t madh dhe ekonomizim gjat puns. Si
rezultat i motivimit, puntort angazhohen m shum, tregojn
interes m t madh pr realizimin e qllimeve t ndrmarrjes,
arrijn rezultate m t mira n pun dhe me koh i kryejn
detyrat.
Ekzistojn nj numr i madh i faktorve t cilt i
motivojn njerzit n pun. Respekti, lvdata, t qenit pjes
e nj ekipi, zhvillimi personal, parat, mirnjohja, sigurimi
n vendin e puns, kushtet e volitshme t puns, prgjegjsia,
ambienti punues, pjesmarrja, nxitja dhe sovraniteti, paraqesin
faktor t cilt ndihmojn n motivimin e puntoreve.
Kto faktor nuk jan t vetm, dhe aq jan me rndsi t
njjt. Faktort e ndryshm veprojn n mnyra t ndryshme
dhe n kohe t ndryshme. N t vrtet disa nga kto faktor
nuk jan motivator por demotivator.
Motivator: respekti, prgjegjsia , lvdata, pjesmarrja,
nxitja, sovraniteti, t qenit pjes e nj ekipi, zhvillimi.
Demotivator: parat, siguria n pun, vend i sigurit pune,
ambienti punues.
PJESA E DYT
Demotivatort jan gjra q jo doher, do t nxisin dik t

punoj m mir, por nse ato mungojn, mund t jet shkas
pr pjesmarrje dhe kontribut m t vogl n pun si dhe n
kryerjen e puns me cilsi m t ult. Si motivatort ashtu
edhe demotivatort ndikojn n sjelljen e puntorve. Por,
kta faktor, njlloj si njerzit, nuk jan statik, por ndryshojn
me kalimin e kohs dhe sipas situats. Ajo q sot i motivon
puntort, ndoshta nuk do ti motivon nesr. Do t thot, nuk
sht e rndsishme vetm dituria pr motivimin e kuadrove,
por ata duhet t ekzistoj gatishmri pr ndryshim.
2.5. KONTROLLI
Kontrollimi sht
funksion i cili krijon
mas dhe aktivitete
pr ta siguruar
realizimin e planit.
Kontrolli paraqet funksion i cili krijon mas dhe

aktivitete t cilat duhet t sigurojn realizimin e planit. Ktu
kryhen aktivitete t planifikuara dhe grupore pr t vrejtur se
ku kan ndodhur devijimet nga ajo q sht planifikuar dhe
far mund t ndrmerret pr korrigjimin e tyre. Ky funksion
sht instrument kryesor pr vlersimin e realizimit t planeve.
Hyrje
Materiale
Pun
Pajisje
Plane
Dalje
PROCES
Veprime
korrigjuese
Kontrollimi
dhe zbulimi i
devijimit
QLLIMI
Procesi i
korrigjimit
Fotografija nr. 13 Kontrolli

Kontrolli i bn planet m efikase. Nse nuk ka matje
t realizimit, nuk do t ket informata kthyese, me at nuk do
t ket orvatje pr drejtimin e aktiviteteve drejt planit. N at
rast, plani nuk do t realizohet dhe ndrmarrja do t prballet
me mossukses. Gjithashtu, kontrollimi vendos detyrime mbi
151
Kontrolli mundson
q ndrmarrja ti
realizoj qllimet dhe
planet e veta duke
ndjekur aktivitetet
dhe rezultatet.
j
PJESA E DYT
aktivitetet. Nse nuk ekzistojn procedura, mjetet me t cilat

do t kontrollohen aktivitetet, ato do t kryhen rastsisht.
Kontrolli mundson q ndrmarrja ti realizoj qllimet
dhe planet e veta duke ndjekur aktivitetet dhe rezultatet.
Kontrolli e mundson vendosjen. Procesi i kontrollit u jep
informacione menaxherve se a zhvillohen aktivitetet n
drejtimin e dshiruar (sipas planit) dhe n rast t lshimeve
jep sinjal q t ndrmerret aksion korrigjues. T gjitha
kto funksione vetvetiu nuk do t kishin kurrfar efekti pa
koordinim t prbashkt. Koordinimi i mir mundson secili
individ me punn e tij t jep kontribut maksimal pr realizimin
e qllimeve t nj organizate.
Kontrolli mund t realizohet si :
1. Parakontroll
2. Kontroll gjat puns
3. Kontroll pas puns
Parakontrolli nnkupton veprimtari preventive me
qllim t ndalimit t rezultateve t padshirueshme t puns.
Kontrolli gjat puns nnkupton mbikqyrje t
vazhdueshme jo vetm t puntorve por edhe t makinave.
N kuadr t ktij lloji t kontrollit mund t ndrmerret nj
numr i madh i aktiviteteve : kontrollohet ardhja e puntorve
me koh n vendin e puns, kryerja e rregullt e detyrave,
kryerja e detyrave me koh.
Kontrolli pas kryerjes s puns kahzohet drejt analizs
s rezultateve t arritura ose produkteve t prodhuara dhe
ndrmarrjen e masave korrigjuese.
M s shumti, kontrollet jan t drejtuara drejt
rezultateve dalse, cilsis, kohs, materialit, mimit, si
dhe realizimet e puntorve. Meq kontrolli sht vetm
nj prej kompetencave t mbikqyrsve, ata duhet patjetr
ta shfrytzojn rastin q tia besojn disa nga vendimet pr
korrigjimin e kontrollit t ndonj puntori t kualifikuar.
3. STILET E MENAXHIMIT
Stilet e menaxhimit tregojn dallimin e menaxherve n
mnyrn dhe qasjen e realizimit t qllimeve. Stili autoritativ
152
Stili autoritativ i
menaxhimit sht
stil i cili bazohet n
qeverisje t ciln e
posedon menaxheri.
PJESA E DYT
i menaxhmentit, sht stil i bazuar n qeverisje t ciln e

posedon menaxheri.
N literatur klasifikimi m i njohur i stileve t
menaxhimit sht :
1. Stili autoritativ;
2. Stili demokratik;
3. Stili funksional.
1. Stili autoritativ i menaxhimit sht stil i cili bazohet
n qeverisje t ciln e posedon menaxheri. Ky stil shrben
pr t komanduar me vartsit dhe pritet dgjueshmri e tyre e
plot. Pa u njoftuar menaxheri nuk mundet asgj t ndodh ose
te ndrmerret far do lloj aktiviteti. Ky stil i menaxhmentit
karakterizohet me at q, menaxheri posedon qeverisje
totale n sjelljen e vendimeve. Ai sht direkt i ndrlidhur
n kontrollimin e punve dhe t puntorve dhe nuk lejon q
vartsit t ndrhyjn n procesin e planifikimit ose n procesin
e sjelljes s vendimeve. Ky stil i menaxhimit posedon rregulla
t shumta me t cilat rregullohet sjellja e puntorve.
1. Stili autoritativ i menaxhimit sht veanrisht i
pranuar pr t sapopranuarit,, t cilt tentojn t msojn si
dhe pr t punsuarit q prpiqen t njohin detyrat e reja n
vendin e puns. Gjithashtu, ky stil i menaxhimit preferohet
pr puntort t cilt nuk dshirojn t kyen n planifikimin
dhe sjelljen e vendimeve, por t cilt mendojn se kto pun
jan pr persona t caktuar n ndrmarrjen. Stili autoritativ i
menaxhimit pranohet nga ata puntor t cilt nuk dshirojn
t marin prgjegjsi n pun dhe kmbngulin ti kryejn
detyrat e thjeshta punuese q nuk varen ose nuk ndikojn n
vendet tjera t puns.
Ky stil i menaxhimit nuk lejon diskutim rreth detyrave
ose zgjidhjeve t mundshme, q i bn puntort ekzekutues
t pagoj. Prej ktu, puntort e aft dhe kreativ nuk jan
n gjendje ti shfaqin mendimet dhe qndrimet e tyre dhe t
ofrojn zgjidhje prkatse pr probleme konkrete. Kjo do t
thot se njerzit kreativ n organizat e humbin motivimin gj
q ndikon negativisht mbi efikasitetin e puns n ndrmarrje.
Pr kt arsye, ky stil i menaxhimit praktikohet gjithnj e m
rrall npr ndrmarrje.
153
stili demokratik i
menaxhimit sht stil
n t cilin menaxheri
sht i orientuar
n vendosjen e
atmosfers s
raporteve t mira me
t punsuarit,
dhe si
j
kthim pr kt pret
mbshtetje nga ana e
tyre pr realizimin e
qllimeve.
154
PJESA E DYT
2. E kundrta e stilit autoritativ, stili demokratik i

menaxhimit sht stil n t cilin menaxheri sht i orientuar n
vendosjen e atmosfers s raporteve t mira me t punsuarit,
dhe si kthim pr kt pret mbshtetje nga ana e tyre pr
realizimin e qllimeve. Ai u lejon vartsve q t marrin pjes
aktive n procesin e sjelljes s vendimeve duke mos i imponuar
mendimet dhe qndrimet e tij
Me kt stil t menaxhimit menaxheri punon n
realizimin e qllimeve kryesore t ndrmarrjes dhe ju mundson
vartsve q n mnyr t pavarur ti caktojn qllimet konkrete,
me ka synohet ti bj pr vete punonjsit dhe t zvoglohet
rreziku nga konfliktet e interesit. Stili demokratik mundson
nivel t lart t bashkpunimit dhe kohezion t puntorve.
Kontrolli i ulur prforcon besimin tek puntort dhe l
hapsir q detyrat t kryhen si rezultat i kshillimit t puntorit
me ndrmarrjen. Stili demokratik sht i dshiruar nga ana e
puntorve t cilt posedojn nivel t lart t kompetencave
dhe shkathtsive. Kjo u mundson q n mnyr aktive t
kyen n sjelljen e vendimeve dhe zbatimin e zgjidhjeve. Po
ashtu, ky stil i menaxhimit sht vemas i pranueshm pr
ata puntor t cilt dshirojn t marrin prgjegjsi n pun
dhe n njfar mnyre t luajn rolin e liderit n disa pjes
t kufizuara t detyrave. Nga ana tjetr stili demokratik i
menaxhimit nuk sht i volitshm pr puntort t cilt nuk
dshirojn t kyen n procesin e sjelljes s vendimeve dhe
t marrin prgjegjsi. Ata m shum jan t orientuar drejt
kryerjen pasive t detyrave t cilt i caktojn menaxhert.
3. Stili funksional i menaxhimit paraqet kombinim
i dy stileve t mparshme. Menaxheri vepron sipas situats
momentale dhe sipas nevojs,q do t thot n rast nevoje
prdoret stili autoritativ , ndrsa n raste tjera zbatohet stili
demokratik i menaxhimit. Pr shembull, n nj ndrmarrje
nj sektor punon n mnyr korrekte, tjetra krkon prkrahje,
dhe e treta tregon parregullsi n pun. Stili funksional i
menaxhimit doher i merr parasysh faktort t cilt ndikojn
n kryerjen e detyrave. Pr at sht e nevojshme para se t
vendoset zgjidhja e mnyrs s kryerjes s detyrave duhet t
vlersohen faktort dhe ndikimi i tyre n pun.
PJESA E DYT
4. BIZNES PLANI DHE PRMBAJTJA E BIZNES

PLANIT
Biznes plani tregon
ka dshiron t arrij
ndrmarrja.
Biznes plani bhet

pr nj periudh
kohore deri n nj
vit dhe i prfshin
detyrat afatshkurta t
puns n ndrmarrje.
j
Hapi m i rndsishm n fillimin e nj biznesi sht

prpilimi i biznes planit. Biznes plani sht udhrrfyes npr
t cilin pronari duhet t ec. Biznes plani tregon ka dshiron
t arrij ndrmarrja, me far resurse, far t ardhura ose t
dala do t realizoj. Biznesi i suksesshm paraqet alokim efikas
t resurseve t kufizuara. Biznes plani sht i rndsishm pr
ndrmarrjet e vogla pr shkak se:
planifikimi bhet pr sfera t biznesit t cilat

nuk jan nn kontroll t trsishm;
planifikimi sht burim i rndsishm i

informacioneve pr t ardhmen e ndrmarrjes si dhe pr
financiert potencial, si bankat ose qeveria ;
planifikimi siguron korniz pr informimin e

puntorve dhe t tjerve pr kahjet e ardhshme t ndrmarrjes;
planifikimi garanton se vendimet e menaxhmentit

bazohen mbi analizn objektive t prparsive dhe mangsive
t ndrmarrjes ;
planifikimi avancon sistemin informativ t

menaxhmentit, me ka t gjitha vendimet e ndrmarrjes jan
t prgatitura n mnyr cilsore
planifikimi identifikon zonat kye n t cilat

ndrmarrja ka nevoj pr punimin e ekspertizs
planifikimi krijon baz pr analiza, vall

prodhimi ose procesi i ri do t jen t suksesshm. Gjithashtu,
planifikimi i bn menaxhert m ekspert pr konkurrencn
dhe pr tregun.
Biznes plani bhet pr nj periudh kohore deri n nj
vit dhe i prfshin detyrat afatshkurta t puns n ndrmarrje.
Biznes plani sht dokumenti m i rndsishm i ndrmarrjes.
Para themelimit t nj ndrmarrje t vogl, pronari duhet t
hartoj nj biznes plan. Biznes plani paraqet baz pr marrjen
e kredive nga bankat.
155
PJESA E DYT
Duke pasur parasysh faktin se biznes plani sht

dokument i rndsishm, ai duhet t hartohet nga ana e
pronarit t ndrmarrjes. Duhet cekur se nuk ekziston form e
formalizuar e prmbajtjes s biznes planit.
do biznes plan sht i ndryshm pr nga struktura dhe
prmbajtja pr shkak se ka t bj me ndrmarrje t ndryshme
dhe me karakteristika t ndryshme, pronsin, madhsin,
veprimtarin e ndryshme etj. Sidoqoft prmbajtja e biznes
planit i prfshin elementet n vijim:
Letrnjoftimi i biznesit. Prshkrimi i ndrmarrjes
ka pr qllim q ti mundsoj lexuesit t njoftohet me
karakteristikat e ndrmarrjes. N kt pjes prshkruhen t
dhnat kryesore pr emrin e ndrmarrjes, adresa, veprimtaria,
lokacioni etj. Prshkrimi i shkurt pr ndrmarrjen duhet t
mundsoj njoftimin pr zhvillimin e ndrmarrjes dhe pr
prodhimin e saj.
Prodhimi. Kjo pjes e planit i prshkruan nevojat e
konsumatorve t cilat duhet t plotsohen me prodhimin ose
shrbimin e ndrmarrjes. Ktu prshkruhen karakteristikat,
funksionet, prbrja, konstruksioni dhe mnyra e prdorimit
t prodhimit i cili duhet t prodhohet.
Menaxhmenti
dhe
struktura
organizative.
Menaxhmenti i ndrmarrjes mund t jet element i rndsishm
n biznes plan. Kjo pjes i prfshin informacionet pr pronart
e ndrmarrjes. Gjithashtu, plani mund t prmbaj edhe
strukturn organizative me t ciln realizohen qllimet.
Plani i marketingut. Plani i marketingut i prshkruan
metodat dhe aktivitetet t cilat i ndrmerr ndrmarrja pr ti
realizuar qllimet e ndrmarrjes. Kjo pjes i prshkruan
konsumatort e ndrmarrjes, prodhimet ose shrbimet, dhe
programet pr shitje. Kto t dhna jan ndihmes e analizs
s tregut. Analiza e tregut prmban informacione pr aftsit
konkurruese t ndrmarrjes, prodhimet, konsumatort dhe
pranueshmria e prodhimit ose shrbimit n treg. Analiza
e konkurrimit i prshkruan prparsit dhe mangsit
konkurruese, si baz pr zbulimin e mundsive n treg.
156
PJESA E DYT
Analiza e konsumatorve prmban informacione pr

at se kush i blen dhe i shfrytzon prodhimet ose shrbimet.
Plani i prodhimit. Ky plan ekziston nse ndrmarrja
merret me prodhimtari. Plani pr prodhimtari prmban
informacione pr procesin e prodhimit prmes s cili fitohet
prodhimi dhe materialet t cilat prdoret gjat prodhimit. N
ndrmarrjet shrbyese n kt pjes prshkruhet zhvillimi i
shrbimit dhe zbatimit i tij.
Plani financaiar. Ky element ka t bj me rrjedhat
financiare dhe monetare.
Plani pr financa prmban vlersime pr realizimin e
t hyrave, shpenzimeve, kredive si dhe prshkrim t buxhetit
dhe t kontrollit financiar. Planet financiare duhet t bazohen
n t dhna t vrteta nga shitja ose nga rezultate t hulumtimit
t tregut.
NOCIONET KYQE
MENAXHMENTI
FUNSKIONET E MENAXHMENTIT
PLANIFIKIMI
ORGANIZIMI
EKIPIMI
UDHHEQJA
MOTIVIMI
KONTROLLI
STILET E MENAXHIMIT
BIZNES PLANI
PRMBLEDHJE
Nn menaxhment nnkuptojm rregullimin e funksionimit t ndrmarrjes drejt
arritjes s qllimeve. Menaxhmenti sht proces i planifikimit, organizimit, udhheqjes
dhe kontrollimit t aktiviteteve n nj organizat pr realizimin e qllimeve n mnyr
efikase.
157
PJESA E DYT
Planifikimi paraqet selektimin e qllimeve dhe gjetjen e mnyrs m t

prshtatshme pr realizimin e tyre. Organizimi sht funksion i cili e rregullon rolin
e individit n strukturn organizative. N lidhje t ngusht me organizimin sht
ekipimi i cili nnkupton furnizim me njerz (menaxher dhe puntor).
Udhheqja ka pr qllim t ndikoj mbi kontributin e njerzve n pun dhe
para se t gjithash ka t bj me harmonizimin e raporteve n mes njerzve.
Kontrolli sht funksion i cili krijon masa dhe aktivitete t cilt dihet t
sigurojn realizimin e planit.
Menaxhert duhet t posedojn aftsi t ndryshme. Ekzistojn katr lloje t
aftsive : teknike, konceptuale, humane (njerzore), dhe diagnostike.
Stilet e menaxhimit e tregojn dallimin e menaxherit n mnyrn dhe qasjes
s arritjes s qllimeve. N literatur klasifikim m i njohur i stileve t menaxhimit
sht: stili autoritativ; stili demokratik; stili funksional.
Biznes plani sht udhrrfyes pas se cilit pronari duhet t ec. Biznes plani
tregon ka dshiron t arrin ndrmarrja, me far resurse, far t ardhura ose t dala
do t realizoj
Pyetje pr diskutim:
1.ka nnkupton me nocionin menaxhment dhe ka sht dallimi mes menaxhimit t
biznesit t vogl dhe biznesit t madh?
2. Numroji funksionet menaxheriale!
3. Shpjego thelbin e planifikimit si funksion menaxherial!
4. Shpjego thelbin e organizimit si funksion menaxherial!
5. Shpjego thelbin e udhheqjes si funksion menaxherial!
6. Shpjego thelbin e motivimit si funksion menaxherial!
7. Shpjego thelbin e kontrollimit si funksion menaxherial!
8. Prshkruaji stilet e menaxhimit!
9. ka paraqet biznes plani?
10. Cila sht prmbajtja e zakont e biznes planit?
158
TEMA
2
PRGJEGJSIA
SHOQRORE DHE ETIKA
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Esenca e prgjegjsis shoqrore
2. Konceptet e prgjegjsis shoqrore
3. Klasifikimi i prgjegjsis shoqrore
4. Sferat e prgjegjsive shoqrore
5. Prgjegjsia shoqrore e menaxherve dhe stejkhollderve (palve t interesuara)
6. Kuptimi pr etikn dhe kodeksin etik
7. Problemet etike dhe ndikimi i tyre n biznes
8. Sjellja etike dhe jo etike
QLLIMET E MSIMIT
Pas leximit t ksaj teme Ju duhet te keni aftsi :
t kuptoni thelbin e prgjegjsis shoqrore;
t kuptoni konceptin e prgjegjsis shoqrore;
t klasifikoni prgjegjsin shoqrore;
t njihni kriteret e klasifikimit t prgjegjsis shoqrore;
t bni dallimin e sferave n t cilat prgjegjsia shoqrore vepron;
t kuptoni prgjegjsin shoqrore t menaxherve dhe stejkhollderve (palve t
interesuara)
159
PJESA E DYT
1. THELBI I PRGJEGJSIS SHOQRORE
Prgjegjsia
shoqrore sht
kujdes i ndrmarrjes
pr problemet
shoqrore
Koncepti i prgjegjsis shoqrore ekziston prej kur

ekziston edhe ndrmarrja, por m aktual sht br gjat tre
dekadave t fundit kur n rrethimin ndodhn ndryshime t
rndsishme. Me fjal t tjera, gjithnj ka ekzistuar krkesa pr
humanizimin e kushteve pr pun t puntorve, pr rritjen e
siguris s aksioneve t aksionarve etj. Por, me kalimin e kohs
ka ndryshuar prmbajtja e prgjegjsis shoqrore. Kshtu, n
kohn e sotme, pr shembull jan krkesat pr participimin e
ndrmarrjeve n financimin e shkollimit privat dhe shtetror,
participimin n zgjedhjen e problemeve komunale etj.
N esenc, prgjegjsia shoqrore sht kujdesi i
ndrmarrjes pr problemet shoqrore, e cila vepron nprmjet
vendimeve t marra nga ana e menaxherve t ndrmarrjes.
Disa krkesa pr prgjegjsin shoqrore jan t rregulluara n
mnyr ligjore. Kshtu, me dispozita ligjore rregullohet kufiri
i poshtm i pleqris pr punsimin e puntorve, prcaktohen
standarde me t cilat rregullohet niveli i lejuar i ndotjes s ajrit
dhe rrethins njerzore, insistohet n humanizmin e kushteve
pr pun etj. Sipas ksaj, pr prgjegjsin shoqrore mund t
thuhet se paraqet prmbledhje t qndrimeve pr prgjegjsin
e ndrmarrjes ndaj problemeve shoqrore, t cilat rregullohen
n mnyr ligjore dhe pranimi i tyre realizohet me vendimet
e ndrmarrjes.
Gjat definimit t prgjegjsis shoqrore shfrytzohen
dy mnyra: tradicionale dhe bashkkohore.
Shpjegimi tradicional i prgjegjsis shoqrore bazohet
n realizimin e qllimeve ekonomike t ndrmarrjes, ndrsa
shpjegimi bashkkohor i prgjegjsis shoqrore bazohet n
qllimet shoqrore t cilat ndrmarrja duhet ti realizoj, prve
qllimeve ekonomike.
161
PJESA E DYT
2. KONCEPTET E PRGJEGJSIS
SHOQRORE
Lidhur me esencn e prgjegjsis shoqrore, mund
t dallohen disa koncepte t prgjegjsis shoqrore. Sipas
konceptit tradicional t prgjegjsis shoqrore, menaxhert
duhet t shrbejn vetm n interes t aksionarve, e ai sht
maksimizimi i fitimit. Kjo do t thot se, nse ndrmarrja kyet
ne zgjidhjen e problemeve shoqrore, ather ndrmarrja i
harxhon parat t cilat ju takojn aksionarve.
Koncepti i dyt sht i ashtuquajturi prgjegjsia
shoqrore ndaj stejkhollderve (t gjith ata t cilt ndikojn
dhe jan n ndikim t vendimeve t ndrmarrjes): aksionart,
konsumatort, konkurentt, qeverit, agjencit, sindikatat,
bankat, shoqata tregtare etj. Sipas ktij koncepti, menaxhert
mund t gjejn sfera t numrta ku interesat e grupeve t
ndryshme t stejkhollderve, t menaxherve dhe interesave
t shoqris jan kompatibile ndrmjet veti. Pr shembull,
kur ndrmarrja e ndot rrethinn, pasi q nuk ka mjete pr
rruajtjen e saj, dmi i br nuk ndikon vetm tek shoqria, por
ndikon edhe tek stejkholldert (palt e interesuara).
Koncepti i tret quhet prgjegjsi konfirmuar shoqrore
sipas t cils menaxhert jan t detyruar ti anticipojn
ndryshimet n rrethimin, ti harmonizojn qllimet e
ndrmarrjes me qllimet e grupeve dhe t ndrmarrin
hapa konkrete, pr ti promovuar interesat e prbashkta t
ndrmarrjes dhe grupeve.
3. KLASIFIKIMI I PRGJEGJSIS
SHOQRORE
Prgjegjsia shoqrore mundet t klasifikohet sipas
lmis pr t ciln bhet fjal edhe at pr : prgjegjsin
ekonomike, prgjegjsin juridike, prgjegjsin etike dhe
prgjegjsin diskrete.
Prgjegjsia ekonomike sht prgjegjsia m e
rndsishme n ndrmarrje. Kjo lind prej vendit dhe rolit
t saj n shoqri. Si pjes e shoqris ndrmarrja prodhon
162
PJESA E DYT
produkte t cilat i krkon shoqria pr ti knaqur nevojat e

tyre.
Prgjegjsia juridike e ndrmarrjes lind nga respektimi
i rregullave, dispozitave dhe ligjeve n mjedisin shoqror n
t ciln e realizon veprimtarin. Shoqria pret nga ndrmarrja
q t sillet n pajtim me normat juridike t shoqris.
Prgjegjsia etike sht prgjegjsi specifike shoqrore
e ndrmarrjes e cila lind nga raporti i saj ndaj subjekteve tjera
n shoqri, q nuk prfshihet nga prgjegjsia ekonomike dhe
juridike. Kjo prgjegjsi shoqrore ka t bj me raportet, a.q
kujdesin e ndrmarrjes pr shndetin e njerzve, pamjen e
bukur, ushqimin e shndetshm, ngjarjet kulturore etj.
4. SFERAT E PRGJEGJSISE SHOQRORE

Prej hulumtimeve q jan br ndaj nj numri t madh
t menaxherve nga kompani t ndryshme, jan fituar rezultate
t cilt tregojn se menaxhert ndjejn se kompanit kan
prgjegjsi shoqrore n m shum sfera edhe at n :
- mbrojtjen e shndetit dhe siguris s puntorve;
-mbshtetjen e ndrmarrjeve joprofitabile;
- prparimin e shkollimit shtetror;
- sigurimin e ajrit dhe ujit t pastr;
- zhvillimin e burimeve alternative t energjis pr t
ardhmen;
- sigurimin e pagesave t barabarta pr punn e
barabart;
- mbshtetjen pr rinovimin e rrugve, urave dhe
tuneleve ;
- ndihmn e vendeve t bots s tret, pr avancimin e
standardeve t jetess;
- marrjen e aktiviteteve pr mbajtjen e paqes n bot;
- shfrytzimin e ndikimit t ndrmarrjeve pr ndalimin
e hyrjes ilegale t drogave etj.
Krahasimi i prgjegjsis shoqrore mes ndrmarrjeve
t industrive t ndryshme tregon se pr ndrmarrje t ndryshme
karakteristike sht e lloj i veant i prgjegjsis. Pr
shembull, ndrmarrjet pr derivate, gaz dhe miniera tregojn
163
PJESA E DYT
interes t veant n zvoglimin e ndotjes dhe ruajtjes s

resurseve, ndrsa ndrmarrjet pr prodhimtari, tregojn interes
pr dhnien e ndihms pr qllime bamirse dhe prparimin e
programeve arsimore.
Ndrmarrjet pr transport, komunikim dhe shrbim
tregojn interes n financimin e qllimeve bamirse, ndrsa
ndrmarrjet q punojn me shumic dhe pakic jan t kyura
n participimin e punve lokale dhe ndihmn pr qllime
bamirse. Ndrmarrjet pr financa, sigurim dhe patundshmri
e kan prioritet kyjen e ndihmave pr qllime bamirse si dhe
participimin n punt lokale.
Prgjegjsia shoqrore edhe n t ardhmen do t jet
faktor i rndsishm n strategjit e puns s ndrmarrjes.
Kuptohet, sfera t veanta t shoqris do t jen kujdesi dhe
interesi i ndrmarrjeve t ndryshme.
5. PRGJEGJSIA SHOQRORE E
MENAXHERVE DHE STEIKHOLLDERV
(PALVE T INTERESUARA)
Gjat marrjes s
vendimeve menaxhert
duhet t marrin
parasysh interesat e
steikhollderve (palve
t interesuara) t tjer.
j
164
N esenc, prgjegjsia e menaxherve n pun ka t

bj me rritjen e vlers s kapitalit t ndrmarrjes. Kjo shkakton
rritjen e vlers s aksioneve ose t pjesmarrjes s pronarve.
Megjithat n kohn e sotme prgjegjsia e menaxherve
zgjerohet n m shum sfera, q do t thot se ai duhet t
mendoj pr interesat e m shum grupeve:t konsumatorve,
puntorve, shoqris, qeveris, kreditorve dhe furnizuesve.
Nocioni steikhollder (pal t interesuara) ka t bj me nj
grup njerzish, t cilt mund t ndikojn ose jan n ndikim t
vendimeve t marra nga ana e menaxherve.
Gjat marrjes s vendimeve menaxhert duhet t marrin
parasysh interesat e steikhollderve t tjer. N nj vendim,
grupe t ndryshme t steikhollderve reagojn n mnyr t
ndryshme.
do vendim i cili ka t bj me ndrmarrjen paraqet
prmbushjen e interesave t nj grupi me konfrontim t
interesave t nj grupit tjetr t steikhollderve
Pr shembull, vendimi pr rritjen e mimit t prodhimit
Menaxhert
ne ndrmarrje
tentojn t mbajn
raporte stabile me
steikhlldert, duke i
motivuar t punojn
n pajtueshmri
me jinteresat e
ndrmarrjes.
PJESA E DYT
sht n interes t puntorve, dhe kundr interesave t

konsumatorve. Interesi i menaxherve, steikhollderve dhe
i prgjegjsis shoqrore n raste t caktuara prputhet. Pr
shembull, kur nj ndrmarrje e ndot rrethinn,dhe nuk sht
n gjendje ta ndaloj at,dmi i br nuk ka t bj vetm
me ndrmarrjen por edhe me steikholldert tjer. Do t thot
interesat e steikhollderve dhe te shoqris jan t orientuara
drejt asaj q t mos ket ndotje.
Menaxhert n ndrmarrje,nprmjet komunikimit,
dakordimit dhe bashkpunimit me steikholldert tentojn t
mbajn raporte stabile me ata duke i motivuar t punojn n
pajtueshmri me interesat e ndrmarrjes. Q t arrihet ky qellim
menaxhmenti i ndrmarrjes zhvillon strategji nprmjet s cils
duhet t kryhen analiza t grupeve relevante t steikhollderve
dhe ti vlersoj krkesat,interesat dhe nevojat e tyre.
Ekzistojn gupe t ndryshme t steikhollderve t cilat
sipas karakteristikave t tyre mund te grupohen n disa grupe
edhe at:
Steikhollder shoqror. Kta steikhollder jan n
ndikim direkt t ndrmarrjes, por kan interes q ndrmarrja t
sillet me prgjegjsi shoqrore. Ktu hyn:qeveria, sindikata,
dhomat e tregtis etj.
Steikhollder margjinal. Kta steikhollder nuk
karakterizohen me kufizime dhe bashkpunime t larta. Edhe
pse tregojn interes t caktuar pr vendimet e ndrmarrjes ata
nuk jan aq t interesuar pr pasojat e atyre vendimeve.
Megjithat, pyetje t caktuara si ka sht mbrojta e
ambientit jetsor, prodhimi i ushqimeve t shndetshme etj,
mund t nxisin reagim tek steikholldert e goditur. Me qellim
q t tejkalohet ndikimi negativ i ktyre steikhollderve, gjat
marrjes s vendimeve t caktuara, ndrmarrja vazhdimisht
i mbikqyr reagimet e tyre t cilat manifestohen lidhur me
vendimet e marra m hert.
N kt grup t steikhollderve (palve t interesuara)
marrin pjes grupet e konsumatorve, shoqata t qytetarve
etj.
Steikholldert
prkrahs.
Kta
steikhollder
karakterizohen me potencial t vogl t kufizimit t ndrmarjes,
165
Steikholldert
prkrahs
karakterizohen me
potencial te vogl t
kufizimeve, por me
potencial t lart t
bashkpunimit
j
Steikholldert
joprkrahs
karakterizohen me
potencial t lart t
kufizimeve dhe me
potencial t ult t
bashkpunimit
j
PJESA E DYT
por me potencial t lart t bashkpunimit. Kto n kontinuitet

prkrahin qllimet dhe aksionet e ndrmarrjes. N kt grup
bjn pjes furnizuesit, kreditort, t punsuarit etj.
Ndrmarrja i ky n zgjidhjen e problemeve t
caktuara duke i nxitur pr bashkpunim. Me kyjen e ktyre
steikhollderve ndrmarrja rrit efikasitetin n pun si pr
shembull i zvoglon shpenzimet, zvoglon hedhurinn,
shfrytzon energjin dhe ngjashm.
Steikholldert joprkrahs. Kta steikhollder me
sjelljen e tyre jan e kundrta e steikhollderve prkrahs.
Steikholldert joprkrahs karakterizohen me potencial
t lart t kufizimit t ndrmarrjes dhe potencial t ult t
bashkpunimit. N kta steikhollder bjn pjes ndrmarrjet
konkurruese, sindikata, qeveria, mediat etj. Duhet thn
se kta steikhollder, n t njjtn koh mund t jen edhe
prkrahs t aktiviteteve t ndrmarrjes. Kjo do t varet nga
lloji dhe aktiviteti i ndrmarrjes. Pr shembull, nse ndrmarrja
eksporton prodhim strategjik, qeveria mund ti ndaj
subvencione ose nse ndrmarrja e njjt importon t mira me
afat t kaluar t prdorimit, qeveria mund ta sanksionoj.
Steikhollder n ndrmarrjen. Kta steikholder me
vendimet e tyre mund t ndikojn n interesat e grupeve tjera
t steikhollderve. Steikholldert n ndrmarrjen i prbjn
menaxhert dhe t punsuarit.
6. KUPTIMI PR ETIKN DHE KODEKSIN ETIK

Etika drejton
n principe ose
standarde t sjelljes
si dhe n gjykimin
gjat marrjes s
vendimeve.
j
166
Etika gjithnj e m shum bhet shtje e rndsishme

n aktivitetet e ndrmarrjes. Etika na drejton n principe
ose standarde t sjelljes si dhe n gjykimin gjat sjelljes s
vendimeve.
Etika duhet kuptuar si prmbledhje e principeve t cilat
prcaktojn kodeks t sjelljes dhe t cilat shpjegojn se ka
sht e drejte, e ka sht e gabim.
Normat dhe sjellja rregullojn jetn e ndrmarrjes dhe
kontribuojn pr prmirsimin e raporteve mes antarve.
Etika paraqet udhzim pr menaxhert gjat vendosjes se si
duhet t veprohet n situata t caktuara. Etika dallohet nga etika
Normat dhe
sjelljet paraqesin
mekanizm thelbsor
pr funksionimin
normal t bashksis,
sidomos pr
realizimin e drejt
t detyrave
n
j
ndrmarrje.
PJESA E DYT
afariste e cila definohet si zbatim i rregullave te prgjithshme

etike n sjelljen afariste. N sjelljen afariste prfshihen tre
elemente: vlerat njerzore, qndrimet dhe sjellja.
Vlerat njerzore jan besime dhe qndrime esenciale
pr at se cilat jan prioritetet e jets njerzore. Pr at, vlerat
njerzore duhet t paraqesin pikn nisse n kuptimin e
sjelljeve etike ose jo etike n punn e ndrmarrjes.
Qndrimet jan sistem i besimeve dhe mendimeve t
cilat njeriu i ka pr at qe e rrethon n jetn e prditshme.
N t vrtet, qndrimet jan deklarime t individit t cilat
prmbajn vlersime, t cilat mund t jen t volitshme ose t
pavolitshme pr lndt, ngjarjet ose pr njerzit.
Normat dhe sjelljet kan t bjn me individt t cilt
jan t orientuara drejt qllimit.
Normat dhe sjelljet paraqesin mekanizm thelbsor pr
funksionimin normal t bashksis, sidomos pr realizimin e
drejt t detyrave n ndrmarrje.
Normat dhe sjelljet e rregullojn jetn n ndrmarrje
dhe kontribuojn pr prmirsimin e raporteve ndrmjet
antarve t saj. Meq, normat vlejn pr t gjith, ato i
bjn individt t njjt dhe n kt mnyr e prmirsojn
komunikimin dhe respektin. Sipas ksaj, mund t thuhet se
do biznes ka prgjegjsi etik pr: pronart, puntort,
konsumatort, furnizuesit dhe qeverin. Secili prej tyre ndikon
n ndrmarrjen ose sht nn ndikim e aksioneve t cilat i
ndrmerr ndrmarrja.
Nevoja pr etikn e puns nuk paraqitet vetm pr shkak
shtypjes s opinionit, por ajo vjen edhe nga prditshmria e
menaxherve dhe puntorve t cilt e krkojn mundsin
pr zgjidhjen e konflikteve.
Standardet etike paraqesin kriter t rndsishm t cilin
menaxhert e respektojn gjat marrjes s vendimeve. do
ndrmarrje ka nevoj pr vendosjen e sistemit t vlerave dhe
standardeve etike t cilat duhet t prcillen njkohsisht tek
antart e ndrmarrjes dhe tek stejkholldert relevant.
Qllimi i kodeksit sht ti prshkruaj standardet e
etiks dhe praktikat e biznesit n ndrmarrje.
Standardet etike n kodeksin e etiks duhet t
formalizojn se kush do ti pasqyroj standardet e sjelljes
167
Qllimi i
kodeksit sht
q t prshkruaj
standardet e etiks
dhe biznes praktikat
n ndrmarrje.
j
168
PJESA E DYT
s puntorve dhe menaxherve. Kodeksi i etiks siguron

prshkrimin e rregullave dhe shprehjen e normave, t cilat
puntort pritet ti ndjekin. Ai siguron prkrahje dhe e inkurajon
shumicn e cila dshiron t bn detyrat e vrteta.
T gjitha kodekset etike krijojn nj lloj udhzimi q
do t shfrytzohet gjat sjelljes s vendimeve. Kto udhzime
kan t bjn n shum sfera t ndjeshme si jan : konflikti,
dhnia e dhuratave, sjellja ndaj konsumatorve, raportet n
mes puntorve etj.
Politik etike n ndrmarrje prej puntorve dhe
menaxherve krkon t sillen n pajtueshmri me principet e
kompanis. N kt mnyr do t ngritn vlerat e prbashkta
t ndershmris, integritetit , respektit dhe prgjegjsis.
Qllimi i kodeksit sht q t prshkruaj standardet e
etiks dhe biznes praktikat n ndrmarrje.
Kto standarde kan t bjn n t gjith t asocuarit
n fardo mnyr, t cilt bashkpunojn me kompanin n
do njsi pune. do prfaqsues i kompanis, duhet t kryej
demonstrim n nivel sa m t lart t standardeve pr sjellje
etike t biznesit.
Kodeksi etik n t shumtn e rasteve prmban elementet
n vijim :
- Obligimet e puntorve;
- Harmonizimin e kodeksit , politiks s ndrmarrjes;
- Konflikt t interesit;
- Punt e jashtme;
- Dhuratat dhe biznes ahengjet;
- Informata t besueshme pr kompanin;
- Antikorrupcion;
- Diskrecionin e t dhnave personale;
- Sjelljen n vendin e puns;
- Mundsi t barabarta dhe pun afirmuese;
- Shqetsime seksuale dhe shqetsime t tjera n
vendin e puns;
- Pajtueshmrin me ligjin;
- Marketing, reklam dhe shnimin e prodhimeve.
PJESA E DYT
7. PROBLEMET ETIKE DHE NDIKIMI I TYRE

N BIZNES
Problemet kryesore etike ndodhin si rezultat i sjelljes
s vendimeve.
Vendimet e sjella mund t jen n kundrshtim me
mendimin e opinionit dhe ligjit dhe mund t sjellin deri tek
pasojat e pa dshiruara n punn e biznesit. Vendimet, t cilat
ka gjasa t nxisin probleme mund t grupohen n kt mnyre
:
1. Vendime etike dhe ligjore. Kto vendime kan
karakter publik. Ata bazn e tyre e marrin nga zgjidhjet ligjore.
N praktik prdoren dhe jan t pranuara nga shoqria. Pr
shembull, ndrmarrja mund t lirohet nga tatimet pr ato mjete
t cilat do ti investoj n zhvillimin e sportit.
2. Vendime etike por joligjore. Kto vendime jan n
kundrshtim me ligjin, por ndikimi i tyre ka pasqyr pozitive
n ndrtimin e mendimit t shoqris. Pr shembull, edhe
pse me ligj sht e ndaluar pirja e duhanit n vende publike,
menaxhmenti i restorantit sjell vendim pr tju lejuar
duhanpirsve t knaqen me pirjen e duhanit n ambientin e
restorantit derisa jasht bie shi.
3. Vendime jo etike por ligjore. Kto vendime jan n
pajtueshmri me ligjin, por pr nj grup njerzish ato jan jo
etike. Pr shembull, ndrmarrja ka t drejt ligjore (koncesion)
t gjuaj peshqit e liqeve, por ajo pr shoqatat e peshkatarve
dhe shoqrive pr mbrojtjen e liqeve sht vendim jo etik.
4. Vendime jo etike dhe joligjore. Kto vendime jan n
kundrshtim me ligjin dhe dispozitat e shtetit dhe njkohsisht
jan n kundrshtim me interesat e shoqris.
Pr shembull, menaxhmenti i nj qumshtoreje sjell
vendim, n prodhimtarin e qumshtit t freskt t prdor
qumsht pluhuri.
169
PJESA E DYT
8. SJELLJA ETIKE DHE JOETIKE
Personaliteti sht
burim i par i sjelljes
etike
Organizata sht
burimi i dyt i
ndikimit esencial
mbi sjelljen etike n
vendin e puns.
Rrethina eksterne
sht burimi i tret i
sjelljes etike.
170
N praktikn e puns s ndrmarrjeve vrehet sjellje

jo etike. Burim kryesor pr sjellje jo etike sht sjellja e
menaxherit kryesor, pastaj vijojn: sjellja e menaxherit n nivel
t njjt funksional, klima etike n industri dhe n shoqri, si
dhe problemet personale financiare. Pr njerzit sht sfid
q t pr zgjedhin sjellje etike n situata t cilat paraqiten
papritmas. N sjellje etike dhe jo etike ndikojn faktor t
ndryshm. Prve faktorve t prgjithshm, mund t ket dhe
faktor t veant. Ato jan t sistemuara n tre grupe: faktor
t ndrlidhura me personalitetin, faktor t ndrlidhura me
organizimin dhe faktor t ndrlidhura me rrethinn.
Personaliteti sht burim i par i sjelljes etike. Ndikimi
i familjes, religjionit, vlerave, standardet personale, nevojat
personale (financiare etj) jan faktor t ndrlidhura me
personalitetin, t cilat e determinojn sjelljen personale etike
n ciln do situat. Personat t cilt veprojn n korniza etike
t forta (rregulla personale), me strategji pr sjellje etike do t
jen m konzistent dhe m t besueshme, meq zgjedhja e
sjelljes s tij rrjedh nga standardet etike t vendosura m lart.
Organizata sht burim i dyt i ndikimit esencial mbi
sjelljen etike ne vendin e puns. Aksionet dhe vendimet
individuale do t jen nn ndikim t madh t mbikqyrsit,
i cili mbikqyr ose i ndshkon puntort. Ndikim t madh
n krijimin e klims etike n ndrmarrje kan edhe : politika
formale, rregullat e shkruara, sjelljet e barabart dhe kultura
organizative.
Rrethina eksterne sht burimi i tret i sjelljes etike.
Organizata ndikon n rrethinn eksterne q prbhet nga
konkurrent, ligjet dhe dispozitat shtetrore, normat dhe vlerat
shoqrore si dhe nga faktort tjer t cilt ndikojn n sjelljen
etike. Ligjet dhe dispozitat i prcaktojn vlerat shoqrore
dhe politikat e qeveris pr mbikqyrjen dhe mirmbajtjen e
sjelljes n standarde t pranueshme.
PJESA E DYT
Realizim i suksesshm i performansave t larta etike

sht nxitje pr menaxhmentin e secils ndrmarrje. Nse
ekziston konflikt mes standardeve t ndrmarrjes dhe tek disa
nga t punsuarit, potenciali pr ndodhjen e konflikteve sht
m i madh. Ekzistojn m shum shembuj pr sjellje jo etike
n sjelljen afariste t ndrmarrjes t cilat shoqria nuk i fal,
e ato mund t jen:
1. fshehja e prodhimeve pr t cilat ndjehet munges e
oferts me qllim q ato t shiten me mime m t larta, ose
shitja e tyre konsumatorve t veant;
2. detyrimi i konsumatorve q t blejn prodhime t
cilat nuk jan t nevojshme pr ata, pr t fituar prodhime
t cilat jan t nevojshme, por pr t cilat ekziston ofert e
pamjaftueshme;
3. vendosja e mimeve shum t larta pr prodhimet
pr t cilat ekziston munges n treg;
4. dhnia e mitos personave zyrtar m qllim t
marrjes s licencs, ikja e tatimeve, evitimin e prndjekjes s
mundshme gjyqsore pr kundrvajtje t kryer dhe ngjashm
5. importi ose eksporti ilegal i prodhimeve;
6. konkurrenca jo lojale apo dmtimi qllimkeq i
reputacionit t ndonj siprmarrsi ose t premisave t puns
me qllim q t zvoglohet konkurrenca.
NOCIONET KYE
PRGJEGJSIA SHOQRORE
PRGJEGJSIA SHOQRORE EKONOMIKE
PRGJEGJSIA SHOQRORE JURIDIKE
PRGJEGJSIA SHOQRORE ETIKE
PRGJEGJSIA SHOQRORE ETIKE
E MENAXHERVE DHE STEJKHOLLDERVE
171
PJESA E DYT
PRMBLEDHJE
N esenc prgjegjsia shoqrore sht kujdesi i ndrmarrjes pr problemet
shoqrore, e cila operacionalizohet nprmjet vendimeve t sjella nga ana e
menaxherve t ndrmarrjes.
Prgjegjsia shoqrore, mund t thuhet se paraqet prmbledhje t qndrimeve
pr prgjegjsin e ndrmarrjes drejt problemeve shoqrore, t cilat rregullohen n
mnyr ligjore dhe pranimi i tyre realizohet me vendimet e ndrmarrjes.
Prgjegjsia shoqrore mund t klasifikohet sipas lmis pr t ciln bhet
fjal edhe at n: prgjegjsi ekonomike, prgjegjsi juridike, prgjegjsi etike dhe
prgjegjsi diskrete
Prej hulumtimeve t cilat jan br te nj numr i madh i menaxherve t
kompanive t ndryshme, jan fituar rezultate t cilt tregojn se menaxhert ndjejn
se kompanit kan prgjegjsi shoqrore n m shum sfera
Prgjegjsia shoqrore edhe n t ardhmen do t jet faktor i rndsishm n
strategjit e puns s ndrmarrjes. Kuptohet, sfera t veanta t kujdesit dhe interesit
shoqror do t jen lnd e interesimit t ndrmarrjeve t ndryshme
Pyetje pr diskutim:
1. ka paraqet prgjegjsia shoqrore?
2. N ka sht e orientuar prgjegjsia shoqrore?
3. Si mund t klasifikohet prgjegjsia shoqrore?
4. Cilat jan sferat e veprimit t prgjegjsis shoqrore n ndrmarrje?
5. Si e manifestojn menaxhert prgjegjsin shoqrore?
6. ka sht sjellja jo etike?
7. Si mundet t manifestohet sjellja jo etike n pun?
172
TEMA
3
MARKETINGU
DHE BIZNESI
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Definimi i marketingut
1.1. Kuptimi i marketingut
1.2. Aspektet e definimit t marketingut
2. Aktivitetet e marketingut
3. Marketing hulumtimi
4. Analiza e tregut
5. Instrumentet e marketingut
5.1. Przierje t marketingut
5.2. Prodhimi n marketingun
5.3. Distribuimi
5.4. mimi n koncepcionin e marketingut
5.5. Promovimi
6. Metodat e hulumtimit t tregut
7. Madhsia e tregut
QLLIMET E MSIMIT
Pas leximit t ksaj teme ju duhet t jeni t aft t:

t definoni kuptimin e marketingut;
t kuptoni thelbin e marketingut;
t kuptoni domethnien e marketing hulumtimit;
t kuptoni se ka sht marketing miksi;
t kuptoni rolin e prodhimit si instrument i marketingut;
t kuptoni domethnien e distribuimit;
t kuptoni rolin e mimit si instrument i marketingut;
t kuptoni domethnien e promocionit
173
PJESA E DYT
1. DEFINIMI I MARKETINGUT
1.1. KUPTIMI I MARKETINGUT
Marketingu definohet
si trsi e aktiviteteve
t cilat ndrmarrja
i planifikon dhe i
ndrmerr me qllim
q ti zbulon dhe ti
prmbush nevojat
e konsumatorve
j
potencial dhe
ekzistues me
prodhime adekuate.
Pr shum njerz fjala ,,marketingdo t thot reklam.

Por n t vrtet marketingu prfshin shum m tepr se reklama.
Me fjal tjera marketingu prmban m shum aktivitete, duke
nisur nga formimi i ides pr prodhim, aktiviteteve n procesin
e prodhimit, aktiviteteve t marketingut n shitje, e deri tek
aktivitetet pas shitjes s prodhimit.
Fjala marketing rrjedh nga fjala frenge ,,market-treg
dhe sufiksi ,,ing me t cilin tregohet aksioni, procesi ose
prodhimi a.q rezultat i ndonj aksioni apo procesi.
N ekonomit bashkkohore t tregut marketingu trajtohet
si proces i shkmbimeve n t cilin prfshihet individi i
cili dshiron t prmbush nevojat e veta nga njra an, dhe
ndrmarrja e cila merr nj varg aktivitetesh me qllim q ti
prmbush nevojat e individit (konsumatorit) nga ana tjetr.
Sipas ksaj, fjala marketing mund t definohet si prmbledhje
e aktiviteteve t cilat ndrmarrja i planifikon dhe i ndrmerr me
qllim q ti zbulon dhe ti prmbush nevojat e konsumatorve
potencial dhe ekzistues me prodhime adekuate. Me kt rast,
duhet marr parasysh se prodhimet e destinuara pr shitje
duhet t jen t realizuara dhe konceptuara ashtu q me vetit,
mimet dhe qasjen e tyre n kohn dhe hapsirn, t mund
t arrijn prparsi t caktuara ndaj konkurrencs pr t ciln
arsye konsumatort do ti blejn.
Marketingu sht i orientuar drejt knaqjes s nevojave,
dshirave dhe krkesave t konsumatorve (blersve), dhe prej
ktu imponohet nevoja e vendosjes se raporteve t ndryshme
n korniza t puns s gjith pjesmarrsve n treg.
Dukuria e konceptit t marketingut nuk rrjedh
prej ndonj dshire t veant t subjekteve ekonomike, por
nga kushtet objektive t puns, konkurrencs, si dhe nga roli
dhe domethnia e konsumatorve n procesin e blerjes.
175
PJESA E DYT
N kto kushte, realizimi i fitimit tek subjektet

ekonomike varet para se gjithash nga niveli i knaqjes s
nevojave, dshirave dhe krkesave t blersve, e cila sht
edhe thelbi i menaxhmentit.
1.2. ASPEKTET E DEFINIMIT T MARKETINGUT
Marketingu si proces
doher fillon dhe
mbaron me blersit.
N qendr t
vmendjes s
konceptit t
marketingut sht
konsumatori.
176
N literatur me tepr mbisundon qasja mikroekonomike

n kuptimin e lnds s marketingut. N kt kuptim,
marketingu definohet n aspekte t ndryshme: marketingu
si proces, marketingu si koncept n punn e ndrmarrjes,
marketingu si sektor i ndrmarrjes etj. N kohn e sotme, me
prparimin e teoris s marketingut, ekziston mendim se pr
marketingun duhet t flitet si disiplin shkencore.
Marketingu si proces do t thot funksionim i biznesit
n drejtim t nevojave t tregut. Marketingu si proces doher
fillon dhe mbaron me blersit. Ai sht proces i pandrprer
n t cilin pozit qendrore kan blersit. Biznesi nuk mund t
izolohet nga konsumatort pasi q ai ka pr qllimi knaqjen
e tyre.
N kt aspekt, marketingu bashkon dhe prputh t
gjitha elementet dhe funksionet e biznesit me krkesat e tregut.
N kt mnyr marketingu ka rolin e procesit i cili prsritet
n kontinuitet.
Si proces, marketingu gjen zgjidhje pr lidhjen e
mundsive funksionale t biznesit pr knaqjen e nevojave t
konsumatorve.
Marketungu si koncept n punn e ndrmarrjes
marketingu relativisht sht koncept i ri n punn e ndrmarrjes.
N qendr t vmendjes t konceptit t marketingut sht
konsumatori. Dukuria fillestare e marketingut e njohura si
koncepti i vjetr i marketingut, orientohet drejt organizimit t
mir t rrjetit t shitjes i cili duhet ti prgjigjet qllimit - fitim
m i madh nprmjet rritjes intensive t prodhimit.
Koncepti i ri i marketingut n qendr t vmendjes i
ven nevojat dhe dshirat e konsumatorve t cilat duhet ti
prgjigjen qllimit fitim m t madh prmes prodhimit
intensiv dhe t zmadhuar
PJESA E DYT
Marketingu si shrbim (sektor) n ndrmarrjen

sektort e marketingut n ndrmarrje kan rndsi t madhe
pr njohjen, trheqjen dhe suksesin e tyre n treg.
Sektort e marketingut n prgjithsi kujdesen pr at
se ka sht m mir t prodhohet dhe si ajo, m s miri t
plasohet dhe shitet n treg.
Pr ndrmarrjet e mdha marketingu sht faktor
vendimtar pr sukses, mbijetes dhe zhvillim.
Por, ai imponohet si nevoj tek bizneset e vogla dhe t
mesme. N kohn e sotme, nevoja dhe rndsia e marketingut
pr bizneset e vogla sht m e gjer dhe m e potencuar.
Marketingu si shkenc sot sht e padyshimt
pozita e marketingut n sistemin e shkencave ekonomike.
Marketingu sht shkenc e cila prve asaj se gjen zbatim n
biznes, gjen zbatim edhe thuajse n t gjitha veprimtarit dhe
aktivitetet shoqrore.
Marketingu bazohet n hulumtimin e marketingut e cila
prfshin t gjitha mikro dhe makro faktort n funksionimin
e biznesit. Me kt rast, n hulumtimin e marketingut
shfrytzohen metoda t ndryshme shkencore, parime dhe
rregulla, t bazuara n fakte dhe njohuri, q vetm konfirmon
pr ekzistimin e shkencs s marketingut.
2. AKTIVITIETET E MAKETINGUT
Koncepti i
marketingut
t ndrmarrjes
ndrlidhet me
ekzistimin e tregut t
zhvilluar.
j
Tanim theksuam se aktivitetet e konceptit t

marketingut fillojn dhe mbarojn me konsumatort. Programi
i prodhimit dhe i shrbimit n ndrmarrjet duhet t orientohet
drejt tregut, koncepti i marketingut n ndrmarrje ndrlidhet
me ekzistimin e tregut t zhvilluar n t cilin lirshm veprojn
ligjet e tregut.
Marketingu qllimet dhe aktivitetet e saja i formon
prmes orientimit t programuar t prodhimit pr konsumator
t njohur. Informacionet pr nevojat dhe dshirat e
konsumatorve fitohen nprmjet hulumtimit t marketingut.
Por hulumtimi i marketingut nuk sht i orientuar vetm n
177
PJESA E DYT
zbulimin e nevojave t tregut, por n krijimin e nevojave t

reja. Marketingu duhet t jep informacione t nevojshme dhe
informacione te sakta pr nevojat dhe dshirat e konsumatorve.
Mbi baza t informacioneve t marketingut t cilat fitohen me
hulumtimin e marketingut, ndrmerren marketing aksione t
cilat mund t orientohen n:
mbajtjen dhe prmirsimin e pozits s ndrmarrjes
n treg;
zbulimin e tregjeve t reja pr prodhimet;
nxjerrjen e prodhimeve t reja n tregjet e prhershme;
futjen e prodhimit t ri n treg;
trheqjen e planifikuar nga ndonj treg i caktuar.
Sot zhvillohen industri t tra pr mbshtetje
dhe shrbime t marketingut nga ana e institucioneve t
specializuara t marketingut dedikuar pr ndrmarrje t cilat
kan nevoj pr kt. Ato u ndihmojn ndrmarrjeve n sfera t
ndryshme si jan:hulumtimi i tregu, diferencimi i prodhimit,
vendosja e mimeve konkurrente, zhvillimi i promovimit
efektiv, prmirsimi i qasjes s prodhimeve etj.
Aktiviteti esencial dhe i par i marketingut sht
hulumtimi, i cili ka t bj me t gjitha momentet e ndikimit t
konceptit t marketingut n ndrmarrje. Kjo prfshin:analizn
e tregut, analizn e prodhimit, distribuimin, shitjen, nevojat e
konsumatorve, mimet, propagandn ekonomike etj.
3. INSTRUMENTET E MARKETINGUT
3.1. MARKETING - MIKSI
Kombinimi i
instrumenteve
t marketingut:
prodhimi,
distribuimi mimi
dhe promovimi,
emrtohen me termin
marketing-miks.
j
178
Prodhimi, distribuimi, mimi dhe promovimi (4 P

e marketingut) jan instrumentet e marketingut me an t s
cilave duhet t knaqen nevojat e konsumatorve. Marketingu
i kombinon kto instrumente n drejtim t knaqjes sa m
t madhe t nevojave t konsumatorve. Kombinimet e
instrumenteve t marketingut bhen me qllim t nxjerrjes s
efekteve maksimale nga zbatimi i tyre, dhe me kt rast t
prmbushen t gjitha nevojat e konsumatorve.
PJESA E DYT
Kombinimi i instrumenteve t marketingut: prodhimi,

distribuimi, mimi dhe promovimi emrtohen me przierje
t marketingut. Przierja e marketingut gjat kombinimit
t instrumenteve t marketingut njkohsisht mundson
realizimin e qllimeve t ndrmarrjes dhe knaqjen e nevojave
t konsumatorve.
DISTRIBUIMI
Produkti ( prodhimi)
sht e mir
materiale e krijuar n
procesin e prodhimit
n nj ndrmarrje
t destinuara pr
knaqjen e nevojave
t njerzve
j
P
R
O
M
O
V
I
M
I
MARKETING MIKSI
P
R
O
D
H
I
M
I
MIMI
Fotografia nr. 1 marketing miksi
3.2. PRODHIMI N MARKETING
Rezultat i procesit t prodhimit n nj ndrmarrje sht

produkti. Produkti sht e mir materiale e krijuar n procesin
e prodhimit n nj ndrmarrje t destinuara pr knaqjen e
nevojave t njerzve. do prodhim i ka karakteristikat e veta
sipas s cilave karakterizohet dhe dallohet nga prodhimet tjera.
Prodhimet jan pasqyr e aftsive njerzore,zhvillimit
t shkencs,tekniks,teknologjis dhe raporteve shoqrore.
Zhvillimi i shpejt i shkencs ,tekniks dhe teknologjis
kontribuon q prodhimet dhe nevojat e njerzve vazhdimisht
t ndryshojn dhe n treg t ofrohen numr i madh i
prodhimeve pr qllime t ndryshme. do dit rritet numri dhe
179
Veorit m t
rndsishme t do
prodhimi (prve
mimit) jan :
dizajni, marka,
kualiteti, paketimi,
funksionaliteti dhe
garancioni.
j
180
PJESA E DYT
llojllojshmria e prodhimeve por edhe e nevojave t njerzve.

Prodhimi sht e mir materiale me t ciln ndodh
komunikim mes prodhuesit dhe konsumatorit. Kshtu nse
prodhimi me cilsit, karakteristikat dhe mimin e tij prshtatet
me nevojat dhe dshirat e blersve, prodhuesi do ti realizoj
qllimet e vendosura n punn e tij.
Prodhimi me karakteristikat dhe mimin e tij duhet t
jet konkurrent ndaj prodhimeve t cilat ofrohen n treg.
N konceptin e marketingut, prodhimit i kushtohet
rndsi te veant. Arsyet pr kt jan:
Zhvillimi i shpejt i tekniks dhe teknologjis, e cila
shkurton jetgjatsin e prodhimit, meq prodhimet e reja
me qllim t njjt paraqesin vjetrimin e prodhimeve t
deritanishme.
Distribuimi i prodhimit mbi shpejtsin, shpenzimet,
sigurin e tij dhe ngjashm, t cilat jan shum t rndsishme
pr arritjen e prodhimit deri tek konsumatort.
mimi, sht shum i rndsishm n konkurrimin e
prodhimit.
Veorit e prodhimit
N konceptin e marketingut vend t rndsishm kan
veorit (tiparet) e prodhimit. Veorit m t rndsishme t
do prodhimi (prve mimit) jan : dizajni, marka, kualiteti,
paketimi, funksionaliteti dhe garancioni.
Dizajni si veori e prodhimit shpjegohet si form e
prodhimit, kurse n disajnimin shikohet si proces i forms
estetike dhe funksionale t prodhimit. N marketingun,
dizajni shikohet si proces i forms s prodhimit i cili duhet t
kontribuoj pr knaqjen e nevojave t konsumatorve.
N dizajn prfshihen t gjitha elementet e jashtme t
cilat kan t bjn me prodhimin: pamja estetike, forma dhe
ngjyra etj.
Marka e prodhimit ka t bj me m shum elemente t
cilat theksojn, por edhe e dallojn prodhimin nga prodhimet
tjera. Marka e prodhimit mund t jet e shnuar me fjal,
shenj, simbol, disajn ose me kombinimin e ktyre elementeve.
PJESA E DYT
Marka si veori e prodhimit ka rndsi si pr konsumatorin,

ashtu edhe pr prodhuesin.
Pr konsumatorin, marka paraqet dallim , zgjidhje m
e leht, shprehi pr blerjen e srishme t prodhimit, garancion
pr cilsi dhe knaqje t caktuar t nevojave emotive. Pr
prodhuesin marka paraqet kontroll m t madh n treg,
politik autonome t mimeve, afirmim t tregut, lojalitet nga
konsumatort etj.
Cilsia e prodhimit paraqet veorin t ciln duhet ta
posedoj prodhimi, pr t knaqur ndonj nevoj t caktuar.
Do t thot, me kualitet t prodhimit nnkuptohen veorit
t cilat duhet ti ket prodhimi, e q duhet t jen t njjta
tek do prodhim i prodhuar. Cilsia e prodhimit mund t
caktohet me ndonj nga standardet pr cilsi, si garancion
i caktuar n vshtrim t veorive t prodhimit. Cilsia e
prodhimit ndrlidhet me mimin e tij. Cilsia e prodhimit
varet nga shum faktor n procesin e prodhimit. Megjithat,
n marketing sht shum i rndsishm kuptimi i cilsis s
prodhimit nga ana e konsumatorve. Me rndsi jan pritjet
dhe krkesat n shikim t veorive t prodhimit.
Paketimi ose ambalazhi i prodhimit kan kuptim t
shumfisht, ambalazhi e ruan prodhimin, i trheq blersit,
ndikon n rritjen e shitjes etj.
Funksionaliteti i prodhimit paraqet karakteristik t
rndsishme t prodhimit. Veorit funksionale kan t bjn
me dallimet n konstruksion ose n destinimet, me ka nj
prodhim dallohet nga tjetri. Funksionaliteti i prodhimit sht
i rndsishm pr marketingun, meq nprmjet tij n pjesn
m t madhe prgjigjet n krkesat e konsumatorve. Me
funksionalitetin caktohet qllimi i prodhimit.
Garancioni dhe servisimi jan veori t prodhimit q
e prmirsojn shfrytzimin e tij. N kuadr t ksaj veorie
bjn pjes udhzimi pr shfrytzim, instalimi i prodhimit si
dhe udhzimi pr mirmbajtje dhe rregullim t prodhimit.
Koncepti i marketingut n lidhje me prodhimin,
plasmanin dhe aktualitetin e tij, jep informacione t cilat n
ndrmarrje shfrytzohen gjat.
181
PJESA E DYT
3.3. MIMI N KONCEPTIN E MARKETINGUT

Me mimin
shprehen prpjekjet
e investuara dhe
shpenzimet e bra
pr prodhimin e
produktit nga ana e
prodhuesve.
j
Formimi i mimit
sht proces i cili
sht i kushtzuar
prej m shum
faktorve:
shpenzimeve,
krkess, oferts
s prodhimeve
j
konkurrente dhe
masave t politiks
ekonomike n shtet.
182
Prodhimet (t mirat dhe shrbimet) mes tjerash, para

konsumatorve paraqiten edhe me mimin e tyre. Me mimin
shprehen mundet e investuara dhe shpenzimet e bra pr
prodhimin e produktit nga ana e prodhuesve. Njkohsisht,
shikuar nga ana e konsumatorve, mimi paraqet pasqyr t
cilsis s prodhimit.
N funksionimin e konceptit t marketingut, mimet
paraqesin faktor t kufizuar pr prezantimin e prodhimit para
konsumatorve, dhe prmes tij n shkall t madhe konfirmohen
masat tjera adekuate t ndrmarra pr knaqjen optimale t
krkesave t tyre. Kjo, praktikisht tregon se kmbnguljet pr
modernizimin e prodhimeve, distribuimit dhe promovimit,
e bjn vetm n mnyr t kushtzuar qasjen e prodhimit,
kurse pr shitjen e tij ndikim m t madh ka mimi i tij dhe
mimet e prodhimeve t konkurrentve.
Formimi i mimit sht proces i cili sht i kushtzuar
prej m shum faktorve: : shpenzimeve, krkess, oferts s
prodhimeve konkurrente dhe masave t politiks ekonomike
n shtet.
- Shpenzimet jan faktor m t rndsishm gjat
caktimit t mimit t prodhimeve. Ato paraqesin faktor t
brendshm dhe jan pik nisse gjat caktimit t mimeve.
Shpenzimet e puns e prbjn kufirin e poshtm t mimit t
prodhimit. Shpenzimet n pjesn m t madhe duhet t jen
nn kontrollin e ndrmarrjes. Faktort tjer t cilt caktojn
mimin e prodhimit jan faktort e jashtm dhe mbi ata
ndrmarrja nuk ka ndikim dhe kontroll.
Prmes hulumtimit t marketingut ata duhet t kuptohen
dhe vlersohen, me qllim t gjetjes s mundsis pr arritjen
e fitimit n kuadr t veprimit dhe ekzistimit t tyre.
- Krkesa n treg sht faktor shum i rndsishm
gjat caktimit t mimit t s mirs ose shrbimit. Krkesa pr
ndonj prodhim t caktuar mundet t kushtzohet, mes tjerash
edhe prej mimit t tij. Megjithat, rritja e krkess s ndonj
t mire apo shrbimi sht fakt i parndsishm, pr rritjen e
mimit t tij.
PJESA E DYT
- Konkurrenca e ndrmarrjeve q ofrojn prodhim t

ngjashm sht faktor i jashtm i cili duhet t merret parasysh
gjat caktimit t mimit. Nse ndonj ndrmarrje i ul mimet
e prodhimeve t saj, kjo mund t ndikoj negativisht ndaj atyre
q n treg ofrojn prodhime t njjta ose t ngjashme.
- Masat e politiks ekonomike n shtet si faktor i
jashtm q ndikon mbi caktimin e mimeve, duhet t ndiqen
dhe mir t njihen. Ndikimi i tyre mbi mimet kryesisht
caktohet nga sistemi i tatimeve. Ndrmarrja kto masa duhet
ti respektoj dhe tu prmbahet atyre.
Ndrmarrja i cakton mimet prmes metodave t
ndryshme. Koncepti i marketingut interesohet pr zgjidhje t
drejt t metodave pr caktimin e mimeve lidhur me kushtet e
tregut.
Prcaaktimi i mimeve duhet t bhet sipas
kritereve dhe metodave t prfshira n politikn e mimeve
t ndrmarrjes: mimet kryesuese, mimet trheqse, mime
teke dhe mimet prestigjioze etj. N kt rast, rndsi t
veant duhet ti kushtohet si faktorve t brendshm ashtu
edhe atyre t jashtm nga t cilat varen mimet e prodhimeve.
Marketingu mimit i cakton rol t rndsishm n biznes
lidhur me madhsin e fitimit, por gjithashtu i cakton edhe
rol t rndsishm lidhur me krkesn, a.q mundsis pr ti
knaqur nevojat e konsumatorve. mimi pr ndrmarrjet do
t thot mundsi pr t realizuar fitim, ndrsa pr konsumatort
mundsi pr blerjen dhe knaqjen e nevojave t tyre. Do t
thot, mimi duhet ti knaq pritjet e biznesit, por njkohsisht
edhe krkesat e konsumatorve.
3.4. PROMOVIMI
Promovimi sht i
orientuar drejt nj
rrethi t gjer t
konsumatorve me
qllim q tua trheq
vmendjen q t
tregojn interesim
t bhen blers t
prodhimit.
j
N kushtet bashkkohore n treg ofrohen t mira

dhe shrbime t llojllojshme. Konsumatort prballen me
probleme gjat marrjes s vendimit pr at se cilin prodhim
ta blejn. Me kt rast, si tregues u shrbejn m shum
informata, por njra nga informatat m t rndsishme sht
informatn t ciln paraprakisht e kan marr pr prodhimin e
183
PJESA E DYT
krkuar. Ndikimi i informatave sht m i madh nse t njjtat

jan t dukshme dhe q bjn prshtypje. Me kto informata
pr prodhimin ndrmarrjet n fakt komunikojn me blersit.
Promovimi paraqet komunikim masiv, meq
sht i orientuar drejt rrethit t gjer t konsumatorve me
qllim q tua trheq vmendjen, ti shtyj t mendojn, t
tregojn interesim dhe t bhen blers t prodhimit.
Promovimi sht mnyr e komunikimit t
ndrmarrjeve me blersit i cili realizohet me ndrmjetsim t
marketing agjencive dhe mediave pr komunikim masiv.
do proces i komunikimit prbhet prej tri
elementeve: drguesi, porosia dhe pranuesi. Drguesi i
porosis (ndrmarrja) domosdo duhet t zgjedh prmbajtje
prkatse t porosis dhe t angazhoj media prkatse prmes
t cilave, jo vetm q do t realizoj kontakt me konsumatort
potencial, por edhe do t shkaktoj interesim dhe kujdes tek
ata pr prmbajtjen e porosis.
drguesi
Treguesit e efekteve
t promovimit jan :
numri i prodhimeve
t shitura, numri i
ofertave t krkuara,
niveli i fitimit, vizitat
dhe lajmrime t
konsumatorve
etj.
j
184
porosia
pranuesi
Promovimi sht nj nga instrumentet e marketingprzierjes. Ai u shrben instrumenteve tjera t marketingmiksit, e me kt shrben edhe pr realizimin e qllimeve t
ndrmarrjes. Qllimet e promovimit kan t bjn me :
- Njohjen me prodhimin;
- Prkujtimin e prodhimit;
- Nxitjen e blersve;
- Testimin e reagimeve tek blersit etj.
Pr marketing konceptin jan t rndsishme efektet
e promovimit, afrsia tregues pr efektet e promovimit jan:
numri i prodhimeve t shitura, numri i krkess s ofertave,
vlera e t ardhurave, vizitat dhe lajmrimet e konsumatorve,
para dhe pas promovimit etj.
Efektet pozitive t promovimit shum varen nga
mnyra me t ciln ai realizohet.
Andaj, duhet pasur kujdes n zgjedhjen e paraqitjes
PJESA E DYT
promovuese sht me rndsi se promovimi komunikimet e

tij me konsumatort duhet ti realizoj prmes procesit me t
cilin do ta trheq vmendjen e tyre, do ta nxis interesimin e
tyre me ka do t shkaktoj dshir tek konsumatort, ndrsa
m pas vijon aksioni i blerjes dhe knaqjes s nevojave.
N teorin e marketingut numrohen format vijuese t
promovimit.
- Propaganda ekonomike,
- Promovimi shits;
- Publiciteti dhe marrdhnia me publikun dhe
- Shitja personale
N praktik, n t shumtn e rasteve, domosdo
sht t kombinohen format e ndryshme t promovimit n
mnyrn e cila do t mundsoj realizimin e sistemit efikas
t komunikimit dhe ndikimit prkats, mbi konsumatort n
procesin e marrjes s vendimeve pr blerje. Kombinimi i till i
formave promovuese sht e njohur si przierjes promovuese.
Propaganda
ekonomike
Shitja
personale
Promocione
Promovimi
shits
Publiciteti dhe
raportet me
publikun
Fotografia nr. 2 Llojet e promocionit
Propaganda ekonomike sht e orientuar n nxitjen
e drejtprdrejt t konsumatorit pr blerje t nj prodhimi t
caktuar,. Kjo ka ndikim t madh mbi shprehit e blerjes dhe
prfitimin e blersve duke kontribuar pr rritjen e sasis s
shitjes.
185
PJESA E DYT
Promovimi shits sht form e promovimit q prfshin

aktivitetet t cilat stimulojn blerjen nga ana e konsumatorve,
ndrsa nuk prfshihen n format tjera (shitjen personale,
propagandn dhe publicitetin). Si aktivitete n promovimin
shits konsiderohen: politika e ekspozimit, premit, kupont,
ekzemplart pa pages, konkurset dhe garat shprblyese,
pullat tregtare, demonstrimet, ekspozitat, panairet etj.
Marrdhnia me publikun sht lloj i posam i
promocionit n t ciln ngjan komunikimi mes individit ose
ndrmarrjes me blersit potencial me qllim t rritjes s
shitjes dhe ndrtimit t imazhit t ndrmarrjes. Qllimi i ktij
lloji t promocionit sht t krijoj pasqyr pr ndrmarrjen.
Pikrisht, me informacione t ndryshme, komentime, t dhna
por dhe me mjete promotive ndikohet mbi mendimin e opinionit
pr ndrmarrjen.
Shitja personale sht lloj i promovimit n t cilin me
an t kontaktit personal t shitsit komunikohet me blersin
n drejtim t blerjes s prodhimit dhe knaqjes s nevojave t
konsumatorit.
N praktik, shpeshher , patjetr duhet t kombinohen
forma t ndryshme t promocionit n mnyr q do t
mundsojn realizim efikas t sistemit t komunikimit dhe
ndikim prkats mbi konsumatorin n procesin e sjelljes s
vendimit pr blerje. Kombinimi i till i formave promotive
sht i njohur si miksi promotiv.
3.5. DISTRIBUIMI
Me distribuim
tregohet rruga
e produktit nga
prodhuesi deri tek
konsumatori.
186
Fjala distribuim n marketing do t thot aktivitete t

cilat jan pjes prbrse e konceptit t marketing-przierjes,
ndrsa kan t bjn me at q ndrmarrja duhet ta ndrmarr
dhe organizoj pasi ta kryej procesin e prodhimtaris s
prodhimit. N fakt, me an t distribuimit shnohet rruga e
prodhimit q nga prodhuesi e deri te konsumatori.
Distribuimi sht instrument i rndsishm i
marketing-przierjes i cili duhet t mundsoj mnyrn
m t shpejt dhe m efikase t lvizjes s prodhimit drejt
PJESA E DYT
qllimit t tij konsumatorit. Shpejtsia q duhet t sigurohet

prmes distribuimit ka efekte pozitive pr konsumatort
dhe pr ndrmarrjet, n kuptim t knaqjes s nevojave t
konsumatorve dhe realizimin e t ardhurave t ndrmarrjes.
Shpenzimet q ngjajn gjat distribuimit rrisin mimin e
prodhimit.
firm
t ardhura
konsumator
distrubuimi
knaqja e
konsumatorve
Fotografia nr. 3 Efektet nga shpejtsia e distribuimit

Gjat distribuimit, karakteristike jan ngjarjet vijuese
lidhur me prodhimin:
Lvizja fizike e prodhimit;
Bartja e pronsis;
Pagesa e prodhimit
Lvizja fizike e prodhimit sht e lidhur me distribuimin
n kuptim t pashmangshmris s transportit t prodhimit
nga prodhuesi deri te konsumatori. Me kt rast duhet t
sigurohen mnyra t ndryshme t transportit dhe kushte t
ndryshme gjat transportit t prodhimit.
Bartja e pronsis do t thot se gjat distribuimit t
prodhimit mund t ngjaj bartja e pronsis s t njjtit edhe
at prmes akteve t shitjes gjegjsisht furnizimit t prodhimit.
Kjo varet nga kanalet e distribuimit.
Pagesa e prodhimit sht aktivitet financiar i lidhur me
distribuimin, pr shkak se n distribuimin sht kyur edhe
shitja e prodhimit.
Distribuimi pr nga rndsia aspak nuk ngel mbrapa
instrumenteve tjera t marketingprzierjes, meq ai i cakton
dhe ka ndikim mbi drejtimet, mnyrat dhe shpejtsin e lvizjes
s prodhimeve deri te qllimi prfundimtar konsumatori.
Faktort primar n distribuimin jan kanalet e distribuimit,
distribuimi fizik dhe format institucionale t distribuimit..
187
Kanalet e distribuimit
paraqesin mnyrn
e lvizjes s
prodhimeve deri tek
konsumatort.
PJESA E DYT
Kanalet e distribuimit paraqesin mnyrn e lvizjes s

prodhimeve, gjegjsisht mnyrn sipas t cils bhet furnizimi
i konsumatorve me t njjtat. Kanalet e distribuimit zgjedhen
n funksion t knaqjes s nevojave t konsumatorve.
Kanali i distribuimit mund t krahasohet me nj gypsjells
npr t cilin rrjedh prodhimi deri te konsumatori. Kanalet e
distribuimit nuk i prfshijn vetm distancat hapsinore por
edhe distancn kohore gjat trasferimit t prodhimeve nga
prodhuesi deri te konsumatori.
Mund t veohen tre kanale t distribuimit:
Shitja e drejtprdrejt;
Shitja me ndrmjetsim t tregtis me pakic;
Shitja prmes ndrmjetsuesve t mdhenj
Shitja e drejtprdrejt prbhet n at se prodhuesi pa
ndrmjets e zbaton distribuimin. Shitja e drejtprdrejt mund t
realizohet prmes sektorit shits t prodhuesit, shitjes prmes
posts ose me porosi, shitjes prmes udhtarve tregtar dhe
prmes rrjetit shits me pakic t prodhuesit.
Shitja me ndrmjetsim t tregtis me pakic realizohet
prmes instritucioneve t ndryshme t shitjes me pakic si
jan: shtpit e mallrave, kooperativat shitse, ndrmarrjet
tregtare me pakic etj.
Shitja prmes ndrmjetsuesve t mdhenj prbhet
n lshimin e distribuimit firmave tregtare, por me kt rast
humbet kontrolli mbi lvizjen e prodhimeve dhe mbi nevojat
e konsumatorve.
prodhues
prodhues
prodhues
konsumator
ndrmjetsues
ndrmjetsues 1
konsumator
ndrmjetsues 2
konsumator
Fotografia nr. 4 Kanalet kryesore t distribuimit
188
PJESA E DYT
Distribuimi i prodhimeve prfshin m shum

institucione t cilat ndrmjetsojn ose ndihmojn n procesin
e shkmbimit. Rndsi m t madhe kan ndrmarrjet tregtare
t cilat diferencohen si tregti me shumic dhe tregti me pakic.
Konsumator 1
Konsumator 3
Prodhues
Ndrmjetsues 1
Ndrmjetsues 2
Konsumator 2
Fotografia nr. 5 Zgjidhja kanaleve alternative t

distribuimit
Varsisht prej krkesave dhe nevojave t konsumatorve,
por edhe prej nevojave t shitsit mund t zbatohen strategjit
vijuese t distribuimit: distribuimi intensiv, distribuimi
selektiv dhe distribuimi ekskluziv.
Distribuimi intensiv ka t bj me mundsin q t
gjith distributort t cilt jan t interesuar pr tu kyur n
distribuimin e prodhimit. Ai zbatohet kur prodhuesi pret q
produkti i tij t gjendet n shum pika t shitjes. Distribuimi
intensive sht i domosdoshm pr distribumin e prodhimeve
t cilat jan me afat t shkurt t prdorimit dhe shfrytzohen
pr do dit, si sht shembulli me bukn, qumshtin, mishin,
shtypin ditor etj.
Distribumi selektiv zbatohet kur prodhuesi i selekton
distribuesit t cilt do t ken mundsi ta distribojn
prodhimin. Ky selektim bhen pr shkak t thjeshtsis s
shitjes, zvoglimit t shpenzimeve, shfrytzimit t lokacionit
t distrubuesve dhe ngjashm.
Distribuimi ekskluziv ekziston me marrveshje ndrmjet
prodhuesit dhe nj numri t caktuar t ndrmjetsuesve me t
drejt ekskluzive t distribuimit t nj prodhimi t caktuar.
189
PJESA E DYT
Ekskluziviteti fitohet pr shkak t disa krkesave t

caktuara t prodhuesit nga prfaqsuesi, si jan posedimi i
kushteve specifike pr ruajtjen e prodhimit, rrjeti i degzuar
i shum marketeve, posedimi i serviseve t specializuara dhe
fuqis profesionale t puns etj.
4. HULUMTIMI I MARKETINGUT
Hulumtimi i
marketingut i studion
problemet e tregut
dhe lidhur me kt
tregon mundsit pr
zgjidhjen e tyre.
j
Hulumtimi i tregut
sht i orientuar
drejt hulumtimit
t marrdhnieve
tregtare
190
Nevoja pr hulumtimin e tregut sht e ndrlidhur me

rritjen e prodhimtaris n prgjithsi, rritjen e konkurrencs n
treg, me rritjen dhe zhvillimin shum t shpejt t inovacioneve
dhe siprmarrsis, si dhe zhvillimin e njohurive teknikoteknologjike.
Hulumtimi i marketingut i studion problemet n treg
dhe lidhur me kt tregon mundsit pr zgjedhjen e tyre.
Vmendje t posame i kushton krkess, nevojave dhe
motiveve t konsumatorve, q do t thot se ofron programe
dhe zgjidhje pr prmbushjen e tyre. N kt rast, hulumtimi
i marketingut shfrytzon metoda dhe principe shkencore si
jan : sistematizimi, objektiviteti, informimi dhe dokumentimi.
Hulumtimi i trsishm prmblidhet me
analizn e raporteve dhe vendimeve pr knaqjen e nevoje t
konsumatorve.
Hulumtimi i marketingut kryesisht dhe m s shumti
sht i koncentruar n hulumtimin e tregut, dhe prej ktu
mund t thuhet se hulumtimi i tregut paraqet nj nga sferat
m t rndsishme n hulumtimin e marketingut. Hulumtimi
i tregut sht i orientuar drejt hulumtimit t marrdhnieve
tregtaret. Ai me ndihmn e metodave shkencore e kupton
krkesn, ofertn dhe raportet e tyre. Nprmjet hulumtimit
t tregut mblidhen dhe prpunohen informacione lidhur
me nevojat dhe krkesat e konsumatorve, konkurrencs
aktuale, sasis s shitjes, madhsis s tregut etj. Ndrmarrjet
shfrytzojn hulumtimin e tregut pr t zbuluar mendimet e
konsumatorve. Me pyetjet t cilat i parashtrojn hulumtuesit
PJESA E DYT
mund t identifikohen standardet pr cilsi dhe karakteristikat

e prodhimeve dhe shrbimeve t cilat konsumatort m shumti
i preferojn.
Procesi i hulumtimit t tregut zhvillohet n fazat
vijuese:
- Prgatitjen e projektit pr hulumtim t tregut ;
- Mbledhjen e t dhnave t duhura;
- Prpunimin, analizn dhe interpretimin e t dhnave;
- Raportit pr rezultatet e hulumtimit.
Shpesh her mbledhja e t dhnave bhet me ndihmn
e pyetsorve, anketimeve, telefonatave, informata jo formale
pr konkurrencn, prcjelljen e prezantimeve t t dhnave
publike etj.
Hulumtuesit, gjithashtu, mund t vlersojn cilat
prodhime do ti preferojn konsumatort pas 5 ose 10 viteve,
q do ti mundsoj ndrmarrjes t filloj me prodhimin e
produkteve t reja q sot. T marrim si shembull nj ndrmarrje
e cila planifikon t prodhoj dhe t shes biikleta. Para se t
filloj prodhimin, ndrmarrja duhet t merr parasysh nj varg
t tr faktorsh.
E para, cili sht niveli i krkess potenciale pr markn
e re t biikletave? A ekziston treg i mjaftueshm pr modelet
standarde t biikletave, ose, a sht tregu pr biikleta i ndar
n nj numr t madh t tregjeve t vogla t specializuara, si
pr shembull : biikleta pr fmij, biikleta pr gara, biikleta
dyshe etj.
5. METODAT E HULUMTIMIT T TREGUT

Marketingu i
shfrytzon kto
metoda pr
hulumtim: Metoda
historike, Metoda
e vzhgimit dhe
Metoda e anketimit
mepyetsor.
j
N literaturn e marketingut hasen metoda t ndryshme

t hulumtimit t tregut dhe t grupimit t tyre. Por, si qasje m
e mir e grupimit dhe analizs s tregut llogaritet kur metodat
pr hulumtim kombinohen n varsi me kushtet e tregut. Sipas
ktij kriteriumi shfrytzohen kto metoda t hulumtimit:
Metoda historike
Metoda historike n hulumtimin e tregut shfrytzon
191
PJESA E DYT
informacione dhe t dhna nga e kaluara. N baz t analizs

t dhnave historike sjelln vlersime pr tendencat e tashme
dhe t ardhshme t oferts, krkess, lvizjes s mimeve,
nevojat dhe dshirat e konsumatorve etj.
Karakteristikat kryesore t ksaj metode kan t bjn
me nj numr t madh t t dhnave t cilat jan n dispozicion,
m tutje, saktsia e informacioneve t cilat shfrytzohen n
analizat, mundsia t analizohet hapsir m e madhe e tregut
ose segment t tregut etj.
Metoda e vzhgimit
Me kt metod mund t mblidhen t dhna pr dukurit
t cilat jan reale, e gjat ksaj t mos ndrmerren aktivitete
plotsuese. Kjo metod mundson n mnyr t shpejt dhe t
thjesht t fitohen informacione relevante pr dukurit t cilat
vzhgohen, duke mos angazhuar resurse plotsuese njerzore
dhe materiale.
Karakteristikat kryesore t ksaj metode kan t
bjn me at q vzhgimi sht i orientuar drejt nj ngjarje
apo dukurie t caktuar m par, gjegjsisht drejt qllimeve
specifike.
Me kt metod n mnyr sistematike regjistrohen
t gjitha ndryshimet t cilat jan relevante pr ngjarjen ose
dukurit.
Vzhgimi mund t kryhet n:
- rrjet tregtar, duke vzhguar sjelljen e konsumatorve,
mnyrn e ekspozits s prodhimeve, asortimani i prodhimeve
etj.
- n rrug, duke vzhguar lvizjet e konsumatorve
potencial, numrin e kalimtarve, qarkullimin e automobilave
etj.
Prparsit kryesore t ksaj metode kan t bjn me
at q :
- t dhnat e fituara jan objektive;
- t dhnat fitohen n momentin kur ndodhin,
- sasi relativisht t vogl t mjeteve pr vzhgimin
- ndikim jo t rndsishm t qllimeve t vzhgimit
pr mbledhjen e t dhnave etj.
192
PJESA E DYT
Mangsi kryesore e ksaj metode sht ajo se nuk

sht e prshtatshme pr vzhgimin e dukurive q zgjasin m
shum, si dhe karakteri subjektiv i rezultateve t fituara.
Metoda anketuese me pyetsor
Metoda anketuese me pyetsor paraqet metod e cila
m shpesh zbatohet gjat analizs s tregut.
Informacionet fitohen me marrjen e prgjigjes s
pyetjeve t parashtruara n pyetsor.
6. MADHSIA E TREGUT
Aspekti i par i
madhsis s tregut
ka t bj me sasin
e t mirave dhe
shrbimeve t ofruara
dhe t krkuara.
Kur bhet fjal pr madhsin e tregut mund t dallojm

dy aspekte t klasifikimit t tregut.
Aspekti i par ka t bj me sasin e t mirave dhe
shrbimeve t ofruara, si dhe sasin e t mirave dhe shrbimeve
t krkuara, n periudh kohore t caktuar. N madhsin e
fitimit t realizuar nga shitja ndikojn shum faktor edhe at:
- Lloji dhe sasia e nevojave t cilat knaqen me
konsumimin e prodhimit. Nse prodhimi knaq sasi t madhe
t nevojave t konsumatorve at do ta blejn m shum dhe
e kundrta.
Pr shembull,nevoja pr telefona celular e cila paraqet
nevoj t pazvendsueshme ne jetn e prditshme.
- Shkalls s nevojshmris t prodhimit. Nse
prodhimi sht i nevojshm njerzit do ta blejn m shum
dhe e kundrta.
- Kualiteti i prodhimit. Prodhimet q karakterizohen
me kualitet t lart shpesh her kan prparsi m t madhe
ndaj prodhimet tjera n treg ka iu mundson atyre t jen
m t krkuara nga ana e konsumatorve. Pr kto prodhime
doher ekziston treg i madh.
- mimi i prodhimit. mimi ka ndikim t madh n
madhsin e tregut, gjegjsisht n madhsin e realizimit t
fitimit nga shitja. mime m t ulta japin mundsi pr sasi
m t madh te fitimit, mimet m t larta pr fitim m t vogl.
193
Aspekti i dyt
ka t bj me
madhsin e tregut
sipas shprndarjes
territoriale.
PJESA E DYT
Aspekti i dyt ka t bj me madhsin e tregut

sipas shprndarjes territoriale . Ai niset nga supozimi se disa
prodhime realizohen n territor m t madh ose m t vogl.
Prej ktu, llogaritet se ekzistojn kto lloje t tregjeve :
a) Tregu lokal paraqet territor i kufizuar
regjional,vendbanim,qytet ose komun n t ciln kryhet
shitblerja e t mirave dhe shrbimeve.
b) Tregu regjional prfshin disa tregje lokale n
varsi nga shprndarja e tyre territoriale. Tregu regjional
bashkon disa tregje lokale t cilt kan karakteristika t
ngjashme. Pr shembull, regjioni Ohr strug sht
karakteristik pr shkak karakterit turistik n regjion.
c) Tregjet nacionale jan t prcaktuar me kufijt
nacionale t shtetit. N prgjithsi ata paraqesin tregje t
nj shteti n t cilin realizohet shitblerja e t mirave dhe
shrbimeve nn ndikimin e krkess agregate dhe oferts
agregate.
d) Tregu ndrkombtar , e prbjn tregjet e m shum
shteteve. N kt treg shitblerja zhvillohet n mes subjekteve
nga vende t ndryshme. Edhe pse ekzistojn dallime t
caktuara territoriale, ekonomike, politike dhe kulturore n
mes vendeve prsri ka tendenc pr integrimin t tregjeve n
ekonomit nacionale n t ashtu quajturat tregje botrore ose
tregje globale.
NOCIONET KYQE:
MARKETINGU
MARKETING - MIKSI
PRODHIMI
MIMI
PROMOVIMI
DISTRIBUIMI
HULUMTIMI I MARKETINGUT
PRMBLEDHJE
Marketingu vzhgohet si proces i shkmbimeve mes individit i cili dshiron
t prmbush nevojat e veta dhe ndrmarrjes e cila ndrmerr aktivitete me qllim q ti
194
PJESA E DYT
prmbush nevojat e konsumatorit. E nevojshme sht q ndrmarrja t ndrmerr nj varg

aktivitetesh t cilat kan pr qllim zbulimin dhe knaqjen e nevojave t konsumatorve.
Hulumtimi i tregut zbatohet pr arsye t njohjes sistematike, objektive dhe detajore
t t dhnave ose dukurive t cilat ndikojn n prodhimin dhe shitjen e prodhimit. Analiza e
tregut duhet t jet prgjigje e pyetjes : Sa sht aftsia absorbuese e tregut?
marketing - miksin e prbjn katr P (4 P) komponenta : prodhimi(Product),
mimi(Price), Promovimi (Promotion) dhe Distribuimi(Place).
Prodhimi sht e mir e re materiale e krijuar n procesin e prodhimit n nj
ndrmarje, e destinuar pr knaqjen e nevojave t njerzve. Veorit e prodhimit jan :
dizajni, marka, kualiteti, paketimi, funksionaliteti dhe garancioni. Nprmjet mimit
tregohet mundi i investuar dhe shpenzimet e bra t prodhuesit pr prodhimin e produktit.
Promovimi paraqet komunikim masiv, meq sht i orientuar drejt nj rrethi t gjer
t konsumatorve me qllim q tua trheq vmendjen, ti nxis t mendojn, t tregojn
interes dhe t bhen blers t prodhimit.
Distribuimi duhet t mundsoj lvizje t shpejt dhe efikase t produktit nga
prodhuesi drejt qllimit t tij konsumatorit.
Hulumtimi i tregut zbatohet pr arsye t njohjes sistematike, objektive dhe detale t
dhnave ose dukurive t cilat ndikojn n prodhimin dhe shitjen e produktit. Analiza e tregut
duhet t jet prgjigje e pyetjes : Sa sht aftsia absorbuese e tregut?
Hulumtimi i marketingut i mson problemet e tregut dhe n lidhje me at tregon
n mundsit pr zgjedhjen e tyre. Vmendje t veant i kushtohet krkess, nevojs dhe
motiveve t blersve, q do t thot ofron programe dhe zgjidhje pr knaqjen e tyre.
N marketing shfrytzohen kto metoda t hulumtimit : metoda historike, metoda e
vzhgimit dhe metoda anketuese me pyetsor.
Pyetje pr diskutim:
1. Shpjego domethnien e nocionit marketing.
2. ka paraqet przierja e marketingut?
3. ka e prbn przierjen e marketingut?
4. Cili sht roli i prodhimit n konceptin e marketingut?
5. Shpjego mimin si instrument i marketingut.
6. Cili sht qllimi i promovimit n przierjen e marketingut?
7. ka paraqet distribuimi?
8. Cilat jan kanalet e distribuimit?
9. far strategji t distribuimit ekzistojn?
10. ka prfshin hulumtimi i tregut?
11. far metoda shfrytzohen gjat hulumtimit t tregut?
195
196
PJESA E DYT
TEMA
4
INVESTIMI DHE BIZNESI
PRMBAJTJA E TEMS
1. Kuptimi dhe rndsia e investimeve
2. Faza t procesit investues
3. Vlersimi i investimeve
4. Rreziku gjat investimit
QLLIMET E MSIMIT
ta definoni nocionin investim;
ta kuptoni thelbin dhe rndsin e investimeve;
ti dalloni fazat e investimit;
ti prshkruani fazat e investimit;
ta kuptoni nevojn e vlersimit t investimit;
ta kuptoni rndsin e rreziqeve n investimin;
ti dalloni rreziqet gjat investimit;
197
PJESA E DYT
1. KUPTIMI DHE RNDSIA E INVESTIMEVE
Rndsia e par ka t
bj me shndrrimin
e mjeteve monetare
n kapacitete ose
objekte t reja
Rndsia e dyt ka t
bj me vet t mirn
konkrete n kuptimin
fizik t fjals
Investimet jan nj nga kategorit m t rndsishme

ekonomike prej t cilave varet zhvillimi i biznesit dhe zhvillimi
i ekonomis n secilin vend.
Nocioni investim ka rndsi t dyfisht. Rndsia e par
ka t bj me t gjitha mjetet investuese t cilat orientohen
drejt krijimit t t mirave t reja reale, gjegjsisht procesin
e shndrrimit t mjeteve monetare n kapacitete ose objekte
t reja. Ky proces n t shumtn e rasteve quhet aktivitet
investues dhe i prfshin t gjitha procedurat q kryhen gjat
realizimit t investimeve, gjegjsisht derisa zgjat ndrtimi i
kapaciteteve t reja ose derisa bhet zgjerimi dhe modernizimi
atyre ekzistuese.
Rndsia e dyt ka t bj me vet t mirn konkrete n
kuptimin fizik, madje edhe ather kur gjendet n procesin e
krijimit. Prej ktu, me nocionin investime n kuptimin m t
gjer t fjals mund t nnkuptohet si proces i investimit t
mjeteve.
Investimet kan pr qllim q ta rrisin sasin e t
ardhurave, si n nivelin e ekonomis nacionale po ashtu
edhe n nivelin e ndrmarrjes. Megjithat, investimi sht
operacion i gjat dhe i mundimshm pr secilin subjekt
ekonomik i cili vendos q ta zgjeroj punn e vet me ndrtimin
ose modernizimin e kapacitetit ekzistues. Nga kjo kuptohet se
investimi nga investitori krkon t ndaj sasi t konsiderueshme
t mjeteve, t cilat do ti investoj nj periudh t gjat kohore.
Kjo do t thot se investimi nuk do t lejoj q t shumohen
mjetet dhe me to t arrihen efekte konkrete ekonomike. Kjo
shkakton shpenzime t vazhdueshme pr investitort, nga
njra an, si dhe munges t derdhjes s mjete shtes nga puna
e rregullt, nga ana tjetr.
Motivi kryesor, pr shkak t cilit subjektet ekonomike
jan t interesuara pr investim sht fitimi, t cilin mund t
realizojn pas nj periudhe t shkurt kohore. Do t thot,
investimet mund ti definojm si investim t t mirave kapitale
n procesin prodhues me qllim q t realizohet fitimi, pr nj
periudh t caktuar kohore.
199
Thelbi dhe rndsia e

investimeve sht n
sakrificn e konsumit
t tanishm n llogari
t fitimeve t cilat
priten n t ardhmen.
200
PJESA E DYT
Investimet doher kan efekt anulues pr bizneset. S

pari her bizneset duhet t ndajn nj pjes t fitimit t tyre
dhe ta dedikojn pr investime t ardhshme. M pas, mjetet ti
investojn nj periudh t caktuar n kapacitete dhe n fund t
presin q t realizohen efektet e projektuara t investimit pas
nj periudhe t caktuar. Prej ktu mund t thuhet se faktori koh
sht komponent e rndsishme n procesin e investimit pr
do investim. Nnkuptohet, situata e dshiruar pr investitorin
sht q t zvoglohet kohzgjatja e procesit investues pr t
ardhur deri te t ardhurat e para t investimit t ri. Sipas ksaj,
investimi mund t kuptohet si proces i angazhimit t mjeteve
tani pr fitimin e t mirave reale t cilat pas skadimit t nj
periudhe t caktuar pronarit do ti sjellin efektet e dshiruara
ekonomike.
Thelbi dhe rndsia e investimeve sht n sakrificn
e konsumit t tanishm n llogari t fitimeve t cilat priten
n t ardhmen. Kursimet e qytetarve dhe ndrmarrjeve, n
vend se t prdoren pr nevojat rrjedhse mund t orientohen
n financimin e ndrtimit t kapaciteteve afariste ose pr
zgjerimin e rrjetit ekzistues, prodhues, shrbyes apo tregtar.
Rndsia themelore e investimeve ka t bj me riprtritjen dhe zgjerimin e strukturs shoqrore prodhuese.
Me fjal t tjera, me investimet krijohen mundsi n mas t
madhe t shfrytzohen resurset natyrore, t cilat deri ather
nuk jan shfrytzuar. Po ashtu, me investimet mundsohet
q n mnyr m racionale dhe m efektive t prodhohen
produkte t dedikuara pr tregun.
Investimet kontribuojn q m mir dhe m shum
t angazhohet dhe shfrytzohet potenciali i fuqis s puns,
duke hapur vende t reja t puns. Me to mundsohet nxitja
e konsumit t t mirave dhe shrbimeve, q nga njra an
shkakton nevojn e angazhimit shtes t resurseve n
ekonomin. Duke e pasur kt parasysh bhet e qart pse n
kushtet e sodit investimet paraqesin interesimin qendror t
bashksive afariste dhe qeverive t t gjitha shteteve n bot.
PJESA E DYT
2. FAZAT E PROCESIT INVESTUES

Proceset investuese jan shum t ndrlikuara pr
shkak t asaj se prbhen prej shum aktiviteteve, t cilat
ndrmjet veti grshetohen dhe varen njra me tjetrn. Pr
shkak t ksaj procesi i investimit duhet t zbatohet n mnyr
t njpasnjshme dhe t koordinuar. Q t shmangen gjendjen
e padshiruara gjat investimit, procesi investues mund t
ndahet n disa faza. N teorin dhe praktikn ekzistojn disa
kritere sipas t cilave kryhet prcaktimi i fazave t investimit.
Kufizim m t gjer mund t bhet nse niset nga fazat e
jetgjatsis s projektit. Prej ktu, mund t kufizohen dy
periudhat vijuese:
- periudha e investimit
- periudha operative ose periudha eksploatuese. Ky
kufizim niset nga supozimi niset nga supozimi se me investimet
krijohen fonde kapitale, t cilat m pas shfrytzohen si faktor
prodhues. Prej ktu imponohen dy aspekte t investimit,
ekonomike dhe financiare.
Aspekti ekonomik ka t bj me at se n periudhn e
investimit krijohen, ndrsa n periudhn operuese shfrytzohen
fondet kapitale.
Aspekti financiar niset nga hyrjet dhe daljet financiare
n jetgjatsin ekonomike t projektit. Me fjal t tjera, n
periudhn e investimit mjetet vetm harxhohen, gjegjsisht
derdhen jasht biznesit, ndrsa n periudhn operuese n t
njjtn koh paraqiten edhe derdhje n form t shpenzimeve
pr resurset e angazhuara dhe t ardhurat e realizuara nga
shitja e t mirave ose shrbimeve.
Qasje tjetr pr kufizimin e aktiviteteve gjat
investimit mund t jet sipas karakterit t aktiviteteve. Sipas
ksaj procesi investues mund t ndahet n fazat si vijojn:
faza t planifikimit
faza t projektimit
fazat t ndrtimit
faza operuese
201
PJESA E DYT
Faza e planifikimit-programimit t aktiviteteve

ndrlidhet me prpunimin e ides pr investim, t analizs
pr mundsit tekniko-teknologjike, hulumtimit t tregut, dhe
aktivitete tjera lidhur me arsyetimin ekonomik t projektit.
Faza e projektimit prbhet nga aktivitetet pr
hartimin e llojeve t ndryshme t projekteve. N kt faz
realizohen projekte ndrtimore, projektet pr zgjidhje
tekniko-teknologjike, projekte pr instalime, projekte pr
konstruksione dhe ngjashm. Po ashtu, n fazn e projektimit
prfshihen edhe t gjitha planet, skicat, skemat etj, t cilat jan
me karakter ndihmues t projekteve kryesore.
Faza e ndrtimit prfshin aktivitetet lidhur me
prgatitjen e terrenit, me ndrtim fizik t objekteve, montimit
t instalimeve dhe konstruksioneve, instalimin e linjs
prodhuese etj.
Faza operuese ngjan pas prfundimit t t gjitha
fazave paraprake. Kjo faz prbhet prej dy nn fazave edhe
at: a) periudh e puns provuese e cila zgjat nj periudh
t caktuar kohore dhe n t ciln kryhen kontrollime t t
gjitha elementeve teknike. N kt nnfaz kryhen testime
dhe aftsime t pajisjes, q t arrihet niveli i dshiruar i
shpejtsis dhe cilsis s prodhimit. Pas arritjes s nivelit t
krkuar t puns ngjan nnfaza e dyt, apo b) faza e prodhimit
t rregullt. Me kt mund t llogaritet se ka mbaruar procesi
i transformimit t mjeteve investuese n fonde reale kapitale.
3. VLERSIMI I INVESTIMEVE
Investitori sht
n krkim t
vazhdueshm pr
shfrytzimin m
efikas t mjeteve
kufizuese.
202
Efektet e projektit investues ndrlidhen me motivin

pr investime. N fakt, investitori abstenon nga konsumimi
rrjedhs pr t investuar n t mira kapitale, t cilat n t
ardhmen do ti sigurojn dobi m t madhe ekonomike.
Investitori gjendet para mundsive t ndryshme investuese
q ta prdor kursimin. Ai sht n krkim t vazhdueshm t
zgjedhjes s shfrytzimit m efikas t mjeteve kufizuese. Ai
krkon projekt i cili do ti sillte dobin m t madhe.
Interesimi qendror
i investitorit
jan prodhimet e
investimit
PJESA E DYT
N teori dhe praktik nuk ekzistojn modele t llogaritjes

t cilat me siguri t plot do t vlersonin se cilat jan efektet
e investimit pas nj periudhe t shkurt. Vlersimi pr at se a
e kan arritur mjetet investuese efektin e dshiruar bhet pas
skadimit t nj periudhe t shkurtr. Ather, investitori do t
disponoj me t dhna relevante t cilat do ti mundsojn t
vlersoj nse me t drejt ka investuar mjetet e tij. Kjo do t
thot se vlersimi i investimit bhet mandej, pasi t merren
rezultatet e para t puns s rregullt t kapacitetit t ri. T
gjitha prllogaritjet dhe vlersimet tjera, t cilat bhen para se
t njoftohen me investimin prmbajn nj numr t madh t
supozimeve dhe pasigurive. Ajo, n ka mund t mbshtetet
investitori, para se ta njoftoj aktivitetin investues, sht t
bj vlersim t t dhnave historike dhe aktuale lidhur me
punn e kapaciteteve t ngjashme n degn.
Projektet investuese mund t jen t ndryshme pr
qllime t ndryshme, si pr shembull, t zvendsohet pajisja,
t zgjerohet prodhimtaria, t vendosen prodhime dhe shrbime
t reja, t zgjerohet tregu etj.
Interesimi qendror i investitorit jan prodhimet e
investimit. Prodhimet kan shprehje t vet n para.
Pavarsisht asaj se prmes investimit a realizohen
kursime apo krijohen mundsi pr fitime plotsuese ai doher
sht i ndrlidhur me efektet financiare. Profitabiliteti sht
parimi esencial i aktivitetit ekonomik. Andaj kriteret pr
vlersimin dhe selektimin e projekteve investuese duhet ta
shprehin profitabilitetin e tyre.
do siprmarrs do t dshironte t dij se sa sht
pohimi nga kapitali i investuar, do aksionar dshiron t
dij se sa sht dividendi, do menaxher dshiron t dij se
sa sht kontributi i kapitalit t prgjithshm etj. Prej ktu,
del, se ndonse nuk sht vetm fitimi megjithat sht m i
rndsishm kriteri sipas t cilit vlersohet pagesa e investimit.
203
PJESA E DYT
4. RREZIKU GJAT INVESTIMIT
Sa m i madh t jet
shuma e investimeve
aq m i madh
sht rreziku dhe
anasjelltas
204
j
Projektet investuese jan nisma t rrezikshme t cilat

jan nn ndikim t shum faktorve. Duke marr parasysh at
se aktiviteti investues zgjat nj periudh t gjat kohore sht
shum e sigurt se ndryshimet n rrethimin mund t ndikojn
mbi procesin investues. Nse niset nga fakti se investitori bn
shpenzime t vazhdueshme lidhur me investimin pa mos pasur
informata t sigurta se do ti realizoj efektet e pritura n t
ardhmen, bhet e qart se investimi sht proces i rrezikshm.
Q ta ul ndikimin e rreziqeve investitori vazhdimisht bn
vlersime t krcnimeve t mundshme t cilat do ta kanosnin
projektin. Ai gjendet n mdyshje nse t investoj n projekte
t vogla investuese t cilat do ti sjellin kontribute m t ulta
n t ardhmen, e t cilat sjellin rrezik m t ult ose t filloj
t investoj n projekte t mdha t cilat mund ti sjellin
t ardhura m t mdha, por edhe rreziqe m t mdha. Po
ashtu, para se t filloj me aktivitetin investues do investitor
kmbngul ti shqyrtoj rreziqet e mundshme me qllim q t
ndrmarr aksion prkats pr shmangien ose zvoglimin e
ndikimeve t tyre.
Vlersimi i kontributeve, llogaritjet pr t ardhurat,
shpenzimet etj, bazohen n t dhnat e tanishme t cilat jan t
disponueshme n momentin e dhn. Nga ana tjetr, vlersimi
pr kontributet e ardhshme bhet n baz t ndikimeve t
pritura t faktorve dhe ngjarjeve n t ardhmen.
Vendimet investuese duhet t merren me kujdes prmes
analizimit t gjithka q mund t ket lidhje direkte dhe
indirekte me projektin. Ardhmria me vete sjell pasiguri dhe
rreziqe. Nnkuptohet as investitori, as menaxheri nuk sht
n gjendje ti parashikoj ngjarjet q do t shkaktonin efekte
pozitive ose negative n t ardhmen.
Sa m i madh t jet shuma e investimeve aq m i madh sht
rreziku dhe anasjelltas. Rndsia e vlersimit t rreziqeve kuptohet
n at se nse gjat investimit do t ngjanin disa ndryshime negative
ato mund ta sjellin investitorin deri te shkatrrimi ekonomik.
Investimet n
sektorin prodhues
jan t ekspozuara
n rreziqet vijuese:
rreziqet teknologjike,
rreziku n biznes dhe
rreziqet financiare.
j
PJESA E DYT
Investimet n sektorin prodhues jan t ekspozuara n

rreziqet vijuese: teknologjike, rreziku n biznes dhe rreziqet
financiare.
Rreziqet teknologjike
Rreziqet teknologjike kan t bjn me prparimin
tekniko-teknologjik. Zhvillimi i shkencs dhe tekniks sjell
deri te prkryerja e vazhdueshme e proceseve prodhuese,
teknologjive, procedurave etj. Prparimi i shpejt shkakton
vjetrim t shpejt t inovacioneve teknologjike dhe
zvendsimin e tyre me m t reja m t prkryera. E gjith
kjo shpie n gar t investitorve q t sigurojn teknologji
bashkkohore n prodhimtarin, si prgjigje e konkurrentve.
Rreziku n biznes
Rreziqet nga ndryshimet tregtare. Ndryshimi i oferts
ose krkess mund t ndikoj negativisht mbi t ardhurat e
ardhshme nga shitja e prodhimeve t kapacitetit t ri.
Rreziqe nga ndryshimi i mimit kushtues. Ndryshimi i
mimeve t lndve t para dhe materialeve, si dhe mimet e
faktorve tjer q paraqesin inpute n prodhimtarin mund t
shkaktojn zvoglimin e efekteve t investimit t ri.
Rreziqet financiare
Rreziku nga jo likuiditeti. Rreziku nga jo likuiditeti
ekziston kur ndrmarrja nuk sht n mundsi q me aktivn
rrjedhse ti prmbush detyrimet e kapshme ndaj furnizuesve
dhe shtetit.
Rreziqe t burss. Rreziqet e burss ekzistojn kur
aksionet dhe letrat me vler t emetuara pr shkak t gjendjeve
t paprshtatshme ekonomike globale, rajonale apo nacionale
shkaktojn zvoglim t vlers s aksioneve q shprehet n
vlersimin real t kapitalit t disponueshm t ndrmarrjes n
nj moment t caktuar.
Faktort t cilt mund t shkaktojn rreziqe mund t
ndahen n interne dhe eksterne.
205
PJESA E DYT
Faktort intern jan ato q krcnojn projektin nga

ngjarjet t cilat do t mund t ndodhin n kuadr t ndrmarrjes.
Pa marr parasysh a jan t shkaqeve ekonomike, financiare
apo t ndonj shkaku tjetr rezultati prfundimtar sht i
njjt, e ai sht humbja e efekteve ekonomike nga investimi
i ri.
Faktort ekstern kan t bjn me ndikimet e jashtme
ndaj t cilave investitori nuk mund t ndikoj. Ai sht i
detyruar ti pranoj gjendjet e reja t cilat negativisht shprehen
mbi punn e ndrmarrjes s re. T tilla jan: rreziqet nga
inflacioni, rreziqet valutore, rreziqet politike, rreziqet juridike,
rreziqet demografike, rreziqet klimatike etj.
NOCIONET KYE:
INVESTIMI
PROJEKTI INVESTUES
FAZAT INVESTUESE
RREZIQET N INVESTIME
PRMBLEDHJE
Investimi sht nj nga kategorit m t rndsishme ekonomike. Prmes
investimit mund t kuptohet thelbi i zhvillimit ekonomik t secils ndrmarrje dhe
zhvillimit t secilit vend. Investimet kan pr qllim q t zmadhojn sasin e t
ardhurave. Si n nivel t ekonomis nacionale, ashtu edhe n nivel t ndrmarrjes.
Investimi doher kan efekt anulues ekonomik pr bizneset.
Esenca dhe rndsia e investimeve sht n sakrificn e konsumit t tanishm
n llogari t fitimeve t cilat priten n t ardhmen.
Rndsia themelore e investimeve ka t bj me ri prtritjen dhe zgjerimin e
strukturs shoqrore prodhuese.
Aspekti ekonomik i investimit ka t bj me at se n periudhn e investimit
krijohen fonde kapitale, ndrsa shfrytzohen n periudhn operative. Aspekti
financiar niset nga hyrjet dhe daljet financiare jetgjatsin ekonomike t projektit.
206
PJESA E DYT
Qasje tjetr pr kufizimin e aktiviteteve gjat investimit mund t jet sipas

karakterit t aktiviteteve. Sipas ksaj procesi investues mund t ndahet n fazat si
vijojn: faza e planifikimit dhe programimit; faza e projektimit; faza e ekzekutimit
dhe faza operative.
Profitabiliteti sht parimi kryesor i aktivitetit ekonomik. Prej ktu del
se ndonse nuk sht i vetm, megjithat si kriter m i rndsishm sipas t cilit
vlersohet investimi sht fitimi.
Investimet n sektorin prodhues jan t ekspozuara n disa rreziqe, pr
shembull, pr shembull: rreziqet teknologjike, rreziku n biznes dhe rreziqet financiare
Pyetje pr diskutim:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
ka paraqet investimi?
far sht rndsia e investimeve?
ka sht esenca e investimit?
Prmendi dhe prshkruaji fazat e investimit?
Cili sht kriteri kryesor pr vlersimin e investimit?
Kur mund t kryhet vlersimi i investimit?
far rreziqe ekzistojn pr investimin?
207
208
PJESA E DYT
TEMA
5
HULUMTIMI DHE
ZHVILLIMI
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Hulumtimi dhe zhvillimi
2. Qllimet, metodat dhe lnda e hulumtimit
3. Sferat e hulumtimit n ndrmarrjen
4. Fazat e hulumtimit
4.1 Invencioni
4.2 Inovacioni
4.3 Difuzion i inovacioneve
QLLIMI I MSIMIT
ta kuptoni rolin dhe rndsin e hulumtimit dhe zhvillimit pr ndrmarrjen
ti identifikoni dhe ti dalloni sferat hulumtimit;
ta definoni nocionin invencion;
ti dalloni nocionet zbulim dhe invencion;
ti njihni llojet e inovacioneve;
ti dalloni proceset e invencionit dhe inovacionit;
ta kuptoni rndsin e difuzionit t inovacionit;
209
PJESA E DYT
1. HULUMTIMI DHE ZHVILLIMI
Disa projekte
hulumtuese prfshin
prodhime dhe
procese t cilat
sigurojn ardhmrin
e kompanis n
mnyr afatgjate.
j
Karakteristike pr epokn moderne sht kmbngulja

q t arrihet rritje e qndrueshme ekonomike, q t rritet
punsimi, t rritet standardi jetsor dhe n mnyr t
pandrprer t zhvillohet betej pr njohjen e lidhjeve
natyrore dhe t pasurive, q t mund njeriu ta bj punn e vet
m t leht. E gjith kjo kontribuon q t paraqiten gjithnj e
m shum sasi t zbulimeve. Ato fillojn t konsiderohen si
fuqi shtytse e rritjes dhe zhvillimit, si pr ndrmarrjen ashtu
edhe pr ekonomin n trsi, vemas n shekullin e XX.
Mikrofoni, gramafoni, llamba elektrike, aparati fotografik,
elektromotori,transistori, avioni, kompjuteri dhe zbulimet tjera
kan ndikuar n jetn ekonomike dhe shoqrore t njeriut dhe
kan prforcuar nyjen mes shkencs dhe ekonomis. E gjith
kjo shkakton prshpejtim t ri jo vetm n prodhimtari, por
edhe n menaxhimin e ndrmarrjeve. Zhvillimi teknologjik i
cili realizohet me zbatimin e inovacioneve bhet faktor i cili
fuqishm ndikon n fuqin konkurruese t ndrmarrjeve. Pr
kto arsye n ndrmarrjet bashkkohore imponon nevojn e
konkurrencs s qndrueshme prmes organizimit t procesit
t prhershm hulumtues, rezultatet prfundimtare t s cilit
do t jen zbulime efikase.
Disa projekte hulumtuese prfshijn prodhime dhe
procese t cilat sigurojn ardhmrin e kompanis n mnyr
afatgjate. N industrin e nafts, fushat e sapo zbuluara t
nafts q t mund t shfrytzohen pr shum vite domosdo
duhet fillimisht t lokalizohen, m pas t shpohen, t testohen
etj.
Kompanit farmaceutike jan n prpjekje t
vazhdueshme pr rritjen e dituris s ekipeve t puns, pr
t prmirsuar mnyrn e prpunimit t barnave m efikase.
Kompanit informatike t komunikimit jan n proces t
vazhdueshm t hulumtimit pr gjetjen e mjeteve m efikase pr
komunikim apo prmirsim t performansave t teknologjis
211
T gjitha teknologjit
moderne dikur e kan
filluar jetn e tyre
me hulumtimin e
inovatorve.
212
PJESA E DYT
ekzistuese. T gjitha kto projekte kan pr qllim ti fusin

n lvizje ndrmarrjet me ka arrihet aktivitet i vazhdueshm
hulumtues zhvillimor.
Hulumtimi dhe programet afatgjate n t shumtn e
rasteve kritikohen pr shkak t shpenzimeve shtes dhe pr
shkak t pamundsis q t pranohen porosit pr nevojat e
duhura t bizneseve n rrethanat aktuale t puns.
Kritikat tjera kan t bjn kur sektori i hulumtimit dhe
zhvillimit n kompanin nj periudh t caktuar ndjek vijn e
hulumtimit rezultati i t cils nuk do t jet as i dobishm as
fare nuk do t funksionoj. Por edhe prkundr ksaj qllimi
kryesor i hulumtimit n kompanin sht q t fitohen zbulime
t cilat do t jen efektive. Pr kto arsye q t shmangen kritikat
hulumtimi duhet t udhhiqet me vmendje nga menaxhert e
ndrmarrjes, ndrsa roli i hulumtuesve duhet t ulet ose t jet
i parndsishm. N fakt, t gjitha teknologjit moderne dikur
e kan filluar jetn e tyre me hulumtimin e inovatorve. Disa
prodhime t sotme t cilat i hasim n prditshmri dhe t cilat
n shum gjra na lehtsojn jetn jan dhurat nga e kaluara
si rezultat i hulumtimeve me dekada t tra.
Pjesa zhvillimore mund t jet pjesa m esenciale e
kompanis. Si e till ajo ka struktur t grshetuar dhe lidhje
t formalizuar me pjest tjera t ndrmarrjes.
Zhvillimi i ndrmarrjes sht si pasoj e proceseve
hulumtuese rezultatet e s cils implementohen n punn
dhe kontribuojn n arritjen e efekteve m t mdha. Me
zhvillim t ndrmarrjes nnkuptohet proces i transformimit t
ndrmarrjes nga gjendja ekzistuese n t re.
Me zhvillim t ndrmarrjes nnkuptohet proces i
transformimit t ndrmarrjes nga gjendja ekzistuese n t re.
Me kt rast gjendja e re pritet t jet m efikase, si dhe ajo
se ndrmarrja duhet t kaloj shum ndryshime n sfern e
saj t veprimit. Zhvillimi n mnyr t pashmangshme sjell
ndryshime cilsore n ndrmarrje rezultati prfundimtar i t
cils sht ndryshimi n strukturn e radhs t prodhimit, si
dhe prmirsimi i funksionimit nprgjithsi.
PJESA E DYT
N kompanit e suksesshme projektet zhvillimore

hulumtuese n mas m t madhe iniciohen nga sektori i
marketingut si rezultat i zbulimeve ose identifikimit t nevojs
s prodhimit t ri ose procesit prodhues. Kur t ndodh kjo,
ngjan zbatimi i metodologjis dhe i modeleve t aktiviteteve
hulumtuese deri sa nuk vjen deri te zgjidhja e cila i prshtatet
nevojave t tregut.
2. LLOJET, METODAT DHE LNDT E

HULUMTIMIT
Zbatimi i hulumtimit
mund t bhet me
zbatimin e: metods
s eksperimentit,
metods s analizs
dhe metods s
vzhgimit.
j
do organizat biznesi ballafaqohet me sfidn q

ta siguroj ardhmrin e saj prmes realizimit t funksionit
hulumtues zhvillimor me ndihmn e s cils lufton me
konkurrentt tjer n treg. Kjo qasje pr sigurimin e mbijetess
ndrlidhet si me kompanit e mdha farmaceutike, kimike
dhe t informatiks, ashtu edhe me ndrmarrjet e vogla
inxhinierike konstruktuese. Qllimet t cilat dshirojn ti
arrijn me hulumtimin n sferat e tyre jan t identike pr t
gjith dhe prfshijn :
1. Prkryerjen e proceseve teknologjike;
2. Gjetjen e materialeve t reja;
3. Modifikimin dhe prmirsimin e prodhimeve
ekzistuese prmes:
- prmirsimit t cilsis ;
- prmirsimit t funksioneve;
- uljes s shpenzimeve prodhuese;
- afrimit drejt nevojave t konsumatorve etj
Aktiviteti hulumtues sht proces i vshtir i cili
prfshin nj numr t madh t procedurave t cilat duhet t
zbatohen dhe prshtaten drejt qllimit t dshiruar. Zbatimi i
hulumtimit mund t kryhet me prdorimin e disa metodave,
edhe at : metodn e eksperimentit, metodn e analizs,
metodn e vzhgimit etj.
Metoda e eksperimentit zbatohet me punimin e
prodhimit ose arritjen e ndonj gjendjeje t caktuar e cila duhet
213
PJESA E DYT
t plotsoj disa krkesa. Pr shembull, montimi i nj pjese t

re n motorin e automobilit i cili do ta zvoglojn vibracionin.
Metoda e analizs zbatohet gjat hulumtimit teoriko
empirik t procedurave dhe proceseve t cilat gjat zbatimit t
llogarive duhet ti vrtetoj pritjet e hulumtimit. Pr shembull,
prdorimi i derivateve t reja, t fituara gjat nj procedure
specifike t prodhimit, e cila duhet t ul emisionin e gazrave
ndotse.
Metoda e vzhgimit zbatohet gjat hulumtimit t sjelljes
dhe reagimit t njerzve, kafshve, bimve ose dukurive si
rezultat i zbatimit t proceseve t reja, mjeteve, organizimit etj.
Pr shembull, vzhgimi i reagimit tek kafsht pr hulumtim
shkencor, nga zbatimi i ilaeve t reja.
Pr ndrmarrjen nuk sht e njjt ka do t jet lnd
e hulumtimit dhe far rezultate do t arrihen, meq procesi
i hulumtimit sht i ndrlidhur me shpenzime t mdha. Pr
t miratuar nj program t caktuar pr hulumtim, nevojitet
t merren parasysh rrethana t shumta t cilat ndikojn n
arsyetimin e hulumtimit. Disa prej tyre jan :
- Pr tu qasur drejt hulumtimit t nj prodhimi t
caktuar nevojitet t bhet vlersim pr plasmanin dhe shitjen
e prodhimit.
- Rrethan e rndsishme pr fillimin e aktivitetit t
hulumtimit sht raporti mes shpenzimeve dhe t ardhurave
t cilat priten nga zbatimi i rezultateve t hulumtimit. Nse
vlersimet pr realizimin e fitimit nga zbatimi i inovacionit
jan m t mdha se t dalat t cilat jan br pr at, n kt
rast ekziston arsyetim pr fillim t hulumtimit.
- Kuptimi i mundsis pr t shfrytzuar struktura
organizative ekzistuese dhe teknologjin n dispozicion .
Nse zbatimi i inovacionit krkon investime m t mdha dhe
ndryshime n procesin teknologjik ather pranimi i procesit
hulumtues do t jet i paarsyeshm.
- Nj nga faktort t cilt ndikojn n pranimin ose
refuzimin e hulumtimit sht ekzistimi i kornizs ligjore e
cila do t mund ti mbroj rezultatet e hulumtimit (patenta,
214
PJESA E DYT
licenca, marka, vula etj) si sht ekzistimi i normave, akteve

dhe institucioneve ligjore.
- Nse nga prodhimi i produktit t ri pritet t paraqiten
prodhime dytsore nevojitet t bhen analiza pr mundsit
q ato t shfrytzohen pr prmirsimin e prparsive
konkurruese.
Nse paraqiten hedhurina ose materie t cilat jan t
dmshme pr mjedisin jetsor, ather duhet t ndrmerren
masa pr rruajtjen e mjedisit.
3. SFERAT E HULUMTIMIT
Ndryshimet e mdha n teknik dhe teknologjik
prshpejtuan shfaqjen e mjeteve t ndryshme informatike pr
komunikim dhe automatizim t prodhimtaris. Kjo kontribuoi
t paraqitet konkurrenc teknologjike mes ndrmarrjeve n
garn pr shpikje dhe hulumtim.
Rentabiliteti afatgjat i ndrmarrjeve supozon qeverisje
t suksesshme dhe menaxhim t teknologjis s lart, baza e
s cils sht hulumtimi teknologjik. Puna hulumtuese sht e
ndrlidhur me shpenzime t mdha t cilat mund ti prballojn
vetm kompanit e mdha. Ato angazhojn kuadr profesional
dhe organizojn njsi t specializuara ose sektor t cilt
merren vetm me veprimtari hulumtuese. Mjetet financiare t
cilat i kan n dispozicion kompanit e mdha ju mundson ti
financojn projektet shkencore-hulumtuese, t cilat rezultate
i zbatojn n prodhimtarin e tyre me ka arrijn prparsi
komparative (krahasuese) n treg.
Hulumtimi paraqet proces t kontrolluar sistematik
pr fitimin e njohurive t reja, t nevojshme pr identifikim,
prcaktim dhe zgjedhjen e problemeve shkencore.
Hulumtimet mund t ndahen sipas dy kritereve, edhe
at :
a) sipas natyrs s hulumtimit n:
- teorike dhe
- empirike.
215
PJESA E DYT
b) sipas qllimit q do t arrihet n:

- fundamentale (bazike) dhe
- zbatuese.
Hulumtimet teorike dhe empirike kan t bjn me
zhvillimin e teorive pr lnd, procese dhe cilsi t realiteteve
objektive t cilat mund t shprehen dhe vrtetohen n mnyr
empirike. Hulumtimet fundamentale jan t orientuara n
vrtetimin e t vrtetave shkencore, si pr shembull, strukturn
e atomit ose prmbajtjen e ajrit etj. Hulumtimet zbatuese jan
ato t cilat kan pr qllim zgjedhjen e problemeve specifike n
lidhje me problemet industriale. Fushat e hulumtimit zbatues
mund t jen t ndryshme, edhe at n:
- vendosjen prodhimit t ri;
- vendosjen ose zbatimin e materialeve t reja n
prodhimtari;
- vendosjen e metodave dhe procedurave t reja n
prodhimtari;
- vendosjen e nj forme t re organizative n prodhimtari;
- mbizotrimin me burimeve t reja t lndve t para
dhe t energjis etj.
Hulumtimi i prodhimit t ri ndrlidhet me dy aspekte.
E para, ideja e re pr produkt, gjegjsisht identifikimin dhe
prmbushjen e nevojave t reja n treg, dhe e dyta, prkryerjen e
funksioneve ose cilsive t nj prodhimi ekzistues. Pr shembull,
nevoja pr komunikim t shpejt shkaktoi paraqitjen e telefonave
celular, si nj zbulim i ri, e m von n celularin ekzistues jan
instaluar funksione plotsuese, si jan aparatet fotografuese
digjitale ose mundsit pr dgjimin e radios dhe shikimit t
televizionit.
Hulumtimi i materialeve t reja apo zbatimi i materialeve
ekzistuese sht pjes e rndsishme e hulumtimit n industri.
Materialet e reja shrbejn pr zvendsimin e disa materialeve
ekzistuese pr t cilt ndjehet mungesa. Shum shpesh paraqiten
materiale t reja t cilt kan cilsi m t mira, si jan ngurtsia,
elasticiteti, mimi i ult etje. Pr shembull, prdorimi i plastiks
n zdrukthtari, gjegjsisht dyert, dritaret etj.
216
PJESA E DYT
Hulumtimi i metodave dhe procedurave t reja n pun

orientohet drejt gjetjes s proceseve t cilat mund t sjellin
deri te rritja e efikasitetit t procesit t prodhimit.
Hulumtimi i formave dhe strukturave t reja organizative
orientohet drejt gjetjes s mnyrave t reja pr lidhjen
elementeve t sistemit, t cilat mundsojn prshpejtimin e
puns, zvoglimin e shpenzimeve etj.
Hulumtimi i burimeve t reja t lndve t para dhe
energjis sht e shkaktuar nga mimi gjithnj m i madh
i lndve t para dhe energjensave, t cilat shfrytzohen n
prodhimtari. Hulumtimet e efikasitetit gjat shfrytzimit t
burimeve t reja t riprtritse t energjis sht proces i
cili n t ardhmen do t jen n fokusin e shum kompanive,
prodhimtaria e t cilave sot sht e orientuar n naftn dhe
gazin si burime kryesore t energjis.
Detyra kryesore e ktyre hulumtimeve sht q ti
kuptoj mundsit pr pasimin e prodhimeve ekzistuese dhe
n baz t dshirave dhe shijeve t konsumatorve t zbulohen
mundsit pr prodhimin e nj produkti t ri.
4. FAZAT E HULUMTIMIT
4.1. INVENCIONI
Shpikja nnkupton e
panjohura t bhet e
njohur.
Nga vet fillimi i civilizimit njerzor, njerzit kan

tentuar q ta prmirsojn mnyrn e jetess, duke krkuar
dika t re n mnyr q t gjejn zgjidhje pr problemet e
prditshme. Zhvillimi i aftsis pr t gjetur mjete dhe metoda
t reja me t cilat prshtat ambientin natyror me nevojat e
tij, bri q njeriu t shndrrohet n krijesn m kreative n
planet. Sot, ekzistenca dhe mbijetesa e tij varen pikrisht nga
inovativiteti i tij.
Para se t definohet invencioni nevojitet t bhet
dallimi mes nocionit shpikje dhe invencion (zbulim). Nocioni
shpikje ka t bj me zbulimin e dikaje q tashm ekziston,
por akoma nuk sht e vrejtur, si pr shembull, zbulimi i
217
Nocioni invencion ka
t bj me zbulimin
ose krijimin e dikaje
q me par kurr nuk
ka ekzistuar.
Invencioni nuk
paraqet mjet real, por
ekziston si aktivitet
mendor.
218
PJESA E DYT
kontinentit t Ameriks ose zbulimi i planetit Mars. Do t

thot, shpikja nnkupton e panjohura t bhet e njohur.
Nga ana tjetr, nocioni invencion ka t bj me zbulimin
ose krijimin e dikaje q me par kurr nuk ka ekzistuar. Pr tu
sqaruar dallimi mund t shrbejn shembulli n vijim : Njeriu
ka shpikur zjarrin, por ka gjetur mjete pr ndezjen e zjarrit
dhe shfrytzimin e tij pr ngrohje dhe drit. Fjala shpikje,
na tregon pr dika q ka ekzistuar m par, por nuk ka qen
e njohur, ndrsa fjalt zbulim dhe shfrytzim na tregojn
pr invencionin, gjegjsisht pr krijimin e dikaje, n aspektin
teknologjik e re q m par nuk ka ekzistuar.
N literatur ekzistojn definicione t ndryshme pr
nocionin invencion.
Disa prej tyre jan:
- invencioni paraqet aftsi pr t shpikur aspekte t reja
ose marrdhnie mes sendeve ose dukurive;
- invencioni paraqet ide pr prodhim ose proces t ri;
- invencion paraqet shfaqje t nj ideje t re pr
prmirsimin e mundshm t gjendjes.
Nga definicionet mund t kuptohet se invencioni
ndrlidhet me dika t re, t paditur dhe t pa shpikura
ose si fillim i krijimit t ideve t reja me an t njohjes s
ambientit dhe t menduarit pr t, me qllim t prmirsimit
ose prshtatjes s njohurive ekzistuese. Invencioni merret me
kreativitet dhe gjetje dhe kryesisht nnkupton aktivitet mental
ose ndonj aktivitet tjetr.
Nga aspekti teknik- prodhues, invencioni paraqet
ide pr aparat t ri, prodhim, proces prodhues, prdorim t
prodhimit ose prdorim t ri t prodhimit.
Vet invencioni nuk paraqet mjet real, por ekziston si
aktivitet mendor, gjat s cils ndrmarrjet nuk kan interes t
zhvillojn vetm invencion, por dshirojn q ta shndrrojn
n prodhim final.
Suksesi n menaxhimin me inovacionet paraqet
njrin nga faktort kryesor t zhvillimit dhe konkurrencs
s ndrmarrjes. Me kt tregohet se inovativiteti sht kusht
PJESA E DYT
i nevojshm pr revitalizimin, n rast t uljes s treguesve

t puns s suksesshme, gjegjsisht kthimit n fazn e nj
ndrhyrje t re siprmarrse dhe zhvillim t ndrmarrjes.
Invencioni n ndrmarrje varet nga nj numr i madh
faktorsh, si jan kreativiteti potencial, limitet kohore,
madhsia dhe struktura e resurseve t angazhuara, rreziku etj.
Derisa ekzistojn kushte ekonomike dhe nevoja t vrtetuara
t tregut, invencioni mund t zhvillohet ne inovacion.
4.2. INOVACIONI
Invencioni duhet t
kuptohet si proces
i krijimit t ides,
ndrsa inovacioni
si proces me t cilin
ideja e re bartet n
praktik
j
Shpesh her n bisedat e prditshme nocionet invencion

dhe inovacion ngatrrohen. Megjithat, me rndsi sht t
theksohet se kto dy koncepte dallohen ndrmjet veti dhe pr
at shkak do shfrytzim i tyre si sinonime sht i gabuar.
Sipas ksaj, invencioni duhet kuptuar si proces i krijimit t
ides, ndrsa inovacioni si proces me t cilin ideja e re bartet
n praktik.
Inovacioni fillon me invencionin, e m pas ai invencion
vendoset pr prdorim. Pr shembull, kompjuteri personal ka
qen invencion, por me zbatimin, si invencion, n prpunimin
e t dhnave pr nevojat e ndrmarrjes sht br inovacion.
Sipas ksaj, inovacioni paraqet transformimin e ides n
prodhim, gjegjsisht ai sht proces i shndrrimit t ides n
zbatim praktik.
Inovacioni zbatohet n shum sfera t ndrmarrjes.
Ndrmarrja paraqet ambientim natyror pr inovacionin n
sfern e prodhimtaris dhe shpesh her ajo ka t bj me krijimin
e t mirave dhe shrbimeve t reja. Por, zbatimi i inovacioneve
sht shum m i gjer, meq manifestohet edhe si zbatim i
mnyrs s re te avancimit, organizimit t ri t prodhimtaris,
distribuimit t ri etj. Prej ktu inovacioni mund t definohet si
avancim dhe rritje e ndrhyrjes s t mirs apo shrbimeve,
vendosjen e metodave t reja t prodhimtaris, furnizimit
dhe distribuimit, vendosjen e ndryshimeve n menaxhment,
organizimin dhe kushtet e puns s t punsuarve1.
Stoshiq B. Menaxhment inovacion sisteme eksperte, modele dhe metoda, FON, Beograd 2007. Sipas
Komisionit Evropian.
1
219
Inovacionet jan
fuqi shtytse e
konkurrencs.
220
PJESA E DYT
Pa varsisht asaj se a jan inovacionet teknologji t

reja apo prodhime t reja si proces i krijimit dhe vendosjes n
zbatim praktik trheqim investime.
Inovacionet ndonjher veprojn si fuqi ekonomike
t cilat sjellin deri te ndrprerja e ciklit jetsor t prodhimit
ekzistues dhe zvendsimin m t ri, i cili ka karakteristika m
t mira dhe m funksional.
N esenc ekzistojn dy lloje t inovacioneve, edhe at
inovacion si prodhim dhe inovacion si proces. Lloji i par sht
vendosja e prodhimit t ri, me t cilin ende nuk jan takuar
konsumatort, ndrsa lloji i dyt sht vendosja e metods s
re t prodhimtaris, e cila ende nuk sht zbatuar n praktik.
Nga aspekti i ndrmarrjes inovacioni si prodhim sht
prodhim i ri ose i prkryer t cilin mund ta shet n treg,
ndrsa inovacioni si proces jan ndryshimet n teknikat e tyre
prodhuese. Por, aspekti makroekonomik gjrat ndryshojn, me
rast inovacioni i cili sht prodhim n nj ndrmarrje mund
t jet inovacion-proces n ndrmarrje tjetr. Pr shembull,
roboti sht inovacion prodhim n industrin e makinerive,
ndrsa me prdorimin n industrin automobilistike bhet
inovacion proces. Do t thot inovacioni proces ka t bj
me ndryshimet n metodat e puns me ndihmn e s cils
fitohet rezultat i inovacionit si prodhim, i cili nga ana e vet
paraqet parakusht pr krijimin e inovacionit t ri si proces.
Inovacionet jan fuqi shtytse e konkurrencs. Ato
nxisin betej pr m shum cilsi t prodhimit dhe prkryerjen
e funksionalitetit, karakteristikave, dizajnit, forms dhe
dimensioneve t tij.
Inovacionet nuk paraqesin vetm fenomen teknologjik,
por edhe fenomen tregtar social. Inovacionet bhet gjithnj
e m t rndsishme nga aspekti i prmbushjes s nevojave
shoqrore pr prparim civilizues n t gjitha segmentet
e shoqris. Pr at shkak inovacionet gjithnj e m pak
paraqesin shtje teknike dhe ekonomike, e shum m shum
shtje shoqrore.
PJESA E DYT
4.3 DIFUZION I INOVACIONEVE
Difuzioni i
inovacioneve ka t
bj me shfrytzimin
e inovacioneve nga
ana e pjesmarrsve
tjer n tregun
Procesi i difuzionit
zhvillohet n treg dhe
ndrlidhet me ciklin
jetsor t prodhimit
Difuzioni i inovacioneve mund t definohet si

proces prmes t cilit inovacionet npr kanalet e prhapjes
shprndahen mes antarve t nj bashksie t caktuar sociale.
Difuzioni i prhapjes mund t kuptohet si form specifike
e komunikimit. Difuzioni i inovacioneve ka t bj me
shfrytzimin e inovacioneve nga ana e pjesmarrsve tjer
n tregun me ka praktikisht pushon ekzistimi i monopolit
t eksploatimit t inovatorit t tij inicial. Pr shembull, pr
shkak t nevojs s astronautve pr t shkruar n gjithsi u
paramendua fllomasteri nga ana e NASA (programi amerikan
pr hulumtime kozmike). M von ky prodhim gjeti zbatim t
madh n jetn e prditshme t njerzve. Difuzioni nnkupton
zbatim t gjer t inovacioneve, por nuk prjashtohet mundsia
q t vjen deri te prkryerja dhe avancimi i ri, gjegjsisht
rritja e nivelit t inovacionit. Gjat ktij procesi sht shum
me rndsi q t kthehen mjetet e investuara. Shpesh her
n procesin e difuzionit vjen deri te paraqitja e emetimit t
prodhimeve, rritet numri i konkurrentve, rritet oferta dhe
vjen deri te rnia e t ardhurave dhe fitimit. Difuzioni bazohet
n prhapjen e teknologjive dhe njohurive t reja.
Procesi i difuzionit zhvillohet n treg dhe ndrlidhet me
ciklin jetsor t prodhimit. Lakorja e difuzionit t inovacionit
dhe lakorja e ciklit jetsor t prodhimit kan formn e
shkronjs S. Vendosja dhe rritja e shitjes s prodhimit t ri
mund t jet indikator pr nivelin e pranimit t prodhimit
nga ana e konsumatorve. Dallimi esencial prbhet n at se
lakorja e ciklit jetsor bazohet n shumat absolute t shitjes
s prodhimit, ndrsa lakorja e difuzionit tregon n numrin e
blersve t cilt e pranojn prodhimin gjat nj periudhe t
caktuar.
Ekzistojn modele t ndryshme t difuzionit varsisht
nga lloji i inovacionit, sfera e difuzionit dhe pjesmarrsit n
procesin e difuzionit. N to, n t shumtn e rasteve hasen
elementet si vijojn: koha e prgatitjes pr vendosjen e
prodhimit t ri, aktivitetet e promovimit dhe distribuimi, koha
e pranimit t inovacionit dhe niveli i shitjes stabile.
221
PJESA E DYT
Koha e prgatitjes pr vendosjen e prodhimit t ri

prfshin aktivitetet t cilat kan t bjn me prkryerjen dhe
pamjen prfundimtare t dizajnit t prodhimit dhe ambalazhit,
paketimit, analizs s strategjis pr hyrjen n treg, zgjedhjen e
mediave dhe mnyrn pr promovim dhe distribuim etj.
Promovimi dhe distribuimi prfshijn aktivitetet t
cilat kan t bjn me prpunimin e materialeve promovuese,
imitimin e klipeve reklamuese, propagandn ekonomike,
zgjedhjen e kanaleve dhe strategjive t distribuimit etj.
Koha pr pranimin e inovacionit ka t bj me analizn
e shitjes n orar kohor dhe segmente tregtare.
Niveli i shitjes stabile paraqet konfirmimin e shitjes, i cili
nuk tregon evitim q sht indikator pr pranimin ose heqjen e
prodhimit nga tregu.
Drejtimi dhe politika themelore e difuzionit n do vend
sht orientimi drejt rritjes s krkess pr informata nga ana
e bizneseve dhe konsumatorve individual. Pikrisht prmes
sistemit zhvillimor t informative mund t arrihet niveli i
knaqshm i informimit i cili do t kontribuoj pr prshpejtimin
e pranimit t inovacioneve dhe zbatimin e prgjithshm t tyre.
NOCIONET KYE
HULUMTIMI
ZHVILLIMI
INOVACIONI
INVENCIONI
DIFUZIONI
PRMBLEDHJE
Zhvillimii teknologjis e cili realizohet me zbatimin e inovacioneve bhet
faktor i ndikon fuqishm n fuqin konkurruese t ndrmarrjeve. Pr kto arsye
n ndrmarrjet bashkkohore imponon nevojn e konkurrencs s qndrueshme
prmes organizimit t procesit t prhershm hulumtues, rezultatet prfundimtare
t s cilit do t jen zbulime efikase. Me zhvillim t ndrmarrjes nnkuptohet proces
i transformimit t ndrmarrjes nga gjendja ekzistuese n t re. Qllimet t cilat
222
PJESA E DYT
dshirojn ti arrijn me hulumtimin n sferat e tyre jan t identike pr t gjith 1.

prkryerjen e proceseve teknologjike;2. gjetjen e materialeve t reja;3. modifikimin
dhe prmirsimin e prodhimeve ekzistuese.
Zbatimi i hulumtimit mund t kryhet me zbatimin e disa metodave, edhe at:
metoda e eksperimentit, analizs dhe vzhgimit etj.
Hulumtimet mund t ndahen n hulumtime teorike dhe empirike, t cilat
kan t bjn me zhvillimin e teorive, lndve, proceseve dhe karakteristikave t
realitetit objektiv t cilat mund t shprehen n mnyr empirike ose konfirmojn edhe
hulumtime fundamentale t cilat orientohen drejt vrtetimit t vrtetave shkencore,
si pr shembull, struktura e atomit ose prbrja e ajrit etj.
Invencioni ka t bj me dika t re, t panjohur dhe t pazbuluar ose si fillim
i krijimit t ideve t reja me an t njohjes s rrethins dhe t menduarit pr t me
qllim q t prmirsohet ose prshtaten njohurit ekzistuese.
Inovacioni mund t definohet si avancim dhe rritje e ndrhyrjes s t mirs
apo shrbimeve, vendosjen e metodave t reja t prodhimtaris, furnizimit dhe
distribuimit, vendosjen e ndryshimeve n menaxhment, organizimin dhe kushtet e
puns s t punsuarve.
Difuzioni i inovacioneve mund t definohet si proces prmes t cilit inovacionet
npr kanalet e prhapjes shprndahen mes antarve t nj bashksie t caktuar
sociale.
Pyetje pr diskutim:
1. far sht roli i hulumtimit?
2. Si shprehet hulumtimi mbi zhvillimin e ndrmarrjes dhe ekonomis n trsi?
3. Cilat jan qllimet e hulumtimit?
4. Prshkruaj metodat e hulumtimit?
5. ka mund t jet lnd e hulumtimit?
6. Theksoi sferat e hulumtimit?
7. Cili sht dallimi mes zbulimit dhe invencionit?
8. ka paraqet invencioni?
9. ka paraqet inovacioni?
10. ka paraqet difuzioni i inovacioneve?
223
224
PJESA E DYT
TEMA
6
TEKNOLOGJIADHE BIZNESI
PRMBAJTJA E TEMS:
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Definimi i nocionit teknologji dhe zhvillim teknologjik
2. Karakteristikat e teknologjive moderne
3. Veorit ekonomike t teknologjive t larta
4. T punuarit elektronik
4.1. Prfshirja e puns elektronike
4.2. Prmbajtja e puns elektronike
4.3. Barrierat e puns elektronike
4.4. Parakushtet pr pun elektronike
5. modelet e tregtis elektronike
5.1. Modeli i tregtis elektronike n mes ndrmarrjes blersit
5.2. Modeli i tregtis elektronike n mes ndrmarrjes ndrmarrjes
6. Llojet e tregjeve elektronike
QLLIMI I MSIMIT
Pas leximit ksaj teme duhet t jeni t aft:
t definoni nocionin teknologji;
ti njihni karakteristikat e teknologjive moderne;
t shihni prmbajtjen e puns elektronike ;
ti njihni barrierat e puns elektronike;
t kuptoni barrierat e puns elektronike;
t kuptoni rndsin e plotsimit t parakushteve pr punn elektronike;
ti dalloni modelet e tregtis elektronike;
ti dalloni llojet e tregjeve elektronike;
225
PJESA E DYT
1. DEFINIMI I NOCIONIT TEKNOLOGJI DHE

ZHVILLIMI TEKNOLOGJIK
Teknologjia
nnkuptohet si
njohuri lndore, ashtu
edhe si njohuri jo
lndore.
Koncepti avancim
teknologjik nuk
prfshin vetm
avancimin e
teknikave prodhuese,
por edhe teknikat
menaxheriale, si
dhe format e reja
organizative t
j
biznesit.
N periudhn para revolucionit modern t teknologjis,

teknologjia ka qen e definuar si prmbledhje njohurish
pr procedurat dhe proceset t cilat prdoren n prpunimin
e materialeve n prodhimtari. Sot, me teknologji nnkuptohet prmbledhje njohurish pr procedurat dhe proceset t
cilat prdoren n prodhimtari dhe n aktivitete tjera, por edhe
prmbledhje t vet atyre procedurave dhe proceseve n sfera
t ndryshme (prodhuese dhe jo prodhuese).
Me teknologji nnkuptohet si njohuri lndore, ashtu
edhe si njohuri jo lndore. Meq, makinat dhe pajisjet jan
njohuri zbatuese, gjegjsisht n to jan zbatuar njohurit pr
krijimin e tyre, kto trajtohen si teknologji lndore. Nga ana
tjetr, prmbledhja e proceseve dhe procedurave n sfera
t ndryshme paraqet teknologji jo lndore. N aspektin e
shoqris, teknologjia sht sistem i njohurive i cili mund t
shfrytzohet pr prodhimin e vlerave materialeve dhe jo materiale. Megjithat n aspekt t ekonomis, teknologjia sht
sistem i njohurive i cili mund t shfrytzohet pr prodhimin e
t mirave dhe shrbimeve nga resurset q jan n dispozicion.
Koncepti avancim teknologjik nuk prfshin vetm
avancimin e teknikave prodhuese, por edhe teknikat menaxheriale, si dhe format e reja organizative t biznesit. Gjegjsisht, avancimi teknologjik sht i ndrlidhur me zbulimin e
njohurive t reja t cilat mundsojn kombinimin e sasive t
caktuara t resurseve n mnyr t re q do t rezultoj me
rritje t output-it.
Sot, kur ndryshimet teknologjike trajtohen si procese interaktive n ekonomi, kur teknologjia bashkohet me shkencn
dhe lidhet me njohurit dhe informacionet n prgjithsi, bhet
e patjetrsueshme q t gjitha ndryshimet moderne t lidhen
m nj term zhvillim teknologjik.
Zhvillim teknologjik jan ndryshimet t cilat ndodhin
nn ndikim t relacioneve interaktive t shoqris dhe pro227
PJESA E DYT
ceseve teknologjike me ka ndryshohen bazat e veprimtaris

njerzore, krijimit, organizimit, komunikimit dhe jetess. Pr
kt, me zhvillimin teknologjik ndryshohet edhe vet forma e
vetdijes njerzore, ndryshohet sjellja e tyre dhe njohja e realitetit.
2. KARAKTERISITIKAT E TEKNOLOGJIS
Teknologjit moderne
i ndryshojn bazat e
puns dhe jetess.
228
Teknologjit t cilat jan karakteristike pr ndryshimet moderne dhe t cilat ojn drejt nj shoqrie informatike
shpesh quhen teknologji moderne. Ato i ndryshojn bazat e
puns dhe jetess, duke hapur nj epok t re t komunikimit
dhe bashkimin n plan ndrkombtar dhe global. Disa prej tyre
jan teknologji t larta t cilat bazohen n shkencn kulmore.
Teknologjit e larta jan si rezultat i simbiozs s shkencs
dhe teknologjis. Karakteristikat esenciale t tyre jan :
- dinamika pr shkak t vjetrsis s shpejt t
teknologjive ekzistuese, shkurtohet koha deri te zbulimi i
teknologjive t reja;
- kumulativiteti - teknologjit e reja nuk jan t rastsishme, por varen nga teknologjit e mparshme, do t thot
nga arritja e mparshme e nivelit teknologjik;
- difuzialiteti evidente sht aftsia e tyre pr zgjerim,
kshtu q pr teknologjit e shumta nuk sht penges largsia
hapsinore;
- sinergjia prdorimi i teknologjive t larta mundson
zgjerim t efekteve n sfera t tjera;
- interdisiplinimi krijimi i teknologjive sht rezultat
i njohurive integruese, dituris dhe prvojs nga sferat e ndryshme;
- kursimi prdorimi i tyre mundson uljen e shpenzimeve, kursimin e kohs dhe resurseve t tjera;
- jo materialiteti n krijimin e tyre, prodhimi dhe
transferimi, gjithnj e m shum marrin pjes faktort jo material, se sa faktort material.
PJESA E DYT
Pr karakterizimin e trsishm t teknologjive moderne, sht e nevojshme t ceket dhe orientimi i tyre sistematik. Gjegjsisht, kto zhvillohen n baz t integrimit t
funksioneve n nj sistem. Pr kt shkak nn teknologji t
larta nuk mund t nnkuptohen teknologjit individuale, por
teknologjit t cilat funksionojn si nj sistem.
3. VEORIT EKONOMIKE T
TEKNOLOGJIIVE T LARTA
N aspektin ekonomik, m rndsi jan kto veori t
teknologjive t larta :
- intensiteti i lart dhe rrits i kapitalit, arsimimit dhe
intensitetit shkencor dhe informativ;
- intensiteti i vogl dhe rns i resurseve dhe energjive
- efektet e vogla dhe rnse t dmshme mbi mjedisin
natyror dhe shndetin e njerzve (teknologji t pastra);
- akumulimi i lart;
- elasticiteti i lart i krkess;
- ndjeshmria e vogl e krizave n rrethin;
- fleksibiliteti i lart dhe n rritje;
- nevojat e larta arsimore, veanrisht pr fuqin profesionale puntore dhe pr punn kreative;
- roli i madh dhe i rndsishm i shtetit n krijimin dhe
prdorimin e teknologjive t larta dhe prodhimeve t tyre.
Kriteret pr prcaktimin e teknologjive t larta jan:
punsimi (akumulimi) i kuadrove shkencore dhe teknike,
shpenzimet (investime) pr aktivitete hulumtuese zhvillimore si dhe natyra e sektorit. Duke zbatuar kriterin e dyt, pr
shembull, si sektor teknologjik t lart mund t llogariten ata
n t cilt, t paktn dy her e m shum, investohet n hulumtim dhe zhvillim nga mesatarja e industris, nga ktu pr
sektor teknologjik t lart mund t llogariten:
- farmacia;
- prodhimi i pajisjeve pr zyre dhe pajisjeve pr
prpunim elektronik t t dhnave;
229
PJESA E DYT
- telekomunikacioni;
- elektronika;
- industria e avionve dhe anijeve kozmike.
Si rezultat i prdorimit t kritereve t tjera, mund t
prmenden nj list m e gjer e teknologjive t larta:
- teknologjia informative;
- bio-teknologjia;
- elektronika optike;
- materialet e avancuara.
Teknologjit e larta njihen pr ndryshimet n sektort
t cilt kan domethnie t prgjithshme pr zhvillimin dhe
prparimin njerzor, gjegjsisht jan n interes t prgjithshm.
4. PUNT ELEKTRONIKE
4.1. PRFSHIRJA E PUNS ELEKTRONIKE
Me zhvillimin
e teknologjis
informatike
sht mundsuar
komunikim i thjesht
dhe i shpejt.
230
N botn e sotme t globalizimit rrits t tregut dhe

rajonalizmit ekonomik, puna nuk mund t jet e suksesshme
pa prdorimin e teknologjis informatike moderne. Rrjetzimi
i ndrmarrjeve dhe administrats publike, si dhe zhvillimi i
internetit kan sjell ndryshime t mdha n mnyrn dhe
efikasitetin e puns s sistemit t biznesit.
Me zhvillimin e teknologjis informatike sht
mundsuar komunikim i thjesht dhe i shpejt, transferimin
momental t nj sasie t madhe t t dhnave n largsi t
mdha territoriale, furnizim t thjesht dhe azhurnimin e
dokumenteve multimediale, porositjen digjitale t t mirave
dhe shrbimeve, pagesa direkte prmes internetit etj. T gjitha
kto paraqesin elemente t formave t reja t puns elektronike.
Puna elektronike sht koncept i prgjithshm i
cili prfshin t gjitha format e transaksioneve afariste ose
shkmbimin e informatave t cilat merren me shfrytzimin e
teknologjive informatike dhe komunikuese edhe at:
PJESA E DYT
- mes ndrmarrjeve;
- mes ndrmarrjeve dhe klientve t tyre dhe
- mes ndrmarrjeve dhe administrats publike.
Puna elektronike prmban edhe tregti elektronike t t
mirave dhe shrbimeve.
Puna elektronike mund t vzhgohet nga aspekte t
ndryshme.
Nga aspekti i komunikimit punt elektronike paraqesin
drges elektronike t informatave, t mirave dhe shrbimeve
dhe pages elektronike me shfrytzimin e kompjuterit dhe
rrjeteve t tjera t komunikimit.
Nga aspekti i puns afariste kjo paraqet zbatimin
e teknologjis, me qllim q t arrihet automatizim i
transaksioneve afariste dhe puns.
Nga aspekti i shrbimeve puna elektronike paraqet mjet
i cili mundson uljen e shpenzimeve t puns dhe njkohsisht
rritjen e cilsis dhe shpejtsis s dhnies s shrbimeve.
4.2. PRMBAJTJA E PUNVE ELEKTRONIKE
N vitet e 80 t
shek. t kaluar jan
zhvilluar shkmbimi
elektronik i t
dhnave dhe posta
elektronike.
Puna elektronike i ka rrnjt q nga vitet e 70 t shek. t

kaluar, me krijimin e t ashtuquajturs drgim elektronik t t
hollave e cila zhvillohet mes bankave. N vitet e 80 t shek. t
kaluar jan zhvilluar dy forma t puns elektronike edhe at:
- shkmbim elektronik i t dhnave dhe
- posta elektronike.
T dy teknologjit solln zvoglimin e madh t
shfrytzimit t letrs dhe rritjen e automatizimit n pun.
Shkmbimi elektronik i t dhnave ndrmarrjeve u mundsonin
drgimin dhe pranimin e dokumenteve t puns n form
standarde elektronike edhe at prmes shfrytzimit t kanaleve
t sigurta elektronike pr transferim. Megjithat, shkmbimi
elektronik i t dhnave sht teknologji e shtrenjt dhe at
231
Shfrytzimi i
puns elektronike
mundson pun
konkurrente dhe rritje
t mundsis pr
mbijetes n treg.
232
PJESA E DYT
kryesisht e shfrytzonin ndrmarrjet e mdha. Ndrmarrjet e

vogla dhe t mesme n vend t rrjeteve private shfrytzonin
on-line rrjete shrbyese, t cilat posedonin programe q
mundsonin shkmbim elektronik t t dhnave. Gjat viteve
t 90, me paraqitjen e world wide web n kuadr t internetit
pr her t par sht mundsuar pun e thjesht n rrjet si
dhe lajmrim dhe drgim t informacioneve n mnyr t
thjesht dhe t lir. sht mundsuar paraqitja e formave t
ndryshme t puns, dhe vet puna sht br m e lir, kshtu
edhe kompanive t vogla iu dha mundsia pr shfrytzimin
e puns elektronike. Me kt demokratizimi i puns ua afroi
tregun global ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme.
Shfrytzimi i kompjuterve nuk sht privilegj vetm
pr ndrmarrjet e mdha dhe t pasura, por n garn e tregut
global jan kyur edhe ndrmarrjet m t vogla. N fakt rreziku
i voness pr kyjen n mnyrn moderne t puns pasqyrohet
n humbjen e pozicionit n treg.
Puna elektronike bazohet n mundsin pr shfrytzim
e internetit dhe aplikacioneve t internetit pr pun grupore.
Puna elektronike prfshin:
- blerjen dhe shitjen e t mirave dhe shrbimeve;
- bashkpunimin me partnert e puns dhe
- transaksionet elektronike n kuadr t ndrmarrjes.
Shfrytzimi i puns elektronike mundson pun
konkurrente dhe rritje t mundsis pr mbijetes n treg.
Kjo mundson integrim t brendshm dhe t jashtm t
ndrmarrjes. Integrimi i brendshm prfshin drgimin
elektronik t llojeve t shumta t dokumenteve t puns n
t gjitha pjest e ndrmarrjes. Informacionet e puns jan t
arritshme pr t gjith t punsuarit dhe mund t krkohen n
mnyr efikase. Puna elektronike mundson edhe integrim t
jashtm, gjegjsisht integrim me partnert e puns, agjencit
qeveritare dhe ngjashm. Kjo mundson thjeshtsimin e
lirimin e transaksioneve t ndrsjella. Puna elektronike
mundson mikro-marketing, gjegjsisht marketing i cili u
PJESA E DYT
drejtohet segmenteve qllimore t tregut. Konsumatorve

u ofrohet shrbim dhe prkrahje m e mir gjat blerjes s
prodhimeve, krijohet lidhje m e mir me ta, me ka zhvillohet
lojaliteti i klientve ndaj ndrmarrjes. Shfrytzimi i internetit
mundson marketing m t lir global me baz t madhe t
konsumatorve potencial. Ndrmarrjet prodhuese produktet e
tyre mund ti ofrojn n mnyr direkte, dhe ti distribuojn
pa ndrmjetsues dhe n at mnyr ta mbajn kontrollin ndaj
prodhimeve deri n shitjen e tyre. Me analizn e t dhnave
pr vizitort n WEB katalogt e tyre ndrmarrja mund t
kupton far nevoja kan blersit.
4.3. BARRIERAT E PUNS ELEKTRONIKE
Problemi m i madh
i puns elektronike
sht n sigurin
e t dhnave nga
hyrja e pa autorizuar
dhe ndryshimi i t
dhnave.
j
Ekzistojn edhe barriera t caktuara t puns elektronike

pr largimin e t cilave sht e nevojshme mund i madh dhe
periudh m e gjat kohore. Problemi m i madh sht shtja e
sigurimit t puns, gjegjsisht mbrojtja e t dhnave nga qasja
dhe ndryshimi i paautorizuar, mbrojtja e kartelave kreditore
gjat blerjes prmes rrjetit t internetit etj. Kto jan probleme
q krkojn inovacione m t mdha teknike dhe organizative
pr ndalimin e keqprdorimeve. Nevojitet q t zgjidhet shtja
pr mbrojtjen e t drejtave autoriale , mbrojtjen e t dhnave
private t individit brenda dhe jasht kornizave t organizats
si dhe mbrojta nga viruset kompjuterike.
Gjithashtu, faktori njerzor sht shum i rndsishm.
Nevojiten m tepr njerz profesionist t cilt e zotrojn
teknologjin e re, ndrsa domosdo sht edhe trajnimi pr
shfrytzuesit n organizat pr t arritur efikasitet m t madh
n shfrytzimin e teknologjive t reja. Shpesh her tek t
punsuarit ekziston rezistenc ndaj vendosjes s teknologjive
t reja me t cilat krkohet puna elektronike. Pr kt
puntort duhet t angazhohen n zotrimin pr shfrytzimin
dhe prshtatjen e mnyrs s re t puns. Rezistenca mund
t ndrlidhet edhe ndaj asaj se me zbatimin e teknologjis s
233
PJESA E DYT
re zvendsohet puna njerzore me mjete teknologjike, q

shkakton humbjen e vendeve t puns.
4.4. PARAKUSHTET PR PUN ELEKTRONIKE

Q t mund t zhvillohet puna elektronike nevojitet t
plotsohen disa hipoteza teknologjike. Para s gjithash, sht
e nevojshme q t kemi kanal t mjaftueshm t informatave
nprmjet t cilit do t realizohet rrjedhimi i informatave.
Gjithashtu, sht e nevojshme t sigurohet kompatibilitet i
mjeteve elektronike dhe metodave t cilat shfrytzohen n
punn elektronike, duke filluar nga standardizimi i puns
n rrjet, standardizimi i video distribuimit, standardizimi
i protokolleve pr pages dhe distribuim, standardizimi i
dokumenteve t kompresuara etj.
Prve supozimeve teknologjike, me rndsi sht
sigurimi i kornizave ligjore t cilat do t mundsojn zhvillim
pa penges t puns elektronike, mbrojtjen e t drejtave
autoriale si dhe mbrojtjen e t dhnave private. Gjithashtu,
duhet t sigurohet qasje e sigurt dhe universale n rrjet me
politik adekuate t prcaktimit t mimeve dhe shfrytzimit
t informacioneve.
5. MODELET E TREGTIS ELEKTRONIKE

5.1. MODELI I TREGTIS ELEKTRONIKE MES
NDRMARRJES BLERSIT
Shfrytzuesit e Internetit gjithnj e m shum

shfrytzojn WEB-in si nj hapsir e re e tregut. Ata gjat
blerjes hulumtojn ofertn, jan t ndrlidhur me disa WEB
faqe t caktuara dhe me kt mnyr t blerjes mbajn llogari
pr mjetet e tyre financiare.
Shfrytzuesit potencial on-line mund ti kontrollojn
mimet dhe qasjen e prodhimeve n sajtet e ndryshme q sht
shum m leht dhe m lir se sa hyrja npr shitoret klasike.
234
PJESA E DYT
Ekzistojn edhe softuer dhe sajte t cilat ofrojn mundsi pr

krkimin t nj numri t madh t shitoreve on-line pr t mira
dhe shrbime t caktuara si dhe informim t blersve pr at
se ku ndodhet ai prodhim dhe ku mund t blihet.
Nj nga mundsit e blerjes on-line jan ankandet
on-line. Ankandet n t vrtet ekzistojn nj koh t gjat ,
por prballen me problemin e sjelljes s nj numri t madh
t blersve n nj vend dhe n t njjtn koh. Interneti
ofron zgjidhje m t mir, m t lir dhe m efikase prmes
ankandeve on-line n t ciln mblidhen n nj WEB faqe,
blersit dhe shitsit nga e gjith bota.
Gjithashtu, n kohn moderne edhe aviokompanit
tentojn prmes shfrytzimit t Internetit ti ofrojn avio-biletat
pr pasagjert t cilt dshirojn t udhtojn. Pasagjert do
jen m t sigurt nse rezervojn bilet pr aeroplan me e-mail
t shkurt, ndrsa avio-kompania do t ket m pak vende t
zbrazta n aeroplan.
Pa marr parasysh ku ndodhen njerzit, interneti u ofron
mundsi me disa klikime n tastier ose maus (mi elektronik)
t vijn deri tek informacionet relevante pr t mirat dhe
shrbimet, cilsit e tyre dhe mundsit pr furnizim.
5.2. MODELI I TREGTIS ELEKTRONIKE MES
NDRMARRJES NDRMARRJES
Modeli i tregtis elektronike ndrmarrje ndrmarrje

paraqet shkmbim t automatizuar t informacioneve n
kuadr t nj kompanie t njjt ose mes kompanive t
ndryshme. Ky model i komunikimit dhe tregtis elektronike
gjithnj e m shum kryhet prmes Internetit. Kompanit
jan t detyruara t krijojn WEB aplikacione t tyre ndaj
blersve dhe partnerve t biznesit. Modeli i njerzve afarist
u ofron mundsi t shumta pr kursim t parave, rritjen e t
ardhurave, rritjen e produktivitetit, riorganizimin e puns dhe
rritjen e kontrollit nga ana e menaxherve. Nj koh t gjat
ndrmarrjet tentojn q ti automatizojn punt rutinore t
cilat realizohen s bashku me kyjen e nj transaksioni.
235
PJESA E DYT
Tregtia elektronike ndikon dhe n ndrmjetsuesit

tradicional, shitsit me shumic, agjencit turistike etj.
Ndonse n fillim t shfrytzimi t tregtis elektronike t
Internetit pritej se ndrmjetsuesit do t zhduken, u tregua se
ata u adaptuan dhe arritn ti shfrytzojn mundsit e reja
prmes sigurimit t logjistiks, shrbimeve financiare dhe
shrbimeve informative.
6. LLOJET E TREGJEVE ELEKTRONIKE

Tregu elektronik sht sistem elektronik i cili mbshtet
t paktn njrin nga funksionet e tregut klasik:
- identifikimi i partnerit me t cilin do t bhet tregti;
- krkimi i prodhimeve;
- negociatat rreth mimit dhe kushteve t shitjes;
- kryerja e transaksioneve tregtare;
- drgesa dhe
- dhnia e mbshtetjes ndaj blersve n mirmbajtjen
dhe zgjidhjen e problemeve rreth prodhimit.
Pr tregun elektronik m s shumti shfrytzohen terme
si jan vendi elektronik i tregut ose hapsira elektronike e
tregut. Ekzistojn m shum lloje t tregjeve elektronike. Disa
nga kto jan :
1. Shitore elektronike paraqet WEB faqe pr shpalljen
e t mirave dhe shrbimeve t ndrmarrjes, ndrsa gradualisht
fillon t shfrytzohet edhe pr pages. T ardhurat nga shitorja
elektronike, e cila punon 24 or rrjedhin nga provizionet e
ulta t puns, nga sasia e shitjes dhe nga reklamat e lira.
2. Qendra elektronike pr furnizime kompanis s
madhe ose institucionit publik i mundson ofert dhe blerje
t sasive t mdha t ndonj t mire ose shrbim. N kt
mnyr fitohet zgjedhje m e madhe e furnizuesve, mime m
t ulta furnizuese, cilsi m t lart dhe procedur m t lir
gjat furnizimit.
236
PJESA E DYT
3. Qendra elektronike pr shitje paraqet prmbledhje

t shitoreve elektronike, t cilat mundsojn standardizimin
e transaksioneve, drgesave dhe shrbimeve. Kto qendra
mund t jen t specializuara pr disa prodhime ose pr nj
segment t caktuar t tregut.
4. Panairi elektronik antarve t tyre blersve
u mundson t komunikojn dhe t tregtojn. T ardhurat
realizohen prmes pagess s antarsis dhe reklamave.
5. Ankandi elektronik realizohet n form elektronike
t oferts, e cila mund t shfrytzoj prezantime multimediale
t t mirave dhe shrbimeve, dhe shpesh her zgjerohet edhe
n negociata, pages dhe drges t t mirave ose shrbimeve
t blera. Organizatori i on-line ankandeve realizon t ardhura
nga shitja e teknologjis pr ankandin, pagesn e provizionit
nga transaksioni i realizuar dhe reklamave.
6. Ndrmjetsimi elektronik paraqet ndrmjetsim mes
blersit dhe shitsit. Blersi i cakton krkesat e tij, ndrsa
ndrmjetsuesi tenton t gjej ofert prkatse nga shitsi dhe
e zgjedh ofertn m t volitshme. T ardhurat realizohen nga
antarsia dhe pagesa e provizionit pr punn e kryer.
TERMET KYQE:
TEKNOLOGJI
PUN ELEKTRONIKE
TREGTI ELEKTRONIKE
TREGJE ELEKTRONIKE
PRMBLEDHJE
Me teknologji nnkuptohet si njohuri lndore, ashtu edhe si njohuri jo lndore.
Meq, makinat dhe pajisjet jan njohuri zbatuese, gjegjsisht n to jan zbatuar
njohurit pr krijimin e tyre, kto trajtohen si teknologji lndore. Nga ana tjetr,
prmbledhja e proceseve dhe procedurave n sfera t ndryshme paraqet teknologji
jo lndore. N aspekt t shoqris, teknologjia sht sistem i njohurive i cili mund
t shfrytzohet pr prodhimin e vlerave materialeve dhe jo materiale. Megjithat n
237
PJESA E DYT
aspekt t ekonomis, teknologjia sht sistem i njohurive i cili mund t shfrytzohet

pr prodhimin e t mirave dhe shrbimeve nga resurset q jan n dispozicion.
Kritere pr prcaktimin e teknologjive t larta jan : punsimi i kuadrove
shkencore dhe teknik, shpenzime(investime) pr aktivitete hulumtuese zhvilluese si
dhe natyra e sektorit.
Ekzistojn dhe barriera t caktuara pr zhvillimin e punve elektronike, t
cilat jan: siguria e puns, gjegjsisht mbrojtja e t dhnave nga qasja dhe ndryshimi
i pa autorizuar i t dhnave, mbrojtja e kartelave kreditore gjat blerjes prmes
rrjetit t internetit etj
Q t mund t zhvillohet pun elektronike sht e nevojshme t plotsohen disa
hipoteza teknologjike si jan: sigurimi i kanaleve t mjaftueshme t informatave
nprmjet t cilit do t realizohet rrjedhimi i informatave.
Shfrytzuesit e Internetit gjithnj e m shum e shfrytzojn WEB-in si nj
hapsir e re e tregut. Kto gjat blerjes e hulumtojn ofertn, jan t ndrlidhur me
disa sajte t caktuara dhe me kt mnyr t blerjes mbajn llogari pr mjetet e tyre
financiare.
Pa marr parasysh ku ndodhen njerzit, Interneti u ofron mundsi me disa
klikime n tastier ose maus (mi elektronik) t vijn deri tek informacionet relevante
pr t mirat dhe shrbimet, cilsit e tyre dhe mundsit pr furnizim.
Modeli i tregtis elektronike ndrmarrje ndrmarrje paraqet shkmbim
t automatizuar t informacioneve n kuadr t nj kompanie t njjt ose mes
kompanive t ndryshme.
Llojet e tregjeve elektronike : shitore elektronike, qendra elektronike pr
furnizim, qendra elektronike pr shitje, panairet elektronike, ankandet elektronike,
ndrmjetsimi elektronik etj.
Pyetje pr diskutim:
1. Shpjegoi kuptimet e nocionit teknologji.
2. Cilat jan karakteristikat e teknologjis moderne?
3. ka prfshin puna elektronike?
4. ka prmban puna elektronike?
5. Cilat parakushte duhet t plotsohen q t mundsohet puna elektronike?
6. Cilat jan barrierat t cilat e pamundsojn zgjerimin e puns elektronike?
7. ka sht tregtia elektronike?
8. Si zhvillohet tregtia elektronike?
9. Cilat jan llojet e tregtis elektronike?
238
TEMA
7
BIZNESI NDRKOMBTAR
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Definimi i nocionit biznesi ndrkombtar
2. Ndarja ndrkombtare e puns
3. Faktort q ndikojn n ndarjen ndrkombtare t puns
4. Rrethina e biznesit ndrkombtar
4.1. Determinantat e biznesit ndrkombtar
4.2. Faktort e rrethins globale
5. Kanalet prmes s cilave realizohet biznesi ndrkombtar
6. Shkaqet pr kyjen e ndrmarrjeve n biznesin ndrkombtar
7. Prfitimet nga biznesi ndrkombtar pr ekonomin
8. Ndrmarrjet t cilat marrin pjes n biznesin ndrkombtar
9. Kompanit transnacionale (multinacionale)
QLLIMET E MSIMIT
Pas leximit t ksaj teme Ju do t jeni t aft:
ta definoni nocionin biznes ndrkombtar;
ta kuptoni thelbin e biznesit ndrkombtar;
ta vlersoni rolin dhe domethnien e shkmbimit ndrkombtar;
ti kuptoni shkaqet pr paraqitjen e shkmbimit ndrkombtar;
t njoftoheni me subjektet n biznesin ndrkombtar;
ti prshkruani pjesmarrsit n biznesin ndrkombtar;
ti dalloni kompanit transnacionale.
239
PJESA E DYT
1. DEFINIMI I NOCIONI BIZES

NDRKOMBTAR
Biznesin
ndrkombtar e
prbjn t gjitha
transaksionet e
biznesit n t cilat
jan t kyura
ndrmarrjet nga dy
ose m shum vende.
j
Biznesi ndrkombtar
kryesisht realizohet
prmes prodhimit
dhe shkmbimit
t t mirave dhe
shrbimeve mes
kompanive t cilat
rrjedhin nga shtete t
ndryshme.
j
Biznesin ndrkombtar e prbjn t gjitha transaksionet

e biznesit n t cilat jan t kyura ndrmarrjet e dy ose m
shum vendeve. Kto transaksione mund t jen private ose
shtetrore. N rast t ndrmarrjeve private, transaksionet
jan t motivuara nga realizimi i fitimit, ndrsa transaksionet
shtetrore nuk jan t fokusuara n fitim. Do t thot, biznesi
ndrkombtar prmban komponentt e shkmbimit t t
mirave dhe shrbimeve, e cila zhvillohet mes shteteve t huaja.
Kompanit merren me biznes ndrkombtar pr
t realizuar zgjerimin e tregut n t cilin mund ti plasojn
prodhimet e tyre, me ka ulin rrezikun nga mossuksesi n
treg. Gjithashtu, kompanit jan t prqendruara drejt biznesit
ndrkombtar edhe pr shkak t nevojs pr sigurimin e
inputeve, t cilat jan t nevojshme pr prodhimtari.
Biznesi ndrkombtar nuk paraqet vetm prodhim
dhe tregti t t mirave materiale dhe shrbimeve, por n
raste t caktuara, ai sht instrument pr arritjen e interesave
ekonomike dhe politike t shteteve t caktuara.
Biznesi ndrkombtar kryesisht realizohet prmes
prodhimit dhe shkmbimit t t mirave dhe shrbimeve mes
kompanive t cilat rrjedhin nga shtetet e ndryshme.
Tregtia ndrkombtare paraqet pjes e qarkullimit t t
mirave dhe shrbimeve, t cilat kalojn kufirin doganor t nj
shteti dhe hyjn n territorin e blersit ose shitsit t shtetit
tjetr. Gjithashtu, shkmbimi ndrkombtar realizohet dhe
lehtsohet me ndrmjetsimin e kompanive t specializuara
si jan kompanit pr spedicion, transport, shrbime bankare,
shrbime hoteliere dhe turistike etj.
Largsit gjeografike dhe kulturore mes vendeve
vazhdimisht zvoglohen. Kjo ka t bj me zhvillimin
tekniko-teknologjik, i cili u mundson kompanive dukshm
ta zgjerojn tregun e shitjes dhe burimet e inputeve. Pr
shembull, njerzit n Gjermani shesin goma t automobilave
n Japoni. Japonezt i montojn gomat n automobila dhe i
shesin n Gjermani dhe Franc. Francezt, gjithashtu shesin
241
PJESA E DYT
ver n Gjermani dhe Japoni. Kjo tregon se prodhimet t cilat

na rrethojn do dit, pjesa m e madhe e tyre jan prodhuar
n vende t ndryshme. Pr shembull kafja, bananet, veshjet
etj.
Pr biznesin ndrkombtar modern karakteristike
sht paraqitja e asociacioneve dhe bashkimeve t kompanive
konkurruese n planin ndrkombtar. Ky proces sht i
motivuar pr t realizuar prfshirje m t madhe t tregut,
realizimin e t hyrave dhe fitimit m t madh etj. Kjo m
shpesh bhet prmes:
- shfrytzimit t fitimeve t larta n vendet me t cilt
sht vendos shkmbimi;
- shfrytzimit t fuqis puntore m t lir;
- pagess s mimeve m t ulta t lndve t para dhe
energjis n disa vende;
- pagess s doganave m t ulta dhe dhnieve tjera
pr import;
- shfrytzimit t lirimit nga dogana;
- shfrytzimit t kushteve t volitshme ekonomike dhe
lehtsimeve administrative gjat ndrtimit t kapaciteteve
prodhuese n zona t lira ekonomike t cilat i miratojn
qeverit e vendeve nikoqire pr ti trhequr investitort e huaj.
Cila do form tregtare ose prodhuese n biznesin
ndrkombtar sht e shtrir n rreziqe t caktuara dhe
ndikime politike, t cilat n njfar mnyre mund t sjellin
rezultate t pa dshiruara pr t gjith pjesmarrsit. Pr kt
biznesi ndrkombtar n raste t shumta sht nn kontroll t
shtetit ose nn mbrojtjen e forcave luftarake.
2. NDARJA NDRKOMBTARE E PUNS

Dshira e njeriut
pr t ardhur te nj
sasi m e madhe
dhe m cilsore e
prodhimeve imponoi
nevojn pr ndarjen e
puns.
j
242
Dshira e njeriut pr t arritur te nj sasi m e madhe

dhe m cilsore e prodhimeve imponoi nevojn pr ndarjen e
puns. Ky proces sht karakteristik q nga koha e bashksis
s par kur filloi ndarja e puns sipas gjinis dhe moshs.
Burrat kan shkuar n gjueti, ndrsa grat jan kujdesur pr
punt e shtpis. N kohn e shoqris s skllevrve filloi
PJESA E DYT
ndarja e par e puns kur nga bujqsia u nda blegtoria. Njerzit

t cilt jetonin n vendet e ulta pr shkak t kushteve t mira
klimatike n mnyr intensive merreshin me kultivimin e
kulturave bujqsore, ndrsa ata t cilt jetonin n vise m t
larta kan mundur t ruajn kafsh shtpiake. N feudalizm
u b ndarja e dyt e puns kur nga bujqsia u nda zejtaria. Me
zhvillimin e mundsive prodhuese dhe rritjen e nevojs pr
mjete t cilat prdoren n bujqsi u paraqit nevoja pr prodhim
masiv t prodhimeve t zejtaris, q shkaktoi paraqitjen e
prodhuesve t specializuar zejtar. Ndarja e tret e puns
paraqitet n kapitalizmin e hershm, n t ciln koh ndahet
tregtia nga punt bankare, ndrsa n periudhn m t vonshme
t kapitalizmit vjen deri te ndarja e komunikacionit.
Ndarja e deriathershme e puns e cila ka pasur
kryesisht karakter nacional tani merr gjithnj e m shum
karakter ndrkombtar dhe prjeton avancim dhe zhvillim
t madh nga fundi i shekullit XIX dhe fillimi i shekullit
XX. Ather u krijuan kushtet pr prodhim masiv dhe pr
krijimin e tregut botror, me fuqi absorbuese t madhe q ka
shkaktuar zhvillim t mtutjeshm t transportit dhe mjeteve
transportuese, zbulimin e rrugve t reja, vendeve t reja,
tregjeve t reja, me kt edhe rritjen e nevojave t popullsis.
N kt periudhe shfaqet ndarje e shpejt e puns edhe at jo
vetm n vet vendet, por edhe mes tyre. Ather u krijuan kushte
pr specializim m intensiv t prodhimtaris mes vendeve n
domene dhe deg t ndryshme. Vendet kryesuese kan qen
ato t Evrops perndimore, tek t cilat s pari formohet
akumulimi fillestar i kapitalit dhe t cilat kmbngulnin t
sigurojn prparsi n prodhimtarin botrore dhe n tregtin
botrore. Kshtu vendet e Evrops perndimore u specializuan
pr prpunimin e lnds s par dhe prodhimtarin e t mirave
industriale n nivele t lart t prpunimit. Ndrsa vendet tjera
u specializuan nn detyrim pr prodhimin e lnds s par,
ushqimit dhe repro materialeve.
Dshira pr fitim gjithnj e m shum stimulon
specializimin e prodhimtaris dhe shkmbimin ndrkombtar.
243
Pasojat nga ndarja

e puns pasqyrohen
n prodhimin e
produkteve q jan
karakteristike pr
vende t caktuara.
244
PJESA E DYT
Por, pr shkak t pjesmarrjes jo t barabart n zhvillimin

ekonomik t vendeve, shkmbimi ndrkombtar do her e
m shum merr karakter jo t barabart t shkmbimit. Nga
njra an ndodhen vendet e zhvilluara, ndrsa n ann tjetr,
vendet e pa zhvilluara.
Kriza botrore e viteve 1929-1933 dhe Lufta e Dyt
Botrore n nj kuptim t caktuar ngadalsuan procesin
e specializimit t puns n korniza botrore. Kjo filloi t
zhvillohet m von dhe me nj ritm m t shpejt.
Ndryshim kryesor n vitet e 60-ta dhe 70-ta t
shekullit t kaluar ka ndodhur pr arsye t fillimit t procesit
t dekolonizimit me t cilin kolonit e deriathershme fituan
liri politike, e me kt n mnyr t mvetsishme mund t
planifikonin zhvillimin dhe ta orientojn specializimin e
prodhimtaris, jo n interes t perandoris dhe metropoleve
t deriathershme, por n interesin personal. Megjithat, kto
prpjekje vshtir jan realizuar n periudh t shkurtr kohore
pr shkak se ndryshimet e strukturs prodhuese krkojn
shum investime t mdha, t cilat vendet e pazhvilluara dhe
vendet n zhvillim nuk jan n mundsi q ti sigurojn.
Pasojat nga ndarja e puns pasqyrohen n prodhimin
e produkteve q jan karakteristike pr vende t caktuara.
Kto paraqesin brende q jan shenj e ndrmarrjes, por edhe
e vendit. Pr shembull, kur prmendet Ferrari, menjher
emri i automobilit ndrlidhet me teknologji t lart, precizitet,
shpejtsi, cilsi, por edhe me temperamentin dhe kthjelltsin
e italianve dhe Italis, nga edhe rrjedh prodhimi
Ndryshimet e sotme ekonomike dhe politike, si dhe
avancimi m intensiv tekniko teknologjik shkaktojn
orientime t reja prodhuese, t cilat kan ndikim n ndarjen
ndrkombtare t puns. Sipas ksaj mund t prfundojm se
ndarja ndrkombtare e puns sht proces objektiv dhe faktor
i pa diskutueshm pr progres ekonomik i cili do t vazhdoj t
zhvillohet edhe n periudhn e ardhshme.
PJESA E DYT
3. FAKTORT E NDARJES NDRKOMBTARE

T PUNS
Faktort e ndarjes
ndrkombtare t
puns: madhsit e
ndryshme t vendeve,
niveli i zhvillimit t
vendeve, kombinimi i
ndryshm i faktorve
t prodhimit etj.
j
Ekzistojn faktor t ndryshm t cilt kontribuojn t

realizohet ndarja e puns n korniza ndrkombtare.
Kto mund t grupohen n disa grupe, edhe at n:
madhsit e ndryshme t vendeve, niveli i zhvillimit t
vendeve, kombinimi i ndryshm i faktorve t prodhimit etj.
Madhsit e ndryshme t vendeve. Shikuar n
pikpamje ekonomike dhe territoriale, si dhe n aspekt t
numrit t popullsis, vendet n bot jan t ndryshme. Vendet
e mdha t cilat kan hapsir t madhe, banor t shumt,
pasuri natyrore, prodhimtari t madhe etj, kan autonomi
m t madhe dhe varsi m t vogl nga qarqet ekonomike
botrore. Pr kt shkak, ato pa vshtirsi mund t orientohen
n prodhimtarin e do produkti pr t cilin do t vlersojn se
mund ta prodhojn me cilsi m t lart, m t shpejt dhe m
t lir n krahasim me shtetet tjera.
Me rndsi t veant sht q vendet e mdha dhe
t zhvilluara n tregun botror paraqiten me nj numr t
madh t prodhimeve, t cilt karakterizohen me nivel t lart
t finalizimit dhe n sasi t mdha dhe n kt mnyr mund
t diktohen kushtet n at treg, para se gjithash mimet, e m
pas kushtet tjera prmes s cilave i mbrojn interesat e veta.
Nga ana tjetr, vendet e vogla jan ekonomikisht t varura
nga pjesa tjetr e bots dhe ato duhet t prshtaten n qarqet
botrore prodhuese t cilat i diktojn vendet e zhvilluara,
duke u specializuar n prodhimin e produkteve t rndomta
ose n prodhimin e lnds s par. Pr shkak t pamundsis
t ndikojn n tregun e prodhimeve me teknologji t lart,
ato jan ekonomikisht t detyruara ti absorbojn pasurit
natyrore t tyre dhe t paraqesin baz e lndve t para pr
shtetet e zhvilluara.
Niveli i zhvillimit t vendeve. Produktiviteti i puns
varet nga mjetet teknike t cilat shfrytzohen n prodhimtarin
dhe mnyrn e organizimit t prodhimtaris, por gjithashtu,
ajo sht n lidhje edhe me shkalln e kualifikimit t fuqis
puntore, kushtet pr pun dhe me rrethanat tjera. Meq,
245
N bot n mnyr
t ndryshme jan t
klasifikuara faktort e
prodhimit.
246
PJESA E DYT
t gjitha kto rrethana dallohen nga vendi n vend, edhe

produktiviteti i puns mes tyre do t jet i ndryshm.
Sot, n bot jan t veuara vendet t cilat kan
produktivitet t lart t puns, si jan: Gjermania, Britania e
Madhe, Japonia, Koreja e Jugut, SHBA-t etj. Kto vende jan
t specializuara pr prodhimin e produkteve me teknologji t
lart pr t cilat sht e nevojshme njohuri dhe teknologji e
madhe. M shum vende n bot kan produktivitet t ult,
si jan vendet e Evrops Lindore, vendet nga Afrika dhe
Amerika Jugore etj. Pr kt shkak ato jan t orientuara n
specializimin e prodhimit t produkteve pr t cilat sht e
nevojshme nivel i lart i prpunimit, gjegjsisht shfrytzohen
teknologji dhe njohuri t vjetra.
Kombinime t ndryshme t faktorve t
prodhimit. Kombinimi i ndryshm dhe madhsia e faktorve
t prodhimit sht faktor i cili shkakton specializime t
ndryshme dhe ndarjen e punve.
N bot n mnyr t ndryshme jan t klasifikuara
faktort e prodhimit. Ato jan t klasifikuara n mnyr
t ndryshme, madje edhe n nj vend nse ai n aspektin
territorial sht m i madh apo posedon struktur t ndryshme
t popullats s arsimuar.
Prej ktu ekziston niveli i ndryshm i zhvillimit
ekonomik n kudr t nj vendi, si pr shembull Italia e cila
pjesn veriore e ka mjaft t zhvilluar ndrsa jugun m pak
t zhvilluar. N mnyr t ngjashme bhet dallimi edhe i
tr rajoneve ekonomike, si jan vendet e Lindjes s Afrt,
vendet e Evrops Perndimore etj. Vendet bjn kombinim t
ndryshm t faktorve, pr at edhe ato dallohen sipas nivelit
t intensitetit t shfrytzimit t faktorve t prodhimit. Pr
shembull, pr prodhimin e nj avioni nevojitet shum kapital,
teknologji dhe njohuri. Kt lloj t prodhimit nuk mund ta
organizon nj vend i cili nuk posedon faktor prkats pr
prodhim, por vetm vendi i cili ka sasi t mdha t kapitalit
dhe mund t orientohet komplet ne prodhimin intensiv.
Vendet t cilat posedojn fuqi t profesionalizuar t
puns nuk do ta shfrytzojn kt faktor t prodhimit, pr
prodhimin e produkteve t rndomta, ndonse teknologjin
PJESA E DYT
dhe kapitalin t cilin e posedojn u mundson q ta bjn

kt m lir se vendet tjera. Ato do tua lshojn kt
prodhimtari vendeve tjera dhe do t paguajn prodhimin edhe
m shtrenjt vetm pr t mos e humbur fitimin e madh, t
cilin do ta realizonin nse fuqia e profesionalizuar e puns do
t angazhohej pr prodhimin e produkteve me teknologji t
avancuar si jan produktet e telekomunikacionit, mjeksis
dhe teknologjis ushtarake etj.
4. RETHINA E BIZNESIT NDRKOMBTAR

4.1. DETERMINANTAT E BIZNESIT NDRKOMBTAR
Determinanta: niveli
i zhvillimit dhe
madhsis s tregut
vendor.
Biznesi ndrkombtar i cili sht i organizuar jasht

kufijve nacionale sht i determinuar nga faktor t shumt.
Determinantat kryesore t zhvillimit global t biznesit
ndrkombtar jan: a) niveli i zhvillimit dhe madhsia e tregut
vendor; b) sistemi i tregtis ndrkombtare; c) ndikimi i paqes
globale; ) rritja ekonomike e vendeve t caktuara; d) zhvillimi
i teknologjis s komunikimit dhe transportit; dh) krijimi dhe
zhvillimi i kompanive multinacionale etj.
Niveli i zhvillimit dhe madhsia e tregut vendor. Shkaqet
pr internacionalizimin e puns s kompanive mund t jen t
ndryshme. Nj nga shkaqet kryesore pr paraqitjen e biznesit
ndrkombtar llogaritet nevoja e kompanive pr t tejkaluar
hapsirat e kufizuara t tregut vendor.
N t vrtet, struktura dhe organizimi i do ndrmarrje
varet nga niveli i zhvillimit t vendit nga i cili vjen dhe nga
madhsia e tregut vendor, si dhe nga prparsit konkurruese
t saja. Ashtu si zgjerohet veprimtaria e kompanis n vende
tjera, ashtu ndryshohet edhe organizimi i saj,kuptimi dhe
raporti me biznesin. Njerzit afarist dhe kompanit do her
e m shum kuptojn se nuk mund t mbshteten vetm n
tregun lokal t vendit. Ata duhet ta shfaqin m me rrndsi
vizionin pr rritje dhe zhvillim t kompanis n kushte t
konkurrencs dhe trendeve n korniza botrore. Hulumtimet
tregojn se ekzistojn dallime t mdha n qndrimet e
247
Determinanta :
sistemi i tregtis
ndrkombtare
Determinanta : Paqja
globale
Determinanta : Rritja
ekonomike
e vendeve
j
t caktuara
248
PJESA E DYT
kompanive, t cilat vijn nga tregjet e mdha dhe t zhvilluara

si jan tregu amerikan, n dallim me kompanit q vijn,
gjithashtu nga tregje t zhvilluara, por me potencial t vogl
t tregut si sht pr shembull Sllovenia, ose nga ata kompani
t cilat vijn nga vendet e pa zhvilluara dhe jo konkurrente n
nivel ndrkombtar.
Sistemi i tregtis ndrkombtare. N periudhn pas
Lufts II Botrore, sistemi i tregtis ndrkombtare gjithnj
e m shum internacionalizohet me qllimin dhe iden e
vetme q t shptoj nga rreziku i praktikave restriktive
dhe kufizuese t biznesit ndrkombtar. Me kalimin e kohs
gjithnj e m shum shqyrtoheshin prfitimet e sistemit
liberal t tregtis. Procesi i internacionalizimit t sistemit t
tregtis botrore n pjesn m t madhe sht zhvilluar nn
mbrojtje t institucioneve universale dhe t specializuara n
kuadr t Kombeve t Bashkuara. N kt sistem, vend t
rndsishm z Marrveshja e Prgjithshme pr Dogana dhe
Tregti (GATT), e cila sot ka form institucionale n kuadr t
Organizats Botrore t Tregtis (OBT). Nga viti 1994 GATT-i
u shndrrohet n OBT me seli n Gjenev, me ka vjen deri
tek institucionalizimi i marrveshjes s kaluar, e cila tashm
kishte mbi 100 vende antare. Antaret e OBT-s vijn n
pozicion t barabart dhe me status -q n mnyr plotsuese
t ndikojn n zvoglimin e doganave dhe kufizimeve jo
doganore.
Paqja globale. Dallim i kryesor i gjysms s dyt n
krahasim me gjysmn e par t shekullit XX sht mungesa
e prleshjeve luftarake n korniza botrore dhe mbajtja e
paqes. Kjo solli krijimin e bazave pr rritje stabile t tregut
ndrkombtar.
Rritja ekonomike e vendeve t caktuara. Pas mbarimit
t Lufts II Botrore nj numr i madh i vendeve dukshm
zmadhuan fuqin e tyre ekonomike dhe potencialin ekonomik.
Nse merret parasysh se do vend me rritje t theksuar paraqet
njkohsisht treg me perspektiv dhe me mundsi dhe shanse
rritse, ather sht e arsyeshme t thuhet se kto vende
paraqesin faktor ngrits t menaxhmentit ndrkombtar pr
zbulimin e mundsive t reja t tregut.
Determinanta
: Zhvillimi i
teknologjive t
komunikimit dhe
transportit.
Determinanta:
Krijimi dhe zhvillimi
i kompanive
transnacionale.
Faktort kryesor
t rrethimit
ndrkombtar
jan:faktort
ekonomik, faktort
politik, faktort ligjor
dhe faktort sociokulturor.
PJESA E DYT
Zhvillimi i teknologjis s komunikimit dhe transportit.

Rritja e shpejtsis dhe ulja e shpenzimeve t komunikimit
paraqet njrin nga faktort kryesor t ngritjes s biznesit
ndrkombtar dhe menaxhmentit. Zhvillimi i komunikacionit
ajror mundsoi q nga njra n ann tjetr t bots t arrihet pr
48 or. Kt duhet kuptuar kontributin e madh pr vendosjen
dhe lehtsimin e kontaktit afarist dhe komunikimit individ
me individ. Zhvillimi i mundsive pr prpunim elektronik
t t dhnave, fotografive, fjalimeve, teksteve etj, ka dhn
kontribut t madh n uljen e shpenzimeve pr komunikim mes
bizneseve nga vende t ndryshme. Efekte t ngjashme dhan
edhe zhvillimi i mjeteve t komunikacionit pr transport t t
mirave dhe ngarkimit n largsi t mdha.
Krijimi dhe zhvillimi i kompanive transnacionale
(kompanive globale). Kompanit multinacionale dhe
transnacionale prve asaj q i shfrytzojn t gjitha prfitimet
dhe faktort pr interesit personal, ata kan edhe ndikim
t madh n zhvillimin e raporteve t tregut dhe raporteve
ekonomike n korniza botrore.
4.2. FAKTORT E RRETHINS GLOBALE
Liberalizimi intensiv i shkmbimit ndrkombtar

prve efekteve ekonomike, n kohn m t re gjithnj e
m shum imponon nevojn e ndryshimit t raportit mes t
pasurve dhe t varfrve dhe rritjen e prgjegjsis pr pasojat
negative nga ekspansionet teknologjike.
Ndrmarrja pr tu zhvilluar n mnyr t suksesshme
n raportet ndrkombtare, nevojitet q menaxhmenti ti njoh
dhe kuptoj faktort e rrethins ndrkombtare e cili ndikon
n punn e ndrmarrjes si njsi, por edhe n ekonomin n
trsi.
Faktort kryesor t rrethins s prgjithshme
ndrkombtare jan: faktort ekonomik, faktort politik,
faktort ligjor dhe faktort socio-kulturor.
Faktort ekonomik i paraqesin kushtet ekonomike n
bot n t cilat veprojn ndrmarrjet. Kta faktor i prfshin
249
PJESA E DYT
niveli i zhvillimit ekonomik, burimet e lndve t para, tregu,

inflacioni, papunsia etj. Niveli i zhvillimit ekonomik dallon
nga njri n tjetrin vend. N baz t ktij kriteri vendet n bot
jan t ndara n tre grupe, edhe at n: vende t zhvilluara,
ekonomit e t cilave vende karakterizohen me nivel t lart
t zhvillimit ekonomiko teknologjik dhe vende n zhvillim
ekonomit e t cilave vende karakterizohen me t ardhura m
t ulta pr kok banori, standard t ult t popullsis dhe me
industri t dobt ose pa at. N t vrtet, 50% nga kompanit
multinacionale kan hapur filiale t tyre n territorin e
vendeve t zhvilluara, kurse rreth 80% nga investimet e huaja
i kan orientuar investimet e tyre drejt atyre vendeve. Vendet
e pazhvilluara dhe vendet n zhvillim paraqesin territore
potenciale pr investim t korporatave nse prmirsohet
infrastruktura dhe kushtet pr udhheqjen e biznesit n
territoret e tyre.
Gjat sjelljes s vendimeve pr hapje t nj reparti
prodhues ose rrjet tregtie n shtet tjetr, menaxhmenti i
kompanis multinacionale s pari e analizon kapacitetin dhe
cilsin e infrastrukturs. Ajo nnkupton rrjet rrugor prkats,
organizim t komunikacionit ajror, hekurudhs, komunikimit
etj. N rast t vendeve m pak t zhvilluara infrastruktura
funksionon n nivel t ult teknologjik, me ka nga ana e vet e
ngadalson rolin logjistik n krijimin e kushteve pr udhheqje
t biznesit n karakter ndrkombtar. Gjithashtu kur realizohet
tregti ose prodhimtari n vend tjetr, menaxhmenti i kompanis
ka pr detyr ta vrtetoj potencialin e tregut,gjegjsisht
fuqin e tij absorbuese, nivelin e t ardhurave n dispozicion
tek konsumatort potencial dhe mundsit pr t siguruar
resurse. Ekzistimi krkess s madhe, t ardhura t mdha
t popullsis, rrjeti i zhvilluar rrugor dhe infrastruktura tjera
menaxherve iu mundson t sjellin vendime racionale pr
sasin, llojin dhe cilsit e oferts.
Faktort politik kan t bjn me rreziqet n jostabilitetin politik dhe rreziqet politike ne vendet e tyre.
250
PJESA E DYT
Ndryshimet e shpeshta t qeverive, goditjeve luftarake ose

prleshjeve politike pr kompanit multinacionale do t thot
jo-siguri e puns. Pr shembull, Kuba, Irani n periudhn e
kaluar kryen eksproprijim t pasuris s kompanive t huaja.
Ligjet dhe rregullat dallohen nga vendi n vend.
Kompanit internacionale duhet ti njohin rregullat e nj vendi
t caktuar me t cilin rregullohen rrogat e puntorve, t
drejtat e pundhnsit, mbrojtja e konsumatorve, mnyra e
reklamimit etj.
Faktort socio-kulturor i prfshijn vlerat, normat,
sjelljet dhe prmbajtjet e caktuara demokratike dhe trende t
cilat jan karakteristike pr sfera t ndryshme. N vendimet
e menaxherve ndikojn edhe faktor t tjer nga natyra
kulturore si jan gjuht, arsimimi, religjioni, historia, traditat
etj.
5. KANALET PRMES S CILAVE REALIZOHET

BIZNESI NDRKOMBTAR
Kanalet e shkmbimit
ndrkombtar jan:
eksporti i t mirave
dhe shrbimeve,
shitja e licencave,
franshiza, investimet
e prbashkta dhe
investimet direkte.
j
Menaxhert e korporatave t mdha duhet t mbajn

llogari pr konstituimin e strukturs s rregullt t organizats
dhe strategji pr arritjen e hyrjes s suksesshme n skenn
ndrkombtare. Gjithashtu, ata duhet t gjejn mnyr t
prshtatshme parmes s cils do t realizojn transaksione
ndrkombtare. N praktik shpesh shfrytzohen pes kanale
prmes s cilave ndrmarrjet realizojn aktivitetin e tyre n
biznesin ndrkombtar, duke ndrhyr ne tregjet e shteteve t
tjera. Ato jan: eksporti i t mirave dhe shrbimeve, shitja e
licencave, franshiza, investimet e prbashkta dhe investimet
direkte.
Eksporti i t mirave dhe shrbimeve paraqet kanal
m t prhapur pr hyrje t ndrmarrjeve n tregun botror.
Kjo u mundson ndrmarrjeve ta mbajn nivelin ekzistues
t punsimit dhe t arrijn t hyra plotsuese nga shitja. N
konkurrencn ndrkombtare kompanit me teknologji t
zhvilluar dhe efikase ofrojn prodhime m cilsore dhe m
251
PJESA E DYT
t lira dhe shrbime q u mundsojn t arrijn fitime m t

mdha. Kto korporata tentojn t eksportojn n tregjet n
t cilat ekzistojn blers me mundsi t larta pr pages, nga
njra an dhe krkesa t shumta n lidhje me cilsit, sasit,
afatin e drgess, plotsimin e detyrave ligjore, paketimin,
mbrojtjen e rrethimit etj, nga ana tjetr. Ndonse kjo paraqet
detyr t rnd, megjithat sfida sht e madhe, por edhe q
paguhet n aspektin ekonomik.
Shitja e licencave sht kanal i rndsishm pr hyrjen
e kompanive n tregjet e shteteve t huaja. Me blerjen e
licencave kompanit aftsohen t marrin pjes n prodhimin
dhe shitjen e prodhimeve t caktuara t cilat jan t njohura
n treg. Licencat jan n dobi edhe pr eksportuesin por
edhe pr importuesin. Shitsi prfiton mundsi t merr pjes
n prodhimin dhe shitjen n vendet tjera, ndrsa importuesi
prfiton njohuri dhe shans pr t msuar dhe zbatuar mnyrn e
caktuar t prodhimit. N disa raste eksportuesit me dispozita t
caktuara t marrveshjeve pr licenca i kufizojn eksportuesit
n plasmanin e prodhimeve dhe n at mnyr i pamundsojn
n zhvillimin e aftsive konkurruese dhe shfrytzimin e
kushteve t volitshme q i ofron prodhimi n treg.
Franshiza paraqet form e aranzhmanit t licencs n
t ciln nj kompani i siguron kompanis tjetr lnd t para
dhe materiale, teknologji, emr, mark, sistem t puns, i cili
sht i standardizuar dhe n mnyr funksionale i prsosur.
Kompania e cila e nnshkruan marrveshjen pr franshiz
n mnyr t thjesht vjen deri t zhvillimi teknologjik dhe
eksperienca, t cilat n mnyr t suksesshme jan vrtetuar n
tregjet tjera. Me ndihmn e marrveshjes s franshizs vendet
m pak t zhvilluara kan mundsi q ti zhvillojn kapacitetet
prodhuese, t kursejn gjat hulumtimit dhe t fitojn sistem
njohurish si dhe pun e cila pozitivisht ndikon n edukimin e
puntorve pr prodhimtarin, si dhe pr krijimin e klims s
prshtatshme e cila e nxit efikasitetin n pun.
Investimi i prbashkt sht form e partneritetit t dy
ose m shum kompanive me t ciln ato tentojn t realizojn
252
PJESA E DYT
qllime t caktuara t biznesit. Kjo form m shpesh zbatohet

tek kompanit q dshirojn t realizojn sasi m t madhe
t prodhimtaris dhe shitjes, cilsi m t mir, t prvetsoj
tregje t reja etj. Investimet e prbashkta jan karakteristike
pr kompanit e mdha t cilat investojn n projekte t mdha
pr hulumtim, ndrtim t infrastrukturs, ndrtim t ndrtesave
t mdha etj. N kt form t partneritetit kyen m shpesh
kompanit nga biznesi i nafts, industris automobilistike,
bankat etj.
Investimi direkt paraqet metod pr hyrjen e nj
kompanie t huaj n tregun e nj shtetit tjetr me blerjen e
pakos s aksioneve t ndrmarrjes ekzistuese ose themelimin
e nj ndrmarrjeje t re. Investimi direkt, kompanis s huaj i
mundson udhheqje direkte me prodhimtarin dhe plasmanin
e prodhimeve t ndrmarrjes n vend tjetr. Investimet direkte
t kompanive t mdha jan t orientuara drejt ndrmarrjeve
mundsit e s cils prodhuese, teknologjia dhe njohurit
ose vendosja e tregut jan atraktive dhe n afat t caktuar
profitabile. Investimet e huaja direkte jan t orientuara edhe
drejt ndrmarrjeve t cilat n moment t caktuar ndodhen n
skaj t tregut, por me investime dhe ndryshime t vogla n
organizimin e puns mund t prmirsohet pozicioni i saj n
treg.
6. SHKAQET PR KYJE T NDRMARRJEVE

N BIZNESIN NDRKOMBTAR
Internacionalizimi
i biznesit bhet pr
shkaqe: prodhuese,
tregtare, konkurruese
dhe financiare.
Pr t mundsuar rritje stabile dhe zhvillim t

ndrmarrjes, menaxhert duhet t tentojn ta rrisin efektin
dhe efikasitetin e tyre n treg. At mund ta arrijn nse e
zgjerojn biznesin jo vetm n tregun vendor, por edhe n
tregun ndrkombtar. Ekzistojn shkaqe t ndryshme t cilat
i motivojn menaxhert pr ta internacionalizuar biznesin e
tyre. Disa prej tyre jan: prodhuese, tregtare, konkurruese dhe
financiare.
253
PJESA E DYT
1. Shkaqet prodhuese kan ndikim t madh n vendimin

e ndrmarrjes t merret me biznes ndrkombtar, pr shkak se n
mas t madhe do t mund ti shfrytzon kapacitetet ekzistuese
t prodhimit, do ti ndjek dhe zbaton ndryshimet tekniko
teknologjike n prodhimtari etj. Gjithashtu, ndrmarrja do t
mund ti prshtat cilsit dhe funksionalitetin e prodhimit drejt
nevojave t konsumatorve nga vende t ndryshme, me ka do
t mundsohet shfrytzim m i gjat, gjegjsisht vazhdimsi
t jets s prodhimit.
2. Shkaqet tregtare pr t cilat ndrmarrja tenton t
kyet n biznesin ndrkombtar shkaktohen nga nevoja pr tu
tejkaluar potenciali i kufizuar i tregut vendor si dhe rritja dhe
zhvillimi i saj i ngadalsuar. N kt mnyr ndrmarrja ul
varsin nga nj treg. Ndrmarrjet t cilat rrjedhin nga vendet
e zhvilluara tentojn ti shfrytzojn nivelet e ndryshme t
zhvillimit ekonomik dhe t tregut t vendeve m pak t
zhvilluara pr t realizuar fitim m t madh.
3. Shkaqet konkurruese jan t rndsishme pr
organizimin e biznesit ndrkombtar. Ndrmarrjet kan
nevoj q ta ndjejn fuqin dhe potencialin e konkurrencs
ndrkombtare, pr arsye se n at mnyr do t prfitojn
eksperienc pr biznes ndrkombtar si dhe eksperienc
menaxheriale dhe do ta prmirsojn imazhin e tyre n
korniza vendore. Biznesi ndrkombtar i orientuar kah tregu
nnkupton ndjekje aktive t lvizjeve t konkurrencs dhe
reagim prkats t ngacmimit t tregut.
4. Shkaqet financiare kan t bjn me sigurimin e
t hyrave plotsuese dhe fitimeve t realizuara n tregjet e
huaja. Kjo sht me rndsi pr ndrmarrjet t cilat tentojn t
realizojn kthim t shpejt t mjeteve t investimit. Gjithashtu,
ndrmarrjet t cilat marrin pjes n tregun ndrkombtar
realizojn udhheqje m efikase me strukturn e shpenzimeve.
Ata kan mundsi m t mdha dhe alternativa gjat zgjedhjes
dhe furnizimit me resurse prodhuese t nevojshme.
254
PJESA E DYT
7. PRFITIMET NGA BIZNESI

NDRKOMBTAR PR EKONOMIN
Biznesi ndrkombtar
ka ndikim pozitiv jo
vetm n zhvillimin
e ndrmarrjes si
njsi, por edhe
pr zhvillimin
e ekonomis n
prgjithsi.
j
Biznesi ndrkombtar ka ndikim pozitiv jo vetm n

zhvillimin e ndrmarrjes si njsi, por edhe pr zhvillimin e
ekonomis n prgjithsi. Kjo kontribuon pr zhvillimin
ekonomik dhe shoqror ne nivel lokal, regjional dhe
nacional n secilin vend ndrmarrjet e t cilave jan t
kyura n shkmbimin ndrkombtar. Prfitimet nga biznesi
ndrkombtar pr ekonomin jan t shumfisht dhe kan t
bjn me: politikn e jashtme, ekonomin dhe elementet socio
kulturore t shoqris.
Prfitimet pr politikn e jashtme. Biznesi
ndrkombtar sht ngusht i lidhur me relacionet politike
n mes shteteve n bot. Fuqia politike, dhe sferat e ndikimit
jan n nyje direkte me interesin e bizneseve t kompanive
dhe vendeve nga t cilat ato e kan prejardhjen. Jo shpesh
n biznesin internacional shfrytzohen metoda politike dhe
shtypje nga kompani dhe shtete me ndikim pr realizimin e
qllimeve t biznesit. Pr shkak t fuqis politike dhe mbrojtjen
q e manifestojn vendet e zhvilluara n plan ndrkombtar
shtetet tjera dhe institucionet e tyre jan t kyura n qarqet e
menaxhmentit ndrkombtar jo vetm pr shkaqe ekonomike,
por edhe pr shkaqe politike t cilat presin se do ti arrijn n
t ardhmen.
Prfitimet pr ekonomin. Asnj vend n bot nuk
mundet t jetoj me mjaftueshmrin e tyre ekonomike dhe t
tregut. Kyja n biznesin ndrkombtar pr shum shtete do t
thot jetes, funksionim dhe mundsi pr zhvillim t sistemit t
tyre ekonomik. Biznesi ndrkombtar kontribuon pr lidhjen
e sistemeve t ndryshme ekonomike me ka zvoglohen
kufizimet hapsinore, kohore dhe kulturore n tregun
ndrkombtar. E gjith kjo kontribuon q biznesi ndrkombtar
t llogaritet si prshpejtues i fuqishm pr zhvillimin
ekonomik t vendit. Vendet eksportuese arrijn punsim m
t madh, rrjedhje t mjeteve, angazhim t kapaciteteve t cilat
i kan dispozicion, siguri m t madhe ekonomike, zhvillim
dhe ndrtim t projekteve infrastrukturore, ndikim m t madh
255
PJESA E DYT
ekonomik n nivel ndrkombtar, baraspeshim t bilancit t

pagess dhe bilancit tregtar i cili sht segment i rndsishm
pr mirmbajtjen e stabilitetit makroekonomik t vendit etj.
Vendet t cilat importojn, nga ana tjetr, i marrin materialet
dhe lndt e para t cilat pr shkaqe natyrore nuk jan n
mundsi ti sigurojn pr prodhimtari t tyre. Gjithashtu, ato
n mnyr t shpejt dhe t thjesht furnizohen me prodhime
pr t cilat kan nevoj qytetart dhe bizneset, t cilat nuk jan
n mundsi vet ti prodhojn.
Prfitimet socio kulturore. Biznesi ndrkombtar
kontribuon pr zhvillimin e prmbajtjes sociale pr secilin
vend. Komunikacioni, shkmbimi i prvojave, njoftimi me
kultura dhe tradita t ndryshme, marrja e njohurive nga vendet
e ndryshme etj, kontribuojn q t ndrrohen qndrimet dhe
mendimet e njerzve pr at q i rrethon n jetn e prditshme.
Interes direkt i popullats sht q t prmirsoj mnyrn e
jetess n vendin ku jeton prmes shfrytzimit t prvojave
t huaja, zgjidhje t problemeve t prditshme, prodhime t
cilat e lehtsojn jetesn etj. Biznesi ndrkombtar mund t
kuptohet si nyje prmes s cils njerzit lidhen me qarqet e
prparimit t bots dhe me at e rrit kulturn e jetess. Prej
ktu, del se biznesi ndrkombtar kontribuon n mnyr
t rndsishme pr ndryshimin e vetdijes tek njerzit pr
knaqjen e nevojave t prgjithshme dhe individuale n
mnyr direkte dhe indirekte.
8. NDRMARRJET T CILAT MARRIN PJES

N BIZNESIN NDRKOMBTAR
Ekzistojn nj numr i madh i ndrmarrjeve t cilat
marrin pjes n biznesin ndrkombtar. Ato mund t grupohen
n mnyr t ndryshme. Kshtu, sipas mnyrs s realizimit
t transaksioneve ndrkombtare ndrmarrjet n biznesin
ndrkombtar mund t grupohen, n ato t cilt n mnyr
direkte lidhin dhe kryejn punt eksportuese - importuese dhe
ato, t cilt ndrmjetsojn gjat brjes s punve financiare
dhe punve t qarkullimit t pagess ndrkombtare.
256
Si pjesmarrs direkt
n transaksionet
ndrkombtare mund
t paraqiten t gjitha
llojet e ndrmarrjeve.
Si pjesmarrs
j
indirekt paraqiten
ndrmarrjet t cilat
ndrmjetsojn
n transaksionet
ndrkombtare.
PJESA E DYT
Si pjesmarrs direkt n transaksionet ndrkombtare

mund t paraqiten t gjitha llojet e ndrmarrjeve, pa marr
parasysh strukturn e pronsis, madhsin ose llojet e
veprimtaris, prve ndrmarrjet t cilat sipas normave
ligjore t vendit nuk i prmbushin kushtet pr punt tregtare
ndrkombtare.
Si pjesmarrs indirekt paraqiten ndrmarrje t
cilat ndrmjetsojn ose krijojn kushte pr kryerjen e
transaksioneve ndrkombtare n mnyr m t leht, si jan
bankat, kompanit e sigurimit, kompanit e transportit etj.
Sipas nivelit t kyjes n biznesin ndrkombtar
ndrmarrjet mund t ndahen n: ndrmarrjet vendore,
ndrmarrje me karakter ndrkombtar dhe kompani
transnacionale.
Kompanit vendore punojn n kuadr t nj vendi. Kto
her pas her kryejn ndonj aktivitet t biznesit ndrkombtar,
por para se t gjithash interesin e vet e orientojn drejt tregut
vendor dhe knaqjen e nevojave t tij.
Ndrmarrje me karakter ndrkombtar kryesisht jan
t orientuara drejt tregut vendor, por n kontinuitet realizojn
ndonj transaksion t caktuar ndrkombtar, si jan furnizimet
ose blerjet e prodhimeve n vendet tjera, ndrmjetsim n
transaksionet ndrkombtare t ndrmarrjeve t tjera etj. Kyja
e tyre n tregun ndrkombtar sht e kufizuar n hapsir dhe
financa, sepse bjn tregti n sasi t vogla dhe me disa vende
t cilat kryesisht jan vende fqinj.
Kompanit transnacionale jan ndrmarrje t cilat
kan seli n nj vend, ndrsa aktivitetet e biznesit t tyre i
realizon si n tregun vendon, ashtu edhe ne tregjet e shteteve
te tjera. Karakteristik kryesore e kompanive transnacionale
sht shtrirja e filialeve t tyre(prfaqsi, investime, licenc,
investime t prbashkta etj) n nj numr t madh t vendeve.
Edhe pse kto filiale punojn n mnyr t pavarur aty ku jan,
ato paraqesin pjes t nj sistemi organizativ t centralizuar
t lidhur me interesat e kompanis am pr t ciln e gjith
bota sht nj treg pr furnizim ose shitje t resurseve ose
prodhimeve t gatshme.
Shpesh her kompanit jan n dilem t prodhohet
n vendin e tyre apo jasht vendit, t paraqiten si blers apo
257
PJESA E DYT
shits n vend ose jasht saj. Vendosja doher do t jet pr

at variant e cila sjell m shum interes ekonomik.
Kompanit jan barts kryesor t raporteve
ndrkombtare ekonomike t cilat jan t specializuara pr
biznes ndrkombtar. Nga aftsia e tyre varet suksesi i vendit
n plan ndrkombtar. N nj an specializimi, dhe n ann
tjetr shoqrimi i kompanive, paraqesin pa-tjetrsueshmri e
cila i garanton alternativat m t mira n prodhimtari dhe n
plasmanin e t mirave dhe shrbimeve n tregun botror.
9. KOMPANI TRANSACIONALE
(MULTINACIONALE)
Kompanit
transnacionale
mund t definohen
si ndrmarrje ose
persona tjer juridik,
t cilt jan themeluar
n nj ose m shum
shtete t ndrlidhura
n at mnyr, pr t
j
mundur
ti koordinojn
aktivitetet e tyre.
258
Kompanit transnacionale jan m shum ndrmarrje

nacionale pr t cilat veori kryesore sht shprndarja
e biznesit t tyre n nj numr t madh t vendeve, duke e
bashkuar prodhimtarin dhe mjetet financiare n nj trsi.
N kt mnyr ato promovohen si faktor t
rndsishm n punt ekonomike ndrkombtare.
Pr tu shnuar ndrmarrja si kompani transnacionale
duhet t plotsohet dy nga tre kushtet, edhe at:
1. Kapitali i kompanis, n pjes m t madhe t jet
n pronsi ose t ket prejardhje nga nj ekonomi nacionale.
2. Menaxhmenti i kompanis transnacionale t jet i
prbr n pjesn m t madhe nga shtetas t nj vendi.
3. Ndrmarrja t ket prodhimtari t degzuar, aktivitet
tregtar dhe financiar n nj numr m t madh t vendeve t
jashtme.
Sipas ksaj, kompanit transnacionale mund t
definohen si ndrmarrje ose persona tjer juridik, t cilt jan
themeluar n nj ose m shum shtete t ndrlidhura n at
mnyr, pr t mundur ti koordinojn aktivitetet e tyre.
Formimi i kompanive transnacionale sht i shkaktuar
nga dshira e pronarve, pr ta rritur fitimin dhe pr t akumuluar
m shum kapital. Formimi i tyre fillon n momentin kur
menaxhmenti i kompanis do t vlersoj se fitimi dhe kapitali
Kompanit
transnacionale
zgjerohen me
investime n vendet
e huaja prmes:
investimvet direkte
t huaja, investime t
prbashkta, transferim
t teknologjis
j
licenc,
kno ho
teknologji etj.
PJESA E DYT
n vendin am mund t rriten me investim shtes. Tregu vendor

bhet i ngusht pr plasmanin e prodhimeve, pr at krkohen
tregje t reja, m t volitshme pr t investuar n filiale ose n
kapacitete t prodhimit pr prodhimin e produkteve e njjt
ose t ngjashme.
Kto kompani jan shum t prshtatshme n ligjet e
tregut n kt rast i shfrytzojn mjetet n dispozicion dhe
format e puns me qllim q shpejt t arrij fitim m t madh.
Kompanit transnacionale karakterizohen me
organizimin e prodhimtaris me varsi t rrept hierarkike mbi
baza korporative. Filialet n vendet e huaja jan t nnshtruara
n trsi n qllimet strategjike dhe interesat e kompanis am,
si dhe n fuqin e lart teknologjike dhe strategji n zhvillim
pr rritje. N ato sht e koncentruar kapital i madh, njohuri
dhe nj numr i madh i puntorve.
Kompanit transnacionale prodhimtarin e tyre e
bazojn n prdorimin e teknologjis s lart dhe shfrytzimin
e fuqis puntor t lir. Zhvillimi i shkencs dhe teknologjis
ju mundson pjest e ndonj prodhimi final ti prodhojn n
vende t ndryshme n t cilat ekzistojn inpute t prodhimit
me mime t ulta. Pr realizimin e distribuimit t prodhimit
final, gjithashtu, zgjidhen vendet me lokacion t prshtatshm,
infrastruktur t zhvilluar, fuqi puntore t arsimuar etj.
Duke shfrytzuar fuqin financiare, kompanit
transnacionale zgjerohen me investime n vendet e huaja
prmes: investimet direkte t huaja, investime t prbashkta,
transferim t teknologjis licenca, kno ho teknologji etj.
Kompanit transnacionale kan pjes m t madhe n
industrin e kimis, nafts, elektrotekniks dhe industrin
automobilistike. Prve kompanive transnacionale prodhuese
ekzistojn edhe kompani transnacionale shrbyese n t ciln
vend kryesor kan bankat, kompanit e sigurimit, zinxhir
t hoteleve dhe ndrmarrje tregtare. Shumica e tyre n vit
realizojn fitim i cili sht m i madh se buxheti i ndonj vendi
n bot.
259
Kompanit
transnacionale jan
ndrmarrje t cilat nuk
tolerojn kufi nacionale.
Numri i kompanive transnacionale n bot sht n

rritje t sipr, ndrsa ato q realizojn fitim t prgjithshm
vjetor m t madh se 100 milion dollar amerikane e kan
kaluar numrin 1200. N fillimin e viteve t 90-ta t shekullit
t kaluar n bot kishte diku 37.000 kompani transnacionale
t cilat kan diku 170.000 filiale rreth bots, ndrsa n vitin
2003 numri i tyre u rrit diku n 40.000 kompani transnacionale
me 280.000 filiale, q n prqindje paraqet 7 filiale n nj
kompani.
Edhe pse kompanit transnacionale jan t shprndara,
megjithat m s shumti i ka n vendet e zhvilluara si jan
SHBA, Kanadaja, vendet e Evrops perndimore, Japonia,
Koreja e Jugut, Tajvani etj. Nga 500 kompanit m t mdha
53% gjenden n SHBA dhe Japoni, ndrsa pjesa tjetr sht
n Bashkimi Evropian dhe Australi. Ndrsa disa kompani
prezencn e tyre e kan kufizuar vetm n disa vende, t tjerat,
jan prezent n m shum shtete, si pr shembull Koka Kola,
e cila punon n m shum se 130 shtete, dhe prodhimin e vet
e plason n t gjith vendet n bot.
Do t thot, kompanit transnacionale jan ndrmarrje
botrore globale, ndrmarrje t cilat nuk tolerojn kufi
nacional, pr at shkak shpesh nuk i zgjedhin mjetet gjat
realizimit t qllimeve strategjike t tyre.
Lirisht mund t prmbyllet se kompanit transnacionale
iu japin veori themelore relacioneve ndrkombtare
ekonomike dhe politike t sotme dhe t dinamiks t
prgjithshme t zhvillimit botror.
NOCIONET KYE:
BIZNESI NDRKOMBTAR
NDARRJA NDRKOMBTARE E PUNS
VENDET E ZHVILLUARA
VENDET N ZHVILLIM
260
PJESA E DYT
PJESA E DYT
FRANSHIZA
INVESTIME T HUAJA DIREKTE
NDRMARRJE TRANSNACIONALE
PRMBLEDHJE
Biznesin ndrkombtar e prbjn t gjith transaksionet e biznesit n t
cilat jan t kyura ndrmarrjet e dy ose m shum vendeve. Kompanit merren me
biznes ndrkombtar pr t realizuar zgjerimin e tregut n t cilin mund ti plasojn
prodhimet e tyre, me ka ulin rrezikun nga mossuksesi n treg. Dshira e njeriut pr
t ardhur te nj sasi m e madhe dhe m cilsore e prodhimeve imponoi nevojn pr
ndarjen e puns. Ndarja e par e puns kur nga bujqsia u nda blegtoria, ndarja e
dyt e puns kur nga bujqsia u nda zejtaria. Ndarja e tret e puns paraqitet kur
ndahet tregtia nga bankierit, ndrsa m von edhe nga komunikacioni. Ekzistojn
faktor t ndryshm t cilt kontribuojn t realizohet ndarja e puns n korniza
ndrkombtare. Kto mund t grupohen n disa grupe, edhe at: madhsit e
ndryshme t vendeve, niveli i zhvillimit t vendeve, kombinimi i ndryshm i faktorve
t prodhimit etj. Biznesi ndrkombtar i cili sht i organizuar jasht kufijve nacional
sht i determinuar nga faktor t shumt. Determinantat kryesore t zhvillimit global
t biznesit ndrkombtar jan: a) niveli i zhvillimit dhe madhsia e tregut vendor; b)
sistemi i tregtis ndrkombtare; c) ndikimi i paqes globale; ) rritja ekonomike e
vendeve t caktuara; d) zhvillimi i teknologjis s komunikimit dhe transportit; dh)
krijimi dhe zhvillimi i kompanive multinacionale etj. Ndrmarrja pr tu zhvilluar n
mnyr t suksesshme n raportet ndrkombtare, e nevojitet q menaxhmenti ti njoh
dhe kuptoj faktort e rrethimit ndrkombtar i cili ndikon n punn e ndrmarrjes si
njsi, por edhe n ekonomin n trsi. Faktort kryesor t rrethimit t prgjithshm
ndrkombtar jan: faktort ekonomik, faktort politik, faktort ligjor dhe faktort
socio-kulturor. N praktik shpesh shfrytzohen pes kanale parmes s cils
ndrmarrjet e realizojn aktivitetin e tyre n biznesin ndrkombtar, duke ndrhyr
ne tregjet e shteteve t tjera. Ato jan: eksport t t mirave dhe shrbimeve, shitja e
licencave, franshiza, investime prbashkta dhe investime direkte. Pr t mundsuar
rritje stabile dhe zhvillim t ndrmarrjes, menaxhert duhet t tentojn ta rrisin
efektin dhe efikasitetin e tyre n treg. At mund ta arrijn nse e zgjerojn biznesin jo
vetm n tregun vendor, por edhe n tregun ndrkombtar. Biznesi ndrkombtar ka
ndikim pozitiv jo vetm n zhvillimin e ndrmarrjes si njsi, por edhe pr zhvillimin
261
PJESA E DYT
e ekonomis n prgjithsi. Kjo kontribuon pr zhvillimin ekonomik dhe shoqror

ne nivel lokal, regjional dhe nacional n secilin vend ndrmarrjet e t cilave jan
t kyura n shkmbimin ndrkombtar. Prfitimet nga biznesi ndrkombtar pr
ekonomin jan t shumfisht dhe kan t bjn me: politikn e jashtme, ekonomin
dhe elementet socio kulturore t shoqris.
Kompanit transnacionale jan m shum ndrmarrje nacionale pr t cilat
veori kryesore sht shprndarja e biznesit t tyre n nj numr t madh t vendeve,
duke e bashkuar prodhimtarin dhe mjetet financiare n nj trsi, me ka ato
promovohen si faktor t rndsishm n raportet ekonomike ndrkombtare.
Pyetje pr diskutim:
1. ka paraqet biznesi ndrkombtar?
2. Si sht zhvilluar ndarja ndrkombtare e puns?
3. Cilat jan parakushtet pr realizimin e ndarjes ndrkombtare t puns?
4. far sht rrethina n t ciln zhvillohet biznesi ndrkombtar?
5. Prshkruaj kanalet prmes s cilve realizohet biznesi ndrkombtar?
6. Cilat jan shkaqet pr kyjen e ndrmarrjeve vendore n biznesin ndrkombtar?
7. Cilat jan prfitimet e ekonomis nga biznesi ndrkombtar?
8. Cilat ndrmarrje bhen pjesmarrse n biznesin ndrkombtar?
9. Cilat jan karakteristikat e kompanive transacionale?
262
PJESA E TRET
BIZNESI
LND ZGJEDHORE
PR VITIN E III
SIPAS PROGRAMIT MSIMOR PR DREJTIMIN EKONOMIKJURIDIK DHE TREGTAR
TEMA
1
INDIVIDI DHE GRUPI
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Individi n organizat
2. Kuptimi dhe esenca e grupeve n organizat
3. Formimi i grupeve
3.1. Faktor t cilt ndikojn n formimin e grupeve
3.2. Mnyrat sipas t cilave krijohen grupet
3.3. Fazat n zhvillimin e grupit
5. Llojet e grupit n organizat
6. Karakteristikat e grupit
6.1. Rolet n grup
6.2. Normat grupore dhe konformiteti n grup
6.3. Kohezioni n grup
7. Lidershipi formal dhe joformal
8. Roli i udhheqsit n grup
QLLIMI I MSIMIT
Pas leximit t ksaj teme ju do t mund:
ta definoni nocionin grup;
t vlersoni rolin dhe rndsin e individit pr grupin;
t kryeni ndarjen e grupeve formale dhe joformale;
ti njihni dhe ti prshkruani fazat e themelimit t grupeve;
ti njihni karakteristikat e grupit;
ti shqyrtoni arsyet pr themelimin e grupeve;
ti dalloni lidert formal dhe joformal;
ti kuptoni rolet e liderit n grup:
265
BIZNES lnd zgjedhore pr drejtimin ekonomik juridik dhe t tregtis
PJESA E TRET
1. INDIVIDI N ORGANIZTN
Individi sht
elementi dhe shtytsi
kryesor n organizat
Individi sht elementi dhe shtytsi kryesor n

organizat. Me punn dhe iniciativn e tij ajo krijohet dhe
vazhdimisht rindrtohet, e si shprblim pr mundin e dhn
ai fiton prej saj mjete n form t rrogs. Kjo do t thot se
organizata varet nga angazhimi i individit, ndrsa individi
varet nga mjetet t cilat realizohen n t. do individ n
mnyr t ndryshme kontribuon pr suksesin e organizats,
ndaj imponohet nevoja pr analizimin e ndikimit t sjelljes s
tij mbi rezultatet e organizats.
Eksitojn m shum faktor t cilt e prcaktojn kt
sjellje:
1. Vlerat. Sistemi i ndrtuar i vlerave t individit paraqet
besimin esencial t personalitetit, se nj mnyr e sjelljes
personale apo e dikujt tjetr sht e pranueshme krahasuar me
ndonj sjellje tjetr. Bhet fjal pr vlersimin se ka sht
mir, e ka sht keq. Sistemi i vlerave sipas t cilt udhhiqet
individi sht i rndsishm, pr shkak t mnyrs mbi t ciln
vendoset sjellja ndaj njerzve prej ka varen marrdhniet
ndr njerzore n organizat. Po ashtu, sistemi i vlerave tek
individi kontribuon pr mnyrn e vendosjes s tij dhe zgjidhje
e problemeve, si dhe pr mnyrn e prcaktimit se ka sht e
drejt, e ka sht e padrejt pr organizatn.
2. Qndrimet. Qndrimet jan sistem i besimeve
dhe mendimeve q njeriu i ka pr at q e rrethon n
jetn e prditshme. N fakt, qndrimet jan deklarata t
individit t cilat prmbajn vlersim, t prshtatshm apo
t paprshtatshm pr sendet, ngjarjet ose njerzit.1 Individi
mund t ket qndrime pr shum gjra. Por, ajo q sht e
rndsishme pr organizatn sht se far qndrime ka pr
detyrat e tij t puns, pr lidhshmrin ndaj puns, pr kushtet
e puns, pr menaxhert, pr pajisjen pr pun etj.
3. Personaliteti. do individ ka stilin unikat (t vetm)
t sjelljes dhe mnyrs s veprimit. Ato e prcaktojn identitetin
e personalitetit t individit. Njerzit mund t prshkruhen si
Stephan P. Robbins Mary Coulfer, Menagment, Prentice Hall, International, London 1996, f.246
267
PJESA E TRET
t qet, agresiv, t kndshm, t sjellshm etj. T gjitha kto

kategori shkaktohen nga ndikimet e rrethimit ose nga vetit e
trashguara.
4. Motivimi. Motivimi i individit ka ndikim t fuqishm
mbi sjelljen e tij n organizatn. Motivet i nxisin t punsuarit
q ti kryejn detyrat. Prej tyre varet se far qasje do t ket
individi ndaj puns. Shkalla e motivimit n mas t madhe
varet nga menaxhert, gjegjsisht nga aftsia e tyre q n
mnyr prkatse ti aktivizojn individt pr t dhn edhe
m shum mund.
5. Msimi. Njeriu pr do dit mson gjra t ndryshme
me ka sjelljen e tij e prshtat me rrethinn. Gatishmria e
individit pr ti pranuar krkesat dhe urdhrat e menaxherve,
pr ti zotruar dhe respektuar veprimet n proceset punuese
dhe ngjashm, mund t ndikoj pozitivisht mbi sjelljen e tij n
organizatn.
6. Shkathtsit dhe aftsit. Aftsi sht gatishmria
dhe dituria pr t kryer disa pun t caktuara fizike dhe
intelektuale. Shkathtsia sht aftsia pr t prmbushur
dhe punuar n mnyr t shpejt, t sakt dhe precize nj
detyr t caktuar. Shkathtsit dhe aftsit gjat msimit dhe
puns ndryshojn dhe me kalimin e kohs edhe prkryhen. E
gjith kjo, n mnyr t drejtprdrejt ndikon mbi sjelljen dhe
kontributin e individit n organizatn.
VLERAT
STILET
MOTIVIMI
INDIVIDI
ORGANIZIMI
PERSON
MSIMI
SHKATHTSIT
DHE AFTSIT
Fotografia nr. 1 Faktort t cilt prcaktojn sjelljen
e individit n organizatn
268
PJESA E TRET
2. KUPTIMI DHE ESENCA E GRUPEVE N

ORGANIZAT
Organizata prbhet
prej grupeve, e jo prej
individve.
Grupet paraqesin element t pazvendsueshm t do

organizate. Menaxhert, n t shumtn e rasteve u drejtohen
grupeve, e jo individve. Madje edhe ather kur menaxheri
komunikon me ndonj individ, ai n fakt i drejtohet individit
si antar i ndonj grupi. Prej ktu, gjithnj e m shum bhet e
qart se organizata prbehet prej grupeve, e jo prej individve.
Individi n organizatn mund t ket qndrime dhe mendime
t kundrta pr disa dukuri t caktuara, por e prshtat sjelljen
e tij me nevojat dhe interesat e grupit t cilit i prket. Andaj,
shpesh her nuk mund t kuptohen disa veprime t njerzve,
nse nuk dihet se n cilin grup sht antar.
Individi n organizatn ka nevoj t prkatsis dhe
komunikimit i cili vshtir mund ta prmbush, veanrisht
nse punon n organizat me numr t madh t punsuarve.
Q ta tejkalojn kt, a.q q ta knaqin nevojn pr lidhshmri,
t punsuarit n ndrmarrjet kmbngulin q t integrohen
n grupe m t vogla n t cilat mund t ndjenj prkatsin,
lojalitetin, fuqin, respektin, sigurin etj.
Grupet jan shenj dalluese e do organizate, meq
njerzit nuk mund t vendosin dhe t mbajn komunikim
t rregullt me t gjith antart e organizats. Me rritjen e
numrit t antarve t organizats, rritet numri i kanaleve
prmes t cilave vendoset komunikimi mes njerzve. N kt
mnyr, zvoglohet mundsia q t punsuarit ndrmjet veti
t integrohen dhe t identifikohen me organizatn. Prej ktu,
njerzit kan nevoj q n kuadr t organizats t qndrojn
n grupin i cili m s shumti i prshtatet interesave, nevojave,
sjelljeve t tyre.
Ekzistojn nj numr i madh i definicioneve pr nocionin
grup, por m s shpeshti grupi definohet si prmbledhje
e njerzve t cilt hyjn n interaksion (bashkveprim) t
ndrsjell, kan qllime t prbashkta dhe karakteristika t
269
N kuptimin m t
gjer me nocionin
grup nnkuptohet
shumicn e njerzve.
PJESA E TRET
prbashkta gj q u mundson t mbajn marrdhnie t

ndrsjella.
Nocioni grup mund t interpretohet edhe n kuptimin
m t gjer edhe n at m t ngusht. N kuptimin m t
gjer me nocionin grup nnkuptohet shumica e njerzve,
duke prfshir publikun, masn ose turmn etj. N kuptimin
e ngusht, nocioni grup ka t bj me nj prmbledhje
relativisht t organizuar t individve t cilt gjenden n
ndonj interaksion, t cilt kan interesa t prbashkta, norma
t sjelljes dhe qllim t njjt, por dallohen pr nga rolet dhe
funksionet e tyre n organizatn.
Grupet kan role t shumta dhe kryejn funksione t
rndsishme n ndrmarrjen. Ata kryejn detyra dhe aktivitete
t mdha punuese n organizatn t cilat individt nuk jan n
gjendje ti kryejn. Gjat kryerjes s detyrave t ndrlikuara,
grupet mund t transformohen n nngrupe ose ekipe dhe
t zbatojn teknika t ndryshme t sjelljes dhe veprimeve
ekipore.
3. FORMIMI I GRUPEVE
3.1. FAKTORT T CILT NDIKOJN MBI FORMIMIN E
GRUPEVE
Grupet kontribuojn
q t realizohen
interesat e
prbashkta
270
Njerzit kan nevoja t shumta, t cilat mund ti

prmbushin vetm nse bashkpunojn njri me tjetrin. T
tilla jan nevojat pr prodhimin e ushqimit, veshjes, mbrojtjes
nga rreziqet, nxitjes s kreativitetit n pun etj.
Grupet kontribuojn q t realizohen interesat e
prbashkta si: formimi i shoqatave profesionale, realizimi
i qllimeve t prbashkta t individve etj. Prej ktu del se
nevojat e njerzve jan arsyeja kryesore, gjegjsisht faktori
kryesor pr shkak t cilit ngjajn grupet. Ekzistojn m shum
faktor q ndikojn mbi formimin e grupeve:.
Faktort fizik, n t cilt ndikim qendror ka lokacioni.
Njerzit t cilt jetojn n afrsi, punojn n hapsir t njjt,
qndrojn n vend t njjtn dhe ngjashm, shum shpesh
PJESA E TRET
kmbngulin t komunikojn n mnyr t ndrsjell dhe t

veprojn s bashku, duke formuar n kt mnyr grup.
Faktort ekonomik nxisin individt q t kyen n
grupe. Nse njeriu konsideron ose pret se mund t arrij dobi
m t madhe ekonomike nse vepron n grupe, ai do t orvatet
q t kyet n t.
Faktort sociologjik, n t cilt bjn pjes nevojat pr:
siguri, nevoja sociale, nevojat pr respektim dhe nevojat pr
shprehjen e talenteve dhe aftsive.
a).Grupi mund ta mbroj do antar prej trysnive
t jashtme dhe rreziqeve n organizatn. Me haprimin e
individit drejt grupit ai fiton njfar sigurie t caktuar lidhur
me menaxhmentin, meq antart e grupit kmbejn mendime
pr qndrimet dhe krkesat e menaxhmentit.2
b). T punsuarit q hyjn n grupin, pr shkak t
nevojs s shoqrimit. Ata kan nevoj pr komunikim,
shkmbim mendimesh dhe ndjenjn e prkatsis, q t ciln
e potencon natyra e tyre sociale.
c). Disa t punsuar haprojn drejt grupit, meq
konsiderojn se me an t tij fitojn vmendje, mirnjohje dhe
respekt nga antart tjer, pr arritjet ose qndrimet e tyre.
d). T punsuarit konsiderojn se jan shum t
angazhuar n vendin e puns dhe se detyrat nuk u lejojn
ti shfrytzojn talentet dhe aftsit e tyre. Me fjal t tjera,
shum prej tyre kan dshir pr shoqrim me grupet q t
mund t merren me kndim, vallzim, aktivitete sportive etj.
Kjo u ndihmon q t shprblehen n aspektin kulturor, psikik
dhe fizik.
3.2. MNYRA SIPAS T CILAVE DALIN GRUPET
Grupet me veprimin
e tyre mund t
kontribuojn pr
prmirsimin,
por edhe pr
prkeqsimin e
performanseve t
organizats.
j
2
Qllimet, pr shkak t cilave formohen grupet mund

t jen t ndryshme, varsisht nga nevojat e imponuara t
antarve t tyre. N t shumtn e rasteve, kto qllime jan
n pajtim me qllimet dhe interesat e ndrmarrjes si trsi.
Megjithat, nuk prjashtohet fakti q qllimet e grupit t jen
n kundrshtim me qllimet e organizats t cils i prkasin.
Grupet me veprimin e tyre mund t kontribuojn pr
L. Drakulevski, Lidershipi 1999, Fakultetit ekonomik Shkup, f. 59
271
PJESA E TRET
prmirsimin, por edhe pr prkeqsimin e performanseve t

organizats.
Grupet ngjajn n dy mnyra themelore, edhe at: Me
planifikim dhe me vetdije individt integrohen n grup pr
shkak t realizimit t nj qllimi t caktuar, me t cilin do t
arrijn ndonj ndikim t caktuar ose dobi ekonomike.
Spontanisht dhe me pavetdije individt integrohen
n grup pr shkak t prmbushjes s nj nevoje t caktuar,
e cila mund t arrihet vetm me pjesmarrjen n grup. T
tilla jan nevojat pr siguri, prkatsi, status, lojalitet dhe
ngjashm. Nevoja pr siguri realizohet n grupin ashtu q
donjri prej antarve ndihet i mbrojtur, meq sht pjes e
trsis e cila mund t kujdeset pr t n rast t krcnimit.3
Nevoja e statusit arrihet me antarsimin n grupin n t
cilin jan t kyur njher me fuqi dhe ndikim n renditjen
hierarkike t ndrmarrjes. Njeriu sht qenie sociale e cila nuk
mund t jetoj dhe ekzistoj n mnyr t izoluar. Madje edhe
ather kur njeriu gjendet n ndrmarrje me numr t madh
t punsuarve, ekziston nevoja pr prkatsi dhe identifikim
me at grup q do ti ofroj ndjenj t identitetit, siguris,
bashksis, respektit etj.
3.3. FAZAT N ZHVILLIMIN E GRUPIT
Grupet n zhvillimin
e tyre kalojn npr
pes faza: formim,
stuhi, normim, pun
dhe shprbrje.
Grupet n zhvillimin e tyre kalojn npr pes faza:

formim, stuhi, normim, pun dhe shprbrje.
Faza e par: Formimi paraqet fazn e par n t ciln
individt fillojn t bashkohen duke i ndrtuar dhe pranuar
rregullat esenciale pr punn e grupit. N kt faz, antart e
grupit hyjn me nj doz t madhe t mosbesimit pr shkak t
pamundsis q t zbulojn se cila sht arsyeja pr ekzistimin
e grupit. Ata vazhdimisht jan n krkim t prgjigjes se a jan
qllimet e grupit, n pajtueshmri me nevojat dhe interesat
e tyre personale. N fazn e par kontrollohen kriteret pr
antarsim dhe gjurmohet pas nj lideri t fuqishm.
Shkaku kryesor pr t cilin njerzit bashkuohen mund t prshkruhet me Fuqia sht n numrin. Kur
antart e grupit din ose mendojn t antart e tjer nga grupin do t sillen n mnyr mbrojtse n rast t
rrezikut njerzit bhen m t guximshm dhe m t sigurt.
3
272
Rezultatet e puns
s grupit vijn n
shprehje pas nj
periudhe t shkurtr
kohore
PJESA E TRET
Antart e grupit jan t rezervuar dhe t kujdesshm

n komunikimin e ndrsjell, n miratimin e konstatimeve dhe
n shprehjen e mendimeve.
Faza e dyt: N fazn e dyt ngjan stuhi e ideve
shkaktuar nga prmirsimi i komunikimit dhe rritja e besimit
t ndrsjell. N kt faz fillon beteja pr status dhe ndikim
mbi grupin.
Nse n fazn e par sht prcaktuar lideri i grupit,
n fazn e dyt veohen antart t cilt do ta zvendsonin
liderin n ndonj situat t caktuar. Komunikimi sht intensiv
dhe i hapur gj q mundson paraqitjen e konflikteve.
Faza e tret: N fazn e tret vjen deri te normimi i
rregullave t vendosura t puns n grup, si dhe marrjen e
roleve grupore t antarve. N kt faz rritet kohezioni i
grupit, por edhe konformizmi, pr shkak t trysnis gjithnj e
m t theksuar t grupit mbi antart q t sillen n pajtim me
interesin grupor.
Faza e katrt: N fazn e katrt grupi sillet n mnyr
stabile dhe t sigurt, meq problemet personale jan tejkaluar,
rolet jan ndar dhe detyrat qartazi jan definuar. Kohezioni
rritet deri n nivelin m t lart. T gjith antart e grupit
e din ka duhet punuar dhe trsisht jan t prkushtuar n
realizimin e qllimeve t grupit.
Faza e pest: N fazn e fundit vjen deri te shprbrja
e grupit, meq qllimet e grupit jan realizuar. Kohezioni mes
antarve dobsohet. Nse nuk gjenden qllime t reja dhe
nuk vendosen norma t reja, grupi mund shprbhet trsisht.
Antart, grupin e kuptojn si pun t kryer dhe jan n krkim
t interesave t reja.
Rezultatet e puns s grupit vijn n shprehje pas nj
periudhe t shkurtr kohore. Kjo do t thot se nuk mund t
priten efektet e puns s nj grupi derisa nuk tejkalohen faza
e par dhe e dyt n t ciln definohen normat e sjelljes dhe
puna e antarve. Kjo sht me rndsi t veant pr shkak
t pritjeve t menaxherve. Grupi do t jet i suksesshm dhe
funksional, i gatshm t jep efekte pozitive vetm ather kur
273
PJESA E TRET
ti zgjidh marrdhniet e brendshme dhe ti zgjidh problemet

emocionale dhe funksionale t antarve.
5. LLOJET E GRUPIT N ORGANIZATN

Grupet formale
jan ato grupe tek
t cilat formalisht
dhe saktsisht
prshkruhen
qllimet, rolet, si dhe
standardet e sjelljes
s antarve.
j
274
N kuadr t do organizate ekzistojn dy lloje t

grupeve: formale dhe joformale.
Grupet formale. Grupet formale jan ato grupe tek t
cilat formalisht dhe saktsisht prshkruhen qllimet, rolet, si
dhe standardet e sjelljes s antarve t saj. Ato ngjajn me
vetdije, me akt zyrtar pr themelim. Struktura e antarve,
detyrave, obligimeve, si dhe marrdhniet e ndrsjella t
antarve jan t rregulluara me dokumente t prcaktuara.
Grupet formale krijohen n mnyr t planifikuar, me lider
t prcaktuar paraprak dhe me qllime, detyra dhe metoda
qartazi t definuara t puns.
Grupet formale mund t jen grupe komanduese dhe
punuese
Grupet komanduese n organizatn mund t njihen
prmes liderve formal t cilt, kan autoritet dhe autoritet
vijor q t japin urdhra. Grupet komanduese jan grupe stabile
dhe shpesh her kan karakter t qndrueshm.
Pr dallim nga grupet komanduese, grupet punuese
kan karakter t prkohshm. Ato formohen pr shkak t
qllimit t prcaktuar paraprak, i cili duhet t realizohet n
periudh t shkurtr kohore. Pas realizimit t qllimit apo
pas skadimit t kohs s puns, grupi punues shprndahet.
Disa grupe punuese mund t funksionojn edhe si grupe t
prhershme t puns.
Pr shkak t specifiks s punve q i kryejn grupet
punuese, n t shumtn e rasteve antart e saj jan udhheqs
ose antar t grupeve t ndryshme komanduese.
Grupet formale kan disa funksione t rndsishme n
organizatn:
a). Zgjidhjen e problemeve t ndrlikuara. Grupet
formale n organizatn ndodhin pr shkak t zgjidhjes s
PJESA E TRET
problemeve t ndrlikuara, t cilat individt nuk jan n gjendje

ti zgjidhin. Pr shkak t ksaj antart e grupeve formale duhet
t jen persona t cilt kan njohuri dhe shkathtsi specifike,
gjenden n pozita t caktuara ose posedojn informata t
dobishme pr zgjidhjen e problemeve.
b). Grumbullimi i ideve. Lidhja e ndrsjell e personave
profesional t cilt bjn pjes n grupet formale mundson
nxitjen e kreativitetit dhe efikasitetit t tyre n punn, q n
kt mnyr t vihet deri te zgjidhja m e mir e problemit.
c). Koordinimi i aktiviteteve. Meq, antart e grupeve
punuese rrjedhin nga grupet tjera komanduese, njohurit e tyre
dhe informatat dhe aktivitetet koordinohen me komunikimin e
ndrsjell n kryerjen e aktiviteteve.
d). Marrja dhe zbatimi i vendimeve. N disa raste
vendimet mund t merren he zbatohen vetm nse formohet
grup formal si: komisioni, juria dhe ngjashm.
Kriteret
Grupet komanduese
Grupet punuese
(komisionet)
koha
T prhershme
T prkohshme
Struktura e antarve
Pozicioni dhe funksioni n

organizatn
Ekspert dhe specialist
Qndrueshmria e
antarve
Antart nuk ndryshohen
Ndryshueshmria e antarve
varsisht prej natyrs s problemit
Qllimi dhe detyrat
Qllimet dhe detyrat

prcaktohen jasht grupit
Qllimet dhe detyrat prcaktohen

n kuadr t grupit
Tabela nr. 1 Dallimet mes grupet komanduese dhe punuese

Grupet joformale
ndodhin n
organizat n
mnyr spontane,
pa akt themelimi t
miratuar nga ana e
menaxherve
Grupet joformale. Grupet joformale ndodhin n

organizat n mnyr spontane, pa akt themelimi t miratuar
nga ana e menaxherve. Grupet joformale paraqiten pr shkak
t ndonj sjelljeje, gjendjeje ose vendimi t miratuar paraprak.
Grupet joformale nuk kan norma t caktuara paraprake t
sjelljes.
275
Grupet miqsore
jan ato n t cilat t
punsuarit bashkohen
pr interesat e
ngjashme pr sferat e
caktuara
Grupi i interesit
ndodh si rezultat
i bashkimit t
individve, t cilt
kan interes t
prbashkt apo t
cilt dshirojn t
realizojn ndonj
qllim
j
276
PJESA E TRET
Antart e grupit joformal nuk kan role t vrtetuara

dhe jan t koncentruara rreth qllimit t zgjedhur t lir
nprmjet komunikimit t drejtprdrejt, duke ln hapsir
pr antar t rinj. Shkaqet dhe qllimet, pr shkak t cilave
formohen grupet formale shpesh her mund t orientohen
kundr interesave t menaxhmentit ose kundr qllimeve t
ndrmarrjes n trsi. Grupet joformale zgjedhin liderin gjat
t vepruarit.
Grupet joformale mund t jen grupe miqsore dhe
grupe t interesit. Grupet jan ato n t cilat t punsuarit
bashkohen pr interesat e ngjashme pr sferat e caktuara, t
dituris, karakteristikave, prejardhjes etj. Pr shembull, nj
grup i t punsuarve t cilt gjat kohs s pauzs ose pas
mbarimit t orarit t puns shkon t pij dika n kafeteri,
paraqet grup joformal miqsor. Motivi kryesor pr prfshirjen
n grupin sht dshira pr shoqrim dhe zbavitje.
Grupi i interesit ndodh si rezultat i bashkimit t
individve, t cilt kan interes t prbashkt apo t cilt
dshirojn t realizojn ndonj qllim, duke mos mundur ose
duke mos dashur q kt ta realizojn prmes formimit t grupit
formal. Grupi i interesit do t ekzistoj derisa nuk realizohet
qllimi i tij, ndrsa me kt edhe interesat e antarve pr
shkak t cilave kan hyr n grupin.
Ekzistimi i grupeve joformale n organizatn ka efekte
pozitive dhe negative. Si ndikime pozitive mund t veohen
ato n vijim:
1. Mbajtja e vlerave dhe normave t prbashkta t
sjelljes. Shum vlera kolektive si shenj dalluese t organizats
prkujdesen n kornizat e grupeve joformale si norma t
sjelljes me ka ato pozitivisht ndikojn n ndrmarrjen dhe n
individt n t.
2. Sigurimi i prkatsis dhe siguris. Grupet joformale
prmbushin nevojn e t punsuarve nga prkatsia dhe
siguria. N interes t do ndrmarrjeje sht q t ket
puntor t knaqur q pozitivisht shprehet n angazhimin e
tij dhe rezultatet prfundimtare t puns.
PJESA E TRET
3. Prmirsimi i komunikimit n ndrmarrjen.

Informatat n ndrmarrjen shpejt barten prmes grupeve, meq
antart e grupeve kan komunikime t ndrsjella intensive.
4. Mundsojn q t zgjidhen probleme t caktuara
personale t antarve t grupit, t cilat nuk mund t zgjidhen
prmes procedurave formale.
Grupet joformale mund t ndikojn edhe negativisht n
organizatn edhe at n mnyrat si vijojn:
1 Antart m t mir t grupit zvoglojn cilsin dhe
kontributin personal pr shkak t interesave t grupit.
2. Grupet joformale shpesh her kan interesa t
kundrta nga interesat e organizats.
3. Grupet joformale shpesh her jan burim i prfoljes
dhe informatave t pasakta, pr shkak t cils prishet atmosfera
e puns n organizatn.
GRUPET
GRUPET
FORMALE
grupet e
komanduese
GRUPET
JOFORMALE
detyra
gupre
grupe t
prhershme
(komisione)
grupet
miqsore
grupet
interesit
grupe t
prkohshme
(grupe pune)
Fotografia2. Llojet e grupit n organizatn4
6. KARAKTERISTIKAT E GRUPEVE
do grup ka veorit e veta t cilat lindin nga
karakteristikat e tij si: rolet e antarve n grupin, normat
4
Robins S. (2003) Organization behavior, Englewood Chiffs, NJ, Prentice Hall inc.
277
PJESA E TRET
n grupin dhe kohezioni grupor. Varsisht prej intensitetit

t manifestimit ose dominimit t ndonj prej ktyre
karakteristikave do t varet edhe karakteri i grupit.
6.1. ROLET N GRUPIN
Roli, paraqet nj
prmbledhje t
stileve t pritura t
sjelljes
Rolet e individve n grupin jan element shum i

rndsishm pr ndrlidhjen dhe menaxhimin me grupin.
Roli, paraqet nj prmbledhje t stileve t pritura t sjelljes
karakteristike pr dik q merr pozit t caktuar n bashksi
apo n shoqri.
do antar i grupit gjendet n pozit t caktuar n
krahasim m t tjetr. Pas formimit, grupi gradualisht zhvillon
qndrim t prbashkt pr at se far sjellje pritet prej do
antari t tij. Kur edhe antari do ta pranoj sjelljen e pritur
prej t tjerve dhe t filloj pr do dit ta shfrytzoj at
sjellje n grupin, ngjan roli grupor. Pr shembull, n rrfimin
Borbardha dhe shtat shkurtabiqt shkurtabiqt kan role
t ndara grupore. Rolet e tyre mund t njihen n emrat:
- Msuesi m i menuri nga shkurtabiqt, i cili vlen
si lider joformal
- I pasigurti vazhdimisht i dyshimt pr t gjitha
vendimet q merren n shoqrin
- Nevriku shpesh i paknaqur, hidhrohet dhe prmend
gjrat e kqija
- I lumturi -; gzohet n do situat dhe e gzon grupin;
- Gjumashi - vazhdimisht duke fjetur dhe duke par
ngjarje romantike;
- I urituri vazhdimisht sht i uritur dhe veprimet e tij
jan t arsyeshme
- Teshitsi xhuxhe e friksuar q vazhdimisht teshit
6.2. NORMAT GRUPORE DHE KONFORMIMI N
GRUPIN
Normat grupore paraqesin rregulla t pranuara t

sjelljes s antarve n nj grup. do grup zhvillon disa
278
Normat paraqesin
mekanizma
thelbsore pr
funksionim normal
Konformiteti paraqet
pranimin e normave
grupore nga ana e
antarve t tij, me
rast ndryshohet
mendimi dhe sjellja
e tyre
j
PJESA E TRET
norma t tij specifike t sjelljes t cilat antart domosdo

duhet ti pranojn dhe respektojn. Nga t punsuarit pritet q
rregullisht t vijn n pun, nga nxnsit pritet q ti vizitojn
ort, nga sportistt pritet t shkojn n ndeshjet etj. N grupin
ekzistojn autoritete ose presion grupor, i cili detyron do
antar ti respektoj normat.
Shpesh her grupet vendosin sanksione me t cilat
ndshkohen antart. Normat paraqesin mekanizma thelbsore
pr funksionim normal t grupit, vemas pr realizimin e
drejt t detyrave. Normat e rregullojn jetn e brendshme t
grupit dhe kontribuojn pr prmirsimin e marrdhnieve
mes antarve. Meq, normat vlejn pr t gjith, ato i
bjn antart t barabart dhe n kt mnyr prmirsojn
komunikimin dhe respektim. N fakt, lideri i grupit duhet
t kmbngul ti imponoj mbi antart tjer me ka do t
zvoglohet mundsia pr zhvillimin e konflikteve personale
n grupin. N organizatn e njjt mund t ekzistojn norma
t ndryshme pr grupe t ndryshme t t punsuarve, varsisht
nga ajo se a bhet fjal pr menaxhert ose t punsuarit tjer,
pr profesionistt ose amatort, pr burrat ose grat etj.
Konformiteti paraqet pranimin e normave grupore nga
ana e antarve t tij, me rast ndryshohet mendimi dhe sjellja
e tyre. Sa m i madh t jet shkalla e konformizmit, aq m t
mdha jan normat grupore dhe sjellja e antarve t grupit
sht m e fuqishme, m stabile dhe m e parashikueshme.
Antart e grupit mund t konfirmohen n grupin trsisht
ose pjesrisht. Konfirmimi trsor ngjan ather, kur antari
i grupit shprfill mendimin dhe sjelljen personale pr disa
dukuri, ngjarje dhe njerz t caktuar dhe t ngjashm, dhe n
trsi i pranon qndrimet e grupit. Konfirmimi i pjesrishm
ekziston ather, kur antari i grupit prshtat sjelljen personale
sipas krkesave t grupit, por nuk ndryshon mendimin.
279
PJESA E TRET
6.3. KOHEZIONI N GRUPIN

Kohezioni paraqet
fuqi trheqse e cila i
shtyn individt q t
kyen n grupe
Kohezioni paraqet fuqi trheqse e cila i shtyn individt

q t kyen n grupe. N grupin e sapoformuar kohezioni sht
i ult. Shkalla e kohezionit rritet me zhvillimin e normave dhe
me njohjen e sa m t mir t antarve. N grupet e kohezionit
antart ndrmjet veti simpatizohen dhe mbshteten. Pr at
shkak ata knaqen n punn grupore.
N grupet e kohezionit antart jan t gatshm q
t investojn gjith mundin dhe t sakrifikohen pr suksesin
e grupit. N kto grupe sundon miqsi e madhe dhe frym
ekipore. Lojaliteti sht karakteristika kryesore e grupeve t
kohezionit, meq antart e tij identifikohen me grupin duke
respektuar parulln ne jemi t fuqishm se un. Kohezioni ka
ndikim t fuqishm mbi produktivitetin e grupit. Nse normat
grupore jan t rrepta dhe ka kohezion t lart n grupin,
ather produktiviteti i tij do t jet i lart. Nga ana tjetr, nse
n grupin vendosen norma t cilat krkojn rezultate t ulta,
ndonse n grupin sundon kohezion i madh, produktiviteti do
t jen i ult, pr shkak se antart e grupit bashkohen pr
shkak t normave t ulta. Ndikimi i marrdhnieve mes
normave grupore dhe kohezionit mbi produktivitetin e grupit
mund t paraqitet n mnyrn si vijon.
Kohezioni
Normat grupore
i lart
I ult
T larta
Produktivitet i lart
I mesm drejt produktivitet

t lart
T ulta
Produktivitet i ult
I ult drejt produktivitet t

mesm
Tabela nr. 2. Ndikimi i normave grupore dhe kohezionit

mbi produktivitetin e grupit
280
PJESA E TRET
7. LIDERSHIPI FORMAL DHE JOFORMAL

Liderin formal e
emrojn menaxhert
e nivelit m t
lart, ndrsa liderin
joformal e zgjedhin
antart e vet grupit
Lideri formal ka fuqi

t ndikimit q del
nga mundsia pr
ta shprblyer punn
e kryer mir dhe
nga mundsi pr ta
ndshkuar.
j
Lidert joformal nuk

e kan fuqin dhe
autoritetin q dalin
nga pozita.
N grupin mund t zhvillohen dy lloje t liderve:

formal dhe joformal. Liderin formal (menaxher), e emrojn
n pozitn udhheqse menaxhert e nivelit m t lart t
hierarkis. Liderin joformal e zgjedhin antart e vet grupit.
M pas, donjri prej ktyre liderve n kryerjen e funksionit
mbshtetet n llojet e ndryshme t fuqis. Lidert formal i
motivojn dhe kontrollojn vartsit n punn, pr shkak t
realizimit t qllimeve t prbashkta t grupit. Ata posedojn
autoritet meq emrohen dhe vendosen nga ana e pronarve.
Po ashtu, kan fuqi t ndikimit q lind nga mundsia
pr ta shprblyer punn e kryer mir, nga mundsia pr ta
ndshkuar punn e pakryer, nga kontrollimi q kan mbi mjetet,
nga shkalla e njohjes s puns, nga strvitja pr t udhhequr
me njerzit etj. Mnyra se si i kombinojn kto faktor, tregon
stilin e sjelljes s menaxherit. Puna e menaxherit orientohet
drejt realizimit t sa m shum rezultateve t mira nga ana e
vartsve.
Ata posedojn karakteristik dhe aftsi personale t cilat
grupi i kupton si t rndsishme pr prmbushjen e qllimeve
dhe nevojave t grupit. Zakonisht grupet kmbngulin t
zgjedhin lider vlerat, interesat dh veorit e t cilve jan
t ngjashme me t antarve. Me fjal t tjera, individt
agresiv do t krkojn lider t cilt jan agresiv, ose individ
t cilt kan nevoja t larta pr bashkpunim dhe respekt,
do t mbshtesin lider t cilt orientohen drejt ndrtimit
dhe mirmbajtjes s marrdhnieve. Kto grupe n t cilat
jan t nevojshme dituria, trajnimi dhe shkathtsit teknike
do t krkojn lider me aftsi t tilla. Megjithat, n disa
situate, individt mund t zgjedhin edhe persona t cilt kan
karakteristika t kundrta personale. Kshtu pr shembull,
individt t cilt jan t qet dhe frikacak mund t zgjedhin
personalitet agresiv pr lider, ose individt t cilt anojn kah
varshmria nga t tjert mund t zgjedhin personalitet i cili
karakterizohet me pavarsi n punn etj. Kjo ka t bj me
dshirn e personave q t kshillohen me liderin. Shpesh
her, kur grupi formohet spontanisht, mund t lajmrohen
dosa lider. Me kt rast, ata mund t jen rival ose ti ndajn
aktivitetet e liderit si jan afrimi i qndrimeve t antarve,
281
PJESA E TRET
inicimi i aksioneve, orientimi i grupit, komunikimi me njerz

t cilt jan jasht grupit etj. Me kt lehtsohet realizimi i
qllimeve t grupit. Varsisht nga pajtueshmrit n grupin
pr realizimin e qllimeve t tij, sht e mundur q lideri ta
humbas ose ta zvogloj rolin e liderit t grupit joformal. Pas
nj periudhe t caktuar, grupi mund t vendos lider t ri, i cili
do t tregohet si m i aft pr realizimin e qllimeve t reja t
grupit.5
8. ROLI I LIDERIT N GRUPIN
Roli i par i liderit

sht ta drejtoj
grupin n kryerjen
e aktiviteteve t
nevojshme pr
zgjidhjen e problemit
ose realizimin e
qllimeve
j
Roli i dyt i liderit

sht ai me t cilin
kmbngul q t
ndrtoj marrdhnie
stabile mes antarve
t grupit
Pa varsisht se a bhet fjal pr lider formal ose

joformal, ai n grupin ka dy role kryesore.
Roli i par sht ai me t cilin lideri do ta drejtoj
grupin n kryerjen e aktiviteteve t nevojshme pr zgjidhjen
e problemit ose realizimin e qllimeve. Ai ndrmerr aksion,
krijon kushte dhe angazhon mjete materiale t cilat nevojiten
pr zhvillimin e grupit. Po ashtu, roli i liderit pr ta drejtuar
grupin drejt qllimit, nnkupton hulumtim dhe analiz t
ideve t ofruara. Lideri kmbngul q t merr ideja prej
antarve, ti dgjoj dhe ti kuptoj mendimet e t tjerve.
Ai i vlerson dallimet n t menduarit dhe sht n krkim t
zgjidhjes m t mir. Lideri nxit shkmbimin e mendimeve,
duke kmbngulur me kt q ta prmirsoj cilsin e puns
n grup. Ky rol i liderit nnkupton kyjen e plot t t gjith
antarve t grupit. Gjat zgjidhjes s problemit ose kryerjes
s aktiviteteve tr grupi vepron si nj trsi e integruar, me
rast nuk sht e nevojshme q t dihet kush e ka propozuar
zgjidhjen e problemit.
Roli i dyt i liderit sht ai me t cilin kmbngul
q t ndrtoj marrdhnie stabile mes antarve t grupit.
Lideri kujdeset pr mirmbajtjen e harmonis s grupit, pr
prmbushjen e nevojave sociale dhe pr nxitjen e solidaritetit
mes antarve t grupit. Ky rol i liderit orientohet drejt arritjes
s mendimit vem t formuar t antarve tjer pr t ciln
konsideron se n t njjtn koh do t jep rezultate dhe do
ta mbaj unitetin n grupin. Lideri nuk duhet t lejoj sjellje
dominuese, ose pasive t ndonj prej antarve t vet. Ky rol
do t varet se si do t jet komunikimi mes antarve.
L. Drakulevski, Lidershipi 1999, Fakultetit ekonomik Shkup, f. 88
282
PJESA E TRET
Lideri duhet ta udhheq diskutimin n at mnyr

q grupi do t angazhohet pr zgjidhjen e duhur t problemit
dhe do t mbahen lidhjet mes antarve. Ai duhet t jet i
vetdijshm pr pozitn e tij t liderit dhe t mos ua imponoj
t tjerve mendimin e tij pr problemin.6 N vend se t
koncentrohet n zgjidhjet dhe rezultatet e grupit ai duhet t
prqendrohet n procesin grupor. Lideri duhet ti dgjoj
propozimet dhe mendimet, t jet i ndjeshm ndaj antarve
t grupit, ti ruaj mendimet individuale, nse mendon se jan
t bazuara n fakte etj.7
Me kt rol lideri mban unitetin e grupit. Ndonse
lideri i prmbush kto role, prgjegjsit pr detyrat e kryera
duhet t shprndahen, mes t gjith antarve t grupit.
NOCIONET KYE
INDIVIDI
GRUPI
GRUPI FORMAL
GRUPI JOFORMAL
ORGANIZIMI
NORMA GRUPORE
ROLI GRUPOR
KOHEZIONI
KONFORMITETI
LIDERI
PRMBLEDHJE
Individi sht elementi dhe shtytsi kryesor n organizatn, meq me punn
dhe iniciativn e tij ajo krijohet dhe vazhdimisht rindrtohet.
Grupet jan element i pashmangshm i do organizate, pa varsisht madhsis,
interesit t tyre dhe ngjashm.
Grupi definohet si prmbledhje e njerzve t cilt hyjn n interaksion t ndrsjell,
kan qllime t prbashkta dhe karakteristika t prbashkta gj q u mundson t mbajn
marrdhnie t ndrsjella.
6
7
L. Drakulevski, Lidershipi viti 1999, Fakultetit ekonomik Shkup, f. 88

L. Drakulevski, Lidershipi viti 1999, Fakultetit ekonomik Shkup, f. 67
283
PJESA E TRET
Nevojat e njerzve bhen arsyet kryesore, gjegjsisht faktor pr shkak t cilave

ngjajn grupet.
Grupet ngjajn n dy mnyra themelore, edhe at: Me planifikim dhe me vetdije.
Grupet n zhvillimin e tyre kalojn npr pes faza: formim, stuhi, normim, pun dhe
shprbrje.
Grupet formale jan ato grupe, tek t cilt formalisht dhe saktsisht prshkruhen
qllimet, rolet, si dhe standardet e sjelljes s antarve t saj.
Grupet joformale ngjajn n organizimin spontanisht, pa miratimin e ndonj akti
pr themelim nga ana e menaxherve, ndrsa e shkaktuar prej ndonj sjelljeje ose vendimi
t marr.
Roli nnkupton prmbledhje t stileve t pritura t sjelljes karakteristike pr dik, i
cili merr pozit t caktuar n pozitn shoqrore.
Normat grupore paraqesin rregulla t pranuara t sjelljes s antarve n nj grup.
Konformiteti paraqet pranimin e normave grupore nga ana e antarve t tij, me
rast ndryshohet mendimi dhe sjellja e tyre.
Kohezioni paraqet fuqi trheqse pr individt, e cila i shtyn t kyen n grupin.
N grupin mund t zhvillohen dy lloje t liderve. Njri sht lideri formal (menaxher),
i cili emrohet n pozitn nga ana e menaxherve e nivelit m t lart n hierarkin, ndrsa
liderin joformal e zgjedhin antart e vet grupit
Roli i par i liderit sht ai me t cilin drejtoj grupin n kryerjen e aktiviteteve t
nevojshme pr zgjidhjen e asaj me t ciln ai kmbngul t ndrtoj marrdhnie stabile
mes antarve t grupit.
Roli i dyt i liderit sht ai me t cilin kmbngul q t ndrtoj marrdhnie stabile
mes antarve t grupit
Pyetje pr diskutim:
1. Si ndikon individi mbi grupin?
2. ka paraqet grupi?
3. Cilat jan mnyrat e formimit t grupit?
4. Cilat jan grupet formale?
5. Cilat jan grupet joformale?
6. Prshkruaj fazat e formimit t grupit?
7. ka sht roli grupor dhe si formohet?
8. ka sht konformiteti?
9. ka sht kohezioni i grupit?
10. Cilt jan lidert formal, e cilt jan joformal?
11. Prshkruaj rolet e liderve n grupin?
284
TEMA
2
EKIPI DHE PUNA EKIPORE
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Kuptimi dhe thelbi i ekipit dhe puns ekipore
2. Dallimet ndrmjet ekipit dhe grupit
3. Rolet ekipore
4. Llojet e ekipeve
5. Formimi i ekipit
5.1. Dizajnimi i ekipit
5.2. Prcaktimi i kornizs pr veprim t ekipit.
QLLIMI I MSIMIT
ta definoni nocionin ekip;
t kuptoni se ku praktikohet dhe kush e praktikon punn ekipore;
ta kuptoni dallimin mes ekipit dhe grupit ekipor;
ti kuptoni dhe dalloni rolet ekipore;
ti njihni dhe dalloni llojet e ndryshme t ekipeve ;
ta njihni nevojn e ekipeve projektuese;
t kuptoni mnyrn e puns s ekipeve vetqeverisse;
t dini se ka jan ekipet interfunksionale;
ti kuptoni kushtet e nevojshme pr formimin e ekipit;
285
PJESA E TRET
1. KUPTIMI DHE THELBI I PUNS EKIPORE
Ekipi paraqet
organizim formal t
nj grupi t vogl
njerzish t cilt
kan shkathtsi
t harmonizuara,
si dhe qllime
dhe prgjegjsi t
prbashkta
j
Krkesat dhe sfidat e tregut gjithnj e m rrall mund

t prmbushen me shkathtsit dhe aftsit e individve m
t mir n organizatn. Ata krkojn zgjidhje deri te t cilat
vihet vetm, me formimin e ekipeve dhe praktikimin e puns
ekipore.
Ekipi paraqet organizim formal t nj grupi t vogl
njerzish t cilt kan shkathtsi t harmonizuara, si dhe
qllime dhe prgjegjsi t prbashkta. Ekipi duhet kuptuar
si grup i organizuar specifik, antart e t cilit kan veori t
ndryshme dhe qllime dhe interesa t prbashkta.
Mnyra ekipore e puns gjithnj e m shpesh
pranohet si zgjidhje e problemeve n organizatn. Ai sht
br komponent e pazvendsueshme e do organizate
n prpjekjet e saj pr ta prmirsuar produktivitetin dhe
konkurrencn personale. Ekipi dhe puna ekipore ofrojn
mundsi q t arrihen rezultate m t mira me prpjekje t
prbashkta, krahasuar me rezultatet e arritura t individve.
M pas, individi arrijn m shum n ekip, se sa kur t punonte
si individ.
Ekipi, kundrejt individit ose grupit ka mundsi t
zhvilloj dhe prkryej shkathtsi, prvoja dhe disiplin
n punn. Kjo arrihet fal potencialit ekipor dhe energjis
n ekipin. Rezultatet e puns ekipore varen nga kontributi
individual i do antari t tij.
Ekipet mund t analizohen prej tri aspekteve:
strukturore, dinamike dhe zhvillimore.
Aspekti strukturor prfshin komponentt t cilat kan
t bjn me sigurimin e kushteve teknike pr funksionimin
e ekipit, mnyrn e organizimit t puns s ekipit, numrin
e antarve dhe knaqjen e nevojave sociale dhe grupore t
antarve t ekipit.
Aspekti dinamik shkaktohet nga rrethimi dinamik n t
cilin gjendet ndrmarrja. Ai imponon nevojn e vendosjes m
287
Me rndsi t
madhe pr ekipin
dhe punn ekipore
sht mirmbajtja
e marrdhnieve t
mira ndrnjerzor
PJESA E TRET
t shpesht t ekipeve, si forma m fleksibile t organizats

me qllim q tu prgjigjet ndryshimeve
Aspekti zhvillimor potencon rndsin e prvojs dhe
praktiks s puns ekipore. Ato kontribuojn pr zvoglimin e
ndikimit t hierarkis nga njra an dhe afirmimin e rolit dhe
rndsis s individit nga ana tjetr.
Prania e energjis n ekipin si rezultat i forcave t
bashkuara t antarve jep rezultate m cilsore, t cilat i
ndjen tr organizata. Pr formimin dhe ekzistimin e ekipit
fillimisht jan t rndsishme qllimet, pr shkak t cilave ai
ngjan. Qllimet e ekipit duhet t dihen paraprakisht. Ato duhet
t jen qartazi t vendosura dhe t lidhura, ndrsa detyrat e
antarve domosdo duhet t jen n harmoni me qllimet
kryesore.
Me rndsi t madhe pr ekipin dhe punn ekipore sht
mirmbajtja e marrdhnieve t mira ndr njerzore. Respekti
i ndrsjell, kuptimi i nevojave, njohja e kontributit n pun
etj, paraqesin gjra t rndsishme n lidhjen e antarve t
ekipit n nj trsi t vetme.
Gjat puns ekipore, krahas planifikimit, paraqiten
probleme t caktuara t cilat mund ti prishin marrdhniet
mes antarve, e me kt t kanoset rezultati prfundimtar i
puns ekipore.
2. DALLIMET MES EKIPIT DHE GRUPIT

Nj pjes e karakteristikave t ekipit mund t sillet
edhe n grupin punues. Grup punues paraqet prmbledhje
t njerzve t cilt bashkohen pr shkak t nevojs pr
komunikim t ndrsjell, qllimit dhe interesit t prbashkt
etj. Pr shkak t afrsis s madhe q ekziston mes ekipit dhe
grupit disa autor kto terme i prziejn. T tjert nga ana
tjetr, konsiderojn se ekipi paraqet grup t veant formal
apo se grupi sht term m i gjer, n kuadr t t cils mund
t gjendet ekipi. Grupi edhe ekipi kan ngjashmri t caktuara,
por edhe dallime. Disa prej ktyre dallimeve jan:
288
PJESA E TRET
Ekipet kan bashkpunim m intensiv mes antarve

t tyre lidhur me grupin punues;
Ekipet e formojn diturin e tyre specifike gjat
puns, ndrsa dituria n grupin punues formohet me diturit e
individve q kyen n te.
Qllimet e realizuara t ekipit jan rezultat i arritjeve
kolektive, ndrsa qllimet e realizuara t grupit punues arrihen
me ndarjen e informatave dhe marrjen e vendimeve grupore.
Ekipi formohet ather kur nevojitet t arrihet rezultat i cili do
ta tejkaloj arritjen e individit.
Rezultati prfundimtar i ekipit sht fryt i
bashkpunimit t ndrsjell t antarve, ndrsa rezultati i
grupit punues sht si pasoj e kontributit individual t do
njrit antar.
Pr shkak t shkalls s madhe t bashkpunimit
mes antarve t ekipit, n t ka efekte t mdha t sinergjis
lidhur me grupin. Andaj, rezultatet e ekipit nuk varen shum
nga kontributi individual i individit.
Udhheqja n grupet punuese sht fuqishm e
shprehur dhe e formalizuar. Nga ana tjetr udhheqja n
ekipet sht e ndar n antar t ndryshm t ekipit t cilt
ndrmarrin rolin e liderit n periudha t ndryshme kohore apo
n detyra t ndryshme;
Antart e ekipit kan shkathtsi dhe aftsi
komplementare (plotsuese), ndrsa antart e grupeve
punuese, meq jan zgjedhur sipas kritereve joformale nuk e
kan doher komplementaritetin e nevojshm;
Prgjegjsia e ekipit pr rezultatin prfundimtar
sht kolektiv. Kjo do t thot se do antar sht prgjegjs
pr at q punohet ose arrihet n ekip, pavarsisht se ai a ka
marr pjes apo jo. Kundrejt ksaj, antart e grupit punues
thuajse doher prgjigjen individualisht pr kontributin e vet
n grupin apo pr arritjen e rezultatit prfundimtar.
3. ROLET EKIPORE
donjri prej antarve t ekipit ka rolin e vet t cilin e
manifeston n punn ekipore. Shpesh her, roli i fituar shprehet
289
PJESA E TRET
edhe n jetn e prditshme. Roli nnkupton prmbledhje t

stileve t pritura t sjelljes s ndonjrit i cili merr pozit t
caktuar n bashksi.
Rolet t cilat i kan njerzit n ekipet jan dinamike dhe
rrall her przihen me zhvillimin e ekipit, ose ndryshimin e
situatave.
N ekipin hasen njerz t cilt me karakteristikat e
tyre personale mund t prshkruhen n role t ndryshme, si
pr shembull: vizionar, pragmatik, hulumtues, provokator,
paqsjells, instruktor, arbitr, koordinator etj.
Vizionar sht rol i optimistit t prhershm i cili ka
qasje pozitive n zgjidhjen e problemeve t ndryshme n
organizatn;
Pragmatik gjendet kundrejt vizionarit. Pragmatiku
sht fuqishm i lidhur me ndikimin e realitetit mbi realizimin
e detyrave t vendosura ekipore;
Hulumtuesi i mbledh informatat jasht dhe brenda n
organizatn dhe n baz t analizs s tyre sjell konstatime;
Provokatori i sjell punt n dyshim dhe vazhdimisht
krkon q t hulumtohen qllimet, mendimet dhe planet
e vendosura. Ai shpenzon shum koh pr kontrollimin e
fakteve vem t konfirmuara;
Instruktori dshiron q me kshillat e tij tu ndihmoj
t tjerve. Ndodh n nj moment t caktuar q ta humb
misionin dhe qllimin. Ather instruktori me kshillat tij jep
kontribut q ta drejtoj punn e ekipit n drejtim t duhur;
Paqsjellsi sht personi i cili kujdeset q ekipi t
jet n baraspes t vazhdueshme. Ai kmbngul q paqja t
mbahet n rast t konflikteve eventuale mes antarve;
Arbitri sht person i cili ka qasje neutrale dhe t
pavarur pr prparimin dhe zhvillimin e ekipit, si dhe gjat
marrjes s vendimit. Megjithat si antar i ekipit ai nuk
mund t jet plotsisht i pavarur. Arbitri mund t jet edhe
bashkpuntor i jashtm, konsulent, kshilltar etj.
Q t realizohen rolet n ekipin, domosdo duhet ato
duhet t lidhen me aktivitete shtes si koordinimi dhe integrimi,
me rast rol ky ka koordinuesi i ekipit.
290
Antart e ekipit
n t njjtn koh
mund t realizojn
m shum role ose
m shum antar t
ken rolin e njjt.
PJESA E TRET
Koordinatori sht person i cili udhheq ekipin. Ai ka

vetbesim, pjekuri, mnyr t mir t koordinimit, shkathtsi
n motivimin e antarve t ekipit dhe si i till n mnyr
nxitse ndikon gjat marrjes s vendimeve gropore.
Antart e ekipit n t njjtn koh mund t realizojn
m shum role ose m shum antar t ken rolin e njjt.
Antart e ekipit n t njjtn koh mund t realizojn
m shum role ose m shum antar t ken rolin e njjt.
Menaxheri duhet ti kuptoj dhe zgjedh rolet e domosdoshme
t cilat duhet t prfaqsohen n ekipin. Me kt rast, ai duhet t
veproj n zvoglimin e ndikimit negativ mbi funksionalitetin
e ekipit, ndrsa ti nxis kto role t cilat kontribuojn pr
prmirsimin e efikasitetit t ekipit.
4. LLOJET E EKIPEVE
Ekipet pr zgjidhjen
e problemeve jan
ato ekipe, t cilat
formohen me qllim
t propozimit t
zgjidhjes pr ndonj
problem
j
Ekipet mund t dallohen sipas m shum karakteristikave

edhe at: sipas mnyrs s formimit, sipas qllimit pr shkak
t cilit formohet ekipi, sipas mnyrs s puns s ekipit etj.
Gjat viteve t fundit n organizimet paraqiten lloje ekipore
karakteristike si vijon:
Ekipe pr zgjidhjen e problemeve jan ato ekipe, t cilat
formohen me t vetmin qllim, e ai sht t propozojn zgjidhje
pr ndonj problem specifik n ndrmarrjen. N t shumtn e
rasteve, kt lloj t ekipit e prbjn persona profesionist t
cilt rrjedhin prej ndonj sektori t caktuar. N ekipin mund t
kyen edhe t punsuar t cilt nuk jan persona profesionist,
por q jan prekur nga problemi dhe pr do dit prballen
me t. Po ashtu, antart e ekipit mund t jen edhe persona
profesionist t cilt gjenden n funksione apo sektor t tjer,
madje edhe persona t jashtm. Kur problemi t zgjidhet,
ekipi pushon me punn dhe me ekzistimin. Forma e veant
pr zgjidhjen e problemeve jan qarqet e cilsis. Kto
ekipe i prbjn t punsuarit n poste t caktuara, t cilt
mbesin pas kryerjes s orarit t puns, q t bjn analiz t
291
Ekipet vetqeverisse
n mnyr t pavarur
i vendosin qllimet
personale, i zgjedhin
metodat dhe mnyrat
e puns, si dhe n
mnyr t pavarur
bjn kontrollimin e
rezultateve
j
Ekipet interfunksionale jan

ato ekipe antart
e t cilave punojn
n funksione t
ndryshme ose n
sektor t ndryshm
t ndrmarrjes
292
PJESA E TRET
procesit prodhues. Ata kmbngulin q t gjejn mundsi pr

avancimin e cilsis s prodhimeve ose t procesit teknikoteknologjik, zvoglimin e shpenzimeve, rritjen e shpejtsis
s prodhimtaris etj.
Ekipet vetqeverisse jan ato ekipe t cilat posedojn
autoritet q n mnyr t pavarur ti vendosin qllimet
personale, ti zgjedhin metodat dhe mnyrat e puns, ta
vendosin organizimin e puns, si dhe n mnyr t pavarur
bjn kontrollimin e rezultateve. Ekipet vetqeverisse
ngjajn si rezultat i decentralizimit dhe delegimit t autoritetit,
drejt niveleve m t ulta t hierarkis. Me formimin e ktij
lloji t ekipit bhet prpjekje q m shum autoritet tu jepet
atyre q jan m afr problemit. Me shfrytzimin e dituris
dhe informatave t tyre shkurtohet procesi pr zgjidhjen e
problemit. Po ashtu, me kt arrihet pjesmarrje m e madhe
e t punsuarve dhe menaxhmentit nga nivelet m t vogla n
zgjidhjen e problemit. Mnyra e till e puns pozitivisht ndikon
mbi nxitjen dhe motivimin e t punsuarve n ndrmarrjen.
N ekipet vetqeverisse nuk ekziston mbikqyrs,
i cili kontrollon punn. N vend t tij funksionon lideri i
cili udhheq punn dhe i cili paraqet lidhje mes ekipit dhe
menaxhmentit t nivelit m t lart. Karakteristikat kryesore
t ekipeve vetqeverisse jan ato q antart:
1. n mnyr kolektive jan prgjegjs pr rezultatet e
puns;
2. n mnyr t pavarur i ndajn detyrat mes veti;
3. n mnyr t pavarur i zgjedhin mnyrat dhe metodat
e puns;
4. jan t aft t kryejn m shum pun n ekipin;
5. n mnyr t ndrsjell i vlersojn arritjet
individuale.
Ekipet inter-funksionale jan ato ekipe antart e
t cilave punojn n funksione t ndryshme ose n sektor
t ndryshm t ndrmarrjes. Ekipet inter-funksionale jan
lloji m i praktikuar i ekipeve n ndrmarrjet. Kto ekipe
veanrisht jan t prfaqsuara n ato organizata n t cilat
Ekipet virtuale jan

ekipe antart e t
cilave n mes veti
komunikojn prmes
prdorimit t mjeteve
bashkkohore
elektronike t
komunikimit, n vend
se t komunikimit
j
direkt
PJESA E TRET
ndjehet komunikimi dhe komunikimi i keq mes funksioneve

punuese t m shum njsive punuese. Ekzistojn dy arsye
pr kt. E para, pr shkak t ekzistimit t qllimeve dhe
funksioneve t ndryshme t njsive organizative n kuadr
t ndrmarrjes s njjt dhe e dyta, pr shkak t raportit t
ndryshm t menaxherve ndaj zgjidhjes s problemit.
Me formimin e ekipeve interfunksionale arrihet
komunikimi direkt dhe njohja m e mir e pjestarve
t funksioneve t ndryshme. Kshtu, prmes procesit t
bashkpunimit, mirkuptimit, shkmbimit t qndrimeve dhe
informatave kmbngulet q t harmonizohen interesat dhe t
zgjidhet problemi. Ekipet inter-funksionale jan veanrisht t
rndsishme dhe t dobishme, ather kur sht e nevojshme
q t realizohet projekti n t cilin duhet t marrin pjes antar
t m shum funksioneve t ndryshme.
Ekipet virtuale jan ekipe antart e t cilave n mes
veti komunikojn prmes prdorimit t mjeteve bashkkohore
elektronike t komunikimit, n vend se t komunikimit direkt.
Prparimi bashkkohor i teknologjis antarve t ekipit u
mundson q t komunikojn, t shkmbejn ide, njohuri dhe
informata, pa mos qen n hapsirn e njjt. Shfrytzimi i
posts elektronike, video konferencs, halogrameve, ueb
faqeve, internet rrjetit etj, mundson q antart e ekipit t
jen n pjes t ndryshme t bots, por megjithat t punojn
si ekip. Pr kt lloj t ekipit veanrisht sht e rndsishme
shfrytzimi i video konferencs me t ciln realizohet
komunikimi n kohn reale prmes kontaktit vizual midis
antarve t ekipit.
5. FORMIMI I EKIPIT
Q t ndrtohet ekip efektiv dhe efikas nevojitet q t
zbatohen disa aktivitete t caktuara edhet at:
1. Dizajnimi i ekipit dhe
2. Sigurimi i kornizs prkatse pr punn e ekipit.
293
PJESA E TRET
5.1 DISAJNIMI I EKIPIT
Dizajnimi i ekipit nnkupton ndrmarrjen e m shum

aktiviteteve si n sfern e strukturimit organizativ, ashtu edhe
n sfern e resurseve njerzore. Dizajnimi i ekipit i prmban
aktivitetet si vijojn:
Me fjal t tjera, pr antart e ekipit q t identifikohen
me t dhe ta investojn tr energjin kreative n pun,
domosdo duhet q ekipi t ket detyr dalluese e cila sht
e qart, e plot dhe e ndar nga detyrat tjera t rregullta n
organizatn. Po ashtu, detyra duhet t jet me rndsi t madhe
pr ndrmarrjen n trsi.
Definimi i autoritetit t ekipit (prcaktimi i autonomis).
Ekipi duhet t ket autoritet t qart n zgjidhjen e problemit
ose n realizimin e detyrs. Pr t realizuar me sukses qllimin
nevojitet q ekipi t ket autoritet t deleguar, gjegjsisht
autonomi t caktuar pr zgjidhjen e problemeve. Do t thot,
nse ekipit i jepet pr detyr q ta zvogloj shpenzimin e
energjis n prodhimtarin, ai domosdo duhet t ket autoritet
q ti ndryshoj proceset e prodhimtaris, organizmit t
prodhimtaris dhe ngjashm. Me kt rast, duhet pasur
parasysh kufijt e autonomis duhet t jen t vendosura n
mnyr t qart.
Prcaktimi i madhsis optimale t ekipit. Madhsia e
ekipit varet nga detyra e tij. Zakonisht kjo madhsi duhet t
lviz prej 5 deri n 7 antar.
Struktura e ekipit. Gjat formimit t ekipit domosdo
duhet t zgjidhet shtja pr strukturn e tij interne. Kjo
prfshin shum shtje t rndsishme si jan: caktimi i liderit
dhe definimi i autoritetit t tij, mnyra e marrjes s vendimeve,
n ciln mnyr ndahen rolet dhe detyrat n ekipin, n ciln
mnyr do t zgjidhen konfliktet etj. T gjitha kto shtje,
paraprakisht duhet t definohen nga ana e autoriteteve t larta
ose nga ata q jan prgjegjs pr ta formuar ekipin. Kur sht
fjala pr ekipet vetqeverisse, ather nnkuptohet se ekipi
prej brenda n mnyr t pavarur do t bj caktimin e liderit,
ndarjen e roleve t ekipit, vrtetimin e mnyrs s puns dhe
organizimit etj.
294
PJESA E TRET
Zgjedhja e antarve t ekipit. Kjo pjes e procesit t

formimit t ekipit sht veanrisht i rndsishm, meq prej
tij varet se si do t punoj ekipi n t ardhmen. Nse n ekipin
kyen njerz t gabuar organizimi i mtejshm i ekipit do t
ishte i padobishm.
Personi prgjegjs pr zgjedhjen e antarve t ekipit
duhet t mbaj llogari pr
Arsimin. Antart e ekipit t disponojn me nivel t
nevojshm t arsimit, domosdo pr t prmbushur detyrn.
Preferohet q antart e ekipit t ken njohuri t kompletuara.
Aftsit dhe shkathtsit. Antart e ekipit duhet
t posedojn aftsi dhe shkathtsi t cilat do t mund t
shfrytzohen gjat zgjidhjes s problemit ose gjat paraqitjes
s situatave specifike. Ata duhet t tregojn gatishmri dhe
shkathtsi t mnyrs s shpejt dhe efektive pr zgjidhjen e
problemit.
Personalitetet e antarve t ekipit. Antart e
ekipit duhet t jen t gatshm q ti pranojn mendimet dhe
qndrimet e ndryshme t t tjerve. Duhet t bhet prpjekje,
q n ekipin t prfshihen persona me karaktere t ngjashme.
Nse kyen n ekipin karaktere t ndryshme, ather mund t
humbet shum koh pr harmonizimin e dallimeve t karakterit
mes antarve. E gjith kjo negativisht do t shprehet mbi
cilsin e rezultatit prfundimtar.
Prirjet pr pun ekipore. Antar t ekipit duhet t
zgjedhen ata t cilt kan prirje pr pun ekipore. T gjith
njerzit mund t punojn n ekipe, por disa kt e bjn m
mir, e disa m keq se t tjert. Gjat zgjedhjes s antarve
t ekipit duhet tju jepet prparsi atyre, pr t cilt dihet se n
angazhimin paraprak ekipor kan treguar rezultate t mira dhe
prshtatje t madhe.
5.2 PRCAKTIM I KORNIZS PR VEPRIMIN E EKIPIT
Prcaktimi i kornizs prkatse pr veprim t ekipit

nnkupton prgatitje administrativo-teknike t ekipit pr pun.
Prgatitja duhet t kontribuoj pr krijimin e kushteve, t cilat
jan t nevojshm pr veprimin efikas t ekipit n kornizat
295
PJESA E TRET
e organizats vem ekzistuese. Prcaktimi i kornizave ka t

bj me:
Raportin e ekipit me organizatn. Q ekipi t jet i
suksesshm, gjegjsisht t jep zgjidhje cilsore nevojitet q
paraprakisht t rregullohen marrdhniet e ekipit dhe antarve
t tij me organizatn. Ekipi formohet si struktur e veant,
e cila imponohet mbi organizatn. Andaj, mund t paraqiten
m shum relacion t cilat ndikojn mbi raportin e ekipit
me organizatn. Njra nga ato sht mundsia pr konflikte,
vemas n organizatat e mdha, pr shkak t paraqitjes s
komandimit t dyfisht. do antar i ekipit mund t rrjedh
prej njsive t ndryshme organizative, t cilt ve m kan
udhheqs t tyre dhe kan qen nn ndikim t tyre t autoritetit.
Nga ana tjetr, me formimin e ekipit antari vihet nn ndikim
t autoritetit t lidert. Ktu paraqiten kushte t konfliktit pr
shkak t paraqitjes s komandimit t dyfisht, vemas nse
urdhrat e udhheqsve dallohen. Po ashtu, konfliktet mund t
ngjajn edhe pr shkak t kohzgjatjes s orarit t puns. Me
fjal t tjera, antari i ekipit ka detyra t veanta t cilat shpesh
her krkojn q ta vazhdojn qndrimin n organizat. Duke
marr parasysh at se orari i puns sht i kufizuar, antari
i ekipit vendoset para zgjedhjes se cilat detyra t puns ti
kryej: A kan t bjn detyrat e vendosura me ekipin apo
detyrat e puns t cilat dalin jan nga puna e rregullt? Si far
zgjidhje mund t shrbej definimi i paraprak, sa ka koh t
orarit t tij t puns antari mund ti kushtoj puns s ekipit,
e sa koh puns s rregullt.
Sigurimin e resurseve pr pun t ekipit. Resurset jan
pjes e rndsishme e puns s ekipit. Andaj sht shum me
rndsi, si pr punn e ekipit, ashtu edhe pr tr organizatn
q t sigurohet qasje ndaj resurseve dhe shfrytzimin e tyre
racionale. Ata, prej prpara duhet t jen t siguruar dhe tu
prgjigjen krkesave dhe nevojave t antarve t ekipit. Ku
flitet pr resurset e ekipit, nuk mendohet vetm pr kushtet
materiale dhe financiare, por edhe pr sigurimin e: hapsirs,
pajisjes, energjis etj.
296
PJESA E TRET
Definimi i sistemit pr shprblim. Vlersimi dhe

shprblimi n t shumtn e rasteve i orientuar n individin,
e jo n ekipin. Kur pr suksesin dhe mossuksesin e ekipit
shprblehet ose ndshkohet nj antar i tij, kjo mund ta
shkatrroj punn ekipore. Pr at shkak q n fillim duhet
t vendosen kriteret sipas t cilave do t shprblehet ose
sanksionohet rezultati i arritur. M s miri sht q shprblimi
dhe ndshkimi t shprndahen n mnyr t barabart dhe t
drejt mes antarve t ekipit. Kjo mund t arrihet n mnyrn
si vijon.
S pari her t shprblehet ose ndshkohet tr ekipi. M
pas, antart e ekipit, n mnyr t mvetsishme ta caktojn
pjesmarrjen individuale n suksesin ose mossuksesin e
ekipit. N baz t ksaj caktojn shprblimin dhe ndshkimin
pr antart.
NOCIONET KYE:
EKIPI
PUNA EKIPORE
ROLI EKIPOR
EKIPI PROJEKTUES
EKIPI VETQEVERISS
EKIPI INTERFUNKSIONAL
EKIPI VIRTUEL
PRMBLEDHJE
Ekipi paraqet form e organizimit formal t nj grupit t vogl njerzish t
cilt kan shkathtsi t harmonizuara, qllime t prbashkta dhe prgjegjsi t
prbashkt.
Ekipi dhe puna ekipore ofrojn mundsi me prpjekje t prbashkta pr t
arritur rezultate m t mira n krahasim me rezultatet e individve.
Roli nnkupton prmbledhje t stileve t pritura t sjelljes s dikujt i cili merr
pozit t caktuar n bashksin.
297
PJESA E TRET
Ekipet pr zgjidhjen e problemeve jan ato ekipe, t cilat formohen me qllim

q t propozojn zgjidhje pr ndonj problem specifik n ndrmarrjen.
Me ekipet vetqeverisse nnkuptohen ato ekipe t cilat posedojn
autoritet q n mnyr t pavarur ti vendosin qllimet e vendosura, ti zgjedhin
metodat dhe mnyrat e tyre t puns, ta vendosin organizimin e puns, n mnyr t
pavarur t bjn kontrollimin e rezultateve etj.
Ekipet virtuale paraqesin lloje t ekipeve t tilla antart e t cils
n mes veti komunikojn prmes prdorimit t mjeteve bashkkohore elektronike t
komunikimit n vend t komunikimit direkt.
Pyetje pr diskutim:
1. ka paraqet ekipi?
2. Cilat jan prparsit e ekipit dhe puns ekipore?
3. Cilat jan karakteristikat e ekipit?
4. Theksoi dallimet mes ekipit dhe grupit?
5. ka paraqet roli ekipor?
6. far role ekipore mund t ekzistojn?
7. far lloje t ekipeve ekzistojn dhe cilat jan karakteristikat e tyre?
8. ka prfshin procesi i dizajnimit t ekipit?
9. far kornizash duhet t ket ekipi q t funksionoj me sukses?
298
TEMA
3
ORGANIZATA E BIZNESIT
PRMBAJTJA E TEMS:
1. Definicioni pr organizatn
2. Organizata si sistem
3. Organizata formale dhe jo formale
4. Format e organizatave afariste profitabile
4.1. Ndrmarrje me pronsi individuale
4.2. Partneriteti
4.3. Korporata
5. Organizatat afariste jo profitabile
5.1. Oda ekonomike
5.2. Oda e artizanatit
5.3. Ndrmarrjet shtetrore, institucionet dhe agjencit.
6. Format e veanta t biznes organizatave
QLLIMET E MSIMIT
t shpjegoni ka jan organizatat;
t kuptoni cilat jan organizata formale e cilat jo formale;
ti identifikoni dhe dalloni organizatat afariste profitabile;
ti definoni ndrmarrjet me pronsi individuale;
ti dalloni partneritetet;
ti definoni korporatat;
ti dalloni organizatat afariste jo profitabile: Oda ekonomike, odat e artizanatit,
ndrmarrjet shtetrore;
ti identifikoni biznes organizatat tjera: kooperativat, shoqatat, korporatat, biznes
inkubatort, zonat industriale.
299
PJESA E TRET
1. DEFINICIONI PR ORGANIZATN
Nocioni organizat
paraqet nj grup t
caktuar njerzish
t cilt punojn s
bashku.
Organizata/
organizimi mund
t ket dy kuptime.
Kuptimi i par ka t
bj me organizatn
si rrjet i raporteve
n mes individve,
ndrsa kuptimi i dyt
(organizimi) ka t
bjj me organizimin
si proces.
Nocioni organizat paraqet nj grup t caktuar njerzish

t cilt punojn s bashku. Shpeshher, nocioni organizat
barazohet me nocionin sistem, meq t dy nocionet kan t
bjn me elemente t ndrlidhura dhe t varura mes veti, t
orientuara drejt realizimit t qllimeve t caktuara. Dallimi mes
sistemit dhe organizats sht n at se organizata nuk paraqet
njsi fizike. N t, mes tjerash ka edhe elemente psikologjike,
integruese dhe kooperative t cilat krijohen mes antarve,
kurse n sistemin ato elemente thuajse se nuk ekzistojn. Nga
ana tjetr, mund t thuhet se nocioni sistem sht nocion m i
gjer se nocioni organizat. Kur prmendet nocioni organizat
shpesh mendohet pr ndrmarrje.
Organizata mund t ket dy kuptime. Kuptimi i par ka
t bj me organizatn si rrjet i raporteve n mes individve.
Bhet fjal pr struktur statike t organizats.
Kjo qasje mundson q organizata t analizohet n aspekt
t karakteristikave t elementeve t strukturs. Gjithashtu,
kjo qasje mundson t krahasohen dallimet e elementeve t
brendshme, si dhe t bhet krahasimi me organizatat tjera.
Kuptimi i dyt ka t bj me organizimin si proces, n t ciln
rendsi primare kan komponentt zhvilluese, gjegjsisht
elementet t cilat kontribuojn pr rritjen e organizats.
Organizata i bashkon punt e ndryshme n ndrmarrje
n nj sistem efikas pr t realizuar qllimet e caktuara. Gjat
definimit t organizats hasen qasje t ndryshme varsisht nga
elementet t cilat e prbjn. Kshtu, organizata definohet
si njsi shoqrore e cila prfshin dy a m shum persona
aktivitetet e t cilve jan t orientuara drejt realizimit t
qllimeve personale dhe qllimeve t ndrmarrjes, gjegjsisht
sistem i aktiviteteve strukturore me kufi t caktuar t
veprimtaris. Definicioni i prfshin kto elemente:
1. Organizata definohet si njsi shoqrore, meq sht e
formuar nga nj grup njerzish t cilt n t kryejn funksione
t caktuara.
301
Menaxheri n
organizat duhet n
vazhdimsi t tentoj
ti organizoj resurset
financiare, njerzore
dhe kapitale.
PJESA E TRET
2. Organizata sht e orientuar drejt synimit, meq

antart e saj tentojn t arrijn nj apo m shum rezultateve.
3. Detyrat dhe prgjegjsit n organizat jan t ndara
n mes antarve.
4. Kufijt e veprimtaris caktojn cilat elemente jan
brenda, e cilat jasht organizats. Ato duhet t tregojn deri ku
mund t punoj organizata.
Organizata ka rol t rndsishm pr plotsimin e
nevojave t njeriut. Njerzit, n organizat bashkohen pr t
realizuar qllimet e prbashkta. Organizata funksionon n
princip t ndarjes s puns mes antarve. Gjat realizimit t
funksionit t prodhimit, puna fillimisht ndahet n m shum
detyra t puns. Ajo bhet pr shkak t madhsis s puns,
ndrlikueshmris s operacioneve, mundsive teknike,
kufizimeve kohore, natyrs s operacioneve,procedurave t
njpasnjshme, specialiteteve t puntorve etj.
Roli i menaxherit n organizat sht i rndsishm,
meq n vazhdimsi duhet t tentoj ti organizoj resurset
financiare, njerzore dhe kapitale. do antar i organizats
sht faktor i rndsishm pr kryerjen e detyrave, ndaj pr
at shkak duhet t posedoj aftsi dhe shkathtsi prkatse t
cilat do t prshtaten me ndrlikueshmrin e operacioneve t
puns.
2. ORGANIZATA SI NJ SISTEM
Organizata paraqet sistem, meq i plotson kto kushte:
- organizata sht e prbr nga elemente t cilat jan
t ndrlidhura mes veti;
- elementet e organizats jan t varura njra prej
tjetrs;
- organizata ka mekanizma pr rregullim dhe kontroll;
- organizata sht trsi e cila sht e orientuar drejt
realizimit t qllimeve;
- organizata sht sistem psikologjik n t cilin antart
punojn n grupe;
302
Organizata si nj
sistem paraqet
prmbledhje t
elementeve t varura
t cilat inputin e
transformojn n
autput.
j
PJESA E TRET
- organizata sht sistem teknik n t cilin antart

shfrytzojn njohuri dhe teknika pr punn etj.
Organizata si nj sistem duhet t prdor resurse nga
rrethina, pr ti shfrytzuar pr realizimin e qllimeve. Elementet
e organizats duhet t jen prputhura dhe t koordinuara n
trsi efikase dhe efektive.
Organizata si nj sistem paraqet prmbledhje t
elementeve t varura t cilat inputin e transformojn n autput.
Kjo mund t kuptohet si nj sistem i hapur dhe i mbyllur.
Sistemi i mbyllur nuk varet prej rrethins, ai vepron si nj
entitet autonom i izoluar nga bota e jashtme. N at ekzistojn
t gjitha resurset e nevojshme. Udhheqja me sistem t mbyllur
sht i leht dhe i thjesht, meq nuk ekzistojn kurrfar ndikime
nga jasht, ndrsa lidhjet e brendshme jan t pa ndryshuara.
Organizata si nj sistem i hapur, pr t mbijetuar
duhet t funksionoj n rrethinn. Ajo duhet vazhdimisht t
ndryshohet dhe prshtatet me ndryshimet t cilat vijn nga
jasht. Elementet e brendshme jan n ndikim t faktorve
t jashtm. Ata, pr t qen konkurrent duhet vazhdimisht ti
ndryshojn performansat e tyre. Organizata si sistem i hapur
sht n komunikim t vazhdueshm me faktort e jashtm,
sidomos pr shkak t nevojs s resurseve. Prshtatshmria e
organizats drejt ndryshimeve manifestohet prmes rezultatit
final. Gjegjsisht, resurset dhe rezultati final jan dy elementet
q e lidhin organizatn me rrethinn. Efikasiteti i organizats
varet nga ajo se sa resurse jan t nevojshme pr prodhimin e
nj sasie t caktuar t prodhimeve. N organizat funksionojn
edhe nnsisteme. Ato paraqesin njsi n t cilat kryhen
aktivitete t ndryshme.
3. ORGANIZATA FORMALE DHE JO FORMALE

Kriteri i prgjithshm pr klasifikimin e organizatave
sht sipas shkalls s strukturimit t tyre. Ato mund t jen:
organizata formale dhe jo formale.
303
Organizata formale
sht struktur e
definuar qart e
cila e prshkruan
autoritetin,
obligimet, fuqin dhe
prgjegjsin.
j
Organizata jo formale
i prmban raportet,
t cilat nuk jan
t strukturuara n
ndrmarrje.
304
PJESA E TRET
Organizata formale. Organizata formale sht

organizim oficial i ndrmarrjes.
Organizata formale sht struktur e definuar qart e cila
e prshkruan autoritetin, obligimet, fuqin dhe prgjegjsin.
Ajo i definon kanalet e komunikimit. Organizata formale
sht e prhershme dhe e planifikuar, meq thekson radhitje t
procedurave. Pr at, ajo nuk sht mjaft fleksibile. Antarsimi
n kt lloj organizate sht vullnetarisht dhe i ndrgjegjshm.
Ajo i prfshin: punt q duhen t kryhen, raportet n mes
pjesve t saja, autoritetin dhe prgjegjsin e menaxherve,
vendet e puns n do sektor, nivelin e vendimeve, kanalet e
komunikacionit etj.
Organizat formale ekziston nse:
- ekzistojn persona q jan n mundsi t komunikojn
njri me tjetrin;
- ekzistojn persona t cilt jan t gatshm t
kontribuojn n pun;
- ekzistojn persona q do t merren me qllimin
kryesor.
Struktura formale zakonisht sht rezultat i vendosjes
dhe nga natyra e saj e tregon mnyrn n t ciln aktivitetet
duhet t realizohen. Struktura formale e organizats i jep
kornizat pr zhvillim t kanaleve t komunikimit pas s cilave
menaxheri mund ti koordinoj, orientoj dhe kontrolloj
aktivitetet e t varurve. Kjo shpesh sht e vendosur si skem
e organizats.
Organizata jo formale. Organizata jo formale i prmban
raportet, t cilat nuk jan t strukturuara n ndrmarrje. Ajo
paraqet prmbledhje t kontakteve personale dhe raporteve
t individve, ose grupeve t cilat punojn n organizatn
formale.
Organizata jo formale prmban aktivitete, raporte
t cilat nuk jan t prfshira shemn e organizats formale,
ndrsa shfrytzohet pr raporte kolegjiale dhe raporte t tjera
q ekzistojn n ndrmarrje.
PJESA E TRET
Organizata formale mund t jet e ngadalshme ndaj

ndikimeve t jashtme, me ka formohen raporte jo formale
n pun. Organizimi jo formale mund t jet e dmshme pr
organizatn n trsi, veanrisht nse punon ngadal ose
gabim. Organizata jo formale i prfshin t gjitha aktivitetet
dhe raportet e pa planifikuara, q formohen n mes antarve.
Kjo ndryshe thirret organizat spontane.
Organizata jo formale sht e pa definuar dhe strukturuar.
Ajo mund t transformohet n organizat formale nse raportet
bhen t strukturuara dhe definuara. Gjithashtu, organizata
formale mund t transformohet n organizat jo formale nse
raportet e definuara dhe t strukturuara ndryshohen dhe n
raporte jo formale.
4. FORMAT E ORGANIZATAVE AFARISTE

PROFITABILE
Organizatat afariste
profitabile jan t
formuara si rezultat
i iniciativs private
motiv i t cilve sht
realizimi i fitimit.
Organizatat afarist profitabile jan karakteristik

kryesore e ekonomis t tregut. Ato jan barts t aktiviteteve
ekonomike, prej t cils varet rritja ekonomike dhe zhvillimi
i do vendi. Kto biznese paraqiten aty ku paraqiten mundsi
pr realizimin e fitimit.
Organizatat afariste profitabile formohen dhe
organizohen si rezultat i iniciativs private, shtyll e s cils
sht pronsia private, ndrsa motiv kryesor sht realizimi i
fitimit.
Ekzistojn tre forma t organizatave afariste profitabile:
) Ndrmarrje m pronsi individuale
b) Partneriteti
c) Korporata
4.1. NDRMARRJE ME PRONSI INDIVIDUALE
Kjo form e organizats afariste m shpesh ka t

bj me ndrmarrje t vogla n pronsi t nj individi, i cili
305
Ndrmarrjet me
pronsi individuale
doher kan qen
subjekte tipike pr
ekonomin e tregut.
306
PJESA E TRET
pr obligimet e firms prgjigjet me prgjegjsi t plot, t

pakufizuar.
Ndrmarrjet me pronsi individuale doher kan qen
subjekte tipike pr ekonomin e tregut. Veprimtaria e lir e
tregut, pronsia private dhe liria e iniciativs private jan
rrethin e tyre m natyrore.
Ndrmarrjet m pronsi individuale n numr t
madh jan t prfaqsuara, n strukturn e prgjithshme
t firmave n do vend. Ata jan t shprndara n t gjith
sektort e ekonomis. Kshtu, n zejtari, tregti, hotelieri dhe
prodhimtari t imt, jan m prezent t ashtuquajturat biznese
t vogla familjare t cilat jan t themeluara nga nj person
dhe punsojn numr t vogl t njerzve. Ato japin shrbime
nj numri t caktuar t shfrytzuesve dhe prodhojn sasi t
vogla t prodhimeve t cilat jan t mjaftueshme ti plotsojn
nevojat lokale t popullsis. Gjithashtu, ato paraqiten edhe si
firma t vogla pr servisimi si jan biznese pr mirmbajtje,
pastrim, kontroll etj.
Nj numr i madh i ndrmarrjeve me pronsi individuale
n bujqsi veprojn si prodhues t regjistruar individual t
bujqsis.
N mnyr t ngjashme si kooperantt individual n
bujqsi, bizneset e vogla sigurojn prodhime pr nevojat e
bizneseve t mdha n industri. Nuk jan t shpeshta rastet kur
prodhimi i pjesve t caktuara nga nj prodhim i ndrlikuar
q e prodhojn ndrmarrjet e mdha industriale u jepet
bizneseve t vogla prodhuese. Ata kyen n ndonj faz t
prodhimit t produktit me prmbajtje t ndrlikuar, ose vetm
n prodhimin e nj pjese t saj, mbi baza kooperative.
Ndrmarrjet me pronsi individuale japin kontribut t
madh n hapjen e vendeve t puns, veanrisht sipas principit
t vetpunsimit. Kjo do t thot se kto kan ndikim t madh
n uljen e shkalls s papunsis, duke dhn kontribut n
zhvillimin e ekonomis n trsi.
Ata kan ndikim t madh n zhvillimin e vendeve m
pak t zhvilluara. Investimet relative t vogla dhe nevoja e vogl
Prparsi m e njohur
e ndrmarrjeve t
vogla sht adaptimi
i tyre n treg.
PJESA E TRET
pr fuqi puntore t specializuar, jan kushte t mjaftueshme

pr nxitjen e rritjes s vendeve m pak t zhvilluara. Rndsia
e ndrmarrjes me pronsi individuale shikohet nga kto efekte
pozitive:
krijojn vende t reja t puns;
e angazhojn kapitalin e lir t qytetarve dhe
bizneseve n ekonomin;
i aktivizojn resurset lokale q jan n dispozicion;
kontribuojn pr zvoglimin papunsis lokale;
m s lehti i prvetsojn eksperiencat e reja me ka
kontribuojn pr zmadhimin e sasis, strukturs dhe cilsis
s prodhimeve t saja, duke i rrnuar strukturat monopoliste
t tregut;
veprojn n baza kooperative. Kto kontribuojn t
ulen shpenzimet t cilat ndrmarrjet e mdha nuk mund ti
anashkalojn;
shpesh prdorin teknologji universale q bn kursim
t resursit m t shtrenjt kapitalit. Kjo teknologji n t
njjtn koh sht shum fleksibile. Ajo mund t shfrytzohet
pr qllime t ndryshme dhe shpejt t riorganizohet n
pajtueshmri me nevojat dhe krkesat e tregut;
ato jan veanrisht fleksibile ndaj reagimit t
ndryshimeve t tregut dhe krizave ekonomike;
Prparsi m e njohur e ndrmarrjeve t vogla me
pronsi personale sht adaptimi i tyre n ndryshimet e
tregut.
Gjithashtu, ato mund shum leht ti adaptojn mimet
e prodhimeve t tyre, sipas oferts dhe krkess aktuale. N
kt mnyr shpejt prshtatet drejt krkesave t tregut dhe
madhsis s saj.
4.2. PARTNERITETI
Partneriteti (ortakri, partnership) paraqet ndrmarrje t

themeluar nga dy ose m shum persona (partner ose ortak)
t cilt pr obligimet e tyre t ndrmarrjes kan prgjegjsi
307
Arsyet pr formimin
e partneritetit m
shpesh jan t
shkaktuara nga
burimet financiare t
kufizuara t kapitalit
t pronarit individual.
j
PJESA E TRET
t kufizuar, deri n nivelin e investimit, ose pa kufi, me tr

pasurin e tyre. Partneritet mund t formojn persona fizik dhe
juridik.
Arsyet pr formimin e partneritetit m shpesh jan t
shkaktuara nga burimet financiare t kufizuara t kapitalit t
pronarit individual dhe nga nevoja pr sigurimin e resurseve:
objekte, makina, mjete, teknologji etj. Pronari individual pr
ta zmadhuar kapitalin, n biznes gjen dhe ky nj ose m
shum partner t cilt kan mjete kapitale dhe dshirojn ti
investojn ato n ndrmarrjen. N kt mnyr, ndrmarrja
siguron mjete t rndsishme financiare dhe kapitale t cilat
jan t nevojshme pr kryerjen normale t puns. Madhsia
dhe struktura e mjeteve t cilat sigurohen me formimin e
raporteve partnere krijon kushte pr rritje dhe zhvillim t
mtutjeshm t ndrmarrjes. Kjo paraqet garanci dhe baz pr
bankat dhe institucioneve tjera financiare, q ti mundsojn
kredi ndrmarrjes me kushte t volitshme.
Partnert, t cilt kan investuar mjete n ndrmarrje
i caktojn t drejtat dhe obligimet e tyre varsisht nga pjesa
e tyre, gjegjsisht n varsi nga investimet e tyre n pjesn
prbrse t ndrmarrjes me partneritet. Nga kjo rrjedh se,
pjesmarrja e partnerve n udhheqsin, ndarjen e fitimit, si
dhe pjesmarrja n mbulimin e humbjes varet nga madhsia e
kapitalit t investuar n ndrmarrje.
4.3. KORPORATA
Korporatat luajn rol t rndsishm n zhvillimin

ekonomik t do vendi, meq ata jan barts kryesor dhe fuqi
shtytse e aktivitetit ekonomik. Korporata paraqet ndrmarrje
n pronsi grupore private, kapitali i t cilve sht i caktuar
dhe i ndar n pjes t barabarta t cilat jan t paraqitura n
vrtetime me shkrim, aksione.
Poseduesit, gjegjsisht pronart e aksioneve marrin
pjes n strukturn pronsore me nj ose m shum aksione. Pr
obligimet, korporata prgjigjet me tr pasurin e saj, ndrsa
308
Shoqata aksionare
korporata, kapitalin
fillestar e siguron
vetm me emision t
aksioneve.
PJESA E TRET
aksionart nuk kan kurrfar obligime ndaj korporats, ose

ndaj kreditorve tjer. Nse korporata falimenton, aksionart
mund t humbin vetm investimin fillestar t kapitalit.
Formimi i korporats (shoqats aksionare), njjt
sikur tek partneriteti, rrjedh nga nevoja pr t siguruar kapital
plotsues pr zhvillimin e ndrmarrjes.
Shoqata aksionare korporata, kapitalin fillestar e
siguron vetm me imitim t aksioneve.
Korporata themelohet me aktin pr themelim t
organeve t korporats. Themelimi mund t jet n dy mnyra:
simultane dhe sukcesive.
Themelimi simultant i shoqats aksionare sht kur
themeluesit vet ose s bashku me njerz t tjer, personalisht
ose prmes ndonj prfaqsuesi, i marrin t gjitha aksionet pa
lajmrim publik dhe japin deklarat se jan duke themeluar
shoqat. N kt mnyr korporata siguron mjete nga
aksionart, ndrsa aksionart marrin vrtetime me shkrim
aksione t cilat prgjigjen n mnyr nominale me investimin
e kapitalit.
Themelimi sukcesiv i shoqats aksionare sht me
regjistrimin e t gjitha ose nj numri t caktuar t aksioneve
n form lajmrimi n mjetet pr informim publik. T gjith
personat t cilt konsiderojn se ndrmarrja e sapoformuar do
t arrij fitim, mund t paguajn t holla duke u br pronar
t aksioneve.
Si blers t aksioneve mund t lajmrohen t gjitha
subjektet t cilat posedojn t holla t lira dhe q dshirojn
ta investojn kapitalin e tyre n ndonj korporat: qytetar,
ndrmarrje private, ndrmarrje dhe institucione shtetrore,
investitor institucional (fonde pensionale, fonde pr investim)
etj.
Gjat puns, korporata mund t ballafaqohet me
munges t t hollave pr financim t projekteve t caktuara
(fitimi i realizuar t mos jet i mjaftueshm ta mbulon
financimin, ndrsa qasja ndaj bankave t jet e kufizuar).
N kt rast haprohet drejt emisionit t ri t aksioneve. Kjo
309
Aksionariteti sht
metod efikase
pr mobilizimin
me kapital t lir
pr zhvillimin e
korporatave
310
PJESA E TRET
mnyr e mbledhjes s kapitalit sht thuajse se identike, sikur

n rastin e themelimit simultan. Dallimi i vetm sht n at
se tani emisionin e aksioneve shtes n vend t shoqats s re,
ve m e bn shoqata ekzistuese aksionare.
Nse ndrmarrja punon me sukses dhe realizon fitime
t larta dhe stabile, interesi pr blerjen e aksioneve t saja do
t jet i madh. Aksionet mund t jen t blera nga nj numr i
madh njerzish. Pr kt shkak, llogaritet se mnyra aksionare
sht metod efikase pr mobilizimin me kapital t lir pr
zhvillimin e korporatave.
Korporatat, n vendet me treg ekonomik t zhvilluar,
teknikn pr imitim dhe plasman t aksioneve ua lshojn
bankave. N SHBA pr shembull, ekzistojn banka t
specializuara pr marrjen dhe plasmanin e emisioneve t
letrave me vler (aksioneve dhe obligacioneve). Bankat n
kto operacione paraqiten si ndrmjetsues financiar. Ato
lajmrohen si nj lloj i tregtarve me letra me vler. Fitimin e
realizojn nga dallimi n mimin me t cilin i blejn aksionet
nga korporata dhe mimin me t cilin i shesin aksionet.
Parashtrohet pyetja, pse investitort privat dhe
institucional blejn aksione? Pr shkak se pronari i aksionit,
aksionari fiton dy t drejta themelore edhe at: S pari,
t merr pjes n shprndarjen e fitimit q do ta realizoj
korporata (dividend). E dyta, t merr pjes n udhheqjen me
ndrmarrjen varsisht nga madhsia e kapitalit t investuar,
sipas principit nj aksion nj vot.
Karakteristikat e prbashkta t korporatave jan kto:
Korporatat i shfrytzojn efektet nga ekonomit
rritse. Ato furnizohen me lnd t para dhe materiale n sasi
t mdha me mime m t ulta. Gjithashtu, kto ndrmarrje
realizojn sasi t mdha t prodhimtaris e cila u mundson t
ken shpenzime m t vogla prodhuese pr nj produkt, e me
kt edhe mim t ult t shitjes s prodhimit final.
Korporatat thuajse rregullisht disponojn mjete t
mdha t t hollave me t cilat e sigurojn aftsin e tyre pr
t marr kredi. Kjo u siguron m leht t vijn deri tek t holla
PJESA E TRET
ose mjetet shtes kredi nga bankat. Bankat i shikojn ato

partner t sigurt afarist dhe t vazhdueshm.
Korporata sht organizat e cila ka metod efikase
pr mbledhjen e kapitalit t lir. ajo sht n gjendje, pr nj
koh shum t shkurtr ta mobilizoj dhe ekonomikisht ta
orientoj kapitalin e lir q gjendet tek qytetart dhe afaristt.
Korporata ka ekzistim t prhershm, pa marr parasysh
aksionet sa her i ndryshojn pronart e tyre, gjegjsisht pa
marr parasysh jetn e aksionarve.
Kapitali i korporats sht burim me cilsi t lart t
financimit t rritjes dhe zhvillimit t ndrmarrjes. Ndrmarrja
prmes tij fiton mjete t prhershme personale, pr shkak q
nuk ka obligim q tua kthej ato mjete aksionarve, nse ata i
krkojn nga ndrmarrja.
Korporatat jan n mundsi t sigurojn menaxhment
efikas dhe me kualitet t lart.
Korporatat kan qendra t tyre pr hulumtim dhe
zhvillim, q paraqet komponent shum t rndsishme
pr zbatim t vazhdueshm t inovacioneve dhe zhvillimit
teknologjik.
Fitimi i korporats i nnshtrohet tatimeve t
dyfishta. M s pari, korporata paguan tatim pr fitimin
(tatim korporativ), ndrsa pastaj aksionart paguajn tatim t
dividendve q i marrin nga korporata.
5. ORGANIZATAT AFARISTE JO PROFITABILE

5.1. ODA EKONOMIKE
Odat ekonomike
jan bashksi afariste
t specializuara t
cilat punn e tyre
e orientojn drejt
interesit t antarve
t saj
j
Odat ekonomike paraqesin asociacione t pavarura, jo

qeveritare t personave fizik ose juridik t cilt kryejn pun
t regjistruar. Ato jan bashksi profesionale dhe afariste t
cilat punn e tyre e orientojn drejt interesave dhe nevojave
t antarve t saj. Bhet fjal pr organizata jo profitabile
t cilat aktivitetet e tyre i financojn nga antarsia, fondet
buxhetore, pagesat e taksave dhe donacioneve.
311
PJESA E TRET
Sferat m t shpeshta t veprimtaris t odave ekonomike

jan: rritjen e konkurrencs n ekonomin vendore, avancimin
e zhvillimit ekonomik t vendit, zvoglimin e ekonomis
jolegale, kufizimin e konkurrencs jo-lojale etj.
Kto organizata i prfaqsojn interesat e prbashkta
t ndrmarrjeve para organeve dhe institucioneve shtetrore,
gjat kreditimit t sistemit ekonomik, gjat marrjes s masave
t politiks ekonomike, gjat ndryshimit t kushteve pr
rrjedhjen e veprimtaris ekonomike etj. Odat ekonomike
paraqesin asociacione n t cilat takohen antart e saj pr
t br marrveshje, pr ti pajtuar interesat dhe aktivitetet
e ndrmarrjeve, pr t vrtetuar qndrimet e prbashkta, t
bjn shkmbim t eksperiencave, t realizojn bashkpunim
t prbashkt dhe paraqitje t prbashkt n tregjet e huaja etj.
Pr shkak t funksionimit m t mir, si dhe pr shkak
t mbrojtjes t interesave t antarve, odat ekonomike jan
t organizuara n sektor t ndryshm : sektori i ndrtimtaris
n t cilin jan t antarsuar ndrmarrje ndrtimore, sektori i
hoteleris dhe turizmit n t cilin jan t antarsuar ndrmarrje
hoteliere turistike, sektori pr industri ushqimore n t cilin
jan t antarsuar prodhues industrial t ushqimeve etj. M
tutje, n kuadr t sektorve ekzistojn grupacione dhe sekte n
t cilat jan t antarsuar ndrmarrje, t cilat kan nevoja dhe
interesa t njjta. N kuadr t odave ekonomike funksionon
edhe kryesia n t ciln shprehen dhe prshtaten qndrimet t
cilat jan n interes t antareve t ods ekonomike.
Odat ekonomike, edhe pse nuk kan ndikim direkt mbi
prodhimtarin, shprndarjen, shkmbimin dhe konsumimin n
kuadr t ekonomis, megjithse kan rol t rndsishm n
krijimin e strategjive, dhnien e sugjerimeve dhe propozimeve,
krijimin kushteve etj. E gjith kjo kontribuon pr avancimin
dhe zhvillimin e raporteve ekonomike n vend.
312
PJESA E TRET
5.2. ODA E ARTIZANATIT
Oda e zanatit sht

asoacion joprofitabil
i ndrmarrjeve
ose prodhuesve
individual.
Artizanati sht faktor i rndsishm pr zhvillimin e

jets ekonomike dhe sociale n nj vend, meq me at mern
nj numr i madh i njerzve n form t puntorive t vogla t
zanatit. Pr shkak t specifikave dhe nevojave t ksaj grupe
t bizneseve t vogla, imponohet patjetrsueshmria pr
formimin e bashksive t zanatlinjve ose odave t zanatlinjve.
Formimi dhe ekzistimi i odave t artizanatit ka pr
qllim t kryej:
Avancimin e artizanatit;
Prmirsimin e cilsis s prodhimeve dhe shrbimeve
t zanateve, si dhe
Pajtueshmri dhe prfaqsim t interesave t
prbashkta
Oda e artizanatit sht asociacion joprofitabil i
ndrmarrjeve ose prodhuesve individual, t cilat ekzistimin
e tyre e sigurojn me mjete nga antarsia, fondet shtetrore
dhe donacionet. N odn e zanatit antart mund t jen
zanatlinj, si zbatues t aktiviteteve t zanateve dhe persona
t tjer juridik, t cilt me aktivitetet e tyre kontribuojn pr
avancimin e ndrmarrsis dhe zhvillimin e zanatit.
Zakonisht aktivitetet e odave t zanatit jan n kto
sfera:
- Realizimin e interesave t prbashkta shoqrore,
ekonomike dhe sociale t zanatlinjve;
- Prfaqsimin e interesave t antarve t tyre para
organeve dhe institucioneve kompetente dhe shtetrore gjat
prpilimit t rregullave ligjore;
- Zhvillimin dhe avancimin e zanateve n kuadr t
veprimtaris s lir n ligjet e tregut;
- Nxitjen dhe zhvillimin e bashkpunimit me asociacione
t njjta ose t ngjashme t huaja, me orientim t veant drejt
promocionit t zanateve n panaire, ekspozita etj.
- Sjelljen e programeve pr trajnim dhe kualifikim n
qendrat pr trajnim;
313
PJESA E TRET
- Zgjidhjen e konflikteve mes antarve t saj.

5.3. NDRMARRJET SHTETRORE, INSTITUCIONET
DHE AGJENCIT
Ndrmarrjet
shtetrore sigurojn
t mira dhe shrbime
me interes publik,
ashtu q kur t
krijohen ato bhen
t arritshme pr t
gjith qytetart dhe
ndrmarrjet.
j
314
Ndrmarrjet shtetrore, institucionet dhe agjencit jan

t themeluara dhe t organizuara nga qeveria qindore. Ato
financohen nga fondet e buxhetit. Institucionet shtetrore:
ministrit, drejtorit lokale etj., kan nivel t lart t
kontrollit direkt n funksionimin, udhheqjen dhe n punn e
ndrmarrjeve shtetrore. Kto ndrmarrje shtetrore sigurojn
t mira dhe shrbime me interes publik, ashtu q kur t krijohen
ato bhen t arritshme pr t gjith qytetart dhe ndrmarrjet.
Kjo ka t bj me at q, nga njra an ekziston nevoja n
ekonomi pr t mira dhe shrbime t caktuara, ndrsa nga ana
tjetr iniciativa private nuk tregon interes pr at prodhimtari,
pr shkak t fitimit t ult.
Ndrmarrjet shtetrore kryesisht veprojn n infrastrukturn e
madhe ekonomike: post, telekomunikacion, prues t nafts,
gazit, elektro-ekonomi, hekurudh, ujsjells, aeroportet,
portet e anijeve etj.
Realizimi i fitimit nga shitja e t mirave dhe shrbimeve
nuk sht faktor kryesor pr ekzistimin e ndrmarrjeve, t
cilat jan t formuara nga shteti. T shpeshta jan shembujt
kur shteti formon ndrmarrje, institucion dhe agjenci pr
qllime specifike. T tilla jan qendrat dhe institucionet
shkencore hulumtuese, stacionet meteorologjike, agjenci
pr zhvillim etj. Qllimi i tyre primar sht t siguroj t mira
dhe shrbime, si dhe informacione pr qytetart dhe bizneset,
ndrsa financimin, gjegjsisht mbulimin e shpenzimeve n
pun bhet prmes mjeteve nga fondet shtetrore.
Gjithashtu, organet shtetrore dhe institucionet kan
ndikim t madh n lvizjet ekonomike n vend me sjelljen e
ligjeve dhe rregullave t cilat kan t bjn me subjektet tjer
ekonomik, me t cilat rregullohet raporti dhe procesi i tyre
ekonomik.
PJESA E TRET
6. FORMAT E VEANTA T ORGANIZATAVE

AFARISTE
Partneritetet
strategjike kan
pr qllim t rrisin
vlern e prodhimeve
t prbashkta t
ndrmarrjeve, me ka
realizojn interes t
gjith partnert.
j
Kooperimi paraqet
asociacion t dy
ose m shum
ndrmarrjeve.
Partneriteti strategjik. Partneriteti i prbashkt,

gjegjsisht bashkimi n mes ndrmarrjeve t vogla nga
njra an dhe bashkimi n mes ndrmarrjeve t vogla dhe
t mdha nga ana tjetr jan segment i rndsishm pr do
ekonomi. Ajo, ka pr qllim ta zmadhoj vlern e prodhimeve
t prbashkta t ndrmarrjeve, me ka realizojn interes t
gjith partnert.
Partnert strategjik sigurojn hyrje m t leht t
teknologjive m t reja, sigurojn internacionalizim, gjetjen
e tregjeve dhe investitorve t ri, mundson zvoglimin e
rreziqeve politike dhe financiare etj. Nga ana tjetr, llogaritet
se me bashkim t till dhe punve afariste humbet autonomia
e partnerve. Statistikat tregojn se diku 50% prej partnerve
strategjik dshtoj, por prsri paraqiten partneritete me
interes dhe qllime t njjta.
Si forma t rndsishme t partneritetit strategjik, t cilat n
bot zhvillohen dhe t cilat njkohsisht krijojn mundsi pr
financimin e bizneseve t vogla jan:
1. kontrata pr franshiz ;
2. lizingu;
3. licenca dhe
4. investimet e prbashkta.
Franshiza, lizingu, kontratat pr licenc dhe investimet
e prbashkta jan forma t bashkimit t ndrmarrjeve, e
jan n funksion t realizimit t qllimeve t prbashkta
realizimin e fitimit m t madh. Interesi pr realizimin e fitimit
i mobilizon ndrmarrjet t zhvillojn forma t ndryshme t
bashkpunimit.
Marrveshje kooperuese kooperimi. Kooperimi
paraqet asociacion t dy ose m shum ndrmarrjeve ose
prodhuesve individual e cila kryen funksione dhe aktivitete
t biznesit pr antart e saj, me qellim q t prmirsohet
gjendja e tyre ekonomike. Secili kooperant kontribuon me
shkathtsit dhe resurset e veta pr suksesin e kooperantve
tjer, por n t njjtn koh i shfrytzon prparsit, do t
thot ant e forta t antarve t kooperimit.
315
Klaster-in (Cluster) e
prbjn ndrmarrje
t bashkuara t cilat
me aktivitetet e
tyre afarist mund t
plotsohen n mnyr
t ndrsjell.
j
316
PJESA E TRET
Kooperimi ndodh me nnshkrimin e kontrats pr

kooperim mes ndrmarrjeve t cilat i paraqesin t drejtat dhe
obligimet e nnshkruesve. N t vrtet, bashkimi i fuqive t
prbashkta sjell prmirsimin e punve si pr kooperimin
ashtu edhe pr do antar t saj n veanti.
Kooperimi n veanti sht i volitshme pr ndrmarrjet
e vogla dhe t mesme, pr shkak se n mnyr t shpejt dhe t
thjesht mund t mbuloj mungesn e mjeteve materiale dhe
jo-materiale t nevojshme pr realizimin e projekteve m t
vshtira dhe m t mdha. N kt mnyre ndrmarrjet e vogla
dhe t mesme i tregojn ant e tyre t fuqishme, ndrsa ant e
dobta i zvoglojn ose i kompensojn. N kt mnyr, ato
bhen m konkurrente n treg n krahasim me ndrmarrjet m
t mdha.
Furnizimet e prbashkta, angazhimin e ndrmarrjeve
t tjera pr kryerjen e aktiviteteve specifike, si pr shembull,
prpunimin e t dhnave elektronike, bashkpunim n pjesn
e distribuimit t prodhimeve, n veanti kur promovohet
ndonj prodhim i ri ose prvetsimin e ndonj tregu t ri,
bashkpunim n sfera shkencore zhvilluese ose zhvillim t
kuadrove t prbashkta, jan vetm disa nga sferat n t cilat
mund t bashkpunohet n form t kooperimit.
Shoqatat klaster. Shoqatat ose klasterin e prbjn
ndrmarrje t ngjashme, kompatibile t cilat n aktivitete e
tyre n mes veti mund t plotsohen.
Ato plotsohen, m s shpeshti n mnyr gjeografike, duke u
koncentruar n hapsir t caktuar ose duke bashkpunuar n
projekt t caktuar.
Modeli i shoqatave do t thot bashkpunim. N kt lloj
bashkpunimi, m s shpeshti rol kryesor kan ndrmarrjet e
mdha, pr shkak se kjo form e organizimit ju mundson q
rreth vetes t trheqin nj numr t madh t ndrmarrjeve t
vogla t cilat jan t ngjashme, dhe n kt mnyr formojn
shoqat, grup t ndrmarrjeve t cilat plotsohen n mes veti
dhe t cilat bashkpunojn.
Kooperativ.
Kooperativa
sht
bashkpunim
i
kooperativistve n t ciln do antar merr pjese direkt pa
ndrmjetsues, e cila me pun t prbashkta me principin
Inkubatort e biznesit
ose kultivuesit e
ndrmarrjeve t vogla
t reja.
PJESA E TRET
e ndihms reciproke e avancon dhe mbron interesin e vet

ekonomik dhe profesional me qllim q t arrij interes
personal dhe interes pr kooperativistt tjer.
Kooperativa sht bashkpunim i personave fizik ose
juridik pr shkak t avancimit ose mbrojtjes t nj numri t
caktuar t interesave ekonomike.8
Kooperativ mund t themelohet n t gjitha
veprimtarit, prve n veprimtarit bankare dhe t sigurimit
dhe pr veprimtari t cilat jan t ndaluara me ligj pr formim
t kooperativs.9
Kooperativ mund t formojn m s paku tre persona
fizik ose juridik.10
Shprndarja e fitimit t kooperativs n mes antareve
t kooperativs, bhet n prpjestueshmri me nivelin n
t cilin do antar i ka shfrytzuar kushtet e volitshme t
kooperativs ose n varsi t punve juridike q do antar i
ka nnshkruar me kooperativn.
Inkubatort e biznesit. Inkubatort e biznesit ose
kultivuesit e ndrmarrjeve t vogla t reja, prmes s cilave
ndrmarrjet prfitojn shrbime afariste me kushte m t
volitshme, prfshir ktu edhe mjetet financiare dhe lokalet
afariste si dhe shrbime konsultative, kshilldhnse dhe
shrbime tjera pr kryerjen e puns s tyre afariste me sukses.
Inkubatort afarist mund t jen t llojeve t ndryshme: parqe
teknologjike, t cilat sigurojn prkrahje teknologjike pr
bizneset e vogla,parqe shkencore inkubator me komponent
shkencore etj. Ato mund t financohen nga mjetet buxhetore,
nga ndrmarrjet e mdha, nga bashksia lokale etj. M s
shpeshti ato jan t lokalizuara n kuadr t ndrmarrjeve t
mdha ose jasht tyre, si institucione autonome.
Zona industriale. Zonat industriale jan forma m e
shpesht e organizimit t bizneseve t vogla dhe t mesme,
ku n nj vend punojn m shum ndrmarrje t ngjashme
n interes t efikasitetit dhe racionalitetit m t madh. N to
punojn ndrmarrje t specializuara pr eksport, me qellim q
t lehtsohen transaksionet importuese eksportuese, n ato
ekzistojn edhe agjenci t marketingut laborator t ndryshm
pr kontrollimin e cilsis etj.
Gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis nr.52 nni 2.

Njsoj, neni 2
10
Njsoj, neni 2
8
9
317
PJESA E TRET
PJESA PRAKTIKE E TEMS

DETYR PROJEKTUESE:
.......... ORGANIZIMI I BIZNESIT I SUKSESSHM DHE I
PASUKSESSHM
1. HYRJE
Nxns t nderuar, sipas programit msimor pr lndn e Biznesit pr
vitin e III lnd zgjedhore, pas msimit t tems me titull Organizimi biznesor,
Ju duhet t prgatitni dhe prezantoni detyr projektuese. Detyrn projektuese
duhet ta prgatitni vet. Ajo prbhet prej studimit t nj rasti konkret t
organizats s biznesit sipas zgjedhjes suaj.
2. QLLIMET E PRGJITHSHME T DETYRS PROJEKTUESE

Detyra projektuese ka pr qllim q t kontrolloj sa Ju:
guxoni vet t studioni dhe hulumtoni nj rast konkret: n mnyr t rregullt
shfrytzoni burime t informatave dhe teknologjis teknologjike gjat
hulumtimit dhe analizs.
guxoni vet t hartoni detyr projektuese.
dini vet t merrni konkludime
mund t fitoni aftsi hulumtuese dhe ta praktikoni metodologjin e puns
hulumtuese.
studioni, hulumtoni dhe prezantoni detyr projektuese.
3. QLLIMET KONKRETE T DETYRS PROJEKTUESE

Detyra projektuese n t ciln analizohet ekonomia e nj vendi ka pr qllim:
Ti identifikoni dallimet mes menaxherit t suksesshm dhe t pasuksesshm;
Ti ndaj karakteristikat e menaxherit bashkkohor;
Ti sqaroj arsyet pr suksesin, gjegjsisht pr mossuksesin e menaxherve;
Ti prshkruaj dallimet mes biznes organizatave t sukesshme dhe t
pasuksesshme
Ti sqaroj arsyet pr suksesin, gjegjsisht mossuksesin e organizats
biznesit
318
PJESA E TRET
4. PRMBAJTJA DHE STRUKTURA E DETYRS

PROJEKTUESE
Detyra projektuese duhet ti prmbaj kapitujt vijues:
1. Hyrje;
2. Metodat dhe teknikat e shfrytzuara n hulumtimin
3. Rezultatet
4. Komentet
5. Konkludimi
Hyrja n t nxnsi prezanton biznes organizatn e zgjedhur me gjrat e
prgjithshme t saj: ndrmarrjen, selin, veprimtarin, prodhimtarin dhe ngjashm.
N hyrje theksohen pritjet nga analiza dhe arsyeja pse analizohet biznes organizata.
Metodat dhe teknikat Nxnsi sqaron se si sht zbatuar analiza e biznes
organizats. I prshkruan procedurat dhe teknikat e mbledhjes s t dhnave.
Rezultatet e hulumtimit Nxnsi i prezanton dhe prmbledh rezultatet
e analizs s t dhnave. Gjat prezantimit t rezultateve mund t prdor tabela,
grafike, fotografi etj.
Komentet Nxnsi bn komentimin e karakteristikave t biznes organizats
dhe i interpreton rezultatet. I thekson arsyet pr shkak t cilave organizata sht
e suksesshme ose e pasuksesshme. Me mundsi, nxnsi duhet t bj lidhjen ose
krahasimin e karakteristikave ose rezultateve me biznes organizatat tjera, me t cilat
sht takuar gjat hulumtimit.
Konkludimi Nxnsi shkurtimisht prshkruan problemin dhe konkludimin gjat
hulumtimit.
SHEMBULLI 1
ANALIZ E BIZNES ORGANIZATS PROEKT DOO Shkup
Zotri Atanas Mitkovski me biznes t vet filloi menjher pas kryerjes s
shrbimit ushtarak n vitin 1911. N at periudh kushtet pr organizimin e biznesit
personal ishin shum t vshtira dhe t komplikuara. Pengesa kryesore kishte n
procedurn e ndrlikuar pr regjistrim t ndrmarrjes, si dhe n sigurimin e mjeteve
t mjaftueshme financiare pr rrjedhjen normale t veprimtaris.
319
PJESA E TRET
Ndrmarrja PROEKT DOO Shkup merret me tregti dhe me instalimin e

materialit elektro ndriues. Materialet dhe lndt e para i furnizon prej jasht n
bashkpunim me ndrmarrje t huaja me renome,vemas nga Italia. Tregu pr kt
lloj shrbimi n fillim ishte shum i kufizuar dhe i mbushur me pasiguri pr shkak t
specifiks s puns dhe relativisht mimit t lart t shrbimit. N momente t caktuara
ekzistonte rrezik i madh, pr shkak t kushteve dhe bllokadave politike ndrmarrja t
mbyllet. Megjithat, entuziazmi i madh, lufta pr mbijetes dhe dshira e madhe q
t arrihet sukses n biznes kontribuuan q ndrmarrja jo vetm t mbijetoj por edhe
t filloj t zgjerohet.
Ndrmarrja PROEKT DOO Shkup u themelua me investim t vogl prej
5.000 eurove dhe me dshir t madhe pr pun t zotri Atanas Mitkovski. Kontratn
e par e bri me paradhnien e marr pr realizimin e puns q paraqiste drras
krcnuese pr punn e mtejshme. Domosdo duhet t theksohet se ndonse prballej
me probleme t mdha financiare, megjithat mbshtetja q vinte nga afrsia e tij
ishte e mirseardhur.
Nga puna e madhe q u investua dalngadal filloi ti jep rezultatet e
dshiruara. Rastin e par q iu mundsua t vij te mjetet m t konsiderueshm
e shfrytzoi pr ta zvendsuar pajisjen e vjetr elektroinstaluese me aparate t
reja, q ia lehtsoi punn. Prej ather e kndej arriti t zhvilloj rrjet t gjer t
lidhjeve q i mundsuan t vjen deri te kryerja e projekteve, t cilat i solln fitime
t konsiderueshme. Nse n fillim dispononte me shum pak pun dhe mjete, sot ai
posedon ndrmarrje t specializuar pr instalimin e pajisjes elektronike dhe ndriuese
t llojit m t ndryshm. Po ashtu, disponon me hapsir afariste t ciln e prdor
pr shitje dhe vendosjen e lndve t para dhe materialeve npr depo. Varsisht
prej sasis s puns angazhon nga 10 deri n 15 puntor, kshtu ka ndodhur q
ndonjher njkohsisht t punsoj edhe nga 30 punonjs. Ndrmarrja disponon me
trafik-furgon i specializuar pr veprimtarin q e ushtron.
Sot, y. Atanas Mitkovski n qendr t qytetit ka objekt dykatsh afarist n t
cilin jan vendosur zyrat e menaxherit dhe inxhinierve. Ky objekt sht nj nga m t
mirt n lagje. Po ashtu, ka furnizuar edhe dy automjete pr transport t puntorve
dhe materiale pr objektet n t cilat bhen aktivitete pune.
T gjitha vshtirsit e deritanishme me problemet e ndrmarrjes rreth
themelimit dhe vendosjes n kmb, jan gjra t s kaluars.
Drejtimet kryesore jan vendosur. Situata e tanishme mundson q t vendosen
qllime m t larta n biznes, si jan zgjerimi i veprimtaris s elektro-materialeve
320
PJESA E TRET
dhe pajisjes ndriuese dhe sigurimin e t drejtave prfaqsuese t nj ndrmarrje t

madhe t huaj pr instalime dhe efekte ndriuese.
SHEMBULLI 2
ANALIZ E BIZNES ORGANIZATS
TEHNIKA INXHINIERING DOO Shkup
Ndrmarrja TEHNIKA INXHINIERING DOO Shkup nga Shkupi sht
themeluar si biznes familjar me partneritet nga vllezrit Davor dhe Bojan Trifunovski
me mbshtetje t plot t familjeve t tyre n vitin 1998. Ndrmarrja filloi me pun si
dyqan tregtar. Dyqani me sukses punoi dy vite. M pas u transformua n ndrmarrje me
veprimtari themelore import-eksport dhe tregti me shumic dhe pakic t materialeve
pr ujsjells, sanitari dhe nxehje. N regjistrimin e ndrmarrjes si veprimtari e par
sht vendosur prodhimtaria. Por, edhe prkundr dshirs s madhe q t filloj
me prodhimtarin, themeluesit hasn n shum pengesa dhe mosmarrveshje, e pr
mbshtetje nuk bhet fjal
Arsyeja kryesore pr t themeluar ndrmarrjen sht q me forca dhe aftsi
t bashkuara t bhet dika personale, me ka do t prmirsohej, para se gjithash
gjendja financiare e familjes.
Njra nga prparsit kryesore t themeluesve, vemas t Davorit, sht sasia
e pakufizuar e energjis, entuziazmit, dshirs s madh pr t arritur sukses, q t
dilet n siprfaqe edhe pr kundr t gjitha pengesave dhe ndryshimeve dhe t mos
lejoj kushdo qoft t dal n rrugn e kryerjes s detyrave.
Armiku kryesor i suksesit paraqitet mospasja e parave dhe pamundsia pr
t marr fardo ndihme. Mundsit pr t marr kredi bankare, vemas kur bhet
fjal pr ndrmarrje private jan kurrfar, meq mjetet ndaheshin ndrmarrjeve
shoqrore.
Prvoja ishte n plan t dyt. T dy vllezrit kishin njfar prvoje me
tregtin, vemas Bojani i cili m hert plotsisht ishte marr me tregti t imt. Gjith
ksaj i shtohet edhe dhuntia natyrore pr t br tregti.
Problemi kronik me munges t parave zgjidhej me huazime t m shum
personave privat. Bliheshin t mira me mim t ult, ndrsa shiteshin me mim m t
lart dhe ngjashm. N periudhn fillestare t puns. Kontribut t madh pr sukses
kishte prania e tyre e vazhdueshme n depot e ndrmarrjeve t mdha, t cilat fare
321
PJESA E TRET
nuk ishin aq t shpejta n ndjekjen e mimeve dhe dshirave t konsumatorve,

pr dallim nga Davori dhe Bojani t cilt ishin vazhdimisht t pranishm kudo dhe
kishin parasysh se cilave artikuj mimi u rritet. Klientt e tyre m t mdhenj u bn
ndrmarrjet tregtare dhe ndrtimore.
Sasia e veprimtaris n vitin e par t puns arrinte 70.000 euro, ndrsa n
vitin 2005 u realizuan 500.000 euro me gjithsej 15 t punsuar dhe tre bashkpuntor
t huaj.
Ndrmarrja TEHNIKA INXHINIERING DOO Shkup, tashm ka paguar dy
salla prodhuese me rreth 2.000 metra katror, t cilat tani jan t gatshme dhe pritet
n aprovimin e lokacionit prkats. N sallat parashihet instalimi i makinave q t
fillohet me prodhimin e prodhimeve t caktuara.
N aspektin e zgjerimit t veprimtaris ata jan ithtar t rritjes intensive,
para se gjithash, suksesin e shohin n koncentrimin e forcave dhe dituris n nj
veprimtari t caktuar ose veprimtari t ngjashme. Si rezultat i orientimit t till
tashm sht kryer zgjerimi i ndrmarrjes me hapjen e ndrmarrjes s przier pr
tregti n Mosk.
NOCIONET KYE
ORGANIZIMI
PARTNERITETI
KORPORATA
ODA EKONOMIKE
ODA E ARTIZANATIT
KOOPERIMI
SHOQATA KLISTER
INKUBATORI BIZNESIT
ZONA INDUSTRIALE
KOOPERATIVA
PRMBLEDHJE
Organizatat jan njsi shoqrore t cilat jan t orientuara drejt qllimeve,
sistem i strukturuar i aktiviteteve me kufij t definuar.
322
PJESA E TRET
Organizata si nj sistem paraqet prmbledhje t elementeve t varura t cilat

inputin e transformojn n output, prmes mnyrs efikase t realizimit t qllimeve
t ndrmarrjes.
Organizimi formal sht struktur qart e definuar e cila prshkruan autoritetin,
detyrn, fuqin, prgjegjsin.
Kjo form e organizats afariste m shpesh ka t bj me ndrmarrje t vogla
n pronsi t nj individi, e cili pr obligimet e firms prgjigjet me prgjegjsi t
plot, t pakufizuar
Partneriteti (partnership) paraqet ndrmarrje t themeluar nga dy ose m shum
persona (partner ose bashkpuntor) t cilt pr obligimet e tyre t ndrmarrjes
kan prgjegjsi t kufizuar, deri n nivelin e investimit, ose pa kufi, me tr pasurin
e tyre.
Korporata paraqet ndrmarrje n pronsi grupore private, kapitali i t cilve sht
i caktuar dhe i ndar n pjes t barabarta t cilat jan t paraqitura n vrtetime me
shkrim, aksione.
Odat ekonomike paraqesin asociacione t pavarura, jo qeveritare t personave
fizik ose juridik t cilt kryejn pun t regjistruar.
Oda e zanatit sht organizat jo-profitabile e ndrmarrjeve ose prodhuesve individual,
t cilat ekzistimin e tyre e sigurojn me mjete nga antarsia, fondet shtetrore dhe
donacionet.
Ndrmarrjet shtetrore sigurojn t mira dhe shrbime me interes publik,
ashtu q kur t krijohen ato bhen t arritshme pr t gjith qytetart dhe ndrmarrjet
pa mos u paguar pr to ndonj kompensim.
.
Pyetje pr diskutim:
1. ka paraqet organizata?
2. Cilat jan organizatat formale, e cilat joformale?
3. Cilat jan biznes organizatat prfituese?
4. Cilat jan karakteristikat e ndrmarrjes n pronsin individuale
5. Si mundt prshkruhet partneriteti?
6. ka paraqet korporata?
7. Numro organizatat jo-prfituese?
8. Prshkruaj rolin dhe diturin e tyre n ekonomi?
9. Cilat forma tjera t biznes organizats ekzistojn?
323
TEMA
4
SHKMBIMI
NDRKOMBTAR
PRMBAJTJA E TEMS
1. Esenca e shkmbimit ndrkombtar
2. Zhvillimi i shkmbimit ndrkombtar
2.1. Qarkullimi ndrkombtar i kapitalit
3. Arsyet pr shkmbimin ndrkombtar
3.1. Prparsia absolute dhe krahasuese
3.2. Kushtet e shkmbimit
4. Marrveshjet ndrkombtare tregtare
4.1. Proteksionizmi si faktor i organizimit t shkmbimit t lir
4.2. Organizatat ndrkombtare dhe marrveshjet pr tregti t lir
5. Valuta, deviza dhe kurse devizore
5.1. Kuptimi pr valutat dhe devizat
5.2. Kuptimi pr kursin devizor
5.3. Regjimet e kurseve devizore
QLLIMI I MSIMIT
ta definoni nocionin shkmbim ndrkombtar;
ta kuptoni esencn e shkmbimit ndrkombtar;
ti vlersoni rolin dhe rndsin e shkmbimit ndrkombtar;
ti kuptoni arsyet pr ngjarjen e shkmbimit ndrkombtar;
t njiheni me organizatat e tregtis s lir;
ti definoni nocionet valut, deviza dhe kurs devizor;
ti kuptoni kurset devizore fikse dhe luhatse.
325
PJESA E TRET
1. THELBI I SHKMBIMIT NDRKOMBTAR

Nevoja pr blerje dhe shfrytzimin e t mirave dhe
shrbimeve t llojllojshme t cilat jan prodhuar n vendet
tjera, imponoi mnyra t reja t funksionimit t bashkpunimit
mes ekonomive nacionale n bot. Intensifikimi i shkmbimit
ndrkombtar sht shkaktuar prej disa faktorve:
- Ndryshimit t mnyrs s jets s njerzve;
- Ndryshimit t kushteve t puns s ndrmarrjes;
- Zhvillimin e tekniks dhe teknologjis;
- Zhvillimin dhe shpejtsin e qarkullimit t informatave etj
T gjith kto faktor mundsuan q prodhimin e
produkteve n sasi t madhe, e me kt u krijua edhe nevoja
pr zgjerimin dhe tejkalimin e kornizave lokale t tregut.
Njerzit gjithnj e
m shum dshirojn
t shfrytzojn
produkte m cilsore
t prodhuara nga
ndrmarrjet e
vendeve tjera
j
Ndrmarrjet, t ballafaquara me kufizimin e tregut vendor pr

ti absorbuar prodhimet e tyre, hyjn n krkimin e blersve
t rinj. Duke i prdorur dobit e tekniks, teknologjis dhe
komunikimeve, ata bjn prpjekje q ti ofrojn dhe shesin
prodhimet n tregjet e bots.
Njerzit gjithnj e m shum dshirojn t shfrytzojn
produkte m cilsore t prodhuara nga ndrmarrjet e vendeve
tjera, pr shembull, t mbathin veshje sportive NIKE,
t vozisin automobil BMW, t pijn Coca Cola etj.
Ndrmarrjet e Kins hapin kompani prodhuese n Evrop.
Bankat amerikane hapin filiale n Evrop. Investitort
gjerman blejn aksione n bursat n eki dhe Hungari.
Turistt e vendeve t ndryshme vazhdimisht udhtojn npr
destinacionet e ndryshme dimrore dhe verore, i vizitojn
veorit historike, i njohin simbolet nacionale t vendeve tjera
etj.
E gjith kjo thekson n bashkpunimin gjithnj e m t
madh ndrkombtar n planin ekonomik, kulturor dhe politik.
Tregtia ndrkombtare ndodh kur ndrmarrjet e vendeve
t ndryshme marrin pjes n blerje, shitje ose shkmbim t
327
PJESA E TRET
prodhimeve.
Ekzistojn dy kritere sipas t cilave prcaktohet
karakteri ndrkombtar i shkmbimit, edhe at: kriteri
subjektiv dhe objektiv.
Sipas kriterit subjektiv si shkmbim ndrkombtar
konsiderohet ai q n momentin e nnshkrimit t marrveshjes,
shitsi i takon nj vendi, e blersi nj vendit tjetr.
Sipas kriterit objektiv, si shkmbim ndrkombtar
konsiderohet ai pr kryerjen e s cilit ka ardhur deri te
riorientimi i t mirs ose shrbimit prej njrit n vend tjetr.
Nga aspekti i numrit t vendeve pjesmarrse n
shkmbimin ndrkombtar ai mund t jet bilateral dhe
multilateral.
Shkmbimi bilateral sht ai n t cilin marrin pjes dy
vende.
Shkmbimi multilateral sht ai n t cilin marrin pjes
tre ose m shum vende.
Tregtia ndrkombtare mund t mbikqyret n kuptimin
m t ngusht dhe m t gjer. N kuptimin m t ngusht,
tregtia ndrkombtare prfshin vetm shkmbimin e t mirs
mes dy vendeve ose dy rajoneve. a.q import dhe eksport t t
mirave. Tregtia ndrkombtare n kuptimin m t gjer, krahas
shkmbimit t s mirs (importit dhe eksportit t s mirs),
n vete bart edhe qarkullimin me shrbime (importin dhe
eksportin e padukshm), lvizjen e kapitalit dhe transmetimin
e informatave.
2. ZHVILLIMI I SHKMBIMIT
NDRKOMBTAR
Shkmbimi i
par nuk ka qen
shkmbim mes
pjestarve t nj fisi
por shkmbim mes
njrit dhe tjetrit fis
328
Fillet e para t shkmbimit n form t ndrrimit

kan karakter t tregtis ndrkombtare. N kohrat e lashta,
shkmbimi sht br mes fiseve t cilt kan ndrruar sendet
e tepruara t rastsishme. Do t thot, shkmbimi i par nuk ka
qen shkmbim mes pjestarve t nj fisi por shkmbim mes
njrit dhe tjetrit fis a.q tregti e jashtme.
Shkmbimi
ndrkombtar tregtar
i t mirave dhe
shrbimeve n afat t
gjat tregon rritje t
vazhdueshme
Pjesmarrsit
m t mdhenj
n shkmbimin
ndrkombtar jan
vendet e zhvilluara
PJESA E TRET
Me zhvillimin e prodhimit dhe ndarjes gjithnj e m t

madhe t puns, tregtia gjithnj e m shum sht zhvilluar.
Kshtu, q n fillim t shekullit ka ekzistuar tregti e zhvilluar
mes vendeve t Detit Mesdhe. M von, pas zbulimeve t
mdha gjeografike, tregtia ndrkombtare sht zhvilluar n
drejtimin: Evrop-Amerik dhe Evrop Azi.
Tregtia ndrkombtare prjetoi ekspansion pas
revolucionit industrial n kohn e vrullit t kapitalizmit.
Pikrisht, rritja e shpejt e prodhimit industrial solli deri te
ajo q tregu vendor t jet i ngusht pr pasimin e t mirave.
Njkohsisht, me zhvillimin e mjeteve transportuese u lehtsua
bartja e t mirave n distanca t mdha q ndikoi pozitivisht
n rritjen e shpejt t tregtis ndrkombtare.
Shkmbimi ndrkombtar tregtar i t mirave dhe
shrbimeve n afat t gjat tregon rritje t vazhdueshme. Kjo
tendenc vemas sht e shprehur pas prfundimit t Lufts s
Dyt Botrore, kur tregtia botrore u rrit me shpejt se rritja e
prodhimtaris botrore. Rritja e tregtis ndrkombtare gjat
dekadave t fundit t shekullit t kaluar sht zhvilluar m
shpejt se rritja e t ardhurave botrore. Pr shembull, gjat
dy dekadave t fundit, eksporti n bot sht rritur pr 8 pr
qind, kundrejt t ardhurave botrore t cilat jan rritur pr 6
pr qind. N vitin 2000 eksporti mesatar botror ishte rritur
pr 11.5 pr qind kundrejt t ardhurave botrore prej 3.8 pr
qind.
Pjesmarrsit m t mdhenj n shkmbimin
ndrkombtar jan vendet e zhvilluara. Eksportuesit m
t mdhenj botror jan: SHBA-t, Japonia, Gjermania,
Franca, Britania e Madhe etj. Kto vende zn 50 pr qind t
shkmbimit, ndrsa vetm SHBA-t dhe Japonia marrin pjes
me 24 pr qind t eksportit t prgjithshm botror. Shkmbimi
ndrkombtar ndryshon strukturn e tij. Duke filluar nga viti
1985 e deri m sot, industrit t cilat prodhojn prodhime
me teknologji t lart kan rritjen m intensive t eksportit,
ndrsa industrit t cilat prodhojn produkte me shkall t ult
t prpunimit shnojn rritje m t ngadalsuar t eksportit.
329
PJESA E TRET
Eksporti botror i automobilave, kompjuterve, barnave,

aparateve pr amvisri etj, n periudhn prej vitit 1990 deri n
vitin 2000, mesatarisht sht rritur pr 14.3 pr qind, ndrsa
shkalla mesatare e eksportit tek prodhimet primare si jan
prodhimet bujqsore, tekstili sht e pandryshuar, ndrsa tek
disa prodhime tjera edhe negative.
2.1. LVIZJA NDRKOMBTARE E KAPITALIT
Bartsit kryesor
t investimeve t
huaja direkte n
bot jan korporatat
transnacionale
N ekonomin ndrkombtare, shikuar n aspektin

afatgjat, krahas eksportit t t mirave dhe shrbimeve, rritet
edhe rndsia e lvizjes ndrkombtare t kapitalit (eksport
dhe import i kapitalit). T dy format m t rndsishme t
eksportit t kapitalit jan: investime direkte dhe portfolio
investime.
Bartsit kryesor t investimeve t huaja direkte n bot
jan korporatat transnacionale t cilat realizojn investim t
huaj t drejtprdrejt duke hapur n rend t par ndrmarrje
personale afiliacione n vendet e huaja, prmes blerjes s
pakos kontrolluese t aksioneve t ndrmarrjes ekzistuese ose,
prmes vendosjes s nj ndrmarrje komplet t re. Korporatat
transnacionale prfshijn ndrmarrje t mdha, shumica prej
vendeve t zhvilluara, por edhe prej vendeve n zhvillim,
ndrsa n kohrat m t reja, ndrmarrjet e ekonomive n
tranzicion, si dhe ndrmarrjet e vogla dhe t mesme.
Investimet e huaja direkte paraqesin formn m t
shpejt rritse t lvizjes ndrkombtare t kapitalit. Dinamika
e rritjes s tyre sht shum m e madhe edhe se dinamika e
rritjes s eksportit dhe importit botror.11 Ato n bot n mnyr
dominante zhvillohen n relacionin vendet e zhvilluara, andaj
pjesa m e rndsishme e investimeve t huaja direkte, sot jan
t lokalizuara n vendet shum t zhvilluara ekonomikisht
n rend t par n vendet antare t BE-s dhe SHBA-ve.
Faktort q i determinojn investimet e huaja direkte
jan t shumta, ndrsa m t rndsishme jan:
- gjersia dhe fuqia absorbuese e tregut t ekonomis
n t cilin orientuar investimet e huaja direkte.
T. Fiti Makroekonomia" Fakulteti ekonomik, Shkup, 2004 (f. 270)
11
330
N portfolio
investimet bjn
pjes aksionet
korporative,
prqindja e s cils
sht m vogl se 10
pr qind t numrit
t prgjithshm t
aksioneve me t
j vote
drejt
PJESA E TRET
- ndrtimi infrastrukturor i vendit

- faktor e lir disponueshm t prodhimtaris (fuqia
e puns, trualli, lndt e para, energjensat dhe inputt tjer);.
- klima miqsore dhe trajtimi i prshtatshm i
investitorve t huaj;
- stabiliteti politik i vendit, gjegjsisht mungesa e
rreziqeve jo-komerciale etj.
Faktort e prmendur, nse ekzistojn n nj vend, e
bjn atraktiv pr investime t huaja direkte, meq mundsojn
shkall t lart t shumimit t kapitalit.
N portfolio investimet bjn pjes aksionet
korporative, prqindja e s cils sht m vogl se 10 pr
qind t numrit t prgjithshm t aksioneve me t drejt vote
a.q equity plasmane, investime n obligacionet korporative
(obligacione t cilat i emetojn ndrmarrjet pr t ardhur
deri te kapitali shtes), investimet n obligacionet shtetrore,
emisionet speciale t obligacioneve (si pr shembull, euroobligacionet) dhe ngjashm. Pr dallim nga investimet e
huaja direkte, portfolio investimet n korporatat nuk jan t
orientuara drejt blerjes s pakos kontrolluese t aksioneve,
gjegjsisht nuk jan t orientuara drejt rritjes s kapitalit dhe
menaxhimin me ndrmarrjen e huaj. Sikur investimet e huaja
direkte, edhe portfolio plasmanet jan m t prfaqsuara n
vendet e zhvilluara me tregje t zhvilluara t kapitalit dhe me
tradit t gjat n tregtimin me llojet m t ndryshme t letrave
me vler. Nga vitet e nntdhjeta e kndej, ekziston tendenc,
q ka t bj me faktin se disa vende t caktuara n zhvillim
dhe vende n tranzicion arrijn shkall t lart t rritjes
ekonomike, gjegjsisht kan perspektiva t mira zhvillimore.12
3. ARSYET PR SHKMBIMIN
NDRKOMBTAR
3.1 PRPARSIA ABSOLUTE DHE KOMPARATIVE
do ekonomi nacionale disponon me resurse t

kufizuara natyrore, njerzore dhe kapitale, t cilat i angazhon
pr ti prodhuar produktet e nevojshme. Sasia dhe struktura
12
T. Fiti Makroekonomia" Fakulteti ekonomik, Shkup, 2004 (f. 272)

331
PJESA E TRET
e resurseve t disponueshme determinon edhe strukturn e

prodhimtaris n vend.
Meq, resurset jan t rralla dhe t kufizuara, paraqitet
nevoja e shfrytzimit t tyre racional me mundsi n mnyr
alternative t prdoren, q vine n lidhje me kategorin e
shpenzimit shtes. Shpenzimi shtes pr prodhimtarin e nj
t mire apo shrbimi paraqet rast t lshuar q t prdoren t
mirat apo shrbimet t cilat nuk do t prodhohen.
Pr shembull. Prodhimi i sasis plotsuese t pajisjeve
ushtarake n nj vend, shkakton shpenzim shtes, e kjo sht
mundsi e lshuar pr t prodhuar t mira civile me t njjtat
resurse. Prej ktu del edhe baza pr paraqitjen e tregtis
ndrkombtare. Me fjal t tjera, nse nj ekonomi mund q
t prodhoj t mira dhe shrbime t caktuara pr koh m t
shkurtr dhe shpenzim m t vogl t faktorve t prodhimit,
llogaritet se ka prparsi absolute n krahasim me vendet
tjera pr prodhimin e produkteve t njjta. Sipas ksaj, ajo
mund t specializohet pr prodhimin e ktyre t mirave dhe
shrbimeve, q do t shkaktoj prkryerjen e mtejshme t
prodhimtaris dhe zvoglimin e shpenzimeve prodhuese.
Pr shembull, vendet me klim tropikale kan prparsi
absolute q gzojn prparsi natyrore pr ta prodhuar
pemn jugore me shpenzime shum t ulta. Kjo do t thot
se resurset e tyre jan t orientuara n specializimin e ktij
lloji t prodhimtaris. Vendet tjera t cilat nuk kan klim t
volitshme pr t prodhuar pemn jugore, do t detyrohen q ta
importojn. Prodhimi ata do ti kushtonte shum, ndrsa pema
do t kishte mim t lart. Madje edhe ather kur vendet
tropikale kan prparsi absolute n krahasim me vendet tjera
pr prodhimin e disa produkteve tjera, gjegjsisht mund po
ashtu ti prodhojn me shpenzime m t vogla n krahasim me
t tjert, ata do t heqin dor nga prodhimi i tyre. Kto vende
do t lshonin ti importojn prodhimet e tilla m t shtrenjta,
me t vetmin qllim q resurset ti kthej n prodhimin e ktij
lloji t prodhimit pr t cilin kan prparsi komparative
(krahasuese).
N kt vend mund t prodhoj nj prodhim t caktuar
n sasi t mdha dhe t arrij ekonomi rritse. Ekonomia
332
PJESA E TRET
rritse kontribuon q t zvoglohen shpenzimet fiksore pr nj

njsi prodhimi q produktet n treg i bn edhe m t lira.
Vendet hyjn n shkmbimin e ndrsjell, meq
dshirojn t realizojn efekt ekonomik. Krahas asaj se vendet
arrijn ti gjejn prodhimet npr bot, ato bjn prpjekje q
kto prodhime ti blejn nga jasht me mime m t lira se ato
me t cilat prodhohen dhe shiten n vendin.
3.2 KUSHTET PR SHKMBIMIN NDRKOMBTAR
Nocioni kushtet e shkmbimit ose kushtet e tregtimit rrjedh

nga a) lvizja e mimeve dhe nga B) dallimet n shkalln e
zhvillimit t vendeve t cilat marrin pjes n shkmbimin.
a) Nse mimet e t mirave eksportuese rriten, ndrsa
mimet e t mirave eksportuese mbesin t pandryshuara
apo, nga ana tjetr bijn, kushtet e shkmbimit t ekonomis
konkrete prkeqsohen. Gjat nj situate t till vendit do
ti nevojitet eksport m i madh, q ta blej sasin e njjt t
t mirave eksportuese. Kushtet e shkmbimit t vendit do
t prmirsohen nse mimet e t mirave dhe shrbimeve
eksportuese rriten, ndrsa mimet e prodhimeve eksportuese
mbesin t pandryshuara ose zvoglohen. N kt rast, vendi
do t duhet t eksportoj sasi m t vogl, pr t importuar sasi
t njjt ose m t madhe t t mirave apo shrbimeve.
Kushtet e shkmbimit =
Indeksi i mimeve eksportuese

x 100
Indeksi i mimeve importuese.
Nse, indeksi i prllogaritur n kt mnyr rritet, kjo

do t thot se kushtet pr shkmbim t vendit jan duke u
prmirsuar dhe anasjelltas, nse indeksi zvoglohet, ather
kushtet pr shkmbim t vendit prkeqsohen.
b) Vendet n zhvillim t cilat jan eksportuesit kryesor
t prodhimeve primare (prodhimeve me shkall t ult t
finalizimit), vazhdimisht prballen me prkeqsimin e kushteve
pr shkmbim. Me fjal tjera, n tregjet botrore ekziston
333
PJESA E TRET
tendenc afatgjate e stagnimit dhe rnies s mimeve t

prodhimeve primare. Kjo shkakton zvoglimin e t ardhurave
eksportuese t vendeve n zhvillim dhe kontribuon importin
e prodhimeve me shkall t lart t finalizimit, q kto vende
ta paguajn me eksport gjithnj m t madh t prodhimeve
primare.
Mbi madhsin dhe dinamikn e eksportit t t mirave
dhe shrbimeve ndikojn m shum faktor:
- preferencat e konsumatorve pr prodhime vendore
gjegjsisht t huaja
- mimet e prodhimeve n vend dhe jasht tij.
- Kursi devizor
- shpenzimet transportuese n vendet e ndryshme
- politikat e jashtme tregtare q i ndrmarrin qeverit.
4. MARRVESHJET NDRKOMBTARE
TREGTARE
4.1. PROTEKSIONIZMI SI FAKTOR KUFIZUES I
SHKMBIMIT T LIR
Proteksionizmi
paraqet politik
ekonomike t nj
vendi, e cila ka pr
qellim ta kufizoj
shkmbimin
ndrkombtar.
j
334
Proteksionizmi paraqet politik ekonomike t nj vendi,

e cila ka pr qellim ta kufizoj shkmbimin ndrkombtar.
Proteksionizmi ose kufizimi i shkmbimit ndrkombtar
realizohet prmes m shum instrumenteve, t cilat ndikojn
n mimet e prodhimeve n shkmbimin ndrkombtar, si
jan tarifat doganore. Proteksionizmi realizohet edhe me
shfrytzimin e instrumenteve t cilat ndikojn n kufizimin e
sasive q shkmbehen edhe at: kontingjentet dhe kuotat, ose,
zbatohen kufizime valutore si instrument.
Shtetet t cilat vendosin masa dhe instrumente t
politiks proteksionuese, kt e justifikojn me argumente,
arsye dhe motive t ndryshme.
Vendosja e doganave dhe ndrmarrja e barrierave t
tjera jo doganore, me t cilat kufizohet tregtia ndrkombtare
mund motivohet pr arsyeje t caktuara joekonomike. Pra,
vendi mund ti qaset kufizimit t importit ose eksportit t
prodhimeve t caktuara t cilat kan rndsi t veant
PJESA E TRET
strategjike pr vendin, si pr shembull: metalet e rralla,

prodhimet e rndsishme pr industrin luftarake, kulturat e
rndsishme bujqsore etj.
Kur bilanci i pagesave i vendit shnon deficit, ai mund
t filloj t kufizoj shkmbimin ndrkombtar, gjegjsisht
kufizimin e importit me qllim ta zvogloj shpenzimin e
valutave pr t siguruar ekuilibr t bilancit.
Masat proteksioniste mund t vihen nn presion t
grupacioneve t fuqishme t vendit. N qoft se, eksporti i lir
paraqet konkurrenc serioze pr ndonj deg, ather njerzit
afarist ose sindikatat mund t kryejn shtypje mbi qeverin
pr t sjell taksa doganore eksportuese pr mbrojtjen nga
konkurrenca e huaj.
Taksat doganore dhe masat tjera mund t vendosen
edhe si hakmarrje pr shkak t masave proteksioniste t cilat i
zbaton nj vend tjetr.
Kur ndonj vend ballafaqohet me problemin e
papunsis s madhe, ather ajo mund t zbatoj kufizimin e
eksportit. Konsumatort do t kthehen n blerjen e prodhimeve
vendore, ndrmarrjet do ta rrisin prodhimtarin e tyre dhe do
t punsojn puntor t ri.
Proteksionizmi mund t vendoset edhe pr shkak t
mbrojtjes t industrive t reja, do t thot kur ndonj deg
industriale e vendit gjendet n fazn fillestare t zhvillimit dhe
ballafaqohet me shpenzime t mdha, n kt mnyre mbrohet
nga konkurrenca e huaj.
4.2. ORGANIZATAT TREGTARE NDRKOMBTARE
DHE MARRVESHJET PR TREGTI T LIR
OBT sht nj nga

institucionet m t
rndsishme e cila
merret me rregullimin
e marrdhnieve
ekonomike
ndrkombtare.
N bot ekziston nj numr i madh i organizatave

ndrkombtare dhe marrveshjeve , t cilat e lehtsojn dhe
nxisin shkmbimin e lir mes vendeve. Si m t rndsishme
mund ti cekim: Organizata Botrore e Tregtis, Bashkimi
Evropian dhe Marrveshja pr tregti t lir n Evropn
Qendrore.
Organizata botrore e tregtis (OBT)
Organizata Botrore e Tregtis sht organizat
ndrkombtare e cila monitoron nj numr t madh t
335
PJESA E TRET
marrveshjeve, t cilat i definojn rregullat e tregtis n

mes vendeve antare.
Organizata Botrore e Tregtis sht nj nga institucionet m
t rndsishme e cila merret me rregullimin e marrdhnieve
ekonomike ndrkombtare. Ai sht institucion ndrkombtar
i cili ka status si person juridik.
Sferat e saj t veprimtaris jan:
Prforcimi i rregullave t tregtis s prodhimeve;
Nxitja e mtutjeshme e liberalizimit t tregtis ndrkombtare;
Prkrahja e vendeve n nnshkrimin e mosmarrveshjeve
ndrkombtare tregtare mes vendeve etj.
Rndsia e OBT dhe vullneti i vendeve t jen pjes
e ksaj organizate, rrjedh nga privilegjet e mdha q i sjell
antarsimi n OBT me vete n pamje t sigurimit t trajtimit
t favorshm t prodhimeve vendore n tregjet e huaja.
Antarsimi n OBT sht me rndsi t madhe pr fitimin
e statusit t partnerit t barabart tregtar dhe sht kusht i
vetm pr prfitimin e s drejts pr rregullimin e shkmbimit
ndrkombtar t parimit multilateral. Sipas ksaj, do vend
antar i OBT-s sht i obliguar ti caktoj vendet tjera antare
si m t privilegjuara, ashtu q privilegjet tregtare t cilat i
ka dhn vendi antar i OBT-s ndaj vendit tjetr antar
patjetr duhet tia jep t gjitha vendeve tjera antare t OBT,
pa negociata t mtejshme.
Bashkimi Evropian (BE)
Bashkimi Evropian sht themeluar me marrveshjen
e Parisit n vitin 1951 q ka ardhur n fuqi n vitin 1952. Ajo
u themelua si Komunitet Evropian i tregtis s lir t qymyrit
dhe elikut nga ana e Gjermanis, Francs, Italis, Holands,
Belgjiks dhe Luksemburgut. M von, me marrveshjen e
Roms n vitin 1957, u themelua bashkimi i par doganor
i njohur si Komuniteti ekonomik Evropian(KEE). Ajo
organizat ekzistoi deri n vitin 1992 kur me Marrveshjen e
Mastrihtit u zhvillua n Bashkim Evropian. Pra, m kalimin
e kohs, BE u zhvillua nga organizat e tregtis s lir t nj
numri t vogl t vendeve, deri n subjekt ekonomik dhe
politik i prbr nga shum shtete t Evrops.
336
Bashkimi Evropian
paraqet konfederatn
m t madhe t
shteteve n bot.
PJESA E TRET
Bashkimi Evropian paraqet konfederat m t madhe

t shteteve n bot me 27 vende antare t cilat formojn treg
prej 460 milion banor. N territorin e Bashkimit Evropian
sht krijuar nj treg i vetm, tiparet kryesor e t cilit jan
lvizja e lir e njerzve, t mirave, shrbimeve dhe kapitalit.
Pr tu mundsuar kjo, vendet antare t Bashkimit Evropian
n vitet e kaluara vazhdimisht dhe gradualisht i kan hequr
tarifat doganore dhe barrierat n shkmbimin tregtar n
shum sektor. Me fjal t tjera, kualifikimet profesionale t
prfituara n nj vend antar pranohen edhe n vendet tjera.
mimet e nj numri t madh t prodhimeve jan zvogluar
si rezultat i liberalizimit t tregut. Valuta e prbashkt EURO
kontribuoi n prmirsimin e hapjes s tregut. Pr tu arit e
gjith kjo ishte e nevojshme vendet antare t bjn lshime
t mdha n legjislacionin e tyre dhe ta adaptojn n nivel t
Bashkimit Evropian. Edhe pse kjo do t thot humbje t nj
pjese t sovranitetit t vendeve antar, pr shembull, humbjen e
valuts nacionale pr t futur euron, megjithat kjo kontribuoi
t ritet zgjedhja e lir e qytetarve pr t bler t mira dhe
shrbime n cilin do vend antar.
CEFTA Marrveshja pr Tregti t Lir n Evropn
Qendrore
CEFTA (Central European Free Trade Agreement
-CEFTA) ose Marrveshja pr Tregti t Lir n Evropn
Qendrore sht themeluar me nnshkrimin e marrveshjes
n Krakov, Poloni, n dhjetor t vitit 1992, nga Hungaria,
ekosllovakia dhe nikoqiri Polonia. M von, me shprbrjen
e ekosllovakis n eki dhe Sllovaki, CEFTA u b asociacion
pr tregti t lir t katr vendeve. Gjat viteve t ardhshme
CEFTA-s iu bashkangjitn Sllovenia, Rumania, Bullgaria,
Kroacia, Bosnja e Hercegovina, Mali i Zi, Serbia, Moldavia,
Maqedonia dhe Kosova.
Me hyrjen e Hungaris, Sllovenis, Rumanis,
Bullgaris, Polonis, ekis dhe Sllovakis n Bashkimin
337
PJESA E TRET
Evropian, ato doln nga marrveshja. Sot, vendet antare t

CEFTA-s formojn treg prej 30 milion banorve, q paraqet
mundsi t mir, q ndrnarrjet prodhimet ti ofrojn pa
kufizime doganore n kto vende. Po ashtu, vendet antare
t CEFTA-s kan mundsi q t vendosin shkmbim tregtar
me Bashkimin Evropian me kushte shum t volitshme n
krahasim me vendet tjera n bot. Me marrveshjen pr tregti
t lir mes vendeve t Evrops Qendrore garanton:
zvoglimin e ndrsjell t doganave;
eliminimin e monopoleve shtetrore;
harmonizimin e legjislaturs;
rregullimin dhe stimulimin e konkurrencs;
nxitjen e kooperimit;
thjeshtsimin e procedurave doganore;
rregullimin e prejardhjes s t mirave etj.
5. VALUTAT, DEVIZAT DHE KURSI DEVIZOR

5.1 NOCIONI PR VALUTAT DHE DEVIZAT
Devizat paraqesin
krkesa afatshkurte
t shprehura n para
t huaja
j paraqesin
Valutat
para t huaja efektive
t gatshme n form
t banknotave dhe
monedhave
338
Devizat paraqesin krkesa afatshkurta t shprehura n

para t huaja. Pr shembull, nse nj ndrmarrje vendore i shet
t mira ose shrbime nj ndrmarrjeje t huaj, n kt rast,
ndrmarrja vendore ka fituar krkesa afatshkurta, gjegjsisht
deviza t cilat shprehen n valut t huaj. Pr shkak t ksaj,
shum shpesh kur flitet pr deviza mendohet pr valutat.
Valutat paraqesin para t huaja efektive t gatshme n
form t banknotave dhe monedhave t cilat shfrytzohen pr
pagesa n kuadr t nj vendi. Ato mund t ndahen sipas m
shum kritereve. Varsisht nga ajo se a mund t zvendsohen
lirshm njri me tjetrin, ato ndahen n konvertibile dhe
jokonvertibile. Konvertibile jan ato valuta t cilat mund t
zvendsohen pr t tjera. Pr shembull: dollari amerikan
sht konvertibil, meq n t gjitha vendet, mund t kmbehet
me valuta tjera.
PJESA E TRET
Pr shembull: denari nuk sht konvertibil pr shkak

se nse posedojm denar, ato nuk mund n do vend ti
kmbejm n dollar, euro ose n valuta tjera.
Varsisht nga stabiliteti i vlers, valutat mund t ndahen
n t forta dhe t buta. T forta ose stabile jan ato valuta
t cilat kan vler t vazhdueshme, pr shembull: dollari
amerikan, euroja, paundi anglez etj. T buta jan ato valuta
vlera e s cils ndryshon.
5.2 NOCIONI PR KURSIN DEVIZOR
Kursi devizor na
tregon mimin sipas
t cils nj valut
kmbehet pr tjetrn
do vend ka valutn e vet nacionale e cila prdoret

si mjet ligjor pr pagesn n kuadr t nj vendi. Subjektet
vendore, nse dshirojn t paguajn n vendet e huaja doemos
duhet ta furnizojn valutn e vendit t huaj n t cilin duhet ta
bjn pagesn.
Furnizimi i valutave t huaja bhet sipas kursit t
vrtetuar devizor nga ana e shtetit ose sipas kursit devizor,
i cili vrtetohet n tregun devizor (bursa devizore). Kursi
devizor na tregon mimin sipas t cils nj valut kmbehet
me tjetrn. Sipas ksaj, kursi devizor tregon sa para vendore
duhet t jepen pr nj ose njqind njsi t parave t huaja. Kjo
do t thot se kursi devizor paraqet vlern e jashtme t valuts
vendore. Pr shembull: kursi i euros sht 61.5 denar, e kjo
do t thot se q t blihet nj euro duhet t jepen 61.5 denar
ose q t blihen 61.5 denar duhet t jepet 1 euro.
Kursi devizor paraqet lidhjen mes ekonomis vendore
dhe t huaj. Me fjal tjera, nse importojm ndonj prodhim
i cili ka mim t shprehur n valut t huaj, prmes kursit
devizor, mimin e tij mund ta shndrrojm n valut vendore.
N kt mnyr fitojm pasqyr nse mimi i prodhimit sht
m i lart apo m i ult nga mimet vendore, ndrsa me kt
a na paguhet importi i ktij prodhimi apo, nga ana tjetr, m
e volitshme sht q ta blejm n vend. Pr shembull, nse
ndrmarrja e Maqedonis dshiron t blej lnd t para nga
Gjermania n vler prej 100.000 eurove, ather, kjo shum e
339
PJESA E TRET
shndrruar n denar arrin 6.150.000.000 denar. Nse mimi

i lndve t para mbetet i pandryshuar, por rritet kursi devizor,
ather lndt e para mbesin m t shtrenjta, t shprehura n
para vendore. Kjo do t thot se rritja e kursit devizor mund t
jet shkak q ndrmarrja ti furnizoj lndt e para nga tregu
vendor.
5.3 REGJIMET E KURSEVE DEVIZORE
Kurs devizor fiks

ekziston kur vlera
e njsis monetare
vendore lidhet,
fiksohet, pr ndonj
standard objektiv.
Kursi devizor luhats

sht ai q formohet
nn veprim t lir t
oferts dhe krkess
s devizave n tregun
devizor.
340
Kursi devizor i luhatshm sht ai q formohet nn

veprimin e lir t oferts dhe krkess s devizave.
Regjimi i kursit devizor faktikisht i shpjegon bazat
mbi t cilat qeverit nacionale prcaktojn kursin devizor.
Mund t thuhet se ekzistojn dy regjime esenciale t kurseve
devizore:kurset devizore fikse dhe kurset devizore t
luhatshme. .
Kursi devizor fiks ekziston kur vlera e njsis monetare
vendore lidhet, fiksohet, pr ndonj standard objektiv pr
arin ose pr vlern e ndonj njsie t huaj monetare. S o t ,
regjimi i kursit fiks paraqet lidhjen e a.q fiksimit t vlers s
njsis monetare pr ndonj valut t huaj. Tek ne, vlera e
denarit sht e lidhur pr euron. Raporti sht 61.5 denar. =
1 euro. Nse pushteti monetar (Banka Qendrore) dhe Qeveria
prcaktohen pr kursin fiks devizor ato m tutje e mbrojn
kursin ashtu t vrtetuar fiks me masat e politiks ekonomike.
Kursi devizor luhats sht ai q formohet nn veprim
t lir t oferts dhe krkess s devizave n tregun devizor.
N kuadr t kurseve t luhatshm devizore zakonisht
dallohet kursi i lir i luhatshm devizor dhe kursi menaxhues
i luhatshm devizor. Kursi i lir i luhatshm devizor sht
ai i cili formohet vetm gjat veprimit t lir t oferts dhe
krkess s devizave n tregun devizor, pa integrimin e
qeverive, gjegjsisht bankave qendrore. Tek kursi menaxhues
i luhatshm devizor ekziston veprim i kombinuar i fuqive
t tregut dhe rregullativs shtetrore (intervenim i pushtetit
monetar a.q Banks Qendrore) n formimin e tij. Praktikisht,
PJESA E TRET
niveli i baraspeshuar i kursit devizor tek ky regjim formohet nn veprimin dominant

t krkess dhe oferts s devizave n tregun devizor. Megjithat, Banka Qendrore
intervenon nse vjen deri te largimi m i theksuar i kursit devizor nga niveli i
baraspeshuar.
PJESA PRAKTIKE E TEMS

DETYR PROJEKTUESE:
..........EKONOMI T NDRYSHME NGA E JONA
1. HYRJE
Sipas programit msimor pr lndn e Biznesit pr vitin e III lnd zgjedhore,
nxnsit n fund t tems msimore Shkmbimi Ndrkombtar, prgatisin dhe
prezantojn detyrn projektuese. Detyrn projektuese nxnsi e prgatit vet.
Ajo prbhet prej studimit t nj rasti konkret t ekonomis, t ciln nxnsi e
zgjedh lirshm.
2. QLLIMET E PRGJITHSHME T DETYRS PROJEKTUESE

Detyra projektuese ka pr qllim q t kontrolloj sa nxnsi:
guxon vet t studioj dhe hulumtoj nj rast konkret: n mnyr t rregullt
shfrytzoni burime t informatave dhe teknologjis teknologjike gjat hulumtimit
dhe analizs.
guxon vet t hartoj detyr projektuese.
din vet t merr konkludime
mund t fiton aftsi hulumtuese dhe ta praktikoj metodologjin e puns hulumtuese.
studion, hulumton dhe prezanton detyr projektuese.
3. QLLIMET KONKRETE T DETYRS PROJEKTUESE

Detyra projektuese n t ciln analizohet ekonomia e nj vendi ka pr qllim:
1. Ta identifikoj numrin e banorve dhe t siprfaqes t ekonomis s caktuar
si faktor t cilt ndikojn n shkmbimin ndrkombtar
2. Ta tregoj nivelin e arsimit dhe strukturn e tregut t puns;
341
PJESA E TRET
3. Ti prmend t dhnat pr inflacionin dhe shkalln e papunsis

4 . Ti identifikoj prodhimet strategjike t vendit
5. Ta shqyrtoj pozitn gjeostrategjike dhe sistemin ekonomik t nj vendi t
caktuar si faktor q ndikojn n shkmbimin ndrkombtar;
6. Ta identifikoj Bruto Prodhimin e Brendshm dhe prodhimet kye t nj
vendi t caktuar si faktor q ndikojn n shkmbimin ndrkombtar.
7. Ti theksoj problemet kye ekonomike t vendit
8. Ta konfirmoj rndsin e faktorve klimatik, kulturor dhe social q ndikojn
n shkmbimin ndrkombtar
4. PRMBAJTJA DHE STRUKTURA E DETYRS PROJEKTUESE

Detyra projektuese duhet ti prmbaj kapitujt vijues:
Hyrje;
Metodat dhe teknikat e shfrytzuara n hulumtimin
Rezultatet
Komentet
Konkludimi
Hyrja n t nxnsi prezanton ekonomin e vendit t zgjedhur, pritjet nga
hulumtimi dhe arsyen pse e hulumton rastin.
Metodat dhe teknikat Nxnsi sqaron se si sht zbatuar analiza e organizats
s biznesit. I prshkruan procedurat dhe teknikat e mbledhjes s t dhnave.
Rezultatet e hulumtimit Nxnsi i prezanton dhe prmbledh rezultatet e
analizs s t dhnave. Gjat prezantimit t rezultateve mund t prdor tabela, grafike,
fotografi etj.
Komentet Nxnsi bn komentimin e ekonomis dhe interpreton rezultatet.
I thekson arsyet pr shkak t cilave ekonomia i ka karakteristikat e prmendura.
Me mundsi, nxnsi duhet t bj lidhjen ose krahasimin e karakteristikave ose
rezultateve me ekonomit tjera, me t cilat sht takuar gjat hulumtimit.
Konkludimi Nxnsi shkurtimisht prshkruan problemin dhe konkludimin gjat
hulumtimit.
342
PJESA E TRET
SHTOJC
RASTI 1
KINA
Republika Popullore e Kins, me popullat prej mbi nj miliard e gjashtqind
milion banor sht njra nga vendet m t banuara n bot. Ndonse pjesa m
e madhe e popullats merret me bujqsi, n Kin gjenden disa nga qytetet m t
mdha n bot porti kryesor i Shangait, qendra kryesore politike e Pekinit etj. Kina
disponon me fuqi pune t lir e cila zgjoi interesin e shum kompanive ndrkombtare
pr hapjen e fabrikave n Kin.
Problemi kryesor me t cilin prballet ky vend sht mungesa e fuqis s
kualifikuar dhe t trajnuar punuese. Shum vite m hert, derisa Qeveria ishte e
fokusuar vetm q ta msoj popullatn me shkrim e lexim, sistemi m i lart arsimor
injorohej (27 pr qind e popullats ende nuk di t lexoj e shkruaj).
Sistemi universitar ishte shkatrruar pr shkak t trazirave politike n vend
gjat viteve t gjashtdhjeta dhe t shtatdhjeta, kur shum universitete u mbylln
dhe profesort u detyruan t heqin dor nga profesionet e tyre.
Shum pak nxns vendosnin t vazhdojn kolegjin. Edhe pr kundr
prpjekjeve t Kins q ti modernizoj dhe zgjeroj universitetet, do t kalojn edhe
shum vite derisa t arrihet niveli i nevojshm, pr t prmbushur nevojat e Kins
pr fuqin e trajnuar punuese.
Kina sht e lokalizuara n Pacifik, rajon i cili n mas t konsiderueshme do
ta rris ndikimin n tregtin ndrkombtare. Kina gjendet afr me fabrikat n Japoni
dhe Koren e Jugut t cilat prodhojn automobila dhe pjes t automobilave, motor,
televizione, telefona, kompjuter, softuer dhe prodhime t tjera t larta teknologjike.
Kompanit e ksaj pjese t bots kmbngulin t hapin fabrika pr prodhimin e
produkteve t shtrenjta teknike, e m pas e shfrytzojn fuqin e lir t puns.
Pr shkak t izolimit shumvjear, Kina ende nuk sht e lidhur mir me
pjesn tjetr t bots. Pr shembull, i nevojiten porte t zhvilluara mir t cilat
do t mund t pranojn sa m shum anije. Tani, anijet domosdo duhet t presin
ngandonjher edhe me jav q t hedhin spirancat, t ngarkohen ose shkarkohen.
N vend, grykat e ngushta n transport pamundsojn transportin e lndve
343
PJESA E TRET
t para dhe t mirave. Problemi me drgesn e qymyrit dhe nafts t cilat shrbejn
si karburant pr fabrikat, shum shpesh i detyron fabrikat q t mos punojn me
kapacitet t plot, madje edhe t pushojn me punn nj periudh t caktuar.
Ekonomia e Kins ende kontrollohet nga ana e Qeveris, por n kohn m t
re fermerve u sht dhn m shum liri n marrjen e vendimeve t tyre ekonomike.
Rreth 80 pr qind t prodhimtaris industriale t Kins sht prodhuar n fabrikat
t cilat jan pronsi e qeveris. Megjithat, Kina i adaptoi ligjet e saja me t cilat i
inkurajoi kompanit ndrkombtare q t hapin fabrika.
Nga mesi i tetdhjetave, 700 kompani ndrkombtare filluan t punojn
bashkarisht me qeverin, ndrsa nntdhjet e shtat prej tyre ndrtuan fabrika
personale n Kin.
Nj korporat ndrkombtare e cila planifikon t hap fabrik personale n
Kin domosdo duhet t negocioj me qeverin q t pajtohen t dyja palt pr kushtet
nn t cilat do t funksionoj fabrika. Qeveria kineze sht e orientuar drejt asaj q
t trheq kuadro t cilat do ta trajnojn fuqin puntore dhe do t sjellin teknologji t
re n Kin. do komunikim i cili do t ofroj mundsi t tilla, do t mund n kushte
shum t volitshme t merret vesh me qeverin.
Zakonet kineze, t cilat ruhen n t gjitha fabrikat n Kin, shum dallohen nga
zakonet tjera n bot. Kinezt kan me t vrtet orar t gjat t puns, me nga 2 or
pauz pr ushqim. N prgjithsi, puntort jan shum lojal dhe nuk ka greva. Por,
nga kompanit pritet t paguajn shuma t mdha t parave pr kontribute t cilat
do ti mbulojn thuajse trsisht shpenzimet pr vendosje dhe sigurim shndetsor t
t punsuarve.
RASTI 2
SHBA
Puntort amerikan jan n mesin e m t paguarve n bot. Ata fitojn nga
28.000 dhe 38.000 mij dollar n vit.
SHBA-t shtrihen n pjesn m t madhe t Ameriks Veriore dhe ka dalje n
dy oqeane, n perndim me Pacifikun, ndrsa n lindje me Atlantikun.
Shkalla e papunsis n SHBA n vitin 1994 ka qen rreth 6 pr qind,
ndrsa n vitin 2009 arriti 10 pr qind. Papunsia veanrisht e goditi industrin
e automobilave pr shkak t rnies s fabriks m t madhe pr automobila n bot
344
PJESA E TRET
General Motors (GM), shkaktuar nga zvoglimi i krkess pr automobila t ri.

Industria e automobilave n SHBA sht njra nga m t zhvilluarat n bot,
meq krahas fabrikave t mdha t GM-s, ktu jan edhe repartet e Shevroletit,
Craisler, Nisan, Toyta, Mercedes Benz, BMW, Opel etj. Me industrin automobilistike
jan t lidhura nj numr i madh i sub kontraktorve ndrmarrje t vogla dhe
t mesme t cilat prodhojn produkte pr kapacitetet e mdha. N SHBA rreth 6
milion puntor jan t kyur n prodhimin e automobilave dhe pjesve rezerv.
Tregu amerikan i automobilave sht m i madhi n bot. Amerikant posedojn afr
200 milion automjete motorike, shum m tepr se Japonia e cila rangohet si e dyta
me 40 milion.
SHBA-t jan nj nga shtetet m demokratike n bot. T pakta jan gjasat pr
paknaqsi dhe trazira. Megjithat, hulumtimet e fundit n mjediset urbane tregojn
n llogarit e papastruara mes grupeve racore dhe etnike.
Struktura e prodhimtaris n nivel nacional sht e llojllojshme. SHBA-t
kan zhvilluar teknologjin m bashkkohore, vemas n industrin ushtarake dhe
n programin kozmik NASA. Po ashtu, ajo prodhon sasi t mdha t grurit, nafts,
aluminit etj.
Sektorin financiar e ka m t zhvilluar n bot. N SHBA gjenden bankat
m t mdha si jan Bank of America dhe City Group dhe kompania m e madhe
e sigurimit AIG (American Incurance Group). Wall Street sht bursa m e madhe
botrore n t ciln bjn pjes kompanit m t mdha n SHBA.
Ajo ka ndikim t fuqishm mbi rrjedhat financiare botrore.
SHBA-t kan shkall t ult t inflacionit prej 2 pr qind deri n 4 pr qind n
nivel vjetor. Kontrolli i qarkullimit monetar sht n duart e FED-it Federal Reserve
(Rezervat federale).
SHBA-t kan prparsi t rndsishme, e ajo sht q ofron qasje n tregun
e madh i cili nuk mund t kanoset nga kuotat importuese ose restriksikoneve tjera t
cilat mund t vendosen nga qeveria.
SHBA-t kan rrjet shum t moderuar t rrugve, hekurudhs, aeroporteve
dhe porteve t cilat i lidhin fabrikat e SHBA-ve me pjesn tjetr t bots. Pr gjat
historis, pr shkak t vlers s kursit s dollarit dhe rrogave t mdha t puntorve,
prodhimet amerikane jan m t shtrenjta n krahasim me vendet tjera. Por,
ndryshimet e fundit t kursit t dollarit dhe zvoglimi i rrogave n SHBA n mas t
konsiderueshme do t ndikojn mbi zvoglimin e deficitit tregtar t SHBA-ve.
Kompanit n SHBA jan t obliguara t jen konkurrente n treg, e jo t
punojn s bashku pr t arritur mim t prshtatshm ose t nxjerrin fardo fitimi
345
PJESA E TRET
tjetr n llogari t blersve. Fabrika e cila punon n SHBA doemos duhet ti respektoj
numrin e madh t rregullativave q kan t bjn me shndetin, sigurin, shfrytzimin
e energjis, marrdhniet mes t punsuarve dhe udhheqsis, kontrollin e ndotjes
et.
Pr gjat historis, prodhimi n SHBA shnon kontradikta n mesin e t
punsuarve dhe udhheqsis. N t kaluarn, grevat kan qen dukuri shum
e shpesht. Megjithat, gjat dekadave t fundit, konkurrenca nga prodhuesit
japonez i detyroi kompanit amerikane dhe t punsuarit e saj q ta prmirsojn
bashkpunimin e ndrsjell.
NOCIONET KYE:
SHKMBIMI NDRKOMBTAR
MARRVESHJET NDRKOMBTARE TREGTARE
PRPARSIT ABSOLUTE
PRPARSIT KOMPARATIVE
EKSPORTIM I KAPITALIT
ORGANIZATA BOTRORE TREGTARE
BASHKIMI EVROPIAN
CEFTA
DEVIZAT
KURSI DEVIZOR
PRMBLEDHJE
Tregtia ndrkombtare ngjan kur ndrmarrjet e vendeve t ndryshme marrin
pjes n blerjen, shitjen ose shkmbimin e prodhimeve.
Faktor t tregtis ndrkombtare jan prparsit absolute dhe komparative,
mimet e prodhimeve vendore dhe t huaja, kursi devizore, dallimet n shijet e
konsumatorve etj.
Shkmbimi ndrkombtar ndryshon strukturn e tij, Duke filluar nga viti 1985
deri m sot, industrit t cilat prodhojn prodhime t larta teknologjike kan rritje
m intensive t eksportit, ndrsa industrit t cilat prodhojn produkte me shkall t
ult t prpunimit shnojn rritje m t ult t eksportit.
346
PJESA E TRET
N ekonomin ndrkombtare, shikuar n aspektin afatgjat, krahas eksportit

t t mirave dhe shrbimeve, rritet rndsia e lvizjes ndrkombtare t kapitalit
(eksporti dhe importi t kapitalit). Dy format m t rndsishme t eksportit t
kapitalit jan: investimet e huaja direkte dhe portfolio investimet.
Sasia dhe struktura e resurseve t disponueshme determinojn sasin dhe
strukturn e prodhimtaris n nj vend.
Termi kushte t shkmbimit ose kushte t tregtimit dalin nga lvizja e mimeve
dhe nga dallimi n shkalln e zhvillimit t vendeve t cilat marrin pjes n shkmbimin.
Proteksionizmi paraqet politik ekonomike t nj vendi, e cila ka pr qellim ta
kufizoj shkmbimin ndrkombtar.
N bot ekziston nj numr i madh i organizatave ndrkombtare dhe
marrveshjeve , t cilat e lehtsojn dhe nxisin shkmbimin e lir mes vendeve.
Si m t rndsishme mund ti cekim: Organizata botrore e tregtis, Bashkimi
Evropian dhe Marrveshja pr tregti t lir n Evropn Qendrore.
.
Kursi devizor na tregon mimin sipas t cilit valuta kmbehet me tjetr, Kursi
fiksor devizor ekziston kur vlera e njsis monetare vendore lidhet, fiksohet, pr
ndonj standard objektiv pr ari ose pr vlern e ndonj njsie t huaj monetare.
Kursi lkunds devizor sht ai i cili formohet nn veprim t lir t oferts dhe
krkess s devizave n tregun devizor.
Pyetje pr diskutim:
1. ka paraqet tregtia ndrkombtare?
2. Cilat jan arsyet pr tregtin ndrkombtare?
3. N ka prbhet prparsia absolute e vendit n shkmbimin me ndonj vend
tjetr?
4. ka nnkupton me prparsin komparative t nj vendi n shkmbimin me vendin
tjetr?
5. Cilat jan kushtet pr shkmbimin ndrkombtar?
6. Cilat jan format m t rndsishme t eksportit t kapitalit?
7. Cilat organizata nxituan shkmbimin e lir?
8. Cilat jan valutat konvertibile, e cilat jan jokonvertibile?
9. ka sht kursi devizor?
10. Cilat jan sistemet e kurseve devizore?
11. far mund t jen kurset fleksibile devizore?
347
348
LITERATURA :
1. A. Hoxhi Fleksibilizimi i procesit t puns, Instituti pr hulumtime shoqrore, Zagreb
v.2005
2. B. Jaovski - Marketingu; Fakulteti Ekonomik Shkup , v.2002
3. B. Nenevski, V. Stojanova dhe A. Josifovska - Zhvillimi i ndrmarrjeve t vogla dhe t
mesme dhe zvoglimi i papunsis n R. Maqedonis ; Fondacioni fridrih Ebert
Zyra Shkup v.1997
4. B. Shuklev - Menaxhmenti; ; Fakulteti Ekonomik Shkup v.2007
5. B. Shuklev - Menaxhmenti i biznesit t vogl ; Shkup v.2008.
6. B.Strezoski - Menaxhmenti dhe biznesi, Prosvetno dello Shkup v.2000
7. Carter S., and Jones - Evans D. : Enterprise and Small Business, Prentice Hall, 2000
8. G. A. Cole - Management, Theory and Practice - London 1996.
9. Grilo,I., and Thurik A.: Entreprenurial Engagement Levels in EU, International Journal
of Entrepreneurship Education. 2005
10. Grup i autorve - Ndrmarrjet e vogla n zhvillimin e R. Maqedonis ; Instituti
Ekonomik; Shkup v.2002
11. Grup i autorve - Biznesi n praktik Manastir v.2002
12. D. Eftimovski - Ekonomia e zhvillimit, Instituti Ekonomik; Shkup v.2003
13. D. Pandev - Udhheqs pr ndrmarrsi dhe biznes t vogl ; Instituti Ekonomik;
Shkup v.2000
14. D.Sekston, N.B. Aprton, C. Smilevski, D. Jankoski Ndrmarrsi , Shkup v.1994;
15. David Campbell - Business, Londr , 1994
16. D. Stenhoff - Small business management fundamentals, Ne York 1988
17. D. Kuratko & R. Hodgetts - Entrepreneurship: A contemproraru approach, Fort otth:
Harcourt College Publishers 1986
18. D. Kirby.: Entrepreneurship Education: Can Business Schools Meet the Challenge?,
International Council from Small Business, 47th orld Conference, San Juan, Puerto
Rico,2002
19. Discussion Paper on Entrepreneurship, Groth and Public Policy, Max Planck Institute
of Economics, 2005
20. .upujnovki , V. upujnovska - Menaxhimi me kualitetin n praktik, Fakulteti
Ekonomik Shkup v.1993
21. European Agency for Reconstruction:Small Enterprise Development in Republic of
Macedonia, 2007.
22. Prmbledhje e punimeve - Zhvillimi ekonomik dhe regjional, biznesi familjar dhe
bashkpunimi Instituti Ekonomik - Shkup, Shoqta pr zhvillim t qndrueshm Shkup - Fondacioni fridrih Ebert Zyra Shkup v.2003
23. Shoqata e avokatve t ekonomis n R. Maqedonis - Udhheqs i biznesit Shkup v.2001
24. Udhzues marketingu pr bizneset e vogla dhe t mesme - KOSMO qendra inovative
Shkup v.2004
349
25. Materiale pr trajnimin e menaxherve n shitjen me pakic ; DETRA Instituti pr

menaxhment , Shkup v.2002
26. M. Z. Potevska - Perspektivat e biznesit t vogl, Shkup v.2000
27. M. Nestorovski Investimet e biznesit, Fakulteti ekonomik v.2006
28. . Milisavljevi - Marketingu Beograd v.1990
29. P. Drucker - Our Enterpreneurial Ekonomy;Ekonomic Impact;ashington 1984.
30. P. Samuelson dhe V. Hordhuas - Ekonomija, botimi XIV v.1992
31. P. Samuelson - Lexues ekonomik, Zagreb v.1975.
32. R. Dobre -.Preduzetnistvo, Sveuciliste u Zadru, Zadar 2006
33. S. K. Velskovksa , Z. Zlatkovski -Hyrje n biznes; Prosvetno dello, Shkp v.2006
34. S. Markovski, B. Nedev - Kontabiliteti i menaxhmentit afarist
35. S. Josimovski Universiteti Teknologji informative Sh.Kirili dhe Metodi, Fakulteti
ekonomik v.2001
36. S. Spasov - Menaxhmenti financiar , Fakulteti ekonomik v.1996
37. S. Spasov - Menaxhmetni i prodhimit, Fakulteti ekonomik v.2002
38. T. Kralev- Menaxhmenti industrial pjesa 1 dhe 2, ; Prosvetno dello, Shkp v.1992
39. T. Jovanvoski - Tregjet financiare, Qendra ekonomike, Shkup v.1996
40. T. Fiti dhe grup autor - Ekonomia, Shkup v.1997
41. T. Fiti, V. Filipovski- Bazat e mikroekonomis, Shkup v.1999
42. T. Fiti dhe V. H. Markovska-Small Business Development and Privatization in Republic
of Macedonia, - Shkup v.1995
43. T. Fiti dhe V. H. Markovska Ndrmarrsi dhe menaxhmenti i siprmarrjes Fakulteti
ekonomik- Shkup v.1994
44. T. Rusevski dhe S. Tvrtkovi - Kontabiliteti financiar, Shkup v.2002
45. C. Smilevski - Sfida dhe zotrimi i ndryshimeve organizative, - qendra Detra - Shkup
v.2000
46. Hisrich R., D. and Peters M., P.: Entrepreneurship, fifth edition, McGra-Hill, 2002
47. Verhuel, I., et. al.: Explaining Female and Male Entrepreneurship at the Country Level,
48. Waldinger, R., and Bozorgmehr, M. : Ethnic Los Angeles. New York: Sage1996.
49. W. Berstein -Alokator integral i mjeteve, K.H.V. e R. Maqedonis, v.2002
50. W. Pride, R. Hughes and J. Kapoor - Business, U.S.A., 1996;
350

Biznis 3 Alb Print

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Biznis 3 Alb Print

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Mr.

Sllavica Kovaevska Velkova

PJESA E PAR BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik,

Tema 5 Formimi i mimit ............................................................................................65

Tema 4 Investimi dhe biznesi ..................................................................................... 197

6. Shkaqet e kyjes s ndrmarrjeve n biznesin ndrkombtar ...................................... 253

4.2. Partneriteti ............................................................................................................308

sipas programit msimor pr

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

1. KUPTIMI DHE RNDSIA E BIZNESIT

Rritja dhe zhvillimi

Nocioni biznes rrjedh nga fjala anglishte business, q do t

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

Ky lloj i konsumit t bizneseve njihet si konsum investues.

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

ather t panjohura, t shfrytzojn materiale m cilsore n

Rritja dhe zhvillimi

Nga aspekti i asaj se kush i themelon, kush i menaxhon

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

si t disponohet me truallin, objektet dhe mjetet financiare

Nga aspekti i shkalls dhe mnyrs s prpunimit t

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

2.3. SEKTORI PRODHUES INDUSTRIAL DHE TREGTIA

Nga aspekti i asaj se a merren bizneset me prodhimin e

Sipas Ligjit pr kontabilitet dhe Ligjit pr transformim

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

t ardhura vjetore deri n 8.000 bruto rroga mesatare dhe

3. DALLIMET MES BIZNESIT T MADH DHE T

Kjo form e organizatave t biznesit n t shumtn e rasteve

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

Shum biznese n pronsin individuale veprojn n bujqsi

Bizneset e mdha furnizojn lnd t para dhe materiale n

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

shkrirjen e elikut etj. Do t thot, pr shkak t natyrs teknologjike

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

dhe plotsohen n procesin e prodhimit, prmes marrveshjeve

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

2. Sqaro nocionin e biznesit prmes komponentve t definicionit

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

1. DFEFINIMI I NOCIONIT NDRMARRJE,

do ndrmarrje paraqet sistem t ndrlikuar i cili

Ligji pr shoqri tregtare - Dispozita t prgjithshme, neni 3, pika 4o dhe neni 5.

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

a) Tregtar sipas veprimtaris. Tregtar sipas veprimtaris

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

Me kapital i cili quhet kapital themelues, n t cilin aksionert

2. NDRMARRJA DHE RRETHINA

Fjala rrethin udhzon n faktor dhe n kushte t cilat

Ligji pr shoqri tregtare - neni 148, pika 1.

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

donjri prej ktyre faktorve mund t ket ndikim t

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

rrethin e prbjn t punsuarit, teknologjia e prodhimit,

Toka sht resurs

Puna si faktor i prodhimit. Faktor i par i prodhimit sht puna

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

Toka sht lnd e prpunimit n bujqsi pr t fituar

4. BURIME DHE MNYRA T FINANCIMIT T

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

normale t puns dhe zhvillimit t biznesit. Apo thn me

Financimi nga burimet personale bazohet n mjetet e

BIZNES pr t gjitha drejtimet, prve drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar

veprimtaris s ndrmarrjes, ndrsa efektet e puns u takojn

Puna e ndrmarrjes pa marr parasysh veprimtarin q