MANA ASTORNCE, LCE 8,1 Norbert Wojtowicr Wd ‘TYDOWSKI NIEZALEZNY ZAKON ,SYNOW PRZYWIERZA" (B'NE! B'RITH) W POLSCE PODCZAS KAMPANII ANTYMASONSKIE) 1938 ROKU Poczawszy od XVIII wicku zmiany w polityce paiistwowej probowano niejednokrot- nic postrzegaé poprecz. pryzmat wplywow I6é wolnomularskich. Podobnic bylo rownicz przez eaty okres II Rzeczypospolite Ten sposdb widzenia nie ograniczat si tylko i wy- lacznie do przeciwnikéw wolnomularstwa, wietrzacych ,masofiskie spiski". W rownym stopniu domysly lub stanoweze konstatacje na ten temat przewijaly sig w wypowiedziach tak przeciwnikiw, jak i zwolennik6w tego ruchu, Spojrzenie takie dotyezyto zreszta nie tylko wlasciwego wolnomularstwa, reprezentowanego w Polsce przez Wielka Loze Na rodowa ,Polacy Zjednoczeni” (przemianowana pofniej na Wielka Loze Narodowa Pol- ski), Migdzynarodowy Zakon Wolnomularski Obrzadku Mieszanego ,.Le Droit Huma- in”, niemiccki Bund Deutscher Freimaurerlogen in Polen oraz Zakon Wolnomularski Wschodniego Obrzadku Dawnego i Pierwotnego Memphis-Misraim. Podobnie postrze- ‘sano deialajace w kraju organizacje braterskie: Independent Order of Odd Fellows! In dependent Order of Good Templars?, Schlaraffie? oraz Independent Order of B'nai B'rith "Independent Order of Odd Fellows ~ nazywany nickiedy ,masoneria drobnomieszczaiska" Nic- 2zaleény Zakon Towarzyszy Driwayeh (dzialajacy w Polsee jako Stowarzyszenie Bratnicj Pomocy Odd Fellows) jest organizacjq charakterze filanropijno-towarzyskim. W XVII wieku angelska klasasred- nia zrzeszala sig w lokalne bractwa w celu wspOlnejochrony przedbezrobociem i wzajerne) pomocy. Tenietypowe bractwa okreslano slowem ,odd",..dziwny”, Wspolczesnestruktury JOOF wywod sie 1d Zakonu zorganizowanego w 1819 roku w USA przez Thomasa Wildeya. Jest to organzacjalozowa ‘waorowarana wolnomularstwie, 2 obragdowymistrojami, ceremonial inicjacyjnym isystemem stopai \wuajerniczenia. Sruktua a dziata na rzecz doskonalenia seb przez sprawiedlive dalane,okazy- wanieciepliwogei oraz ludzkio| mile. Soerea} 20b. Odd Fellows, w: B. Leno O. Peenor, Jer rationales Freimaurelexton, Zurich ~ Leipzig ~ Wien 1932, . 1139-1142; Oddfellows, w:F.Seytch, A Reference Book for Freemasons, London 1998, s. 207; Odd-Feliows, w: R. Macoy. A Dictionary of Freemasonry, New York 2000, 271-272: Independent Onder of Ott Fellows, w: N. Wéjtowice, Ma- someria. Maly slownik, Warszawa 2006, . 172-173, 2 Independent Order of Good Templars (Niezaletny Zakon Templarius2éw Dobrych) ~uwazans 2a struktureparamasofiska,zalozona w 1851 roku w Utica w stanie New York, migdzynarodowa organiza~ cjazrzeszajgea metczyen i kobiety ber wzelgd ma wiek,narodowo8é, kor sky, eligg,pozysg p= Jecenapoglady poityeae. Je podstawowym celem malo byé wyzwolenie Swiata m,n. poprace zmia-144 oi wont W chwili odzyskania praez Polske niepodleglosei w 1918 roku na terytorium Rzcezy- ospolitej dzialato dziewigé liz Niezalezmego Zakonu ,,Synow Przymierza” (B'nei B'rith), Sze8é z nich bylo czynnych w miastach bylego zaboru pruskiego (Poznai, Leszno, Byd- goszez, Torui, Katowice i Krélewska Huta, ij. Chorz6w) oraz trzy na tren zaboru au- siriackiego (w Krakowie, Lwowie i Bielsku). W 1924 roku erygowano loég w Warsza- wie, w 1996 rola w Proemyéli it odzi, aw 1978 roku w Stanislawowie. W sumie w sklad istniejacezo w latach 1924-1937 Zwiazku Zydowskich Stowarzyszeh Humanitarnych »B’nei B'rith” z siedziba w Krakowie wehodzity nastepujace loze: ,Esra” w Bielsku, Concordia” w Katowicach, ,Solidamosé” w Krakowie, ,im. Michala Sachsa”” w Kré- lewskiej Hucie (Chorzowie), ,im. Rafalz Koscha” w Lesznie, ,.Leopolis” we Lwowie, ‘»Monteffore” w Lodzi, Amicitia” w Poznaniu, ,Mumanitas” w Przemystu, ,Achduth” \ Stanislawowie i ,Braterstwo” w Warszawie. Ponadto w okresie wakacyjnym w Kryni- cy drialalasezonowa loa, wzorowana na warsztatach pracujaeych w Karlsbadzie i Ma- rienbadzie', Niekt6re érédia wska7uja teé na pozostajqce we wstepne)fazie organizacy}- rej preygotowania do utworzenia 162 w Bialymstoku i Wilnie® oraz w Czgstochowie iw Réwnem®, W strukturach miedzynarodowych Zakonu polska gal funkejonowals jako Wielka Loza Dystryktu XUV, Independent Order of B'nai B’rith powstal posrednio jako efekt niechgei 162 sta- ropruskich* do przyjmowania w swoje szeregi przedstawicieli ludnosei starozakon- nestylu2ycia na wolny od alkohol narkotykw. W dokumentach IOGT podkreiasi¢przywiazanie do idealow umiarkowania,pokoju i braterstwe. Szerzsjzob: Guttemplerorden, w: E. Lennhal,O, Posner, Invernationaes, 654; Independent Order of Good Templars, w:N. Wéjtowicz, Masoneria, Warszawa 2006, s. 170-172, » Schlaaffia stowarzyszenie powstalew 1859 roku w Pradze 2 inijatywy grupy nlemieckich arty- st6w, w ktdrym chclano skupié milognikow wszelkieg rodzaju umiejginoteiatystyeenych i dovip \W toc wan, Allgemeines Handbuch der Freimaurere” mona pracerytas, i, Sehlaaffiatomarw stowarzyszenia, kre 2godnie z odpowiednimi ustawami west zwiqzkiem jednakowo myslgeych me 2 stwiagcyeh sobie 2a cel piclggnowanie humor i sztuki zgodnie z okreslonymi forma i pery prestrzeganiu pewnego ceremonialu i ktdrych glowng zasada jest przyjaain.Istigje tu pezeniesienic StatuOw i ryt6w masofskich ma grunt uezty korporacye}".Stuktura a uchodsila powszechnie 2a 0 _anizacje parawolnomularska, Szerzj 20b : Schlaraffia, w: E. Lennhofl,O, Posne, Internationales, Ss. 1394-1395; SeMarafia, w: N. Wejtowiee, Masoneria 8, 338-339. *B, Chelmidski, Maroneria w Polsce wypilecesnej, Warszawa 1936, s, 103, + Stonarzyszenie Humantarne Brarersowo ~ Bnet Brith w Warszawie 1922-1982, Warszawa 1932, 369. B. Chelmidski, Masoneria w Polsce, s. 103-104 Zo. L. Chajn, Polski dystrykt Bnei B'rith”, .Biuketyn 2ydowskiegoInstytutu Historycenego” 21973, nel, «7-43; tent, Zwigrel Stowarssered Humanitarnyeh Bae! Ririth wt Rreerypoypeli, \:tenée, Wolnomularstwo w I Reeczypospolite), Warszawa 1975,s. 515-577; B. Crajecka, Zar dsijow Zulgoku, ws tende, Archiwum Zwigctu Zydowskich Stowarzyszei Humanitarnych xB nel Brith” w Kra- ‘wie (1892-1938). Zaye deiefw Zwigchy, historia zespolut inwentare, Krak6w 1994, ,9-28;L, Hess, Ambicje,rachuby reezywistoxé. Wolnamularstwo w Europie Srodkowo-Wschodnie) 1905-1928, Warsea- wa 1984, s.240; A. Karol, Historia krakowskie lady B’nci Brith, , Midas", we 1(69),siyczeh 2003, "Termin ,Staopruskie Wielke Lode" odnosi sig do trzechberiiskich obadieneji wolnomularskich Grosse Kénigliche Mutterdoge zu den drei Welhugelne" (przemianowane) pOfnigna Grosse Natio ‘al-Mutterloge au den dei Weltkugeln«”, ,Grosse Loge von Preusen”(2wane}rownied.,.Royal Yorknoosa acu RUE (En OW PLC OCS AW ANAS 145 nj’. W 1843 roku, ziniejatywy hamburskiego budowniezego maszyn Heinricha Jonesa, sgrupa zydowskich emigrantow 2 Niemiec powolala do istnienia w Stanach Zjednoczo- nych Ameryki pierwsza loze Niezaleénego Zakonu ,Syndw Przymierza""®. Zalozyciele przyjelirytual worowany na wolnomularskim,strukturg lazowa oraz analogiczna do wol- ‘nomularskiej sckretna symbolikg i system znakow rozpoznawezych. Bnei B'rith byl jedn, 2 wieln pawstalyeh na prrectrzeni XIX wiek ,Zydowskich Tajnyeh Zwigakiw w Ame- ryce Pélnoene}™"!. Podstawowym celem stowarzyszenia mialo by¢ .Konsolidowanie spo- Aecznosei Zydowskiej na Swiecie wok6l etycanych zasad judaizmu i intelektualnych war- tosei Zydowskiej kultury z ezasem réwniez obrona Zydow preed przejawami antysemi- tyzinu”®. Prez pierwsze eatery dekady amerykafski B'nei B'rith koncentrowal swoje Azistania glownie na pracy filantropijnej oraz pielggnowaniu braterstwa i zgody'. W ten sposéb stanowit on dla cztonkéw substytut ,Swieckiej synagogi"™. Po antyzydowskich niepokojach, jakie mialy miejsce w latach 1881-1883 w carskiej Rosi, dolaczono do tego program obrony Zydaw przesladowanych za granica. W tym okresie ziniejatywy Morit- 2a Ellingera rozszerzono dzialalnosé Bnei B'rith na kontynent europeski, gdzie w 1882 roku powstala pierwsza loza w Berlinie!®, Zakon rozrastal sig stosunkowo dobrze, tak i2 uschyiku XIX wieku w 58 krajach na swiecie dzialato okoto 1700 162 zrzeszajacych okolo 500 tys. ezlonkéw"*, W polskiejliteraturze okresu migdzywojennego istnieje caly szereg inorodnych form zapisu nazwy te) organizacji, m.in.: BYnai B'rith, B'nai Briss, Bns Brith, Bnai Briss, Bnei Briss, Bne Briss. Dyskusje na ten temat toczyly sig w okresie ur Freundschaft") oraz ,Grosse Landesloge der Freimaurer von Deutschland”. Byly to struktury wol- romularskie © najluis2ejnieprzerwane} tradyeji w Prusach. Kiedy 20 pabdiemika 1798 roku kdl Fryderyk Withelm Il zabronl poddanym pr2ynaleznosci do wszekichtajnych wia2k6w i orgaizacji, Jedynie dia nich uczynit wyjatek. W ten spos6b obediencje te uzyskaly na dhuszy zas monopalw pa sowie pruskim, Polski przcktd tego dokumentu zatytulowany .Eayktikary stnowigeynatajne wig powszechncmu bezpicezcfistwu schodliwe” zosial opublikowany w Fane dexlatha Uo .Gazeiy Wat- Szawskij” 2 30 listopada 1798 ~ L, Hass, Wolnomalarstwo w Europie Srdkowo-Wschadnie) XVI [AD wielu, Wroclaw 1982, s. 196; tente, Sekt farmazoni warssimskh Pierce stulcie wolnom- Taretwa v Warszawie (1721-1821), Warszawa 1980, 268, ° Szerzejzob. J. Katz, Freemasons and Jews in Europe 1723-1939, Harvard 1970, '© Z0b. EE. Grusd, B'nai B'rith — The Story of a Covenant, New York 1966, 8. 12-18. W grapie ~alzyciel nowojorskigstuktury znaledi ig Henry Anspacher, Isaac Ditenoefe, Jonas Heck, Hirsch Heineman, Henry Jones, Henry Kling, Valentine Koon, William Renau, Reuben Rodache, Isaac Rosen bourg, Samuel Schaefer i Michael Schwab. "Nor. Jiische Geheimbinde in Nordamerika, w: Allgemeines Handbuch der Freimaurerl 1 Lipsk 1900, s, 516 "2. Wainigermer,Stowarzyszenle Humanitarme Montefiore B et B rth" w Lodsi (1926-1958), 1: Polgey ~Niomey ~ Zoi w AOXAX vi Sqodstdaley | lise rod. P. Sami Lid 1997, «, 402. "? Omezesne cele i zadania zosaly sformulowane m in. Consttulin ofthe Indgpendent Onder nai Brith, New York 1860, "Por D. D. Moore, B'naé B'rith and the Challenge of Ethic Leadership, New York 1981, 8.7. '8 Zab. [L-] Maretzki, Geschichte des Ondens Bnei Briss in Deuschland 1882-1907, Berlin [1907], 13-16; B'nai Brith, Unabhingiger Orden, w: E, Lennhoft, O, Posner, Internationales, s. 194; Fest schrifzurFeter des =wanzi:jahrigen Bestchens des U.O.8.B., Belin 1901; Zum S1jahrigenbestehen des Ondens Bne Bris in Deutschland, U.O.B.B., Fake a, Main 1933, "EA. Biedermann, Lagen, Clubs und Bruderschaten, Disseldori 2008, , 308146 set noo migdzywojennym rowniez w samym Zakonie, Ostatecznie przyjgto propozyci¢ prof. Mojéesea Schorr by .2e wagledw naukowych ipraktycanych” waywaé zapisu Bn Brrith"7, Mimo iz zapis ten jest wylacznie polska specyfika, tak tez zostala ujednolicona nazwa Zakonu w niniejszym artykule!®, W 1918 roku Polska odzyskala niepodleglosé i ten doniosly polityeznie faktrownie? imial wplyw na row) masoneri. Pirwaze lata nicpodleglose to okres dose intensy~ ‘nego rozwoju wolnomularstwa w Polsce. Duzym mankamentem organizacyjnyim byt jed- nak brak doswindezonej srupy kierowniczs). Koniecznose staego balansowenia miedzy hasta iberalizmu a wladza, majaca zakusy autorytame, byla tylko jedaym z proble- mow, weale zresztq nie najistotniejszym. Na czlonkéw 162 byty bowiem skierowane nie- ustanne ataki ze strony obozu nacjonalistyczno-klerykalnego. Dosé powszechne przeko- nanie opinii publieznej o wyraznym mariazu wolnomularstwa 2 sanacja powodowato ~ sukcesywnie do zaostrzaace) sig walk polityeznej ~nasilenie sig atak6w ze stony pra- wiey, kta niemal obsesyjnie tropita wszelkie wplywy masotiskic. Wykazywano spole- czeistwu sekodliwa dzialalnos te organizagi w przeslose i jej wplyw na upadek Pol- ski, Wakutek tych daialad wr praskonaniach wielu og6b masoneris, cay nawet ,dydo -masonera",zaczga byé prawdziwie ,odpowiedzialna za wszelkie 2brodnie preci ludz~ kosei i narodowi polskiemu’, W walee z nig sugerowano nawet potrzebe stworzenia pro- jektu antywolnomularskiego sojuszu polskiej prawicy i hitleryzmu, jako dwéch narodéw powolanych ,do wyleezenia Swiata 2 zarazy masoriskiej"?. 12 maja 1935 roku zmar16zofPitsudski. Jego Smieré wywolala w obozie readzgeym liczne kontrowersje, powodujac ,,jakby peknigcie magicznej obreczy: zespot dotad kar- nie idaey w zaprzegu — w pracy dla paristwa —rozpadas sig zaczal wkrétce na kilka grup", Do tej pory ster readow w paiistwie dzierzykaniepodzielnie jedna osoba, a teraz nagle pojawilo sig kilku konkurentéw, Po zwycigstwie Edwarda Rydza-Smiglego, mianowa- negn marezaikiem, na polski eceniepalityeanejpajawi cg 71 itegn 1047 my nowy «wor Obsz Zjednoczenia Narodowego, zas gruparzadzaca zaczela zblizaé sig w pogla- dach do prawiey nacjonalistyeznej, Wprawdzie w poczatkowym okresie znaczna ezesé 1 Zab. Korespondencja Loty Montefiore” ze Zwigshiem Zydowskich Stowar=yszen Humanitar: yeh Bnet Brih w Ruecsspunpelt) Polski) w Keakite m sprue popresne pwnd nic Bact B'rith, Archiwum Pafstwowe w Krakowie (dale APK®), Archiwum Zwigaku Zydowskich Stowarzy- s2ef Humanitamych B’nei B'rith w Rzeczypospoits} Polskie) w Krakowie (dale) BB) 38; Prowokst V pasiedzenia Konitem Generalnego Zwigcku Zidowskich Stowarz)szok Humanitarnych Bnei Brith w Reeczypaspolite| Polskie) w Krakowie, APKe, BB 63. ' Wyjaek uczyniono jedynie da zapisu pene) angielskie) nazwy Zakonu ~ Independent Onder of na Bit °K. M. Morawski, Milry2m a masonera,.Gazeta Warszawska,R. 1932, nt 121 222 kwietna, 3 3 1-M Nowakowski, Walery Slawok. Zaryshiograf plityezne), Warszawa 1988, . 138‘Noon Due TN, ua W FL FOS we ATA OK 147 narodowe6w podchodzita do nowej struktury z duza powsciagliwoscig?", lecz juz wkrdt- ce doszto do zawiazania sojuszy””. W tym nurcie, poczawszy od czerwea 1937 roku, nastapito w Polsee znacenenasile- nie kampanii antymasofiskie. 16 ezerwea Juliusz Dudzitski z Klubu parlamentarmego _Jutro Pracy” zelosit do prezesa Rady Ministrdw interpelacj¢ poselska ,W sprawie nale- {enia funkejonariuszy pafstwowych do nislagalnych organizasji majgeych centrale poza ‘granicami pafistwa i udzielania gmachéw pafstwowych na zebrania takich organizacji™. W odpoviedzi na nig w prasie pojawily sig gosy, Ze race plana] posta Dudzitiskiego sq powaéne”, tote ,nie ma [..] Zadnego innego srodka zaradczego,trzeba tylko rozpoczaé ‘wytrwala kampanie o mozliwie peine ujawnienie organizacji masofskich”™, Sami wol- nomularze wskazywali 2 ,w obecnym stani rzeczy wolnomularstwo polskie stoi w ob- liceu zorganizowanych i gotowyeh do natarcia sit, bedae same pozbawione przygotowa- nia zaréwno do obrony, jk i do Kontrakeji, Nie moze ono liczyé cupetnie ani na jakis wypracowany plan dzialania w razie ataku, ani na Zadne sympatie w spoleczetsiwie, karmionym fantastyeznymi bajkami o naszych celach”®®. Pojawilo sie niebezpieczefistwo, 0 kieym pierge w swoich .Priennikach” pod daty 21 ezerwea Maria Dabrowska zane. towala: ,Endecy weigz z potworna glupota i zlosliwoseig szezuja na masonéw i mnie przyplatali do tej sprawy, z ktdra nie mam nie wspélnego.(..] Co za ludzie, a zwaszeza ten nasz zafajdany gatunck endeck, to trudno sobie wyobrazié | Iudzkie pojgcie na zro- zumienie tego nie stareza!"™*, 2 Na lamach ,Robotniks” Adam Préehnik, dzelae endekiw na tych .z czarnym podnicbieniem” itych .zbialym podnicbieniem”, opsywal praypadekilustrujtey powicigalimy’stosunck Stromnictwa \arodowego do Adama Koca:,Pewna moja znajoma w pewnym krexosiym mieseie razmawila pew rym endekiem —tuziemeem. .] Ow endek, ktérym tuta) mow, byl to ENDEK Z BIALYM POD. NIEBIENIEM. Marayeel, snigcy 0 fll more stebr2ste $6 Madagaskar2e, muehy by nie skrzywa, 22 wyjatkiem much ocechach wyraéniesemickich. W trakcie te) rozmowy okazalo sig, 2ez Kocem jest problem, gdyé worawdzie w jego programic~ ,»Antysemityzm? Ie wlezc. »Folkstronte (ewdowne slowo prastarejpolskej mowy, rdzenne dévwiekowo ~ zastpi w podeecznikach szk6l powszechnych Zaydowsko-masofskie adania 7» Winey od morza«) -Ot6?~foksfronte? Owszcm! Jest! nobe agent + migdzynarodoweke’? Drawiany ‘oka, jak miwia na Powis”, Co wige stanowilo ow wspomnia ry problem? ,On, en ENDEK Z BALYM PODNIEBIENIEM, odpowiedzl preecznielagoni:»Pani ‘rogal Nic z tego nie wyjérie. ENDEKIEM TRZEBA SIE URODZIC«" ~ por. Archiwista,Endekiem trzeba sig urodzie.. Robotnik” 1938, ne 29 (7297) 2.29 siycmia, $3 2 Szerze| te kweste omawiajy’ T ledruszezak, Pisudczyey bes Pilsudshiego. Powstanie Obosu Zednoczenia Narodowego w 1937 rok, Warsawe 1963, 5. 103-116; J. M. Majehrowski, Geneza poi- ‘yeemeh ugrapowatikatoickich. Sronnierwo Pracy, Grupa Dei 1 huro”, Pary® 1984, s. 114-121; Anke Sita Zmarcd~ Gotund. My itoma Olaaca Zjennccenia Nevudeweg, Warsaw 1985 © Sprawozdanie stenograficzne = posiedzenia Sejmu RP 219 larego 1938, N. Wejtwwicz,Aniyina- soviska kampania 1938 roku (zdolqczeniem wyibranych dokument), Krzeszowice 2005, s. 20-21 %B, K{oskowski) Widmo masoiske, .Kurier Warszawski" 1937, nr 167 220 czerwea, 8.7. 25H. Mfatada], Notatka o womozeniu deialalnoci wolnomularstwa polstieg, Bibioteka Univer- sytetu Warszawshiego, Archiwum Wielkiej Lozy Narodowej Polski (tz. Archiwum Kipy); N. Wéjto- ‘wiez, Plany masoitich reform, ,Rojalsta~ Pro Patria R. 1999, nt 329) 26M, Dabcowska, Dzienniki 1933-1945, Warszawa 1988, s. 220; M. Dolegowska-Wysocka, Dit {i noce = masonem, .Wolnonlarz Polski", 1, styezet-luty 194,148 nonce Atak na wolnomularstwo rozpoczynali nigjednokrotnie byli masoni sprawujacy wyi- sze stanowiska paiistwowe. Jeszeze w czerweu 1937 roku, stojacy wowczas na czele Obozu Zjednoczenia Narodowego, Adam Koc zaapelowat o zjednoczenie narodu, dla Ktrego nalezy zniszezyé to wszystko, co powoduje jego rozbicie, a zwlaszeza komu- nnizm i masonerie?”. W lutym nastepnego roku odbyla sie w parlamencie debata poswie- ccona problemowi wolnemularstwa. Ciokawy iz pewnoéeia wart 2auwazenia jst spose, \w jai inijujaey dzialania antymasoviskie postowie Jutra Pracy” uniemodliwili dysku- sie swoim oponentom. Jako pierwszy zabral glos Julius Dudzifiski, wystepujac z ost tyrada antymasoviska i sugerujae, #e bezczynnosé rzadu swiadezy 0 tym, iz .na rachunck bor legionowo-peowiackiego rza¢zi zakonspirowana mafia”. Postulowal on wszcze- cie dziatas zmierzajacych do likwidaeji dziatalnosc struktur wolnomularskich w Polsce. Zgodnie z egulaminem po nim glos mégl zabraé poset wystepujacy przeciw wnioskov Do wystapienia zapisal sig poset Waclaw Budzyfski,z tego samego klubu, ktdry stwier- {zit 2 chos w og6lnym zarysie nie sposob nie przyenaé Dudzifskiemu rai to jednak sprzeciw sw6j motywuje tym, 2 ~ jego zdaniem ~ wystapienie to bylo zbyt lagodne Poniewaz zostal zgloszony wniosek i wyrazono opinig -przcciwns”, prowadzacy obrady wicemarscatek Tadeusz Schaetzel uznal ~ zgodnie z regulaminem obrad ~ dyskusje 2a zamknieta?, Tym samym uniemotliwiony zostat ewentualny realny sprzeciw dla propo- zycji posta Dudzifiskiego. Miesiac péénie), 25 marca 1938 roku, poset Budzyfiski zgtosit juz pod obrady sejmu konkretny projekt ustawy 0 zwalczaniu masoneri®. Na zakoficze- nie wspomniane} antymasofskiej debaty w Sejmie, nawiqzujac do antyéydowskich wtre- ‘éw w wystapieniu Waclawa Budzyfskiego, posel Emil Sommerstein zabral glos w spra- wie osobiste), mowige: ,Wysoka lzbo! Nie obchodzi mnie temat tutaj poruszony w obec- rej dyskusji, a tym mnicj osoba plana] posta Budzyriskiego, jakkolwiek w roku 1935 urabin6w zabiegal 0 sw6) mandat. (Oklaski) Ale zabralem glos tylko po to, azeby ode- przeé 7 najwigks7a stanowezoscia insynuace, jakoby istniejace w Polsce legalnie towa- raystwo charytatywne B'nei B'rith 2 centrala w Krakowie bylo lo2a masofiska. Ten 2a- ‘aut jako kalumnig najbardziej stanowez0 odpieram (Gos: Jak bujaé, to my, alenie nas)". Niezalezny Zakon ,Synow Przymierza” (B'nei B'rith) pojawil sig w kontekécie dys- kusjio masonerii niepraypadkowo. W przeszlosci utozsamianie go z wolnomularstwem szezegblnie widecene bylo w pezypadku badaczy sympatyzujacych z hastami endecki- mi, Wielu publicystéw, okreslajge B’nei B'rith mianem ,masonerii 2ydowskie)”, trak- towalo go jako element Swiata wolnomularskiego". Niejedaokrotnie wskazywano nai 7 Zo. M. Skrulik,Jedyna droga do wlawnienia masoneri w Pols, .Praglad Katolicki” 1937, e823 paddzicmika; L. Chajo, Molnomudarstwo w 1 Rzecsypaspelie, 2895 tne, oskie wan imularsiwo 1920-1938, Warszawa. 1984, s. 229; L. Hass, Zasady w godzinie pry. Woluomularstwo w Enropie Srodtowo-Wschodnisj 1929-1941, Warszawa 1987, s. 187; tenbe, Masoneria polska XX wie- fu, Lost laze, ludsie, Warszava. 1996.81 % Spravozdaniestenografcenez posedzenia Sejmu RP 2 19 ltego 1938, ® Prijektnatowy sodomy proezposka WaclasaBudzishiego ozwalezaniu masoneriz dia 28 marca 1938 rok, Atchsssm Sejm, Druk nt 804: N. Wéjtosvicr, Ansymasoviska Kompanta, s.$052, % Spravozdanie stenografcenez posiedzenia Sejmu RP 219 ltego 1938. 5 Por, F Eger, Zs i masoni we spine) pracy, Warseawa 1908; W. Meister, Kei wi Jud:‘noone zs oo ME (2 TW LSE POS AN LATING YE 149 jako na jedna z organizacji wywierajacych wplyw na Swiatowe wolnomularstwo??,ak- ccentujae wrecz, 2e ,czynniki kierownieze Bnei B'rith nie tylko naleza do Masofiskiej Centrali Migdzynarodowej, ale odgrywaja w nie) role dominujaca"™. Jeszcze i dzis po- {awiaia sig glosy autorow wskazujacych, Ze , wird klasycznej masoneri loza matka dla \wszystkich jest hermetyczna, zastrzezona tylko dla Zyd6w loza Bnei B'rith”, W kon- tekicie tyeh rozwatah niczwykle wyrazisty jest schemat organizacyjny masoncrii za- mieszezony w 1937 roku na tamach Przewodnika Katolickiego”. Przedstawiono w nim struktury wolnomularskie, poczynajac od pierwszego stopnia wtajemniczenia, poprzez 33 stopnie Rytu Szkockiego, dodano do niego — blize) niezidentyfikowane ~ ,stopnie ukryte”, a nastepnie wymieniono B'nei B'rith, Wszechswiatowy Zwiazek Zydowski, ‘az po ~ blidej nicokreslonego — ,nickoronowanego kréta zydowskiego”™S. O Zakonie pisywano niezbyt pochlebnie, wskazujac nawet w skrajaych preypadkach, iz podezas ady ‘sama masoneria jest jak pajak, ,Kadiub tego pajaka, opity krwia i sokami 2ywotnymi naszego organizmu narodowego to loze zydowskie (Zakon »B'nei B'rith w pierwszym ragdzie)" 'Na ile jednak mozna utodsamiaé lode Bnei B'rithu ze strukturami wolnomularski Imi? Isidor Herrisch wskazywal, 2e Niezale¢ny Zakon B'nei B'rith ,stanowit praykad zawiazku wolnomularskiego, cho€ stworzonego na bardziej wolnych podstawach, Idee, kt6re lez u podstaw systernu sw istcie ideami wolnomularskimi,jednak z 2ydowskim zabarwieniem. Konstytucj obrzadck, symbol, fendeneje, literatura, mowa itd sa mocno kopiowane z wolnomularstwa. Zalozyciele Zakonu po czesci byli wolnomularzami™”. Ten spos6b postrzegania Zakonu mozna znalezé w wielu wypowiedziach. Autorzy ich ‘wskazuja z:reguly wlasnie na gloszone idealy, rozbudowany rytual ezy wreszcie na wzo- rowana na wolnomularstwie stukturg lozowa, Stosunikowo czesto mozna znalezé wypo- ‘wiedzi, ktrych autorzy wskazuja, ze ,Zakon »B"nei B'vthe stanowi prayklad speeyficz- naj formacji w ramach masonesii Wyrtinia sig on odrebna strukturg organizacyjna, mimo i podstawowa jednostha jest w nim takze loza™. A praeciez— jak wskazywat nieZyjacy {juz wielki mistr2 Wielkie} Lozy Narodowej Polski Tadeusz Gliwie — sama struktura to za Warszawa 1928; T. Gluziiski, Zmierzch lraela, Warszawa 1933; Z. Krasnowski, Swiatowa politya 2xdowska, Warszawa 1934; S. Trreciak, Program swiatowe) poly éydowskie), Warszawa 1935; M, Skrudik, Masoneria w Polsce, Katowice 1935; B. Chetmifski, Masonerta w Polsce wspélezesne, Warszawa 1936; H.R Petit, 2d uw wladzy, Katowice 1938 & Tajny reéyser swiatowych przewrotéw, »Precwodnik Katolcki", ne 52 1937, 3. 79. 8 A, Godrieba, O wiajemniczonych dla niewtajemniczonych : notatek bylegoezlonka organizacjt jn), Ciesaye 1930, 14 3H, Pajak, Beste kofca czas, Lubin 2000. 2 Por, Stukakrdlewska. Historia‘ mys! wolnomularstwa na preesrzent dei, red. N. Wéjt0- wiez, Wroclaw 1997, 5. 88. % Okruchy tyzodnia, , Merkuriusz Polski Ordynaryjny” 1938, nr 31, 8.791 S71 Hesrsch, Der U.0.8.8. Unabhiingige Onien Bre Briss oder 0.8.8. Indepenent Onder B'nai Brrith, Der einige jiische Weltorden, Wien 1932, 8. 5. 3M, Kala, ids masoneria ~ miedzy item a prawda, w: Setuka hrolewska. Historia i mys wol- ‘nomularstwa na przesrzen deejém, red, N. Wéjtowicz, Wroclaw 1997, s. 48.150 us win ‘mato, by aka organizacje wiazaé-z masoneri. .W teatrze te? sa loze — podkresial —@ ni- komu nie preyidzie do glowy wlgezaé teatr do masonerii". ‘Tak w preeszlosci, jak i dzisiaj, opinie badaczy na ,masofiskose” Niezaleémego Za- konu B’nai B'rith bywaja zr6énicowane. O ile Ludwik Hass w swoich pracach zalicza ‘g0 do »para-masoneri" czy te jak pisal ,organizacji wolnomularstwa w szerokim slowa :znaczeniu™, to np. Leon Chaja podkreslal juz ewoluowanie Zakonu w czasie. Zdaniem tego ostatniego, choé na poczatku mozna méwié o masofiskim charakterze tej organiza- ji, to juz w wicku XX nastapil wyrazmy zwrot w kierunku syjonizrmu‘!, Tadeusz Cegiel- ski zauwaza, 2e ,ewolucja organizacji ku celowi polityeznemu oraz zacieranie sig cle- ‘mentéw écisle wolnomularskich kaze wige zapytaé, czy w latachtreydziestych Bnei B'rith zastugiwal jeszeze na miano struktury wolnomularskiej“®. Charakter Zakonu nadal ule- ga praeobrazeniom i dzis coraz mnie) ma juz wspblnego 2.,.wolnomularskimi” poczatka- mi, Co za8 do tych poczatk6w, to nicktore Srodowiska masoiiskic glosza, iz organizacja ta zawsze stanowila jedynic nieudane nasladownictwo wzoréw masofskich. Niemal od rmomentu powstania bywala tez oskaréana o nazbyt waska interpretacie zatozeh wolno- mularskich, gdyz praca jej ezionkéw sprowadza sig do popierania braci Zydéw lub nic- sienie pomocy potrzebujacym rodakom'!, Sami Zydzi nigdy zreszia nie kryli sie z tym, 2e jest to organizacja dzialajgea na rzecz ich spolecznosci ~ prezydent amerykaiskiego Binci B’rithu, Leo N. Levi, podkreslal w 1884 roku specjalny wymiar Zydowskiego bra- ‘erstwa oraz role filantropii w podstawach ideologii Zakonu’, Migdzy polskim wolno- ‘mularstwem a B'nei B’rith nie byto w okresie miedzywojennym seislejszych zwigzkOw. Wielka Loéa Narodowa Polski zdecydowata sig w 1928 roku na niewznawanie placdwek BYnci B'rith za organizacje masofskie, W 1933 roku wypowiedziala si¢ ponadto nega- tywnie w sprawie inicjowania cztonkéw tego zakom*, Czym byta ta organizacja, wyjasniat Abram Perelman, wedlug kt6rego celem je) po- ‘wstania byiatroska o zachowanie i odnowienie duszy 2ydowskiei". Zwiazany ta struk- 27. Glivi , Obowiarje nas asada podporsadkowana sig prawom wiasneo kraj” Tae suscem Glvicem rzmavia Ebita Wichowak, As Regia” 1998, R2, 2(3), 811 * pox Hass, Zasaly w godznie pry, tents, Ambicje. rachuly reczpwistié: ent, Zasady w gndzinie pry tende, Masoneria polska AX wiok. Losy Loe. Ludse, Warszawa 1996. “Por. Chain, Post Din Bn Brith. 7-42; tent, Wolromularsto w Il Reecspesplit, asi7s71 27. Cegiesk, Zt mason spstowey,w: H. Domatsk, Gdaisi Zalon Synbw Prymlersa Deigj ydowsiego wolnomularstwa w Gdats i Sopaciew lata 1899-1938, Gdafsk 2002, s. 14 8206, A. M Lilia, The Changing Role of nat rh’. dmi-Deamation League, , Washing ton Report” June 1993, 5 18 4 Datenber, Freimeurert, w: Dic Relision in Geachche und Generar, T. 2, Tings 1910, 1050-1051; ez: A. Zwolish, Stars Bravia, Krakow 1994s 31 + Por Memorial Volume. LeoN. Lev, LO..B., Chicago 1906, 175. 4 Pode take byotypowe dia wie obedienei wolnomularskich u2 od moment pojawinia sie Zakons na gruncie europeski, Jako piersza decyzje taka podiel Geoden Loge von Hambur, ‘raw uchvale 1 stopada 1886 roku podkredala, 2 przyaleenosci do Bi Bit nie awa sig gods z clonhostvem w loy wolnorulrsij~ I. Hass, Wolnomularso w Europe Srodkowo “Wschodnich 5 417. “A. Perel, tot program pracy Zakomt ,Bej-Brith”, AP, BB 36,‘oom cet ze UR (eM OTH LCE POS aN TSS aK ist ‘ura znany poset ipolityk 2ydowski Ozjasz Abrabam Thon wskazywal na jednostki, ktO- rych ,tysiace sq.w lozach B’nei B'rith... dla interes6w najwyészego czlowieczesistwa, ‘majacego byé dokonanym w zydostwie i za pomoca tej olbrzymie) tworeze} sly, ktSra nam od tysigey lat jest preekazana a nawet istiejacych, niezachwianych fundamentach starej Zydowskiej nauki i praktyki 2yciowej". Stowa te zmuszaja do zastanowienia, tym hhardviej, ie ich ghoszenic spotkalo sig 2 licanymi polemikami. Co wabudzato te kontro- \wersje? Przede wszystkim problem stanowita intepretacja uzytych tu sformulowai. Ci, KiSrzy wypowiedzi odnosnie Zakomu odbierali jako probe ingereneji w polityke Swiato- wa, ezli sie zobligowanych do wderzania na alarm, Dostrzegano w tym zagrozenie tym bardzij, 2e jak podkrestal prof. Mojzesz Schorr, ,Zwiqzek B’nei B'rith, jako organiza- cjg Swiatowa [..] znamionuja dwie cechy zasadnicze: idea solidarnosei wszystkich Zy- dw na calym Swiecie [J idea uniwersalizmu ludzkosei, braterstwa wszystkich ludzi i narodéw"®. Gdy wige zany publicysta antymasoriski Mieczyslaw Skrudlik ~ powolu- jae sig na ,Eneyklopedie Zydowska” ~ podawal, iz jest to organizacja powolana dla ‘obrony migdzynarodowych interesow 2ydowskich’™?, tak sformulowana definija roz~ budzala wyobraznie Rozpetana u schytku dwudziestolecia kampania antymasofska byla dla wielu publi- cystéw rowniez okazja do podjgcia dziaai skierowanych preeciw mniejszosei Zydow- skiej, Jest naréd, ktdry z klamstiwa ukul sobie brof do panowania nad Swiatem: glosi ha- slo walki z wszystkimi nacjonalizmami, sam posuwajae sig do chorobliwego szowinizmu, ‘walki z wszelka regia, poza swoja—najbardzicjortodoksyjna i ekskluzywna — hasta wole nofei, za ktorymi kryje sie cheé narzucenia narodom najcasniejszych wigzow. W choro- blimym zapamigtanin glosi sig mesjaszem narodéw, traktujae innowiercdw jak bydto, nad kt6rym powinien panowaé Naréd Wybrany”— podkrestal Janusz Morawski w 1938 roku ‘Ww artykule zatytulowanym ,Duch masoneri'. W wypowiedziach z okresu II Rzeczypo- spolitei problematyka zvdowska pojawia sie ezesto w zestawieniu z problemem wolno- rmularstwa, Nie jest to preypadkowy 2bieg okolicznosei, gdy w wielonarodowoSciowym pafstwie, jakim byla éwczesna Polska, istotny problem stanowilo wszelkie manifesto- wanie swej odrebnosci przez mniejszosci. Na tym tle wyraénie odznaczala sig ~ okresla- na mianem starozakonnych, odrézniajaca sie religia, kultura i obyezajami od ludnosci polskiej ~ mniejszosé ydowska. Charakterystyczne dla mévienia o nie) jest dosé silne spoleczne przenikanie sig stereotypéw masona i Zyda‘?, Jest to element szczegélnie *[0.] Thon, Nase cel, ,B'nai Brith”, nr 12 1 wrzeénia 1928, s. 45; Por. S. Fraenkel, Neve Wage und Ziele unservr Logenarbeit, Minchen 1922. Warto zobacey® tee opine mt. toy isticnia Zakons \wyratone przez autora ananego opracowania pwigconeza histori Zakonu w Niemezech ~ [L.] Mo Ietthi Geschichte des Ontens Due Driss in Deutschtand 1882-1907, Del [1907], >. 2 'M. Schor,Ideuly Zakonu B'nai B'rith a dostasowanie ich do realaych warunkw Sycia, APKC, BB 51; 20b. ted B. Czaecka, Profesor dr Mojtez Schorr (1874-1942) jako dsalacespolecony w wie. tle aktB’nci B'rith, .Krakowski Rocznik Archvalny” 1995, L 5 M. Skrudlik, Masoneria w Polsce, Katowice 1935.41 514. Morlawski), Buch masoneri,,Slowo" 1938, nv 139, 5.3. ® Szera): RozdalV. Mason! w wielonarodownsciowe) Reeczypospolite, w: N. Weitowiee, St- -reouyp masona w polskie) my poliyezne 1918-1939, Wroclaw 2003 (mips. pracy doktorskij Ww Archi- wu Uniwersyitu Wroclawskiego)152 get voor ‘wyraény w polskich reatiach, ale nie element wytacenie polski, gdyz 2wigzkom migdzy ‘masoneria a Zydami nicodigcznie towarzyszy zagadnienie funkcjonowania stereotypu »#ydo-masoneri, jakze ezgsto wykorzystywanego w »kampaniach nienawisci«”. Wskazywanie tego typu zwiqzkow funkejonuje zresrtqniczaleénie od czasow i miejsca* Wobec nieustannego podkreslania Zrédet rytual6w wolnomularskich ezerpiacych obfi- cic z tradyeji i symboliki sydowskiej, godlem zwotanego no 1 czerwea 1938 roku do ‘Warszawy zjazdu prasy i dzialaezy antymasofskich mial byé miecz rozeinajacy szescio- ramicnna gwiazdg Dawida®®. Uznawany za sztandarowego antysemite II Rzecypospoli- te) ksigdz, Stanislaw Treeciak podkreslal podeas tego zjazdu, Ze ,duch masoiski jest tylko emanacja ducha pansemityzmu i »Talmudus, a loza ekspozytura synagogi"®. W te} sytuacji nie dziwi wige fakt, ze dla Mieczystawa Skrudlika wolnomularstwo to po prost jorganizacje Zydow”™", as Bolestaw Chelmiiski dowodzi, iz w okresteni ,masoneria ww Polsce jest 2ydowska” nic ma ani odrobiny przesady*. Stosunkowo ezeste w dwudziestoleciu migdzywojennym wskazywanie na istniejace 1a preestrzeni dziejéw powiazania wolnomularzy z Zydami nie bylo niczym nowym®. “Akcenty antysemickie pojawialy sig w propagandzie antymasotiskie) ju od wickw XVII W 1778 roku dominikanin z Akwizgranu Ludwig Greinemann twierdzit, its dz KtO- zy ukrzyzowali Zbawiciela byli wolnomularzami, Pita i Herod —przetozonymi lozy.Ju- dasz, zanim zdradzit Jezusa, dat si¢ weiagnaé na czlonka lozy, a przed powieszeniem sig nie zrobit nic innego ni2-wplacit 30 srebrnikéw za prayjgcie do Zakonu™. Wskazywanie na zwigeki Zyd6w 2 masoneria nabrato nowego wymiaru poprzez. wprowadzenie do obie- ‘gu spolecznego pojgcia ,2ydo-masoneria”. Kluczowe znaczenie dla powstania tego typu terminologii miato rozpowszechnienie na poezatku obecnego stulecia taw. ,ProtokolSw Medrcéw Syjonu”, majacych zawieraé autentyczne plany dezorganizacji spoleezenstwa 5M. Kala Zyds masoneria — miedey mitom a prawda, $49. Bardzo wyraénym preykladem tego typu razumowania zczasbw nam wspélezesnych mote byé ‘np. opublikowany na lamach, bynajnne) nic brukowego pisma, Basel Zeitung” artykul Philippa Sars na. Przedstawiajc histori bronibiologicane)ichemicznej autor obciaéa wing za uzywanie bron bio= logicene}w XIX wicks (np. epidemie cholery) Zydbw orus musondw ~ ,twiredw Rewoluci Fancu- ‘kie, W tee tym probuj on wskazywae na bardzo sine powiazana Z'dow zmasoneri,Z0b.P. Sar- sin, Unsichtbare Feinde, Wie Anthrax das ImaginareKonteminert, Basel Zeitung” 2001, 24 paddzier- nik, 5 Pod gadlom miecza rccinalacego guwiazde sedcioramienng obradowaé bedze wel wie any ‘masoski, Maly Dzicnnik™ 1938, nr 158, s. 1. % Siowa prandy 0 masoneri, Maly Dzienik, nt 160-161 2 1938. M4. Skrudhiky 2 jennie maronerti, Warszawa 1927, 3.19 5B. Chelmishi, Masoneria w Polsce wspélczesne), Warszawa 1936, 148, 9 Dosé szezeg6lowe oméwienie tego problem w: M. Kal, Zz masomeria~ miedy item a praw- a, $. 43-50, (© 4, Wojtowiee, Masoneria— wit niewiadoma? Sudium zdsijdw to tajmych towarsystw w Ew ‘opie nowo3ytne} (XVII-XX w), Torah 1992, s 95: T. Nasierowski, Wolnomularsto bee taemnic, ‘Warszawa 1996, 9: H. M. Mader, ..GegenJuden und Freimaurer” ~ Verschwérungstheorien im 18 suxd 19 Johrlundert, ,Pavid —Judische Kulturzeitsehrif", vol. 10,1998, nr 38, s.24; pot. A. Singer, Die Kampf Romus gegen die Freimaurere. Geschichte Studi, Leipzig 1925, 37.i doprowadzenia do panowania Zyd6w w Swiecie™. W 1920 roku anonimowy autor na famach ,Przegladu Narodowego” pisa, Ze ,stwierdzié autentyezmosci »Protokot6we nie mozna, ale Swiadezy naj) r2ecz,2e przepowiednia rewolucj Swiatowey, kierowanej prez ‘organizacje 2ydowska, sprawdzia sie w ruchu bolszewickim. »Protokoly mowia 0 stwa- rzaniu i mnozeniu lozy masofskich we wszystkich krajach, wehlonigciu przez nie wszyst- kich hud, ktdery moga staé sig wyhitnijszymi w Zyein palityemaym, aay te late sang sig _sléwnymi urzedami wywiadowezymi Zydostwa i srodkami wplywow"*?, W studium, po- Swigeonym genezie teorii wszechSwiatowego spisku 2ydowskiego, Norman Cohn okre- sla ,Protokoly Medredw Syjomu” mianem ,uzasadnienia dla ludobéjstwa’® Kiedy w lipeu 1938 roku w konserwatywnym tygodniku ,Polityka” ukazal sig astro atakujaey wolnomularstwo artykul Leona Kozlowskiego™, jego wystapienie spotkalo sig 2 licznymi polemikami*®. W tekScie tym, wyraznie praeceniajgeniebezpicczetistwo wy- nikajace z funkejonowania w Polsce I62, autor szacowal liczebnosé polskich ,braci" na ‘kolo 1900 os6b. Stato sig to jednym z glownych zarzutow skierowane} pod jego adre- ssem kampanii prasowej. Tymezasem Jedrzej Giertych, w swoich ocenach istnienia w Pol- sce realnego zagro:enia e strony .2yd0-masonerii" wskazywal, 2e..suma wplywow i zna- czenia Zydéw i masonerii waigtych razem” jest w Polsce wyésea anizeli w innych kra- jch, jako Ze przy stosunkowo nielicanym wolnomularstwie mamy bardzo silne wplywy ‘mnicjszoSci Sydowskie}*. Nie wiadomo, na czym mialoby sig opieraé jego preckonanic, ale twierdzit, 2e ,Masoneria a Zydzi — to wlaseiwie jeden i ten sam ob6z. Dla tych, co patrza z dolu, moze sig nieraz wydawaé, 2e polityka masonska, a polityka Zydowska, id innymi drogami. Ale to jest tylko podziat ro; albo tez drobne odchylenia od generalne} linii, dyktowane oportunizmem, Generalne dyrektywy polityczne [masoneri] otraymuje od Zydow i jest —w swe) najgtebsze) istocie — narzedziem polityki aydowskiej” —pisal”. Podkresta on, 2e ob6z 2ydowsko-masofski prowadzi,akeje zmierzajaca do takiego re- © Szerej na temat tego dokumentu zo J. Tait, Protakoly Medrciw Syjomu. Auten ex faley- ‘ik, Warszawa 1992, s, 263; P. Charles, Protokoly Mdreéw Syjonu, «Znak” 1990, a 4/5, 203-220, P.Zawadeki, Protokoly Medrebw Syjonu w polskie myst antysemickie},.Biultyn Zydowskiego lnsty- tutu Histrycznego” 1993, nr 3-4, s. 63-82: U. Lthi Antisemsiisms und Freimaurerfeindlchkeit Bedrohungsfaktoren in der Schweiz der 30er Jave. Fllstudie Anand des Berner Proveses um die -»Provokolle der Weisen von Zion” und der Freimaurerverbosinitav, Bern 1985; N. Cohn, Warrant Jor Genocide. The Myth ofthe Jewish World-Conspiracy andthe Prowcols ofthe Elders of Zion, Lon- ‘don 1996; H. Bemnstein, The ruth about, The protocol of Zion”. A complete exposure. Introduction by Dorman Cohn, New York 1971; B. W. Segel R.S. Levy lie and a libel, The history ofthe Protocols ‘of the Elders of Zon, Lincoln 1995; C. G. de Michelis, The Non-Existent Manuseript A Suudy of the Protocols ofthe Sages of Zion, Lincoln 2004; V. Skuratovsky, The Ouestion ofthe Authorship of , The Protocols ofthe Eliers of Zion”, Kiev 2001; 20 1 J. Taobie,Nejnowszepubliacjo ma tema Protoko lw Aedredw Sona, ,Deigje Najnowsz0" 1992, ne 4 ® Lector, SprapsicienieSwiaiowe, .Preeglad Narodowy’” 1920, a 7,8. 10S. © N. Cohn, Warrant for Genocide. L.K{orlowshi), Pare wna 0 masonert w Polsce, ,Polityka” 1938, nt 168. ' Szerzej mab, N. Wojtowicz, Koziol wskaze masona, Polska ze Smiechu kona’ Polski" 1995, nr 5, . 14-15; tent, .Srewska Pasia” 0 masoneri, Wroclaw 1997, , 9-13 © 4. Gientyeh, Rspatramy’rzecz na szerszymn dle, Glos Narodowy” 1938, nr 48, 5.1 © Tende, O wy)te = kryzysu, Warszawa 1938, 8. 146,154 et wrewe ‘zyserowania dokonywujgeych si¢ preemian, by w sumie praemiany te szly w kierunku dla polityki obozu masofisko-2ydowskiego pozadanym'*, Autor, kryjacy sie pod kryp- tonimem W. B. G., podkreStal w broszurze pt ,Masoneria”, 2e 2 ows, na wladza 2y- dowska” wspélpracuja wszystkie sity polityezne®, Wiadomosei o tym, co dziato sig w Niemczech po dojsciu Hitlera do wladzy dociera- ly do Polski i wabudzaly tu zywe reakeje w érodowiskach iydowskich”®, Od tego mo- rmentu rozpoczely sie dziatania zmierzajace do likwidacji wszystkich dzialajacych w tym kraju jednostek miedzynarodowych organizacji. Represje dotknely struktury wolnomu- larskie oraz struktury wzorowanych na masonerii organizacji dobroczynnych”'. B’nei B'rith udato sie kontynuowaé dzialanie do kwietnia 1937 roku, kiedy to Oddzialy Sztur- ‘mowe najechaly na budynki lozowe i instytucje filantropijne Zakonu”®, Moshe R. Got- Ulich wskazuje, Ze .9 kwietnia 1937, gestapo i S.A. (Nazisci z Oddziat6w Szturmowych) najechali na loze B'nai B'rith w Rzeszy, chwytajac ich Prezydent6w i innych Dostojni- ow oraz przeszukujac ich budynki, Drialanie bylo wykonywane rSwnoczesnie 0 siéd- ‘mej godzinie rano we wszystkich niemieckich miastach z lozami B'nai B'rith. Trzyme- nym w areszeie, zakuwanym w kajdany urzednikom herlifiskie) Wilkie) Loy gestape preedstawilo «Dekret o rozwigzaniw» i zostai oni poinformowani, 2e B'nai B'rith w Niem- czech przestal istnieé, Cala wlasnosé B’nai Brith — oni bylidalej powiadamiani —zosta- 4a réwnoczeénie skonfiskowana””®. W sytuacji, ady z Niemiee szly prayklady dzialan patistwa skierowanych przeciw Zakonowi, réwnied w Polsce jego przedstawiciele mieli powody do obaw. Zwwinzek Zydowskich Stowarzyszei Humanitamnych B’nei B'rith w Rzeczypospoli- tej Polskie} uz od pamigtne} debaty parlamentarnej 19 lutego 1938 roku stara sie sprze- ciwiaé kampanii utozsamiajace} Zakon 2 wolnomularstwem. W niedhugi czas pézniej, dnia 2 kwietnia, choge dotrzeé z informacja 0 organizacji do Ministerstwa Spraw We- wnetrznych, whadze Zakonu zlozyty memorial na rece wojewody krakowskiego Piotra Malaszyfiskiego. Réwnolegle opracowano skrétowa wersje dokumentu o charakterze informacyjnym. Dzialania te nie daly jednak rezultatu. Dekret Prezydenta Rzeczypospo- litej z dia 22 listopads 1938 roku o rozwiazaniu zrzeszeé wolnomularskich wskazywal min., Ze: ,zarzadzenie o rozwigzaniu zrzeszenia, wydane na podstawie art. | ust. 2), nalezy catkowicie do swobodnego wznania Ministra Spraw Wewnetranych"”. Takie sfor- ‘mutowanie dato ministrowi Felicjanowi Slawojowi-Skladkowskieru bardzo szerokie pole Tendo, Rozpatramy reves ma scerszym le, 8.1 © W.B.G, Masonerla, Warszawa bx, $4647. % Zeb, APKr, BB 24% 7 ESE, Orund, B'nai Brith The Story of a Covenant, Now York 1966, s, 208; E, Mowe, The C- {apse of Freemasonry in Nazi German 1933-5, wAts Quator Coronatoru”,t 95, November 1983, 21-36 EB. Grusd, B’na Brith, s. 213.214 ® M. R. Gotlieb, Reactions of American Jewish Defense Organizations to the Ligudation ofthe B'nai B'rith in Nazi Germany, Jewish Social Studies", Summer/Fall 1983, vol. 45, Issue 3/4, s. 287 °* Dekret Prezydema Reeezjpaspolite = dia 22 listopada 1938 roku o rorwiqzani zzesze wolno- imularskich, ,Dziennik Ustaw RP", nx 91/1938, poz. 624; N. Wéjtowicz, danymasorska Rampanio, #55,Noosa nian De mow Mc eM OSE ONS aN ATS Hm do interpretaeji postanowies dekretu, W skicrowanym do wojewodéw okélniku 2 26 li- stopada 1938 roku nakazat on w zwiazku z tym uznaé za wolnomularskie wszystkie or- ‘ganizacje, ktérych charakter lub strukiura moglyby w jakikolwiek spos6b na to wskazy- ‘wads. W nastepstwie te} decyzji przystapiono réwniez do likwidacji Stowarzyszeh Nie- zaleénego Zakonu B'nei B'rith, ktéry uznano za strukturg wolnomularska. Podstawa do takie) kwalifikacji bylo zaliczenie do awigzkéw ,posiadajacyeh nieujawniona organiza- cig hierarchiczna lub odbicrajacych od swoich uczestnik6w przyrzeczeniec bezwzgledne} tajemnicy lub bezwzglednego postuszeiistwa"” Jeszeze w listopadzie 1938 roku zamknie- to placéwki 2ydowskiego B’nei B’rith i jego warszawskiego odlamu pod nazwa Achdut. Zajete w siedzibach tych organizacji dokumenty i statuty, rytualy oraz spisy ezlonk6w, zostaly niezwlocznie udostgpnione dziennikarzom, co umozliwito im publikacje licanych artykul6w na ten tema”, Dokument nr 1 Memorial Zwigzku Zydowskich Stowarzyszeh Humanitarnych B’nei jewody krakowskiego Piotra Malaszytiskiego 2 nia 2 1V 1938 r W Krakowie, 2 kwietnia 1938 Pith do wo- Panie Wojewodo! W azwviazku z sejmowa debata antymasoriska i wniesieniem ustawy 0 zwalezaniu masonerii powtarzaja sie w pewnych organach prasowych napasei na Zydowskie organ ‘zacje spoleczne o charakterze wybitnie humanitarnym i charytatywnym, identyfikowane z placéwkami wolnomularskimi Zarzuty takie podnosza pewne czynniki tak#e preeciw reprezentowane} przez nas ‘organizacji humanitarnej B’nei B'rith, podwazajae w opinii nie zorientowanego i nie poinformowanego ogotu zdobyte wieloletnia, nader pozyteczna dzialalnoscia stanowi. sko nasze] wspélnoty. Celem przeciwdzialania dalszym atakom na to zrzeszenie i wykazania zupeine) bez- zasadnoéei podejrzet o jakakalwick wspélprace 2 masoneria czy wolnomularstwem — ‘0d ktorego dzielg nas jako organizacje obywatelska, pafstwowo-tworeza, zwlaszc7a oparta na poszanowaniu i pielggnowaniu 2ydowskich tradyji kulturalnych i religijnych, nie przebyte réznice ~ pozwalamy sobie przedstawié Panu Wojewodzie nastepujace dane, tyezace sig prawnej, organizacyjnej oraz ideologicznej struktury naszych zrzeszeii 8 Zayzqdvenie Ministra Spraw Wewnes2nych 15 grudnia 1938 roku 0 likwidaeji zrzes208 wolno -ularshich, sDricnnie Unaw Min. Spe: Wevn.”, nr 37/1938, por. 22. "© DekretPrezydenta Reeczypospolite) 2 dhia 22 listopada 1938 rok o razwigzan inulayshich; N. Wejtowier, Antymasoviska kampania, 8.55. 7 Por: Na tajaym zebrantu zy B’nei Brith, ,Wieezér Warszawski” 1938, nr 337, s. 1, S; Dobro -szezepu izreelitw mialyna clu zlikwidowane laze masoiski, ,C2as" 1938, nt 330, s. 1; Likwidacja ivowshieloty maski) .Leopolis” Bnet B vith, Slow” 1958, nr 332, s. 4; Jakodbyealy si zebra tia Brac zoey Ackdur,,Slowo" 1938, ne 322, 42K. M, Morawski, Zmierzch B'nai B vith, Slow" 1938, nr 333, 5.5; Sensacja grubego Balibru! Loza masoiska w najruchlinszym punkele Lod. B’nel Brith jogo niesamowitasiedzia, .Kurier Lodzki" 1938, nr 337, 5 reese wolno156 oe sow Na obszarze Rzeczypospolitej czynnych jest obcenie daiesigé stowarzyszet humani- tamych B'nei B'rith, ktére maja swoje siedziby w Bielsku, Chorzowie, Katowicach, Krakowie, Lwowie, Lodzi, Poznaniu, Praemysiu, Stanistawowie oraz Warszawie. ‘Wszystkie te zrzeszenia sq stowarzyszeniami legalnymi i dzialaja na podstawie statu- téw zatwierdzonych przez wladze. Rozwijaja one dzitalnosé zupenie jawna i preedkta- daja wladzom sprawozdania oglaszane ezesto drukiem, elem naszej organizacji jest poniesienie etycznego i kulturalnego poziomu 2ydo- stwa oraz prac nad wobywatelnieniem Zydéw przez szerzenie zasad patriotyzmu, mitosci blizniego i dobroczynnosci, dalejniesienie wzajemne} pomocy, popieranie nauki i stu- i, roztaezanic opicki nad mlodzicza, wreszcie spieszenie z pomoca wdowom, sierotom, chorym i pograzonym w ngdzy ezlonkom spolecznosei Zydowskiej w Polsce Daialajace na ziemiach polskich zrzeszenia nasze| wspdlnoty zlaczone sa w organi- 2acji nadragdnej pod nazwa ,Zwigzek Zydowskieh Stowarzyszet Humanitarnyeh B'nei B'rith w Rzcczypospolitej Polskicj z siedziba w Krakowic”. Zwiazek ten posiada row- nied forme prawn stowaceyszenia, ktbrego statut zatwierdzlo Wojewédztwo Krakow skie reskryptem 7 25 kwieinin 1923 do 1. -4687/pw/3, intymowanym pismem Dyrekeji Policji w Krakowie 2 3 maja 1923 do L.:11509/23/1. Podstawa ideowa stowarzyszef B'nei B'rith jest bezwzgledna apolitycznosé oraz charakter ponadpartyjny. 'W organizacjach tych spotykaja si tez preedstawiciele wszystkich ugrupowai poli tyeznych i spolecznych polskiego Zydostwa, a wymogiem wstapienia jest obok nieskazi- telnoiei charakteru” wykazanic sig zashugami w dziedzinie pracy spoleczne),ofiarnosci na cele ogélu i spossb ycia, dajacy gwarancje écislego stosowania zasad przewodnich naszej organizacji 'W ten sposob skupia nasza wspélnota wylgcznie powainiejsze elementy spoleczei- stwa 2ydowskiego. Udziat wybitnych przedstawicieli obywatelstwa i wysoki poziom moralny oraz etyczny czlonkOw stawiaja organizacig nasza w rzgdzie ety polskiego Zydostwa i zapewniaja jej niepodziclne uznanie za pozytecena i pozytywna w duchu paristwowym dzialalnosé, Jedaym bowiem z naczelnych hasel naszej wspélnoty jest lo- |jalne i wierne ustosunkowanie sig do wspsine} Ojezyzny oraz. propagowanie wiréd czton- kow szezerego preywigzania do Rzeczypospolie) oraz zalecanie im ezynnego udzialu we wszelkich poczynaniach o charakterze pafistwowo-tworczym™ % Zob, Statut Zovigchu Zydowskich Slowarzyszer Humanitarych B'nei B'rith w Reec=ypaspotite) Politic} w Krakovie (Sanuton des Verbandes juedischer Humanitacts Yorsine Bnei Briss fuer de Republik Polen), APKr, BB 26. © Poe. APKe, BB 26, Np. posmierei JézefaPisudskiego 15 maja 1935 roku o godz. 11:40 wyslano telegram kondolen- cyiny skierowany do Prezydium Rady Ministrow, a nastepnie powolano w Warszawie ,Komitet 23 do stwa Polsieyo dia uezezenia pamigetpierwszego marszatka Polski Jozef Pilsudskiego. Pon pod {co wspbpracg 7 Sekretariatem Komitetu Wykonawezego Budowy Muzeum Narodowego w Krakowie 'Kmitetem Wykonawezym Budowy Pomaika pulkownika Bereka Jesslewieza w Krakowie~20b. APK, BB 86, 185 187‘moons wero a nRX EN 8TH W LCE POS aN TSS aK 197 Ideologia wspélnoty B’nei B'rith obejmuje dalejpiclegnowanie tradyei i kultury £y- Adowskie"! jako tez udostepnienie mlodziety skarbow preeszlosc i ducha ydowskiego. Budzety naszych stowarzyszei,utrzymane zreseta w skromnych ramach, obejmug slownie zastki dla miejscowych instytueji charytatywnych, kulturalnych i spolecenych, stypendia dla kszaleqce sig mlodziezy i uzdolnionych artystow, subwencje na wyda~ nictwa.o charakterze nakewyme7y kulturalnym, jak zalaczany, Prewodnik po 3ydov- skich zabytkach Krakowa"®?, powitany nader 2yczliwie przez czynniki migjskic i organi- zacje turystyczne itp. Poza tym biora nasze zrzeszenia czynny wdzial w akejach 2idtko- ‘wych na cele szpitalne, na pomoe dla uezqeej sig mlodziezy, rozwijaja akoje pomocy zi- mowej, popieraja zaktady nauki zawodowe} itd Zrreszenia nasze odgrywaja dale] wybitng role jako ofrodki Zyciakulturalnego i to- warzyskiego, urzadzajge odezyty 2 rozmaityeh dziedzin Zycia Zydowskiego, orgenizujqe imprezy dramatycene i muzyczne oraz wystawy plastykow aydowskich, Zalaczone sprawozdanie krakowskiego stowarzyszenia ,Solidamosé Bnei B'rith” dostareza szezexotowego przegladu prac naszejorganizacji. Charakter dzialalnoici Zwigz~ ku odzwierciedla sie w organie naszego Zrzeszenia .Wiadomosei Zwiazku", ktérezo publikacje podjelismy w r. 1938 po kilkuletnie} preerwi, spowodowanej szczupos naszych srodkow budzetowyeh® ‘Stosunki nasze z pokrewnymi organizacjami za granica maja charakter Sisleformal- no-organizacyjny i wzoryja signa anslogiczne strukturze Harcerswa, Czerwonego Krzyea czy YMCA. Na ziemiach polskich posiade organizacja B'nei B'rith zupetnie samodzielna jako tz pelng hicrarchig wladz. Relacje nasze z zagraniczymi organizacjami Bnei B'rith ogra- niezaja sig przewaznie niestety do szukania materialne} pomocy dla zubodalego Zydo- stwa polskiego. Preeditadajae powyasze dane Panu Wojewodzic jako zwierzchnikowi administraji pafstwowej okregu, w ktdrym ma siedzibe Zwiazek polskich organizacji B'nei B'rith, oswiadczamy gotowos¢ dostarezenia wszelkich potrzebnych dowodéw dla uzasadnienia naszych oswiadezef oraz udizilenia wszelkich Zadanych wyjasnief w tym przedmiocie. § Prasjawem tej drilalnotc bylo main, ustanowicnie nagrody lterackie) dla wybitneg litersta pochodzenia 2ydowskieg, wsparcie Fnansowe dla Kuratoriam Opicki nad Zabytkami Sztuki ZydoW- ski] we Lwowie i Instytutu Nauk Judaistycznych w Warszawie ~ zob. APKr, BB 153, 159,182,383 © M. Balaban, Preewodnit po Sydowskich zabythach sctui w Krakowie, Krakow 1935. ® .Wiadomosci Zwigzku Zydowskich Stowfarzyszei] Humfanitarnych] Bnei Brith) w Krako- wie” Mitteilungen des Verbandes der jdschen Humanititsvereine Bfnei) Bliss) an die Einzllogen) ukazywaly sig od 1925 roku. Ponadto od kosica 1928 do koics 1929 roku Zowigzek wydawal miesieez- ik Bol Beth", od grudnia 1930 role pod ogida warszaralij ly ,Braterstwo”rozpoczcto publi kaeje Miesigeznika Zydowskiego". "Young Men's Christian Assocation (Chrzeiijaiskie Stowarryszenie Mlodych Mezezyzn) —po- wstala w 1844 roku w Londynie miedzynarodovra orpanizacjaekumeniczna, opierajaca sw6} program na wartosciach chrzeeijaiskich. Wérdd podstawowych celdw statutowych wskazuje sig tuzenie har- ‘monijnemarozwojow fizycznemu, umystowemidachowemu. Ox 1918 roku dalla w Polsce,w 1923, roku powstal Zwiazek Mlodziezy Chrescijafski),Polska YMCA”, do ktrego mogl nalebeé wszyscy, bez wasleu a pl i wiek. Szerze)zoh YMCA, w: E. Lennbof, 0. Posner, Internationales, s.1729- 1739; Young Mens Christin Association, w: N. Wojtowicz, Masoneria, s. 429-830,158 ora wstome Dokument ar 2 Oswiadezenie Zvigeku Zydowskich Stowarzyszeh Humanitarnych Bnei B'rith ‘Oswiadezenie ‘W zwigeku 2 kampania antymasosiska powtarzaja sig w pewnych organach prasowyeh napatei na dydawska organizacie humanitama Rin sith, pomawiana 0 migdzynaro- dowe konspiracje i tajna dzialalnoSé antypaistwowa, 'W odpowiedz na te ataki, dyktowane zta wola i obliczone na nicznajomost faktycz- nych stosunkéw, stwierdzamy, de: 1) organizacja nasza jest w pelni legalna i odpowieda obowiazujacym preepisom usta- wowym oraz administracyjnym; 2) skiad osobowy zaréwno stowarzyszei B’nei B'rith, jak laczacego je Zwigzku nie sta- rrowi Zadnejtajemnicy; 3) dzialainosé humanitama czynnych na terenie Rzeczypospolite]stowarzyszeé Bnei B'rith jest wladzom publicznym dokladnie znana; 4) Bnei B'rith jest organizacia obywatelska Zydostwa Polskiego dla podnoszenia po- ziomu etyeznego,pielegnowania tradyeji i kultury 2ydowskie) rozwijania en6t oby- ‘watelskich, niesicnia pomocy ubogim i chorym oraz reztaczania opicki nad sierota- mit’; 5) Do obowiazk6w statutowych organizacji B’nei B'rith nalety propagowanie wéréd cclonkow patriotyzmu i pozytywnego ustosunkowania do pafistwa; 6) Bnei B'rith posiada na ziemiach polskich peing samodzieinoSé. Stosunek do pokrew- nych organizacji zagranicenych, odpowiada zasadom formalnym, preyjelyeh preez szereg innych zrzeszeh humanitarnych o szerszym zasiggu® Za jawna, legalna i owiana najlepszym duchem obywatelskim prace naszej organiza- ji prayjmujemy wobec kazdego pelna odpowiedzialnos. 2wigeek Zydowskich Stowarzyszeh Humanitfarayeh] Bnei B'rith w Rzeczypospolitej Polskie} podpisy ‘Zrbdio dokumentiw: Archiwum Pafistwowe w Krakowie, Archiwum Zwigzku Zydowskich Sto- warzyszeii Humanitamych B’nei B'rith w Rzeczypospoliej Polskiej w Krakowie, sygn. 415. ' Z pierwotne} wersji dokumenta wykreslono w tym miejscu slow ,i mlodziez”. SW pierwoine wersji zamiastkoaczgcogo tn punkt sfemulowania 0 szerszym zasigeu”zapisano 0 zasiqgu migdzynarodowym"