Nukleinske kiseline

Aida Polutak, Amar Ismi

Pojam
Nukleinske kiseline ulaze u sastav jedra
elije (lat. Nucleus- jedro), pa su po tome i
dobile naziv. Nukleinske kiseline su
sprostetina grupa nukleoproteida i u tom
obliku se nalaze u elijama svih organizama
u svakom stepenu razvoja. Nalaze se i u
vitaminima. Nisu prisutne samo u crvenim
krvnim zrncima sisara. Nukleinske kiseline
imaju vanu ulogu u biosintezi bjelanevina i
u nasljeivanju osobina.

Sastav
Nukleinske kiseline imaju velike
molekule. Relativna molekulska masa je
do 3 miliona , ali neke mogu dostii
masu i do 100 miliona. Ovako velike
molekule imaju veoma sloenu grau.
Krajnji produkti razlaganja nukleinskih
kiselina su : fosfatna kiselina,
monosaharidi i heterocikline baze.

Fosfatna kiselina
Fosfatna kiselina ima oblik fosfatnog
jona

Monosaharidi
Monosaharidi mogu biti riboza i
dezoksiriboza

Monosaharidi
Riboza i dezoksiriboza bitno utiu na
osobine nukleinskih kiselina, pa se po
tome dijele u dvije grupe :
ribonukleinske kiseline ili
skraeno RNK i
dezoksiribonukleinske kiseline ili
skraeno DNK.
Heterocikline baze se dijele na
pirimidinske i purinske baze

Heterocikline baze
Heterocikline baze se dijele na
pirimidinske i purinske baze

Pirimidinske baze

Purinske baze

Mononukleotidi

Polinukleotidi
Spajanjem mononukleotida
estarskom vezom izmeu OH grupe
na C-3 atomu jednog
mononukleotida i OH grupe fosfatne
kiseline drugog mononukleotida
nastaje dinukleotid. Na dinukleotid se
moe vezati trei molekul
mononukleotida, na isti nain, i
nastaje trinukleotid.

Polinukleotidi
Postupak se moe ponavljati
beskonano i pri tom spajanjem
monomera nastaje polimer. Monomej
ne mononukleotid, a polimer
polinukleotid, odnosno nukleinska
kiselina. Dio polinukleotidnog niza je
prikazan na slici.

Polinukleotidi
Pojednostavljeno se polinukleotid
moe predstaviti na sljedei nain:

Polinukleotidi
Na slici je prikazan dio molekule
polipeptida u iji sastav ulazi
monosaharid dezoksiriboza, pa je to
prema tome i dio molekula
dezoksiribonukleinske kiseline ili
DNK. Ako se umjesto dezoksiriboze
nalazi riboza, onda je to
polinukleotidni niz ribonukleinske
kiseline ili RNK.

Polinukleotidi
Ovi polinukleotidni nizovi moraju
postii i odgovarajui prostorni
raspored, prostornu strukturu i tada
nastaju molekuli nukleinskih kiselina.
Kostur nukleotinog niza ine polimeri
koji se sastoje od molekula riboze ili
dezoksiriboze i fosfatnog jona. Na taj
niz se veu heterocikline baze.

Struktura molekule DNK

Dezoksiribonukleinske kiseline DNK,
esto se oznaavaju DNA od
engleskog naziva Deoxyribonucleic
Acid.
Molekuli DNK spadaju meu najvee
molekule. U jednom molekulu DNK
nalazi se od 10 000 do 100 000
mononukleotida.

Struktura molekule DNK

Strukturu DNK objasnili su 1953. godine
Votson (James D. Watson) i Krik (Francis H.
Crik). U sastav molekula DNK pored
dezoksiriboze i fosfatnog jona ulaze i molekuli
adenina, guanina, citozina i timina. Dio
molekula DNK sastavljen od dezoksiriboze i
fosfatnog jona je stalan, a promjenjive su
heterocikline baze. Baze mogu biti vezane
razliitim redoslijedom, ali je za svaku jedinku
taj redoslijed isti i specifian.

Struktura molekule DNK

Lanci polinukleotida orijentisani su u
suprotnim smjerovima, a meusobno
su vezani hidrogenovim vezama
izmeu molekula komplementarnih
baza.
Komplementarne baze su adenin i
timin, guanin i citozin

Struktura molekule DNK

Kao to se moglo vidjeti na slikama,
timin i adenin se povezuju sa dvije
hidrogenove veze. Citozin i guanin
povezuju se sa tri hidrogenove veze.
Ove baze se mogu vezati na specifian
nain i to ih upravo ini
komplementarnim. Ovakvo povezivanje
komplementarnih baza je i najznaajnija
osobina nukleinskih kiselina.

Struktura molekule DNK

Baze se nalaze sa unutranje strane
zavojnice, a dezoksiriboza i fosfatni
jon sa spoljanje. Dva lanca
polinukleotida koji ine spiralu DNK
su takoer komplementarni, kao to
je fotografski negativ
komplementaran pozitivu.

Struktura molekule DNK

Na osnovu toga slijedi zakljuak: struktura
jednog lanca DNK jednoznano
odreuje strukturu drugog lanca. To se
moe pojasniti na sljedeem primjeru :
pretpostavljamo da je u molekulu neke DNK
redoslijed baza u jednom lancu ATG-CCCA.
S obzirom da se uvijek spajaju A (adenin) i
T (timin) jer su komplementarni C
(citozin) i G(guanin) koji su takoer
komplementarni.

Struktura molekule DNK

Jedini mogui redoslijed baza na
drugom nizu moe biti TACGGGT.
Raspored heterociklinih baza na
lijevoj strani odreuje raspored
heterociklinih baza na desnoj strani.
Na tome se zasniva postojanje ifre
ili genetskog koda kod DNK.

Ribonukleinske kiseline RNK

Ribonukleinske kiseline se skraeno oznaavaju sa

RNK,a koristi se i skraenica RNA od engleskog naziva
Ribonucleic Acid.Molekul RNK se sastoji od fosfatnog
jona i riboze kao nepromjenljivog dijela. Promjenljivi dio
molekula RNK ine heterocikline baze
adenin,guanin,timin i uracil.Graa molekula RNK je ista
kao kod DNK.
RNK se razlikuju meusobno po veliini molekula,a time
i po ulozi u eliji.RNK koje imaju relativnu molekulsku
masu od 20000 do 30000 nazivaju se rastvornim jer se
ne taloe sa drugim kiselinama iz ribozoma prilikom
centrifugiranja.Ove kiseline se nazivaju transportne RNK
(t-RNK),jer prenose aktivirane aminokiseline do mjesta
sinteze proteina.

RNK relativne molekulske mase od 30000 do 50000 su

izrazito heterogenog sastava.Ove kiseline posjeduju
informaciju (genetski kod ili ifru) za redoslijed vezivanja
aminokiselina prilikom sinteze proteina pa se nazivaju
informacione RNK (i-RNK).
RNK sa relativnom molekulskom masom od 50000 do
nekoliko miliona ine strukturalnu komponentu
RNA RNK (r-RNK).
ribozoma,pa se nazivaju ribozomne

Riboza

Nukleinske kiseline i nasljedne

osobine
Dva lanca DNK vezuju se hidrogenovim vezama
heterociklinih baza.Ove veze su dovoljno slabe da se
pod odreenim uslovima mogu raskinuti.To omoguava
da se lanci zavojnice odvoje-dolazi do odvajanja
zavojnice.Sada svaki od lanaca postaje kalup ili kod
(ifra) po kojoj e se manje nukleotidne jedinice,uz
sudjelovanje odreenih enzima,spajati u novi
komplementarni lanac to omoguava stvaranje nove
zavojnice.Tako od jednog molekula DNK (majke) nastaju
dva molekula DNK (potomci).
Dva novonastala molekula DNK su meusobno jednaki,a
takoe su isti kao DNK (majka).

Dio molekula DNK koji odvajanjem

zavojnice odreuje sintezu novog
lanca,naziva se gen.Gen je nosilac
nasljednih osobina.
Osobine u znaaj gena izuava
biologija,ali je oito da je njihovo
ishodite u strukturi molekula DNK.Da bi
se genetska informacija mogla sauvati
o prenjeti drugoj generaciji molekula
DNK,mora posjedovati osobinu
udvostruenja, tj.da dva polinukleotidna
lanca stvaraju spiralu (zavojnicu) koja
se protee uzdu zajednike ose.
Diobom DNK poveava se broj
molekula nukleoproteida,ime se
poveava elija.Na odreenom stpunju
razvoja elije se dijele.Novonastale
elije-potomci imaju istu strukturu i iste

Nukleinske kiseline i biosinteza

proteina
U ivim organizmima bjelanevine se,kao i ostali sastojci
organizma,nerestano razgrauju i konstantno se
formiraju,vri se biosinteza.
Sinteza proteina u organizmu vri se u
ribozomima,jedrima i mitohondrijama elija.Najaktivnija i
najobimnija proteina vri se u ribozomima.
Proces biosinteze proteina je vrlo soen i moe se
podijeliti u sljedee etape :
a)Aktiviranje aminokiselina
b)Transkripcija genetskog koda DNK i nastanak RNK
c) Spajanje t-RNK i i-RNK
d)Nastajanje peptidne veze (primarna struktura)
e)Nastajanje hidrogenovih i drugih veza ( nativna
struktura)

Aktiviranje aminokiselina
Povezivanje aminokiselina peptidnom vezom je osnovna
reakcija kod biosinteze proteina.Za nastajanje ove veze
potrebno je prethodno aktiviranje aminokiselina.To se vri
na sljedei nain : djelovanjem enzima molekul
aminokiselina se vee za ATP (adenozin-trifosfat) pri tom
nastaje energijom bogat akitivirani spoj.
Ovaj aktivirani spoj se razlikuje od obinih
aminokiselina jer je sposoban da se vee drugim
aminokiselinama un nastajanje peptidne veze.
Nastali aktivni oblik aminokiseline vee se za
transportnu ribonukleinsku kiselinu t-RNK koja prenosi
aktivni oblik aminokiseline u ribozom gdje se vri sinteza
proteina.Za svaku aminokiselinu postoji specifina t-RNK
i specifian aktivrajui enzim.

Transkripcija genetskog koda

Naredna etapa biosinteze proteina u ribozomu je
transkripcija genetskog koda sa DNK na RNK i nastanak
informacijske ribonukleinske kiseline i-RNK.Genetski
kod za svaku aminokiselinu sastoji se iz odgovarajueg
trinukleotida (tripleta).
Triplet nukelotida nastaje na osnovu
komplementarnosti heterociklinih baza.Raspored
heterociklinih baza u tripletu DNK zavisi od genetske
grae elije,a oznaava se kao genetski kod ili ifra.
Genetski kod kada se sa DNK prenosi na
odgovarajuu RNK.Dobivena RNK je radna kopija
odgovarajue DNK i nastaje i-RNK,koja je
komplementarna odgovarajuoj DNK.

Spajanje i-RNK i t-RNK

Nakon aktiviranja aminokiselina i transkripcije
genetskog koda u ribozomu se deava sljedee : svaka
bazna grupa i-RNK sparuje se sa odgovarajuom
baznom grupom t-RNK.Prevoenje ifre baza na
redoslijed aminokiselina uasniva se na principu
komplementarnosti baza.
T-RNK ima grupu baza ili antikodon-grupu (anitifra)
koje je komplementarna sa kodom baza iz i-RNK.Time se
diriguje da se aminokiselina postavi u tano odreeni
poloaj.
Vezivanje antikodona t-RNK na kodone i-RNK zasniva
se na principu komplementarnosti nukleotida.Moe se
smatrati da specifina t-RNK prepoznaje ifru i-RNK u
ribozomu,pa je ribozom adapter molekula.

Nastajanje peptidne veze

Ostvarivanjem veza izmeu t-RNK i i-RNK u ribozomu
stvoreni su uslovi za povezivanje aminokiselina i
nastajanja peptidne veze.
U ribozomu postoji peptidni centar P u koji se smjeta
inicijalna aminokiselina vezana za t-RNK.Time je
omogueno sljedeoj aminokiselini,takoe vezanoj za
odgovarajuu t-RNK.da se smjesti u centar A.Centar A je
mjesto povezivanja aminokiselina.
Izmeu ove dvije aminokiseline,u centu P i u centu
A,stvara se peptidna veza ,nastaje dipeptid.Ovu vezu
katalizuje enzim transferaza.Nastajanjem
dipeptida,ribozomi se pomjeraju za tano jedan triplet
baza.Ovim pomjeranjem aminokiselina iz centra A je
prela u P centar.A centar je osloboen za dolazak
naredne aminokiseline.Izmeu aminokiselina u centru P i u

Aminokiseline koje dospijevaju u centar P stalno grade

peptidni niz.Peptidni niz uz pomjeranje ribozoma,raste do
postizanja primarne strukture proteina koji se
sintetizuje.Pri svakom vezivanju aminokiseline oslobaa se
t-RNK koja je unosila aktivirane aminokiseline.Ove t-RNK
vezuju nove molekule aktiviranih aminokiselina i
transportuju ih do ribozoma.
Kada je zavrena sinteza odgovarajueg polipeptidnog
niza,onda u centar A dolazi tzv. besmisleni kod na iRNK.Za ovakav kod ne postoji anitkod na t-RNK i u centar
A se ne smjeta aminokiselina.Time se zavrava peptidni
niz,a ribozom naputa i-RNK.