UVOD U RADIOLOGIJU I

RADIOLOKA APARATURA

- skripta PAPI Ibro

Travnik, MMXV

RADIOLOKA APARATURA
-Skripta, Papi, I., Tr. Dec.'14, jan.'15, (transkipt) (literatura;*Rad. aparatura*,Smajlov F , F Julardija,Sar.,'13.)

http://www.unt.ba/
http://fzf.ba/
https://www.facebook.com/groups/727282980686443/748683975213010/
https://www.facebook.com/pages/Farmaceutsko-zdravstveni-fakultet-Travnik/189381614502909
https://www.facebook.com/groups/778177668908489/
https://www.facebook.com/groups/asfzf/
https://www.facebook.com/groups/1495246350725596/

| PRVO POGLAVLJE

| 1. Klasina radioloka aparatura - Historijat nastanka x-zraka? Uvod* |

- Rentgenovo [1845-1923] otkrie x-zraka 1895.god.
- Otkrie radioaktivnosti Anri Bekerela 1896. god.
- Otkrie radio-aktivnih elemenata polonija (Po) i radija (Ra) suprunika Marije
i Pjera Kiri, u Parizu.
- Ovi pronalasci su omoguili paralelan razvoj dvije grane medicinske
radiologije: Radiodijagnostika i Radioterapija.
- (vaniji datumi u radiologiji) 22.12.1895. prvi rend. snimak (ake,.) ''roendan radiologije''.
- 23.1.1896. - prezentacija W.C.Rendgena o novom otkriu novih-nevidljivih X
zraka/rendgenskih zraka
- 1901. W.C.R. prima | Nobelovu nagradu |, ali ju prosljeuje Univerzitetu u
Wurtsburgu, radi daljih istraivanja.
2. Osnovi fizike rtg zraenja - graa atoma?
- Atom je osnovna gradivna struktura od koje je graena sva materija.
Kroz historiju je bilo vie opisa, prvi su ih opisali grki filozofi (V st pne),
primitivna jednostavna podjela zemlja, zrak, voda i vatra (kombinacijom njih
dobijala se materija), smatrali su da su atomi teke sfere bez osobina.
- 1913. god. Niels Bohr-ov model atoma-se sastoji od centralnog jezgra koje se
sastoji od protona (p+) i neutrona (n0), a koje je okrueno brojem elektrona (e )
na orbitama koji je isti broju protona (tzv.Solarni sistem).
- U sreditu atoma je jezgro (/nukleus), gdje je sadrana veina mase atoma
(99,9%). Iako jezgro sadri veinu mase atoma, jezgro je veoma malo u
poreenju sa veliinom cijelog atoma. Ako zamislimo fudbalski stadion kao
atom, onda je jezgro veliine fudbalske lopte. Poto su protoni pozitivno
nabijene estice, onda i jezgro samim time nosi pozitivan naboj. - Elektroni su
3

rasporeeni u orbitama/ljuskama i suborbitama/podljuskama koje su obiljeene

slovima K, L,M,N,O,P,Q.
- Odreena ''stacionirana stanja'' postoje u atomima gdje elektroni na orbitama
ne isijavaju stalno elektromagnetnu energiju.
- Emisija ili apsorpcija elektro-mag. radijacije se moe desiti samo kad postoji
tranzicija izmeu dva stacionirana stanja.
- Energija emitirane ili apsorbirane radijacije je proporcionalna razlici u energiji
dva stacionirana stanja.

3. Jonizirajue zraenje?! (neposredna/direktna ili posredna/indirektna

jonizacija, Jonizacija i ekscitacija atoma)
- Radijacija (lat. radiare, radiatio - zraiti, isijavati) je nain prenoenja energije
u prostoru. Kako je za stvaranje jednog jonskog para potrebna energija od 34eV,
sva zraenja se ne mogu uvrstiti u jonizujua, ve samo one radijacije koje
imaju dovoljno energije za izazivanje ovog fenomena.
- Zraenja elektro-magnetne prirode; gama i
x - zraci,
korpuskularne:
elektroni,
protoni,
neutroni,
deutroni,
tritoni,
helioni
(jezgra
helijuma,
alfa
estice),
teki
joni.
Naelektrisane estice vre direktno jonizaciju, to je direktno jonizujue zraenje,
dok su neutroni, elektroneutralne estice, indirektno jon. zraenje. Jonizirajue
zraenje se koristi u dijagnostike i terapijske svrhe u radiologiji, radioterapiji ili
nuklearnoj medicini. Danas se kao izvori jonizirajueg zraenja koriste rendgenaparati, linearni akceleratori, betatron, izotopske maine, generatori protona,
neutrona, Pi-mezona i tekih jona. Drugi izvor jonizujueg zraenja su prirodni i
vjetaki radio-izotopi koji se mogu primjenjivati u otvorenoj i zatvorenoj
formi. Elektroni u datoj ljusci su vezani za jezgro, a da bi se oslobodili od jezgra
potrebna je odreena koliina energije - ,,energija veze.Da bi se otpustio
elektron iz jezgra, pozitivna en. mora biti jednaka ili vea od energije veze. Ako
je energija dovedena na elektron, moe se izazvati da se elektron podigne na
viu orbitu koja je slabije vezana za jezgro - EKSCITACIJA. Elektron se podie
u pobueno stanje, a na prvobitnom mjestu ostaje praznina, ovo je neprirodna
situacija.- Ako se elektron vrati u prazninu na nioj orbiti, tad se mora otpustiti
radijacija.
4

4. Karakteristini (monoenergetski) x zraci i Augerovi elektroni.

Proizvodnja karakteristine radijacije se razlikuje od proizvodnje
Bremsstrahlunga. Kad elektron iz vie orbite padne nie da popuni prazninu,
postaje vre vezan i mora izgubiti energiju. Koliina koju gubi zavisi od
razlike u en. nivoima (2 orbite). (Npr. ako je razlika u en. nivoima 20keV, onda
se stvara x zraka s energijom od 20keV - diskretne energije - karakteristine x
zraka dvije orbite izmeu kojih se desila tranzicija, ona varira ovisno o tome da
li se desila izmeu bliskih ljuskih (L i M) ili iroko razdvojenih ljuskih (K i N)).
- Augerovi elektroni nastaju kada u nepopunjenu K-orbitu prelazi 1 elektron npr.
iz L orbite. Energetska razlika ove dvije orbite, umjesto da se transformie u X
zraenje, predaje se jednom od preostalih elektrona u L-orbiti, dajui mu
odgovarajuu kinetiku energiju kojom e se udaljiti iz elektronskog sistema
matinog elektrona (uz prethodno kidanje en. veze). Atom postaje dvostruko
jonizovan. Ovaj fenomen je prisutan koda lakih elemenata (Z/atomski
broj<24),a karakteristino X zraenje se stvara kod teih el. (Z>45).
5. Zakono zraenje
Ovaj vid zraenja nam implicira da je ono nastalo kao rezultat koenja ili
usporavanja nabijenih estica. Svaka naelektrisana estica pri naglom koenju
emituje el-mag. radijaciju i X zraenje. Prolazei pored jezgra u neposrednoj
blizini, elektron biva skrenut sa svoje pravolinijske putanje prema jezgru jer je
ono + naelektrisano, samim time - zbog skretanja elektrona brzina im se
smanjuje kao i njihova kinetika energija (popratna pojava). Elektron sada
nastavlja kretanje ali sa smanjenom energijom i promjenjenim pravcem,
stvarajui nove x zrake sve dok se ne ugasi ('izgori'). Ukoliko doe do *eonog
sudara* sa jezgrom (atoma) dolazi do konverzije cjelokupne kinetike energije
elektrona u en. X zraenja. Ovako dobijena x zraka ima najveu energiju,
odnosno najmanju talasnu duinu.
6. Filteri i kvalitet x-zraenja
U cilju oslobaanja niskoenergetskog dijela zranog snopa koristimo filtere. Oni
utiu na spektar x zraka tako to eliminiu (nepotrebno) meke zraenje, koje se
nakuplja u mehkim tkivima koje je nedovoljno jakog prodora (''mlitavo''), ono
koje ima manju energiju i time poveavaju prodornost zranog snopa, a
smanjuju intenzitet x-zraenja (negativna strana filtera).

7. Prostorije rad. ustanove

Tokom izgradnje prostora (minimalno oko (1.)20-25m2) za novopostavljeni
RTG ureaj mora se obaviti ispitivanje tako da se utvrde bilo kakve upljine ili
drugi putevi kojim je mogu prolazak zraenja, a koji e se prikriti kad zidovi
dobiju svoj konaan oblik i prekriju se (2.) olovom i baritnim malterom ili
drugim zavrnim zatitnim slojem (po potrebi treba adirati jo zatitnog
materijala).
U vrata i tokove se stavljaju (3.) olovne ploe minimalne debljine od 2 mm.
Prozor
mora
da
bude
od
(4.)
(Pb)
olovnog
stakla.
Takoer se mora obaviti i konana provjera zraenja, postaviti znak ''Opasnost
od zraenja'',''PANJA! jonizirajue zraenje - zona pod nadzorom'' ili ''Ako ste
trudni ili to sumnjate, obavijestite osoblje'', postaviti upozoravajue svjetlo
(zeleno- svjetlo koje nam pokazuje da je slobodno i crveno- svjetlo koje nam
pokazuje
da
se
u
prostoriji
odvija
snimanje).
(5.) Pod mora biti elektro-statiki (tj. da ne stvara elektricitet ili da ne provodi
elektrinu struju/energiju).
(6.) Savremena radioloka prostorija mora ili bi bar trebala odgovarati
standardima koje prati zahtjevno kritiko drutvo i moderno doba, ugraene
klima ureaje sa termostatima, ona takoer ima ventilacijski sistem ili sistem
ventilatora, preiivaa jonizovanog tetnog radio-aktivnog zraka. Oni rade na
principu ubacivanja istog svjeeg zraka (gornji, plafonski/stropni ventilatorubaciva) i izbacivanja/odvoenja ''zaprljanog'' joniziranog zraka (donji, podni
ventilator-izbaciva,sakuplja).
Osnovni princip u rasporedu prostorija radioloke ustanove je da je
komunikacija za osoblje odvojena od komunikacije za pacijente. Snimaone i
fotolabaratorije treba da su u nizu izmeu ekaona (predstavlja centralnu
prostoriju od koje se bira eljeni odjel, poeljno je da ekaonice imaju TV
predajnik i aparat za kafu) i komunikacija za osoblje ili da su prostorije kruno
postavljene, adekvatno ugrijane (zimi), klimatizovane, svjee i prostrane,
hodnici sa znakovima, strelicama i uputama/smjernicama da bi se izbjeglo
bespotrebno frustrirajue i zamorno lutanje i guve.
Izmeu prostorija trebaju biti telefonske i interfonske veze, TV lanac ili PACS
za praenje odreenih procedura u uionicama. Van prostorija, u blizini
6

dijagnostikog centra poeljni su bankomati, trafike i mogunost dopune

mobilnog vauera kao i prostorija za 'relaksaciju' i menza ili restoran.
(15/7.) Neophodne prostorije radioloke klinike su:

Prijemna recepcija
ekaonica
Recepcija za izdavanje nalaza
Toalet za pacijente sa hladnom i toplom vodom (WC treba da je odvojen
na muki i enski)
Kabine (svlaionice) za pacijente
Dijagnostiki kabineti (irigografija ili intravenska urografija, dijaskopija,
radiografija, ultrazvuk, kompjuterizirana tomografija, magnetna
rezonansa, digitalna subtrakciona angiografija i dr.)
Mrana/tamna komora (sa sigurnosnim svjetlom, najee - crveno)
Prostorija za diktiranje nalaza
Prostorija za ljekare
Prostorija za ininjere
Arhiva - prostorija za arhiviranje
Garderoba (kako uniforme tako i zatitna pratea oprema)
ajna kuhinja
Apoteka (magacin)
Sale za nastavu itd.

8. RTG cijev (katoda i anoda) (Poglavlje/chapter, pitanje VIII)

Rendgenska/rtg cijev je vrlo znaajan dio svakog radiolokog aparata, slobodno
moemo rei da je ona srce, pokreta jer u njoj nastaju rendgenski zraci.
Osnovni princip rtg cijevi nije se promijenio od Rntgen-ovog otkria x - zraka
1895. Na katodu se dovode visoki napon (oko 50 000 V) usljed ega elektroni
velikom brzinom izlijeu s katode. Sudarom elektrona s anodom nastaju
rendgenske zrake koje imaju tendenciju irenja u prostoru. Rtg cijevi se dijele na
jonske (gasne - prvobitno koritene) i elektronske koje se danas koriste. Npr. u
rtg cijevi, oblak slobodnih elektrona se proizvodi zagrijavanjem filamenta (vrsta
tanke ice,slian onoj ici koja se nalazi u obinim komercijalnim sijalicama katoda) s elektrinim nabojem. Slobodni elektroni bi lebdjeli oko filamenta da
nije potencijalne razlike koja je ustanovljena sa nekim elektronskim izvorom
tako da je dio cijevi gdje je filament lociran negativno nabijen, a meta pozitivno
7

nabijena, tako se slobodni elektroni privlae meti. Elektroni moraju biti ubrzani
preko otvorenog prostora (bolje ako je to vakuum da se sprijei gubitak energije
interakcijom s molekulama iz zraka) i onda u konanici udaraju u metu. U rtg
cijevi veina energije elektrona se rasipa kao toplota tokom interakcije niske
energije sa metom. Meutim, nekoliko procenata elektrona prebacuju svoju
energiju emitovanjem rtg fotona. X - zrake se naravno emituju izotropno (u svim
pravcima), meutim, u tipinoj medicinskoj ili industrijskoj upotrebi, poeljno je
fokusirati x zrake u specifinom pravcu tako da se mogu primjeniti na dio koji
se prouava. Zbog ovog zatita (tutooklop) obino okruuje metu da zaustavi
svu radijaciju osim malog prozora kroz koji se korisnim x zrakama doputa da
izau iz cijevi.
9. Jonska RTGc (jonska rendgenska cijev)
Cijev je pravljena od stakla u obliku balona u kome su bile zatopljene 3
elektrode, one su prve cijevi koje su se koristile za proizvodnju rendg. zraenja,
punih 2o godina. One su danas izbaene iz upotrebe, zamijenjene su novijim rtg
cijevima - elektronskim, s toga se neemo puno zadravati i osvrtati na jonsku
cijev, dovoljno ju samo spomenuti...
10. Elektronska/Kulid RTG C.
Vakuumsku cijev, koja je zamijenila gasnu cijev (bitno se razlikuju i po
konstrukciji), konstruisao je 1913. g. William Coolidge po kome je dobila ime.
Ona se vrlo esto naziva i elektronska cijev jer se u njoj elektroni neophodni za
proizvodnju rendgenskog zraenja, posebno emituju iz katode koja se zagrijava
do usijanja strujom iz posebnog strujnog kola.
11. Katoda
Katodu rtg cijevi ini spiralna katodna ica napravljena od istog volframa
postavljena u metalnu aicu ili valjak. Popreni presjek ice iznosi oko 0,2mm,
a prenik spirale je izmeu o,5 i 1,o mm. Zato volfram? Zato jer ima visoku
taku topljenja od 3.35o C.
12. Anoda
Prve anode su bile bakarne, dananje su od volframa i platine, s tim da volfram
ima znaajnu prednost kada se uzme u obzir cijena ova dva elementa. Kod rtg
cijevi sa rotirajuom anodom anodni tanjir, koji na svojoj povrini nosi anodnu
stazu, napravljen je od molibdena ili grafita.
8

13. Fokus anode

Ploica na anodi se najee naziva anodno ogledalo jer se sa nje emituje rtg
zraenje, a povrina na anodnom ogledalu na koju dolaze ubrzani elektroni,
elektrini ili realni fokus rtg cijevi. -Realni fokus je povrina anode na koju
padaju katodni elektroni, a -optiki predstavlja geometrijsku projekciju realnog
fokusa. to je fokus finiji (manji), rtg slika je preciznija. Oba ova suprotna
zahtjeva postignuta su optimalnim nagibom anode (10-45 stepeni).
14. Brzina rotacije anode
Normalna brzina rotacije anodnog tijela/tanjira iznosi 3 hiljade obrtaja po minuti
ili 50 obr/s. Poveanjem brzine rotacije anodnog tanjira poveava se i snaga
svakog fokusa, a anoda bolje hladi jer se sa njene povrine lake odvodi toplota.
Kod savremenih aparata ova brzina ide i do 17.ooo obr/min.
15. Hlaenje anode
Povrina fokusa je inae normalno ravna i glatka, ali zagrijavanjem pri
bombardovanju katodnim zracima postaje neravna i deformisana, stoga je
potrebno dovesti hlaenje; vazduhom, vodom ili danas najee uljem kao i
hlaenje cijevi sa rotirajuom anodom.
16. TutoOklop
Prve rtg cijevi nisu imale nikakvu zatitu, stoga se zraenje rasprivalo na sve
strane djelujui tetno kako na pacijenta tako, ponajvie i na operatera koji je
rukovao aparatom jer due se zadravao od pacijenta. Metalni zatitni oklop tutooklop, pored glavne osobine - sprijeavanja rasipnog zraenja ima funkciju
zatite, naime on titi rtg cijev i od mehanikog oteenja, lake se rukuje, bolje
izvodi hlaenje, otklanja opasnost od spojeva i elektrinih udara. On je
cilindrinog oblika, sa tri otvora. Dva su obloena visokoizolacionim
materijalom i slue za prihvat zavrnica visokonaponskih kablova, a trei otvor
je tzv. prozor (zatien limom debljine od 2 mm) kroz koji izlazi snop rtg zraka.
Ispod prozoria postavlja se sistem blendi za ograniavanje snopa zraenja.

17. Ispravljai struje

9

Ispravlja je elektrini ureaj koji pretvara naizmjeninu struju, u istosmjernu

struju (koja tee samo u jednom smjeru - proces poznat kao ispravljanje). Oni
nam pomau u eliminisanju bilo kakvog rizika od oteenja ili unitenja rtg
cijevi. Kao ispravljai svojevremeno su koritene ventilne cijevi, a danas se
umjesto njih iskljuivo koriste poluprovodnici.
18. Generator visokog napona
Generatori su aparati kojima se vri transformisanje struje, to jest, promjena
napona a time i jaine struje, sastoje se od visokonaponskog transformatora, te
brojnih drugih manjih pomonih transformatora i sklopki koji su usto
neophodni. Visoko-naponski transf. pretvara mrenu struju napona 220 V u
napon od 15 kV do ak nekoliko stotina kilo volti, koliko je potrebno za
stvaranje potencijalne razlika izmeu elektroda cijevi. Primarni kalem ovog
transformatora ini veoma mali broj navoja debele ice, za razliku od
sekundarnog koji ima mnogo vie navoja sa icom manjeg poprenog presjeka.
Rtg cijev prikljuena je za krajeve sekundarnog kalema.
19. Generator niskog napona
Kao to vidimo iz naziva, osnovna uloga ovog transformatora je smanjivanje
napona struje gradske mree (obrnuta funkcija od generatora visokog napona).
Struja potrebna za zagrijavanje katode ima jainu od oko 3 mA i napon od 12 20 V.
20. Komandni sto
Komandni stol je dio svakog radio1okog aparata koji slui za upravljanje
njime. Izgled i veliina (komandne konzole) umnogome se razlikuju od tipa
samog aparata, namjene kao i vrste proizvoaa. Danas se masovno
upotrebljavaju komandni stolovi sa touch screen displejima.
21. Visokonaponski kablovi
Vn kablovi spadaju u standardne dijelove svakog klasinog rtg aparata, a imaju
namjenu da poveu rtg cijev sa vn transformatorom, mogu izdrati napon od
nekoliko desetina pa i stotina hiljada volti. Presvueni su debelom gumom
(plastikom) i mogu biti takoer presvueni i metalnom kouljicom koja ih titi
od mehanikog oteenja a u isto vrijeme se koristi i za uzemljenje. (Postoje i
niskonap. kablovi, suprotnog zadatka.)
22. Stativ RTG aparata
10

Stativ rtg aparata je mehaniki dio rtg aparata na kome je privrena rtg cijev sa
tutooklopom. Vrsta i veliina su prilagoene vrstama aparata, odnosno rad.
tehnika koje se mogu njime izvoditi (radiografski i radioskopski). Postoje stubni
i plafonski stativ, oni su mobilnog karaktera, tu mobilnost im omoguuju razni
zglobni i teleskopski nastavci.
23. Stativ aparata za radioskopiju - univerzalni dijagnostiki stativ
On se razlikuje od klasinih stativa za rtg aparate, jer ima viestruku namjenu.
Glavni dio ovoga stativa je sto sa postoljem na kome pacijent stoji u toku
izvoenja pregleda. Ispod ili iza stola je smejtena rtg cijev, a iznad odnosno
ispred nalazi se elektronski pojaiva slike koji se simultano pomjera u toku
pregleda, ono se vri pomou posebnih tipki, ruki ili dojstika.
24. Fluorescentni ekran (I)
Rad. slika osim rtg filma moe se prikazati i radioskopijom na fluorescentnom
ekranu, meutim on je ve danas samo dio historije, kojeg je naslijedio
elektronski pojaiva slike.
25. Elektronski pojaiva slike
Uvoenjem elekt. pojaivaa slike u radiologiji na neki nain je poela moderna
era radiologije. Slika sa elektronskog pojaivaa se sistemom TV kamere moe
prenositi na udaljena mjesta, takoer je poboljan i optiki kvalitet vizualizacija snimka.
26. Fotografski - Foto materijal
- Historijat fotografije - poeo je jo davno (prije 3.ooo godina) od stare Kine,
preko Egipta, Arapa pa sve do Leonarda da Vinija i bliih uenjaka.
- Srebro i halogeni elementi - se nanose na film (da bi to bilo trajno
upotrebljavaju se koloidni rastvori - elatina).
- elatina - organska materija, u suhom stanju je prilino otporna, u vlanom
stanju razmeka, nabubri i lahko se oteti. Topi se na 25 celzijusovih. Da bi
podnijela veu toplotu dodaju joj se sredstva za otvrivanje -ukruivanje.
- Emulzija - U elatini vezani halogenidi srebra pred. gustu tenost slinu sirupu
ili medu. Rastopljena na toploti emulzija je tekua, a kad se ohladi i osui, ona
se stvrdne i tek onda, u takvom stanju nalazi se na filmovima, ploama i foto
papiru.
11

27. Rtg fotomaterijal

Fotohemijski materijal ili krae fotomaterijal je svaki materijal koji je osjetljiv
na djelovanje svjetla, a slui za dobijanje snimaka. Otkriem fotografije
omoguen je trajni zapis slike, ime su unijete velike promjene u ivot ovjeka,
1839, nakon pronalaska postupka za nastajanje slike crtane svjetlom na metalnoj
ploi. Fotomaterijal koji je osjetljiv na rtg zraenje zove se rtg fotomaterijal, rtg
film. Moe biti jednoslojan i dvoslojan.
- (1.) Rtg filmovi;
nabrojat emo sljedee veliine, odnosno razliite formate, dimenzije filma:
1.) 18x24 cm
2.) 18x40

4.) 20x40

5.) 24x30 6.) 30x40

7.) 35x35
8.) 35x43,

3.) 18x43
imamo i one veih dimenzija za potrebe snimanja (cijelog tijela) kimenog
stuba, 30x90 i 20x96cm, veliina se odabire proporcionalno veliini tijela koji se
eli snimati.
- Jednoslojni RTG filmovi imaju 2,5 puta deblji sloj fotoemulzije od dvoslojnih
filmova i oni su osjetljiviji na RTG zrake (zubni/dentalni, mamografski, i
tehniki filmovi).
- Dvoslojni RTG filmovi su osjetljivi na svjetlosne zrake i sastoje se od 7
slojeva [u sredini providna podloga od acetat celuloze ili poliestera debljine
o,2mm, po jedan vezivni sloj, sloj fotoemulzije 0,o5 mm (kristali srebrobromida i koloidna supstanca), te zavrni sloj].
- (2) Karakteristike RTG filmova - oni su osjetljivi na prirodno svjetlo, ali
djeluje samo na povrni sloj foto nanosa, dok RTG zrake daleko prodornije
penetriraju i djeluju na cjelokupni film. Pri tome fotosloj apsorbira samo 1 %
sveukupne emitirane radijacije, dok 99 % prolazi kroz film bez ikakvog foto
uinka.U tom cilju, poveanja apsorpcije, poeo se nanositi foto-sloj na obje
strane, postignuta su poboljanja kod kvaliteta snimka, te dvostruko krau
ekspoziciju, slika je otrija, tedi RTG cijev.

12

28. uvanje i skladitenje neeksponiranih rendgenskih filmova

Filmovi se moraju uvati u posebnim prostorijama na drvenim policama u
originalnom fabrikom pakovanju, jer su veoma osjetljivi tj. njihov foto nanos,
te zahtjevaju brino postupanje. Optimalna temperatura iznosi 10 do 15 C, ne
smije biti vlage u prostoriji, drugih hemijskih tekuina, folija (kasete) ne smiju
biti oteene kako ne bi proputale svjetlost, takve neispravne je potrebno
odmah zamijeniti.
29. Osvjetljavanje rendg. filma (latentna slika)
Prilikom osvjetljavanja fotoemulzije, odnosno eksponiranja filma, bez obzira na
vrstu zraenja (svjetlosnog ili x-zraenja) u njoj dolazi do procesa fotolize
(razlaganje, odnosno redukcija jona srebra i broma u elementarne atome srebra i
broma, tako nastaje latentna ili nevidljiva slika koju ine nukleusi i zametci
srebra). Dobro osvjetljena/ozraena rtg slika ima neprozirno crno podruje, a
prozirna je na mjestima gdje je olovna oznaka, ili iza debelih slojeva korteksa
kosti i metalnih sjena (stranih tijela).
30. Fluorescentne folije (II)
Fluor. folije su smjetene u rendg. kasetama. One su graene od kartonske ili
plastine podloge, koja je sa jedne strane premazana slojem fluorescentne
materije od soli tekih metala, o samoj foliji ovisi i kakvoa filma.
31. Kasete
Rtg kasete su metalne, plastine ili kartonske kutije u koje se ulau rtg filmovi
prije eksponiranja - obavljanja ekspozicije. Kartonske se upotrebljavaju za
dentalne filmove. Kasete su pljosnate pravougle kutije koje dobro zatvaraju film
i zatiuju ga od mehanikih oteenja i od djelovanja svjetla kao i od praine i
drugih ugroavajuih faktora/inioca. Povrina okrenuta prema pacijentu je od
tankog materijala, koji lahko proputa zrake (bakelit,tvrda guma,ili aluminij). Na
stranjoj strani je poklopac koji se moe otvarati za ulaganje filmova i koji je
uvren kod zatvorene kasete posebnim zatvaraima. Trebaju se istiti i
odravati kao svaki drugi medicinski inventar.
32. Ulaganje i vaenje filma u kasetu i iz kasete

13

- Ova procedura se uvijek obavlja samo u suhom (istom) prostoru tamne

komore. Zabranjeno je dodirivati film ili folije vlanim i prljavim rukama. Prije
otvaranja kasete vrata tamne komore moraju biti zakljuana, upaljeno
sigurnosno svjetlo i ugaeno bijelo svjetlo.
- Nakon to se izvri snimanje, odnosno uradi eksponiranje, isti se mora izvaditi.
Film se uzima za rub folije i paljivo ulaga u kasetu. Treba naruito paziti da se
noktima ne grebe film ili folija. Kod stavljanja filma na pult automatske komore,
treba obratiti panju da valjci ne poguvaju film, te saekati zvuni signal da je
film bez problema uvuen u komoru. Kaseta se odmah ponovo napuni filmom i
stavi na njeno mjesto da je pripravna za snimanje. NIKAD NE OSTAVLJATI
EKSPONIRANI FILM U KASETI, treba ga odmah izraditi.
33. Mrana ili tamna komora
Mranom komorom se zove ona prostorija u kojoj se vri obrada snimljenih
rendg. filmova. Ona mora biti prostrana i naruito dobro prozraena. Ona se
mora brzo i potpuno zamraiti, to e se postii samo dobro postavljenim vratima
i prozorima. Treba imati signalizirajue svjetlo da se zna da li se obavljaju
procesi u njoj. Sigurnosno svjetlo je najee crveno i mora biti upravljeno u zid
ili strop, pa tek kao refletirano/albedo svjetlo obasjavati prostoriju. Zidovi su
bijele boje, pod na najniem mjestu treba imati odvod za vodu (tekuine, tetne
hemikalije), propust u zidu za dodavanje kaseta. Vrlo je vano pridravati se
higijensko-sanitarnih mjera, svaka masnoa, mrlja i najmanje zrnce praine
mogu izazvati nepoeljne mrlje i sjene na filmu, koje mogu imitirati patologiju.
Zabranjeno je unositi prilikom obrade filmova hranu, pie, puiti cigarete i
drati mobitel upaljenim jer ukljueni ekran mobilnog telefona moe dodatno
osvjetliti film, potrebno je naljepiti ove znake upozorenja i zabrane.
34. Razvijanje eksponiranih filmova
Razvijanje se vri u tamnoj komori. Prvobitno se radilo runo, dok danas taj
posao obavljaju specijalizovane maine, automatskom obradom. Takav vid ne
samo da iziskuje manje truda i rada ve je i pouzdaniji, precizniji i kvalitetniji.
Maina posjeduje sistem valjaka koji su kljuni pri procesu obrade eksponiranih
filmova. Takoer tu moemo nai i tankove, posude u koje se umeu, sipaju
odnosno dopunjavaju razvija i fiksir.

14

- Razvija - predstavlja hemijski spoj koji se koristi za razvijanje (rtg) filma. To

su iskljuivo organski spojevi kojima je svrha taloenje elementarnog srebra iz
srebrenog bromida fotoemulzije.
- Fiksir - je takoer hem. spoj koji se sastoji od 20-25% rastvora natrij tiosulfata
u vodi, sa dodatkom vodenog rastvora 2% kalij metabisulfita radi stabilnosti
fiksira, on fiksira kao to samo ime kae, cilj je, izmeuostalog da se postigne
trajnost obraenog filma.
35. Greke na rendgenskim filmovima (oznake na filmu)
U svakodnevnom radu sa rendgen filmovima deavaju se razne greke. Kako bi
se te greke smanjile, a u cilju to kvalitetnijeg dobijanja rendg. filmova,
spomenut emo najee greke koje se deavaju na snimcima.
1. Upotreba neadekvatne vrste filmova (jednoslojni i dvoslojni)
2.
Neadekvatno
odreeni
elementi
(kV
i
mAs)
3.
Neadekvatna
procjena
faktora
ljudskog
tijela
(za
svaki
cm
debljine
tijela
dodaje
se
2kV
vie)
4.
Nepravilno
rastojanje
izmeu
fokusa
i
filma
5.
Greke
kod
signiranja
(oznaavanja)
strane
filmova
(L - lijevo/lijeva strana, eng. left; D - desno ili eng. R - right), to se vri
pomou aparata za signiranje imena, prezimena i datuma snimanja.. ''Kopillux,,
6. Nepravilno centriranje konusnog snopa, on mora prolaziti kroz sredinu
objekta
koji
se
snima
i
kroz
centar
rtg
filma
7. Neadekvatna priprema pacijenta (ovdje se prvenstveno misli na
oslobaanje
vika
odjee
i
uklanjanje
nakita
koji
moe
smetati
tako
to
sakrije
patologiju)
8. Neadekvatan izbor formata filma, odnosno kasete sa filmom, imaju za
posljedicu
nedostatak
dijela
objekta
koji
se
snima.
Taj dio nije prikazan na snimku, pa se kae da je ''odsjeen
9. Neadekvatan poloaj sjene na snimku - naime on mora biti pravilan tj.
sjena mora imati pravilan odnos prema centralnom zraku konusnog x zraka
10. Oteenje kasete to jest mehanizma za zatvaranje,
uzrokuje oteenje filma, osvijetli se prije ekspozicije,
ovakve
kasete
se
momentalno
izbacuju
iz
uporabe
11.
Oteenje
folije
mrlje
od
prstiju,
praina,
15

kapljice
vode
i
ogrebotine
uzrokuju
koji prave greke na snimcima, one se zamjenjuju novim.

artefakte

36. Reetke
Pri prolasku primarnih x-zraka kroz tijelo ili dio tijela, kao posljedica sudara sa
atomima pojedinih struktura na njihovom putu nastaju sekundarni ili rasipni xzraci.Ovi zraci stvaraju velike potekoe jer prije svega dovode do smanjenja
otrine rtg snimka. S obzirom da se pri radu sa snanim rtg aparatima koriste
vee vrijednosti napona, rasipanje x-zraka se mora svesti na najmanju moguu
mjeru. To se postie upotrebom sekundarnih brana ili antirasipnih reetki. One
su postavljene izmeu bolesnika i rendgenskog filma, odnosno izmeu
snimanog dijela tijela i kasete sa filmom. To su tanke pljosnate kutije u kojima
se nalaze olovne ploice (lamele), a izmeu njih radiotransparentni materijal
(plastika, danas najee ugljikova vlakna).
*Postoje dvije vrste reetki:
a) Klasina Poter- Bukijeva (Hollis E. Potter i Gustav Bucky) reetka s debljim
olovnim lamelama (pomina za vrijeme snimanja).
b) Fiksna Lisholmova reetka s vrlo tankim olovnim ploicama.
Reetka treba biti graena tako da apsorbira to je mogue vie rasipnih zraka, a
to manje zraka primarnog dijagnostikog snopa koje su nune za stvaranje rtg
slike. to je vea visina pregradnih lamela i manji razmak izmeu njih, to je
vea apsorpcija rasipnih x-zraka. U standardnim reetkama debljina ploica je
obino 0,07 mm, a visina 1,4 mm. Gustoa olovnih ploica na jednom
centimetru duine je izmeu 25 i 45 lamela, ali ima i reetki sa znatno veim
brojem lamela. Prema konstrukciji reetke mogu biti: linearne - lamele
meusobno paralelne, ukrtene - lamele dviju linearnih reetki ukrtene za 90,
fokusirajue - lamele konvergiraju prema fokusu rendgenske cijevi, pokretne
(pomine) i nepokretne.
37. Radiografija
Radioloka dijagnostika metoda koja predstavlja jedan vid dijagnostike
primjene x-zraka u cilju prikaza dijelova ovjeijeg tijela na rendgenskom filmu.
Uz radioskopiju je jedna od dvije osnovne klasine ili konvencionalne metode.
Apsorpcija x-zraka ovisi od gustoe tkiva, kosti e vie apsorbovati x-zrake od
16

plunog panerhima i na rendgen snimku izazvati zasvjetljenja, a pluni

panerhim (plua) koji ne apsorbira x - zraenje izazvati zacrnjenja. Radiografska
slika je objektivna, ima veu otrinu i kontrastnost, moe se naknadno
posmatrati i ostaje kao trajni sudskomedicinski dokument. Zbog toga,
radiografski snimak mora biti jasan, kontrastan i dobrog kvaliteta.
38. Radioskopija
Radioskopija ili prosvjetljavanje je subjektivna radioloka metoda koja slui za
pregled organa u pokretu. Koristi se za pregled srca, plua, probavnog
(digestivnog trakta) i vaskularnog sistema, te kod izvoenja interventnih
procedura. Ona je direktna vizualizacija dejstva x zraka na fluorescentni ekran,
elektronski pojaiva slike il' na flat detektor. Zahvaljujui kompjuterskoj
tehnologiji danas je radiografsku sliku mogue prenijeti na film,bilo kao
radioskopsku ili radiografsku. Nedostaci radioskopije su to je vea izloenost
jonizirajuem zraenju, subjektivna je metoda, slabija kontrastnost slika,
snimka, a prednost je to se mogu pratiti fizioloki pokreti organa.

39. Interakcija x-zraenja i materije

Opepoznato je da rtg zraci prolaze kroz materiju i pri toj interakciji sa
materijom oni pokazuju odreena svojstva, koja treba poznavati da bi se to
bolje razumjela njihova medicinska primjena i koritenje. Visoke frekvencije
(male talasne duine) su veoma prodorne. Lahko prolaze kroz tkivo, a odbijaju
se od materija koje sadre kalijum i kalcijum, tj. od kostiju. Zaustavljaju se samo
u tekim elementima kao to je olovo. Ljudsko tijelo se sastoji od tkiva i organa
koji razliito apsorbuju rtg isijavanje. Zato se pri radioskopiji tijela na ekranu
dobijaju zasjenjene povrine koje daju sliku oblika i rasporeda tkiva i
unutranjih organa. Raspoznavanje oboljenja pomou radioskopije tijela rtg
zraenjem naziva se rendgenska dijagnostika. Ona koristi dvije osnovne metode,
a
to
su
radioskopija
i
radiografija
(ve
pomenute).
Rtg zrake imaju sljedea svojstva (prodiranje x zraka kroz materiju, rasipanje,
jonizirajue dejstvo, bioloko...):
1.
2.
njihovim
17

Imaju
Izazivaju
dejstvom

sposobnost
prodiranja
kroz
materiju,
izvjesne
promjene
materije,
pod
odaju
svjetlost
(efekat
luminescencije),

3. Izazivaju promjenu fotografske emulzije, koja se poslije razvijanja

manifestuje
zatamnjenjem
(fotohemijski
efekat),
4. Izazivaju jonizaciju gasova (efekat jonizacije -plinova),
5.
Izazivaju
promjenu
(degeneraciju,
deformaciju)
u
ivim
organizmima
(bioloki
efekat),
6.
Prostiru
se
pravolinijski
u
svim
pravcima,
7. Njihov intenzitet opada u obrnutoj srazmjeri sa kvadratom rastojanja.
40. Rendgenska slika
Rendgenske slike formiraju fotoni x-zraka koji meusobno djeluju sa
fotoemulzijom rendgen filma. Jedan dio energije fotona bude apsorbovan u
tkivu, a ostatak energije fotona proe kroz tkivo i pada na film na kojem ostavi
trag. X-zrake prolaskom kroz razliita tkiva nejednako slabe, ovisno o gustoi,
sastavu, debljini tkiva, kao i o treoj dimenziji gdje se svi dijelovi tkiva
projiciraju jedan preko drugoga. Tako nejednako oslabljeno rendgen zraenje
pada na film, gdje se dobiju razliita zatamljenja. Na rendgen snimku se treba
dobiti vjerna radiofotografija objekta koji se snima, a to se postie
odgovarajuim standardnim tehnikama snimanja (1,2) koje podrazumijevaju
snimanje pod odreenim kutom (uglom).
Otrina rendgen slike
Otrim snimkom se smatra onaj snimak kod kojeg se jasno vide rubovi sjena i
fini detalji snimke - kontrast, na to utie vie inilaca: 1. Mirovanje objekta,
cijevi i filma za vrijeme eksponiranja; 2. Rasipni rendg. zraci; 3. Fotografski
materijal; 4. Fizikalni uvjeti snimanja (fizike osobine subjekta koji se snima).
Veliina rendg. slike
Zbog zakonitosti konusne projekcije slika na rendgen. filmu je neto vea od
objekta koji se snima. Da bi dobili realnu sliku, potrebno je izvriti snimanje sa
udaljenosti, najee 1,5 m = TELERADIOGAFIJA, takoer utie i udaljenost
objekta od filma = MAKROGRAFIJA, (to je objekat blii filmu, a fokus-film
distanca (dalja) vea, to je slika realnija.

Kontrast rendgenske slike

18

Ako se na rendg. snimku jasno razlikuju gustoe sjena kae se da je takav

snimak kontrastan. Ako se kontrast nekog organa dovoljno razlikuje od sjene
okolnog tkiva, kae se da se radi o prirodnom kontrastu tog organa. Naprimjer,
na standardnom snimku plua u PA (posterior-anterior) poziciji sjene srca i
krvnih sudova zbog vee gustoe dobro se razlikuju od sjene plunog tkiva
ispunjenog zrakom koje je manje gustoe. Najmanju kontrastnost daju tkiva
ispunjena zrakom, a najveu imaju kotana tkiva.

Projekcioni efekti rendgenske slike

Sumacioni efekat rendgenske slike
On (sumacioni efekat) nastaje kada se dva tkiva projiciraju u istom smjeru, pri
emu se njihove sjene sumiraju, za primjer, snimak ake u profilnoj projekciji ili
ukrtanje dva rebra.
Efekat pokrivanja
Efekat pokrivanja nastaje kada se sumiraju dva tkiva razliite gustoe. Tkivo
koje ima veu gustou pokriva sjenu tkiva koje ima manju gustou, npr. snimak
srca i kime.

Tangencijalni efekat
..Se javlja kada x zrake prolaze kroz okrugle, zaobljene ili cilindrine anatomske
strukture. Prolaskom x-zraka kroz perifernu krivinu, due prolaze tangencijalni
x zraci kroz objekat, tj. imaju dui put apsorpcije. Npr, rtg snimak lobanje, kod
koje vanjski rub ima intenzivnu tangencijalnu sjenu.
Prikaz
trodimenzionalnog
(2D)
dvodimenzionalnom

(3D)
tijela
rendgenskom

na
snimku

Kod klasinog snimanja x zrake padaju okomito na film pod (pravim) uglom od
9o , pri emu nastaje 2D RTG slika (image, picture) koja ima svoju irinu i
duinu (ab). Trea dimenzija nije vidljiva na slici jer se sumira. Mijenjajui
ugao centralne zrake moe se promijeniti oblik slike objekta koji se vizira
(snima). Geometrijski oblik razliitih 3 D tijela moe dati razliite rtg slike
(vizure). Razliiti oblici sjena mogu radiologa u interpretaciji radiolokog nalaza
19

odvesti na krivi zakljuak. Zbog toga snimanje se mora vriti u najmanje dvije
standardne projekcije, a da bi se odreene sjene organa poznavale potrebno je
znanje iz radioloke anatomije.

Vrste sjena
Na rendgenskom snimku se razlikuje vie vrsta sjena, ije prikazivanje na filmu
ovisi od vrste tkiva i hemijskog sastava same sjene. Zdravo pluno tkivo
ispunjeno zrakom daje normalnu sjenu gustoe intenziteta zraka. Kod patolokih
procesa na pluima, dolazi do zamjene zraka u alveolama sa tekuinom i takve
sjene daju gustou sjene mehkih tkiva. Svi patoloki procesi kod kojih dolazi do
poveanja gustoe tkiva, zadebljanja odreenog podruja ili taloenja
mineralnih soli, daju rendgenske sjene vee gustoe od gustoe sjene zdravog
tkiva u kojem se nalaze. Te sjene se zovu zasjenjenjima ili opacifikacijama. Na
snimcima se vide sjene kostiju, sjene metala, sjene kontrastnog sredstva iji
intenzitet zavisi od gustoe.

41. Radiografski aparati

Odmah nakon otkria rtg zraka prepoznata je mogunost upotrebe
istih u medicinske svrhe za dijagnostiku (radiografija ili
snimanje i dijaskopija ili prosvjetljavanje), a poslije i za terapiju.
- Rendgenski aparati se prema vrsti dijele na:
1. Dijagnostike
klasini
rendgenski
(aparati
se
dijele
prema:
mogunostima;
jednopulsni,
dvopulsni,
etveropulsni,
esteropulsni
i
12opulsni,
i
namjeni; radiografski, univerzalni (radiografski), radioskopski (dijaskopski) i
specijalni (tomograf, toromat, mamograf, kimograf, fluorograf, seriograf))
20

- digitalni (dijagnostiki aparati spadaju u posebnu grupu aparata kod

kojih slika nastaje iz analogne informacije koja se posebnim raunarskim
sistemima digitalizuje i pretvara u digitalnu sliku. U ovu grupu aparata spadaju:
- digitalna radiografija DR, kompjuterizirana tomografija CT, ultrazvuk UZ,
magnetna rezonansa Mri, digitalna subtrakciona angiografija DSA,
denzitometrija DXA, i PET CT (positron emission tomography
computed
tomography)).
2. Terapijske

I - Klasini aparati prema mogunostima

42. Polutalasni klasini Rtg aparat
Predstavlja najjednostavniji tip rendgenskg aparata. Ime su dobili zato to kroz
njihovu cijev prolazi samo pozitivni polutalas naizmjenine struje, dok negativni
zadrava sama cijev ili jedna, odnosno dvije ventilne cijevi, prema tome
konstruiu se bez ventilki, sa jednim ili dva ventila. Ovdje svrstavamo
standardni dentalni rtg, polutalasni rtg aparat sa jednom ventilnom cijevi, sa
dvije v.c., etveropuslni, esteropulsni, i dvanaestopulsni.
43. Klasini dentalni rtg aparat
Ovo je najjednostavnija vrsta aparata i namijenjeni su za pojedinano snimanje
zuba. Osnovni dijelovi ovog aparata su: dentalna glava (sa rtg cijevi) sa
tubusom, exponator, regulacioni transformator i stativ. Za razliku od ostalih
klasinih aparata ovi aparati nemaju mogunost promjene kilovoltae i
miliamperae, jedino se mijenja vrijeme ekspozicije, u tu svrhu slui eksponator
ili runi vremenski prekida na kojem je ekspozimetar ili cifarnik (brojanik) sa
skalom od 0.1-5 s(ekundi). Stativ je veoma pokretljiv zahvaljujui zglobnoj
konstrukciji. Filmovi se stavljaju intraoralno u plastinom omotau da se ne bi
vlaili pljuvakom.
44. Mobilni ''portabl'' rendgenski aparat-i
Mali pokretni aparati namjenjeni za snimanje u operacionim salama i odjelima
intenzivne njege.
-Mobilni radioskopski aparati se sastoje od:
a) C-luka na kome se nalazi rtg cijev i ravni detektor (elektronski pojaiva)
b) monitora
21

c) generatora
d) kontrolne konzole
e) eksponatora
Koristi se u hirurkim salama (hirurgija, ortopedija, kardiologija, neurologija).
Zahvaljujui posjedovanju C-luka, omoguuje snimanje u svim ravnima. Aparat
posjeduje printer za suhu obradu slike, kao i sistem za automatsku regulaciju
doze.Teki su oko 150 do 200 kg i postavljeni su na tokie, pa omoguuju
nesmetano rukovanje u hirurkim salama.
-Mobilni klasini rtg aparati nemaju C luk, ve je rtg cijev postavljena na
fleksibilnom stativu koji omoguuje rukovanje i snimanje u svim eljenim
pravcima.
A) rendgenska cijev,
B) fleksibilni stativ,
C) mini generator,
D) kontrolna konzola i eksponator.
Noviji digitalni aparati posjeduju i LCD monitor koji koritenjem ravnog
detektora dobija digitalnu sliku koju je mogue podeavati. Ova vrsta aparata
namjenjena je za snimanje tekih nepokretnih pacijenata u intenzivnim njegama.
Lagani su i veoma jednostavni za rukovanje.
Omoguuju podeavanje
kondicija prema veliini objekta.
________________________________________
45. Polutalasni rtg aparat /s 1 ventilnom cijevi /
Ova vrsta aparata se u principu ne razlikuje od aparata bez ventilne cijevi, jedina
je razlika u tome to ventilna cijev zadrava negativni polu-talas umjesto anode.
Ventilka omoguuje vee optereenje rtg cijevi, zato ovi aparati mogu da rade sa
naponom do 100 kV i jainom struje do 100 mA. Ukoliko zbog prevelikog
optereenja anode i doe do umjerenog usijanja, ona nee emitovati i prebacivati
osloboene elektrone na katodu jer je struja istosmjerna\jednosmjerna ().
Nedostatak im se ogleda u tome to se koristi samo jedan (1) talas (val)
naizmjenine struje.
Nakon aparata sa jednom v.c. postignut je napredak konstrukcijom sa 2 ventilne
c. Prednost ove vrste aparata je u tome to i kod prejakog zagrijavanja i emisije
elektrona, 2 v.c. tite RTG cijev od suprotnog poluvala i oteenja katode.
22

Princip rada vieventilnih dijagnostikih aparata sastoji se u tome da se u krug

struje velikog, visokog napona ukljuuje vie v.cijevi ili ispravljaa, to nam
daje za pravo iskoritavanja oba polutalasa naizmjenine () struje. Nakon
dvoventilnih, konstruisani su aparati sa 4, 6 i 12 v. S tom praksom uvoenja vie
i vie ventila, ne samo da su dobijali na kvalitetu i izdrljivosti, ve im je
omoguena i dua ekspozicija (pridodata i kvantitativna vrijednost). One,
ventilke (V.) su zamijenjene tiristorima, a danas se najvie koriste
poluprovodnici, koji su po obliku i veliini manji, a prilagoeni su za sve vrste
aparata.

II - Klasini rendgenski aparati prema namjeni

46. Klasini rendgenski aparat - KRP

Iako

su dnanji rendgen ureaji prilino sofisticirani od vremena

Wilhelma Rentgena, u osnovi sastavni dijelovi aparata se nisu bitno promijenili.
{Osnovni dijelovi -klasinog- rendgenskog aparata su:}
I) rendgenska cijev -sa tutooklopom (blende)
II) kolimator
III) stativ (stubni, plafonski)
IV) sto za pacijenta
V) visokonaponski kablovi
VI) visokonaponski i niskonaponski generator
VII) pretinac za kasetu
VIII) komandni sto /komandna konzola

Ova vrsta aparata namijenjena je za standardno snimanje (klasina radiografija).

Rendgenska cijev ovih aparata moe biti postavljena na plafonskom ili stubnom
stativu. Pomjeranje cijevi omoguuju kuglini leajevi, a fiksiranje cijevi na
odreenim pozicijama omoguuju specijalni magneti. Ova vrsta aparata
omoguuje snimanje pacijenata u svim poloajima (leei, stojei, ili sjedei) u
ovisnosti od vrste snimanja. Podeavanje kondicija (koliine zraenja) se moe
vriti runo ili pomou jontomata. Aparat omoguuje koritenje malog ili
velikog fokusa. Sto za pacijenta se podie i sputa po visini tako da se
omoguava starijim, bolesnim i djeci lake penjanje.
47. Univerzalni radiografski aparat
23

Univ. radiog. aparat je klasini rendg. aparat koji pored radiografije posjeduje
elektronski pojaiva slike i monitor i na njemu se vri radioskopija.
Sto je pokretljiv u vie pravaca: po visini, horizontalno i vertikalno.
Drai za ruke i glavu nalaze se na obje strane odnosno na gornjem kraju stola.
Spomenuti drai omoguavaju pacijentu da se pridrava u toku pomjeranja
stola ili pri promjenama poloaja itavog aparata, npr. iz vertikalnog
(uspravnog |) preko kosog (dijagonalnog \,/) do horizontalnog (ravnog,
vodoravnog _ ). RTG cijev moe biti smjetena ispod ili iznad stola, a nasuprot
rtgc-a nalazi se elektronski pojaiva slike, a izmeu njih pretinac za kasetu.
Aparat omoguuje dijeljenje polja na kaseti, tako da se moe vie projekcija
snimiti na jednom filmu. Za vrijeme dijaskopije, kaseta je zatiena olovnom
ploom, a u kuitu rtgc smjetene su blende kojima se regulie veliina, obim
polja zraenja. Na komandnom stolu nalaze se komande za pomjeranje rtgc,
stola, interfon za komunikaciju sa pacijentom, papuica za radioskopiju,
eksponator, kao i odabir potrebnih kondicija.
48. Radioskopski [dijaskopski] aparat/ ureaj

lasini, rtg ureaj, namijenjen za radioskopiju. -Prvi ('primitivni',

zaetniki) radios. aparati su se sastojali od rendg. cijevi i
fluorescentnog ekrana, gdje je bila potrebna akomodacija
(prilagoavanje) oiju za gledanje u mraku. Na njima se mogla raditi samo
radioskopija, bez mogunosti prenoenja slike na film.- Zahvaljujui napretku
tehnologije dnanji radiosk. aparati su univerzalni (vienamjenski, s vie
mogunosti,opcija), i u stanju su prenijeti sliku sa ekrana na film (radiografija)
ili digitalizacijom aparata (maine) napraviti digitalnu (digitaliziranu)
radiografiju.
49. Fluorograf

e specijalni rtg dijagnostiki aparat za radiofotografiju (fluorografiju).

Radio-fotografija, fluoro-grafija predstavlja metodu indirektne rtg
fotografije.

Princip ove metode kao to je ve navedeno podrazumijeva fotografisanje slike

sa fluoroskopskog ekrana uz vrlo kratke ekspozicije. Osnovni dijelovi ovog
aparata su: rtgc, fluor. ekran, optiki sistem i film.
Ekran je posebno graen, ima deblji sloj fluorescentne materije jer mora
emitovati svjetlosne zrake velikog intenziteta. Koristi se optiki sistem sa
24

sistemom ogledala. Film se pokree pomou posebnog mehanizma,

sinhronizovano sa ekspozicijama rtg cijevi. Aparat se koristio za masovna
snimanja pacijenata sa sumnjom na TBC. Da bi se odrala brzina snimanja
veeg broja kandidata, predvieni se unose na spisak, tako da se pri snimanju
unosi samo redni br. po kome se onda moe odrediti kojem pacijentu pripada
koji snimak. Da bi se detalji uoavali sa dovoljnom otrinom, film je morao biti
sitnozrnast (zbog ega je manje osjetljiv, pa je potrebna vea zrana doza
energije nego kod standardne radio-grafije). Prednost je znatno jeftinija cijena
snimanja od standardnih, ali mana je 2-6x vea doza zraenja.
50. Seriograf
Seriograf je specijalni rtg - dijagnostiki aparat namijenjen za praenje pokreta
ili prolaza kontrastnog sredstva kroz upljine organa ili tkiva. Princip ovog rada
je zahtijevao golemi br. snimaka u kratkom vremenu, postiglo se preko naprave
za brzo mijenjanje filmova. RTGc je morala biti vee snage kako bi izdrala
vee optereenje, to jest da je u mogunosti napraviti veliki br. ekspozicija u
datom vremenu (8 - 15 u sec.). Aparat je koristio pojedinane i rolna filmove,
koji su se povlaili na osnovu zadatog programa snimanja (u 2 projekcije to
zahtijeva 2 RTGC) - sa razvojem tehnologije ovaj aparat je uao u historiju =
naputen.

51. Angiograf
....Je specijalni dijag. rendg. aparat namjene snimanja krvnih sudova
(vaskularnog sistema).
Nalaze se u angio salama zbog same tehnike izvoenja pregleda, gdje je
potrebno odravanje osnovnih principa asepse (gr. med. sprjeavanje da rana
doe u dodir s patogenim klicama; provodi se sterilizacijom zavoja, hirurkog
pribora i sl., na povienoj temperaturi) i antisepse (gr. unitavanje
zaraznih klica na povrini tijela hem. sredstvima (antisepticima), sepsa
(septikopiemija, bakteriemija; gr. otrovanje krvi mikroorganizmima i
njihovim toksinima, koji u krv dospijevaju iz mjesta infekcije, odn. iz gnojnoga
arita; stanje s povienom temp. i tekim opim poremeajima; sprjeava se
asepsom i antisepsom, lijei se antibioticima i sulfonamidima.). Na njima se
izvodi invazivna metoda (angiografija), a to znai da se punkcionom iglom
25

ulazi, penetrira direktno u krvni sud, ilu, gdje se plasira kateter, preko koga se
automatskom pricom aplicira kontrastno sredstvo. Stativ ovakvih aparata se
rotira za 18o. Na donjem dijelu je rtgc, a gore (nasuprot nje) je elekt. pojaiva
slike (magacin za eksponirane i neeksp. filmove formata 10 x 10cm kapaciteta
100 filmova, s tim da se eksp. prekida ako br. neeksp. filmova padne ispod 20
komada, oni su 1-slojni, a eksponiraju se svjetlou sa elektr. pojaivaa slike
preko video spot kamere). Iznad RTGCa nalazi se mobilni sto. Takoer s
razvojem aparature i ovaj nain snimanja je naputen.

52. T(h)oromat
-| |- je namijenjen za snimanje torakalnih organa. Pored standardnih dijelova
posjeduje jo i automatsku komoru - sastavni dio. Film se aktivira pomou
kartice na kojoj se napie ime i prezime pacijenta, a nakon aktiviranja sistemom
valjaka se film uvlai izmeu folija. Stativ je pokretan u vertikalnom pravcu i
cijev autom. sinhrono prati njegovo kretanje tako da je centar zraka uvijek u
centru filma. Poslije eksponiranja film se preko sis. valjaka prenosi u komoru za
obradu filma. (Proces obrade traje oko 90 sekundi, ali od
momenta
eksp.
do
izlaska
potpuno
suhog
filma
treba
oko 2 do 2,5 min.) Na konzoli se odreuje eksp. pomou
jontomata ili manuelno (runo). Dnevno je mogue obaviti 5oo - 8oo
ekspozicija.
53. Tomograf
Namjena mu je za slojevito (dubinsko) snimanje. Tomografija, koja je inae
poznata kao radiografija dijela tijela, planigrafija, laminografija ili stratigrafija,
je proces kretanja rtgc-a i filma u dobijanju rtgs-a (rtg snimka) gdje potrebni
detalj iz 1 ravni ostaje u otrom fokusu a ostale se briu. Imaju dodatak za
tomografsko snimanje. Posebnom je konstrukcijom omoguen istodobni pomak
rtgca i filma u suprotnom (opozit) smjeru dok bolesnik miruje. Kretanje cijevi je
mogue na razne naine od linearnog, preko policiklinog, do krunog i tako
dalje, pa su po tome i nazvane razliite vrste tomografije; linearnahipocikloidna, kruna, eliptina, elektronska, pantomografija i td. Na
standardnim rtg slikama moemo uoiti tzv. ''sumacijski snimak''. On je esto
ograniavajui faktor za preciznu lokalizaciju i vjeran prikaz transformacija, o
emu ovisi pouzdanost dijagnoze. Upravo ovom (tomografskom) metodom se
eli to izbjei tako to se briu sve neeljene projekcije, tj. sve strukture izvan
26

odabrane dubine sloja koji se prikazuje, a one koje ostaju su otro i jasno
prikazane i naznaene. to je vei tomografski ugao kretanja rtgca s filmom - to
je vea mogunost prikaza tanjih slojeva, sve do jedan milimetar debljine,
vrijedi i obratno pravilo. Ako je ugao manji od 10 stepeni dobivaju se deblji
tomografski slojevi, ta vrsta se naziva ZONOGRAFIJOM. Primjenjuje se kod
prikaza tijela koji imaju nisku prirodnu kontrastnost (plua,izmeuostalog), a
koristi se ugao
izmeu 1 i 5 . Film se pomie u suprotnom pravcu od rtgca.
54. Kseroradiograf
Ovaj aparat ima to obiljeje da sliku, umjesto filma, prikazuje na papiru. On se
razlikuje od konvencionalne radiografije, jer je rendg. film zamijenjen pozitivno
nabijenom ploom (koja se nalazi, postavlja ispod, ili pored eljenog dijela
snimanja) obloena selenom. Uzorak naboja koji ostaje na ploi nakon izlaganja
odgovara razliitim gustoama u tkivu (grudima, jer ovaj ureaj je izvrstan
modalitet za pregled dojke - moemo slobodno rei da je ovaj aparat irom
otvorio vrata modernoj mamografiji, tj. on je pretaa mamografu), prema
koliini apsorbovane radijacije/ozraenja. Negativno nabijeni plavi prah (toner)
je u tragovima na ploi, a koliina tonera kojeg privlai ploa je proporcionalna
preostalom uzorku naboja. Ova slika se zatim prenosi na list papira obloen
plastikom, kao trajni zapis, automatski proces traje 9o sekundi, istovremeno
ploa se isti, sve latentne slike su uklonjene a ploa je pohranjena i spremna za
recikliranje radi ponovne upotrebe. Za razliku od konven. rtg. metoda, nije
potrebno razvijanje, stoga fotolaboranti nisu vie potrebni. Otud izvire pojam
kseroradiografija, xero - gr. suho. Indikacije za xero-radiog. su ukljuivale
fibro-cistine bolesti sa ili bez boli, dominantnu masu, iscjedak iz bradavice,
porodinu historiju raka (kancera) grudi, prethodnu (radikalnu) mastektomiju
(operativno odstranjenje cijele dojke i po potrebi lokalnih limfni lijezda) ili
kancerofobiju.
______________________

______________________

55. Mamograf
Je specijalizovani rad. dijagnostiki aparat koji ima svrhu snimanja grudi tj.
dojki. Dojka je mehkotkivni organ, stoga je apsorpcija rtgza (rtg zraka) u tkivu
veoma slaba, pa uobiajnim snimanjima snimke ne bi imale kontrast-otrinu, iz
27

tog razloga se prilagoavaju tehnike snimanja. To se postie rtgc-om posebne

konstrukcije koje imaju zadatak emitiranja x zraka male en. 2o kV. Ali ovo ima
svoju lou stranu, visoka apsorpcija samim time i relativno visoka doza zraenja.
Kako ostatak industrije i tehnike idu naprijed, tako ni ova grana ne zaostaje,
stoga se ide na to manju koliinu jonizovanja organizma (isto radi primjera;
prije samo 2o, 3o godina doze zraenja su iznosile nekoliko desetaka mGy miligrej-a, dok je danas na manje od 1 i ide se ka jo manjim ciframa). Kako se
mamog. dijagnostika razvijala, tako su se usavravali i mamog. aparati. Openita
dananja podjela na:
klasini mamografski ureaj sa sistemom film-folije;
digitalna mamografija
sistem sa ravnim detektorima ili
fotografskim ploama,
a osnovni dijelovi svakog mamografskog aparata su:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

) generator (25-35kV)
) rendgenska cijev
) kolimator
) kompresor
) kuite za kasetu (detektor)
) zatitno staklo
) kontrolna konzola

Radi smanjenja apsorbiranja (x) zraka i poveanja kvaliteta slike vri se (bolna i
nelagodna) dozirana kompresija dojke, pritiskom papuice. Za razliku od ostalih
rtg aparata komandna konzola je smjetena unutar mamogr. kabineta, a osoblje
se titi pomou olovnog pleksigasa (prsluci). I ovdje, kao svugdje, uvoenjem
digitalizacije, postiu se napretci.Uvoenjem digitalne mamografije u
dijagnostiku postignut je veliki napredak u odnosu na konvencionalnu mamog.
U detektorskoj ravnoj ploi nastaje latentna slika koja se elektronskim putem
direktno digitalizira (10-15s) i kao takva se moe obraivati, ureivati,
dotjeravati i spaavati na film, CD, HD ili neku drugu slinu napravu, takoer
pohranjivati i na RIS ili PACS. DS/DP (digitalna slika) daje snimke velike
kontrastnosti (to je posebno znaajno za analizu dojki ena sa veim sadrajem
gustog ljezdanog parenhima), ta slika velike rezolucije posebno je znaajna za
bolju detekciju i analizu mikrokalcifikata u grudima. Mamografi su opremljeni
sa sistemom za autom. kontrolu eksp. (sis:AEC) koji omoguuju odabir
kondicija na osnovu veliine grudnog uda. Aparat je ergonomian, pokretljiv

28

(rotacija rtgca oko dojke od 130-18o) to nam daje lakou rukovanja i

snimanja pacijentice u stojeem i sjedeem poloaju, (ak i kod biopsije).

Specijalni dentalni rtg aparati

56. Panoramix
Zubarski rtg aparati su specijalni rtg dijagnostiki aparati namijenjeni za
snimanje zuba/a-vilice/a. Danas postoji veliki izbor, od malih pokretnih digitalnih panoramiks aparata. Panoramiksom se snimaju (24x10) zubi gornje i
donje vilice s okolnim strukturama, to jest cijela vilica.
- Rtg cijev, generator, eksponator.
Rtgc ovih aparata je posebno konst. jer se anodni nastavak pri snimanju stavlja
intraoralno, radi zatitne namjene. Kaseta sa filmom se u toku snimanja dri
postavljena uz kou ispred vilica. (Na snimku se prikae uveana slika zuba to
pred. jedan od nedostataka ovoga aparata, prednost je u dobrom prikazu zuba
prema susjednim strukturama (maxilarni sinus,nosna duplja))
57. Ortopantomograf
Osim prikaza zuba, kompletnih vilica, okolnih tkiva, prikazuje nam sinuse i
temporomandibularni zglob na 1 (jednom) mjestu tj. snimku, bez neugodnosti
intraoralnog snimanja. Ova tehnika je zasnovana na klasinoj tomografskoj
tehnici gdje se rtgc kree suprotno od filma. - Potrebna duga eksp. (12-15s),
zahtjeva i dobru zatitu pacijenta.
. RtgC i detektor_a/dra filma (su meusobno vrsto vezani i rotiraju oko glave
snimanog, koja je fiksirana u tzv. KEFALOSTATU), generator, stativ, konzola sa
eksp., film (najee 15 x3o cm) .
58. Telerendg. aparat (125 str.)
Slui za odr. promjera glave kod kefalometrijske analize, sa distance 1,5-2m.

29

.................................................................................................................................

59. EKG ( dodatak - poseban sadraj)

Elektrokardiogram (EKG) je crte kojeg proizvodi elektrokardiograf, ureaj

koji biljei elektrinu aktivnost srca u vremenu. Analiza razliitih valova i
vektora depolarizacije i repolarizacije dovodi do znaajnih podataka u
dijagnostici bolesti. Ekg predstavlja grafiki prikaz elektrine aktivnosti
miokarda, koji nastaje zbog elektrinih zbivanja na povrini elija miokarda
srca. (Na EKG aparat sadri 12 odvoda, ima tri unipolarna odvoda koja su
vezana za desnu ruku (aVR), lijevu ruku (aVL) i lijevu nogu (aVF). Na
prekordijum (muki rod-(anatomija); Laica, udubljenje ispod grudi a iznad
trbuha) postavlja 6 elektroda. Pri itanju EKGa odreuje se frekvencija srca,
ritam, osovina, postojanje oteenja komora kao to su hipertrofija ili infarkt
miokarda. EKG se standardno nalazi u sklopu kardiolokog pregleda, a
primjenjuje se kod sumnje na srana oboljenja, kao i kod bolesti plua
(emfizem, poremeaja u nivou kalijuma i kalcijuma ), koritenja nekih lijekova.
EKGom se moe zabiljeiti frekvencija rada srca da li srce radi normalnom
brzinom, da li radi ubrzano (tahikardija) ili radi usporeno (bradikardija), da li
se javljaju preskoci u radu srca (ekstrasistole), da li postoji blok u sprovoenju
sranog impulsa (blok lijeve-desne grane). EKG pokazuje zadebljanje zida
pretkomore i komore ukoliko postoji, infarkt miokarda, ishemiju miokarda,
takoer pokazuje poremeaje ravnotee elektrolita, posebno kalijuma. Ukoliko
kardiolog procijeni da je trenutno stanje koje je zabiljeeno na elektrokardiogramu nedovoljno za postavljanje konane dijagnoze, a sumnja na
poremeaj ritma, pacijentu e predloiti da u toku jednog dana postavi istu.
Fizioloka osnova; Srcem prolazi srani impuls koji se iri u tkiva oko srca. Mali
dio tih struja dolazi do koe, gdje izaziva razlike potencijale, koje biljee
elektrode postavljene na kou. Ekg snima 12 odvoda koji pretstavljaju razliku
elektrinih potencijala izmeu elektroda postavljenih na tijelo. Odvode moemo
podijeliti u dvije grupe: periferne odvode (I, II, III, AVR, AVL, AVF) i
perkordijalne odvode (V1, V2, V3, V4, V5, V6). Shematski prikaz normalnog
EKGa zdrave osobe sastoji se od P-vala, QRS-kompleksa (kompleks se sastoji
30

od Q-, R- i S-vala) i T-vala. Neke od primjena EKGa: EKG je zlatni standard u

dijagnozi sranih aritmija, nalaz EKGa utjee na terapiju i procjenu rizika kod
bolesnika sa sumnjom na akutni infarkt miokarda pomae u dijagnostici
poremeaja elektrolita (npr. hiperkalemija i hipokalemija), EKG se koristi u
"screeningu" za ishemijsku bolest srca u ergometriji EKG moe biti povremeno
koristan u nesranim bolestima kao to su (pomenuta) pluna oboljenja, pluna
embolija i hipotermija.
Historija;
Willem Einthoven otkrio je EKG 1901.g.
Nobelovu nagradu za fiziologiju - medicinu 1924.g.

za

to

je

dobio

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

POGLAVLJE DRUGO
DIGITALNA RADIOLOKA APARATURA
60. Pojam digitalne informacije u radiologiji

Od pronalaska kompjuterizirane tomografije G. Hansfilda '73, u rad. zapoinje

nova era razvoja radioloke opreme, bilo sa ili bez jonizirajueg dejstva.
Standardna digitalna radiografija kao analognu informaciju koristi
scintilaciju detektora.
Kompjuterizirana tomografija koristi informaciju razliitih strujnih
impulsa na izlazu iz detektora.
Ultrazvuk koristi informaciju o refleksiji ultrazvunih talasa od
objekta.
Magnetna rezonansa koristi informaciju o visokofrekventnim
elektromag. valovima.
31

 Digitalna subtrakciona angiografija koristi informaciju o razliitom

osvjetljenju ekrana elektronskog pojaivaa slike.
Digitalna termovizija koristi informaciju o termoemisiji objekta.
Denzitometrija koristi informaciju o apsorpciji x-zraka u objektu.
Sve nabrojane informacije koje su date u obliku signala (strujnih, ultrazvunih,
naponskih, video i visokofrekventnih valova), pred. analogne informacije, za
koje je potrebno usavremenjavanje tj. digitaliziranje. Analogne informacije je
mogue fotometrijski izmjeriti denzitometrom, a konvertovanje (preobraenje) transformacija informacija se obavlja u tz. analogno-digitalnom konverteru
(A/D, D/A K.), iz AD se vraa u DA, ali sada obino u vidu TV signala. Da bi
slika postala vidljiva, digitalni (brojani) matrix se raunarskim putem
(proporcionalno veliini br.) transformira ponovo u analogni oblik u formi
takastih zasjenjenja u crno - bijeloj sklali - D\A konv., to je digitalna slika
dobijena na monitoru prikazana u analognoj formi.
61. Kompjuterska radiografija
Savremena rad. dijagnostika je nezamisliva bez digitalne slike, koja je laka za
spremanje tj. arhiviranje od glomaznih, izrazito osjetljivih filmova, ne trai
velike arhive, zatienija je od podlonosti oteenja, mogunost naknadne
obrade (post-processing), nema zagaenja okruenja raznim hemikalijama, ovi
problemi su inicirali razvoj medija za dobijanje rad. slika. Cilj je bio proizvesti
medij ili ureaj za viestruko koritenje, poelo se od fosforne kasete, a kasnije
dig. ravni detektor. Kompj. radiog. (KR, CR - eng. Computed Radiography) je
prihvaeni naziv za rad sa kasetama s fosfornim ploama, kao i naziv dig.
luminiscentna radiogr. - DLR. Klasini aparati podravaju ove kasete, s njih se
vri digitalizacija. One su ravne ploe, sl. rtg kasetama (koje ne koriste film),
oitavaju se pomou dig. itaa/readera tzv. DIGITAJZERA.
- Fosforne kasete (pojam i svrha ..)
Su veoma sline kasetama u koje se ulau klasini filmovi (istog su formata),
stim da su ove dosta mlae proizvodnje. Nakon pozicioniranja pacijenta za
snimak takoer se eksponira fosforna ploa, gdje sljedei korak preuzima
digitajzer radi digitalizovanja iste, te oitava na ekran radne konzole (s
mogunou evaluiranja), liniju po liniju, tako oitane svjee informacije
sirovih,, podataka (raw data). Slojevi; podloga s nanesenim fosfornim slojem,
iznad, zatitni sloj (titi fosforni sloj od fizikih oteenja prilikom itanja
latentne slike u digitajzeru), barkod ||||| za prepoznavanje veliine, te vrste
32

kasete. Kad se radi uobiajna radiogr, moramo paziti na kondicije koje mogu
uzrokovati zacrnjenja ili zasvjetljenja, mada kod fosfornih, mogue je naknadno
ureivanje slike, podeavanje kontrasta, bitne rezolucije (koja ovisi o br. piksela,
za razliku od radiogr. slike kod koje je bitna koliina, tj. veliina zrnaca
materijala osjetljivog na svjetlost) i slino.
- Digitajzeri ili digitalni itai - prema mogunostima i namjeni
Kao to ime samo sugerira, upotrebljavaju se za digitalizaciju, s njima su
zaboravljene razvijake komore. Za mobilnost su pogodni univerzalni, a
poznajemo i integrirane (u spec. rad. ureaje kao npr ureaj za snimanje plua,
gdje se ne koristi kaseta za snimanje, ve je fosforna tabla integrisana u spravu).
- Osnovne osobine koje ga krase su: prvenstveno, rezolucija (boje,biti); brzina
itanja latentne slike (Hz-Hertz/Herc); brzina ponovnog regenerisanja f. ploe za
novu, narednu ekspoziciju; te kompatibilnost ureaja sa modalitetima razliitih
proizvoaa (npr. da zadovoljavaju DICOM protokol). -Konfiguracija mu se
ogleda u digitajzeru, odgovarajueg softvera, (upravljake) konzole i laserske
kamere, za trenutni prikaz (trajanje oko 20ak sek.), dok su pojedini u stanju
oitavati ak 15o f.k. / h (fosfornih kaseta na sat). Prednosti su poznate, od
printanja vie snimaka na jedan laser, manja doza zraenja, izbjegavanje
ponavljanja snimanja zbog loe kvalitete snimaka, kao i timanje kontrasta.
Zajedno sa kamerama se umreavaju u zajedniku mreu RIS (Radiological
information system) ili u PACS (Picture archiving & communication system) i
tako su ire dostupni. Preko upravljake/ identifikacijske konzole unose se
osnovni neophodni podaci o pacijentu (ime i prezime, datum i godina roenja,
odjel, dijagnoza) a svi potrebni podaci su dokuivi, mogu se naknadno dobiti.
- Digitalna radiogr. (DR)
Je prihvaen naziv za rad s ureajima u koje su ugraeni FD (ravne Flat panel
Detektorske ploe 35x43 ) u radioloki aparat. DR od CR @ se razlikuje po tome
to slika nastaje istodobno nakon eksp., gdje nije potrebno prenositi kasetu do
digitajzera na oitanje.
- Digitalni detektori
..Pretvaraju upadno x-zraenje u analogni signal odreenog nivoa, koji se zatim
dig. putem a/d konvertora. Tako dobijena slika, prikazana na monitoru, slui u
dijagnostike svrhe, moe biti arhivirana, razmjenjena sa drugim raunarima ili
tampana na posebnom tampau. Dizajn dig. det. ovise o vrsti proizv., ali
33

osnova je u biti ista.-Dig. ravne det. razvrstavamo : - direktni detektori

konverzije (u kojima se en. zraenja direktno pretvara u el. naboj) i - indirektni
det. konv. (u -| |- prvo prebacuje u svjetlost pomou scintilatora zraka cezijjodid| CsI i gadolinij oksisulfid| Gd2O2S). Dio energije svjetla se gubi i
raspruje, degradirajui otrinu slike prije nego to se pretvori u elekt. naboj
pomou niza fotodioda. Posljednju generaciju ine matrini (slojevite strukture,
submilimetarski, integracijski) det. x zraenja (itanje slike red po red sve dok se
itava ne oita, smanjeno zraene). Ima se u vidu, u skoroj budunosti koritenje
za digitalizaciju nestatikih rtg slika.
62. Digitalni dentalni aparat.
Danas je teko klasificirati rad. opremu, jer ih je pregrt na tritu, zahvaljujui
ponovno naunim dostignuima tj. razvoju nauke pa i ove grane. Zahvaljujui
koritenju spec. senzora (koji je dizajniran da ne moe otetiti sluznicu oralne
upljine, i sam je zatien od vlaenja to uslovljava rok trajanja) imamo kvalitet
slike.
{Dimenzije
se
kreu
od
29,2x38,7x4,9mm
do
2050x1570x2330mm[xDxD/v]u ovisnosti od zahtjeva snimanja}. I oni mogu
biti: klasini (pojedinano snimanje zuba), panoramiks, ortopantomografi, ili
danas najsavremeniji, najnoviji, omoguuje izvanredno dobivanje snimaka u 2 D
i 3 D opciji uz kefalometrijske nalaze, najsvestraniji koji objedinjuju sve ove
navedene opcije, 3u1 - (ortopan,cefalogram ili CT tj kompj. tomografija).
63. (C omputedT omography) Kompjuterizirana/raunarska tomo-grafija rt
Je digitalna rad. dijagnostika metoda pregleda, koja u najkraem pred.
kompjutersku rekonstrukciju poprenog ili aksijalnog tomografskog sloja, na
osnovu mnogostrukog mjerenja apsorpcionih vrijednosti x- zraka. CT aparat je
specijalni tip aparata sa x -zracima koji stvara posebnu sliku unutranjosti tijela.
Ct skener je u mogunosti praviti i slojevite slike organa od interesa u par
sekundi. Ve '46. u Japanu su konstruisali rtg aparat za rotacionu tomografiju,
naziva rotografija. Princip rada temelji se na slabljenju ili atenuaciji rtgza(zraka) prolaskom kroz snimani dio tijela, do ega dolazi zbog apsorpcije i
rasipanja rtgz. Ono se izraava tzv. koeficijentom apsorpcije, vei je ako je i
gustoa vea, on ovisi o atomskom br. i elektronskoj gustoi tkiva te en. rtgz.
Nakon prolaska kroz tkiva, oslabljeno zraenje pada na detektore koji ga
pretvaraju u elektrine signale proporcionalne atenuaciji snimanog objekta, iz
njihovog niza, sloenim matematikim algoritmima uz pomo PC-a, slika se
rekonstruira i prikazuje na ekranu u obliku matrice sastavljene od pixela (koji
34

imaju vlastita, svojevrsna obiljeja atenuacije, odnosno ct br. od ega zavisi

nijansa zatamnjenja od bijelog i crnog, tj. svakog pojedinanog piksela).

CT je sastavljen iz sljedeih komponenti:

GENTRIJ u kome se nalaze rtg cijev i detektori
KONTROLNA KONZOLA za upravljanje aparatom (monitori,
tastatura, kontrola zraenja)
STO ZA PACIJENTA sa odgovarajuim nastavcima za ugodan
poloaj pacijenta
VISOKONAPONSKI i NISKONAPONSKI GENERATOR
Sistem za hlaenje aparata
Raunarski sistem koji upravlja sistemima za kontrolu skeniranja,
vri kontrolu sistema, vri procesuiranje snimaka
Evaluacijska konzola
Znamo za jednoslojne i vieslojne CT aparate. A od rekonstrukcija su na CT
aparatima najvie zastupljene MPR (multiplanarna rekonstrukcija), MIP
(projekcija maksimalnog intenziteta), SSD (prikaz zasjenjene povrine), VR
(volumensko prikazivanje).
64. Magnetna rezonansa MRI
Metoda snimanja koja za nastanak slike koristi energiju protona vodika.
Podruje MRi-a je izrazito iroko zbog injenice da ne vri (opasnu) jonizaciju.
Zbog razvoja naprednih MR pulsnih sekvenci otvoreno je vie aplikacija za MRI
kao to su MRI angiografija, funkcionalna snimanja, difuzno i perfuzno
snimanje. Kako je MRI bazirana na fizikom fenomenu rezonanse protona koji
su odgovorni za energiranje MR-slike, vidimo da oni, kada se na njih usmjere
elektromagnetni valovi, postanu ekscitirani, te proton inducira signal, a MR
slika nastaje od niza signala. Signal zavisi od tri glavna parametra: gustoa
protona i T 1 i T 2 _ vrijeme relaksacije. Kada se ovjek nae u velikom
magnetnom polju (mp MRa), protoni se orijentiu u smjeru Mpa i dolaze u
stanje ravnotee tj. stanje equilibriuma. Kada se izvri tranzicija en. na protone,
tada nastane njihovo pomicanje iz ekuilibriuma pozicije u stanje excitacije, ova
en. se prenosi na protone el.mag. valovima preko zavojnice. Kad se ekscitacija
prekine, tanije kada se iskljui izvor radiofrekventnih valova, protoni se
35

spontano vraaju u njihovu poetnu poziciju (a to je ekuilibrium - ono nije

trenutano, ve je potrebno ' vrijeme relaksacije ' spina). Relaksiraju se, pri
emu emitiraju signal u obliku el.mag. talasa (tj.otputaju en.) i generiraju mr
sliku. Emitiranjem visokofrekventnih valova u toku relaksacije nukleona, pred.
signale u vidu analogne info., u A/D se pretvaraju u dig., koje se u pcu m-m
(matematiki) obrauju, te iste dobivene dig. info. se rekonvertiraju ponovno u
analogne info. i prezentiraju ovaj put u vidu video TV slike. - (Podjela
magneta) prema vrsti postoje: PERMANENTNI (magnetizirani materijal),
REZISTENTNI (veoma veliki elektromagneti, namotaji ice, kontrolisani, poput
onih za podizanje vozila na auto-otpadima), SUPERPROVODNI (najee
koriteni). - Osnovni dijelovi aparata... Da bi se sprijeio uticaj RF (radiofrekventnih) valova iz vanjske sredine, GENTRIJ MRIa smjeta se u Faradejev
kavez koji poput atora od metalnih (elinih, bakarnih ili aluminijskih) ploa
okruuje gentrij (kruni,prstenasti dio) aparata. Tri osnovna dijela - glavni
magnet sa namotajima za gradijente Gx,Gy i Gz, elektronski dio (tu su odailja
i prijemnik VF-visokofrekventnih signala sa okvirnom antenom), te PCa i
odgovarajue PCjeve (raunarske, kompjuterske) opreme, podrke. Magnetni
sistem - glavni magnet i tri namotaja, orijentirana u x,y,z pravcu za stvaranje
gradijenata (Gx,Gy,Gz). Elektronski dio - VF impulsi koji pobuuju H jezgre
dobijaju se iz odailjaa impulsa(oi) = RADIOFREKVENTNA CIJEV= PC dio
- 3 PCa, 1 PC upravlja trajanjem i veliinom 3 gradijenta, 2. PC arhivira podatke
i omoguuje po potrebi brz pristup podacima sa ogromnom memorijom, dok 3.
PC je zaduen za provoenje obrade signala, kao to je usrednjavanje signala,
poboljanje
omjera
signal-um,
i
odreivanje
vremena.
RF zavojnica (koil ili antena) - emitovanje|odailjanje i primanje talasa koje
koriste MR skeneri. Volumenske zavojnice (zavojnica za dojke,glavu,koljeno i
skoni zglob), povrinske zavojnice (za kimu,rame). Razvoj MRI je jo uvijek
u punom zamahu i samo vrijeme e pokazati ta nam budunost donosi.
65. UltraZvuk
Je zvuk ija je frekvencija iznad gornje granice ujnosti za normalno ljudsko
uho, a koja iznosi 20 kHz (2o000 Hz). Neke ivotinje (psi, make, mievi,
imii, kitovi, orke, dupini, delfini...) uju UZ jer imaju viu gornju graninu
frekvenciju od ovjeka. INFRAZvuk (primjer:slon) --> ispod 20Hz, Zvuk
(ovjek) --> 20Hz - 20kHz, ULTRAzvuk (imi) --> preko 20kHz. UZ - sonar
koriste avioni u zrakoplovstvu, brodovi (tankeri) i podmornice u pomorstvu,
izviai, policijske snage i vojne formacije, naunici u praenju, detekciji i td,
36

ali najpoznatija primjena je u medicini - UZ dijagnostika. (3D ultrasonografija)

Ljudsko tijelo pred. nehomogenu strukturu tkiva u kojoj dolazi do apsorpcije,
disperzije i refleksije uz valova. Kroz mehka tkiva iri se samo longitudinalni tip
uz talasa odreene frekvencije, koji se reflektiraju (odbijaju,vraaju) preko tkiva
i potom detektiraju posebnim UZ detektorima.
Kao i svaki rad. aparat , uz aparat se sastoji od nekoliko osnovnih dijelova:
o Odailja ili predajnik - elektrini oscilator koji daje potrebne impulse
zvunoj glavi (SONDA).
o Sinhronizator - elektronska jedinica koja odreuje vrijeme trajanja
predajnih impulsa u odreenom ritmu kao i predajnik.
o Pojaiva - slui za pojaavanje elektrinih impulsa dobijenih iz zvune
glave poslije reflektovanja.
o Elektronska jedinica (procesor) - vri obradu elek. impulsa i njihovo D-A \
pretvaranje za dovoenje slike na monitor uz pomo pc-a.
o Ureaj za memoriju - (HD tvrdi disk) prima i smjeta (u
datoteku/fajl/folder/mapu) obraenu sliku radi kasnijeg koritenja ili
dovoenja u ureaj za arhiviranje podataka odnosno slike.
Ureaj za dokumentovanje/dokumentaciju - mogu se koristiti magnetni
mediji (HDD), USB stik/fle mSD kartice, printeri, videorekorderi (v.
kasete), videoprinteri i (video) diskovi - CD,DvD.
<> > Sonda je najosjetljiviji i najskuplji dio, sadri piezoelektrine (pze)
elemente - kristale koji emitiraju i primaju natrag odbijene valove zvuka.
Nakon to se odbije Uz talas od tkiva (organa), on na pze ploici stvara
strujni impuls koji se mnogostruko pojaava, koji se zatim prenosi do AD
pa DA, i pretvara se u analognu sliku u sivo-bijeloj skali (zelenkasta
projekcija). Najee se koriste sektorske, konveksne (ispupene,
zakrivljene) i linearne (ravne) sonde. Za endokavitarne aplikacije
(tjelesne upljine) su konstruisane posebne vrste sondi koje se uvode u
tjelesne otvore. Njihov oblik odgovara obliku organa koji se pregleda ili
kroz koji se pregledaju odreene anatomske strukture, formacije. Najee
su: Transvaginalne (uvode se u rodnicu za prikaz maternice, rodnice i
jajnika/ovarija), transrektalne (zavrni dio debelog crijeva za prikaz
prostate), transezofagealne (u jednjak, prikazuje srce i torakalnu aortu).
(Samo emo spomenuti, tj. nabrojati jo par pojmova (koji su decidno
objanjeni,navedeni u knjizi prof. Smajlovia i ing. rad. Julardije;''Rad.
aparatura'')... Signali na 3 osnovna naina; A-mod (amplituda slika), B37

mod, M-mod, pored njih imamo i 3D (prikaz u realnom vremenu koji

zavisi od kvaliteta 2D) i 4D,d.e.;)
Doppler ehografija - ovaj efekat iskoriten je kod posmatranja srca i
krvnih sudova (kardio-vaskularnog sis.). Osnovni princip zasniva se na
sljedeem: kad se UZt-alasi usmjere na neki reflektor, oni se odbijaju.
Meutim ako on (reflektor) miruje, frekvencija reflektiranog talasa =
jednaka je emitiranoj frekvenciji (miruje). Ako se reflektor pribliava
primopredajniku, reflektirana frekvencija bit e via od odaslane i
konano, ako se reflektor udaljava, onda e primljena frekvencija biti nia
od emitirane frekvencije (''Doplerov pomak''), proporcionalna brzini
kretanja reflektora (koristi se za mjerenje protoka krvi). Za pregled Uz
potrebno je koristiti kontaktno sredstvo [gel] izmeu koe pacijenta i
sonde (jer e se uzt odmah na poetku odbijati od objekta ako se ne koristi
gel, a ako koristi UZT e proi i snimati dati organ). UZ je jeftin, siguran,
pouzdan, danas pred. mono oruje u rukama vjetog radiologa i ona
komplementarno, a negdje suvereno, nadopunjuje dijapazon radioloke
dijag.
66. Digitalna subtrakciona angiografija [DSA]
Metoda prikaza krvnih sudova na osnovu subtrakcije (oduzimanje/
brisanje nepotrebnih (parazitskih) sjenki, zajednikih za obe slike (masku
i postkontrastnu sliku),a to su sjene kostiju i mekih tkiva).
Kod DSA se prije aplikacije kontrastnog sredstva, kao i kod klasine
subtrakcione angiografije, pravi nativni snimak, ,,maska''. Snimak se dig.,
potom memorie i u postprocesingu pc na osnovu nje ponitava pozadinu,
a na ekranu/displeju se dobiva samo slika onoga to je u polje snimanja
dolo iza pravljenja ,,maske'', tj. slika kontr. sredstva u krvnim sudovima.
generator X-zraka
C-luk [stropni ili podni,vri rotaciju(angulaciju,pozicija) oko
pacijenta pomou joysticka] na kome su smjeteni rtgc i detektor
[stariji modeli elekt. pojaivaa fotke-apsorbira dijelove upadnih
rendg. fotona i stvara svjetlost koja je proporcionalna br fotona. Od
svjetla to ga stvara elekt. pojaiva slike, televizijska kamera
proizvodi elekt.video signal, smatra se da je ba to razlog
ogranienja rezolucije sistema-meutim najnoviji su dig,opremljeni
flat-panel detektorima]
procesor slike [Glavna mu je uloga digitalizacija tv okvira
FRAME,spremanje i prikazivanje na monitoru i filmu.matrix1024x1024,vei
matrix bolja geometrijska rezolucija Svaki pixel je prikazan detaljno,obuhvata
velike fotodiode i male, tanke film-tranzistore TFT;vie bita
38

od16/ak18poboljava sliku,ime e dodatno pribliiti slabu kontrastnu

rezoluciju MSCTu vieslojnaCT]- s sistemom pohranjivanja/spremanja

ergonomski sto za pacijenta

LCD radna konzola i monitori; i
dodatna zatitna oprema
____________________
Za DSA se koriste viefrekventni generatori snage 80-100 kW, plus
imaju mogunost
pulsne dijaskopije, kao i razliitog
programiranja. Ova tehnologija je prilagoena tako da omoguuje
pravljenje projekcija:radiografije, fluoroskopije,DSA,volumenske
CT i 3D rotacione angiografije-ra, kod bolesnika u sklopu
obavljanja
interventne
procedure.
Rekonstrukcija
trodimenzionalnih
vokselskih
skupova/setova
(mogu
se
vizualizirati) podataka iz 2D projekcija sirovih podataka se vri
pomou 3d konusnih xZraka . (koritenje:ablacija tumora jetre)
Pored procesora slike postoji i Postprocesor koji se nalazi u glavnom pcU i
njegova glavna (zadaa,uloga,)funkcija je uzimanje najmanjih i najveih
opacifikacijskih vrijednosti, kako bi se istaknuli eljeni detalji u odnosu na
ostale strukture. Omoguena je 3D rekonstrukcija, kod rotacione angiografije
ra,kao to se koriste kod kt CT (MIP projekcija max intenziteta;MPR
multiplanarna rekonstrukcija;SSD prikaz zasjenjene pov.;VR volumensko
prikazivanje;) Kontrola zraenja je omoguena preko none papue (koja moe
biti povezana sa glavnim sis. preko kabla ili WiFi ' wireless-fidelity'' tehnologijom)
+mogunost glasovne naredbe poput ''poslunih robota'. Sistem za magnetno
potpomognutu intervenciju [MAI] je takoer novost kad je u pitanju
osavremenjavanje rad. aparature. Magnetima upravlja pC(r:PiSi).Koriste se trajni
magneti koji su izvan pacijenta i mali magneti koji su integrirani na vrhu vrlo
fleksibilnog katetera ili ice vodilje. Kateter se provlai kroz arterije, a
interventni radiolog, kardiolog, elektrofiziolog radei na daljinu iz kontrolne
sobe putem Pca (tastature i dojstika) vodi kateter do odreenog mjesta
na srcu, pretaa robotske kardiologije.

Zatitna oprema/sredstva/ je obavezna pri radu u angiosalama. Sastoji se od

olovnih kecelja (prsluka), titnika za titnu lijezdu, olovnih naoala (zatitne
naoale s olovnim staklom), olovnih rukavica. Na aparatu su postavljeni olovni

39

zastori ija se pozicija prilagoava vrsti procedure kao i olovni pleksiglas koji se
koristi kao zatita.
67. Denzitometrija [DXA]

Metoda za kvantitativnu procjenu minerala kosti (bone mineral content,

BMC,g/cm) i povrinsku gustou kosti (-||- density,BMD;g/cm2).
Razlikujemo nekoliko vrsta DXA metoda; uobiajena DXA-(dual x-ray
absorptiometry)
apsorpciometrija
pomou
x-zraka
dvije
razliite
energije;SXA-||-sa 1 en.;SPA- apsorpciom. sa 1 fotonom ; DPA- sa duplim
fotonima.
C - luk sa det. i izvorom x-zraenja (rtgc)
Sto za p.
K. konzola
Procesor sa sis. (sa)uvanja podataka - (engl. storing data)
Printer /u boji/
Ureaj emitira 2 snopa rtg-z razliitih en. i vrlo niskih doza zraenja.
(jedan se apsorbira u kotanom tkivu dok drugi u mekom) Ako se oduzme
koliina zraenja koja je prola kroz me'ko tkivo,od ukupne koliine zraenja
koja je prola kroz tijelo, ono to preostaje je mineralna gustoa kosti (BMD)
odreene osobe, ovo se izraunava posebnim PC softverom(programom).
Prednosti su; niska doza zraenja,visoka preciznost i relativno niska cijena.
Dobijena vrijednost BMD-a neke osobe se usporeuje s normalnim referentnim
vrijednostima i odreuje se odstupanje od tih vrijednosti. Rezultati procesa
snimanja se izraavaju na tri naina:
o u apsolutnim vrijednostima, u g/cm2;
o kao ''T score (T vrijednost), koji pred. odstupanje izmjerene vrijednosti
BMD od vrne kotane mase mladih osoba izraeno u standardnim
devijacijama (s.d);
o kao Z score, -| |-- .. BMDa od prosjene kotane mase osoba iste dobi
izraeno u stand. dev.
Procijeniti rizik za nastanak prijeloma je mogu, ali se ne moe sa sigurnou
rei da li e ga neko imati. Procjenu je tee rei kod osoba s deformacijom
kime, tj. kimenog stuba i izraenim degenerativnim zglobnim promjenama.
40

Efektivna doza zraenja je vrlo niska i iznosi oko 0,01 mSv / skenu (mili Sivert
po skenu), to odg. prosjenom vanjskom zraenju u 1 danu, uprkos tome ona se
ne provodi kod trudnica. Nalazi DXA razliitih proizvoaa nisu usporedivi
zbog razliitih tehnikih svojstava (zato preporuujemo obavljanje kontrolnih
skenova na istom ureaju).
68. Digitalna termovizija

DT (je toplotno-elekt.mag. zraenje) je metoda mjerenja temp. tijela (36,6C Temperatura ispod 37,8 C oznaava se kao temperatura niskog stupnja ili subfebrilna
temperatura. Od 38 do 39 je umjereno poviena tjelesna temperatura, a znatno poviena je
izmeu 39 i 40. Izmeu 40 i 40,5 nalazi se visoka temperatura, dok se tjelesna temperatura iznad
41 C naziva se hiperpireksija.)

ili organa pomou IC (infra crvene/IR infra-red)

kamere, iji princip se zasniva na detekciji IC radijacije tijela (svako ivo tijelo
zrai).
IC tomografija pred. otkrivanje IC (toplotnog) zraenja koje emituje tijelo i
prevodi ga u vidljivu sliku (termogram, neke ivotinje (zmije) imaju ove
senzore). Temperatura koja se mjeri na povrini koe je u funkciji stanja
unutranjih organa i termalne prirode okolnog tkiva, dinamika tih promjena
omoguuje dijagnozu pojedinih oboljenja. - TermoVizijska oprema se sastoji od
termografske kamere (integrisana IC optika, detektor IC zraenja, monitor i
kartica za arhivaciju podataka) i jedinice za obradu termograma (PC
raunar(obrada termograma pomou odgovarajueg softvera i u njega se
oitavaju podaci sa kartice koja se nalazi u kameri)).
Toplota koju registruje IC-kamera putem detektora (prepoznavaa) se pretvara u
elekt. impulse razliitog napona koji odg. distribuciji kutanih (koni) temp., ove
analogne info. (potencijalne razlike) se tvore u digitalne info. - zatim ponovno u
analog. info. (nakon m-m obrade) koje se posmatraju na monitoru u crno bijeloj
ili kolor
boji. Snima se u
sjedeem poloaju, kamera
je udaljena 20-ak cm od tijela, trajanje pregleda je oko 20 min.
Hladne boje su: crna, ljubiasta i plava.
Tople boje su: bijela, uta (na prelazu narandasta) i crvena.
-Prednosti: prvo, bezopasna je (nema tetnog jonizirajueg zraenja), drugo,
neagresivna, udobna, moe se ponavljati bez limitiranja/ogranienja.
-Mane(nedostaci): nije specifina i registrira samo promjene na pov. koe.
41

Termovizija (izmeu ostalog, se primjenjuje u vojsci) omoguava brzu

orijentaciju (snalaenje) o tanoj lokalizaciji promjene i tipu oboljenja to se
koristi kao smjernica za dalje dodatne, skuplje procedure radi postavljanja
definitivne dijagnoze (UZ, RTG, CT i MRI).
Termografija se primjenjuje u medicini u dijag. patologiji dojke, respiratornih
disfunkcija, digestivnih poremeaja, urinarnih poremeaja, cirkulatornih
poremeaja, limfatinih promjena, reproduktivnih bolesti, endokrinih patologija,
lokomotornih, povrede nerava (kime), u hirurgiji (lokalizacija i veliina
tumora, praenje ozdravljenja, detektovanje pravog operativnog polja), konih
problema, disfunkcija otorinolaringolokih organa (uho,nos,grlo), u
stomatologiji (praenje i kontrola inflamatornih procesa u oralnoj duplji, bolesti
maksilarnog zgloba, hronine bolesti kostiju, nerava zuba.)
69. PET CT - PET/CT (Positron emission tomography/ Computed t.)
Medicina danas postavlja visoke zahtjeve
u pogledu blagovremenog
dijagnosticiranja patolokih problema, smetnji. To je natjeralo, i ekspanziju,
brzog razvoja rad. dijag. koja je dosegla veoma visok zavidni nivo.
(,izum,proizvod godine') Prva generacija PET/CT skenera (zahtijevali su 2
konzole za upravljanje sis,1za CT,2. zaPET) je ukljuivala 1-slojni spiralni CT
integriran sa PET kamerom (cam.) koja je koristila BGO ( Bismuth germanium
oxide or bismuth germanate Bi Ge O ) detektore. Danas (s 1 kk,kontrolne konzole)
su se konfiguracije dramatino i rapidno promijenile. Sad su u upotrebi 16oslojni,40-slojni, 64-s. PET i CT u integrisanoj korelaciji nadopunjuju jedan
drugoga (te tako spareni,podrani prevazilaze nedostatke uspjeno rjeavajui
probleme koji im se nameu u praksi). Dakle, ova kombinacija prua
mogunost da se tano registruju metaboliki i molekularni (bio-hemijskofiziki) aspekti bolesti s anatomskim nalazima, dajui dodatne informacije o
dijagnostici tumora (mogu biti maligni (zloudni) i benigni (dobroudni)). Pet/ct je studija koja
se koristi u savremenoj nuklearnomedicinskoj i radiolokoj dijag. Slika se
dobija iz oba ureaja istovremeno i tako se moe kombinovati u jednu
superiorniju,
superponiranu
prostornu
funkcionalnu
sliku
(tzv.
fuzioniranje/spajanje slike). Vano je napomenuti to da pacijent ne smije jesti 4
h prije snimanja. FDG (fluorodezoksiglukoza) se aplicira u ruku pacijenta koji je
u leeem poloaju, gdje miruje 45do60min. (Svako kretanje je strogo
zabranjeno, jer bi fizika aktivnost mogla da dovede do nakupljanja radioizotopa
u miiima, to bi u lananoj reakciji moglo dovesti do artefakata ( izraevina) na
snimku te same pogrene dijagnoze/pretpostavke). Nakon toga pacijent se
4

42

12

postavlja na pokretni sto PET CT ureaja, gdje se prvo napravi CT snimak, a

zatim i PET snimak (trajanje snimanja je oko 15 min, za cijelo tijelo). PET,CT
prua pouzdanu slikovnu dijagnostiku u onkologiji, neurologiji i kardiologiji,
(najea upotreba kod karcinoma plua,raka dojke,prostate,d.crijeva,jednjaka,
elu(d)ca,
titnjae,
koe
kao
i
kod
svih
vrsta
limfoma
(limfom (lat.), oteklina limfatinoga tkiva, veinom maligna.).

7o.

INjEKTOR = Automatska prica

Koristi se za aplikaciju kontrastnog sredstva. Dolazi u sastavu CT-a, DSA i MRI

aparature. Postoji vie vrsta, koje se razlikuju po dizajnu, namjeni i opremi koju
posjeduju, sa 1 ili 2 klipa (tapa) ; (obino je 1 namijenjen za aplikaciju k.s., a 2.
za aplikaciju fizioloke otopine.) One su mobilne, postavljene na pokretne
tokie radi lakeg koritenja i manipulacije istim. A.. moe biti direktno
povezana sa aparatom ili kao samostalna jedinica (dezintegrisana), to joj daje
za pravo integraciju sa drugim aparatima. - Pored nosaa display-a za planiranje
parametara aplikacije, svaka ima produetak oblikovan poput ruke sa zglobom
(laktom), koji sadri klip i postolje za postavljanje uloka za k.s, to nadalje
omoguava postavljanje u optimalan poloaj. Klipovi (cilindri) u koje se
navlai kon.sred. moraju biti sterilni i koriste se jednokratno, a njihov kapacitet
ne bi trebao biti ispod 150 ml. Zavravaju poput kljuna na koji se direktno spaja
kateter, ukoliko dozvoljava duina katetera, ili indirektno preko produetka koji
je, takoer, sterilan i koji se spaja sa kateterom po svim principima sterilnosti,
direktno ili pomou kljua. Displej je dizajniran tako da omoguuje planiranje
sljedeih parametara:
koliina k.sred. (ml/kg),
brzina protoka (ml/s),
pritisak (PSI),
vrijeme ubrizgavanja (s),
43

odlono vrijeme skeniranja (s),

o.v. aplikacije (s),
faze aplikacije k.s. (I faza - koliina k.s. i brzina protoka, II faza - -||-).
(Ovi parametri nisu isti kod svih a../injektora, razlike su od vrste proizvoaa i
njezine namjene)
Ona je vaan faktor u zatiti osoblja od jon. zraenja jer dozvoljava aplikaciju
k.s. iz druge prostorije (prekida je na kablu odg. duine, il' funkcionie preko
odailjaa).

71. Monitori u radiologiji

Jo jedan vrlo vaan inioc... Monitor je kao to je poznato, analogni ureaj koji
s PC-om (tj.centralnom jedinicom) komunicira zahvaljujui, preko grafike
kartice(gk). Budui da pc generira dig. slike, potrebno je u pristrasnoj
komunikaciji izmeu kompj. i monitora napraviti konverziju, usaglaavanje i
prilagoavanje signala, to je zapravo zadaa gk.
- Katodni (CRT - Cathode ray tube) stari, glomazni, teki, monitori koji se
koriste sve manje u radiologiji i openito, bivaju zamijenjeni, potisnuti,..
novim, savremenijim, lakim (tanjim, a veim inch-nim), monitorima s veom
otrinom (rezolucijom) slike koji ne zrae (za razliku od crt-a), oni se nazivaju
LCD MONITORi!
- 72. LCD monitor [ LIQUID CRYSTAL DISPLAY ]
Ravni, tanki monitor iji je ekran sastavljen od odreenog broja piksela koji su
poredani ispred nekog svjetlosnog izvora. Rade na principu promjene
polarizacije svjetlosti, pomou tekuih kristala (elatinozna masa,koji su pod
odreenim naponom). Ekonomini su, troe vrlo malo el. en. i zauzimaju vrlo
malo prostora, to je idealno za prenosive ureaje sa ekranima. (1971. firma
ILIXCO, danas se zove LDS Inc.- incorporated, prvi put je proizvela ove
monitore.) Pod djelovanjem upravljakog napona na elektrode, estice kristala
se orjentiu u odreenom pravcu i poinju ispoljavati polarizirajui efekat,
proputajui samo odreeni dio svjetlosnog spektra. Proputanjem eljenog i
blokiranjem neeljenog, odreuje se intenzitet i boja svjetlosnog elementa
(piksela) i na taj nain se moe generisati slika kao matrica upravljivih piksela.
LCD monitori su napravljeni da najbolje prikazuju sliku na jednoj
44

(kompatibilnoj) rezoluciji koja zavisi od veliine ekrana, mogue je postaviti

neprirodnu rezoluciju, ali s tim opada kvalitet slike, gubi pravilan geometrijski
oblik. Oni na sebi imaju razne prikljuke od audio (za zvunike), USB i
digitalne prikljuke (koji potiskuju potrebu za pretvaranjem u analogne signale).
Nema treperenja slike zbog frekvencije osvjeavanja pa se time smanjuje i
zamor oiju, ne trebaju zatitna stakla ili naoale, javlja se malo ili nikakvo
niskofrekventno elektromagnetno zraenje u uporedbi s CRT ekranima.

73.

PACS

Sistem za arhiviranje, pregled (i distribuciju, manipulisanje medicinske) slike

(informacija) i komunikaciju (Picture Archiving Communication Systems).
PACS komunicira sa bolnikim, radiolokim, te odjeljenskim informacionim
sistemima i omoguava uvanje i distribuciju snimaka radiolozima, ljekarima u
bolnicama, te i u udaljene bolnice (udaljenije bolnice, kliniki i univerzitetski
zdravstveni centri, domovi zdravlja, privatne klinike, ambulante, hitne pomoi..
koje se nalaze u drugim naseljima, gradovima, dravama pa i u drugim
kontinentima), dakle on moe biti integrisan u bolnike ili radioloke sisteme.
PACS je promijenio infrastrukturu i nain na koji se oitavaju dijagnoze i kako
radiolozi rade jedni s drugima, te s drugim doktorima (hirurzima,
internistima....). Iako sve bolnice nemaju PACS, digitalizacija je za njih
neizbjena. PACS arhivira snimke sa razliitih med. ureaja: UZ, MR, PET i
CT skenera, DR, CR-a i NMa (nuklearne medicine).* Arhitektura PACSa sastoji
se od servera (CENTRALNI RAUNAR u kome se nalazi PACS program-za
upravljanje med. snimcima) i od klijenata (CT skenera, PET, UZ ureaja i
raunara na kojima se nalazi (program/softver) ''DICOM Viewer'', koji daje
pregled med. snimaka-koje se mogu komentarisati i ocjenjivati).
* Snimci se uvaju u DICOM formatu (standardu). Snimci sa
pripojenih/umreenih ureaja se uz pomo DICOM standarda sendiraju ka
(glavnom) serveru koristei DICOM C- Store protokol, a zatim ih (slike) server
arhivira. (Server i klijent komuniciraju koristei DICOM protokol.)
Svaki raunar u PACS webu (mrei) se identifikuje po svojoj mrenoj adresi,
komunikacionom portu (IP/TCP) i imenu. Potrebno je imati hard diskove to
veeg kapaciteta (memorije) (radi to dugoronijeg uvanja podataka), te kao i
savremene (LCD HD: High-definition) monitore (kako bi prikaz snimaka bio to
je mogue kvalitetniji i bolji). (monitori s 3 Mpx=standardni rtg snimak, 5=mamografski)
45

DICOM

(Digital imaging and communications in medicine) Skup pravila za razmjenu

info. izmeu kompjutera i bolnice/a. Standard uspostavlja zajedniki jezik koji
omoguava da medicinski snimci i informacije, koji su nainjeni na jednoj vrsti
opreme proizvoaa, mogu da se koriste na digitalnim sistemima drugih
proizvoaa (paralelno).
DICOM nije samo fajl format. Dikom omoguava prenos podataka, skladitenje
i dizajniran je da obuhvati sve funkcionalne aspekte dig. medicine u oblasti
snimaka.
Teko se moe zamisliti savremena medicina bez
DICOM-a i PACS-a.

[sadraj:]

i poglavlje .............................................................................. 3
klasini
radioloki
aparat - historijat
nastanka xzraka? .......................................................................................
3
(1.)

46

(2.) osnovi fizike rtg zraenja - graa atoma? ............. 3

(3) jonizirajue zraenje ?! (direktna ili indirektna jonizacija,

jonizacija i ekscitacija atoma) .................... 4

karakteristini (monoenergetski) X zraci i augerovi
elektroni ................................................................................. 5
(4)

(5) zakono zraenje ............................................................ 5

(6) filteri i kvalitet x- zraenja ........................................ 5
(7) prostorije radioloke ustanove ................................ 6
(8) rtg cijev (katoda i anoda) ........................................... 7
(9) jonska RTGc ..................................................................... 8
(10) elektronska / kulid rtgc .......................................... 8
(11)

katoda

..............................................................................

8
(12)

anoda

................................................................................

8
(13) fokus anode ................................................................... 9
(14) brzina rotacije anode ................................................. 9
(15) hlaenje anode ............................................................. 9
(16) tutooklop ........................................................................ 9
(17) ispravljai struje ....................................................... 10
(18) generator visokog napona ...................................... 10
(19) generator niskog napona ........................................ 10
(20) komandni sto ............................................................... 10
(21) visokonaponski kablovi ............................................ 10
(22) stativ rtg aparata ..................................................... 11

47

(23) stativ aparata za radioskopiju -- univerzalni dijagnostiki

stativ ............................................................. 11
(24) fluorescentni ekran ................................................. 11
(25) elektronski pojaiva slike ..................................... 11
(26) fotografski materijal ............................................... 11
(27) rtg fotomaterijal ...................................................... 12

uvanje
i
skladitenje
neeksponiranih
rtg filmova ........................................................................... 13
(28)

(29) osvjetljavanje rtg filma (latentna slika) ......... 13

(30) fluorescentne folije ................................................ 13
(31)

kasete

............................................................................

13
(32)

i iz
14

ulaganje
(stavljanje)
i
va enje
filma
u,
kasete ..............................................................................

(33) mrana / tamna komora .......................................... 14

(34) razvijanje eksponiranih filmova ........................... 14
(35) greke na rtg filmovima (oznake na filmu) ....... 15
(36) reetke .......................................................................... 16
(37) radiografija ................................................................. 16
(38) radioskopija ................................................................. 17
(39) interakcija x - zraenja i materije ....................... 17
(40) rtg slika ....................................................................... 18

otrina rtg slike ................................................................ 18

veliina rtg slike ................................................................ 18
kontrast rtg slike ............................................................. 19
48

projekcioni efekti rtg slike, sumacioni efekat ......... 19

efekat pokrivanja ............................................................... 19
tangencijalni efekat ......................................................... 19
prikaz 3d tijela na 2d rtg snimku ................................ 19
vrste sjena ........................................................................... 20
(41) radiografski aparati ................................................. 20

i - klasini aparati prema mogunostima, (42) polutalasni

klasini rtg aparat .................................... 21
(43) klasini dentalni rtg aparat .................................. 21
(44) mobilni ''portabl'' rtg aparat- i ............................... 21
(45) polutalasni rtg aparat

/s 1 ventilnom cijevi/ . 22

ii - klasini rtg aparati prema namjeni - (46.) klasini rtg

aparat ............................................................................ 23
(47) univerzalni radiografski aparar

(ura)

..................... 24

(48) radioskopski (dijaskopski) ureaj .......................... 24

(49) fluorograf ................................................................... 24
(50) seriograf ...................................................................... 25
(51) angiograf ...................................................................... 25
(52) toromat (thoromat) .................................................... 26
(53) tomograf ....................................................................... 26
(54) kseroradiograf ........................................................... 27
(55) mamograf ...................................................................... 28
(56) panoramiks

(specijalni dentalni rtg aparati...) 29

(57) ortopantomograf ........................................................ 29

(58) telerendgenski aparat ............................................. 30
49

ekg

(59)

..................................................................................

30
ii poglavlje, digitalna radioloka aparatura,
(60)
digitalne informacije u radiologiji .................. 31

pojam

(61) kompjuterska radiografija ..................................... 32

- fosforne kasete ............................................................... 32

- digitajzeri ........................................................................... 33
- digitalna radiografija .................................................... 33
- dig.
34

detektori

.....................................................................

(62) digitalni dentalni aparat(dda) .................................. 34

(63) kompjuterizirana tomografija ................................ 34

mri

(64)

...................................................................................

35
(65) UltraZvuk ..................................................................... 36
(66) digitalna subtrakciona angiografija ................... 38
(67) denzitometrija ............................................................. 40
(68) digitalna termovizija ................................................. 41
(69)

pet,

ct

............................................................................

42
(70) automatska prica (injektor) .................................. 43
(71) monitori u radiologiji (crt, (72) lcd) .................... 44
(73)

pacs

................................................................................

45
dicom
46

50

.......................................................................................

 2015

51