Primeri primene hidroinformacionog alata 3DNet za

analizu kanalizacionih sistema

Ljiljana Jankovi1
Milo Stani2
Duan Prodanovi3
eljko Vasili4
APSTRAKT: Potreba za modeliranjem teenja u kanalizacionim sistemima se javlja od
faze projektovanja sistema, preko analize i odravanja postojeih sistema, do nivoa
upravljanja. Modeliranje teenja u kanalizacionoj mrei predstavlja kompleksan
problem s obzirom da se kao rezultat padavina javlja teenje vode po terenu,
upotrebljene i kine vode uzrokuju teenje u kolektorima, teenje sa slobodnom
povrinom i pod pritiskom, usled preoptereenja dolazi do izlivanja vode po terenu i
dolazi do interakcije teenja po povrini terena i onog u kolektorima. U radu se daju
primeri upotrebe softverskog paketa 3DNet, sloenog hidroinformacionog alata koji u
sebi sjedinjuje podatke o terenu i numerike modele za simulaciju teenja po povrini
terena i u kanalima, za potrebe analize i dimenzionisanja nekoliko kanalizacija za
upotrebljene i atmosferske vode.
Kljune rei: Modeliranje kanalizacionih sistema, 3DNet, teenje po povrini,
teenje u cevima, geografski informacioni sistemi (GIS)

Examples of 3DNet Hydroinformatics Tool Application

for Analysis of Sewerage Systems
ABSTRACT: Need for modelling of flow in sewerage systems occurs from a design
stage through analysis and maintenance of existing systems, to a level of system
management. Modelling of flow in sewerage network is a complex problem since that
surface flow is a result of rainfall, used and storm water causes flow in collectors, free
surface flow and pressurized flow, overload causes overflow and surface flow and
interaction between surface flow and flow in sewerage network. Software 3DNet,
complex hydroinformatic tool that units terrain data and numerical models for flow
simulation on terrain surface and in collectors, is presented through examples of used
and storm water sewerage networks.
Key words: Sewerage system modelling, 3DNet, surface flow, flow in collectors,
geographic information systems (GIS)

Ljiljana Jankovi, dipl. gra.i n., Univerzitet u Beogradu - Graevinski fakultet

Doc. dr Milo Stani, dipl. gra. in., Univerzitet u Beogradu - Graevinski fakultet
3
V. prof. dr Duan Prodanovi, dipl. gra. in., Univerzitet u Beogradu - Graevinski fakultet
4
eljko Vasili, dipl. gra. in., Univerzitet u Beogradu - Graevinski fakultet
2

413

1 Uvod
Modeliranje oticaja u kanalizacionom sistemu, u hidraulikom smislu, predstavlja
kompleksan problem. Teenje u kolektorima je u najveem delu vremena sa slobodnom
povrinom, ali povremeno dolazi do preoptereenja sistema i ostvaruje se teenje pod
pritiskom. Voda iz kolektora moe da se dodatno izlije na okolni teren gde dolazi do
interakcije sa teenjem po povrini terena da bi se u nekom nizvodnom delu sistema deo
te vode vratio u kolektor. Tok u kolektorima je u veini sluajeva pod uticajem
nizvodnih graninih uslova, koji su promenljivi kroz vreme. Takoe, protoci u
kanalizacionom sistemu se razlikuju za red veliine i raunaju se po razliitim
principima: u sistemu za upotrebljenu vodu se dotoci odreuju prema izabranim
ablonima dnevnog ponaanja potroaa, a dotok zavisi od ukupnog broja uzvodnih
potroaa te u raunskom voru mree ne vai jednaina kontinuiteta, dok u kinom
kanalizacionom sistemu protok je rezultat prostorno i vremenski promenljivih padavina
usled kojih se javlja teenje vode po terenu i infiltracija dela vode, dok se preostali deo
vode ili drenira kanalizacionim sistemom, ostaje na terenu i puni odreene depresije, ili
tee po terenu.
3DNet je integralni hidroinformatiki softver koji objedinjuje grafiki sistem za
unos, pregled i rad sa podacima, rad sa bazom podataka u kojoj se uvaju svi elementi
modela sa pravim X, Y i Z koordinatama, digitalno modeliranje terena i solida ispod
terena, kao i pozivanje razliitih simulacionih modela. 3DNet je namenjen modeliranju
kanalizacionih sistema za upotrebljenu i atmosfersku vodu, modeliranje sistema za
vodosnabdevanje (vodovodnih mrea pod pritiskom), modeliranje podzemnih voda kao
i modeliranje interakcije izmeu teenja sa slobodnom povrinom, teenja pod
pritiskom i podzemnih voda. Softver je moderan alat, GIS orijentisan, primenljiv i za
analizu postojeih sistema i za projektovanje novih sistema. 3Dnet takoe ima
mogunost rada sa hidrolokim modelima, modelima za analizu teenja u rekama kao i
modeliranje podzemnih hidrogeolokih solida.
U ovom radu se daju primeri razliitih aspekatata korienja 3DNet-a u analizi
kanalizacionih mrea, i to u projektovanju novih sistema, analizi kapaciteta i
mogunosti postojee mree i nizvodnih kolektora, rehabilitaciji postojeih sistema u
cilju postizanja zatite nizvodne akumulacije koja se koristi kao izvor za
vodosnabdevanje, i dr. Predstavljeni primeri imaju razliitu konfiguraciju terena od
izrazito ravniarskih (naselje enej), do izrazito brdovitih (naselja Mirijevo, Brus i
Blace).

2 Modeliranje kanalizacionih sistema

Modeliranje kanalizacionih sistema predstavlja kljuan instrument u razumevanju
funkcionisanja datog sistema. Potreba za modeliranjem teenja u kanalizacionim
sistemima se javlja od faze projektovanja sistema, preko analize i odravanja postojeih
sistema, do nivoa upravljanja sistemima.
Pri projektovanju novih sistema matematiki model omoguava sagledavanje
prostora koji treba da bude obuhvaen kanalizacionim sistemom, sa osvrtom na
konfiguraciju terena i rasporedom potroaa, sadanjih i buduih korisnika kanalizacije.
U analizi novih sistema ne postoje verodostojni podaci koji bi mogli da se iskoriste za
kalibraciju modela (jer sistem jo ne postoji) te je od kljune vanosti raspolagati
modelom u koji se veruje, odnosno, modelom koji verno reprodukuje samu fiziku

414

fenomena oticanja (takozvani fiziki orijentisani modeli). Takoe, s obzirom da se

projektuje novi sistem i da treba isprobati vie moguih varijanti, od kljunog interesa je
da radno okruenje omoguava brzu i (polu)automatsku pripremu ulaznih parametara,
kao i da ima mogunost automatskog visinskog pozicioniranja delova mree.
Analiza postojeeg sistema primenom matematikih modela omoguava
razumevanje rada sistema, pronalaenje uskih grla u sistemu, uticaj promene
konfiguracije sistema proirenje ili smanjenje sistema, ukidanje izliva ili uvoenje
novih izliva, uticaj promene ulaznih parametara na funkcionisanje sistema, uticaj
kvarova u sistemu preusmeravanje protoka, prelivanje i isticanje, i drugo.
Sagledavanje rada sistema pomae pri donoenju pravih odluka koje e doprineti
racionalnom razvoju sistema i upravljanju kojim se postie adekvatna zatita od poplava
i sigurno odvoenje upotrebljenih voda, ime se postiu vii standard stanovnitva i
zatita zdravlja.

3 Mogunosti 3DNet-a
Softverski paket 3DNet je kompleksan hidro-informatiki alat koji u sebi sjedinjuje
podatke o terenu i numerike modele za proraun kinog oticaja i simulaciju teenja po
povrini terena i u kanalima. 3DNet se sastoji od grafikog interfejsa, GIS analitikih
funkcija, modela za poraun kinog oticaja i teenja u kanalizacionom sistemu i modula
za pregled rezultata.

3.1

Grafiki interfejs programa 3DNet

Grafiki interfejs obuhvata module koji se koriste za izradu digitalnog modela

terena (DTM), kao to su unos i rad sa mapama, unos ili import taaka terena i linija
preloma terena, triangulacija za izabrani set taaka, kreiranje i 3D pregled DTM-a,
uvanje podataka o kanalizaciji (ahtovi, kolektori, kanali, pomoni objekti, itd.) kao 3D
objekti u MS Access bazi podataka, unos ostalih podataka o slivu ili drenanom sistemu
(padavine, parametri povrinskog oticaja, bazni oticaji, parametri za simulaciju, itd.) i
uvanje podataka o sistemu za kanalisanje (vorovi, cevi, izlivi, retenzije, pumpe, itd.),
kao 3D objekti u MS Access bazi.
DTM se kreira na osnovu podataka o snimljenim visinskim kotama i poloaju
taaka terena koje mogu na razliite naine biti unete u program. Obino su dostupne
skenirane mape koje sadre izohipse i na osnovu njih se vri digitalizacija, ili se
preuzimaju podaci iz ACAD crtea. Na osnovu unetih podataka formira se
triangulaciona nepravilna mrea (Triangular Irregular Network-TIN) pri emu se
korienjem linija prekida (ili obaveznih linija) mogu verno simulirati objekti kao to su
ulice, nasipi, kue i slino. Na kraju se fomira rasterski DTM u izabranoj rezoluciji
konvertovanjem iz TIN-a. Primer DTM-a za sliv naselja Mirijevo u Beogradu je dat na
slici 1.

415

Slika 1. Digitalni model terena naselja Mirijevo, Beograd, prikazan u 2D i 3D

Posebne GIS orijentisane procedure specifine za urbano odvodnjavanje su
ugraene u GIS model. U progamu postoji alat kojim je mogue precizno i efikasno
kreiranje, editovanje i upravljanje podacima o:
nameni povrina (ulice, velike asfaltirane povrine i zgrade, zelene
povrine, itd.),
kotama terena i linijama prekida (DTM), i
kanalizacionim sistemima (kolektori, kanali, crpne stanice, prelivi, itd.).
Na osnovu metoda baziranih na GIS-u ovi podaci se prvo generiu koristei sve
raspoloive izvore (mape, crtee, tabele, baze podataka), provere i nakon toga koriste za
proraun karakteristika odreenih podslivova: izohipse, povrine, padovi, oblik, zastupljenost, itd. Nakon simulacije GIS alatke se koriste za efikasan pregled rezultata.
Grafiki interfejs ima mogunost iznoenja/unoenja podataka iz nekoliko
simulacionih modela za urbano odvodnjavanje.

3.2

GIS analitike funkcije u programu 3DNet

GIS analitike funkcije omoguavaju automatsku delineaciju sliva na podslivove

prema unetoj kanalizacionoj mrei, na osnovu rastojanja od pojedinih cevi, u odnosu na
nagibe terena ili kombinovanjem nagiba terena sa korekcijama u odnosu na podatke o
nameni terena i objektima na terenu. Prostorna analiza se obavlja u rasterskom sistemu,
a dobijeni podaci se vektorizacijom vraaju u 3Dnet. Program rauna potrebne
karakteristike podslivova u odnosu na izabrani simulacioni model (povrina,
zastupljenost krovova i ostalih nepropusnih povrina, pad, faktor oblika i broj
ekvivalentnih stanovnih po jedinici povrine, itd.).

3.3

Proraun i dimenzionisanje mree

Proraun i dimenzionisanje kanalizacione mree obuhvata proraun elemenata

kanalizacione mree i postavljanje mree u vertikalnom smislu. Za odreivanje
maksimalnih protoka praktino je da se proraun uradi brzo pomou Racionalne
416

metode. Nakon toga se vri provera i fino podeava naprednijim simulacionim

modelima kao to su BEMUS (eng. Belgrade Model of Urban Sewers), SIPSON (eng.
Simulation of Interaction between Pipe flow and Surface Overland flow in Networks) i
SWMM (eng. Storm Water Management Model).
SIPSON i BEMUS modeli razvijeni su od strane nastavnog osoblja na
Graevinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. SWMM model je 1971. razvila
Agencija za zatitu ivotne sredine Sjedninjenih Amerikih Drava (EPA). Model je u
praksi iroko prihvaen i korien za potrebe projektovanja kanalizacionih i drenanih
sistema pa je iz tih razloga i implementiran u softver 3DNet.
Sva tri navedena simulaciona modela spadaju u fiziki zasnovane modele. To
znai da modeli svih faza oticaja vode, i svi parametri modela, imaju jasnu fiziku
strukturu, vodei rauna o zakonu odranja mase i koliine kretanja.
U pogledu prostorne dekompozicije sliva, korieni modeli spadaju u prostorno
distribuirane modele i zasnovani su na podeli sliva na podslivove do nivoa najmanjeg
kolektora. Modeli obuhvataju:
- odreivanje ulaznih hidrograma koji se sastoje od povrinskog oticaja dobijenog
na osnovu distribuiranog fizikog modela i/ili baznog oticaja za sluaj suvog
vremena (upotrebljene vode, infiltracija), i
- simulaciju teenja u mrei na osnovu sraunatih hidrograma kao graninih
uslova.
SIPSON, zasnovan na kompletnim jednainama dinamikog talasa, reava
simultano za sve elemente u mrei, u jednom vremenskom trenutku, etiri grupe
jednaina. To su:
1) jednaine dinamikog talasa, za teenje u cevima i otvorenim kanalima
(diskretizuju se primenom implicitne Prajsmanove eme sa 4 take),
2) jednaina kontinuiteta za vorove (ahtove, spojeve kanala i retenzije),
3) jednaina odranja energije za vorove (za teenje u otvorenim kanalima,
alternativno se primenjuje kriterijum kritine ili normalne dubine), i
4) jednaine teenja kroz objekte na mrei (prelive, pumpne stanice, itd.).
U veini realnih sistema, gde su esto prisutni kontranagibi dna cevi, prstenasti
delovi mree ili gde postoje razliiti sloeni granini uslovi i objekti, samo puni
dinamiki model kao SIPSON moe dati zadovaljavajue rezultate.
BEMUS, zasnovan na pojednostavljenom proraunu, koristei jednainu
kinematskog talasa (reava se primenom Muskingum Cunge metode), je prevashodno
namenjen za proraune mrea sa relativno strmim kolektorima, sa granatom mreom
(odnosno, za mreu u kojoj je uticaj uspora zanemarljiv) i za simulaciju dogaaja kod
kojih se teenje pod pritiskom kao ni izlivanje iz sistema ne javljanju u veem obimu.
Moe se koristiti za proraune separacionih mrea, kao i mrea po optem (meovitom)
sistemu. Zahvaljujui kratkom vremenu simulacije, BEMUS je primenljiv u poetnim
proraunima i u optimizacionim procesima koji zahtevaju veliki broj simulacija.
SWMM je model koji korisniku ostavlja mogunost izbora kompleksnosti
prorauna u zavisnosti od potreba. Saint Venant-ove jednaine se mogu reavati
modelom kinematikog ili dinamikog talasa. Najjednostavniji model predstavlja
reavanje jednaina za ustaljeno i jednoliko teenje koji se retko koristi. On
podrazumeva istu translaciju hidrograma bez ublaenja i kanjenja. SWMM model je u
3DNet implementiran kao eksterni modul i nakon pozivanja funkcije za proraun ovim
modelom, priprema se input fajl na osnovu podataka o mrei, nameni povrina itd. a

417

zatim se obavlja proraun. Mogu se obaviti sva tri tipa prorauna ustaljeno teenje,
kinematski talas ili dinamiki talas. Treba naglasiti da SWMM model generalno
omoguava izbor nekoliko razliitih metoda za odreivanje komponenti vodnog bilansa
(npr.za infiltraciju se mogu koristiti metoda Hortona, Green-Ampta ili SCS metoda).
Prilikom pozivanja ovog modela iz 3DNet-a i formiranja input fajla svi ovi parametri su
unapred podeeni analogno sa metodama koje koriste hidroloki delovi modela
SIPSON i BEMUS. Npr. to podrazumeva korienje Green Ampt metode za proraun
infiltracije, zanemarivanje evapotranspiracije itd.

Primeri projektovanih sistema

Primena softvera 3DNet je prikazana kroz sledee projekte:

- kanalizacija za atmosferske vode naselje Mirijevo, Beograd, i naselje Blace
- kanalizacija za upotrebljene vode naselja Brus i enej

4.1

Kanalizacija za atmosfersku vodu naselje Mirijevo

Naselje Mirijevo se nalazi u jugo-istonom delu Beograda na terenu sa karakteristinom

brdovitom konfiguracijom. Slivna povrina obuhvata prostor od 616 ha koja se drenira
Mirijevskim potokom koji je kanalisan i tee kroz kolektor prenika 3000. Poslednjih
godina u Mirijevu se realizuje intenzivna urbanizacija koja uslovljava promenu
hidrolokih i hidraulikih uslova to direktno utie na poveanje kinog oticaja i samim
tim na poveanje rizika od poplava. Planirani kanalizacioni sistem za atmosferske vode
mora pruiti pouzdanu zatititu od poplava uz maksimalno korienje postojee infrastrukture i ogranienja koja postoje. Veliko ogranienje predstavlja kapacitet postojeeg kolektora, kojim se kanalie Mirijevski potok, koji na deonicama sa najmanjim
padom moe da propusti 25 m3/s.
S obzirom na kompleksnost slivnog podruja primenjen je princip dekompozicije
sliva na podslivove radi modeliranja i prorauna pojedinih faza urbanog hidrolokog
ciklusa. Slivno podruje je podeljeno na 8 podslivova u kojima je projektovana nova
kanalizaciona mrea (tabela 1).
Kapacitet postojee kanalizacije na koju se prikljuuje novoprojektovana
kanalizacija je takoe proveren u modelu. Ukupno 7 deonica moraju biti rekonstruisane,
ukupne duine 750 m, kako bi se postigao dovoljan kapacitet za odvoenje atmosferskih
voda.
Na simulacionom modelu je sproveden hidrauliki proraun sa kiama razliitog
trajanja i povratnih perioda. To je uraeno da bi se proverila propusna mo Mirijevskog
kolektora za kie manje verovatnoe pojave. Nakon simulacije sa kiama razliitog
trajanja, dobijeno je da je merodavno trajanje raunske kie za Mirijevski kolektor
25 min. U nastavku teksta je prikazan poloaj karakteristinih vorova na Mirijevskom
kolektoru na kojima se ulivaju vei kolektori, pa dolazi do znaajnije promene protoka
(slika 2), a potom i hidrogrami neposredno nizvodno od karakteristinih vorova za
raunske kie povratnog perioda Tp = 2, 5 i 10 godina (slika 3) .

418

Tabela 1. Karakteristike podslivova

Podsliv
Povrina
Prosean pad Koeficijent
(ha)
terena (%)
oticaja
I
38.1
15.5
0.35
II
16.1
14.6
0.45
III
40.3
15.0
0.45
IV
9.8
14.4
0.38
V
125.0
12.2
0.22
VI
29.4
10.8
0.28
VII
19.0
15.5
0.23
VIIIa
8.6
10.0
0.46
VIIIb
6.0
7.7
0.46

Slika 2. Poloaj karakteristinih vorova

419

Hidrogrami nizvodno od oznaenih vorova - Tk = 25 min, Tp = 2 god.

14.00
1037

12.00

Q (m3/s)

720
10.00

625

8.00

566
246

6.00

104

4.00

166
1077

2.00

5693

0.00
0

20

40

60

80

100

120

T (min)

Hidrogrami nizvodno od oznacenih cvorova - Tk = 25 min, Tp = 5 god.

20.00

Q (m3/s)

18.00

1037

16.00

720

14.00

625

12.00

566

10.00

246

8.00

104

6.00

166

4.00

1077
5693

2.00
0.00
0

20

40

60

80

100

120

T (min)

Hidrogrami nizvodno od oznacenih cvorova - Tk = 25 min, Tp = 10 god.

25.00
1037
20.00

720

Q (m3/s)

625
15.00

566
246

10.00

104
166
1077

5.00

5693
0.00
0

20

40

60

80

100

120

T (min)

Slika 3. Hidrogrami za raunske kie povratnog perioda Tp=2, 5 i 10 godina

4.2

Kanalizacija za atmosfersku vodu gradsko jezgro optine Blace

U okviru izrade Generalnog projekta kanalizacione mree grada Blace kanalizacije za

upotrebljenu i atmosfersku vodu su razmatrane kao dva separatna sistema. Usled
nedovoljno razvijene postojee mree za atmosfersku vode veliki deo kinog oticaja
odlazi u kanalizaciju za upotrebljenu vodu to predstavlja dodatno optereenje za
kolektore i poveava se opasnost od izlivanja fekalnog sadraja na povrinu terena ime
se direktno ugroava zdravlje stanovnika.

420

Blace se nalazi na obroncima planine Kopaonik, na prilino brdovitom terenu i

lei na vododelnici slivova reka Rasine i Toplice. Kote terena se kreu od 380 do
460 mnm. Digitalni model terena gradskog jezgra optine Blace je prikazana na Slici 4.

Slika 4. Digitalni model terena gradskog jezgra Optine Blace

Kanalizaciona mrea je koncipirana tako da se rastereenje kroz ispuste u reku
Blatanicu planira na 12 mesta kako bi dimenzije kolektora bile manje.
Za potrebe hidraulikog prorauna usvojene su merodavne kie verovatnoe
povratnog perioda 2 godine, trajanja 20 min.
Pri izradi matematikog modela za kanalizaciju za atmosferske vode definisane su
namene povrine kako bi se svakom podslivu pridruili odgovarajui parametri sa
kojima se definiu prosene karakteristike podsliva. Parametri koji su korieni su
procenat krovova, procenat propusnih i procenat nepropusnih povrina. Svaki tip
povrine se definie kao deo povrine sliva sa istim ili slinim karakteristikama u
pogledu procenata zastupljenih povrina. Na narednoj slici je prikazana namena
povrina.

1 stanovanje1/urbana zona
2 stanovanje 2
3 stanovanje 3
4 zelene povrine
5 industrija
10 - ulice

Slika 5. Namena povrina

421

Procenti zastupljenosti razliitih vodopropusnih i vodonepropusnih povrina na

razliitim povrinama su prikazani u narednoj tabeli.
Tabela 2: Uee vodopropusnih i vodonepropusnih povrina
Krovovi
Nepropusne
Propusne
(%)
povrine (%)
povrine
(%)
Granica sliva
0
10
90
Stanovanje 1/Urbana zona
30
40
30
Stanovanje 2
40
20
40
Stanovanje 3
30
10
60
Industrija
50
30
20
Zelene povrine
0
0
100
Ulice
0
100
0
Kao rezultat je dobijeno da je u posmatranom slivu nepropusnih povrina 19 %,
dok je prosean pad terena 6 %.
Na slici 6 je prikazana novoprojektovana kanalizacija za atmosfersku vodu. Ispusti
su oznaeni utom bojom.

Slika 6: Predloeno reenje kanalizacije za atmosfersku vodu

Ukupna slivna povrina iznosi 316 ha. Minimalni prenik kolektora je 300 mm a
najvei je 900 mm.

422

4.3

Kanalizija za upotrebljenu vodu gradsko jezgro optine Brus

Postojea kanalizaciona mrea je separatnog tipa sa dva zasebna sistema za

upotrebljenu i atmosfersku vodu. Kanalizaciona mrea za upotrebljenu vodu je
izgraena u velikom delu grada Brusa dok kanalizaciji za atmosferske vode postoji
samo lokalizovano. Upotrebljene i atmosferske vode se bez preiavanja direktno
isputaju u reke Rasinu i Graevku.
Gradsko jezgro optine Brus se prostire na teritoriji od priblino 500 ha u kojoj
ivi 4.572 stanovnika.
Na slici 7 je prikazan model postojeeg stanja kanalizacije za upotrebljene vode
gradskog jezgra optine Brus i okoline. Izlivna mesta su oznaena crvenom bojom.
Nizvodno od Brusa nalazi se akumulacije elije koja se koristi za
vodosnabdevanje Kruevca, Aleksandrovca, Trstenika i drugih mesta, i koja je direktno
ugroena zbog priliva nepreiene upotrebljene vode iz Brusa. U cilju ostvarenja
zatite ivotne okoline, i samim tim poboljanja uslova ivljenja, planira se prikupljanje
svih upotrebljenih voda i odvoenje do planiranog PPOV.
Pored toga planirana je rekonstrukcija delova mree u kojima je ispunjenost za
raunski protok vea od 70%, rekonstrukcija mree u kojima su padovi manji od
minimalnih padova i delova sa negativnim padovima, kao i rekonstrukcija delova mree
u kojima kolektori nisu u dobrom stanju i/ili ne zadovoljavaju projektne principe.
Analizirani su kolektori sa padovima manjim od minimalnih i brzinama manjim
od minimalnih, kao i kolektori iji su prenici manji od 200 mm.

Slika 7: Lokacije postojeih izlivih mesta kanalizacije za upotrebljenu vodu

U predloenom reenju postoje sledei kolektori koji moraju biti zamenjeni, jer
nisu zadovoljeni sledei kriterijumi:
- 2.788 m kolektora sa manjim prenikom od 200 mm,
- 2.431 m kolektora sa manjim padom od minimalnog,
- 8.680 m kolektora u kojima se ostvaruje brzina manja od minimalne.

423

Sva tri navedena projektna uslova nisu zadovoljena u ukupno 10.920 m kolektora.
Na slici 8 prikazano je predloeno reenje sa ukinutim izlivima i preusmeravanjem
upotrebljene vode prema buduem PPOV. Crvenom bojom su oznaeni postojei
kolektori u kojima je ispunjenost vea od 70 %

Slika 8: Kritine deonice, ispunjenost > 70%, postojea mrea bez izliva

4.4

Kanalizacija za upotrebljenu vodu naselje enej

Za naselje enej koje obuhvata povrinu od oko 180 ha i ima 1700 stanovnika pravljen
je model kanalizacije za upotrebljenu vodu.

Slika 9: Kanalizaciona mrea za upotrebljenu vodu u eneju

S obzirom da se enej nalazi u Vojvodini i da je konfiguracija terena ravniarska,
kritini kriterijumi za dimenzionisanje su bili minimalni poduni nagibi kolektora, kako

424

bi se ostvarila minimalna brzina vode u kanalu, kao i maksimalna dubina ukopavanja.

Najmanja brzina strujanja vode treba da bude 0.4 m/s pri dubini punjenja kanala od 2 do
3 cm ili 0.7 m/s kada je kanal pun do vrha, jer su te brzine dovoljne za odravanje
vrstih estica u suspenziji.
Maksimalna dubina ukopavanja je usvojena tako da se kanali kopaju u otvorenom
rovu, tako da je usvojena maksimalna dubina od 7 m do dna rova.
Zbog ravniarskog terena nije bilo mogue upotrebljenu vodu gravitacionim putem
sprovesti do recepijenta ve sa tri potisna cevovoda i tri crpne stanice transportuje do
recepijenta. Na slici 9 data je situacija kanalizacione mree za upotrebljenu vodu u
eneju. Potisni cevovodi su prikazani plavom bojom.

5 Zakljuak
Primena softverskog paketa 3DNet u projektovanju kanalizacije za atmosfersku i
upotrebljenu vodu omoguuje kompleksno sagledavanje situacije na terenu uzimajui u
obzir topografiju terena, raspored i karakteristike urbanizovanih povrina, raspored
korisnika, hidroloke podatke o kiama i oticajima i teenje vode po povrini terena i u
kanalizacionoj mrei. Osim projektavanja novih kanalizacionih sistema, 3DNet
omoguuje proveru postojeih kanalizacionih sistema i analizu njihovih performansi to
moe biti iskorieno pri odravanju postojeih sistema ili rehabilitaciji i proirenju
istih.

6 Zahvalnost
Rezultati istraivanja prezentovani u ovom radu su finansirani u okviru naunog
projekta Ministarstva prosvete i nauke Republike Srbije broj TR 37010 Sistemi za
odvoenje kinih voda kao deo urbane i saobraajne infrastrukture.

7 Literatura
1. orevi S.: Matematiki model oticanja sa urbanih slivova interaktivnim teenjem
po povrini i kroz mreu podzemnih kolektora, doktorska disertacija, 2002.
2. Jankovi Lj., M. Stani, D. Prodanovi: Projektovanje kinog kanalizacionog
sistema Sremskih Karlovaca korienjem 3Dnet softvera, 11-ta medjunarodna
konferencija: Vodovodni i kanalizacioni sistemi, Jahorina, Pale, Republika Srpska,
strane: 249-257, 2011.
3. Leitao J., D. Prodanovi, . Maksimovi, J. Matos: Poboljanje digitalnog modela
terena za delineaciju povrinskog teenja na urbanim slivovima, Voda i sanitarna
tehnika, godina XXXIX, broj: 6, novembar-decembar, strane: 19-28, 2009.
4. Leitao J., N. Simoes, . Maksimovi, F. Ferreira, D. Prodanovi, J. Matos, A.
Marques: Real-time forecasting urban drainage models: full or simplified
networks?, 8th International Conference on Urban Drainage Modelling UDM '09,
edited by Prof. Hiroaki Furumai, University of Tokyo, 2009.
5. Leitao J., S. Djordjevi, D. Prodanovi, . Maksimovi: Spatially distributed
rainfall for surface runoff calculations in urban catchments, UrbanRain09 - 8th
International Workshop on Precipitation in Urban Areas, Rainfall in the Urban

425

Context Forecasting, Risk and Climate Change, edited by P. Molnar, P. Burlando

and T. Einfalt, St. Moritz, Switzerland, pages 172-176, 2009.
6. Leitao J., S. Boonya-aroonne, D. Prodanovi, . Maksimovi: The influence of
digital elevation model resolution on overland flow networks for modelling urban
pluvial flooding, Water Science and Technology, Vol. 60, No. 12, Pages: 31373149, 2009.
7. Leitao J., N. Simoes, . Maksimovi, F. Ferreira, D. Prodanovi, J. Matos, A.
Marques: Real-time forecasting urban drainage models: full or simplified networks?
Water Science and Technology, Vol. 62, No. 9, Pages: 2106-2114, 2010.
8. Leitao J., D. Prodanovi, S. Djordjevi, . Maksimovi: Influence of rainfall spatial
variability on flood forecast in urban catchments, Regional Expert Meeting:
Regional Rainfall 2010, Beograd. Edited by J. Despotovi, 2010.
9. Maksimovi ., D. Prodanovi: Uvodno predavanje na kongresu: Modelling of
Urban Flooding - Breakthrough or Recycling of Outdated Concepts, UDM'01,
Orlando, Florida, USA, Maj 2001.
10. Maksimovi ., D. Prodanovi, S. Boonya-aroonnet, J. Leitao, S. Djordjevi, R.
Allitt: Overland flow and pathway analysis for modelling of urban pluvial flooding,
Journal of Hydraulic Research (JHR), Vol. 47, No. 4, Pages: 512-523, 2009.
11. Prodanovi D.: Unapreenje metoda primene hidroinformatike u analizi oticanja sa
urbanih slivova, doktorska disertacija, 1999.
12. Prodanovi D., M. Stani, V. Milivojevi, Z. Simi. M. Arsi: DEM-Based GIS
Algorithms for Automatic Creation of Hydrological Models Data, Journal of the
Serbian Society for Computational Mechanics, Special Issue dedicated to:
Modelling, Simulation and Optimization Methods in Hydropower Systems
Management Design. Edited by M. Koji, Vol. 3, No. 1, Pages: 64-85, 2009.
13. Stani M.: Optimizacija distributivnih mrea pod pritiskom u sistemima za
navodnjavanje, doktorska disertacija, 1999.
14. Todorovi A., M. Stani, D. Prodanovi, J. Plavi: Advanced Hydrological
Modelling in Urban Areas Using Hydroinformatic Tools, International conference
Innovation as a Function of Engineering Development, Ni, strane: 357-362, 2011.
15. Univerzitet u Beogradu, Graevinski fakultet: Idejni projekat odvoenja
atmosferskih voda naselja Mirijevo u Beogradu, 2009.
16. Univerzitet u Beogradu, Graevinski fakultet, Generalni projekat kanalizacione
mree za atmosferske vode grada Blace
17. Univerzitet u Beogradu, Graevinski fakultet Generalni projekat kanalizacione
mree za atmosferske vode grada Brusa
18. Univerzitet u Beogradu, Graevinski fakultet, Idejni projekat kanalizacione mree
za upotrebljene vode naselja enej
19. University of Belgrade, Faculty of Civil Engineering: 3DNet Users Manual

426