KHO TNG PHT PHAP

vi

Khoa hc
v

T-kheo Pani Gii Php

KHO TNG PHT PHAP

vi

Khoa hc
v

Th gii siu hnh

T-kheo Pani Gii Php

C PHT DY
-- Ny cc T-kheo, Ta tuyn b rng s
tn cng th gii khng th bit, khng th
thy, khng th t c bng cch i n
tn cng th gii. Ta cng khng tuyn b
rng, ny cc T-kheo, s chm dt au kh
c th lm c bng cch t n s tn
cng th gii (Bi kinh Th Gii Dc Cng
c, S.iv,93)
-- Ny Hin gi, Ta tuyn b rng: "Ti
ch no khng b sanh, khng b gi, khng b
cht, khng c t b (i ny), khng c sanh
khi (i khc), khng c th i n thy,
bit, t n ch tn cng ca th gii.
Nhng ny Hin gi, trong ci thn di
my tc ny, vi nhng tng, nhng t duy
ca n, Ta tuyn b v th gii, v th gii
tp khi, v th gii on dit, v con ng
a n th gii on dit (Kinh Rohitassa,
Tng Chi 1, Chng 4, Phm Rohitassa)

Nikya v khoa hc

Nikya v khoa hc
1. Kinh Khi Th Nhn Bn v Big Bang
Ngy nay l thuyt Big Bang c cc
nh chuyn mn tha nhn nh mt s kin khoa
hc ng tin cy gii thch v s hnh thnh
ca v tr. Lc u, theo l thuyt ny, c th
hnh dung nm na th gii ban s ch l mt
im c bit c khi lng vt cht cc ln b
nn p m thnh. Khi nhn duyn hi , d im
(singularity) y bng v nh mt qu bom bi,
phng thch hng t t khi vt cht khp bn
phng tri; v t y hnh thnh nn v tr vi
cc hnh tinh.
Sau ny mt s nh khoa hc khc li cho
rng khi nguyn ca v tr khng c s bng
n, m ch l mt im cc nng v m c, sau
gin n dn v lnh i ging nh mt qu
bng nh trng ln dn vi cc vt th trong ,

Nikya v khoa hc
ri hnh thnh nn v tr hin nay. y l
thuyt Big Bang ch c th c din gii n
gin nh vy v s kin khoa hc ny vn cn
tn ti nhiu cu hi cha c tr li.
Nhng d theo quan nim no th trong ci
d im c bit y vn cha c thi gian, khng
gian, nh sng; v tt nhin cng chng c con
ngi. Bi l lc y tri t, mt trng, mt tri
v cc chm sao cng cha xut hin. Tt c ch
ton mt mu en, en n khng th nhn
thy bng con mt tht.
C nh khoa hc cn chng minh rng d
im u tin y pht trin trong trng thi siu
lng nng v m c. Cn c theo y c th
hnh dung n gin ci ni ban s ca v tr ch
l mt th gii ton nc en sm thm u mt
m.
l nhng kin thc c bn v v tr c
ph bin rng ri v c nhiu ngi bit n.
Th nhng, nhiu ngi khng bit rng, t
hn hai ngn nm trm nm trc, c Pht
ni n iu ny v cn ni rt r. Tht vy,
trong bi kinh Khi Th Nhn Bn, bi kinh
gii thch v s hnh thnh th gii v con ngi,
6

Nikya v khoa hc
ng A La Hn, Th Gian Gii m t rt c
th cho Vseha, mt B-la-mn:
11. Ny Vseha, lc by gi, vn vt tr
thnh mt th gii ton nc en sm, mt mu
en khin mt phi m. Mt trng, mt tri
khng hin ra; sao v chm sao khng hin ra;
khng c ngy m; khng c thng v na
thng; khng c nm v thi tit; khng c n
b n ng. Cc loi hu tnh ch c xem l
loi hu tnh m thi.
Ny Vseha, i vi cc loi hu tnh y,
sau mt thi gian rt lu, v t tan ra trong
nc. Nh bt ni ln trn mt cho sa nng
ang ngui dn, cng vy t hin ra. t ny
c mu sc, c hng v c v. Mu sc ca t
ging nh h hay thun ty nh t, v ca t
nh mt ong thun tnh (Kinh s 27, Trng B
2 = [So.51.11] (1))
Vo ci thu ti tm m mt y, con ngi
cha c, th vt cha c, thm ch ngay c nhng
(1) Cc k hiu trong ngoc vung [] l cc trch dn
tng ng theo h thng Chn Tng Thnh Kinh. Cc
trch dn t Kinh Nikya theo bn dch Vit ca Trng
lo Thch Minh Chu
7

Nikya v khoa hc
sinh vt n bo ti s cng cha c, nu c
chng th cc loi hu tnh ch c xem l loi
hu tnh m thi. ri nh s trng n ca
v tr lng (hay s lm pht ca khi siu lng
y?) mi hnh thnh v s cc ngi sao v tri
t, y cng chnh l hnh nh ca v t tan ra
trong nc.
Trong tin trnh , tri t cng ch l mt
trong mun vn hnh tinh nng bng c ngui
dn vi lp v b mt bn ngoi nh bt ni ln
trn mt cho sa nng ang ngui dn, cng
vy t hin ra.
Tuy vy, c th c ai phn nn v sao li
ni t c hng v c v, th v ca t
nh mt ong thun tnh? Mun hiu iu ny li
phi vn dng nhng kin thc khoa hc gii
thch. Nh c bit, con ngi ch mi gp mt
trn tri t cch nay khong triu nm y thi,
trc c cc sinh vt khc, v theo thuyt
tin ho, cc chng sinh trong thi ti c xa y
mi ch l cc sinh vt n bo, a bo, nhuyn
th, gip xc.
Cc sinh vt y phi sng trong t, n cc
cht dinh dng trong t th i vi cc loi
8

Nikya v khoa hc
hu tnh y phi thy t c hng v c v v
v ca t nh mt ong thun tnh ch lm sao
khc c. l cha ni n chuyn mt s
sinh vt tin ho vt tri, cho nn t trong
ci th gii khin mt phi m kia, chng c
thm nhng ca s tm hn chim ngng
c c mu sc ca t, ngay cho d mi ch
thy t cp n gin ging nh h hay
thun ty nh t.
Ai cn cha tin t hn hai ngn nm trm
nm trc c nhng hiu bit v s tin ho
ca cc loi hu tnh, h hy c trn c bi kinh
Khi Th Nhn Bn thy r hn. Nhng cn
ni trc, ngay cho d qu v c vn dng nhng
kin thc thi i tm hiu, qu v vn phi
gi tm cho thanh tnh, nghin ngm t duy k
lng, may ra mi hiu c nhng ngha thm
su t nhng li Pht dy. Khoa hc chn chnh
cn khng phi dnh cho cc cng t, cng
nng thch ci nga, xem hoa; hung h l
kinh tng Nikya.
Hy lng nghe thm mt on kinh trong
Khi Th Nhn Bn bit Bc A La Hn
Chnh ng Chnh Gic t hn hai mi lm
th k trc tri kin nh thc: 12. Ny
9

Nikya v khoa hc
Vseha, c loi hu tnh, c tnh tham, ni:
"Ka xem, vt ny l g vy? ly ngn tay nm
v ca t. Khi ly ngn tay nm v ca t, v y
thm vo thn v tham i khi ln.
Ny Vseha, cc loi hu tnh khc, theo
gng hu tnh kia, ly ngn tay nm v ca t.
Khi ly ngn tay nm v ca t, v y thm vo
thn v tham i khi ln. Ri cc hu tnh kia bt
u thng thc v ca t, bng cch b tng
cc t vi bn tay nh ca h, thi nh sng
ca h bin mt.
Khi nh sng ca h bin mt, mt trng mt
tri hin ra. Khi mt trng, mt tri hin ra, th
sao v chm sao hin ra. Khi sao v chm sao
hin ra, ngy v m hin ra, khi ngy v m
hin ra, th na thng v thng hin ra. Khi na
thng v thng hin ra, thi tit v nm hin ra.
Nh vy, ny Vseha, th gii ny bt u
thnh tr li. (Sd = [So.51.12])
Mt nh hi sinh vt hc c n on nh
sng ca h bin mt c th lin tng ti cc
loi sinh vt t pht sng di lng bin su tm
ti, v cng theo c sinh vt hc, hn t tin ca
nhng hu tnh ny cng tng phi n t,
10

Nikya v khoa hc
phi b tng cc t vi bn tay nh ca h
y nh nhng con d trng xe ct bin ng.
Cng theo quy lut tin ho (hay dit chng
v tham i?), cc loi c sinh vt phi thay nhau
bin mt, nhng ch cho cc sinh vt cao cp
hn, thch nghi vi mi trng tt hn, v th l
con ngi c mt.
Ch khi con ngi c t duy v c ngn ng
xut hin, lc y nhng khi nim mt trng,
mt tri mi hin ra, sao v chm sao mi
hin ra; ngy v m, na thng v thng,
thi tit v nm mi theo nhau ln lt ra i.
C ngi c n on th gii ny bt u
thnh tr li c th git mnh ny sinh cu hi:
khng l th gii ny trc b hoi dit
ri gi y n ti sinh tr li? Nu iu ny l
thc, vy trc khi xy ra Big Bang ca th gii
hin ti, hn c mt Big Bang cha, thm ch
mt Big Bang ng?
Tuy vy, c kin ph nhn ngay thc
mc ny khi cho rng trong ci ni nc en
sm y khng c thi gian v khng gian, v th

11

Nikya v khoa hc
cng khng c chuyn trc hay sau, sanh hay
dit.
Vic chng minh chp nhn hay ph nhn
tin s ca Big Bang l chuyn ca cc nh hc
gi. Nhng i vi nhng ngi hc Pht phi
ghi nh rng, khi ng Nh Lai A La Hn ni
r i vi cc loi hu tnh y, sau mt thi gian
rt lu, v t tan ra trong nc; iu ny c
ngha l thi gian v khng gian ch i vi
cc loi hu tnh chng ta m thi.
V vy, ngay cho d trong ci nc en sm
y, con ngi hu tnh khng c, thi gian khng gian theo hiu bit ca con ngi khng
c, th nhng khng th v th bt Tc Mng
Minh, Thin Nhn Minh, Lu Tn Minh ca ch
Pht theo y cng khng c, thi gian v khng
gian hiu theo tr tu ca cc ng A La Hn
Chnh ng Gic cng khng c. Khng c Pht
nhn v tr tu ca Tam Minh thi lm sao hai
mi lm th k trc li din t c lch s th
gian cng vi cc sanh loi ng y nh vy?
Nhng bc Tam Minh A La Hn u phi ch
c bit v lch s th gian cng vi cc sanh loi
khng thi, Ngi cn bit v khi nguyn th
12

Nikya v khoa hc
gii v bit nhiu hn th na, nhng Ngi
khng chp trc vo m nhm n s an tnh
gii thot khng c li lm:
- Ny Bhaggava, Ta bit v khi nguyn
th gii, Ta cn bit hn th na. V khi Ta bit
nh vy, Ta khng c chp trc. V khng c
chp trc, Ta t thn thu hiu c s an tnh
y; chnh nh chng ng s an tnh ny m Nh
Lai khng ri vo lm li. (K.Ba-l, TrB2, s
24 = [So.50])
Chnh v th nn trong on kinh trc ,
c Th Tn khin trch nng n
Sunakkhatta, k qu am m thn thng v khi
nguyn th gii n qun mt ngha thit
thc m chnh php hng n:
- Ny Sunakkhatta, khi nguyn ca th
gii c gii thch hay khng gii thch, mc ch
ca Th Tn thuyt ging Chnh php l a
ngi thc hnh n ch tn dit kh au. Ny
Sunakkhatta, nh vy thi gii thch v khi
nguyn th gii c ch li g cho Ngi? Ny k
ngu kia, hy thy s li lm ca Ngi nh vy
l th no! (Sd)

13

Nikya v khoa hc
V v bit nhiu hn th na, cho nn trc
sau ng Nh Lai ch dy iu quan trng
hn na m mi ngi con Pht cn phi ghi nh
thc hnh thot kh: V th, ny cc Tkheo, l s lun hi ny. im bt u khng
th nu r i vi chng sanh b v minh che
y, b kht i tri buc. Cho n nh vy, ny
cc T-kheo, l va cc ng nhm chn,
l va cc ng t b, l va cc ng
gii thot i vi tt c cc hnh (Bi kinh
Nc Mt, (S.ii,179) = [I.12.3])
Chnh v im bt u khng th nu r khi
cn b v minh che y, b kht i tri buc, v
vy mun bit khi nguyn ca bt u nh th
no, tt hn ht cc Pht t hy ph v v minh
trc, thot khi kht i trc, nhm thot khi
kh au trong sanh t trc; thay v c i tranh
lun chuyn v tr ny c hay khng c trc v
sau, sanh v dit ri ri vo chp trc, li
lm.
Nhng ngay cho d c nh khoa hc no
chng minh c rng, trong dng v th lun
hi y v tr hin nay c trc c sau, c sanh
c dit chng na, th i vi nhng ngi th tr
kinh Nikya cng xem nh chuyn xa nh tri
14

Nikya v khoa hc
t, khng c g l l. V sao? V on kinh s
10 trc hai on trch dn ca bi kinh Khi
Th Nhn Bn trn nu r th gii hin nay
cng ch l s chuyn thnh t mt th gii
chuyn hoi trc .
10. Ny Vseha, c mt thi n mt giai
on no , sau mt thi hn rt lu, th gii
ny chuyn hoi. Trong khi th gii chuyn
hoi, cc loi hu tnh phn ln sanh qua ci
Abhassara (Quang m thin). ti y, nhng
loi chng sanh ny do sanh, nui sng bng
h, t chiu ho quang, phi hnh trn h khng,
sng trong s quang vinh, v sng nh vy mt
thi gian kh di.
Ny Vseha, c mt thi n mt giai on
no , sau mt thi hn rt lu, th gii ny
chuyn thnh. Trong khi th gii ny chuyn
thnh, mt s ln chng sanh t Quang m thin
thc sanh qua ti y. Nhng chng sanh ny do
sanh, nui sng bng h, t chiu ho quang,
phi hnh trn h khng, sng trong s quang
vinh v sng nh vy mt thi gian kh di
(Sd = [So.51.10])

15

Nikya v khoa hc
Vic xc nh ci Quang m Thin u
trong v tr ny, hy dnh cho cc nh khoa
hc, nhng ngi thch khm ph nhng b mt
ring t ca To Ha. Cn i vi nhng ngi
con Pht phi tu tri rng, ngay cho d th gii
ny c hu hoi chng na, th vng sanh t lun
hi vn khng chm dt chng no h vn cn
to nghip.
thc c iu ny, mi ngi hy n lc
lm lnh lnh c, to lp cng c tin tu thot
vng kh ly ngay trong kip sng ny.
Cn trc mt, hy th hnh dung, mt nh
khoa hc c sanh ra t mun ca cha m,
ng ang p chuyn my bay phi hnh trn h
khng n d mt hi ngh. ng cng cm thy
rt t ho hoan h v nhng thnh tu ca tr tu
con ngi, v khi c ti on kinh trn, di
nh n hunh quang chiu sng, hn nh khoa
hc cng tu tri c th no l nui sng bng
h, t chiu ho quang, th no l sng trong
s quang vinh ca mnh.
T y ng c th hnh dung mt kch bn
khc: v tr ny n mt lc no cng phi
gi ci, cc hnh tinh s khng cn i li nhanh
16

Nikya v khoa hc
nhn nh trc, lc y nhng l en (black
holes) tham lam hn, nut cc hnh tinh khc
nhiu hn chng tr thnh ln hn theo kiu
c ln nut c b. ri n lt chnh cc con
c ln li nut nhau khin cho th gii ny phi
co rt li, v sau ht con c ln cui cng bin
thnh mt l en siu hng vi mt mu en
khin mt phi m.
V ri khi nhn duyn hi , ci ti en y
li bng v nh mt tri bng nc b nn mnh.
C th v tr ny d c k diu n u chng
na cng khng thot khi c quy lut mun
i ca cc tin trnh sanh - tr - hoi - dit.
Nhng ai khng ng vi kch bn trn
mun tranh ci, l chuyn ca cc nh hc gi.
Cn i vi ngi th tr kinh Nikya, ngay cho
d c nh khoa hc chng minh c kch bn
trn l c thc chng na, th cng trnh ny cng
chng c g mi l.
Bi, trong Kinh v Lut Pli cp 1, bc Tam
Minh Th Gian Gii nhc i nhc li bit bao
ln rng phm cc php c sanh th phi c
dit; v th theo quy lut duyn sanh - duyn
dit, sau mt thi hn rt lu v tr ny c phi
17

Nikya v khoa hc
ti hi chuyn hoi, u, cng ch l chuyn
ca hai ch V THNG.
C khc chng, ngi th tr kinh Nikya
phi lun ghi nh mt iu quan trng hn na
m c Pht nhiu ln nhc nh, l phi
hiu nhng g cn hiu, phi bit nhng g cn
bit.
Phi hiu nhng g? Hiu rng v tr v c
bn thn mi ngi u v thng. Ci g v
thng ci y nm trong kh. M kh th mt
ngi c tr thc s phi bit thm nhng iu
cn phi bit.
Phi bit nhng g? Phi bit cho ng, bit
cho chnh xc con ng i ti on dit nhng
kh au.
mi chnh l nhng iu quan trng, c
ngha thit thc hin ti m mt ngi c tr cn
phi hiu bit, t ra, tui th trm nm ca h
khng tr thnh chui thng ngy mn mi, hoc
nh mt ci chp mt v ngha, hoc ch l mt
sat-na tng tc lun hi trong dng i 14 t
nm ca ci th gii ang quay cung hn lon
ny.

18

Nikya v khoa hc
2. Kinh Nikya v v tr
Nh cc nh thin vn m t, tri t con
ngi ang sng ch l mt hnh tinh trong Thi
Dng H. Thi Dng H cng ch l mt c
o nh ca mt Thin H (galaxy) vi hng t
ngi sao. V trong v tr bao la li c ti hng t
cc Thin H khc vi mun hnh mun v. Cc
Thin H ny kt hp vi nhau to thnh mt
Chm Thin h (galactic cluster). Cc Chm
Thin h li kt hp vi cc Chm Thin h khc
to nn Siu Thin h (metagalaxy).
Tht khng th tng tng ni v tr bao la
nhng no, nhng li cng khng th tng
tng c hnh nh ca v tr hin i y
xut hin rt r rng trong Kinh Tng Chi ca
Pht gio t hn hai mi lm th k trc. Di
y l bc nh v tr c bc A La Hn Chnh
ng Gic m t mt cch c th:
Ny cc T-kheo, xa cho n mt trng,
mt tri di chuyn, xoay chuyn, chi sng cc
phng, cho n nh vy l ngn th gii.
Trong ngn th gii y, c 1.000 mt trng, c
1000 mt tri, c 1000 vua ni Sineru, c 1000
ci Dim ph , 1000 Ty ngu Ha chu, 1000
19

Nikya v khoa hc
Bc-cu-l-chu, 1000 ng thng Thn chu,
4000 bin ln, 4000 i vng, 1000 Bn i
Thin vng, 1000 Tam thp tam thin, 1000
D-ma-thin, 1000 u-sut thin, 1000 Ha
lc thin, 1000 Tha ha T ti thin, 1000 Phm
Thin gii (Kinh Ngi Kosal, Tng Chi tp
4, Chng 10, Phm Ln, s 29 = [I.10.29.2])
Tt nhin s chng c ai thc mc theo kiu
bi lng tm vt, vn vo ti sao ch c mt
ngn mt trng, mt ngn mt tri, mt ngn vua
ni Sineru... m khng l t t hnh tinh nh hin
nay. Mt em hc sinh trung hc thi nay cng
hiu: ngn th gii c cha hng ngn mt trng,
hng ngn mt tri cng ni ln ngha hng
t ri. V li, cch nay hn hai mi lm th k,
trnh ton hc con ngi khng c nh by
gi, ni con s hng t, e nhiu ngi khng
kham ni li sanh ra chng i, li u cha thy
ch thy phin.
iu ng thc mc chnh l ch v sao
trong hng ngn th gii y vi hng ngn mt
trng, mt tri, li c 1000 ni cha Sineru (Tudi) cng 4000 bin ln? Tr li: Hnh nh ny
chng t c A La Hn Minh Hnh Tc thy
r hng ngn mt trng, mt tri cng v s cc
20

Nikya v khoa hc
hnh tinh ang xoay chuyn chi sng mun
phng kia cng bao la rng ln vi hng ngn
ni Tu-di hng v, vi hng ngn bin ln nh
chnh tri t ny, ch khng phi ch nh hai ci
bnh pie b nh cng mun vn ht ng
lng lnh trn ci mm tri to tng nh cp mt
phm phu con ngi thng thy.
Hn th na, iu ng lu l con s bin
ln gp bn ln con s ni ln. Ti sao nh th?
S bin ln, ni ln trong v tr v bin ln,
ni ln trn tri t ny c s tng ng g
chng? Ai mun gii nghi iu ny, hy so li
cc s liu m t b mt ca tri t s bit. y
chnh l t l tng ng gia i dng v lc
a ca qu t, vi ba phn t l din tch mt
nc v mt phn t cn li l din tch ni cao,
ng bng.
V th, ci bn lai din mc ca tri t thc
ra l mt tri nc, v ch nh vy n mi l
mt hnh tinh xanh l tng cho cc sanh loi
tn ti v tin ho. iu ny c ngha: nu c mt
hnh tinh no khc c s sng cao cp, hn n
cng phi c c t l tm c nh mt ngn

21

Nikya v khoa hc
ni ln, bn ngn bin to tng ng nh tri
nc ny (2)
Cc nh khoa hc ang di mt tm kim
trong v tr cc hnh tinh c s sng ging nh
tri bin ca con ngi. Cho d h c tm ra th
i vi nhng ngi th tr kinh Nikya cng
khng c g ngc nhin. Bi l, vi con s 4000
bin ln, ch t cng cho nhng ngi hc Pht
ci quyn bnh tm ch n cc nh thin vn
hc tip tc pht hin thm nhiu nhng
Waterworld (th gii nc) trong ci v tr bao
la ny.
Mt chi tit ng k khc cng cn phi nhc
n, l c A La Hn Chnh ng Gic dng
hai ng t di chuyn, xoay chuyn khng phi
l tha, v ch c nh vy mi din t y cc
hnh tinh va di chuyn theo qu o ca chng,
ng thi cng t xoay chuyn quanh mnh,
ging nh tri t va quay quanh mt tri va
t xoay chuyn quanh trc ca n vy.
(2) Theo cch qun ni php, ngoi php, ni ngoi php
ca o Pht, mt khi nim trong kinh Nikya c th
hiu theo nhiu ngha khc nhau tu theo tng h thng,
tng hon cnh.
22

Nikya v khoa hc
Li na, khi ni di chuyn, xoay chuyn,
chi sng cc phng iu ny c ngha s vn
chuyn v chiu sng ca mun vn mt trng,
mt tri trong mt khng gian a chiu, nhiu
phng x, ch khng phi ch l nhng v tinh
t chy di v pht sng t ng sang ty trn ci
vm trn trn tra p trn mt t m my mi
th k sau nhiu ngi vn cn lm tng.
R rng, ch vi by nhiu thi cng thy
li ca bc A La Hn Chnh ng Gic vt
xa khi thi gian v khng gian ca con ngi
trn tc n nh th no. Ai cn hoi nghi
cha chu tin ? Th y, bi kinh Abhibh
khc ha h thng ca v tr cn r rng hn, c
th hn na, hon ton khng khc g vi thin
vn hc ngy ny:
-- Xa cho n mt trng, mt tri chy
trong qu o ca chng v chi sng khp bn
phng vi nh sng ca chng, xa nh vy l
mt ngn th gii. Trong y c mt ngn mt
trng, mt ngn mt tri, mt ngn ni Sineru
(Tu-di), mt ngn Jambudta (Dim-ph-),
mt ngn Aparagoyn (Ty ngu ha chu),
mt ngn Uttarakur (Bc-cu-l chu), mt
ngn Pubbavideh (ng thng thn chu), bn
23

Nikya v khoa hc
ngn bin ln, bn ngn i vng, 1000 ci tri
Bn thin vng, 1000 ci tri ba mi ba, 1000
D-ma thin, 1000 Tusit (u-sut thin), 1000
Ha Lc thin, 1000 Tha Ha T ti thin, 1000
Phm Thin.
Ny nanda, y gi l mt tiu thin th
gii. Ny nanda, cho n 1000 ln mt tiu
thin th gii, c gi l, ny nanda, ba i
thin th gii.
Ny nanda, Nh Lai c th lm cho ting
mnh nghe xa cho n ba ngn i thin th
gii hay xa hn na nu mun (Tng Chi 1,
Chng 3, Phm nanda, kinh s 80 =
[I.3.72.3]).
n y qu r chuyn con s hng t cc
hnh tinh ang quay cung trong ci v tr ny:
1000 ln mt tiu thin th gii vi hng ngn
n v chnh l con s hng t ch cn g na.
Con ngi thi xa nhn ln bu tri ch thy mt
gii sng Ngn hay Milky Way vi li ti nhng
nh sao, cn ng A La Hn Th Gian Gii li
thy chng thnh tng h thng trong tng h
thng y nh cc nh thin vn ngy nay vi s
tr gip ca knh vin vng.
24

Nikya v khoa hc
Mt ngn th gii chnh l mt Thin h
(galaxy), mt Tiu thin th gii chnh l mt
Chm Thin h (galactic cluster) v mt i
thin th gii chnh l mt Siu thin h
(metagalaxy). Ch by nhiu thi cng cho thy
Pht nhn ca Bc A La Hn Chnh ng Gic
thu sut c tri t ny, c v tr ny, v cn
diu dng hn c vn ln knh thin vn Hubble
hin i nht hin nay.
Tht khng ni qu! Trong on kinh trn
c nhn mnh Xa cho n... chi sng khp
bn phng vi nh sng ca chng, xa nh
vy..., din t ci khong khng bao la m ch
c con ngi ngy nay, vi phng php o
khong cch bng vn tc nh sng, mi c th
hnh dung ra c mt ch xa ca c Pht
thc s xa n nh th no. (3)
Cho nn, nhng ngi con Pht mun trnh
sa a vo nhng ci gii lm lc, h cn phi
tr v ng vi ngun ci, cn phi thn trng
vi tng cu, tng ch trong Kinh v Lut Pli
nguyn thy, ng nh li bc A La Hn Chnh
(3) Mi giy nh sng vt qua khong 300.000 cy s.
chiu sut v tr qun st c, nh sng phi mt 93
t nm.
25

Nikya v khoa hc
Bin Tri cn dn: mi mi ch, mi mi cu,
cn phi c hc hi k lng v em so snh
vi Kinh, em i chiu vi Lut (i Bt Nit
Bn, Trng B 1, s 16, tr.618 = [Ab.7.118]).
Nhng mi mi ch, mi mi cu ca bc
A La Hn Chnh ng Gic u phi ch c b
hp trn qu t ny, v trong ci v tr bao la
kia Nh Lai c th lm cho ting mnh nghe xa
cho n ba ngn i thin th gii hay xa hn
na nu mun.
Hn, Diu Php ca Bc A La Hn Thin
Nhn S khng phi ch dy ring cho con ngi
trn tri t ny. Bi, u c sanh th phi c
dit, u c sanh dit th c kh au ca
gi v cht; v u c kh au ca gi v cht,
Pht Php vn c nguyn gi tr nh mt
diu php dit kh.
Vn l ng iu Ng Trng Phu c
mun hay khng; v nhng o sen sanh dit
trong v tr kia c phc duyn vn ln khi
mt nc, tr thnh nhng bc Trng phu
Thanh Vn xng ng c nghe Diu Php ca
Ngi m thi!

26

Nikya v khoa hc
Vo ci thu mi ngi u tin rng v thn
Mt Tri cn b qu ma nhai nut, phi bin
thnh ti m trong nhng lc nht thc; cn
nhng m thiu vng ch Hng, con ngi ch
bit dng nn uc soi ng, trng xa vi chc
mt khng cn nhn thy g, y vy m mt
bc Thin Th li dm thuyt gio xa n nh
th, trong khi quanh ngi cng c bit bao Ma
vng lun tm cch chng i m hi, th
nhng Ngi vn c th lm cho ting mnh vang
xa hn c ba ngn i thin th gii, qua
thy uy lc ca bc A La Hn Chnh ng Gic
siu vit n nh th no!
Nhn ni chuyn v Thi Dng H cng
phi nhc n bi kinh Mt Tri, Tng Chi tp
3, chng 7, s 62 = [I.7.62]). Trong bi kinh ny
c Chnh Bin Tri c ni n s xut hin ln
lt thm su mt tri gy ra kh hn khc lit
cho tri t. Thm ch khi mt tri th by xut
hin, tri t b nung chy thiu hy hon ton,
n tro v l en cng khng cn tm thy.
Tri t hin nay ch c mt Mt tri phi
nhiu phen nng st, c thm su mt tri thi
phi sng lm sao? Nhiu ngi mi nghe qua
tri t c ti by mt tri c th git mnh phn
27

Nikya v khoa hc
vn sng st, nhng hiu ra ri, e cn phi sng
st nhiu hn.
Tht vy, theo cc nh Thin th hc, Mt
tri (the Sun) ca Thi Dng H s trng n
dn, kch thc ca n c th t n gp 250 ln
hin ti, ti mc ln hn c qu o ca tri t
hin nay. Hn nhin, lc ny mt tri c th nut
chng c c tri t v nung chy tri t
hon ton.
Nh vy, c th xem su mt tri xut hin
ln lt trong bi kinh Mt Tri cng chnh l
su giai on trng n khc nhau ca Mt tri
hin nay; v tng ng vi tng kch thc
trng n y, tri t s b thiu t mi lc mt
d di hn cho n khi n b thiu hoi hon
ton.
Mt vin cnh nh vy ch c cc nh khoa
hc thi nay mi tnh ra c, th nhng qu v
khoan vi ngh rng mnh l nhng ngi u
tin bit c s tht ny. K diu thay, t hn
hai ngn nm trm nm trc, bi kinh Mt Tri
m t qu trnh ny r rng n tng giai on.

28

Nikya v khoa hc
Nhng ai quan tm mun tm hiu, h hy tr
ngc v qu kh, cng vi cc T-kheo Thanh
Vn thi Pht, phng tm mt n c t nm sau
xem nhng hnh nh cui i ca tri t:
Ny cc T-kheo, ri c mt thi, sau mt
thi gian rt di, mt tri th by hin ra. Ny
cc T-kheo, khi mt tri th by hin ra, tri t
ln ny v ni cha Sineru bc chy, rc chy,
tr thnh mt mn la.
V khi qu t ln ny v ni cha Sineru
chy ln, chy rc ln ngn la do gi thi
bc cao n Phm Thin gii. Cc chp ngn
ca ni Sineru, cao n mt, hai, ba, bn, nm
trm do tun, khi b chy ln, chy rc ln, b
c khi la to ln ph hoi v chinh phc, lin
sp xung.
Sau khi qu t ln v ni Sineru b chy
ln, chy rc ln, khng tm thy tro v l en.
V nh, ny cc T-kheo, khi b v du c
chy , c chy rc ln, khng tm thy tro
v l en. Cng vy, ny cc T-kheo, khi qu
t ln ny v ni cha Sineru b chy ln,
chy rc ln, khng tm thy tro v l en
(Sd).
29

Nikya v khoa hc
Th y, mt khi v thng chm n th
khng phi ch c dy ni cha Sineru Himalayas m c tri t v i ca con ngi
cng b tiu hy hon ton, thm ch n tro v
l en cng chng cn. Nhng ai mun bit Mt
tri bc t M t qua tng giai on nh th
no, hy xem trn bi kinh Mt Tri trong tng
Tng Chi s r.
T xa cho n nay, nu khng bit n
nhng tri thc khoa hc hin i v Mt tri,
khng ai c th ngh ra ch ng ni g n
chuyn tin ni c tri mnh t li c lc khn
cng n nh vy.
Th nhng ngoi tr c A La Hn, cc Tkheo Thanh Vn, cc nh khoa hc v c nhng
ngi c chng kin, ch c nhng v ny
mi dm tin chuyn tri t v i dng y
nhng ri cui cng cng phi tr v vi h
khng:
y, ny cc T-kheo, ai l ngi c th
ngh rng, ai l ngi c th tin rng: "Qu t
ny v ni cha Sineru s b t chy, s b hy
hoi, s khng cn tn ti na, tr nhng
ngi c chng kin. (Sd)
30

Nikya v khoa hc
Nhng ngi c chng kin l ai
trong khi tri t b nung chy ra nh th? H l
cc hu du may mn ca loi ngi tm c
ni mi? Hay cc loi hu tnh ti y c ti
sanh lm ngi qua mt hnh tinh khc? Hay cc
ch Thin trn cc tng tri? Hay nhng v c
Thin nhn thng? Hay cc Alien - ngi ngoi
tri t?
Nhng thi, ai cn thc mc, hy c trn
c bi kinh hiu r v sao ng A La Hn
Chnh Bin Tri phi tit l thin c, phi
nhc n chuyn trn tri, phi ni n thi
lu xa y. Hiu ra iu ny mi ng phi git
mnh. Khng bit git mnh trc nhng iu
ng phi hiu, cho ba ngn la tham-sn-si
thiu t mi ngy, d c thng thi thu sut
tm vn bn ngn chuyn th s Ta B, ng
trch chi th gian vn cn l b kh!
Chuyn Thi Dng H n y , hy
tr li a cu v quay v vi hin ti bit cc
nh khoa hc ca chng ta ang lm g, v cc
T-kheo Thanh Vn t Pht phi t b th tc
v iu g.

31

Nikya v khoa hc
Hin nay c nhiu nh khoa hc ang giam
mnh trong cc phng th nghim nhm c gng
khm ph nhng b n ca t nhin. Nhiu ni
ang s dng nhng thit b hin i nht di
mt n tn cng ca th gii. C ni sn sng
chi hng t tin cho nhng chng trnh nghin
cu khng gian vi nhiu mc ch khc nhau.
Tht vn minh bit bao! Tht tin b v cng!
Nhng cng tht ng tic lm thay! Bi,
hnh nh, v qu am m vi nhng chuyn trn
tri m ngi ta qun i nhng cng vic nhn
o cp bch ngay trn mt t. Chnh ti ni
y, mi ngy c hng chc ngn tr em phi
cht v i, hng trm triu em khc phi sng
ly lt v bnh tt, thiu thuc men. Nhiu ni
cn hng triu gia nh mi ba n ch cn thm
c vi ng tin l thi cng trnh c suy
dinh dng, cha c ui m.
Cha ht, khn kh hn, c vi nh tr thc
mi ch bit r trn Cung Trng khng c ch
Hng, di t su khng c a ngc, th l lin
quay li khinh mit tr c ca ngi xa, vnh
vo coi thng c o l nhn qu, tiu ph bit
bao nhiu tin bc bin khoa hc thnh nhng
v kh kinh hn tn hi con ngi!
32

Nikya v khoa hc
Trong khi , cc T-kheo Thanh Vn t
Pht cng s hi s v minh ngu si lm li. H
cng s hi s v cm trc ni au ca ng
loi v c mun loi, nn nhc nh nhau theo li
dy ca bc o S, gng thc hnh c hnh
T Bi cng ba php Gii - nh - Tu. H bo
nhau noi gng cc bc A La Hn, m bnh bt
kht thc gieo duyn.
Cc T-kheo Thanh Vn ch l nhng v kht
s bnh thng, cho nn h khng c kiu mn
i ng vi mt ai, nhng h cng khng phi
xu h ti mn trc mt ngi no. Bi, h cng
ang phi khp mnh c tr bit c n lc khm
ph nhng b n ca mt th gii khc, cng ang
vn dng mt h thng tinh vi nht di mt
n tn cng ca mt v tr khc vi nhng mc
tiu khc.
B n y l g? Mc tiu y l g? l b n
ca th gii kh au v mc tiu i n on dit
nhng kh au. Bi l, mt bc A La Hn Chnh
ng Gic ca hai mi lm th k trc thy
nh vy, bit nh vy v tuyn b nh vy:
-- Ny cc T-kheo, Ta tuyn b rng s tn
cng th gii khng th bit, khng th thy,
33

Nikya v khoa hc
khng th t c bng cch i n tn cng
th gii. Ta cng khng tuyn b rng, ny cc
T-kheo, s chm dt au kh c th lm c
bng cch t n s tn cng th gii (Bi
kinh Th Gii Dc Cng c, S.iv,93 =
[Ve.8.115])
Mt hc gi, vi kin thc khoa hc ph
thng, c th hnh dung c ranh gii 93 t nm
nh sng ca ci v tr ny mnh mng thm
thm n nh th no so vi tui th trm nm
ca mt kip ngi cng cc con tu v tr c
vn tc lt bt m h ang c, nh vy c th tin
li Thin t Rohitassa trong kinh Tng Chi.
V thin thn ny trong mt tin kip tng
l n s, c thn thng mi bc chn nhanh nh
tn bn v vt xa c i dng. Nhng ri cui
cng v n s c i thn lc y phi cht dc
ng trn hnh trnh i tm kim tn cng ca
th gii. Sau Thin t Rohitassa c Bc
A La Hn Chnh ng Gic, v Thy Tri Ngi
ch dy:
- Ny Hin gi, Ta tuyn b rng: "Ti ch
no khng b sanh, khng b gi, khng b cht,
khng c t b (i ny), khng c sanh khi
34

Nikya v khoa hc
(i khc), khng c th i n thy, bit,
t n ch tn cng ca th gii. ...
Nhng ny Hin gi, trong ci thn di
my tc ny, vi nhng tng, nhng t duy
ca n, Ta tuyn b v th gii, v th gii tp
khi, v th gii on dit, v con ng a
n th gii on dit
Vi i, khng bao gi,
t tn cng th gii.
Nu khng, khng t c,
Ch tn cng th gii,
Thi khng c gii thot,
Ra khi ngoi kh au.
Do vy, bc c tr,
Hiu bit r th gii,
i tn cng th gii,
Vi Phm hnh thnh tu,
Bc t c an tnh,
Bit tn cng th gii,
Khng mong cu i ny,
Khng mong cu i sau.
(Kinh Rohitassa, TC1, C4, Phm Rohitassa,
tr.643 = [I.4.45])

35

Nikya v khoa hc
Do vy, mi T-kheo Thanh Vn hy bt u
t h thng tinh vi nht l chnh bn thn mnh
gii m v th gii, v th gii tp khi, v th
gii on dit, v con ng a n th gii
on dit mi kh au, t mi bit cch gip
cho nhng ngi khc gii thot khi th gii
kh au. y mi chnh l mt v tr diu k c
ngha thit thc hin ti m mi v T-kheo
Thanh Vn t Pht cn phi c cng khm
ph.
Trong bi kinh B-la-mn (TC4, C9, s 38 =
[I.9.38]), c Th Tn ti khng nh th gii
ny l mnh mng thm thm, khng c th i
n bit c. Tuy vy, Ngi cng ch r
cho cc T-kheo cch thc c bit t n
tn cng th gii v vt khi trin phc th
gian. Nhng T-kheo no mun t n tn cng
th gii v vt khi trin phc th gian hy
c k bi kinh ny v c gng thc hnh.
Nhng truc ht, cn ghi nh: Thi gian
khng ch i mt ai, v thng khng tha bt
c ngi no, l bc hin tr phi lun tinh tn
ch c phng dt.

36

Nikya v khoa hc
3. Ti tm ca v minh hc m hn nhiu
ln ti tm ca bin c
Ny gi ni chuyn trn tri, n y nhc
vic di bin. Nh c bit, nh sng mt tri
ch chiu sng ti su khng qu 300 mt di
mt nc. Con ngi trn tri cng ch dm qun
quanh trong gii hn ny, thm ch mun ln su
di vi chc mt phi luyn tp cn thn, c
mnh lao xung nc su hn m khng c cc
thit b ln c bit chng khc no t t.
Trong khi , i dng c su trung bnh
khong 4 - 5 ngn mt, ni su nht ti vng bin
Mariana thuc Thi Bnh Dng n tn 11 km.
V th trong vc thm bin c, phn ln l nhng
ci gii ti en nh mc v trong mt thi gian
rt lu n hon ton b n i vi con ngi. Phi
mi ti nhng nm cui th k 19 vi s tin b
ca khoa hc v k thut, con ngi mi bt u
khm ph dn th gii su thm ca i dng.
Th nhng, cch nay hn hai ngn nm trm
nm, cc T-kheo Thanh Vn trong thi Pht
bit c gia th gian ny cn c nhng cnh
gii ti tm u m di bin su cng vi cc sinh
vt ang sinh sng ti , v h cn bit c
37

Nikya v khoa hc
nhiu iu hy hu khc na. Mt on kinh Hy
Hu V Tng Hu Php, thng qua li tng
thut ca ngi nanda, chng minh iu ny:
-- Bch Th Tn, con tn mt nghe, con tn
mt ghi nh t Th Tn: "Khi B-tt nhp vo
mu thai, ny nanda, khi y mt ho quang v
lng, thn diu, thng xa oai lc ca ch Thin
hin ra cng khp th gii, gm c cc th gii
trn ch Thin, th gii ca cc Ma vng v
Phm Thin v th gii di gm cc v Samn, B-la-mn, ch Thin v loi Ngi.
Cho n cc th gii gia cc th gii, ti
tm, u m khng c nn tng, nhng cnh gii
m mt trng mt tri vi i thn lc, vi i
oai lc nh vy cng khng th chiu thu,
trong nhng cnh gii y, mt ho quang v
lng, thng xa oai lc ca ch Thin hin ra.
V cc chng sanh sng ti nhng ch y nh
ho quang y mi thy nhau v ni: "Cng c
nhng chng sanh khc sng y.
V mi ngn th gii ny chuyn ng,
rung ng, chuyn ng mnh. V ho quang
v lng, thn diu, thng xa oai lc ca ch
Thin hin ra th gii. V rng, bch Th Tn,
38

Nikya v khoa hc
con th tr s vic ny, bch Th Tn, l mt hy
hu, mt v tng hu ca Th Tn (Trung B 3,
s 123 = [Ab.1.10])
D nhin cc T-kheo Thanh Vn khng th
ngh rng ci gii ti tm, u m y di lng
t, bi l di lng t l ni c nn tng ch
khng phi khng c nn tng. V li i vi
lng t m ni nhng cnh gii m mt trng
mt tri vi i thn lc, vi i oai lc nh vy
cng khng th chiu thu l iu qu tha,
khng c g hy hu. Thm na trong lng t m
ni mt ho quang v lng, thng xa oai lc
ca ch Thin hin ra li tr thnh qu vng
ng.
i vi ng Nh Lai A La Hn Chnh
ng Gic: - Ny cc T-kheo, ci g trong ton
th gii vi Thin gii, Ma gii, Phm Thin
gii, cng vi qun chng Sa-mn, B-la-mn,
ch Thin v loi Ngi, c thy, c nghe,
c cm gic, c thc tri, c t st, tt
c Ta u bit.
Ny cc T-kheo, ci g trong ton th gii
ny c thy, c nghe, c cm gic, c
thc tri, c t st, Ta c bit r nh
39

Nikya v khoa hc
sau: Tt c u c Nh Lai bit n. Nh Lai
khng c dng ng ln (Kinh Kaka, TC1,
C4, s 24, tr.594 = [I.4.24]).
Do vy, ch vi nhng kin thc khoa hc
ngy nay con ngi mi bit c th gii
gia cc th gii ti tm u m kia chnh l th
gii i dng su thm cng vi cc sinh vt
ang sinh sng ti y. y l mt cnh gii c
thc v v vy c c s tin rng nhng iu hy
hu trong bi kinh ni trn cng hon ton c
thc.
Mt s thc t mt v vua dm t b cung
vng in ngc, m bnh bt gieo duyn ho
tng ngi t trong Hong tc n c mun dn,
y l iu hy hu him c. y th m Ngi
cn soi sng c c th gii ti tm u m di
bin su, qu tht li cng hy hu hn na!
Nhng hy hu t mt bc o S c i nu
gng sng thin, lm thin; trc sau ch rn
dy con ngi n hin lnh, i x tt vi nhau,
tht cng ng cho nhng ngi c tr tn phc.
S ri vo u tr khi ngh rng qua li ni ca
ngi nanda, B-tt mun t cao bn thn

40

Nikya v khoa hc
mnh. i vi ng Th Tn A La Hn, vic thy
v bit c ci gii tm ti ca i dng, k
c nhng l en ti tm trong v tr, vn cha
phi l iu hy hu nht.
Bi l, ngay trong thi Pht, cc T-kheo
Thanh Vn t ca Ngi cng bit c c
nhng l en tht l to ln gia cc th gii
khng c trn che trong v tr.
Hn th na, h cn bit c c mt th gii
khc ti tm hn, hc m hn, kinh khng hn
m con ngi cn phi thy, cn phi soi sng,
cn phi t mnh gii thot khi n. V chnh v
th nn ng B-tt phi nu gng gio ho,
nhp thai dng hong tc ri t mnh bc xung
ngai vng, dn thn lm kht s cu thot cho
loi ngi.
Ci gii ti tm khn kh y c bc A
La Hn Minh Hnh Tc chiu ri trong bi kinh
Hc m:
... -- C mt hc m gia cc th gii
khng c trn che, to ra ti tm, to ra hc m;
y nh sng ca mt trng, mt tri, nhng

41

Nikya v khoa hc
vt c i thn lc nh vy, c i uy lc nh
vy cng khng hin ra.
c nghe ni nh vy, mt T-kheo bch
Th Tn:
-- Tht l to ln, bch Th Tn, ti tm y!
Tht l to ln, bch Th Tn, ti tm y! Bch
Th Tn, c mt ti tm no khc, cn to ln hn,
cn ng s hi hn ti tm y?
-- Ny T-kheo, c mt ti tm khc, cn to
ln hn, cn ng s hi hn ti tm y.
-- Bch Th Tn, s ti tm khc y l g, cn
to ln hn, cn ng s hi hn ti tm y?
-- Ny cc T-kheo, nhng Sa-mn hay Bla-mn no khng nh tht r bit: "y l
Kh, khng nh tht r bit: "y l Kh Tp,
khng nh tht r bit: "y l Kh Dit,
khng nh tht r bit: "y l Con ng a
n Kh dit". H hoan h vi cc hnh a n
sanh, h hoan h vi cc hnh a n gi, h
hoan h vi cc hnh a n cht, h hoan h
vi cc hnh a n su, bi, kh, u, no.

42

Nikya v khoa hc
V h hoan h vi cc hnh a n sanh...
a n gi... a n cht... a n su, bi,
kh, u, no; h to dng cc hnh a n
sanh, h to dng cc hnh a n gi... a
n cht,... do h to dng cc hnh a n
sanh... a n gi... a n cht... a n su,
bi, kh, u, no; nn h ri vo ti tm sanh,
h ri vo ti tm gi, h ri vo ti tm cht,
h ri vo ti tm su, bi, kh, u, no. H
khng liu thot khi sanh, khi gi, khi cht,
khi su, bi, kh, u, no. Ta ni rng, h
khng liu thot khi au kh.
V ny cc T-kheo, nhng Sa-mn hay Bla-mn no nh tht r bit: "y l Kh", nh
tht r bit: "y l Kh Tp, nh tht r bit:
"y l Kh Dit, nh tht r bit: "y l Con
ng a n Kh dit, h khng hoan h vi
cc hnh a n sanh... a n gi... a n
cht... a n su, bi, kh, u, no.
V h khng hoan h vi cc hnh a n
sanh... a n gi... a n cht... a n su,
bi, kh, u, no, h khng to dng cc hnh a
n sanh... a n gi... a n cht... a n
su, bi, kh, u, no. Do h khng to dng cc
hnh a n sanh... a n gi... a n
43

Nikya v khoa hc
cht... a n su, bi, kh, u, no, h khng
ri vo ti tm sanh; h khng ri vo ti tm
gi; h khng ri vo ti tm cht; h khng
ri vo ti tm su, bi, kh, u, no.
H liu thot khi sanh, khi gi, khi cht,
khi su, bi, kh, u, no. Ta ni rng, h liu
thot khi au kh.
Do vy, ny T-kheo, mt c gng cn phi
lm r bit: "y l Kh", mt c gng cn
phi lm r bit: "y l Kh Tp, mt c
gng cn phi lm r bit: "y l Kh
Dit", mt c gng cn phi lm r bit:
"y l Con ng a n Kh dit"
(S.v,454 = [Ve.4.46])
Ho ra, nhng l en khng c trn che, tht
l to ln trong v tr kia cng c Bc A La
Hn Th Gian Gii v cc t Thanh Vn ca
Ngi bit n t lu, ngay cho d y nh sng
ca mt trng, mt tri, nhng vt c i thn
lc nh vy, c i uy lc nh vy cng khng
hin ra.
Phi chng, nim t ho ca khoa hc khi
pht hin ra nhng l en b n ca th gii, gi

44

Nikya v khoa hc
y phi bin thnh ni mc cm t ti trc
nhng kh au bi nhng l en cn hc m
hn, kinh khng hn ca ti tm sanh, ti tm
gi, ti tm bnh, ti tm cht, ti tm su, bi,
kh, u, no?
Phi chng, di mt Bc A La Hn Chnh
ng Gic, khi con ngi cn chm m trong
bng m ca v minh, h cng chng khc no
cc chng sanh ang qu qung trong ti tm ca
bin c?
ng trc ci ti tm y, nhng ngi con
Pht lm sao khng trnh khi b lc ng khi
quay lng xem thng kinh tng gc Nikya, ni
cn lu gi rt nhiu nhng li khuyn gio ch
tnh nh th ny ca bc n S:
Ny cc T-kheo, iu g bc o S cn
phi lm cho cc t v hnh phc, v lng
thng tng, v lng t khi ln, cc iu y,
Ta lm cho cc Thy. Ny cc T-kheo, y
l nhng gc cy, y l nhng cn nh trng.
Ny cc T-kheo, hy tu Thin, ch c phng
dt, ch c v sau s phi hi tic. y l li
gio gii ca Ta cho cc Thy (Kinh Nikya).

45

Nikya v khoa hc
4. Hy hu trong bin ln
T hn hai ngn nm trm nm trc, trong
kinh Nikya v Lut Ptimokkha nhiu th gii
quan v nhn sinh quan c c Th Tn v
cc v Thnh Tng A La Hn l gii, ch by rt
chnh xc, n nhiu trng hp phi vn
dng nhng kin thc khoa hc ngy nay mi
hiu c. Do vy mang danh l t Pht
nhng khng coi trng Kinh - Lut Pli nguyn
thu l mt sai lm tai hi, l nguyn nhn khin
ri vo tm hoang vu mt m.
Ngi hc Pht hy c k mt vi trch lc
di y nhn thc r hn c tnh khoa hc
ca Kinh v Lut Pli chnh gc, nh vy s phi
trn trng nhiu hn Thnh ti sn v gi ny.
Trong Kinh i Bt Nit-bn, Trng B 1,
c A La Hn Chnh Bin Tri gii thch:
Ny nanda, i a ny thit lp trn nc,
nc trn gi v gi ti h khng. Ny
nanda, n thi i phong khi ln, gi ln khi
thi lm ni sng nc, v khi nc ni sng th
qu t rung ng. l nhn th nht, duyn
th nht, i a chn ng [Ab.7.74]

46

Nikya v khoa hc
Nhng Pht t no cho rng kinh Nikya l
s khai thp km, hy gii thch xem v sao thng
thng gi trn nc, nc thit lp trn mt
t, th nhng Bc A La Hn Minh Hnh Tc li
dy ngc li i a ny thit lp trn nc,
nc trn gi v gi ti h khng? V v sao
iu ny l nhn duyn khin qu t rung
ng, i a chn ng?
Nu h khng gii thch c iu ny, h
hy tm hiu cc ti liu ni v cu to ca qu
t, hoc hi cc nh a vt l nhn thu c
rut gan tri t s r. Thm ch cc nh a vt
l cn c th ch cho h vng no di lng t
c nhng dng chy ngm, nhng h nc ngm,
nhng ti du ngm, nhng ti kh ngm v c
nhng chuyn ng phc tp trong th gii ngm
theo kiu i a ny thit lp trn nc,
nc trn gi v gi ti h khng.
Cng theo nhiu ti liu m t cu trc tri
t, nhng ngi khng coi trng kinh gc c th
bit thm, bn trong i a ny c nhiu lp,
trong c nhng tng nng chy vi nhng
chuyn dch rt a dng. Dng dung nham cng
vi kh nn trong cc tng ny theo cc vt nt

47

Nikya v khoa hc
hoc l hng ca v tri t phun tro ra bn
ngoi to nn ni la.
Do cu to ca v tri t khng ng nht
cng vi nhng hot ng phc tp trong lng
ca n, nn nhng khi i a c lc phi ln
cn rung chuyn to nn nhng trn ng t.
Nhng trn ng t ngoi i dng thng
km theo sng thn; v l sng thn th mt
t cng phi ln cn chn ng v n. Chnh v
vy mi c chuyn n thi i phong khi ln,
gi ln khi thi lm ni sng nc, v khi nc
ni sng th qu t rung ng. l nhn th
nht, duyn th nht, i a chn ng.
Mt li gii thch v t nhin cch y hng
ngn nm, phi nh nhng tri thc khoa hc
ngy nay mi hiu c, hn khin nhng
ngi bit t duy thn trng phi git mnh kinh
ng, khng th xem thng.
Th nhng, i vi kinh tng Nikya cp 1,
khng phi ch c nhng chuyn hy hu theo
kiu kinh thin ng a nh trn mi cn phi
ch trng, m tri li, ngay c nhng v d c v
nh ht sc bnh thng cng cn phi lu .
Chng hn nh v d ny, V nh, ny cc T48

Nikya v khoa hc
kheo, qu t ln ny ch ton mt bi nc...
(Bi kinh L Kha, S.v,456 = [Ve.4.48]).
Cho n nay, con ngi o c din tch
b mt tri t vo khong 510.072.000 km,
trong din tch mt nc chim ti
361.132.000 km tng ng 70,8 %. Nh vy
v d qu t ln ny ch ton mt bi nc l
mt v d hon ton c c s thc t ca n.
Hn th na, theo bi kinh L kho, v d
bi nc c dng m t chuyn mt con
ra m c mi trm nm t di y bin ni ln
mt ln, v vic n chui u c vo l hng
ca khc cy tri dt trn bi nc mnh mng
y kh khn nh th no, th c lm ngi v
lm ngi con Pht cn kh hn th na.
Bi nc mnh mng tng trng cho v s
v lng cc chng sanh ang c mt trn th
gian ny, bng g nh b tng trng cho kh
nng c ti sanh lm ngi v con ra m
chnh l hnh nghip lun hi ca mt chng
sanh v minh. Theo , tht hy hu thay, sc xut
c lm Ngi gn nh mt con s khng tuyt
i!

49

Nikya v khoa hc
Nhn thc c iu ny, mi ngi phi
trn trng sinh mng ca bn thn mnh v ca
nhng ngi khc, phi trn qu tng pht giy
c lm ngi v s dng n sao cho c li ch
nht cho chnh mnh v cho c mi ngi.
Cng ging nh v d v qu nc trn,
mt ngi nghin cu k kinh tng Nikya v
lut Ptimokkha u d dng nhn thy: tt c
cc v d a ra trong Kinh - Lut Pli cp 1 u
c c s thc t ca n, khng c bt k mt v
d no l v l hoc thiu cn c thc tin. Hn
th na, nhng v d ny u gip c th ho mt
ngha Pht Php no .
Nhn nh r c c im ny, ngi hc
Pht s d dng loi suy nhng kinh vn gi to
vi y dy nhng v d v l, khng c c s
thc t v ch nhm mc ch t v cho mt
tng ch quan no ca ngi ba t. Chnh
v th, nh ni trn, i vi kinh tng
Nikya, ngay cho d l nhng v d hoc nhng
chi tit tng nh bnh d cng cn phi c th
tr cn trng, hung h l c mt tng kinh v gi
ny.

50

Nikya v khoa hc
C mt chi tit cn lu thm, l trong
bn dch kinh Pli ting Vit, HT Thch Minh
Chu s dng rt nhiu ln khi nim qu t,
tri t. C th danh t qu t hoc tri t
ch l li dch thot ch khng phi cch dch st
ngha t kinh tng gc Pli, nu khng, y li l
mt x-cng-an cho khoa hc.
Trong thi i ngy nay, v con ngi qu
quen thuc vi chn dung trn tra ca qu t,
cho nn chi tit ny l bnh thng, ch nu tr
lui khong vi th k trc, c dch thot kiu
ny chc kh thot khi ry r.
Tht vy, trong ngn ng Vit, tr cc trng
hp ngoi l, thng thng t qu v tri d
khin ngi nghe lin tng n khi hnh cu
(nh qu banh, qu cam, tri to...,) hoc dng
trn (nh qu trng, qu lc, tri su ring...) Do
vy cc T-khu Thanh Vn thi Pht m cng
hnh dung tri t nh tri to ca Newton,
hoc qu t nh qu banh ca cc dch gi thi
nay, e rng khng phi ch c cc nh khoa hc
ca my th k trc mi l nhng ngi u
tin bit c tri t hnh trn.

51

Nikya v khoa hc
i vi mt bc A La Hn Th Gian Gii
thu sut c c v tr ny, chuyn bit r qu
t trn hay mo c g l qu ng?
Th nhng, d Kinh - Lut Pli gc c ghi
nhn qu t ny trn hay khng, ngi Pht t
cng chng v th tranh cng vi cc nh khoa
hc. Bi, lm nh vy s chng gip cho bn no
bt kh, v li khoa hc cng khm ph c
chn l khch quan bao nhiu, cng gip khng
nh gi tr ca kinh tng Nikya by nhiu. Kinh
tng Nikya cn qu nhiu nhng gi tr khc cn
c nhn thc. Mt trong s l b mt v
cn ma ln cui cng khp bn chu lc
chng hn.
Nhng trc khi tm hiu s vic c th cn
ni cho r, khng phi ch c con ngi thi nay
nh m hnh a cu mi bit c tri t ny
c cc chu lc. Hn hai ngn nm trm nm
trc bc A La Hn Chnh Bin Tri v cc Tkhu Thanh Vn t ca Ngi bit ri! Tht
vy, n c mt trng hp in hnh trong
chng Y Phc, i Phm, thuc tng Lut
Ptimokkha c ghi r:

52

Nikya v khoa hc
(153)... Vo lc by gi, khi tri qua m
y c m my ln khp c bn chu ma
xung. Khi y, c Th Tn bo cc T-khu
rng:
- Ny cc T-khu, tri ma Jetavana nh
th no th tri ma bn chu cng nh th y.
Ny cc T-khu, hy cho thn th t m
nc ma, y l trn ma ln khp c bn
chu ln cui cng (Theo bn dch ca Tkhu Nguyt Thin.)
Ngi hc Pht nghin cu k Kinh v Lut
Pli nguyn thu u thy danh t bn chu
c nhc n rt nhiu ln, ch khng phi ch
c trong mt on lut nu trn. V h cng hiu
rng phi l nhng s kin hy hu lm c Th
Tn mi bo cc T-khu hy cho thn th
t m nc ma.
Khng hy hu sao c, v bn chu trong
kinh lut gc chnh l Bc-c-lu-chu, Namthin-b-chu, ng-thng-thn-chu v Tyngu-ho-chu. Cc chu ny thng c m
t l nhng vng t rt rng ln, c nhiu quc
gia khc nhau, v nh Bc-c-lu-chu
(Uttarakura) c nhc n trong kinh A-s53

Nikya v khoa hc
nang-chi (Trng B 2, s 32 = [Sd.7]) chng
hn. Do vy, bn chu trong Kinh - Lut Pli
gc c th c xem nh tng ng vi cc
chu lc hoc lc a ca a l hc ngy nay.
V v th, di mt bc A La Hn Chnh
ng Gic, Bc-c-lu-chu chnh l lc a u, Nam-thin-b-chu chnh l Chu i
Dng, ng-thng-thn-chu l chu M v
Ty-ngu-ho-chu l chu Phi. Ring chu
Nam Cc v qu lnh khng c ngi , nhit
ma h cng m 30C nn lc y khng th c
ma nn khng c tnh n.
Nhng d Nam Cc c c tnh chung vi
Chu c v Chu i Dng hay khng, chuyn
ma khp c bn chu ln cui cng vn l iu
hy hu ng cho cc T-khu thi Pht thn
th t m nc ma. ri t y mi c
truyn thng cc c s cng dng trang phc
trnh ma cng cc thin s khc cho cc Tkheo, T-kheo-ni. Cn con ngi thi nay cng
phi cn thn suy nghim cho tng tn mi hiu
c ngha im bo d thng ny.
Tt nhin ngi hc Pht khng mt cng
tranh lun chuyn qu t c bn chu hay su
54

Nikya v khoa hc
chu, hoc trn ma ln khp bn chu ln cui
cng y l do m my ln ma xung hay
l do Thn Ma. iu quan trng hn mi ngi
cn phi bit l v sao ng A La Hn Chnh
Bin Tri li cnh bo y l trn ma ln khp
c bn chu ln cui cng?
Trong on kinh Ma c trch dn
di, Bc A La Hn Th Gian Gii nu r mt
trong nhng nguyn nhn gy ra chng ngi
cho ma. Gi nh mi ngi u nhn thc r v
ngn nga iu ny, chc chn mi trng t
nhin khng b tr gi mc nh hin nay.
Mun bit c l do c th, c bnh tnh c ht
hi sau s r!
5. Thnh sn t bin Php
T xa cho n cch nay hn th k, con
ngi ng trc bin ln ch bit c v mn ca
mui v cc hi sn khc nh c, tm, ngc trai,
i mi... Gi s cc nh hi dng hc ngy nay
c tr lui v qu kh, ni vi ngi xa rng
trong bin ln c n 10 t tn vng (4) cng vi
(4), (5) Theo Encarta, Microsoft. Cc dn chng khoa
hc khc trong bi vit c th tra cu trn Internet, vi s
liu c lm trn.
55

Nikya v khoa hc
v s cc chu bu khc, chc hn nhiu ngi
chng dm tin, khng kho ngi xa cn nm
h tr ra bin v ci ti ni khoc.
Th nhng, nu cc nh ti nguyn bin ngy
nay tr ngc v thi c Pht, gp cc v Tkheo Thanh Vn v ni v s giu c ca bin
c, chc chn cc T-kheo Thanh Vn s hoan h
chp nhn v li cn ch cho h cch thc lm
giu nh bin.
Cc nh ti nguyn bin c th nghe cc v
T-kheo Thanh Vn c ln vi on kinh do
chnh Bc Thy Tri Ngi ch dy. V nu cc
nh ti nguyn bin tin theo ri kho thc hnh,
khi qu d thc pht sanh, h cng c th tr
thnh cc t ph giu sang, tin v nh nc, thay
v ch l nhng k lm cng lnh lng, cm ci
sut i tnh m ti sn ca t nhin.
-- Li na, ny cc T-kheo, bin ln c
nhiu chu bu, nhiu loi chu bu, y c
nhng chu bu ny nh trn chu, ma ni
chu, lu ly, xa-c, ngc bch, san-h, bc,
vng, ngc , m no (Kinh Pht T Thuyt,
Ud 51 = [Uda.45.9])

56

Nikya v khoa hc
-- Bin ln khng hn lng, H ln nhiu
s hi, L kho tng ct gi, V s lng chu
bu; Cng l ch tr n, V s cc loi c; L
ch cc sng ln, Quy tu chy ra bin. Cng
vy ngi b th, n v ung, Vi mc v
ging nm, Ch ngi v thm nm, Bc Hin
th nh vy, Phc c a chy n, Nh sng
dn dng nc, a chy vo bin c (Kinh
Phc in, Tng Chi 2, Chng 5, V. Phm
Vua Munda, trang 389 = [I.5.45])
Nhng ng A La Hn Chnh ng Gic
u phi ch c bit bin c cha y vng bc,
ngc bch, san h, m no cng cc sinh vt di
bin su khng thi, Pht nhn ca Ngi cn
thy c nhng vi sinh vt nh li ti trong tng git
nc tri rng lng t bi n chng. Tht vy,
hy nghe Ngi dy cho Tn gi X-li-pht:
Ny Srputta, nh th ny l s ym ly ca
Ta. Ny Srputta, tnh gic, Ta i ti; tnh gic,
Ta i lui, Ta an tr lng t cho n trong mt
git nc vi tm t: "Mong rng Ta khng lm
hi mt chng sanh nh no trong nhng c o
ca h! Ny Srputta, nh vy l s ym ly ca
Ta. (i Kinh S T Hng, TB1, s 12 =
[Sb.2.30]).
57

Nikya v khoa hc
Do vy, cc T-kheo Thanh Vn theo gng
bc A La Hn cng bit tu tp tri rng lng t
tm bin mn n c cc chng sanh li ti trong
tng git nc, m s hin hu ca chng ch c
knh hin vi ngy nay mi chng minh c.
Chnh v l , trong hnh trang truyn thng ca
cc T-kheo Thanh Vn, ngoi ba y mt bt cn
phi c c phu v khn lc nc l v vy.
Cc vt dng ny nhm nhc nh cc Tkheo Thanh Vn phi tri rng lng t bi v trnh
st sinh ngay c i vi cc chng sanh khng
thy, khng nghe, khng nghi. Nhng T-kheo
no khng bit p dng lut tam tnh m th
dng n thc ung, d ch l mt ly nc l,
u c th phm gii st sanh v khng tu
cn thc hin trn vn lng t bi bin mn.
Ch c nhng ai bit tu tri nh tht, mi c th
hiu thu iu vi t ny.
Tr li chuyn i dng, cc T-kheo
Thanh Vn thi Pht bit rt r cch thc lm
giu nh bin, c nhiu ngi trong s h cng
thuc dng danh gia, hong tc; th nhng chng
ai thm m gi ti sn, tranh ginh nhau chc
tc lm g. Tt c u noi theo gng bc o
s Minh Hnh Tc, quay lng vi c cung vng
58

Nikya v khoa hc
in ngc, xut gia, m bnh bt kht thc tu
thn, th thin hnh o.
V sao h li quay lng h hng vi c chu
bu, ngai vng? Bi v ngay t hn hai mi lm
th k trc h thc c mt iu hy hu
hn nhiu: bin c mnh mng l th, giu c l
th, nhng khn thay, n cng c khi vi khi y,
lc trn lc kit. y khng phi l chuyn thu
triu ln xung bnh thng m l hin tng cc
nh hi dng hc gi l bin tin, bin thoi.
Ring trong thi k bin tin, cc nh khoa
hc ngy nay tnh c rng nhit trung
bnh ca tri t m hn t 0,3C n 0,6C s
lm bng tan nhiu hn v mc nc bin trung
bnh ca tt c i dng dng cao hn t 1cm
n 2cm mi nm. (5) Chnh v th, chu trnh
bin tin, bin thoi din tin rt lu di qua
hng chc nm, hng trm nm, hng ngn nm,
hoc lu hn.

(5) Theo Encarta, Microsoft. Cc dn chng khoa hc

khc trong bi vit c th tra cu trn Internet, vi s liu
c lm trn.
59

Nikya v khoa hc
Khi bin tin ln th lc a chm xung, khi
bin chm xung th lc a tri ln. Dn gian
cng lm cng ch khc ho chung chung th
gian bin ci vng nn i. Cc nh khoa hc
ngy nay, da vo cc ho thch c sinh v kin
to a cht ca dy ni cha Himalayas s,
mi dm tin rng xa kia nc nh ca th gii
cng tng chm trong bin nc. Th nhng
ng A La Hn Chnh Bin Tri t hai mi lm
th k trc m phng qu trnh ny rt n
tng:
Ny cc T-kheo, cc hnh l v thng.
Ny cc T-kheo, cc hnh l khng c kin c.
Ny cc T-kheo, cc hnh l khng an n. Cho
n nh vy, ny cc T-kheo, l va nhm
chn, l va ly tham, l va gii
thot i vi tt c hnh.
Ni cha Sineru, ny cc T-kheo, di 84
ngn do tun, rng 84 ngn do tun, chm xung
bin ln 84 ngn do tun, ni ln trn bin ln
84 ngn do tun. Ny cc T-kheo, ri c thi,
nhiu nm, nhiu trm nm, nhiu ngn nm,
nhiu trm ngn nm, tri khng ma. Khi
khng c ma, cc loi chng t, cc loi thc
vt, cc rng rm dc tho u kh ho cn ci
60

Nikya v khoa hc
khng c tn ti (Kinh Mt Tri, TC3, C7,
tr.419 = [I.7.62]).
Ni cha Sineru cng chnh l dy ni cao
nht Himalayas, v trong kinh Nikya n cn c
mt tn khc l ni Tuyt Sn - Vua cc loi
ni. Di theo bc chn ca Pht, t ni Ngi
n sanh, hong php cho n ni Ngi nhp
Nit Bn, tt c ch trong phm vi pha Nam ca
dy ni Tuyt Sn, y cng thuc khu vc ng
bc ca n ngy nay.
Vi nhng ai khng tin thn thng ca c
Pht, khng tin Ngi c th phi hnh trn h
khng, nhng ngi ny cn ghi nh rng d
phm vi sng v hong php ca thn t i Tn
gi Gotama nh vy, nhng Pht nhn ca c
A La Hn li rng ln hn rt nhiu ln.
Tht vy, ngay cho d Tn gi Gotama cha
b hnh ht th gian ny, th nhng Ngi vn bit
ni Himalayas l cao nht th gii, cho nn Ngi
mi dm phong cho dy Tuyt Sn l ni Cha,
l Vua cc loi ni! t gi thuyt, chng may
th gii ny cn c mt ngn ni no khc cao
hn dy ni Cha Himalayas, th ch cn mt
iu sai lm ny thi cng cho nhng ngi
61

Nikya v khoa hc
kh tnh lc u d bu mt s tht tn, vn s
khng tin. Th nhng gi thuyt ny khng
xy ra, v s phong vng cho dy ni
Himalayas lm Vua cc loi ni l hon ton
chnh xc. Ch c con ngi khng thy ng
chnh Kinh chnh Php, ch Bc Th Gian Gii
chng c ni sai bao gi!
Nhng d Himalayas c cao nht th gii
chng na, i vi bc Thin Th Th Gian Gii,
n cng ch nh mt ci gi u v c lc a
-u cng ch nh mt ci ging nm ca
Ngi. V tr tng ng ny c xc nh r
ngay trong gic mng ca B-tt Gotama v
c xc chng khi B-tt c c Tam Minh,
A-la-hn Chnh ng Gic:
Ny cc T-kheo, trc khi Nh Lai, bc
A-la-hn, Chnh ng Gic c gic ng, khi
cha chnh ng gic, cn l B-tt mng thy
qu t ln ny lm ging nm ln, ni Tuyt
sn, vua cc loi ni lm cc gi, tay tri t
nm trn bin pha ng, tay mt nm trn bin
pha Ty, hai chn t nm trn bin pha Nam.
Ny cc T-kheo, i vi Nh Lai, bc A-lahn, Chnh ng Gic Ngi chng c V
62

Nikya v khoa hc
thng Chnh gic ng, Chnh ng Gic.
Trong khi Ngi Chnh ng gic ng, mng ln
th nht ny c hin ra. (Bi kinh Mng, s
196, TC2, C5 = [I.5.196])
Mng ln ca B-tt Gotama hin ra vi dy
ni cha Tuyt Sn - Himalayas hng v cng ch
nh cc gi ca Ngi, th ging ln tng
xng vi cc gi y chnh l Bc-c-lu-chu
tc lc a -u, ni B-tt n sanh. V nh
vy, Bin pha ng Php thn B-tt nm
gc tay tri chnh l Thi Bnh Dng. Bin pha
Ty Ngi gc tay phi chnh l i Ty
Dng, cn bin pha Nam gc hai chn
chnh l n Dng.
Hai mi lm th k sau, con ngi ngy nay
phi nh c bn th gii mi bit c kch
thc ging ln v gi ln ca Php thn
B-tt thc s ln n nh th no! Th nhng
l khi B-tt cha chng Chnh ng gic,
cha thnh bc A La Hn Chnh Bin Tri, Minh
Hnh Tc. Ch khi B-tt Gotama chng ng
thnh v A La Hn Chnh ng Gic ri, lc
y gic mng ln mi hin ra nh thc.

63

Nikya v khoa hc
Tt nhin, lc ny ging ln v Php thn
ca c Nh Lai A La Hn to ln hn rt nhiu
ln, hng v hn rt nhiu ln so vi Php thn
ca c B-tt Gotama. Php thn ca v A La
Hn Chnh ng Gic to ln n mc nh th
no th nhng con mt tht lm sao thy ht c.
Tuy vy, ai rng hiu c th t cc qu v
chng c ca c Pht - t B-tt gic ng ri
mi thnh A La Hn - nh th ny thi, nu h
cn ng m v tin by, may ra sng mt, tnh
c gic mng di!
R rng cc nh vn vit truyn khoa hc
vin tng thi nay, d h c c tng tng
phong ph n u chng na, nhng nu h
khng c kinh Nikya, hn h cng kh hnh
dung ni t hn hai ngn nm trm nm trc
c mt gic mng khoa hc a l honh trng
n nh vy!
on kinh trn mi ch ni n gic mng
ln th nht, cn bn gic mng ln khc l
g? Chnh bc o S gii thch tng tn
trong bi kinh Mng. Nhng ai mun tnh mng
v mun bit r rng, hy t mnh tm hiu.

64

Nikya v khoa hc
Tr li chuyn ni tri, ni st cng vi chu
trnh bin tin, bin thoi, cc nh khoa hc
thi nay phi c nhng phng tin k thut tn
tin mi bit c chng din tin nh th no.
Bi, nh ni trn, cc hin tng t nhin
ny din tin rt lu di qua nhiu nm, nhiu
trm nm, nhiu ngn nm, nhiu trm ngn
nm, trong mt i ngi kh c th chng kin
trn vn.
Mt ngi c tr v c o c nu khng
bit r chuyn ny, chc chn khng dm ni
ba, khng dm dng ng ln iu khng
thy, v nh vy chng khc no mun lm tr
ci cho khoa hc, cho hu th. Cy kim lu
ngy cn phi l ra, hung h y l c mt
ngn ni cha Sineru di rng n 84 ngn dotun.
Ring chuyn tri t c thi gian di khng
c ma trong nhiu nm, nhiu ngn nm, nhiu
trm ngn nm, iu ny phi dnh cho cc
nh c sinh vt hc tm hiu, nh vy h c thm
mt c s hu l nhm gii thch cho s tuyt
chng ca cc loi khng long.

65

Nikya v khoa hc
Cn i vi nhng ngi hc Pht ch cn
bit rng, khng phi ch c khng long bin mt,
m c ni cao bin rng cng khng thot khi
quy lut v thng. V khng phi ch c Bc A
La Hn Chnh ng Gic l thu sut chuyn
bin ln ni cao bin dit, hy hu thay, mt v
Thnh Thanh Vn t ca Ngi l tn gi X
Li Pht cng bit c s tht ny.
Hy c k on chnh kinh sau y thy
v Tng Qun Chnh Php ca o Pht ni
n chuyn bin tin, bin thoi ch khng
phi hin tng thu triu thng thng mi
ngy:
Ch Hin, mt thi xy ra khi ngoi thy
gii dao ng, nc cun tri lng, cun tri th
trn, cun tri thnh ph, cun tri x, cun tri
quc . Ch Hin, mt thi xy ra khi nc
bin i dng h thp mt trm do-tun, h
thp hai trm do-tun, h thp ba trm do-tun,
h thp bn trm do-tun, h thp nm trm dotun, h thp su trm do-tun, h thp by trm
do-tun (y l qu trnh bin tin. Thu triu
khng h thp theo mc nc cao tng dn, v
khng th cun tri x, quc . PNGP).

66

Nikya v khoa hc
Ch Hin, mt thi xy ra khi nc bin i
dng dng cao n by cy ta-la, dng cao n
su cy ta-la, dng cao n nm cy ta-la, dng
cao n bn cy ta-la, dng cao n ba cy tala, dng cao n hai cy ta-la, dng cao ch n
mt cy ta-la. Ch Hin, mt thi xy ra khi
nc bin i dng cao n by u ngi,
dng cao n su u ngi, dng cao n nm
u ngi, dng cao n bn u ngi, dng
cao n ba u ngi, dng cao n hai u
ngi, dng cao ch n mt u ngi. Ch
Hin, mt thi xy ra khi nc bin i dng
dng cao n na thn ngi, dng cao ch n
hng, dng cao ch n u gi, dng cao ch
n gt chn. Ch Hin, mt thi xy ra khi nc
bin i dng khng c thm t t ngn
chn (y l qu trnh bin thoi. PNGP).
Ch Hin, tnh v thng ca ngoi thy
gii xa y c th nu r, tnh hy hoi c th
nu r, tnh on dit c th nu r, tnh bin
dch c th nu r. Nh vy cn ni g n thn
th yu th do kht i chp th ny? y
khng c g c th ni l ti, l ca ti, hay
ti l (i Kinh D Du Chn Voi, Trung B
1, s 28 = [Vd.4.13])

67

Nikya v khoa hc
R rng tnh v thng bin dch ca bin
ln thi xa xa y c th c nu r di nh
sng ca khoa hc. Th nhng iu m mi
ngi cn nhn thc xa hn, l: bin ln giu
c l th, ti sn v s l th, nhng n cng chu
cnh v thng bin dit, c lc cng phi trng
tay trng rng, vy th m ti sn nh nhoi trong
x hi m con ngi ang tranh ginh kia c
ng l g? V ngay tm thn v thng ca mi
ngi ri cn tn ti c bao lu phi v n
hn thua vi nhau, tn hi ln nhau?
Hn th na, bit c s bin dit v i ca
i dng, ca tri t khng thi cha , ngi
hc Pht cn cn phi bit r thm s bin dit
khc na gy au kh hn nhiu: C th c mt
thi, ny cc T kheo, bin ln i n kh cn,
hon ton i n kh kit, khng c hin hu ...
Vua cc ni i n bng hoi, ... i a i n
bng hoi, hoi dit, khng c hin hu.
Nhng ny cc T kheo, Ta khng c tuyn
b rng, c s chm dt kh au i vi chng
sanh b v minh che y, b kht i tri buc,
phi lu chuyn, lun hi (Kinh Dy Thng,
S.iii,149 = [Ve.7.99])

68

Nikya v khoa hc
Tht ng s thay b v minh che y! Tht
khn kh thay vng nghip bo lun hi!
V cng tht hy hu xit bao, khi con ngi
c ng A La Hn Chnh ng Gic ch
dy con ng ph v v minh thot kh ngay
trong hin ti, v cn chm dt c cnh sanh
t lun hi! R rng y l vn qu ln, phi
c hai tng Kinh Nikya v Lut Ptimokkha mi
gii quyt ni. y bi vit ny ch gii hn
trong mt kha cnh nh.
Ngy nay, ch trong vi thp nin con ngi
chng kin mt s bin h ln i n kh cn
v nhng bin i bt thng ca kh hu, trong
c phn trch nhim ca con ngi. Ngy
xa, con ngi ch bit Ly tri ma xung, ly
nc ti ung, ly rung ti cy, ly y bt cm,
ly rm un bp, th nhng bc A La Hn
Chnh Bin Tri bit rt r: Li na, ny cc
T-kheo, khi loi Ngi tr thnh phi php, ny
cc T-kheo, y l chng ngi th nm cho
ma, cc ngi on tng khng bit c,
mt ca nhng ngi on tng khng th
kham nhn (Bi kinh Ma, Tng Chi 2, Chng
5, s 197 = [I.5.197]).

69

Nikya v khoa hc
Mt ng thy xem tng ng thi nu
khng c kin thc khoa hc ph thng v t
nhin, chc hn v thy bi ny khng th on
bit c v sao con ngi li c th lm chng
ngi cho ma. Ngc li mt nh khoa hc
khng mt n kinh tng Nikya cng khng
th kham nhn c nhiu tri thc thng thin
t a hin i hu ch cho con ngi c
ni n t lu.
Mt trong nhng vn nn ln ca con ngi
hin ti l s bin i ca kh hu ton cu.
Khng th ph nhn s tc ng trc tip hoc
gin tip ca con ngi trc tai ho t nhin
ny. Ngay t hn hai ngn nm trm nm trc,
ng A La Hn Chnh Bin Tri din gii s
tng tc ny mt cch rt c th:
- Khi no, ny cc T-kheo, cc vua phi
php c mt, khi y, cc i thn phi php ca
vua c mt. Khi no cc i thn phi php ca
vua c mt, khi y cc B-la-mn gia ch phi
php c mt. Khi no cc B-la-mn gia ch phi
php c mt, khi y dn chng th thnh v dn
chng cc lng tr thnh phi php. Khi no dn
chng th thnh v cc lng l phi php, khi y
mt trng, mt tri i sai qu o.
70

Nikya v khoa hc
Khi no mt trng, mt tri i sai qu o,
khi y cc dy ngn h, cc loi sao i sai qu
o. Khi no cc dy ngn h, cc loi sao i sai
qu o, khi y ngy m i sai qu o. Khi no
ngy m i sai qu o, khi y thng v na
thng i sai qu o. Khi no thng v na thng
i sai qu o, khi y thi tit v nm i sai qu
o.
Khi no thi tit v nm i sai qu o, khi
y gi thi sai lc tri ma. Khi no gi thi sai
lc tri ma, khi y ch Thin bc mnh. Khi no
ch Thin bc mnh, khi y tri ma khng c
iu ha. Khi no tri ma khng c iu ha,
khi y la chn tri ma.
Ny cc T-kheo, khi no la chn tri ma,
khi y cc loi Ngi nui sng vi loi la y,
th th mng s ngn, dung sc xu, yu sc v
nhiu bnh. (Bi kinh Phi Php, Tng Chi 2,
Chng 4, s 70 = [I.2.70])
Vi nhng ngi hc Pht tin vo quy lut
nhn qu v s cng nghip d dng nhn thc
c thc t ny. Ni nm na cho d hiu, v d,
i vi mt ngi say ru th khng phi ch c

71

Nikya v khoa hc
mt trng, mt tri i sai qu o m c v tr
ny cng phi ln quay vi h!
Trong bi kinh trn, c Th Tn cng ni
r khi con ngi sng ng php, lc y cc
thnh phn thuc khng gian v thi gian vn
hnh ng theo nhp iu ca chng. V nh vy
mi tai ho t x hi cho n c t nhin cng
c loi tr. Do vy, c th ni np sng ng
php chnh l cha kho cho cc vn nn t ca
c nhn cho n ca ton th gii, t ngay trong
hin ti ln tng lai.
Theo , cn khch quan nhn nhn thm, d
khoa hc gip con ngi khm ph t nhin
tt hn, nhng n cng gp phn tn ph t nhin
nhanh hn. C nhng tin b ca khoa hc gip
con ngi sng lu hn, thoi mi hn; nhng
cng c nhng thnh tu ca khoa hc khin con
ngi phi cht nhiu hn, khn kh nhiu hn.
y l tnh tng i ca khoa hc, l hai khun
mt tri ngc ca khoa hc.
Khoa hc cng nh con ngi, u cht
cha tham-sn-si, c kh au v nguy hi;
u khng c tham-sn-si, c an vui hnh
phc. Chng no con ngi cha nhn thc c
72

Nikya v khoa hc
vai tr quan trng ca nn tng hnh c t bi
trong khoa hc, trong cuc sng, trong bn thn
mi con ngi; chng con ngi vn cn l
nn nhn, l n l cho s quang vinh ca chnh
mnh.
Tm li, con ngi c hnh din nhn ln v
tr bao la, c t ho nhn xung bin su tm ti,
nhng ng qun nhn thy ngay trc mt mnh
nguyn nhn ca kh v con ng a n on
dit nhng kh au. Phi chng, mi chnh l
ci nhn thit thc ca liu tri ngn th gii?

73

Bn th gii siu hnh

Bn th gii siu hnh

trong kinh tng Nikya
1. Thc t mu thun
Trong lch s nhn loi, vn c hay khng
c th gii siu hnh (TGSH) l mt trong nhng
s kin gy nhiu quan tm nht v cng d xung
t nht.
Ring trong Pht gio, vn ny tuy khng
gy tranh lun gay gt, nhng trn thc t vn cn
tn ti nhiu khc bit n mu thun.
Trong khi mt s ngi qu quyt rng o
Pht l mt o v thn, th nhng rt nhiu
cha vn cn y dy nhng nghi thc t l, cng
bi, cu siu... th hin th gii tm linh mt cch
hin nhin chnh thc, khng thua km bt k mt
tn gio hu thn no khc.

74

Bn th gii siu hnh

ng trc thc trng trn, mt s Pht t b
hoang mang phn vn khng hiu, mt s khc li
ph nhn tt c mi TGSH n v chp c
bn th Pht, bn th t tin; s cn li th tin
tng mt chiu mi TGSH ri ri vo m tn.
Do vy, ngi hc Pht chn chnh mun c
c nhn nh ng n, trc ht, phi cn c
vo nhng li dy ch thc ca c Th Tn
trong kinh tng Nikya nguyn thu, ng thi
phi t mnh t duy, thm st k lng trc ri
mi t lng tin vo y, ch khng nn vi v
nghe theo bt c mt gio l no, v t bt k ai.
Nhng trc khi i su vo phn tch tm hiu
vn , cn phi ni r mt im, theo li Pht
dy ngi ni Php khng c tranh lun vi bt
c ai i (S.iii,113 = [Ve.7.94]), (1) bi th, bi
vit ny khng nhm mc ch t li mt vn
gy tranh ci t lu i bt u mt cuc
tranh lun mi, tri li ch mun gii thiu nhng
nhn thc v vn TGSH trong kinh tng
Nikya m thi.

(1) Cc k hiu trong ngoc [], l cc trch dn tng

ng theo h thng Chn Tng Thnh Kinh.
75

Bn th gii siu hnh

2. Nhn nh t kinh vn v t thc t
khch quan
Cn c vo kinh tng Nikya c th khng
nh ngay: trong kinh tng Nikya khng
nhng c th gii siu hnh m c ti bn th
gii siu hnh. Tht vy, mt ngi c k bi
kinh Php Mn Cn Bn s phi tha nhn iu
ny. V bi kinh ny di nn y ch trch lc
v trnh by nhng on c lin quan n vn
bn lun nhm lm r hn nhn nh nu trn.
Trong kinh Php Mn Cn Bn (Trung B1,
kinh s 1 = TB1,1 = [U.3]), c Pht dy r:
... Ny cc T-kheo, y, c k phm phu
t nghe... Ngi y tng tri ch Thin l ch
Thin... V sao vy? Ta ni ngi y khng liu
tri ch Thin.
... Ny cc T-kheo, c T-kheo hu hc tm
cha thnh tu... V y thng tri ch Thin l
ch Thin... V sao vy? Ta ni v y c th liu
tri ch Thin.
... Li na, ny cc T-kheo, c T-kheo l bc
A-la-hn... V y thng tri ch Thin l ch

76

Bn th gii siu hnh

Thin. V sao vy? V v y khng c tham dc...
sn hn... si m, nh tham dc... sn hn... si m
c on tr.
... Nh Lai l bc A-la-hn, Chnh ng
Gic... Nh Lai thng tri ch Thin l ch
Thin. V sao vy? V Nh Lai bit rng: "Dc h
l cn bn ca au kh, t hu, sanh khi ln, v
gi v cht n vi loi sinh vt". Do vy, ny cc
T-kheo, Ta ni v Nh Lai, vi s dit tr hon
ton cc i, s ly tham, s on dit, s x ly, s
t b hon ton cc i, chn chnh gic ng
v thng chnh ng chnh gic (Cc trch
dn t Kinh Nikya theo bn dch ca HT Thch
Minh Chu).
Nh vy, cn c vo nhng on kinh trn cho
thy c bn mc nhn thc v th gii ch
Thin, bao gm (tc gi c thay i t d phn
bit hn):
1. Tng tri ch Thin l ch Thin ca k
phm phu
2. Tu tri ch Thin l ch Thin ca hng
hu hc.

77

Bn th gii siu hnh

3. Thng tri ch Thin l ch Thin ca bc
A-la-hn.
4. Liu tri ch Thin l ch Thin ca Nh
Lai A-la-hn Chnh ng Gic.
Ch Thin l mt b phn ca th gii siu
hnh, chnh v th, t y c th suy rng ra cng
c bn mc nhn thc v TGSH, l:
1. Tng tri TGSH l TGSH
2. Tu tri TGSH l TGSH
3. Thng tri TGSH l TGSH
4. Liu tri TGSH l TGSH.
Trong thc t cuc sng, cc TGSH thuc mi
tng nhn thc u khc nhau, v v vy trong
kinh in Nikya cng th hin y c bn
TGSH ny. Chng bao gm: TGSH ca tng tri,
TGSH ca tu tri, TGSH ca thng tri v TGSH
ca liu tri.
Nhng d cc TGSH trong kinh tng Nikya
c th hin theo mc no chng na th cng
khng vt ngoi mc ch ngha trc sau nh
mt ca chnh php, Ch T-kheo, xa cng nh

78

Bn th gii siu hnh

nay, Nh Lai ch ni ln s kh v s dit kh
(TB1, 22 = [Sb.4.35]).
Chnh v kinh tng Nikya th hin nhiu
TGSH khc nhau nh vy, cho nn khng phi bt
k TGSH no cng c th hiu c bng tu tri
ca bc hu hc, nht l i vi nhng TGSH
c c Pht thuyt ging theo mc thng tri
v liu tri. Trong TGSH c liu tri ca Nh
Lai v TGSH c thng tri bi cc bc A-la-hn
thuc v s thc chng, vt ngoi tm lun gii
thng thng, do vy thit ngh khng nn lm
bn n y. Trong bi vit ny, tc gi ch ni
n TGSH thuc phm vi ca tng tri v ca tu
tri m thi.
3. TGSH ca tng tri v ca tu tri
Trong hai phm vi ny, ngi hc Pht cn
phn nh r: tng tri l nhng tri kin, nhng
nhn thc do tng tng hoc do nh tng m
c. TGSH ca tng cng nh vy, chng c
hnh thnh trn c s con ngi khng l gii
c cc s vt hin tng quanh mnh nn nh
phi tng tng ra nhng i tng bn ngoi
kho lp. V da trn s tng tng do t
mnh hoc ngi khc t ra cho nn c i khi
79

Bn th gii siu hnh

nhng tri kin ny ngu nhin ph hp vi thc
ti khch quan, th nhng phn ln chng u
khng ng.
V d khi thy nc t t trn tri xung
con ngi thi xa khng th l gii c ti sao,
v th h ngh ngay ra phi c mt v thn Ma
quyn linh trn h khng nn mi lm ni
chuyn v i nhng y.
Cng vy, tri ang yn lnh bng dng ni
ln mt trn gi lc hung hn lm tc nh, cy ,
ct bay, chy, con ngi khng hiu v sao
thin nhin li c mt sc mnh phi thng nh
vy, v th l h bn tng ngay ra mt v thn
Gi y uy lc.
Tng t, cc v thn Sm, thn St, thn Bo,
thn Ging... ln lt ra i cng theo cch thc
ny, v t y TGSH hnh thnh gip cho con
ngi gii thch c tt c cc hin tng s vt
m h khng sao hiu ni. Hn th na, ng
trc nhng hin tng siu nhin qu khng
khip nh ng t, sng thn, bo lt... con
ngi tr nn bt lc s hi, v v vy TGSH tr
thnh mt th lc cho h cu xin, quy phc, nng
da nhm tm kim s an n.
80

Bn th gii siu hnh

Trong khi tu tri l nhng tri kin, nhn
thc do t duy, qun st, thc nghim, kim
chng t thc t m c. Chnh v tu tri c hnh
thnh trn c s ca tr tu thc tin, nn n phn
nh thc t cc s vt hin tng t nhin chnh
xc hn (ch ng hn, ch cha phi hon ton
y ).
V v tu tri phn nh t nhin chnh xc hn,
nn tu tri gn vi chn l khch quan hn (ch
gn hn, ch cha phi l chn l khch quan).
Cc tri thc khoa hc nm trong phm tr ca tu
tri, khoa hc tin b n u th cc nh khoa hc
thc tri c th gii khch quan n .
Tuy vy v th gii thc ti cn n cha rt
nhiu iu m khoa hc cha th thu sut c,
cha th khm ph ht c, do vy cc tri thc
khoa hc vn cha phi l thc t chn l khch
quan hon ton ng tin cy. Lch s cho thy
c khng t nhng pht kin khoa hc mt thi
c ca ngi tin tng, th nhng sau li tr
thnh sai lm trc nhng pht kin chnh xc
hn.
Chnh v c hai tng tri v thc tri u khng
khng nh c u th tuyt i ca mnh, cho
81

Bn th gii siu hnh

nn TGSH , ang v s cn l vn gy tranh
ci mun thu gia mt bn chp cht vo TGSH
thun tu v mt bn chp cht vo th gii vt
cht hu hnh thun tu. Th nhng, tranh ci v
mt vn m khng mt ai c th nhn thy trc
tip tn mt hoc chng minh c th cho ngi
khc thy trc tip tn mt nh thy hai bn tay
ca mnh, e rng iu ny ch tn cng sc, thi
gian v giy mc.
Ngay t hn hai mi lm th k trc, c
Th Tn ni r v iu ny cho cc c s:
Ny cc Gia ch, c mt s Sa-mn, B-lamn c lun thuyt nh sau, c quan im nh
sau: Tuyt i khng th c ci v sc (ci v
sc = ci v hnh hay TGSH, PNGP). Li c mt
s Sa-mn, B-la-mn ni li mu thun, i
nghch vi cc Sa-mn, Ba la mn y. Cc v ny
ni nh sau: Chc chn c ci v sc. Ny
cc Gia ch, cc ng ngh th no? C phi
nhng v Sa-mn, B-la-mn ny ni nhng li
mu thun, i nghch nhau?
-- Tha vng, bch Th Tn.

82

Bn th gii siu hnh

-- y, ny cc Gia ch, mt ngi c tr
suy ngh nh sau: Nhng Sa-mn, B-la-mn
no c lp thuyt nh sau, c quan nim nh sau:
"Tuyt i khng th c ci v sc, ta khng c
thy nh vy. Nhng Sa-mn, B-la-mn no c
lp thuyt nh sau, c quan im nh sau: "Tuyt
i c ci v sc, ta khng c bit nh vy. V
nu ta khng bit, khng thy m ch chp nhn
mt bn v tuyn b: "y l s tht, ngoi ra
u l m lm, thi nh vy khng xng ng
vi ta.
Nhng Sa-mn, B-la-mn no c lp thuyt
nh sau, c quan im nh sau: "Tuyt i khng
th c ci v sc", nu li ni ca nhng Sa-mn,
Ba la mn y ng s tht, thi s kin ny xy
ra: Ta chc chn s ti sanh ti ch cc ch
Thin c sc, do s thnh.
Cn nu nhng Sa-mn, B-la-mn no c
lp thuyt nh sau, c quan im nh sau: "Tuyt
i c ci v sc, nu li ni ca nhng Sa-mn,
B-la-mn y ng s tht, thi s kin ny xy
ra: Ta chc chn s ti sanh ti ch cc ch
Thin v sc, do tng s thnh.

83

Bn th gii siu hnh

Do duyn vi ci g c sc, chp gy, chp
kim, u tranh, trnh tranh, lun tranh, khng
tranh, ly gin ng, vng ng u c thy.
Nhng s khng c nhng s vic ny trong ci
v sc. Do suy t nh vy, v y thnh tu s
ym ly, s ly tham, s dit tn cc sc php
(Kinh Khng G Chuyn Hng, TB2, s 60 =
[So.13.14]).
Tht vy, ngi c tr l ngi bit gn gi
gii hnh, tu tp t bi h x, b th gip mi
ngi th d c hay khng c TGSH h vn ti
sanh lm cc Thin Nhn. Chnh c Th Tn
dy r trong Kinh Pht Thuyt Nh Vy:
- Ny cc T-kheo, c a v lm ngi
c gi l i n ci lnh ca ch Thin. Khi
c a v lm ngi, c lng tin trong Php
v Lut do Nh Lai thuyt ging, ny cc T-kheo,
y c gi l nhn c nhng g kho nhn
c ca ch Thin. Khi lng tin c nhp vo,
c an tr thnh gc r, kin tr, khng b lm
tan nt bi Sa-mn, B-la-mn, Thin nhn, c
ma, Phm Thin hay bt c ai i th c gi
l kho an tr ca ch Thin (It. 76 = [Iti.83])

84

Bn th gii siu hnh

Bit r nh vy, ngi Pht t khng cn ph
th gi tranh lun chuyn c hay khng c
TGSH, hoc cng khng nn mt chiu tin theo
mi TGSH, ph nhn nhng c s khoa hc c
gi tr ri tr thnh m tn, cung tn; hoc cng
khng nn mt chiu chy theo th gii hu hnh
thun tu, ph nhn mi TGSH ri dn n
chp gy, chp kim, u tranh, trnh tranh,
lun tranh, khng tranh, ly gin ng, vng ng.
Ngi hc Pht phi lun ghi nh rng: th
gii ny tn ti mt cch khch quan n bn
TGSH ca tng tri, ca tu tri, ca thng tri v
ca liu tri. Cho nn mi ngi u c quyn v
phi chu trch nhim trc nhn thc ca mnh.
Chnh v th, nu trong kinh in Nikya c ni
n TGSH th ngi hc Pht, theo mc ca
ngi i tm chn l cu kh v da trn Php
Mn Cn Bn, c quyn v phi c trch nhim
t mnh phn nh r TGSH y thuc tng tri
TGSH l TGSH hay thuc tu tri TGSH l
TGSH.
V d nu kinh in Nikya c ni n thn
Ma th ngi hc Pht c th tng tri thn Ma
l thn Ma, tc l c mt ng thn Ma quyn
linh thuc tng. Nhng nu tu tri thn Ma l
85

Bn th gii siu hnh

thn Ma th phi hiu l mt ng thn trn
tri mang hi nc gp lnh cng cc yu t
ngng kt bin thnh git nc v ri xung.
Nu kinh Nikya c ni n thn Gi, ngi
hc Pht c th tng tri thn Gi l thn Gi
vi mt ng thn c th ni gi bng tng, cn
theo tu tri thn Gi l thn Gi phi hiu ng
thn ny sinh ra l do s chnh lch v p sut
khng kh.
Nu kinh Nikya ni n thn St, ngi hc
Pht c th tng tri thn St l thn St tc mt
v thn mang mt li tm st xt la trn tri,
nhng cng c quyn tu tri thn St l thn St
c ngha l ng thn ny mang hai khi my c
in tch tri du chm nhau v cng xt la.
Cc ng thn khc trong kinh Nikya cng
cn nhn thc nh vy, v hn th na, nhn thc
ny cn phi ghi nh l Php Mn Cn Bn.
n y mt cu hi t ra: Khi c kinh in
Nikya trng hp no ngi hc Pht nn tng
tri TGSH l TGSH, trng hp no cn phi tu
tri TGSH l TGSH? Tr li: Vn ny ph thuc
vo ni dung, ngha, hon cnh, i tng c

86

Bn th gii siu hnh

th ca tng bi kinh; v trnh nhn thc ca
mi ngi hc Pht.
Mt cu hi khc: Gia TGSH ca tng tri
v TGSH (hoc hu hnh) ca tu tri, ci no c
gi tr hn, ng n hn? Tr li: Vn ny
cng ph thuc vo ni dung, i tng c th ca
tng bi kinh, v vo trnh nhn thc ca mi
ngi hc Pht; v li khng nh mt chiu s li
ri vo tranh lun v ch nh vn mun thu
c hay khng c TGSH.
Nu mt chiu chp cht vo th gii vt cht
hu hnh thun tu v cho rng mi TGSH ca
tng tri l gi di, sai lm, chng l phi dp b
tt c nhng cu chuyn c tch, truyn thuyt dn
gian c gi tr o c nhn bn c xy dng
trn nn tng TGSH ca tng tri hay sao? Ngc
li chp cht vo mi TGSH thun tu ri c
tip tc m tn d oan, thc hnh theo c nhng
nghi thc phi nhn qu, phi o c, phn khoa
hc hay sao? R rng c hai cc oan ny u
khng thch ng i vi ngi c tr.
Mun l gii xc ng cho vn ny, mi
ngi Pht t phi thc hnh theo li dy ca c
Th Tn trong bi kinh Nn Hnh Tr, Khng
87

Bn th gii siu hnh

Nn Hnh Tr (Trung B 3, s 114.) Theo bi
kinh ny cng mt s vic, mt vn nhng c
trng hp nn thc hnh theo nhng trng hp
khc khng nn thc hnh.
C th i vi tng chng c v tri kin do
t duy, c Pht dy nh sau: Ny cc T-kheo,
Ta ni tng c cng c hai loi: "Nn hnh tr,
khng nn hnh tr; v y l s tng i gia
tng c. Kin c, ny cc T-kheo, Ta ni
cng c hai loi: "Nn hnh tr, khng nn hnh
tr; v y l s tng i gia kin c
(ditthipatilabha) [U.33.4]
Vn dng li dy trn, mi ngi hc Pht cn
phn nh r rng:
- Tng tri cng c hai loi: nn hnh tr v
khng nn hnh tr. V v vy c nhng TGSH
ca tng tri nn hnh tr, nn tin, nn theo; nhng
cng c nhng TGSH ca tng tri khng nn
hnh tr, khng nn tin, khng nn theo. y l s
tng i ca TGSH thuc tng.
- Tu tri cng c hai loi: nn hnh tr v
khng nn hnh tr. V v vy c nhng TGSH
(hoc hu hnh) ca tu tri nn hnh tr, nn tin,

88

Bn th gii siu hnh

nn theo; nhng cng c nhng TGSH (hoc hu
hnh) ca tu tri khng nn hnh tr, khng nn
tin, khng nn theo. y l s tng i ca t
duy siu hnh hoc t duy hu hnh.
n y, mt cu hi quan trng khc t ra:
nhng TGSH (hoc hu hnh) no nn hnh tr,
nn tin, nn theo? V nhng TGSH (hoc hu
hnh) no khng nn hnh tr, khng nn tin,
khng nn theo?
Ngay t hn hai ngn nm trm nm trc,
vn ny c tn gi X-li-pht tr li v
c c Th Tn chp nhn: Mt tng c
no, bch Th Tn, khi hnh tr cc bt thin
php tng trng, cc thin php thi gim,
tng c nh vy khng nn hnh tr. V mt
tng c no, bch Th Tn, khi hnh tr thi
cc bt thin php thi gim, cc thin php
tng trng, tng c nh vy nn hnh tr...
Mt kin c no, bch Th Tn, khi hnh tr
thi cc bt thin php tng trng, cc thin
php thi gim, kin c nh vy khng nn hnh
tr. V mt kin c no khi hnh tr thi cc bt
thin php thi gim, cc thin php tng trng,

89

Bn th gii siu hnh

kin c nh vy nn hnh tr. (Sd =
[U.33.10/11])
Vn dng li dy trn, ngi hc Pht cn rt
ra kt lun nh sau:
- Mt TGSH (hoc hu hnh) no, khi hnh tr
khin cc bt thin php tng trng, cc thin
php thi gim, TGSH (hoc hu hnh) nh vy
khng nn hnh tr.
- V mt TGSH (hoc hu hnh) no, khi hnh
tr thi cc bt thin php thi gim, cc thin
php tng trng, TGSH (hoc hu hnh) nh vy
nn hnh tr.
T y li c thm cu hi quan trng khc
na: nhng TGSH (hoc hu hnh) no khi hnh
tr khin cc bt thin php tng trng, cc thin
php thi gim nn t b? V nhng TGSH (hoc
hu hnh) no khi hnh tr thi cc bt thin php
thi gim, cc thin php tng trng thc
hnh theo?
Tr li: Nhng TGSH (hoc hu hnh) no
khng tun theo quy lut nhn qu th nhng
TGSH (hoc hu hnh) khi hnh tr theo s

90

Bn th gii siu hnh

khin cc bt thin php tng trng, cc thin
php thi gim v th nn t b. Ngc li nhng
TGSH (hoc hu hnh) no tun theo quy lut
nhn qu th TGSH (hoc hu hnh) khi hnh
tr theo s khin cc bt thin php thi gim, cc
thin php tng trng, v th cn phi thc hnh
theo. V sao nh vy?
V nhng TGSH (hoc hu hnh) khng tun
theo quy lut nhn qu - tc khng th hin theo
quy lut nhn bn mt nhn lm c, ni c, ngh
c phi chu qu bo d thc kh au; ng thi
mt nhn lm thin, ni thin, ngh thin s c
qu d thc an vui sung sng, v iu ny cng
c ngha chng lm tng trng tham-sn-si.
Chnh v nhng TGSH (hoc hu hnh) ny
khng th hin quy lut nhn bn gieo gi gt
bo hoc hin gp lnh v lm tng trng
tham-sn-si, cho nn ngi hnh tr theo c th
gy hi cho mnh, cho ngi v cho x hi; ng
thi cng khng c li cho mnh, cho ngi, cho
x hi. V c hi cho mnh, cho ngi, cho x hi,
v khng c li cho mnh, cho ngi v cho x
hi, lm c php tng trng, thin php suy gim
cho nn nhng TGSH (hoc hu hnh) ny khng
nn thc hnh, khng nn tin, khng nn theo.
91

Bn th gii siu hnh

Ngc li nhng TGSH (hoc hu hnh) no
tun theo quy lut nhn qu tc th hin theo quy
lut nhn bn mt nhn lm c, ni c, ngh c
phi chu hu qu d thc kh au, ng thi mt
nhn lm thin, ni thin, ngh thin s c qu
d thc an vui sung sng, v iu ny c ngha
chng cng gip on tr tham-sn-si.
Chnh v nhng TGSH (hoc hu hnh) ny
th hin theo quy lut nhn bn nhn qu v gip
on tr tham-sn-si nh vy, cho nn ngi hnh
tr theo khng gy hi cho mnh, cho ngi v cho
x hi, v c li cho mnh, cho ngi, cho x hi.
V khng gy hi cho mnh, cho ngi, cho x hi,
v c li cho mnh, cho ngi, cho x hi, lm
thin php tng trng, c php suy gim v th
nhng TGSH (hoc hu hnh) ny nn thc hnh,
nn tin, nn theo.
Tt c TGSH trong kinh in Nikya chnh
gc, d hiu theo tng tri hay tu tri, cng u
tun theo nguyn tc ny.
Khng phn bit r rng s khc bit nu trn
s d ri vo mt trong hai cc oan c hi: mt
ng chp cht tin theo mi TGSH k c nhng
TGSH khng theo quy lut nhn qu nhn bn
92

Bn th gii siu hnh

ri tr thnh m tn, cung tn, lm hi mnh hi
ngi; nhng ng khc mt chiu da vo t duy
hu hnh thun tu dn n ph nhn tt c TGSH
ca lut nhn qu nhn bn, coi thng nghip
bo thin c hai i, trc sau g kiu kin c
ny cng sn sng gy ra ti c nh bt k k
cung tn no khc:
"Ai vi phm mt php, Ai ni li vng ng, Ai
bc b i sau, Khng c no khng lm." (PC
176)
Khng ai c th ph nhn nhng tin b ca
khoa hc mang li bit bao nhng li ch cho
con ngi, gip nng cao cuc sng x hi. Th
nhng bn cnh cng c nhng thnh tu ca
khoa hc khin con ngi phi kh au nhiu hn,
cht chc nhiu hn, mi trng tn ph khng
khip hn (bom nguyn t, v kh ho hc...). y
l tnh tng i ca khoa hc.
TGSH cng c s tng i hai chiu nh
vy. Theo chiu th nht, trong lch s nhn loi
v ca mi dn tc u c nhng cu chuyn c
tch, truyn thuyt, thn thoi cha y gi tr
nhn bn, chng th hin quy lut nhn qu mt

93

Bn th gii siu hnh

cch tuyt vi, y chnh l nhng kho tng v
lun l v o c ca loi ngi.
Bi l nhng gi tr nhn bn nhn qu ny ,
ang v s mi mi gip con ngi ng vng
trn nn tng o l ca chn-thin-m. Do vy,
khng c mt thi i c l tr no li mun ph
nhn nhng gi tr nhn qu nhn bn ny, tr khi
mun b tha ho v suy i.
Trong kho tng vn ho ca Vit Nam v ca
th gii, nhng cu chuyn c tch nh C B L
Lem, Tm Cm, n Kh Tr Vng, Thch Sanh L Thng... l nhng bi hc c gi tr gio dc
o c su sc cho bit bao th h tr v ngay c
i vi nhng ngi ln.
Mc d nhng ngi ln u hiu r b Tin
trong C B L Lem, b Bt trong Tm Cm,
con chim thn trong n kh tr vng, cung tn
thn ca Thch Sanh u thuc TGSH khng c
tht; th nhng h cng hiu rng chnh nhng
hnh tng ny gip cho nhng ngi bit tin

94

Bn th gii siu hnh

chng, qu trng chng, nh n chng cn ng
bn l ca ci thin (2)
Chnh v th, khng mt nh khoa hc chn
chnh no li mun nhn danh khoa hc ph nhn
nhng TGSH nhn bn nhn qu trong cc cu
chuyn c tch ny.

(2) Chuyn c tch Tm Cm c nhng d bn khc

bit. y tc gi ch ni n bn vi mt kt thc c hu
nh hu ht cc cu chuyn c tch khc. i nh
sau:Phn Tm, d l Hong Hu, nhng nng vn gi
bn tnh hin lnh nhn hu, nn tha th cho m con
b d gh. Cn m con Cm, do c nghip chn mui,
chng bao lu sau b cht v b a vo a ngc tr
n cc c nghip m h gy ra. Gi tr nhn qu nhn
bn l ch t bn thn mt nghip c phi chu qu bo
d thc kh au. Ngc li trong mt kiu on kt khc,
c Tm khi c lm hong hu bin thnh k tr th
tn nhn c em gi v b m gh ca mnh, tc gi khng
mun cp n y. Bi l, on kt ly c tr th c
khng ph hp vi truyn thng o l nhn i T Bi ca
Vit Nam. Li na con ngi c ly c tr a cho ci c
th cn g l thin. V li nu Tm c d tm tr th th cn
g phi ch n lc lm hong hu nng mi thc hin
c? V nh vy c Tm khng cn l c Tm biu
tng cho ci p, ci thin, v c l hnh tng phn gio
dc i vi tr em.
95

Bn th gii siu hnh

Tuy vy, bn cnh nhng TGSH c gi tr gio
dc o c nhn bn cn c c nhng TGSH v
l, c hi, bt chp quy lut nhn qu v o c
nhn bn ch thc. Nhng ngi tin theo nhng
TGSH ny c th gy hi cho mnh v cho ngi
khc.
c khng t ngi ch v qu tin vo thn
thnh s cho mnh trng s, nn sau khi cu xin
lin lao vo nh ri phi bn nh bn ca,
gia nh tan v.
Li c nhiu ngi b bnh, khng lo tm hiu
nguyn nhn, c tin ba my ng thy la bp,
cui cng tin mt tt vn mang. Thm ch c
nhng k li dng c tin ca ngi khc tung tin
n tht thit, hoc d d gt ngi, hoc gy bt
an cho x hi.
Nhng biu hin m tn, cung tn v nhng
TGSH kiu ny c mun hnh vn trng, nhng
s tc hi do chng gy ra th u cng vy.
Ngi hc Pht cn nhn thc v phn bit r
hai loi TGSH ny cu kh cho mnh, cho gia
nh mnh v cho nhng ngi khc.

96

Bn th gii siu hnh

4. Nhng gi tr thing ling ca TGSH
trong kinh tng Nikya
Nh ni trn, tt c cc TGSH c ni
n trong kinh tng Nikya chnh gc u tun
theo nguyn tc gip thin php tng trng,
c php suy gim trn c s tun theo quy lut
nhn qu nhn bn.
Nu ngi hc Pht c c nhng cu
chuyn thuc TGSH mang danh Pht gio nhng
khng th hin c nguyn tc v quy lut ny,
th ngi hc Pht phi t b ngay trnh c tin
m tn vo nhng cu chuyn phi php, phi lut
do ngi i sau thm vo.
thy r hn ngha gip dit kh ca
nhng TGSH trong kinh tng Nikya, ngi hc
Pht cn nhn thc thm v nhng c im cng
nh gi tr tuyt vi ca nhng TGSH ny.
4.1 Vai tr ch ng ca con ngi
Mt trong nhng c trng r nt nht ca
TGSH thuc kinh tng Nikya cn nhn thc r,
l vai tr con ngi trong TGSH c th hin

97

Bn th gii siu hnh

mt cch ch ng hn so vi TGSH trong dn
gian.
Nu trong cu chuyn c tch n kh tr
vng, ngi em nh hin lnh khng tham lam
nn c con chim thn tr n ri tr thnh
giu c, cn trong kinh tng Nikya tt c nhng
ngi giu c chn chnh u nh vo hnh
nghip bit to phc b th, bit lm n lng
thin v bit tit ca chnh bn thn h, ch
khng th ng trng ch vo nhn qu c tnh
cht may ri ca bt k mt th lc thn thnh no
khc.
iu ny c chnh c Th Tn thuyt
dy cho thn trng Asibandhakaputta: -- Ny
Thn trng, Ta nh t chn mi mt kip v
trc, Ta khng h bit c lm hi mt gia nh
cho n mt ba cm nu cng dng.
Cc gia nh y u rt giu, tin ca nhiu,
ti sn nhiu, vng bc nhiu, vt dng nhiu, ng
cc nhiu. Tt c ti sn y c thu hoch do
b th, c thu hoch mt cch chn tht, c
thu hoch mt cch t ch. (S.iv,322 =
[Su.11.9])

98

Bn th gii siu hnh

Tng t, trong Kinh Pht Thuyt Nh Vy,
c Th Tn ni r hn: Ny cc T-kheo,
ch c s hi cc cng c. Ny cc T-kheo,
cng c l ng ngha vi an lc, ci g kh lc,
kh h, kh i, kh , tc l cng c. Ny cc Tkheo, Ta thng tri th hng qu d thc, kh lc,
kh h, kh i, kh trong mt thi gian di ca
cc cng c lm trong mt thi gian di. Sau
khi tu tp t tm trong by nm, Ta khng tr
lui li i ny trong by tng kip v hoi kip.
Trong thi k kip tng, Ta l ch Thin Quang
m. Trong thi k kip gim, Ta sanh trong lu
i trng khng Phm Thin. (3) Ti y Ta l
(3) L do phi sanh vo lu i trng khng c th tm
thy trong bi kinh T Tc, s 23, Trng B 2: Tn ch
Pysi v b th khng c cho hon b, v b th
khng t tay mnh lm, v b th khng c suy t, v
b th cc vt ph thi, sau khi thn hoi mng chung,
c sanh nhp chng vi Bn i Thin vng, trong
cung in trng khng ca Serisaka. Cn thanh nin
Uttra b b qua trong cuc b th ny, v b th mt
cch hon b, v b th t tay mnh lm, v b th c
suy t, v b th cc khng ph thi, sau khi thn
hoi mng chung, c sanh ln thin th, Thin gii
nhp chng vi ch Thin Tam thp tam thin. [Vd.31]
V mt trng hp khc c thy trong kinh Phm Vng,
s 1, Trng B 1 = [So.39.37]:Ny cc T-kheo, c mt
99

Bn th gii siu hnh

Phm Thin, i Phm Thin bc chinh phc, bc
khng b ai chinh phc, bc nhn thy tt c, bc
c quyn lc.
Ny cc T-kheo, ba mi su ln Ta l
Thin ch Thch. Nhiu trm ln, Ta lm
vua, v vua Chuyn Lun, tr v ng php, bc
Php vng, bc chin thng bn phng, bc
t c s an n trong quc , bc y by
bu. Cn ni g khi Ta l v vua a phng.
Ny cc T-kheo, Ta suy ngh nh sau: Qu
ny l do nghip no Ta lm, l qu d thc
ca nghip no m nay, Ta c i thn lc nh
vy, i uy lc nh vy?. Ri ny cc T-kheo,
Ta suy ngh nh sau: y l qu ba nghip Ta
lm, l qu d thc ca ba nghip, do vy Ta
nay c i thn lc nh vy, i uy lc nh vy.
thi n mt giai on no , sau mt thi hn rt lu,
th gii ny chuyn thnh. Trong khi th gii ny chuyn
thnh, Phm cung c hin ra, nhng trng khng. Lc
by gi, mt hu tnh, hoc th mng tn, hay phc
bo tn, mng chung t Quang m thin, sanh qua
Phm cung trng rng y. V y ti y, do sanh, nui
sng bng h, t chiu ho quang, phi hnh trn h khng,
sng trong s quang vinh, v sng nh vy trong mt thi
gian kh di. (Ghi ch: Phm cung lc ny trng khng
v cc chng sanh cha to lp cng c mi)
100

Bn th gii siu hnh

Tc l b th, nhip phc, ch ng (It.14 =
[Iti.22])
y cng chnh l quy lut nhn qu c tnh
nhn bn gia cho v nhn: Ai cho vt kh , s
nhn c iu kh (TC2, C5, tr.382 =
[I.5.44]), hoc theo dn gian Si li th tri ci
cho, Bnh t i, bnh quy li.
Hy th hnh dung, trong mt t nc, nu
tt c mi ngi giu c u thc c o l
nhn qu ny v tch cc tu tp t bi h x, b th
t mn, lm lnh lnh c, kip ny v kip sau
h tip tc c hng s giu c, th t nc
cn lo g ngi ngho thiu n, tr em thiu mc.
Nu mi ngi giu c u bit r h chng
cn phi n cu ti bi qu ni ai, khng tn cng
cng bi xin x ch no, khng tn tin bc t
vng m lng ph m ch chm lm b th t thin,
gip ngi tha; nh vy bn thn h va c
c phc bu thc s, li c ngi tr tn
thn, ng thi nhng ngi khc cng c li
ch m quc gia cng bt i gnh nng phi lo cho
dn ngho.

101

Bn th gii siu hnh

Chnh v th, trong kinh tng Nikya c rt
nhiu bi kinh c Pht dy v lng t bi v hnh
b th, trong php b th chnh l php u tin
trong th t thuyt php ca c Th Tn dnh
cho ngi t lng tin ni Chnh Php.
Trong Kinh Nikya v Lut Ptimokkha c
th d dng tm thy rt nhiu on kinh tng t
v thun th thuyt Php ca c Pht, nh
on kinh di y Ngi dy cho Tng Qun
Sha:
Ri Th Tn thun th thuyt php cho
Tng Qun Sha, tc l thuyt v b th, thuyt
v gii, thuyt v cc ci Tri, trnh by s nguy
him, s h lit, s nhim ca cc dc, nhng
li ch ca xut ly.
Khi Th Tn bit Tng Qun Sha, tm
sn sng, tm nhu thun, tm khng trin ci,
tm c phn khi, tm c hoan h, Ngi mi
thuyt nhng php c ch Pht tn dng
cao: "Kh, Tp, Dit, o.
Cng nh mt tm vi thun bch, cc chm
en c gt ra, rt d thm mu nhum. Cng
vy, chnh ti ch ngi y, php nhn xa trn ly

102

Bn th gii siu hnh

cu khi ln trong tm Tng Qun Sha: "Phm
php g c tp khi ln, tt c php y u b
tiu dit.
Ri Tng Qun Sha thy php, chng php,
bit php, th nhp vo php, nghi ng vt qua,
do d tr dit, t c v s y, khng y c
ngi khc i vi cc php ca bc o s.
(Kinh Tng Qun Sha, TC 8 Php-a, II. Phm
Ln = [I.8.12])
Tng Qun Sha l mt v i thn ni
ting, hn nhin phc bu v ti vt ca ng rt
sung mn, y th m c Pht vn dy ng v b
th, v b th khng nhng gip cho ngi thc
hnh theo duy tr c phc bu hin c ln
trong tng lai, m cn gip trang nghim tm,
trang b tm (kinh B Th, s 31, TC 8 php =
[I.8.31]) nhm tin ti thc hin nhng php cao
hn, ng thi gip dit tr lng xan tham v tng
trng lng t bi vi ngi khc, y l hai php
quan trng gip i ti gii thot kh au.
- Ny cc T-kheo, ai khng thng tri, khng
liu tri tt c, y tm khng ly tham, t b,
khng th dit c kh au. Ny cc T-kheo, ai

103

Bn th gii siu hnh

thng tri, liu tri tt c, y tm ly tham, t b,
c th dit c kh au. (It.3 = [Iti.7])
- Ny cc T-kheo, t tm gii thot c
thc hnh, c tu tp, c lm cho sung mn,
c tc thnh c xe, c tc thnh cn c a,
c tip tc an tr, c tch tp, c kho khi
s thi c ch i l mi mt li ch. Th no
l mi mt?
Ng an lc, thc an lc, khng c mng, c
loi ngi i m, c phi nhn i m, ch Thin
bo h; khng b la, thuc c, kim xc chm;
tm c nh mau chng, sc mt trong sng,
mnh chung khng hn m; nu cha th nhp
thng php (A-la-hn qu); c sanh ln Phm
Thin gii (Kinh T, s 16, TC4, C11 =
[I.11.16])
ng v mt x hi, thc v mt TGSH theo
quy lut nhn qu mt cch ch ng - t bi v b
th c qu thin lnh - gp phn khng nh
trong vic duy tr mt nn o c nhn bn v s
an lc cho mt t nc.
y l kt qu tt nhin khi mi ngi t vua
ti dn u mun tch cc tu tp hnh t bi, b th

104

Bn th gii siu hnh

gip cho ngi khc v gi gn nm gii. V
y cng chnh l gi tr hu hnh c th thy r
ca nhng TGSH thuc chnh php.
4.2 Minh v Hnh chin thng c TGSH
Cng trong ngha ch ng ca con ngi,
gia TGSH dn gian v TGSH trong kinh tng
Nikya cn c mt im phn bit cn bn khc
na. l con ngi trong TGSH ca dn gian
thng l nn nhn ca th lc xu c, v nu h
c chin thng th cng phi nh th lc siu hnh
khc.
V d nh c Tm trong cu chuyn c tch
Tm Cm, hoc Cinderella trong cu chuyn
C b l lem chng hn; tuy c hai u hin lnh
v nhn hu tht, th nhng h c phi l nn nhn
ca hai m con b d gh c c, nhiu ln h ch
cn bit nhm mt xui tay c cc b Tin
cu gip.
Hoc Thch Sanh trong cu chuyn Thch
Sanh, L Thng hay Aladdin trong cu chuyn
Aladdin v cy n Thn; tuy hai chng c oai
dng hn c Tm v Cinderella, mt chng chm
c c chng tinh, cn chng kia chin thng

105

Bn th gii siu hnh

trong chin trn; th nhng h vn phi bao phen
khn n v s lc la gian tr. V cng nh c
chic ba thn, cung tn thn, chic n thn,
chic nhn thn, cy n thn m c hai mi tai
qua nn khi. Th hi, nu khng c nhng thn
vt ny th sao? E rng s phn ca h cng khng
hn g nhng ngi khc!
Ngc li, vai tr con ngi trong TGSH ca
kinh tng Nikya c th hin hon ton khc.
in hnh nh trong cc cu chuyn Tin thn
c Pht chnh gc, ngi c d dng nhn thy
c B-tt khng bao gi l nn nhn ca cc th
lc siu hnh mt cch c tin ngy th.
Hn th na Ngi u chin thng cc th lc
siu hnh ny, v chin thng khng phi bng
mt sc mnh thn quyn no khc m bng chnh
tr tu v c hnh ca Ngi. y l im khc
bit quan trng ngi hc Pht hc hi, v da
vo y phn bit gia TGSH tht s v TGSH
gi to mang danh Pht gio.
V d trong truyn Tin thn Apannaka, s 1
[J.1], c B-tt l trng on l hnh a on
ngi bng qua sa mc. Loi qu D-xoa ni y
gi dng thnh nhng ngi vi qun o t
106

Bn th gii siu hnh

m, bn dnh y chn, ni rng pha trc l
rng cy ang c ma, nc ung tha thi, v
khuyn on ngi nn p ht cc gh nc d
tr i cho nhanh.
B-tt khng thc hnh theo nhng li ny, v
ngay t u Ngi cnh gic, bit r mnh ang
u, k i thoi c nhng biu hin g ng
nghi ng, v sau ngi phn tch cho mi
ngi thy mt cch rt khoa hc: nhng k kia
ni rng pha trc c ma nhng gi ma c th
thi xa mt dm, u my c th thy t xa mt
dm, nh chp c th thy xa t khong bn dm,
ting sm c th vang xa hai ba dm, c on l
hnh u trong phm vi ny, th nhng khng
mt ai ghi nhn c cc hin tng nu trn, do
vy nhng k kia chnh l nhng ngi ni di
v mun lng gt on l hnh.
Nh c tr tu bit qun st, suy t, phn tch
hp l nh trn cho nn B-tt khng ri vo
m mu ca k xu c, cu c bn thn mnh
v c on ngi.
R rng nhng nhn thc v du hiu ca ma
nhiu kip trc ng, kip ny cng ng i
vi bt c ni no c ma. y l th hin c
107

Bn th gii siu hnh

tnh chn l chnh xc bt di bt dch, khng sai
chy ca chnh Php v nhng li dy thc s ca
c Th Tn trong kinh in nguyn thu
Nikya.
Ngi hc Pht vi s tu tri D-xoa l Dxoa hon ton c quyn tin rng D-xoa trong
cu chuyn trn l c thc 100%. N c th nhp
vo bt k mt k tham lam no bin k tr
thnh nhng tay sai gian c i lng gt v hm
hi ngi tt.
Nu mi ngi hiu nh vy, tin nh vy v
c tr tu t duy nh vy, th th gian bt c
bit bao nhng bi kch do nhng D-xoa gi di
gy ra.
Nu tu tri D-xoa l D-xoa c thc
100%, th tu tri ch Thin l ch Thin cng c
thc 100%, v v vy TGSH ca tu tri cng c
tht 100%.
V v TGSH ca tu tri c tht, cho nn n
cng phi tun theo nhng quy lut ca s tht,
ca chn l; l quy lut nhn qu v quy lut
sanh dit. Cc ch Thin, Phm Thin cho d

108

Bn th gii siu hnh

quyn nng n u chng na cng phi tun
theo nhng quy lut thuc v chn l ny.
Do vy, mt khi h sanh ra v hin hu
trong bt c tng tri no, nhng nu h khng
tip tc lm phc to thin duy tr phc bu,
khi phc bu c ht, h vn phi ti sanh lun
hi theo nghip ca mnh nh cc chng sanh
khc m thi.
Kinh Tng ng cn ghi li: Ri Th Tn
ly ln mt t t trn u mng tay v bo cc
T-kheo:
-- Cc ng ngh th no, ny cc T-kheo, ci
no l nhiu hn, mt t t Ta ly ln trn u
mng tay, hay l qu t ln ny?
3) -- Ci ny l nhiu hn, bch Th Tn, tc
l qu t ln ny. Cn t hn l mt t t Th
Tn ly ln trn u mng tay. Chng khng c
th c tnh c, khng c th so snh c,
khng c th thnh mt phn nh c, nu em
so snh qu t ln vi mt t t c Th Tn
ly ln trn u ngn tay.

109

Bn th gii siu hnh

-- Cng vy, ny cc T-kheo, t hn l cc
chng sanh sau khi cht t thn ch Thin, c
ti sanh gia ch Thin. Cn nhiu hn l cc
chng sanh sau khi cht t thn ch Thin, phi
ti sanh trong a ngc... phi ti sanh trong loi
bng sanh... phi ti sanh trong ci ng qu...
(S.v,475 = [Ve.4.104]).
S ch Thin t i vn ti sanh ti th gii ch
Thin l nhng v bit tip tc to lp cng c v
tu tp theo ng con ng chnh o i ti
gii thot hon ton. Ch Thin, Phm Thin cn
nh th, hung h con ngi. Cc vua cha, i
quan, t ph cho n mi ngi bnh thng hiu
c iu ny cng phi c gng to phc lm
lnh, tu tp t bi h x, gi gii y bi p
phc bu thin lnh cho chnh bn thn mnh.
Trong tng Nikya chnh gc c rt nhiu
nhng bi kinh, nhng li dy, nhng cu chuyn
mang yu t siu hnh thc s, th nhng mi bi
kinh, mi li dy, mi cu chuyn li l mt bi
hc sng ng, c ngha thit thc v c gi tr
hin hu ngay gia th gii hu hnh ny (4)
(4) Cc nh gio dc Pht gio cn lu : nhng truyn
tranh minh ho ma qu trong TGSH ca Pht gio ch cn
110

Bn th gii siu hnh

4.3 Phm Thin vn ang hin hin trc
mt mi ngi
TGSH trong kinh tng Nikya c m t mt
cch rt sinh ng v hin hin nh chnh cuc
sng thc ti ny. Hn th na, n cn th hin
m nt tnh o c nhn bn v c gi tr cu
kh c th cho chnh ci th gii hu hnh m con
ngi ang sng.
Theo tn ngng ca mt s dn tc, v Phm
Thin c tn th nh mt v thn ch c quyn
nng nh hng vi c th gii hu hnh ny, c
th to tc ra c con ngi. Chnh v th, Phm
Thin hay ng To Ho c nhng ngi tin
theo vinh danh, knh ngng, cu xin.
Ngi Pht t cng c Phm Thin ca mnh
v h cng phi vinh danh, knh ngng, cng
dng cu phc ni v Phm Thin ny. Bi l
v thn ch ny cng c quyn nng sng to ra
con ngi, khng nhng th ngi cn c cng trc
tip ph h tr, nui dng, ch dy gip
v tng trng, khng nn v qu rng rn khin tr em
s hi khng dm c. c mt tp phim hot hnh Tom
and Jerry c cnh a ngc ng theo lut nhn qu
nhng hp vi tr em, y l iu ng ghi nhn
111

Bn th gii siu hnh

cho con ngi thnh ngi. V Phm Thin y tn
ti thc s ngay gia ci i, mi ngi u c
th nhn thy c, ni chuyn c. V Phm
Thin y l ai? u?
Kinh Nikya ch r: Phm Thin, ny cc
T-kheo, l ng ngha vi m cha; cc bc o
s thi xa, ny cc T-kheo, l ng ngha vi
m cha; ch Thin thu xa, ny cc T-kheo, l
ng ngha vi m cha; ng c cung knh
cng dng, ny cc T-kheo, l ng ngha vi
m cha. V c sao? Ny cc T-kheo, v m cha
gip rt nhiu cho cc con, nui dng chng
ln v gii thiu chng vo i ny.
M cha gi Phm Thin,
Bc o s thi trc
Xng ng c cng dng
V thng n con chu
Do vy, bc Hin trit
nh l v tn trng
Dng n ung
Vi mc v ging nm
Thoa bp (c thn mnh)
Tm ra c tay chn
Vi s hnh nh vy,
i vi m v cha
112

Bn th gii siu hnh

i ny ngi Hin khen
i sau hng Thin lc
(Kinh Ngang Bng Vi Phm Thin, Tng
Chi tp 1, Chng 3, s 31 (TC1, C3) = [I.3.22])
Chnh v th, i vi ngi Pht t, n knh
cha m l mt trng n lun phi ghi nh.
Mt ngi con bt hiu quay lng vi hai v
i Phm Thin trong nh ri chy i cu xin
nhng v thn linh ni khc, nu v thn linh ni
y c chng dm th r rng ng thn ny
khng c mt, khng c tr tu v khng c o
c.
Thn linh khng c mt, khng c tr tu v
khng c o c l loi thn linh thp km nht,
v tch s nht trong TGSH. V th, cho d li cu
xin ca ngi con bt hiu c thnh hin thc
chng na, iu ny khng phi do v thn linh
cm ng m l do phc ch, lc thn (phc t
ni ch, thn li hng lc).
Ch y l Thn ch Cha v Thn ch M,
hai v Phm Thin ny c lng yu thng v b

113

Bn th gii siu hnh

bn i vi cc con, cho nn d con ci c bt hiu
nhng vn thng yu, ph h cho chng.
Mnh yu thng con ci mnh nh th no,
cha m cng yu thng mnh nh vy, ch c s
biu hin hoc cch thc dy d khc nhau m
thi. Hm d cn bit thng con, chim m cn
dm nhn n nui con, chng l cha m li khng?
Nu c khc chng, th ch do con ngi
khng cn nh n truyn thng o l:
Cng cha nh ni Thi Sn.
Ngha m nh nc trong ngun chy ra.
Mt lng th m knh cha.
Cho trn ch hiu mi l o con.
o con y c ngha l o c ca ngi
con v cng l o l ca Con Ngi. Bi, ch c
Con Ngi mi c o c bit nh n v bo
hiu cho cha m, v khi Thng to tc ra vn
loi chng sanh, Ngi ch ban c n ny cho loi
Ngi ch khng ban cho bt k mt con th no
khc.
Nhng ngi con tn th Thng cng
phi th lnh v thc hnh c n ny khng

114

Bn th gii siu hnh

ph lng Ngi v ng thi cng khng t ng
ho mnh vi cc sinh vt khc. Mt v Thin ch
khng hnh x theo quy lut nhn qu v khng
bit ch dy cho con ngi o l cn bn bit n
knh m cha, v Thin ch y thc ra cng ch l
v Phm Thin do tng to thnh m thi.
Ngi Pht t mun c phc nh ng
hi, th t Nam sn (phc nh bin c, th nh
ni cao) phi bit vng li Pht, phi sing nng
cung knh cng dng cho Phm Thin Cha,
Phm Thin M. Mt ngi con c hiu nhng
cha gp may, thi cng phi cung knh cng
dng cha m nhiu hn na phc lnh sm
trn , nh vy mi tr qu c. y l c tin
ca mt ngi con bit hiu ngha, v cng l o
c ca mt ngi c chnh tr.
Ngc li, nhng ai d khng tin c Thng
nhng h vn phi bit nh n v cng dng
cho hai v Phm Thin trong nh, nu khng,
chnh h ri s l nn nhn ca s bt hiu. Mnh
khng bit hiu knh cha m, lm sao con ci mnh
bit hiu knh mnh y?
Ngi xa ni rt tinh t: Sng trc u,
sng sau . Mnh l sng gi p vo cha m,
115

Bn th gii siu hnh

con ci mnh bt chc theo y, lm sng gi p
vo mnh ch vo ai.
Nhng ngi con ln ln li tr thnh cha m,
nu h vn mt lng cung knh cng dng cho
hai v Thn ch ca mnh, th chnh h l nhng
tm gng sng cho con ci noi theo, l bc o
s ng qu cho con ci ca mnh. Vi phm hnh
y, h s tr thnh Phm Thin c quyn nng duy
tr truyn thng to dng nn nhng th h
NGI thc s cho th gian ny.
Chnh v th, nhng gia nh no trong con
ci bit n knh cha m trong nh l nhng gia
nh Phm Thin, ng cho mi ngi quy
ngng.
- Nhng gia nh no, ny cc T-kheo,
trong y, cc con ci knh l m cha trong nh,
nhng gia nh y c chp nhn ngang bng
vi Phm Thin. Nhng gia nh no, ny cc Tkheo, trong y, cc con ci knh l m cha trong
nh, nhng gia nh y c chp nhn nh cc
o s thi xa. Nhng gia nh no, ny cc Tkheo, trong y, cc con ci knh l m cha trong
nh, nhng gia nh y c chp nhn l ng

116

Bn th gii siu hnh

c cng dng. (Kinh Ngang Bng Vi
Phm Thin, TC1, C3 = [I.3.22])
Con ci knh l m cha trong nh c ngha
l con ci thc hin bn phn ca mnh v lng
hiu tho n n cha m ngay t trong nh, ch
khng phi ch v mun khoe khoang hay ng
kch vi ngi ngoi ng.
Cng n cha m nh tri bin, v th ngay cho
d nhng ngi con c bo hiu chn thnh c i
cng khng th tr ht n c. Tuy vy, nhng
ngi con c o c, mun bit cch bo hiu tr
n y cho hai v Phm Thin trong nh, hy
ghi nh k v thc hnh theo nhng li dy ch
tnh ch ngha sau y ca Bc o S:
C hai hng ngi, ny cc T-kheo, Ta ni
khng th tr n c. Th no l hai? M v
Cha.
Nu mt bn vai cng m, ny cc T-kheo,
nu mt bn vai cng cha, lm vy sut trm nm,
cho n trm tui; nu m bp, thoa xc, tm
ra, xoa gi, v du ti y, m cha c vi tiu
tin i tin, nh vy, ny cc T-kheo, cng cha
lm hay tr n m v cha.

117

Bn th gii siu hnh

Hn na, ny cc T-kheo, nu c an tr cha
m vo quc vi ti thng uy lc, trn qu t
ln vi by bu ny, nh vy, ny cc T-kheo,
cng cha lm hay tr n m v cha. V c
sao?
V rng, ny cc T-kheo, cha m lm
nhiu cho con ci, nui nng, nui dng chng
ln, gii thiu chng vo i ny.
Nhng ny cc T-kheo, ai i vi cha m
khng c lng tin, khuyn khch, hng dn an tr
cc v y vo lng tin; i vi m cha theo c gii,
khuyn khch, hng dn, an tr cc v y vo
thin gii; i vi m cha xan tham, khuyn
khch, hng dn, an tr cc v y vo b th; i
vi m cha theo c tr tu, khuyn khch, hng
dn, an tr cc v y vo tr tu. Cho n nh vy,
ny cc T-kheo, l lm v tr n m v
cha (TC1, C2 = [I.1.2.2])
Ch c an tr cha m vo chnh tn, thin gii,
b th v tr tu mi gip cha m c c cuc
sng an vui lnh thin ngay trong hin ti, t
tng bc tin tu ti gii thot vnh hng; nh vy
mi c th n p c cng n tri bin ca cha
m.
118

Bn th gii siu hnh

Nh vy theo ngha trn, Phm Thin l
ng ngha vi m cha, ch Thin l ng ngha
vi nhng ngi hin tr, c gii hnh, thin lnh,
bit bo hiu cho cha m v bit tu tp T Bi H
X, lun gip cho nhng ngi khc. V nh
vy th gii ch Thin c sc, do s thnh no
phi u xa, cc v y vn ang hin hu gia
th gian ny.
Chng th, khng t ln c Th Tn dy
cho cc c s th ny:
- Ny cc Gia ch, c bn loi sng chung
ny. Th no l bn? tin nam sng chung vi
tin n. tin nam sng chung vi Thin n.
Thin nam sng chung vi tin n. Thin nam
sng chung vi Thin n (Kinh Sng Chung,
TC1, C4 = [I.4.53]).
Trong bi kinh ny c Pht gii thch rt
r th no l Thin nam, Thin n. Cc c s hy
th tr v thc hnh ng vi li Pht dy, hy gi
gn gii hnh thanh tnh, tch cc thc hnh T Bi
H X, hiu knh vi cha m v gip cho mi
ngi ho thn thnh cc Thin thn nam,
Thin thn n ngay trong ci Ta B ny.

119

Bn th gii siu hnh

4.4 Ch Thin v A-tu-la: nhng cuc
chin tranh siu hnh khc lit
Ngi hc Pht c k kinh tng Nikya s d
dng tm thy kh nhiu cc bi kinh m t nhng
cuc chin tranh qua li gia ch Thin v A-tula (Asur).
Nu ngi c mt chiu ph nhn mi
TGSH, hoc ch dng li mc tng tri ch
Thin l ch Thin, A-tu-la l A-tu-la; th khng
th lnh hi ht c nhng ngha vi diu t
nhng cu chuyn ny. Ngi hc Pht cn phi
tu tri suy t k lng nhng bi kinh tng thut
nhng cuc chin u siu hnh, nh vy mi c
th nhn thc c mi bi kinh l mt bi hc c
gi tr thit thc gip cho s tu tp thot kh ca
mnh.
Hy ly bi kinh Ch Thin, Tng Chi 4,
Chng 9, s 39, lm v d. Trong phn u ca
bi kinh ny m t ba ln A-tu-la chin thng
ch Thin. Ring trong ln cui cng c s khc
bit:
... Ln th ba, ny cc T-kheo, ch Thin
nh vi cc Asur. Ln th ba, ny cc T-kheo,

120

Bn th gii siu hnh

cc Asur li thng trn, ch Thin bi trn. Ny
cc T-kheo, ch Thin tht trn s hi b chy
vo thnh ph ch Thin.
V ny cc T-kheo, ch Thin i vo trong
thnh ca ch Thin suy ngh nh sau: "Nay ta
hy i n ch n nu ca nhng ngi s hi.
Hin nay chng ta sng vi chng ta, khng c
g phi lm vi cc Asur.
Ny cc T-kheo, cc Asur cng suy ngh
nh sau: "Nay ch Thin i n ch n nu
ca nhng ngi s hi. Hin nay chng sng vi
chng n, khng c g phi lm vi chng ta.
[I.9.39.6]
Ngi hc Pht khi bit tu tri mt thn
lm thin cng l mt thn ch Thin, th cng
phi tu tri mt li ni thin l li ch Thin, mt
ngh thin l nim ch Thin. Cng vy, khi
tu tri mt thn lm iu bt thin nh mt thn
D-xoa, hoc A-tu-la; th mt li ni bt thin
cng l li ca D-xoa, li ca A-tu-la; v mt
ngh bt thin cng l nim D-xoa, hoc nim
A-tu-la. Nh bit tu tri nh vy ngi hc Pht
mi c th thu hiu c ngha bi kinh trn.

121

Bn th gii siu hnh

Tht vy, mun chin thng chnh mnh v
gii thot kh au, con ngi phi tin ti tng
bc hon thin bn thn mnh. Trong qu trnh
, vic thanh lc tm t c tm thanh tnh
cng l qu trnh ca bit bao cuc chin tranh
tm gia mt bn l nim thin v mt bn l
nim bt thin.
Nim thin c hng mnh mi chin thng
c nim c-bt thin, mi gip tm thanh tnh
c. Ngc li cho nim c-bt thin ln
mnh tiu dit nim thin, th cuc i tu hnh
xem nh tht bi.
Mun nim thin vng mnh sc chin
thng nim c-bt thin, ngi tu s phi bit da
vo nhng thnh tr kin c ca mnh. Hai trong
s nhng thnh tr vng vng chnh l php
Tm (xu h) v php Qu (s hi):
- V nh, ny cc T-kheo, trong thnh tr
bin a ca vua c mt con ng thng ho, va
su v rng bo v nhng ngi trong thnh
v chng c nhng ngi bn ngoi.
Cng vy, ny cc T-kheo, Thnh t c
lng xu h. V y xu h v thn lm c, v

122

Bn th gii siu hnh

ming ni c, v ngh c. V y xu h v b ri
vo cc c, bt thin php. Ly xu h lm con
ng thng ho, ny cc T-kheo, Thnh t
t b bt thin, tu tp thin, t b c ti, tu tp
khng ti, gn gi t thn thanh tnh. Vi diu
php th hai ny, v y c thnh tu.
V nh, ny cc T-kheo, trong thnh tr bin
a ca vua c mt con ng i vng chung
quanh, va cao va rng bo v nhng ngi
trong thnh v chng c nhng ngi bn
ngoi.
Cng vy, ny cc T-kheo, Thnh t c
lng s hi, s hi v thn lm c, v ming ni
c, v ngh c. V y s hi v b ri vo cc c,
bt thin php. Ly s hi lm con ng i
vng xung quanh, ny cc T-kheo, Thnh t
t b bt thin, tu tp thin, t b c ti, tu tp
khng ti, gn gi t thn thanh tnh. Vi diu
php th ba ny, v y c thnh tu (Bi kinh
Thnh Tr, TC3, C7, s 63, tr.426-36 = [I.7.63.1718]
- Do vy, ny cc T-kheo, cn phi hc tp
nh sau: "Chng ta phi s hi i vi ti c kt
qu hin ti. Chng ta phi s hi i vi ti c
123

Bn th gii siu hnh

kt qu trong i sau. Chng ta phi trnh xa cc
ti. Chng ta phi thy r s nguy him ca cc
ti. Nh vy, ny cc T-kheo, cc Thy cn
phi hc tp.
i vi ai trnh xa cc ti, ny cc T-kheo,
i vi ai thy r s nguy him ca cc ti, thi
c ch i rng ngi y s c gii thot
tt c ti. (TC1, C2, phm Hnh Pht, tr.96 =
[I.2.1])
Nu mt ngi tu s khng trong thnh tr
ca Tm Qu, khng bit xu h v s hi trc
nhng iu ng xu h v s hi, ri ri b
thnh tr ca gii hnh, ca s h tr cc cn, ca
chnh nim tnh gic, th ng nhin cc nim
A-tu-la bt thin trong tm ca v y s ln mnh
v chin thng nhng nim thin ch Thin. Sm
mun g v tu s ny cng s tr thnh bung lung
phng dt v i n thi a, y l iu ht sc
d hiu.
Ngc li, v T-khu phi bit s hi trc
nhng iu ng phi s hi, h phi s hi nhng
thn-ming- c c, phi s hi s v minh ngu
dt, phi s hi nhn qu bt thin, phi s hi
nghip bo lun hi; phi bit da vo bc thnh
124

Bn th gii siu hnh

tr ca Tm Qu cng vi Php v Lut ca Th
Tn, nh vy v y mi c th lm ln mnh cc
nim thin ch Thin chin thng cc nim c
A-tu-la trong tm mnh.
Thm ch cho d con ngi c l cy sy bit
t tng nh Pascal mc cm, hoc yu ui nh
con chim ct chng na, nhng nu bit vng tr
trong ng phng x ca mnh, h vn c th
khin cho con chim ng c ma phi b ngc tht
bi (Xem thm bi kinh Con Chim ng (S.v,146
= [Ve.2.6]).
R rng, vi nhng ai mun tm kim s minh
trit i ti gii thot, h khng th xem thng
nhng cuc chin tranh siu hnh nh th ny.
Thm ch, khng tu tri c nhng diu-phpsiu-hnh nh trn, h cn c th pht cung khi
suy t v nhng vn ph phim ca th gian,
hoc khi nghe ngi khc ni v diu php nhng
h khng sao hiu ni, khng sao tin ni, ging
nh iu m bi kinh T Duy m t:
Mt thi, Th Tn tr Rjagaha (Vng
X) ti Trc Lm, ch nui dng cc con sc.
Ti y, Th Tn bo cc T-kheo:

125

Bn th gii siu hnh

-- Thu trc, ny cc T-kheo, mt ngi i
ra khi Vng X, ngh rng: "Ta s suy t v th
gii, v ngi y i n h sen Sumgadh; sau
khi n, ngi trn b h Sumgadh v suy t v
th gii.
Ny cc T-kheo, ngi y trn b h
Sumgadh thy mt on qun vi bn loi binh
chng (voi, nga, xe, b binh) i vo trong mt
c sen; thy vy, ngi y ngh: "C l ta pht
cung! C l ta in lon! Nay ta thy mt iu
khng th c i".
... Ny cc T-kheo, iu m ngi y thy
l c tht, khng phi khng tht. Thu xa, ny
cc T-kheo, ch Thin v loi Asur (A-tu-la)
gin trn khai chin. V ny cc T-kheo,
trong trn chin y, ch Thin thng trn, cc
Asur bi trn. Cc Asur bi trn, ny cc Tkheo, hong ht i vo thnh Asur ngang qua c
sen v qu s hi ch Thin. (S.v,446 =
[Ve.4.41])
Nhng ai quay lng vi kinh in Nikya,
hoc ph nhn mi TGSH, hoc ch hiu kinh tng
Nikya bng tng tri phm tc ca mnh, thi
lm sao c th lnh hi c iu c tht 100%
126

Bn th gii siu hnh

ny, lm sao c duyn may thc chng c s
tht siu hnh 100% ny. V cho d h c nghe
c ngi khc thy chng na, h cng khng
dm tin. V sao?
V c mang mt ng vng tng tm vin,
m ri bi bt tr, thi lm sao h hiu c do
u nim ch Thin li thng c nim c A-tula? Lm sao h hiu c th no l phi tu tri
c sen l c sen, v v sao ch c php c sen
ny mi c th khin c l A-tu-la bin mt, v
cn nut c c mt on qun vi bn loi
binh chng ca voi, nga, xe v b binh?
Khng th tr ng chnh Kinh chnh Php,
hoc ph nhn mi TGSH, hoc khng tu tri
c TGSH l TGSH, thi lm sao bit c c
lc c sen li bin thnh c mt to cung in
Vejayanta Ti thng vi nhng cu trc ht sc
k diu v cng ht sc c th, ngay cho d n
b nhn v bi mt ng Thin ch Sakka ba hoa.
Trong Tiu kinh on Tn i, thin ch
Sakka khoe khoang v vt v Ti Thng in
vi ngi Mc Kin Lin: Ny Thin hu
Moggallna, trong trn chin ny, ch Thin
thng, chng Asur bi. Ny thin hu
127

Bn th gii siu hnh

Moggallna, sau khi thng trn chin y v nhn
dp thng trn, chng ti, sau khi tr v, cho xy
dng mt lu i tn l Vejayanta (Ti Thng
in).
Ny Thin hu Moggallna, lu i
Vejayanta c n mt trm vng thp, trong mi
vng thp c by ngi nh c hnh tam gic,
trong mi nh tam gic c by tin n, v mi
tin n c n by th n. Ny thin hu
Moggallna, Thin hu c mun xem nhng iu
kh i ca lu i Vejayanta khng? (TB1, s
37 = [Sd.1.5])
Nhng ai mang danh Pht t nhng khng coi
trng kinh Nikya hoc ph nhn mi TGSH c
mun thy nhng iu kh i ca lu i
Vejayanta khng? Nu mun, h hy thanh tnh
gii hnh, hy t b nhng nhn thc hn hp
nhng y kiu mn ca mnh c k li bi
kinh ny v suy ngm t hi xem v sao ch khi
ch Thin chin thng c cc A-tu-la, ch
Thin mi c th xy dng v th nhp c vo
to Ti Thng in - Vejayanta?
Con s mt trm vng thp tng trng cho
iu g? V sao mi vng thp li c by ngi nh?
128

Bn th gii siu hnh

Ti sao mi ngi nh li c hnh tam gic m
khng l t gic, bt gic? Ti sao mi ngi nh
tam gic ch c by tin n v ti sao mi tin n
ch c by th n m khng l by mi, by trm,
v lng tin n, th n nh cc kinh vn ngy to
thng hay phng i mt cch v ngha?
Hn th na, h cn phi hc tp s cnh gic
ca ngi Mc Kin Lin trc nhng k hc lm
Pht php m kinh Nikya gi ch danh l nhng
k n cp php. Nhng ng thn ny hc lm
Chnh php ch vi mc ch kim danh, kim li;
chnh v th h cng c th ni rt tri chy nhng
danh t ca Pht gio, th nhng h li sng
phng dt mt cch qu ng.
Hn nhin Chnh php khng bao gi tn ti
thc s ni nhng k ph gii b lut nh th ny.
Nu ngi Mc Kin Lin ch xc tn li Pht khi
tr v hi chnh c Pht, thi nhng ngi
con Pht cng phi bit tr v vi nhng li dy
ch thc ca c Th Tn trong kinh tng
Nikya cp I. Khng tun th theo nguyn tc
ny, trc sau g nhng ngi hc Pht cng s
tr thnh tn ca nhng ng thn bp.

129

Bn th gii siu hnh

Ngi hc Pht ch cn tu tri c nhng
iu ny thi, hn cng phi git mnh thn phc
trc nhng b php siu hnh trong kinh tng
Nikya. V h cng phi git mnh s hi khi hiu
ra rng: nhng h lu t nhng cuc chin tranh
siu hnh khc lit no phi ch c trn tri!
Chnh v vy, khng thanh tnh gii hnh,
khng th tr ng chnh Kinh, chnh Php th c
mt i tm vin, m vn c hon tm vin,
m; sut cuc i thc hnh thin nh nhng
tham-sn-si vn c hon tham-sn-si. Nu khng
th cng ch tinh tn c mt thi gian u,
ri sau sm u hng A-tu-la, chp nhn Nht
nin Pht ti tin. Nh nin Pht thng thin. Tam
nin bt kin Pht.
Nguy him hn, trong thc t, khng phi l
khng c nhng ngi v tin theo t kinh, thc
hnh theo t php nn pht cung thc s, v
t tung vi bit bao nhng hnh vi ngc ngo
cng nhng li phn truyn na m na tnh ca
mnh. Th nhng, khn kh thay, li c khng t
ngi tin rng chng mi thc s l nhng gi tr
cao siu mu nhim (!?)

130

Bn th gii siu hnh

Cuc chin tranh siu hnh khc lit gia ch
Thin v A-tu-la vn cn ang tip din khn
cng, v v vy khng th lng ht c ci gi
phi tr cho s quay lng vi Chnh Php.
4.5 Thin ng v a ngc: hai ng ng
t chn
Trong bi kinh Sangrava khi thanh nin Bla-mn Sangrava hi c Th Tn v ch Thin,
Ngi tr li mt cch xc quyt r rng.
Khi nghe ni vy, thanh nin B-la-mn
Sangarava bch Th Tn:
-- Tht s, s tinh cn ca tn gi Gotama l
trung kin (atthita). Tht s, s tinh cn ca tn
gi Gotama l s tinh cn ca cc bc Chn nhn
(Sappurisa), mt bc nh l A-la-hn, Chnh
ng Gic. Tha Tn gi Gotama, c cc ch
Thin khng?
-- Ny Bhradvja, Ta c bit mt cch
chc chn c ch Thin.
-- Nhng v sao, tha Tn gi Gotama, khi
c hi c cc ch Thin khng, li ni: "Ny

131

Bn th gii siu hnh

Bhradvja, Ta c bit mt cch chc chn c
ch Thin. S vic l nh vy, tha Tn gi
Gotama, th c phi l h ngn, vng ng khng?
-- Ny Bharavaja, nu khi c hi: "C ch
Thin khng?; cn phi p: "C ch Thin;
nhng li p: "Chc chn Ta c bit c ch
Thin. Nh vy, mt ngi c tr i n kt lun
khng c g nghi ng na, l c ch Thin.
-- Nhng v sao Tn gi Gotama khng gii
thch nh vy cho con t khi bt u?
-- Ny Bhradvja, nh vy c ln ting
chp nhn i tc l c ch Thin. (Trung
B 3, kinh s 100 = [So.32])
R rng thanh nin B-la-mn Bhradvja
khng c tr nn mi nghi ng hi li! Cn ngi
hc Pht cn c vo thc t khch quan v nhn
thc theo Php Mn Cn Bn, hn cng phi i
n kt lun khng c g nghi ng na, l c ch
Thin, ng thi cng cn ln ting chp nhn
i tc l c ch Thin. C ch Thin th phi
c th gii ch Thin. C th gii ch Thin l c
Thin ng.

132

Bn th gii siu hnh

Tht kh c th qu quyt trong v tr bao la
vi hng c t ngi sao kia chc chn khng th
c mt th gii no khc ngoi tri t. iu ny
cng kh khng nh hn vi mt v tr m rng
v hn, khng bin gii. Cn nu v tr c bin
gii, vy ngoi bin gii y l g? Ai dm chc n
hon ton trng rng? Chng minh? (V li l
TGSH th lm sao thy c bng knh vin
vng?)
Nhng ai chp cht vo th gii hu hnh, ph
nhn khng c Thin ng, hn phi cn nhc
trc nhng cu hi hu hnh nu trn. V ngay
cho d h khng tin c Thin ng trn tri, th
t nht h cng phi tha nhn rng: ngay trn tri
t ny c nhng ni khung cnh tht tuyt vi,
sang trng tin nghi bc nht, n ch cn nhn
vo nhng tm hnh ca chng thi nhiu ngi
trong s h phi tht ln Qu l thin ng h
gii!
Thin ng h gii y khng phi ai cng n
c, khng phi mun l hng c, m phi
c nhng iu kin nht nh.
Tht vy, ngay cho d nhng ngi ang c
sng gia ci th gii nht y, nhng nu tm
133

Bn th gii siu hnh

ca h trn ngp tham lam, sn hn, si m th ngay
tc khc Thin ng bin mt; thay vo l mt
ci tc lu vi y dy kh au v nhng tranh
ginh, ganh t, k, hn th; thm ch c nhiu
ngi cn phi trn chy n bng ci cht ca
chnh mnh.
Ngc li vi nhng ai khng tin c Thin
ng trn tri nhng tng c sng trong
nhng mi trng tuyt ho y, v tn hng
n trong mt trng thi thn tm an lc, khng
tham-sn-si; nh vy nhng ngi ny s c dp
hiu c th no l s tu tri Thin ng l
Thin ng.
V nu h vn duy tr c thn tm an lc
khng c tham-sn-si, d h c phi tr xung
ci i trn tc ny, h vn thy cuc sng ca
mnh an vui thanh thn. Vi s thanh thn y, h
s nghim ra rng: qu tht cuc sng khng
tham, khng sn, khng si mi chnh l thin ng
thc s ngay gia th gian ny.
Ring i vi nhng ai tin Thin ng c tht
trn cc tng tri, h cng phi thn trng nhiu
hn, cng phi suy t cn nhc k lng hn
thy r con ng dn n Thin ng. Nu
134

Bn th gii siu hnh

khng, h s b lc vo nhng hnh tinh cht, hoc
b cun ht vo nhng l en mt m, hoc b
ri vo cm by ca nhng thin ng o do k
khc v ra ri gy hi cho mnh v kh nhng
ngi chung quanh.
Mt Thin ng thc s phi l ni l tng
theo mi kha cnh, chnh v th n cng cao siu
vi diu bao nhiu th s cng bng v quy
lut nhn qu cng phi th hin c th by nhiu.
Lm sao c mt Thin ng hin hu vi y dy
tham - sn - si? Lm sao c th c mt Thin ng
thc s nu cha chp c nhng hung thn
ca lon lun, trm cp, gian tr, git ngi, dit
chng?
Do vy, mt Thin ng thc s chnh l ni
ch c nhng hnh nghip thin mi n c, v
n l kt qu tt nhin ca mt thn bit lm thin,
ming bit ni thin, ngh bit ngh thin. Cho
nn, vic con ngi c th c sanh ln Thin
ng hay khng l do chnh nghip thin ca
ngi y quy nh ch khng do bt k mt ai
khc.
Mt ngi bit tin nh vy s phi tch cc
hng thn-ming- ca mnh theo chiu thin
135

Bn th gii siu hnh

lnh mong c c sanh th an lc i sau.
Ngay hin ti h c nhng ngi tr tn thn,
v khi thn hoi mng chung h cng c ti
sanh vo ci thin lnh. Mi ngi u bit tin
nh vy, thc hnh theo nh vy th th gian ny
l Thin ng h gii t lu ri!
Tin Thin ng c tht thi cng phi tin a
ngc c tht! Nu khng c Thin ng v a
ngc, th hi mt ngi sut i lm thin v mt
k sut i lm c, c hai cui i cht l ht
chuyn, sch trn khng phn bit; thi cn ai
mun tch thin, cn ai bit s c? Th gii ny
lm sao tr nn lng thin c? Tri kin ph
nh nh vy c li ch g cho con ngi? Cng
bng v o l th hin nh th no y? Phi
chng v khng tin c Thin ng nn ng trc
nhng vic thin ng lm con ngi li quay
lng h hng? Phi chng v khng bit s hi a
ngc nn ng trc cm d hoc hn th con
ngi d gy ti c hn?
R rng, c Thin ng v c a ngc mi
gii p tho ng bi ton thin - c trong ci th
gii hu hnh ny.

136

Bn th gii siu hnh

M ni n hu hnh, no ai dm qu quyt
rng bn trong nhng l en thm u ca v tr
kia ch ton mt khong h khng trng rng?
Nhng a ngc en y ht c c nh sng th
chng cng ht c c nhng linh hn ti li,
giam gi v trng pht theo ng vi s cng
bng v quy lut nhn qu. Nim tin nh vy c
hp l khng v c li ch khng cho x hi loi
ngi?
Nhng quan trng hn l phi thy r con
ng dn n a ngc v hiu r bn cht ca
a ngc mi tin a ngc l c tht. a ngc l
i trng hon ton tri ngc vi Thin ng, v
vy con ng dn n a ngc chnh l o l
ca mt thn lm c, ming ni c, ngh c.
a ngc chnh l cc trng thi kh au khc
lit m cc chng sanh phi chu ng tr n
cc c nghip do chnh h gy ra, ch khng
phi do mt ai bt h vo . V cn g phi xung
m ph mi thy c nhng kh au khc lit,
mi ngi ch cn qun st ci Ta Ba ny, cng
thy c ngay thi!
Nhn vo lut php th gian cng bit: mt k
dit chng b bt vo t, b b hp trong cuc sng
137

Bn th gii siu hnh

bt nh ch cng l phn x, l a ngc
trn gian s khi dnh cho y. Th nhng, vi lut
nhn qu by nhiu cha , k c nhn cn phi
chu kh au trong ci a ngc sau trn gian
di hnh thc nghip bo lun hi na.
Bi l, k c nhn phi gnh chu tt c nhng
kh au ca nhng ngi thn ca nn nhn khi
h mt i ngi thn yu ca mnh. S cng bng
ca lut nhn qu khng b st bt c iu g, v
li tri tuy tha nhng tht kh thot!
Nu tt c mi ngi u thc c iu
trn v c gng lm thin, ni thin, ngh thin
c ti sanh ln Thin ng, v ng thi cng
tin rng a ngc l c thc v s hi khng dm
to nn nhng nghip c, th th gian ny cn u
chin tranh chm git, cn u phn bi lc la,
cn u hoang ng try lc?
Qu l li bt cp hi nu nh mi ngi u
khng tin c Thin ng v khng s hi a ngc.
Th nhng tin tng sai lm vo nhng Thin
ng o v nhng a ngc tng cng nguy him
khng km. Do vy khng phi bt c Thin ng
no, a ngc no cng c nhng ngi tr chp
nhn.
138

Bn th gii siu hnh

Mt ng vua t bt tt c nhng ngi thin
lnh vo t, v cho nhng k lon lun, dit chng
vo cung ca mnh ch v h theo hay khng theo
mnh, ng vua ny c bit thc hnh theo chnh
o? Mt Phm Thin khng bit o c nhn
qu nhn bn, cng hnh x nh th, phi chng
l v Phm Thin do tng to thnh?
Ngay trong thc t cng c nhiu ngi ch
v tin theo nhng thin ng o nn r nhau t st
tp th, cn cc c gi ngy th phi hin mnh
cho nhng k la bp. Thm ch c ngi cn sn
sng tiu dit c nhng ngi lng thin m
rng ng ln thin ng cho mnh. Nu mnh
khng mun k khc nhn danh thin ng ca
h chm git nhng ngi thn ca mnh, vy ti
sao li nhn danh thin ng ca mnh i chm
git nhng ngi khc? gi l thin ng th
n phi trn ngp yu thng, cng bng v l tr
ch?
Chnh v th, hon ton khng tin c Thin
ng v a ngc l mt cc oan c hi, nhng
tin theo nhng Thin ng v a ngc t vy li
l mt cc oan c hi th hai, nguy him khng
km. Rt cuc ch c Thin ng - a ngc ca

139

Bn th gii siu hnh

quy lut nhn qu mi ng nhng ngi hin
tr tin theo v thc hnh.
- V rng ny nanda, Ta tuyn b mt
cch dt khot rng, thn lm c, ming ni c,
ngh c l iu khng nn lm. Nu lm nhng
iu khng nn lm y, thi c nhng nguy hi
nh sau c ch i: T mnh ch trch mnh;
sau khi c bit, k tr ch trch, ting c n
xa, b m m khi mng chung; sau khi thn hoi
mng chung, b sanh vo ci d, c th, a x,
a ngc.
V th, ny nanda, Ta tuyn b mt cch
dt khot rng, thn lm c, ming ni c, ngh
c l iu khng nn lm. Nu lm nhng iu
khng nn lm y, thi c nhng nguy hi nh vy
c ch i.
... - V rng ny nanda, Ta tuyn b mt
cch dt khot rng, thn lm thin, ming ni
thin, ngh thin l iu nn lm. Nu lm nhng
iu nn lm y, thi c nhng li ch nh sau
c ch i: T mnh khng ch trch mnh;
sau khi c bit, k tr tn thn, ting lnh n
xa, khng b m m khi mng chung; sau khi

140

Bn th gii siu hnh

thn hoi mng chung, c sanh vo ci
Thin, ci Tri, ci i ny.
V th, ny nanda, Ta tuyn b mt cch
dt khot rng, thn lm thin, ming ni thin,
ngh thin l iu nn lm. Nu lm nhng iu
nn lm y, thi c nhng li ch nh vy c
ch i (bi kinh Cc Sc Mnh, TC1, C2 =
[I.2.2.8]).
Do vy, nu c ai hi tc gi bi ny: C tin
Thin ng khng? C tin a ngc khng? T
s nhn thc khch quan v t y lng mnh,
ngi vit khng nh rng: Ti tin mt cch
chc chn c Thin ng, c a ngc, v c c
quy lut nhn qu cho mi ngi t la chn.
4.6 Nhng t n cu chuc
n y, ngi hc Pht d tng tri hay tu
tri cng cn phi tha nhn rng vn TGSH l
mt tn ti khch quan khng nn tranh ci. Tuy
vy, c th cn c mt tn ti khc na nu cha
hiu r s gy ra thc mc, l vic ngi c s
cn phi ng x nh th no cho ng php i
vi nhng ngi thn khut?

141

Bn th gii siu hnh

Bi kinh Bn Nghip Cng c c lin h
n vn ny. Trong bi kinh ny c Pht
dy cho c s Cp C c bn hnh ng c th
i vi ti sn mnh kim c. Ngi c s phi
bit s dng ti sn th hng ng cch nhm
em li li ch cho mnh v cho ngi.
Ngi c s phi dng ti sn y t mnh
c an lc, gip cho cha m, cho v con,
cho ngi lm cng, cho bn b, bit bo v ti
sn thch ng, h cho nhng ngi tu hnh;
v bn cnh c hnh ng lin quan n
TGSH. C th l:
Vi ti sn y, v y t chc nm loi l hin
cng, (1) hin cng cho b con, (2) hin cng cho
khch, (3) hin cng cho cc vong linh qu kh,
(4) hin cng cho vua (hay cho t nc, PNGP),
(5) hin cng cho ch Thin.
Ny Gia ch, y l trng hp th ba v y
i n c, t c s hng th ng phng
x (TC1, C4, s 61 = [I.4.61])
L hin cng y c hiu l cc l n
chn t cu gip cho b con v mi ngi; l cng
gi cho cha m, ng b, t tin nh n nhng

142

Bn th gii siu hnh

ngi khut; l hin cng ng gp ti sn cho
quc gia dn tc; v l tng nim cc bc tin
nhn c cng vi t nc, vi nhn loi.
Ring l hin cng cho vong linh qu kh i
vi ngi thn, ngi hc Pht cn thc hnh cho
ng vi chnh php mang li phc lnh tt
nht cho ngi qu c ln ngi hin cng.
ng thi Pht, B-la-mn Jusso hi
c Th Tn v vn ny:
- Tha Tn gi Gotama, chng ti B-lamn, cho b th, lm cc l cng cho ngi cht.
Mong rng, b th ny cho b con huyt thng
cht c li ch! Mong rng cc b con huyt
thng cht, th hng b th ny! Tha Tn gi
Gotama, b th c li ch g cho cc b con huyt
thng cht khng? Cc b con huyt thng
cht c c th hng b th y hay khng?
- Ny B-la-mn, nu c tng ng x, thi
c li ch, khng c li ch nu khng c tng
ng x. (TC5, C10, bi kinh Jnussoni, s 177
= [I.10.177]).
Trong bi kinh ny c Pht gii thch rt
r th no l tng ng x em li li ch v

143

Bn th gii siu hnh

khng tng ng x khng em li li ch, ngi
hc Pht cn c k thc hnh cho ng.
y ch nu thm vi chi tit, thng thng
theo suy ngh ca B-la-mn Jusso v ca
nhiu ngi khc, con chu ngi qu c ch cn
by mm cao c y, nhang n tm tt ri mi
thy cng n tng kinh, thnh mi ngi khut
v th hng l c.
Tht ra khng c n gin nh vy, bi l
nhng chng sanh v hnh trong TGSH khng c
cc cn mt, tai, mi, li, thn tng ng nh th
gii hu hnh, do vy h khng th th hng
c nhng vt phm cng dng bng vt cht.
V th vi mm cao c y th ch c ngi cn
sng hoc cc chng sanh hu hnh th hng
c m thi.
Cn chuyn t vng m li cng v l. Hnh
thc ny chng khc no vic hi l cc thn linh.
Khng c g xc phm n cc bc thn thnh
thanh tnh cho bng vic ny. Nu ng thn no
dm nhn hi l ca ngi trn ph h cho h,
th v thn ti cao trng tr ng thn tha ho ny
trc nht. Thn linh cn khng dm nhn s

144

Bn th gii siu hnh

cng dng phi php, ngi m trong TGSH li
cng khng dm.
Chnh v th nhng ngi cn sng mun
ngi thn khut hng c s hin cng, h
phi bit bin s hin cng tr thnh nhng gi tr
cng c siu hnh ng php th ngi qu c
mi th nhn c. Ch c nhng cng c siu
hnh ng php mi tng ng x vi TGSH v
em li li ch cho ngi cng ln ngi th nhn.
C th l ngi cn sng phi bit t chc cc
l n ng php. T n ng php phi hi
ba yu cu chnh: th nht vt phm t n phi
c to ra t s lng thin, th hai khng c st
sanh v th ba cn b th cng dng cho nhng
ngi c nhu cu chnh ng. V d b th thc n
cho nhng ngi thiu i; o mc, sch v cho
tr em ngho, thuc men cho ngi bnh, bn vt
dng cho tu s... (Tham kho hai Phm B th,
Kinh Tng Chi, Chng 2 + Chng 8, = [I.2B +
I.8B], v [I.4.39/40])
Nh bit thc hin cc t n ng php nh
trn, nn ngi sng mi c th bin nhng
hin cng vt cht thnh cc gi tr cng c siu
hnh, nh vy mi c th hi hng cc cng c
145

Bn th gii siu hnh

ny cho ngi khut trong cc ci tng ng
v nhng v ny mi th nhn c.
Nhng t n ny c gi l ng php v
em li nhiu li ch c th cho nhiu pha:
1. Ngi hin cng vi nhng vt phm ng
php, khng st sanh v lm b th t thin gip
cho nhiu ngi, v vy ngi hin cng to
c cng c thc s cho chnh bn thn mnh,
ng thi nhng ngi tr phi tn thn h.
2. Ngi hin cng nu gng tt cho mi
ngi v chnh con chu ca ngi hin cng
c dy mt bi hc trc tip v o l cn bn
lm ngi: o l nhn i khng git hi chng
sanh, o l bit nh n tin nhn v o l gip
cho mi ngi.
3. Nhng ngi bnh, ngi thiu i, tr em
ngho, ngi tu hnh cng nhn c nhng s
b th, cng dng ng php.
4. Ngi khut ni phng x thch ng
cng c th th hng c nhng cng c hin
cng tng ng x ng php ny. V d ngi
hin cng c chia bao nhiu phc chng na, h

146

Bn th gii siu hnh

cng khng mt phc. iu ny ging nh d c
bao nhiu ngi mi la nhng ngn uc chnh
vn khng v th tt la.
Thm vo , cn c nhng t n kt qu ln
hn, li ch ln hn c c Th Tn ch dy
trong bi kinh Ktadanta (TrB1, s 5 = [So43]).
Nhng ngi hc Pht cn bit r thc hnh
cho ng nhm em li kt qu tt nht, li ch
ln nht cho mnh v cho ngi khc. Chnh v
vy, mt t n hin cng ng php cng ln bao
nhiu, cng y ngha bao nhiu, cng c
nhiu phc bu by nhiu. y mi thc s l
nhng t n cu chuc cho mi ngi.
5. Kt lun ba, bn, nm, su phi
Trn y mi ch gii thiu mt s c im
chnh ca TGSH trong kinh tng Nikya. Trong
gii hn mt bi vit khng th ni ht c
nhng gi tr thc tin cng nh nhng liu php
gip dit kh ca nhng bi hc siu hnh ny.
Ngi hc Pht cn t mnh tm hiu thm trong
kinh tng Nikya tng bc i ti gii thot.
Bn cnh , trnh nhng buc rng khng
ng c, ngi hc Pht cng cn ghi nh rng:

147

Bn th gii siu hnh

vn TGSH l mt tn ti khch quan, v th
khng nn mt th gi tranh lun chuyn c hay
khng c s hin hu ca chng.
Do vy, nu c mt ngi chp cht vo th
gii hu hnh thun thu, tm n ngi hc Pht
v c chng minh rng chc chn khng c
TGSH. trnh tranh ci ngi hc Pht c th
ni Lnh thay, khng c TGSH!
Nu ngi y chu ngi nghe, ngi hc Pht
c th ni tip: Khng lnh sao c khi khng
c nhng TGSH khng tun theo quy lut nhn
qu, khng gip dit tr tham-sn-si, lm c php
tng trng, thin php suy gim; gy hi cho
mnh, cho ngi, cho x hi; v khng c li cho
mnh, cho ngi, cho x hi.
Ngc li, nu c ngi th hai chp cht vo
TGSH thun tu, tm n ngi hc Pht v c
chng minh rng chc chn phi c TGSH.
trnh tranh ci ngi hc Pht c th ni Lnh
thay, c TGSH!
Nu ngi y chu ngi nghe, ngi hc Pht
c th ni tip: Khng lnh sao c khi c
nhng TGSH tun theo quy lut nhn qu, gip

148

Bn th gii siu hnh

dit tr tham-sn-si, lm thin php tng trng,
c php suy gim, khng gy hi cho mnh, cho
ngi, cho x hi; v c li cho mnh, cho ngi,
cho x hi.
Nu c ngi th ba thy vy, la ln Ngi
Pht t l ba phi! Ngi hc Pht ch cn nh
chnh thm: Lnh thay, chng ti khng ch c
ba phi, m cn bn phi, nm phi, su phi na.
Chng l phi ch c tri u m khng theo!
Ni xong, nh chp tay nguyn cu cho th
gii thi bnh, cho mi ngi an lc.

149

Phn tch v tng hp

PHN TCH V TNG HP

hai phng php t duy quan trng
trong o Pht
1. T duy phn tch
Trong Pht php, phng php phn tch l
mt trong nhng phng php t duy rt quan
trng, c c Th Tn nu ln rt nhiu ln
trong kinh tng Nikya v lut tng Ptimokkha
(1). Ngi hc Pht nu khng bit vn dng
phng php ny, s d ri vo li t duy suy ngh
mt chiu, hi ht v phin din. Ngc li, bit
t duy theo li phn tch s gip cho nhn thc
c ton din hn, bao qut hn v y hn.
(1) Ghi ch: Cc trch dn trong bi vit ny t Kinh tng
Nikya da theo bn dch ca HT Thch Minh Chu, t
tng Lut Ptimokkha da theo bn dch ca T-kheo
Indacanda - Nguyt Thin
150

Phn tch v tng hp

Chnh v th t duy phn tch cng l ch trng
trong Php v Lut ca c Th Tn Thch Ca
Mu Ni.
Trong bi kinh Subha, c Pht nhiu ln
nu r Ngi ch trng phn tch ton din ch
khng phi nhn nh mt chiu nh cc B-lamn ng thi. Mt on i thoi tiu biu sau
y trong kinh Subha gia c Th Tn v Subha
ni ln iu ny:
- Ny thanh nin B-la-mn, y, Ta ch
trng phn tch; y, Ta khng ch trng
ni mt chiu... Ci g tt hn cho h, li h ni
ln cn phi c phn tch, cn nhc hay
khng cn phi phn tch, cn nhc?
-- Cn phi phn tch, cn nhc, tha Tn gi
Gotama...
-- Li ni (ca cc B-la-mn. PN) c ni
ln c phn tch, cn nhc, hay khng phn tch
cn nhc?

151

Phn tch v tng hp

-- Khng phn tch, cn nhc, tha Tn gi
Gotama (Trung B 2, kinh s 99 = [So.31]) (2)
Cn trong tng Lut, phng php phn tch
th hin ton din t u ti cui; v c gi l
Thng Lut, l Tng thng gii bn Ptimokkha:
[2] ... Trong trng hp y iu g gi l
Lut? Trong trng hp y iu g gi l Thng
Lut?
S quy nh gi l Lut. S phn tch gi l
Thng Lut.
Trong trng hp y iu g gi l gii bn
Ptimokkha? Trong trng hp y iu g gi l
Tng thng gii bn Ptimokkha?
S quy nh gi l gii bn Ptimokkha. S
phn tch gi l Tng thng gii bn
Ptimokkha (Tng Lut, Tp Yu, I. Mi Su
Phn Chnh thuc Phn Tch Gii T-khu)
Thm ch, trong i Kinh Nghip Phn Bit
c Th Tn khin trch T-kheo Samiddhi,
(2) Cc k hiu trong ngoc [] l cc trch dn tng
ng theo h thng Chn tng Thnh Kinh
152

Phn tch v tng hp

v v ny khng bit tr li theo cch phn tch
lm r vic du s ngoi o Potaliputta cng
bit gi danh nh vy ti nghe Pht thuyt c
tnh xuyn tc chnh php:
-- Ny nanda, Ta cha tng thy du s
ngoi o Potaliputta, thi cu chuyn ny t y
xy ra? Ny nanda, cu hi ng l phi tr li
phn tch r rng cho du s ngoi o
Potaliputta, li c k ngu si Samiddhi ny tr
li theo mt chiu (Trung B 3, s 136 =
[So.35]),
Do vy, ngi hc Pht khng hiu v vn
dng phng php phn tch s b c Th Tn
khin trch nh Samiddhi, khng nhng th h
kh c th th tr y chnh php nh mt h
thng hon chnh. Bn cnh , ngi bit t duy
theo chiu hng phn tch s trnh c nhng
cch suy ngh phin din hi ht, nn cng trnh
c nhng tranh ci v ch do t duy khng y
.
Ngay trong thi Pht, c s Vajjiyamhita
nhn thc c ch trng phn tch ca c
Pht, cho nn ng khng ri vo by ca cc
du s ngoi o, khng nhng th ng cn vch r
153

Phn tch v tng hp

s xuyn tc u tr ca h bo v cho Chnh
Php bng s trnh by nhng quan nim hp l
v ton din hn:
- Tha cc Tn gi, Th Tn khng ch trch
mi kh hnh, khng nht hng bi bc, chng
i mi kh hnh, mi np sng kham kh. Tha
cc Tn gi, Th Tn ch trch ci g ng ch
trch, tn thn ci g ng tn thn. Tha cc Tn
gi, Th Tn ch trch ci g ng ch trch, tn
thn ci g ng tn thn, nh vy Th Tn l
ngi phn tch lun, khng phi l ngi nht
hng lun (ni mt chiu) (TC4, C10, kinh s
94 = [I.10.94])
Sau ng c c Pht tn thn: Lnh thay, lnh thay, ny Gia ch, nhng k ngu
si y thng thng cn phi c bc b vi s
kho bc b nh Chnh php; v ly ng lm
gng nhc nh cc T-kheo: - Phm Tkheo no, lu ngy vi trn cu t trong Php
v Lut ny, v y hy nh vy bi bc cc du s
ngoi o vi s kho bi bc nh Chnh php,
nh Gia ch Vajjiyamhita lm. (Sd)
Thm vo , nhng T-kheo no khng th
tr Kinh - Lut v khng nm vng tt c cc
154

Phn tch v tng hp

phng php phn tch v ngha, phn tch v
Php, phn tch v ngn t, phn tch v din gii
v khng qun xt tm theo s gii thot, nhng
T-kheo ny s khng tiu chun tho lun
cng cc T-kheo khc. iu ny c chnh
c Th Tn xc nh trong Tng Lut, Tp Yu,
phn th tm Gio Gii T-khu-ni, khi Tn gi
Upli tha hi:
(1206) Bch ngi, khng nn tho lun vi
v t khu hi bao nhiu iu kin?
... Ny Upli, khng nn tho lun vi v
t khu hi nm iu kin. Vi nm (iu
kin) g? L v khng thnh t s phn tch v
ngha, l v khng thnh t s phn tch v
Php, l v khng thnh t s phn tch v ngn
t, l v khng thnh t s phn tch v din
gii, l v khng qun xt tm theo s gii thot.
Ny Upli, khng nn tho lun vi v t khu hi
nm iu kin ny.
Ny Upli, nn tho lun vi v t khu hi
nm iu kin. Vi nm (iu kin) g? L v
thnh t s phn tch v ngha, l v thnh t
s phn tch v Php, l v thnh t s phn
tch v ngn t, l v thnh t s phn tch v
155

Phn tch v tng hp

din gii, l v qun xt tm theo s gii thot.
Ny Upli, nn tho lun vi v t khu hi
nm iu kin ny (B Tp Yu, XV. Nhm
Nm Ca Upli)
Trn y l cc trch dn trc tip thuc v
chnh Kinh v chnh Lut cho thy phng
php phn tch quan trng nh th no.
Trong thc t cuc sng, phng php t duy
phn tch cng quan trng khng km. Mt ngi
khng c t duy phn tch s d dng chp nhn
nhng tri kin hoc nhng nhn thc mt chiu
phin din. Di y l vi v d in hnh.
* Nhiu ngi thng ni cha no, con ny
(like father, like son), hay m no, con ny (like
mother, like daughter.) y l kiu ni mt chiu,
bi l theo mt chiu khc cng c th ni cha
m sanh con, tri sanh tnh ng vi trng
hp trong cng mt gia nh c cng cha m sanh
ra nhng cc con li c tnh tnh rt khc nhau.
Nhng cu ni mt chiu nh trn trong mt
s trng hp l ng, nhng trong trng hp
khc li cha ng. Nguyn nhn l do chng m
t thc t ch theo mt kha cnh, khng bao qut

156

Phn tch v tng hp

c vn . Chnh v vy, c cch nhn ton
din, ngi hc Pht phi vn dng cch t duy
phn tch theo tng trng hp c th.
V d trong quan h cha con, nu a thm
vo hai yu t thin - c v theo phng php
phn tch, s c bn trng hp nh sau:
- Cha thin lnh, con cng thin lnh.
- Cha xu c, con cng xu c.
- Cha thin lnh nhng con li xu c, hoc
- Cha xu c nhng con li thin lnh.
Cng vy, trong mi quan h m con, nu
thm vo hai tham s hin v d, s phn tch
thnh bn trng hp y hn nh sau: m
hin - con hin, m d - con d, m hin - con d,
m d - con hin.
Nh vy khi vn dng phng php phn tch
s thy nhng nhn thc theo kiu cha no, con
ny, hay m no, con ny, hoc cha m sanh
con, tri sanh tnh u l nhng cu ni mt
chiu cha y .
* Trong quan h v chng, cu ni no p
vung ny thng c dng m ch v chng
157

Phn tch v tng hp

ging tnh nt nhau hoc xng i va la,
nhng y cng ch l nhn nh mt chiu, v c
nhng cp v chng d bao nm chung sng
nhng vn khng chuyn ho c nhau m trc
sau vn c nh i a lch. Chnh v th, ni
cho y phi phn tch thnh bn trng hp:
- Thin nam sng chung c ma n
- c ma nam sng chung Thin n
- c ma nam sng chung c ma n
- Thin nam sng chung Thin n
(Xem Tng Chi 1, chng 4, kinh s 53 =
TC1, C4, 53 = [I.4.53])
y ch Thin c hiu l ngi tt, bit
gi gii; v c ma l k c nhn, ph gii.
* Ngi ta thng ni gn mc th en, gn
n th sng ch s nh hng t bn ngoi.
Cu ni ny ch ng mt chiu, v cn mt chiu
khc cha nhc n, l yu t t bn trong bn
thn mi con ngi. Cho nn theo chiu ny li c
cu ni tri ngc gn bn m chng hi tanh
mi bn.

158

Phn tch v tng hp

C hai cu u ch ng trong mt trng hp
nht nh, v th tch ra ni mt chiu c khi tr
thnh phin din, cha y . Do vy, phi ni
theo kiu phn tch mi ton din hn, khi qut
hn. V d c th phn tch theo nhng trng hp
sau:
- C ngi sanh ra trong bng ti, hng n
bng ti.
- C ngi sanh ra trong bng ti, hng n
nh sng.
- C ngi sanh ra trong nh sng, hng n
bng ti.
- C ngi sanh ra trong nh sng, hng n
nh sng.
(Xem kinh Ti Tm, TC1, C4, s 85 =
[I.4.85])
y bng ti c hiu l mi trng v
cuc sng phi phm hnh, c gii v kh au; cn
nh sng l mi trng v cuc sng thin lnh,
gii hnh, an vui an lc. Nh phn tch y nh
hng ca mi trng bn ngoi v nng lc ca
bn thn mi ngi, t mi c c ci nhn
ton din hn, hiu c y hn nhiu trng
hp khc nhau.
159

Phn tch v tng hp

V d v sao c ngi ny lc nh h, nhng
ln li ngoan. C ngi khc lc nh ngoan,
nhng ln thnh h. C ngi lc nh h, ln
cng h. C ngi nh ngoan, ln cng ngoan.
Cho nn dn gian mi c cu sng c khc, ngi
c lc cng c th hiu theo ngha ny.
* Trong cuc sng c nhiu ngi sn sng
hu hoi thn mnh v ngi khc, hoc trong
quan h i la mt c gi sn sng hy sinh bn
thn mnh cho ngi yu... Nhng trng hp hi
mnh, li ngi nh trn c khi c ca ngi,
nhng cng c lc b ln n tu theo quan im
ca mi c nhn. bit ca ngi hay ph phn
cho ng, trc ht cn phn tch thy y
hn c bn hng ngi nh sau:
- C k chuyn tm hi mnh, hi ngi.
- C k chuyn tm li mnh, hi ngi.
- C k chuyn tm hi mnh, li ngi.
- C k chuyn tm khng lm hi mnh,
khng lm hi ngi; li mnh, li ngi,
li c hai, li ton th gii.
(Tham kho cc kinh Tng Chi 4 php, s 9599 = [I.4.95-99]; kinh Kandaraka, TB2, s 51 =
[Su2])
160

Phn tch v tng hp

Nh bit t duy phn tch nh vy mi thy r
c hng ngi no thc s l hin tr nht, ng
ca ngi nht.
Qua vi v d nu trn, ngi hc Pht phn
no hiu c th no l t duy phn tch. Tuy
nhin, nu ch da vo cc v d trn vi vng
kt lun t duy phn tch l quan trng nht, cn
thit nht, cng s ri vo cch ni mt chiu.
Bi l, bn cnh li phn tch c ngha, lin
h n mc ch, cn c nhng li phn tch
khng c ngha, khng lin h mc ch. y l
li phn tch m c Pht gi l kiu bin bc
nh chia ch si tc v ngi tr gi l li phn
tch ch si tc lm t. (Kinh Php Trang
Nghim, Trung B 2, s 89 = [Ab.4.18])
Trong Lut Tng, li phn tch phi php, phi
mc ch ny cn c c Pht gi l kiu phn
tch khng thanh tnh; ngc li li phn tch c
ngha, c mc ch chn chnh l kiu phn tch
thanh tnh:
(355) Ny Moggallna, cn c iu khc
na, y c hng o s trong khi c li phn
tch khng thanh tnh li t ra rng: Ta c li

161

Phn tch v tng hp

phn tch thanh tnh v Li phn tch ca ta
thanh tnh, trong sch, khng b hoen .
Cc t bit v chnh v y nh vy: Ngi
o s ny trong khi c li phn tch khng thanh
tnh li t ra rng: Ta c li phn tch thanh tnh
v Li phn tch ca ta thanh tnh, trong sch,
khng b hoen . Nu chng ta ni cho cc c s,
ng ta s khng hoan h. iu m ng ta khng
hoan h, ti sao chng ta li gy nn iu y cho
ng ta? V li, ng ta c hi lng vi vt dng
l y phc, vt thc, ch tr ng, v thuc men
cha bnh; iu g ng ta s lm, chnh ng ta s
bit iu y.
Ny Moggallna, nh vy l cc t bo v
v o s v li gii thch, v nh vy l v o s
mong i s bo v v li gii thch t cc t.
...
(357) V ny Moggallna, Ta c gii thanh
tnh v bit rng: Ta c gii thanh tnh v
Gii ca Ta thanh tnh, trong sch, khng b
hoen .
Cc t khng cn bo v Ta v gii, v Ta
cng khng mong i s bo v v gii t cc

162

Phn tch v tng hp

t. Ta nui mng thanh tnh, (nh trn) thuyt
Php thanh tnh, (nh trn) c li phn tch
thanh tnh, (nh trn) c tri kin thanh tnh
v bit rng: Ta c tri kin thanh tnh v Tri
kin ca Ta thanh tnh, trong sch, khng b hoen
. Cc t khng cn bo v Ta v tri kin, v
Ta cng khng mong i s bo v v tri kin t
cc t (Lc trch: Tng Lut, Tiu Phm,
VII. Chng Chia R Hi Chng)
ng tic thay, sau ny, ngay trong Pht gio
cng c rt nhiu li phn tch khng thanh tnh,
v ch v lai cng. S d c tnh trng ny l do n
c du nhp t bn ngoi, nhng ngi Pht t
khng bit phn nh r loi tr nn d
dng chp nhn. Thm ch c ni cn xem li
phn tch bin lun ch si tc lm t l cn bn
ca Pht php, l duy tr thc, l siu vi diu
(!?)
Tt nhin hai kiu phn tch khng thanh
tnh v phn tch thanh tnh hon ton khc
nhau. Nhng cn c vo u bit phn bit
phng php phn tch no thc s ca o Pht
v li phn tch no khng phi ca o Pht,
b ng nhn? tr li cu hi ny phi da vo

163

Phn tch v tng hp

mc ch v ngha ca phng php phn tch
mi xc nh c.
Tht vy, phng php phn tch ch thc
ca o Pht l nhng phn tch c mt mc ch
r rng v nht qun, theo hng lm thin php
tng trng, c php suy gim, gip tng cng
nhn thc nhm thy r kh v dit kh, bng
tng bc on tr cc kit s - tc nhng si dy
tri ct con ngi vo vi au kh, v x ly nm
trin ci - tc nhng php ngn che tr tu; ng
thi nhm n dit tr tham - sn - si mt cch
thit thc hin ti. Tt c cc phn tch trong
chnh Kinh Nikya v lut Ptimokkha u th
hin theo nguyn l ny.
V th ngi hc Pht th tr chnh Kinh chnh Lut s c dp tu tp cc cch nhn ton din
mt vn , t tng bc gip tri kin ca mnh
y hn, gip thot kh mt cch c th hn.
Ngc li, cc li phn tch ch si tc lm
t b ng nhn trong Pht gio khng lm c
iu ny, khng nhm mc ch ny. Chng ch
khin cho ngi th tr phi kh s thm vi hng
trm hng ngn nhng khi nim v gi tr, m
h, khng c chng minh c th.
164

Phn tch v tng hp

Nu ngi Pht t tip cn nhng phn tch
cao siu ny v t hi chng gip h dit tham sn - si nh th no, gip dit nhng php gy au
kh nh nm trin ci, cc kit s nh th no,
ngi ny s khng th tm c cu tr li chn
tht thch ng, tr nhng kiu h lun ha hn
vin vng.
Khng nhng th, nhng ngi th tr theo li
phn tch ny ngy cng c ng mn tng trng
v h cho rng mnh nh nhiu, k khc nh t;
mnh bit chnh xc, k khc bit sai; t y mi
khi h gp nhau l nhng tranh lun xy ra ngay
tc thi.
Tm li, phn tch l mt phng php t duy
rt quan trng trong o Pht, v trc sau nh
mt, phng php ny cng ch nhm gip ngi
hc Pht thy vn c ton din hn, t
gip mnh c chnh kin, trnh khi nhng t kin
do t duy hi ht gy ra, v trc sau nh mt,
phng php phn tch c mt mc ch c th l
gip cho ngi hc Pht thy kh v dit kh.
Chnh v th phng php phn tch c vn
dng rt ph bin trong Kinh v Lut Pli. Trong
s , ngi hc Pht cn lu v thc hnh theo
165

Phn tch v tng hp

li dy sau y ca c Th Tn: 22-23. C mt
php, ny cc T-kheo, khi c tu tp, c lm
cho sung mn, a n s phn tch ca tr tu,
a n Nit-bn khng c chp th. Mt php y
l g?
Chnh l thn hnh nim. Khi mt php ny
c tu tp, c lm cho sung mn, a n s
phn tch ca tr tu, a n Nit-bn khng c
chp th. (TC1, C1, XXI. Phm Thin nh (2)
= [I.1.28.22-23])
2. T duy tng hp
Bn cnh t duy phn tch, trong o Pht cn
c phng php t duy th hai quan trng khng
km, l t duy tng hp. Nu t duy phn tch
gip nhn nhn mt vn , mt i tng c
y hn, ton din hn, th t duy tng hp
gip thy r hn mi quan h ca vn y, i
tng y vi cc vn khc, i tng khc.
V d: trong Kinh Nikya c cu chuyn v
nhng ngi m bm sinh s voi. Mi ngi m
tu theo v tr tip cn hn ch ca mnh nn c
nhng nhn nh sai lm v con voi. y l in

166

Phn tch v tng hp

hnh cho li nhn thc hn hp, ri rc; tri ngc
vi kiu t duy tng hp.
Hy th hnh dung, nu nhng ngi m y
bit t duy tng hp, th nhn nh ca h c th
s chnh xc hn. Nu ngi m s chn con voi
bit t hi: Pha di ci ct l t, vy pha
trn ca ci ct tip xc vi ci g?. Cng vy,
ngi m s ui con voi bit t hi: Cui cng
ca ci chy khng cn g, vy u kia ca ci
chy gn vo u? C nh vy, nhng ngi m
cng c th ln m v hnh dung con voi c y
hn. Cui cng nh tng hp nhng nhn nh
ca tng c nhn m nhm ngi m c th vn
thy c con voi chnh xc hn.
Cng vy, nu t duy phn tch gip nhn thc
v mi quan h cha - con nh v d trn c
ton din hn, th vi t duy tng hp s gip
nhn thc v mi quan h ny cng trn vn hn
na khi t n trong cc mi quan h khc: quan
h dng h, quan h bn b, quan h hng xm,
trng hc, x hi, lch s, thi i... T c th
tm ra li gii p c th v sao trong trng hp
ny cha no, con ny nhng trong trng hp
khc h ph li sinh cu t.

167

Phn tch v tng hp

Trong Pht php, t duy phn tch v t duy
tng hp li cng c vai tr quan trng hn na
trong vic tm hiu v h thng gio php ca c
Th Tn. gi l h thng th gio php y phi
c nhng b phn v cc b phn ny c lin quan
vi nhau. Do vy, t duy phn tch s gip hiu r
tng b phn cu thnh, cn t duy tng hp s
gip nhn thc c b phn y c quan h nh
th no vi cc b phn khc, ng vai tr nh th
no trong ton b h thng.
V d: trong phn qun th ca php mn Bn
Nim X, da vo t duy phn tch vi cc tham
s lc, kh, vt cht s c chn loi cm th
qun: lc th, kh th, bt kh bt lc th, lc th
thuc vt cht, lc th khng thuc vt cht, kh
th thuc vt cht, kh th khng thuc vt cht,
bt kh bt lc th thuc vt cht, bt kh bt lc
th khng thuc vt cht.
Tip , vi t duy phn tch cn phi qun
cc th ny theo quan h ni ngoi (khng gian)
v sanh dit (thi gian), t y c thm cc cch
qun th trn cc th: Nh vy, v y sng qun
th trn cc ni th; hay sng qun th trn cc
ngoi th; hay sng qun th trn cc ni th,
ngoi th.
168

Phn tch v tng hp

Hay v y sng qun tnh sanh khi trn cc
th, hay sng qun tnh dit tn trn cc th; hay
sng qun tnh sanh dit trn cc th.
"C th y", v y sng an tr chnh nim
nh vy, vi hy vng hng n chnh tr, chnh
nim. V v y sng khng nng ta, khng chp
trc mt vt g trn i.
Ny cc T-kheo, nh vy T-kheo sng qun
th trn cc th.
Qun th ch l mt trong bn h thng qun
ca php mn Bn Nim X, bn cnh cn c
cc cch qun thn, qun tm v qun php. V
vy cn vn dng t duy tng hp hiu r hn
qun th c quan h nh th no vi qun thn,
qun tm v qun php; qun th c vai tr nh
th no trong Bn Nim X.
Cng vy, mi cch qun thn, qun tm v
qun php cng l mt h thng, do vy phi vn
dng t duy phn tch tm hiu tng b phn
ca h thng ny. K phi t duy tng hp
tm hiu tng h thng qun thn, qun th, qun
tm, qun php c quan h vi nhau nh th no;

169

Phn tch v tng hp

v mi h thng ny ng vai tr g trong h thng
php mn Bn Nim X.
n lt Bn Nim X l mt trong by h
thng ca 37 Phm Tr o, v cng l mt chi
phn Chnh Nim ca Bt Chnh o. Ngi hc
Pht phi vn dng song hnh t duy phn tch v
t duy tng hp mi c th hiu r bn thn php
mn Bn Nim X v ngha ca php mn ny
trong ton b h thng gio php ca c Th
Tn.
Cng vi Bn Nim X, mi php Bn Chnh
Cn, Bn Nh Tc, Nm Cn, Nm Lc, By
Gic Chi, Tm Chnh o cng l mt h thng,
do vy phi vn dng t duy phn tch tm hiu
chng, k phi t duy tng hp cc h thng
ny tm hiu vai tr, ngha v s quan h ca
chng nh th no trong h thng 37 Phm Tr
o v trong ton b h thng gio php ca c
Th Tn.
Bn cnh , Chnh Php ca c Th Tn
cn c cc php nh Nim Hi Th, Thn Hnh
Nim, Tam V Lu Hc: Gii - nh - Tu... mi
php mn ny l mt h thng. V vy phi vn
dng t duy phn tch v t duy tng hp mi c
170

Phn tch v tng hp

th hiu c gio php ca c Th Tn vi trn
vn ngha y thc s l mt diu php v m
v mt h thng, vi m v mt kt cu v vi t n
tng chi tit:Php s thin, trung thin, hu
thin, c ngha c vn hon ton y , "Php
c Th Tn kho thuyt, thit thc hin ti, vt
ngoi thi gian, c hiu qu tc thi, n m
thy, c kh nng hng thng, c ngi tr
t mnh gic hiu (Kinh Nikya).
Th nhng, nu ch ni n thun nh trn
cng li ri vo mt chiu, v cn phi ni n
gii hnh ca bn thn v T-khu. Bi, gii c
thanh tnh th tm mi thanh tnh, tm thanh tnh
th kin mi thanh tnh, tri kin c thanh tnh
th t duy phn tch v t duy tng hp mi thanh
tnh, nh vy mi hiu c gio php ca Pht.
Bn cnh , lm bn vi thin, hc hi t
nhng bc c Minh v Hnh... u l nhng yu
t gip cho v T-khu thm hiu ng n gio
php, t mi n lc cng phu mi khng ung
ph.
Trn y ch l nhng gi v hai phng
php t duy quan trng trong o Pht: t duy
phn tch v t duy tng hp. Trong Kinh Nikya
171

Phn tch v tng hp

v Lut Ptimokkha, c Th Tn dy rt nhiu
v hai phng php ny v cc phng php t
duy khc. V T-khu Thanh Vn mun tm hiu
r hn cc phng php t duy ny, hy thn
trng c Kinh Nikya v Lut Ptimokkha s rt
ra nhng nhn thc c th hn, hu ch hn cho
bn thn mnh.

172

Qun kh, v thng, v ng

Qun kh trong v thng,

hay Qun kh trn v thng?
Qun v ng trong kh,
hay Qun v ng trn kh?
Thng thng, trong cuc sng, khi ng
trc kh au, nu ta t tm suy ngh khng ng
hng, s khin kh au t thnh kh au nhiu,
kh au nhiu s thnh kh au khng th vt
qua. Ngc li nu ta bit t tm suy ngh ng
hng, c th bin kh au nhiu thnh kh au
t, kh au t thnh khng kh au.
Thm ch, tm t ng hng cn c th gip
m thng c c v minh, lm minh sanh khi,
chng t Nit Bn: Ny cc T-kheo, v nh cc
si ru ca la m, hay si ru ca la mch c
t ng hng, khi tay hay chn vo, c th
m thng tay hay chn, hay c th lm cho
mu; s tnh ny c xy ra. V c sao? Ny cc
T-kheo, v si ru c t ng hng.

173

Qun kh, v thng, v ng

Cng vy, ny cc T-kheo, v T-kheo vi
tm c t ng hng, c th m thng v
minh, lm minh sanh khi, c th chng t Nitbn; s tnh ny c th xy ra. V c sao? Ny cc
T-kheo, v tm c t ng hng. (Bi kinh
Tm t Sai Hng, Tng Chi tp 1, Chng
1, trang 21 = TC1, C1, tr.21 = [I.1.5]) (*)*
Nhng li dy ca c Pht trong kinh in
Nikya u nhm gip chng ta bit t tm ng
hng, gip nhn thc r kh tng bc on
tr kh theo chiu hng tch cc nht. y l
nhng phng php thuc v tr tu gii thot c
gi tr bt bin vi thi gian v khng gian, dnh
cho mi i tng.
Th nhng nhn thc c nhng gi tr
ny, ngi hc Pht phi thn trng th tr tng
cu tng ch trong Kinh in Nikya, nu khng,
s khng th hiu ht c ngha vi diu ca
Thnh php. C nhng li dy ca c Th Tn
mi nghe qua tng chng nh ging nhau,
nhng k thc chng hon ton khc bit, c gi
tr cu kh khc nhau.
(*) Cc k hiu trong ngoc [] l cc trch dn tng
ng theo h thng Chn Tng Thnh Kinh
174

Qun kh, v thng, v ng

Di y l hai dn chng tiu biu:
-- C su php ny thuc v minh phn. Th
no l su? Tng v thng, tng kh trong
v thng, tng v ng trong kh, tng on
tn, tng ly tham, tng on dit. Su php
ny, ny cc T-kheo, l thuc v minh phn
(TC3, C6, tr.88 = [I.6.35])
-- Ny cc T-kheo, c chn tng ny c
tu tp, c lm cho sung mn, c qu ln, c li
ch ln, th nhp vo bt t, ly bt t lm cu
cnh.
Th no l chn?
Tng bt tnh, tng cht, tng gh tm i
vi cc mn n, tng khng a thch i vi tt
c th gii, tng v thng, tng kh trn v
thng, tng v ng trn kh, tng on tn,
tng ly tham.
Ny cc T-kheo, chn tng ny c tu tp,
c lm sung mn, c qu ln, c li ch ln, th
nhp vo bt t, ly bt t lm cu cnh (bi
kinh Tng, TC4, C9, Phm Ting Rng Con S
T, s16 = [I.9.16])

175

Qun kh, v thng, v ng

Trong hai on kinh trn c ni n nhiu
cch qun tng khc nhau, nhng bi vit ny
ch bn n cc cch qun kh trong v thng
- qun v ng trong kh, v qun kh trn v
thng - qun v ng trn kh. Bn cch qun
ny ch khc nhau c mt ch trong v trn
nhng ngha hon ton khc bit, v gi tr gip
dit kh cng hon ton khc bit.
Phn phn tch di y s gip phn bit
nhng ngha ny.
I. Qun kh trong v thng. Qun v ng
trong kh
Mt c im r nt lm cn c thy c
s khc bit, l c Pht thng dy cch qun
kh trong v thng v qun v ng trong kh cho
nhng c s ti gia. in hnh l c Pht dy
cho c s Dghvu lc lm chung:
Do vy, ny Dghvu, sau khi ng an tr
trong bn D Lu phn ny, ng hy tu tp thm
su minh phn php (chavijj-bhgiye dhamme).
y, ny Dghvu, ng hy tr, qun v
thng trong tt c hnh, qun kh tng trong

176

Qun kh, v thng, v ng

v thng, qun v ng tng trong kh, qun
tng on tn, qun tng ly tham, qun tng
on dit.
Nh vy, ny Dghvu, ng cn phi hc tp
(Tng ng tp 5, bi kinh s 344 = T5, 344 =
[Ss.1.3]).
V c s Dghvu thc hin tt p li dy
ca c Th Tn khi mnh chung, sau c
c Pht n chng C s Dghvu, sau khi on
dit nm h phn kit s, c ha sanh nhp dit
ti y, khng cn tr lui th gii ny na
(Sd).
Do u s tu tp su minh phn php vi
cch qun kh trong v thng v qun v ng
trong kh li gip ngi thc hnh t c thnh
qu nh vy? tm hiu c th, cn phn tch
tng cch qun mt. Trc ht l cch qun kh
trong v thng.
I.1 Qun Kh Trong V Thng
Nh c bit, khi nim qun trong o
Pht c ngha l qun st, qun tng, qun tm,
qun xt, qun nim, suy t, t duy v tc .

177

Qun kh, v thng, v ng

Thng thng khi gp phi kh au, nu
chng ta ch thy kh au theo hng thng
hng lu di, th au kh s tng trng thm, t
au kh t c khi bin thnh au kh nhiu, t au
kh nhiu c th tr thnh au kh khng th vt
qua. Thm ch nu tc theo hng thy kh au
vnh vin, khng thy c nh sng cui ng
hm, s d ri vo tnh trng b tc, tuyt vng,
khng c li thot, ri c khi hnh ng r di
hoc tm ti ci cht gii thot.
Nh c Pht dy Tt c php ly tc
lm sanh khi (Kinh Ci R S Vt, TC4, C8,
Phm Nim, s 83 = [I.8.83]), v vy nu tc kh
au theo hng thng hng th ni kh m ta
chu ng cng s tr thnh lu di vnh vin;
nhng ngc li nu bit tc kh au, theo l
chn tht ca chng, cng bin dit v thng, khi
au khi khng au, lc ny kh lc khc khng
kh th s cm thy au kh nh nhng hn, d
kham nhn hn.
ng c A b au lng, nu ng ngh rng Ta
c b au lng mi th ny chc n cht mt
thi, thi ng s lun cm thy kh s vi ci
lng au. l do ng A tc lng au sut i,
cho nn sut i ng phi thy au lng l iu d
178

Qun kh, v thng, v ng

hiu. V iu ny c ngha ng b kh hai ln: au
ni lng do tui gi v kh ni tm do qun lng
au trong thng hng.
Nhng ngc li, nu khi lng au ng A bit
tc nh sau: Li n hi au lng y, nhng
cng nh mi ln, au mt lc li ht, rng chu
mt cht s qua. Nh cch tc qun tng kh
trong s v thng nh vy, tm ng A tr nn
phin no hn, ng c th an tr kham nhn tt
hn so vi cch tc theo chiu hng thy kh
trong thng hng.
B v C thng phn nn v chng, nu b c
ngh rng: Tri i sut i mnh phi chu ng
mt k nng tnh nh th ny, kh qu i thi.
Tt nhin ni kh ca b C s tng ln v b tc
kh au sut c cuc i.
Ngc li b v D cng gp phi ng chng y
nh vy nhng tc rng: Chng mnh tnh tnh
lc th ny, lc th khc. Nng gin m m mt
lt nhng ri li qun ngay, chc lt li ci vui
nh con nt thi. B D nh bit suy ngh theo kiu
kh trong v thng nh vy, nn b s cm thy
gnh nng kh au vi i rt nhiu.

179

Qun kh, v thng, v ng

ng E b tht nghip, v v p lc kinh t gia
nh khin tinh thn cng thng. Nu ng ch ngh
rng ng khng cn c hi no gii quyt, tnh
trng ti t s khng c li thot, tt nhin ng s
ri vo b tc, tuyt vng. C tip tc qun kh
trong thng hng nh vy s n lc ng E i
n s qun tr, c th hnh ng nguy hi cho
mnh hoc cho nhng ngi khc.
Nhng ngc li, nu ng bit tt c mi vic
d tt, d xu cng c thi hn ca n, tnh trng
khng may ca ng cng th, chc chn s n lc
b cc thi lai. Nh bit qun thy kh trong v
thng nh vy s gip ng E kham nhn hn,
chu ng tt hn hon cnh ca mnh.
Ring i vi v T-kheo, T-kheo-ni ang
cn cu gii thot, nu bit lun qun st s v
thng c th xy n cho mnh bt c lc no,
bt k u, thm ch trong tng hi th, tng
st-na s gip v tu s tinh tn trong tu tp t
n cu cnh Nit-bn, ng thi gip kham nhn
tt hn nhng nghch cnh hin ti.
c Th Tn trc lc nhp dit nhc nh
nhng li cui cng: Ny cc T-kheo, nay Ta

180

Qun kh, v thng, v ng

khuyn dy cc ngi: Cc php hu vi l v
thng, hy tinh tn, ch c phng dt.
Nhng ngi lc quan thng c cch ni
theo kiu sau cn ma tri li sng, hoc nh
sng cui ng hm, hoc kh au ri cng qua
i, mi vic ri u cng li vo y v.v.. cng
gip con ngi kham nhn tt hn vi kh au
hin ti.
Tuy nhin, cn phn bit cch qun kh trong
v thng ca o Pht khng phi l kiu qun
tng bng s hy vng sung, m c sung. V
khi hy vng tr thnh tht vng, m c bin
thnh m tng th kh au c khi cn tng thm.
Ngc li, cch qun kh trong v thng ca
o Pht chnh l nhn chn bn cht cuc sng
nh s tht vn c ca n!
Ngay trong trng hp phi chu ng nhng
au kh ca cn t nghip, nh c s Dghvu
trn, cng cn phi qun kh trong v thng
bt kh. minh chng thm iu ny, li dy
tiu biu ca c Th Tn dnh cho T-kheo
Assaji, ngi ang b bnh au n trm trng l
in hnh:

181

Qun kh, v thng, v ng

22) Khi cm gic lc th, v y bit r: "L
v thng; v y bit r: "L khng nn m
trc"; v y bit r: "L khng nn hoan h". Khi
cm gic kh th, v y bit r: "L v thng;
v y bit r: "L khng nn m trc"; v y bit
r: "L khng nn hoan h". Khi cm gic bt kh
bt lc th, v y bit r: "L v thng"; v y
bit r: "L khng nn m trc"; v y bit r:
"L khng nn hoan h".
23) Nu v y cm gic lc th, v y cm th
khng c h ly. Nu v y cm gic kh th, v y
cm th khng c h ly. Nu v y cm gic bt
kh bt lc th, v y cm th khng c h ly.
24) Nu v y cm th mt cm th cng tn
v thn, v y bit r: "Ta ang cm gic mt cm
th cng tn v thn". Nu v y cm gic mt cm
th cng tn v sinh mng, v y bit r: "Ta ang
cm gic mt cm th cng tn v sinh mng". V
y bit r rng: "Khi thn hoi mng chung trn
cho n khi sinh mng i n ch cng tn, y
tt c nhng g v y cm th, tt c nhng g v
y hoan h, s tr thnh thanh lng!(T3, 124
= [Ve.7.88])

182

Qun kh, v thng, v ng

Cng vy, tt c mi s vic trn i ny u
v thng, c sanh khi tt phi c on dit, v
bt k kh au trn i ny theo bt k dng no
cng phi theo quy lut sanh dit ny, tt c ri
s tr thnh thanh lng. Chnh nh nhng tc
lc quan ng hng nh vy nn gip ta ha
gii c nhiu kh au: au kh ln thnh au
kh nh, au kh nh thnh khng kh au.
I.2 Qun V Ng Trong Kh
Nh trong phn gii m Kinh Nim X
trnh by, khi nim v ng c hai ngha lin h
mt thit vi nhau, l v ng chp v v ng
mn. Ngi hc Pht cn nm vng v vn dng
nhng nhn thc ny trong cch qun v ng
trong kh. Nhng trc ht hy tm hiu th no
l qun ng trong kh au v s tc hi ca n.
Ngi qun ng trong kh l ngi trong
au kh ch bit c ni au ca mnh, ch ngh ti
bt hnh ca mnh. V ch ngh ti bn thn mnh
v ni au ca mnh nn au kh cng nhiu hn,
cng thy bt hnh nhiu hn. Hn th na, nu
c so snh vi s may mn hoc sung sng ca
ngi khc, ngi ny s ri vo mc cm t ti,

183

Qun kh, v thng, v ng

chnh v th au kh li cng nhiu hn, thm ch
ni au kh tr thnh khng th vt qua ni.
Nu mt em b tt nguyn ch ngh n nhng
bt hnh ca bn thn em v li ngh rng cc bn
khc khng b nh em; em s mc cm nhiu hn,
em s kh hai ln: kh v chnh s tt nguyn ni
thn v kh v s tt nguyn ni tm do s so
snh t ti mc cm vi ngi khc.
Mt c gi b thp khp, sut ngy c ch ngh
n ci chn au ca mnh ri than thn trch
phn, th c li cng bun hn khi ngh n
nhng ngi khc khng phi chu cnh thp
khp nh b. C vy b c s kh hai ln: au ni
chn v bun kh ni tm. y l cch qun ng
trong kh au.
Quan st k nhng ngi b bnh trm cm,
chng ta c th thy mt nguyn nhn kh ph
bin, l nhng ngi b trm cm hay nhn vo
bn thn mnh v hon cnh ca mnh theo chiu
hng bi quan. Mt trong nhng nguyn nhn
chnh gy ra iu ny l do t s ch k, v k m
ra. Chng ta c th d dng chp nhn quan im
ny khi quan st mt a b v k.

184

Qun kh, v thng, v ng

Nh thng c thy, a b ch k thng
khng mun chia s chi a thch cho anh trai
ca n, n c m gi cht mn chi cho ring
mnh. C nh vy iu g s xy ra cho a b?
ng nhin vi tp qun xu ny, a b cng
c phi m gi ly nhng ni kh au cho ring
n, mc d n khng mun. V n cng khng th
chia x ni kh vi bt c ai. V sao? V chnh
thi quen ca s ch k, v k m ra. C th ni
y l bc u tin y a b n gn vi
nhng cn bnh v tm l nh u ut, trm cm,
su bi...
Chnh v th cc nh tm l thng khuyn
cc bnh nhn trm cm nn tch cc gii ta tm
s ca mnh cho bn b, cho ngi thn. Ngi
bnh nn trnh mt cuc sng khp kn, c c.
Ngi Vit Nam rt tinh t khi ni chung vui,
chia bun: vui v cng vi nhau, nim vui tng
ln gp i; ni bun c chia x, ni bun vi
i mt na.
Tuy nhin, khng phi tt c bn b, ngi
thn ca ta u sn sng chia s vi ta, hoc khng
phi bt c lc no h cng rnh ri lng nghe ni
bun ca ta. V vy cch tt nht l mi ngi
phi ch ng cha tr tm bnh cho mnh. Cha
185

Qun kh, v thng, v ng

bng cch no? Cu chuyn v T-kheo-ni Kisa
Gotami (Ther.143 = [N.63]), ngi thot khi
s kh au n mc in lon, cho chng ta
mt bi hc thit thc.
Nh trong kinh vn ghi li, khi cn ti gia, b
Gotami phi sng trong cnh b chng v gia
nh chng bc i, khinh r ch v b l ngi ph
n b him mun. Trong x hi thi y, cho d
ngi ph n l v, l con du nhng khng c
con trai ni di, th a v ca h i vi chng v
gia nh chng khng c cng nhn.
Tuy vy, sau mt thi gian di mong mi b
cng sinh c mt a con trai ni di cho
chng, cho gia nh chng. T mt ngi con du,
ngi v b xem thng, nh c con trai nn b
Kisa Gotami c tt c: s yu thng, knh
trng v ti sn. C th hnh dung nim hnh phc
v b ca mt ngi m, ngi v, ngi con du
nh b Kisa Gotami nh th no.
Th nhng bt hnh thay, v thng xy n,
chng bao lu sau a con trai c nht ca b b
cht. Nim vui, nim hnh phc duy nht ca i
b b tan v, thay vo l nhng au n tt
cng. Cn ni au no hn ni au kh ca mt
186

Qun kh, v thng, v ng

ngi m mt a con duy nht ca mnh? th
b li cn b mt tt c nhng g c trc y:
s qu trng, ti sn, chng ly ngi khc. Gnh
ly ni au tt cng, b Gotami tr thnh in
lon. B m xc a con i khp ni, gp ai b
cng ch cu xin mt iu: Hy cu ly con ti!
Cho n mt hm, trong cn tuyt vng cng
cc b c nghe c ngi mch rng c Th
Tn Thch Ca Mu Ni c nhiu thn thng, may
ra Ngi c th cu cho con b. Vi nim hy vng
con mnh c cu sng, ngi m bt hnh lin
tm n bn c Pht. Sau khi nghe b gii ta
ni nim au kh, c Pht n tn bo b:
Hy i n nh no khng c ngi cht, v em
li mt ht ci!
Nh c mt ngun sc mnh h tr, b
Gotami xin gi li xc con trai ln ng tm
kim ht ci qu gi y. B i t nh ny sang nh
khc, t lng ny qua lng n, gp ai b cng hi
tm xem c mt gia nh no khng c ngi
thn qu vng. D qua nhiu ni, hi rt nhiu
ngi nhng b m vn khng nn lng.
B i, i mi, cho n mt lc b git mnh
tnh ng, hiu c bi hc c Th Tn mun
187

Qun kh, v thng, v ng

dy cho b m by lu v m mui b khng
nhn thc c. V th l b quay v xin chn ct
a con. Sau b tr li xin xut gia ni v o
s dng ht ci cu sng b. Khng lu
sau, b Gotami m thng c c v minh,
chng c thnh qu A-la-hn, gii thot hon
ton kh au.
Nghe xong cu chuyn trn, vn t ra l
b Kisa Gotami ng c iu g khin cho b
vt thot c c trng thi in lon? Tin trnh
tm l vt qua kh au ca b nh th no? C
hp l khng? Hay y ch l chuyn hoang
ng c tnh cht tn ngng ca tn gio? Phn
tch k trng hp ca b Kisa Gotami c th thy
rt thc t, v tin trnh tm l hon ton logic.
Tht vy:
Th nht, b Gotami c c nim tin thay
th cho s tuyt vng, t nim tin y b c thm
sc mnh cn thit cho bn thn mnh, iu ny
kinh vn gi l tn cn sanh khi t tn cn.
Trong cuc sng lng tin chn chnh rt quan
trng, n c th gip mt ngi tng cng ngh
lc hn, n lc hn thot khi b tc, him
nguy. Trong o Pht, thot khi kh au, tn
cn cng quan trng nh vy!
188

Qun kh, v thng, v ng

Th hai, b Gotami trn con ng i tm mt
gia nh khng c ngi thn qu c cng l qu
trnh b m bt hnh phi ch tm hi v lng
nghe ngi khc tr li. y chnh l cch gip
cho b tr v vi thc tnh gic nhm thot khi
trng thi b tng un chi phi v kh au.
Th ba, theo nguyn tc vn hnh ca tm, khi
t tm ch vo mt vn ny th cc vn
khc khng khi ln, bi, trong mt thi im tm
khng th khi hai nim cng mt lc. Ni khc
i, nim au kh ni b Gotami tm thi c
thay th bng nhng nim tch cc hn. y
chnh l phng php dng mt ci nm nh
nh bt ra, nh tung ra, nh vng ra mt ci
nm khc (Kinh An Tr Tm, Trung B 1, s 20
= [U.13]).
Th t, v cng l iu quan trng nht, l
trong s tnh gic y b Gotami c nhiu dp
hng tm n nhng s kin ngoi ni au ring
ca b. B trc tip nhn thy thc t cng c
bit bao gia nh khc cng phi chp nhn kh
au tt yu ca cuc sng, ch khng phi ch c
gia nh b. Ai ai cng c ni au mt mt ring
ca h: c ngi con b mt m, c ngi cha b
mt con, c ngi v mt chng, c ngi anh
189

Qun kh, v thng, v ng

mt em, c ngi em mt ch... B Gotami c
dp tn mt chng kin c nhiu ngi cn kh
au hn b: c a b bc i cha vng mt
cha, c ngi con tn tt m au li mt m, thm
ch c b m sau cn thin tai mt tt c gia nh,
chng con, cha m, anh em, ti sn.
Ha ra khng phi ch c mt mnh b gp bt
hnh, m nhiu nhiu ngi chung quanh b cng
mang nhng ni kh au ring ca h, v trn ht,
mi ni kh au y vn l hai ch v thng.
Thu r bn cht v thng ca cuc sng, thu
ni kh ca mnh ng thi phi thu cm vi bit
bao ni kh ca ngi khc, chnh nhng lc y
ni bt hnh ca b c vi i v lng du, thay
v b c chm m trong ni kh au ring ca
mnh.
Khi b m bt hnh ch ngh n au kh ca
c nhn mnh, ni au y tr thnh to ln nght
tri tim b. Nhng khi b bit m tm nhn ra
chung quanh, b mi thy ni au ngt ngn ca
cc chng sanh khc nh c mt i dng su
thm, nh c mt bi sa mc mnh mng. V khi
bit m tm, m lng chia x vi nhng nim
au v tn y, chnh lc b mi thy ni au
ca mnh nh li. Ni au ca b gi y ch nh
190

Qun kh, v thng, v ng

mt git nc trong bin kh au ca nhn loi,
n ch nh mt ht ct gia bi sa mc kh au
ca cuc i.
Nh bit m tm nn m tr, nh m tr nn
b Gotami t mnh ha gii kh au ca mnh:
t ni au khng th vt qua gi y n tr nn
nh li, t ni au nh li tr thnh s tht c
chp nhn mt cch tnh to hn, bnh tnh hn.
V nh vy b Kisa Gotami t kh au thnh in
lon, v t in lon b tr v trng thi tnh thc.
T s tnh thc v nhn thc ng hng b t
c s bnh tnh hn. T s bnh tnh n bit
chp nhn kh au ri vt qua kh au, tin
trnh ny c g l v l?
V y cng chnh l ngha th nht ca
cch qun v ng trong kh: c ngha l trong
au kh ng ngh ti mnh v ni au ca mnh
qu nhiu.
Cng vy, em b tt nguyn ch v ngh ti bn
thn mnh nn em s thy bt hnh nhiu hn,
khn kh nhiu hn. Nhng gi y em hy qun
st k mi ngi chung quanh mnh, em s thy
ai cng c ni kh ring ca h, ai cng m khi
tt nguyn ring ca mnh.
191

Qun kh, v thng, v ng

B hng xm tuy cn i ng c, nhng li
b tt nguyn ni tim phi cht i sng li my
ln.
ng bc u xm mi hm no cn qua nh
em, gi y mt cn tai nn qut ng phi nm
im bt ng.
Ch bn thn ca em trng kho mnh l th,
nhng c ai bit ch phi khc bao nhiu ln
mi khi cn bnh au u honh hnh.
Cn anh trai u ph tr trung l th, nhng
cuc sng ca anh ch cn tnh tng ngy trc
khi ung th thi k cui.
C nhiu em b cn nh hn em nhng s
phn cn nghit ng hn em, nhiu kh au hn
em.
l bnh v thn, cn bnh v tm cng v
chng. Nhiu ngi nhn b ngoi thy qu y
sung sng, th nhng bng dng li t t v
tnh duyn, v gia nh, v ph sn. Li c nhng
ngi ho in di trc nhng tai nn trong cuc
i, ca ngi thn. Cn thit thi no hn nhng

192

Qun kh, v thng, v ng

cnh i ca nhng em b m ci cha, m ci m,
i kh, khng mi m gia nh.
Ho ra, au kh u phi ch dnh cho ring
em, v ng trc au kh th mi ngi u bnh
ng. Em b tt nguyn cng nhn k v cng thu
cm vi nhng ni kh au ca mi ngi bao
nhiu, em cng c dp lm tiu mn ni au ca
chnh mnh by nhiu. l v em bit qun
v ng trong kh.
Tr li trng hp b Gotami, bn cnh cch
qun v ng trong kh theo hng trong au kh
ng ch ngh n mnh, b cn nhn thc c
nh tht quy lut v thng ca cuc i nn
khng chp th bn thn mnh. T khng chp th
bn thn mnh s dn n khng chp th i
tng khc, ngi khc l mnh, l ca mnh.
Khng chp th i tng khc nn t trnh
thm c nhiu phin no khi v thng xy n
cho cc i tng y. y cng l ngha th hai
ca cch qun v ng trong kh nh bi k s
62 ca kinh Php C ni r:
"Con ti, ti sn ti,
Ngi ngu sanh u no,

193

Qun kh, v thng, v ng

T ta, ta khng c,
Con u, ti sn u."
Trong Tng ng, bi kinh Gotami c ghi li
bi k ca v Thnh ni Kisa Gotami ni vi c ma
khi b b c ma da nt, cho thy s dng cm
v tr tu ca b:
Con hi, qua ri,
n ng chm dt,
Ta khng su, khng khc,
Ta s g cc ng?
Khp ni h, i on,
Khi m m nt tan,
Chin thng qun thn cht,
V lu, ta an tr
(S.i.129 = [Vd.36.3]).
Tm li b Kisa Gotami khi trong au kh ch
ngh ti bn thn mnh v ni kh ca mnh ri
vo in lon, l do cch qun ng trong au
kh. Ngc li khi b bit qun mnh ngh n
v chia x ni au kh ca ngi khc, y chnh
l phng thuc thn dc vt qua kh au
v t cu ly chnh mnh.

194

Qun kh, v thng, v ng

Cu chuyn cuc i ca b Kisa Gotami l
in hnh cho cch qun v ng trong kh, v
ht ci cu cho b Gotami cng chnh l phng
php cu kh c th cho nhiu ngi.
II. Qun kh trn v thng. Qun v ng
trn kh
Trc ht cn phi y c vo chnh Kinh
nu nhng dn chng c th cho li dy ca c
Th Tn v cch qun ny.
-- Ny cc T-kheo, thng tri tham, chn
php cn phi tu tp. Th no l chn?
Tng bt tnh, tng cht, tng ym ly i
vi cc mn n, tng khng vui thch i vi
tt c th gii, tng v thng, tng kh trn
v thng, tng v ng trn kh, tng on
tn, tng ly tham.
Ny cc T-kheo, thng tri tham, chn php
ny cn phi tu tp (TC4, C9, Phm Tham, bi
kinh Thng Tri Tham, s 93 = [I.9.93]).
-- Ny cc T-kheo, mi tng ny c tu
tp, c lm cho sung mn, a n qu ln, li

195

Qun kh, v thng, v ng

ch ln, th nhp vo bt t, ly bt t lm cu
cnh. Th no l mi?
Tng bt tnh, tng cht, tng nhm
chn trong cc mn n, tng khng hoan h
i vi tt c th gii, tng v thng, tng
kh trn v thng, tng v ng trn kh,
tng on tn, tng ly tham, tng on dit.
Ny cc T-kheo, mi tng ny, c tu
tp, c lm cho sung mn, a n qu ln, li
ch ln, th nhp vo bt t, ly bt t lm cu
cnh (bi kinh Tng, TC4, C9, Phm Tm Ca
Mnh, s 56, trang 379 = [I.10.56])
Nu quan st k cc li dy tng t khc
trong kinh Nikya, ngi hc Pht c th thy
cch qun tng kh trn v thng v qun
tng v ng trn kh cng vi cc cch qun
tng bt tnh, tng nhm chn mn n, tng
ym ly th gii... thng c c Pht dy cho
hng T-kheo, T-kheo-ni xut gia. Trong khi
, cch qun kh trong v thng v v ng
trong kh thng c c Th Tn dy cho cc
c s ti gia nh trong bi kinh Dghvu nu l
mt v d.

196

Qun kh, v thng, v ng

V sao c s khc bit ny? chnh l do s
khc bit gia i sng xut gia ca mt tu s v
cuc sng ti gia ca ngi c s. hiu r hn
vn ny, cn tm hiu c th tng cch qun
mt.
2.1 Qun Kh Trn V Thng
Nh c bit, qun kh trong v thng c
ngha l trong khi b au kh hy ngh n s v
thng ca chnh n. Trong ci i bin dch ny
khng c mt au kh no l thng hng vnh
vin. Nh thy c kh trong v thng gip
gim i ni kh, ngc li thy kh au theo
hng thng hng s khin kh au nhn ln,
thm ch dn n b tc.
Cn th no l qun kh trn v thng? Cch
qun ny gip dit kh au nh th no? Trong
kinh Nikya, c rt nhiu bi kinh dn gii cch
qun ny, v nhiu trng hp in hnh nh cch
qun ny vt thot c kh au. Mt trong
s l trng hp ca b Patcr.
Nu c th nh lng c kh au th kh
au ca b Kisa Gotami trn v nh mt, cn
kh au m b Patcr phi chu ng gp nhiu

197

Qun kh, v thng, v ng

ln hn, thm khc nhiu hn, n kh tm
c mt ai bt hnh hn cnh ng ca b. ng
trc ni au kh tt cng ca mnh, b Patcr
cng tr nn in lon.
Cu chuyn v b Patcr c kinh vn ghi
li nguyn vn nh sau trong Ther.134 (= N.47)
Trong thi c Pht hin ti, nng sanh trong
gia nh v th ngn kh nh vua Svatthi. Khi
n tui trng thnh nng giao du vi mt ngi
y t trong nh. Khi cha m nng nh ngy g
nng cho mt chng trai xng i, nng trn i
vi ngi tnh nhn v sng ti mt ngi lng nh.
Khi nng sp sanh, nng bo chng a nng
v nh cha m, v y khng c ai sn sc nng,
nhng chng nng c hn ln hn hi cho n khi
nng bit chng nng khng mun i v. Nng
lin ch chng i vng, sp t cng vic, tin cho
ngi lng ging bit ri nng b v nh cha m.
Khi ngi chng v, ngi chng lin ui
theo, s nng khng c ngi sn sc. Chng
nng bt gp nng v gia ng nng sinh c
ngi con, ri hai v chng li i tr v lng.

198

Qun kh, v thng, v ng

n k sinh n th hai, s vic xy ra nh ln
trc, nhng c im khc bit nh sau: gia
ng ma to gi ln ni ln, ngi chng tm l
v cy lm ci chi cho nng trnh ma, nhng b
con rn t g mi b ra cn chng nng cht ti
ch. Trong cn au kh ch i chng nng, nng
bng a con trn ngc v gia ma to gi ln
nng nm phc xung t che ch cho hai a
con tri qua mt m nh vy cho n sng.
n sng, nng i tm chng v thy chng b
rn cn cht ri. Nng khc than sut m. V
ma to, nc sng dng ln n u gi, nng li
qu yu nn khng th bng hai a con li qua
sng. Nng a ln b bn ny v bng a
nh li qua sng. Ri nng t a nh nm trn
khn trm u, dng cnh cy che li n trn
b, cn nng li qua sng li em a ln qua.
Nhng n gia dng, quay mnh tr li thi
thy mt con diu hu, tng a con nt l mt
ming tht, nn bay xung tha a nh i. Du cho
ngi m c xua ui v la ln nhng v qu xa
nn khng lm g c. Cn a ln bn b bn
ny, nghe ting m la tng l m ku lin li
xung nc i qua v b nc cun tri.

199

Qun kh, v thng, v ng

Th l hai a con v c ngi chng b cht.
Nng va khc va i v thnh Svatthi, li c
tin hi hm ma to gi ln lm sp cn nh ca
cha m nng, git cht c cha m v em nng va
lm l ha tng xong. Trong cn au kh khng
khip chng cht, nng ha in di, n mc h
hang, nng va khc va than:
Hai con ta cht,
Chng ta cng cht lun,
Ri trn gin ha tng,
Cha ta v m ta,
Cng a em trai ta,
Va lm l thiu t.
Ri nng i lang thang y , khc than ni
au kh ca nng, v v nng mang xim o t ti,
nng c gi l Patcr (k mang xim o)...
Qu l au kh tn cng! Chng cht thm,
hai con cht thm, cha m v em cng cht thm,
ti sn tan tnh! Cn ni au kh no hn ni au
kh ca b Patcr? Nhng no ht u, cng
theo kinh vn ghi li, nhiu ngi thy b tht
thn vi y o t ti, khng thng hi b th
ch cn ch diu b l ngi in, c k cn nm

200

Qun kh, v thng, v ng

, nm d xua ui b. Cn bt hnh no hn
bt hnh m b Patcr phi gnh chu?
Nhng ai ang ngh rng mnh bt hnh, hy
nh n b Patcr thy rng mnh vn cn
may mn, hy chia x vi thm cnh ca b
xoa du chnh ni au ca mnh. Nhng quan
trng hn, hy tm hiu xem b Patcr thot
khi s in lon nh th no? gii thot khi
kh au ra sao? Phng php c hp l khng?
C thc t khng?
Nghin cu k cu chuyn v b Patcr s
thy, y, khng c s hoang ng no c, m
ch c lng t bi ca c Pht, diu php ca
Ngi, v s n lc ni bn thn b Patcr mi
cu c cho b.
Tht vy, cng theo kinh vn ghi li, b
Patcr trn bc ng tri ln cng kh n
thnh Jetavana. Khi y c Pht cng ang ti
Jetavana. c Pht thy mi ngi i x th bo
vi b, Ngi lin can ngn v khuyn mi ngi
phi tri lng t bi i vi b. Ngi bo ngi em
y o lnh ln cho b v cho php b n gn.

201

Qun kh, v thng, v ng

Trc tm lng t bi ca c Pht, b
Patcr cm ng hi tnh dn. B t lng tin
tng ni bc o s t bi v tri ni au thng
cng tt ca mnh. B cu xin Ngi cu gip b.
c Pht nghe xong, Ngi ch cho b thy
nhng kh au trong hin ti ch l mt trong
mun vn kh au m b phi chu ng qua
bao kip lun hi. Nc mt b tng khc cha,
khc m, khc chng, khc con, khc cho ngi
thn qua bao kip lun hi cn nhiu hn c nc
trong bn bin ln. Gi y b phi t cu ly
chnh bn thn mnh thot khi ni au hin ti
ln ni au trong mun kip.
Ngi dy b bi k:
Nc bn bin t hn,
Nc mt ca loi Ngi,
Khc than v au kh,
Vy sao nng hy hoi,
Sanh mng ca chnh mnh,
Trong khc than su kh! (Sd)
R rng cu cho b Patcr khi s au
kh n mc in lon, c Pht khng dng
ht ci nh trng hp ca b Kisa Gotami. V

202

Qun kh, v thng, v ng

sao nh vy? V d b Patcr c i khp cng
tri cui t, hi tt c mi ngi cng kh tm
thy ai au kh tn cng nh b. Lc y khng
nhng b Patcr khng bt kh au m cn
ti thn nhiu hn, cm thy mnh bt hnh nhiu
hn. V vy phng php qun v ng trong
kh, theo hng thu cm ni au ca ngi
khc gim nh ni au ca mnh, khng thch
ng vi b Patcr.
Nhng b Patcr cng ging nh b Kisa
Gotami, ch, c hai u nhn c tm lng t
bi ca c Pht. C hai c lng nghe chia
x nim au, nh vy b Patcr v Kisa Gotami
c an i hi tnh dn. T c hai c thm
s tin tng ni bc o s v gio php ca
Ngi. S tin tng ny l yu t quan trng gip
h thot dn b tc v tinh tn tu tp. Trong hai
php Nm Cn v Nm Lc, Tn cn dn n Tn
cn, Tn lc dn n Tn lc cng theo ngha
ny. Cng tinh tn tu tp ng chnh php, cng
c gii thot.
Do vy, i vi nhng ngi b tm thn ni
chung v ri lon tm l ni ring, mi ngi
khng nn c thi th bo hoc khinh ght h
khin gy thm c ch tm l c hi cho h. Tri
203

Qun kh, v thng, v ng

li phi khoan dung hn, i x vi h cn trng
hn. ng thi phi hiu r nhng hon cnh bc
bch au kh ca h thng cm vi h, t
to lng tin tng ni h, c vy mi gip cho h
thot dn khi s khng hong v tm l.
Hn th na, phi c nhng phng php
thch ng gip cho h t vt thng nghch
cnh ca mnh. Trong trng hp ca b Patcr,
l cch qun kh trn v thng.
Tht vy, khi c Pht dng hnh nh nc
mt ca loi ngi khc than v su kh, v mt
mt ngi thn qua bao kip sng lun hi cn
nhiu hn nc bin i dng, iu ny gip
cho b Patcr thy ra c nhng kh au qua
bao kip lun hi cn to ln hn, kinh khng hn
ni au kh hin ti.
B hiu ra rng mi kip sng l mt kip v
thng, v trn mi kip v thng y vn ch l
mt ch kh: kh v sanh-gi-bnh-cht; kh v
su-bi-kh-u-no, kh v khc cha, khc m,
khc con, khc nhng ngi thn, kh v nhng
tai nn bt ng, nhng thin tai, nhn tai bt tn.
Ni khc i, phi thy nh tht kh au trn mi
kip sng v thng.
204

Qun kh, v thng, v ng

Khi v ch khi, b Patcr thy c nhng
ni au kh cn to ln hn, v cng hn qua bao
kip lun hi nh vy, chnh lc y ni au hin
ti ca b s nh li v vi i.
Ging nh mt a b qun quanh trong lng,
n ch thy ngn ni u lng l to ln nht, hng
v nht. Nhng khi a b trng thnh hn, n
thy c nhiu ngn ni cn to ln hn, hng v
hn, t nhin n s thy ngn ni u lng nh
li. Khi n thy c s hng v ca dy ni cha
Himalayas, n s thy ngn ni u lng cng nh
hn na. C th a b qun thy c s v i
ca c tri t, c Thi Dng H, c v tr; th
ngn ni u lng chng ng l g c.
Kh au cng ging nh vy! Khi b Patcr
ch nhn thy ni au hin ti, b b n qut
ng. Nhng khi b nhn thc c ni au kh
trong sanh t lun hi cn to ln hn, cn kinh
khng hn rt nhiu ln ni au hin ti; hn
nhin ni au kh hin ti phi thu nh li.
Khi b Patcr thc nh tht rng, nc
mt ca b qua bao kip lun hi khc cho ngi
thn, cho s phn cn nhiu hn nc ca i
dng, chnh lc y b mi thy nc mt khc
205

Qun kh, v thng, v ng

thng trong kip hin ti ch l mun mt. Khi
ni au hin ti c thu nh li, b Patcr s
bnh tnh hn. S bnh tm l bc u tin thot
khi in lon. C thot khi in lon mi tin
ti gii thot kh au c.
C th ni y l phng php thy kh ln
dit kh nh, ging nh vic dng mt ci
mm ln che khut mt ci mm nh vy. Ch c
iu, kh au hin ti m b Patcr ang gnh
chu c n cha trong s i luyn, chnh s i
luyn ny gy ra au kh v che m l tr; cn kh
au to ln hn qua bao kip lun hi khng c i
luyn, n ch n thun l s nhn thc ca l tr
tnh gic.
V sao nh vy? V theo php Nhn Duyn, i
luyn l do xc v th to nn, do vy kh au
trong kip hin ti c y ba php ny, cho nn
n l kh au nh thc. Ngc li kh au qua
bao kip lun hi tuy v i hn, kinh khng hn
nhng n khng c tnh cm i luyn (v khng c
tip xc v cm th), n ch thun tu thuc v
nhn thc ca tr tu, do vy thy kh m khng
kh (Xem Gii m 12 Chi Phn Nhn Duyn).

206

Qun kh, v thng, v ng

Ci mm nh kh au trc mt do i luyn
chi phi tuy nh nhng n rt nguy him, n
mc n c th gy ra trm cm, in lon, thm
ch t t. Ngc li ci mm ln - kh au trn
bao kip lun hi - tuy cng l kh nhng khng
b i luyn chi phi, ch n thun l s nhn thc
ca l tr tnh gic, do vy thy kh m khng
kh v t y mi hiu v thc hin c diu
php thy kh dit kh.
V T-kheo cn phi thy r cuc sng l v
thng, tt c mi kip sng trong sanh t lun
hi cng u l v thng, v trn ht mi s v
thng y vn l mt ch kh. Thy r kh qua
bao kip lun hi chnh l tiu dit ni kh ca
hin ti, v hn th na tinh tn tu tp thot
kh. y cng chnh l ni dung ngha ca
phng php qun kh trn v thng hay thy
kh dit kh.
Cng theo kinh vn ghi li, b Patcr nh
c c Th Tn ch dy nn dn hi tnh v
bnh tnh hn. Nh cch qun kh trn v thng
nn b Patcr nhn chn c s nguy him
tht s. T nhn chn s tht nguy him n n
lc tinh tn tu hnh thot him l iu d hiu. V
nh tinh tn tu hnh thot kh mi dn thot khi
207

Qun kh, v thng, v ng

kh au. Nh vy cui cng b Patcr cng
m thng c v minh, c c qu A La Hn,
gii thot ngay trong hin ti v sanh t lun hi.
Khng nhng th, b Patcr cn cu c cho
nhiu ngi khc na.
Trong Trng lo Ni k cn ghi: nhiu ngi
au kh khi bit cu chuyn v i b tm n
nh b gip . Vi kinh nghim ca chnh mnh,
b Patcr gip cho rt nhiu ngi. Trong s
c 30 v T-kheo-ni tu theo b cng u c
qu Thnh A La Hn (Ther. 135 = [N.48])
Cu chuyn v b Patcr cho thm mt
minh chng cho nguyn l bt di bt dch ca Pht
Php: thy kh dit kh. V tu s c thy r ni
kh ca mnh mi khng lm kh mnh thm, mi
n lc cu cho mnh. Hn th na, t Pht phi
thu ni kh ca ngi khng lm kh ngi
na, mi n lc cu cho ngi.
o Pht hon ton khng phi nh mt s
ngi ng nhn l mt tn gio ch thy kh
ri bi quan ym th (?!) R rng ch cn mt tm
gng tiu biu ca Thnh Ni Patcr cng
cho thy nhng ng nhn v o Pht, v v v
Thnh Thanh Vn t Pht sai lm nh th no!
208

Qun kh, v thng, v ng

Hn nhin, nhng li dy ca bc o S
Minh Hnh Tc khng phi ch c by nhiu. C
mt tng Kinh Nikya s l mt kho tng v
gi gip cho nhng ai mun dit kh, gii thot
cho chnh mnh. y ch trch dn thm nhng
li dy ca Bc o s v cch qun kh trn v
thng nhm gip ngi hc Pht nhn thc r
hn ngha ca php qun ny.
-- ... Ci ny l nhiu hn, ny cc T-kheo,
tc l dng nc mt tun chy do cc ng than
van, khc lc, phi hi ng vi nhng g khng
a, phi bit ly vi nhng g mnh thch, khi cc
ng phi lu chuyn lun hi trong thi gian di
ny ch khng phi nc trong bn bin ln.
Trong mt thi gian di, ny cc T-kheo, cc
ng chu ng m cht... cc ng chu ng con
cht ... cc ng chu ng con gi cht ... cc ng
chu ng tai ha v b con ... cc ng chu ng
tai ha v tin ca... Trong mt thi gian di, ny
cc T-kheo, cc ng chu ng tai ha ca bnh
tt.
Ci ny l nhiu hn, l dng nc mt tun
chy do cc ng than van, khc lc, phi hi ng
vi nhng g mnh khng a, phi bit ly vi
209

Qun kh, v thng, v ng

nhng g mnh thch, khi cc ng phi chu ng
tai ha ca bnh tt ch khng phi nc trong
bn bin.
V sao? V th, ny cc T-kheo, l s lun hi
ny. im bt u khng th nu r i vi chng
sanh b v minh che y, b kht i tri buc. Cho
n nh vy, ny cc T-kheo, l va cc
ng nhm chn, l va cc ng t b, l
va cc ng gii thot i vi tt c cc
hnh (Bi kinh Nc Mt, T2, 179 = [I.12.3]).
-- V th, ny cc T-kheo, l s lun hi
ny. im bt u khng th nu r i vi chng
sanh b v minh che y, b kht i tri buc, phi
lu chuyn, lun hi.
C th c mt thi, ny cc T kheo, bin ln
i n kh cn, hon ton i n kh kit, khng
c hin hu. Nhng ny cc T kheo, Ta khng
c tuyn b rng, c s chm dt kh au i
vi chng sanh b v minh che y, b kht i
tri buc, phi lu chuyn, lun hi.
C th c mt thi, ny cc T-kheo, Sineru
(Tu-di), Vua cc ni, i n bng hoi, hoi dit,
khng c hin hu. Nhng ny cc T-kheo, Ta

210

Qun kh, v thng, v ng

khng c tuyn b rng, c s chm dt kh au
i vi chng sanh b v minh che y, b kht i
tri buc, phi lu chuyn, lun hi!
C th c mt thi, ny cc T-kheo, i a
i n bng hoi, hoi dit, khng c hin hu.
Nhng ny cc T-kheo, Ta khng c tuyn b
rng, c s chm dt kh au i vi chng sanh
b v minh che y, b kht i tri buc, phi lu
chuyn lun hi! (Bi kinh Dy Thng, T3,
149 = [Ve.7.99])
Thc t mi cuc sng ch l mt kip v
thng trong vng xoy bt tn ca sanh t lun
hi, v vt trn tt c mi kip sng v thng
y vn l mt ch kh Mt tu s c tr tu thy
nh tht s kh au ph y trn mi kip sng
v thng y, thy r c s nguy him trc
mt v lu di ang bao quyn v ch n mnh,
liu ngi ny c cn mun tham luyn vo trong
nhng tri buc y h ly? hay h phi dc sc
quyt tm i ti gii thot hon ton?
Mt ngi tu s tuy xut gia nhng khng
thy kh au ln trn trn sanh t lun hi nn
mi cn tham m cht v ngt cuc i. V ny

211

Qun kh, v thng, v ng

v khng ngh n nguy him ca bin nc mt
kh au nn vn cn v mnh ngp ln trong .
Chnh v khng thy kh au trn mi kip v
thng nn mi khng mun t b sanh y, ti sn,
danh vng, quyn lc, a v, tranh chp. Chnh v
khng thng xuyn qun xt kh trn v thng
theo nhiu cch khc nhau nn mi cn d dui,
phng dt, bung th theo nhng tham mun th
tc.
Ngc li v T-kheo phi thy kh au tri
ln theo ta trong hin ti ln trong mi kip lun
hi nh mt ngi lun b mt k khc cm ngn
ao a ln sn sng gieo s v thng cho mnh
bt c lc no v bt k u.
Nh thng xuyn qun xt nh vy m mt
tu s c c s s hi ng php, nh bit s hi
ng php nn v T-kheo phi lun tinh tn tu
tp, lun tch cc n lc vt thot khi kh
au. y cng chnh l ngha ca cch qun
kh trn v thng.
Tng kh trn v thng, ny cc Tkheo, c tu tp, c lm cho sung mn, c qu
ln, c li ch ln, th nhp vo bt t, ly bt t

212

Qun kh, v thng, v ng

lm cu cnh, c ni n nh vy. Do duyn g
c ni n nh vy?
Ny cc T-kheo, nu T-kheo sng nhiu vi
cc tng kh trn v thng, thi cc tng s
hi sc bn c an lp trn th ng, bing
nhc, th lng, phng dt, khng ch tm,
khng qun st; v nh mt k git ngi gi
ao ln.
Ny cc T-kheo, nu T-kheo sng nhiu vi
cc tng kh trn v thng, nhng cc tng
s hi sc bn khng c an lp trn th ng,
bing nhc, th lng, phng dt, khng ch tm,
khng qun st; thi khng ging nh mt k git
ngi gi ao ln.
Ny cc T-kheo, T-kheo y cn phi hiu
rng: "Tng kh trn v thng khng c ta
tu tp; ni ta khng c s sai khc trc v sau.
Ta khng t c qu ca s tu tp." y, v
y tnh gic nh vy.
Nhng ny cc T-kheo, nu T-kheo sng
nhiu vi cc tng kh trn v thng, thi cc
tng s hi sc bn an lp trn th ng, bing

213

Qun kh, v thng, v ng

nhc, th lng, phng dt, khng ch tm, khng
qun st, v nh mt k git ngi gi ao ln.
Ny cc T-kheo, T-kheo cn phi hiu rng:
"Tng kh trn v thng c ta tu tp; ni
ta c s sai khc trc v sau. Ta t c qu
ca s tu tp. y, v y tnh gic nh vy.
Tng kh trn v thng, ny cc T-kheo,
c tu tp, c lm cho sung mn, c qu ln,
c li ch ln, th nhp vo bt t, ly bt t lm
mc ch, c ni n nh vy. Do duyn g
c ni n nh vy... (TC3, C7, kinh s 46,
tr.347 = [I.7.46]).
V cch qun kh trn v thng c ngha
thit thc gip cho ngi tu s xut gia tch cc tu
tp gii thot ngay trong kip sng ny, cho
nn c Th Tn thng dy cch qun ny cho
cc T-kheo, T-kheo-ni l v vy.
2.2 Qun V Ng Trn Kh
Nh phn tch trn, qun v ng trong
kh c ngha l trong au kh khng nn ng
chp mnh v chp mn vi ngi khc. Cn cch
qun v ng trn kh mang ngha khc hn.

214

Qun kh, v thng, v ng

Nh c Pht dy: Ch T-kheo, xa
cng nh nay, Nh Lai ch ni ln s kh v s
dit kh (TB1, 22). Ni ln s kh, thy kh
dit kh ch khng phi ly kh lm phng
chm i ti gii thot nh nhng ngi kh hnh
quan nim.
o Pht khng ch trng kh hnh p xc,
nhng cng khng chy theo tho mn cho dc
lc. c Pht ch trng con ng trung o
theo Tm Chnh o v dng h lc i ti gii
thot.
V th, ny cc T-kheo, l s lun chuyn,
khi im khng th nu r, i vi (nhng au
kh) do b thng m, do b kim chm, do b
ba cht.
Du vy i chng na, ny cc T-kheo, Ta
cng khng tuyn b rng nh kh v u m
bn Thnh c chng ng.
Nhng ny cc T-kheo, Ta tuyn b rng
nh lc v h m bn Thnh c chng
ng. (S.v,440 = [Ve.4.35])

215

Qun kh, v thng, v ng

i vi v tu s hnh thin, ty theo nghip v
theo trng thi ca tng ngi, c th tri nghim
nhng cm th h lc hoc kh chu khc nhau.
Ring i vi nhng cm th kh chu, nu v tu
s khng tc ng s thy y l kh v u tc
khc, thm ch c ngi cn m ra tc ti vi
chnh mnh. V lu di, cc kiu tc sai v trng
thi tm l bt li ny d khin v tu s i n li
nhc, bung lung, phng dt.
Gp nhng cm th bt nh ny, nu v tu s
chp th cm th l ta, l ca ta, v tc theo
chiu hng thy ng trn kh: ti ang b au,
ti ang b kh, th v tu s s b au kh nhiu
hn, au kh hai ln: au ni thn v kh ni tm
do chp dnh vo cm th .
Nh vy, ngha th nht ca cch qun v
ng trn kh c ngha l khi nhng cm th bt
nh pht khi, v tu s khng nn chp th th
y l ta, l ca ta, l t ng ni ta; v cng khng
nn da vo so snh vi ngi khc.
Thm na, v tu s phi c nhn thc tch cc
hn, tc ng n hn. V tu s phi hiu rng
cuc sng vn v thng vi c nhng bt trc,
bnh tt v tai ng. Mt khi nhng au kh bt
216

Qun kh, v thng, v ng

nh ny xy n, mi ngi khng c mt cch
no khc l phi bit chp nhn chng nh s tht
vn c ca cuc i.
1.- Ny cc T-kheo, c nm s kin ny
khng th c c bi Sa-mn hay B-la-mn, bi
Ma hay Phm Thin, hay bi mt ai i. Th
no l nm?
2. Phi b gi, mun khi gi, l mt s kin
khng th c c bi mt Sa-mn hay B-lamn, bi Ma hay Phm Thin, hay bi mt ai
i. Phi b bnh, mun khng bnh... Phi b
cht, mun khng cht... Phi hoi dit, mun
khng hoi dit... Phi b tiu dit, mun khng
tiu dit, l mt s kin khng th c c bi mt
Sa mn hay B la mn, bi Ma hay Phm Thin,
hay bi mt ai i. (Kinh S Kin Khng Th
C c, Tng Chi 2, Chng 5, V. Phm Vua
Munda = [I.5.48]).
Phm lm ngi khng mt ai thot khi gi,
bnh, cht, hoi dit, tiu dit. Do vy, lng mong
mun nhng iu khng th c l mt o tng
nguy hi. Chnh v th, khng bit thc v ni
kh au tt yu ca cuc i, khi ni kh n phi
m ngc khc than. Ngc li, nhn thc nh
217

Qun kh, v thng, v ng

tht kh au v c s chun b tinh thn, khi v
thng xy n s d kham nhn hn.
Trong bi kinh Tt C Lu Hoc, c Pht
dy r c nhng phin no lu hoc phi do kham
nhn mi on tr c.
V ny cc T-kheo, th no l cc lu hoc
phi do kham nhn c on tr? Ny cc Tkheo, y, c T-kheo nh l gic st, kham
nhn lnh, nng, i, kht, s xc chm ca rui,
mui, gi, sc nng mt tri, cc loi b st;
kham nhn nhng cch ni m l ph bng. V y
c tnh kham nhn cc cm th v thn, nhng
cm th thng kh, khc lit, au nhi, nhc nhi,
khng sung sng, khng thch th, cht ing
ngi.
Ny cc T-kheo, nu v y khng kham nhn
nh vy, cc lu hoc tn hi v nhit no c th
khi ln. Nu v y kham nhn nh vy, cc lu
hoc tn hi v nhit no y khng cn na. Ny
cc T-kheo, cc php y c gi l cc lu hoc
phi do kham nhn c on tr. (TB1, kinh
s 2 = [U.4])

218

Qun kh, v thng, v ng

V tu s trong khi hnh thin nu khng tp
kham nhn trc nhng cm th bt nh nh,
thi lm sao chu ng ni nhng th kh ln hn
do gi, bnh, cht em li? V vy, nu nhng cm
th pht khi, v tu s hy xem chng nh ngi
bn lnh gip ta tp lm quen vi nhng au kh
khng th trnh khi trong tng lai, thay v m
gi n v cn rng chu ng cho n ht gi
thin.
Hn th na, ngi hnh thin hy tp tch
mnh ra khi nhng cm th kh chu , xem n
nh l mt i tng khc, v ta l mt i tng
khc. Hy tp nh l tc th ny khng phi l
ta, l ca ta, l t ng ni ta; v tp xem ta vi
th un ging nh Mnh vi ta tuy hai m mt,
ta vi mnh tuy mt m hai. Hy tp tch mnh ra
khi mi cm th v tp quan st n, thay v chp
th n theo tc thy ng trn kh ti ang au,
ti ang kh.
Ngi tu thin hy xem mi cm th nh mt
loi nh tng trong khi hnh thin, v khi
chng khi ln, ng tham chp cng ng chn
ght, m hy tp qun st chng. Trong bi kinh
Nm Chi Phn, c Th Tn ch dy c nm s

219

Qun kh, v thng, v ng

tu tp v Thnh chnh nh gm tu tp v Bn
thin v cch th nm l qun st tng.
10. Li na, ny cc T-kheo, qun st
tng c v T-kheo kho nm gi, kho tc ,
kho th tr, kho th nhp vi tr tu.
11. V nh, ny cc T-kheo, mt ngi qun
st mt ngi khc, ngi ng qun st ngi
ngi, hay ngi ngi qun st ngi nm. Cng
vy, ny cc T-kheo, qun st tng c Tkheo kho nm gi, kho tc , kho th tr, kho
th nhp vi tr tu.
Ny cc T-kheo, y l s tu tp th nm v
Thnh Chnh nh gm c nm chi phn. (TC2,
C5, III. Phm Nm Phn, (VIII) (28) Nm Chi
Phn (tr.339- 346) = [I.5.28])
Theo kinh Nikya, Qun st tng c nhiu
ngha khc nhau, trong cm th cng c
xem nh mt nh tng ca thin. V th khi cm
th khi ln, v tu s hy tp tch mnh ra khi cm
th , ng m gi n m hy nhn xung quan
st n.

220

Qun kh, v thng, v ng

V hnh gi hy nh ngi ang ng qun
st nhn xung tng th ca mnh ang ngi,
hay nh ngi ang ngi nhn xung tng th
ca mnh ang nm. V nh vy, y chnh l
hnh nh c th ho ca cch qun v ng trn
kh (Trng thi ny hon ton khc vi trng thi
v thc ca tm thn phn lit v ngi tu lun
bit tnh gic chnh nim)
Cn nhc li, qun st tng c ngha rt
rng, v v ng c ngha l v ng chp v v ng
mn i vi tt c cc php khc, ch khng phi
ch c th un khng thi. Cm th bt nh ch
l mt trong nhiu tng qun st. D l th lc,
hay th kh, hay bt k tng th no, ngi tu
thin cng tp tch ra qun st chng.
V T-kheo nh tu tp cch Qun v ng trn
kh nn c th kham nhn tt hn vi nhng
hon cnh, cm th bt nh c th xy ra bt c
lc no trong cuc sng. o Pht khng ch
trng ly th kh lm i tng i ti gii
thot, m ch xem n nh mt cch tp lm
quen vi nhng bt ng v thng do bnh tt, tai
ng em li.

221

Qun kh, v thng, v ng

V T-kheo nh hng ngy tu tp qun st
tng th nh vy, nn khi cm th thn do bnh
au khi ln s kham nhn tt hn, thm ch thn
c th bnh nhng tm khng bnh, thn c th
au nhng tm khng au.
R rng cch qun v ng trn kh khc vi
cch qun v ng trong kh, v cch qun ny
c s ch ng nhiu hn trong qu trnh tu tp.
N c p dng thng xuyn cho nhng ngi
hng ngy tu thin nh cc T-kheo, T-kheo-ni.
Do cch qun v ng trn kh cng nh cch
qun kh trn v thng thch hp cho i sng
xut gia nhiu hn, nn chng thng c c
Th Tn dy cho hng T-kheo, T-kheo-ni l v
vy.
Tm li, cc cch qun kh trong v thng,
qun v ng trong kh, qun kh trn v
thng, v qun v ng trn kh tuy ch khc
nhau c mt ch trong v trn nhng ngha
hon ton khc bit. Ngi hc Pht c thn trng
tm hiu mi mi cu, mi mi ch trong Kinh
v Lut gc mi lnh hi nhng diu l cu kh
ca chnh php.

222

Qun kh, v thng, v ng

Nhng kin trong bi vit ny ch c tnh
cch gi . Ngi hc Pht cn phi tr v y ch
ni Thnh Kinh v Thnh Lut mi thy c y
gi tr nhng li dy ca c Th Tn Thch
Ca Mu Ni.

223

Mc Lc
Trang
Li Pht dy

Nikya v Khoa Hc

1.

Kinh Khi Th Nhn Bn v Big Bang

2.

Kinh Nikya v v tr

19

3.

Ti tm ca v minh hc m hn
nhiu ln ti tm ca bin c

37

4.

Hy hu trong bin ln

46

5.

Thnh sn t bin Php

55

Bn Th Gii Siu Hnh Trong Kinh

Tng Nikya

74

1.

Thc t mu thun

74

2.

Nhn nh t kinh vn v t thc t

khch quan

76

3.

TGSH ca tng tri v ca tu tri

79

4.

Nhng gi tr thing ling ca TGSH

trong kinh tng Nikya

97

4.1 Vai tr ch ng ca con ngi

97

4.2 Minh v Hnh chin thng c TGSH

105

4.3 Phm Thin vn ang hin hin

trc mt mi ngi

111

4.4 Ch Thin v A-tu-la: nhng cuc

chin tranh siu hnh khc lit

120

4.5 Thin ng v a ngc: hai ng

ng t chn

131

4.6 Nhng t n cu chuc

141

5.

Kt lun ba, bn, nm, su phi

147

Phn Tch V Tng Hp:

Hai Phng Php T Duy Quan
Trng Trong o Pht

150

1.

T duy phn tch

150

2.

T duy tng hp

166

Qun Kh trong V thng, hay

qun Kh trn V thng?
Qun V ng trong Kh, hay qun
V ng trn Kh?

173

Qun kh trong v thng. Qun v

ng trong kh

176

1.

1.1 Qun kh trong v thng

177

1.2 Qun v ng trong kh

183

2.

195

Qun kh trn v thng. Qun v

ng trn kh

2.1 Qun kh trn v thng

197

2.2 Qun v ng trn kh

214

"Php th, thng mi th!

Php v, thng mi v!
Php h, thng mi h!
i dit, dt mi kh!"
(Php C 354)

- Xem thm

+ Gii m tm lc h thng Php Nhn Duyn

- Thnh L cu kh
+ Gii m Kinh Nim X - Chng ng gii
thot kh au
+ Tinh tn - Nim - nh trong 37 Phm Tr o
+ 326 Cu hi ca ngi Pht t
+ Kinh i Thin Kin Vng - Bn di chc
thing ling v mt kho tng v gi vi rt
nhiu mt m.