Universiteti i Prishtins

Fakulteti i Shkencave Matematike-Natyrore

Profesor i lnds: Qndrim Gashi
Asistente e lnds: Edona Reshidi

Semestri Vjeshtor 2014/2015

13.10.2014

Teori e Lojrave / Prmbledhje e Ligjrats 1

1 Teoria e Lojrave - nj prmbledhje e shkurtr
N mikroekonomin tradicionale, n t shumtn e rasteve, analizohen vendimet dhe problemet individuale t agjentve t ndryshm, shembull: problemi i konsumatorit, problemi i firms konkuruese,
problemi i monopolistit, etj. N kto raste, gjendja e individit apo firms varet vetm nga zgjedhjet
q ata vet bjn. N teorin e lojrave, apo n teorin e ndrveprimeve strategjike, analizohen situata n t cilat gjendja e agjentve varet n mnyr t drejtprdrejt nga zgjedhjet e agjentve t tjer.
Prandaj, n kto rrethana gjat marrjes s vendimit t tyre, secili agjent duhet t parashikoj zgjedhjet apo vendimet e agjentve t tjer n loj. Rrjedhimisht, themi se kemi t bjm me probleme t
ndrveprimeve strategjike.
Teoria e lojrave nuk sht n gjendje t zgjidh t gjitha problemet e mundshme, sepse funksionon
vetm n rastet kur njerzit luajn n mnyr racionale. Prandaj, kjo teori nuk mund t parashikoj
sjelljet e t rinjve t dashuruar si Romeo e Julieta, apo t diktatorve si Hitleri e Stalini. Megjithat,
njerzit nuk jan gjithmon iracional dhe prandaj mund t themi se sht e vlefshme t studiohet
se far ndodh kur njerzit veprojn duke menduar me arsye. Shumica prej nesh mundohemi, q n
t shumtn e rasteve, t shpenzojm parat tona n mnyr t arsyeshme dhe zakonisht nuk sht
se bjm shum gabime, prndryshe teoria e ekonomis nuk do t funksiononte fare. Pra, teoria e
lojrave funksionon sakt ather kur aplikohet nga njerzit t cilt din mir se far po bjn. Kjo
teori nuk fuksionon vetm n ekonomi, por edhe n biologjin evolutive dhe n shkencat politike.
Shumica e lojrave n shembujt pasardhs do t prbhen nga dy lojtar. Pr t kuptuar m mir
motivimin e lojtarve, dhe pr t mos thn thjesht q ata kan dshir t fitojn dhe nuk kan dshir
t humbin, ekonomistt kan krijuar termin e ashtuquajtur utility, q n gjuhn shqipe mund t
prkthehet si dobi. Sipas ksaj ideologjie, dobia i mundson secilit prej lojtarve mundsin e
bashkangjitjes s nj vler numerike secilit prej rezultateve t mundshme t lojs. N botn e biznesit,
zakonisht profiti sht motivi kryesor, mirpo ekonomistt e din q njerzit shpesh her kan qllime
m t komplikuara se sa thjesht krijimi i sa m shum parave. Prandaj, nuk mund ta identifikojm
dobin me para. Nse lojtart luajn duke krkuar t maksimizojn dobin e tyre, ather sjellja e tyre
konsiderohet racionale. N teorin e lojrave, qllimi sht t vzhgohen vendimet q lojtart zgjedhin
kur ata nuk bashkveprojn me njri-tjetrin por vetm bashkluajn n nj loj.

2 Shembuj t lojrave
2.1

Dilema e t burgosurit

Ky shembull paraqet njrn ndr lojrat m t mirjohura t ksaj fushe. Ngjarja: Dy njerz jan
arrestuar sepse kan kryer nj krim t rnd. Polica nuk ka dshmi t mjaftueshme pr ti dnuar t
dyshuarit dhe prandaj ata vendosen t dshmojn kundr njri-tjetrit. Policia vendos secilin nga dy
t dyshuarit n qeli t ndryshme, n mnyr q t parandaloj komunikimin mes tyre. Policia i bn
me dije secilit prej t dyshuarve se n qoft ai dshmon kundr shokut t tij, ather ai do t lirohet,
me kusht q shoku i tij t mos ket dshmuar kundr tij. Nse asnjri nga t dyshuarit nuk dshmon,
q t dy do t shkojn n burg pr nj priudh t gjat kohore (10 vite); nse t dy dshmojn, q
t dy do t shkojn n burg, por do t marrn dnim m t vogl (8 vite). Qllimi i secilit t dyshuar
1

sht minimizimi i viteve t mundshme n burg. Pyetja q shtrohet: far do t bjn t dyshuarit? T
prballur me kto zgjedhje, t dy t dyshuarit vendosin t dshmojn. Mirpo, do t ishte m mir pr
ata t dy n qoft se asnjri nga ta nuk do t dshmonte, sepse policia n realitet nuk kishte dshmi t
mjaftueshme pr ti dnuar.

2.2

Loja e Notave

Kjo loj paraqet nj situat t ngjashme si ajo n dilemn e t burgosurit. T supozojm q ju jeni nj
student dhe keni vendosur t merrni nj lnd n t ciln ju do t notoheni sipas sistemit relativ t
vlersismit. Kjo do t thot se nota juaj prfundimtare nuk do t varet vetm nga puna dhe mundi
juaj gjat semestrit, por do t ndikohet edhe nga fakt se sa mir apo keq keni punuar n krahasim
me kolegt tuaj t klass. Pra, rezultati juaj do t varet n mnyr t drejtprdrejt nga veprimet e
kolegve tuaj. Pa marr paraysh se sa mir do t punoni ju n prgjithsi, vetm 40% t studentve do
t marrin A dhe A, dhe vetm 40% t tjer do t marrin B+, B dhe B. T gjith studentt e kan
parasysh kt situat dhe para ligjerats s par, ju t gjith vendosni t mos msoni shum. Jav pas
jav, tundimi pr t msuar sado pak dhe pr t pasur m shum sukses n krahasim me t tjert sa
vjen e rritet. N fund t fundit, askush nga studentt e tjer nuk sht n gjendje t vzhgoj punn
tuaj dhe as nuk mund t ju kontrolloj. Ndrsa, benefitet q mund t merrni nga prmirsimi i nots
suaj jan shum t rndsishme. Prandaj, ju vendosni t shkoni n bibliotek m shpesh dhe t rrini
zgjuar m gjat. Problemi me kt situat sht se t gjith kolegt tuaj jan duke br t njjtn gj,
meq edhe ata kan prdorur logjikn e njjte si ju. Rrjedhimisht, nota juaj nuk do t jet m e mir
n krahasim me notn q do t merrnit sikur t mos kishit punuar shum dhe ti qndronit besnik
marrveshjes suaj me kolegt. Dallimi i vetm sht se ju thjesht keni msuar dhe keni humbur koh
m shum se sa q do t dshironit. Pra, situata juaj sht njejt edhe n kt rast sikurse te dilema
e t burgosurit, nse kolegt tuaj nuk punojn ather ju merrni nj not m t mir nse msoni m
shum; nse t tjert msojn shum, mir sht q edhe ju t msoni shum sepse prndryshe do t
merrni nj not shum t dobt.

3 Prkufizimi i lojs dhe shembuj

Pr t prkufizuar nj loj nevojiten:
Lojtart
Strategjit e secilit lojtar
Fitimet e secilit lojtar: Nse cilido lojtar zgjedh nj strategji t caktuar ather secili prej tyre merr
nj fitim apo t mir t paraqitur nga nj numr. Fitimet e secilit lojtar varen n prgjithsi
nga strategjit e lojtarve t tjer. Fitimet mund t ken kuptime t ndryshme, si nj sasi parash,
grumbuj vitesh t lumtura etj.
Shembulli 3.1. (Dilema e t burgosurit) M lart n form prshkruese pam dilemn e t burgosurit,
tani n kt pjes do ta formalizojm kt loj. N loj jan dy lojtar, i dyshuari i par dhe i dyshuari
i dyt. Q t dy duhet t vendosin njkohsisht n dhoma t ndara nse do dshmojn apo jo kundr
njri-tjetrit. Pra, secili lojtar ka nga dy strategji: Dshmo (D) dhe Mos dshmo (MD). Zakonisht, t
gjitha informatat e rndsishme shnohen n formn matricore, si shihet n figurn e mposhtme.
Rreshtat e ksaj matrice paraqesin strategjit e lojtarit t par; shtyllat paraqesin strategjit e lojtarit t
dyt. Numrat n qeliza paraqesin t mirat ose fitimet e lojtarve prkats. Shembull, nse lojtari
i par zgjedh strategjin D dhe lojtari i dyt zgjedh strategjin MD, ather lojtari i par fiton 0 dhe
lojtari i dyt fiton 10.

B1 /B2

MD

(8, 8)

(0, 10)

MD

(10, 0)

(1, 1)

Figura 3.1: Forma matricore pr Dilemn e t burgosurit

Zgjidhja e dilems s burgosurit: Nse shoku juaj dshmon, sht m mir q edhe ju t dshmoni
(8 vite n burg) se sa t mos dshmoni (10 vite n burg). N ann tjetr, nse shoku juaj nuk dshmon,
sht m mir q ju t dshmoni (0 vite n burg) se sa t mos dshmoni (1 vit burg). Prandaj, rezultati
i ksaj loje sht i til q t dy lojtart racional do t dshmojn dhe do t prfundojn n burg pr 8
vite. Dilema ktu paraqitet me faktin se sikur t dy lojtart t mos kishin dshmuar ata do t shkonin
vetm nga 1 vit n burg e jo 8 vite, nj rezultat shum m i preferueshm pr t dy. Megjithat, pa
mundsi komunikimi n mes t lojtarve dhe pa ekzistimin e ndonj mekanizmi q do t mund t
impononte kt lloj situate, t dyshuarit nuk mund t arrijn rezultatin e tyre t dshiruar.

4 Strategjit e Dominuara dhe Eliminimi i tyre

Le t kthehemi dhe nj her tek Dilema e t Burgosurit. N kt loj kemi dy lojtar, ti shnojm me
B1 dhe B2 dhe secili prej tyre ka nga dy strategji n dispozicion. Pr strategjit e t burgosurit t par
do t prdorim shenjn S1, ndrsa strategjit e t burgosurit t dyt do ti identifikojm me shenjn
S2. N vazhdim, me P1 do t shnojm matricn e fitimeve t burgosurit t par dhe me P2 do t
shnojm matricn e fitimeve t burgosurit t dyt.
B1 /B2

MD

B1 /B2

MD

10

MD

10

MD

(a) Matrica P1

(b) Matrica P2

Figura 4.1: Forma alternative matricore pr Dilemn e t burgosurit

Prkufizim 4.1 (Strategjia e Domuniar). Pr nj lojtar, strategjia s dominohet nga strategjia s0 n qoft se
fitimi nga zgjedhja e strategjis s0 sht n mnyr rigoroze m i lart se fitimi nga zgjedhja e strategjis s, pa
marr parasysh strategjit e kundrshtarit.
Pr t burgosurin e par B1 , dominanca n ms t strategjive mund t shihet duke br krahasimin
n mes t rreshtave t matrics P1 . Strategjia s0 e dominon strategjin s pr lojtarin B1 , n qoft se
P1 (s, s2 ) < P1 (s0 , s2 ), pr do s2
Kjo do t thot se secili element n rreshtin s t matrics P1 sht m i vogl se elementi prkats n
rreshtin s0 t po asaj matrice.
Pr t burgosurin e dyt B2 , dominanca n ms t strategjive mund t shihet duke br krahasimin
n mes t shtyllave t matrics P2 . Strategjia s0 e dominon strategjin s pr lojtarin B2 , n qoft se
P2 (s1 , s) < P2 (s1 , s0 ), pr do s1
Kjo do t thot se secili element n shtylln s t matrics P2 sht m i vogl se elementi prkats
n shtylln s0 t po asaj matrice.
3

Gjat analizimit t dilems s burgosurit kemi prdorur konceptin e dominimit t strategjive. Sipas
matrics s fitimeve t burgosurit t par P1 , qartazi strategjia Dshmo apo D dominon strategjin
Mos dshmo apo MD. Situata sht e njjt pr t dy lojtart dhe prandaj q t dy duhet t
dshmojn.
Parimi i eliminimit t strategjive t dominuara: Nse lojtart e lojs jan racional, ather ata nuk
duhet asnjher t prdorin strategjit e dominuara, sepse mund t fitojn m shum duke zgjedhur
nj strategji tjetr, pa marr parasysh se far bjn lojtart e tjer. Me t njjtn logjik, nse nj lojtar
mendon se kundrshtari i tij sht racional, ai kurr nuk do t supozoj se kundrshtari i tij do t
prdor nj strategji t dominuar kundr tij.