PASQYRIMET (FUNKSIONET)

rkufizimi i pasqyrimit (funksionit)

1. Pe
P
erkufizimi 1.1. Le te jene S, T bashkesi te dhena. Funksion ose pasqyrim nga
S ne T quhet rregulla sipas se ciles cdo elementi s S i shoqeronhet nje element i
vet
em t T .
Sh
enimi 1.2. Per te shprehur pasqyrimin f (funksionin) nga S ne T do te perdorim
shenimin
f

f : S T ose S
T
Vleren e funksionin f ne elementin s do ta shenojme me f (s). Bashkesia S quhet
domena e f -it, kurse T quhet kodomena e f -it. Shenimi f : a b ose a b kur
f nenkuptohet shpreh qe f (a) = b, pra funksioni specifikohet n
e elemente (jepet sipas
elementeve).
Sh
enimi 1.3. Ne baze te Perkufizimit 1.1, themi se f : S T paraqet pasqyrim
nese:
1) s S, t T ashtu qe f (s) = t.
2) Nese f (s) = t1 dhe f (s) = t2 atehere t1 = t2 .
Detyra 1.4. Ne cilin nga diagramet vijuese eshte dhene pasqyrim nga bashkesia S =
{a, b, c} ne bashkesine T = {1, 2, 3, 4}?

Zgjidhja. a) Verejme se elementit b S nuk i eshte shoqeruar asnje element nga

bashkesia T . Pra ne kete rast nuk kemi pasqyrim (nuk plotesohet kushti 1).
e pasqyrim, sepse cdo elementi nga S i shoqerohet nje element nga T .
b) Esht
Keshtu a 3; b 3; c 1
1

PASQYRIMET (FUNKSIONET)

Sh
enimi 1.5. Verejme se qe te dy elementeve a, b nga S u shoqerohet i njejti element
3 T . Kjo nuk eshte ne kundershtim me perkufizimin e pasqyrimit.
c) Nuk eshte pasqyrim, sepse elementit c S i shoqerohen dy elemente nga T , dhe ate
1, 3 (nuk plotesohet kushti 2).

Nese funksioni f nuk jepet sipas elementeve, ne pergjithesi duhet te provohet nese f
eshte mir
e i p
erkufizuar (angl. well defined).
Le te kuptojme kete permes shembullit vijues:
Shembulli 1.6. Le te jete A = A1 A2 . Le te perkufizojme pasqyrimin f nga A ne
{0, 1} si vijon:
(
0, nese x A1
f (x) =
.
1, nese x A2
Qarte se f eshte pasqyrim nese A1 A2 = . Pse?
Por nese A1 A2 nuk eshte boshe, le te themi p.sh. A1 A2 = {z}, atehere shtrojme
pyetjen:
Ku do t
e pasqyrohej z n
e k
et
e rast?
Perfundojme se nese A1 A2 6= , atehere f nuk eshte pasqyrim.
Detyra 1.7. Percaktoni nese funksionet vijuese jane mire te perkufizuara:
a)f : Q Z i perkufizuar me f

= a.
b
a
= b.
b)f : Q Z i perkufizuar me f
b
c) f : Z3 Z6 i perkufizuar me f (x) = 3x.
d)f : Q Q i perkufizuar me f

a
b

a2
.
b2

e) f : Z3 Z6 i perkufizuar me f (x) = x + 1.
f ) f : N N i perkufizuar me f (n) = n 1.
g) f : N {0} N {0} i perkufizuar me f (n) = n 1.
h) f : Z Z i perkufizuar me f (z) = z 1.
i) f : R R i perkufizuar me f (r) =

r.

j) f : R+ R+ i perkufizuar me f (x) =

x.

PASQYRIMET (FUNKSIONET)

Zgjidhja. a) Verejme se kushti 1) nga Shenimi 1.3 plotesohet sepse cdo numri nga Q
2
1
1
2
= 1, f
= 2.
(pra cdo thyese) i shoqerohet numeruesi i saj. Meqe = , kemi f
2
4
2
4
1
Pra, nuk plotesohet kushti 2) (sepse po pasqyrohet ne dy vlera te ndryshme) (madje
2
1
pasqyrohet edhe ne me shume se dy vlera te ndryshme. Pse?)
2
D.m.th. nuk kemi pasqyrim.
b) Arsyetohet si ne rastin a) se nuk kemi pasqyrim.
c)Perkujtojme se Zn = {0, 1, 2, . . . , n 1} eshte bashkesia e t
e gjitha mbetjeve t
e
mundshme gjate pjesetimit te numrit te cfaredoshem natyror me numrin n.
Keshtu, p.sh. kur nje numer natyror k pjesetohet me 3 mund te merret mbetja 0 (ne
kete rast themi se k plotepjesetohet me 3), 1 ose 2. D.m.th. Z3 = {0, 1, 2}.
Po ashtu Z6 = {0, 1, 2, 3, 4, 5}.
Per keto me ne detale do te kemi ne kapitullin vijues:
Le ti kthehemi zgjidhjes se detyres.
Meqe ne Z3 vlen 3 = 0, kurse ne Z6 vlen 9 = 3 por
f (0) = 3 0 = 0, kurse f (3) = 3 3 = 9 = 3
perfundojme se i njejti element i Z3 (0 = 3) pasqyrohet ne dy elemente te ndryshme
ne Z6 .
D.m.th. f nuk eshte pasqyrim.

pasqyrimeve (funksioneve)
2. Disa shembuj te
Shembulli 2.1. Le te jene S, T bashkesi joboshe dhe le te jete t0 nje element i fiksuar
nga T . Pasqyrimi f : S T i perkufizuar me f (s) = t0 per cdo s S quhet
pasqyrim konstant nga S ne T .
Shembulli 2.2. Le te jete S bashkesi joboshe. Pasqyrimi i : S S i perkufizuar me
i(s) = s, per cdo s S quhet pasqyrim identik ne S. Shpesh do ta shenojme is .
Shembulli 2.3. Le te jene S, T bashkesi joboshe. Projeksionet kanonike S , T nga
bashkesia A B ne bashkesite A, B perkatesisht perkufizohen me:
A (s, t) = s, (s, t) A B
A (s, t) = t, (s, t) A B
Shembulli 2.4. Funksioni vlera absolute f : R R+ perkufizohet me:
(
f (x) =

x,
x,

nese x 0
nese x < 0

PASQYRIMET (FUNKSIONET)

ku R+ = {x R | x 0}.
Per funksionin e mesiperm zakonisht ne vend te f (x) shenojme |x|.
Te paraqitet grafiku i funksionit f (x) = |x|.
Shembulli 2.5. Shqyrtojme funksionin f : R {0, 1} te perkufizuar me:
(
f (x) =

1, nese x irracional
0, nese x racional

Provoni te paraqitni grafikun e funksionit paraprak!

Shembulli 2.6. Funksioni signum (funksioni i shenj
es) f : R {1, 0, 1}
perkufizohet me:

nese x > 0
1,
f (x) = 0,
nese x = 0

1, nese x < 0
Per funksionin e mesiperm ne vend te f (x) do te perdorim shenimin sgn x.

Grafiku i funksionin sgn x

Shembulli 2.7. Le te jete U bashkesi universale dhe A nenbashkesi e U -se. Funksioni
karakteristik i A-se ne lidhje me U shenohet eshte A : U {0, 1} dhe perkufizohet
me
(
1, nese x A
A (x) =
.
0, nese x 6= A
Shembulli 2.8. Funksioni vijues paraqitet ne shume raste ne shkence kompjuterike
e x-it dhe perkufizohet me:
dhe ne teorine e numrave, quhet pjesa e plot
f : R Z,
f (x) = numri me i madh i plote z i tille qe z x.

PASQYRIMET (FUNKSIONET)

Per funksionin e mesiperm do te shenojme [x].

Keshtu, do te themi qe [x] = k atehere dhe vetem atehere kur k x < k + 1.
Per shembull:
[1.2] = 1 sepse 1 1.2 < 1 + 1 = 2.

[ 2] = 2 sepse 2 2 < 1
Per x Z vlen [x] = x.
Verejme se per x [0, 1) vlen [x] = 0; per x [1, 2) vlen [x] = 1; per x [1, 0),
[x] = 1 etj.
Keshtu mund te paraqesim grafikun e funksionit f (x) = [x].

Shembulli 2.9. Le te jene S, T bashkesi te tilla qe S T . Funksioni i p

erfshirjes
i : S T perkufizohet me:
i(s) = s, s S.
Ku qendron dallimi mes funksionit t
e p
erfshirjes i(s) ne S dhe funksionit identik
is ?
P
erkufizimi 2.10. Le te jene f : S T, g : S1 T1 dy funksione. Themi se
f = g nese S = S1 , T = T1 (pra domenet dhe kodomenet jane te barabarta) dhe nese
f (s) = g(s) per cdo s S ( S1 = S).
Detyra 2.11. Perkufizojme f : R R, g : R R te dhena me:
f (x) = max{x, x}
g(x) = |x|
Tregoni se f = g.
Zgjidhja. Le te jete max{x, x} = x. D.m.th. x > 0, pra f (x) = x per x > 0.
Nese x = 0; max{x, x} = 0. Pra f (x) = 0 per x = 0.
Nese max{x, x} = x perfundojme se x < 0, pra f (x) = x per x < 0.
D.m.th.

PASQYRIMET (FUNKSIONET)

nese x > 0
x,
f (x) = 0,
nese x = 0 = g(x).

x, nese x < 0

Detyra 2.12. Te paraqitet grafiku i funksioneve vijuese si dhe te caktohet domena dhe
kodomena e tyre
a) f (x) = sgn(x 1);
d) f (x) = sgn(sin x);

b) f (x) = sgnx2 ;
e) f (x) = sgn(x2 x);

c) f (x) = sgn3x ;
f ) f (x) = sgn( 2

2).

Zgjidhja. b) Meqe x2 > 0, x R \ {0} kemi:

(
sgnx2 =

1, nese x 6= 0
0, nese x = 0

Detyra 2.13. Te paraqiten grafikisht funksionet

a) f (x) = x [x];

b) f (x) = x + [x];

c) f (x) = [x] + sgnx.

Zgjidhja. a) Per x Z, [x] = x, pra f (x) = 0. Per x [0, 1), [x] = 0, pra f (x) = x.
Per x [1, 2), [x] = 1, pra f (x) = x 1. Per x [2, 3), [x] = 2, pra f (x) = x 2. Per
x [1, 0), [x] = 1, pra f (x) = x + 1.

Grafiku i funksionit f (x) = x [x]

PASQYRIMET (FUNKSIONET)

Detyra 2.14. Le te jete R bashkesi universale dhe le te jete

A = {x R | 1 x < 5}.
Te paraqitet grafiku i funksioneve:
a)A ;

b)AC ;

c) {2} ;

d) N .

Zgjidhja. a) Nga perkufizimi i funksionit karakteristik merret:

(
A (x) =

1, nese x [1, 5)
0, nese x R \ [1, 5)

3. Pasqyrimi bijektiv
Mund te ndodh qe per nje funksion, dy vlera (elemente) te ndryshme te domenes te
japin te njejtin rezultat.
P.sh. ne detyren 1.4 b) elementet a, b jane te ndryshme por a 3, b 3. D.m.th.
f (a) = f (b) = 3.
Ose nese marrim ne shqyrtim funksionin f : R R te perkufizuar me f (x) = x2 .
(Qarte se f eshte mire i perkufizuar). Edhe ne kete rast argumentet e ndryshme sjellin
tek i njejti rezultat. P.sh. 1 6= 1 por f (1) = f (1) = 1.
Por nese funksioni f : S T eshte i tille qe elementeve (argumenteve) te ndryshme
u shoqeron perfytyra (vlera) te ndryshme atehere themi se f eshte pasqyrim 1-1.
P
erkufizimi 3.1. Pasqyrimi f : S T eshte nj
e-nj
e (injektiv) (simbolikisht
shenojme 1-1) nese per s1 6= s2 nga S vlen f (s1 ) 6= f (s2 ) ne T , ose ne menyre
ekuivalente, f eshte 1 1 nese
f (s1 ) = f (s2 ) = s1 = s2 .
Sh
enimi 3.2. Qe nje funksion te jete 1-1 shpesh varet edhe nga domena e tij (e jo
vetem nga rregulla).
P.sh. f : R R i perkufizuar me f (x) = x2 nuk eshte 1 1 (sic e kemi pershkruar
me siper) por g : R+ R i perkufizuar me g(x) = x2 eshte 1 1 (cdo dy elemente te
ndryshme jonegative i kane perfytyrat e ndryshme).
Ne kete rast rregulla (ligji) eshte e njejte por ndryshon domena.

PASQYRIMET (FUNKSIONET)

Le ti referohemi serish detyres 1.4, rasti b).

Verejme se (edhe pse kemi pasqyrim) elementi 4 T nuk eshte perfytyre e asnje
elementi nga S.
Nese funksioni f : S T eshte i tille qe cdo element t T eshte perfytyre e ndonje
elementi nga S atehere themi se pasqyrimi f eshte mbi.
P
erkufizimi 3.3. Pasqyrimi f : S T eshte mbi (surjektiv) nese
t T, s S | f (s) = t.
Sh
enimi 3.4. Fakti qe nje funksion eshte mbi, jo cdohere varet vetem nga rregulla
(ligji, korrespondeca).
P.sh. f : R R i perkufizuar me f (x) = x2 nuk eshte mbi, sepse, p.sh. numri 1
(e madje asnje numer real negativ) nuk eshte perfytyre e ndonje numri real.
Por, g : R R+ i perkufizuar me g(x) = x2 eshte mbi, sepse cdo numer real jonegativ
eshte vlere e funksionit per ndonje argument (cili argument?).
P
erkufizimi 3.5. Pasqyrimi 1-1 dhe mbi quhet pasqyrim bijektiv.
Shembulli 3.6. Le te jete X = {1, 2, 3, 4, 5}, f : X X pasqyrim i dhene me:
f (1) = 3; f (2) = 1; f (3) = 4; f (4) = 5; f (5) = 4
Meqe elementi 2 nga X nuk eshte perfytyre e asnje elementi (nga X) perfundojme se
f nuk eshte mbi. Pasqyrimi nuk eshte as 1 1 sepse 3 6= 5 por f (3) = f (5) = 4.
Detyra 3.7. Cilat nga pasqyrimet vijuese jane 1 1, mbi, bijektive?
n
a) f : N Q i perkufizuar me f (n) =
.
2n + 1
b) f : Z N i perkufizuar me

2|x| + 1, nese x < 0

f (x) = 1,
nese x = 0

2x,
nese x > 0
c) f : C R i perkufizuar me f (x + iy) = x3 + y 3 .
Zgjidhja. a) Le te jene n1 , n2 N si dhe f (n1 ) = f (n2 ). Atehere
n2
n1
=
2n1 + 1
2n2 + 1
= n1 (2n2 + 1) = n2 (2n1 + 1)
= n1 = n2 .

f (n1 ) = f (n2 ) =

D.m.th. f eshte 1 1.
Pasqyrimi nuk eshte mbi sepse p.sh. per 0 Q nuk ekziston asnje n N i tille qe
f (n) = 0.
Pra, pasqyrimi nuk eshte bijektiv.

PASQYRIMET (FUNKSIONET)

b) Si me pare tregohet se f eshte 1 1.

Tregojme se f eshte mbi. Duhet te tregojme se cdo numer natyror eshte perfytyre e
ndonje numri te plote.
P.sh. per 2 N; ekziston 1 Z ashtu qe f (1)2, per 3 N ekziston 1 Z ashtu qe
f (1) = 2 | 1| + 1 = 3.
Ne pergjithesi, per n = 2k, k Z ekziston k Z ashtu qe
f (k) = 2k,
si dhe per n = 2k + 1, k Z, ekziston k Z ashtu qe
f (k) = 2| k| + 1 = 2k + 1.
Perfundojme se pasqyrimi eshte bijektiv.

Detyra 3.8. Le te jete f : R R i dhene me

f (x) = x2 + ax + b,
ku a, b jane numra te fiksuar real.
Tregoni se per asnje vlere te a, b pasqyrimi f nuk mund te jete 1 1 ose mbi.
Zgjidhja. Pasqyrimin e dhene mund ta shenojme ne trajten

a 2 4b a2
f (x) = x +
+
.
2
4
Le te themi se a 6= 0 (C
fare mund te themi nese a = 0?)
Verejme per x1 = 0, x2 = a vlen f (0) = f (a) = b.
D.m.th. f nuk eshte 1 1.
4b a2
nga R. Atehere per kete vlere te y-it nuk ekziston x R ashtu
4
qe f (x) = y. (Pse?) (Te caktohet minimumi i funksionit f (x)).

Le te jete y <

4. Kompozimi i pasqyrimeve
Le te jene dhene pasqyrimet f, g. Le ti konsiderojme ato si dy makina qe kane
hyrje-daljet e tyre. Ne qofte se dalja (razultati) e funksionit f sherben si hyrje
e funksionit g, kete ne menyre skematike e paraqesim si vijon:

Me kete rast duhet te kemi parasysh qe rezultatet e funksionit f duhet ti takojne

domenes se funksionit g. Per te siguruar nje gje te tille, kodomena e funksionit f
duhet te jete e barabarte me domenen e funksionit g.

10

PASQYRIMET (FUNKSIONET)

Keshtu nese makinat jane funksionet f : A B, g : B C, atehere kombinimin e

ketyre dy makinave mund ta mendojme si nje makine e cila per hyrje - x ka elementet
nga bashkesia A kurse daljet g(f (x)) jane nga bashkesia C.
Nga nje situate e tille marrim motivimin per perkufizimin formal te kompozimit (prodhimit) te pasqyrimeve.
P
erkufizimi 4.1. Le te jene dhene pasqyrimet f : S T dhe g : T U . Kompozimi (prodhimi) i pasqyrimeve f, g eshte pasqyrimi g f : S U i perkufizuar
me:
(g f )(x) = g(f (x)).
Kompozimin e pasqyrimeve mund ta paraqesim ne kete menyre

Sh
enimi 4.2. Rast i vecante kur cdohere mund te caktojme kompozimin e dy pasqyrimeve
eshte kur S = T = U , qe d.m.th. kur S pasqyrohet ne vetvete. Ndonese ky rast eshte i
vecante do te shohim se eshte shume i rendesishem.
Shembulli 4.3. Le te jene f, g, h : Q Q te dhena me
x
f (x) = ,
g(x) = x + 1,
h(x) = x 1.
2
Provohet se
x+1
f g = f (g(x)) = f (x + 1) =
2
g h = g(h(x)) = g(x 1) = x
x
f (g h) = f (g(x)) = f (x) = .
2
Detyra 4.4. Le te jene f, g : R R te perkufizuara me:
(
x2 + 1, nese x 0
f (x) =
x 2, nese x < 0
(
g(x) =

x + 2,
3x,

nese x 1
.
nese x < 1

Te caktohet f g si dhe g f. C
fare mund te konstatoni?

PASQYRIMET (FUNKSIONET)

Zgjidhja.

(
(f g)(x) = f (g(x)) =

11

f (x + 2), nese x 1
f (3x),
nese x < 1

f (x + 2), nese x 1
= f (3x),
nese x [0, 1)

f (3x),
nese x < 0

x + 4x + 5, nese x 1
= 9x2 + 1,
nese x [0, 1)

3x 2,
nese x < 0
(
g(x2 + 1), nese x 0
(g f )(x) = g(f (x)) =
g(x 2), nese x < 0

g(x + 1), nese x [0, 1)

= g(x2 + 1), nese x 1

g(x 2), nese x < 0

3(x + 1), nese x [0, 1)

= x2 + 3,
nese x 1

3(x 2), nese x < 0

Verejme se f g 6= g f.

Shembulli paraprak tregon se ne pergjithesi nuk vlen vetia komutative.

Ne vijim do te shohim se per kompozimin e pasqyrimeve vlen vetia asociative.
Detyra 4.5. Le te jene : S T, g : T U dhe f : U V . Tregoni se vlen:
f (g h) = (f g) h
Zgjidhja. Se pari verejme se f (g h) dhe (f g) h jane pasqyrime nga S ne V ,
d.m.th. ka kuptim te shqyrtojme mundesine qe te jene te barabarta.
Duhet te tregojme se per cdo s S vlen:
(f (g h))(s) = ((f g) h)(s).
Vertete duke zbatuar perkufiziin e kompozimit te pasqyrimeve merret:
(f (g h))(s) = f ((g h)(s)) = f (g(h(s))).
Ne anen tjeter:
((f g) h))(s) = ((f g)(h(s)) = f (g(h(s))).
Pra per cdo s S vlen
(f (g h))(s) = ((f g) h)(s).
Perfundojme se
f (g h) = (f g) h.

12

PASQYRIMET (FUNKSIONET)

Detyra 4.6. Le te jete A = {{1, 2} {1, 3}, {2}, {2, 5}, {3, 4, 5}}. Le te jete f : A N
i dhene me:
X
f (a) =
x, per cdo a A.
xa

Te caktohet f [A].
Perkufizojme tani funksionin g : N N permes:
(
numri me i madh i thjeshte n,
g(n) =
1,

nese n > 1
.
nese n = 1

Te caktohet g f dhe te identifikohet rangu i tij. A eshte g pasqyrim 1 1? A eshte

g f pasqyrim 1 1?
Zgidhja. Verejme se
f ({1, 2}) = 1 + 2 = 3
f ({1, 3}) = 1 + 3 = 4
f ({2}) = 2
f ({2, 5}) = 2 + 5 = 7
f ({3, 4, 5}) = 3 + 4 + 5 = 12
Pra f [A] = {2, 3, 4, 7, 12}.
Le te caktojme g f. Qarte se g f eshe pasqyrim nga A ne N.
Keshtu kemi
(g f )({1, 2}) = g(f {1, 2}) = g(3) = 3
(g f )({1, 3}) = g(f {1, 3}) = g(4) = 3
(g f )({2}) = g(2) = 2
(g f )({2, 5}) = g(f {2, 5}) = g(7) = 7
(g f )({3, 4, 5}) = g(12) = 11.
Rangu i g f eshte {2, 3, 7, 11}.
Pasqyrimi g nuk eshte 1 1 sepse 5 6= 6 por g(5) = g(6)(= 5).
Po ashtu, as pasqyrimi g f nuk eshte 1 1 sepse {1, 2} 6= {1, 3} por g({1, 2}) =
g({1, 3}) = 3.

PASQYRIMET (FUNKSIONET)

13

Detyra 4.7. Le te jene g : S T dhe f : T U pasqyrime 1 1. Tregoni se

f g : S U eshte gjithashtu 1 1.
Zgjidhja. Supozojme se (f g)(s1 ) = (f g)(s2 ). Ne baze te perkufizimit mbi kompozimin e pasqyrimeve kemi:
f (g(s1 )) = f (g(s2 )).
Meqe f eshte pasqyrim 1 1 merret:
g(s1 ) = g(s2 ).
Meqe g eshte pasqyrim 1 1 merret:
s1 = s2 .
Pra f g eshte 1 1.

Detyra 4.8. Le te jene g : S T dhe f : T U pasqyrime mbi. Tregoni se

f g : S U eshte gjithashtu mbi.
Zgjidhja. Figura

Le te jete u U element i cfaredoshem. Meqe f eshte mbi, ekziston t T ashtu qe

f (t) = u.
Per ate vlere t T , meqe g eshte mbi, ekziston s S ashtu qe:
g(s) = t.
D.m.th. f (g(s)) = u, qe tregon se per cdo u U , ekziston s S ashtu qe
(f g)(s) = u.
Pra f g eshte mbi.

Ne baze te dy detyrave paraprake perfundojme se:

Nese g : S T dhe f : T U jane pasqyrime bijektive, atehere f g eshte bijektiv.

14

PASQYRIMET (FUNKSIONET)

5. Pasqyrimi invers
Le te jete dhene pasqyrimi f : S T dhe A T . Le te shqyrtojme bashkesine
B = {s S | f (s) = A}.
Per kete bashkesi do te perdorim shenimin f 1 (A).
Bashkesia f 1 (A) quhet inversi i p
erfytyr
es s
e A ne lidhje me f (angl. inverse image
of A).
Ne rastin kur bashkesia A eshte njeelementeshe, pra A = {t}, shenojme f 1 (t).
Keshtu te njejtin shenim f 1 do ta perdorim edhe ne rastin e nenbashkesive e edhe ne
rastin e bashkesive.
Nese inversi i perfytyres se {t} perbehet vetem nga nje element, le te themi s S
atehere do te perkufizojme f 1 (t) te jete i barabarte me s, pra f 1 (t) = s.
Permes dy shembujve vijues do te verejme se f 1 ne pergjithesi nuk paraqet pasqyrim
nga T ne S.
Shembulli 5.1. Le te jene A = {1, 2, 3, 4, 5, 6}, B = {2, 3, 5, 6, 7, 8, 11}. Le te jete
f : A B pasqyrim i dhene me:
f

1
2,

2
3,

3
5,

4
6,

5
7,

6
8

Qarte se
f 1 (2) = 1,

f 1 (3) = 2,

f 1 (5) = 3,

f 1 (6) = 4,

f 1 (7) = 5,

f 1 (8) = 6.

Shtrohet pyetja: Ku do te pasqyrohet permes f 1 elementi 11 B?

Pra, f 1 (11) = . D.m.th. f 1 nuk eshte pasqyrim. Pse?
Shembulli 5.2. Le te jene A = {1, 2, 3, 4, 5, 6}, B = {2, 3, 5, 7, 11}. Le te jete
f : A B pasqyrim i dhene me:
f (1) = 2,

f (2) = 3,

f (3) = 5,

f (4) = 5,

f (5) = 7,

f (6) = 11.

Nese caktojme f 1 (b) per b B do te verejme se f 1 (5) = 3 e po ashtu f 1 (5) = 4.

D.m.th. f 1 i shoqeron 5 dy elemente nga A dhe ate 3 dhe 4, e qe eshte ne kundershtim
me perkufizimin e pasqyrimit.
Nga shembujte paraprak perfundojme se:
1) Nese f nuk eshte mbi, atehere ekziston t T qe nuk eshte perfytyre e asnje elementi
s S, pra f 1 (t) = .
2) Nese f nuk eshte 1 1 atehere per ndonje t T ekzistojne se paku dy elemente
s1 6= s2 nga S ashtu qe f (s1 ) = f (s2 ) = t. Pra f 1 (t) nuk
esht
e element i vet
em,
kerkese kjo e perkufizimit te pasqyrimit.

PASQYRIMET (FUNKSIONET)

15

Por nese f eshte 11 dhe mbi, atehere f 1 perkufizon pasqyrim nga T ne S. Arsyetoni.
Nje menyre tjeter per perkufizimin e pasqyrimit invers eshte si vijon:
P
erkufizimi 5.3. Le te jete f : A B. Themi se g eshte pasqyrim invers i f -it
nese g : B A dhe
g f = IA , f g = IB ,
ku IA , IB jane pasqyrimet identike ne A, B, perkatesisht. Ne kete rast g do te shenohet
me f 1 .
Detyra 5.4. Perkufizojme pasqyrimin f : R R permes
(
f (x) =

x2 + 1, nese x 0
x + 1, nese x < 0

Tregoni se f eshte bijektiv dhe te caktohet f 1 .

Zgjidhja. Tregojme se pari se f eshte 1 1.
Le te jene x1 , x2 R te tille qe x1 6= x2 .
Dallojme rastet:
(i) x1 , x2 0

(ii) x1 , x2 < 0,

(iii) x1 0, x2 < 0,

(iv) x1 < 0, x2 0.

(i) Nese x1 , x2 0 atehere x21 6= x22 e po ashtu x21 + 1 6= x22 + 1 qe tregon se

f (x1 ) 6= f (x2 ).
(ii) Nese x1 , x2 < 0 atehere x1 + 1 6= x2 + 1 qe tregon se
f (x1 ) 6= f (x2 ).
(iii) Nese x1 0, x2 < 0 atehere f (x1 ) = x21 + 1 kurse f (x2 ) = x2 + 1. Pra
f (x1 ) 6= f (x2 )
sepse sikur f (x1 ) = f (x2 ) atehere do te merrej x21 + 1 = x2 + 1 perkatesisht x21 = x2 e
qe nuk eshte e mundur. Pse?
(iv) Ngjashem me rastin (iii).
Ne baze te rasteve (i)-(iv) perfundojme se f eshte 1 1.
Tregojme se f eshte mbi.

Per cdo y R dhe y 1 ekziston x = y 1 0 nga R ashtu qe

p
2
f (x) = ( y 1 + 1 = y 1 + 1 = y
Per cdo y R dhe y < 1 ekziston x = y 1 < 0 nga R ashtu qe
f (x) = f (y 1) = y 1 + 1 = y.
D.m.th. f eshte mbi.
Keshtu kemi treguar se f eshte bijektiv.

16

PASQYRIMET (FUNKSIONET)

Le te caktojme f 1 .
Dallojme rastet:
(i) x 0,

(ii) x < 0.

(i) Le te jete x 0. Meqe

(f 1 f )(x) = x

kemi

f 1 (x2 + 1) = x.

Zevendesojme x2 + 1 = y. Meqe x 0 merret y 1. Po ashtu merret x = y 1.

D.m.th. kemi

f 1 (y) =
Duke kaluar ne ndryshoren x merret:
f 1 (x) =

y 1.

x 1.

(ii) Le te jete x < 0. Ngjashem merret

f 1 (x + 1) = x.
Duke zevendesuar x + 1 = y kemi x = y 1 si dhe y < 1.
Pra

f 1 (y) = y 1
Duke kaluar ne ndryshoren fillestare, per x < 1 kemi
f 1 (x) = x 1
Perfundimisht

(
f 1 (x) =

x 1, per x 1
x 1,
per x < 1