Geopolitika Hladnog rata

Geografksa pitanja bila su oduvjek duboko upletena u Hladni rat koji se razvio izmeu
Sovjetskog Saveza i SAD-a nakon Drugog Svjetskog rata. Prije kraja rata, zemlje Istone
Europe su bile pod Sovjetskim uticajem. Od kraja 1920 do 1940 godine, Staljinov reim je
brutalno vladao Sovjetskim Savezom. Bio je odluan u stvaranju sigurnosne zone, kojom bi
sprjeio novu invaziju na svoj teritoriji od strane zapadnih sila. Iako su Staljinu na umu prije
svega bili mir i sigurnost, odluio se za mir u obliku sovjetske dominacije u Istonoj i
Srednjoj Europi.
Iskustvo SAD-a u Drugom Svjetskom ratu, bilo je znatno drugaije. Njezin nacionalni
teritoriji i civilno puanstvo, izbjegli su stravina razaranja i masovni pokolj, u ratu voenog
na europskom kontinentu, Sjevernoj Africi i Aziji. Nakon Drugog Svjetskog rata, suparnici
SAD-a su bili praktino pod ruevinama, dok su Sjedinjene drave bile jedina i najsnanija
drava u svijetu. Onda kada se rat zavrio, amerikoj dravi - voenoj neiskusnim
predsjednikom Trumanom, koji se naao u posjedu atomske bombe, pod svojom upravom
bilo je teko zamiljati svijet ureenim prema idealima politike demokracije i kapitalistike
ekonomije. Lideri SAD-a trvdili su kako su njeni ideali univerzalin. Sukob izmeu Sovjetskog
Saveza i SAD-a oko budunosti Istone Europe bio je neminovan, al se Hladni rat izmeu ove
dvije sile mogao izbjei.
Truman, Kennan i porijeklo Hladnog rata
Dok su odreene grupe unutar Trumanove administracije preferirale diplomaciju i realistiki
pristup Staljinu, ostali su imali pogled na Sovjetski Savez kao ekspanzionistiku silu.Taj
pogled je postao dominantna geopolitika odrednica. George Kennan (1904 2005) ameriki
otpravnik poslova u Moskvi,

je definirao stav koncepcije pogleda na Sovjetski Savez.

Kennan je 1946. godine, izdiktirao komunike od 8000 rijei Washingtonu, koji je postao
poznat pod nazivom Dugi telegram. U njemu je Kennan razloio svoju koncepciju
Sovjetskog Saveza, kao historijsko i geografski determiniranu silu s razvijenom potrebom za
konstantnim irenjem. Kennan je trvdio da je to bit Sovjetskog Saveza, i da se nikakvi
dogovori nesmiju sklapati sa Sovjetskim Savezom.
Kennan je pozvan nazad u Washingoton da vodi novu Agenciju za politiko planiranje unutar
sistema nacionalne sigurnosti, koje je u to doba formirala Trumanova administracija. 1946
godine. Winston Churchill je ojaao tvrdolinijake snage Trumanove administracije,

upozoravajui kako se eljezna zavjesa spustila preko europskog kontinenta. Churchill je

imao vlastiti plan preduhitriti anti-imperijalni savez SAD-a i Sovjetskog Saveza protiv
Britanskog Carstva, u korist angloamerikoga antikomunistikog saveza, koji bi obavezao
SAD na pomo Britanskom Carstvu u zajednikoj borbi protiv Sovjetskog saveza. Za Sovjete
se inilo kako je ovaj savez ve na snazi, kada je 1946. godine Sovjetska vojska istjerana iz
Irana, dok su angloamerike naftne kompanije dobile kontrolu nad stratekim rezervama nafte
u toj zemlji.
Potreba Trumanove administracije za uvjeravanjem Kongresa za oosiguravanjem pomoi za
korumpiranu Grku monarhiju u njenoj borbi protiv ljeviarske gerile, i za Tursku u
dugotrajnoj prepirci sa Sovjetima oko kontrole nad Tjesnacima, stovirla je uvjete za govor u
kojem je predsjednik Truman naglasio ono to je postalo poznato kaoTrumanova Doktrina.
Trumanova doktrina je prva znaajna javna izjava amerike hladnoratovske geopolitike. U
njoj Truman iskoritava situaciju graanskoga rata u Grkoj, za iniciranje univerzalne borbe
izmeu slobode i totalitarizma u cijelome svijetu.
Truman izjavljuje: U dananjem tenutku svjetske povijesti, skoro svaka nacija mora izabrati
vlastiti nain ivota. Taj izbor nije slobodan, ve je to borba diljem svijeta izmeu dva naina
ivota koji su predstavljeni kao sloboda i totalitarizam.
Oznaavanjem svijeta kao slobodni svijet i porobljeni svijet, geografska arenilost karte
postaje jednobojna slika dobrog protiv zla, odnosno kapitalizma protiv komunizma, Zapad
protiv Istoka, Amerika protiv Sovjetskog Saveza. Nisu svi lanovi Trumanovog kabineta
razmiljali na ovakav nain, ali su bili svjesni da se moraju izraavat na taj nain ako ele
uvjeriti veinu u Kongresu SAD-a da podri njihove planove za trajnu globalnu ulogu SAD-a
u poslijeratnom svijetu.
George Kennan je privatno bio kritian prema Trumanovoj Doktrini, koja je uspjela prestraiti
Kongres, emu se Truman i nadao, za osiguravanjem pomoi zaraenim Grkim i Turskim
vladama. Mnogi profesionalni vanjskopolitiki strunjaci su smatrali Trumanovu doktrinu
opasnom, jer nije sadravala nikakve racionalne izraune sredstava i ciljeva politike SAD-a.
Iako je Kennan bio svjestan ove opasnosti, essej koji je napisao pod nazivom Uzroci
Sovjetskog ponaanja, koju je objavio nekoliko mjeseci poslije Trumanove Doktrine,
podrao je primitivnu Geopolitiku viziju u Trumanovom govoru. Ovaj je essej bio temelj
poslijeratne amerike politike zadravanja (containmenta) Sovjetskog Saveza. Kennna je
trvdio kako je sovjetski komunizam ideologija grupe fanatika, koja je 1917. godine dola na
vlast i bila voena trajnom nesigurnou, to ih je vodilo prema unitavanju svih protivnika u
dravi i van drave.

Ideologija ovih fanatika je stvorila Sovjetsku dravu, koja je uroeno ekspanzionistika.

Kennanovi argumenti govore, kako je Sovjetski Savez, kao predodreeni ekspanzionistiki
entitet, koji treba okruivanje (containmenta) od strane protusile, u nizu trajno promjenjljivih
geografskih i politikih taaka. Taj Kennanov argument iskljuuje njegovu profesiju:
Diplomaciju.
1947. godine, svijet je bio podjeljen u dva tabora, imperijalistiki i demokratski tabor,
voen od strane SAD-a s Britanskim Carstvom kao njihovim glavnim saveznikom, protiv
antiimperijalnog i antidemokratskog tabora, voenog od strane Sovjetskog Saveza i novih
demokracija u Istonoj Europi.
Hladni rat kao geopolitiki sistem
Oznaka Trei svijet, proizvod je hladnoratovske podjele svjetskog prostora na Prvi svijet
kapitalistikih zemalja, Drugi svijet komunistikih zemalja i Trei svijet zemalja u razvoju, u
kojima su se SAD i SSSR natjecali za uticaj. Geopolitiki poredak uspostavljen od strane
Amerikanaca nakon Drugog Svjetskog rata, bio je opirniji od Sovjetskog. Prvo, unutranji
politiki poredak SAD-a je organiziran oko vitalnog sredita kojom bi SAD trebala postati
globalna sila, kako bi nadzirala Sovjetsku prijetnju. Pretjeranost ovih prijetnji, mobilizirala je
ameriki nacionalizam u smjeru globalizma i strategije vojnog zadravanja. Domoljublje je
definirano kao poboni antikomunizam i politiari od Trumana, Kennedya, do Nixona i
Reagana, vodili su antikomunistike pohode Bijele kue. Amerika geopolitika Hladnog rata
takoe je imala i vanu ekonomsku dimenziju. Preuveliavanjem sovjetske prijetnje, ameriki
savjetnici su uspjeli transformisati ameriku dravu u borbenu intervionistiku silu,
posveenu promoviranju slobodne svjetske trgovine i uvanju sistema slobodnog
poduzetnitva.
Pomo amerike drave, i njena promocija otvorene kapitalistike svjetske ekonomije, oblika
amerikog lebensrauma kojeg je predvodio Bowman, potpomogli su ekonomskoj
rekonstrukciji i oporavku Zapadne Europe i Japana.
Dravna struktura nacionalne sigurnosti SAD-a, trebala je sredstva i mo za posredovanje u
prostoru oznaenom kao Trei svijet, protiv drava ije su voe smatrani prijetnjom amerikih
ekonomskih interesa.
Geopolitiki poredak koji je uspostavila Sovjetska komunistika elita nakon Drugog
Svjetskog rata, uglavnom je bila ograniena na Istonu Europu i Sovjetski Savez. Taj je
poredak bio definisan, prvo, preko dominacije Komunistike partije unutranjom politikom i

politikim ivotom institucija i tajne policije. Kao sto su SAD izgradile veliki vojnoindustrijski kompleks kako bi poduprle koncept nacionalne sigurnosti, to je takoe uinio i
Sovjetski Savez. Njihova dravna struktura i institucije, postale su ak vie militaizirane od
onih u SAD-u. Drugo. Sovjetski geopolitiki poredak, bio je karakteriziran, odravanjem
sistema proirenog zastraivanja u Istonoj Europi, preko vladajuih komunistikih elita i
vojnih struktura Varavskog pakta. Europa je bila centar, gdje su se oba suprostavljena
geopolitika poretka meusobno susretala, i mjesto najvee militarizacije.
Hladni rat je sluio i interesima SAD-a i interesima Sovjetskog Saveza. Njihov cilj, nije toliko
bila pobjeda nad suparnikom, koliko odravanje ravnotee. U tom smislu je Hladni rat bio,
kontrolirana igra sa zajedniki dogovorenim pravilima.
SAD su uz pomo nekih svojih saveznika, teile kontroli radikalnih pokreta u svojoj zoni, i
vodila je rat protiv radikalnih drutvenih promjena u Treem Svijetu. To to se SAD upleo u
graanske ratove u Koreji i Vijetnamu, bila je posljedica geografski neodreene obaveze
zadravanja u amerikoj hladnoratovskoj geopolitikoj kulturi. Trumanov pohod protiv
komunizma i Kennanov poziv na vrsto zadravanje u svakoj taki, uinilo je zadatak
odreivanja granica amerikog interesa, teko odrivim. Univerzalna priroda amerikog
antikomunistikog pohoda i teorija domino-efekta, vodili su prema intervencionizmu.Vizija
jugoistine Azije, koja se poput domina rui, pod uticaj komunizma.

Najbolji ameriki

savjetnici, uticali su na to da SAD postanu vojno ukljuene u Vijetnamski graanski rat.

Tvrdnje jednake onima, kao u domino-efektu, mogu se takoe nai u sovjetskom
geopolitikom diskursu, iako su u njemu domine-drave sateliti, geografski bili mnogo blii
Sovjetskom Savezu. Pokuaj ehoslovakih komunistkih voa za uspostavljanjem niza
reformi, koje su se odnosile na njihovu pogoranu ekonomiju, postale su predmet brige
sovjetskih i drugih istonoeuropskih voa 1968. godine. Kako bi digli ekonomiju, proveli su
niz mjera, koje su oslabile vrstu diktaturu komunistike partije nad ekonomijom i dravom.
Rezultat toga je bila rastua kulturna liberalizacija, to su reformisti slavili kao Prako
proljee, ali to su ujedno nervozni komunistiki birokratski diktatori u Istonoj Njemakoj,
Poljskoj i SSSR-u opisivali kao ehoslovaku bolest. U strahu da e se ta bolest politikih
reformi i kulturne liberalizacije proiriti, Crvena Amrija je upala u ehoslovaku 20 Augusta,
uz potporu manjih jedinica iz Poljske, Istone Njemacke, Maarske i Bugarske. Vie od 80
ehoslovakih graana je poginulo, za vrijeme jednomjesene borbe koja je nastupila nakon
invazije.
Opravdanje za invaziju, postalo je poznato kao Brenjevljeva doktrina.Brenjev iznosi,
kako komunistike satelitske drave Istone Europe, moraju efikasno djelovati sovjetskome

geopolitikom poretku. Svaka odluka koje donesu ove drave, nesmije tetiti ni socijalizmu u
njihovim zemljama, niti temeljnim interesima ostalih socijalistikih zemalja, niti svjetskome
komunistikom poretku.
Drugi Hladni rat
Iz Vijetnamskog iskustva, politika vojnog okruivanja (containmenta) , koju je SAD provodio
od kraja 1940-tih godina, postao je subjektom sve veih kritika. U pozivu za promjenu uvjeta,
1970-tih, Nixonova administracija, sa Henryem Kissingerom, na mjestu predsjednika vodeeg
savjetnika, slijedila je politiku detanta (miroljubive koegzistencije sa Sovjetskim Savezom, i
prilagoavanja sa komunistikom Kinom). Umjesto nastavljanja s militaristikom politikom u
natjecanju za vojnu premo sa SSSR-om, Nixonova administracija je prepoznala kako obje
drave posjeduju sisteme oruja za obostrano unitenje. Ozbiljnost obostranog unitenja
Nixonova administracija je promovirala doktrinu nuklearnog zastraivanja i zahtjevala
pregovore o ogranienom nadzoru nad orujem sa Sovjetima.
Nisu se svi u sigurnosnom sektoru SAD-a slagali s politikom detanta, Nixonove
administracije prema SSSR-u. Grupa hladnoratovsnih boraca u Kongresu, pod vodstvom
Henryja Jacksona, je tvrdila kako Sovjeti koriste detant u svrhu prevare Zapada, nebi li Zapad
smanjio svoje izdatke za odbranu. Ministar odbrane u administraciji predsjednika Forda,
Donald Rumsfeld, je radio na potkopavanju Kissingerovih mjera za kontrolu naoruanja sa
Sovjetima. Kritiari su optuivali da je CIA podcjenila snagu Sovjeta i da se Sovjeti bave
masovnim vojnim naoruavanjem u novom pokuaju za svjetsku dominaciju. Da bi umanjio
kritike, direktor CIA-e u fordovom mandatu, George H.W Bush, sastavio je tim vanjskih
strunjaka da pregledaju tajne podatke i iz njih izvuku vlastite zakljuke o sovjetskim
namjerama. Oni su izvjestili ono, u to su ve vjerovali, da Sovjetski Savez pokuava dostii
globalnu vojnu premo, i kako koriste detant, kao sredstvo za postizanje tog cilja.
Kada je liberalni demokrat Jimmy Carter izabran u Bijelu kuu 1976. godine,
neokonzervativci su se organizirali kao opozicija i regrutirali neke od visoko rangiranih
hladnoratovskih boraca. Nazivajui se CPD (Odbor za sadanju opasnost), grupa je javno
istupila na konferenciji za novinare, u danima nakon Carterovog izbora, s manifestom pod
naslovom Zdrav razum i zajednika opasnost. CPD-ov manifest je vana zbog njegovog
pokuaja ponovnog dokazivanja strategije vojnog zadravanja, tano u trenutku kada se inilo
da politiki sistem SAD-a nadilazi to vjerovanje. Postavljajui ponovo dobro protiv zla ,
manifest objavljuje kako osnovna prijetnja naoj naciji, svjetskome miru i ljudskoj slobodi je

sovjetska tenja za dominacijom utemeljena neusporedivom vojnom naoruavanju. CPDvom manifest poziva na masovno vojno naoruavanje SAD-a u cilju zaustavljanja globalne
komunistike prijetnje. Ronald Regan bio je lan osnivakog odbora direktora CPD-a i
njegova retorika dobrog protiv zla odrazilo se na protestantske glasae koji su je vrsto
organizirali, ne bi li pobijedili Cartera. Reaganov vrst anitikomunizam , pomogao je
definisati ovo razdoblje kao Drugi Hladni rat. Odbrambeni se proraun skoro udvostruio u
razdoblju izmeu 1979 1983. godine. Njegova administracija je inicirala niz agresivnih
vojnih

politika

po

cijelom

svijetu.

Reaganova

doktrina

aktivnog

podupiranja

proturevolucionarne gerile u borbi protiv tzv. prosovjetskih vlada po cijelom svijetu, bila je
provoena od strane direktora CIA williama caseyja. Djelujui kao vlada u sjeni, osigurali su
oruje, obuku i novac narodnim vojskama od Afganistana do Angole.
Iza (kulisa) Hladnog rata u Europi
U Zapadnoj Europi, Reaganova administracija je zapoela novi ciklus militarizacije
kontinenta. Saraujui preko nacionalnih granica i podjele na Istok i Zapad, nekoliko hiljada
vodeih intelektualaca je potpisalo Apel za nuklearno razoruavanje Europe, prvi put
predstavljen 1980. godine. Poput manifesta CPD-a, ovaj se dokument takoe bavi opasnou,
ali opasnou koja prijeti od eventualne vojne eskalacije Hladnog rata i njegovih zagovaraa.
U potrazi za putem , kojim e se preovladavati konfrontacija izmeu Istoka i Zapada, zalae
se za ponitavanje identifikacije i svrstavanja na vojno-blokovskoj razini diljem Europe.
Nesvrstavanje oznaava svjesno odbijanje polariteta nas protiv njih, a koji nudi diskurs
Hladnog rata.
Kraj Hladnog rata, kao kraj povijesti
Iz perspektive neokonzervativaca, vojno jaanje koje je provela Reaganova administracije, je
ono koje je pobijedilo u Hladnom ratu. Neokonzervativni savjetnici u Reaganovoj
administraciji i unutar slijedee Bushove administracije su bili istinski sumnjiavi prema
Gorbaovu i demonizirali su njegovo antimilitarno razmiljanje u vezi sigurnosti u Europi.
Gorbaovljev korak prema smanjenju naoruanja u toj historijskoj jeseni 1989. godine
rezultiralo je padom Berlinskog zida i poetkom, kraja Hladnog rata u Europi. U amerikoj
geopolitikoj kulturi se poelo raspravljati o ideji kako je Zapad pobijedio u Hladnom ratu.
Glavni primjer toga je essej Francisa Fukuyame, pod nazivom Kraj povijesti iz 1989.

godine. Fukuyama je u to vrijeme radio na mjestu zamjenika direktora, u odjelu za politiko

planiranje Bushove administracije. Njegova pozicija nas podjsea na Kennanovu, a njegov
essej zasluuje panju. Fukuyamin essej je predstavljen u ljetnom izdanju 1989. godine, kao
glavna filozofska tvrdnja o smjeru povijesti.
Obrazlagajui kako je Hegel proglasio kraj povijesti 1809. godine, nakon Napoleonovog
trijumfa, i prevladanja univerzalnih principa Francuske revolucije, Fukuyama koristi
argument, kako Zapadna Europa i SAD predstavljaju univerzalnu homogenu dravu, nebi li
uvrstio tvrdnju kako Zapad predstavlja vrhunac povijesnog napretka. Po njemu, kraj povjesti
je taka u kojoj je ovjeanstvo aktualiziralo univerzalne istine, prvi put postavljene u
Francuskoj revoluciji principe slobode i jednakosti. Za razliku od veine drava
univerzalna homogena drava dostigla je svoj vrhunac povijesnog razvoja. U ovom
argumentu, Fukuyama ignorie neke neprikladne detalje i pojednostavljuje druge. Na primjer
ameriko ustavno legaliziranje ropstva, je oiti primjer rascjepa izmeu slobode i njene
stvarne prakse. Napoleonova drava bila je imperijalna diktatura, koja je ukljuivala tajnu
policiju. I ona teko da je predstavljaja principe slobode i jednakosti u praksi. Zamisao koja
se provlai kroz lanak jest, da su zapadne kapitalistike drave, predvodnice ovjeanstva, i
kako amerika drava predstavlja univerzalne principe.
Fukuyama smatra vlastitu dravu i zjednicu kao izvrenje povijesti, ispunjenje sudbine
ovjeanstva. Sve ostale drave, napreu se da postignu kraj povijesti, stanje, koje je Zapad
dostigao. Zapad je post-povijesni, ostatak svijeta se napree u povijesnom.
Univerzalna homogena drava, kod Fukuyame protee se povijesno, od Napoleona do NATOa, ukljuujui i drave poput SAD-a, June Koreje, Japana i Kine.
Zapadne su zemlje daleko od toga, da budu univerzalno homogene ili liberalne. Kao to su
dogaaji pokazali, postojale su duboke podjele unutar tzv. Zapada, i one su postale oite
amerikim unilateralizmom i militarizmom. Zapadna modernost predvoena Europskom
Unijom i Sjedinjenim Dravama koja predstavlja kulminaciju civilizacije, je vie predstavljala
ideoloku tvrdnju nego analizu.
Fukuyama predpostavlja da e propadanje marksistiko-lenjilistike ideologije i navodno
irenje liberalizma univerzalne homogene drave, dovesti do nestanka meunarodnih
sukoba meu dravama. Dok je marksistiko-lenjinistika ideologija propadala, antizapadne,
antikapitalistike i antimoderne ideologije, su bile daleko od izumiranja. Fukuyamine
predpostavke da je meunarodni ivot, za one koji su dostigli kraj povijesti, puno vie
preokupiran ekonomijom, nego politikom i strategijom, u skladu je s tvrdnjom kako su
liberalne demokratske drave miroljubive, a ne ratoborne.

Dok je Fukuyama objavljivao pobjedu u Hladnom ratu, Busheva administracija je odgovarala

oprezno. Pad Berlinskog zida, ruenje diktatorskog sovjetskog bloka i raspad Sovjetskog
Saveza koji je uslijedio, uspio je iznenaditi politiare Hladnog rata i Zapadne institucije
nacionalne sigurnosti. Busheva administracija je proglasila nesigurnost, nepredvidljivost i
kaos kao nove prijetnje. Iraka invazija na malo naftno carstvo u Kuvajtu 1990. godine,
osigurala je priliku za ponovno ameriko vodstvo u meunarodnim odnosima. Rat koji je
uslijedio za izbacivanje Irake vojske iz Kuvajta poetkom 1991. godine, od strane
meunarodne koalicije, voene SAD-om, omoguio je Bushu bazu, za ponovno proglaavanje
amerikoga geopolitikog kreda, poznatog kao spajanje amerikog nacionalizma i liberalnog
univerzalizma.
Dva stoljea, Amerika je sluila svijetu kao inspirirajui primjer slobode i demokracije. I
danas u svijetu promjena, ameriko je vodstvo neprocjenjljivo.
Nova geopolitika pria bila je ona o SAD-u kao jedinoj preostaloj supersili i
neprocjenjljivom voi u meunarodnim odnosima.

EVROPSKE GEOPOLITIKE
Evropska geopolitika je sloena jer je proistekla iz razliitih nacionalnih politikih predstava.
One se nadopunjuju,nadograuju i ponekad izazivaju ive rasprave koje vode zajednikoj
viziji zasnovanoj na konsenzusu. Nemogue je razumjeti spoljunu politiku EU ako se
prethodno ne prui njena unutranja geopolitika, proistekla iz meusobnih uticaja njenih 25
lanica. Meu lanicama postoji jedna ili vie zemalja lidera koji utiu na spoljnu politku
Evrope: Velika Britanija,panija i Poljska. Nacionalne geopolitike biti e prestavljene po
hronolokom redu ulaska u Evropsku uniju.
Osnivai (Francuska, Njemaka, Italija, Belgija, Holandija, Luksemburg)
Politiki cilj est osnivaa Evropske zajednice uvijek je bilo spreavanje novog sukoba u
Evropi uspostavljanjem konkretne solidarnosti, kao to je govorio an Mone.
FRANCUSKA,POLITIKI POKRETA EVROPSKE IZGRADNJE
Razlozi koji su naveli Francusku da se angauje u evropskoj izgradnji dvojake su prirode: tu
je pacifikacija evropskoh kontinenta i elja da se obnovi njegova ratom oslabljena ekonomska
i politika mo. Francuska je sa one strane Atlantika viena kao nepodesan i previe
nezavisan partner tokom hladnog rata. Vaington ju je sumnjiio da igra dvostruku igru
izmeu dvije supersile kako bi odbranila svoju zonu djelovanja. to je vie napredovala
dekolonizacija Afrike i Azije, to se vie razvijala intergracija u Evropi, tako da su ta dva

procesa usko povezana u globalnoj gepolitici. Na regionalnom planu Pariz je pokuao da

konano rijei njemako pitanje koje je bilo glavni strateki problem od 1870. U Evropi
estorice, Francuska se lako nametnula kao lider, budui da je Njemaka bila traumatizovana
ratom. Na Italiju i zemlje Beneluksa gledalo se kao na junior partners(mlae partnere) s
obzirom na njihovu geopolitiku teinu. Francuska je postala kljuni akter evropske izgradnje,
koji odluuje o smjernicama Brisela o vanim pitanjima. Kada su ostale zemlje eljele da se
udalje od francuske vizije, francuska vlada je izjevila politiku krizu poznatu pod imenom
prazne stolice: inicijativa generala De Gola koji je bojkotovao funkcionisanje institucija Eez
da bi protestovao protiv sve znaajnije uloge Evropske komisije. Francuska je pokuala da
zadri svoju lidersku poziciju u politikoj Evropi pokretanjem incijative uspostavljanje
ekonomske i monetarne unije, koja je trebalo da joj omogui da ogranii mo njemake
marke. Na incijativu Francuske podignuta su i druga dva stuba EU, spoljna politika i
bezbjednost i evropska bezbjednosna i odbrambena politika. Cilj je bio da se stvori Evropa
ija bi odbrana bila nezavisana od NATO-a kojim upravljaju Amerikanci. Francuski ministar
spoljnih poslova Filip Dust-Blazi je 2005 definisao stav Pariza prema EU. On smatra da je za
evropsku izgradnju najznaajniji odnos izmeu Francuske i Njemake koji je u krizi otkako su
Francuska i Holandija odbacile evropski ustav.
NjEMAKA, EKONOMSKI POKRETA EVROPE
I Njemaka je imala svoje razloge da uestvuje u evropskoj izgradnji. Kancelar Konrad
Adenauer (1949-1965) pokuavao je da kroz evropski projekat ostvari cilj SRN: ujedinjenje
sa Istonom Njemakom, ali da bi se Njemaka ujedinila trebalo je najprije demokratizovati
SRN i vrsto prikljuiti zapadnom taboru, te su tako nastale dvije smjernice kojom su
dominirale diplomatijom Bona tokom hladnog rata: evropske intgracije koje su smatrane
okvirom za demokratizaciju njemakog drutva i ulozak u Sjevernoatlanski pakt, kako bi za
sebe obezbjedio nuklearni kiobran kao zatita od sovjetske pretnje. Njemaka je predloila
izgradnju federalistike Evrope, budui da je njemako javno mnjenje bilo spremno da ustupi
dio nacinalnog suvereniteta nekoj nadnacionalnoj strukturi. Takva situacija se tumaila
uspjehom nemakog ustavnog federalizma, koji je predviao prebacivanje ovlatenja sa dna
prema gore, s lokalnog nivoa na nivo federalnih jedinica, a zatim na savezni nivo. Odnos
Francuske i Njemake tradicionalno se smatra sutinskim u evropskoj izgradnji. Njemaka je
postala aktivnija na meunarodnom planu. Bundesver je prvi put nakon 1945 poslao misiju
izvan nacionalne teorije, najprije na Kosovo 1999,zatim na Avganistan 2002. Njemaka danas
neposrednije govori u odbranu svojih nacionalnih pozicija u okviru EU, a tradicionalna
privrenost njemakog drutva Evropi i dalje iva, ali je postala raboritija.

ITALIJA, SREDNJA EVROPSKA SILA

Kao nekadanja totalitarna zemlja,sila Osovine, Italija je bila u karantinu do 1955, kada je
primljena u UN istovremeno sa Albanijom. Uloga Italije u evropskoj izgradnji je siina u
odnosu na Francuski i Njemaku iako je ona zapravo uestovala u pokretanju te izgradnje.
Italijanska elita veoma realistiko gleda na svoju zemlju, smatrajui je srednjom evropskom
silom na politikom planu. Uprkos oiglednim ekonomskim uspjesima, Italija je i ulozi
posrednika izmeu grupe evropskih tekaa, kao

to su Francuska, Njemaka i Velika

Britanija i grupa u koju spadaju junior partners (skadinavske zemlje, Beneluks i panija). Na
ekonomskom planu Italija je podjeljenja na razvijeni i indstrijalizovani sjever i nerazvijeni i
poljuprivredni jug. Nakon hladnog rata status Italije kao srednje sile na meunarodnoj
ljestvici ugroen je pojavom novih aktera-Kine, Indije i Brazila koji su pokuavali da budu
priznati kao velike sile. Italija podrava evropske integracije, zagovara produbljenje i smatra
da je neophodno nastaviti s proirenjem, jer nju i dalje brine irenje na sjever i istok zato to
ona tako ostaje na periferiji. Italije predlae da se Evropa preusmjeri ka jugu, tanije prema
balkanskim zemljama i Turskoj. Nju brine i odravanje napetosti na Balkanu, koji je veoma
blizu. Ona se protivila ideji o direktorijumu Evrope, iako bi mu, u takvom ustrojstvu
upravljanja EU, ona pripadala kao zemlja osniva. Naprotiv, ona je radila na jaanju
evropskih integracija pomou zajednike politike, snanog institucionalnog okvira i
demokratske osnove. U ovo trenutku on se pribliila Njemakoj i to bi ponovo moglo da
pokrene proces integracije, jer su obje zemlje projekat evropskog ustava prihvatile
parlamentarnim izjanjavanjem. Italija pokuava da igra aktivniju ulogu u oblasti odbrane i
aktivno uestovanje u evropskoj bezbjednosti i odbrambenoj politici. Za razliku od Francuske
ona tu politku smatra komplementarnom, a ne alternativnom NATO-u, s kojim italijanska
politika elita ostaje povezana.
BELGIJA, LABORATORIJA ZA MULTINACIONALNU SARADNJU
Budui da se u njoj nalazi jedan dio evropskih intitucija, na je odlino podrala proces
evropskih integracija. Kao pogranina zemlja podjeljena izmeu dvije zajednice- Valonaca
koji govore francuski i Flamanaca koji govore holandski, Belgija je pretrpjela snane tenzije
izmeu latinske i germanske Evrope. Integracija je omoguila da se ojaa koncenzus
nacionalnih djelova i da se ukolpi u ravopravno rasporeenu razmjenu izmeu Njemake i
Francuske. Na ekonomsko planu evropska integracija je omoguola da Belgija postane dio
procesa globalizacije. One Belgiju smatraju kapijom zajednikog evropskog trita.
Belgijska vlada podrala je evropsku bezbjednost i odbrambenu politiku, koja po njenom
miljenju mora da pored amerike vojne sile predstavlja drugi sutinski stub jednog NATO-a

koji ima realnu sposobnost djelovanja i tako doprinose uravnoteenom dijalogu u okviru
transatlanskog partnerstva. Belgija se smatra laboratorijom za multinacionalnu suradnju,
evropsku bezbjednost i odbrambenu federalizaciju.
HOLANDIJA
Holandija ima veliku korist od evropske izgradnje, kao evroentuzijasta podrala je sve njene
etape. Za razliku od Belgije ona je obezbjedila izvjestan stepen nezavisnosti u odnosu na
dvojac Francuska-Njemaka. Holandija se tradicionalno svrstavala uz Sjedinjene Drave i
veoma je aktivno uestovala u Sjeveroatlanskom paktu. Ona je takoer zabrinuta za ouvanje
nacionalne nezavisnosti na meunarodnoj sceni. Evropsko trite je neophodno za razvoj
holandske privrede. Ta se trgovinska otvorenost kombinuje sa izvjesnim identitetskim
skretanjem, zasnovanim na samoizolaciji. Ovom se kvaziegzistencijalnom protivrijenou
vjerovatno moe objasniti holandsko odbacivanje evropskog ustava2005.
LUKSEMBURG
Ova zemlja je uvijek podravala evropski projekat i jedan je od ampiona integracije. Za
veliko vojvodstvo, pomirenje Francuske i Njemake je predstavljalo postolje evropse
izgradnje i uslov za njegov ekonomski razvoj, zasnovan na njegovoj ulozi posrednika izmeu
Njemaca i Francuza u oblasti financija. Luksemburg je podrava i trojstruki okvir Beneluksa
o velikim pitanjima evropske politike. Nedavno je Luksemburg glasao za ustavni sporazum
koji veina Luksemburana vidi kao garanciju poloaja malih zemalja u Evropi, bez ega bi
postojao direktorijum u Evropi kojim bi upravljao ogranieni broj velikih zemalja.
Luksemburani ele da brane politiku Evropu na ofanzivan nain.
PRVO PROIRENJE
(UJEDINJENO KRALJESTVO, IRSKA I DANSKA, 1973)
Prijem ovih zemalja ojaao je atlansku struju u spoljnoj politici EEZ, otelovljenu Veliku
Britaniju koja je dala novi podstrek smjeru politike Evrope.
Ujedinjeno Kraljestvo : povlaeni partner SAD u Evropi
Vinston eril je predstavio intrese britanske geopolitike u obliku tri kruga. Prvi obuhvata
SAD i Ujedinjeno Kraljevstvo, pravei od Londona potparola Evrope sa one strane Atlantika.
Drugi krug obuhvata Komovlent koji je batinik imperijalne prolosti. Trei se tie evropskog
kontinenta koji VB ne eli da vidi van zone svog uticaja. Velika Britanija nije uestovala u
prvim pokuajima evropskih integracija pedesetih godina, ali uestovala je u osnivanju
Evropskog udruenja za slobodnu trgovinu (EFTA) koje je osnovano kao alternativa EEZ-u.
Za razliku od Francuske i Njemake koje su odbacivale svaki oblik nacionalizma, Britanci su

ostali duboko privreni svojoj zemlji koja je iz rata izala kao pobjednik i nisu je bili okupirali
nacisti. Britanci su u evropskoj izgradnji vidjeli samo veliku zonu slobodne trgovine, koja bi
jednog dana trebalo da zamjeni trite Komovelta. Uspjeh Evrope i Velike Britanije mogao je
da se ostvari samo ako se decentralizuju evropske institucije. Velika Britanija je odrala
specijalne veze sa SAD-om svrstavajui svoju spoljnu politiku uz spoljnu politiku
Amerikanaca.
IRSKA: EVROPA KAO SREDSTVO ZA DEKOLONIZACIJU
Irska nije bila meu osnivaima EEZ zbog strateke zavisnosti od svoje nekadanje britanske
metropole. im je Velika Britanija podnjela kandidaturu za prijem u EEZ, Irska je krenula
njenim stopama. Meutim, evropska politika Irske je drugaija od britanske. Iz tog razloga i
uprkos snanima pritiscima Sjedinjenih Drava, Irska je sauvala neutralnost za vrijeme
Drugog svjetskog rata i ostala van Sjevernoatalanskog pakta. Za Irce evropska integracija
predstavlja nain da se nepovratno odvoje od VB i sredstvo za izlazak iz ekonomske
zaostalosti. Irska je podravala proces produbljivanja Evrope,prihvatajui monetarnu politiku
evra, to oznaava istinski raskid sa Ujedinjenim Kraljevstvom.
DANSKA
Danska predstavlja nevoljnog partnera u evropskoj. Rastrgnuta je izmeu dvije dimenzije
spoljne politike: prema jugu i prema sjeveru. Danska je pregovarala sa ostalim skandinavskim
zemljama o stvaranju nordijske unije za odbranu i nordijske carinske unije. Bila je meu
osivaima Evropskog udruenja za slobodnu trgovinu (EFTA) i pristupila je EEZ u isto vrije
me kad i Ujedinjeno Kraljevstvo. Danci su aktivno saraivali na pitanjima koja su ih posebno
zanimala: razvoj jedinstvenog trita,zatiti ivotne sredine, odrivom razvoju, socijalnoj
politici i zapoljavanju. Danaska je bila prva zemlja koja je dobila izuzee tokom potpisivanja
Jedinstvenog evropskog akta iz 1986. to e rei mogunost da sauva nacinalne standarde
kada oni pruaju veu zatitu od evropske norme. Danci su podrali uvoenje EMU,ali su
odbili da uu u evrozonu. Danaska pripada engeognskom prostoru radi slobodnog kretanja
ljudi po skandinavskim zemljama s kojim je historijski povezana.
DRUGO PROIRENJE
(GRKA,PANIJA I PORTUGAL, 1981-1986)
Drugi talas evropskih zemalja, Evropa je ubrzala i uvrstila proces demokratizacije
nekadanjih autoritarnih reima. Omoguila je i ekonomski uzlet ovih triju zemalja.
GRKA: TEKA INTEGRACIJA
Nekoliko faktora je otealo integraciju Grke: odsustvo teritorijalne povezanosti sa ostatkom
zajednice, zaostalost kao nasljee iz vremena osmanske

dominacije (XV- XIX vijek),

geanski rat izmeu komunistikih i vladinih snaga (1946-1949) , antagonizam i to naroito

oko pitanja Kipra (1974). Grka je ugroena komunizmom primila je ogromnu pomo
Sjedinjenih Drava u skladu s Trumanovom doktrinom. Grka je odbacila pristupanje
strukturama slobodne trgovine, kojo je dominirala Engleska EFTA dajui prednost EEZ-u. U
sporu sa Turskom, pozicija Grke se razvila od potpunog odbacivanja turske kandidature do
podrke. Treba zapaziti da je doprijema Kipra, Grka bila jedina pravoslavna zemlja u Uniji.
Ako se jo dvije pravoslavne zemlje Rumunija i Bugarska uu u Evropsku uniju, Atina e
moi da igra ulogu lidera ove grupe.
PANIJA
Pregovori sa panijo poeli su nakon Frankove smrti 1975, a zavreni su 1986. panija je
iskoristila svoje pristupanje da postane portparol Evrope u Latinskoj Americi, svojoj
nekadanjoj zoni uticaja. Evropska politika panije ila u raznim smjerovima: najprije je bila
antiatlanska,zatim se pribliila amerikim intresima, to simbolie uee panije u ratu u
Iraku, a Sapaterova vlada se udaljila od Amerike. Osim toga, panski socijalisti podravaju
federalistiko multilateralno usmjerenje Evrope.
PORTUGAL
Strateki poloaj Portugala na Atlantiku donjeo mu je naklonost SAD-a koje su mu dozvolile
da ue u NATO i OEEC. Spoljna politika Portugala je tradicionalno bila povezana sa
britanskim intresima, budui da je s Velikom Britanijom znaajnu trgovinsku razmjenu. Tako
je uao i u EFTA. Nakon prijema VB u EEZ 1972, Lisabon je pregovarao o uspostavljanju
zone slobodne trgovine izmeu EFTA i Evropske zajedinice.
Portugal je predao kandidaturu 1977, a primljen je 1986. Portugla je u atlanskom taboru i
zagovara saradnju meu vladama prije nego nadnacionalnosti.
TREE PROIRENJE
( VEDSKA,FINSKA I AUSTRIJA, 1995)
Prijem ovih zemalja pokrenulo je novu politiku problematiku evropske izgradnje.
VEDSKA: TRADICIJA NEMJEANJA U OBLASTI DIPLOMATIJE
vedska je odluila da vie nee uestovati u politikim i vojnim savezima Evrope.
Zahvaljujui takvom poloaju, vedska je ostala na odstojanju od svih velikih sukob, iako
odrava odbrambeni vojni potencijal. vedska je ula u evrozonu i nije lanica NATO-a.
FINSKA NAKON FINLANDIZACIJE
Termin finladizacija izraava paradoks zemlje kojom dominira veliki susjed SSSR protiv
kojeg se Finska borila u Drugom svjetskom ratu, ali ja uspjela da snjima odri dobre odnose,
zasnovane na odravanju unutrnjeg demokratskog sistema koji garantuje sutinske slobode.

Moskva je sprijeila Finsku da razvija multilateralne diplomatske odnose. Kraj komunizma i

raspad SSSR-a omoguili su da se strateki okrene Evropi. Ona je neutralana zemlja,
privrenja je ideji nacionalnog suvereniteta.
AUSTRIJA
Austraija je dobila suverenitet tek 1955, nakon toga je bila primorana da u svoj ustav upie
naelo neutralnosti po vajcarskom modelu. Meutim mogla je da ue u OEEC,Savjet Evrope
i EFTA i da ostane van NATO-a. Dva vana dogaaja obiljeila su odnose EU i Austrije.
Najprije bezuslovna podrka kandidaturi Hrvatske za prijem u EU u zamjenu za odsustvo
veta na kandidaturu Turske. Zatim ulazak u vladajuu koaliciju lanova FPO, partije
ekstremne desnice Jerga Hajdera, izazvao je ozbiljnu diplomatsku krizu izmeu EU i Austrije.
2000.

ETVRTO PROIRENJE: ZEMLJE BIVEG KOMUNISTIKOG BLOKA,MALTA I

KIPAR
POLJSKA
Dva strateka cilja Varave nakon propasti komunizma bila su evropska inregracija i uee u
Sjevernoatlanskom paktu. Takvom politikom Poljska je eljela da se oterasi sekularnog
tutorstva Rusije. Iskustvo sa sovjetskom dominacijom glavni je razlog privrenosti Poljske
naelu nacionalnog suvereniteta i saradnje meu vladama. Zbog svog geografkog poloaja i
jezikog nasljea, Poljska ima veliki geopolitiki uticaj na zemlje koje se granie sa ZND:
Bjelorusiju i Ukrajinu. Odrava povlaene odnose s Litvanijom u okviru svoje ukrajinskobjeloruske politike. Odnosi sa Moskvom ulaze u okvir zajednike spoljne politike Unije.
MAARSKA
Maarska se nada da e odrati jedinstvo svog rasutog naroda zahvaljujui slobodnom
kretanju ljudi. Najvee razmjerice ima s Rumunijom, u kojoj ivi velika maarska zajednica.
EKA REPUBLIKA
esi su doivjeli evropsku integraciju kao pvratak u Evropu, taj povratak je sputavan pitanjem
obeteenja sudetskih Njemaca, koji su deportovani i lieni imovine nakon Drugog svjetskog
rata. Ovaj problem izazvao je napetost izmeu Praga, Berlina i Bea prije nego to je konano
rjeen. Evropska politika eke se organizuje oko tri sredinja intresa: regionalne saradnje u
okviru Viegradske grupe (Poljska, Slovka, Maarska), ulazak u EU i NATO i odravanje
brilijatnih odnosa sa ostatkom svjeta. Podravaju proces decentralizacije i eka daje
prednost transatlanskom partnerstvu.

SLOVAKA
Slovaka je nova zemlja, plod razvoda sa ekom Republikom iz 1993. Spoljna politika
Slovake odvija se na etri nivoa: regionalnom, evropskom, transatalanskom i globalnom. Na
regionalnom nivou nastoji da odri dobro susjedske odnose sa svim susjednim zemljama,
naroito u okviru Viegradske grupe. to se tie EU, Bratislava njeguje pristup politike
otvorenih vrata prema svim kandidatima koji potuju kriterijum za prijem.
to se tie transatlanskih odnosa, Slovaka vlada podrava razvoj i jaanje odnosa meu
zemljama Evrope i Sjeverne Amerike. Ona sve ino kako bi sprijeila slabljenje NATO-ove
sposobnosti djelovanja.
SLOVENIJA
Slovenija je uspjela da izbjegne ourane sukobe, to je ujedno i utvrdilo njen glavni cilj
spoljne politike izlazak sa Balkana. eljela je da bude stranac kako bi se pridruila EU.
Slovenija eli da igra ulogu mosta prema srednjoj Evropi, za koju predstavlja izlaz na
Jadransko more. Na regionalnom okviru ona sarauje sa svim zemljama srednje i istone
Evrope, naroito sa Poljskom i ekom Repoblikom. Osim toga ona eli da bude tuma
situacije na Balkanu za svoje evropske partnere. U EU Slovenija je veoma bliska sa
Njemakom, prvoj zemlji koja je priznala njenu nezavisnost 1991. Slovaka spoljna politika i
dalje ima dva prioriteta,a to su EU i NATO.
LITVANIJA
Baltike zemlje postale su nezavisne od Rusije i to na mirn nain. Litvanija je uestovala u
smirivanju ukrajinske krizen2004 i podrava demokratsku opoziciju u Bjelorusiji. Spoljna
politika Litvanije mora da bude aktivna i vidljeva svijetu i uticajna u regionu. Radi na
proirenju zone bezbjednosti i stabilnosti u Evropi i u susjednim zemljama. Zona intresa
Litavanije nalazi se na istoku EU, gdje eli da se sa svojim partnerima ssrednje i istone
Evrope promovie politiku solidarnosti,povjerenja i transparentnosti kako bi se proirile
demokratske vrijednosti. Prema Litvansko vladi ne dolazi u obzir da EU izgradi sopstvene
vojne snage i da ih razdvoji od NATO-a.
LETONIJA
Letonija spoljnu politiku gradi pravei od ulaska u Sjevernoatlanski pakt pripritetni cilj,
vaniji od evropske intergracije. Ona eli da zatiti svoje intrese unutar EU,pri emu spoljna
politika mora da slui za odbranu letonskih ekonomskih intresa u drugim evropskim
zemljama. Ona radi na ouvanju i jaanju svog nacinalnog identiteta i sposobnosti da se odri
u Evropi kao drugaija nacija. Letonska vlada se vie zalae za evropu domovina nego za
sjedinjene evropske drave.

ESTONIJA
Ona ima teke sukobe sa svojim susjedom Rusijom. Ulaskom u EU ona eli najprije da
obezbjedi garancije sopstvene bezbjednosti. Za Estoniju EU predstavlja demokratsko i
otvoreno udruenje drava, zasnovano na jednostavnosti, transparentnosti i fleksibilnosti.
Spoljna politika i bezbjednost i evropska bezbjednosna i odbrambena politika ne smiju da
dovedu do razdvajanja EU i NATO-a. Vlada Estonije vjeruje da unija mora da nastavi svoje
misije ouvanja mira na Balkanu i da rijei probleme u Moldaviji i na junom Kavkazu.
KIPAR
Republika Kipar je posebno poloaju zato to su je djelimino okupirale vojne snage Turske,
zemlje kandidata za prijem. Turci su zauzeli sjeverni dio ostrva, de facto otcjepivi dio
kiparske teoritorije koju UN nikad nisu priznale. Bavljenje UN tim pitanjem zavrolo se
referendumom o ponovnom ujedinjenju 2004 koju je grka strana odluno odbila.
MALTA
Zbog svog geografskog polaja predstavlja zajedniku taku mnogih sukoba u Mediteranu.
Ona aktivno uestvuje u evropskoj politici susjedstva, stratekom evro-mediteranskom
partnerstvu i proirenju prema Hrvatskoj i Turskoj. Odrava bliske veze sa Libijom, iji je
historijski partner.
DVIJE PERIFERIJE EVROPE
RUSIJA I BALKAN
RUSKA GEOPOLITIKA
P.P. Tjananski je u geografske nauke uvrstio i politiku geografiju, ali se ona poslije
Oktobarske revolucije nije mogla razvijati.
Baranskij N.N.
Geopolitika je u vrijeme perostrojke i demokratizacije drutva u Rusiji postala vrlo moderna.

U ruskoj geografskoj naunoj publicistici se vode diskusije o strategiji ekonomskog i

politikog razvoja zemlje, pri emu se eksponiraju tri koncepcije:
1. atlantizam tj. pribliavanje Zapadu;
2. autohtonost, tj. slovenofilstvo, nacionalni preporod i samobitnost;
3. evroazijstvo, koje polazi od posebne uloge Rusije na raskru civilizacija i pretenduje
na evroazijsku rusko-islamsku i rusko-konfuijansku sintezu u cilju potiskivanja
atlanstkog uticaja iz Evroazije.

Evroazijski geopolitiki model svijeta se svodi na Mekinderovu emu suprotnosti izmeu

kopnenih i pomorskih sila, u koju se uklapaju i suprotnosti kultura na relaciji Istok-Zapad.
Po Zjuganovu zlatna milijarda ljudi, koji ive u zapadnim bogatim zemljama i priaju o
demokratiji, ne osjeaju dug prema ostalom ovjeanstvu koje prosto igra ulogu izvora
resursa, skladita za tetne otpatke i mjestu za lokaciju ekoloki opasnih industrija. Po njemu,
istorijska uloga Rusije treba da bude zatita Istoka.
Strukturno-funkcionalni pravac apsolutizuje proces stabilnosti, ravnotee i homogenosti
drutva. Njegova primjena omoguuje da se prikau tri dijela elektoralne geografije kao
procesa:
1. geografija uticaja partije, u vezi s uticajem geografskih faktora na elektoralno
ponaanje;
2. geografija izbornih predstavnika
3. geografija rezultata izbora.
Strukturno-funkcionalna analiza u geografiji izbora podrazumijeva razmatranje pojava
teritorijalne diferencijacije elemenata i funkcionalnih strana politikog sistema regionalna
socijalizacija, teritorijalni mehanizam izbornog sistema, politikogeografske modele. U novije
vrijeme javlja se komparativizam - uporedni pristup istraivanju politike na meunarodnom
nivou, koji dopunjuje istorijsko-uporedni metod elementima strukturno-funcionalne analize i
bihejviorizma.
BALKAN
Raspad Jugoslavije izazvao je niz ratova kojima se nisu sukobile dvije regionalne vojske, ve
je dolo do sloenih sukoba meu brojnim protagonistima i naroiti do estih suoavanja sa
naoruanih bandi, ije su rtve uglavnom bile ene i djeca. Veina medija je igolisala:
Evropa ne slui neemu,poto nije u stanju da zaustavi ovo ubijanje. Ubijeno je vie od 150
000 ljudi, a vie od milin civila je bilo primorano da napusti svoje domove. Bilans te decenije
je bio katastrofalan.

Geopolitiko i geoekonomsko pomaljanje amerike supersile

Glavna i sredinja veliina savremenih meunarodnih odnosa, amerika sila, jeste prilino
mlad meunarodni akter.
U teritorijalnoj izgradnji Amerike, dva momenta su bila odluujua: otkrie zlata u Kaliforniji
i graanski rat. Nakon rata, nametnuo se sjevernjaki model, koji je smatran naprednim. Bio
je zasnovan na ukidanju ropstva, koje je bilo prepreka za izgradnju kapitalizma. Industrijski
Sjever je pobijedio poljoprivredni Jug. Da su junjaci dobili rat, Sjedinjene Drave bi
vjerovatno ile putem slinim onome kojim su ili Brazil i Argentina, ijim je ekonomijama
dugo vladao izvoz poljoprivrednih proizvoda, ugroavajui na taj nain njihovu
industrijalizaciju i njihovu konkurentnost na meunarodnom nivou.
Razlozi za uveanje amerike moi
irenje amerike moi odvijalo se paralelno sa akumulacijom moi unutar Sjedinjenih
Drava. Novi osvojen prostor, pored Indijanaca i Meksikanaca, privukao je milione
imigranata, koji su najprije dolazili iz Evrope. Taj ljudski potencijal jeste glavno bogatstvo
Sjedinjenih Drava. Industrijiski uzlet finansirale su engleske banke.
Sila na dva okeana
Sjedinjene Drave su krenule u osvajanje svijeta 1898., nakon to su porazile pansku
imperiju i otele je posljednje kolonije na zapadnoj hemisferi.
Da bi mogli da ujedine pacifiku i atlantsku flotu, Amerikancima je bio potreban kanal
izmeu dva okeana. Izdejstvovali su odvajanje Paname od Kolumbije, uestvovali u
prokopavanju kanala i dobili kontrolu nad zonom kanala, u koju su smjestili svoje vojne baze.
Izmeu 1898. i 1917., godine njihovog ulaska u rat u Evropi, Sjedinjene Drave su prisvojile
kontrolu nad zapadnom hemisferom, koju je Evropa smatrala slabo naseljenom periferijom.
Uzlet moi Amerike tumai se slabljenjem Evrope. U dva svjetska rata Sjedinjene Drave su
imale manjih ljudskih gubitaka nego evropske sile. Na kraju rata, 1945. one su bile jedina
pobjednika sila koja je nagomilala bogatstvo tokom rata. Iskoristili su taj kapital za
finansiranje odbrane Evrope u okviru Maralovog plana, a amerike firme su istovremeno
koristile slabost Evropljana neposredno poslije rata da prodru na trite Zapadne Evrope.
Sjedinjene Amerike Drave nasuprot Ujedinjenim nacijama

Amerikanci su izmislili multilateralizam nakon Prvog svjetskog rata i tako prekinuli evropsku
tradiciju tajne i bilateralne diplomatije, osim u izuzetnim siuacijama. No, paradoksalno je to
to su, kako su gubile kontrolu nad velikim meunarodnim organizacijama koje su osnovale, a
koje su malo-pomalo postale podruja sve pretjeranije retorike Treeg svijea, antiamerike i
takozvane anticionistike Sjedinjene Drave bile sve vie kritiki nastrojene prema sisitemu
Ujedinjenih nacija, do te mjere da su za vrijeme Reganovog mandata bojkotovale i napustile
Unesko.
Kao glavni finansijeri meunarodnih organizacija, Amerikacnci su svoju finansijsku podrku
sistemu Ujedinjenih nacija uslovili manjom ili veom poslunou njenih lanica.
Povodom rata u Iraku, amerika administracija nije oklijevala da estoko kritikuje ovu
meunarodnu organizaciju, koju je nazvala nelegitimnom i nedemokratskom: meu njenim
lanicama ima etrdeset sedam diktatura i est teroristikih drava.
U amerikim intelektualnim i novinarskim krugovima neki ak zahtjevaju povlaenje iz UN,
koje smatraju velikom beskorisnom crnom rupom punom greaka...
Takoer se plae i pretvaranja ove organizacije u nezavisnog nadnacionalnog aktera, koji eli
da nametne svoju volju dravama.
Neki ameriki militanti, protivnici UN, imaju mnogo ee stavove. Prema njima treba
slijediti primjer oeva osnivaa Amerike, koji su se usudili da se bore protiv tiranije i navesti
ameriki narod da proglasi nezavisnost od Ujedinjenih nacija.
Eventualni raskid Sjedinjenih Drava, kao hipersile, sa ostatkom svijeta mogao bi da dovede
do amerikog povlaenja iz UN-a. To bi, bez sumnje, oznailo smrt meunarodne
organizacije, a s tim i meunarodnog poretka proisteklog iz Drugog svjetskog rata. U
trzavicama izmeu Sjedinjenih Drava i UN oko rata u Iraku, OUN je bila primorana da se
povinuje Vaingtonu, naknadno odobrivi ameriku intervenciju.
Multilateralizam je po svojoj prirodi vie odgovarao amerikoj tradiciji sveproimajueg
konsenzusa; ali, izopaene posljedice multiliteralizma navele su Amerikance na povratak
uniliteralizmu, koji poiva na asimetriji oruanih snaga u svijetu u korist amerike vojske i
ozakonjenom uruavanjem SSSR-a kao vojne sile.
Sjedinjene Amerike Drave nasuprot Evropi
Evropa u oima Amerikanaca predstavlja slabu kariku Zapada, koja bi mogla da popusti pred
ucjenama neprijatelja demokratije.

Ameriki analitiari pokuavaju da objasne pojavu modela zemlje zatitnice time to su

Evropljani, zahvaljujui NATO-u i Sjedinjenim Dravama, mogli da se bez trokova zanjiu
ka socijaldemokratskom modelu i modelu oslobaanja od odgovornosti. Zakljuak
Amerikanaca je nedvosmislen: Evropljani su prestali da razlikuju dobro i zlo i vie ne
prepoznaju osnovu svoje civilizacije; razvili su se u smjeru nekakvog kulturnog relativizma,
gdje je tolerancija magina rije, gdje je zabranjeno zabranjivati.
Kako Amerikanci vide evropsku izgradnju? Buova ekipa pripisuje ovaj ambiciozni
geopolitiki projekat elji Francuske da koristi ujedinjenu Evropu kao platformu za svoju
spoljnju politiku.
Za Bijelu kuu, proirenje predstavlja najbolju mogunost da se izoluje i omei opasnost
koju u Francuskoj otjelovljuju antiamerika opsesija i nostalgija za veliinom. Za
neokonzervativce, ulazak Turske u Evropu predstavljao bi kraj Unije na francuski nain, one
sve povezanije federalne Evrope koja bi trebalo da predstavlja rivalitet nasuprot Sjedinjenim
Dravama.
Odnosi sa Evropom navode Sjedinjene Drave da podravaju proirenje Unije, raunajui i
ulazak Turske, ali su one takoer u stanju da utiu na njenu spoljnu politiku preko svojih
prijateljskih zemalja, lanica Unije. U historijskom smislu, taj aktivizam je uveo Beinski,
bivi Karterov savjetnik za nacionalnu bezbjednost. Njegovu viziju preuzela je sadanja
amerika administracija. Glavno naelo ove politike sastoji se u tome da se lanstvo u EU
povee sa lanstvom u NATO-u, kako u Evropi ne bi s vremenom nastao sistem nacionalne
odbrane nezavisan od Sjedinjenih Drava.
Neokonzervativci
Nakon 11. septembra, Buova administracija je naglo skrenula udesno. Sa amerike take
gledita, rat u Iraku bio je logian nastavak rata protiv terorizma.
Nakon 11. septembra, amerika administracija je usvojila politiku promjene reima (regime
change), u koju spada rat u Iraku i doktrina o Velikom Srednjem istoku. Njom se predvia
demokratizacija arapskog svijeta.
Imena neokonzervativnih gospodara miljenja, kao to su Dik ejni, Donald Ramsfeld, Pol
Volfovic i Riard Perl, poznata su u cijelom svijetu.
Oni jesu ili su bili prisutni u Bijeloj kui i Pentagonu i imaju snaan uticaj na politiku viziju
predsjednika Bua. Kao policy makers, oblikuju spoljnju politiku Sjedinjenih Drava. Ova se
politika zasniva na dva naela. Prvo proklamuje prednosti nacionalnog suvereniteta nad
meunarodnim normama. Drugo, propovijeda eksploataciju amerike hegemonije da bi se
iskoristio ovaj unipolarni trenutak u historiji. Tekstom strategije nacionalne bezbjednosti,

usvojenim 2002, veoma zvanino se tvrdi da ameriki primjer slobode, demokratije i

slobodnog preduzetnitva predstavlja jedinstveni i trajni model meunarodnog uspjeha i da
je taj model pravedan i istinit za svakoga, u svakom drutvu.
Ali, odakle dolaze neokonzervativci i kako su uspjeli da dominiraju amerikom politikom? U
historijskom smislu, izgleda da seu do jednog konzervativnog ideolokog supstrata koji je
nastao u Republikanskoj stranci u XIX vijeku.
Diskurs konzervativnog krila predstavljao je mjeavinu puritanizma, ekscepcionalizma i
individualizma, na bazi jednog mentalnog svijeta koji je uveliko nadahnut mitovima o
granici.
Pojava boljevike prijetnje uvrstila je viziju konzervativaca, koji su smatrali da nikakav
konsenzus sa sovjetskom Rusijom ne dolazi u obzir. Konzervativci su zagovarali ouvanje
amerikih vrijednosti najprije u Sjedinjenim Dravama.
Poetkom pedesetih godina konzervativni blok je dobio autentini filozofski legitimitet s
pojavom teorije o prirodnoj vrlini, koju je razvio ameriki profesor Leo Straus. Tokom
ezedesetih, ameriki konzervativizam je ubacio u veu brzinu i preobrazio se u pokret
miljenja i uticaja, koji je jaao kako se Amerika zaglibljivala u rat u Vijetnamu.
Neokonzervativci su u pravom smislu rijei izronili kao legitimni nasljednici konzervativnog
bloka, i to tokom dvaju mandata Ronalda Regana. Tada su se suprotstavili centristikom i
realistikom krilu, koje su uvijek uvalo ideologija.
Jedna grupa neokonzervativaca, u kojoj su bili Volfovic i ejni, definisala je 1990. ideju o
unilateralistikom i imperijalnom pristupu. Izjavili su da je nakon hladnog rata sutinski cilj
Sjedinjenih Drava morao biti spreavanje svake suparnike sile da se uzdigne na isti nivo
sa njima, uz koritenje sile ako je potrebno.
Demokrata Klinton je 1992. bio primoran da usvoji centristike pozicije nasuprot
republikancu Buu ocu, to je pomjerilo liniju razdvajanja ljevica/desnica tano na granicu
izmeu centrista i konzervativaca. Neokonzervativci su ojaali svoj poloaj prisvajanjem
oinstva na trijumf Amerike nad SSSR-om. Njihov uticaj je ak poeo da se osjea u
administraciji demokrate Klintona.
Neokonzervativni blok je stvoren oko Dorda V. Bua, u to vrijeme guvernera Teksasa. Bio
je to tim koji je napravio program budueg predsjednika.
Po njima bezbjednost Sjedinjenih Drava moe da se osigura jedino uz potpuno samostalno
djelovanje (unilateralizam) i sposobnost da se primjeni vojna sila mnogostruko nadmonija od
sile njenih neprijatelja.

Tokom prvog Buovog mandata, unutar neokonzervativnog bloka se nametnula jo radikalnija

grana, nazvana ofanzivni imperijalisti.
Spoljna politika Sjedinjenih Amerikih Drava
Amerika spoljna politika jeste svjetska u smislu da je svijet sfera uticaja Amerike.
Zapravo, status jedine supersile primorava Sjedinjene Drave na paradoksalnu geopolitiku
usamljenost. Kada se tako posmatra, njima nije potreban niko da bi djelovale.
Uprkos globalnoj dimenziji njihove spoljne politike, Sjedinjene Drave su bile primorane da
se usresrede na tri osovine: borbu protiv islamskog terorizma (Al Kaida), borbu protiv
osovine zla i kontrolu nad dravama u steaju, koje se smatraju potencijalnim aritima
terorizma.
Osovina zla
Kada je nestalo rivalstvo sa Sovjetskim Savezom, Sjedinjene Drave su pokuale da za njega
nau strateku zamjenu. Najprije je Bil Klinton oznaio kao zemlje otpadnike one zemlje koje
se ne ponaaju u skladu sa normama meunarodnog prava i uopte one zemlje koje
predstavljaju prijetnju stabilnosti meunarodnog sistema.
Savjetnik predsjednika Klintona smatra da je zemlja otpadnik prepoznatljiva po hroninoj
nesposobnosti da odrava konstruktivne donose sa spoljnim svijetom. Osim toga, zemlje
otpadnice pokuavaju da se domognu oruja za masovno unitenje, podravaju meunarodni
terorizam, ne potuju ljudska prava i neprijateljski su nastrojene prema Sjedinjenim
Dravama.
Dravni sekretar Medlen Olbrajt podijelila je svijet na etiri kategorije zemalja: razvijene
industrijske zemlje, demokratije u povoju, rogue states (zemlje otpadnice) i fail states (drave
u steaju).
Dord Bu u januaru 2002 prvi put je pomenuo osovinu zla. Ovaj novi pojam je ukrtao
dva postojea termina: termin sile Osovine iz Drugog svjetskog rata i termin i imperija
zla koji je skovao Ronald Regan. Po Buovom miljenju, tri zemlje su inile osovinu zla:
Iran, Sjeverna Koreja i Irak. Vidio ih je kao opasne reime koji ugroavaju mir u svijetu.
Pojam je brzo uao u spoljnu politiku Sjedinjenih Drava, kojim su 2003. pravdale
zapoinjanje rata protiv Iraka, glavnog dijela osovine zla. Predstavljao je i osnovu za
ameriku strategiju preventivnog napada. Ona je kreirana nakon 11. septembra i trebalo je
da se upotrijebi protiv snaga koje predstavljaju neposrednu opasnost od agresije. Vojna
operacija koja je omoguila svrgavanje reima Sadama Huseina bila je prvi sluaj ostvarenja
ove strategije.

Transformaciona diplomatija
Intervencija Sjedinjenih Drava dovela je do novog tumaenja njihove spoljne politike,
nazvanog regime change (promjena reima), koje je popularizovao Dord Bu nakon to ga
je primjenio u Iraku. Trebalo je djelovanjem spolja dovesti do svrgavanja reima koji se
smatra nelegitimnim i na njegovo mjesto postaviti konstruktivniji reim.
Dord Bu je na poetku svog prvog mandata najavio da e borba za slobodu biti sredite
njegove spoljne politike. U proljee 2005. potvrdio je elju Sjedinjenih Drava da izvoze
demokratiju i u najudaljenije krajeve svijeta, govorei o talasu slobode koji e preplaviti
planetu.
Da bi se ostvarili ovi snovi o demokratiji za dobrobit miliona ljudi, treba voditi realistiku
politiku i pomoi narodima da zatite svoju slobodu, a mladim demokratijama da se uvrste.
Dord V. Bu je podvukao da e izuzetan graanski duh Amerike posluiti Unapreenju
slobode i izgradnji bezbjednijeg svijeta. Ameriki predsjednik je potvrdio da e Sjedinjene
Drave ohrabriti razvijanje demokratije, pomoi ostvarivanje napretka i podrati narode
koji su to odabrali.
U januaru 2005, dravni sekretarr Kondoliza Rajs razloila je pojam osovine zla, koji je
predloio Bu. Definisala je prioritete amerike spoljne politike, koji obuhvataju dugoronu
borbu protiv ideologije tiranije i terora, protiv mrnje i oaja. U prvom redu, Amerika eli
oko sebe da okupi zajednicu demokratija da bi izgradila meunarodni sistem zasnovan na
zajednikim vrijednostima i pravu. Drugo, Sjedinjene Drave e raditi na jaanju te
zajednice, kako bi se borila protiv prijetnji zajednikoj bezbjednosti i ublaila oaj koji je
plodno tlo za teror. Tree, Amerika e uraditi sve da doprinese irenju slobode i demokratije
u svijetu. Rajsova je ukazala na novu grupu zemalja koje ugroavaju bezbjednost u svijetu i
nazvala ih je uporiima tiranije.
Razvijajui tu revolucionarnu viziju u januaru 2006, Rajsova je uvela novi pojam:
transformaciona diplomatija.
Za nju, transformaciona diplomatija znai da se s partnerima Amerike u cijelom svijetu
izgrade i podre demokratske drave zasnovane na vladavini prava, koje e odgovoriti
potrebama svojih naroda. Takva diplomatija mora da se osloni na partnerstvo, a ne na
pokroviteljstvo, mora da se ostvari s drugim narodima, a ne umjesto njih.