Dr.

Sedat ISLAMI

IBNU MAXHEH DHE SUNENI I TIJ

(Punim i botuar n Zani i Nalt, nr. 15, 2016)

Rezyme
Nj nga dijetart q ka zn vend n historin e shkencave islame sht edhe Ibnu
Maxheh. Kontributi i tij, megjithse i shtrir n disa fusha fetare, gjurm t thella ka ln
n hadith. Ibnu Maxheh sht autor i Sunenit, njrit prej gjasht librave baz t thnieve
profetike apo haditheve si njihen n terminologjin prkatse. Ky punim mton t hedh
drit mbi biografin e autorit, n njrn an, dhe prshkrimin studimor t veprs s tij, n
ann tjetr. Rndsia e tij qndron n faktin se lexuesin shqiptar e njofton ndoshta pr
her t par n kt format me kt kolos dije dhe kt vepr madhshtore.
Fjalt kye: Ibnu Maxheh, Sunen, hadith, thnie profetike, dijetar mysliman.

Hyrje
Hadithi prezanton korpusin e madh t fjalve, veprave dhe miratimeve t Profetit [sallaA-llahu alejhi ve sel-lem]. Hadithi, si burim fetar, z pozit t lakmueshme n fe. Pas
Kuranit, vjen si burimi m kryesor pr fen. Madje, hadithi, si burim i fes, sht lloj
tjetr i vahjit (shpalljes hyjnore).1 Fjalt q ka thn Profeti [sal-laAll-llahu alejhi ve sellem] nuk jan fjal t tij, jan shpallje. Kt e ka sqaruar edhe Kurani. Ai nuk flet sipas
qejfit t vet, 4. por ajo (q thot) sht vetm shpallje hyjnore, q i vjen atij. [EnNexhm: 3-4] Dhe ktu qndron pikrisht arsyeja pse hadithi ose sunnetishihet si sinonim
i Kuranit.2
N fillim hadithet jan prcjell n form narracionesh dhe gojdhnashnga njri tek tjetri
pr tu standardizuar m pas me rregulla dhe kritere t cilat garantojn transmetimin e
sakt t tyre. Mbi bazn e ktyre rregullave dhe kritereve hadithet jan kodifikuar n libra
dhe koleksione, ndr t cilat, gjasht jan si m kryesoret dhe m t rndsishmet. Fjala
sht pr Sahiht e Buhariut dhe Muslimit si dhe Sunenet e Ebu Davudit, Tirmidhiut,
Nesaiut dhe IbnuMaxhes.

Shih: Ibn AbdulHadi, AbdulMehdi bin AbdulKadir. (2000) El-medhalila-s-Sunneti-n-Nebevijjeti

buhuthunfi-l-kadajael-esasijjeh an es-Sunneti en-Nebevijjeti. Ed. 2. Egjipt: Dar El-Itisam. F. 47.
2
Pr kt ka nj hadith, t cilin Buhariu e shon n Sahihun e tij. N t qndron se dikush ka krkuar nga
Profeti [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem] q t gjykoj me Librin e All-llahut. Profeti [sal-laAll-llahu alejhi
ve sel-lem] gjykoi me at q, tekstualisht, ndrsa gjykimin e tij e quajti gjykim me Librin e Zotit, duke
aluduar n at se nuk ka dallim n gjykim ndrmjet gjykimit me Kuran dhe gjykimit me Sunnet sepse q t
dyja kan burim All-llahun. Shih: Ibn AbdulHadi. (2000) El-medhalila-s-Sunneti-n-Nebevijjeti. Ed. 2. F.
17.

Duke iu referuar ksaj pozite, kto libra kan gzuar nj tretman ndryshe nga librat dhe
koleksionet tjera t hadithit. Prgjat gjith historis islame (duke prfshir dhe kohn
ton), ato kan qen objekt studimi tek dijetar dhe studiues t ndryshm. Jan shpjeguar
e komentuar, jan trajtuar nga kndvshtrimi t ndryshme shkencore e kritike, kan qen
tema hulumtimi pr punime magjistraturash dhe doktoratash, dhe jan prkthyer n
shum gjuh t bots.
Ky punim3 mton t hedh drit mbi njrin prej ktyre veprave baz, Sunenin e
IbnuMaxhes. Jam fokusuar n dy pika kryesore:
1) Kam br nj biografi t shkurtr por prmbledhse t autorit, dhe
2) Kam trajtuar Sunenin nga aspekti deskpritiv dhe analitik. Pra, nuk kam mjaftuar
vetm me prshkrimin e tij por jam marr edhe me kritikn pro dhe kundr q
sht dhn pr kt libr.
Kam prshtypjen se punimi do t jet n interes t lexuesve shqipfols dhe do t ngjall
kureshtjen e tyre pr tu njoftuar edhe m shum me thesarin ton shkencor e akademik
ndrsa un e lus All-llahun dhe i prgjrohem q t m fal pr do gabim apo lshim,
profesional apo teknik qoft.

1. NJOFTIM ME IBNI MAXHEN

1.1. EMRI DHE PREJARDHJA
Quhet Ebu Abdullah Muhammed bin Jezid Ibni Maxheh ElKazvini.4 Njihet me emrin Ibni
Maxheh sipas ofiqit t babait t tij, Jezidit. Rrjedh nga Kishvini (n persisht) ose Kazvini
(n arabisht).
Ka lindur n vitin 209 h. (824 g.) n Kazvin,5 qytet ky q sot gjendet 100 mile n pjesn
veriperndimore t Teheranit. N veri t tij ndodhet deti q ka marr emrin sipas tij, Deti

N fakt, ky punim sht pjes e shkputur nga prkthimi dhe komentimi q autori sht duke i br
Parathnies s Sunenit t IbnuMaxhes.
4
Shih: Edh-Dhehebi, Shemsuddin Ebu Abdullah Muhammed bin Ahmed bin Uthman bin Kajmaz. (1998)
Tedhkiretu-l-huffadh. Bejrut: Dar elkutubelilmijjeh. 2/155; Ibn Hal-likan, Ebu-l-AbbasShemsuddinAhmed
bin Muhammed bin Ibrahim bin EbiBekr. (1971) Vefejatel-ajn ve enbauebnai-z-zeman. Verifikimi
shkencor: IhsanAbbas. Bejrut: Dar Sadir. 4/279; EzZerkeli, Hajruddin bin Mahmud bin Muhammed bin Ali
bin Faris. (2002) ElAlam. Ed. 5. Bejrut: Dar elilm li-l-melajn. 7/144.
5
Shih: Edh-Dhehebi. (1998) Tedhkiretu-l-huffadh. Op. cit. 2/155; Edh-Dhehebi, Shemsuddin Ebu Abdullah
Muhammed bin Ahmed bin Uthman bin Kajmaz. (1985) Sijeralami-n-nubela. Verifikimi shkencor:
Shuajbi Arnauti dhe t tjer. Bejrut: Muessesetu-rr-rrisale. 13/277; Ibni HaxherElAskalani, Ahmed bin Ali
bin Muhammed. (1326 h.) Tehdhibu-t-tehdhib. Indi: MatbaatuDaireti-l-Mearifen-nodhamijjeh. 9/531; Ibn
TahirElMakdisi, Ebu-l-Fadl Muhammed. (2000) Shurutu-l-Eimmeties-sittetiEl Buhari ve Muslim ve
EbiDavud ve-t-Tirmidhijj ve-n-Nesaijj ve Ibni Maxheh. Bejrut: Dar elkutubelilmijjeh. F. 25; Mesij,. (2008)
El-medhalila Sunen Ibni Maxheh. Op. cit. F. 21.
Ka edhe mendime tjera pr vitin e lindjes s tij, si ai i Dr. Ebu XhemilEl Hasen ElAlemijj i cili mendon se
ka lindur n vitin 207. Shih: Shih: ElIlemijj, Ebu XhemilEl Hasen. (2005) Ummehatukutubi-l-hadith ve
menahixhu et tasnifi inde-l-muhaddithine. Publikuar nga: www.islamicwest.org F. 126; El Haseni,

Kazvin. Qyteti sht liruar nga sahabiu i nderuar ElBera bin Azib n kohn e Uthman
bin Affanit [radijAll-llahu anhuma] n vitin 24 sipas hixhretit.
1.2. KRKIMI I DITURIS
Ibni Maxheh ka lindur dhe sht rritur n nj familje t prkushtuar pr dijen. Kt m s
miri e dshmon fakti se nga familja e tij kan dal edhe bij tjer q jan dalluar pr dijet
fetare, si vllezrit e tij Ebu Bekri, Ebu Abdullahu dhe Ebu Muhammedi. Sigurisht, nj
ambient i ktill sht nj mbshtetje dhe motivim i madh pr krkimin e dijes. Ka qen
prej atyre q jan zgjeruar (prkushtuar shum) n krkimin e dijes. 6 Ibni Maxheh do t
merr rrug pr krkimin e dijes n Rijj (Ray, Iran), Nisabur (Nishapur, Iran), Irak, Sham,
Egjipt dhe Hixhaz (m sakt Mekk dhe Medin).7 Sipas asaj q kan llogaritur disa
biograf, Ibni Maxheh ka marr dije nga 310 dijetar.8
1.3. VEPRIMTARIA E IBNI MAXHES
Ibni Maxheh, prve msimdhnies, u angazhua edhe me shkrime. Shkoi disa vepra
madhore, ndr t cilat edhe Suneni. M konkretisht, shkoi tre vepra:
1) Tefsir (komentar) t Kuranit, i cili, pr fat t keq, nuk i mbijetoi kohs. Ka gjasa
q t ket qen viktim e shkatrrimeve t Timurlenkut n Damask, ngase
dijetar, si Dhehbiu dhe Ibni Kethtiri, thon ta ken patur n dor.9
2) Sunenin, pr t cilin do t bjm fjal pak m gjersisht n kt hyrje, dhe
3) Et Tarih (Historia), n t ciln vepr ka prmbledhur histori personalitetesh e
vendesh q nga koha e Sahabeve [radijAll-llahu anhum] e deri n kohn e tij.10
Nj libr tjetr q i atribuohet Ibni Maxhes sht dhe libri Tarihu-l-Hulefa (Historia e
Halifve).11 Libri sht botuar n vitin 1979 nga Akademia e Gjuhs Arabe n Damask
me verifikim shkencor t hoxhs Muhammed Muti. Ky libr nuk sht prmendur n
shumicn e burimeve t biografis s Ibni Maxhes. Hoxha EsadTejm n librin
Ilmtabekatel-muhaddithine mohon q ky libr t jet i Ibni Maxhes. Ai akuzon
kontrollorin shkencor se ia ka atribuuar librin Ibni Maxhes pasi sipas tij n kt gjenerat
(ar. tabekah) t hadithologve nuk ka tjetr q ka emrin Muhammed bin Jezid. Ky
argument sht jo i sakt. M pas sjell dshmi q provojn se libri nuk sht i Ibni
Maxhes. Fjala sht pr disa transmetues, si Abbad bin Abbad, i cili ka vdekur n vitin
Muhammed bin SejjidElAleviElMaliki. (1990) Elmenhelel-letiffiusuliel hadithi esh sherif. P.v.b.: p.sh.b. f.
305.
6
Mesij. (2008) El-medhalila Sunen Ibni Maxheh. Op. cit. F. 23.
7
Ibn Hal-likan. (1971) Vefejatel-ajn. Verifikimi shkencor: IhsanAbbas. Op. cit. 4/279.
8
Muhammed bin ReshidNumani n librin e tij n urdu i ka numruar deri n 310 ndrsa vetm nga Suneni,
Shejh Shuajbi ka numruar 303 hoxhallar prej t cilve ka marr dije Ibni Maxheh. Shih: Ibn Maxheh,
Muhammed bin Jezid. (2009) Sunen Ibn Maxheh. Verifikimi shkencor: Shuajb Arnauti dhe t tjer. Bejrut:
Dar err-rrisaleel-alemijjeh. 1/13.
9
Ibn Maxheh. (2009) Sunen Ibn Maxheh. Op. cit. 1/20.
10
Shih: Ibn TahirElMakdisi. (2000) Shurutu-l-Eimmeties-sitteti. Op. cit. F. 25; Edh-Dhehebi. (1985)
Sijeralami-n-nubela. Op. cit. 13/277; EzZerkeli. (2002) ElAlam. Ed. 5. Op. cit. 7/144; Hashim,
AhmedUmer. (2000) Mebahithfi-l-hadithi-sh-sherif. Kajro: Mektebetu-sh-shuruk. F. 58.
11
Shih: ElIlemijj. (2005) Ummehatukutubi-l-hadith. Op. cit F. 126.

180 h., dhe Hejthem bin Abdijj, q ka vdekur n vitin 207 h., ndrsa Ibni Maxheh ka
lindur n vitin 209 h., ose 29 vite pas vdekjes s Abbadit dhe dy vite pas vdekjes s
Hejthemit. Hoxha Esad Tejmi mendon se autor i librit sht Muhammed bin Jezidi nga
Kufa, msuesi i Buhariut.12
1.4. PR PERSONALITETIN E IBNI MAXHES
Ibni Maxheh ka gzuar fam dhe autoritet t madh. E kan vlersuar dijetar t shumt.
Ibn AbdulHadi e vlerson si dijetar t madh e thot: sht hafidhi13 i madh, komentuesi i
Kuranit...14
Ibni Kethiri duke folur pr personalitetin e tij nuk kursehet nga lavdet ndrsa duke iu
referuar librit dhe prmbajtjes s tij thot se ajo e dshmon diturin e tij dhe fetarin e tij
mbajtjen pr Sunnetin n do gj.15 Ibni Hal-likani duke folur pr t thot: sht
hafidhi i njohur, ka qen imam16 n hadith, njohs i shkencave t hadithit dhe gjrave q
lidhen me t.17 Ibni Ethiri ndan po kshtu fjal miradije e thot: Ka qen i menur,
imam dhe dijetar.18 Ibn AbdulHadi e prshkruan me kto fjal personalitetin e Ibni
Maxhes: Hafidhi i madh, komentuesi Ebu Abdullah Kazvini.19 Ka thn po kshtu: Ka
qen Ibni Maxheh hafidh, kritik i sinqert dhe (dijetar) me dije t gjer. HafidhMizzi e
prshkruan si autor t Sunenit dhe t librave tjer t dobishm20 ndrsa Dhehebiu e
prshkruan si dijetar t cilit i referohet.21
1.5. VDEKJA

12

Shih: Tejmi, EsadSalim. (1994) Ilmutabekatel-muhaddithine ehemmijjetuhu ve fevaid. Rijad:

Mektebetu-rr-rrushd. F. 64.
13
Titulli Hafidh sht nj titull i veant pr hadithologt. Ai i jepet dijetarit q njeh sunnetet e t
Drguarit t All-llahut [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem], q ka dituri pr rrugt e transmetimit t tyre, q ka
aftsin e dallimit t senedeve vargut t transmetuese t tyre, q ka memorizuar at sasi hadithesh pr
saktsin e t cilave dijetart jan unanim dhe pr t cilat kan polemizuar. Ibni Haxheri ka prmendur tre
kushte themelor pr t fituar kt titull: t jet i njohur pr krkimin dhe marrjen e haditheve nga dijetart,
jo nga librat; t ket njohuri pr gjenerata e transmetuesve dhe rangjet e tyre, si dhe t ket njohuri pr
xherhin dhe tadilin (kriteret e vlersimit t transmetuesve), pr dallimin e hadithit t sakt nga t pasaktt,
si dhe, prve q duhet t ket mundsin e prkujtimit t shum teksteve, t jet n gjendje q, hadithet, q
i sjell ndrmend (i di prmendsh), t jen m shum se ato q nuk i kujtohen. Shih: El-Gavri,
SejjidAbdulMaxhid. (2007) Muxhemel-mustalahatel-hadithijjeh. Damask-Bejrut: Dar Ibni Kethir. F. 297;
298.
14
Ibn AbdulHadi, Muhammed bin Ahmed. (1996) TabekatUlemai-l-Hadith. Verifikimi shkencor: EkremElBushi dhe Ibrahim Ez-Zejbek. D. 2. Bejrut: Muessesetu-rr-rrisale. 2/341.
15
Ibni Kethir, Ebu-l-FidaIsmail bin Umer. (1986) Elbidaje ve-n-nihaje. Damask: Dar elfikr. 11/52.
16
Titulli Imam tek hadithologt i jepet dijetarit, i cili pasohet n fushn e Hadithit. Shih: El-Gavri. (2007)
Muxhemel-mustalahatel-hadithijjeh. Op. cit. F. 160..
17
Ibn Hal-likan. (1971) Vefejatel-ajn. Verifikimi shkencor: IhsanAbbas. Op. cit. 4/279.
18
Ibn ElEthir, Ebu-l-Hasen Ali bin Ebi-l-Kerem . (1997) Elkamilfi-t-tarih. Verifikimi shkencor:
UmerAbdus Selam Tedmuri. Bejrut: Dar elkitabelarabijj. 6/436.
19
Ibn AbdulHadi. (1996) Tabekatulemai-l-hadith. Ed. 2. Op. cit. 2/341.
20
El-Mizzi, Jusuf bin AbduRrahman bin Jusuf. (1980) Tehdhibu-l-kemalfiesmai-rr-rrixhal. Verifikimi
shkencor: Besh-sharAvadMaruf. Bejrut: Muessesetu-rr-rrisaleh. 27/40.
21
Edh-Dhehebi,. (1985) Sijeralami-n-nubela. Op. cit. 13/277.

Ibni Maxheh ka vdekur m 22 ramazan 273 h., (887 g.).22ky mendim merret si m i sakte
ndryshe ka mendime se ka vdekur n vitin 275 h.23

2. SUNENI I IBNI MAXHES

2.1. RRETH SUNENIT T IBNI MAXHES
Suneni sht njri ndr tre librat q ka shkruar Ibni Maxhe, fal t cilit, pas suksesit dhe
bekimit prej All-llahut, t cilit ka arritur t hyj n historin e dijetarve mysliman.24
Sunenet jan libra, t cilat radhitjen dhe sistemimin e haditheve e bjn sipas kapitujve t
fikhut.25 Suneni i Ibni Maxhes, i cili quhet Sunen ElMustafa [sal-laAll-llahu alejhi ve
sel-lem]26 (apo edhe Musned por m pak njihet me kt emr27), prve ktyre kapitujve,
ka prfshir dhe kapituj tjer q bjn fjal pr Sprovat (e kohs s fundit ose ar. Elfiten),
Asketizmin (ar. Ezzuhd). Po kshtu, librit i ka br nj parathnie, t cilin e ka ndar n
kapituj, ku ka folur pr sunnetin, akiden (kredon, besimin), dijen dhe shtjen q akne t
bjn me t.28 Disa studiues Sunenin, pr shkak t ksaj prmbajtjeje, e shohin m afr
xhevamive (Sahihut t Buhariut, Muslimit, etj) sesa Suneneve.29
N llogaritjen e Muhammed FuadAbdulBaki, Suneni i Ibni Maxhes ka 4341 hadithe.
Pr her t par, Suneni i Ibni Maxhes ka filluar t llogaritet si njri prej gjasht librave t
sakt t hadithit30 nga dijetari Ebu-l-Fadl Ibn Tahir n librin e tij AtrafelkutubessittedheShuruateleimmeties-sitteti dhe m pas nga Abdul Gani Makdisiu n librin e tij
Elkemalfiamali-rr-rrixhal.31
Suneni tek ne sht transmetuar nprmjet disa nxnsve t tij, si: Ebu-l-Hasen Kattani,
Muhammed bin Isa ElEbherijj Ebu Bekir dhe Sulejman bin JezidElKazvini.32
2.2. METODOLOGJIA E IBNI MAXHES N SUNEN
22

Ibni Kethir. (1986) Elbidaje ve-n-nihaje. Op. cit. 11/52; Ibn Hal-likan. (1971) Vefejatel-ajn. Op. cit.
4/279; En-Numani. (1419 h.) El-Imam Ibni Maxheh ve kitabuhu Es-Sunen. Op. cit. F. 175.
23
Shih: Ibni HaxherElAskalani. (1326 h.) Tehdhibu-t-tehdhib.Op. cit. 9/531.
24
Shih: Ebu Shehbeh, Muhammed Muhammed. (1995) Firihabi-s-Sunneti El-kutubues-sihahues-sittetu.
Kajro: Mexhmeu-l-buhuthel-islamijjeh. F. 174.
25
Shih: Kattan, Menna. (1987) MebahithfiUlumi-l-Hadith. Kajro: MektebetuVehbeh. F. 36.; ElGavri,
SejjidAbdulMaxhid. (2009) El-vexhizfitarifikutubi-l-hadith. Damask-Bejrut: Dar Ibn Kethir. F. 21.
26
Shih: ElHajrAbadi, Muhammed Ebu-l-Lejth. (2011) Ulumel hadith esiluha ve musairuha. Malajzi: Dar
Shakir. F. 78.
27
Shih: Mesij. (2008) El-medhalila Sunen Ibni Maxheh. Op. cit. F. 44.
28
Shih: Esh Shemali, Jasir. (1998) Menahixhelmuhaddithine. Jordani: Universiteti Jordanez. F. 225.
29
Shih: ElIlemijj. (2005) Ummehatukutubi-l-hadith. Op. cit. F. 127. N kt mbase mund t aludoj edhe
thnia e Ibni Haxherit pr Sunenin: ...sht nj xhamie [prmbledhs] i mir... Shih: Ibni
HaxherElAskalani. (1326 h.) Tehdhibu-t-tehdhib. Op. cit. 9/531.
30
Kta libra jan: (1) Sahihu i Buhariut, (2) Sahihu i Muslimit, (3) Suneni i Ebu Davudit, (4) Suneni i
Tirmidhiut, (5) Suneni i Nesaiut, (6) Suneni i Ibni Maxhes.
31
Shih: Haxhi Halifeh, Mustafa bin Abdullah. (1941) Keshfu-dh-dhunun an esamiel-kutub ve-l-funun.
Bagdad: Mektebetuel-muthenna. 1/81; 2/1473.
32
Shih: ElIlemijj. (2005) Ummehatukutubi-l-hadith. Op. cit. F. 129.

1) Metodologjia q Ibni Maxheh ka ndjekur n Sunenin e tij dallon prej

metodologjive t autorve t pes librave tjer t hadithit. Ndryshe prej tyre, Ibni
Maxhe nuk ka vn kritere t forta pr pranimin e haditheve. Si pasoj, libri ka
shum hadithe t dobta, n mesin e t cilave edhe t trilluara (meuduah). Ibn
ElXheuzijj numron 34 (tridhjetekatr) hadithe t trilluara ndrsa tek Albani kjo
shifr ngritt n 39 (tridhjetennt) hadithe.33
2) Zakonisht nuk prmend dobsit e haditheve. I sjell ato ashtu si jan pa aluduar
se jan t ktilla ose atilla. Kt e bn fare pak.
3) Ibni Maxheh prmend shum pak ose fare hiq thnie t sahabeve [radijAll-llahu
anhum] dhe tabiinve [rahimehumullah].
4) Nuk prsrit hadithet brenda t njjtit kapitull. Ai, n fakt, ka ndjekur rrugn e
shkurtimit sa i prket haditheve. Ka sjell rrugt e transmetimit t haditheve n
nj vend dh nuk i ka prsritur n vendin tjetr. Versionin e shkurtuar t rrugve
t transmetimit e aplikon n kt mnyr:
- lidhjen ndrmjet transmetuesve e bn me pjesn lidhse dhe dhe jo me
shprehjen na ka treguar (ar. haddethena).
- n rast se dy rrug transmetimi takohen tek nj transmetues ather ai bn
shkurtimin e rrugs s dyt, gjegjsisht pjes s saj deri tek transmetuesi n
fjal, pr t vazhduar me pjesn tjetr ku ndryshon nga rruga ose mnyra e
par e transmetimit. Kt e bn nprmjet transferimit (ar. tahvil) pr ka
simbolizon me shkronjn h (ar. ).
- N rast t prsritjes s senedit (vargut t transmetuesve) ose metnit (tekstit) t
hadithit, Ibni Maxheh prmend nj pes t tyre ndrsa pr pjesn tjetr vetm
aludon. Pra nuk e prmend prsritjen e plot as t senedit dhe as t metnit.
5) Ndonjher ka dhn shnime pr domethniet e fjalve t panjohura t haditheve
e ndonjher jo. Po kshtu, n raste t caktuara, ka dhn shpjegime edhe pr vet
domethnien e hadithit, e cila nuk ka qen krejtsisht e qart nga teksti.
6) Ka paraprir prmendjen e hadithit t abroguar ndaj atij abrogues ka e sinjalizuar
kt fare.
7) Pr shkak t mos vnies s kushteve pr pranimin e hadithit, nuk i sht
prmbajtur (t paktn jo gjithmon) ndonj rregulli pr t vn s pari hadithet e
sakta pastaj ato m pak t sakta. Ndodh q brenda kapitullit t ket vetm nj
hadith dhe ai t jet i dobt (si do t shohim gjat shpjegimit t Parathnies).
8) N prpilimin e titujve t kapitujve ka ndjekur metodologjin:
- e vnies s titujve t qart, q nnkupton se titulli drejtprdrejt aludon
domethnien e kapitullit dhe jo se lexuesi ka nevoj q t meditoj rreth asaj
se far synohet me t n kapitullin prkats.

33

Shih: Esh Shemali. (1998) Menahixhelmuhaddithine. Op. cit. F. 225.

Ka vn edhe tituj jo t drejtprdrejt por q m pas jan prkufizuar nga

hadithet q ka sjell n kapitull.34

2.3. KRITIKA PR SUNENIN E IBNI MAXHES

Ibni Maxheh ka transmetuar prej atyre q jo vetm q jan vlersuar nga hadithologt si
transmetues t dobt por edhe t akuzuar pr gnjeshtra dhe vjedhje t haditheve.35 Kjo
metodologji e tij ka marr kritika negative nga dijetart. Ibn Ethiri ka thn: Libri i tij
sht i dobishm dhe me interes t fort n fikh por ka hadithe shum t dobta dhe tjera
t urryera (munker)36. HafidhMizzi mendon se shumica e haditheve me t cilat sht
veuar Ibni Maxheh nga pes librat tjer jan t dobta. 37 Shkaku i saj, si thot
Dhehebiu, librit i sht ulur vlera.38 Dhjetart jan pothuaj unanim sa i prket asaj se, t
paktn, ky libr sht nn vlern e pes librave tjer.39 Ndoshta kjo ka br q dijetart e
gjeneratave t mhershme dhe t tanishme40 e kan marr me rezerv. Imam Neveviu nuk
e ka llogaritur fare si libr t gjasht n kt koleksion t prmbledhjeve t sakta t
haditheve,41 derisa t tjer n vend t tij e kan llogaritur Sunenin e Darimiut apo
Muvettan e Imam Malikut.42 S kndejmi, thnia e Ebu Zuras43 pr Sunenin se kinse ka
shum pak hadithe daife (t dobta)44sht marr me rezerva (sht dyshuar ta ket thn
ai),45 ngase hadithet e pasakta jan afr shifrs njmij.46
Megjithkt, Suneni ka edhe aspektet pozitive.
1) Ebu Zurah e shihte si nj ndr librat m t mir t haditheve ose m t mir se
shumicn e librave t hadithit. Ebu-l-KasimRafiu thoshte se huffadhtSunenin e

34

Shih artikullin "El-menahixhel-hassah li-l-muhaddithine MenhexhuEl-Imami Ibni Maxheh" t punuar

nga Grupi Shkencor i portalit t mirnjohur islam, www.islamweb.net. Materiali sht ngarkuar me dat
10.82011 ndrsa sht shfletuar m dat 7.2.2016.
(http://articles.islamweb.net/media/index.php?page=article&lang=A&id=168943#docu).
35
Mesij. (2008) El-medhalila Sunen Ibni Maxheh. Op. cit. F. 74.
36
Hadithi munker sht hadithi t cilin e transmeton transmetuesi i dobt q bie n kundrshtim apo
kundrthnie me transmetuesit besnik. Shih: Shakir, Ahmed Muhammed. (2003) El-baithu-lhathithsherhuIhtisariulumi-l-hadith. Kuvajt: XhemijjetuIhjai et-turathel-islamijj. F. 67.
37
Shih: Ibni HaxherElAskalani. (1326 h.) Tehdhibu-t-tehdhib. Op. cit. 9/531. Si do t shohim pak m
posht, kjo thnie sht e ekzagjeruar, ndryshe nj pjes goxha e madhe e tyre jan autentike.
38
Edh-Dhehebi. (1985) Sijeralami-n-nubela. Op. cit. 13/279; Edh-Dhehebi, Shemsuddin Ebu Abdullah
Muhammed bin Ahmed bin Uthman bin Kajmaz. (1963) Mizanu-l-Itidalfinakdi-rr-rrixhal. Verifikimi
shkencor: Ali Muhammed ElBexhavi. 2/20.
39
Shih: En-Numani. (1419 h.) El-Imam Ibni Maxheh ve kitabuhu Es-Sunen. Op. cit. F. 187.
40
Dijetari Muhammed bin SalihElUthejmin thot se ky libr nuk sht n nj vij vlersimi me librat tjer.
Shih: ElUthejmin, Muhammed bin Salih. (1424 h.) Mustalahu-l-Hadith. Demmam (MAS): Dar Ibn
ElXheuzijj. F. 82.
41
Shih: Es-Sujuti, XhlaluddinAbduRrahman. (1972) Tedrib err-rravifisherhiTakribEnNevavi. Verifikimi
shkencor: AbdulVehhabAbdullLetif. Kajro: Mektebetu Dar Et-turath. F. 1/104.
42
Hashim. (2000) Mebahithfi-l-hadithi-sh-sherif. Op. cit. F. 61.
43
Shih: Edh-Dhehebi. (1998) Tedhkiretu-l-huffadh. Op. cit. 2/155.
44
Hadithi daif (i dobt) sht hadithi n t cilin nuk qndrojn tiparet dhe cilsit e hadithit sahih dhe as atij
hasen. (Shih fusnotat: 55-56).
45
Edh-Dhehebi. (1985) Sijeralami-n-nubela. Op. cit. 13/279.
46
Shih: ElIlemijj. (2005) Ummehatukutubi-l-hadith. Op. cit. F. 129.

Ibni Maxhes e krahasojn me dy sahiht (Buhariun dhe Muslimin), sunenet e Ebu

Davudit dhe Nesaiut, si dhe argumentojn me hadithet e tij.47
2) Ai ka marr lvdata sa i prket strukturimit dhe sistemimit perfekt t kapitujve
dhe nnkapitujve.48 Ka emruar kapitujt e librit me tituj q jan t shkurtr, por
kuptimplot.49 Suneni ka 37 libra me gjithsej 1515 kapituj.50 Mbase ktu mund t
jet dhe shkaku q dijetart e kan llogaritur si librin e gjasht, ngase Dr.
MustafaSibai thot se pr shkak t vlerave q ka n fikh,51 e q n kt rast nuk
mund t interpretohet ndryshe vetm se n baz t ktyre nnkapitujve dhe
haditheve shtes q ka sjell n krahasim me pes librat tjera, si do t prmendim
n pikn n vazhdim.
3) Suneni po kshtu ka merita pr hadithet t cilat nuk jan n pes librat tjera,52 e t
cilat 1339 (njmijetreqindetridhjetennt) hadithe.53 Kto hadithe, si prmendin
disa studiues, kan br q ai t jet n listn e gjasht librave, e jo Muvettai i
Imam Malikut.54
Prej ktyre haditheve:
- 428 (katrqindenjzetetet) jan sahiha (autentike),55
- 199 (njqindenntdhjetennt) jan hasen56, dhe
- 613 (gjashtqindetrembdhjet)57 jan daife, t urryera (munker) dhe t rreme
(trilluara - meuduah).58
Si mund t vrehet, nga kalkulimi i msiprm jan vetm 1240 hadithe. Kjo
ngase AhmedUmerHashim (autori t cilit i jemi referuar) sht mbshtetur tek
Muhammed FuadAbdulBaki59 ndrsa me gjas gabimisht i ka ikur edhe
prmendja e 99 (nntdhjetennt) haditheve t cilat ky i fundit i cilson si t
47

Shih: En-Numani. (1419 h.) El-Imam Ibni Maxheh ve kitabuhu Es-Sunen. Op. cit. F. 177.
Shih: Esh Shemali. (1998) Menahixhelmuhaddithine. Op. cit. F. 228.; En-Numani. (1419 h.) El-Imam
Ibni Maxheh ve kitabuhu Es-Sunen. Op. cit. F. 120.
49
Mesij. (2008) El-medhalila Sunen Ibni Maxheh. Op. cit. F. 46.
50
Shih: ElIlemijj. (2005) Ummehatukutubi-l-hadith. Op. cit. F. 127.
51
Shih: Sibai, Mustafa. (2003) Es-Sunnetu ve mekanetuhafi-t-teshrii-l-islamijj. Bejrut: Dar el-verr-rrak. F.
493.
52
Shih: ElHajrAbadi. (2011) Ulumel hadith esiluha ve musairuha. Op. cit. F. 78.
53
Shih: Mesij. (2008) El-medhalila Sunen Ibni Maxheh. Op. cit. F. 46.; ElUthejmin. (1424 h.) Mustalahul-Hadith. Op. cit. F. 82.
54
Shih: Abdulmuttalib, RifatFevzi. (2008) El-Medhalilamenahixhel-muhaddithine el-usus ve-t-tatbik.
Kajro: Dar Es-selam. F. 266.
55
Hadithi sahih sht hadithi, transmetuesit e t cilit jan t besueshm dhe t prpikt, dhe t cilin nuk e
karakterizojn kundrthnia ndrmjet transmetuesve (ar. shudhudh kundrthnia ose mospajtimi ndrmjet
transmetimit t transmetuesit t besueshm me transmetimin atij q sht m i besueshm) dhe as dobsia
(ar. elil-letu) e cila afekton saktsin e hadithit. Shih: Shakir. (2003) El-baithu-l-hathith. Op. cit. F. 30.
56
Hadithi hasen sht hadithi, vargu i transmetuesve t t cilit sht i lidhur ndrsa transmetuesit jan t
drejt por jo n nivel t lart t prpikris. Pra, sht nn gradn e hadithit sahih. Shih: Tahhan, Mahmud.
(1984) Tejsirumustalahi-l-hadith. Kuvajt: Mektebetu Dar Et-turath. F. 46.
57
Hashim. (2000) Mebahithfi-l-hadithi-sh-sherif. Op. cit. F. 59.
58
Hadithi meudu ose i shpifur sht hadithi, transmetuesi i t cilit akuzohet pr fabrikim hadithesh dhe
shpifje ndaj Profetit [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem]. Shih: Tahhan. (1984) Tejsirumustalahi-l-hadith. Op.
cit. F. 89.
59
Ibni Maxheh, Muhammed bin Jezid. (p.v.b.) Sunen Ibni Maxheh. Verifikimi shkencor: Muhammed
FuadAbdulBaki. Kajro: Dar ihjaelkutubelarabijjeh. 2/1519-1520.
48

urryera (munker) dhe t shpifura. N fakt, ai i ka prmendur, si norm, por jo

edhe si shifr.
Shuajb Arnauti ka br nj kalkulim tjetr. Ai thot se bazuar n punn e tyre
shum profesionale q kan br n verifikimin e ktij libri, del se hadithet me t
cilat sht veuar Ibni Maxheh prej pes librave tjer jan 1213
(njmijedyqindetrembdhjet) hadithe, prej t cilave:
- 98 (nntdhjetetet) hadithe jan me sened autentik,
- 113 (njqindetrembdhjet) jan autentike pr shkak t haditheve mutabiiat60
- 219 (dyqindenntmbdhjet) ngritn n autentike me dshmi,
- 58 (pesdhjetetet) jan me senede hasen,
- 42 (dyzetedy) jan hasen me mutabiiate,
- 65 (gjashtdhjetepes) jan hasen me dshmi (shevahid),61
- 6 (gjasht) jan me mundsi t t qenit hasen,
- 7 (shtat) i ka sjell si merfua62 ndrsa ne thot Shejh Shuajbi- i kemi
vlersuar si autentike por si meukufeh,63
- 4 (katr) jan hadithe mursel64,
- 384 (treqindetetdhjetekatr) jan t dobta,
- 184 (njqindetetdhjetekatr) jan shum t dobta,
- 1 (nj) hadith sht shadh-dh65
- 21 (njzetenj) hadithe jan munker dhe t shpifura (meuduah)66, dhe
- 11 (njmbdhjet) hadithe q nuk iu kemi dhn norm t prer.
Nga kjo del se hadithet e sakta (sahihah dhe haseneh) jan afrsisht 600
(gjashtqind) hadithe ose gati gjysma e haditheve me t cilat sht veuar Ibni
Maxheh. Kjo -thot Shejh Shuajbi- demanton thnien se shumica e haditheve me
t cilat sht veuar Ibni Maxheh jan t dobta.67

60

Mutabiiat jan hadithet, transmetuesit e t cilave ndajn me transmetuesit e hadithit t (menduar pr t)

vetm (rrall, transmetuar vetm nga nj njeri) t njjtin hadith, qoft n domethnie, qoft n tekst, por q
prputhen gjithsesi tek Sahabiu (transmetuesi i par nga Profeti [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem]). Shih:
Tahhan. (1984) Tejsirumustalahi-l-hadith. Op. cit. F. 141.
61
Shevahid jan hadithet transmetuesit e t cilave ndajn me transmetuesit e hadithit t (menduar pr t)
vetm (rrall, transmetuar vetm nga nj njeri) t njjtin hadith, qoft n domethnie dhe tekst, qoft vetm
n domethnie, por q nuk prputhen tek Sahabiu (pra, e transmetojn hadithin nga Sahabij t ndryshm).
Shih: Tahhan. (1984) Tejsirumustalahi-l-hadith. Op. cit. F. 141.
62
Merfuaah jan hadithet q i atribuohen Profetit [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem], fjal, vepra, miratime
apo cilsi (tipare) qofshin. Shih: Tahhan. (1984) Tejsirumustalahi-l-hadith. Op. cit. F. 128-129.
63
Meukufeh jan hadithet q i atribuohen Sahabeve, fjal, vepra apo miratime qofshin. Shih: Tahhan. (1984)
Tejsirumustalahi-l-hadith. Op. cit. F. 130.
64
Hadithi mursel sht hadithi t cilin tabiini e transmeton nga Profeti [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem] pa
prmendur fare Sahabiun. Shih: Tahhan. (1984) Tejsirumustalahi-l-hadith. Op. cit. F. 71.
65
Shadh jan hadithet, transmetuesi i pranuar (besnik, i drejt) i t cilave transmeton di q vjen ndesh me
transmetuesit q kan m shum prparsi se ai (qoft me nivel m t lart t saktsis, drejtsis dhe
korrektsis, qoft me kritere tjera t vlersimit t nj hadithi ndaj tjetrit). Shih: Tahhan. (1984)
Tejsirumustalahi-l-hadith. Op. cit. F. 117.
66
Meuduah jan hadithet q rrejshm i atribuohen Profetit [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem]. Shih: Tahhan.
(1984) Tejsirumustalahi-l-hadith. Op. cit. F. 89.
67
Ibn Maxheh. (2009) Sunen Ibn Maxheh. Op. cit. 1/26-27.

4) Ka br prsritjen e haditheve brenda nj kapitulli pr t shpjeguar dobi t

senedit (vargut t transmetuesve t hadithit) dhe shtesave t teksteve t haditheve
si dhe pr t forcuar me dshmi (transmetime) hadithin n senedin e t cilit ka
dobsi.
5) Nuk ka prmendur fare hadithe mevkufeh dhe maktuuah (thnie t Sahabeve dhe
fetva t tabiinve).68
6) N disa hadithe, pr shkak t udhtimeve t tij t shumta pr krkimin e dijes, ka
br nj ngritje n sened, duke mos patur ndrmjet tij dhe t Drguarit t Allllahut [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem] m shum se tre veta. Disa haditholog i
kan mbledhur kto hadithe n nj vllim por shumica e tyre jan nga transmetues
t papranuar, pra jan t dobta. Madje n mesin e tyre ka dhe nj hadith t
shpifur q flet pr (kinse) vlern e Kazvinit.69
2.4. KOMENTAR T SUNENIT T IBNI MAXHES DHE PUNIME RRETH TIJ
Suneni i Ibni Maxhes ka gzuar dhe vazhdon t gzoj respekt t veant. Ai ka qen
objekt studimi pr dijetar t shumt. Disa jan prkujdesur pr t shpjeguar domethniet
e haditheve ndrsa t tjer kan trajtuar aspekte t ndryshme t tij nga kndvshtrimi i
shkencor i hadithit. N vazhdim do t prezantojm disa prej ktyre punimeve:
1) Abdu-l-LatifBagdadiu ka shkruar nj komentar bukur t gjer t Sunenit. Ai sht
prmendur n Elerbeune et-tibbijjeh t Birzalit. sht botuar pr her t par n
Marok, e pastaj n Bejrut m 1405 h.70
2) Elerbeune et-tibbijjeh t Birzalit, i cili nga libri paraprak ka nxjerr dyzet hadithe
me komentimin e tyre. Hadithet kan t bjn me mjeksi.71
3) Imami Alauddin Mugultaj ka shpjeguar n nj vllim nj pjes t haditheve, t
cilin e ka quajtur ElIlamubi-Sunnetihi alejhisselam.72
4) SiraxhuddinUmer bin Ali bin Mulekkini ka komentuar shtesat e Sunenit n tet
vllime, t cilat i ka titulluar Ma temessuilejhiel-haxhetuala Suneni Ibni
Maxheh.73
5) Muhammed bin Musa bin Isa bin Ali Ebu-l-Beka Ed Demirijj ka br komentimin
e Sunenit n pes vllime por nuk e ka kompletuar. E ka titulluar Ed
dibaxhetufisherhi Suneni Ibni Maxheh.74
6) Busajri ka prmbledhur n nj vllim t gjitha hadithet me t cilat sht veuar
Ibni Maxheh nga pes librat tjera. Punimin e tij e ka titulluar Misbahu-z-

68

Shih: En-Numani. (1419 h.) El-Imam Ibni Maxheh ve kitabuhu Es-Sunen. Op. cit. F. 120; Mesij. (2008)
El-medhalila Sunen Ibni Maxheh. Op. cit. F. 47.
69
Shih: ElIlemijj. (2005) Ummehatukutubi-l-hadith. Op. cit. F. 128.
70
Shih: ElGavri. (2009) El-vexhizfitarifikutubi-l-hadith. Op. cit. F. 335; Shih: En-Numani. (1419 h.) ElImam Ibni Maxheh ve kitabuhu Es-Sunen. Op. cit. F. 231.
71
Shih: En-Numani. (1419 h.) El-Imam Ibni Maxheh ve kitabuhu Es-Sunen. Op. cit. F. 234.
72
Libri nuk sht komentuar n trsi. Shih: ElGavri. (2009) El-vexhizfitarifikutubi-l-hadith. Op. cit. F.
335.
73
sht ende n dorshkrim. Shih: Ibid. Op. cit. F. 335.
74
Nuk e ka kompletuar. Libri sht ende n dorshrkim. Shih: Ibid. Op. cit. F. 335.

10

zuxhaxhetifizevaidi Ibni Maxheh. sht botuar n Bejrut (1402 h.) dhe n Kajro
(1403 h.).75
7) Ibrahim bin Muhammed bin Halil i njohur si Sibt Ibn Axhemi i ka br disa
shnime dhe shpjegime Sunenit.76
8) Muhammed bin Muhammed bin Muhammed ShemsuddinElMisrijj ka br nj
version t shkurtuar t Sunenit t cilin e ka emrtuar Elgujuth eth-thexhxhaxhehfimuhtesari Ibni Maxheh, t cilin m pas e ka komentuar dhe e ka
titulluar Ed dibaxhetu li-teudihimuntehabi Ibni Maxheh.
9) Sujuti i ka br disa shnime haditheve t Sunenit t cilat i ka prmbledhur dhe i
ka titulluar Misbahu-z-zuxhaxheh.77
10) Dijetari i madh, Sindi, ka br nj koment, i cili njihet si Hashijetu-s-Sindi.78
11) Hadithologu i njohur Dihlevi ka br nj komentar t shkurtuar t cilin e ka
quajtur Inxhahul-haxheh.79
12) Fahru-l-Hasen bin AbduRrahmanElKenkuhi ka nj komentar, t cilit ia ka
bashkngjitur dy komentart Inxhahu-l-haxheh dhe Misbahu-z-zuxhaxheh.80
13) Imam Dhehebiu ka br nj libr rreth transmetuesve t Sunenit t Ibni Maxhes t
cilin e ka titulluar Elmuxherr-rridfirixhali Suneni Ibni Maxheh. Libri sht
botuar m 1988 n Rijad nga shtpia botuese Err-rrajeh.
14) Muhammed AbduRreshid ka shkruar nj libr rreth jets dhe veprs s Ibni
Maxhes, t cilin e ka titulluar: El Imam Ibnu Maxheh ve kitabuhu Es Sunen.
Libri sht botuar nga Mektebuelmatbuuatielarabijjeti nn prkujdesjen shkencore
t AbdulFettah Ebu Guddeh.81
15) Muhammed bin Rexheb bin Abdu-l-AlEz-Zubejri ka br nj komentim t cilin e
ka emrtuar: Ma teduilejhi-l-haxhehala Suneni Ibni Maxheh.82Libri sht
dorshkrim. Nj kopje e tij ruhet n Kajro, n Dar el-kutubel-misrijjeh me nr.
2424, ndrsa nj kopje tjetr n Berlin.
16) Safa-udavviiAhmedElAdevi ka br nj koment t cilin e ka quajtur Ihdau-ddibaxhetibisherhi Suneni Ibni Maxheh. Libri sht botuar Dar ElJekin n
Mensure t Egjiptit.
17) Komentar nga Muhammed AleviEl-Hajdarabadi. Komentari quhet Miftahu-lhaxhehsherhu Suneni Ibni Maxheh.83
18) Komentar nga SaududdinHarithi.84
19) Jafadavi ka br nj koment, q sht botuar m 2001 n Bahrejn.85
75

Shih: ElGavri. (2009) El-vexhizfitarifikutubi-l-hadith. Op. cit. F. 335.

Libri sht ende n dorshkrim. Shih: Ibid. Op. cit. F. 335.
77
Libri sht botuar n Indi m 1282 h. Shih: Ibid. Op. cit. F. 337.
78
Shih: Ibid. Op. cit. F. 337.
79
Shih: Ibid. Op. cit. F. 338.
80
sht botuar n Pakistan dhe Indi. Shih: Ibid. Op. cit. F. 338.
81
Radhitjen e librat nga 1-14 e kemi br sipas asaj q ka br Shuajb Arnauti (1/29-35) ndrsa t dhna
shtes kemi siguruar nga burime tjera.
82
Shih: ElGavri. (2009) El-vexhizfitarifikutubi-l-hadith. Op. cit. F. 337.
83
Shih: Ibid. Op. cit. F. 338.
84
Shih: En-Numani. (1419 h.) El-Imam Ibni Maxheh ve kitabuhu Es-Sunen. Op. cit. F. 236.
85
Shih: ElGavri. (2009) El-vexhizfitarifikutubi-l-hadith. Op. cit. F. 339.
76

11

20) Muhammed AhsenNanuvtevi. sht komentim n gjuhn persiane.86

21) N gjuhn urdu sht br nj koment nga Vehiduzzman.87
22) Muhammed MuntekaKeshnaviKumsvi ka nj koment t quajtur El-kevakibelvehhaxhehbisherhi Suneni Ibni Maxheh. Libri sht botuar m 1409 h., nga Dar
el-kutubel-arabijjeh n Bejrut.
23) Komentim i br nga Ali bin Abdullah bin NimeteEl-EnsariEl-BelensiElEndelusi.88
24) Koment nga Ali bin Sulejman DimneteEl-Buxhmava Magrebi. Nurumisbahi-zzuxhaxhetiala Suneni Ibni Maxheh. Libri sht botuar n Kajro nga MatbatuElVehbi, m 1294 h. sht version i shkurtuar i Sujutit.89
25) Komentim nga Muhammed bin Ali bin Adem bin Musa me titull Mesharikulenvari-l-vehhaxheh vemetaliu el-esrari-l-vehhaxheh fi sherhi Suneni Ibni maxheh.
Autori sht bashkkohor.
26) Nn prkujdesjen e Raid bin EbiAlefeh jan botuar n nj libr dyvllimsh
komentart e Sujutit (Misbahu-z-zuxhaxheh), Sindiut (Nihajetu-l-haxhehfisherhi
Suneni Ibni Maxheh), Dihleviut (Inxhahu-l-haxheh), Busajrit (Misbahu-zzuxhaxhetifizevaidi Ibni Maxheh), Kenkuhit (Ma jelikuminhil-li-l-lugat ve sherhil-mushkilat), Numanit (Muhtesar ma temessuilejhi-haxhetu limn jutaliu Sunen
Ibni Maxheh), t cilin e ka titulluar Shuruh Suneni Ibni Maxheh. Libri sht
botuar nga Bejtu-l-efkar ed-deulijjeh m 2007 n Rijad (A. Saudite) dhe Amman
(Jordani).
27) sht botuar me verifikim shkencor t haditheve nga Muhammed Nasiruddin
Albani.
28) sht botuar me verifikim shkencor t haditheve nga Shuajb Arnauti me nj grup
studiuesish.
29) sht botuar me verifikim shkencor t haditheve nga Besh-sharAvvadMarufi.
30) sht botuar me verifikim shkencor t haditheve nga Muhammed
FuadAbdulBaki.
Sigurisht, ka dhe punime tjera t shumta. N kohn ton vrehen edhe punime t formatit
audio dhe video, pra shpjegime n form ligjratash q i jan br Sunenit ose disa
pjesve t caktuara t tij.
Prfundim
Si prmbledhje t disa prej msimeve m t rndsishme t ktij punimi do t veoja:
1) Afirmimin pr pozitn e IbnuMaxhes prej dijetari t madh t hadithit,
2) Konfirmimin pr pozitn e Sunenit dhe vlerat e tij si nj ndr librat baz t
hadithit, dhe

86

Shih: En-Numani. (1419 h.) El-Imam Ibni Maxheh ve kitabuhu Es-Sunen. Op. cit. F. 275.
Shih: Ibid. Op. cit. F. 280.
88
Shih: Ibid. Op. cit. F. 230.
89
Shih: ElGavri. (2009) El-vexhizfitarifikutubi-l-hadith. Op. cit. F. 338.
87

12

3) Justifikimin si t drejt t rangimit t Sunenit n mesin e gjasht librave t sakta t

haditheve
Ndrsa si rekomandime do ti propozoja institucioneve tona fetaro-arsimore q n
kurrikulat e tyre t prfshijn studimin e metodologjive t autorve dhe librave t shquara
t trashgimis islame, t cilat paraqesin vlerat e qytetrimit ton. Po kshtu do ti
rekomandoja institucioneve prgjegjse pr veprimtarin fetare q n programet e tyre t
parashohin publikimin e ktyre veprave, duke i rishikuar ato q jan botuar pr ti botuar
me shnime dhe shpjegime q lexuesit ia lehtsojn kuptimin si dhe duke prkthyer e
botuar ato q nuk jan prkthyer deri m tani.
Falnderimi n fillim e mbarim i takon vetm All-llahut, Zotit t botve!

13