Yap Tayc Elemanlar

Do. Dr. Ali KOAK

YAPI TAIYICI ELEMANLARI

Tek Eksenli Tayc Elemanlar

Kiri
Kolon
Perde

Yzeysel (ki Eksenli) Tayc Elemanlar

Plak (deme)

stinat Duvar

Kabuk

Eksenli Tayc Elemanlar

TEMEL

Kablo Elemanlar

Levha

kolon
temel

kiri

Perde
d/b>7
d

kolon

Prefabrik Kiri

Prefabrik Kolon

BETONARME KOLONLAR
Kolonlar yaplarda Dey ve yatay ykleri tamak ve zerine gelen ykleri temele
kadar iletmek iin yaplm yap elamanlardr. Betonarme kolonlarda genel olarak
beton basnca, elikler ekme kuvvetine, flambaj veya burulmaya zel durumlarda
basnca altrlr. Kesitleri kare ,dikdrtgen, yamuk, dzgn okgen ve daire gibi
geometrik ekillerde amacna ve yerine gre yaplrlar.
Donat: Betonun ekme mukavemeti olduka dktr. Bu nedenle eilmeye

maruz olaca yap elamanlarnda donatsz olarak kullanlmaz Donat ubuu

yapmnda eitli cinslerde elik kullanlabilir. Fakat en ok kullanlan kolayca kesilip
bklenidir. Faydal olabilmesi iin ubuklar ile beton arasndaki aderans yksek
olmaldr. Nervrl elik kullanlarak aderans kolayca salanabilir.

Etriye: Etriyeler kolon ekline gre ve amacna gre deiik geometrik (kare,

dikdrtgen, yamuk, ha, keli) ekillerde yaplr. Etriyenin amac kullanlan boyuna
donatlarn yap iinde bir btn olarak, yani rijit ekilde elik kafes meydana
getirmek, beton dklrken donatlarn oynamamasn salamak, boyuna donatnn
burulmasn engellemek, ve kolonda meydana gelecek kesme kuvvetlerini
karlamaktr.

BETONARME KOLONLAR

Etriye Yaplmas

Etriye Alm

Kolon Tipleri
Etriyeli Kolon: Etriyeler boyuna donatya ince telle balanan ayr
ayr halkalar halindedir. Etriyeler boyuna donatda rijitlik salad
gibi beton dkmnde de donatnn dalmasn engeller. Boyuna
donatda burulmay nler ve yatay kesme kuvvetini karlar.

Kolon ve Etriye rnekleri

Etriyeli Kolon

Spiral (fretli) Kolon

Kolon Tipleri
Fretli Kolon: Kesiti dzgn okgen veya daire baz
hallerde kare ve dikdrtgen kesitinde yaplr. Halka fret
tek tek yapmndaki zorluk nedeniyle tek bir ubuk
bklerek halka fret gibi altrlr. Bu fret betonu ortada
bir ekirdek iinde tutar. Kolonun ani ve tamamen
kne mani olur. Bu nedenle etriyeli kolonlardan
daha fazla yk tar.

Kolon Tipleri
Komposit Kolonlar: Kolona gelen basn yknn fazla
olduu hallerde veya elik ve profilin stunlarn yangn
tehlikesine kar korunmas gerektiinde
komposit
kolonlar yaplr. Bu tip kolonlarda elik profile donat, basit
etriyeli veya fretli kolon haline getirilir. Bylece kolonun
tama kabiliyeti arttrlm ve yangna karda ksmen
korunmu olur. Metal ekirdein dzgn olmasna zel
itina gsterilmelidir. Beton metal ekirdek ve donatnn
birlikte almas iin gerekli tedbirler alnmaldr.
Ayrca ekirdek betonla kaplanmadan nce meydana gelecek
inaat ykleri ve benzeri ykleri tayacak kapasitede
olmaldr.

Kolon Tipleri

Dkme elik ekirdekli

Kompozit Kolon

I Profili ekirdekli
Kompozit Kolon

Betonarme Kolan Kesit Tipleri

Dikdrtgen kolon

Fretli kolon (dairesel, halka veya sekizgen kesitli)

Uygulamada en ok karlalan kesit tipi dikdrtgendir.

Dierleri nadiren kullanlr

Sneklik dzeyi yksek kolonlarla ilgili konstrktif kurallar

Tanm

Deprem Ynetmelii

TS 500
max Nd

0.6 fck. Ack

0.5 fck. Ac

min b

250 mm

max h/b

7.0

max a

25 h

max so

200 mm ; 12 l

200 mm ; bmin/2

min so, min sc

50 mm

max sc

100 mm ; bmin/3

max sj

150 (kuatlm) 100 mm (kuatlmam)

min lc

500 mm ; bmax ; ln/6

min h, min c

l/3

8 mm

min toplam

0.008

0.010

max toplam

0.04

0.04

min As

414

416 veya 614

min Ac

75000 mm2

BETONARME KOLONLAR
zet tablo
Tanm

TS 500

Deprem Ynetmelii
b

min b

250 mm

250 mm

max Nd

0,9.fcd.Ac

0,5.fck.Ac

max
(h/b)

7,0

h: kolon uzun kenar

b: kolon ksa kenar

Kolonlarda Enkesit Koullar

Dikdrtgen kesitli kolonlarn en kk boyutu 250 mmden ve
enkesit alan 75000 mm2 den daha az olmayacaktr. Dairesel
kolonlarn ap en az 300 mm olacaktr.

Kolonun brt enkesit alan Ac Ndmax / (0.50 fck) koulunu

salayacaktr.
Kolon Boyuna Donat Koullar
Kolonlarda boyuna donat brt alan kesitin %1inden az,
%4nden fazla olmayacaktr. En az donat, dikdrtgen kesitli
kolonlarda 416 veya 6 14, dairesel kolonlarda ise 6 14
olacaktr. Bindirmeli ek yaplan kesitlerde boyuna donat oran
% 6y gemeyecektir.

KOLONLARIN DONATILMASI
1- Kolonlarn temel seviyesinde doru bir aks sistemi iinde montaj
yaplmaldr. Aplikasyonu iyi yaplmayan kolonlar temel betonu
dkldkten ve blokaj betonu yapldktan sonra hatalar ortaya
kmaktadr. Piyasa uygulamalarnda doru akslara getirmek iin bu
elikler bazen krlmakta ve deprem iin ok zayf blge
yaratlmaktadr.

Kolon Akslarnn artlmas

KOLONLARIN DONATILMASI
2- Temel aamasnda kolonlarn temel ve kat seviyelerinde mi yoksa kat ortasnda m
eklenecei projeden baklp karar verilmelidir. Tahmini braklan kolon filizleri
daha yapnn ilk aamasnda nemli bir detayn hatal yaplmasna neden olur.
Kolon filizleri deprem ynetmelii artlarna uygun yaplmaldr.
a) Boyuna donatlarn %50sinin veya daha aznn kolon alt ucunda eklenmesi
durumunda bindirmeli ek boyu, lbnin en az 1.25 kat olacaktr.
b) Boyuna donatlarn %50den fazlasnn kolon alt ucunda eklenmesi durumunda
bindirmeli ek boyu, lbnin en az 1.5 kat olacaktr. Temelden kan kolon
filizlerinde de bu koula uyulacaktr.
c) Yukardaki her iki durumda da, bindirmeli ek boyunca yukarda tanmlanan
minimum enine donat kullanlacaktr.

Kolon Filizi Braklmas

KOLONLARIN DONATILMASI
3- Kat kirilerinde kolon donats eklemesi yaplmamaldr.
Depremde yklan yaplarn en nemli nedenlerinden biride bu tr
uygulanan filizlerdir.

Kat Kirilerinde Kolon Donas Eki

KOLONLARIN DONATILMASI
4- Kolon ve perdelerde irozlar mutlaka yaplmaldr.

iroz
5- Kolon ve kirilerde kesinlikle deprem etriye ve irozlar uygulanmaldr.
irozlar etriye ve kolon boy eliini sarmaldr. Deprem etriyelerinde iki
ucu da 135 derece kvrml kanca yaplmaldr.

Deprem Etriyeleri Ve
irozlar

KOLONLARIN DONATILMASI
6- Kolon etriyeleri kiri iinde de devam ettirilmelidir. Her bir kolonun alt ve
st ularna zel sarlma blgeleri oluturulmaldr. Sarlma blgelerinin her
birinin uzunluu deme st kotundan yukarya doru veya kolona
balanan en derin kiriin alt yznden balayarak aaya doru llmek
zere kolon kesitinin byk boyutunda (dairesel kesitlerde kolon apndan)
kolon serbest yksekliinin 1/6snda ve 500 mm den az olmaldr.
Sarlma blgesinde 10dan kk apl enine donat kullanlmayacaktr.
Kolon boyunca etriye ve iroz aral en kk en kesit boyutunun 1/3den
ve 100 mm den daha fazla 50mmden daha az olmayacaktr. Etriye
kolonlarnn veya irozlarnn arasndaki yatay uzaklk etriye apnn 25
katndan fazla olmayacaktr. Srekli dairesel spirallerin adm gbek apnn
1/5inden ve 80mm den fazla olmayacaktr. Kolon orta blgesinde kolonun
alt ve st kk apl enine donat kullanlmayacaktr. Kolon boyunca etriye
iroz veya spiral aral en kk en kesit boyunun yarsndan ve 200 mm
den daha fazla olmayacaktr. Etriye kolonlarnn veya irozlarnn arkasndaki
yatay uzaklk etriye apnn 25 katndan fazla olmayacaktr.

KOLONLARIN DONATILMASI
7- Kolonlar bir st katta klyorsa projedeki kolon boy kesitindeki
detaylara uygun olarak imal edilmelidir.
Katlar arasnda kolon kesitinin deimesi durumunda, boyuna donatnn
kolon-kiri birleim blgesi iinde deye gre eimi 1/6dan daha
fazla olmayacaktr. Kesit deiiminin daha fazla olmas durumunda
veya en st kat kolonlarnda; alttaki kolonun boyuna donatsnn
kar taraftaki kiriin iindeki kenetlenme boyu, TS-500de ekme
donats iin verilen kenetlenme boyu lbnin 1.5 katndan ve 40den
daha az olmayacaktr. Kar tarafta kiri bulunmad durumlarda
kenetlenme, gerekirse kolonun kar yznde aaya doru kvrm
yaplarak salanacaktr. 90 derecelik yatay kancann veya aaya
kvrlan dey kancann boyu en az 12 olacaktr.
Yanyana boyuna donatlarda yaplan manonlu veya kaynakl eklerin
arasndaki boyuna uzaklk 600 mmden az olmayacaktr.

Kolon Kiri BirleimYeri Donat emas rnekleri

st Katta Klen Kolon Donat emas rnekleri

Betonarme Kiriler
Demeden gelen ykleri mesnetlere (kolon veya duvarlara)

ileten yap elemandr. Kiri mesnetleri arasndaki mesafeye

serbest aklk denir.
Betonarme kiriler genellikle dikdrtgen kesitinde olup yatay
durumda alr.
zerlerine gelen ykleri tayarak, oturduklar mesnetlere
naklederken beton basnca elikler ekmee alr ve kiriin
ekme gerilmeleri bulunan ksmlarna yeteri miktarda elik
donatm konur.

Betonarme Kiriler
ALIMA DURUMUNA GRE KRLER:

a) Basit kiri
b) Tablal kiri
c) Konsol kiri
6.4. AIKLIA GRE KRLER

a) ki ucu serbest
b) ki ucu ankastre
c) Mtemadi (Srekli)
d) Basit

Betonarme Kiriler
Kiri zerindeki yk mesnetlere naklederken eilmeye maruz

kalr. Bu durumda kiriin orta ksmnda yaklak kiri

yksekliinin yarsndan getii kabul edilen tarafsz eksenin st
ksm basnca, alt ksm da ekmeye alr. Kiriimizin oturduu
mesnetler arasndaki uzaklk serbest aklk, mesnetlerin eksenleri
arasndaki aklk ise hesap akldr.

Kirilerde ekme ve Basn Blgeleri

Betonarme Kiriler
Kirilerde

donatlar ekme ve basn kuvvetlerine gre

yerletirilir. Betonarme kirilerde aklkta, esas donat alta montaj
donats st ksma, kiri mesnetinde ise esas donat ste
yerletirilir. Baz durumlarda kiriin yaplaca alan snrl olabilir
ve kiriin basn gerilmelerini tarafsz eksen zerindeki beton alan
karlayamaz, bunun iin basnca alan alann byltlmesi
gerekir, bytlemedii zaman beton alann desteklemek amacyla
yerine donat konur. Bu tr kirilere ift donatl betonarme kiri
denir. Betonarme kirilerde kayma gerilmeleri ekme
gerilmeleriyle birletiklerinde meydana gelen gerilmeler kiri
ularnda atlamalar meydana getirir. Bunu nlemek iin pilye
dediimiz elik donatlar hazrlanr. Kesme kuvvetlerine kar pilye
ile birlikte etriye elikleri de hazrlanr ve bu donatlar birlikte
kesme kuvvetine kar koyar.

Betonarme Kiriler

Kiri Donat rnei

Betonarme Kiriler
Pilye: Betonarme elik bkm ekilleri arsnda yer alan
pilyeler yukarda akladmz gibi ekme ve basn
blgelerinin yer deitirdii ksmlarda kesme kuvvetlerini
karlamak amacyla bu blgelerde kullanlrlar.

Pilye Bkm

Betonarme Kiriler

Pilye ekilleri

Betonarme Kiriler
Pilyeler deme ve kirilerin alma durumuna gre 60 ve 45

derecelik eimlerle bklrler. Genellikle ykseklii fazla olan

kirilerde 60 derecelik bkme eimi kullanlr.

Betonarme kirilerde esas elik ve pilye elikleri arasnda

braklacak olan aderans pay en az elik ap kadar veya 2cm

olmaldr. Kiriin oturma alann bytmek iin guseler yaplr ve
guse genilii yksekliin katndan daha az alnr ve iine guse
elikleri yerletirilir.

Guseler tek ve ift tarafl olarak yaplabilirler. Guselere altta iki

adet V elii stte apo elii ilave olarak konulur. Bu elikler

kiri donats ile birlikte balanr.

Betonarme Kiriler

ift ve Tek Tarafl OlarakYaplan Guseler

Sneklik Dzeyi Yksek Kirilerle lgili Konstrktif Kurallar

Tanm

TS 500

Deprem Ynetmelii

min bw

200 mm.

250 mm

max bw

Kolon genilii + h

Kolon genilii + h

min h

300 mm ; 3hf

300 mm ; 3hf

max h

ln/4; 3.5 bw

min lc

2 hk

max s

d/2

max sc

d/4 ; 8 ; 150 mm.

hk/4; 8 ; 150 mm

min 1

fctd/fyd

min

0.8.(fctd/fyd)

max : max 1

0.02

0.02

min 1

0.5 1 (1. ve 2.) ; 0.3 1 (3. ve 4. dep. Bl.)

min

/4

min

12 mm

12 mm

min h

8 mm

Betonarme Kiriler
zet tablo
Tanm

TS 500

Deprem Ynetmelii

min bw
max bw

200 mm
a+h

250 mm
Kolon girilii + h

min h

300 mm
3 hf

300 mm
3 hf

max h

ln /4
3,5 bw

a: kolon genilii

bw: kiri genilii

hf: deme kalnl

hf
bw
a

h: kiri ykseklii

Betonarme Kiriler
Kirilerde Enine Donat Koullar
Kiri mesnetlerinde kolon yznden itibaren kiri derinliinin

iki kat kadar uzunluktaki blge, Sarlma Blgesi olarak

tanmlanacak ve bu blge boyunca zel deprem etriyeleri
kullanlacaktr. Sarlma blgesinde, ilk etriyenin kolon yzne
uzakl en ok 50 mm olacaktr. Bu blge iin daha elverisiz
bir deer elde edilmedike, etriye aralklar kiri yksekliinin
1/4n, en kk boyuna donat apnn 8 katn ve 150
mmyi amayacaktr. Sarlma blgesi dnda, TS-500de
verilen minimum enine donat koullarna uyulacaktr.

Betonarme Kiriler
Donatlarn yapm hatalar ile ilgili ekiller:

Konsol Kirilerdeki Etriye Sklatrmas

Betonarme Kiriler
KRLERN DONATILMASI
1- Kiri donatlar agrega (kum+akl) girebilecek ekilde

imal edilmelidir. Proje mhendisinden elik donat yerleimi

ile ilgili detay istenmelidir.
2- Donatlarn farkl aplarda olmas durumunda byk apl

donatlar kelere getirilmelidir.

3- Kirilerde iki sra dzeninde donatlar st ste gelmelidir.

Betonarme Kiriler

Kiri En Kesitleri

Betonarme Kiriler

Kirilere Farkl apta DonatYerletirilmesi

Betonarme Kiriler

ki Sra Dzeninde DonatYerletirilmesi

Betonarme Kiriler
4- Kiri etriyelerinin ular har zaman basn blgesine ankre
edilmelidir.

Kiri Etriye Ularnn Basn Blgesine Ankre Edilmesi

Betonarme Kiriler
5-Kirilerin kelerinde ve mesnetlerde ki donatlar, beton girecek
ekilde dzenlenmelidir.

Betonarme Kiriler
6- Kiri mesnetlerinde kolon yznden itibaren kiri derinliinin iki
kat kadar uzunluktaki blge sarlma blgesidir. Ve bu blge
boyunca zel deprem etriyeleri kullanlmaldr. Sarlma blgesinde
ilk etriyenin kolon yzne uzakl en ok 50 mm olacaktr. Etriye
aralklar kiri yksekliklerinin 1/4' nn, en kk boyuna donat
apnn 8 katn ve 150mm yi amayacaktr.
Kiri orta blgesinde kesme dayanmn salamak iin etriye, firkete,
iroz gibi bireysel ubuklarla hasr donat kullanlr. Kesme
dayanmna pilye etkisi ihmal edilecektir. Etriye aral, kiri faydal
yksekliinin yarsndan fazla olamaz (s<d/2) ayrca etriye aral
yukarda verilen deerlerin yarsn aamaz (s<d/4) ereve
kirilerin ularnda kiri derinliinin iki kat kadar olan blgede
etriye aral aadaki koullar salamaldr.

Betonarme Kiriler

Kiri Sarlma BlgesiVe Orta Blgesinde Enine Donat Koullar

Betonarme Kiriler
7- Kirilerin boyuna donat koullar unlardr;
Boyuna donatlarn ap 12mm den az olmayacaktr. Kiriin alt ve stnde en az iki
donat ubuu kiri akl boyunca srekli olarak bulunacaktr. 1. ve 2. derece
deprem blgelerinde kiri mesnetindeki alt donat , ayn mesnetteki st donatnn
%50 sinden daha az olamaz. Ancak 3. ve 4. deprem blgelerinde bu oran % 30a
indirilebilir. Kiriin iki ucundaki mesnet, st donatlarn byk olann en az ,
tm kiri boyunca srekli olarak devam ettirilecektir. Kolona birleen kirilerin
kolonun br tarafnda devam etmedii durumlarda kirilerdeki alt ve st donat,
kolonun etriyelerle sarlm ekirdeinin kar taraftaki yzne kadar uzatlp
etriyelerin i tarafndan 90 derece bklecektir. Bu durumda ekilde grlen
(a+b)=l olacaktr. a >0,4 l, b >12 olmaldr. Her iki taraftan kirilerin kolonlara
birlemesi durumunda kiri alt donatlar kolon yznden itibaren komu akla
l kadar uzatlacaktr. Eer kirilerde derinlik fark varsa, kiriin kolonun br
yzne devam etmedii durumlar iin tanmlanan durumlar uygulanmaldr.
Perdelerde kendi dzlemi iine de balanan kirilerde boyuna donatlarn
kenetlenmesi, kanca yaplmadan dz olarak salanabilir. Bu durumda perdedeki
kenetlenme boyu 1 deerinden ve 50cm den byk olmaldr

Betonarme Kiriler

Kirilerde Boyuna Donat

Betonarme Kiriler

Kirilerde Boyuna Donat

Betonarme Perdeler
Perdeler, planda uzun kenarn kalnla oran en az 7 olan dey,
tayc sistem elemanlardr. Perde ykseklii, temel stnden
veya zemin kat demesi st kotundan llen yksekliktir. Perde
tayclar genellikle ok yksek katl binalarda, dayanmn
artrlmasnn yan sra yanal yer deitirmeyi snrlamak iinde
kullanlmaktadr. Perde tayc sistemlerde sneklik dzeyi
yksek ve sneklik dzeyi normal olarak iki ksmda
tanmlanmaktadr.

Betonarme Perdeler
Yapnn yatay kuvvetlerine kar dayanmn artrmak iin her

iki ynde yeterli perdeler dzenlemek gerekir.

Bu perdeler elden geldiince, burulma rijitliini artrmak
amacyla, yapnn d cephe erevelerinin kelerine
yerletirilir.

Sneklik Dzeyi Yksek Perdeler

Enkesit Koullar

Deprem yklerinin tmnn bina ykseklii boyunca sadece perdeler tarafndan

tand binalarda, aada verilen koullarn her ikisinin de salanmas durumunda
perde duvar kalnl, binadaki en yksek katn yksekliinin 1/20sinden ve 150
mmden az olmayacaktr. Bunun dnda kalan durumlarda perde kalnl, kat
yksekliinin 1/15inden ve 200 mmden az olmayacaktr. Ancak Hw / lw > 2.0
olan perdelerde, aada tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca perde kalnl, kat
yksekliinin 1/12sinden az olmayacaktr.

Ag/ Ap0.002

Vt/ Ag0.5 fctd

Yukardaki denklem; bodrum katlarnn evresinde ok rijit betonarme perdelerin

bulunduu binalarda zemin kat dzeyinde, dier binalarda ise temel st kotu
dzeyinde uygulanacaktr.

Perde U Blgeleri ve Kritik Perde Ykseklii

Hw /lw > 2.0 olan perdelerin planda her iki ucunda perde u

blgeleri oluturulacaktr. Perde u blgeleri, perdenin kendi kalnl

iinde oluturulabilecei gibi, perdeye birleen dier bir perdenin
veya perdenin ucunda geniletilmi bir kesitin iinde de
dzenlenebilir.

Temel stnden itibaren kritik perde ykseklii, 2lw deerini amamak

zere, aada verilen koullarn elverisiz olann salayacak biimde

belirlenecektir.
Hcrlw

HcrHw / 6

Perde U Blgeleri ve Kritik Perde Ykseklii

Bodrum katlarnda rijitlii st katlara oranla ok byk olan betonarme evre

perdelerinin bulunduu ve bodrum kat demelerinin yatay dzlemde rijit

diyafram olarak alt binalarda, Hw ve Hcr byklkleri zemin kat
demesinden itibaren yukarya doru gz nne alnacaktr. Bu tr binalarda
kritik perde ykseklii, en az zemin katn altndaki ilk bodrum katnn ykseklii
boyunca aaya doru ayrca uzatlacaktr.
Dikdrtgen kesitli perdelerde, yukarda tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca
u blgelerinin her birinin plandaki uzunluu, perdenin plandaki toplam
uzunluunun %20sinden ve perde kalnlnn iki katndan daha az olmayacaktr.
Kritik perde yksekliinin stnde kalan perde kesimi boyunca ise, perde u
blgelerinin her birinin plandaki uzunluu, perdenin plandaki toplam
uzunluunun %10undan ve perde kalnlndan az olmayacaktr.
Perde u blgelerinin, perdeye birleen dier bir perdenin veya perdenin ucunda
geniletilmi bir kesitin iinde dzenlenmesi durumunda; her bir perde u
blgesinin enkesit alan, en az dikdrtgen kesitli perdeler iin tanmlanan alana
eit olacaktr.

Perdelerde Gvde Donats Koullar

Perdenin her iki yzndeki gvde donatlarnn toplam enkesit

alan, dey ve yatay donatlarn her biri iin, perde u blgelerinin

arasnda kalan perde gvdesi brt enkesit alannn 0.0025inden az
olmayacaktr. Hw / lw 2.0 olmas durumunda perde gvdesi,
perdenin tm kesiti olarak gz nne alnacaktr. Perde gvdesinde
boyuna ve enine donat aral 250 mmden fazla olmayacaktr.
U blgeleri dnda, perde gvdelerinin her iki yzndeki donat
alar, beher metrekare perde yznde en az 4 adet zel deprem
irozu ile karlkl olarak balanacaktr. Ancak kritik perde ykseklii
boyunca, u blgeleri dndaki beher metrekare perde yznde en
az 10 adet zel deprem irozu kullanlacaktr. irozlarn ap, en az
yatay donatnn ap kadar olacaktr.

Perdelerde Gvde Donatlarnn Dzenlenmesi

Perdelerin yatay gvde donatlar dzenlenmesi aadaki

ekilde verilmitir. Bu ekilde dzenlenen yatay gvde

donatlar, kritik perde ykseklii boyunca perde u blgelerine
konulacak sarg donatsnn belirlenmesinde hesaba katlabilir.

Perde U Blgelerinde Donat Koullar

Perde u blgelerinin her birinde, dey donat toplam alannn perde brt enkesit

alanna oran 0.001den az olmayacaktr. Ancak, kritik perde ykseklii boyunca bu oran
0.002ye karlacaktr. Perde u blgelerinin her birinde dey donat miktar
414ten az olmayacaktr.
Perde u blgelerindeki dey donatlar, aadaki kurallara uyularak, kolonlarda
olduu gibi etriyeler ve/veya irozlardan oluan enine donatlarla sarlacaktr.
a) U blgelerinde kullanlacak enine donatnn ap 10 mmden az olmayacaktr.
Etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay uzaklk, etriye ve iroz apnn 25
katndan fazla olmayacaktr.
b) Kritik perde ykseklii boyunca perde u blgelerine, kolonlarn sarlma blgeleri iin

belirlenen enine donatlarn en az 2/3 konulacaktr. Dey dorultuda etriye

ve/veya iroz aral perde kalnlnn yarsndan ve 100 mmden daha fazla, 50
mmden daha az olmayacaktr. Bu donatlar, temelin iinde de en az perde kalnlnn
iki kat kadar bir ykseklik boyunca devam ettirilecektir.
c) Kritik perde yksekliinin dnda kalan perde u blgelerinde dey dorultudaki

etriye ve/veya iroz aral, perde duvar kalnlndan ve 200 mmden daha fazla
olmayacaktr. Ancak, perde u blgelerindeki enine donatnn ap ve aral, hibir
zaman perde gvdesindeki yatay donatdan az olmayacaktr.

Perde Donat Dzeni ve Donat Yerleim Koullar

Hatllar

Hatln grevi genellikle kagir ve yma yaplarda ta duvar,

tula duvar ve bloklarla inaa edilen duvarlarn balantsn ve
duvarlarn rijit bir ekilde hareketini salamak iin zerine gelen
ykleri dzgn niform biimde yayarak nakletmek zere
yaplan yap elemandr. Hatl kesitinde pilye bulunmaz drt adet
esas elik ve 50cm aralklarla etriye elii bulunur.

Betonarme Hatl

Lentolar

Betonarme karkas genel olarak kagir yaplarda kap ve pencere

kasalarnn zerindeki boluklar kapatmak ve zerine gelen
yk kap ve pencere kasalarnn salkl alabilmesi iin
yanlardaki mesnetlere aktaran betonarme yap elemandr.
Lento yapmnda dikkat edeceimiz husus geniliinin yan
duvarlarn kalnl kadar olup ykseklikleri en az 20cm
olmaldr. Lento kesitinde esas elik, montaj elii, pilye ve
etriye elii bulunur. Etriye aral en ok 20 cm olmaldr.
Kap ve pencere kenarlar dili ise lentolar da dili yaplr.

Betonarme Lento

DEMELER
Binalarmzda zerinde tad ykleri kirilere veya hatllara ,
kolonlara aktaran ve katlar birbirinden ayran yap elemandr.

Betonarme Demeler
Betonarme demeler alma ekillerine gre iki

ksma ayrlr.
1. Hurdi Demeler (Tek Dorultuda alan Plaklar)
2. Dal Demeler (ift Dorultuda alan Plaklar)

-a/b>2 veya b/a0.5 ise (hurdi)

(tek dorultuda alan deme)
-a/b2 veya b/a0.5 ise (dl)
(ift dorultuda alan deme)

Betonarme Demeler

Demelerde hurdi ve dal deme olularna gre elik

donatsnda farkllk gsterir. Hurdi (tek dorultuda akan)
demelerde donat; dar kenara paralel atlm dz ve pilye
tayc elikleri ile uzun kenara paralel sralanm yardmc
(datma-tevzi) eliklerinden, dal (ift dorultuda alan)
demelerde ise her iki ynde sralanm dz ve pilye tayc
eliklerinden oluur.

1- Plak Deme
En az bir kenar kirie oturan 5-20 cm kalnlnda bir
plaktr.
Ykleri ve kenarlar ok byk olmayan hacimlerde
(odalarda) genelde tercih edilir.
Ksa kenar 6-7 m olabilir.
nas kolay ve ekonomiktir.
Konut tipi yaplarda en ok kullanlan deme tipidir.

ki dorultuda alan (Dl) Plak Deme

Kenarlarn birbirine oran lk/lu=0,5 ; lu/lk=2 deerlerini

veriyorsa demeye dal deme denir.

Dal demenin donats her iki ynde bir dz ve bir pilye

olarak denir. Pilyeler komu demelere komu

demenin uzunluunun drtte biri kadar geerler .
Donat iin en az elik kesiti 8 olarak alnr.
Saak ve balkonlarda ayrca ilave elik konur. Kelere
konulan ke elii genellikle balkonlarda uygulanr.

ki Dorultuda alan Plak Deme

Tanm

TS 500
80 mm

min hf

sn
(1 s )
20
4
15
m

max sksa

1.5 hf ; 200 mm

max suzun

1.5 hf ; 250 mm

min ksa

0.004 (S220) ; 0.0035 (S420)

ki Dorultuda alan Demelerle lgili Konstrktif Kurallar

Tek dorultuda alan (Hurdi) Plak Deme

Uzun kenarn ksa kenara oran lu/lk=2 ise veya ksa

kenarnn uzun kenarna oran 0,5 den kkse demeye

hurdi deme denir.
Deme ksa kenar dorultusunda alr ve ksa kenar
dorultusunda bir dz, bir pilye olarak esas donan; uzun
kenar dorultusunda yalnz dz olarak datma (tevzi)
donats 8 lik elikten ve 20-25-30 cm arayla denir.

s/2

n1

ln1/4

Ksa Mesnet
Donats

Ana Donat

n2

As/2

ln1/5
ln2/4

As/2
Ana Donat

k2

Mesnet Ek
Donats

hf

Datma Donats As/5

Mesnet Ek
Donats

ln/5

k1

ln1/4

ln1/5

ln1/5

Tek dorultuda alan (Hurdi) Plak Deme

u1

Tek Dorultuda alan Plak Deme

u2

Tanm

TS 500

min hf

80 mm
120 mm (zerinden tat geiyorsa)

min hf

Basit mesnetli tek aklkl demelerde : n/25

Srekli demelerde
: n /30
Konsol demelerde
: n /12

max sksa

1.5 hf ; 200 mm

max suzun

2.hf ; 250 mm (S220) ; 300 mm (S420)

min ksa

0.003 (S220) ; 0.002 (S420)

Tek Dorultuda alan Demelerle lgili Konstrktif Kurallar

2. Kirisiz Demeler
Kirisiz demelerde yk dorudan doruya kolonlara
veya perdelere aktarlr. Bu tarz demeler, donat hesab
ve dzenlenmesi bakmndan kolon eridi ve orta erit
olarak iki blgeye ayrlr. Dey ve yatay yklerin
tanmasnda kolonlarla, bunlar birletiren deme
eritlerinin oluturaca ereveler etkili olmaktadr.
Ayrca demlerin kolonlarda mesnetlendii blgelerde
zmbalama dayanmn salamak amacyla balk veya
tabla yaplmaldr.

Kirisiz Demeler
Kirileri olmayan, dorudan kolonlara oturan 20-40 cm

kalnlnda bir plaktr.

Ykleri ve kenarlar ok byk olmayan hacimlerde

(odalarda) kullanlabilir

Kirisiz Demeler

Mantar Demeler
Kirisiz Demelerin kolonlara guseli olarak oturtulduu

demelerdir.

Mesnet donats

Aklk donats

Aklk donats

Kirisiz Demeler

Mesnet donats

Kirisiz deme donat yerleimi

Kirisiz Demeler
Tanm

min hf

TS 500

Tablasz :
hln/30 ve h180 mm.
Tablal :
hln/35 ve h140 mm.
Tasarm yaklak yntemlerle yaplyorsa :
hll/30 ve h200 mm.

max sksa

1.5 hf ; 200 mm

max suzun

1.5 hf ; 250 mm

min ksa

0.004 (S220) ; 0.0035 (S420)

Kirisiz Demelerle lgili Konstrktif Kurallar

Kirisiz Demeler
Deme kalnlnn belirlenmesi :
Tablasz Kirisiz Deme hln/30 ve h180mm

Tablal Kirisiz Deme

hln/35 ve h140mm
hln/30 ve h200mm

(TS500de verilen yaklak hesap yntemi ile hesap

yaplyorsa.)
Kolon boyutu l/20 ve 30cm
En az deme kalnl 15mm

3. Dili (nervrl) Demeler

Baz durumlarda deme aklklar fazla olur buna bal olarak da kiri
ykseklikleri fazla kar ve yap ierisinde irkin bir grnm kt gibi kat
ykseklii de klr. Tavann alalmas ve gze daha ho gzkmesi iin kiri
saylar arttrlarak ebatlar kltlr. Bu kk kirilere nervr veya di ad
verilir. Dili demeler 700 mm. yi gemeyen sk kirilerden oluan deme
sistemidir. Bu tr demelerde diler aras bo braklabilecei gibi, hafif
tayc olmayan malzemelerle de doldurulabilir. Ancak dolgu malzemelerin
balantlar yeterli ve iyi olmaldr. Demedeki diler ve zerlerindeki tabla
birlikte dkldnden, dilerle tabla birlikte alacaktr. Dolaysyla dili
demelerin aklk kesitleri tablal kesit olarak boyutlandrlr.
Diler gerektiinde tek dorultuda, gerektiinde de iki dorultuda
yerletirilir. Tek dorultuda yerletirilen diler gelen ykleri di
dorultusunda dik bulunan kirilere iletmektedir. ki dorultuda dilerin
kullanlmasnda ykler iki dorultuda da datlr.

DL (nervrl) DEMELER
Dili Deme eitleri
1.Bir dorultuda alan dili deme
2. Dolgu bloklu dili deme; asmolen deme
3. ki dorultuda dili deme (Kaset deme)
Demede yer alan kirilere basn donats gerekmeyecek
ekilde eilme donats konumaldr.
Minimum kayma donats olacak ekilde kesit beton rts
15mm
Kirilerdeki kurallar geerlidir.

Dili (nervrl) Demeler

Dili Deme

Kaset Deme

Dili Demeler
Tanm
max e (max di aral)
min hf (min tabla kalnl)
min bw (min di kalnl)
min h (min di ykseklii)

TS 500
700 mm.
ln/10 ; 50 mm.
100 mm.
Basit mesnetli ve tek aklkl : ln/20
Srekli demelerde
: ln/25
Konsol demlerde
: ln/10

Min etriye aral

250 mm.

Min datma donats

Her iki dorultuda

0.0015 ; 250 mm.

min

Kiri donats gibi

Tek Dorultuda alan Dili Demelerle lgili Konstrktif Kurallar

Yukarda verilen deerler iki dorultuda alan dili demeler iin de geerlidir.

Dili Demeler
Bir dorultuda alan dili demelerin akl 4 m. den fazla
ise, tayc dilere dik, en az ayn boyutta enine diler
dzenlenmesi gereklidir. Akln 4 m. ile 7 m. arasnda olduu
durumlarda bir enine di, akln 7 m. den byk olduu
durumlarda ise iki enine di dzenlenmelidir. Enine diler,
akl mmkn olduunca eit blmelidir

Dili (Nervrl) Demeler

Nervr ykseklikleri en az 5cm olmal, nervr eksen aralar ise
en ok 70 cm olmaldr. Nervrlere iroz denilen ak ulu etriye
konur. Yk dalmn eit yapmak iin nervrlere dik dorultuda
20-25 cm arayla datma elikleri konur.

Dili (Nervrl) Demeler

Asmolen Demeler
Bir st konuda anlatlan nervrl demelere ok benzer

arasndaki fark nervrler yani kk kiriikler arasnda

asmolen bloklar yerletirilir. Bu bloklar sayesinde bu
demenin bir dier ismi asmolen demedir. Bloklar arasna
irozlar ve nervr elikleri konur, blok zerine datma
elikleri konularak deme donats hazrlanr.

Asmolen Demeler

Asmolen Deme

Konsol Demeler

Katlanm plak

STNAT DUVARLARI
stinat duvarlar genellikle yandan gelen su, toprak
gibi basn kuvvetlerini nlemek iin yaplan yap
elemanlardr.

STNAT DUVARLARI

Yekpare Betonarme stinat Duvar

STNAT DUVARLARI
stinat duvarlarnn temel taban genilii fazla olacaksa, taban
geniliini gizlemek ve grnmn gzelletirmek zere
ayn temel zerinde ift betonarme duvar yaplr.

Bitiik Kademeli Betonarme stinat Duvar

STNAT DUVARLARI

Ayr Kademeli Betonarme stinat Duvar

STNAT DUVARLARI
Betonarme istinat duvarlar aadaki amalar iin
ina edilir
1-Binalarda perde duvar olarak zemin iinde tayc duvar
olarak.
2- Yol kenarlarnda topran kaymasn nlemek iin
3- Binalarn bodrum seviyesi temel ve evre duvar olarak.
4- Yol kenar ve yarmalarda istinat duvar olarak.
5- st ve alt yap kanallarnn yan duvarlar olarak.
6- Brt betonarme duvarlar olarak.

STNAT DUVARLARI

Betonarme stinat Duvarlarnda Donat Detay

STNAT DUVARLARI

Betonarme stinat Duvarlarnda Donat Detay

KABUK SSTEMLER
Erisel yzeyli sistemlere kabuk denir. Dnel simetrik kabuk sistemler
eksenlerine dik ve eksenleri dorultusunda normal kuvvet tadklarndan,
baka bir deyile nemsenmeyecek derecede az moment tadklarndan
ok geni aklklar kabuk sistemlerle ge mek mmkndr.

TEMELLER
Kolonlardan gelen yk temele ileten tayc elemanlardr.
Yzeysel ve derin temeller olarak ikiye ayrlrlar.
Yzeysel temeller:
1.Duvar Alt Temeli
2T.ekil Temel
3.Srekli Temel
4.Radye Temel

Derin Temeller:
1.Kazk Temeller

TEMELLER
DUVAR ALTI TEMELLER:
Bodrumsuz binalarda temellerin zerine yaplacak ta veya beton
duvarlarn,kaldrm kotundan en az 50cm yukarda olmaldr.
Duvar alt temellerinde kullanlan beton kalitesi en az C16 olup
temellere konulacak boyuna donatlarn hem st hem de altta yatay
aralklar 30cmyi gememelidir. Kelerde kesime noktalarnda
sreklilii salayacak ekilde bindirme yaplmaldr.

Duvar Alt Temeli

TEMELLER
TEKL TEMEL:
Minimum donat ap 16dr. Hesaplarda yksek moment kan
dorultuda donat (genellikle ksa dorultu) alta
yerletirilmelidir. Her iki dorultu iin hesapla bulunan donatlar
temel tabannda bir zgara oluturacak eklinde yerletirilir.
Donat ubuklar eit aralkl olarak yerletirilir. ekme donats
oran her iki dorultuda gz nne alnan kesite gre 0,002den
az ve donat aral 250 mm den fazla olamaz. Ba kirilerinin
etriye ap 10 mm den az ve etriye aral 200 mm den az
olamaz. Ba kirileri ile ilgili minimum koullar deprem
ynetmeliinde verilmitir.

TEMELLER

Koulun tanm
1.Ba kiriinin
minimum eksenel
kuvveti
2.Minimum en kesit
boyutu(cm)
3.Minimum en kesit
alan(cm)
4.Minimum boyuna
donat

Deprem Zemin
Zemin
Zemin
blgesi Gurubu(A) Gurubu(B) Gurubu(C)

Zemin
Gurubu(D)

1,2
3,4

%6
%4

%8
%6

%10
%8

%12
%10

1,2
3,4
1,2
3,4
1,2
3,4

25
25
625
625
414
414

25
25
750
625
416
414

30
25
900
750
416
416

30
25
900
750
418
416

Ba Kirii Minimum Koullar

TEMELLER

Tekil Temel

TEMELLER

TEMELLER
SREKL TEMEL:
Srekli temelleri oluturan btn elemanlardaki minimum
boyuna ve enine donat oranlar kiriler ve plaklar iin n
grlen oranlarda alnmaktadr. Eilme etkisindeki btn
kesitlerin basn blgesiyle ekme donatsnn en az 1/3
kadar basn donats bulundurulmak zorundadr.
Kalnl nedeniyle farkl zamanlarda beton dklm ise,
kullanm srasnda oluacak tasarm kesme kuvvetlerini
karlayabilecek ve yeterli srtnme kesmesi dayanm
oluturabilecek dey donat yerletirilecektir.

TEMELLER

TEMELLER

TEMELLER

TEMELLER

Srekli Temel Donat emas

TEMELLER
RADYE TEMEL:
Genellikle kendini tutamayan ve dolma, byk oturmalar
yapmas muhtemel zemin emniyet gerilmeleri ok kk
kan yerlerde binann, ters evrilmi kirili bir deme
zerine oturtulmas gerektiinde ba vurulan bir betonarme
temel eklidir.

TEMELLER

TEMELLER

Radye Temel Donat emas

TEMELLER

Radye Temel Donat emas

TEMELLER

Radye Temel Donat emas

TEMELLER
DERN TEMELLER:
Birinci ve ikinci deprem blgelerinde deye gre eimleri 1/6dan daha fazla olan eik
kazklar kullanlmayacaktr. Kazk temeller eksenel yklere ek olarak depremden oluan
yatay yklere gre hesaplanacaktr.
Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde klfl yada klfsz yerinde dkme fore
kazklarda 3mden az olmamak zere kazk balarnn altndaki kazk boyunun stten 1/3
den, boyuna donat oran 0,008 den az olamaz. Bu blgeye konulacak spiral donat ap
10mm den az ve spiral adm 200mm den fazla olmayacak, ayrca stten en az iki kazk
ap kadar ykseklikte spiral donat adm 100mmye indirilecektir.
Betonarme prefabrike akma kazklarda boyuna donat oran %1den az olmayacaktr.
Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde kazk balnn altndaki kazk boyunun
1/3nden enine donatnn ap 10 mm den az olmayacaktr. Bu blgede etriye aral
veya spiral donat adm 200 mm den fazla olmayacak, ayrca stten en az 2 kazk ap
(dikdrtgen kesitli kazklarda en byk boyutun 2 kat) kadar ykseklikte etriye aral ya
da spiral donat adm 100mmye indirilecektir. Enine donat koullar n gerilmeli
prefabrike akma kazklarda da aynen uygulanacaktr.

KAZIK TEMELLER

KABLOLU SSTEMLER

KABLOLU KPRLER

Kablo Elemanlar