Sadraj

1.

UVOD......................................................................................................................................1

2.

EPIDEMIOLOGIJA EERNE BOLESTI SVIJET............................................................2

3.

TIP 1 EERNE BOLESTI.....................................................................................................4

4.

TIP 2 EERNE BOLESTI.....................................................................................................6

5.

EPIDEMIOLOGIJA EERNE BOLESTI HRVATSKA....................................................8

6.

ZAKLJUAK..........................................................................................................................9

7.

LITERATURA.......................................................................................................................10

1. UVOD
eerna bolest multifaktorijalna je bolest koja se pod utjecajem okolinih inioca razvija u
genetski osjetljivih osoba pa stoga uz rizine inioce vezane uz pojedinca postoje i okolini,
potencijalno preventabilni imbenici.
eerna bolest spada meu vodee svjetske javnozdravstvene probleme uz prevalenciju u svijetu
2007. godine od 6% i predvianje njenog porasta do 2025. na 7,3% u dobnoj skupini 20-79
godina. Najee komplikacije eerne bolesti su kardiovaskularne bolesti, retinopatija,
nefropatija, neuropatija, dijabetiko stopalo i posljedine amputacije donjih ekstremiteta i one su
glavni uzrok mortaliteta i glavni uzrok sve veeg optereenja zdravstvenog prorauna
trokovima dijabetesa.

eerna bolest skupina je metabolikih poremeaja karakteriziranih hiperglikemijom nastalom

zbog poremeaja u izluivanju inzulina i/ili djelovanju inzulina, a kliniki se pojavljuje u 4
osnovna oblika (vidjeti Klasifikacija) koji se razlikuju prema svojoj etiologiji, terapijskom
pristupu i prognozi.

2. EPIDEMIOLOGIJA EERNE BOLESTI SVIJET

Uestalost eerne bolesti u svijetu 2007. godine iznosila je 6% u dobnoj skupini 20-79 godina,
prema procjenama Meunarodne dijabetike udruge (IDF, International Diabetes Federation).
Postoje izrazite varijacije izmeu i unutar pojedinih zemalja i svjetskih populacija.
Na primjer u Togu, u Africi, eerna bolest gotovo da i nije prisutna i procjenjuje se na 0%, dok
je izrazito visoka uestalost, od oko 50%, primijeena u Pima Indijanaca, kao i u jo nekih
domorodakih populacija (npr. Nauru) koje su svoj tradicionalni nain ivota zamijenili
zapadnjakim. Meutim, ne zabrinjava samo trenutna visoka uestalost i velik broj osoba sa
eernom bolesti, ve i izraziti trend porasta uestalosti eerne bolesti tokom posljednjih
desetljea koji se kontinuirano nastavlja.
Sve dosadanje i najcrnje prognoze ve su odavno nadmaile, a najnovija predvianja
Meunarodne dijabetike udruge (IDF, International Diabetes Federation) govore o porastu broja
osoba sa eernom bolesti od 246 milijuna u 2007. godini na 380 milijuna 2025. godine, odnosno
o komparativnoj prevalenciji 2025. od 7,1% u dobnoj skupini 20-79 godina.
Takoer predvia se i porast broja osoba s intolerancijom glukoze od 308 milijuna 2007. na 418
milijuna 2025. godine. Znaajan javnozdravstveni problem predstavlja i injenica da danas 2/3
osoba sa eernom boleu ivi u zemljama u razvoju (uglavnom Indijski potkontinent i Kina) te
da se najvei porast broja osoba sa DM-om oekuje ba u tim slabije razvijenim i siromanijim
dijelovima svijeta.

Slika 1. Prosjeni zdravstveni trokovi osoba sa eernom boleu u svijetu ($), 2007.
Procjenjuje se da e 2025. godine 7-13% (u nekim zemljama i do 40%) zdravstvenog prorauna
biti troeno na lijeenje osoba sa eernom bolesti u zemljama s visokom uestalou te bolesti, a
pojedine zemlje ve najavljuju bankrot zdravstvenog sustava u narednom desetljeu (Meksiko)
ili dva desetljea (SAD, Australija) ukoliko se ne poduzmu hitne akcije (slika 2).
eerna bolest multifaktorijalna je bolest koja se pod utjecajem okolinih imbenika razvija u
genetski osjetljivih pojedinaca pa se stoga i rizine imbenike za pojavu bolesti moe podijeliti u
one vezane uz pojedinca, kao to su spol, dob i genetski imbenici, i okoline, potencijalno
preventabilne imbenike.

3. TIP 1 EERNE BOLESTI

Veina epidemiolokih podataka za tip 1 eerne bolesti potjee iz studija provedenih u Europi
tako da su tani podaci poznati samo za manji dio svjetske populacije.
Incidencija tipa 1 eerne bolesti pokazuje znaajne geografske, kalendarske, dobne i spolne
varijacije. Sveukupna dobno standardizirana incidencija eerne bolesti u dobi od 0 do 14 godina
varira od 0,1/100 .000 u Zunyiu (Kina) i Caracasu (Venecuela) do 37/100 000 u Sardiniji i
49/100.000 u Finskoj.

Openito se moe rei da bijelci imaju vie stope incidencije, dok je bolest izrazito rijetka u
mnogih domorodakih populacija i Azijata. Stanovnitvo sjeverne Afrike ima srednje visoku
incidenciju (10-20/100.000), Azije vrlo nisku do nisku (viom incidencijom, od one oekivane
prema njihovom zemljopisnom poloaju). U Europi incidencija varira od 1/100.000 u Ukrajini
do 49/100.000 u Finskoj. Visoka i vrlo visoka incidencija prisutna je u Skandinavskim zemljama
dok se prema jugu i istoku incidencija smanjuje.
I ovdje izuzetci postoje, a kao podruje s kontrastom incidencije moe se izdvojiti Sardinija na
samom jugu Europe s visokom incidencijom (37/100.000). Veina studija dokazuje da postoji
sekularni trend, porast incidencije u veini zemalja tijekom posljednjih desetljea koji se
procjenjuje na 3% prosjenog porasta incidencije godinje. Trend je najizraeniji u najmlaoj
dobnoj skupini, do 5. godine ivota. Navedena pojava objanjava se promjenama u pojavnosti
nepoznatih okolinih imbenika i poveanoj individualnoj osjetljivosti na tip 1 eerne bolesti
(higijenska teorija, viralna teorija).
Osim opaenog sekularnog trenda u nekim zemljama opaene su i sezonske varijacije u
incidenciji bolesti uz najnie stope u ljetnim mjesecima, koje se uglavnom pripisuju
optereenjem u koli kod kolske djece, iako tone uzroke za sada nije mogue u potpunosti
objasniti. Iako je eerna bolest tipa 1 genetski predodreena, ona se svega u 12-15% sluajeva
javlja kao obiteljska sklonost.
5

To nije jednostavno nasljedna bolest po tipu autosomnodominantnog i/ili recesivnog

nasljeivanja, ve velik broj gena sudjeluje u pojaanoj osjetljivosti meusobno aditivnim i
interaktivnim uinkom.
Povean rizik povezuje se uz inzulinski gen na kromosomu 11 te HLA DR3 i HLA DR4
genotipu, dok se smatra da HLA DR2 i HLA DR5 imaju zatitnu ulogu.
Povean rizik od pojave bolesti u roaka ovisi o HLA-ploidnosti pa je tako on u HLA-identinih
roaka 20% vei, a u HLAhaploidnih roaka (roditelji, djeca) 5% vei. Sveukupno moe se rei
da roaci osoba sa eernom boleu imaju 12-15 puta vei relativni rizik od pojave bolesti.
Incidencija eerne bolesti tipa 1 takoer je povezana i sa spolom. Uoeno je da se vrak
incidencije u djevojica javlja neto ranije nego u djeaka, no u visoko-rizinim populacijama u
Europi postoji suviak incidencije u mukih bolesnika, posebno naglaen nakon puberteta.
Iako se posljednjih desetljea uoava porast incidencije naroito izraen u najmlaoj dobnoj
skupini, do 5 godina, jo se uvijek sluajeva dijagnosticira u dobi iznad 15 godina.
Prema studijama provedenim 90-ih godina, 90% osoba sa eernom bolesti dijagnosticiranih u
dobi do 30 godina u Europi bilo je oboljelo od bolesti tipa 1, no s obzirom na sve veu
zastupljenost tipa 2 u mlaim dobnim skupinama vjerojatno emo uskoro biti svjedoci neto
drugaije dobno/tipne strukture bolesti. Mnogi okolini imbenici povezuju se s poveanim
rizikom od razvoja eerne bolesti tipa 1.
Meu najoptuivanijim su virusi coxsackie B, citomegalovirus, enterovirusi, echovirusi,
Epstein Barr virus, virus parotitisa, rotavirusi, kratko trajanje dojenja i rano izlaganje proteinima
kravljeg mlijeka, nitrozamini, nizak unos cinka, nedostatak vitamina D, starija dob roditelja,
poroajna teina i dobivanje na tjelesnoj teini u dojenakoj dobi, stresni dogaaji.
No unato svim tim poznatim, potencijalno preventabilnim rizinim imbenicima uinkovite,
praktine mjere prevencije za ovaj tip bolesti jo uvijek ne postoje.

4. TIP 2 EERNE BOLESTI

Tip 2 najuestaliji je oblik eerne bolesti. U populacijama bijelaca ini 85%-90% bolesnika, dok
u populacijama nebijelaca gotovo svi (najmanje 95%) bolesnici boluju od tog tipa bolesti.
Posljednjih desetljea svjedoci smo dramatinog porasta njegove incidencije i prevalencije u
mnogim novoindustrijaliziranim zemljama i zemljama u razvoju.
Pandemija eerne bolesti, uvjetovana prvenstveno ovim tipom bolesti, iri se bre od svih
predvianja zahvaajui sve mlae dobne skupine. U zemljama u razvoju vrak dijagnoze nalazi
se u dobi 45-64 godine, a sve je ea njegova dijagnoza u dobnim skupinama ispod 30 godina (u
Japanu u vie od 80%, a u SAD-u se u 1/3 sluajeva novodijagnosticirane bolesti u djece i
adolescenata radi o tipu 2 bolesti).
Pandemija eerne bolesti tipa 2 paralelna je i usko povezana s prisutnom pandemijom debljine,
a krivica za takvu situaciju najveim dijelom se pripisuje globalizaciji, sve veoj rairenosti
visoko zaslaenih i masnih pripravaka brze hrane i smanjenoj fizikoj aktivnosti (sedentarni
oblik ivota) pojedinaca, tj. irenjem modernog naina ivota. Osim prisutnog globalnog
debljanja, suvremena medicina dovela je i do globalnog starenja stanovnitva to u sprezi sa
ostalim imbenicima kao to su sniavanje dijagnostikih kriterija, smanjenje udjela
nedijagnosticiranih bolesnika i ranija dob dijagnoze, ali i dokazanim porastom incidencije,
rezultira porastom uestalosti ovog tipa bolesti posljednjih desetljea.

Slika 3. Uestalost prekomjerne tjelesne mase i debljine u osoba s tipom 2 eerne bolesti.
7

Prevalencija ovog tipa bolesti povezana je stoga s prosjenim stupnjem debljine odreene
populacije i via u urbanim populacijama, a varira od 0% u Togu (Afrika) do 50% u Pima
Indijanaca. Varijacije postoje izmeu populacija razliitog etnikog porijekla koje ive na istom
mjestu (genetska osjetljivost, socio-ekonomski i edukacijski status), ali i izmeu populacija iste
etnike pripadnosti koje ive u drugom okruenju.
Osim visoke prevalencije bolesti zabrinjava i njegova prezentacija u sve mlaim dobnim
skupinama. Rizini imbenici za razvoj ovog tipa bolesti su brojni. Osim genetskih inioca
(2-6 puta vei je rizik u osoba iji roditelji ili roaci imaju bolest), rizini iniocii za pojavu
bolesti su i spol (razliiti omjeri u razliitim okruenjima), nain prehrane, intrauterino okruenje
(imprinting, programming), poroajna teina (inverzan odnos, Pima Indijanci U krivulja),
spolni hormoni (sniene razine testosterona u mukaraca i poviene razine androgena u ena;
inzulinska rezistencija), alkohol (relativni rizik je smanjen kod umjerenih i povremenih
uivaoca), kava (uz ekstenzivnu konzumaciju prepolovljen rizik), puenje.
No najvanijim rizinim iniocima smatraju se fizika neaktivnost, debljina (trajanje i stupanj
debljine te raspodjela masnog tkiva) i inzulinska rezistencija. S obzirom na opisani veliki
javnozdravstveni znaaj eerne bolesti posljednjih godina, brojne su i studije kojima se nastoji
dokazati uinak pojedinih intervencija u cilju smanjenja njene prevalencije.
Zasigurno jedne od najznaajnijih su DPP (Diabetes Prevention Program), finska DPS (Diabetes
Prevention Study), Malmo i Da Qing studija kojima je dokazano da promjena naina ivota ima
izuzetno veliki uinak u smanjenju progresije IGT-a u eernu bolest (40-50% tijekom 6 godina).
Uinak je jo i vei ukoliko se uz osnovne mjere promjene naina ivota koriste i preparati, inae
koriteni u lijeenju eerne bolesti, koji utjeu na smanjenje inzulinske rezistencije (metformin)
ili preparati za lijeenje debljine. Ostale znaajne studije u kojima se pokualo dokazati uinak
pojedinih lijekova u primarnoj prevenciji eerne bolesti su sljedee: XENDOS (orlistat),
SCOUT (sibutramin), TRIPOD (troglitazon), STOP- NIDDM (akarboza), DREAM (rosiglitazon
i ramipril), NAVIGATOR (nateglinid i valsartan), CAPP, HOPE, ALLHAT (ACE inhibitori),
LIFE, SCOPE, ALANE (arbesartan), WOSCOPS (hipolipemici), HERS (estrogen/progesteron),
itd.

5. EPIDEMIOLOGIJA EERNE BOLESTI

HRVATSKA
U Republici Hrvatskoj dolazi do velikog i rastueg zdravstvenog optereenja eernom bolesti.
U dobnoj skupini 18-65 godina vie je od 170.000 osoba sa eernom boleu, a od toga oko
70.000 (42%) ne zna za bolest. Prevalencija iznosi 6,1% u dobi 18-65 godina (slika 3), a u
starijoj dobi jo je vea (izmeu 15 i 20%) te se sveukupna prevalencija procjenjuje na 8,9% u
odraslih (18+ godina). Standardizirana incidencija tipa 1 eerne bolesti u dobnoj skupini 0-14
godina iznosi 8,87/100.000 (8,47/100.000 za djevojice, 9,26/100.000 za djeake), a provedenim
ispitivanjima uoava se i godinji porast incidencije od ak 9%.
eerna bolest nalazi se meu 10 vodeih uzroka smrti u Hrvatskoj.
Prema podacima Hrvatskog zavoda za javno zdravstvo 2007. godine nalazila se na 7. mjestu
prema uzrocima smrti s 2,53% iako je navedeni broj vjerojatno podcijenjen s obzirom na
ifriranje podataka o umrlim osobama temeljem 1. dijagnoze uzroka smrti i vrlo estog
kardiovaskularnog komorbiditeta oboljelih. Procjenjuje se da se u RH do 75. godine osoba sa
eernom boleu prosjeno izgubi 8,5 godina ivota (mukarci 8,9, ene 7,5 godina). Zbog
navedenog velikog optereenja eernom boleu u naoj zemlji i njenog sve veeg
javnozdravstvenog znaaja uz plan i program mjera zdravstvene zatite i osnivanja nacionalnog
CroDiab registra, 2007. godine donesen je i Nacionalni program zdravstvene zatite osoba sa
eernom boleu u cilju unapreenja zdravstvene zatite i zdravlja osoba sa eernom boleu
stimulacijom i podravanjem usvajanja uinkovitih mjera ranog otkrivanja, praenja, prevencije i
lijeenja eerne bolesti i njenih komplikacija.

6. ZAKLJUAK
eerna bolest veliki je javnozdravstveni problem i s obzirom na veliki broj oboljelih, ali i
izraeni trend daljnjeg porasta prevalencije i incidencije.
U Republici Hrvatskoj ona takoer predstavlja znaajno morbiditetno i mortalitetno optereenje.
eerna bolest je multifaktorijalna bolest koja se pod utjecajem okolinih imbenika razvija u
genetski osjetljivih pojedinaca.
Glavni uzrok smanjene kvalitete ivota, mortaliteta i sve veeg optereenja zdravstvenog
prorauna trokovima kronine su komplikacije bolesti koje, iako predstavljaju prirodni tijek
bolesti, izrazito ovise o regulaciji glikemije i ostalih rizinih imbenika povienog tlaka,
masnoa, puenja te su time i preventabilne. Najee komplikacije eerne bolesti su
kardiovaskularne bolesti, retinopatija, nefropatija, neuropatija, dijabetiko stopalo i posljedine
amputacije donjih ekstremiteta.
Iako preventivne mjere razvoja tipa 1 bolesti jo uvijek nisu poznate, uspjena prevencija tipa 2
bolesti je mogua, a s obzirom na predominaciju ovog tipa bolesti time bi se postiglo i
usporavanje rasta broja oboljelih openito. Jedino dobro organiziranim i strukturiranim
preventivnim akcijama na svim razinama, temeljenim na kvalitetnim deskriptivnim
epidemiolokim podacima moe se uspostaviti, a moda i preuzeti, kontrola nad ovom
javnozdravstvenom poasti suvremenog ovjeanstva, to bi morao biti i jedan od prioriteta
suvremenih zdravstvenih sustava

10

7. LITERATURA
1. Tamara Poljianin, eljko Metelko, Sveuilina klinika za dijabetes, endokrinologiju i
bolesti metabolizma Vuk Vrhovac, Zagreb, lanak - Epidemiologija eerne bolesti 2009.
2. Slike preuzete sa : https://www.google.ba/search?
q=epidemiologija+secerne+bolesti&client=opera&hs=vrN&source=lnms&tbm=isch&sa
=X&ved=0ahUKEwji0NSBt5DMAhXI6RQKHasWDtUQ_AUICCgC&biw=1280&bih=
700#imgrc=lPzSv-o-sHMdDM%3A

11