Corpusiuriscivil02krueuoft PDF

/
'Ron-L
CORPUS
lURIS CIVILIS
EDITIO STEREOTYPA QUINTA
VOLUMEN SECUNDUM
CODEX lUSTINIANUS
RECOGNOVIT
PAULUS KRUEGER
503734
h. a.
BEROLINI
APUD WEIDMANNOS
MDCCCXCIL
5o
III
vodicis lustiniani editio quae iam prodit
minor ex maiore
mea
repetita est additis

variis lectionibus eis, quibus careri non posse
videbatur. quibus ut cum fructu lectores uti
possint, librorum manu scriptorum, quibus

recensio mea nititur, ceteraeque suppellectilis
criticae condicionem breviter exponam.
certa coniectura reperire licuit.
Graeci collectionibus extant.

In eis quae data opera omissa sunt
stituendis
Codicem integrum complexus est reliqui libri

Codicem in duas partes divisum exbibent, ut
XII
in aliis libri I VIIII, in aliis libri
inscriptiones
scripti sint.
Prioris partis libri derivati sunt ex Codi-
Epitoma, quae vix quartam Codicis partem

continebat.
genuina buius Epitomae forma
non extat, sed auctam nonnuliis supplementis ex integro Codice additis repraesentant
cis
(P) saec. X vel XI, Pari4516 (L) saec. XI, Darmstadiensis (i>)
saec. XII ex eiusdem propaginis libro auctor
legis Romanae canonice comptae (A) saeculo
VIIII constitutionum syllogen mutuatus est.
libri a saeculo XI exeunte exarati ex libris
libri Pistoriensis
siensis
Epitomae auctae ita promanarunt, ut suppletis ex integri Codicis exemplis constitutionibus Latinis quae adbuc deerant (desiderabatur autem plus quam dimidia pars) reliqua
ad eadem exempla castigarentur. huius classis
antiquissimis libris Casinate (C) et Bero-
273 (R) usus sum: quorum librorum

ubi utriusque lectio mendosa est aut alteruter
linensi
deficit, alios
eiusdem
adscivi. in
lectionibus
classis lihros
{MNQUW)
Epitomae auctae ad-
scribendis libros Parisiensem et Darmstadiensem qui cum Pistoriensi conspirare solent

praetermisi.
Librorum X, XI, XII codices ultra saeculum XII extremum retrahi non possunt.
fundamentum editionis esse volui libros antiquissimos Parisiensem 4537 (K) saec. XII
extr. et Oxoniensem {0) saec. XIII: horum
ubi alteruter deficit vel utriusque contextus
pessumdatus est lectiones libri Vindobonensis 2130 (/) saec. XIII aliorumque librorum
scriptorum (dett.) vel etiam editorum subieci.
,
Tradita per libros
manu
scriptos
lectio
neque mendis neque hiatibus ex librariorum

neglegentia ortis caret: nonnulla etiam data
cui damno reparando
opera omissa sunt.
alia subsidia praesto mihi fuere.
atque in
eis
quidem
constitutionibus,
quarum
pristina
forma Codicibus Gregoriano Hermogeniano

Theodosiano vel Novellis ante lustinianum
latis
traditur,
veram lectionem plerumque
re-
partim eadem illa partim alia

subsidia suppetunt: truncae autem sunt con-
Praestantissimi omnium antiquissimique

libri saeculo VI vel VII scripti fragmenta
extant in libro Veronensi (V). is liber olim
:
neque minore
ad eam restituendam adiumento fuerunt versiones indices adnotationes commentatorum

Graecorum lustiniani aequalium aut paulo recentiorum, quae in Basilicis aliisque iuris
stitutionum
inscriptiones subscriptionesque.
enim in omnibus libris ne Vero-
nensi quidem excepto communem breviatoris

licentiam subisse, quae e nominibus eorum
hominum, ad quos constitutiones datae sunt,
uno electo ceteros recideret, epitoma Codicis
quae Summa Perusina vocatur (S) abunde
nos docuit.
atque hoc quidem
damnum
in
parte posteriore ex Summa Perusina reparari potuit: in reliquis Codicis partibus pauci tantum eiusmodi hiatus ex aliis
constitutionum collectionibus vel ex legibus
iuiigendis vel etiam ex lustinianis Institutionibus explentur.
libri quarti
Subscriptiones veterum codicum librarii

omissis quibusdam quae inutilia visa sunt in
breve contraxerunt, recentiorum
librarii fere
omnino abiecerunt. quarum subscriptionum

quae ita perierunt in libris novem prioribus
plerasque Haloander ex libro manu scripto
Egnatiano nunc deperdito restituit, in posterioribus libris nonnulla Cuiacius e libris iam
item amissis, plurima supplementa Theodosianus
Codex
suppeditavit.
Graecas constitutiones
libri scripti omittunt excepto Veronensi, qui quattuor consti-
tutionum Graecarum fragmenta servavit. plerumque tamen ipsa constitutionum verba vel
indices earum e iuris Graeci libris restituere
licuit: qui indices in hac editione ita ab ipsis
constitutionibus distincti sunt, ut versuum initia paululum intra solitum spatium retraherentur.
inscriptiones
num ex
Graecarum
constitutio-
temporis ordine
passim supplevi,
ac tacite quidem: supplementa ista uncinis
quadratis
inclusi.
punctis indicavi,
quam
sedem olim habuerunt eae constitutiones, quarum ne indices quidem aetatem tulerunt.
Latinarum quoque constitutionum earum,
quae lustiniani sub diversis titulis iteraverunt,
paucae in libris nostris exciderunt: has e
geminis legibus ita restitui ut stellulas singulis versibus praeponerem.
Graece scriptorum interpretatio Latina in
notis aut infra notas addita est.
Scripsi Berolini
die
xv
m. Martii 1877.
IV
SIGNORUM EXPLTCATIO.
A
lex
Romana
2, 3, 6. 12. 17. 20.
2,19,4.7.9.12.
2,12,6.
3, 16.
canonice
2,27,1.
8. 10. 20.
1.
2, 11,
2.3. 3,32,2.7.15.22.27. 3,34,1.2.4.1013.

3, 39, 5. 6.
14.17.19.
14.
4, 38,
3, 44, 12.
4, 42.
4, 43.
7,.35,
1 6.
7, 11, 4.
3. 3*.
4,34,1.10.
4,32,27.
6, 2, 2.
1. 4.
1,
3,35,15.
4, 65, 3. 15.
4, 44, 2.
3, 29,
4, 20, 5. 6. 8. 9. 11. 12.
4, 19, 2.
4,24,2.3.12.
5, 5, 2. 8. 5, 9, 2. 6,
6, 42, 3 pr. 1. 7, 6, l
10.12.
1, 2.
4,
4,22,1.4.
Ambr.
22.
33.
6, 22, 4.
6, 35, 12.
2. 3.
7, 13,
5, 4, 26.
7, 33,
1. 2.
7,46,1.2. 7,49. 8,4,7. 8,52.
vel
R5m.
3,12. 3,15,1.
2,34,1.
3, 28, 17. 19. 21. 23. 27. 28. 35 pr.
1. 4.
3, 22,
compta, cui insunt haec:
2, 4, 27. 38. 39. 41.
13. 14.
excerpta codicis Ambrosiani G. 58 sup. saeo.

cf. Fr. Maassen, Bobienser Excerpte dea
Rechts, Wien 1864. insunt haec: 1,3,5.710.
XI,
20 pr. 33.53.
3,12,2.9
= CoIIectio 1,4,2.4.24.
Heimbachii
XXV capitulorum
Anecdota
= Collatio legum Mosaicarum Romanarum
Const. = Constitutionura ecclesiasticarum
quae
cum
comindices constitutionum
1,12,2.5.
1,13,1.
Coll.
(cf.
II)
et
Coll.
collectio,
13
1, l
paratitlis
cf. Voelli et lustelli bibliotheca iuris cano-
plectitur :
nici veteris, Parisiis 1661 p. 1217 seqq.
Cuiacii lectiones e libris manu scriptis enotatae
Cut.
Basilica
XXII
=
XI
XII ad
lus Graeco-Romanum
C = Casinas 49
I VIIII Epit = Epitome
D = Darmstadiensis 2000
XII ad
I VIIII Greg. = Gregorianus Codex
F = Digesta Florentina ad
Hal. = Haloandri
Norembergae 1530
XIII ad
/ = Vindobonensis 2130
X XTI Hermog. = Hermogenianus Codex
=
K=
XI extremi ad
X
4537
XII
Pitra
Nomoc. = Nomocanon XIV titulorum
L =
4516
XI ad
I VIIII
cIesiasticiGraecorumhistoriaetmonumentaIIp.433seqq.
Nov. = Novellae.
XII dd
3/ = Montispessulanus H 82
y4l
VIIII
Zachariae, Lipsiae 1836

N=
XII ad
a
16910
Sirmondo
Sirmond. =
= Oxoniensis Bodleianus 3361
Arch. B
Th. = Theodosianus Codex
= Vaticana fragmenta
XIII ad
X XII
= excerpta
P=
X
XI ad
66
I VIII
Utinensis
Haenel
P
Novellarum a luliano epitomatarum
X),
p = supplementa manus secundae
VIIII
XII ad
insunt
911.
47
Q = Berolinensis 275
*
XII ad
R = Berolinensis 273
I VIIII
ad codicum notas
distinguunt
B2 =.
B
scholia Basilicorum
(x.TT.)
et
in editione librorum
Digesta lustiniani
Dig.
B2{x.7t.) indicant ro nara jtoSns

saec.
vel
libros
saec.
libros
iuris (Zachariae,
editio
l, 17
saec.
Parisiensis
saec.
Parisiensis
saec.
II)
libros
libros
Institutiones lustiniani
Inst.
saec.
libros I
'PoTtai ed.
constitutiones
'PoTt.
Parisiensis
saec.
5,
12. 14
17.
(Seld.
Pistoriensis
vel
saec.
Vat.
Utinensis
fatione
libros
in libro
= Summa Perusina
II
U = Vercellensis 127
V = Veronensis LXIl
saec
libros I
saec.
libros
edita
*"
haec
4, 48,
24,
49,
n.
codicis scriptura
in eodem codice
adnotata est [R")
4, 54, 9
fin. 4,
4,65,21. 5,17,105,18,5. 5, 24,
60,
i.
5, 24, 8 in.
4, 64,
5,24,11
5,28,8. 5,31,85,32,11. 5,37,35,37,22,2*. 5,40,1

5, 43, 9 in. 5, 50, 25, 59, 5, 1. 5, 71, 2- 5, 7.5, 1. 6, 2,
21,56,3,1. 6,4,4,236,7,3. 6,13,16,20,4. 6,21,4
6,23,15. 7,4,717. 7,40,27,43,2. 7,54,27,58,3.
7, 62, 39,1* fin. 7, 63, 5,1. 7,667,71,4. 8,1-8,4,7.
8,13,427. 8,16,48,17,11. 8,30,38,33,3,5. 8,38,3

8,40,7. 8,41,48,42,16. 8,44,278,47,10,3. 8,53,
238,53,35,3'. 11,62,611.
1, 62, 12 14. 12,33,5,3
Cf. librum
12, 33, 8, 2. 12, 35, 18, 1* 12, 36, 4 pr.
meum qui inscriptus est Codicis lustiniani fragmenta
!
Veronensia. Berolini 1874.

Vaticanua 1427 saec. XII ad praefationes (pag.
W=
4.
14.
7, 4, 8. 12.
7, 7,
1.
7, 10,
l.
adscriptae
scripturam primitivam (e. g. JR) et emendatara (/?*)

litterulis
ad codicum notas adpositis distinguitur
XII ad praefationes (pag. i 4)

VI vel VII in quo extant
saec.
in praecui
(cf.
p.
7, 2,
Graecis vol
saec.
libri
litterulae
Heimbachii Anecdotis
in
editae
Jac.
31)
libros
saec.
iuris ec-
cf.
libros
(e.
g. /20
a diversa Icctione, quae
praemisso vocabulo vel
sive
alias
signum codicum notis postpositum ad

proxime praecedentem notam solam referendum est
? interrogationis
dett.
edd.
=
=
libri deteriores
editiones
inc{ertus) ins{erit) pr{incipium) suppl{et)
Haec
in adnotatione leguntur.
solita inscriptionum
in contextu editionis
subscriptionumque compendia retenta
sunt, quorum haec explicare sufficiet:

in inscriptionibus pp. est praefectus praetorio, pu. praefectus urbi,
in subscriptionibus d. data, dn. lustiniano pp. A. domino
nostro lustiniano perpetuo Augusto (ad annos 528. 533.
534), />p. proposita (initio subscriptionum), pjo. rf. proposita
die, s. d. sub die, vc. vir clarissimus, vv. cc. viri clarissimi
ADDENDA
in urbis episcopij in viri reverentissimi {vel
religiosissimi) episcopi vertit ISomoc. recte
31 7iot. 13 lusliniani secundum constitutionum ordinem legerunt d. k. lan. : olim autem
fuisseputo d. * k. lan. : JJioscorus enim exeunte anno 472 Erylhrio videtur successisse
1, 3, 28, 5
1, 3,
post
4, 20,20
4, 32, 26, 2
nianis suppletum est, cf 5, 71, 18. 7, 62, 17

supplementa Basilicorum auctoritate ex Th.
recepta (not. 10. 13) reprobat Zachariae
1, 5, 4
Vierteljahrsschrift 16 p. 231),
quia fieri possit, ut Thalelaei index (== B)
spectet lectionem Codicis lustiniani prio-
1, 5, 8, 4
1, 26, 6
libri
autem Latini cum Nomoc.
recte collegit ex rubrica

56, s (neol
avvbvojv xai reXsa/uaroJv), in quem litulum
teste indice Basilicorum Coisliniano revol. V p.
not. 5
cepta est, cf.
breviorem indicem exhibent B Fabroti (6,
1, 45):
0ôvTi^6iv 6(peiXovaiv 01 aq-/jovxe<o
xc5v eTtaoxidiv, i'va /ut} ^la^wat ra TtargtfjioviaXta xcoQia [id est providere debent
ne detrimentum
praesides provinciarum
capiant fundi patrimoniales)
not.'6 breviorem indicem exhibent B Fabroti
(6, J, 46): 'Eni roXs TCgoayyeX&eTaiv a)S tptaxaXiots nQdyfiaai acpQayis ovx emridêxat
4, 32
post
naQo. TQ> xSjurjrt rcov d'TjaavoaJv i^/uajv nQo

reXeias rcbv ^rjrov/uevoiv StaxQiaecas (id est
rebus tamquam fiscalibus delatis signum
2, 4, 9
a comite thesaurorum nostrorum non ante

imponatur, quam causae cognitio ad finem
perducta est)
otim fortasse fuerit Si super possessione,
quae tibi per filium tuum ex matris eius
B et
B
hereditate quaesita est i'el., cf

traditam lectionem tuetur versio
B2 25,
B2
1, 11
h.
sch.
7,
non agnoscit
l.
duarum
consti-
et
sic videtur emendanda esse:
quis vendiderit, emptor obtinendi e. s.
h. f., venditione in hoc tantummodo valente,
ut liceat ipsi qui rel.
not. 6^ et abundantio scripsi, et abiratio P, om.
si
5, 5, 5
D: cum Cynegius pp.

possis etiam de
1
6, 4, 4,
a.
fuerit a. 384389,
388 cogitare
ex Epitoma ad Prochiron mutata
fin.
36, 40
6,20,13
supple: et fiTj jjSei 6 ndrQcov, Svvarat avrovs

xaraSovXovv, enstSrj ix rov arQarsvea&at
Soxovatv elvai d%dQiarot (id est si nescierit
patronus, potest eos in servitutem redigere,
quia railitando ingrati videntur esse)
a patre propter 6, 6I, 6 addidisse videntur
6, 20, 14
verba
lustiniani,
cf
3, 36, 18
quam habuit
p. s.
m. tempore, dotem
non conferenti 7ie muta, sed verba quam

habuit refer ad dotem: cf. Fein Colla6, 42, 15
tion p. 341
fuerit olim heredes eamque hereditatem pater
intellegi potest restituendae hereditatis
fideicommisso, mutata videlicet ad 6, 6I, 6
10 arQaridnais in avarQaricorais emendat Za.
6, 48,
1,
7, 12,
7, 33,
chariae
subscriptionem Cuiacius in Recit. ad h. l. ex
libro restituit consulibus ad coniecturam
a se de inscriptione prolatam (cf not. 5)
tacite emendatis
pr. et omissam lustinianos propter 8, 36, 5 ad-
Francke (Hereditatis petitio

cf PauL 5, 2, 5 idem male quod
sequitur bona fide addiderunt, nam et in
didisse vidit
p. 39),
h.
8, 13,
l.
et
apud Paulum de
servitutibus longo
tempore possessis agitur

.'.
conss.
subscr. pro Severo
.
(sic Hal.) in
legitur sev. iii et xiii: numerus xiii ex
rubrica tituU videtur aberrasse, reliqua ad
a. 200 ducunt
indicem h. c. extare in
est licet inter eos sint,
vos dxivrjrov nQdy/na vnofivrjad'^ naQa rtvos

xai Tjrrrjd'^, recos dnoxa&iarc rof airo. ei
Si iênoirjaev avro , nsunsa&co 6 svdycov
ini vofiriS avrov. ei Ss rt dvretnelv ôvXerat o vvv excov avro , na^d rco avrco
addunt xav rtves wat t^s
ovaias rov
(id
q)Qovrit,ovres
evasêardrov âaiXicos
Xaôv avrd
3, 40, 2
venerabilium do-
27 ediliones restituerunt
c.
ad Th.
4, 43, 2
B2:
qîi rei
2, 19, 5
B excidit
privatae piissimi imperatoris curam

gerunt) quae dubito utrum verum supplementum praestent an ex Thalelaei adnotatione originem ducant
addunt xai oos ôvlet (pvextr. post cura
post censemus
iSixrjs
2, is, 18
probare videntur
B 27, 1, 3 quae huc

usque ad c. 3 trahebantur, vidit Zachariae.
verba indicis haec sunt: "Edv rts ve/.i6p,e-
2, 15, 2 1
2, 17, 2
1, 5, 21
45
tutionum argumenta, quae re vera indices

Nov. 121 c.i et Nov. 138 sunt
1, 34, 3
1,
Theodorus in
1, 34, 2
20,
confirmat
et
Const. repetitam Codicis praelectionem sequantur: cf praefatio editionis criticae

p. XII II sqq.
de supplemento ex Th. et B {not. 8) Zachariae idem monuit quod supra ad 1, 5, 4
de annonis praefectorum egisse Zachariae
ex subscrip-
privilegium , ne supra quartam

centesimae partem usuras debeant, quod
{Kritische
ris,
aberravit
morum
post alia eutychiano pp.

Rufini nomen
ex subscriptione Th. 9, 40, 15 (Arcadio et
Rufino conss.) aut aberravit aut ab lusti-
iteratam fuisse
med. secundum
cum
I6j
nomen fortasse
Th.2,n,v
tione
inscr. rufino pp.]
eutychiano pp, Th. 11, 30, 57

legibus iungendis, om. iibri iti lege
gemina (7, 62, 29) et videntur afuisse a Th.
ubi traditur: impp. arc. ethon. aa.
9, 40,
in legibus appellatur Secundus. Sallus-
tii
ad Claudium pu.] libri cum Th.: fuerit ad

Claudium proconsulem Africae
1, 4, 2
], 4, 6
tis
extr.
ad
uteris
prout vis id tuere)

addunt apud praesidem pro-
(id est et
vinciae
et S
ante iurisdictionis tenore secundum
suppl. oblato emptori pretio
inscr. Sallustio pp. recte om. Th. et Consult.
3, 10: nam Flavio Sallustio pp. Galliarum
a. 362 successit Mame?'iinus, Sallustius
autem Secundus hoc tempore pp. Orien-
8, 36, 4
firj ^wj'
cpoQOv r] dîas
naQayQacpriv rj ^covtjs (id est si quis rem
immobilem possidens conventus ab aliquo
et victus fuerit, tunc eam restituat. quod
si eam alienaverit, in possessionem eius
actor mittatur. sin autem aliquid obicere
Stxaarri Xeyerco
vult is qui
nunc eam habet, apud eundem
iudicem dicat nec habeat fori vel dignitatis cingulive praescriptionem)
VI
INDEX TITULOROM
mSTITUTIONUM DIGESTORUM
CODICIS.
de adluvionibus et paludibn et de pascuis ad alium

statum translatis
7, 41
de administrattone et periculo tutorum et curatorum
qui gesserint vel non et de agentibus vel conve-
de
de
de
ad
C. 9, 37.
abigeis J). 47, 14
C. 9, 43
generaii abolittone
abolittonibus C. 9, 42
senatus consultum Turpillianum et de abolittonibus
criminum D. 48, 16
de accepttlattone D. 46, 4
de accepttlattonibus C. 8, 43
de accusattonibus et inscriptionibus
acq. V. adq.
de acttone exercitoria
de
de
de
de
de
de
de
de
de
D.
D. 48, 2
14, 1
acttone rerum amotarum D. 25, 2

acttone pigneraticia C, 4, 24
actione tributoria D. 14, 4
hereditate vel acttone vendita D. 18, 4
C. 4, 39
acttonibus J. 4, 6
acttonibus empti et venditi D. 19, 1
C. 4, 49
acttonibus hereditariis
4, 16
actore a tutore seu curatore dando C. 5, 61
itinere
actuque privato
D. 43, 19
ad exhibendum 1>. 10, 4 C. 3, 42

ad legem Aquiliam 2?. 9, 2
C. 9, 22
arf legem Comeliam de falsis
ad legem Corneliam de sicariis C 9, 16
ad legem Corneliam de sicariis et veneficis
ad legem Fabiam C, 9, 20
arf
ad
ad
arf
ad
ad
ad
ad
ad
ad
ad
ad
de
de
de
de
de
de
D. 48, 8
Falcidiam D. 35, 2 C. 6, 50
luliam de adulteriis coercendis D. 48, 5
luliam de adulteriis et de stupro C. 9, 9
luliam de ambitu C. 9, 26
luliam de vi privata D. 48, 7
luliam de vi publica D. 48, 6
luliam de vi publica seu privata C. 9, 12
luliam maiestatis D. 48, 4
9, 8
luliam peculatus et de sacrilegis et de residuis D. 48, 13
legem luliam repetundarum C. 9, 27
legem Viselliam C. 9, 21
municipalem et de incolis D. 50, 1
senatus consultum Macedonianum
C. 4, 28
senatus consultum Orfitianum C. 6, 57
senatus consultum Tertullianum
C. 6, 56
senatus consultum Tertullianum etOrfitianum 2?. 38, 17
senatus consultum Trebellianum D. 36, 1
6, 49
senatus consultum Turpillianum
C. 9, 45
senatuB consultum Turpillianum et de abolitionibus
criminum D. 48, 16
senatus consultum Velleianum D. 16, 1
C. 4, 29
in diem addiclione D. 18, 2
adempUone legatorum J. 2, 21
legem
legem
legem
legem
legem
flrf legem
ad legem
ad legem
ad legem
ad
ad
ad
ad
C. 9, 2
ademptione
libertatis
/?.
40, 6
successione /. 3, 2
tutela
/. 1, 15
adimcndls vel transferendis legatis vel fideicommissis
legitima
legitima
D. 34, 4
adgnatorum
adgnatorum
D. 26, 7
niendis uno vel pluribus
de administrattone rerum ad civitates pertinentium
D.
50, 8
de administrattone rerum publicarum C. 11, 31

de administrattone tutorum et curatorum et de pecunia
C. 5, 37
pupillari feneranda vel deponenda
C. 8, 47
de adopttonibus J. 1, 11
de adoptionibus et emancipationibus et aliis modis quibus potestas solvitur JO. 1, 7
de adqairenda et retinenda possessione C. 7, 32
de iure deliberandi et de adeunda vel adquirenda heC. 6, 30
reditate
de adquirenda vel amittenda possessione D. 41, 2
de adquirenda vel omittenda hereditate D. 29, 2
de adquirendo rerum dominio D. 41, 1
de adquisittone per adrogationem J. 3, 10
de adserttone tollenda C. 7, 17
de adsessoribus et domesticis et cancellariis iudicum
C. 1, 51
de officio adsessorum D. 1, 22
de adsignandis libertis C. 38, 4
de adsignatione libertorum J. ,^, 8
ad legem luliam de adulleriis coercendis D. 4S, 5
ad legem luliam de adulteriis et de stupro C. 9, 9
adversvs creditorem C. 7, 36
de advocatis diversorum iudiciorum C. 2, 7
C. 2, 7, 20]
[de arfyoca^ diversorum iudicum
de advocatts fisci C. 2, 8
de aedificiis privatis
8, 10
de aediliciis actionibus C. 4, 58
de aedilicio edicto et redhibitione et quanti minoris
D. 21,
qui et a quibus manumissi liberi non fiunt et ad legem

Aeliam Sentiam D. 40, 9
de aestiinatoria D. 19, 3
de agentibus in rebus C. 12, 20
de agnoscendis et alendis liberis vel parentibus vel patronis vel libertis
D. 25, 3
de agricolis censitis vel colonis C. 11, 48
de agricolis et mancipiis dominicis vel fiscalibus sive
rei privatae
de
de
de
de
de
C. 11, 68
albo scribendo D. 50, 3

aleatoribus D. 11, 5
aleae lusu et aleatoribus C.
alendis liberis ac parentibus
agnoscendis et alefidis liberis
tronis vel libertis
3,
43
C. 5, 25
vel parentibus vel pa-
D. 25, 3
de Alexandriae primatibus C. 11, 29

de alienatione iudicii mutandi causa
C. 2,
facta
54
de alimentis pupillo praostandis

de aUmentts vel cibariis legatis
C. 5, 50
D. 34, 1
A*
D.
4,7
VII
ALLUVIONIBUS
de alluvionibus et paludibus et de pascuis ad alium

statum translatis C. 7, 41
ad legem luliam de ambitu C. 9, 26
de lege lulia ambitus D. 48, 14
de adquirenda vel amittenda possessione D. 41, 2
rerum amotarum C. 5, 21
de actione amotarum rerum D. 25, 2
an per alium causae appellationum reddi possunt D.
49, 9
an servus ex suo facto post manumissionem teneatur
C. 4, 14
de cursu publico angariis et parangariis
C. 12, 50
de annali exceptione Italici contractus tollenda et de
diversis temporibus et exceptionibus et praescriptionibus et interruptionibus earum
C. 7, 40
de annonis civilibus C. 11, 25
de annonis et capitu administrantium vel adsessorum

aliorumve publicas soUicitudines gerentium vel eorum
C. 1, 52
qui aliquas consecuti sunt dignitates
de annonis et tributis C. 10, 16
de annuis legatis et fideicommissis D. 33, 1
de apocAw publicis et descriptionibus curialium C. 10,22
de apostatis
1, 7
de apparitoribus comitis Orientis C. 12, 56
de diversis officiis et apparitoribus iudicum et proba-
eorum
59
de apparitojnbus magistrorum militum et privilegiis
eorum C. 12, 54
de apparitoribus praefecti annonae C. 12, 58
de apparitoribus praefecti urbis C. 12, 53
toriis
C.
12,
de apparitoribus praefectorum praetorio et privilegiis

eorum C. 12, 52
de apparitoribus proconsulis et legati C. 12, 55
de appellationibus et consultationibus
C. 7, 62
de appellationibus et relationibus D. 49, 1
de appellationibus recipiendis vel non D. 49, 5
apud eum a quo appellatur aliam causam agere com-
D. 49, 12
servitutibus et de aqua
C. 3, 34
aqua cottidiana et aestiva D. 43, 20
aqua et aquae pluviae arcendae D. 39, 3
pellendum
de
de
de
de
aquaeductu C. 11, 43
a quibus appellari non licet D. 49, 2
de lege Aquilia J. 4, 3
C. 3, 35
ad legem Aquiliam D. 9, 2
arbiirium tutelae C. 5, 51
de arboribus caedendis D. 43, 27
arborum furtim caesarum D. 47, 7
de susceptoribus praepositis et arcariis C. 10, 72
de comitibus et archiatris acri palatii C. 12, 13
de argenti pretio quod thesauris infertur C 10, 78
ass. V. ads.
de athletis C. 10, 54
de Atiliano tutore vel eo qui ex lege lulia et Titia
dabatur J. 1, 20
de auctoritate et consensu tutorum et curatorum D.
26, 8
de auctoHtate praestanda C. 5, 59
de auctoritate tutorum /. 1, 21
C. 1, 37
de officio praefecti Augustalis D. 1, 17
de iure aureorum anulorum D. 40, 10
6, 8
de auri publici prosecutoribus C. 10, 74
de auro argento mundo ornamentis unguentis veste vel
vestimentis et statuis legatis
de auro coronario
D. 34, 2
76
C. 10,
B.
de bonis auctoritate
possidendis seu venumdanC. 7, 72
dis et de separationibus
D.
de bonis damnatorum
48, 20
de bonis eorum qui ante sententiam vel mortem sibi
consciverunt vel accusatorem corruperunt D. 48, 21
de bonis mortem sibi conscientium C. 9, 50
de bonis libertorum D. 38, 2
C. 6, 4
de bonis libertorum et de iure patronatus
de bonis maternis et materni generis C. 6, 60
de bonis proscriptorum seu damnatorum C. 9, 49
iudicis
COMITIBUS
de bonis quae liberis in potestate constitutis ex matrimonio vel alias adquiruntur et eorum administratioue
C. 6, 61
de bonis vacantibus et de incorporatione C. 10, 10
de bonorum possessione contra tabulas D. 37, 4
de bonorum possessione contra tabulas liberti quae patronis vel liberis eorum datur
C. 6, 13
de bonorum possessione contra tabulas quam praetor
liberis poUicetur
C. 6, 12
de bonorum possessione ex testamento militis D. 37, 13
de bonorum possessione furioso infanti muto surdo
caeco competente D, 37, 3
de bonorum possessione secundum tabulas
C. 6, 11
de bonorum possessionibus J. 3, 9 D. 37, 1
de bonorum possessionibus secundum tabulas D. 37, 11
de
de
de
de
de
cadaveribus punitorum D. 48, 24

caducis tollendis C. 6, 51
calculi errore
C. 2, 5
calumniatoribus
adsessoribus
et
D.
3,
domesticis
46
C.
9,*
et
cancellariis
iudicum
C. 1, 41
de canone frumentario urbis Romae C. 11, 23

de canone largitionalium titulorum C. 10, 23
de capiendis et distrabendis pignoribus tributorum causs
C. 10, 21
de capitatione civium censibus eximenda C. 11, 49
de capite minutis D. 4, 5
de capitis minutione /. 1, 16
de captivis et de postliminio et redemptis ab hostibu
D. 49, 15
de Carboniano edicto D. 37, 10 (7. 6, 17
do privatis carceribus inhibendis C. 9, 5
de castrensi omnium palatinorum peculio C. 12, 30
de castrensi peculio D. 49, 17
de ca*<ren peculio militum et praefectianorum
12, 36
de castrensianis et ministerianis C. 12, 25
de regula Catoniana D. 34, 7
nautae caupones stabularii ut recepta restituant D. 4, 9
furti adversus nautas caupones stabularios
D. 47, 5
de causis, ex quibus infamia alicui inrogatur C. 2, 1 1
de censibus D. 50, 15
de censibus et censitoribus et peraequatoribus et in-
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
C. 11, 58
spectoribus
cessione bonorum D. 42, 3
alimentis vel cibariis legatis
classicis
C. 11, 13
D. 34,
SC. Claudiano toUendo C. 7, 24

cloads D. 43, 23
codicillis
J. 2, 25
C. 6, 36
iure codicillorum D. 29, 7
ludaeis et caelicolis
successione cognatorum
1,
5
cohortalibus principibus corniculariis et primipilariis
C. 12, 57
de collatione D. 37, 6
de collatione aeris C. 10, 29
de dotis collatione D. 37, 7
de collatione donatorum vel relevatorum aut translatorum seu adaeratorum C. 10, 28
de collatione fundorum fiscalium vel rei privatae vel
dominicae vel civitatum vel templorum C. 11, 74
de collatione fundorum patrimonialium et emphyteuticorum C. 11, 65
de collationibus C. 6, 20
de collegiatis et chartopratis et nummulariis C. II, 18
de collegiis et corporibus D. 47, 22
de collusione detegenda D, 40, 16
C. 1, 20
de agricolis censitis vel colonis C. 11, 48
de colonis Illyricianis C, 11, 53
de colonis Palaestinis C. 11, 51
de colonis Thracensibus C, 11, 52
de comitibus consistorianis C, 12, 10
de comitibus et archiatris sacri palatii C. 12, 13
de comitibus et tribunis scholarum C. 12, 11
de comitibus qui provincias regunt C. 12, 14
J. 3,
VIII
COMITIBUS
de comitibus rei militaris C. 12, 12

de quaestoribus magistris offlciorum comilibus sacrarum
12, 6
largitionum et rei privatae
de apparitoribus comitis Orientis C. 12, 56
de officio comitis Orientis C. 1, 36
de officio comitis rerum privatarum
C. 1, 33
de officio comitis sacrarum largitionum
C. 1, 32
de officio comitis sacri patrimonii
C. 1, 34
C. 12, 42
de commeatu
de comme7'ciis et mercatoribus C. 4, 63
comminationes
epistulas
programmata
subscriptiones
auctoritatem rei iudicatae non habere

C. 7, 57
de lege commissoria D. 18, 3
commodati vel contra D. 13, 6
de commodato C. 4, 23
communi dividundo D. 10, 3 C. 3, 37
de Bervo communi manumisso C. 1, 1
communia de legatis et fideicommissis et de in rem
missione toUenda
C. 6, 43
communia de manumissionibus C. 7, 15
communia de successionibus C. 6, 59
communia de usucapionibus C. 7, 30
communia praediorum tam urbanorum quam rusticorum
/?.
8,
communia utriusque iudicii tam

quam communi dividundo C.
de
de
de
de
de
erciscundae
38
communium rerum
alienatione
C. 4, 52
comipensationibm 2?. 16, 2 C 4, 31
C. 5, 26
concubinis D. 25, 7
concussione D. 47, 13
condicionibus et demonstrationibus et causis
dis
eorum quae
de condicionibus
in testamento
insertis
missis et libcrtatibus
de
de
de
de
familiae
3,
tam
scribuntur
legatis
quam
et
35, l
fideicom-
C. 6, 46.
de
de
de
de
de
de
de condicUone triticaria D, 13, 3
de conditis in publicis horreis C. 10, 26
de locatione et conductione J. 3, 24
D. 19, 2
locati conducti
C. 4, 65
de locato et conducto
de conductoribus et procuratoribus sive actoribus praediorum fiscalium et domus Augustae C. 11, 72
de conductoribus vectigalium fisci C. 10, 57
C. 7, 59
de confessis D. 42, 2
de confirmando tutore C. 5, 29
de confirmando tutore vel curatore D. 26, 3
de coniungendis cum emancipato liberis eius D. 37, 8
de consensu obligatione /. 3, 22
de consorUbus eiusdem litis C. 3, 40
de pecunia constituta D. 13, 5
de constituta pecunia C. 4, 18
de constitutionibus principum 2?. 1, 4
de legibus et constitutionibus principum et edictis
1, 14
de legibus senatusque consultis et longa consuetudine
D.
de
de
de
de
de
1, 3
sit longa
consiietudo
C.
8,
adrainistrationis tempore proprias aedes

sine sanctione pragmatica
C. 1, 53
aedificent
de contrahtmda emptione et de pactis inter emptorem

et venditorem compositis et quae rea venire non
D.
contrahenda emptione C. 4, 38
contrahenda et committenda stipulatione
C. 8, 37
contraria tutelae et utili actione D. 27, 4
contrario iudicio C. 5, 58
conveniendis fisci debitoribus C. 10, 2
lege CorneUa de falsis et de senatus consulto Liboniano D. 48, 10
ad legem CorneUam de falsis C. 9, 22
ad legem CorneUam de sicariis C. 9, 16
ad legem CorneUam de sicariis et veneficis D. 48, 8
de cohortalibus principibus corniculariis et primipilaribus
C. 12, 57
creditorem evictionem non debere C. 8, 45
de crimine expilatae hereditatis
C. 9, 32
de crimine peculatus C. 9, 28
de crimine sacrilegii C. 9, 29
de crimine stellionatus C. 9, 34
de cupressis ex luco Daphnensi vel Perseis per Aegyptum non excidendis vel vendendis C. 11, 78
de curatore bonis dando D. 42, 7
de curatore furiosi vel prodigi
C. 5, 70
de curaioribus J. 1, 23
de curatoribus furioso et aliis extra minores dandis
D. 27, 10
de curiosis C. 12, 22
de cursu publico angariis et parangariis
C. 12, 50
de custodia et exhibitione reorum D. 48, 3
de custodia reorum C. 9, 4
D.
de
damno
18,
infecto
et
de suggrundis
et
protectionibus
D. 39, 2
debitorem venditionem pignoris impedire non posse
8,
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
C.
28
debitoribus civitatum
C. 11, 33
decanis C. 12, 26
decretis ab ordine faciendis D. 50, 9
decretis decurionum super immunitate quibusdan
concedenda C. 10, 47
decuriis urbis Romae
C. 11, 14
decurionibus et filiis eorum D. 50, 2
decurionibus et filiis eorum et qui decuriones habentur quibus modis a fortuna curiae liberentur
C. 10, 32
deeurionihus et silentiariis C. 12, 16
dediticia libertate toUenda
C.
1,
procuratoribus et defensoribus D. 3, 3
defensoribus civitatum C. 1, 55
delatoribus C. 10, 11
C. 4, 34
depositi vel contra /?. 16, 3
de desertoribus et occultatoribus eorum C. 12, 45
de dignitatibus C. 12, l
de dilationibus C. 3, 11
de feriis et dilationibus ct diversis temporibus 2?, 2, 12
de discussoribus C. 10, 30
de distractione pignorum
C. 8, 27
de distractione pignorum et hypothecarum D. 20, 5
de diversis officiis et apparitoribus iudicum et probatoriis
eorum
C.
12,
59
de diversis praediis urbanis et rusticis templorum et

civitatum et omni reditu civili
C. 11, 70
de diversis regulis iuris antiqui D. 50, 17
C.
de diversis rescriptis et pragraaticis sanctionibus
1,
52
consuUbus et non spargendis ab his pecuniis et de
C. 12, 3
praefectis et magistris militam et patriciis
D. 1, 10
officio consuUs
C. 7, 62
appellationibus et consuUationibus
C. 3, 9
litis contestadone
contractibus iudicum vel eorum qui sunt circa eos
et inhibendis donationibus in eos faciendis et ne
possunt
de
de
de
de
de
de
mo-
D.
condicionibus institutionum D. 28, 7

condictione causa data causa non secuta D. 12, 4
condictione ex lege D. 13, 2
condictione ex lege et sine causa vel iniusta causa
C. 4, 9
C. 4, 8
condictione furtiva D. 13, 1
C. 4, 5
condictione indebiti D. 12, 6
condictione ob causam datorum C. 4, 6
condictione ob turpem causam C. 4, 7
condictlone ob turpem vel iniustam causam /?. 12, 5
condictione sine causa D. 12, 7
quae
DOMESTICIS
23
de diversis temporalibus praescriptionibus et de accessionibus possessionum D. 44, 3

de dividenda tutela et pro qua parte quisque tutorum
conveniatur C. 5, 52
de rerum divisione et qualitate /. 2, 1
de divisione rerum et qualitate /?. 1, 8
de divisione stipulationum /. 3, 18
de divorUis et repudiis D. 24, 2
divortto facto apud quem liberi morari vel educari debent C. 5, 24
de doU mali et metus exceptione D. 44, 4
de dolo malo D. 4, 3 C. 2, 20
de domesttci^ et protectoribus C. 12, 17
m
4
IX
DOMESTICIS
de
adsessoribuB
1,
et
domesUds
et
cancellariis
iudicum
51
de adquirendo rerum dominio

D. 41, 1
de donationibîs J. 2, 7
D. 39, 5 C. 8, 53
de dojiationibus ante nuptias vel propter nuptias et
C. 5, 3
sponsaliciis
de donationibus inter virum et uxorem D. 24, 1
de donationibus inter virum et uxorem et a parentibus
in liberos factis et de ratihabitione
C. 5, 16
de donationibus quae sub modo vel condicione vel ex
certo tempore conficiuntur
C. 8, 54
de mortis causa donationibus D. 39, 6
C. 8, 56
de fundo dotali D. 23, 5
C. 5, 23
de pactis dotalibus D, 23, 4
de
de
de
de
de
de
de
de
dote cauta et non numerata

dote praelegata D. 33, 4
dotis coUatione D. 37, 7
C. 5, 15
dotis promissione vel nuda poUicitatione

iure dotium D. 23, 3
C. 5, 12
rebus dubiis D. 34, 5
duobus reis constituendis D. 45, 2
duobus
reis
8, 39
de evictionibus
stipulandi et promittendi
et
duplae stipulatione
C. 5, 11
/.3, 16
C.
D. 21, 2
E.
de edendo
de legibus
D.
13
C. 2, 1
et constitutionibus principum
et edictis
C.
14
de Carboniano edieto
D. 37, 10 C, 6, 17
de uccessorio edieto D. 38, 9
C. 6, 16
de aedilicio edicto et redhibitione et quanti
minoris
de edicto divi Hadriani tollendo et quemadmodum scriptus heres in possessionem mittatur

C. 6, 33
de effractoribus et expilatoribus D. 47, 18
de optione vel electione legata D. 33, 5
de adoptionibus et emancipationibus et aliis modis
quibus potestas solvitur /?. 1, 7

de emancipationibus liberorum C. 8, 48
de emendatione propinquorura C. 9, 15
de emendatione servorum C. 9, 14
de einphyteutico iure C. 4, 66
de actionibus empti et venditi D. 19, 1
C. 4, 49
de emptioJie et venditione /. 3, 23
de contrahenda emptione et venditione Z?, 18, 1 C. 4, 38
de eo cui libertatis causa bona addicuntur J. 3, 11
de eo per quem factum erit quo minus quis in iudicio
sistat
D. 2, 10
de eo qui pro tutore negotia gessit C. 5, 45
de eo qui pro tutore prove curatore negotia gessit D.
27, 5
de eo quod certo loco dari oportet D. 13, 4

de metatis et epidemeticis C. 12, 40
de episcopali audientia et de diversis capitulis quae ad
ius curamque et reverentiam pontificalem pertinent
C. 1, 4
de episcopis et clericis et orphanotrophis et brephotrophis et xenodochis et asceteriis et monachis et
privilegio eorum et castrensi peculio et de redimendis captivis et de nuptiis clericorum vetitis seu permissis
(7.
1, 3
de equestri dignitate C. 12, 31
de erogatione militaris annonae C. 12, 37
de errore advocatorum vel libellos seu preces concipientium C. 2, 9
de calculi errore C. 2, 5
etiam ob chirographariam pecuniam pignus teneri C.

8, 26
etiam per procuratorem causam in integrum restitutioC. 2, 48
nis agi posse
de evictiotiibus C. 8, 14
de evictionibus et duplae stipulatione D. 21, 2
eum qui appellaverit in provincia defendi D. 49, 11
de euûchis C. 4, 42
ex delictis defunctorura in quantum heredes conveniantur
4, 17
de causis, ex quibus infamia alicui inrogatur C. 2, 11

ex quibus causis maiorea viginti quinque annis in integrura restituuntur D. 4, 6
de exactionibus tributorum C. 10, 19
de exsecutoribus et exactoribus C. 12, 60
de exceptione rei iudicatae D. 44, 2
de exceptione rei venditae et traditae D. 21, 3
de exceptionibus J. 4, 13
de exceptionibus praescriptionibus et praeiudiciis D.
44,
de exceptionibus sive praescriptionibus C. 8, 35

de excoclione et translatione militarium annonarum
6',
38
excusatione veteranorum C. 5, 65
excusationibus J. 1, 25 D. 27, l
excusationibus artificum C. 10, 66
excusationibus et temporibus earum
excusationibus munerum C. 10, 48
12,
de
de
de
C. 5, 62
de
de
de exercitotna actione D. 14, 1
de exercitoria et institoria actione (7. 4, 25
de liberis et postumis heredibus instituendis vel
heredandis D. 28, 2
de exheredatione liberorum /. 2, 13
de liberis praeteritis vel exheredatis C. 6, 28
de tabulis exhibendis D. 43, 5 C. 8, 7
de exhibendis vel transmittendis reis C. 9, 3
ad exhibendum
2,
1,
D. 21,
FILIO
D.
10,
C. 3,
ex-
42
de expensis publicorum ludorum C. 11, 42

expilatae hereditatis D. 47, 19
de crimine expilatae hereditatis C. 9, 32
de exsecutione rei iudicatae C. 7, 53
de exsecutoribus et exactoribus C. 12, 60
de exiraerdinariis cognitionibus et si iudex litem suam
D. 50, 13
fecisse dicetur
de extraordinariis criminibus D. 47, 11
F.
de lege
ad
de
de
ad
de
de
ad
Fabia de
legem Fabiam
fabricensibus
lege Falcidia
plagiariis
C. 9, 20
D. 48, 15
C. 11, 10
J. 2,
22
C. 6, 50
35, 2
falsa causa adiecta legato vel fideicommisso
C. 9, 24
falsa moneta
legem Falcidiam
D.
C.
6,44
legem Corneliam de falsis C. 9, 22

de lege Cornelia de falsis et de senatus consulto Liboniano D. 48, 10
familiae erciscundae D. 10, 2 C. 3, 36
de famosis libellis
C. 9, 36
de nautico fenore D. 22, 2
C. 4, 33
de feriis C. 3, 12
de feriis et dilationibus et diversis temporibus /?. 2, 12
de summa trinitate et fide catholica et ut nemo de ea
1, 1
publice contendere audeat
de fide et iure hastae fiscalis et de adiectionibus C.
10, 3
de fide instrumentorum et amissione eorum D. 22, 4

de fide instrumentorum et amissione eorum et antapochis faciendis et de his quae sine scriptura fieri
possunt C. 4, 21
de fideicommissaria hereditatis petitione i?. 5, 6
de fideicommissariis hereditatibus /. 2, 23
de fideicommissariis libertatibus 1?. 40, 5
7, 4
de fideicommissis C. 6, 42
de lcgatis et fideicommissis D. 30. 31. 32
de fideiussoribus J. 3, 20
C. 8, 40
de fideiussoribus et mandatoribus D. 46, 1
de fideiussoribus et nominatoribus et heredibus tutorum et curatorura D. 27, 7
de fideiussoribus minorum C. 2, 23
de fidmissoribus tutorum seu curatorum C. 5, 57
de fiduciaria tutela /. 1, 19
de filiis familias et quemadmodum pro his pater teneatur
C. 10, 62
de filiis officialium militarium qui in bello moriuntur
C. 12, 47
de
filio familias
minore
C. 2, 22
INGENUrS
FINIUM
D.
finium regundorum
C. 7,
privilegio fisci
sunt C. 7, 10]
[de his qui a non domino manumissi
C. 10, 45
de hfs qui a principe vacationem acceperunt
de his qui accusare non possunt C. 9, 1
vel
ibi exclamant
de his qui ad ecclesias confugiunt
C. 3, 39
10, 1
C. 10, 8
fiscalibus usuris
C. 2, 8
advocatis fisci
C. 10,
iure fisd D. 49, 14
de
de
de
de
de
73
fluminibus ne quid in flumine publico ripave eius

D. 43, 12
fiat, quo peius navigetur
de fonte D. 43, 22
de formulis et impetratione actionum sublatis C. 2, 57
de iurisdictione omnium iudicum et de foro competenti
C. 3, 13
de usuris et fruciibus et causis et omnibus accessionibus
et
de
de
de
de
de
de
mora
D. 22,
fructibus et litis expensis C. 7, 51

frumento Alexandrino C. 11, 28
frumento urbis Constantinopolitanae

lege Fufia Caninia sublata /. 1, 7
fugitivis D. 11, 4
C. 11, 24
C. 7, 3
fugitivis colonis patrimonialibus et emphyteuticis et

saltuensibus
C. 11, 64
de fugitivis servis et libertis mancipiisque civitatum
artificibus et ad diversa opera deputatis et ad rem
privatam vel dominicam pertinentibus C. 6, 1
de fundis et saltibus rei dominicae C. 11, 67
de fundis limitotrophis et terris et paludibus et pascuis

limitaneis vel castellorum
C. 11, 60
de fundis patrimonialibus et saltuensibus et empbyteuticis et eorum conductoribus
C. 11, 62
de fundis rei privatae et saltibus divinae domus C.
11,
66
de fundo dotali D. 23, 5 C. 5, 23

de furibus balneariis D. 47, 17
de furlis D. 47, 2
de furUs et de servo corrupto C. 6, 2
D. 47, 5
G.
de
de
de
de
de
de
generali abolitione C. 9, 43
gladiatoribus penitus toUendis
glande legenda D. 43, 28
C. II, 44
gradibus cognationis /. 3, 6
gradibus et adfinibus et nominibus eorum
grege dominico C. 11, 76
D. 38, 10
C. 1, 12
de his qui ad statuas confugiunt C. 1, 25
de his qui ante apertas tabulas hereditates transmittunt
52
C. 6,
de his quibus ut indignis auferuntur et ad senatusconsultum Silanianum C. 6, 35

de his qui effuderint vel deiecerint D. 9, 3
de his qui ex officio quod administraverunt conveniuntur
C. 11, 39
de his qui ex publicis rationibus mutuam pecuniam
acceperunt C. 10, 6
de his qui in ecclesiis manumittuntur C. 1, 13
de his qui in exilium dati vel ordine moti sunt C.
10, 61
de his qui in priorum creditorum locum succedunt C.
8, 18
de his qui latrones vel in aliis criminibus reos occultaverint C. 9, 39
de his qui non impletis stipendiis sacramento soluti
sunt C. 10, 55
de his qui notantur infamia D. 3, 2
de his qui numero liberorum vel paupertate excusa-
tionem meruerunt
C.
10,
52
de his qui parentes vel liberos occiderunt C. 9, 17

de his qui per metum iudicis non appellaverunt C. 7, 67
de his qui potentiorum nomine titulos praediis adfigunt
vel eorum nomina in lite praetendunt
C. 2, 14
de his qui se deferunt C. 10, 13
de his qui sibi adscribunt in testamento C. 9, 23
de his qui sponte munera susceperunt C. 10, 44
de his qui sui vel alieni iuris sunt J. 1, 8 i?. 1, 6
de his qui veniam aetatis impetraverunt C. 2, 44
de homine libero exhibendo D. 43, 29
de liberis exhibendis seu de ducendis et de homine
libero exhibendo
C. 8, 8
de statu hominum Z?. 1, 5
de honoratorum vehiculis C. 11, 20
de honoribus et muneribus non continuandis inter patrem et filium et de intervallis C. 10, 41
de pignoribus et hypothecis et qualiter ea contrahantur
et de pactis eorum
D. 20, 1
H.
de usu et habitatione J. 2, 5 D. 7, 8
de usu fructu et habitatione et ministerio servorum C.
3, 33
de haereticis et Manichaeis et Samaritis
1, 5
de heredibus instituendis /. 2, 14 D. 28, 5
de heredibus instituendis et quae personae beredis in-
de
de
de
de
stitui non possunt

heredibus tutorum
24
54
C. 4, 16
actionibus hereditariis
C. 4, 39
hereditate vel actione vendita /?. 18, 4
hereditatibus decurionum naviculariorum cohorta-
lium militum
de
de
de
de
de
de
de
de
C. 6,
C. 5,
fabricensium
C. 6, 62
hereditatibus quae ab intestato deferuntur /. 3, 1
C. 3, 31
petitione hereditatis
hereditaUs petitione /?. 5, 3
Z?. 5, 6
fideicommissaria hereditatis petitione
D. 5, 5
possessoria hereditatis petitione
heredum qualitate et differentia /. 2, 19
his per quos agere possumus /. 4, 10
his quae ex publica collatione illata sunt non usuret
pandis C. 10, 75
de his quae in testamento delentur inducuntur vel inscribuntur D. 28, 4
de his quae poenae causa relinquuntur D. 34, 6
de Aw quae poenae nomine in testamento vel codicillis
relinquuntur (7. 6, 41
de hi^ quae pro non scriptis habentur D. 34, 8
de his quae sub modo legata vel fideicommissa relin-
quuntur
C. 6,
45
de his quae vi metusve causa gesta sunt C. 2, 19

de his quae ut indignia aufcruntur D. 34. 9
I.
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
Rhodia de
D. 14, 2
iuris et facti ignorantia
D. 22, 6 C
iis per quos agere possumus
/. 4, 10
lege
iis
iaciii
qui sui vel alieni iuris sunt
immunitate r^^mvnx concedenda

iure immunitatis
C. 50, 6
impensis in res dotales
factis
J.
C.
1,
1,
10,
D. 25,
18
Z?.
1,
36
26
incendio ruina naufragio rate nave expugnata
imponenda
impuberum
lucrativis descriptione
C.
et aliis substitutionibus
25
10,
C. 6,
D.
47, 9
de incertis personis C. 6, 48
de incestis et inutilibus nuptiis C. 5, 5
ad municipalem et de incolis D. 50, 1
et ubi quis domicilium habere videtur et de
C.
his qui studiorum causa in alia civitate degunt
de incoUs
10,
40
de condictione indebiti D. 12, 6

C. 4, 5
de indicta viduitate et de lege lulia Miscella toUenda
C. 6,
de
de
de
de
de
40
indictionibus C. 10, 17
in diem addictione D. 18, 2
praescriptis vcrbis et in factum actionibus
infamibus
C.
D.
19, 5
10, 59
infantibus expositis libcris et servis et de his qui

C.
sanguinolentos emptos vel nutriendos accepcrunt
8, 51
de infirmandis poenis caelibatus et orbitatis et de deoimariis sublatis C. 8, 57
de ingenuis /. 1, 4
XI
INGENUIS
de inê7iuis manumissis C. 7, 14
de ingralis liberis C. 8, 49
de in integrum restitutione minorum
annis C. 2, 21
yiginti
quinque
C.
fiat
49
de in integrum restitutionibus D. 4, 1
iniuncti muneris sumptus ad omnes coUegas pertinere
C. 11, 38
C. 9, 35
de iniuriis J. 4, 4
de iniuriis et famosis libcllis D. 47, 10
de iniusto rupto irrito facto testamento D. 28, 3
C. 2, 2
de in ius vocando /?. 2, 4
in ius vocati ut eant aut satis vel cautum dent D. 2, 6
de 171 litem dando tutore vel curatore
C. 5, 44
de in litem iurando D. 12, 3
C. 5, 53
de inofficiosis donationibus
C. 3, 29
de inofficiosis dotibus C. 3, 30
de inofficioso testamento J. 2, 18 D. 5, 2 C. 3, 28
in quibus
causis cessat longi
C.
temporis praescriptio
34
7,
causis
in quibus
coloni censiti
C. 11, 50
in quibus causis in integrum
dominos accusare pos-
sunt
C. 2,
est
necessaria
non
praescriptione uti
non
restitutio
40
in quibus causis militantes
fori
possunt C. 3, 25
in quibus causis pignus vel hypotheca tacite contrahitur D. 20, 2
C. 8, 14
in quibus causis tutorem habenti tutor vel curator dari
C. 5,
potest
de
de
de
de
dc
in rem verso
D.
15, 3
D.
25,
institutionibus vel substitutionibus seu restitutionibus sub condicione factis C. 6, 25

dc instructo vel instrumento legato D. 33, 7
de fide instrumentorum et amissione eorum D. 22, 4
C. 4, 21
inter alios acta vel iudicata aliis non nocere

C. 7, 60
de interdictis /. 4, 15
8, 1
de interdictis et relegutis et deportatis D. 48, 22
de interdictis sive extraordinariis actionibus quae pro
competunt
D. 43,
de interdicto matrimonio inter pupillam et tutorem seu

curatorem filiosque eorum
5, 6
de re iudicata et de efiêctu sententiarum et de interlocutionibus D. 42, 1
de sententiis et interlocutionibus omninm iudicum C. 7, 45
de interrogationibus in iure faciendis et interrogatoriis
actionibus D. 11, 1
C. 8, 38
de inutiUbus stipulationibus J. 3, 19
de irenarchis C. 10, 77
de itinere actuque privato D. 43, 19
de ludaeis et caelicolis
1, 9
iiidicatum solvi D. 46, 7
de iudiciis
3, 1
de iudiciis et ubi quisque agere vel conveniri debeat
D.
5,
de lege luUa ambitus D. 48, 14

de lege luUa de annona D. 48, 12
de indicta viduitate et de lege luUa Miscella tollenda
C. 6,
de
de
de
de
de
de
de
de
C. 6, 30
40
de lege luUa repetundarum D. 48, 11

ad legem luUam de adulteriis coercendis D. 48, 5
ad legem luliam de adulteriis et de stupro C. 9, 9
ad legem luUam de ambitu C. 9, 26
ad legem luUam de vi privata D. 48, 7
ad legem luUam de vi publica D. 48, 6
ad legem luUam de vi publica seu privata C. 9, 12
C. 9, 8
ad legem luUam maiestatis D. 48, 4
ad legem luUam peculatus et de sacrilegis et de residuis D. 48, 13
C. 9, 27
ad legem luUam repetundarum
de iure aureorum anulorum D. 40, 10
de iure aureorum anulorum et de natalibus restituendis
C. 6, 8
iure dominii impetrando C. 8, 33

iure dotium D. 23, 3
C. 5, 12
emphyteutico iure C. 4, 66
iure fisci D. 49, 14 C. 10, 1
iure immunitatis D. 50, 6
rebus creditis et de iureiurando
C. 4, 1
iureiurando propter calumniam dando C. 2, 58
iureiurando sive voluntario sive necessario sive iu-
D.
diciali
12, 2
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
iure liberorum C. 8, 58
iure naturali et gentium et civili J. 1, 2
iure patronatus D. 37, 14
bonis libertorum et de iure patronatus
C. 6, 4
iure personaram ,/.1,3
iure rei publicae C. 11, 30
officio iuridici
D. 1, 20
officio iuridici Alexandriae
C. 1, 57
iurisdictione D. 2, 1
iuiîsdictione omnium iudicum et de foro competenti
C. 3, 13
de iuris et facti ignorantia D. 22, 6
C. 1, 8
de iustitia et iure J. 1, 1
2>. 1, 1
L.
de Latina
libertate
tollenda et
civitatem Romanam transfusa
36
iiispiciendo ventre custodiendoque partu

insUtoria actione D. 14, 3
C. 4, 25
institoria et exercitoria actione
his
de iure codicillorum D. 29, 7

de itire deliberandi D. 28, 8
de iure deliberandi et de adeunda vcl adquirenda hereditate
in integrum restitutione postulata ne quid novi

2,
LEGITIMA
per certos modos
7,
in
de legationibus D. 50, 7
C. 10, 65
de legatis J. 2, 20 C. 6, 37
de legatis et fideicommissis D. 30. 31. 32
communia de legatis et fideicommissis C. 6, 43
de lcgatis praestandis contra tabulas bonorum posscssione petita
D. 37, 5
de lege Aquilia /. 4, 3
C. 3, 35
de lege commissoria D. 18, 3
in
commissoria
[de lege
pignoribus rescindenda C. 8, 34]
do lege Cornelia de falsis et de senatus consulto Liboniano D. 48, 10
de lege Fabia de plagiariis D. 48, 15
de lege Falcidia J. 2, 22
de lege Fufia Caninia sublata J. 1, 7
de lege Fufia Caninia tollenda C. 7, 3
de lege lulia ambitus D. 48, 14
de lege lulia de annona D. 48, 12
de indicta viduitate et de lege lulia Miscella tollenda
C. 6,
40
de
de
de
ad
lege lulia repetundarum D. 48, 11

lege Pompeia de parricidiis D. 48, 9
lege Rhodia de iactu D. 14, 2
legem Aquiliam D. 9, 2
ad legem Corneliam de falsis C. 9, 22
ad legem Comeliam de sicariis C. 9, 16
ad legem Corneliam de sicariis et veneficis
Fabiam
ad
ad
ad
ad
ad
ad
ad
ad
ad
ad
legem
legem
legem
legem
legem
legem
legem
legem
legem
legem
de
de
de
de
legitima
legitima
legitima
legitima
C. 9,
D. 48, 8
20
Falcidiam !>. 35, 2

C. 6, 50
luliam de adulteriis coercendis D. 48, 5
luliam de adulteriis et de stupro C. 9, 9
luliam de ambitu C. 9, 26
luliam de vi privata D. 48, 7
luliam de vi publica D. 48, 6
luliam de vi publica seu privata
9, 12
luliam maiestatis D. 48, 4 C. 9, 8
luliam peculatus et de sacrilegis et de residuis D. 48, 13
ad legem luliam repetundarum C. 9, 27
ad legem Viselliam C. 9, 21
de legibus et constitutionibus principum et edictis .
1, 14
D. 1, 3
adgnatorum successione J. 3, 2
adgnatorum tutela /, 1, 15
parentium tutela /. 1, 18
patronorum tutela /. 1, 17
XII
LEGITIMA
de legitima tutela
unde legitimi
unde legitimi
C. 5,
30
unde cognati
D. 38, 7
et
de legitimis heredibus
C. 6,
15
58
C. 6,
de legitimis tutoribus D. 26, 4

de libellis dimissoriis qui apostoli dicuntur D. 41), 6
de liberali causa D. 40, 12 C. 7, 16
de liberatione legata D. 34, 3
unde liberi C. 6, 14
si tabulae testamenti nullae extabunt unde liberi
D.
38, 6
de liberis et postumis beredibus instituendis vel exheredandis D. 28, 2
de liberis exhibendis item ducendis D. 43, 30
de liberis exhibendis seu de ducendis et de homine libero
exhibendo C. 8, 8
de liberis praeteritis vel exheredatis C. 6, 28
de agnoscendis et alendis liberis vel parentibus vel
patronis vel libertis D. 25, 3
de libertinis /. 1, 5 6?. 10, 58
de libertis et eorum liberis C. 6, 7
de libertis universitatum D. 38, 3
de litigiosis D. 44, 4 C. 8, 36
de litis contestatione (7. 3, 9
de litorum et itinerum custodia C. 12, 44
de litterarum obligatione /. 3, 21
locati conducti D. 19, 2
de locatione et conductione /. 3, 24
de locatione praediorum civilium vel fiscalium sive templorum sive rei privatae vel dominicae C. 11, 71
de locato et conducto C. 4, 65
de locis et itineribus publicis D. 43, 7
de loco publico fruendo D. 43, 9
i9. 1, 3
quae sit longa consuetudo C. 8, 52
de longi temporis praescriptione quae pro libertate et
non adversus libertatem opponitur C. 7, 22
de lucris advocatorum et concussionibus officiorum sive
apparitorum C. 12, 61
de luitione pignoris C. 8, 30
M.
de SC. Macedoniano D. 14, 6
ad SC. Macedonianum C. 4, 28
de magistratibus conveniendis D. 27, 8
C. 5, 75
de magistratibus municipalibus C. 1, 56
de officio magistri militum C. 1, 29
de officio magistri officiorum C. 1, 31
de magistris scriniorum C. 12, 9
de maiuma C. 11, 46
de maleficis et mathematicis et ceteris similibus
C.
9, 18
de mancipiis et colonis patrimonialium et saltuensium
et emphyteuticorum fundorum
C. 11, 63
de mandatis principum C. l, 15
mandati vel contra D. 17, 1 C. 4, 35
de jnandato J. 3, 26
de manumissionibus D. 40, 1
communia de manumissionibus C. 7, 15
de manumissionibus quae servis ad universitatem pertinentibus imponuntur D. 40, 3
de manumissis testamento D. 40, 4
de manumissis vindicta D. 40, 2
de maleficis et mathematicis et ceteris similibus C.
9,
18
de professoribus et medicis C. 10, 53

de mendicantibus validis C. 11, 26
si mensor falsum modum dixerit
D. 11, 6
de mensoribus C. 12, 27
de commerciis et mercatoribus C. 4, 63
de metallariis et metallis et procuratoribus metallorum
C.
11, 7
de metatis
et epidemeticis
de metropoli Beryto
C.
C. 11,
12,
22
40
NE
de
de
de
de
de
de
D. 43, 32
militari testamento /. 2, 11
i?. 29, 1
militari veste
C. 12, 39
castrensianis et ministerianis
C. 12, 25
minoribus viginti quinque annis D. 4, 4
modo multarum quae ab iudicibus infliguntur
migrando
1,
C.
54
de monopoliis et de conventu negotiatorum illicito vel

artificum ergolaborumque nec non balneatorum prohibitis illicitisque pactionibus
C. 4, 59
de usuris et fructibus et causis et omnibus accessionibus et mora D. 22, 1
de mortis causa donationibus et capionibus D. 39, 6
de mortis causa donationibus (7. 8, 56
de mortuo inferendo et sepulchro aedificando D. 11,8
de mulieribus in quo loco munera sexui congruentia
et honores agnoscant
C. 10, 64
de mulieribus quae servis propriis se iunxerunt
9, 1 1
ut nemini liceat in coemptione specierum se excusare
et de munere sitoniae
C. 10, 28
de muneribus et honoribus D. 50, 4
de honoribus et jnuneribus non continuandis inter patrem et filium et de intervallis C. 10, 41
de muneribas patrimoniorum C. 10, 42
de municipibus et originariis C. 10, 39
de murilegulis et gynaeciariis et procuratoribus gynaecii
et de monetariis et bastagariis
C. 11, 8
de mutatione nominis C. 9, 25
N.
de natalibu^ restituendis D. 40, 11
de iure aureorum anulorum et de natalibus restituendis
6, 8
de naturalibus liberis et matribus eorum et ex quibus
causis iusti efficiuntur
C. 5, 27
de naufragiis C. 11, 6
de navibus non excusandis C. 11, 4
de naviculariis seu naucleris publicas species transportantibus
C. 11, 2
nautae caupones stabularii ut recepta restituant D. 4, 9
D. 47, 5
de nautico fenore D. 22, 2
C. 4, 33
de nautis Tiberinis C. 11, 27
de necessariis et servis heredibus instituendis vel substituendis
C. 6, 27
ne Christianum mancipium haereticus vel paganus

ludaeus habeat vel possideat vel circumcidat
ne comitibus
1,
vel
10
rei militaris vel tribunis lavacra praesten-
C. 1, 47
ne de statu defunctorum post quinquennium quaeratur
D. 40, 15 C. 7, 21
ne fideiussores vel mandatores dotium dentur C. 5, 20
tur
ne
filius
pro patre vel pater pro
filio
libertus pro patrono conveniatur
ne
ne
fiscus
rem quam
fiscus vel res
causa in
vendidit evincat
emancipato vel
C. 4, 13
C. 10, 5
publica procurationem alicui patrocinii

C. 2, 17
lite praestet
negotiatores ne militent C. 12, 34

de negoliis gestis D. 3, 5 C. 2, 18
ne liceat in una eademque causa tertio provocare vel
post duas sententias iudicum quas definitio praefectorum roboraverit eas retractare C. 7, 70
ne
liceat potentioribus patrocinium litigantibus praeC. 2, 13

stare vel actiones in se transferre
nemini licere signum salvatoris Christi vel in silice vel
C 1, 8
in marmore aut sculpere aut pingere
ne operae a coUatoribus exigantur C. 10, 24
ne pro dote mulieri bona mariti addicantur C. 5, 22
ne quid in flumine publico fiat, quo aliter aqua fluat,
atque uti priori aestate fluxit D. 43, 13
ne quid in loco publico vel itinere fiat D. 53, 8
ne quid in loco sacro fiat D. 43, 6
ne quid oneri publico imponatur C. 11, 5
ne quis eum qui in ius vocabitur vi eximat D. 2, 7
ne quis in sua causa iudicet vel ius sibi dicat C. 3, b
ne quis liber invitus actum rei publicae gerere cogatur
C. 11,
37
XIII
NE
dominicae vel templorum vindicatio temporis exC. 7, 38

ceptione submoveatur
ne rei militaris comitibus vel tribunis lavacra praestentur
C. 1, 47
[ne rusticani ad ullum obsequium devocentur C. 11, 55]
ne
rei
ne sanctum baptisma iteretur C 1, 6

ne sine iussu principis certis iudicibus
C. 9,
liceat confiscare
48
ne tutor vel ourator vectigal conducat C. 5, 41

ne vis fiat ei qui in possessionem missus erit D. 43, 4
ne uxor pro marito vel maritus pro uxore vel mater
pro filio conveniatur C. 4, 12
nihil innovari appellatione interposita D. 49, 7
de Nili aggeribus non rumpendis C. 9, 38
non licere metrocomiae habitatoribus loca sua ad extraneum transferre C. 11, 56
de non numerata pecunia C, 4, 30
de novationibus et delegationibus D. 46, 2
C. 8, 41
C. 8, 10, 14]
[de novi operis nuntiatione
de noxalibus actionibus /. 4, 8 2?. 9, 4
C. 3, 41
de nudo ex iure Quiritium tollendo C. 7, 25
nulli licere in frenis et equestribus sellis et in balteis
margaritas et smaragdos et hyacinthos aptare et de
artificibus palatinis
C. 11, 12
de numerariis actuariis et chartulariis et adiutoribus
et exceptoribus sedis excelsae ceterorumque iudicum tam civilium quam militarium C. 12, 49
de nundinis D. 50, 11
4, 60
de ritu nuptiaruni D. 23, 2
de nuptiis J. 1, 10 C. 5, 4
scriniariis
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
oblaiione votorum
C. 12, 48
obligationibus J. 3, 13
10
(7. 4,
obligationibus et actionibus D. 44, 7
obligationibus quae ex delicto nascuntur J. 4, 1
obligationibus quae quasi ex delicto nascuntur /.4,5
obligationibus quasi ex contractu /, 3, 27
obsequiis parentibus et patronis praestandis />. 37, 15
obsequiis patronis praestandis C. 6, 6
D. 1, 22
officio adsessorum
C. 1, 45
officio civilium iudicum
C. 1, 36
officio comitis Orientis
officio comitis rerum privatarum
officio comitis
C.
sacrarum largitionum
1,
33
C.
1,
32
(7.
[de offido comitis sacri palatii
1, 34]
de officio comitis sacri patrimonii C. 1, 34
de officio consulis D. 1, 10
de officio diversorum iudicum C. 1, 48

de offido eius cui mandata est iurisdictio D. 1, 21
de offido eius qui vicem alicuius iudicis obtinet C.
1,
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
50
offido iudicis J. 4, 17
offido iudicum militarium
offido iuridici D. 1, 20
officio iuridici Alexandriae
officio magistri militum
officio magistri officiorum
(7.
C.
46
1,
57
29
C. 1, 31
C. 1,
1,
offido praefecti annonae C. 1, 44

J9. 1, 17
(7. I, 37
officio praefecti Augustalis
D. 1, 11
officio praefecti praetorio
offido praefecti praetorio Africae et de omni eius-
dem dioeceseos statu C. 1, 27

de officio praefecti vigilum JO. 1, 15 (7. 1, 43
de officio praefecti urbis i?. 1, 12 (7, 1, 28
de officio praefectorum praetorio Orientis et IUyrici
C.
de
de
de
de
de
de
de
de
1,
26
officio praesidis
officio praetorum
D.
1,
i?.
18
14
1,
1,
39
offido proconsulis et legati D. 1, 16 C. 1, 35

offido procuratoris Caesaris vel rationalis D. 1, 19
offido quaestoris 2?. 1, 13 C. 1, 30
offido rectoris provinciae C. 1, 40
offido vicarii C. 1, 38
omni agro deserto et quando steriles fertilibus im-
ponuntur
C.
11,
de operibus publicis
59
D. 50, 10
8,
11
POSSESSIONB
(7. 6, 3
de operis libertorum D. 38, l
de operis novi nuntiatione D. 39, l
C. S, 10, 14]
[de novi operis nuntiatione
de operis servorum D. 7, 7
de optione vel electione legata D. 33, 5
de ordine cognitionum C. 7, 19
de ordine iudiciorum C. 3, 8
de 07'igine iuris et omnium magistratuum et successione prudentum i?. 1, 2
de SC. Orfitiajio J. 3, 4
ad SC. Orfiiianum C. 6, 57
ad SC. Tertullianum et Orfitianum D. 38, 17
de pactis D. 2, 14 C. 2, 3
de pactis conventis tam super dote quam super donatione ante nuptias et paraphernis
C. 5, 14
de pactis dotalibus D. 23, 4
de pactis inter emptorem et venditorem compositis D.
18, 1
C. 4,
54
de pactis pignorum et de commissoria lege in pignoribus rescindenda

C. 8, 34
de paganis et sacrificiis et templis C. 1, 11
de palatiis et domibus dominicis C. 11, 77
de palatinis sacrarum largitionum et rerura privatarum
C.
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
de
12,
23
et omni causa
C. 8, 24
pascuis publicis vel privatis C. 11, 61
patria potestate J. 1, 9 C. S, 46
patribus qui filios distraxerunt C. 4, 43
iure patronatus D. 37, 14
C. 6, 4
crimine peculatus C. 9, 28
partu pignoris
D. 15, l
castrensi peculio
D. 49, 17
peculio eius qui libertatem meruit
peculio
C. 7,
23
D. 33, 8
pecunia constituta D. 13, 5
constituta pecunia
C. 4, 18
pedaneis iudicibus C. 3, 3
pe7m legata D. 33, 9
peculio legato
perfectissimatus dignitate C. 12, 32

periculo eorum qui pro magistratibus intervenerunt
C. 11, 35
de periculo et commodo rei venditae D. 18, 6 C. 4, 48
de periculo nominatorum C. 11, 34
de periculo successorum parentis C. 10, 63
de periculo tutorum et curatorum C. 5, 38
de rerum permutatione D. 19, 4
C. 4, 64
de perpetuis et temporalibus actionibus et quae ad
heredes et in heredes transeunt /. 4, 12
per quas personas nobis adquiritur J. 2, 9 C. A, 21
per quas personas nobis obligatio adquiritur J. 3, 28
de hereditatis petitione D. 5, 3
de petitione hereditatis C. 3, 31
de petitionibus bonorum sublatis C. 10, 12
de actione pigneraticia C. 4, 24
de pigneraUda actione vel contra D. 13, 7
de pignoribus C. 8, 13
de pignoribus et hypothecis et qualiter ea contrahantuf
et de pactis eorum
D. 20, 1
de pistoribus C. 11, 16
de lege Fabia de plagiariis D. 48, 15
C. 9, 20]
[ad legem Fabiam de plagiariis
de plus petitionibus C. 3, 10
plus valere quod agitur quam quod simulate concipitur

C. 4, 22
de poena iudicis qui male iudicavit vel eius qui iudicem vel adversarium corrumpere curavit C. 7, 49
de poena temere litigantium /. 4, 16
de poenis D. 48, 19
9, 47
poenis fiscalibus creditores praeferri C. 10, 7
de pollidtationibus D. 50, 12
de lege Pompda de parricidiis D. 48, 9
de ponderato7nbus et auri illatione C. 10, 73
de popularibus actionibus D. 47, 23
de adquirenda et retinenda possessione C. 7, 32
de adquirenda vel amittenda possessio7ie D. 41, 2
XIV
rOSSESSORIA
de possessoria hereditatis petitione D. 5, 5

de captivis et de postliminio et redemptis ab hostibus
D. 49, 15
de posiliminio et de redemptis ab hostibus C. 8, 50
de postulando D. 3, 1
2, 6
de postumis heredibus instituendis vel exheredandis vel
praeteritis
C. 6,
^9
de poUoribus ad munera nominandis C. 10, 67

de praebendo salario C. 10, 37
de praediis curialium sine decreto non alienandis C.
10, 34
de praediis naviculariorum C. 11, 3
de praediis tamiacis et de his qui ex colonis dominicis
C. 11, 69
aliisque liberae condicionis procrcantur
de praediis vel aliis rebus minorum sine decreto non
alienandis vel obligandis
C. 5, 71
de
de
de
de
de
de
de
de
apparitoribus praefecti annonae
C. 12, 58
officio
praefecH annonae C. 1, 44
praefecti Augustalis i?. 1, 17
praefecU praetorio D. 1, 11
praefecU praetorio Africae C.
officio
praefecti vigilum
officio
officio
offtcio
officio j)raefecti
urbis
J9.
1>.
1,
1,
12
1,
1,
1,
37
27
1,
45
28
praefectis praetorio sive urbi et magistris militum

iu dignitatibus exaequandis
C. 12, 4
de officio praefectorum praetorio Orientis et Illyrici
C.
1,
emptore /?. 41, 4

herede vel pro possessore
pro
pro
pro
pro
legato
D. 41, 5
D. 41, 8
quibus causis servi praemium accipiunt libertatem
C. 7, 13
pro socio 1?.
C, 4, 37
17, 2
[pro soluto D. 41, 4]
pro suo D. 41, 10
de professoribus et medicis C. 10, 53
de professoribus qui in urbe Constantinopolitana doC. 12, 15
centes ex lege meruerint comitivam
comminationes
epistulas
programmata
auctoritatem rei iudicatae non habere

de
de
de
de
subscriptiones
C. 7, 57
4, 4
prohibita sequestratione pecuniae
C. 12, 17
domesticis et protectoribus
proxeneticis D, bO, 14
proximis sacrorum scriniorum ceterisque qui in sacris scriniis militant
15
QUEMADMODUM
C.
12,
19
publicae laetitiae vel consulum nuntiatores vel insinuatores constitutionum et aliarum sacrarum vel
iudicialium litterarum ex descriptione vel ab invitis
ne quid accipiant immodicum C. 12, 63
de publicanis et vectigalibus et commissis D. 39, 4
de Publiciana in rem actione D. 6, 2
de pubUcis iudiciis J. 4, 18 D. 48, 1
de pupillari substitutione /. 2, 16
26
agentium in rebus C. 12, 20, 5]

de praepositis labarum C. 12, 18
de praepositis sacri cubiculi et de omnibus cubiculariis et privilegiis eorum
C. 12, 5
de praescriptione longi temporis decera vel viginti annorum C. 7, 33
de praescriptione triginta vel quadraginta annorum
[de praepositis
39
C. 7,
de exceptionibus sive praescriptionibus C. 8, 35

de exceptionibus praescripUonibus et praeiudiciis
D.
de rerum permutatione et de praescriptis verbis actione

de
de
de
de
64
C. 4, 41
obligari possunt vel non et qualitei

pignus contrahatur C. 8, 16
quae res pignori vel hypothecae datae obligari non
possunt D. 20, 3
res venire non possunt et qui vendere vel emere
vetantur C. 4, 40
quae sententiae sine appellatione rescindantur D. 49, 8
quae sit longa consuetudo C. 8, 52
de quaestiojiibus D. 48, 18
9, 41
de quaestoribus magistris officiorum comitibus sacrarum
largitionum et rei privatae C. 12, 6
de officio quaestoris D. 1, 13
quae
praescriptis verbis et in factum actionibus

officio praesidis
2?. 1, 18
probationibus et praesumpUonibus
D. 19, 5
D. 22, 3
praetoribus et honore praeturae et gleba et foUi et

septem solidorum functione sublata C. 12, 2
de praetorio pignore et ut in actionibus etiam debitorum missio praetorii pignoris procedat C. 8, 21
de officio praetorum D. 1, 14 C. 1, 39
de praevaricaUone D. 47, 15
de diversis rescriptis et pragmaUcis
1,
D. 42, 7
quae res exportari non debeant
qtiae res pignori
44, 1
C. 4,
de quadriennii praescriptione C. 7, 37
de quadrivienstruis tam civilibus quam militaribus brevibus
C. 1, 42
quae in fraudem creditorum facta sunt, ut restituantur
sanctionibus
C.
23
de precario D. 43, 26
de precario et de Salviano interdicto C. 8, 9
de precibus imperatori offerendis et de quibus rebus
C. 1, 19
supplicare liceat vel non
de primicerio et secundocerio et notariis C. 12, 7
de primipilo C. 12, 62
de principibus agentum in rebus
C. 12, 21
de privatis carceribus inhibendis C. 9, 5
de privatis delictis D. 47, 1
de privilegiis corporatorum urbis Romae C. 11, 15
de privilegiis domus Augustae vel rei privatae et quarum collationum excusationera habent C. 11, 75
de privilegiis eorum qui in sacro palatio militant C.
12, 28
de privilegiis scholarum C. 12, 29
de privilegiis urbis Constantinopolitanae C. 11, 21
de privilegio dotis C. 7, 74
de privilegio fisci
7, 73
de probationibus C. A, 19
de probationibus et pracsumptionibus D. 22, 3
de apparitoribus proconsulis et legati
C. 12, 55
de officio proconsulis et legati D. 1, 16
C. 1, 35
de procuratoribus C. 2, 12
de procuratoribus et defensoribus D. 3, 3
pro dcrelicto D. 41, 7
pro donato D. 41, 6
pro dote D. 41, 9
quando appellandum sit et intra quae tempora D. 49, 4

quando civilis actio criminali praeiudicet et an utraque ab eodem exerceri potest C. 9, 31
quando curatores vel tutores esse desinant C. 5, 60
quando de peculio actio anualis est D. 15, 2
qtiando decreto opus non est C. 5, 72
quando dies legati vel fideicommissi cedit C. 6, 53
quando dies legatorum vel fideicommissorum cedat D. 36, 2
quondo dies usus fructus legati cedat i?. 7, 3
quando et quibus debetur quarta pars ex bonis decurionum et de raodo distributionis eorum C. 10, 35
facto tutoris vel curatoris minores agere
C. 5, 39
vel conveniri possunt D. 26, 9
quando fiscus vel privatus debitoris sui debitores exi-
quando ex
C. 4, 15
inter pupillos vel viduas
gere potest
quando imperator
vel misera-
biles persouas cognoscat et ne exhibeantur

3, 14
quando libellus principi datus litis contestationem fa-
20
ab emptione discedere C. 4, 45
quajido liceat sine iudice unicuique vindicare se vel
publicam devotionem C. 3, 27
quando mulier tutelae officio fungi potest C. 5, 35
ciat
C.
1,
quando
liceat
quando
non
C. 6,
petentiura
partes
petentibus
adcrescunt
10
quando provocare non
est necesse
C. 7,
64
de aedilicio edicto et redhibitione et quanti minorb

21,
D.
non datur D. 44, 5

aperiantur testamenta et inspiciantur
C. 6, 32
desoribantur D. 29, 3
quarum rerum
actio
quemadmodum
li*
et
XV
QUEMADMODUM
munera indicuntur
quemadmodum
civiiia
quemadmodufn
servitutes amittuntur
D.
C. 10,
8,
43
quibus alienare licet vel non J. 2, 8

quibus ex causis in possessionem eatur D. 42, 4
quibus ex causis maiores in integrum restituuntur C.
2, 53
quibus modjs ius potestatis solvitur /. 1, 12
quibus raodis obligatio toUitur /. 3, 29
quibus modis pignus vel hypotheca solvitur D. 20, 6
quibus modis re contrahitur obligatio J. 3, 14
quibus modis testamenta infirmantur J. 2, 17
quibus modis tutela finitur J. 1, 22
quibus modis usus fructus vel usus amittitur D. 7, 4
quibus muneribus excusantur ii qui post impletam militiam vel advocationem per provincias suis commodis vacantes commorantur et de privilegiis eorum
C. 10, 56
de qiiibus muneribus vel praestationibus nemini liceat
se excusare
C. 10, 49
quibus non competit bonorum posscssio D. 38, 13

quibus non est permissum testamenta facere /. 2, 12
quibus non obiciatur longi temporis praescriptio C.
7, 35
de quibus rebus ad eundem iudicem eatur D. 11, 2
quihus res iudicata non nocet C. 7, 56
qui dare tutores vel curatores et qui dari possunt C.
5, 34
qui dari tutores testamento possunt /. 1, 14
qui et adversus quos in integrum restitui non possunt
C. 2, 41
qui et a quibus manumissi liberi non fiunt et ad legem
Aeliam Sentiam D. 40, 9
qui et quibus ex causis manumittere non possunt /.1,6
qui ex quibus causis raanumittere non possunt J. 1, 6
qui facere testamentum possunt vel non possunt C.
6, 22
qui legitimam personam in iudiciis habent vel non
C. 3, 6
qui manumittere non possunt et ne in fraudem creditorum manumittatur C. 7, 11
qui militare possunt vel non et de servis ad militiam
vel dignitatem adspirantibus et ut nemo duplici
militia vel dignitate et militia simul utatur
C.
12, 33
qui morbo C. 5, 68. 10, 51
qui non possunt ad libertatem pervenire C. 7, 12
qui numero liberorum se excusant C. 5, 66
qui numero tutelarum C. 5, 69
qui petant tutores vel curatores C. 5, 31
qui petant tutores vel curatores et ubi petantur D.
26, 6
qui potiores in pignore habeantur C. 8, 17
qui potiores in pignore vel hypotheca habeantur et de
his qui in priorum creditorum locum succedunt D.
20,
quod cum
gestum
40, 8
quis ordo in possessionibus servetur D. 38, 15
qui testamenta facere possunt et quemadmodum testafiant
D. 28,
qui testamento tutores dari possunt
/.
1,
14
'6,
eo
vel contra
eam
\
in
qui
aliena est potestate negotium

vel de peculio seu quod iussu
esse dicitur,
C. 4, 26
aut de in rem verso
quod cum eo qui in aliena potestate est negotium gestum esse dicitur /. 4, 7 i?. 14, 5
quod falso tutore auctore gestum esse dicatur D. 27, 6
quod iussu D. 15, 4
quod legatorum D. 43, 3
quod metus causa gestum erit D. 4, 2
quod quisque iuris in alterum statuerit, ut ipse eodem
D.
iure utatur
2,
quod vi aut clam D. 43, 24

quomodo et quando iudex sententiam
partibus
praesentibus
una
vel
proferre debet
C.
parte absente
7, 43
quo quisque ordine conveniatur C. 11, 36
quorum appeUationes non recipiantur C. 7, 65
quorum bonorum D. 43, 2 C 8, 2
quorum legatorum
C. 8, 3
R.
de raptu virginum seu viduarura nec non sanctimonia-
lium
13
9,
ratam rem haberi et de ratihabitione D. 46, 8

de raiiodniis operum publicorum et de patribus
tatum
civi-
12
8,
de officio procuratoris Caesaris vel rationalis D. 1, 19

de tutelae et rationibus distrahendis et utili curationis
causa actione D. 27, 3
de rebus alienis non alienandis et de prohibita rerum
alienatione vel hypotheca
C. 4, 51
de rehus auctoritate iudicis possidendis seu vendundis
D. 42, 5
de rebus creditis et de iureiurando C. 4, 1
de rebus creditis si certum petetur et de condictione
D.
12,
de rebus dubiis D. 34, 5

de rebus eorura qui sub tutela vel cura sunt sine decreto non alienandis vel supponendis
D. 27, 9
de rebus incorporalibus J. 2, 2
de receptatoribus D. 47, 16
de receptis C. 2, 55
de receptis qui arbitrium receperunt, ut sententiam
dicant D. 4, 8
de captivis et de postlirainio et de redemptis ab hostibus D. 49, 15 C. S, 50
de aedilicio edicto et redhibitione et quanti minoris
de
de
de
de
D. 21, 1
regula Catoniana
D. 34, 7
diversis regulis iuris antiqui

re iudicata C. 7, 52
D. 50,
re iudicata et de effectu sententiarum et de interlocutionibus D. 42, 1
de reis postulatis C. 10, 60

de rei vindicatione D. 6, 1
3, 32
de ret uxoriae actione in ex stipulatu actionem transfusa et de natura dotibus praestita
C. 5, 13
de relationibus C. 7, 61
de appellationibus et relationibus D. 49, 1
de religiosis et sumptibus funerum C. 3, 44
de religiosis et sumptibus funerura et ut funus ducere
liceat
D.
rem alienam
alienatione
qui pro sua iurisdictione iudices dare darive possunt

C. 3, 4
D. 49, 3
qtiis a quo appelletur
qui satisdare cogantur vel iurato promittant vel suae
promissioni committantur D. 2, 8
qui sine manumissione ad libertatem perveniunt D.
menta
D.
agatur
nomine
universitatis
quod cuiuscumque
qui accusare non possunt (7. 9, l

intra
qui admitti ad bonorum possessionem possunt et
quod tempus C. 6, 9
qui aetate C. 5, 67
qui aetate se excusant C. 10, 50
qui bonis cedere possunt C. 7, 71
quifms ad conductionem praediorura fiscalium accedere
non licet C. 11, 73
quibus ad libertatem proclamare non licet D. 40, 13
rebus
quihus ad libertatem proclamare non licet et de
eorum qui ad libertatem proclamare non prohibentur
C. 7, 18
REPUDIIS
11, 7
gerentibus non
C. 4,
interdici
rerum suarum
53
de re militari D. 49, 16
67.
12, 36
de remissione pignoris C. 8, 25
de remissionibus D. 43, 25
rem pupilli vel adulescentis salvam fore D. 46, 6
ad legem luliam repetundarum C. 9, 27
de lege lulia repetundarum D. 48, 11
de replicationibus J. 4, 14
de repudianda bonorum possessione
C. 6, 19
de repudianda vel abstinenda hereditate C. 6, 31
de divortiis et repudiis D. 24, 2
de repudiis et iudicio de moribus sublato C. 5, 17
XVI
REPUTATIONIBirS
de reputattonibus quae fiunt in iudicio in integrum

C. 2, 47
restitutionis
de requirendis C. 9, 40
de requirendis rel absentibus damnandis D. 48, 17
rerum amotarum C. 5, 21
de actione rerum amotarum B. 25, 2
Z). 1, 8
de rerum diyisione et, qualitate /. 2, 1
de rerum permutatione 1?. 19, 4

de rerum permutatione et de praescriptis verbis actione
C. 4, 64
de rescindenda venditione C. 4, 44
de rescindenda venditione et quando licet ab emptione
discedcre D. 18, 5
de resUtuUone militum et eorum qui rei publicae causa
afuerunt C. 2, 50
de in integrum restituiionibus D. 4, 1
de revocandis donationibus C. 8, 55
de revocandis Ms quae per fraudem alienata sunt C.
7, 75
de lege Rhodia de iactu D. 14, 2
de ripa munienda D. 43, 15
de ritu nuptiarum D. 23, 2
de rivis D. 43, 21
s.
de crimine sacrilegii C. 9, 29
de .tacrosanctis ecclesiis et de rebus et privilegiis earum C. 1, 2
C. 10, 37
de praebendo salario
de salgamo hospitibus non praestando C. 12, 41
de Salviano interdicto D. 43, 33
de precario et Salviano interdicto C. 8, 9
C. 2, 56
de saUsdando
de satisdatione tutorum et curatorum J. 1, 24
de satisdationibus J. 4, 11
de secundis nuptiis C. 5, 9
de sedittosis et de bis qui plebem audent contra rem
publicam colligere C. 9, 30
de senatoribus JO. 1, 9
de senatus consultis C. l, 16
de successionibus sublatis quae fiebant per bonorum venditionem et ex senatus consulto Claudiano /.3, 12
de senatus consulto Claudiano toUendo C. 7, 24
de senatus consulto Macedoniano D. 14, 6
de senatus consulto Orfitiano /. 3, 4
de senatus consulto Silaniano et Claudiano quorum
testamenta ne aperiantur D. 29, 5
de senatus consulto Tertulliano J. 3, 3
ad senatus consultum Macedonianum C. 4, 28
ad senatus consultum Orfitianum C. 6, 57
de his quibus ut indignis auferuntur et ad senatus
consultum Silanianum C. 6, 35
ad senatus consultum Tertullianum et Orfitianum D.
38, 17
ad senatus consultum TertuUianum C. 6, 56

ad senatus consultum Trebellianum D. 36, 1 C. 6, 49
ad senatus consultum Turpillianum et de abolitionibus
criminum D. 48, 16 C. 9, 45
ad senatus consultum Velleianum D. 16, 1
C. 4, 29
sententiam rescindi non posse C. 7, 50
D. 48, 23
C. 9, 51
de sententiam passis et restituis
de sententia quae sine certa quantitate prolata est
7,
C.
46
de sententiis adversus fiscum latis retractandis C. 1 0, 9

de sententiis et interlocutionibus omnium iudicum
C.
7, 45
de sententiis ex periculo recitandis
C. 7, 44
de sententiis praefectorum praetorio C. 7, 42
de sentenUis quae pro eo quod interest proferuntur
C. 7, 47
de separaUonibus D. 2, 6
de sep7ilchro violato D. 47, 12 C. 9, 19
[de servili cognatione J. 3, 6, 10]
de servis exportandis vel si ita mancipium venierit ut
manumittatur vel contra D. 18, 7
SI
servis
de fugitivis
et libertis mancipiisque
ad diversa opera deputatis
civitatnm
ad rem
privatam vel dominicam pertinentibus C. 6, 1
de servis rei publicae manumittendis C. 7, 9
de servitute legata D. 33, 3
de servituttbus J. 2, 3 D. 8, l
de servituUbus et de aqua C. 3, 34
de servituUbus praediorum rusticorum D. 8, 3
de servituttbus praediorum urbanorum D. 8, 2
de seruo communi manumisso C. 7, 7
de servo corrupto D. 11, 3
de furtis et de servo corrupto C. 6, 2
de servo pignori dato manumisso
7, 8
si adversus creditorem
C. 2, 37
si adversus delictum suum
C. 2, 34
si adversus donationem
C. 2, 29
si adversus dotem
C. 2, 33
si adversus fiscum
C. 2, 36
si adversus libertatem
C. 2, 30
si adversus rem iudicatam
C. 2, 26
si adversus solutionem a debitore vel a se factam
C.
2, 32
si adversus transactionem vel divisionem minor restitui
velit
2, 31
si adversus venditionem
C. 2, 27
si adversus venditionem pignorum
C. 2, 28
si adversus usucapionem
C. 2, 35
si ager vectigalis id est emphyteuticarius petatur D. 6, 3
si aliena res pignori data sit
C. 8, 15
si a non competenti iudice iudicatum esse dicatur
C.
7, 48
si antiquior creditor pignus vendiderit
C. 8, 19
si a parente quis manumissus sit
2?. 37, 12
ad legem Corneliam de sicariis C. 9, 16
ad legem Corneliam de sicariis et veneficis D. 48, 8
si certum petatur
C. 4, 2
artificibus
et
et
si
si
communis
C. 8, 20
res pignorata sit
contra ius utilitatemve publicam vel per mendacium
vel impetratum
C. 1, 22
voluntatem tutor datus sit C. 5, 47
cui plus, quam per legem Falcidiam licuerit, legafuerit aliquid postulatum
si contra matris
si
tum
esse (^cetur
si curialis
relicta
D. 35, 3
civitate
rus
habitare
maluerit
C.
38
de momentaria possessione fuerit appellatura C. 7, 69
dos constante matrimonio soluta fuerit
C. 5, 19
ex falsis instrumentis vel testimoniis iudicatum erit
C. 7, 58
ex noxali causa agatur, quemadmodum cavetur D.
10,
si
si
si
si
2,9
ex pluribus tutoribus vel curatoribus omnes vel unus
C. 5, 40
agere pro minore vel conveniri possunt
si falsis adlegationibus excusatus sit
C. 5, 63
si familia furtum fecisse dicetur
D. 47, 6
de verborum significatione
D. 50, 16
de verboruro et rerum significattone C. 6, 38
si in causa iudicati pignus captum sit
C. 8, 22
si in communi eademque causa in integrura restitutio
C. 2, 25
postuletur
si in fraudem patroni alienatio facta est
C. 6, 5
si ingenuus esse dicetur
D. 40, 14
si is qui testamento liber esse iussus erit post mortera
domini ante aditam hereditatem subripuisse aut corrupisse quid dicetur D. 47, 4
de SC. Silaniano et Claudiano quorum testamenta ne
aperiantur D. 29, 5
de decurionibus et silenttariis C. 12, 16
si liberalitatis imperialis socius sine herede defecerit
C. 10, 14
si libertus aut servus ad decurionatum adspiraverit
C.
si
si
si
si
10, 33
maior factus ratum habuerit C. 2, 45
maior factus sine decreto factam alienationem ratam
habuerit C. 5, 74
mancipium
ita fuerit
alienatum, ut manuraittatur, vel
contra
C. 4, 57
si mancipium ita venierit,
si
ne prostituatur C.
mater indemnitatem promiserit C. 5, 46
4,
56
TESTAMENTIS
XVII
SI
mensor falsum modum dixerit 2>. 11, 6

minor ab bereditate se abstineat C. 2, 38]
fuerit
si minor se maiorem dixerit vel maior probatus
C. 2, 42
.
,
causa
si mulier ventris nomine in possessione calummae
D. 25, 6
esse dicatur
sine censu vel reliquis fundum comparari non posse
si
f.w
de societate J. 3, 25
pro socio D. 17, 2 C. 4, 37
de solutionibus et liberationibus D. 46, 3
de soluUonibus et liberationibus debitorum
24
de singulis rebus per fideicommissum relictis. D. 2,
non a competenti iudice iudicatum esse dicatur C.
si
48
7,
nuptiae ex rescripto petantur C. 5, 8

C. 6, 39
si omissa sit causa testamenti
si
si pars hereditatis petatur

si
i?.
5,
4
D. 49, 13
pendente appellatione mors intervenerit

66
C. 7,
si
per vim vel alio
si
sit
absentis perturbata
conventionem numeratio secuta non
si pignoris
8,
modo
pos-
C. 8, 5
sessio
est
C,
32
pignus pignori datum
sit
C. 8, 23
55
C. 7,
si plures una sententia condemnati sunt
si post creationem quis decesserit
C. 10, 70
si
propter inimicitias creatio facta sit C. 10, 68

propter publicas pensitationes venditio fuerit celebrata
C. 4, 46
si
quacumque praeditus
si
si
si
potestate vej
ad
ad eum pertinen-
suppositarum iuridictioni
temptaverint nuptias C. 5, 7
quadrupes pauperiem fecisse dicitur
quid in fraudem patroni factum sit
tes
si quis
aliquem
C. 6, 34
suae
J. 4,
D.
2?. 9, 1
38, 5
testari prohibuerit vel coegerit
D. 29, 6
quis alteri vel sibi sub alterius nomine vel aliena

pecunia emerit C. 4, 50
si quis cautionibus in iudicio sistendi causa factis non
obtemperaverit D. 2, 11
si quis eam cuius tutor fuerit corruperit
C. 9, 10
si quis ignorans rem minoris esse sine decreto compa-
'
5,
73
quis imperatori maledixerit C. 9, 7

si quis in ius vocatus non ierit sive quis eum vocaverit quem ex edicto non debuerit
D. 2, 5
si quis ius dicenti non obtemperaverit
D. 2, 3
si quis omissa causa testamenti ab intestato vel alio
si
modo
si
si
si
si
possideat hereditatem D. 29, 4

rector provinciae vel ad eum pertinentes sponsalicia
dederint
(7. 5, 2
reus vel accusator mortuus fuerit
C. 9, 6
C. 2, 43
saepius in integrum restitutio postuletur
secundo nupserit mulier, cui maritus usum fructum
C. 5, 10
reliquerit
si servitus
ad alium
pertinere
negetur
5
servus aut
2>.
si
vindicetur vel
8,
libertus ad decurionatum adspiraverit

33
servus exportandus veneat
C. 4, 55
servus se emi mandaverit
C. 4, 36
tabulae testamenti extabunt D. 37, 2.
tabulae testamenti nullae extabunt, unde liberi D.
38, 6
tutor non gesserit
C. 5, 55
C. 5, 64
tutor rei publicae causa aberit
C. 2, 24
tutor vel curator intervenerit
40
soluto matrimouio dos quemadmodum petatur D. 24, 3

C. 5, 18
de spectaculis et scaenicis et lenonibus C. 11, 41
de sponsalibus 2?. 23, l
de sponsaUbus et arris sponsaliciis et proxeneticis C. 5, 1
de sportulis et sumptibus in diversis iudiciis faciendis
C. 3, 2
et de exsecutoribus litium
de
de
de
de
tractoriis et stativis
de
de
de
de
de
de
de
de
de
C. 12, 51
statu hominum 2). 1, 5

C.
statuis et imaginibus
statuliberis
stellionatus
adspirare
si
ravit
11,
C. 8, 42
C.
civitatis
1,
24
D. 40, 7
D. 47, 20
crimine stellionatus C. 9, 34
contrahenda et committenda stipulationc
C. 8, 37
3
stipulatione servorum J. 3, 17 D. 45,
C. 8, 38
inutilibus stipulationibus J. 3, 19
stipulationibus praetoriis D. 46, 5
J. 3, 18
divisione stipulationum
stratoribus C. 12, 24
studiis liberalibus urbis Romae et Constantinopolitanae
C. 11, 19
suariis et susceptoribus vini et ceteris corporatis
C. 11, 17
pupillari substitutione J. 2, 16
vulgari substituUone J. 2, 15
vulgari et pupillari substituttone D. 28, 6
impuberum et aliis substttutionibus C. 6, 26
successione cognatorum J. 3, 5
de
de
de
de
de
de successione libertorum J. 3, 7
de successionibus sublatis, quae fiebant per bonorum
venditionem et ex SC. Claudiano J. 3, 12
de successorio edicto D. 38, 9
6, 16
de suffragio
4, 3
de damno infecto et de sugrundis et protectionibus D.
39, 2
de suis et legitimis heredibus D. 38, 16
de suis et legitimis liberis et ex filia nepotibus ab inC. 6, 55
testato venientibus
de summa trinitate et de fide catholica et ut nemo de
ea publice contendere audeat
1, 1
iniuncti muneris sumptus ad omnes collegas pertinere
C. 11, 38
C. 10, 69
de sumptuum recuperatione
de supellectile legata D. 33, 10
de superexactionibus C. 10, 20
de superficiebus D. 43, 18
C. 10, 18
de superindicto
de susceptoribus praepositis et aroariis C. 10, 72
de suspectis tutoribus et curatoribua J. 1,26 2>. 26, tU
C. 5,
43
C. 10,
si
si
si
si
si
4*
si
si tutor
vel
curator magistratus
creatus
appellaverit
D. 49, 10
si
C. 8, 29
vendito pignore agatur
nomine muliere in possessionem missa eadem
possessio dolo malo ad alium translata esse dicatur
D. 25, 5
unus ex pluribus appellaverit C. 7, 68
unus ex pluribus heredibus creditoris vel debitoris
partem suam debiti solverit vel acceperit C. 8, 31
uaus fructus petatur vel ad alium pertinere negetur
2?. 7, 6
ut omissam hereditatem vel bonorum possessionem
vel quid aliud adquirat
C. 2, 39
ut se hereditate abstintat
2 38
si ventris
*/
si
si
si
si
T.
de
de
de
de
tabulariis scribis logographis et censualibus

tabulis exhibendis D. 43, 5
C. 8, 7
paganis et
sacrificiis et
C.
templis
1,
C10,71
11
temporibus in integrum restitutionis tam minorum

aliarumque personarum quae restitui possunt quam
heredum eorum C. 2, 52
de temporibus et reparationibus appellationum sen.consultationum C. 7, 63

de termino moto D. 47, 21
de SC. TertuUiano J. 3, 3
ad SC. TertuUiayium C. 6, 56
ad SC. TertuUianum et Orfitianum D. 38, 17
testamenta quemadmodum aperiantur inspiciantur et
describantur D. 29, 3
de testamentaria manumissione
7, 2
de testamentaria tutela D. 26, 2 C. 5, 28
de testamentis ordinandis J. 2, 10
de testamentis quemadmodum testamenta ordinantur C.
6, 23
de testamento militis D. 29, 1
6, 21
XVIII
TESTIBUS
de
de
de
de
de
de
de
ad
de
de
de
de
D. 22, 5
testibus
thesauris C. 10,
tigno iuncto V.
tironibus C. 12,
tollenda lustralis
C.
4,
20
de vi et de vi armata D. 43, 16
de officio vicarii C. 1, 38
de rei vindicatione D. 6, 1
C. 3, 32
de vindicta libertate et apud consilium manumissione
15
47, 3
43
auri collatione
tractoriis et stativis
C.
11,
C. 7, 1
ad legem Fiselliam
C. 12, 51
C. 2, 4
2, 15
possunt D. 26, 5
de tutoribus vel curatoribus illustrium
vel
si
C.
10, 4
de ventre
de
de
de
de
de
in
sicariis et veneficis
D. 48, 8
mittendo et curatore eius
possessionem
D. 37, 9
verborum et rerum significatione C.
verborum obligatione J. 3, 15
verborum obligationibus D. 45, 1
verborum significatione D. 50, 16
6,
38
vestibus holoveris et auratis et de intinctione

muricis C. 11, 9
de veteranis D. 49, 18 C. 12, 46
D.
C^ 8, 4
vir et uxor
de
minuuntur D. 7, 5
usu fructu et habitatione
C. 3,
de usu fructu et
D.
7,
et
ministerio
servorum
33
quemadmodum
quis
utatur
fruatur
de usuris C. 4, 32
de usuris et fructibus et causis et omnibus aocessionibus et niora D. 22, 1
de usuris et fructibus legatorum seu fideicommissorum
C. 6, 47
de usuris pupillaribus C. 5, 56
de usuris rei iudicatae C. 7, 54
de usurpationibus et usucapionibus D. 41, 3
ut actioues et ab herede et contra heredem incipiant
4, 11
ut armorum usus inscio principe interdictua sit C.
11, 47
ut causae post pubertatem adsit tutor C. 5, 48
ut dignitatum ordo servetur C. 12, 8
ut ex legibus senatusve consultis bonorum possessio
detur D. 38, 14
ut in flumine publico navigare liceat D. 43, 14
ut in possessione legatorum vel fideicommissorum servandorum causa esse liceat D. 36, 4
ut in possessionem legatorum vel fideicommissorum servandorum causa mittatur et quando satisdari debet
6, 54
ut intra certum tempus criminalis qucicstio terminetur
C. 9, 44
uti possidetis D. 43, 17
C. 8, 6
ut legatorum seu fideicommissorum servandorum causa
caveatur D. 36, 3
ut lite pendente vel post provocationem aut definitivam
sententiam
nulli
liceat
imperatori
supplicare
C.
1,21
sacri
de veteranorum et militum succcssione D. 38, 12

de veteri iure enucleando et auctoritate iuris prudentium qui in digestis referuntur C. 1, 17
de veteris numismatis potestate C. 11, 11
de via publica et itinere publico reficiendo D. 43, 11
de via publica et si quid in ea factura esse dicatur
D. 43, 10
bonorum raptorum J. 4, 2 C. 9, 33
vi bonorum raptorum et de turba
D. 47, 8
extabunt unde liberi
de usu et habitatione J. 2, 5 2?. 7, 8

de usu et usu fructu et reditu et habitatione et operia
per legatum vel fideicommissum datis D. 33, 2
de usu fructu /. 2, 4
de usu fructu adcrescendo D. 7, 2
usufructuarius quemadmodum caveat D. 7, 9
de usu fructu earum rerum quae usu consumuntur vel
clarissima-
27, 2
ad legem Corneliam de
nullae
D. 38, 11 67. 6, 18
usucapione pro donato C. 7, 27
usucapione pro dote C. 7, 28
usucapione pro emptore vel transactione C. 7, 26
usucapione pro herede C. 7, 29
usucapione transformanda et de sublata differentia
rerum mancipi et nec mancipi C. 7, 31
communia de usucapionibus C 7, 31
de usurpationibus et usucapionibus D. 41, 3
de usucapionibus et longi temporis possessionibus /. 2, 6
agantur C. 3, 26
ubi conveniatur qui certo loco dare promisit C. 3, 18
ubi de criminibus agi oportet C. 3, 15
ubi de hereditate agatur vel ubi scripti heredes in possessionem mitti postulare debent C. 3, 20
ubi de possessione agi oportet C. 3, 16
ubi et apud quem cognitio restitutionis agitanda sit
C. 2, 46
ubi fideicommissum peti oportet C. 3, 17
ubi in rem actio exerceri debet C. 3, 19
ubi petantur tutores vel curatores C. 5, 32
ubi pupilli educentur C. 5, 49
ubi pupillus educari vel morari debeat et de alimentis
2?.
testamenti
C, 6, 15
de
de
de
de
de
u.
praestandis
tabulae
unde
de vacalione et excusatione munerum D. 50, 5

de vacalione muneris C. 10, 46
ubi agi oportet de ratiociniis tam privatis quam publicis
C. 3, 21
ubi causa status agi debeat C. 3, 22
ubi causae fiscales vel divinae domus hominumque eius
ei
21
38, 6
unde vi
C. 5, 33
ubi quis de curiali vel cohortali aliave condicione conveniatur C. 3, 23

ubi senatores vel clarissimi civiliter vel criminaliter
conveniantur C. 3, 24
C. 4, 62
vectigalia nova institui non posse
de vectigalibus et commissis C. 4, 61
ad SC. Felleianum D. 16, 1 C. 4, 29
de venatione ferarum C. 11, 45
de vendendis rebus civitatis C. 11, 32
de venditiojie rerum fiscalium cum privatis communium
C. 9,
unde cognati D. 38, 8

unde legitimi D. 38, 7
unde legitimi et unde cognati
unde liberi C. 6, 14
transactionibus D.
SC. Trebellianum D. 36, 1
C. 6, 49
comitibus et tribunis scholarum C. 12, 11
annonis et tributis C. 10, 16
tributoria actione D. 14, 4
tritico vino vel oleo legato
D. 33, 6
ad SC. Turpillianum et de abolitionibus criminum D.
C. 9, 45
48, 16
de tutelae et rationibus distrahendis et utili curationis
causa actione D. 27, 3
de contraria tutelae et utili actione D. 27, 4
de tutela testamentaria C. 5, 28
de tutelis J. 1, 13 D. 26, 1
de tutore vel curatore qui satis non dedit C. 5, 42
de tutoribus et curatoribus datis ab his qui ius dandi
habent et qui et in quibus causis specialiter dari
rum personarum
OT
ut nemini liceat in coemptione specierum se excusare

et de munere sitoniae
iO, 27
ut nemini liceat sine iudicis auctoritete signa imprimere
(7. 2, 16
rebus, quas alius tenet
ut nemo ad suum patrocinium suscipiat vicos vel rusticanos eorum C. 1 1 , 54
ut nemo invitus agere vel accusare cogatur C. 3, 7
ut nemo privatus titulos praediis suis vel alienis im-
ponat vel vela regalia suspendat C. 2, 15

ut nulli patriae auae administratio sine speciali permissu principis permittatur C. 1, 41
ut nullus ex vicanis pro alienis debitis vicanorum teneatur C. 11, 57
II
XIX
UT
ut omnes tam civiles quam militares iudices post administrationem depositam per quinquaginta dies in
civitatibus vel certis locis permaneant
C. 1, 49
ut quae desunt advocationi partium, iudex suppleat
2,
C.
10
ut rusticani ad nullum obsequium devocentur
C.
11,55
UXORIBUS
de utrubi D. 43, 31
de vulgari et pupillari substitutione D. 28, 6
de vulgari substitutione J. 2, 15
de uxoribus militum vel eorum qui rei publicae causa
absunt C. 2, 51
CODEX lUSTINIANUS
RECOGNOVIT
PAULUS KRUEGER
XXIII
INDEX TITULORUM.
LIBER PRIMUS
De summa trinitate et
ut
nemo de ea
publice contendere audeat

II De sacrosanctis ecclesiis et de rebus et
privilegiis
III
De
episcopis et clericis et orphanotrophis et brephotrophis et xenodochis
monachis et privilegio eorum et

castrensi peculio et de redimendis captivis et de nuptiis clericorum vetitis
seu permissis
episcopali audientia et de diversis
De
capitulis,
quae ad ius curamque et
reverentiam pontificalem pertinent

De haereticis et Manichaeis et Samaritis
VI Ne sanctum baptisma
VII De apostatis
De
ludaeis et caelicolis
X Ne
Christianum mancipium haereticus

vel paganus vel ludaeus habeat vel
possideat vel circumcidat
XI De paganis sacrificiis et templis
XII De his qui ad ecclesias confugiunt vel
ibi exclamant
XIII De his qui in ecclesiis manumittuntur
XIIII De legibus et constitutionibus principum
et edictis
XV De
XVI De
XVII De
mandatis principum
senatus consuitis
enucleando et auctoritate
prudentium qui in Digestis refe-
runtur
XVIIIl
XX
iuris et facti ignorantia
precibus imperatori offerendis et de

quibus rebus supplicare liceat vel non
Quando libellus principi datus litis contestationem facit
pendente vel post provocationem

aut definitivam sententiam nuUi liceat
lite
imperatori supplicare
XXIII
Si contra ius utilitatemque publicam vel

per mendacium fuerit aliquid postulatum vel impetratum
De diversis rescriptis et pragmaticis
sanctionibus
XXIIII De
XXV De
XXVI De
statuis et imaginibus
his qui ad statuas confugiunt
officio
praefectorum praetorio Orien-
tis et Illyrici
XXVU De
XXXI
XXXII
XXXIII
XXXIIII
XXXV
XXXVI
De
De
De
De
De
De
De
praetorio Africae et
eiusdem dioeceseos statu
praefecti urbis
magistri militum
quaestoris
magistri officiorum
comitis sacrarum largitionum
comitis rerum privatarum
comitis sacri patrimonii
officio praefecti
de omni
XXVIII De
XXVIIII De
XXX
De
officio praefecti
officio vicarii
officio
Augustalis
praetorum
officio rectoris provinciae

nulli patriae suae administratio sine
permissu principis permittatur

quadrimenstruis tam civilibus quam
speciali
militaribus brevibus
XXXXIII De
officio praefecti
XXXXHII De
vigilum
officio praefecti annonae

officio civilium iudicum
XXXXV
De
XXXXVI De
XXXXVII Ne
iudicum militarium
comitibus rei militaris vel tribunis
lavacra praestentur
De officio diversorum iudicum
officio
XXXXVIII
XXXXVIIII Ut omnes tam
L
LI
civiles quam militares

iudices post administrationem depositam per quinquaginta dies in civitatibus vel certis locis permaneant
De officio eius qui vicem alicuius iudicis obtinet
De adsessoribus et domesticis et can-
cellariis iudicum
Lll De annonis et capitu administrantium
vel adsessorum aliorumve publicas sollicitudines gerentium vel eorum, qui
aliquas consecuti sunt dignitates

contractibus iudicum vel eorum qui
sunt circa eos et inhibendis donationibus in eos faciendis et ne administrationis tempore proprias aedes aedificent sine sanctione pragmatica
LIIII De modo multarum quae ab iudicibus
LIII
De
infliguntur
LV De
LVI De
LVII De
defensoribus civitatum
magistratibus municipalibus
officio iuridici
Alexandriae
De
XXI Ut
XXII
XXXXn
veteri iure
iuris
XVIII De
Ut
iteretur
VIII Nemini Hcere signum salvatoris Christi

vel in silice vel in marmore aut sculpere aut pingere
VIIII
XXXXI
earum
et
IIII
XXXVII De
XXXVIII De
XXXVIIII De
XXXX De
officio
officio
officio
officio
officio
officio
officio
proconsulis et legati
officio comitis Orientis
officio
LIBER SECUNDUS
De
De
III De
IIII De
V De
VI De
VII De
VIII De
VIIII De
I
II
edendo
in ius
vocando
pactis
transactionibus
calculi errore
postulando
advocatis diversorum iudiciorum
advocatis fisci
errore advocatorum vel libellos seu
preces concipientium
Ut quae desunt advocationi partium
dex suppleat
XI De causis, ex quibus infamia
iu-
alicui in-
rogatur
XII De procuratoribus
XIII Ne liceat potentioribus patrocinium litigantibus praestare vel actiones in se
transferre
XIIII
XV
De
his, qui potentiorum

praediis adfigunt vel
in lite praetendunt
Ut nemo
nomine titulos
eorum nomina
privatus titulos praediis suis

imponat vel vela regalia
vel alienis
suspendat
XXIV
XVl Ut
nemini liceat sine iudicis auctoritate

signa imprimere rebus, quas alius tenet
Ne tiscus vel res publica procurationem
alicui patrocinii causa in lite praestet
XVII
XVIII De
negotiis gestis
his quae vi metusve causa gesta sunt
De
XX De
XXI De
XVIIII
dolo malo
integrum restitutione minorum

quinque annis
filio familias minore
in
VII Ut nemo
invitus agere vel accusare cogatur

VIII De ordine iudiciorum
VIIII De litis contestatione
X De
XI De
XII De
XIII
viginti
XXII De
XXIII De fideiussoribus minorum

XXIIII Si tutor vel curator intervenerit
XXV Si in communi eademque causa in
grum restitutio postuletur
XXVI Si adversus rem iudicatam
XXVII
XXVIII
XXVIIII
XXX
XXXI
Si
Si
Si
Si
Si
adversus venditionem
adversus venditionem piguoris
adversus donationem
adversus libertatem
adversus transactionem vel divisionem
minor
XXXII
XXXIII
XXXIIII
XXXV
XXXVI
XXXVII
XXXVni
XXXVIIII
XXXX
XXXXI
XXXXII
XXXXIII
XXXXIIII
XXXXV
XXXXVI
Si adversus solutionem a debitore vel

a se factam
Si adversus dotem
Si adversus delictum suum
Si adversus usucapionem
Si adversus fiscum
Si adversus creditorem
Si ut se hereditate abstineat
Si ut omissam hereditatem vel bonorum
possessionem vel quid aliud adquirat
In quibus causis in integrum restitutio
necessaria non est

Qui et adversus quos in integrum restitui non possunt
Si minor se maiorem dixerit vel probatus fuerit
Si saepius in integrum restitutio postuletur
De his qui veniam aetatis impetraverunt
Si maior factus ratum habuerit
Ubi et apud quem cognitio restitutionis
XXXXVIII
sit
De reputationibus, quae fiunt in iudicio

in integrum restitutionis
Etiam per procuratorem causam in in-
L De
restitutione militum
et
eorum qui
causa afuerunt
LI De uxoribus militum vel eorum qui rei
publicae causa absunt
LII De temporibus in integrum restitutionis
tam minorum aliarumque personarum,
quae restitui possunt, quam heredum
eorum
LIII Quibus ex causis maiores in integrum
restituuntur
De alienationeiudicii mutandi causa facta

LV De receptis
LVI De satisdando
LVII De formulis et impetratione actionum
LIIII
sublatis
LVIII De iureiurando propter calumniam dando
LIBER TERTIUS
II
De
De
misit
XVIIII Ubi in rem actio exerceri debet

XX Ubi de hereditate agatur et ubi
et
XXI Ubi
sumptibus in diversis
de exsecutoribus
litium
III
De
agi oportet de ratiociniis tam priquam publicis

causa status agi debeat
quis de curiali vel cohortali aliave
vatis
XXII Ubi
XXIII Ubi
condicione conveniatur
XXIIII Ubi senatores
vel clarissimi civiliter vel
criminahter conveniantur
XXV
In quibus causis militantes fori praescriptione uti non possunt

XXVI Ubi causae fiscales vel divinae domus
hominumque eius agantur
XXVII Quando liceat sine iudice unicuique vindicare se vel publicam devotionem
XXVni De inofficioso testamento
XXVIIIl De inofficiosis donationibus
De inofficiosis dotibus
XXX
XXXI De
petitione hereditatis
XXXII De rei vindicatione

XXXIII De usu fructu et habitatione
XXXIIII De
XXXV De
XXXVI
et minis-
servorum
terio
servitutibus et de
aqua
lege Aquilia
Familiae erciscundae
dividundo
XXXVII Communi
XXXVIII Communia
liae
utriusque iudicii tam famierciscundae quam communi divi-
dundo
XXXX De
XXXXI De
litis
aleae lusu et aleatoribus

religiosis et
sumptibus funerum
LIBER QUARTUS
I De rebus creditis et de iureiurando
II Si certum petatur
De
De
V De
VI De
VII De
VIII De
VUII De
III
IIII
suffragio
prohibita sequestratione pecuniae

condictione indebiti
condictione ob causam datorum
condictione ob turpem causam
condictione furtiva
condictione ex lege et sine causa vel
iniusta causa
De obligationibus et actionibus
Ut actiones et ab herede et contra here-
dem
incipiant
XII Ne uxor pro marito
vel maritus pro uxore

mater pro filio conveniatur
XIII Ne filius pro patre vel pater pro filio
emancipato vel libertus pro patrono
vel
pedaneis iudicibus
Qui pro sua iurisdictione iudices dare

darive
possunt
Ne quis in sua causa iudicet vel sibi
XIIII
ius dicat
VI Qui legitimam personam

beut vel uon
consortibus eiusdem
noxalibus actionibus
XXXXII Ad exhibendum
XXXXIII De
XXXXIIII De
iudiciis faciendis et
IIII
scripti
heredes in possessionem mitti postulare debent
XI
iudiciis
Bportulis
iurisdictione omnium iudicum et de

foro competenti
XXXVIIII Finium regundorum
fiat
rei publicae
De
XVII Ubi fideicommissum peti oportet

XVIII Ubi conveniatur qui certo loco dare pro-
tegrum restitutionis agi posse

XXXXVIIII In integrum restitutione postulata ne
quid novi
dilationibus
feriis
XIIII Quando imperator inter pupillos vel viduas vel miserabiles personas cognoscat et ne exhibeantur
XV Ubi de criminibus agi oportet
XVI Ubi de possessione agi oportet
restitui velit
agitanda
XXXXVII
inte-
plus petitionibus
in iudiciis ha-
XV
conveniatur
servus ex suo facto post manumissionem teneatur
An
fiscus vel privatus debitoris sui

debitores exigere potest
Quando
XXV
XVI De
actionibus hereditariis
XVII Ex
XX De
XXI De
fide
De
V De
VI De
IIII
VII
et
potestate vel ad
pertinentes ad suppositarum iurisadspirare temptaverint
nuptias
VIII Si nuptiae ex rescripto petantur
VIIII De secundis nuptiis
Si secundo nupserit mulier, cui maritus
usura fructura reliquerit
XXIIII De actione pigneraticia
XXV De
exercitoria et institoria actione

qui in aliena est potestate
negotium gestum esse dicitur, vel de
peculio seu quod iussu aut de in rem
XXVI Quod cum eo
XI De
verso
XXVII Per quas
XXX
personas nobis adquiritur

senatus consultura Macedonianum
senatus consultum Velleianum
De non numerata pecunia
XXXII De
XXXIIl De
XV
XVI
XXXIIII Depositi
XXXV
XXXVI
Mandati
Si servus se emi mandaverit
XXXVII Pro socio

XXXVIII De contrahenda
XXXXII
XXXXIII
XXXXIIII
XXXXV
XXXXVI
XXXXVII
XXXXVIII
XXXXVIIII
L
LI
ratihabitione
repudiis et iudicio de moribus sublato
XVIII Soluto matrimonio dos quemadmodura
emptione
petatur
ven-
dere vel emere vetantur

res exportari non debeant
De eunuchis
De patribus qui filios distraxerunt
De rescindenda venditione
Quando liceat ab emptione discedere
Quae
Si propter publicas pensitationes vendiditio fuerit celebrata
Sine censu vel reliquis fundum comparari non posse

De periculo et coramodo rei venditae
De actionibus empti et venditi
Si quis alteri vel sibi sub altorius nomine vel aliena pecunia emerit
De rebus alienis non alienandis et de
prohibita rerum alienatione vel hypotheca
LII De comrauniura rerum alienatione

LIII Rem alienam gerentibns non interdici
rerura suarura alienatione
LIIII
LV
LVI
De
pactis inter emptorera et venditorem
compositis
Si servus exportandus veneat
Si mancipium ita venierit, ne prostitua-
XVIIII Si dos constante matrimonio soluta fuerit

XX Ne fideiussores vel mandatores dotium
dentur
Rerura araotarum
XXII Ne pro dote mulieri bona mariti addicantur
.XXIII De fundo dotali
XXIIII Divortio facto apud quem liberi morari
vel educari debent
XXV De alendis liberis ac parentibus
XXI
XXVI De
XXVII De
XXV III
XXVIIII
XXX
XXXI
XXXII
Si
mancipium
manumittatur
ita fuerit
alienatum, ut
torura
LX
artificum ergolaborumque nec non balneatorum prohibitis illicitisque negotiationibus

illicito
vel
De nundinis
LXI De vectigalibus et commissis
LXII Vectigalia nova institui non posse
LXIII De commerciis et mercatoribus
LXIIII De rerum permutatione et de praescripverbis actione
locato et conducto
emphyteutico iure
tis
LXV De
LXVI De
LIBER QUINTUS
I
De
sponsalibus et arris sponsaliciis et

proxeneticis
II Si rector provinciae vel ad eum pertinentes sponsalia dederint
De
legitima tutela
Qui petant tutores vel curatores

Ubi petantur tutores vel curatores
tutoribus et curatoribus illustrium
vel clarissimarura
personarum
XXXIIII Qui dare
XXXV
XXXVI
XXXVII
tutores vel curatores et qui

dari possunt
Quando mulier tutelae officio fungi
potest
In quibus causis tutorem habenti tutor
vel curator dari potest
De administratione tutorum et curato-
rum
vel contra
LVIII De aediliciis actionibus

LVIIII De monopoliis et de conventu negotia-
concubinis
naturalibus liberis et matribus eorum
et ex quibus casibus iusti efficiuntur
De tutela testamentaria
De confirmando tutore
XXXIII De
tur
LVII
super donatione ante nuptias et paraphernis

De dote cauta et non numerata
De donationibus inter virum et uxorem
et a parentibus in liberos factis et de
XVII De
XXXVIIII De hereditate vel actione vendita

XXXX Quae res venire non possunt et qui
XXXXI
dotis promissione vel nuda pollicitatione

XII De iure dotium
XIII De rei uxoriae actione in ex stipulatu
actionem transfusa et de natura dotibus praestita
XIIII De pactis conventis tam super dote quam
compensationibus
usuris
nautico fenore
eorum
quacumque praeditus
dictioni suae
mulate concipitur
XXXI De
Si
eum
XXIII De commodato
XXVIIII Ad
nuptiis
incestis et inutilibus nuptiis
interdicto matrimonio inter pupillara
et tutorem seu curatorem liberosque
instrumentorum et amissione
antapochis faciendis et de
his quae sine scriptura fieri possunt
Plus valere quod agitur quam quod si-
XXVIII Ad
donationibus ante nuptias vel prop-
ter nuptias et sponsaliciis
quantum
testibus
eorum
XXII
in De
defunctorum in
heredes conveniantur
XVIIl De constituta pecunia
XVIIII De probationibus
delictis
et
de pecunia pupillari feneranda
vel
deponenda
XXXVIII De periculo tutorum
et curatorum
tutoris vel curatoris
minores agere vel conveniri possunt
Si ex pluribus tutoribus vel curatoribus
omnes vel unus agere pro minore vel
XXXVIIII Quando ex
XXXX
facto
conveniri possunt
tutor vel curator vectigal conducat
De tutore vel curatore qui satis non dedit
De suspectis
De in litem dando tutore vel curatore
De eo qui pro tutore negotia gessit
XXXXI Ne
XXXXII
XXXXIII
XXXXIIII
XXXXV
XXXXVI
XXXXVII
Si mater indemnitatem promiserit

Si contra matris voluntatem tutor datus
sit
XXXXVIII Ut causae
XXXXVIIII Ubi pupilli
L De
LI
post pubertatem adsit tutor
educentur
alimentis pupillo praestandis

Arbitrium tutelae
XXVI
De
dividenda tutela et pro qua parte

quisque tutorum conveniatur
LIII De in litem iurando
LIIII De heredibus tutorum
LTI
LV
Si tutor
XXXI
XXXIII
XXXIin
LXI De actore a tutore seu curatore dando

LXII De excusationibus et temporibus earum
XXXV
nant
LXIII
LXIIII
LXV
LXVI
Si falsis adlegationibus excusatus est

Si tutor rei publicae causa aberit
excusatione veteranorum
Qui numero liberorum se excusant
aetate
LXVIII Qui morbo

LXVIIII Qui numero tutelarum
LXX
adeunda
vel
aperiantur testamenta et
inspiciantur et describantur
De edicto divi Hadriani tollendo et quemadmodum scriptus heres in possessionem mittatur
Si quis aliquem testari prohibuerit vel

coegerit
De his quibus ut indignis auferuntur et
ad senatus consultum Silanianum
XXXVI De
XXXVII De
codicillis
legatis
XXXVIII De verborum et rerum significatione

XXXVIIII Si omissa sit causa testamenti
XXXX De indicta viduitate et de lege lulia mis-
De
LXVII Qui
iure deliberandi ct de
adquirenda hereditate
De repudianda vel abstinenda hereditate
vel tutores esse desi-
Quando curatores
De
XXXII Quemadmodum
non gesserit
LVI De usuris pupiliaribus

LVII De fideiussoribus tutorum seu curatorum
LVIII De contrario iudicio
LVIIII De auctoritate praestanda
LX
XXX
cella tollenda
XXXXI De his quae poenae nomine in testamento
De
curatore furiosi vel prodigi

praediis vel aliis rebus minorum sine
decreto non alienandis vel obligandis
LXXI De
vel codicillis relinquuntur
XXXXII De
LXXII Quando
decreto opus non est

LXXIII Si quis ignorans rem minoris esse sine
decreto comparavit
LXXIIII Si maior factus sine decreto factam alienationem ratam habuerit
De magistratibus conveniendis
LXXV
fideicommissis
XXXXIII Communia
et
XXXXIIII De
de legatis et fideicommissis
de in rem missione tollenda
falsa causa adiecta legato vel fidei-
commisso
his quae sub modo legata vel fideicommissa relinquuntur
De condicionibus insertis tam legatis
XXXXV De
XXXXVI
fideicommissis et libertatibus
usuris et fructibus legatorum vel
quam
XXXXVII De
LIBER SEXTUS
fideicommissorum
De
fugitivis servis et libertis maucipiisque civitatum artificibus et ad diversa
opera deputatis et ad rem privatam

vel
II
III
IIII
De
De
De
dominicam pertinentibus
de servo corrupto
operis libertorum
bonis libertorum et de iure patro-
furtis et
natus
fraudem patroni alienatio facta est

obsequiis patronis praestandis
Si in
VI De
VII De
VIII De
libertis et
eorum
liberis
iure aureorum anulorum et de natalibus restituendis

VIIII Qui admitti ad bonorum possessionem
possunt et intra quod tempus
Quando non petentium partes petentibus

adcrescunt
XI De bonorum possessione secundum
tabu-
las
XII De bonorum possessione contra tabulas,
xm
quam praetor hberis pollicetur

De bonorum possessione contra tabulas
liberti,
quae patronis
vel liberis
XXXXVIII De incertis personis

XXXXVIIII Ad senatus consultum Trebellianum
L Ad legem Falcidiam
LI De caducis tollendis
LII De his qui ante apertas tabulas hereditates transmittunt
LIII Quando dies legati vel fideicommissi cedit
LIIII Ut in possessionem legatorumvel fideicommissorum servandorum causa mittatur et quando satisdari debet
LV De suis et legitimis liberis et ex filia
nepotibus ab intestato venientibus
LVI Ad senatus consultum Tertullianum
LVII Ad senatus consultum Orfitianum
LVIII De legitimis heredibus
LVIIII Communia de successionibus
LX De bonis maternis et materni generis
LXI De bonis, quae liberis in potestate constitutis ex matrimonio vel aliter adquiruntur, et eorum administratione
LXII De hereditatibus decurionum naviculariorum cohortalium militum et fabri-
censium
eorum
datur
XIIII
XV
Unde
Unde
XVI De
LIBER SEPTIMUS
liberi
legitimi et
unde cognati
edicto successorio
XVII De Carboniano edicto

XVIII Unde vir et uxor
XVIIII De repudianda bonorum
XX De collationibus
XXI De
XXII Qui
testamento
De
De
IIII De
V De
VI De
II
III
possessione
militis
facere testamentum possunt vel
non
possunt
XXVI
viudicta libertate et
apud consihum
manumissione
XXIII De testamentis: quemadmodum testamenta ordinantur

XXIIII De heredibus instituendis et
quae personae heredes institui non possunt
XXV
De
De institutionibus
et substitutionibus seu
restitutionibus sub condicione factis
De impuberum et aliis substitutionibus
XXVII De
necessariis et servis heredibus instituendis vel substituendis
XXVIII De liberis
praeteritis vel exheredatis
XXVIIII De postumis heredibus instituendis vel
exheredandis vel praeteritis
VII
VIII
VIIII
testamentaria manumissione
lege Fufia Caninia tollenda

fideicommissariis libertatibus
dediticia libertate tollenda
Latiria libertate tollenda et per certos modos in civitatemRomanamtrans-
fusa
servo communi manumisso
servo pignori dato manumisso
servis rei publicae manumittendis
his qui a non domino manumissi
sunt
De
De
De
De
XI Qui manumittere non possunt
et ne in
fraudem creditorum mauumittatur
XII Qui non possunt ad libertatem pervenire
XIII Pro
guibus causis servi praemium ac-
cipiunt libertatem
XIIII
XV
De ingeuuis manumissis
Commuuia de manumissionibus
XXVII
XVI De liberali causa
XVII De adsertione tollenda
XVII I Qiiibus ad libertatem proclamare non
de rebus eorum, qui ad libertatem proclamare non prohibentur
XVIIIl De ordine cognitionum
XX De collusione detegenda
XXI Ne de statu defunctorum post quinquennium quaeratur
XXII De longi temporis praescriptione, quae
pro libertate et non adversus libertatem opponitur
XXIIl De peculio eius qui libertatem meruit
XXIIII De senatus consulto Claudiano tollendo
XXV De nudo ex iure Quiritium tollendo
XXVI De usucapione pro emptore vel trans-
LXIIII Quando provocare necesse non est

LXV Quorum appellationes non recipiantur
LXVl Si pendente appellatione mors interve-
licet et
actione
XXVII De
XXVIII De
XXVIIII De
XXX
XXXI
XXXII
XXXIII
usucapione pro donato

usucapione pro dote
usucapione pro herede
Communia de usucapionibus
De usucapione transformanda et de sublata ditferentia rerum mancipi et nec
mancipi
De adquirenda et retinenda possessione
De praescriptione longi temporis decem
vel viginti
annorum
XXXVI
causis cessat longi temporis

praescriptio
Quibus non obiciatur longi temporis
praescriptio
Adversus creditorem
XXXVII De
XXXVIII Ne
XXXVIIII
quadriennii praescriptione
rei dominicae vel templorum vindicatio temporisexceptione submoveatur

De praescriptione triginta vel quadra-
ginta annorum
annali exceptione Italici contractus
tollenda et de diversis temporibus et
XXXX De
XXXXI
exceptionibus et praescriptionibus et
interruptionibus earum
De adluvionibus et paludibus et de pascuis ad alium statum translatis
pellatum
LXX Ne
liceat in una eademque causa tertio

provocare vel post duas sententias iudicum, quas definitio praefectorum
LXXI
XXXXin
bonis auctoritate iudicis possidendis

seu venumdandis et de separationibus
LXXIII De
LXXIIII De
LXXV
II
III
sine certa
quanti-
quod
inter-
esse dicatur
XXXXVIIII De poena
iudicis, qui male iudicavit, vel

eius, qui iudicem vel adversarium cor-
rumpere curavit
fructibus et
litis
LV
LVI
expensis
rei iudicatae
usuris rei iudicatae
Si plures una sententia condemnati sunt
Quibus res iudicata non nocet
De
LVII Comminationes
epistulas
programmata
subscriptiones auctoritatem rei iudicatae non habere

LVIII Si ex falsis instrumentis vel testimoniis
Inter alios acta vel iudicata aliis
XV
XVI
XVII
hitur
Si aliena res pignori data sit
Quae res pignori obligari possunt vel
non et qualiter pignus contrahatur
Qui potiores in pignore habeantur
De his qui in priorum creditorum locum
XX
Si antiquior creditor pignus vendiderit

Si communis res pignorata sit
De praetorio pignore et ut in actioni-
bus etiam debitorum missio praetorii

pignoris procedat
XXII Si in causa iudicati pignus captum sit
Si pignus pignori
XXIIII De partu pignoris
XXV De
XXVI
datum sit
et omni causa
remissione pignoris
Etiam ob chirographariam pecuniam
pig-
nus teneri
XXVII De
distractione
pignorum
XXX
XXXI
XXXII
De
Si
luitione pignoris
unus ex pluribus heredibus creditoris

vel debitoris partem suam debiti sol-
verit vel acceperit

Si pignoris conventionem numeratio se-
cuta non sit

iure dominii impetrando
XXXIIII De pactis pignorum et de commissoria
XXXIII De
XXXV De
non
nocere
LXI De
LXIT De
LXIII De
et de
lege in pignoribus rescindenda^

exceptionibus sive praescriptionibus
iudicatum erit
LVIIII De confessis
LX
aedificiis privatis
XXVIII Debitorem venditionem pignorum impedire non posse

XXVIIII Si vendito pignore agatur
Sententiam rescindi non posse
LII De re iudicata
LIII De exsecutione
LIIII
Si per
patribus civitatum
XIII De pignoribus
XIIII In quibus causis pignus tacite contra-
XXIII
non a competenti iudice iudicatum
LI De
Quorum bonorum
Quod legatorum
Unde vi
X De
XXI
sententiis, quae pro eo

est proferuntur
interdictis
succedunt
XXXXVII De
Si
quae per fraudem
XI De operibus pubHcis
XII De ratiociniis operum publicorum
XVIIII
iudicum
XXXXVIII
De
una absente
sententia, quae
tate prolata est
his
vim vel alio modo absentis perturbata sit possessio

VI Uti possidetis
VII De tabulis exhibendis
VIII De liberis exhibendis seu de ducendis
et de homine libero exhibendo
VIIII De precario et de Salviano interdicto
sententiis ex periculo recitandis

sententiis et interlocutionibus omnium
XXXXVI De
revocandis
LIBER OCTAVUS
I
XVIII
vel
XXXXIIII De
XXXXV De
De
privilegio fisci
privilegio dotis
alienata sunt
praesentibus partibus
proferre debet
roboraverit, eas retractare
Qui bonis cedere possunt
LXXII De
XXXXII De
sententiis praefectorum praetorio

Quomodo et quando iudex sententiara
metum
iudicis non apper

pellaverunt
LXVIII Si unus ex pluribus appellaverit
LXVIIII Si de momentaria possessione fuerit
ap-
IIII
XXXIIII In quibus
XXXV
nerit
his qui
LXVII De
XXXVI De
XXXVII De
relationibus
appellationibus et consultationibus
temporibus et reparationibus appellationum seu consultationum
XXXVIII
XXXVIIII
litigiosis
contrahenda et committenda stipu-
latione
De inutilibus stipulationibus
De duobus reis stipulandi et
reis promittendi
duobus
XXVIII
xxxx
fideiussoribus et mandatoribus
De
XXXXI De
XXXXII
XXXXIII
XXXXIIII
XXXXV
novationibus et delegationibus
De solutionibus et liberationibus
De acceptilationibus
De evictionibus
Creditorem evictionem non debere
XXXXVI De
ingratis liberis
postliminio et de redemptis
XXXXV Ad
XXXXVI De
poenis
sine iussu principis certis iudicibus

liceat confiscare
adoptionibus
emancipationibus liberorum
XXXXVIII De
XXXXVIIII De
L De
criminalis quaesterminetur
senatus consultum Turpillianum
calumniatoribus
tio
XXXXVII De
XXXXVIII Ne
patria potestate
XXXXVII De
XXXXII De abolitionibus
XXXXIII De generali abolitione
XXXXIIII Ut intra certum tempus
ab hos-
tibus
infantibus expositis liberis et servis
et de his qui sanguinolentos emptos
XXXXVIIII De
L De
LI De
bonis proscriptorum seu damnatorunj

bonis mortem sibi consciscentium
sententiam passis et restitutis
LI De
vel nutriendos acceperunt

LII Quae sit longa consuetudo
LIU De donationibus
Lllll De donationibus quae sub modo vel condicione vel ex certo tempore conficiuntur
LV De revocandis donationibus
LVI De mortis causa donationibus
LVil De
infirmandis poeuis caelibatus et orbitatis et decimariis sublatis

LVIII De iure liberorum
LIBER NONUS
Qui accusare non possunt
II De accusationibus et inscriptionibus
I!I De exhibendis vel transmittendis reis
III
De custodia reorum
V De privatis carceribus inhibendis
VI Si reus vel accusator mortuus fuerit
VII Si quis imperatori maledixerit
VIII Ad legem luliam maiestatis
Ad legem luliam de adulteriis et de
stupro
I
vmi
X
XI De
XII
XIII
XIIII
XV
XVI
XVII
XVIII
eam
cuius tutor fuerit corruperit

mulieribus qui servis propriis se
Si quis
iunxerunt
Ad legem luliam de vi publica seu privata
De raptu virginum seu viduarum nec
non sanctimonialium
De emendatione servorum
De emendatione propinquorum
Ad legem Corneliam de sicariis
De his qui parentes vel liberos occiderunt
De maleficis et mathematicis et ceteris
similibus
XVIIII De sepulchro violato

XX Ad legem Fabiam
XXI Ad
XXII Ad
XXIII De
legem Viselliam
legem Corneliam de falsis
his qui sibi adscribunt in testamento
LIBER DECIMUS
I
XXV De
XXVIII De
XXVIIII De
XXX
mutatione nominis
legem luliam de ambitu
legem luliam repetundarum
crimine peculatus
crimine sacrilegii
De
seditiosis et his qui plebem audent

contra publicara quietem colligere
XXXI Quando
cet et
civilis
actio criminali praeiudi-
au utraque ab eodem exerceri
potest
crimine expilatae hereditatis
XXXII De
XXXIII Vi bonorum raptorum

XXXIIII De crimine stellionatus
XXXV De iniuriis
XXXVI De famosis libellis
XXXVII De abigeis
XXXVIII De Nili aggeribus non rumpendis
XXXVIIII De his qui latrones vel in aliis criminibus reos occultaverint
XXX X De
XXXXI De
requirendis
quaestionibus
iure fisci
conveniendis
fisci debitoribus
iure hastae fiscalis et de
adiectionibus
IIII De venditione rerum fiscalium cum pri-
II
III
fide
et
vatis commuuium
tiscus rem quam vendidit evincat
V Ne
VI De his qui ex publicis rationibus mutuam pecuniam acceperunt

VII Poenis fiscalibus creditores praeferri
VIII De fiscalibus usuris
VIIII De sententiis adversus fiscum latis retractandis
De bonis vacantibus et de incorporatione

XI De delatoribus
XII De petitionibus bonorum sublatis
XIII De his qui se deferunt
XIIII Si liberalitatis imperialis socius sine herede defecerit
XV
De
thesauris
XVI De annona
XVII De
XVIII De
De
XX De
XXI De
XVIIII
et tributis
indictionibus
superindicto
exactionibus tributorum
superexactionibus
capiendis et distrahendis pignoribus
tributorum causa
apochis publicis et descriptionibus
curialium
XXIII De canone largitionalium titulorum
XXIIII Ne operae a collatoribus exigantur
XXV De immunitate nemini concedenda
XXII De
XXVI De
XXVII Ut
conditis in publicis horreis
nemini liceat in coemptione specierum se excusare et de munere sitoniae

XXVIII De collatione donatorum vel relevatorum
aut translatorum seu adaeratorum
XXVIIII De
XXX De
collatione aeris
discussoribus
XXXI
XXXII De
XXIIII De falsa moneta
XXVI Ad
XXVII Ad
De
De
De
XXXIII
xxxim
decurionibus et filiis eorum et qui

decuriones habentur quibus modis a
fortuna curiae liberentur
Si libertus aut servus ad decurionatum
adspiraverit
praediis curialium sine decreto
De
non
ahenandis
XXXV
et quibus debetur quarta pars

ex bonis decurionum et de modo dis-
Quando
eorum
imponenda lucrativis descriptione
De praebendo salario
tributionis
XXXVI De
XXXVII
XXXVIII
Si curialis relicta civitate rus habitare
maluerit
XXXVIIII De municipibus et originariis

xxxx De incolis et ubi quis domicilium habere
XXXXI
videtur et de his qui studiorum causa

in alia civitate degunt
De honoribus et muneribus non continuandis intcr patrem et filium et de
intervallis
XXXXII De
muneribus patrimoniorum
XXXXIII Quemadmodum
civilia
muuera indicuntur
XXIX
XXXXIIII De
xxxxv De
his qui spoiite muiiera susceperunt

his qui a principe vacationem ac-
XXXXVII De
decretis decurionum super

tate quibusdam concedenda
immuni-
XXXXVIII De excusationibus munerum

XXXXVIIII De quibus muneribus et praestationibus
nemini liceat se excusare
Qui aetate se excusant
LI Qui morbo
LIl De his qui numero liberorum vel paupertate excusationem meruerunt
De
De
LV De
professoribus et medicis
athletis
his qui non impletis stipendiis sacramento soluti sunt
LVI Quibus muneribus
excusantur ii, qui

post impletam militiam vel advocationem per provincias suis commodis vacantes commorantur et de privilegiis
LVIIII
De
fisci
LXl De
XX
reis postulatis
his qui in exsilium
filiis
dati vel ordine
LXV De
LXVII De
LXVIII
LXVim
LXX
LXXI
familias et
quemadmodum
pater
legationibus
excusationibus artificum
potioribus ad
munera nominandis
Si propter inimicitias creatio facta sit
XXIIII
recuperatione
Si post creationem quis decesserit
De tabulariis scribis logographis et cen-
De
metropoli Beryto
De frumento
urbis Coustantinopolitanae
annonis civilibus
mendicantibus validis
bus intervenerunt
quisque ordine conveniatur
actum rei publicae
gerere cogatur
Iniuncti muneris sumptus ad omnes col-
XXXVII Ne
quis liber invitus
legas pertinere
his qui ex officio
XXXVIIII De
XXXX
sunt non usurpandis

auro coronario
LXXVII De irenarchis
LXXVIII De argenti pretio quod
De
XXXXI De
XXXXII De expensis publicorum ludorum

XXXXIII De aquaeductu
XXXXIIII De gladiatoribus peuitus tollendis
XXXXV De venatione ferarum
XXXXVI De maiuraa
XXXXVII Ut
arraorum usus inscio principe intcr-
dictus
XXXXVIII De
XXXXVIIII De
capitatione civium censibus eximenda

In quibus causis coloni censiti dominos
accusare possunt
LI De
LII
LIII
LV
thesauris infertur
LIBER UNDECIMUS
De toUenda lustralis auri collatione
De naviculariis seu naucleris publicas
species transportantibus
praediis naviculariorura
De
De
colonis Palaestinis
colonis Thracensibus
colonis IUyricianis
suum patrocinium suscipiat

vicos vel rusticanos eorum
Ut rusticani ad nullum obsequium devocentur
navibus non excusandis

quid oneri publico imponatur
De
De
XV De
XVI De
XVII De
pascuis publicis et privatis

fundis patrimonialibus et saltuensibus et emphyteuticis et eorum conductoribus
LXIII De mancipiis
Romae
corporatorum urbis
LXIIII
LXV
De
fugitivis colonis patrimonialibus et

emphyteuticis et saltuensibus
De collatione fundorum patrimonialium
et
LXVI De
Romae
et susceptoribus vini et ce-
teris corporatis
patrimonialium
emphyteuticariorum
fundorum
emphyteuticorum
fundis rei privatae et saltibus divi-
fundis et saltibus rei dorainicae
LXVIII De
pistoribus
suariis
et colonis
et saltuensium et
LXVII De
priviiegiis
vel castellorum
LXI De
LXII De
nae doraus
classicis
decuriis urbis
imponuntur
bus etpascuis limitaneis
cibus palatinis
XIII
XIIII
quatoribus et inspectatoribus
agro deserto et quando steri-
De omni
les fertilibus
XI De
veteris numismatis potestate

Nulli licere in frenis et equestribus sellis et in balteis margaritas et smaragdos et hyacinthos aptare et de artifi-
metrocomiae habitatoribus
LX De fundislimitotrophis et terris etpaludi-
De
licere
loca sua ad extraneum transferre

LVII Ut nullus ex vicanis pro alienis debitis
vicanorum teneatur
LVIII De censibus et censitoribus et perae-
LVIIII
murilegulis et gynaeciariis et procuratoribus gynaecii et de monetariis et

bastagariis
VIIII De vestibus holoveris et auratis et de
intinctione sacri muricis
De fabricensibus
XII
sit
agricolis censitis vel colonis
LIIII Ut nerao ad
naufragiis
metallariis et metallis et procuratoribus metallorum
VIII
civitatis
spectaculis et scaenicis et leuonibus
LVI Non
De
IIII De
V Ne
VI De
VII De
quod administra-
solutionibus et liberationibus debi-
torum
LXXVI De
III
et
honoratorum vehiculis
privilegiis urbis Constantinopolitanae
XXVI De
XXVIl De nautis Tiberinis
XXVIII De frumento Alexandrino
XXVIIII De Alexandriae primatibus
XXX De iure rei publicae
XXXI De administratione rerum publicarum
XXXII De vendendis rebus civitatis
XXXIII De debitoribus civitatum
XXXIIII De periculo nominatorum
XXXV De periculo eorum qui pro magistrati-
LXXII De susceptoribus praepositis et arcariis

LXXIII De ponderatoribus et auri illatione
LXXIIII De auri publici prosecutoribus
LXXV De his quae ex publica collatione illata
Romae
Constantinopolitanae
XXV De
De sumptuura
sualibus
II
num-
verunt conveniuntur
pro his teneatur

LXIII De periculo successorum parentis
LXIIII De mulieribus in quo loco munera sexui
congruentia et honores agnoscant
LXVI De
studiis liberalibus urbis
XXIII De canone frumentario urbis Romae
moti sunt
LXII De
De
XXI De
XXII De
XXXVIII
infamibus
LX De
chartopratis et
XXXVI Quo
eorum
LVII De conductoribus vectigalium

LVIII De libertinis
collegiatis et
mulariis
XVIIII
ceperuut
vacatione muneris
XXXXVI De
LIII
LIIII
XVIII De
LXVIIII
agricolis et mancipiis dorainicis vel

fiscalibus sive rei privatae
De praediis tamiacis et de his qui ex
colonis dominicis aliisque liberae condicionis procreantur
XXX
LXX
De
diversis praediis urbaiiis et rusticis

et civitatum et omni reditu
templorum
locatione praediorum civilium vel

liscalium sive templorum sive rei privatae yel dominicae
LXXII De
conductoribus et procuratoribus sive

actoribus praediorum fiscalium et do-
mus Augustae
LXXIII Quibus ad conductionem praediorum
calium accedere non
XXV
licet
collatione fundorum fiscalium vel rei

privatae vel dominicae vel civitatum
XXVII De
XXX
in sacro pala-
scholarum
vis ad militiam vel dignitatem adspirantibus et ut nemo duplici militia

vel dignitate et militia simul utatur
XXXIIII Negotiatores ne
XXXV De
LXXVII De
LXXVIII De
XXXVI De
vendendis
privilegiis
eorum qui
De castrensi omnium palatinorum peculio

XXXI De equestri dignitate
XXXII De perfectissimatus dignitate
XXXIII Qui militare possunt vel non et de ser-
LXXVI De
palatiis et domibus dominicis

cupressis ex luco Daphnensi vel Perseis per Aegyptum non excidendis vel
mensoribus
privilegiis
tio militant
domus Augustae vel rei

quarum collationum excu-
sationem habent
grege dominico
castrensianis et ministerianis
decanis
XXVIII De
templorum
privilegiis
privatae et
De
XXVI De
XXVIIII De
fis-
LXXIIII De
vel
et
XXIIII De stratoribus
civiii
LXXl De
LXXV De
XXIII De palatinis sacrarum largitionum

rerum privatarum
militeut
re militari
castrensi peculio militum
et
prae-
fectianorum
XXXVII De
XXXVIII De
erogatione militaris annonae

excoctione et translatione militarium
annonarum
XXXVim
XXXX
LIBER DUODECIMUS
XXXXI
XXXXII
De
De
XXXXIII
dignitatibus
praetoribus et honore praeturae et

gleba et folli et septem solidorum
functione sublata
III De consulibus et non spargendis ab his
pecuniis et de praefectis et magistris
II
militum et patriciis
IIII
De
praefectis praetorio sive urbis et

magistris militum in dignitatibus ex-
XXXXIIII
XXXXV
XXXXVI
XXXXVII
bello moriuntur
XXXXVIII De
oblatione votorum
numerariis actuariis et chartulariis
et adiutoribus scriniariis et exceptoribus sedis excelsae ceterorumque iudicum tam civilium quam militarium
XXXXVIIII De
aequandis
V De praepositis sacri
cubiculi et de omnibus cubiculariis et privilegiis eorum

VI De quaestoribus magistris officiorum
comitibus sacrarum largitionum et rci
L De cursu publico augariis

LI De tractoriis et stativis
Lll
De
LIII
LIIII
De
De
VII De priraicerio et secundocerio et notariis

VIII Ut dignitatum ordo servetur
VIIII De magistris scriniorum
XI De
XII De
Xlll
XIIII
XV
De
De
De
comitibus
comitibus
comitibus
comitibus
comitibus
rint
XX
rei militaris
et archiatris sacri palatii
qui provincias regunt

professoribus qui in urbe Constantinopolitana docentes ex lege merue-
XVI De
XVII De
XVIII De
XVIIII De
XXI
consistorianis
et tribunis scholarum
comitivam
decurionibus et silentiariis
domesticis et protectoribus
praepositis
labarum
proximis sacrorum scriniorum cete-
risque qui in sacris scriniis militant

De agentibus in rebus
De principibus agentum in rebus
XXII De
curiosis
et parangariis
apparitoribus praefectorum praeto-
rio et privilegiis
privatae
X De
De militari veste
De metatis et epidemeticis
De salgamo hospitibus non praebendo
De commeatu
De tironibus
De litorum et itinerum custodia
De desertoribus et occultatoribus eorum
De veteranis
De filiis officialium militarium qui in
eorum
apparitoribus praefecti urbis

apparitoribus magistrorum militum
et privilegiis
eorum
LV De
apparitoribus proconsulis et legati

LVI De apparitoribus comitis Orientis
LVII De cohortalibus principibus corniculariis
et primipilaribus
LVIII De apparitoribus praefecti annonae
LVIIII De diversis officiis et apparitoribus iudicum et probatoriis eorum
De exsecutoribus et exactoribus
LXI De lucris advocatorum et concussionibus
officiorum sive apparitorum
LX
LXII De
primipilo
laetitiae vel consulum nuntiatores vel insinuatores constitutionum
et aliarum sacrarum vel iudicialium
litterarum ex descriptione vel ab in-
LXIII Publicae
vitis
ne quid accipiant immodicum
DE NOYO CODICE COMPONENDO

IMPERATOR lUSTINIANUS AUGUSTUS AD SENATUM^
Haec, quae necessario corrigenda essemultis retro
qrincipibus visa sunt, interea tamen nullus eorum
lioc ad effectum ducere ausus est, in praesenti rebus
donare communibus auxilio dei omnipotentis censuimus et^ prolixitatem litium amputare, multitudine
quidem constitutionum, quae tribus codicibus Gregoriano et Hermogeniano atque Theodosiano continebantur, illarum etiam, quae post eosdem codices
a Theodosio divinae recordationis aliisque post eum
retro principibus, a nostra etiam clementia positae
sunt, reeecanda, uno autem codice sub felici nostri
nominis vocabulo componendo, in qucm colligi tam
memoratorum trium codicura quam novellas post
eos
nem
oportet.
Ideoque ad
ad ipsius rei publicae sustentatioopus efficiendum elegimus tanto
constitutiones
positas
maximum
hoc
et
respiciens
laborum tantaeque
âm supervacuis,
pertinet, praefationibus quam simihbus et contrariis, praeterquam si
iuris ahqua divisione adiuventur, illis etiam, quae in
desuetudinem abierunt, certas et brevi sermone conscriptas ex isdem tril3us codicibus, novellis etiara
constitutionibus leges coraponere et congruis subdere
titulis, adicientes quidem et detrahentes, immo et
mutantes verba earum, ubi hoc rei coramoditas exispecialiter
permisinms
resecatis
quantum ad legura soMditatem
gebat, colligentes vero in unam sanctionem, quae in

variis constitutionibus dispersa sunt, et sensum earum
clariorem efficientes, ita tamen, ut ordo temporura
earundem constitutionum non sohim ex adiectis diebus
et consulibus, sed etiam ex ipsa compositione earura
clarescat, primis quidera in primo loco, posterioribus vero in secundo ponendis et, si quae earum
die et consule in veteribus codicibus vel in
in quibus novellae constitutiones receptae sunt,
sufficientes
sine
loHANNEM virum
excellentissimum ex quaestore sacri

nostri palatii consularem atque patricium, Leontium
virum sublimissimum magistrum militum ex praefecto
praetorio consularem atque patricium, Phocam virum
ejninentissimum magistrum militum consularem atque
patricium, Basilidem virum excellentissimum ex
praefecto praetorio Orientis et patricium, Thomam
virum gloriosissimum quaestorem sacri nostri palatii
et ex consule^,
Tribonianiim virum magnificum
raagisteria digiiitate inter agentes decoratum, ConSTANTiNUM virum illustrem comitem" largitionum
inter agentes et magistrum scrinii hbellorum sacrarumque cognitionum, Theophilum virum clarissimum
his,
consistorii et iuris in hac alma

et Praesentinum diser2 tissimos togatos fori amplissimi praetoriani. Quibus
dubietate
inveniantur, ita his ponendis nullaque
super generali earum robore ex hoc orienda, sicut
et illas vira generalis constitutionis obtinere palam
"
vel per pragest, quae ad certas personas rescriptae
maticam ' ab initio datae eidem novo codici propter
3
utihtatem sanctionis inditae*' fuerint. Haec igitur
ad vestrara notitiam ferre properavimus, ut sciatis,
'^
quanta nos diurna*^ super rerum coraraunium utiHtate
cura sollicitat studentes certas et indubitatas et in
unum codicem collectas esse de cetero constitutiones,
ut ex eo tanturamodo nostro felici noraine nuncupando codice recitatio constitutionura in omnibus
ad citiores litiura decisiones "^ fiat iudiciis,
JJafa
id. Fehr.
Constantinopoli dn. lustiniano pp. A. ii
cons.
[a. 528]
fastigio'*
sollicitudini
comitem sacri nostri

urbe doctorem,
Dioscorum
"^
inn domini nostri ih'u christi codicis dompni iustiniani repetite praelectionis lib. i. incip. S! de novo co-
(l)
dice
componendo
(cf.
p.
5),
incipit liber
niani codicis repet. prael. de codice faciendo

tum urbis Constantinopolitanae Bal.
et
WU,
volumus censemus igitur
domini
(2)
iusti-
sena-
(3)
censuimus
(4)
fastidio
exconsulem librt
sacrarum tns. (edd., vide
(6)
(5)
(7) omnibus ins
(8) in
Dig. c. Tanta ' 9)
om.
(9) sic U, perscriptae
(lO) sanctionem inserunt CWU^
C,
(11) inditae U, inclite
indulte
(12) sic CU, diuturna
(i3) rerum
CW
W
om.
(14)
sic
W,
divisiones
CU
DE lUSTlNIANO' CODICE CONFIRMANDO.

IMPERATOR lUSTINIANUS^^ PIUS FELIX INCLITUS VICTOR AC TRIUMPHATOR
SEMPER AUGUSTUS MENAE VIRO ILLUSTRI PRAEFECTO PRAETORIO II EX
PRAEFECTO HUIUS ALMAE URBIS' AC PATRICIO.
Summa rei publicae tuitio de stirpe duarum rerum,
armorum atque legum veniens vimque suam exinde
muniens
felix
Romanorum genus omnibus
nationibus omnibusque dominari
tam
anteponi
praeteritis etfecit
temporibus quam deo propitio in aeternum efficiet.

istorum etenim alterum alterius auxilio semper viguit
"*,
et
tam
militaris res legibus in tuto collocata est,
ipsae leges
armorum
praesidio servatae sunt.
quam
merito
ad prima communium rerum sustentationis

semina nostram mentem nostrosque labores referentes
militaria quidem agmina multiplicibus et omnem providentiam continentibus modis correximus^, tam veteribus ad meliorem statum brevi tempore reductis,
igitur
'"
quam novis non soluni exquisitis, sed etiam recta dispositione nostri numinis sine novis expensis publicis
'
constitutis, legum vero praesidia
primo servando positas, deinde novas
ponendo firmissima subiectis
1
etfecimus. Sed cum sit necessarium multitudinem
constitutionum tam in tribus veteribus codicibus rela'
tarum quam post eorum confectionem posterioribus

temporibus adiectarum ad brevitatem reducendo caliginem earum rectis iudicum definitionibus insidiantem
penitus extirpare, ad hoc commune praestandum
beneficium deo praesule prono animo nos dedidimus ^
et electis viris gloriosissimis tam doctrina legum quam
experieutia rerum studioque pro re publica* indefesso et laudabili proposito pollentibus sub certis
finibus magnum laborem commisimus, per quem tam
trium veterum Gregoriani et Hermogeniani atque

Theodosiani codicum constitutiones quam plurimas
alias ' post eosdem codices a Theodosio divinae memoriae ceterisque post eum retro principibus, a
nostra etiam clementia positas in unum codicem
felici nostro vocabulo " uuncupandum colligi praecepimus: toUendis quidem tam praefationibus nuUum
sutfragium sanctioni conferentibus quam contrariis
constitutionibus, quae posteriore promulgatione vacuatae sunt, similibus etiam praeter eas, quae eadem
paene sanciendo divisionem iuris aliquam facere noscuntur, ex qua dividendo vetera novum aliquid nasci
videtur, multis insuper aliis ad rectam huiusmodi
codicis compositionem pertinentibus isdem prudentissi2
mis viris a nostro numine mandatis. Et nostro
studio pro re publica instituto suum praesidium
deus
adnuit.
ad istum enim laborem et
(l)
opens consummationem
de novo
nopolitanae
C
ins.
(2)
CW
a.
ins.
(4)
electi vir
CW
(3) sic
viguit CZ7, eguit
mus ex quaestore nostri palatii consularis ac patricius loHANNES ct vir sublimissimus ex praefecto
praetorio consularis atque patricius Leontius virque eminentissimus magister militum consularis
patricius Phocas et vir excellentissimus ex
fecto praetorio per Orientem et patricius et
praefectus praetorio per Illyricum J3asilides
gloriosissimus quaestor sacri nostri palatii
consule
atque
prae-
nunc
et vir
et ex
Thomas, immo
et vir magnificus magisteria

agentes decoratus Tribonianus vir'^
largitionum inter agentes et
que illustris comes
magister scrinii libellorum et sacrarura cognitionum
CoNSTANTiNUS et vir illustris ex magistro et iuris
doctor in hac alma urbe Theophilus, viri etiam
disertissimi togati amplissimi fori tuae sublimitatis
dignitate inter
DioscoRUS atque Praesentinus omnia, quae

mandavimus, cum sedula
et pervigili
industria
eis
mo-
dei auxilio ad prosperum

derataque digestione cum
terminura et eundem novum lustinianum
codicem nobis obtulerunt ita compositum, ut et rebus
profuturus esset coramunibus et nostro convenisset
Hunc igitur in aeternum valiturum iudi3
imperio.
^^
tulerunt
cio
tui
culminis
intimare
prospexiraus,
ut
sciant
tam
omnes
nullatenus
litigatores
quam disertissimi advocati
eis licere de cetero constitutiones ex ve-
codicibus, quorum iam mentio facta

quae novellae constitutiones ad praesens tempus vocabantur, in cognitionalibus recitare
certaminibus , sed solis eidem nostro codici insertis
constitutionibus necesse esse uti, falsi crimini subdendis his, qui contra haec ^^ facere ausi fuerint, cura
teribus
tribus
est, vel
ex
sufficiat
iis,
earundem constitutionum
nostri codicis reci-
veterum iuris interpretatorum

laboribus ad omnes dirimendas lites, nullaque dubitatione emergenda vel eo, quod sine die et consule
quaedam positae sunt, vel quod ad certas personas
tatio
adiectis
etiam
rescriptae sunt, cum orones generaliura constitutionum vim obtinere procul dubio est. sed et si quae
earundera constitutionum detractia vel additis vel
certis verbis, quod et ipsum praefatis
excellentissimis viris specialiter permisimus, compo"
sitae sunt, nulli*^ concedimus ex libris veteris
iuris interpretatorum aliter eas habentes'' recitare,
permutatis
excellentissi-
sed solam iuris interpretatoris sententiam'^ commendare, ut tunc teneat, cum minime adversetur eiusSi quae vero
4 dera nostri codicis constitutionibus.
U, constanti-
studioque rei publicae
omnipotens
tanti
prima
(5)
c. r. substentationis somita
C, primam c. r. substentationis semina t/', prim (vel prim#) c. r. sustentationem se-
mitam IF^ primam c. r. substentationem C7*

(6)
(7) legum y praes. om. C WU^
(8) edidimus Ubri
et ins.
JV
(9 sic
U,
(11)
(13)
nullis
(18)
CW
alias plures U
( o) sic C W, quam
nomine U
(12) sacrarum iW. (edd., cf.p.l nof. G)
tum scr. (Mommsen)
(15) nulli 7,
(14) hoc
CW
scientiam
(16) sic
CW
U, vcterum
CW
(17)
habentibus
pragmaticae sanctiones, quae minime in eodem nostro

codice receptae sunt, civitatibus forte vel corporibus vel scholis vel scriniis vel officiis vel alicui personae impertitae sunt, eas, si quidem aliquod privi-
sibi
culrainis iudicio vel in aliis iudiciis civilibus vel

militaribus vel apud principia nuraerorum pro publi-
cis expensis vel quibuscumque titulis ad

publicum
pertinentibus posita sunt, ea etiam, prout communis
5
rei commoditas exigit, firma esse censemus. Illustris
igitur et magnitica auctoritas tua pro innato
Mommsen
(2)
paschalibus
tns,
studio
faciat, ipso etiam textu codicis in singulas

provincias nostro subiectas imperio cum nostra divina subnotatione mittendo, ut eo modo ad omnium
notitiam eiusdem nostri codicis constitutiones valeant
pervenire, ut extantibus' festis diebus^ id est ex
die sexto decimo kalendas Maias
praesentis septimae indictionis consulatu Decii viri clarissimi recitationes constitutionum ex eodem nostro codice fiant.
Data vii^ id. Apii,'. Constantinopoli Decio viro clarissimo consule.
\a. 529]
yenire
tui
ex instantibus
rem
publicam nostrasque dispositioncs

ad omnium populorum notitiam
eundem codicem edictis ex more propositis per-
legium speciali beneficio indulgent, omni modo ratas

raanere, sin vero pro certis capitulis factae sunt,
tunc tenere, cum nulli nostri codicis adversantur
sed et si qua regesta in
constitutioni, praecipimus.
(!)
circa
explendas
(3)
VI
alii
DE EMENDATIONE CODICIS lUSTINIANI

ET SECUNDA EIUS EDITIONE.
IN NOMINE DOMINI NOSTRI IHESU CHRISTr IMPERATOR CAESAR FLAVIUS
lUSTINIANUS ALAMANNICUS GOTHICUS FRANCICUS GERMANICUS ANTICUS

ALANICUS VVANDALICUS AFRICANUS PIUS FELIX INCLITUS VICTOR AC
TRIUMPHATOR SEMPER AUGUSTUS SENATUI URBIS
CONSTANTINOPOLITANAE Sl
Cordi nobis est, patres conscripti, semper nostri
animi curas rebus omnibus avidissime impendere, ut
nihil a nobis coeptmn imperfectum relinquatur. igitur in primordio nostri imperii sacratissimas constitutiones, quae in diversa volumina fuerant dispersae
et quam plurima similitudine nec non diversitate
vacillabant, in unum corpus colligere omnique vitio
purgare proposuimus. et hoc iam per viros excelsos
perfectum est et a nobis postea

confirmatum: quod geminae constitutiones nostrae
1
quae ante positae sunt ostendunt. Postea vero,
cum vetus ius considerandum recepimus, tam quinquaginta decisiones fecimus quam alias ad commodum propositi operis pertinentes plurimas constitutiones promulgavimus , quibus maximus antiquarum rerum articulus emendatus et coartatus est
omneque ius antiquum supervacua prolixitate liberum
^
et diatque enucleatum in nostris institutionibus
2
Sed cum novellae nostrae tam
gestis reddidimus.
decisiones q[uam constitutiones , quae post nostri
codicis confectionem latae sunt, extra corpus eiusdem codicis divagabantur et nostram providentiam
nostrumque consilium exigere videbantur, quippe
cuin earum'' quaedam ex emersis postea factis aliquam meliore consilio permutationem vel emendationem desiderabant, necessarium nobis visum est
per Tribonianum virum excelsum magistrum ex
quaestore et ex consule^ legitimi operis nostri ministrum'', nec non virum magnificum quaestorium et
Beryti legum' doctorem Dorotheum, Menam insuper et Constantindm et Iohaknem viros eloquentissimos togatos fori amplissimae sedis easdem constitutiones nostras decerpere et in singula discretas ^
capitula ad perfectarum constitutionum soliditatem
competentibus supponere titulis et prioribus* conet facundissimos
stitutionibuB eas
adgregare. Supra dictis itaque

magnificis et prudentissimis viris permisimns haec
omnia facere et, si qua emendatione opus fieret^^,
hanc facere non titubante animo, sed nostra auctoritate fretos , constitutiones vero
superfluas vel ex
posterioribus sanctionibus nostris iam vacuatas, vel
si quae similes vel contrariae
invenirentur, circumducere et a prioris codicis congregatione separare
tam imperfecta-s replere quam nocte obscuritatis

obductas nova elimationis luce retegere, ut undique
non soliun institutionum et digestorum via dilucida
et aperta pateret, sed etiam constitutionum nostri
et
deo
et
domino nostro
iesu christo auxiliante

(3) constitutionibus lihri
(4) earum
om. fV
ex
(5)
quaestorem et consulem Ubri
(6) magnififum in$. C
(7) beryti legum Russardus, beritelesum
(1)
(2)
8.
om.
CU
codicis plenum iubar omnibus clareat, nulla penitus

nec simili nec diversa nec inusitata relicta, cum
nemini venit in dubium, quod repetita praelectio
probavit, hoc satis validum satisque esse formosum.
in antiquis etenim libris non solum primas editiones,
"
sed etiam secundas, quas repetitae praelectionis
veteres nominabant, subsecutas esse invenimus, quod
ex libris Ulpiani viri prudentissimi ad Sabinum
promptum
scriptis
erat quaerentibus reperire. His
omnibus ex nostra confectis sententia, cum

memoratus lustinianus codex a praedictis gloriosissimis et facundissimis viris purgatus et candidus factus
omnibus ex nostra iussione et circumductis et additis et repletis nec non transformatis nobis oblatus
est, iussimus in'^ secundo eum ex integro conscribi
non ex priore compositione, sed ex repetita praelectione, et eum nostri numinis auctoritate nitentem
in omnibus iudiciis solum, quantum ad divales con-
igitur
stitutiones pertinet, frequentari ex die quarto kalen-
darumlanuariarum quartinostri felicissimi consulatus

et Paulini viri clarissimi, nuUa alia extra corpus
eiusdem codicis constitutione legenda, nisi postea
rerum natura aliquid novum
varia
quod
creaverit,
hoc etenim nemini dunostra sanctione indigeat.

bium est, quod, si quid in posterum melius inveniatur et ad constitutionem necessario sit redigendum^
hoc a nobis et constituatur et in aliam congregationera referatur, quae novellarum nomine consti5
tutionum significetur.
Repetita itaque iussione
nemini in posterum concedimus vel ex decisionibus
nostris vel ex aliis constitutionibus, quas antea fecimus, vel ex prima lustiniani codicis editione aliquid
recitare: sed quod in praesenti purgato ^^ et reno-
vato codice nostro scriptum inveniatur, hoc tantummodo in omnibus rebus et iudiciis et obtineat et
recitetur.
cuius scripturam ad similitudinem nostrarum institutionum et digestorum sine ulla signorum
dubietate conscribi iussimus, ut onine, quod a nobis
compositum
est,
hoc
et
in
scriptura
et
in
ipsa
purum atque dilucidum clareat, licet ex

hac causa in ampliorem numerum summa huius
6 codicis redacta est.
Ut igitur, sanctissimi atque
sanctione
florentissimi patres, nostri labores vobis manifesti

fiant et per omne tempus obtineant, hanc praesen-
tem legem ad frequentissimum ordinem vestrum duximus destinandam. D. j[ri^* k. Dec. Constantinopoli
dn. lustiniano pp. A. IIII et Paulino vc. conss.
CW,
ins.
berytelesium
(10)
fleret]
(8) discreta
Cf/,
CWÛ^
fuerit /Tt/*
CW
repetitas praelectiones (lectiones C)

Contius
{\i\ alias
(13) Duro
CW
{a.
xni
534]
(9)
(ll)
[ii)
sub
sic
\n del
vel xvii
IN NOMINE DOMINI NOSTRI IHESU CHRISTI
CODICIS
DOMINI NOSTRI
lUSTINIANI
SACRATISSIMI PRINCIPIS
REPETITAE PRAELECTIONIS
LIBEE PRIMUS.
DE SUMMA TRINITATE ET DE FIDE CATHOLICA
ET UT NEMO DE EA PUBLICE CONTENDERE
AUDEAT.
'^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius
AAA. ^ adpopulum urbis Constantinopolitanae. Cunctos populos,
quos clementiae nostrae regit tem1
peramentum, in tali volumus religione versari, quam

divinum Petrum apostolum tradidisse Romanis religio
usque ad nunc ab ipso insinuata declarat quamque
pontificem Damasum sequi claret et Petrum Alexandriae episcopum virum apostolicae sanctitatis, hoc
est
secundum apostolicam disciplinam
ut
camque doctrinam
et
patris
tilii
unam
evangeliet spiritus sancti
deitatem sub pari* maiestate et sub pia tri1

nitate credamus.
Hanc legem sequentes Cnristianorum catholicorum nomen lubemus amplecti, reliquos vero dementes vesanosque iudicantes haeretici
dogmatis infamiam sustinere, divina primum vindicta, post etiam motus nostri,
quem ex caelesti
sumpseriraus, ultione plectendos. D. iii k.

Thessalonica Gratiano v et Theodosio AA.
a-rbitrio
Mart.
cojiss.
[a.
380]
2 ^ldem AAA. Eutropio pp. Nullus haereticis

mysteriorum locus, nulla ad exercendam animi obstmatioris dementiam pateat occasio.
sciant omnes,
etiamsi quid speciali quolibet rescripto per fraudem
ab huiusmodi hominum genere impetratum
non valere. arceantur cunctorum haereticorum
elicito
sit,
ab
illicitis
congregationibus turbae: unius et
summi
dudum
nomen ubique celebretur: Nicaenae fidei

a maioribus traditae et divinae religionis testimonio
dei
Th. 16,
l,i
(2)
Th.
(4) parili Tk.
teneat * E, teneat is
(l)
ins.
1,
2: iunge 9, 29, 1
== Th. 16, 5, 6
(5)
CM
(7)
c.
(3)
edictum
(6) ita Th.,

extat in Coll.
3 Impp.Theodosius et Valentinianus AA. Horinisdaepp. Sancimus,utquaecumquePorphyriusinsa'

nia sua compulsus sive alius quilioet contra religiosum
l
Christianorum cultum conscripserit, apud quemcumomnia enim

que inventa fuerint, igni tradantur.
atque adsertione finnatae observantia semper man1

sura teneatur. Is^ autem Nicaenae adsertor fidei
et catholicae religionis verus cultor
accipiendus est,
qui omnipotentem deum et Christum fihum dei uno
nomine contitetur, deum de deo, lumen ex lumine,
qui spiritum sanctum, quem ex summo rerum parente
et
speramus
accipimus,
negando non
violat,
apud
sensu viget incorruptae trinitatis indivisa substantia, quae Graeco verbo ovaia
recte credentibus dicitur. haec profecto nobis magis
2 probata, haec veneranda sunt. Qui vero isdem non
inserviunt, desinant adfectatis dolis aJienum verae
quem intemeratae
tidei
nomen adsumere et suis apertis criminiab omnium submoti ecclesiarum

penitus arceantur, cum omnes haereticos ilU-
religionis
bus denotentur:
limine
citas agere intra
oppida congregationes vetemus. ac

quid eruptio factiosa temptaverit, ab ipsis etiam
urbium moenibus exterminato furore propelli iubemus, ut cunctis orthodoxis episcopis,' qui Nicaenam
fidem tenent, catholicae ecclesiae toto orbe reddansi
D. iiii .id. lan. Constantinopoli Eucherio et

Syagrio conss.
[a. 381]
3 ''AvTOXQaroQSS OsoSoaios xai OvaXsvriviavbs AA.
tur.
'OQfiladq inaox^cp Tiqaircoîcov.
oaa Iloqtfvîos vnb
xara
ij
Srsôs ris
^Qrjaxsias
naqaSiSoa&at.
&sbv
sis
ovSs
rrjs
avvsyQa^pa,
Tivqi
rtjs
saTtiÔfisv Ttavra,
savrov fiavias ilawofisvos

svasôvs rcov Xoiariavmv
TiaQ
navra
oltoSrjTiors
yaq
svQtaxofisva
ra xivovvra rbv
oqyrjv avyyQaiifxara xai ras ^w/ja.s aStxovvra

sis
axoas dv&QcoTtcuv iX&sXv 8ovX6fis&a. "Ett
d^sanitôfisv^ rovs ^rjXovvras rrjv aas^rj NsaroQiov

Ttiariv Tj rrj a&suirctj avrov SiSaaxaXicc axoX.ovd'ovvras, si /isv iniaxonoi slsv rj xXrjQixoi, rcav
ayicov
B: plenior est in Ephesina synodo (Mansi

^ irsQos rts om. Ephes. (9) aars ins. Eph.
Const.
(8)
5, 417)
quae deum ad iracundiam provocant animasque offendunt, ne ad auditum quidem hominum ve2 nire volu?nus.
Praeterea sancimus, ut qui im~
piam Nestorii fidem adfectant vel nefariam eius
doctrinam sequuntur, st episcopi vel clcrici sint,
scripta,
iyxlrjfricov iy.âlUaxâi,
iôvaiav i'/pvx(OV rdiv
ei
Si Xmxoi, avad-efiarit,ead'at.
oo&oSoîov raiv
Bov^Mfiiviov
enofiivoiv rfj evae/Sel rjftcov vofW&eaiq Siâ ^ (poôy

3
xal ^Xa^rjS Srjiioaieveiv avrovs xal eXe^xeiv. "EneiSr,
bi'
Si ril&ev eis ras evaeêle
r]ficov axoaS, ais rives
SaaxaXiae rivas awiyQaipav xal iêd-evro aficpiôXovs
'
ovx axoc^cos avfi(p(ovovaas rfj ixre&eiarj o^dôSo^co

avvodov rcov avveXdôvrcov ev Nixaiq xai iv Êcpiaco ayicov nareQcov xai KvQiXXov rov rrjs
evaejSovs fivrjfirjs rov yeyovoros rrjs fieydXrjs ÂXeâvra fiev yeyovora
Sîcov noXeojS^ imaxonov, xeXevOfiev
roiavra avyyQttfifiara rj nQO rovrov rj xai vvv ifininoaadâi xai SiaweQovrcos ra NearoQiov^, xai reXeico
y.ai
Txiarei Ttaâ rrjs ayias
dfpaviafico
rivos
naQaSiSoa&ai^, Sare
rcov rd roiavra
firjSe eis
dvdyvcoaiv
iX&eiV
avyyQdfifiara rjroi
xai dvayivcoaxeiv dvexoiiivcov rrjv ia%dî^Xia
oe Xoinov fir^Sevi
rov
rrjv rcficoQiav vcpOQCofiivoiv.
eêXvai naQa rrjv ixredêXaav niariv, xad^dneQ eiQrj'Aauav, rrjv iv Nixaiq xai iv Êtpeacp Xiyeiv ri rj
SiSdaxecv. D. xiiii k. Mart. Constantinopoli Zenone
et Postnmiano conss.
[a. 448]
e'xeiv
4 ^lmp. Marciauus A.^ Palladio
Nemo'*
pp.''
clericus vel militans vel alterius cuiuslibet condicionis de fide Christiana publice turbis coadunatis et
audientibus tractare conetur in posterum, ex hoc
1
tumultus et perfidiae occasionem requirens.
iniuriam facit iudicio reverentissimae^ synodi, si quis
semel iudicata ac recte disposita revolvere et publice
Nam
disputare contendit, cum ea, quae nunc de Christiana

fide a sacerdotibus , qui Chalcedone
convenerunt,
per nostra praecepta''* statuta sunt, iuxta apostosanctorum
licas
et
instituta
patrum
expositiones
trecentorum decem et octo et centum quinquaginta
2
Nam in contemptores
definita esse noscuntur.
huius legis pocna non deerit, quia non solum contra
fidem vere expositam " veniunt, sed etiam ludaeis
et
paganis ex huiusmodi certamine profanant vene-
randa mysteria. Igitur si cleri-cus erit, qui publice

3
tractare de religione ausus fuerit, consortio clericorum removebitur: si vero militia praeditus sit,
cingulo spoliabitur: ceteri etiam huiusmodi criminis
(l)
xai dêcorarae
ins.
Ephes.
(21
rns AX.eâvS Qicov
(3) xal Sca<peQovrcos

ueyaXon6X.ecos Ephes.
(4) TtaQaSod^rjvai Ephes.
Qiov om. Ephes.
rd Nearo(5)
integra
Latine extat in collectione canonum Quesnel(Mansi 1 415, Ballerinii in opp. Leonis M. 3, 242)
et Hispana, Graece inconc. Chalcedonensi (il/anst 7, 475):
authenticwn textum Latinum indicat nota Auth. (6) impp.
Valentinianus et Marcianus AA. Auth. cum Chalc. (7) universis populis Auth.,
nQ^&efia roXe noXiracs rjficbv Kcovconstitutio
liana
sanctis ecclesiis eiciantnr, sin laici, atiathematizentur: data licentia orthodoxis , qui volunt et piam
legislationem nostram sequuntur, absque metu et

3
damno eos denuntiandi et accusandi. Cum autem
ad pias aures nostras pervenerit a quihusdam conscnptas et editas esse docti^înas amhiguas ncque accurate congruentes cum orthodoxa fide
proposita
a sancto concilio patrim sanctorum, qui Nicaeae
Ephesi convenenmt, et a Cyrillo piae memoriae,

Alexandrinae magnae civitatis quondam episcopo,
iuhemus tales libros sive antea sive hoc tempore
scriptos, imprimis Nestorii, comhuri et perfecto exitio
tradi, utne in cognitionem quidem cuiusquam veniant:
his, qui tales scripturas aut lihros haoere et legere
contmuaverint ultimum sûpplicium subitwis. ceterum nulli licere praeter fiaem, ut diximus, Nicaeae
atque Ephesi expositam profiteri quicquam vel
et
docere.
5 Imp. lustinianus A. Cum recta intemerataque

Mes, nuam praedicat sancta dei catholica atque
Mffostolica ecclesia, nullo modo innovationem recipiat, sequentes sanctorum apostolorum et eorum
qui post eos in sanctis dei ecclesiis claruerunt praecepta recte nos facturos credidimus universis mani-
festando,
mus,
DE SXJMMA
quomodo de spe quae
secuti
traditionem
in nobis est scntiaac consensum sanctae dei
liberi slnt ^'^, de hac sacratissima urbe

pro vigore iudiciario etiam competentibus
subiugandi, sin vero servi, severissimis
animadversionibus plectentur ^^. D. vii id. Febr. Consi
rei,
quidem
pellentur,
suppliciis
stantinopoci Sporacio cons.
[a.
5 ^ÂvroxQarcoQ ^lovarcviavos Avyovaros.
452]
Trjs 6q-
xai dficofirjrov niarecos, rjrnsQ xrjQvrrei rj dyia

d'eov xadôXcxrj xai dnoaroXcxrj ixxXrjaia, xar^
ovSiva rQonov xaivcafiov Seâfiivrjs dxoXovdôvvres
roXs rcov dyicov dnoarSX.cov xai rcJov fier ixeirjfieXs
vovs ScanQewdvroov iv raXs dyiacs rov Sêov ixxXrjaiacs
ScSdyfiaac Sixacov corj&rjfiev dnaat nocrjaac waveQov,
oncos e%Ofiev neQl rrjs iv rjfCiv iXniSos, dxoXov&ovvres rfj naQaSoaet xai ofioXoyiq rrjs dyias rov &eov
Ucarevov1
xa&oXcxrjs xai dnoaroXcxrjs ixxXrjaias.
res yaQ eis nariQa xai vcov xai dycov nvevfta fiiav
ovaiav iv rQcaiv vnoardaeac nQoaxvvovfiev , fiiav
d^rjs
Tov
rocdSa ofioovaiov. Ên iaxdSe rcov rjpeQcov ofcoAoyovfiev rbv fiovoyevrj vlbv
rov d'eov , rbv ix rov d'eov d'e6v, rbv nQO aicovcov
xai dxQovcos ix rov nar^bs yevvrj&evra, rbv avvatScov
rco narQi, rbv i^ ov rd ndvra xai Si ov rd ndvra,
xareXd^bvra ix rcbv ovQavcbv, aaQxco&ijvac ix nvevfiaros ayiov xat rrjs ayias ivS6ôv decnaQdîvov xai
dêorbxov MaQias, xai ivav&Qconrjaac aravQov rs
vnofieXvac, racprjvai re xai avaarrjvai rfj rQir^rj rjfieQq'
evbs xai rov avrov rd re dâ-vfiara xai rd ndo^rj,
dêorrjra, fiiav Svvaftcv,
rcov
2
dneQ exovaicos vnifieive aaQxi, ycvcoaxovres. Ov
yaQ dXXov rbv xêbv X.6yov xai dXXov rbv XQtarbv
incardfie&a, dXX' Sva xai rbv avrbv ofioovatov rco
narQl xard rrjv dêbrrjra xai ofioo-vacov rjfiiv rbv
avrbv xard rrjv avd^QOinorrjra. efiecve ydQ rQcds rj
d'eov
rQcde xai aaQxco&ivros rov ivbe rrjs rQcdSos
Xoyov' o^vre yaQ rerdQrov nQoacbnov nQoa&rjxrjv incTovrcov roivvv ovrcos i^bv3
Sixerac rj ayia rQcde.
rcov dva&efiariôfzev ndaav aiQeacv,
iâcQircos Si
NearoQtov rbv dvd^QconoXccrQrjv, rbv SiacQOvvra rb-v

xvQcov rjficov ^lrjaovv Xocarbv rav vibv rov d'eov
xai dêbv rjficov, xai firj bfioloyovvra xvQicos xac xard
dXrj&ecav rhv dyiav evSoôv decndQ&evov Maoiav
dêoroxor, dXXd dXXu)v fiev rbv ix rov narqbe d'ebv
k'va
aravrtvovnoXirace Chalc.
apud Mansi
7, 721)
(8)
{cf.
plenioris tnscrtptionis versio

itaque vel clericus aliis
nemo
(9) religiosissimae Auth., rrjs dyiae

praemissis Auth.
conc. Chalc.
(lo) a sacerdotibus .
praecepta om.
Auth. cum Chalc. (ll) fidem bene compositam Auth. cum
Chalc. (ev Siare&eiarje)
(l2) si quidem 1. sint et infra
sin vero servi
plcctentur om. Auih. cum Chalc.
(13) c. 5
.
extat in
Nomoc.
cathoUcae
igitur in
Const.
et
patrem
Credentes
apostolicae ecclesiae.
filium et sanctum spiritum unam
suhstantiam in trious personis adoramus, unam deitatem, unam potestatem, trinitatem consubstantidlem.
confitemur autem in xdtimis diebus unifjcnitum dci
filium, deum de deo , anie saecula et sme tempore
ex patre natum, coaeternum patri, eum ex quo
omnia et per quem omnia sunt, descendisse de caelis , incarnatxim esse ex spiritu sancto et sancta
semper virgine et dei genetrice Maria et hominem

factum esse, cruci adfixnm, sepultum esse et resu?'rexisse iertio die: unius eiusdemque miracula et
passiones quas sponte carne sustinuit agnoscentes.
2 Non emm alium deum verbum novimus et alium
Christum, sed unum atque eundem consubstantialem
jyairi secundum divinitatem et considistantialem nohis
eundem secundum humanitatem. trinitas enim manex tnnitate deo
sit trinitas etiam incarnato imo
verbo: iieque enim quartae personoAi adiectionem
3 sancta trinitas admittit.
Quae cum ita siiit, damnamus omnem haeresim, praesertim vero Nestorium
homiids adoraiorem, qui dividit unum dominum
nostrum lesum Chiistum filium dei et deum nostnmi
et negat proprie et vere sanctam gloriosam
semper
Mariam dci getiet?icem' esse , scd altum

deum verbum ex patre esse, aliu?n, qui ex
virgincm
dicit
TKINITATE
Xtyovra, aXkov Si rbv ix rrjs ayias aecTta^d^sMaîai, '/ItQiXL 8e xal oiy.sicoaei t^ ttôs rov
dêov Xoyov êov avrov yeyevTqadâi' ov firpf aXXa xai
Evrvxea rbv (fQevo^^M^rj, rov (pavraaiav etaayovra
}J)yov
yov
aovov/ievbv re rrjv ix
xtjS ayiag aeiTtaQ&ivov y.ai d'eoroxov MaQias ahjdîvijv aaQxcoaiv, rovreari rrjv rjfiersqav aotrriQiav, xai firj OfioXoyovvra xara iravra
bfioovaiov rcp narî nara rrjv d'ebrrira xai bfioovaiov
nara rrjv avd^Qatnbrrira' rbv avrbv
r]fuv rbv avrbv
rbv
Se rQOTCOV xai lATtoXXivaQiov rbi' ipvxotp&OQOv
avovv Xsyovra rbv xvqiov rjficbv ^lfjaovv Xoiarbv rbv
vibv rov dêov zai dêbv rjficbv xai avy/vaiv rjroi cpvQfu>v eiaayovra rfj evavd^QcoTtrjaei rov fiovoyevovS vlov
rov Sâov, aai Ttavras rovs ra avrcbv cpQovrjaavras rj
,
Et yaQ rcves fisra ravrrjv rjficov rrjv

tpQovovvras.
TtQoayoQevatv xai rrjv rcov xara rbitov d'eo(piXeararojv rjficbv iTtiaxoTtcov ytXrjQocpOQiav svQS&cbac rov
4
XocTtov yvcbuTjs ivavrias bvreSy

avyyvcbfirjs a^ccod^rjvac' xeXevofcev
fir]
nQoaôxrjacoai
yaQ rovs rocovrovS
cbs
bfioXoyovfcevovs acQercxovS rc^ nQoarjxovrc vTtoâXXeadâc aa}WQOvcafi,(^. I)at

[a. 527?^]
Tbv
6 ^'O avrbs âacXevs KcovaravrcvovnoXiracs.
xac
rcov
bXcov, ^lrjaovv XQcarbv rbv
deafcbrrjv
acorrjQa
aXrj&cvbv d^sbv rjficbv &eQa7tevovres ca navrcov anovSdôfiev, oaov ivSexerac vovv xaraXafiâvecv avd^QcoKai
1
Ttcvov , ficfiela&at rrjv avrov avyxaraâacv.
evQovres rcvas rfj vbaco xai fiaviq. xQarovfiivovs rcov

aae^cbv NearoQiov xai Evxv/ovs rcbv ix&Qcbv rov
dêov xai rrjs ayias xa&oXcxrjs xai a7toaro?uxijs ixxXrjaQvovfievovs rrjv ayiav evSoôv aecjtaQdêvov
d'eorbxov eijteTv xvqccos xai y.ara aXrj&ecav,
ianovSaaafiev rovrovs rrjv oQ&rjv rcbv XQiariavcov
2
xcn)ScSax&ijvac niarcv. Oc e avcarcos e'/pvrei
nrovres rrjv savrcbv nXavrjv nsQciQ'/ovrac, xadâ fiefiaras
rcbv
dîjxafiev,
anXovareQcov ^pv/ks ixraoaaaovres
re y.ai axavSaXiiôvrss xai ivavria rijs
ayias xadôXcaias,
MaQtav
',
(\)
xai dêorbxov
ins.
Nomoc. cum
nian 527 indicare vicletur
Nomoc.
c.
B
A.
Coislin.
<.
(3)
c.
xai anoaroXcxrjs ixxXrjaiai Xeyovres.

li^vayxaloy
xrjs
roivvv ivofiiaafiev xaraXvaac fiiv ras rcbv aiQsrtxcov

wevSoXoyias, aacpr^viaac Ss naatv, oncos Soâêt t)
ayia rov d'eov xa&oXixrj xai anoaroXry.ij iy.x^.râiaf
oi ravrrjs batcbraroi
xrjQvrrovai Si
leQeis, ols xai
iv
rjfiels enbfisvot (paveQO. xa&tarcbfxev ra neQt rrjs
ov
xatvct,oyres niarcv, ftrj yivoiro, aXX^
rjfilv iXniSos,
iXsy/ovres rrjv fiaviav rcbv cpQOvovvroJV ra rcbv
aas^cbv aiQsrcxcbv.
onsQ xai ijSrj iv npoocfiiocs rris
rjftereQas âacXeias nQctâvres naac xaraSrjXov inocrj4 aafiev''.
Ilcarevofiev yaQ ets kva d'sbv narsQa
namoxQarooa xai eis k'va xvqcov 'irjaovv XQcaxbv xbv
vibv rov dêov xai eis rb aycov nvevfxa, fiiav ovaiav
iv xQcaiv vnoaraaeacv rcooaxvvovvres fiiav dêbrrjra,
,
rQcaSa bfioovatov. Ên ia/arcov Se

rjfieQcbv OfioXoyovfiev rbv xvqcoi' rjficbv ^lrjaovv
XQtarbv rbv fiovoysvrj vibv rov d'eov, rbv ix dêov
aXrjd^cvov dêbv aXrjd^cvbv, rbv n^b aicbvcov xai axQOvcos ix rov narQos ye.vvrj&svra , rbv avvatScov rcp
narQc, rbv i^ ov ra navra xai Sc ov ra navia,
xareX&bvra ix rcbv ovoavcbv, aaQxcod^rjvat^ ix nvevfiaros ayiov xai rrjs ayias ivSbôv aecnaQ&evov xai
dêoro^ycov MaQias
xai iimvd^Qconrjaac
aravQov re
vnofceivat vnsQ rjficbv ini Ilovxiov IIc?Mrov, rafijvai
rs 'Aai avaarrjvat rfj rQirrj rjfiaQq, evbs xai rov avroi
ra rs dâvtiara xai ra nad^rj, anso sxovaicos vnsfistvst
6
Ov yaQ aXXov rbv dêbv
aaQxi^, ytvcbaxovres.
}jbyov xai aXXov rbv XQtarbv iniarafie&a, AA' ^va
xai rbv avrbv bfioovatov rcp narQi xara rrjv dêb
rrjrct xai ofioovaiov rjfilv rbv avrbv xara rrjv avd^QOJ'
5
fiiav Svvafitv ,
rcbv
"^
yaQ iartv iv &ebrrjrt rsXeios, ovrcos b

iv dv&oconbrrjrc reXscos.
rrjv yctQ xad^'
vnbaraaiv kvcoacv Sexbfte&a xai bfioXoyovfiev. efiecve
'/OQ rocas rj rQcas xai aaQxco&avxos xov svbs xrjs XQcaSos dêov Xbyov orxe yao xeraQxov nQoacbnov nQoa7
Tovxcov roivvv
d'TjxTjv iniSexexat rj ayia XQtds.
nbxrjra.
avrbs
(2) an-
Chron.
6 extat
(7)
cos
xai
(5)
1,
1,
(6)
ivavd^Qconfjaavxa Chron,
xal aaQxcodêvxa Chron.

(8)
aaQxi Chron., iv
qualis ante hunc Codicem fuerat in

Chronico paschali ed. Dindorf 1 p. 630
(4) xai ins.
aaQxi
sancta semper virgine Maria natus est, hunc autem

gratia et necessitudine, quae ei cum deo verho est,
deiim factum esse: nec ?ion Eutychetem mente captum, qui visio?iem inducit et negat veram ex sancta
siae.
3
Quamobrem necessarium credidimus tam
haereticorum mendacia dissipare quam cunctis explanare, qualiter sentiat sancta dei catholica atque
aposlolica ecclema, praedicent sanctissimi eius sacerctotes, quos et ipsi secuti spem quae nobis est aperimus, non innovantes fidem (quod absit), sed coarguentes insaniam eorum, qui cum impiis haereticis
consentiunt. quod iam pridem in primordiis nostri
4 imperii cunctis patefecimus. Credimus igitur in
imum deum patrem omnipotentem et iti unum dominum lesum Christum filium dei et in sanctum
spiritum, unam substantiam in tribus personis ado-
in
Const.
et
semper virgiiie et dei genetrice maiia incarnationem,

hoc est nostram salutem, neque admittit eum omnino consubstajitialem patri esse secundum divinitatem et consubstantiatem nobis eundem secunilum
humanitatem: itern ApolUnarium animae exterminatorem, qui dominum nostrum lesum Christum filium
dei et deum nostrum anima carere dicit et confunonem seu perturbationem superducit incarnationi
unigeniti filii dei, omnesque qui cum eo senserunt
4 vel sentiunt.
Si qui igilur post hanc coinmonitionem nostram certioresque facti a religiosissimis
uniuscuiusque loci episcopis nostîs posthac inventi fuerint contrariae opinionis esse , veniam se
impeti'aturos ne sperent: iuoemus enim tales tamquam
confestos haereticos competenti anitnadversioni subici.
6 Idem A. Constantinopolitafiis. Salvatorem et do-
minum omnium lesum Christum verum deum nostrum

per omnia colentes studemus etiam, quatenus hoc
humana mens adsequi potest, eius humilitatcrn imi1
tafi.
Cum igitur quosdam invenerimus detineri
morbo atque insania impiorum Nestorii et Euty-
inimicorum deo et sanctae catholicae atque

apostolicae ecclesiae, qui sanctam gloriosam semper
virginem Mariam proprie et secundum vetitatem
dei aenetricem dicere recusant, eos quae sit recta
2
Christianorum fides edocere festinavimus.
li
vero incurabiles dissimulato errore suo circumveut
niunt,
compcrtum habemus, simpliciorum animos
et turbando et offendendo,
pronuntiando etiam contraria sanctae catholicae atque apostolicae ecck'
chetis
lihri
rantes, unam deitatem, unam potestatem, trinitatem

5
consubstantialem.
In ultimis autem diebus con-
dominum nostrum lesum Christum, unigenidei filium, ex vero deo deum verum, ante saecula et sine tempore de patre natum, coaeternum
'patri, eum denique, ex quo omtiia et per quem omnia sunt, descendisse de caelis et incarnatum ex
fitemur
ium
spiritu sancto
aei genetrice
et
sancta gloriosa semper virgine et
Matia et hominem factum esse, crucem passum pro nobis sub Pontio Pilato et sepidtum esse et tcrtio die resurrexisse: unius eiusdemet miracula et cruciatus quos sponte carne
subiit agnoscentes.
Non enim alium deum verhum et alium Christum novimus, sed unum eundem-
que
6
que consubstaniialem patri secundum divinitatem et

consuhstantialem nobis eundem secundum humanitatem. ut enim in divinitate perfectus est, ita idetn
6t in humanitate perfectus est. re vera enitn unitatem accipimus et confitemur : ttinitas etiim mansit
trinitas et postquam unus ex trinitate deus verbum
hottio factus est: neque quartae personae adiec7
tionem recipit sancta
trinitas.
puae cum
ita se
ava&euariôusv naanv aiQSffiv, ^^1'*

ra
NBGroQiov rov av&gwnoXarQrjv xal rove
avrov fQovrjoavras ^ wQOvovvras, rovs Siaioovvras
rbv iva xvqiov rjfitov Ir,aovv XQicrov rov viov rov
d'eov xal &s6v r/tieov xai ^rj OjuoAoyovvras xvqicos xai
xara aXij&eiav rrp> ayiav kvooôv deiTraQ&evov MaQiav
dêoroxov, rovraari firjreQa dêov, dXXa Svo viovs Xiyovras, aXXov fiev rov ix rov jtarQos dêbv Xoyov,
aXXov 8e rbv ix rrjS ayiae demaQ&evov xai Sêoroxov
ovrcas ixovrcop
QsroJS Si
MaQias, ;frt^m Se xai (Txs'aei xai oixetcoaei rrj TtQoe

rbv dêbv Xoyov &ebv avrbv yeyevrja&ai, xai aQvovfievovs xai urj buoXoyovvras rbv oeanorrjv rjficov ^lrjaovv
XQiarbv rov vibv rov dêov xai dêbv rjficov, rbv aaQy.co&evra xai ivav&QCOTirjaavra xai aravQco&evra Sva
ovros yaQ
etvat rrje dyias xai bfioovaiov rQidSos.
fiovoe iariv o avuTtQoaxvvovfievos xai avvSoâôfisroe
Tfi?
8
TtarQi xai rco dyic^ Ttvevfiari. Âva&efiarit,Ofiev
xai Evrvxea rbv cpQevo^Xa^rj xai rovs rd avrov
tpQOvriaavras rj cpQOvovvras, rovS wavraaiav eladyovrae aQVOVfjevovS re rrjv ix rrje ayiae TtaQdâvov xai
^^0^6x0^ MaQiae dXyj&ivrj^^ aaQxcoaiv rov xvQiov xai *
Si
aorijQoe
XQiarov, rovreari rrjv rjfisrsQav

ofioXoyovvrae avrbv bftoovaiov rco
rjficov ^lrjaov
xai
acorrjQiav ,
xard
firj
xai bfioovaiov rjiilv xard

Tbv avrbv Se rQonov xai
9 rrjv dv&QCOTtbrr^ra.
ÂTtoXXivdQiov rbv ywxotp&OQOv xai rove rd avrov
foovrâavrae rj cpQOvovras, rovs dvovv Xeyovras rbv
xvQiov r,ficov ^lrjaovv XQiarbv rbv vlbv rov d'eov
xai d'ebp rjftcov xai aiyxvatv rjrot tpvQfibv etadyovrae
rov fiovoyevovs vlov rov dêov, xai
tfi ivav&QcoTCrjaet
Ttdvras rovs rd avrcov (pQovijaavras rj (pQOvovvrae.
D. id.Mart.dn.Iustinianopp.A. iii cons. [a.
533]
TtarQi
rrjv
d^sbrrjra
Tb avrb ÊweaioiS, rb avrb KataaQevat, rb avro

ro avrb AutSrjvoXs TQaTteôvvrioie 'leQOaoXvfiirats Anafievatv lovartvtavovnoXirate OeovnoKvîxrjvoTs,
Xirats ^sâarrjvdls TaQaevatv AyxvQavoTe.

7 ^'O avrbe âatXeve Êntfavico rco dytcordrco xai
fiaxaQtcordrco
aQxteTttaxoTtco
rê
âailiSos
ID sic Chron. Const., Sêov xai ins. Nomoc.

xcov Const.
haheant,
damnamus omnem
ravrrjs
(2)
Ci
hacTesim, imprimis Neslo-
rium hominis adoratorem et eos qui eius sententiam

amplexi sunt vel anwlectuntur qui dividunt unum
dominum nostrum lesum Christum filium dci et
deum nostrum negantque proprie et re vera sanctam gloriosam semper virginem Mariam dciparam,
id est dei matrem, sed duos filios dicunt alterum ex
patre deum verhum, alterum ex sancta semper virgine et dei genetrice Maria, gratia et tiexu et necessitudine, quae ei cum deo verbo est, et ipsum
deum factum esse: recusantes et negantes dominum
nostrum lesum Christum flium dei et deum nostrum
,
et cruci
adfixum unum esse sanctae et
consuhstantialis trinitatis. hic etiim solus est coad-
mcarnatum
orandus
et
conglorifcandus patri et sancto spirietiam Eutychetem mente captum eosque qui eius sententiam. amplexi sunt vel
amplectuntur, qui visiotiem inducunt neganlque veram
ex sancta virgine et dei geneirice mana incatmationem domim et salvatoris nostri lesu Christi, id
est saJutem nostram, neque agnoscunt eum consuhstantialem esse patri secundum divinitatem et con9 suhstanticilem nohis secundum humanitatem.
Neque
minus ApoUinarium animae exterminatorem eosque,
qui eius sententiam amplexi sunt vel amplectuntur
8
DE SUMMA
tui.
Damnamus
dicentes
anima
Christum
filiurn dei et
dominum nostrum lesum

deum nostrum et confusionem
caretê
seu perturhationem superducentes incarnationi unigeniti filii dei, omnesque qui eorum sententiam amplexi sunt vel amplectuntur. B. id. Mart. dn. lustiniano pp. A. iii cons.
Idem Ephesiis, idem Caesariensibus , idem Cyzi-
idem Amidenis Trapezuntiis Hierosolymitanis

Apameis lu.UinianopoHianis TheopoUtanis Sebasienis
cenis,
Tarsensibus Ancyranis.
xai otxovfievixcp TtarQtdqxrj. Pavcoaxetv jSovXofisvoi rrjv arjv dyicoavvrjv Ttavra rd ets ixxXrjataartxrjv oQavra xardaraaiv dvayxaiov rjyrjadfie&a
TcbXecoe
ravrats TtQbs avrrjv xQrjaaa&at rals d'eiats avXXnprtXe

xai St^ avrcov SfjXa avrrj xaraarrjaat rd xtvrjd^svra,
xai avrrjv etSavat -jteneiafiedâ.
1
ciTteQ
EvQovree
ydQ rtvas dXXorQiovs rrjs dyias xa&oXtxrje xai dnoaroXixTJe ixxXrjaiae, r^ rcov dae^cov NearoQiov xai Evrvêoe dxoXov&ovvrae nXdvrj xai rate rovrcov fiXaacpTjfiiate xexQTjfievovs, d'eXov nQoe&rjxauev rjStxrov, oneQ
xai
xSv
rj
arj ytvcbaxet dytcoavvrj, St^ ov rrjv rc5v atQerifiaviav rjXeyâfiev, ovSev navreXcoe ivaXXdâvree
rj
ivaXXdrrovree
rj
rrjs fiixQ'' ^'^*'
naQsêX&bvree
^^^''^'
xQarovarjs ixxX?jataartxTJe xaraardaecoe, xa&d xal

dXlM Std ndvrcov tpvXdrrovrj arj ytvcoaxet fiaxaQtbrrje,
rse rrjv xaraaraaiv rrje evcoaecoe rcov aytcorarcov
exxXrjatcov rrje nQoe rbv dytcorarov ndnav rrje nQea^vraQas Pcbiirje xai narQiaQyrjv, ngbe ov xai rd ouoia
rovroie ysyQdcpafisv.
Ovre ydQ dvsxbfis&a ri
2
rcov ste exxXrjataartxrjv OQCovrcov xardaraaiv fnj xni
dêcp
avrov dvacpaQea&at fiaxaQtbrrjrt, cbe xecpaXfj ovar)

rfj
ndvrcov rcov dytcordrcov ^ rov dêov leQacov, xai instSrj,
badxts iv rovrote roXe fiaosaiv aiQsrixoi dvs(pvijanv,
yvcofirj xai OQ&fj xQiaet ixeivov rov asâafiiov
Êx ydq rcov naQOvacov
3
d^Qovov xarrjqyrj&rjaav.
rfj
d^sicov
avXXa^cov fia&rjasrat^
rjficov
rd naQ^
rjficov
extat in
Nomoc.
rj
arj
nyicoavvr,
nQors&stfiava, iy^ cp rove imx^^QOvvras novrjQcbe vosXv rj SQftrjvsvstv rd naQ rjficbr oqd'cbe iv rcp rjSixrco Xsxdâvra ix rcov naQovacbv d^sicov
4
rjfiobv iXayxsa&ai avXXaficov.
ÔXiyoi rtvss dniarot
xai dXXbrQtot rrje dyiae rov d^sov xaOôXixrji xni
dnoaroXixrje ixxXrjaine dvrstnsXv ^lovSaXxcos id^dQQrjaav
nobe rd na^d ndvrcov rcov Isqsojv oQ&coe xQnrovfisva xai Soât,bfisva xai xrjQvrrbftsva, aQvovfisvot
rbv xvQtov rjficbv ^lrjaovv Xotarbv rbv fiovoysvrj vlbv
rov &SOV xai S^sbv rjficov, rbv aaQxcodêvra ix nvevfiaroe dyiov xai rrje dyiae ivSbôv aetnaQ&evov xal
dêorbxov Maoiae xai ivavd^Qconrjaavra xai aravQcoConst.
(3)
sic
baiojrd'
Nomoc.B,
7 Idetti A. Epiphanio sanciissimo et heatissimo

archiepiscopo huius regiae urbis et oecumenico patriarchae.
Edocere volentes sanctitatem tuam omnia
quae ad ecclesiarum staium pertinetit necessarium
duximus hisce ad eam sacris litteris uti ei per cas
quae agitantur manifestum ei facere: quae et

Cum igitur nonipsam scire persuasi sumus.
nullos invenerimus alienos a sancta caiholica alguc
[
apostolica ecclesia impiorum Nestorii et Eutychetis

errorem secutos eorumque hlasphetnm usos, sacrum
cdictum proposuimus , quod ci ttia sanctiias tiovit,
quo haereticorum itisamam refutavimus, minime imtnuiato vel immutando velpraetermiitendo ecclesiasiico
qui adhuc deo iuvante ohiinet statu, quod et tua
beatitudo scit, sed per omnia cusiodientes utiifaicm
sacrosanciatûm ecclesiarum cutn satictissimo veiusiioris
Romae papa
ei
palriarcha ,
ad qucm
his si-
milia scripsimus. Neque enim paiimur quicquam

quod ad ecclesiasticum statum pertinet non referri
ad eius heatitudinem, cum sit caput otnniumsanctissimorum dei sacerdotum et quia, quotienscumque iti his
2
partihus haeretici extiterunt, sentetiiia rectoque iu3

dicio illius venerandac sedis coerciti suni. Idcoque
ex praesentihtis sacris litteris sanctitas vesira cogtioscet quae a nohis proposita sutit, ut qui prave intellegere vel interpreiari temjitavetitii, quac a nohis
recle in edicto protiutitiata sunt, praesetitihus sacris
4 litteris tiosiris refuientur. Pauci quidatn infideles et alieni a sancta dei catholica aique aposiolica
ecclesia conttâdicere ludaice ausi sunl iis quae ah
omnibus saccrdoiihu-s recte observatiiur et prohaniur
et praedicantur, dcnegantes dotnintim nosirum lesum
Christum wiigenitum dei filium et deum. nostrtm
incarnatum
cx
semper virgine
spiritti
et
sancto
dei genetticc
et
sancta
Maria
qloriosa
et hottiinem
i
,
fl
TRINITATE
d^dvxa sva elvai rr/S nyias y.al ofwovacov rû/Sos, av/uTCQoaKVVovfisvov xai avvSoât,ousvov rco narQl >cal rco
ayccu nvsvuari, ofioovaiov rco narQl xara rrjv d^soTTjra xai Oftoovaiov ijfdv rov avrbv xara rrjv dvdôcoTtorrjra, Ttad^rjrov aaozl, rov avrov dTTa&tj dêorrjri..
5 IlaQairovfisvoi Se rbv kvqiov rjucov ^lrjaovv XQiarbv
rbv fiovoyevrj vlbv rov d'sov xai d'sbv rjfic/jv bftoXoxai ofwovaiov rQidSos Srj?.oi
ysXv iva slvai rrjs ayCas
elat 9cai iXayxovrat rrj rov dasôvs NsaroQiov dxoXovdôvvrss TtovrjQa SiSaaxaXict, xard xaQtv avrbv
rov &sov tcai dXXov rbv d^sbv Xoyov
}J.yovres vibv
ovs dvad^sftaritpxai dXXov rbv XQtarbv Xsyovrss.
fiev nai rd avrcbv Sbyfiara nai rovs rd avrcbv cpQO-
vrjaavras rj cpQovovvras cos dXXorQtovs bvras rrjS

dyias rov dêov xadôXtxrjS xai aTtoaroXtxrjS ixxXrjaiae.
fi
Jldvrss yaQ ol IsqeIs rrjs dyias xa&oXtxrjs xai
dnoaroXixrjS ixxXrjaias xni ol svXa^sararot rcbv svadxoXovdôvvres rfj
ycJov fWvaarrjQicov aQxtftavdQlrat
rcbv dyicov narsQcov TtaQaSbaet xai ftrjSev itavreXvbs
vvv xQarovrj evaXXdrrovres rrjs fiexQt

xad^d eiQTjrai, exxXrjataartxfjs xaraardaecos, avfixai So^dôvat, xrjQvrrovrss rbv
(pcbvcos bfwXoyovat
'
oeaTtbrrjv rjucov Irjaovv XQiarbv rbv fiovoyevrj vibv
rov d'eov xai dêbv rjiicov, rbv TtQb alcovcov xai dy^QOvcoS ix rov TtarQbs yevvrjdêvra xai in iaxdrcov rcbv
rjusQcbv xareXdôvra ix rcbv ovQavcbv xai aaoxco&evra
ex Ttvsvfiaros dyiov xai rfjS dyias evSbôv ceetitaQ&evov xai &eorbxov Ma.Qias xai ivavd^QcoTtfjaavra xai
aravQco&evra l'va elvat rfjs ayias xal bfioovaiov rQtdivaXXdâvres
arjs,
7
Sos.
Oftoovatoy ydo avrbv tafiev
rfjv d^sbrrjra xai bfioovatov r/fdv rbv
rco narQi xard

avrbv xard rrjv
rbv avrbv dna&fj
na&rjrbv aaQxi,
avfiTtQoaxvvovfievov rco itarQi xai rcJo dyico
ov
itvevfiart.
yaQ dXXov rbv d'sbv Xbyov xai dXXov
rbv XQtarov sTttardfiedâ, dXV iva xai rbv avrbv
bfwovatov rco narQi vsxrd rrjv &ebrrjra xai bfwovatov
dvd^QCOTtbrrjra,
dêbrrjrt,
U)
rbv
xark rfjv avd^Qconbrrjra, nnd^rjrbv

aaQxi, rbv avrbv anad^fj d'ebrrjri. 'i2s yaQ iartv
Tjfilv
o om.
a^vri>v
lihri,
suppL Sdtoell,
cf.
c.
17
h.
factum cruciatumque unum. esse sanctae
t.
(2)
et consub-
tjinitatis, coadorandum et conglorificandum patri et sancto spiritui, consuhstantialem 'patri

secundnm divinitatem et consubstantialem nohis emi-
staittialis
dem secundum humatiitatem, ijassibilem carne, eun5

dem impassibilem deitate. Recusantes vero dominum nostrum lesum Christum ^migenitum filium
dei et deum nostrum
unum esse sanctae et
fjxteri
cotisubstantialis trinitatis manifesto deprehenduntur
impii Nestorii pravarn doctrinam sequi, secundum
qratiam eum filium dei dicentes et alium deum ver-
bum, alium Christum dicetites. quos cum ipsorum

doctrina iisque qui eam amplext sunt vel amplectuntur tamqnam alienos a sancta dei catholica at6 que apostolica ecclesia damnamus.
Omnesigitur
sacerdotes sanctae catholicae atque apostolicae ecclesiae et reverentissimi sacrorum monasteriomm
archimandritae secuti sanctotûm. patrtim traditionem,
nihil omnino statum ecclesiae qui hactenus obtinuit,
neque antea neque nunc, ut dictum est, mutantes
congruenter confitentur et credunt praedicantes do-
minum nostrum lesum Christum unigenitum flium

dei et deum nostrum ante saecula et sine tempore
de patre natum
et ultimis diebus descendentem de

incarnatum ex spiritu sancto et sancta
gloriosa semper virgine et dei genetrice Maria et
hominem factum et cruci fxum unum esse sanctae
caetis
et
et
consubstantialis
trinitatis.
Consubstantialem
enim eum scimus patri secundum divimtatem et consubstantialem nobis eundem secundum humanitatem,
passibilem cartie,
dorandum patri
eundem impassibilem
et
alium deum verbum
spiritui
et alium
sancto.
deitate,
coa-
neque enim
Chnstum novimus, sed
unum atque eundem consubstantialem patii secundum divmitatem et consubstantialem nobis eundem
secnndum humanitatem, passibilem carne, eundem
iv d'sbrrjri raXeios, ovrcos b avrbs iv

dvd^Qfonbiijit
reXsios' rrjv ydQ xad'^ vnbaraaiv kvcoatv OexbueO^n
xai ofioXoyovfisv. ÊnetSfj roivvv b fiovoyevrjs vlbs
9
xai Xbyos rov d'eov o nQO atcovcov xai dxQovo)? ex
rov naxQbs yevvrjd^sts, o * avrbs xai in iaydrorv rcbv
xareXd^cbv ix roiv ovQavcov xai aaQxrolfeis
fjfieQcbv
ix nvevftaros ayiov xai rfjS dyias ivSbôv^ xai êorbxov MaQias xni ivni^d^Qconfjans , rovraariv b xfiotos
,
fjucbv ^lrjaovs XQtarbs xvQicos xai xard dXrj&etav ftebs

iart, Std rovro xai rfjv dyiav svSoôv dsindQ&svov
MnQiav xvpicos xai xard dXfj&stav firjrsQa d^sov Xiyo-
ovx ^^ '^'^^ d'eov Xbyov rfjv dQxrjv i^ avrfjs Xn^bvros dXV in iaydrcov rcbv fjfieQcov xnreX&bvros
ix rcbv ovQnvcbv xni i^ n-vrfjs anQxoj&evros xai re/fiev,
d'evros xai ivavd^Qconfjaavros.

Oftoovatov slvat rco
siQrjrat
10
xa&d
''Ôv
bfwXoyovftev,
narQi xard
rijv
&ebrrjra xai ofioovatov fjfdv rbv avrbv xard rrjv ?'&QOJnbrrjra, rov a-vrov rd rs -dâvfiara xai rd ndd^rj,
aneo exovaicos vnsuetve aaQxi, ytvcbaxovrss. Tavra
1 1
roivvv sariVf aTtsQ Std rov -dêiov^ fjficov etQrjxbres
fjSixrov rovs aiQertxovs rjXeyâfisv, cbrtvt d^sico fjSixrot
xai ndvrss ol svQS&evrss ivTavdâ oatcbrarot iniaxonot xai svXaêararot dQxtfiavSQlrat dfia rfj afj dytcoavvr^ xad^vneyQa^ypav, dxoXovdôvvres Std ndvrcov raXs
dyiats rerQaai avvbSotS xai rols naQ^ exdarrjs avrrov
Starvnco&elat, rovreart rfjs rs iv Ntxaict rcbv rtrj'
xai rfjs iv ravrrj rfj âatXevovarj nbXet rcjbv qv' xai
rfjs iv Êfpeaco nQore^s xai rfjs iv XaXxrjSbvi, SfjXov
ndat xa&earcbros, ori rbv ndai roTs dua fjfdv ntaroTs
rfjs ayias xadôXtxfjs xai anoaroXtxfjs ixxXrjaias nnQnSo&evra oqov rfjs niarscos, rovreari rb dytov jud&rjpta
fjroi avfiôXov xQarovftev rs xai tpvXdrrofisv, rb naQa
rcbv rirj' dyicov nareQcov ixre&ev, onsQ xai oi iv
ravrrj rfj âatXsvovarj nbXst qv' dyioi nareQes aacprjviaavres iroctvcoaav, ovx (OS iXXtncbs exovros avrov,
dXX' inetSfjneQ ol rfjs dhj&sias ix&Qoi ol ftsv d&sreTv inexeiQTjaav rrjv tov ayiov nvevfiaros d'sbrrjra,
oi Si rfjv ix rfjs dyiae demaQ&svov d'eorbxov MaQias
,
detnaQ&dvov
ins.
Nomoc.
impmsibilem
perfectus
est, ita
emm
Ut enim in divinitate
idem in humanitate jperfectus est:
divinitate.
substantia unitatem accipimus et conin una

9 ftemur. Quoniam igitur unigenitus filius et verbum dei ante saecula et sine tempore de patrt
natus, idem ultimis diebus descendens de caelis et
incarnatus ex spiritu sancto et sancta gloriosa et

dei genetrice
Maria
et
homo
factus, id est
dominus
noster lesus Chti.9tus, proprie et veredeus est,propterea et sanctam glonosam semper virginem mariam
matrem dei dicimus, non qtita deus
proprie et vere
verbum principium ex ea sumpserit, sed quia ultimis diebus descendit de caelis et ex ipsa incarnatus
10
et natus et homo factus est.
Quem confitemur,
ut dictum est, consubstantialem esse patri secundum
divinitatem et consubstantialem nobis eundem secun-
dum humanitatem,
11
eiusdem miracula et passiones,

quas sponte carne sustiyiuit, cognoscentes. Haec
igitur sunt, quibus sacro nostro edicto pronuntiatis

haereticos
redarguimus , cui sacro edicto etiam universi , qui hic mventi sunt, sanctissimi episcopi et
devotissimi archimandritae una cum tua sanctitate
subsctipserunt secuti per omnia sancta quattuor concilia et quae ab unoquoque eorum constituta sunt,
id est mcaenum CCCXJ' III, huius regiae civitatis
CL patrum, Ephesinum prius et Chalcedonense cum

omnibus manifestum sit, quod fidei defmtionem
quae universis nobiscum fidelibus sanctae catholicae
,
atque apostolicae ecclesiae tradita
est,
id est sanc-
tum documentum vel symbolum, tenemus et custodimus, quod a CCCXV III sanctis papibus expositum est, quod et CL in hac regia civitate congregati sancti patres interpretando explanaverunt, non
quod aliquid ei deesset, sed, quoniam veritatis inimici
sunt,
alii
sancti spiritus deitatem subvertere adgressi

veram tncarnationem dei verbi ex .mnctu
alii
Sia
aXtj&ivijv aaQxcoaiv rov dêov Xoyov rjQvr}aavxo,
rovro YQafixals juaQrvQiais rb avrb ayiov jua&rjfia
oi eiQ7]fivoc Qv' ayioi TtarsQes aa^rjviaavres iTQavcoaav.
Tovro xal al Xomai ayiai avvoSoc, rovrdarcv rj
12
iv Êwdaco
Ttcarei
TiQorEoa
xai
rj
ev XaXy.T}86vc,
rrj
avrfj
iSeâvro xai icpvXaâv xai

aecnaQdêvov MaQcav dêoroxov
axoXovd"f}aaa,ac
aycav evSoôv
rrp^
rovs fih OfioXoyovvras avrrjv dêoxoxov

ixrjQvâv xai
xai
13
OfioioJS Ss avedêfiarcaav
avedêfiarcaav.
rovs SreQOV avfcôXov rj aycov fca&rjfia TtaQaScSovras
TO vTib fiev rcov rcrj ayiojv TtareQOJv ixre&ev,
TcaQO,
aa^rjvca&iv Se xai rQavaidêv TtaQO, raiv iv ravrrj
qv ayiojv TtareQtov. Kai

rj
fiev iv Êfsacp TtQoreQa rbv re aae^rj NearoQcov
xai ra avrov Sbyfiara xadêlXe re xai ave&efcarcae xai
rovs ra avrov (fQOvrjaavras tj cpoovovvras xairovs avvac15 veaavras avrco rj avvacvovvras avedêfiarcaev. 'llSe
iv XaXxrjobvc ayia avvoSos xa&elXe re xac iêâXe rcov
ayiojv rov dêov ixxXrjaccov xai avedêuarcae xai rbv
aae^rj Evrvxe'a xai ra avrov Sbyfiara xai rovs ra
avrov ^QOVJjaavras rj (pQOvovvras xai rovs avvacveaavras avrco rj avvacvovvxas' xai Ttavras rovs aiQercxovs xal ra avrcov Sbyfiara xai rovs ra avxcov
14
r^ âacXevovarj
TcbXec
\ 6
q>Qovrjaavxas rj cpQovovvxas ave&efcaxcaev. 'Ofioicos
Se ave&efidxcae xai Neaxbocov xai xa avxov Sbyfiaxa
xai xovs xd avxov (pQOvrjaavxaS rj cpQovovvxaS xai
rovs avvacveaavras avrco rj avvacvovvras.
17
avrrj Se iv XaX^xrjSbvc ayia avvoSos xai rrjv rov fie-
ydXov nQoxXov TCQOS ÂQfieviovs yQarpelaav iTtcaroXrjv

TteQi rov x^rjvac Xeyecv rbv Seanbxrjv rjficov ^lr/aovv
XQcarbv rbv vcbv %ov S'eov xai dêbv rjficov k'va rrjs
dyias rQcdSos Scd rrjs olxeias avacpOQas iSeâro re
xai iêâicoasv. Ei ydQ rds eiQrjfievas reaaaQos
18
aylas avvbSovs naQsêXd^cofxev rj rd itaQ^ avrcov ScarvTtojdîvra, SiSofiev dSecav roTs xa&aiQe&eTacv V7t*
avrcb-v acQercxoTs xai roTs avrcov Sbyfiaac rrjv eavrcov
Xvfirjv TtdXcv eis rds dyias rov &eov ixxXrjaias ivSeixvva&ac.
19
"O^teQ ovx svSexsrac TCQax&rjvai
ysvocro), irtecSrj al ecQrjfcevac reoaaQes aycac
avvoSoc Scd rcov otxeicov Soyfidrcov rovs aiQexcxovS
Ttore
(fCTj
Kai eX xcs
xai xd xovxcov * Sbyfiaxa i^sâXov.
avvbScov dfi(pc^dXXec,
TtQOS fciav xcbv eiQrjfievcov dyicov
7t obSrjXMS iaxcv ixelva
cpQOvcbv rd Sbyfiara rd TtaQ^
21
avrrjS ix^Xrj&svra le xai dvadêfxarcadêvra. MrjSsis roivvv fxdrrjv^ rjfids raQa^drco iXniSc fiaracct
xgarov fcevos orc rjfieZs ivavriov rc rcbv eiQrjfcevcov
dyicov S' avvbScov inQdâfiev rj TtQdÔfcev rj TtQa^&rj20
(l)
(3)
avrcbv
c.
(2)
fidrrjvNomoc. l,i Const., om.Nomoc. l,bB

in collectione canonum Avellana, cf.
8 extat etiam
semper virgine dei genetrice Maria factam negaverunt , propterea scriptis testimoniis sanctum documentum dicti CLpatresinterpretando explanaverunt.
12
Hoc et reliquae sanctae synodi, scilicet Ephesina prior et Cnalcedonensis, eandem fidem secutae
receperunt et observarunt et sanctam gloriosam

semper virginem Mariam dei genetricem praedicarimt, damnatis iis qui eam dei genetricem esse ne13 garent.
Similiter damnavei^nt eos , qui aliud
symoolum vel sanctum documentum traduiit praeter
ia, quod a CCCXVIII sanctis patribus expositum
est, explicatum vcro explanatumque a CL sanctis
14
Et
patribus in hac regia urbe congregatis.
Ephesina quidem prior impium Nestorium eiusque
dogmata sustulit damnamlque tam eos qui eius
opinionem suam fecerunt vel faciunt et qui eam
15 probaverunt vel probant.
Sancta autem Chalcedonensis synodus sustuUt
expulitfûe ex sanctis
dei ecclcsiis et damnavit etiam impium Eutychetem
placita eius eosque qui eius sententiam suam fecerunt vel faciunt vel qui eam comprobaverunt vel
comprobant. item omnes haereticos eorumque dogmata et eos qui eorum opinionem suam fecerunt vel
16 faciunt damnavit. Similiter damnavit etiam Nestorium et placita eius eosque qui eius sententiam suam
fecerunt vel faciutU vel qui eam comprobaverunt
et
DE SUMMA
10
vac TtaQd rcvos ffvyycoQrjaofiev rj nsQcacQe&rjvac rrjv

rcov avrwv dyicov o' avvbScov oaiav fivrjfirjv ix rcov
22 ceQcov rrjs ixxXrjaias Scitrvôiv ave^bfie&a. Ildvras ydQ rovs TtaQ^ avrcov xa&atQed^svraS xai dva&sfiarca&evras xai xd rcbv xa&acnedêvrojv Sbyfiara xac
rovs rd avrcov cpQOvrjaavras rj cpQOvovvras ava&e23 fiaritfifiev. 'Ôdêv evxia&co rjftlv re xai rfj rjfiertdvras TteQc rov
rsQcc TtoXcreicc rj fiaxaQcbrrjS aov
,
rjfcersQOV
aTtovSrjs
k. Apr.
axoTtov xai
rrjs
ScSdaxovad re
Consiantinopoii
Ttiazcv
jteQi rrjv dfccofirjrov
VJl
J).
xai TtXrjQowoQOvaa.
dn. lusUniano j^P- ^- ^^^
cons.
[a.
533]
8 ^ Gloriosissimo et clementissimo filio lustiniano

Inter
Augusto loliannes episcopus urbis Romae.
claras sapientiae mansuetudinis vestrae laudes, christianissime principum, puriore luce tamquam aliquod
sidus irradiat, quod amore fidei, quod caritatis studio,
edocti ecclesiasticis disciplinis, Romanae sedis reyerentiam conservatis et ei cuncta subicitis et ad eius
deducitis unitatem, ad cuius auctorem, hoc est aposto-
lorum primum,
domino
loquente praeceptum est:
'pasce oves meas'. Quam esse omnium vere ecclesiarum caput et patrum regulae et principum
statuta declarant et pietatis vestrae reverentissimi
testantur afiatus.
patet igitur in vobis impletum
1
fore, quod scripturae loquuntur: *per me reges reg*nant et potentes scribunt iustitiam'^. Nihil est
2
enim, quod lumine clariore praefulgeat, quam recta
fides inprincipe: nihil est, quod ita nequeat occasui
subiacere,
quam
vera
religio.
nam cum auctorem
vitae vel luminis utraque respiciant, recte et tene3

bras respuunt et nesciunt subiacere defectui. Quam
ob rem, gloriosissime principum, votis omnibus exorabitur divina potentia, ut pietatem vestram in hoc
ardore
grae
hac devotione mentis, in hoc intestudio sine defectu sui in tempora

conservet: hoc enim et sanctis credimus
fidei,
in
religionis
longiora
ecclesiis expedire.
scriptum est enim: 'labiis regit
*rex'^ et iterum: 'cor regis in manu dei, et ubi vo-
Hoc est enim, quod

'luerit, inclinabit illud'^.
vestrum firmat imperium, hoc, quod vestra regna
conservat.
Nam pax ecclesiae, religionis unitas,
auctorem facti in sublime provectum grata sibi tran5
quilMtate custodit. Neque enim parva ei vicissitudo a potentia divina tribuitur, per quem nullis
4
rugis ecclesia divisa secernitur, nuUis insertis macuvariatur.

scriptum est enim: 'quia cum rex
lis
Maassen Quellen
(4)
Proverb.
8, 15
u.
des canon. Rerhts 1 p. 337

Proverb. 16, 10?
(6) Proverb. 21, 1
Litter.
(5)
Eadem autem sancta Chalcesy?iodus et magni Procli litteras ad A?'me?iias scriptas de eo, quod dominum nost?'um Icsum
Chiistum filium dei et deu?n ?iostrum u?mm ex sancta
tri?iitate dici oporteat, relatione sua recepit et con18 firmavit. Dicla quattuor co?icilia vel quae ab iis
statuta sunt si p?'aete?'mittimus , lice?itiam damus
17
vel comprobant.
do?ie?isis
hae?'eticis eorumque doct?'i?iis ab isdem opp?'essis

pestem suam i?i sa?ictas dei ecclesias riirsus indu19
cendi. Quod fie?'i ?iumquam pote?'it (quod absit),
quoniam dicta quattuor conciliap^raeceplis suis hae20 reticos eorumque praecepta expute?'unt. Ac s%
quis de una dictarimi sa?icta?'um sy?ioda?'um dubitet, apparet eu?n doct?'i?ia?n ab ula ?'epulsam et
21
damnatam tenere. Ne quis igitur frustra nos
inquietet vana spe subnixus ?ios co?it?'a?iu?n aliquid
quattuor co?iciliis fecisse facturosve esse vel

ab aUquo permissuros vel memo?'iam ea?'umdem sa?ictarum quattuor sy?iodorum tolli ex sac?'is
Tl ecclesiae tabulis passuros. Omnes e?iim ab iis re-
sa?ictis
fie?'i
damnatosque repulsorimque doct?inas et

adseclas dam?ia?nus. Ideoque oeatitudo tua oret
pro nobis nostroque imperio edoceatque cunctos ac
certiores faciat de nostro proposito et de studio nostro
pulsos
23
crga intemcratam
fidei?L
TRINITATE
11
sedeiit supra sedem, non adversabitur sibi

'quicquam malignum' '. Proinde serenitatis vestrae
apices per Hypatium atque Demetrium sanctissimos
reverentia conviros fratres et coepiscopos meos
sueta suscepimus: quorum etiam relatione comperimus, quod tidelibus populis proposuissetis edictum
amore iidei pro submovenda haereticorum intentione
secundum apostolicam doctrinam, fratrum et coepiscoporum nostrorum interveniente consensu. quod,
fiustus
quia apostolicae doctrinae convenit, nostra auctoritate confirmamus.

7
Textus autem epistulae
Victor lustinianus pius felix inclitus iriumjphalohanni sanctissimo aixhtepisRomae et patridrchae. Eeddentes honorem apostolicae sedi et vestrae sanctitati, quod semper nobis in voto fuit et est, ut decet,
patrem honorantes vestram beatitudinem omnia, quae
ad ecclesiarum statum pertinent, festinamus ad notitiam deferre vestrae sanctitatis, quoniam semper
magnum nobis fuit studium unitatem vestrae apostolicae sedis et statum sanctarum dei ecclesiarum custodiri,
qui hactenus obtinet et incommote permanet
9
nulla intercedente contrarietate.
Ideoque omnes
sacerdotes universi orientalis tractus et subicere et
10 unire sedi vestrae sanctitatis properavimus. Et
in praesenti ergo quae hic commota sunt^, quamvis manifesta et indubitata sint et secundum apostolicae vestrae sedis doctrinam ab omnibus semper
sacerdotibus iirme custodita et praedicata, necessarium duximus, ut ad notitiam vestrae sanctitatis perveniant.
Nec enim patimur quicquam, quod ad
ecclesiarum statum pertinet, quamvis manifestum et

indubitatum sit, quod movetur, ut non etiam vestrae
innotescat sanctitati, quia caput est omnium saucta
rum ecclesiarum. per omnia enim, ut dictum est,
properamus honorem et auctoritatem crescere vestrae
Manifestum igitur facimus vestrae sancti12
sedis.
tati, quod pauci quidam^ infideles et aheni sancta
contradei catholicae atque apostolicae ecclesiae
dicere ludaice ausi sunt adversus ea, quae ab omnibus sacerdotibus secundum vestram doctrinam recte
tenentur et glorificantur atque praedicantur, denegantes dominum nostnim Ihesum Christum, unigenitum filium dei et deum nostrum, incarnatum ex
sancto spiritu et sancta atque gloriosa virgine et dei
genetrice Maria hominem factum atque crucifixum,
unum esse sanctae et consubstantialis trinitatis, coad-
orandum
et conglorificandum patri et spiritui sancto,

consubstantialem patri secundum divinitatem et consubstantialera nobis eundem ipsum secundum huma-
eundum ipsum impassibi13 lem deitate. Recusantes enim dominum nostrum

Ihesum Christum unigenitum filium dei et deum^
nitatem, passibilem carne,
unum esse sanctae et consubstantiavidentur Nestorii malam sequentes doctrinam, secundum gratiam dicentes eum filium dei et alium
14 dicentes deumverbum et alium Christum. Omnes
vero sacerdotes sanctae catkolicae atque apostolicae
ecclesiae et reverentissimi archimandritae sacrorum
monasteriorum sequentes sanctitatem vestram et custodientes statum et unitatem sanctarum dei ecclesiarum, quam habent ad apostolicam vestrae sanctitatis sedem, nihil penitus immutantes de ecclesiastico
statu, qui hactenus obtinuit atque obtinet, uno consensu confitentur et glorificant, praedicantes dominum nostrum Ihesum Christum, unigenitum filium et
verbum dei et deum nostrum, ante saecula et sine
tempore de patre natum, in ultimis diebus descendisse de caelis et incarnatum ex spiritu sancto et
sancta atque gloriosa virgine et dei genetrice Maria
natum et hominem factum et crucifixum unum esse
nostrum
fateri
lis trinitatis
Proverh. 20, 8
(2) quae hic commota sunt Avell,
quae coramota sunt R, cui haec commota sunt C: rovs
.
ravra avaxivriaavras
avayxaiov (pTj&rjfisv, vva eia
et
(3) quidam C cum
yvedaiv . . aveX&coaiv
c. 1 i k. t, quidem Avell. R
(4) dominum Avell. CR
(l)
sanctae et consubstantialis trinitatis, coadorandum et

15
conglorificandum patri et sancto spiritui. Nec
enim alium deum verbum et alium Christum cognoscimus, sed unum atque eundem ipsum consubstantialem patri secundum divinitatem et consubstantialem
nobis eundem ipsum secundum humanitatem, passibilem carne, eundem ipsum impassibilem deitate.
16 Ut enim est in divinitate perfectus, ita idem
ipse et in humanitate perfectus est in una enim sub^
unitatem suscipimus et confitemur, quod disistentia
:
cunt Graeci
rr]v y.a&^
vnoaraaiv evojaiv
ofioXoyovfiev.
Et quoniam unigenitus filius
et verbum dei, ante

saecula et sine tempore de patre natus, idem ipse et
in ultimis diebus descendens de caelis, incarnatus
ex sancto spiritu et sancta atque gloriosa virgine et
dei genetrice Maria et homo factus, dominus noster
Ihesus Christus proprie et vere deus est, ideo et
sanctam et gloriosam virginem Mariam proprie et vere
dei matrem dicimus: non quia deus verbum principium ex ipsa sumpserit, sed quod in ultimis diebus
descendit de caelis et ex ipsa incarnatus et homo
18 factus natus est.
Quem confitemur et credimus,
sicut dictum est, consubstantialem esse patri secundum deitatem et consubstantialem nobis eundem
ipsum secundum humanitatem, eiusdem miracula et
passiones, quas sponte carne sustinuit, cognoscentes.
19 Suscipimus autem sancta quattuor concilia, id
est trecentorum decem et octo sanctorum patrum,
qui in Nicaea congregati sunt, et centum quinquaginta sanctorum patrum, qui in hac regia urbe con-
17
talis est:
tor semper Augustus

8
copo almae urhis
11
venerunt, et sanctorum patrum, qui in Epheso primo

congregati sunt, et sanctorum patrum, qui in Chalcedone convenerunt, sicut vestra apostolica sedes
20 docet atque praedicat. Omnes ergo sacerdotes
sequentes doctrinam apostolicae vestrae sedis ita
21
credunt et confitentur et praedicant. Unde properavimus haec ad notitiam deferre vestrae sanctitatis per Hypatium et Demetrium, beatissimos episcopos, ut nec vestram sanctitatem lateat, quae a
quibusdam paucis monachis male et ludaice secun22 dum Nestorii perfidiam denegata sunt. Petimus
ergo vestrum paternum adfectum, ut vestris ad nos
destinatis litteris et ad sanctissimum episcopum huius
almae urbis et patriarcham vestrum fratrem, quo-
niam
et ipse per eosdem scripsit ad vestram sanctitatem festinans in omnibus sequi sedem apostolicam
beatitudinis vestrae, manifestum nobis faciatis, quod
omnes, qui praedicta recte confitentur, suscipit vestra
sanctitas et eorum, qui ludaice ausi sunt rectam
23 denegare fidem, condemnat perfidiam. Plus enim
ita et circa
omnium amor
vos
et vestrae sedis crescit
quae ad vos est unitas sanctarum ecclesiarum inturbata servabitur, quando per vos didicerint omnes beatissimi episcopi eorum, quae ad vos
relata sunt, sinceram vestrae sanctitatis doctrinam.
petimus autem vestram beatitudinem orare pro nobis
auctoritas
et
24 et dei nobis adquirere providentiam.

Et alia
manu*^: Divinitas te servet per multos annos, sancte
ac religiosissime pater. Data viii id. lun. Constantinopoli dn. lustiniano perpetuo Augusto iii consule.
25
Liquet
nis tenor
igitur, gloriosissime
[. 533]
imperator, ut lectio-
legatorum vestrorum relatio
et
patefecit,
vos apostolicis eruditionibus studere, cum de religionis cathohcae fide ea sapitis, ea scripsistis, ea popuHs
fidelibus publicastis, quae, sicut diximus, et sedes
apostolica docet et patrum veneranda decrevit aucto26 ritas et nos confirmavimus in omnibus. Opportunum esf^ ergo voce clamare prophetica; 'lucunde'tur caelum desuper, effundant montes iucunditatem
27 'et coUes laetitia laetabuntur' .
Haec igitur in
tabulis cordis fideles^ scribere, haec ut pupillas
(5)
sic Avell. C, substantia
et (item et
om. Avell.
97,8
lium,
R,
(8)
(6)
et alia
haec 3f) subscriptio

c/ lesaias 46, 8. 44, 23.
et
manu
CRM
55, 12.
Psahn
(9) fideles Avell. C, fidelis 22; quasi

vertunt rcov
marav
2*
Avell.
(7)
est
95, 11
esset fide-
1.2
DE SACROSANCTIS
12
oculorum convenit obseryare. Neque enim quisest, in quo Christi caritas fervet, qui tam rectam verae coufessionis vestrae iidei refragator
caritas dei patris et communicatio spiritus sancti sit

semper vobiscum'^ piissime fili. Item subscriptio:
Omnipotens deus regnum et salutem vestram perpe-
existat, cum impietatem evidenter Nestorii Eutychisunam

et omnium haereticorum damnantes,
tua protectione custodiat, gloriosissime et clemenD. viii k. April.

tissime fili imperator Auguste.
Roma du. lustmiauo pp. A. iiii et Paulino iuniore
2S
quam
tae,
que*
veram catholicara fidem domini
et dei nostri salva-
Ihesu Christi magisterio institutam et propheticis apostolicisque praedicationibus ubique diffusam

et sanctorum per totum orbem confessiouibus roboratam, patrum atque doctorum sententiis adunatam
et nostrae doctrinae consentaneam inconcusse atque
>9
inviolabiliter devota deo et pia mente servatis. Soli
etenim vestris professionibus adversantur, de quibus
divina scriptura loquitur dicens
'posuerunt menda'cium spem suam et mendacio operiri speraverunt'^:
et iterum qui secundum prophetam dicunt domino:
'recede a nobis, vias tuas scire nolumus'^, propter
^
quos Salomon dicit 'semitas propriae culturae erra30 'verunt, colliguntautemmanibusinfructuosa'*. Haec
est igitur vestra vera fides, haec certa religio, hoc
beatae recordationis, ut diximus, patres omnes praesulesque Romanae ecclesiae, quos in omnibus sequimur, hoc sedes ar ostolica praedicavit hactenus et inconvulse custodivit: huic confessioni, huic fidei
quisquis contradictor extiterit, alienum a sancta
communione, alienum se ipse ab ecclesia iudicavit
toris
vc. couss.
31
esse
PRIVILEGIIS EARUM.
1
Nos enim
catholica.
in
Romana Cyrum
mentiam vestram, ut,
proprio errore deposito et
si
prava intentione depulsa ad unitatem ecclesiae reverti voluerint, in nostra communione receptis indignatiouis vestrae removeatis aculeos et nobis inanimi gratiam condonate.
tercedentibus
benigni
36 Deum autem et salvatorem nostrum Ihesum
Christum exoramus, quatenus longaevis et pacificis
vos dignetur custodire temporibus in hac vera religione et unitate et veneratione apostolicae sedis,
Constantinus A. ad Populum.
^'"Imp.
Habeat
unusquisque licentiam sanctissimo catholicae veuerabilique concilio decedens bonorum quod optavit re-
non
linquere.
sint
cassa iudicia.
nihil
est
quod,
magis hominibus debetur, quam ut supremae volun"tatis, postquam iam aliud veile non possunt, Ubec
sit stilus et licitum^^ quod iterum non redit. arbiPP. V non. lul. Romae Crispo ii et Constantrium.
tino II CC. conss.
[a.
321]
^''Imppp. Gratianus Valentinianus et llieodosius

AAA. Pancratio pu. Nemo apostolorum vel martyrum sedem humandis ** corporibus existimet esse concessam.
D. iii^^ k. Aug. Eeracliae Eucherio el
Syagrio conss.
[a. 38
cum
sequacibus suis invenimus civitate, qui de Acoemetensi monasterio fuit, quos^ apostolicis suasionibus ad rectam fidem et vekit oves, quae perierant
errantes, ad ovile contendimus revocare dominicum,
ut agnoscerent secundum prophetam'' linguae balbu32 tientes loqui quae ad pacem sunt. Non credentibus autem per nos primus apostolorum Esaiae
prophetae verba dicit: 'pergite lumini'* ignis vestri
sed obduratum est
'et ttammae, quam accendistis' ^.
cor eorum, ut scriptum est'", ut non intellegerent,
et pastoris vocem oves, quae meae non erant, audire
33 minime voluerunt. In quibus servantes ea, quae ab
ipsonim sunt statuta pontifice, eos miuime in nostra
communione recepimus et ab omni ecclesia catholica
esse iussimus alienos, nisi errore damnato doctrinam
nostram quantocius sequi habita regulari professione
34 signaverint. Aequum quippe est, ut, qui nostris
minime oboedientiam commodant statutis, ecclesiis
Sed quia gremium suum
35 habeantur extorres.
numquam redeuntibus claudit ecclesia, obsecro cle-
534]
DE SACROSANCTIS ECCLESIIS ET DE REBUS ET
[a.
AAA. Cynegio pp. Nemo martyres disnemo mercetur. 1). iiii k. Mart. Constan-
''^^ldem
trahat ,
tinopoli Eouorio np. et Euodio conss.

[a. 386]
4 ^^lrnpp. Eonorius et Theodosius AA. Aetio ^^ pu.
Non plures quam nongenti quinquaginta decani sacrosanctae huius amplissiraae urbis deputentur ecclesiae
nuUique his addendi rautandive vel in defuncti locum
substituendi pateat copia: nulli alii corporatorura
praeter praedictum numerura per patrocinia immunitate concessa negataque omni novationis facultate
similia vindicandi his, quae in honorem vel necessaria obsequia sacrosanctae ecclesiae indulta sunt.
E. XII k. Sept. Eudoxiopoli Eonorio viii et Theodosio III AA. couss.

[a. 409
5 ^^ldem AA. Melitio pp. Placet rationabilis consilii
tenore perpenso destricta moderatione praescribere'-^*, a quibus specialiter necessitatibus eccle-
urbium singularum habeantur immunes. prima

quippe illius usurpationis contumelia depellenda est,
ne praedia usibus caelestium secretorum dedicata
sordidorum munerum faece vexentur^^. uihil extraordinarium ab hac^^ superindicticiumve flagitetur,
nulla translationum sollicitudo gignatur, postremo
nihil praeter canonicam illationem, quam^' advensiae
ticiae necessitatis sarcina repentina depoposcerit, eius

functionibus adscribatur.
si
quis contra venerit,
post debitae ultionis acrimoniam, quae erga sacrilegos iure promenda est, exilio perpetuae deportationis uratur.
D. viii k. lun. Ravenna Eonorio viiii
Theodosio v AA. conss.

[a. 412]
6 '-^^ldemAA.PhilipjJopp.Illyrici Omni innovatione
cuius priucipatura ut christianissirai et pii conser37 vatis in omnibus.

Praeterea, serenissime prin-
et
cipura, laudamus legatorum vestrorum personas, Hypatii et Demetrii fratrum et coepiscoporum nostrorum,
cessante vetustatem et canones pristiuos ecclesiastiuunc usque tenuerunt, et per omnes Dlyrici
provincias servari praecipimus, ut, si quid dubietatis
emerserit, id oporteat non absque scientia viri reverentissimi sacrosanctae legis autistitis urbis Constantino-
quos clementiae vestrae gratos fore ipsa mauifestavit

Nam tantae causae pondus non nisi
38 electio.
perfectis in Christo potuisset iis^' iniungi, tantae
vero pietatis, tantae reverentiae plenos adfatus nisi
39 per amantes minirae dignaremini destinare. Et
alia manu^^j Gratia domini nostri Ihesu Christi et
eutyohisque et 31, eutyches vel et Avell^ ct eutichis

xai evrvxovs xai
vel C, eutychisque vel
:
alias declinari solet in eutychetis, v. g. l, 5, 8
(2) lesaias 28, 15
cum B, quod AvelL
(3) loh 21, 14
(4) quos
(5) Sap.
(l)
Saloin. 15, 4?
(7) lesaiaa 32, 4
.saia.s 50, 11
(ll)putuisset
C cum B,
rf.
(14)
{i:{)
5,
Thalelaeus (B)
(8) sic C cum B, lumiue AvelL li
(9 le(lO) lesaias 6,10.11 cf. lohnnnes 10,20.27
(6)
quos
o7n.
AvelL, et
lerpi
scripsi auctore Mommseno, \iotuissoti&

{ii) ctalianiauuylyc//., om.
potuisset/i
24
iis
sic
M cum
(15)
AvelL
CHB,
B, ameu inserunt AvelL Cll
Th.
ic,
2,
(16) licoua
lli.
cos, qui
Romae
politanae,
quae
conventui
sacerdotali
D.ptrid. id. lul.
veteris praerogativa laetatur,
sanctoque iudicio reservari.

Eustathio et Agricola couss. [a.421]
6
(18) sic Th. cum Graecis^ biuuaIIII Th.
Th. 9, 17, 7: iunge
(20)
(21) ex parte gemina 4, 63, 5
(22) etio C,
3, 44, 14
dccio
Th. 16, 2, 40, Sirmond. 11
(23)
(2i) sic
Th. Sirm., perscribere libri
(25) nulla iugationem,
quae talium privilegiorum sorte gratulatur, muniendi itineris coustringat iniuria ins. Th. Sirm.
(20) ab hac
errore relictum est a compilatoribus , cum pertineat a<i
(27) quod Th., non
iugationem supra deletavi, v. not. 25
recte mutatum a compilatoribus , cum et quam scriberi
dabuerint
(2S) == Th. 10, 2, 45: iunge 11, 21, l
(17)
Th.
nis libri
RM
9,
17,
(19)
ECCLESIIS
7 ^ldem AA. Asclepiodoio pp.^ Ad instructioues
itinerum pontiumque etiam divinas domos et veuerabiles ecciesias
tam
laudabili titulo libent^r adscri-
bimus, quia non est inter sordida munera numeratum.

I). XV k. Mart.
Constantinopoli Asclepiodoto
et Mai-iniano conss.
[a. 423]
8 ^lmp. TheodosiusA.Isidoroj}p.Ilhjiici. Sacrosancta 1 hessalonicensis ecclesia civitatis aperte sciat
propriae tantummodo capitationis modum beneficio
mei numinis sublevandum nec exteruorum gravamiue
tributorum rem publicam ecclesiastici nomiuis abuD. vi id. Oct. ConstanUnopoti
sione laedendam.
Victore cons.
\_a. 424]
9 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro pu.
Qui sub praetextu decanorum seu collegiatorum, cum
id munus non impleant, aliis se muueribus couantur
subtrahere, eorum fraudibus credidimus obviandum,
ne quis sub specie muneris, quod minus exsequitur,
alterius muneiis oneribus relevetur, ne argeiitariorum
nummulariorum munera decliiieutur ab his, qui

tantum collegiati vel decaui festinant. Ideoque si quis eorum sub nudae appellationis velamine
collegiatum se seu decanum appellat, sciat pro se
alium subrogandum, qui praedicto muneri suflicieus
^
adprobatur, subrogatione videlicet memoratorum vel
eorum qui moriuntur primatum eius qui subrogatur
vel
dici
admisso iudicio: ab hac dispositione nemine se excusante sacrosanctarum ecclesiarum reveieiitia. D. x

k. April. Theodosio xvii et Fcsto conss.
[a. 439]
1{) ^ldem AA. Florentio pp.
lubemus nullam
navem ultra duorum millium modiorum capacem ante
felicem embolam vei publicarum specierum transvectionem aut privilegio dignitatis aut religionis intuitu aut praerogativa personae publicis utilitatibus
excusari posse subtractam: nec si caeleste contra
proferatur oraculum, sive adnotatio sit sive divina
pi-agmatica, providentissimae legis regulas expugnare'
l
debebit.
Quod etiam in omnibus causis cupimus
observari, ut generaliter, si quid eiusmodi contra ius
vel utilitatem publicam in quolibet utôtio proferatur, non valeat.
quidquid enim iu fraudem istius
legis quolibet modo fuerit attemptatum, id navigii
quod excusatur publicatione corrigimus. D. viii^
id. Apnl^. Constantinopoli Theodosio A. xviiet Festo
conss.
1 1
[a.
^ldem AA. ad Taurumpp.
Neminem
vel parangariis vel plaustris vel quolibet
cusari praecipimus,
nostri
nem numinis
439]
angariis
^"
munere ex-
cum ad felicissimam expeditioomnium provincialium per loca,
debeant nobis ministeria exhiberi,

ad sacrosanctas ecclesias possessioues pertineant.
D. xiii k. Mart. Constantinopoli Valentiniano A. vi et Nomo conss.
[a. 445]
12 Impp. Valentinianus et Marcianus AA. Palladio pp. Priviiegia, quae generalibus constitutionibus
universis sacrosanctis ecclesiis orthodoxae religionis
qua
iter arripimus,
licet
retro principes praestiterunt, tirma et illibata in per1

petuum decernimus custodiri. Omnes sane prag-
maticas sanctiones, quae contra canones ecclesiasticos interventu gratiae et ambitionis eKcitae sunt,
robore suo et firmitate vacuatas cessare praecipi2 mus. Et quia humanitatis nostrae est prospicere
egenis ac dare operam, ut pauperibus alimenta non
desint, salaria etiam, quae sacrosanctis ecclesiis in
divei-sis speciebus de publico
hactenus ministrata
sunt, iubemus nunc quoque inconcussa et a nullo
prorsus imminuta praestari liberalitatique huic promptissimae perpetuam tribuimus firmitatem. D. pridie
id.
Nov.ConstantinopoliMarcianoA. cons. [a. 451]

13 ^^ldemAA. Palladio pp. Generali lege sanci-
mus,
(1)
(3)
=^
^^sive vidua
sive
diaconissa vel virgo deo di-
11, 75, 4 Th. 15,3,6

10, 16, 12. Th. 11,1,35
(2)
(4)
pp. Th., om.
=11,18,1
(5)
libri
sub-
(S)
Mommsen
(6)
11, 4, 2 Nov. Theod. 8, 1
expugnare C, oppuguure l. gem. Nov.^ excusare
VIII C, VII Nov. Theod., IX Cuiacius ad l. gem.
(9)
=?
rogatioui
(7)
10, 4, 2
I 2
13
(10)
abauffariia 10, 49, 2
(u)
.Vou.
cata vel sanctimonialis mulier,
sive
quocumque
alio
nomine religiosi honoris vel dignitatis femina nuncupatur*^ testamento vel codicillo suo, quod tamen
alia omni iuris ratione munitum sit, ecclesiae vel
martyrio vel clerico vel monacho vel pauperibus aliquid vel ex integro vel ex parte in quacumque re
vel specie credidit seu crediderit relinquendum, id
modis omnibus ratum firmumque consistat,
sive
hoc
substitutione seu legato aut fideicommisso per universitatem seu speciali, sive scripta
sive non scripta voluntate fuerit derelictum: omni in
posterum in huiusmodi negotiis ambiguitate submota.
D. X k. Mai. Constantinopoli Valentiniano viii et
Anthemio conss.
\a. 455]
sive
institutione
4 Impp. Leo
bemus
et
Anthemius AA. Armasio
ptp-
Iti-
posthac archiepiscopo in hac urbe regia

sacrosanctae ecclesiae praesidenti, nulli oeconomo,
cui res ecclesiastica gubernanda mandatur, esse facultatem fundos vel praedia urbana seu rustica, res
postremo immobiles aut in his praediis colonos vel
mancipia constituta aut annonas civiles cuiuscumque
nulli
vel superstitis voluntate ad religiosam ecclesiam devolutas sub cuiuscumque alienationis specie
ad quamcumque transferre personam, sed ea praedia
dividere quidem, colere augere et ampliare nec ulli
1
isdem praediis audere cedere. Verum sive testamento quocumque iure facto seu codicillo vel sola
uuucupatione legato sive fideicommisso, aut mortis
causa aut alio quocumque ultimo arbitrio aut certe
inter viventes habita largitate sive contractu venditionis sive donationis aut alio quocumque titulo quisque ad praefatam venerabilem ecclesiam patrimonium suum partemve- certam patrimouii in fundis
praediis seu domibus vel annouis mancipiis et colouis eorumque peculiis voluerit pertinere, inconcussa
ea omnia sine uUapenitus imminutione ^'' conservenli,
scientes nulla sibi occasione vel tempore ad vicissitudinem beneficii colorati vel gratiae referendae, donandi veP^ certe volentibus emere alienandi aliquam
facultatem permissam, nec si omnes cum religioso
suprema
episcopo et oeconomo clerici in earum possessionum

2 alienatione consentiant.
Ea enim, quae ad beatissimae ecclesiae iura pertinent vel posthac forte
pervenerint, tamquam ipsam sacrosanctam et religiosam ecclesiam intacta convenit venerabiliter custodiri, ut, sicut ipsa religionis et fidei mater perpetua
est, ita eius patrimonium iugiter servetur illaesum.
3 (1)
Sane, si haec nostrae perennitatis statuta audaci spiritu et mente sacrilega quisquam oeconomorum vel hominum temeranda crediderit, ipse quidem,
qui protervo ausu ecclesiastica praedia donationis
vel emptionis seu commutationis aut cuiuscumque
coutractus alterius nomine nisi eo quo nunc statui-
mus adquirere vel habere^^ temptaverit, omnem

huiusmodi fructum propriae temeritatig amittat: et
"
pretia quidem et munera, quae eius rei
gratia data
fuerint oeconomo seu aliis quibuscumque personis,
4 ecclesiae lucris et commodis adquirantur. Praedia
autem et in his omnia constituta ab ipsis clericis et
temporalibus oeconomis cum fructibus seu pensionibus et accessionibus '^ totius medii temporis vindicentur, ut tamquam penitus a nullo empta vel vendita teneantur, quia ea, quae contra leges fiunt, pro
5 (2)
infectis habenda sunt.
Oeconomus autem, qui
hoc fecerit, immo fieri passus fuerit vel iu quacumque prorsus huiusmodi veuditione seu donatione vel
commutatione nisi ea quam^^ praesenti lege concedimus, postremo iu quacumque alienatione consenserit,
commissa sibi oecouomatus administratione privetur
deque bonis eius quodcumque exiude incommodum
ecclesiae contigerit reformetur heredesque eius et
3Iarc. 5
(12) ut inserit Nov.
nuncupetur Nov.y nuncupata R
mutatione C
(15) vel om. C
om.
C cum
(17)
rei C, om,
Const.y om.
(lo)
(l3)
nuncupatur C,
sic R, im-
(14)
(16)
(ih)
quam
et
dett.,
vel habijre (7,

accessionibus
quae
CR
DE SACROSANCTIS
14
successores ac postcfri super hoc tacto sive consensu

6 (3) competenti ab ecclesiasticis actione pulsentur His
avrov xXr]Qovofiovs roTs svOs^coe iTtrjyysXfisvoiS ivoxovs

ovrae xai TtQoSrjXovfisvov, cos stQrjrai, ix rrjs ScoQsds
tabellionibus, qui huiusmodi contractuum vetitorura

ausi fuerint instrumenta conscribere, irrevocabilis
svayss svxrr]Qiov oixoSofisTv xai oixoSofirj&svrt ^ oixo-
animadversione plectendis: His quoque

iudicibus vel ius gestorum habentibus, qui huiusmodi donationum vel contractuum gesta confecerint,
(4)
exilii
dignitatis
(5)
propriae et bonorum
damnandis.
omnium
spoliatione
Sane ne omnis
nomis provisionis commodae via
religiosis oecoet occasio veneran-
profutura videatur exclusa, id, quod

plerumque iudicatur, cautelae observatione ne9 cessario procedere concedimus. Si quando igitur
vir religiosus oeconomus huius regiae urbis ecclesiae
perspexerit* expedrre, ut desideranti cuiquam certarum possessionum atque praediorum, urbanorum scilicet sive rusticorum, ad ius ecclesiasticum pertinentium temporaria^ usus fructus possessio pro ipsius
petitione praestetur, tunc eius temporis, quod inter
utrosque convenerit, sive in diem^ vitae suae ab eo
qui desiderat postuletur, pacta cum eo qui hoc elegerit ineat oeconomus atque conscribat, per quae et
tempus, intra quod hoc praestari placuerit, statuatur
et manifestum sit, quid quacumque'* acceperit ad
vicem ^ huius beneficii gratia, praestando quidem ecclesiastici praedii pro tempore usu fructu, post statutum autem tempus et placitum temporum redituum
proprietate ad ius et dominium ecclesiasticum redis
ecclesiis
utile
currente firmiter: ita scilicet, ut sive completo spatio,

quod inter eos fuerit constitutum, seu mortis suae
tempore,
si
hoc quo-que convenerit,
is,
qui possessio-
nem ecclesiasticam et ^ certorum redituum usum fructum habendi gratia pacto interveniente susceperit,
non minus quam alterius tantae quantitatis, quantae
acceperat reditus, cum ipso praediorum dominio et
rebus immobilibus eorumque colonis etraancipiis ec10
clesiae derelinquat.
Nisi enim hac condicione
pacta inita fuerint, ea quoque decernimus non valere,
sed possessionem ecclesiasticam taraquara nullo iure
transcriptam in ipsius iure ac dorainio permanere et
ab ecclesiasticis sive oeconomis decernimus vindicari.
JD. Constantinopoli lordane et Severo conssJ
\a. 470]
15 ^[AvroitoarcoQ
Qeav xivTjrcov
rj
rj
ZrjfcovA.']
cfHLVifCOiv
rj
EirisSco-
avroxivrjrcov 7CQcty(j.arcov
oiovSrjTTors Sixaiov Tcoirjaoiro sie TtQoaconov oiovSr]-
fiaQrvQOS 7] aTtoarokov jj 7tQO(pi]rov rj rcov ayioyv

ayyiKcovy ws /u,aXkcov svxrrjQiov olxov oixodofielv efe
fivr]fA.rjv, ovTtSQ ovofiari rrjv siiae^rj diarvnoX ScoQsav,
rrjv avrr]v ScoQsav, st fibvov rrjv TtQa^tv rcov vnofivr]fiarcov xara ras d^sias diard^sis svscpdviasv, hcp' cbv
rovro avayxaiov sart fia&sXv, xQarslv xal sv dnairrjast ix Ttavros etvat rQOTtov, xdv aQxd^tvros r} xai
fiTj
aQxêvroe, dX^Ka TtQoSrjXcod^svroe fiovov ia rrjs
jiors
dcoQsas rov svayove oixoSofirjfiaros o ipiXortfiovfisvos

rrjv oixsiav SrjXcoar] yvcofirjv, ctiars xal avrov xai rove
(2.) temporaria /^, tempora **# C",

(1) prospexerit libri
(3) die lihri
(4) quid quacumque C,
temporalis
quid quaecumque /?" ?, quid quicumque W'

(5) sic C,
ad invicem R
(7) subscriptio debetur
(6) et del.
Contio
(8) c. 15 extat in
Nomoc.
inscriptionem
resti-
l^ Imp. ZenoA. Si quis donationem rerum sive

mohilium sive immohilium seu se moventium seu
cuiuslihet iuris conferet in personam cuiusvis ma.rtyris vel apostoli vel propheti vel sanctorum angelorum oratorium aedificaturus in memoriam eius, cuius
nomine donationem conscribit, eandem donationem,

modo actorum confectionem secundum sacras constitutiones observarit (in quihus hoc videlicet necesestj, valere et omnimodo exigi posse, sive
coepto sacro aedificio sive non coepto, sed p7'omisso
tantum per donationem is qui largitur intentionem
suam ostendat: ut et ipse et heredes eius teneantur
j)ie promissis et tam promissum, ut dictum est, donatione sacrum oratorium aedificent quam, dum
aedificatum est vel aedificatur, eius liheralitatis fruc-
sarium
rrjv ix rrjs avrrjs cciXorifiiae dveXXiTtcoe

Td Ss avrd. xai ini rals
TtaQsxBtv dnoXavaiv.
rcov xaXovfnsvcov ^svoSo^sicov rj voaoxofieicov rj nrcoxad'^
ov vtQOsiorjrat rQOTtov
Xsicov oixoSofisTa&ai
snayysX&avrcov ScoQsaTs xard ndvra rQonov xQarsirco.
2 ÂSsicts SiSofisrrjsrole xard rdnov d'so(piXsardrois eniaxonois rjroi roTs svXa^sardrois oixovofiois rrjv ix ravrr]S r/fidfv rrjs d^sias Siard^scos aQfioôvaav dycoyrjv
xtvsiv xar^ avrcov i<p^ ols svas^cos inrjyysiXavro '
Sofiovfisvc^
Stxaarixrjs, onsQ xai Xsyeiv dnQsnts, Ssofisvcov dvdyEni rovxcQ fuvrot rco oqcq, itp' co re nhriQco3
xr]S.
d'a'vrcov rcov Soxovvrcov rovrco rcr) voucq xai rrjs evoeôvS rcov ScoQrjaafisvcov inayysXias sQyco naQaSo&siarje
avyxo}QEla&at xard rd Soâvra roXs (piXortfjtrjaafisvois
xai xard rovs inirs&dvrae ainoXs oqovs nQOâiveiv
rrjv rcov ScoQrj&svrcov Stoixrjatv.
16 Idem A. Sehasiiano pp.
Decerniraus, ut antiac infirraatis funditus, quae contra ipsura

orthodoxae religionis deum quodararaodo facta sunt,
in integrum restituantur universa et ad suum ordinem revocentur, quae ante profectionem nostrae mansuetudinis de orthodoxae religionis fide et sanctissiraarum ecclesiarum et raartyriorum^ statu firmiter
obtinebant: his, quae contra haec tempore tyrannidis innovata sunt tam contra venerabiles ecclesias,
quarura sacerdotium gerit beatissimus ac religiosissimus episcopus patriarcha nostrae pietatis pater
Acacius, quam ceteras, quae per diversas provincias
collocatae sunt, nec non et reverentissiraos earum
antistites seu de iure sacerdotalium creationum seu
de expulsione cuiusquam episcopi a quolibet illis
temporibus facta seu de praerogativa in episcoporum
concilio vel extra concilium ante alios residendi vel
de privilegio metropolitano vel patriarchico sub isquatis
dera impiis teraporibus, penitus antiquandis, ut cassaquae perhuiusraodi sceleratas iussiones aut pragmaticas sanctiones ' aut constitutiones
impias sive formas subsecuta sunt, quae a divae
recordationis retro principibus ante nostrum imperiura et deinceps a nostra raansuetudine indulta vel
constituta sunt super sanctis ecclesiis et martyriis
et religiosis episcopis clericis aut monachis, inviolata
l
serventur. Sacrosanctam quoque huius religiosissimae civitatis ecclesiam matrem nostrae pietatis et
tis et rescissis,
Christianorum orthodoxae religionis omnium et eius-
dem
regiae
honores
urbis sanctissiraam
sedem
privilegia
et
omnes
super episcoporum creationibus et

iure ante alios residendi et cetera omnia, quae ante
nostrura imperium vel nobis iraperantibus habuisse
dignoscitur, habere in perpetuum tirmiter regiae urbis
intuitu iudicamus et sancimus.
D. xvi k. lan. post
cons.
Armati
vc.
*'
[a.
477]
(9) sic R cum Graecisy martyrum C

cum Graecis,om. C
(11) ita recte conrestituit, cum Basilisci tyrannis hoc demum anno oppressa sit: armato v. c. cons. Contius, cui
subscriptionem debemus
ex c. 16
sanctiones
sulatum BecTcius
tui
(lO)
tum sine intermissione praebeant.
Eadem
omni-
modo
valcant in xenodochiis qiiae dicuntur vel

nosocomiis vel jytochiis, quae quis donandi anime
2 ad modum supra dictum aedificalurum se pollicitus est.
copis vel
Data
licentia religiosissimis
looorum epis-
devotissimis oeconomis actionem ex hac

sacra constitutione competentem adversus eos exercere de iis quae pie polliciti sunt, si quidem, quod
et dici pudet, ludiciaria necessitate opus fuerit.
3
Sub hac tamen definitione, ut implelis iis quae
hac lcge placiierunt et pia donatorum promissio?ie

ad effectum adducta administratio rerum donaiarum
ex
sententia
donatorum
impositas procedat.
et
secundum condiciones
iis
ECCLESllS
1
15
7 [û4vTo>câr(o^ Âvaaraaios A.]
s^jtl
rfi
Oeaniôuev
ayteornTT] fisydXTj ixx?.7]aiq rtiaSa ttjs âaiXidos
TioXecog {fj avvv7idyea&at TtQoai^xei xal rovs dyicordrovs oYxovS, cop avrrj ra re TiQdyfiara xal rrjv rwv
xaXovftevcov SiaQicov xai Xomcov SaTCavr^fidrcov eis
savTTjv dveSeâro xooiqyiav) ooca&avra xui xQarrjaavza
udveiv ecp^ iavrcov dadXevra xai drocora xard ndvra
rooTiov (pvXaTT6f.ieva' êâia s elvat xai Ttdvra rd
TiQOvofiia rd rfj rcvrfj fieydXrj ixxXrjaiq xai rco d^Qovco
ravrrjs rrjs âacXiSos TtoXecos xad'' olovSrjTtore
xqbvov
'ÔeaniTQOTtov VTtdqâvTa xai i7tO(peiX6fieva.

Ôfiev, coare jtdaav ixTtoirjaiv Ttqayfidrcov dxivrircov
TtoXirixcov airrjQeaicov roXs aeâafiiois oXxois diacperj
q6vtcov rj Sioiaovrcov xad"^ olovSrjTtoTs tqouov yivoiisvr,v rj fieXercofievrjv rj iTtivoeia&ai Svvafievrjv axoXdêcv
TtXrjv ei fcrjTtov ^qeias rivos dvayxaias xai incoêXovs
rols avrdls asâafiiois oixois dvaxvnrovarjs XvatreXrjs
eir} rovrois rj TtQccais rov rotovrov TtQdyfiaros r} v7to1
7]
d'rjxrj
Tj
dvraXXayrj
rj
Sirjvexrjs ificpvrevais,
rj
rd rifirjfiara rov TtiTtQaaxofievov itQdyfiaros

StevXvrcoaiv^ xoecov, ovx^ d7tXc5s ovS
cos ervxe
avardvrcov, dXHi ix SiaSo%cbv rivcov rjrot xXrjQovofiicov
svi
rcov tcqoi^ aiii^v dvayxaicov xni xQstcoScov
rj
SrjXcoOîvTcov aeâafiicov o'ixcov STCtxeifcsvcov, rj xai eis
TtqdyfiaTOS avrols^ ersQOv x.Q^tcoSearsQov rs xai dvayxatOTSQOv xrrjatv xai dyoQaaiav fieXAot TtQOXoJQeiv, rj
xai sis dvavsojatv rjrot iittftsXetav rov avrov oixov
HareTteiyovaav xai fcaxQas dvaôXrjs ovx dve/ousvrjv
SaTtavdadât' rcov avrcov airtcbv x-ai i^ti rols Saveiafiaat xai rais i7t^ avroTs v^tod^rjxais rrjs xcoXvaecos
rd Ss rrjs dvraXXayrjs, orav ini ;f^tws^rjQrjfievatv.
SsarsQco xard rbv Xaov rQ^Ttov xai dvayxaioreQcp xai
TiQâoSov dîav xai ovx iXdrrova rov SiSofievov TtQayfiaros svi rc5v avrcov as^ccafii(ov oXxcov 7tsot7totslv
Svvafievcp i7ttt,rjreirat' rd Se rrjs ififvrevaecos, rjvixa
c,
17 pr.
dimus ad Const.
extant
inNomoc.:
indices 2
5 dedesideratur enumeratio venerahiinfra remittimur (TtQoSrjXco&svrcov)
.
(2)
lium domuum, ad quam

quamque Const. indicat
Ss dXXat ixxXrjaiat
oQcpavoxQOcpsXa rrjs
avrrjs xai rd V7tb
avrrjs rj rcbv 7taQ^
avrov xsiQorovovftsvcov ftrjTQ07toXtrcbv xai rcov i^ ixsi-
his verbis
ai
xai fiovaarrjQta xai êvoSoxsXa xai
avrrjs 7t6Xecos xai rrjs neQtotxiSos
rrjv xîQoroviav rov dQxcsTttaxd^tov
:
17 Imp. Anastasius A. Sanciinus ea, quae de

sacrosancta magna ecclesia huius regiae urbis (sub
qua etiam sacrosanctas domos comprehendi convenit, quarum et res et diariorium quae dicuntur ceterarumque expensarum dispensationem in se ipsa
definita sunt
valueruntque , manere iis
inconcussa et illaesa omnimodo custodita. firma sint
etiam omnia privilegia, quae eidem magnae ecclerecepitj
siae et sedi huius regiae wbis in quodcumque tempus vel quoquo modo competiverunt et debentur.
1
Sancimus omnem rerum immohilium vel civilium
annonarum quae religiosis domibus competunt vel
competent alienationem cessare , quocumque modo

fiat vel adg?'ediatur vel excogitari possit, nisi
forte
^ropter aliqumn necessitatem utilitatemque , quae

isdem religiosis domibus emerserit, prosii iis vcnditio talis rei rel hypotheca vel permutatio, id est si
pretium rei venditae cedat in solutionem debitorum
non eorum, quae simplicite/ et prout incidit existant, sed quae ex successionibus sive hereditatibus
vel ex necessariis utilibusque causis supra dictarum
venerabilium
domorum
cui incumba?it, vei etiam
i?i
adquisitionem emptionemque alius rei, quae utilior iis et magis necessa?'ia sit, vel etiam in renovationem vel curam ipsius do?nus insta?item quaeque magnam dilatio?iem ?ionpe?'mittat: isdem causis
vetito aere alieno contrahendo et hypothecis pro
eo dandis exceptis: pe?'?nutatio vero, si itidem de
re agatur, quae utilior et magis necessaria sit reditumque convenientem ?iec mi?torem rei alie?iatae
alicui venerabiliim
domortcm comparare 'possit:
firjSaficos
dTtOfistoiro
Ttoaorrjs
rj
xai
elrj
fiovvrojv xXrjQtxcbv, i^ti Ss rcbv ftovaarrjoicov Ssl

TtaQEtvat rovs rjyovfievovs xai rovS dXXovs fiova-
rcbv 7tr coxsicov rov Stotxrjrov xai

i7ti
Si^
rcbv vTtovQyovvrcov xai rcbv Ttrcoxcbv, S7ti Si Tcbv
êvcbvcov rov Siotxrjrov xai rcbv evQtaxofievcov
Ttdvrcov VTtovQycbv rrjs Stotxrjaecos xai ofioicos
iTti Tcbv
Sars xQareXv rb roXs
OQcpavOTQOcpeiatv
Ttlîoatv aQaaxov' avvatvovvros xai rov STttaxbTtov rcbv roTtcov, iv ols rovro avvrjd^ss
Xfivs,
iTtetSdv
(l)
TtQoaoSov
^tavreXdis rb StS6fisvov ' iTti

ynQ rols rotovrots TtQciyfinat roXs ftrjSev fiiv xsqSos St^
d^tOQiav
Ss
TtQoacpsQOvat, t,rjfiiav
TtQoarQtÔfisvots ovSe ScoQsdi
rdls fcvrdls oXxoiS rj
ixxcoqrjasts d^tnyoQevofiev.
"
Tb Se ytv6fievov ovx dXXcos iaxvet, ei firj fiia
2
rcov etQrjfievoJV airtcov iv vTtOfivrjuaat <pnvsQOjd"rj,
iv fisv J3vâvricp Ttaqd rco fiaytarQOxrjvacp , iv
Se raXs i^taQxiaiS 7taQd rdls ixSixoiS,
7tQoxstfiivoiv rcbv dyiojv yqacpcav, xai i^ti fisv rcbv ixxXrjatcbv 7taQ6vru>v rcov oixovoficov xai rcbv ivSrj-
aTtOQOV
rovreartv
eis
rrjS
ejttyive-
%a
ad"ai.
Mrj Svvafievov rov fiaytoTQOxrjvaov rj rov
ixSixov ^tnQatreXapai xaraXafi^dvetv rbv ae^dOfxtov oixov, iv cp rj rotavrrj avviararat TtQa^ts,
xai ixStxovvrcov'^ avrrjv.
vTtbxetvrat
a^rjfiicos
yaQ ix TtaQaâaias Ttoivfj /^vfftot; XtrQoJv x'
Kni fierd ravra yiverat avfi^6Xata fivrjftovevovra
rcbv airtcbv xai rrjs rcbv v7to.uvrjfidrcov 7tQd^scoi
xai rrjs TtQoarjyoQias rcbv TtaQayevofievcov xai
TtaQ^
Ei Ss rt rcbv eiorjfisvcov 7t nQocp&eirj,
cp avviarrj.
6 fiev Savetarrjs xni 6
dyoQaarrjs X7ti7tret rov
7t
Qdyfiaros xai rov XQiovS xai rcbv rtficbv' o Se
Xa^cbv eis dvraXXayrjv xai ovtcsq eScoxs xai ov7CSQ
eXa^sv ix7ti7trst' o Ss sis ificpvrsvatv vTtso rrjv
iîav ^corjv Xa^cbv rj ScoQsdv rj ixxcoQrjatv aTcrjyo
Qsvfievrjv dvaSiScoatv OTtsQ eXXrjcpa xai noaorrjra
,
2b
vcov xî^QOTOvovfisvcov (ceterae vero ecclesiae et monasteria et xenodochia et orphanotrophia eiusdem urbis et regionis ipsius et quae sunt sub ordinatione archiepiscopi
eius vel metropolitarum ab eo ordinatorum vel eorum qui
a metropolitis ordinati sunt (3) StdXvatv Hercher (4) sic
Nomoc.''^, ovx cbs Nomoc^
(5) avraXs Nomoc^"; avrovs
Nomoc^
Const.
(6)
{') ixrt&svrcov Zachariae.
emphyteusis vero, cu?n reditus quantitas nullo modo

demi?matur, vel etia?n quod aatur omnino steîle
sit.
huiusmodi enim re?'um, quae nullum lucrum
p?'opler sterilitatem produnt, sed damnu?n tribuunt,
?iec do?iationem vel alienatione?n isdem domibus in2
terdicimus.
Quod vero factum erit, no?i aliter
valeat , nisi uria dictarum causa?'um in actis ?narufestetur , Byza?itii quide?n apud magistru?n census,
in provi?iciis autem apud defmsores, propositis
sa?ictis evangeliis et pro ecclesiis quidem aahibitis
oeco?iomis et cle?'icis qui ibi morantur, pro monas-
vero praepositi aliique mo?iachi adesse dehe?it,

et o?nnes qui inveniuntur admi?iistratioms mi?iist?i et similiter pro o?'phanotrophiis , ut quod maio?'i parti placuerit id obtite?'iis
pro ptochiis admi?iistratores
?ieat: conse?itie?ite etia?n
hoc
fie?'i
moris
episcopo tocorum,
fue?ît.
census aut defe?isor recusare
Nec
ad
i?i
quibus
poterit magister
venerabilem do-
mum
se confe^-re, in qua tale negotium fit, quin

etiam gratis eam defende?it (id excipie?it?J. suhiacent enim, si id non observaverint, poe?iae
auri
2*
libraru?n.
Et postea fiunt inst?'ume?ita, quae
XX
comme?nora?it causas et acto?'u?n confectionem et

?iomi?ia ta?n eo?'um
gui interfuerint quam eius apud
3
quem gesta fueri?it. Quod si quid eo?'um, quae
dicta sunt, praetermissum fuerit, creditor et ernptor
?'em et debitum et p?'etium amittit: is vero, qui perco?itraxit, tam quod dedit quam quod
accepit amittit: qui emphyteusis titulo in tempus
vitae suae vel donationis alienationisve titulo accepit, reddit quod accepit et altemm tantnm eius,
mutationem
16
nîov iari ro doi^êi: XwQav Se e/,ei.

nal iTti tols fieXXovat yiveadât ix5
tcXrjataari^xoXe al role iaofitvois svayeatv. 'Ttvovrmv Se xivrjrcov e^codêv rcov ieQcov axevtov y.ai
aQxovvratv eie rae eiQrjftevae airiae aQyei rcov
xai rc5v aQxcov rj exTtoirjaie
avayocaicov axii'r]rcov
xai rj vTto&ijxT].
18 VÛ avroe jSaadsve]
'^'ff Stdra^te dyoQiêi rfj
ftsydXrj ixxlrjaia. Koh'-
eriâv,
Trt
rjS
BiQrifiEva
'
aravrivovTioXecoe i^Softrjxovra Xirâe xovaiov TigoaoSov eie ro rde xrjSsiae dSandvove iv KcovaravrivovTtoXsi yivsa&ai xai fie%Qt rcov vecov retyfiv
xai BXaxeQîâie''^' al yaQ ^vxal
fieQoe siai rrji
noXecoe.
UQi^si xard rcov naoaâtvovrcov noi-
dvd itsvrrjxovra XQvaiov
vrjv
Xitqcov.
19 Imp. lustinianus A. Menae pp.
quod
Illiid,
ex vetenbus legibus licet obscure positis a quibusdam attemptabatur, ut donationes super piis causis
t)k
SACROSANOTIS
exactionem competere sivc per in rem sive per condictionem sive per in factum actionem, cuius tenor in multis
et variis iuris articulis saepe est admissus, excepta videcausa captivitatis inlocis, inquibus hoc (quod abo2 minamur) contigerit.
si necessitas fuerit in
licet
Nam
redemptione captivorum, tunc et venditionem praefatarum rerum divinarum et hypothecam et pignorationem fieri concedimus, cum non absurdum est
animas hominum quibuscumque causis'^ vel vestimentis praeferri hoc obtinente non solum in futuris
sed etiam in iudiciis pendentibus.
[a. 529]
negotiis,
22 Idem A. Demostlieni pp. Sancimus res ad venerabiles ecclesias v-el xenones vel monasteria vel
ptochotrophia vel brephotrophia vel orphanotrophia
vel gerontocomia vel si quid aliud tale consortium
descendentes ex qualicumque curiali liberalitate sive
inter vivos sive mortis causa sive in ultimis vokintatibus habita lucrativorum inscriptionibus liberas
:
minus in actis intimatae siut, tamen

certo et dilucido iure taxamus, ut in aliis
casibus vetera iura super intimandis donacûidem
tionibus intacta maneant: si quis vero donatione^
usque ad quingentos solidos in quibuscumque rebus
fecerit vel in sanctam ecclesiam vel in xenodochium
vel in nosocomium vel in orphanotrophium vel in
^
ptochotrophium vel in ipsos pauperes vel in quamcumque civitatem, istae donationes etiam citra acto-
immunesque esse: lege scilicet, quae super huiusmodi inscriptionibus posita est, in aliis quidem personis suum robur obtinente, in parte autem eccle-
rum confectionem
creaverit, sed etiam in adhuc pendentibus et iudiciali

termino vel amicah compositione necdum sopitis obtinere.
Recitata septimo miliario huius inclitae ci-
factae,
licet
valeant,
convalescant: sin vero amplioris
quantitatis donatio sit, excepta scilicet imperiali donatione, non aliter valeat, nisi actis intimata fuerit:
danda
aliarum
vel
siastica
domuum, quae
piis
consovtiis
deputatae sunt, suum vigorem pietatis intuitu miticur enim non faciamus discrimen inter res
gaute.
humanas, et quare non corapetens praerogativa caelesti favori conservetur? Quae oportet non sohim in casibus, quos futurum tcmpus
divinas et
l
novo consistorio palatii lustiniani *.
licentia quacumque alia causa quasi pieiure subnixa praeter eas, quas specialiter exposuimus, introducenda'' veterum scita super intimandis donationibus permutare. [D.]
dn. lusti-
vitatis in
niano pp. A. [II cons.]

20 [O avroe
legatum vel fideicommissum vei donationis titulo

aliquid dederit vel vendiderit sive sacrosanctis ecclesiis sive venerabilibus xenonibusvel ptochiis vel monasteriis masculorum vel virginum vel orphanotrophiis vel brephotrophiis vel gerontocomiis* nec nou
iuri civitatum, relictorum vel donatorum vel venditorum eis sit longaeva exactio nuUa temporis solita
Sed et si in redemp1
praescriptione coartanda.
tione captivorum quaedara pecuniae vel res relictae
vel legitimo modo donatae sunt, et earum exactionem
Et nobis quidem
2 longissimam esse censemus.
cordi erat nullis temporum metis huiusmodi actionem
circumcludi. sed ne videamur in infinitum hauc extendere, longissimum vitae horainura terapus eligimus et non aliter eam actionera finiri concediraus.
nisi centum annorum
curricula excesserint: tunc
nulli
tatis
'^MrjSs
dno
[a.
52S]
fiaaiXsve)
d^siov rvTtov
rj aQxtxrje TtQoard^scoe
rj
SixaarrjQiov arQartconxrj airrjaie sie
evxrrjQiove oixove rj xXrjQixove rj fiovaarrjQia fisrayea&co, coe iXXstTtovrcov Srj&ev rois aQi&fidls
olovSrjTCors
acofiarsiojv^*.
21 Idem A. Demostheni pp.
Sancimus nemini
arcana vasa vel vestem ceteraque donaria, quae ad divinam religionem necessaria sunt (cum etiam veteres leges ea, quae iuris
divini sunt, humanis nexibus non illigari sanxerunt)
vel ad venditionem vel hypothecam vel pignus trahere, sed ab his, qui haec suscipere ausi fuerint,
modis omnibus vindicari tam per religiosissimos episcopos quam oeconomos nec non etiam sacrorum
vasorum custodes: nullam eis actionem relinquendam* vel super recipiendo pretio vel fenore exigendo,
pro quo res pignoratae sunt, sed omnibus huiusmodi actionibus respuendis ad restitutionem earum
l
modis omnibus coartari. Sin autem vel conflata
sunt vel fuerint vel alio modo immutata vel dispersa,
nihilo minus vel ad ipsa corpora vel ad pretia eorum
licere sacratissiraa atque
inscriptionem petwimus ex Nov. 59 pr., qua laiidantur

duae Anastasit consiitutiones, quarum altera numerum decanorum seu collegiatorum urbis Constantinopolitanae attxit
{cf. Nov. 43 pr. c. 4 h. t.), altera certum reditum sepulturis
(l)
eiusdem urbis impendendum adsignnvit

Const.
BXaxsQvcov Zachariae
(2)
(3) vel
index
c.
18
in ptochotroin ipsos pauperes scripsi auctore Const. : rj nrcophium^vel

Xslov rj sie avrove rove 7trc6%ove., vel brephotrophium vel
tochotrophium vel in ipsos pauperes C, vel in ipsos pau9eres {om. vel in ptockotrophium)
(4) sic
quam(2^)
R,
quanti est quod datum fuerit. Quae dicta sunt

iis rehus quae ecclesiarum
5 et venerabilium domorum
falurae sunt. Si qua
vero mohilia erunt praeter vasa sacra, quae sufjiciant ad dictas causas, cessat alienalio el
obpigneâtio immobilium necessariorum
panumque.
4
locum hahent etiam in
IS Idem A. Constitutio magnae ecclesiae Constantinopolitanae reditum septuaginta auri lihrarum
[a. 52^]
23 Idem A. luliano pp. Ut inter divinura publicuraque ius et privata commoda competens discretio
sit, sancimus, si quis ahquam reliquerit hereditatem
vel
enim tantummodo huiuscemodi exactionem evanes3

cere sinimus. Sive itaque memoratis religiosissimis
locis vel civitatibus hereditas sive legatum sive fidei-
commissum fuerit relictum, vel donatio vel venditio

processerit in quibuscumque rebus mobilibus vel immobilibus vel se moventibus, sive pro redemptione
captivorum quaedam fuerint derelicta vel donata, sit
cumque aliam causam
(5)
index
Const.
c.
20
q. p. i
/?
5, 1,
. . . introducendo C
breviorem indicem exhibct
oubnixam
9:
ovrs xard &eTov rvnov ovre xard nQoaraîv
rcov aQxovrcov e^sart fierdyetv arQaricorixae airrjaeis

sie evayels oixovs rj xXtjqixovs (id est; neque ex sacra forma
neque ex iussione praefectorum militares annonas ad venerabiles domus vel clericos transferre licet)
(5*) acoudrcov
Zachariae
(6) sic C cum Graecis, nulla eis actione relinquenda R
(7) causis conjirmant Graeci, sed vasis scribendum cum edd. (8) D. 111 (?) k.Nov. Decio vc. cons. suppl.
adsignat, ut funera Cbnstantinopoli gratisfiant etiam

usque ad novos rnuros et Blachernas: Sycae enim
1
pars urbis sunt. Adversus violatores statutt poe-
nam quinquagenarum librarum

20 Idem
fecti
vel
A.
auri.
ex sacra forma
vel praeiudicis iussu militaris annona

domus vel clericos vel monasteria
JSeque
cuiuslibet
ad venerabiles
transferaiur,
cum corpora iam numeris
deficiant.
ECCLESIIS
17
eorum paene perpotua vindicatio ct ad annos centiim

quod dictum est extendatur, nulla alia
secundura
exceptione temporis inhibenda, sive contra primas

personas sive contra heredes vel successores earum
4 (1) moveatur. In his autem omnibus casibus non
solura personales actiones damus, scd etiam in rem
et hypothecariam secundura nostrae tenorem constitutionis S quae legatariis et'' hypothecaiuas donavit,
et supra dictis omnibus unum tantummodo terminum vitae suae imponiraus, id est centura metas an5 (2)
norum. Haec autem omnia observari sancimu9 in iis casibus, qui vel postea fuerint nati vel
'
iam in iudicium deducti sunt. D. v k. April. Lam[a. 530]
padio et Oreste vv. cc. conss.
'^TIavrcov riov ix24 Ô avTOS âailsvsl
fcXrjffiaffrixcov jtQayfia.rcov xai Siacpeqovrcos rcov TtQoa-
rai Xfjasiv fiiXQ^ navros, oriTtsQ savroXs rb nQayfta

nQarrovatv, oficos fisrd ravra Siacpatvofievrfi rrjs aXrjd^sias dxi!Qcod"fjaerat fisv navrsXdJS rb
awdXXayua,
noivrjs Si x^f^^ ^*"* avroi rrjv rov nQdyfiaros Kttrad^fjaovat rrj dyicordrrj fisydXrj i/cxXrjaict Starifirjatv.
''Ei Si xai xad'^ sreoov
rQbnov neiaei rj dvayxdaei nsQieX&eTv ets avrbv ixxXrjataarixbv
nQayfia,
icai rb nQaxd^sv dxi>QOv xai ro So&sv
vnsQ rov-
rov
XoiTtov yivsadâi
rov
TtaQoticixcp fisv Scxaiq) ftrjosfiiav
iaycXriaiaarixcJov nqayfidrcov sxSoaiVy
dXX' dvaiQsXadâi rb
1
Ta
firjSevi vofic^
4
5
Xomd awaXXdyfiaray oaa
fjisvroi
scpeirai rdis
'TQeTteardroJv ifiTCQdxrcov aQxbvrcov ravrrjs rrjs âatXiSos jtbXscos'

rovrovs xar ovSeva rQOTtov
jtQbs yuQ
Ttotsia&ai avrovs oiavSrjTtors sxSoatv dxiv^rcov TtQayfidrcov, dXXct firjSs^
fievy eirs
rbv ini
dXXov itaQsvrid^Sfisvov TtQoacoTtov

dêias
rrjs
nsQtyQacpri
rjficoii
StarvTtcbaecos
rtvd oixetbrrjra ovros

iôvaiq reXovvra,
's%si
rfj
e'Crs
TtQOS
iTti
avyxcoQov-
rbv aQypvra
Si^ct TtaXaids oi-
6
7
Zachariaef
(2)
fii^
fideicommissariis
{ns. dett.
(3)
24 pr. 1. 2 extant in Nomoc.

riS Nomoc.
(6) anevaatev iv
c.
ixxXrjalas dnoSiSorat avrrj
8 (25) ixScp, iniyircbaxet rrjv ^Xd^rjv.

Ol x^Q^ôvXAQiot rrjs ixxXrjaias rrjS fieydXrjs ovre Std fisaov
nQoacbnov Svravrai Xa^sXv dxivrjrov avrrjs xard
9
fiia&ojaiv fj ificpvrevaiv ^ i'reQOv r^bnov. Fivovrai oi vaQTOvXdQtot fjyovfiivov XtîXXov xai cpeQovros vnoyQucprjv rov narotdQXOv xai rov oixoKai idv rts avrcov cpavy xXsnroJv fj
10
vbfiov.
naQuSiSovs ^ dXXoJS dvsntrfjSetos , k'êart rco
narQtdQxrj xai roXs otxovbfiots ix^dXXetv avrbv
rov xaraXbyov.
11
rivorrai Si ets axQivtov rfjs
i^varoXfjs xf^QjôvXdQtot te , ets rb lâiavjjs fS , ets

rb nbvrov ts , sts rb ivoixtov^ ts , sts rb 0Qdxrjs
sts rb rov Âvribxov g . ets rb rov KaXonorj
Siov s', ets rb rov dvaXcofiaros t, sts rb xcbv
,
12
Xrjydrcov
S^,
ini
roXs
Kai Xaft^dvovai
Xbycp
avvrj&sicov
ifi<pvrsvrixoXs avfiôXaiois nsvrrjxoards, ini Ss roXs ftta&ajrixoXs xai XotnoXs avvfiev
Et Si vnsQ rbv etQrjfie'aXXdyuaatv sxaroarfjv.

vov aQt&fibv ysvrjrat x^Q^ôvXdQtos , ixninrsi xal
\\
rQOTtots xai TtQoacoTta rotavra naQsvd^slsv, arceQ o'Cov'
(0 6, 43, 1
alias
(4)
rijs
svnoQotS SeX rd ixxXrjataartxd ificpvrevetv

Std rrjv dnoxardaraaiv rrjs bêcos, xai firj neQatrsQcp avrov rov ifjxpvrsvofiivov xai Svo e^rjs
xXrjQovbficov , xai firj xovrpi^stv nXeov rov ixrov
ftioovs rov acoÔffirov xavbvos iv rcJ^ xatQco rijs
Et Se ^).dii>st rb nQayfia, svtaraftavov
ixSbascos.
rov XQorov iêovrat ^ xai rrjv t,rjfiiav dno&SQansvet.
Et Sa ^q&vftrjarj b otxovbftos rj dncQois
xetbrrjros vecoari TtaQ^ avrov TtQbs rovro TtaQsiXrjnrat.

rivcoaxbvroov fisv avrcbv rcJbv d^socpiXeardroJv oi2
xovbficov, cbsy e'C rt TtaQ^ avrd yevotro, rrjv rov ix-
Stxovfisvov TtQdyfiaros Starifirjaiv otxo&sv avroi xara&s7vai awax&rjaovrai rrj ayicordrrj fisydXrj ixxXrjaict.
rcbv Sa TtQbs rrjv rotavrrjv sxXrj-Kptv x^QOvvrcov ivSoôrdrcov fisyaXoTtQSjteardrcov ifiTtQdxroJv dQxbvrcov,
cbs, ei xai ndai TteQtvevorjusvots Xad^slv ansvaatsv'^
nQbaconov
vois
yvcoQiôftevov bvofia,
d^sotfiXeardxoiS invaxonois rrjs avrrjS dyiojrdrrjs fxeydXr]S ixxXrjaias TtoteTvy iêXvui avrdls ri&ea&at, TtQoS
ovs dv Soxiudacoai, Siâ rcav ivSoôrdrcav rj fteyaXo-
sts
xai nQos rdls etQrjfievois vnbxetrai noivf} x'

XQ^'
aiov XtrQcov avrbs xai b rb nQayfia Sovs, xoi b
Xu^cbv ini rb naQaaxsvdaai ysvsa&at rb awdXXayfia ro So&sv avrc^ StnXovv SiScoat, xai ndvra
nQoaxvQovvrat rfj ixxXrjaict.
IIsQatrsQco rcov x'
ircov dxivr^rov rf} ixxXrjaiq ov fita&ovrcii.
Mb-
Tjxovrcov rrj ayicordrT] fieydXri ixx^.rjaict rrjs evSaifiovos ravrrjs noXscos tjJ rjfiersqcc, xai ndvrcov ftrjrQi,
rjris xstpdXaiov iari rcov dXXcov aTtaacov, Ttoiovuevoi tiqo-
voiav u'sa7ti^0fiev
15 dedi ex Const.
iam R,
(7) indices
(5) sic
quiritur iêXavverai
(9)
(8) vox corrupta: reÊvotxicov Zachariae
Nomoc.
24 Idem A. Omnihis rebus ecclesiasticis prospi^

cientes et praecipue iis, quae competunt sacrosanctae magnae ecclesiae huius felicis urbis nostrae omniumque matri, quae caput est reliquarum omnium,
vetaynus ullam de cetero rerum ecclesiasticarum
concessionem colonario iure fieri, sed tolli nomen
legibus incognitum.
Reliquos vero contractus,
quaecumque inire religiosissimis episcopis eiusdem
sacrosanctae magnae ecclesiae permissum est, Ucere eis
componere cum quibtis visum erit,praeter nobilis<dmos
et magnificentissimos huius regiae urbis praefectos
in potestate
ad quos eos nullo modo aliepositos.
nare permittimus neque atia persona interposita ad
circumscriptionem sacrae nostrae sanctionis, sive ei
necessitudo aUqua sit cum praefecto in potestate
posito sive sine vetere necessitudine nunc ab eo ad
2 hoc adhibitus sit.
Sciant igitur reUgiosissimi
oeconomi, si adversus ea quidfiet, se cogi, ut aesti1
rei erincendae ex proprio sacrosanctae

ecclesiae refundant: nobiUssimi vero et magnificentissimi praefecti in potestate positi, qui ad eiusmodi
mationem
elocationem progressi fuerint, etsi omnibus artibus

excogitatis id ootegere enisi fuerint et taies personas
interposuerint, quas ipsis rem egisse semper in occulto fore credant, veritate postea explorata infirmari omnino contractum, ipsos autem in modum
poenae sacrosanctae magnae ecclesiae rei aestima3 tio?iem praestaturos esse.
Quod si aUo modo
pcrsuadenclo vel vi efficiet, ut ad se res ecclesiastica
perveniat, et quod gesttem est irritum est et quod
eo nomine datum est aUcui eo?'um qui ad eccle^

siam pertinent, ecclesiae ?'estituitur etpraetereapoenae
auri Kbrarum subiacet tam tpse quam qui
XX
?'em
dedit: et qui accepit, ut co?itractum fieri cu-
duplum ei?is quod datum est maestat, eaque

omnia ad ecclesiam perveniu?it. tlltra
annos
5
res soU ab ecclesia non loca?itur. Locupletibus
soUs res ecclesiasticae in emphyteusin dandae sunt
propter restitutionem pristi?ii status, nec ultra ipsum
cui datur et duos deinceps heredes, nec remitti
raret,
XX
ampUus sexta parte
eius canonis, qui tempore locationis receptus est.

Quod si rem dete?i.o?'em
fecerit, i?itra tempus locationis expelUtur et dam-
6
7
num
resarcit.
Oeconomus vero
si
neglegens
damnum restituit.
fuerit vel i?iopibus locaverit,
8
Chartularii magnae ecclesiae nec per
interpositam personam rem eius i?nmobiIem conductioms vel
titulo aliove modo accipere possunt.
emphyteusis
9 Cnartularii fiunt praevio libello, cui subscrip10 tum est apatriarcha et oeconomo. Et si quiseorum
fur vel proditor vel aliam ob causam minus idoneus
visuserit, licet patriarchae et oeconomis catalogo eum
1 1
exi?nere. In scrinio Orientis fitmt chartularii XV,
Asia?ioXVI, PontiXV, domesticoXV, ThraciaeVIII,
AntiocM VI, Calopodii VI, largitionum X, legato12 rum VIII.
Et accipiunt titulo consuetudinum
pro emphyteuticis quidem instrumentis quinquagesimas, pro conductionum et reliquis contractwus cen13
tesimam. Quod si snpra memoratum numerum
chartxdarius 'fit, eicitur et solvit ecclcsia XVlibras et
Sidcoai
avxbv
/4
ry ixxXrialq
x'.
Mara
Xlrâs,
xal 6 Ttoiâas
^rjfqasoiS axQiôvs
ol oixovofiot
rov nar^t,aQx,ov rrjv yivoXoyiêad^coaav yvcofiy

Sandvrjv rdls ififvrevrals xal faa&ioraXs
xai Sioixrirals , ixaarov uiv otxovofiov ^rjrovvros
ra rrjs vcp' iavrbv Sioixrjaecos, rcbv Si Xomcov
fiivrjv
xara TtQoaraîv ^yyqacfov rov

*
TtarQia^xfi^
rb
rois
xai rb
'dveyvcov^
Xoyiafiols vnoyqacpovrcov
Xcools roiavrrjs Tiaqarrjoriaecos Xoyiôfievov oXxobev oi oixovofioi Sidoaaiv.
TrjS Si XoyiÔfievrjS
15
'
Sandvrjs xai rcov aiaxofiiôfievcov xqrifidrcov Xafi-
^dvovaiv ol xf^Q^ôvXaQioi ixaroardi' b Si nXeov

Xafi^dvcov xai rrjs vnov^yias rov ;â^Toi^^cfo/ov
xai rrjs leQarixrjs dîas ixninrei naqaxQrjfia.
^KdxeXvo Si i9'ff7rtô/<*' , ware xai avrovs rovs
16
^
&eofiXeardrovs oixovouovs rovs re vvv bvras xai xard
xaiQbv iaofiivovs xara filjva rj roys fcrjxiarov xard
Svo firivas noieXa&at rovs Xoytafiovs n^bs rovs dQxaQiovs rrjs dyicordrr]S fieydXr]S ixxXnaias,
rovro
si
DE SACROSANCTIS ECCLESllS
18
xtvSvvov
xaraQQq&vfiâeiav ,
eiSoras
rai.
^
25
cbs,
neioad^rjaov-
\a. 530]
(26) *'0 avrbs âaiX.evs ^lovXiarco indQxc^ nQaiÊneiSrjnBQ iv noXXaXs r/Srj Sta&rjxais evQOds rj i^ oXoxXrjoov ris
fiev roiavras ivardaeis, xad"
eyQaipe rbv Seanorrjv rificav XQtarbv xXr]Qov6fiov, firj
nQoadêis evxrrjQtov olxov firjStva, r} avrbv rbv SeroJQicov.
atv anaireXa&ai napd rcop d^BowiXeardrcJv avrr.s oioaov xArjQovofios yoayy'

rj eis ro fieQos xair
avrov rovrov xQarovvros , ei xai Xrjydrov rj iicieicommissou xaraXeif&eirj' xaijravra SiayeQeiv raXs dyicordrais ixxXrjaiats, iq>^ cprs eis nrcoxcbv dnorQocprjv
avrd nQOXcoQeXv. Ei Si ivbs rcbv dyicav dQxayyi1
XoJV ifivrjad^rj ^ rcbv nQoaxvvrjrcbv fiaorvQcov, ftrj notrjadfievos oixov fiveiav {rovro oneQ lafiev na^d rivos
Siarvna)&iv xairoi rcbv ini(pavcov yeyovoros xai rfj
nBQi vbfiovS xai XoyovS ivevSoxtfirjxoros naiSeiq), ei
fiiv eart xard rrjv ndXtv ixaivrjv ^ rrjv ivoQiav avrrjs
avxrrjQios olxos eis rifirjv ixeivov rov aeâafticordrov
dQX^yyeXov rj rov dytcordrov ftaQrvQos, avrbv SoxeXv
yeyQdcp&at xXrjQOvbfiov ei Si ovx eart xaxd rrjv avrrjv n6Xiv rj rrjv ivoQiav roiovros oixos, rrjvixavra
rovs xard rrjv firjrQonoXiv aaâafiiovs oixovs. xai si
xar avrrjv yovv avQedêirj roiovr6s ris oixos, ixeivco
SoxeXv rbv xXrJQOv rj rb
nqeaâXov rj rb tideicommissoii
xaraXeXeXcp&at' ei Si firjoi ixaXas cpaveirj roiovrbs riS
xovoficov,
ohcos cbv, av&ts rds xard r6nov dytcordras ixxXrjaias

2 xai rovro Xafi^dvatv.
Jr,Xov6rt raXs ayicjrdrats
ixxXrjaiats dnavres oi Xotnoi Stxaicos naQaxcoQOvatv
nXrjv ei
olxoif
firj
yivotro nQ^SrjXos b reXevrrjaas HreSreQov Si

xard riva
iv&vfirj&sis ovofia nQoa&aXvai,

Qov fiivrot
eincov ' Std rb xai rt rotovrov rjfids yvbvras
Stad^rjxrjv ini rov Hovrov yevaa&at xdxaXas
dXrjdîs dvri rov yayQafifievov nuQaaxevdaat
anorrjv rjficov 'Irjaovv XQtarbv i^ rjfitaeias ?} i^ ereSe riva e^ rjfitaeias, rj

Qcov dviacov fieQcbv, SreQOv
aXXrjs fiolQas {rjSr} yaQ nXeioai Sta&rjxais xard rovrov
yevofievais rbv rQonov iverxxofiev xai noXXrjv dSrjXiav ivrev&ev ovaav xard rovs naXatovs OQcbfiev v6fiovs), xai rovro inavoQ&ovfievot dêaniÔfiev, ei fiiv
fiaiôva alxs
rbv Sean6rr}v
Ei
ndXtv rb
xQarr,aat.
fievrot b fiiv SiadîfiBVOS Qrjrbv
firj âirj rbnov,

rov avrov bv6uaros iv ixaivrj rrj n6Xei rj rrj
naototxiSt evxrrjQia noXXd XM&earcora, ai ftiv ev rtvt
rovrojv avxvcos 6 rsXevrrjaas icpoira xai rtva n^bs avrb
avQedêirj Si
^ rb x^^Qôv,
ixaivco SoxeXv xaraXeXeXnQoand&stav,

'
nQea/SeXov Ei Si ovSiv rotovro svQiaxotro,
rc^ fxdXXov ix rov avrov ovofiaros ivSeeartQco oixco xai
Seofiivco ôrjdâias SoxeXv rb rotovro xaraXaXaXfp&cu
xadîarrjxBV o reXevrrjaas, aytajrdrrjv ixxXrjaiav

iviaraa&ai xXrjQOvoftov xai eis oXbxXrjQov rrjv Uvara-
nQsaâXov rjrot rrjv xXrjQovojiiav. D. XIll^ k. Nov. Constantinopoli Lampailio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530.]
oovbfiov
rrjv
icp*
i^ bXoxXrjQov
rrjv avrrjv
rts xXrj-
ix fieQOvs, avrtxQvs SoxeXv
rj
noXtv
rj
rrjv xcoptrjv
rjs
(l)
sic
(4)
c.
14
rj
xard
XQiarbv yQdipeii
rjucov Irjaovv
Zachariae cum Nomoc.

25 extat in Coll.
ûi
eum
fecit
XX.
(5)
10,
XV
1,
vnoyQdcpovros Const,
scr. {cf.
1,
3,
y&at rb
(2)
16 extat in
Nomoc,
(3)
ftXeardrovs Nomoc.
45)
Diligenti inquisitione oeco-
nomi ex sententia jâtriarchi computent impensam,

quae ab emphyteutis conductorihus administratonhus infertur, ut unusquisque inquirat ea qua^ pertinent ad dioecesin ipsi commissam, reliqm vero ex
dispositione scripta patriarchae rationibus subscribant 'recognovi^: et quod absque tali observatione
computalum erit, ex propria substantia oeconomi re1 5
fundunt. Impensae autem computatae et pecuniarum illatarum chartularii ce?itesimas accipiunt.
qui vero plus ceperit, statim tam ab officio charmcam a clericatus dignitate removetur.
tularii
16 Illua etiam saficimus, ut ipsi quoque religio-
oeconomi qui nunc sunt quique postea erunt

mensibus aut ad summum binis mensibus
rationes reddant arcariis sacrosanctae magnae ec-
sissimi
singulis
desiae, scientes se periclitaturos, si id ftemexerint.

25 Idem A. luliano pp. Quofiiam in midtis testa-
mentis invenimus tales ifistitutiones , quihus vel ex

asse quis dominum nostrum Christum heredem scripsit nulla aede sacra adiecta, vel eundem domifium
nostrum lesum Christum ex dimidia aliave qua inaequali parte, alium vero quemlibet ex semisse vel
aha parte (iam enim in plura testamenta hoc modo
facta incidimus et multa exinde incerta facta esse
secundum antiquas
leges vidimus) hoc quoque emendantes sancimus, si quidem domifium nostt^m lesum
Christum heredem qyds
vel ex asse vel ex
scripserit
(Mrectis verbis videri sacrosanctam ecclesiam
Târte,
tpsius civitatis vel vici vel dgri, in quo defunctus
morabatur, heredem institutam eamque hereditatem
ex asse a religiosissimis eiusdem oeconomis exigi
vel ex parte pro qua heres scripta est: idem valeat

et si legatum vel fideicommissum relictum fueiit:
eaque ad sacrosafictas ecclesias pertineant , ut in
1
pauperum alimoniam cedant. Sin autem sanctorum archangelorum vel venerandorum martyrum
quem nominaverit nec mentionem fecerit domus (id
quod scimus a quodam scriptum illustri loco nato
tegumque et scribendi doctiinae non experte), si
quidem in illa civitate vel eius territorio extat oratorium
honorem illius reverentissimi archangeli
vel satictissimi martyris, id videri heredem scriplum
esse: sin autem non extat in ipsa civitate territoriove
eiusmodi domus, tunc venerabiles quae in metropoli
erunt domus.
ac si iti ea eiusmodi domus ifivetita
erit, illi videri hereditatem vel leaatum vel fidei-
commissum relictum: si vero ne iiiic quidetn

modi domus invetiitur , rursiis sacrosanctae
2
ecclesiae et
hoc capiant.
eiusloci
Sacrosanctis videlicet
ecclesiis reliquae domus omnes cedunt, tiisi tnanifestum est defunctutn aliud tiomen inserere voluisse,
aUud pronuntiasse: nam et tale qûid quodam testa-
mento
veram
Potito factum esse tiovimus ibique rursus

voluntatem pro scriptis valere iussimus.
3 Si vero testator certum tocutn tion nomitiavit,
invenimitur autem iti illa civitate terriioriove plura
oratoria, si quidetn in uno eorutn defunctus adsidue
versdbatur et maiorem pro eo adfectionem habebat,
4 illi videri legatum relictum. Siti nihil eiusmodi
invenitur, eorum qui eiusdem detiomitiationis sutit
iti
tenuiori et magis auocilio indigenti

jtotius tale
vel hereaitatem relictam viden.
gatum
lc-
DE EPISCOPIS ET CLERICIS
19
III.
DE EPISCOPIS ET CLERICIS ET ORPHANOTEOPHIS ET BREPHOTROPHIS ET XENODOCHIS ET

ASCETERIIS ET MONACHIS ET PRIVILEGIO EO-
RUM ET CASTRENSI PECULIO ET DE REDIMENDE NUPTIIS CLERICORUM

VETITIS SEU PERMISSIS.
DIS CAPTIVIS ET
1 ^lmp. Constantius A. clericis salutem dicit luxta

sanctionem, quam dudum meruistis^, et vos et mancipia vestra nullus novis coUationibus obligabit, sed
vacatione gaudebitis.
praeterea neque hospites suscipietis.
D. vik.Sept.Placido etRomuloconss. [^^.343]

Felici episcopo Omnis a clericis in-
2 Hdem A.^
debitae conventionis iniuria et iniquae exactionis

repellatur improbitas nullaque conventio sit circa eqs
munerum sordidorum. et cum negotiatores ad aliquam praestationem competentem vocantur, ab his unisi quid enim
versis istiusmodi strepitus conquiescat.
vel parsimonia vel provisione vel mercatura, honestati
in usum pauperum atque

egentium ministrari oportet aut id, quod ex eorun-
tamen conscia, congesserint,
dem
ergasteriis vel tabernis conquiri potuerit et colcollectum id religionis aestiment lucrum. Verum
etiam homiuibus eorundem, qui operam in mercimoniis habent, divi principis, id est nostri genitoris,
1
ligi,
statuta multimoda observatione caverunt, ut idem

2 clerici priviiegiis pluribus^ redundarent. Itaque
extraordinariorum a praedictis necessitas atque omnis molestia conquiescat. Ad parangariarum quo3
I 3
dicam rapere, sed attemptare tantum matrimonii

iungendi causa" sacratissimas virgines'^ ausus fuerit,
ferietur.
D. xi k. Mart. Antiochiae
capitali poena
loviano A. et Varroniano conss.
[a. 364]
6 ^Hmppp. Valens Giâtianus et Valentinianus AAA.
ad Cataphronium Presbyteros diaconos subdiaconos
atque exorcistas et lectores, ostiarios etiam^^ personalium munerum expertes esse praecipimus. D. iii
non. Mart. Gratiano A. iiiietMerobaudeconss. \a. 377]
7 ^^Pars actorum habitorum in sacro consistorio
apud imperatores Gratianum Valentinianum et Theoaosium consulatu Syagrii et Eucherii virorum clanssimorum die iiii^^ k. lul. Constantinopoli. ^Hmp.
Theodosius A. dixit: Nec honore nec legibus episcopus ad testimonium flagitatur. Item dixit: episcopum ad testimonium dicendum admitti non decet:
nam
et pcrsona oneratur^^ et dignitas sacerdotis excepta confunditur.

\a. 381]
8 ^^ldem AAA. PauUno praefecto Augustali Prestestimonium
iniuriam
dicant,
quaestionis
byteri citra
ceteri vero cleita tamen, ut falsa non simulent.
qui eorum gradum vel ordinem sequuntur, si

ad testimonium dicendum petiti fuerint, prout leges
1
praacipiunt, audiantur. Salva tamen sit litigatoribus falsi actio, si forte presbyteri, qui sub nomine
rici,
superioris loci testimonium dicere citra aliquam corporalem iniuriara sunt praecepti, hoc ipso, quod
nihil
multo magis
metuant, vera suppresserint.
ete-
nim poena sunt digni, quibus cum plurimum honoriB^^ per nostram iussionem delatum est, occulto inveniuntur in crimine.
D. viii k. Aug. Arcadio A.
ûe praestationem non vocentur nec eorundem fa4

cultates atque substantiae. Omnibus clericis huius-
et
modi praerogativa succurrat, ut coniugia clericorum

ac liberi quoque et ministeria, id est mares pariter
ac feminae, eorumque etiam filii immunes semper''
D. viii id.
ab huiusmodi muneribus perseverent.
Dec. Mediolano. Lecta v k. lan. apud acta Con-
dius AAA. Tatiano pp. Nulla nisi emensis sexaginta

annis secundum praeceptum apostoli ad diaconissa-
stantio A. viiii et luliano C. ii conss.

[a. 357]
3 ''Idem A.^ ad Taurum pp. De his clericis, qui
praedia possident, sublimis auctoritas tua non solum
eos aliena iuga nequaquam statuet excusare, sed
etiam pro his, quae ab ipsis possidentur , eosdem ad

universos namque
pensitanda fiscalia perurgueri ^.
clericos possessores dumtaxat provinciales pensitationes fiscalium translationesque faciendas recognosData epistula prid. k. luL Mediocere iubemus.
lano Constantio A. x et luliano C. iii conss. \a. 360]
4 ^^ldem A.^^ ad Taurum pp. Officiales^^ rationales ^S si exhibitione cursus seu primipili necessitate
neglecta, interversa etiam ratione fiscali ad clerica-
honorem putaverint transeundum, ad priorem

condicionem retrahantur. Si vero obnoxii ratiociniis vel necessitatibus non sint, sub notione iudi-
tus
1
cum
officiis
consentientibus
si
id probabilis vitae
studium postularit, transferantur nec cessionem metuant facultatum.
Quod
si
clandestinis
artibus
putaverint inrependum, duas concedant liberis aut,

si proles defuerit, propinquis e
propria substantia
portiones tertiam sibimet retentun: si vero propinquorum necessitudo defuerit, geminae portiones officiis in quibus militant relinquantur, portione tertia
tantummodo
retenta.
D. iiii
k. Sept.
rentio conss.
5 ^^lmp. lovianus "' A. Secundo pp.
Tauro
et Flo\a.
Si quis
361]
non
(2) meruisse perhibemini Th.

lulianus C. ins. Th.
(5) compluTh. 16,
ribus Th.
(6) a censibus et separati ins. Th.
(7)
(9) etiam his quae ipsi
(8) et C. ins. Th.
2, 15
== Th. 8,
(lO) sic Th., perurguere libri
(ll)
possident Th.
Th., impp. (impp. 07n. S) con(12) idem a.
4, 7
stantinus et constans aa. *SC, guod pertinet ad annos
vel officiales 27i.
337340
(14) ratioua(13) beneficiarii
les
Th. {uhi tamen emendatum est rationalis), om. C:
ol TaêdJrai ^ ol xa&ohxiavoi Const.
Th. 9,
(15)
25,2 (15*) oZm /wen'< lulianus et in subscripiione consulatus anwi 363
(16) vel viduas volentes vel invitas ins. Th.
(1)
(3)
Th.
= Th. 16,16,
2,
2, 14
(4) et
Bautone conss.
9 ^^lmppp. Valentinianu^ Theodosius
\a.
et
385]
Arca-
rum consortium
D. xi k. lul, Mediotransferatur.
lano Valentinimio A. iiii et Neoterio conss. \a. 390]
10 ^''Impp. Arcadius et Honorius AA. Theodoropp.

Si quis in hoc genus sacrilegii proraperit, ut in ecclesias catholicas inruens, sacerdotibus et ministris
vel ipso cultu^^ locoque aliquid importet iniuriae,
quod geritur, aprovinciae rectoribus animadvertatur.
1
Atûe ita provinciae moderator sacerdotum et
oathohcae ecclesiae ministrorum, loci quoque ipsius
divini cultus iniuriam capitali in convictos sive
confessos reos sententia noverit vindicandum nec expectet, ut episcopus iniuriae propriae ultionem de-
et
poscat, cui sanctitas ignoscendi^^ gloriam dereliquit:

sitque cunctis laudabile factas atroces sacerdotibus
aut ministris iniurias veluti publicum crimen perse2
qui ac de talibus reis ultionem mereri. Quod si
multitudo violenta civijis apparitionis exsecutione et
adminiculo ordinum possessorumve non potuerit praequod se armis aut locorum difficultate
tueatur, praesides provinciarum etiam mihtari auxilio
sentari^",
litteras appetito competentem vindicD. vi^^

excessui imponere non morentur.
k. Mai. Mediolano Honorio A. iiii et Eutychiano
conss.
\a. 398]
per publicas
tam
tali
11 ^^ldem AA. Eutychiano
ptp.
Ecolesiis,
quae
inpossessionibus, ut adsolet, diversorum, vicis etiam

vel quibuslibet locis sunt constitutae, clerici non ex
alia possessione vel vico, sed ex eo, ubi ecclesiam
esse constiterit, 33oi.dinentur, ut propriae capitationis onus ac sarcinam recognoscant ita ut pro magni:
(18) == Th. 16, 2,24

(19) et omnes
(n) sententiaTA.
Th. 11, 39,8
(20)
perinde qui primi sunt ins. Th.
(23) de(22) in consistorio ins. Th.
(21) iiii PC, III Th.
Th. 11, 39, 10
honoratur Th.
(2ii) honoris
(24)
Th. 16, 2, 31
Th. 16, 2, 27
om. Th.
(27)
(26)
culto
Sirmond, 14
(28) sic scripsi cum Graecis, ipso
PCR
M.
Ambr.,
epistula 13, 45, in ipso culto
(29) solam ins.
Th., ipsi cultui Sirm.
Th. Sirm., flagiTh. Sirm.
(30) praesentari M^ Ambr.
vii Th.,
Amhr.
tari
(31) vi Greg. epist.
Th. 16, 2, 33: iimge 1, 3, 12. 1, 4, 6. 7. 7,62,29
(32)
Gregorii
ipso
cultui
Th. 16,
2,
32
vm
PU
PCRM^
(33)
eatenus
ins.
Th.
3*
DE EPISCOPIS
20
vel celebritate uniuscuiusque vici ecclesiis
certus iu^cio episcopi clericorum numerus ordinetur.
i>. ri k. Aug. mnizo Honorio A. iiii et Eutychiano
conss.
L^- 398]
12 ^ldem AA. Eutychiano pp. Si quis curialis
clericus fuerit ordinatus nec statim conventione praemissa pristinae condicioni reddatur, is vigor6 et sollertia iudicantium ad pristinam sortem velut manu
mox iniecta revocetur. clericis enim ulterius legem^
prodesse non patimur, quae cessione patrimonii subsecuta decuriones clericos esse non vetabat. D. ri
k. Aug. Mnizo Honorio A. iiii et Eutychiano
conss.
[. 398]
13 ^ldem AA. Sapidiano^ vicario Africae'^ Si ecclesiae venerabilis privilegia cuiusquam fuerint vel
temeritate violata vel dissimulatione neglecta, commissum quinque librarum auri condemnatione plectetur.
D. rii k. lul. Brixiae Theodoro cons. [a. 399]
1 4 ^ldem AA. Hadriano pp.
Quicumque residentibus sacerdotibus fuerit episcopali loco et nomine
detrusus, si aliquid vel contra custodiam vel contra
quietem publicam moliri fuerit deprehensus rursus-
tudine
que sacerdotium petere, a quovidetur expulsus, procul ab ea urbe, quam conturbavit ^, centum milibus
vitam agat. nec nostra adeat secreta nec impetrare rescripta speret, sed etiam impetratis careat: defensori-
bus etiam eorum indignationem subituris. D.prid.non.

Febr. Ravenna Stiiichone et Aureliano conss. [a. 400]
15 ''Idem AA. Studio pu. Conventicula illicita"
extra ecclesiam in privatis aedibus celebrari prohi-
bemus, proscriptioms domus periculo imminente, si

dominus eius in ea clericos nova ac tumultuosa conextra
venticula'
D. iiii^^
ecclesiam
celebrantes
susceperit.
ConstantinopoU Honorio A. ri
k. Sept.
Aristaeneto conss.
[a.
et
404]
16 Impp. Honorius et Theodosius AA. Anthemiopp.

Quisquis censibus fuerit adnotatus, invito agri do-
mino ab omni temperet clericatu, adeo ut etiam, si

in ero vico, in quo noscitur mansitare, clericus fuerit, sub hac lege religiosum adsumat sacerdotium, ut
et capitationis sarcinam per ipsum dominum agnoscere compellatur et ruralibus obsequiis quo maluerit
ea scilicet immunitate indulta,
quae certae capitationis venerandis ecclesiis relaxatur: nullo contra hanc legem valituro rescripto ^'.
D. prid. k. Mart. Honorio A. riii et Theadosio A. iii
subrogato fungatur,
conss.'^^
[a. 409J
Placet nostrae cle-
17 ^^ldem AA. Monaxio pp.

mentiae, ut nihil
^^
bus
vel
commune
clerici
cum
publicis acti-
ad curiam pertinentibus, cuius corpori non
1
sunt adnexi '^, habeant. Praeterea eis, qui parabalanin*^ vocantur, neque ad quodhbet publicum
spectaculum neque ad curiae Jocum neque ad iudicium accedendi licentiam permittimus, nisi forte singuli ob causas proprias et necessitates iudicemadie-
pulsantes vel ab alio ipsi pulsati

totius corporis causa syndico ordinato : sub ea definitione, ut, si quis eorum haec yiolaverit et brevibus parabalanin eximatur et
competenti supplicio subiugetur nec umquam ad eandem
rint
lite
aliquem
vcl in
communi
sollicitudinem revertatur. D. iii^'' k. Oct. Constantinovoli Theodosio A. rii et Palladio conss.

[a.
416]
18 ^^ldemAA. Monaxio pp. Parabalanin, qui ad

curanda debilium aegra corpora deputantur, sescen(1)
(2)
== Th.
Th.
12,
9, 45, 3: iunge l, 3, 11 et
Th. 16,
1, 121
(3)
=
=
quae
2,
ihi
34
laudantur
Afri(o) in-
(4)
cue Th., om. lihri

Th. 16, 2, 35
(5)
Th.
Th. 16, 2, 37
(7)
(8) conventiculam
Tllicitam lihri contra Paratitla
adConst.l,i
(9) novam
ac tumultuosam conventiculam Hhri contra Th. et Nomoc.
(10) uii Th., III
(11) valituro
dett. cum
fecit
rescripto
P, umquam val. rescr. CR

(12) librt diem aolum habent, consules restituit Contius
-= Th. 16, 2, 42
fi<lei dubiat
(13)
(14) sic Th., actioBibus lihri
(15) cuius c. n. s. adnexi om. Th.
(ic) sic
Ubri honi hic et infra curn
Const, parabalani Th. con-
Nomoc.,
ttanter
val.
umquam
(17)
iil
rescr.
Th., Vlli
{is)
=. Th.
IG,
2,
43
tos constitui
ita ut pro arbitrio^^ viri
praecipimus,
reverentissimi antistitis Alexandrinae urbis de his,
qui ante fuerant et qui pro consuetudine curandi

gerunt experientiam, sescenti parabalanin ad huiusmodi BoUicitudinem eligantur, exceptis videlicet ho1
noratis et curialibus. Si quis autem ex his natu-
absumptus, alter in eius locum pro

eiusdem sacerdotis exceptis honoratis et
rali sorte fuerit
voluntate
curialibus subrogetur, ita ut hi sescenti viri reverentissimi sacerdotis praeceptis ac dispositionibus obsecundent et sub eius cura consistant: reliquis, quae
dudum. latae legis''" forma complectitur super his

parabalanin vel de spectaculis vel de iudiciis ceterisD. iiinon.
qiie sicut iam statutum est custodiendis.
Febr. Constantinopoli Honorio xii et Theodosio riii
AA. conss.
[a. 418?
19 ^^ldem AA. Palladio pp. Eum, qui probabilem saeculo disciplinam agit, decolorari consortio
,
appeUationis non decet.

quicumque igitur
cuiuscumque gradus sacerdotio fulciuntur vel clericatus honore censentur, extranearum sibi mulierum
interdicta consortia cognoscant: hac eis tantum facultate concessa, ut matres fiUas atque germanas
sororiae
intra
domorum suarum
enim
nihil
saepta contineant: in his

scaevi criminis aestimari foedus naturale
Illas etiam^^ non reUnqui castitatis

1
permittit.
hortatur adfectio, quae ante sacerdotium maritorum
legitimum meruere coniugium: neque enim clericis
incompetenter adiunctae sunt, quae dignos sacerdotio viros sui conversatione fecerunt.
D. riii id.
Mai. Ravenna Theodosio A. riiii et Constantio in
conss.
[a.
420]
20 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. ad

Taurum pp. ^^ Si quis ^^ presbyter aut diaconus aut
diaconissa aut subdiaconus vel cuiusUbet alterius loci
clericus aut monachus aut mulier, quae soUtariae
vitae dedita est, nuUo condito testamento decesserit
nec ei jârentes utriusque sexus vel liberi vel si qui
agnationis cognationisve iure iunguntur vel uxor ex-
bona, quae ad eum vel ad eam

pertinuerint,
sacrosanctae ecclesiae vel monasterio, cui fuerat
destinatus aut dcstinata^^, omnifariam socientur.
1
Exceptis his facultatibus , quas forte censibus
vel iuri pati'onatus subiecti vel curiaU conadscripti
diciom obnoxii clerici vel monachi cuiuscumque
sexus relinquunt: nec enim iustum est bona seu peculia, quae aut patrono legibus debentur aut So^
titerit,
mino possessionis, cui quis eorum fuerat adscriptus,

aut ad curias pro tenore dudum latae constitutionis ^^
sub certa forma pertinere noscuntur, ab ecclesus vel
monasterus^^ detineri: actionibus videUcet competenter^^ sacrosanctis ecclesiis vel monasterus^^ reservatis, si quis forte praedictis condicionibus obnoxius aut ex gestis negotiis aut ex quibuslibet aUis
ecclesiasticis actibus^^ obUgatus obierit.
D. xriii
k. lan. Ariolindo et Aspare conss.
[a. 434]
21 ^^ldem AA.Thomae pp. Ad similitudinem tam
episcoporum orthodoxae ndei quam presbyteri et
diaconi ii, qui^^ honorario titulo mustrem dignitatem
consecuti sunt, per substitutos periculo suarum facultatum curiae muneribus satisfacere non vetentur.
D. r
k.
Mart. Constantinopoli Eudoxio etDioscoro
conss.
22 Idem AA.
[a.
Florentio pp.
Si
442]
qua per calum-
cum Th.y per arbitrium CR

(20) c. 17 h. t.
Th. 16, 2, 44
(22) etiam Th. cum Graecis,
TA.
enim Hbri
5, 3, 1
(24) et patricium
{23)
addit Th.
(25) episcopus aut ins. Th.
(26) vel ad
aut
eam om. Th., ad om. Amhr.
destinata om. Th.
(27)
(28) Th. 5, 2, l
(29) vel monasteriis om. Th.
(30) sic
(19) sic dett.

(21)
PC
RTh.j competentibus
(3i) actibus 7%., actionibus Ubri
(32)
10,32,60
(Si) compilatores nescio
an scribere voluerint tam episcopi o. f. quam presbyteri
et diaconi ad similitudincm eorum qui: nam de Hlustribus cautum iam fuerat anno 436 {Th. 12, 1, 187): verba
tamen loci gemini tradilam lectioncm tueri videntur
ET GLERICIS
21
niam poBtulatio super criminalibus causis apud competentem iudicem deposita exhibitionis causa fuerit
sacrosanctae religionis antistitis, triginta pondo auri
condemnatione publicis calculis inferenda ut per1
cellatur, praecipimus.
Quin etiam omnia privilegia, quae sacrosanctis ecclesiis confugarum aut clericorum, decanorum vel aliorum ecclesiasticorum causa
legibus sunt praestita, intacta atque illibata servari.
2
Praeterea iubemus, ut omnes clerici atque monacbi, qui de suis civitatibus ad hanc almam urbem
ecclesiastici negotii vel religionis causa jproficiscuntur, litteris episcopi, cui unusquisque* iter faciens
obsequitur, muniti adveniant: scituri quod, si citra
hanc fiduciam accesserint, sibimet imputabunt, quod
non clerici vel monachi esse putabuntur. D. iii id.
Febr. Constantinopoli Valentiniano A. vi^ et JSomo
conss.
445]
\a.
23 ^lmpp. Valentinianus et Marcianus AA. PalQuoniam venerabilis recordationis Flavia^T^.

nus hums almae urbis episcopus cum"^ venerabili
ladio
^
synodo innumerabilium paene sacerdotum, qui Chalcedone convenerunt, tanto ac tali decoratus est testimonio, ut Eutyches, qui contra senserat, cum sceleratis dictis suis ab omnibus uno ore damnaretur,
aboleatur quidem Eutychetis
damnosa memoria,
autem
Flaviani
J).
laudabilis
recordatio
reveletur.
nonas luiias Sporacio
ConstamtinopoU pridie
cons.^
[a. 452]
24 Idem AA. Palladio pp. Id, quod pauperibus
testamento vel codicilhs relinquitur, non ut incertis
perscmis relictum^ evanescat, sed modis omnibus ratum firmumque consistat. B. viii k. Mai. Anthemio
cons.
\a.
Cum
25 ^lmp. Marcianus A. Constantino pp.
455]
cle-
iudicium vocatis pateat episcopalis audientia,

volentibus tamen actoribus, si actor disceptationem
sauctissimi archiepiscopi noluerit experiri, eminentissimae tuae sedis examen contra catholicos sub viro
reverentissimo archiepiscopo huius urbis clericos conricis in
stitutos vel
de ipsius
verit
contra reverentissimum oeconomum tam

de ecclesiasticis uegotiis sibimet uo-
quam
expetendum neque in
ullo
alio foro vel
quemquam alterum iudicem eosdem

inretire et civihbus vel
1
clericos
Memorati autem revereutissimi
innectere.
orthodoxarum ecclesiarum
huius inclitae
apud
litibus
criminaUbus negotiis temptet

,
clerici
quae sub viro religioso
*"
^*
urbis sunt, in causa, in qua

vel ipsi vel procuratores, quos pro se dederint, sententiarum *^ auctoritate pulsantur, exsecutoribus, per
quos coeperint conveniri, fideiussorem sacratissimae
huius urbis ecclesiae oeconomum vel defensorem
praebeant, qui usque ad quinquaginta libras auri
\a fideiussor existat. Ipse vero reverentissimus oeconomus almae huius urbis ecclesiae lite pulsatus
fideiussorem pro se non praebeat, utpote qui et aliorum clericorum fideiussor futurus est, sed fidei suae
Xh
committatur.
Quod si lis diversorum (excepto
reverentissimo oeconomo) clericorum, quae agitanda
sit, memoratam summam videtur excedere, clericus
lite pulsatus det exsecutori pro residua quantitate
cautionem suam: cui nullum tamen insertum erit
antistite
iusiurandum, quia ecclesiasticis regulis
et
canone a
beatissimis episcopis antiquitus instituto clerici iurare

2 prohibentur. Statuimus autem, ut exsecutoribus
idem reverentissimus oeconomus vel alii diversi cle-
sub beatissimo archiepiscopo huius splendidissicivitatis sententiarum tuarum auctoritate commoniti solidos duos tantummodo dent pro commonitione sua et pro institutione procuratoris, si per eum
rici
mae
3
voluerint litigare.
Quod
circa alios
quoque
di-
eorum ins.
conc.
(3)
(2) valentiniano ui traditur
Chalced. {Mansi 7, 499)
(4) cum conjirmant Graeci:
lis R) synodi libri
in scr.
(6) spo(5) venerabili (
racio vc. et qui fuerit nuntiatus conss. Chalc.y ex guo sub(1)
(7) legatum
scriptio restituta est
tur 1, 4, 13
(9) ncquc in nullo M,
quo
iillo
C, (jui nullo
(lO)
(8)
iungenda vide-
quod in uUo P, ne-
reverentissimo
(ll)
almae
I 3
eminentiae tuae in his, quac cx
consuetudine praebentur officio, observari iu causis
praedictorum clericorum iubemus, ut litis sumptus
vel expensae a clericis pauciores humanioresve prae^^
i>
stentur.
[a. 456?]
26 Imp. Leo A. Viviano^* pp. Decernimus, ut
monachi
aut
alius
cuiusquicumque
posthac neque
libet status aut fortunae in aedes publicas vel in
quaecumque loca populi voluptatibus fabricata venerabilem crucem et sanctorum martyrum reliquias illicite inferre conentur vel occupare audeant ea, quae
vel ad publicas causas vel ad populi oblectamenta
coustructa sunt. cum euim religiosae aedes non desuut, possunt ibi, consultis prius ut oportet religioversos apparitores
sissimis episcopis, reliquias
martyrum non quorundam
usurpatione, sed arbitrio reverentissimorum antistitum collocare. ideo patientiam et modestiam suam,
quam leges nostrae et publica disciplina et ipsorum
monachorum nomen exposcit, studiose unusquisque
tam monachus quam

retineat et perpetuo
Oct. Pairicio cons.
cuiuslibet alterius professionis
D.
observare procuret.
xv
k.
[a.
459]
27 ^^ldem A. Erythrio pp. Quisquis emensis
mili-
suae stipendiis expletisque officiis sive muneribus, quae cuicumque condicioni aut consuetudine
vel lege debebat, ad consortium se contulerit clericorum et inter ministros yerae orthodoxae fidei maluerit et elegerit numerari, nullius prorsus sententiae
acerbitate revocetur nec a dei templis quibus se consecravit inopportuuis iutentionibus abstrahatur, sed
isdem beatissimis ministeriis securus permaneat et
quietus, ad quae post longi laboris lassitudinem ob
tiae
requiem consilio mehore protractus

siquaecontra eum eiusque patrimonium legitima iutentione competunt, pro iuris ordine responsurus exceptis primipilaribus, quos praerehquae
vitae
est: his actionibus,

:
culminis et publicis utilitatibus iu perpetuum esse subiectos sacratissimae constitutionis

D. prid. non. Mart. Constantistatuta sanxerunt.
nopoli Leone A. iii cons.
\a. 466]
28 Idem A. Nicosiraio pp. Nulli licere decernimus si ^^ testamento heres sit institutus seu ab intestato succedat seu fideicommissarius vel legatarius
ceptis
tui
inveniatur, dispositionem pii testatoris infringere vel

improba mente violare, adserendo incertum esse level fideicommissum , quod redeniptioni rehuquitur captivorum, sed modis omnibus exactum pro
voluntate testatoris piae rei negotio ^^ proticere.
1
Et si quidem testator significaverit, per quem de-
gatum
siderat redemptionem fieri captivorum, is qui speciadesignatus est legati seu fideicommissi habeat
^^
votum
exigendi Ucentiam et pro sua conscientia
non
sin
autem
testatoris.
desigpersona
adimpleat
nata testator absolute tantummodo summam legati
liter
taxaverit, quae debeat memoratae

causae proficere, vir reverentissimus episcopus illius
civitatis, ex qua testator oritur, habeat facultatem
exigendi, quod huius rei gratia fuerit derelictum,
pium defuucti propositum sine ulla cunctatione ut
vel fideicommissi
Cum autem vir religiosissiconvenit impleturus.

episcopus huiusmodi pecunias pio relictas arbitrio fuerit consecutus, statim gestis intervenientibus
earum quantitatem et tempus quo eas susceperit
2
mus
rectorem provinciae publicare debebit.

post
unius vero anni spatium et numerum captivorum et
data pro his pretia eum manifestare praecipimus, ut
per omnia impleantur tam*^ piae deficientium voluntates: ita tamen, ut religiosissimi antistites gratis
et sine ullo dispendio praedicta gesta conficiant, ne
humanitatis obtentu relictae pecuniae iudiciorum dis-
apud
(l2) tuarum ins.

d. vui . . . april.
L^M
(13)
in
4,
13
subscribiiur
viviano 7?,
siM'^ cum Graecis, sive CRHP
inc. i2*
(17) sua
(16) sic R'' cum Graecis, negotium C,
conscientia Ji* cum Graecis, sua scientia C, scientia R,
qua scientia M'^ (18) tam om. Mcim Graecis (19) iunge
bebiano 5, iuliano
varane
et
iohanne conss.
(l4)
(15)
1,12,6. 9,30,2
DE EPISCOPIS
22
Quod si testator, qui huiuspendiis erogentur.

vel fideicommissura non desiguata perBona reliquit, barbarae sit uationis et de eius patria
aliqua emerserit ambiguitas, vir reverentissimus episcopus civitatis eius, in qua idem testator defunctus
*
habeat legati seu fideicommissi petitioest, itidem
nem defuncti propofeitum modis omnibus impleturus.
4 Quod si in vico vel in territorio testator mortem
obierit, illius civitatis vir reverentissimus episcopus
exactionem habebit, sub qua^ vicus vel territorium
esse dignoscitur. Et ne pium defunctorum pro5
aliquid accepisse detegitur, ad instar publici criminis

et laesae maiestatis accusatione proposita a gradu sa6 cerdotii retrahatur. Nec hoc solura deinceps honore
privari, sed perpetuae quoque infaraiae daranari decerniraus, ut eos, quos facinus par coinquinat et aequat,
utrosque sirailis poena coraitetur. D. viii id. mart.
positum iraproba fraudatorum calliditate celetur, quidquid pro huiusmodi causa a testatore relictum fuerit,
gravamine in emergeutibus causis tam in iudicio quam

extra iudicium, ut opus exegerit, ad similitudinem
tutoris et curatoris personas et negotia eorum, si
qua jpossint habere, defendere ac vindicare iubemus:
modi legatum
quocumque modo cognoverint, vel in

^rovinciae vel in urbis^' episnotitiam
deferendi
habeant liberam facultatem:
copi
nec delatoris nomen suspicionemque formident, cum
fides atque industria eorum tam laude quam honestate non careat ac pariter pietate, cum veritatem
in publicas aures lucemque deduxerint. D. xv k. Sept.
[a. 468]
Constantinopoli Anthemio ii cons.
universi, qui id
viri clarissirai roctoris
29 ÂvroxgaroQss Aiojv
tcai
Ar&e/xios
AA.
Zi]-
vrnvi axqa.rriyio.
Oi iv roTs fiovaarrjQiois SiarQiôvree firj ixsrcoaav eôvaiav i^cevai rwv ftovaar7]Qio)v
aal iv rri Avrioxicov rj xai iv Ereqats TtoXsaiv ava7}
vjcsâiQOv/uevcov fiovcov rcoj' naXovfisvcov

*
ols aSeiav
,
TtaQexOfiev i&eXovai JSia
1
Kai ovroi
fiovas avayxaias anoxQiaeis eiaievai.
8h avroi ol Ttoiovfievoi rds eiaoSovS cpvXarread^coaav
arQs'cpsa&ai
aTtoxqiaittQicov
iteQi d^Qrjaxeias 7} Soyftaros StaXeyaa&ai, 7} avfiôvXaXs

rtat TCQOS araatv rj raQax7]v OQcoaats rds aTtXovareQas
rpvxds rov Brjftov naQarQenetv' yivcoaxovrss, cos dfie'
Xovvres rdiv TtQoarerayfisvcov na^d rrjS 7]ftereQae evaeêias rfi rcov vofxcav vTto^Xrid^rjaovrai avarrjQiq.
p. k. lun. Constantinopoli Leone A. iiii^ et Probiano conss.
[a. 471]
30 (31) Idem AA.^ Armasio pp. Si quemquem
vel in hac urbe regia vel in ceteris provinciis, quae
ad
orbe
diflFusae sunt,
episcopatus gradum prototq
vehi deo auctore contigerit, puris hominum mentibus
nuda electionis conscientia' sincero omnium iudicio
1
proferatur. Nemo gradum sacerdotii pretii vena-
mercetur: qualiter quisque mereatur, non quansufticiat aestimetur.

Profecto enim quis
locus tutus et quae causa esse poterit excusata, si
litate
tum dare
veneranda dei templa pecuniis expugnantur? quem

murura integritati aut vallura fidei providebimus, si
auri sacra faraes penetralia veneranda proserpit?
quid denique cautum esse poterit aut securum, si
3
sanctitas incorrupta corrumpitur ? Cesset altaribus
imminere profanus ardor avaritiae et a sacris adytis
repellatur piaculare fiagitium. ita castus et humilis
nostris temporibus eligatur episcopus, ut, locorum
quocuraque pervenerit, omnia vitae propriae integri4 tate purificet.
Non pretio, sed precibus ordinetur antistes.
tantum ab arabitu debet esse sepositus, ut ûaeratur cogendus, rogatus recedat, invitatus
5
Sola ilh sufiragetur necessitas excusandi.
effugiat.
profecto enira indignus est sacerdotio, nisi fuerit

ordinatus invitus, cura sane quisquis hanc sanctam
et
yenerandam antistitis sedem pecuniae interventu
subiisse aut si quis, ut alterum ordinaret vel eligeret,
et
(1)
idem
C,
idem
(2)
qua
cum Graecis, quo
(2") cf. p. V
(3) c. 29, guae extat in Coll. B, huic loco restituta est auctoritate Const. : numerum 29 conjirmant Paratitla
ad
cum
alii
plerique Nomoc. 11, 4,

temporis guidem ratione hahita c. 29
et 80 transponi debent: videamus tamen, ne error sitcompilatorum, gui consulatum Zenonis et Marciani (c. 30) conConst.
1, l
(p. 1242) et lihri
habeant ne
29 Impp. Leo
et
Anthemius AA. Zenoni
duci.
qui tn monasteriis degunt, non liceat monasteriis egredi vel etiam in Antiochena aliisve civitatibus versari: exceptis solis aprocrisiariis qui vocantur, quihus licentiam damus , si velint, propter
1
necessarias tamen apocrises inirandi. Alque hi
lis,
Constantinopoli Zenone et Marciano conss.^
{a. 469]
31 (32) TdemAA.^ Dioscoro pp. Orphanotrophos
huius inclitae urbis nulla subtilitate iuris obsistente
eorum quidem qui pupilli sunt quasi tutores, adulescentiura vero quasi curatores sine uUo fideiussionis
videHcet, ut praesentibus publicis
ita
id
personis,
est tabulariis, aut intervenientibus gestis in hac quidem inclita urbe apud virum perfectissimura raagi-
strura census, in provinciis vero apud moderatores

earum vel defensores locorum res eorura eis tradan-
a quibus sunt custodiendae
tur,
dem rerum propter fenus
ut, si
quas earun-
forsitan vel aliara urguen-
tem causamvel eo quod servarinonpossuntalienare]"

,
prius habita aestiraatione licebit eis
alienationis inire contractum, ut pretia eorum^* quae
exinde colliguntur, ab isdem personis custodiantur.
1
Huiusmodi autem pium atque religiosum officium
perspexerint
pro tempore orphanotrophos ita peragere convenit,

ut minirae ratiociniis tutelaribus seu curationibus J^
obnoxii sint.
grave enim atque iniquum est callidis
quorundam, si ita contigerit, machinationibus eos
vexari, (jui propter timorem dei a parentibus atque
substantiis destitutos minores sustentare acvelut paterna adfectione educare festinant. D. k. lun.^^ Constantinopoli Marciano cons.
[a. 472]
32 (33) ^"^ldem AA. Erythri-o pp. Omnes, qui ubifidei
vel
fuerint
orthodoxae
sunt
cumque^*
posthac
sacerdotes et clerici, cuiuscumque gradus sunt, monachi quoque in causis civilibus ex nuUius penitus
maioris minorisve sententia iudicis ad extranea iudicia pertrahantur aut provinciam vel locum aut regionem quam habitant exire cogantur. nullus eorum
ecclesias vel monasteria propria, quae religionis intuitu habitant, relinquere miserabili necessitate iubeat.ur, sed apud suos iudices ordinarios, hoc est pro-
vinciarum rectores, locis quibus degunt et ecclesiarum

ministeriis obsecundant '^, oranium'^ contra se agentium suscipiant actiones, ut his saltem horis atque
temporibus, quibus religiosos viros a turbulenta observatione praetorii vacare contigerit cumque eos ad
tempus petitorum intentio calumniosa laxaverit, ad
sua se monasteria et venerabiles ecclesias conferentes sapienti animo, precatione solHcita faciliusque de
proximo sacrosanctis altaribus obsecundent in suis
1
laribus et domiciliis constituti.
In hac autem
regia urbe si quando cuiuscumque rei causa episcopos vel presbyteros ceterosque clericos, qui sacrosanctis ecclesiis obsequuntur, sive monachos ex aliis
quibuscumque provinciis contigerit reperiri, quos
tamen in litera quisquam vocare voluerit, in nullo
alio
sit
nisi in
Hcitum memoratos cuiquara pulsare iudicio,

tuae BubHmitatis dumtaxat examine, ubi eis
fuderint cum consulatu Marciani

rds noXeie ins
(5) v lihri
cum
dett.
(9)
(12)
(14)
a.
G^raecis, Bcientia
lihri
(10)
curatorus
sic Zf,
M cum
PCR
aHenari debere
Mommsen cum
ubique
Graecis,
(c. 81
PCR
(15)
omniumque
(G)
(8)
scr.
(7) sic
ne muta: cf.not,%
(11)
Const.
obsecundent
PCR
(4) eis
34)
libri
a.
earum
libi-i
(n) iunge
scr,
cf p, V
(13)
c.
(16) sic
83 h.
t.
ipsi qui ingrediuntur caveant, ne de religioso

vel aogmate disputent vel consiliis quae ad seditionem vel tumultum iendant simpliciores populi ani-
culiu
mos pervertant, cum sciant, si nostrae pietatis iussa

praetermiserint, legum severilati se suhici.
ET CLERICIS
23
et beatitudinis honor debitus reservetur et oratorum ad2 fluens 4n defensionibus copia large praestetur. Prae-
terea cura in provinciis ex eius qui regit provinciam

fuerint sententia vel interlocutione couventi sive illi
sacerdotes seu cuiuscumque gradus clerici sive monachi

dummodo approbentur orthodoxi, qui in
propriis causis contractibusve pulsantur nonalios quam
ecclesiae propriae defensores seu quos oeconomos ap*
pellant fideiussores
praebeant, ne, dum exsecutoris
pertinax et avara protervitas extraneos iideiussores fla^
gitat, multiglex innoxiae paupertati infligatur incom3 moduni. In hac autem regia urbe inventi ex quacumque provincia venientes, cum in tuae amplitudinis iudi-
habeantur,
cio,
quod
eis
solum delegavimus,
lite
pulsati fuerint,
reverentissimi orthodoxae fidei

nomi aut ecclesiae defensores
civilibus suis sive ecclesiasticis
iussoris molestentur iniuria, sed
sacerdotes certe oecoseu clerici in causis

nulla praebendi fideaut vicariis fideiussionibus contradantur, quas tamen stipulationum sollemnis cautela vallaverit ^, aut cautionibus et professioni
propriae ac facultatum suarum obligationibus com4 mittantur.
Hoc nihilo minus observando, ut in
causis ecclesiasticis nullum alium conveniri fas sit
nisi eum, quem dispensatorem pauperum, id est oeconomum ecclesiae, episcopi tractatus elegerit (hunc
enim sine dubio a sacerdote convenit ordinari) quem
tamen conventum defensoris ecclesiae fidei committi
5 praecipimus. ''Exsecutoribus in minoribus quidem
iudiciis omnibus in ipsa conventione sacerdotum seu
clericorum non amplius quam unum semissem aut
sperantibus aut etiam audentibus accipere. si vero
apparitor tuae magnitudinis ex sententia tuae sedis
amplissimae in provincia degentes eos monuerit,
:
iubemus non amplius eum quam duos solidos sportularum noraine percipere.
in hac vero urbe magnifica idem apparitor tuae magnitudinis uno aureo
sportularura gratia a provincialibus clericis contentus sit, quantaelibet summae qui conventus fuerit
6
exponatur obnoxius. Praeterea nullus exsecutor
vexare contumeliis clericos ullos, nulUs impulsionibus
molestare, nullis exprobrare conviciis aut corporali-
bus
iniuriis fatigare conetur: his, qui huiusmodi aliquid adgressi fuerint, post amissionem cinguli et
patrimonii ultima protinus animadversione plectendis.
7
Privilegiis sane singulis quibuscumque sacrosanctis
ecclesiis orthodoxae fidei, xenodochiis sive ptochiis
tam generaliter quam specialiter attributis perpetuo

reservandis, nullis eas earumque sacerdotes aut clericos cuiuslibet gradus aut monachos vel ptochos
aut xenodochos orthodoxae fidei deputatos extraordinariis muneribus praecipimus praegravari.
eas
enim sarcinas oneris, quas plerisque personis diversa
ratione remittimus, imponi beatissimis viris nostro
8 saeculo inconveniens esse iudicamus.
Praeterea
ne cui temeritas sua lucrativa concedatur et ut^ impudens calumniantium refrenetur audacia, iubemus,
quotiens ii, qui sacerdotes seu clericos seu monachos
ceterosque superius designatos vel in tuae magnitudinis examine vel in provinciali iudicio
jjrojposita
actione convenerint, si causa cognita convicti fuerint sine iusta eos et legitima petitione pulsasse,
omnes
legitimas expensas sumptusque, quos ab

exordio coeptae controversiae ipsorum vitio tolerasse
eis
cum Graecis, idoneos
eos constiterit,^ redhibere cogantur, ut hac saltem

censurae iustissimae formidine revocati improbis adsidue conflictationibus occupati adquiescant se iam"
sopitis clamoribus iurgiorum magistra deinceps neJjatnm Constantinopoli pndie
cessitate retinere.
nonas April. Marciano cons.
[a.
472]
33 (34) ^^ldem AA. Erythrio pp. Sacrosanctae

orthodoxae fidei episcopi atque presbyteri, diaconi
quoque, qui semel probatis moribus integritate castissima ad hunc gradum meruerint pervenire, ea, quaecumque in eodem clericatus gradu locoque viventes
adquirere et habere potueriut, etiamsi in patris avique aut proavi potestate constituti sunt et adhuc
superstites habentur, tamquam bona propria vindicent de his, si quando eis libitura fuerit, testandi vel
donandi vel quolibet alio titulo alienandi libera facultate concessa, ut ea bona quoquo tempore numquara
fratribus vel sororibus aut ex his genitis conferantur, sed ad eorura fihos posteros et quoscuraque extraneos heredes perveniant nec a patribus avis aut
proavis, sed ab ipsorum liberis tamquam praecipua
vindicentur, certe his procedant^, quibus ipsi id peculium vel inter vivos alienatione nabita vel mortis
tempore ultima et vere^ cognita voluntate concesserint.
B. prid. non. April. Marciano cons. [a. 472]
:
34 (35) Idem AA. JJioscoro pp. Omnia privilegia,

quae a retro principibus aut a nostra serenitate vel
iudiciariis dispositionibus aut liberalitatibus pro singulis quibuscumque temporibus vel consuetudine sive
circa ius metatorum sive in aliis quibuslibet rebus
sunt orphanotrophio sive asceteriis vel
aut ptochus seu xenodochiis aut monasteriis
atque ceteris hominibus etiam ac rebus iuris eorum
ad curam Niconis viri religiosissimi presbyteri et
orphanotrophi vel ad eos, qui post eura loco eius
successerint , pertinentibus ad similitudinem Zotici
beatissimae meraoriae, qui prius huiusmodi pietatis
praestita
ecclesiis
officium invenisse dicitur, per hanc pragmaticam

sanctionem firma illibataque in perpetuum custodiri
decernimus. valde etenim hoc videtur esse necessarium, cum exinde sustentatio vel educatio orphanis
atque egenis et usibus ecclesiasticis vel ptochiis vel
l
asceteriis comparetur. Domus etiam aliasque res
superius nominatas ad curam memorati viri pertinentes vel postmodum quolibet modo ad eius sollicitudinem vel qui post eum ad eiusdem orphanotrophii
curam vocati fuerint perventuras ad instar maioris
venerabilis ecclesiae huius inclitae urbis omnibus
pTivilegiis, quae eademsancta ecclesia^ vel nunc adipiscitur vel postea merebitur, perpetuo potiri pietaB. x k. lan. Constantinotis intuitu decernimus.
poU^Marciano cons.
35 (36) ^^[AinoxoaxoJQ
\a.
472]
Hoiaav
Zr]v(ovA.'\
TioXiv 1X8 avaveco&elaav xaxa xovs ngoXaSovxas vgb'
voVa SIX8 ovx ovaav nev Ttqoxsqov, oca oe paaiMXTjs
^^
aTtoSeixdêlaav Ttohv
sxîv ix navxos
(pLXoxifiias
xqoTtov axcoQtaxov xai i'8iov xov iTftpsXrjaopevov xcov
xax^ avxrjv ixxXrjataaxixcov Ttâyfiaxcuv intaxoTtov
dêanitôfiev prjSevl navxccTzaaiv ovarjs aSeias Si^ oiov'SrjTtoxe XQOTtov , fir}Be
urjv ota dêias âatXtx^s xeXevaecos acpatêXadât noXtv otavSi^Ttoxs xov xrjs iSiaôvarjs iTtiaxoTVrjs rj xai xrjs afo^ta&eiarjs avxfj TteQtoixiSos rj aXXov xtvbs Sixaiov xai xaxa xovxo xb psQOS
priae collocanda sunt

(4) ante 5 secundum Graecos
talia fere exciderunt : exsecutores non orthodoxi episcopum
vel clericum non conveniant.
ao ne initio quidem haeretici exsecutores fiant. quod si haereticus militaverit et
episcopum vel clericum cuiuslibet gradus convenerit, capite
et ut edd. cum Graecis,

iam B, iam PC
(7) lucro
cedent Ambr.
(8) iuri Ambr.
(9) sic M^, ad eandem sanctam ecclesiam CRM'^
(lO) c. 35 extat in Nomoc.
1, 20, pr. 1 in Nomoc. 1, 2.' inscriptio restituta est ex
c. 36
.
nbXtv Nomoc. 1, 2, ovaa nQoxeQov
(11) ovaav .
8ia /S. g>, aneSeixd^rj nbXtS Nomoc. 1, 20
(12) firjxa
Nomoc.
(13) iunge c. 32 h. t.
35 Imp. Zeno A.
in ea
(1)
fideiussores 72"
neos
quaa
fid.
. .
fid.
P, et ido-
C, fid. idoneos 72*

(3) verba
(2) affligatur libri
vallaverit fortasse cum Graecis post sequens tj^to-
vatae sunt
Omnes
anteriori
civitates,
sive eae renocivitates
tempore sive antea
non fuerunt, sed per imperiale heneficium eo promotae sunt, omnimodo peculiarem propriumque episcopum haherc sancimus, qid rerum ecclesiasticarum
orthodoxis
plectatur.
sed
sed ut CW>
PR%
(s)
(6)
se
curam gerat: nemini igitur Kceat per quemcumque modum , ne per sacram quidem imperialem
iussionem, quamlihet civitatem peculiari episcopatu

vel teiritorio quod ei definitum estaliove quo iure privare et pro ea parte vel etiam in qua alia re aliis
3
ycal
TJ
OTCCoaSfjjtore n6?âiv eTtoaig

Tov Si^ Ttaqa ravra tcoiovvtos xai
aXXcoS
noieXv.
vTtoxsXi]
tcoieIv^
avavecodêiacov jtoXecov rj xai

nsiQCOfievov 7] raiv r]8r]
xcbv TtoXia&ivroJv roncov y fiera ravra rvxbv avaveovfiEvoJV 7] TtoXiÔfievcov ro rr]S iSiatôvarje eTtiaxoSixaiov ij aXXo ri itaQaiQela&ai.
7tr]S
cKpaiêXa&ai
xcbv TCaqaaxe&evrcov r] tcai TtaQaaxed^râoftevoJv avrals
i7tiXiQr]aiS earco fiaraia,
TtQovofiicov fir] fiovov rj
aXXa xai avrbs 6 roXs xotvcos xai iSiq XvaireXovaiv
Bxaarco fiaxofievos ariftco&eis rcov ovrcov yvfiiwva&co
xcov avxcov xQaxovvrcov iTtirifiicov xai xara rov xa&cbs
xai Sia âaiXixrjs roiovrov
7tQ0siQT]rai STtixetQOvvros
Tavra oe yevixcos
ri TtQarrsiv avrKpcovqaecos.
2
Scardâvres xai eis vovv eiXr](p6xes rr]v xardaraaiv
rcbv dyicordrcov ixxXrjaioov rcbv Siaxeifievcov vTto Tottiv rr]S rcov ^xv&cbv inaQxias xai ori ovx iyxcoQeX
rds avrds dyicordras ixxXr]aias awexeai fiaQâQcov
eTtiSQOftaXs xara^XaTtrofievas ?} xai dXXcos jtcos neviq
Gv^coaas ereQcos Siaacoêa&ai, ei nr] Std rrjs rov &e0'
xai rov ed^vovs
(ptXovs iTttax^Ttov Tofiecos, fjxts iaxi
'
rvyxdvotev TfQOfirj&eias, dêaititôfiev vTteâtQeXa&at rr]S 7taQovar]S d^sias vofiod^saias xai ftr]Saijii
ficbs avrds vTcdyeadâi rfi ravrrjs dvdyxrj, dXX'
Kara oe rbv avrbv
3 rov oixeiov axf]fiaros fievetv.
rQ^TCov vTceâtQeXa&at rcov ini rov naQ^vros vevofiore&r]fie'vcov ôvX^fiedâ xai rr]v evayxos TCoXta&eXaav
xard rb ^laavQcov ed^vos tcqos rtfir]v xai d^BQaTCsiav
rov xaXXtvixov fidQXVQOS Kovcovos icbXiv, rovxeari rijv
firjrQ^TtoXts,
coare xai avrrjv, coaTCSQ vvv exst

Staftevetv Std ro [TtoXXcbv acp6SQa tptXovetxrj&evrcov, eXre avrr]v 7CQoar]xei iSia^6vrcos rvêXv
iTCtax^TCov , etrs vtco rrjv (pQovriSa xai TCQbvotav rov
d^sowtXeardrov i^tiaxo^cov rr]SÎaavQ07c6Xecos awreXeXv)
3
7c6Xtv fiev avrrjv elvat xai rcov 7toXtrtxcbv
SeSoxdât
dveXXtTCcoS xai eis TcXrjQes aTCoXavetv Stxaicov, vtco Ss
yieovroTCoXtrcov
axfjfiaros,
rr]v
wQovriSa rov fivrjfiovev&evros i7ttax67tov Std icav-
DE EPISCOPlS
dicionis conscripti^ solitariam vitam videlicet appetentes quibuslibet sese monasteriis contra voluntatem do1 minorum fundorum duxerint offerendos. Servos sane
flociari" clericorum consortiis volentibus quoque et
consentlentibus
cum
liceat
(37) IdemA.Sehastianopp. lubemus adscripticiorum creationes secundum veterem constitutionem,

nisi dominorum possessionum , unde orjundi sunt,
evidens concurrerit consensus, nuUius penitus esse
momenti, sed isdem fundorum dominis, qui faciendae creationi non sicut dictum est evidenter consenserint, ius proprium ad similitudinem ceterorum
lolonorum in suos adscripticios exercendi, tamquam
si
nuUa creatio intercessisset, tribui facultatem.
^
idemque hoc super
(1)
Se
suppl.
cum
illis
quoque
agricolis
decernimus
essent adscripticiae nexibus con-
Schoell^
om. Nonoc.
(2)
TtoteXv
del.
sim. cet. col. dett.

StSoxdâi Nomoc.
(4) ad
cum Graecis, om. libri nostri
(5) constricti dett.
(6) sociari om.
(7) prius edd. cum Graecis, pro(3)
liber'^
virorum clarissimorum provincias moderantium sententiis absque ulla privilegii differentia (qui tamen
praesidali iurisdictioni subiecti sunt, sive episcopivel
quilibet clerici aut raonachi aut cuiuslibet sint connulla in
dicionis) jâriter respondere decernimus:
posterum viris clarissimis provinciarum rectoribus ad
loca, in quibus incusatae personae consistunt, perveniendi necessitate penitus imponenda, cum non
solum legibus, verum etiam naturali quogue iuri
conveniat, quos res exegerit, iudiciahbus ad ludicium
vocari sententiis, non ipsos iudices, quod dici etiam
iniustum est, ad subiectos deduci, sed per datos ab
his iudices causae examinationem in locis ubi in-
D. r k. ApriL^ Constaniicusati degunt procedere.

[a. 484]
nopoli Theodorico cons.
37 (38) Idem A. Sehastiano pp. Servis, si dominorum fuerint vohmtate muniti, solitariam vitam participandi licentia non denegetur, dum tamen eorum
domini non ignorent, quod, si servis suis ad monasteriorum cultum migrandi tribuerint facultatem, eorundem servorum dominio, donec idem servi in eodem
monachorum habitu
duraverint, spoliandos: alioquin

sohtaria ad aham se condicionem transtulerint, certum est eos ad servitutis iugum,
quam monachicae professionis cultu evaserant, reversuros.
D. id. April. Theodorico cons.
[a. 484]
38 (39) Ôl rd iSta fiovaarf]Qta xaraXtftTcdvovres
ov Xaft^dvovatv o ytQoafjyayov avroXs xtvrjrd oarjs
si
relicta forte
vita
Sf]7Core 7toa6rr]ros
36
servis prius
tate licitum eis ad suscipiendos honores clericorum

Omnes praetcrea
2
iter, si hoc voluerint, aperire.
rbs otauavetv.
observari, qui
dominis modis ortinibus prohibemus,
eorum dominis, data
ovra,
xav
ftrj
avvearr] TtQa^ts
Se raXs ScoQeaXs
rcbv dxtvfjrcov SeX rd vdfiifia cpvXdrrsa&at, i^csi
ovx dvatQsXrttt rtb ScoQrjaaftevcp t] ixvixrjais.
Kai rovro Si dêaTcit.Oftev, Sara urjSeva rcov d'eov7TOfti'T]fmrcov
i^t^
avroXs.
ÊtiI
^tXeardrcov ijctax^TCcov rj x^Q^^f^^ÔTtoov rj TteQtoSsvrj

xXr]Qixcbv dxovras rovs Xaixovs awsXavvetv
7tQbs rrjv rcbv xaQTCOtpoQtMv rcbv iv roXs rbTCots xarcov
Xovfievcov aTcaQxcbv rjrot TCQoatpoQatv kxrtatv SarceQ ri

ravra fiedôSevovras , 77 xai yscoQyoXs ftev, iv
oX
xXf]Qco Si xaraXeyofievotS, xai fidXtara ixeivots
vTcb Ssa7toreiav siaiv avrcbv rcbv dêocptXeardfir]S
reXos
priis
libri
(9) c. 38 2
ad
(8)
. .
sic
P, ian.
extant in
Pithoei: cf. diem c. 37

indices pr. I dedi
Nomoc. :
Const.
tnhutariam facere. Qui contra faciat

iam renovatis civitatihns locisfuerit sive
civitatis gradum promotis vel in futurum
1
civitatihus
vel ausus
que ad
renovandis vel promovendis peculiaris episcopatus ius adimere vel^ aliud quid auferre privilegiorum quae eis praestita sunt vel etiam praestahuntur, eius non solum irritum sit conamen, sed et
ij)se, qui adversatur iis quae in commune vel privaiim omnihus utilia sunt, cum infamia
facultatibus
suis exuatur. eaedem pomae valeant etiam in eum,
uf
diotum
est, per imperiale rescripinm
qui,
supra
2 tale quid facere conetur. Quihus generaliter constitutis respicientes ad statum sacrosanctarum ecclesiarum suh Tomi in Scytharum provincia constitutarum et quod eaedem sacrosanctae ecclesiae continuis haroarorum incursionihus vexatae vel alias
forte
egestate adflictae servari aliter non possunt, nisi

id fiat providentia heati
episcopi Tomis, quae etiam
caput genfis esf, a praesenti sacra lege eas eximi
sancimus neque ullo modo ei suhici, seain suo statu
3 mcinere. Eodem modo ah iis quae in
praesenti
consiifuta sunt eximi volumus etiam eam civitatem
quae nuper in^ Isaurorum gente ad civitatis gradum

provecta esf in honorem venerationemque Cononis
qui gloriose marfyrium sustinuit, Leontopolitarum
videUcef, uf et ipsa quem nunc hahet statum retineaf eo, quod (nam valde certatum est, num peculiarem episcopum hahere deheaf, an suh cura ef
prrovisione retigiosissimi episcopi Isauropolitani consistere) civitas quidem esse viaeafur et puhlico iure
perpetuo et plene fruatur , maneaf autem omnino
suh cura memorati episcopi.
38 Qui monasteria sua relinquunf, non rccipiunt
mohilia quae iis infulerimf, cuiuscumque quantitatis
sunt, etiamsi gesta de iis confecta non fuerint.
1
In immohilinm autem donatione iura ohservain
oportet, cum revocatio donatori non adimatur.
2
Etiam hoc sancimus, ut nemo religiosissimorum
episcoporum vel chorepiscoportim vel visitatorum
vel clericorum laicos invitos compellat ad luitionem
proventuum qui in proviticia primitiae vel munera
vocantur, quae velut vectigal exigant,^ vel agricolis
in clerum receptis ef maoctme illis, qui non suh do-
minio religiosissimorum episcoporum vel sacrosanc-
ET CLERICIS
25
xar' avrovS ayicmarayv ixxXrjtj xiov

ras xaXovfievaS ayya^sias rj ersâs roiovrorÔTtovs iTtax&eias ^ vnrj^saias incws^^siv, firjS^ a<fortov airicov rj ava&sfiarifffiovs
qiafiovs rovrcov ^vsxa
rovrois inaysiv xai rrjs rcov ayicov fivarrjQicov fisra^
xal avrov rov asâafiiov xal acarrjîcoSovS
X^tpsojs
rojv intdyoTttov
aiaiv,
ij
OTtsQ xai Xsysiv a&e^fiirov, ivrsv&sv

anoarsoeXv (rovro yag Ttaga rivcov nsTtov&svai usftaxfrjxafisv xat xatfias oKas rjrot xat ayôvS xat xArjQixovs xara ravrbv xai rovs e^co xXrjQixovS xa&sarcoras vTto roTs roiovrois acpoQiafioXs rjroi avad^sfiartafiols
ysvofievovs ^) rrjs roiavrrjS aroTtcorarrjS xai Ttaarjs Svaas-
fiaTtriafiaros,
ysfiovarjs^ xai sis v^qiv avrrjs rrjs^ oQ&oSoôv

Ttiarscos OQcoarjs ngaêcos xara navra rqonov siQyouevrjs xai firjSsvbs i^&ovs xgarslv Svvafievov rrjv ovrcos
3
iart itQOKai
aXoyov anairrjatv
/Seias
yag
ixaarov ix rcov oixeiojv
siaayovros.
SrjXov
cos
TtQoarjxst fiaXtara
novcav sxbvra rcj
avrco
vnrjQsrovusvots
nQoawsQetv, aneg av avrbs Soxtfxaaot ^, ov firjv awcodêTa&ai ngbs rovro xai avayxa^sadât xai anoQOvvra
\ao)S xai ovSe rcbv ix rrjs
yscogyias xagnoJv Sta rtvas
4 avfijSatvovaas ota sixbs a^pogias anoXavovra ^. Ata
d^sio >ai roTs
yaQ rovro rrjv fiev avayxrjv xoiXÔfisv, rrjv S^ avdâiQerov yvcofir^v ratv ngoawegovrcov ov fibvov ovx eXqyoJtb xai fisyiarois
5 fiev, aXXA xai anoosypfisdâ.
intrtfiiois oxvqovvres ra naQ* rjficov botadêvra naâxeXevbfiedâ rbv S'aQQOvvrd ri naâ^rjvai rcbv nqoaavrrjs re rrjs dyicordrrjs ixxXrjaias, rjv
iyxsxeiQiarat, xai rcbv avrrjs nQayfidrcov iôJ&sTadât,
xai navra Se roiovrbv ri n^drrstv
imxetQovvra rcov
vafpegofievcov
nQayfiarcov anoxtvsTa&ai rcav SiacpsQovrcov roTs oiojv rrjv ^QOvriSa ifineniarsvrai, xai avrrjs
Se rrjs Stotxrjaecos, insinsg dvdîov savrbv ravrrjs
xai avrrjs rrjs isgcoavvrjs Seixvvai.
nqbs rovrots Se
xai x^Vffiov Xtrgcbv Sexa nqoarific^
acotpgovtêa&co.
Se naq' rjficbv Sid rovSs rov &eiov ngayfiari6
Td^
xov vofiov rvnoj&evra xoareTv xai
naqacpvXArreadâi
xeiois"^,
dêani^Qofisv
noXtv xai
ârd ravrrjv
fievroi
fibvrjv rrjv
âatXiSa
ivoQiav xai rovs Xotnovs rbnovs

xai xXifiara vnb rrjv xetQoroviav rov
-d^QOvov rrjaSe
(l)
rrjv avrrjs
(2) sic Mommsen, yevofiivots

fieyaXrjtpecos Nomoc.
(3) sic Schoell, ysvovarjs Nomoc.
(4) rrjs
Nomoc.
Schoell, om. Nomoc.

Xavovrcu Nomoc.
(5)
(?)
Soxtfidastsv Hercher
otxots scr.
(8)
(6)
dno-
rovroiS Nomoc.
tarum ecclesiarum ad eos pertinentium sunt , sive

anaarias quae dicuntur sive alia eiusmodi onera
vet seryitutes iniungat, vel interdicta vel anathemata iis imponat et inde eos (quod ne dici quidem
sine iniuria potestj sacrorum mysteriorum communione atque ipso venerando salutarique baptismate
pjivet (hoc enim quosdam passos esse comperti
sumus et vicos integros vel adeo agros, et clericos
pariter atque eos qui extra clericorum numerum sunt
talibus interdictis vel anathematibus subiectos essej:
eiusmodi ineptissima et omni impietate plena facta,
quae etiam ad offensionem ipsius orthodoxae fidei
spectant, omnimodo prohibita sint neque ulla consuetudo obtinere valeat, quae tam absurdam exactio3
nem inducat. Obiium enim est umimquemque potissimum sua sponte ex operis suis deo eiusque
ministris conferre debere quae ipsi videbuntur, non
compelli ad id et cogi fortasse etiam inopem eumque, cui fructus ex agricultura propter casus , ut
4 fit, non provenerunt. Nam per hoc necessitatem
quidem toltimus , voluntariam autem conferentium
targitatem non modo non reprimimus, sed etiam col6
laudamus. Quamobrem etiam gravissimis poenis
quae a nobis sancita sunt munientes iubemus eum,
qui supra relatorum aliquid violare ausus fuerit, et
ex ipsa sacrosancta ecclesia quae ei commendata
est eiusque rebus expelli omnesque, qui tale quid
facere conentur , removeri a rebus quae competunt
domibtis, quarum cura eis commissa est, et ab ipsa
administratio7ie, quoniam indignos se tam hac quam
rrjs
ivSbôv noXecos xai rdJv
vn
avrov xeigorovov-
fievcov dêotptXeardroJv ftrjrQonoXircov iniaxbnojv, ojars

xai avrovs rovs vnb rdJv avrcov firjrQonoXiru)V smaxbnovS rrjv intaxonrjv rjrot legcoavvrjv xai rovs rds
Xomds rds
fivrjuovev&eiaas rjyefiovias re
xai (pQovri-
Sas naoaXafiâvovras roTs avroTs vndyea&ai rvnots

xai rovrovs * naâ^pvXdrretv.
39 (40) ^ 0eanit,ouev fjtrjSeva Svo rjyeTadâi fiovaarrj'
fiev ravra vnb rbv rrjs ivogias, xad'

kxaarov Se
rjv Stdyovat, d'eo(ptXeararov iniaxonov,
co re
rov rjyovfisvov
rfj fisv
rjyovfievov exetv Sva, itp*
xaraardaei xai roTs nag^ avrov ytvofievots iyxtvSvveveiv rbv iniaxonov, rrj Se rcbv fiovaxcov rbv rjyovfievov xai xard rovrov rbv rqbnov ndaav evraîav
(pvXdrreadâi xai firjSeva^^ rov Xomov xard avyxvaiv rj inrjQetav fidXiara naqd rcbv rb eiiayes rovro
qicov,
dXXd etvai
'^^
ax^J^fta
neQtê^XrjfievoJv yiveadât' aneo XQV ^'^*'
xai eis rbv fierd ravra XQOVov Strjvexcos naqacpvXdr-
readâi.
40
(41) ^^lmp. lustinus A. Archelao pp.

Repepromnlgatione noii solum iudices quorumlibet
tribunalium, verum etiam defensores ecclesiarum huius
almae urbis, quos turpissimum insinuandi ultimas
deficientium voluntates genus irrepserat, praemonendos '^ censemus, ne rem attingant, quae nemini prorsus omnium secundum constitutionum praecepta quam
absurdum etenim clericensus magistro competit.
cis est, immo etiam opprobrium, si peritos se velint
disceptationum esse forensium: feriendis temeratoribus huius sanctionis poena quinquaginta librarum
auri.
D. xiii k. Dec. Constantinopoli lustino A. ii
et Opilione conss.
\a. 524]
41 (42) ^ÂvroxqdrojQ ^lovartvtavbs A. ''AraQîco
dei notovfievot nqovotav
IJdaav
indqx^ nQaircoQicov.
rdJv dytcordrojv ixxX.rjaicbv eis rifirjv re xai^ Sbâv
rrjs dyias dxQavrov xai bfioovaiov rotdSos, Si' rjs acbt,eadâi rjftds rs avrovs xai rrjv xotvrjv noXtreiav nentarevxafiev, dxoXov&ovvres Se xai ry StSaaxaXUct rcbv
dyicov dnoarbXcov nsgi rov dveniXrjnrovs ofeiXeuv xettita
QorovsTa&ai rove ieQsaSf
otrives
fidXiara
Std
rcov
(U) == 6,
(lo) firjSiv Zachariae
geminus cum Graecis, puniendos
et
esse P, removendos CR
(13) c. 41 ejctat in Coll
(9) c. 39 extat in Nomoc.

23, 23
(12) sic locus
exceptis
11
... 18. 24 .. 29 in
Nomoc.
ipso sacerdotio praebent. praeterea et decem libra6 rum auri poena plectantur. Quae autem a nobis
per hanc sacram legem pragmaticam statuta sunt,
ea valere et observari constituimus in hac tantummodo regia urbe eiusque territorio et in reliquis
locis regionibusque , qui sunt sub dispositione sedis
huius inclitae urbis vel beatissimorum episeoporum
metropolitanorum qui ab ea ordinati sunt, ut et qui
episcopi sub ipsis metropolitis episcopatum vel sacerdotium vel reliquas praefecturas administ7'ationesque
commemoratas merueru7it, isdem formis subiciantur
easque observent.
39 Sancimus, ne quis duobus monasteriis praesit,
sed ut ea sint quiaem sub iêligiosissimo episcopo
eius terîtorii in quo sita sunt, unumquodque vero
proprium kabeat antistitem, ûo de institutione et
factis a7itistitis respondeat eptscopus, de monachis
antistes: eoque moao bona discipUna servabitur nec
quicquam deinceps turbulenter vel per superbiam
potissimum ab tis fiet qui hu7ic sanctum ordinem
ampleori sunt: quae nunc et in posterum perpetuo
observari oportet.
41 Imp. lustinianus A. Atarbio pp. Omnem semper curam gerentes sacrosanctarum ecclesiarum in
honorem gtoriamque sanctae intemeratae et consubstantialis trinitatis,
per quam
communem rem publicam
et
nosmet ipsos et
salvos fore
sequentes etiam doctrinam sanctorum
eam, secundum quam ab omni
vitio
confidimus,
apostolorum
vacuos sacer-
dotes ordinari oportet, quibus id potissimum iûunc-
oixeliop Bvxcav xtjv svfidveiav xov tpiXavd^Qconov 9'eov

ToTs xoivoTe ntQiTcoielv ixay^d^rjaav Tt^dyfiaai, Sia rov
naoovros vofiov d'ea7tiôêVy oadxis av iv oiqS^TCors

leârixov d^QOVOv axoXdaai avfiâir}, ipTjfiafia
yivea&ai naqa raiv otxovvrcov rrjv avrriv noXiv inl
^
TtoXei
roXs ini oq&jj niarei xai îov ae/iv6rr]ri xai

rqial
roTs dXXots dyadôls fiefiaqrvqrj/ievois, wore ix rovrcov
rbv inirrjSeioreqov eis rrjv imaxonrjv nqoxeiîêa&ai.

Ei ydq oi ayioc xai kvSoôi dnoaroXot ol rr]v leQO)l
avvrjv nagd rov Seanorov Xqiarov rov d'eov rjficov
Se^dfievoi xai ndvrojvrav dya&covrriv yrjv nXrjQcoaavreS
xai rrjv avrov SiSaaxaXiav dnaai naqaSeScoxores ovSe
avrrjs rrjS iv rcv xoaficp rovrco ^cojjs avrcov vneq rrjS
ov Sixatov iari
rjfierdqas acorrjqias icpeiaavro, ncos
rovs vneiaiovras ets ^rjv avrcov rdîv xai
iyxad^taraftevovs rdiv dyicordrcov ixxXrjaicov leqeas xadâqdv
xai
rcov
xexrrjadâi nqoaigeaiv
fiev xqrjfidroJv vneqcpqoveXv, ndaav Se rrjv eavrcov t,corjv eis rbv (piXdv2(1) d^qconov dvareivetv dêov "S2are nqoarjxet roiovrovs
entXiyea&ai xai x^^Qoroveladât leqias, ols ovx kartv
ovre rexva ovre eyyovot, inetSrj ovx olbv re iart ibv
neqi rds fitcortxds rjaxoXrjfievov ipqovriSas , as oi naiSes fidXiara roXs yovevat naqe^xovat, rrjv ndaav anovSrjv re xai svvotav neqi rrjv dêiav Xetrovqyiav xai
3 rd ixxXrjataarixd exeiv nqdyuara. Ttvcbv ydq Std
rrjv eis dêbv iXniSa xai Std ro rds eavrcbv neqtacbaai rpvxds nqoarqexbvrcov raXi dytcordrats ixxXrjaiatS
xcd rd
vnaqxovra avroXs ravrais nôacpeqbvrcov xai
xaraXifiTtavovrcov ini rco eis nrcoxovs xai nevrjras xai
;
ereqas evaefieXs ravras
Sanavda&at
;^(>etas,
dronov
iari rovs intaxbnovs eis otxeXov ravra dnocpiqeadât

xeqSos ^ neqi tSta rexva xai avyyeveXs xaravaXiaxetv.
4 Xqrj ydq xai rbv iniaxonov firj ifinoSi^bfievov
nqoana&eict aaqxtxcbv rexvcov ndvrcov rcov ntarcov
Sid ravra roivvv dnavonvevfjtartxbv elvat nareqa.
qeiofiEv rbv k'xovra rexva ^ iyybvovs x^^qoroveXa-ât
5 (2)
iniaxonov.
Tovs Se vvv ovras intaxbnovs rj
fieXXovras yivea&at &eaniÔftev firjSaficbs k'xetv iôv-
nqoaconots
om. Coll.
(l)
ins.
Nomoc.
(2) sic
Nomoc,
mus, ut, quotienscumque in qualibet civitate sedem

sacerdotatem i}acare
ab iis qui in ea civiconiigerit,
tate habitant decretHrn fiat de tribus
êrsonis, de
quarum recta /Ide vita honesta reliqmsque virtuiious constet, ut ex his qui magis idoneus sit ad
1
Si enim sancti et
eîscopatum promoveatur.
glonosi apostoli, qui sacerdotium a domino Christo
deo nostro acceperunt et omnibus virtutibus temram
impleverunt eiusque doctrinam cunctis tradiderunt,
ne vitae quidem ipsi in hoc mundo pro salute nostra
pepercerunt, quomodo iustum non erit eos, qui in
eorum iocum succedunt et sacrosanctarum ecclesia-
rum sacerdotes instituuntur , purum propositum habere et pecuniam contemnere omnemque vitam sitam
2 (zd deum clementem applicare? Itaque tales convenit sacerdotes eligi et ordinari, qui neque liberos
neque nepotes habeant, quoniam vitae cottidianae
curis occupatus,
quas
liberi
potissimum parentibus
afferunt, non potest studium omne cogitationemque in

3 divino cultu rebusque ecclesiasticis collocare.
curn quidam propter spem quam in deo habent et ut
Nam
animae eorum salvae fiant ad sacrosanctas ecclesias

accedant iisque ipsis facultates suas offerant et reiinquant, ut in ptochos et pauperes aliosque pios
usus expendantur , absurdum est episcopos haec in
proprium lucrum verteiê vel in liberos suos cogna4
tosque expendere. Episcopum enim oportet non
impeditum carnalium liherorum affectione omnium
patrem
esse spiritualem.
aiav Stari&ea&ai ^ SatqeXa&at ^ xa&^ ereqav oiav

Srjnore neqivoiav ixnoteXv rt rrjs eavrcav neqiovaias,
rjv fierd rb yeveadâi iniaxonot ixrrjaavro rj anb Stad^rjxcbv rj anb Scoqediv rj xa&^ dreqov olovSrjnors rqb*
nov, nXrjv ei firj fibva, a nqb rrjs intaxonrjs i^ oiaaSrjnore airias taxov rj fierd rijv imaxonrjv dnb
yovecov xai dêicov xai dSeXcpoJV eis avrovs'^ neqtrjXSêv rj xai neqteXevaerai. Udvra Se, oaa fierd rrjv
6
Xetqoroviav i^ olaaSrjnore airias, xa&d eiqjjrat, ;fCU(>ts
rojv eiqijfievcov nqoacano3v eis avrovs
neqtrjX&e, rfi
naq^ avrcbv intaxonovfiivrj dytoirdrrj ixxXrjaici Staxai
ixStxeXa&at
(paqetv xeXevofiev
naq avrrjs, ovSevbs
ereqov nqoaobnov Svvafievov ix rovrov^ eis otxeXov
Tis ydq dv afi^ta^rjrrjaeiev, cos ol
7 aneveyxeXv xe'qSos.
rovrots rds iSias ovaias xaraXeiipavres rj xai âraXtfindvovres rj xai xad"^ 1'reqov rqbnov naqaneftxpavres rj
naqanifinovres ovx atpecoqdxaatv eis rrjv avrrjv ieqcoavntarevaavres, cbs ov abvov rd naq* avrcbv xaraXetcpdêvra evae^cbs Sanavrjaovatv, dXXd xai rds iSias
avrcbv ovaias rovrots* nqoa&rjaovat, rovro notovat;
8 (3)
l^S Se yevtxrjs rjficov ravrrjs vofco&eoias ubva
Entiâtqovfiev rd neqtyivbfieva olaSj]nore nqdyfiara
vrjv xai
quamobrem eum
qui liberos vel nepotes habet, episcopum ordinari

5 vetamus.
Episcopis autem qui nunc sunt quive
erunt facuitaiem omnino adimimus testandi vel do-
rcb
dytourdrco dqxtentaxbnco rrjs evSaifiovos

nbXeoos xai narqtdqxrj fiexqi' rrjs naqovarjs
roXs dnb rov naqbvros fiaXXovatv
jjfidqas' ini ydq
avrco nqoayiveadât xqareXv rd naq' rjficbv Siarvncod^dvra xai rrj dytcoTarrj fieyaXr] ixxXrjaict nqoarjxetv
Merd Se rrjv rcov dêoft9 (4) ravra dêaniôfiev.
Xeardrcov intaxbncov reXevrrjv rcws xard xaiobv oixovbfiovs Xbyovs dnatreXa&at rcov naq^ avrcov xaraXeXetfifidvcov nqayftdroov xai
r^ dytcoTdrr] ixxXrjaict
(pavico
ravrrjs
nqoarjxeiv ix ravrrjs rjficbv rrjs vofiodêaias bcpetXbvKai avrovs Se rovs oixovbfiovs xard
10 (5)
roiv.
xqiatv xai Soxtfiaaiav yivea&ai xeXsvOfiev, eiSbras,
cbs navri rqbncp xaO"^ dxaarov ivtavrbv Xbyovs v^dôvat rcv dytcordrco imaxbnc^ rrjs oixeias Stotxfjaeoos
xai ndv , oneq dv cpaveXev rd ixxXjjaiaarixd nqdyfiara xara^Xdrpavres rj xdqSos otxeXov notrjadfievoi,
ri ins. Coll.
tum est, ut precibus suis benevolentiam dei clementis

rehis communibus concilimt, praesenti lege sanci-
fideiium
DE EPISCOPIS
26
(3)
rovrcov Nomoc.
(4)
rovrots Nomoc.
nandi vel per aliam quam machinationem alienandi

quid de rebus suis, quas, postquam episcopi facti
sunt, sive ex testamentis sive ex donationibus aliove
quo modo adquisierint, nisi ea sola, quae ante episcopatum ex qualibet causa tenueru?it quaeve p)OStea
a parentibus patruis avunculis fratribus ad eos per6
venerunt vel pervenerint. Omnia vero, quae post
ordinationem ex quavis causa, prout dictum est,
7ion a memoratis pe7'Sonis ad eos pe7 ve7iiu7it , ad
sacrosanctam ecclesiam cuius episcopi su7it perti7iere et ab ea vindicari iubemus
neque ulla alia
persona quicquam ex his in proprium lucrum au7
Quis enrm dubitet, quin qui his
ferre poterit.
facultates suas reliquerint vel relinquant aliove
,
quo modo ad eos traîstulerrnt vel traîsferant, ad

ipsum sacerdotium respexerint idque fecerint C07ifisi
eos no7i solum quae ab ipsis relicta sunt pie erogaturos, sed etiam proprias facultates his addituros esse?
8 Ab hac autem generali lege nostra eas res solas excipimus, quae Epiphanias sa7ictissimus huius
felicissimae urois archiepiscopus et patriarcha ad
hunc usque diem adquisiit: in iis enim, quae ab hoc
tempore ei adquirentur, valere quae a nobis co7istituta sunt eaque ad sa7ictissimam magnam ecclePost mortem vero re9 siam pertinere sancimus.
ligiosissimorum episcoporum pro tempore oeconomi
debent rationes exigere rerum ab tis relicta?iim,
quae ex hac lege nostra ad sacrosanctam magnam
10 ecclesiam pertinere debe7it. Ipsos etiam. oeco7wmos
cum iudicio ac consideratione creari iubemus scienies omnimodo singulis annis rationes administrationis suae sanctissimo episcopo redde7'e et, si quo
damno res ecclesiasticas affecisse vel in lucnm
proprium quid
vertisse visi fuerint,
hoc rebus
eccle-
ET CLERICIS
27
anohcoaovcd^ TtQuyfiaffiv*
rovS rotovrovs vTcSaxoiev Xoei Si reXevrrjffaiev
yovs, Y^VEG&ai ra eiQTjfieva,
Ttqiv
rovs^ avrovs Xoyovs vTtoffxetv, rbre rovs avrav xkrixai
ffvveXaQovofiovs vTcax&fjvai rfj roiavrrj t^r^rrjffei
^
xt^rjvai
TtQos aTCOxaraffraffiv navrcov, ojv av ivrev&ev
Jeiv 8e t^rj&rjfiev xai
11 (6)
faveXev oyelXovres.
T 67ti rols rrjv tpQOvriSa avadeSeyftevois rj xai avaêôfiavots rav re evaycov êvcovcov xai voffoxofieicov
xai Ttrcoxeicov xai OQâvorQOcpeicov xai ^QefporQOtpeicov
xai yaQ avrdls Ttaffav aSeiav avaiQOvBiarvTCcbffai.
fiev rov rk xrrj&evra avrols fiera ro naqaXaêiv ra
xara dia&rjxas rj xad"^ i'reeiQTjfieva WQOvriffftara rj
oov oiovSrjTtore rQonov rj neQivoiav eis kreQa fterarid'tvai nQoffcona, nXrjv ei firj offa nQcorjv krvxov eôvres rj ftera ravra ano yovicov rj &ei(ov xai aSeXfcbv
12
eis avrovs neQirjXdê.
Tlavra 8a, offa rols eiQr^ftivois evayeffiv oXxois nQOffrjxei rj eis rovs rovrcov
nooeffrcoras ftera ro rrjv roiavrrjv avaSeâa&ai fQovriSa neQirjX&ev ^ neQieXevfferat, roTs avrols evayeai
Sia(pQeiv oYxots xai evffeficos neQi rovs iv avrols 6v13 ras rj.dêQanevofievovs Stoixelff&ai xeXevoftev. IIqoSrjXov yaQ iariv , ori 6 xaraXifinavcov rj ScoQovfievos
rovro roT?
(Offrs,
ei
ixy.lr]fficrriyo1s
ftiv TteQiovres
syyQatpcos rj ayQacpcos êvoSoxcp ^ voaoxofico ^ nrcoxorpocpcp rj oQtpavorQOipa) vneQ rovrov SiScoaiv, iva Si*
avrov evae^cbs Siotxrj&fj , cos xai noXXrjv evaefieias
afOQftrjv airov h'xovros Sia rovs vn^ avrov (pQovrit,oKai ov Sixaiov iart rovrov, aneQ nQO14
ftevovs.
faaet raiv vn^ avrov (pQovrtÔfiivcov Xafiâvet, ftrj

neoi avrovs ^ xai vneQ avrcbv avaXiaxetv , aXV eis
XStov avra nQoaconov ano^piQea&at xai oixeTov noieT-
a&at xiQSos rov (poôv rov dêov xara^Qrovrjaavra.

Tis yao ^ rbv rrjv rotavrrjv exovra ^QomiSa ftrj
5
1
'
Sta rovro ravrrjv avaSiâa&at, tva firj u6vov oua avrco k^^co&ev neoiyiverai, aXXa xai oaa
voftiaeie
ervxev iaxrjxcbs neQt avrrjv Sanavrjarj; "Ert

(7)
xai rovro xeXevofiev, baa fiera rrjv Seovrcos naQo. rcbv
16
( l)
sic Coll.y
Coli.
(6)
anoacbaovat Nomoc.
ntCQa rov
(2)
sunt fient: sin autem defuncti fuerint, antequam

rationes reddiderint, tunc heredes eorum eiusmodi
quaestiom subiciantur atque ad restitutionem eorum
compellantur quaecumque eapropter debere eos conjEtiam ae iis aliquid definiendum esse
11
stiterit.
credicHmus, qui curam venerabilinm xenonum noso-
comiorum ptochiorum orphanotrophiorum brephoquibus et

trophiorum susceperunt vel suscipient.
ipsis omnem licentiam adimimus ea quae sibi adquisierini, postquam memoratas curas susceperint,
sive testamento sive alio quo modo vel machinatione
in alios transferre, praeterquam si quid antea habuerint vel postea a parentibus patruis avunculis
12 fratribus ad eos qtiid pervenerit.
Quaecum-
que vero ad supra dictas venerabiles domus pertiquaeve aa earum antistites post eiusmodi
curam susceptam êrveneiûnt vel pei^venient, ea earundem venerabihum domorum esse ac pie in eos
13 quiibidegunt velcurantur erogariiubemus. Manifestum erdm est eum, qui xenodocho vel nosocomo
vel ptochotropho vel
orphunotropho quid relinquit
vel donat sive in scripiis sive stne scriptura, tdeo
dare, ut per eum pie erogetur, quippe qui multas
nent
occasiones habeat per eos qui sub ipsius
cura sunt.
Neque iustum est hunc, quae aceorum nomine qui sub eius cura sunt, ea non
iti eos vel
pro iis erogare, sed in suam personam
convertere et proprium inde lucrum parare dei ti15 more posthabito.
Quis enim est, qui tali cura
instructus non idcirco eam se suscepisse
ut
putet,
non solum quae extrinsecus ad se pervemunt, sed
6 etiam omnia quae habuit in eam impendat? Prae14
raxov yaQ
ayea&at ra
rovs vn^ avreov^
ffxonbs
rjfiTv
eis
iniSofftv
tis
eiaeêTs afOQtafiiva
rjroi
;t(>t'as
av^râtv
nQayfiara'
ovrcos yccQ Sxaaros vneQ rrjs eavrov ^pvxrjS rt nQaât

ôvXoftevos nQO&vfioreQov iniScbaet, iav ra naQ'' avrov naQexofieva evae/Scbs ftiXXetv StotxeTadât niarevEi Se avfi/5^ riva rovrcov navaaa&at
18 (8) aetev.
rjs elxe,
êaniÔftev rovrov^ eis rbavrov xa&taraftivov fiera rov foôv rov Seanbrov dêov Xbyovs anaireTa&ai naarjs rrjs naQ^ avrov
yevofiivrjs Stotxrjaecos, xadâ r^ dêict rjficbv ravrrj neQtixerat vofto&eaiq, eiSbros xai rov fter^ avrbv xa&tarafiivov, cos rcp Seanbrrj &ecp rbv vneQ rovrov
q)QovriSos,
rrjs
Ttov
'Ert &eaniÔfiev , xa&a roTs

Xbyov vfiêi.
StojQiarat xavbai, firjre iniaxonov ftrjre x^Q^niaxonov firjre neQioSevrrjiv ftrjre nQeafivreQOv ftrjre
aXXov oiaaSrjnore aîas x?.rjQtxbv ini Sbaet x^t^QoroveT20 adât.
yiXXa firjSi oixovbftov rj ixxXrjatixStxov
19 (9)
d'eiois
rj
êvoSbxov rj voaoxbftov ^ nrcoxorQOfov ^ OQtpavorQbfov rj ^QecporQbcpov rj rbv ini rrjs nrcoxeias naQaaxbvra rt yiveadât, aXXa xara xQiatv xai Soxifiaaiav
Tcbv xara rbnov dêofiXeararayv imaxbncov rovrovs
21
nQoâXXeadâi. Ei Si rts evQedêirj nQocpaaet rcov
eiQrjftircov
x^^Qorovicbv
xai
(pQOvrtaftarcov
StSovs rt
iniaxonos eXrj eXre xXrjqixbs, xai

rbv naQixovra xai rbv Xafiâvovra e^co rrjs leQCoavvrjs xai rov xXrjQov yivea&at xeXevofiev, ftera rb vnb
Seanbrov d'eov.
rrjv xaraxQtatv avrovs elvat rov
22 Ei Si ris Sia nQoaraaias yivrjrat xai evqe&eirj
StSovS rt, rbv yivbfievov e^co rov
xXrjqov yivea&ai^
23
Ei Si oixovbuos ^ ixxXrjatixStxos rj
xeXevoftev.
XcoQeniaxonos ^ neqtoSevrrjs rj êvoSbôs rj voaoxbuos
rj
rj
Xafifiavojv,
eire
nrcoxorqbgjos
ini
xaX/fvftevos
xovs om. Nomoc*
ac si ipsi quidem supereiusmodi rationes subierint, tunc quae aicta
yietatis
TteQl
^QOvrtôfiivovs Sanavrjv xai intftiXetav neQi re ra

nQayfiara xai rovs oYxovs ixneQirrevaai avftfiairj,
ravra nQOXcoQeTv eis ayoQaffiav nQOffoScov. IJav17
ij
OQfavorqbfOS rj ^Qeworqbcpos rj b
nrcoêias naqaaxcov rt yaveirj
rijs
(3) ffvvsXdêTv Coll.
(4)
av
ins.
Hercher
(5)
avrov
ins.
iiasticis restituere debere.

stites
roiovrov nQoacbncov yivofiivrjv
cipit
ierea et hoc iubemus, ut si quid post factoz ab his
personis sumptus in eos quorum curam genmt et

post debitam rerum aeaificiorumque curationem
superesse contigerit, id ad reditus comparandos pro17 ficiat.
TJbique enim id enitimur, ut quae ad
pios usus destinuta sunt incrementum vel augmentum
capiant: ita enim quisquis pro animae suae salute
promptius donabit, quando conquae offeruntur pie aaministratum

18 iri. Quod si quem eorum contigerit administrationem quam habidt deponere, sancimus ab eo qid
ei substitutus fuerit cum domini dei timore ratioties
aUquid facsre
vult,
fisus fuerit ea
ab eo peractae administrationis reposci,

sacra hac lege nostra continetur:
sciente substituto, quod domino deo ea de re ratio^
ei
totius
quemadmodum
19 nem reddet. Vetamus praeterea, quemadmodum

sacris canonibus definitum est, episcopum vel chorepiscopum vel visitatorem vel presbyterum aliumve
curushbet dignitatis clericum per largitionem creari.

20 Neve ettam oeconomus defensor ecclesiae xeno-
dochus nosocomus
ptochotrophus orphanotrophus
brephotrophus quive ptochio praeficiendus est larinierventu
gittonis
fiat, sed iûdicio et inqtdsitione
religiosissimorum
eius
21
si
veatur.
Quod
loci
episcoporum
promo-
quis inventus fuerit suh prae-
textu dictarum ordinationum vel curationum quid

dedisse vel accepisse, sive episcopus sit sive clericus , iam dantem quam accipientem sacerdotio et
clericatu privari iubemus,
praeterquam quod do22 mini dei vindictae subiaceni.
Sin autem per
patronatum quis creatus fuerit et ali^tdd dedisse
tnventus fuerii, creatum e clero eximi iubemus.
23 Sin apparuerit oeconomum aut defensorem ecclesiae vet chorepiscopum vel circuitorem vel xeno-
dochum vel nosocomum vel ptochotrophum vel orphanotrophum vel brephotrophum vel ptochio prae
4*
inl t4>
nai
t^ Toi.avrt]v eavxco
dsi
ns^tnoirjaai tpôvtlSa,
roiavrrjs q)QOvrl8os xe?,evofiev.
ndvras
rovs ycXrjQixovs rovs
"Ert
24 (10)
d'eaniôfisv
'
iv exdarr] ixxXrjaiq 8i eavrcjv yjdXXeiv rd rs vvxreqivd
nai xd ood^Qtvd nai rd ianeQtvd, xai firj fiovov iv rw
Sanavdv rd ixxXrjaiaarixd nQdy/uara xXrjQtxovS cpaive-
rovrov anomvela&ai
8t
rr}S
c.
42
extat in Coll. et
7t.
d.
Nomoc.
fptXsardrcov isQicov xaiQbv, ravrais n^bs rrjv arjv fia8sXv c^rjxaQtorrjra raXs &siats avXXafiaXs ^^(^jyaaffi?'^
At cov avrfj naQaxsXev^fis&a xaraarrjaat
1
^rjfxsv.
(pavsQbv roXs xard rds firjrQonbXsts ixdarrjs

inaQxias vn* avr^ rsrayfiivois oaicordrots isQevaiv,
cbs ov nQoarjxst rtvd rovrcov rj rav iv raXs dXXatS
rrjs inaQxias n6Xsat raXs vnb rcb firjrQonoXitrj rsrayfiivats &eoftXeardrcov intaxbncav xar' otxsiav yvcbfirjv 8ixa d^sias rjficbv i8ixrjs nQoardêcos dnoXtfindvetv fiiv rrjv naQ* avrov Stotxovftievrjv aytcorarrjv
ndat
ixxXrjaiav, sts 8i rrjv sv8aifiova ravrrjv dvtivai, ytoXtv
oiov8rjnore
nQdyftaros dvaxvnrovros
aXXd^ nifinetv
ivrav&a iva ^ 8vo rov vn* avrbv evayovs xXtjqov

xai noteXv wave^d rfj rjfieriQq eiaeêiq, neî cov
Siovrat, rj Ot' avrcbv i^ ev&eias nooatbvrojv rjfuv rj
8td fiiarjs rrjs arjs fiaxaQtorrjros, ovrco re rvyf^dvstv
8txaias rs xai avvrouov rrjs rjfisriQOS fiorj&sias,
2 Et ydQ rt rcav sts rjfids cpsQOftivoJV rotovrov rjfiXv
stvat (pavsirj, cas SsXa&at rtjs avrdtv rcbv d'so(ptXsararcov isQicov naQOvaias, rrjvtxavra naQaysvia&ai nQoa-
528]
tldaav
(3)
dvisvat jioXtv olovSrjnore n. d. dXXd Coll, noXtv dvsv
dviivat dXXd Nomoc,
nomen clericorum gerentes, ministerio tamen domini dei quod clericorumest se subtrahentes.
Absurdum etenim est, cum ipsis necessitas in25
cumbat, scriptos (vicarios 7) eorum loco canere.
videantur
nam si mufti laici, ut animae suae consulant, ad

sacrosanctas ecclesias confluentes studiosos se circa
psalmodiam ostendunt, quemadmodum non absurdum est clericos, qui ad hoc ordinati sunt, munus
26 suum non implere ? Quamobrem omnimodo clericos canere iubemus: et inquiri eos per religiosissi-
mos pro tempore episcopos et duo archipresbyteros

et quem praepositum vel exarchum voca?it uniuscuiusque ecclesiae et, qui non inventi fuerint sine
eos extra clerum

27 constitui. Nam qui sacrosanctas ecclesias pro salute sua et pro publica utilitate constituerunt
atque
fundarunt , ideo facultates quarum ope sacri rttus
fierent reliquerunt, ut clerici, qui in sacrosanctis ec28 clesiis ministrant, deum colant.
Permittimus
autem cuilibet, qui harum quid violari noverit, id
29 denuntiare et palam facere. Quae a nobis sancita sunt, exsequi et aa effectum perduci cum dei
benignitate iubemus: qui ea violare conaii fuerint,
primum ex domini dei iudicio periculum, deinde
poenas huic legi insertas expectent.
42 Idem A. Epiphanio archiepiscopo Constantinopolitano et patriarchae. Quoniam omnem semper
curam gerimus sacrosanctarum ecclesiarum, quwus
in
nQoiivat
positum quid dedisse, ut talis curatio ipsi committatur,

hunc quoque removeri db ea curatione iubemus.
24 Aa hoc sancimus, ut omnes clerici per singulas ecclesias constituti per se ipsos et nocturnas et
matutinas et vespertinas preces cantent neve in consumendis tantummodo rebus ecclesiasticis clerici esse
vitio
rd
dXXd urj8i
rj firj nQoarjx6vrcos
inifisXsXa&at
rcbv dytcardrcov ixxXrjatcbv ixSanavda&ai nQdyfiara
8id re rcbv iv raXs 68oXs xai 8td rcbv ivravda. nsQi
re rovs dvtdvras leQias xai rovs avv avroXs bvras
xai
xXrjQixovS rj otxiras 8anavo)fiivcov, diare noXXdxtS
8aveicov yivea&at XQeiav xai rb ivrev&ev ^Qxea&ai
rb
/Sdoos ini rds avrds dytcordras ixxXrjaiaS, nQOS
8e6vrcos
fiTjoi rrjv rcbv ixxXrjataartxcbv nQayudrcav
8toixTjatv na^d rbv rrjs dnocrjfiias rcbv dêo-
dQx^^^*^'
(2) firjSi libri
rtvi xaroXi-
rds iv avraXs d^sias XstrovQyias ix

d'so(ptXsardroiv IsQiojv dnovaias ifino8i^sfirjre*
a&at
ravra roXficovrcov nQcorov fiiv rbv ix rrjs

rov Saanorov 9'sov xoiasoJS xiv8vvov, Snstra 8e xai
rds iyxstfiivas rfj avrrj vofio&saiq notvds. D. k. Mart.
oiovSrjnors
rmv
rrjs
âivstv
\_a.
xad'' oiavovv noXtv ovaais rQonco
aiais
ycoQsXa&at
rovs xXrjQixovS rovs ini rovrc^ rerayfiivovs firj nXrj26 Qovv ro oixeXov indyysXfia; Jio navri rQonco
rovs xXrjQixovs yjdXXeiv xeXevofiev xai xardCjjrela&at
avrovs naQa rcov xard xaiQov &eo^tXeardrcov iniaxoncov xal 8vo nQcoronQea^vrsQcov ixdarrjs ixxXrjaias
xai rov xaXovfierov uQxovros rjrot i^dQxov xai rov
ix8ixov ixdorrjs dytofxdrrjs ixxXrjaias, xai rovs nrj
svQiaxofisvovs dusfinrcos raXs XeirovQyiats nQoaxaQ27 reQovvras k^co rov xXrjQov xo&iaraa&at. Oi yoQ
maraarrjaavres rjrot xriaavres rds dytcordras ixxXrjaias
vneQ rrjs savrcov acorrjQias xai rrjs xotvrjs noXtrsias
nareXtnov avraXs ovaias, 8t* cov wffstXov ai d^sXat
XeirovQyiat yivsa&at, itp^ cors 8id rcov XeirovQyovvrcov iv raXs dytcordrats ixxXrjaiats evXaêardrcov xXrj28 Qtxcov &sQansvsad'at rov 8san6rrjv &s6v. "ASstav
8e naQixofisv navri nQoaconco rco yivcoaxovrt rovrcov
rt naQaâtv6fisvov rovro nQoaavayyiXXstv xai cpavsTd 8i naQ^ rjficov d'santad'ivra ni29 (11) Qovv.
nart 7taQa8ovvat xai sts i^Qyov ax&rjvat fisrd rrjs rov
oêov evfievelas xsXsvOftsv, vcpOQcofiivcov rcbv naQa-
Constantinopolidn. lustiniano^p. A. ii cons.

42 (43) *'0 avrbs BaatXsvs Êntcpavico
axoncp KcovaravrtvovnoXscJS xai nttrQtdQX^.
noiovfisvot noovotav rcov aytcordrtov ixxXrjatcbv,

xai rrjv rjfisriQav âatXeiav xQarvvea&at xai
cov
rd xotvd nQdyfiara r^ rov (piXav&Qconov d'eov xdQ^tt

retxi^sa&ai nsniarsvxafiev dXXd firjv xai rds rjfccov
rs xai rcbv dXXcov dndvrcov ywxds anovSdôvres ns8td navQtac^tjea&at xai rovrov xdQtv intfieXovfisvot
rbs rov firjrs rd avficpiQovra raXs dytcDrdrats ixxXrj-
a&at, ovofia ftev kxpvras xXrjotxiov, ur} intreXovvras 8e

ro nQayfia rov xXrjQtxov nQos ri]v XetrovQyiav rov 8e25 anorov dêov. "Aronov ydQ iariv dvr' avrdJv
yoanrovS dvdyxrjs inayofievrjs avrols rpdXXeiv. et yaQ
noXXoi rcov XaCxcov 8td rb rrjv oixeiav a>q>eXrjaat
-wvxrjv raXs dytcordrats ixxXrTaiais nQoaeSoevovres anovoaiot ncQi rrjv yjaXfico8iav osixvvrai, ncos ovx dronov
(l)
DB EPISC0PI8
28
ministerio perseverare ,
et
nostrum imperium sustineri
et
communes
res cle-
mentissimi det gratia muniri confisi sumus, neque

minus saluti tam nostrae quam ceterorum omntum
animarum consulimus ideoque omnimodo solliciti sumus, ne ea guae sacrosanctis ecclesiis in quavis civitate constttutis prosunt
quoquo modo diminuantur neve sacri ritus per absentiam reliaiosissimorum
sacerdotum impediantur vel minus aecenter exsequantur, neve etiam sacrosanctarum ecclesiarum res
consumantur per sumptus , qui in itinera et per
sacerdotes huc profictscentes clericosque vel famulos eorum comites erogantur, ut saepenumero aeris
alieni contrahendi necessitas ingeratur, cuius onus
ipsis sacrosanctis ecclesiis incumbit, praeterquam
quod nec rerum ecclesiasticarum admimstratio, dum
religiosissimi sacerdotes absunt, uti oportet procedit: idcirco sacris his litteris ad beatudinem tuam
1
uti nos oportere credidimus.
Per quas omnes
piissimos sacerdotes in metropolibus
singularum
provinciarum sub
te constitutos,
non decere eorum quemquam
edocere
te
tubemus,
vel religiosissimorum
episcoporum , qui in rehquis provinctarum civitatibus sub metropolitis constitutt sunt, proprio motu
absque sacra nostra speciali iussione sacrosanctam
ecctesiam quae ab ipso gubernatur relinquere atque ad hanc felicem urbem pro/icisci, qualiscumque
res emergat, sed mittere huc u?ium vel duos ex pio
clero
sibi
subiecto
et
nostrae pietati manifestare,
Qua de re svpplicent, ut vel ipsi recta via vel tuae

oeatiludinis interventu ad nos pergant, atque ita
iustum et compendiarium auocilium nostrum nancisci.
2
Quotienscumque enim quippiam eorum quae ad
nos referuntur eiusmodi noois visum fuerit, ut re(piirat praesentiam religiosissimorum episcoporum,
.J
29
ET CLERICIS
Sixa Si rotavXTjs d'eias rjfiaiv yteXevovSeva naâyiveC&ai avyxoiQOVfieV eiSoxos rov
ravra vneoâivovros xal rrjv d^d^cae xai oaiois etaevsxêXaav rtaQ^ Tqfiutv iTtl t^ rcov ayc(ordrcov ixxXrjraÔfiev avrois.
cecos
'jtaâcpvXaxrjv Ttaoeîovros , cos ov fiixâs

riiifj
nyavaxrrjaecos nscâ&rioerai, aXka xai vTto dôîafiov
aicov
*
yevrjaerai, el fiev fir^rQonoliri^^ bCri, naqa rrjs arjs fiaei 8e rcov vno rov
fn^rqonoXirriv noXecov,
y.aqibrrjros,
Si^ avrov rov fir^rQonoXirov.
XQVf^^'^'^^^^ /C noivrjv
ooiaai xara rcov vnsQâivovrcav rr]v dêiav rjficov
ravrrjv Siarvncoaiv ovx dvayxaXov corj&rjftsv, cos av

tirj eis rds dyccordras ixxXrjaias 7] ivrevdêv nsQiarairj
^ld^r], div rd n^dyfiara ndarjs fisccxiaecxJS iXsvd^soa
Tavra roivvv ets rrjv exd3
fidveiv anovSdt,oftev.
arov yvcoatv rcov vn^ avrfj rerayfiivcav dêoîXeardrcov urjrQonoXirciv intaxoncov dyaysTv r) arj oaiorrjS
anovoaadrco, xai rds naQ^ sxdarov nstinotisvas dnoxoiasts Sid re rcov firjrQonoXircov xai oi^ avrcov^
rcov Xotncov rrjs inaQ%ias noXscov d^socpiXtardroyv
intaxonojv, a neî rovrcov fisfia&fixaaLV,
sts rrjv rjfie-
rsQav evas^stav dvsveyxetv. D. k. Mart. Constantinopoli dn. lustiniano pp. A. ii cons.

[. 528]
avros fiaatXsvs Mrjvq sndQxV TtQatrco43 (44) ^
T9js rcov dytcordrcov ixxX.rjatoiv xai rcov svaycov fiovaarrjQicov nQOvoovvrss asfcvorrjros dnayoQsvondat roTs oixovai /uovaarrjQia avvSiairdo&at
fiev
yvvatî fiovaarQiatS rj nQOcpaaiv rtva inivosTv rov
xoivcjviav rtvd nQOS avrds sxstv [rovro yaQ Stxaiav
vnotpiav stadyei rov avvexcos xai rjvixa dv ôvXxftvro
avvrvyxdvetv avraTs), dXX^ ovrco xsxcoQiafisvovs elvat,
dJare firjSsfiiav fisrovaiav nQos dXXrjXovs xa&^ otav-
Qicov
ovv
airiav
exetv
rovrois
avrovs
firjSe
iêvoiaxeadâi rtva
ixeivats r^s fier dXXrjXcov Sta\

li4XXd fiovovs fisv xa&^ eavrovs
ycoyrjs.
dvSQas iv
ixdarco ftovaarrjQico Sidyetv rcov xad"^ olavovv airiav
nQOcpaatv
rj
nXriaiat,ovacov
rj
avroTs fiovaarQtdiv xsxcoQtafisvovs,
fio-
vas Se xa&^ iavrds yvvaTxas ovx dvapttywfievas dvS^datv vneQ rov ndaav vnovoiav dasfivov awStayco2 yr]S navreXcos dvatQed^rjvai,
ÂXX^ et fiev dvOQSS
(1)
vno
Coll.
(2)
Sid rdiv Zachariae
(3)
c.
indignationem experturu?n atque etiam remotum iri,

si metropolita sit, a beatitudine tua, si?i earum civitatum, quae suh metropolitis sunt, ah ipso metropolita.
pecuniariam, enim poenam contra eos, qui
nanc sacram dispositionem nostram violant, statuere
necessarium non credidimus, ne in ipsas sacrosanctas ecclesias damnum inde redundet, quarum res ah
omni imminutione liheras manere nohis cordi est.
Haec
igitur tua sanctitas in
noUtiam uniuscuius-
que suh te constitutorum religiosissimorum metropolitanorum episcoporum ferre festinet responsaque

a singulis missas sive per metropolitas sive per
(ipsos) reliquarum promnciae civitatum religiosissimos episcopos, quae ea de re tioverint, ad nostram
pietatem referre.
43 Idem A. Menae pp. Sacrosanctarum ecclesiarum venerahiliumque monasteriorum decori consulentes
interdicimus omnihus qui in monasteriis de-
gunt cum sanctimonialihus mulierihus conyersari vel

causam comminisci communicandi cum iis (iustam
enim suspicionem excitat adsidue eos et quando-
cumque
segregati sint,
cum
sed ita
ut nullum inter se qualemcumque oh
voluerint
illis
conve?'sariJ,
causam commercium sit neque ullus vel his vel illis

Sed
inter se commeandi p?'aetextus excogitetur.
viri per se soli in singulis monasteriis commorentur
separati a sa?ictimoniaUhus, quae oh quamlihet causam eis adgregatae sunt, et solae per se mulieres,
non viris commixtae, ut omnis omnino suspicio in1
rav iv sxdarr\ noXei

rde yvvaTxas ets SreQOV
intrrjSetov ronov fisdîaraa&at xai Sodîjvat fiovaarrjiv co Serjaet xad"^ eavrds rov Xotnov
Qiov avraTs,
Et Se fcXeioveS evQe&sTev ai
3
asftvcbs Stairda&at.
xai iadQi&fiot, rovs fisv dvSâs fied'yvvaTxes ovaat rj
iaraa&ai , rds Se yvvaTxas iv rco fiovaarrjQico fisvetv.
4 "2are ftevrot rd nQdyfiara rov avrov fiovaarrjQiov
xtvrjrd xai dxivrjra xai avroxivrjra rovs i^tovras nQoe
rovs ftsvovras xar avaXoyiav fieoiêadât.
2'ais
5
Ss dvayxaiats anoxQiaeai rcov xad"^ savrds fiovaôvacbv yvvatxcbv Mva ysQOvra naQa rov d'so^tXsardrov
imaxonov rrjs noXscos dtpoQi^sa&at, ets Se ro rdi
dêias ixreXeTa&ai XetrovQyiae xai rrjs dyias avraTi.
fteraSiSoa&ai xoivcovias Mva nQea/SvreQOv xai Sva Stcu
xovov aefivov îov rvyxdvovras SiSoa&ai rovs ftova
rd etQrjfisva nQdrretv d(peiX.ovras, ov firjv Statrda&at
xai avvoixsTv avroTe.
Tovrcov ydQ Srj cpvXarrofis6
vcov xai avroTe evSaiftcov d /Sioe earai roTe fiovdêtv
xai rd rrjs xotvrje rjftcbv noXtreiae n^dyatQOVfjLsvote
fiara srotfiordrrjs revêrai rrjs rov cptXav&Qconov d'sov
7
ôrj&sias. ''A usv ovv vnsQ rcbv xotvatv nQayptdroiv xai vvv xaXcbs exstv iSoxifidaafisv, ravrd eart^
xai nsnoi&afiev, cos ov fiixQa xavrav&a Sta(pavrjaera.
nQoari&sfievrj rovrots ix r^s dêias rjficbv ravrrjs StaAsi Se naQawvXaxrjs dxQi8 (1)
rdêcos cocpsXeta *.
^sardrrjs sts rb xard urjSsva rQonov vnsQâivea&ai
ravra, rjrts ovx dXXcos dv yevotro rj rcbv d'so(ptXeardroiv exdarrjs noXecos intaxoncov icpOQcbvrcav intfieXcbs
rde rcbv fiovaxtbv rdiv Stayovroiv iv fjtovaarrjQiots
rsrayfisvots vnb rrjv avrcbv cpQOvriSa SiarQt^de, xai
s'C rtvoe aXa&oivro rotovrov nraiaptaroe, ndai
rQonots
etQyovrcov ro naQ^ avrcbv iyxetQOvfievov xai notvoTe
fiev vnayovrcov rove fterd rrjv rjfiereQav dnayoQevaiv
ert rcbv avrcbv dvexofisvove, dvayxaôvroiv Se rdi
avrdiv StarQt^ds xa&aQas xai xsxcoQtafisvas elvai
Kai avroTs ydQ roTe &eo9 yvvatxeias a-vvSiaycayijs.
elev ol nXMoves, nQoarjxei TtQOvolcc
d^softXeardrcov
'
intaxonojv
intaxonote, et pteXXotev OQ&cbe rd nsQi

StaXoyiêa&ai , yvtoQtfiov iartv, cbs ix rov
(ptXeardrote
rovrov
43 extat in Coll.
tunc adesse eos iubehimus. absque tali vero sacra

iussione nostra neminem venire permittimus: sciente
eo qui haec transgrediatur et ohservationem recte
pieque a nobis in sacrosanctarum ecclesiarum honorem introductam praetermittat , se haud parvam
I 3
(4)
tbfsXeiae libri
decori commercii tollatur. Et si quidem virorum

est, mulieres provisione religioidssimi
uniuscuiusque civitatis episcopi in alium conve?iien2
maior pars
tem locum ti'ansferri iisque monasterium adsignaii

in quo per se ipsas in posterurri honeste
Sin aute?n mulierum vel
3
commo?'a?i dehehunt.
maior vel idem nume?'us invenietur, viri transferan4 tur, mulieres vero in monasterio remaneant. Res
autem eius monasterii mohiles immohilesque et se
moventes qui exeunt cum iis qui mane?\t pro rata
Ad necessa?ia autem negotia
5 parte dividant.
mutierum per se viventium unus senex a heatissimo
civitatis episcopo designetur, ad divina vero ministe?ia peragenda sa?ictamque communionem praehendam preshyter u?ius et unus diaconus honestae vitae
deputentur, qui ea sola quae dicta sunt facere
deheant, non tamen commorari et hahitare ibidem.
()
Quae si ohservahuntur, et ipsis qui solitarie aaunt
felix vita erit et communi nostrae rei publicae
promptissimum clementis dei auxilium parahitur.
convenit,
7
naec sunt, quae in reb?is comrnu?iihus etiamnum
recte se hdbere putavimus et manifestum feri credidimus , quod haud parvam iis inde utilitatem addi8 de?imus. Diiigentissima autem custodia opus est,
ne ea ullo modo transg?'ediantur: quae fie?i aUter non
pote?it, nisi iêUgiosissimi singularum civitatum episcopi diligenter vitam monachorum in monasteriis,
quae ipsorum curae suhdita sunt, degenUum custoaia?it et, quando eiusmodi lapsum animadve?'terint,
om?iihus modis
eorum conatum reprimant ac sumpta
qui jpost nostram prohihitionem aaliuc

perseverent, ad vitam puram ac ?nuUebri commercio
9 vacuam eos compeltant. Nam et ipsis reUgiosissi-
poena de
iis,
mis episcopis,
si recte in
eam rem
ihtuentur,
notum
DE EPISCOPIS
30
wvloTrBff&at rr]v
twvaxoctv
aefirrjv
BiayatyTiv
xai
xavxrjv rtov evXa^sGrarcov

/u,Tjdiv
aTt^sTtis
affsfivov
TtQoayivea&at rov î^Mvd^^conov &e6v ev/nev^

xoiva nqayfiara ri^s rjfierigas Sêi TtoXtreias.
10 (2) l^XX^ cos av fiTjSs avroi oi dêoftXeararot inicxoTtot naQeQyov rjyrjacovrat rb dêlov rjficov rovro naQavrovs ôvXofiedâ, (hs, el ris
ayyeXfid, ytvcoaxetv
avriov waveirj fir} avv axqtêict naar^ ravra Sieêvvcoro nralafia firj xara rovs ei^rjfie'fievos rj dtacpavev
vovs inavoQ&cov rônovs, evoôs fiev earat rco xgifiari rov Seanorov &eov xai vvv Si in avrov rêt
ra rrjs âatXixrjs qficov xtvr;aect)S xai neqi avrrjv xivSvvevaet rrjv Uficoavvrjv, ovSi aXXrjs fieiôvos ivSeov11 (3) arjs ayavaxrrjaeojs. 'H roivvv arj vnegoxrj rrjv
avrfi
ra
dêiav
rjficov
ravrrjv
âvegav xaraarrj-
vofio&eaiav
roTs iv exaarrj
intfirjrgonoXet d'eoftAeararots
axonots xai roTs Xafinoorarois dgxovat rcov inaoxicov,
aaxcti
ngoartd^sfievos ro xai avrovs, ei Serjaete *, naaav StSovat ôrj&eiavjtoTs evXaêararoiS reov nbXeoiv intaxonots, icp' co ravra xcoXvetv, aneg avaiQe&rjvat
ngoaeraâfiev, xai eirtvt Qq&vfiict xgcofcevovs avrovs evQOiev, (pavegav rjfiiv ravrrjv Si' oixeias noieiv firjvvaeoiS, ojs dv anavres etSeTev rd nag^ avrcov ocpeiXovra
Siatpv^Mrreadât xai rrjv i^ afieXeias Sicogtafievrjv
12
notvrjv. fpgovriaetdv re ol dêocpiXdararoi firjrgonoXTrat rov xai roTs dXXoiS evXafieardrots rcov noXecov intaxonois rrjs avrrjs inaoxias noirjaat ipavegov
rjfidiv rovrov vofiov xai nageyyvrjaat ndatv
dygvnvcp anovSfj ravra (pvXdrretv , SeStoat rb StoQt13 (4) a&iv intrifiiov. Tneo Si rov firj nageXxva&rjvat rrjv dnonXrjgcoatv rrjs uêias rjficov ravrrjs vofioxêaias, dX)M firjSe avrovs rovs evXaêardrovS fiovaxovs rovs ini rov nagovros avvStatrcjfievovs fiovaargiats
oXiyov vofiiaat x^bvov avroTs ivSeSba&at ngbs rbv
OfpeiXovra yeve'a&at x^Q^^^MP^* ivtavataTov rovrov bgi-
rov dêTov
tofiev, xfrrjft^bfievov dcp
ovneg dv
ovros vbfios yevrjrat, Sars
rjfidiv
iucpavrjs b d'eTos
fierd rrjv rov irovs
rov
nagaSgofirjv, ei cpaveirj rd rrjs xotvrjs StairrjS ini
avrov fiavovra axrjfiaros, agfibaai navri igbnc^ rds
(l) sic
Hercher, Serjaet vel Serjaot Coll.
(2)
e.
D. .XV
eyxetfjtevas rc^ êic^ *rjfiu)v vbfico rovrcp notvds.
k. Febr. Becio cons.
[a. 529]
Ô avrbs fiaatXevs ^lovXtavcp indgxco ngatTcov tegcov xavbvoiv firjSs roTs d'eowtXeardrots ngea^vrigots ftrjSe roTs evXaêardrois otaxbvots
vnoStaxbvoiS yafieiv fierd rrjv rotavrrjv x^cgoroviav
rj
re
ecpiivrcov, dXXd fibvots roTs evXaêardrotS tpdXrats
xai dvayvcbarats rovro avyxcogovvrcov ogcofiev rtvds
negt(pgovovvras fiev rcbv teguiv xavbvcav, natSonotovfiivovS Se ex rivoiv yvvatxcbv, ats dgfioa&rjvat xard
rbv legarixbv dêafibv ov Svvavrat. ÊnetSrj roi1
vvv rj noivrj rov ngdyfiaros iv fibvrj r^ rrjs iegcoavvrjs rjv ixnrcbaet, rovs Si dêiovs xavbvas ovx eXarrov
rcbv vbfLOiv iaxvetv xai ol rjfiiregot ôvXovrat vbfiot,
dêanitôfiev xgareTv fiev in^ avroTs rd roTs legoTs Soxovvra xavbatv, cbs dv ei xai roTs noXtrixoTs iveyiyganro vbfiois, xai ndvras avrovs rrjs re Isocoavvrjs
rrjs re dêias Xetrovgyias rrjs re dîas avrrjs ^v exovat
2
Ka&dneg ydg roTs evayiat xavbatv
yvfivova&at.
dnrjybgsvrat rd rotavra, ovroi xai xard rovs rjfierieigovs vbfiovs rb ngdyfia xexcoXvadât xai ngbs r^
elvat yvrjaiovs rovs
Qrjfiivrj ttJs ixnrcbaeois notvfj firjSi
44
(45)
rcogicov.
ix rrjs rotavrrjs drbnov avvStaip&ogds rsx^îvras rj

rtxroftivovs , dXXd xrjs ix raiv rotovroiv ansgfidrcov
Toiovrovs ydg avrovs ri&sfisv,
3 fisrixstv aiaxvvTjs.
bnoiovs oi vbfiot rovs i^ tyxiarcov q vscpagicov rsxdîvras ydftoiv Siogiôvatv, diare firjSi cpvatxovs rj
aXXd navraxb&ev dnrjyogevuivovs

xai StaSoyrjS yovioiv dvaîovs, ovSe Scogedv Xafi^dveiv nag* avrcov Svvafiivovs ovre avrovs ovrs rds
rovroiv firjrigas ovra Std nagev&ircov ngoacbnoiv,
dXXd naacbv rcov ets avrovs ytvoftivcov nagd rdiv
vb&ovs voeTa&at,
(ptXortfiidiv vnb
oi
rovro
nariooiv
etaiv
i^
rjs
Uneg ydg
oi
iegoi
rrjv
ayicordrrjv ixxXrjaiav,
dfiagrdvovres ,
igxofiivcov
xavbves xcoXvovai, rovro xai
Ei Se
5 rjfieTs otd rcbv rjfierigoiv eigyofisv vbficav.
xai iaxrjuartafiivrj ris yivotro Srjdêv ivoxrj iv ngoanoirjaet Savetaxdiv rj dXXcov avfioXaioiv vnev^vvov
notovaa Srj&ev rbv
44 extat in Coll.
rrjs rotavrrjs
(p&ogds fieraaxbvra
Nomoc.
honesta haec devotissimorum monachorum

cusiodiatur nec indecens quicquam vel ijihonestum accedat, clementem deum propitium commuVerum
10 nibus nostrae rei publicae rebus fore.
44 Idem A. luliano pp. Cum sacri canones neque religiosissimis prebyteris neque devotissimis diaconis vel subdiaconis
post talem ordinationem nup-
ne vel ipsi religiosissimi episcopi hoc praeceptum

nostrum supervacaneum putent, scire eos votumus
hahitis sacris
quis eorum visus fuerit non cum omni diligentia

haec investigasse vel manifestam offensionem non
secundum praedictos modos emendasse, domini dei
iudicio obnoxios fore et in se iam imperiali motu
nostro verso circa ipsum sacerdotium periclitaturos neque alia maiore animadversione vacaturos.
11
Tua igitur excellentia hanc sacram
nos-
ex mulieribus, ûibus secundum sacerdotalem regu1

lam copulan nequeunt. Ac quoniam poena delicti non erat nisi sacerdotii amissio, nostrae vero
leges sacros canones non minorem vim quam leges
habere volunt, sancimus quod ad illos attinet vatere
quae sacris canonibus visa sunt, perinde ac si et
civilibus legibus scripta essent, eosque omnes tam
tram palam faciat religiosissimis episcopis metropolitanis et clarissimis provinciarum praesidibus eo

addiio, quod et ipsi, si opus est, omne auxilium
devotissimis civitatum episcopis ferre debent, ut ea
prohibeantur, quae tollenda esse constituimus : ac si
neglegenter eos agere invenerint, relatione sua id
nobis denuntietit, ut omnes cognoscant, quid ab eis
observandum sit et qriae neglegentiae poena statuta
12 sit.
Religiosissimi autem metropolitae curent
etiam reliûis devotissimis civitatum episcopis eius-
sacerdotio
est,
si
vita
se, si
legem
dem promnciae sacram nostram legem patefacere
omnesque cohortari, ut metu constitutae poenae in13 defesso studio ea observent.

Ne autem plena
sacrae nostrae legis observatio protrahatur neve ipsi
devotissimi monachi, qui in praesenii unacum sanctimonialibus habitant, oreve ternporis spatium ad
jpcr-
agendam impositam separationem permissum sibt putent, annale id esse definimus computandum ab eo die,
quo haec sacra lex nostra palam facta erit, utsipost
annum elapsum communem vitam durasse apparuerit,
omnimodo poenis sacrae nostrae legi insertis locus sit.
tias contrahere permittant, sed solis devotissimis

cantoribus et lectoribus id concedant, quosdam post-
canonibus liberos procreare viaemus
quam sacro ministerio et ipsa dignitate

2
saquam tenent privari. Quemadmodum
cris cationibus ea interdicuntur , ita et secundum
nostras leges rem inhiberi etpraeter memoratam eiectionis poenam nec legitimos esse qui ex tam absurdo
amplexu nati sunt vel nascentur, sed contaminen-
emm
quae eiusmodi procreationes comitaTales enim eos esse volumus, quales ex in-
tur ignominia,
3
tur.
cestis vel nefariis nuptiis
procreatos leaes definiunt,
ut ne naturales quidem vel spurii inteltegantur, sed

omnino interdicti ac parentum successione indigni
neque donaiionem ab isdem accipere possint neque
ipsi neque matres eorum ne per interpositas quidem

personas, sed ut omnes liberalitates a patnbus in
eos collatae perveniant ad sacrosanctam ecclesiam,
4 ad quam pertinent qui talia commiserunt. Quod
enim sacri canones prohibent, id etiam nos iegibus
5
nostris vetamus.
Quod si quae simulata cautio
sub specie mutui vel aliorum contractuurn fiat, auae
obliget eum qui talis stupri parliceps fuit, et hanc

inuiilem esse volumus et eiusmodi dationem non ad
ET CLERICIS
31
xai ravrrjr dviffyvôr etvai /Sov?.Ofts&a xai rrjv ratv

rotovrojv Soaiv ovx sis ro nooafOTtov^ els OTte^ ixre-
ra
d'7]rai
rijs
avyyâyijs, aXX
ets rrjv
ayicorarrjv in-
J). XV k. Nov.
nhjaCav e^xâdâi.
Constantinopoli
Lampadio et^ Oreste vv. cc. conss.
[a. 530]
45 (46) * '0 avros âaiXevs ^lovliavio i7iaq%c^ TtQai-
0sa7ciL,ofisVj eX ris
rcoQicov.
ri
rj
reXevrcov evae^t] Tcoiolro
xara ivardaeats rQOTtov rj xard Xrjydrov

xard fideicommisson ^ xard mortis causa Scoqedv
StarvTtcoaiv
xad'^
rj
SreQOv olovSrjTCore^ vbfitfiov, eCre
iTtiaxrjtpets
xard xatgov intaxoTtco nqovotav ri&ea&ai rov

rd Ttaq^ avrov êôvlevfieva^ eire xai
TtXriQOid^rjvai
eXrs xai rovvavriov
atyrâets rovro,
dnayoqevaetev,
dvdyxrjv sxeiv rovs xXrjQovotiovs ro intraxêv noielv
xai nXrjQOvv ix rQonov navros.
ei Se rovro exovres
fir] notrjaaiev, rr]vtxavra rovs xard ronov d^soiptXeardrovs iniaxonovs nsQisQyd^sa&at ravra xai dnatreXv avrovs ndvra nXrjQovv xard rrjv ôvXrjv rov reXevrrjaavros.
rcp
AXX
d^sfisvos
intrd^stev 6 Standvrcos naQaaxsvatfitv avrrjv
ei fiev oixoSorirjv ixxXrjaias

,
eXaoj rQisrias
Si ^svcovos noirjatv, eXaco evos ivtavnXrjQOva&ai,

rov ftovov^ rovro notelv dvayxdtêa&at, cos ixavov
xov XQOvov rovrov xadêarcoros nXrjQcbaat rd ^sôvXsvfisva* roTs rsrsXsvrr,x6ai' Svvarbv ov xai olxov
fua&coaaadât xai rovS aQQcoarovs iyxaraxXXvat, dxQtS
ei
oi)
\a
rd rrjs oixoSoftias rov êvcovos neQaicodêir].

Ei Se rtva Sovvat nQOS cina^ eis evae^sls airias
naQaxQrjfia xaravayxdêtv^ avrovs

rovro noteXv, rovreari fierd rrjv rr]S Sta&rjxrjs ificpdviatv xai ro xaraSsâadât rov xXrjQOv rj ro nQSll)
aêXov rovs rovrois rertfirjfisvovs. Ei Si naQsXd'ot 6 eiQTjfievos XQOVOS xai ftrjrs ij ixxXrjaia ^ 6 êvcov
oixoSofvqdêirj firjre êvoSoxoirj^ 6 rovro intrerayfitvos,
rrjvixavra avrovs rovs d'eo(ptXeardrovs imaxonovs
dnatreXv rd vneq rovrov xaraXsXstfifieva xai eis rovro
nQoarjxovrcos initrjrovfxeva, xai noteXa&ai xai rds
oixoSofiias rcov aytcordrcov ixxXrjatcov xai rrjv rcov
êvcovcov Tj yeQovroxofieioov rj oQcpavorQotpeioJv xara-
nQoaraxêXev ,
(l)
c.
45 extat in Coll.
Nomoc.
fidvov om. Nomoc.

rc xard ôvXrjaiv Nomoc,
(Z)
rQonov
(2)
(4)
(5)
rd
ins.
Nomoc.
êôvX.evfie'va Coll.,
1 3
axsvrjv ^ nrcoxoxQocpsiaiv rj voaoxofieicov noirjaiv rjrc

aixfiaXcoroJv ayoQaaiav rj arsQav otavSrjnox
nod^tv evas^rj rcp rsXsvrrjaavri Soâaav, nQo^dXXs
adât Si^ rovS ravra Stotxrjaovras êvoSoxovs rj oQwa-
rcov
vorQogôvs rj ^QScporQocpovs rj ysQovroxoftovs rj dnXcoi

rcov evae^cov nqdêcov Stotxrjrds re xai intfieXrjrds,
ovxsrt Svvafievcov fisrd rrjv rov siQrjftsvov XQOvov Staxai rrjv siQrjfisvrjv ayvoyfioavvrjv rcov rovro
SQOfiTjv
noirjadvrcov ifi^dXXetv eavrovS sis rrjv rcov eiqr]firj
fisvojv nQayfidrcov Sioixrjatv rj rovs dêo^ptXeardrovs
2
iniaxonovs d<ptardv rijs avrcbv Stotxrjascos. Tcov
XafinQorarcov aQxovrcov rcbv inaQxtcbv dvdyxrjv intri&svrcov roXs xXrjQovofiots ix rQonov navros ravra
1a nXrjQOvv. Kai ydq Srj xai roXs naXatoXs StrjyoQsvrai vofiots dvdyxrjv intrt&evai nXrjQovv rds rcov
reXevr Svrcov ôvXds rovs exstv i(ptsfisvovs, ansQ ixeXvot

3
xaraXtnov.
7'ovs Si &eoftXsaTdxovs intaxonovs,
ei fiev rtvas Qrjrats ot reXevrcovres intarrjaatev roXs
otov êvoSoxovs ^ nrcoxorQOfOvs rj voaonQciyfiaatv
y
xofiovS
pQsôrQocpovs rj OQwavorocpovs rj ysQOvroxofiovs rj naQafiovaQiovs rj oixovofiovs rj dnXcas rav evae^cbv nQo^soiv Stotxrjrds, ixeivovs fisv idv exsa&at rrjs
Stotxrjascos, avrovs Si firj StotxeXv fisv, rrjv Si Sioixrjatv avrcbv inonrevetv xai OQ&cbs fiev exovaav inaiveXv
xard rt Si naqaâtvoftevrjv inavoQ&ovv, xaxiSi rrjs Stotxrjaecos yivofievrjs xai dneXavvetv
arrjs
ixeivovs xai ersQOvs iyxa&tardv ivvoovvras ro rov
fieydXov d'eov Ss'os, xai rrjv cpoêQav rrjs pteydXrjs xai
drsXsvrrjtov xQiaecos rjfieQav, nQos rjv avrovs dno^Xerj
novras nQoarjxst ndvra nqdrretv fierd rrjs nQos 9'ebv

Ei Si firj ^rjrcbs rivas
Za avvrerafisvrjs^ yvcofirjs.
ol rsXevrcbvres intarrjaaiev raXs Stotxrjaeatv, dXX* iv
rrj rcbv xXrjQOvoficov iôvaiq rb ndv dno&oivro, oi
Si Qqd^vfirjaatsv, rrjvixavra avrovs rovs dêocpiXeardrovs iniaxonovs xai SioixeXv xai nQofidXXea&at, nrcos
XorQowovs
tpovs
rj
rj
naQaftovaQiovs
ritur
Coll.y ^svoSoxos rj Nomoc.

(7)
(8) sic Nomoc, avvrerayfievrjs Coll.
riens
vel denique
vel
dispositionem
xal
ins.
xaravayxdêadâi regui-
praeficiant
piam
rj
ij
(6) sic
Nomoc.
personam quae scriptura continetur, sed ad sacrosanctam ecclesiam pervenire.

45 Idem A. luUano pp. Sancimus, si quis mo-
modo
^ êvoSoxovs rj OQtpavorQOysQovroxofWvs rj oixovoftovs rj

Siotxrjrds, xdvravdâ rb nqbs rov
voaoxofiovs
^QscporQocpovs
faciat
vel
institutionis
vel
per legatum
per fideicommissum vel
per mortis causa donationem vel per quemlihet
alium legitimum modum, sive pro tempore episcopo
curam iniunxerit, quo ea quae disposuerit impleande hoc tacuerit, sive e contrario eum prohihuerit, necesse esse heredihus facere et implere
tur, sive
omnimodo quae ordinata sunt: quod si sponte non

faciunt, tum religiosissimi locorum episcopi de iis
anquirant atque eos conveniant, ut omnia secundum
1
defuncti votuntatem impleantur. Ac si quidem
ecclesiam aedificari defunctus iussit, infra triennium
omnino eam extruendam curent, sin xenonem, infra
unum annum eum facere cogantur, cum hoc tem])us
ad defunctorum voluntatem implendam sufficiat:
possunt enim et domum conduci ihique aegroti deponi possunt , dum xenonis extructio perficiatnr.
\a Si quid vero semel dare in pias causat. iussi
sunt, statim id facere cogantur , id est postquarn
testamentum apertum est hereditatemque vel lega\h tum iiquihus ea relicta sunt adquisierunt. Quod
si memoratum tempus praeteriit neque ecclesia vel
xenon aedificatum est neque xenodochi officio fungitur, cui hoc commissum est, tum episcopi ipsi
exigant, quae in eam rem relicta sunt et ad id
competenter expetuntur, et procurent aedificationem
sacrosanctarum ecclesiarum et xenonum vel gerontocomiorum vel orphanotrophiorum institutionem
vel
ptochotrophiorum vel nosocomiorum extructionem vel captivorum redemptionem vel alium quem-
cumque pium actum qui defuncto placuerit, ac

eorum administrationi xenodochos vel
orphanotrophos vel hrephotrophos vel gerontocomos

piarum causarum administratores curatoresque, ut ex supra dicti temporis lapsu memorataque contumacia qui id non fecerint non amplius
se memoratae rerum administrationi immiscere vel
religiosissimos episcopos ah earum administratione
2 excludere
possint. Viri autem clarissimi provinciarum praesides necessitatem heredihus imungant
1a omnimodo haec implendi. Sane enim iam veterihus legihus definitum est cogendos esse ad defunctorum voluntatem implendam eos, quihus quae
3
illi
reliûerunt tenere permissum
est.
Verum
si
quos specialiter defuncti rehus praeposuerunt, velut

xenodochos ptochotrophos nosocomos hrcphotrophos
orphanotrophos gerontocomos paramonarios oeconomos yel denique piarum causarum administratores, illos adyninistrationem hahere sinant neque
administrent , sed eorum administrationem inet, si recte se hahet, collaudent, si quid
praetermittitur , emendent, si vero pessime gentur,
illos expellant aliosque insiituant,
qui magni dei
ipsi
spiciant
timorem in mente haheant et terrihilem magni aeternique iudicii diem, cuius respectu omnia eos intento
3a tn deum animo facere oportet. Sin autem defuncti nullos specialiter administrationi praeposuerunt, sed hereaum arhitrio totum permiserunt , ii
autem id praetermittant, tum religiosissimi episcopi
et administrent et ptochotrophos vel nosocomos vel
xenodochos vel orphanotrophos vel hrephotrophos

vel gerontocomos vel oeconomos vel paramonarios
vel administratores praeponant , qui et ipsi magni
ix rQofiEyav &ebv icara vovv k'x,ovrae aeâe, aiara

Ttov TtavTOS xal ix naGrjs 68ov xal ix 7Caai]S ftrjxav^S
4 sis Mqyov ayea&ai ra evasjSSs Siareray/neva. Ttisq

8e rov XQOvov navros, ov av vTieQ&oivro TiQaât ra
SiarvTtcouêvra ol yeyqafifievoi xXrjQovofiot,, aTtaireiff&ai avrovs xal xaQTtovs xai TtQoaoSovs xal itdaav
iTtav^rjaiv arto rov xaiQOv rrjs rov Sia&suevov reXsvrrjs d'sa7tiôfiev, ov axoTtovfievrjs rrje mo^
aTtb TtQoxaraQêcos ^ airiaascus, a}X avrto rio
ras
voftcp Soxovarje yivsa&ai rrjs xaXovfievrjs moras x^Q^^
Xafiâvovaris rrjs rcov xaQTtcHv xal rcov roiovrcov
Avtov rovrov xQarovvroe, si xai urj
5
TtQoa&rjxrje.
dXXa ytaQa fideicommissariu // irjTtaQO. xXrjQovofiOv
varaQlov^ xaraXsKp&sirj rb roiovro svasês TtQea^sTov
xai rovro xaraSe^rjrai 6 rio TCQsaêico rsriurjfievos'
xai rrjvixavra Ss dSsiav eh'ai rols &eo^tAsardroiS
STtiaxoTtote anairsXv rovs roiovrois riai rsrtfirjfievovs
6 TCQdât rd Starax&evra. Ei Si Qq&vftrjaatsv oi
xard roTtov d^sotptXeararot iniaxonot rovro TCQaât,
vofiifiov
ix&SQaTtsv&svrss itaQa rdiv ysyQafifievcov xXrjQOvbficov ^ legatartwv ^ fideicommissartwj^, dSsta k'arat

xai rco firjrQ07toXiT:r] rjys iytaQxiae rj ^ rcp dQxisTtiaxoTtoj
luav&dvovrt ava^rjrelv
rrje ix&ias Stoixrjascos ravta
lacos
xai
xaravayxd^siv rb svasês k'Qyov tj rrjv svas^rj

cptXortfiiav ix TQOTtov TtXrjQova&at Ttavrbs xai Ttavri
rcp ôvXofievcQ rcov TtoXircdv rovro itQdrrstv xotvov
yaQ bvros rov
rrjs svas^siae Xbyov xotvde 7t Qoarjxst

xai rde a^tovSde
rovrov xa&sardvai ^tXrjQcoascoS'
rye
exovroe Tiavrbe dSstav ix rovSs rjfxwv rov vofiov
xtvslv rbv ex lege COndicticion xai d^tatrslv rd xara-
6a
EiSoroe rov Qcc&vfiovvroe rovrcov êotptXeardrov i^tiaxS^tov

cos xai avrbs
7tQbs raTs i^ ovQavov 7totvaTe xai /SaatXtxrje xtvrjascoe
vTteo rrje roiavrrje dfisXsiae ^tstQa&sirj. "O^tcoe S
7
XsXstfifieva ^tXrjQova&ai.
dv
ert
fisit,ovt
cpb^cp xaraaxs&svrse oi xXrjQOvbfioi

oi raTe rotavrate oXcoe dya&aTs*
i]
rcbv rsXsxrtcbvrcov
firj rrjv rovrcov Ttoirjaiv Stavaxai rovro d'sa7ti^0fisv , Sars, ei ivoxXrjd'svrse TtaQa rcov d^sotptXsardrcov i^ttaxo^tcov oi rovrote rertfirjfisvoi elra Stava^dXXotvro, coe xai rrjs rc5v
Ttqd^sat ^sâQrjfisvot
âXXotvro,
\'l)
DE EPISCOPIS
32
sic
ColL, ovv axo7t. T.
m. ovx Nomoc.
(2)
rj
Xrjy.
omni rasunt ad
autem tem-
dei verecundiam habeant, ut omni modo,

tione, omni subsidio quae pie instituta
4 effectum perducantur.
Pro omni
pore, quo scripti heredes quae iussi sunt facere
supersedennt , fructus et reditus atque omne legitimum augmentum inde a morte testatoris ab iis
exigi iubemus , ut mora tion incipiat ex litis con-
testatione vel
interpellatione , sed, quasi lege ipsa
quae dicitur mora interveniat, ita fructuum aliorum5
que id genus accessio locum habeat. Idemque
non ab herede, sed a fideicommissario vel

legatario eiusmodi pium legatum relictum fuerit iique quod sibi relictum est adûisierint : nam et hoc
casu liceat religiosissimis
episcopis convenire eos
6 qui ita honorati sunt, ut tussa exsequantur. Quod
valeat, si
si r^ligiosissimi locorum
episcopi ia facere neglegunt, corrupti fortasse a scriptis heredibus vet legatariis fiaeicommissariisve , tdm provinciae metropolitano vel archiepiscopo eius dioecesis , cui hoc
compertum est, anquirere et efficere, ut pium opus
vel pia donatio omnimodo
cui
tmj)leatur, quam
voluerit civium id facere licebit.
cum enim pietatis ratio communis sit, commune etiam studium esse
debet, nt ea impleantur.
quilibet igitur ex hac
nostra lege conaicticiam ex lege actionem instituere
et agere poterit, ut quae reiicta sunt impleantur.
6a Sciat autem religiosissimus episcopus
in
gui ea
re neglcgens fuerit, se et caeli
poenas
et
imperato-
riam inaignationem propter talem neglegenttam ex7

perturum. Quo autem maiore metu territi heredes
defunctorum vel omnino ii quibus talia opera
bona imposita sunt ea facere non differant, etiam
hoc sancimus, ut si ita onerati interpellati a religiosissimis episcopis adhuc differant, ut vel apud
aQxovrcov siaTtQd^soje Ssrj&iivai, rrjvtxavra firj fiorov

avrovs aTtXovv rb xaraXeXeififitvov sia^tQdrrsa&at,
7a dXXd 7tdvrcoe Si7tXuaiov. Ei ynQ iv roTe TtaXatoTe
u>v i^ aQviâecoe Si7tXdata rd
rjv rtva d'efiara,
ecp^
Ttcos ov xdvrav&a rove firjSe
rrje xaraSixrje rj7tsiyero
exbvrae Ttotrjaavras
dXXd xai /(Jojôv dvafxeivavrae
,
xai
vareQOv bxXrj&evrae
7taQd
i7ttaxb7tcov elra firjSe rovrote
rcov
ev&vs
d'eo<piXsararcov
si'âvrae, Ssrj&ev-
dQxixrje oxXrjascoe, rfj rov Si7tXaaiovoi

8 d^tatrrjast 7tQoarjxst acofQOvi^sa&ai; Ei Ss oi reXev
rcovree rove savrcov xXrjQOvbfiove ôvXrj&eTev
rjvixa
fisXXotsv rsXsvrdv, TtQaîv rtva 7tXrjQ0vv svas^rj, dXX^
xai
iv
avrcov
xai
ovx
rovro tpvXdrrsa&at
fi/rj
^corj,
rfj
rae Se xai
iv fidacp rove xXrjQovbuovS dvayxdêa&at TtQdrrstv ri,

d>v b Sia&sfisvos fisra rrjv avrcov rsXsvrrjv rjjSovXrj&rj
ysvea&ai, reXevrcovras Ss avrove dvdyxrjv sxstv ix
rtvos
rQO^tov Ttavrbe ravra TtXrjQovv. dvaôXrjS Se
rdov ixsivov xXrjQOvbficov ysvofievrjs dvdyxrj ravra
TtttQd
9 yivsa&at, d^tSQ k^fiTCQoa&sv StsrvTCcbaafisv. Ei Ss
rtva rcov xaXovfievcov dvvaXicov TtQeaêicov xaraXei(p&sirj 7] ScoQrj&sirj xXrjQcp rv^bv rj fiovaarrjQiote ^
daxrjrQiate ^ Siaxoviaaate rj Ttrcoxsioie ^ ^svcoatv rj
voaoxofisiots rj ^QSforoofsiots rj roTs rcov dytcordrcov
ixxXrjai^v 7trcoxoTs rj aTtXdos avarrjfiaai riaiv svayiatv
oXcos ovx aTtrjyoQsvfievotS rcov ix tcXjj&ovs rj&QOtarj
fievcov, /ôvXrj&eTev Ss xard rtva xaiQbv oi rrjvixavra
evQtaxbfisvot ;f(>t;crto' vTceQ rrje rotavrrje TCQdêcoe Xa-
ôvres StaXvsa&at, firj iêarco rovro 7coteTv firjSe rb

ytvbfievov xvQtov slvai, dX^M xai sx^crcoatv rcov XQV'
fidrcov 6
10 vsrco.
ravra
rj
StaXvadftsvoe vTCOfisavdyxrj roTe fiev k'v rtvt fieQei
rov XQ^vov yevofisvots elvat XQV/^^'^^'^ atp&oviav, roTe
Se ye i^ttyevofievote rcavreXrj rcbv xaraXeXetfiftevcov
areQTjatv, ov tpvXax&rjaerai Se ovSe avrb rb rcbv d%'vaXicov ovofia ovSe rj Strjvexrje rov reXevrrjaavroe
Si^ rjv xai rb dvvdXiov rovro xaraXeXotnev,
fivrjurj,
dXX ev&ve aTtoaêa&rjaerai rfj rcov xaraXeXstfiftevcov
covrjadfisvos
Ê^csirotye
11
Mevstv roiwv Sirjavva7toXXvfiEvov ix7Coirjast.
vexcoe avrove ivsxofievove raTe rotavrate Sbasat d'sa7tt
ÔfisVf coare xal
om. Nomoc.
s'C
(3)
rte ysvoiro ix7toirjate, xai ravrrjv
xai
ins.
Coll.
(4)
dyea&ai Coll
praesides agi debeat, iam non solum in simplum

quod relictum est, sed in duplum omnino convela niantur.
Si enim in veteri iure quidam casus
erant, in quibus
ex
infitiatione
lis
in
duplum
cres-
quare non et in hoc casu eos qui non sponte

fadant, sed et tempus terant et postea admoniti a
religiosissimis episcopis deinde ne his quidem statim oboediant, sed ad praesidaiem usque exactionem
cebcit,
veniant, dupU exactione castigari convenit? Quod

defuncti heredes suos cum morientur quid fieri
iusserint, non dum vivunt, et hoc observetur neque
si
medio tempore heredes quicquam eorum facere

cogantur, quae post mortem eorum testator fieri
voluit, mortis vero tempore necesse eis sit omnimodo ea implere. dilattone autem ab illius heredibus facta ea fieri debent quae supra definivimus.
Si vero annua quae dicuntur legata relicta vel
9
donata fuerint clero forte vel monasteriis vel asin
cetriis vel diaconissis vel ptochiis vel xenonibus vel

nosocomiis vel brephotrophiis vel sacrosanctarum
ecclesiarum pauperibus vel denique quibuslibet piis
corporibus vel plane coUegiis non prohibitis, ii autem, qui certo tempore inveniuntur, velint auro semel
pro eo actu accepto transigere, non liceat hoc facere neque, si factum sit, valeat, verum etiam amissionem pecuniae qui haec redemit vel transegit pa10
tiatur.
Alioquin eveniat necesse est, ut, qui
certo tempore in eo corpore sunt, pecuniis abundent,
qui vero postea accedunt , iis quae relicta sunt in
totum careant, neque ipsum annuorum nomen neque perpetua defuncti memoria servetur, cuius gratia hoc annuum reliquit, sed extinctis iis quae re1 1
licta sunt statim oblitteretur.
Quare perpetuo
eos talibus dationibus obligafos manere iubemus, ut
1:t
33
QLERICIS
axvQOv elvai
y.al
rov oreSrjTtOTS TiQoarrioofievovS rcHv
rov re xara rove leQarixove xavorae xai rove

rrje rotavrrje anatrrjvofiove nQoearcoroe
aecoe yevoiro avfKpcovov fiovXofievov nQoaoSov avri
avvaliov
Tov
nQeaêiov So&rjtâi naQa rovrov rov
êâQrjfievov ev&aXrj xai Srjfioaiote noXXole ovx vnoxetfievr}v, alla xai nQoa&rjxrjv exovaav navrcoe fiev
ovx ilarrova rov reraQrov fieQOve rrje xadâQae nQoaoSov, ineiroiye onoaov av fiera^v avrcav ini ro
!4
nleov Soêtev. Ei fiev yctQ rt roiovro kyyoafov
yevrjrai avfKpcovov xai So&eirj tj rotavrrj nQoaoSoe
y.ai
avaXr^cpdêir] iyyqa(pote avv&rjxaie xai SiaXvaeat
Ktti rovTO
ifiipavee ini nQaêoJS vnofivrjfidrcov xaraarairj, aQyelv rrjv dnairrjatv rov dvvaXiov Xrjydrov
xard rov ravrr} /SeâQrjfievov 9'eaniÔfiev, avrrp' Se
rijv nQoaoSov avri rov nQeaêiov xa&eardvai Strjvex(oe eie rovro dwoiQtafievriv xai exnoiela&at naQ ov*
rjficov eiQr]-
fiavov rf] Soaet rcov dvvaXicov nQeaêicov rdie rotovxote êâprjfievove^ dêanilôftev , diare ro ovoua xai
rov reXevrrjaavroe rov re dvvaXiov nQeaêiov in avrcov rcov k^Qycov Sirjvexcos Siaacoêadât.
h. XV k. Nov. ConslantinopoU Lampadio et Oreste
ri]v fivrjfirrv
(l)
dvd^Qcontvov rrjv nQOôXrjr notrjaorrat

ixbvrcov avrcbv xai iv rovrcp rcp îcp xai iv rcp pteXXovri rvv ix rov dêov notrrjv, ola rrjs avrcov dpie'
Xeiae noXXaXs ywxaXs dfiaQrrjftdrcov curiae naQe.xofte'vr]6,
(iXexparree
[a. 53U]
(47) *'0 avros âaiXevsÎovXtavco indqxcp nQai-
nQoearSras
extat in Coll.
(2) Svrafievov Coll

verbum finitum desideratur
Coll. lihri boni

(5)
lihri
etsi alienatio facta dt, et haec irrita stt et pro tempore antistitihus venerabilium domorum liceat agere
easque exigere neque ulla temporalis praesci-iptio
cum tatis actio unoquoque anno nascaHypothecae autem pro eiusmodi legatis
defuncti res suhiectae sint, ut ex his rebus piis actibus satis fieri liceat non tantum pro iis quae relicta sunt, sed etiam pro fructihus et reditihus eorum omnique legitimo augmento: nec temporalis
vraescriptio , secundum quod dictum est, detentori-
eis
12
ohstet,
tur.
hus competere potest , guantimcumque

temjpus quis
13
numeret. Praeterquam si inter eum cut annuum
legatum impositum est eumque qui secundum sacratissimos canones nostrasque leges tali exactioni
praepositus est pactum factum sit, ut pro annuo
legato detur reditus uher nec multis onerihus puhlicis gravatus, qui et accessionem haheat non mino-
rem omnino quarta meri

14
reditus parte, vel
amplius inter eos convenerit.
tum in
et ialis
scriptis fit
Nam
si
si tale
quid
pac-
reditus traditus ac
pacti
transactiomsque instrumento comprehensus idque
annui
leest,
gestorum confectione palam factum
gati exactionem contra eum qui eo oneratus est
cessare iuhemus, ipsum autem reditum in legati locum succedere perpetuo ad id destinatum neque a
quoquam
ulla
ahenandi
ratione
alienari posse.
Sin autem nihil tale suhsequitur, perpetuo secundum quod supra a nohis aictum est annuorum
15
legatorum dationi eos, qui talihus onerati sunt, ohnoxios esse decernimus, ut nomen et memoria defuncti annuique legati in ipsis operihus perpetuo
conservetur.
4d Idem A. luliano pp. Sacris legihus nostris
et hanc addendam esse nohis visum est, quae ex
II.
rr]v
nore dv eirj fia&fiov, nQOxeiQtêadât rjyovfievov, îov

re bvra aefivov xai noXtreiae aefivrjs xai neQtacoêtv
rove ntarevdêvrae avrco Svvdfievov nQoarjxov ov
ndaav aQxrjv xai ndaav dv&Qconcov intaraaiav ovx
ix xQ^vcov ovSe ix xXrjQcov ovSe ix rvxrjQcov neQiardaecov, dXX^ i^ iniXoyê xai ix rov xaXXiovoe yCvea&at xai rrjv naQd ndvrcov fiaQrvQiav elvai rco rdy3 (U
ptart rd^tv.
FvcoQtfia Si ravra yivea&at rco
xard roncrv dêofptXeardrco intaxoncp , coare atrbv
fiav&dvovra rbv intXexOêvra xai oQd^coe i'xBtv rovro
Soxiftdôvra avft\pr](p6v re yiveadâi roXs intXeâfierote xai nQodyetv avrbv ini rr]r rov r]yovfievov rd^tv.
4
Joxtfidt,etv Se SeX rrjv avrcov intXoyrjv rbr xard
xatQor narQidQxt]r xai rovs xard ronov dêo^tXeardrovs intaxonovs, k'xovras xai avrovs ro xQifia rov
Seanbrov d'eov xai rrjr pteXXovaar XQiatv evXafiovfievove, ei fir] xar* intXoyrjv, dXXd nQOS rt Ttddôe dno-
Sevbe xad'^ olovSrjnore ixnotâeojs axrma SvvaftevrjvK

15
OvSevhe Se rotovrov naQaxoXov&ovvroe vnoxeX-
46
ndvras
TjiiereQOve
cmss.
oioue&a YQât xal
dQerrjS,
cpvaet ovre
iac^ notovar]
iievov
xard ro ^'ftnQoa&ev naQ^
vofioiS
SevreQav yeveadâi {avviafiev ydq ry

ofioicos dyadôvs ovre ndr^ras iv
xaxovs), dXX' ov dv o re dya&os îos
xai aefivos rQonos xai rj neQt rrjv daxrjatv avvrovia^
xai ro xotvov rcov X.otncov fiovaxcov nXrjQCOfia rj lo
nXeiarov avrdiv intrrjSetov nQOS rovro rofiiaete xai
rcov dyicov evayyeXicov nQOxetfievcov SXoiro , ini rr]v
1
^Qare, ei fiev o nQcoroe
rjyefiovlav xaXeXadâi.
fierd rbv reXevrrjaavra ^^^kctos eir] xai fiovaxcov aoei Si
Xeiv d^tos, ixelvov rcov aXXcov nQOXQivea&ai'
o fier^ ixeXvov, ofioicos in* avrbv êQea&ai rrjv rov
2
rjyovftevov \prjcpov. Ei Si ovSeie rovrcov d^toe faivotro, rr]vixavra rbv ix ndvrcov intrrjSeiov, oiovSrjife^rjs
xai naOTj voftifico inav^rjaef ;^ôr/ag, xa&a

role xare'xovai naQayQacprje aQfioêiv
nQOeiQrjrat, ovoe
13 Svvafierrje, onoaov av rte aQt&firiaete xQOvov. IlXrjv
1 firj fiera^v rov re rco avvaXico
nQeaêico êâQr}-
Strjvexaie
rjficov
aXX^ ovx ix XQOrcov rds evayeXs rjyefiovias naQe'xovra, diare ini rcov
evaycov ftoraarrjQicov ^ daxrjrrjQicov firj ndvrcoe rerov rjyovfievov
Xevrcovros
^ rrjs r/yovfievrjs rov
o'Cx(ov
oSote
adâi
Tole ieQdls
rcoQicov.
rovrov nQoadêivat rov i|
aSeiav ^xîv xivelv aai aTCairelv avra,

ovSe/uiae XQOVov TtaQayQa^rfi avrixeijuevrjs avrole Sta
rb xad"^ ^xaarov iroe rr^v roiavrrjv rixrea&ai ayo}ÂXV vTiod'rjx.r]v elvai ra rov xaraXeixpav12 yrjv.
roe 71 Qay/uara roTs roiovrote TtQeafieiois, Sare aSeiav
i'xeiv i^ avrcov rcov TiQayfiariov ro ixai'6v rale evaov fiovov ini roTe xarayeat TZQaêat neQtyiveadât
xai ini xaQnoT? avrcov xai nQoaleketjufitvoie, aVâ
fvaywv
honi
(3)
êaQr]pieroie Coll. libri boni
(4) c.
non ex temporis ordine pias praefecturas

concedit, ut in venerahilihus monasteriis vel asceteriis nequaquam defuncto ahhate vel ahhatissa sevirtute,
quens vel secunda succedant (conscii enim sumus

naturam neque omnes pariter honos neûe omnes aequaliter malos facere) sed quem et vtta integra et
honesti mores et adsidua devotio [commendentj et
totum reliquorum monachorum corpus vel maior
eorum pars ad hoc idoneum putaverit et propositis
sanctis evangeliis elegerit, eum ad praefecturam
1
Si ergo proximus a defuncto idoneus
vocan.
et dignus est,
pd monachos regat, ille reliquis praeferatur, si qui eum sequitur, similiter in eum prae2 fecturae suffragium dirigatur.
Si vero nemo
eoru7n dignus videtur, tum qui ex cunctis idoneus
erit, cuiuscumgue gradus sit, antistes creetur, cuius
videlicet et vita honesta sit et honestus status quique sihi commissos servare possit: nam convenit
omnem principatum omnemque hominum guhernationem non ex
tempore vel sorte vel fortuiHs momentis, sed ex electtone praestantiaque prodire omniumque testimonium corpori ordinem constituere.
3
Ea autem communicentur cum religiosissimo
episcopo, ut cum de electo certior factus sit eamque rem recte se hahere arhitretur, eligentihus ad4 sentiatur eumque in locum ahhatis inducat. Quorum eleciio examinanda est pro tempore patriarchae
et religiosissimis locorum episcopis, qui et ipsi sub
iudicio domini dei sunt et futuram condemnationem
verentur, num minus per electionem quam ad humanam quandam affectionem respidentes suffragium
tulerint: ipsis etenim tam in hac vita quam in futura poena ex deo aderit, cum eorum nealegentia
5 multis animis peccandi causa fuerit. Quae om5
5 (2)
TovTiOP navxuiv
vvvatxcov
6
34
I 3
(3)
xai
naQ&ivcov rcSv
tj
ir^Qicov
dnl Tuiv avlaêiJiaivop

rjyovfievcDV evaycov
aaxrj'
x()arovvrcor.
Trji
/uovaaTrjîcor
rjxoi
XomrjS ieârixTJe rccêcos anaarjs rfji rov dêov kecrovoyiae xara rove eavrrje â&juove nôiovarje xai
ovSev ix rov naôvroe rjfxcHv xaiviôfievrê vofiov.
D. XV k. Dec. Coiistaiitinopoli Lampadio et Oreste
Episcopis
gere, ut in captivos vel in aegrotantes consumantur.

si eiiira heredum eis et ius et nomeu dedimus, sine
Falcidiae tameu legis emolumento, necesse est eos
et debita exigere et creditoribus respondere.
5
Sin
autem ampliores in civitate xenones vel ptochia
sint, ne incerta videatur pecuniarum datio, tunc ei

xenoui vel ptochio, qui pauperior esse dignoscitur,
easdera res vel pecunias adsignari: hoc videhcet
discutiendo a viro reverentissimo locorum antistite
et sub eo constitutis clericis.
G
Sin autem nuUus
xenon in civitate inveniatur, tunc secundum de captivis sanctionem pro tempore oeconomus sacrosanctae ecclesiae vel episcopus hereditatem accipiat et
sine Falcidiae ratione pauperibus, qui in civitate
sunt vel penitus mendicantes vel alia sustentatione
7
Haec
egentes, eaedem pecuuiae distribuantur.
tamen omnia locum habere sancimus, quando uon
vel
certi
certi xenonis
ptochii vel certae ecclesiae
nominatio a testatore subsecuta est, sed incertus
sin
autem
in personam certam vel
est eius sensus.
in certam venerabilem domum respexit, ei tantummodo hereditatem vel legatum competere sancimus,
nuUa Falcidia nec in hac parte intercedente. In
8
omnibus autem huiusmodi casibus caelestes iracundias sacrosanctarum rerura administratores expectent, si qualecumque lucrum ex huiusmodi gubernationibus sibi adquisierint vel si hoc committi ab alio
senserint et non gravissima poena et interminatione
quod perperam factum est studeaut corrigere. D. i
k. Sept. Constantinopoli post co7isulatum Lampa
dii et Orestis vv. cc^
[a. 531]
49 (50) ^ldem A. lohanni pp. Cum lege Leouiana' viris reverentissimis episcopis et presbyteris
et diaconis peculium habere quasi castrense conces-
tae ecciesiae pauperes, de quibus testator cogitaverit, sed sic incerto vocabulo pauperes fuerint heredes instituti, simili modo et huiusmodi institutionem
Et si quidem captivos scrip2 valere decernimus.
serit heredes, civitatis, in qua testator larem fovere
ac degere noscitur, episcopus et oeconomus^ hereditatem suscipiant et omnimodo in redemptione captivorum procedat hereditas sive per annuos reditus
sive per venditionem mobilium seu se moventium
rerum: nullo penitus ex hoc lucro vel oeconomo vel
episcopo vel sacrosanctae ecclesiae relinquendo. si
euim propter hoc a speciali herede recessura est, ut
non Falcidiae ratio inducatur, quomodo ferendum
est hoc, quod in sacro venit, per Falcidiam vel aliam
3 occasionem minui? Ubi autem indiscrete pauperes scripti sunt heredes, ibi xenonem eius civitatis
omnimodo hereditatem nancisci et per xenodochum in
sum est, eo addito, ut in ipso testari possint, dubitabatur, si huiusmodi testamenta debent de inofficiosi
querella expugnari, cum de omnibus personis, quae
huiusmodi peculia meruerunt, eadem fuerat quaestio
1
exorta.
Sancimus itaque viris reverentissimis
et presbyteris et diaconis, qui tale pecuepiscopis
lium (id est quasi castrense*) possident, super his
tantummodo rebus, quae quasi castrensis peculii
sunt, non solum ultima condere secundum leges tamen elogia licere, quod ex Leoniana constitutione
descendit, sed etiam eorum ultimas voluntates, super
his tantummodo habitas, de inofficiosi querellae minirae subiacere.
D. k, Sept. Consiantinopoli post
cons. Lampadii et Orestae.
{a. 531]
50 (51) ^ldem A. lohanni pp. Si quis in conscribendo instrumento sese confessus fuerit non usurum
fori praescriptione propter sacerdotii praerogativam,
sancimus non licere ei adversus sua pacta venire et
conss.
,
[.530]
O avrbs fiaaiXeve ^lcoavvrj dna^x^P nâc'

(48)
Oeaniôfiev firjSava eie incaxonrjv nQox^cQi'
rcoQicov.
êa&at, nXriv ei fir} ra re alXa xQV^^^^^S xai ayad^bs
xa.i fxrrie yvvaixi avvoixoirj firjve naiStov elrj na^
e'ir]
alX avri iiev yvvaixbs
rr}Q,
nqooxaQreQoir] rfj ayicoavri 8e naiScop dnavra rbv XQiariavirctrjj ixxXrâiq,
xai
xbv
OQdôSoôv eôc Xaov, yivcoaxcov ovxcos i^
aQ/rje ra neQi rrjs SiaSoxrjS rcov d'eo<fi}.eardro}v iniaxoncov rjfias Siarvncbaai"^ xai fierd ravrrjs rrjs ivvoiai nQoeXdêlv rbv vbfiov, xai rovS naQa ravrd ri
47
rj
nQdârras dndarje imaxonrje dvaîove
01 vaQ fierd ravrtjv rjfidiv rrjv Scdraîv
rivae
eniaxbnovs
noirjaai
naQa rrjv ravrrjs Svvafiiv ^
yevea&ai %)'aQQrjaarTee ovre iv iniaxbnois eaovrai ovre
ini
rcbv
dXV
iêXa&evres avrcov ereleoujv,
fievovaiv
Qois Scbaovai x^Q^^ x^^Qoroviae dxQtôve re xai rco
D. IIII k. Aug. Condêc} Scd ndvrcov dQeaxovarjs,
nQarrovxae
1
elvai,
stantinopolipost
coiis.
et Orestis.
Lampadii
[a.
531]
48 (49) Idem A. lohanni pp. Si quis ad declinandam legem Falcidiam, cum desiderat totam suam
substantiam pro redemptione captivorum relinquere,
eos ipsos captivos scripserit heredes, ne videatur
quasi incertis personis heredibus institutis iudicium
suum oppugnandum reliquisse, sancimus huius talem
et non esse respuendam. Sed et si pauperes quidam scr.ipserit
heredes et non inveniatur certum ptochium vel cer-
institutionem pietatis intuitu valere
fieri patrimonii distributionem, secundum

vel per redituum
quod in captivis'* constituimus
annalium erogationem vel per venditionem rerum
mobilium vel se moventium, ut ex his res immobiles
comparentur et annuus victus aegrotantibus accedat.
quis enim pauperior est hominibus, qui et inopia
tenti suut et in xenonem repositi et suis corporibus
laborantes necessarium victum sibi non possunt ad4 ferre? Licentia omnimodo danda et in priore et
in secunda specie et actionem movere et dehita exi-
aegrotantes
(1)
c.
47 extat in
Coll.
(2)
cum Graecis, iconomi CRM'^

ditur consulatus anni 530
c. 41 2 h.
(4)
(6)
(3) sic
t.
captivos libri
iunge
1, 5,
22.
J/*
(5) tra-
contrahentes decipere, cum regula est iuris antiqui

omnes licentiam habere his quae pro se introducta
1
sunt renuntiare.
Quam generalem legem in omnibus casibus obtinere sancimus, qui uecdum per
iudicialem sententiam vel amicalem conventionem
D. k. Sept. ConstantinopoU
sopiti sunt.
Lampadii et Orestae vv. cc.
post cons.
[a. 531]
Generaliter sancireverentissimos episcopos nec non
presbyteros seu diaconos et subdiaconos et praeci-
51 (52) Idem A. lohanni pp.
mus omnes
6,
22, 12
del.
Rummel.
viros
(7) c. 33 h.
(9)
(s) id est
t.
pr. =
2,
3,
quasi castrense
29
3, 28, 37.
nia valeant etiam in devotissimis mulieribus et virginibus quae piis ascetriis vel monasteriis jpraepo6 nuntur. Reliqui vero sacri ordines dei mimstroruyn
secundum gradus suos promoveantur neque quicquam
in iis praesenti lege nostra innovatur.
47 Idem A. lohanni pp.
Sancitnus , ut nemo
episcopus ordinetur, nisi qui et alias idoneus ac
bonus sit nec/ue uxori cohabitet neque liberorum
pater sit, sea pro uxore ampleciatur sacrosanctam
tcclesiam, liberorum autem toco totum Christianum
scie?is ita ab ini'

de successione religiosissimorum episcoporum nos
constituisse eoque cotisilio legem emissam esse , et
qui ea praetermittant vel praetermiserint omni epis1
copatu indignos esse. Qui etetiim post hatic constitutionem nostram cotitra eius vim aliquos episcopos creare vel fieri conabuntur , neque episcopi
erunt neque in sacris matiebunt, sed its eiecti altis
locum facient ordinatione diligetiti et deo per
orthodoxumque populum habeat,

tio
omnia grata
substituendis.
ET CLERICIS
35
non
I 3
immunitatem
ftovcp
ipso iure omnes habere tutelae sive testamentariae

sive legitimae sive dativae: et non solum tutelae
esse eos expertes, sed etiam curae, non solum pupillorum et adultorum, sed et furiosi et muti et
surdi et aliarum personarum, quibus tutores vel cu1
ratores a veteribus legibus dantur.
Eos tamen
clericos et monachos huiusmodi habere beneficiura
ad
sacrosanctas
ecclesias vel monastesancimus, qui
ria permanent, non devagantes neque circa divina
raiuisteria
cum
desides,
propter hoc ipsura beneticium eis indulgemus, ut aliis omnibus derelictis dei
vev
rnonachos,
piie
licet
sint clerici,
t hoc non
omnipotentis inhaereant ministeriis.
STjftocfiep
siye ra^soyrixrjs rvxijs irvyxaroTs evXafieardrois
Ei Si xai iv
aQXiftavSQiraiS rax&sir] xai Siafisiveiev'' iv avroTs, xai

ovrcos ainco SiSotiev rrjv rijs rvxrjs ariXetav, rr;v rerdQrrjv xdvrav&a fioTQav rrjs avrov neQiovaias, xad-dneQ einorres e^&r]ftev, naQexoftivco' aXXoJS Si ovre
ixeivcp x^^QoroveTffdâi ffvyxojQovfisv ovre rco x^^^Qorovovvri roiovror ri nQdrrsiv itpisftsv. Pivcoffxov3
ffrjs vnsQoxrjS, cos ravra naQacpvXaxriov anaffi
d'EOwiXeffrdrois iniffxonois notvrjv
vwoQcoftivois
nsoi avrrjv rijv leQOiffvvrjv, eXri roiovro
nQdâiev, nQos
rr]S
ffr]S
roTs
'
r^
fov.
ro
firjSe
xdv
sir,
rov x^tQorovovfievov rrjs

icQcoffvvrjs dnoXavsi
nQorsQOv oiovSrjnore âd^fibv IsQarsias
solum iu vetere Eoraa vel in hac regia civitate, sed

omni terra, ubicumque Christianorura nomen coI). k. Nov.
litur, obtinere sanciraus.
post cons. Lam-
insTxsv, aXX^ iv iSicorais rerdxSâi xni

4
yias ixreXeTv, als vnixeiro nQorsoov.
padii et Orestis vv. cc.

52 (53)
avrbs âffilevs
iêvQTjrai, ov nQOffanroftivov navrsXcos rovSs rov vofiov, xad^dnsQ stnovrss

Ecpd^rjftsv, rcbr ana^ rotavrrjs IsQcoavvrjs dîcodîrrcov,
dXX iôvaiav ixovrcov avrcbv Si' vnoxaraardrcov
in
'^
[a.
531]
^lcoavvri iTta^xf^ Ttpai-
0ff7t{'Ôfisv fiTjSeva TtavrsXcos firjrs ôvAevfiirjrs raê.corrjv icriffxoTtov

^ nQSff^vrsQOv rov
rwQioJv.
rriv
XoiTtov yivsff&ai, ovSav icpaTtrofiavov rovSs rov vofiov

tcbv roiavrr]S leocoffvrrjs
TtQoreôv rjîcojtiercov , rov
XoiTtov 8s firjSeva TtarreXcos ix rrjs eiQrjuevrjs ovra
rvxjjs eis ras Qrj&eiffas ieoareias avaâiveiv , xat fiaXiffra et xal rjSr]
rols raêcorixoTs vTtrj?.sirovoyT]ffas ij
1
Tov yaq ivre&âtiqerrjffas ervxsi' iTtirayuaffi.
eiffTtQaêffi fftpoSpals xal roTs Sia rovro cos eiaitaprrj/uaaiv ovx av eirj Sixaior
iori usv elrai raêcorrjv rj ôvXevrrjv xal
TtQarrsiv
ra Ttavrcov Ttixoorara, sv&vs Se
xeiporovsTffdâi
fievov
,cds i^tiffvfijSaiiwffii'
leêâ
TCE^l
îXav&QConias re xat axrr]/uoavVT]S vovdêrovvra
xat v^rjycrvftevov'^ Soyjuara' nXrjv ei fir] ix vrjnias rjXtxias xai ovTtco rrjv k'(pr]ôv ix/Saffrjs irvxe roTs evXafieffrdroiS fiovaxoTs iyxaraXeXsyfisvos xat Stafieivas int
rovrov rov axvf^^^ôs ' rrjvixavra yao itpitftev avrcp xat
nqsff^vrsQco yeveff&ai xat eis iniffxonrjv iXdêTv, npoSrjXov 6v, tas, rjvixa roiovrov ri yivjjrai xat aîos rTJs
ieQarsias âvfj *, rrjvixavra aSsiav iêt, fieveiv int rrjs
isQCOffvvrjs xat rov XsirovQysTv anrjXXdxdâi, rrjv rsraQrrjv ftsvroi ftoTQav rrjs avrov nsQiovffias dndcrjs naQs^
roTs ôvXsvraTs xat rcp Srjfioffico xard rov i'vayXcov
Xos ini roTs reraQrrjftoQiois rs&srrn nnQ Tjttcov votiov^,
1)
mysteria
ColL,
pr.
Itbri boni contra
4,
13.
14
Graecos
in
(2)
Nomoc.
c.
(3)
52 extat
vov&e-
Tovvra xai vtprjyovftevov CoU.^rofio&srovvra (om. xai

(4) cpaveirj lihri
(h) rj ins.
vcprjyovftevov) Nomoc.
52 Idem
A. lohanni pp.
Sancimus
ni
nuUus
omnino
curialis vel cohortalis iii posierum episcopus vel j)resbyter fiat: qui antea tali saceraotio
digni habitt suni , hac lege non tanguniur, posthac
autem nemo omnino qui memoratae condicionis est

adpraedicta sacerdotia accedat, praesertim si iam mi-
xQareTv
rbv
eis
ôv)J)ftedâ
iipe^rjs
roiwv^ nQcorov vf
XsirovQyeTv xard
rds XeirovQ-
'AneQ anavra
insiSr]
xQoror
,
rjftcov
rrjv
OeoSoaiov xai OvaXevrivtavov

^
Sidraîr rrjv nQos Ocoudv
i7(>os rovrois xnxsTvo Sixaiov
rcbv^ rr]s evasfiovs Xrj^scos
5
dvriyeyQafifiivrjv '^.
slvai xai xQareTv xat noXirEvsadâi d^sffniZ.ousv,
onsQ
re&EV i^ dQxrjs xai noXirevffdftevov ovx Xfffisv oncos
naoconrai.
fiefivrjfie&n ynQ 'yiQxnSiov xai 'Ovcooiov
rcbv rr]S evffeôvs Xrjêcos irrvxorres Siard^si '' ôv-
rovs xXtjqixovs, eXnsQ dueXrjffavre? rvxoisv rrjs

savrcbv rd^scos xai sts oiavSTjnore i'vonXor ffrQareiav naQnyysiXniev rj xai xa&r^QTjuivoi na^d rcbv d'eo(piXsffrdrcov iniffxoncov ffrQareveff&ai roXfirjffaiev , ixSdXXe?j)fiivr]
uev avrovs rrjs ffrQareias rjs srvxov, naQaSiSoadâi

Ss raTs rcbv noXscov ôvXaTs,
vnovQyrjaovra? rb Xoinbv
rcb Srjftoaio), ineiSr] xai rfj rov Seanorov &eov
ffdâi
XarQeiq
arQareias rQonov ervxov dnetnovres.
6 '^yineQ xQareTv ix rovSe rjficbv -dêaniKofiev rov vbptov, xeXevovre? avrovs evd^vs xat naQnxQrjfta rrjs nb-
xarn rbv
Xecos
i^
ixeirrjs,
aijpoSQa
rr]S
rrjs
svnoQinv
yeirovos
i'xot
xai
rj
yivsadât fiovXsvrds, si pir]

/SovXsvrcbv rj nbXis, insiroiys
eiai,
r]S
noQQcorsQco ftixQt ftins inaQxias
sriQas, i^vdâ ftdXtara fiovXsvrcbv xadîarrjxsv dnoQia,

Ei Ss dcpavsTs., cbs eixbs, yivoivro, dSetav SiSofisv
7
Nomoc.
Nomoc.
libri
10,35,4?
(6)
(8)
boni
(7)
Siapsivrj Coll,
rb vvv Bercher
(10)
21
It.
t.
(ll)
Siafieivoi
Stardêcov
(9)
Th.
1(),
2,
Coll.
39
religiosissimis eptscopis observanda esse poenam

circa sacerdotium ipsum expectaturis, si qiiid tale
faciant, ordinatum praeterea neque sacerdotio frui,
tametsi antea quemlibet clericatus gradum tenuerit,
sed inter laicos numerari et munera subire, quibus
4 antea subiacebat. Quae omnia in futurum tem-
valere volumus, quia nunc primum a nobis inventa sunt, neque omnino haec lex, ut diximus, eos
tangat, qui semel sacerdotium meruerunt, sed liceat
substitutos munera subire secundum Theoeis
jjer
dosii et Valentiniani divae memoriae constitutionem
nistravit vel forte cohortalinis iussionihus oboedivit.

1
Neque enim iustum esset eum, qui violentis exactionibus et peccatis quae his viaelicet admiscentur, innutritus est, viodo cohortatem vel curiaiem esse
sacerdotem creari
et omnium acerbissima facere,
pus
humanitatis et innocenliae praecepta docentem ac

snadentem: nisi forte ab infantia necdum pubertatem
egressus inter monachos receptus sit et tn eo statu
permanserit: tunc enim ei permittimus, ut et pres-
ad TJiomam rescriptam. Praeter-ea et illud iustum esse et obtinere et in usu esse iubemus, quod
ab initio positum et observatum iam nescimus quantum neglegitur. meminimus enim incidisse in Arcadii et nonorii divae memoriae co?istitutionem, quae
clericos, si ordi?\em suum deserant et ad quamlibet armatam militiam nomina de?it vel etiam depositi a religiosissimis episcopis milita?'e ausi sint,
mox
byter fiat et ad episcopatum perveniat : qui videlicet,

fiet et clericatu dignum se praestabit, i?i
sacerdotio perseverare poterit et a muneribus vacabit, ut tamen quartam substantiae partem curiae et
fisco offerat secundum constitutionem, quam nuper
de auarta dedimus, vel fisco solo, si forte cohorta2 tis condicionis fuerit. Quod si et tnter devotissimos archimandritas recipitur et inter eos remanet.
etiam sic sortis vacationem ei praesiamus, dummodo
et ipse quartnm substantiae suae partem secundum
quod diximus offerat: aliter enim neque illum ardinari neque ordinantem ta'e quid
facere permitti3
mns.
Quae exccllcntia tna scicit ab omnibvs
quoad id
nacti stint exui vult et civitatum cuut deinceps rei publicae ministerium faciant, cum se domini dei servitio per militiae ge6 nus abdicaverint
Quae valere ex hac nostra
lege sancimus iube?ites eos continuo ac statim illrus
civitatis ex qua oriundi sunt c?iriales fieri, nisi ea
civitas curialibus valde abundet, quo casu viciriae
vel etiam remotiori usque in proocimam provinciam
addicantur itbi potissimum curialium penurta est
militia
quam
riis tradi,
5*
DE EPISC0PI8
36
ev&vs intâivsiv xwv nôffijxovrotv

avrdls nqayfiarojv xal ravra xarexeiv xai ro ixavbv
Tavra
8 iavroXs xara rov vofwv ivrsv&ev Ttoteiv.
fiiv ovv inl rols evXaêardrois xXriQtxoXs olovS^norB
â&fiov xQareXv eis rb Strjvexis d'eaniÔfiev xai ini
roXs rjSri nenXrjfifteXrjxSai x^cireXv rbv vofiov /SovXo'
9 fievot, Stori xai nQoreqov rjv. ÊnetSrj Si xai rtva
Stdra^tv^ evQOfiev neqi fiovaxmv StaXeyofievrjv xai
ôvXoftivrjv avrovS ftr} xaraXiftndvstv rd otxeXa fiova^
arrjota ftrjSi d'OQvêXv rds noXetS, rjv xai nôs rtva
vsvofiodêrija&ai xatqov rives vnonrevovat, SeXv cî^&rjusv dcpoQfjtrjv ivrevdêv Xaôvres reXetoreQov rs xai
eis rbv anavra xQovov xai rovro inavoQ&coaat' ojars
uT]Sevi rov Xotnov rojv evXaSeardroJv fiovaxoiv dSetav
elvat rov^ rotovro ri nqarretv xai xaraXtfindvetv
(liv rb fiovaxtxbv axvfâ, neQt^dXXsa&at Si rrjv oiavovv arQareiav rj ^(bvrjv ^ dîav ^ rbv iv Stxaarr]Qiote fieraStcbxetv îov xai rrjs rov dêov dêQansias
reiav ^ dnXcbs onsQ Sxovai axtjfia, ets^ Si rbv fiovaxtxbv av&ts dxqi^cbs re xai dXrj&as inaveX&otst
xai roXs evXafieardrois xXrjqtxoXs iyyQa<prjvat
fiiov
et
anevaatev.
ydq rovro nQdâtev eiaoj ivtavrov
ivbs, a<p
ovneQ o naQOJV &eXos rjftojv yiyove vbftos,
dfieftev avroXs rrjv noivrjv, dQxeXv avroXs rbv ix rvs
12
Tavra oi
daxrjaeojs rjyovfievoi aoj(pQOvtafibv
XQarsXv eis rbv icpe^rjs fiovXbfie&a xQovov, ovSi ixeivovs k%oj rrjs etQrjfievrjs xaraXifindvovrss notvrjs, oaot
dnb rrjs rjficov fiaatXeiccs xairot fiovaxoi xa&earojres
rotovrb rt nenQdxaat.
rb yaQ SfinQoa&ev dfia ftev
Std cptXav&QOjniav dfia Si rbv XQOVov iQv&QicovreS
inei ptrjSi aacpcbs vsvofio&errjfievov SfinQOdcpisfisv
"Ert rovro d'eaniÔfiev, eXre narrjQ
13 (2) a&ev rjv.
Bire firjrrjQ sXra krsQbs rts i^ dnaiSias dnoxardaraatv
ras dv&QOJnivas daxoXias dv&atQeXa&ai rj ytvcbaxetv,

rotovrb ri nQarrojv intSo&iâsrat r^
10 '^s xai
ôvXfj rrjs nbXeoJS ixsivrjs, i^ rjs iariv, rj irsQas, xa&d
nQOxeQov etnbvrss if&rjfisv si ftev xQVH^^^ôiv svnoQoirj, xai ;^^/4aT<xas vnoarrjabusvos XetrovQyias, ineirotye^' rde eis acbfia fSQovaas' xdvrav&a ddsias ovaviS
rats ôvXaXs, xa&dneQ sinovrss eqj&rjfisv, st dcpaveis
intXafifidvsadâi rav nQayfidroJV xai rb
yevotvro
ixavbv iavraXs xard rbv vbfiov notsXv. Êv dnaat
\l
$i roXs d'efiaatv , i(p^ wv Xafifidveiv dnb rc5v roiov-
dnoxaraardaets ^ vnoxaraaraaets xai k'xstv avrovs

iôvaiav eis ov^ ôvXovrat rqbnov, evae^rj fievrot,
rd ivrev&ev afieqovv xai rj Sanavdv neqtbvras ^
tols ôvXavxals
rarv atrtmv rd ôvXevrrjQid rt nQoardrrofiev, fiovXbfie&a rrjv fiev rjfiiaetav rovrcov ftdiQav rovs ôvXevrds xofiiêa&at ftrj iv ^f^vctft?, dXX' iv dxtvrjrc^ xrfjaat rj ovarj ^ ^vovftevrj xard rbv efinQoad^sv q>otTrjaavra nao rjfxcbv vbfiov, rrjv Si rjfiiasiav rfj ysvtxfj
ojars xai rbv
rqane^^rj rrjs arjs vneQOx^s eia<pe'Qsa&at,
aov &Qbvov nQOvosXv dyQvnvcos firjSev rotovro StaXadXX' dfia rcp yivea&ai rt rrjv nQoarjxovaav
d'siv,
vniQ rovrov noteXa&ai d'BQaneiav, nXrjv ei firj vvv
yovv ixbvrss oi rotovroi dnb&otvro fiiv rrjv aroa-
(1)
c.
29 h.
Coll.
t.
(4)
(2)
rov om. vel rb ponunt
olov Nomoc.
(5)
Coll.
libri
constitutionem invenerimus, quae de monacnis agens

eos monasteria relinquere et in urbibus vagan vetat, quam tamen nonnulli ad certum tempus datam
esse suspicantur, inde occasionem sumentes perfecet in omne tempus reformandum creaidinulli igitur devotissimorum monachorum in
futurum liceat tale quid facere et monachicum ha-
hoc
mus.
oitum relinquere, inauere autem qualemqualem mi

litiam vel cingulum yel dignitatem vei in iudiciis
versari et dei ministerio humanas occupationes prae10 ferre vel cognoscere. Qui tale quid faciet, tradetur curiae eius civitatis, ex qua oriundus est, vel
alius secundum
guod supra dtximus, ut si quidem
locuples est, etiam pecuniaria munera sustineat,
praeterea corporalia: ut et in hoc casu liceat curiis
secundum quod supra diocimus, si latent, res ag11
in
gredi et sibi secundum leaem satisfacere.
omnwus autem casibus, in quious ex eiusmodi causis curias capere
quid iubemus, dimidiam eius parauro accipere volumus, sed in
tem curiales non
rebus soli, sive eae subsunt sive comparandae sunt
secundum legem antea a nobis proposilam, alteram
dimidiam communi excellentiae tuae mensae inferre,
ut et sedes tua diligenter provideat, ne quid eiusmodi lateat, sed simulac fiat, competentem mede-
ei
adhibeat, nisi iam ipsi sponie militiam vel

tenent statum retiquerint et ad monachirurstts strenue ac vere reversi
fuerinl
quem alium
cam vitam
vnoxaraaraaiv snaydyoi rtaiv sirs aQQeatv eXrs

Si nqbs ydfiov iX&eXv Sid rov rrjs daxrj-
d^rjXeiats, oi
aeojs ovx SXoivro robnov, neQtaiQeXa&ai rds rotavras
xaraXifindveiv reXsvrcavras' coaneQ et xai vnb aiQBaiv naiSonotias avroXs ri xaraXeif&eirj, SeX xai rovro
avrb sxeiv avrovs naiSonotsXv ovx dvayxaÔftevovs.
14
Trjv avrrjv Si vofio&eaiav xai ini yvvatî naqd'svsvovaatS xai ini rois yafisXv oXcos xexcoXvfievotS
evXaêardrois xXrjoixoXs insxreirofiev xal dvari&efiev
xai ravrrjv rrjv x^Q*-'^ d'ecb rcbv rjftsreQCOV xQovojv
15 (3) dîav. "Eri d'eaniôfiev, eirs dvrjQ ini
fiovrjqrj
îov iX&eXv ôvXrj&eirj eCrs yvvrj rbv dvSâ xaraXinovaa nQos daxrâtv ^X&ot av rovro avroXs ^rjfiias
naQsxsiv nQ6(paatv , dXXd rd fiiv oixsXa ndvrcos Xaft,
pdvstv, coars ri} yvvatxi rijv nqoXxa slvat Xa^sXv rrjv

avrrjs xai rrjv nqb ydfiov SojQedv rcp awoixrjaavxt,
rb Si ix rovrov xbqSos ftrj xarci rrjv ix QenovSiov
Sta^sv^tv ixSixsXv rj fisvsiv naqd rco firj dnoraâftevcQ, dXXd xard rb ix dâvdrov avficpojvov, ola Soxovvros rov dcptarausvov rcp rrjs usrd rcbv dXXojv^
honi
Quod si vtdelicet latitant, licenUam damus curialihus confestim res quae eis competunt ingredi
eaque tenere et satis swi inde secundum legem fa8 cere. Haec igitur in devotissimis clerias cuiuscumque gradus in perpetuum obtinere iubemus, quin
etiam in his valei-e volumus qui iam offenderunt,
Uum autem quandam
9 quoniam antiqua sunt.
lam
ij
(2)
ei
Si
firjye
Bodleianus 3399 {== Coll)
(3) ei
fisr' dXXrjXcov scr.
tius
impigre id egerint, ut devotissimis clericis adquod si intra anni spatium feccrint,

ex quo praesens lex nostra lata est, poenam eis
et
scriberentur.
remittimus, sufficere iis emendationem rati, quam

12 ex vitae suae ratione habent.
Haec autem in
futurum tempus obtinere volumus neque illos poena
dicta
eximentes, qui inde a nostro princisupra
patu monachi constituti tale quid fecerunt. anterius
enim tempus tam humanitatis gratia quam temporis
ratione erubescentes absolvimus, quoniam antea non
13
perspicue constitutum erat. Praeterea et hoc constitutmus, ut sive pater sive mater sive quis alius in
defectum liberorum viris quibusdam vel mulieribus
restitutionem vel substitutionem iniunxerit, ii autem
ob vitam religiosam matrimonium contrahere noluerint, tales restitutiones vel substitutiones rescindantur liceatque iis quemadmodum voluerint, pie tamen, quae inde iis obveniunt consecrare et vel dum
vivunt erogare vel post mortem de iis disponere:
condicione liberorum procreanquid relictum fuerit, et hoc eos habere

oportet, liberorum procreatione minime iis incumbente. Eandem legem extendimus etiam i?i mulieres virginitatem professas et devotissimos clericos quihus matrimoniis omnino interdictum est et
deo tianc gratiam nostris temporibus dignam refe15 rimus. Piaeterea sancimus, sive vir solitariam
sicut etiam si sub
dorum
iis
vitam eligere velit sive mulier viro re/icto ad exercitationem monachicam venerit, ne hoc ipsis yoenae causa sit, sed propria omnimodo reciptant,
ut mulieri dotem suam, coniugi ante
nuptias donationem recipere liceat, lucrum autem ex his non
quasi repuaium intercesserit vindicetur vel remaneat
apud eum qui non renuntiaverit, sed ex pacto quod

casum initum est, quasi is qui a conviclu
in mortis
37
TE CLERICIS
Siairrjs avaxcoQeiv xoyt inl rtp tfvvotxeaiq) red^vavat,
ia TO tca avvotHTjffavri TtavrsXois ax^rjarov slvai'
xai orteQ av tj
Svvafiis ix roijv
rav
TtQOtxwoJV avfifioXaiwv Sei^siev
ano
rsXevrt;^ avf.if(6vcov ofsiXofisvov,

rovro avro xbv Xaôvra^ lov Xomov Tcapaxcogsli' tco
coars fisvrot * fir] dâ^QsXv i7]V

rrjv aaxrjaiv sXofisvco
yvvaixa TtQiv sviavrov SisX&slv sis irsQOV iBslv
avvoixsaiov dia rrjv rrjs
dr]Xiav' aXX' ei' ri
yov^s
rrjvixavra arsXXsa&ai iairo xaXovfisvov bona gratia naQo.
fliXXot yivsadât roiovro,
aiov xara rovro
Srj
ovrcos rs
rrjv aaxrjaiv iXoiisvov Ttqoaatnov
firj
Ttoarrsiv a ôvXsrai , rcbv xsqScov xara rov aixnooa&sv sipTjfcsvov rQOTtov nqoayivofiiviov avrco' drjXaSri
rov xsQOaivofiivov ix rrjs roiavrrs airias ix rQonov
Ttavros , si xai ini rcov nQoriocov yducov rj rj yvvrj
6 dvrjQ fcsivoLSV, rols xoiroU naial rols ix rovrov
ij
rov
s'i
riva sirj
rov ya/iov ysvofiivois
cpvXarrofiivov.
D. F k. Dec. Constantinopoli post cons. Lampadii
et Orestis.
[a. 531]
53 (54) ^ldem A. Hermogeni magistro ofjiciorum.
vel
viduarum
vel
diaconissarum,
Raptores virginum
quae deo fuerint dedicatae, pessima crirainum pecfuisse^
decernicantes capitis supplicio plectendos
mas, quod non solum ad iniuriam hominura, sed ad
^
committitur.
ipsius omnipotentis dei inreverentiam
1
Qui itaque huiusmodi crimen comraiserint et qui
eis auxilium tempore invasionis praebuerint, ubi in,
venti fuerint in ipsa rapina et adhuc fiagrante crimine comprehensi a parentibus sanctimonialium virginum vel viduarum vel diaconissarum aut earum
tutoribus seu curatoribus, conSin autem post commissum

tam detestabile crimen aut potentatu raptor se defendere aut fuga evadere potuerit, in hac quidem
consanguineis
victi
vel
interficiantur.
regia urbe tam viri excelsi praefecti praetorio quam

vir gloriosissimus praefectus urbis, in provinciis autem tam viri eminentissimi praefecti praetorio per
*
quam magistri militum per diversas nostri
Illyricum
orbis regiones nec non viri spectabiles^ praefectus
Aegypti'' et vicarii et proconsules et nihilo minus^
viri spectabiles duces et viri clarissimi rectores provinciarum nec non alii cuiuslibet ordinis iudices, qui
in locis inventi fuerint, simile studium cum magna
sollicitudine adhibeant, ut eos possint comprehendere et comprehensos in tali crimine post legitimas
et iuri cognitas probationes sine fori praescriptione
durissimîs poenis adficiant et mortis condemnent
3
supplicio.
Bona autem eorum,
si
hoc commissum
fuerit vel in sanctimonialem virginem, quae in asceterio vel mouasterio degit, sive eadem virgo diaconiasa constituta sit sive non, eidem monasterio vel
asceterio, ubi consecrata eat, addicentur, ut ex his

rebus et Ipsa solaciura habeat, dum vivit, sufficiens
et res omnes sacrosanctum asceterium seu monasteSin autem diaco4 rium pleno habeat dominio.
nissa cuiuscumque ecclesiae sit, in nullo autem monasterio vel asceterio constituta est, sed per se
degit, raptoris eius substantia ecclesiae, cuius diaconisBa est, adsignetur, ut ex his facultatibus ipsa
quidem usum fructum, dum superest, ab eadem ecclesia consequatur, ecclesiavero omnem proprietatem
et plenam possessionera earundera rerum uostro ha(1)
rov pro rovro
. .
fiivroi libri plerique
5, 17, 11. 7, 24, 1? 11, 48, 24?

(4) reverentiam lihri
lege gemina del.
13,
1.
iunge
(2)
fuisse
(3)
(5)
9,
cum
illyricum
CE'*, illyricum et africam i2* cum l. gem.: cum

praefectura Africae anno insequenti instituta sit (l, 27,1)
Codicis titulis iam absoiutis additamentum istud
Amhr
beat beneficio: nemine vel iudice vel alia qnacum5

que persona hoc audente contemnere. Poenas
autem, quas praediximus, id est mortis et bonorum
amissionis, constituimus non tantum adversus raptores, sed etiam contra eos, qui hos comitati in
ipsa invasione et rapina fuerint. ceteros autem omconscii et ministri huiusmodi criminis reconvicti fuerint vel eos susceperint vel
quamcumque opem eis intulerint, sive masculi sive
feminae sunt, cuiuscumque condicionis vel gradus
vel dignitatis, poenae tantummodo capitali subicimus, ut huic poenae omnes subiaceant, sive volentibus sive nolentibus sanctimonialibus virginibus seu
aliis supra dictis mulieribus tale facinus fuerit perpetratum. D. xv k. Dec. Constantinopoli dn. lustiA. ili cons.
niano
[a. 533]
nes, qui
perti et
pjj.
(56) Idem A. lohanni pp. Deo nobis auxilium

praebente omnia, quae pro honore sanctae catholicae ecclesiae ad dei placitum fieri properamus , legibus constituere et operibus adimplere desideramus.
54
Et iam quidem multa cum eius auxilio statuimus, quae ecclesiasticae doctrinae statui conveniunt,
1
in
autem hoc pia deliberatione duximus
praesenti
corrigendum, quod hactenus contra dei timorem fie2

bat.
Cognitum etenim nobis est, quod, si quis
sponsus vel sponsa post datas aut acceptas afras
voluisset se divino deputare servitio et a saeculari
conversatione reccdere ac sanctimonialem vitam vivere atque in dei timore permanere, compellebatur
vir quidem ea quae arrarum nomine dederat amittere, sponsa vero duplum id quod acceperat reddere.
quod nostrae mansuetudini satis religioni esse contrarium visum est. Unde per praesentem legem
3
in perpetuum valituram iubemus, ut, si quis sponsus
vel sponsa desideraverit saeculi istius vitam contemnens in sanctiraonialium conversatione' vivere, sponsus quidem omnia, quae arrarum nomine futuri causa
coniugii dedisset, sine ulla imminutione recipiat,
sponsa autem non duplum, sicnt hactenus, sed hoc
tantum sponso restituat, quod arrarum acceperat
nomine, et nihil amplius reddere compellatur, nisi
4 quod probata fuerit accepisse.
Nam et maritis
et uxoribus qui saeculo renuntiant iam anteriore
lege^ a nobis provisum est, ut, sive maritus sive
uxor religionis causa a coniugio recesserit et solitariam vitam elegerit, unusquisque eorum res suas
recipiat, quas vel pro dote vel ante nuptias dona-
hoc tantummodo lucri uomine

aolitariam vitam elegerit,
quod debuit legitime vel ex pacto per casum mortis
5 (1)
Hoc etiam cognitum nobis correcexigere.
tione nostra dignum esse iudicamus, ut, si quis in
parentium potestate constitutus vel constituta vel
forsitan huiusmodi iure absolutus vel absoluta elegerit se vel monasterio vel clero sociare et*^ reliquum vitae suae tempus sanctimonialiter degere ^^
voluerit, non liceat parentibus vel easdem personas
quocumque modo abstrahere vel propter hanc tantummodo causam quasi ingratum a sua hereditate
vel successione repellere, sed necesse sit eis omnimodo, cum ultimam voluntatem suam sive per scripturam sive alio legitimo modo conficiant, quartara
tione praestiterat,
ab
consequatur
et
eo
qui
hoc loco omissum videtur

bilis
cum
in
libris
l.
(6) sic
gem.
Ambr.
(7)
vel
C, vir specta-
comes Orientis
addit l. gem.
(8) omnes ins. l. gem.
(9) in (in om.
L) sanctimonialem conversacionem PLR, ac sanctimo-
nialium conversatione
CR
(lO)
PR,
c.
52
vivere
15 h.
t.
(II)
et
priorihus
P, et per
recedat in matnmonio mortims esse videtur, quoniam cohahitanti plane inutilis est: et acceptis iis,
coritinentur de eo
ûod
quae dotalibus insirumentis
tn casum mortis debeatur reliqua remittat ei qui
ne
tamen
mulier
auaeat
vitam
elegit:
religiosam
ante annum elapsum ad aliud matrimonium spectare
prnpter generationis incertum: sed si tate qutd
futurum si(, repudium quod *hona gratia* dicunt
mittatur ab eo qui religiosam vitam non

elegerit,
et sic faciat quod velit, lucris secundum praedtctum
modum ad eum devolutis. eo videlicet, quod ex
huiusmodi causis lucratur, omnimodo, et si vel uxor
vel vir in priore matrimonio
perseveret, Uberis com-
(12) sic
munibus ex hoc matrimonio progenitis,

rint,
conservando.
si
qui fue-
qiiidem portionem secundum leges nostras eis relinquere; sin autem amplius voluerit' largiri, hoc eius
Sin vero ultimam volun6 voluntati concedimus.
tatem parentes neque testamento neque alio ultimo
elogio declarasse monstrati fuerint, omnem paren-
tium substantiam ieredes, quibus ab intestato competit, secundum leges nostras sibi defendant: nullo
eis impedimento ex sanctimoniali conversatione ge-
cum
ad successionem
Huius perpetuae nostrae legis beneficia eos volumus obtinere, qui in monasterio vel
clericatu perseveraverint.
nam si qui eorum, de
quibus praesentera legem posuimus, sanctimonialem
vitam elegerint, ad saecularem autem conversationem
uerando, sive
7 (2) vocantur.
soli
sive
aliis
remeaverint, iubemus omnes eorum res ad iura eius

ecclesiae vel monasterii a quo recesserint pertinere.
8 (3) His ita dispositis repetita lege iubemus, ut
nullus ludaeus vel paganus vel haereticus servos
Christianos habeat.
quod si inventi in tali reatu
fuerint, sancimus servos modis omnibus liberos esse
secundum anteriorem nostrarum iegum^ tenorem.
9 In praesenti autem hoc amplius decernimus, ut, si
quis de praedictis ludaeis vel paganis vel haereticis
habuerit servos nondum catholicae fidei sanctissimis
mvsteriis imbutos, et praedicti servi desideraverint
catholicae
ad. orthodoxam fidem venire, postquam
ecclesiae sociati fuerint, in libertatem modis omnibus ex praesenti lege eripiantur: et eos tam iudices
provinciarum quam sacrosanctae ecclesiae defensores nec non beatissimi episcopi defendant, nihil
pro eorum pretio penitus accipientibus dominis.
10
Quod si forte posthac etiam ipsi domini eorum
ad orthodoxam fidem cdnversi fueriut, non liceat eis
ad servitutem reducere illos, qui eos ad fidem orthodoxam praecesserunt: sed si quis talia usurpaverit,
11
nia,
Haec igitur orapoenis gravissirais subiacebit.

quae pietatis intuitu nostra sanxit aeternitas,
omnes
religiosissimi antistites sive Africanae dioeceseos, in qua raaxirae huiusraodi vitia

frequentari cognoviraus, sive aliarum provinciarum
nara
naviter et studiosissirae observare procurent.
conteraptores non solura pecuniaria multa, sed et
capitis supplicio ferientur.
55 (57) ^'0 avxos SaaiXevS ^lojavvrj icta^xV TiQai'
iudices
TOfQicov,
et
TtaQcav vofios eia sxioov vofiov YByqafifii'
vov 7ta^^ rjfxcav'^ avacpdQBxat, ftvvfiijVy ov $ij xai av&i iTtixvooiffai. fiexa xivos xaXXiovos ojrjd^rjfiev XQV'
vat nQoa&Tjxrjs y ueiôva Ttoivrjv xaxa xcav nXrjufie-
(l)
DE EPISCOPIS
38
amplius voluerit P, et amplius voluerit
Nomoc.
(4)
c.
45
A.
eis
CR
tttes
xenonum
facit
anterior constitutio, vetiti sunt perpetuo eis relicta,

quae annua leges vocant, ex pacto pro certa awri
summa vendere vel aliter quovis modo alienare et
posteros eorum solacio privare: et convenientes rationes legi addidimus, quod
post tale factum non
servatur annid appellatio, st non per
singulos annos datur , sed semel datum deinde penitus perit.
2
Quam legem denuo cum quadam adiectione renovantes sancimus, ut, si qvis devotissimorum oecovel
xenodochorum
vel
afiaQxdveiv TtQOrj^fievovs xov nXrjftfieXelv
eiQ^cafiev.
1
lofiev xoivxiv y^diîavxes vofiov Xeyovxa firjSeuiav
elvai TtaQQTjaiav xols xcov dyicaxdxoJv ixxXr]aicov oixO'
vofiois ^ xols Ttooeaxcoat êvcovcov rj voaoxofieicov rj
Ti fiovaaxrjQioJV eXxe
drS^cHv e'ixe yvvatxcov
xcov dXXcov xcov xoiovxcov avaxrjfidxcov, cov rj ytQO'
Xaôvaa Sidxa^ts fiifivrjxai, xd Sir]vexdJs avxoTs xaxa-
Ttxcoxeicov
rj
aneo dvvdXta xaXovatv
XeXetfiueva,
oi vofiot,
xaxd
xi
XQ^^ôv StantnQdaxeiv ^rjxov rj ixnotetv

dXXcos xa&^ olovSrinoxe xoonov xai xoTs iq>e^TJs dvaixni xovs nQtnovxas
Qelv XT]v ivxev&ev naQaxpvxTjv.
cos ovxext Std
xco vofico nQoaxe&eixafiev Xoytafiovs
xavxTjv XT]v iyxeiQT]aiv ovSe xrjs nQoarjyooias xov avvn'
Xiov acoôfievTjs, ei fir] fteXXot SiSoadât xax^ kxos,
dXXd nQOS tina^ xaxaSXrjdêv elxa xeXeioJS iânoXotxo.
Tovxoi' av&ts fiexa xtvos nQoa&rjxrjs dvaveovfievot
2
xov vofiov dêanitôfiev, ei xts rj xcov evXafieaxdxa^v
oixovofiatv rj êvoSoxcov r) voaoxoficov r} nxcoxoxQotpcov
^ yeQOvxoxoficov rj fiQecfOXQOcpcov tj OQcpnvoxQOcpcov rj
dQxifcnvSQixcov r} xcov dXXcov xcov neQiexofievcov xfj
nooxBQct Tjficov d'eiq Staxdêt nQoaooncov x6 Strjvexcos
xaxaXeicp&ev xols evayeaiv oixots, cbv nQotaxavxat,
ev /^rffttw eixe iv dXXots nQdyfiaat neiQadêir]
e'ixe
uedîaxdv eis xo firj Soxelv elvat Stijvexis, aXX ini
StaXvaeaiv r} nQdaeatv fj xtatv dXXats fir^xnvaXs xov
avficpcovov
r)
avxo ftevetv navant netQadêirj naQa xijv Svnao^ rjftcov tjStj (potxrjaavxos ini xoTsxotovvofiov, ftrjSeftinv exetv navxeXcoS dSeiav
xovxo noteTv, dXXd, xdv ei nQaêie, dxvQov elvat xo
avxov xrjs avxrjs
yevofievov xai dSetnv elvat xco fiex
dvxtXrjxpOftevc^ cpQovxiSos ij xai xovxov QCid^vftTjaavxos,
o)S eixoS, xovs icpe^rjs anavxas ev&vs nvnxaXeTa&nt
xb yevofievov xni ovxcos dxvQOV dnotpaivetv, cos av ei
Strjvexes
vafitv xov
xots dêiov
aQXTjv exvx^ nQoeX&ov, coaxe xai xovs iv

xttQnovS xai xoxovs xai ndaav cocpeXetav ini
xov evayrj cpeQea&at ndvxcos olxov, xcov iv fieaco xoXW
ftrj&evxcov xaxd ndvxa XQonov aQyovvxcov. l^vSî
ftev yaQ exdaxco SQOfios els iaxi xov fiiov na^d xov
SrjfitovQyov SeSopievos, ov xeXos iaxi ndvxcos 6 &dvaxos' xots Si evayeaiv oXxots xai xaTs avxcov avaxdaeatv dxeXevxrjxotS vnb xov Sêov tpvXaxxOfievotS ovx
kveaxtv ovSi xaxd xds xxrjaete indyeadâi xi neQae,
dXX^ i'o)S dv Staftevcoatv ol evayeie olxot (ftevovat Se
dxQt navxbs jtai fiexQi ys avxov xov xdiv nicdvoov xe''
Xove, icoe ov xb XQtaxtavmv bvofta naQ^ dv&Qconots
firjSe
XTjv
fteacQ
(2)
vel nosocomiorum vel

ptochiorum vel
sive virorum sive muherum vel alio-
rum eiusmodi corporum, quorum mentionem
nomorum
1,
5, 20,
6.
10, 2
(3)
c.
55 extat in Coll. ei tnde
t.
57 Idem A. lohanni pp. Praesens lex ad memoriam alius a nobis scriptae legis revocandam fertur, quam denuo corifirmandam credidimus cum
meliore adiectione poenam contra contemptores augendo, non quo poenarum augmentis delectemur
(nihil enim nobis tam gratum estquam humanitas),
sed ut metu poenae eos qui ad peccandum mocli1
viores sunt a transgreaiendo arceamus. Scimus
nos scnpsisse, qua oeconomi et antisiîtur legem
monasteriorum
XovvxoJV ixcpsoovxes ovx oxi xnTs av^rjaetn x^^ôofiev

XQJV noivoiv [ovSev vaQ rjfiiv ovxote cos îXavdôoJTiin
xaxa&vfuov), aXV 'iva xio Seei x^S xificogias xovS
nosocomorum
vel
ptochotrophorum vel gerontocomorum vel brephotrophorvm vel ornhanotrophorvm vel archimandri-
tarum reliquorumûe, qui anteriore sacra constitutione nostra continentur, id, quod perpetuo vene?'abilibus domibus quas regunt relictum est, sive in
aurum sive in alias res mutare conatus fuerit, ut
non videatur perpetuum esse , sed transactionibus
vel venditioTiibus vel aliis machinationibus contra
legis iam a nobis adversus talia conamina emissae effcere temptaverit, ut perpetuum
esse desinat, nullam omnino licentiam id faciendi
habeat, sed, licet fecerit, factum irritum stt liceatque ei, qui post illum eandem curam suscipiet, vel
si, ut fit, etiam hic neglexerit, omnibus deinceps
statim td quod gestum est revocare et sic ad irritum deducere, quasi neque ab initio intervenerit, ut
etiam medii temporis fructus et usura^ et omnis
utUitas venerabiU domo plene inferantur, et quae
medio tempore patrata sunt omnimodo cessent.
3
Unicuique enim homini unus vitae cursvs a crcatore datus est, cuius finis omnino mors est: venerabilibus autem domibus earumque congregationibus,
qvae immortales sub deo custodiuntur , non conve-
vim sacrae
nit finem
imponere ne in possessionibus quidem,
secl
quoad durant venerabiles domus (durant autem in

perpetuum et usque ad ipsum saeculorum finem,
DE EPISCOPALI AUDIENTIA
xal
%a
eaxk
39
TiPoaxweXrat) ^ Sixaitos uivBiv xai ras

xaraXiuTiavofidvaS x^QVy^^^ V nQoaoSovs
a&avdrovs dsi rals evaeîai Tt^dêai rals ^rjSenconors
Tbv Se roiovro ri
4
navofiivais vTCTj^srovfiivas.
nXi]UfisXi]aavra xai dnoSoa&ai rb n^dyfia ^f^jffftoi; ^
xar dXXijv rivd nQ0<j>aaiv dâQ^rjaavra ^Xd^riv fiev
fjLrjSsuiav indysiv xara ro Ufinôa&sv sl^rifiivov roTs
*
oixois , dXV ixsivovs fiev
d)v ravra inoaâv
xad'
xai 10 ;f^vo'to' rj rb nQayfia xe^Saivscv, oneQ eiXr]waat, xai ovSsv rjrrov rb xaraXsXeififiivov dnairslv
avrbv Si rbv rovro
oixcc T^s olaaovv iXarrojascos
nodâvra xXr]QOv6fiovs rs avrov xai SiaSoxovS xai rd
SiTjvsxaie
rovrov n^dyfiara ivixsadâi rio nqbs avrbv avvaXXdâvri xai nsqmoislv avrco roys sni rio oixsico
nQoacontp xai roTs n^dyfiaat roTs savrov nQOS rbv
avfiâXjbvra'^ xb dtprjfiiov, oncos dv n^bs fisv rbv svayiararov olxov, oimsQ ov Siov^ xariSXayjs, firjSefxiav
iXnit,ot rdJv SsSofiivcov dvdXr]ifitv r/ rov ysyovoros
avaraatv, oaov Ss n^bs avrbv rbv avfiâXovra ndaav
avrbv xai
s%ot naQa rcbv vbfitov dSstav xcoqsTv in
ro
xXr]QOvbfiovs avrov xai rd avrov nQdyfiara xai
SeSofiivov,
ei*
iaxvaeisv,
ei
sianQdrrsiv, iva,
nQOS dêbv evXaêia, rco Siet yovv
iSias
rijs
fir]
ri]
avrmv
neQtovaias xai rcov oixeicov xXr]QOv6ficov bxvr]Q6reQ0i

yivotvro n^bs rds rotavras awd^rjxas, as cofioXoyi]ovSsvi x^V*^"^^ nQdrrovaiv, dXX^ rj x^V'
ftivcos en
fiaai StaydâQivrss r} na&cov rtvcov iXdrrovS ysyovbres. ÂneQ dnavra Std rovSs rov d^siov vbfiov
5
xcoXvovrss xai rovxov rots UqoTs rjficov iyyoa^rj^ât
x^saniôvrss^ avari&efisv avrbv rqJ Ssanurrj
rcbv oXcov d'sol xai acori]Qi rjficov Îr]aov XQiarcf, xaXr]v rtva xai nQinovaav avr^ &vaiav xai ravrrjv
nQoadyovrss. J). jnid. id. Sept. Constantinopoli dn.
lustiniano pp. A. iiii et Pautino vc. conss.
\a. 534]
v6fiots
2 Udem AA.^^ ad Claudium pu. ^
Si clericus aute
sententiam frustratoriae dilationis causa
ad appellationis auxilium convolaverit, multam quinquaginta librarum argenti, quam contra huiusmodi
defiuitivam
appellatores sanctio generalis imponit, cogatur expendere. hoc*^ autem non iisco nostro volumua acI). riii id.
cedere, sed pauperibus fideliter erogari.
lul. Valentiniano w^. et Victore conss.
{a. 369]
3 ^^lmpppp. Gratianus V alentinianus Theodosius
Nemo deinceps
nostrae perennitatis expectet: exsequantur iudices, quod indulgere consuevimus.
ubi primum dies paschalis extiterit, nullum
teneat carcer inclusum, omnium vincula solvantur.
1
Sed ab his secernimus eos, quibus contaminari
potius gaudia laetitiamque communem, si dimittan2
tur, animadvertimus.
Quis enim sacrilego diebus
sanctis indulgeat?
quis adultero vel stupri*'' vel incesti reo tempore castitatis ignoscat? quis non rapArcadius AAAA.^^ JSeoterio pp.
et
tardiores
fortassis adfatus
torem yirginis *^ in summa quiete et gaudio com3

muni persequatur instantius?
Nullam accipiat
requiem vinculorum, qui quiescere sepultos quadam
sceleris immanitate non sinit:
tormenta vepatiatur
neficus, maleficus, adulteratorviolatorque^ monetae:
homicida et parricida" quod fecit semper expectet:
etiam maiestatis de domiao, adversus quem tareus^
4 lia molitus est, veniam sperare non debet. His
*^
damuatis indulergo tali quoque sub absolutione
tum nostrae
serenitatis
eo praecepti fine concludi-
miis, ut
remissionem veniae crimina nisi semel commissa non habeant, ne in eos liberalitatis Augustae
referatur humanitas, qui impunitatem veteris admissi non emendationi potius quam consuetudini
deputarunt. D. v k. Mart. Mediolano Arcadio A. et
Bautone vc. conss.

4 ^^lmppp. Theodosius Arcadius
Mimae
IIII.
DE EriSCOPALI AUDIENTIA ET DE DIVERSIS

CAPITULIS, QUAE AD lUS CURAMQUE ET REVERENTIAM PONTIFICALEM PERTINENT.
Valentinianus et Valens AA. ad luliacomitem Onentis'^ Negotiatores, si qui ad do-
mum nostram pertinent, ne commodum mercandi

videantur excedere, Christianos, quibus verus cultus
est, adiuvare pauperes et positos in aecessitate proJ). xv k. Mai.
videant*.
Constantinopoli divo loviano et VaiToniano conss.
[a. 364]
(l)
snpaêv Herrmann
(2)
n^bs rbv
ov SiavColl., ovSiv Notnoc.

ColL, xai ins. Nomoc.
Th. 13, 1, 5: lunge 4, 63,
(6)
(3)
cf.
ad
4, 63,
domum
cxercere
not. 3 et 4
nostram pertinent,
sollertiam
et
si
{i}
avfi/3. del.
Hercher
Nomoc.
{b) sic
siye
Secundo pp. Th. :

(8) NegotiatQres si qui ad
modo mercandi videantur
1
Christianos,
(7)
quibus
si
verus
est
positos in necessitatibus
volunt, potiorum quoque homines vel potiores, si possi
(potiores ipsos si Mommsen) tamen his mercandi cura est,
cultus, adiuvare
pauperes
et
ad necessitatem pensitationis adhibeas Th.
(9)
==
7, 65, 4*
donec Christianorum nomen apud homijies est et

veneratur), iustum est durare etiam peiyetuo relictas erogationes vel reditus immortates , ut semper
4 inserviant piis actibus numguam cessaturis. Qui
autem eiusmodi quid deliquerit et pro auro vel

atium in modmn rem alienare conatus fuerit, damnum secundum ea quae antea dicta sunt domihus,
adversus quas hoc perpetraverii, nullum ajferet, sed
illae et aurum vel rem quam acceperint lucrahuntur neque eo minus quoarelictum erat exige?it sine
ulla imminutione , is autem qui id feceHt heredesque eius vel successores et res ipsius tenehuntur ei
quocum contraxerit, et cum persona sua suisque
facultatihus eum indemnem praestet, ut adversus
ven<frabilem
domum, quam
frusira
damno
affecit,
385]
[a.
et
Honorius AAA.
ludibrio corporis
sui
Rufino pp.
quae
quaestum faciunt publice habitu earum virginum,
D. iii k.
quae deo dicatae sunt, non utantur.
lul. Heracleae Arcadio A. iii et Honorio A. ii
et
conss.
[a.
5 ^lmpp. Arcadius
1 ^lmpp.
nwn
3 4
et
394]
Honorius AA. Gennadio

et dioecetae er-
praefecto Augustali Archigerontes

gasiotanorum non nisi Christiani dirigantur^*.
quod
officium tuum sollicite observet excubiis. D. non.

Febr. ConstantinopoU. pp. Alexandiiae^ Eutycheo Arcadio iiii et Honorio iii AA. conss.
{a. 396]
'
36, 20
(10) idem AAA. (= Valentinianus Valens
Gratianus) Th. recte
(10) cf. p. v
(11) hoc Th.
cum Graecis, hanc libri (12) pr.
Th. 9, 38, 8, 4
3
Th. 9, 38, 6
(13) idem AAA. (= Grat. Val. et Theod.)
Th.
(14) vel stupri om. TL, habent Graeci
(15) virginis om. Th., habent Graeci
(16) adulterator violatorque C, adulteratorque Th., adulter violatorque
et parricida om. III., habent Graeci
(17)
(is) sic
i2? Th., tali sub astrictione {omisso quoquc) PCR^
Th. 15, 7, 12: iunge 11, 41, 4
(19)
Th, 14,
(20)
Th.\\,
et
PR
27, 1
(21)
arch. et dioec. erg.
numero deligantur Th,
nullam datorum 7'estitutionem vel eius quod gestum

approhationem speret, quod vero ad eum cum
quo contraxit atiinet, huic omnino liceat secundum leges adve?'sus eum heredesque et res eius agere
et quod dedit si possit exigere, quo isti, si minus devotione erga deum, saliem periculo propiiae suhstantiae heredumque suorum tardiores fiant in talihus contractihus meundis, quos constat eos ad honum nullum facere, sed aut pecuniis coj'rupti aui
5
Quae omnia per hanc
a/fectui alicui cedentes.
sacram legem jprohihenies et ipsam sacns legihus
nostris inseri tuhenies domino universorum deo et
sit
salvatori nostj-o lesu Christo
hoc
ei
eam
offerimus etiam
pulchrum digjiumque sacrificium
facientes.
40
Addictos supplicio
6 ^Jdetn AA. Rufino pp.
pro criminum immanitate daranatos nulli clerieorum
corum vel monachorum,
etiam, quos synoditas vocant, per vim atque usurpationem vindicare
sed
reos
ad
locum poenae sub
liceat ac tenere,
et
prosecutione pergentes nullus teneat aut defendat.

1
Sed sciat se cognitor triginta librarum auri multa,
primates officii capitali esse sententia feriendos, nisi
usurpatio ista aut protinus vindicetur aut, si tanta
clericorum aut monachorum audacia est, ut bellum
potius quam iudicium futurum esse existimetur, ad
clementiam nostram commissa referantur, ut nostro
mox
arbitrio
severior ultio
procedat.
Ad
epis-
coporum sane culpam ut cetera redundabit, si quid

forte in ea parte regionis, in qua ipsi populos Christianae religionis doctrinae insinuatione moderantur,
ex his, quae fieri hac lege prohibuimus, a monachis
perpetratum esse cognoverint nec vindicaverint.
3
Quibus in causa criminali humanitatis considerasi
tempora suffragantur, interponendae proD. vi k. Aug.

copiam non negamus.
Mnizo Honorio A. iiii et Eutychiano conss. [a. 398]
7 ^ldem AA. Eutychiano pp. Si qui ex consensu
apud sacrae legis antistitem litigare voluerint, non
vetabuntur, sed experientur illius (in civili dumtaxat
negotio) arbitri more residentis sponte iudicium.
quod his obesse non poterit nec debebit, quos ad
praedicti cognitoris examen conventos potius afuisse
quam sponte venisse constiterit. D. ri k Aug. Meaiolani ^ Honorio A. iiii et Eutychiano conss. [a. 398]
8 *Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA.'^
Theodoro pp. Episcopale iudicium sit ratum omnibus, qui se audiri a sacerdotibus elegerint^, eamque illorum iudicationi adhibendam esse reverentiam,
tione,
vocationis
vestris
quam
quibus non
ofiicia,
ne
necesse est potestatibus , a

provocare^.
per iudicum quoque
cassa episcopalis cognitio, definitioni
sit
Dec. Basso et Philippo

\a. 408]
9 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Caeciludices dominicis diebus productos reos
liano pp.
e custodia carcerali videant interrogent, ne his humanitas clausis per corruptos carcerum custodes
negetur: victualera substantiam non habentibus faciant ministrare libellis duobus'' aut tribus diurnis
vel quot existimaverint commentarienses *^ decretis,
quorum sumptibus proficiant alimoniae pauperum:
quos ad lavacrum sub fida custodia duci oportet.
1
Multa iudicibus viginti librarum auri et officiis
eorura eiusdem ponderis constituta, ordinibus quoque trium librarum auri multa proposita, si salubernec deerit antistitum
rima statuta contempserint.
Christianae religionis cura laudabilis, quae ad observationem constituti iudicis hanc ingerat monitionem. D. viii k. Fehr. Rave?inae Honorio viii et
Theodosio iii AA. conss.
[a. 409]
10 ^^ldem AA. Caeciliano pp. Mathematicos , si
non*^ parati sint codicibus erroris proprii sub oculis episcoporum incendio concrematis catholicae religionis cultui fidem tradere numquam ad errorem
praeteritum redituri, non solum urbe Roma, sed
exsecutio tribuatur.
conss.
D.
id.
=. 7, 62, 29. Th. 9, 40, 16 et inde a 3 ==-- Th. 11,

30, 57: tunge 1, 3, 11. 12; 1, 4, 7; Tk. 16, 2, 33
(l) c/ p.
(2) iitnge c. 6 h. t. et guae ibi laudantur
(3) Mnizo scr.
(1)
== Sinnond.
Theodosius AA
(4)
18
(6)
(6)
(10)
2,
Th. 9,
9, 31,
dehuit esse impp, Honorius et
adquieverint Sirmond.
cum Graecis, referri C,

cari libri cum Sirmond.
l^
si
deferri Sirmond.
(7) sic
(8)
PR
provo-
(9) episcopalis om. Sirmond.

7: iunge 1,55,7 ... 9; 4,20,11 Th.%
9, 36, 2 ; 9, 37, 4
(11) $ic lihri cum Th.
3,
14 Imp. Leo A. ad populum Ne quis servum

neve liherum corpus conetur ad stuprum producere
aut prostituere, nec si thymelicus sit aut alias scaenicus. si mancipium prostitutum est, in libertatem
evincatur a quoiibet sine uUo sumptu locorum ma-
etiam omnibus civitatibus pelli decernimus.

Qui
hoc non fecerint et Qontra clcmentiae nostrae
salubre '* constitutum in civitatibus fuerint comprehensi vel secreta erroris sui et professionis in-
D. k.
sinuaverint, deporta-tionis poenam excipiant.
Febr. Ravenna Honorio riii et Theodosio iii AA.
conss.
[a. 409]
1 1 ^^ldem AA. Theodoro pp.
Christianos proximorum locorum volumus sollicitudinem gerere, ut
Romanos captivos qui reversi fuerint nemo te-
nemo iniuriis aut damnis adficiat. D. iii id.

Dec. Ravenna Honorio riii et Theodosio iii AA.
neat,
conss.
\a. 409]
Valentinianus AA. Florentio pp.
patres vel domini suis filiabus vel ancillis peccandi necessitatem imposuerint,
12 ^'Impp. Theodosius
et
Si lenones
vel ancillis episcoporum implorato

omni miseriarum necessitate absolvi. D. xi
k. Mai. Felice et Tauro conss.
\a. 428]
13 ^^lmp. Marcianus A. Constantino pp. Decernimus, ut, quicumque catholicarum ecclesiarum, quae
sub viro religiosissimo archiepiscopo huius almae urfiliabus
liceat
suftragio
reverentissimum oeconomum sive de ecclede propriis et ad ipsum solum pertinentibus causis vel quemcumque alterum earundem
ecclesiarum clericum aliqua voluerit lite pulsare,
apud memoratum beatissimum archiepiscopum causam dicat in negotiis audiendis fidem ac sinceritatera
bis sunt,
sive
siasticis
et sacerdotis et iudicis. Voêminara praebiturum

tamen actoribus pateat îscopale iudicium:
ac nullus, qui huiuscemodi intendit in sacrosanctas
ecclesias vel praedictos clericos actionem, ad religiosissimum antistitem cognitorem ducatur invitus.
D. VIII ... April.Varane^'^ et lohanne conss. [a. 456]
1
lentibus
14 '^ÂvTOXQaroJQ AtMv
referre'^
licet
EPIbCOPALl
t>ti
Xov
avrc^'^^
Mtjrs 8ov'
Srjfico.
iXev&soov adifia roXfidrco ris
fiTjrs
sls
noQvslav
TtQoCardvai y fiT]8i st d'vftshx6s s'Cij rj dXsi Ss Sovlov sXrj rb

Xcos axrjviKos.
7tQoara%d'sv^'^
ixSixsia&co eis iXsv&SQCav TtaQa navros TtQoaiovroi
Sixft rtvos SajtdvTjs roXs xard ronov do%ovaiv ri rols
l
Ols fisXrjasi ro prjSi
&eofileardrois imaxoTtois.
dxovaav yvvaXxa SovXrn' ^ iXsv&sQav avvslvai avyxfoqeIv fiCfiots ^ x^QoTs Tj dXXrjv d^sav iv rols d'edrQOie
sxrsXsXv dvayxd^sa&ai.
TtQodysiv
TJ
5 ^Împj9. Leo et Anthe?mtis AA. Nicostrato pp

vel in foro magnitudinis tuae vel in provinciali iudicio vel apud quemquam iudicem accedat
ad togatorum consortium, nisi sacrosanctis catholicae religionis fuerit imbutus mysteriis.
sin autem
aliquid^'' quoquo modo veP^ quadam machinatione
factum vel attemptatum fuerit, officium quidem subliraitatis tuae centum librarum auri iacturam pro condemnatione sustineat, idem vero, quicumque ausus
fuerit contra providum nostrae serenitatis decretum
officium advocationis per subreptionem adripere et
prohibitum patrociniura praestiterit, advocationis officio remotus stilum
proscriptionis atque perpetui
exilii specialiter sustinebit: scituris etiam provinciarum rectoribus, quod is, sub cuius administratione
aliquid huiusmodi fuerit atteraptatura, partis bonorum dimidiae proscriptionem et poenara exilii per
1
Nemo
Graecis
(12)
rectius Th.
(13)
et
sic
(15)
dett.
(16)= 7%.
cutn
5, 5, 2
(22)
(23*)
aliud
mina, om.
gistratus
l
Th.
lihri
TJi.
cum
Graecis
et
commentariensi
jB,
(14) nisi
9, 16, 12
,
(18)
(20)
nQoara&dv
20
()7)=ll,
fortasse iungenda esM, 3 25

1
(21) ylauyv A. roj
1, 41, 7
.cum
Th.
PCR
saluberrimae
Sirmond.U: iungeS, 50,
41,6 T%. 15, 8, 2

(19) varario traditur
scr.
sic
l.
ûid Mommsen
gem.
scr.
(24)
vel
(23)
cum
2, 6, 8
lege
ge-
PC
vel
religiosissimos
Quorum curae
erit,
nc
episcopos
adeunte.
quam mutierem servam
sive liberam invitam interesse mimis vel choris permittant vel cogi, ut aliud spectaculum in theatris
praestcnt.
41
AUDIENTIA
quinquennium sustinebit. D. pridie k. April. Constantinovoli Anthemio A. li cons.

[a. 468]
1 6 ^ldem AA. Erythrio pp. Si legibus prohibitae
non sint speratae nuptiae et post arras sponsalicias
sponsa coniugium sponsi propter religionis diversitatem
recusaverit, si quidem probatum fuerit ante datas easdem arras sponsalicias hoc idem mulierem vel parentes
eius cognovisse, sibi debeant imputare. si vero horum

daignari sponsalicias arras susceperint vel post arras
tas talis causa paenitentiae intercesserit, isdem tantummodo redditis super alterius simpli poena liberi custodiantur. quod simili modo etiam de sponsis super recipiendis nec ne arris praestitis custodiri censemus. D.k.
lul. Constantinopoli Marciaiio cons.
[a. 472]
17^ [AvroxQdxojQ Âvaardaios A.] .... Osaniô/isv
aircovtjv ....
"Orav ev rivi tioXei, aircovov yevi]rat. XQ^^^t xara ooxifiaaiav xal STiiXoyrjv xad'^ ixdarrjv tcoXiv iTtiaxoTtov xal rcov iv roTs xrriroQai nQwrevovroJv yivaa&OJ
ini avrto TtQOôkrj, ov xard ro Soxovv roTs TiQOr]
âkXouEvois ovSi if^ ols dv ôv^Tjd^sirjaav TtQoaojnoirS, dXXd fiovcov rcov iTii rrjs xcoâs ixsivrjS raêcorcov rcov arQarsvofiivcov xai rcov anod^sfiivcav rrjv
rd^tv, 8id rcov siQrjfiivcov nQoacbncov nQOS rrjvâtroiviav nQoâXXofiivcov, insiSrj svxsQiarsQOV ovroi
raTs Srjfioaiais xQsiais ivrsrQififiivoi ix fiaxQcov XQOvcov rb rrjs aircovias Stavvovai ^dQos. 6 Si naQaâivoiv r} naQajSad^TJvai avyxcoQcov rov vofiov X XQ''^'
aiov Xirqas intrijutov xara/SaXXirco. [a. 491
505]
18
^['0 avros /SaaiXsvs]^.

01 vcpsarcores xai rfj
. . .
0saniôfisv
naQacpvXaxy
nQoaxaQrs-
Qovvrss arQaricorai iv rdis aeSiioie avrcov ro

nQoacpsoomevov etSos ix rc5v iv rr} noXet rj rfi
Ssxia&coaav vnsQ
rciv dvvovojv avrcjov Soxtfiaaict rov imaxoTtov
xai rov aQxovros t] rov ixSixov e| anoXeiipscos
rov aQxovros, xai ovx dvayxdêrat 6 awreXearrjS
\a. 491
505]
dnaQyvQiaftbv SiSovat.
19 Idem A. Eustathio pp. lubemus eos tantummodo ad defeusorum curam peragendam ordinari,
qui sacrosanctis orthodoxae religionis imbuti mysteriis hoc imprimis sub gestorum testificatione, praesente quoque religiosissimo fidei orthodoxae antistite,
per depositiones cum sacramenti religione celebrandas patefecerint. ita enim eos praecipimus ordinari,
ut reverentissimorum episcoporum nec non clericorum et honoratorum ac possessorum et curialium
decreto constituantur. D. xiii k. Mai. Sabiniano et
avrrjs
ivoQicc
ysoiQyovfiivcov
Theodoro conss.
(l)
5,
1,
5:
iunge
[a.
1, 18, 13.
restiiuta est ex 10, 27, 3,
5, 6, 8.
quam hoc
5, 30, 3
loco
(2)
geminatam
505]
c. 17
esse
Gonstat ex Const., omissa 1, quae neque in Const. indicatur et aliena est ab huius tituli argumento
Const. :
(3)
gemina
est
12,37,19 1^.: initium d^saniiÔfiev tradunt
17 Qnando in civitate aliqua opus erit sitona,

arbitratu ei electione umuscuiusque civitatis episcopi et eorum qui tnter possessores primates sunt
eius electio fiat, non pro arbitrio eligentium nec
ex
quibuslibet personis, sed ex solis officialibus

eius loci, sive militent sive ordine abscesserint,
per
supra dictas personas ad sitoniam eligendis, quoniam facilius hi utpote in pubUcis negotiis diu exercitati sitoniae onus expediunt.
qui legem violat
vel violari permittit,
auri tibrarum muitam
XXX
solvat.
18 Milites
subditi
et in
praesidio constituti in
sedibus suis species ab
agricolis civitatis dusque
annonis
sms
a?'bitratu episcopi et
regionis pro
praesidis accipiant vel defensoris, si praeses non
est: nec cogitur collator adaerationem
praestare.
20 Imp. lustinianus A. Nemo militat, nisi in
actis sub trium testimonio
adpositis sanctis evangeliis Christianus orthodoxus comprobetur, gestis
apud praesidem excipiendis, sub quo militaturus
20 [AvroxQarcoQ ^lovanvtavoe A.]

^
OvSeis arQarevsrai, et firj iv vnofivrjfiaai fiaQxvini rQicov ini rwv dyicov evayyeXicov Xqiartavbs oqSôSoôs, avvtarafiivrjs rrjs nQaêcos
nctQa rco aQxovrt, ^v&a /uiXX.et arQareveadât, Svo
et Se rovro
vofitajudrcov vneo avrrjs SiSoitiivcov.
SiScoatv 6 aQxcov nevrrjxovra XirQas
naQaiieXrjd^fj,
xai rj rd^ls avrov x' xai 6 arQarevadfievos t
xai ixpdXXerat xai ol yjevSofiaQrvQTjaavres acofiarixcos rtficoQOvvrat xai ai noivai roTe nQt^drois
eiadyovrat xivSvvco rov xoiirjros.
21 ^ldem A. Menae pp. Si praesens quidem sit,
qui pecuniam numerasse vel alias res dedisse scriptus est, aliquam vero administrationem in provinciis
eidem
gerat, ut difticile esse videatur denuntiationem
QTjd^fj
non numeratae pecuniae mittere, licentiara damus^ ei,

iudices
qui memorata exceptione uti velit, alios
^
manifestare, cui exceptionem huiusfactam a se super non numerata pecucunia querellam esse. Quod si non sit alius ad1
ministrator civilis vel miKtaris vel per aliquam causam difficile sit ei qui memoratam querellam opponit
adire eum et ea quae dicta sunt facere, licentiam
damus et per virum reverentissimum eîscopum eandem suam exceptionem creditori manifestare et ita
2
tempus statutum interrumpere. Quod etiam in
reexceptione non numeratae dotis locum habere
ceptum^ est. D. k. luL^ Constantinopoli dn. lustiniano A. Ii cons.
[ 528]
^
22 '0 avrbe fiaatXevs Mrjva indqxo^ nQatrojqioyv.
rcov
iv
OvSiva ifi^dX.Xead-at
^Xax^ SixajtQoardêoiS
iv
xard
evSaifiova ravrrjv noXiv
ina^x^q iv^
adire et per eos
modi
obicit,
rrjy
jj
S6ô)v rj nsQt^XinroJv rj XafinQordroiv aQxovroiv

1
rcov iv rais noXeatv ixSixcov ôvXofiedâ. 'Eni Si
rcov ifi^Xrjdîvroov rj ifiâXXofiivoiv rove d'eo<ptXeardrove rcbr rbncov imaxbnove fiiav exdarrje i^SofidSoe
rove iv raTs
rrjv
rj
rj^
rer^dSa
TjfiiQav rrjv
naQaaxevrjv
(pvXaxaTe SieQevvdadâi xai avv dxQiêlct fjtavd^dvety

rde rrje avrcov xaroxrjs atriae xai eXre oixirai rvyxce
voiev bvree eire iXev&eQoi, eire eni ^^(^jy/âctv eire ini
dXXoie iyxXrjfiaatv e'ire ini cpbvote ifi^s^Xrjfiivot.
2
naQaaxevdt,siv rove ivSoôrdrove xai nsQt^Xinrove xai XafinQordrove aQxovrae ravrrje rs rrje svSaifiovoe nbXscos xai roov inaQxtobv ixsTva nQdrrstv
avroTe, dneQ rj nqbe rove ivSoôrdrove indqxove

&eia rjficov StayoQsvst
neqi rovrov xaraneficpdêTaa
Staraîs, dSeiae StSofisvrje roTe xara xatqbv d'eoftXeardroie imaxbnote , ei rtva qq&vfiiav XSotsv ytvofiivrjv naqd rcov xard xntqbv ivSoôrdrcov xai fieyaXo-
in
Paraiitla
14, 6. 7:
ad
10, 22, 4
(6)
6)
est,
extat in
duobus
ei ins.
Coll.
solidis
Const.
3
(5)
(4)
4, 30,
4, 20, 18. 4, 21, 17. 4, 30, 15? 5, 15, 3.
1,
2, 17.
lun. scr. cum 5,
(8)
4,
Const.
iunge 4,
l.
15, 8.
gem.
iunge
c.
pro
iis
23
certum
(t)
10, 22, 4
h.
C.
(9)
t.
9, 5, 2.
solvendis.
/.
22
gem,
9
(=
9, 47, 26
quod
si vio-
latum Aierit, jpraeses dabit L libras et officium

et
eius
et remogui in militiam receptus est
vetur et qui falso testati sunt corpore poenas solvunt et multae comitis periculo
privatis exiguntur.
22 Idem A. Menae pp
Nemmem in custodiam
conici volumus iniussu illustrium vel spectabilium
vel clarissimorum huius almae urbis
provindarum1 que magistratuum vel
defensorum avitatum. Eos
autem qui inclusi sunt vel includentur religiosissimi
locorum episcopi una cuiusque hebdomadis die
quarta vel sexta^ explorent et diligenter causas de-
XX
eorum inquirant et servme an liberi sint,

propter aes alienum an propter dlias accusationes vel ob homicidium inclusi sint.
Curent
tentionis
num
2
magistratus illustres et spectabiles et clarissimi huius

almae urbis provinciarumque ea in iis fieri, quae
sacra constitutio nostra ad illustres praefectos praetorio ea de re missa praecipit: data ticentia religiosissimis
pro tempore
episcopis, si quid praeter-
ytPBTteffTarcov aai XafinQOtaxtov aQXOvxoJV v TtaQO.

TOJV Ttei&OfievMV avrols raêotv, ravrijv firjvveiVf ojs
av Tj 7tqoar]KOvaa xara rc5v Qctd^vfiovvrojv ivexêir]
XV
J).
aivrjffis.
k.
cons.
,
23 Ô
Fehr.
,,
ConstantinopoU Decio
^
529]
avrbs âfftXevs Mrjvq inaqx^l? TiQairojqCoJV.

(pvXaxas naffi rQonois iv tcoXsgiv tj ev
avrcov BrjXaSr]
xcofiais anayoQevofiev xa&iffraff&ai
^lSiojrixaS
rcov xarexofidvojv TtQOvoiq rcov

Xeffraroiv eniffxonoiv rrjs xaroxrjs
xara ronov
acpcefjievoiv.
êocpi-
D. XI l'^
Constantinopoli Becio cons.

\a. 529]
A. Demostheni
pp. Nemini licere voab
sive
lumus'',
ingenuis gemtoribus puer parvulus
procreatus sive a libertina progenie sive servili condicione maculatus^ expositus sit, eum puerum in
suum dominium vindicare sive nomine dominii sive
adscripticiae sive colonariae condicionis: sed neque
his , qui eos nutriendos sustulerunt, licentiam concedi penitus (cum quadam distinctione) eos tollere:
sed nullo discrimine habito ii, qui ab huiusmodi hominibus educati vel nutriti vel aucti sunt, liberi et
k. Fehr.
24 ^ldem
ingenui appareant et sibi adquirant et in posteritatem suam vel extraneos heredes omnia quae habuehaec obserrint, quo modo voluerint, transmittant.
vantibus non solum praesidibus provinciarum , sed
etiam viris religiosissimis episcopis.
D. xv k. Oct.
Chalcedone Decio vc. cons.
[a. 529]
25 ^'O avros âffcXevS Jrjfioffdêvei enaQxco nQai"Offa
rcbv
xaXovfitvoJV xv^cav rjroi
rcoQioJV.
neQi
xorrcav xai rrjs rovrojv xaXvffeoJS rjfuv vevofio&ert]ravra
aSeiav
rai,
SiSofiev xai rols &eofiXeffrdrotS
eniffxonois xai dveQevvav xai yivofieva naveiv xai
rovs dxofffcovvras Sid rdiv XafinQordrcov aQxovrcov
rcov enaQxidJv xai rcSv narsQcov xai rdJv ixdixoiv
rcov noXscov ini ffOKpQOffvvriv inavdyeiv. D. X k. Oct.
Constaiitinopoli Decio cons.
[a. 529]
^
26 Ô avros fiaffcXevS 'lovXcavco inaQxco nQacrcoxad'
ixaffrov eros rcCis noXeffc nQOffQioJv. IleQi rc5v
covffdJv noXcrcxcov nooffodojv r} noQOJV ex Srjfcoffiojv
iScQJTcxcov XQVH^'^^'^ naqd rcvojv avraXs rj xarj i^
SoJQOvfievoJv iq dXXoJS incvoovfidetre eis eqya eXre eis
neQcnocrjd^rjffOfcsvcov ,
ffcrojviav eire eis Srjfioffcov oXxov stre sis ixxavffecs
raXcfinavofievoJV
vcov rj
(1)
c.
DE EPISCOPALI
42
I 4
rj
'
âXaveioJv eire
oixoSofjcds
dnXdJs
eire
eis
anb
rj
eis Xcfidvas
eire eis rscxdjv r}
nvQyojv
yefpvodjv ^ oSoffrQOjacdiv inavoQdôjffcv rj
rds rojv noXcrcxdiv XQ^^^^ nQoxcuQOvvrcov,

Srjfiofficuv
scre
dno
ets
iScojrcxdJv d>s ecQi^rac

ffvvcovxas rov
'
ravrov
nQoyaffeoJV , -dêffniÔfcev
d^sofcXdffrarov iniffxonov tqbXs rs rdiv evvnoXrjnrcov
xai iv anaffi nQoexovrcov xard rrjv noXcv erovs exdffrov
inonievecv re rd yevofieva eqya xai noQaffxevd^scv fisrQecffdât xai
Xoyo&srslv rovs ravra
Scocxovvras r] Scocxrjaavras, xai ini nQa^soJS vnofcvr,-
_.
!
V
'
fidrojv (pavsQov yiveadâc rb nsnXrjQcoadâi rd eoya,

rd re atrojvtxd xQW^'^'^ '"-^ '^* ^^^'
T] SeStotxija&at
rj
neQi oSoffrQOJffias ^ nsQt bXxovS vSdroJV
SreQa rotavrd rtva. "AneQ dnavra dfisicora
fidvstv eis rbv dnavra ôvXbfiedâ XQOvov xai eni rrjs
XQOJvtxd
1
1]
nqdêcos rcov vnofcvrjfidrojv SrjXova&ac, u>s dvsvd^vvbs iarcv o ravra Scocxrjaas rj xai vnsv&vvos fisv
Se b(pstX6fievov dndScoxev xai ovrcos sxstv
co^d^rj, rb
rsrvxrjxbra rrjs nQdêoJS.
dacpdXstav rbv ravrrs
ârsXovfisv ydQ rjftsis, rjvixa av fiovXrj&sirjfisv, rov rjfilv
rd
inonrsvast
os
Soxovvra,
naQ^ avrcov yevbfieva
Xoyo&data xai, etneQ oQ&dis sxovra evQOt, %prj(pov
notrjaerat rb da^paXss avrdls xai xXrjQOvbfiots avrcbv
co firjxdri
xai StaSbxotS reXeicos nsQtnotovaav, i^p
SsvrdQQJv Xbyojv rj t,rjrrjaeoJv d(poQftds vnoXeXel^p&at.
ndvrojv ini rcov dyicov evayyeXiojv ovrcos avv dxQtêict nQarroftdvoJv, cxjs rrjs rjfierdQas avrols intarrj2 aofidvrjs, rjvixa dv ôvXrjO^sirjftsv, iêrdaecos. Xqtj
fidvrot anevSecv rbv dêofcXdararov iniaxonov xai
rovs avv avrcp nocovfidvovs rovs Xoycauovs, bnojs, dv
rd eQya eis dndqavra rrjs Sandvrjs ayoQca&f,, xad'
Sxaarov eros intfceXcbs ydvoiro ix rcov noXtrtxdiv
Et M-dv3
dvaveovfieva noQOJv re xai nQoabScov.
rotye ftrj fiovXrjSêirj XoytfffiovS vnoffxelv b ravra Stotxrjffas ftrjSe dvdffxotro rov d'eoytXeffrdrov rcbv rbncov
intffxbnov xai rcbv xrrjroQcov rdiv nQos rovro d(pojQcfffidvcov ets Xoytfffiovs avrbv xaXovvrcov, rrjvtxavra
avayxdêff&at rovro nQdrretv Std rov XafinQordrov
rrjs inaQxias aQXOvros xai rrjs net&ofidvrjs avrco rdcors
êcos, ^rjftias ndffrjs x^Q'-^ ffvvoj&ovfievov, iw
ndfft TQbnots Xoytffftovs vndxeiv rco d'eo(ptXeffrarcp rrjs
nbXeojS intffxbnco xai roTs nQOJrevovffi rcov nbXeoJv
xai rb cpatvbfievov inofeiXeff&ai naQ* avrov dnoSov-
43
AUDIENTIA
Si adeiav avaiQOVfisv
iv rals ;tG;(>ats disCUSSOras ^ Xoyo&iras tj eîacaras ini raXs rcov SrjaXV ei ri roiovro
fioaicov Xoyifff/(J5v iêraffeaiv
vfit
(1)
Ilaffav
TtoXei.
rfj
TOts rjixBreqois
agxovdi
itifiitew
Ttââiev Ttaga yv(bfiT}V rjfieriQav, rrjvixavra, ei fiev

dêXos riffi rvTtos xara ffvvagnayrjv itogiffdêir}, aSeiav
etvai r^ dêo^ptXeffrartp rrjs TtoXecos ijtiffxoTtqf TtgoffSixsff&ai fiev rov dêXov rvTtov, firjvvetv 8a eis rjftas,
av
oTtcos
rjfiels
yvoirjfiev,
xara
eXre
dêiav rjfiojv
'jtQOff-
raîv TtQOS avrrjv rrjv agyjirjv yeygafifxivrjv eire xara

Sffre ei aara rtva yevofievos
ffvvagTtayrjv yiyovev,
ro yevofievov axvgov
(paveirj ffvvagnayrjv, rrjvtxavra
elvat xivSvvov re VTtoffrrjvat rov rovro Ttogtffdfievov.
Ei i rtvos rcov rjfxerigojv ag%ovr(ov Ttefupdêirj
5
xal xofifitovirtogiov rj ngoffrayfid rt xai
xfirjôs rj
Xoyo&iffiov Ttegi rovrcov^ rc5v ngoeigijfcivcov xe(paXaicov iTtirgaTteirj, navri ôvXofie&a rgonco rbv d'eo(piXiffrarov rrjs TtoXecos iniffxoTtov xai rovs iv rfj
TtoXei Ttgcorsvovras ftrj Ttgoffieffdât ravra, dXXd ddeiav
elvat xai rc^ rrjS iTtagxias rjyovfiivt^ xai avroXs ye
rj roTs xrrjrogfft xai TtoXirais Stco&eTff&at xds roifirjSe dfioXbv eva ravrrjs ivexa
airias jcagixetv. ei Si rovro Qq.d'vfirjffeiev 6 dêo(ptXiffraros iniffxonos, iêt fiev Svfffievrj rbv SeffTtdrrjv
ort
dêbv xai fiafftXtxrjv dyavdxrrjffiv dvaftevirco,
re xai legartxrjs
fftyrjv iffiyrjffev dveXev&igav
Ttaggrj(Tias dvaîav^
l^XXd xai ei rts ifi(paviêt
i\
(2)
avras ngoffrdêis xai
rrjs
vndrcov Ttgorj dgxovrcov oicovSrjTtore rj

aycoyds rj yevixovs rvTtovs rcov ivSoôrdrcuv vnagXcov ^ xai erigov rtvbs rcov rjfierigcov agxovrcov, rj
xai Siardêcov rj &eicov xofificovtrcogicov rj ygafxfidrcav
yevtxwv fiivrot ifxcpaviffeis noiolro rj xai dvSgidvrcov
âfftXixcov xadîSgvffeiS^, firj elvat rovrco naggrjffiav
xard %cogav
negatrigco | vouifffidrcuv
rvnco
ixdffrc^
rcooico
rj
rj
ygdfxftart yevixco
ixdffrrjv
xofiiêff&at xad"^
(1)
5V
(5)
715.
Kbri
810 ==
(2)
exdffrrj
i(p*
Siardêt
exdffrrj
6.
10, 30, 4
rj
ij
i^p'
xoftucovi-
dvSgtdvrcov xa&iSgvffet
inagxictv
urjvvffet
$'eicp
=
(6)
eis
12, 63, 2
sic
ijv
ravra
(3)
coffrs, onoff as av ôt noXets rj

inagxCa,
avrc^ Sta.(pioetv, dXXd rovs | fxovovs xouiêEi
Si
ff&at
rt
nXiov
7
xofiiffoiro* rovro
;u(>v(rot)s.
rerqanXdfftov anoSovvat, dSetav k'xovros xai rov rrjs
noXecos iniffxonov rovro xcoXvstv, xdvrav&a rcov
iffcov intxetfiivojv notvcov, rovr^ effrt rcov dvd Sixa
rov xgvffiov Xtrgcov rco re rrjs inapxif^s rjyovfiivco rrj
re nst&Ofiivrj rdêt xai rc^ dêo^ptXeffrdrc^ iniffxonco,
sineg ivSolsv avrols vneganatreXv fiovXofiivois, dXXd
8 (3) firj ndfft rgonots rovro xcoXvcafftv.
ÔvSevi
Se navreXcos icpiefxev rcov rjfierigatv dgxdvrcov roiovrovs rivds rvnovs iv raXs inagxiais ixnifinetv neoi
rrjs rcov vSQogoocov rjroi
vnovoftojv dvaxa&dgffecos
rj
negi rrjs rcov oixoSoftrjftdrcov ngbs roXs reixefft
rcov
iv
raXs ffroaXs yevofiivcov xaraAvxa&atgiffecos rj
ffecos^ rj rcov xaXovfiivcov ngoSovXeicov xai iQstnicov
roncov rjrot fieffoffrvXcov dvargonrjs rj negi eixov(ov r,
oXcos intvotcov rj noXirixcov dnXdos ^rjrrjroiovrorgoncov
ffEcov, aXX^ iîffrco rco êoq^tXeffrdrcp iniffxonco rrjs
noXecos xai roXs iv rfj ndXet ngcorsvovfft xai roXs rcov
inagxicov rjyovftivois xai xrrjrogfft xai noXirais roiovrov rtvbs ifxcpavtffdîvros rvnov firj ngoffieff&at rovrov, dXXd xcoXveiv xai Sicod^sXff&at ndvra ixîâfffibv
xai ndffav siffnga^tv ivrsv&sv inayofxivrjv, rrjs avxai xard rtov dêocptXeffrdraJv
rrjs snovffr^s notvrjs
9 (4)
intffxoncov , ei fxrj rovro xcoXvffatev.
JeX Se
rbv dêo^ptXiffrarov iniffxonov rbv re nariga rovs re
Xotnovs iv vnoXrjxpet xrrjrogas
rov fxrjSiva
TtgovoeXv
ronov noXirtxb
^ Srjuoffiov ngos rco reixei rj iv
raXs Srjfioffiats ffroaXs rj nXareiats rj bnovSrjnors xeiuevov ffvyxcogeXv vno rivos dXoycos xariêff&at urjSe
ixStSbvat noXirixov riva ronov xtf^gis rjfterigov êiov
10 (5) rvnov rtffl.
Tovs Si avrovs xai rd nsgi rcov
xaXovfiivcov voficov rov vSaros SrjXaSrj rcov ix d'siov
rvnov riffiv vnrjgyfxivcov ava^rjreXv xai fxrj rbv
fxiv nXiov rbv Si eXarrov rov ngoffrjxovros sxeiv.
11 (6) "^^XX* ovSi ngofdffei iyyvrjrixcov ^rjftiais rovs
nagiXaêv,
iirjbsv
xa&tSgvffecos Hercher
Mommsen, xaraXvffscov
suhmittat et quae a se deberi apparuerit

id civitati restituat.
Licentiam autem omnem
nostris praesidihus adimimus discussores vel rationales vel exaequatores in civitates ad
ûhlicas
rationes inquirendas mittere: sed si tale quid prae-
lihri
(')
tiones
vel ^generali
singulas provincias
voluntatem nostram faciunt, tum si qui sacram

sibi comparaverunt, liceat religiosissimo civitatis episcopo sacram quidem formam suscipeiê, sed ad nos renuntiare, ut
cognoscamus , ut7'um ex sacra nostra iussione ad
praesidem data an per subreptionem facta sit, ut
si quam
suhreptionem intercessisse appareat, quod
factum sit irntum sit isque qui eam comparaverit
5 periculum subeat. Sin autem decretum vel etiam
commonitorium vel praeceptum alicuius ex praefectis nostris missum est et rationum inquisitio in
ter
dictis
supra
capitulis
commissa
est,
omnimodo
re-
ligiosissimum civitatis episcopum et primates cives

ea admittere vetamus, sed liceat et provinciae praesidi et ipsis civihus possessorihus tales iussiones
unum quidem nummum eius rei causa

quod si religiosissimus episcopus praetermittit, dominum deum infensum habehit et imperatoriam indignationem eocpectet quod servilem in
reicere ac ne
praestare.
modtm
et
indignum lihera lingua, qualis sacerSed et si quis in provindecet, tacuerit.

vel magistratuum quorumlihet vel consulum
promotiones vel generales formas gloriosissimorum
praefectorum vei alius ex nostris magisiratihus
renuntiat, vel etiam constitutionum vel sacrorum
commonitoriorum vel generalium litterarum vel
etiam
statuarum erectionis insinuatio6
cia
dotem
nem
imperialium
non licet ei ultra sex solidos pro unaquaque renuntiatione vel pro unaquaque forma
vel unaquaque constitutione vel sacro commonitorio
facit,
vel
xoftiffatro
14 =
xoftiôiro
(4)
11
formam per suhreptionem
3, 2, 4, 3
epistula
vel
Hercher
statuarum erectione per
ad quas ea
attulit exiaere,
ut,
quotcumque provinciae civitates sint, nihil eius in7

tersit, sed sex tantummodo solidos exigat.
Quod
si
jplus exegerit, eius quadruplum reddat, licentia
data
id
civitatis
emscopo quoûe
prohihendi: isaemque poems in hoc casu imminentihus , id est
denarum auri librarum, tam provinciae praesidi
offcio ei suhdito et religiosissimo episcopo,
superexigere volentibus coniveant neque
omnihus modts id prohibuerint.
8
JSuIIi autem
penitus ex nostris magistratibus permittimus tales
formas in provincias emittere de rivis seu cloacis
quam
si
his
purgandis vel
aedificiis
prope muros
deiciendis vel
de destructiorie eorum quae in porticihus facta

sunt vel de iis quae produliae vocantur et ruinis
sive intercolumniis everfendis vel de imaginibus vel
omninc) de eiusmodi inventis vel denique publicis
negotiis: sed liceat religiosissimo episcopo civitatis et primariis civibus et provinciarum rectoribus
et possessoribus civibusque tali forma insinuata
eam non admittere, sed prohihere et repellere
omnem exsecutionem omnemque exactionem ea de
causct inflictam:
eadem pqena et adversus religiosissimos episcopos immihente, si hoc non impe9 dierint. Eeligiosissimus autem episcopus et pater
ceterique honae opinionis possessores providere dehent, ne quem locum puhlicum sive civitatis iuxta
muros vet in publicis porticihus vel in plateis vel
ubicumque situm a quoquam sine causa teneri
sinant neve locus publicus absque sacra forma
10 nostra cuiquam elocetur. Idem eiiam in distributionem quae dicitur aquarum ex sacra scilicet
forma quibusdam competentem inquirant, ne alii
11 plus alii minus quam oportet haheant. Verum
avyxoJôvfisv rj
rifiexeQOvs vTtorsXeie vTro/SaXXsff&ai
aXV st fxev axivrirov k'xoisv
vTti^ araffeojs kvroXioJS'
ovfflav aîoxQSOJV oi vnofivTjad^dvres, oqhov yâfifia'
reXov ixridêff&ai fiovov et oi ovx k'xoisv, rrjvixavra
fiiv iyyvriv axqi rrje rjSrj xârovarjg Tiofforrjros TtaQs12 X^^^t X^Q''^ fievroi ^rjfiiae aTtaffrje. Ei Ss afi(fiff-
itqaxroqse nsql rrjs r<av iyyvrjrcov dîorj rrje Siotfioffiae,

xotvy ffvviovrae sis ravro
rov d^soffiXiffrarov iniffxOTiov rov re Ttarsqa rov rs
sxSixov rrje noXeoie
rbv aîOTttffrov fpaivofisxqivsiv
vov iyyvrjrrjv Ttôe
rrjs ivaymyrjs itoffbrrjra xal
ot
^rjrolsv
niffrCae
rrjv
avdyxrjv sxstv rov TtQaxroâ Ssxsffdâi rovrov iyyvojfisvoVy firjSsv xofttôfievov vTtiq
iyyvrjrtxov
rj
iôtfio-
nXrjv si firj i^ iStxrje rjficbv rj rivos rcov

ueyiffroiv d^xbvrojv Ttgoffrd^scos xsXsvff&sirj ro TtQOff(OTtov dyaysXv, iyyvrjrrj firj xarantffrsvffas' rrjvixavra
yaQ dSsia effrai rio nQdxroQi iyyvrjrrjv urj xofii^sff&at xal rovro fiavroi nQarrstv x^Q''^ andfffjs ^rjKdvravdâ rcov avrcov xQarovvrcov int14
fiiae.
rtfiiojv xard rs rov d^sotptXsardrov inta^fonov xal
rov XafinQordrov rrje inaQxiae dQxovros, ei ri rovrcov naQaâd^rjvat avyxoJQrjaatev rj naQaûtvofievov
rtvos ftrj S^drrov ravra firjvvaatev.
15 (7)
^JrjXaSrj
ftrj
avyxoiQovvroJv avrcov flrjSev nXsov rt rov StoJ13
ffias.
Qiafievov fierQov rfj rjfiereQcc Stardêi nQocpdaei anoQrovXoJv xofii^sa&ai firjSe StayQacprjv i^ otaaSrjnors
airias iv raXs noXsfftv i^ dvdyxrjs yivsff&ai, nXrjv ^
^
fiovov ixsivojv rcav airtcov, ds
nsQt rds ificpaviasts
xal
rctjv
rcov
xai d'sicov rj ysSiard^scov
nQoayojydJv
vtxcov xofifioJvtroJQioJv rj rvncoy rj yQafifidrcov xai
rujv rotovrojv andvrcov, nsQt cbv iv roXs sfinQoa&sv
ivofio&srrjaaftsv xai dnsQ dv vnsQ iSias cocpsXsiae
xai acorrjQias oi rrjs noXsoJS fiovXrj&sXsv sis sQya noXirtxd rvxbv rj sis fftrojviav rj sis srsQav dodffxovffav
dnafftv airiav xard ftXortfiiav notrjffaffdâi, i^ cbv
rb xotvbv rrjS noXsous cocpsXrjd^rjffsraf tpvXarrofievojv
xard rcbv naQaâivsiv ravra intxeiQOvvrcov xai ftrj
eis rjfids dybvrojv d^socptXsffrdrcov intaxbnojv rcov rjSrj
16 (8) naQ^ rjficov rjnstXrjfievoJv. JsX Ss rbv d^socpiXiararov iniaxonov sxdarrjs nbXscos ndvra yivcoaxovra rd nuQ^ rjficov ini rovrots Siarsrayfisva xai
xai^ anaQyvQtafzov firjrdrojv xai xcoXvascos dy>ofjtijv
nXtaficov xai rovrojv, oaa neQiexerai r^ d'siq rjptcbv
Stard^st^ rrj nsQi rovrwv iv xoivc^ yeyoafifievrj,
ifievrj, neD. VIII k. lu i. CnalceQas intrt&evai nQoarjxov.
done Lampadio ei Oreste vv. cc. conss.
[a. 530]
27 ^ldem A. luliano pp. De creationibus curatorum, qui furiosis utriusque sexua dantur, necesse
nobis visum est constituere, quemadmodum eas ce1
lebrari oportet.
(l)
(3)
neQi
cat
DE EPISCOPALl
44
l.
15
=
ins.
gem.
(9) pers.
12,
Et
63, 2
si
quidem pater curatorem
(2)
rcbv atricbv
(4) 12, 40, 12
(7)
quam mod.
et
ins.
(5)
l.
P^ cum
gem.
gem.
l.
rmv Hercher
5, 70, 7
(6)
edi-
(8) == 5, 4, 25
et Graecis, quam
neque praetextu fideiussionis suhiectos nobis damno

aafici patimur vel propter procuratoris constitutionem: sed si quidem tmmobiles res idoneas habent,
qui citantur, iusiurandum solum in scriptis exponant: si minus, tum
fideiussionem usque ad quantitatem dudum constitutam praebeant,
sine ullo
12 tamen incommodo. Si vero exsecutores de fideiussorum securitate vel de iuratoria cautione dubium moveant, conveniant religiosissimus episcopus
et pater et defensor civitatis et iudicent, num
fideiussor ad quantitatem actionis idoneus sit, quo
facto exsecutori necesse sit eum fideiussorem susdpere, neque quicquam pro fideiussione aut iure13 iurando exigat.
Excepto eo casu, quo ex speciali nostra vel summorum
magistratuum iussiond
iussus est
personam abducere, si fideiussori fidem

non habeat: tum enim licebit exsecutori fideiussorem
non suscipere, sed et hoc quidem sine ullo damno.
14 Etiam in his eaedem
poenae adversus religiosissi-
mum
episcopum et clarissimum provinciae rectorem

si quid eorum violari
permiserint vel viO'
obtinent,
furioso vel furiosae in ultimo elogio heredibus institutis vel exheredatis dederit (ubi et fideiussionem
cessare necesse est paterno testimonio pro satisdatione sufficiente), ipse qui datus est ad curationem perveniat, ita tamen, ut in provinciis apud
praesides
earum
simo locorum
praesente
eis
tam
viro
religiosis-
tribus primatibus, actis

intervenientibus, tactis sacrosanctis scripturis depromat^ omnia se recte"' cum utilitate furiosi gerere neque praetermittere, quae utilia furioso esse putaverit, neque admittere, quae non utilia esse existimaverit: et inventario cum omni subtilitate
publice
conscripto res suscipiat et eas secundum sui opinioantistite
quam
nem
disponat sub hypotheca rerum ad eum pertinentium, ad similitudinem tutorum et adulti curaSin autem testamentum quidem parens
2 torum.
non confecerit, lex autem curatorem utpote adgnatum vocaverit vel eo cessante aut non idoneo forsitan existente ex iudiciali electione curatorem ei
dare necesse fuerit, tunc scilicet et in provinciis
apud praesidem cuiuscumque provinciae et virum
religiosissimura episcopum civitatis nec non tres
primates creatio procedat, ita ut, si quidem curator

substantiam idoneam possidet et sufficientem ad
fidem gubernationis
et sine aliqua satisdatione nominatio eius procedat.
sin autem non talis eius
census inveniatur, tunc et fideiussio in quantum posCreatione omnimodo
3
sibile est ab eo exploretur.
sacrosanctis scripturis propositis in omni causa
celebranda, ipso autem curatore, cuiuscumque sub,
stantiae vel dignitatis
est,
praefatum sacramentum
pro utiliter rebus gerendis praestante et inventarium

publice conscribente et hypotheca rerum curatoris
modis omnibus adhibenda, quatenus possint undique res furiosi utiliter gubernari. D. /c. Sept. Constantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530]
Tam dementis qûam
luliano pp.
28 ^ldem
furiosi liberi cuiuscumque sexus possunt legitimas
contrahere nuptias, tam dote quam ante nuptias
donatione a curatore eorum praestanda: aestima-
tione tamen in hac quidem regia urbe excellentissimi praefecti urbis, in provinciis autem virorum
clarissimorum earum praesidum vel locorum antistitum tam opinione personae quam moderatione^ dotis et ante nuptias donationis statuenda, praesentibus tam curatoribus dementis quam furiosi nec non
his***, qui ex genere eorum nobiliores sunt, ita tamen, ut nuUa ex hac causa oriatur vel in hac regia
urbe vel in provinciis iactura substantiae furiosi
veP* mente
capti,
sed gratis omnia procedant, ne
pers. CRy pers. om. P^

(lO) tam curatoribus
dementis vel furiosi quam his /. gem.: fuitne tam dem.
quam fur. curat. nec non his (Mommsen)?
(U) sic
L gem., dementis vel ins, lihri
mod.
15
latorem non statim denuntiaverint.
Scilicei
non permittant supra modum nostra constitutione
defimtum sportularum nomine quid exigi vel de^
scriptionem ex quibuslibet causis in civitatibus
propter necessitatem fieri, nisi tantummodo ex illis
causis , velut de insmuatione promotionum et constitutionum et sacrarum vel generalium commonitoriorum velformarum vel epistularum et de ceteris eiusmodi, de quibus antea sanximus, etquae ob propriam
utilitatem vel salutem cives in operapublica forte vel
in sitoniam vel in aliam ab omnibus comprobatam
causam
liberalitatis gratia facere velint, quae

civitatis utilitatem spectant: in eos
communem
ad
qui
haec violare temptent et in religiosissimos episcopos qui id aa nos non referant ea quae iam
16
minati sumus o^pjtineant.
Sane religiosissimus
omnibus
uniuscuiusque civitatis episcopus, compertis
quae a nobis definita sunt, etiam adaerationem metatorum ac prohibitionem ademptionis armorum eaaue
quae sacra nostra constitutione 4iis de rebus puolicata continentur competenti exsecutionimandare debet.
45
AUDIENTIA
hominum infortunium etiam expensarum
tale
6 (l)
dctri-
D. k. Oct. Constantinopoli
praegravetur.
Lamvaaio et Oreste vv. cc. conss.^
[. 530]
^
2y ^'O avxos fiaaiXevS ^lovXtavt^ inaq^c^ TtQaitiot(ov
BvXaêararojv tcXrjQi0Ea7xit,Of.isv firjSava
qIojv.
xwv eCre TtaQO. rivos avyxlrjQixov eXre naQo. rtov xaXovuevcov XaixMv rivos ev&vs xai ix TiQcorrjS iv
mento
(2)
2,
29 Idem A. luliano pp. Sancimus, ut nemo devotissimorum clericorum sive a clerico sive a quoguam laicorum qui dicuniur statim ab initio apud
oeatissimos sinqularum dioecesium patriarchas accusetur, sed prvmum secundum sacros canones apud
in
qua
clericus
commoratur :
si
suspectum hdoet, apud metropolitanum

episcopum hoc faciat: sin autem, ut fit, ne in hoc
quidem adquiescit, tum ad sacrum ettts provinciae
concilium reum iudicandum trahat, ut tres religiosissimi episcopi, qui secundum tempus ordinationis
praestant,
cum metropolita conveniant
et litem in
pleno synodi consessu diiudicent. Ac si sentenSin laesum

2
tia placuerit, a negotio discedatur.
se esse putat, tum beatissimum illius dioecesis patriarcham appellet, cuius sententia omnino stetur,
1
perinde atque si db initio iudicium susceperit.

Contra tales enim episcopales sententias proyo3
cationem locum non habere a praedecessoribus
4
nostris constitutum
est.
copus accusatur sive a
aUquo
Idem valeat
et si epis-
qui dicuntur sive ab

cler-icorum sive ab alio
laicis
religiosissimorum
Vetamus enim omnino acreverendo episcopo.
cusationes apud beatissimos patriarchas deponi
accusatosque in aliam provinciam abduci, nisi forte
ideo accusatio deponatur , ut causa ad religiosissimum loci episcopum transferatur : tunc enim licebit accusationem et apud religiosissimos patriarchas
deponi, litteras vero componi ad aliqicem religiosissimorum loci episcoporum , ut is causam secun6 dum modum antea a nobis definitum audiat. Nec
tamen ei permitti ad devotissimos clericos se conferre ct tmmodicis sportulis quae dicuntur citatos
5
fiixQt
sxdarco
vvv
yaQ
dêo^ptXeardrots narQtdQxatS
noXirtxd rd rcbv dfKpta^rjrrjascov eirj, exbvras avrovs
rds rotavras ^rjrrjaets naQa roXs eiQrjfievots dêoftXEardrois intaxonots nQort&ivai avyxofQOVftev, dxovra Se
d'eo(ptXeardroJv intaxbncov, wara avrbv dxQodaaa&ai

vnodêaeois xard rbv ^finQoadêv vcp^ rjfiwv vnrj-
ctvitatis,
Êcp^
EiXrjfs rcp vnsQnQaxd^svrt StnXdatov, yEvrjasrai

Se xai vnb ixxXrjataartxbv intrifitov na^d rov xard
xatQbv dytatrdrov narQtdQxov rj rov d^so^ptXsararov
xafirjrQonoXirov, rcbv ixxXrjataartxdbv ixâXXbfisvos
Tds Sa airtdasts, si fisv sisixxXrj11 (4) ra}J)yo3v.
ataarixrjv OQcorj rb nQayfia xardaraaiv, s^ dvdyxrje
naQd fibvots yivsadât roXs dêocptXBardrots intaxbnots rj firjrQonoXirats rj naQa raXs svayiat avvbSoi^
roXs
xBXsvofisV si Si
rj
rrjs
quem
anoQrovXcov
bnolov Srj rt
oaov
uQxats xai rovs airicofievovs sis ersQav dndysaSât

XCOQav navrsXcbs dnayoQSvOftsv, nXrjv si firj rrjv airiaaiv rts ini rovrcp d^sirj, i(p cQre naQansfKpd^rjvat
rrjv vnod^satv rco rrjs ;|jcyâs d^socptXsardrcQ intaxonco'
rrjvixavra yaQ dSsta fiev earat rrjv airiaatv dnoridêadâi xai na^d rols d'eo(piXBardrote narQtdQxoi.ts,
yQafifiara Sa yivea&ai nQos rtva icbv xard ronov
episcopum
dSeiav
xal
rovs vno-
rovrc^
noXXcb fidXXov ini rcov ixxXrjataartxdJv ftifixpecov rrjv

Ei
9 (2)
avftfierQiav (pvXdrrEadâi vofio&BrovftBV.
rov
fiEvrot nctQansfKpd^siarjs rrjs vno&iascos naQa
d'eo(piXeardrov narQtdQxov rj rtvt rcbv d'eo(ptXeardroov
firjrQonoXtrcbv rj dXXco rcbv dêo^tXsardrcov intaxbncov
ivexdêirj tprj(pos xai ftrj arBQxd^sirj na^d dâreQOv fisQovs exxXrjros rs ysvrjrai, rrjvtxavra ini rbv aQXt'
sQartxbv ^qovov (psQsadât rrjv eweatv xaxeXae xara
10 (3) rb fisxQt vvv xqarovv iêraêadât. Ei Se rts
ndv
roXfirjaetB naQa ravra rt nQaât, dvaScbast ftiv
Kai ei fisv areQx&Eirj rd xEXQtfiiva,

t,6vrcov.
TtQayfidrcov drtrjXXdxdât. Ei Si oirjdêirj ê^Xdf&at,
rrjvtxavra iTttxaXsTa&ai rbv fiaxaQtcorarov TtarQtaQXV^
rrjs Stoixrjaecos ixeivrjs, xai roXs rtaQ^ avrov xQivouevotS Tidvrcos iftueveiv^ coaavei ervxsv i^ dQx^js avrbs rjQrjfisvos otxaarrjs. Kard yaQ Srj rcbv rotov3
rcov iTttaxoTttxcov ditocpdaeoiv ovx etvat xôQav ixxXrjrco
Tov avrov rovrov
4 roXs TtQb rjficbv vsvofiodêrrjrat.
(pvXarrofisvov xai etneQ iniaxonos 6 fieuf&sis sirj
Birs TtaQa rivos rcbv xaXovfievcov Xaixcov eire na^d
rtvos rcbv dêocptXeardrcov xXrjQtxdiv ftVe xai naQ^
Tb yaQ ev&vs
5
BXBQOv rtvos dêoiftXovs intaxonov.
rds airtaaets dnoridêadât na^d roXs aytoordrois narQt-
3,
firjv
xXrjQtxoXs xartivai
narQtaQxdov xai ftrjrQonoXtrcbv areXXofievotS, rj eineq

iniaxonos eirj b fisfiy&sis^, dxQi vofitafidroiv 1 itp
oarj Srjnors noaorrjrt xai oiqSrjnorB airiq naQexsadâi
Tavrov rovrov
8 ftovov xai nXeov rovrov firjSev.
xQarovvros xai ini rcbv firjrQonoXtrcbv, orav naQ^
avroXs dnorsd^sirj rts airiaats xard rtvos rcbv vn^
avrovS intaxbncov rj rdbv rrjs inaQxiaS ixsivrjs xXrjQiei
xdJv.
ydQ ini rcbv noXirtxcbv Stxdfv avareXXat rb
rdJv anoQrovXcov xai Sanavrjfidrcov fierQov ianevaafisv xai rovro vofio&saiq naQaSovvat avveiSofiev^
29 extat in Coll. et excepta 12 in Nomoc.

(6)
(5) nsftcpdêis Nomoc. cum Const.
xaXovfievcov
Ov
ov neQatrsQO) rrjs i'xrrjs

nQoacbnco rdiv xalovfievojv
rov vofiiafiaros fioiQas xard nQotpaatv anoQrovXcuv
SiSoa&ai avyxoJQovfiev roXs naQa rcbv &BO(ptXsardrcov
c.
ribv
dfisrQic^
noos rrjv evay^ avvoSov rrjv rrjs

dQeaxoi, rrjvixavra
XcoQas dyeiv avrov oixaaofievov^, rQtcov dfia rc^
avvtovrcov^ &eo(ptXeardro}v iTttaxoTtcov
ftrjrQOTtoAirr]
rcov xard rrjv rd^tv rrjs x^tQorovias TtQcorevovrcov
xai rrjv Sixrjv iv rdêi rrjs oXrjs avvoSov xare^sra-
Nomoc.
rois
fttfivrjaxofievovs imrQifietv,
7
dftaQrdvsa&at usfia&rjxaftBV.
airiaaei yivea&at otaQa rdls ftaxaQicordrois TtarQiaQxaiS SioixTjaecos exdarrjs, dXXd TCQcbrov xard rovs
rc rrjs tcoXscos emaxortcQ, xa&^
leQOvs dêa/uovs TtaQa
ei Se vnoTtrcos eyêi
ixeli]v 6 xXrjQixoS SidyeC
itQOS
vov, TtaQa rcQ rrjs firjrQOTtoXeoJS iniaxonco rovro rCQdrreiv ei Sa cos eixos ovSi^ rd xar^ ixeTvov avrov
(l)
rQonov.
evXa^Bardrois
yoQ&vfiivov
naQSxetv
ovre
libri
(3)
Sixaôfisvov Coll.
(4)
avvdvrcot
adfligere, quemadmodum nimirum adhuc peccari

7
cognovimus. Pro singulis enim citatorum personis non supra sextam solidi partem sportuldrum
nomine missis a religiosissimis patriarchis et metropolitis dari permittimus, vel, si episcopus accusatus est, usque ad senos solidos pro quacumque
quantitate vel qualicumque causa praestari neque
Idem valebit in metropolitis, si
8
quid amplius.
qua apud eos accusatio adversus aliquem episco-
porum
qui sub eis sunt vel
illius
provinciae cleri-
corum aeponatur: nam si in civilwus causis sportularum sumptuumque modum contrahere festinavi-
mus idque
magis in
lege
comprehendere curavimus,
ecclesiasticis
accusationibus
modum
multa
ser-
causa a religiosissimo
patriarcha ad aliquem religiosissimorum metropolitarum vel alium religiosissimorum episcoporum
delata sententia feratur, una autem pars in ea non
adquiescat, sed appellatio interponatur , tum ad
9
vari sancimus.
Quod
si
archiepiscopalem sedem appellatio dirigatur ibique

secunaum id quod hucusque obtinuit diiudicetur.
Si quis adversus haec quid facere ausus erit,
summae quam accepit duplum ei a quo plus
exegit reddat et ecclesiasticae poenae subiciatur
a sanctissimo pro tempore patnarcha vel religiosissimo metropolita e clericorum numero removen11
dus.
Accusationes autem, si res ad ecclesiasticum statum pertiîet, necessario apud solos religiosissimos episcopos vel metropolitas vel apud sanctas
synodos vel religiosissimos patriarchas fieri iubemus: si vero civilis contentto est, volentibus tales
quaestiones apud dictos religiosissimos episcopos
10
totius
proponere permittimus, invitum non cogimus, cum
ovK avayxaôuBP f ovttop avroTs roiv noXircxcov

icaffrrjqlotVf eiTtsQ
ixstva fiaXXov
av
d's'Xoiro,
TCaq
St'
ots
12 (5) e^sari xal vTtsQ synXrniarmv Sixa^sa&ai. ^BjteiSrj

Se nves rmv d^sofiXsararoiv narîaQX,d)V iv rais
xai urjrQonolirt.xov Sxovffi
iv ats
i7taQx,âi,s
siai,^
axiifia, rivss Si xad"" oXrjv rrjv Sioixrjffiv ras xecQOrovias itoionovrai rojv vn^ avrovs d^sowilsffrarav
iTtcffxoTtcov sirs firjrQOitoXcrav sXre rcov dXXo)Vy iit
avroXs ixsXva d'sff7xfcôusv, aTtSQ inl roov d'eo(pcXsffraavros yaQ av
ru)v fxrjrqoTtoXiraJv rjSr] Scsraâ/usv.
xal firjrQOTioXirrjs Scxaicos xaXolro 6 rrjv iovaiav
rcov vTto rrjv /iirjrQonoXcv sTtcaxOTtoyv ix rcov &sia)V
sxojv xavovojv. J). XV k. JDlov. ConstantinopoU Lampadio êt Oreste conss.
[a. 530]
30 O avros /SaacXsvsÎojdvvr] inaoy/o TtQacrofQioJv.
0sa7tiÔfiev rais xtjSsfioviacs rcHv vscov, scrs rrjs nQcorris scrs rijs Sevrsoas slsv riXcxias, r? xal Srspoi rcves ols
vofios ococoac xrjoefiovas, ecneQ a^Qc nevraxoffccov
XQVffoJV xai^ fiovov ra rrjs nsQcovffias sirj rcbv vecov,
rrjv rcov aoxovrcov rcov inaQXfôJv nsQCfcsvscv
fcrj
yscQoroviav firjSe SaTtdvacs fisydXacs nsQc^dXXsffdâc,
roJv aQXovrcov cffcos ovSe ivSrjfiovvrcov rats noXsffcv
ixeivacs, ev als nQo'Csvac rrjv xrjSsfcoviav ffvfiâivsc,
dXXd naQa rco rrjs nbXsoiS ixsivrjs ixSixcp rj ffrQarrjyco,
,
xard
DE EPISCOPALI
46
rrjv
afca rco
fcoffiocs
lAXeâvSQscov
-d^socpcXsffrdrcp
nQOffconocs,
eiye
naQa
ravrrjs
ravrrjs iuridico,
incffxonco rj xai Srj-
evnoQoirj
yiveffdâc
rds x^f-Q^tovias rcov
re nQOS
rb fisrQov
rrjs
rco
ovffias
rovroov
xrjSsfibvcov ,
ScSofcsvov
rmv ecQrjftsvcov nQoffconcov xQiffcv

dndvrav nQoXbvrcov, bnbffa ini
rj
nbXcs,
iyyvrjrov
xard
rrjv
xai rcov dXXoiv

rcbv xrjSefibvcov
iyyvrjrov re nQOS rb fcirQOV^ eXd^cffrac, fcbvrjs rrjs

rcov nQOffoincov ivaXXayrjs, naQ^ ols ravra n^drrerac , Scd rb rcbv vecov XQV^''/^'^ ^'^b rrjs naQovffrjs
1
Ildvrcov SrjXovbrc inh
vofco&effias ecffayofievrjs.
av Xdôi, dXXd xal avrov rov fpQovrlfffiaros

2
'Hvixa Se dv naQa ixSixco yidnoxcvovftsvov.
vocvro al rcbv xrjSeftbvotv nQOôXai, naQbvros xai
rov dêoycXeffrdrov rrjs nbXecos incffxbnov , iv avroXs
roXs rrjs dyccordrrjs ixxXrjffias aQxsiocs dnori&sffdâc
oTteQ
rd nQarrofcsva
nQayfiaros
3
x^''^'^'^
ini
tribunalia civilia habeant, si ea magis placeant,

12 quae etiam de criminibus disceptari licet.
apud
Quoniam vero guidam religiosissimorum patriarcharum
in provinciis, in quibus agunt, etiam metropolitae

iocum obtinent, quidam per totam dioecesin ordi-
nationes religiosissimorum episcoporum, qui sub

ipsis sunt, vel metropolitarum vel ceterorum faciunt, de his ea sancimus, quae iam de religiosissimis metropolitis constituimus. is enim et metropolita merito nominetur, ciiius dispositioni ex sacris
canonibus episcopi qui sub metropoli constituti

sunt subiciuntur.
30 Idem A. lohanni pj). Sancimus in curationibus minorum, sive pnmae sive secundae aetatis
sunt, vel etiam ceterorum, quibus e lege curatores
dantur, si facultates minorum usque aa quingentos
iantum solidos valent, non expectari creationem a
rectoribus procedentem neque magnis
sumptibus eam implicari rectoribus fortasse in illis
civitatibus non morantibus , in quibus curationem
procedere contingit, sed apud defensorem vel praefectum illius urbis, in Alexandria apud iuriaicum
eius, una cum eius religiosissimo episcopo vel etiam
aliis publicis personis , si quas civitas habet, creationes tutorum
curatorumque /ieri, ut pdeiussor secundum modum patrimonii ex senteniia memoratarum personarum detur ceteraque omnia procedant,
quae in iutorum curatorumve et fideiussorum per-
provinciae
xrjSsfiovias rrjv
fisydXrjs
Lampadii
31 ^laem A. lohanni pp.
Sancimus,
si
quando
afuerit is, qui res alienas vel creditori obnoxias detinet, et desiderat dominus rei vel creditor suam intentionem proponere et non ei licentia sit absente
suo adversario qui rem detinet vel infantia vel furore laborante et neminem tutorem vel curatorem
habente vel in summa^ potestate constituto^ licentia ei detur adire praesidem vel libellum ei porrigere et hoc in querimoniam deducere intra constituta tempora et interruptionem temporis'^ facere*.
l
Sin autem nuUo poterit modo praesidem adire, saltem ad episcopum locorum eat et suam manifestare
D. Constantinovoluntatem scriptis deproperet.

poli k. Oct.^ post consulatum Lampadii et Orestis
vv. cc.
[a. 531]
32 9['0 avrbs fiaffcXsvs.']
Êdv ini rQsXs ivcavrovs 6 fisv iftcpvrsvrrjs nQoarcb Ssanbrrj rov rrjs ifiwvrsvasois xavbva,
(psQrj
b os Seanbrrjs dva^dXXrjrac Ssâadât avrbv rj
iv rfj paacXiSc nbXet Scdycov rj iv inaQxiacs,
iêXvai rco ifiwvrevr-^ nQoadyscv avrat rb ifctpvrsvfca xai
neQacova&at
fisiXovarjs
rrjs
fcrj
ruptionem ins. C cum

dedimus ad indicem
l.
(8^) cf. p. 313 not. 16
gem.
B 20,
2,
cui, licetpotiiis
(9) c. 32
ad legem ge-
minam
4, 66, 4 pertineat, tamen omnino cum huius legis in*

dice convenisse {citatione videlicet ad Jinem mutanda) ap(lO) rj rbv narQtaQxrjv rov Seffnbrov
paret ex Const.
Svvdffrov ovros vel similia secundum Const.
exciderunt
sona fieri solent, cum personarum tantum, apud

quas ea fiant, mutatio propter minorum utilitatem
1
Quae scilicet omnia
praesenti lege inducatur.
sub datione duorum solidorum fiant: ideo enim
potissimum haec constitutio inducta est: imminente
poena, si quisplus accipere ausus est aut tutelam
curatelamque ot maioris lucri spem constituere differt, ut non solum trijplum totius summae quam
accepit reddat, sed ettam ab administratione ipsa
Cum vero apud defensorem nomi2 removeatur.
natio tutorum curatorumve fit, praesente etiam religiosissimo civitatis episcopo, gesta in ipsis sacrosanctae ecclesiae archivis deponi sancimus, ut perpetua rei memoria sit neve iis qui sub tutela cwrave constituti sunt securitas quam inde habent
3 pereat.
In hac autem magna urbe tutelae curatelaeque apud solum clarissimum praetorem constituantur, quemadmodum iam sancitum est.
32 [Idem A.J Si per tres annos emphyteuta
domino emphyteusis canonem offert, dominus autem in regia urbe vel
provinciis commoratus
eum
ei
accipere differt,
dpere
vult,
apud
emphyteutae pensionem
appropinquatite, nisi acobsignare id et ea de re testationem

gloriosissimum praefecium urbi vel
offeire et fine
facere
licet
rQcerias,
dvdaxocio XaêXv, ffcpQayit,ecv avrb xai incfcaQrvQeff&at negi rovrov rj rbv ivSo^brarov
enaQxov rrjs nbXecos rj rovs ivSoôrdrovs indQXovs rcbv leQcbv nQacrcoQicov rj rbv nQbffwoQov
aQxovra, cortvt vnbxetrat b rov x^Qôv oeffnbrrjs^^' iv Ss raXs inaQxiats rj naQa rcb aQxovri
et
ndv
(l) c. 30 extat in Coll.

(2) xal del. Herrmann
(3) nQOS
rb fterQov deL
7, 40, 2
(4)
(5) magna l. gem.
rem
sua
eandem
auctoritate
sed
(6)
usurpare
per se
contra l. gem.
ipsum (per se ipsum om. M'^) ins.
Const.
(7) tem; oris C cum l. gem. et Graecis, om. R
(8) sic R cum B, et sufficere hoc ad plenissimam inter-
Sffrs elvat Scrjvsxrj rov
naQanbXXvffâc roXs rvivrsv&sv dfffdXscav. Tcbv
firj
fibvco
iXniSi fceiôvos
xaraffrrjffai rrjv xrjSeuoviav

xsqSovs, xai ov fcbvov rQcn/Affcov dvaScSbvros
'"^V^
xai
ravrrjs nbXscos xrjSsftovccbv naQa

rcp XafinQordrcp nQaircoQc nQarroftsvcov, xaO'J). IIII k. Aug. ConstandnsQ rjSrj vsvofto&srrjrac.
et Orestis.
tinopoli vost cons.
[a. 531]
rrjs
Svo voficffvcdrcov Sbffec nQarrofievcov, ScbneQ

fibvrj
fidXcffra rj rocavrrj re&etrai Scara^cs' nocvrjs incxeifievrjs, sc rcs nXsov XaêXv SâQQrjffecev rj dvafidXXocro
d^sanitÔfisv
fivrjurjv
triennii
gloriosissimos praefectos praetorio vel competentem magistratum, cui praedii dominus suoiectus
est [vef patriarcham, st dominus potens estj: in
JHI
^'
47
AUDIENTIA
b rrjv inaQxictv i&vvcov avros o ^taôftsvoe eirj

rrjv ix rrjs eiQrifisvr]S sQyaaias aTfaXXayrjv xcoXvcov^
SiSouev^ dSeiav xai fibvois roXs dêoq^tXeardrots int-
naQa rq^ ixSixco rwv

iTtiaxoTffo rrjs TtoXecos, xad''
8s
iv aTtovaia rov a^x^rros
rj
roTtcov
rjv
TiaQo.
SsffTtorrjs
7]
rovrov
TtSQi
r<p
rj
rov
yarjfiaros Siaysi, Tt^drrsiv

rrjv 1 ivds rcov EiQTjfieTtQoarsd^rjvai rco TtQayfiart fiaQ-
rrjs
ifKpvrevais Xvsad^co naQarQsxovarjs rrjs rQtsrias urjre rcov ifs^lqs iviavrcov djcairsirco ^rbv
sico&ora xavova 6 Ssajtorrjs, k'cos dv avrbs avco-d^sv oxXrjaas
rc^
ifiq>vrsvrri xat
BiafiaQrvQiav
avrco arsiXas do^rjrai airslv rbv ifKpvrsvrmov
ov
rors
rov
xavova'
firjv
yaQ
itQoXaôvros XQ^vov Ttavrbs dnairsirco rbv xavova 6 SeaTtorrjs,
avrbs
airios
rov
(os
fir]
Xaêlv avrbv ysyovcos,
rov 8e rQsxovros xQOVov fisrd rrjv ScafiaQrvQiav
Êdv 8s iTtl
avrov dTtaireirco rb ificpvrevfia.
roisriav fisrd rrjv SiaftaQrvQiav rov BsaTtorov
firj
xaraBdXrj
v.avbva,
ifiwvrsvrrjs
axoXovd^cos itco&sirco avrbv 6 SeanorrjS
rovrov rov
ificpvrevaecos xard rrjv SsvrsQav
rirXov ^ Sidraîv.
33 ^'O avrbs âaiXsvS roXs navraxov yrjs d^sowtOsiav iTtoirjadfisdâ 8tdraiv
Xsardrots iniaxoTtois.
ovBsvi avyxcoQOvvrss ov8e dxovaav yvvaixa 8ovXr]v rj
fXsv&sQav sis axrjvrjv rj OQxrjarQav xa&sXxsiv ov8s
rovs
dTtaXXayrjvai ôvXofisvrjv xcoXvstv rj rovs
rrjs
intaxonots ravra Ttotrjaai (paveoa,

Std rovro avveXbvres rd xar^ ixeivrjv dcprjyrjaet nXarvrsQct vofio^srrjdêvra rrjvSe rrjv d^siav Stdra^tv
TtotovfiE&a xai TtQoe vfids, onws rrjv iSQartxrjv 8taacbôvrss asfivbrrjra xai acocpqoavvrjs avrsxofisvot
ravra cpvXdrrotrs, rbre ix rov fisydXov d^sov Saos
xai âatXtxrjv dyavdxrrjatv, s'i rt rovrcov naQaâirjrs,
D. k. Nov. ConstantinopoU dn. lustiXoytt,bfisvot.
niano pp. A. iiii et Paulino vc. conss. ^ ^ \a. 534]
avrbe âatXsvs Êntfpavico rco dytojrdrco
34 ^
xai
aQXtsniaxbncp rrjs evSaifiovos ravrrje nbXscoe
d^sofptXsardrots
iyyvrjrds
vnsQ avrov rovrov xQy<îov Qrjrov OfioXoyrjaavras djtatrsXv. IdXX' e't ri rotovro yevotro,
1
xcoXvsadâi ravra naQa rs rcov XafiitQordrcov rcbv
avrrjs
cbs
inaQxtcov dQxbvrcov xai TtaQa rcbv iv raXs TtoXsat

^softXsardrcov iTtiaxoTtcov Stsra^dfis&a 86vres dSeiav
rdis dêofiXeardrots intaxbnots dfia rc^ XafiTtQordrco
eavrrjs inciQxias aQxovrt xai dxovras dyetv TtQbs
rovs rovs ^taaafievovs rj rovs dTtaXXdrtrea&ai rrjs
iQyaaias xcoXvovras xai Srjfioaiav fiev avrcov itotelv
2 rriv ovaiaVf ixeivovs 8s rrjs TtbXecos iêXavveiv. Ei
(1)
ad
id est
4,
2 in
66, 2
Nomoc.
(2)
(3)
c.
33 extat in
Coll.
SiSofisv Nomoc.f
et
usgue
SiSovaav
apud praesidem vel praeside absente

apud defensorem loci vel apud episcopum civitatis,
in qua dominus fundi degit, ea de re agere, ut et
unius memoratarum personarum testimonium rei
provinciis vel
1
Ac si ne sic quidem domigestae adhibeatur.
nus ohlatam yensionem accipere vult, emplujteuta
eam lucretur, domino nullam ad exigendam eam
actionem habente.
2
Neque ve7'o emphyteusis
triennii lapsu solvatur neque solitum sequentium
annorum caiionem dominus exigat, dum ipse emphyteutae desuper instando et testationem ei mittenao
emphyteuticum canonem petere incipiat: tum e?iim
sane non totius elapsi temporis canonem dominus
petat, cum per ipsum factum sit quominus cano-
nem
ipsius
Si vero per
acciperet, sed temporis inde ab

tione currentis pensionem petat.
testa-
triennium post domini testationem emphyteuta canonem noji spo?ite solvit, statim domi?ms eum ex
emphyteusi expellat secundum alteram huius tituli
constitutione?n.
33 Idem
A. religiosissimis uhique terrarum conSacram co?istitutio?iem fecimus,

stitutis episcopis.
qua cu7ictos vetuimus vel invitam mulierem servam
sive Uhei'am in scaenam vel orchestram trahere vel
discedere volentem prohibere vel fideiussores eius,
qui hac de re certum auri modum promiseru?it,
1
convenire. Sed si tale quid fiat, id a cla?'issimis
provinciarum recto?'ibus et a reUgiosissimis civitatum episcopis p?'ohibendu?H esse iussimus, Ucentiam

dantes reUgiosissimis ejpiscopis cum clarissimo provinciae recto?'e eos qm vim adhibuerint vel recedere
ah eo quaestu pi'ohibueri?it etiam invitos ad se
pertrahendi et substantiam quidem eorum pubU2
candij
ipsos autem
civitate
expellendi.
Si
rovro ixavoi,
ovaats TtQbs ydfiov /(^filv vofitfiov, xdv si rvyxdvotsv

raXs asfivorarats dîats oi ravras Xafi^dvovrss xsxoSsofisvats âatXixrjS dvrtyQacprjs,
firjxert
afcrjfisvot,
dXXd xar^ sôvaiav rbv ydfiov KQarrovaatS, yafitxcov
ix rQoiiov Ttavrbs fisra^v avrcbv
fisvrot avfiôXaicov
avrd^ xai ytSQi rcbv d^vyarsQcov rcbv
yivofisvcov rd
3 (1)
Trjv usv ovv siQrjfisaxrjvtxcbv Stara^dfisvoi.
vrjv Sidraîv xai iv rco Ttsfirtrco ^t^Xiq) rcov rtaacbv
StardÊCov^ rovrov Srj rov rrjs rjusrsQas svassias
inoivvfiov ^t^Xiov TtQbs rds TtoXtrtxds dQxds dvrtys4 yQafifisvrjv rsd^sixafisv. ÊnstSrj Ss ixQV''^ Std t^S
xai vfiXv roXs itavraxov yrjs
TtaQOvarjs vofiod^saiae
rbv
svyvcofiovcos
firj
firjvvstv sis rrjv âatXeiav, coars

i^ rjficbv rrjv Ttooarjxovaav i^svex^rjvat notvriv, rcov
xai rcbv iyyvrjrcbv dt,riiyyvcov xa&aTta^ Xvofiivcov
dSstav SiSovrss raXs dnaXXaxfiicov cpvXarrofisvcov'
rofisvats roiavrais yvvaiîv iXsvd^sQats xai svysvsatv
Ttobs
rj
xai
Exovri
ravra Ttdaxovaav
rbv avrj
ivavrtovadât r<^ rrjv d^xrjv
avyxcoQsXv dStxsXv rj, si firj ysvotvro
axOTCOiS TtQoatsvut rrjv

rovs 8e
iyyvrjrrjv,
Sare xai
vcov itQoacoTtcov
ovrcos SXoiro Xaêlv TtQoarvQiav. Kal si firjSe
6 SsaTtorrjs, xsQSaivsrco
ayofisvov ro ififvrevfia
fisv avrb 6 ificpvrsvrrjs, fir}8efiiav dycoyrjv sYftvros sis dTtairrjacv avrov rov 8sa7c6rov.
Myre Ss
1 4
oixovfisvtx(i>
rj
TtQbe
awrovia
XQtarbv
Ttbfi&vai.
vel
(5)
narQtaQxrj.
-ntarsvofisv ,
^cpbSQa
coe
xai evxoafiia xai Jj

isQscov xaâQorrje re
rbv SsaTtbrrjv &sbv xai acorrjQa rjficbv ^lrjaovv
rcbv
StrjvsxsXe
xai
svxcti
ai
StSove ColL: sSoftev scr,

5,
4,
29
(6)
c.
avrcbv
naQ^
noXXrjv
evfievetav
(4)
34 extat in Coll.
avansfi-
ry xad"
Si ins. Nomoc.
Nomoc.
ipse provinciae rector sit is qui vim faciat

quomi?ms a dicto quaestu abscedant, prohibeat,
eam quae haec patitur vel fideiussorem eius etiam
solos reUgiosissimos episcopos adi?'e permisimus:
vero
vel,
hi se oppo?iant magistratui neve iniuriam fieri permittant: quod si facere non valent, referarit aa imperatorem, ut a nobis competens poena infligatur,
fideiussorihus penitus Uberandis et fideiussionibus
inutiUhus redditis: taUbus praeterea muUerihus Ucentiam damus sive Uberttnis sive ingenuis legitimatrimonium contrahere, etiamsi summis
dignitatihus praediti sint qui eas ducimt. ut non
ampUus opus sit impenaU rescripto, sed tibero arbitrio matrimonium ineant, nuptiaUbus tamen instrumentis omnimodo inter eos celeb?'andis : eadem
etia?n de fliahus scaenicarum statuimus. Memo3
ratam igitur co?istitutionem ad pubUcos magistra
tus data?n etiam in quinto Uhro omnium constitu
tionum huius codicis nostrae pietatis nomine i?isigniti
mum
4 posuimus.
Quo?nam autem necesse erat per
praesentem legem et vobis qui ubique terrarum
estis reUgiosissimis episcopis ea palam fieri, ideo
quae in illa pluribus verbis constituta sunt brevi
comprehendentes hanc sacram constitutio?iem et ad
vos direximus, ut sacerdotale??i gravitatem retinentes et continentiae studiosi haec observetis consideratione tam magni dei metiis quam imperiaUs in-
horum
34 Idem A. Epiphanio
dignationis, si quid
violaveritis.
sanctissimo huius almae

urbis episcopo et oecumenico patriarchae. Valde confidimus sacerdotum puritatem et bonam disdpUnam
affectionemque erga dominum deum et salvatorem
nostrum lesum Christum, preces denique^ continuo
ab iis factae mag?iam benevolentiam rei pubUcac
T^firis
TtoXirelq
rjjLiiv
xai
xal avîjGiv Tcaêxorraf St^ d)V i'ariv

xârElv tcai yCvea&ai xvQioiS^
fia^/Sdpcov
xai oacoTte^ av ra
re xai xoauiorrjros,
roaovrco xai rrp' rjuersQav noXireiav iTtiSioovai niei ydQ oi fiiv Tta^sxoivro fiiov aefivov re
arevofiev.
xai itavraypdêv dveniXr^nrov, rov 8s XoiTtov aTtavra
Xabv vov&eroTeVf coare TtQos rrjv avrdiv aefivorrira
^Xinovra rdiv noXXdJv afiaQrrjiidrcov aTtexea&ai,
cos ivrev&ev ai' re wvxai ndai êXriovs
TtQoSrjXov,
saovrai xai QqSicos rjfilv ivSo&rjasrat naQa rov fieydXov &eov xai acorrJQOS rjficov ''Irjaov XQiarov cpiXavTavra roivvv rjfilv dva1
d^Qconia nQoarjxovaa.
axonovfisvois nQoarjyyeXrai naQaSo^cos rivds rcov evXaêardrcov Siaxbvcov, k'ri ye firjv xai nQsa^vrsQcov
(ro yaQ eri noQQcorsQco rovrov xai etneiv iQvd^QidJro rcov dêotpiXcJov imaxoncov), cos
fiev, (pafiev Srj
rovrcov rives ovx aiaxvvovrat ol fiev avrbdêv xv^cov
dnrea&ai xai rrjv ovrcos daxrjfiova xai avroTs rols
iSicoraiS naQ
rjfidiv^ xard ro nXeiarov anrjyoQevfievrjv d^sav^ fiertsvai, ol Ss rrjv roiavrrjv natyviav
ovx avrovQyovaiv^, aXX rj xotvcorovat rdls nQarrovatv Tj xd&rjvrat dêarai nQaêcos dronov ^, xai &ed}vrat fiev avv int&vfiiq ndarj rd ndvrcov droncorara,
Xoycov Se dxovovai ^XaacprjfxoJv , ovs iv rols rotovrots
re rds eavr cov ;fiâs
drdyxrj yiveadât, fioXvvovai
rds re oQdaeis ras re dxods ovrco xareyvcoafisvots
xai dnrjyoQevfisvotS^ natyriotS' ot Se xai dnctQaxaXvnrcos rj rals rcov tnncov dfiiXXats rj naQa^dXXovatv
n xai nQOxaXovvrai rtvas vneQ rrjs rcJov tnncov rjrrrjs
St^ eavrcov rj Std rtvcov
rj vixrjS, rj
ersQcov ovx evax^jfiovcos rd rotavra naitpvres, rj rcov iv axrjvfj xai
S'vfisXatS dêarai yivovrat natyvicov, rj rals iv &edrd d^rjQta fidxats naQarQots rcov fiaxofievcov nQOS
yivovrat xai ovx ivvoovaiv, cos"^ xai roXs aQrt fivovuevots xai rcov nQoaxvvrjrcov d^tovfisvots fivarrjQicov
avroi nQOxrjQvrrovatv dnordrrea&at ry rov dvrtxetfiivov Saifiovos XarQelq re xai ndarj nof*n^, rjs ovx
ixalvojv,
(l)
a TtQoa&ev ovx
avrwv
rrjs
DE EPISCOPALl
48
e'i%Ofiev.
av^rjrai asfivorrjros
xvQioi Nomoc.
(2)
3,
43
(3)
natStdv Mommsen
ov xaraQyovatv Nomoc.
(5) nQdêcos drbnov
Coll, ndarjs dronov nQdêcos Nomoc.
(6) dneyvco-
iXaxtarov fisQos rd roiavra xad^sarrjxe. ÎToXXdra roiavra yvXdrrea&ai nQorjyoQevaafiev OQcovres Se avxvrjv rrjv neQi rovrcov ytvofievrjv
rjfiiv nQoaayyeXiav eis dvdyxrjv rjXdÔfiev ini rbv naQovra vofiov Std rrjv vneQ evaeêias dcptxsadât anovSrjv xai afia usv vnsQ rrjs leQcoavvrjs avrrjS, dfia Ss
3
vnsQ re rov xotvrj rrj noXtreiq avfi^sQOvros. Kai
dêaniôuev firjSsva firjre Stdxorov firjre nQea^vreQOv
xai noXXco fidXXov iniaxonov {oneQ xai dntarov 'Cacos
dv Soieiev, cov iv rdis xetQoroviats evâi re eis rbv
2
xis fiev avrois
Seanbrrjv dvansfinovrat XQiarbv rbv dêbv rjfiaiv

xai inixXrjats rov dyiov xai nQoaxvvrjrov yiverat
nvevfiaros xai rais avrcov xecpctXaXs rj rais v^Qaiv
intridêrai ij intSiSorai rd dytcorara rcov naQ rjfiiv
oncos dv avrols rd aia&rjrrjQta ndvra
fivarrjQioiv ,
xa&aQd re ysvotro xai xa&tsQco&eirj dêco) fir^Siva
roivvr rovrcov roXfidv rov Xx)tnov fierd rovSe rbr
dêiov rjficov vofiov rj xvêvetv rrjv olavovv rcov xv-
ôjv natStdv rj rois rovro n^drrovat xotvcoveiv rj

naQaxad^rja&at xai rsQnea&ai xai avvStari&ea&at
rois ytvofisvots rj naQa^dXXetv rais SrjficoSeat ravrats
d^sais, as sfinQoa&ev einovres ecp&rjfiev, xai^ rt rdiv
in^ avrais dnrjyoQevfisvcov noteiv , dXXd ndarjs nQbb
Tb ydQ
4 ravra uerovaias rb Xoinbv dnsxea&at.
^
*
>* f^V
rjSrj nQOetXrjcpbs, ei xai dva^rjreiv ixQV^ V
fiertsvat nQoarjxovrcos, Oficos Std (ptXavd^Qconiav avyvoJQOvfiev, rrjv ix rov naQovros vofiov naQarrjQrjatr
dnaatv eis rbv Xotnbv intridîvres ^^(xJjôv. nQoarjxov ydQ iartv avrols vrjareiatS re xai dyveiais xai
rais daxrjaeat rdiv dêiojv Xoyicov xai rais vneQ ndvrcov axoXdt,etv evxais, dXXd ftrj ravra xaraXtfindrorras rcbv navrdnaai ê^rjXcov re xai anrjyoQsvfisrcor
5
dnrsa&at. Tavrb Ss rovro &saniÔfiev xai ini rcbr
Xotncbv xXrjQtxcbv
vnoSiaxorcov re xai avayvcoarcov
(pafiev, oineQ xai avroi rrjs re leQaS rQans^rjs xal
navrbs rov nsQi rds dytcordras ixxXrjaias xoafiov
xa&eardatv vnovqyoi re xai vnriQerai xai rd d'eia
fteraxetQttôfisvoi Xoyta rds ieQds rjfiiv ix rcov evaydiv
,
afisvots
Nomoc.
(7)
xai Nomoc.
Hercher
ori Nomoc.
(8) xai
(lO) ^ om. Coll.
ins.
Nomoc.
(11)
firj
del.
(9)
nostrae augmentumque parare.

unde et barbarns
imperare nobis licet dominosque fieri illorum quae
antea non tenuimus. ac quanto auctoritas et decus
eorum crescet, tantum etiam rei publicae nostrae
incrementum accessurum spera?nus. nam si vitam
gravem omnique vituperatione vacuam agunt et
reliquum populum aa suam normam dirigunt, ut
minima pars ea spectacula sunt. Saepe eos ut

haec observarent adhortati sumus: cum autem perpetuo nuntios ea de re ad nos adferri videamus,
ad necessitatem adducti sumus praesentem legem
aggredi propter studium pietatis et simul tam pro
eorum
gravitatem respiciens plurimis vitiis

abstineat, palam est animos inde meliores omnibus
esse
et nobis facile convenientem benevofuturos
lentiam a magno deo et salvatore nostro lesu
1
Christo applicatum iri. Haec
igitur considerantibus nobis nuntiatum est necojnnato esse devotissimo7'um diaconorum, quin etiam presbyterorum
(nam ultra hunc gradum vel dicere eruoescimus,
episcoporum videticetj, ex his ergo

quos non pudeat partim. per se tesseras tractam pudendo et laicis ipsis a nobis quam
religiosorum
esse,
tare
et
maxime
interdicto ludo interesse partim eiusmodi

se non facere , sed vet conversari cum
ludentibus vel sedere spectatores actus
vel
inepti
summa cum cupiditate spectare res omnium tneptissimas, convicia audire, quae in ialibus oriri necesse
est, et manus suas, oculos, aures adeo damnatis et
prohibitis ludis polluere: alii etiam in publico vel
equorum certammibus se itjimiscunt vel etiam alios
provocant super equorum clade victoriave, sive per
se sive per alios indecenter
talia
vel
ludentes,
ludum per
scaenicorum thymelicorumque
ludorum spectatores
fiunt vel bestiarum depugnationi in theatris intersunt non conscii , quod recens initiatos et venerandis mysteriis
iubent adversantis dae-
monis
dignatos ipsi
cultui et
omni pompae renuntiare, cuius non
(4)
ad
rj
sacerdotio
ipso
quam pro communi
rei publicae
Atque sancimus nullum diaconum vel

presbyterum et multo magis episcopum (quod etiam
3
utilitate.
increaibile forte videatur , cum

eorum ordinatione preces domino Christo deo nostro offerantur,
et invocatio sancti adorandique spiritus fiat et ca-
pitibus aut manibus
corum sanctissima quae apud
nos sunt mysteria imponantur vel traaantur, ut

sensus omnes iis puri fiant et deo consecrentur)
neminem ergo horum deinceps post hanc sacram
legem nostram audere vel quemcumque tesserarum
ludum facerc vel iis qui tesseris iudunt interesse
vel adsidere et delectari iisque quae aguntur consentire vel
vulgaribus spectaculis interesse, de quibus supra diximus, vel eorum quid facere quae in
facere vetiti sunt, sed omni cum his communione
de cetero abstinere. Quod enim iam praecessit,
etsi inquiri debeat vel etiam apte vindicari, tamen
benigne indulgemus praesentis legis observationem
iis
omnibus in futurum tempus imponentes. decet enim

eos ieiuniis et vigiliis et exercitiis sacrae scripturae et precibus pro omnium saltite fundendis vacare neque his relictis omni ex parte profana et
5
Idem sancimus etiam in
prohibita attingere.
reliquos clericos , subdiaconos scilicet et lectores,
qui et ipsi sacrae mensae et omnis circa sacrosanctas ecclesias ornatus ministri et operarii sunt
et divina oracula contreciantes partim sacras nobis
fll
w\
AUDlENnA
49
uev avayivcoaxovai VQacpas, oi Si

El 8e ris rov /.oitcov roiovro
*
T*
r}
TiQarrcov tpaveirj xai nQoaayyeXdêirj rovro
y.ara ravrrjv rrjv evSaifiova noXiv rfj afi ayicoavvri
y.ara ras STtaqiias rols vn^ avrijv reray/uevois dêorj
i ucoj'
î,^kl(OV
6 (4)
ol
vjuvovaiv (poae.
(ftXeararoiS
nois,
firjrQono^.irais
rrjv yeiQoroviav
wv
xai roTs Xomdls

o
rrjs
arjs
intaxo-
/Liay.aQtorrjros
noielrai d^QOvos, y.ai rotavrrj ris eneX&ot fie/tiîs^ rj

Siay.ovcp rj noea/SvreQco y.ai noXlcp fiaX)Mv rtvt rcbv
OêoftXeararcov entaxoncov, rrjv arjv ivravdôl iiaxa'
otorrjra xav rais inaQîats rovs vno ae dêoftiearaTovs firjrQonoXiras y.ai rovs vn^ avrovs intaxonovs
zavra avv axQtêiq naarj xara rrjv rrjs ieocoavvrjs
xa^tv ^rjrelv xai aveQevvav, urjSe naQeQyov notela&ai
aXXa xai fiaQrvQcov a^toniarcov axovetv
rrji' iâraaiv,
nai Sia naarjs oSov x^Q^^^j oif^re %b aXrj&es Xaêlv.
ovrco
coaneQ yaQ avrovs rcitv rotovrcov eXoyofiev
xai avxowavreladât naQo. rtvcov xcolvofiev.
Kai
7
ei navraxo&ev rrjs iêraaecos rcov dêicov
nQOxetfidvcov loyicov yiÔfievrjs aXrj&cos e\etv rj fufiipts fai'eii]
xai anoSetxdêirj ^ Stdxoiws rj nQeajSvreQOS rj xvêvcov
xotvojvcov roXs xvêvovatv rj rais rotavratS naQarj
xa&rjfxevos fiaratorrjatv r} rals eiqrjfihmts naQa^dXXcov dêats, rj xai 'iacos rts rcbv &eo^tXeardrcov iniaxoncov (oneQ ovSe eaeadâi ntarevouev oXcos) rotavrrjs rtvbs dvdaxrjrai d'eas rj rols xvêvovat nQOOxa&ea&TJvat xai avvStari&ea&ai rov Xotnov dâQQi],
rbv rotovrov ev&vs vnb
aete,
vnb rov iirjrQonoXirov
rrjs
fiaxaQiorrjros
arjs
rov
ye d'eo(ptXeardrov
intaxSnov, v(p^ ov reây.rat, eineQ rts rcbv etQrjfievcov eXrj xXrjQtxcov, rrjs leQas dgÔQiêa&at Xeirovpyias,
intri&eadâi re avrco xavovtxbv intrifiiov xai oQiêaSâi xQOvov, ovneQ ivrbs nQoarjxov iariv avrbv vrjareiats re xai ixeaiats xQo^ftevoi^ rbv fie'yav i^tXdaxea&at dêbv vneQ rov rotovrov nXrjfifieXrjftaros. Kal
8
ei fiev ini rbv
oQtadêvra xQovov b rb rotovrov intrifitov Sexbfievos fteivete^ SdxQvai re xai fieravoiq xai
vrjareiq xai r^ n^bs rbi^ Seanorrjv d'ebv evxrj d(peatv
rj
(l)
rovro^ rb rotovrov
yvcoarfi
voe
rj
ins.
voi Coll.
nXrjfifieXrjpia
Nomoc.
Nomoc.
(4)
(5) ov Hercher
ins.
rj
(3)
fieivi^
(6)
Nomoc.
dvayvcbarrjs
Nomoc,
rj
(2) dvavnoStdxo-
fieivrj vel ftei-
nQO(pavcbs Nomoc.
(7)
ex sanctis lihris nostris legunt partim

hymnos canunt. Quod si quem in futurum eiusmodi quid fecisse apparehit idque delatum eiit vel
in hac felici urhe ad tuam sanctitatem vel in provinciis ad religiosissimos metropolitos suh te constitutos vel reliquos episcopos, quorum ordinatio ad
6
heatitudinis tuae fastigium pertinet, et talis accusatio vel in diaconum vel in preshyterum vel adeo in
religiosissimorum episcoporum quem dingetur, heatitudo tua hic, in provinciis religiosissimi qui suh
metropolitae eisque suMiti episcopi haec

dihgentia secundum clericatus ordinem
inquirant et perscrutentur, neque defunctoriam inquisitionem faciant, sed et testes fide dignos audiant et nihiiad eruendam veritatem praetermittant :
ut enim eos a talihus retinemus, ita calumniaii eos
7
a quihusdam vetamus. Et si quaestione ex omni
jmrte divinis oraculis propositis instituta accusatio
sunt
cum omni
apparehit et prohahitur diaconum vel

preshyterum aut aleatorem esse aut cum aleatoribus conversatum esse aut eiusmodi vanitatihus adsedisse aut memoratis spectaculis interfuisse, vel fortasse etiam ?'eligiosissimorum episcoporum quis (quod
plane non eventwum confidimusj tale spectaculum
passus erit vel iesseris ludentihiis adsiaere et cum
iis esse in futurum ausus erit, talis stutim a beatiiusta
esse
tudine tua vel a met7'opolita vel 7'eligiosissimo episcopo suh quo constitutus est, si e clericis qui dicuntur est, a sacro ministe7'io removeatur eique
canonica poena
et
tempus defriiatur,
quoa eum conveniat ieiunia ac sujjphcationes

magnum deum super tali delicto placare.
Et si quidem per definitum tempus tah poenae
intra
svbeundo
8
imponatur
II.
rov nXrjfifieXtjfiaros iâtrdbv, rrjvtxavra rbv vqy^ cp * Teraxrat ravra axQi^ws fiav&dvovra xal neQieQyaôfievov xotvrjv fiev vneQ avrov noielv evxrjv yivea&at, avv ndarj Se dxQtêiq naQeyyvdv avrco rov Xoi-
nov
ei
ieQcoavvrjs vôecos dnexeadâf aai

avrbv avrdQxcos nQos uerdvotav iX&elv,
rotavrvjS
rrjs
voftiaeiev
rrjvtxavra rrjs leQartxrjs avrco ueraStSbrco cptXav&QO)Ei Se xai fierd rov a^poQtafWv evQedêirj
9
nias.
ftrjre yvrjaicos rfj fteravoiq ;^^wêws neQt(pQovcbv re
rov nQdyfiaroe xai xa&aQcbs^ vnb rov dvrtxetfjtevov
rrjv xpvxrjv,
xaretX.rjfifievos
v(p^
cp
reXeX rcbv
ovros"^
ieQartxcbv
fiev
avrbv 6 ieQevs
i^co&eirco
xaraX.6yo)v
10 navrdnaatv avrbv xa&atQwv. 'O Se ovxeri navreXcbs dSetav h'êt nqbs ieQartxrjv iX&elv rdîv
dXX^
.
neQtovaiav, rb rrjs nbXecos ixeivrjs /SovXevrrjQiov, xa&^ rjv ieQaro nQoreQov, rj eineQ ovx e'xoi
ôvXevrrjQtov rj nbXtS, ereQOV fiovXevrrjQiov rrjs inaQxins, oneQ fidXtara X^V^'^'- ôvX.evrov , naQaXrjxperai
rovrov rb Xotnbv afia rfj neQtovaiq SovXevovra ^
ei Se ovaiav ovx exot, raêcbrrjs rb Xotnbv earai rrjs
intxoJQiov rdêcos dvri rov nQoa&ev ieQecos xai,
inetSij rrjv rov dêov rd^tv ixXeXotnev, earai raêcbrrjs intxcoQtos, ravrrjv eavrcb rrjv ataxvvijv dvri rrjs
1 1 (5)
Tâvra roivvv
efinQoa&ev rtfirjs int&eis.
anavra Sêaniôfiev ini fiev rrje evSaifiovos ravrrjs
noXecos rrjv arjv (pvXdrjetv dytcoavvrji' xai rovs xa&^
exaarrjv dytcordrrjv ixxXrjaiav ixSixovs re xai otxovbfiovs, ols intfieXeS earat rd rotavra xai dva^rjreXv
xai nQoaayyeXXeiv xai rovs dXtaxOfiivovs d^patQeXadât
rrjs SiSofievrjS avroXs naqd rcbv dytcordrcov ixxXrjaicbv atrrjaecbs re xai xoQrjyias' iv Se raXs inaQxiatS
oi re vnb rfj afj fiaxaQtbrrjrt rerayfievoi dêofiXeararot firjrQonoXXrai xai nQos ye oi vn^ avrove d'eoaefieXs iniaxonot xai oi rovrcov ixxXrjatexStxot xai oty.ovbfiot xai avroi rbv Xaov rQonov, xa&^ ovneQ k'finQoa&ev e'inofiev, rcb nqdyfiart XQÎ^^ôt xai rb
ieQartxbv aiâs navraxbdêv dveniXrjnrbv re xai
1 2
dficbfirjrov cpvXdrrovres^ . JlaQa^pvXdôvat Se ravra
et fiev exot
ros CoIL, avrbs Nomoc.
(9) (pv(8) /SovXevovra Coll.

Xdrrovres Coll, StarrjQrjaovai Nomoc. : restituendum for-
tasse
^Xdrrovree
StarrjQrjaovai
ov-
scripturas
te
subiectus
ieiu?iio do?ni?ii
dei
deUcti exorare perseveraoit, tu?n is suh quo co?istitutus est his dtUgenter
compertis et cognitis communes pro eo p?'eces feri
curet, et cum om?ii diligentia iniungat, ut in poste?'um tali sacerdotii iniu?'ia ahsti?ieat: et si e?im ad
sufficie?item paenite?itiam ve?iisse credet, tum sacer9 dotalem clementiam ei restituat. Sin autem etiam
lac?'imis paenitentia
remissio?iem
imprecatio?ie
exco??imunicationem
appa?'uerit ?ieque ve?'e

id viUpe?idisse animoqiie manifesto a satana occupato, is sacerdos, cui siibditus est,
e ?iumero cle?'icorum eum eximat et p?'orsus depo10 nat.
Qui non ampUus ad clericorum o?'di?iem
post
paenituisse ,
reverti
immo
sed
si quidem facultates hahet, cu?'ia

qua a?itea deo mi?iist?-ahat vel, si
ea civitas curiam non hahet, aUa p?'ovi?iciae civitas,
quae potissimum cu?'iaU indiget, eum suscipiet cum
poterit,
iUius^ cwitatis,
in
facultatihus in poste?'um serviturum: si facultates

?wn habet, officiaUs i?i posterum provinciaUs officii fiet
pro cterico et , quia dei officium deseruit,
provinaae officiaUs erit hac sihi contumeUa pro

1 1
a?iteriore honore comparata. Haec igitur om?iia
custodienda sancimus i?i hac quidem alma urbe
a sanctitate tua et per singulas sacrosanctas ecclesias
defe?iso?'ihus et oeconomis,
qûihus
curae erit
inquirere ea et de?iuntiare et convictos victu annonisque a sacrosa?ictis ecclesiis eis deputatis jJrivare:
i?i
suh heatitudine tua constituti reprovinciis vero
Ugiosissimi metropoUtae et praeterea reUgiosi qui
suh eis sunt episcopi eorumque defensores et oeconomi, et ipsi eundem quem antea diocim?is rei modum adhiheant et sace?'dotale?n dignitatem ex o/n?ii
pa7'te integra/n et reprehensione vac?ia?n tueantur.
7
ivdoôxarot tiov isgcHv Tjficov 7CQair(OQi(Ov

rovs rrjs Ecpas inl roTs vTtorsray/lEvois k&vsai rij avxcov ScxawSoaia oc rs rijs ^lXXvxai
Qcdos oc re rrjs 'AtpQcov nqoearcbres Scotxrjaecos
ai Tcei&ouevat ra^sts avrots xai oc XafinQorarot rcov
^^^ ^^ rcbv noXecov ixStxoi, avroi
i7taQ'/^ccov aqxP'^'^^^
uev oi ras fisyaXas a^x^^ aQxovrss^ ayavaxrrjatv
Ss net&ofievat rdêts avroTs
rnisreQav vôQcofie^ôt, ai
oexa XQ^fîov XcrQcov ayojvicbaai notvrjv, aqxovres Se
rs xai iXarrovs xai ai netdÔfisvat
intxcoQtot fteiôvs
rdêts avroXs xai nQos ys oi rcbv noXscov exStxot
ava nevrs ^(Jvfftov XtrQcov notvrjv svXaôvfcsvot, sc
ravra fia&ovrss firj nQoaayyeiXacev xai avroi roTs
ieoevat, rovreartv rj roTs &eo(ptXeararots intaxonots
Kai
oi
VTcaQxôif (pafiev Si
rj
roTs oatcordrots fcrjrQonoXiratS
xrjaecos
reXoirj
DE EPISCOPALI AUDIENTIA
50
I 4.
Scociq roTs exdarrjS

dycojrdrots narQtdQx^^''^) 5<^' rjv dv sxaaros
x^Q^'^ * coars ixsivovs ravra fiadôvras xard
rb eunQoa&sv SccoQtaftevov anaatv ineêX&etv^, xai,

inscodv naQ^ avrcbv 6 ini rocs rocovrocs dXovs^
xa&acQedêirj , fcrj^ rrj ôvX^ rrjs noXscos rj ry rdêt
lli
rovrov naQaSoo^rjvat naâaxsvdaatsv.
Kai 6
ivSoôraros vnaQxos rrjs svSaifiovos ravrrjs noXscos
ravra naQaq^vXaêt sXnsQ ini ravrrjs dfiaQrdvocro
rrjs âatXcSos rjficbv nbXecos, afia rfj nst&ofcevrj avrco
raêt, avros fiev ayavdxrrjatv rjfiereQav vwoQOOfisvos,
Ss avrov rd^tS Sexa XQ^^^ôv XtrQcbv svXaôvfidvrj
rj
naQ^ rjfiav notvaTs M^st xai rrjv naQa

fisyaXov d^sov rtficoQiav snofisvrjv xui kvoxos earai
raTs aQaTs andaats raTs roTs isQoTs nsQcexousimcS '
17 (7)
BtSXiots.
ovSsv
"2aneQ Se ravra rjfcTv St
SrsQOV rj Std rrjv rov Seanorov vevofto&erijrat &sQaneiav, ovrco xdxeTvo nQoarid^tfisv, ojars rds iêrdaecs avv axQcfieict yivea&at xai firjSeva avxotpdvrrjv
inaviaraadâi rtOt xai ipsvSoxarrjyoQsTv rj ipsvSofiaQ18
rvQsTv iv roTs rocovrocs.
Ka&dnsQ yaQ roTs
isQsvatv , si ri rotovro nQdâtsv, rrjXtxavras ins&rjxaftsv notvds, ovrco xai roTs avxocpavreTv avrovs necrds i^ ovQavov xai rcbv rjfcereQCOv voficov
QCOfcevocS
rjnsiXrjfiivais
rono
nocvds incxeTa&at^ fiovXofce&a, ei nQoaayyeiXavrss

eira ineêX&eTv ftrj ôvXrj&eTev ^ avarrjvat raTs rocavracs xarrjyoQiats ovx iaxvaatev navraxo&ev rrjs
iaorrjros xai Stxaioavvrjs, rjv Std ndarjs rtficbfisv n^dêcos xai ftdXtara iv r^ d'saet rcbv voftcov, dvrexd-
B. pnd. non\ Nov. Constantinopoli lustiniano pp. A. iiii et Paulino vc. conss.
[<?. 534]
fievot^^.
DE HAERETICIS ET MANICHAEIS ET SAMARITIS.
ÂXX^ rjfieTs ftev ravra vofco&ertxcos

ixeTvo Se rcbv dvcofioXoyrjfiivcov kariv,
cos rjfiiv fiev
dcpcoaimrat nQOS rov dêov vneQ rrjs eis
15
avrbv rcbv ieQscov aefivorrjros. Ei Ss avroi rt^
naQaâivotsv rcbv rsrayfievcov xai naQanQoanocoTvro
14 (6)
nocvrjv.
nenQdxaftev.
xai fcrj ineîocev

dXXd riva Srj&ev ytXav&QConiav
ovx inatverrjv eXotvro, nQOS'^ rds i^ ovQavov notvds"^
k'ôvat xai rrjv ixeTdêv xQiatv, rjrts avroTs iv avrco
rcb rov dêov naQaarrjaerat ^rjfcart rrjv ovx
svnQenrj
16 naQanQoanoirjatv iXeyxovad re xai fcsrtovaa. Ec
Ss xai rts rcbv noXtrtxcbv aQxdvrcov ustôvcov rs xai
eXarrovcov rj raêoorcbv rj ixSixcov rj fta&cbv ravra
ins^sX&sTv i^bv Qq&vfcyascsv rj xai
rj
firj firjvvaetsv
rb nQciyfca fita&ov xaranQoSoirj, carco, cos nQOS rais
,
(l)
k'xovres
Nomoc.
7 Nomoc.
Nomoe.
(3) firj
(5)
(2)
ins.
rt
i^sX&sTv
Mommsen
scripsi,
re
Coll.
(4)
Nomoc,
libri
ftrj
om.
honi
Coll.,
Coll.
'6) raTs i^ rjfiereQcov voftcov suppl.

(?) sic ColL,
raTs i^ ovQavov notvaTs Nomoc.
(8) raTs aQaTs . . .
neQcsxofievats ColL, roTs roTs ieQoTs neQtexouevots Nomoc.
(9) roTs a. a. netQOJfievots rds . . . notvas intxeTa&ai
Coll.,
rovs a. a. neiQOftevovs raTs
. . .
pertimescant, provinciales autem ma-
tam maiores quam minores et eorum ofinsuper civitatum defensores quinarum auri
lihrarum poenam metuant, si de his certiores facti
gistratus
ficia et
ij)si non rettulerint ad sacerdotes, id est religiosissimos episcopos et sanctissimos metropolitas

vel sanctissimos uniuscuiusque dioeceseos patriarchas, ad quam quisque terram pertinet, ut illi
his cognitis secunaum ea quae antea disposita sunt
omnes invadant, neque, si qui talium delictorum ab
iis convictus fuerit [nonj
resipuerit, civitatis curiae
13
vel officio eum adgregari curaverint.
Etiam
huius
almae
urbis praefectus haec
gloriosissimus
si
in
hac
urbe
nostra
observahit,
regia
peccatur,
una cum officio ei subiecto, ut ipse indignationem
nostram vereatur , officium eius decem auri libra14 rum poenam metuat.
Verum haec legis latione
illud aulem consentaneum est, iusta
confecimus.
deo a nobis in promovenda sacerdotum adversus
et
PP.
stringi et subici.
A. VII et Constantio
Gerasti Constantino
k. Sept.
'^
conss.
[. 326]
2 ^^lmppp. Gratianus Valentiniayius et Theodosius
AAA. aa nesperium pp. Omnes vetitae legibus et
constitutionibus haereses
divinis et^' imperialibus
perpetuo conquiescant et nemo ulterius conetur quae
reppererit profana praecepta vel docere vel discere:
eorundem audeant fidem insinuare,

habent, et ministros creare, quod non
sunt: ne per coniventiam iudicantium omniumque,
quibus per constitutiones paternas super hoc cura
mandata est, eiusmodi audacia neglegatur et cresne
antistites
quam non
a&at Nomoc.
dvrsxofisvoi om.
Th. 16, 5, 1
(l4) ab ins. Th.
(13) autem atque schismaticos ins. Th.
(15) constantino a. vu et constantio c. 2%., constantino
et constant. P, constantio ii et constante Hal.
(16) c. 2
contaminata est ex Th. 16, 5, 5. 24. 28
(17) et dett,
cum Th.. om. CR
ColL
(11)
(lO)
1,
1,
navraxo&sv
22 ssqq.
(l2)
notvaTs vnoxsT-
Custodient liaec etiam gloriosissimi sacrorum

12
^raetoriorum nostrorum praefecti, Orientis dicimus
gentihus quae eius iurisdictioni subiectae sunt,
et lllyrico Africaeque dioecesi praepositi et officia
quae eis oboedimit et clarissimi provinciarum rectores et civitatum defensores , ut
magistratus ipsi
qui magnas administrationes gerunt mdignationem
nostram metuant, officia eorum decem awi libra-
rum poenam
^Hmp. Constantinus A. ad IhaciKanum' Priviquae contemplatione religionis indulta sunt,

catholicae
tantum legis observatoribus prodesse
^^
non solum ^^ his privilegiis alieoportet. haereticos
nos esse volumus, sed et diversis muneribus con1
legia,
15
ipsum gravitate pe?^soluta
esse.
Qui
si consti-
tutorum
afiquid transgrediuntur et conivent nec

vindica?it, sed vituperahilem quandam gratiam faciunt, praeter poenas [quae ex nostris legibus proveniuntj caelestes quoque subibunt et sente?itiam
divi?iam, quae in ipso dei trihu?iali fiet ttirpem co16 nive?itiam arguens et vi?idicans.
Si vero civiliu?n
magistratuum
tam maioru?n quam minorum
officialium vel defenso?ûm quis vel ea de re

certior factus ea non nu?itiaverit vel cum vindicare licuit, id neglexerit vel etiam rem mercede
prodiderit, sciat se jpraeter defi?iitas a ?iohis poe?ias
etiam magni dei vmdictam sibi instatura?n et o?nvel
nibus exsecrationibus, quae sa?ictis lib?is conti?ien17

Ut autem haec a nobis
tur, ohnoxios se fore.
non nisi in domird cultum sancita sunt, ita et itlud
adicimus, ut inquisitiones diligenter fiant, neve quis
calumniator qmhusdam existat et falso i?i eiusmodi
18
causa accuset vel testimonium ferat. Quemadmodum enim sacerdotibus, si quid eiusmodi ege?'i?it,
tales poenas imposuimus, sic et eos qui calumniuri
te?nptaveri?it tam caelestes quam ex legihus noslris

poenas suhire volumus , si denuntiatione facta i?i-
sistere nolue?'i?it vel tales accusatio?ies perferre

no?i valea?it: prosecuti undique aequitate?n et iustitiam, quam in oj?mi re et praecipue in legibus ferendis veremur
HAERETICIS ET MANICHAEIS
DP:
cat.
et
latis
bere,
51
Haereticorum autem vocabulo continentur

adversus eos sauctionibus debent succum-
qui vel levi argumento iudicio catholicae reJ9. ///

et tramite detecti fuerint deviare.
ligiouis
non. Aug. Mcdiolano. acc. xiii k. Sept. Ausonio et

Olybrio conss.
[a. 379]
5 ^lnipp. Arcadius et Ho7wrius AA. Clearcho pu.

Cuncti haeretici procul dubio noverint omnia sibi
loca- adimenda esse, sive sub ecclesiarum nomine
teneantur sive^ diaconica appellantur vel etiam decanica, sive in privatis domibus vel locis huiusmodi
coetibus copiam praebere videantur: his aedibus vel
ecclesiae
viudicandis ^
catholicae
locis
privatis
1
Ad hoc interdicatur his omnibus ad litaniam
faciendarii â Qoctii vei die^ profauis coire conventibus": statuta videlicet condemnatione centum librariim auri contra officium sublimitatis tuae vel praesidale quinquaginta , si quid huiusmodi fieri vel in
D. v
publico vel in privatis aedibus concedatur.
"^
non.^ Mart. ConstanlinopoU Arcadio iiii et Honorio iii AA. conss.

[a. 396]
4 ^ldem AA. et Theodosius A. Senatori pp. Manichaeos seu Manichaeas vel Donatistas meritissima severitate persequimur. huic itaque hominum generi nihil
ex moribus, nihil ex legibus sit commune cum ceteris.
1
Ac primum quidem volumus esse publicum crimen,
quia,
quod
in religione divina comittitur, in
omnium fer-
bonorum etiam publicatione perse-
tur iniuriam. quos
quimur ^^^quae tamen cedere iubemus proximis quibusque personis, ita ut ascendentium vcl descendentium
vel venientium ex latere cognatorum usque ad secundura gradum velut in successionibus ordo servetur.
quibus ita demum ad capiendas facultates esse
ius patimur, si non et ipsi pari conscientia pollu2
untur.
Ipsos quoque volumus amoveri ab omni
:
liberalitate
successione
et
veniente.
quolibet titulo
Praeterea non donandi, non emendi, non vennon

contrahendi cuiquam convicto
inIn mortem
quo(jue
nam
tendatur.
si in criminibus maiestatis
quisitio
licet memoriam accusare defuncti, non immerito et
hic debet subire iudicium.
5
Ergo et suprema
illius scriptura irrita sit, sive testamento sive codi3
postremo
dendi,_
'
4
facultatem
relinquimus
*
sive
epistula sive quolibet genere reliquerit

qui Manichaeus fuisse convincitur:
'^hoc quoque casu eadem illa circa gradus superius
^*
6
nec filios
compreheusos condicione servata. Sed
heredes existere aut adire permittimus, nisi a paterna pravitate discesserint: delicti enim veniam
7
^^ln eos etiam auctoritatis
paenitentibus damus.
aculei dirigantur, qui eos domibus suis damnanda
8
provisione defendent. Servos insuper extra noxam
esse volumus, si dominum sacrilegum evitantes'^ ad
cillo
voluntatem
ecclesiam
'-
catholicam
Yiii k. Mart.^'^
sio II AA. conss.
Z>.
servitio
fideliore
Romae Honorio
transierint.
rii et
Theodo\_a.
407]
5 ^^lmp. Theodosius A. et Valentinianus C. Florentio pp. Ariani et Macedoniani, Pneumatomachi'^

Novatiani sive Sabbatiani, Eunomiani-, Tetraditae sive Tessarescaedecatitae, Valentiniani, Papianistae, Montanistae seu Priscillianistae
et Apollinariani et
= Th.
(2) huius urbis ins. Th.

(3) sive lihri
quae Th.
(4) eccl. cath. vind.] fisco
nostro adcorporandis 2'h. (cf. c. 8. 4)
(4*) intra civitatem ins. Th. cum B, om. Nomoc. 12, 2 (5) iuterdiu Th.
(l)
16, 5, 30
sive
cum GraeciSf
conventionibus CR
(7) vel praesi(6) sic detU Th.,
Th.
dale quinquaginta om. Th.
(8) sic Th., k. Hal.
(9)
16, 5, 40
(lO)
quae tamen
B:
(16)
omittunt hoc
Const.: cf. p. V
(12) voluntatis Th.
(14)
polluuntur supplevimus ex
lihri cum Nomoc. et

cum Th., tribuimus CR
servata ex Th. sitp(13) hoc quoque
aiirtoritateB, om. libri cumNomoc. Const.: cf.p. V
Th. auctoritate
ptetn .lunt
alioquin Th.
rcverentes Th.
16, 5, 65: iunge
eomma
(ll) sic dett.
(15)
6,
sumpta est ex Th. 16, 5, 35

Th.
Th., maii Hal.
(l8)
(17) sic
1,
(19) sic Th. 16, 5, 11 cm;/i

libri
(20) sic Th. cum Const,
Const., praeneumatomachi
eunomaniani libri
(2l) tascodrogitae R,
tascodiogi-
vel Phryges vel Pepuzitae, Marcianistae, Borboriani,

Messaliani, Eutychitae sive Enthusiastae , Donatistae, Audiani, Hydroparastatae, Tascodrogitae^^ Batrachitae, Hermeieciani ^=^, Photiniani, Pauliani, Marcelliani, Ophitae, Encratitae^^ Apotactitae^^, Saccophori et, qui ad imam usque scelerum nequitiam
pervenerant, Manichaei nusquam in Romano solo
1
conveniendi orandique habeant facultatem. Manichaeis etiam de civitatibus expellendis et ultimo
supplicio tradendis^^, quoniam nihil his rehnquendum loci est, in quo ipsis etiam elementis fiat iniuria, cunctisque legibus, quae contra eos ceterosque qî nostrae fidei refragantur olim latae sunt
diversisque prolatae temporibus, semper viridi observantia valituris sive de donationibus in haeretico
rum
conventicula, quae ipsi audacter ecclesias nuncupare conantur, factis sive ex ultima voluntate
rebus qualitercumque relictis sive de privatis aediin quae domino permittente vel conivente
convenerint, venerandae nobis catholicae vindicandis
ecclesiae sive de procuratore, qui hoc nesciente doraino fecerit, decem librarum auri multam vel exilium, si sit ingenuus, subituro, metallum vero post
2 verbera, si servilis condicionis sit. Ita ut nec in
publico convenire loco nec aedificare sibi quasi eccleficiis,
sias nec ad circumscriptionera legum quicquam meditari valeant, omni civili et militari, curiarum etiam
defensorum
et iudicum sub viginti librarum auri

Illis etiara in
interminatione prohibendi auxilio.
sua oranibus manentibus firmitate, quae de militia
poenisque variis de diversis sunt haereticis promulgata, ut nec speciale quidera beneficium adversus
I). iii k. lun. Constantileges valeat impetratum.
nopoli Felice et Tauro conss.
[a. 428]
et
3
D ^^ldem AA. Leontio pu.
Damnato portentuosae
superstitionis auctore Nestorio nota congrui nominis eius inuratur gregalibus, ne Christianorum ap-
pellatione abutantur: sed queraadmodum Ariani lege

divae memoriae Constantini -^ ob sirailitudinem impietatis Porphyriani a Porphyrio nuncupantur, sic ubique participes nefariae sectae Nestorii Simoniani^^
vocentur, ut, cuius scelus sunt in deserendo deo
imitati-^, eius vocabulum iure videantur esse sortiti.
1
Nec vero impios libros nefandi et sacrilegi^"
Nestorii adversus venerabilem orthodoxorum sectam
antistitum Ephesi
decretaque sanctissimi coetus
habiti scriptos habere aut legere aut describere
quisquara audeat: quos diligenti studio requiri ac
2
Ita ut nemo in
publice comburi decerniraus.
religionis disputatione aliquam supra dicti nominis^*

faciat mentionem aut quibusdam eorum habendi
concilii gratia in aedibus aut villa aut suburbano
suo aut alio quohbet loco conventiculura clara aut
aperte
omni conventus
quos
praebeat:
celebrandi
licentia privari statuiraus: scientibus universis violatorem huius legis publicatione bonorum esse coerD. iii non. Aug. Co)istanti?iopoli Theocendum.
XV et Valentiniano iiii AA. conss. [a. 435]

7 ^'^ldem AA. Florentio pp. Curiales omniura civitatum, onerosis quin etiam militiae seu diversis
ofticiis facultatum et personalium munerum obliga-
dosio
ascodrogitae Th. 16,
tae C,
5,
Const.,
daxoSôvyoi
10,
5,
65,
tascodrogae Th. 16,
raaxoS^&vyoi
c.
18
h.
t.,
22 h. t.
(22) sic M, hermeiaciani C, herinei et ciani R
(23) sic Th. 16, 5, 11
Const., encratistae
(24) Eremitae ins. Const.
tascodrogi
c.
19
4,
21.
CR
Th.
ultimo supplicio tradendis om. Th.
(26)
16, 5, 66: huius constitutionis, quae et Latine et Graece
emissa est, verba Graeca integra extant in actis synodi
(27) extat in SocraFphesinae apud Mansium 5, 413
(25) et
tis
ecctes.
hist.
(28) sic
Th.
1,
(c/.
Haenel Corpus legum p.
cum Graecis, Nestoriani
imitati Th., de humanitati C,

sacrilegi
C cum
syn.
deum
Ephes.,
et
libri
imitati
sacrilegii
(29)
R,
200)
deo
(30) et
sacri-
aliquam supra dicto nomine Th.: olim

scripium fuisse aliam quam supra dicto nomine colligitur ex
Nov. Theod. 3 6 iunge 1,7,5.1,9,19
(32)
syn. Ephes.
legii
Th.
(31)
7*
cuiuscumque sectae sint, inhaevideamur hominibus exsecrandis
tos suis ordinibus,

rere censemus, ne
contumelioso ambitu immunitatis beneficium praestiquos volumus huius constitutionis auctoritate

damnari.
D. prid. k. Febr. Constantinopoli Theodosio A. XVI et Fausto conss.
\_a. 438]
8 ^lmpp. Valentinianus et Marcianus AA.'^ Pafurbe
vel in^
in
hac
sacra
ladio pp.
Quicumque
Alexandrina civitate vel in omni Aegyptiaca dioecesi diversisque aliis provinciis Eutychetis profanam
perversitatem sequuntur et ita non credunt, ut trecenti decem et octo sancti patres tradiderunt catholicam fidem in Nicaena civitate fundantes, centum
tisse,
quoque et quinquaginta alii venerabiles episcopi, qui

in alma urbe Constantinopolitana postea convenerunt, et sicut Athanasius et Theophilus et Cyrillus
sanctae recordationis episcopi Alexandrinae civita-
credebant, quos etiam Ephesina synodus (cui

beatae memoriae Cyrillus praefuit, in qua Nestorii
error expulsus est) in universis secuta est, quos et
nuper venerabilis Chalcedonensis synodus est secuta,
prioribus conciliis sacerdotum ex omni prorsus parte
consentiens nihilque adimens sacrosancto
symbolo
neque adiciens, sed Eutychetis dogmata funesta
condemnans: sciant se^ esse haereticos Apolhnaristas
ApoUinaris enim facinorosissimam sectam Eutyches et Dioscorus mente sacrilega sunt secuti.
1
Ideoque hi omnes, qui Apollinaris vel Eutychetis
perversitatem sequuntur, illis poenis, quae divorum
retro principum constitutionibus contra ApoUinaristas
vel
serenitatis
nostrae postmodum sanctione
contra Eutychianistas vel hac ipsa augustissima lege
contra eosdem decretae sunt, noverint se esse
tis
"*
2
plectendos. Idcirco Apollinaristae, hoc est Eutychianistae (quibus etsi est in appellatione diversitas, tamen in haeresis pravitate coniunctio, et dispar
quidem nomen, sed idem sacrilegium) sive in hac

al^ma urbe diversisque provinciis sive in Alexandrina
civitate sive intra Aegyptiacam dioecesim sunt neque ita credunt, ut praedicti veuerabiles patres credebant, neque viro reverentissimo Alexandrinae urbis
antistiti Proterio fidem orthodoxam tenenti communicant, episcopos vel presbyteros aliosque clericos
creare et habere prohibemus: scientibus tam his
Eutychianistis vel Apollinaristis , qui ausi fuerint
presbyteri vel clerici nomen
qui passi fuerint impositum sibi
sacerdotale retinere, poenam exilii cum facultatum suarum amissione se subituros. Universi
cuiquam episcopi
quam
imponere,
vel
his,
nomen
3
DE HAERETICl
52
praeterea Apolhnaristae vel Eutychianistae non ecclesias non monasteria sibi construant, parasynaxes
et conventicula tam diurna quam nocturna non contrahant neque ad domum neque ad possessiouem ^
cuiusquam neque ad monasterium
vel
venerintj fisco sine dilatione societur, monasterium

vero^ eius civitatis orthodoxae ecclesiae, in cuius
territorio est, iubemus addici.
5
Si vero ignorante
domino, sciente vero qui pensiones domus exigit vel
conductore vel procuratore vel actore praedii parasyuaxes et conventicula interdicta'" collegerint, couductor vel procurator sive actor vel quicumque eos
domum
in
nae sunt,
canonum Quesnelliana (Mansi 7, 517 BalleLeonis M. 3, 242) et Hispana: hoc authen-
coltectiones
rinii in opp.
ticum indicat nota Auth.

recte,
(2) imp. marcianus o.. Auth.

cum Valentinianum ante datam constitutionem mor-
tuum
esse subscriptio {not. 19) testetur

(.3) in Auth. cum B,
om. lihri
(4) $ic Auth.^ sacrosanctae lihri
(5) se Auth.,
om. libri
(c) possessiones libri honi contra Auth.
(7) sic Auth. cum B, operari CR^'y opera /2', operatum
.
.
fisco
vero
Auth. cum B, vel monasterium omis(8)
sis
reliquis
lihri
cum Const.,
cf.
c.
pr.
i.
f,
h.
i.
conductore vel procuratore vel actore Auth.., auctore C, actore il/,

vel actore B, eiSoroe 8e
^conductore
rov ivoixioXoyov ^ rov fiiadôiaafiivov rbv ronov
r]
rov nQOxovQarojqoi B: apparei igitur
interpretatores
verba eo qui p. d. exigit, quae ad omnes
qui sequuntur
(9)
9 Imp. Leo A.
Humanum piumque
decem
et abiectae condicionis
si vilis
rum coerceantur exemplum,
poenam suam
et in alio-
honestae vero persoauri multae nomine tisco
libras
si
NuIIum praeterea
cogantur inferre.
Apollinaristam vel Eutychianistam ad aliquam iubenius adspirare militiam.
si qui vero in quacumque
militia inventi'^ fuerint militare, soluti'^ cingulo honostro
H (4)
nestorum hominum et palatii communione priventur

nati sunt civitate vel vico
nec in aliqua nec in qua
aut regione versentur.
Si qui vero in hac alma
7
urbe nati sunt, tam sacratissimo comitatu quam
omni per provincias metropolitana civitate pellantur.
8 (5)
NuUi insuper Eutychianistae vel ApoUinaristae publice vel privatim advocandi*^ coetus et
^''
circulos contrahendi et de errore haeretico disputandi ac perversitatem facinorosi dogmatis adserendi

9 tribuatur facultas.
NuIIi etiam contra venerabi-
lem Chalcedonensem synodum
liceat aliquid vel dicscribere vel edere atque emittere aut alioNemo
scripta super eadem re proferre.
huiusmodi habere libros et sacrilega scriptorum auin
deat monimenta servare.
his crimiquod si qui
nibus fuerint deprehensi, perpetua deportatione dam11
nentur. Eos vero qui discendi studio audierint'*
de infausta haeresi disputantes, decem librarum
auri, quae fisco nostro inferendae sunt, iubemus subire dispendium.
ultimo etiam supplicio coercean-
tare
vel
rum
10
12
Omues
tur, qui illicita docere temptaverint ".
vero huiuscemodi chartae ac libri, qui funestum Eu-
hoc
rst Apollinaris, fuerint
dogma complexi,
ut facinorosae iêrversitatis
vestigia ipsa" flammis ambusta depereant.
aequum
namque est, ut immanissima sacrilegia par poenae
13
Scientibus moderatoribus
magnitudo percellat.
provinciarum eorumque apparitionibus, defensoribus
etiam civitatum, quod, si ea, quae legis huius religiosissima sanctione custodienda decrevimus, aut neglexerint aut aliqua permiserint temeritate violari,
denarum librarum auri multam fisco cogantur inferre: insuper etiam existimationis suae periculum
sustinebunt. D. k. Aug. Conslantinopoli Vatentiniano
A.^^ VIII et Anthemio conss.
[a. 455]
tychetis,
incendio concrementur,
Âv&QcoTiLvov xai oaiov etvai loyiad/ievoi rovs

aiQerixove iTtirQenofiev d^dnrea&ai TaZs vevo/n,Ofievaii rayals.
quemcumque
iunge 1, 7, 6: iteratur hac constitutione altera ex

parte consona, quae Graece extat in actis concilii Chalcedonensis (Mansi 7, 501).- ipsam integram servaruni
possessionem vel in monasterium

illicitas
parasynaxes con-
sunt, fustibus publice et in
(l)
in
ventusque celebrari^*,
alterum locum operaturi' sectae funestissimae con-
Quod si fecerint et hoc factum fuisse

gregentur.
domino volente constiterit, post rem in examine
iudicis adprobatam domus vel possessio, in qua con-
vel
receperint ac passi fuerint
D.
Constantinopoli
id.
Aug. Constantino
C071SS.
et
Rufo
[a.
457]
personas pertinent, ab iis separasse et aut procuraiorem

aut actorem iis coniineri rati horum alterutrum quasi bis
(lO) parasynaxes et conventicula inpositum eiecisse
terdicta Auih.
parasunaxis et conventicula interdicta
(conventiculum interdictum R\ RM, parasynasis et conventiculam interdictara C, naQavvaîs tj avvoSoe dnr^(12) mi(ll) celebrare Auth. cum
si qui vero
itiam nisi cohortalinam vel limitaneam.
f'OQev[ievr}
extra cohortalinam vel limitaneam inventi Auth.
(13) soluto Auth.
(14) sic lihri cum Const., nec in alia quam
in ea in qua Aath. cum B: quae leciio nescio an vera
sit, ut lihri interpolati sini ad indicem Anatolii (= Const)^
sicut supra 4
(15) sic Auth. ad convocandi libri
(17) ultimo
(16) sic dett. cum Auih. B, adierint CR
. .
(I8) sic Auth. cum B,
temptaverint om. Auih.
ita libri
(20) c. 9
(l9) divo valentiniano Auih.
restituta esi ex
\, l, 28, quae nescio an ipsa constitutionis verba referani. inscriptionem supplevi ex c. 10
,
rati haereticos solitis sepulturis tradi
mandamus.
ET MANICHAEIS
53
10 Idem A. Erythrio pp.
Si
orthodoxae re-
(jui
ligionis emptione vera vel ficticia aut quocumque

alio iure vel titulo praedia et possessiones resque
immobiles, in quibus ortbodoxae
fidei ecclesiae vel

oratoria constituta sunt, in haereticae sectae et con-
traria
orthodoxae
fidei
sentientem
quamcumque
per-
sonam transferre voluerint, nullam huiusmodi vel

inter vivos habitam vel secreto iudicio compositam
valere volumus voluntatem, etiamsi ab orthodoxae
fidei venditore vel quocumque modo alienatore commenticio sub qualibet occasione fueritadsignata: sed
omnia huiusmodi documenta et tamquam peni1
tus nec scripta esse censemus. Ilaec enim praedia et possessiones, quae in haereticas personas
quocumque modo trauslatae fuerint vel collatae, fisci
2
nostri viribus decernimus vindicari.
Sive enim
apud dominos possessoresve ortbodoxos ea praedia
seu
ad
fisci nostri iura pervenerint, necesse
maneant^
est in his ecclesias et oratoria constituta diligentius
et sollicitius instaurari.
nostrae enim serenitatis
undique ad hunc exitum providentia ducit, ut omnidei
potentis
templa, in quibus nostrae fidei instituta
perdurant, cultu adsiduo per omnia saecula rediviva
3
serventur. Nec enim dubitari potest, quod si in
haereticos veniant possessiones, in quibus verae fidei
ecclesiae vel oratoria constituta sunt et integritas
irrita
colitur, omnimodo ab his deseri atque destitui, omni

cultu vacare, omnibus sacris et solitis viduari mysteriis, omni spiendore privari, nullis populorum conventionibus, nuUis clericorum observationibus celebrari et ex hoc sine dubio easdem ecclesias perire
ruere complanari. nec enim de earum instauratione
haeretici poterunt aliquando cogitare, quas penitus
esse nolebant.
quae omnia resecantes ad praesen-
2 ^[Avrox^droqss ^lovarlvos xai ^lovariviavos A.A.J

Tovs ai^srixove
(xsv
rjfisis
avvuvat xai nQoarjyoîav sxsiv iSiav
cle
c.
11,
Sid rovro xai
quod
dicendum
est
scriptionem
imp. iustinianus a.
ex c. 19, eo ducant,
demostheni pp.
ut
guae nisi sumpsit

indQXco
suppleatur Arjftoadîvrj
1 1 Sa?icimus, ut qui perniciosum Manichaeorum

errorem amplectuntur nullam facultatem aut licentiam haheant in quolibet nostrae rei jmbUcae loco
commorari et, si quando apparuerint vel inventi
fuerint, capitali ])oena plectantur.

12 Impp. lustmus et tustinianus AA. Haereticis
ideo convenire et propriam denomijiationem habere
permisimus
1
ut patientiae nostrae pudore sponte

et ad meliora revertantur.
Eos
resipiscerent
aute?ti i?itolerabilis audacia invasit et se legurn

sanctio?ie neglecta militiis i?itruse?'unt, qua?'um tales
homi?ies pa?'ticipes /ieti ipsa impe?'ialium for'ma?'u?n
2
ve?'ba manifesto prohibent.
Haereticos autem
reliquos omnes vocamus , velut exsec?'abiles Ma?iichaeos quiqiie his similes su?it, quippe quos ne ?iom?iari quiaem hic ter?'a?'um neque o?n?ii?io conspici
usquam nec quicquam poUue?'e tactu suo oporteat.
3
Sed Mamchaeos quidem, quemad?nodum diximus, ita et expeUi oportet neque nome?i eo?'um
tole?'a?'e nec p?'aete?'mittere ,
si eodem
aUis hac i?npietate i?ifectus mo?'etur, sed
etiam ultimo suppUcio subici Ma?iichaeu?n , ubicum4 que te?'raru?n inve?itus fuerit. De reUquis autem
haereticis, cuiuscumque e?'ro?'is vel nominis simt
quc?nquam
toco
cum
avrco ocdyoc roXs dXXots 6 rrjv d-d^stav ravrrjv

voarjaas dv&Qconos, dXXd xai raXs scs saxarov rcficoQiacs vndysadâc rov onovSi]^ ylijs tpacvofisvov MavcÊni Si rols dXXocS
onoias dv
4^ Xaiov.
aigsrcxol.s,
(aai nors nXdvtjs iq nQoarjyoQias (aiQsrcxov
yaQ ndvra
oarcs
xaXovfisv ,
ur} rrjs xadôXtxrjs sxxXrjaias xai rrjs
oQ&oSoôv xai ayias rjficov vndQxsi niarscos) , dXXd
roXs
xai
rrjv noXv&siav nstQcofievotS ecadyscv
firjv
ÊXXrjai xai src rols ^lovSaiocs xai roTs .SafiaQsirats
ovx avaxrrjaaa&at fibvov rd rcov ijSij xstfievcov vbfioiv avvsiSofiEv xai nocrjaac rco vvv rovrco vbfico
^sâcbrsQa, aX?M, ScoQiaaa&at xai nXsico , Sc^ cov
dafdXsta fiiv nsQcsarac fisit,cov xai'xbafios xai rcfirj
roTs rljs
5
svayovs rjftcov fisrexovat niarecos. Aia&ea&at Si vndQsc ndacv, ecpafisv, orc roTs firj rbv
d^sbv oQ&tos nQoaxvvovac xai rd rcov
dv&Qconivcov
6 dya&cov insxsrac. OvSsva roivvv rcbv ijSrj Qij&e'vrcov ovrs fisrexscv d^tcbiiaros xa&dna^ ovSsvbs oijrs
rco
(3) afisXijaavrss Hercher

scriptiones non praeponantur
(6) bnocSrjB
(4) d)v ovxsrt scr.
(b) naQsvsâXsv Schoell
Mavixaicov
svosd^sXsv, vTtdysa&ai tcsfaXixf]

'
rificoQiq.
id. Aug. Boethio vc. cons.
[. 487 vel 510]
c.
restitui ex -B 1,1, 29, idem guod supra

(2) c. 12 extat in JB 1,1,30: inrestitui ex c. 20 4 h. t.: apud Hal. est
465 472 V]
D. V
(l)
div ovx
dfisXriaavras'^ TtaâyysXias arârsiais
sq^ fisrsTvai rols rocovrois avrd rd rcov âacXixcov
avfi^bXcav SrjXol yQafifiara, naQsvsâlov'" avrovs.
2
AiQsrcxovs Ss xaXovfisv rovs dXXovs, cos rovs ys
xara^drovs Mavtxaiovs xai rovs rovrocS TtaQaTtX?]aiovs, ovSe dvofid^sa&ai yovv ravrrj _Seov ovSs âivsa&ai nov navrsXcos ovSi XQci^^^^tv cbv dv iq>d\po}v3 rac. "AXXd rovs fiiv Mavcxaiovs, atansQ scQrjxafisv,
ovrco xai dnsXavvsadâc SsX xai firjSi rrjv nQoarjyoQiav
avrcbv vnouevscv firjSeva ftrjSi nsQcoQav, sinsQ sv
fjLUfv
avvsxcoQrjaafisv,
[a.
ri]v oXed^Qiav riov
aiQOVfievovs 7cXavr}v (iiqdsfiiav s^siv TtaQ^râiav

aSsiav xad'^ oiovSrjnors t^s nad'^ r}[ias -jioXiT]
rsias Sidystv ronov si 8s nors (pavsXsv iqroi
de
Xva rrjv xuQrsQiav rjficov aiaxvvd^svrss aoi(pQovi]acoaiv

1
sxovrss xai noos rd xaXlico fjtsra^dXtoaiv.
Tove
Si siar/Xd^s riS ovx dvsxrrj roXfia, xai rrjs rcov vo-
oijrs noXtrtxijv ovre

arQarccord^tv rsXsTv ovSsfiiav, nXijv rrjs rcbv
xaXovfiEvcov xooQraXivcov (ravrrj ydQ sx yevovs vnoxstftsvovs avrove svexsa&at ôvXbfisd'a'^, cbars fievovras avrovs sn^ avrvs xai ndvra nXrjQovvras s^ dvdyxrjs xai ndv /SdQOS vnofievovras, onsQ sart r-qs avrijs
arQarsias, eiQysa&at rovro fiiv nQOxonrjs rovro Si
rov xard rcbv OQ&oSb^cov XQtarcavcov sx^tâafiov
Srjfioaicov xai iSccorcxcov svsxsv xG^cbv) nQoardrroftsv.
rrjs s^ avrcbv yovijs vnoxstfisvrjs SrjXovbrt rrj rotavrrj
rvxrj, xai avrcbv fievrot, sc ftsra^v StaXad^sTv rjSvvrjsx rrjs xaxrjs avrcbv
d^rjaav, sis ravrrjv dyofisvcov.
7
Tovs Si airovS
Sb^rjs k'xscv rcvd naQairrjatv"^.
tem legem pervenimus.

11 ÔeGTcCÔfisv rovs
I 5
nsQi^dXXsa&ai
t,cbtnjv
ovrs
rcxijv
sis
nQacrcoQicov ,
cum Graecis
verha extrema
(7)
xai
colloca post
firj
x rrjs
constitutionibus Latinae
in-
naQairrjacv praemissis
med. ôvXbiis&a
fhaereticutn etiim vocamus, quicumque non est

addictus cathoUcae ecclesiae et orthodoxae satictae-
que fidei tiostraej, quin etiam de pagatiis, qui plurium deo?'um cultum ititrodticere temjHatit, et de
hidaeis et Sa?na?'itis tio?i solum leges iatn latas
redintegra?'e iti atiimo est et hac tege vaUdio?'es
reddere, sed etiam 'plura dispotiere , quibus maior
securitas honor extstimatio sanctae fidci tiostrae
5 jjarticipibus e?it.
Atiitnadvertere autem ottmes
possunt, ut diximus , eos qui deu?n tioti recte
6
vetierantur etiam te?'restribusbo?iis
dictorum
pisci
cisci
tamus
vel
vel^
igitur
quemquam
aut
citigulum
ad ordi?iem
vel
civile
p?iva?'i. Sup?'a
adi-
dignitatern
aut miUtare na?i-
quemcumque
pe?'ti?ie?'e
ve-
cohortaUutn qui dicu?itur: huic enitn

ex origitie subiectos eos tetieti volumus [tiequej
ex mata fide sua excusationem habe?'e, ut i?i eo
tiisi
tnatientes et omtiia necessa?io imple?ites omneque

otivs quod eius triiUtiae est subeuntes prohibeantur
tam a promotione quam ab exsecutio?ie contra orthodoxos Christiatios jmbUcorum privatorutnque

dcbitorum causa facienda: subole sciUcet eorum
eidern
7
sorti
potuerint,
suhiacente
iti
eam
et
ipsis,
trahendis.
si
ititerim
late?'c
Ipsos autem hae-
al^stixous ovre ixSinov ovrs noXeoJS TtarQos ûriivai

ivrev(pqovriSa avyxojQOVfiev, ojars firj jtoo^paaei rijs
d^sv a^tias i7tr}Qea^tv roTs rs aXXois Xoiariavols xai
xai
rov
Sia^psQiwrios roTs dêofileararois intaxoTtois,
Stxdêip eavrois ?} ^prj^pitêa&ai riva TteoiTtoielv eôv8
aiav, xa&a xai rols tiqo rjficov vevouodêrrjrai. Ov
avvreraxâi reov Sixaiv
fiTjv ovSa roTs aoipoirarots
QTjrooaiv avrovs eaifiev, ois oinetoreoov eariv tj xara
rovs TtoXXovs rb riav d^sicov Soyfidrwv oq&ws aia&div Xoyois eôvatv.
vea&ai
oacoTte^ xai rov îov
9 l4XXd xai rovs ovras fiev atQerixovs xai sri TtQO
rovroiv "EXXrivas rj ^lovSaiovs rj âfiaQeiras xai rovs
rpvrois oftoiovs, fieraayjovras Ss rtvos rjSrj rovrcov
xai rv^cvras aîcofiaros rj rov
cbvTtsQ ifivrja&rjuev
xaraXoyov rcov rds Sixas dyoQevovrcov rj arQareiav
,
onoiavovv ix^Xrj&rjvai
TtsQiê^XrjusvovS tj ^cbvrjv
TtQOS ravra fterovaias TtaQaxQtjua
rrjs
TtaQaxsXevofisdâ.
Ka&aQeveiv yaQ rd Qrj&svra ndvra rrjs rcbv

rotovrcov vvv re xai Std navrbs ôvXofiedâ xotvco10
ovx ini fibvrjs ravrrjs rrjs ivSbôv nbXecos, dXV

ini ndarjs oXcos enaQxias xai rbnov navrbs. "OneQ
iariv ov xa&dna^ xaivbv rd yovv rals nXeiarais
rcbv arQarstcbp dêla StSbueva rrjs ^cbvrjs avfiôXa
nooaxeifievov sxsi rb Sslv oQ&bSoôv sivai rbv ravrrjs
vias,
1 1
UXrjv dXV rjfiirsQOv dv slvai

fisraXafi^dvovra.
xai rovro Soxoifj rcbv avaxrrjaafisvcov avrb xai ftij
nsQitSbvrcov, xa&dnsQ sfinQoa&sv , dfisXovfisvbv rs
naQ^ ivicov xai fis^Qt fibvcov yQafifidrcov xsifisvov
rd nQdyuara yd^ ovx ovrcos vofiit,oiro dv 'iSia rcbv
rrjv doxrjv svQbvrcov, cbs rcov roTs svQsdêlat XQ^'
El Sa naQa rb nQoarerayfisvov
13 fiircov aQiara.
rjficbv dfiaorrj&eirj ri, rbv fiiv rcbv xsxcoXvfisvcov
V(p
ovx dvbvrjrov fibvov rrjs iyxstQrjasars
i(payjdfi.svov
dnoSsixwftsv xai navrsXuts fisrsxsiv avrbv xcoXvofiev,
14 dXXd xai X' xQ^^ôv XtrQcbv noivrj ^rjfiiovfiev. Ok
Ss StarpsQsi rb rovs rotovrovs iyyQdcpstv rco Srjfioaico
xai dnoyQacpsadâi, rovrois, et fiad^bvrss rb nsnXavrjfisvov avrov rrjs Sb^rjs oficos nQoarjxavro xai ovx
dvrslnov ovSs dnrjXaaav y noiv-rjv intri&efiev xQ^<^ôv
12
(l)
aia&bfisvoi
. .
fierixovat
nequc defensoris neque patris civitatis munus suscvpere permittimus , ne j^raetextu potestatis inde
cbmpetentis reliquis Christianis et praecipue
religiosissimis episcopis noceant , et iudicandi vel
condemnandi potestatem sihiparent, quemadmodum et
a praedecessoribus nostris constitutum est. Quin
8
etiam ne sapientissimis causarum patronis quidem
eos adscribi permittimus, quos eo magis prae ceteris divina praecepta recte intellegere decet,
quo
vitam in
litteris
agunt.
Si qui vero haeretico-
rum eoque magis 'paganorum
vel ludaeorum vel

Samarilarum et qui tis similes sunt iam quid eorum quae commemoravimus teneant et digTiitatem
vel in matriculam causidicorum recepti vel
militia cingulove
quocumque potiti sunt, eos con10 festim eorum communioneprivariiubemus. Pura
nacti
enim ea quae dicta sunt a tatium communione reddere nunc et perpetuo volumus, non in hac gloriosa
urbe solum, sed in omnibus provinciis et in omni
11
ter?'a.
Quod nequaquam novum est: sane codisacris , qui plerisque militiis de cingulo
cillis
tribuuntur , adicitur orthodoxum esse debere eum
12
Nisi et hoc nostrum esse
qui id na7iciscitur.
videatur, quod a nobis confirmatum neque ut antea
est, cum a nonnuUis neglegeretur et

non observaretur: res enim non tam
eorum projmae existimantur qui primi eas invenerunt, quam eorum qui inventis optime utuntur.
praetermissum
nisi in litteris
13
Quod si quid contra statuta nostra committetur , eius qui prohibita nactus est non solum inutilem creationeyn ostendimus et recipi prorsus ve-
XXX
Ov firjv ovSi rde aQxds d&ojovs

XirQcbv rj'.
sinsQ, ovs ix rcav xsxcoXvfisvcov vtp* rjficov
bvras yivcbaxovat, rovrovs dvdaxotvro rals oixsiais
ivaQi&fxsla&cu rd^saiv (vns^rjQTjfievrjs SrjXovbrt rrjs
rcbv xooQraXivcov arQareias), d)J.d notvrjv xai naQ^
avrcbv v
16
XQ^îov XirQcbv sianQdrrofisv.
'E(p'
onoaois Sa av rcbv siQrjfisvcov xscpaXaicov aQfibaai
avfifiairj rrjv noivrjv, b
xbfirjs rov
15
acpiefiev,
fisyaXonQsniararos
isQcordrov rafieiov rrj^v anairrjaiv avrrjs notrjaerai

xai roTs d'eiois eiaoiaei nQifidrois.
17
"Evvotav
fisvroi Xafi^dvovres, ori Fbr&ovs noXXdxts roTs xa&coaiojfidvois iyyQdcpofiev cpoiSeQdrots , ols ovre rj cpvais
ovrs b cp&daas îos rovs roiovrovs ivs&rjxs Xoyovs,
avyxoiQTjaai ri rrjs dxQi^sias avroXs avvsiSofisv xai
xai rificousvcov, ov
ytvofievoiv dvsxsa&ai
ôtSsqdrcov
naQaarairj rQonov. EiSbrss os, cos Sict(pooot noXXdxts roTs ovx oQ&oSbôts yovsvaiv at yvcbfiat yivovrat, rov fisv narqbs rj rrjs ys urjrQos rrj
rcbv OQ&oSb^cov niarsi nQoasvsyxsTv rovs xoirovs
18
dv
TjfiTv
naTSas ôvXofiivov dâriQOv Si dvrtrsivovros, iaxvQoriQav slvai xai roTs bXois intxQarsarioav rrjv yvcofirjv nQoardrrofcsv rov nQos rrjv OQ&booôv niartv
rovs naTSas dyovros' fis&i^si re ydQ iv fiiQei rb
,
ytvbfievov rrjs rcbv rsxbvroiv yvcofirjs xai nQoaiarat

19
rb rd ^sXrioi vsvixrjxivai.
Borj&ovvrss Si xdxsivots roTs naiaiv, ovs ol ptrj fisrixovrss rrjs svayovs ijficov niarscos fiiaovai nariQss, afiaQrrjfia fiev
ovSev eyovrss iyxaXiaai rcbv iv roTs vbfcois xsxcoXv
Se rrjs
Sibri
xcbv yovioiv aia&avbfcsvot
fiivoiv,
nXdvrjs, rrjs svayovs rjficbv fisrixovrss^ niarscos, Stk
rovSs rov &siov nQayftartxov vbfiov d'sani^0fisv xai
rQOcprjs rbv nariQa roTs rotovrots fisraSiSbvai n^bs
rb rrjs ovaias rrjs savrov uirQOv xai rcjbv dvayxaicov
rrjv dXXrjv Siacrav, aXXd firj xa&dnso riftcoQiav
dnatrovvra, Sibri rrjv y/vxTjv inrjvcoQ&cb&rjaav, Xtficaxrovras nsQtOQav xai rcbv sis rbv îov dnoQOvvras, xai nov St^ evSeiav inaveX&eTv ini rrjv efinQOa&e n?Mvrjv, o ftrjSe Xiysiv xaXbv, dvayxaÔfiivovs.
20 ylXXd nQoTxa raTs Oid rovro XeXvnrjxviais d^vyasis
scr.
reticos
DE HAERETICIS
54
auri librarum poena eum

tamus, sed etiarn
14
coercemus.
Quorum antem erit tales viros
publico inscribere, iis, si certiores facti de perversa cius
nihilo minus eum admiserint neque
fjde
contradixerint neque eum reiecerint, VIII auri
librarum multam imponimus. Sane ne magistraquidem impunitos dimittimus , si , quos inter

prohtbitos a nobis esse cognoverint , eos offciis
suis adnumerari sinant (excepta videlicet cohortalium militia), sed et ab iis poenam L auri librarum
16 exigimus.
Ex quovis autem memoratorum capitulorum poenam competere contigerit, illustrissimus sacratissimi aerarii comes eius exactionem fa15
tus
17
ciet et sacris
privatis
inferet.
Considei-antes
autem, quod Gothos saepe devotis foederatis adscripsimus, quibus neque indoles neque vita praetertapsa tales anxmos imposuit, de sevei'itate nonnihit eis remittere decrevimus et
foederatos eos
fieri honoribusque decorari permittimus , quemad18
modum nobis visum fuerit Scientes vero diversas parentum
noji
orthodoxorum opiniones
saepe discrepare, ut patei^ aut mater liberos communes ad orthodoxam fidem perduceiê velit, altera
vero pars repuqnet, firmiorem et in omni re potiorem eius sententiam esse iubemus, qui liberos ad orthodoxam fidem ducit: quo facto et ex parte parentum iudicium obtinebit et accedet, ut melior pars
19
superior discedat. Auxilium vero et illis liberis ferentes , quos patres sanctae fidei nostrae ex-
pertes oderunt, quamquam peccati legibus interdicti

eos accusare non possint, sed quia cognito genitorum errore sanctae fidei nostrae adhaerent, per
hanc sacram legem pragmaticam constituimus , ut
et alimenta talibus pater pro modo facultatum suarum praestet et quae praeterea ad sustentationem
necessaria sunt, neque vero quasi poenam irrogans
ideo , quod animam salvaverunt, esurientes et i'ebus
ad vitam necessariis carentes neglegat, ut forsitan per
inopiam, quod ne dici quidem decet, aa anteriorem
20 errorem redire cogantur. Sed dotem filiabus ex
hac causa detrimento 'uffectis et ante nuptias dona-
Hl
RT MANICHAEIS
55
xai ras Ttô rav ya^tov BcoQsas role

aQQsaiv,
ovSev MxEoov iyy.aXeXv Svvavxai rcov iv rots vbfiois arcriyoQEvf.ivcoVy ix Ttavrbs iniSiSbrajaav rooTtov,
a&anEQ b rfjs ovaias avrcov Xoyos i(pirjai, xai avvoixiêiv ras îiv dvSQaac, rovs Si yvvacî nard rbv
vofiov
OQ&oSbôiS fiEvrot nQoaconocs xai rov n^dySsivbv ydo y.ai navrEkcbs dvbaiov rovs
fiaros dîots.
iv rols dX?j)is dnaatv vnb rcov naiScov dÊoansvoix
roicxyrrjs xaXsnaivscv avrols nQOcpdaecos, rjv
fiEvovs
21
dfiEivovs riaav ^rjXovvrss, ovx dfivvbfiEvoi.
IIqorcov nQoarsrayfiEvcov rovrcov wp^ 7]ficbv
Se
vorjaovai
ini fiev rrjs fisyiarrjs ravrrjs nbXscos ol rds ivSbôvs
eyovrss aQxds, xad^dnsQ exdarco SiacpEQEi,, xard Se rdi
inaQxias ol rovrcov rjyovfiEvoi eXre ueiôvs eire iXdrxpaffi.
Tcbv drvxrjadvrcov rr]v xibv Ma15

oaov neQtetat
vtxaicov dae^rj nXdvi]v ov fibvov icp
ovrcov
dX?M xai rov fjterd ri]v avrcbv
,
nocvr]S dîcov
ois
ixsTvoc
ôvXovxac pcrjSi ots i^ dStareXEvrrjv firj
dîrov SiScoatv o vbfios rijv ovaiav avrcbv SiSoa&at,
vbfico xQoiftE&a nQos
fieyaXonQenecav Sc^ ov nQoarctrrofiev Siercbv
ovaias
rds
ravrrj xaraaxe&evrcov rfj
Qevvda&ac
vbacp' xai si fiev naiSss avrcbv slsv rj rcvss rcbv
xarcbvrcov iXEvdêooc t^s rocovrorQbnov fiavias vndoXovres, idaac rovrovs rrjs ix rov vbfiov SeSoftevrjs
avroTs ovaias fcerexEiV ei Si SreQoi rtves avyy eveTs
rcbv rsXEvrijadvrcov r} xard rsXsvraiav ixsivcov {onsQ
dnrjybQsvrat) ôvXijatv sis rbv xXrjQOv avrcbv xaXoTvro
nnod roiovrov nQoacbnov nsQibvros trvxov
1] ScoQsdv
xofccadfCEvoc rj xai Xijydrco Srjd^sv naQ^ avrov rcfir]dÊvres
ovaiav r/ ra
ndvrcos avrcbv dcpeXdadât
rj
Const.
(2)
Const.
(3)
1,
31
tiones masculis , quihus nihil aliud eorum quae lesunt ohicere possunt, omnimodo
cotistitiiafit, quatenus patrimo7iii sui vires admittunt,
illas mantis, hos uxorihis ex lege coniungant,

orlhodoxis tamen eaque re dignis perso7iis. ahomitiandum etum et omniîo impium est eos, qui in
reliqua re omni a Uheris coluntur, ob tale^ti causam
iis succensere, qualem imitaîdo, non coercendo, me21
lis quae a nohis constituta sunt
liores fierent.
provideant in hac quidem 77iaxima urhe ii qui illustres
magistratus geru7it, quatetius ctiique competit,
vero carum moderat07'es tam maio7'es
p7'ovi7iciis
quam miîores secimdian quod cuique competit.
22
Ve7'U7n etiam heatissi^no archiepiscopo et patriarchae huius ampUssimae urhis et piissimis epis-
copis 7'eUquarum civitatum, tam iis, qui patriarchales quam qui metropoUta7ias vel minores sedes obtinent, curae erit, ut si^nul custodiant et iîspiciant,
tium haec fi7'miter ohse7'ventur , et ut ad 7ios refera7it, quo et maio7'e, si opus sit, severitate temeratores eorum quae de orthodoxa fide definita
persequamur.
13 Orthodoxi haereticorum Uhe7'i si iti eos
su7it
7ion
peccaveru7it, integi'um id quod eis ab intestato coinpetit accipiunt et nltima quae adversus ea fit vo1
lu7itas infirmatur.
Quod si quid
parentes
2 committent, accusabuntur et pu7iientur. Quarta)7i
autem eo7'um substa7itiae partem etiam qui pecca3
veru7it cont7'a tahulas hahe7it.
Eadem et in Ivdaeis et Samaritis opfmeît.
14 Haeretici conventicula facere no7i possutil
parasynaxes vel synodos vel ordinationes vcl

baptismata vel exarchos habere vel pat7'U7n defensornmve officia i7istitue7'e vel gerere vel pracdia per
scmet ipsos vel per interpositas personas admivel
ix ri]S dasfiovs rcov
Ma-
rf]
fiErafisXEict
xatôvs evQs&Eir] rov Xot-
rr]S
ndar] Se anovSf] /^T^ffaffi^wffa*' oi iv

arqareiacs rj avarrjfiaai xcat xaraXeybfievot
SiEQEvvTjaaa&at , fir] rts iv avroTs rrjs dnrjyoQEVftivijS
ravrrjs fiavias iari, xai rbv svQtaxbptevov cpareQOVv,
siSbres cos, sXnora rotovrbs ris iv avroTs evQedêirj^
1
fievos.
dîacs
rj
1,
7iist7'a7'e
facere.
satur.
15
et
rts
nQorsQas nXdvrjs ScanQarrbfisvos rj awScdycov xai rrjv rvxovaav OficXiav n^bs rcvu rcbv
rrjs avicbv bXe&Qias nXdvrjs nocovftevos xai fii] nuQaavaxcbv naqaScb roTs fieyaXonQsrj
XQi]fia rovrov
nsardrocs rj neQt^Xinrots rj XafxnQordrots aQxovatv
raTs ia^dracs i'arac rcfccoQiacs vnsv&vvos,
1] fCTjvvar]
ovx dvaxcoqcbv s'is rtva axrj^pcv ovSe neqcvoiacs rcaiv
dva^dXXeauât rds incxecftevas avrco nocvds Svvd-
(4)
gibus prohihita
ini
nov rd
ânri-
1,
Et
niav xai rds noXXds nQoayoQevaecs xai rovS ivSeSofiEvovs
rj
i^dQXOvs i'xEcv rj narQtds rj ixScxias
eyxecQiêa&ac r] (pQovrit,ecv rj ScocxeTv x^Q^^ ^*'
eavrcbv ^ Scd naQsvdîrcov nQoacbncov fj rc rcov
16
rcb
vtxaicxrv d^Qijaxsias sis rrjv OQdîjv xai dXrj&tvrjv niartv

uEriX&oc xai fterd rrjv roaavrrjv rjficbv cpcXctv&Qco-
afiara
(l)
rd XrjyarsvdÊvra nQayfiara xai
rj
nQoaxvQcbaat Xbycg.
Srjfioaiq)
reXsvraia ôvXrjaiS dxvQOvrac, cpvXarrorcbv iXevdêQccbv, et firj xard rcva vbfiov

xcoXvovrac.
Ei Si rt n^.rjfifceXrjaovacv eis rovs
1
2
yoveTs, xarrjyoQOvvrat xai rtficoQOvvrat. "Exovat
Si xai T]ftaQrr]xbres rb reraQrov rr]S ovaias avrcbv xard Stad"f]xas. Td avrd xai neQiÎovSaicov
3
xai JSaftaQetraiv.
14 Ôt acQercxoi avvaxrrjQca noceiv ov Svvavrac
x^tQorovias
rrjv
fiEVOov
rj
SeScoQrjfiava
yevofiEvrj
avvbSovs
ar]v
rrjv
[. 527]
ScoQcadêvrcov ine^sQxcbfie&a.
13 Ôi OQ&bSoôc nacSss rcov aiQErtxcbv firj dftaoxar^
avrcbv
ri]aavres
dfieicorov Xapt^dvovat rb e^
dStadêrov avroTs dQfwtpv xai r] na^d ravra
rj
naQbvrt ^sicg nQaypcarcxcb
rcQ
22 rovs, xad^dneQ iyAarco nQbacpoQOv. ÊnifieXss Se

xai rcp fiaxaQccordrco dQxcencaxbnq) xai narQcdQ/i]
rijs fieyiarrjs ravrr]S nbXecos xai rols baccordrocs incaxbnocs iarat rcbv dXXcov nbXecov roTs re rovs narQtaQxtxovs xai roTs rovs ftrjrQonoXcrcxovs exovat &Qbvovs xai roTs iXdrroat rb avfinaQarrjQeTv xai avventaxoneTv, et êâicos ravra Scaacoêrcu, xai firjvvecv
rjfids, oncos xai fierd nXeiovos, ec Seoc, a(foSQOi(p
rrjros roTs Qct&vfiovac rcbv nsQi rtjs oQ&oSbôv niarscos
naQaavvdêcS
Se naQaâivcov iaxd-
r]
notelv.
dnrjyoQSVfievcov
rcos xivSvvevei.
ots
1,
32
evQS&rj
vel quicquam eorum quae prohihita sutit

qui contra facit, in extremo periculo V6TCu77i ii
lapsi su7it
7'e7n
(5)
m impium Ma7iichaeo7'U7n
non solum poenis dum vivunt
erro-
qui
digiu
sed etiam ut post mo7'tem ipsoru7n 7i07i iis

quihus ipsi volunt neque quos lex ab intestato vocat bo7ia eo7'um ceda7it, hac praesenti sacra lege
pragmatica ad magtuficentiam tuam utimur , qua
praecipimus , 7it bona eorum qui hoc mo7'bo laboratit tnvestigentur : et si quidem Uberi eorum vel
desce7ide7itium eiusmodi amentiae
expertes existimt,
his bona quae iege eis dantur ooti7iere Uceat: si
aUi
vero
qui
defu7ictorum cog7iati vel ex nltima
eorum vohmtate fquod vetitum estj ad hereditatem
eo7'um voca7itur vel dotiatiotiem ititer vivos a taU
persotia acceperunt vel etiam legato ab ea hotiosi7it,
hona eorum vel res do7iatae legataeve

f7ie7'i7it,
omni7io aufera7itur et puhUcis rationibus adduumlur.
16 Si quis ex impia Ma?iichaeo7'um supe7 slitio7ie
ad rectam veramque fidem t7'a7isit et post ta7ita7n
i7idulge7itiam nostratn et multas admotutiones et
rati
tempora paenite7itiae pei'7nissa in futurum deprehe7isus fuerit priorem e7'rorem seqid vel conversaTi
et C07nmercium
qîodda^n habe7'e cum aUqtio ex
per7Uciosi erroris adsecUs tiec coîfestitti eu7n vel
deprehctidens gloriosissittiis sive spectabiUbus sive
clarissimis rectoribus tradiderit vel detulerit
ex,
tremo supypUcio obîoxius
e^ît,
ut neque ad cxcusa-
tiotiem uliam refugiat tieque uUis ttiachinationibus

1
poetias sibi impositas dijferre possit. Ottmi au-
tem studio nitantur qui

(jiis
iti
aignitatibus tniUtiis coUesunt, ut pe7'qui7'a7it, num quis inter
hunc ititerdictum ftirorem pertineat, et
C07istituti
tpsos
quem
ad
inveneritit
eum
detmntietit scientes, si
quando
xal noipais vnopaXXofievoe xara&oiro, cas iyivcaffxsro

toiovros av ixeivois, ovSe avroi rrjv aQfioSiav riuoiolav ixwsvôvraty ei xai fin rrjs avrrjs ixeivco
ra avra yaQ afia^raveiv

nhtvTjS irvyxavov ovres.
Soxovaiv ot yivcoaxovres fiev rov afiaQravovra, firj
rovrov
rivcoGxerwaav
2
noiovvres Se
xaraSrjXov.
roivvv anavres, c6s ovSefiids revôvrai (piXavd^QOJnias
ol fiera rtjv fieravoiav xad"
oiovSrjnore rqonov ytiv rats rcov Mavixaicov fivaaQals
vofiivrjv naXiv
xai
anovSaêrcoaav xa&aoa
^XaawrjfiiaiS aXiaxofievoi,
xai afiera^X.T]rco yviOfirj rr}v re rov êov cpiXav&Qconiav ix rijs rcov xQeirrovcov eniXoy^s xai rrjv rjfiere3
Qav evfieveiav itpeXxvaaadâi. Kaxeivo Se dêaniris
et
excov ^t^Xia rfj navraxo&ev aaeêl

rcov Mavtxaicov jtXavr] nQoarjxovra fiij ravra SrjXa
co xarawXexd^rjvai
xai navreXcoS e^
noirjaeiev, icp
av&Qconcov aâvij yevaa&at, rj xai xa&^ otavovv nQO(paaiv evQedêirj naQ avrco rd roiavra fit^Xia, ofioicos
xai
avrbv notvrjv vnoarijvat rr]v nQoarjxovaav.
4
Êxeivovs Se fidXtara rcov iaxarojv rtftcoQtcov
dîovs elvat xQivofiev, oaot nQoanotrjadfievot rb anoÔftei',
Xtfindvetv rrjv daefirj ravrrjv nXdvrjv xai eis rb acorrjoicoSes rcov bo&oSo^cov XQtariavcbv fisrtevai Soyfta
fierd ravra xf^^Qovres cpaivovrat rfj rcbv oXe&Qicov
dv&Qcbncov avvSiaycoyfj xai rd ixeivcov d'dXnovres
xai navra rQonov avroTs rd aae^rjfiara avyxQvnrovOl yaQ ndXat fiev iv roTs daeîat xararQi5
res.
êvres avXXoyots, fierd Se ravra rov aenrov rcov
Xotartavcov d^tcodêvres Soyfiaros ovrcos dv iv dacpaXel fievotev , si fiqSsvi rcbv aae^cov
dvd^Qconcov ixeivcov q>avelev xexotvcovrjxores rrjs yovv rvxovarjs bfitet
rtatv^ avrcov cofiiXrjaav , rovrov ev&vs
Xias, rj,
ixrpaivovres xai naQaStSovres vofiifico Stxaar-^ (Std
rovrov ydo fibvov Seiôvatv dnaatv, cos ov xard riva
Suaae^rj nQoanoirjatv , aXX OQd^fj Stavoicc rco dyico

xai nQoaxvvrjrco Sbyfiart nQoaxexoiQrjxaaiv)' cbs, s'iye
rovrcov dfieXrjaavrss ivrvyxdvovres fiev roiovrots
daeêatv dv&Qcbnots aXoTev, anovSaôvres Se Xavd^d-
(l)
rtvi sc7\
Nov.
DE HAERETICIS
56
129
(2)
et
pr.
Const. 4
(3)
lustiniani hanc legem esse testantur

initium referunt Paratitla ad
Const.: c/. c. 18 3 A. f.
(4) c. 18
144 pr.
avrove xai firj naQaSiSoadât roXs vbfiois, dvaîovs eavrovs ndarjs avyyvcbfirjs ivrev&ev dnocpaivovres rds nQoarjxovaas xai roTs nocororvncos rjae^rjxbai Stxaicos inevexdêiaas notvds vcpeôvaiv.
1 7 ........ 2 Trjs
dyias
veiv
û4i rcbv
SSafiaQetrcJbv avvaycoyai xa&atQOvvrai
xai, iav aXXas intxeiQrjacoat notrjaai, rtficoQovvrai.
Ov Svvavrai Se StaSbxovS exetv ix Sta&rj-
xrjs
rj
i^^
Qovvrat
rj
aSia&erov, nXrjv oq&oSo^cov, ovSe ScodXXcos ixnotovat roTs firj ovatv oQdô-
SbôiS' dXXd 6 cpiaxos avrd ixSixeX nQOvoiq rcbv

intaxbncov xai rcov aQxbvrcov.
18
[^'0 avrbs fiaatXevs'^
....
ITdvroJv notovvrcov *
nQovotav rcov avfitpeQovrcov roTs rjfiersQOts vnrjxbois

bxeivov fidXtara ndvroiv cx)S nQcorov xai rcbv dXXcov
avayxatordrov necpoovriy.afiev rov rds avrcbv acbêtv
Wvxas Std rov rrjv oQ&bSoôv niariv dnavras xad^ctQq
Sta7'oiq nQsa^svstv, xai rovro inev rrjv dyiav xai
bfiotovatov rQtdSa nQoaxvveTv re xai So^dêtv, rovro
Se rrp> ayiav evSoôv xai detndQ&evov dêorbxov
1
MaQiav bfioXoyetv re xai ae^stv. Kai Srj nXeiarovs evQbvres iv StacpoQOts nXavcofievovs^ atQeaeai
Sid anovSrjs enotrjadfiedâ naQatveaeai rs rais rbv
&ebv d'eQanevovaats ini rrjv dfieivco fisraarrjaat
xai vbfiots
yvobfirjv avrovS xai d^siots iSixrotS, ert Ss
snavoQ&cbaat rrjv ovx OQd^cos ifineaovaav raTs avrcbv
Siavoiats nQoaipsatv, naQaaxevdaat re rrjv dXij&fj xai
fibvrjv acorrjQtcborj rcbv XQtartavcov niartv intyvcbvai
2
re xai nQeaêvev. Kai ravra ysyovev ini rs roTs
dXJ.ats aiQeasgt xai StacpeQovroiS ini roTs dvoaiojs
Mavtxaiots,
eiat
oiv
fisQOS
ol
BoQÔQTrat, neQi cov
*L4 Ss neQi rcbv

2aftaQstrcbv irvxofisv rjSrj vofio&errjaavrss^, XQareTv
xai ini roTs MovravtaraTs xai TaaxoSQOvyotS xai
Ôtpirats d'eaniÔfiev, rovreariv coare firjre avvaycoyrjv
rtva roXfidv avrovS exetv ^^ Xbycov rj nQdêcov aae^cbv rs xai xarayeXAarcov ol avvtbvres fie&eôvai,
noQ^
ftrjre
rrjv
extat in
(o)
Qrjrd
rjficbv
avrwv ovaiav Svvaa&ai
Nomoc.
i^
t.
(8)
c.
rtvi naQanifinetv
10: inscriptionem restitui ex
c.
(6) nXavcofievots Nomoc.

h. t.
(9) iv rj Hercher
notovfievoi scr.
16 h.
Stareraxrat"^.
17
17 et 19
(7) c. 15.
talis inter
offendisse et ope?'am dedisse, ut eos occuUare?it ne-
et
que legihus traderent, indigtios se omni venia inde

probantes compete?ites iisque qui proprie impii sunt
ipsos inventiis fuerit poenisque suhiectus

apparuent talem illis cognitum fuisse, ne ipsos
quiclem competentem vindictam evasuros esse, etiamsi
non in eodem cum ipso errore fuerint. eaclem enim
peccare videntur , qui, quem peccare cognoverimt,

2 eum non indicant.
Sciant igitur omnes nullius
cle?nentiae participes fore eos, qui paenitentia quomodo
rursus
in sceleratis Manichaeorum
acta
quo
olasphemiis deprehendentur , et studcant puro immutabilique
meliorum
animo
quam
tam
dei
clementiatn
eleclione
nostram provocare,
be?iignitatetn
quoque sancimus , ut si quis , cum lihros

ad Manicnaeorum ex omni parte impium errorem
perti?ie?ites haheat , eos non prodat, ut comhurantur et prorsus de medio
vel etiam
toUatitur,
3
Illud
suh
quovis praetextu
tales
lihri
apud
eum
fueri?it, similiter compete?item poetiam

Illos vero potissimum
eat.
ultimo
ve?iii
dig?M)s esse censemus,
rorem
deserere et
qui
cum
t?i-
snh-
supplicio
se
hunc i??ipium
ad saluhre orthodoxo?'u?n
erCh?istia-
norum dogma transire simulaverint dei?ide perdilorum hominum conversatione delecta?'i remque
eorum fovere atque omnimodo impietates cu?n ipsis
,
Qui enim antea i?i impiis coedeiride ve?ierabili Christianorum doghahiti

sunt , ii tu?n de?num securi fiiml,
cligni
constiterit eos cum nemitie illorum homi?ium
celare videantur.
tibus
mate
versciti
impositas poenas soluturi
si?it.
17 Samarita?'um synagogae
destruuntur et, si
testaalias aedificare conabu?itur, puniuntur.
me?ito autem vel ab intestato successores hahe?'e
?ion possunt nisi orthodoxos , neque donant vel
aliter alienant iis qui no?i orthodoxi sunt: sed fs-
Ex
cus ea
evi?icit
18 Idem A.
cura episcoporum et praesidum.

Providentes omnibus, quae subditis
?iost?'is utilia su?it,
prae om?iibus
tit
primo
et
omnium
maxi?ne necessario prospicimus , ut animas eorum

servemus, quod omnes orthodoxam /idem si?ice?'o
animo revereantur et tam sanctam et consuhstantialem tritiitatem adore?it ct credant quam sanctatn
gloriosam et semper virgi?iem dei genetricem MaCum igilur
1
riam confiteantur ve?ierenturque.
permultos in dive?'sis haeresibus vagari inve?ii?'emus,
studiose adgressi sumus eos cohortationihus deo
servientibus ad meliorem opi?iio?ie?n pe?'ducere et
sacris edictis ncque ?ion legihus opinionem, quae
non recte in eorum animos i?iciait, emenda?'e et
veram eamque solam salutiferam, Ch?'istianorum
2 fidem promovere cognoscere vere?'i.
Quae facta
impiorum ex tali coetu co?ive?'sari vel, si cum eorum quo conversati simt, eum statim detuUsse et
sunt et in cetcris haeresibus et praedpue in impiis

Matiichaeis, quo?'um pars Borboritae sunt, de qui3
bus nomitiatim a nobis sancitum est. Quae vero
iam de Sama?'itis cotistituimus, ea et in Monla-
legitimo iudici tradidisse apparucrit (per hoc e?ii?n

solum omnibus ostendunt se non ex impia quadam
simulatiotie , sed recla intentione sanctum ve?ierandumque dogma amplexos essej: ita ut si his neglectis deprehensi fuerint eiiismodi impios homines
nistas et Tascodrugos et Ophitas sancimus , id est

ut neque synagogam ullam habere conentur, in qua
co?ivenientes dictis factisve impiis ridendisque inlersuas in quemquam vel hercdisint neque
facultates
tatis vel fiaeicommissi iure in testamentis vel ab in-
cum
5?
ET MANICHAEIS
I 5
xara
xara yiSixo/ufiiaffov Sixaiov iv
xXriqovofilas ^
Sta&rjxats rj i^ aSta&erov, xav ei cvyyevrjs, xav eC
ndvras rovs
xis i^corixos ixeXvos sitj' nkrjv et firj rrjv oo&oSoôv

affTtaôiro Ttiariv 6 tcôs rr/v avr^v xaXovuevos SiaSoxTjiv ^ TtaQ* avrcov yâcpouevos xXrjQovofios rj rtvt
4 q}tStxofifiiaacp rtfirjdêis. ÊTti Se rais dXXats aTtd-
OQdôSo^cov XQiariavcov xXrjQOvofiela&at rj naiScov ^

avyyevdiv rj i^corixwv naQ^ avrcov xaXovftivcov.
^ Kai
7
ydQ xcoXvoiiev navreXcos rovrcov fterexetv,
cpaftev Srj rcov naQa xXrjQovojiias rj ScoQeds rj ereQas
atrias xaracpeQOftevcov ets atQerixov nQoaconov.
et
Se cpaveirj rts rotovrdv rt nQdrrcov , rd xard rovrov
al^daeaiv (alêaets Si xaXovfiev rds Tta^d rrjv

xa&oXtxrjv xai aTtoaroXixrjv ixxXrjaiav xai rrjv oo&oSoôv Ttiariv wqovovaas re xai d^Qrjaxevovaas) rov
rjSrj re&evra vofiov naqd re rjfitov xai rov rrjs dêias
*
Xrjêcos TtarQos rjficbv
xqareXv ôvXofiedâ, iv co ov
fiovov TteQi avrcov, dXXd xai JEafiaQetrcav xai *!XXrjvcov rd TtQoarjxovra Stareraxrai' coare rovs rd roiavra voaovvras firjre arQarevea&at firjre rtvbs dîcjuaros dnoXaveiv , dXXd firjSe iv ayrjfnart StSaaxdXov
TtaiSeias Srj&ev rtvos rds rcov
dTtXovareQcov ipvxds
ets rrjv eavrcov avdêXxetv TtXdvrjv xai xard rovro
noialv avrovs aQyorioovs TteQi rrjv dXrjd^rj xai xa&aodv rcov OQdôSo^cov niariv , fiovots Se ixeivois SiSaaxeiv xai airrjaecos Sijfioaias ^rvyxdvetv icpiefiev rdis
5
Et Se rts vneQ
rrjs OQ&oSoôv niarecos ovaiv.
aats
rov
arQareiav
wQovrtafta
awrjyoQiav
rj
k'xetv
rj
dîcofia
nQoanotrjadjuevos rrjv
Srjfioaiov
dXrjd^tvrjv xai
tJ
OQ&oSoôv niartv dandôtro xai vnoxQiaei ravrrj^

nQoaeXd^cov waveirj yafierrjv rj ndiSas excov rrjs xareyvcoafievrjs avrtnotovfievovs aioeaecos xai firj nQoainiyvcoaiv rdiv dXrj&cov, xeXevOfiev
kx^dXXeadâi rrjs awrjyoQias rj
arQareias rj dîcofiaros rj Srjfioaiov wQovriaftaros' ei
Se Xav&dvcov Siafieivoi, firj Svvaa&ai rt rwv avrco
nQoarjxovrcov xard ScoQedv rj ireQov olovovv avvdX^
Xayfia ixnoielv eis atQenxov nQoaconov ^ reXevraiav
ôvXrjatv rd Se xaraXtfinavofteva nQoaconots aiQertxoXs xai rrjv aiQertxco xarayeQOftevrjv i^ avrov xXrjQovoftiav ixStxeJa&at naQa rov Srjfioaiov'*, rcov ovrcov rals dXrjdêiatS oQ&oSo^cov XQtartavcov Svvafievcov rj naQd ^covros avrov ri XaSeTv tj reXevrcovros
6 xXrjQovofjLelv. Ka&oXov ydQ rovs iv dîats rj arQaraiais rj avvrjyoQiais ytvofievovs ^ xai nXrjQovvras xai
aydyot rovrovs
avrbv ndvrcos
(l) c.
12 h.
t.
(2)
eis
fiev
rotavrrj Schoell
(3)
xard
ins.
(4) 7
wtXortfiias
rj
xaraXtftnavofteva rov rQonov exStxeiEt Se rts dvrjQ aiQerixbs 6q-
SiSofieva rj
8 adât rca
-dôSo^cp
oXcos fiaraaxovras oiaaSrjnora

Srjftoaiae
avyxQorrjaecos xeXevOfiev na^d fAovcov
Srjftoaico.
yvvatxi avvotxoirj
rj
rovvavriov aiQertxrj yvvrj
oQ&oSoiov dvSâ exot^, rd rovrcov T'a ndat rQonots OQ&oSoâ yiveadât nQoardrrofiev xai et avfiâirj rtvds fiev rcov avrcav naiScov oq&oSoôvs yevea&at, rivds Si xa&^ otavovv nQocpaatv ini rrjs avrrjs
xai ereQas aiQeaecos fteivai, fiovovs rovS OQ&oSoôvs
rj
xXrjQovofiovs elvat rov narqos re xai rrjs firjrQos, rcov
fietvdvroiv ireQoSo^cov ovSeptiav naQoSov nQos rrjv
xai
9
fjtrjrQcpav
narqcpav xXrjQOvOfiiav ixovrcov. Et
Se xai ndvres ot rcov ovrco avvotxovvrcov dXXrjXois
nalSes ini
rrjs
avrrjs fteivotev nXdvrjs,
ix^dXXeadât rrjs dficporeQcov yovecov xXrjQOvofiias' ei Se rts cpaveirj avyyevrjs xad'^ otovSrjnora
â&fibv rcov ovrco avvoixovvrcov rrjs oq&oSoôv niareojs, rovrov ets rbv dftcporeQcov xXtjqov xaXela&at'
ftrjSevbs Si OQ&oSoôv XQiartavov avyyevovs cpatvo'
fievov rb leQcorarov rjfidiv raiieTov rds ixeivcov XaêTv ovaias' rov xard xatQov fieyaXonQeneardrov
xofirjros rcov d'eicov rjficov not^drcov xai rrjs vnrjQerovftevrrs avrcp axoXrjs Std naarjs intfteXeias rd naq*
rjficov Starvnoy&evra SteQevvcoftevcov xai rds ix rov
naQaSa&rjvai rt rcbv nQoetQrjaevcov aQfiorretv pieX10
Aovaas rovrcov ovaias ixotxovvrcov. Et Si rts
rcov naQ^ rjftdjv xexcoXvfievcov, rovreartv 'EXXrjvcov ij
Mavtxaioiv rj 21afiaQetrcbv rj rSv rovrots naqanXrjaiov aiQertxcov, oXcos rj arqareict rv^bv rj aîct tj
awrjyoQict rj olcpSrjnore Srjfioaicp q)Qovriaftari naqayyeiXetev rj naiSevetv dâQQrjaeiev tj Srj/uoaiav xofii^sa&ai airTjatv rj rt nqdrretv oXcos rcbv dnrjyoQevfte-
videtur supra inserenda essepost Srjjwaiov (
transmittere possint, sive cognatus sive

ille sit: nisi forte orthodoxam fidem
amplectatur qui ad eorum successionem vocatur vel
ab iis heres scriptus vel aliquo pdeicommisso ho4 noratus est. tn reliquis haeresibus cunctis (haereses autem vocamus, quae aliter sentiunt et venerantur atque catholica et apostolica ecclesia et
orthodoxa fides) legem olim et a nobis et a divae
memoriae patre nostro latam valere volumus, in
qua non solum de iis , sed etiam de Samaritis et
pagajiis quae oportuit constiiuta sunt: ut tali morbo
testato
extraneus
affecti neque militent neque dignitate ulla fruantur,

rteque etiam sub specie professoris utique alicuius
disciplinae simpliciorum animas ad ipsorum erro-
rem trahant et hoc modo ignaviores eos adversus

veram puramque orthodoxorum fidem reddant: sed
iis solis docere et publicam annonam accipere permisimus, qui orthodoxae fidei sunt.
Quod si
quis, ut militiam vel advocationem vel dignitate?n
vel publicam curam adipiscatur , simulando veram
et eiusmodi
atque orthodoxam fidem
am^lectatur
dissimulatione promotus invematur uxorem liberosve

neque
manifestae haeresi adhaerentes habere ,
eos ad veritatis intellectum perducat, eum prorsus
rors rovrovs
fiev xai
(6)
5)
^x^tNomoc,
curae vel favoris participes fuerunt, solos ortho-
doxos Christianos hereaes existere iubemus,

libeii sive cognati sive extranei
1
Penitus etenim horum
ab
sive
iis instituti sint.
paj'ticipes fieri prohibevidelicet quae heredttate vel donatione aliave

causa haeretico deferuntur: quod si quem eiusmodi
aliquid facere apparuerit, quae in hunc modum data
Si vero vir
8
relictave sunt, fisco vmdicentur.
haereticus orthodoxae mulieri cohabitat vel e conti'ario mulier haeretica orthodoxum virum habet,
liberos eorum omnimodo orthodoxos fieri iubemus:
et si contigerit liberojûm eorum alios orthodoxos
fieri, alios quoUbet praetextu in eadem vel etiam
alia haej'esi manere, orthodoxos solos heredes tam
patri quajn matri extare , ut qui iji diversa opinione manent nullum regressum ad maternam et
Sin liberi om9 paternam hereditatem habeaJit.
mus,
jies
iji eodem errore maab utriusque parentis hereditate remoquis vero cogjiatus ita cohabitantium
eojûm, qui ita cohabitant,
nejit,
tum
veajitur:
ki
si
cuiuscujnque gradus orthodoxae fidei est, hic ad

utriusque hereditatem vocetur: sin nullus cognatus
orthodoxus Christianus existit, sacratissimum aeraj'ium
eorum facultates
recipiat:
illustrissimus
pro
advocatione vel militia vel cura publica removeri

iubemus: sin furtim remaneat, eum nihil eorum
quae ad ipsum pertinent donatione aliove quo contractu vel ultima voluntate in haereticum transferre posse: quae autem haereticis relicta sunt
hereditatemque ab ipso haeretico delatam per fis^
cum auferendam esse, ut qui vere orthodoxi Cnristiani sunt vel dum vivit ab eo aliquid
accipere vel
6 mortuo heredes existere possint.
Omntno enim
in dignitatibus militiis advocationibus
vel iis
j)ositis
tempore comes sacrarum privatarum Jiostrarum et

schola ei subdita cum omni diligentia in ea quae
perfunctis et ujiiversis, qui utique cutusvis publicae
(ûid facere
U.
a nobis constituta sunt inquirant et vindicent eorum

bona, quae ex violatione supra dictorum compe10 tent. Plane si eorum quis, qui a nobis prohibiti sunt, id est
paganorum vel Manichaeorum yel
Samaritarum vel his affinium haereticorum , militiajn
forte
vel
dignitatem
vel advocationem vel

vel docere vel jpubli-
quamvis curam pubticam petat
cam annonam
accipere vel denique prohibttonmi

conetur nec ab omjii officio hic vel in
b
vcap,
DE HAERETICIS
58
ydvona Si xaraSrjXos naâ
urj
raêofe
Ttdaije
*
notvats oL de ravrajit} Ttôaayyeifievais vTtoneaelrai
elev eXre iv aXXatS^ vnrjQe'
Xavres, tVfi dv raêaiv
roivro a^X^^î ^*^ "^ TavTa a^â^pi^^firat, eixoai x^^^^"
Xirodiv xara&naovai noivrjv e(p ixaarco TtQoaatnto,
xai naar} Si ofiolcos olqxU <Jr:QartoiriHr} re xai noXtivrav&a re xai ^ xara x^Q^'*' rîaxovra Xirqoov
Et Si xai vneîX11
xQ^^^^^ ^nea&at nqoartfwv,
&ot^ xai eianQaête rrjv noivrjv xai Seiêtev eavrrjv
ovx afieXovaav rwv vofio&errj&evroiv, notvrje 8e i<p^
olovSrjnore nqoatonov r} dîfiaros oQôrrovarjs, dêanirtxTi
'
ravrrjv rov fieyaXonêniararov xofirjra rov

leQurrarov rafieiov eianQarreiv re xai vnoSixeadât
xai roXs dêiots eiaxoftiêiv nQtârots ytvcoaxovra tos,
si ftr} xai avrbs Sta rrjs vnrjQerovfiivrjs avrto rtov
xa&oaieofiivojv naXariviov axoXrje xai avrrj Se rj
axoXrj xara navra rqonov ra rotavra avixvevaeta xai
ôfiev
sed etiam in his casibus, in quibus uterque parens

alienae sectae s^t, id est pater et mater, ii tantummodo liberi ad eorum Buccessionem sive ex testamento sive ab intestato vocentur et donationes seu
alias liberalitates ab his accipere possint, qui orthodoxorum venerabili nomine sunt decorati: ceteris
eorum, qui nou dei omnipotentis amorem,

sed paternam vel maternam irapiam adfectionem seLibe1
cuti sunt, ab omni beneticio repellendis.
ris autem orthodoxis non existentibus ad agnationem
vel cognationem eorum, orthodoxas tamen, easdem
2
res vel successiones pervenire.
Quod si nec agnatio nec cognatio recta inveniatur, tunc easdem
liberis
res fisci nostri viribus vindicari. Sed ne videamur morientibus quidem genitoribus Hberis providere, viventibus autem uuUam inferre providentiam,
quod etiam ex facto nobis cognitum est, necessitatem imponimus talibus genitoribus orthodoxos liberos secundum sui patrimonii quantitatem alere et
omnia eis praestare, quae ad quotidianam vitae con3 (1)
rovs vnev&vvovs eian(jaêtev, avros fiiv nevrrjxovra

XQvaiov XirQCov noivrjv xara&r/aet, rj Si net&Ofiivrj
avrio axoXrj rb inevrjveyfiivov nQoartfiov nQOS tq>
xaTa r^s axoXrjS xai rrjv eis acofia notvrjv aQfiorretv,
ei firj rcov naQ^ rjftcov vevoftodêrrjfiivcov avrtXaôtro,
12 nQOS rbv iavrrjs ano^Xinovaa^ xivSvvov.
Trjv
Sa avrrjv intfiiXetav êiv xai rovs exdarrjs noXecoe
ra
xaO"
aei
intaxonovs
dêocptXeardrovs
SteQevvcofiivovs
versationem sufficiant: sed et dotes pro filiabus yel

neptibus dare et ante nuptias donationes pro filiis
vel nepotibus perscribere, in omni casu secundum
vires patrimonii huiusmodi liberalitatibus aestimandis, ne propter divini amoris electionem paterna vel
4 materna fuerint liberi provisione defraudati. Omnibus videlicet, quae nostrae constitutiones de poe-
ixdarrjv nbXtv vnevavriov rfjs dêias rjficJbv ravrrjs

vofio&eaias naQ^ ovrtvoaovv iyxetQOVfieva xai ravra
(paveQa rep XafinQordrco rrjs inaQxias oQxovrt xad^tardv , cbe dv ixelvos eQyco naQaSoirj rd nao rjficbv
svae^cbs nQoarerayfiiva' coe eiye d'edaotvro ot dêoft-
et
Xiararot iniaxonoi rbv
rrje
inaQxiae rjyovftevov
Qct-
nQdyfiari xQ^H'^'^^^> nQoarjxet rovro cpaveQov rjfiiv avroXe notelv, 'iva rovs Qc^d^vfirjaavras rols
avroXe intrifiiots vno^dXXcofiev , ols vnax^rjvat rove
afiaQrdvovrde rt rcov nQoetQrjfiivcov i&eaniaafiev.
EiSbrcov xai rcov xard rbnov d'eo(ptXeardrcov
13
intaxbncov , cbs et rtvos rovrcov dfieXrjaetav , rjôvat
fiev nQOS rbv Seanbrrjv dêbv xai rrjv aicovtov avrov
XQiaiv , SteXeyxoftivrjS Si rrjs avrcov Qci&vfiias xai
neoi avrrje xtvSvvevaovat rrje teQcoavvrje.
19 Idem A. Bemostheni pp. Cognovimus multos
esse orthodoxos liberos, quH)us nec pater nec mater
orthodoxae sunt religionis.
et ideo sancimus, non
tantum in casu, ubi alter orthodoxae religionis est,
d^vficoe
rco
(6)
Nomoc.
ineîX&ot
cpoJQa&eirj
(l)
Nomoc.
(4)
jB 1,
1,
(2)
scr.
33: 6. 7 extant
dXXoie Nomoc.
(3)
xai om.
dno^Xinrovaa Nomoc.
etiam in Nomoc.
(7) ad co(5)
paganorum et Manichaeorum et Borboritarum

Samaritarum et Montanistarum et Tascodrogorum
etOphitarum ceterorumque haereticorum causa constituerunt, ex hac nostra lege contirmandis et in
\a. 529]
perpetuum valituris.
nis
20 ^rO
xbfirjri rcov nQtdvoaiove aiQertxovs xai

^drcov\\
fierd rove rjfieriQovs vbfiovs^ xai rrjv yevofiivrjv in
avroXe xivrjatv ert roXftdv xai dd^Qoiêadât xai nQO^dXXeadâi rivae rrjs iavrcbv fiavias rjyovfiivove re.
rovrove xai i^dQxove xaXeXv xai ânrtafiara noteXv
xai ôvXeadât x^V^^f^'' nQOvofiiote rtaiv, rjvixa^ rcbv
dyiojv neQt^bXatv xa&iarrjxev avrcbv rd iQyaarrjQta,
ots fibvove rove rrjv bQ&rjv rtftcbvrae niariv /(jâa-
a&at
rrjv
arjv
avrbe âatXeve
"Eyvwfiev rove
Jtd rovro roiwv êanitoftev

nQoarjxet.
vneQoxvv xai vvv avroXe dnetneXv, fidXtara
Si ini
firjSi iv dXXcp rtvi rbnc^ , Sta<peQbvro)e
evSaifiovoe ravrrjs nbXecoe, firjSi rtvae avvdêts
rov rrje nooafirjSi ânrioftara noteXv firjSi roXfiav
xvvrjrrje xoivcovias bvbfiaroe r} nQdyptaros cmrsadâi,
fiiv
rrje
paret ex
OXcoQcp,
ins.
cf.
collata Const.
7, 37, 3
i.
f.
fortasse
(8) c. 14. 18 h.
t.
supplendum
(9) eXaco
Heimhach
mitem rerum privatarum directam esse constitutionem ap-
provinciis iam miliiari quam civili, ad quod ea pertinent, denuntiatus fuerit, ipse qui deliquit, postquam
deprehensus est, poenis supra 'a nobis propositis

siwicietur, qui vero non denuntiaverunt, sive
officiis sunt sive in aliis ordinibus militant, ad
quos haec
pertinent,
viginti
auri librarum
poenam pro una-
quaque persona deponent, et similiter unumquemque orainem militarem et civilem hic et in provin1 1
ciis triginta librarum auri multa
sequetur. Sed
et si institerit poenamque exegerit
seque haud negleqentem eorum quae constituta sunt praestiterit,
omiserit
auiempoenam, quae pro unaquaque persona

causa competit, hanc iubemus illustnssimum comitem sacri patrimonii exigere et suscipere et sacris
privatis inferre scientem, nisi et ipse per subiectam
sibi sacratorum palatinorum schotam et schola
ipsa
vel
quae adversus sacram hanc legem nostram a quocumque attemptantur inquirant, eaque clarissimo
provinciae rectori manifesta faciant, ut ille quae
a nobis pie iussa sunt ad effectum perducat: ut si
religiosissimi episcopi videant provinciae moderatorem rem neglegere, hoc nobis ipsis palam fieri conveniat, ut neglegentes isdem poenis subiciamus, quibus subici supra dictorum temeratores sanximus.
13
Sciant etiam religiosissimi locorum episcopi,
horurri quid neglegant, se ad dominum deum
eiusque iudtcium aeternum venturos, convicta autern
ipsorum neglegentia et de ipso sacerdotio periclisi
taturos.
convene-
comiti rerum privatarum.

20 Idem A
Comperimus impios haereticos etiam post leges
nostras et nostrum in eos motum adhuc audere convenire et quosdam sui furoris praepositos et ex-
ipsum quidem quinquagtnta auri librarum poenam

soluturum, subiectam autem ipsi scholam,praeterquam
quod corporalis poena in scholam competit, multam impositam in suum periculum tracturam, si con12 stitutis a nobis operam non dederit. Eandem
curam habeant et reUgiosissimi singularum civita'""
lum
episcojn, qui in singulis civitatibus semper
quibusdam uti velle, ut intra sacra saepia taberna

sua habeant, quibtis solos orthodoxae fidei studio1
sos uti convenit. Propterea igitur sancimus, ut
magnificentia tua nunc quoque eos prohibeat, ne
in hac aima urbt
in ullo omnino loco,
imprimis aulem
conventicula vei baptismata celebrent neve nomine
ornni ratione tcUia
rit,
investigarit sontesque
archos creare et baptismata facere
et privilegiis
ET MANICHAEIS
59
ica&iarr^xsv iSia
rwv
r^v 6^&t;v TtosiTfiev'

jtôaxvvijrdv rcov Xqiariavmv
2
lAlV ovSe
ovofia TtQoarjxovraje d'8Qansv6vr(ov.
rovs S%ovra<i iqyaarriqia i'ao} rcov aylcov TtSQi/SoXcov
X^TJa&ai nai Ttôvo/iioiS TtQocpaasi rStv ioyaarTjolcov
avyxcoQovfiev, yivaiaxovraSy cos, si xai fiera rovro ro
(tTceQ ftovcov
ovrcov Soâv xal rb
dêlov Tjfiav xiqqvy(ia cpavelev oiovSTjTtore rcov

aitTjyoqevfiivoav anrofievot, ri iv rfi fiaaiXiSi ravrrj TtoXet
iv ireQais îjwâts rj naqaavvd^scs rj ânriafiara

1]
roXficovrss TtoteTv tj rTjv aqQTjrov avrols StSovai xoircoviav rj ri rcov xexcoXvfievcov noiovvres, V7taxd"fiaovrat TiotvaXs TtQoaTjxovaats xai as vTtoiisveiv dvdyxTj
rovs ivavriovftevovs roXs vofiois xal rrjv avrcov firj
(pvXdrrovras 8vvafiiv' eiSorcov rcov rovs eavrcov
oXxovs eis ro naqaavvdêts notelv
avroXs,
naQexovrcov
ravrrjv vcpsôvat rT}v notvrjv, rjv ai nQoXaôvaat

Kai ravra fiev xotvri
Xdyovai Siardêts.
iSixcos Ss ini roXs
neqi ndvrcov rcov aiQertxcov.
dvoaiois MovraviaraXs &eaniÔftev, coare firiSiva avyXCOQeXa&at rcov xaXovfievcov avrcov narqtaQxcov xai
xotvcovcov TJ intaxoncov rj nqea^vriqcov rj Siaxovcov
^ dXXcov xXr,Qtxcbv, eXneQ oXcos avrovs roXs ovofiaat
rovrots xaXeXv nQoar/xet, xard ravrrjv StarQijSetv rrjv
evSaifiova noXtv, dXXd ndvras iêXavvea&at , oncos
dv fir} rcov droncov avrwv fivd^cov rtves rdiv dnXovariQcov xaraxovaavres xai dxoXovdôvvres raXs daefiiatv avrcov SiSaaxaXiate rds eavrcov Sta^&eiQOtev
4 ifwxde. uiXX^ ovSi eXaco rcov evaycov oqcov nQayfiarevea&at oXcoe avyxcoQovfiev, mare firj rd evayrj
rrjs
OQ&oSoôv niarecoe^ fivarrjQta yivea&ai avroXs
kxnvara fie^rjXots re ovat xai xa&aQas ndarje sva5
KcoXvsa&ai Se d'saniôfcsv
yove dxorje dvaîots.
avrcov xai rd dasXyrj avaairia xai rd daefirj xai
xareyvcoafiiva avfinoata, iv ols awtovres rds rcov
SeX yaQ
dnXovariQcov &TjQeveiv netQcovrat yvxds.
cos
dêXai
xa&dna^ xexcoXva&at
rovrove^ rove i^ avrcov eis rrjv
OQ&Tjv fieraardvras niartv avd^ts daeficoe Statrda&ai

roXe rd avrd voaovaiv xai Xacoe ix rrje avvSiaycoyrje
xai Stairrje ndXiv ini rrjv nQoriQav inavtivai xaxo6
KcoXvofiev Se avrove xai dvSQdnoSa
Satfioviav.
ifinopevea&at
firjnore ravra roXe avv&QrjaxevraXe
dnoSofievot naQaaxevdaatev avrd rije eavrcov xaxo7
Soîae yevia&ai.
'Oftoicoe Se xeoXvofiev roXe ix
,
(1)
sic Hal., reservetur C,
dnoxQt&cbftev
(3) sic jR,
(2)
resonetur M., respondeatur
R:
haeretici vel iudaei legerunt
ascodrugis C, daxoSQovyot
l,i, 34,
raaxo-
communionis abutantur, quae eorum

tantum propria sunt qui rectam fidem venerantur et
vel rebus sanctae
venerabile Christianorum nomen ut decet colunt.

2 Sed neque eos, qui intra sancta saepta tabernas
hdbeni, ûwusdam privilegiis tabernarum ratione uti
permitttmus haud ignaros, si post hanc sacram sanc-
tionem nostram aahuc prohibitorum quid

attinêre
fuerint vel in hac regia urbe aut in reUquis
locis audere vel conventicula vel baptismata celebrare vel nefandam communionem sibi dare vel
interdictorum quid facere,
competentes poenas se
subituros easque, quas legum molatores et vim eavisi
vum non
observantes sustinere necesse est: scienti-
bus iis, qui domus suas ad conventicula facienda

iis praebent, se eam poenam subituros, quam ante3 riores sacrae
leqes pronuntiant. Et haec quidem
generaliter de ommbus haereticis: specialiter autem
contra impios Montanistas constituimus, ut nulli ex
patriarchis eorum quos dicunt vel sociis vel episcopis vel presbytens vel diaconis vel reliquis cfericis, n quidem omnino his nominibus eos appellari
decet, in hac alma urbe commorari permittatur, sed
omnes expellantur, ne simplidorum quidam absurdis eorum fabulis auditis impias eorum doctrinas
4
secuU animas suas perdant.
Verum nec
intra sacra saepta utique negotiari eos permittimus, ne sancta orthodoxae fidei mysteria profanis
istis
atque omni puro sanctoque sonu inaignis
6
Prohiberi autem sancimus etiam
evulgentur.
rmv
avrcov Movravtarcov ovat d^Qrjaxeiae SiSoTtaQaxpvxrjv xard nQ^cpaatv rav xaXov'

fiivcov dîcofiarixcov, ots ix rcov ueyiarcov StxaarrjQicov
xai rrjs dytcordrrjs fieydXrjs ixxXrjaiae eXoj&i rt
xoqtjyeXa&at nQOcpdaei rrjs awexovarjs avrovs neviae, tjv
ovx dv eXrj nQoarjxov roXs ix rrjs siQrjfiivrjs xoQrjyeXa&ai d^QTjaxeias, vytes fiev rj fiirQiov ovS^ brtovv
ixovarjs, naQcc ndvrcov Se Stxaicos utaovfiivrjs re xai
xareyvcoafiivrjS' Sare xai eX ris avroXe dXoyov vifisi
nQoaxaaiav, xai rovrov acofQOvi^sadât Sixa XQvaiov
rrjs
a&ai riva
XtrQcbv notvfj d'eaniÔfiev.
Tavra roivw anavra
naQatpvXarreadât ôvXofiedâ naqd re rrjs arjs vneQoxê xai rcov rde aQxde rcbv id^vcbv ixovrcov, rrjv
avrrjv notvrjv vcpoQcofiivrje xai rrje netbofiivrje aoi
rdêcoe xai rcbv intxcoQioJv rdêcov, ei firj ravra fvXdâtev intxeifiivrje ovSev rjjrov dyavaxrrjaecoe xai
roXe dei rrjv aQxrjv ^ôvatv, rje vvv rj arj
nQoiarrjxev
eX rt rwv dêantadîvrcov rj avroi
naQa-
vneQOxr],
naoa/Sa&TJvat avyxcoQrjaatev, xai rcbv aQxovrcov rcbv i&vcbv, ei rovrov Qqd^vfirjaatev, oftoicoe Sixa
fiaXev
Tj
D. ConXQvaiov XtrQcbv aco(pQovtt,Ofiivcov notvy.

stantinopoli x k. Dec. Lampadio et (Jreste vv. cc.
conss.
\a. 530]
21 Idem A. lohanni pp. Quoniam multi iudices
in dirimendis litigiis nos interpellaverunt, indigentes
nostro oraculo , ut eis reseretur ', quid de testibus
haereticis statuendum sit, utrumne accipiantur eorura testimonia an respuantur,
sancimus contra
orthodoxos quidem litigantes nemini haeretico vel
etiam his qui ludaicam superstitionem colunt esse
in testimonia communionem, sive utraque pars ortho1
doxa sit sive altera. Inter se autem haereticis
vel ludaeis^, ubi litigandum existimaverint, concedimus foedus permixtum et dignos htigatoribus etiam
testes introduci, exceptis scilicet his, quos vel Manichaeus furor (cuius partem et Borboritas esse manifestissimum est) vel pagana superstitio detinet, Samaritis nihilo minus et qui illis non absimiles sunt,
id est Montanistis et Tascodrogis^ et Ojphitis, qui-
bus pro reatus similitudine omnis legitimus actus

2 interdictus est,
Sed ef* his quidem, id est Manichaeis et Borboritis et paganis nec non Samaritis
et Montanistis et Tascodrogis ^ et Ophitis, omne testiSQOvyirate
B et B^ 21, 45: vide ad

5 pr.
(4) et
R
(6) sic R, scodrigis C, daxoSQOv1,
1, 5,
cum Bf om.
yote
1, 1,
34
impias eorum commessationes et impia damnataque

conmvia, in quibus congregati simpliciorum mentes
captare temptant. prorsus enim prohiberi oportet,
quominus i%, qui ab ipsis ad rectam fidem transierunt, denuo tmpie conversentur cum iis, qui eodem
morbo adfecti sunt, et fortasse ex hac consuetudine
et vivendt ratione rursus ad pristinum errorem re6 vertantur. Prohibemus autem eos mancipia mercari, ne eafidei suae sociis tradendo efficiant, ut ad
7
Similiter
ipsorum perversitatem perducantur.
prohibemus , quominus Montanistarum superstitionis sectatoribus nomine axiomaticorum quae dicuntur stips praebeatur iis, quibus a maximis iudicibus et sacrosancta magna ecclesia nomine urguentis
egestatis aliquid praeberi solet, quam non conveniat
sectatoribus memoratae superstitionis nihil sani neque recti habentis, sed ab omnibus merito exosae
atque damnatae praebere: ita ut, si quis iis sine
ratione^ auxilium praestet, et hunc decem librarum
8 auri
poena plecti iubeamus. Haec igitur omnia
custodin volumus a magnificentia iua ei populorum
rectoribus , eadem poena imminente ei officio iibi
subiecto et provincialibus offidis, si haec non observabunt: neque minus indignatione etiam iis insianie, qui quandocumque magisiratum gerent, cui
nunc magniftceniia iuapraefecta e.si, si consUtutorum
quid vefipsi violeni vel vtolari jpermiiiant: praesidibus etiam provinciarum , si tn hoc commiiiant,
similiier decem auri librarum multa plectendis.
8*
5.
6.
raonium sicut et alias legitimas conversationes sancimus esse interdictum : aliis vero haereticis tantummodo iudicialia testimonia contra orthodoxos, seconstitutum est, volumus esse inhibita.
^
Ceterum testamentaria testimonia eorum et quae
cundum quod
3
in
ultimis elogiis vel in contractibus consistunt,

usus sine* ulla distincpropter utilitatem necessarii
tione permittimus, ne probationum facultas angustetur.
D. r^' k. Aug. Constantinopoli post consula-
tum Lampadii et Orestis vv. cc.

\a. 531]
22 ^laem A. lolianni pp. Divinam nostram sanctionem, per quam iussimus neminem errore constrictum
haereticorum hereditatem vel legatum sive fideicommissum accipere, etiam in ultimis militum voluntatibus locum habere praecipimus, sive communi iure
J). k.
sive miJitari testentur.
Sept. post co?isulatum
Lampadii
NE SANCTUM BAPTISMA
60
et Orestis vv. cc.
\a.
531]
2 ^^lmppp. Gratianus Valentinianus
et
Theodo-
sius AAA. ad
Hypatium pp. Si quis defunctum
violatae atque desertae Christianae religionis accusat
eumque in sacrilegia templorum vel in ritus ludaicos transisse contendit eaque gratia testari minime
confirmat, intra quinquennium iuge, quod

actionibus constitutum est, proprias exserat actiones futurique iudicii huiuscemodi sortiatur exordium. D. xv k. lun. Patavi Merohaude II
et Saturnino conss.
\a. 383]
3 ^^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius
potuisse
inofficiosis
AAA. Flaviano pp.
li, qui sanctam fidem prodidesanctum baptisma haeretica superstitione

*
profanaverint, a consortio omnium segregati sint, a
testimoniis alieni, testamenti, ut ante iam sanximus*, non habeant factionem, nulli in hereditate
1
succedant, a nemine scribantur heredes.
Quos
rint"
et
etiam praecepissemus procul abici ac longius amandari, nisi poenae visum fuisset esse maioris versari
Sed
2 inter homines et hominum carere suffragiis.
nec umquam in statum pristinum revertentur, non
VI.
NE SANCTUM BAPTISMA ITERETUR.
morum oblitterabitur paenitentia neque

aliqua exquisitae defensionis aut muniminis
obducetur, quoniam quidem eos, qui fidem quam deo
dicaverant poUuerunt et prodentes divinum mysterium in profana migraverunt, tueri ea quae sunt
flagitium
^lmppp. Valens Qratianus et Valentinianus AAA.

ad Florianum vicarium Asiae\
Antistitem, qui
sanctitatem baptismatis illicita usurpatione geminaeorum
verit, sacerdotio indignum esse censemus.
enim condemnamus errorem, qui apostolorum praecepta calcantes Christiani nominis sacramenta sortitos alio rursus baptismate non purificant, sed inB. xvi k. D/ov.
cestant, lavacri nomine poUuentes.
Constantinopoli Gratiano A. iiii et Merohaude
umbra
conss.
Symmacho
\a.
377]
2 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio pp.

Si quis rebaptizare' quempiam de mysteriis catholicae sectae fuerit detectus, una cum eo qui piaculare crimen commisit (si tamen criminis per aetatem
capax
cui
persuasum
ultimo
'
supplicio perConstantinopoli Lucio

cons.
[a. 413]
3 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Florentio pp.
Nulli haereticorum danda est licentia
vel ingenuos vel servos proprios, qui orthodoxorum
sunt initiati mysteriis, ad suum rursus baptisma deducendi, nec vero illos, quos emerint vel qualitercumque habuerint necdum suae superstitioni coniunctos, prohibendi catholicae sequi religionem ec1
clesiae.
Quod qui fecerit vel, cum sit ingenuus,
in se fieri passus sit vel factum non detulerit, exilio
ac decem librarum auri multa damnabitur: testamenti et donationis faciendae utrique deneganda
sit,
cellatur.
B. xii
k.
sit)
April.
2 licentia.
Quae omnia ita custodiri decernimus,
ut nuUi iudicum liceat delatum ad se crimen minori
aut nulli coercitioni mandare, nisi ipse id pati velit,
quod aliis dissimulando concesserit. B. iii k. lun.
Constantinopoli Felice et Tauro conss.
[a. 428]
DE APOSTATIS.
Si
*'/mp. Constantius A.^^ ad Thalassium pp.
'^
ex Christiano luquis lege venerabili constitutus
daeus efiêctus sacrilegis coetibus adgregetur, cum
accusatio fuerit
comprobata, facultates eiusdem
1
domiuio
lul.
fisci
iubemus'* vindicari.
B. v non.
Mediolano Constantio A. viiii et luliano C. ii
conss.
[a.
357]
(2) sine C cum B, eis sine

iunge 1, 3, 49. 3, 28, 37. 6, 22, 12
(4) c. 1
contaminata est ex Th. 16, 6, 1 e 2
(5) Africae Th.
Th. 1 6, 6, 2
(6)
(7) rebaptizasse Th.
(8) ultimo]
statuti prioris Th.
Th. 16, 6, 65, 4: iunge
(9)
5
l, 5,
(10)
60, 54, 22 seqq.
fh.
{\\)
16, 8, 7
(12) et lulianus C. ins. Th.
(13) consti(I)
et
om.
(2*) 1111 ser.
contra
(3)
tuta Th., destituta lac.

Gothofredus
(14) iussimus Th.
Th. 16, 7, 3
(15)
(16) =-7%. 16, 7, 4
(17) sic
Th., perdiderint C, perdiderunt
(18) a 7 A., om.
CR
3
commenticia et concinnata non possunt. Lapsis
etenim et errantibus subvenitur, perditis vero, hoc
est sanctum baptisma profanantibus , nullo remedio
paenitentiae , quae solet aliis criminibus adesse^",
succurritur. D. v id. Mai. Concordiae Tatiano et
conss.
\a.
391]
4 ^^lmpp.Theodosius et Valentinianus AA. Basso pp

Apostatarum sacrilegum nomen singulorum vox con.
tinuae accusationis incesset et nuUis finita tempori1

ribus huiuscemodi criminis arceatur indago. Qui-
bus quamvis praeterita interdicta sufficiant, tamen

etiam illud iteramus, ne, postquam a fide deviaverint, testandi aut donandi quippiam habeant faculsed nec venditionis specie facere legi frautatem.
dem''''' sinantur, totumque ab intestato Christianitatem sectantibus propinquis potissimum deferatur.
2 In tantum autera contra huiuscemodi sacrilegia
perpetuari volumus actionem, ut universis ab intestato venientibus etiam post mortem peccantis absolutam vocem insimulationis congruae non negemus:
nec illud patiemur obstare, si nihil in contestatione
3
Sed ne
profano dicatur vivente perductum*^.
huius interpretatio criminis latius incerto vagetur
errore, eos praesentibus insectamur oraculis, qui
nomine
Christianitatis induti sacriticia vel fecerint

vel facienda mandaverint: quorum etiam post mor-
tem comprobata
perfidia hac ratione plectenda est,

ut donationibus testamentisque rescissis ii, quibus
hoc defert legitima successio, huiusmodi personarum

hereditate potiantur.
B. vii id. April. Ravennae
Theodosio A. xii et Valentiniano C. 11 conss. \a. 426]
5 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Florentio pp.
Eum, quicumque servum seu ingenuum,
invitum vel suasione plectenda, ex cultu Christianae
religionis in nefandam sectam ritumve traduxerit,
cum dispendio fortunarum capite puniendum censemus. B. prid. k. Febr. Constantinopoli Theodosio
A. XVI et Fausto conss.^^
\a. 4H8]
6 ^'^lmpp. Valentinianus et Marcianus AA.^'' PafEos, qui catholicarum ecclesiarum clerici
monachi rehcto vero orthodoxae
ladio pp.
vel orthodoxae fidei
7%. 16, 7, 7:
2 h. t.
(21)
(20) prodesse Th.
(22) sic edd. cum Th., fraude C,
iunge Th. 16, 8, 28
Nov.
fraudes
(24)
(23) sic CTh.B, productum
Theod. 3 4: iunge 1. 5, 7. I, 9, 19
(25) xvi et
fausto conss.] ita 1, 5, 7, xvi cons. et qui fuerit nuntiatus Nov. Theod.f xv et valentiniano iiii aa. coss. Hal.
26) authenticum huius constitutionis (= Auth.) extat in
(19) c.
canonum
5,
Quesnelliana et Hxspana: iunge

imp. Marcianug A. Auth,
collectione
(27)
NEMINI LICERE
61
religionis cultu' Apollinaris vel Jtiiutychetis haeresin

et dogmata abominanda sectati sunt^, omnibus poe-
nis, quae prioribus legibus adversus haereticos constitutae sunt, iubemus teneri et extra ipsum quoque
Romani
imperii solum repelli, sicut de Mamchaeis

praecedentium legum statuta sanxerunt. B. k. Aug.
Constantinopoli ralentiniano A.^ viii et Anthemio
conss.
[a.
455]
VIII.4
NEMINI LICERE SIGNUM SALVATORIS CHRISTI*

VEL IN SILICE VEL
MARMORE AUT SCULPERE
AUT PINGERE.
ludaeorum morem suum
coniunctionibus
in
retine-
nec iuxta legem suam nuptias sortiatur nec in

diversa sub uno tempore coniugia conveniat. D. iii
k. lan.
ConstantinopoU Theodosio A. iii et Ahundantio conss.
\a. 393]
8 ^^lmppp. Gratianus Valentinia?ius et Theodobit
sius
AAA. ^" Eutychiano pp.

viventes
in
his
Komano com-
ludaei
quae^* tam ad
ad forum et leges ac
causis,
superstitionem eorum quam

iura pertinent, adeant sollemni more iudicia omnesque Komanis legibus conferant^^ ^^ excipiant actio1
nes.
Si qui vero ex his communi pactione ad^^
similitudinem arbitrorum apud ludaeos^'* in civili
dumtaxat negotio putaverint litigandum, sortiri eo2 rum iudicium iure publico non vetentur. Eorum
etiam sententias^^ iudices exsequantur, tamquam ex
sententia cognitoris arbitri fuerint attributi.
D. iii
non. Fehr. Vonstantinopoli Honorio A. iiii et Eu^
tychiano conss.
[a. 398]
9 ^^lmpp. Arcadius
V1III.8
Nemo
DE lUDAEIS ET CAELICOLIS.
8.
nam si quis aliquid

stianus
coniugium^ sortiatur.
huiusmodi admiserit, adulterii vicem commissi huius
crimen obtinebit, libertate in accusandum publicis
quoque vocibus relaxata. D. prid. id. Mart. Thessalonica Theodosio A. ii et Cynegio conss.
[a. 3881
7 Idem AAA. Infantio comiti Orientis. Nemo
muni iure
1 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Eudoxio pp. Cum sit nobis cura diligens per omnia
superni numinis religionem tueri, signum salvatoris
Christi nemini licere vel in solo vel in silice vel in
marmoribus humi positis insculpere vel pingere, sed*^
quodcumque reperitur toUi gravissima poena multando eo, si quis contrarium statutis nostris tempD. xii k. lun. Hietaverit, speciaiiter imperamus.
rio ef Ardahurio conss.
\a. 427]
7.
exteriis
et
religionis
Honorius AA. ad ludaeos.

ludaeorum ludaeis pretia
cum venalia proponentur *'. iustum est enim

sua cuique28 committere. itaque rectores provinciarum vobis nullum discussorem aut moderatorem esse
statuet,
Antoninus A. Claudio Tryphonino. Quod

Cornelia Salvia^ universitati ludaeorum, qui in Antiochensium civitate constituti sunt, legavit, peti non
D. prid. k. lul. Antonino A. iiii et Balhino
potest.
1
Im]p.
conss.
^
2
rais
xa&^
[a.
213]
'O xQariaros rov e&vovs

rjyovfiEvos
acofiarixaXs vTtrjêaiacs rfj rrjs d^Qrjaxeias tifieoq,
rjv aQyeTv eico&are, ftTj ivoxXeTa&ai v/ias tiqo-
voyasi.^^
3 ^^lmp. Constantinus A. ad Euagrium pp. ludaeis et maioribus eorum et patriarcnis volumus intimari, quod, si quis post hanc legem aliquem, qui
eorum feralem fugerit sectam et ad dei cultum respexerit, saxis aut alio furoris genere, quod nunc
cognovimus, ausus fuerit attemptare, mox flammis dedendus est et cum omnibus suis participibus
concremandus. D. xv k. Nov. Murgillo Constantino A. IIII et lAcinio iiii conss.
[a. 315]
4 ^^lmpp. Valentin ianus et Valens AA. Remigio magistro officiorum. In synagoga ludaicae legis velut hospi^^
tii
merito inruentes iubeas emigrare: quos privatorum
domus, non religionum loca habitationum merito convenit attingere '^. B. prid. non. Mai. Treviris Valentiniano et Valente AA. conss.
]a. 368? 370? 373?]
5 ^^lmppp. Gratianus Valenttnianus et 2'heodosius AAA. Hypatio pp.
lussio, qua sibi ludaeae
legis homines blandiuntur, per quam eis curialium
^'^
munerum dabatur immunitas, rescindatur. D.xiiii
k.
Mai. Mediolani Merobaude ii et Saturnino
fieri
conss.
[a.
6 ^^lmppp. Valentinianus Theodosius
383]
Arcadius
AAA. Cynegio pp. Ne quis Christianam mulierem
in matrimonium ludaeus accipiat neque ludaeae Chriet
fuerunt et relicto vero et orthodoxo omni(l) monachi

(2) vel postea sectabuntur
potentis dei cultu Auth.
ins. Auth.
(3) divo Valentiniano Auth.
=3 JB 1, 1, 11
(5) sic Const. Latine et Graece
(4)
cum
(6) sed
{indice Coisl), humi vel humo ins. libri
cum B, om.
(7) hierio et Hal.^ om. reliqui
rectius fortasse: quo casu eiiam de anno 447 cogitari possit
PCR
(8)
B XyXyZl seqq.
(9)
^SCXîa Nomoc.
(lO) extat
Potentissimus populi rector
Nomoc.
(u) id est:
curabit, ut cultus die, quo vacare soliti estis, corporaliin
bus muneribus non inquietemini

Th. 16, 8,1
(12)
(13)
Th.1,8,2
(14) sicN, hospitii y elnt Th., velut
CR
== Th.
(15) attinere Th., i'xsiv
hospitio
(16)
12, i, 99: iunge Th. 12, 1, 100
(17) sie C, debebatur
Th. 3, 7, 2. 9, 7, 6
R, datur Th.
(19) Th. 2,
(18)
concedent.
quod si quis sumere sibi curam praeter
vos proceresque vestros audeat, eum velut aliena
appetentem supplicio coercere festinent. D. iii k.
Mart.
Constantinopoli Arcadio
iiii
et
AA. conss.
10 ^^ldem AA. Eutychiano pp.
Honorio
iii
396]
[a.
Quicumque ex
ludaeis obnoxii curiae comprobantur, curiae mancipentur. D. iii k. lan. Theodoro cons.
[a. 399]
11 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio pp. ludaeos quodam^^ festivitatis suae sollemni
Aman^* ad poenae quondam recordationem incendere et sanctae crucis adsimulatam speciem in confidei sacrilega mente exurere provinciarium rectores prohibeant, ne locis^^ suis fidei
uostrae signum immisceant, sed ritus suos citra
contemptum Christianae legis retineant, amissuri sine
dubio permissa hactenus, nisi ab illicitis temperaverint.
D. iiii k. lun. Constantinopoli Basso et Phi[a. 408]
lippo conss.
12 ^^ldem AA. lovio pp. Caelicolarum nomen
temptu Christianae
inauditum quodammodo
vindicavit.
ii,
nisi^^
^^
novum crimen superstitionis
ad dei cultum venerationem-
que Christianam conversi fuerint, his legibus, quibus

praecipimus haereticos adstringi, se quoque noverint
1
attinendos.
Aedificia autem eorum, quae nescio
cuius dogmatis novi conventus habent, ecclesiis vincertum est enim, quidquid a fide Christiadicentur.
norum
D.
discrepat,
k. April.
legi
Christianae esse contrarium.
Eavenna Honorio
AA. conss.
13 ^"^ldem AA. lohanni pp.
riii et Theodosio iii

[a.
409]
Die sabbato ac re-
impp. Arcadius et Honorius) AA.

non ins. Th.
(22) inferant Th.
(23) sane si qui per compromissum
ad Th.
(24) vel patriarchas ex consensu partium ins.
Th.
TA. 16, 8, 10
(25) provinciarum ins.Th.
(26)
1,
10
(20)
Th.
idem
(21)
ita
(=
legerunt etiam Graeci:
(27) sic dett. cum Th., proponerentur

(28) sic dett cum Th., cuicumque
M,
praeponerentur
Th.
CR (29)
Th.
18
(31) sic Th.,
16, 8,
(30)
quosdam libri
(32) sollemni aman Th. cum Graecisj
soUempnia libri
(33) locis conjirmat Th. : elogiis proTh. 16, 8,19,
ponit Mommsen
(34) pr. et l Jin.
Th. 16, 5, 43: iunge 1, 12, 2 et Th. 2, 8, 25
l in.
(35) idem Th. : quondam, modo proponit Mommsen
(36) intra anni terminos addit Th.
Th. 2, 8, 26. 8, 8, 8:
(37)
iunge Th. 16, 8, 20
CR
12, 1, 165
10.
I 9.
sub tempore, quo ludaei cultus sui reverenaut ulla

senrant, neminem aut facere aliquid
ex parte conveniri debere praecipimus (ita tamen,
ut nec illis detur licentia eodem die Christianos orthodoxos convenire, ne Christiani forte ex interpellaliquis
tiam
officialibus praefalis diebus alisustiueant molestiam'), cum fiscalibus commodis et litigiis privatorum constat reliquos dies posse
B. vii k. Aug. Ravennae Honorio viiii
sufficere.
et Theodosio r AA. conss.
[a. 412]
ludaeorum ab
tione
quam
14 ^ldem AA. Philippo pp^.
cum
ludaeus,
DE lUDAEIS
62
1 1
sit
Nullus tamquam
obteratur nec expositum
innocens,
ad officia vetita subrepserit, his penitus repelletur,

vel si synagogam extruxerit, compendio cathoUcae
ecclesiae noverit se laborasse: et qui ad honores et
dignitates inrepserit, halaeatur, ut antea,
condicionis
extremae, etsi honorariam illicite promeruerit dignitatem: et qui synagogae fabricam coeperit non studio reparandi, cum damno auri quinquaginta libraCernat praeterea
3 rum fraudetur ausibus suis.
bona sua proscripta, mox poenae sanguinis destinandus, qui fidem alterius expugnavit perversa doctrina.
D. prid. k. Febr. Constantinopoli Theodosio
A. XVII et Festo conss. ^^
[a. 439]
eum ad contumeliam religio qualiscumque perficiat:

non pas&im eorum synagogae vel habitacula concrementur vel perperam sine ulla ratione laedantur,
cum
alioquin, etiam si sit aliquis sceleribus impliciidcirco tamen iudiciorum vigor iurisque publici
tutela videtur in medio constituta, ne quisquam sibi
l
ipse* permittere valeat ultionem. Sed ut hocludaeorum personis volumus esse provisum, ita illud
quoque monendum esse censemus, ne ludaei forsitan insolescant elatique sui securitate quicquam prae^
admittant.
ceps in Christianae reverentiam cultionis
J). VIII id. Aug. Constantinopoli Honoiio viiii et
[a. 412]
15 ^ldem AA. Aureliano pp.'' Si qua inter Christianos et ludaeos sit contentio^ non a senioribus
ludaeorum, sed ab ordinariis iudicibus dirimatur.
et TheoD. XIII k. Nov. Constantinopoli Honono
dosio VI AA. conss.
[a. 415]
tus,
NE CHRISTIANUM MANCIPIUM HAERETICUS VEL

PAGANUS VEL lUDAEUS HABEAT VEL POSSIDEAT VEL CIRCUMCIDAT.
ludaeus
1 ^^lmp. Constantius^^ A. ad Euagrium.
servum (Jhristianum nec comparare debebit nec larquod
gitatis vel alio quocumque titulo consequatur.
si aliquis ludaeorum mancipium vel Christianum habuerit vel sectae alterius seu nationis crediderit ex
quacumque causa possidendum et id circumciderit,
non solum mancipii damno multetur, verum etiam

capitali sententia puniatur, ipso servo pro praemio
D. id. Aug. Cotistantmopoli Conlibertate donando.
stantio ii et Constante conss.
[a. 339]
2 [AvroxQarcoQ
^lovartviavos A.^^]
xai ^lovdalos xal JSafiageirris xal Ttas
Sv OQ&bSoôs ov Svvarai Xîarcavov avd^d'
fiT}
TtoSov 'B%e(,Vy iTtei xai avrb iXev&sôvrai xai 6
16 ^ldem AA. Asclepiodoto pp.
ludaei et bonoproscriptione et perpetuo exilio damnabuntur,

nostrae fidei hominem circumcidisse eos vel
^^"ElXrjv
rum
si
circumcidendum
mandasse
constiterit.
et
April.
conss.
v id.
i>.
Mariniano
423]
17 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. lohanni comiti sacrarum largitionum. ludaeorum primates, qui in utriusque Falaestinae synedriis nominantur vel in aliis provinciis degunt, periculo suo
anniversarium canonem de synagogis omnibus pala-
compellentibus exigant ad eam formam, quam

patriarchae quondam coronarii auri nomine postulabant: et hoc, quod de occidentalibus partibus *^ patinis
triarchis conferri consueverat, nostris largitionibus

inferatur.
D. iii k. lun. ConstantinopoH Florentio
et Dionysio conss.
[a. 429]
18 (19) ^"^ldem AA. Florentio pp. Hac victura
in omne aevum lege sancimus nemmem ludaeum'^,
quibus omnes administrationes et dignitates interdictae sunt, nec defensoris civitatis fungi saltem officio
nec patris
ne adquisiti
**
sibi
honorem adripere concedimus

officii
^^
auctoritate muniti adversus
Christianos et ipsos plerumque sacrae religionis anvelut insultantes fidei nostrae iudicandi vel
tistites
^^
1
habeant potestatem. IIpronuntiandi quamlibet
lud etiam pari consideratione rationis arguentes praecipimus, ne qua ludaica synagoga in novam mbri-
cam
surgat, fulciendi veteres permissa licentia, quae

2
ruinam minantur.
Quisquis igitur vel inmlas
ceperit, quaesitis dignitatibus non potiatur, vel si
molestiam om. Th.

Th. 16, 8, 21
(2)
per lUyrioum addit Th.
(4) sic dett. Th.By ipsi CR
in
cliristianae reverentiam oultionis Th. cumB^
(5) praeceps
praecipites in christianae ( nam CR) reverentiam ultionis
Tk. 16,8,22
(6)
(7) pp. 11 Th.
Th. 16,
(8) ic dett. Th.y intentio PCR
(9)
26
Th. 16, 8, 29
(10)
8,
(ll) partibus dett. Th.,
om. CR
Nov. Theod. 3 2 ... 6: iunge
(12)
(1)
ita ...
(3)
CRM
1, 8,
7.
excidit
1,
7,
(13) sic
lihri
cum Nomoc. etConsU:

B et Paratitla ad
neminem samaritam secundum
Nov. Theod.j quae habet: neminem ludaeum

neminem Samaritam ad honores et dignitates accedere
(14) sic Graeci, patriae lihri
(15) nec p. h. a. concedimus om. Nov.
(16) quod velint Nov.
(17) Theodosio A. XVI et Fausto conss. (a. 438) 1, 6, 7 cum Nov.
Const.
(18)
xrr]adfivos Sldcoac roXs TtQi^drois

k. lul. Constantinopoli.
Urqas.^^
D. iiii
[a.
2. 7
et
60,
54,
31.
82
(19)
c.
contaminata
est
XI.^
SACRIFICIIS
DE PAGANIS
ET TEMPLIS.
Placuit
1 "^^lmp. Constantius A. ad Taurum pp.
omnibus locis atque urbibus universis claudi protinus templa et accessu vetito omnibus Ucentiam de-
Volumus etiamcuncQuod si quis aliquid forte
linquendi perditis abnegari.
tos sacrificUs abstinere.
huiusmodi perpetraverit, gladio ultore sternatur^^.

facultates etiam perempti fisco decernimus vindicari
et simiUter puniri^' rectores provinciarum, si facinora vindicare neglexerint. D. k. Dec. Constantio A.
VII et Constante iii conss.
[a. 354]
2 Ûmppp. Grafianus ValenUnianus et Theodosius AAA. Cynegio pp.
Ne quis mortaUum ita faciendi sacrificii sumat audaciam, ut inspectione iecoris extorumque praesagio vanae spem promissionis
accipiat vel, quod est deterius, futura sub exsecrabiU
consultatione cognoscat.
acerbioris etenim immine-
suppUcU cruciatus eis, qui contra vetitum praesentium vel futurarum rerum explorare tejnptaverint
D. viii k. lun. Constantinopoli Arcadio
veritatem.
A. et Bautone conss.
[a. 385]
bit
ex Th. 16, 9, 1.
Th. 16,
stantius
oonst.
PL,
2.
4:
8,
oonstant.
6,
(20) conTh. 16, 9, 2,

inscriptionem restitui ex
iunge Th. 16,

constantinus
(21)
8,
SR
B ita est: nas firj XîXîartavov roidxovra ;|jpi;<roi!

xarad^rjaei Xirqas tqJ Srjfioak^, sie iXsvdêQCav aqnaôfisvov rov oixerov {id est quisquis non Christianus
servum Christianum habet, triginta auri libras fisco in1,
54, 8
3,
ariavbs
(22)
otxdrrjv
Const.: in
i'xcov
servo in libertatem erepto)

(23) id est: Pagaludaeus et quisquis non est orthodoxus non potest Christianum manoipium habere, quia et id liberatur
et qui id habuit privatis xxx libras solvit
Th. 16, 10, 4
12 segg.
(25)
(24)
1, 1,
(26) si quis aliquid f. h. perpetraverit g. u. sternatur T^
cum Nomoc, si aliquid f. h. perpetraverint g. u. sternanTh. 16, 10, !>
tur libri
(28)
(27) adfligi Th.
feret,
nus
et
DE PAGANIS
63
Arcadius et Honorius AA. Macrohio^

Sicut sacrificia prohibemus,
vicario^.
ita volumus publicorum operum ornamenta servari.
ac ne sibi aliqua auctoritate blandiantur, qui ea conantur evertere, si quod rescriptum, si qua lex forte
praetenditur: abreptae huiusmodi chartae ex eorum
manibus ad nostram scientiam referantur. D. iiii
^lmjpp.
Prochano
et
Fehr. Ravennae Theodoro cons.

[a. 3991
4 ^ldem AA. Apollodoro proconsuU Africae. Ut
ritus iam
salubri lege submovimus, ita
jprofanos
k.
testos conventus civium et communem omnium laetitiam non patimur submoveri.

unde absque ullo
sacrificio atque uUa superstitione damnabili exhiberi
populo^ voluptates secundum veterem consuetudinem, iniri etiam festa convivia, si<^ quando exigunt
D. xiii k. Sept. Patavi
vota, decernimus.
?ublica
^heodoro cons.
[a.
5 "^lmpp. Honorius
399]
Theodosius AA. populo CarOmnia loca, quae sacris error veterum

thaginiensi.
deputavit, 'nostrae rei iubemus sociari.
quod autem ex eo iure ubicumque ad singulas quasque personas vel praecedentium principum largitas vel nostra
et
maiestas voluit pervenire, id in eorum patrimoniis

aeterna firmitate perduret. ea vero, quae multiplicibus constitutis ad venerabilem ecclesiam voluimus
pertinere, Christiana sibi merito religio vindicabit.
D. III k. Sept. Ravennae Honorio x et Theodosio vi
4A. conss.
415]
Christianis, qui
[a.
vel vere sunt vel esse dicuntur, specialiter demandaraus, ut ludaeis ac paganis in quiete degentibus
nihilque*" temptantibus turbulentum legibusque contrarium non audeant manus inferre religionis auctonam si contra securos fuerint violenti
ritate abusi.
vel eorum bona diripuerint, non ea sola quae abstulerint, sed convicti in duplum'' quae rapuerint
l
restituere compellantur.
Ilectores etiam provinciarum et officia et principales cognoscant se, si
non ipsi talia vindicent, sed fieri a popularibus hoc
D. ri
permiserint *^ ut eos qui fecerint puniendos.
td. lun. Constantinopoli Asclepiodoto et Mariiiiano
conss.
[a. 423]
7 Impp. Valentinianus et Marcianus AA. Palla-
Nemo venerantis adorantisque animo dedio pp.

lubra, quae olim iam clausa sunt, reseret: absit a
saeculo nostro infandis exsecrandisque simulacris honorem pristinum reddi, redimiri sertis templorum
'^
accendi ignes, adoleri
profanis aris
in isdem thura, victimas caedi, pateris vina libari et
1
religionis loco existimari sacrilegium.
Quisquis
imj)io8 postes,
autem contra hanc
nostrae sanctionem
et contra interdicta sacratissimarum veterum constitutionum sacrificia exercere temptaverit, apud
publicum iudicem reus tanti facinoris legitime accusetur et convictus proscriptionem omnium bonorum
Conscii
2 suorum et ultimum supplicium subeat.
(1)
(3)
serenitatis
-- Th. 16, 10, 15

(2) pp. Hiapaniarum addit Th,
Th. 16, 10, 17
(4)
quinque provinciarium addit Th.
Th. cum B, populorum libri

(C) si fi^Th. cum
Th. 16, 10, 20
CR
(8) secundum
(7)
Th. 16, 10, 24
divi Gratiani constituta ins. Th.
(9)
(ll) in
(lO) sic Th. cum B, nichil PR, et nichil C
(5) sic
B, om.
9 Magistratus nostros tam
in hac regia urhe

in provinciis cum summo studio curare iubemus, ut et per se et a religiosissimis episcopis
ea de re certiores facti in omnes paganae super-
quam
stitionis
tantur
impietates ex lege inquirant, ne commitut commissa puniantur: quod si earum
et
coercitio provincialem potestatem excedat, ea ad nos

referantur, ne in ipsos delictorum causa et inci1
tamentum redundet. Nemini autem liceat sive
in testamento sive per donationem quicquam personis vel locis ad sustentandam paganorum impietatem relinquere , etsi hoc specialiter voluntatis vel
testamenti vel do?iationis verbis non contineatur,
11
etiam ac ministri sacrificiorum eandem poenam, quao

illum fuerit inrogata, sustineant, ut hac legis
nostrae severitate'^ perterriti metu poenae desinant
in
sacrificia interdicta celebrare.
Quod
sivir claris-
simus rector provinciae post accusationem legitimam

et post crimen in cognitione convictum tantura scelus dissimulaverit vindicare, quinquaginta libras auri
ipse iudex, quinquaginta etiara officium eius conD. prid. id.
festim fisco nostro inferre cogatur.
Nov. Marciano A. cons,
[a. 451]
8 Impp. Leo et Anthemius AA. Dioscoro pp.
Nemo ea, quae saepius paganae superstitionis hominibus interdicta sunt, audeat pertemptare, sciens,
quod crimen publicum committit qui haec ausus
In tantum autem huiusmodi
1
fuerit perpetrare.
facinora volumus esse resecanda, ut, etiamsi in alieno
praedio vel domo aliquid tale perpetretur, scientibus
videlicet dominis, praedium quidera vel domus sacratissimi viribus aerarii addicetur, domini vero pro
hoc solo, quod scientes consenserint ^^ sua loca talibus contaminari sceleribus, si quidem dignitate vel
railitia quadam decorantur,
amissione militiae vel
dignitatis nec non rerura suarum proscriptione plectentur, privatae vero condicionis vel plebeii constituti post
cruciatus corporis operibus metallorum
perpetuo deputabuntur
exilio.
[a.
^^nôffrarrofisv
rovs
472.^1
rjfiersQOvs
olq-
Xorras rovs re xara rrjv âaikCSa noXiv ravrrjv ttal

xara ras eTta^xCas 8ia 7ta<TT]S x^Q^^f^ TtQod^v/nCas oXKO&iv re xai Ttaqa, ro5v d^soipiXsffrarcov imaxoTiojv
ra roiavra Sidaaxofidvovs Ttavra ra rijs EXXtjvixtjS
av firjre
d'QT]axeCas aae^rjfiara vofiCua>s avat,r]reXv, cos
xai yevofieva rifiooqoXro' ei Sa vneQâCvsi
yevoiro
ras
eTtixcoQCovs
rjfias
aqxas
rj
rovrcov
ravra ^sQsa&ai, Sare
firj
iTtavoQ&waiS ,
avrovs rrjv
ijt^
eis
rmv
Mrjdevi
afiaQrrjfiaroJV airCav xai xCvrjaiv iX&eXv.
firjre iv Sia&rjxrj urjre xara ScoQsav xaraXifiTtavsiv 1] SiSovai ri nQoacoTtois rj roTtois ini avara1
Se iîarco
ast rrjs rov ""EXXrjviafiov Svaas^sCas , ei xal firj rovro

iSixois roXs rrjs ôvXrjaecoS rj Siad^rjxrjs rj ScoQsas TtsQtsyjotro QTjfiaatv, aXXcas Si avv aXrj&eCcc xaraXrjg^&rjvat
Ta Si ovrco xaSvvarat.
2
TtaQO. rcov Stxaôvrcov
raXtfiTtavofieva rj ScoQovfieva acpaiQeCad^co fisv ixeCvcov
rcov TtQoacoTtcov rj roncov, ols SeSorai rj xaraXeXetnrat,

TCQoaxvQOva&co Sa raXs noXsaiv, iv ats ra roiavra
xai vai' s oi roiovrot Staxstvrat
TtQoacOTCa oixsX rj
roTtoty coars xa&^ ofioiorrjra rcov TtoXtrixcov Sanavaa&at TtQoaoScov. Ilavrcov rcov intrtfiCcov , oaa
3
naQcc rcov nQO^sâatXsvxorcov xara rijs 'EXXrjvtxrjs
rjnsCXrjrat nXavrjs
xai Sia
rrjs
vnsQ
rj
xai
xvoCcov
svrjvexrat,
oq&oSoôv nCarsas
rrjs
êâCoiv
eia-
Strjvexcos ovrcov
ra
naQOvarjs evasjSovs vofiod^saCas pvXarro-
flSVOJV.
10
^"^ÊnstSrj rtves evQrjvrat rfj xcov
avoaCcov xai fivaaQcov 'EXXrjvcov xarsxofievot nXavrj
xaxsXva nQcirrovrss, aneQ eis SixaCav OQyrjv xtveX
in triplum et
quadruplum Th.
(12) si
non
. .
permi-
(13) sic dett. cum B,

serint] si fieri permiserint Th.
(14) sic edd., serenitate libri
(15) conprofanos sacris
cesserint ffal. cum
1, I, 19: 1 ... 3
(16)
CR
extant in Nomoc.
10.
(17)
=^
=
i? 1,
1,
20.
Nomoc.
1,
4, 4. 7
sed alio
2
6,
modo pro
possit.
Ouae
vero a iudicantibus deprehendi
autem
ita
relicta
vet donata
sunt, illis personis vel locis quibus data vel relicta

sunt auferantur et competant civitatihus, in quibus
tales personae habitant vel suh quibus tales loci
siti sunt, ut ad instar redituum publicorum erogen3
tur.
Poenis omnibus, quae ab anterioribus imperatoribus adversus paganum errorem vel in favorem orthodoxae fidei tntroductae sunt, validis et
firmis in perpetuum futuris et per praesentem piam
legislationem custoditis.
10 Quoniam nonnulli inventi sunt, ûi impiorum
ac sceleratorum paganorum errore xmbuti ea fa-
64
11
rop (piXavd^QCOjtov
dêov,
ov$i ra
h'cora xaraXiTteiv vTciaxriutVy
Ttsî
rovrcov adio^-
aXXa yvovtse,
cos
rrjv
rov dXrj&ivov xai /uovov &eov xaraXtfiTtdvovtes jtqoa&vaias TtQoadfSQOv

nvvTjatv etScoXois dXoyiarco nXdvTj
xai Ttdarjs dvoaiorTjroe fieards ioQrde iTtereXovv, rove
ro d^tco&TJvai^ rov
fiev tJSt] ravra TjfiaQrT^xoxae fierd
rd iXeyxdêvra avrcov dfiaqdylov âitriafiaroe Ttqoe

xai ravra
rTjfiara ixSixrjaei rfj TtQoaTjxova^g,
cpiXav-^
rov 8e Xotnov 8id rov
vTteâMfiev ^.
d^QCOTtoreQOv,
TtQoayoQevoftev
xai rov
TtaQovroe vofcov
aTtaatv,
coe
ol
fiev
xai
ayiov
acorTjQicoyevoftevoi XQtartavoi
8ove d^tovfievoi xad"^ otov8Tj7tore XQOvov fianriafia^rt
rcov
ei
'EXXtivcov ififidvovree
roe,
yaveTev
rfj
1
TtXdvTj, rtftcoQiate ia^drate vjto^XTjd^rjaovrat. "Oaot
8s fiTjTtco rov TtQoaxvvTjrov ânriafiaroe Tj^tco&Tjaav,
rovrove TtQoarjxet xara8^Xove eavrove noteXv, rj xard
rrjv fiaaiXevovaav ravrTjv itbXtv tj iv inaQxiaie 8tdyovrae, xai nQoatevai raXe dytcordraie ixxXTjaiaie dfia
xai naiai xai navri rco xar^ avrovs o'ixco
yafierale
xai StSdaxea&at rrjv aXrj&ivTjv rcov XQtartavcov
niariv, ovrco 8e ixSiSaxdêvrae xai xa&aQwe dnofiaXovrae rrjv nQoreQav nXdvTjv d^tova&ai rov acorTjQtc68ove ânriafiaroe, rj rovrcov oXtycoQOvvrae et8s'vat,
(os ovre fie&s^ôvai rtvoe rcov rije rjfisrsQae noXireiae
ovre ovaiae xtvrjrê rj dxtvrjrov xvQiot elvat avyxco-
dXXd navroe d<patQe&e'vree nQayfiaroe

iv iv8eiq xaraXsiw&Tjaovrai nQoe rco xai raXe aQfioIldv 8e ftd&Tjfia
8iats vno^XTjd^TJvat noivaXe.
2
naQa rcov voaovvrcov rrjv rcov dvoaicov eXXtjvcov
QTj&Tjaovrai ,
ware firj xard rovro

nQoanoteXa&at avrove nat8evsiv rove eie avrove dd'Xicoe cpoircovrae, raXe 8e dXrjdêiaie rde rcov Srj&ev
nat8evofievcov StacpdêiQetv tpvxde' dXXd fiTj8e^ ix
rov ^Tjfioaiov atrrjascoe dnoXaveiv avrove, ovx ix^vrae naQQTjaiav ovSi ix dêicov yQafifjtdrcov rj nQay<mv rvncav^ roiovrov rivbe aSeiav avroXe ixoifiarixcov
fiavlav StSdaxea&at xojXvofiev,
(1
(3)
(5)
5, vno^dXXofiev Nomoc.
(2) sic Nomoc.y firjSev
rvncov om.
(4) rove dXXove om. Nomoc.
sic
quod ad tempus
attinet,
haec constitutio posterior
DE PAGANIS
'6
Etre
xelv.
rotcrvros
(paveirj
SACRIFICIIS
yd^ ivrav&d ris eXre xard ^fcyâv

mv xai firj nQoaSQaucav raXs dyico-
rdrais rjiicov ixxXrjaiats fierd rcov otxeicov, tJs eiQtjrat, naioojv xai yafisrcov, raXe nQoSrjXovfievate vnoneaeXrat noivaXe xai rde fisv avrcov ovaiae ixStxrjaet
4 ro Srjfioatov, avroi 8e iôoicc naQaSod^rjaovrat. Ei
8e rte iupcoXevcov rfj rjuersQa noXtrsiq S^vaiae rj
xai eiSoiXoXarQiae dfiaQravcov aXc^, ovroe raXe ia^draie vnaxd^rjasrat rtficoQiate, ae ol MavtxaXot, ravrov 8e eineXv iari, xai BoQSoQXrat Stxaicoe vîaravrai' xai ydQ xai rovrove ofioiove ixeivots etvai xQi5
vofisv. KdxeXvo 8e vofiodêrovfiev, ware rd rovrcov
rsxva jUtxQae rjXtxiae ovra naQaxQTjua xai 8ixa rtvos
dvaôhrje rvyxdvsiv rov acorrjQiuôove ânriafiaros,
coe rcbv t]8tj rrjv rjXtxiav
nQoê^rjxorcov Seofievoov
rov nQoaeSQsvsiv raXe dytcordrate ixxXrjaiatS xard
rovs d'siovs xavovae xai rde dêiae ixoiSdaxea&ai
yQafde, ovrco re yvrjaiae dvnXafi^dvea&ai fieravoias

xai rrjv naXatdv dnoaetaafie'vove nXdvrjv rov nQoaxvvTjrov rvyxdveiv ânriafiaroe' rovrov yaQ rbv
rQonov fieâicos dv Saâtvro xai Sta^vldâisv rrjv
dXrjd^tvTjv rcbv 6q&o86^cov niartv xai ov ndXtv ini
6 rrjv naXaidv fisra^dXotev nXdvrjv. "Oaot 8e dv nQOavroi
(pdaet rov arQareiav ^ dîcofia rj ovaiav exetv
nQoaeX&otev rc^
fiev iaxTjfiartafievcoe nQoarjX&ov rj
rde 8e avrcov yafierde rj
acorrjQicooei ânrioftart,
rovs naX8ae rj rove dXXove^ rove xard rbv avrcov
bvrae olxov ini rrje 'EXXrjvtxrje xaraXeirîatev nXdvrje,
rovrove nQoardrrofiev Srjfievea&ai re xai xad^dna^
fiTj
fisrs'xsiv
oiats
rrje
rjfjtsrsQae
noXtrsiae, dXXd xai rifico-
dîats, a>S avrbdêv

niarei rov ayiov rvxeXv
Tavra rqivvv ini roXe dXirrjQiois
vno^dXXsa&at raXe avrcbv
ovrae cpaveQOve
/irj
xadâQq,
7
/Sanriafiaroe.
"EXXrjai re xai Mavixaioie, cbv MavixaCcov fUQOS elvat
xai BoQÔQirae SeSrjXcorat, vofio&erovfiev^.
detur
sed
esse
altera
1,
ceteris haereticis
5,
18,
uhi pagani non Manichaeit,
aequantur
vt-
quae clementem deum ad iustam iram mone ea quidem quae ad hos pertinent inordinata relinquere passi sumus, sed scientes eos deserta veri et soUus dei adoratione simulacris insano
ciunt,
vent,
errore sacrificia ohtuUsse et sollemnitates omni imcelehrasse, eos ûidem, qui iam,
postquam sancto haptismate digtu hahiti sunt, haec
commiserint, congruae deUctis quorum convicti sunt
animadversioni , et hoc quidem henignius suhiecipietate refertos
mus: in futurum autem per praesentem legem omni-
hus edicimus eos, qui Christtani facti et saiicto salutarique haptismate quoquo tempore digni hahiti
sunt, si adhuc in paganorum errore eos remansisse
1
Qui
apparuerit, ultimo suppUcio suhiectum iri.
vero nondum veneratido haptismate dignati sunt,
eos manifestare se oportet, sive in hac regia urhe
sive in provinciis commorentur, et sacrosanctas ecclesias cum uxorihus Uherisque et omni domo suh
ipsis constituto adire et veram Christiatiorum fidem
doceri, ita vero edoctos priori errore
prorsus
saluhre haptisma accipere, vel scire, si ea

parvi aestiment, se omnium quae ad rem puhUcam
nostram pertinent expertes fore neque eis permitti,
ut uUius rei mohiUs vel immohiUs domini ftant, sed
omni re exutos in penuria reUnquendos fore, praeahiecto
terquam quod et competentihus poenis subicietitur.

2 Prohioemus autem, quominus ah iis qui paganorum insania lahorant uUa docttina doceatur, ne
hac ratione simulent se eos qui miserahiUter eos
frequentant instruere, re vera autem animas discipulorum corrumpant: sed nec ullam annonam a
fisco accipiant, cum ne ex sacris quidem Utteris
vel pragmaticis formis adeiustnodi aUquid sihi vindi3

candum aamittantur.
Sive enim hic aUquii
sive in provinciis taUs esse prohatus fuerit neque
ad sacrosanctas ecclesias nostras cum suis, ut dictum est, Uheris et uxore festinet, supra memoratis
poenis subiacehit et suhstantias eorum fiscus vindi4 cahit, ipsi autem in exiUum mittentur. Si quis
autetn in re puhUca nostra se occultans sacrificia vel
etiam simulacrorum cultum celehrasse deprehendetur,

ultimis suppUciis perceUetur , quae manichaei et,
quod idem est, Borhoritae merito suheunt: nam et
5 hos similes iUis esse iudicamus.
Blud quoque
saticimus, ut Uberi eorum tetierae aetatis statim et
sine dilatione saluhre baptisma accipiant, iUi vero,
qui ptimam aetatem iam excesserunt, sacrosancias
is
ecclesias frequentent et in sactis scripturis instituantur et sic sincerae paenitentiae se dedant

et prisHno errore reiecto venerahile haptisma acci-
piant: hoc enim modo firmiter veram orthodoxorum

fidem suscipiant neque rursus in pristinum errorem
6 recident. Qui vero ideo miUtiae dignitatis hono-
ipsi quidem simulate ad

saluhre haptisma accesserunt vel accesserint, uxores
autem vel Uheros vel reUquos, qui in eorum domo
sutit, in paganorum errore reUquerint, eos honis
exui et nostrae rei puhUcae platie expertes esse iubemus tieque non quihus digni sunt poetiis suhici, cum
manifestum sit eos non sincera fide satictum hap7
tisma accepisse. Haec igitur adversics sceleratos
rumve retinetidorum gratia
et manichaeos, quorum Manichaeorum parBorhoritas esse ostensum est, sancimus.
paganos
tem
et
DK
HIS QUI
AD ECCLESIAS CONP.
65
XII.'
DE HIS QUI AD ECCLESIAS CONFUGIUNT VEL

IBI EXCLAMANT2.
iv avfifOQouis iavrov iScov xai avroe iâtrcov ôri&eiav

Tovro Si rSv Siaarrjfidrcov nXaroe
1
xaratpvyy.
Sta rovro^^ awexcoQrjaafiev, tva nrj rivt rSv nc)oa-
(pevyovroiv
^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Archelao

vel
praefecto Augustali. ludaei, qui reatu aliquo
1
debitis
simulant
fatigati
se
Christianae
legi
velle
coniungi, ut ad ecclesias confugientes evitare possint
iv
rc^
'
'
rcav
iv aroals rvyxavet, rovs eiaSvvras TtQoatpvyas xad'

^*
vaov gwXarreiv xai fiT]8eva rovrots *^
leQoavXove iniâXXetv ;^Z^g, iva fitj 6 rovro roXficov
rj
ofiotorrjra rov
(1)
1, 1, 48.
moribus
16, 8, 19
ibi
:
5,
11
1,
iunge
l, 9, 12
(2) vel
seqq.
utuntur Const.
et
(3)
Tk.
ibi excl.] et cla== Th.

9, 45, 2
(4)
2, 8, 25
(5) deo ins. Th.
= Th.
ad mai. crimen 7%., mai. crimen Gregorii M. epist.

== Th.
(7)
13, 45, mai. crimine Amhr. C, mai. criminis R
9, 45, 4, uhi Latinum exemplum praecedit: 3 est etiam
in Nomoc. 9, 27: integra constitutio (== Eph.) e.xtat in
actis synodi Ephesinae (Mansi 5, 437)
(8) avroxQaroQee ... aa. scripsi. idem aa. TTi., inscr. om. Eph. (9) sic
TTi., dvecpxd^rjaav Eph. cum Parat. ad Const. 1, 3. 4
(lO) ro evxrrjQiov rov Xaov Eph., rov svxrrjQtov va6v
Th., oratorium templi rec Lat.
(11) cov roXe svâ(6)
a&at
nQarov intâivetv
nQorjQTjftsvote
avfiâivst
ins.
Eph. cum recensione Latina: quas oratum gestiens po(l2) dyiae ins. Eph.
pulus primus ingreditur
(13) ov
rd naQsyxsifisva] ov rco nQostorjrcp nQOstQTjfxsvcp
.
&eov vac^ rj iv rols a.y.,cie

xa&evSstv rj navvvrj
ia&ietv
*"
ravs nQoarpevyovrae
afivvrrjQiov
inttpsQsadât ivros rrjs^^ ixxXrjaiae
nQoararrofisv, ov fiovov ix rcov d^sicov vacav xai
d^vataarrjQioiv , c6s ra Xotna, ravra xcoXvovres, aXXa
xai rcov oixrjftarcov xai StaircSv xai xrjnov xai XovTovs roivvv Siâ
2 rQcov xai avXcov xai arocov.
onXcuv rco ayicp oixco rov d^sov xai sis ro aytov '*
reXevraicov d^vQcbv rrjs exxXrjaias^^, iXeov

a%Qt
ôjfwv rois 7tQoa<fvyovaiv elvat TtQoararrofiev , coare
fiera^v rov vaov, ov rco TtQoeiQTjfievcp rQOJtco jceQt-
AA*
rj
xi^siv iifj, rcov fiiv xXrjQtxcov rrjs d'Qi]axsias xc'-^'-'*'

rovro xcoXvovrcov , rcov nQoa<pvyoJv Se rrjs evaeêiae
"OnXa Se rj iv atSrjQco ij
\a Mvexa <pvXarr6vrcov.
iv ersQco eXSet
ovSaftcoe exstv rj
rov
d'vai(tarrjoiois fisvetv
crimina vel pondera debitorum, arceantur nec ante

quam debita universa reddiderint vel
suscipiantur
fuerint innocentia demonstrata purgati. D. xr k. lul.
[a. 397]
Cotistantinopoli Caesario et Attico conss.
2 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. lovio pp.
Fideli ac devota^ praeceptione sancimus nemini licere ad sacrosanctas ecclesias confugientes abdusub hac videlicet definitione, ut, si quisquam
cere
contra hanc legem venire temptaverit, sciat se ad
maiestatis crimen ^ esse retinendum. B. k. April. Ravennae Honorio viiietTheodosio iiiAA. conss. [a. 409]
3 "^j^vroxâzoês 0eoS6(Tios xai OvaXevriviavos
Avrioxc^ fisYaXoTtQETceararto eTta^x^ **"* vnart^.
^
Aveiox&coffoi.v roTs SeStoatv oi vaot rov f.teyaih)v d'eov
ov ya^ ftova ra dêXa d^vataarrjQta xai rb evxrtjQtov
rov vaov * ro rsroaycovotv roixoiv Tte^tfioXfj reixiXfifievov ets aawaXsiav avvreXeJv reov TtQoa^pevyovratv
&ea7ti^0fiev, aXX ei rt xai neQatreQOJ rovrov rvy%avei
,
12
d'vataarrjQiov iv oicoSrjnore e&vet rj xara ravrrjv rrjv

n6Xtv nQoa<psvyovras vnvovv iv rcp vaco rjroi rco
xai rQO(prjS fieraXafifidveiv naQO. rcov

nQoarptet xcoXvea&dt ixros rivoe v^Qeois,
Setxvvvrojv rd Siaarrjfiara iv roTs ixxXrjataartxoXs
neQtôXots Std rrjv rcov nQoacpvyoyv dapdXstav xai
r,avxiccv dcpOQta&evra xai SiSaaxovrcov rtficoQiav xe(paXtxrjv xard rcov nQonerws iniovrcov avroXs coQia&at. ols 6 nQoag^v^ ei firj nei&et, r6re nQortftda&oj
rrjs (piXavd^QOiniae'^^ rj d'Qrjaxsia xai ix rcov &eio}v
d^vataarrjQicp
xXrjQtxcov
nQoXsxd^svras r6novs x^Q''^^^^^ V ^QoâvTove Se fisrd onXcov rde dyiae ixxXrjaiae

xaraXafi^dvovras nQorjyovfisvoos aev firj noisXv rovro
idv Si iv olcporjnore r6ncp rrjs ixvnofiifivrjaxofisv
xXrjaiae rj ivroe rov vaov rj nsQi rov vaov rj xai ixros rovrov rvyxdvcoatv, naQaxQrjfia rd onXa av&evriq
rov intaxonov naQa fiovcov rcov xXijQtxcov avarrjQoreoov^^ dvayxaôfievovs dnori&ea-dâi nQoararrofiev,
Sibouevrje avroXe iXniSoe xai oqxov^'^, coe rrj d^Qrjaxsiq
fidXXov Tj rrj rcov onXcov intxovQict oxvQco&Tjaovrai.
sie
rovs
rrje.
'
manus secunda) Th,, iv
{naQeyxetfievov
naQSQxsifiev
nQdetQTjfisvcp roncp nQoayvyes SteyQdtpafisv xai

rcbr nQcoroiv fisrd ... d'vQcbv rd nsQtsyxeifteva Eph.:
ut inter templum, quod parietum descripsimus cinctu,
iffJ
et
post
publica ianuas primas ecclesiae quidquid
loca
fuerit interiacens rec. Lat.
(14)
ivSordrov
ins.
cum
(15) rovrots] eis ro i^co&eXa&at

Ephes. et rec. Lat.
rovrovs Eph. cumrec.Lat.: ad extrahendos eos
{id) Std
rovro] ir xaiQcp rov (p6ôv eis dSetav rov Stdysiv, fidXXov Si rov nsQtvoareXv, iptXav&Qconcoe Eph.
(n) iv
ersQcp eiSet dftvvrrjQta (alias iv irsQcp dfivvrrjQicp) Eph.,
sv srsQOJt aftwrrjQiov Th.: arma quoque in quovis telo
ferro vel specie (scribi dehuit in ferro vel quavis teli specie)
rec.
Lat.
(18)
dylae
ins.
Eph.
(19)
oatcorarov Eph.
(21) avarrjQorsQOv
(20) nQct6rrjros Eph.
rec. Lat. : a solis clericis severius couveniri, rj
Cuiacius
ad
avarrjQore-
Th.., xai avarrjQorsQa vnsQ rrje avrwv acorrjQiae

(22) d'dQaove Eph.
Eph., om. Nomoc.
fisvco
rQonoj nsQtnscpQaa&at StsyQa^pafisv rQonco nsQinetfQatp&at SteyQaxpafisv (rQonco n. StsyQaytaftsv del.

manus prima) rcotv axQt rcov nQcorov ftera . . . d^^jQOiv
Qov
3 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. AnUocho magnificentissimo praefecto et consuli. Pateant magni dei templa timentihus: non enim sacra
altaria sola et oratorium templi, quod quadripertito
pcirietum saeptu cinctum est, ad tuitionem confu-
in ferro vel in quavis teli

specie confugas minime
tenei'e vel adferre in ecclesias praeciptmus:
quae
non modo a saeris templis et altanhus,
ut
reliqua
sed ettam a domibus cellulis hortulis halneis atriis
2 porticibus prohibemus. Proinde ii, qui sine armis
adi sacram dei domum et sacrum altare usquam gentium sive in hac urhe confugiunt, quominus dormiant
in te^nplo vel altari vel cihum
ulla incapiant, absque
a clericis, qui spatia in eccleiuriajftrohiheri convenit
siasttcis saeptis eorum tuitioni et securitati definita
demonstrent ac doceant capitalem poenarn in eos pro-
gientium sancimus esse proposita, sed et si quid

ultra hoc extat usque act extremas fores ecclesiae,
confugientibus aram salutis esse praecipimus, ui
quod inter templum, quod praedicto modo circumsaepiri iussitnus, et primas fores ecclesiae post
loca jpuhlica interiaceat, sive in domihus sive in hortuiis sive in atriis sive in halneis sive
inporticihus consisiat, ingressos confugas (interioris) templi vice tueatur: neu quisquam his sacrileqas manus immittat, ne
qui hoc ausus sit, cum se ipsum in discrimine videat,
1
et ipse ad
expetendam opem confugiat. Hanc
autem spatii latitudinem ideo indulsimus, ne cui
confugarum in dei templo vel in sacris altarihus
manere vel vesci vel aormire vel pernoctare liceat: clericis religionis gratia hoc vetantibus, conla fugis pietatis causa id servaniibus. Arma quoque
II.
esse,
qui temere locis
illis
appropinquent. qui-
us si confuga non ohtemperat, numanitati

fositam
reltgio
praeferenaa est et asacris adpraefatos locos temeri3

tas removenda. Eos vero, qui cum armis sacras
ecclesias occupant, ne hoc faciant,
praemonemus.
quod si in quovis ecclesiae loco sive tnfra templum
sive circa templum sive etiam extra hoc sint, siatim eos, ut
solis
arma deponant,
clericis severius
eis ftducia et
auctoritate episcopi a
conveniri praecipimus , data
iuramento, quod retigione magis

9
quam
DE HIS QUI AD ECCLESIAS CONF.
66
12
fitra
tibus conveniendos
servata locis reverentia,
ipsi
iudicum quibus subiacent sententiis moneantur, re-
firj
sponsum
Êav
di
rrj
dxxXrjaiaarixfj
^(ovPj
vTtoîvria&evras
roaavras xai rrjXixavras naoayyeXias ra oitXa

ano&iovrai, iêvfieviadêlarjs rrjs d^Qrâxelas naQO.
xai rcov djtiaxoTtiov
r*
rrjS rjfiereoas yaXr]v6rr]ros

d'aco rijs anoXoyias So&siarjs,
rojv
b
evonXcov slanefiq^&evnaaais rais avucpooais

Ov firjv Siâ yrcofirjs rj xeXev-
anoanaad^fjaovrat
vno^Xrj&rjaovrai.
aeojs
rov
iniaxonov
TcjJ
xai
xai
rjfxcov
rwv
re Smaartov
rcov xara rrjv SeXva noXtv xaV^ onovSrjnore rvyyâvovrcov rbv conXtafievov ix rcov ixxXqaicov x^V TC^Qf^SiSoadâi, 'iva fir], noXXoXs xara ra?v a&Xicov roiavrrjS
aSiacpoqcos iôvaias Sodêiarjs, avyyjvais ris ix rovrov
xai
D. X k. ApriL Constanyiveadâi fitXXr]
raâxrj.
[a. 431]
tinopoli Basso et Antiocho conss.^
4 ^ldem AA. Hierio^ pp. Si servus cuiusquam
ecclesiam altariave armatus nullis hoc suspicantibus
inopinatus inruerit, exinde protinus abstrahatur vel

certe continuo domino vel ei, unde eum tam furiosa
formido proripuit, indicetur eique mox abstrahendi
Sed si armorum fiducia recopia non negetur.

animos insania impellente conceperit, abripiendi extrahendique^ eum domino, quibus potest id
eflicere viribus, concedatur. quod si illum etiam confici' in concertatione pugnaque contigerit, nulla erit
eius noxa nec confiandae criminationis ^ relinquetur
occasio, si is, qui ex statu servili in hostilis et homicidae condicionem transiliit^ occisus sit. D. v k.
ApriL Constantinopoli Valeiio et Aetio conss. [a. 432]
5 bnp. Marcianus A. ad popuhim. Denuntiamus
vobis omnibus, ut in sacrosanctis ecclesiis et in aliis
quidem venerabilibus locis, in quibus cum pace et
quiete vota competit celebrari, abstineatis omni seditione.
nemo conclamationibus utatur, nemo moveat
tumultum aut impetum committat vel conventicula
collecta multitudine in qualibet parte civitatis vel
vici vel cuiuscumque loci colligere aut celebrare conam si quis aliquid contra leges a quibusnetur.
dam sibi existimet perpetrari, liceat ei adire iudicem
sciaut sane omet legitimum postulare praesidium.
nes, quod, si quis contra huius edicti normam aut
agere aliquid aut seditionem movere temptaverit,
ultimo supplicio subiacebit. D. iii id. luL Constan[a. 451]
tinopoli Marciano A. cons.
6 '^"Imp. Leo A. Erythrio pp. Praesenti iege deêrnimus per omnia loca vahtura (excepta hac urbe
1
sistendi
regia, in qua nos divinitate propitia degentes, quotiens usus exegerit, invocati singulis causis atque
persouis praesentanea constituta praestaraus) nullos
peaitus cuiuscumque condicionis de sacrosanctis ecclesiis orthodoxae fidei expelli

aut tradi vel protrahi confugas nec pro his venerabiles episcopos
aut religiosos oeconomos exigi, quae debeantur ab
eis: qui hoc moliri aut facere aut nuda saltim cogitatione atque tractatu ausi fuerint temptare, capitali
et ultima supplicii
animadversione plectendi
sunt.
ex his ergo locis eorumque finibus, quos anteriorum legum praescripta sanxerunt, nullos expelK
aut eici aliquanuo patimur nec in ipsis ecclesiis reverendis ita quemquam detineri atque constringi. ut
ei
1
aliquid aut
aut requies.
rent publice et
victuahum rerum aut vestis negetur

Sed si quidem ipsi refugae appase in sacris locis offerunt quaeren-
xai Th., tj xai Eph., Yelrec.Lat.

conss. scripsi ex more compilatorum, antiocho vc. cons. et qui fuerit nuntiatus Th. : in Eph.
subscribitur dies, quo lex proposita est, scil. VII id. Mai.
ins.
Eph.
(2)
(l)
ri
(d)
basso et antiocho
anni eiusdem
(4) 7^.9,45,5
(5) sic Th., hemerio aS,
imeiio C, erminio
(6) abripiendi extrahendique
C, eripiendi extrahendique R, abripiendique Th.
(1) sic
Th.f configi libri
(8) sic MTh., conflandi criminis CR
armorum praesidio muniantur.
Sin autem ecpost tot tantasque denuntiadeponant, placata religione et a

nostra serenitate et ab episcopis excusatione deo
reddita armatis intromissis ahstrahentur et omnibus
clesiastica voce moniti

tiones arma non
**
daturi, quale sibi quisque perspexerit

convenire. Quod si in finibus ecclesiasticis lati-
religiosus oeconomus seu defensor ecclesiae

vel" certe, quem his negotiis commodiorem auctoritas episcopalis elegerit, reconditam latentemque per-
tant,
sonam decenter
sine ullo incommodo monitus, intra

fines ecclesiae si invenitur, praesentet.
autem monitus fuerit in publico privatove contractu
actione civili, in eius sit arbitrio sive per se seu, si
Cum
magis elegerit, instructo sollemniter procuratore
di-
recto in eius iudicis,

4 mine respondere.
aut
dilfert,
tur.
rum
dum
cuius pulsatur sententiis, exaSed si hoc facere detractat

iudiciorum legumque solitus ordo serve-
itaque si res immobiles possidet, post edictosollemnia sententia^^ iudicantis usque ad mo-
bonorum
debiti
eius
sive
praediorum
traditio
seu venditio celebretur.

Quod si res mobiles
habet easque extra terminos occultat ecclesiae, sen5
tentia
iudicantis et exsecutoris
sollicitudine
quocumque occultantur, erutae pro
sitae,
perqui-
aequitatis
tramite
debiti piiblicis rationibus privatismodo<][ue
6 que proficiant.
Sane si intra fines habentur ecclesiae vel apud quemlibet ex clericis absconditae
sive depositae fuisse tirmantur, studio et providentia
viri reverentissimi oeconomi sive defensoris ecclesiae
diligentia
inquisitae quolibet
modo ad sacrosanctam
ecclesiam pervenientes proferantur, ut pari aequitatis ordine ex isdem bonis fisco vel rei publicae
creditoribus
sive
ad
modum
et
quibuscumque
iustis petitoribus
consulatur.
Sicubi depositae
debiti
commendatae dicuntur, inquirendi tantam volumus esse cautelam^^ ut, si sola suspicatione apud
vel
aliquem adserantur absconditae, de sua etiam conscientia satisfacere auctoritate venerabihs antistitis
8
iubeatur.
Adicientes, quod ea, quae de princi'^
in fideiussorum
palibus personis decrevimus, etiara
sive mandatorum seu rerum ad eos pertinentium vel
familiarium et sociorum vel participum et omnino
isdem causis obnoxiorum personis praecipimus

observari, scilicet si ipsos quoque secum confugae
intra ecclesiarum terminos habere voluerint, ut ex
eorum quoque bonis publica debita privataque solvantur et per eos rerum ubicumque depositae sunt
in
et haec quidem de ingenuis

inquisitio.
Sane si servus aut cololiberisque personis.
nus vel adscripticius, familiaris sive libertus et huiusmodi aliqua persona doraestica vel condicioni subdita conquassatis rebus certis atque subtractis aut
se ipsum furatus ad sacrosancta se contulerit loca,
procedat
9
(5)
statim a'^ religiosis oeconomis sive defensoribus, ubi

scire potuerint, per eos videlicet ad
quos pertinent, ipsis praesentibus pro ecclesiastica
disciplina et quahtate commissi aut ultione competenti aut intercessione humanissima procedente, remissione veniae et sacramenti interveniente securi
primum hoc
ad locum statumque proprium revertantur, rebus,

diutius enim
quas secum habuerint, rcformandis.
eos intra ecclesiam non convenit commorari, ne
patronis seu dominis per ipsorum absentiam obsequia
iusta denegentur et ipsi per incommodum ecclesiae
(9) transiliit
Mj
prosiluit C, transilivit
R,
transivit Th.
prospexerit libri (U) vol

3f* cum Const., om.
(12) sollemnia sententia
solemscripsi auctoritate B, solemnia et sententiam P,
nium citationem sententia CR
(13) inquirendi tantam
T. e. cautelam jf2*, inquirenda tantum v. e. cautela PLC,
(9*) lun^re 1,3, 27. 9, 30, 2
(10)
PCRM^
inquirendi tanta
B, om. PCR''
v.
e.
(15)
tutela R^
(14)
a R'> cum B, om.
etiam
R^ cum
PCR''
Sed neque absque sententia

5
casibus subdantur.
vel iussione episcopi et nostra iudicumque qui in hac
urbe vel ubicumque sunt armatum ab ecclesiis oportet
abstrahi, ne, si multispassim talis licentia adversus miex re oriatur.
seros detur, confusio ac perturbatio ea
DE HIS QUI IN ECCL. MANUM.
67
10 (6) egentium et pauperum alantur expensis. Inter

haec autem, quae seduio ad religiosi oeconomi sive
ecclesiae sollicitudinem curamque respiciunt, erit etiam illud observandum, ut singulorum

intra ecclesias confugientium personas causasque
incessanter conquirant, denique iudices vel eos, ad
quos causae et personae pertinent, instantius instruant, ut
aequitatis convenientiam diligentius ex-
deteusoris
sxSixcov
XIIL^
DE HIS QUI
m ECCLESIIS
MANUMITTUNTUR.
hnp. Constantinus A. ad Protogenem episcopum.

lam dudum placuit, ut in ecclesia cathouca libertatem domini suis famulis praestare possint, si sub
adspectu plebis adsistentibus Christianorum antistitibus id faciant, ut propter facti memoriam vice
actorum interponatur qualiscumque scriptura, in qua
unde a vobis quoque
vice testium signent.
ipsi
ipsis non immerito dandae et relinquendae sunt libertates, quo quis yestrum pacto voluerit, dummodo
vestrae voluntatis evidens appareat testimonium. B. vi
id. lun. Sahino et Rufino conss.
\a. 316]
2 '^ldem A. Osio^. Qui religiosa raente in ecclesiae gremio servulis suis meritam concesserint libertatem, eaudem eodem iure donasse videantur, quo
civitas Romana soUemnitatibus decursis dari consue\it.
sed hoc dumtaxat his, qui sub adspectu an1
clericis autem
placuit relaxari.
amplius concedimus, ut, cum suis famulis tribuunt
libertatem, non solum in conspectu ecclesiae ac religiosi populi pleuum fructum libertatis concessisse
dicautur, verum etiam cum postremo iudicio dede-
tistitum
(i)
ut
5,
R
1,
dederint,
cum Graecis,
15 est:
firjSsis
et
P, om.
raQaxds
C
sis
(2)
Const: in
svxrrjQiovs oixovs
ixôcbv noieirto, dXXd roXs aQxovai nQoairco rj Sid

doxisntaxonov rco âaiXsl' rrjv acpoSQordrrjv ivvocbv
rifioiQiav b rov naQovra vbfiov naoaâivcov {id est:
nenio strepitum in oratoriis clamando taciat, sed rectores
adeat vel imperatorem per archiepiscopum. acerbissimam
5,
poenam incurret, qui praesentem legem violat) (3)
b rov âaiXscos eis rrjv fisydXrjv ixxXrj1, 16 : in Const. est:
aiav iv soQrfj nQoXbvros ixôrjasai xQcofisvos exninrei
rov nQdyfiaros xai Std rov indQxov exfiaXXofisvos
o Se Std Svvarov nQoaconov
ixaoicpoovit,erat.
rfi
=^
quibuscumque verbis dari praeceut ex die publicatae voluntatis sine aliquo iuris teste vel interprete competat directa"' liD. xiiii k. Mai. Crispo ii et Constantino ii
bertas.
ita
C071SS.
321]
[a.
XIIIL
DE LEGIBUS ET CONSTITUTIONIBUS PRINCIPUM

ET EDICTIS.
1
^lmp. Co?istantinus A. Septimio^^ Basso pu.
Inter aequitatem iusque interpositam interpretatiouem nobis solis et oportet et licet inspicere. B. iii
non. Bec. Sabino et Rufino conss.
[a. 316]

senatum^^. Quae ex relationibus vel suggestionibus
iudicantium per consultationem in commune florentissimorum sacri nostri palatii procerum auditorium
introducto negotio statuimus vel quibnslibet corporibus aut legatis aut provinciae vel civitati vel curiae donavimus, nec generalia iura sint, sed leges
liant his dumtaxat negotiis atque personis, pro quibus fuerint promulgata, nec ab aliquo retractentur:
notam infamiae subituro eo, qui vel astute ea interpretari voluerit vel impetrato impugnare rescripto,
nec habituro fructum per subreptionem eliciti: et
iudices, si dissimulaverint vel ulterius litigantem
audierint vel aliquid allegandum admiserint vel sub
quodam ambiguitatis colore ad nos rettulerint, triginta librarum auri condemnatione plectendi sunt*^.
I). VIII id. Nov. Ravennae Theodosio xii et Valentiniano ii AA. conss.
\a. 426]
3 ^^ldem AA. ad senatum ^'. Leges ut generales
ab omnibus aequabiliter in posterum observentur,
"*
ad venerabilem coetum oratione
quae vel missa
conduntur vel inserto edicti vocabulo nuncupantur,
sive eas nobis spontaneus motus ingesserit sive precatio vel relatio vel lis mota legis occasionem postunam satis est edicti eas nuncupatione censeri vel per omnes populos iudicum programmate
laverit.
divulgari
vel
expressius
quod
contineri,
principes
censuerunt ea, quae in certis negotiis statuta sunt

1
similium quoque causarum fata componere. Sed
et si generalis lex vocata est vel ad omnes iussa
est pertinere, vim obtineat edicti; interlocutionibus,
quas in uno negotio iudicantes protulimus vel postea
commune praeiudicantibus nec

quae specialiter quibusdam concessa sunt civitatibus vel provinciis vel corporibus, ad generalitatis observantiam pertinentibus.
I). viii id.
JSov.
Ravennae Theodosio xii et Valentiniano ii AA.
proferemus, non in
his,
conss.
426'
\a.
peratore festo die magnam ecclesiam ingresso exclamationibus utitur, a praefecto eiectus castigatur.
qui
autem propter potentem personam
ad ecclesiam conimperatorem per patriarcham vel ecclesiarum de-
fugit,
fensores edoceat)
(6) episcopo add. Th.
(8)
2, 6, 6 seqq.
1,
2, 3
c.
2.
6, 55, 11
Th.
1, 4, 3
mulaverit
48, 14
(7) sic
dett.
Cf. Dig. 1,
Septimio Th., om. lihri
(10)
h. t.
et
(4)
l, 19,
quae
ihi
7.
1,
22,
laudantur
(13) B haec vertunt,
v.
u.
1.
(5) Th. 4,
Th. Const, recta
(12)
quasi
3.
Th.
(11)
1,
4,
urbis
3:
etiam
addii
audierit v. a. allegandum admiserit

ad nos rettulerit t. 1. a. c. plectendo
mandamus, ut postulationes suppUcantium
q.
colore
c/.
Romae
XII, 7 Qui actionem auf controvei^siam adversus

aliquem habei, in ecclesiis strepitum non faciat vel
si vero
ipse vel per alium, sed adeat rectores.
imperatore in criminihus opus habet, per archiepiscopu?n eum doceat. qui contra facit, punitur.
b Quotie?is ex more rnagnis diebus festis sacro-
(14)
a.
CR
esset iudice si dissi-
v.
s.
7,
Th.
(9)
iungendae sum
xXrâict. nQoacfsvycov SiSaaxsrco rrjv âaiXsiav Stcc rov

narQLctQxov y.ai rcbv ixxXrjatsxSixcov {id est: qui im-
sa?ictarn
mag?iam ecclesiam vel etiamreliqnas ecclesias ing?'edimur ,
gloriosissimo quaestoii nostro
13. 14
rint libertates seu
perint,
'
sequantur. D. prid. k. Mart. Coiistantinopoli Leone

A. III cons.
\a. 466]
O txcov ayooyrjv rj TtQayfia TtQOS riva fii] iroqv/
iavrov
Sc^
Si'
iq
ersQov , a%Xa
^tCro) ras ex^cXrjoias
si Se rov âaiXecos snl
auaQTtQoairco roXs aQXOvaiv.
Tfjuaai XQV^^''' ^''^ ''^^^ aoxiSTttaxoTtov avrov oiSa8s
ravra
itoiatv
6
axero).
TtuQa
acog^Qovi^srai.
8 ^ Oadyus i^ s&ovs xara ras fieydXas eoQrds iv rfi
xai
iv dXXatS ixxXr/aiaiS
nyicordrri /usydlr] iy.xX7]aiq rj
rco svSoôrdrco rjficov xotaiTCQotsfisv y iTtirQSTtofisv
azcooi rds airrjaeis rcov Seofiivcov SsxsaSâi re xai
8s raoaxcts rj ixôrjaeai XQco1
sis rjfids
(psQSLV.
usvos xard rbv rc^v eoQrcov xatQov iv rfj fisydXrj
ixxXrjaici rj xai iv dXXatS ixxXrjaiatS ixneaslrai fisv
sv&scos rov TtQayfiaros, xdv svXoyov exsiv ri So^stsv,
ix^Xrjd^rjasrai 8e naQa rov inaQxov xai rtftcoQiats
Jvvarov Se nQoaconov SsSicos
2
vno^Xrjd^rjaerai.
Sid rov dQxismaxonov rjfuv nQoairco rj rcbv ixxXrjat-
12.
missae C* cum
B2
piat et nos deferat.
et acci-
Qui autem tumultu clamo-
ribusqiie festis diebus i?i magna ecclesia vel etiam

in
religuis ecclesiis utitur, confestim causa cadet,
etia?nst iure munitus videatur, eicietur autem a
prae2 fecto et poenis subdetur. Qui vero potentem perso?ia?n timet, per archiepiscopum vcl ecclesiarum
defensores nos adeat.
9*
Digna vox msi-
4 ^ldem AA. ad Volusianum pp.

iestate regnantis legibus alligatum se
principem profiteri : adeo de auctoritate iuris nostra pendet auctomaius

submittere
vera
est
re
et
ritas.
legiimperio
bus principatum. et oraculo praesentis edicti quod
nobis licere non patimur indicamus. D. iii id. lun.
Ravennae Florentio et Dionysio

5 ^ Idem AA. Florentio pp.^
conss.
[a.
Non dubium
429]
est
legem committere eum, qui verba legis amplexus

contra legis uititur voluntatem: nec poenas insertas
sententiam
legibus evitabit, qui se contra iuris
scaeva praerogativa verborum fraudulenter excusat.
nuUum eniin pactum, nullam conventionem nullum
contractum inter eos videri volumus subsecutum, qui
1
contrahunt lege contrahere prohibente. Quod ad
omnes etiam legum interpretationes tam veteres quam
novellas trahi generaliter imperamus, ut legis latori,
quod fieri non vult, tantum prohibuisse sufficiat, cetera quasi expressa ex legis liceat voluntate colligere: hoc est ut ea quae lege fieri prohibentur, si
fuerint facta, non solum inutilia, sed pro infectis
etiam habeantur, licet legis lator fieri prohibuerit
tantum nec specialiter dixerit inutile esse debere
quod factum est. sed et si quid fuerit subsecutum
ex eo vel ob id, quod interdicente lege factum est,
Qlud quoque cassum atque inutile esse praecipimus.
2 (1)
Secundum praedictam itaque regulam, quara
abique^ servari factum lege prohibente censuimus,
certum est nec stipulationem eiusmodi tenere nec
mandatum ullius esse momenti nec sacramentum admitti.
B. VII id. April. Consta7itinopoli Theodosio
A. XVII et Festo conss.
\a. 439]
6 Idem AA. Florentio pp.
Quod favore quorundam constitutum est, quibusdam casibus ad laesionem eorum nolumus inventum videri. D. k. Aug.
Theodosio A. xvu et Festo conss.
[a. 439]
7 Idem AA. Cyro pp. et consuli designato. Leges
et constitutiones futuris certum est dare formam
negotiis, non ad facta praeterita revocari, nisi nominatira etiara de praeterito tempore^ adhuc pendentibus negotiis oautum sit. D. non. April. Constantinopoli VcUentiniano A. v et AnatoUo conss. [a. 440]
8 Idem AA. ad senatum. Humauum esse probamus, si quid de cetero in publica vel in privata
causa emerserit necessarium, quod formam generalem et antiquis iegibus non insertam exposcat, id
ab omnibus antea tam proceribus nostri palatii
quam gloriosissimo coetu vestro,
conscripti,
in
jpatres
tam iudicibus quam vobis

placuerit, tunc allegata^ dictari et sic ea denuo
collectis omnibus recenseri et, cum omnes consentractari
et,
DE LEGIBUS ET CONSTITUTIONIBUS
68
15
14.
si
uuiversis
duritiamque legum nostrae humanitati incongruam

emendari.
D. prid. non. AprU. Constantinopvli
Aetio et Studio vv. cc. conss.
[a. ' 454]
1
[AvroxQaxoQES Aecjv xai Âvdîfiios AA."]
^navres xara rovg vopovs Tiohrsvaa&coaav, xav
SL rco
D. VI
id.
observata.
bene enim cognoscimus, quod cum
vestro consiUo fuerit ordinatum, id ad beatitudinem
nostri imperii et ad nostram gloriam redundare. D. xvi
k. Nov. Aetio iii et Symmacho conss.
[a. 446]
rit
9 Hmpp.
Valentinianus
et
Marcia?ius AA.
ad
Palladium j)p. Leges sacratissimae, quae constringunt omnium vitas, intellegi ab omnibus debent, ut
universi praescripto earum manifestius cognito vel
necessaria est tam suggestio iudicansententiae principalis auctoritas.

D. x k.
Mai. Leone iuniore A. cons.
[a. 474]
\2 Imp. Iusti?iianus A. Demosthe?ii pp. Si imtatio emergat,
quam
tis
perialis maiestas causam cognitionaliter examinaverit et partibus cominus constitutis sententiam dixerit,
omnes omnino iudices, qui sub nostro imperio sunt,

sciant hoc esse legem non solum illi causae, pro
1
qua j)roducta^ est, sed omnibus similibus. Quid
enim maius, quid sanctius imperiali est maiestate?

vel quis tantae superbiae fastidio tumidus est, ut
regalem sensum contemnat, c\jm et veteris iuris
conditores constitutiones, quae ex imperiali decreto
processerunt, legis vicem obtinere aperte dilucideque
2 (l)
definiunt?
Cum igitur et hoc in veteribus
si imperialis
sensus
legibus invenimus dubitatum
legem interpretatus est, an oporteat huiusraodi regiam interpretationem obtinere, eorum quidem vanam
^
scrupuiositatem tam risimus quam corrigendam esse
3
censuimus. Definimus autem omnem imperatoris
legum interpretationem sive in precibus sive in iudiciis sive alio quocumque modo factam ratam et indubitatara haberi. si enim in praesenti leges condwe soli imperatori concessum est, et leges inter4
Cur
pretari solum dignum imperio esse oportet.
autem ex suggestionibus procerum, si dubitatio in
litibus oriatur et sese non esse idoneos vel sufficientes ad decisionem litis illi existiment, ad nos de,
curritur et quare ambiguitates iudicum, quas ex legibus oriri evenit, aures accipiunt nostrae, si non a
vel quis legum
nobis interpretatio mera procedit?
aenigmata solvere et omnibus aperire idoneus esse
videbitur nisi is, cui soli legis latorera esse con-
cessum est?
Explosis itaque huiusmodi ridicuambiguitatibus tam conditor quam interpres

legura solus imperator iuste existimabitur: nihil hac
lege derogante veteris iuris conditoribus, quia et eis
hoc maiestas imperialis permisit. Recitata septimo
milliario urbis Consta?Ui?iopolitanae i?i novo conD. iii k. Nov. Decio vc.
sistorio palatii lustiniani.
5
losis
cons.
[a.
Valenti?iiatms ct TheodoSi quis adserat cum

maudatis nostris se venisse '^ secretis, omnes sciant
nemini quicquam, nisi quod scriptis probaverit, esse
cf.
11,71,5
(1)
(7)
inscriptio ex subscriptione restituta est
6, 15
(9) sic
PC,
subtilitatem
(lO)
jB 2,
B 2, 6, 18. 19.
(8)
XIIII, 10 Omnes secund?i?n leges vivant, etiamsi

ad sac?am domum
perti?ieant.
XV, 2 h/ipp. luslinus et Iusti?uanus AA. Sancimus,
^^lmppp. Gratia?ius
AAA. ad Eusignium
sius
pp.^'^
credendum nec
buni
tem
ullius dignitate terreri, sive ille trinotarii sive comitis praeferat'^ dignitased sacras nostras litteras esse quaerendas.
sive
*^,
D. XVI k. lul.
Veronae. accepta prid.
k.
Aug. Me-
robaude
oportet id imperatoria interpretatione patefieri
Nov. Theod. 9: iunge 4, 65,30

(2) Orientis et ex consule addit Nov.
(3) non ins. P^C
sic edd.,
(4) praeterito tempore del. Motnmsen
(5)
= Nov. Marc. 4
legata libri nostri
(6)
xunge 5, 6, 7
(1)
529]
DE MANDATIS PRINCIPUM.
inhibita declinent vel permissa sectentur.

si quid
vero in isdem legibus latum fortassis obscurius fuerit,
[. 46*<]
11 Impp. Leo el Zeno AA.

Cum de novo iure,
quod inveterato usu non adhuc stabilitum est, dubi-
serint, tunc demum in sacro nostri numinis consistorio recitari, ut universorum consensus nostrae sere1
nitatis auctoritate firmetur. Scitote igitur, patres
non aliter in posterum legem a nostra

conscri^ti,
clementia promulgandam, msi supra dicta forma fue-
'd'eiq> Siaêqoisv o'ixio.

Fehr. Anthemio A. ii cons.
ii et Satur?ii?io co?iss.
[a. 383]
"*
[AvroxQaroQSS ^lovarXvos xai lovariviavos AA.]
"
0eanit,opev firjSeva rdiv ivSoôraroJV rjpav
aQ/pvroJv fieyiaroiv rj peaatv rals oixeiais iyyQCLifSiv
tos
Kjjrjcpots,
Cf. Dig.
1, 4
(11)
Africae rectius Th.

ferat libri
(15)
dêico
=
(13)
potestatem
ne
7'h.
(12)
(14
proconsulem
sic
Th., pro-
(l6) inscriptio resti-
JB 2, 6, 19: quae utrum

Nov. 124 c. 4
(l7)
sint an ipsa constitutionis verba, non constat.
tuta est ex
indicis
QT/pari nQoaerdâ/iiev ayoj-
Th. 1,3,1
venire Th.
qids
clarissimorum
maxt?norum
vel
bat ?ios sacro
mediorum
afatu
nosti'orum
magistratuum
in se?itcntiis suis adscripraecepisse, ut aliquis in ius
69
DE SENATUS CONSULTIS
rj
Siaîfiov ^ aXXo ri rprjxa>v oaa Ttoarrarai naQ^ avrole, TtXrjv
rais rwv ^L-A.aara)v 7} avvSixaareov 86-
yifwv yevea&ni riva

tpta&rivai
oaov iv
asaiv oo&dis (peQea&at ras -i^ritfovs ras fivrifiovsv'
ovaas ayqacpov tjfisreqav ysyev-qa&ai d^siav xiXsvaiv rov Smaarriv ScSovaav // avvSixaarr/v'
'âavrcos xal rbv ivSoôrarov xoiaiarcuQa rov
\
Ttalariov xai rovs TtsQi^XsTtrovS ^srrjs rjftsriQaS svas^sias OQd^tbs rrjv
ayoawov rjfioJv d^siav xiXsvaiv rrjv ysvofiivrjv snl
roXs TtQoaiovaiv xai Sixaarrjv rjrot awSixaarrjv
airovatv rj aXXo ri rtov sis ras Sixas rstvovrcov
d'siov
rjfi(av
(psoavSaQiovS
Sta xara&iasoys TtaQaaxeva^stv yivsa&at tpavssTti

rovrip yaQ Srj xai fiovq) rrjv rrjs
QttV
xsXsvascos fivrjfirjv
ayocKpov
yivsa&at avyxoJtyQa(p
[a.
QOVfiSV
527]
DE SENATUS CONSULTIS.
hnppp. ValentinianusTheodosius et ArcadiusAAA.
ad senatum. Quamvis cousultum senatus perpetuam
per se obtineat firmitatem, tamen etiam nostris legibus idem prosequimur adicientes, ut, si quisquam
1
speciali supplicatione eliciendum aliquod rescriptum

temptaverit, ut trausire ei formam liceat statutorum,
tertia patrimonii parte multatus et damnatus ambiD. vii k. Aug. Heratus crimine maneat infamis.
cleae Ricomere et Clearclio conss.
[a. 384]
3
XVIL^
DE VETERI lURE ENUCLEANDO ET AUCTORITATE lURIS PRUDENTIUM QUI IN DIGESTIS

REFERUNTUR.
lustinianus A. Triboniano viro eminenDeo auctore nostrum
gubernantes^ imperium, quod nobis a caelesti maiestate traditum est, et bella feliciter peragimus et
pacem decoramus et statum rei publicae susteutamus: et ita nostros animos ad dei omnipotentis erigimus adiutorium, ut neque armis confidamus neque nostris militibus neque bellorum ducibus vel
nostro ingenio, sed omnem spem ad solam refera1 ^lmp.
tissimo quaestori sacri palatii^.
mus summae providentiam
unde et mundi
eorum dispositio in
trinitatis:
totius elementa processerunt
et
orbem terrarum producta est. Cum itaque nihil

tam studiosum in omnibus rebus invenitur quam legum auctoritas, quae et divinas et humanas res bene
l
disponit et
omnem
iniquitatem expellit, repperimus
autem omnem legum tramitem, qui ab urbe* condita et Romuleis descendit temporibus, ita esse confusum, ut in infinitum extendatur et nuUius humanae
naturae capacitate concludatur: primum nobis fuit
studium a sacratissimis retro principibus initium
sumere
et
eorum
emendare
constitutiones
et
viae
dilucidae tradere, quatenus in unum codicera congregatae et omni supervacua similitudine et iniquissima discordia absokitae universis hominibus prompvel
(1)
d.
VI
(3)
6,
huc vel ad
quam
k.,
16,
ad
vel
c. l
k.
ad
t.
18,
habet
pertinet subscripiio
(2)
Cf.
Dig.
1,
secundum Pithoeos excidit constitutio Graeca

(4) B 2,
(5) == Dig. praefatio I
(6) imp. Caesar
20. 21
I 15.
16.
17
2
tum suae sinceritatis praebeant praesidium. Hocque opere constimmato et in uno volumine nostro
nomine praefulgente coadunato, cum ex paucis et
tenuioribus relevati ad summam et plenissimam iuris
emendationem pervenire properaremus et omnem Romanam sanctionem et colligere et emendare et tot
auctorum disporsa volumina uno codice indita
ostendere, quod nemo ahus^ neque sperare neque
optare ausus est, res quidem nobis difficillima, immo
sed manibus ad caemagis impossibilis videbatur.
lum erectis et aeterno auxilio iuvocato eam quoque
curam nostris reposuimus animis, deo freti, qui et
res penitus desperatas donare et consummare suae
3 virtutis magnitudine potest. Et ad tuae sinceritatis optimum respeximus ministerium tibique primo
et hoc opus commisimus, ingenii tui documentis ex
nostri codicis ordinatione acceptis, et iussimus quos
probaveris tam ex facundissimis antecessoribus quam
ex viris disertissimis togatis fori amplissimae sedis
ad sociandum laborem eligere. his itaque collectis
et in nostrum palatium introductis nobisque tuo
testimonio placitis totam rem faciendam permisimus,
ita tamen, ut tui vigilantissimi animi gubernatione res
4
omnis celebretur. lubemus igitur vobis antiquorum prudentium, quibus auctoritatem conscribendarum interpretandarumque legum sacratissimi principes praebuerunt, libros ad ius Romanum pertinentes et legere et elimare, ut ex his omnis '" materia
secundum quod
nulla
colligatur,
possibile
est
ne-
que similitudine neque discordia derehcta, sed ex

his hoc colligi,
unum pro omnibus sufficiat.
(ûod
quia autem et alii libros ad ius pertinentes scripserunt, quorum scripturae a nuUis auctoribus receptae
nec usitatae sunt, neque nos eorum volumina nostram
sanctionem.
5
Cumque haec
incjuietare dignamur
matena** summa numinis liberalitate collecta fuerit,
oportet eam pulcherrimo opere extruere et quasi
proprium et sanctissimum templum iustitiae consecrare et in libros quinquaginta et certos titulos totum ius digerere, tam secundum nostri constitutionum codicis quam edicti perpetui imitationem, prout
hoc vobis commodius esse patuerit, ut nihil extra
memoratam consummationem possit esse derelictum,
sed his quinquaginta libris totum ius antiquum, per
millesimum et quadringentesimum paene annum con-
a nobis purgatum, quasi quodam muro

extra se habeat: omnibus auctoribus
iuris aequa dignitate pollentibus et nemini quadam
praerogativa servanda, quia non omnes in omnia,
sed certi per certa vel meliores vel deteriores in6 veniuntur.
Sed neque ex multitudine auctorum
quod melius et aequius est iudicatote, cum possit
unius forsitan et deterioris sententia^ et multos et
maiores in ahqua parte superare. et ideo ea
quae
antea'2 in notis Aemilii Papiniani ex Ulpiano et
Paulo nec non Marciano adscripta sunt, quae antea
nullam vim obtinebant partim *^ propter honorem
fusum
et
vallatum
nihil
non statim respuere, sed,

quid ex his ad repletionem summi ingenii Papiniani laborum vel interpretationem *"* necessarium
splendidissimi Papiniani,
si
esse perspexeritis
et hoc ponere legis vicem obtinens non moremini: ut omnes qui relati fuerint in
,
Dig.
(8)
(7)
Roma
omnibus
del.
sic
ins.
F (==
Dig.
libri
Mommsen
Dig. Florentina), gubernante libri

(10) sic F,
(9) alius om. Dig.
(11) sic F, a ins. libri
(12) antea
(13) partim om. Dig.
(14) sic F,
Flavius lustinianus pius felix inclutus victor ac triumphator semper Augustus Triboniano quaestori suo salutem
interpretationum
ducatur vel exhiheatur vel aliud quid eorum quae

apud ipsos fiunt decernatur, nisi quod iii iudicum
datione sententia recte feratur,
vel adsessorum
quae memineiit sine sciiptis sacratn nostram iussionem prodiisse , qua iudex vel adsessor datus sit:
l
Quemadmodum et clarissimus quaestor sacri
nostrae recte sacram nostram iussionem sine scriptis factam occasione eorum, qui nos adeunt et iudicem vel adsessorem aliudve quid postulant eorum
quae ad lites pertinent, per depositio?iem manifestam fieri provideant : sane enim in hoc solo iussionis sine scriptis factae mentionem fieri permit-
nostri
timus.
palatii
et
spectahiles
referendarii pietatis
libri
hunc codicem prudentissimi viri habeant auctoritatem

tam, quasi et* eorum studia ex principalibus constitutionibus profecta et
a nostro divino fuerint ore
omnia enim merito nostra facimus, quia

nam qui
ex nobis omnis eis impertietur auctoritas.
non subtiliter factum emendat, laudabilior est eo
Sed et hoc studiosum vobis
7
qui primus invenit.
esse volumus, ut, si quid in veteribus non bene positum libris inveniatis vel aliquod superfluum vel
minus perfectum, supervacua similitudine ^ semota
et quod imperfectum est repleatis et omne opus mohoc
deratum et quam pulcherrimum ostendatis.
etiam nihilo minus observando, ut, si aliquid in veteribus legibus vel constitutionibus, quas antiqui in
suis libris posuerunt, uon recte scriptum inveniatis,
et hoc reformetis et ordini moderato tradatis: ut
hoc videatur esse verura et optiraum et quasi ab
initio scriptum, quod a vobis electum et ibi positum fuerit, et nemo ex comparatione veteris voluprofusa.
minis
quasi
vitiosam
scripturam
arguere
audeat.
cum enim lege antiqua, quae regia nuncupabatur,

omne ius omuisque potestas populi Romani in imperatoriam translata sunt potestatem, nos vero
sanctionem omnem non dividimus^ in alias et alias
conditorum partes, sed totam nostram esse volumus,
quid possit antiquitas nostris legibus abrogare? et
in tantum volumus eadem omnia, cum reposita sunt,
obtinere, ut si aliter fuerant apud veteres conscripta,
in
contrarium autem in compositione inveniantur,
nullum crimen scripturae imputetur, sed nostrae
Nulla itaque in om8
electioni hoc adscribatur.
nibus praedicti codicis membris antinomia (sic enim
a vetustate Graeco vocabulo nuncupatur) aliquem
sibi viudicet locunf, sed sit una concordia, una con-
Sed et
sequentia, adversario nemine constituto.
similitudinem (secundum quod dictum est) ab huiusmodi consummatione volumus exulare: et ea, quae
sacratissimis constitutionibus quas in codicem nostrum
redegimus cauta sunt, iterum poni ex veteri iure
non concedimus, cum divalium constitutionum sanctio
suflicit ad eorum auctoritatem: nisi forte vel propter
divisionem vel propter repletionem vel propter ple9
niorem indaginem hoc contigerit: et hoc tamen perraro, ne ex continuatione huiusmodi lapsus oriatur
10
Sed et si quae
aliquid in tali prato spinosum.
leges in veteribus libris positae iam in^* desuetudinem abierunt, nullo modo vobis easdem ponere permittimus, cum haec tantummodo obtinere volumus,
quae vel iudiciorum frequentissiraus ordo exercuit
vel longa consuetudo huius almae urbis comprobavit, secundum Salvii luliani scripturam^, quae indicat debere omnes civitates consuetudinem Romae
sequi^ quae caput est orbis terrarum, non ipsam
alias civitates.
Romam autem intellegendura est non
solum veterem, sed etiam regiam nostram, quae deo
propitio
cum
melioribus
condita
est
auguriis.
11
Ideoque iubemus duobus istis codicibus omnia
gubernari, uno constitutionum, altero iuris enucleati
et in futiiro codice componendi': vel si quid aliud
a nobis fuerit promulgatum institutionum vicem obtinens, ut rudis animus studiosi simplicibus enutritus
facilius ad altioris prudentiae redigatur scientiam.
12 Nostram autem consummationem, quae a vobis
deo adnuente componetur*, digestorum vel pandectarum nomen habere sancimus, nullis iuris peritis
in posterum audentibus commentarios illi adplicare
et verbositate sua supra dicti codicis compendiura
confuudere: quemadraodum et in antiquioribus tem-
sic F,
sic F,
tamquam
et si libri
longitudine Dig.
i F,
per libri
32
(5) Dig. 1, 3,
(6) sequi FM, sequi et legem
pr.
CRM''
(7) in futurum codicem compositi Dig.
(s) sic F,
componitur lihri
(9) sinplorum F, singulorum F^,
signorum libri
(10) sic F, signa libri
(ii) sic F,
Ubri
(12)
Dig. praefalio lli, cf. c.
proyidentiam
(l)
(3)
DE VETERI
70
17
divisimus
libri
(2)
(4)
in F-,
J&buixfiv (praef.
1111)
(13)
In nomine domini dei nostri
poribus factum est, cum per contrarias interpretantium sententias totura ius paene conturbatum est:
sed sufficiat per indices tantummodo et titulorum
subtilitatem quae paratitla nuncupantur quaedam
admonitoria eius facere, nullo ex interpretatione eorura vitio oriundo.
13
Ne autem per scripturam
aliqua fiat in posterum dubitatio, iubemus non pei
siglorum'' captiones et compendiosa aenigmata, quae
multas per se et per suum vitium antinomias induxeruut, eiusdem codicis textum couscribi etiam si numerus hbrorum sigaificatur aut aliud quicquam nec haec
etenim per specialia sigla**^ numerorum manifestari,
sed per litterarum cousequentiam explanari concedi14 mus. Haec omnia igitur deo placido facere tua
prudentia una cum aliis facundissimis viris studeat
et tara subtili quam celerrimo fini tradere, ut codex
consummatus et in quinquaginta libros digestus nobis offeratur in maximam et aeternam rei memoriam
*'
deique omnipotentis providentiae argumentum nostrique imperii vestrique ministerii gloriam. Data octavo decimo kalendas lanuaiias Constantinoj)oli Lam:
yadio
et Oreste viris clarissimis consulihus.
[a.
530]
2 ^-Imp. Caesar Flavius lustiiiianus ^." ad senatum et ^^ omnes populos. Tanta circa nos divinae
humanitatis est providentia, ut seraper aeternis liberalitatibus nos sustentare dignetur.
post bella enim
Parthica aeterna pace sopita postque Vandalicam
'^
immo magis omimperio iterum sociatam et

leges antiquas iam senio praegravatas per nostrara
vigilantiam praebuit in novam pulchritudinem et
moderatum pervenire compendium: quod nerao ante
gentem ereptam
et Carthaginem,
nem Libyam Romano
nostrum imperium umquam speravit neque humano

erat enim
ingenio possibile esse penitus existimavit.
mirabile Romanam sanctionera ab urbe condita usque ad nostri iraperii tempora, quae paene in mille
et quadringentos annos concurrunt, intestinis proeliis vacillantem hocque et in iraperiales constitutiones extendentem in unam reducere consonantiam,
ut nihil neque contrarium neque idera neque simile
'^
in ea inveniatur et ne
geminae leges pro rebus
namque hoc
singulis positae usquam appareaut.
caelestis quidem providentiae peculiare fuit, humanos
nae vero imbecillitati nullo modo possibile.
itaque raore solito ad immortalitatis respeximus praesidium et summo numine invocato deum auctorem
et totius operis praesulem fieri optavimus et omne
studiura Triboniano viro excelso magistro officiorum
et ex quaestore^' sacri nostri palatii et ex consule'^
credidimus eique omne ministerium huiuscemodi ordinationis imposuimus, ut ipse una cum aliis illustribus et prudentissimis viris nostrura desiderium adimnostra quoque raaiestas semper investigando
pleret.
perscrutando ea quae ab his componebantur,

hoc*^
quidquid dubium et incertum inyeniebatur
numiiie caelesti erecta^*^ emendabat et in competentem formam redigebat. omnia igitur confecta sunt
domin.0 et deo nostro Ihesu Christo possibilitatem
et
nostris in hoc satellitibus praeprincipales quidem constitutiones duodecim libris digestas iam ante in codicem nostro
nomine praefulgentera contulimus. postea vero maxiopus adgredientes ipsa vetustatis studiosissima
opera iam paene confusa et dissoluta eidem viro
excelso permisimus tam colligere quam certo moderamini-' tradere. sed cum omnia percontabamur, a
praefato viro excelso suggestum est duo paene milia
librorum esse conscripta et plus quam tricies cen-
tam
1
iiobis
stante.
quam
Et
mum
Ihesu Christi imperator Caesar Flavius lustinianus Alamannicus Gotthicus Francicus Germanicus Anticus Alanicus Vandalicus Africanus pius felix inclutus victor ao
(14) et F, et ad
triumphator semper Augustus Dig.
libri
(16) nec Mommsen
(15) peremptam Mommsen
(is) sic F,
(17) sic F, exquaestori C/2*, quaestori JK
cum libri
exconsuli CjR*, consuli /2*
(19) hoc F,
(21) sie CR'', moderumine FR"
(20) sic F, recte libri
ENUCLEANDO
rURE
71
versuum a veteribus effusa, quae necesse esset omnia et legere et perscrutari et ex his
tena milia*
si quid optimum fuisset eligere.

quod caelesti fulgore et summae trinitatis favore confectum est secundum nostra mandata, quae ab initio ad memoratum virum excelsum fecimus, et in quinquaginta
libros omne quod utilissimum erat collectum est et
omnes ambiguitates decisae nullo seditioso relicto.
nomenque libris imposuimus digestorura seu pandec-
tarum, quia omnes disputationes et decisiones in se

habent legitimas et quod undique fuit collectum, hoc
in sinus suos receperunt, in centum quinquaginta
paene milia versuum totum opus consummantes. et
in septem partes eos digessimus, non perperam neet
que sine ratione, sed in numerorum naturam
artem respicientes et consentaneam eis divisionem
2
Igitur prima quidem pars
partium conficientes.
totius contextus, quae Graeco vocabulo Ttocora nun3
cupatur,
in
quattuor
libros
seposita
Se-
est.
qui de
In tertia vero congrega4 iudiciis appellantur^.
tione omnia quae de rebus nominantur contulimus,
octo libris eis deputatis.
Quartus autem locus,
qui et totius compositionis quasi quidam invenitur
in quibus omnia
umbilicus^ octo hbros suscepit.
quae ad hypothecam pertinent reposita sunt, ut non
a pigneraticia actione in libris de rebus posita multura distarent: alio libro eodem inserto vohimine'*,
qui aedilicium edictum et redhibitoriam actionem et
duplae stipulationem, quae de evictionibus proposita
cundus autem articulus septem libros habet,
est, continet, quia haec omnia titulis emptionum et

venditionum consentanea sunt et praedictae actiones
quasi pedisequae illarum ab initio processerunt, in
vetustioris
ordinatione in loca
edicti
quidem
devia
multo distantia devagantes, per nostram autem

providentiam his congregatae, cum oportuerat ea
quae de eodem paene loquuntur in continio ponere.
ahus itaque liber post duo ^ primos uobis excogitatus est de usuris et traiecticiis pecuniis et de instrumentis et testibus et probationibus nec non praeet memorati tres
singulares libri
sumptionibus.
iuxta compositionem de rebus positi sunt. post hos
si qua de sponsalibus vel nuptiis vel dotibus legibus
dicta sunt reposuimus, tribus librorum voluminibus
ea concludentes.
de tutelis autem et curationibus
et memoratara ordigeminos libros conscripsimus.
nationem octo librorura mediara totius operis reposuimus, omnia undique tam utiHssima quam pulcher6 rima iura continentem.
Q^îiît^^s autem exoritur
uobis digestorum articulus, in quo de testamentis
et^ codicillis tam privatorum quam militura omne,
quidquid antiquis'' dictum est, inveniat quis depositum**: qui de testamentis appellatur^.
de legatis
autem et fideicommissis quinque Ubrorum numerus
Ha
Cumque nihil tam peculiare
adgregatus est.
et
*
fuerat, quam ut
legatis quidem legis Falcidiae
narratio, fideicommissis autem senatus consulti Trebelliani, singulis hbris utrique eorura adplicatis tota
solum
pars quinta in novem libros coadunata est.
autem
senatus consultum Trebellianum ponendum

esse existimavimus captiosas etenim et" ipsis veteribus odiosas Pegasiani senatus consulti ambages et
utriusque senatus consulti ad se tam supervacuas
:
quam scrupulosas diversitates respuentes totum ius

super his positum Trebelliano senatus consulto ad6^ iudicavimus. Sed in his nihil de caducis a nobis
memoratum est, ne causa, quae in rebus non prospere
(l)
gestis
trecenties
appellatur
et tristibus
temporibus Romanis incre-
decem milia Dig.
F^CRM'
cum Dig.
(4)
duo F, duos
libri, om. F^
(3)
sic
lihri
(5)
(2) appellantur F^M*,

quoddam invenitur umbili-
FM^ eidem
(6)
et
inserto voluraini
F^ cum
c.
CR
Jddcoxevy vel
sic
F, antiquitus lihri
(8) sic F^
(9) depositum duobus libris qui de
repositum lihri
testamentis appellantur requiritur {Mommsen)
(lo) ut
del.,
(7)
nisi excidit
om.lihri
(i2)
adiungeretur {Mommsen)
nostris F^, in nostris jP^CjR
et F,
(13) sic F,
(ll)
buit calamitatibus
bello
coalescens
civili,
17
nostris*''
remaneat temporibus, quae favor caelestis et pacis

vigore" firmavit et super omnes gentes in bellicis
ne luctuosum monumentum laeta
victoriis*'* posuit,
Sexta deinde
7
saecula inumbrare concedatur.
pars digestorum exoritur, in quibus omnes bonorura
possessiones positae sunt, quae ad ingenuos, quae
ad libertinos respiciunt: ut
et ius omne, quod de
gradibus et adfinitatibus descendit, legitimaeque hereditates et omnis ab intestato successio et TertulUanura et Orfitianum senatus consultum, ex quibus
matres *^ et fihi invicem sibi heredes existunt, in
'*
''^
geminos libros contulimus, bonorum possessionis

multitudinem in corapendiosum et manifestissimum orPost haec ea, quae de
la dinem concludentes.
operis novi nuntiationibus damnique infecti et pro
aedificiis dirutis et eorum insidiis et quae de aqua
pluvia arcenda veteribus auctoribus placita sunt, nec
non de publicanis et donationibus tam inter vivos
quam mortis causa conficiendis cauta legibus inveIb nimus, in librum singularem deduximus. De manumissionibus autem et de liberali causa alius liber
~c respondit: Quemadmodum et de adquisitione tam
dominii quam possessionis et titulis qui eam inducunt rauitae et variae lectiones uni sunt insertae
Id volumini: Alio libro deputato his, qui iudicati
vel in iure confessi sunt, et de bonorum detentionibus et venditionibus et ut ne quid in fraudem cre'e
ditorum fiat.
Postque haec omnia interdicta
glomerata sunt: et deinceps exceptiones et de temporum prolixitatibus et de obligationibus et actionibus liber iterum singularis extenditur: ut praefata
sexta pars totius digestorura volurainis octo libris
8
definiatur.
Septimus autera et novissimus articulus digestorum sex libris formatus est.
quo de
^^
fidestipulationibus seu verborum obligationibus et
iussoribus et mandatoribus
nec non novationibus
et solutiouibus et acceptilationibus et de praetoriis
,
omne quod
''*
ius invenitur
stipulationibus
gemino
volumine inscriptum est, quod in libris antiquis nec
numerari possibile fuit. Et post hoc duo terri8rt
biles iibri positi sunt pro delictis privatis et extraordinariis nec non publicis criminibus, qui omnem
continent severitatem poenarumque atrocitatem. quibus permixta sunt et ea quae de audacibus hominibus cauta sunt, qui se celare conantur et contumaces existunt: et de poenis, quae condemnatis infiiguntur vel conceduntur, nec non de eorum subS^ stantiis.
Liber autem singularis pro appellationibus nobis excogitatus est contra sententias tam
8c;
civiles quam criminales causas finientes.
Cetera
autem omnia, quae ad municipales vel de decurionibus^" et rauneribus vel pubhcis operibus vel nundinis et pollicitationibus ac diversis cognitionibus et
censibus vel significatione verborura veteribus inventa sunt quaeque regulariter definita, in se recetotius consummationis perpit^^ quinquagesimus ,
fectus.
9
Quae omuia confecta sunt per virum
nec non prudentissimum magistrum ex

quaestore et ex consule-'^ Tribonianum, qui similiter eloquentiae et legitimae scientiae artibus decoratus et in ipsis rerum experimentis emicuit nihilque^ maius nec carius nostris umquara iussionibus
duxit: nec non per alios viros magnificos et studio-
excelsum
sissimos perfecta sunt, id est Constantinum virum

illustrem comitem sacrarum largitionum et magistrum scrinii libellorum^^ sacrarumque cognitionum,
qui
semper
nobis
ex
bona
opinione
et
gloria
vigor lihri
(i4) periculis Dig.

(i5) sic F^ quaa
ad ingenuos quara libri
(16) ut F', om. lihri
cum F^
(17) mater F contra c. JeScoxev
(is) et F
tara
de libri
(i9) quod invenitur ius Mommsen
(20) sic F
quae pro municipalibus vel decurionibus lihri: otiogg
Se vTtEQ rs noXiTcav vtcsq rs ôvXevrcov c. Jadcoxev
et
(21)
sic F, recipit libri
exconsulera (et consulem R)

libri
(22) sic F, et quaestorera et

(23) sic F, librorum
CR
72
17
nec non Theophilum virum

commendavit
sese
illustrem magistrum iurisque peritum in hac splendidissima civitate laudabiliter optimam legum gubernationem extendentem: et Dorotheum virum illustrem et facundissimum quaestorium*, quem in Be:
rytiensium^
splendidissima
civitate
leges
discipulis
tradentem propter eius optimam opinionem et gloriam ad nos deduximus participemque huius operis
fecimus: sed et Anatolium virum illustrem magistrum, qui et ipse apud Berytienses^ iuris interpres
constitutus ad hoc opus adlectus"* est, vir ab antiqua stirpe legitima procedens, cum et pater eius
Leontius et avus Eudoxius posf* Patricium inclutae
recordatiom's quaestorium et antecessorem et Leontium virum gloriosissimum praefectorium et consularem atque patricium filium eius optimam sui memoriam in legibus reliquerunt: nec non Cratinum
virum illustrem et comitem sacrarum largitionum et
optimum antecessorem huius almae urbis constitutum: qui omnes ad praedictum opus electi sunt una
cum Stephano, Mena, Prosdocio, Eutolmio, Ti-
MOTHEO, Leonide, Leontio, Platone, Ia.cobo,

CONSTANTINO, loHANNE, viris prudentissimis
qui
patroni quidem sunt causarum apud maximam sedem praefecturae, quae orientalibus praetoriis prae,
sidet, omne*' autem suae virtutis testimonium undique accipientes et a nobis ad tanti operis consummationem electi sunt.
et
cum omnes in unum
convenerunt gubernatione Triboniani viri excelsi,
ut tantum opus nobis auctoribus possint conficere,
deo propitio in' quinquaginta libros opus consum10
matum est. Tanta autem nobis** antiquitati
habita est reverentia, ut nomina prudentium taciturnitati tradere nuUo patiamur modo: sed unusquisûe eorum, qui auctor legis fuit, nostris digestis
inscriptus est: hoc tantummodo a nobis eflfecto, ut,
si quid in legibus eorum vel supervacuum vel imperfectum aut minus idoneum visum est, vel adiectionem vel deminutionem necessariam accipiat et rectissimis tradatur regulis.
et ex^ multis similibus
vel contrariis quod rectius habere apparebat, hoc
pro aliis omnibus positum est unaque omnibus auctoritate indulta, ut quidquid ibi scriptum est, hoc
nostrum appareat et ex nostra voluntate compositum: nemine audente comparare ea quae antiquitas
habebat his* quae nostra auctoritas introduxit,
quia multa et maxima sunt, quae propter utilitatem
rerum transformata sunt. adeo ut et si principalis
constitutio fuerat in veteribus Hbris relata, neque ei
pepercimus, sed et hanc corrigendam esse putavimus et in melius restaurandam**. nominibus etenim veteribus relictis, quidquid legum veritati decorum et necessarium fuerat''-^, hoc nostris emendationibus servavimus.
et propter hanc causam et si
quid inter eos dubitabatur, hoc iam in tutissimam
11
Sed
pervenit quietem, nullo titubante relicto.
cum prospeximus, quod ad portandam tantae sapientiae molem non sunt idonei homines rudes et
*^
intrare ad
qui in primis legum vestibulis stantes
arcana eorum properant, et aliam mediocrem eruditionem** praeparandam esse censuimus, ut sub ea
colorati et quasi primitiis omnium imbuti possint ad
penetralia eorum intrare et formam legum pulcher-
rimam non coniventibus oculis accipere. et ideo

Triboniano viro excelso, qui ad totius operis gubemationem electus est, nec non Theophilo etDo-
ROTHEO
viris
illustribus
ribus accersitis
et facundissimis antecesso-
mandavimus, quatenus
quos
libris,
Itbri
(2) verutiensium F, beriverytienses Fj beritenses libri
(4) sic F,
adiectus libri
(5) post Hal. cum c JeScoxev, qui post
filium eius om. F^
libri cum F^ : post .
(6) omne FR'^
omnes C72*
(7) praedictos ins. Dig.
(8) a nobis
cum c. JdScoxev, in
cum
(9) ex
(10) liis
(l)
sic F,
tensium
quaestorem
libri
(3)
c.
F^M
CR
CR
JiScoxev, et
(11) hoc corrigendum esse putaviet in melius restaurandum Dig.
(12) sic F, fue-
mus
rit
CR
(13) stantes
F*, tantes
F\
stant et
M,
stant R,
DE VETERl
vetercs
composuerunt,
continebant
qui prima legum argumenta
et
institutiones vocabantur, separatim

collectis, quidquid ex his utile et aptissimum et unsit
elimatum
et rebus, quae in praesenti aevo
dique
in usu vertuntur, consentaneum invenitur, hoc et
capere studeant et quattuor libris reponere et totius
eruditionis prima fundamenta atque elementa po-
nere, quibus iuvenes suifulti possint graviora et perfectiora legum scita sustentare.
admonuimus autem
eos, ut memores etiam nostrarum tiant constitutioluim, quas pro emendatione iuris promulgavimus, et
in confectione institutionum etiam eadem emendatione'^ ponere non morentur: ut sit manifestum et
quid*^ antea vacillabat et quid^'' postea in stabilitatem redactum est.

quod opus ab his perfectum
ut nobis oblatum et relectum est, et prono suscepimus animo et nostris sensibus non indignum esse
iudicavimus
et
praedictos libros constitutionum viquod in oratione nostra, quam
cem habere iussimus

eisdem
apertius declaratur.
dispositione composita et in tribus voluminibus, id est institutionum et
seu
nec
non constitutiodigestorum
pandectarum
num, perfecta et in tribus annis consummata, quae
ut primum separari^* coepit, neque in totum decen12
libris
Omni
praeposuimus,
igitur
Romani
iuris
nium compleri sperabatur: omnipotenti deo et hanc

operam ad hominum sustentationem piis obtulimus
animis uberesque gratias maximae deitati reddidimus,
quae nobis praestitit et bella feliciter agere et honesta pace perpotiri^ et non tantum nostro, sed
etiam omni aevo tam instanti quam posteriori leges
omnibus itaque hominibus
(13)
optimas ponere.
eandem sanctionem manifestam facere necessarium
esse perspeximus ^^, ut sit eis cognitum, quanta confusione et intinitate^' absoluti in quantam moderationem et legitimam veritatem pervenerunt: legesque in posterum habeant tam directas quam compendiosas omnibusque in promptu positas et ad
possidendi libros earum facilitatem idoneas: ut non
mole divitiarum expensa possint homines supervacuae legum multitudinis adipisci volumina, sed
vilissima pecunia facilis eorum comparatio pateat
tam ditioribus quam tenuioribus, minimo pretio magna
13 (14)
Si quid autem in
prudentia reparanda.
tanta legum-- compositione, quae ab immenso libro-
rum numero collecta est, simile

niatur, nemo hoc vituperandum
mum
forsitan raro inve-
existimet, sed priquidem imbecillitati humanae, quae naturaliter
hoc inscribat, quia omnium habere memoriam

et penitus in nullo peccare divinitatis magis quam
mortalitatis est: quod et a maioribus dictum est.
deinde sciat, quod similitudo in quibusdam et his
brevissimis adsumpta non inutilis est, et nec citra
inest,
nostrum propositum hoc subsecutum: aut enim
ita
lex necessaria erat, ut diversis titulis propter rerum

^^
cognationem
adplicari eam oporteat, aut, cum fuerat aliis diversis permixta, impossibile erat eam per
et in his
partes detrahi^'*, ne totum confundatur.
partibus, in quibus perfectissimae visiones^* expositae veterum fuerant, quod particulatim in eas fuerat
sparsum, hoc dividere ac separare penitus erat incivile,
ne tam sensus quam aures legentium ex hoc
14 perturbentur. Similique modo si quid principalibus constitutionibus cautum est, hoc in digestorum
volumine poni nullo concessimus modo, quasi constitutionum recitatione sufficiente: nisi et hoc raro
ex isdem causis, quibus similitudo adsumpta est,
15
Contrarium autem aliquid in hoc codice posi-
(11) emendationem Dig.: rtva fierqlav

JiScoxev
(15) sic F, eandem emendaeandem emendationem CR
(16) quid FM^,
(18) separari
quod CRM"
(17) quid F, quod libri
stantes et
eiaaycuyrjv
datione M,
c.
F^, sperari
FKR
CR
(19) sic F, potiri

(21) sic
F cnm
CR
(20) sic F,
JeScoxev, iniquitanta C, letate CR

(22) in tanta legum F, legum in
(23) sic F, cognitionem CR
gum in tanta autem R
(25) sic F, iussiones CR
(24) distrahi Hal.
prospeximus
c.
73
lURE ENUCLEANJDO
sibi locum vindicabit nec invenitur, si quis
animo diversitatis rationes excutiet: sed est aliquid novum inventum vel occulte positum quod dissonantiae querellam dissoluit et aliam naturam inducit
16 discordiae tines elfugientem. Sed et si quid forsitan praetermissum est, quod in tantis milibus quasi
in profundo positum latitabat, et, cum idoneum fue-
tum nullum
subtili
obscuritate involutum necessario derelictum est: quis hoc apprebendere ^ recto animo possit?
primo quidem propter ingenii mortalis exiguitatem: deinde propter ipsius rei vitium, quod multis
inutilibus permixtum nullam sui^ ad eruendum praebuit copiam: deinde quod multo utilius est pauca
idonea^ eifugere, quam multis inutilibus homines
rat poni,
Mirabile autem aliquid ex his

praegravari.
emersit, quod multitudo antiqua praesente
brevitate paucior invenitur.
homines etenim, qui
antea lites agebant, licet multae leges fuerant posi17
libris
tae, tamen ex paucis lites perferebant vel propter

inopiam librorum, quos comparare eis impossibile
erat, vel propter ipsam inscientiam, et voluntate iudicum magis quam legitima auctoritate lites dirimebantur. in praesenti autem consummatione nostrorum digestorum e tantis leges collectae sunt voluminibus, quorum et nomina'' antiquiores homines
non dicimus nesciebant, sed nec umquam audiebant ^.
quae omnia coUecta sunt substantia amplissima congregata, ut egena quidem antiqua multitudo invenia-
opulentissima autem brevitas nostra efficiatur.

antiquae autem sapientiae librorum copiam maxime
Tribonianus vir excellentissimus praebuit, in quibus
multi fuerant et ipsis eruditissimis hominibus incogtur,
quibus omnibus perlectis, quidquid ex his pulcherrimum erat, hoc semotum in optimam nostram
composltionem pervenit. sed huius operis conditores
non solum ea volumina perlegerunt, ex quibus leges
niti,
positae sunt,
sed etiam alia multa, quae, nihil vel

in'' eis invenientes, quod exceptum
novum
utile vel
nostris digestis applicarent, optimo animo respuerunt.

18
Sed quia divinae quidem res perfectissimae sunt, humani vero iuris condicio semper in infinitum' decurrit et nihil est in ea, quod stare per-
petuo possit (multas etenim formas edere natura

novas deproperat), non desperamus quaedam postea
emergi negotia, quae adhuc legum laqueis non sunt
innodata.
quid igitur tale contigerit, Augustum

imploretur remedium, quia ideo imperialem fortunam rebus humafl.is deus praeposuit, ut possit omnia quae noviter contingunt et emendare et componere et modis et reguhs competentibus tradere. et
hoc non primum a nobis dictum est, sed ab antiqua descendit prosapia: cum et ipse luUanus legum
et edicti perpetui subtihssimus conditor
in''
suis
libris hoc rettulit, ut, si quid imperfectum inveniaet non
tur, ab imperiali sanctione hoc repleatur^.
ipse solus, sed et divus Hadrianus in oompositione
edicti et senatus consulto, quod eam secutum est,
si
hoc apertissime definivit, ut, si quid in edicto positum^ non inveniatur, hoc ad eius regulas eiusque
Goniecturas et imitationes possit nova instruere auc19 toritas. Haec igitur omnia scientes, patres conscripti et omnes orbis terrarum homines, gratias
quidem amplissimas agite summae divinitati, quae
vestris temporibus tam saluberrimum opus servavit:
quo enim antiquitas digna divino non est visa iudihasce
cio, hoc vestris temporibus indultum est.
itaque leges et adorate et observate omnibus antiquioribus quiescentibus
nemoque vestrum audeat
vel comparare eas
prioribus vel, si quid dissonans
in utroque est, requirere, quia omne quod hic posi:
(l) reprehendere
idoneae CR
mina
et
(7) sic
CR
(2) sui F,
dett.
(4)
(5)
CR, finitum
et
11
(10) sic F, posito
(12) sic dett, crimine
3,
(8)
patiatur
F*
(i4)
in F, om.
CR
FCR
et F, om.
(13)
CR
11.
c.
Mommsen
audierant
FM
CR
sibi
F cum
nomina
est hoc unicum et solum observari censemus.

nec in iudicio nec in alio " certamine, ubi leges
necessariae sunt, ex ahis libris, nisi ab isdem institutionibus nostrisque digestis et constitutionibus a
nobis compositis vel promulgatis aliquid vel recitare
vel ostendere conetur, nisi temerator velit falaitatis
tum
crimini*2 subiectus una cum iudice, qui ei audientiam accommodabit ^^ poenis gravissimis laborare.
20 Ne autem incognitum vobis fiat, ex quibus veterum libris haec consummatio ordinata est, iussimus et hoc in primordiis digestorum nostrorum inscribi, ut manifestissimum sit, ex quibus legis latoribus quibusque libris eorum et quot mihbus hoc
20 iustitiae Romanae templum aediticatum est. Legis
latores autem vel commentatores eos elegimus, qui
digni tanto opere fuerant et quos et^^ anteriores
piissimi principes admittere non sunt indignati, omnibus uno dignitatis apice impertito nec sibi quodam
cum enim conaliquam praerogativam vindicante.
stitutionum vicem et has leges obtinere censuimus
quasi ex nobis promulgatas, quid amphus aut mi-
nus in quibusdam esse intellegatur, cum una digni21

Hoc
tas, una potestas omnibus est indulta?
autem, quod et*^ ab initio nobis visum est, cum
hoc opus fieri deo adnuente mandabamus ^^, tempestivum nobis yidetur et in praesenti sancire, ut nemo
neque eorum, qui in praesenti iuris peritiam habent,
nec qui'' postea fuerint audeat^^ commentarios isdem legibus adnectere: nisi tantum si velit eas in
Graecam vocem transformare sub eodem ordine eaque consequentia, sub qua*^ voces Komanae positae sunt (hoc quod Graeci icaxa noda dicunt), et si
qui forsitan p*er titulorum subtilitatem adnotare
maluerint et ea quae naânrXa nuncupantur comimmo
alias autem legum interpretationes
ponere.
magis perversiones eos iactare non concedimus, ne
verbositas eorum ahquid legibns nostris adferat ex
confusione dedecus.
quod et in antiquis edicti perpetui commentatoribus factum est, qui opus moderate confectum huc atque illuc in dliversas sententias producentes in infinitum detraxerunt, ut paene
omnem Romanam sanctionem esse confusam. quos ^"
si passi non sumus, quemadmodum posteritatis admittatur vana discordia? si quid autem tale facere
,
ausi fuerint, ipsi
qualemcumque locum libri vel voluminis, sciat inutise esse codicis dominum: neque enim licentiam
aperimus ex
tali codice in iudicium aUquid recitare,

qui in ^ quacumque sua parte siglorum habet malitiam. ipse autem hbrarius, qui eas inscribere ausus
secundum quod
fuerit, non solum criminali
poena
dictum est plectetur, sed etiam libri aestimationem

duplum domino reddat, si et ipse dominus ignorans talem librum vel comparaverit vel confici curaverit.
quod et antea^^ a nobis dispositum est in
constitutione ^^, quam-' ad legum professores dimi23 simus. Leges autem nostras, quae^^ in his codicibus, id est institutionum seu elementorum et
in
(16) c. 1
12 h.
audeant
CR
(9)
Dig.
1,
(11) sic F, aliquo CR

qui eorum audientiam
(15) et F, om. CR
falsitatis rei constituantur,
lis
F,
CR
quidem
volumina autem^^ eorum omnimodo corrumpentur.

si quid vero, ut supra dictum est, ambiguum fueriV
visum, hoc ad imperiale culmen per iuchces referatur et ex auctoritate Augusta manifestetur, cui soli
concessum est leges et^^ condere et inteiyretari.
22 Eandem autem poenam falsitatis constituimus et
adversus eos, qui in posterum leges nostras per si23
obscuritates ausi fuerint conscribere. omnia
glorum
enim, id est et nomina prudentium et titulos et librorum numeros, per consequentias litterarum volumus, non per sigla manifestari, ita ut, qui talem
librum sibi paraverit^^, in quo sigla posita sunt in
JaScoxeVf no(6) in om.
(3) sic
17
(21)
t.
(17) nec
(19) et ins.
autem F, om.
CR
qui CR, neqne

(18) sic F,
(20) quos F, quod CR
(23) sic F,
(22) et F, om. CR
(24) sic F,
signa hic et injra lihri constanter
paraverint libri
(26) c. Omnem 8
(25) sic F, ante CR
{Dig. p. xvi)
(27) dispositum est et in Latina conatitu-
signorum
et
tione et in Graeca,
quam F^ cum
c.
JeScoxsv
10
(28)
quas
deit.
17.
digestorum vel pandectarum posuimus, suum

nere robur ex tertio nostro felicissimo sancimus
consuJatu*, praesentis duodecimae indictionis tertio
kalendas lanuarias, in omne aevum valituras et una
obti-
nostris constitutionibus pollentes et suum vigoin iudiciis ostendentes in omnibus causis, sive
quae postea emerserint sive in iudiciis adhuc pendent nec eas iudicialis vel amicalis forma compescuit.
quae enind lam vel iudiciali sententia Imita
sunt vel amicali pacto sopita, haec resuscitari nuUo
volumus modo. bene autem properavimus in tertium nostrum consulatum^ et has leges edere, quia
maximi^ dei et domini nostri Ihesu Christi auxilium
felicissimum eum-* nostrae rei publicae donavit, cum
in hunc et bell-a Parthica abolita sunt et quieti
perpetuae tradita, et tertia pars mundi nobis adcrevit (post Europam enim et Asiam et tota Libya
cum
rem
imperio adiuncta
tanto operi legum

caput impositum est, omnia caelestia dona nostro
24 tertio consulatui^ indulta.
Itaque omnes iudi-
nostro
et
est)
ces nostri pro sua iurisdictione easdem leges susciet tam in suis iudiciis quam in hac regia
urbe habeant et proponant, et praecipue vir excelsus huius almae urbis praefectus.
curae autem
erit tribus excelsis praefectis praetoriis tam orientalibus quam Ulyricis nec non Libycis j)er suas
auctoritates omnibus, qui suae iurisdictioni suppo-
piant
siti
eas
sunt,
Bata septimo decimo
manifestare.
kalenda^ lanuarias ConstantinopoU

niano pp. A. iii consule.
dn.
lusti\a. 533]
XVIII.'
DE
lURIS
ET FACTI IGNORANTIA.
Maximo
Imp. Antoninus A.
DE
74
19
18.
militi.
Quamvis,
cum causam tuam
ageres, ignorantia iuris^ propter

simplicitatem armatae militiae adlegationes competentes omiseris, tamen si nondum satisfecisti, permitto tibi, si coeperis ex sententia conveniri, defensionibus tuis uti.
D. vii k. Mai. duobus Aspris
conss.
212]
[a.
Cum
2 ^ldem^^ A. Sextio^^ luvenali.

iuris
excusari facile non possis,
ignorantia
si maior annis
hereditati matris tuae renuntiasti, sera prece subveniri tibi desideras.
Pavo conss.
PP. xv
k.
Nov. Arriano et
243]
[a.
3 ^^lmp, PhiUppus A. Marcellae. Si emancipata

a patre intra annum bonorum possessionem petere
ET FACTI IGN.
lURIS
6 Idem AA.
transactionis
ct CC. Tauro et Pollioni.

Si non
causa, sed indebitam errore facti olei
materiam vos Archantico stipulanti dare spopondisse

rector animadverterit provinciae, reddito quod debetis residui liberationem condicentes audiet.
D. v
k. Mai. CC. conss.
[a. 294]
7 Idem AA. et CC. Zoe.
Error facti necdum
negotio finito nemini nocet: nam causa decisa velatali
mento
non instauratur. D. vi non. lul. CC.^^
conss.
[a.
Cum
8 IdemAA.
294]
et CC. Dionysiae.
testamentum
iure constiterit, ex eius, quae ab intestato
successit, professione sola velut ex testamento liberos
errorem profitentis orcini vel proprii liberti,
per^
si non ipsius accessit iudicium, cum errantis voluntas nuUa sit, effici non potuerint.
D. v k. Sept.
nullo
CC." conss.
\a. 294]
9 Idem AA. et CC. Gaio et Anthemio. Non idcirco minus, quod a vobis velut a liberis debitam
cum nullus
accepisse pecuniam Samus dicitur,
sit errantis consensus, movere status quaestionem
prohibentur
D.
heredes.
eius
conss.
10 Idem AA.
vi
id.
Dec.
CC.^^
294]
quis ius
persolverit, cessat re-
CC. Ampkiae.
et
[a.
Cum
ignorans indebitam pecuniam

per ignorantiam enim facti tantum repetipetitio.
tionem indebiti soluti competere tibi notum est.

D. V k. lan. CC. conss.
[a. 294]
11 ^^lmp. Constmtinus A. Valeriano vicario^^.
Quamvis in lucro nec feminis ius ignorantibus subveniri soleat, tamen^* contra aetatem adhuc imperfectam locum hoc non habere retro principum statuta declarant.
D. iiii k. Mai. Gallicano et Sym-
macho conss.
12 ^Hmpp. Valentinianus
[a.
330]
et Theodosius AA.^-^
Constitutiones
Italiae^^.
Flaviano pp. Illyrici et

principum nec ignorare quemquam nec dissimulare
permittimus. D. vi k. lun. Vincentiae Tatiano et
Symmacho
conss.
[a.
13 ^^lmpp. Leo
Ne passim
liceat
retractare in his,
391]
Anthemius AA. Erythrio pp.

mulieribus omnes suos contractus
quae praetermiserint vel ignoraveet
statuimus, si per ignorantiam iuris damnum

aliquod circa ius vel substantiam suam patiantur,
in his tantum casibus, in quibus praeteritarum lerint,
gum
lul.
auctoritas
eis
suffragatur,
subveniri.
Marciano cons.
[a.
D.
k.
472]
cessasti, praetendere iuris ignorantiam nuUis rationiPP. XVI k. lul. Peregrino et Aemilia?w
bus potes.
conss.
[a. 244]
Diocletianus et Maximianus AA. luliaImjpp.
nae.
Si post divisionem factam testamenti vitium in
lucem emerserit, ex his, quae per ignorantiam consunt, praeiudicium tibi non comparabitur.
ostende igitur apud correctorem ^^ virum clarissi-
fecta
mum
amicum nostrum testamentum
vel fide veri

stare non posse, ut infirmata scriptura, quae testamenti vice prolata est, solidam successionem obtineas. D. viii id. lul. Diocletiano iiii et Maximiano iii AA. conss.
[a. 290]
5 ^*Idem AA. et Constantius et Maximianus nobilissimi CC. Martiali.
Cum falsa demonstratione
mutari substantia veritatis minime possit, respondendo id quod paternum erat ex maternis esse bonis nihil egisti. D. prid. k.^^ lan. Diocletiano v et
Maximiano iiii AA. conss.
[a. 293]
deficere vel iuris ratione
533
(1) a.
CR (3) sic Fy
F^ aevum CR
(5) consu(6) et F, om. CR
(7) jB 2, 4.
(8) ignorantia iuris del Mommsen
(10) imp. Gordianus Greg.
(u) sextio
(2) sic -F, tertio
maximae
CR
latu lihri
cum
(4)
nostro consulatu
eum
Dig. 22, 6
(9)
Greg. 3, 6, 1
(12) iungenda videtur esse
Greg., om. lihri
(13) tic PV^ rectorem L^^CR
(14) iunge
Cf.
(15)
pp. k. 2,
3,
20
(16) III ins.
hac subscriptione
legitur d.
quopertineantj non apparet
xv
k.
Hal:
mar.
(17) iiii tn.
in
3, 44, 8
2, 3, 20
PL
cc. conss.,
Eal.
(l8)
pro
quae
ins.
XVIIII.=
DE PKECIBUS IMPERATORI OFFERENDIS ET DE

QUIBUS REBUS SUPPLICARE LICEAT VEL NON.
Maodmianus AA. Fircondicio deferendae precis
facile capax non sit, tamen admissi sceleris atrocitas et laudabilis fidei exemplum super vindicanda
1 ^''Impp. Diocletianus et
minae.
Licet servilis
caede domini tui hortamento
fuit, utpraefecto praeiuxta adnotationis nostrae decretum demandaremus (quem adire cura), ut auditis his, quae in
Ubello contulisti, et reos investigare et severissimam
vindictam iuxta legum censuram exigere curet. D. viii
id. Oct.^^ Diocletiano iiii et Maximiano iii AA.
conss.
[a. 290]
2 ^^lmp. Constajitinus A. Severa pu. Quotiens
rescriptG nostro^" moratoria praescriptio remittitur.
torio
-= Th. 3, 5, 3
Hal.
(19)
(20) Valeriano agenti
vicariam praefecturam Th. (21) tamen om. Th. (22) =Th.
1, 1, 2: iunge 4, 38, 14
(23) imppp. Valentinianus
Theodosius et Arcadius AAA. Th., imppp. Gratianua
Valentinianus et Theodosius AAA. 4, 38, 14
(24) iU. et
it. 2%., om. lihri
(25) iunge 1, 4, 16. 5, 1, 5. 5, 6, 8.
5, 30, 3
(26)
2,
(27)
==-
Dec. 7, 13, l
(29)
iudicium vel xns. Th.
id.
iunge 7, 13, 1.
Th. 1, 2, 5
(28) pp.
vu
(30) prae-
75
QUANDO LIBELLUS
aditus
supplicandi
quod autem
pandatur.
totius
negotii cognitionem tollit et viree^ principalis negotii

exhaurit, sine gravi partis alterius dispendio connec praescriptionis igitur perempvelli non potest.
D.
k. Jun. Nicaeae
toriae relaxatio petatur'.
Paulino et luliano conss.
{a. 325]
XXI.^
UT LITE PENDENTE VEL POST PROVOCATIONEM

AUT DEFINITIVAM SENTENTIAM NULLI LICEAT
IMPERATORI SUPPLICARE.
Nec damnosa fisco nec

PP. viii k. Oct.
oportet.
3 Idem A. ad populum.
contraria
iuri
Romae
postulari
Constaniino A. viii^ et Constantio
iiii
329]
4 ^lmppp. Cratianus Valentiiiianus et Tlieodosius
debiin
Universa
AAA. Floro pp.
rescripta, quae
torum causis super praestandis dilationibus promulnisi
aliter
fideiussio idonea suvaleant,
gantur, non
cotiss.
[a.
D. viii k. Mart.
ConstantinopoU Antonio et Syagrio conss. [a. 382]
5 Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Volusianum pp.^" Si quis adversus praefectorum praetorio sententias duxerit supplicandum victusque luerit
denuo, nullam habebit licentiam iterum super eadem
causa supplicandi. P. xv k. Oct.^^ Romae Valentiuiano et Valente AA. conss.
[a. 365]
6 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Isidoro pu.
Universis siraul hanc observantiam remittimus, ut,
per solutione debiti praebeatur.
a quocumque liberae condicionis constituto vel servo

supplicante impetratum fuerit rescriptum, minime
P. ii
requiratur, per quem preces oblatae sunt.
non. Sept. Cotistantitiopoli Varane cons.
[a. 410]
7 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. ad
senatum^. Kescripta contra ius elicita ab omnibus
iudicibus praecipimus refutari, nisi forte aliquid est,
quod non laedat alium et prosit petenti vel crimen
viii ia. Nov. Ravetmae
Bupplicanti induJgeat.
Theodosio xii et Valentitiiatio ii AA. conss. [a. 426]
I).
8 IdemAA. Florentiopp. Instrumentorum exempla

non prosit precibus adiunxisse, sed necesse sit eoyum in supplicatione vim exprimi, ut responsuro
principi vera precatio rem aperiat cognoscendam,
solis,
rendis,
cum
contigerit,
cium.
necessitas exegerit, verbis precibus inseinter partes ita dubitari
quorum de sensu
ut etiam merito nostrum expectetur iudik. April. Constantinopoli Ftorentio et
D. VI
Dionysio conss.
[a.
429]
22
19. 20. 21.
Alexandeii' A.
Licet, postquam
Imp.
Caperio.
supplicasti, priusquam rescriptum impetrares, praeses provinciae vir clarissimus pronuntiaverit, cum
tamen a sententia non provocaveris , rescriptum,
quod postea secutum esse suggeris, ad retrahenda
quae cfecreto terminata sunt non patrocinatur. D. k.

Mart. Lupo et Maximo conss.
[a. 232]
2 ^^lmp. Constantinus A. Petronio^^ Prohiano suo
salutem. Supplicare causa pendente non Ucet, nisi
vel actorum vel pronuntiationis editio denegetur. qui
autem terminatam rescripto vel consultatione quae-
stionem exquisito suffragio refricare conabitur, in

litis aestimationem
adversario suo '^ protinus condemnetur: orani venia deneganda, si quis
contra haec supplicare temptaverit.
D. id. Aug.
Arelato. pp. id. Oct. Theveste Sabino et Rufino
omnem
conss.
316]
[a.
3 ^*Idem A. ad universos provinciales. Qui licitam provocationem omiserit, perpetuo silere debebit
nec a nobis irapudens petere per supplicationem*^
auxilium.
quod si fecerit, desiderio suo carebit et
ignominiae poena notabitur ^^. D. k. Aug. pp. k. Sept.
[a. 331]
ConstantitiopoH Basso et Ablabio conss.
XXII."
CONTRA lUS UTILITATEMVE PUBLICAM VEL

PER MENDACIUM FUERIT ALIQUID POSTULATUM VEL IMPETRATUM.
SI
Impp. Diocletiatius et Maximianus AA. et CC.

Non idcirco minus is, cui a nostro rescripto
cognitio delata est, iudicare potest, quod ex gestis
quaedam in precibus omissaproponis. D. v non. Mai.
Diocletiano v etMaximiatio 1111^'^" AA.conss. [a. 293]
2 Idem AA. et Constantius et Maximianus^^ CC.
Statiae.
Praescriptione mendaciorum opposita, sive
in iuris narratione mendacium reperiatur sive in
1
Cregorio.
facti
in
sive
tacendi fraude,
pro tenore
veritatis,
non deprecantis adfirmatione, datum iudicem cognoscere debere et secundum hoc de causa convenit
XX. 7
LITIS
1
Umpp. Arcadius et Hotwrius AA. Remigio
Dubium non est contestatiopraefecto Augustali.
nem
si nostrae fuerint tranquillitati

easque adversus heredem quoque
eius in quem porrectae sunt vel ab herede eius qui
meruerit exerceri.
D. xii k. April. Constantino-
intellegi etiam,
preces
oblatae,
poli Arcadio iiii et Honorio iii AA. cotiss. [a. 396]

2 Imp. lustinianus A. Menae pp. Temporales
actiones, quae per oblationem precum et ad eas
rescriptiones perpetuantur, definire necessarium esse
duximus, ne quis putet ad alias etiam, quae certis
taxantur temporibus, hoc pertinere.
sciant igitur
omnes eas tantummodo per oblationes precum et ad
eas rescripta perpetuari, quae a praetore constitutae annali tempore coartatae sunt.
D. k. April.
Constantinopoli Decio
vc. cotis.
[a.
529]
nee contra edictum supplicetur ac^rftV TA. (2) vii Hal.

Th. 1, 2, 8 (3") pu. scr. (3*) acc
ins.
(4) iunge
8,57,2. 8,58,1
(5) iunge 1,14,2 et quae ihi laudantur
-=
Romae
urbis
addit
Th.
3
5
TA. 1,
1, 4,
(7)
(6)
2,
(8)
Th.
2, 10
(9) sic MTh., meruit PCR
(lo)
2, 5
(11)
13
6:
11, 30,
(12) petronio Th., om. lihri
iunge 7, G2,
suo
om.
adversario
hahe-it
Th. 11,
(13)
Th.,
(i4)
80, 17: iunge 3, 13, 4? 3, 19, 2. 7, 62, 19. 8, 36, 2 Th. 2,
(1)
(3)
D. k. Dec. Sirmi CC cotiss.^^ [a. 294]

Puniri
3 Imp. Constantinus A. ad Bassum.
iubemus decem librarum auri multa iudices, qui vetuerunt precum argui falsitatem.
D. k. Oct. Conferre sententiam.
QUANDO LIBELLUS PRINCIPI DATUS

CONTESTATIONEM FACIT.
B
B
stantino A. iii et Licinio C. 11 1 conss.

[a. 313]
4 Îdem A. ad Barbarum'^^ Pompeiatium consularem Campatiiae. Etsi non cognitio, sed exsecutio
mandatur, de veritate precum inquiri oportet,

fraus intervenit, de omni negotio cognoscatur.
id. Nov. Aquis Dalmatio etZenophito conss.
ut,
si
D. iii
[a.
333]
5 ^Hmpp. Theodosius et Valentinianus AA. ad

senatum. Etsi legibus consentaneum sacrum oraculura mendax precator attulerit, careat penitus irapetratis et, si niraia mentientis invenitur improbitas,
etiam severitati subiaceat iudicantis. D. viii id. Nov.
Ravennae Theodosio xii et Valentiniano 11 AA.
conss.
[a.
426]
6 Imp. Atiastasius A. Matroniano pp. Omnes

cuiuscumque maioris vel minoris administrationis
universae nostrae rei publicae iudices raoneraus, ut
nuUum rescriptum, nuUam pragraaticam sanctionem,
nullara sacram adnotationem, quae generali iuri vel
utilitati publicae adversa esse videatur, in discepta26, 3. 3, 30,
(16)
Th.
quod
(n)
4.
1 1,
(15) sic
34, 1
si fecerit,
2, 5
WTh.,
temptet
ins.
CR
deportationis poena plectendus est
(.17")
sic
D,
iiii et
m.
iii
-.=
a. 290)
Hal.
(18) constantius et maximianus Hal. cum Decreto Gratiani

c. 16 C. 25
g. 2, om. lihri
(19) AA. conss. (-=- a. 293)
Mommsen
lihri
(22)
(20)
= 7%.
iunge
1,
1, 2, 6
14,
2.
8.
1,
(21)
barbarum TL, om.
19,
10*
23. 24. 25.
DE DIVERSIS RESCEIPTIS
76
26
tione cuiuslibet litigii patiantur proferri, sed generales sacras constitutiones modis omnibus non dubitent observandas. D. k. luL ConstantinopoU. [. 49 1 ?]
publicam fuderit preces, manare^ decemimus, ut hic

D. x k. lan.
etiam veritatis quaestio reservetur.
[a. 477]
Constantinopoli post consulatum Armati^.
XXIII.*
XXIIII.
DE DIVERSIS RESCRIPTIS ET PRAGMATICIS

SANCTIONIBUS.
DE STATUIS ET IMAGINIBUS.
Si libellum de
tu fraterque tuus dedistis^, quamvis
rescriptum ad unius personam directum sit, utrique
1 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Theodoro pp.

Si quis mdicum accepisse aeneas vel argenteas vel
marmoreas statuas extra imperiale beneficium in ad-
Imp. Alexander A. Supero.
communi causa
tamen prospectum
D.
est.
lul.
id.
Alexandro A.
cons.
[a.
222]
2 Idem^ A. Epagatho. Falso adseveratur auctoritatem rescriptorum devoluto spatio anni obtinere
firmitatem suam non oportere, cum ea, quae ad ius
rescribuntur, perennia esse debent, si modo tempus,
intra quod adlegari vel audiri debeat, non sit comD. vii k. Nov. Antiochiano et Orfito
prehensum.
conss.
\a. 270]
3 Impp. Biocletianus et Maximianus AA. CrisSancimus, ut
pino praesidi provinciae Phoenice.
authentica ipsa atque originalia rescripta et nostra'*
subscripta, non exempla eorum, insinuentur.
B. prid. k. April. Hatmibaliano et Asclepiodoto
conss.
[a. 292]
4 ^lmp. Consta?itinus A. ad Lusitanos. Si qua
beneficia personalia^ sine die et consule fuerint deprehensa, auctoritate careant. D. vii k. Aug. Savariae Probiano et luliano conss.
[a. 322]
5 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius
manu
AAA. admcetium praefectum annonae.
Sacrilegii
instar est divinis super quibuscumque administrationibus vel dignitatibus promulgandis obviare beneD. k. Febr. Mediolani Arcadio A. et Bauficiis.
tone conss.
[a. 385]
6 ^lmp. Leo A. Hilariano magistro officiorum et

quoscumque nostrae mansue-
patricio. Sacri adfatus,

tudinis in quacumque
parte paginarum scripserit

auctoritas, non alio vultu penitus aut colore, nisi
purpurea tantummodo scriptione

ut cocti muricis et
illustrentur, scilicet
ardore
triti
signentur:
conchylii
eaque tantummodo fas sit proierri et dici rescripta
in quibuscumque iudiciis, quae in chartis sive mem-
ministratione
positus detegetur, emolumenta, quae

acceperit in ea positus dignitate, quam poUuit, cum
extortis titulis vel praesumptis in^*
Honorio A. iiii et Eutychiano conss.

[a. 398]
2 ^^lmp. Theodosius A. et Valentinianus C. AeSi quando nostrae statuae vel imagines
tio pp.
eriguntur seu diebus, ut adsolet, festis sive communibus, adsit iudex sine adorationis ambitioso fastigio,
'^
ut ornamentum diei vel loco et nostrae recordationi
D. iii non.
sui probet accessisse praesentiam ^''.
Mai. Theodosio A. xi et Valentiniano C. conss. [a. 425]
3 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Florentio pp. In nostrae serenitatis imaginibus ac statuis
tyrannico spiritu, post proscriptionem bonocapitali non immerito poena plectendo.
rum omnium
D. VI k. April. lordane et Severo conss.

[a. 470]
7 Imp. Zeno A. Sebastiano pp. Universa rescripta,
sive in personam precantium sive ad quemlibet iudicem manaverint, quae vel adnotatio vel quaevis
pragmatica'^ sanctio nominetur, sub ea condicione
proferri praecipimus, si preces veritate nituntur, nec
ahquem fructum precator oraculi percipiat impetrati,
licet in iudicio adserat veritatem,
1
nisi quaestio fidei
precum imperiali beneficio monstretur mserta.
erigendis
privatae collationis iniuriam
conss.
[a.
vel cuilibet alii statua fuerit a quocollegio seu officio vel in hac sacratissima
civitate vel in provinciis postulata, nequaquam ex
cibus
nostris
cumque
sumptus colligi patimur, sed eius, cuius

ad honorem petitur, expensis propriis statuam colloD. v k. April. Theodosio A.
cari praecipimus.
xviii cons.
[a. 444]
discriptione
XXV.
DE HIS QUI AD STATUAS CONFUGIUNT.
1
^'^lmppp.
Valentinianus Theodosius et Arcadius
AAA. Cynegio ^.
Qui ad statuas vel vitandi metus

creandae invidiae causa confugerint, si certas
habuerint causas, quibus confugere ad imperatoria
simulacra debuerint, iure ac legibus vindicentur. si
vero probati*^ fuerint artibus suis invidiam inimicis
vel
creare voluisse,
ultrix
D. prid. non. lul.
Euodio
amissione cinguli ferientur. Pragmaticas

praeterea sanctiones non ad singulorum preces super
privatis negotiis proferri, sed si quando corpus aut
schola vel officium vel curia vel civitas vel provin(1) cerii,
vel
quaedam
universitas
hominum ob causam
(1)
2, 5
(2) fraterque t. dedistis scripsi cum B, fraterque (fraterue J*) t. vendidistis (vendidisti P*, attulisti vel dedisti P) P, fraterve t. dedisti CR
(3) debttii
esse imp. Claudius
(4) et nostra edd., ex nostra C, ex nostra
etiamjR
Th. l,l,i
(5)
(6) si qua posthac edicta
sive constitutiones
Th.
(0') c/.
adnotatio quaeve pragmatica
ad
12, 19, 10
Mommsen
in
eos sententia proferatur.
Constantinopoli Honorio np.
conss.
[a.
et
386]
Nam
que divinum responsum dictaverint, et iudices, qui

susceperint, reprehensionem subibunt et, qui iUicite
dictata scribere ausi fuerint cuiuscumque scrinii
memoriales seu pragmaticarii vel adiutores primi-
cia
439]
4 Idem AA. ad Nomum comitem et magistrum

officiorum. Et virtutum praemia tribui merentibus
convenit et aliorum honores alirs damnorum occasionem fieri non oportet. idcirco quotiens vel iudi-
et vir magniticus quaestor et viri spectabiles magistri

scriniorum, qui sine praefata adiectione qualecum-
propul-
sari praecipimus, ne quid in eo suum collator agnoscat.

D. III non. April. Theodosio A. xvii et Festo
branis subnotatio nostrae subscriptionis impresserit.

1
Hanc autem sacri encausti confectionem nulli sit
licitum aut concessum habere aut quaerere aut a
quoquam sperare: eo videlicet, qui hoc adgressus
fuerit
fisco
quadruplum
nostro inferat simulque noverit existimationis suae

poenam se subiturum. nec eos sane a periculo pudoris haberi volumus immunes, qui adulandi studio
aut metu inconstanti ignavia transire quae sunt inD. xii k. lan. Medioiani
terdicta temptaverint.
(7) quaeve
(8) sic ilf *, ma-
XXVI."
DE oFFicio praj:fectorum praetorio

ORIENTIS ET ILLYRICI.
Imp. Alexander A. Theodoto.
Libellus
jpraefecto praetorio datus pro contestatione haben non
D.
et
Clemente^^
k.
Oct.
potest.
Agricola
prid.
conss.
[a. 230]
2 Idem A. Hestituto. Formam a praefecto praetorio datam, et si *^ generalis sit, minime legibus vel
1
nere CRM*^
matii Hal.
(9)
armati
scripsi,
basilisci
et ar-
(U) quara polluit

iunge 8, 11, 13
extortis titulis vel praesumptis, in Mommsen
Th.
(12)
libri
recordationis
1
sic
15, 4,
(l4) sic
Th.,
(13)
== Th. 9, 44, 4
(iC) proTh., praesentia libri
(I6)
diti
Th.
(10)
(17)
6, 4.
raente scripsi, clementino
Hal
Cf.
Dig.
(19) etsi
i,
11
CR,
(18)
si dett.
ole-
cum
DE OFFICIO
77
PP. OEIENTIS
constitutionibus contrariam, si nihil postea ex auctomea innovatum est, servari aequum est. D. id.
[a. 235]
Aug. Severo et Quintiano conss.
3 ^lmppp. Valentinianus Theodosius et ArcaSi quos iudices vel propter
diics AAA. Tatiano pp.
adversam et longinquam corporis valetudinem vel
propter neglegentiam aut furtum vel simile aliquod
vitium sublimitas tua inutiles esse reppererit, his ab
administratione remotis et yice eorum aliis subrogatis furibusque poenis legitimis subactis ad nostrae
mansuetudinis scientiam non crimina, sed vindicta
D. vi non. Mai. Mediolani Timasio et
referatur.
Promoto conss.
[a. 389]
4 Hdem AAA. Addeo comiti et magistro utriusDe
ordinario
iudice
militiae.
semper illustris
que
ritate
est cognitio praefecturae , licet militari viro ab eo

D. prid. id. lan. Constantinofacta fuerit iniuria.
poli Theodosio A. iii et Abundantio conss. [a. 393]
5 ^lmjppp. Arcadius ffonorius et Theodosius AAA.

Anthemio pp. Si qui posthac velut indebitis oneribus gravati ad preces crediderint convolandum sive
de naviculariis rationibus sive transvectionibus, rescripta, quae de omnibus bis atque huiusmodi ordi-
nationibus emitti contigerit, ad sedem sublimitatis

D. vii id. Dec. ConstantinopoU
tuae rescribantur.
Stilichone ii et Anthemio conss.
[a. 405]
XXVIL^
DE OFFICIO PRAEFECTI PRAETORIO AFRICAE
ET DE OMNl EIUSDEM DIOECESEOS STATU.
1 In nomine domini nostri Ihesii Christi imperator Caesar Flavius lustinianus Alamannicus Gotthi-
cus Francicus Germanicus Anticus Alanicus Vvandalicus Africanus pius felix inclitus victor ac
triumphator semper Augustus Archelao praefecto

Quas gratias aut quas laudes
praetorio Africae.
domino deo nostro Ihesu Christo exliibere debeamus, nec mens nostra potest concipere nec lingua
1
proferre. IVLultas quidem et antea a deo meruimus
largitates et innumerabilia circa nos eius beneficia
confitemur, pro quibus nihil dignum nos egisse
cognoscimus: prae omnibus tamen hoc, quod nunc
deus omnipotens per nos pro sua laude et pro suo
nomine demonstrare dignatus est, excedit omnia
mirabilia opera, quae in saeculo contigerunt, ut
Africa per nos tam brevi tempore reciperet libertatem, ante centum et quinque annos a Vvandalis
captivata, qui animarum fuerant simul hostes et corISfam animas quidem diversa tormenta
2
porum.
atque supplicia non ferentes rebaptizando ad suam
perfidiam transferebant: corpora vero liberis natalibus clara iugo barbarico durissime subiugabant.
3 Ipsas quoque dei sacrosanctas ecclesias suis perfidiis maculabant: aliquas vero ex eis stabula fece4 runt. Vidimus venerabiles viros, qui abscissis radicitus linguis poenas suas mirabiliter loquebantur:
alii vero post diversa tormenta per diversas dispersi
5
provincias vitam in exilio peregerunt. Quo ergo
sermone aut quibus operibus dignas deo gratias
agere valeamus, quod per me, ultimum servum suum,
ecclesiae suae iniurias vindicare dignatus est et tantarum provinciarum populos a iugo servitutis eri6 pere?
Quod beneficium dei antecessores nostri
non meruerunt, quibus non solum Africam liberare
non Hcuit, sed et ipsam Romam viderunt ab eisdem
Vvandalis captam et omnia imperialia ornamenta in
7
Africam' exinde translata- Nunc vero deus per
suam misericordiam non solum Africam et omnes
eius provincias nobis tradidit, sed et ipsa imperialia
ornamenta, quae capta Roma^ fuerant ablata, nobis
= Th.
C, ante
=m
(2)
1, 5,
(5) Cf. Dig. 1, 11
(3)
1, 5, 10:
iunge Th.
(6) sic
xcv Mommsen
l, 7, 2
Oraeca constituiio, cf. pag.

R, antea centum et quinquaginta
(4) excidit
(7)
africa libri
(8) sic C,
captiva a
I 26. 21
restituit.
vinitas
Ergo post tanta beneficia, quae nobis dihoc de domini dei nostri miseri-
contulit,
cordia postulamus, ut provincias, quas nobis restituere dignatus est, firmas et illaesas custodiat et
faciat nos eas secundum suam voluntatem ac placitum gubernare, et universa Africa sentiat omnipotentis dei misericordiam et cognoscant eius habitatores, quam a^ durissima captivitate et iugo barbarico liberati in quanta libertate sub felicissimo
nostro imperio degere meruerunt. Hoc etiam de9
precantes exoramus precibus sanctae et gloriosae
semper virginis
quid minus est
et
dei
genetricis Mariae, ut, quidpublicae nostrae, per nos, ultiin suo nomine deus et
restituat^
10(1) dignos nos faciat servitium eius adimplere. Deo
itaque auxiliante pro feKcitate rei publicae nostrae
per hanc divinam legem sancimus, ut omnis Africa,
quam deus nobis praestitit, per ipsius misericordiam
optimum suscipiat ordinem**^ et propriam habeat
praefecturam, ut sicut Oriens atque Illyricum, ita
et Africa praetoriana maxima potestate specialiter a
nostra clementia decoretur. Cuius sedem iubemus
esse Carthaginem et in praefatione publicarum char-
mos servos
rei
suos,
tarum praefecturis aliis eius nomen adiungi, quam

nunc tuam excellentiam gubernare decernimus.
12 (2)
Et ab ea auxiliante deo septem provinciae
cum suis iudicibus disponantur, quarum Zeugi, quae^^

proconsularis antea vocabatur, Carthago et Byzacium ac Tripolis rectores habeant consulares: reli^^
et Sarquae vero, id est Numidia et Mauritaniae
dinia, a praesidibus cum dei auxilio gubernentur.
Et
in
officio
tuae
13 (3)
quidem
magnitudinis nec
non pro tempore viri magnifici praefecti Africae
trecentos nonaginta sex viros per diversa scrinia et
in officiis vero consuofticia militare decernimus.
larium ac praesidum quinquaginta homines per sin14 (4) gula officia esse sancimus.
Quae vero emolumenta sive magnificentia tua sive consulares et
praesides et quid unusquisque ex officio eorum de
pubhco consequi debet, notitia subter adnexa de15 (5) clarat. Optamus ergo, ut omnes iudices nostri
secundum voluntatem et timorem dei et nostram

electionem atque ordinationem sic suas administrationes gubernare studeant, ut nullus eorum aut cupiditati sit deditus aut violentias aliquas vel ipse
inferat vel iudicibus aut officiis eorum aut quibus-
cumque
collatoribus
aliis
inferre
permittat.
licet
enim per omnes provincias nostras deo iuvante festinemus, ut illaesos habeant collatores, maxime tamen
tributariis dioeceseos Africanae consulimus, qui post
temporum captivitatem meruerunt deo

iuvante per nos lumen libertatis adspicere. Ergo
iubemus omnes violentias et omnem avaritiam cessare
circa omnes nostros
et iustitiam atque veritatem
sic enim et deus placatur et
tributarios reservari.
ipsi possunt celerius, sicut collatores alii nostrae
tantorum
16
rei publicae, relevari atque florere.

Sportuab officio tam viri magnifici praefecti
Africani quam reliquorum iudicum sic exigi iube-
17 (6)
las
etiam
mus, quomodo in nostris legibus est dispositum et

ab omni re publica nostra custoditur, ut nullus audeat quocumque tempore vel quocumque modo ea18 (7)
senti
rum excedere quantitatem. Hoc etiam praesanctione credimus ordinandum, ut non multa
dispendia pro completione chartarum vel codicillovel in nostro laterculo vel in scriniis praefecti
praetoriorum per Africam iudices sustinere videan-
rum
non fuerint, nullam

habeant necessitatem eiusdem nostrae Africae tribu-
tur, quia, si ipsi dispendiis laesi
19
tarios praegravandi.
lubemus ergo, ut iudices
dioeceseos Africanae tam civiles quam militares in
nostro laterculo pro codicillorum atque chartularum
promotionis suae consuetudinibus nihil ultra quam
C (lO) sic dett., optimum opus

optimam susc. hordinationemii (u) zeigi
quae C, tegi atque R, zegy et que Q, tingi et quae edd. :
VII y 6
cf. C. J. L. VIII, l p.
(12) sic C, mauritania R
roma
susc.
(9)
ordinem
a R, om.
C,
Eex solidos praebeant, at vero in scrinio praefectoultra duodecim solidos cogantur inferre.
20
Quem modum si quis excesserit, ipse quidem
iudex triginta librarum auri dispendio subiacebit,
officium vero eius non solum simile dispendium, sed
rum non
nam si aliquis
sustinebit.
et capitale periculum
ex quacumque parte ausus fuerit iussiones nostras
excedere et non festinaverit cum dei timore eas servare, non solum dignitatis aut substantiae periculum sustinebit, sed etiam ultimo supplicio subiacebit.
'Et est notitia deo auxiliante:
21
Pro annonis et capitu pro tempore praefecti
praetorio per totam Africam auri libras centum.
Pro annonis consiliariorum auri libras viginti.
Pro annonis cancellariorum auri libras septem.
22 Item officiis eius ita:
In scrinio primo hominibus decem pro annonis
XVIIIIS, pro capitu XIIS, fiunt solidi CXLVIIS.
numerario pro annonis VI annona solidorum V
ita
et pro capitu IIII capitus solidorum IIII, fiunt solidi XLVI. secundo pro annonis III annona solidorum
V et pro capitu II capitus solidorum IIII, fiunt solidi XXIII. tertio pro annonis II annona solidorum
V et pro capitu IS capitus soJidorum IIII, fiunt solidi XVI. quarto quinto et sexto ad annonas IS annona solidorum V et ad capitum I capitus solidorura IIII, fiunt solidi XXXIIIIS.
reliquis quattuor
ad annonas I annona solidorum V et ad capitum S
capitus solidorum IIII, fiunt solidi XXVIII.
23 In scrinio secundo ut supra scriptum est.
in
tertio ut supra scriptum est.
Bcrinio
in scrinio
quarto ut supra scriptum est.
24 In scrinio primiscrinii, quod est subadiuvae, bominibus decem annonae XIIII capita XIS, fiunt solidi CXVI. ita: primiscrinio pro annonis III annona
solidorum V et pro capitu II capitus solidorum IIII,
fiunt solidi XXni. secundo pro annonis II, annona
solidorum ut supra scriptum est, et pro capitu IS,
capitus solidorum ut supra scriptum est, fiunt solidi
XVI. tertio et quarto pro annonis IS, annona solidorum ut supra scriptum est, et pro capitu I, capitus solidorum ut sujpra scriptum est, fiunt solidi
XXIII. reUquis hominibus sex ad annonam I annona solidorum V et pro capitu I capitus solidorum
:
im,
fiunt solidi
Lmi.
In scrinio commentariensis bominibus duodecim

annonae XVII capita XIIIIS, fiunt solidi CXLIII.
ita^: primo commentariensi aunonae III annona solidorum V, pro capitu II capitus solidorum IIII,
fiunt solidi XXm.
sequentes homines tres ad annonas II annona solidorum V, pro capitu IS capitus solidorum IIII, fiunt solidi aLVIII.
reliqui homines octo ad annonam I annona solidorum V et
ad capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi LXXII.
In scrinio ab actis hominibus decem annonae
26
25
Xim
DE OFFICIO PRAEFECTl
78
27
capita XII, fiunt^
annonae
soMi CXVIII.
ita:
primo
pro annona I solidi V, capita II capitus solidorum IIII, fiunt solidi XXIII. secundo et
tertio ad annonas 11 pro annona I solidi V et ad
III
capitumlS capitus solidorumim, fiunt solidi XXXII.

ad annonam 1 annona solidorum V
reliquis septem'*
et ad capitum I
capitus solidorum IIII,
Lxm.
fiunt solidi
ad capita
solidorum IIII, fiunt soca|)itus

hominibus quinque ad annonas II
annona solidorum V et ad capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi LXX. reliquis hominibus decem ad annonas IS annona solidorum V et ad ca
pitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi CXV.
reliquis hominibus quadraginta tribus ad annonas I
annona solidorum V et ad capitum I capitus solidoet
XLVI.
lidi
rum
IIII, fiunt solidi
In scrinio libellorum hominibus sex annonae

capita VIS, fiunt solidi LXIIIS. ita: primo
annonae II pro annona solidi V, pro capitu IS casecundo anpitus sohdorum IIII, fiunt solidi XVI.
nona^ IS pro annona solidiV, pro capitu I capitus
solidorum IIII, fiunt solidi XIS. reliquis hominibus
quattuor ad annonas I annona solidorum V et ad
capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi XXXVI.
28
In schola exceptorum hominibus sexaginta annonae LXXim capita LXII soHdi DCXVIII.
ita:
primo et secundo ad annonas lU pro annona solidi
27
"^
de numeris huiug notitiae agitur in lihro meo Kritik

des Just. Codezp. 138 seqg.
(2) ita om. libri
(3) fiunt
om. libri
annona om.
(4) xuii C, liiiU
(l)
(5)
CCCLXXXVII.
In schola singulariorum ^ hominibus quinquaginta
29
annonae LIIS capita L solidi CCCCLXIIS. ita: primo

annonae II annona solidorum V, capitus I capitus
solidorum IIII, fiunt solidi XIIII.
secundo tertio
et quarto ad annonas IS annona solidorum V et
ad capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi
XXXIIIIS. reliquis hominibus^ quadraginta sex ad
annonam I annona solidorum V et ad capitum I capitus soHdorum IIII, fiunt solidi CCCCXIIII.
30 In schola mittendariorum hominibus quinquaginta annonae LIIS capita L solidi CCCCLXIIS.
ita: primo annonae II annona solidorum V, capicapitus solidorum IIII, fiunt solidi XIIII.
tus I
cundo
tertio et
quarto ad
seso-
annonam IS annona
et ad capitum I capitus solidorum IIII,

XXXIIIIS. reliquis hominibus quadraginta
sex ad annonam I annona solidorum V et ad capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi CCCCXIIII.
31
In schola cursorum hominibus triginta annonae
XXXIIS capita XXX solidi CCLXXXIIS. ita: primo
annonae II annona sohdorum V, capitus I capitus
lidorum
fiunt solidi
solidorum
et
IIII,
quarto ad
secundo
fiunt solidi XIIII.
et tertio
annonam IS annona solidorum
et
ad capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi

XXXIIIIS. rehquis hominibus viginti sex ad annonam I annona solidorum V et ad capitum I capitus
solidorum IIII, fiunt solidi CCXXXIIII.
32 In schola nomenculatorum hominibus duodecim
annonae XIII capita XIIS solidi CXV. ita: primo
annonae II annona solidorum V, capitus IS capitus
solidorum im, fiunt sohdi XVI. reliquis hominibus
undecim ad annonam I annona solidorum V et ad
capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi XCVIIII.
33 In schola stratorum hominibus sex annonae VII
capita VI solidi LVIIII. ita: primo annonae II annona solidorum V, capitus I capitus solidorum IIII,
fiunt solidi XIIII.
reliquis homiuibus quinque ad
annonas I pro annona solidos V et ad capitum I

pro capitu solidos IIII, fiunt solidi XLV.
34 In schola praeconum hominibus decem annonae
XI
capita
XS
solidi
XCVII.
ita:
primo annonae
II
pro annona solidos V, capitus IS pro capitu solidos

IIII, fiunt solidi XVI.
reliquis hominibus novera ad
I pro annona solidos V et ad capitum I

pro capitu solidos IIII, fiunt solidi LXXXI.
35
In schola draconariorum hominibus decem annonae XI capita XS solidi XCVII. ita: primo anuonae 11 pro annona solidos V, capitus IS pro capitu solidos IIII, fiunt solidi XVI. reliquis hominibus novem ad annonam I pro annona solidos V et
ad ^^ capitum I pro capitu solidos im, fiunt solidi
annonam
LXXXI.
30
In scrinio
XXVIII
VnS
11
aliis
capita
operum hominibus
XXI
solidi
viginti annonae
ita: primo
CCXXIIII.
annonae III pro annona solidi V, capita II pro capitu sohdi IIII, fiunt solidi XXIII.
reliquis hominiet ad
bus tribus ad annonas II pro annona soUdi
pro capitu solidi IIII, fiunt solidi XLII.

reliquis aliis hominibus sex ad annonam IS pro annona solidi V et ad capitum I pro capitu solidi mi,
fiunt solidi LXVIIII.
reliquis aliis hominibus decem
capitum
ad annonam I pro annona solidi V et ad capitum I

pro capitu solidi mi, fiunt solidi XC.
37 In scrinio arcae hominibus viginti annonae XXVIU
capita
XXI
libri
(6)
solidi
CCXXUU.
ita:
capitus om. libri
(8) sic
C,
(10) et
ad om.
singiUarum
libri
primo annonaelll
(7)
(9)
capitus om. libri
hominibus om.
libri
PRAETORIO AFRICAE
pro amiona
79
V, capita II pro capitu solidi IIII,

XXIII.
reliquis hominibus tribus ad
annonas II pro annona solidi V et ad capitum I
reliquis
pro capitu solidi IIII, fiunt solidi XLII.
aliis hominibus sex ad anuonam IS pro annona solidi V et ad capitum I pro capitu soJidi IIII, fiunt
solidi LXVIIII.
reliquis aliis hominibus decem ad
annonam I pro annona solidi V et ad capitum I
liunt
solidi
solidi
pro capitu sohdi IIII, iiunt solidi XC.

In schola chartulariorum hominibus
:}8
quinqua-
annonae LVIII capita LIIS solidi D. ita:

primo annonae III pro annona solidi V, capita II
jrinta
rehquis
pro capitu soHdi IIII, fiunt solidi XXIII.
liominibus tribus ad annonas II pro annona solidi V
ot ad capitum IS pro capitu solidi IIII, fiunt solidi
?vLVIII.
reliquis aliis hominibus sex ad annonam
IS pro annona solidi V et ad capitum I pro capitu
solidi ini, fiunt solidi LXVIIII.
reliquis aliis hominibus quadragiuta ad annonam I pro annona solidi
V et ad capitum I pro capitu solidi IIII, fiunt solidi
CCCLX.
Fiunt
solidorum
39
hominesCCCXCVI, annonae CCCCXCVIII

IICCCCXC capita CCCCXXS solidorum
,
MDCLXXXIIS
fiunt solidi
Item pro annonis
40
CCCCXLVm.
IIIICLXXIL
capitu consularis^ solidi
et
officiorum eius solidi
CLX^.
Pro tempore medicis^ hominibus quinque annonae XLVIIII capita XVTIIS solidi CCCXVim. ita:
41
primo pro annonis XV capitibus VI solidi IC^. secundo pro annonis X capitibus V solidi LXX. reliquis hominibus tribus ad annonas VIII et ad capita
IIS solidi CL.
42 Grammaticis hominibus duobus ad annonas X
et ad caj)ita V, ad solidos LXX. sophistis^ oratoribus hominibus duobus ad annonas X, ad capita V,
ad solidos
Haec
43
LXX.
igitur,
dicibus Africae
civilibus iuid est tam scri-
quae pro disponendis
eorumque
officiis,
amplissimae eius praefecturae quam- cohortaper hanc divinam constitutionem statuimus,

tua magnitudo cognoscens ex kalendis Septembribus
fiiturae tertiae decimae indictionis effectui mancipari
observarique procuret atque edictis publicis omnibus
innotescanf^: his scilicet, qui ordinati fuerint a tua
sublimitate secundum praesentem divinam constituniariis
libus,
tionem, firmitatem sui status in

nam deo iuvante de militaribus
eorum et de alio nostro
ciis
sanctionem^ statuimus. Emissa
dn.
lustinianopp.A. iiii
et
perpetuo habituris.
iudicibus et de offiexercitu per aliam
lex ConstantinopoU
Paulino
vc. conss.
[a.
534]
2 Idem A. Belisario magistro militum per OrienIn nomine domini nostri Ihesu Christi ad
tem.
omnia consilia omnesque actus semper progredimur.
per ipsum enim imperii iura suscepimus, per ipsum
pacem cum Persis in aeternum confirmavimus per
ipsum acerbissimos hostes et fortissimos tyrannos
deiecimus, per ipsum multas difficultates superavimus, per ipsum et Africam defendere et sub nostrum imperium redigere nobis concessum est, per
ipsum quoque, ut nostro moderamine recte gubernetur et firme custodiatur, confidimus. Unde iam
1
,
per eius gratiam civilium administrationum iudices

et officia singulis Africanis provinciis constituimus,
attribuentes
quid emolumentorum unusquisque perad eius igitur providentiam etiam
cipere debeat.
nunc animum nostrum referentes et armatas mili,
\a tias et duces militum ordinare disponimus. Sanciitaque, ut dux limitis Tripolitanae provinciae
in Leptimagnensi civitate sedes interim habeat, dux
vero Byzacena*e provinciae in Capsa et Thelepte^
mus
(1)
sol.
MDCLXXXII
post
consularis] pro tempore

vinciae scr.
(3) post
IIIICLXXII
consularis
collocant
libri
Tingitanae proCLX desiderantur et Tingitanae

et
notitiae
provinciae offieia
reliqnarum sex provinoiarum: u. _12
(4) pro tempore medicis scripsi, praetor
med' C, pt medi Miraeus
(5) sol. c libri
(6) scripsi
(2)
21
civitatibus interim sedeat, dux autem Numidiae provinciae in Constantinensi civitate sedes interim ha-
dux autem Mauritaniae provinciae in Caesa2

riensi civitate interim sedeat. lubemus etiam, ut
in traiectu, qui est contra Hispaniam, quod Septem
dicitur, quantos providerit tua magnitudo, de militibus una cum tribuno suo, homine prudente et debeat,
votionem servante
rei publicae nostrae per omnia,

constituas '^*, qui possit et ipsum traiectum semper
servare et omnia, quaecumque in partibus Hispaniae
vel Galliae seu Francorum aguntur, viro spectabili
duci nuntiare, ut ipse tuae magnitudini referat. in
quo traiectu etiam dromones, quantos provideris,
ordinari facias. In Sardinia autem iubemus du3
cem ordinari et eum iuxta montes, ubi Barbaricini ' *
videntur, sedere habentem milites pro custodia loco-
rum, quantos et ubi tua magnitudo providerit.

4 Et omnes diligenter pro commissis suae custodiae
provinciis invigilent et ab omni hostium incursione
subiectos nostros tueantur illaesos et^^ festinent, die
noctuque dei invocando auxilium et diligenter laborando, usque ad illos fines provincias Africanas extendere, ubi ante invasionem Vvandalorum et^^
Maurorum res publica Komana fines habuerat et
ubi custodes antiqui servabant, sicut ex clusuris et
4a burgis ostenditur.
Maxime autem civitates,
quae prope clusuras et fines antea tenebantur, cum
essent sub Romano imperio constitutae, auxiliante
divina misericordia, cum hogtes per partes expellun^^*
tur, festinantes
comprehendere atque manere et
in illis locis duces et milites per partes accedant,
ubi antea fines et clusurae provinciarum erant,
quando integrae Africanae servabantur sub Komano
4& imperio provinciae: Quod deo adnuente, cuius
auxilio nobis restitutae sunt, speramus cito nostris
provenire temporibus, et ut*^ in securitate et pace
cum
provinciae
antiquis finibus integrae
serventur
devotissimorum militum et
cura spectabilium pro tempore ducum custodiantui
et
vigiliis
ac laboribus
illaesae
quoniam ita convenit ut semper custodes
fines provinciae servent, ne detur hostibus licentia
,
incurrendi aut devastandi loca, quae nostri subiecti

5
Quantos autem milites sive pedestres
possident.
sive equites per unumquemque limitem qui*^ debent
ad custodiendas provincias et civitates, tua magnitudo, prout consideraverit, ordinet et nobis referat,
ut, si perviderimus sufficientem esse ordinationem,
confirmemus eam, sin autem perspexerimus et aliquid amplius fieri, ut eam augmentemus. Quid
autem dux stipendiorum nomine pro se suisque hominibus et quid eius ofticium consequatur, hoc sub7
Sicut ergo praedictum
dita declaratur notitia.
est, interim nunc duces ac milites secundum nostram
dispositionem in locis seu civitatibus quibus iussimus sedeant, donec deo auxiliante nobis ac rei
publicae nostrae per labores nostros in illis locis
constitui possint, in quibus uniuscuiusque provinciae
antiquus limes constitutus erat, quando florente Ro6
mana
re publica memoratae provinciae integrae

tenebantur. Pro limitaneis vero ordinandis (quia
necessarium nobis esse videtur, ut extra comitatenses milites per castra milites limitanei constituantur,
qui possint et castra et civitates limitis defendere
et terras colere, ut alii provinciales videntes eos
per partes ad illa loca se conferant) exemplum fecimus unius numeri limitaneorum , ut secundum
exemplum, quod nos misimus, per castra et loca,
quae providerit tua magnitudo, eos ad similitudinem
nostri exempli ordinet, sic tamen ut, si inveneris de
provinciis idonea corpora, aut de illis, quos antea
8
sophistae C, sortitas
(8)
c.
2 h.
t.
(7) sic
dett.
(9) sic C, lepte
stituatisiJ, constitutis
Barbari vicini Mommsen
(13) sic
(15)
R, vel
utiJ, om.
C
C
Mommsen^
(ll) sic
con-
C, barbaricinae
et edd.,
(14) festinate {vel
(16)
innotescat libri
(lO) sic scripsi,
(12)
praesunt habere
R,
ut C, om.
nante) libri
ins.
Mommsen
milites habebaut, limitaneorum constituas numero in

limite, ut, si forsitan commotio aliqua
mifuerit, possint ipsi limitanei sine comitatensibus
litibus una cum ducibus suis adiuvare loca, ubi dis-
unoquoque
positi fuerint,
non longe limitem exeuntes nec
ipsi
limitanei nec duces eorum, ut nullum etiam dispendium a ducibus vel ducianis praedicti limitanei sus-
nec aliqu|,s sibi consuetudines de eorum

fraudes ad suum lucrum convertant.
stipendiis per
baec autem non solum in limitaneos volumus obser9 vari, sed etiam in comitatenses milites. Et unumquemque ducem et tribunos eorundem militum iubetineant,
mus, ut semper milites ad exercitationem

teneant et non concedant eos divagari, ut,
armorum
si
quando
necessitas contigerit, possint inimicis resistere: et

nullum audeant duces aut tribuni commeatalem de
ipsis
dimittere, ne,
incustoditas
jficere,
dum
sibi
nostras
lucrum studeant conrelinquant provincias.
9a Nam si usurpaverint memorati duces vel officia

eorum seu tribuni commeatalem de militibus relinquere aut aliquod lucrum de eorum emolumentis
subripere *, hoc non solum in quadruplum iubemus
publico dependere, sed etiam^ dignitate eos privari.
9& Magis enim debent duces et tribuni supra deputata sibi emolumenta secundum labores suos de
nostra largitate remunerationem sperare et non de
commeatis militum aut de eorum stipendiis lucrum

adquirere, quoniam ideo ordinati sunt mUites,
ut per ipsos provinciae vindicentur: praecipue cura
sibi
sufticienter et ipsis ducibus et officiis eorum emolumenta praestitimus et semper providimus unumquemque secundum labores suos ad meliores gradus et
10
maiores dignitates perducere.
Postquam vero
deo placuerit et per tuam magnitudinem Hmes omnis in antiquum statum pervenerit et bene ordinatus
fuerit, tunc,
ubicumque necessitas emerserit, viri
spectabiles duces invicem sibi, quando usus exege-
auxilium
ut provinciae seu limites

laboribus deo iuvante illaesi custoSicut autem iubemus audaces et fero11
diantur.
ces contra inimicos iudices ac milites nostros esse,
sic volumus eos mites ^ et benevolos circa collatores
nostros existere et nullum damnum nuUamque laesionem in eos efticere. si autem quisquam de militibus ausus fuerit quamcumque laesionem tributariis
nostris inf erre , periculo viri spectabiUs ducis seu
^
tribuni et principis digna vindicta adficiatur'* et in12 demnes tributarii nostri custodiantur. Si vero pro
quibusdam causis interpellatio apud nostros iudices
lacta fuerit, iubemus non amplius sportularum nomine, quam nostris legibus definitum est, exsecutores
accipere, poenam eisdem legibus insertam ex trans13
Cum autem deo adiugressione formidantes.
vante Africanae nostrae provinciae per tuam magnitudinem secundum nostram dispositionem ordinatae
et limites in antiquum statum reducti et omnis^
Africa sic detenta fuerit, sicut erat, cum ergo haec
omnia deo iuvante, praesente tua magnitudine, disposita et perfecta fuerint et per labores tuos antiquos fines omnis Africa receperit, et docuerit^ nos
de omni ordinatione totius Africanae dioeceseos, id
rit,
eorum
praebeant,
vigiliis et
est quanti et qui milites in quibus locis vel civitatibus constituti sunt et quanti limitanei in quibus lo^
cis vel limitibus
constituti sunt, tunc iubemus tuam
magnitudinem ad nostram cleraentiam remeare.
14
Interea vero si aliquas civitates seu castella
per limitem constituta perviderit tua magnitudo nimiae esse magnitudinis et propter hoc non posse
bene custodiri, ad talem modum eas construi dis15 ponat, ut possint per paucos bene servari. Cum
autem magnitudo tua omnibus dispositis ad nos remeare iussa fuerit, tunc duces uniuscuiusque limitis,
quotiens pro componendis civitatibus aut castris et
subripere C, sibi adquirere

(2) sed etiam et
libn
(3) milites Hbri
(4) efficiatur {vel
antur)
libri
(5) et omnis edd., omnis C, omnes
(6) docueris Russardus
(8) in dett.,
(7) militibus libri
(l)
DE OFFICIO PRAEPECTl
80
27
RQ
pro stipendiis suis ac pro annonis aliquid opus habuerint, celerius ad virum magnificum praefectum
per Africam significent, ut ipse quae necessaria
fuerint festinet facere, ne aliqua protractio provin16 ciis noceat. Ea vero, quae ipse fecerit vel quae
adhuc necessarie procuranda sunt, postea et memo-
ratus vir magnificus praefectus Africae et viri spec-
duces et de aliis omnibus quae ibi aguntur

frequenter ad nos referant, ut bene facta confirmemus et, quae opportunius debent fieri, ex nostra
17 dispositione peragantur. Hoc etiara decernimus, ut
duces, qui ordinandi sunt per Africanos limites,
nihil amplius in sacratissimo palatio cuilibet personae aut dignitati vel in ^ praetorio per Africam praefecturae vel magisteriae potestati^ praebeant, nisi
11 a
quantum subter adnexa declarat notitia. Nam
si quis amplius,
quam in subdita notitia taxatum
est, usurpaverit seu acceperit^", triginta Ubras auri
multae dependat nomine, cura et periculo indignationis nostrae serenitatis subiacebit: nulla alia qualibet persona aut dignitate aut officio accipiente aliquid ab eis praeter illos, quorum nomina in subiecta
18
Ad haec iubemus, ut deo
notitia continentur.
iuvante unusquisque dux seu eorura officia, secundum quod notitia subter adnexa detinet^S emolumenta sua ex tributis Africanae provinciae ex katabiles
lendis Septembribus instantis felicissiraae tertiae deciraae indictionis percipiant.

Et est notitia: deo volente debent delegari du19
cibus et eorum officiis in Africa constitutis pro
annonis et capitu per singulos annos praebendis
ita:
Viro clarissimo duci Tripolitanae provinciae et

hominibus eius annonaeCXC, singulis annonis solidi
V, capita CLYIII, singulis capitibus solidi IIII, simul fiunt pro annonis et capitu solidi MDLXXXII.
21 Adsessori ducis et officio eius hominibus quadraginta annonae XCVIS, singulis annonis solidi V,
20
capita XLVIII, singulis capitibus solidi IIII, simui

pro annonis et capitu solidi DCLXXIIIIS
dividuntur sic:
22 Adsessori uno annonae VIII capita IIII.
fiunt
primicerio uno annonae

capita 11.
nuraerario uno annonae IIII capita II.
ducenariis quattuor ad annonas IIIS, fiunt annonae XIIII, et ad capitura IS, fiunt capita VI.
ceutenariis sex ad annonas IIS, fiunt annonae XV,
et ad capitum I, fiunt capita VI.
biarchis octo ad annonas II, fiunt annonae XVI,
et ad capitum I, fiunt capita VIII.
circitoribus
novem ad annonas
nae XVIII,
fiunt
II,
anno-
ad capitum I, fiunt capita VIIII.

undecim ad annonam IS, fiunt annonae XVIS, et ad capitum I, fiunt capita XI.
23 Item viro clarissirao duci Byzacenae provinciae
et horainibus eius anuonae CXC, singulis aunonis
solidi V, capita CLVIIl, singulis capitibus solidi IIII,
semissalibus
et
^^
simul fiunt pro annouis et capitu solidi MDLXXXII.

24
Adsessori ducis et officio eius hominibus quadragiuta annonae XCVIS, singulis aunonis solidi V,
capita XLVIII, singulis capitibus solidi IIII, simul
fiunt pro annouis et capitu solidi DCLXXIIIIS.
dividuutur sic:
25 Adsessori uuo aunonae VIII capita IIII.
primicerio uuo annouae
capita
II.
numerario uno annonae IIII capita II.

ducenariis quattuor ad anuonas IIIS, fiunt annonae XIIII, et ad capitum IS, fiunt capita VI.
ceuteuariis sex ad aunonas IIS, fiunt auuonae
XV, et ad capitum I, fiuut capita VI.
biarchis octo ad annonas II, fiuut annonae XVI,
circitoribus novem ad annonas II, fiunt anom.
CR
(9) potestatis
Ubri
(10)
seu acceperit edd.,
CQ, acceperiti? (11) contineterfrf.

bus scripsi ad inscriptionem C. I. L. V n. 8739
accipere
et in
(12)
:
semissali-
libri
hoc loco
aequentibus officiis aut scmissaliis aut scmis aliis hahent
PRAETORIO APRICAE
81
nonae XVIII, et ad capitum I, fiunt capita

vnii.
semissalibus undecim ad annonam IS, fiunt annonae XVIS, et ad capitum I, fiunt capita XI.
26 Item viro clarissimo duci Numidiae provinciae
et hominibus eius annonae CXC, singulis annonis
solidi V, capita CLVIII, singulis capitibus solidi ILII,
simul fiuut pro annonis et capitu solidi MDLXXXII.
27 Adsessori ducis et officio eius hominibus quadraginta annonae XCVIS, singulis annonis solidi V,
capita XLVIII, singulis capitibus solidi IIII, simul
tiunt pro annonis et capitu solidi DCLXXIIIIS.
dividuntur sic:
28 Adsessori uno annonae VIII capita IIII.
primicerio
uno annonae
capita
XLVm,
singulis capitibus solidi
IIII,
simul
pro annonis et capitu solidi DCLXXIIUS.

viduntur sic:
31
Adsessori uno annonae VIII capita IIII.
tiunt
capita
di-
II.
numerario uno annonae IIII capita U.

ducenariis quattuor ad annonas IIIS, fiunt annonae XIIlI, et ad capitum IS, fiunt capita VI.
ceutenariis sex ad annonas IIS, fiunt annonae
XV, et ad capitum I, fiunt capita VI.
circitoribus novem ad annonas II, fiunt annonae XVIII, et ad capitum I, tiunt capitaVIIII.
semissalibus undecim ad annonas IS, fiuut anuonae XVIS, et ad capitum I, fiunt ca^
pita XI.
32 Item viro clarissimo
hominibus eius annonae
duci Sardiniae
CXC,
insulae et
singulis annonis socapitibus sohdi IIII,
V, capita CLVIII, singulis

simul fiunt pro annonis et capitu solidi MDLXXXII.
33 Adsessori ducis et officio eius hominibus quadra.înta annonae XCVIS, singuhs annonis solidi V,
capita XLVIU, singulis capitibus solidi IIU, simul
lidi
27.
28
Item notitia consuetudinum quas in sacro

et in praetorio amplissimae praefecturae
per Africam, iam^ in officio magistri militum pro
tempore dux praebere oportet uniuscuiusque limitis
sic: in sacro laterculo solidi VI: in officio magisteriae militum potestatis pro insinuandis administrationis suae divinis nostrae serenitatis adfatibus solidi XII:
in officio amplissimae praefecturae per
Africam pro insinuandis eiusdem chartis solidi XU.
36 (21) Grloria itaque tua, quae per hanc pragmaticam sanctionem nostra statuit aeternitas, elfectui
Emissa lex idimancipari observarique praecipiat.
hus Aprilihus Constantinopoli dn. lustiniano pp.
A. iiii et Paulino vc. conss.
[a. 534]
35 (20)
laterculo
II.
numerario uno annonae IIII capita n.

ducenariis quattuor ad annonas IIIS, fiunt annonaeXIlII, et ad capitum IS, fiuntcapitaVI.
centenariis sex ad annonas IIS, fiunt annonae
XV, et ad capitum I, fiunt capita VI.
circitoribus novem ad annonasll, fiunt annonae
XVIII, et ad capitum I, fiunt capita VHII.
semissaKbus undecim ad aunonas IS, fiunt annonaeXVIS, et ad capitum I, fiunt capitaXI.
29 Item viro clarissimo duci Mauritaniae prouinciae
et hominibus eius annonae CXC,
siugulis annonis
solidi V, capita CLVIII, singulis capitibus solidi IIII,
simul fiunt pro annonis et capitu solidi MDLXXXII.
30 Adsessori ducis et ofticio eius hominibus quadi'aginta annonae XCVIS, singulis annonis solidi V,
capita
pro annonis et capitu solidi DCLXXIIIIS.

dividuntur sic:
34 Adsessori uno annonae VIII capita IIU.
fiunt
capita II.
nuraerario uno annonae
capita II.
ducenariis quattuor ad annonas lUS, fiunt annonae XIIII, et ad capitum IS, fiunt capita VI.
centenariis sex ad annonas IIS, tiunt annonae XV,
et ad capitum I, tiunt capita VI.
biarchis octo ad annonasll, fitint annonaeXVI,
UU
et ad capitum I, fiunt capita YUI.

circitoribus novem ad annonas 11,
tiunt
an-
d:e
XXVIII.'
officio praefecti urbis.
1 ^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Volusianum pu.

Studentibus nobis statum urbis et
annonariam rationem aliquando firmare in animo
subiit eiusdem annonae curam non omnibus deferre
ac ne praefectura urbis abrogatum
potestatibus.
sibi aliquid putaret, si totum ad ofticium annonarium redundasset eidem praefecturae sollicitudinis
ac diligentiae necessitatem mandamus, sed non ita,
ut lateat ofticium annonariae praefecturae, sed ut
ambae potestates, in quantum sibi negotii est, tueantur civilem'' annonam sitque societas muneris ita,
ut inferior gradus meritum superioris agnoscat atque ita superior potestas se exserat, ut sciat ex
ipso nomine, quid praefecto debeatur annonae. D. ii
non. April. Mediolani Valentiniano et Vaiente AA. ii^'
conss.
[a. 368]
2 Idem AA. ad Ampelium pu. Quod promulgatis
sanctionibus tua sinceritas perscriptum* esse non
nescit, etiam ex praecepto nostro competenter ob-
nec^ quasdam personas de provincia existimet avocandas' nisi tantummodo suos ofticiales et
homines populares huius almae urbis seditioni observet
noxios.
[a.
371
372]
3 ^lmppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA.

ad Rufinum pu. Praefectura urbis cunctis quae
tantum
intra urbem sunt antecellat potestatibus
ex omniumparte delibans^ quantum sine iniuria ac
,
detrimento alieni honoris usurpet.

D. iii id. lul.
Valente A. v et Vaientiniano iun. conss.
\a. 376]
4 ^^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius AAA. Severino comiti sacrarum largitionum.
Omnia corporatorum genera, quae in Constantinopolitana civitate versantur, universos quoque cives
atque populares praefecturae urbanae regi moderaD. xvii k. Mai. Medioiatii

mine recognoscas*'.
Tatiano et Symmacho conss.
\a. 391]
Prinri5 ^^lmp. Theodosius A. Constantio pu.
cerius adiutorum tuae sedis officii per biennium,
quod in eodem gradu ex consuetudine priscae ordinationis emeruit, curam insuper personarum usurpatione omni atque ambitione cessante suscipiat:
hoc etiam adiecto, ut, si quis ex memorato ordine
condicionis humanae fine praeventus vel alia
ratione militiae gradum propriae amisisse monstrabitur, soHtae ambitionis iniuria vacante
locum is, qui iuxta matriculae veritatem sequitur'^
obtineat.
D. xiii k. lan. Constantinopoii Victore
cons.
[a. 424]
vel
quacumque
nonae XVIU, et ad capitum I, tiunt capita VIIU.

semissalibus undeclm ad annonas IS, tiunt &nnonaeXVTS, et ad capituml, fiunt capita XI.
iam Mommsen, tam
lihri: iam intellege., donec Africa

a quo tempore codicilli ducihus a prae19 A. ^
(2)
6, 4, 1013.
fectis insinuentur, cf.c.i
Th. 1, 6, 5: iunge Th. 11, 14, 1
Cf. Diq. 1, 12
(3)
(4) civilem om. Th.
(4*) ii del. Clossius : Th. 11, 14 1
male re/ertur ad a. 364 (o) sic C, scriptum R, praesiirip(l)
tota recuperetur,
II.
advocandas M, devo(7) sic C,

(6) neo C, ne R
=== Th. 1, 6, 7: iunge 12, 58, 1
candas
(9) sic
(s)
Th. 1, 10, 4
Th. cum Graecis, derivans CR
(lO)
(u) sic Th.j se (se om. R) cognoscant CR, cognoscas
Th. 1, 6, 12 (13) sequetur Th.
(Uj
tum
11
DE OFFICIO MAGISTBI MILITUM
82
2931
XXX.''
XXVIIIL'
DE OFFICIO QUAESTORIS.
DE OFFICIO MAGISTRI MILITUM.

Imppp. Gratianus Valentinianus
Theodosius^
statutos in officio magisteriae per Orientem potestacivilium quoque iudicum sententiis super quolibet negotio subiacere ipsis quin etiam statutis in tributariis collationibus civilium quoque iudicum
1 ^lmp. Theodosius A. Sallustio

Totius
qûaestori.
minoris laterculi curam^" scias ad tuae sublimitatis
sollicitudhiem pertinere, ita ut tuo arbitratu ex scrinio memoriae totius minoris laterculi dignitates, hoc
est praepositurae omnes, tribunatus et praefecturae
castrorura * iuxta consuetudinem priscam clementiae
meae auctoritate deinceps mittantur'^. B. vik. Mai.
Constantinopoli Victore cons.
\a. 424]
2 ^^ldem A. Helioni comiti et magistro officiorum. Omnes minoris laterculi dignitates, quae sub
cura quidem ac sollicitudine viri illustris quaestoris
esse antea videbantur, postea vero vel universae vel
mediae ad magistrorum militum potestatem dispositionemque transierant, placuit nunc clementiae meae
vetusti temporis more renovato ad prisca deinceps
iura revocare. Z>. /// k.Mai. supra scrip to cons. [a. 424]
3 Imp. Anastasius A. Eusehio magistro officio-
dispositionibus procul dubio parituris,
ricm.
et
Viri illustres comites et

magistri peditum et equitum in provinciales nullam
penitus habeant potestatem, nec amplissima praefectura in militares viros.
[. 386387]
AAA. aa Eusignium pp.
2 Hmpp. Honorius et Theodosius AA. ad HypaApparimagistrum militum per Orientem.

tores statutos officii tui ad aliud iudicium trahi minime oportebit^. sciat igitur illustris magnificentia
tium
tua sub te, sive civiliter sive criminaliter appetaneos litigare debere.
B. id. Dec. Constantino[a. 414]
poli Constantio et Constante conss.
3 Imp. Zeno A. Sebastiano pp. Eos, qui ultra
tur,
tis militant,
[a.
476
485]
4 Imp. Anastasius A. lohanni magistro militum

ver lUyricum. Milites de locis, in quibus consistunt,
ad alia loca sine speciali nostrae serenitatis auctoritate nullatenus transferri praecipimus, nec^ eorum
expensae in locis, in quibus consistunt, minuantur.
sed si forte quaedam urguens et necessaria causa
emerserit, utihtati ac securitati publicae tam amplissimam praetorianam praefecturam quam tuam
sedem sine ulla procrastinatione prospicere protinus

oportet et suggestiones ad nostras aures destinare,
indicantes tam loca, de quibus milites transferendi
sunt, quam ea, ad quae pervenire eos oportet, nominaque fortissimorum numerorum, in quibus idem
miUtes referuntur, nec non quantitatem annonarum
et ante omnia causam, ob quam idem milites transferendi sunt, ut post talem suggestionem a nostra
auctoritate competentia procedant.
5 Imp. lustinianus A. Zetae viro illustri magistro
mHitum per Armeniam

et gentes.
Cum
Pontum Polemomacuin
et
propitia divinitate
Komanum
nobis
delatum imperium, sollicita cura cauta diligentia

pertractantes perspeximus oportere etiam partibus
Armeuiae et Ponto Polemoniaco et gentibus proprium magistrum militum per hanc legem constituere,
tuamque magnitudinem, quae nobis ex ante gestis
optime commendata est, idoneam ad talem fore
sit
dignitatem contidentes elegimus certasque provincias,

id est magnam Arraeniam, quae interior dicebatur,
et gentes (Anzetenam videHcet, Ingilenam, Asthianenam, Sophenam, Sophanenam^, in qua est Martyropolis, Balabitenam) et primam et secundam Aret Pontum Polemoniacum tuae curae cum
ducibus commisimus, comite Armeniae penitus
sublato, certosque subdidimus numeros, non modo
quos in praesenti novos constituimus sed etiam de
praesentalibus et Orientahbus et aliis agminibus
segregatos, non tamen quantitatem eorum agminum
minuentes: sed quia plures eis addidimus sine rei
publicae gravamine et sine augmento sumptuum,
aliquantos subtraximus, ita tamen, ut et post hanc
subtractionem ampliores remanserint, quam usque
ad nostra fehcia fuerant teropora.
meniam
suis
(l)
'
'
Officia et condiciones, quae pertinent ad viin sacro scrinio memoriae militantes,

nemini liceat sub quacumque occasione sine ulla
ros
devotos
divinae subscriptionis Hberalitate peragere: eo, quicumque in hoc fuerit postea facinore convictus,
bonorum suorum multando, officio quoque rectoris provinciae, in qua non adlegato super
gerenda sollicitudine sacro rescripto aliquis ausus
fuerit eandem curam sibimet usurpare, trium librarum auri dispendio feriendo. B. k. Mart. Constan[a. 492]
tinopoli Anastasio A. et Rufo conss.
publicatione
XXXI.^
DE OFFICIO MAGISTRI OFFICIORUM.

Constantius A.'^^ ad agentes in rehus.
scholae vestrae indultis integris
ad ducenam etiam et centeuam et biarchiam nemo suffragio, nisi labore *' unusquisque perveniat, principatum vero adipiscatur matricula decurrente, ita ut ad curas agendas et cursum illi
1
exeant, quos ordo militiae vocat et laborum. Adiutor praeterea, in quo totius scholae status et magistri securitas constituta est, idoneus probitate morum ac bonis artibus praeditus nostris per magistrum
obtutibus offeratur, ut nostro ordinetur arbitrio.
D. et pp. Homae in foro IVaiani k. Nov. Eusebio
1
^^lmp.
Privilegiis
reservatis,
dudum
Hypatio conss.
\a. 359]
AAA. aaPrincipium magistrum officiorum. Nemo
*^
et
agentura in rebus ordinera militiae atque

stipendia
etiamsi nostri nurainis per obreptionem
detulerit indultum: ac si quis^" formam istiusmodi
docebitur obtulisse, in locura, ex quo indecenter
emerserat, revertatur, ut is gradu ceteros antecedat,
quera stipendia longiora vel labor prolixior fecerit
anteire.
PP. Hadrumeti vii id. mart. post cons.
Arcadii A. et Bautonis.
\a. 386]
3 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Phleet
Scholariura
comiti
magistro officiorum.
getio
praevertat,
nostrorum
devotio,
probata^^ nostris parentibus,
circa nostrae raaxirae serenitatis adfectionem enituit.
inde quidquid ad fovenda servandaque eorum privistatim credidimus^^ admittendura.

ideoque suggestionem tui culminis approbantes viris
spectabilibus comitibus scholarum verberandi regradandive senatores ac ducenarios licentiam denegamus. ea namque, quae tali commotione digna sunt,
legia postulatur,
6, 4, 14 ... 16
(2)
Theodosius et Arcadius
debuit esse Valentinianus
Th. 1, 7, 4
(4) apparitores officii tuae praestantiae ad aliud iudicium trahi
ex auctoritate sacrorum rescriptorum minime oportebit Th.
(5) ne C contra
(6) sophenam sopho(3)
nenam
3/, sophonenam C, et sophonenam R: cf. Nov.

31, 1, 3: TÔfavrjvr} re xtd Âvt,r]rrjvrj rj TXfl^pavri
(7) excidit Graeca constitutio
(8)
6, 6, 3. 4.
77. 1, 8, 2
Cf. Dig. 1, 13
(9)
(10) SaUustio
viro illustri comiti et quaestori. Laterculi curam totius Th.

Th.
(11) castrorum om. Th.
(13)
(12) emittantur Th.
Th. 1, 9, 1
61
(15)
6, 1, 57
1, 8, 3
(14)
itJnae 12, 22, 3 et Th. 6, 29, 4. 5
(16) et lulianus C.
addit Th.
(17) suffragio nisus, labore Mommsen, sufTh. 1, 9, 2
(18)
fragio, sed per laborem Th.
== Nov.
(21)
(20) quis om. Th.
(19) militiaeque Th.
Th. 21. finis iteratur in 12, 29, 1

(22) sic Nov., probata a librt
(23) sic CR, credimus MNov.
DE OFFICIO COMITIS SACR. LARG.
83
ad tuae sublimitatis volumus referri notitiam. B. xv

k. Mai. Constantinopoli Cyro vc. cons.
\a. 441]
4 ^ldem AA. Nomo magistro officiorum. Curae
ut
perpetuae tui culminis credimus iniungendum
super omni limite sub tua iurisdictione constituto,
quemadmodum se militum numerus habeat castrorumque ac clusurarum cura procedat, quotannis
,
significare nobis propria suggestione procuret. D.prid.

Sept. Constantinopoli Maximo ii et Paterio
id.
conss.
[a.
5 Impp. lustinus
gistro officiorum.
et lustinianus
443]
AA. Tatiano ma-
lubemus eum ad militiam devo-
tissimorum scholarium de cetero pervenire, qui

nostrum meruit iudicium, nec licere pro tempore tui
culminis administrationem habenti sine huiusmodi
probatoria aliquem inter eosdem viros devotos scholares suis referre.praeceptionibus-: sed sciat is, qui
sine sacro rescripto ad eandem pervenire militiam
ausus fuerit, non solum ea se privari, verum etiam
1
poenae viginti librarum auri subici. IUud etiam
observari de cetero volumus, ut, si quis locus statutorum scholarium in quacumque schola vacaverit,
iUe subrogetur, quem nostra pietas per sacrum re-
fuerit actitatum, in quibus aliquid commodi fiscalis

appareat, ad officium rei privatae tua gravitas acta
transmittat, ut instructione percepta, quid sibimet
D. vi k. lan. Vaiuris auxilio debeatur, agnoscat.
lenti?iiano et Valente AA. ii conss.
[a. 368]
2 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Minervio corerum privatarum. Ad palatinorum curam et

rationalium officia omnium rerum nostrarum et totius perpetuarii, hoc est emphyteuticarii ', iuris exactio revertatur.
D. x k. lan. Mediolani Caesario
miti
et Attico cotiss.
^
vir illu-
cognitionem comitivae privatarum examini debitam sibimet vindicandam censuerit vel tuitionem contra eiusdem sedis statuta
praestiterit, ad quinquaginta librarum auri illationem
vel praeiectus urbi
stris
poenae nomine eius officium teneatur, quam decet

in articulo exigi mansuetudinis nostrae aerario sociandam.
D. vi id. Aug. Ravennae Constantio ei
Consta?ite conss.
\a. 414]
riva rStv STta^xBcordiv nQOcpaaei
iScxiig neSrjfioaicov 7tQay/u.drcov 6 xofxrjs rtjs
Qiovatas dtxa &sias intrQonris firjSe tqJ firjvvovri
rrjv XQtcftv xarantarevirco rov nQayfiaros.
5 ^ Mrjrs o xofirjs rrjs iStxrjs ns^tovaias firjrs ris
SrsQos rcbv iv KcovaravrtvovnoXst ^ iv raXs
inagxiats aqxovrcov rov negi d'rjaavôv xarafirjvvovra ngoaSsxiffd^co. si Ss nsgi rtvos srigov
4 ^Mr]
magistri officiorum conscribi volumus et eos

scrinio laterculi praestari ibi deponendos, ut
semper notitia eorundem scholarium certa sit neque
tissimi
sacro
397]
Ursacio
[a.
Impp. Honorius et Theodosius AA.

comiti rerum privdtarum. Si quis iudicum
3
2
scriptum vacantem subire locum praeceperit. Ad
haec quadrimenstruos breves eorundem scholarium
cura tuae sublimitatis et pro tempore viri excellen-
publico damnum aliquod infligatur.

Constantinopoli Mavortio vc. cons.
3134
Siayirco
k.
Mai.
[a.
527]
ngoaayyiXXsi, vno iyyvrjv sv&vs ovx rjrrov nivrs

Xirgcov ytvia&co' xai firjSi rts acpgayis ^ dva'
rols ngoaygacprj xai xatvtafios 6 rvxcov ini
DE OFFICIO COMITIS SACRARUM LARGITIONUM.
ayysX&eXai ngoasgxiad^co ngdyfiaat ngb Staxgiascos iyygdcpov.

xai si fisv o xarrjyogovfievos
ndgsart, xgtvia&co nagd rcp xofirjrt rrjs iStxrjs
negtovaias rb ngdyfia, si Ss iv inagxict Stdysi,
D.
XXXII.
1 Împ2). Arcadius et Honorius AA. Limenio coPalatinis haec cura
miti sacrarum largitionum.
debet esse praecipua, ut, periculo proprio notariis
destinatis, super neglegentia iudicum, si ita res exegerit,
conquerantur, ne eorum
ludices quoque de
sit
nagd rcp dgxovrt rj rcjo dôgtÔfiivcp Stxaarfj,

rcov cptaxoavvrjyogcov rj, iv dnogiq rovrcov, sri'
rov
gcov vnsg
Xsybvrcov.
xarrjybgov ngoTxa
ytviad^co Si rcbv avvrjybgcav iîacoats xai dvatgsia&co rb xai rd vnsg rov xarrjybgov Sanavrjfiara rbv ivaybfisvov notslv rovrov tpvXurrofiivov xai ini rov Sixas rtvds rc^ cpiaxco xtvovvros.
xai firjSsis avrcov ngb rsXeias ixxaXeia&ca
impunita desidia.
eorum nominibus
referre con-
quos commodis propriis magis quam utilitatiBreves etiam

2 bus publicis studere praeviderint.
quadrimenstruos ad officium palatinum noverint dirigendos aurumque exactum ad sacras largitiones
D. Jii k. Mart.
sine ulla dilatione esse mittendum.
Mediolani Vincentio et Fravito conss.*
[a. 401]
venit,
rov ngdyfiaros xgiascos.
XXXIIII.
XXXIII.'*
DE OFFICIO COMITIS SACRI PATRIMONII.
DE OFFICIO COMITIS RERUM PRIVATARUM.
Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Honoratum consularem Byzacii.

Si quid negotiorum
1
= Nov. Theod.
24, 1, 5
iunge 1, 46, 4. 11, 60, 3
(2) sic
Th. 1, lo, 7
(3)
praescriptionibus C
6, 31,1
(4) sic Th., d. III kal. maii. honorio vii et theodosio ii aa.
coss. (= a. 407) ffal., ut videtur^ ex coniectura
(5)
6,
(1)
R.
Th. 1,11,1
(7) hoc est emphyteuticarii confirmant Graeci, om. Th.
jS 6,
(8)
J5 6, 1, 109: iungenda videtur 1, 34, 3
(9)
1, 108
(10) ofjicium comitis sacri patrimonii institutum esse ab
Anastasio testantur Lydus de mag. 2 , 27 et glossae
1,
105109
(6)
4 Ne quem provincialium sub praetextu rerum

comes rerum privatarum sine sacro man-
fiscalium
dato
deducat neve delatori
causae
cognitionem
committat.
5 Neve comes rerum privatarum neve guis alius

magistratuum, qui Constantinopoli quive in proviJiciis sunt, de thesauro deferentem admittat: sin autem
de alia re defert, statim fideiussioni non minus
quinque lihrai'um subiciatur. neve signatio vel descriptio vel forte innovatio in rebus denuntiatis ante
sententiam tn scriptis latam procedat.
et si quidem accusator praesens est, apud comitem reium
^^[Avroxgdrcog Âvaardatos A.]

*^7^s iSixrjS ifsvgsdêiarjs ovaias rc^
ifsvgsd^rjaofiivrjs
ngo^sfiXrjad^co
ij
Srjfioaicp
xaXeiad^co
rj
xb-
nomicae (Otto thes. 3, 1776): nargtfiovtdXta, oaa Sxaaros âatXevs savrco xrdrat, dnb rov /SaatXicos lAvaaraaiov' avrbs ydg iartv o i^svgcbv xai rrjv ngoarjyogiav ravrrjv xai rrjv dgxrjv rov xbfirjros rov nargtfioviov: duas minimum huius tituli leges Anastasii esse
ex dictato de consiliariis [luliani Epitome ed.
p. 199) : lege primo libro codicis anastasianas constitutiones subiectas titulo de officio patrimonii.
(ii)
colligitur
Haenel
6,
1,
=5
102
privatarum causa iudicetur, sin in provincia moratur,

apud praesidem vel iudicem delegatum, ut
advocati vel iis deficientibus alii gratis pro
accusatore causam dicant. fiat autem advocatorum
exaequatio , neve amplius reus sumptus quae pro
accusatore fiunt dependat.
hoc ooservetur etiam
adversus eum, qui lites aliquas fisco movet. neve
quis eorum ante definitivam causae decisionem pro-
fisci
vocet.
Si privatwn patrimonium
1 Imp. Anastasius A.
fisco accessit vel accedet, ei praeficiatur comes sacri
patrimonii, qui id
ad exemplum
comitis
II*
rerum
pri-
fiTjS rrjs
xrrjaecoe
iSiitTJs
xara
rov xo-
fûîrjaiv^
Ttaac
firjros rrjs iStxTJs 7CQiovaias avrrjv Sioiiccov^'

roTs vTt^ avrov ovot yetoqyols rj TtaôixoiS rj iucpv-
6)v oi
avrcov ovrtov TiQOvofxicov
V7c6 rov Tiqatnootrov xai rov xofiijra rcov oixeicov
aTtoXavoviTi, xat Ttaâ fibvco xofirjrt rov rrjS iSixrjs
xai evayda&coaav. oi 8e rov
xrrjoecos xiveirioaav
iStxrjs xrrjaecos raêcorat rov xofirjros rijs
rrjs
*
ajtavrayipv iStxrjs
Tte^tovaias ixdrcoaav tcqo-
revrais
DE OFFICIO PROCONSULIS
84
3438
rcov
Orientis
quam
viri clarissimi rectoris
provinciae flaAlytarchiae quidem ludi cura
gitari praecipimus.
l^
viri spectabilis comitis Orientis et eius officii,

Syriarchiae vero sollicitudine viri clarissimi moderantis
provinciam eiusque apparitionis exerceantur, nullique

penitus curialium, nec si volueririt, idem munus vel
honorem subeundi licentia permittatur.
D. v id.
Nov.
ConstantinopoU Basilisco et Herminerico
2'
conss.
\a.
465]
vofita.
1 \^0 avros fiaatXevs.]

^<pQovrtt,ercoaav oi rcov i7taQ%tc5v aQxovres xal
ai rovrcov rdêts oixeico xtvSvvcp firiSefiiav ra
rrjS iStxrjS xrrjaecos xxrjfiara ^Xa^rjv vcpiaraadât
avrcov fietovadât tcqoooSov rj ifiTCaiêrj rrjv e^
a&ai.
iêarco Se rco xofirjrt rrjs iStxrjs xrr/aecos
xal nQoartfiav avrols xai uera rrjv aQyjiv rrjv
yevouevrjv dvaacoaai ^Xd^rjv, dXXd firjSefiiav Seyia&coaav dTCOQcov rj Ofioxrjvacov i-TCtôXrjv.

3 ^MrjSe TtaQa rov xofirjros rcov 9'rjaavQah' rjficov
rts
acpQayls rj dvayQarprj TCQoaeQyJad^co tcqo

TCQdyfiaros StaxQiaecos inl rols TtQoaayyeX&eXat nQdyfiaat' xai ivravdâ rd vTteQ eavrov fiovov Ttotovvros Saicavrjfiara, xai firj Svvauevov TtQO reXeias ixxaXeaaa&at xprj(pov.
rrjs
rj
rov
XXXV.^
DE OFFICIO PROCONSULIS ET LEGATI.
XXXVII.^
DE OFFICIO PRAEFECTI AUGUSTALIS.

1
^^lmppp. Valentinianus Theodosius et ArcaOmnia
dius AAA. Florentio praefecto Augustali.
tributa per Aegyptiacam aioecesia cura et
providentia claritatis tuae a moderatoribus provinciarum
si
iubemus.
tamen
ex
qui
possessoribus sive
exigi
militaribus sive non militaribus ad inferenda quae
debent audaces extiterint, eos per militare etiam
auxilium, si opus exegerit, ad solutionem compelli
D. xiii k. Mart. Constantinopoli Hocensemus.
norio np. et Euodio conss.
\a. 386]
2 ^^lmppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA.

Rufino pp. Praefectus Augustalis ordinariorum sub
se iudicum examinandi flagitia et super his referendi, non amovendi vel puniendi habeat potestatem.
D. prid. non. Dec. Constantinopoli Olybrio et Probino conss.
[a.
1 ^lmp. Constantinus A. Aeliano proconsuli Africae.

Legati non solum civiles, sed etiam criminales
causas audiant, ita ut, si sententiam in reos feren-
dam
perviderint
non morentur.
Constantino
''Imp'p.
B.
k.
Constajitino
Oct.
A.
conss.
C.
vi et
\a.
Arcadius
Honorius AA.
et
320]
Simjilicio
Officium Hellesponti consularis

proconsuli Asiae.
aeternae recordationis patrem** serenitatis nostrae
adiit et expositis suis incommodis, quibus a vicarianis apparitoribus urguebatur, oravit sub tuae sublimitatis agere potestate'.
cuius adlegationes humanae proclivius pium principem commoverunt: guod
et uos obtinere censemus ^^.
D. viii k. April. Con^
Arcadio
stantinopoli
conss.
iiii
Honorio
et
AA.
iii
\a.
XXXVI."
DE OFFICIO COMITIS
396]
ORIENTIS.
Titulos, qui Aly^^lmp. Leo A. Pusaeo pp.

tarchiae et Syriarchiae muneribus in prima Syria deputati sunt, per officia tam viri spectabilis comitis
1
(l)
ol Se rov xofirjros
rd
rrjS
Zackariae
1,
rov
rdêcos
(2)
rrjs
xrrjaean raêcorai
tineat
constitutio,
rum largitionum
Cf. Dig.
viderint
lihri
patres libri
1,
cuius
(tit.
num ad hunc
(5)
(7)
(9) sic Tk.,
vatarum administret.
(d)
3
6,
licet
ex
non sine
titulum per-
argumentum ad comitem sacra-
32) spectet
16
iSixijs
oLQxrjs
V: iungenda videtur 1, 33, 5. c.

huic titulo restituenda fuerit, tamen
causa Heimbachius dubitavit,
iSixijs
xofirjros rrjs aTt^

i5 6, 1, 103, cf. p, v
104, cf. p.
ordine
== Th.
Th.
1,
(4)
6,
\, 12, 3
12,
potestatem
19. 20.
prosic Tk.j
(6)
(8)
libri
2,
(lo)
VICARII.
"Imppp Valens Gratianus et Valentin ianus AAA.
In civilibus causis vicarios comitibus

militum convenit anteferri, in militaribus negotiis'*
comites vicariis anteponi, quotiensque societas in
iudicando contigerit, priore loco vicarius ponderecomes adiunctus accedat: si quidem cum'*
tur,
praefecturae meritum ceteris dignitatibus antestet,
Antonio pp.
vicaria
nomine
dignitas ipso
eius
se trahere indicet
portionem et sacrae cognitionis habeat potestatem

et iudicationis nostrae soleat repraesentare reverentiam.
D. viii id. lan. Gratiano A. iiii et Mero-
baude co7iss.
[a. 377]
2 '^^ldem AAA. ad Hesperium ^p. Relationes
vicariorum, si quando usus attulerit, ad nostram
mansuetudinem referantur. relationes enim iudicum
libenter audimus, ne administratorum decrescere videatur auctoritas, si eorum consulta veluti profanorum preces a nostris adytis repellamus.
D. xii
k. Febr. Gratiatio A. iiii et merobaude conss. [.377]
censemus om. Th.
constitutio
iungendane
sit
(U)
cum
6,
73
l,
10, 44, 3,
pro
(12)
haec
certo affir-
mari non potest, quia non apparet^ Contius subscriptioc. 3 ex lihro restituerit, an argumenti quadam affinitate motus ex hac constitutione suppleverit
(12*) cf
nem
p. 455 not. 14
(14)
TA.
1, 112. 113
(19)
1,
cum
15,
1, 14,
(l3)
1
J5 6,
mut.
1,
(15)
= Tk.X,
91.
92.
Cf Dig.
14, 2
(l6)
1,
17
B 6,
Tk. 1, 15, 7
(18) negotiis om. Tk.
(17)
Th. (cum ad traditur), om. libri
Th.
(20)
quod
omnibus agricolis vel colonis
vel emphyteutis ei subditis eadem

privilegia competant, quwus fruuntur qui sub praeposito et comite
rerum privatarum sunt, rteve agant et conveniantur
apud cornitem sacri patrimonii. officiales autem fcomitisj sacri patnmonii privilegia
[officii]
comitis privatarum rerum earum quae ab i?iitio
erant habeant.
2 Idem A. Suo periculo provinciarum rectores
eorumque officia curent, ne guid damni res ad
nisi
XXXVIII."
DE OFFICIO
ad proconsules eos transmittere
^,
395]
sacrum patrimonium pertinentes susiineant neve

reditu^ earum minuatur vel defraudetur. Liceat autem comiti patrimonii et multare eos et deposito
damnum illatum resarcire: ne tamen
sterilium vel eiusdem generis praetextum accipiant.
3 Ne qua a comite thesaurorum nostrorum
rerum delatarum ante causae
signatio vel desciiptio
diiudicationem fiat: in hoc quoque casu [reusj
sumptus pro se factos solos agnoscat, neve ante
magistratu
definitivam sententiam appellare possit.
DE OFFIOIO RECTORIS PROV.
DE
85
Praetori
^lmp. Constantius A. ad senatum.
defertur naec iurisdictio sancientibus nobis, ut liberale negotium ipse disceptator examinet. sane interponi ab eo decreta conveniet, ut, sive in integrum
restitutio deferenda est, probatis dumtaxat causis
ab eodera etiam^ interponatur decretum, seu tutoris dandi seu ordinandi curatoris'*, impleatur ab eo
interpositio decretorum: quippe cum apud eum quoque adipisci debeat patronorum iudicio sedula sernec sane debita filiorum votis pavitus libertatem.
trum vota cessabunt, ut patente copia liberos suos
exuant potestate, magis propriis obsequiis mancipatos, cum sese intellegant his obsequii plus debere,
a quibus sese meminerunt vinculis sacris^ exutos.
D. III k. lan. Eusebio et Hypatio conss.
[a. 359]
2 ^hnpp. Valentiniayius et Marcianus AA. Tatiano pu.
Tres tantummodo praetores electae opinionis in hac urbe per singulos annos iudicio senatus praecipimus ordinari, qui competentes causas et
debitos actus integre disceptare atque tractare debebunt, ut^ hi tamen tres ex his, qui proprium larem
in hac alma urbe habeant, non ex provinciis eligantur.
nec si qui forte propter aliquas^ causas ad
hanc urbem de provinciis venerit, ad praeturae munus vocetur, sed hi tantummodo, ut dictum est, qui
hic domicilium fovent, ita ut nec ipsi sumptus quosdam inferre cogantur inviti, sed habeant spontaneae ^
liberalitatis arbitrium.
B. xv k. lan. Constantinopoli Valentiniano A. vii et Avieno conss.
[a. 450]
xxxx.
DE OFFICIO RECTORIS PROVINCIAE.

1 Imp. Alexander A. lulianae.
Potest de falso
causam cognoscens praeses provinciae incidentem
Maximo
quaestionem dirimere.
ii et
D. vi k. April.
Urhano conss.
234]
Praesi-
[a.
2 ^^ltnj). Constantiiius A. ad Maximum.

des provmciarum oportet, si quis potentiorum extiterit insolentior et ipsi vindicare non possunt aut
examinare aut pronuntiare nequeunt, de eius nomine
ad nos aut certe ad praetorianae praefecturae *'scientiam referre: quo provideatur, qualiter publicae
D. iiii
disciplinae et laesis tenuioribus consulatur.
k. lan.^^" Treviris lanuarino et lusto conss. [a. 328]
3 ^^ldem A. ad provinciales. lustissimos et vigilantissimos iudices publicis adclamationibus coUaudandi damus omnibus potestatem, ut honoris eis
auctiores proferamus processus,et e contrario iniustos
et maleficos querellarum vocibus accusandi, ut cennam si verae
surae nostrae vigor eos absumat.
voces sunt nec ad libidinem per clientelas effusae,
diligenter investigabimus : praefectis praetorio et comitibus, qui per provincias constituti sunt, provincialium nostrorum voces ad nostram scientiam refePP. k. Nov. Constantinopoli Basso et
rentibus.
Ahlabio conss.
[a. 331]
4 Idem A. ad Periclem praesidem. In officiales

praefectorum cursum publicum laniantes vel prava
contra utilitatem publicam molientes vindicandi tibi
dedimus potestatem, ita ut praefectos de eorum
*"*
x k. Nov. Mcopoli Conculpa facias certiores. D.
stantio et Albi?io conss.
40
bus competens reverentia tribuatur. sed ubi publica

tractatur utihtas, etsi minor iudex veritatem investisane qui ingaverit, nuUa maiori inrogatur iniuria.
signia dignitatis ad hoc exercet, ut indignis iniuriis
XXXVIIll.'
OFFICIO PRAETORUM.
proprietatis
I 39.
[a.
existimet adficiendos eos,
cum
officia
qui
potestate
moderantur, non declinabit nostrae indignationis aculeos.

D. V. k. lun. Ancyro divo loviano^*' et Varroniano co?iss.
[a. 364]
6 Imppp. Gratianus Valenti?iia?ius et Theodosius
AAA. Cynegio
Civitas Rhodiorum^^ iniuriam

pp.
suam non tam decenter quam sero conquesta est.
unde inviolabili observatione sancimus, ut, quoniam

tempore hiemis navigatio saepe periculosa est semper incerta, in illis quinque urlaibus, quae potiores
esse ceteris adseruntur, vicissim hiemandum sibi
iudices recognoscant.
quod si cuiquam tale existat
ingenium, ut praecepta nostra contemnat, quinquaginta ab eo argenti librae, centum ab eius ofticio,
factum
aliter
si
D. V
id.
fisci
fuerit,
viribus
inferantur!
Dec. Co?ista?ifi?iopoli Arcadio et Bauto?ie
co?iss.
[a.
7 Imppp.
385]
Qui ordinariam gesserit digniCy?iegio pp.
tatem, quidquid ex venturae delegationis titulis profligaverit, cum dispendio pudoris atque fortunae de
propriis facultatibus intra provinciam positus inferre
debebit.
D. vii k. lun. Constantinopoli Hono?io
Valenti?iia?ius
AAA.
et Euodio conss.
8 Idem AAA. Cyneqio pp.
[a. 386]
quis iudicum in
provincia sua praefectianum vel palatinum vel militem vel ex his etiam omnibus, qui antea in huius-
?ip.
Ne
modi
officiis fuerunt commorati, intercessorem (id

exsecutorem) cuiusquam htigatoris petitione in
quolibet seu privato seu publico negotio putet esse
nam peccantem circa consulta caetribuendum.
lestia cum suo officio non solum detrimentum famae, sed etiam patrimoniorum damna comitentur.
D. non. Aug. Constantinopoli Honorio np. et Euo-
est
dio conss.
[a.
9 Idem AAA. Polemio pp.
NuUus
Illy?'ici.
386]
pro-
vinciae moderator augustissimam urbem sine iussione

adire audeat. nam si quem patuerit contra decreti
nostri praecepta venisse, is congrua condemnatione
k. ian.^'^" Mediolani
B.
plectetur.
post consutatum
Tmiasii et Promoti.
[a. 390]
10 Impp. Arcadius et Honorius AA. Limenio
co?niti
sacrarum largitionum.
NuIIum
palatinis tibi
obsecundantibus cum provincialibus volumus esse

commercium: sed iudices scire debebunt hoc sibi
praecipue esse commissum, ut ipsi a provincialibus
exigant et consueta deposcant, palatinum vero pos-
non
non
sed iudicibus
sibi,
imminere.
D. vi k.
[circa a. 401 '^]
April.
11 ^"^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Theodoro pp. Moderatores provinciarum curam gierere
iubemus, ne quid*^ potentium procuratores perperam inhciteque *^ committant. B. vi k. Bec. Ravennae
sessor
atque
horreat,
officiis
qui
praeceptus
est
Basso et Philippo conss.

12 Idem AA. Monaxio pp.
408]
provin-
[a.
Omnes per
cias apparitores pro inveterata auctoritate iuxta moiudicis nudatos verberibus, si ita res tulerit,
tum
subiacere praecipimus, ut et
exsecutio
facilis
rerum
publicarum sit et officiorum insolentia comprimatur

et iudicum severitati competens reddatur auctoritas.
B. VI k. lan. Hono?io viiii et Theodosio v AA.
co?iss.
[a.
412]
335]
5 Impp. V alentinianus et Valens AA.^*' ad Apronianum pu. Potioris gradus iudicibus ab inferiori-
(l)J5
ut
M,
taneum
(11)
Th.
(2)
Cy:Z)i>. 1,14
rA.6,4,i6 (3)etiam
tutores dandi seu ordinandi curatores Her(5) vinculis curiae Th.
(6) iunge 12, 2, 1
et
(8) sic C, alias
(9) sic C, spon-
(4)
mann
(7)
6,7,6.7.
om. Th.
CR
74
s^.
6, l,
(10)
Cf. Dig. 1, 18
TA. 1, 16, 4 : iunge 12, 46, 2
(12) ad gravitatis tuae
(13) =- Th.Xy I6, 6: iunge Th. ],
(12*) acc. .. . ins.
(14) reddita vel pp. scr., nam Constantinus proximo

die fuit Constantinopoli secundum Th. 16, 8, 5. 16, 9, 1
(14*) fuisse olim imp. lovianus A. et d. v non Jan. Ancyro
16, 7
loviano
(15')
(a. 401)
CRM"
vidit
acc
(17)
(19)
Seeck
ins.
(15)
phodiorum
{data est a. 389)
== Th.
sic Th.,
1,
16,
14
iucesteque
(18)
lihri
(l6) cf.
contra
1,
32, l
quid M^Th., qui
CR,
iniusteque
UT NULLI PATRIAE
86
4045
XXXXII.
DE QUADRIMENSTRUIS TAM CIVILTBUS QUAM
rove
^Mrj yiviadâxrav icsxfiîfffiErn neoi
apx^'
aX)M ncoXvdo&coaav jtaQ avrSv,
xat /iiSvrjg r/ueâs iv rto fieXXeiv
xal
fiias
13
TrtS ipr^wiafiara,
MILITARIBUS BREVIBUSe.
TtQO
STtiBaiveiv rrjS enaQxias rb firjvvov avrov Tteii'

STti xXoTtrj ds dXovs rj iyxkrjTtea&co Siarayfia.
ov fiovov iteqi avrrp/ rr]v acorrjîav,
fiari rivi
dXXd yaQ xai rrjv ovaiav xivSvvevaei.
14 (13j '^lmp. l,eo A. Constantino pp. Si quis
cohortalibus adnuc obsequiis obligatus regimen provinciae vel cingulum cuiuslibet militiae dignitatisve
quoquo modo meruit, contra licitum usurpatis impetratisve careat, etiamsi ultronea nostra liberalitate
ius gerendae provinciae vel militiae seu dignitatis
cuiuspiam sibi iactaverit fuisse delatum. D. vii id.
Aug.^' Constantinopoli Leone A. iiii et Prohiano
conss.
[a. 471]
15
Idem A. Constantino pp.
(14)
NuUi
dqxovrss xai ai rovrcov rdêts dvvTtep&ercos

fierd rrjs dXrj&eias xai dxQtêias ixnefinercoaav
rd rsrQafirjviala ^pefiia, nsvrrjxovra Xirâs XQâiov xai rrjs ^covrjs xai rrjs dîas
dcpaiQsaiv vcpoQcofisvoi, ei ris yevoiro fiefiipts xard rovro ro
ro Ss avro earco xai xard rov rQaxrev
fiEQos.
rov nQoartfiov firj dvacpeQOvroS iyyQdcpoiS ini
''01
rov
enaqxov rrjv yevoiievrjv Qq&vfiiav.
2 Movos o rQiôvvos rj 6 rrjv rd^tv avrov
sibi domus ad habitandum veluti praetoria

vindicare, sed sacratissima modis omnibus inhabitare
palatia seu praetoria, ut hac necessitate compellantur eorum reparationi providere. Ubi autem et pa1
latium est et praetorium, palatium quidem habita-
torum
XXXXIIL^
DE OFFICIO PRAEFECTI VIGILUM.
1
16
[.
et
Arcadius
rêoridio pu.
Praefecti vigilum huius urbis
nihil de capitalibus causis sua auctoritate statuere
debent, sed si quid huiusmodi evenerit, culmini tuae
potestatis referre'", ut de memoratis causis celsiore
sententia iudicetur.
389]
[a. 385
servandisque speciebus publicis horreorum vice vel

2
aliae necessariae rei deputetur.
Quod si quis
ahquando dissimulare temptaverit, protinus eum atque officium quinquaginta librarum auri multam ad
vere sancimus.
Imppp. Valentinianns Theodosius
AAA.
praetorium autem suscipiendis con-
reparandum sacrum quod neglexerit palatium
rov
rd rsrQafirjvtaXa jSQe^ta vnoôrj&ov

yQdcpcov xai ooxov eyyQacpov vnoreXcov, cos dXrjd^rj
sfirjvvaav, ixnsfineroj ^.
rjrot
iudicura,
qui provincias regunt, in civitatibus, in quibus sacra

palatia vel praetoria sunt, liceat relictis his priva-
tioni praesidis,
nXrj-
Qcov ^txdQios fierd rov Softearixov xai rov axrovaQiov xai rdiv hnrtcbvcov xai rov vovfisQaQiov
sol-
XXXXIIII.
471?]
^Mrj ytspiOQarca rj avroS trjfiiovrco rj dXXcos ^XaTtrero) rov avvrsXearrjv o (>;^f, xivrjaiv âaiXixrjv
dycovidiv xai rrjv yevofievrjv iTtiyvcovat
DE OFFICIO PRAEFECTI ANNONAE.

^^'H Stdra^ts (pavsQov nQoare&elaa fiixQov rrj
rcbv iv KcovaravrtvovnoXsi noXtrtxcov
dvvovcov StOQit,et xai ncos rds fisra&easts Ssl
rcov atrrjQeaioJv nQOâivstv, nQoartfiov roXs firj
nstdôftevots notovaa.
2 ^^ÂvatQsl rrjv ix naXatov yevofievrjv ini roXs
noXtrtxols aQroiS ftsicoatv rj Stdra^te xai xvqoX
rovs firj vnovras fidv, nQo rovrov nQa&evras Si
xard rrjv andrrjv rdiv dvvovsndQxcov xai rcov
XoyoyQdycov rcov ^syscovoJv.
D. VIII id. Mart. Constantinopoli post consulatum
1
^rjfiiav.
XOQrjyicL
17
^Tovs Xrjarevovras rj naQanXrjaia Ttraiovras

avXXafiâvercoaav xai apfioSicos oi a^^ôvTes rificoQsircoaav rovs iv arpareici Si ovras ol npcorsvovres avrcov TtapaScSorcoaav, Sexa rov Ttaqaâivovros xara^dXXovros XirQas,
XXXXI.
NULLI PATRIAE SUAE ADMINISTRATIO SINE
SPECIALl PERMISSU PRINCIPIS PERMITTATUR.
(JT
Lampadii
AvyovardXios rj dv&vTtaros ^ îxdîos

rj
xofirjs ÂvaroXrjs eis rrjv oixsiav inapxiav yivea&co, iSixrjs ini rovrco XTIQÔJV xsXsvascos.
et
Orestae
vv. cc.
anno secundo.
[a.
532]
1 ^MrjSsis
XXXXV.
DE OFFICIO CIVILIUM lUDICUM.
1 ^^lmppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA.
Curtio pp.
Honorati, qui lites habere noscuntur,
= ^6,
VI k.ian. 12,57,14
(5)
6, 1, 90
(6) brevibus om. libri, habent Graeci et Th. 11, 25
(7)
6, 1, 110
fortasse ex W, qui habet constitutiones graece
(l)
(3)
1,
85
6,
1,
(2)
88
12, 57, 14
J5 6,
(4)
(2*) d.
1,
89
=5
est
=B
(a.
aa,, inscriptio
motus et damni quod dederit resarciendi.

17 Latrones similiaque peccantes praesides comprehendant et competenti poena afpciant: si qui
militant, eos principes eorum tradant: qui id transgreditur, decem auri lihras solvit.
perialis
XXXXI,
vicarius
Nemo
comes
Augustalis
vel
proconsul
vel
Orientis in patria provincia

fiat, nisi specialem eius rei iussionem meruerit.
XXXXII, 1 Magislratus eorumque of/icia sine
cunctatione vere et diligentei'quadrimenstruoshreves
vel
id.
=5
avroxQarcoQ Âvaardatos Â. restituenda
13 Decreta de remunerandis praesidihus ne fiant,

sed ah ipsis impediantur, et edictum eum nuntians
ante unum tantum diem, quam provinciam ingressurus est, mittatur.
quod si in furto vel aliquo
crimine deprehensus ent, non solum de salute ipsa,
sed etiam de facultatihus periclitahitur.
16 Praeses collatorem ne neglegat vel ipse ei
noceat aliove modo damnum inferat suh metu im-
D. VI
Febr. Clementino et Probo consa.

40, 15 exhibet, huc pertinere vi-
quod Hal. ad
detur, ut collata not. 7 inscriptio o avrds âatXsvs restituenda sit

(lO) referri libri
(9) Cf. Dig. 1, 15
TA. 1, 20, 1
6, 1, 99
^6, 1,100
(13)
(12)
(U)
an
(8)
512),
emittant, imminente poena guinquaginta auri lihrarum

si qua in hacparte
et cinguli
dignitatisûe amissionis,
eadem poena valeat etiam in
reprehensio extiterit.
tracteuta, qui non in scriptis ad praefectum negle-
gentiam commissam referat.

2 Trihunus vel qui vicem eius agit cum domestico
actuario optione numerarioque vel suhadiuva qua~
drimenstruos hreves suhsc?ihat et sic iureiuranao in
praestito,
emzttatur.
scrif>tis
quod vera nuntiaverint , solus
1 Certo modo distrihutiofium annonain Constantinopoli praestituto constitutio definil etiam, quomodo translatio anrtonarum
procedere debeat, poena non ohoedientihus itnposita.
2 Constitutio tollit deminutionem panium civilium ex longo tempore factam et confirmat eos
qui interierunt, sed antehac in fraudem praefecti
annonarum et logographorum regionum venierunt.
XXXXIin,
rum civilium
DB OFFICIO lUDICUM MlLlTARIUM

quibus causarum merita vel fata paiidun-
his horis,
D. III
tem.
iudice non habeant facultaFebr. Romae Basso et Philippo

[a. 408]
cum
residendi
tur,
87
no7i.
conss.
2 ^lmpp. Honorius
et
Theodosius AA. Anthemiopp.
Si
quis pro publicis functionibus, quae tiagitantur,

aliquo se defendere temptet munimine, adeat iudicem
et promat, quae duxerit adserenda: quem si iudex,
quod non arbitramur, minus audire maluerit, ipse

quidem administrator triginta librarum auri, apparitio
k.
vero eius quinquaginta feriatur dispendio. B. xiili
Aug. Constantinopoii Ho7i07'io viii
AA.
et
Theodosio
conss.
iii
409j
[a.
4548
XXXXVII.
NE COMITIBUS KEI MILITAHIS VEL TRIBUNIS
LAVACRA PRAESTENTUR.
^^lmppp. A7'cadius Hono7ius et Theodosius AAA.
Omnem inquietudinem a curiis et
civitatibus praecipimus prohiberi nec ulla privata ab
his succendi balnea ad tribunorum vel ducum aUorumve militarium comitum usus nec adacrationem
aliquam pro hac causa profligari. illustribus enim
tantum viris comitibus ac magistris militum (si tamen id yoluerint) hoc ministerium indulêmus: dupli
poena violatoribus huius sanctionis immmente. B. v
K. Bec.
Consta7iti7iopoli Arcadio A. vi et P7'obo
1
Anthemio pp.
C071SS.
[a.
XXXXVI."
DE OFFICIO lUDlCUM MILITARIUM.
1
XXXXVIII.^
et
Numquam omnino
magistratis
utriusque
militiae.
negotiis privatorum vel tuitio

vel exsecutio tribuatur.
militaris
B. prid. id. Febr.
Co7istantinopoli Theodosio A. iii et Abunda7itio
in
"^
C071SS.
393]
[a.
2 Impp. Honorius et Theodosius AA. Monaodo pp

Praecipimus, ne quando curiales^ vel privatae con.
dicionis homines ad militare exhibeantur iudicium

vel contra se agentum actiones excipiant vel litigare
in eo cogantur. interminationem autem quinquaginta
librarum auri adversus comitianum officium proponi

decernimus, si quid contra haec aliquando temptaB. vi k. Sept. Eudoxiopoli Theodosio A.
verit.
VII et Palladio conss.
[a. 416]
3 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Anatolio magistro militum.
Nemo de his, qui in virorum spectabilium ducum officiis militaverint ", scholae agentum in rebus quacumque subreptione post
completam militiam
societur,
ne agendi vices
clarissimi principis accipiat facultatem.
si
viri
quis au-
tem adversus haec nostrae perennitatis decreta venire conetur, militia spoliatus proscriptionis poena
pro parte bonorum tertia constringatur. B. v k. Febr.
Co7istantinopoli
4 ''Idem AA.
Maximo
ii et Pate7'io conss.
Nomo
\a.
443]
magistro officiorum. Duces

limitum^ et praecipue, quibus gentes quae maxime
cavendae sunt appropinquant, in ipsis limitibus commorari et milites ad proprium'' redigere numerum
imminentibus magisteriis potestatibus diuturnisque
1 eorum exercitationibus inhaerere
praecipimus. Castrorum quin etiam refectionis ckisuriarumque curam
2
habeant*".
Quibus cum principe castrorumque
praepositis pro laborum vicissitudine limitaneorum
militum^' duodecimam annonarum partem, distri-
buendam
videlicet
inter
eos
magisteriae
potestatis
B. prid. id. Sept. Co7ista7itinopoli Maxi7no ii et Paterio conss.

[a. 443]
5 ^^leiQxsia&oj rols e| e&ovs aixrjqeaiois 6 Sov^ xai
arbitrio,
deputamus.
dx rrjs ScoSsy.arrjs reov sx raiv noXsfiicoi'

Xrjwd^srrcov /uoiâs ev XQvaco SiBofievrjs Ttaqa rcov
rols
ivoo^cov indoxcov xai fiT]Si/' kreoov ?; xard dnairrjaiv rj xara exovaiav rov SiSovros TtooaiQsaiv
xouiêa&co.
(1)
(2)
DE OFFICIO DIVEKSORUM lUDICUM.
^lmppp. Valenti7iianus Theodosius et Arcadius^
AAA. comitibus
=lunge
Tk.
10, 74,
1, 21, 1
1.
6, 1, 9397
(1*)
sic 5, val. theod. et hon.
11, 2, 5
(3)
406]
PCK,
theod, arc. et honorius rectius Th.

(4) militis Th.
curialis C
(6) militaverit lihri: possis
(5) sic iJ,
etiam hoc retinere, si supra pro de his scribas dehinc
Nov. Theod.U: iunge 1,31,4. 11,60,3 (8) mili(7)
tum
libri
(lO) castrorum quin
(9) antiquum Nov.
etiam ipsis lusuriarumque pro antiqua dispositione cu-
5 Bttx contentus sit annonis solitis et duodecima

parte eorum quae ab hostibus capta sunt, in auro
1 ^^lmp.
vicarium.
Constantinus A. ad Bomitium Celsum

iudex officialem ad eam domum,
Nemo
qua mater familias agit, cum aliquo praecepto

existimet esse mittendum, ut eandem in publicum
protrahat, cum certum sit debita eius, quae intra
domum considerato sexu semet contineat, domus
eius vel cuiuscumque rei habita distractione, publicis necessitatibus posse servari.
quod si quis in
publicum matrem familias posthac crediderit protrahendam, inter maximos reos citra ullam indulin
B. iii id. Ia7i.

gentiam capitali poena plectetur.
Treviris Sabi7io et Rufino conss.
[a. 316]
2 Imppp. Valentinianus Theodosius et A7'cadius
AAA. ad P7i7icipium pu. Singuli quique iudices
sciant celsioribus viris et his, quorum nonnumquam
iudicio provehuntur, honorificentiam esse debitam
praestandam, nec in subscriptionibus suis fratres au-
deant nominare, apparitione multanda, cuius haec cura

est.
B. id. Febr. Ricome^-e et Clearcho co7iss. [a. 384]
3 ^^ldem AAA. Consta7itio^'' pp. Galliarum. Sciant
principes et comicularii et primates officiorum, iudices etiam, ternas libras auri a suis facultatibus
eruendas, si honoratis viris, quibus etiam consistorium nostrum ingrediendi facultas praebetur, secretarii iudicum non patuerit ingressus aut reverentia
uon fuerit in salutatione delata aut sedendi cum
iudice societas denegata.
B. vi id. Nov.^^ Treviris
Timasio et Promoto co7iss.
[a. 389]
XXXXVIIII.
UT OMNES TAM CIVILES QUAM MILITARES lUDICES POST ADMINISTRATIONEM DEPOSITAM

PER QUINQUAGINTA DIES IN CIVITATIBUS VEL
CERTIS LOCIS PERMANEANT.
Zeno A. Sebastia7io pp. Nemo ex viris
1
^^lmp.
clarissimis praesidibus provinciarum vel consularibus aut correctoribus neve qui administrationis maioris infulas meruerint, id est viri spectabiles procon-
sules vel praefectus Augustalis aut comes Orientis

aut cuiuslibet tractus vicarius aut quicumque dux
vel comes cuiuslibet limitisô vel divinarum comes
sibi successum fuerit, audeat
excedere de locis, quae rexisse noscitur, antequam
quinquaquinta dierum constitutus numerus finiatur.
1
Sed per id tempus praesides quidem et consu-
domorum, postquam
ram refectionemque mandamus Nov.

tantum
railitis
7, 11, 1, Jine
1, 116. 117
Nov.
sumpto ex Th. 7,
Th. \,
(15)
Th. 6, 26, 5
constantino PCR:
14,
(12)
(18) acc.
sic
(17)
scr.
.
-B 6,
11, 2
22,
cum
(ll)
1,
97
B 6,
98
1,
(16)
lege
(14)
Th.
B 6,
12, 29, 2
gemina
constantiano, c/. 6, 55,

ins.
(19) jB 6, 3, 9
dett, militis JR, militiae
limitanei
(13)
et
Th.,
Th. 15,
(20) sic
ab illustribus praefectis solvenda, neve aliud quicquam

vel
poscendo vel
libeiâ
dantis voluntate perciptat.
lares nec non correctores in metropoli, spectabiles

vero iudices tam civiies quam militares in civitatibus administratae dioeceseos illustrioribus publice,
nec domi vel intra sancrosanctos terminos vel redomos latitantes, sed in celeberaut
potentes
*
rimis locis ante oranium quos nuper gubernaverant
ora versentur, ut pateat omuibus facultas libera
super furtis aut criminibus querimoniam commovendi,
ita ut ab omui defensus iniuria provisione post eum
admiuistrantis ac periculo officii nec minus curialium et defensoris civitatis^, iuratoriae tantum cautioni commissus, postquam fuerit in querimoniam
devocatus, pulsare volentibus (ut dictum est) pro
2 legum ratione respondeat: Nec uUam ante praefinitum tempus de provincia discedendi excusationem
ei tribuat vel divina revocatoria vel codicilli alterius
giones
admiiiistrationis
DK OFFICIO EUJS
88
4951
oblati vel
praeceptum amplissimae
tuae sedis, ut alterius provinciae raoderatoris vices

obtineat, aut praeceptum praefatae vel alterius civilis seu militaris cuiuscumque potestatis, ut quamcumque sollicitudinera publicam gerat aut exnibeatur vel deducatur, aut postremum cuiuslibet artis
astutia, cuiuscumque occasionis excogitata calliditas
excludatur, ut modis omnibus, quae pro universarum
proviuciarum salute sancimus, sortiantur effectum.
;i
Quod si quis temeritate punienda saluberrimam
circumscribendam vel violandam crediderit,

reus non immerito iudicetur, attaraen quinquaginta librarum auri multam publicis
calculis inferre cogetur: simili poena plectendo, qui
praesidis provinciae adniinistrat potuisse cognoscere

in dubium non venit.
sane si in ahquo
captum
est ius rei publicae, iuxta scita divorura principum
rei publicae (si modo adesse fiduciam
negotio putant) restitutionis auxihura possunt flagitare.
D. iii non. Jsov.'^ Sabino ii et Venusto
conss.
[a. 240]
2 Mandala impp. Theodosii et Valentitdani AA.
defensores
missa ad Antioc/ium pp. per referendarium , quae

sic habent: Suggerente raagnificentia vestra docta
imperialis aeternitas debere eos, qui praeceptione
principali seu vestrae sedis araplissiraae tueri locum
rectorura provinciarura noscuntur, auctoritatem habere tutores seu curatores petentibus dare, decretum etiam interponere ad alienandas minorum similiuraque eis personarum seu curialiura facultates,
emancipationes quoque legibus celebrare et orania
quae ad iurisdictionem rectoris provinciae pertinent
actitare,
praecipere dig-nata est pro dispositione
vestrae celsitudinis praefatas huiusraodi soUicitudines
D. prid. id. Oct. Conperagendi habere licentiam.
stantinopoli Hierio et Ardabure conss.
427]
[a.
LL*
DE ADSESSORIBUS ET DOMESTICIS ET CANCELLARIIS lUDICUM.
legem
licet
et maiestatis
eum adrainistratione suscepta rainime eum curaverit honeste retinendum aut super eius fuga pro4(1) tinus referendum. Adrainistrationem autera depo-
post
nere non voluraus decessorera, antequam successor

ad provinciae fines pervenerit, licet litteris ad eum
seu programmate vel edicto ad officium et provin5 (2)
ciales usus fuerit.
Ipse autera, qui praesentera fugiens non observaverit legera, ubicuraque repertus fuerit, licet in hac florentissiraa civitate, ad
provinciara sine ullo penitus obstaculo praeceptione
tui culrainis, cura etiam viri clarissimi rectoris provinciae, in qua repertus fuerit, deducetur, per sex
mensuura curricula ibidem moraturus, quatenus interea minime crimina possint vel furta celari. Oftili
cium etiam, quod eum (debito tamen honore servato)

non prohibuerit contra legis tenorem discedere, tri-
ginta librarum auri dispendio ferietur. Quod si

iutra quinquaginta dierum nuraerum fuerit forte pulsatus et praefato clapso terapore necdum finita lis
civiliter quidem super furtorum
sceleribus
fuerit,
7 (3)
pulsatus dato procuratore instructo post quinquaginta dies protinus habeat licentiara disccdendi:
accusatione vero super criminibus facta per inscrip-
tionum laqueos inretitus usque ad terminum causae

Sciant autem
perdurabit.
vel adrainistrationis iure
(juos
vel ex praecepto araphssiraae tuae sedis huiusmodi
controversiae civiliter vel criminaliter ventilantur,
intra viginti dierum spatium debere se praefata litigia, postquara orta fuerint, terminare. nam sisupersederint, ipsos quidera decera librarum auri condemnationem subire censemus, accusationem vero seu
civilem intentionem semel in iudicium deductam
8 (4) ibidem necessario
universi iudices, apud
praefato modo legitirae terrainari.

stantinopoli Zenone A. ii cons.
DE OFFICIO
EITJS
D. v
id. Oct. Cofi-
[a.
47U]
QUI VICEM ALICUIUS
lUDICIS OBTINET.
1
hnp. Gordianus A Domitio pp.

ad utilitatem rei pubhcae
Bpectat
gubernaverat lihri
Dig. 1, 21
(4) sic
(1)
In causa quae
qui vice
eum
(2) sic M, civitatum CR

(5) B
Hal, Febr. aliaa
(3) Cf,
6, 1, 62
Momm-
seqq.
Cf. Dig. 1, 22
(6) tiberiade . . . aquilino
sen^ tyberio et maximo dedit^ deinde in tyberiano et dione
a. 291) emend. Hal.
(7) theodoro cons. scripsi, theodo-
(=
Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Paulino.

btudiorum labor meretur, ut hi, qui in publicis administrationibus constituti sociari sibi consi1
liorura
participes cupiunt, spe praemiorura atque

honorificentia sua provocent eos, quorura prudentiara
sibi putant esse necessariam, non metu terribili et
necessitate incongrua libertati.
D. prid. id. lui.
Tiberiade Maocimo ii et Aqui/ino*' conss.
[a. 286]
2 Itnp. Constantinus A. ad Bassum pp. Praesides non per adsessores, sed per se subscribant libellis.
quod si quis adsessori subscriptionem inconsultis nobis permiserit, mox adsessor qui subscripsit exilio puniatur: praesidis vero nomen ad
nos referri iubemus, ut in eura severius vindicetur.
D.
XV
k. Sept.
Constantino A. vi et Constantino
conss.
\a.
3 Imp-p. Arcadius
et
C.
320]
Honorius AA. Messalae pp.
Consilianos iudicura et cancellarios et eos, qui doraesticorura funguntur officio, post depositam administrationera quinquaginta dies in provincia residere
l
praecipimus. Pro confesso autem tenebitur, qui
accusatus huiusmodi personam subtraxerit: eaque
in quadruplum restitui iubemus, quae desiderautur
ablata, ut duplum spoliatus accipiat, duplum noster
fiscus
doro
D. vi
adquirat.
cons."^
k.
lan.
Mediolani
Theo-
[a.
399]
4 Idem AA.
et Theodosius A. ad Caecilianum viDomesticus iudicis a pubhcis actibus arceatur.

quod si necessitatibus publicis sese convictus fuerit raiscuisse, statira eum ad maioris potestatis examen deduci oportet, ut competens in eo
vindicta promatur. D. vi id. April. Honorio A.
vi^
carium.
et Aristaeneto conss.
[a.
404]
et Theodosius AA. Seleuco pp.

in provinciis, qui semel domestici vel cancellarii ministerium gesserit, ad eandem observationem
5 Impp. Honorius
Nemo
aliqua ambitione iterum remeare concedatur. D. iii

id. Dec. Ravennae AA. x et vi conss.
[a. 415]
Nemo de
7 ^ldem AA. Vitaliano duci Libyae.
domesticis ducum vel coraitura railitarium, officiis
eorura connumeratus^, post completum sui temporis
actum ad eandera rursus sollicitudinera audeat adspirare: decera auri librarura conderanatione proposita,
si
poena
quis
officio
hanc violare voluerit sanctionem eadem

quoque coercendo'*^, siper ambitionem
:
rumoridio coss. (= a. 403) HaL, sed negue imperatorum nomina neque Messalae praefectura huic anno
Th. 8, 1, 16
conveniunt
(8)
(9) nerao de numerariis tui officii seu doniesticis vel scriniariis sive adiutoribus Th.
(lO) proposita Th.
sio et
DE ADSESSORIBUS ET DOMESTICIS
89
vel avaritiam ex Lis aliquid temerari concesserit.

D. viJii k. Nov. Constantinopoli Honorio A. xi et
Constantio ii conss.
[a. 417]
7 ^Jdem AA. Eustathio pp. Velut castrense peculium lilii familias adsessores etiam^ post patris
obitum vindicent, qui consiliis propriis administrasi quid licitis honestistores iuvare consueverunt
que lucris coadunare potuerunt. J). x k. Ajml. Conet Theodosio x AA.
stantinopoli Honono xiii
,
conss.
{a.
422]
NuUus iudicum
ad provinciam sibi commissam quemquam secum
ducere audeat, cui domestici vel cancellarii nomen
imponat, nec profectum ad se undecumque suscipiat,
ne famae nota cum bonorum publicatione plectatur.
primatum officii cancellarios, sub fide

gestorum ex eodem officio'' electos iudicibus applicari iubemus, ita ut post depositam administratiopericulo enim
nem^ nec
militiam deserant et provincialibus praesentiam sui exhibeant, quo volentibus sit accusandi
eos facultas.
si enim idonea causa exegerit, ad detegenda iudicis flagitia et quaestioni eos subdi oportet.
I).
k.
prid.
lun.
et
Mariniano conss.
[a. 423]
9 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. aa
Taurum pp. Si post depositam administrationem
iudicum praesentiam vel exhibitionem domesticorum
aut curialium vel aliqua
postulaverit, per eosdem administratores, quorum domestici fuerint, iudicio legibusque tradantur. B. r non. lul. Constantinopoli
Theodosio A. xiiii et Maodmo conss.
[a. 433]
querimonia provincialium
publica
necessitas
10 Idem AA. Florentio pp.
In consiliariis ob-
servari censemus, ut in eum, qui in sua provincia

ultra quattuor menses moderatoribus adsederit adversus leges antiquas et divorum retro principum
scita^, proscriptio bonorum et accusatio publici criminis immineat, nisi per caeleste oraculum vei am-
tuae sedis praeceptionem sese defendat.

D.xiiik. Febr. Theodosio xvii et Festo conss. [a. 439]
1 1 Idem AA. Zoilo pp. Orientis.
Non parum adplissimae
sessoribus magistratuum maiorum quam ipsis iudicibus nostrae benivolentiae liberalitas tribuenda est.
ideoque consiliarios virorum illustrium praefectorum tam praetorio quam huius inclitae urbis emi-
nentissimorumque magistrorum militum nec non etiam

viri
ilkistris
magistri officiorum, sive praedicto of-
iam functi sunt seu fungentur in posterum,

'post depositum etiam officium ab omni indictionis
onere seu civilium seu militarium iudicum prorsus
immunes esse praecipimus, ut nec ab amplissima
quidem sede tui culminis eis ulla molestia super
ficio
suscipiendo quolibet gravamine** penitus iniungatur:

quinquaginta librarum auri officio tui culminis damnatione multando, si quid adversus statuta clementiae nostrae innovari concesserit.
D. v k. Mart.
Theodosio A. xviii et Alhino conss.
[a. 444]
12 Impp. Valetititiianus et Marcianus AA. Palladio pp.
Liceat omnibus iudicibus ilhistri praeditis potestate consiliarios sibi eosdem secundo ac
tertio et saepius iniungere, quia qui semel recte
cognitus est, ob hoc solum non debet, quod iam
Valentiniano
probatus^ est, improbari.
A. .....
\a. 450 vel 455]
3 [AvroxQartOQ Zijvcov A.]
'**
^^MijSenore ;^w()ts rojv aoxovrcov ol avfinovoi

avriav dcxaêrcoaav ra ixeivcov ri&evres bvo-
D.
(1)
(3)
fiara.^^
VI k. lul.
Th.
1, 35, 2:
= Th.
1 2, 9, 1
iunge
2, 7, 4
II
etiam
om
487]
Th. contra
(4) ex eodem offificio om. Th.

(5) per
triennium ins. Th.
(6) Th. l, 35, 1
(7) finis
(8) privato vel publico ins. l. gem.
(9) sic
(lo) inscriptio restituta est ex subscriptione.
M,
CR
iungendae videntur 2, 7, 19
6,1,71. 7,1,1
(12) id
adsessores
(2)
[a.
1, 35, 3
continuum
probatum
post consulatum Longini.
eorum
et
quae
ihi
laudantur
(ll)
=B
sine praesidibus
iudicent illorum nomiue subiecto: for'
est:
numquam
51.
52
14 Imp. lustinianus A. Demostheni pp. Nemo

qui advocati causarum constituti sunt vel
fuerint et in hac regia urbe in quocumque iudicio
ex his,
deputati et in aliis omnibus provinciis nostro subimperio, audeat in uno eodemque tempore
tam advocatione uti quam consiliarii cuiuscumque
magistratus, quibus res publica gerenda committitur,
curam adripere, cum sat abundeque sufficit vel per
advocationem causis perfectissime patrocinari vel
adsessoris officio fungi, ne, cum in utrumque festinet, neutrum bene peragat: sed sive advocatus esse
maluerit, hoc cum debita sollertia implere possit,
iectis
elegerit, in ea videlicet permaut post consiliarii soUicitudinem

liceat ei ad munus advocationis reverti.
vel si adsessionem
neat
ita
depositam
tamen
Nec sit concessum cuidam duobus magistratibus

1
adsidere et utriusque iudicii curam peragere (neque
enim facile credendum est duabus etiam necessariis
rebus unum sufficere: nam cum uni iudicio adfuerit,
altero abstrahi necesse est sicque nuUi eorum idoneum in totum inveniri), sed altera adsessione penitus semota unius magistratus esse contentum iudicio.
2
Nec callidis machinationibus huiusmodi legem
putet quis esse circumscribendam et, si non consiliarii signum quod solitum est chartis imponat, sed
alias
quasdam litteras excogitatas adsimulaverit,

existimari ei licere fungi quidem memorato officio,
sub huiusmodi tamen umbra latere, cum in legem
committunt hi, qui vigorem eius scrupulosis et ex3
cogitatis artibus eludere festinant.
Neque sibi
blandiri quemquam oportet, quod et praesentis legis
aculeos possit evadere, quemadmodum et anteriores
si quis eteleges super hac re positas deludebat.
nim in tali commisso fuerit inventus, sciat se de
matriculis advocatorum penitus esse delendum et
decem Hbrarum auri multam nostris privatis largitiouibus illaturum, per virum illustrem comitem rerum
privatarum exigendam, et aliam maiorem regalis culminis subiturum offensam, cum nec ipse iudex, qui
hoc fieri passus est et sciens prudensque hoc com4 miserit, sine imperiah commotione remanebit: Eadem poena subiciendo etiam eo vel eis, qui in his
causis, quarum patrocinium adepti sunt quibusque
advocationem suam praestiterint, adsessionis *^ cuiuscolore audeat vel audeant iudine adfectionis suae advocationis memor incorrupti iudicis non possit nomen perferre. D. v k.
Oct. Chalcedone Decio vc. cons.
[a. 5291
cumque magistratus
care,
15
^^
'.
LII.
DE ANNONIS ET CAPITU ADMINISTRANTIUM

VEL ADSESSORUM ALIORUMVE PUBLICAS SOLLICITUDINES GERENTIUM VEL EORUM, QUI
ALIQUAS CONSECUTI SUNT DIGNITATES.
1
^^lmpp. Theodosius et Valentiniatius AA. Flo-
rentio pp.
Omnibus tam
viris
spectabilibus
quam
^^
clarissimis iudicibus
sive
qui per provincias
militarem sive civilem administrationem gerunt, nec
viris
non comiti commerciorum
magistro aeris sive privatae rei, rationali per Ponticam atque Asianam
dioecesin et adsessoribus iudicum singulorum in
praebendis solaciis annonarum hic fixus ac stabilis
servabitur modus, ut ea pro annonis et capitu digni,
tati suae debitis pretia consequantur

quae particularibus delegationibus soleant contineri. D.iiik.Iun.
XVII
et
conss.
Festo
[a. 439]
ConstantinopoUTheodosio
,
deprompta est adnotatio ad

prfce raz nôxara^^sis
Tcoieircoaav firjrs ras aTtofdaeie {id est neve litis contestatio apud eos fiat neve sententiam ferant)
(13) sic
Contius B, adsessiones libri
(14) Graecam lustiniani
(onstitutionem hoc loco dcnderari eiusdem argumenti,
ruius est c. 13 h. t, ex Nov. 60 c. 2 colligitur
(15)
tasse
ex ipsa constiiutione
Sixaêrcoaav
in
B2
7, 1,
0,
1,
101
(16) sic
M, provinciam CR
12
duarum unciarum
LIII.
DE CONTRACTIBUS lUDICUM VEL EORUM QUI

SUNT CIRCA EOS ET INHIBENDIS DONATIONIBUS IN EOS FACIENDIS ET NE ADMINISTRATIONIS TEMPORE PROPRIAS AEDES AEDIFICENT
SINE SANCTIONE PRAGMATICAi.
1 ^lmp. lustimanus A. Menae pp.
Quicumque
administrationem in hac florentissima urbe gerunt,
emere quidem mobiles vel immobiles res vel domus
extruere non aliter possint, nisi specialem nostri
numinis hoc eis permittentem divinam rescriptionem
meruerint. Donationes vero omnimodo recusent,
1
scientes non esse validas eas in quibuscumque rebus
et
DE MODO MULTARUM
90
5355
nisi post administratio-
quacumque aestimatione,
nem depositam
vel
specialiter
in
scriptis
donator
eandem donationem ratam habuerit vel tempus quinquennale praeterierit, in quo nuUa querella super
isdem donationibus vel ab ipso donatore vel ab sucProvincias vero modecessoribus eius facta sit.
2
rantibus non solum donationes, sed etiam emptiones
quarumcumque
mobilium
immobilium
vel
rerum
praeter eas, quae ad alimonias vel vestem pertinent,

et aedificationes , licet sacri apices aliquid eorum
nec ratum sit,
permiserint, penitus interdicimus.
quod his donatione vel venditione datum est^ licet
quinquennale tempus post depositam administrationem excesserit vel consensus donatoris vel vendiadministrationem adiectus sit.
toris post eandem
auri multam condemnare non pa1

timur.
Proconsularem vero potestatem, si multandi necessitas imminebit, senarum unciarum auri
summa cohibebit: in qua forma etiam comes Orien2
tis atque praefectus
Ceteri vero
Augustalis erit.
^
spectabiles iudices et qui vice vestra administrationis
gubernacula susceperunt, ultra tres auri uncias sibi in3 tellegant licentiam denegandam. Id quoque observandum a moderatore esse censemus, ut in unius
correptione^ personae, si ad id continuatio peccati
impulerit, trinae tantum in annum condemnationis
sub praestituta summa severitas exseratur. Quod
4
si quis praedictum modum excesserit, huius auctor
admissi conderanato ad dupli restitutionem, fisco vero
nostro ad inferendam eam quantitatem, quam mul5
tae nomine inflixerit, retinebitur.
Nec tamen ad
huiusmodi
legis moderationem pertinere se credant,

qui in peculatibus aut manubiis, id est depraedationibus concussionibus furtis atque aliis nagitiis,
quae coerceri severius convenit, fuerint deprehensi,
scilicet ut scripta per iudices memoratos, in cuiuslibet fuerit dirigenda dispendium, sententia proferaNec putent factu '*^ facile esse, ut aut prae6
tur.
cipiti
persuasione condemnent
Theodoro cons.
LIIIL*
IN-
FLIGUNTUR.
et
Antoninus AA. Firmo.
Multa
damnum famae non

nino A. et Geta
D. v id. April. Antoinrogat.

[a. 205]
utrisque ii conss.
2 Imp. Alexander A. Decimo. Procuratores meos,

id est^ rationales, indicendae multae ius non habere
saepe rescriptum est. D. xiii k. Sept. Modesto et
Proho conss.
[a. 228]
3 Imp. Gordianus A. Celeri. Curator rei publicae, qui Graeco vocabulo logista nuncupatur, multandi ius non habet. D. id. Sept. Gordiano A. et
Aviola conss.
[a. 239]
4 Imppp. Gratianus Valentinianus
et
Theodosius
AAA. Eutropio pp.
IUustres viros praefectos praetorio usque ad quinquaginta librarum auri multas,

cum peccatum gravissimum erit, sinimus pervenire.
D. VIII id. lan. Gratiano v et Theoaosio AA.
conss.
[a. 380]
5 Imppp. Valentinianus Theodosius et Ajxadius
AAA. ad Praetextatum pp. IVIuItarum severa compendia aerario nostro protinus esse quaerenda nullus ignoret, nisi ipse iudex id, quod ad poenam admissi facinoris exculpitur, vel publicis operibus vel
cursui publico vel aliis necessariis causis specialiter
D. v id. Sept. Aquileiae Ricomere et
deputaverit.
Clearcho conss.
[a. 384]
6 "^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp.

Eos, qui ordinario provincias iure moderantur, erga
eorum personas, quos culpa reddit obnoxios, ultra
1)
SR
sine sanctione pragmatica C, om.

(3) ratum est ... mandatum sit lihri
?, 61
iZeitschrift f. Rechtsgesch. 11 p. 173)

(6) id est
confirmant
10, 32, 51
(8)
oorrectione libri
sic
(7)
Hal,
(lO)
iunge 4,
vestrae lihri
factum
399]
DE DEFENSORIBUS CIVITATUM.
AA. Senecae
1
^^lmpp. Valentinianus et Valens
Si quis de tenuioribus ac minusculariis
defenson.
rebus interpellandum te esse crediderit, in minoribus causis, id est usque ad quinquaginta solidorum
^^*
summam^^, acta iudicialia

conficias, scilicet ut, si
quando quis vel debitum iustum vel servum, qui per
fugam fuerit elapsus, vel quod ultra delegationera
DE MODO MULTARUM, QUAE AB lUDICIBUS

Impp. Severus
[a.
LV.
in-
paupertas condemnati hoc persuaserit. D. xii k. Sept.
3 Haec autem etiam ad domesticos et consiliarios

eorum trahi necessarium duximus illud etiam^ adicientes, ut nec per interpositam personam aliquid
4
eorum sine periculo possit perpetrari. Quae
etiam ad praeterita negotia referri sancimus, nisi

transactionibusveliudicationibus sopitasint.jP. v^ id.
Bec. Constantinopoli dn. lustiniano A. iicons. [a. 528]
quem culpa non
gravat, aut erubescenda varietate iudicii pro arbitrio

proprio immutandum esse quod lex'^ iusserit, nisi
libri
6,
(2)
(4) scr. iii
(5)
43, 7
44, 17. 9, 41, 17.

(9) sic detf.,
(ll)
lex
CR,
vel quodlibet huiusmodi '^, tua

postulaverit
ceteras vero, quae dignae
disceptatione restituas.
forensi magnitudine videbuntur, ordinario insinuato
rectori.
D. v k. lul. Tyrici Valentiniano et Valente
AA. conss.
[a. 365]
dederit
2 ^^ldem AA. ad Prohum pp. Defensores civitatum non ex decurionum seu cohortalium corpore,
sed ex aliis idoneis personis huic officio deputentur.
D. III non. Nov. isdem conss. [a. 368? 370? 373?]
3 ^"^ldem AA. et Gratianus A. ad senatum. Utili
ratione prospectum est, ut innocens et quieta rustipatrocinii, id est defensoris locobeneficio fruatur, ut apud eum in pecuniaD. iiii id.
riis causis litigandi habeat facultatem.
Aug. Eierapoli Valeiitiniano et Valente AA. utris[a. 373]
que II 11^*^ conss.
citas
pecuharis
rum'^
4 Irmpp. Gratianus V alentinianus et Theodosius

AAA. Theodoro defensori civitatis. In defensoribus
universarum provinciarum erit administrationis haec
forma et tempus quinquennii spatii metiendum: scivicem plebi exhibeas,
licet ut imprimis parentis
descriptionibus rusticos urbanosque non patiaris adsalva
fligi, officialium insolentiae, iudicum procacitati
reverentia pudoris occurras, ingrediendi, cum voles,
ad iudicem liberam habeas facultatem, superexigendi -^
damna vel spolia plus petentiura ab his, quos liberorum loco tueri debes, excludas, nec patiaris quicquam ultra delegationem soHtam ab his exigi, quos
certum est nisi tali remedio non posse reparari.

D. xi^^ non. lan. Constantinopoli Arcadio et Bautone conss.
{a.
385]
7%. 1, 29, 2 : iunge Th. 8, 15, 4

(l3) id est
om. Th.
(15) ho(14) iudicialia om. Th.
nim Th.
Th. 1, 29, 5
(16) =- Th. 1,29,3
(17)
(18) id est def. loc. om. Th.
(19) iiii scripsi, ii (== a. 868)
Hal.
(20) sic dett, superexhibendi libri
(21) numerus corruptus est
om. p
.
(12)
summam
DB DEFENSORIBUS CIVITATUM
91

Defensores
Augustali.
nihil sibi insolenter, nihil indebitum vindicantes nominis sui tantum fungantur officio: nullas infligant
multas, severiores non^ exerceant quaestiones, plebem vel decuriones ab omni improborum insolentia
et temeritate tueantur, ut id tantum, quod esse dicuntur, esse non desinant. D. iii non. Mart. Con[a. 392]
stantinopoli Arcadio A. ii etRufino conss.
6 ^ldem AAA. Tatiano pp. Per omnes regiones,
sui
nescia
feruet
latronum
et
fera
in quibus
periculi
5 ^lmppp.
AAA. Potamio praefecto
insania, probatissimi quique et districtissimi defensores adsint disciplinae et quotidianis actibus praesint, qui non sinant crimina impunita'* coalescere:
removeantur^ patrocinia, quae feruorem^ reis et
auxilium scelerosis impertiendo maturari scelera fecerunt. D. v id. April. ConstantinopoU Arcadio A. ii
et
Rufino conss.
[a.
392]
5557
rendi", quorum quaestione fides possit inquiri: qua

probata in eos, quos gestorum petitam confectionem
negasse constiterit, vigor iudiciarius exseratur. D. xii
k. Fehr. Ravennae Honorio viii et Theodosio iii
AA. conss.
10 Impp. Theodosius
409]
[a.
et
Valentinianus AA. Cyropp.
Nulli deiensorum hcere decernimus, si de publica

sollicitudine voluerit se liberare, ni-si divinos adfatus
intimaverit tuae sublimitatis iudicio, triginta librarum auri poenam tam moderatoribiis provinciarum
quam ceteris iudicibus vel temeratoribus sacri nostri
oraculi subituris, si negiecta fuerit auctoritas principalis.
D.
xv
k.
Sept.
Constantinopoli Cyro
cons.
11 *^Împ. Anastasius A. Eustathio pp.
vc.
441]
[a.
lube-
*mus eos tantummodo ad defensorum curam pera*gendam ordinari, qui sacrosanctis orthodoxae reli*gioms imbuti mysteriis
*
hoc imprimis sub gestorum
7 "^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Caeciliano pp.

Defensores civitatum oblatos sibi reos^ in ipso latrocinio vel congressu violentiae aut perpetrato ho-
testificatione, praesente quoque religiosissimo fidei

*orthodoxae antistite, per depositiones cum sacra*menti religione celebrandas patefecerint. ita enim
stupro vel raptu vel adulterio deprehensos

publicis^ sibi traditos expresso crimine*"
cum his, a quibus fuerint accusati, mox sub idonea
ad iudicium dirigant I). prid. k. lan.
prosecutione
mediolani Slilichone ii et Anthemio conss.^^ [a. 405]
8 ^Hmpp. Honorius et Theodosius AA. Caeciut
Defensores ita praecipimus ordinari
liano pp.
sacris orthodoxae religionis imbuti mysteriis reverentissimorum episcoporum nec non clericorum et
honoratorum ac possessorum et curialium decreto
de quorum ordinatione referendum
constituantur
est ad illustrissimam praetorianam potestatem, ut
*eos praecipimus ordinari, ut reverentissimorum

*episcoporum nec non clericorum et honoratorum
*ac possessorum et curialium decreto constituantur.
* D. XIII k. Mai. Sabiniano et Theodoro conss.*
[a. 505]
micidio
et
actis
'
magnificae sedis eorum soHdetur

si quid a
qualibet persona
contra publicam disciplinam in laesionem possessorum fieri cognoverint defensores, referendi habeant
potestatem ad illustres et magnificos viros praefectos praetorio et illustres viros magistros equitum
et peditum, magistros etiam officiorum et comites
tam sacrarum largitionum quam rerum privatarum.
D. XII k. Febr. Ravennae Honorio viii et Theodosio III AA. conss.
[a. 409]
9 ^^ldem AA. Caeciliano pp. lubemus cura ac
litteris
1
eiusdem
auctoritas.
Quod
sollertia defensorum minime possessores maioribus

mensuris et ponderibus a susceptoribus praegravari,
sed eos deprehensos ad iudicium dirigi cum ipso
1
commissae fraudis indicio. IUud etiam fieri per-
mittimus, ut, si provincialibus nostris contestari iniurias seu laesiones suas cupientibus actorum confectio a defensoribus denegetur, licentia eis tribuatur querellae propriae libellum conscriptum eo tenore *^,
quo fuerat contestandum, in frequentioribus civitatum locis proponendi conveniendique scribas, tabularios et cetera officia publica commonenda^^, per
quae libellum coUigi oportebit atque invitis supra
memoratis personis sub actorum confectione inge-
=
=
Th.
Th.
severiores non] nullas Th.

(5) sic Th.,
impunitate Th,
removeant Zziri
Th. 9, 2, 5:
(6) favorem 7%.
(7)
et
in
carcerem
inuge 1, 4, 9
quae ibi laudantur
(8)
non mittant sed ins. Th.
(9) municipalibus Th.
(10) prosecutionibus arguentium ins. Th.
(11) sic Th.,
persecutione libri
(12) d. xii k. Febr. Ravennae Hoviii
et
norio
Theodosio iii AA. conss. (= a. 4091 et in
inscriptione impp. Honorius et Theodosius AA. Th. cum
locis iungendis: quae cur mutata sint retento Caeciliano pp.
anni 409, non intellegitur, cum praesertim adipsam sanctionem formandam nihil aliunde additum videatur
(13) iunge
(1)
(8)
1,
29,
1,
29,
(2)
(4)
LVI.
DE MAGISTRATIBUS MUNICIPALIBUS.
1 ^^lmp. Constantinus A. ad Florentium pp. Decuriones ad magistratum vel exactionem annonarum
ante tres menses vel amplius nominari debent, ut,
si querimonia eorum iusta videatur, sine impedimento
in absolvendi locum alius subrogetur.
D. id. April.
[a. 323]
Constantinopoli^^ Severo et Rufino conss.
2 Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Germanianum. Magistratus conficiendorum actorum habeant
potestatem. D. xiii k. lan. Gratiano np. et Daga-
taifo conss.
[a.
366]
LVII.
DE OFFICIO lURIDICI ALEXANDRIAE.

1 ^Hnwp. Leo et Anthemius AA.
et praefecto Augustali.
lubemus
Alexandro duci
apud Alexandri-
nae dumtaxat clarissimae civitatis iuridicum licitum

et concessum esse singulis quibusque volentibus donationis conscriptae sollemniter instrumenta reserare,
eisdemque robur adiciet gestorum series apud eundem virum confecta, tamquam si apud virum claris-
simum moderatorem provinciae
vel magistratus vel
defensorem plebis habita f uisse diceretur. D. k.^^ Sept.

Constantinopoli Zenone et Maj-ciano conss. [a. 469].
Th. 11, 8, 3
1, 4, 9 et quae ibi laudantur
(14)
iunge 1, 4, 9 c< quae ibi laudantur
(15) sic Th., tem(16) sic MTh., commonendi CR
pore libri
(17) scr.
ingeri cum Th.
(18) c. 11, quam omittunt libri, ex
loco gemino 1, 4, 19 restituta est auctoritate Paratitlorum ad Const. 1, 8
Th. 12, 1, 8: iunge Th.
(19)
11,30,12
(20) sic et Th. ll, 30,12: Constantinopolim
Byzantio substituerint Theodosiani Codicis confectores,
pro d. fuerit pp., cum eodem die Constantinus Sirmii commoratus sit, cf. 3, 12, 3
(22) for(2l) Cf.Dig.i,1Q
tasse
iungenda
8, 52, 3
(23) d. vii id.
8,
12'
52, 3
13
II
DE EDENDO
92
LIBER SECUNDUS.
II.
DE EDENDO.
DE IN
Imp. Pius Anjtoninus A. Manilio. Ipse dispice,

pecuniam, quam deposuisse te dicis,
nam quod desideras, ut rationes
auemadraodum
eberi tibi probes.
suas adversaria tua exhibeat, id ex causa ad iudicis
ofticium pertinere solet. PP. iiii k. Oct. Sahiniano ii
et Severo conss.
{a. 155]
2 Impp. Severus et Antoninus AA. Fausto. Is,
1
acta publica iam criminalia

quam civilia exhiberi inspicienda ad iuvestigandam
veritatis fidem iubebit.
PP. non. lul. Severo A. el
Albino conss.
[a. 194]
3 ^ldem AA. Valenti. Edita actio speciem futurae litis demonstrat, quam emendari vel mutari licet,
prout edicti perpetui monet auctoritas vel ius reddentis decernit aequitas.
D. iii^ k. Sept. Severo iii
res agitur,
apud quem
et
Antonino AA. conss.

4 Imp. Antoninus A. Epaphrodito.
[a.
202]
Qui accusare
volunt, probationes habere debent, cum neque iuris
ut
alienorum inneque aequitatis ratio permittat,
strumentorum inspiciendorum potestas fieri debeat.
actore enim non probante qui conveuitur, etsi nihil
PP. v id. Mart. duobus
ipse praestarit, obtineat.
A<>pris conss.
[a.
1 Imp. Alexander A. Tryplioni.

Sicrut bonis moribus convenit reverentiam manumissoris uxori praeberi, ita re exigente in ius eam sine permissu praetoris vocari prohibitum est.
PP. iiii k. April. Agricola et Ciemente conss.
[a. 2'M)]
2 I?np. Gordianus A. Nocturno.
Venia edicti
non
petita patronum seu patronam eorumque parentes et liberos, heredes insuper, etsi extranei sint,
a libertis seu liberis eorum non debere in ius vocari ius certissimum est: nec in ea re rusticitati
venia praebeatur, cum naturali ratione honor eiusmodi personis debeatur. cum igitur contitearis patroni tui filium sine permissu praesidis in ius vocasse, poenam edicto perpetuo praestitutam rescripto
tibi concedi temere desideras.
PP. viii id. Nov.
Gordiano A. et Aviola conss.
[a. 239]
3 Inipp. piocletianus et Maximianus AA. RoxaQui in potestate patris agunt, adversus eos*
si igitur emancipata es, venia
experiri non possunt.
edicti petita hoc facere non prohiberis.
quod et in
matris persona observandum est.
PP. viii id. Nov.
iii
Diocletiano
et Maocimiano AA. conss.
[a. 287]
nae.
212]
Non est
Alexander A. Valentinianae.
novum eum a quo petitur pecunia implorare ratio5
Imp.
ut fides constare possit. PP. viiid.

ii et Aeliano conss.
[a. 223]
6 Idem A. TJranio. lustura est desiderium eius
a quo petitur, licet nomine publico, ut rationibus
Maximo
publicis exliibitis constet,
solutum
sit.
Liano conss.
7 Idem A.
Maximo
k.
Valenti.
Procurator privatae rationis
Dec.
ii et
[a.
et
quae a
[a.
Et quae
divo
r}
xXrjQtxds yevofie-
rb nQoasvsxd^rjvat rrjv vnofivrjaiv rc^ airta&svn

eis krsQov avrov xaXearj
StxaarrjQtov dnl rals
avrdls airiats, xat ro d^rjfitov noieirco rco airtad^bvrt xai rrjs Sixrjs ixnmrsrco
ei xai Sixaiav
,
elxsv dycoyrjv
'
'.
225]
III."
iuris et
rescripta sunt,
nec enim diversa
aequitatis rationibus congruunt.
sunt vel discrepantia, quod multum intersit, ex parte
eius, qui aliquid petit quique doli exceptione submoveri ab intentione petitionis suae potest, rationes
promi reus desideret, quibus se posse instruere contendit (quod utique ipsa rei aequitas suadet), an
vero al) eo a quo aliquid petitur actor desideret
rationes exhiberi, quando hoc casu non oportet originem petitionis ex instrumentis eius qui convenitur
fundari. PP. k. Oct. Fusco et Dextro conss.
[a. 225]
patre*
arQarevadfisvos rvxov
Antonino
cum
me'
rtva iv rfj âaiXiSi TtoXst

iv inaQxiatS fiera vnofivriatv TtQoaevBxdêlaav
avrio firjxart rov avrov vnevxfvvov fzrjSe iyyâ^cos fiTis ayâfcos alrtaadâj , rovriart firj notsirco xar^ avrov nQoaeXevaets ayoacpojs, aXXa rc^
Se rrjv vno'
nqcarco Sixaarrj naQafieverco.
fivrjatv Se^dfievos et xai eis ereoav fieraarairj
vos, anoxQivia&co navrcos iv rcj^ nQcorco Stxaarrjpico rco xard rrjv nqoreQav avrov rdîv
vofiia&evri nQoawoQco , firjSsfiiav M%oiv cpoQOv
Se ana^ airtaadusvos, idv uerd
naQayQatprjv.
223]
esse dicis cum

instrumentorum, quae communia
fisco, describendorum facultatem secundum morem
fieri iubebit: et si quando res exegerit ad fidem petitionis^ tuae apud alium iudicem praebendam aliquid eorum profferri, desiderante eo qui convenitur,
ut id fiat, praecipiet.
PP. x k. mart. Fusco et
O ana^ airiaoafiEvos
rd^tv
Ae-
tibi
Dextro conss.
8 Idem A. Floro.
quantum sub nomine suo
PP. XVI
rj
nes'* creditoris,
Mart.
lUS VOCANDO.
DE
1
inter
PACTIS.
Imp. Severus A. Philino.

fratres
finitum est.
a patre tuo
Condicionis incertum
non
rationibus
conventione
iniquis
cum igitur verbis fideicommissi petitum
profitearis, ut, si vita siue liberis de-
hereditatem Licinio Froutoni restitueret;

eo tempore de sextaute Frontoni dando,
liberos Philiuus non sustulerat, interpositum
cederet,
pactum
cum
non
idcirco potest iniquum videri, quod facta, sicut

placuit, divisione diem suum te filio eius superstite
PP. vii k. Dec. Severo A. ii^^ et
functus est.
Victorino conss.
(1)
(3)
sic
18.
(2) iunge 3, 9, 1
Cf. Dig. 2, 13
(4) rationes dett. ctim B,
P, II Hal.f om. 3, 9, 1
rationem pCR
(h) Jirmant Graeci : petitioni ô/wTTisen
(6) patre etiamsi errore additum esse appareat ex c. 1 h. t,
id tamen legisse compilatores prohant
(7) c. 5 h t.
(8) B7, 8.
(9) eos BCR, eum P":
Cf. Dig. 2,4
anacoluthon fortasse resectis quibusdam ortum esse monet
7,
4 Qui semel aliquem

ciis
in
ius
vocavit,
in reaia urbe vel in provin-
post
lioellu?n
ei
oblatum non
amplius eundem reum vel ex scripto vel sine scripio

aaversus euin sine
conveniat, id est actionem
scriptis non intendat, sed apud priorem iudicem
1
permaneat. Qui autem libeUum accepit, etsi in
alium ordinem
militia fortasse pertransierit,
[a.
200^
=5
Mommsen
(lO)
7, 8, 29
(ll) 2 in Epit. 14, 53
indicatur sic: ovx airidrai rts iv avrcp riva eis noXXd
StxaarrjQta,
inei
xai
SiScoatv avrc^ ro
SinXovv xat
nemo aliquem de eadem re

ad plura iudicia trahit, quia et duplum ei praestat et
causa cadit) duplum nec BJS 24, 6, 19 agnoscit, cf 3, 1, 12, 2
(12)jB11, 1.
(13)A. ii rectius ahesset.
Cf.Dig.2,U
rrjs Sixrjs
ixninrei (id
:
est
functus vel in cleiûrn receptus , omnimodo in

priore iudicio , quod secundum priorem eius ordinem competcns visum est, respondeat neque ulla
2 fori praescriptiorte utatur.
Qui vero semel in
ius vocavit, si Iwello reo oblato eum propter easdern

causas in aliud iudicium vocabit, et mdemnem reum
praestet et causa cadat, licet iustam actionem habuerit.
DB PACTIS
2 Impp. Severus et Antoninus AJ. Claudio. Post
venditionem hereditatis a te factam, si creditores
contra emptores actiones suas movisse probare potueris eosque eas spontanea suscepisse voluntate, exceptione taciti pacti non inutiliter defenderis. PP. pricl.
id. Fehr. Severo iii et Antonino AA. conss.
[a. 202]
Servus creditoris melio3 Ideyn AA. Restituto.
rem causam domini facere potest: in deterius autem

reformare novo pacto non potest obligationem recte
PP. riii k. Ap?-il. Severo iii et Anconstitutara.
tonino AA. conss.
[a. 202]
4 Idem AA. Valeriae. Postquam liti de praedio
motae reuuntiasti, causam finitam instaurari posse
nulla ratio permittit.
PP. iiii id. Fehr. Alhino et
Aemiliano conss.
[a. 206]
5 Imp. Antoninus A. Demagorae.
Creditori tuo
si partera pecuniae exsolvisti,
de parte vero non
petenda inter te et eiim convenit ob causas negotiaque eius tuo patrocinio tideque defensa, ea obligatione partira iure civili partim lionorario liberatus
nam exceptio perpetua pacti conventi vel doli
es.^
residui petitionem repellit, cum et solutum per ignorantiam repeti potuisset.
PP. viii k. Aug. Romae
Antonino A. iiii et Balhino conss.
[a. 2i:<]
^
6 ^ldem A. Ldiae Basiliae. Pacta, quae ' contra
leges constitutionesque vel contra bonos mores"'
PP. v
fiunt, nullam vim habere indubitati iuris est.
k. Aug. Antonino A. iiii et Balhino conss.
[a. 213]
^
7 ^ldem A. lulio Maximo. Dehitori tuo si heres
extitisti, actio, quam contra eum habuisti, adita hereditate confusaest. sed si eam hereditatem^ postea-
quam in iudicio* obtinuisti, ei tradidisti, quem sententia superaveras, ea condicione pactoque, ut tam
ceteris creditoribus quam tibi iu eo, quod tibi de-
si eam hereditatem non adisses, satisfacepacti conventionisque fides servanda est.

quae
si non servatur, ex
stipulatu, si modo pacto subiecta
PP. iii k. Aug. Anto?iifio
est^, actio dabitur*'^.
A. iiii et BalMno conss.
[a. 213]
beretur,
ret,
Cum,
Alexa?ider A. Aurelio^'^
Dio?iysio.
posteaquam adversarius matris tuae victus
esset,
matrem tuam
(9)
^^lmp.
circuravenerit,
ut ei caveret'^
nullam se controversiam de servis moturam, id pactum mala fide factum irritum est, et cum ex ea conventione cum matre tua agi coeperit, iudex eara liberabit *^.
PP. prid. id. Sept. Alexa?idro A. co?is. [a. 222]
9 (8) Idem A. Mucatrauli. Si pascenda pecora
partiaria (id est ut fetus eorum portionibus, quibus
placuit, inter dominum et pastorem dividantur) Apollinarem suscepisse probabitur, fidem pacto praestare
per iudicem compelletur ^^ PP. iiii k. Oct. Alexa?idro
A. cons.
222]
[a.
10 ^^ldem A. Nicae. Legem, quam dixisti, cum

dotem pro alumna dares, servari oportet. nec obesse
tibi potuit, quod dici solet ex pacto actionem non
nasci: tunc enim hoc iure utimur'^, cum pactum
nudum est: alioquin cum pecunia datur et aliquid

de reddenda ea convenit, utilis est condictio. PP. iii
k. Mart. Albino et Maximo co?iss.
[a. 227]
11 ^^ldem A. Capitoni. Ex conventione quidem,
(I)
=>
Consultatio
invitis ins.
1, 7
(2)
Consult., om.
res om. Consult, habent
luliae Consult.., om. libri (3) ab

(4) vel contra bonos mo-
(5)
= Greg.
1, 1, 1
Iulio
(6)
(7) hereditatem om. Greg.

(8) quo(9) si (si om. alii) modo transactio
(10) post dabitur edd. addunt vel
praescriptis verbis actio, si stipulatio non intervenit contra
: eodem modo sententiam
Greg.
supplevit Thalelaeus in B.S
Greg.y om. lihri

que ins. Greg.
facta est Greg.
Consultatio 9,
8 et 9
transponunt
(II)
c.
113
93
Hal. restituimus ex
11.
1,
8:
libri cuin
iungenda videtur
7,
4, 5.
S: ordinem temporis
cuin
(12) Aurelio oin. libj-i, sup(13) ut pacisceretur Consult.

plevi ex Consult. 9, 11
(14) quia de re iudicata pacisci nemo potest add. Consult.
5,
(15) scripsi cum B, compellitur libri
(16)
14, 1: loco gemino inscribitur impp. Severus et Antoninus AA. Nicae, subscrihitur pp. vn k. Fcbr. Albino ot
Aemiliano conss, (a. 206)
(17) hoo dicimus l gem.
qua pactam novercam tuam cum patre tuo dicis,

in dotem daret, ut et tributa ipsa
agno'^
cum fundum
sceret et
creditoribus, quibus fuerant praedia obligata, usuras solveret, actio tibi adversus eam competere non potest, et si pactum iil stipulationem
deductum probetur. sed si fundus aestimatus ita,

ut pars instrumenti significat, in dotem datus est,
ex vendito actio, ut placitis stetur, competit. PP.
non. Dec. ipso A. iii et Dio?ie ii conss.
[a. 229]
12 ^Îde?n A. FlacciUae.
Pacta novissima servari oportere tam iuris quam ipsius rei aequitas
postulat.
quapropter si conventione quae praecessit
diversa pars usuram se non esse consensit, et maxime
si, ut proponis, id etiam apud acta praesidis adseveravit, actionem, quae super-^' prima conventionc
PP. iii k. Mart.
fuerat, exercere non prohiberis.
[a. 230]
Ag?îcola et Cleme?ite co?iss.
13 I??ip. Maximinus A. Mari?io. In bonae fidei
contractibus ita demura ex pacto actio competit, si
ex continenti fiat: nam quod postea placuit, id non
PP. v id. la?i.
petitionera, sed exceptionem parit.
Maxi??ii?io A. et Africa?io co?iss.
[a. 23f;]
14 I??ip. Go?dia?ius A. Caecilio ?nititi.
Si pacto,
quo poenam adversariura tuum promisisse proponis,
si placito non stetisset,
stipulatio subiecta est, ex
stipulatu agens vel id quod in conventionem devenerat, ut fiat, consequeris vel poenam stipulatione
comprehensam more iudiciorum exiges. nam boiia
adversarii tui in te transferri citra sollemnem ordinem frustra deprecaris. PP. k. April. Gordiano A. ii
et Po??ipeiano co?iss.
[a. 24 lj
15 l??ipp. Valerianus et Gallie?ius AA. et ValePactumeio^K Pactum, quod
dotah instrumento comprehensum est, ut, si pater
vita fungeretur, ex aequa portione ea quae nubebat
cum fratre heres patri suo esset, neque ullam obligationem contrahere nec libertatem testamenti faciendi mulieris patri potuit auferre.
PP. x k. Mart.
riaiius ?iohilissi??ius C.
Ae??ulia?io et
16
Basso
co?tss.
[a.
259]
Maxi??ua?ius xiA. DiaCum proponas filios testamento scriptos

pha?Uo.
heredes rogatos esse, ut qui primus rebus humanis
eximeretur, alteri portionem hereditatis restitueret,
quoniam precariam substitutiouem fratrura consensu
Diocleiiauus
I??ipp.
remissam adseris,
PP.
1
iiii id. Fehr.
et
fideicomraissi
Maximo
persecutio cessat.
ii et A({uiti?io conss. [a. 286]
AA. Dcxiinaclio.
Ide??i
Pactum
quod bona
interpositum docebitur, et si scriptura non existente aliis probationibus rei gestae veritas comprobari potest, praeses provinciae secundum ius custodiri efficiet.
PP. viiii k. lul. Maxi??io ii et Aquitide
li?w conss.
[a. 286]
lulio et Aemilio.
Si creditores
vestros ex parte debiti admisisse quemquara vestrum
aditus
pro sua persoua persolventem probaveritis
rector provinciae pro sua gravitate, ne alter pra
altero exigatur, providebit.
PP. vii id. Ia?i. Dio-
18 Idem AA.
cletia?io iii et
19
Ide??i
Maxi?nia?io AA.
AA. Victo?ia?iO
vatos huiusraodi scriptum,
(18)
libri,
4, 47,
co?iSS.
[a.
287]
Licet inter priquo comprehenditur, ut

militi.
(19) et trib. ipsa agnosceret et om.

in
adnotatur: alias ut (ut
praeferquam quod
PL
om. P) tributa ipsa agnosceret: supplevi ex loco gemino,

ubi omittitur et prius., et ex B.2 {xara noSa)
tva xai
ra Srjpoata reXiapaxa avrtj STliyrto xai rols daveiarals . . . rovi roxovs xaraâlrj, quocuin conveniunt et
index Thalelaei (B) et adnotationes eiusdem.
neque tamen casu ea oerba excidisse inde apparet, quod ei Epit.
11, 4 et 5-5*29, 5, 26 de tributis tacent: immo consulto deleta sunt ab iis, qui cum Thalelaeo {B.S adnot. ^ripB'
Qov p. 652) crediderunt de tributis solvendis actionem de:
negandam esse propter 4, 47, 2, ideoque in fine loci

gemini, qui de his solis tractat, legerunt non competit
male:
(20) iunge 3, 42, 4
(21) prae pro super
prima conventio ea est, quae pactum de non petendo praecessit
libri
om.
boni
(22) pactumeio dett,
3.
DE PACTIS
94
is qui aupervixerit alterius rebus potiatur, nec donationis quidem mortis causa gestae efficaciter spe-
ciem ostendat, tamen cum voluntas militum, quae

rei desuper ultimo vitae spiritu deque familiaris
creto quoquo modo contemplatione mortis in scripturam deducitur, vim postrcmi iudicii obtineat proponasque te ac fratrem tuum ad discrimen proelii
pergentes ob communem mortis fortunam invicem
scripturam tenere et eum qui hoc pactus est non

debere adyersus suam conventionem venire, vel licentiam ei praestari decedere (Juidem a scriptura,
suo autem iure uti sancimus nemini licere adversus
1
Si
pacta sua venire et contrahentes decipere.
enim ipso edicto praetoris pacta conventa, quae neque contra leges nec dolo malo inita sunt, omnimodo observanda sunt, quare et in hac causa pacta
:
cum
pactos esse, ut ad eum, qui superstes fuisset, res

eius, cui casus iinem vitae attulisset, pertinerent,
existente condicione intellegitur ex fratris tui iudicio, quod principalium constitutionum prompto favore lirraatur, etiam rerum eius compendium ad te
delatum esse. PP. xiii k. Dec. Sirmi ipsis iiii et
III AA. conss.
[a. 290]
20 ^ldem AA. et CC. Martiali. Traditionibus et
usucapionibus dominia rerum, non nudis pactis transPP. k."^ lan. AA. conss.
feruntur.
[a. 293]
Cum proponas
21 ^ldem AA. et CC. Eusehio.
inter vos sine scriptura placuisse fratrum tuorum
successiones aequis ex partibus dividi, et transactionis causa probari possit lianc intercessisse conven-
non
tionem, exceptione te tueri potes, si possides: quod

si adversarius tuus teneat, ex hoc placito nullam
actionem esse natam, si tibi stipulatione'' non prospexisti, debes inteliegere: nec adversario tuo transactione uti concedendum, nisi ea quae placita sunt
PP. k. Mai. Thirallo AA.
paratus est adimplere.
quibus specialiter declarabatur,
conss.
[a.
22 Idem AA.
CC. Archelao.
et
293]
Pactum curato-
recipere minorem quantitatem paciscentis adultae

tutores enim
aetatis suffragium, ne noceat, efficiet.
et curatores exigentes pupillis et adultis debitum,
non etiam remittentes praestant obligationis liberationem. PP. xviii k. l)ec. Sirmi AA. conss. [a. 293]
23 IdemAA. et CC. Honorato. Filius paciscendo
vel debitum accipiendo nihil detrahit patris obligaPP. xvii k. Dec. Sii-mi AA. conss. [a. 293]
tioni.
24 Idem AA. et CC. Domnae. Si actionem legati
vel fideicommissi,
quam adversus heredes mariti
quondam tui habuisti, te adfectione heredum aliis
remisisse probetur, exceptionem pacti contra debitores instituenti actiones nocere tibi minime posse
PP. xvii k. lan. Sirmi AA. conss. [a. 293]
intellegis.
25 Idem AA. et CC. Euhemero. Debitorum pactionibus creditorum petitio nec tolli nec mutari poS. iiii k. Mai. Sirmi CC. conss.
test.
[a. 294]
26 IdemAA. et CC. Corneliae. Pactum successorum debitoris ex lege duodecim tabularum aes alieris
num
hereditarium pro portionibus quaesitis singulis

iure divisum in solidum unum obligare creditori non potcst^: quod et inhonorario succedentibus
de chirographis itaque commuiure locum habebit.
nibus exhibendis cum coherede vel non perfectis in
divisione placitis convenire quanti tua interest potes.
PP. III id. Oct. Variani CC. conss.
[a. 294]
ipso
27 Idem AA.
CC. Aurelio Chresimo.

Petens
placiti servandi causa secuta
est, seu antecessit pactum seu post statim interpositum sit, recte secundum se ferri sententiam postulat.
S. VI id. Nov. Heracleae CC conss.
[a. 294]
28 Idem AA. et CC. Leontio. Si certis annis
quod nudo pacto convenerat datum fuit, ad prae-
ex stipulatione
valent,
alia regula est iuris antiqui
omnes
habere his quae pro se introducta sunt

2
renuntiare?
Omnes itaque iudices nostri hoc in
litibus observent, et huiusmodi observatio et ad pedaneos iudices et ad compromissarios et arbitros
licentiam
electos
si neglexerint,
perveniat scituros
quod
etiam litem suam facere intellegantur. D. k. Sept.
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestae vv. cc.
[a: 531]
30 Idem A. lohanni pp. De quaestione tali a
Caesariensi advocatione interrogati sumus: si^ duabus vel pluribus personis spes alienae fuerat hereditatis ex cognatione forte ad eos devolvendae, pactaque inter eos inita sunt pro adventura hereditate,
**,
si ille mortuus fuerit

ad eos perveniat, certos modos in eadem hereditate observari, vel si forte ad quosdam
et hereditas
commodum pervenerit, certas pacet dubitabatur, si huiusmodi pacta

tiones evenire.
Faciebat autem eis quaestiouem,
1
servari oportet.
quia adhuc superstite eo, de cuius hereditate speraex his hereditatis
batur, huiusmodi pactio processit et quia non sunt

ita confecta, quasi omnimodo hereditate ad eos perventura, sed sub duabus condicionibus composita
sunt, si ille fuerit mortuus et si ad hereditatem voSed nobis
2
centur hi qui pactionem fecerunt.
omnes huiusmodi pactiones odiosae videntur et plenae tristissimi et periculosi eventus.
quare enim
quodam vivente et ignorante de rebus eius quidam
paciscentes convenerunt? Secundum veteres itaque regulas sancimus omnimodo huiusmodi pacta,
quae contra bonos mores inita sunt, repelli et nihil
ex his pactionibus observari, nisi ipse forte, de
cuius hereditate pactum est, voluntatem suam eis
accommodaverit et in ea usque ad extremum vitae
spatium perseveraverit: tunc etenim sublata acer3
bissima spe licebit eis illo sciente et iubente huius4 modi pactiones servare. Quod etiam anterioribus
legibus et constitutionibus non est incognitum, licet
a nobis clarius est introductum.
iubemus etenim
neque donationes talium rerum neque hypothecas
penitus esse admittendas neque alium quendam contractum, cum in alienis rebus contra domini voluntatem aliquid fieri vel pacisci secta temporum meo-
rum non
D. k. Nbv. Constantinopoli post

patitur.
consulatum Lampadii et Orestae vv. cc.
[a. 531]
et
quae
DE TRANSACTIONIBUS.
[a. 294]
Si quis in
Imp. Anto7iitius A. Celerio. Neque pactio neque transactio cum quibusdam ex curatoribus sive
tutoribus facta auxilio ceteris est in his, quae separatim communiterve gesserunt vel gerere debuecum igitur tres curatores habueris et cum
runt.
duobus ex his transegeris, tertium convenire non probiberis. D. k. Mai. Gentiano et Basso conss.
[a. 211]
2 Idem A. Lutatiae. Cum te proponas cum so-
conscribendo instrumento sese confessus fuerit non

fori proscriptione propter cingulum militiae
suae vel dignitatis vel etiam sacerdotii praerogativam, licet ante dubitabatur, sive oportet eandem
tua de hereditate transegisse et idpropter"

certam pecuniam te ei debere cavisse, etsi nulla
fuisset quaestio hereditatis, tamen propter timorem
litis transactione interposita pecunia recte cauta in-
standum in posterum indebitum solutum obligare

non potuit eum qui pactum fecit, nisi placitis stipulatio intercessit.
conss.
29
S. iii fion.
"^lmp. lustinianus A.
Dec^ Burtudizi CC.
lohanni
pj).
usurum
(1)
iunge 1,18,6
(2)
d. prid. k.
1, 18, 5
lihri
(3)
iunge
idem
legerunt Graeci: expectes pactum succ. deb. in solidum
aes alienum hereditarium ex lege duodecim tab.
pro
portionibus q. s. i. i. divisum unum obligare creditori
6, 30,
7.
6, 53, 6
(4)
stipulationem
(5)
rore
non potest
(6) Nov. Mommsen
(7)
(8) sic R cum Graecis^ scituris P, scituri C
j5
PC^ cum Graecis, om. C^R
(lO)
11,2.
2,
16
rovro
(11)
scripsi: ideo prop^r
jP/2',
1, 3,
(9)
60
si
Dig.
ideo CR'', 8ia
Cf.
DE TRANSACTIONIBUS
95
II
ex qua causa si fisco solvisses, repetere

tellegitur.
non posses si ^ non solvisses ^, iure convenireris. PP.
III id. Aug. Antotdno A. iiii et Balhino conss. [a. 2 3]
3 Imp. Alexander A. Tulliac. Age cum Geminiano, quod pater eius curator tibi datus uegotia
tua gesserit, et si apud iudicem negabit se actione
teneri, quoniam transactio etAquiliana stipuiatio interposita est, iudex eontemplatione iudicii quod est bonae
:
quaeret, de quanta pecunia nominatira
lidei
trans-
actum sit: et si apparuerit de minore transactum,

quantam pecuniam reliquam ex administratioue curae
deberi probatum fuerit, solvere eum iubebit, quod non
curae''
obligationis
stipulationem Aquilianam
tantum deductum est, quanti^ erat quantitas pecuniae quae debebatur. I). prid. id. Aug. Maximo ii
in
Aeliano conss.
et
[a.
223]
4 Idem A. Numidio.
Actione administratae curae ab eo, qui legitimae aetatis annos complevit, in

Aquilianam stipulationem deducta et per acceptilationem extincta nullam aliam superesse nisi de dolo
intra concessa tempora non ambigitur, nisi speciaPP. ii non.
liter etiam de dolo transactum est.
Mart. Alexandro A. ii et Marcello conss.
[a. 226]
5 Idem
Cum
evocato.
cum herede quondam
tui
tutoris
te
transegisse
profitearis,
si
id
post legitimam aetatem fecisti, frustra desideras, ut

a placitis recedatur.
licet enim, ut proponis, nullum instrumentum intercesserit , tamen si de fide^
contractus confessione tua constet, scriptura, quae
probationem rei gestae solet coutinere, necessaria non
PP. k. Mart. Albino etAemiliano conss. [a. 227]

6 Idem A. Pomponiis. Cum mota inofficiosi querella matrem vestram cum diversa parte transegisse
ita, ut partem bonorum susciperet et a lite discedeinstaurari quidem semel omissam
ret, proponatis,
est.
querellam per vos, qui matri heredes

1
ratio
non
non
sinit.
Yerum
extitistis, iuris
fides placitis praestita
si
diversam partem recte

convenietis: aut enim, si stipulatio conventioni subdita est, ex stipulatu actio competit, aut, si omissa
in id
est,
quod
interest
verborum obligatio est, utilis actio, quae praescriptis

verbis rem gestam demonstrat, danda est.
PP. viii
lan. Agricola et Clemente conss.
[a. 230]
7 "^lmp. Gordianus A. Licinio Timotheo evocato ^.
Transactionis placitum ab eo interpositum, cui causae actionem, non decisionem litis mandasti, nihil
PP. x k. lan. Pio et Ponpetitioni tuae derogavit.
id.
tiano conss.
8 Idem A. lunio militi.
[a. 238]
alimentis praeteritis
si quaestio defertur, transigi potest, de futuris autem sine praetore seu praeside interposita transactio
nuHa auctoritate iuris censetur. PP. xiiii k. lan.
[a. 239]
Si super possessione,
9 Idem A. Agrippino.
De
quae tibi quaesita est^", cum quaestionem patereris

a fratre uxoris tuae, pactum conventum et stipulatio
inter
ut
vos,
adlegas,
interposita est,
diem certum idem adversarius
tuus**
si
ut,
intra
ei cederes, vel, si
numerasset, possessione
inferre quantitatem non curasset, ulterius quaestionem non patereris, et is qui ita spopondit promisso satis non fecit, consequens est te ad quem
res pertinet vim ab eo pati non debere: cuius rei
eam
gratia vir clarissimus praeses provinciae interpellatus vim prohibebit, praecipue cum, etiamsi in rem
diversae parti actio competeret, huiusmodi pactione
propter utilem exceptionem posset submoveri. PP. ri
id. April. Gordiano A. ii etPompeiano conss. [a. 241]
(i)
ad hanc vocem Thalelaeus (B^) adnotat
constitutio-
casum a compilatoribus mutatis quihusdam simpliciorem redditum esse

(2) si P, si vero C, et si R, si
8s
{x. tt.),
(3) non solvisses P' cum
{x. 7C.)
voluisset P^ non solvisses tamen CR
(4) sic R^ cum
(5) quanta edd. cum B {x. n.)
(x. n.), purae Ci2*
nis
(6)
sic
1,2,2
C cum
(?)
(x. 7t.)j si fide p, ai fides
Greg.
timotheo evocato Greg. om.lihri
(8') tibi]
per filium tuum ex matris eius hereditate, cf.
(8)
fuerit tibi
Fratris
de paterna successione ac statu etiam nunc

contra fidem sanguinis itemque piacitorum quaestionem inferre parum probe postulas. nullus etenim
erit litium finis, si a transactionibus bona fide intertui
tiliis
positis
coeperit facile
PP.
discedi.
prid. k. April.
[a. 244]
Peregrino et Aemiiiano conss.
1 1 Impp. Valerianus et Gallienus AA. et Valerianus nooilissimus Caesar Gaiano militi. De fideicommisso a patre inter te et fratrem vicissim dato,
si alter vestrum sine liberis excesserit vita, interposita transactio rata est, cum fratrum concordia
remoto captandae mortis alterius voto improbabili
retinetur.
et non potest eo casu rescindi, tamquam
circumventus sis, cum pacto tali consenseris, cum
neque eam cui subveniri solet aetatem agere te proponas nec, si ageres, isdem illis de causis in inte-
grum
XV
k.
restitutionis auxilium impetrare deberes.

PP.
Dec. Valeriano et GaUieno AA. utrisque ii
conss.
[a.
12 ^^ldem AA. Pnmo.
255]
Praeses provinciae aesti-
mabit, utrum de dubia lite transactio inter te et

civitatis tuae administratores facta sit, an ambitiose
quod indubitate deberi posset, remissum sit. nam

priore casu ratam manere transactionem iubebit,
^^
non sinet. PP, xvi
posteriore nocere civitati gratiam
k. Mart. Aemiliano et Basso conss.
[a. 259]
id,
13 Impp. Diocletianus
et
Maximianus AA. Pro-
Interpositas metus causa transactiones rataa

non haberi edicto perpetuo continetur. nec tamen
quilibet metus ad rescindenda ea, quae consensu
terminata sunt, sufficit, sed talem metum probari
oportet, qui salutis periculum vel corporis cruciatum
1
contineat.
Ad vim tamen vel dolum arguendum
clae.
causae principalis non sufficit: unde si niprobari potest, consensu quaestiones termi2
natas minime instaurari oportet.
Sed quoniara
eura, cum quo te transegisse commemoras, ex ancilla tua natum servum *' esse adseveras, si vera sunt,
quae precibus complexa es, alia ratio pactum reforqualitas
tale
hil
mat: nec enim dubii
iuris
est
dominos cum
servis
paciscentes ex placitis teneri atque obligari

non posse. S. iiii non. April. Byzantii ipsis iiii
et III AA. conss.
[a. 290]
14 Idem AA. Sopatrae. Si diversa pars contra
refusa
ratio
suadet
placitum agere nititur, aequitatis
pecunia, cum et tu hoc desideras, causara ex intePP. iiii non. lul. ipsis iiii et iii AA.
gro agi.
conss.
[a. 290]
15 Idem AA. Poniio. Ut responsum congruum
ita
enira inaccipere possis, insere pacti exeraplura:
tellegeraus '^*, utrura sola conventio fuit, an etiara
Aquiliana stipulatio nec non et acceptilatio secuta
fuerit: quae si subdita esse illuxerit, nullara adversariae tuae petitionera hereditatis vel in rem speciasuis
lem competere palam
fiet.
AA. conss.
1 6 Idem AA. et CC.
PP. xv
k.
Aug.
et III
decem aureos
"^
tibi
10 Imp. Philippus A. Apollophaniae.
Caecilio.
Causas vel
ipsis iiii
[a. 290]
lites trans-
actionibus legitirais finitas imperiali rescripto resuscinon oportet. S. v id. Mart. AA. conss. [a. 293]
17 Idem AA. et CC. MarceUo.
Cum proponas
ab ea, contra quam supplicas, litem quam tecura
habuit transactione decisara eamque acceptis quae
negotii dirimendi causa placuerat dari nunc de conventione resiluisse, ac petas vel pacto stari vel restitui data, perspicis, si quidem de his reddendis manente transactionis placito statira stipulatione , si
contra fecerit, prospexisti et quinque etviginti annis
tari
v
(10) pos(x. n.), om. CR
(9) tuus dett. cum
ex duasessionem lihri
(ll) h. c. composita videtur
Consu.lt.
in
extat
allera
bus constitutionihus j quarum
9, 14:
Impp. Val. et Gall. AA. et Val. C. Aurelio.
et civitatis tuae ordinem facta
Praeses provinciae
de re iudicata pacisci nemo
sit, an de re iudicata, quia
k. lun. Aemiliano et Basso conss.
(12) sic
potest. PP.
cum Bf noceri civ. gratia C (13) tuum ins. Cconcontra
tra
(x. n.)
(14) intellegimus libri
{a. 7C.)
p.
CR
96
II
maior fuit, qiiod exceptionem pacti et actionem datorum habeas: quod si uihil tale convenit, exceptio
tibi, non etiam eorum quae dedisti repetitio compePP. v id. lun. ipsis AA. r
tit
securitate parta.
'
et iiii conss.
18 Idem AA.
[a.
293]
CC. Valentiniano.
Transigere
vel pacisci de crimine capitali excepto adulterio non
in aliis autem publicis criminibus,
prohibitum est.
quae sanguinis poenam non ingerunt, transigere non
S. iii k. Sept. AA.
licet citra falsi accusationem.
et
conss.
[a.
19 Idem AA.
et CC. Irenaeo.
293]
Sub praetextu
in-
strumenti post^ reperti transactionem bona fide finitam rescindi iura uon patiuntur, sane si eam'' per
se vel per alium subtractis^ quibus veritas argui
potuit, decisionem litis extorsisse probetur, si quidem actio superest, replicationis auxilio doli mali
pacti exceptio removetur, si vero iam perempta est,
infra constitutum tempus tantum actionem de dolo potes
exercere. S. xiiii k. Oct. Sirmi AA. conss.
[a. 293]
20 Idem AA. et CC. Antistiae. Non minorem
auctoritatem transactionum quam rerum iudicatarum esse recta ratione placuit, si quidem nihil ita
fidei congruit humanae, quam ea quae placuerant
custodiri.
nec enim ad rescindendum pactum suffi-
quod hoc secunda hora noctis intercessisse proponas, cum nullum tempus sanae mentis maioris
quinque et viginti annis consensum repudiet. S. iiii
k. Oct. AA. conss.
[a. 293]
21 Idem AA. et CC. Geminiano. Cum ea, quae
cit,
transactionis causa dari aut retineri convenit, velut

emptorem eum quem accipere placuerat obtinere
his quae simulate geruntur pro inhabitis frustra ficti pretii postulatur numeraS. V non. Ocl. ipsis AA. conss.
[a. 293]
Idem AA. et CC. Alexandro. Si maior trans-
praescribitur ,
fectis
tio.
22
egisti,
testatio
ad rescindendam transactionem de dolo connon sufficit. S. k. Dec. AA. conss. [a. 293]
23 Idem AA.
et CC. Tatiano.
Nec
intentio
cre-
ditorum Archimedori, cui alios successisse profiteris, si obhgatus pro eo non fuisti, tenere potest.
sed haec integro negotio tractari convenerat: nam
cum iam quaestionem transactione decisam et a te
dari placitam numeratam pecuniam proponas, huius
indebiti soluti praetextu improbe tibi petitionem decerni postulas, cum, etsi tantum in stipulationem
fuisset deducta, indebiti promissi velamento defendi
non posses. D. viii id. Mart. CC. conss.
[a. 294]
24 Idejn AA. et CC. Victorino. Si quidem ex
causa transactionis acceptis his quae instrumento
continentur nihil amplius peti convenit, adversariam
tuam exceptionis auxiUo defendi perspicis. sin vero
certam quantitatem quasi solam ab ea debitam reddere se debere sine litis decisione confessa est, tam
eam quam residuam debiti partem petere minime
prohiberis. S. v^ non. April. Sirmi CC. conss. [a. 294]
25 Idem AA. et CC. MarceUae et Cyrillae. Si

maiores quinque et viginti annis cum patruo sive
avunculo vestro transegistis vel ei debita donationis
causa sine aliqua condicione remisistis, non idcirco,
quod hoc huius hereditatis captandae causa, id est
spe futurae successionis, vos fecisse proponatis, aliis
ei succedentibus instaurari finita debent.
S. ii id.
[a. 294]
April. CC. conss.
26 Idem AA. et CC. Dionysiadae. Transactione
matris fihos eius non posse servos fieri notissimi
iuris est.
S. id. April. CC. conss.
[a. 294]
27 Idem AA.
et CC.
Catoni.
Sanam mente,
licet
(2) sic R, post instrumenti PC

competat R
ad adversariam, cuius inentio in praemisa compilatorihus
(4) sic PR'^, instrumentis ins. CR^
(5) ii Mommsen
(6) sanam m. 1.
(x. jr.), sana m. 1, egra M"^, sana
aegram scripsi cum
m. 1. egro A, sane m. 1. aegrum P, sanum m. 1. aegrum
f*CR: etiam catoni recte se habet, cum virum pro mu(>)
corpore recte transigere manifestum est,

nec postulare debueras improbo desiderio placita
rescindi valitudinis corporis adversae velamento. S. vii
id. Mai. CC. conss.
[a. 294]
28 Idem AA. et CC. Sapparutae. Sive apud acta
aegrara''
rectoris provinciae sive sine actis, scriptura intercedente vel non, transactio interposita est, hanc servari convenit. Sed quoniam, ut certum quid acci1
pias, convenisse te, licet sine scriptura, proponis nec

huius rei causa stipulationem secutam esse, quam-
ex pacto non potuit nasci actio, tamen rerum

pendente, si exceptio pacti opposita
fuerit, doli mali vel in factum replicatione usa poteris ad obsequium placitorum adversarium urguere.
vis
vindicatione
III no?i. lul. CC. conss.
I).
29 Idem AA.
est nocere.
preces obtulisse supponat Thalelaeus

(7) sic PR,
C (8) Cebri Boecking
(9) Nov. Mommsen
S. iiii k. Oct. CC. conss.
294]
[a.
instaurare'^ grave nec non criminosum tibi

id. Oct. Crevi^ CC. conss.
[a. 294]
Si de certa re
31 Idem AA. et CC. Proculo.
pacto transactionis interposito hoc comprehensum
erat 'nihil amplius peti', etsi non additum fuerat 'eo
nomine', de ceteris quaestionibus integra permaneat
actio. PP. IIII id. Oct. ^ Byzantii CC. conss. [a. 294]
32 Idem AA. et CC. Cyrillo. Si causa cognita
prolata sententia, sicut iure traditum est, appellationis vel in integrum restitutionis solleranitate suspensa
non est, super iudicato frustra transigi non est opinionis incertae.
proinde si non Aquiliana stipulatione et acceptilatione subsecuta competentem tibi
actionem peremisti, praeses provinciae usitato more
legum rebus pridem iudicatis effectum adhibere cuS. viii k. JSov. CC. conss.
rabit.
[a. 294]
Si pro
33 (34) Idem AA. et
Euchrysio.
fundo quem petebas praedium certis finibus liberum
dari transactionis causa placuit, nec eo tempore
fitearis,
est.
S.
CC
minor annis
viginti
quinque
fuisti,
licet
hoc prae-
obligatura post vel alienum pro parte fuerit

probatum, instaurari decisam litem prohibent iura.
1
Ex stipulatione sane, si placita servari secuta
est, vel, si non intercessit, praescriptis verbis actione
diura
civili
subdita apud rectorem provinciae agere potes.
tamen ipsas res apud te constitutas, ob quaquaestionera litis intercessit decisio, fiscus vel
alius a te vindicavit, nihil petere potes.
S. v id.
JSov. Melantiade CC. conss.
[a. 294]
34 (33) Idem AA. et CC. Ptolemaidi. Cum donationis seu transactionis causa administratae tutelae debiti scientes vos obligationem fratri vestro remisisse proponatis nec umquam volenti dolus iiiferatur, frustra de dolo querimini, nec ad implendum
Si
rum
promissum
hereditatis propriae pollicitatione

PP. vi ^^ id. JSov. CC. conss.
quisquam
adstringitur.
35 Idem AA.
et
CC.
294]
[a.
Ammonio.
Transactionem,
quae dominii translatione vel actione parata seu
perempta finem accepit, cum eara*' amicis etiam
intervenientibus re vera ostenditur processisse, metus velamento rescindi postulantis professio deteS. viiii k. Pec. ISicomediae CC.
git improbitatem.
conss.
36
(11)
liere
CC.
30 Idem AA. et CC. Antonino.

Transactione
finita, cum ex partibus tuis magis dolum intercessisse quam eorum, contra quos preces fundis, con-
(10)
iustaurari
et
eam
294]
[a.
Marciae.
Sub praetextu
specierum post repertarum generali transactione
finita rescindi prohibent iura.
error autem circa
proprietatem rei apud alium extra personas transigentium tempore transactionis constitutae nihil pot-
sic C,
refer
sis resecta est
(3)
TRANSACTIONIBUS
Dfi
scr.
eam
V,
AA.
et CC. Achilleo.
cum ordinem
C cum
{x. n.),
ea
14.
B2
(x.
ov Svvarai tovto
33. 34
c.
PR
(13)
6, 42, 29
n.)'. st /uera
quocum conveniunt et
sunt 6, 23,
plevi ex
Xvffco,
294]
[a.
''^ldem
Si
cum
liberis'
cum
iXev&sQcov peCt,oov
voTjffai Ttegi
Graeci
conjirment
fortasse iungendae
liberis 07n. Hbri, sup-
(12)
et
Sie-
adnotatio Thalelaei:
Texvcov ra ya^ naXata
^T]Ta TTjs Siardêcos ivaycoyrjv etxsv Xeyovaav' ei ds

'
perd 8ovX(ov SieXvffco tiqos ovv dvTiStaaroXrjv ixei-
vcov rcov
dovXcov xelrat coSe ro perd iXev&eôDv,
CALCULI EURORE
maior annis
vigiuti
97
11
quinque transegisti, quamvis dari
placita repraesentata necdum probentur nec

otferant haec qui conveniuntur , ne quid amplius ab
S.
ipsis exigi possit, exceptionis proficit aequitas.
F/* id. Dec. CC. coriss.
[a. 294]
37 Idem AA. et CC. Basilissae. Promissis transactionis causa non impletis poenam in stipulationem
V.
tibi
si contra tactum fuerit, exigi posse conS. XII k. lau. JSicomediae CC. conss.
[a. 294]
38 ^ldem AA. et CC. Theodotiano. Transactio
nuUo dato vel retento seu promisso minime procedit.
S. viii k. lan. ISicomediae CC. conss.^
[a. 294]
39 Idem AA. et CC. Marcianae. Quamvis eum
qui pactus est statim paeniteat, transactio rescindi
deductam,
stitit
et
2.
non potest:
instaurari
lis
et
qui
tibi suasit
DE CALCULI ERRORE.
1 ^'^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Aurelio Quarto. Errorem calculi, sive ex uno contractu sive ex pluribus emerserit, veritati non adferre praeiudicium saepe constitutum est: unde rationes etiam saepe computatas denuo retractari posse,
si res iudicatae non sunt vel transactio non intersed et si per errorem calvenit, explorati iuris et.
culi velut debitam quantitatem, cum esset indebita,
promisisti, condictio liberationis tibi competit. D. 7/=*'
k. Mart. AA. conss.
[a. 293]
22
intra
certum tempus licere a trausactione recedi, falsum

S. d. v k. lan. Sirmi CC. conss. [a. 294]
adseveravit.
40 Imppp. Gratianus Valentinianus et TheodoUbi pactum vel transsius AAA. Eutropio pp.
actio scripta est atque Aquilianae stipulationis et
vinculis firmitas iuris innexa est,
acceptilationis
aut subsecutis secundum leges'' accommodandus est
consensus aut poena una cum his quae data probantur ante coguitionem causae, si et adversarius
hoc maluerif, inferenda est. I). iii non. lun. Con[a. 381]
stantinopoli Eucherio et Syagrio conss.
41 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Rufino pp.
Si quis maior annis^ adversus pacta vel transactio-
DE POSTULANDO.
'^
nes nullo cogentis imperio libero arbitrio et voluntate confecta*^ putaverit esse veniendum vel inter-
iudicem
pellando
vel
supplicando
principibus
vel
non implendo promissa, eas autem ^^ invocato dei

omnipotentis nomine eo auctore solidaverit, non solum inuratur'2 infamia, verum etiam actione privatus, restituta poena quae pactis probatur inserta,
et rerum" proprietate careat et emolumento, quod
ex
vel
pacto
transactione
illa
fuerit
consecutus:
omnia eorum mox commodo deputabuntur '^,

itaque
1
qui intemerata pacti iura servaverint. Eos etiam
huius legis **^ vel iactura dignos iubemus esse vel
munere, qui nomina nostra placitis inserentes salutem principum confirmationem initarum esse iuraverint pactionum.
D. v id. Oct. Constantinopoli Olybrio et Probino conss.
[a. 395]
^^*
42 ^^"Impj). Leo et Anlhemius AA. Erythrio pp.

Si ex falsis instrumentis transactiones vel pactiones
initae fuerint, quamvis iusiurandum his interpositum
sit, etiam civiliter falso revelato eas retractari praecipimus: ita demum ut, si de plurimis causis vel
" initae
fuerint, illa tancapitulis eaedem pactiones
tummodo causa vel pars retractetur, quae ex'" falso
iustrumento composita convicta fuerit, aliis capitulis firmis manentibus: nisi forte etiam de eo, quod
falsum dicitur, controversia orta decisa sopiatur.
D. k. lul. Constantinopoli Marciano cons.
[a. 472]
43 ^^lmp. Anastasius A. Thomae pp. Illurici.
lubemus in omnibus litigiis iam motis et pendentibus seu postea super servili vel adscripticia condicione movendis transactioues celebrandas vel iam cesi
lebratas,
non
alio iuri cognito
modo
eas vacillare
nec ob hoc videri tenorem earura titubare, quod pro condicione servili
vel adscripticia confectae sint. D. xv k. Dec. Pavires suas obtinere
contigerit,
tricio et
(1)
Btat
(4)
Bypatio conss.
VI om.
6, 23, 14
F^C
sine die
(3)
CC.
conss.
(2)
6,
/.
[a.
sic
31
gem.
P^R cum
3
iunge 2,
(5)
(x.
6,
4.
500]
n.\ con6, 19, 1
et acceptilationi-
bus del. cum Th. {not. seg.) et B.2 (x. n.)

(6) Ubi
pactum conscriptum est atque Aquilianae stipulationis
vinculis firmitas iuris innexa, aut gestis secundum lehoc maluerit om. Th., habent
gem Th.
(7) si et adv.
B.S {x. 7t.)
Th. 2, 9, 3
(8)
(9) annis ^^2%.,
annia xxv PR^ xxv annis C, fieiôjv xtov xs iviavTcav B.2 (. TT.)
(10) sic Th. cum BJS (x. n.), confectas lihri
(u) eas autem CR cum BJS {x. n.) eas J,
ea autem P, ea quae Th.
(12) inuratur Th. cum
B.2 (x. .) iyxexava&iOf intratur A, notatur CRj no-
U.
46
Cum
1 Imp. Antoninus A. Artemidoro.

a praefecto Aegypti perpetuo causas agere prohibitus non
PP. iii k. Aug.
appellaveris, placitis obtempera.
Sabino ii et Anulliiio conss.
[a. 216]
Irnp.
Nec ceterorum
Alexander A. Polydoro.
nedum mei quidem,
sunt
litteris erupatrocinia desiderantibus praestare possint,

prohibentur hoc facere. PP. non. Mart. luliano et
[a. 224]
Crispino conss.
3 Imp. Gordianus A. Flaviano. Si sub specie
honorarii, quod advocato usque ad certum modum deberi potuisset, eam quantitatem, quam desiderio
liberti,
diti,
si^"* ita
ut
coraplecteris, te daturum
pecuniam accepisses, eam
cavisti et, quasi mutuam

te reddi^rum promisisti
nec
temporis spatio gesto negotio conseusum ac

fidem accommodasti, competenti exceptione non numeratae pecuniae tutus es et ex hac causa cautionem interpositam usitato more potes condicere. PP.
V id. lun. Sabino ii et Venusto conss.
[a. 240]
4 ^^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Theodotiauo. Velamento absentiae patroni causae
rursum ad finitas quaestiones redire quis frustra conatur.
S. iiii^^ k. lan. Nicornediae CC. conss.
[a. 294]
5 '-^"^lmp. Conslantinus A. Helladio. Si qui advocatorum existimationi suae immensa atque illicita
compendia praetuhsse sub nomine honorariorum ex
ipsis negotiis quae
sibi certae partis
tuenda susceperint emoluraentum
cum
gravi
damno
litigatoris
et
depraedatione poscentes fuerint inventi, piacuit, ut

omues, qui in huiusmodi scaevitate permanserint,
D. iii k.
ab hac professione penitus arceantur.
[a. 325]
ylpril. Paulino et luliano conss.
Valentinianus et Valens AA. ad Oly6 '^^lmpp.
Quisquis vult esse causidicus non idem
sit advocatus et iudex^^, quoniam
aliquem inter arbitros et patronos oportet esse de1
lectum. Ante omnia autem universi advocati ita
brium pu.
in
eodem negotio
praebeant patrocinia iurgantibus, ut non

litium
poscit
licentiam
in
utilitas,
ultra,
quam
conviciandi
et
maledicendi temeritatem ^" prorumpant: agant, quod

causa desiderat: temperent ab iniuria.
nam si quis
adeo procax fuerit, ut non ratione, sed probris putet esse certandum, opinionis suae imminutione quatantur
et
(i3)
rerum
earum rerum Th.
ACR
(15) sic PTh., eis ins.

"Th. contra
{x. n.)
B2
PR**^
seu
contraB
transactiones
(19)
VI Hal^
^8,1.
(21) d.
PCR
(14)
iwnê
8.
mP
cum B.S
(x. n.),
quae Th. contra
cum
B2
(16*) iunge
ins. CR''
{x.
8,
n.)
17,
(18)
rerum A^
BS
11
(x. n.)
(16) litis
(17) sic
ex om. PR'*
(20) JB 1 1 , 2, 61
(22) excidit constitutio Graeca
2, 7, 21.
7, 39, 5
1
(24) mei, si quidem
6,19,1: iunge 2, 4, 38. b, 31, 3
scr. cum 2, 4, 38
(27) == Th. 2, 10, 3
(28) pr.
(26)
Th, 2, 10, 6: iunge 7, 65, 4
(29) defensor sit et
quaesitor Th.
(30) temeritate libri contra
(23)
Mommsen
vm
Cf.
Dig.
(25)
3,
BS
13
nec enim coniventia commodanda est, iit

contuquisquam negotio derelicto in adversarii sui
2 meliam aut palam pergat aut subdole. Praeterea nullum cum eo litigatore contractum, quem in
ineat advocatus, nullam conpropria recepit fide,
Nemo ex his, quos licebit acferat pactionem.
3
sibi
cipere vei decebit, aspernanter habeat, quod
tietur.
semel
4
officii
Nemo
gratia libero arbitrio obtulerit litigator.

ex industria protrahat iurgium. Apud
Komam etiam honoratis, qui hoc pueligendum, eo usque liceat orare, quousque maluerint, videlicet ut non ad turpe compendium stipemque deformem haec adripiatur occasio,
sed laudis per eam augmenta quaerantur. nam si
lucro pecuniaque capiantur, veluti abiecti atque de6 generes inter vilissimos numerabuntur.
Quisquis
igitur ex his, quos agere permisimus, vult esse causieam
sumit
solam,
dicus,
quam
tempore agendi, sibi
sciat esse personam, quousque causidicus est, nec
putet quisquam honori suo aliquid esse detractum,
cum ipse necessitatem elegerit standi et ipse contempserit ius sedendi. PP. x k. Sept. Valentiniano
et Valente AA. ii conss.
\a. 368]
7 Idem AA. et Gratianus A. ad Olybrium pu.
Providendum est, ne hi, quos in foro aut meritum
nobilissimos fecerit aut vetustas, in una parte consistant, aliam a rudibus atque tironibus necesse sit
1
sustineri.
Atque ideo si in uno auditorio duo
urbem autem
taverint
tantum prae
sit hilarior,
ceteris fuerint vel plures, quorum fama

in iudicantis officio sit, ut par causidi-
corum
distributio fiat et exaequetur partibus auxilium singulorum et aequa divisio procedat. Si

quis vero monitus a iudice ea excusatione, quae nequeat comprobari , cuicumque parti patrocinium denegaverit, careat foro, sciat etiam numquam sibi ad
agendum* copiam posse restitui. Si quis autem

ex litigatoribus detectus fuerit separatim tractasse
cum pluribus et adversario suo tali fraude subtraxisse
paris defensionis copiam, ostendet procul dubio iniquam a se litem foveri et auctoritatem iudicis a se
lusam experietur. P. k.Mart. Treviris Valentiniano
et Valente iii AA. conss.
[a. 370]
8 ^lmpp. Leo et Anthemius AA. Nicostrato pp.
ISêmo vel in foro magnitudinis tuae vel in provinciali iudicio vel ajmd quemquam iudicem accedat ad
togatorum consortium, nisi sacrosanctis catholicae
sin autem alireUgionis fuerit imbutus mysteriis.
quid^ quoquo modo vel quadam machinatione factum vel attemptatum fuerit, officium ûidem sublimitatis tuae centum librarum auri iacturam pro
condemnatione sustineat, idem vero, quicumque ausus fuerit contra providum nostrae serenitatis decretum officium advocationis per subreptionem adripere et prohibitum patrocinium praestiterit, advocationis officio remotus stilum proscriptionis atque
perpetui exilii speciahter sustinebit: scituris etiam
provinciarum rectoribus, quod is, sub cuius administratione aliquid huiusmodi fuerit attemptatum, partis bonorum dimidiae proscriptionem et
poenam exilii per quinquennium sustinebit.
D. prid. k. April.
[a. 468]
Constantinopoli Anthemio A. ii cons.
3
VII/
DE ADVOCATIS DIVERSORUM lUDICIORUM.

Si patronum cau1 Imp. Antoninus A. Doloni.
sae praevaricatum putas et impleveris accusationem,
non deerit adversus eum pro temeritate commissi
(1) adagendum P, agendi CR

quid Mommsen
(4) jB 8,
riam ... functioDem C
(6)
nime c. n. illigatus om. Th.
(10)
(2)
1, 4, 15
(5) sic
Th. 12,1,152
Th. 2, 10, 6
(8)
(3) tale
R, necessa(7)
mi-
iunge
Sj eustachio P/2, estachio C, eustasio Th.
quaeaierint vel quaesierunt scrtpii cum Th. BHj
1, 51, 7
DE ADVOCATTS
98
II 6. 7
(9) sic
sententia, atque ita de principaii causa denuo quaeretur.

quod si non docueris praevaricatum, et ca-
lumnia notaberis et rebus iudicatis, a quibus non

est provocatum, stabitur.
PP. iii k. Oct. Antonino
A. II II et Balbino conss.
[a. 213]
2 Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA.
ad Anto?uum pp. Qui necessario patriae suae debent municipio functiones^ eos decurionibus adgregatos nolumus evagari, permittentes tamen, ut in
negotiis causidicorum fungantur officiis et in civitatibus propriis subeant munia curiarum, ita tameu,
ut non contra rem publicam civitatis, in qua ho-
norem hunc consecuti sunt, eis adesse permittatur.

D. xr k. Sept. Ravennae Valente vi et Valentiniano
II AA. conss.
[a. 378]
3 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. ad Africanum pu. Ne quis ex corpore togatorum, minime
curiahbus nexibus illigatus"^, provinciales suscipiat
functiones, scilicet ut et ambientibus claudatur ingressus et invitis necessitas auferatur. D. iii non.
Aug. Constantinopoli Arcadio
AA.
4
conss.
iiii et
Honorio
[a.
iii
396]
^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Eustapp. Fori tui culminis et universorum iudiciorum advocati quidquid ex huiuscemodi professione
thio
vel ipsius occasione quaesierint vel quaesierunt *, id

post patris obitum praecipuum veluti peculium
castrense ad exemplum militum proprio dominio

valeant vindicare.
D.
k. April. Constantinopcli
Honorio xiii et Theodosio x AA. conss.
[a. 422]
5 Impp. Theodosius etValentinianus AA. Cyropu.

Quidquid animi largitate et munificentia praestitimus principali togatis per Orientem eminentissimae
praefecturae reverentia studiorum, id sibi praesenti
sanctione praestitum esse cognoscant patroni causarum illustris urbicariae praefecturae. D. vii k. lan.
Constaniinopoli Theodosio xii et Valentiniano ii
AA. conss.
[a. 426]
6 ^^ldem AA. ad Florentium pp.
Sancimus, ut
advocatis,
qui apud tuam magnificentiam causas
acturi sunt, a nullo iudice, nec ab ipsa eminentissima praefectura, sollicitudo ulla penitus iniungatur:
sed nec advocatis provinciarum vel spectabilium iu-
dicum quisquis*^ existimet aliquid iniungendum.

nulla igitur togatis inspectio, nuUa ingeratur peraequatio, nuUa operis instructio, nuUa discussio, nullum ratiocinium imponatur, nuUum denique aliud
eis mandetur praeter arbitrium in eodem ^^ dumtaxat
loco*'* ubi advocationis exercetur officium: quinquaginta librarum auri poena officio feriendo, quod leD. xiii k.
gis istius regulas temerare temptaverit.
Mai. Constantinopoli Theodosio A. xvii et Festo
conss.
[a. 439]
7 Idem AA. Thalassio pp.
per lllyricum. Isdem
isdemque immunitatibus potiri togam illustrissimae per IUyricum praefecturae, quibus fruitur
privilegiis
toga per Orientem praetorianae sedis excelsae, decernimus. D. vii id. Sept. Constantinopoli Theodosio
[a. 439]
8 Idem AA. Cyro pp. consuli designato. Cum
advocatio praetoriana centum quinquaginta numero
togatis minirae vel imminuendo vel augendo concludatur, iubemus eos, qui ex his ad fisci patronatum
pervenerint, a cohortis vel alterius vihoris condicionis nexibus cum liberis quandocumque genitis liberos custodiri postque tale officium depositum annum**
abscedere
que completum advocatorum consortio
cum comitiva consistoriana : omneque, quod togatis
tuae quolibet casu quolibet adquiriut castrense sibimet vindicare nec patri-
fori celsitudinis
tur
titulo,
quaesiemnt P", quaesierint P^CR, quesienint vel qneNov. Theod. 10, 1, 4

(ll)
(12) quis
Nov.
(l4) in ea dum(13) eo scr. cum Graecis
taxat provincia Nov.
(15) senatores factos secundum
Graecos ins.
sierint
99
DIVERSORUM lUDICIORUM
vel avis paternis earum rerum commodum adqiiirere legis istius auctoritate deceriiimus: his omni-
bus
etiam ad urbicariae praefecturae advocationem

trahendis. D. iii k. lan. Valeiitiniano A. v et Anal)us
lolio conss.
[a.
440]
9 Idem AA. Apollofiio pp.
Si quis de togatis
celsitudinis tuae vel Illyriciauae seu urbicariae
praefecturae sive de his, qui in provinciaUbus iudiciis causarum patrocinium profitentur, electione tuae
fori
sedis regendae proviilciae munus potestatemque susceperit, post peractam iutegre ac sine uUa opinionis
labe admiuistrationem ad illud ofticium, unde abs-
tractus est et unde sibi vitae subsidia comparabat,

remeandi habeat facultatem nec causas orare denuo
quadam prohibeatur invidia. D. xii k. Sept. Con[a. 442]
slantinojwii Eudoxio et Dioscoro conss.
10 Inipp. Valentinianus et Maicianus AA. Palla-
Binos, qui priores fori tuae sedis inveniunlisci singulis quibusque annis
dio pp.
ad patronatum
tur,
accedere paribus diguitatis et privilegiorum iusignibus ambiendos praecipimus, quibus antehac utebatur is, qui solus creabatur fisci patronus. D. xiiii
luL Conslantinopoli Sporacio cons.

[a. 452]
Imp. Lco A. Viviano pp. Nemini licere sancimus ahquem sub adsidendi colore statutis centum
quinquaginta advocatis, quos sibi eminentissima praek.
1 1
1
fectura in consilium adsumpserit, adgregare. Non
ahter vero consortio advocatorum tuae sedis aliquis
societur, nisi prius in examine viri clarissimi recto-
provinciae, ex qua oriundus est, praesentibus

cohortalibus gesta conficiat, quibus aperte pateat
cohortali statui ac fortunae eundem miuime subiacere, si praesens vir clarissimus rector provinciae
fuerit in eius examine
si vero afuerit, apud defenris
'
sorem sui oppidi gesta conficiat. luris peritos etiam

doctores eorum iubemus iuratos sub gestorum testificatione depromere, esse eum, qui posthac sub2
rogari voluerit,
peritia iuris
instructum:
tem togatorum exceilentiae tuae, qui
vel
filios
au-
nunc cau-
sas agunt vel futuris temporibus actitaverint, ceteris

3 (2)
Illud insuper desupernumerariis anteferri.
cernimus, ut etiam his, qui ultra centum quinquaginta advocatos eminentissimae tuae sedis reperiuntur,
vel
liceat et apud virum spectabilem proconsulem

praefectum Augustalem vel comitem Orientis,
viros etiam spectabiies vicarios et
II 7
pro
filiis
parentibus et uxoribns nec non etiam per-
sonis ex transverso latere usque ad quartum

1
constitutis patrocinium suum adhibere.
gradum
Quando
fisci patronum mori contigerit, gradu eum

sequentem sine uila dilatione in loco eius subrogari,
autem
exinde sibi commodi adcunctis privilegiis, quae liactenus habuisse noscuntur, nec non his, quae suggestio tuae magnitudinis continet, etiam in posterum
intactis inviolatisque servandis, quatenus huiusmodi
delato eis liberalitate nostrae serenitatis honore possint in otio et tranquillitate reliquum tempus vitae
suae peragere, nuUa eis invitis soUicitudine ingerenda. D. xiii k. Sept. Anthemio cons.
[a. 468]
14 Idem AA. Calticrati pp. lUyrici. Advocati,
qui dirimunt ambigua fata causarum suaeque defensionis viribus in rebus saepe publicis ac privatis
heredibus
defuncti
nihil
quiri posse speraturis:
lapsa
dent
ribus
eriguut,
humano
fatigata reparant, non minus provigeneri, quara si proeliis atque vulne-
nec enim
patriam parentesque salvarent.
solos nostro imperio militare credimus illos, qui gladiis clupeis et thoracibus nituntur, sed etiam advocatos: militant namque causarum patroni, qui gloriosae vocis confisi munimine laborantium spem
vitam et posteros defendunt.
D. v k. April. Con[a. 469]
stantinopoli Zenone et Marciano conss.
15 Imp. Leo A. Dioscoro pp. Post duos fisci

^
patronos, qui ex anterioribus constitutionibus isdem
beneficiis muniuntur, sexaginta quattuor togatos,
qui in praesenti sunt, a primo usque ad sexagesimum quartum imperialibus beneficiis perfrui censemus, quibus fisci patroni liberique eorum honorati
1
sunt.
His quoque illud adiciendura esse statui-
mus,
ut, si quis patronatus^ fisci adeptus gradum

fatalem diem obierit, universa totius anni solacia,
ex quo hoc idem officium peragere coeperit, ad heredes seu successores suos, sive liberi sive extranei
fuerint, transmittendi tam ex testamento quam ab
intestato liberam habeat facultatem. D. xvii k. lun.
[a. 472]
ConstantinopoU Marciano co?is.
16 Impp. Leo iunior et Zeno AA. lustiniano pu.'^
Ad simiMtudinem sexaginta quattuor advocatorum
fori amplissimae praetorianae praefecturae quiudecim
tantum ex foro tuae magnitudinis qui in praesenti
gradus primos obtinent, post fisci videlicet patro,
apud rectores provinciarum negotia perorare.

D. k. Febr. Constanti[a. 460]
nopoli Magno et ApoUonio conss.
12 Idem A. Eusehio pjy. lUyrici. Sancimus patronum fisci iudicio celsitudinis tuae iam non quotannis, sed biennio pro vetere cousuetudine finem
nura, isdera privilegiis nostrae raansuetudinis beneficio perfruantur, quibus fisci patroni liberique eorum
muniuntur. D. xvii k. April. ConstantinopoU Leone
iuniore A. cons.
[a. 474]
sui Bortiri: salvis eidem consortio privilegiis

omnibus, quae a retro principibus meruit, manentibus. D. X k. Mart. Constantinopoli Basilio et Viviano conss.
[a. 463]
13 Inipp. Leo et Anthemius AA. Alexandro duci
ginta, sicut antea constitutum fuerat, advocatos concludi eundemque numerum, quotiens vel professionis
officii
Aegyptiact limitis et jpraefecto Augustali. Petitionem virorum disertissimorum advocatorum Alexandriuae splendidissimae civitatis, quam de fori sui
matricula et fisci patrono obtulerunt, merito admittentes hac sanctione decernimus quinquaginta statutos haberi eorumque nomina pro tempore matriculae conficiendae inscribi et eos advocationis officium
in iudicio tam viri spectabilis praefecti Augustalis
quam
tibus
viri spectabiUs ducis Aegyptiaci limitis petenadhibere, ceteros vero ultra memoratum nu-
merum
constitutos
alios iudices
apud
eiusdem Alexan:
cum usus
(1) si
h.
t.
atat
praesens
(3)
autem
sic
et
examine
exegerit,
del.
tam pro
Mommsen cum BJS
CR
se
morte vel quocumque casu fuerit imminutus,
magnificae tuae sedis impleri, ita ut in

quidera et hinc usque ad biennium ad
plenitudinem supra definiti numeri subrogandi sine
ulla cohortalis aut cuiuslibet deterioris condicionis
quaestione succedant: salva videlicet adversus eos
electione
praesenti
apparitionibus
si
qua competit actione, quam certum
patronatus officio impleto exiepost lapsum vero biennium foro

tuae magnificae potestatis inseri postulantes non
aliter, nisi sub gestorum confectione minime eos cohortali condicioni subiacere patefactum fuerit, ad1
mittantur.
Cuncta sane privilegia, quae magnificae per Orientem praefecturae advocatis ex divinis retro principura seu inclitae recordationis Leonis
vel nostris sanctionibus indulta sunt, tuae quoque
est,
rint,
postquam
fisci
evanescere:
patronus
(4)
gloriosissimae
tione
sedis
comêtere
legem sancimus.
absque ulla discreaeternum valituram
causidicis
per hanc in
[a.
474]
quam
(2) c. 10
pu. S, pp. CM:conex constitutione ipsa et ex Graecis agi de
M,
fine vel
drinae civitatis perorare, filiis scilicet statutorum in

loco deficientium supernumerariis anteponendis egredientem autem post biennium fisci patronum contemplatione laborum exconsulari moderatoris provinciae dignitate decorari: Hcentia facultateque ei non
deneganda,
17 Idem AA. Paulo pp. per lUyricum. lubemus

fori tui culminis in centum^ quinqua-
advocationem
foro praefkcturae urbanae

cf. de praefeciura Orientis
(6)
c.
8.
centum
11
h.
dett.f
t.
13'
om.
CRM:
inirifta rols iv raêi ovfft SixoXoyoiSt

fibvov b ri7tv TtQairfOQioiv knnQXO^'
19 '^Mrjra naQo. rivi roiv aoybvroiv jjre -jtaqa
SiatrrjraXe Svo avvrjyoôi otSax&evrsS avafiaXXeadîoaav rrjv rov noayuaros xQiaiv TCQOfpaaei
roirov StxoXbyov, aX?, avvneQ&irioe rrjv Sixrjv
Sixo^Myeircoaav ol Svo naQovrse.
D. VI k. lan. Constantinopoli Longino cons. \a. 486]
18 Ôvêie
st
iiTj
Eusebio magistro
Suggestionem viri illustris comitis privatarum et proconsulis Asiae duximus admittendam,
20
(VIII, 1) ^lmp. Anastasius A.
of/iciorum.
per quam nostrae serenitatis auribus intimavit fori"

sui advocatos communi petitione magnopere postulasse, ut, postquam advocationis deposuerint ofiicium, dignitate quadam nostra liberalitate potiantur.
lubemus itaque post depositum, ut dictum est, prael
fatum officium unumquemque eorum, qui in praesenti sunt vel postea matriculis eorum pro tempore
fuerint inserti, clarissimi primi^ ordinis comitis perfrui dignitate, quatenus et tempore quietis fructum
praeteritorum laborum consequantur proque fide atque industria erga clientes suos comprobata privatae
condicionis hominum multitudine segregati clarissimis merito connuraerentur. D. ii k. lan. Constan[a. 497]
tinopoli Anastasio A. ii cons.
2 1 (2) ^ldem A. Thomae pp. per lUyricim. Adtuae
vocatos amplissimae
sedis, qui pro tempore ad
patroni gradum et officium provehuntur, una
liberis iam natis vel
postea procreandis ab
omni cohortalis seu cuiuslibet deterioris condicionis
7inculo immunes ac liberos cum patrimonio suo
conservari praecipimus, cum constet hoc iam pridem tam advocatis amplissimae praetorianae per
Orientem quam magniticae urbicariae praefecturae
'
esse indultum et non dubium
sacris constitutionibus
tuae
sit non tantum eas, sed etiam sublimissimae
D. xii^ k. Dec.
sedis germanas esse potestates.
Patricio et Hypatio conss.
[a. 500]
22 (3) Idem A. Constantino pp. ^luberaus pro
viri
fori
illustris
coadvocatorum
tempore primatem
fisci
cum
mitis Orientis per

cio et solacia sibi
biennium
fisci
patroni fungi
offi-
communi consensu deputata per
idem biennium consequi, hoc quoque transacto professionem advocationis deponere: consortio videlicet
eorundem advocatorum ad quadraginta tantummodo
viros redigendo, ita ut, si qui superflui sunt iam eidem consortio sociati, de advocationis officio mi-
nime reiciantur, nemine alio eis adiciendo, donec

quadraginta virorum numerum advocatorum consorAd haec eos, qui,
1
tium excedere contingat.
prout statutum est, fisci patroni deposuerint ofticium, postea quoque non prohiberi singulos tam
pro se quam pro iugali sua et socero et socru nec
non genero et nuru liberisque propriis, colonis et
servis ad se pertinentibus advocationis fungi officio.
2
Nec aediculas eorum metatorum onere molestari,
si
tamen
in
una tantummodo suaque domo
singuli
talem praerogativam sibi vindicare maluerint. Pro

sportulis praeterea modum, quem notitia nobis porrecta declarat, tam pro his quam pro colonis et
servis eorum custodiri, neminique praeberi licentiam
eundem modum circa sportularum exactionem contra
4 eos excedendi. Nec de cetero quemquam, antequam per statuta tempora legum eruditioni nosca3
tur inhaesisse, supra dicto consortio sociari.
filios
(l)'
advocatorum
8,
1,
29
vel
cf. not.
adhuc
Et
in tali constitutorum
(2)=
B^ 8,
1,
30
fortasse
iungendae sunt c. 18. l, 51, 13 (d. vi k. lul. post consulatumLongini). 2, 12, 27. 3, 3, 6. 3, 10, l. 7, 51, 5 (d. vn
k. April. post consulatum Longini). ex
suhscriptione restituenda est inscriptio aut b avrbe âatleve, si etiam c.
18, quod veri simile est., cum k. c. iungenda est^ aut avro(3) lihri quidam hoc loco male inserunt
xQorcoiQ ZrjvGJV A.
18 Nemo advocatos in ordine constitutos multat

tantummodo praefectus praetorio.
19 Neve apud praesides neve apud arbitros duo
nisi
DE ADVOCATIS
100
II
officio
yel eorum, qui fisci patronatum deposuerunt,

superstitum vel mortuorum, extraneis ad idem ofticium accedentibus anteponi eique gratis et sine
sumptibus sociari, si et ipsi, prout dispositum

solito tempore legum doctrinam meruerint.
6
est,
Ut
autem
his, qui fisci patroni officium adepti sunt vel

fuerint, non tantum superstitibus, sed etiam morte
praeventis prospiciatur, tam ad heredes tisci patroni,
qui semel ad talem gradum vocatus sit, solacia eius
servari
quam ipsos, qui fisci patrotransire^ hisque
natum iam deposuerunt vel postea deposuerint, minime cuiuslibet actus publici solHcitudinem nolentes
,
subire compelli nec exhibitionis seu deductionis onere

speciali auctoritate nostra molestari et in provincia incusandos per sententiam viri spectabilis comitis Orientis utpote competentis iudicis conveniri
D. k. lul. *" Conslantiatque litigare decernimus.
?iopoli Sabiniano et Theodoro conss.
[a. 505]
z3 {4) Idem A. Emtathio pp. Laudabile vitaehominura
necessariura
advocationis
officium
que
nisi
maxime
principalibus praemiis oportet remunerari.

Ideoque iuberaus viros clarissimos fisci pro tempore patronos fori tuae celsitudinis sollemni die
festivitatis lcalendarumlanuariarum ipsius tantummodo
anni, per quem tale peragunt officium, inter spectabiles sacri nostri consistorii comites divina nostrae
2
Et
serenitatis manu puncti*^ consequi solacium.
postquam tale deposuerint officium, si quidem filios
ingenuos habeant, eos clarissiraorum notariorum inseri consortio tribunorum, sacras solitas epistulas
1
quadam suffragii solutione percepturos. Et

quis per sententiam sublimitatis tuae monitua
super agnito debito vel agnita causa, quae ingeritur ei, confessionem exponere paratus sit, eam non
arbitro delegato, sed tunc temporis fisci patronis vel
3
sine
si
alterutri eorum, si alter adesse non possit, pro more

taraen solito sub actorum testificatione intimari.
4 Quotiensque de nuptiis quis sine dotalibus instru-
raentis mutuo contrahendi matrimonium animo celebratis super adfectu suo , liberis ex huiusmodi coniugio iam extautibus vel necdum procreatis , legitimis adlegationibus uti maluerit, eas apud eosdem
pro tempore fisci patronosvel alterutrum, ut dictum

est, eorura gestis intervenientibus commendari, ita
ut iuri cognitae adlegationes absentibus
videlicet,
personis, si quae competunt, serventur intactae.
His insuper, quicumque apud viros gloriosos pro
5
tempore consules mancipia sua libertate donare voluerint, antelatos fisci patronos ad easdem libertates
peragendas propriam advocationis vocem accommo6
dare Aliis nihilo minus privilegiis, quae iam pridem memoratis vel fisci patronis vel adhuc advocationis pro
tempore peragentibus ofticium togatis
diversis modis indulta sunt, ex hac etiam sanctione
nostra in sua stabilitate duraturis. D. xii k. Dec.
Constantinopoli Areobindo et Messala conss. [a. 506]
24 (5) Idem A. Sergio pp. Petitiones virorum
disertissiraorum fori praesidalis secundae Syriae provinciae advocatorum cum competenti moderatione
censuimus adraittendas et iubemus '- pro tempore
priraatem eorum per biennium fisci patroni fungi
officio et solacia sibi comrauni consensu deputata
per idem biennium consequi hocque transacto prolessionera advocationis deponere: consortio videlicet
eorundem advocatorum ad
redigendo,
ita
ut,
si
triginta
tantummodo
rubricam de advocatis diversorura iudicum

(5)
primi
(7) c. 8 h.
titur
c.
M cum B, om. CR
t.
(8)
24
XV
viros
qui superflui sunt iam eidera
(6)
(4) foris libri
tunge 2, 4, 43. 7, 39, 5

22 isdem verbis repe-
2, 4, 43
(9) c.
(lo) ia.n. fortasse scr.:
nam secundum
1,
Constantino Eustathius iam a.d. XIII k. Mai. .niccesserat

(ll)functiC contra Graecos
(12) c. 24 inde ab hac voce
4, 19
est repetitio c.
22
advocati instrncti litis decisionem praetextu tertii

advocati protrahant, sed sine mora causam duo gui
adsunt dicant.
DIVEESORUM nJDICIORUM
consortio sociati, de advocationis officio minime reinemine alio eis adiciendo, donec triginta
ciautur,
virorum
numerum advocatorum^ excedere consortium
Ad haec eos, qui, prout statutum est,

patroni deposuerint omcium, postea quoque
non prohiberi singulos tam pro se quam pro iugali
sua et socero et socru nec non genero et nuru
1
contingat.
iisci
liberisque propriis, colonis et servis

2
tibus advocationis fungi officio.
ad se pertinen-
Nec aediculas
eorum metatorum nomine molestari, si tamen in
una tantummodo suaque domo singuli talem praero3 gativam sibi vindicare maluerint. Pro sportulis praeterea modum, quem notitia nobis porrecta declarat, tam
pro his quam pro colonis et servis eorum custodiri,
neminique praeberi licentiam eundem modum circa
exactionem
contra
excedendi.
eos
sportularum
4 Nec de cetero quemquam, antequam per statuta
tempora legum eruditioni noscatur inhaesisse, supra
Et filios advocatorum
consortio sociari.
adhuc in tali constitutorum officio vel eorum,
qui fisci patronatum deposuerunt, superstitum vel
mortuorum, extraneis ad idem officium accedentibus
5
dicto
vel
anteponi eique gratis et sine sumptibus sociari, si

et ipsi, prout dispositum est, solito tempore leguni
Ut autem his, qui fisci
6
doctrinam meruerint.
patroni officium adepti sunt vel fuerint, non tantura
sed etiam morte praeventis prospiciaheredes fisci patroni, qui semel ad
talem gradum vocatus sit, solacia eius transire hisque servari, quam* ipsos, qui fisci patronatum iam
deposuerunt vel postea deposuerint, minime cuiusactus pubhci soUicitudinem nolentes subire
libet
compelli nec exhibitionis seu deductionis onere nisi
speciali auctoritate nostra molestari et in provincia
incusandos per sententias viri clarissimi provinciam
superstitibus
tur, tam ad
in
qua degunt moderantis, utpote competentis
conveniri atque litigare decernimus.

Anastasio et Agapito conss.
25 (6) Imp. lustinus A. Marino pp.
cis,
D.
iudi-
k.
Dec.
[a.
517]
Restituendae sunt ciarissimis eloquentiae luminibus^ sexaginta auri librae, quas sub imperio Zenonis divae
memoriae^ pedaneis deputatas arbitris nec non
fideiussorum vires aestimantibus tamen auferendas
credidit parca posterioris subtilitas principis, ut iam
,
numinis
liberalitate nostri
viri clarissimi fisci
summam
patroni
sine fraude annis singulis

consequantur, ab amplissima tua sede pari lance
nam universis redditur,
in utrumque dividendam.
quod pro voto omnium primatibus indulgetur.
Sacras insuper epistulas, quibus adprobantur
1
viri clarissimi tribuni praetoriani
et notarii, non
unius tantum nomine, sed alterius quoque'* unius
praefatam auri
praestandas perspicimus, sive suos filios sive quos

Ad haec altiore be2 alios duxerint illustrandos.
neficio codicillos, quibus illustris honoratur dignitas, consequantur, quos unius solum nomine eisdem
viria facundissimis daturos nos pollicemur profuturos
scilicet alteri eorum altero concedente, seu qui^ ex
provinciis suis vel ex amicis voluerint, in provinciis
Licentiam eis praeterea faci3 tamen degentibus.
mus binos homines annis singulis itidem offerendi
nostram adoraturos purpuram, statutis inserendos
praesentalibus domesticis, unum equitum, alterum
scholae peditum, in vacantem eorum locum qui defuncti sunt, nullo, dum supererant, de mihtia venumdanda pacto cum eis interposito, quorum eiusmodi conventiones intersunt, ita tamen, ut idem viri
facundissimi, cum offerendos eosdem crediderint homines, bina solidorum pro singulis millia nihilque
amplius noverint dependenda viris magnificis comitiid est equitum
bus dicatissimorum domesticorum
,
(1)
quam
c.
22 h.
<.,
minibus CR
(3)
secundum Graeciim
Hal., meritua lihri
copio
at
ad
hist.
arc. p.
9, ly, 6
quamque
ad 3, l,
rf.
CR
6
(2)
(4)
sic
et ins.
dett..,
no-
Mommsen
xal ixeQOS
(5) cui cr.

(6) sic
(7) scripsi cutn 4, 30, 13 et Pro64 (Dindorf), theodoro libri hoc loco
sli
(8)
II 7
101
sic ditt.,
quantitute mansuro
CR
Quidem pro eo, qui inter equites meriturus* est, peditum autem pro eo qui inter pedites inserendus
est: solitis videlicet statim stipendiis nec non ceteris solaciis isdem tironibus deputandis sine quolibet
,
alio
Aliis
dispendio.
diversis
quae
temporibus
etiam privilegiis potiantur,

consecuti sunt sive per
augustos apices seu dispositiones et sententias aratuae sedis.

nam qui novis digni iudicati
sunt, ii raulto magis in anterioribus quoque sunt
adiuvandi.
D. k. Dec. Constaiitinopoli ipso A. ei
Eutherico conss.
[a. 519]
26 (7) Idem A. Theodoto'' pu. Per hanc legem
decernimus, ne, antequam in octuaginta tantum virorum numerum fori tui culrainis togatorura collegium
deductura fuerit, adspirare quis qualibet arte concedatur aut possit, nisi vel eorum tilii, qui triginta
priorum obtinent numerura, facundiae studiis eruditi, gratis videlicet et sine uUo suftragio, aut fortasse exteri non ultra duos per annos singulos, facundia et ipsi conspicui taxati fuerint: nullo deinceps, postquam in octuaginta virorum numerum redacti fuerint, superare qualibet rursus ambitione
1
vel astutia quantitatem ausuro^.
Interdicenda
plissiraae
quoque cunctis licentia praevertendi progressus seriem, quam ipsius teraporis ordo suppeditat, et ut
in raercatorum contractibus loca perrautaudi et adhuc tirones iam interesse veteribus. Hoc etiam
2
censemus, ne quis ex his in aliis
Srouuntiandum
egat regionibus relicta observatione glorificae tuae
noverint etenim, qui post nomen impetratum

sedis.
patroni litium ultra trium annorum spatiura ex sacratissima hac urbe morandura duxerit, nec nuncupationem togati nec privilegia virorum eiusmodi
concedenda sibi, ut nec repetitis ex industria praedictae sedis auctoritatibus protrahatur ^" aut multi3
pUcetur peregrinationis excursus.
Quorum omnium si quid vel rainiraura quocumque tempore fuerit
violatum, viginti priraates eiusdem ordinis et qui
pro tempore soUicitudinera ab actis in amplitudinis
tuae gerent officio, adiutores etiara eorum denis
singuli^' Hbris auri ferientur, quod adversus imperialia consulta serenitatis nostrae tendentibus non
statim obiecerint intercessionera legis praesentis aut
non restiterint et orani nisu prohibuerint ne quid
teraptetur contrariura: cum nec in administratores
sublimissiraae tuae sedis, si non intente custodierint
disposita salutaria et, ut non temerentur, prospexe,
rint,
poena
deerit
decem auri
librarura.
Sescenti
autem
aurei, quibus pro tempore fisci patronus fori

tuae celsitudinis ad exeraplum priorum temporum
ex arca tui iudicii consolatur *^, ne post decursum ^^
celerem advocationis et labores gloriosos egenus
exeat, non, ut saepe contigit, incerto die praesten-
sed cum^'' mediura
iter pervenerint patrocinii

est kalendis Octobribus, per
5
annos singulos sine cunctatione solventur. Quidquid insuper privilegiorura retro principum sacris
adfatibus vel auctoritate tribunaUs cuius interest
tur,
rerum
fiscaliura,
id
eidem ordini datum ^^ ostenditur, inviolatum

6
servari.
Curaque lite quisquam eorum pulsatus
fuerit seu civilis causae'*^ certaminis aut criminalis
quaestionis obtentu, hic vel in provinciis, cum per
huic
concessura tempus eorum adesse quemquam evenit,

exsecutores sportulas adsequi nec, qui controversiis movendis inserviunt aut excipiendo seu
praeparando vel officio quohbet aho, quocumque nomine sumptum exigendum censere. D. id. Fekr. Con[a. 524]
stantinopoli lustino A. ii et Opilione conss.
27 (8) Idem A. Archelao pp. JSTemo excepta IVIenandri fisci patroni persona speret de cetero pernullos
mutationum
(9)
saltibus superiore
noverint tuentur
(lO)
gradu captato fruitusie
Mommsen cum
B^
(12) con(11) singuUa libri

protrahantur libri
solatur [passive usurpatum) Mommsen, consulatur libri
(l5) ordiui
(14) ad ins.
(13) sic dett., discursum CR
tlatum dett. cum BJ^, ordiuatuni CR
(l(i) caubu scr.
(X. jr.),
II
711
rum se beneficiis, qiiae patronis aerarii seu dum officium exhibent causis fiscalibus aut post expletum
agmen impertita monstrantur. D. xii k. Sept. lustino A. II et OpUione conss.
[a. 524]
28
29
(0 ahros âadsve]
De
Jmp. lustinianus A. lohanni pp.
(9)
DE ADVOCATIS
102
con-
recordationis
stitutione divinae
lustini patris nostri

super togatis amplissimae tuae sedis prolata^ Illyriciani advocati postulaverunt a nobis eis clarum fieri,
sive cum
si locum etiara circa eos possit habere,
commeatu sive sine comraeatu iudicio eiusdem sublimitatis afuerint.
Sancimus itaque talem legem
1
generaliter in persona eorum tenere, ut, si quis sine
ultra continuum biennium afuerit vel cum

ulira quinquennium ,
de matricula peuitus aboleatur: nulla licentia ei danda gradum
suum vindicare nec iterum viris disertissimis togatis eiusdem sedis adsistere. perfruantur igitur advocati eiusdem sublimitatis hac nostra generali sanc-
PP.
[a.
531534]
k. lul.
Pio
non
est,
ignorat.
[a. 238]
Pontiano conss.
et
Maximianus AA.
et
CC
et
Sententiis finita negotia rescriptis revocari

Ulpiae.
non oportet. nec enim quae constituta sunt, ut advocatorum error litigatoribus non noceat, tibi etiam
opitulari possunt, cum te praesentem* neque causae
palam ex continenti, id est triduo proximo, contradixisse neque post sententiam appellationis remedio,
haec displicebat^, usam proponas.
si tibi
D. vi
Viminacii CC. conss.
Sept.
commeatu
commeatu
tione.
qui super negotio disceptaturus
is,
FlSCl
k.
294]
[a.
(XI).
UT QUAE DESUNT ADVOCATIONI PARTIUM

lUDEX SUPPLEAT.
1
ad
Diocletianus et Maocimianus AA.
^^lmpp.
Non dubitandum
Honoratum.
est iudici, si quid a
litigatoribus vel ab his qui negotiis adsistunt minus

fuerit dictum, id supplere et proferre, quod sciat
S. xvi k. Mart.
legibus et iuri publico convenire.
Diocletiano iiii et Maximiano iii AA. conss. [a. 290]
VIII (VI1II}.
DE ADVOCATIS
FISCI.
XI
Imp. Antoninus A. Claudio. Cum te fisci causam agitasse proponas, quamvis te salarium pereos enim,
cepisse neges, tamen placitis adquiesce.
1
qui causam fisci egissent, prohibitum est adversus

fiscum patrocinium praestare. PP. xiii k. lan. Antonino A. iiii et Balbi?io conss.
[a. 213]
2 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Frequenti.
Potes auctoribus nobis adversus fiscum quoque
patrocinium exhibere privatis, dum eam scilicet causam, quam tu, cum fisci advocatus fueras, forte
PP.
tractasti, suscipere declines.
leriano ii et Gallieno AA. conss.
vi k. Mart.
[a.
Va254]
3 ^lmp. Constantinus A. Aeliano procotisuli AfriFisci advocatus poenam metuens caveat, ne
cae.
commoda
neve nuUo negotio existente fisci nomine privatis audeat calumnias commovere. D. vi id. Nov. Treviris Co7istantino A. iii
fiscalia
occultet
'*"
et Licinio C. iii conss.
[a.
313]
4 ^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius

act Ammianum comitem rerum privatarum.
AAA.
Rationales privatae rei causis vel sacri aerarii praesidentes examen praesente fisci advocato suscipiant.
PP. XVII k. lan. Merohaude ii et Saturnino
conss.
[a.
383]
DE ERRORE ADVOCATORUM VEL LIBELLOS SEU

PRECES CONCIPIENTIUM.
Alexander A. Aureliae.
Ea, quae advocati praesentibus his quorum causae aguntur adlegant, perinde habenda sunt, ac si ab ipsis dominis litium proferantur^.
PP. k. Mart. Albino et
Itnp.
Maximo
conss.
227]
Errores eo[a.
2 Imp. Gordianus A. Rogato militi.

rum, qui desideria (id est preces) scribunt, veritati
praeiudicium adterre non posse manifestum est. et
ideo si condemnationem, cuius mentionem libello insertam esse proponis, manifeste probare potes non
intercessisse
(l)
lihri
adlegationes tuas laedi
non oportere
c. 27 Graecam
condesideratur autem lustini
quidam aut ante aut post
stitutionem excidisse adnotant.
constitutio de advocatis praefecti praetorio Orientis,
quam
29 pr. h. t., eiusdem argumenti secundum B.S

(2) c. 28 h. t.
8, 1, 35, cuius est c. 29 1
8, 1, 36
(3)
TA. 10, 15, 1 : lunê 10, 19, 1. 12, 61, 1 Th.\,
(4)
seqq.
indicat
c.
12, 1.
ins.
11,
teqg.
1,
12, Cl,
(7)
= accepta
Th. 11,
(4')
xv
(XII).
EX QUIBUS INFAMIA
ALICUI
INROGATUR.
1
^^lmpp. Severus et Antoninus AA.^^ Manilio.
Infamiae detrimentum minime tibi adfertur ob id solum, quod in carcerem coniectus es vel vincula tibi
PP. sine die el

iussu legitimi iudicis iniecta sunt.
consule.
2 Idem AA. Verennio. Neque furti neque vi bonorum raptorum neque peculatus damnatus
intellegi
cum
plus debiti nomine tributorum exegisset, in duplum a praeside condemnatus est. PP.
qui,
potest,
k.
id. lati. Laterano et Rufino conss.

[a. 197]
3 Idem AA. Metrodoro. Etsi severior sententia
dici debuit, tamen, cum proconsul vir clarissimus
certis rationibus motus mitiorem sententiam dixerit
et ordine decurionum te biennio abstinere iussit,
transacto tempore non esse te in numero infamium
palam est eo, quod i^ dvnScaaro^s'* post biennium remisisse tibi prohibitionem decurionatus
iudex videtur. PP. x k. lan. Laterano et Bu/ino
conss.
197]
[a.
4 Impp. Severus et Antoninus AA. Venustiano.

Si Posidonium in tempus anni relegatum secundum
sententiam non excessisse proconsulis probaveris,
Mart. Karthaginc
cum ceteris damnis transigere videatur. PP.

VI k. Mart. Saturnino et Gallo conss.
[a. 198]
ritas
5 Idem AA. Amhrosio. Decuriones quidem, item

decurionum fustibus castigari prohibitum est:
verum si iniuriam te fecisse proconsul vir clarissi-
filios
mus
pronuntiavit, ignominia notatus

Saturnino et Gallo cotiss.
Geta et Plautiano conss.

7 Imp.Antoninus A. Demetrio. Nemo ob
bonis paternis se abstinuit '^, infamis

lan. Antonino A. et Geta uttisque ii
1,
198]
est.
203]
[a.
quod
PP. v id.
cotiss.
id,
[a.
205J
bus resecta esse refert: possunt enim litigatores in continenti advocati errorem arguere: quare si non contradixerint, sibi praeiudicant
praesente
bant
3,
PCR
PR
(10)
(12)
severus a
expectes
8,
k. lul.
[a.
VII id. Dec.
Thalelaeus {B2) talia fere a compilatori-
(6)
PP.
es.
6 Idem AA. lusto. Ad tempus in opus pubhcum

dati pristinum quidem statum retinent, sed damno
infamiae et post impletum tempus subiciuntur. PP.
Graecis,
30, 41
m
fk
40
(5)
CAUSIS,
quinque annis exilio temporario damnandum*^ inter

infames haberi non oportet, quando sententiae seve-
VIIII (X).*
DE
ACR
(8)
(9) sic
8,
Greg.
(14)
1,
1,
M^
B^
(13)
tt.),
sic
id est e contrario
damnando C^R
(16)
pro quod
quod bona paterna, quibus
B2
cum
(x.
(u) i? 21, 3
43
3,
sic
C cum
(x.
n.\
displiceC/:
Dig.
Greg., imp.
(15) sic
.
Ccum
abstinuit
se abstinuit, venierunt
M
^
DE CAUSIS, EX
QtJlBtS INFAMIA
8 Idem A. TJlpiae. Furti si condemnata es, citra

verbera quoque fustium famae damnum subisti. quod
si res furtiva, quam alter subripuit apud te ignorantem comperta est, non laesit existimationem
tuam sententia durior. PP. x k. Mart. Antonino A.
Geta utrisque ii conss.
[a. 205]
sequitur infamia ob
PP. xii k.
defensa negotia publica patriae suae.
Mart. Antonino A. et Geta utrisque iii conss. [a. 208]
10 Idem A. Severo. Iniuriarum ex persona quoque servi damnatus infamia notatur. PP. iiii k. Aug.
t't
Neminem
9 Idem A. Laeto.
isdem conss.
[a. 208]
11 Imp. Alexander A. Irenaeo. Debitores qui
bonis cesserint, licet ex ea causa bona eorum vePP.xk. Maias Maximo
nierint, infames non fiunt
11 et Aeliano conss.
[a. 223]
12 Idem A. Donato. Si te expilasse hereditatem
sententia praesidis constitit, uon ex eo, quod non
alia
et
tibi
infamiam
103
cialiter ob iniuriam vel admissam vim condemnatus,

sed ita praesidis verbis gravatus est et gfdmonitus,
ut ad melioris vitae frugem se reformet. PP. xvii
k. Febr.
ii et Numeriano AA. conss. [a. 284]
Carino^
20 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Fortunato.
Improbum fenus exercentibus et usuras
usurarum illicite exigentibus infamiae macula inro-
ganda
xiii k. JSov.
eius, qui patri displicuit, onerant.

ipso A. III et Dione conss.
[a.
229]
14 ^lmp.Gordianus A. lovino. Nullam existimationis inmmiam avunculus tuus pertimescat, ictibus

fustium subiectus ob crimen habita quaestione^ si
sententia non praecessit ignominiae maculam inro-
PP. VI k. Sept.Pio et Pontiano conss. [<. 238]

15 Idem A. Sulpiciae. Decreto amplissimi ordi-
gans.
feminarum deminuto tristior habitus ceteraque hoc genus insignia mulieribus remittuntur, non
etiam intra tempus, quo lugere maritum moris est,
matrimonium contrahere permittitur, cum etiam, si
nuptias alias intra hoc tempus secuta est, tam ea
quam is, qui sciens eam duxit uxorem, etiam si
nis luctu
istimationem
ita
v6s oixalag vTtoaraaecos ovrcas ayevrjs vitaqx^^v [irj

iviaraao^ ut calumniatorem videri notatum ideoque
famosum manifestum
hino et Venusto conss.

17 Idem A. Magno.
est.
PP.
iii k.
Aug. ba[a.
Verbum
240]
precibus insertum
potius verecundiam onerare quam uUam existimationis maculam videtur adspergere.

etenim cum non
'
causa cognita dictum est avxofpavrsXs ^*, sed ad postulatum patroni interlocutione iudicis responsum sit,
nequaquam hoc infamiam inrogat. PP. vili k. Oct.
Attico et Praetextato conss.
[a. 242]
Non damnatos quidem
18 Idern A.^ Antiocho.
dumtaxat iniuriae, sed pactos quoque perpetuum infamat edictum. verum pactos eos demum, qui uUos
adversariis nummos pro mala conscientia ex transactione numerassent, in hac causa placuit intellegi.
ceterum simplex eius rei gratia integram^ existimaillibatamque conservat. quod si iureiurando
decisa contentio est, nemo dubitaverit, quin religionem absolutio iudicantis sequatur. PP. xiiii k. lan.
Saeculare ii et Donato conss.
[a. 260]
19 Impp. Carinus et Numerianus AA. Aristocrati.
Interlocutio praesidis, quae indicta est, infamem eum
tionera
de quo quaeris'' fecisse non videtur,
ins.
GR
de
(8)
B2
1,
3,
(2)
Greg.
AA.
(3)
tam improbe
(5)
et
cum non
8, 2,
(x.
71.)
Sept.
ipsis
AA.
[a.
290]
XII
ob crimen habita quae-
id est acousationem sine ulla

ne instituaa
(4) id est ca-
scribi debuit impp. Valerianus et Gal-
Valerianus
(6)
sic
R,
adversariis
75 segq.
(10)
Cf.
Dig.
3, 3
tuae
ins.
dett.
(9)
cum
tuum om.
B2
(x.
tt.)
(XIII).*
DE PROCURATORIBUS.
1 Divus Pius Severo.
Cautio ratihabitionis tunc
exigitur a procuratore, quotiens incertum est, an ei
PP. iiii id. Oct. Gallinegotium mandatum est.
cano et Vetere conss.
[a. 150]
2 Divi fratres Sextiliae. Cum rem pecuniariam
esse dicas, potes per maritum tuum^ sollemnibus
impletis appellationi adversariae

respondere, cum
appellationes pecuniariae etiam per procuratores
exerceri ab utraque parte litigantium possunt. Ac[a. 161]
cepta VIII k. Aug. ipsis iii et ii conss.
'
et Antoninus AA. Pomponio.

heredum, a quibus tibi deberi
fideicommissum dicis, evoca ad praetorem virum cla-
3 Impp. Severus
Eum,
res
qui
agit
rissimum, qui aut respondere tibi cogetur aut administratione negotiorum secundum formam iurisDeliberabit autem praeprohibebitur.
non defendat heredes^S debeatne te mittere
dictionis
si
in possessionem*^ secutus iurisdictionem,
adversus indefensos
tum
aequum
dicis,
nec oberit
tibi,
PP. x
solet.
lone et Lihone conss.

4 Idem AA. Saturnino.
quae exer-
k. Sept.
Ci-
204]
Quia absente te iudica[a.
est restitui tibi
quod uxor tua
causae defensionem
interfuit iudicio aut
etiam adquievit sententiae, cum aliena negotia per

mulieres non aliter agi possunt, nisi in rem suam
et proprium lucrum mandatae sunt eis actiones. PP.
[a. 207]
prid. non. lan. Apro et Maximo conss.
5 Imp. Antoninus A. Pancratiae. Actionem ei,
qui absentis nomine agere vult, si non eum defendat,
denegari oportere iam edicto perpetuo expressum
est.
PP. III k. Mart. duobus Aspris conss. [.212]
6 ^^ldem A.^^' Marciano. Reum criminis constitutum''' defensionem causae suscipere non posse, antepurgarit innocentiam suam, incognitum non est.
D. VI k. Mart. Maximo ii et Aeliano conss. [a. 223]
7 Idem A. Macrino militi.
IMiliteni nec pro
*^
ex sacro rescripto
patre vel matre vel uxore nec
quam
nomine experiri oportet, cum neque

defensionem alienam suscipere vel redimere negotia
vel quasi suffragatorem accedere utilitate publica
permittatur. PP. viii id. Mart. Maximo ii et Aeprocuratorio
tiano conss.
[a.
8 Idem A. Mansueto.
spe-
.
(7) quae
quaeris (quereria
pacti ins.
contra B) firmant Graeci: Juisse quae in eum
quo quaeris dicta est, infamem conicit Mommsen
C,
k.
et CC. Domitiano.
Fidem rumpens
infamiae periculo suo nomine pro
D. vi
socio conventus ad faciendum satis urguetur.
id. Dec. Nicodemiae CC. c&nss.
[a. 294]
ceri
lienus
D. r
22 Idem AA.
cum
dictum est: 'xarijyoîav avev n-
per praeconem
lumniaris
290]
societatis
tor,
iusta causa
obtinent.
conss.
miles sit, perpetuo edicto labem pudoris contrahit.

PP. XVII. k. lul. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239]
16 Idem A. Domitiano. Fustibus caesum, cui
Gresf.
AA.
et iii
[a.
luventio.
nem
Mart. ipsis iiii
Si fratres tui minorea

Statio.
dumtaxat aetate in ludicrae artis ostentatione spectaculum sui populo praebuerunt, inviolatam ex-
224]
Ea, quae pater testamento

suo filios increpans scripsit, infames quidem filios
iure non faciunt, sed apud bonos et graves opinio-
(l)
k.
Idem AA.
21
furti improbioris
est,
k. lul. luliano ii et Cris-
PP.
[a.
13 Idem A.
stione owt.
PP. xvi
est.
conss.
poena inrogata
evitasti.
pino conss.
esse
1112
(11)
si
Quod
si non defendat heredes

non defendantur h. CMy
dit p)
quis
scripsi
si
ipse
sibi
B2
cum
eos
223]
debitum
(x.
tt.),
non defendat
debeatne te mittere in poss.

(
(12)
pR
mittere in poss. pL"; utrum
scripsi ad
(x. it) ,
te debeat mittere in poss. C, utrum mittere in poss.
(te ins. E'>) debeat i2, an te mittere in poss. debeat
i*
scribi
(13) ex parte similis est 10, 60, 1
(13')
h.
B2
BH
olim fuerit:
(14) secundum
neque honoribus fungi nec defensionem 0. s.
debuit imp, Alexander
reum
posse
c. c.
(15)
nec
M cum
B,
vel
CR
104
12
II
ante litis contestationem tu

peteiHium mandare non potes. PP. viii k. Sept.
[a. 223]
Maodmo ii et Aeliano conss.
9 Idem A. Aufidio. Qui stipendia merent, suis
exigere tibi mandavit,
alii
superesse inoffensa disciplina possunt: nec

eum, qui honesta et verecunda praecedente causa mandatas sibi actiones exercuerit, alieno
negotiis
potest dici
cum, licet intentio ex persona altesumatur, hunc tamen rem suam gerere
non ambigitur.
quod militibus meis interdici non
modo absurdum, verum etiam iniquum est. Sine
'
negotio fungi,
rius
bona
fide
die et consule.
DJ^
1 6 Idem AA. et CC. Paconiae.

Procuratorem vel
actorem praedii, si non specialiter distrahendi mandatum accepit, ius rei-um dominii vendendi non habere certum ac manifestum est. unde si non ex voluntate domini vendentibus his fundum comparasti,
pervides
improbum tuum desiderium
pere defensionem virile

muliebrem esse constat.
-S.
est, tutorem pete.
conss.
conss.
[a.
tutores
Neque
227]
neque
curatores ex sua persona in re pupilli vel adulescensed actorem contis procuratorem facere possunt,
1
stituere debent.
Pupillus autem vel pupilla vel
adultus vel adulta tam ad agendum quam ad defendendum tutore seu curatore interveniente procura2 torem ordinare possunt. Ipsi autem tutores et curatores post litis contestationem a se factam ad
exemplum procuratorum , qui litem contestati sunt,
PP. piid. id.
dare procuratores non prohibentur.
Mai. Alexandro A. iii et Dione conss.
\a. 229]
12 Idem A. Frontino militi.
Exigendi'" a filio
tuo mandati, qui se defensioni tuae otferebat, duplici
ratione necessitas non fuit, aut quod defendere quis
sive libertus sive extraneus sine mandato potest
(satisdatione tamen pro defensione praestita et alia
procul dubio observatione subiecta), aut quod filius,
etiamsi ultro actionem patris nomine dirigat, manl
datum probare non
Sane quod necdum
cogitur.
legitimam aetatem idem tilius tuua compleverat, ob

hoc quidem depellere procuratione eum iudex non
iniuste potuit. sed multo iustius fuit vel huiusmodi
defensorem audire, quam absentem quasi cantumacem et indefensum gravi condemnatione adficere.
V k. Oct. Agricola et Clementino conss.
[a. 230]
13 Imp. Go7'dianus A. Viciano militi. Ita demum super Ute persequenda, quam tibi mater mandavit, actionem intendere potes, si, cum primo litem
contestareris, non est tibi eo nomine opposita praescriptio militiae: quod nec, cum appellatio agitur,
tibi obici poterit.
nam si integra res est, ratio perpetui edicti acceptam tibi non permittit alieno nomine actionem intendere. /// id. lan. Gordiano A.
et Aviola conss.
[a. 239]
14 IdemA. Sabiniano. Non hoc minus sententia
adversus te lata iuris ratione substitit, quod adversaria tua minor viginti quinque annis constituta
causam suam marito sine curatore agendam mandavit.
minoribus etenim aetas in damnis subvenire,
non in rebus prospere gestis obesse consuevit.
PP. III no?i. Oct. Gordiano A. ii et Ponvpeiano
conss.
\a.
241]
esse dorainium
huiusmodi emptione tibi concedi desiderantis.

S. non. Apr. Byzantii AA. cofiss.
[a. 29.'^]
17 Idem AA. et CC. Mardonio. Invitus procurationem suscipere nemo cogitur nec eandera ultra,
nisi provocationis causa^, extendere. sed nec defensionem absentis subire compeUitur, cum fidem susPP. non. lun. Phiceptam implere sufficiat.
lippopoli Piocletiano v et Maximiano iiii AA.
ex
Si procurator ad unam
10 Idem A. Castriciae.
speciem constitutus officium mandati egressus est,
id quod gessit nullum domino praeiudicium facere
quod si plenam potestatem agendi habuit,
potuit.
rem iudicatam rescindi non oportet, cum, si quid
fraude vel dolo egit, coilvenire eum more iudiciorum
non prohiberis. PP. iii k. Mart. Alhino et Maximo
11 ^ldem A. Sebastiano.
I>ROCURATORlBtJS
conss.
1
8 Idem AA.
et CC.
\a. 293]
Alienam susciDionysiae.
officium est et ultra sexum
filio
xii
itaque tuo, si pupUlus

k. Fehr.
Sirmi CC.
[a. 294]
19 Idem AA. et CC. Firmo. Si pretium, quod"*
actoribus alienis fundum vel servum citra mandatum
tibi distrahentibus dedisti et neque praecessisse^ neque secuta contractum domini declaretur voluntas,
in rem autem eius id pretium cessisse provinciae

praeses causa cognita perspexerit, hoc tibi restitui
iubebit. S. prid. id. Mart. CC. conss.
[a. 294]
20 Idem AA. et CC. ad Verinum praesidem SyNihil arbitramur interesse, utrum ab initio
riae.
an coepta iam
toris
lite
transitum
negotium ad personam procuraD. x k. Oct. Demesso CC.
fecerit.
conss.
\a.
294]
21 Imp. Constantinus A. ad concilium provinciae

Africae. JMaritus citra mandatum in reous uxoris
cum soUemni
satisdatione et alia observatione intercedendi habeat liberam facultatem, ne feminae persequendae litis obtentu in contumeham matronalis
pudoris inreverenter inruant nec'' conventibus virorum vel iudiciis interesse cogantur. * Sin autem mandatum susceperit^, licet maritus sit, id solum exsequi debet, quod procuratio emissa praescripserit.
nii
PP. III I id. Mart Hadrumeto Constantino
et Licinio iiii conss.
\a. 315]
22 Idem A. ad Bassum pu. Procuratoribus institutis et post contestatam litem dorainis effectis ii
qui mandaverant non habeant facultatem negotia
l
persequendi, nisi capitales inimicitiae vel morbus

vel alia necessaria causa intercesserit
tunc enim
etiam invitis his transferri lis potest. D. xiii k. lul.
Constantino A. v et Licinio C. conss.
\a. 319]
23 ^^lmp. lulianus A. Secundo pp. NuIIa dubi:
tatio est post
dominum
causam
in
iudicio
agitatam^*
utpote
procuratorem effectum etiam post excessum eius qui agendam vel defendendam litem ^^
'^
mandaverat, posse inchoatam causam
iurgiumque
finire, quippe cum et procuratorem posse eum instiLecta
tuere*^ veteres iuris voluerunt conditores.
litis
,
apud acta
prid. non. Fehr. luliano A. iiii et Sal\a. 363]
Instio conss.
24 ^^lmppp. Gratianus Valentinianus et TheodoAAA. Pancraiio pu. Licet in principio quae-
sîus
stionis
persona debet inquiri procuratoris
an ad
15 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.

Litem te redemisse contra bonos mores
Cornificio.
agendum negotium mandatum a domino litis habeat,

tamen si falsus procurator inveniatur, nec *^ dici con-
precibus manifeste professus es, cum procurationem

quidem suscipere (quod officium gratuitum esse de-
troversiae
bet) non sit res UHcita, huiusmodi autem officia non

sine reprehensione suscipiantur. PP. iii non. April.
AA. conss.
[a. 293]
conss.
sic Graeci, contentio lihri

provooationis causa addidisse
(l)
(4)
Jirmant Graeci: quod
sisse melius abesset
(2)
==
5, 61, 1
lustinianos
del.
adest tamen
(5)
et
(lO)
B2
neque praeces-
apud Graecos
cundum formam perpetui edicti secundwn B2 (;.

= Tfi. 2, 12, 4
(7) nec del. Mammen
(8) 1
... susceperit] procurator Th.
nisi
(3)
testatur
(6)
se-
n.) ins.
(9) sin
Th. 2,
12, i
non.
solent nec potest esse iudicium.

Constantifiopoli Antonio et
April.
D. prid.
Syagrio
\a.
382]

Quicumque praetorianae vel ur-
AAA. Tatiano pp.
(11)
publicatam Th.
Th.
(13) litem Th.
mittere ins. Th.
(I2) agendam u. d. Utemj defensionem

(14) et ad heredes suos inchoata trans-
(15)
= Th.
2,
12,
3:
iunge
8,
4,
In principio quaestionis persona debet inquiri et

utrum ad agendum negotium mandato utatur accepto
quibus rite et soUemniter constitutis potest esse sententia: praeteritis autem his nec J%.
(16)
J
fl
DE PR0CURAT0RIBU8
105
II 12
banae praefecturae sublimissimae fastigium vel magisterium militare vel consistorianae comitivae insignia meruerit dignitatis vel proconsulare ius dixerit aut vicarii fuerit administratione
subfultus, si
quid ab eo vel infertur iurgium vel refertur, procusubstituat.
ratoris personam in negotii sui iura
quod si quis sanctionis huius statuta transgressus
iudiciis sese iurgaturus ingesserit, careat eius litis
sorte, cuius non per procuratorem expectavit eventum. iudex nihilo minus, qui contra fecerit, noverit
a se viginti libras auri, ab officio quoque suo tan-
%orv
D. xviii k. Oct. Arcadio A. ii et Rufino conss.

[a. 392]
26 Imjipp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA.
Anthemio pp. In pecuniariis controversiis, etsi spe-
minime designat
tamen ita maluerit,
ciaUter hoc praecepti vel sententiae

si
per procuratorem respondendi tribuimus facultatem:

quosdam, iustiores nonnumquam ob causas,
vehementior maximi iudicis* vocabit auctoritas. B.
prid. id. Oct. Constantinopoli Arcadio A. et Proho
27
[a.
st
'
X^V^^^
T^
SixaarrjQicp
rwv
Sixrjv sis
rb fisytarov StxaarrjQtov,
xard rbv
ofioiov
rQonov
iyysyvrjfiat^
Êdv ydq firj ravra ndvra naQacpvXax^fj, si fisv^

svi rcbv fisyiarcov S txaarrjqicov rj vofio&saia na-
Qaâ&sirj rcp nQoacpoQcp axQivico, nsvrs Xtrqmv

XQvaiov xarad"fjasi notvrjv' si Ss naqd StatrrjraXs
b rrje Sixrje nXrjQcorrje
rj vofiod^saia naqaâd^sirj,
rd StxaarrjQta, vofio&srsX urjSsnore rbv

ivSoôrdrote aQxovai naâ-
o nQoasSqsvcov rco Xoytcordrcp Statrrjr-^ fiide

xpyaiov Xirqas dnatrrj&rjasrat notvrjv, ol Ss dAXoi
Svo ol ix rcbv rd^scov dcpcoQiaftsvoi rcp Statrrjr^
rjrot ix roov axoXcbv Svo XQvaiov Xtrqcov dnatrrjz
01
d^rjaovrat nqbartftov' avrbe Si ivroXsve, dcp
ri naQaâ&sirj , nXrjyaXe aco^qovt^sa&co naqd
rjroi nôasS^svsiv.
ÊTtsiSrj xai avvsâivsv ^ rsfxvovros rrjv Sixrjv rov Statrrjrov ixxXrjrco
X^rjaaa&ai rbv xaraSixaa&svra rj dnoQovvros
rov dqxovroe rj rov Siatrrjrov, xsxcoXvfisvoe rov

Xotnov ivroXsvS iv Stxaarrjqico SiSoa&ai.
28 ^^Êdv b iyyvrjrrje rov ivroXscoe firj bqiarj xQovov
pro maximi iudicis videtur legisse Thalededimus indicem Thalelaei ad B 8, 2, 100 et

in.) reiectis tamen quoad videre licuit, solitis
praemittitur enim: siai rtvse iv rfj âatXiSi noXsi

Stairrjrai xai naqd rcov ivSoôrdrcov arQctrrjycbv xai
naqd dXXcov aQxbvrcov StSbfisvot, oie naqansfinovrai
al rcbv Sixcbv dxqodaste
(4) rde Sixae scr.
(5) instSij
avrov ivroXsa Svo

fisvstv
sedis vestrae
laeus (BJS)
BJS
dvaÔQae rov Statrrjrov rj dno ixxard rrje avrov iprjwov fisrsvs-
ovrtvos iartv b Statrrjrrje, xai rbv ix fisrsvrdXfiaros fxsXXovra slvai ivroXsa iv rco fisyiarco
'
vTts^d^sasis
TtdXtv
(l)
avfi^rj i^
'
iyivovro raXe Sixaie, firj a%0'

ivroXscov xai roXe ivSoôrarois
aQx,ovGiv TtaQaf^svstv xai role ScairrjraXe, ivouo&srtjasv iv nqooifiioie rj Siara^te aXXove fisv stvai
iv roTe fisyiaroie Stxaarrjoiote rcov ivSoôrdrcov
dqyflvrcav rove ivroXsae, aXXove Ss rove role avt cov
Xoyicordrois StairrjraXs vnrjqsrovfisvovs raXs Sixais*. ndXiv Sstva firj^ TioXXdxtS 6 avros ivroXsve
xai Tta^d roXe ivSoôrdroie iTtdQôte xai na^d
rco ivSoôrdrcp d^xovrt So&^ xai iuTtoSi^rjrai
vTlo&sascoe
nqos rbv iv-
xXrjrov otSofisvrje
406]
avvsâive rovs avrove ivroXeas xetl

dvSoôrarcov a^^ôrTG;' ovras xal ^rwv
Xoyitorarcov Scairijrcov slvai xai ivrsvd^sv sixO'
rrjs
'
'
^ÊTtsiSf]
'katpvrcov
rofirjv
Statrrjrrjv
'
roiv
rcos
rrjv
tQv
'^
nisi forte
conss.
n^bs
Soôrarov d^xovra, ovrtvoe iartv Stairrjrrjs, xat

ivrsv&sv rj Sixrj rj dQxd^sXaa Tta^d StatrrjrTj Xsysrat ftsraifSQsa&ai naqd rc^ svSoôzdrco avrov
dgxovrt, vofiod^srsX rj Sidraîs firj rbv do^dfisvov
rrjs Sixrjs ivroXsa Ttaqd rco Statrrjrrj avrbv nspatovv rrjv Sixrjv naqa re^ ivSoôrdrcp dqxovrt,
aXXd fisrsvraXfia yivsa&ai Ttaq^ avrov nqbe rbv
ivroXsarbv rtp ivSoôrdrco dqxovrt naqsSqsvovra,
firjSsfitds Sandvrjs cbs ini nqoBoX'^ ivroXscoe ytvofisvrje ini rovrco r^ fisrsvraXftart, firjSa xatvrje
ixavoSoaias Std rovro rb fisrsvraXfia dnatrovdXXd xai r^v iudicatum solvi xai rrjvvaXam
fisvrje'^
rem ovrcos i^ dqxv^ vnayoQsvsadâi, cos nsqtsxsa&at
avraXe xai rd Sanavijfiara rov rotovrov fisrsvrdXfiaroe, iva 6 iyyvcofisvoe rrjv
fiiav rovrcov rcov
^
txavoSoatcbv insQOordrai ori 'OfioXoyco xai rovrov rbv naqd rc^ Statrrjrrj ivroXsa ini rrj iudicatum solvi {rj rfj ratam fem') iyysyvrjaât, xai
tundem ponderis exigendum.
auctoritas, passim unicuique,
Stairrjrov
avatpOQCt XQV^^<^^^''
(pr.
(2)
1.
Basilicorum interpolationibus : praeterea ad ipsius constitutionis verba referenda sunt, quae habentur in Jine
eiusdem adnotationis : arjfisicoaai Se avrcbv (ix rcov Zachariae) nqooipicov rrje Stard^scos, ori siaaycoyifiove
Sixas ixsivas fibvas xaXsX navraxov rds naqd dqxovatv siaayopsvas, ov prjv rds naqd StcurrjraXs nqarropsvas. iungenda videtur 2, 7, 19
(3) rovrcov ins. BJS:
. .
dtdra^te dnayoqsvst Svo Stxaarrjqicov
rj
fiT^ BJS,
rbv avrbv slvai Srjfibaiov ivroXsa, dXXd dXXove fiev
... SixatS xai pnre omissis reliquis B
(6) sic Cuiacius (ex librof), OfxoXoysX
(7) ratam rem om. B,
(8) iv ins. Zachariae
(9) jp'
supplevi ex BJS
'Pon. 10, 5
Hercher
(lO) pr.
27 Cum evenerit, ut idem et apud ^loriosissimos

praesides et apud prudentissimos arbitros procuratores essent et inde, ut fieri solet, lites protraheren-
hanc translationem exigenda: sed et iudicatum solvi

et ratam rem ita ab initio concipiantur, ut iis eiiam
eiusmodi translationis sumpius contineantur, eo qui
iur,
cum procuratores non possent eodem tempore
et gloriostssimos
praefectos et arbitros prosequi,
haec constitutio initio sanocit, ut alii procuratores in summis iudiciis clarissimorum praesidum sint,
alii
prudentissimis eorum arbitris in litibus ministe-
1
num praebeant. Deinde ne saepe idem procurator iam apud gloriosissimos praefectos quam apud
gloriosissimum praesidem detur et lites rursus re-
tardentur, sancit, ne umquam idem apud duos gloriosissimos magistratus procuratoris vel adsessoris
2 officio fungatur. Cum etiam contigerit, ut aut causa
ab arbiiro decisa condemnaius
inter-
appellationem
poneret, aut arbiter, dubius quia ludicaret, relationem ad gloriosissimum praesidem cui subditus est
faceret, ac proinde lis, quae apud arbiirum agi coepisset, ad gloriosissimum praefectum ipsius transferri diceretur, sancit constitutio, ne procurator,
qui apud arbitrum causam agere coepit, eandem apud
clarissimum praesidem terminet, sed translatio ab
ipso in procuratorem qui praesidi adsidei fiai, nullo
sumptu jpro hac transtatione quasi pro datione pro-
curatons faciendo neque nova satisdatione propter

II.
alterutram harum satisdationum praestai sic promittente: 'Promitio et pro hoc qui apud arbiirum cau'sam agit iudicaium solvi (vel ratam rem) satisda'tionem me impleturum, et si contigerit, ui ex
'relaiione arbitri aut ex appellaiione adversus eius
'
sententiam inierposita causa devolvaiur in sum^mum iudicium, cui arbiter subditus est, pro eo qui
*
translatione procurator in summo iudicio futu'rus est simiti modo intercedo.' Si enim haec
omnia observata non erunt, si in summorum iudiciorum aliquo lex violabiiur a competenii scrinio,
quinque librarum auri poenam persolvet: si vero
apua arbiiros lex violabitur, ab adsessore pruaentissimi arbiiri qui litem instruit unius auri itbrae
ex
poena exigetur, ao
aliis
officiis vel ex
duarum auri librarum
duobus qui ex
scholis aroitro aitributi sunt
multa exigetur: ipse autem procurator, a quo aliquid praetermissum fuerit, verberibus a praeside
vel ab arbitro castigetur a iudiciali advocatione in
futurum prohibendus.
28
Si fideiussor procuratoris tempus non defini'pro eo fideiubeo, etiamsi
verit et forsitan dixerit:
14
U 1216
*
rvxov ort dyyvdifiai avxov, xav xskev

awavrjs yivr]rai\ xal avfi^fj rovro ysveadâi, ivros x' qfieQcav 6<psiXei irsQov nqoâX^Êav reXeirrnaT] rj aipavrjS yevrjrai o
Xsadât.
ini SixTj naoa rtvos oo&els dvroXevs, fiera rrjv
x' rifieqav rov TtQoridêfievov naoa rov aQxovros
Siarayftaros neQi rov nQO^Xrj&rjvat aXXov e^
6 nQotrorvnos iv anovfirjvofv i'xst hQO&safiiav
pulsatus, cum ipse et rei sit possessor et

et titulum illatae sollemniter pulsationis exceperit, contradictoriis libellis aut titulis alterius nomen crediderit ingerendum **, eius possessionis aut
noQQco Siaxeifievrjs inaQxias sts rb Hsqov

avros naQayevea&at. si yaQ firj
fj
iart fioMQav, ix rov aQxovros oQi^srat nQod^safiia.
sponte alienis litibus inseri patiuntur, cum his neque proprietas neque possessio competat, veluti famae suae prodigos et calumniarum redemptores notari oportebit.
D. f** k. Dec. Mediolani Stilichone
xal
aZTtrj
rârj
NE LICEAT POTENTIORIBUS
106
fj
aici cav
nQOâXXea&at
tur
iite
iuris
causae , quam sub hac fraude aut retinere aut evitare temptaverit, amissione multetur nec repetendae
actionis, etiam si ei probabilis negotii merita sutfra4 gantur, habeat facuitatem.
Eos sane, qui se
cons.
\a.
XIII (XIIII).
NE LICEAT POTENTIORIBUS PATROCINIUM LITIGANTIBUS PRAESTARE VEL ACTIONES IN SE
XV
400]
(XVI).
TRANSFERRE.
UT NEMO PRIVATUS TITULOS PRAEDIIS SUIS

VEL ALIENIS IMPONAT VEL VELA REGALIA
et Maximianus AA. et CC.

Arislobuto salutem. Divine admodiim constituit divus Claudius consultissimus princeps parens noster,
ut iactura causae adticerentur ii, qui sibi potentiorum patrocinium advocassent, ut hoc proposito metu
iudiciariae lites potius suo Marte discurrerent, quam
et Theodosius AA. Flaviano

Kegiae maiestatis est, ut nostrae tantum domus et patrimouia titulorum inscriptione legantur.
omnes igitur intellegant publico iuri esse deputandum id, cui nomen dominicum praescribitur. D. iii
potentiorum
est
palam
domorum opibus
Quem^
uiterentur.
tantum provincialium
in
quaestionibus
esse commotum, ut huius sanctionis rectores provinciarum custodes et contemptae rei vindices fecescilicet ut in actores seu procuratores in subrit,
sidia
negotiorum vel usurpatos gratia vel redemptos
severa sententia vindicarent.

Quare cum intersit et universe omnium et praecipue tenuiorum, qiii
saepe importunis potentium intercessionibus oppri2
muntur, inter litigatores audientiam tuam impertire

debebis nec metuas, ne praeiudices clarissimis viris,
cum divus Claudius huius- rei rectorem provinciae et
disceptatorem et, si res postularet, ultorem specia:
liter fecerit.
D. iiii
id.
Sept. aA.'^ conss.
[a.
293j
2 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. lohanni pp.

Si cuiuscumque modi cautiones ad potentium fuerint delatae personas, debiti creditores iactura multentur.
aperta enim credentium videtur esse voracitas, qui alios actionum suarum redimunt exactores.
D. V id. lul. Ravenna Honorio xiii et Theodosio x
AA. conss.
[a. 422]
POTENTIORUM NOMINE TITULOS

PRAEDIIS ADFIGUNT VEL EORUM NOMINA IN
LITE PRAETENDUNT.
(4)
Impp. Honorius
pp.^
k.
Dec. Ravennae Basso et PhHippo conss. \a. 408]

2 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianics AA. ad
Ne
Florentium pp.
i='Po7r. 19, 16 (2) B7, 9 (3) questibus A/ommser

aa. III et ii tradiiur
(5) = Th. 2, 13, l: iunge 4, 4. 1.
4,26,13.8,15,8.11,48,17.12,60,4
(6)
/^7, 10
Th.
(7)
'rA.
59?
(8*) v Th.., xv Hal.
(8) inserendum Th. cum
(9) hoc tempore Theodorus pp. Italiae fuit nec potest pro Flaviano scribi Flavius, ut cuin Gothofredo cogitemus de Flavio
2, 14, l:
1 0, 3, 5
iunge 10, 30,
2.
11, 74,
2.
quis vela regia suspendere vel
titulum audeat sine praeceptione iudicis competentis

rebus alieuis imponere, quas quocumque modo qualiscumque persona possideat, licet non dominus, licet
iniustus possessor ac temerarius invasor qui possi1
det doceatur. Eum autem, qui hoc facere ausus
fuerit, si plebeius est, ultimo subdi supplicio, si
clarissimus vel curialis vel miles vel clericus, pro-
scribendum deportandumque non solum civitate Romana, sed etiam libertate privari censemus*', exsecutoresque huius legis omnes iudices esse oportere.
2 Deponendi autem vel frangendi titulos vei etiam
conscindendi vela non solum eis, ad quorum praeiudicium tale aliquid contra fas contraque leges committitur, sed omnibus tam liberis quam servis sine
metu calumniae vel accusatione criminis licentiam
ministramus, decernentes iudices eorumque ofticia
tricenis libris auri multari, si talem accusatiouem
vel admittant vel depositam scribi concedant. D.xv
k. lul. Constantinopoli Theodosio A. xvii et Festo
\a.
HIS, QUI
1 ''Impp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp.

Animadvertimus plurimos iniustarum desperatione
causarum potentium titulos et clarissimae privilegia
dignitatis his, a quibus in ius vocantur, opponere.
Ac ne in fraudem legum adversariorumque terro1
rem his nominibus abutantur et titulis, qui huiusmodi dolo scientes coniveut, adhciendi sunt publicae
2 sententiae nota.
Quod si nuUum in hac parte
consensum praebuerint, ut libelli aut tituli eorum
nominibus aedibus adfigantur alienis, eatenus in eos
qui fecerint vindicetur, ut adfecti piumbo perpetuis
3 metallorum suppliciis deputentur.
Quisquis igi-
(1)
conss.
XIIII (XV).
DE
SUSPENDAT.
Impp. Biocletianus
12, 50, 18
8, 5,
'mortuus fuerit vel non appareat' idque evenerit,

l
intra
dies alium instituere oportet.
Si mor-
XX
tuus fuerit vel non

appareat is auem aliquis procuralorem in litem deait, elapso die vicesimo, postûam decretum praesidis de substituendo alio pro'
XVI
439]
(XVII)."
UT NEMINI LICEAT SINE lUDlCIS AUCTORITATE

SIGNA IMPRIMERE REBUS, QUAS ALIUS TENET.
1
Imp. Prohus A. Octaviano.
Saepe rescriptum
sententiam signa rebus, quas aliquis teneet ideo ea rebus aut
bat*3, imprimi non oportere.
fructibus apud te constitutis illicite imposita poteris
ipse licite detrahere, ut amotis his causa, quae ex
D. iiii k. lul. Probo
officio tibi infertur, terminetur.
est ante
A. II et
Lupo
conss.
[a.
278]
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. CrauBebus, quas alius detinet, imprimere signa
gasio.
nemini licet, etiam
si
suas
vel obligatas
sibi
eas
esse aliquis adtirmet.
Manlio Theodoro, cum rarissime addatur praenomen, nvmid solum in inscriptione proferatur. quare non
improbabititer Rubenius in fastis Relandi p. 556 Flaviavum
hanc constitutiointellegit eum qui fuit sub Theodosio II et
quam autem
nem iungendam
censet
cum
11, 75,
5,
cui subscribitur d.
ill
Mai. Rav. Basso et Antiocho conss. {a. 430) (lo)

7, ii, l
(12)
(13) alius teneat Mommsen oumB
7, 11
(11) cf. p. V
k.
positum esty pars principalis, quae peregre in

remota provincia degit, sex mensum dilatiojiem
habet, ut alium substituat vel ipsa adsit: nam si
non procul abest, urbitrio praesidis dilatio definitur.
^l
"'
107
NK PISCUS
XVII
(XVIII).*
NE FISCVS VEL RES PUBLICA PROCUEATIONEM

ALICUI PATROCINII CAUSA IN LITE PRAESTET.
Imv. Gordianus A. Legitimo et aliis. Rei publiviribus^ adiuvari te sub obtentu quautitatis,
qiiam eidem rei publicae debes, contra iuris ratiouem desideras. PP. viii id. lan. Gordiauo A. ii
1
cae
Pompeiano conss.
2 Idem A. TertuUo.
et
\a. 241]
adlegas partem rerum
Cum
actionum dimidiam fisco, quo magis viribus eius

protegaris, velle te douare, huiusmodi litium donationem admitti temporum meorum disciplina non
vel
unde ius tuum, si quod tibi competit, citra

patitur.
mvidiam fisci mei tueri sollemniter cura^*.6\ vi non.
Aug. Gordiano A. ii et Ponweiano conss. \a. 24 n
3 Impp. Diocletianus et maximianus AA. et CC.
Amfyhioni. Abhorret saeculo nostro sub praetextu
debiti procurationem contra privatos fiscum praestare.
D. VIII k. lan.^ Philippopoli AA. conss.
[a. 293]
4 Idem AA.
Ad fraudem
et CC. AcniUi.
ribus faciendam^
credito-
contra saeculi
redde
nostri tranquillitatem implorari non decet.
itaque fisco nostro quod debes, ac si conventus veinvidiam
fiscalem
a creditore fueris, quem tibi numerasse pecuniam

negas, exceptione non numeratae pecuniae secundum leges uti potes. P. xvi k. lan. Sirmi CC.
lut
conss.^
[a.
294]
XVIII (XVim).
DE NEGOTIIS
Cum
GESTIS.
et
tutores seu'^ curatores peteres, munere piefungebaris: quae causa non admittit negotiorum gestorum actionem, ut sumptus, quos in ea lite
fecisti, repetere possis, cum etiam, si quis pro adfectione domestica aliquos sumptus fecerit, nulla
ratione eos petere potest^ PP. iii non. Oct. Dextro
ei Prisco conss.
[a. 196]
2 Idem AA. Rufiuae. Contra impuberes quoque,
si negotia eorum urguentibus necessitatis rationibus
utiliter gerantur, in quautum locupletiores facti sunt,
daudam actionem ex utilitate ipsorum receptum est.
quae tibi quoque iure decernetur, quod sumptus in
demque
tatis
pupillum,
quem Romae tutorum petendorum
duxisti, fecisse te
adlegas,
si
non matertera
gratia
eius-
dem^ se facere paratam propriis impendiis ostenderit. PP. XV k. Fehr. Laterano et Rufino couss.
[a. 197]
3 Idem AA. Hadriano. Sive pro fratre coherede
negotiorum gestorum actione experiri potes, sive pignoris liberandi gratia debitum
uuiversum solvere coactus es, actionem eandem habebis vel iudicio familiae herciscundae, si non est
inter vos redditum, eam quantitatem adsequeris. PP.
pecuniam
solvisti,
AnulUno et Froutone couss. [a. 199]

4 Ide7n AA. Claudio. Qui pupiUae negotia tutoris mandato suscepit, pro tutore- negotia non videVIII k. Febr.
"*
17-18
testamento datum^ dicis: quod non potest videri iure

factum.
quod si, ut proponis, administrationi se
miscuit, negotiorum gestorum actio tam adversus
eum quam contra heredes eius tibi competit. PP.
Apro
et
Maximo
couss.
[a.
207]
7 Imp. Antoninus A. Euphratae. Si ab eo, qui

negotia tua gessit, heres ex duabus unciis institutus
es, etiamsi adeas hereditatem, in rehquis decem unciis adversus coheredem
competit tibi petitio, si quam
adversus defunctum habuisti actionem. PP. vi id.
Biart. Romae Sabiuo ii ei AnuUiuo conss.
[a. 2 6]
8 Idem A. Severo. Adveisus eos, qui negotia
tua gesserunt '*, negotiorum gestorum iudicio civiliter
consiste: nec tibi oberit, si propter occupationes
1
militares
eam
litem tardius fuisses
cxsecutus,
cum
hoc genus actionis longi temporis praescriptione exPP. vi k. Aug. Antonino A. et

cludi non possit.
Advento couss.
[a. 218]
Si pecuniam a debi9 ^^ldem A. SaUustio^^.
tore tuo lulianus exegit eamque solutionem ratam
habuisti, habes adversus eum negotiorum gestorum
actionem. PP. viii k. Mart. Praesente et Extricato
couss.
[a.
217]
10 Imp. Alexander A. Secundo et aliis. Si serinutilem domino constitutum aegrum
vum alienum non
curastis et negotium utiliter gessistis ^^*, competenti

vobis actione sumptus recuperare potestis. PP. xii
k. Dec. Alexaudro A. cons.
[a. 222]
11 Idem A. Herenniae. Alimenta quidem, quae
filiis
tuis praestitisti, reddi tibi non iusta ratione
postulas, cum id exigente materna pietate feceris.
autem in rebus eorum utiliter et probabili

impendisti, si non et hoc materna liberalitate,
sed recipiendi animo fecisse ostenderis, id negotiorum gestorum actione consequi potes. PP. xii k.
Febr. Albino et Maximo conss.
[a. 227]
12 Idem A. Theophilo. Si fihus pro patre suo
si
Antoninus AA. Sopatrae.

Impp.
tutores filiorum tuorum suspectos faceres eisSeverus
II
quid
more
solvit, nullam actionem ob eam solutionem

sive in potestate patris, cum solveret, fuit,
sive sui iuris constitutus donandi animo pecuniam
dedit.
si igitur pater tuus sui iuris constitutus pro
debitum
habet,
patre suo negotium gerens non praecedeute mandato

debitum eius solvit, negotiorum gestorum agere cum
patruis tuis potes '^. PP. k. Aug. Agricola et Clemeute conss.
[a. 230]
13 Idem A. Aquilae.
Quod in uxorem tuam
a
non
socero
sed
adfecaegram erogasti,
repetere,
tioni tuae debes expendere.
in funus sane eius si
*
erogasti, patrem,
quid eo nomine quasi recepturus
ad quem dos rediit, iure convenis. PP. viii k. JSov.
Agricola et Ciemeute couss.
[a. 23o]
Si mandatum solius mariti
14 Idem A. Rufo.
secutus tam ipsius quam uxoris eius negotia gessisti,
tam tibi quam muHeri iuvicem negotiorum gestorum
ipsi sane qui mandavit adversus te
competit actio.
mandati actio est: sed et tibi adversus eum conPP. x k. Mart.
traria, si quid forte supererogasti.
Maximo
15
ii et Uibano conss.
Inip. Go7'diatius A. Muciano.
[a. 2.i4]
Si paterno ad-
tur gessisse, sed negotiorum gestorum actione

puPP. iii uou. Dec. Fabiano et mupillae tenebitur.
ciauo couss.
[a. 201]
fectu
5 Idem AA. Trophimo. Officio nec minus obsequio liberti functus negotiorum gestorum actionem
coiitra patroni filias pupillas habere non potes. PP.
XIII k. lul. Geia et Plautiauo couss.
\a. 203]
6 Idem AA. Gallo. Curatorem tibi quidem patris
quae in sumptum misisti, aliquid erogasti, negotioriim tibi gestorum intendenda actio est.
PP. vi id.
lul. Go7'diano A. et Aviola cotiss.
[a. 239]
16 Itnpp. GaUus et Volusiatius AA. Eutijchiano.
Si negotium sororis tuae gerens pro ea tributa sol-
(t)
5 7,
it
(2) ic,
(3) lun.
p. V
cr. faciendas
non iuribus,
Mommsen
PCR
(o)
(4)
AA.
recte libricum
sicMcumB
couss. (= a.
(x. tt.),
293)
(2*)
cf.
fraudes
Mommsen
di$se lustinianos
(7) tutores aeu addiCf. Dig. 3, 5

testatur Thalelaeus {B^)
(Si verba
cum etiam
potest secundum
i&)
\1, 2.
...
aiia constitutione addita sunt
cum
Thalelaeum (BSS)
mater eius idein
(9)
ex
scr.
(X. n.)
(10) actione utili videtur legisse Thalelaetts (B)
(11) fuisse Adversus curatores idque, ne directa nnyotiorum gesiorum actio contra eu* data videre-
privignas tuas aluisti seu mercedes pro his

aliquas magistris expendisti, eius erogationis tibi
nulla repetitio est.
quod si ut*' repetiturus ea,
tur, mutatum esse refert Thalelaeus {B2)

(12)
8,
37, 3
(13) suppl. Hadriano ex loco genitno, qui hoc
nomen solum habet
(14) et neg. ut. gessistis scripsi
(x. 7C.)'. et om. PL, post gessistis collocant CR

potes C*, debet P, debes /*/^*, om. i2; ov 8vvaoai errore
(16) exciderunt fortasse
(x. tt.), rf
sumptus ab heredibus : haec enim verba Thalelaeus (B2,)
ad
(15)
et
B2
Latine profert et, quasi essent constitutionisy explicat

ut om. PC contra
(x. jt,)
(17)
14'
II
18.
mandante ea
vel rogante id fecisti, negotioactione vel mandati id, quod solvisse

PP. xi k. Mai.
te constiterit, recipere poteris.
Gallo et Volusiano conss.
[a. 252]
Curatoris etiam successores negotiorum
Claudiae.
gestorum utili conventos actione tam dolum quam
latam culpam praestare debere nec ad eos officium
administrationis transire ideoque nullam alienandi
eos res adultae potestatem habere convenit. D. xiii k.
lan. Simii AA. conss.
[a. 293]
18 Idem AA. et CC. Pomponio. Ob negotium
visti,
vel
rum gestorum
sumptuum factorum usuras
alienum gestum
quorum
prae-
bona
suasit: quo iure contra eos etiam,

te necessitate compulsum negotium gessisse
fides
stari
proponis, per iudicium negotiorum gestorum uterisS

D. viiii k. lan. AA. conss.
[a. 293]
19 Idem AA. et CC. Alexandro. Ab uno herede
re
veluti
communi
venumdata
de
solido
pretio
pro
coheres venditoris negotiorum gestorum ratam faciens venditionem agere potest.
D. id. Felr. Sirmi
CC
conss.
tori simihs
294]
\a.
20 Idem AA.
non
et CC. Octaviae.
Tutori vel curahabetur, qui citra mandatum nego-
tium alienum sponte gerit, quippe superioribus quidem muneris necessitas administrationis finem, huic
autem propria voluntas facit ac satis abunde sufficit, si cui vel in paucis amici labore consulatur.
1
Secundum quae super his quidem, quae nec tutor nec curator constitutus ultro quis administravit,
cum non tantum dolum et latam culpam, sed et
levem praestare necesse habeat, a te conveniri potest et ea, quae tibi ab eo deberi patuerit, cum usuris compelletur reddere.
De ceteris vero, quae
ab aliis tui constituta iuris detenta exacta non sunt,
ab hoc, qui nec agendi quidem propter exceptionis
obstaculum facultatem habere potuit, exigi non potest: et idcirco adversus eos, quos res tuas tenere
D. viii k.
dicis, detorquere tuas petitiones debes.
Mai. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
21 Idem AA. et CC. Mitrae. Si cognati tui servos suos manumiserunt, hoc,
ûod eos administrasse
res vestras contendis, eorum impedimentum libertati

^'
fieri non potuit.
ex actu praecedenti
quin autem
post manumissionem si utriusque temporis administratio non conexa, sed separata sit, conveniri non
D. vi k. Oct. Viminacii
posse procul dubio sit.
CC. conss.
\a. 294]
22 Idem AA. et CC. Eulogio. Negotium geren,
tes alienum non interveniente speciali pacto casum

fortuitum praestare non compelluntur.
D. xi^ k.
Dec. CC. conss.
{a. 294]
23 ^ldem AA. et CC. Theodoro. Negotiis gestis
non in rem, sed in personam est actio. D. xii k.
Dec. Nicomediae CC. conss.
[a. 294]
24 Imp. lustinianus A. luliano pp. Si quis no-
lente et specialiter prohibente domino rerum administrationi earum sese immiscuit, apud magnos auctores dubitabatur, si pro expensis, quae circa res
factae sunt, talis negotiorum gestor habeat

1
DE NEGOTIIS GESTIS
108
19
adversus
dominum actionem.
ahquam
Quam quibusdam
sine scriptis, sub testificatione tamen aliarum personarum, ex eo die pro faciendis meliorationibus nullam ei actionem competere super anterioribus autem, si utiliter factae sunt, habere eum actionem
contra dominum concedimus sua natura currentem.
D. XV k. Dec. Constantinopoli Lampadio et Oreste
,
conss.
[a.
530]
XVIIII (XX).^
DE HIS QUAE
VI
METUSVE CAUSA GESTA
SUNT.
Imp. Alexander A. Felici. Persecutionem eorum, quae vi vel furto ablata sunt, etiam si postea
interciderunt, integram esse iure responsum est.
1
PP. X k. Dec. Maximo ii et Aeliano conss. [a. 223]

2 Idein A. Alexandro. Cum te non solum cavisse, verum etiam solvisse pecuniam confitearis, qua
ratione
vim
ut
postules, perspici
passus
non
quod illatum est

quando verisimile non
restitui
potest,
ad solutionem te properasse omissa querella de

chirographo utpote per vim extorto, nisi et in sol-
sit
vendo vim te passum dicis. PP. vi k. lul. Alexandro A. II et Marcello conss.

{a. 226]
Si vi vel metu fun3 Imp. Gordianus A. Gaio.
dum avus tuus distrahere coactus est, etiamsi maxime
emptor eum alii vendidit, si tamen tu avo tuo heres
extitisti, ut tibi reddito a te pretio restituatur, postquam placuit in rem quoque^ dari actionem, secun-
dum formam
perpetui edicti adito praeside provinpostulare, si modo qui secundo loco

comparavit longae possessionis praescriptione non
PP. vi id. Aug. Pio et Pontiano
fuerit muuitus.
conss.
[a. 238]
4 Idem A. Primo et Eutycheti. Si per vim vel
metum mortis aut cruciatus^ corporis venditio vobis
extorta est et non postea eam consensu roborastis,
iuxta perpetui formam edicti intra annum quidem
ciae
poteris
quo experiundi potestas est, si res non

restituatur, quadrupli referetis condemnationem, scilicet reddito a vobis pretio: post annum vero causa
cognita eadem actio in simplum permittitur: quae
agentes,
causae cognitio eo pertinet, ut

tur,
si
alia actio
non
sit.
PP.
ita
demum
iii non.
decerna-
Aug. Gor-
diano A. et Aviola conss.
[a. 239]
5 Idem A. Rufo militi. Non interest, a quo vis
adhibita sit patn et patruo tuo, utrum ab emptore
an vero sciente emptore ab alio, ut vi metuve possessionem vendere cogerentur.
nam si adhibita vi
compulsi sunt possessiones suas (juae maiore valebant minimo distrahere, *'iurisdictionis tenore, ut id
quod improbe factum est in priorem statum revolPP. vi k. lan. Gordiano A. et
vatur, impetrabunt.
Aviola conss.
[a. 239]
Ad invidiam alicui nocere nullam digniPollae.
tatem oportet. unde

guendum, per quem
intellegis, quod ad metum ardicis initum esse contractum,
senatoria dignitas adversarii tui sola non est idonea.

III k. Mai. Heracliae CC. conss.''
[a. 294]
7 Idem AA. et CC. Cotui. Si donationis vel transactionis vel stipulationis vel cuiuscumque alterius
contractus obligationis confectum instrumentum metu
mortis vel cruciatus " corporis extortum vel capitales
minas pertimescendo adito praeside provinciae probare
PP.
pollicentibus directam vel utilem, aliis negantibus,

in quibus et Salvius lulianus fuit, haec decidentes
sancimus, si contradixerit dominus et eum res suas
administrare prohibuerit, secundum luliani sententiam nullam esse adversus eum contrariam actionem, scilicet post denuntiationem quam ei dominus
transmiserit nec concedens ei res eius attingere,
2 licf-t res bene ab eo gestae sint.
Quid enim, si
dominub adspexerit ab administratore multas expensas utiliter factas et tunc dolosa adsimulatione habita eum prohibuerit, ut neque anteriores expensas
praestet?
quod nuUo patimur modo; sed ex quo
ratum haben secundum edicti formam

D. ii non. lan.'* AA. conss. [a. 293]
8 Idem AA. et CC. Trophimo. Cum te domus
et horti venditionem fecisse sub spe recipiendi, quod
de frumento feceras, instrumentum vel timore, ne
ad civilia munera nominareris, proponas et rescindi
venditionem veluti metus causa factam desideres, intellegis ad ratum non habendum contractum metum
huiusmodi prodesse non posse. D. xi k. Sepi. Vi-
oie
minacii AA.^ conss.
attestatio
ad eum facta
est vel in scriptis vel
c/ p. V (1*) autem firmantB: /McnVetiam

merus emendandus est ex die c. 23
(3) c/. 6, 19, 2
(1)
10,
2.
Cf. Dig.
4, 2
(5)
quoque
C cum
(2)
(4)
n-
B, quidem PR*,
poteris, hoc
non patietur.
[a.
293]
C cum B, cruciatum APR, cf. c. 7 h. t.

AA. conss. (a. 293) Mommsen (8) sic AR'^
cum B, oruciatu PVR'' (9) lun. Mommsen (10) cc. traditur
ine. jR*
(6')
c/
p.
(6) sic
(7)
DE DOLO MALO
9 ^ldem AA.
109
et CC.
Metum non
Hymnodae.^
iactationibus tautum vel contestationibus ^, sed atroD. k. Dec. AA.

citate
facti
probari convenit.
conss.
[a. 293]
10 Idem AA. et CC. Faustinae. Accusationis institutae vel futurae metu alienationem seu promissionem factam rescindi postulantis improbum desiderium est. D. ri k. Febr. CC. conss.
[a. 294]
11 Imp. Constantinus A. ad Euagrium pp. Si
per impressionem quis aliquem metuens saitem in
mediocri officio constitutum rei suae in eadem provincia vel loco, ubi tale officium peragit, sub venditionis titulo fecerit cessionem, et quod emptum
fuerit reddatur et nihilo minus etiam pecunia retineatur: simili poena servanda, si qui vel coniugis
vel amici nominibus abutentes praedam tamen"* sibi
adquiruut. D. x k. Oct. *'Aquiieiae Consiantino A.
VII et Constantio conss.
[a. 326]
Theodosius AA. ad populum. Vendfitiones donationes transactiones, quae per

potentiam extortae sunt, praecipimus infirmari. D.
XIII k. Mart. Constantinopoli Honorio x et Theo-
12 ^lmpp. Hono7îus
dosio 71
AA.
conss.
[a.
XX
415]
2 Imp. Antoninus A. Agrippae.
cum
319]
[a.
XXI (XXII).'=
DE IN INTEGRUM RESTITUTIONE MINORUM
VIGINTI QUINQUE ANNIS.
1
dum
De
alia nulla competit, causa cognita

non. Nov. Qentiano et Basso conss.
dolo
actio,
permittitur.
[a. 211]
Non possunt obtempora, quae in actione de dolo solent
3 Imp. Gordianus A. Aquilino.

tibi
et Licinio C. conss.
(XXI).*
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Clementinae.

Si fideiussor a creditore pignora emit, oblata quantitate sortis et usurarum tibi dominium cum fructibus, quos bona fide percepit, consultius restituet,
ne fidei ruptae gratia de dolo possit actio exerceri.
Accepta d. iiiid. Mai. Plautiano et Geta conss. [a. 203]
esse
7 Idem AA. et CC. Sehastiano. Si maior quinque et viginti annis hereditatem fratris tui repudiasti, nulla tibi facultas eius adeundae relinquitur.
sane si eius uxoris tibi substitutae dolo factum est,
actionem de dolo contra eam exercere potes. D. xvi
k. Mai. CC. conss.
[a. 294]
8 ^^lmp. Constantinus A. ad Symmachum vicarium.
ex
eo
duximus
non
die, quo se
Optimum
quisque adraissum dolum didicisse memoraverit, neque intra anni utilis tempus, sed potius ex eo die,
quo adseritur commissus dolus, intra continuum biennium de dolo actionem moveri, sive afuerit sive
praesto est is, qui dolum se passum esse conqueratur.
omnes igitur sciant neque incipiendae post
biennium neque ante completum biennium coeptae,
post biennium finiendae doli actionis concessam licentiam. D. viii k. Aug. JSaisso Conslantino A. v
et
DE DOLO MALO.
D.
1921
II
computari'', quibus rei publicae causa, ut adlegas,

occuparis: sed exinde tibi incipiet tempus cedere,
ex quo muneribus liberatus facultatem agendi intra
praestituta tempora coeperis obtinere. Pp. id. Aug,
Sabino ii et Venusto conss.
[a. 240]
4 Imvp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Menanarae. Cum proponas inter te et eum, quem
in contubernio ancillam tuam sibi coniunxisse memorasti, placuisse, ut tibi pro eadem daret mancipium, intellegis, quod, si manumisisti vel ei tradi-
Imp. Alexander A. Plotianae.
num
est,
Illud inspicienquerellae vel palam vel
inofficiosi
nec hoc autacita dissimulatione sit renuntiatum.

tem in personam tuam cadere posse auxilium quod
aetati impertitur ostendit.
D. v id. lul. Maximo
II et Aeliano conss.
[a. 223]
2 Idem A.^^ Alexandro. Eo tempore, quo soror
tua auxilio iuvabatur aetatis, si patris intestati bo-
norum possessionem accipere
debuit,
licet
quinque
superstites habuerit, non tamen ideo minus ad

edicti praerogativam pertinet, scilicet si nunc per
aetatem beneficium restitutionis largitur. PP. viii
id. Aug. Pio et Pontiano conss.
[a. 238]
3 Impp. Diocletianus et Maximia?ms AA. et CC.
Attiano.
Si curatorem habens minor quinque et
viginti annis post pupillarem aetatem res venum decum
disti, hunc contractum servari non oportet,
non absimilis ei habeatur minor curatorem habens,
cui a praetore curatore dato bonis interdictum est.
si vero sine curatore constitutus contractum fecisti,
implorare in integrum restitutionem, si necdum temfilios
disti et ille
pora praefinita excesserint, causa cognita non prohiberis. D. xiiiik.Mai. Heracliae AA.conss. [a. 293]
4 ^*Idem AA. et CC. Isidoro. Si minorem te
tem non habes, sed solum,
quinque
manumisit, revocandae libertatis potestasi necdum statutum tempus excessit et fidem placiti rumpat, desiderare debes de dolo tibi decerni actionem.
quod si penes
dominium eius remansit, adito praeside provinciae

cum natis hanc potes recuperare, si nulla moveatur
te
status quaestio.
conss.*
D.
iii
k.
Mai.
Heracliae
CC.
294]
Si superstite
[a.
5 Idem AA. et CC. Aphrodisiae.

patre per emancipationem tui iuris effecta matri successisti rebusque tuis per legitimum tutorem patrem
eundemque manumissorem administratis postea transegisti cum eo bona fide, perspicis, quod, si pactum
tantum factum sit, petitio tua per exceptionem submovetur, si vero novatio legitimo modo intercessit
et acceptilatio subsecuta est, nuUam tibi iam super1
esse actionem. Sane si laesa es immodice hberatione sollemniter per novationem atque acceptilationem tributa, non de dolo propter paternam verecundiam, sed in factum actio tibi tribuenda est. D.
id. lun. AA. conss.
[a. 293]
6 ^ldem AA. et CC. Hymnodae^^. Dolum ex insidiis perspicuis probari convenit.
D. k. Dec. AA.
conss.
(l)
[a.
iunge 2, 20,
6. 2, 31, 2. 4, 44, 8
(2)
293]
AureIiaeEuodiae4, 44,
iactationibus t. vel contestationibus P^R cum , iactionis t. vel contestationis P*, iactationibus t. vel contestatione
(3)
metus^C
(ti)
(4)talemc?e.
5 10, 3
Cf.
Dig.
4, 3
(4')Dec.5eecA
(5)
=2%. 3, 1,9
{l)firmant Graeci: non pos-
et
ostenderis,
viginti annis fuisse, cum contraheres,

et tempora restitutionis praestituta ex-
adversario tuo comprobatum non fuerit,

provinciae in integrum restitutiouis dare
D. v k. Mai. Heracliae AA.
tibi auxihum debeat.
cessisse ab
praeses
conss.
5 ^'^ldem
grum
[a.
AA.
293]
et CC. Rufo.
IMinoribus in intein quibus se captos probare pos-
restitutio,
sunt, etsi dolus adversarii nou probetur, competit.

Ante impletum etiam quintum et vicesimum an1
num de his, in quibus se minores captos existimant,
posse in integrum restitutionem implorare certissimi
D. v k. Mai. HeiâcUae AA. conss. [a. 293]
iuris est.
6 Idem AA. et CC. Sententiae. Si intra aetatem,
cui succurri solet, in integrum restitutionis lis in-
choata est nec ei a te renuntiatum est, mors eius,

contra quem haec fuerat implorata. fraudi tibi esse
non potest. D. v. k. Mai. Sirmi CC. conss. [a. 294]
7 Idem AA. et CC. Severae. De tutela avunculi
eiusdemque tutoris, cui falso aetate probata praestitisti liberationem
quem ignarum aetatis tuae non
,
tam officium tutelae quam sanguinis proximitas arguit, si necdum statutum tempus excessit,
fuisse
sunt tibi tempora in actione de dolo computari

(8)
AA.
4, 44, 8
15,
conss. (a. 293)
Mommsen
iunge 2, 19,
(U)
(10) Aureliae Euodiae 4, 44, 8
(12)
10,
imp. Gordianus A.
4.
(9)
4, 4
(14) iunge 2, 24, 4
Cf.
Dig.
Mommsen
9. 2, 31, 2.
(13) scrihi
(15)
Th. 2,
dehuit
vide arf 5,
ll,
2126
integrum restitutionis heredes eius conI). xi k. Aug. CC. conss.

[a. 294]
8 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. luliano
Minoribus^ in his, quae vel
procojisuu Africae.
auctoripraetermiserint vel ignoraverint , innumeris
tatibus constat esse consultum. I). prid. non. Mart.
Havennae Constantio vc. cons.
{a. 414]
9 ^lmp. Zeno A. Aeliano pp. Non videtur circumscriptus esse minor, qui iure sit usus communi.
B. k. lan. Basilio* cons.
[a. 480]
ex causa
in
venire potes.
XXII
(XXIII).
DE FILIG FAMILIAS MINORE.

Si
1 (2) ^lmp. Gordianus A. Candiano'' militi.
frater tuus, cum mutuam pecuniam acciperet, in
patris fuit potestate nec iussu eius nec contra senatus consultum coutractura est, propter lubricum aetatis adversus eam cautionera in int^rum restitutionem potuit postulare. PP. iii non. Oct. Pio et
Pontiano conss.
[a. 238]
2 (1) Idem A. Tryphoni militi. Filius familias,
minor
quinque annis pro extraneo fideiussit, in integrum restitutionem postuJare non prosed et si pro patre suo fideiussor extitit
hibetur.
si
viginti
eique diem suum functo non successit, in integrum

restitutionem postulare potest. D. k. luL Gordiano
A. II et Pompeiano conss.
[a. 241]
XXIII (xxiin).
DE FIDETUSSORIBUS MINORUM.
Impp. Severus
in
quam
integrum
et Antoninus AA.
aetatis beneficio
Myroni.
Post-
restitutus
es,
periculum evictionis emptori, cui praedium ex bonis

sed ea
pateruis vendidisti, praestare non cogeris.
res fideiussores, qui pro te intervenerint, excusare
non potest. quare mandati iudicio, si pecuniam solverint aut condemnati fuerint, convenieris, modo si
eo quoque nomine restitutionis auxilio non iuvaris.
PP. VI. k. Oct. Severo A. et Albino conss. [a. 194]
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Curioni.
ea, quae tibi vendidit possessiones, interposito
decreto praesidis aetatis tantummodo auxilio adiuvatur, non est dubium fideiussorem ex persona sua
obnoxium esse contractui. verum si dolo malo apcontractum interpositum esse, manifesti
paruerit
luris^ est utrique personae tam venditricis quam
S. vi k. Mai. Diofideiussoris consulendum esse.
cletiano iii et Maxirniano AA. conss.
[a. 287]
Si
xxnii (XXV).
TUTOR VEL CURATOR INTERVENERIT.
SI
'
mam
'
vestros praesidem provinciae.

quod si legitiaetatem implestis idque tempus, quo in interestitui
excessit
'^, curatores vestros,

experti estis, iudicio secundum formam iuris convenite. PP. ii non. April.
Laeto et Cereale conss.
[a. 215]
grum
possitis,
adversus eos
si
nondum
2 Imp. Alexandei' A. Marcianae.
Minoribus annis
quinque etiam in his, quae praesentibus tutoribus vel curatoribus in iudicio vel extra iudicium
viginti
=>= Th. 2, 16, 3 :

(l)
iunge 3, 6, 3
(2) et mulieribus et minoribus Th.
(3) iunge 5,12, 28. 5, 75, 6
(4) vc. ins. 5, 75, 6
^5)
13,
5
1
PCR
(6) iunge 4, 13, 1

(7) candidiano *S, oandido 4,
(8)73 10, 6
{^\ sic dett. cum
(x. jr.), manifestum
(10) jB 0, 7
(11) sic C cum
(x. n.), ouratores
0, 5
(12) sic
M cum
(k. n.),
excessistiB
CR
(13)
gesta fuerint, in integrum restitutionis auxilium superesse, si circumventi sunt, placuit.

3 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Mcomedi. Etiam in his, quae minorum tutores vel curatores male gessisse probari possunt, licet personali actione a tutore vel curatore suum consequi
in integrum restitutionis auxilium eisdem
minoribus dari iam pridem placuit.
D. iiii non.
Mai. Maocimo ii et AquHino conss.
[a. 286]
4 ^^ldem AA. et CC. Isidoro. Si creditor non
vestram personam, sed curatorum secutus cum ipsis
contractum habuit et ab ipsis stipulatus est, uullam
ei prorsus adversus vos actionem competere maniv k. Mai. Heracliae AA. conss. [a. 29:^]
festum est.
5 Idem AA. et CC. Valentino. Etiam tutoribus
possint,
curatoribus distrahentibus vel alias contrahenti-
vel
bus minores tam restitui rebus propriis

rura vel curatorum damna sequi,
iudicio per electionem generando,
Dec. CC. conss.
XXV
1
tuto-
quam
eis
praevi id.
placuit.
[a.
294]
(XXVI).'*
COMMUNI EADEMQUE CAUSA IN INTEGRUM RESTITUTIO POSTULETUR.
IN
SI
nuUo
^^lmpp. Diocletianus et
Domitio
'
Nec
Aphobio.
Maximianus AA.
si
ginti annis soror vestra fuit,
et CC.
maior quinque et vivobis non mandantibus
nec ratam transactionem habentibus de iure vestro

quicquam minuere potuit. nam si cognitis quae gesserit his consensum post viginti et quinque annos
aetatis comraodastis, quamvis illa minor pro portione
propria restitutionis auxiiium implorare possit '^ vobis
tamen ad communicandum edicti perpetui beneficium
eius aetas patrocinari non potest.
S. iii id. Aug.^*
CC. conss.
[a.
XXVI
294]
(XXVII)."
ADVERSUS REM lUDICATAM.
SI
Imp. Alexander A. luliis. Minus ex tutelae

consecuti de superfluo habere actionem ita
potestis, si tempore iudicii minores anuis fuistis et
iiunc beneficium aetatis vobis largitur.
ceterum si
1
iudicio
post legitiniam aetatem sententia prolata est, iterato

candem actionem de isdem speciebus inferre non
PP. V k. Febr. Pompdano et Peligniano
potestis.
conss.
[a.
T.\[]
2 Imp. Gordianus A. Serenae. Si, cum pater

tuus te in sua potestate esse minimeque emancipationem a se factam valere diceret, pro consule super
causa cognoscens te^" eius potestati subiectam pronuutiaverit, cum adversus eam sententiam in inte-
grum
1 Imp. Antoninus A. Marcianae.

Si iam puberes
utriusque sexus parentiura hereditatem adistis, sed
etiam nunc in ea aetate estis, ut eo, quod paternae hereditati vos obligastis, in integrum restitutionis auxilium accipere debeatis, adite per procura-
tores
DE PILIO FAMILIAS MINORE
110
iunge
restitui postules, is qui provinciam regit in

impertienda cognitione suas partes secundum leges exhibebit. PP. xvk. Dec. Pio et Ponliano conss. [a. 23S]
3 Imp. Philippus A. et Philippus C.^^ Aelianae.
Adversus sententiara eius, qui tunc vice principis
iudicavit, in integrum restitutionis auxilium apud
praetorem seu praesidem proviuciae clarissimum vinim flagitare nequaquam potes: nam adversus eius
qui vice principis cognovit, solus prinPP. xviii k. Iôv. Philippo A. et

ceps restituet.
Titiano conss.
[a. 245]
4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. JJrbano.
Cum et minores vos esse adtirmetis et indefensos,
nullum vobis praeiudicium fieri praeses provinciae
pro sua gravitate curabit. nam si iusta defensione
seiiteutiam,
tutorum vel curatorum vobis adsistente aliquid statutum est, intellegitis in integrum restitutionis auxi2, 21, 4
(14)
mitio 4, 51,
implorasset
(19^
(16) do0, 8
(15) iunge 4, 51, 4. 8, 42, 18
libri
(17) implorare possit L* cum B,
om.
PL^^CR
10, 9
vo}axQ)v
(2ij
4,
atf
et phil. 0.
(18)
Febr.
scr.
cum
4, 61, 4.
8, 42, 18
cognoscens te M^ cum
Sucytcognoscente C^RM'^., cognosoente te C*
dett., om. SPR
(20)
ADVERSUS VENDITIONEM
SI
lium vobis esse necessarium :
II
111
eodem obtinente
2031
per procuratorem vestrum legitime ordinatum lis

D. jvi k. Mai. Maocimo et Aquilino
agitata est.
eandem*^' patri voluntatefti in minore aetate accommodavit nec praestituta tempora restitutionis excessit ", hoc auxilium implorare potest.
D. viii /^. lan.
conss.
AA.
etiam,
si
286]
[a.
et
conss.
294]
{a.
XXVII (XXVIII).
ADVERSUS VENDITIONEM.
SI
1
Imp. Alexander A. Florentino militi. Si minor
annis viginti quinque emptori praedii cavisti nuUam
de cetero te esse controversiam facturum, idque
etiam iureiurando corporaliter praestito servare con-
firmasti,
neque perlidiae neque periurii
me auctorem
futurum sperare tibi debuisti. JD. vi k. Sept.

2 ^lmp. Co7istantitius A. ad populum. In integrum restitutione minoribus adversus commenticias
venditiones et adversus tutorum seu curatorum^ insancti(
sidias
bium
num
D.
est.
praesidio
cautum esse non du-
Mart. Sirmi ipso A. vii et
id.
conss.
SI
C.
326]
[a.
Maximianus AA. Sabi-
si igitur
pignori captis praediis ac distrac-
enorme damnum ex buiusmodi venditioue passos
tis
vos ostenderitis praesertim cum hodieque vos minores esse adfirmetis, auxilium restitutionis vobis
D. x k. Dec. Sirmi^ ipsis iiii et iii
impertietur.
,
'
AA. conss.
2 Idem AA.
quam a
tam
293]
[a.
290]
Severae et Clementianae. Rem,
et CC.
patre vestro
quondam
SI
(XXXI).^
ADVERSUS LIBERTATEM.
1
Impp. Severus et Antoninus AA. Anniae. Si
post decretum praetoris viri clarissimi, qui fideicommissariam'^ libertatem deberi pronuntiavit, Secundus *', quem condicioni non paruisse conquereris,
manumissus non est, aetas tua Htis instaurationem
admittit.
quod si libertatem quamvis indebitam dedisti, non posse eam revocari intellegis, sed damnura, quod ob eam causam illatum est, iudicio negotiorum gestorum a curatoribus tuis esse sarcien-
dum. PP. II k. lul. Laterano et Mufino conss. [a. 197]

2 Imp. Gordianus A. Solanae. Etsi minor ** annis, ut adlegas, constituta servum tuum ab eo circumscripta in consilio manumisisti, tamen vindictae
impositio, qua libertas iusta munitur, nec obtentu
indemnitati vero
quidem aetatis rescindi potest.
tuae, a manumisso scilicet sarciendae, ab eo cuius
iurisdictio est, quateuus
suli debet.
PP. vi id.
iuris
ratio permittit,
con-
Mart. Gordiano A. ii et
[a.
241]
et Gallienus AA. Marthonae

retraiii in servitutem postulatis,
nae et aliis. Etiam adversus venditiones pignorum,

quae a creditoribus fiunt, minoribus subveuiri, si
tamen magno detrimento adticiantur, iam pridem
placuit.
[a.
XXX
Pompeiano conss.
3 Impp. Valerianus
XXVIII (XXVIIII).
ADVERSUS VENDITIONEM PIGNORIS'.
Impj). Diocletianus et
conss.
CC^ Marciano.
In rem pupilli
vel adulti contra tutores seu curatores a praeside
lata sententia restitutionis auxilium non minus, quam
si quid adversus eos fuisset statutum, implorare miJ). k. Nov.'^ Mcomediae CC.
nores posse constat.
5 Idem AA.
et Sabinillae.
Quos
si non in consilio causa cognita, cum minores annis
viginti fuissetis, manumisistis , non per in integrura
restitutiouem, sed ipso iure persequi potestis.

quod
si probata causa libertas praestita est, restitutio in
integrum contra libertatem locum habere non potest.
l
Si tamen in ea re culpa seu fraude liberti eiusdemque curatoris ratio vestra laesa sit, sarciri damnum ab eo qui hoc intulit praeses provinciae cura-
non dubitaturus etiam graviorem exsecutionem
bit,
adhibere, si quid tara aperta fraude commissum est,

ut puniendum in liberto crimen deprehendatur. PP.
VIII ^'^ k. Oct. Saecuiare ii et Donato conss. [a. 260]
creditor eius obliga-
et
Maximianus AA.
et CC.^^*
per aetatem vestram postulantiura

1
revocari desiderium non liabet rationem. Quod
nam si creditor
iuris est et si extraneo successistis
In iudicio de liberali causa sententiam pro

libertate iatam ne quidem praerogativa minoris aeta-
non bona
PP. VI11'^^
Maximiano
sibi distraxit,
fide versatus est,
ipsum magis vel tutores

sive curatores vestros, qui hanc venumdari passi sunt,
convenite. D. xiii k. Mai.^ Sirmi CC. conss. [a. 294]
Tatiano.
sine appellatione posse rescindi ambigi
tis
XXXI
SI
1
XXVIIII (XXX).
ADVERSUS DONATIONEM.
"/mm>. Diocletianus
et
Maximiatius AA. Theo-
etiam curatore praesente, tibi" donatae sunt, obS. iii non. ISov.
tentu aetatis non revocabuntur.
Diocletiano A. et Aristobulo conss.
[a. 285]
2 Idem AA. et CC. Midae. Si in te ac fratrem
'^'
tuum emancipatos pater vester
fecit donationem, in
aiium postea transferendo portionem eius nihil vobis
abstulit: nec, si frater tuus sibi quaesiti praedii
rustici partem donanti patri consensit, dominium ab
eo discedere potuit propter senatus consulti auctoritatem, nec auxilium in integrum restitutionis in hac
In aliis vero rebus, quae
l
re necessarium est.
etiam sine decreti recitatione alienari possunt, si,
postquam sibi donatae fuerint'^, postea alii donanti
et cc. om. libri
(2) fortasse d. k. Dec. vel d. viiii
== Th. 2, 16, i:
Dec. scr.
10, 10
(4)
(3)
iungendae sunt 5, 37, 22. 5, 72, 4, fortasse etiam 4, 32, 25
(5) seu curatorum om. Th.
(6) jB 10, 11
(7) pi(8) sic
CR^ pignorum pL cum
gnoris -S index
Hal.j pp. xu k. mai.
(9) sic Hal., iii k. mar.
(l)
k.
(10)
(12")
10, 12
perfectam
(II)
ins.
iunge 5,
{Vi)
71, 8
(12)
sic dett.,
tibi
R,
orn.
donata luerit P,
potest.
(XXXII)."
ADVERSUS TRANSACTIONEM VEL DIVISIONEM MINOR RESTITUI VELIT.
SI
Si
res ante nuptias congruenti modedotae.
^[uae
ratione a minore annis marito sponsaliorum tempore,
non
lan. JSicomediae Diocletiano viii et

vii conss.
[a. 303]
id.
Cum
Severus et Antoninus AA. Honorato.

integrum pupilla restituta rescindi trans-
Impj).
in
actionem vel divisionem placuit, tu quoque actionibus, quas pridem habuisti, utaris.
2 '^'^lmpp. Diocletia?ius et Maximianus AA. et CC.

Hymnodae:^^ Si ex persona minorum in integrum
transactum propter aetatis auxiimploretur, tibi quoque agenti ex integro vel
replicatione contra exceptionem pacti vel, si peremptam constet pristinam obligationem, ex instauratione
negotii tributa actione consulendum est. D. k. Dec.
CC. conss.^*
[a. 294]
restitutio adversus
Uum
donata fuerint
excesserunt
CR
dett.
fideicommissam Ci2
ins.
edd.
Hal,
cum
viiii
(13*)
cum
easdem
(15)
(n) secundo
(14)
sic
PCRy
MBy
(IC) sic
10, 13
(18) viginti
(x. jr.)?
vm
ex interpolationey ut videtur
(19)
(20) sic P,
(19") et cc. C, om.
SPR
VI Hal.
(22) iunge 2, 19, 9. 2,
(21)
10, 14
(24) AA.
(23) Aureliae Euodiae 4, 44, 8
20, 6. 4, 44, S.
a. 293) Alommsen collatis legihus iung-endis
conss.
d.
(=
II
3239
SI
XXXII (XXXIII).'
ADVERSUS SOLUTIONEM A DEBITORE VEL
A SE FACTAM.
112
1 ^lmpp. Biocletianus et Maximianus AA. et CC.

Soteri.
Exemplo ceterorum debitorum tutores etiam
quae ex administratione tutelae debent curatoribus
solventes liberantur, sed ante tempus in integrum
edicto perpetuo permissum
restitutioni
praestitutum
beneficium implorari et, an sit tribuendum, per
causae cognitionem aestimari potest. ]). vi id. Fehr.
CC. conss.
[a. 294]
2 ^ldem AA. et CC. Lawrinae. Indebito legato,
licet per
errorem iuris a minore soluto, repetitionem ei decerni, si necdum tempus quo resti,
tutionis
xv"
D.
tribuitur auxilium,
Sirmi CC^
k. April.
excesserit, rationis est.

conss.
[a. 294]
XXXIII (XXXIIII).
ADVERSUS DOTEM.
SI
1 Imp. Alexander A. Valenti.

Quoniam circumventam dicis sororem tuam omnia bona in dotem
dedisse, an veritas adlegationi' adsistat, si ad te
hereditas sororis tuae vel bonorum possessio pertinuit et tempora nondum praeterierint , intra quae
legibus conceditur ex persona defuncti postulare in
integrum restitutionem, praeses provinciae praesente

diversa parte examinabit.
D. vi id. lul. Maximo
et
Paterno conss.
[a.
233]
XXXIIII (XXXV).
SI
ADVERSUS DELICTUM SUUM.
1
^lmpp. Severus et Antoninus AA. Longino.
In criminibus quidem aetatis suffragio minores non
iuvantur: etenim malorum mores infirmitas animi
non excusat. sed cura delictum non ex animo, sed
ex contractu'^ venit, noxa non committitur, etiamsi
poenae causa pecuniae damnum inrogatur: et ideo
minoribus et in liac causa in integrum restitutionis
auxilium competit.
D. id. Oct. Severo ii et Victorino conss.
[a. 200]
Proculae. Licet in delictis aetate neminem excusari
constet, matri tamen, quae filiis tutorem aetatis lubrico lapsa non petiit, eorum minime denegari successionem convenit, cum hoc in maioribus matribus
tantum obtineat.
v non. Mart. CC. conss. [a. 294]
XXXV
SI
(XXXVI).
ADVERSUS USUCAPIONEM.*
XXXVI
2 Imp. Alexander A. Antiocho
et aliis.
Si adprivatos in integrum restitutionem tam tu
fratres
tui desideratis, praesidis provinciae
quam
viri clarissimi notio est
isque causa cognita aestima-
versus
an auxilium quod imploratis conferri in vos

quod si adversus fiscum id postulatis, inprocuratorem meum una cum praeside,
praesente fisci patrono, adire vos debere. D. k. Aug.
Alexandro A. ii et Marcello conss.
[a. 226]
3 Imp^. Diocletiafius et Maximianus AA. et CC.
Laurentio. Edicto quidem divi Marci parentis nostri
bit,
debea,t.^
tellegitis
res
minorum exceptae
nihil
tuum adiuvant
deside-
(XXXVII).'
ADVERSUS FISCUM.
exiguo pretio fundum tuum cum mansi

aditus rationalis
cipiis venunadatum adseveras,
noster tuis adlegationibus adesse fidem nec servatam
sollemnitatem hastarum animadverterit, fisco te satisfaciente revocata venditione fundum tibi restitui
iubebit.
D. id. Febr. Sirmi CC conss.
[a. 294]
nostri nimis
XXXVII (XXXVIII)."
ADVERSUS CREDITOREM.
Antoninus A. Prunico. Cum et
SI
ipse conviginti quinque annis

docere
viro
clariscontraxisse nec
potuisse praetori
simo ex eo contractu locupletiorem factam, intellevi
eam
in
restitutam.
non.
merito
D.
integrum
gis
Mai. Messala et Sabino conss.
[a. 214]
2 Imp. Gordianus A. Gaiano. Si, ut adlegas,
minor annis pecuniam fenori accepisti nec ea in
rem tuam versa est, adversus cautionem, per quam
60 nomine te obligasti, in integrum restitutionis auxilium potes sollemniter postulare. PP. iii non. Oct.
Pio et Pontiano conss.
[a. 238
1
Imp.
cum Zenodora minore
*=
fitearis
XXXVIII (XXXVIUI).'
UT SE HEREDITATE ABSTINEAT.
SI
'*
1 ^"^lmpp. Severus et Antoninus AA.^^ Florentio

et aliis.
Si vos paternae hereditati non miscuistis,
ob eam rem testificatio necessaria non fuit, cum
fides veritatis verborum adminicula non desideret,
quod si pro herede gessistis vcl bonorum possessio-
nem accepistis, propter aetatem, cui subveniri solet,

in integrum restitutionis auxilium accipere debetis.
PP. V non. Mart.^^ Saturnino et Gallo conss. [a. 198]
2 Imp. Gordianu^ A. Herodotae.
Si, cum avi
tui testamento te heredem reliquissent, hereditates eoadisti, liberum tibi est repudiata paterna
succes&ione per in integrum restitutionis auxilium,
quo te aetatis iure dids esse munitam, hereditatem
parentum tuorum, licet antea non adisti, nunc obtinere. PP. iii non. Febr. Gordiano A. ii et Pom-
peiano conss.
[a.
241]
XXXVIIII (XXXX).^'
UT OMISSAM HEREDITATEM VEL BONORUM
POSSESSIONEM VEL QUID ALIUD ADQUIRAT.
SI
^^lmpp. Severus et Antoninus AA. Longino. Si

in minore aetate constitutus circumventus a
Rufino dispensatore nostro venditionem rei praecianimo pretio longe minore contrahere festinavit,
piti
luris publici fiscus noster in iure restitutionis sequetur auctoritatem.
D. id. Oct. Severo et Victorino
Minores viginti
1 Imp. Gordianus A. Protae.
quinque annis non tantum in his, quae ex bonis
propriis amiserunt, verum etiam si hereditatem sibi
delatam non adierint, posse in integrum restitutio-
conss.
Pio
Probus
[a.
^ 10, 15
XVI 7,
(6) B 10, 16
200]
(3) iunge 7, 2, 11
iunge 2, 46, 2
(5) aa (= a. 293) 7, 2, U male
(7) tuae ins. dett. cum
(8)
10, 17
cum B, extra PC''.
(9) iunge 2, 36, 1
(10) ex contraotu
oontractu 0
(lo*)
10,18
(U) sic dett. cum B, mino-
(1)
(4)
2,
(2)
11
AR
quidem debiti causa patris minoris vel etiam

ipsius praedia yenumdata quinquennii praescriptionis
1
nuUam admittunt quaestionem. Sed quoniam per
collusionem sive fraudem tunc temporis procuratoris
si
rium,
rum non

Isidorae.
Contra eos, qui res minorum'^ tenent, si
usucapijone dominium adquisierunt, restitutionis auxilium eis decerni debet.
D. k. Mai. Sirmi CC.
conss.
[a. 294]
SI
ADVERSUS SOLtJTIONEM
Sl
nem
riB
postulare iam
PCR
(15) sic
Eal.
placuit.
PP.
id.^^ Oct.
(12)
J5 10, 19
(13)
(21)
florentino
J3 10, 22
34, 1
(16) fi 10, 21
lunge 2,
(14)
(17)
0, 20
= Greg.
(19) c SR, fron(20) sic Greg., vi non. maii

id.
(22) id. Hal.y ira id. P, ra
(18) Vetoriis ins.
Greg
238]
[a.
PcumB, profitearis CR
2, 4, 1
tino
dudum
Pontiano conss.
et
Greg.
2 Impp. Diocletianus et Maocimianus AA. et CC.

Adbonorum possessionem in paternis rebus
SarapiacR.
omissam minores in integrum restitutionis admitti

iam pridem placuit. restituti autem decreto
bona quae habuerunt mortis tempore patris, debent
conferre. D. xvj^ k. Nov. Sirmi CC. conss.^
[a. 294]
beneficio
,
XXXX
(XXXXI).
QUIBUS CAUSIS IN INTEGRUM RESTITUTIO

NECESSARIA NON EST.
et
Imp. Alexander A. Muiato. Minoribus quinque
annis, praesertim qui per tutores vel curatores non defenduntur, non obesse, si mortem defuncti non ulciscantur, innumeris^ divorum parentum meorum ac meis rescriptis continetur. r id.
Mai. Alexandro A. iii et Dione conss.
[a. 229]
2 ^lmpp. Valerianus et GaUienus AA. et Valerianus C. Yheodotae.
Adulescentiae tempus non inaputari in id quinquennium liberis, cuius praescriptio
seram inotficiosi moventibus quaestionem opponi
viginti
manifeste
ante
impleta igitur
rescripsimus.
aetate legitima non est iu int(3grum restitutio necessaria, quia non integratio amissae causae liis datur,
PP. ii id. Aug.
sed integra ipsa causa servatur.
Tusco et Basso conss.
[a. 25 8 J
solet,
3 ^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. Decimo

In minorum persona re ipsa et ex solo
Caplusio''.
pretii solutionis recepto iure moram

creditum est, in his videlicet, quae moram desideraut, id est in bonae fidei contractibus et fideicommissis et in legato*.
PP. xii k. Oct. ipsis iiii
tempore tardae
fieri
AA. conss.
4 ^ldem AA. et
et iii
[a.
CC.^^ Stratonicae.
nec ea quae ab
potuit,
firmitatem obtinent.
eo gesta sunt ullam
frustra igitur in integrum restitutionis auxilium desideras, quando ea, quae ab eo

gesta sunt, qui legitimae administrationis personam
sustiuere non potuit *, ipso iure irrita sunt. S. x viii *^
k. lan.^^ Nicomediae CC. conss.^^
[a. 294]
'
Sancimus
5 Imp. lustinianus A. lohanni pp.
favore imperfectae aetatis exceptionem non numeratae pecuniae ab initio minoribus non currere, ne,
dum in integrum restitutionem expectamus, aliquod
emergat obstaculum, per quod huiusmodi beneficio
minor uti non potest, ne substantia eius subverta1
tur *^. Sed humanius et latius eandem legis interextendere, in omnibus casibus, in quigretationem
us vetera iura currere quidem temporales praescriptiones adversus minores concesserunt, per in
integrum autem restitutionem eis subveniebant, eas
melius etenim est intacta
ipso iure non currere.
iura eorum servari, quam post causam vulneratam
remedium quaerere. videlicet exceptionibus triginta

et'* quadraginta annorum in suo statu remanentibus. D. k. Nov. Constantinopoli post cons. Lampadii etOrestis vv.
cc
[a.
531]
XXXXI (XXXXII)."
QUI ET ADVERSUS QUOS IN INTEGRUM RESTITUI NON POSSUNT.
Imp. Alexander A. Cononidi. In consilio quicognoscentis de restitutione in integrum esse
oportet, num is, qui se minorem annis laesum esse
1
dem
(j)
(3)
Hal..,
X Mf
10, 23
(4)
XVI
(2)
AA.
conss.
(= a.
293)
Mommsen
innumeris edd., innumerosis C, nu-
merosis Pi2*, om. /2

(5) iunge 3, 28, 16
4, 49, 5
(7) caplusio 4, 49, 5, om. libri
cum B,
(6) iunge
(8) sic G*
legati O, legatis
(9)
5, 42, 3 : fortasse
(10) et cc. om. lex gemina, c/.
iungenda est 4, 6, 11
not. 41
(13)
cum
Hal.y
(=
(ll)
qui
sic 5, 42, 3.
a.
U.
287)
4, 6,
l.
potuit om. l. gem.

(I2) xvii 4, 6, 11
non. Hal.
(14) cc. conss.
dxocletiano iii et maximiano consa.
(15) aut verba ne s. e. subverta-
4, 6, II,
11,
gm.
dicat, diligens pater familias fuerit actibusque publicis industrium se docuerit, ut lapsum eum per aetaI
tem verisimile non sit. Verum si causa cognita
circumventus deprehendatur, propter hoc solum velut
praescriptione a solito auxilio removeri non debet,
quod urguentibus patriae necessitatibus decurio minor annis creatus sit^^ vel propagandae suboli liberorum educatione prospexerit.
PP. x^* k. Oct.
Lupo et Maximo conss.

2 Imp. lustinianus A. lohanni
[a.
232]
Cum apud
pp.
veteres dubitabatur, an liberi parentes suos vei liberti patronos in querimoniam deducere possint
quasi non rite in eos versatos, et quidam existimabant nullam esse contra huiusmodi personas in integrum restitutionem, pondere naturali
vel patronali
nisi vel
reverentia huiusraodi petulantiae refragante,
ex magna causa vel adversus turpem eorum personam, alii autem personarum quidem vel causae distinctionem respuendam esse censuerunt, tunc autem
tantummodo dandam esse restitutionem putaverunt,
cum minor ex sua
simpUcitate se deceptum, non ex

dolo patris vel patroui circumscriptum esse dicat:
quod^, ut maneat in omnibus honor parentibus et**
patrono vel patronae illibatus atque intactus, sancimus nullo modo neque adversus parentes utriusque
sexus neque adversus patronum vel patronam dari
restitutionem.
nam personarum reverentia omnem
eis excludit restitutionem ,
cum procul dubio est
etiam ipsas personas cavere, ne quid suae opinioni

contrarium22 existat.
D. k. Sept. Constantinopoli
post consulatum Lampadii et Orestaevv. cc. [a. 531]
xxxxii (xxxxin).
290]
Si tutor tuus,
qui pro tutelari officio non caverat, iudicio expertus est, contra eum lata sententia iuri tuo officere
non
U 3942
113
IK QUIBUS CAUSIS
MINOR SE MAIOREM DIXERITVEL PROBATUS
SI
FUERIT.
Si, cum minor annis viginti quinque esses, tabuHs quae sunt**
tuarum professionum oblatis tibi aetatem quasi maior
annis viginti quinque decepta probasti, in integrum
restitutionem intra statutum legibus tempus etiam
post impletam aetatem de omnibus intra aetatem**
adversus te gestis postulare apud eum, cuius de ea
1 Imp.
Alexander A. Maocimianae.
re iurisdictio est, potes.

PP. xii^^
Maximo
k. April.
[a.
223]
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. VitaSi is, qui nunc minorem se adseverat, fallaci
lio.
mendacio te decepit, iuxta statuta

errantibus, non etiam fallentibus minoribus publica iura subvenerunt*', in integrum restitui
non debet. D. ii k. Dec. Diocletiano iii et Maximiano AA. conss.
[a. 287]
3 Idem AA. et CC. Theodotae. Si alterius circumveniendi causa minor aetate maiorem te probare
adspectu laboraveris, cum malitia suppleat aetatem,
restitutionis
auxilium tam sacris constitutionibus
quam rescriptorum auctoritate denegari statutum
1
est.
Quod si per iniuriam vel circumventionem
adversarii hoc fuerit factum, durat ^^ beneficium, quo
2
minoribus causa cognita subveniri solet. Aditus
maioris
iuris,
aetatis
cum
itaque praeses provinciae probationis aetatis examinata causa, si tuum dolum non reppererit intercessisse, ac te minorem tunc fuisse probaveris, causa
3 cognita in integrum restitui providebit. Si tamen
in instrumento per sacramenti religionem maiorem
te esse adseverasti, non ignorare debes exclusum
tibi esse in integrum restitutionis beneficium, nisi
aut cum Mommseno scribendum

expectantibus aliquod . . . potest, substantia e. subvertatur
(16) et C cum B, vel
10, 24
(17)
(18) sit dett. cum B, om. CPl
(19) x i/a/., xi
(20) quod firmant B^ quo de Mommsen
(2l) et edd.
cum B, om. libri
(22) sic RB, quis s. o. contrariua PC
tur delenda sunt cum
PR
(23)
10, 25
(24)
Mommsen cum
tabulis quasi
aetatem P/J*, eam aetatem C, eam

XV
(27) subveniunt if* cum
cum B, durabit PR
(25)
/2<
(26) xii
(28)
15
Hal,
durat
II
42-46
114
palam et evidenter ex instrumentorum prolatione,

non per testium depositiones te fuisse minorem ostenHuiusmodi autem sacramento corporaliter
deris
4
praestito nullum tibi superesse auxilium perspicui
mris est. I). xui k. Oct. Sirmi AA.^ conss. [.293]
4 Idem AA. et CC. Livio. Cum circa probandum

annorum numerum ajpud rectorem provinciae erratum esse proponas et in huiusmodi causis etiam filiis
familias minoribus subveniri admissum sit, ea, quae
contulisti, praesidera provinciae exarainare
convenit: qui si aestimata aetate tua maiorem annis
falsa opinione te praesumpsisse ex probationum luce
cognoverit, erga minoris personam fidem veri sequeD. VI id.^ Dec. AA.^ conss.
tur.
[a. 293]
in prece
XXXXIII (XXXXIIII).^
SAEPIUS IN INTEGRUM RESTITUTIO POSTU-
SI
LETUR.
et Antoninus AA. Romano et
Si post sententiam proconsulis contra vos latam desiderastis in integrum restitui nec obtinuistis,
frustra, ut rursum ea quaestio in integrum restitutionis ^ agitetur, desideratis
appellare enim debuistis,
sed si adhuc in
vobis sententia displicebat.
si
ea aetate estis, cui subveniri solet, appellandi ius
PP. v k. Aug. Cilone et Libone
vobis restituimus.
conss.
[a. 204]
Impp. Severus
aliis.
2 Imp. Alexander A. lusto militi. Quamquam

curatores pupillae victi sunt, cum in integrum resticum tamen novis defentui pupillam desiderabant
sionibus causam instrui posse dicas, adeant curatores uxoris tuae et petant, ut causas in integrum
PP. v k. Aug. Alexandro A.
restitutionis agant.
,
II et Marcello conss.
[a.
226]
SI
testibus'* non cogimus, sed percepta aetatis

anuos tantum probare testibus '^ vel instrumentis, misso procuratore, concedimus, ut etiam
ipsae in omnibus negotiis tale ius habeant, quale
mares habere praescripsimus *", ita tamen, ut praedia sine decreto non alienent.
2
Sed senatores
quidem clarissimi viri in hac regia urbe commostrari
venia
rantes
lul.
Peregrino et Aemiliano
PP.
est.
co7iss.
ii
[a.
244]
1 Imp. Aurelianus A. Agathocleti.

Eos, qui veniam aetatis" impetraverunt etiamsi minus idonee
rem suam administrare videantur, in integrum restitutionis auxilium impetrare non posse manifestissi,
qui cum eis contraheret principali

PP. k.^
circumscriptus esse videatur.''
luL Aureliano A. et Capitolino conss.
[a. 274]
2 ^lmp. Constantinus A. ad Verinum pu. Omnes
adulescentes
qui honestate morura praediti paternam frugem vel avorum patrimonia gubernare cu^"
imperiali auxilio indigere coepiunt et super hoc
ita
demum
aetatis
veniam impetrare audeant,
perint,
cum vicesimi anni metas impleverint, ita ut post
impetratam aetatis veniam idem ipsi per se principale beneficium adlegantes non solum praescriptorum annotum numerum probent, sed etiam testibus
idoneis advocatis morum suorum instituta probitatemque animi et" testimonium vitae honestioris
l
edoceant. Feminas quoque, quas morum honestas
mentisque sollertia commendat, cum octavum et decimum annum egressae fuerint, veniam aetatis imsed eas propter pudorem ac vepetrare sancimus.
recundiam feminarum*^ in coetu'^ pubKco demonest,
ne
tuara,
vero
ceteri
apud
Hi vero, qui
memoratam dispositionem
contra
aetatis impetraverint, sciant eam nullas vires

"PP. /// k. lun. Romae Crispo ii et
obtinere.
Constantino ii CC. conss.^^
[a. 321]
veniam
voluerit et legitimae aetatis fecerit mentiosic absolute dixerit 'perfectae aetatis', illam tantummodo aetatem intellectam esse videri volumus, quae ex viginti quinque annorum curriculis
et
corapletur, non ab iraperiali beneficio suppletur.
praecipue quidem in substitutionibus vel restitutionibus hoc intellegi sancimus: nihilo minus autem et
in aliis, nisi specialiter quisquam addiderit ex venia
vel
fieri
nem
vel
D. xi k. Aug. Conaetatis velle aliquid procedere.

Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530]
stantinopoli
XXXXV
SI
(XXXXVI)."
MAIOR FACTUS RATUM HABUERIT.
Impp. Diocletianus
Eutychtano.
Si
inter
Maximianus AA.
et CC.
minores quinque et
viginti
et
annis vel
facta sine
scriptura interposita vel sine scriptura

dolo divisio est eamque post legitimam
aetatem ratam fecerunt, manere integram debere
convenit.
S. viii k. Mai. AA. conss.
[a. 293]
2 ^^ldem AA. et CC. Soteri. Qui post vicesimura
quintum annum aetatis ea quae in minore aetate
gesta sunt rata habuerunt, frustra rescissionem eorum postulant. D.-^ id. Fehr. CC. conss.
[a. 294]
auctoritate
XXXXVI (XXXXVII).^^
QUEM COGNITIO RESTITUTIONIS
UBI ET APUD
AGITANDA
(1)
(3)
aa. scrrpst, co.

aa. P, cc. Hal.
(=
a. i94)
(4)
Bal.
(2) id.
10, 26
10, 27
(5)
Haly
k.
in int rest.
om. PCR^ contra

(5*)
(6) principali
clementia ins.
contra
(ex c. 3 h. t.f)
(7) sic
cum J3, contraherent p. a. circumscripti ease videantur
.
Th. 2, 17, 1
(8) k. Hal., VIII k.
2
(9) ;>r.
(10) super hoc om. Th. contra
(U) et /2 cum J5,
om. PCR^
(12) feminarum om. Th. contra
(13) in
coetu AP^Th.B, coetui PCR
(14) testibus om. PR<*
contra Th.B
(J6) quinque ins. P^C contra Th.B
(10) sic
R
PC
3 ^^lmp. lustinianus A. Menae pp. Eos, qui veniam aetatis principali clementia impetraverunt vel
sed etiam
impetraverint, non solum alienationem
hypothecam minime posse sine decreti interpositione
rerum suarum immobilium facere iubemus, in quarum alienatione vel hypotheca decretura illis necessarium est, qui necdum veniam aetatis meruerunt,
ut similis sit in ea parte condicio minorum omnium,
D. viii id.
sive petita sive non sit aetatis venia.
[a. 529]
April. Decio vc. cons.
4 ^^ldem A. ad senatum. Si quis aliquid dari
k.
XXXXIIII (XXXXV).^*
DE HIS QUI VENIAM AETATIS IMPETRAVERUNT.
mum
apud sublimitatera
praetorem, in provinciis autem oranes apud earum

rectores de suis moribus et honestate perdoceant.
3 Imp. Philippus A. et Philippus C. Aniciae. In

una eademque causa iteratum in integrum restitutionis auxilium non iure, nisi novae defensiones praetendantur, posci saepe rescriptum
SAEPIUS IN INTEGRUM
SIT.
Imp. Antoninus A. Severo.
ratore
meo iudicatum
est,
id
Si quid a procuper in integrum resti-
praesidis sententia non potest rescindi.

princeps enira solus contra sententiam procuratorum suorura in integrum restituere solet. PP. vi
k. Dec.^^ Laeto ii et Cereale conss.
[a. 215]
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Aquilinae.
Quoniam ea, quae in transactione dari placuerat, te tradidisse proponas, consequens est, si de
his repetendis per in integrum restitutionem vel
quamcumque aliam causam putaveris agendum, eius
adire te provinciae praesidem, in qua domicilium
tutionem
habent quos convenis.
PCR
dett. Th.B, rescripsimus

(17) d. v id. April.
Thessal. ins. Th.
(18) sic Th., ii et constantino caes.
II coss. Hal,
et con. ss. P: scribi debuity
et conBt.
Gothofredus, Crispo iii et Constantino

(= a. 324), nam huic anno soli conveniunt
et praefectura Verini et Thessalonicae {not. 17)
(19) iunge
5, 74, 3
(20) iunge 3, 38, 12. 5, 4, 24. 5, 20, 2. 6, 25, 6
(21)
(23) d. vi 2,
(22) iunge 2, 32, 1
10, 28
ut proposuit lac.
III CC. conss.
32,
aprl.
(24)
10, 29
(25) sic
Hal,
pp. XVi k.
DE EEPUTATIONIBUS
3 Imp. lustinianus A. lohanm pp. Cum scimus

quae in integrum
postulantur, sive tantummodo apud iudicem, cui
aliqua iurisdictio est, examinari eas oportet, sive et
apud pedaneos iudices, sive eas minores viginti quinque annis petierint sive maiores, secundum quod
esse dubitatum de restitutionibus
anterioribus sanctionibus vel veteris iuris vel nostris

declaratum est: sancimus non solum apud iudices
pro tribunali huiusmodi causae cognitiones proponi,

sed etiam apud eos iudices, quos augusta dederit
maiestas aut nostrae rei publicae administratores vel
in hac regia civitate vel in provinciis, ut videatur
ipse, qui iudicem destinaverit, utpote pro tribunali
cognoscens et in integrum dare restitutionem et causas eius examinare: sic etenim non difficilis erit
causarum examinatio. Sed ne quis ita eifuse in1

tellectum nostrae constitutionis audeat esse trahendum, ut etiam apud compromissarios iudices vel
arbitros ex communi sententia electos vel apud eos,
qui dantur a iudicibus, qui propriam iurisdictionem
non habent, sed tantummodo iudicandi facultatem,
putet huiusmodi extendi sanctionem, cum hos generaliter volumus tales causas dirimere, qui vel certae administrationi, cui et iurisdictio adhaeret ', praepositi sunt vel ab his fuerint dati, et multo magis
si a nostra maiestate delegata eis causarum sit au2
dientia.
Sed ne quid penitus dubitandum
quatur, et hoc
addendum
relin-
esse censemus, ut eis tan-
tum quos supra enumeravimus liceat de in integrum

restitutione disceptare, sive hoc specialiter eis fuerit
mandatum, quod et veteribus non fuerat incognitum,
vel si generaliter iudices dati sunt, vel in aliis speciebus, inciderit autem quaedam quaestio restitutionis.
D. III k. Sept. ConstantinopoU post consulatum Lampadii
Orestae vv.
et
115
cc.
[a.
531]
46-51
(LI).'
DE RESTITUTIONE MILITUM ET "EORUM QUI

REI PUBLICAE CAUSA AFUERUNT.
1
Impp. Severus
ct
Antoninus AA.
Si
Chiloni.
Valerianus centurio cohortis duodecimae Alpinorum

ante vita decessit, quam possessionem acciperet,
heres eius ex persona defuncti restitutionis auxilium
intra annum utilem ita recte implorabit, si Valeriauus post exactos dies, quibus bonorum possessio
PP. k. Nov. Ladefertur, in militia defunctus est.
terano et Rufino conss.
[a. 197]
Si
2 Imp. Alexander A. Petronio centurioni.
quid de bonis eorum, qui rei publicae causa absendeminutum
est actioneve qua competente
tes sunt,
eis aliquis liberatus fuit, in integrum restitutio perpetua iurisdictione intra annum utilem permittitur.
PP. XIII k. Nov. Alexandro A. cons.^
[a. 222]
3 Idem A. Flavio Aristodemo militi. Quod tempore militiae de bonis alicuius possessum ab aliquo
est, posteaquam is rei publicae causa abess^ desiit,
intra annum utilem^ amota praescriptione temporis
medii possessionem vindicare permissum est: ultra
autem ius possessoris laedere contra eum institutum non oportet.
PP. non. lan. Maximo ii et
Aeliano conss.
[a. 223]
4 ^^lmp. Gordianus A. Mestriano. Ignorare non
debes eorum, qui rei publicae causa sine dolo malo
absunt, si absentes boni viri arbitratu non defenduntur, bona tantum possideri, venditionem autem
in id tempus differri, quo rei publicae causa abesse
desierint.
D. xii k. lan. Gordiano A. et Avioia
conss.
239]
[a.
5 ^^ldem A. Secundino
militi.
Neque
rei
pubH-
cae causa absentibus nec
aliis maioribus ad titulum

integrum restitutionis pertinentibus praescriptionem quadriennii post factam a fisco venditionem
obesse posse manifestum est. PP. vi id. Mai. Sabino et Venusto conss.
[a. 240]
6 Irnpp. Falerianus et Gallienus AA. Germano
in
XXXXVII
(XXXXVIII).*
DE REPUTATIONIBUS, QUAE FIUNT IN lUDICIO

IN INTEGRUM RESTITUTIONIS.
Imp. Severus A. Tatiano. Qui restituitur in

integrum, sicut in damno morari non debet, ita nec
in lucro: et ideo quidquid ad eum pervenit vel ex
emptione vel ex venditione vel ex alio contractu,
hoc debet restituere. Sed et si intercessor minor
1
viginti quinque annis intervenit, in veterem debito2 rem debet restitui actio. Sed et cum adiit minor
hereditatem et restituitur, mox quidquid ad eum ex
1
hereditate pervenit, debet praestare.

Verum et
si
quid dolo eius factum est, hoc eum praestare
convenit.
Sine die et consule.
3
XXXXVIII (XXXXVIIII).^
ETIAM PER PROCURATOREM CAUSAM IN INTE-
GRUM RESTITUTIONIS AGl
POSSE.
Imp. Alexa?ider A. Liciniano. Causam in interestitutionis, si qua competit, etiam per procuratorem agi posse placet. D. xiii^ k. Oct. Porrt[a. 231]
peiano et Peligno conss.
1
grum
centurioni.
Si, cum militaribus laboribus operam
dares, creditoris tui heredes possessiones sibi obligatas distraxerunt, poteris adito praeside provinciae
in integrum restitutionem impetrare retractataque
venditione recipies possessiones oblato ante debito
vel pretio, si minus debito fuisset.
PP. iiii non.
[a. 254]
April. Valeriano et Gallieno AA. conss.
,

Marinae.
Quae a patre geruntur, non decet pro
disciplina militari a tiliis ad irritum devocari, praesertim cum nec patrem tuum in rebus humanis
agentem adfirmes conquestum fuisse super huiusmodi contractu. D. non. Fehr. CC. conss. [a. 294]
Sancimus
8 ^' Imp. lustinianus A. Menae pp.
his
solis,
qui
^lmp.
Gordianus A. Secundino
DE UXORIBUS MILITUM VEL EORUM QUI REI

militi.
sic
M<^B, aderit
xm
CRM^
Hal, pp. xvi
(2)
i? 10, 30
(3)
10, 31
J5 10, 32
(6) cf.
ad 2, 50, 4. 5
10, 33
il)
(8) a. cons. scripsi,
a. 11 et marcello coss. (= a. 226) Hal.
(9) vel re-
(4)
d.
gcissa
usucapione,
si
rem
(5)
militis posaessor
PUBLICAE CAUSA ABSUNT.
Postu-
lata in integrum restitutione omnia in suo statu esse

debere, donec res finiatur, perspicui iuris est, idque
curabit is, ad cuius partes ea res pertinet. PP. xii
k. lul. Gordiano A. et Aviola conss.
[a. 239]
(1)
ea
LI (Lliy*
NE
QUID NOVI FIAT.

1
expeditionibus occupati sunt,
petendis in integrum restitutionibus eis opitulari:

illis temporibus, per quae citra
expeditionis necessitatem in aliis locis vel in suis aedibus ^^ degunt,
minime eos ad vindicanda memorata privilegia adiuvantibus. D. r/*^ id. April. Constantinopoli Decio
vc. cons.
[a. 529]
xxxxviiii (hy
IN INTEGRUM RESTITUTIONE POSTULATA
in
tantummodo tempora, quae in eadem expeditione percurrunt, tam in exceptionibus declinandis quam in
usucepit vel
l77ip. Alexander A. Secundinae.

Temporalibus
actionibus exclusis mulieribus, quae cum maritis
rei publicae causa absentibus peregrinatae sunt, ad
exemplum militum subveniri solere non est ignotum.
secundum
c.
4 et b
(U)
7,35,8: {n^rcG,
(13) VIII scr.,

(14)
exciderunt
(lo)
permutandae sunt
cf.
et
21, 17
fortasse
c.
iungenda
(12) sic
tnscripiiones
cum
CRB,
Zeitschrift fiir Rechtsgeschichte
10, 35
15*
2,
49,
sedibus
11
il/
p. 174
)I
PP.
III
Dec.
non.
Alexandro A.
li
et
conss.
Marcello
^
et
Ei,
Maximianus AA.
quae diutissime
fuit
226]
[.
et 66.
marito
cum
Quintiliano.
non officit praescriptio
qui militiae operam daret,
huiusmodi diutinae absenlongi temporis: sed quia
tiae commenta callide adhibita atque composita obesse omnino non debent, decernimus, ut, si talis
mulier domum ad se pertinere monstraverit, quae in
absentia eius vendita est, refuso pretio, quod re
vera solutum est, eandem recipiat. D. viii k. Dec.
conss.
[a. 290 vel 293]
ipsis AA.
LII {lAliy
DE TEMPORIBUS IN INTEGRUM RESTITUTIONIS

TAM MINORUM ALIARUMQUE PERSONARUM, QUAE
RESTITUI POSSUNT, QUAM HEREDUM EORUM.
1 Imp. Gordianus A. Pudenti militi. In his, in quibus laesus es, cum minor annis vigiuti quinque esses,
toto militaris expeditionis tempore auxilium restitutionis postulare potes:
tempus etenim post impletam
minorem aetatem praestitutum ex

rationem iuris computari debet.
die missionis iuxta

PP. iii non. Oct.
Pontiano conss.
A. Secundino
Si intra legitimam
Pio
et
[a.
2 Idem
militi.
238]
aetatem vel, ea impleta, nondum exacto tempore

praestituto pater tuus in fata concessit tuque ei
heres extitisti et intra viginti quinque annos vel post
eam aetatem intra id tempus, quod ad in integrum
restitutionem defuncto supererat, nomen militiae dedisti, praeses provinciae causa cognita per in integrum restitutionem ex persona defuncti subveniri
D. xi
tibi
providebit.
conss.
k.
JSov.
Pio
et
Pontiano
[a. 238]
Si intra annos, quibus in integrum restitutionis auxilium indulgetur,
constitutus es vel eo tempore nomen militiae de-
3 ^'Idem A. Muciano
militi.
disti et expeditione occupatus es, continuatum beneficium restitutionis per usucapionem, licet ante militiam suppleta sit, non patitur te dispendio rei famiD. viiii^ k. lôv. Pio et Pontiajio
liaris adfligi.
conss.
[a. 238]
Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
4
Impp.
Ex
persona fratrum, si tibi eorum quaecontra quem supplicas

est, potes
non ignorans, quod, si minores quinque et
agere,
viginti annis militaverunt fratres tui atque in militia diem functi sunt, in integrum restitutionis eis
tempus non cesserit, sed omne ad successorem trans-
Dionysio.
successio
sita
miserint. S. viiik. lan. Philippopoli CC. conss.^
5 ^lmp. ConstantiJius A. aa Bassum.
[a.
294]
Ea, quae
de temporibus in integrum restitutionum legibus

cauta sunt, custodiri convenit, et si forte quis beneficio nostro aetatis veniam fuerit consecutus, ex eo
nostra in iudicio competenti
die,^ quo indulgentia
fuerit intimata eique administratio rei propriae permissa, ut ad persequendas in integrum restitutio-
num
finiendasque causas iure tempus habeat praestitutum, ita tamen, ut numquam minoribus viginti
quinque annis constitutis de his, quae ante im"^
petratam veniam aetatis gesserunt, auxilium in in1

tegrum restitutionis denegetur. Si quando sane
in minoris iura
successerit minor, minime prohibeatur, cum quintum et vicesimum aetatis suae
annum transierit, in integrum restitutionis beneficio
2 uti tempore illibato.
Quod si maioris fuerit minor iura nactus, quantum ad eas pertinet causas,
quas ex persona maioris fuerit consecutus, tantum
B 10, 34
(2) muniano 3, 32, 4

iunge 3, 32, 4
lun. AA. conss. (= a. 293) Mommsen
Th. 2, 16, 2
(5)
(6) reserata Th.
(7) restitutione dett. cum Th. contra
(8) iuge 7%., vo/ilficos
(l)
(3) XII 3, 32, 4
(l')
(4) k.
() sic
DE TEMPORIBUS
116
5153
CM^ cum B,
restitutiones M^^Th.
oreta fuerit vel adita Th.

pp. Romae non. Oct. Th.
Licinio C, conas. ( a. 81)
(li)
d. vii k.
(12)
scr.
(lo)
cum
Aug. Naisso,
Constantino A. v et
tam propter locum^
in integrum restitutiosis *
ad exponendas
temporis
IN INT. EEST.
decidendasc[ue causas accipere debebit, quantum defuncto, cuius heres aut bonorum possessor docebi3
tur extitisse, reliquum fuerat.
Cum vero maior
successionem fuerit adeptus minoris, si quidem ciiure ab intestato vel ex testamento successerit,
mox cum fuerit adita' hereditas, si vero honorario
iure, ex quo bonorum possessio fuerit accepta, exa-
vili
minando
in integrum restitutionis negotio solida sine

ulla diminutione tempora supputentur.
D. non. Oct.
Romae^^ Constantino A. et Licinio utrisque ii
conss.^^
[a.
312]
6 ^^ldem A. ad lulianum pu. Petendae in integrum restitutionis temporibus observatis, si dilatio

ab actore petatur, quae intra metas restitutionis
'*
artari, eandem quocumque flagitante causis

sin vero eiusmodi postucognitis tribui oportebit.
valet
lantur
curricula, quae intra spatium" receptum

angustari non queunt (quippe si in confinio legitimi
temporis petantur, et eius terminos prorogabunt),
dilationem petitori denegari conveniet: in eius enim
arbitrio fuerat tunc inferre litigium, cum petitae di-
mora spatio superstite posset includi. Quod

defensio rei '" dilationis suffragium postulaverit,
eandem adserta causa citra obstaculum temporis de1
lationis
si
ferri
sancimus,
nequaquam
quia
in ipsius steterat
pulsaretur. dari igitur debet,

etsi impetrata dimensio sese ultra temporis defini^^
tionem''^ proferat.
impequa dilationc, si a reo
'*
tretur, etiam actor in requirendis
probationibus
uti minime prohibetur.
D. xiiii k. Aug. pp. Eomae ad senatum Constantio et Maximo conss. [a. 327]
7 Imp. lustinianus A. lohanni pp. Supervacuam
differentiam utilis anni in integrum restitutionis a
nostra re publica separantes sancimus et in antiaua
potestate,
quando
Roma
in
litigio
hac alma urbe et in Italia et in aliis

continuum tantummodo numerari ex die, ex quo annus utilis currebat, et id
tempus totius loci esse commune ex ditferentia enim
locorum aliquod induci discrimen satis nobis absur1
dum esse visum est. Quod non solum in minorum restitutionibus quibus utilis annus incipit currere, ex quo vicesimi sexti anni dies illuxerit, sed
etiam in maiorum hoc idem adhiberi sancimus, ut
et hic pro utili anno memorata continuatio temporis
observetur ad interponendam contestationem finien2
damque litem. Et quemadmodum omnis minor
et
provinciis quadriennium
aetas excipitur in
minorum
maiorum tempus,
in
restitutionibus ,
ita et in
publicae causa afuerint

vel aliis legitimis causis, quae veteribus legibus enumeratae sunt, fuerint occupati, omne praecipiatur,
et sit non absimilis in hac parte minorum et maiorum restitutio. D. k. Sept. Constantinopoli post
[a. 531]
rei
quo
LIII (Lnil).*
QUIBUS
EX
CAUSIS MAIORES IN INTEGRUM
RESTITUUNTUR.
1 Imp. Antoninus A. Aemiliano. Si propter offlcium legationis ad me bona fide factae absens et
indefensus condemnatus es, instaurationem iudicii
iure desideras, ut ex inte^ro defensionibus tuis utanam eos quoque, qui legationis officio fungunris.
tur, in eo privilegio esse, quo sunt qui rei publicae
causa absunt, receptum est. PP. v non. Mart. duobus Aspris conss.
[a. 212]
2 laem A. Dionysio. Si idcirco apud arbitrum
guo data est constitutio
Bassi praefecturam
lege comprehensas Th.
possidentium Th.
(17)
(18) a possessore Th.
6
guam propter urbanam
Th, 2,
7,
(14)
raetas
(16) rei]
lege ins. Th.
ultra constitutionis regulam Th.
(19) in requirendis TA., inqui
rendia C, pro requirendi*
Dig. 4,
(not. 11),
(13)
(15)
(20)
10, 80.
DE ALIENATTONB
117
praesentiara tiii facere non potuisti, quod sub custodia militari iussu praesidis detinebariB, idque in veritate esse praesidi provinciae probaveris, accipies
causae instaurationem. PP. xiii k. Oct Laeto et
Cereale conss.
[a. 215]
Maximianus AA. Pro-
et
In contractibus , qui bonae fidei

culo decurioni.
sunt, etiam maioribus officio iudicia causa cognita
D. non. Aug. Diocletiano
publica iura subveniunt.
A. II et Aristobulo conss.
[a. 285]
4 Idem AA. Prisciano. Res publica minorum
iure uti solet ideoque auxilium restitutionis imploD. ii id. Nov. Diocletiano A. ii et
rare potest.
Aristobulo conss.
[a. 285]
Si ab hostibus
5 Idem AA. et CC. Liciniano.
cum patre ac matre captus, post his ibi defunctis
legis Uorneliae beneficio reversus successiones eo-
rum quaesisti, exemplo utilis actionis, quae in integrum restitutis datur, cum exceptionis annuae quae
Euic obici solet obiectu res vindicare non prohiberig.
D. XF/ k. Mai. CC. conss.
[a. 294]
ir 53-
praestitis arbiter electus est, hoc etiam addito, quod

et ipse arbiter iuramentum
lite cum
praestitit super
omni veritate dirimenda, eius definitionem validam
omnimodo custodiri'" et neque reum neque actorem
posse discedere, sed tenere omnifariam, quatenus

2 oboedire ei compellantur. Sin autem de arbitro
quidem
nibil
tale
DB ALIENATIONE lUDICn MUTANDI CAUSA

FACTA.
Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Cum in rem actioni possessio pariat adversarium ^, alienatione etiam iudicii mutandi causa ce1
Catulo.
lebrata in integi-um restitutio edicto perpetuo permittatur, intellegis, quod, si rem, ne secum agatur,
qui possidebat venumdedit et emptori tradidit, quem
elegeris conveniendi tibi tributam esse iure facultatra.
D. VI k. Deo.* Viminacio CC. conss. [a. 294]
LV
Ex
Antoninus A. Nepotianae.
compromisso iure perfecto
aententia
aditi appellari
quia nec iudicati
actio inde praestari potest et ob hoc invicem poena
promittitur, ut metu eius a placitis non recedatur.
sed si ultra diem compromisso comprehensum iudicatum est, sententia nulla est, nec uUam poenam
committit qui ei non paruerit. PP. viiii'' fc. Aug.
Jiomae Antonino A. iiii et Balbino conss. [a. 213]
non posse saepe rescriptum
Carus Carinus
Imp^)p.
menti.
bi contra
est,
et
Numerianus AAA.
Cle-
compromissum adversarius tuus

apud eleetum arbitrum praesentiam sui facere detrectavit, placitae poenae videtur obnoxius. PP. viii
k. lan. Caro et Carino conss.
[a. 283]
Petroniae.
Arbitrorum ex compromisso sententiae
non obtemperans, si sordes vel evidens gratia eorum
qui arbitrati sunt intercesfiit, adversus filiam tuam
aêntem ex stipulatu exceptione doli mali uti poteris.
sed et^ ex doli clauaula, quae compromissi stisubici solet, filiam tuam convenire non vetaEulationi
eris . PP. III id. lan.
ipsis AA. conss. [a. 290 vel 293]
4 Imp. lustinianus A. Demostheni pp.
Ne in
arbitris cum sacramenti religione eligendis
periurium comraittatur et detur licentia perfidis hominibus passim definitiones iudicum eludere, sanctissimo
arbitrio et huiusmodi rem censemus esse
componen\
dam. Si igitur inter actorem et reum nec non
et ipsum iudicem fuerit consensum, ut cura sacramenti religione lis procedat, et ipsi quidem litigatores scriptis hoc suis manibus vel per publicas
personaa scripserint vel apud ipsum arbitrum in
actis propria voce deposuerint, quod sacramentis
(1)
XVI Hal,
XIII
(2)
10, 37, 13.
(4)
R^ cum B, aotionem
Oct. Mommsen
(5) B
(6)
appellare /t6rt
(3)
sic
ly 2.
Cf. Dig. 4,
adversario PCR'*
p. p.
(7) te Hal.,
compositum vel scriphoc manifestaverint,
litteris
se illigaverint , ut arbitri
sententia stetur, et in praesenti casu omnimodo definitionem arbitri immutatam servari, litteris vidolicet eorum similem vim obtinentibus
sive ab initio
,
scriptum vel praefato modo depositum, dum arbiter eligebatur, sive post definitivam
sententiam hoc scriptum inveniatur, quod cum sacramenti religione eius audientiam amplexi sunt vel
quod ea quae statuta sunt adimplere iuraverunt.
3
Sed et si ipse solus arbiter hoc litigatoribus poscentibus et vel scriptis vel depositionibus, ut dictum
est, manifestum facientibus praestiterit iuraraentum,
quod cum omni veritate liti iibramenta imponat, similem esse etiam in praesenti casu prioribus eius
hoc fuerit ab
his
eam omnimodo
legibus esse vallatam.
4 Et in his omnibus casibus liceat vel in factum

vel condictionem ex lege vel in rem utilera instituere, secundum quod facti qualitas postulaverit.
5 Sin autem in scriptura quidem aut depositione nihil
tale appareat, una autem pars edicat iuramentum
esse praestitum, quatenus arbitrali stetur sententia,
huiusmodi litigatorum vel solius arbitri sermonea

minime esse credendos, cum et, si quis iusiurandum
datum esse non iudice supposito nec hoc scriptura
partium testante concesserit, incerti certaminis compoaitio, quae inter hominea imperitos saepe accidit,
non aliquid robur ** iudicatis inferat, sed in huiusmodi casu haec obtineant, quae veteres super arbitris
Si quis autem post
6
eligendis sanxerunt.
arbitri definitionem subscripserit ip.fiBveiv vel aroiXeiv vel nXrjQovv vel TtavTa tioieIv vel SiSovai (Grae-
(LVI).*
D RECEPTIS.
1 Imp.
arbitri ex
fuerit vel
tum, ipsae autem partes

quod iuramenti nexibus
definitionem et
LIIII (LV).
i)'0
-^
xi
Cf.
Dig.
4,
(g) et
R"
cis enim vocabulis haec enarrare propter consuetudinem utiliua visum est), etsi non adiecerit ofioXoyco,
et sic omnimodo per actionem iu factum eum comqualis enim diffepelli ea facere quibus consensit.
rentia est, si huiusmodi verbis etiara o/uoXoycj adivocabulum transmittatur ?
huiusraodi
ciatur vel
7
Si enim verba consueta stipulationum et subtilis,
immo magis supervacua observatio ab aula concessa
^^
'^
multa
est, nos, qui
nuper legibus a nobis acriptis
vitia stipulationura multasque ambages scrupulososque circuitus correximus, cur non et in huiusmodi
scriptura totara formidinera veteris iuris amputaraus,

ut, ai quis haec scripserit vel unum ex his, adquiescere eis compellatur et ea ad eflfectum omnimodo perducere^''? cum non est verisimile haec
propter hoc scripsisse, ut tantum non contradicat,
sed ut etiam ea impleat, adversus quae obviam ire
non potest. Recitata septimo miiiario in novo conD. iii k. Nov. Decio vc.
sistorio palatii lustiniani.
cons.
[a. 529]
5 ^^ldem A. luliano pp. Cum antea sancitum
fuerat in arbitris eligendis, quos neque poena compromissi vallabat neque iudex dederat, sed nulla
praecedente sententia communis electio, ut in illorum sententia stetur, procreabat, si quidem pro
parte pulsata forma arbitralis procederet, exceptionem ei veluti pacti generari, sin autem pro actore
calculus poneretur, nihil ex eo procedere ei praeaidii:
et
sancimus in eos arbitros, quos praediximus

talis consensus elegerit sub eo pacto in
quos
vel non in scriptis habito, ut

scriptis
stetur, si quidem subscripserint,
tiom
eorum definipostquam de-
procedit, quod non displicet arababus partibus eorum sententia, non solum reo exceptionera
finitio
cum By om. CR^

gemus ins. O*
(9) sic
(11)
robur
(14)
dett.,
robus
72*,
(lo) cenrebua CR'*
nosque Mommsen (13) 6, 23, 25.

(15) iunge 4, 20, 20
produoere CR'^
(12) observatio aboleri c. est
8, 37,
R, dubitaveris
555B
II
PE SATISDANDO
118
ex nostro
pacti generari, sed etiam actori
in factum actionem, quatenus possit sententia eius exsecutioni mandari, sed' in hac quidem
regia civitate ab officio eminentissimae praefecturae
vel eius, cuius forum pars sequitur fugientis, in
LVII
veluti
numine
tam
per moderatores quam appaprovinciis autem

ritiones eorum, vel per iudices, quorum regimen pars
Sin autem minime quidem
1
pertimescat puJsata.
post sententiam subscripserint arbitri formam amsed silentio eam roboraverint et non intra
Slecti,
ecem dies proximos attestatio missa fuerit vel iudici vel adversariis ab alterutra parte, per quam
manifestum^ fiat definitionem non esse amplecten-
dam, tunc
partium sententiam roboratam

esse et fugienti exceptionem et agenti memoratam
Altera autem parte recuactionem competere.
2
sante secundum praefatum modum et implere statuta minime cupiente nihil fieri praeiudicium neque
pari vel exceptionem reo vel actori actionem, exceptis videlicet arbitris, qui cum sacramenti religione
electi sunt secundum novellam nostri numinis constitutionem ^ tunc etenim ea omnia servari, quae lege
nostra super huiusmodi audientia definita sunt.
3 (1) Licet non ignoramus lulii Pauli opinionem et
aliorum prudentium certorum", qui tetigerunt quidem huiusraodi quaestionem,, quam in praesenti adgredimur, non autem perfectissime peregerunt, sed
usque ad quasdam temporales actiones standum
silentio
esse existimaverunt , plenius tamen et generahter

definimus conventum in scriptis apud compromissum
iudicem factum ita temporis interruptionem inducere,

4
(2)
quasi in ordinario iudicio
lis
fuisset inchoata.
Ad
haec generaliter sancimus in his, quae apud compromissarios acta sunt, si aliquod in factum respiciens vel professum est vel attestatum, posse eo et
D. vi k. April. Constanin ordinariis uti iudiciis.
tinopoli
Lampadio
et Oreste vv. cc. conss.
[a.
530]
6 Idem A. lohanni pp. Sancimus mulieres suae

pudicitiae memores et operum, quae eis natura permisit et a quibus eas iussit abstinere, licet summae
atque optimae opinionis constitutae arbitrium in se
susceperint vel, si fuerint patronae, înter libertos
suam
interposuerint audientiam, ab omni iudiciali

agmine separari, ut ex earum^ electione nuUa poena,
nuUa
iustos eorum conk. Sept. Constantinopoli

[a. 531]
Lampadii et Orestae.
pacti exceptio
ventores^ habeatur.
post consulatum
adversus
D.
LVI (LVII).
DE SATISDANDO.
SUBLATIS.
Constantius et Constans AA. MarcelUno
ItT^p.
praesim Phoenice. luris formulae aucupatione syllabarum insidiantes cunctorum actibus radicitus amputentur. D. x k. Febr. Constantio iii et Constante
1
II
AA. conss.
2 ^^lmpp. Theodosius
342]
[a.
Valentinianus AA. Hie-
et
no^ pp. Nulli prorsus non impetratae actionis in

inaiore vel minore iudicio agenti opponatur excepsi
tio,
eam
rei et proposito negotio

D.
k. Mart.
aptam
esse
constiterit.
competentem
Constantino-
poli Tauro et Felice conss.
428]
[a.
LVIII (LVIIII)
DE lUREIURANDO PROPTER CALUMNIAM DANDO.

In om1 ^'^lmp. lustinianus A. Demostheni pj).
nibus causis,* sive propter litteras fuerit certatum
sive propter instrumenta sive propter quicquam aliud,
quo necessitas probationis incumbit, sancimus

aliter easdem probationes praestare compelli,
nisi prius qui eas exposcit iuramentum de calumnia
praestaverit
quod non causa diiferendi'^ huiusmodi
proposuit adlegationes'^: nam sacramenti timore

1
contentiosa litigantium instantia compescitur. Ne
Vl
in
non
autem perperam in quaestionem servorum quidam

venientes sui animi crudelitatem exerceant, non aliter
concedi eis qui quaestionem servorum exposcunt ad
hoc '' venire vel a iudicibus audiri, nisi prius tactis
sacrosanctis scripturis deponant, quod non odio servorum vel propter offensas coheredum ad hoc venerunt, sed quia aliter rerum hereditariarum veritatem
exquirere vel ostendere non possunt. D. xii k. Oct.
^^
Decio vc. cons.
[a. 529]
Constantinopoli
2 ^^ldem A. luliano pp. Cum et iudices non
aliter
causas dirimere concessimus
evangeliis propositis
orbe terrarum,
qui
et patronos
nisi
sancrosanctis
causarum in omni
Romano
imperio suppositus est,

^"
perferre causas disposuimus
necessarium duximus et praesentem legem ponere,
per quam sancimus in omnibus litibus, quae fuerint
post praesentem legem inchoatae, non aliter nequeactorem neque fugientem in primordio litis exercere certamina, nisi post narrationem et responsionem, antequam
utriusque partis advocati sacramentum legitimum-*
praestent, ipsae principales personae subeant iusiurandum. et actor quidem iuret non calumniandi animo litem
movisse, sed existimando bonamcausam habere: reus
prius
iurare
autem non

Impp. Diocletianus
Non est luris incerti eum, qui apud acta factus est
agentis procurator, non compelli ratam rem dominum habiturum satisdare: ^hoc enim casu veluti
praesentis procuratorem intervenire intellegendum
1
est.
Itaque etsi postea mutata voluntate procuratorem * esse noluerit, tamen iudicium, quo quasi
procurator expertus est, iudex ratum habere debe2 bit. Sin autem ei ab adversario'^ opposita fue1
(LVIII).
DE FORMULIS ET IMPETRATIONE ACTIONUM
et
ita
aliter suis adlegationibus utatur, nisi prius

quod putans se bona instantia uti
et ipse iuraverit,
ad reluctandum pervenerit
rit in ipso litis exordio defensionis adlegatio, etiam

ipse quasi absentis in hac parte procurator satisdationem super excipienda lite praestare cogitur,
et postea utriusque partis

disertissimos advocatos, -^ quod iam dispositum est a nobis, iusiurandum praestare, sacrosanctis videlicet
ante iudicem positis.
evanêliis
1
Sin autera vel dignitas vel sexus personae non
concesserit eam ad iudicem pervenire, in domo litigantis sacramentum procedere, altera videlicet parte
2
vel procuratore eius praesente.
Quod observari
oportet et si tutores vel curatores vel aliae quaedam sint personae, quae administrationem alienarum rerum auctoritate legitima gerunt. convenit
qua non praecedente
enim
lis quae ei mandata est ulterius procedere a iudice non conceditur.

Rei autem procurator vel defensor ^\ etiam sub gestorum
testificatione factus, in ipso litis hmine iudicatum
solvi satisdationem in omnibus causis praestare coD. viiii k. JSov. CC. conss.
gitur.
[a. 294]
et $cr.
(2) ei ina.
4 k.
t.
torura /Z^M*, ceterorum 3f, et ceterorum
(1)
etins.PC
c.
(4) cer(5) sic R,
eorum PL^^CR
(7) earum conearum contemptores dett., reorum convensuspecta est, cum alibi
(6) stcL'',
ventores P*,
tores
(3)
Mommsen: vox conventor
vix extei
3, 3, 65
(8) B
(10)
7, 4, 17.
proourator
[*C^
Cf.
Dig.
contra
2, 8
(9) cf.
(li)
Dig.
sic P, suo
viros
et ipsos iureiurando adfici, quia ipsi causam

scientes ita ad eam perveniunt ^^.
neque enim pu-
pillus neque adultus vel aliae huiusmodi personae,

sed ipsi, qui pro eis tutelam vel curam vel aliam
legitimam gerunt administrationem , scire possunt
causam
et
ita
ad iudicium pervenire eo, quod ex
CR
7%. 2, 3,1: ttinye 5,

(13)
(12) vel ins.
5, 4, 2 2. 5, 11, 6. 6, 18, 1. 6, 24, 11. 6, 61, 2
(14) iunge
9, 41, 18
(16) sic R, alle(15) sic C, causam differendo
ins.
3, 17.
PR
gationem PC (n) hos P contra

cedone scr. cum 9, 41, 18 (19) iunge
(21)
legitimum om.
cundum
ins.
PCR"
P contra B
(23) sic
(18) d.
3,
1,
xv
15. 16
(22) sic /2
k. Oct.
Chal-
(20) 3,
cum B,
cum B, pervenient
l,
14
se-
PC
'
DE lUREIURANDO
119
Et licet vera cau2a animi sui sententia iurent.

sae^ natiira alia forsitan est, tamen quod quisque
credit
et
hoc esse iurandum:
existimat,
omnibus
iuramentis, quae vel ex praeteritis descendunt

legibus vel a nobis disposita sunt, in sua lirmitate
Sin autem afuerit alterutra pars et
3
duraturis.
per procuratorem causa agitur, non ante licentiam
habeat actor litem exercendam suo procuratori mandare, nisi prius actis intervenientibus in provinaliis
qua degit sacramentum
calumniae subeat, sireus afuerit et forsitan vel per iudicatum solvi stipulationem procuratorem ordinaverit
et ipse vel praevel defensor pro eo intervenerit
sente actore per se vel per instructum procuratorem
vel etiam absente eo, si hoc iudex perspexerit, inter
acta iuramentum praestiterit ^", quod reum dare antea
4
Sed quia veremur, ne forsitan
dispositum est.
quidam coUusione aliqua utentes remittere videantur sibi huiusmodi sacramentum et ex praedicta dissimulatione nostram sanctionem deludant, saneimus
cia
milique
modo
si
II
58
actor noluerit subire sacramentum cahoc legitime fuerit approbatum, non Uceat ei penitus ad litem pervenire, sed cadat ab instituta actione quasi improbus litigator, et tristitia
iudicum ei cum sancta'' interminatione occurrat et
7
ab iudicio eum quam longissime expellat.
Sin
autem reus hoc sacramentum subire recusaverit, in
his capitulis, quae^ narratione comprehensa sunt,
pro confesso habeatur et liceat iudici sententiara
Quod
lumniae
proferre,
si
et
quemadmodum ef
enim non
ipsa rei qualitas sug-
solum, sed etiara

calumniatores minuentur, sic pro iudiciis putabunt
sese omnes in sacrariis sisti. si enim et ipsae principales litigantium partes per iuramentum lites exerceant et causarum patroni praebeant sacramentum
et ipsi iudices propositis sanctis scripturis tam causae totius faciant examinationem quam suum proferaut arbitrium, quid aliud, nisi pro hominibus
deum in omnibas causis iudicem esse credendum
8
gesserit.
8a
Sic
lites
legem posuimus, minime pati tale sacramentum resed omnimodo hoc et ab actore et a fugieute
exigi, ne paulatim videatur huiusmodi res defrau-
Antiqua itaque calumnia quiescente et

ambagibus constitutio nostra dilucida et corapendiosa in terris clareat omnibus et sit maximum
9
dirimendarum causarum remedium.
Sed praedictum sacramentum in litibus quidem quae necdum
sunt inchoatae praestari volumus in ipso litis pri10
Sin autera causae adhuc pendentes
mordio.
et sacramentum vel principalium personarum

advocatorum ex quacumque parte=^ mutilari.
inveniantur vel post litem contestatam et post solitas iudiciales cautelas iam praestitas,
si
quidera
omnes
ex
licet
comproraisso cognoscant,
vigorem suum exercentes, quia non pro commodo
privatorum, sed pro communi utihtate praesentem
iudices,
mitti,
dari
vel
5
Hoc etiam huic
legi
alio litem
addendum
esse sancimus,
movere voluerit nuUo mandato prolato, sed per fideiussionem ratam rem dominum habiturum suam personam firmaverit, ne vel
ex hac machinatione lex circumscribi videatur, sancimus^ si quid tale in posterum emerserit, sive pro
una persona quis litem movere voluerit sive pro
ut, si quis
pro
aliquo corpore vel vico vel alia universitate, fideiussionem quidem solitam praestare, litem autem ulterius minime procedere, nisi intra a iudice statuendum tempus faciat personas principales sacramen-
tum subire, vel praesente adversario, si hoc maluerit,

vel alio pro eo agente, vel penitus altera parte cessante inter acta apud defensorem locorum huiusmodi sacramentum
plurima
(0
ab ipso pro quo agitur vel

idonea universitatis
procedat.
vel
^*
vel
parte
PCR,
nc Hal. cum B, vera causa
idem Graeci: praestet Ual.

causa PCR
(3) sancimus ut si
(2)
(1")
(4)
universitatis
M^
ciim
verae cansae
parte
dett.
cum B,
sancimus covfirmant
Fabroti, vel universitatis vel
PCR'^? M, vel universitate R" cum

Coislin.
(5) sancta
CR"' cum B, summa PR'>
(6) sic C cum B, pro ins. PR
(7) et PC, ei R
(8) ex P contra B
(9) d. 3, t, 15. 16 rectius
iustiniano a. iiii et paulino
aut omnino commenticia esse
aut saltem non ad hunc locum pertinere constat tam ex praefectura luliani, quae incidit in annos 530 et 531, quam ex
eo, quod haec constitutio citatur in Inst. (4, 16,1) promulgatis d. XI h. Dec. 533. de Graeca constitutione in fine
(10) sic P, pp. iiii kal. august.
vc. coss.
a. 534) HaL. : quae
(=
tituli
amissa,
cogitari non
ad quam
licet,
cum
referatur subscriptio Haloandrina,

ultimam h. t esse testentur
c. 2
B2
est?
eius
praesto fuerit utraque persona et in eadem civitate

vel in territorio eius moratur, et in his litibus sacramentum locura habere et in primo post hanc legera
11
Sin
ingressu compelli iusiurandum praestare.
autem una pars afuerit, ne videatur propter absen-
tiam personae lis difiêrri et aliquid contrarium eveniat nostro proposito et, quod pro^ compendio litium introductum est, in adversariam figuram transformetur, iuberaus praesentem quidera personam
oranimodo dare sacramentum, absenti autem in pendentibus dumtaxat litibus secundura quod praedic12
tura est hoc concedi.
Sin autem utraque principalis persona afuerit, ne diutius lites protelentur,
etiam sine datione sacraraenti lites pendentes suo
decurrant tramite. PP.'^ x k. Mart. Constantinopoli
post consulatum Lampadii etOrestis vv. cc.^^ [a. 531]
ad finem huius libri editores inde

5, 34 {sch. 8) et 47.
a Russardo adscribuni additamentujn a lustiniano Codice
alienum, composifum ut videtur duodecimo demum saeculo {cf. Merkel apud Savigny Geschichte des Rom. Rechts 4
verba sunt haec: Idem. Pateat omnibus nostram
p.hlb).
rem publicam procurantibus conventiculam seu conspirationem iurisiurandi religione vel quoquo modo compositam a nostra maiestate prohiberi et detestari: unde
huius rei fautores et socios ab omni publico honore
sibi commisso infamiae nota privamus, non habentibus
autem ad uUum publici honoris gradum accedendi licentiam penitus amputamus. eiusdem additamenti mentionem facit Odofredus ad finem libri octavi {cf
Savigny
22,
l.
c.
p. 370^.
Dg
120
lUDlClIfl
LIBEB TEKTIOS.
I.
DE
Severus
Impp.
lUDICIIS.
et
Antoninus
AA.
Clementi.
stipulatio non est perempta.

superest, ut debitorem eius temporis, quoQ non est
PP. k.
in iudicium deductum, convenire possis.
[a. 205]
April. Antonino A. ii et Geta ii conss.
ludicio coepto
usurarum
2 Idem AA. Valerio. Licet iudice accepto cum

tutore tuo egisti, ipso iure actio tutelae sublata non
est: et ideo si rursus eundem iudicem petieris,
contra utilem exceptionem rei iudicatae, si de specie
de qua agis in iudicio priore tractatum non esse
adlegas, non inutiliter replicatione doli mali uteris.
PP. VI k. lan. Faustino et Rufo conss.
[a. 210]
3 Imp. Alexander A. Faustinae.
Qliotiens quaeconcurrit, nihil

prohibet, quo magis apud eum quoque, qui alioquin
super causa status cognoscere non possit, disceptatio
terminetur.
PP. vi id. Fehr. luliano ii et Cris[a. 224]
pino conss.
4 Idem A. Popilio. Si, cum tibi pretium praediorum a curatoribus comparatorum reputaretur
bonorum
status
Btio
disceptationi
oportet imprimii rei qualitatem plena inquisitione

discutere et tunc utramque partem saepius interrogare, ne quid novi addere desiderent, cum hoc
ipsum ad alterutram partem proficiat, sive definienda
causa per iudicem sive ad maiorem

potestatem referenda sit.
D. prid. id. lan. Sirmi Crispo ii et
Constantino ii CC. conss.
[a. 321]
'^ldem A. ad Severum pu.
1
Nulli prorsus audientia praebeatur, qui causae continentiam dividit
et ex beneticii praerogativa id, quod in uno eodem-
que iudicio poterat terminari, apud diversos iudices

voluerit ventilare: poena ei'^ ex officio iudicis imminente, qui contra hanc supplicaverit sanctionem
atque alium super possessione alium super princiD. ill k. Aug.
pali quaestione iudicem postulaverit.
[a. 325]
11 ^Kaxa rovs vofiovs oi Swixr^rai^' xas vnoif^bat;^
T/iivi'rcoaar tvqos ro <paiv6fievov avrols Sixaiov
y.ai
(po^sircoaav fiaaiXixT]v avriyâq^rjv naQO,Tcoirjaai avrols xeXevovaav tos aviaxvQOv.

1 2 ^^ndvres ol a(>;ijoyTS xai ol dêloi dixaarai avv'
xdv ris Sixaôptviov
roftcos rds Sixas rejiivercoaav
Tcolkdxis rco TiQoacpoQco Sixaar^ nooaeX&cav fii] 8i^
dvayxaiav atriav vneQre&eirjf
et instrumenta emptionis traderentur, quaestionem

omissae evictionis non movisti, intellegis semel fini-
ad possessionem itaque pignorum magis
officio
iudi-
convenit quam illicita postulare. S.

xiiii^ k. Mai. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
8 ^lmpp. Constantinus et Licinius AA. ad Dionysium. Placuit in omnibus rebus praecipuam esse
iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem.
D. id.* Mai. Volusiano et Anniano conss.
[a. 314]
9 'imp. Constantitius A. ad Maximum. ludices
(1)
7, 6.
te
Cf.
Dig.
(2) xiiii
5, l
iunge 7, 22, 3, cmi inscrihitur

litterarum Constantini et Licinii
i3)
vice
Eal., xvi
(7)
(!>)
== Epitome 14, 49:
k.
in
exemplum sacrarum
AA. ad Dionysium
(4) d. iii
praefectorum agentem
Th. 2, 18, l: iunge 7, 62, 16
(6)
ei C/2, om. P
(8) poena proposita,
(5)
^^
rrjadfievos codîad^rjaerai' fierd yaQ nQoxdraQîv

aireia&co.
Sixaarrjs kreQOS rj avvSixaarrjs firj
IlaQ^ evi Se Sixaarrj rb ndv xiveia&co rrjs vtto-
238]
interesse
Cum debitoris tui servum, tibi pignoris

Irenae.
iure obligatum bona domini sui quondam rebus humanis exempti tenere profitearis, adversus eum dari
si quidem inter
tibi actiones contra ius postulas,
servum et liberum consistere iudicium nuUum possit.
venire
xardQêcoSy ix dêias TtQoaeXevaecos ereQov rev^S'

xai dXoycos naQai'
rj avvSixaarov rj
rai dixaarov
[a.
6 Idem A. luniae. Servus in iudicio

non potest, nec, si condemnatio aliqua in personam
D. xv
eius facta sit, quod statutum est subsistit.
k. Sept. Gordiano A. et Aviola conss.
[a. 239]
7 impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
cis
Tcooairco rc^ fiaatXeJ rrjv exel&ev dvafiavcov ôr^dêiuv.

Ei Se xai
naQaireJrai ris rbv Sixaarr^v evXoycos tiqo 'tqo-
tam litem instaurari non oportere.

PP. k. Aug.
Modesto et Probo conss.
[a. 228]
5 hnp. Gordianus A. Marcello. A iudice iudex
delegatus iudicis dandi non habet potestatem, cum
ipse iudiciario munere fungatur, nisi a principe
iudex datus fuerit. PP. iiii non. Sept. Pio et Pontiano C071SS.
7, 22, 3
TA.
si
indicatur gic:
2, 18, 3
quis Th.
rvs dxQi'
fieias rcov vbficov 6
Stxaarrjs ^QOvriêro}, firjSiv roXs

naQavbfitos QTj&eiai nctQa âatXeoiS nQoaexofv (id est
11 Secundum leges magistratus causas decidant

pro eo quod iustum eis esse videbitur, neve vereantur imperiale rescriptum, quod contra leges aliquid
facere eos iusserit, cum non valeat.
12 Magistratus omnes sacrique iudices brevi
lites decidant: et si quis litigatorum iudice competente saepius adito stne iusta causa moram passus
erit, imperatorem adeat et ab eo auxilium expectet.
1
Si quis vero iudicem iusta ex causa ante litem
contestatam recusat, imperatore adito alium iudicem aut aliquem qui cum illo iudicct accipiet vel
urj
vouov rt
dêaecos'
xqv dnQoacpoQOS ovros
xecpaXaic^
e^ oixeias
avrb naQanefinero).
VJrjcpov
ini
rivt
So^rj
ini rbv nQoatpoQOV
SevreQOv ydQ ris
rj
nXeov
airiaadftevos xai rds ix rrjs SevreQas airias xard

rb StnXdatov xara&rjaei ^rjuias xai iyyvcbv %,oiQis rj e^cofioaias ix rrjs SevreQas vnopvrjaecos
[a. 527 ?]
naQa rco nQcorco xivrjaet Stxaary.
13 Irnp. lustinianus A. luliano' pp. Properandum nobis visum est, ne lites fiant paene immortales et vitae hominum modum excedant, cum criminales quidem causas iam nostra lex '^ biennio
conclusit et pecuniariae causae frequentiores sunt
et saepe ipsae materiam criminibus creare noscuntur, praesentem legem super his orbi terrarum
ponendam, nullis locorum vel temporum angustiis
coartandam ponere '^. Censemus itaque omnes

super pecuniis quantaecumque quantitatis, sive
super condicionibus sive super iure civitatum scu
1
lites
privato fuerint iilatae,
super possessione vel
domL
ad legum subtilitatem iudex respiciat nec deferat iis

quae contra leges ei ab imperatore mandata sunt)
B 7, 6, 12: c. 12,
(10)
(9*) Siatrrjrai Zachariae
vindicat lustinianus, propter inscriptionem c. 13 lustino et lustiniano una imperantihus ad. .

scribenda videtur
(ll) iq xai dXoycos
nQOxdraQ^tv
quam
in
c.
16
5t6i
8e xai evXoycos naQatrrjadftevos ocpd^rjFahroti

aezat perd ciQOxdraQ^tv
(12) c. 12 h. t.
vel 9, 4, 6?
(13) ponere del. Mommsen
Coislin.,
ei
etiam, si sine causa recusavit, repelletur: post litem

enim contestatam alius iudex aut collega iudici
Avud unum autem iudtcem tota
2 non petatur.
causa agatur: guoa
si
is
ex parte aliqua compe-
esse mdebitur, sententia sua eam ad competentem remittat. nam qui iterum vel saepius exex secunda conventidne protgit, et damna quae
restituet et sine fideiussoribus
veniunt in
tens
non
duplum
iuratona cautione ex secunda commonilione

apud priorem iudiccm aget.
vel
DE
nio vel hypotheca seii servitutibus vel pro aliis quibusdam casibus, pro quibus hominihus^ contra se
litigandum est, exceptis tantummodo causis, quae
ad ius fiscale pertinent vel quae ad publicas respiciant functiones, non ultra triennii metas post litem
contestatam esse protrahendas : sed omnes iudices,
sive in hac alma urbe sive in proyinciis maiorem
seu minorem peragunt administrationem , sive in
magistratibus positi sunt vel ex aula nostra dati
vel a nostris proceribus delegati, non esse eis concedendum ulterius lites quam triennii spatio'^ ex*
tendere. hoc etenim iudicialis magis esse potestatis
nemo est qui ignoret: nam si ipsi voluerint^, nullus
tam audax invenitur, qui possit invito iudice litem
Et si quidem pars actoris cessaverit,

protelare.
quatenus multiplici dilatione reus fatigetur, et trienuii metae post litem contestatam iam prope tinem
veniant, ut semenstre tempus tantura ei supersit,
licentia erit iudici per exsecutores negotii actorem
requirere, ''parte fugiente ex una parte actoris absentiam incusante et ^ iudicibus omnimodo suas aures
huiusmodi quaestioni reserantibus et si per tres
vices hoc fuerit subsecutum, decem dierum spatio per
unumquemque introitum destinato, et nec ita actoris
pars fuerit inventa et neque per se neque per procuratorem instructum pervenerit, tunc iudicem ne2
Et si
'la
gotii acta apud se confecta conspicere:
qiiidem nihil sufficiens actitatum est, ex quo possit
termino causae certa fieri coniectura, non solum
partem fugientem ab observatione iudicii relaxare,
sed etiam in omnes expensas, quae consueto modo
circa lites expenduntur, eum coudemnare, vera quanearum sacramento fugientis manifestanda et
omni cautela, quam super lite reus exposuit, red-
titate
denda: quae et si remanserit, viribus vacuabitur.

Ih Sin autem ex gestis apud se habitis parte actoex qua
ris minime inventa possit invenire viam,
manifestum ei tiat, quid statuendum sit, et absente
actore, si eum meliorem causam habere perspexerit,
pro eo ferre sententiam non moretur et praesentem
reum absenti actori condemnare, expensis tantum-
modo
quas reus legitime se expendisse iuraverit, condemnatione excipiendis, quia hanc poenam
actori et^ meliorem causam habenti propter solam
Nullo pe1c absentiae contumaciam imponimus.
sed
nitus ei regressu ad eandem litem conservando
actor contumax cadat omnimodo lite, si reus absolvetur: sin vero aliqua condemnatio contra reum
pro absente actore proferatur, quam forsitan non
litis,
actor putaverit fugitivus, nullo

litem resuscitare concedimus.
3 et haec quidem poena actori fiat imposita.
Sin
autem reus afuerit et similis eius processerit requisufficientem
sibi
modo iterum eandem
quemadmodum pro persona actoris ediximus,

etiam absente eo eremodicium contrahatur et iudex,
aecundum quod veteribus legibus cautum est, ex
sitio,
una parte cum omni
causam requirat et,

contra absentem promere condemnationem non cesset, quae ad effectum
si
subtilitate
obnoxius fuerit inventus,
et
perducatur: et per res et facultates fugientis victori

satisfiat, sive ipse iudex ex sua iurisdictione hoc
facere potest, sive per relationem ad maiorem iudicem hoc referatur et ex eo legitiraa via contra res
contumacis aperiatur: nulla licentia ei vel alii personam eius solam praetendenti concedenda contradicendi, cum iu possessionem ex huiusmodi causa
actor mittitur: nec si reversus fuerit et voluerit
tideiussiones dare et possessionem recuperare, audiatur: in huiusmodi etenim casibus omnem ei con4
tradictionem excludimus.
Cum autem eremodicium ventilatur sive pro actore sive pro reo,
examinatio sine ullo obstaculo celebretur. cum enim
terribiles
(l)
sic dett
in
medio proponuntur scripturae,

omnibus
PCR
triennium patimur PC/f

que ins. P
(5) et om.
ina.
libri
121
lUDICIIS
(8)
gratiara
triennii
spatio C*,
noluerint edd.
(6) et om.
(4) eius-
(2)
(3)
/i7rt
litiga-
(9) aie
(7)
P*, aimili
et
nec pertimescat
iudex appellationis obstaculum, cum ei, qui contumaciter abesse noscitur, nulla est provocationis licentia, quod et in veteribus legibus esse statutum
toris absentia dei praesentia repletur,
5
manifestissimi iuris est.
Huiusmodi autem sententia prope finem triennii proferatur, pro quo et
si enim in anteriore
praesentem legem induximus.
tempore, in quo larga temporis superest dilatio et
spes absenti relicta fuerit revertendi, alterutra pars
cessaverit, in sola expensarum datione et absolutione
forsitan praestetur poenalis sententia, non autem
tunc mors litis et condemnatio in absentem introducatur, quae in his tantummodo casibus accidunt,
6 in quibus triennii effluentis imminet formido. Sive
autem alterutra parte absente sive utraque praesente lis fuerit decisa, omnes iudices, qui sub imperio nostro constituti sunt, sciant in expensarum
causa victum victori esse condemnandum quantura
pro solitis expensis litium iuraverit, non ignorantes,
,
quod, si hoc praetermiserint, ipsi de proprio huiusmodi poenae subiacebunt et reddere eam parti laesae
Et haec de alterutra parte liti7

coartabuntur
gantium'' contumaciter absente nobis statuere visum
ad
est
rationem
aequitatis
omnia
corrigentibus.
Sin autem utraque parte imminente et litem peragere cupiente iudex eam accipere noluerit vel
propter amicitias vel inimicitias vel turpissimi lucri
gratia** vel per aliud quicquara vitium, quod miserrimis animis huiusmodi iudicura innasci potest, htem
ipse ausus fuerit protelare et propter hoc triennium
8
transactum, iudex, si quidem in raagistratu

positus est vel in maiore dignitate usque ad illustratus gradum, decem libras auri privatis nostris largitionibus inferre per scholam palatinam compellatur:
siu autem iudex minor fuerit, trium librarum auri
fuerit
multa plectetur per eandem scholam exigenda et

nostro aerario applicanda, et eo removendo alter
iudex in locum eius subrogetur sub simihs^ poenae
formidiue: his omnibus locum habentibus, cum unas
8a iudex oranem causam ab initio peragat.
Sin
autem
in medio triennio vel morte iudicis vel alia

inrecusabili occasione iudicium fuerit mutatura, tunc,
si quidera ex triennio
annale terapus vel amplius
residet, in quo alius iudex causae imponitur, intra
reliquum tempus causa finiatur: sin autem minus
quam annale sit, tunc omne quod deest repleatur,
ut non in minore perfecti anni tempore litem possit
subrogatus iudex tam discutere quara terrainare.
9 Illo procul dubio observando, ut, si neque per
alterutram litigantium partem vel per iudicem stequorainus lis suo Marte decurrat, sed per
patronos causarum, licentia detur iudici et eos duarum librarum auri poena adficere per scholara palatinara exigenda et similiter publicis rationibus adgreganda, ipso videlicet iudice in sua sententia hoc
ipsum manifestante , quod per patronos causae vel
fugientis vel agentis dilatio facta est vel per oranes
vel quosdem ex his: necessitate advocatis imponenda, ex quo litera peragendam susceperint, eam
usque ad terminum, nisi lex vel iusta causa impediat, adimplere, ne ex eius recusatione fiat causae
dilatio honorariis scilicet a clientibus, qui dare posterit,
sint,
si
disertissirais togatis
omnimodo praestandis
et,
cessaverint, per exsecutores negotiorum exigendis,
ne et per huiusmodi machinationem causae merita

protrahantur , nisi ipse litigator alium pro alio pa10
Haec autem omnia
tronum eligere raaluerit.
in^^ his nobis cauta sunt, quibus perfectae aetatis
"
coustitutis arbitrium suum
pro omnibus causis
11
sufficit.
Sin vero causae vel pupillorum vel
adultorum sint vel aliorura sub cura agentiura masculorum vel ferainarura, ut ''^ per tutores vel curatores vel actores vel procuratores ^^ eorum agantur,
(10)
hominibus
causis om.
proo. om.
CR
ins.
P, omnibus ins.
ut CR, et
(12)
{\\)
(i3)
/*C
16
sic
P,
vel act. vel
*
eorum desidia triennium fuerit elapsum et causa
litem quidem nihilo minus suum habere
ex hac causa
vigorem, omnem autem iacturam, quae
et
ceciderint*,
oritur,
ad tutores et curatores
eorum
et
iideiussores
eo-
omnes, quorum in
hac causa legitime interest, redundare: sin autem
non sufficiat pupillis vel minoribus eorum substanin
tia, tunc in quo fuerint detrimentum perpessi,
vi
integrum restitutionis auxilium eis superesse. D.
k. April. ConstanUnopoli Lampadio et Oreste vv. cc.
rum heredesque
et res
et
conss.
[a.
530]
14 Idem A. luliano pp. Kem non novam neque

insolitam adgredimur, sed antiquis quidem legislatoribus placitam, cum vero contempta sit, non leve
cui enim non est
detrimentum causis inferentem.
cognitum antiquos iudices non aliter iudicialem calcuhim accipere,
omnimodo
sese
nisi prius sacramentum praestitissent

cum veritate et legum observatione
iudicium esse disposituros ? Cum igitur et viam

non inusitatam invenimus ambulandam et anteriores
leges nostrae, quae d6 iuramentis positae sunt, non
minimam suae utilitatis exêrientiam litigantibus
praebuerunt et ideo ab omnibus merito collaudantur, ad hanc in perpetuum valituram legem pervenimus, per quam sancimus omnes iudices sive maiores
sive minores, sive qui in administrationibus positi
sunt vel in hac regia civitate vel in orbe terrarum,
1
gubernaculis regitur, sive eos, quibus

no8 audientiam committimus vel qui a maioribus
iudicibus dantur vel qui ex iurisdictione sua iudicandi habent facultatem vel qui ex recepto (id est
compromisso, quod iudicium imitatur^) causas dirimendas suscipiunt vel qui arbitrium peragunt vel''
ex auctoritate sententiarum et partium consensu
qui
nostris
electi, et generaliter omnes omnino iudices Romani

iuris disceptatores non aliter litium primordium ac-
sedem sacrosanctae
permaneat non solum in principio litis, sed etiam in omnibus cognitionibus usque ad ipsum terminum et definitivae
cipere, nisi prius ante iudicialem
deponantur scripturae: et hoc
Sic etenim attendentes

sententiae recitationem.
ad sacrosanctas scripturas et dei praesentia consecrati ex maiore praesidio lites diriment scituri,
quod non magis alios iudicant, quara ipsi iudicantur,
cum etiam ipsis magis quam partibus terribile iudicium est, si litigatores quidem sub hominibus, ipsi
autem deo inspectore adhibito causas perferunt truEt hoc quidem iusiurandum iudiciale
tinandas.
3
sit omnibus notum et Romauis legibus optimum a
nobis accedat incrementum et ab omnibus iudicibus
observandum: et si praetereatur, contemptoribus
4 (1)
sit.
Patroni autem causarum,
periculosum^
qui utrique parti suum praestantes ingrediuntur

auxilium, cum lis fuerit contestata, post narrationem propositam et contradictionem obiectam in
qualicumque iudicio maiore seu minore vel apud
arbitros sive ex compromisso vel aliter datos vel
electos sacrosanctis evangeliis
tactis iuramentum
praestent, quod omni quidem virtute sua omnique
ope quod iustum et verum existimaverint clientibus
suis inferre procurent, uihil studii relinquentes, quod
sibi possibile est,
non autem credita sibi causa
cognita, quod improba sit vel penitus desperata et
ex mendacibus adlegationibus composita, ipsi scientes prudentesque mala conscientia liti patrocinantur,
sed et si certamine procedente aliquid tale sibi
cognitum fuerit, a causa recedant ab huiusmodi
communione sese penitus separantes: hocque subsecuto nulla licentia concedatur spreto litigatori ad
alterius advocati patrocinium convolare, ne meliori5 bus contemptis improba advocatio subrogetur. Sin
autem plurimis patronis adhibitis et iuramento ab
sic CR^ transactum

(2) ceciderit PC
(3) sin
tdd., qui ( vel P, om. f^C) iud. imitantur PC/i
(4) vel del. {c/. Bethmnnn- Hollweg Cwilprocess 3, 184)
(5) VI (c/ Zextschrijlfur Rechtsgesch. II p. 177)?
(6) iunge
2, 58, 'i et c. 16 h. t. (7) iudicialo adytum scr. (s) Mart scr.
(1)
DE
122
III 1
lUDICIIS
omnibus praestito quidam ex his causa procedente

patrocinandum esse crediderint, quidam recusaverint, exeant quidem recusantes, volentes autem remaneant: causae etenim terminus manifestare poqui timidius quique audacius iudicium vel
reliquerint vel protulerint nec in hac parte litigatoribus danda licentia alios pro recusantibus subD. iiii^ k. April. Lampadio et Oreste vv. cc.
rogare.
conss.
[a. 530]
terit,
15 ^ldem A. luliano pp.
Sancimus omnes
ces sive in hac florentissima civitate

vinciis,
apparuerit,
sed
iudisive in procitata postea
quando absens persona

non aliter ei iudicialem aditum
si
omnem
"^
revelare,
iudiciorum copiam, nisi prius

restituat ex huiusmodi vitio adversa-
claudere
omnia damna
ei
inflicta sive circa ingressus litis sive circa

advocatorum vel alias causas, quae in
vertuntur:
iudicio
aestimatione iudicis quantitate eorum definienda, postquam iuratum ab eo fuerit qui
fecit expensas
exsecutoribus negotiorum modis om-
eius
riis
honoraria
scituris
dispositiones eorum adimplentibus
iudicibus nostris et exsecutoribus, quod, si hoc praeex
sua
huiusmodi
detrimentum
substantia
termiBerint,
laesis resarcire compellantur.
quod et in pedaneis
iudicibus observari censemus, licet non citati, sed
i>. x
requisiti litigatores mala conscientia afuerint.
nibus
k. Mai.^ Constantinopoli post cqnsulatum Lam[a. 531]

16 '^ldem A. luliano pp. Apertissimi iuris est
licere litigatoribus iudices,
antequam lis inchoetur,

recusare, cum etiam ex generalibus formis sublimissimae tuae sedis statutum est necessitatem imponi
iudice recusato partibus ad eligendos venire arbitros et sub audientia eorum sua iura proponere *".
licet enim ex imperiali numine iudex delegatus est,
tamen quia
sine suspicione omnes lites procedere

nobis cordis est, liceat ei, qui suspectum iudicera
putat, antequara lis inchoetur, eum recusare, ut ad
alium curratur libello recusationis ei porrecto, cum
post litem contestatam neque appellare posse ante
definitivam sententiam iam statuimus '^ neque recusare posse, ne lites in infinitum extendantur: eodem
scilicet exsecutore necessitatera partibus per ordinariura iudicem et omne civile auxilium iraponente
et arbitros eligere et apud eos venire et sic lite
apparente ^\ quasi arbitri fuerint ab imperiali culdelegati.

quod et, si ab imperiali maiestate
sit, sed ab alio culmine, obx k. Mart.^^ Constantinopoli
post consulatum Lampadii et Orestae vv.cc. [.531]
mine
iudex delegatus non

tinere censemus.
D.
17 Idem A. lohanni pp. Certi iuris est, quod

concessa est militaribus hominibus iudicandi facultas.
quid enim obstaculi est homines, qui cuiusdam rei peritiam habent, de ea iudicare? cum scimus et militares magistratus et omnes tales homines
per usum cottidianura iara esse approbatos, ut et
audiant lites et eas diriraant et pro sui et legis
scientia huiusraodi altercationibus fines iraponant.
i>. k. Nov. Constantinopoli post consulatum Lam[a. 531]
18 Idem A. lohanni j)p. Cura specialis iudex
sive ab augusta fortuna sive ab iudiciah culmine in
aliqua provincia, ubi incusatus degit, datus sit et

una pars suspectura eura sibi esse dicit, ne forsitan absente persona iudicis et in aha civitate eiusdera provinciae commorante compellatur longo itinere emenso recusationis libellum ei incusatus offerre,
est praeses provinciae
ubi de ea re dubitatur, licere ei,
qui suspectura sibi esse iudicem dicit, ipsum praesidera adire et hoc facere in actis manifestum: siu
sancimus,
in illa
autem non
(9)
(11)
si
quidem praesto
civitate,
est
moderator provinciae in praefato loco,
iunge 2, 58, 2
c.
P^R'*'.
rente
12
scr.
h.
aut
et c.
15
h.
praeponere PCR
litem apparente
apparante aut liti appamaii. Hal.
t.
et 7, 62, 36
cnm dett. litem
(I3) sic
t.
P,
d.
kal.
(10)
(12)
DE SP0KTUL18
haec eadem apud defensorem locorum vel duumviros municipales gestis apud eos habitis celebrare
et iudicem quidem eum recusare, ilico autem, id est
intra triduum proximum, sine ulla dilatione compelli arbitrum vei arbitros eligere et apud eos litigare, ne et datus iudex removeatur et alter non
eligatur electione videlicet arbitri, si variatum inter
:
partes fuerit, simili modo vel praesidis provinciae,

vel defensoris locorum vel magistratuum
si adest,
municipii arbitrio dirimenda et exsecutore negotii,
cui mandata est huiusmodi causae exactio, imminente et statuta ab arbitris effectui mancipante, nisi
fuerit provocatum.
tunc enim ipse, qui iudicem
antea dedit qui suspectus visus est, appellatione
trutinata formam causae imponat legitimam.
D.
JSov.
id.^
post
consulatum
Lampadii
cc^
vv.
123
et
Orestis
[a.
531]
1.
3 Idem A. luliano pp.

Omnibus iudicibus licentiam praestamus, sive his, quibus a nostro numine
lites mandantur, illustribus vel

spectabilibus
vel clarissimis vel togatis fori cuiusque
praefecturae
vel aliis quibusdam, vel his, qui ex nostris iudicilites accipiunt, exsecutores si cessabus_ delegandas
verint causas eis instructas offerre, et removere ab
exsecutione eos et alios idoneos supponere vel etiam
multis adficere, sed^ si quidem illustres sint iudi-
usque ad sex solidorum summam, sin autem

usque ad tres tantummodo aureos, et ad iudices quorum interest referre, quatenus militia exuti
1
poenas luant corporales. Nostris autem amplissimis iudicibus licentia sit et maiores poenas et corporales maculas exsecutoribus imponere, si male
ces,
alii,
fuerint circa lites versati, ut sciant non esse causas a se deludendas nec lucri gratia aliquod eis vi-
tium imponendum.
II.
DE SPORTULIS ET SUMPTIBUS IN DIVERSIS

lUDICIIS FACIENDIS ET DE EXSECUTORIBUS
LITIUM.
*Jmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius
AAA. aa Potitum vicarium. Quisquis fuerit exhibitus, usque ad negotii terminum ab eo apparitore,
cui primum traditus fuit, observari eum decernimus:
si
qua praesumptione fuerit haec mansuetudinis
1
nostrae posthabita praeceptio, primiscrinio qui iussa

temeraverit quinque librarum auri condemnatione
D. viii k. Nov.^ Ausonio et Olyhrio
multando.
conss.
2 [AvroicqarcoQ
[a.
^lovariviavoe
379]
dovni
&riâtSoe.^]
"Ôl
ra Starayfiara
xo/tiiôvree
rcHv
fisXXovroiv
^ crQariojrtHTjv a^xw SexaTtevre fiovove xQ^ôve dx rrjs enaQx^f-^ xo/u,iê'<T&Q}aav ei 8e nXeov Xa^coat, ro rerâTtXdaiov Sidorcoaav firj Svvafievoi, nôe aTtoXoyiav nQOêQeiVj
loe naQ* exovrcov ro
neQirrov etXrjâaiv. AXX*
axQt ftsv rwv evrav&a yevixrj i) SiaraîS' Xoinov Si iSixov oQiêi nQoarifiov xara rov Sovxoe OrjâiSoe, nQoe ov avreyQa^prj, xal rove fier^
a^X^tv
TtoXirixTjv
avrov rrjv avrrjv naQaXrjyjouevove aQxr/v, ei fir)

rove naQaâivovrae rrjv vouo&eaiav rrjv coQtafjtevrjv
(l)
k.
C088.
s<yr.
Hal.
anairovai noivrjv.
(2) sic
(3)
iul.
emendavi, nov. lampadio
7, 6
(4)
et oreste
Th. 8, 8, 2
(5) sic
(6) inscriptionem re==
huius
7, 6, 18
(7)
mediolani Hal.
Th.y d. kal.
:
stitui ex .3 (idem A.) et ex ^ l
constiiutionis epitome videtur esse constitutio, quam Contius 1562 ad finem 3, 43, 2 edidit eodemgue loco in lihro
Vaiic. Palat. IbS invenit Biener, hanc videlicet: qui prag-
maticum
adfert praeceptum, viginti solummodo aureos

accipiat et nihil amplius, ne, si plus accipiat, in quadruplum restituere compellatur: praeside provinciae,
duci Thehaidis.
2 Imp. lustinianus A
Qui edicta eorum perferunt, qui aut civiiem aut
militarem magistratum gesturi sunt, non ultra
aureos e provincia consequantur.
si plus accipiunt, quaaruplum solvant neque ea excusatione uti
possint, quod ultro ohlatum sit id quod suj)ra lici1
tum modum acceperint. Huc usque constitutio
XV
ceterum specialem poenam constituit

est.
adversus ducem Thehaidis, ad quem data est, et
qui post eum eodem magistratu fungentur, si constitutam poenam ab eis qui legem praetermiserint
generalis
non exigant.
4 Idem A. luliano pp. Sancimus ....
Is, cui puhlicum vel privatum negotium exsequen-
dum
ah imperatore vel ab aliquo gloriosissimorum

magistratuum commissum est, conveniat quidem
reum etiam prius quam ei tales iussiones insinuat
(interdnm enim eas dissimulare oportetj, neve tamen
D. v^ k. April. Lampadio et
Oreste conss.
[a. 530]
4 '*^['0 avroe fiaatXsve ^lovXtow^ inaQxtp nQairca* ^
Qicov.]
UQoayoQsvofisv
^2
'O syxstQttftfisvoe Srjfioaiae rj iSicortxae
xc^c
naQo. âaiXecoe rj naQa rtvoe rcov ivSoôrdrcov
rov
aQxovroiv vnofiifivrjaxerco fiev
svayofisvov
xai nQtv ifnpaviaai avrco rde rotavrae xsXsvaste {sa&^ ors yuQ XQV dyvoela&ai avrde), firjrs
Se avvrj&eiae Xafiâverco naQ^ avrov firjrs kx^tâ^srco avrov, ei firj ro laov rrje dêiae rj
fieyiarrje xeXevaecoe exSco avrc^,
e^
rje
vnefivrjaev
Ei Se dXXov rtvoe aQxovroe Srjuoaiav rj

rov xara x^Q<^*'
iSicortxrjv nQoara^tv exsi
rj
aQxovroe, firj ix/3t/3a^srco rov ivayofxsvov firjSa
avrov.
avvrjd^siae xofit^sâ&co, ei firj ificpaviaet nQoreQov

rc^ aQxovri rrje snaoxiae, diare Svvaa&at ixeXxêv exXajSelv rove airtadêvrae, xai /SijSXiov avrdle entSo&eirj rj yQacprj ini rcov
iyxXrjfiartxcov.
2 Ei Se firj yevofievcov rovrcov vnbfivrjatv nQoacpidnatrsX
6
Qet rj awrj&siae
ixptâarrje, i^sarcj
rc^ ivayofievcp dnco-dêla&at avrov,
^^ÂXX^ ovSe nQOcpdaet iyyvrjrtxcov tprjfiiate rove
3
vnoreXeie vno^dXXea&at avyxcoQOvfiev ^

rjfiersQOve
vneQ araaecoe evroXecoe. dXV ei fisv dxivrjrov exoisv
ovaiav d^toxQscov ot vnofivrja&evree , oqxov yQaptfiarsXov exri&ea&at fiovov' ei Se ovx exoiev, rrjvtxavra
**
fiev eyyvrjv
dxQt t^^ rjSrj xQarovarje noaorrjroe
4
Ei Si
naQexetv, x^Q''^ fievroi ^rjfiiae dndarje.
dficpta^rjroXsv oi nQdxroQse nsQi rrje rcov iyyvrjrcov
qui contra hoc statutum agere permiserit, decem libraauri poena puniendo
(8) sed confirmant
(9) vi
(lO) iungenscr., cf. Zeitschrift f. Rechtsgesch. 11 p. 177
dae sunt c. 5 h.' t. 10, 30, 4. 12, 40, 12. 12, 63, 2, fortasse etiain 3,10,2. 7,45,15
(11) inscriptio ex 1, 4, 26
(u. not. 13) restituta est: nQOayoQsvofisv tradunt Paratitla
rum
ad
Const.
1,
3.
restituimus ex 1,
esse ex indice
(12)
4,
26,
apparet
auri lihras secundum
sportulas
ei
6, 20
(13) 3... 5
guas hoc loco iteratas
(14) hoc est usgue ad L
7,
13,
ab eo accipiat neve eum exsequatur,
exemplum sacrae
vel
nisi
summae iussionis ex qua eum
1
convenit dederit. Sin autem alius cuiusms magistratus puhlicum privatumve praeceptum tenet vel eius,
qui eoioco praeest, neve exsequatur reum neve sporinsinuanisi prius provinciae
tulas
piâesidi
accipiat,
verit, ut mde accusatos deducere ei liceat, et lihellus
vel inscriptio de criminihus facta eis tradita fuerit.
2 Quod si his praetermissis conventionem exsecutor ohtulit vel sportulas exegit, liceat reo eum
3
Sea nec sub praetextu fideiussionis
repellere.
propter procuratorem mstituendum suhiectos

sed si commoniti res
nohis dajnno affici sinimus.
immohiles idoneas possident , iusiurandum tantum
in scriptis praestent, si minus , fideiussionem ad
quantitatem dudum constitutam sine ullo damno
4 jjj-aeheatit.
Si vero de fideiussorum fide vel de
iuratoria cautione exsecutores duhitant, coeant inter
vel
16*
DE PEDANEIS lUDIClBUS
124
2.
avviovra els
$io)fioaias, hoip^
rj
xrjs
ravro rov d-eo^piXdararov iniatconov rov re nariqa
rov re k'x8inov rrjS noXecos xQiveiv rbv aîoniarov
noaowaivoftsvov iyyvrjrrjv nôs rrjv rrjs ivaycoy^s
rbv nqaxroQa Sexsa&ai rovrrjra, nai avdyxrjv exeiv
rov iyyvcofxevov, firjSev xofiiÔfievov vne^ iyyvrjriHOv
5 ^ iôyfioaias.
Iflr]v ei ftr} i^ iSixrjs rjfiwv rj rivos
rdJv fieyiarcov aQx6vro3v nQoaraêcos neXevadêirj rb
nobaoinov ayayelv., iyyvrjr^ fxr] xaraniarevoas- rrjvixavra yaQ aSeia earai rco nQaxroQi iyyvrjrrjv fjbi] xorovro fidvroi nQarretv p^fy^Jts anaarjS
fiiêa&ai xal
III.*
aîoniariae
^r]fiias
'.
rcov
Si dêoyiXrjs
^'O
iav
rbncov iniaxonos,
rbv vbfcov r] fir] fir]vvarj
avyxcoQrjar] naQaâS^rjvai
xara rov naQaâivovros, xai rco dêcp nQoaxQovei

xai âaiXixrjs neiQa&rjaerai xivr]aecos.
Ofioicos
e xai b ccqxcov rr]S inaQxias ei Qq.d'vfir]aei rov
xai Sr]fiev&eis Sir]vbfiov, xai naverat rr]S aQXVS
vexcos i^0Qit,erai.
Mr] lafiâvdrcoaav 8s ol iniSiSbvrss ra îfiXia r] ras yQa<pas nQaxroQss xai
ras ivrvxias rj ra avftôXaia nsQairdQco rr]S
ravra Siara^si naQafivdîas
8icoQiafidvr]S rfj fisra
r]
naQafiaivovrss vnoxsiad^coaav rols inirifiiois
avrr]S.
D. VIII k. lul.
Chalcedone Lampadio
530]
[a.
Oreste
et
conss.
non vice
praesidis
2 ^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.

dicunt: Placet nobis praesides de liis causis, in quibus, quod ipsi non possent cognoscere, antehac
pedaneos iudices dabant, notionis suae examen adita tamen ut, si vel per occupationes publicas vel propter causarum multitudinem omnia huiusmodi negotia non potuerint cognoscere, iudices dandi
habeant potestatem.
Quod non ita accipi convenit, ut etiam in his causis, in quibus solebant ex
ofticio suo cognoscere, dandi iudices licentia permissa credatur.
quod usque adeo in praesidum
cognitione retinendum est, ut eorum iudicia non
liibere,
deminuta videantur, dum tamen de ingenuitate, super

qua poterant et ante cognoscere, et de libertinitate praesides ipsi diiudicent.
D. xv k. Aug."^ CC.
conss.
[a.
294]
3 Exemplum sacrarum litterarum eorundem AA.

et CC. ad Serapionem.
Placet, ut iudicibus, si
vnod^daeoiv ix^câaraXs Xbyco anoQrovXcov

Qr]rbv rc 8i8oa&ac naQexeXevaaro nQos rr]v noabrr]ra rrjv rco fic^Xico rr]S aircdaecos ift<peQ0udvr]v olov XJ)yov ;t(>t*' ê/^t c exarbv vofccafcarcov
aQcae SiSoa&ac rb r]ftcav rov vofiiafiaros, ei 8e
fiei^cov ecr] noabrr]S , nXeiova slvac xai ra anbQ-
quos gravitas tua disceptatores dederit, insinues, ut

delegata sibi negotia lata sententia determinent: nec
in his causis, in quibus pronuntiare debent et possunt, facultatem sibi remittendi patere ad iudiciura
praesidale cognoscant, maxime cum, et si iudicatio
alicui litigatorum parti iniusta videatur, interponendae provocationis potestas a sententia ex omni
'
rovXa.
VIII k.
]).
lul.
Chalcedone Lampadio et Oreste
conss.
'*['0
avrbs âacXsvs]
k. lun. Constantinopoli
III cons.
(11
530]
[a.
B.
dn.
lustiniano
xal fiera ndarjs fscSovs (id est: et
6 . . 8
(2)
tate) addunt
in loco gemino ita contractae sunt:
vp.
A.
[a.
533]
cum omni
leni-
7,
6,
20.
6.
xdvrav&a rcov avrcbv xQarovvrcov incrcfcccov xard re rov dêocpcXeardxai

rov incaxonov
rov XaftnQordrov rrjs inaoxias
aQxovros, eX rc rovrcov naQaâcvofidvov rcvbs fir]
d^drrov ravra fir]vvaaji. unde collatis
et c. 26 5
ita fere restituenda videtur: b 8s
fin.
d'so<pcXdararos rcbv rbncov iniaxonos ec rc rovrcov naQaâ&rivac
avyxcoQr]aac r] naQaâcvofidvov rcvbs fir] d'drrov ravra
ur]vvaac, i^sc uev Svauevr] rbv 8eanbrr]v d'sbv xai
(5
âacXcxr]v dyavaxrrjacv avafisvdrco

(3) iungendas esse
c. 4 h. t. 1, 4, 26.
10,30,4. 12,40, 12. 12, 63, 2,fortasse etiam
2.
coniecit
Witte Leges resti3, 10,
7, 45, 15, probabiliter
tutae p. 159 cz c. 4 8, ex 1, 4, 26, 15 etex\,i,
29, 8, quae
paucis post mensibus data est, perperam igilur Cuiacius
observ. 12, 22 subscriptionem anni 533, quam in
fine huius
tituli invenity ad c. 5 tamquam ultimam restituit: immo
se et reverentissimus episcopus et
pater et defensor
civitatis et iudicent, num Meiussor ad
quantitatem
de qua agitur idoneus videatur, quo
facto exsecutor eum fideiussorem
debet
nec
accipere
quicquam
5
pro fideiussione vel lureiurando aufert.
Nisi
forte speciali nostro vel cuiusquam summorum
rnagistratuum praecepto personam ducere iuheatur,

fideiussori fidem non habeat: tunc enim fideiussorem exsecutori recusare licehit, ut tamen etiam hoc
si
sine ullo damno agat. Reverendus autem loci

epissi violari
legem permiserit vel violatorem non
copus
detulerit, et
1
lUDICIBUS.
Imp. Gordianus A. Vicanis.
Procuratori nostro
agenti dandi iudices inter privatas personas non competere facultatem manifestum
est: et ideo si, ut adlegatis, inter privatas personas
is cuius meministis arbitros dandos putavit, senten
tia ab eis prolata nulio iure subsistit.
PP. k. Febr.
[a. 242]
1
5 \'0 avrls fiaacXsvs ^lovXiavco inaQxto nQatrcoQicov.]

^"Jiaraîs eari rov rjfisrdQov âacXdcos, rjrcs rols
rcbv
DE PEDANEIS
perietur.
deum
motum exratione etiam provinciae

prae-
offendit et imperatoris
Eadem
causa prolata libera litigatoribus tribuatur. D. viii

Antiochiae CC. conss.^
[a. 294]
4 Idem AA. et CC. Firmino. Placuit, quotiens
pedanei iudices dati post litem contestatam vel ad
ahud iudicium necessario dirigantur vel publicae
utilitatis ratione in ahas provincias
proficiscantur
vel diem obierint atque his rationibus negotiis coeptis
alium in locum eorum
finis non possit adhiberi,
iudicem tribui qui negotium examinet, ne eiusk. April.
et subscriptio et inscriptio peti

(3*)
= Theophilus
debent ex 1,4, 26
4, 6, 24, cuius
et
12, 63, 2
argumentum supplendum
est ex Inst. 4, 6, 25 item ex lege condicticia a nostra constitutione oritur in quadruplum condemnationem imponens
his exsecutoribus litium, qui contra nostrae constitutionis
normam
a reis quicquam exegerint.
meminerunt Nov.
praeterea huius con-
Nov. 82 c. 7 pr.
Nov. 86 c. 9 ex eadem fortasse repetitum est, quod habetur
in Nov. 124 c. 3 quadruplum exigi a comite rerum privatarum,
ut simplum reddatur ei a quo ablatum est, triplum cedatfisco,
stitutionis obiter
17 c. 3
privatis etiam permitti resistere exsecutoribus,qui plus quam

liceat exigere conentur
(4) desiderari constitutionem lustiniani posteriorem c. 5 coUigitur ex subscriptione quae se-
quitur edita a Cuiacio observat. 12, 22, male autem relata

ad c.h {not. 3): confirmatur hoc codice Auredano Charondae,
qui tres constitutiones Graecas excidisse testatur
1,
(5)
3, 28 seqq.
(6) iungendae videntur 3, 11, 1. 7, 53, 8. 7, 62, 6
(7) April. 3, 11, 1
ses, si
in
(8)
CC.
III
conss.
(= 300) Mommsen
legem neglexerit, et magistratu removetur et

relegatur. Exsecutores autem, qui
perpetuum
lihellos
vel inscriptiones et accusationes vel instru-
menta edunt, ultra solacia sequenti constitutione

definita
ne accipiant, vel
poenis suhiaceant.
si
transgressi fuerint, eius
Extat constitutio impequae titium exsecutorihus sportularum nomine certum quid pro quantitate libello
converitionis inserta dare iussit: yerhi gratia usque
ad centum solidos semissem solidi dari constituit,
si maior quantitas fuerit, eUam sportulas maiores
ratoris nostri ,
esse.
QUI PKO SUA lURISDlCTIONE

modi casibus intervenientibus impedimentum aliquod in persequendis litibus adferatur. JD. x k. Dec.
^
bechioppe Diocletiano viii et Maximiano vii AA.
conss.
[a.
303]
5 ^lmp. lulianus A. Secundo p^h Quaedam sunt

negotia, in quibus superfluum est moderatorem expectare provinciae: iaieoque pcdaneos iudices, hoc
est
qui
negotia humiliora
m 39
125
disceptent,
damus praesidibus potestatem. 1). v

chiae Mamertino et Nevitta conss.
6 ^[AvroxQario(j Zrjvtov A.]
k.
[a.
constituendi
Aug. Antio486
[a.
362]
w/
487]
3 ^"^lmpp. Honorius et Theodosius AA. luliano

**
proconsuti Africae. IMomentariae possessionis actio
sub
exerceri potest per quamcumque personam.
autem adipiscendae possessionis obrepticia*^

non debet, maxime cum absque
colore
petitio alteri obesse
conventione personae legitimae initiatum iurgium vinihil autem opituletur conventio circa minorem habita, cum id rectius circa curatorem debuerit custodiri.
D. prid. non. Mart. Ravennae
Constantio et Consiante conss.
[a. 414]
deatur.
VII.
UT NEMO INVITUS AGERE VEL ACCUSARE

COGATUR.
IIII.
QUI PRO SUA lURISDICTIONE lUDlCES DARE

DARIYE POSSUNT.
1 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyropp.
In causarum delegationibus illud consultissime praecipimus observari, ut ita valeant, si ad iurisdictio1
nem pertineant delegantis. Quod si quis alienae
delegandam, nec
praecepto cognitorem datum parientiam^ accommodare censemus et, si contra leges obtemperaverit
deleganti, omnia, quae ab ea delegatione geruntur,
ita pro infectis haberi praecipimus, ac si ipsi qui
delegaverant aUenae iurisdictionis iudices resedissent,
ut nec appellandi quidem necessitas victis adversus
2 eas sententias imponatur. Haec, nisi iudices a
nobis specialiter delegantibus dati aliis causas deiurisdictionis
legaverint
causam
iudicandas:
nam
his
delegantibus
NE QUIS IN SUA CAUSA lUDICET VEL
nullo
SIBI lUS
DICAT.
''Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA.
Generali lege decernimus neminem sibi esse iudicem vel ius sibi dicere debere.
in re enim propria iniquum admodum est alicui
Lecta k. Dec. Valicentiam tribuere sententiae.
lente v et Valentiniano AA. conss.
[a. 376]
1
ad Gracchum pu.
VI.''
QUI LEGITIMAM PERSONAM IN lUDICIIS

HABENT VEL NON.
^
1 Imp. Gordianus A. Candidae.
Si, cum esses
pupillaris aetatis, sine tutoris auctoritate cum adversario consisteres, praeses provinciae adversus te
pronuntiavit, minime auctoritate iudicati nititur quod
D. id.^ Dec. Gordiano A. et Aviola
statutum est.
conss.
[a. 239]
2 ^^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et
In rebus, quae privati

CC. Aureltae^^ Agemachae.
iudipii quaestionem habent^^^ sicut pupillus tutore
auctore et agere et conveniri potest, ita et adultus
curatore consentiente litem et intendere et excipere
D. xviiii k. Febr.'^ CC. conss.
debet.
[a. 294]
(2)
C.
locum corruptum esse monet
Mommsen
Zeitfolge p. 445
== Th. 1,16,8: plenior extat in inscriptione edita in

I. L. III 459
(3) Graecam constitutionem deside-
rari ex libris constat. excidisse Zenonis constitutionem indicant Paratitla ad luliani Nov. epit. c 283 seqq. (Haenel p. 206) et Nov. 82 pr. c. 1, quae Zenonem unicuique
Constantinopolitanae certos quosdam arbitros pedaneos attribuisse, quibus causae delegarentur, iisque necessitatem sumptus rependendos victori ab adversario
iudicio
U7-bis
dicit. eadsm constitutione sexaginta

auri libras arbitris deputatas, sed postea ab Anastasio ad-
examinandi iniunxisse
emptas esse testatur
VIII.'
crediderit
personarum causarumve habito tractatu appeUationum ad eos iure iudicia remeabunt. D. xiii k. lun.^
Valentiniano A. v et Anatalio conss.
[a. 440]
(1)
^''Impp. Diocletianus et Maximianus AA.^^ Camerio.

Invitus agere vel accusare nemo cogitur.
D. id. Oct. Carino ii et JNumeriano conss. [a. 284]
1
2, 7, 25 pr.
cf.
B2 8,
2, 100.
iungendae
DE ORDINE lUDICIORUM.
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Marcellinae.
Adite praesidem provinciae et ruptum esse testamentum Fabii Praesentis aguatione filii docete.
neque enim impedit notionem

stio in cognitione vertitur,
quod status quaesuper causa status
eius,
etsi
cognoscere non possit: pertinet enim ad officium

qui de hereditate cognoscit universam incidentem quaestionem quae in iudicium devocatur examinare, quoniam non de ea, sed de hereditate pronuntiat.
D. XIII k. Dec. Geta et Plautiano conss. [a. 203]
iudicis
2 Imp. Antoninus A. MagniUae. Si quaestio tibi

generis ab his, quos fratres patrueles esse dicis, non
fit, adito praeside et accepto iudice familiae erciscundae experire. quod si de ea re quaestio erit,
prius de nativitatis veritate secundum iuris formam
quaeri idem vir clarissimus curae habebit. PP. x^
k. Aug. Antonino A. iiii et Balbino conss. [a. 213]
3 Inipp. Valerianus et Gallienus AA. Demetrio.
Cum civili disceptationi principaliter motae quaestio
criminis inciderit vel crimini-^ prius instituto civilis
causa adiungitur, potest iudex eodem tempore utramque quaestionem sua sententia dirimere. PP. non.
Gallieno A. v et Faustino conss.
[a. 262]
4 Imp. Constantinus A. ad Calpurnianum. Quoniam civili quaestione intermissa saepe fit, ut prius
de crimine iudicetur, quod utpote maius merito minori praefertur: ex quo criminalis quaestio quocumque modo cessaverit, oportet civilem causam velut
ex integro in iudicium deductam discingi^^, ut finis
criminalis negotii ex eo die, quo inter partes fuerit
lata sententia, initium civili tribuat quaestioni. D. id.
Mart. Nepotiano et Facundo conss.
[a. 33fl
VIIII.
DE
LITIS CONTESTATIONE.
^^lmpp. Severus et Antoninus AA. Vaie?iti. Res

iudicium deducta non videtur, si tantum postulatio simplex celebrata sit vel actionis species ante
iudicium reo cognita. inter litem enim contestatam
1
in
7, 19 et quae ibi laudantur

(4)
(5) patientiam edd.
iunge 7, 62, 32. 7, 63, 2
iun. P, XIII k. ian. Hal, xii k. iun. 7, 63, 2
videntur 2,
2, 2,
del.
(11)
1.
B 7, 3, 32
(9)
d. id.
iunge 4, 20, 10
Hal, pp. v
aureliae Vat., om. libri

re
cum B,
beant P)
PL
d. viiii k. ian.
Hal.
(14)
in rebus
habet CR
Th. 4, 22,
obrepta Th.
momenti
(18)
Imp. Diocletianus A. Hal.
(10)
(19)
xvi
k.
= Th.
(8) esses
iunge Vat. 326

.
habent (ha-
(13) sic Vat.,
iunge
(17)
7,
X Hal., V P
(21) sic PR, crimine C
Mommsen cum Graecis, distingui libri
(23)
(20)
(7)
jB 7, 19
(10)
(12)
.
(15)
actio Th.
(7*)
id.
7, 3, 31:
(6)
3,
2, 21, 8
B 7, 19, 4
33 seqq.
(22) sic
1, 3
iunge 2,
DE PLUS PETITIONIBUS
126
enim
lis
et cditam actionem permultum interest.
tunc videtur contestata, cum iudex per narrationem
D.^ k. Sept. Seaudire coeperit.
negotii causam
[a. 202]
vero III et Afitonino AA. conss.
X.
DE PtUS PETITIONIBUS.
1
[jivTOxârcoQ Zrivcav A?^^

^Tlai rtov ivayovrcav xai a^QSves xai yvvalices
ribv XQ^(^^ ^^""
TtQo TTJe coQiafievTje nQO&eafiiae
xai xara rovro rbv ivayofievov ^Xanrovyovree
ree aXXov roaovrov neQiueveroaav xôvov, urjSeva roxov iv r<p jueatp Aafi^dvovrse, oaov avroi
xai
rrjv TtQodêafiiav inexeiQrjaav ,
8e rovrov naoarQe'xovroe firj dXXcoe
ivayercoaav , et firj rd danavrjfiara rrje nQcorrjS
eiaoSov rd vneQ rrje fiedôSeiae avfi^dvra r^
Êdv Se inirQonot rj
StaSixc^ xarafidXcoaiv ^.
xovQdrcoQee iv x^^"^^ V noaorrjri nXeov inixstrove rcov xrjSevofievcov XQ^^Qrjacoaiv dnatrijaai
TtQOf&daai
rov
^tôjôv
arae, ovSiv xara^Xanrea&coaav ol inirQonevo^ xovQarcoQevofievot, avroi Se oi inirQonot

avroXe rrjv ivrevrj xovQdrcoQee intytvcoaxercoaav
01 Se xXrjQOvofitala
d^&v avfiâivovaav ^rjfiiav.
ixSixovvree nQdyfiara rj Xoyove emrQonixove rj
xovQarcoQeiae dnatrovvree xai ot xard dwrjXixcov
rj
fietôvcov neQi Siotxvaecos xtvovvree rj naQci-
pdaav
rc^ SiaSixc^ ^rjfiiav.

dXrjd^rje Se noabrrje
voeia&OJ, eis rjv 6 Stxdt,cov ixtpeQei
Ti^s ivaycoyrjs
rrjv i{rfj<pov.
3 ''Imp. lusiinianus A. lohanni pp.

Odiosas
contrahentium calliditates amputare properantes censemus, ut, si quis certa quantitate sibimet debita
super ampliore pecunia per dolum et machinationem
cautionem exegerit et ad iudicium debitorem vocasi quidem ante inchoatam litem calliditatis
verit,
eum
paeniteat et veritatem debiti confessus fuerit,

eum dispendio praegravari: sin autem et liti
praebuit exordium et in certaminibus negotii permanens arguatur de adiecta falsi quantitate % non solum
ea, sed etiam toto debito eum fraudari: transactionibus scilicet et secundis confessionibus, sive insinuatae sint sive non, etiam in hoc casu suam obtinentibus firmitatem: talibus etenim cautionibus hoc
D. xv k. JSov. Constantinoobicere non oportet.
poli post consulatum Lampadii et Orestis rr. cc.
anno secundo.
[a. 532]
nullo
XI."
DE DILATIONIBUS.
fievoi
wp^ ereQOJV SeSofievae dnairovvres cas

avroi rcov naQa&efievcov SidSoxot yevofievot firjSiv ix rfjs vneQanatrrjaeoJS ^rjfitova&coaav coe
Stxaiav k'xovres rrjs dyvoias airiav rbre Se b
vneQanatrcbv ^rjfitovad^co, ors nQOfavcbs rjXeyx&rj
nXeovexrcov. Ei Se rts eis eXarrov rrjs dXrj&eiae
nooaexerco
StertftTjaaro rrjv eavrov Sixrjv, firj
h^rjxae
rovrcp b
dXXd nQOS
Stxd^cov,
rrjra rrjv xfnjcpov ixfeQerco.
rrjv dXrjd^rj
[a.
noab-
486 vel 487]
2 ^[AvroxQdrcoQ ^lovariviavbs A.]

^ Edv rts rcbv
ivaybvrcov iv rcb Sianefinofievco
naQ avrov ^t^Xico nXeiova noabrrjra redêtxcoe
nXeiovos
atrtos rco
^rjfiias
rQtnXaaiova StSbro>
rrjv
airia&evrt
naQ^ airiav
yevrjrat,
avrolv avfi-
inscriptionem restitui ex Inst. 4,

in guibus ea quae continentur indicis
:
iungenpr. et i Zenonianae constitutioni attribuuntur
jB 7, 6, 21
dae videntur 2, 7, 19 et quae ibi laudantur (3)
(1)
d.
34
6, 33*'.
2, 1
(2)
et 4, 12, 10,
de Latina epitoma cf. not. 6

(4) forfasse ex ipsa Zenonis
ut acconstitutione veniunt quae adduntur in Inst. 4, 12, 10
tores tali poena perterriti tempora litium doceantur observare
(5) inscriptio ex /wsi.4, 6, 24. 33^ restituta est : iun:
gendae videntur 3, 2, 5 (lovXtavcb indQxco nQatra}Qia>v ....

D. VIII k. lul. Chalcedone Lampadio et Oreste conss.) et
quae
ibi
laudantur
(6)
7,6,22: versionem Lati-
nam a
Contio editam in libro Harleiano 5117 musei Britannici repperit Hachius hanc: Zenonis divae memoriae
vestigiis inhaerentes (insistentes Cont.) praesenti lege de-
cernimus, ut, quicumque ante tempus debitum exegerit,

tanto tempore ultra constitutum tempus manifesta plus
petitione
sine
usurarum acceptione expectet: nec tunc

quam omnia damna parti adversae
agere ante potest,

restituat.
( l) tutores
vero et (tutores vel Cont.) cura-
1 Quisquis actor sive vir sive femina ante definitum obligationi tempus egerit eaque ratione damno
reum ajfecerit, atterum iantum tempus expectet
usuris medii iemporis p?ivatus, quanio ipse diem
praestiiuium anievertere ausus est, neve tioc tempore transacto aliier actionem instituai, nisi sumptus
prioris conventionis ex callidiiaie oriundos aaver1
sario praesiiterit. Si vero tuiores vel curatores
aut iempore aut quaniitaie
plus a debitoribus eorum quorum curam aguni exigere
ausi fuerint, hoc
non iis qui sub tuiela vel cura suni fraudi
sit, sed
ipsi tutores vel curatores damnum quod inde con2 tigerit sentiant.
Qui vero res herediiarias peiunt vel tutelae curaeve rationes
exigunt et qui

dicunt: Quoniam plerumque evenit, ut iudex instrumentorum vel personarum gratia dilationem dare
rerum necessitate cogatur, spatium instructionis ex1
hibendae postulatum dari conveniet.
Quod hac
ratione arbitramur esse moderandum, ut, si ex ea
provincia ubi lis agitur vel persona vel instrumenta
poscentur, non amplius quam tres menses indulgeantur: si vero ex continentibus provinciis, sex
menses custodiri iustitiae est: in transmarina autem
2
novem menses computari oportebit. Quod

constitutum iudicantes sentire debebunt, ut hac
dilatione
ita
ratione
non
sibi
concessum intellegant dandae
dila-
arbitrium, sed eandem dilationem, si rerum

urguentissima ratio flagitaverit et necessitas desideratae instructionis exegerit, non facile amplius quam
semel nec ulla trahendi arte sciant esse tribuendam.
D. xr k. April.^^ CC. conss.
[a. 294]
tionis
tores talia perpetrantes ipsi damnabuntur. (2) exceptis

his, qui res hereditarias petunt aut rationes tutelae vel
curae, sive qui negotiorum gestorum (negotia Harl.)
agunt contra minores seu maiores, vel qui deposita repetunt quasi ex successione. ( 3) qui autem minus petit
in iudicio, in nuUo laeditur.
c. 2) si quis vcro
(4
maiorem, quam sibi deberetur, quantitatem in libello
conventionis inseruit, in triplum parti adversae restituere compelletur, quidquid (quod quis Harl) ex hac
causa sportularum nomine exsecutoribus (exsecut. om.
in Harleiano praemittitur inHarl.) amplius dederit.
scriptio imp. iust. verino nomine Verini adsumpto ex
3, 12, 1, subiungiiur const. a dno. petro de cardona (non
cordona) translata de greco in latin, initium versionis
ad ipsius constitutionis verba accedere videtur: a verbis vero quicumque ante continet epitomen c. 1 et 1
(7)
(9)
7,
6,
7, 17.
23
(8)
quantitate falsi Z*, falsi om. L"

(lO) iungendae viden2, 12
Cf.Dig.
tur 3, 3, 2. 7, 53, 8. 7, 62, 6
(ll)
Aug.* 3,
3,
contra mi?iores maioresve de adminisiratione agu?it

deposita ab aliis facta reposcuni successores
eorum qui deposueru?it co?istituii, cum iustam igtiorantiae causam habeant, ex plus petitione det?imentum no?i capiant. toiie?is aute?n qui plus petit multetur, quoiiens lucrum appetere ma?ufesio co?ivictus
3
erit.
Quod si quis Utem suam mi?io?is qua??i re
vera esi taxaverit, iudex ad id ?ion respiciat, sed
in veram quantitatem senieniiam ferat.
2 Imp. lustinianus A. Si quis aciorum maio?'e in UbeUo a se misso quanUtate inserta g?'aviores expcmsas
reo attulerii, in t?iplum restiiuatdam?ium, quoaipsius
culpa adversario contigit. vera auiem i?iientioms quaniilas ea i?iiellegatur, i?i quam iudex se?ite?iUam fert.
vel
ad
Constantinus A.
2 ^lmp.
Ursum
vicarium.
Si quandk) quis rescriptum ad extraordinarium iudicem reportaverit, dilatio ei penitus deneganda est:
llli
autem, qui in iudicium vocatur, danda est ad
probanda precum mendacia vel proferenda aliqua
instrumenta vel testes, quoniam instructus esse non
potuit, si praeter spem ad alienum iudicium^ tra-
D.
hitur.
127
DE FERnS
Mart.
non.
II
Volusiano
Anniano
et
conss.
314]
[a.
3 Idem A. Profuturo praefecto annonae. Sive

pars sive integra oilatio fuerit data, eo usque iudicis officium conquiescat, donec petiti temporis deferiae autem, sive repentinae
fluxerint curricula.
sive sollemnes sint, dilationum temporibus non excipiantur, sed his connumerentur. D. vii id. Febr.
Sirmi Licinio v et Crispo conss.
[a. 318]
4 Idem A. ad Catutlinum proconsulem Africae.
^
A procedente iudice dilationem non convenit postucum
lari, etiamsi utraque parte praesente tribuatur,
non alias nisi causa cognita indulgeri queat et
cognitio causae non interpellatione planaria, sed
considente magis iudice legitime colligatur, ef, si
forte dilationis petitio fuerit improbata, suscepta
quaestio per sententiam iudicis dirimatur. D. v id.
Febr. Sirmi Licinio v et Crispo conss.
[a. 318]
5 Idem A. ad Maocimum. Cum a nobis fuerit ad
appellationem consultationemve rescriptum, sive
sit
primo iudicio petita dilatio sive ea tributa non sit

sive nec petita quidem, eam dare cuiquam non licebit eadem ratione, qua nec in iudiciis quidem cognitionum nostrarum dilatio tribui solet. PP. Romae
ProUano
et luliano conss.
[a. 322]
6 Hmpp. Constantius et Constans AA. ad Petro-^
nium vicarium Africae. Inter privatos et fiscura si
aliqua lis mota fuerit, utrique parti petendae dilationis per defensores suos copia non est deneganda,
D. v id.
si hoc
commoditatis ratio postulaverit.
April. Aquileiae Acyndino et Proculo conss. [a. 340]
VIII k. April.
7 '^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp.

Nec de statu ac patrimonio litigantibus in transmarina etiam dilatione mensuum novem spatia egredi
concedatur. D. xii k. Dec. Theodoro cons. [a. 399]
frumenta sulcis aut vineae scrobibus commenaentur,

ne occasione momenti pereat commoditas caelesti
provisione concessa. PP. f' non. Mart^^ C?ispo ii
et Constantino ii conss.
[a. 321]
3 (4) Idem A. ad Severum. A nullo iudice praeut
auctoritate
sua
ferias
sumi decet,
aliquas coudat.
nec enim imperiales ferias vocari oportet, quas administrator eaixerit, ac per hoc, si nomine eximunD. id. April. Sirmi Setur, etiam fructu carebunt.
vero et
XII.'
FERIIS.
Pistoest sine aliqua intermissione, discingat'^.

quoque causis isdem diebus ratum in futurum
examen adhibebit. //// non. Mai. Tyberiade^^ Va1
riis
lentiniano np. et Victore conss.
doniae.
Verine carissime, rescribi placuit experientiae tuae,

ut in causis provocationum iugiter et sine additamento eiuscemodi dierum tempora scias servari debere et supra dictorum dierum in appellationum
causis minime fieri adiectionem.
D. non
ApoUonio superioris Constantio v et Maximiano v
CC
conss.^
[a. 305]
Omnes
(3)^ Imp. Constantinus A. Helpidio.
iudices urbanaeque plebes et artium officia cunctarum venerabili die solis quiescant. ruri tamen positi agrorum culturae libere licenterque
inserviant,
quoniam frequenter evenit, ut non alio aptius die
Th.
(1)
L^^M, yevo
2,
7,
ins.
(2)
iudicera Th. contra
PL^^fCR: ov
XQrjTt
in ayoQas aireXa&ai TtQodêafjiiav

cum />', ut C, et ut iJ
(5)
Th. 10, 15, 3
Cf Dig. 2, 12
ad 11, G, uhi est
(6)
Th. 2,
(8)
subscriptio
7,
(3) sic
qoiovra tov aQYPvxa
Th. 2,
(4)
7,
et
3:
PW'
iunge
(7)
7, 17.
restituta est ex
PD
nn. apoUonio superioris su et maxiss. D)

(9) edd. hoc loco inserunt epitomen tituli legis Romanae Fisigothorum de
feriis (2, 8) ab Aegidio editam (Lex Rom. ed. Haenel
p. 44): in libris ea modo ad marginem huius tituli ad-
mus
cc.
scripta,
cepta
Hal.
est,
d.
conss. (cc. et
modo
hic
mndo
illic
a plerisque omittitur
PL^ mai. Ambr.
verborum ordinem re(lo) v om. Hal.

(Il) mart.
in
(12) sic
Mommsen,
distingat A,
369]
Mace-
vicario
qui auspicio caerianticipant, omnis cogD. vi

criminalium quaestionum.
Quadraginta diebus,
moniarum paschale tempus

inhibeatur
nitio
Gratiano
April. Thessalonicae
AA. conss.
k.
(7)
cadius
1
et
Theodosio
[a.
380]
Valentinianus Theodosius et ArOmnes dies iubemus essc

Albino pu.
IIIos tantum manere feriarum dies fas
^"^lmppp.
AAA.
iuridicos.
quos geminis mensibus ad requiem laboris indulgentior annus accepit aestivis fervoribus miti2 gandis et autumnis '^ fetibus decerpendis. Kalendarum quoque lanuariarum consuetos dies otio manerit,
His
cipamus.
adicimus natalicios
maximarum Romae atque

debent iura
differri
'^,
dies
urbium
quibus
Constantinopolis
qui et ab ipsis nata sunt,
,
quoque paschae dies, qui septeno vel praecedunt numero vel sequuntur, dies etiam natalis
atque epiphaniorum Christi et quo tempore commemoratio apostolicae passionis totius Christianisacros
magistrae a cunctis iure ceiebratur: in quibus

etiam praedictis sanctissimis diebus neque spectacu4 lorum copiam reseramus. In eadem observatione
numeramus et dies solis, quos dominicos rite dixere
tatis
repetito in se calculo revolvuntur.

est habere reverentiam, ut ne
apud ipsos arbitros vel a iudicibus flagitatos vel
sponte delectos ulla sit agnitio iurgiorum, nostris
etiam diebus, qui vel lucis auspicia vel ortus imperii
In quindecim autem paschalibus
6
protulerunt.
diebus compulsio et annonariae functionis^ et^^
maiores,
qui
Parem necesse
Promoto
sit,
[a.
AAA. Albuciano^^
^^ldem^^
(6)
ad appellationum
tempora porrigenda
323]
tua sinceritas etiam feriatis geminis mensibus, hoc
ratur exactio.
quoque
Gratianus
(5)
Impp. Constantius et Maximianus AA. et Severus et Maximinus nobibilissimi CC Verino. Quoniam consulis, an similis observantia a nobis adiciendarum feriarum, quae rebus feliciter gestis proveniunt,
1
conss.
Rufno
Imppp. ValenUnianus Valens et

AAA. ad Olybrium pu. Publicas ac fiscales causas
DE
12
11.
omnium publicorum privatorumque debitorum

7
D. vii
Aug.
diffe-
Romae Timasio
conss.
'^'^ldem
(8)
id.
[a.
AAA. Tatiano
jpp.
et
389]
Actus omnes
seu publici seu privati diebus quindecim paschalibus

conquiescant 23. in his tamen emancipandi et manumittendi cuncti licentiam habeant, et super his acta
non prohibeantur. D.'\ vi k. lun.^'^ ConstantinopoU
Arcadio A. ii et Rufino conss.
[a. 392]
8 (10) ^'"Impp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio pp. Provinciarum iudices moneantur, ut in
quaestionibus latronum et maxime Isaurorum^^ nullum quadragesimae nec venerabilem pascharum diem
existiment excipiendum, ne differatur sceleratorum
proditio consiliorum, quae per latronum tormenta
PCR
Th.
(l4)
(13) Treviris /. Gothofredus
imppp. gratianus valentinianus et theodosius Th. recte, imppp. valentinianus grat. et theod.
lex Rom. Visigothorum
(16) sic Th., luciano libri
Th. 2, 8, 19 adiectis nonnullis ex Th.
5
(n) J3r.
2, 8, 18. 15, 5, 5
(18) sic Th., aestivis quidem ferv. m. et
autumnos C, aestivos ferv. m. et autumnos APR
(19) quibus (in quibus /*/?*) d. iura (illiJ) differri (deferri^C)
lihri, quibus d. iura deferre Th. recte, sed differri legerunt Graeci (20) et ann. funct. compulsio 5cr.
(21) et J/,
distinguat
9, 35, 4
(15)
APCR
Th. 2, 8, 1\,fine addito ex Th. 2

(22)
Hal.
sequestrentur Th.
(24) iun. Th., ian.
Th. 9, 35, 7
(25)
(26) ut in isaurorum latronum
quaestionibus Th. contra
om.
8,
(23)
cst,
sijeretur venia,
quaerenda
cum
hoc summi numinis
facillime in
et incolu-
per quod multorum salus

J). v k. Mai.
Constantinopoli
mitas procuratur.
[ 408]
JJasso et Philippo conss.
9 (11) Im^p. Leo et Anthemitis AA. Armasio p]).
Dies festos, dies* maiestati altissimae dedicatos
nuUis volumus voluptatibus occupari nec uUis exDominicum
actionum vexationibus profanari.
1
honorabilem ita decernimus
itaque diem^ semper
exsecutionibus
excusetur,
venerandum ut a, cunctis
nuUa quemquam urgueat admonitio, nulla fideiussiodetaceat
advocatio
nis flagitetur exactio,
apparitio,
litescat, sit idem dies a cognitionibus alienus, praeconis horrida vox silescat, respirent a controversiis
,
habeant foederis intervallum, âd se venon timentes, subeat animos vicaria

paenitudo, pacta conferant, transactiones loquantur.
2 Nec tamen haec religiosi diei otia relaxantes obscaenis quemquam patimur
voluptatibus detineri.
nihil eodem die sibi uindicet scaena theatralis aut
circense certamen aut ferarum lacrimosa spectacula:
etiam si in nostrum ortum aut natalem'' celebranda
Amissionem^
soUemnitas inciderit, difieratur.
3
litigantes,
niant adversarii
proscriptionem patrimonii sustinebit,
militiae,
si
quis
umquam hoc
die festo spectaculis interesse vel cuiusiudicis apparitor praetextu negotii publici
cumque
quae hac lege statuta sunt credi-
seu privati haec

derit
temeranda.
Zenone
et
DE lURISDICTIONE
128
1215
J).
id.
Dec.
Constantinopoli
Marciano conss.
[a.
469]
XIII.''
DE lURISDICTIONE OMNIUIM lUDICUM ET DE

FORO COMPETENTI.
Impp. Severus et Antoninus AA.^ Severo et
Non quidem fuit iudex procurator noster in
aliis.
lite privatorum: sed cum ipsi eum iudicem elegeritis
tetur,.reus vero pro condemnato habeatur: et trisive vicarii capitalem sibi animadversiouera
subeundam esse cognoscant, si vel suam vel militum
exsecutionem interdictam praebuerint. D.xvk.Ian.
Mediolani Caesario et Attico conss.
[a. 397]
buni
6 Impp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio pp.

Magisteriae potestati inter militares viros vel privato
actore in reum militarem etiam civilium quaestionum
audiendi concedimus facultatem, praesertim cum id
^*
esse litigantium videatur constetque
ipsum e re
militarem reum nisi a suo iudice nec exhiberi posse
in
si
nec,
culpa fuerit, coerceri. D. v k. Mai. Con[a. 413]
stantinopoli Lucio vc. cons.
Perini7 Imp. Anastasius A. Constantino pp.
et
temerarium
esse perspicimus eos, qui proquum
seu negotiationes exercere noscunfessiones^ aliquas
tur, iudicum, ad quos earundem professionum seu
negotiationum cura pertinet, iurisdictionem et prae1
ceptiones decUnare conari. Quapropter iubemus
huiusmodi hominibus nec cuiuslibet militiae seu cinguli vel dignitatis praerogativam in hac parte suppetere, sed eos, qui statutis in quacumque militia
connumerati sunt vel fuerint seu dignitatem aliquam
praetendunt, sine quadam fori praescriptione his iudicibus tam in publicis quam in privatis causis oboedire compelli, ad
seu negotiationis
sollicitudinem professionis
praeter^^ militiam, ut dictum est, exercent, gubernatio videtur respicere, ita
tamen, ut ipsis nihilo minus iudicibus, sub quorum
iurisdictione militia seu dignitas eorum constituta
2
est, procul dubio respondeant. His videlicet, qui*^
tenorem venire temptaverint,
cumque contra eius
militiae cingulo seu dignitatis honore pro tali cona,
quorum
quam
mine spoliandis. D. xv
Probo et Avieno conss.
Mart.
k.
Constantinopoli
[a.
502]
sententiam tulerit,
intellegitis vos adquiescere debere rei ex consensu
vestro iudicatae, cum et procurator iudicandi potestatem inter certas habeat personas, et vos incongruum eum esse vobis iudicem scientes tamen audientiam eius elegistis. Quod et in aliis similibus
1
iudiciis tam in actionem proponentis quam in exceptionem opponentis persona locum habebit. D. ii
et is
consentientibus adversariis
lan. Messala et Sabiiio conss.

[a. 214]
Alexandro. luris ordinem converti postulas, ut non
actor rei forum, sed reus actoris sequatur: nam ubi
domicilium habet reus vel tempore contractus ha-
id.
buit,
licet
hoc postea transtulerit,
PP.
conveniri oportet.
vi k. Sept.^
ibi
AA.
tantum eum
conss.
[a.
293]
3 Idem AA. et CC. ludae. Privatorum consensus

iudicem non facit eum, qui nulli praeest iudicio, nec
iudicatae continet auctoritatem.
conss.
[a. 293]
4 Imp. Constantinus A. ad universos provinciales.
Nemo post litem contestatam ordinariae sedis de-
quod
is
statuit
VI k. lan.
S.
clinet
rei
AA.
nec
praefecti praetorio aut

spectabilis iudicis imploret auxilium, sed appellatione legibus facta ad
sacrum auditorium veniat. PP. k. Oct.^^ Basso et
Ahlabio conss.
[a. 331]
examen,
comitis
et Honorius AA. Vincentio pp.

In criminali negotio rei forum accusa1
tor sequatur.
Is vero , qui suam causam sive
^
criminalem sive civilem sine caelesti oraculo in vetito
vocabit examine aut exsecutionem
poposcerit militarem, actor quidem propositi negotii actione muldei
(5)
(7)
Mommsen
A Amhr. /2,
amisaione
'"^
(2) stc
^?P
7, 3, 38 segq.
PR,
ita ins.
Amh.r.
PCR''
(4) natale A Awhr.
(e) v ^, vi P, om. Ambr. Hal.
Cf. Dig. 2, 1
(8) dehuit esse
(9) sic FP, d. vi id. octob. Hal.
simul
ins.
imp. Antoninus A.
(10) fortasse Sept. scrihendum, ut
iungantur
quae tbi laudantur
ctim B,
(ii) e re
1,
2J,
3 et
more C^R,
nostro^
immo
intra
provinciam, in qua litigator et testes

experiantur iurgandi fortunam
atque omni cautela servetur, ne terminos provin1
ciarum suarum cogantur excedere. Quod si pupulli vel viduae aliique fortunae iniuria miserabiles
iudicium nostrae serenitatis oraverint, praesertim
vel instrumenta sunt,
cum
rum
D.
alicuius potentiam perhorrescunt, cogantur eoadversarii examini nostro sui copiam facere.
XV
luL Constantinopoli Optaio
k.
et
Paulino
conss.
[a.
334]
XV.*'
UBI DE CRIMINIBUS AGI OPORTET.
prius
5 Impp. Arcadius
(3) sic
1 ^^lrnp. Constantinus A. ad Andronicum.

Si
contra pupillos viduas ^^ vel diutino
morbo fatigatos et debiles impetratum fuerit lenitatis nostrae
iudicium, memorati a nuUo nostrorum iudicum comsui copiam facere.
pellantur comitatui
quin
Orientis vel alterius
Galliarum.
(l)
XIIII.
QUANDO IMPERATOR INTER PUPILLOS VEL "

VIDUAS VEL MISERABILES PERSONAS COGNOSCAT ET NE EXHIBEANTUR.
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Laurinae.

Quaestiones eorum criminum, quae legibus aut extra
ordinem coercentur, ubi commissa vel inchoata"^"
sunt vel ubi reperiuntur qui rei esse perhibentur
criminis, perfici debere satis notum est. PP. iiii
non. Oct. Dextro ii et Prisco conss.
[a. 196]
2 Idem^^ AA. et CC. JSicae. Sciens liberum venumdando plagii crimen committit. ab eo itaque,
qui super hoc queri potest, aditus competens iudex,
(14) vel
(12).j'cil/*,
SF,
et
PCR
propter
(15)
FPCRM^
Th.
1,
22,
(13) legis scr.

2
7, 3, 37
viduas P/2 Th., vel viduas FCR^, viduasve Mommsen

Hal.
(n) diutino om. Th.
(is) xv Th., om.
(19) B 1, 5, 70. 77
(20) sic P, commissae vel inchoatae
AFCR'^, commissa vel inchoatae /i* cum
(21) scribi
debuit impp. Diocletianua et Maximianus
(16)
DE
UBl
si
quem puerum ingenuum
is,
ibi
causam cognoscet.
degit,
Sirmi CC.
vendidisse proponis,
non. Fehr.
S. prid,
cotiss.
294]
[a.
voluntate eo
permanente negotium summatim discutieus in possessionem rerum actorem mitti non
differet, omni adlegatione absenti de principali quaeD. x k. Aug.'^^ Basso et Ablabio
stione servata.
conss.
[a. 331]
eum
qui possessionem turbavit convenit

iudicare. B. viii k. lun. Gratiano noUlissimo puero
[a. 366]
et Dagalaifo conss.
res propter quas contenditur constitutae sunt, iubemus in rem actionem adversus possidentem moveri.
D. x'2
Constantinopoli Arcadio et Bautone
k. lul.
conss.
[a.
1
^lmpp. Severus et Antoninus AA.
Fideicommissum ibi petendum esse, ubi hereditas
PP. riii k. Sept.
relicta est, dubitari non oportet.
[a. 204]
Cilone ii et Libone conss.
XX.
^^lmpp. Valerianus et Gallienus AA. Messiae.

lllic, ubi res hereditarias esse proponis, heredes in
possessionem rerum hereditariarum mitti postulandum est. ubi autem domicilium habet qui conveni1
veP^
tur,
si
ibi
ubi res hereditariae
XVIII.'
UBI CONVENIATUR QUI CERTO LOCO DARE

PROMISIT.
fecerit, arbitraria actione et in aiio loco potest conveniri: iu qua venit aestimatio,
quod alterutrius
iuterfuit suo loco potius quam in eo in quo pe-
Mart.* Fusco ii et Dextro

225]
[a.
UBI AGI OPORTET DE RATIOCINIIS

TIS QUAM PUBLICIS.
XVIIII.'
REM ACTIO EXERCERI DEBET.
^'Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.

In rem actio non contra venditorem,
sed contra possidentem competit. frustra itaque desideras non tecum congredi, sed cum auctore tuo
dominium vindicantem, cum te possidere contendas.
1
Panc?'atio.
uam
deuuntiasti
si
ei
qui
tibi
vendidit,
iutellegit
nec enim iurisdictionis forma
tam
eadem provincia
petitore quam
possessore ob auctoris personam, quem in alia prodicis
debet
immutari,
D. id.
vincia^
consistere,
constitutis
April.
AA.
conss.
vii
260]
1 ^"^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.

Aurelio^^ Gerontio.
Eum, qui aliena negotia sive
ex tutela sive quocumque alio titulo administravit,
ubi haec gessit, rationem oportet reddere.
S. xiili
AA. conss.^^
2 impp. Honorius
evictionis periculum.
[a.
TAM PRIVA-
k. Sept.
UBI TN
sunt*^
PP.
XXL^"
Imp. Alexander A. HeracUdae. Qui certo loco

se soluturum pecuniam obligat, si solutioni satis non
1
id.
sitae
degit, hereditatis erit controversia terminanda.

k. Mai. Saeculare et Donato conss.
conss.
385]
DEBENT.
Demetrio.
D. vi
sive
UBI DE HEREDITATE AGATUR ET UBI SCRIPTI

HEREDES IN POSSESSIONEM MITTI POSTULARE
XVII.
UBI FIDEICOMMISSUM PETI OPORTET.
solvi.
et Theodosius
in rem sive in persosed et in locis, in quibus
AAA. Actor rei forum,

nam sit actio, sequitur.
et Valens AA. ad Festum

^lmpp. Valentinianus
aut vis facta dicitur aut
proconsulem Africae. Ubi
momentaria possessio postulanda est, ibi loci iudicem
titur
15-22
3 Imppp. Gratianus Valentinianus
XVI.
UBI DE POSSESSIONE AGI OPORTET.
adversus
129
POSSESSIOifft
[a.
et
293]
Theodosius AA. Macedonio
Nemo post depositum cingulum

magistro militum.
privatae vitae redditus ob negotium, quod militiae
causa est ei exortum praestandi ratiocinii gratia
eius numeri, in quo militavit vel quem ipse gessit
a quocumque pulsatus fori praescriptionibus utatur.
unumquemque enim super huiusceraodi causis, id
est publicisô, quas dum militaret exercuit, super
ratiociuiis militaribus, per quae suos contubernales
adflixisse adseritur, in militari oportet iudicio respondere, in quo et instructio sufticiens et nota testimonia et verissima possunt documenta praestari.
D. prid. k. lun. Constantinopoli Asclepiodoto et
Manniano conss.
[a. 423]
293]
[a.
''Imp. Constantinus A. ad universos provinciales.

Si quis alterius nomine quolibet modo possidens immobilem rem litem ab aliquo per in rem actionem
sustineat, debet statim in iudicio dominum nominare,

sive in eadem civitate degat sive in agro sive in
\\'o,
alia proviucia sit, certo dierum spatio ab iudice
eoque ad notionem eius perducendo, vel

ipse in locis in quibus praedium situm est perveniens vel procuratorem mittens actoris intentiones
Si vero post liuiusmodi indultum tem1
excipiat.
pus minime lioc quod dispositum est facere maluefiniendo
tamquam lite quae ei ingeritur ex die, quo possessor ad iudicium vocatus est, ad interrumpendam
longi temporis praescriptionem contestata iudex, utrit,
pote domino possessionis nec post huiusmodi humauitatem sui praesentiam faciente, edictis legitimis
proponendis^ eum citare curabit et tunc in eadem
B 7,
B
P
(2)
7, 5, 79
(3)
7, 5, 80.
Cf. Dig.
sic Ilal., pp. V id. raai.
(5)
7, 5, 81. 82
16
om.
Consult.
(6) provincia CR,
6,
(7) iunge
(5") c/.
(8) sic dett.., excipiet
1, 21, 3 et quae ihi laudantur
(I)
5,
13, 4
78
(4)
PCB
(9) sic
(II) d.
CR,
k.
aug.
gendae
iunge 8,
faciendis
(12)
1,
pp.
eo R^,
eodem PCR'^
k. Sept. Constantinopoli
x Hal,
(14)
(loi
xvii
(13)
vel usurpatur pro etiam,
leges
7,
5,
c/. S,
iun83:
i,
XXII.
UBI CAUSA STATUS AGI DEBEAT.
1
te,
Imp. Alexander A. Aurelio Aristocrati. Quae

cum tibi serviret, refugit et in aliam provinciam
se contulit, libertatem sibi vindicans non iniuria eo

loco litigare compellenda est, unde quasi fugitiva
recessit.
ideoque remittere eam iu^^ qua serviret
praeses provinciae qui eo loco ius repraesentat
curae habebit: sed non ubi deprehensa est audiri
PP. xiii^^ k. Sept. Pompeiano et Peligno
debet.
conss.
[a. 231]
2 Imp. Decius A. et Decius et Qidntus CC.^^ Felici.
Procuratores nostros status causas^ examinare
non posse omnibus notum

A. II et Grato conss.
sunt
PCR
est.
PP.
k.
Dec. Decio
[a.
250]
(17) iunge
7, 6, 84. 85
aurelio supplevi ex 4, 50, 7
Diocletiano
vi
AA.
conss.
vii
Maximiano
et
(19)
(= a. 299)
7, 72, 9: ad annum 293 etiam 4, 60, 7 a compilatoribus
relata est
(21)
7,
(20) id cst publ. confirmant
5, 80 seqq.
(23) xiii
(22) in APR, in provincia C
cc.
decius
xu
et
decius
Hal.y
quintus
(24)
scripsi,
coetus 0. S, decius quietus c. CR
(25) sic R, causam
(15)
4, 50,
7.
dett., sint
7,
72, 9
(16)
(18)
PG
17
et Maximiamis AA. et CC.

constituta
possessione libertatis
etiam quaestione actor rei forum
68, cum in
liberalem agi oportet,^ ubi
sequi debeat, ibi causam
consistit quae ancilla dicitur, licet seuatoria digniD. prid. id. April. Byzantio
tate actor decoretur.
[ 293]
AA. conss.
4 Idem AA. et QC. Sisinniae. Si ex possessione
servitutis in libertatem quis proclamat, ibi agi oportere status causam, ubi domicilium constitutum babet
Si in
status
Zenoniai^.
qui se
dominum
dicit,
non
D. ii
est ambigui iuris.
[a. 294]
non. Mart. Byzantio^ CC. conss.
5 Idem AA. et CC. Diogeni piâesidi insularum.
lam dudum a nobis statutum est, ut,'si quae causae
libertinitatis et servitutis in provinciis inter fiscum
et privatos exorerentur, ad rationalem vel magistrum
privatae rei, hoc est unde mota est quaestio, remitterentur, si quae vero ingenuitatis essent, a rectore
D. iiii non. Aug. CC.
provinciae examinarentur.
conss.
[a.
294]

quibus utrum ingenuus an libertinus
In litibus, in
sit aliquis quaeritur, quinquennii divisionem, post quod divino auditorio opus esse veteres leges praecipiebant , in
posterum cessare sancimus et liuiusmodi lites etiam
post memoratum tempus ad exemplum ceterarum
vel in provinciis apud earum moderatores vel in
hac alma urbe apud competentia maxima iudicia
examinari. quod etiam, si clarissima persona super
tali condicione vel etiam servili quaestionem patiatur, tenere censemus. D. iiinon. Aug.^ \a. 528 vel 529]
XXIII.
UBI QUIS
DE CURIALI VEL COHORTALI ALIAVE

CONDICIONE CONVENIATUR.
*Impp. Arcadius et Honorius AA. Floren*

pu. Si quis vel curiae vel officiis iudicum aut
aliis quibuscumque corporibus obnoxius intra provinciam ab his erit quos aufugerat comprehensus,
flon expectata eius iudicis notione, sub quo per ambitum coeperat militare, penitusque emendicati honoris praescriptione submota ab iudice, qui in locis
audiatur manifestarumque rerum proaditus
fueritj
batione convictus eorum societati quos declinaverat
adgregetur. D. xii k. Aug.^ Mediolani Caesario et
1
tino
Attico conss.
[a. 397]
''Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro pp.
sancimus
lege
provincialibus iudiciis
non posse fori praescriptionem opponere eos, qui
ad curiam vocantur vel cohortalibus deberi dicuntur
officiis vel aliis corporibus obnoxii sunt, eos etiam,
qui superexactiones vel concussiones perpetrasse firmentur: exceptis videlicet his qui armata militia
praediti sunt, vel aliis qui speciali beneficio principali sese defendant, ita tamen ut, cui ex militaribus
viris curiae nomen vel cohortalis officii
quaestio ingeratur, rector provinciae super eius nomine tam ad
Hac perpetua
sedem tuae magnificentiae quam ad magisteriam vel

ad competentem referat potestatem, ut hi, qui velut
debiti
postulentur, provinciali iudicio destinati ibi

iudicii expectent, ubi iura moveri
praecipiunt huiusmodi quaestiones.
Super publicis
autem functionibus et debitis nemini liceat fori praescriptionem opponere praeter eos qui specialiter ex2 cepti sunt. Ceteros excelsae tuae sedis et recto-
eventum
1
zezonide aS, zenoniae PCR

(2) Mommsen in loco
erratum censet
(3) subscriptio haec Haloandri vereor
ne corrupta sit^ cum die III non.
Aug. annorum 52S et
529, in quos incidit Menae praefectura, nullae praeterea
constitutiones datae sint: fortasse
fuit d. iii id. Dec. ConBtantinopoli dn. lustiniano pp. A. ii cons. (a. 528), ut
iungendae sint 4, 32, 26. 7, 39, 8
(4) iunge 10,32,48
(1)
"t
Th. 6,
15.
12, 1, 153 . . . 155

(5) florentio S,
(6) lan. cum. legihus iungendis scr.
(7) c. 2
contaminata eat tx Nov. Theod,
2.
3.
4
7,
7, 6, 90. 91
(8)
floro
2,
UBI QUIS DE CURIALI
130
2224
III
CR
rum
provinciarum
in
negotio declinare
ita ut, qui tam
pertinaciter violare temptavequolibet
minime posse iudicium decernimus,
saluberrimam legem
rint, sciant a moderatoribus provinciarum adversus
se tamquam in contumaces sententiam proferendara.
D. XI k. Oct. Constantinopoli Valentiniano A. v et
A?iatolio conss.
[a.
440]
XXIIIL
UBI SENATORES VEL CLARISSIMT CIVILITER
VEL CRIMINALITER CONVENIANTUR.

^lmp. Constantinus A. ad Octavianum comitem
Hispaniarum. Quicumque non illustris '<^, sed tantum clarissima dignitate praeditus^' virginem rapuerit vel fines aliquos invaserit vel in aliqua culpa seu
crimine fuerit deprehensus, statim ^^ intra provinciam
in qua facinus perpetravit publicis legibus subiugetur nec fori praescriptione utatur.
omnem enim
huiusmodi '^ honorem reatus excludit. D. prid. non.
Dec. Serdicae. acc. v non. Mart Corduoae Galli1
et Basso conss.
2 ^^lmppp. Valens Gratianus
AAA. aa senatum. Senatores in
cano
sive in
iudicio
hac^^ urbe
sive
in
[a.
et
317]
Valentinianus
pecuniariis causis,
suburbanis degunt,
in
tam praetorianae quam urbicariae praefecturae nec non magistri officiorum (quotiens tamen ad
eum
nostrae pietatis emanaverit iussio), in provinvero ubi larem fovent aut ubi maiorem bonorum partem possident et adsidue versantur respondebunt. D. k. Mart.'^
3 ^^lmp. Zeno A. Arcadio pp. Quotiens viro forte
ciis
patricio vel ex patricio vel ei, quem praetorianae

vel urbicariae amplissimae sedis administratio illustravit, vel consulari viro, quem tam ordinaria processio quam sacra nostrae pietatis pariter sublima-^
oratio, quive magisteriae potestatis sudoribus

clarus factus est, vel ei, qui magistri officiorum vel
quaestoris officio functus aut sacri nostrae pietatis
cubiculi praepositus post depositara administrationem
senatorio ordini sociatus est, aut cui nostra serenitas domesticorum scholam regendam mandavit cuive
sacros nostri numinis thesauros aut res privatas
nostrae pietatis vel serenissimae Augustae nostrae
coniugis gubernandas iniunxit, post depositam vide-
vit
administrationem crimen publicum privaturave,

cui tamen non per procuratorem respondere liceat,
in hac alma urbe vel in provinciis commoranti ingeratur, nullius alterius iudicis nisi nostrae pietatis
huiusmodi esse cognitionera vel sacri tantumraodo
cognitoris, cui nostra serenitas huiusmodi negotii
audientiam vice sua sacris apicibus mittendis mandaverit, ita tamen, ut apud talem iudicem, nullius
officii vel scholae intercedente ministerio, more atque habitu sacrarum consultationum absque ulla
videlicet observatione dierura fatalium introductae
causae, viris devotissimis sacri nostri scrinii libellensibus sollemnia implentibus, audiantur: eo qui in
licet
crimen vocatus
erit,
ne quas ante probationes
in-
patiatur, sedendi quoque in aliqua secretarii

parte, quae iudicibus inferior, altercantibus vero suAdeo
1
perior esse videatur, habituro licentiam.
iurias
autem tantarum honores dignitatum duxiraus augendos, ut nec sacro quidem cognitori, nec postquam
crimen fuerit patefactum, contra huiusmodi viros vel
eorum substantias statuendi aliquid concedamus''' facultatem, sed hoc solummodo in huiusmodi viros
Th. 9, 1,
(10) sic C cum Graecxs, illustri PR
(12) statim
quicumque clarissimae dignitatis Th.
Th. cum Graecis, om. libri
(13) huiusmodi om. Th.
(16) d. k.
(14) iunge Th. 9,1,13
(15) alma ins. dett.
mart. Hal, lecta in senatu iii id. Febr. Valente v et
Valentiniano AA. consa. (a. 376) Th. 9, l, 13, d. k. mart.
(9)
(11)
neoterio conss. (= a. 390) Contius 156(1

Cuiacio auctore cum hac constitutione
ooncedirau lihri
(18) iunge 12, 1, 17
valentiniano
ex 10,40,8,
quam
coniunxit
(17)
a. et
IN QUIBUS CAUSIS MILITANTES
131
vice quoque principis audituro licebit, ut iutentatum

apud se crimen, si âtefactum fuisset, ad principalem referat notionem.
Ultiouis autem tantis
la
iuferendae dignitatibus modus non nisi in principis
residebit arbitrio, cum sit certum oportere accusatoris calumniam (reo videlicet protinus absolvendo)
inconsulta quoque uostra serenitate prout leges sanciunt coerceri, nisi forte accusator quoque non minoris quam reus sit dignitatis: in boc namque casu
super coerceuda huiusmodi accusatoris calumnia non
consulenda erit principalis

immerito
auctoritas.
2
Viros autem illustres in hac inclita urbe degentes,
qui sine administratione honorariis decorati
fuerint codicillis, licet talem praerogativam nostrae
iussionis merueriiit, ut quod non egerint videantur
egisse, in criminalibus causis magniticae tuae sedis
et illustrissimae
urbicariae praefecturae nec non
etiam
viri
magnifici
officiorum (quotiens
specialis nostrae pietatis
magistri
tamen
ad eius iudicium
emanaverit iussio) sententiis respondere decernimus,
ita ut huiusmodi viri sedendi quidem iu coguitionibus
2a dicendis minime sibi viudicent facultatem. Sciant
autem ipsi quoque nec de se vel suis facultatibus
iudioaturos aliquid nec probatis criminibus, nisi prius
ad nostram pietatem rettulerint, posse statuere.
3
Quotiens autem viri illustres in proviuciis constituti (non hi tamen, quorum cognitio ad nostram
maiestatem vel ad vice nostri numinis auditurum
pertineat) in querimoniam fuerint criminalem vocati,
sedendi, cum celebratur cognitio, in secretariis
iudicantium ius cousequautur et iudices patefactis
quoque criminibus ferendis contra huiusmodi viros
et
vel facultates eorum sententiis

abstineant, dum
nostrae pietatis ad suas meruerint relationes responsum: supplicio videlicet, quod accusatoribus patefacta eorum calumnia ingerendum est, nec apud
non, sicut superius dictum

similem dignitatem habeant, diiferendo. D. Con-
provinciales iudices,
est,
si
stantinopolL
[a.
485486?]
XXV.
QUIBUS CAUSIS MILITANTES FORI PRAESCRIPTIONE UTl NON POSSUJST.
IN
1 Împ2).
rentio piJ.
in rebus et
Theodosius
et
Valentinianus AA. Flo-
et ^ agentes
alia praetenditur militia vel
Omnes omnino domesticos

quaecumque
dignitas^ sub moderatoribus provinciarum pro functionibus publicis respondere nulla fori praescriptione
valitura sancimus, si hac qui exiguntur publica de1
bita uti temptaverint.
Immo et in aliis privatis
actionibus occupatos volumus respondere, qui per
vel conductorum vocabulis,
provincias negotiantur
cum non armata militia praediti sunt, defenduntur,
"*
sive domorum divinarum sive virorum poteutium seu

cuiuslibet condicionis sunt conductores, nisi forte
commeatum ad rem propriam componendam unius

auni indutias ostenderiut se accepisse.
Eadem
servanda^ in his etiam, qui mercandi et
militandi sacra beneficia meruerunt, ut etiam ipsi
k.
rectoribus provinciarum respondeant.
J). xiii
Febr.^ Constanthiopoii Jlieodosio A. xvii et Festo
2
forma
conss.
[a.
439]
XXVI.'
UBI CAUSAE FISCALES VEL DIVINAE DOMUS
HOMINUMQUE EIUS AGANTUR.
1
Non
Impp. Sevcrus ct Antoninus AA. Dioscoro.

defensae mortis quaestionem apud procuratores
= Nov. Theod.
III
nostros non oportere tractari quis ignorat, nec bona

quam si de crimine constiterit apud
eum, cui convictis poenam inrogare licet? plane defunctis homicidii reis apud procuratores quoque causam agendam esse ratio permittit. PP. vii id. Mai.
fisco peti posse,
Laterano et Rufino conss.

[a. 197]
2 Idem AA. Aristae. Non animadvertimus cur
causam ad ofticium procuratorum nostrorum pertinentem ad proconsulis notionem advocare velis. nam
cum hoc quaeratur, an pater tuus mortem sibi consciverit metu alicuius poenae ac propterea bona tisco
debeant vindicari, iam non de crimine aut poena
mortui, sed de bonis quaerendum est. D. xii R. Oct.
,
(8)
75,
(==
a. 343) restituit
Herrmann
debuit imp. Constantius A.
(lO)
(12)
=^-=
AA.
(U) scribi
scr.
Th. 10,
4, 1
(13)
meo emisse
procuratore
207]
te
praedia dicas, pretium
eorum necessario solvere debes. Cum his, quibus mandantibus eadem praedia emisse te et tradidisse dicas, agente te procurator meus, si eius audientiam elegeris, cognoscet, ut pecuniam quae pretii
nomine tibi debetur et usuras quae tisco solvendae
sunt consequi possis. PP. iiii id. Oct. Maximo et
Paterno conss.
[a. 233;;
5 Imp. Constantinus A. ad Ursum. Ad fiscum
pertinentes causas rationalis decidat, omnibus con1
cussionibus prohibcndis. D. non. Febr. Constantino

A. IIII et Licinio iiii conss.
[a. 315]
6 Idem A.^ ad Italicum. Si quis adversus con-
ductorem nostrum aliquid agendum crediderit, viro

comiti rerum privatarum referri oportet, ne
illustri
et
existimationis
iudici
et
ofticio
eius
salutis
dis-
crunen immineat. D. k. Febr

conss.^
7 Idem A.^^ ad Bulephorum rationalem summae
Dominicis colonis et patrimonialibus gravitatem
rei.
tuam censuimus disceptatricem esse debere. duces
enim et praepositos limitum et castrorum et rectores
provinciarum evocandis et arcessendis colonis absD. xvi k. Mart. Limenio et Catinere oportet.
tuliino conss.
Cum
8 Idem ^." ad Taurum pp.
[a.
aliquid
349]
colo-
nus aut servus rei privatae nostrae contra disciplinam publicam adseratur perpetrare, ad iudicium
rectoris provinciae venire cogendus est, sic videlicet,
ut praesente rationali vel procuratore
domus nostrae
eum
accusatorem causa tractetur et, si

facinus
adprobatum, iuris severitas exseratur.
D. V non. Mart. Sirmi Datiano et Cereale
inter
et
fuerit
conss.
[a.
358]
9 ^^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad PhiUniversi fiduciam gerant, ut,

iippum vicarium.^^
cum quis eorum ab actore ^^ rerum privatarum nostra-
rum
sive a procuratore fuerit vexatus iniuriis, super

contumeliis vel depraedationibus deferre querimoniam sinceritati tuae vel rectori provinciae non
dubitet et ad publicae^^ sententiam vindictae sine
eius
aliqua trepidatione convolare. quae res cum fuerit

certis probationibus declarata,
sancimus et edicimus, ut, si in provincialem hanc audaciam quisquam
moliri fuerit ausus, pubhce vivus concremetur. D. iii
non. lul. Heracliae^^ Vaietitihiafio et Valente AA.
conss.
[a.
365]
10 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius AAA. ad Polemium pp.

NuIIum ex ofticio rationalis,
tione
(3)
[a.
exigere poenam desertae accusationis potest, ita iudicare, ut ea inferatur sententia sua, non potest. D. x
k. Sept. Laeto et Cereale conss.
[a. 215]
4 Imp. Alexander A. Maximae. Cum vendente
impp. Constantius et Constans AA. scr.

(9) ex \\,
1 d, viii k. Febr. Bononiae Placido et Romulo conss.
conss.
3 Imp. Antoninus A. Heliodoro. Procurator meus,

qui vice praesidis provinciae non fungitur, sicut
phil.
habent
Maximo
et
Apro
7, 5, 92
7, 1
(2) et om. Nov.,
militiae dign. Nov. contra
(4) sic
Nov. B, otiantur /2*, sociantur R^, sociatur C
(b) servata Nov.
(6) sic vel mai. Nov.
(7)
7, 5, 93 seqq.
(1)
2426
vic.
qui exactioni vel chartis inserviat, in alio
tino
libri
Th. 10,
a.
III
ex
Th. 10,
4,
1,
cui inscribitur
ad philippum vicarium urbis, anni

(14) Si quis ab atore incipit Th.
(15) publi(I6) heracliae videtur additum ex subscrip-
sciiicet 313
cam
est
sumptum
imp. constantinua
4,
a.
(d.
iii
non. mart. heracleae constancum Valentinianus hoc
et licinio iii conss.),
die Mediolani^
Valens Caesareae
constiterit
ad
17
adduci oportet, nisi forte cuiuBpiam caput

uik- -^âccusatio lembus iiistituta pulsaverit. 1).
[ 385J
Arcadio et Bautone conss.
AA. Ar11 Imjip. Theodosius et ValentiniaJius
Hac lege sancimus,
taxi pracposito sacri cubiculi.
aut inut sive agat domorum nostrarura colonus
seu pulsetur ab aliquo super
quilinus aut servus
tui culcriminali vel civili negotio, non alibi quam
minis ac viri spectabilis comitis domorum petatur
hulicio
nullius
examen:
super fori praescripD. r id. April. Eudoxio
adlegatione
tione penitus admittenda.

et Dioscoro conss.
[a.
442]
XXVII.
QUANDO LICEAT SINE lUDICE UNICUIQUE VINDICARE SE VEL PUBLICAM DEVOTIONEM.

^lmppp. ValenUnianus Theodosius et Arcadius
QUANDO LICEAT
132
2628
III
Liberam resistendi cunctis

provinciales.
tribuimus facultatem, ut quicumque militum vel privatorum ad agros nocturnus populator intraverit
aut itinera frequentata insidiis adgressionis obsedelicentia dignus ilico supplirit, permissa cuicumque
cio subiugetur ac mortem quam minabatur excipiat
nielius enim est
et id quod intendebat incurrat.
occurrere in tempore, quam post exitum vindicare^.
Vestram igitur vobis permittimus ultionem et,
1
AAA. ad
quod serum est punire iudicio, subiugamus edicto:

nuUus parcat militi, cui obviare telo oporteat ut latroni. D. k. lul. Tatiano et Symmacho conss. [a. 391]
2 Impjtp. Arcadius^ Honorius et Theodosius AAA.
Hadriano pp. Opprimendorum desertorum facultatem provmcialibus iure permittimus.
qui si resiausi fuerint, in his velox ubicumque iubemus

cuncti etenim adversus latrones
esse supplicium.
pubiicos desertoresque militiae ius sibi sciant pro
quiete communi exercendae publicae ultionis indultum.
D. V no?i. Oct. Theodosio A. et Rumorido
conss.
[a. 403]
stere
SINE lUDlCE
4 Idem AA. Sotericho et aliis. Cum ex causa

fideicommissi secundum decretum praetoris''' in libertate morati sitis, tilios etiam suscejieritis
quamvis
postea domini vestri testamentum inofficiosum sit
pronuntiatum agente filio, non est aequum fieri vobis
,
PP. vi id. Mart. Antonino

quaestionem.
Geta ii conss.
[a. 208]
5 Imp. Antoninus A. Aelio. Si pater tuus post
litem contestatam vel postquam propositum habuisset inofficiosum fratris testamentum dicere te herede
relicto'' decessit, causam coeptam vel quocumque
modo illi placitam exsequi non prohiberis. PP.prid.
non. Oct. Gentiano et Basso conss.
[a. 211]
6 ^ldem A. Ingenuo. Cum quaeritur, an filii de
libertatis
III et
inofficioso patris testamento possint dicere, si quartam bonorum mortis tempore testator reliquit, inPP. VII k. lul. Romae duobus Aspris
spicitur.
conss.
[a.
212]
7 Idem A. Secufidino.
lêptem defuncti actione**

de inofficioso testamento, quamvis pater eius emancipatus fuerat defunctus, experiri posse ignorare
non debes. PP. vi k. lul. Rofnae Laelo ii et Cereale conss.
[a.
8 Îdem A. Florentifio
^^
215]
Parentibus arbitrium
dividendae hereditatis inter liberos adimendum uon

dum non minus, qui pietatis'^ sibi conscius est,
partis quae intestato defuncto potuit ad eum pertiI
nere quarta ex iudicio parentis obtineat.
Qui
autem agnovit iudicium defuncti eo, quod debitum
paternum pro hereditaria parte persolvit vel alio
legitimo modo *^ etiamsi miuus quam ei debebatur
relictum est, si is maior viginti quinque annis est,
accusare ut inofficiosam voluntatem patris quam
'"
id. Febr. Maxitno ii
probavit non potest. PP. vii
et Aeliano cofiss.
[a. 223]
9 Idem A. Rofnanae. De inofficioso testamento
est,
militis
nis
vel
vel iure
tribuni
certum
militari vel civili facto vel centurio-
numeri nec
id. Mai.
PP.
est.
posse queri ius

ii et Aeliano
filios
Maximo
conss.
[a.
223]
10 Idem A. Quintiliafio. Si heredum Quintiani,

quem patrem tuum esse dicis, adversus quos de inXXVIII.*
officioso
Cum
Impp. Severus
et
Afitoninus
AA.
Victoiino.
de inofficioso matris suae testamento filius dicere velit adversus eum, qui ex causa fideicommissi
hereditatem tenet, non est iniquum hoc ei accommodari, ut perinde^ tideicommissarius teneatur, ac
PP.
si pro herede aut pro possessore possideret.
V k. lul. Falcone et Claro conss.
[a. 193]
2 Idem AA. Lucretio. Quamvis de inofficioso
testamento acturum te bonorum possessiouem accepisse proponas, tamen scriptis heredibus auferre
possessionem incivile est. D. iiii k. Dec. Dextro ii
et Prisco conss.
[a. 196]
3 Idem AA. lanuario. Si mater tiliis duobus inBtitutis tertio post testamentum
suscepto^, cum mutare
idem^ testamentum potuisset, hoc facere neglexismerito utpote non iustis rationibus neglectus
de inofficioso querellam instituere poterat. Sed
set,
1
cum eam
in puerperio vita cessisse

proponas, repencasus iniquitas per coniecturam maternae pieemendanda est. quare filio tuo, cui nihil praeter
maternum fatum imputari potest, perinde'* virilem
portionem tribuendam esse censemus, ac si omnes
2
filios heredes instituisset.
Sin autem heredes
scripti extranei erant, tunc de inofficioso testamento
actionem instituere non prohibetur. PP. viii k. lul.
tini
tatis
Laterano et Rufino
(1)
Th. 9,
14, 2
cotiss.
(5)
Buscepto a compilatoribus nato
1,
substitututn esse Thale-
laeus refert
(6) sec. decr. praet.
(7) te her. relicto CR''^ neo derelicto
tasse
197]
39,
[a.
60, 39, 16
(2) vindicari Th. contra
34 seqq.
(4) proinde lihri
Cf. Dig. 5,2
(3)
iungenda
est
PCR^,
PC^?Ra
testamento acturus eras, iure successionis
bona ad fiscum pertinent,
DE INOFFICIOSO TESTAMENTO.
om. O^R<*
(s) forGreg. 3,1,1: Imp. Antoniiius A. Au-
cessiones
integrae
sicuti
sunt,
bona
apud procuraAug. Maxifno
vel ipsius Quintiani
utpote vacantia fiscus tenet, causam

torem meum agere potes. PP. ii id.
11 Idem A. Ingenuo. In hareuam
sed sua sponte harenario constituto
[a.
223]
non damnato,
legitimae suc-
civitas
et
libertas
manet. sed si testamentum parens eius fecit, neque

de inofficioso testamento accusatio neque bonorum
possessio ei competit: nam talem filium merito quis
indignum sua successione iudicat, nisi et ipse similis
PP. iiii k. lan. luliano et Criscondicionis est.
pino
cofiss.
[a.
224]
12 Idem
A. Liciniafio et Diogcniano.
Si pater
puellae, cuius vos curatores esse dicitis, filio ex semisse, ipsa autem ex triente et uxore ex reliquo
sextante scriptis heredibus, fidei filiorum commisit,
ut, si quis eorum intra viginti quinque annos aetatis
decederet, superstitibus portionem suam restitueret,
praeterea uxori, ut id, quod ex causa hereditatis ad
pervenisset, filiis pust mortem suam restitueret,
calumuiosam iuofficiosi actionem adfideicommisit
versus iustum iudicium testatoris instituere non debetis, cum ex huiusmodi tideicommissaria restitutione
tam matris quam fratris eius portio ad eam poterat
PP. fion. Dec. Alexafidro A. iii et Dione
pervenire.
conss.
[a. 229]
13 Ifnp. Gordianus A. Prisciano. Cum duobus
eam
relio
Pontio Ingenuo.
Fructus
ante
tam perceptos malae fidei possessores

PP. XII k. lul. Romae duobusAspris
nem
libri
(10)
litem
(ll) imp. Alexander

sicI*R, meritis tVj*. P^C
iunge 6, 30, 2
A. Flor. militi 6,30,

(13) sic CR^, vel ins.
(12)
PRÎ
contesta-
restituere placuit.
conss.
(9) actio-
(14)
vi 6, 30, 2
DE INOFPICIOSO TESTAMENTO
133
heredibus institutis, uno ex quinque, altero ex septem unciis, adversus eum qui ex septem unciis heres
scriptus fuerat iusta querella conteudisse, ab altero
autem victum fuisse adlegas, pro ea parte, qua resolutum est testamentum, cum iure intestati qui obtinuit succedat, neque legata neque lideicommissa
debentur, quamvis libertates et directae competant
PP. iii k.
et lideicommissariae praestari debeant.
Fehr. Gordia7io A, et Aviola conss.
[a. 239]
14 Jdem A. Prisco. Eum, qui inofficiosi querellam delatam non teuiut, a falsi accusatione non subidem observatur et si e contrario
moveri placuit.
falsi crimine instituto victus postea de inofficioso
actionem exercere maluerit. PP. vi^ k. Dec. Gordiano A. et Aviola conss.
[a. 239]
15 Imp. Philippus A. et Philippus C. AphrodiFiiiam praeteritam a matre ad successionem
siae.
citra
eius
querellam adspirare non posse

k. Aug.'^ Philippo A. et
inofticiosi
explorati iuris
Titiano conss.
PP. v
est.
[a.
16 ^lmpp. Valerianus
rianus noo.
C.
et
Theodotae.
GaUienus AA. et
Contra maiores
245]
ô,l^\
viginti
quinque annorum duplicem actionem inferentes, priquasi testamentum non iurc* sit perfectum,
mam,
alteram, quasi inofticiosum, licet iure perfectum,

praescriptio ex prioris iudicii mora quinquennalis
temporis non nascitur, quae officere non cessantibus
non potest. PP. id. Aug. Tusco et Basso conss. [a. 258]
1 /
Impp. Carinus et JSumerianus AA. Florae.
Cum filium tuum te praeterita sororem heredem instituisse propouas, inofticiosi querellam apud praesidem provinciae persequi potes. PP. ^md. id. Febr.
Carino ii et ISumerianio AA. conss.
[a. 284]
18 Impp. Diocletianus et Maxirniaims AA. Fau-
Uum
te pietatis religionem non violasse, sed

mariti coniugium quod fueras sortita distrahere no-
stinae.
ac propterea olfensum atque iratum patrem

ad exheredationis notam prolapsum esse dicas, inluisse
officiosi
testamenti querellam inferre non vetaberis.
PP. Mcomediae xvi
k.^
Mart. Maocimo ii
lino conss.
19 Idem AA.
cum
Apollinari.
flagitiosa foeditate
eam excludendam
putes,
et
Aqui-
[a. 280]
Si fiHa tua turpiter et
vivit, ut
si non
a successione tua
inconsulto calore,
sed ex meritis eius ad id odium incitatus es, postremi iudicii liberum arbitrium habebis.
P. xv k.
lul.
Sirmi ipsis v et iiii AA. conss.^
20
AA.
[a.
293]
Sabiniano.
Filia in orbimarito, cui matre volente
patris
nupsit, colens concordiam iustas offensionis post
eiusdem matris paenitentiam causas non praestat
nec ex momentariis voluntatibus matris nupta atque
vidua esse iure compellitur. D. non. lan. Sirmi CC.
''Idem
tate
et
relicta
CC.
cum
conss.
[a.
294]
21 Idetn AA.
roris
et CC.
Alexandro.^ Fratris vel sopatrui vel avunculi, amitae etiam et ma-
filii,
testamentum
inofficiosum frustra dicunt,

qui ex transversa linea veniunt
exceptis fratre et sorore ad inofficiosi querellam
admittatur.
de falso sane per accusationem crimiD. vi id. Febr. CC.
nis queri non prohibentur.
terterae
cum nemo eorum
conss.
[a. 294]
22 Idem AA. et CC. StatiUae. Si maritus tuus
facto testamento te quidem ex asse scripsit heredem,
autem quam habuit in potestate exheredata
filia
facta minime probetur nihilque ei rehctum est neque
iustas causas offensae praestitisse convincatur, eam de
inofficioso testamento patris querentem totam heredi1
tatem obtinere posse non ambigitur. Quod si iam
obtinuit vel postea vincat, quodcumque maritus mortis
VI
Hal^
P
(2) aug. Hal, ap, P
non iure CR, iure non P
VIII
iunge
pp, nic.
xv
XVI k. P, s. kal. niaii, llal.
d,
iul.
sirmii
(6)
ipsis aa. coss. Hai., pp, xv k. iul, sirmi ipsis et iv aa.
conss. P, d. XV k. lan. Sirmi ipsis iiu et iii AA. conss.
(1)
2, 40, 2
(4)
(== a. 290) Mommsen

(7) iunge 5
nedoto C, menedote SR, medato p
12,
(9)
17
(3)
(>)
(8)
qui CR,
me-
cum
/;
III
28
suae tempore debuisse tibi perhibetur, idem ab ea

D. id. Febr. Sirmi CC. conss. [a. 294]
23 Idem AA. et CC. Philippae. Testamenti factionem per testationem vos interdixisse matri profitentes lustitiam offensae manifeste testamini.
D. v
id. Sept. CC. conss.
[a. 294]
24 Idem AA. et CC. Successo. Testamentum militis filii familias in castrensi peculio factum nequ^
a patre neque a liberis eius per inofficiosi querellam
rescindi potest.
D. iii non. Dec. Mcomediae CC.
reddi oportet.
conss.
[a.
25 Idem AA.
294]
Menodoto^. Filiis matrem,

quae de mariti moribus secus suspicetur, ita posse
consulere iure compertum est, ut eos sub hac condicione instituat heredes, si a patre emancipati fueeo pacto secundum tabulas bonorura
rint, atque
possessionem patrem cum re accipere non videri,
qui^ condicioui minime obtemperavit, neque ei nomine filiorum inofficiosi eo modo actionem posse
competere, quibus nullam iniuriam fecerit mater,
et CC.
sed potius putaverit providendum, restituere debet^".

7ion. lul. Antiochiae Titiano et JSepotia^w
C071SS.
[a. 301]
26 Idem AA. et CC. Serapioni suo salutem. Ex
tribus unciis herede instituto filio intra pubertatis
annos directam non inutiliter a patre fieri substitu-
D. iiii
est.
D. v k. Sept. Mcomediae Diocletiano viiii et Maximiano viii AA. conss.
[a. 304]
27 ^^lnip. Constantimis A. ad Luc7ium'^'^ VeriFratres vel sorores uterini ab inofticiosi acnu7n.
tione contra testamentum fratris vel sororis penitus
tionem certum
arceantur consanguinei autem durante vel non agnacontra testamentum fratris sui vel sororis de
:
tione
quaestionem movere possunt, si scripti

heredes infamiae vel turpitudinis vel levis notae macula adsparguntur vel liberti, qui perperam et non
bene merentes '^ maximisque beneficiis suum patronum adsecuti instituti sunt, excepto servo necessario herede instituto.
D. id. April. Si7^mio Co7istanti7io A. V et Licinio CV"* conss.
[a. 319]
28 ^^ldem A. ad Claudium praesidem Daciae.
Liberi de inofficioso querellam contra testamentum
parentum moventes probationes debent praestare,
quod obsequium debitum iugiter, prout ipsius naturae religio flagitabat, parentibus adhibuerunt, nisi
scripti heredes ostendere maluerint ingratos liberos
1
contra parentes extitisse. Sin autem mater contra filii testamentum inofficiosi actionem instituat,
inquiri diligenter iubemus, utrum filius nulla ex iusta
causa laesus matrem novissima laeserit voluntate nec
luctuosam ei et' legitimam reliquerit portionem, ut
2 testamento remoto matri successio deferatur ''. Si
tamen mater inhonestis factis atque indecentibus
machinationibus '^ filium forte obsedit insidiisque
inofficioso
eum
vel clandestinis vel manifestis appetiit vel inimieius suas amicitias copulavit atque in aliis sic
versata est, ut inimica eius potius quam mater crederetur, ut hoc probato invita etiam adquiescat filii
D. viii^^ id. Febr. Serdicae Cîspo ii
voluntati,
et Consta7itino ii CC. C07iss.
[a. 321]
29 ^^lmj^. Ze7io A. Sebastia7io pp. Quoniam novella constitutio divi Leonis^^ ante nuptias donationem a filio conferri ad similitudinem dotis quae a
cis
filia
i
confertur praecepit, etiam ante nuptias donafilio in quartam praecipimus imputari. Eo-
tionem
demque modo cum mater pro
filia
dotem
vel
pro
ante nuptias donationem vel avus paternus aut

maternus vel avia paterna aut materna pro sua nepte
vel pro suo nepote vel proavus itidem vel proavia
paterna aut materna pro sua pronepte vel pro suo
filio
(10)
restituere debet
posita est
(12)
Mommsen
<fe/.
(ll) c.
27 ex TA. 2, 19,
lucrium Th., om.
lihri
1.
(13)
com-
meritis
et const. PL,
(14) sic Th. 2, 19, 1, crispo
Th. 2,
constantino caes. ii Hal.
(15)
19, 2
(IG) ei nec Th.
(n) si tamen defuncto consan(18) votis Th.
guiuei agnati non sunt superstites ins. Th.
(21) 6, 20, 17
119) viu Th., vu P, lu Hal.
(2o) iunge 5, 3. 18
crispo
II
et
dotem vel
I^ronepote dederit, noii tantum eandem
donationem conferri, verum etiam in quartam partem ad excludendam inofficiosi querellam tam dotem datam quam ante nuptias donationem praefato
modo volumus imputari, si ex substantia eius profecta sit, cuius de Iiereditate agitur. D. k. Mai. ipso
[ 479]
Omnimodo
^lmp. lustinianus A. Menae lyp.
testatorum voluntatibus prospicientes magnam et in-
A. II cons.
30
uumerabilem occasionem subvertendae eorum dispoamputare censemus et in certis casibus, in

quibus de inofficiosis defunctorum testamentis vel
alio modo subvertendis moveri solebat actio, certa
sitionis
et
tam mortuis consulere quam
statuta lege
liberis
vel aliis personis, quibus eadem actio competere poterat: ut, sive adiciatur testamento de implenda legitima portione sive non, firmum quidem
testamentum sit, liceat vero his personis, quae testa-
eorum
mentum
inofficiosum vel alio
quasi^^
modo subver-
quod minus portione legitima sibi relictum est ad implendam eam sine ullo
gravamine vel mora exigere, si tamen non ingrati
tendum queri poterant,
id
legitimis modis arguantur, cum eos scilicct ingratos

circa se fuisse testator edixit: nam si nullam eorum
quasi ingratorum fecerit mentionem, non licebit eius
heredibus ingratos eos nominare et huiusmodi quaeet haec quidem de his persostionem introducere.
nis statuimus, quarum mentionem testantes fecerint
et aliquam eis quantitatem in hereditate vel legato
licet minorem legitima portione,
vel fideicommisso
Sin vero vel praeterierint aliquam
1
reliquerint.
eorum personam iam natam vel ante testamentum
quidem conceptam, adhuc vero in ventre constitutara, vel exheredatione vel alia eorum mentione facta
nihil eis ^ penitus reliquerint, tunc vetera iura locum
habere sancimus, nullam ex praesenti promulgatione
,
Im2
novationem vel permutationem acceptura.
putari vero tiliis aliisque personis, quae dudum ad
inofficiosi testamcnti querellam vocabantur, in legi-
timam portiouem
et
illa
volumus, quae occasione
militiae ex pecuniis mortui eisdem personis adquisitae posse lucrari eas manifestum est, eo quod talis
sit militia, ut vendatur vel mortuo militante certa
ad eius heredes perveniat, ita tamen, ut
pecunia
lile gradus eiusdem militiae inspiciatur, quem morte
testatoris militans obtinet, ut tanta ei pecunia in
legitimam portionem computetur, quantam dari statutum est, si in eo gradu mortuus esset is, qui militiam ex pecuniis testatoris adeptus est.
Ex3
ceptis solis viris spectabilibus silentiariis sacri nostri

quibus praestita iam specialia beneficia tam
de aliis capitulis quam de pecuniis super memorata
militia a parentibus eorum datis, ne in legitimam
palatii,
portionem
computentur, rata esse praecipimus:
in ceteris vero personis praedictam observationem
tenere volumus.
I). k. lun.
ConstantinopoU lustiniano A. ii cons.
[a. 528]
31 ^ldem A. Menae pp. Quae nuper ad testamenta conservanda nec facile retractanda sanximus
ut ratione Falcidiae minime illis personis
derelicta,
quae ad inofficiosi testamenti querellara ex priorieis
',
bus vocabantur legibus, non periclitentur testamenta,

quod deest legitimae portioni, id est quartae
parti^ ab intestato successionis, tantum repleatur,
exceptis illis quibus nihil in testamento derelictum
eet, in quibus prisca iura illibata servavimus, etiam
ad testamenta sine scriptis facienda locum habere
sancimus. D. iii id. Dec.
Constantinopoli dn. lustiniano pp. A. ii cons,
[a. 528]
32 Idem A. Menae pp. Quoniam in prioribus
sanctionibus ' illud statuimus, ut, si quid minus lesed
(1)
iunge 6, 23,
(3)
eis
CR,
(6)
sic
CR,
C cum
PO*fR
DE INOFFICIOSO
134
28
III
ei
24.
6, 41,
(4)
(2)
iunge
(7)
quartapars PC
ne PC^^R
Uo) II fortasse delendum
(. jr.),
Rechtagesch.
11
p. 174
(ll)
quasi C/e, om.
6, 23,
26
c.
c.
(5)
30. 31
//.
t.
PR"
30
(8)
h.
t.
nec
(9) sic
C,
est,
Zeitschrift fiir
(l2) sic C,
iunge 5,
cf.
9, 10
procederet
gitima portione his derelictum sit, qui ex antiquis

legibus de inofficioso testamento actionem movere
^
poterant, hoc repleatur nec occasione minoris quantitatis testamentum rescindatur, hoc in praesenti addendum esse censemus, ut, si condicionibus quibusdam vel dilationibus aut aliqua dispositione moram
vel modum vel aliud gravamen introducente eorum
iura, qui ad memoratara actionem vocabantur, minuta esse videantur, ipsa condicio vel dilatio vel alia
dispositio moram vel quodcumque onus introducens
tollatur et ita res procedat ^ quasi niliil eorum testamento additum esset. D. 11^^ k. April. Constantinopoli Decio vc. cons.
[a. 529]
"33 ^^ldem A. Demostheni
pp. Si quis suo testamento maximam quidem portionem libero derelinquat, minusculam autem alii vel aliis de sua stirpc
progenitis, ipsam tamen legitimam sive in hereditate
vel in legato vel in fideicommisso
ut non possit
,
de inofficiosi testamenti querellae

fieri, et
iile quidem, qui ex parvulo genitoris sui consequitur
substantiam, eam suscipere maluerit, qui autem ex
maiore parte eam amplexus est, sive unus vel si
locus
''-^
non statim et sine contentioso proposito

uUa mora eam restituere voluerit, sed expectato
plures sint,
vel
iudiciorum strepitu et multis variisque certaminibus

habitis post iongura tempus ex sententia iudicis vix
eam reddiderit, crudelitatera eius competenti poena
adgredimur, ut, si haec fuerint subsecuta, non tantum in quod'3 testator voluit eum restituere conderanetur, sed etiam aliam tertiam partem quantitatis,
quae fuerat in testamento derelicta, modis
oranibus reddere, ut avaritia eius legitirais ictibus
feriatur: aliis omnibus, quae in eodera testaraento
vel elogio scripta sunt, pro sui tenore ad effectum
Legis autem veteris iniquitatem

non diutius erubescat posita, quam
in suis scripsit quaestionibus
hanc
cum enim inpiissimam adgredimur sanctionem.
^*
fantem suum
non posse ingratum a matre sua vocari scripsit neque propter hoc ab ultima suae matris hereditate repelli, nisi hoc odio sui fecerit mariti,
ex quo infans progenitus est, hoc iniquum iudicantes,
ut alieno odio alius praegravetur
penitus delendum
esse sancimus et*^ huiusmodi causam liberis non
tantum infantibus, sed etiam quamcumque aetatem
agentibus opponi minime concedimus, cum possit
l
perducendis.
ut
tollentes,
lulius Paulus
sub condicione emancipationis hereditatem suam maderelinquens et patris odium puiiire et iuri
minime nocere nec suam naturam fallere.
enim crudele nobis esse videtur eum qui non
ter
filio
filii
sui
satis
sentit
ingratum existimari.
done Decio
D.
xv
vc. cons.
k.
Oct.
Chalce[a.
529]
34 Ide7n A. lohanni pp. Si quis filium suum exheredatum fecerit alio scripto herede, reliquerit
autem ex eo nepotem vel vivum vel in ventre nurua
suae
deliberante vero scripto herede

nulla hereditatis petitione ex nomine
constituta vel praeparata omne adiu-
constitutum,
filius decesserit,
de inofficioso
torium nepotem dereliquit.
nec enira pater nepoti

contra patris sui testamentum dereliquit, quia postea et adita est ab extraneo hereditas et supervixit avo pater eius, ut neque ex lege Vellaea possit in locum patris sui sucoedere et rescindere testamentum. et hoc nonnulli
iuris consulti in medio proponentes inhuraane reliSed nos, qui oranes subiectos nostros
1
querunt.
et filios et nepotes habere existimamus adfectione
aliqUod ius,
cum
decesserit,
paterna et imitatione, secundum quod possibile est
omnium commodo
'
iubemus in tali
prospicientes
iura nepoti dari, quae filius habebat,
et nisi praeparatio facta est ad inofficiosi querellam
specie
eadem
de inofficiosi testamenti querela PC*, do inofficioso testa-
id quod C,
mento querelae R
(13) in quod P", in
in quo P^R
(15) et R, ut IC
(14) suum PR, om. C
commodo perapicientes C^R, commoda perspicien(1-6)
tes
PC
TESTAMENTO
135
tnraen posse nepotem eandem causam

proponere: et si non lieres apertissimis probationibus osteuderit ingratum patrem nepotis circa testatorem fuisse, testamento remoto ab intestato eum
iiistituendam
vocari, nisi certa quantitas patri eius minor parte

legitima relicta est: tunc etenim secundum novellam
'
nostri numinis constitutionem
repletio quartae partis nepoti superest, si qua patri eius competebat: et
a
vetustate quidem neperfruatur nostro beneficio
glectus, a nostro autem vigore recreatus, nisi pater
adhuc superstes vel repudiavit querellam vel quinquennium tacuit, scilicet post aditam hereditatem.
Constantinopoli post consulatum
Lanwadii et Orestae vv. cc.
[a. 531]
Si quando talis con35 ^ldem A. lohanni
J).
iii^
k.
Aug.
pj?.
cessio imperialis processerit, per quam libera testamenti factio conceditur, nihil aliud videri principem
concedere, nisi ut habeat consuetam et legitimam

testamenti factionem.
neque enim credendura est
Eomanum principem qui iura tuetur huiusmodi yerbo
totam observationem testamentorum multis vigiliis
IUud
1
excogitatam atque inventam velle everti.
etiam sancimus, ut, si quis a patre certas res vel
pecunias accepisset et pactus fuisset, quatenus de
inofficiosi
querella adversus testamentum paternum
minime ab eo moveretur, et post obitum patris filius
cognito paterno testamento non agnoverit eius iudicium, sed oppugnandum putaverit, vetere iurgio
"*
minime gravari
secundum Papiniani responsum, in quo definivit
meritis^ filios ad paterna obsequia provocandos
Sed hoc ita
1 quam pactiombus adstringendos.
admittimus, nisi transactiones ad heredes paternos
exploso-"'
huiusmodi
celebraverit
fillus
pacto
in
filiura
quibus
apertissime
iudicium
III
subsequatur sive in partem, emendari vitium et vel

aliam rem vel pecunias restitui vel repletionem fieri,
nuUa Falcidia
interveniente, ut, sive ab initio
minus
qualiscumque causa
interveniens aliquod gravamen imponat vel in quantitate vel in tempore, hoc modis omnibus repleri et
\b nostrum iuvamen purum filiis inferri.
Repletionem autem fieri ex ipsa substantia patris, non si
ex
ex
substialiis
vel
causis filius lucratus est
quid
tutione vel ex iure adcrescendi, puta usus fructus:
humanitatis etenim gratia sancimus ea quidem omnia
fuerit derelictum sive extrinsecus
quasi iure adventicio eum lucrari, repletionem autem

ex rebus substantiae fieri.
\c {!)
Cum autem
^ *
extraneo herede instituto filio suo restituere
quis
eum hereditatem suam, cum moriatur, disposuerit,
vel in tempus certum restitutionem distulerit, quia
nostra constitutio, quae antea posita est^^, omnem
dilationem omnem moram censuit esse abstrahendam, ut quarta pars pura et mox filio restituatur,
in huiusmodi specie quid faciendum sit, dubitabaid
tur.
Sancimus itaque quartae quidem partis
restitutionem '3 iam nunc celebrari non expectata
nec morte heredis nec temporis intervallo, reliquum
autem, quod post^' legitimam portionem restat, tunc

\e restitui, quando testator disposuit.
Sic etenim
filius suam habebit portionem integram et qualem
leges et nostra constitutio definivit, et scriptus heres
commodum quod
per huiusmodi tramitem
lam habet quaestionem: tunc etenim omni exclusa'

querella paternum amplecti compellitur iudicium.
3
Quae omnis sanctio suas radices extendat non
solum ad filium vel filiam, sed etiam ad omnes perBonas, quae de inofficioso querellam contra mortuo-
intra
rum ultima elogia possunt movere. J). k. Sept. Constantinopoli post consuiatum Lampadii et Orestae
vv. cc.
[a. 531]
36 ^ldem A. lohanni pp. Scimus ante constitutionem^ fecisse'", qua cautum est, si pater minorem debita portionem filio suo reliquisset, omnimodo,
etsi non adiciatur viri boni arbitratu repleri fiho,
1
attamen ipso iure inesse eandem repletionem. Quaerebatur itaque, si quis rem donatam vel inter vivos
vel mortis causa vel in testamento relictam agnoverit et pro parte sua habuerit, deinde eadem res
evicta vel tota vel pro parte fuerit, an debeat ex
pars legitima post evictionem

ex lege Falcidia minuantur legata
vel fideicommissa vel mortis causa donationes, debet
tamen ex hoc casu supplementum introduci: ne,
dum totam Falcidiam accipere heres nititur, etiam
\a totum commodum hereditatis amittat. Sancimus
constitutione
nostra
suppleri:
vel
si
itaque in omnibus
(1)
c.
(jesch.
30 h.
11
t.
p. 179
inofficioso C^^R
istis
casibus, sive in
totum
c/. Zeitschrift fiir Rechts36 et 6, 28, 4

(4) sic PC^,
(b) sic dett., expulso
(6) meritis
(2)
(3)
scr.
iiii,
iunge
c.
PCR
Ry merit** C", magis P*, meritis magis P^C

P cum B, exclusus CR
(8) iunge c 35 et
(9)
c.
30
//.
t.
evictio
(10)
fecisse
CR,
(7) sic
6,
28, 4
fuisse relaium (relic-
cum
ei testator dereliquit
legitimo
moderamine sentiet. Illud praeterea sancimus,

ut tempora de inofficiosi querellae^^ ab adita hereditate secundum Ulpiani opinionem currant, Herennii
Modestini sententia recusata, qui a morte testatoris
ilico cursum de inofficioso querellae temporibus dabat, ut non liceat heredi quando voluerit adire, ne
2
patris agnoverit. Et generaliter definimus, quando

pater minus legitima portione filio reliquerit vel
aliquid dederit vel mortis causa donatione vel inter
vivos sub ea condicione, ut haec inter vivos donatio
in quartam ei computetur, si filius post obitum patris
hoc quod relictum vel datum est simpliciter agnoverit, forte et securitatem heredibus fecerit quod ei
relictum est accepisse, non adiciens nuUam sibi
superesse de repletione quaestionem, nullum filium
sibi facere praeiudicium , sed legitimam partem repleri, nisi hoc specialiter sive in apocha sive in
transactione scripserit vel pactus fuerit, quod contentus relicta vel data parte de eo quod deest nul2
28
iterum
filius
defraudetur
debito naturali.
Sancimus itaque, ubi testator
decesserit alio scripto herede et speratur de inofficioso querella, necessitatem habere scriptum here'2a
si quidem praesto est in eadem commanens

provincia, intra sex mensuum spatium, sin autem
seorsum .utraque pars in diversis provinciis degit,
tunc intra annale tantummodo spatium simili modo
dem,
per continuum a morte testatoris numerandum omnimodo adire huiusmodi hereditatem, vel manifestare
suam sententiam, quod hereditatem minime admittit:
expeditus etenim ita tractatus inducitur filio memoratam movere querellam: sin vero scriptus heres
statuta tempora minime adierit, per officium
quidem iudicis scriptum compelli hoc facere. In
medio tamen, id est a morte quidem testatoris, ante
aditam autem hereditatem, etsi decesserit filius, huiusmodi querellam, licet non se praeparaverit, ad suam
posteritatem transmittet, ad extraneos vero heredes
tunc tantummodo
quando antiquis libris insertam
2b
D. k. Sept. Constantinopoli
postco7isulatum Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 531]
37 ^^ldem A. lohanni pp. Cum antiquis legibus
declaratum est, ut militaria testamenta de inofficioso
querellara evadant, multi alii casus emergunt, in
1
quibus dubitationes exortas sopiri necesse est. In
castrensibus etenim peculiis introducta est et alia
faciat praeparationem.
subdivisio
et
peculii
triplex
invenitur
causa.
vel
enim paganum est peculium vel castrense vel quod

medietatem inter utruraque obtinet, quod quasi
In tali igitur peculio,
\a castrense nuncupatur.
quod quasi castrense appellatur, quibusdam personis
licentia conceditur condere quidem testamenta, sed
non quasi militibus quo voluerint modo, sed communi et licito et consueto ordine observando, quem-
admodum
et prae-
fectis
et
constitutum fuerat in consulibus

legionum et praesidibus provinciarum
tam P)
omni-
(u) quis C^R'', si quis P/2, inc. C; si

quis fortasse verum est, ut qui legem composuit scribere
in animo habuerit cum autem , si quis . . ., dubitabatur,
sancimus quartae
(13) sic dett., cum B,
(12) c. 31 h. t.
aestimationem
(I4) post CR, praeter P*, deficit
PCR
(15) sic C*,
qucrek
PC^R
(IG)
iungs
1, 3, 49.
1, 5,
22
III 28.
136
29
INOFFlCiOSIS DONATlONtBUS
D\L
vel
2 Jmpp. Valerianus et Gallienus AA. Aeiiae.

Pater si orane patriraonium suum impetu quodam
iramensae liberalitatis in filium effudit, aut in potestafce is permansit, et arbitri famihae erciscundae
testatem in ipsis tamen tantummodo peculiis, quae

enumerata sunt, id est quasi castrensibus.
\c Sed et veterani, qui tempore quidem militiae sibi
militiam autem deposuerunt,
peculium adquisierunt
Id testari (licito tamen modo) non prohibentur. In
his itaque omuibus quasi castrensibus peculiis dubitabatur, si contra huiusmodi testaraenta de inoffi*Sed prior
cioso querellam extendi oportet.
te
quaestio erat, si omnes qui quasi castrense peculium habent testari in hoc possint, quia non omnibus passim, sed quibusdam personis hoc privilegii
loco concessum est: quia^ militibus quidem et veteranis testamenta facere in castrensi peculio undique concessum fuerat, sed militibus quidem in exiure suo, veteranis autem iure
peditione constitutis
communi: de aliis autem personis omnibus, quae
non per speciale privilegium hoc acceperunt, si possint testari, dubitatum fuerat, ut puta viris disertissimis patronis causarum virisque devotissimis memorialibus et agentibus in rebus nec non magistris
officio congruit, ut tibi quartam debitae ab intestato

aut emancipatus fueportionis praestet incoluraera
rit, et, quia donatio non indiget alieno adminiculo,
sed suis viribus nititur, iuxta constitutiones is qui
bus generaliter, qui in diversis diguitatibus

administrationibus positi a nostra consequimtur manu
Sed
Ib vel ex publicis salariis quasdam largitates.
hae quidem personae testamenti faciendi habent po-
iara
studiorum liberalium, archiatris quoque et omnibus

omnino, qui salaria vel stipendia percipiunt publica.
In his itaque omnibus sancimus , quia ad
1/' ( 1 )
imitationera peculii castrensis quasi castrense peculiura supervenit, omnibus^, qui tale peculiura possident, super ipsis tantummodo rebus, quae quasi
castrensis peculii sunt, ultima condere (secundum
leges tamen) posse elogia: hoc nihilo minus eis addito privilegio, ut neque eorum testamenta de inoffiSi enim patronus
\g cioso querella expugnentur.
adversus res, quas libertus eius ex castris quaesivit
sui iuris indubitanter constitutus
praeteritus fuerit
ab ingrato liberto, taraen contra eiusmodi peculium
contra tabulas bonorum possessionem non habet secundum veterum legum sanctionem, quemadmodura
oportet praefata peculia, quae ad instar castrensis
peculii introducta sunt, de inofficioso querelke esse
2
Sed haec obtinere oportet, donec in
supposita?
sacris parentura suorum constituti sunt hi qui quasi
si
enim sui iuris
castrense peculium possident.
efficiantur, procul dubio est eorura testamenta et
antea
ex
pro ipsis rebus, quas
quasi castrensi peculio habebant, posse de inofficioso querellam sustinere, cum neque nomen peculii permanet, sed aliis
rebus confunditur et similem fortunam recipit, quemadmodum et ceterae res eorum, et unum congreD. k. Sept. Congatur ex omnibus patrimonium.
stantinopoU post consulatum Lampadii et Orestae
vv cc^
[a. 531]
"*
XXVIIIL
1 Imp. Philippus A. Mcanori et
Papinianae. Si,
ut adlegatis, mater vestra ad deludendam inofficiosi
universas
facultates suas, dura agequereliara paene
ret in rebus humanis, factis donationibus sive in
quosdam liberos sive in extraneos exhausit ac postea"

vos ex duabus unciis fecit heredes easque legatis et
fideicommissis exinanire gestivit, non iniuria iuxta
formam super inofficioso testamento constitutorum
Bubveniri vobis utpote quartam partem non habentibus desideratis.
PP. xiiii k. Sept. Philippo A.
et Titiano conss.
[a.
245]
Xe et \f epitomavtur in 6,
22, 12
(2) reguiritur
requiritur omnes
(4) sic CH,
7/?, etsi male
ins. dett.
cons.
vv.
cc.
...
(5) post
scripsi et propter
diem (cf. Zeitschrift filr Rechtsgesch. 11 p. \^h) et
guia
h. c. citatur in 6, 22, J2,
eiusdem
diei est: lampaguae
dio et oreste vv. cc. coss, HaL, sed in addendis emen(l)
(3J
davit post cons, ... vv. cc, anno secundo

(7J et P, vel CH
(s) k. aug. Hal, id. ian.
(6)
provinciara
regit
ad
sirailitudinera
inofficiosi
JB 4
1 ,
(9) sic
que-
PP. vi
impertiet.
k. Aug.^ Maximo ii et Glabrione conss.
[a. 256]
3 Idem AA. Aeliano. Precibiis quidem tuis proposita rescripta eos parentes denotant, qui, cum
testamento facto vivi patrimoniura suum iramensis
rellae
auxihura
tibi
aequitatis
exinanissent , înane nomen heredum

sed ad intestatos quoque eadem
ratio aequitatis extenditur.
PP. x k. JSov. ipsis iiii
et III AA. conss,
[a. 257]
4 ^Hmpp. Diocletianus ct Maximianus AA. Calfilius
tuus
Si
imraoderatae
Aristaenetae^^.
purniae
suum exhausit,
liberalitatis effusione patrimonium
praesidis provinciae auxilio uteris, qui discussa fide
veri, si
integrura restitutionera ex filii persona
competere tibi ob improbabilem donationis enormitatem animadverterit in removendis his quae perideoque non est
perara gesta sunt tibi subveniet.
tibi
necessariura adversus immodicas donationes
auxilium ad instar inofficiosi testamenti. PP. iiii '^ id.
Febr. Mediolani ^^Maximo ii etAquilino conss. [a. 286]
5 Idem AA. Cottabeo. Si totas facultates tuas
per donationes vacuefecisti , quas in emancipatos
donationibus
liberis reliquissent.
tilios
contulisti, id,
quod ad submovendas
inofiiciosi
testamenti querellas non ingratis liberis relinqui necesse est, ox factis donationibus detractum, ut filii
vel nepotes, qui postea ex quocumque legitimo matriraonio nati sunt, debitura bonorum subsidium consequantur, ad patrimonium tuum revertetur **. D. ii
k.
Mart.
Maximo
ii et Aqnilino conss.
[a.
286]
6 Idem AA. Demetrianae. Cura donationibus in

fratrem tuum collatis facultates patris tui exhaustas
csse eundemque patrem vestrum ea quae superfuerant codicillis iuter vos divisisse
volunproponas, si
tatem eius non agnovisti nec beneficio aetatis adversus haec iuvari poteris nec tantum dos a patre
data et fideicommissum continent, quantura ad subraovendam querellara sufficiat, de enormitate dona-
tionum ad exemplura
inofficiosi testaraenti praeses

provinciae iurisdictionis suae partes exhibebit. PP.
F/'5 k. Mai. conss. ut supra.
[a. 286]
7 ^^ldem AA. Aurelio^'^ Ammiano^\

Si mater
tua ita patrimonium suum profunda liberalitate in
fratrem tuum evisceratis opibus suis exhausit, ut
quartae partis dimidium, quod ad exciudendara inofficiosi testamenti querellam adversus te sufficeret,
in his donationibus quas tibi largita est non habeas,
quod immoderate gestum est revocabitur.

Mai. Maximo ii et Aquilino conss.^^
DE INOFFICIOSIS DONATIONIBUS.
nam
PP. v
[a.
id.
286]
8 Ide7n AA. Auxanoni. Si liqueat matrem tuam

intervertendae quaestionis inofficiosi causa patrimoniura suum donationibus in unum filiura collatis exhausisse, cum adversus corum cogitationes, qui consiliis supremum iudicium anticipare
contendunt et
actiones filiorum exhauriuut, aditum querellae ratio
deposcat, quod donatum est pro ratione quartae ad
testamenti convicti deminuetur.
instar inofficiosi
l
Nam quod uxor a marito in se matrimonii tempore donationis causa coUatura emancipato filio
communi consentiente domino donavit, velut ex bonis patris , de cuius substantia prohibente matrimo-
et ins. APCR
Vat. 282: iunge 8, 63, 6
(lO)
calpurniac aristacnotae Vat., aristinae SPCR (12) pp.
mi Vat, d. VI Ilal, vi
(13) Nicomcdiae Mommsen
Vat. 280
(14) sic C, revertitur PR (15) vi P, ow, 11 al.
(iG)
(18) anniano Vat.
(17) aurelio Vat., om. libri
(l9) sic
Hal. P, dat. nicomediao v non. mart. augustis iii et n
dett.,
(II)
conss.
Vat.
DE INOFFICIOSIS DOTIBUS
137
nio non potuit exire, datura accipi rationis est: in

cuius bouis si idem consilium et eventus compre-
quam patrimonio matris ediximus, obPP. iii id. Sept. CC. conss.
[a. 294]
hendatur, lex,
gervabitur.
Constafitms A. Olyhio.
Non convenit
quod immodicarum donationum omnis que-
Î?np.
dubitari,
ad similitudinem
rella
inofficiosi
testamenti
legibus
hoc actiouis utriusque vel

aestimanda vel idem et temD. xiiii k. lun. Tauro et
fuerit introducta et sit in
una causa
vel
similis
moribus.
et
poribus
Florentio conss.
361]
[a.
XXX.
DE INOrFlCIOSIS DOTIBUS.
Constantius A. ad Maximum praesidem CiCum omnia bona a matre tua dote dicantur
^lmp.
liciae.
exhausta^ concordare legibus promptum
ut ad
est,
testamenti adversus dotem im-
exemplum
modicam exercendae actionis copia tribuatur et
conquerentibus emolumenta debita deferantur.
inofficiosi
xiiiik.
Sirmio Datiano e4 Cereale conss.
lan.''
filiis
D.
[a.
358]
1 Imp. Titus Aelius " Antonintts A. Augurino proconsuli Africae.

Senatus consultum auctore divo
Hadriano avo meo factum^, quo cautum est, quid
et ex quo tempore evicta hereditate restitui debeat,
non solum ad fisci causas, sed etiam ad privatos
1
hereditatis petitores pertinet.
Usuras vero pecuniarum ante litis contestationem ex die venditionis hereditariarum rerum ab eo factae qui antea
possidebat collectas nec non etiam fructus bonae
possessores reddere cogendi non sunt, nisi ex
Post litem autem

locupletiores extiterunt.
contestatam tam fructus non venditarum rerum, non
Bolum quos perceperunt, sed etiam quos percipere
poterant, quam usuras pretii rerum ante litis contestationem venditarum ex die contestationis compuoandas omnimodo reddere compellantur. PP. vi k.
Fehr. Claro et Cethego conss.
[a. 170]
2 Impp. Severus et Antoninus AA. Marcello miSi post motam controversiam IMenecratis bonoliti.
rum partem dimidiam Musaeus ab herede scripto
quaestionis illatae non ignarus comparavit, tam ipse
qua-si malae fidei possessor quam heredes eius fruc1
tus restituere coguntur.
Si vero venditionem
lite antiquiotem esse liquido probaretur, ex eo die
fructus restituantur, ex quo lis in iudicium^ deducta
est.
fructibus enim augetur hereditas, cum ab eo
2
possidetur, a quo peti potest ^. Emptor autem, qui
proprio titulo possessionis munitus non est, etiam***
singularum rerum iure convenitur. D. k. lul. Severo A. ii et Victorino conss.
[a. 200]
3 Idem AA. Epictae. Hereditas materterae pehis
non
infringit alterius hereditatis

petitionem,
alia successione.
sed et si quaestionis titulus prior inofficiosi testamenti causam habuisset, iudicatae rei praescriptio non obstaret eandem hereditatem ex alia causa vindicanti. PP. v
id. Aug.^^ Geta ii cons.
[a. 205]
tita
quae venit ex
4 Imp. Antoninus
A.
Vitaliano.
In restituenda
eius habebitur, quod te in
hereditate compensatio
(1)
21,
Th.
20, l:
2,
jB 41,
4,
xiinge
10
(3)
catur exhausta Th.
Th. 2,
(2)
Th.
2,
hereditas dote di-
Th., d. iiii kal. iun. Hal.
(4) sic
19, 4
cum omnis
Titus Aelius del.

(8) iudicio PCR<*
(7) Dig. 5, 3, 20, 6
:
videntur tamen verba fructibus
(9) idem
potest
etiam P, est etiam
olim 1 antecessisse
(10) noii est
(5)
42,
1,
59 seqq.
Cf.
Dig.
5, 3
(6)
P*CiR, est
P, om. Hal.
Mommsen
II..
(11)
(13)
(14)
sic
Bal,
sic
iunge
PR,
6, 59,
vi id. iun.
(12) vii
(13')
AA.
7, 16, 27
ConsuU.
6, 18
exclusa
4.
2931
mortui infirmitate in sumptumque funeris bona fide

ex proprio tuo patrimonio erogasse probaveris. PP.
VII ^^k. Mart. Antonino A. iiiietBalUno conss. [a. 213]
5 Idem A. Postumianae. De hereditate, quam
bona fide possidebas, si contra te pronuntiatum est,
in
restitutione
eius
detrahetur,
quod
creditoribus
eiusdem hereditatis exsolvisse te bona fide probaveris: nam repeti a creditoribus

qui suum receperint,
non potest. PP. vi k. lun. Antonino A. iiii et
Balhino conss.
[a. 213]
Si putas non
6 Imp. Alexander A. Firmino.
iure tutores datos nepotibus tuis, quod eos dicas in
potestate tua esse, petere ab his hereditatem filii tui
emancipati non moreris, cuius commodum ad te
pertinere dicis, iudice statuturo, an a praesidalibua
actis discedendum sit, qui eis tutores dedit, cum in
tua potestate negarentur esse.
PP. x k. lul. lu,
liano et Crispino conss.
[a.
224]

Hereditatis petitionem, quae adversus
pro herede vel pro possessore possidentes exerceri
potest, praescriptione longi temporis non submoveri
nemini incognitum est, cum mixtae personalis actio1
nis ratio hoc respondere compellat.
A ceteris
Restitutae.
autem tantum specialibus in rem actionibus vindimanifestum est, si non agentis intentio
^^
sit.
per usucapionem vel longum tempus explosa
PP. XI k. Aug. CC. *3' conss.
[a. 294]
8 ^^ldem AA. et CC. Aurelio^^ Asterio. Liber
nec ne fuerit testator, ante omnia disquiri debet,
cum^" hereditas petatur.
D. iii k. April.^'' CC.
cari posse
XXXI.
DE PETITIONE HEREDITATIS.
tidei
III
conss.
[a.
9 Idem AA.
294]
CC. Demophiliae.
Si scripti delatam sibi successionem cognati repudiaverunt et
hanc honorario vel civili iure quaesiisti, res hereditarias, quae in eadem causa durant, hereditatis petitione vindicare potes.
D. iii k. Dec. Nicomediae
CC. conss.
[a. 294]
10 Idem AA. et CC. Theodotiano. Si filius familias delatam sibi hereditatem per longum tempus
detinuit, eo ipso utpote aguita hereditate patri suo
eius" commodum adquisiisse videtur.
D. xiii^^
k. lan. CC. conss.
[a. 294]
11 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Aeternali
proconsuU Asiae. Cogi possessorem ab eo qui expetit titulum suae possessionis edicere^' incivile est
et
praeter eum, qui dicere^* cogitur, utrum pro possessore an pro herede possideat.
D. xii k. April.
Constantinopoli Arcadio iiii et Honorio iii AA.
conss.
396]
[a.
lustinianus A. lohanni pp.

Cum hereditatis petitioni locus fuerat, exceptio adsumebatur,
quae tuebatur hereditatis petitionem, ne fieret ei
praeiudicium. magnitudo etenim et auctoritas centumviralis iudicii non patiebatur per alios tramites
12 Imp.
l
viam hereditatis petitionis infringi. Cumque multae varietates et controversiae veterum exortae sunt,
eas certo fine concludentes sancimus, si quis hereditatis petitionem vel susceperit vePs suscipere sperat vel movere^^, alius autem superveniens vel ex
deposito vel commodato vel legato vel ex fideicommisso vel ex aliis causis inquietare vel reum vel
agentem ex persona defuncti crediderit sibi esse necessarium, si quidem pro legato vel fideicommisso
faciat, rem expeditae quaestionis esse, cum posscriptus heres cautione interposita non differre
hanc petitionem, sed recte exigi vel legatum vel fidei-
hoc
sit
aurelio Consuh., om. libri

(16) cum
contra
(17) Sirmio ins. Consult.
(20)
CRy om.
(19) XIII Hal., vi
(15)
quam C
PR,
(l8)
anteeius
Th.
W,
PR
CR
sic CTh.y dicere

(21)
iunge 6, 23, 17
edicere Th.
(23) vel susceperit dett. cum B, om.
(24) moverit videntur legisse B: r} vTtsSsâro
TJSi]
rrjv ayojyrjv
39, 12:
(22)
tj
iXni^T]
ivdyea&at avrfj
rj
ivay^
nsQl avxrji: sane eum, qui, cum heredem se esse puiet,

hereditatem tamen nondum petierit, omnimodo teneri vix
iusium
esi
18
III 31.
commissum sub cautela

tate
persouarum, quod,
restituet legatarius
vel
satisdatione pro quali-
vel
non obtinuerint eius iura,

ei datam
fideicommissarius^
si
ex quarta centesimae parte

pecuniam cum usuris
agrum cum fructibus quos
percepit,
pensionibus, scilicet in utroque eorum expensis antea necessariis et utilibus deductis:
maluerit litem quidem contestari, expecvel si
currentibus, vel
domum cum
vel
ipse
tare autem hereditatis petitionis eventum, hoc ei liceat facere, ut restitutio, si competeret, cum legitimis augmentis legatario vel fideicommissario accedat.
Sin autem ex contractibus defuncti agatur
la (l)
contra possessorem hereditatis vel eius rei de qua
agitur, si quidem res sint vel depositae vel commodatae vel pignori datae vel aliae quae extant, non
difierri sub praetextu hereditatis petitionis memorasi pro fenerata pecunia vel alia personali actione agatur contra possessorem vel petitorem, non debet iudicium differri,
sed cxitum suum accipere.
\b
Postquam etenim
hereditatis petitionis iudicium finem accipiat, tunc
inter petitorem hereditatis et possessorem rationibus
contractis non aliter possessor, si victus fuerit, hereditatem restituere compellitur ', nisi pro omnibus
quae rite ab ea gesta sunt petitor ei satisfaciat.
\c Quod si petitor fuerit victus, simili modo a possessore iudicis officio ei satisfiat^ vel, si hoc fuerit
praetermissum , negotiorum gestorum vel ex lege
Sin autem libertates vel a posses2
condictione.
sore vel a petitore fideicommissariae petantur vel
directae ipso iure dicantur competere, annale tan-
tum iudicium, quemadmodum,
turamodo spatium expectetur a morte testatoris nu2 merandum. Et si quidem hereditatis petitionis
iudicium intra id spatium terminum accipiat, secundum eventum iudicii et libertates vel effectum ha2b beant vel evanescant. Sin autem tempus annale
emanaverit, tunc libertatis favore et humanitatis iutuitu competant quidem directae Ubertates, ex fideicommissariis
ita
tamen,
DE PETITIONE HEREDITATIS
138
32
si
autem in libertatem servi eripiantur,

non falsum testamentum approbetur:
Bub ea scilicet condicione, ut, si actores sint vel

alias^ ratiociniis suppositi, et postquam perveniant
in libertatem, necessitas eis imponatur res hereditarias et rationes reddere: iure patronatus videUcet
competente ei, qui ex legibus ad id possit vocari.
3
lUo, ne in posterum dubitetur, observando, ut et
hereditatis petitio omnimodo bonae fidei iudii^sa
bare potes, eam, quam vicinus imposuit, accessisse

l
dominio tuo non ambigitur. Sed et^ id, quod iu
solo tuo aedificatum est, quoad^ in eadem causa
manet, iure ad te pertinet. si vero fuerit dissolutum, materia eius ad pristinum dominium redit, sive
bona fide sive mala fide aedificium extructum sit,

si non donandi animo aediticia aUeno solo imposita
PP. XII k. JSov. Antonino A. iiii et Balbino
sint.
conss.
213]
[a.
3 Imp. Alexander A. Domninae.
Mater tua
vel
maritus fundum tuum invita vel ignorante te vendere iure non potuit, sed rem tuam a possessore
vindicare etiam non oblato pretio poteris.
1
Sin
autem postea de ea venditione consensisti vel alio
modo proprietatem eius amisisti, adversus emptorem
quidem nullam habes actionem, adversus venditricem vero de pretio negotiorum gestorum exercere
PP. iii k. Nov. Alexandro A.
non prohiberis.
cons.
222]
[a.
4 ^lmp. Gordiatms
Muniano
A.
^^
Adver-
militi.
qui a malae fidei possessoribus fundum

comparaverunt ita tibi actio competit, si
prius, quam usucapionem implerent vel longae possessionis praescriptionem adipiscerentur
dominium
ad te pervenerit.
PP. xii^^ k. Nov. Pio et Ponsus
eos,
bona
fide
tiano conss.
[a. 238]
5 Idem A. Herasiano. Domum, quam ex matris
successione ad te pertinere et ab adversa parte iuiuria occupatam esse ostenderis, praeses proviuciae
cum
pensionibus quas percepit aut percipere poteomni causa damni dati restitui iubebit. Eius
autem quod impendit rationem haberi non posse merat et
rescriptum est, cum malae fidei possessores eius

quod in rem alienam impendunt, non eorum negotium gerentes quorum res est, nuUam habeant repetitionem, nisi necessarios sumptus fecerint: sin
autem utiles, Ucentia eis permittitur sine laesione
PP. ii id. Febr. Gorprioris status rei eos auferre.
[a. 239]
6 ^^ldem A. Austronio militi^^. Si ea^" pecunia
is
collocata*^
fuerat
quam deposueras
apud quem
rito
sibi
possessiones
tibi
vel
omnes
causa ab invito
PP.
F*' id. lul.
^''Imp.
comparavit ipsique traditae sunt,

vel quasdam compensationis
tradi
eo
in
te
conferri
iniuriosum
Gordiano A. etAvioIa conss.
est.
[a.
239]
Philippus A. et Philippus C.^^ Aurelio^^
Partum anciUae matris sequi condicionem
Antonio.
connumeretur. B. k. Sept. Constantinopoli post

consulatum Lampadii et Orestae vv. cc*
[a. 531]
nec Btatum in hac specie patris considerari explorati iuris est.

PP. xiiii^^ k. Nov. Philippo A. et
XXXII.
Titiano conss.
[a. 24 f]
8 Idem A. et C. Philippo militi. Si, ut proponis, pars diversa pecunia tua quaedam* nomine suo
comparavit, praeses provinciae utUem vindicationem
obtentu militiae tibi eo nomine impertiri desideranti
ciis
DE REI VINDICATIONE.
1
Impp. Severus et Antotiinus AA. Caeciliae.
Etiam per alienum servum bona fide possessum cx
partes aequitatis non negabit.
re eius qui
tibi
eum
possidet vel ex operis servi adquiri
dominium vel obligationem placuit. quare tu quoque si bona fide possedisti eundem servum et ex
nummis tuis mancipia eo tempore comparavit, potes
secundum iuris formam uti defensionibus tuis. Man1_
cipium autem aUenum mala fide possidenti nihil
potest adquirere, sed qui tenet non tantum ipsum,
sed etiam operas eius nec non ancillarum
partum et
animaUum fetus reddere cogitur. PP.
non. Mai.
Eboraci Faustino et Rufo conss.

[a. 210]
2 Idem AA.^ Aristaeneto. Si inferiorem
partem
aedificu, quae solum contingit, ad te pertinere pro(1)
sic
M cum
ficit i2
(2)
By compelletur
a possessore
C,
.
Batisfaciat /2*, deficit /2

(3) alias
padio et oreste conss. traditur
lianus pp. fuerit
compellatur
satisfiat
R,
male,
de-
22*,
C, possessor
aliis
(4)
lam-
cum anno 530 lu-
(5)
15, 1, 81 seqq.
Cf.Dig. 6,1
requiriiur imp. Antoninus A.
cum
(7) ct
(k. n.), om.
(8) quoad C*/2* cum BJS (x. yr.),
32
(6)
pCR
quod ApR<', inc. C

aiano P, mucrano
tunge 2, 52,3
C, rauciano 2, 62, 3
(9)
(10) sic
(11)
SR, mi-
xii Hal.t
seu
que
negotiorum
iurisdictionem
gestorum
praebebit.
idem mandati quoactionem inferenti

PP. ii non. Mart.
Praesente ct Albino conss.

[a. 246]
9 Imppp. Carus Carinus et Numerianus AAA.
Antonio. Doce ancillam, de qua suppUcas, dotalem
fuisse in notione praesidis: quo patefacto indubium^*
erit vindicari ab uxore tua nequivisse.
PP. iii^^
k. Mart. Caro et Carino AA. conss.
[a. 283]
10 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. la-
Cum super vernis mancipUs nuUa instrumenta te habere adseveres, in iudicio, in quo negotium coeptum esse
id quod in precem
projjonitur,
contulisti postulare oebuisti.
iudex euim uon ignonuario.
XI P,
liti
viiii 2, 52, 3
om. lihri
om. Pt
d.
4,
(15) sic
34,
(17)
(14)
R, ooUata
imp. philippo A, idem

(lO) aurelio Greg., om.
(l3) miiunge 4, 34, 3

ea P^C^R, ex ea C* cum B,
(12)
4, 34, 3,
PC
Greg. 3,
a. et c.
lihri
2,
(cc.
(ic)
3
sic
Ilal. P,
Greg.,
CR) PCR, idem
(20) xiiii Greg.,
(2l) indubium scripsi, indubium

dett.
(22) iii IlaL, vi
bium non
pp.
(18)
xiii
a.
Hal,
non PCR, du-
DE REI VINDICATIONE
rat
139
servorum dominia etiam
exhibitionem
instrumentorum
citra
probationibus vel ipsorum interPP. viii ia. Fehr. ipsis

rogatione posse ostendi.
aliis
AA. conss.
Idem AA. et CC. Gaiano.
iiii et III
11
290]
sciens
\a.
Si
quis
*
agrum alienum sevit vel plantas imposuit, postquam
eae radicibus terram fuerint amplexae, solo cedere
rationis est.
domini^ euim magis segetem vel plantas quam per huiusmodi factum solum suum lacit.
1
Sane eum, qui bona fide possidens haec fecerit,
per doli mali exceptionem contra vindicantem domi-
33
III 32.
19 Idem AA.
et CC.
CalUstrato.
Indicia cetera,
quae iure non respuuntur, non minorem probationis

quam instrumenta continent fidem: quo iure, si de
proprietate domus ambigis negotiumque integrum
viii k. lan. Sirmi AA.
est, uti non prohiberis.
conss.
293]
[a.
20 Idem AA. et CC. Quartillae. Non servum,

quem res tuas detinere adseveras, sed eius domi-
num
auctoritate significatum
de rebus repetendis conveniendum esse perspiVI k. Mart, CC. conss.

[a. 294]
21 Idem AA. et CC. Herodi. A possidentibus
vindicata mancipia, quorum dominium ad vos perti-
Mart. Sirnii AA. conss.

[a. 293]
12 Idem AA. et CC. Alexandro. Incivile atque
inusitatum est quod postulas, ut mancipium, quod
nere intenditis, si, posteaquam impleveritis intentionem, haec*^ non restituantur, iurisiurandi soUemnitate secuta condemnatio procedere debet.
D. vi id.
nium servare sumptus

D. iiii
est.
tradidisti et
invito eo ex
iuris
k.
hoc modo
dominium
eius
transtulisti,
nostro rescripto tibi adsignetur. unde

intellegis semel ancilla emptoris facta filios etiam
postea natos eius dominium sequi, cuius mater eorum eo tempore fuit. sane de pretio, si non te
hoc' probatum fuerit recepisse, conveni adversarium
tuum. D. VI id. April. AA. conss.
[a. 293]
Ordinarii iuris
13 Idem AA. et CC. Eytychio.
ut
exhibitis"*
orta
est,
mancipiorum
quaestione prius
mancipiis de possessione iudicetur ac tunc demum
causa
ab
eodem
iudice decidatur. D. id.
proprietatis
[a. 293]
Ap?il. AA. conss.
14 Idem AA. et CC. Septimae. Cum a matre do-
mum
filii
comparasse proponas, adversus
te sciente
eum dominium vindicantem,

nuUa
si
matri non successit,
exceptione tueri potes. quod si venditricis

obtinet hereditatem, doli mali exceptione, pro qua
portione ad eum hereditas pertinet, uti non prohite
D. iii
beris.
k. lul.
15 Idem AA.
et
AA.
conss.
293]
[a.
CC. Aiirelio Proculino.
Quo-
tiens duobus in solidum praedium iure distrahitur,

manifesti iuris est eum, cui priori traditum est, in
1
detinendo dominio esse potiorem. Si igitur antecedenti tempore possessionem emisse ac pretium
exsolvisse apud praesidem provinciae probaveris, obtentu non datorum instrumentorum expelli te posErit sane in arbitrio tuo
2 sessione non patietur.
pretium quod dedisti cum usuris recipere, ita tamen,
ut perceptorum fructuum et sumptuum ratio habea5
cum et si ex causa donationis utrique domitur
nium rei vindicetis, eum, cui priori possessio soli
D. xv^ k.
tradita est, haberi potiorem convenit.
Oct. AA. conss.
[a. 293]
16 Idem AA. et CC. loMuario. Si in area communi domum aliquis extruxit, hanc vobis communem
cuius portionem ab eo, qui bona
iuris fecit' ratio.
:
cis.
Oct. CC. conss.
22 Idem AA.
contestationem
universos.
D.
Nov. Sirmi AA. conss.
id.
293]
[a.
AA
Si fundum vestrum,
et CC. Sabino.
17 Idem
vobis per denuntiationem admonentibus volentem ad
emptionem accedere, quod distrahentis non fuerit,
non recte is contra quem preces funditis^ comparavit vel alio modo mala fide contraxit, tam fun-
dum vestrum constitutum probantibus quam fructus,

quos eum mala fide percepisse fuerit probatum, aditus praeses provinciae restitui iubebit. D. xii^ k.
Dec. Sirmi AA. conss.
[a. 293]
18 ^Îde7n AA. et CC. Claro. Re tua apud aliquem manente proprietatis error nihil tibi nocere
potuit, nisi aiia contra te causa intervenerit. D. viiii^^
k. lan. AA. cotiss.
[a. 293]
(1)
sevit
(3)
te
Wy
seruit
CRM}^
(2)
hoc C, hoc P*, hoc ante
cum Bf exutia PtC^R
sie
CRM^
M, domino
P^R
(4)
P^C"
sic
Vat. 315 Idem Ulpiae

Cura ex causa donationis uterque dominium
Rufinae.
rei tributariae vindicetis, eum, cui priori possessio vel
D. xii kal.
soli tradita est, haberi potiorem convenit.
Mart.
(6)
XV
(5)
cf.
Dorocortoro Tiberiano et Dione

A, XII P,
i7ioiri(Tsv
xvnu r
B2
{x.
(10)
II
Hal
n.)
fortasse
(7) sic
a>R\
29 1)
conss,
(a.
fecerit
PC^R^',
(9)
(s) fudistis
8, 43, 2 iungenda est
xn
Hal..,
Giii
D.
iii^^
k.
Nov.
CC.
[a.
294]
conss.
2S Idem AA. et CC. Magnifero. Si mancipium

tuum per vim vel furtum ablatum alii ex nulla lusta
causa distraxerunt vindicanti tibi dominium solD. xvi k.
vendi pretii nulla necessitas inrogatur
,
^''.
Dec. CC. conss.
294]
[a.
24 Idem AA.
NuIIo iusto titulo'

et CC. luliano.
praecedente possidentes ratio iuris quaerere prohiidcirco cum etiam usucapio cesset,
bet dominium.
intentio dominii non absumitur : unde hoc casu postliminio reverso citra beneficium actionis rescissoriae
directa permanet integra vindicatio. D. xvi k. Dec.
CC. conss.
[a. 294]
25 Idem AA. et CC. Eugnomio. SoIIemnibus pensionibus rei pro alio satisfacientem *^ non interveniente venditione solutionis causa minime dominum ^^
facit.
D. XVI k. Dec. Nicomediae CC.conss. [a. 294]
26 ^"^ldem AA. et CC. Heliodoro. Morae litis
causam possessoris non instruunt ad inducendam
longae possessionis praescriptionem, quae post litem
D. x id.^^
contestatam in praeteritum aestimatur.
Dec. CC. conss.
[a. 294]
27 Idem AA. et CC. Philadelpho. Servum emptor non traditum sibi praesentem vindicare non pot^^
k. lan. Nicomediae CC. conss. [a. 294]
est. D. XVIII
28 Îdem AA. et CC. Sopatro. Res alienas possidens,
non
iustam causam nullam habeat tenendi,

suam intentionem implenti restituere cogi-
licet
nisi
D. viii^'
tur.
k. lan.
CC. conss.
[a.
294]
DE USU FRUCTU ET HABITATIONE ET
MI-
fide possidens aedificavit, si velis vindicare, sumptus offerre debes, ne doli mali possis exceptione
submoveri.
294]
[a.
Diodoto.
Certum est mala
possessores omnes fructus solere cum ipsa re
praestare, bona fide vero extantes, post litis autem
et CC.
fide
XXXIII.'^
NISTERIO SERVORUM.
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Posidonio.
Si usus ftuctus omnium bonorum testamento uxoris
marito relictus est, quamvis cautionem a te prohibuerat^^ exigi, tamen non aliter a debitoribus solu-
tam pecuniam accipere poteris quam oblata secundum formam senatus consulti cautione. PP. vi k.
Oct. Anullino et Frontone conss.
[a. 199]
2 Idem AA. Felici. Verbis testamenti, quae precibus inseruisti, usum fructum legatum tibi animadvertimus.
quae res non impedit proprietatis domi-
num
obligare creditori proprietatem, manente scilicet
{pm. d.) Sa*., d. viii P, d. xvm

firmat B^{x.n.), delet Mommsen
(15)
(14) sic P, irrogetur CR
PCRO'
83, 10
(19) d.
(16)
(18)
sic
(12)
(13)
sic
haec con-
ra Hal,
72*,
n P
satisfaciente
PvR", dominium ICR'*
aut numerus mutandus est aut
(17)
7,
scr.
c/.
k.
xviil P, G.xii Hal.

(2l) viii
(20) iunge 6, 59, 9
16, 8, 24 segg.
(22)
P, xv 6, 59, 9
(23) testamento ins. P
Cf. Dig. 7. 1. 7. 8 Inst 2, 4. 5
contra B {x. 7t.)
Hal.,
X non
(ll)
18'
mmm^m
mm
usu fructu tui iuris. PP. vi id. Mai. An[. 205]

tonino A. ii et Geta li conss.
Si patri tuo
3 Imp. Antoninus A. Antoniano.
niliil ad te
usus fructus legatus est, defuncto eo
cum morte eius, cui fuerat legatus usus
integro
pertinet,
fructus
vel
alio
modo
adcjuisitus,
ad proprietatem
Usufructuario autem superstite licet

regredi solet.
dominus proprietatis rebus humanis eximatur, ius
utendi fruendi non tdllitur. PP. iii k. Aug. Anto[a. 213]
nino A. iin et Balbino conss.
4 Imp. Alexander A. VerUcio. Usu fructu constituto eonsequens est, ut satisdatio boni viri arbi1
praebeatur ab eo, apud quem id commodum perusu proprietati

venit, quod nullam laesionem ex
nec interest, sive ex testamento sive ex
adferat.
voluntario contractu usus fructus constitutus est.
PP. VI id. Mart. Alexandro A. ii et Marcello
trio
conss.
226]
evocato et aliis. Si pater usum

5 Idem A
fructum praediorum in tempus vestrae pubertatis
matri vestrae reliquit, finito usu fructu postquara
vos adolevistis, posterioris temporis^ fructus perceptos ab ea repetere potestis, quos nuUa ratione sciens
PP. k. Aprii. Alexandro A. ii
d-e alieno percepit.
et Marcello conss.
[a. 226]
6 Ide?n A. Siratonicae. Interest, usum fructum

solum maritus tuus in dotem acceperit, an proprietas quidem doti data sit, verum pactum intercessit,
ut moriente eo tibi eadem possessio redderetur. nam

usufructuarius quidem proprietatem pignorare non
potuit: qui autem proprietatem aestimatam in dotem accepit , non ideo minus obligare eam potuit,
quoniam soluto matrimouio restituenda tibi aestimatio eius fuit. PP. k. lul. Agricola et Ciemente
conss.
[a. 230]
7 Imp. Gordianus A. Ulpiano miiiti.
Eum, ad
quem usus fructus pertinet, sarta tecta suis sumpti-
bus praestare debere explorati iuris est. proinde si

quid ultra quam impendi debeat erogatum potes docere, sollemniter reposces.
Papo
PP.
k. Febr.
Arriano
conss.
[a.
et
243]
S Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.

Bierom. Neque fructuarium ad obtinendam proprietatem rerum, quarum usum fructum habet, neque successores eius ulla temporis ex ea causa
te-
nentes praescriptio munit. vi k. lui. AA. conss. [a. 293]

9 Idem AA. et CC. Auxanusae. Usu fructu matri
tuae praediorum et mancipiorum relicto tam alie-
quam manumissio interdicta est. sane manciquorum testamento ministerium matri relictum
cum in his dorainium non habet, nec tradendo
natio
pia,
est,
cuiquam nec manumittendo ad testatorisheredempertinentia quicquam facit. B. k. Dec. AA. conss. [a. 293]
10 Idem AA. et CC. Pomponio. Si domina proprietatis uxori tuae usum fructum lo<javit sub certa
annua praestatione, morte conductricis ei quae locavit etiam utendi fruendi causa non est deneganda.
D. xiii^ k. lan. Sirmi AA. conss.
[a. 293]
11 *Idem AA. et CC. Ciaudio^ Theodoto. Habitatio morte finitur: nec
proprietatem qui* habitatio-
nem
habuit legando dominii vindicationem excludit.

Subscripta iiii k. Oct. Viminaci CC. conss. [a. 294J
12 Jmp. lustinianus A. luiiano
Arabiguita-
tem antiqui
iuris
uxori suae sive
decidentes
pp.
sancimus,
sive
quis
cuicumque usum fructum reliquerit sub certo tempore, in quo vel filius eius vel
quisquam alius pervenerit, stare usum fructum in
alii
annos, in quos testator statuit, sive persona, de cuius

aetate compositum est, ad eam pervenerit sive non:
neque enim ad vitam hominis respexit, sed ad certa
curricula: nisi ipse cui usus fructus
legatus sit ab
cf. Vat. 42 ; Aurelio Loreo cui et Enucentrio.
Fructuario Buperstite licet . . . toUitur.
Subscripta v id. Febr.
Sirmi AA. v et iiii consa. (a. 293)
(2) posterioris tem(1)
pori8
(4)
=8
DE USU FRUCTU ET HABITATIONE
140
33
III
PvCR,
posteriores
Vat. 43
quae Vat.
(6)
(7)
(3)
xiii Hal.,
Claudio Vat., om.
est dett.y est penitus
libri
CR
xii
(6)
ca
(8) ttsu
hac luce fuerit subtractus: tunc etenim ad posteritatem usum fructum transmitti non esf^ possibile,
cum morte usum fructum penitus extinûi iuris insit.
Sin autem talis fuerit incerta con*donec in furore filius vel alius quisquam remanserit', vel in aliis similibus casibus, quorum
eventus in incerto sit, si quidem resipuerit filius vel
alius, pro quo hoc dictum est, vel condicio extiterit,
usum fructum finiri: sin autem adhuc in furore is
constitutus decesserit, tunc quasi in usufructuarii
vitam eo relicto manere usum fructum apud eum.
dubitati
dicio,
cum enim possibile erat usque ad omne vitae tempus usufructuarii non ad suam mentera venire furentem vel condicionem impleri, humanissimum est
ad vitam eorum usum fructum extendi. quemadmo-
dum etenim, si decesserit usufructuarius ante completara condicionem vel furorem finitum, extinguitur
usus fructus, ita humanum est extendi eum in usufructuarii vitam, etsi autea decesserit furiosus vel
D. k. Aug. Constantinopoii
alia condicio defecerit.
[a. 530]
Lampadio et Oreste vv. cc. conss.
13 Idem A. luiiano pp. Cum antiquitas dubitabat usu fructu habitatioms legato, et jprimo quidem
cui similis est, utrumne usui vel usui^ fructui an
neutri eorum, sed ius propriura et specialem naturam
sortita est habitatio, postea autera si possit is cui
habitatio legata est eandem locare vel dominium sibi
vindicare, auctorum iurgium decidentes compendioso

responso omnera huiusmodi dubitationem resecamus.
1
Et si quidera habitationera reliquerit, ad humaniorem declinare sententiam nobis visum est et dare
etiam locationis licentiam.
quid enim
legatario
distat, sive ipse legatarius maneat sive alii cedat, ut
Et multo magis, si habita2 mercedem accipiat?
tionis usum fructum reliquerit, cum et nimiae subtilitati satisfactum videatur etiam nomine usus fruc3 tus addito. In tantum etenim valere habitationem
volumus, ut non antecellat usum fructum nec domi-
nium habitationis speret legatarius, nisi specialiter

evidentissimis probationibus ipse legatarius possit
ostendere et dominium ei domus esse relictum: tunc
enim voluntati testatoris per omnia oboediendum est.
4 Quam decisionem locum habere censemus in omnibus modis, quibus habitatio constitui potest. D. xviii^
k. Oct. Lampadio et Oreste vv. cc. conss.
[a. 530]
14 Idem
A. luiiano pp. Antiquitas dubitabat, si

vel aliam rem cuidara testaraento reliquerit, quatenus usus fructus apud heredera raaneat,
1
si huiusraodi constat legatum.
Et cum quidam
inutile legatum esse existimabant, quia usus fructus
numquam ad suara redit proprietatem sed seraper
apud heredem remanet '^ et forsitan hoc existimabant, quia et secundus heres et deinceps successores unus esse videntur'* et non potest huiusmodi
usus fructus secundum veterem distinctionem solitis
quis
fundum
modis extingui, alii autem huiusmodi legatum non

esse respuendum existimaverunt
tales altercationes
decidentes censemus et huiusraodi legatum firmum
esse et talem usum fructum una cum herede finiri
et illo moriente vel aliis legitimis modis eum araittente expirare.
quare enim iste usus fructus sibi
:
vindicat privilegium, ut
ênerali interemptione
usus fructus ipse solus excipiatur? quod ex nuUa
induci rationabili sententia
manifestissimum est.
tale
Et propter hoc et'^ usum fructura finiri et ad

2
proprietatem suam redire et utile esse legatum sancientes huiusmodi paucissimis verbis totam eorum
ambiguitatem delevimus. D. xv^^ k. Oct. Lampadio
[a. 530]
15 Idem A. luiiano pp. Inter antiquam prudentiam dissensio incidit, si per servum usus fructus
libri
(9)
(10) sic
xvm del. (Zeitschri/i fdr Rechtsgesch. 11
R, permanet
(il)
sic C,
unus
p. 178)
esse vide-
unius esse videtur dett.: vix quicquam mutanduv

sed lustiniani minus apte expressisse videntur, quod
dicitur heredis heredem appellatione heredis contineri, e. g.
Dig. 50, 16, 65. 70 (12) et /2, om. C (13) xv del {cf. not. 9)
tur
est,
22,
DE SBRVITUTIBUS ET DE AQUA
141
fuerit adquisitus et ex quibusdam casibus

enim rebus incidunt mortalibus) pars huiusmodi servi in alium pervenerit, utrum omnis usus
fructus, qui antea per servum ad aKquem pervenerit,
apud eum remaneat an totus tollatur vel ex parte
deminuatur, ex parte autem apud eum resideat?
1
Et super huiusmodi dubitatione tres seutentiae
vertebantur, una, quae dicebat ex particulari alienatione servi totum usum fructum deminui, alia in
tantum usum fructum deminui in quantum et servus alienatur, tertia, quae definiebat partem quidem
servi posse alienari, usum fructum autem totum apud
eum remanere, qui ante servum iu solidum habebat.
et in novissimam sententiam et summum auctorem
luris scientiae Salvium lulianum esse * invenimus.
2
Nobis autem haec decidentibus placuit Salvii lu-
domino
(multi
III 33.
bus neq[ue,
servus vel fiUus familias in praefatos

interrumpi patri vel domino usum
fructum qui per eos adquisitus est, sed manere intactum, neque, si pater capitis deminutionem magnam
vel mediam passus fuerit vel morte ab hac luce fuerit exemptus, usum fructum perire, sed apud filium
remanere, etiamsi heres a patre non relinquatur*.
2
Usum fructum enim per eum adquisitum apud
casus
conss.
{a. 530]
A. luliano pp. Corruptionem usus fructus multiplicem esse veteribus placuit, vel morte
usufructuarii vel capitis deminutione vel non utendo
sed de usu
vel aliis quibusdam non iguotis modis.
fructu quidem hoc indubitatum fuerat: de personali
autem actione, quae super usu fructu nascitur, sivc
in stipulationem usus fructus deductus sive ex testamento relictus est, dubitabatur, morte quidem usu-
16 Idem
fructuarii et capitis deminutione et eam tolli omnibus concedentibus, non utendo autem, si per annum
eundem usum fructum
vel per biennium forsitan
non
personalis actio tollinos haec decidentes sanactionem quae pro usu fructu
petierit usufructuarius,
Sed
tur, altercantibus.
cimus non
solum
si
nascitur, sed nec ipsum usum fructum non utendo

cadere, nisi tantummodo morte usufructuarii et ipsius
rei interitu, sed usum fructum, quem sibi aUquis
adquisivit, hunc habeat, dum vivit, intactum, cum
multae et innumerabiles causae rebus incidunt mortalibus, per quas homines iugiter detinere quod habent non possunt, et est satis durum per huiusmodi
quod semel possessum
difticultates amittere
est,
nisi
exceptio usufructuario opponetur, quae, etiara

dominium vindicabat, poterat eum praesentem vel
absentem excludere. Sed nec per omnem capi-
talis
si
2
tis
deminutionem huiusmodi detrimentum imminere
nostris patimur subiectis.

quare enim, si filius familias fuerit is qui usum fructum habet, forte ex
castrensi peculio, ubi nec usus fructus adquiritur
possessum, per emancipationem eum amittat?

sed secundum quod definitum est tunc eum tantummodo desinere, cum usufructuarius vel res pereat,
et tantunmiodo eum cum anima vel rei substantia
expirare, nisi praedictae exceptionis vigor reclama-
ei*,
3
verit.
Excepta videlicet tali capitis deminutione,
quae vel libertatem vel civitatem Romanam possit
adimere: et^ tunc enim usus fructus omnimodo
D. k.
ereptus ad suam revertatur proprietatem.
Oct. Constantinopoli
conss.
Lampadio
et
Oreste
vv.
cc.
530]
hbris Sabinianis
[
17 Idem A. lohanni pp. Ex

si
quaestio nobis relata est, per quam dubitabatur,
usus fructus per servum adquisitus vel per filium
familias capitis deminutione filii magna vel media vel
morte vel emancipatione vel servi quacumque alienatione ^' vel morte vel manumissione potest adhuc
l
remanere. Et ideo sancimus in huiusmodi casi-
(1)
isse scr.
(2)
usu
lihri
(3)
x del
{cf.
p. 140 not. 9)
cuius in potestate est ins. Mommsen : patri ante ei ins.

1
dett
(6) sic
(5") c/. Dig. 7, 4, 6
(5) et del Mommsen
(4)
PR
est et
(8) contem(7) est C,
CR, relinquetur
cont. R, cont.
platione P", magis superscripsit /*, magis
si
inciderit,
eum remanere et post patris calamitatem oportet,

cum plerumque verisimile est' testatorem contemplatione^ filii quam patris usum fructum ei reli-
D. xv k. Nov. Constantinopoli post consulatnm Lampadii ei Orestae vv. cc.

{a. 531]
quisse.
liani admitti sententiam et aliorum qui iu eadem

fuerunt opinione, quibus humanius visum est non
iuteremptionem usus^ fructus studiosam esse, sed
magis retentionem, quatenus, etsi pars servi alienetur, tamen nec pars usus fructus depereat, sed maneat secundum suam naturam integer atque incorruptus et, quemadmodum et ab initio tixus est, ita
conservetur ex huiusmodi casu nullo deterioratus
modo.
D. x^ k. Oct. Lampadio et Oreste vv. cc.
34
XXXIIII.
DE SERVITUTIBUS ET DE AQUA.
Imp. Antoninus A. Calpurniae.
Si quas actioadversus eum, qui aedificium contra veterem

formam extruxit, ut luminibus tuis officeret, competere tibi existimas, more solito exercere non prohiberis.
is, qui iudex erit, longi temporis consuetudinem vicem servitutis obtiuere sciet, modo si is qu'
pulsatur nec vi nec clam nec precario possidet. PP.
III id. Nov. Gentiano et Basso conss.
{a. 211]
2 Idem A. Martiali. Si aquam per possessionem
IVLartialis eo sciente duxisti, servitutem
reexem^Dlo
rum mobilium '** tempore quaesiisti. quod si ante
id spatium eius usus tibi interdictus est, frustra
sumptus in ea re factos praestari tibi postulas, cum
1
nes
in
in
aliena possessioue
operis facti dominium,
quoad
eadem causa manet, aa eum pertinet, cuius est possessio. PP. k. lul. Laeto ii et Cereale conss. {a. 2 5J
3 Idem ^.'* Ricanae. Et in provinciali praedio
1
constitui
servitus
aquaeductus vel aliae
servitutes
possunt, si ea praecesserint, quae servitutem constituunt: tueri enim placita inter contrabentes debent.
quare non ignorabis, si priores possessores aquam

duci per praedia prohibere iure non potuerunt, cum
eodem onere perferendae servitutis transire ^^ ad
emptores eadem praedia posse. PP. k. Mai. Maximo ii
et Aeiiano conss.
{a. 223]
4 Idem A. Cornelio. Aquam, quae in alieno loco
oritur, sine voluntate eius, ad quem usus eiusdem
aquae pertinet, praetoris edictum nou permittit ducere.
PP. id. Aug. Maximo ii et Aeliano conss. {a. 223]
5 Imjp. Philippus A. et Philippus C. Luciano micontra servitutem aedibus
Si quid
liti.
pars diversa
tuis debitam iniuriose extruxit, praeses provinciae
revocare ad pristinam formam, damni etiam ratione
PP. k. Febr.
habita, pro sua gravitate curabit.
Praesente et Albino conss.
{a. 246]
6 Imp. Claudius A. Prisco. Praeses provinciae
usu aquae, quam ex fonte iuris tui profluere adlegas, contra statutam consuetudinis formam carere
non permittet^^, cum sit durum et crudelitati

proximum ex tuis praediis aquae agmen ortum sitientibus agris tuis ad aliorum usum vicinorum inPP. vii k. Mai. Ciaudio A. et
iuria propagari.
te
Paterno conss.
{a. 269]
7 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. luliano.
Si mamfeste doceri possit ius aquae ex vetere more
atque observatione per certa loca profluentis utilitatem certis fundis inrigandi causa exhibere, procurator noster, ne quid contra veterem formam atque
BoIIemnem morem innovetur, providebit. PP. iiii
non. Mai. Maocimo ii et Aquilino conss.
{a. 286]
8 Idem AA. et CC. Aniceto. Altius quidem aedificia toUere, si domus servitutem non debeat, dominus eius minime prohibetur. in pariete vero tuo si
fenestram lulianus vi vel clam fecissS convincatur,
C/. Dig. 8, 1. 3. 4 Inst. 2, 3

magis C
(9) B 58, 7.
(to) mobilium SAPR^ cum Graecis, immobilium C, inc.
Alexander A.
R"'
(12) sic P,
(11) scribi debuit imp.
transisse
CR
(13) sic
R", permittit PCR'^
resti-
snrnptibus suis opus tollere et integrum parietem

tuere compellitur. D. k. lan. Sirmi AA. conss. {a. 293]
9 Idem AA. et CC. Zosimo. Si in aedibus vicini
tibi debita servitute parietem altius aedificavit Heraclius,
DE LEGE AQUILIA
142
ni 3436
novum opus
suis
domino aream et fructuum inutilitatem

k. Nov. ConstantinopoU post consulatum Lampadii et Orestae vv. cc^
[a. 531]
et inutilem
faciat.
D. xi
sumptibus per praesidem
sed si te servitutem
provinciae tollere compeilitur.
habuisse non probetur, tollendi altius aedificium
PP. v k. luL^ Sirmi
vicino* non est ijiterdictum.
{a. 293]
AA. conss.
10 Idem AA. et CC. Nym;phidio. Si tibi servitutem aquae deberi praeses ammadverterit nec hactenus non utentem spatio temporis amisisse perspexerit,
nam si hoc rainime
uti te iure proprio providebit.
probetur, loco proprio facto opere dominus fundi
continere aquam et facere, quominus ager tuus
PP. xi k. Febr. Sir^ni
rigari possit, non prohibetur.
CC. conss.
[a. 294]
11 Idem AA. et CC. Aurelio. Per agrum quidem
alienum, qui servitutem non debet, ire vel agere vicino minime licet: uti autem via publica nemo recte
^
prohibetur. D. xi k. JSov. Sirmi CC. conss. [a. 294]
12 Idem AA. et CC. Valeriae. Non modus praediorum, sed servitus aquae ducendae terminum facit.
PP. III k. lan. Nicomediae CC. conss.
[a. 294]
13 ^lmi^. lustinianus A. lohanni pp. Sicut usum
fructum, qui non utendo per biennium in soli rebus,

per annale autem tempus in mobilibus vel se monon passi sumus huiusmodi
ventibus deminuebatur
sustinere compendiosum interitum, sed et ei decennii
,
annorum dedimus spatium'', ita et in ceservitutibus obtiuendum esse censuimus, ut

omnes servitutes non uteudo araittantur non biennio,
XXXV."
DE LEGE AQUILIA.
Damnum per
1 Imp. Alexander A. Glyconidi.
iniuriam datum immisso in silvam igne vel excisa
ea si probari potest, actione legis Aquiliae utere.
PP. VII ^^ id. Nov. Alexandro A. cons.
[a. 222]
2 Imp. Gordianus A. Muciano. Legis Aquiliae
actione expertus adversus eum, quem doraura tuara
deposuisse vel incendio concreraasse damnoque te
adflixisse
proponis, ut id damnum sarciatur, competentis
auctoritate
iudicis
quin etiam,
consequeris.
aqua per iniuriam alio derivata est, ut in priorem statum restituatur, eiusdem iudicis cura impePP. viii id. JNov. Gordiano A. et Aviola
trabis.
si
conss.
[a.
239]
3 Idem A. Dolenti. Ex morte ancillae, quam

caesam conquestus es, tam legis Aquiliae damni sarquara crirainalera accusatioposse non ambiApril. Gordiano A. ii et Pompeiano
ciendi gratia actionera
nem adversus obnoxium competere

gitur.
PP. V
k.
conss.
[a.
et
Maximianus AA.
Contra negantem ex lege Aquilia,
241]
et CC.
damnum
vel viginti
Zoilo.
teris
iniuriam dedisse probetur, dupli procedit conSer

emnatio. D. xv k. Mai. Heracliae AA. conss. [a. 293]
5 Idem AA. et CC. Claudio. De pecoribus tuis,
quae per iniuriam inclusa fame necata sunt vel interfecta, legis Aquiliae actione in duplum agere potes.
D. jrF3 k. Nov. AA. conss.
[a. 293]
6 Idem AA. et CC. Plinio. De his, quae per iniuriam depasta contendis, ex sententia legis AquiPP. xv k. JSov. CC.
liae agere minime prohiberis
tantummodo soli rebus adnexae sunt, sed decennio contra praesentes vel viginti annorum spatio
contra absentes, ut sit in omnibus huiusmodi rebus
D. xv k. JSov.
causa similis differentiis explosis.
Constantinopoli post cotisulatum Lampadii et Orestae vv. cc.
[a. 531]
14 Idem A. lohanni pp. Cum talis quaestio in
libris Sabiniania vertebatur: quidam etenim pactus
est cum suo vicino, ut liceat ei vel per se vel per
suos homines per agrum vicini transitum facere iterqiiia
que habere uno tantummodo per quinquennium die,

quatenus ei licentia sit in suam silvam inde transire
et arbores excidere vel facere, quidquid ei fuerit
visum, et quaerebatur, quando huiusmodi servitus
non utendo amittitur, et quidam putaverunt, si in
primo vel secundo quinquennio per eam viam nou
itum est, eandem servitutem penitus toUi quasi per
biennium ea non utendo deperdita, singulo die quinquennii pro anno numerando, aliis aliara sententiam
nobis placuit ita causam dirimere, ut,
^
quia iam per legem latam a nobis
prospectum est,
ne servitutes per biennium non utendo depereant,
sed per decem vel viginti annorum curricula, et in
proposita specie, si per quattuor quiiiquennia nec
eligentibus,
uno
die vel ipse vel homines eius eadem scrvitute

usi sunt, tunc eam penitus amittat' viginti annorum
desidia.
qui enim in tam longo proSxoque spatio
suum ius minime consecutus* est, sera paenitentia
1
ad pristinam servitutem reverti desiderat. Cum
autem apertissimi iuris est fructus aridos conculcatione quae in area fit suam naturam et utilitatem
suum vetabat ita aediostendere,

ficium* extollere iuxta suam aream, ut ventus exex
cluderetur et paleae
huiusmodi obstaculo secerni
a frugibus non possent, quasi vento suam vim per
aliquis vicinum
oranem locum inferre
vetito,
ex
cum secundum
huiusmodi
regionis
situm
aedificatione
et
auxilium
venti aream accedit.

sancimus itaque nemini licere
sic aedificare vel alio modo versari,
ut idoneum
ventum et sufficientem ad praefatum opus infringat
(1)
vicini
Btori vidit
(2)
lan.
Mommsen
Mommsen
(4)
iunge
7,
(3)
31,
requiri
(6)
Duro-
3, 83, 16
13 k. t.
(7) aic edd., atnittant PC, amitti
exgecutus Mommsen
(9) sic CR'^, suum ins. PR^
D.
XV
k.
Nov. Const. post cong. Lamp. etOr. vv. cc.
(10)
(6)
(8)
c.
si
conss.
[a, 294]
XXXVI.'^
FAMILIAE ERCISCUNDAE.
1 Impp. Severus etAntoninus AA. Marciano. Sinon
oranem paternam hereditatem ex consensu divisisti^'
nec super ea re sententia dicta vel transactio sub-
secuta
est, iudicio
familiae erciscundae potes experiri.
PP. VIII k. Oct. Laterano et Rufino conss. [a. 197]

2 Imp. Antoninus A. Avitiano. Uxor tua si mortuo patre tuo, cui dotem numeraverat, cum heres ei
extiteris, adhuc in matrimonio tuo fuit, familiae
erciscundae actionem ad exsequendam dotem secuniuris pridem placitum adversus coheredes tuos
nactus es eamque retines, etiam si postea, dum tibi
nupta est, decessit. PP. ii id. Fehr.
3 Idem A. liufo. Adversus coheredes dividendae
hereditatis iudicio secundura iuris formara experire.
iudex datus, si quid a coherede etiara tuae portionis
dum
ex hereditate sublatum fuerit probatum, adiudicationibus factis secundum iuris formam eum tibi condemnabit. expilatae enim hereditatis crimen frustra
coheredi intenditur, cum iudicio familiae erciscundae
Nov.
indemnitati ' prospiciatur. PP. vii
4 Imp. Alexanacr A. Antonio. Si filius familias
fuisti et res mobiles vel se moventes, quae castrensis peculii esse possunt, donatae tibi a patre sunt,
eas quoque in cetero pecuUo castrensi non comraunes cum fratribus tuis habes. praedia autem, licet
eunti tibi in castra filio pater donaverit, peculii
castrensis non sunt. diverso iure ea praedia haben.
anno secundo
scr.^
B 60, 3, 58
Hal, viii P
(11)
seqq.
Cf.Dig.
(16) sic
P", eius
cf.
.êqq
Zeitschrift
(is)
10,2
ins.
Cf.
XV
Dig.
P,
(ifi)
P^CR
fur Rechtsgesch.
9. 2 Insl. 4, 3
divisiatig
(14)
11
p. 180
(12) vii
42,
3,
Mo-mmsen cum
67
F^VMILIAE EEClbCUNDAE
quae ex occasione militiae filiis familias obhaec euim castrensi peculio cedimt.
tur,
veiiiunt:
In ipsius mariti tui fuit po5

testate mutare, quod iratus in servos suos testamento caverat, ut unus quidem in perpetuis vincuUs
moraretur, alter vero exportandus venumdaretur.
proiude si offensam istam clementia flexit (quod, Kcet
scriptura non probetur, vel aliis tamen rationibus
doceri nihil impedit, praesertim cum* posteriora eorum talia merita deprehenduntur, ut ira domini potuerit mitigari), novissimam eius voluntatem arbiter
familiae erciscundae sequetur.
6 Imp. Gordianus A. Pompeio militi. Ea quae
in nominibus sunt non recipiunt divisionem, cum
^
ex lege duoipso iure in portiones hereditarias
Idern A. Staliliae.
decim tabularum divisa sunt. PP.

7 Idem A. Aeliano. Si qua fideicommissorum petitio inter coheredes consistat, praetor vel praeses
provinciae eius rei disceptator constitutus vel iudex
familiae erciscundae iudicio aditus, ut voluntas testatricis &ervetur, suas partes debet accommodare. PP.
/c^' Sept. Gordiano .... conss.
[a. 239 vel 241]
8 laem A. Telesphoro.
Bona, quaecumque sunt
communia cum
fratre tuo^ ex hereditaria successione patris vel matris, cum eodem familiae erciscundae iudicio experiens, ut dividantur, impetrabis.
PP. VI non.
Arriano et Papo conss.
[a. 243]
9 Idem A. Nerviae. Non est ambiguum, cum familiae erciscundae titulus inter bonae fidei iudicia
numeretur, portionem hereditatis, si qua ad te pertibi
incremento fructuum augeri.

10 Idem A. Philoterae. Quotiens inter omnes
Ueredes testator successionem dividit ac singulos
tinet,
certis possessionibus cum mancipiis, q-uae in isdem

sunt constituta, iubet esse contentos, voluntat-i eius
salva
auctoritate obtemperandum
legis Falcidiae
esse manifestum est: nec mutat, quod in sequentibus verbis mancipia sua universa nulla facta lorum
discretione commendanda putavit heredibus, cum

utique his ea videatur insinuasse, quibus etiam testamento relinquenda esse decrevit.
11 Imp. Philippus A. et Philippus C. Antoniae.
Inter filios ac filias bona intestatorum
parentium
pro virilibus portionibus aequo iure dividi oportere
^PP. xvi^
explorati iuris est.

conss.
12 Impp. Gallus
et
k.
Mart
Non
Volusianus AA. Rufo.
ideo divisio inter te ac fratrem tuum, ut proponis,

facta irrita habenda est, quod eam scriptura secuta
non
est,
cum
ratam divisionem satis

Mart. Galto A. li et Vo-
fides rei gestae
adfirmet. PP. prid.

lusiano conss.
id.
[a.
Certum
252]
Maximianus AA. Samortem

dividenda ad communionem esse
turnino.
et
est liberorum peculia post
patris in hereditate
revocanda.
frater autem et coheres tuus ob contractus, quibus vivente patre etiam ignorante ipso
obligatus fuit, convenire te et alterum fratrem tuum
coheredem vestrum ultra non potest, quam ut de
peculio suo recipiat tantam quantitatem, in quantam
condemnatus est his, cum quibus ipse contraxit.^
14 Idem AA. Hermiano. Si familiae erciscundae
iudicio, quo bona paterna inter te ac fratrem tuum
aequo iure divisa sunt, nihil super evictione rerum
singulis adiudicatarum speciaUter inter vos convenit,
id est ut unusquisque eventum rei suscipiat, recte
possessionis evictae detrimentum fratrem tuum et
coheredem pro parte agnoscere praeses provinciae

per actionem praescriptis verbis compellet."^
15 Idem AA. et tC. Theophilae. Si divisionem
conventione factam^ etiam possessio consensu secuta
dominium pro
(l)
cum R,
si
fcidia fid^rj),
hereditariam
tuo 07n. I^R^
ad
c.
solido
rerum, quas pertinere ad pa-
C
(2) edd. cum
(nôe ra, xXrjQOvoin portione hereditaria p, in portionem
CR
(4)
13 pertinere.
(^*)
k. scripsi, aa. k.
(3)
oum
fratre
suhscriptionem exPrestitui: posstt tamen

(5)
xvii
143
(6) qf. not. 4
(7) cf.
36
trem tuum placuit, ei tirmavit, earum vindicationem

habere potes, si patri tuo successisti. si vero placitum divisionis usque ad pactum stetit, arbiter familiae erciscundae iudicio'^ vobis datus communionem inter vos finiri providebit.
[a. 293]
1 6 Idem AA. et CC. Heracliano.
Filii patris testamentum rescindendi, si hoc inofficiosum probare non
possunt, nullam habent facultatem. sed si tam circa
testamentum quam etiam codicillos iudicium eius
deficiat, verum quibuscumque verbis voluntas eius
declarata sit, licet intestato ei fuerit successum, ex
senatus consulto retentionis modo servato familiae
erciscundae iudicio aditum iudicem sequi voluntatem
D. viii k.
oportere iuris auctoritate significatur.
Sept. AA. conss.^^
[a. 293]
17 Idem AA. et CC. Commodiano. Coheredibus

divisionem inter se facientibus iuri absentis et ignominime derogari ac pro indiviso portionem
eum, quae initio ipsius fuit, in omnibus communibus
rebus retinere certissimum est.
unde portionem
rantis
tuam cum reditibus arbitrio familiae erciscundae

percipere potes, ex facta inter coheredes divisione
nullum praeiudicium timens.
D. vii k. Dec. Sirmi
AA. conss.
[a. 293]
18 Idem AA et CC. Domnae. Filiae, cuius pater
nomine res comparavit, si non post contrarium eius
iudicium probetur, per arbitrium dividendae hereditatis
praecipuas adiudicari saepe rescriptum est.
his itaque, si patri successisti, quem nomine tuo
quaedam comparasse dicis, adversus sororem tuam
apud praesidem provinciae, si res integra est, uti
1
In communi autem hereditate quin sumppotes.
tus ab uno facti bona fide familiae erciscundae iudicio vel negotiorum gestorum actione servari posnon est ambiguum. D. xviii k. lan. AA.
conss.^^
[a. 293]
19 Idem AA. et CC. Lysicratiae. Incerti iuris
non est in familiae erciscundae iudicio earum etiam
sint,
rerum, quas ex coheredibus quidam de communibus

absumpserunt vel deteriores fecerunt, rationem habendam eiusque rei ceteris praestandam indemnitatem.
PP. XVIII k. lan. AA. conss.
[a. 293]
20 ^^ldem AA. et CC. Pactumeiae. In familiae erciscundae iudicio ab uno pro solido rei veluti communis venumdatae pretium non venit, sed mandati,
coheres venditoris agere potest, vel
si praecessit,
negotiorum gestorum, si ratam fecerit venditionem.
nam si velut propriam unus distraxit ac pretium
possideat, hereditas ab eo petenda est. ///... Fehr.
CC. conss.
[a. 294]
Si cogitatione
21 Idem AA. et CC. Fortunato.
futurae successionis officium arbitri dividendae hereditatis praeveniendo pater communis iudicio suo
qualicumque iudicio suam declaravit voluntatem,

inter eos qui successerunt, exemplo Falcidiae retentionis habita ratione, familiae dividendae causa datus
arbiter (virili praeterea portione eorum, quae nulli
specialiter vel generaliter adsignavit, facta divisione)
in adiudicando patris sequetur voluntatem. vi k. Dec.
CC. conss.
[a. 294]
22 Idem AA. et
Servum comDionysio.
munem non consentientibus coheredibus, sed per er-
CC
rorem
eum qui
cum omnis
ad
possidet pertinere credentibus

verus titulus deficiat, suum
non facit, sed in eo portiones hereditarias adsignatas penes singulos successores remanere manifestum
est.
[a. 294]
23 Idem AA. et CC. Hermogeni. Licet pacto di-
tenens,
visionis adversus singulos actio pro hereditariis portionibus creditori parata mutari non possit, tamen
ad exhibendam fidem his quae convenerant, stipulationis et iuris adhibito remedio, qui placitum ex-
not. 10
(8) stc PR'*^ divisione c. facta
PC^f
(10) haec
guam tamen anie
subscriptio in
a.
293
datam
ad
c.
CR''
(9) iudicii
14 adscripta estj
esse propter
omissos in
(U) haec subscriptio ex

inscriptione Caesares constat
restituta fortasse ad c. 19 pertinet
(12)
2, 18, 19 ?
COMMUNI DIVIDUNDO
144
UI 3638
cum et hoc omisso, si nou concedit, urgueri potest,

verbis
trarium convenisse probaretur, praescriptis
S.
[ 294]
conveniri potuisset.
^ldem AA. et CC. Socrati. Filmm, quem ha-
emptoribus tibi communia sunt et adversus singulos

arbitrum petere debes, si ab illorum quoque socie1
tate discedi placeat.
Cura autera regionibus dividi aliquis ager inter socios non potest, vel ex plu-
bentem fundura portiouem hereditatis fratribus et

condicione verbis precariis restiquibusdam aliis sub
tuere sanxit testator, post eius eventum, hereditaria
ratione retenta, compenparte praedii in quurtae
sato praeterea quod a coheredibus vice mutua perin supplementum deducto, quod
cepit et, si quid deest,
a ceteris in eo fundo solvitur supra quartam habens,
ribus singuli aestimatione iusta facta uniciiique so-
24
ciorum adiudicantur
facta eoque,
compensatione invicem
cui raaioris res pretii obvenit,
pretii
ceteris
condemnato, ad licitationera nonnumquam etiam extraneo emptore admisso, maxime si se non sufficere
ad iusta pretia alter ex sociis sua pecunia vincere
vilius licentem profiteatur.
PP. v non. Mai. hdiano
reddere compelletur. D.vk.lan.CC.conss. [a. 294]

25 Idem AA. et CC. Diocl^ Ex causa donatio-
et Crispino conss.
quaesita, si avi successionem

fratribus compelli non potes.
[a. 295]
D. id. ApriL Tusco et A?iulli?io conss.
26 ^lmp. Consta?iti?ius A. ad Bassum. Inter omnes dumtaxat heredes suos, qui ex quolibet venientes gradu tamen pares videantur esse, vel emancisive
patos, quos praetor ad successionem vocat,
coeptum neque impletum testamentura vel codicillus
seu epistula parentis esse meraoratur sive quocumque alio modo scripturae quibuscumque verbis vel
indiciis inveniantur relictae, iudicio familiae erciscundae, licet intestato ad successionem liberi vocentur, servato senatus consulti auxilio defuncti dispositio custodiatur, etsi sollemnitate legum huiusmodi
1
dispositio fuerit destituta. ^Si vero in huiusmodi
Si maior quinque et viginti annis soror

He?'odae.
tua tecum*' res communes divisit, quamvis non instrumentis, sed'* aliis probationibus earum diremptam'3 communionem probetur, stare finitis convenit.
1
Quod si minor fuit nec terapus in integrura resti-
nis
vel
ahunde
tibi
conferre
respueris,
mixta persona,
certum est eam voluntatem quantum ad illam dumD.
taxat permixtam personam pro nuUo haberi.
liberis
voluntate designatis
Romae k
alia
sit
Crispo ii et
Constantino ii
CC.
[a.
321]
conss.
idem praedium commune esse
coepit,
iudicio consiste: ea actione aut"
socio
si licitatione viceris, exsoluta

parte pretii obtinebis aut pretii portionem, si
alius
meliorem condicionem
divisix)
praedii
attulerit,
sine
consec[ueris.
cuiusquara iniuria
portionem suis finibus tibi

adiudicatam possidebis: hoc videlicet custodiendo,
ut post litis contestationem nemo nec ' partem suam
ceteris eiusdem rei dominis non consentientibus alienare possit. PP. k. Ma?t. Romae Antoni?w A. iiii
et Balbino conss.
[a. 213]
2 Imp. Alexander A. Avito militi. Si probatum
fieri
poterit,
praesidi provinciae fratrem tuum vineas coraraunes pignori dedisse, cura partem tuara, quam in
vineis habes, creditori obligare non potuerit, praeses
provinciae restitui tibi eam^ iubebit cum fructibus,
l
quos creditor de parte tua percepit. Idem praeses
fiierit
provinciae de divisione vinearum inter te et creditorem fratris tui cognoscet et iubebit eum accepta
pecunia, quanti statuerit partem fratris tui valere,
eam partem quara de fratre tuo accepit tibi restituere aut^ aestimata tua parte ad creditorem fratris
tui data pecunia quanti aestimaverit eam transferre.
PP. II id. Sept. Alexand?-o A. cons.^^
[a. 222]
3 Idem A. Verecundiano. Ad officium arbitri,
inter
et
te
fratrem
tuum
dividendis bonis datus
qui
ea sola pertinent, quae manent communia tibi
fueritj
nam
et
illi.
(1)
iunffe 6, 20, 16
mento
similiSy
quorum partem
ea,
CC
de
communi
CR B2
vendidit,
a.
conss.) Illl k. Sept.
6, 23, 21, 3
(5)
is
(2) sic PC, diocletiano

verbis dissimilis est Th. 2, 24,
Verinum eodem anno vel potius

Const. III
an
in
integrum
propter divisionem restitui debeat, causa cognita

2
provinciae praeses aestimabit. Idem eorum etiam,
quae vobis pennanent communia, fieri divisionem
providebit, tam sumptuum, si quis de vobis in res
oommunes fecit, quam fructuum, item doli et culpae, cum in communi dividundo iudicio haec omnia
venire non ambigitur, rationem, ut in omnibus aeD. viii id. Febr. CC.
qualitas servetur, habiturus.
co?iss.
[a.
5 Idem AA.
vel
societatem
In
et CC. Secundi?io.
nemo compellitur
294]
communionem
invitus
detineri:
quapropter aditus praeses provinciae ea quae communia tibi cum sorore perspexerit, divi^ providebit.
D. VIII k. Sept. CC. conss.
[a. 294]
,
XXXVIIl.*
universum praedium,
si
excessit,
224]
et CC.
COMMUNIA UTRIUSQUE lUDICII TAM FAMILIAE

ERCISCUNDAE QUAM COMMUNI DIVIDUNDO.
tibi
Quod
commode
adhuc
Maximianus AA.
XXXVII.*
communi dividundo
tutioni praefinitura
et
C0MMUNI5 DIVIDUNDO.
Frater tuus si
1 Imp. Antoninus A. Luciano.
solam portionem praedii ad se pertinentem distraxit,
venditionem revocari non oportet, sed adversus eum,
cum quo
[a.
(x. TT.),
(4)
om.
(6)
autem
(8) tibi
B^
argudata ad
(3)
l
{Crispo III
(3') l
12, 2, 32 seqq.
libri
324
cum
C/.
(x.
gemina
Dig.
n.)
eam M, eam
et
est
10, 3
neo
(7)
tibi P/2,
Divisionem prae1 Imp. Antoni?ius A. Marco.

PP. vi
diorum vicem emptionis obtinere placuit.
k. Dec. Gentiano et Basso co?iss.
211]
[a.^
2 Imp. Alexa?ider A. Euphratae. Etiamsi is divisioni arbitrum dedit, cui ius dandi non fuit, tamen
si socii quondam divisioni consensum dederint, quod
quisque eorum secundum placita possedit, pro parte
socii dominium nactus est.
PP. xvi k. vec.^^
Alexandro A. iii et Dione conss.
[a. 229]
3 ^^lmpp. Diocletianus et Maxi?nia?ius AA. A?ireliae^"^ Severae.
Maioribus etiam, per fraudem vel
dolum vel perperam sine iudicio factis divisionibus,
solet subveniri, quia in bonae fidei iudiciis et quod
inaequaliter factum esse constiterit, in melius reformabitur.
PP. xvii k. lul. ipsis iiii et iii AA.
co?iss.
[a.
290]
4 Idem AA. ad Maximum. Si patruus tuus ex

communibus bonis res comparavit sibi negotium gerens, non omnium bonorum socius constitutus, pro
competentium portionum modo indemnitati tuae consuli oportet: et ideo rem emptam eum communicare
PP. xvi k. Nov.
contra formam iuris postulas.
[a. 290]
ipsis iiii et III AA. conss.
5 Idem AA. et CC. Frontoni et Glafirioni. De
instrumentis, quae communia fratrem vestrum tenere
proponitis, rector aditus provinciae, apud quem haec
coUocari debeant, aestimabit. PP. vi id. Febr. Sirmi
AA. conss.
[a. 293]
6 Idem AA. et CC. Thesidianae. Si cum patruo
vestro hac condicione divisionem fecistis, ut se nullum dolum malum adhibuisse iuraret, nec fidem pla-
eam
07.
C,
(10) scripsij
Hal.
B^ (x.
(14) B
(II)
7t.)
tibi om. BJS (x. n.)

(9) te ins. Mommaen
alexandro a. u et marcello coss. (== o. 220)
tecum om. dett. cum B.S (x. jr.)
(12) sed et
(13)
direptam
librif
Statqe&yvai
(IC)
12; J
(15) dec. Bal^ noT.
tatio 2, 6
(17) aureliae Consult.y om. libri
B2
(x. n.)
== Consul-
FiNIUM IIEGUNDORUM
citis
145
exhibuit, quoininus res iudivisas requiratis, eoiu divisionem venerunt nihil vobis
rum placitum quae
D. v k. Jj)?iL Sirmi CC. co?tss. [a. 294]

7 Idem AA. et CC. Severiano et Flavia?io. Si
fratres vestri pro indiviso commune praedium citra
vestram voluntatem obligaverunt et hoc ad vos se-
nocere potest.
divisionis nulla pignoris facta mentione pervenit, evictis partibus, quae ante divisionem
sociorum fuerunt, in quibus obhgatio tantum con-
cundum pactum
stitit,
ex stipulatu,
interest
si
intercessit, alioquin quanti

verbis
contra fratres agere
fundi scientes obligationem domi-
praescriptis
nam si
potestis.
nium suscepistis,
tantum
evictionis
promissionem
sollemnitate verborum vel pacto promissam probantes eos conveniendi facultatem habetis.
D. ii non.
Dec. Mco?nediae CC. conss.
[a. 294]
Si inter vos
8 Ide?n AA. et CC. Mcomacho.
maiores annis viginti quinque rerum communium divisio relicta vel translata possessione finem accepit,
instaurari mutuo bona iide terminata consensu minime
[a. 294]
possunt. D. non. Dec. CC. conss.
9 Idem AA. et C. Demetria?io. Familiae erciscundae vel communi dividundo iudicium ita demum,
corpora maneant communia, agi potest. D. ri id.

Dec. JSicomediae CC. conss.
[a. 294]
10 Idem AA. et CC. Gallicano. Scriptura testamenti, qua specialiter omnia divisa continentur, quosi
minus* res quarum testator non
mentionem
fecit
heredes inquirere^ nihil impedit.
die et con-
Si?ie
sule.
Possessionum
1 1 ^lmp. Co?istantinus A. Gerulo ".
divisiones sic fieri oportet, ut integra apud successorem unumquemque servorum vel colonorum adscripticiae condicionis seu inquilinor.um proxima^
agnatio vel adfiDitas*^ permaneret.
quis enim ferat
liberos a parentibus, a fratribus sorores, a viris
coniuges segregari'?
igitur si qui dissociata in ius
diversum mancipia vel colonos"^ traxerint, in unum
eadem redigere cogantur. D. iii k. Mai. Proculo*
et Paulino conss.
[a. 334?]
12 '^lmp. Iusti?iianus A. ad senatum. Illud aequivovere rationibus bene nobis apparuit. si quis
etenim pro filio suo ante nuptias donationem conscripserit vel dederit vel pro filia sua dotem, et hoc
quod dedit iterum in eundem revertatur vel stipulatatis
tione vel lege
hoc faciente, vel
et
si
alio
^^
dotem
ante nuptias donationem dante stipulationis paternae tenor vel forte legis hoc induxerit, ille autem
testamento condito vel fiUos suos vel extraneos scripserit heredes et nihil de huiusmodi rebus, quae ad
eum reversae sunt vel pervenerunt**, disposuerit, inveniantur autem alii liberi eius res a paterna substantia lucrati vel per ante nuptias donationes vel
dotes vel militiae causa, quas utpote testamento
existente non coguntur conferre, tunc filius vel filia
easdem res, quae ad patrem reversae sunt vel pervel
venerunt, habeaut praecipuas, ad simile tamen lucrum computandas '^, ut in praesexiti casu tantum
habeat ipsa vel ipse, quantum eius fratres ex patre

sunt consecuti secundum eos modos quos supra diximus et quos conferre propter testamentum non co1
artantur.
Sin autem
eorum a patre coUatum
nihil tale penitus in fratres

est,
neque ipsos
sibi
prae-
cipue hanc partem^ vindicare, sed, quasi paternae

facta substantiae sit, inter omnes secundum institutionis tenorem dividi. et haec quidem, si inter fratres
2 patris^^ elogium compositum sit.
Sin autem extranei sint scripti heredes et nihil in testamento suo
Mommsen
del.
(2) inquirere i^, inquipossint inquirere P*, in== Th. 2, 25, i

quirere possint
(3)
(4) rationali trium provinciarum addit Th.
(5) proxima C,
(l)
quominus
rerent
C^R^, inquirent
proximorum
PR
(6) vel adfinitas
vel
om. Th.
i2,
colonorum
(7) vel
tato /.
Gothofredus
(9)
25, 6
(lO) alio C,
(12) sic 6",
ab alio
rint
CR
ii.
proxima om. Th.

(8) Op-
colonos om. Th.
iunge 2, 44,
(ll) sic
computandae sunt
4.
neque in hac parte testator dixerit, tunc omnimodo

praecipuum habeat fihus vel filia, quod ad patrem
si tamen minus in fratres
revertitur vel pervenit.
collatum est, amplius autem ex huiusmodi casu ad
patrem pervenit, illo quod ad similem quantitatem
concurrit excepto
facta secundum
cetera quasi paternae substantiae

institutiouum dividantur:
modum
procul dubio observando, quod, si minus sit

quod pater ex huiusmodi causa habuit ea quantitate
quae in fratres coUata est, tota huiusmodi portio ad
eas personas perveniat, quarum occasione res ad
3
patrem revertitur. Ea igitur, quae in paterna
persona diximus, obtinere volumus etiam in avum et
proavum paternum vel maternum et in matrem et
in aviam vel proaviam paternam vel matemam. D. xi
k. Aug. Constantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc.
illo
conss.
XXXVIIII."
FINIXJM
EEGUNDORUM.

Nicephoro. Regionem certam fundi propriis finibus
eius mutatis dominus eius distrahere ac residuum
retinere non prohibetur. nec amplius emptor, quam
^^
secundum venditionis fidem ad se
quod ratioue
pervenit, vindicare potest praetextu terminorum temD. id. Dec. Nicoporis antecedentis venditionem.
mediae CC. co?iss.
[a. 294]
2 Idem AA. et CC. Tatiano. Successionum varietas et vicinorum novi consensus, additis vel detractis agris alterutro, determinationis veteris monumenta
saepe permutant. D. viiii^^ k. lan. Nicomediae CC.
co?iss.
[a. 294]
Consta?itinus A. ad Tertuliia?ium^^. Si
quis super iuris sui locis prior de finibus detulerit
querimoniam, quae proprietatis controversiae co-
^''Imp.
super possessione quaestio finiatur et

tunc agrimensor ire praecipiatur ad loca, ut pate1
facta veritate huiusmodi litigium terminetur. Quod
si altera pars, ne huiusmodi quaestio terminetur, se
haeret, prius
subtraxerit, nihilo minus agrimensor in ipsis locis

iussione rectoris provinciae una cum observante parte
D. viii k. mart.
hoc ipsum faciens perveniet.
Bessi ^^ Gallica?LO et Sym?nacho

4 ^^ldem A. adBassum pp^^^
co?iss.
330]
[a.
Si constiterit
eum
qui finalem detulerit quaestionem, priusquam aliquid

rem sibi alienam usurpare
sententia determinetur
,
quod male petebat amittat,

sed quo magis unusquisque contentus suo rem non
expetat iuris alieni, qui inreptor agrorum fuerit in
lite superatus, tantum agri modum, quantum adiLecta apud acta xi^
mere^^ temptavit, amittat.
k. lul. Gallicano et Symmacho conss.
{a. 330]
voJuisse,
non solum
id
5 '^^lmppp. Vdlentinia?ius Theodosius et Arcadius

Quinque pedum praescriptione
pp!^'^
submota finalis iurgii vel locorum libera peragatur
PP. Alexa?idriae f//'^* k. Aug. Arcadio
intentio.
AAA. Neoterio
A. et Bauto?ie conss.
[a.
385]
et ffonorius AAA.
Cunctis molitionibus et machinis ampu-
6 '^^lmppp. Theodosius Arcadius
Rujino pp.
decernimus in finaU quaestione non longi tem
tatis
poris,
sed triginta tantummodo
annorum praescrip-
tionem locum habere

D. mid. no?i. Nov. Constan[a. 392]
tinopoli Arcadio A. ii et Mufino conss.
om. C
(14)
Cf. Dig. 10, 1
58, 9.
(l5) traditione
proposuit Cuiacius : fortasse metatione scr.
(16) d. viiii
VIII
Th. 2, 26, 1 : iunge 8, 4, 5
(IS) u.
(17J
Hal.,^^.
p. comitem dioeceseos Africue addit Th.
(19) bessi P,
veronae Flal., om. Th.
Th. 2,26,2
(21) pp. C
(20)
cum
libris dett. Th.,
pu.
(22) diripere
Th.
pervene-
(25) VII Th.,
VUI Flal
(13) patris
530]
[a.
5, 4, 24. 6,
dett.,
39
Ili 38.
(23)
SR
= Th.
P
cum
lihris bonis
2, 26, 4
(26)
==
Th
puc
(24) k. n. addit
Th. 2. 26, 5
R,
19
Th.
m 4042
DE CONSORTIBUS EIUSDEM
LITIS
facinus commisisse proponis, hanc instituere

PP. xviii k. lan. Sirmi AA. conss. [a. 293]
5 Idem AA. et CC. Menophilo. Si tibi per furtum nec manifestum ancillam servus ope consilioque
quem
XXXX.'
DE CONSORTIBUS EIUSDEM
debes.
LITIS.
Explosis at1 Hmp. lulianus A. Secundo pp.

sub
que reiectis praescriptionibus , quas litigatores
obtentu consortium studio protrahendae disceptationis excogitare corisueverunt , sive unius fori omnes
sint sive in diversis provinciis versentur, nec adiuncta
vel consortium agendi vel repraesentia consortis
licentia pro parte pandatur.
spondendi iurgantibus
D. III non. Sept. Antiochiae mamertino et Nevitta
conss.
[a. 362]
2 ^lmpp. Valentinianus et Valens AA. Sallustio pp.^*
Commune negotium post litem legitime ordinatam et
quibusdam absentibus in solidum agi sine mandato
si praesentes rem ratam dominum habiturum

cavere parati sunt, vel, si quod ab his petitur, iudicatum solvi satisdatione firmaverint. PP. ri id. Dec.
divo Iovia?w et Varroniano conss.
[a. 364]
potest,
domini cum aliis rebus subtraxit, cum inter servum

et liberum civile iudicium consistere uon possit,
eum' ob hoc delictum dupli poenali actione et de
rebus propriis viudicatione vel condictione convenire
S.
potes.
k. April. CC. conss.
[a.
XXXXIL*
AD EXHIBENDUM.
Si domiImp. Alexander A. Crescenti milili.
ancillae, de qua agis, ad matrem tuam pertinuit nec iure a patre tuo venumdata est eiusque
1
nium
proprietatem tibi vindicare paratus es, praeses provinciae exhiberi eam iubebit, ut apud iudicem de
rei veritate quaeratur.
PP. k. Mai. Alexandro A.
cons.
XXXXI."
DE NOXALIBUS ACTIONIBUS.
Imp. Alexander A. Marcello.
Si extat corpus
nummorum, quos ablatos ex patris tui hereditate ab

eo, quem liberum esse constitit, adlegas, vindicare
exhibendum agere non proliiberis. nam

quamvis alias noxa caput sequatur et manumissus
furti actione teneatur, quae in heredem non competit, eum tamen servus a domino aliquid auferat,
quamvis furtum committat, furti tamen actio non
est nata neque adversus ipsum, si postea manumissus
est, locum habet, nisi furtivas res et post manueos vel ad
missionem contractat. PP. xiii k. Dec. Maximo ii

Aeliano conss.
[a. 22.3]
2 Imp. Gordianus A. Quintiliano et aliis. Si
servi vestri inscientibus vobis vel etiam prohibentibu8 furtim arbores cecideruut, quibus etiam propria
poena iuxta legem saltui datam fuerat praestituta,
frustra veremini, ne ex persona eorum ultra noxae
deditionera sitis obstricti, cum ex delictis servorum
domini ignorantes vel prohibentes, si noxali actione
conveniantur, ita condemnari debeant, ut aut* noxae
dedere aut condemnationem sufferre habeant in sua
PP. iii non. lun. Gordiano el Aviola
potestate.
et
conss.
[a.
239]

Eutychio. Sive servum plagii paras accusare sollemniter, praesidem provinciae adire uon prohiberis,
sive
dominum
eius
servi noxali iudicio vcl
sollicitati
furti malueris convenire, suam tibi notionera

praeses
provinciae commodabit non iguorans, quod, si dominum elegeris et eo non consentiente quod intendis
commissura probaveris, vel noxae dedendae vel damni

sarciendi ac poenae praestandae habeat facultatem.
PP. V non. Oct. Sirmi AA. conss.
[a. 293]
4 Idern AA. et CC. Sosio. Si servus ignorante
domino vel sciente et prohibere neiueunte res tuas
vi rapuit, dominum eius apud praesidem
provinciae,
necdum
annus excessit, quadrupli, quod si

hoc effluxit tempus, simpli noxah iudicio convenire
potes: qui si noxae maluerit servum dedere, niliilo
minus cum ipso quantum ad eum pervenit experiri
non prohiberis: nam si eo conscio et prohibere valente, detracta noxae deditione conveutus ad summam condemnationis solvendam omnimodo compell
lendus est. Sane si criminis publici accusationem
propter uxorem tuam a servo raptam intendeudam
putaveris, non contra dominum, sed contra eum,
si
(1)
(3")
utilis
12, 3, 12. 13
c/ p. V
4, 8
(5)
detu cum
(4)
(2)
60,
Th.
5,
2, 5, 1
44 seqq.
ut aut CIV', aut P,
B, condemnationes
(3)
= Th.
PCR
(7)
(8) JB 15, 4, 21 seqq.
10, 4
2, 2.
9, 35, 1
iunye 9,
(lO)
iunye
[a.
222]
2 ^ldem A. Syro. Si criminis alicuius reus servus postulatur, per ad exhibeudum actionem produci a domino, non celari debet. PP. xi k. I)ec.
Alexandro A. cons.
[a. 222]
3 Idem A. Felicissimae. Neque ad exhibendum
actio
neque proprietatis vindicatio,
si
nunc
corapetit,
propterea perempta est, quod aliquando adversus te

ad exhibendum actione aliter pronuntiatura est, quia
commutatione
Maximo ii
4 Îdem
litis
et
aiia res esse incipit.
Aeliano conss.
quae
k. Sept.
223j
ignorabit iudex, in[a.
Non
A. Flaccillae.
strumenta tui iuris,
PP.
penes
diversam
partem
fuisse probaveris, si ab eisdem non exhibeantur,

iurisiurandi in litem facultatem deferri tibi oportere.
PP. III k. Mart. Agricola et Clemente conss. [a. 230]
5 Imj?. Gordianus A. Sahiniano militi. Ad ex-
hibendum actione non tantum eum qui possidct, sed

etiam eum teneri, qui dolo fecit, quominus exhiberet, merito tibi a non contemnendae auctoritatis
iuris consulto Modestino responsum est.
PP. ii^^
id. Febr. Gordiano A. et Aviola conss.
[a. 239]
6 Imp. Philippus A. Polemonidi. Instrumenta ad
ius tuum pertinentia
diversam invasisse adpartem
severans, si quidem crimen intendis, soilemnibus accusationibus ^'^ impletis fidem
fac, sin vero ad exhibendum
'^
tuae
iudiciorum
adseverationi
intendis,
more experire. PP. ii id. Mart. Peregrino el Aemiliano conss.

[a. 244]
7 Impp. Diocletianus et Maocimiatius AA. Vita
liano.
liixhibitionis
necessitate tenetur,
qui facul-
tatem habens culpam vel dolum in explendo praecepto committit, ita ut, qui rem deteriorem exhibuit,
aequitas exhibitionis proficiat, ut, quamvis ad exhibendum agi non potest, in factum taraen actio
contra eum detur. PP. xvi k. lun. Maximo ii et
Aguilino conss.
[a.
2S0]
Si res tuas commoet CC. Photino.

davit aut deposuit is, cuius precibus meministi, adversus tenentem ad exhibendum vel vindicatione uti
8 Idem AA.
ut tibi restituantur,
si pactus sit,
qui deposuit successisti, iure hereditario depositi actione uti non prohiberis: si vero
nec civili nec honorario iure ad te hereditas eius
pertinet, intellegis nuUam te ex eius pacto contra
'^*
quem
supplicas actionem stricto iure habere
autem tibi propter aequitatis rationem dautilis
1
potes.
Quod
si
quidem
ei
S.
bitur depositi actio.

conss.
k.
Mai.
Heracliae AA.
[a.
293]
9 Idem AA. et CC. Faustino. Si ex quocumque

contractu apud praesidem provinciae iure debitum
(ll)
II
Hal..,
contra
P
PR
om.
asscverationis
(12)
accusationis Cuiacius
(l3) sic C,
ex eius
êiusmodi dett.) âct^
(i4)
Cf.
Dig.
avxov,
^jjfitfi
j. suppl.] ov8efiiav ayojyrjv
xar*^
ov iSei^&rjS, ano rdiv towvtcop av/u^covofv B,
contra
euiii
contra
ex
eiusmodi
quem
pacto
quasi esset
3, 12
suppl.
erum Mommsen^
avrov tbv SeanoTTiv

r&
2, 12, 2
Cf. Dig. 9, 4 Inst.

ut /2 cum
(6) sic
294]
Kix^'
ALEAE LUSU ET ALEATORIBUS
I)E
2
3
4
XXXXIII.
DE ALEAE LUSU ET ALEATORTBUS.
"*
pugnantibus concessa, verum pro tempore prodiit in lacrimas, milia extranearum nominationum suscipiens. quidam enim ludentes nec ludum
scientes, sed nominationem tantum, proprias substantias perdiderunt die noctuque ludendo in
argeiito apparatu lapidum et auro. consequenter
autem ex hac inordinatione blasphemare conanCommodis igitur
tur et instrumenta conficiunt.
subiectorum providere cupientes^ hac generali
liceat
in privatis seu
lege decernimus, ut -nulli
inscriptionem restitui ex
(1)
l,
4,
25,
quae gemina
est
epitomae Latinae guae

sequitur praescripium est imp. iustinianus iohanni pp.
quod aut falso suppletum aut ex c. 2 transpositum est
(3) hanc
(2) hoc initium tradunt Paratitla ad Const. Z eti
h.
c.
3:
quibusdam
libris
interpretationem Latinam, quae in deterioribus quibusdam

suppleta est, non ad constitutionem ipsam, sed ad
libris
epitomen quandam factam esse tam ex loco gemino quam

ex indicibus Anatolii et Thalelaei apparet, ut Graeca
qui vertit non invenerit in libro codicis lustiniani, sed
aui in scholiis JBasilicorum aliave qua sylloga iuris
Graeci aut in commentario aliquo codicis velut Isidori.
index Thalelaei extat in
60, 8, 5: *// Siaraîs xcoXvei ra Ttaiyvia xat Ttivrs v7tsâcQ0V{iivu)v OQi^si xai
riva iTtirifiia y.ara rcov xvâvovrcov , iTtirînovcra
xal roj iTtaQxqf riqs TtoXscos xai rdls a^^^joiifft rdiv
inaoxicov xal roTs STtKTxoTtoiS ^Tjretv xai xcolveiv xai
navra ra iv avrols yivofisva avvaXXayfiara avarqiSiScoai Ss aycoyas ix rcov snirsrqaiifiivcxiv
Ttsiv.
Ttivrs Ttaiyvicov xai anairtjaiv rcov ivrsv&ev xgsco-
Sixa lirgdJv incrifuov ogiôvaa xara

arvi&ivrcov
tcov avyxoJQovvrcov naga^rjvai rr]v Stara^cv {id est
constitutio ludis interdicit et quinque exceptis poenas
adversus aleatores definit iniungens et urbis praefecto et
provinciarum reetoribus et episcopis, ut inquirant et
piohibeant et contractus eorum causa initos omnes rescinex permissis autem quinque ludis actiones dat,
dant.
decem librarum poena adversus eos statuta, qui constitutionem violari permiserint). Anatolii indicem exhibet
,
Nomoc.
13, 28: ( i) 'O rjrrrjS^sis eis
xslrai xai
xorrov ovx anai-
xaraâXchv avaXafxâvsi
fisra SiaSb%a->v
nno rov vixrjaavros xai rcov xXrjqovofxcov avrov Sirjsi Ss firj dîXovaiv
TExcoS xai niga rgiaxovrasrias.
rtvaXa^slv, o d'iX.cov xai fiaXtara 6 rlqs noXscos iv
rovro yiyovs narrjg rj sxStxos anairsX xai Sanava
7]
xai rj ysvofiivr} ini xbrrco
sis sgya rrjs noXscos.
iart xai anoSiSorai.
si Ss xai ri9
nacpaXsia
axvqbs
iv a'/rjfiart xorrov rjrrrjS^rj &SQfuotS 7] srsQq vXrj, ovH

anatrslrai, ( 3) rcov intaxbncov aSsiav iyjbvroiv ravra
L,rjrstv, porjdôvvrcov avroTs rcbv aQypvrcov xai nari( 4) fibvov Ss nai^stv s^sari fiovoQOJv xai ixSixcov.
ôXop xai xovSoftovbôXov (juoviôXov xat xovSofioviôXov libri) xai xvivravcv {xai ins. libri) xbvSaxa x,03Qis
rrj? noQnrjs {oQnrjs libri phrique) xai nsQtxvrrj-v xai innt( 5) xai ot fisv atpbxrjv avsv ri^vrjs xai imvoias.
Sga nXMvatot vofiiafiaros ivbs ixaarrjv avv&satv naitpvatv, oi Ss )j)tnoi navv rjrrovos' rb Ss nXiov anaitrjatv ovx iix^t xai StSbfisvov anoSiSorai.
nQOvoovat
rovrcov oi uQxovrss, Sixa XtrQcbv notvijs intxstfiivrjs
roXs
naQaâivovaiv
r}
avyxcoQovai naQaâivsa&ai {id
est, non tenetur et solutum tam ipse

quam successores a victore eiusque heredibus perpetuo
et ultra triginta annos repetuut.
qui si recipere nolunt, quicumque volet atque imprimis pater oivitatis in
est
qui alea victus
tur condemnatio, sed solutum reddatur et competentibus actionibus repetatur ab his qui dederunt vel eorum heredibus aut his neglegentibus
a patribus seu defensoribus locorum': Non obstante nisi quinquaginta demum annorum aliqua
hoc inquipraescriptione
**jEpiscopis locorura
rentibus et praesidum auxilio utentibus. Deinde
vero ordinent^ quinque ludos, ton monobolon ton
:
condomonobolon ke kondacca ke repon ke peSed nemini permittimus etiam^ in

richyten "^.
his ludere ultra unum solidum, etsi multum dives
[Avroitoatcoq ^lovcfxiviavosyi. /Irjfioc&ivsi inaQX^

xcav xv^cov ^
''Alearum lusus antiqua res est et extra ^ operas
'
42. 43
publicis locis ludere neque in specie neque in

genere: et si contra factum fuerit, nulla sequa-
cui oportuerat te reddidisse probaveris, chirographa

iam nihil peti potest, et instrumenta
ad eum contractum pertinentia tibi naturaliter liberationem consecuto exhiberi ac reddi iubebit. S. vin
k. Sept. CC. conss.
{a. 294]
tua, ex quibus
TtoaircDîcov.]
147
si quem vinci contigerit, casum gravem

'^non solum enim bella bene
sustineat.
ordinamus et res sacras, sed et ista : interminantes poenam transgressoribus '^ potestatem dando
episcopis hoc inquirendi et auxilio praesidum
ut,
sit,
non
sedandi.
D.
ConstantinopoU Decio cons.^^
Oct.
k.
529]
[a.
2 (0 avrbs fiaaiXsvS^'^.]
'^
Prohibemus etiam, ne sint equi lignei: sed si
quis ex hac occasione vincitur, hoc ipse recupeaccidit vel defensor exigit et in opera civitatis
et cautio super alea praestita vires non habet
erogat.
et redditur.
quod si quis sub specie aleae lupinis aliave
qua materia victus fuerit, non tenetur, data episcopis
licentia in haec inquirendi cum auxilio praesidum pa-
qua hoc
trum defensorumque. ludere autem non licet nisi moquintano condace sine fibula,
nobolo, condomonobolo
perichyte, hippice sine fraude ac dolo. et valde divites
,
quidem uno
solido
in
singulas
vices
ludunt,
reliqui
multo minoris. ultra hunc modum exactio non est et

huius rei curam agunt praesides,
solutum redditur.
decem librarum poena imminente iis qui legem violave(4) sic Augustinus, usus
extra aut corruptum est ex circa
rint vel violari permiserint.)

vel ludus libri
(5)
aut perperam versum, cf. Dig. H, 5, 2, 1

(6) immoderatione bl. noscuntur et i, concipiuntur. commodis i.
s. prospicientes alias
(7) desiderantur hoc loco quae
extant in Nomoc. {v. s.) : redacta erogari in opera publica,
cautiones de aleis datas vires non habere ac reddi debere, eumque, qui in aleae modum lupinis aliave quct
materia victus fuerit, non teneri
(g) 3
l, 4, 25,
quae ad ipsius constitutionis verba propius accedit.
antecesserint praeterea
{v.
s.),
necesse
est,
eandem curam iniunctam
in
urbi
et
quae leguntur
esse praefecio
praesidibus provinciarum et, si qui contractus propier ludum

initi fuerint, eos rescindendos esse
(9) pro ordinent qui
vertit ordinat videtur scripsisse
(lO) in ludis enumerandis
interpres retinuitGraecum
sermonem {ke
xai),
quem
ne-
que intellexitet aut integrum nonhabuit aut ipse mutilavit:

desiderantur enim quae sunt in Nomocanone (v. s.) xvivravbs et Inntxrj, nisifortein repon latet tnnov vel inntxbv.
ante non solum supple ex Nomoc, quod supra unum
(ll)
solidum promissum fuerit, exigi non posse aut, si solu(l2) poena, quae secundum Nomoc.
Kbrarum, statuitur in magistratus, qui
aut legem exsecuti non fuerint aut ab aliis id fieri per-
tum fuerit, repeti

et
est
X auri
ex 1, 4, 25 restituta est (14) inex c. 1 h. t.: cf not. 1

(15) interpretatio Latina huius constitutionis in libris praecedenti continuatur.
Graeci indices extant Thalelaei in
'// Stara^ts xcoXvsi ra Xsybfisva ^vXtva
60, 8, 6
innixa, xivSvvov anairovaa xara rcbv nait,bvrcov xai
Srjfisvatv xara rcbv oîxcov, iv ols ra rotavra yivrjrai
SiSorat Ss xai avaSoatS rco rjrrrj&ivrt xai
naiyvia.
xaraâXbvrt rj iav fih ôvXrjrai avaXa^slv, xsXevst
ravra ais sQya Srjfibata rrjs nbXecos ixsivrjs Sanavaadâi {id est constitutio lignea equestria quae vocantur
miserint
(13) subscriptio
restitui
scripiionem
prohibet repetendo aleam publicandoque domus, in quibus tales ludi facti sunt. repetitio autem ei qui victus
solverit datur, vel si is noluerit, iubet ea in publica
illius civitatis opera dependi), et Anatolii in Nomoc. 1 3, 28
Orns roXs xaXovfiivots ^vXdvots inntxoXs ovrs aXXrj
xv^siq naiêtv s^sart, nXrjv rcbv intrQanivrcov iv
xai ol rbnot, xad'^ ovs iv
rrj nooXaôvar/ Stara^st.
:
19*
ITI 43.
DE RELIGIOSIS
148
44
ret: domibus eorum publicatis, ubi haec repeSi autem noluerit recipere is qui dedit,
rluntur.
noster ' hoc inquirat et in opus publi-
procurator
cum corfvertat. Similiter provideant iudices, ut

a blasphemiis et periuriis, quae ipsorum inhibitionibus debent comprimi, omnes penitus conquiescant.
6 Idem A. Primitivo
IMonumentomm
et aliis.
in-
scriptiones neque sepulchrorum iura neque dominium

loci puri ad libertos transferunt. praescriptio autem
longi temporis, si iustam causam initii habuit, vobis
PP. viii k. lul. luliano et Crispino
proficiat.
conss.
[a. 224]
7 Imp. Gordianus A. Glaudio. Statuas sepulchro
superimponere vel monumento, quod te extructurum

ornamenta quae putas superaddere non
prohiberis, cura in iure suo eorum quae minus prohibita sunt unicuique facultas libera non denegetur.
PP. III k. Aug. Gordiano A. 11 et Pompeiano
profiteris,
XXXXIIII.*
DE BELIGIOSIS ET SUMPTIBUS FUNERUM.

Si vi fluminis
Imp. Antoninus A. Dionysiae.
reliquiae filii tui continguntur vel alia iusta et necessaria causa intervenit, aestimatione rectoris provinciae transferre eas in alium locum poteris. PP. yiii
k. Nov. Antonino A. Iiii et Balbino conss.
[a. 213]
2 Idem A. Hilariano. Invito vel ignorante te ab
alio illatum corpus in puram possessionem tuam vel
1
lapidem locum religiosum facere non potest. si autem

voluntate tua mortuum aliquis in locum tuum intulerit, religiosus iste efficitur:
quo facto monumen-
tum neque venire neque
obligari a quoquam prohibente iuris religione posse in dubium non venit.

PP. k. Mai. Sabino^ ii et Anullino conss. [a. 216]
3 Imp. Alexander A. Primo.

Legatum a detibi relictum et quod in funus vel morbum
functo
eius erogasse te boni viri arbitratu probaveris, praeprovinciae solvi tibi iubebit. PP. r non. luL^
Maximo ii et Aeliano conss.
[a. 223]
4 Idem A. Licinio. Si sepulchrum monumenti
appellatione significas, scire debes iure dominii id
ses
nullum vindicare posse, sed et^ si familiare fuit,

eius ad omnes heredes pertinere nec divisione
1
ad unum heredem redigi potuisse. Profana tamen loca, quae circa id sunt, si semper vicinis aediius
hominum destinatis cesserunt, eius sunt,

quorum partes esse visae sunt, ex divisione
obtigerunt. PP. vi non. Nov. Maximo ii et Aeliano
ficiis
cui
usui
illa,
conss.
5 IdemA. Cassio
[a.
223]
voluntatem, quam
circa monumentum sibi faciendum testamento expressit, et mater et pater heredes eius neglegere non
militi.
IVIilitis
nam etsi delatio hoc nomine praeteritis

debent.
constitutionibus amota est, invidiam tamen et conscientiam circa omissum supremum huiusmodi officium et contemptum iudicium defuncti evitare non
PP. VIII k. Mai. luliano et Crispino
possunt.
conss.
[a. 224]
roiovroiQ iTtTtcxoTs Ttaiôvffi, Srjiuoffcoi yivovrai
xai ra SiSojueva aTtoSiSovrat, 7} firj ôvXofiivcov avaXa^Biv rojv SeSoJxorcov anairovvrat Sia rov E7Cao%ov
xal riov a^yovra^v roiv ina^X''^'^ ^^^ nQoaxvQOvvrai
rols eqyots riav 7t6)â)v {id est neque ligneis equestribus quae vocantur neque alia alea ludere licet praeter
roTs
eas quae anteriore constitutione permissae sunt. et loci,

in quibus talibus equestribus ludunt, publicantur et
quae
data sunt repetuntur, vel si qui dederunt recipere nolunt, ea repetuntur per praefectum vel praesides provinciarum et civitatum operibus applicantur)
(1) secundum Anatolium {p. 147 not. 15) repetunt praefectus vel prae-
conss.
[a.
241]
8 ^lmp. Philippus A. luliae. lus familiarium sepulchrorum ad adfines seu proximos cognatos non
heredes constitutos minime pertinet. PP. xvi k. lul.
[a. 244]
Peregrino et Aemiliano conss.
9 Idem A.
et
Locum
Philijjpus C. Faustinae.
quidem religiosum distrahi non posse manifestum

est.
verum agrum purum monumento cohaerentem
profani iuris esse ideoque efficaciter venumdari non
est opinionis incertae.
et Titiano conss.
PP.
vi k. Dec. Philippo A.
[a. 245]
Diocletianus et Maximianus AA. Aguinecdum perpetuae sepulturae corpus tra-
10 Impp.
Si
linae.
translationem eius facere non prohiberis.

Dec."^ Diocletiano iii et Maximiano^
[a. 287]
1 1 ^ldem AA. Gaudentio. Obnoxios criminum digno
supplicio subiectos sepulturae tradi non vetamus. PP.
ditum
PP.
AA.
est,
VIII id.
conss.
AA. conss. [a. 290]

IVEortuorum reliquias,
Victorino.
ne sanctum municipiorum ius polluatur, intra civitaVIII id.
A^ml.
ipsis iiii et iii
12 Idem AA.
tem condi iam pridem vetitum est. PP. iii k. Oct.

[a. 290]
lus sepulchri tam
1 3 Idem AA. et CC. Dionysio.
hereditarii quam familiaris ad extraneos etiam heredes, familiaris autem^" ad familiam, etiara si nullus ex ea heres sit, non etiara ad alium quemquam
S. iii id. jVov.
qui non heres est pertinere potest.
Sirmi CC. conss.^^
[a. 294]
14 ^^ldem AAA.^^ Cynegio ;^p. Nemo humanum^'*
corpus ad alterum locum sme Augusti adfatibus
D. iiii k. Maj't. Constantinopoli Hotransferat.
norio nob. puero et Euodio conss.
[a. 386]
15
^^Êv ovSevl
vTteQ
Ttaêxerai.^^
sides
(2)
scripsi, aquilino
om.
febr.
(^)
Bal.
9, 49, 6
ditarii]
59,
Hal.
ovSev reXoS Tta^^ ovSevos
roTtcp
TtqoGcoTtov
3.
roiv
Cf. Dig.
(4) sic
aoDfiaraiv
Staxofit^ôpevtov
11, 7
HaL, vi non.
_
iu.
(3)
sabino
(5) et /?,
(7) dec. P,
fortasse iungenda. est 1, 18, 3
(9) cf
(s) sic P, diocl. iin et max. iii Hal.
(10) idem Graeci: heredes farailiaris, [here-
autem Mommsen
(11)
AA.
conss. (a. 293)
Mommsen
Th. 9, 17, 7: iunge 1, 2, 3

(13) requiritur
Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius AAA., ad
(14) humatum
quos idem refertur in 1, 2, 3 et Th.
==
recte dett. cum Th., sed contra
59, 3, 15
(15)
(16) id est nullibi uUum vectigal a quoquam pro trans(12)
ferendis corporibus praestatur
_j
DE REBUS CREDITIS
mi
149
LIBEE OUARTUS.
DE REBUS CREDITIS ET DE lUREIURANDO.
1
Causa
Imp. Antoninus A. Herculiano.
iure-
iurando ex consensu utriusque partis vel adversario

delato et praestito vel remisso decisa nec
inferente
praetextu retractari potest,
periurii
nisi specialiter
hoc lege excipiatur. PP. xv k. lul. Antonino A. iiii

et Balbino conss.
[a. 213]
2 Imp. Alexandei' A. Felici. lurisiurandi contempta religio satis deum ultorem habet. periculum
autera corporis vel maiestatis crimen secundum constituta divorum parentum meorum, etsi per principis venerationem quodam calore fuerit periuratum,
PP. vi k.^ April. Maximo ii
inferri non placet.
et Aeliano conss.
[a. 223]
3 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Severae.
[n bonae fidei contractibus nec non etiam in aliis^
causis inopia probationura per iudicem iureiurando
PP. x k. Sept.
causa cognita res decidi potest''.
Maximo ii et Aquilino cotiss.
[a. 286]
4 Idem AA. maximae. Si ad excludendara tutelae actionem pupillus iusiurandum tutori dedit, postea
eandem litem exercere non prohibetur. PP. k. Itil.
ipsis ilii et III
AA.
conss.
[a.
290]
Cum etiam a pupillorum

5 ^ldem AA. luliano.
tutoribus velut ab ipsis pupillis relicta fideicommissa
tideicommisso praescs provinciae
relictum esse constiterit, reddi
tibi efficiet.
idem, si infitietur, ad iusiurandum, ut
PP. iii non. Dec. ipsis
desideras, tutorem adiget.
videantur,
cognoscet
super
et,
si id tibi
AA. conss.
6 Idem AA. Bcssio.
iiii et III
290]
Cum proponas partibus placuisse iurisiurandi religione generis et ingenuitatis
quaestionem decidi, praeses provinciae iuxta decretum arbitri ad voluntatis vestrae placitum amitae
tuae filiis consulet.
PP. v id. Fcbr. Tiberiano et
Dione conss.
[a. 291]
[a.
7 Idem AA. et CC. Eutychianae.

Nec filius nec
quisquam alius neque litigando neque paciscendo,
sed^ nec iusiurandum citra voluntatem domini' rei
deferendo praeiudicium ei facere potest.
unde si
citra^
mandatum tuum
tuus
gessit
S. id. JSov.
relato iureiurando,
rem tuam
aliquid erga
nec^ ratum habuisti,
AA. conss.
8 Idem AA. et CC. Alexandro.
nihil
filius
oberit.
tibi
[a.
293]
Actori delato vel
iuraverit vel ei
si
remissum
fuerit
sacramentum, ad
similitudinem iudicati in factum

actio competit.
S. xii k. Mai. CC. conss.
[a. 294]
9 Idem AA. et CC. Marciano. Delata condicione
iurisiurandi reus (si non per actorem, quominus de
calumnia iuret, steterit) per iudicem solvere vel
iurare, nisi referat iusiurandum, necesse habet. S. v
k. Mai. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
10 Idem AA. et CC. Protogeni. In actione etiam
quae super rebus quasi sine scriptis datis

raovetur, iusiurandum ad exemplum ceterorum bonae fidei iudiciorum deferri potest. S. f* k. Dec.
depositi,
CC. conss.
[a.
294]
11 Imp. lustinianus A. Demostheni pp. Si quis

iusiurandum intulerit et necdum eo praestito postea,
utpote sibi adlegationibus abundantibus, hoc revocaverit, sanciraus neraini licere penitus iterura ad sacraraentum recurrere^* (satis enim absurdura est
redire ad hoc, cui renuntiandum putavit, et, cum
desperavit aliam probationem, tunc denuo ad religionem convolare) et iudices nullo modo eos audire ad
(l)
id.
22,
5,
43 seqq.
BH
est B
B B^ {x.
(6) sed om. BH (. n.)
P
(3) sic
cum
et
dominae
PL^CR
(x. TT.),
(8)
Cf. Dig. 12, 1. 2

(3) k. Hal,
ceteris addunt lihri
(4) pot-
jr.),
oportet
Si quis autem sacratales iniquitates venientes.

intulerit et hoc revocare raaluerit, licere
I.'
PC
(7) domini
citra dett. cum
== 6, 42, 20
cum Graecis,
(5)
X**
B2(x.7t.), contra
raentura
ei hoc facere et alias probationes, si

yoluepraestare, ita tamen, ut huiusraodi licentia usad
ei
litis
terrainura
tanturamodo
praestetur.
que
Post definitivam autem sententiam, quae provo2
catione suspensa non sit vel quae, postquam fuerit
appellatum, corroborata fuerit, nullo modo revocare
iuraraentura et iterum ad probationem venire cui-
quidem
rit,
dam concedimus, ne
causae
done Decio
rius
fiat
repetita lite finis negotii alteD. xv k. Oct. Chalce-
exordium.
vc. cons.
[a.
-529]
Generaliter de omnibus iuramentis, quae in litibus offeruntur vel a iadice

cum enira iara invel a partibus, definiendum est.
crebuit iudices in plenissima definitione sacramentum imponere, evenit, ut provocatione lite suspensa
hi quidem, qui iusiurandura praestare iussi sunt, ab
hac forte luce subtrahantur, probationes autem'^
rerum cadant, cum multura discrepat iuraraentum
hereditarium a principali sacramento.
necessitate
itaque rerum coacti et probationibus pinguius sub-
venientes ad huiusraodi veniraus sanctionera. Omne

iuramentum, sive a iudicibus sive a partibus
illatum vel in principio litis vel in medio vel in ipsa
definitiva sententia, sub ipso iudice detur non expectata vel ultima definitione vel provocationis for\a (l) midine.
Sed iuramento iliato, cum hoc a
partibus fuerit factura et a iudice approbatum vel
ex auctoritate iudicis cuicuraque parti illatum, si
1
igitur
is
quidem
cui
imponitur sacramentum nihil ad hoc

^^
et hoc
praestetur vel referatur,
necessitate iraponenda ei cui''* refertur relationis
subire sacramentura, vel, si hoc recusaverit, quasi
illato sacraraento praestito causa vel capitulum decidatur, nullo loco provocationi relinquendo.
quis
enim ferendus est ad appellationis veniens auxilium
in his, quae ipse facienda procuravit? Sin autem
2
is, cui sacramentum illatum est vel a parte vel a
iudice, hoc subire rainirae voluerit, licentiam quidem
fuerit reluctatus,
habeat sacramentum recusare, iudex autem, si hoc

oranimodo praestandum existimaverit, sic causam dirimat, quasi volente eo sacramentum sit recusatum,
et ita cetera sive capitula sive totius negotii surama
examinentur et lis suo IMarte percurrat, nuUo ei
la obstaculo obviante. Ipse autem, qui sacramentum sibi illatum dare recusaverit, yel hoc attestetur
vel, si forte non audeat, habeat sibi in ultima provocatione repositum auxilium.
2b
Et^^ si iudex
appellationi praesidens bene quidem illatum iusiuran-
dum, non rite autera recusatura pronuntiaverit, res

secundum quod iudicatum '^ est perraanebit. Sin
'lc
autera non rite quidera illatum, recte autem recusatum sacraraentum pronuntiaverit, tunc ei licebit
eraendare sententiam iudicis, quae quasi ex recusato
sacramento ^'^ processit, et nihil penitus nec praeiudicii nec iniusti dispendii cuicumque incurret, sed
et causae cursus ab initio usque ad novissimum terminum non impediatur et lis aequa lance trutinabiSive autem iilatura iuraraentura fuerit praerecusatum, ipsi parti quae hoc intulit
nullum provocationis reraedium in hoc servabitur,
cum nimis crudele est parti quae hoc detulit propter
hoc ipsum, quod iudex eius petitionem secutus est,
3
tur.
stitum
sive
His de praesentibua
superesse provocationem.
personis statutis nec absentes nos fugiunt, sed etiam
4a eos huic legi subiugamus. Et si persona non
PCR
(9)
Eal., VI
CR, om.
(14)
om.
cui
PR
P
P
nec
C
(11)
tt.), nec hoc PR

(10) s. v
percurrere PR
(12) autem
et hoc] hoc vel secundum B scr,
cum BJS(x.
sic C,
(13)
cui cura F*, cuiiureP"

(15) etCcumB,
(16) sic C, iudicata PB. (17) sacramento CR, om.
CR,
IIJI
150
1.
cui sacramentum illatura est,

praesens fnveniatur,
forte per procuratorem ventilata, necessc est vel
certis indutiis ad
ipsam principalem personam datis
iudicem venire, ut ea quae de sacramentis statuta
sunt impleat vel, si iudex existimaverit in provincia
ubi degit sub actorum testificatione iuramentum ab
ea vel dari vel referri vel recusari, hoc procedere,
ut singulis casibus eventus iam deiinitus imponatur.
4b Licentia concedenda etiam parti alteri vel per
se vel per procuratorem super hoc ipsum ordinatum
adesse his, quae de iuramento aguntur, vel si neutrum facere maluerit, et ex una parte, sub fide ta-
2 Imp. Antoninus A. Ilermogeni. Quamvis pecuniam tuam Asclepiades suo nomine crediderit,
stipulando tamen sibi ius obligationis quaesivit.
quam pecuniam ut possis petere, mandatis tibi ab
eo actionibus consequeris. PP. vii k, Mai. Messala
men gestorum, iuramentum
Si absentis
lite
recusari.
Ac
Expensis
praestari vel referri vel
huiusmodi
propter
cau-
iudicis trutinandis, an ab
Ad utraque parte vel altera oportet eas dependi. Nullo
tamen ex * hoc litibus impedimento generando, sed,
donec ea procedunt, aliis vel capitulis vel litis mem-
sam praestandis
officio
a iudice eximinandis et, postquam fuerint ei

intimata gesta super iuramento subsecuta, tunc
iterum ad hoc capitulum iudice redeunte et eo adOmnibus aliis,
4e
impleto ad cetera perveniente.
quae de praesentibus sancita sunt, et in absentium
5
In omnibus autem casibus,
parte observandis.
bris
in quibus sacramenta praestantur, observationem iudicialem permanere censemus secundum personarum

qualitatem, sive sub ipso iudice praestari oportet
iuramentum
6
sive in domibus, sive sacris

sive in sacrosanctis oratoriis.
tactis
modo
in
scripturis
Similique
sua firmitate manere, quae de cakimniae
iureiurando vel relato sacramento legibus cauta sunt

vel a nobis vel a retro divis principibus inducta.
non enim, ut aliquid derogetur antiquioribus legibus,
haec prolata sunt, sed ut, si quid deesse eis videbatur, hoc repleatur. Recitata septimo in novo consistorio palatii lustiniani.
cons.
D. iii
k, ISov.^
Decio
vc.
529]
[a.
13 Idem A. lohanni pp. Cum quis legatum vel

fideicommissum utpote sibi relictum exigebat et testamento forte non apparente pro eo sacramentum ei
ab herede delatum est et is reUgionem suam praestavit, adfirmans sibi legatum vel fideicommissum
derelictum esse, et ex huiusmodi testamento id quod
petebat^ consecutus est, postea autem manifestum
lactum est nihil ei penitus fuisse derelictum, apud
antiquos quaerebatur, utrum iureiurando standum
est, an restituere debet hoc quod accepit: vel, si re
vera ei relictum fuerat legatum vel fideicommissum,
si demus licentiam heredi Falcidiam, si competat,
1
ex hoc retinere. Nobis itaque melius visum est
ab eo^ legatura vel fideicomraissura nullumque
repeti^
ex huiusmodi periurio lucrum ei accedere, sed et si
verum fuerit inventum, quartae detentionem introduci (si tamen locum habeat), ne quis ex hoc
lucrum impium adferre nostris legibus
D. xv k. Nov. Constantinopoli post
[a. 5311
delicto
sibi
concedatur.
11/
SI
CERTUM PETATUR.
exsolvatis tu et frater coheres^ tuus,
sed pro aestipraelegatarum, cum sit explorati

iuris hereditaria onera ad
scriptos heredes pro portionibus hereditariis, non pro modo emolumenti
pertinere.
quod nec ipse ignorare videris^, cum creditoribus secundum formam iuris pro
portione tua
caveris.
D. k. lul. Cilone et Libone conss. [a. 204]
matione
rerum
ex PG'',
k. aug.
(1)
1,45 segq.
(fi)
sic
ipse)
CR
nec ex R, nec C
(2)
in
k. nov.
Hal,
placebat PRt
(4)
23,
(6) coheree om.
Cf. Dig. 12,1
{y.Tt.)
cum
nec ignorare debueris {om.
(x.Tt.),
(3) sic
CR^
(7)
vra Hal.,
viiii
(8) si
Sahino conss.
[a. 214]
3 Imp. Gordianus A. Sempronio. Eos, qui officiura aaministrant, neque per se neque per suppositas personas tempore officii sui in provincia lenus
et
PP.
agitare posse saepe rescriptum est.

k. Sept. Gordiano A. et Aviola conss.
R,
si
pro
viii'^
[a.
239]
4 Imp. Philippus A. et Phiiippus C. 3Iaximo.

pecumam nomine eius fenori dedisti ac
reprobato nomine raandatis actionibus experiris, praeses provinciae iurisdictionem suam praebebit. Idem,
si cessare mandatum animadverterit
utilem tibi adversus debitorem eo nomine actionem competere
non negabit. PP. xv k. Mart. Praesente et Alhino
1
conss.
[a.
Aristoaemo et Proculo.
246]
Maximianus AA. et CC.

non singuli in solidum
et
Si
accepta mutua quantitate vel stipulanti creditori

sponte vos obligastis, licet uni numerata sit pecunia,
vel intercessionis nomine hanc pro rea suscepistis
obligationem, frustra veremini, ne eius pecuniae nomine vos convenire possit, quam alii mutuo dedit,
intra praestitutum
si
ritis,
si**
tempus
rei
gestae quaestionem
tiraorera ge-
Ac multo magis inanem
detulistis.
pecunia numerata oleum susceptum instru-
raento sit collatum, cura, si reddendi stipulatio nulla

subiecta est et huius rei est habita sollemnis contestatio, in suo statu renianente eo, quod vere factum
ex olei accepti scriptura nihil deberi
intercessit,
manifestum est. S. v non. Mai. AA. conss. \a. 293]
6 Idem AA. et CC. Mcandro. Si ex pretio debitae quantitatis facta novatione per stipulationera
usuras licitas contra quera supplicas stipulatus es**,
falsa mutuae datae quantitatis demonstratio praemissa, cum obligationis non defecerat substantia,
modum
quominus usque ad
placitum usurae possint

Si vero citra vinculum stipulationis tantum rautuara pecuniara datara conscriptura est et eius praestari fenus convenit, siraulatis
pro infectis habitis huiusmodi placitum nihil de
exigi, nihil nocet.
praecedenti mutavit obligatione.
S.
xv
k.Dec.^ AA.
conss.
[a.
7 Idem AA.
ginem pecunia
contraxit
si^'
29.i]
Pactumeiae.
Non unde oriquae mutuo datur habet, sed qui
propriara numeravit, in huiusmodi
CC.
et
S. v non. Oct.^^ SirmiAA.

obligationibus requiritur.
conss.
[a. 293]
8 Idem AA. et CC. Proculo. Si pro mutua pecunia, quam a creditore poscebas, argentum vel iumenta
vel alias species '^ utriusque consensu aestimatas accepisti, dato auro pignori, licet ultra unam*^ cen-
tesimam usuras stipulanti spopondisti, tamen sors,

quae aestimatione partium placito definita est, et
usurarura titulo legitima tautum recte petitur. nec
quicquara tibi prodesse potest, quod rainoris esse
pretii pignus quod dedisti proponis, quominus huius
S. xvii k. lan. AA.
quantitatis solutioni pareas.
conss.
Impp. Sevei'us et Antoninus AA. Modestino.

Neque aequam neûe usitatam rem desideras, ut aes
alienum patris tui non pro portionibus hereditariis
1
CERTU>r PETATITU
SI
[a.
293]
Alexandro. Cum te in Gallia

cum Syntropho certum auri pondus itemque numeratam pecuniam mutuo dedisse, ut Romae solveretur, precibus adseveras, aditus competens iudex, si
duos reos stipulandi vel re pro solido tibi quaesitam actionem sive ab heredibus Syntrophi procuratorem te factura animadverterit, totura debitum, alioquin quod dedisti solum restitui tibi iubebit. S. xv
9 Idem AA.
k. lan.
AA.
et CC.
conss.
10 ^*Idem AA.
(9)
cst /2* recte
(11)
ut
(13)
unam
ins.
4, 49, 12,
dett.
om.
om.
dett.
libri
[a.
et CC.
(lo)
Egi^^ Crispino.
mensis
(12) sic
cum
c.
CR,
(14)
6 vel 7
res P,
293]
Eo, quod
corruptus est
nâypara
iunge 4, 49, 12
(16) egj
DE SUFFRAGIO
debiti
sipgulorum obligationis uno
tantum instrumento probatio continetur, exactio non
nam si pro pecunia quam mutuo deinterpelletur.
disti tibi vinum stipulanti qui debuerant spoponderunt, negotii gesti paenitentia contractum babitum
a multis proprii
recte
non
S. prid.
irritum.
constituit
non.
Sirmi CC. conss.

11 Idem AA. et CC. Maximiano.
alieno non exuit debitorem.
CC^ conss.
S.
Fehr.
294]
[a.
Incendium aere
ii id. Febr. Sirmi
[a. 294]
ei CC. Theophanio.
Si in rem commutuam
lone
cura
muuem
sumpsisti pecuniam nec
re nec sollemnitate verborum vos obligastis in solidum et post integrum^ solvlsti, de restituenda tibi
parte contra lonem experiri, ut debitura posceres^,
S. xv'* k. Sept iCC.
iudice cognoscente potes.
conss.
[a. 294]
13 Ideyn AA. et CC. Frontoni. Eum, qui mutuam
in
licet
res alienas, creditore non
sumpsit pecuniam,
contemplatione domini rerum eam fenori dante^
2 Idem AA.
principaliter obligatum obnoxium remanere oportet.

S. XVII k. Nov.^ Mcomediae CC. conss.
[a. 294]
14 Idem AA. et CC. Hadriano. Mutuae pecuniae, quam aliis dedit, creditor citra sollemnitatem
verborum subscribentem instruraento non habet

Sinc die AA."^ conss.
15 Idem AA. et CC. Charidemo.
gatum.
obli-
293]
[a.
Non
adversus
te creditores, qui mutuam pccuniam sumpsisti, sed
eius, cui hanc credideras, heredes experiri contra
iuris evidenter postulas formam.
S. v k. Dec. Ni-
comediae CC conss.
[a. 294]
16 Impp. Honorius et Theodosins AA. Theodoro pp.
Quisquis iudici fenebrem pecuniam mutuaverit, si in provincia fuerit versatus quasi emptor legum atque provinciae, vel si quis collectarius
honoris pretium dederit ambienti, exilii poena una
cum ipso iudice plectetur. D. xvii k. Nov. Basso
et Philippo conss.
[a. 408]
17 ^lmp. Instinianus A. Menae pp. Super chirographariis instrumentis haec pro communi utilitate
sancienda duximus, ut, si quis pecunias credere
supra quinquaginta libras auri voluerit vel super
reddito
debito
securitatem
memorata quantitate,
sit
mi 25
151
accipere,
sciat
non
cum amplius
debere
aliter
chirographum a debitore vel creditore percipere,

quam si testimonium trium testium probatae opinionis per eorum subscriptiones idem chirographum
capiat. nara si citra huiusmodi observationem chiro_
graphum pro pecuniis memoratam
auri quantitatem
excedentibus proferatur, minime hoc admitti ab
iudicantibus oportet.
quod in futuris creditis vel
debitorum solutionibus locura habere oportet.
D.
k. lun. Constantinopoli dn. lustiniano pp. A. ii
cons.
528]
[a.
^^
et contractus habefuerit, traditio sola sufficiat
bit perpetuam" firmitatem,
quoniam coUatio rei
mobilis inita integra fide hac ratione cumulatur.
2
Quod si praedia rustica vel urbana placitum continebit, scriptura, quae ea in alium transferat, emittatur, sequatur traditio corporalis et rem fuisse
completam gesta testentur: aliter enim ad noyum

dominium transire non possunt neque de veteri iure
3
discedere.
Quod si quis, dum solo commonitorio
suffragio^* nititur, bona duxerit occupanda, reus
temeritatis ac violentiae retinebitur atque in statum
pristinura possessio reducetur, eo a petitione excluso,
qui non dubitavit invadere, quod petere debuisset.
D. III ^^ non. Mart. ConstantinopoU Arcadio iii et
Honorio II AA. conss.
[a. 3941
IIII.
DE PROHIBITA SEQUESTRATIONE PECUNIAE.

1 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. lohanni pp.
Quotiens ex quolibet contractu pecunia postulatur,
sequestrationis necessitas conquiescat.
oportet enim
debitorem prirao convinci et sic ad solutionera pulsari*"^.
quam rem non tantum iuris ratio, sed et'*
ut probationes secura adconvincat pecuniam petiturus.

D. r '^ id. lul. Ravennae Honorio xiii et Theodosio x
AA. conss.
[a. 422]
ipsa aequitas persuadet,

ferat
debitoremque
y 20
DE CONDICTIONE
INDEBITI.
AAV
Antotiinus
Muciam.
Pecuniae indebitae per errorem, non ex causa iudicati solutae esse repetitionem iure condictionis non
1
Impp. Severus
et
si quid igitur probare potueris patrem

ambigitur.
tuura, cui heres extitisti, araplius debito creditori
1
suo persolvisse, repetere potes.
Usuras autem
eius summae praestari tibi frustra desideras: actione
enim condictionis ea sola quantitas repetitur, quae
indebita soluta est. PP. iil k. Aug. Antonino A. iiii
et Balhino conss.
[a. 213]
2 Idem AA.'^'^ Secundinae. Si citra ullam transactionem pecuniam indebitam^^ alieno creditori promittere delegata es, adversus eara quae te delegavit
condictionem habere potes. PP. xiiii k. lan. Antonino A. iiii et Balhino conss.
[a. 213]
3 Impp. Diocletianns et Maximianus AA. et CC.
Pamphlo. Cura et^^ soluta indebita quantitas ab
ignorante repeti possit, raulto facilius quantitatis

indebitae interpositae scripturae condictio competit
vel doli exceptio agenti opponitur. S. iii non. April.
Byzantii AA. conss.
4 Idem AA.
III.
DE SUFFRAGIO.
^lmppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA.
Rufino 2)p. Si qui desideria sua explicare cupientes ferri sibi a quoquam suffragium postulaverint et
ob referendam vicem se sponsione constrinxerint,
promissa restituant, cum ea quae optaverint consequantur: si artibus moras nectent, ad solutionem
1
Sed si quid eo nomine
debiti coartandi sunt*^.
1
in
auro vel argento vel ceteris"

cc. scripsi, aa.
mobilibus
datum
Hal.
f2) et post integrum] dett.

post integrum i2*, et eam post
i?*, et eam post integram C
(3) idem Graeci:
aut indebitum poscere Mommsen
(4) s. xv Bal., p. xvii P
*
danti
Ci2* (6) Dec. Mommsen
(5) sic P^R'', creditori
(l)
cum BH
in egrum
(x. n.)^
etiam
. .
die et {sic Mommsen) vel die GC. scr.

(8) iunge 4, 20, 18.
TA. 2, 29, 2 (lO) sunt
(9)
4,21, 17. 4, 30,14. 15? 5, 15, 3
(7)
dett.
cum
Th., om.
contra Th.
petem Th.
PCR
(12) sic deit.

(14)
(U) sic
cum
comm. de
M% rebus ins. PCRW>
Th., sufficiet
suffragio Th.
PCR
(15)
(13)
iii
per-
BaL,
[a.
et CC. Heraclio.
Ea, quae per
293]
iu-
fitiationem in lite crescunt, ab ignorante etiam indebita soluta repeti non posse certissimi iuris est.
sed et si cautio indebitae pecuniae ex eadem causa
interponatur , condictioni locum non esse constat.
S. V id. Ajwil. Byzantii AA. conss.
[a. 293]
5 Idem AA. et CC. Attalo. Si a patre emancipatus ei^^ non intra tempora praestituta iure honorario successisti, quidquid indebitum postea per
errorem utpote patris successor dedisti, eius condictioneratibi corapetere non est incerti iuris. S. xiiii^^
k. Mai. AA. conss.
[a. 293]
== Th. 2,
VI P, iii vel im Th.
24, 1, 17:
28, 1
(16)
iunge 2, 13, 2. 4, 26, 13. 8, 15, 8. 11, 48, 17. 12, 60, 4
(n) solutioni succumbere Th.
(is) oum iuris ratio
tum Th.
(19) V leges iungendae cum Th. dett., vi Hal. P,
\u lihri boni Th.
Cf.Dxg.
(20) J5 24, 1, 18 seqq.
12,6
(22) A. cr.,
(21) (fcftut/ esse imp. Antoninus A.
cf. not. 21
(23) si citra transactionem pec. indebite
vcrtit BJS (x. n.)
(25) ei CR, es
(24) et om.
BH
ei
(26)
xmi Hal^
viii
6 Idem AA. et CC. Mnaseae. Si per ignorantiam

non debitara solutam
quaiititatem pro alio
fuerit prosolvisti et hoc adito rectore provinciae
restitui eo
batum, hanc ei cuius nomine soluta est
conss. [a. 293]
agente providebit. S. ri id. Aug. AA.
Fideicommissum
7 Idem AA. et CC. Bionysiae.
vel legatum indebitum per errorem facti solutum
S. v id. Sept. AA.
'
facti
repeti posse
conss.
L^-
293]
8 ^ldem AA. et CC. Ziparo. Creditoris falso procuratori solventi adversus eum indebiti repetitio, non
S. xv^ k. Nov.* CC.
obligationis liberatio competit.
\a. 294]
conss.
9 Idem AA. et CC. Gratianae. Indebitum solutum sciens non repetit. Citra mandatum autem
1
ab alio re distracta dominus evicta re vel ob praecedens vitium satis emptori faciens non^ indelSitum
praetendere, sed per eiusmodi factum ratum contractum habuisse probans a se debitum ostendit solutura. S. iiii^non. Bec. Mcomediae CC. conss. [. 294]
10 Im]f). lustinianus A, luliano pp. Si quis servum certi nominis aut quandam solidorum quantitatem vel aliam rem promiserit et, cum licentia ei
fuerat unum ex his solvendo liberari, utrumque per
ignorantiam dependerit, dubitabatur, cuius rei datur
a legibus ei repetitio, utrumne servi an pecuniae, et
utrum stipulator an promissor habeat huius rei faEt Ulpianus quidem electionem ipsi
1
cultatem.
praestat qui utrumque accepit, ut hoc reddat quod
sibi placuerit, et tam IMarcellum quam Celsum sibi consonantes refert. Papinianus autem' ipsi qui utrumque persolvit electionem donat, qui et antequam dependat ipse habet electionem quod velit praestare,
et huiusmodi sententiae sublimissimum testem adducit Salvium luhanum summae auctoritatis hominem
2 et praetorii edicti ordinatorem. Nobis haec decidentibus luliani et Papiniani placet sententia, ut
ipse habeat electionem recipiendi, qui et dandi habuit.
B.
k.
DE CONDICTIONE
152
IIII 5.
Aug. ConstantinopoU Lampadio
et Oresta
vv. cc. conss.
[a.
530]
Pro dubietate eorum,

qui mente titubante indeoitam solverunt pecuniam,
certamen legislatoribus incidit, utrumne id, quod
ancipiti animo persolverunt, possint repetere an non.
1
Quod nos decidentes sancimus omnibus, qui incerto animo indebitam dederunt pecuniam vel aliam
quandam speciem persolverunt
repetitionem non
denegari et praesumptionem transactionis non contra
eos induci, nisi hoc specialiter ab altera parte ap,
probetur.
JD.
k. Oct.
Oresta vv.
cc.
conss.
Constantinopoli Lampadio et
[a.
530]
quorum meministi donavit, ut creditoribus* ipsa satisfaceret ac, si placita observata non essent, donatio
resolveretur, eaque contra fidem negotii gesti versata
est, non est iniquum actionem condictionis ad repetitionem rerum donatarura tibi qui patri successisti
decerni.
PP. xiiii^^ k. Dec. Alhino ei Maocimo
conss.
[a. 227]
3 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Aurelio et
AlexanS'o. Ea lege in vos collata donatio, ut neutri
alienandae suae portionis facultas ulla competeret,
id efficit, ne alteruter eorum dominium prorsus
alienaret, veP^ y^ donatori vel heredi eius condictio,
PP.
non fuerit condicio servata, quaeratur.

ApriL Vakriano iiii et Gallieno iii AA.
si
k.
conss.
[a.
adversarius repromitteret, cum dicas tidem promissi

non secutam, ut libereris obligatione eius, quod non
acceptum propter speratum patrocinium spopondisti,

PP. v k. mai. Aeper condictionem consequeris.
miliano et Basso conss.
[a. 259]
5 Impp. Diocletianus et Maximiaîus AA. Martiali.
Si militem ad negotium tuum procuratorem
fecisti, cum hoc legibus interdictum sit, ac propter
hoc pecuniam ei numerasti, quidquid ob causara
datum est, causa non secuta restitui tibi competens
iudex curae habebit.
III
^^
nandi animo
Pecuniam quam*
dotem accepisse pactumque interpositum (ut
iure
matrimonium contrahitur, adsolet)
fieri,
proponis: impediente quocumque modo iuris auctoritate matrimonium constare nullam de dote actionem habet ^^ et propterea pecuniam, quam eo nomine
1 Imp. Antoninus A. Callistheni.
cum
iure condictionis restituere debes et pactum, quod ita interpositum est, perinde ac si interpositum non esset haberi oportet. PP. vi k. Aug.
Laeto II et Cereale conss.
[a. 215]
2 Imp. Alexander A. Asclepiadi. Si, ut propotuus
ea
nis, pater
lege sorori tuae praedia ceteraque
accepisti,
idem legerunt Graeci: tamen aut solutam cum

del.
cum Mommseno scr. solutamve
(2) iunge 8, 41, 6
XV HaL M, XVI P, xii 8, 41, 6
(4) Durostoro ins.
(5)
potest ins, edd.
(6)
iiu
HaL, vi
(7) autem CR, om. P

(8)
24, l, 29 seqq.
Cf. Dig.
12, 4
(9) quoniam Mommsen
(lo) nulla de dote
actio locum habet scr.
xiiii
(ii)
HaL, vi P,
vel deL Mommsen^
(l2) ne
cf.
Tip fiev vofK^ tj
.
et
290]
an ob manumittendam
dedit,
filiam,
conss.
[a.
293]
7 Idem AA. et CC. Geroutio. Si repetendi, quod

donabas uxori eius, quem ad proficiscendum tecum
huiusmodi liberalitate provocare proposueras, nuUam
addidisti condicionem, remanet integra donatio, cum
levitati perfectam donationem revocare cupientium
iure occurratur. S. vii^^ k. Sept. AA.conss. [.293]
8 Idem AA. et CC. Flaviano. Dictara legem donationi, si non impossibilem contineat causam, ab
eo qui hanc suscepit non impletam condictioni facere
locum iuris dictat disciplina.
quapropter si titulo
liberalitatis res tuas in sponsam conferendo certam
dixisti legem, nec huic illa, cum posset, paruit, successores ipsius de repetendis quae dederas, si hoc
S. iii"
tibi placuerit, convenire non prohiberis.
Fehr.
6'C.* conss.
filiae
et CC. Bibulo.
[a. 294]
Si liber constitutus,
tuae manumittantur, aliquid dedisti, causa
tibi restituendo condictio comquid servus de peculio domino dederit, contra eum nullam actionem habere potest: sed
dominum, qui semel accipere pecuniam pro libertate
passus est, aditus rector provinciae hortabitur salva
reverentia (favore scilicet libertatis) placito suo stare.
'^
id. Febr. Sirmi CC'''' conss.
S. III
[a. 294]
10 Idem AA. et CC. Cononianae. Pecuniam a
te datam, licet causa, pro qua^ data est, non culpa
accipientis, sed fortuito casu secuta non est, minime
S. iii non. Dec. JSicomerepeti posse certum est.
diae Cc. conss.
[a. 294]
11 "^Hdem AA. et CC. Stratonicae. Advocationis
causa datam pecuniam, si per eos qui acceperant,
non secuta de hoc
te ob
8, 41, 6
iiii
ipsis
ancillam existimabat, cum perfecta quidem

donatio revocari non possit, causa vero dandi non
S. ii id. Mai. AA.
secuta repetitio competat '^.
petit.
(3)
Oct.
quam
ut
DE CONDICTIONE OB CAUSAM DATORUM.
aut
k.
[a.
9 Idem AA.
(l)
PP. x
conss.
6 Idem AA. et CC. Curioni et Plotioni. Cum ancillam patrem vestrum ei, contra quem supplicastis ^^
dedisse proponatis , interest multum , utrumne do-
id.
VI."
257]
4 Idem AA. et Valerianus C. Aemiliae. Si, cum

exiguam pecuniam re vera susciperes, lorige maiorem te accepisse cavisti eo, quod tibi patrocinium
mM
nam
si
ixTtotrjffis ov xEXMXvraif 6 8i ixTtoiâae xarexsrai r^

(14) sic F^C
(13) aa. suppL
T^s aTTairâecos Sixatq}
cum
(15) sic C, compctit PR
(x. 71.), supplicatis P^R
(16) VII
HaL, iii p
Mommsen, aa. HaL
Mommsen, aa. HaL
quam PCR
(22)
5, 42, 3
HaL, im P
(18)
(20)
HaL, un P
cum
dett.
B,
pro qua
(17)
III
(l9)
iii
(21)
fortasse
iungendae sunt
cc.
cc.
pei
2, 40, 4.
DE CONDICT. OB TURPEM CAUSAM

quominus susceptam fidem impleant,
Ca
stetisse
S. jvii^
restituendam esse convenit.
tur,
153
conss.
IIII
probe-
VIIII.
k. lan.
DE CONDICTIONE EX LEGE ET SINE CAUSA

VEL INIUSTA CAUSA.
294]
[a.
1 Impp. Diocletianus et Maocimianus AA. et CC^

Licet ante tempus debita exigi' non possunt,
VII.''
Ulpio.
DE CONDICTIONE OB TURPEM CAUSAM.

Si ex cautione
1 Imp. Antoninus A. Ingenuo.
tua conveniri coeperis, nuUam te pecuniam accepisse,
sed ob turpem causam et quam fieri prohibitum est
interpcsitam ei, qui super ea re cogniturus est, probandum est et^ eo impleto absolutio sequetur. Sine
die et consule.
tamen si te ex primipilo debitorem fisci constitutum

ac patrimonium tuum exhaustum praeses provinciae
compererit, ut ad solutionis securitatem solum fenebris pecuniae subsidium superesse videatur, commonebit debitorem tuum, si saltem ipse solvendo
sit, ut ante definitum tempus debita tibi repraesentet,
ut fisco, cuius ob necessitates publicas causam potiorem esse oportet, debita pecunia exsolvatur. S. xiii
[a. 294]
Aug. Sirmi CC. conss.^
2 Idem AA. et CC. Scylacio. Dissolutae quanti-
2 Idem A. Longino. Cum te propter turpem causam contra disciplinam temporum meorum domum
k.
adversariae dedisse profitearis, frustra eam restitui

desideras, cum in pari causa possessoris melior
condicio babeatur.
Pp. xv k. J)ec. Laeto ii et
Cereale conss.
[a. 215]
3 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Bizoni
militi.
Quod evitandi tirocinii causa dedisse te apud
competentem iudicem ei de quo quereris indubia
probationis luce constiterit, instantia eius recipies:
qui memor censurae publicae post restitutionem pecuniae etiam concussionis crimen inultum esse non
tatis
tibi
patietur.
conss.
PP.
iii
k.
Aug. ipsis iiii et
iii
AA.
[a.
290]
4 Idem AA.
et CC. Rufino.
Quotiens accipientis,
non etiam dantis turpis invenitur causa, licet baec
secuta fuerit, datum condici tantum, non etiam
usurae peti possunt,
S. vii id. lan. Sirmi AA.
conss.
[a. 293]
5 Idem AA. et CC. Bitho. Promercalem te habuisse uxorem proponis : unde intellegis et confessionem lenocinii preces tuas continere et cautae quan-
ob turpem causam exactioni locum non esse.

quamvis enim utriusque turpitudo versatur ac soluta
quantitate cessat repetitio, tamen ex huiusmodi stipulatione contra bonos mores interposita denegandas
S. vi
esse actiones iuris auctoritate demonstratur.
id. Mai. CC^ conss.
[a. 294]
titatis
6 Idem AA.
Ob
CC. Eutychiae.
et
restituenda
quae subtraxerat accipientem pecuniam, cum eius

tantum interveniat turpitudo, condictione conventum
hanc restituere debere convenit. D. xv k. lun. CC.
conss.
294]
[a.
7 Idem AA. et CC. Zenonidae. Eum, qui ob restituenda quae abegerat pecora pecuniam accepit, tam
hanc quam quae per hoc commissum tenuit restituere debere convenit, licet mortua vel alio fortuito
casu perisse dicantur, cum in hoc casu in rem mora
D. V k. Dec. Mcomediae CC. conss.
fiat.
[a. 294]
VIII.
retentum instrumentum inefficax penes creditorem remanere et ideo per condictionem reddi oportere non est iuris ambigui.
S. iii non. April. AA.'^
conss.
[a. 293]
3 Ide7n AA. et CC. Galatiae. Mala fide possidens de proprietate victus extantibus fructibus vin-
dicatione,
horum
consumptis vero condictione conventus

S. vi^^ id.
parere compeUitur.
restitutioni
Fehr. CC. conss.
[a. 294]
CC. Alexandro.
Si non est numeratum, quod velut acceptum te sumpsisse mutuo
4 Idem AA.
et
scripsisti, et" necdum transisse tempus statutum vel

intra hunc diem habitam contestationem monstrando
reddi cautionem praesidali notione postulare potes.
D. XVII k. lan. CC. conss.
[a. 294]
X.^2
DE OBLIOATIONIBUS ET ACTIONIBUS.
1 Imp. Gordianus A. Valeiiae.
Data certae pecuniae quantitate ei cuius meministi in vicem debiti
actiones tibi adversus debitorem, pro quo solvisti,
dicis esse mandatas et, antequam eo nomine litem
contestareris, sine herede creditorem fati munus im-
plesse proponis.
PP.
competit.
conss.
interemptae rei furtivae damnum ad furem pertinere

certissimum est. D. k. Mai. CC. conss.
[a. 294]
Mai.
[a.
AA.
conss.
et
Camerino et
libera potestas unicuique est
XVIII 2, 40,
et
(5)
k.
k.
CR
60, 10,
maiis Eal.
Mart. Sirmi
cc.
(12)
Hal.
(1)
jr.),
om.
B
P
24,
2.
(4)
Dig. 12,
CJ.
cc.
Cf.Dig. 13,1
(6)
dett., om. SCR
Hal,
AA.
(= a.
293)
VI P, dat. Hal.
s.
conss.
aa.
conss.
6 Idem AA.
men
debitoris
et CC.
sui tibi
[a. 293]
Si in solutum nodebitor dedit tuus ac te in
Maurico.
(16)
iunge 5,
74, 1
(l")
suam C* cum BJS(x.
fecit,
^^pignora, quae spe-
nemo Hal. cum
(l8)
tuam /^CiJ
eo ex eius persona
B^{x,yt.): xai inolTâev iv qi/i
71.)
(19) superstite
dat.
exciderunt secundum
(8) 8.
xra
aovafi TtqoxovQaxcoQa xal Tteqiearif Svvaaai coe ix

Ttooatonov avrov ra ivsxvqa aneQ et adnotationem Thalelaei: avrid^rjxe Se 6 tJqcos IlarQixioS eavrig rrjv Star.
a' xovrov rov rirXov /.eycov rivos Svexev
neQiovra
anayyeXlei rov XQ^^^'^V'*'f onors iv ixelvri rfj Sia-
Mommsen
(U) et del.
(9) aa.
P,
Mommsen
xnu
Cf. Dig. 44, 7 Inst 3, 13. 4, 6

(13)
et
(15) sic L, ian. Hal.
(14)
290]
sic P,
(7) et cc.
Hal, XVII P, vix

11.
(x.
21. 22.
(10)
J3 24, 3.
5, 42, 3
4.
cum
[a.
CC
Marciano. Sicut
habendi vel non
habendi
ita renuntiare semel constitutae
contractus,^
*'
obligationi adversario non consentiente minime
potest.
quapropter intellegere debetis voluntariae obHgationi semel vos nexos ab hac non consentiente
altera parte, cuius precibus fecistis mentionem, minime posse discedere. D. non. Apnl. Byzantii AA.
initio
rem tuam" procuratorem

(1)
242]
dotem
5 Idem AA.

Hermogeni. Praeses provinciae, sciens furti quidem
actione singulos quosque in solidum teneri, condictionis vero nummorum furtim subtractorum electionem esse ac tum demum, si ab uno satisfactum fuerit,
ceteros hberari, iure proferre sententiam curabit.
S. VI k. Mai.^ CC. conss.
[a. 294]
2 Idem AA. et CC. Aristaeneto. Ante oblationem
k.
sunt, utOis actio tibi

Attico et Praetextato
si ita
quae
Valerianus et Gallienus AA. Celso. Nodatis, quamvis nec delegatio praecesserit nec litis contestatio subsecuta sit, utilem
tamen marito actionem ad similitudinem eius qui nomen emerit dari oportere saepe rescriptum est. PP.
xiiii^^ k. Febr. Saeculari ii et Donato conss. [a. 260]
3 Impp^ DiocleUanus et Maximianus AA. Rusticiano.
Ob causas proprii debiti locatoris conveniri
colonos pensionibus ex ^^ placito satisfacientes perest.
iniuriosum
PP. prid. k. lun.^^ Tiberiade
quam
Maocimo ii et Aquilino conss.
[a. 286]
4 ^Hdem AA. Liciniae. Bonam fidem in contractibus considerari aequum est.
PP. non. Oct. ipsis
Imjjp.
minibus
iiii et III
DE CONDICTIONE FURTIVA.
(3)
610
10
'
generaliter habes
ab his, quibus fuerant
res erant, distracta probentur,
D.
cari* non posse perspicis.
cialiter vel
si
quod
obligata, persequere.
obligata, cum potio-
ab emptoribus avoviiii k. lul^ Sirmi
[a. 293]
Si a creditore
CC. Euelpisto.
nomivenditor
ea
pignora, quae
nomen comparasti,
minis consequi^ ôsset, apud praesidem provinciae
AA.
UT ACTIONES ET AB UEilEDE
154
1013
IIII
conss.
7 *Idem AA.
et
nam si debitum ex eius persona^ res oblivindica.

non transferant ', iure communi piggatas tenentes
nora distrahere non probiberis. Sane si^ credi1
toribus in ordine pignorum antecedentibus veuumdantibus qui ôssident comparaverunt vel longi temmuniti perhibentur, pignorum
poris praescriptioue
distrahendorum te non habere facultatem perspicis.
S. iii k.^ lan. Sirmi AA. cotiss.
[a. 293]
8 Idem AA. et CC. Crescentioni. Si quidem doadfectione
te
dilexisse
causa
nationis
ei, quem
patris
proponis, tuam accipere pecuniam permisisti, et hanc
tuam liberalitatem remunerans te a procuratore suo
aliam pecuniam sumere praecepit, rebusque humanis ante perceptionem fuit exemptus, nec quod de-
deras recuperare, cum perfectam habuit donationem,

tibi dari mandaverat, necdum tibi traditum petere potes a procuratore. quod si mutuo dedisti nec a delegato dari novandi causa stipulatus
es, successores eius solutioni parere compellentur.
S. XIII k. Fehr. Sirmi CC. conss.
[a. 294J
9 ^^ldem AA. et CC. Glyconi. Negantes debitores
nec quod
non oportet armata vi terreri: sed petitore quidem

non implente suam intentionem vel exceptione submoto absolvi, convictos autem condemnari ac iuris
i>." id.
remediis ad solutionem urgueri convenit.
Fehr. CC. conss.
[a.
294]
10 Idem AA.
et CC. Rufino.
Adversus debitorem
pignoribus personalis actio non toUitur, sed
eo, quod de pretio servari potuit, in debitum computato de residuo manet integra. D. iii non. April.
CC. conss.
[a. 294]
11 Idem AA. ct CC. Paulae. Nimia credulitate
circumventa es, quia, quod colonis in rem suam
mutuo dedisti, a domino praediipostularejposse credidisti: nec ad eum obligandum actorum ipsius adiuvat
D. viii k. Aug.^^ CC. conss. [a. 294]
te praesentia.
12 IdemAA. et CC. lovino. Ob aes alienum servire liberos creditoribus iura compelli non patiuntur.
D. XIII ^^ k. Nov. CC. conss.
[a. 294]
13 Idem AA. et CC. Barsimio. Eum, cui mutuam dedisti pecuniam, ad solutionem urguere comnam adversus negotiatores,
petenti debes actione.
quos ex mercibus pecunias abstulisse tuo debitori
**
actionem. D. xi '^ k. April.^^
proponis, nuUam habes
CC. conss.
[a. 294]
14 Idem AA. et CC. Hermodoto et Nicomacho.
Est in arbitrio vestro, personali debitoris heredes
electis
tem compositos antiquitas quidem respuebat, nos"

autem pro communi bominum utilitate recepimus '',
consentaneum erat etiam illam regulam, qua vetustas
1
Ab herediutebatur, more humano emendare.
bus enim incipere actiones vel contra heredes vetenon concedebant contemplatione stipulationum
ceterarumque causarum post mortem conceptarum.
2
Sed nobis necesse est, ne prioris vitii materiam
relinquamus, et ipsam regulam e medio toUere, ut
liceat et ab heredibus et contra heredes incipere
actiones et obligationes, ne propter nimiam subtiiitatem verborum latitudo voluntatis contrahentium impediatur. D. xv k. Nov. Constantinopoli post cousulatum Lampadii et Oresiae vv. cc.
[a. 531]
res
XII.2"
NE UXOR PRO MARITO VEL MARITUS PRO

UXORE VEL MATER PRO FILIO CONVENIATUR.
1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Asclepiodotae. Frustra disputas de contractibus cum marito tuo habitis, utrumne iure steterint an minime,
cum tibi sufticiat, si |)roprio nomine nullum contractum habuisti, quominus pro marito tuo conveniri
possis, quod nec, si sponte pro eo intercessisses,
quicquam a te propter senatus consultum exigi iure
D. prid. id. April. Diocletiano iii et
potuisset.
Maximiano AA. conss.
[a. 287]
Ob maritorum culpam
2 Idem AA. Terentiae.
uxores inquietari leges uetant.

proinde rationalis
noster, si^* res quae a fisco occupatae sunt domitui
esse probaveris, ius publicum sequetur.
D. III non. Sept. Diocletiano^'^ et Maximiano AA.
nii
conss.
[a.
eius-^^
pellari
quomodo matres ex persona filiorum internon possunt, cum neque maritum pro uxoris
obligatione conveniri posse constat,

certissimum
ea se obnoxium fecit.
eum, qui ab his distracta sibique train rem Serviana, si non longi
temporis praescriptione munitus sit, an utrosque convematis. D. v k. Dec. Nicomediae CC. conss. [a. 294]
XI.
REDEM
^"^lmp.
INCIPIANT.
lustinianus A.
lohanni pp.
Cum
stipulationes et legata et alios contractus post
et
mor-
raêi xal rsXEvrrjaarros avrov ri/v ovriXiav deScoxe;

xai anekvGBv ovicos' ort rj Sidxaîs
avrt] ovSafiov
rrjv ovrtXiav dveXlev relevr rjaavros avrov, dlld tîovros avrov [xifivrjrai, cos peV.ovaa
dvreiadyeiv ro ex
eius persona: Zachariae haec verba in Codice
repetitae
praelectionis cmissa esse
opinatur, cf. tamen not. 6
habes
libri cum
(1)
[x. n.)
expectes habet
(2) avocari Ap cum
Graecis, evocari pli, revocari C
(3) lan
B2
Mommsen
(4) iunge 9, 33, 3

(5) sic PC, persequi Ji
ex eius persona ex c. 6 huc aberrasse
videntur, cf.
isa
not.
18
p.
(7) offerant scr.
(8) si P, si a
(G)
CR
ipse pro
enim
Cum
Nepotiano conss.
[a.
301]
XIII."
NE FILIUS PRO PATRE VEL PATER PRO FILIO

EMANCIPATO VEL LIBERTUS PRO PATRONOê
CONVENIATUR.
militi.
Neque ex
persona, qui, cum sui iuris esset, mutuam
pecuniam accepit, pater eius, si nou tidem suani
obstrinxit, conveniri potest, neque ex eius quem iu
potestate habet, si sine eius iussu contractum est
neque contra senatus consultum Iklacedonianum mu-
.1
UT ACTIONES ET AB HEREDE ET CONTRA HE-
nisi
est ex
/// id. Sept.
alterius contractu neminem obligari.
Sii-mi AA. conss.
[a. 293]
te ideo ex
4 Idem AA. et CC. Philoterae.
persona filii tui commemores conveniri, quod pro
debitis eius aliquid intulisse videaris, defensionibus
tuis uti apud eum, cuius super ea re notio est, minime prohiberis, ut is ad solutionem alieni debiti
urgueri te non patiatur. D.
k.^Sept. Titiano et
actione, an
dita pignora tenet,
287]
3 Idem AA. et CC. Carpophoro. Cum te possessiones non in dotem pro filia tua dedisse, sed ad
sustentandam eam extra dotis causam filiae tuae
praedia adsignasse proponas, civilium munerum vel
onerum'-'^ municipalium obtentu ex persona mariti
eius
'^'Imp.
Qordianus A. Candido
tilii
(9) vii id. 9, 33, 3: id. tbi cor\firmatur die 9, 33, 4. 5,

ut hoc loco k. die c. 5. b.
(lo) Cuiacius iungit 7, 53, 9
Hal., pp. v
(12) sic
d. xiii Hal., s. xvi i*
s. xvi
habeas
(16) Nov.
(15) d. xi Hal.,
vel Dec. Mommsen
24, 3, 19
(18) 8, 37, l
(17)
24, 4
(-20)
(19) sic dett. cum
(x. n.), recipimus PCR
(22) iii ins.
(21) noster si CRc, nisi P, si ii*, om. R^
(s.
non. Nov, CC. conss.)
vim
Ilal., d.
(14) sic CR,
k.
naai.
(Il)
d.
(13)
(24) non facta

(23) onerum dett., honorum PC
non tenentur similiave exciderunt (25) B 24, 4 (26) vel
servus pro domino ins. P contra B
(27) iunrje 2, 22, 1
Mommsen
AN RERVUS EX SUO FACTO
tua data est, amplius dumtaxat de peculio actionem

1
sustinere cogitur.
Quapropter pater quoque
tuus, si ei pecunia a creditore fratris tui extorta est,
ob quam reddendam non tenebatur, praesidis proPP. jij non.
vinciae auctoritate eam recuperabit.

[a. 238]
2 Impp. Piocletianus et Maximianns AA. êoNe contra iuris auctoritatem ab
terio et Eutolmio.
eo, qui patrem vestrum, a quo emancipatos vos dicitis, ad munus civile devocaverat, inquietemini, praeOct.
ges provinciae providebit.

et Aqnihno conss.
vuik.Fehr.Maximo
I).
Ji
286]
Si filius familias
3 Idem AA. et CC. Theoêni.
invito patre decurio creatus fuerit, pro eo patrem
inquietari non posse iure manifestissimo cautum est.
iS'.
x' k. Mai.^ Sirmi CC. conss.
[a. 294]
4 Idem AA. et CC. Achaeo. Patris nomine^ superstitis filium nec munerum civilium nec debiti causa
S. xii
personali posse conveniri constat actione.
k. Mart. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
5 Idem AA.
et CC.
[a.
Ex
Lampetio.
patroni vel
non pos-
liberti vel servi conveniri
domini contractu
S. iii^ id. April. CC. conss.
sunt.
[a.
294]
XIIII/
AN SERVUS EX SUO FACTO POST MANUMISSIO-
NEM TENEATUR.
Quamvis cum staImp. Severus A. loviano.

tulibero contraxeris, tamen ex ante gesto te non
habere cum eo post irapletam condicionem libertatis
actionem scire debes.
PP. iiii id. Pec. Dextro ii
et Priseo conss.
[a. 196]
2 Imp. Antoninus A. Baetico. Creditoribus tuis,
tibi
in
nuUa
servitute
adqui
pecuniam crediderunt,
versus te actio competit, maxime cum peculium tibi
non esse iegatura proponas. PP. iii k. Sept.Laeto ii
1
et Cereale conss.
[a.
215]
3 ^lmf. Alexander A. Aurelio^ Herodi. Promissae tibi pecuniae a servo tuo, ut eum raanumitteres,
si, posteaqusnn manumisisti,
stipulatus ab eo non
'
es, adversus eum petitionem
per in factum actionem
habes. PP. id. Sept. Alexandro A. cons.
[a. 222]
4 Imp. Gordianus A. Meroni. Licet servitutis
matris
tuae
subripuisse ditempjorte quae pecuniam
citur, ob eiusmodi admissum conveniri non poterat,
ad libertatem taraen perducta (nam caput noxa sePP. id. Sept. Pio et
quitur) furti actione tenetur.
Pontiano conss.
[a. 238]
5 Idem A. Chresto. Si, ut adlegas, antequam a
domina manumittereris fundos eius coluisti posteaque adempto peculio libertate donatus es, ob reliqua,
si qua pridem contracta sunt, res bonorum,
quas
,
postea propriis
nime possunt.
laboribus quaesisti, inquietari mik. Dec. Arriano et

Papo
PP. xvi
conss.
[a.
Maximianus Aa.
et
243]
et CC.
Sive servi sunt ii, quorum precibus fecisti raentionem , domi eos conveni ^ quia inter dominos ac servos iudicium constare nullum potest:
sive post delictura manumissi sunt, ex antecedentibus post datara libertatem eos nuUa ratio iuris a
l
dorainis quondam conveniri patitur.
Sane si
Feticiano.
post manumissionera quid illicite commiserunt, hoc

apud praesidera provinciae argue accepturus ex
D. ii id. April. Byzantio AA.
iure sententiam.
conss.
[a. 293]
1316
IIII
J55
XV.*
QUANDO riSCUS VEL PRIVATUS DEBITORIS

DEBITORES EXIGERE POTEST.
SUI
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Valeriano.

Propter aes alienum pupilli res tutoris, qui nihil ex
bonis eius tenet, pignori capi non oportet. PP. xi

lun. Lalerano et Rufino conss.
[a. 197]
2 Imp. Antoninus A. Marco. Si in causa iudiesse
cati Valentis, quem tibi condemnatum *^
proloco
ponis, nihil est, quod sine quaestione pignoris
ad
conventi
eius
capi et distrahi possit, debitores
solutionem auctoritate praesidis provinciae compelluntur. D. f/'' non. April. Geta cons.^^
[a. 205]
3 Imp. Gordianus A. Primiano. Si debitum non
esse
fisci
infitiantur hi, quos obnoxios debitoribus
proponis, potest videri non esse iniquum quod desik.
deras, ut ad
corapellantur.
solutionem per officiura procuratoris
nam si quaestio aliqua refertur, id

PP. vi
concedi non oportere et ipse perspicis.
k. Fehr. Sahino ii et Venusto conss.
[a. 240]
4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC^
Non prius ad eos, qui debitoribus fisci
Zosimo.
nostri sunt obligati, actionera fiscalera extendi oportere, nisi patuerit principales reos idoneos non esse,
certissimi iuris est. S. xii^^ k. Mai. AA. conss. [a. 293]
5 Idem AA. et CC. Nanidiae. In solutum nomine
dato .non aliter nisi mandatis actionibus ex persona
sui debitoris adversus eius debitores creditor exsuo autem nomine utili actione recte
periri potest.
utetur.
D. k. lan. CC. conss.
[a. 294]
XVL"
DE ACTIONIBUS HEREDITARIIS.
Imp. Gordianus A. Hermeroti. Pecuniam, quam
a matre debitam fuisse dicis, ab heredibus eius
coheredibus tuis pro parte tibi competenti petere
debes.
sed et res, si quae tibi ob idem debitum
PP. xi
obligatae sunt, persequi non prohiberis.
k. Mart. Gordiano A. ii et Pompeiano conss. [a. 241]
2 Imp. Decius A. Telemachae. Pro hereditariis
partibus heredes onera hereditaria agnoscere etiam
in fisci rationibus placuit, nisi intercedat pignus vel
hypotheca: tunc enim possessor obligatae rei conPP. xiiii k. Nov. Aemiliano et
veniendus est.
1
tibi
[a. 249]
Aquilino conss.
Maximae. Heredem mariti quondara tui de dote
reddenda tibi conveni: personalem enim actionem
contra debitores hereditarios decerni tibi frustra
[a. 293]
postulas. PP. xiiii k. Mai. AA. conss.
4 Idem AA. et CC. Crispo. Sub praetextu aetatis pupilli debitoris hereditarii creditorum exactionem differri non posse nimis evidens est. unde cum
te tutorem proponas, quemadmodum a pupillis creditoribus satisfiat, eniti debes. D. x k. Dec. Sirmi
AA. conss.
5 Idem AA.
[a.
et
CC. lulio.
293]
Ut debitura ante de
si ad te pertineret,
,
etenira
praepostera petitio est.
successionem quaesitam patuerit,
hereditate tibi solvatur ac tunc
iubeamus,
quaeri
cum
tibi
soceri
debiti petitionem per confusionem extingui non ambigitur. D.prid. non. Mart. Sirmi CC. conss. [a. 294]
6 ^^ldem AA. et CC. Domno. Si adulta, cuius
curam geris, pro triente patruo suo, quem etiam
tutelam eius administrasse proponis, heres ^^ extitit
nec ab eo quicquara exigere prohibita est, debitum

a coheredibus
non prohibetur, cum
pro besse petere
ultra eam portionem qua successit petitio *^ non con(l)
s.
(3)
s.
(fi)
nim
P,
Gx
in P,
aurelio 6,
et
xvi vel
Tlal.:
Hal.
d.
BH
2,
4,
24,
(4)
s.
om. lihri
xvi
scr.
24, 5
(7)
(2)
Mart.
iunge
petitionem
(5)
scr.
6, 2, 4
P^CR
{Theodoro): cf. Dig. 4, 3, 7, S,

nuUam petitionem P^ cnm
{Thalelaeo)
(8) dorai eos
conveni C^R^
a
dominis eos conveniri PC^R'^
/?,
5,
mm
(9)
B 24,
6,
68 seqq.
(lO)
iudicatum Pf
P
P
(il)
iii
vel
ad c. 1, ubi
subscripiionem restitui ex
e.it p. VT n. Q. conss.
24, 7
(13) xii Hd., v
(14)
7, 72, 7
(15)
(16) Si uxor tua pro triente patrua
suo heres /. gem.
(17) actio L gey.
iiii
scr.
(12)
20'
im
adultam tuam rescindi

quidem coheredes^ eius
adeuntes hereditatem se etiam obligant et, si non^
solvendo constituti probentur ', postulata separatio
nullum ei damnum fieri patietur. D. k. JJec. CC.
nam
fundatur.
adversus
si
testamentum,
postulas
L^' ^'''*J
conss.
Creditores here-
7 idem AA. et CC. Apolausto.
ditarios adversus legatarios non habere personalem

convenit actionem, quippe cum evidentissime lex duodecim tabularum heredes huic rei faciat obnoxios.
[a. 294]
J), VI id. Dec. Nicomediae CC. conss.
XVII.
EX DELICTIS DEFUJSrCTORUM
IN
QUANTUM HE-
REDES CONVENIANTUR.
successores
eius in
alioquin in
absolutisD. v^ k. Mai.
solidum,
quantum ad eos pervenit conveniri

simi est, ne alienq scelere ditentur.
iuris
Sirmi CC. conss.
[a.
294]
XVIII.'^
Gordianus A.^
te soluturum constituisti
non solum adversus te,
Felici.
des tuos perpetuo

CC. conss.
[a. 294]
2 Imp. lustinianus A. luliano pp. Kecepticia
actione cessante, quae soUemnibus verbis composita
inusitato recessit vestigio, necessarium nobis visum
est magis pecuniae constitutae naturam ampliare.
1
Cum igitur praefata actio, id est pecuniae constitutae, in his tantummodo a veteribus conclusa
est, ut exigeret res quae in pondere numero mensura sunt, in aliis autem rebus nullam haberet communionem et neque in omnibus casibus longaeva sit
constituta, sed in speciebus certis annali spatio concluderetur, et dubitaretur, si pro debito sub condicione vel in diem constituto eam possibile est fieri
et si pure constituta pecunia contracta valeret, hac
apertissima lege definimus, ut liceat omnibus constituere non solum res quae pondere numero mensura
sunt, sed etiam alias omnes sive mobiles sive im-
mobUes sive se moventes sive instrumenta vel alias

quascumque res, quas in stipulationem possunt homines deducere: et neque sit in quocumque casu
sed (sive pro se quis constituat sive pro
ipsa in tali vitae mensura, in qua omnes
personales sunt actiones, id est in annorum metis
annalis,
alio) sit et
et liceat pro debito puro vel in diem vel

condicionali constitui: et non absimilem penitus stipulationi habeat dignitatem, suis tamen naturalibus
privilegiis minime defraudata: sed et heredibus et
contra heredes competat, ut neque recepticiae actionis neque alio indigeat res publica in huiusmodi
sed sit pecuniae constitutae
^casibus adminiculo,
'actio per nostram constitutionem sibi in omnia sufficiens, ita tamen, ut hoc ei inhaereat, ut pro debito
triginta:
secundum antiquam receptisi quid non fuerat deabsurdum et tam nostris tempori-
constitutum (cum
tiat
ciam actionem exigebatur et
cum satis
quam iustis legibus contrarium
bitum),
bus
est permittere
per actionem recepticiam res indebitas consequi et
iterum multas proponere condictiones quae et pecunias indebitas et promissiones corrumpi et restitui
\a definiunt. Ut non erubescat igitur tale legum
,
(t)
nam
sint
(3)
(5)
nns
l.
B
B
probentur] sin autem coheredes solvendo non

(2) sic dett. cum l. gem., separatione CR
(4) v Hal, vi
24, 7, 8, c/. Hermog. 2, 1
26, S.
(6) Impp. DiocletiaCf. Dig. 13, 5
.
gem.
et
Maximianus AA.
Cf.
22, 3
Dig.
et
(8)
CC.
(7) B 22,
scr.
ordinem
c.
3 et
lc
stitutae sunt.
Sed et possibile est omnes res
in pecuniam converti.
si enim certa domus vel certus ager vel certus homo vel alia res quae expressa
est in constituendis rebus ponatur, quid distat a
\d nomine ipsius pecuniae? Sed ut et subtilitati
satisfiat, qui non sensum, sed vana nominum
vocabula amplecti desiderant, ita omnes res veniant
in constitutam, tamquam fuisset ipsa pecunia concum etiam veteres pecuniae appellatione
stituta,
omnes res signiticari definiunt et huiusmodi vocabulum et in libris iuris auctorum et in alia antiqua
His vi2
prudentia manifestissime inventum est.
4,
delicet, quae argenti distractores et alii negotiatores

indefense constituerint, in sua firmitate secundum
morem usque adhuc obtinentem durantibus. D. x
Mart. Constantinopoli post consulatum Lampadii
et Orestae vv. cc.
Si pro alieno debito

,
pecuniae constitutae actio
sed etiam adversus hereD. vii k. lul. Sirmi
competit.
Im-p.
k.
DE CONSTITUTA PECUNIA.
1
iurgium, hoc tantummodo constituatur

quod debiest, et omnia, quae de recepticia in diversis
libris legislatorum posita sunt, aboleantur et sit pecunia constituta omnes casus complectens, qui et
]b per stipulationem possint exphcari.
Et neminem moveat, quod sub nomine pecuniae etiam omnes res^ exigi definimus, cum et in antiquis libris
prudentium, licet pecunia constituta nominabatur,
tamen non pecuniae tantum per eam exigebantur,
sed omnes res quae pondere numero mensura con-
tum
eorum

Macedonae. Post litis contestationem eo qui vim
fecit vel concussionem intulit vel aliquid deliquit,
defuncto
EX DELICTIS DEFUNCTORUM
156
1619
35 seqq.
quae transl,
[a.
531]
3 Idem A. lohanni pp. Divi Hadriani epistulam,

quae de periculo dividendo inter mandatores et
tideiussores loquitur, locum habere et in his qui
pecunias pro
aequitatis
simul constituunt necessarium est:

ratio diversas species actionis exclu-
aliis
enim
dere nuUo modo debet. D. k. Nov. Constantinopoii

post consulatum Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 531]
XVIIII.^
DE PEOBATIONIBUS.
1
Impp. Severus
et
Ut
Antoninus AA. Faustino.
creditor, qui pccuniam petit, numeratam implere cogitur, ita rursum debitor, qui solutam adfirmat, eius
rei probationem praestare debet,
PP. prid. k. lul.
Dextro ii et Prisco conss.
[a. 196]
2 Imp. Antoninus A. Auluzano.

Possessiones,
quas aa te pertinere dicis, more iudiciorum perseenim
nec
incumbit
necessitas
quere.
possessori
probandi eas ad se pertinere, cum te in probatione
cessante dominium apud eum remaneat.
PP. xv
k. Dec. Laeto et Cereale conss.
\a. 215]
3 ^lmp. Alexander A. Leaenae et Lupo. Ex persona collegae avi vestri conveuiri non debetis, si
eundem collegam tempore depositi officii solvendo
fuisse ostenderitis.
PP. v k. lan.^ Pompeiano et
[a. 231]
Peligno conss.
4 ^ldem A. Avito. Proprietatis dominium non
tantum instrumento emptionis, sed ex quibuscumque
aliis legitimis probationibus ostenditur.
PP. k. Nov.
Alexandro A. cons.^
5 Imp. Philippus A.
[a.
222]
et Philippus C. Sertorio.
Instrumenta domestica seu privata testatio seu adnotatio, si non aliis quoque adminicuHs adiuventur,
PP. vii id.
ad probationem sola non sufficiunt.
[a. 245]
April. Philippo A. et Titiano conss.
6 IdemA. et C. Romulo. Rationes defuncti, quae
eius
in bonis
inveniuntur, ad probationem sibi desolas sufficere non posse saepe rebitae
(]ûantitatis
1
Eiusdem iuris est et si in ultima
scriptum est.
voluntate defunctus certam pecuniae quantitatem aut
etiam res certas deberi sibi significaverit *". PP. id.
Mai. Philippo A. et Titiano conss.
[a. 245]
(9) sic P, alexandro

ponendae fuissent, conjirmant S et
a. ra et dione consa. (= a. 229) Eal.
(lo) quae adduntur in
contra defunctum fidem haheri ipsius ratio-
nibus et testamentOy in quibus se dehere professus

Thalelaeus videtur addidisse
sit,
ea
DE PROBATIONIBUS
7 Imp. Gallienus A. Sahino.
Exemplo pernicioest, ut ei scripturae credatur, qua unusquisque
unde
sibi adnotatione propria debitorem constituit.
ueque fiscum neque aiium quemlibet ex suis subno-
sum
tationibus debiti probationem praebere posse oportet.

PP. prid. non. Sept. Qallieno A. f et Faustino
conss.^
[a. 262]
8 Impp. Diocletiafius et Maximianus AA. Publi-
Frustra veremini, ne ab eo qui lite

cio et Uptato.
pulsatur probatio exigatur. PP. xiii k. Dec. Basso
et Qui?itiano conss.
[a. 289]
9 Idem AA. et CC. Marcianae. Cum te minorem
quinque et viginti annis esse proponas, adire praesidem provinciae debes et de aetate probare. J). id.
AA. conss.
10 Idem AA. et CC.
[a. 293]
natales tui,
neque honores,
April.
Isidoro.
Neque
ingenuum te probare possis,

quibus te functum esse commemoras, idoneam probationem pro filiae tuae ingenuitate continent, cum
nihil prohibeat et te ingenuum et eam ancillam esse.
D. XVIII k. Mai. AA. conss.
[a. 293]
Si scriptum he11 Idem AA. et CC. Antoniae.
redem ab amita tua vel testaraenti vitio vel quacumque alia ratione non posse obtinere hereditatem
probari a te posse confidis, de hac hereditate apud
rectorem provinciae agere potes. S. v k. Mai. Helicet
AA. conss.
12 Idem AA. et CC. Chroniae.
racliae
[a.
Cum
res
293]
non
in-
strumentis gerantur, sed in haec gestae rei testiconferatur, factam emptionem et in vacuam
monium
possessionem inductum patrem tuum pretiumque

numeratum quibus potes iure proditis probationibus
docere debes. D. v non. Oct. AA. conss.
[a. 293]
13 Idem AA. et CC. lustino. Non epistulis necessitudo consanguinitatis , sed natalibus vel adoptionis sollemnitate coniungitur, nec adversus absentem hereditatis dividundae gratia velut contra fratrem pro ancilla petitus arbiter substantiae perimit
1
vefitatem.
Sive itaque quasi ad sororem, quam
ancillam te posse probare confidis, epistulam emisisti, sive familiae erciscundae quasi pro coherede
petitus arbiter doceatur, fraternitatis quaestio per
haec tolli non potuit. D. k. Dec. AA. conss. [a. 293]
14 Idern AA. et CC. Muciano. Non nudis adseverationibus nec ementita professione, licet utrique consentiant, sed matrimonio legitimo concepti
soUemni filii civili iure patri consti-
vel adoptione
tuuntur. si itaque hunc contra quem supplicas alienum esse confidis, per te vel per procuratorem adfirmationem eius falsam detege.
D. k. Dec. AA.
conss.
[a.
293]
15 Idem AA. et CC Antonino. Vis eius, qui se

dominum contendit, ad imponendum onus probationis servo minime prodest,
cum igitur aufugisse te
de domo Severi profitearis, verum nec ab iUo iusto
sed per violentiam adseveres esse detentum,
prius, an in possessionem libertatis sine
dolo malo constitutus sis, tunc etiam, onus probationis qui debeat subire, per huiusmodi eventum deD. vi k. lan. AA. conss.
a. 293]
clarabitur.
16 Idem AA. et CC. Philippo^ et Sehastianae.
Sive possidetis praedia, quae a patre communi sibi
donata contendentes vindicant,
fratres
emanci|)ati
rpsis incumbit tacti probationis necessitas, sive ipsis
ea praedia, quasi a patre vestro sibi donata, tenentibus vos heredes constituti^ patris petitis, ut intentionem vestram nou constitisse detegant, unde doinitio,
inquisito
(l)
tc,
ted
non. mart. gallieno a. vii

Hcd.
(2) sic S, philippao
iii
prd v, P, pp.
et sabinillo ooss.
a. 266)
PCR, cf. not. 3 (3) sic PCR" cum BJ: (x. jr. constitutae /?
X Hai, xvin P (b) datam esse AA. oonss. (a. 293)
X loco probavit Mommsen Zeitfolge p. 372. 429: ordo
i,
(4)
constitutionum
ostendit
cum
jB,
errorem compilationi ab
(6)
om.
CR
sic P, xiii kal. apr.

(S)
IIII 19
157
idem
inhaesisse
initio
Hal
(7)
his
legisse compilatores ex ordine
constitutionum constat, fuisse tamen Sept.

probavit (9) oc. Mommsen, aa. Hai.
(lO)
Mommsen
= Th.
l.
l.
11, 39, 7:
mini facti sunt, emergente quaestione docere comD. x* k. Fehr. CC. conss.
[a. 294]
pelluntur.
17 Idem AA. et CC. Paulinae. Matrem tuam
consecutam libertatem ac te post editam, ut ingenua
probari possis, ostendi convenit. quod enim fratribus
tuis nulla movetur quaestio, ad defensionem tuam nihil
[a. 294]
prodesse potest. I). v id. Fehr. CC. conss.
18 Idem AA. et CC. Violentillae. Cum precibus
tuis significes ignorante te praedium eum cuius meministi sibi velut a te donatum instrumentis inseri
fecisse, si vera sunt quae indidisti, nec ad nomen
Unde
1
factae donationis fundus iste pervenit.
adito iudice competenti probare te oportet contra
tuam voluntatem hunc fundum instrumento adversarium tuum sibi adscribi laborasse, ut secundum
tenorem rescripti nostri jDOSsis consequi sententiam.
/>.
vu id. April. Byzantii CC. conss.^
[a. 294]
19 Idem AA. et CC. Menandro. Exceptionem
dilatoriam opponi quidem initio, probari vero, postquam actor monstraverit quod adseverat, oportet.
D. XVI k. Dec^ JSicomediae CC. conss.
[a. 294]
20 Idem AA. et CC. Phronimae. Si de possesinstrumentis
in
subtractis
sione servitutis emptionis
libertatem proclamat Eutychia, cum petitori probationis onus incumbat, intentione sua defecta his
nam si in servitutem petatur,
iuvari minime potest.
ad emptionis probationem non est indiciis aliis opus,

////
sed instrumentorum furtum monstrare sufficit.
non. Dec. JSicomediae CC. conss.
[a. 294]
21 Idem AA. et CC. Crispo. Ad probationem uti
dominii aliena subtrahentes instrumenta his minime
"^
possunt, quippe cum horum lectio non recitantem,

1
sed quem tenor scripturae designat, adiuvat. Cum
itaque nec cetera probationum indicia reprobentur,
competenti praediorum, quae in quaestionem

nam
veniunt, dominium ad te ostende pertinere.
res vindicantem ab emptore suos numeratos nummos
adseverantem erga probationem laborare non coniure
venit, si
intentioni
quidem huiusmodi, licet probetur, factum

nullum praestet adminiculum.
S. vi id.
Dec^ Singiduni CC.^ conss.

[a. 294]
22 Idem AA. et CC. Agathocleae. Ad probationem servitutis Glyconis matrem eius ac fratrem servilia fecisse ministeria non sufficit, cum neque ingenuorum coniventia coniunctis necessitudine praeiudicet neque de servis ex eadem matre natis unus
libertatem adipisci prohibeatur.
D. viiii k. lan.
[a. 294]
ipsis CC. conss.
23 Idem AA. et CC. Menelao. Actor quod adseverat probare se non posse profitendo reum necessitate monstrandi contrarium non adstringit, cum
per rerum naturam factum negantis probatio nulla

D. VIII k. lan. CC. conss.
sit.
[a. 294]
24 ^^lmppp. Valens Gratianus et Valentinianus
AAA. ad Antonium pp. lubemus omnes deinceps ",
qui scripturas suspectas'^ comminiscuntur, cum quid
in iudicio prompserint '^ nisi ipsi adstruxerint *^
veritatem, ut nefariae scripturae reos et*^ quasi falsarios esse detinendos.
D. prid. id. lan. Treviris
Valente vi et Valentiniano II AA. conss.
[a. 378]

sius
eam
AAA. Floro pp.
Sciant
cuncti
et
Theodo-
accusatores
se rem deferre debere in publicam notionem,

quae munita sit testibus idoneis vel instructa apertissimis documentis vel indiciis ad probationem indubitatis et luce clarioribus expedita *^. D. xv k. lun.
Constantinopoli Antonio et Syagrio conss. [a. 382]
B^
(U) deinceps restitui ex Th. et

iunge 9, 31, 1
(x. jt.),
om. libri
(12) nefarias Th., cf. BJS
(l3) sic dett. cum
B2, promerint PC/i, promiserint /z7;nT^.
(14) sic dett.
cum Th., astrinierint PCR
{y.. n.),
(15) et Th. cum
7%. 9, 37, 3 : tunê 9, 46, 9
om. libri
(16)
(17) idem.
omnino BJS{x,n.): sciant cuncti, praemeditentur, ante
praecaveant eam se rem deferre in p. n., q. m. sit testibus, instructa documentis, signis ad probationem luce
clarioribus expedita Th.
BS
XX.
DE TESTIBUS.
^Kata
ov
iyyQa(pov fiaQxvQias ayâgioe fiaQxvîa
Ttgoffcpsosrai.
Alexander A. Carpo. Si tibi controversia

arfiet, def^nde causam instrumentis et
soli etenim testes ad ingumentis, quibus putas:
probationem non sufficiunt. RP. x k. Mai.
Mp.
ingenuitatis
genuitatis
il et Aeliano conss.
Impp. Valerianus et QalUenus
Maximo
[a.
223]
AA. Rosae.
3
Etiam iure civili domestici testimonii fides improbaPP. III k. Sept.^ Valeriano lu et Galheno ii
tur.
AA. conss.
[a. 255]
4 Imppp. Carus Carinus et Num,erianus AAA. AuSomm* testationem prolatam nec aliis legitirelio.
mis adminiculis causa approbata^ nuUius esse moPP. riii k. Dec. Ca?ino ii et
menti certum est.
Numeriano conss.
[a. 284]
5 Impp. Piocletianus et Maximianus AA. CanEos testes ad veritatem iuvandam adliiberi
dido.
oportet, qui omni gratiae et potentatui fidem religioni iudiciariae debitam possint praeponere. PP. r
11 ^*Impv. Honorius et Theodosius AA. Caeciliano pp. Quoniam liberi ** testes ad causas postulantur alienas, si socii et participes criminis non
dicantur, sed fides ab his notitiae postuletur, in exhibitione necessariarum personarum, hoc est testium,
talis debet esse cautio iudicantis, ut his venturis ad
iudicium per accusatorem aut ab his, per quos fuerint postulati, sumptus competentes dari praecipiat.
Idem
si in pecuniaria causa testes

D. xii k.
producendi sunt*.
Febr. Ravennae Honorio riii et Theodosio iii AA.
1
ab
ii et Aguilino conss.
[a. 286]
Parentes et liberi
et CC. Tertullo.
invicem adversus se nec volentes ad testimonium
admittendi sunt. PP. iiii non. Dec. Nicomediae CC.
[a.
AA.
quod
294]
Nimis
et Inaenuo *.
petitis urgueri ad exnibitionem pargrave est,
tem diversam eorum, per quos sibi negotium fiat.
unde intellegitis, quod intentioni vestrae proprias adferre debetis probationes, non adversus se ab adD. ri k. Mai. AA. conss. [a. 293]
versariis adduci.
Servos pro do8 Idem AA. et CC. Deruloni.
et CC.
Diogeni
raino, quemadmodum adversus eum interrogari non

posse, pro facto autem suo interrogari posse non
^"
CC. conss. [a. 294]
ambigitur. D.^k. Nov. Reginassi
9 "/mp. Constantinus A. ad lulianum praesidem.
lurisiurandi religione testes, priusquam perhibeant

testimonium, iam dudum artari praecepimus et ut
honestioribus potius fides testibus habeatur, simili
more sanximus, et ut*^ unius testimonium nemo iudicum in quacumque causa facile patiatur admitti.
nunc manifeste sancimus, ut unius omnino testis

responsio non audiatur, etiamsi praeclarae curiae
et
honore praefulgeat. D. riii k. Sept. Naissi Optato

et Paulino conss.
[a. 334]
10 ^^lmppp. Valens Gratianus et Valentinianus
AAA. ad Gracchum pu. Omnibus in re propria dicendi testimonia facultatem iura submoverunt. Lecta
k. Dec. Valente
(0
(3)
sept. Hal.^
et
21,1, 25 seqq.
iun.
B.S
(x. 71.)
ut
PR,
16 h.
(6)
c.
(8)
(ll)
t.
9, 31,
(17)
natum addit
4, 10, 21
(=
1.
(16)
(2)
= J5
[a.
376]
21,
1,
25
unius hominis ins.

cum Graecis causam ap,
6 collocari debuit post c. 8

aurelio diogeni {om. et ing.)
Mommsen
(10)
Th. 11, 39, 3

Th. 2,
(13)
=
1
9, 37, 4
4, 9.
reginase P, ni(12)
2, l:
et
iunge 3,
1, 55, 7...9.
(15)
idem
ut^C,
5, 1
9, 44, 2.
B2
(x. tt.),
l addiderunt lustiniani propter

Th. 9, 6, 4: iunge 6, 7, 3. 9, 1, 21.
Th.
6, 7, 3:
conss.
(4)
sic dett.
14
9, 2, 17. 9, 46, 10.
Cf. Dig. 22, 5
et libri Th.
Th. 11,39,13: iunge
Th. 9, 2, 6.
ingenui Th.
c.
(9) VIII ins.
Coll.
comediae Hal.
(14)
(5)
probatam PCR
=a Collatio 6,
(7)
AA.
et Valentiniano
1, 6, 11. 2, 1, 12
(18) ad seplenam inscriptionem exhibet Th.
6, 7, 3) hanc\
consulibus praetoribus
tri-
Contra scriptum testimonium non scriptum. non
profertur.
1 3 Qui falsum testimonium dicit, primum
peierat,
et pro falsario convenitur et , si tn ipso
testimonii dicendi tempore mendacii convictus fuerit,
l
tormentis subicitur.
Si vero is qui ex falso
testimonio condemnatus est civiliter adversus eum
qui falsum testimonium dixit agere vult , quidquid
deinde
est et
parte
[a.
409]
12 "Idem AA^^
Libertorum adversus patronos

illicitas atque improbas voces poenae obiectione praecludimus atque ita, ut non modo sponte prodire noq
audeant, sed nec vocati quidem in iudicium venire
cogantur. D. iiii id. Aug. Ravennae Mariniano et
Asclepiodoto conss.
[a. 423]
13 ^^ ra yjsvSij fia^rv^âas nôTeQOv fiev ento^xeX,
6 '^ldem AA.
conss.
7 ''Idem
iuris
alterutra
conss.
Maximo
Mai.
k.
DE TESTIBUS
158
20
IIII
SevTSQOV 8e ttal cos nXaaroyqa^pos ivayerat xai

iv avrio Se rto xatQ(^ rrjS paqrvQias VTiovorjdêis
wevSea&at âaavots vTtoxetrat. Ei Si ôvXrj&eirj
o ix rrjs xpsvSovs pa^vQias xaraStxaa&eis TCoXtrtxcos xtvrjaat xara rov
yjsvSopagrv^âavros,
Xrjrperat naQ^ avrov Ttaaav rjv vniarr] ^rjpiav
rrjv ano rcov voficov coQiapivijv
Ei Si xai iv avrfj rrj
vtpiaraadâi.
nQcororvnco Sixrj yjevadfievos iXsyx^siij, Sqyov
earco rov Stxdôvros v eis ndaav rhv inttpeôfievrjv ixeivco, xad"^ ov ipaQrv^rjas, oixrjv xara-
7CQ0S rco
rtficoQiav
xai
Stxd^siv avrov ^ sls Ukarrov xai rificoQiaiS vno^dXXstv avrov tpvXarrofisvcov ndvrcov rcov rjSrj
vsvopo&srrjpevcov nsqi rcov rd xpsvSrj pta^v
Qovvrcov.
14 Imp. Zeno A. Arcadio pp. NuUum penitus,

cum semel ad iudicem quemhbet, licet non suum,
dicendi gratia testimonii fuerit ingressus, armatam
forte militiam vel quamlibet aliam fori praescriptionem ad evadendum iudicis motum, quem vel testimonii verborum improbitas vel rei qualitas flagita-
po^se praetendere praecipimus, sed omnes, qui

in civili scilicet causa suum praebeant testimonium,
separato et tamquam ante iudicium interim deposito
verit,
exceptionis fori privilegio huiusmodi praesidio denudatos, ita iudicantis intrare secretum, ut, quodcumque aures eius ofiênderit ô, non dubitent sibimet
formidandum: data cunctis iudicibus absque ullo
praescriptionis obstaculo (sicut saepe dictum est)
testes, quorum voces falsitate vel fraude non carere
perspexerint, pro qualitate videlicet delicti animadD. xii k. lun. Constantinopoh

vertendi licentia.
[a. 486]
Longino cons.
bunis plebis senatui suo salutem dicunt
(19) =21,
:
Anatolii index {B2\ hic est
1, 37
nXaaroyQacpias xQi01
vovrat
rfjsvSopaQrvQOvvres. Svaas/Sovat Si xal eii
si Se xai 6 dStxTj&sis
rb &siov intOQxovvrss.
prj
ine^sQxV^^*^ ^"^^ vtov, 6 Stxaarrjs, ei avviSot xai
:
rd rrjs Sixrjs Sanavrjpara cos rco dSixrj&evri naq^

avTOv So&rjvat, xai rovro notrjaet' ndvroiv rcov ndXat vevopo&errjpavcov neî rovrcov êâiotv /isvovroiv (id est qui falsum testimonium ferunt, falsi coniurando autem etiam in numen peccant.
demnantur.
licet tamen is qui iniuriam passus est adversus eum non
agat, iudex, si aequum ei videbitur etiam litis sumptus illi
ab eo praestari, etiam hoc faciet: omnibus quae de his
olim lata sunt in vigore manentibus)
(20) sic AP'*^,
quicumque (quooumque R)
aamni passus
a.
e.
offenderint P*/2
est ab eo recipiet
poenam legibus deSt vero in principab
2 finilam insuper subiluro.
iudicio ipso mendacii convictus est, iudicis ofjicio
convenit eum vel in totam litem ei cofitra quem
testimonium dixit illatam vel in minorem summam
condemnare poenisque subicere: otnnibus quae de
falsis testibus statuta sunt in suo vigore manentibus.
DE TESTIBUS
15 ^'H Siaraîs axoXov&ios ry
Ttob
avrrjs
nQO ndvrcov ofivvvai, cbs vofii^cov firj

avyyevrj rbv StdStxov rovro Xiyst. xai ei
fiiv inofibasrat, Svvarai xXrjQOvoftrjaat, Xotnbv
Si fisrd rbv rovrov oqxov b<psiXsi b rds avardatv ricos
ini-
iôvaiav kxîv rovs ra

wevSrj fiaQrvQOvvras vnoâXXeiv aio^QoviOfifo r^
oiovri. Êav iStcorixrjv fiiv vTtoyqafpofiEvoi rvxriv,
Svvavrai âavtaS^îâi, rj, iav avvlSioaiv avarrjQoriQas ro TtQciyfia Ssia&ai xoXdascos, xai Sia
rov TtQaircoQOS rov Srjfiov rovrovs iniarQecpetv.
Et Si ^cavrjv rvôv eXr) 6 fiaQrvs nsQifie^Xrjfiivoe
xal firj Svvarai naQa rov Siairrjrov acotpQOviêa&ai, rore yivea&ai fiev avawoQav nQOS rov
ra
oLQXOvra rov nifi^pavra avrco rrjv vno&eaiv
neQl rov nQayfiaros firjvvovaav, xai rj roiavrrj
rîitei
roXs
iin 20
159
elvat
SiairrjraXs
avatpoQo, a^rjfiicos ifiyaviîa&co naQo. rcp aQXOvrc,

Xomov 6 uqxojv Sexofievos rrjv neQi rcov
fiaQrvQcov avatpoQav, ei fisv evQOi ro nQayfia

reXeicos xsxQifiivov ix rijs rc5v fiaQrvQcov , ra
neQi avrcov rcov fiaQrvQcov iêraaas naQiêi trjv
iav Se awiSrj ^ xai fiera rrjv
avrorsXrj yjrjcpov
rcov fiaQrvQcov iîraaiv Ssoftsvov ro nQccyfia t,rjrrjascos rtvos, rrjvtxavra naXiv naQansfinirco ra
Xiycov avrbv
y/svSbfisvos ,
rtficoQiav, Xva,
xav
firj
elvat avyysvrj,
ratnrjv
rcCis aXrj&siats
rrjv
iari avyysvrjs,
anoXiast ra i^ aSta&irov Sixata ra nQOS ixsXvov, ov an^rrjas ras nsQi rrjs avyysvsias anoMdXXov Si instSrj rovro rb nQovbfitov
Ssi^sis.
svxaracpQbvrjrov rjv, sxdarov Xiyovros, ort, xav
ov ndvrcas iycb fiiXXco xXrjQOfirj SovXaycoyrjaco,
'iacos
vofjtsXv avrbv,
yaQ ini Sia&rjxrj rsXsvrd,
xeXevst rj Stdraîs rbv dnatrovvra yivovs avara.-
0) =
stitutionis
21, 1, 39
(3) plura ex con(2) avviSoi
verhis adfert adnotatio Anatolii {BJS): si Si
nQoaarsico avxov wv fiaQxvQiav syyQa(pov svstfxi xtvt rjyovv ini xaxa&iascos xovxo nsnoirjxs,
fisxaaxsXXia&co ct^rjfiiaJS xal xrjv oixsiav ^sâtovxco
fiaQxvQiav si Si firj. ndvxcov Sstvoxaxos nsiasxai b
rts iv nbXst
rj
kxsivov ntaxsvaas fiaQxvoict (id est si quis vero in

urbe vel suburbano suo agens in scriptis testimonium
xfj
alicui perhibuit vel in
deponendo hoc
xai iXsyx-
anoXafcâvirco
fecit, sine
sumptu
15 Constitutio convenienter praecedenti iudicihus

pedaneis eos qui falsum testimonium dixerint comSi quidem
petenti poenae suhicere permittit.
privatae condicionis sunt, torqueri possunt, vel, si
animadver.none
esse
graviore
opus
perspexerint,
etiam per plehis praetorem eos coercere possunt.
2
Sin autem cingulo forte testis ornatus est neque ah iudice peaaneo in eum animadverti potest,
t
fiaQXvQrjaat,
si
Ssrj&sis rrjs
Xotna rov nQayfiaros nQos rbv Statrrirrjv. Ôcpsiras fiaQrvQias XQivstv, cos eiQrjrat iv
rovriartv 'iva firjSefiiav
rfj nQO ravrrjs Stara^si,
ôQov naQayQa<frjv Svvcovrai nQOâXXea&ai nQOS
anocpvyrjv rrjs xar^ avrcov ayavaxrrjaecos, cbs ana^
Êav Si rts rbv
exovaicos sXbfievot fiaQrvQrjaat.
'iStov avriStxov neQi avyyeveias anatrârj avaraaets,
xav SrsQov ^bqov intydQ firj rovro sincofisv, pkdnrsrai

avrov ftaQrvQias^.
y.tvovfiivrjs
yQdyrjrat'
'''^ Stdra^ts xsXevei firj fibvov iv raXs

iyxXrjfiartxaXs Sixais, dXXd xai iv raXs XQVI^-^^^^^dXs ixaarov dvayxd^sa&at fiaQrvQsXv fis&^ oqxov Sb-
Xei Si ovxco
d^sirj
rbre
dqxeXv {^Caats yuQ vnbfivrjfta Srjfibatov rjv),
ovSi Sebfis&a fiaQrvQcov. Ênt(piQet Si xai UrsQov
xscpdXatov rj Sidra^ts rotovrov hdv rts iv vnofivrjtiaat xai iv avfiôXaicg nQoafiaQrvQrjarj, dvdyxrjv
ixirco ndai rQonots xai Sixrjs ini rcp nQdyfiart
16
rfj
'
xai
dnatrovfisvos ravras naQaaxeXv. XQeiaSi

dnoSeiêt fiaQrvQcov nivre, idv firj cbat
Stxatcbftara n^bs avaraatv intrrjSeta' si Ss siai
Stxatcbfiara, dQxovfis&a rQtai fidQrvatv ei Si
rb Stxaiatfia roiovrbv iart, Sare dvri_^ ndvrcov
asis
iv
asofSf dnsQ iniararat, rj bfivvstv, cbs ovx iniararat, vneirjQrjfiivcov rcov nQoacbncov rcov dnb
vbfiov xooXvofiivcov fuzQrvQeXv xai rcov iXXovarQidtv xai rcbv vnsQê^rjxbrcov avrovs, ei firj
d^sXos yivrjrat rvnos.^ Kai si fiiv ivSrjfiovatv iv
oixeias tpcovrjs fiaQrvQsXv^,
rrj BaatXiSi nbXei, St
si oe dnoXtfindvovrai , ariXXea&at rovs rcbv fte-
Qcbv ivroXias, itp* co xara&ia&at, dnsQ iniaravrat, ij dnoftbaaa&at, dnsQ dyvoovat' SrjXovbrt
xai ini rrjs iv vnofivrjfiaat fiaQrvQias rcbv avrcbv
Ildaas Si rds ini
nQoacbncov vns^rjQrjfiivcov.
rovrots StaXaXtds xai rds naQaycoyds d^rjfiiovs
sivai roXs udQrvatv.
[a. 527 ?]
Si quis testi1 7 Imp. lustinianus A. Menae pp.

bu8 usus fuerit idemque testes adversus eum in alia
lite producantur
non licebit ei personas eorum ex,
cipere,
nisi
ostenderit
inimicitias
inter
se
et
illos
evocetur et testimonium suum confirmet: alioquin in

extremis erit, qui illius testimonio fidem babuerit) (4)
21, 1, 39. lustiniani hanc constitutionem esse constat ex
c. 19 k. t. et 4, 21, 18 et Nov. 90 c. 8: cum autem c. 17
non habeat idem A., restituenda videtur inscriptio avxo,
quae ada.
xQaroQSS ^lovarXvos xai ^lovartvtavbs
527 pertinet
21, 1, 39, 3. 4
(5) ex Nov. 90 c. 8 collatis
supple, neeos quidem testimonium dicere cogi, qui mediatores
partibus fuerunt
(6) metius haec referuntur in 4, 21, 18
=B
AA
B2
'heres ei futurus sum,

fortasse enim testatus dece'det\ constitutio eum qut generis prohationem exigit
interim ante omnia iurare iuhet, quod ex animi
sui sententia adversarium cognatum non esse contendat. quod si iuraverit, hereditatem ohtinere pot-
ad magistratum qui ei causam delegavit referat et

quomodo res se haheat ei notum faciat, eaque re-
autem, a quo prohatio requiiitur, iureiurando

eam afferre dehet. In prohando autem
opus est quinque testihus, si instrumenta ad probandum idonea non extant: si extant instrumenta,
trihus testihus contenti sumus: si vero instrumentum
latio gratis magistratui insinuetur , ac deinde magistratus accepta de testihus relatione , sî totam
causarn testium depositione apertam inveniat, in-
tale est,
quod pro omnihus sufficit {fortasse enim
puhlicum mstrumentum est), testes non requirimiis.
7
Constitutio adhuc tale caput adicit: st quis ad
quisitione de testihus hahita aefinitivam sententiam

sin autem inquisitione de testihus hahita
profert:
causam adhuc aliquam indaginem requirere perspexerit, tum rursus reliquam causam ad iudicem
3 remittat.
Ita autem de testimoniis iudicium fieri
oportet, ut in antecedenti constitutione expressum
est, id est ut nullam fori praescriptionem ad evitandam imminentem sthi animadversionem praeten-
cum semel sponte testimonium suscepe4 rint. Quod si quis aaversarium suum
cognationem prohare negando eum cognatum esse coegerit
et mendacii convictus fuerit, hanc
poenam sustidere possint,
neat, ut, etiamsi re vera cognatus sit, ah intestato

successionem adversus eum amittat, a quo cognaUo-
nis prohationem exegit.

Quin etiam, cum hoc
privilegium facile spernipotuerit, ut dicat quis: 'nec,
*si eum in
servitutem non vindicaveio , omnimodo
est, is
praestito
acta et in instrumento testimonium perhibuit, ei

omnimodo etiam in lite ea de re mota testimonium
perhihere necesse est, etiamsi alii foro suhiectus sit.
16 Constitutio praecipit, ut non solum in criminalihus causis, sed etiam in pecuniariis omnes cum
iureiurando dicere compeUantur quod noverint vel
de ignorantia iurare, exceptis personis, quihus testidicere

item illustribus
lege interaictum est,
et
gui eos digmtate superant, nisi sacra forma
1
xnterveniat.
Ac si in regia urhe hahitant, propria voce testimonium praestent, si ahsentes sunt,
partium procuratores mittantur, ut quod noverint
deponant vel de ignorantia iurent: isdem videlicet
personis etiam in testimonio quod ad acta dicitur
monium
2 exceptis.
Omnes autem interlocutiones et productiones sine impendio testium fiant.
ex quibus testes repelli leges

postea emersas fuisse,
adimenda scilicet ei licentia ex
praecipiunt : uon
testimonium eorum arguere.
depositionibus
ipsis
l
Sed et si liquidis probationibus datione vel promissione pecuniarum eos corruptos esse ostenderit,
eam etiam adlegationem integram ei servari praecidn. lustiniano pp.
pimus. B. k. lun. Constantinopoli
[a. 528]
A. Ji cons.
18 ^ldem A. Menae pp. Testium facilitatem, per
contraria
veritati
multa
perpetrantur, prout
quos
possibile est, resecantes omnibus praedicimus, qui
a
se
debita
in scriptis
rettulerunt, quod non facile
audientur, si dicant omnis debiti vel partis solutionem
sine scriptis fecisse velintque viles et forsitan redemptos testes super huiusmodi solutione producere, nisi
quinque testes idonei et suramae atque integrae opinionis praesto fuerint solutioni celebratae hique cum
sacramenti religione deposuerint sub praesentia sua
debitum esse solutum, ut scientes omnes ita ea statuta esse non aliter debitum vel partem eius persolvant, nisi vel securitatem in scriptis capiant vel
observaverint praefatam testium probationem: his
scilicet,
qui
iam
siue scriptis
debitum vel partem
praesenti sanctione merito excipienSin vero facta quidem^ securitas sit, for1
dis.
tuito vero casu vel incendii vel naufragii vel alterius
eius solverunt,
infortunii perempta, tunc liceat his qui
hoc perpessi
sunt causam peremptionis probantibus etiam debiti

solutionem per testes probare damnumque ex amisD. k. lun. Constantinosione instrumenti effugere.
[a. 528]
poli dn. lustiniano pp. A. ii cons.
19 ^ldem A. luliano pp. Si quando invitos testes
in pecuniariis causis ex nostra lege'' aliquis trahere
maluerit, si quidem sua sponte fideiussionem suae
personae sine damno praestare velint, hoc
fieri, sin
carcerali custodia detrudi, sed
1
Si enim
sacramento eos committi censemus.
pro toto litis certamine iuriiurando credendum esse
testium putaverunt hi qui eos produxerunt, multo
magis praesentiam suam testibus sacramento eorum
2
Sed cum oportet minime testes
credere debent.
in huiusmodi casibus protelari et pro alienis commodis suas invenire difficultates , disponimus non amplius testes observare iudices compelli, postquam fuerint admoniti, nisi tantum quindecim dies, intra quos
iudices provideant, quatenus cognitionem suscipiant,
in qua testes necessarii visi fuerint, ut omnimodo
licentia eis concedatur et alterutra parte cessante
autem
noluerint,
non
minime eos observare volente, si per exsecutores

admoniti venire noluerint, testes accipere et alterutra
parte praesente, quae eos introducit ^, testimonia eorum capere. His autem diebus effluentibus liceat
3
quidem testibus decedere a iudice nullam habente
licentiam eos, postquam afuerint, iterum retrahere:
et
si per eum steterit, quominus

testimonium praestetur, parti laesae omnem iacturam pro huiusmodi causa illatam ex suis facultatibus resarcire.
B. xii k. April. Co?tsta7itinopoli
[a. 530]
Lampadio et Oresta vv. cc. conss.
20 ^ldem A. luliano pp. Cum apud compromissarios iudices testes fuissent producti, variatum erat,
utrum deberet eorum depositionibus in iudicio litigator uti, an non esset audieudus.
sancimua, si
quidem in compromissis aliquid pro huiusmodi causa
statutum est, hoc observari: sin autem nihil conventum est, in huiusmodi casibus, si quidem supersint
testes, licentiam habere eum, contra quem depositiones eorum proferuntur, si eas recusaverit, concedere testes iterum adduci et non opponi eis, quod
iam testimonium suum dederunt, vel, si hoc concedere minime maluerit, depositiones eorum quasi
ipsum autem iudicem,
factas accipere, omni iure legitimo quod ei competit

adversus eas servato sin autem omnes ab hac luce
:
(1)
iutiye 4, 2, 17. 4, 21, 17.
scripturam
/'.
t.
ins. dett.
(5) sic
(O B 22, 1,
DE FIDE INSTRUMENTORUM
160
IIII 20. 21
P, et
cum
(3)
14.
(6)
Cf.
15? 5,
15, 3
iunge 4, 21, 20
iunge 2, 55, 5
ACR Dig. 22,
ins.
00 .seqq.
4, 80,
(7)
per
(2)
(4)
c.
(6*) cf. p.
Greg'. 4,
16
2, 1
subtracti sunt, tunc necessitatem ei imponi fide

scripturae approbata, in qua depositiones eorum resin vero res
feruntur, eas quasi factas accipere.
permixtae fuerint et quidam ex his mortui alii viventes, tunc in superstitum quidem te^timonio eandem electionem servari litigatori, adversus quem
testimonia proferuntur, in morientium autem personas depositiones eorum non esse respuendas: omni,
secundum quod iara praediximus, adversus eas et
testes iure legitimo, quod ei competit adversus quem
proferuntur, integro reservato. I). vi k. April. Constantinopoli Lampadio et Oresta vv. cc. conss. fa. 530]
21
....::::.;.
XXI. '
DE FIDE INSTRUMENTORUM ET AMISSIONE

EORUM ET ANTAPOCHIS FACIENDIS ET DE HIS
QUAE SINE SCRIPTURA FIERI POSSUNT.
AntoninusA. Septimiae^ Marciae. Debiquibuscumque rationibus debere tibi pecuprobaveris, ad solutionem compellet aditus
1 "^lmp.
tores tuos
niam
si
nec oberit
praeses provinciae^:
mentorum,
si
modo
manifestis
tibi
amissio instrueos
probationibus
PP. v id. Sept. Antodebitores esse apparuerit.

nino A. iiii et JBalhino conss.
[a. 213]
2 Imp. Alexander A. Maniliano. Si uteris infalsi
victus
de
alius
accusatus
est,
strumento,
quo
et paratus es*", si ita visum fuerit a quo pecuniam
discrimen
reum
facere
et
eiusdem
criminis
te
petis,
periculi poenae legis Corneliae subire, non oberit
sententia, a qua nec is contra quem data est appellavit nec tu, qui tunc crimini non eras subiectus,
PP.
appellare debuisti.
iii k. Oct.
Aeliano conss.
Maximo
[a.
ii
et
223]
Si adversarius tuus apud

3 Idem A. Aeliano.
acta praesidis provinciae, cum fides instrumenti quod
proferebat in dubium revocaretur, non se usurum
contestatus est, vereri non debes, ne ex ea scriptura, quam non esse veram etiam professione eius
PP. iii non.
constitit, negotium denuo repetatur.
Mai. Alexandro A. ii et Marcello conss..
[a. 226]
4 Imp. Grordianus A. Marciano. Illatae dispen-
ob amissorum instrumentorum
inspectio rationum fiscalium fidem demonstrabit. B. ii id. Febr. Gordiano
A. et Aviola conss.
[a. 239]
5 ^^ldem A. Aurelio^^ Prisco et Marco mil. Sicut
iniquum est instrumentis vi ignis extinctis debitores
quantitatum debitarum renuere solutionem, ita non
statim casum conquerentibus facile " credendum est.
intellegere itaque debetis non existentibus instrumentis vel ahis argumentis probare fidem precibus
vestris adesse.
PP. iii k. lul.^^ Sabino ii et Vesatori
si
pecuniae,
casum probatione
defeceris,
nusto conss.
[a. 240]
6 Impp. Piocletianus et Maximianus AA. Luscidi.
Statum tuura natali professione perdita mutilatun
non esse certi iuris est. D. xiii k. Fehr. Mcomediae Maximo ii et Aquilino conss.
[a. 286]
Si sollemnibus stipendiis
7 Idem AA. Zinimae.
honeste sacraraento solutus es, licet super huius-
modi re instrumenta, ut dicis, facta perdita sunt,

tamen, si aliis evidentibus probationibus veritas
ostendi potest, veteranorum privilegia etiam te usurpare posse dubium non est. I). xv k. lun.^^ Maximo ii
et Aquilino conss.
[a.
286]
Si constiterit proprie8 Idem AA. Alexandrae.

tatem possessionis de qua agitur apud vos esse,
iudex ex persona fructuarii nuUum praeiudicium dominio comparari propter amissionem instrumentorum.
P. xv k. Mart. Biocletiano iii et
providebit
Maximiano AA.
conss.
[a.
287]
septimiae Greg., om. libri

(9) vir clarissimus addit
== Greg.
(11)
Greg.j om. B2{x. n.)
(lO) es C, eatpCR
facile del. Mommsen
4, 2, 2
(12) aurelio Greg., om. lihri
(i 3)
(8)
(14) iul.
Greg., iun. fJal,
(15)
sic Hal., d. xii k. iul.
BT AMISSIONE EORUM
IIII 21
161
idv ivayrjrai ris i^ oixeiov awaXXdyfiaros,

inirQonos iartv ^ xovQdrcoQ ivbs rcov xovQaroQevofievcov nQoaconcov, aQQrjv eire d"r}Xeta
xard rds Stardêts intrQonevovaa rcov iSicov
naiScov, xai x^^Q^ iSiav nQOfeQOfisvrjv iv rco
avvaXXdyuart rcbv intrQonsvofievcov ^ xovQaroQevofievcov dQvfjaerat, rrjvtxavra, ei fiev ano
fiovijs avyxQiaecos iXeyx^sirjaav xpevSofievot, naQs'xetv avrovs rd xS' vofiiaftara' ei Si ix naQa-
Instrumentis
9 Idem AA. et CC. Aristaeneto.
etiam non intervenientibus semel divisio recte facta
non habeatur irrita. PP. vi k. lul. AA. conss. [a. 293]

10 Idem AA. et CC. Victorino. Cum instrumentis
etiara non intervenientibus venditio facta rata
maneat, consequenter amissis etiam quae intercesserant non tolli substantiam veritatis placuit. D. viii^
k. Nov. Reginassi CC. conss.
[a. 294]
11 Idem AA. et CC. Theageni.
Emancipatione
aliis
non
tamen
si
existat,
facta, etsi actorum tenor
indubiis probationibus vel ex personis vel ex instrumentorum incorrupta fide factam esse emancipationem prolbari possit, actorum interitu veritas convelli
non solet. D. iii id. Nov. CC. conss.
[a. 294]
Non idcirco
12 Idem AA. et CC. Bionysiae.
minus in vacuam inductus praedii donationis causa
possessionem, quod eius facti praetermissum instru-
mentum adseveratur, hanc obtinere potes.'* B. id.

Dec. Nicomediae CCP- conss.
\a. 294]
1 3 Idem AA. et CC. Leontio.
Apud eos, qui rem
gestam ignoraverunt, amissorum instrumentorum habita testatio nihil ad probationem veritatis prodesse
potest. D. XVI k. lan. Nicomediae CC. conss. [a. 294]
14 ^ldem A. et C. ad Severum comitem Hispaniarum.
Scripturae diversae et fidem sibi invicem
fiev,
ei Si
ycoyrjs
rrjs
derogantes ab una eademque parte'' prolatae nihil

habere potuerunt. D. iiii non. Mai. Con-
Dalmatio
Zenophilo conss.
et
[a.
15 Imp. Constantinus A. ad populum.

eandem vim obtinent tam fides instrumentorum quam depositiones testium. D.^ Romae xii
k. Aug. Gallicano et Basso conss.
[a. 317]
1 6 ^Êav ivayofievos xis a^vrjarjrai %s%qa iBiav TtQOIn exer-
iv yâufiarsieo ^ iv nvxrfj
iv ire^cp
X^^llt si fiev anb ffvyxîaecos iXeyxdêirj, rovreariv avrov ereqas TtQOfeô/uevrjS x^^^Qos xai
avreêrat,ofisvr]S n^bs rrjv iv rc^
yqafifiarteio^
q)eqofiavr}v
SiSovac avrbv Xoycp nqoarifiov rco

ivdyovrt vneQ avrov rov ipevoovs xS' vofiiafiara^
Êav e r] avftôXaioyQafos naêvex&rj, naq co
rb avfcôXaiov ivQdcpr} , ^ xai SreQoi rives fiaQrvQOvvres rfj aArjdêiq'^, rore avrbv n^bs rcp
inirifiico rcov x' vofiiaudrcov ovSe naQQrjaiav
Svvaadât eêtv nQos ro dvrtri&evat rrjv rrjs
dvuQyvQias naQayQafrjv, Xeyovra ort, xdv rb
avfiôXatov iyevero, ovx iSo&rjaav rd iv avrco
yeyQaufisva, dXld ndvrcos xaraStxdêa&at, xdv
si firjSiv
avr^
rais dXrj&eiats xare^Xrjd^rj.
VIII flaZ., XI
(l')
(2) cc. scripsi, aa.
53, 27. c. 14 collocari
(1)
potes
dett.
Hal
parte Th.
16
(5) vel
(3)
cum BH (x.^r.), potest PCR
veM
Si quis reus scripturam
tabella atiave charta
Tavra
= Th.
debuit post
pp.
c.
11, 39,2: iunge 8,

15
(4) ab altera
pp. scr.^ ut dies quo
suam
in cautione vel
prolatam abnegavit,
si
quidem
comparatione convictus est, id est alia ipsius scriptura prolata et cum ea quae in cautione scripta
est comparata, poenae nomine actori pro mendacio
1
suo XXIIIl solidos sotvat. Si vero vel tabellio
productus est, apud quem instrumentum confectum
est,
vel
alii
qui verum id esse attestantur,
tunc
XXIIII solidorum poenam nec excepUonem non numeratae pecuniae opponere ei licebit di-
praeter
cendo , quod, et si tnstrumentum verum sit, tamen

quae in eo scripta sunt data non fuerint, sed omnimodo condemnetur, licet re vera nihil numeratum sit.
2 Haec, si quis ex proprio contractu convenitur.
sin autem tutor est vel curator alicuius earum personarum, quae sub cura agunt, sive masculus
sive mulier quae secundum constitutiones liberorum
suorum tutetam gerit, et propriam scripturam prolatam in contractu eorum qui sub tutela vel cura
sunt abnegavit, si quidem comparatione sola mendacii convicti erunt, XXIIII solidos praestent: sin
II.
rrjv
fiev
firj
fitafidroDv, b Sa intrQonevofievos
Svvarat dvrtrt&evat rrj
/usvos
rj
xeifievrjVy
fiaQrvQCOV,
rrjvtxavra ndat rQonots vnoXoyifiaQrvQcov

êa&ai avrbv rd iv ixeivrj r^ dnoSeiêt neQtexbfisva, xdv firj raXs dXrj&siats xarepXrjd^rjaav
ini avrov.
Tavra, idv oixeico ovofiart ivdyrjidv Si enirQonos iartv ^ xovQarcoo, Sirat.
Scoat fiev StnXaatov rb intrifiiov rcov xS' vorj
.333]
cendis litibus
rj
dvaQyvQias naQayQa<fr\v
intrQonevofisvcov xai xovQaroQevofisvcov acoôuEvrjv avroXs rrjv rrjs dvaqyvQias naQayQacprjv.

ovSi yaQ Sixaiov iartv avrovs i^ dXXorQicov
Tavra nsQl rcov
dfiaQrrjfidrcov ^rjfitova&at ^.
eis
ivayofievcov einovaa rj Sidraîs eQxerat xai
rb rcov ivayovrcov nQoaconov xeXevovaa, tva,
idv 6 ivdycov ;tfitâ iSiav dQvrjarjrat xeiuevrjv
iv ;t^^T7; xar^ avrov nQOtpeQOfiev^ (rvxov iv
dnoXrjnrtx^ bfiaXoyici), xai avrbs bfioicos, si fiev
ix fwvrjs avyxQiaecos iXeyxOêirj , naQdax{] td xS'
vofiiafiara, ei Ss ix naQaycoyrjs avfiôXatoyQacpov
firmitatis
stantinojpoli
avfiôXaioyQdcpov
dvaiQeXa&at roXs
inirQonevofievois rj xovQaroQevofievots nQoaconoiS
(ovSiv ydq rjfiaQrov ixeXvot), avrovs Se rovs inttQonovs rj xovqdroQas irsQovs xS' jij^yffovs Xoycp
rcov
nQoarifiov StSovat rc^ svdyovrt, exovrcov
xovQaroQsvodnoSeiêt rrjv
rj
avaQyvQiav.
17 ^lmp. lustinvanus A. Menae pp.
Contractus
venditionum vel permutationum vel donationum, quas
intimari non est necessarium, dationis etiam arrarum
vel alterius cuiuscumque causae, illos tamen, quos
in scriptis fieri placuit, transactionum etiam, quas
instrumento recipi convenit, non aliter vires habere
sancimus, nisi instrumenta in mundum recepta subscriptionibusque partium confirmata et, si per tabellionem conscribantur, etiam ab ipso completa et
postremo a^ partibus absoluta sint, ut nulli liceat
prius, quam haec ita processerint, vel a scheda conscripta, licet litteras unius partis vel ambarum habeat, vel ab ipso mundo, quod necdum est impletum
data
=B
22, 1, 75
(6)
(7) rrjv dXrjdêtav scr.
^rjfitova&at abundant
(9) iunge 4,2,17.
4, 20,18. 4,30,i4. 15? 5, !5,3
(lo) postremo a scripsi cum
B^, postrema Pi2, postremo P*CiJ* cim /5^3, 23 pr.
(8)
est exciderit
ixbvrcov
autem ex producUone tabellionis iestiumve, exceptio

non numeratae pecuniae iis qui sub tutela vel cura
sunt non auferatur (neque enim illi quicquam peccaverunt), verum ipsi tutores vel curatores alteros
XXIIII solidos poenae nomine actori solvant, ut
qui sub tutela vel cura sunt exceptionem non numeratae pecuniae salvam habeant.
3
neque enim
ius-
est eos ex alienis peccatis damno affici. His

reis dictis constitutio transit etiam ad actorum
tum
de
personas praecipiens, ut, si actor suam scripturam diffiteatur quae charta adversus eum prolata
(forte tn apocha) continetur, et ipse simiUter, si
sola comparatione convictus erit, XXIIII solidos
praestet, sin ex productione tabellionis testiumve,
tunc omnimodo ea quae documento continentur sibi
4
si
imputet, licet re vera ei soluta non sint. Haec

sin autem tutor vel curator
suo nomine agat.
duplam XXIIII solidorum poenam praestat,

non numeratae
pecuniae exceptionem documento opponere potest.
est,
is
vero qui sub tutela vel cura est
21
sibi ex eodem coiitractu

transactione vindicare: adeo ut nec illud in
huiusmodi venditionibus liceat dicere, quod pretio
statuto necessitas venditori imponitur vel contractum
venditionis perficere vel id quod emptoris interest
1
ei persolvere.
Quae tam in postea^ conficiendis
instrumentis quam in his, quae iam scripta nondum
autem absoluta suht, locum habere praecipimus, nisi
et
vel
absolutum, aliquod ius
iam super his transactum sit vel iudicatum, quae

non possunt: exceptis emptionalibus tantum instrumentis iam vel in scheda vel in mundo
conscriptis, ad quae praesentem sanctionem nou exretractari
tendimus, sed prisca iura in his tenere concedimus.

2 Illud etiam adicientes, ut et in posterum, si quae
arrae super facienda emptione cuiuscumque rei datae
sunt sive in scriptis sive sine scriptis, licet non sit
quid super isdem arris non
specialiter adiectum,
procedente contractu fieri oporteat, tamen et qui
vendere pollicitus est, venditionem recusans in duplum
eas reddere cogatur, et qui emere pactus est, ab
emptione recedens datis a se arris cadat, repetitione
earum deneganda. D. k. lun. Coiislantinopoli dn.
lustiniano A. il cons.
[a. 528]
18 ^ldem A. Menae pp. ludices sive in hac inclita urbe sive in provinciis ea quae disposuimus^
(ut possint, si hoc perspexerint , occasione testium
in aliis locis degentium litigantes vel procuratores
eorum ibi destiuare, ut depositionibus sub utriusque
partis prliesentia factis res ad eos referatur) etiam
in illis servare^ volumus, qui prolatis instrumentis
fidem adhibere exiguntur,^ ut, si poposcerint in aliis
locis id eis* facere permitti et hoc iuste peti iudex
similis proferatur sententia, ut, postquam
opportunis fides instrumento data vel minus
data fuerit, referatur negotium ad priorem iudicem.
invenerit,
in' locis
VIII id. April. Decio vc. cons.
I).
[a.
529]
Plures, apochis vel

redituum vel usurarum perceptis, si quando super
his fuerit dubitatio exorta, eas habere negando ius
agentium faciunt vacillare, cum coloni ad dominum
certantes et sibi iniquam forte libertatem vindicantes
vel debitores creditoribus suis temporalem praescriptionem opponere cupientes ad easdem infitiationes
1
perveniunt. Quod resecantes iubemus, ut in praefatis casibus vel aliis privatis simiUbus, si voluerit
is qui apocham conscripsit vel exemplar cum subscriptione eius qui apocham suscepit ab eo accipere
vel antapocham suscipere, omnis ei licentia hoc facere concedatur: necessitate imponenda apochae
susceptori antapocham reddere, ita tamen, ut si hoc
is
qui
apocham
curaverit,
nullum
conscribit facere neglexerit vel non

ei praeiudicium ex eo, quod anta-
recepit, generetur, cum hoc, quod pro

quibusdam introductum ost, inferre eis iacturam
minime rationi convenit aequitatis. D. xii^ k. Oct.
[a. 529]
20 ^ldem A. luliano pp. Comparationes litterarum ex chirographis fieri et aliis mstrumentis, quae
non sunt publice confecta, satis abundeque occasionem criminis falsitatis dare et in iudiciis et in
contractibus manifestum est,
1
Ideoque sancimus
non licere comparationes litterarum ex chirographis
pocham non
trium testium habueriut subscriptiones ef
eorum^ fides imponatur vel ex ipsis

hoc deponentibus (sive cunctis sive omnimodo duobus ex his) sive comparatione Utterarum testium
fieri,
prius
nisi
litteris
inter c. 17 et 18
inserit haec: id. a. demosteni pp.
in bone fidei contractibus nisi quis dolose versatus fuerit
stricti iuris iuditio non tenetur, ceterum si
aliquid contrarium pactioni vel deminutum quomodolibet ibidem
apparuerit quod venditor vel promissor tempore conven(l)
DE FIDE INSTRUMENTORUM
162
21
IIII
tionis ignoraverit ei
damnum non
affert.
cum
iusta et
inescusabiHs ignorantia bone fidei spondenti damnum

nullatenus irrogat. quae unde ventanty
nescioy certe lustiniani non sunt:
ad cuiue
inscriptio videtur addita ex c,
19,
procedente, et tunc ex huiusmodi chartula iam pro2

bata comparatio fiat.
Aliter etenim fieri comparationem nuUo concediraus modo, licet in semet
ipsum aliquis chartam conscriptam proferat, sed
tantummodo vel ex forensibus vel pubUcis instrumentis vel ex huiusmodi chirograpMs quae enume3
ravimus comparatione trutinauda
Omnes autem comparationes non aUter fieri concedimus, nisi
iuramento antea
ab his qui comparationes
praestito
faciunt fuerit adhrmatum
quod neque lucri causa
'.
neque inimicitUs neque gratia tenti huiusmodi faciunt

4 comparationem.
Et hoc observari tam in omnibus sacris scrinUs nostris quam in apparitione omnis
subUmissimae praefecturae nec non magisteriae potestatis ceterisque omnibus iudicUs, quae in orbe
nostro constituta sunt, his omnibus in posterum observandis.
comparationes etenim iam antea factas
retractari extra periculum minime est.
D. xiiii^^
k. Aprii.
Consiantinopoli
Lampadio
et
Oresta
conss.
vv. cc.
[a.
530]
21 Idem A. luliano pp. Cum quidam instrumentum protulerit vel aliam chartulam eique tidem imposuerit, postea autem persona, contra quam ista
chartula vel instrumentum prolatum est, quasi falsum hoc constitutum redarguere niteretur, ne diutius
dubitetur, utrum necessitatem ei qui protulit imponi
"
oporteret repetita vice hoc proferre, an sufficiat ei
iam pridem approbata, sancimus, si aUquid tale
eveniat, eum, qui petit eam chartam iterum proferri,
prius sacramentum praestare, quod existimans se
posse falsum redarguere quod prolatum est ad huius
modi venit petitionem. quid enim, si, cum nosset
deperditam esse chartam vel forte concrematam vel
tides
modo diminutam, hanc requiri adsimulans et

ad difficultatem productionis respiciens huiusmodi
Et postquam hoc ab actore
1
facit petitionem?
vel petitore fuerit iuratum et inscriptionum pagina
apud competentem iudicem deposita, tunc necessitatem imponi ei, qui protuUt chartam de qua quaeritur, iterum eam apud iudicem criminis proferre,
quatenus possit apud eum crimen falsitatis ventUari.
2
ISin autem dicat non esse
sibi possibile eam
alio
quia per fortuitos casus huiusraodi copia

abrepta est, tunc subeat sacramentum, quod neque habet eandem chartulam neque alii eam dedit
nec apud aUum voluntate eius constituta est nec
dolo malo fecit, quominus ea appareat, sed re vera
ipsa chartula sine omui dolo deperdita est et productio eius sibi impossibiUs est: et si tale subeat
sacramentum, ab huiusmodi necessitate eum relaxari.
3 Quod si praedictum iusiuraudum subire minime
maluerit, tunc quasi falsa chartula nuUas habeat
vires adversus eum, contra quem prolata est, sed sit
vacuata: neque enim ulterius poenam proSenitus
uci contra eos qui non iuraverunt volumus, cum
forsitan quidam subtiU reverentia tenti nec verum
4 sacramentum praestare patiuntur. Eandem autem
copiam ei praestamus, donec^ causa apud iudicem
si enim iam plenissimum nnem accepit
ventilatur.
et neque per appellationem suspensa est neque per
solitam retractationem adhuc lis vivere speratur,
tunc satis durum est huiusmodi querellae indulgeri,
ne in infinitum causae retractentur et sopita iam
negotia per huiusmodi viam iterum aperiantur et
contrarium aUquid nostro eveniat proposito. D. v
k.Mart. Lampadio etOresta vv.cc. conss.^'^ [a. 530]
ostendere,
ei
marginem ea antea fortaase adscripta erant

(i) id eis 6", idem
(3) sic CR, servari P
scr.,
cf.
4, 20, 19
et
PC
cum B.S
(5)
xv
(c) iunge
p. 175
(8) ez
(x. n.\ ut et
sed
...
(9)
comparationo
Zeitschrift fiir Rechtsgesch.

(7)
(2) 4, 20, 16
PR
11
om. 0'R'' contra BJS (x. Tt.)

xv cum 4, 20, 19 scr.
trudinanda confirmat BS{x. n.)
(l(i)
(11) ei P^CR, et P'
(12) D. x k. Mart. post consulatum Lampadii et Orestis vr. cc. scr., cf. Zeitschrift fut
Rechtsgesch. 11 p. 178
ET AMISSIONE EORUM
22 CO avros
/utjSsv
Xsyei
avayxdêa&at
;tP'7/"Ta eiXricpsvai
vno
Xea&at
rov
xaicoua TtQOfSQeiv avro,
avrov
xofiiorjs
fieXXst
^Xd^rjv
dXrj&eia
ei
firjSev
ix
rijs
xara.^Xdnrea&ai'
avr(p
TtQOei
Si
"Iva
exovra Stxatcbftara
(l)
= jB
22,
cem pr.
pertinet
t,
t.
80
B2
21,
avrov rirXov,
22
Si quis,
B2 axtat index Theodori,
in
4 continet
t,
on
Epanagoge
13, 10
alium indi(2)
a<f 5
33: xeXrat Si iv rfj x^' Star. rov

ini rcov rqane^trtxcbv Xbycov dqxeX
cum
in iudicio
ab eo petitur, ut in-
strumentum edat non contra se sed contra alium alii

profuturum, hoc edere recusat damnum inde sibi
futurum praetendens, is autem, qui ut charta proferatur petit, damnum illi futurum negat, sed vel
pecuniam ab eis qui edito instrumento convincentur accepisse vel alium praetextum simulari, se
autem eo, quod charta non edatur, gravi damno
constitutio eum
qui instrumentum possidet
afjid,
eaere id iubet, si ex edttione eius damnum ei minime eveniat: sin autem re vera instrumentum edi~
tum damno eum afficiat, non cogi eum edere,

quod occultare ei maîs expediat quam in medium
1
proferre.
Quod
si
is
cui instrumento opus est
minime eum laesum iri affirmat , iusiurandum iri

hoc dumtaxat praestet ideo se editionem recusare,
quia damnum in patrimonio suo ex instrumenti
1
editione se passurum putet. Ne autem pro damno
suo id ipsum sumat, quod non accipiat,
quae ei
promissa sunt, ne chartam edat, accuraUus iusiurandum his verbis praestet, se non ideo, quia pecuniam vel aliquid aliud acceperit, ne instrumenta
edat, vel quod dari sibi promtssum sit, neque metu
eius, adversus quem instrumentum requiritur, neque
ob eius amicittam chartae editionem recusare, sed
quia directo in re sua damnum grave pateretur,
3
Quemadmodum enim is, quem alicuius causae
veritatem nosse putant , etiam invitus ad testimo-
nium adigitur neque eapropter, quod pecunia ipsi

pro denegando testimomo promissa est, neque si
contra amicos dicturus est, testimonium recusat,
ita neque is, a quo instrumenta ut edat
poscitur.
rj
xtvSvveveiv
-^'
îad^caaav nqofiqetv nvxrds ^ Sixatcoftara ol

xal uaqrvqeXv xard rtvov dvayxa^bfisvof xad"*
mv ydq nqoaconcov dxcov ne ov fiaqrvqeX, xard
rovrcov ovrs nqoxofii^stv nvxrde rj Stxatcbfiara
^ irsqbv
dvayxd^srac roiovrov. IlqbSrjMi Si
eiaiv ix rcov vbftcov oi firj dvayxa^bfievoi xard
nvcov fiaqrvqeXv dxovrss xai ixeXvot, xad"^ cov
naqaireXrat rrjv fiaqrvQiav, ovrcoe

avfiôXata dnatrovfievoe nQoeveyxsXv
2.
eie
eriqav x^^q'^'*' ixnifinetv

in^ avroXe Std rrjv ersqov
xai
iv iriqcc X^^qî xeifieva
fiivroi
xq^^^'^'
ra Stxatcofiara int^rjreX nqoxoftta&ijvai rte naqd
rcp ixSix<p rcbv rbncov xai iv vnofivrjfiaaiv ifiXaêXv rrjv ini rovrcov
(pavtad^rjvat nqbe rb
nqdîv xai xqâaa&ai avrfj iv rcp Stxaarrjqicp, iv
cp Stxdêrat, rbre ovSev iari âqv rb iv avrrj rrj
nbXet, iv rj vndqxsi rd Stxaicbftara, nqoadyea&ai
ÊxeXvoi Si dvayxaavrd. xai ificpavilêadâi.
avrd
firj
fiaQrvqrjaat,
rd
Si
ôvXerat, ore ini rrje avrrje nblecoe Sidyovatv b

SêXcov nqoxofita&rjvai rb Stxaicofta rj rde
nvxrds xai o rovro Xeybftsvos exeiv xai b Stxd^cov
ovSi ydq dvayxdêa&at SeX rbv
rri vno&iaet'
ovSi
ei
Sid
nQOxofttSrje
xofiiaai.
i'xst'
ij
rovro naQaireXrat nQOavrb rovro rb firj xe^Sdvat

rd inayysXd^svra avrcp n^bs rb firj xoftiaat rbv
xdQrrjv jSXd^rjv oixsiav vofti^rj, nsqtsQyoreQOV
naQs/sra? rbv oqxov, Xsycov, ort ov Sta rb XaêXv
XQTjftara ij ^reqbv rt Std rb firj nQOxofiiaai rbv
Std rb eêtv inayyeXiav Soaecos ovre
rj
xad'^
ov ^rjreXrat rb StfdQrrjv
td foôv ixeivov
xaicofjia, ovre Sid (ptXiav avrov naqatreXrat rrjv
rov x^QTôv nQoxofiiSfjv, dXX^ cbs i^ oq&ov neqi
3
rrjv iSiav ovaiav ueydXa fiXanrbfievos. "2aneQ
ydq b vofit^bfievos eiSdvcu rb dXrj&is neqi rtvoe
vno&iaeojs dvayxdêrai xal dxcov nqbe fiaqrvqiav, xat ovSi ei inayyeXiav exei XQVf^^^^ôv vneQ
rov fJtrj fiaQrvqrjaai ovSi et xard (piXcov eqxerat
Xaiov
ftrj
rts
Seofievos Staêâiovrat ftrjSev avrbv dStxetadât,

oQxov SiSorco fibvov, cbs vofiiôjv ^Xd^rjv neQi
rrjv iSiav ovaiav vnofisvetv ix rrje rov avftô-
oneQ
rd naq' irsQcov rivcov avvrarrbfieva, dneQ

int^rjreX nQOxofita&rjvat ov xard rcov rde
nvxrde ravrae avvre&eixbrcov dXXd xad"' eriTavra Si rore xqareXv rj Stdra^ts
Qcov nvcbv'^.
Si
noieX
nQOtpeQOfievov
ro Sixaiatfia, urj dvayxdêa&ai avrbv nQOxofiiavrto
K,etv avro, ineiSr] avfitpsQet
fidXXov xQvnretr
Ei Se 6 rov avfiôXaiov
r]
Srjfioatsveiv avro.
rrj
nQOtpeQetv
ovx dvs'xerai rbv rotovrov oqxov vnoaxeXv, ndvrcoe dvayxaîa&co nqocpsQetv rb int^rjrovfievov
Sixalcofia' ei Si eavrbv dnoxqvxpei cbe firjre bfibaai fjtrjre nQOayaysXv rb Stxaicofia, ndaav rrjv
ix rovrov avfi^rjaofiivr^v ^rjftiav rco Seofiivcp rov
Tcbv avrdiv
Stxatcbfiaroe oixo&ev xarafiaXXerco.
xQarovvroJv xai eie rd dQyvQonqartxd ^qiîa
avrov dSixela&ai, dXX
itaQa rcov ueXXovrtov iXey7tQO(psQOusvov Sixaico/uaroe rj

srsQav rivd nQo^dXXeo&at TtQoâotv iavrov Se
fieydXa ^Xdmeadât firj TtQOfeQOfiivov rov %dQrov, ôvXsrai ftev rj Stdra^te rbv eôvra rb St-
ovre Sid rb eiXrjfevai

iXniêtv Xafi/Sdveiv
rj
ovrs Std cptXiav rwv fieXXbvrcov ix rov avfifioXaiov /SXdnrea&ai Svvarat rrjv nQOxofitSrjv avrov naQatrsXadâi, ÂXX^ ei fiev rte inoubaerat
ix^tv rb ^rjrovfievov Stxaicofia
firj
firjoi oXcoe
âaiXevS.]
^Êav rie aTtairovftevoi iv Stxa<rrrjQ{(p TCaQayaiavrov* aXXa nad'^ eri'

ysTv Btxaicofia ov xad"
Qov rivos, ovfiâlXoijtevov Se irsQo? nvC, jtaQai,fos ix rovrov
reXrai rovro
^Xd^rjv
Ttqoayayelv
evXajSov/uevos, o oe anairmv rov "/aQrriv nqoevex,d'r]vai
rai 21
163
bftoicos b
B2
h.
l.
xarayqafsvs, xairot sts voeXrai, quocum conf.

arjfieicoaat, nbrs xai evbs fiaqrvqla Ssxria
iariv
vel quia accepit aliquid vel accepturum se sperat

vel propter amicitiam eorum, quibus damnum ex
instrumento imminet, eius editionem recusare potest.
4 At si iurabit instrumentum quo de agitur se non
habere, edere non cogitur quod non habet: sin
autem eiusmodi iusiurandum praestare non vuit,

omnimodo instrumentum quo ae agitur edere cogasin latitat, ne iuret neve instrumentum edat,
tur.
omne damnum quod ei cui instrumento opus est

5 contigerit, ex propriis facultatibus refundat. Eadem vaieant etiam in brevibus argentariorum vel
ab aliis compositis , quas edi sibi aliquis non adversus ipsos qui codices composuerunt sed adversus
6 alios desiderat.
Haec autem t\im valere constitutio vult,
cum
in
eadem
morantur
et qui
qui id tenere
dicitur et qui causam iudicat. nam qui instrumenta
tenet, ea in alium locum transmittere vel de eis
civitate
instrumentum vel codices edi vult
periclitari propter alius
et
commodum cogendus non
Si quts tamen ea quoque instrumenta quae

alio loco sunt apud defensorem lod edi et actis insinuari desiderat, ut inde exemplum sumat, quo
ntatur in iudido in quo litigat, nulla molestia eaendis et insinuandis instrumentis eo loci ubi sunt conli autem codices vel instrumenta edere
8
titietur.
cogendi sunt, qui etiam testimonium adversus aliquos dicere coguntur: nam adversus quas personas
tnvitus aliquis testimonium dicere non cogitur, ad~
versus has nec codices vel instrumenta vel aliud
9
eiusmodi edere cogitur. jEx legibus autem noti
sunt, qui adversus aliquos testimonium dicere inviti
non coguntur, et illi, adversus quos aliqui testi'7
est.
21*
ovx avaynat,ovxai rivee finQrvQELV.
10
oe
QvSsvl
oixaico-
k'âriv aXXcoe
avayxat,etv TiQO^dQsa&ai,
uara ei ftrj iv avrio r(o 8iicaarvgl(o ,^ Ttaq cp
Kivelrai rj vno&eaie, xai rors Se avaXeofiaai rov
^r]rovvros yivea&ai, rrjv TiQOxofLiSrjv rije Tivxrije
^ rcov Sixaicofiarcov. X^r] Si yivea&at rrjv ifi-
11
avrcov nQOi aTta^ fiovov ti Se ana^

nooxofiiadîvroe rov avfifioXaiov intt^r^rel xai
SevreQov yevia&ai rrjv nQoxofiiSrjv avrov 6 rovrov Seoftevoe, ei evXoyov (paveirj rco Sixaarfj ro
xai SsvrsQOv nQoevexd^rjvat rov xa^rrjv, 6 Se nqoxofiiaae avrov rjSrj naQairsTrat anaQvovftevoe rrjv
SsvriQav nqoxoftiSrjv Xiycov anoXcoXsxivai rbv
aXXcoe ncae firj sxsiv evxi^stav rrje rovjip-Qrriv rj
rov nQOxofitSrjSf oQxcp fiovco rovro avrb marova&co xai firjxirt avayxaîa&co nQoyiQeiv avrov.
Tovrcov xQarovvrcov ov ftovov iv ry /3aatXiSt
noXeiy aXXa xai iv naari rfj noXtreict.
a>avei,av
12
PLUS VALERE QUOD AGITUK
164
2124
IIII
temporalis ministerii causa suscepit ancillam, ad

restitutionem eius bona fides urgueat, consequens
est socerum tuum huius rei causa tradidisse ancillam adito praeside provinciae probare, ut fidem
susceptam is adversus quem supplicas compellatur
agnoscere.
S.prid.non.Nov.ipsisAA.conss. [a. 293]

3 Idem AA. et CC. Soterae. De restituendis rebus, quas obligandas pro se dederas, postquam debitum fuerit extenuatum, commodati actionem etiam
adversus heredes eius exercere
April. Sirmi CC. conss,
XXIIII.'
DE ACTIONE PIGNERATICIA.
SI-
^lmpp. Severus et Antoninus AA. Metrodoro.

Ôl ix rov ivexvQOv Xrjipdîvrse xaQnoi -iprjfptCftvrai sie rb XQôe xai, iav ixavoi yivcovrai nQoe
et Gallienus AA. Rufino.

veritas potius quam scriptura
PP. iii k. lun. Aemiliano et Basso
PP. id. Oct. Apro et Maximo conss.

[a. 207]
2 Imp. Alexander A. Demetrio. Quod ex operis
PLUS VALERE QUOD AGITUR QUAM QUOD
rb oXov ;fÔS, Xverai rj aycoyr] xai anoSiSorat

rb ivixvQOv, si Ss xai nXsiovie siai rov XQ^^^
oi xaQnoi, anoSiSovrat ol nsQirrsvovrse.
MULATE CONCIPITUR.
Valerianus
Impp.
contractibuB
2
rei
debet.
prospici
conss.
[a.
259]

Acta simulata, velut non ipse, sed eius
Soteri.
uxor comparaverit, veritatis substantiam mutare non
et
quaestio itaque facti^ per praesidem examinabitur provinciae. D. x k. Mai. CC. conss. [a. 294]
3 Idem AA. et CC. Marinae. Emptione pignoris
causa facta non quod scriptum, sed quod gestum
D. k. Mai.* Sirmi CC. conss. [a. 294]
est inspicitur.
4 Idem AA. et CC. Decio. Si quis gestum a se
fecerit alium egisse scribi, plus actum quam scriptum valet. D. viii k. Dec. CC. conss.
[a. 294]
Si falsum instru5 Idem AA. et CC. Victori.
possunt.
mentum emptionis conscriptum tibi,

quam fieri mandaveras, subscribere,
velut locationis
te
non
relecto,
sed fidem habente, suasit, neutrum contractum in
consensu deficiente constitisse

D. xiii k. lan. CC. conss. [a. 294]
alterutrius
utroque
procul dubio
est.
[a.
CC
id.
294]
4 Idem AA. et
Faustinae.
Praetextu debiti
restitutio
commodati non probabiliter recusatur.
D. XII k. Dec. ipsis CC^ conss.
[a. 2941
XXII.
In
D. iii
potes.
ancillae vel ex pensionibus domus, quam pignori

detineri dicis, perceptum est, debiti quantitatem relevabit.
PP. k. Oct. Antonino iiii et Alexandro
conss.
[a. 222]
3 Idem A. Victori. Creditor, qui praedium pignori sibi nexum detinuit , fructus quos percepit vel
percipere debuit in rationem exonerandi debiti com-
putare necesse habet et, si agrum deteriorem constituit, eo quoque nomine pigneraticia actione obligatur. PP. VI id.^^ Dec. Antonino iiii et Alexan-
dro conss.
222]
[a.
Maximillae. Pactum vulgare, quod proposuistis, ut, si intra certum tempus

pecunia soluta non fuisset, praedia pignori vel hypothecae data vendere liceret, non adimit debitori
adversus creditorem pigneraticiam actionem. PP. xii
k. Mai. Maximo ii et Aeliano conss.
[a. 223]
5 Idem A. Dioscoridae.
Si creditor sine vitio
suo argentum pignori datum perdidit restituere id
non cogitur sed si culpae reus deprehenditur vel non
'""
se perdidisse, quanti
probat manifestis rationibus
debitoris interest condemnari debet. PP. xiii k. Mai.
4 Idem A. Hermaeo
et
XXIII.*
DE COMMODATO.
1 Impp. Diocletianus et
Maximianus AA.
et CC.
luKano et Crispino conss.

[a. 224]
6 Idem A. Trophimae. Quae fortuitis casibus accidunt, cum praevideri'^ non potuerant, in quibus
Ea quidem, quae vi maiore auferuntur,

detrimento eorum quibus res commodantur imputari
non solent. sed cum is, qui a te commodari sibi
bovem postulabat, hostilis incursionis contemplatione
periculum amissionis ac fortunam futuri damni in
iudicio
se suscepisse proponatur, praeses provinciae, si

probaveris eum indemnitatem tibi promisisse, placitum conventionis implere eum compellet. D. vi
k. lun. ipsis AA. conss.
[a. 290 vel 293]
2 Idem AA. et CC. Auluzano. Cum eum, qui
conss.
Sisolae.
(\)
a&ot
22,
1,
(2) respici Mommsen, axoneiquaestione itaque facta P, quaestio

(4) sic Hal, d. iii k. mar.
(5) jB 13,
81 seqq.
(3) sic C"*,
C^R
itaque facta
1,
24 seqq.
Hal.
10
(7)
Cf.
B 25,
1,
Dig. 13, 6
43 seqq.
(6) cc. scripsi, aa.

C/. Dig. 13, 7
(8)
et
monium
autem
dicere non coguntur.

Instrumenta
ut edantur, aliter nuUi cogere licet nisi in
ipso iudicio, in quo lis agitur, et sumptibus quidem

eius qui editionem codicis vel instrumentorum
petit.
1 1
Semel dumtaxat editionem fieri oportet. quod
si instrumento semel edito iterum eius editionem
fieri is cui eo opus est petit, si
ûidem aequum
iudici videbitur iterum chartam ed%, is autein
qui
iam edidit secundam editionem recusat ,chartam
etiam adgressura latronum est, nullo bonae fidei

praestantur: et ideo creditor pignora, quae
huiusmodi causa interierunt, praestare non compellitur nec a petitione debiti submovetur, nisi inter
contrahentes placuerit, ut amissio pignorum liberet debitorem.
PP. id.^^ April. Fusco et Dextro
7 Idem
mos
^*
[a. 225]
Creditor, qui fundos et doin dedamnum
hypothecae accepit,
A. luliano.
pignori vel
constitntio severi et antonini aa.
quem inscriptio restituta est

Ecloga 22, 12 Prochiron 16,
(10*)
probationibus
(12) id.
Hal,
(9)
B^ (x. n.)
VIII id.
(13)
ad metrodorum Hal.y ad
1, 43 Epitome 17, 61
= B 25,
(lO)
vi
id.
(ll) sic dett.,
vm
k.
Hal.,
provideri
PCR
dehuit esse Imp. Gordianus
periisse praetendens vel alia ratione edendae eius

facultatem sibi non esse, iureiurando solo huius rei
1 2
fidem faciat neque amplius edere cogatur. Haec
non solum in regia urbe, sed etiam in tota re
publica valeant.
XXUII, 1 Fructus ex pignore percepti in debi-
tum computantur, et cum totum debitum adaequant,

pignus redditur. cum vero fructus
artio toUitur et
debitum etiam excedunt, qui superant redduntur
DE EXERCITORIA
arboribus
cidendis
datum
actio
dolo vel
culpa rem suppositam deteriorem fecerit, eo quoque
uomine pigneraticia actione tenebitur, ut talem reCre1
stituat, qualis fuerat tempore obligationis.
ditor autem necessarios sumptus, quos circa res
si
tur,
minime pertinet. sane si simulata amissione etiam

nunc eadem pignora, ut adseveras, a parte diversa
possidentur, adversus
eum
experiri potes.
PP.
viii
Mart. Praesente et Alhino conss.

[a. 246]
in bonis debitoris permanere ideoGeorqio. Pignus
cum igitur
que ipsi êrire in dubium non venit.
adseveres in horreis pignora deposita, consequens
est secundum ius perpetuum, pignoribus debitori
pereuntibus, si tamen in horreis, quibus et alii solebant publice uti, res depositae sunt, personalem
actionem debiti reposcendi causa integram te habere.
PP. VI non. Mai. Mediolam^ AA. conss.
[a. 293]
10 Idem AA. et CC. Apollodorae. Nec creditores
nec qui his successerunt adversus debitores pignori
quondam res nexas petentes, reddita iure debita
quantitate vel his non accipientibus oblata et conk.
et deposita, longi temporis praescriptione

muniri possunt. Unde intellegis, quod, si originem rei probare potes, adversario tenente vindicare
signata
1
dominium debeas.
Ut autem creditor pignoris
2
defensione se tueri possit, extorquetur ei necessitas
probandi debiti vel, si tu teneas, per vindicationem
pignoris hoc idem inducitur et tibi non erit difficilis vel solutione vel oblatione atque soUemni depositione pignoris liberatio.
conss.
res
et
obligatas soluto
D. non.Mai. ipsis AA.'^
[a. 293]
Piguoris causa
debito restitui debere pignera-
CC.
Ammiano.
natura declarat. quo iure, si titulo

pignoris obligasti mancipia, per eandem actionem
uti potes, nec creditor citra conventionem vel praesidalem iussionem debiti causa res debitoris arbitrio
suo auferre potest.
D. v k. lan. Sirmi ipsis CC^
conss.
[a. 294]
12 Idem AA. et CC. Heraisco. Quominus fruccredltor
ex
rebus
tuum, quos
obligatis accepit, habita ratione ac residuo debito soluto, vel si per creticiae actionis
ditorem factum fuerit. quominus solveretur, pignora

quae in eadem causa durant restituat debitori, nullo
D. xii* k. Dec.
spatio longi temporis defenditur.
mcomediae CC. conss.
[a. 294]
XXV.*
DE EXERCITORIA ET INSTITORIA ACTIONE.

1 Imp. Antoninus A. ffermeti.
Servus tuus pecuniam mutuam accipiendo ita demum te institoria
si, cum eum officio alicui vel negotiationi exercendae praeponeres ^, etiam ut id faceret, ei permissum a te probetur. quod si ea actio
locum non habet, si quia in rem tuam versum probabitur, actione in eam rem proposita cogeris exsolvere. PP. viii k. Sept. duohus Aspris conss. [.212]
actione obligavit,
2 Imp. Alexander A. Callisto. Ex contractibus

servorum quamvis de peculio dumtaxat domini teneantur, de eo tamen, quod in rem eorum versum
est vel cum institore ex causa cui praepositus fuit
contractum est, in solidum conveniri posse dubium
non est. PP. iii k. Mai. Alexandro A. cons. [a. 222]
3 Idem A. Marciae. Institoria tibi adversus eum
(l) in loco
a. 293)
(=
error inest
Mommsen
(2) aa. scripsi, et

(4)
xii
HaLj xv
(6) proponeres
Dig. 14, 1. 3
firmant Graeci (8) d. xvi P, pp. xiii Hal.
seqq.
Cf.
(3) AA.
(5) J5 18, l, 21
/i6rt
(7) navis
Hal.
(9)
18, 2, 13
deposita
pecunia nec reddita potest probari.
PP. non. Mai. Agricola et Clemente conss. [a. 230]

4 Impp. Diocietianus et Maximianus AA. et CC.
Et si a muliere magister navis' praeAntigo7iae.
pigneraticias fecit, exigere non prohibetur. PP. xiu

A. ii et Pompeiano conss. [a. 241]
K.
Auq. Gordiano
8 Irnp. Philippus A. et Philippus C. Saturnino.

Si nulla culpa seu segnitia creditori imputari potest,
pignorum amissorum dispendium ad periculum eius
2426
competit, a q[uo servum mensae praepositum

dicis, si eius negotii causa, quod per eum exerceba-
domibusque destruendis ab eo
in rationem deducere cogitur et,
11 Idem AA.
mi
165
positus fuerit, ex contractibus eius ea exercitoria

actione ad simihtudinem institoriae tonetur. D. xvi^
k. Nov. Si7'mi AA. conss.
[ 293]
5 Idem AA. et CC. Gaio. Si mutuam pecuniam
Demetriano Domitianus mandavit et hoc

probare confidis, ad exemplum institoriae eunSosse
em Domitianum apud competentem iudicem potes
convenire. D. iiii k. Nov. vpsis CC. conss.
[a. 294]
6 Idem AA. et CC. Onesimae. Qui secutus domini voluntatem cum servo ipsius habuit contractum,
ad instar actionis institoriae recte de solido dominum convenit. D. xiiii k. Dec. CC. conss. [a. 294]
accipere
XXVI.
QUOD CUM EO QUI IN ALIENA EST POTESTATE

NEGOTIUM GESTUM ESSE DICITUR, VEL DE
PECULIO SEU QUOD lUSSU AUT DE IN REM
VERSO.
Cum
Antoninus AA. Aelio.
tutor aut curator datur, pater tutelae
vel negotiorum gestorum iudicio de peculio et de in
rem verso conveniendus est. quod si voluntate eius
filius decurio sit creatus et a magistratibus tutor
Impp. Severus
et
filius familias
constitutus, pater in solidum satisfacere cogitur,

id onus exemplo ceterorum munerum civilium
inductum intellegatur. D. vii id. Nov. Dextro ii
et Prisco conss.
[a. 196]
cum
2 Idem AA. Annio.
Eius
rei
nomine, quae cum
familias contracta est sive sua voluntate sive

eius in cuius potestate fuit, sive in peculium ipsius
sive in rem patris ea pecunia redacta est, et ' si
patema hereditate abstinuit, actionem nisi in id
quod facere possit non dari perpetui edicti interpretatione declaratum est. PP. viii k. Dec. Dextro ii
et Prisco conss.
[a. 196]
filio
3 Imp. Antoninus A. Artemoni. Etiam si non

mandante neque subscribente neque iubente domina
pecuniam mutuam servo Priscae dedisses, tamen ea
quantitas si in rem dominae eius iustis erogationibus versa est, de in rem verso apud suum iudicem
eam conveni, consecuturus secundum iuris formam
id quod tibi deberi apparuerit.
D. iii A^." lul.
4 Idem A.
[a.
215]
Si ex coutractu patris iussu

pecuniam accepisti teque eius hereditate abstines, frustra vereris, ne a creditoribus eius conveniaris.
D. V k. lan. Sahino et AnuUino conss. [a. 216]
5 Imp. Alexander A.
Nulla res pro-
Leontio.
eius
Asclepiadi.
hibet filios familias, si pro aliis maiores viginti quinannis
fideiusserint, actione adversus eos comque
sed si dumtaxat de peculio tecum

petenti teneri.
agatur, defensionibus, si quae tibi competunt, uteris.
PP. VI id. Dec.^^ Maximo ii etAeliano conss. [a. 223]
6 Impp. Valerianus et Gallienus AA. et Valerianus noh. C. Matronae.
Si servus tuus sine
permissu tuo accepta pecunia mutua in usurarum
vicem habitandi facultatem concessit, nuUo iure adversarius tuus hospitium ex hac causa sibi vindicat,
cum te servi factum non obligaverit: et ingrediens

rem tuam contra vim eius auctoritate competentis
iudicis protegeris
D. xii^^ k. lul. Aemihano et
Basso conss.
[a. 259]
Crescentt.
seqq.
(11)
(13)
Ei, qui servo alieno dat
mutuam pecu-
quamdiu superest servus, item post mortem
niam,
Cf.
Dig. 14,
Hal, n. P
XII Hal, XV P
k.
5.
15,
(12) sic
.4 Inst. 4,
Haly
(lO) et del.
pp. vii id.
aeb.
de peculio contra (loniinum comsi in rcm domini haec versa

etiam csse honorariam
hitra aiiinim
eius
petere actioiiem vel,

sit quantitas,
post annum
non est ambigui iaris. Quaproptcr si quidem in

1
rem domini versa pecunia est, hercdes eius couvenire potes de ea summa, quae in rem ipsius proSi vero hoc probari non potest, consecessit.
2
servo dominum de
quens est, ut superstite quidem
si iam servus rebus humanis
peculio convenias vel,
exemptus est vel distractus seu mauumissus nec
anuus excessit, de peculio quondam adversus eum
3 (1)
Alioquin si cum libero rem
experiri possis.
agente eius, cuius precibus meministi, contractum
habuisti et eius personam elegisti, pervides' coutra
te habuisse actionem, nisi vel in
eius pecunia processit vel hunc contractum ratum
habuit. I). non. April. Byzantii AA. conss, [a. 293]
Si ex alio con8 (9) Idem AA. et CC. Isidoro.
dominum nullam
rem
tractu, non ex illicita mutui datione debitor extitisti

vel quod patrem tuum in fide suscepisti, tam in patris positus potestate iure teneris quam etiam morte
genitoris tui iuris effectus : et si quidem patris heres
extitisti, ui solidum, alioquin in quantum facere posed et si emancipates, secundum edicti formam.
tione tui iuris factus es, similiter conveniri te posse
debes
ri
I).
intellegere.
id.
April.
Byzanlii AA.
conss.
293]
{a.
Si mandator
et CC. Diogenio.
pro tilio tuo extitisti vel iussu tuo cum eo quem in
potestate tunc habuisti contractum est, intellegis et
sorti et usuris te parere oportere, si te his omnibus
obligasti, ut res quae pignoris iure detinentur libe-
Idem AA.
(8)
quod si fideiussor creditae pecuuiae

teneri te ex ea obligatione explorati
D. iii k. Mai. CC^ conss.
iuris est.
[a. 294]
10 Idem AA. et CC. Aphrodisio. Si liberam peculii administrationem habentes equas cum fetu de
peculio servi venumdederunt, reprobandi contractum
rari possint.
intercessisti ,
Quod si non
administrationem rem do-
dominus nullam habet facultatem.
habentes liberam peculii^

minicam eo ignorante distraxerunt, neque dominium,
quod non habent, in alium transferre possunt ueque
condicionem eorum servilem scientibus possessionis
iustum adferunt initium: unde non immerito nec
temporis praescriptionem huiusmodi possessoribus
prodesse manifestum est, ideoque res mobiles^ emenB. v non. Oct.
tes etiam furti actione tenentur.
Sirmi CC^ conss.
\a. 294]
11 Idem AA. et CC Attalo. Cum ancilla coniure
non
adversus
trahenti, quam
obligari constat,
dominum in quantum locupletius eius peculium factum est ea superstite ac post mortem intra utilem
aunum dandam actionem non ambigitur. B. prid.
Bec. Sirmi CC^ coiiss.
[a.
12 Idem AA. et CC Victori. Domiuum per
vum obligari non posse ac tantum de peculio
k.
294]
ser-
(de-
ducto scilicet, quod naturaliter servus domino debet)

eius creditoribus dari actionem vel, si quid in rem
eius versum probetur,
de in rem verso edicto
B. xiii k. Fehr. Sirmi
perpetuo declaratur.
conss.
[a. 294]
Honorius et Theodosius AA. lohannipp.
13
CC
^lmpp.
Dominos
manifestum est actioue praetoria, quae apellatur quod iussu, si certam numel
rari praeceperint servo actorive pecuniam.
Igitur in perpetuum edictali lege sancimus, ut, qui
ita constringi
colono
servo
conductori procuratori
provides lihri
pR, om. C
(1)
(2)
culii
2, 31, 1:
iunge 2,
Th. 2, 31, 1 (=
quoque
(-)
Th.
(12)
2,
(10)
ins.
9.
3,
28
secuti
AA.
(4)
13, 2.
(= a.
293)
a servo
ins.
4, 4,
1.
8, 15, 8.
Mommsen
p^
pos-
(3)
(5)
Th.
cf.
(13)
4,
3".,
sumus, tuentur
(ll)
7'h.
pLMB
consenttunt inscripdones et dies
c.
et
3,
2,
Cf.
c.
Neque familiares
rumque commendant
sciat
dominos pos-
non posse.
homines ple-
obligari
epistulas, quibus
absentem*^, in id
trahere con-
venit, ut
pecuniam ', quam non rogatus fuerat, impendisse^ pro praediis mentiatur, cum, nisi specialiter
ut pecuniam praestet^ a domino fuerit postulatus,
3 idem dominus teneri uon possit. Creditaque quantitate multari volumus creditores, si huiusmodi personis non iubente domino nec fideiussoribus specia4
liter^
fuerit
acceptis
creditori licentiam
"Sane
pecunia.
a rationibus
actor serviis procu-
credita'
damus,
ut,
liber
si
quas gerebat'2 fuerit inventus

ratorve praediorum, utilis actio pateat de peculio.
B. r id. luL Ravennae Honorio xiii et Theodosio x
AA. conss.
[a. 422]
XXVII.'^
FER QUAS PERSONAS NOBIS ADQUIRITUR.

^*Impp. Biocletianus et
Maximianus AA. Mar-
Excepta possessionis causa per liberam personam, quae alterius iuri non est subdita, nihil adcello.
quiri posse indubii iuris est.
Si igitur procurator
sed ei, cuius negotia administrabat, redintegratae rei vindicationem pactus est idque pactum
etiam stipulatio insecuta est, nulla domino obligatio
adquisita est. servis autem res traditae dominis adqui1
non
sibi,
runtur.
B.
k. lul. ipsis iiii et iii
AA.
conss.
[a.
290]
^*
(3) ^^lmp. lustinianus A. luliano
pp. Si duo
plures communem servum habeant et unus ex
his iussit, ut nomine suo servus ab aliquo stipuletur
decem puta aureos vel aliam rem, ipse autem servus
non eius nomine^'' qui iussit, sed alicuius*^ ex dominis suis meutionem fecit et nomine illius stipu-
vel
latus est, inter antiquam sapientiam quaerebatur,

cui adquiritur actio et lucrum, quod ex hac accidit
causa, utrumne
qui iussit an ei cuius servus menan ambobus. Cumque ex omni latere magna pars auctorum multum effudit tractatum, nobis verior eorum sententia videtur, qui
domino qui iussit adferunt stipulationem et ei tan1
tionem
tummodo
ei
fecit
adquiri dixerunt,
deferuntur.
alias opiniones
quam
aliorum,
qui in
neque enim malignitati
servorum indulgendum est, ut Iiceat eis domini iussione contempta sua libidine facere stipulationem
et ad alium dominum, qui eum forsitan corrupit,
alienum lucrum transferre: quod neque ferendum
est, si servus impius domino quidem qui iussit minime oboediendum existimaverit, alii autem, qui'*
forsitan ignorat et nescit, repentinum adducit solacium. Quod enim saepe apud antiquos dicebatur
2
iussionem domini non esse absimilem nominationi, tunc
debet obtinere, cum servus iussus ab uno ex dominis
-^*
sine nomine stipulatus est tunc
stipulationem facere
etenim soli ei adquirit qui iussit: sin autem expresserit alium dominum, soli illi necesse est adquisitionem
celebrari: multo etenim amplius oportet valere dominici nominis mentionem quam herilem iussionem.
:
B.xrk. Bec. Lampadio et Oresta vv. cc. conss. [a. 530]

3 (2) Idem A. lohanni^^ pp. Cum per liberam
personam,
rata,
si
pecunia alterius nomine fiierit numeei cuius nomine pecunia credita est
adquiritur
non autem
per huiusmodi numerationem condictio
hypotheca vel pignus, quae procuratori data vel supposita sunt, dominis contractus adquiritur, talem
differentiam expellentes sancimus et'-^^ condictioncm
,
certum
quia nuUa alia constitutio kaleti-
pe-
a. 531 ideo
dis iVbu. 530 data est (cf. Zeitschrift fiir Rechtsgesch, II,
11, 48, 17. 12, 60, 4
16, 9, 13 segg.
9
(15) ordinem
pecuniam mutuam dct,
sessionis
sessionum cultorcsve terrarum
Th,
commendantur absentium Th.

(8) se ins. Th.
(9) commodot
commodata Th.
(14)
actorive
(6)
4)
regebat Th.
quem
PER QUAS PERSOiiAS
166
27
IIII 26.
32, 1
Inst.
,it
3,
BIIS, 2, 68 (Thai.),
guem pertinere ud
est,
diversum ordinem habent SCR habuissegue epitomatorem Codicis ex subscriptionum transpositione consenlaneum est: praeterea c. Z sub numero fi' citatur in BJS
p. 169).
32 23,
B2
8, 2, 68
23, 1, 9 {p. 599. 6OO)

(Anonymi)
at vereor, ne numeri ab editoribus mutatisint
aliua cuius scr.
(17) nomine del. Hal.
(18)
PR.f qui et
(21) sic
SpCR,
cum
B2
iuliano
ut videtur
(22) t
1,
46
(I6) ioh.
(19)
qui
(20) sic C, et ins.
om.
B2
(x.n.)
aS'
AD
SC.
MACEDONIANUM
'
et hypothecariam actioncm vel pignus

ipso iure et
sine aliqua cessione ad dominum contractus perSi enim procuratori necessitas legibus
1
venire.
imposita est domino contractus cedere actionem,
non ab initio quemadmodum in personali

actione cessio supervacua videbatur, non etiam'-^ in
hypothecis et pignoribus simili modo dominus contractus habeat hypothecariam actionem seu pignoris
vinculum vel retentionem sibi adquisitam? D. k. Nov.
[a. 530]
Lampadio et Oresta vv. cc. conss.^
quare
XXVIII/
AD SENATUS CONSULTUM MACEDONIANUM.
Si filius^ cum in
1 Imp. Pertinax A. Atilio.
potestate patris esset, mutuam a te pecuniam acadcepit, cum se patrem farailias diceret, eiusque
finnatioui credidisse te iusta ratione edocere potes,
exceptio
ei
PP. x
denegabitur.
mi 2729
167
k.
Ap?iL Falcone
et Claro conss.
[a. 193]
et Afitoninus AA. Sovhiae. Zenodorus cum sui iuris esse publico viaeretur aut
patris voluntate contraxit' aut in eam rem pecuniam accepit, quae patris oneribus incumberet, vel
2 Impp. Severus
potestatis constitutus novatione facta fidem

obligavit vel alias agnovit debitum, non esse
locum decreto amplissimi ordinis ratiouis est. PP.
V k. Mart. Saturnino et Gallo conss.
[a. 198]
3 Idem AA. Macrino. Si filius famiUas aliquid
mercatus pretium stipulanti venditori cum usurarum
accessione spondeat, non esse locum senatus consulto, quo fenerare filiis familias prohibitum est,
nemini dubium est: origo enim potius obligationis
quam titulus actionis considerandus est. PP. id.
Mart. Saturnino et Qallo conss.
[a. 198]
4 Idem AA. Cyrillae. Si permittente patre filio
familias pecuniam mutuam dedisti, senatus consulti
pater ratum habuerit contractum, veterum ambiguidecidentes sancimus, quemadmodum, si ab

initio voluutate patris vel mandato filius familias
pecuniam creditam acccpisset, obnoxius firmiter constituebatur, ita et si postea ratum pater habuerit
contractum, validum esse huiusmodi contractum, cum
tatem
testimonium paternum respuere satis iniquum est.

necesse est enim patris ratihabitionem principali
patris mandato vel consensui non esse absimilem,
cum nostra novella lege'* et generaliter omnis ratihabitio prorsus'^ trahitur et confirmat ea ab initio
quae*^ subsecuta sunt. et haec quidem de privatis
hominibus sancienda sunt. Sin autem miles filius
1
familias pecuniam creditam acceperit, sive sine mandato vel consensu vel voluntate vel ratihabitione
patris, stare oportet contractum, nulla difi"erentia
introducenda , ob quam causam pecuniae creditae
in pluribus enim iuris
vel ubi consumptae sunt.
articuUs filii familias milites non absimiles videntur
hominibus qui sui iuris sunt, et ex praesumptione
omnis miles non credatur in aliud quicquam pecunias accipere et expendere nisi in causas castrenses.
D. xij^'' k. Aug. Lampadio et Oresta vv. cc.
conss.
530]
[a.
suae
XXVIIIL^*
suam
AD SENATUS CONSULTUM VELLEIANUM.
potestas non intervenit, et ideo persecutio pignoris

quod in bonis patris fuit non dcnegabitur, praesertim cum eidem** filius heres extiterit, modo si nullus alius iure conventionis ratione temporis et ordiPP. xii k. Mai. Fahiano
nis^ potior apparuerit.
et Muciano couss.
[a. 201]
5 ^^hnp. Alexander A. Septimiae^^ Musae. IVIacedoniani senatus consulti auctoritas petitionem eius
pecuniae non impedit, quae filio familias studiorum

causa alibi-^ degenti ad necessarios
sumptus, quos patris pietas non recusaret, credita
1
Sed ex contractu filii post mortem eius de
est.
vel legationis^'
patrem competere ita demum potanni utilis spatium petitionem non impedit.
in
actio
peculio
Imp. Antoninus A. Lucillae.
IVIuIieribus
quae
obligationem suscipiunt aut in se transferunt, si id contrahentes non ignorant, senatus

consulto subvenitur. sed si pro aliis, cum obligatae
non essent, pecuniam exsolvunt, intercessione cesPP. non. Bec. Carviti^^
sante repetitio nulla est.
alienam
duobus Aspris conss.
[a.
212]
2 Idem A. Nepotianae. Frustra senatus consulti

exceptione, quod de intercessionibus feminarum factum est, uti temptasti, quoniam principaliter ipsa
debitrix fuisti.
eius enim senatus consulti exceptio
tunc mulieri datur, cum principaliter ipsa nihil debet,
sed pro alio debitore apud creditorem eius intercessit: sin autem pro creditore suo aliis se obligaverunt vel ab eo se vel debitorem suum delegari
passae sunt, huiusmodi senatus consultiô auxilium
non habent. PP. iii id. Aug. Anônino A. iiii et
Balhino conss.
[a. 213]
3 Idem A. Servato. Si, cum ipse mutuam pecuniam acciperes, mater tua contra amplissimi ordinis
consultum fidem suam interposuit, exceptione tueri
PP. III id.

potest.
bino conss.
Aug. Antonino A.
iiii et
Bal-
[a.
213]
datum mutuum probetur,
4 Imp. Aleocander A. Alexandriae. Senatus consultum locum habet, sive eam obHgationem, quae in
nec in quos usus versa sit pecunia disquiri necesse

est et '2 perpetua in patrem etiam mortuo filio actio
PP. 2^rid. k. Mart.^^ Agricola et Clemente
est.
alterius persona constitit, mulier in se transtulerit

vel participaverit sive, cum alius pecuniam acciperet, ipsa se constituit ab initio ream, quod et in
conss.
rerum earum pro aliis obligationibus admissum est.

1
Sed si praedia tua annis maior viginti quinque
vendidisti et pro marito pecuniam solvisti, deficit
est, si
2
Sane
si
iussu
patris
[a.
6 Imp. Philippus A.
230]
ct
Philippus C. Theopompo.
Si filius tuus in potestate tua agens contra senatus
consultum Macedonianum mutuam sumpsit pecuniam,
actio de peculio adversus te eo nomine efficaciter
1
dirigi nequaquam potest.
Quod senatus consulti
auxilium, licet filii familias meminit, ad nepotes et
ad pronepotes porrigitur. PP. vi non. Mart. Phi[a. 245]
iippo A. et Titiano conss.
Si filius fa7 Imp. lustinianus A. luliano pp.
milias citra patris iussionem vel mandatum vel vo-
luntatem pecunias creditas acceperit, postea autem
R cum B-T (x. TT.), pignoris pC

non etiam confirmat B2 [k. jr.)
sic
(1)
.
post consulatum Lainpadii et Orestis

18,
4,
legisse
21
seqq.
BJ!
intellege
<ron(ra
Cf.
{x. n.)
fiscum
buit addunt
B,
B.2: {n.
Dig. 14, 6
(6)
(7)
publice
(2) quare non

(3) d. k. Nov.
vv. cc. scr.
(4)
(5) Primus videtur

dett. male : publicum
vel contractum pater
ex interpretntione videlicet
j. dine
n.)
p contra
(9)
ratum ha(8) idem
BJS
{h. n.)
auxilium senatus consulti. PP. vi k. lan. Maximo ii

et Aeliano conss.
[a. 223]
5 Idem A. Popiliae. Si sine voluntate tua res
tuae a marito tuo pignori datae sunt, non tenentur.
quod
si
consensisti
obligationi
sciente
creditrice,
senatus consulti uti potes. quod si patientiam praestitisti, ut quasi suas res maritus obligaret,
decipere voluisti mutuam pecuniam dantem et ideo
tibi non succurretur senatus consulto, quo iufirmiauxilio
(lO)
== Greg.
(12)
et
(u) septimiae Greg., om. libri

libricumB
(l3)mart.
(15) rctrorsua
(14) 5, 16, 25
Greg ,
scr.
(n) xii /or(16) sic CÎi, quae ab initio PC^
tasse delendum est, cf. Zeitschrift fUr Rechtsgesch. 11
(]>,)
26, 7, 65 seqq.
p. 17S
Cf Dig. 16, l (19) îc P.
carunti L, Carnuti Mommsen
(20) senatus consulti del.
(21) vel leg. om. Greg.., cf B2"
(22) Romae Greg.
3, 8, 1
Greg. cum
mai. Hal.
B^
P
(x.n.), sed
IIIl
mulierum consultum est D. xv

tati, non calliditati
[ 224]
k luL luliano et Crispino conss.
6 Idem A. Torquato. Si mater, cum filiorum suosecuritarum gereret patrimonium, tutoribus eorum
tem promiserit et fideiussorem praestiterit vel pisuum negotium
gnora dederit, quoniam quodammodo
senatus consulti auxilio neque ipsa
gessisse videtur,
res eius
neque fideiussor ab, ea praestitus neque
Sin autem tutore se ex1
pigneratae adiuvantur.
cusare volente ipsa se interposuit indemnitatem ei

auxilio senatus consulti^ uti minime
repromittens
Sin vero tutores petiit et sponte
2
prohibetur.
periculum suscepit', quominus teneatur, auctoritate
PP. vi id. Oct. Modesto et Proho
iuris tuetur.
conss.
[. 228]
7 Imp. Gordianus A. Viviano. Si sciens creditor
a marito propter proprium debitum fundum mulieris,
licet ea consentiente, pignori accepit, propter sena,
consulti auxilium vendendo eum dominium muauferre nequivit, nec tibi necesse est praestito
pretio emptori vindicare, si matri heres extitisti.
PP. XII k. Oct. Pio et Pontiano cotiss.
[a. 238]
8 Idem A. Tryphoni. Si paternam obligationem
tus
lieri
tantum masculini sexus, verum etiam filiae

emancipatae in se receperunt, quamvis fiiiae virilibus obligationibus eximantur propter exceptionem,
quae ex senatus consulto Velleiano descendit, tamen
non
nlios in
id
quod se obligaverunt
teneri filiarumque
subducta persona patrem in id conveniri posse, in

quo couveniretur, si filiae non intercessissent, dul
bium non est. Pignora tamen patris, etsi in
posteriorem obligationem accepta sunt, sine dubio
tenentur: sed et si in priore fuerunt, quatenus
ad patrem per restitutoriam actionem redit, hacPP. non. Oct. Pio et Pontiano
tenus tenebuntur.
conss.
[a.
238]
9 Idem A. Proculo. Quamvis pro alio solvere

possit mulier, tamen si praecedente obligatione, quam
senatus consultum de intercessionibus efficacem esse
sinit, solutionem fecerit eius seuatus consulti
non
beneificio munitam se ignorans, locum habet repetitio.

PP. non. lul. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239]
10 Imp. Philippus A. et Philippus C. Tryphaenae. Si adversarius tuus non cum marito tuo, sed
tecum negotium
gessit, reliqua conductionis , quae

dicis esse contracta, obtentu eiusmodi obligationum
non potes recusare. enimvero si, cum eosdem fundos non tibi, sed marito tuo locaret, personam tuam
ut idoneam secutus est, beneficio amplissimi ordinis,
quod est factum de intercessionibus feminarum, te
tueri potes.
PP. xviii k. Sept. Peregrino et Aemiliano conss.
11 Idem A. Theodorae.
[a.
244]
Etiam constante matrimonio ius hypothecarum seu pignorum marito remitti posse explorati iuris est.
PP. viii k. Oct.
[a. 244]
12 Impp. Valerianus et GaUienus AA. Sepiducae.
Si dotare filiam volens genero res tuas obligasti,
pertinere ad te beneficium senatus consulti falso
putas: hanc enim causam ab eo beneficio esse removendam prudentes viri putaverunt. PP viiii k.
Mart. Tusco et Basso conss.
[a. 258]
13 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Condianae.
Si fenebris pecunia iuxta fidem veri a creditore tibi data est, sive tota quantitas fenoris sive
pars eius in usum mariti processisse proponatur,
decreto patrum non adiuvaris, licet creditor causam

contractus non ignoraverit. D. iii k. Sept. ipsis iiii
AA. conss.
14 Idem AA. et
et III
[a. 290]
CC. Basilissae. Mulierem contra
senatus consulti Velleiani auctoritatem non posse
intercedere eademque exceptione fideiussorem eius
uti posse iuris auctoritas
unde si mater
probat.
tua marito quondam suo heres non extitit, satis ido-
(l)
sic
AD
168
29
CR
suscepisset
(2) pp. viii id. Apr. Byconsa. (a. 293) Mommsen
(3) sic R, ab
(4) lan. Sinni AA. (a. 293) Mommsen
(6) sic
dett.,
aantii
AA.
initio
P,
neae exceptionis remcdio tuta

April. Byzantii CC. conss.^
SC.
VELLEIANDM
PP.
est.
viii
k.
294]
[a.
15 Idem AA.
Si uxor pro
et CC. Agrippino.
marito contra senatus consultum intercessura te rogavit mandatorio nomine pro ea tuam fidem adstringere, initio^ contractus per exceptionis auxilium obligationi tuae cohaesit securitas, qua conventus defendi
PP. XVIII k. lun. Sirmi CC* conss. [a. 294]
potes.
1 6 Idem AA. et CC. Rufino.
Si mulier alienam
suscepit obligationem, cum ei per exceptionem Velleiani senatus consulti succurratur, creditori contra
debitores rescissoria actio datur.

Fehr. Sirmi CC conss.
Idem
AA. et CC. Alexandro. Si,
17
priores
k.
PP. xvii
294]
[a.
cum
pater
vester a Callistrato mutuam sumpsisset pecuniam,

velut hanc eius uxor accepisset, instrumentum conscriptum est, nec ad exceptionis tractatum ex senatus consulto venientem pervenire necesse est, cum
eam veritatis substantia, constituta potior quam simulata gesta, tueatur.
/// id. Mart. CC. conss. [a. 294]
1 8 Idem AA. et CC. Zotico. Feminis alienas novas
vel veteres obligationes aliqua ratione suscipientibus
subvenitur, nisi creditor aliqua ratione per mulierem
deceptus sit: nam tunc replicatione doli senatus consulti exceptionem removeri constitutum est.
S. vi
Nov. Antiochiae'^ CC. conss.
id.
[a.
294]
Faustinae.
Cum ad eas
etiam obligationes, quae ex mulieris persona callidi-
19 Idem AA.
et
CC.
creditoris sumpserunt primordium,

decretum
patrum, quod de intercessione feminarum factum est,
pertinere edicto perpetuo declaratur, si tamen creditor, qui contrahere cum alio proposuerat, mulieris
personam elegit, exceptione contra petitores secundum ea quae adseveras defendi potes. D. xviii k.
lan. Mcomediae CC. conss.
[a. 294]
20 Idem AA. et CC. Theodotiano. Heredes quoque mulieris adversus creditores eadem exceptione,
quae ex senatus consulto introducta est, uti posse non
dubium est. D. viiii k. lan. ipsis CC. conss. [a. 294]
21 Imp. Anastasius A. Celeri magistro officiorum.
luDemus licere mulieribus et pro uno con-
tate
tractu vel certis contractibus, seu pro una vel certis

personis seu rebus iuri hypothecarum sibi competenti per consensum proprium renuntiare, quodque
ita gestum sit, hac auctoritate nostra firmum illibacustodiri: ita tamen, ut*, si generaliter tali
renuntiatione pro uno ut dictum est contractu seu
certis contractibus vel ad unam vel certas res seu
tumque
personas consensum proprium accommodantes usae

sunt vel fuerint, eadem renuntiatio ad illos contractus et illas res seu personas quibus consensum pro'
prium accommodaverunt vel accommodaverint coarnec aliis quibusdam contractibus
tetur,
quibus
minime mulieres consenserunt vel consenserint, praetendentibus eam opponendi iicentia praebeatur: his
scilicet omnibus, quae in praesenti per hanc consultissimam legem statuimus, ad praeteritos niliilo
minus contractus pro negotiis et controversiis nec,
dum
transactionibus vel definitivis sententiis seu alio
modo sopitis locum habituris. D. k. April.

Anastasio et Agapito conss.
[a. 517]
22 Imp. lustinianus A. luliano pp. Si mulier
perfectae aetatis post intercessionem vel cautionem
conscripserit vel pignus aut intercessorem praestiterit, sancimus, antiqua legum varietate cessante, si
quidem intra biennale iuge tempus post priorem
cautionem numerandum pro eadem causa fecerit
cautionem vel pignus aut intercessorem dederit, nihil
sibi praeiudicare, quod adhuc ex consequentia suae
Sin
1
fragilitatis in secundam iacturam inciderit.
autem post biennium haec fecerit, sibi imputet, si,
legitimo
quod saepius cogitare poterat et evitare, non fecit,

sed ultro firmavit: videtur etenim ex huiusmodi temporis prolixitate
V id.
Mommsen
dat.
non pro aliena obligatione se
nov. antiochiae Hal.f

(6) ut R, ut et C
verint R, om.
8.
ra
id.
illi-
Nov. Pantichi
accommoda-
(7) vel
DE NON NUMERATA PECUNIA
169
gare, sed pro sua causa aliquid agere et tam ex

secuiida cautione sese obnoxiam facere, in quantum
hoc f ecit, quam pignus aut intercessorem utiliter dare.
jD. XV k. April. Lampadio et Oreste conss.
[a. 530]
23 Idem A. luliano pp. Antiquae iurisdictiouis
retia et difficillimos nodos resolventes et supervacuas distinctiones exsulare cupientes sancimus mulierem, si intercesserit , sive ab initio sive postea
aliquid accipiens, ut sese interponat, omnimodo teneri et non posse senatus consulti Velleiani uti
auxilio, sive sine scriptis sive per scripturam sese
interposuerit. Sed si quidem in ipso instrumento
intercessionis dixerit sese aliquid accepisse et sic ad
intercessionem venisse et hoc instrumentum publice
confectum inveniatur et a tribus testibus consignatum, omnimodo esse credendum eam pecuniam vel
res accepisse et non esse ei ad senatus consulti
Velleiani auxilium regressum.
\a
Sin autem sine
scriptis intercesserit vel instrumento non sic con-
IIII 29. '60
matrimonium.
cum enim scimus
favore dotium et
severitatem legis saepius
mollire, merito et nos ad huiusmodi venimus sanctio2
nem. Nam si spontanea voluntate ab initio liberalitatem suam ostendit, necesse est eum vel eam
iuris
antiquos
conditores
promissionibus satisfacere, ut, quod ab initio

sponte scriptum aut in pollicitationem deductum est,
hoc et ab invitis postea compleatur, omni auctoritate Velleiani senatus consulti in hac causa cessante.
D. k. Nov. Coiistantinopoli post consulatum Lamsuis
padii et Orestis.
[a.
531]
tunc, si possit stipulator ostendere eam accepisse pecunias vel res et sic subisse obligationem S
\h
Sin
repelli eam a senatus consulti iuvamine.
vero lioc minime fuerit ab eo approbatum, tunc
mulieri superesse auxilium et antiquam actionem adversus eum servari, pro quo mulier intercessit, vel
Sed si minus idoneae
\c (l) ei actionem parari-.
fecto,
mulieri constitutae aliquis pecunias vel res dedit,

ut pro eo se obligaret, mulieri quidem, quae re vera
haec accepit, nullus pateat aditus ad senatus consulti
auctoritatem,
creditori
autem
liceat
adversus
eam venire et quod potest ab ea exigere et in reliquum debitorem antiquum adgredi, vel in partem,
aliquid a muliere possit accipere, vel in totum, si
ea penitus inopia fatigatur. Ne autem mulieres
perperam sese pro aliis interponant, sancimus non
aliter eas in tali contractu posse se pro aliis oblisi
gare, nisi instrumento publice confecto et a tribus

testibus subsignato accipiant homines a muliere pro
aliis
confessionem: tuuc etenim tantummodo eas
obligari et sic omnia tractari, quae de intercessionibus feminarum vel veteribus legibus cauta vel ab
3
Sin autem
imperiali auctoritate introducta sunt.
extra eandem observationem mulieres susceperint
intercedentes , pro nihilo habeatur huiusmodi scriptura vel sine scriptis obligatio tamquam nec confecta nec penitus scripta, nec ^ senatus consulti auxilium imploretur, sed sit libera et absoluta, quasi
penitus nullo in eadem causa subsecuto."^
[a. 530]
24 Idem
Veterum ambiguitatem
decidentes sancimus, si quis, ut servo suo manumissionem imponat, mulierem acceperit obnoxiam sese
A.
luliano^
pp.
pro certa quantitate facientem, si in libertatem servum perduxerit^ sive principaliter mulier sese obligavit sive pro servo hoc fecit, teueri eam, recte
omnimodo senatus consultum Velleianum in hoc
1
casu taccre imperantes.
Satis etenim acerbum
est et pietatis rationi contrarium dominum servi, qui
credidit mulieri
sive
sive
post servi promissionem, et libertatem servo imponere et suum famulum perdere et ea minime accipere, quibus fretus
ad huiusmodi venit liberalitatem. D. k. Aug. Lam[a. 530]
padio et Oreste conss.
soli
25 ^ldem A. ad populum urhis Constantinopolitanae et universos provinciales. Generaliter sancimus, ut, si quis maior viginti quinque annis sive
masculus sive femina dotem vel pollicitus sit vel
spoponderit pro qualibet muliere, cum qua matri-
monium
licitum est, omnimodo compellatur suam

confessionem adimplere.
Neque enim ferendum
est quasi casu fortuito interveniente mulierem fieri
a
viro
indotatam et Bic
forsitan repelli et distrahi
l
CR
sic P, obligationi
(2) sic i2*, pa#rit P^C^?^
pari P^CR'^
(3) nec PC, ut nec
(4) data est
aut XV k. April. aut VI k. April. aut k. Aug. a, 630
videtur
lihri
1
(o) iungenda
5, 13,
(7)
(5) produxerit
23,
1, 03 seqg.
(9) adseris om. l. gem. rectius
8, 32, 1
(8)
(l)
/*CW
(lO) redditae
u.
l.
gem.
recte
(ll)
sic
PR, maiorem
XXX.'
DE NON NUMERATA PECUNIA.

^lmpp. Severus et Antoninus AA. Hilaro. Si
tibi non esse numeratam atque ideo frustra
cautionem emissam adseris ^ et pignus datum proba1
pecuniam
turus es, in rem experiri potes: nam intentio dati

pignoris neque numeratae*^ pecuniae non aliter tenebit, quam si de fide debiti constiterit.
eademque
ratione veritas servetur, si te possidente pignus adversarius tuus agere coeperit.
PP. k. Sept. Laterano et Rufino conss.
[a. 197]
2 Lnp. Antoninus A. Maturio.
JMinorem pecu-
niam
te
etiain
solutionem portionis debiti vel usurarum fecenumerata pecunia nimium tarde
maioris'* cautionem interposuisse si apud eum qui super ea re cogniturus est

constiterit, nihil ultra quam accepisti cum usuris in
stipulatum deductis restituere te iubebit. D. id. April.
Antonino A. Iiii et Balhino conss.
[a. 213]
3 Idcm A. Demetriae. Si ex cautione tua, licet
conveniri
hypotheca data,
coeperis, exceptione op'^
seu doli seu non numeratae pecuniae composita
pelletur petitor probare pecuniam tibi esse numeratam: quo non impleto absolutio sequetur. D. iii k.
lul. Laeto et Cereale conss.
[a. 215]
4 Idem A. Basso. Cum fidem cautionis agnoscens
accepisse
et
intellegis de non
querellam te deferre.
ris,
5 Imp. Alexander A. Augustiano.

titiones
Adversus pe-
adversarii si quid iuris habes, uti eo potes.
ignorare autem non debes non numeratae pecuniae

exceptionem ibi locum habere, ubi quasi credita
pecunia petitur, cum autem ex praecedenti causa
debiti in chirographum quantitas redigitur, non requiri ^^ an tunc cum cavebatur numerata sit, sed an
iusta causa debiti praecesserit ^^*.
6 Idem A. lustino. Frustra opinaris exceptione
non numeratae pecuniae te esse munitum, quando,
ut fateris, iu eius vicem qui erat obligatus substitueris te debitorem.
PP.
Si quasi ac7 Idem A. luliano et Ammoniano.
cepturi
mutuam pecuniam
numerata non
repetere,
etsi
est,
adversario cavistis, quae

obligationem
condictionem
per
actor non petat, vel exceptione
numeratae pecuniae adversus agentem
uti
non
potestis.
PP. non. Isov. Maximo ii et Aelia?io conss. [a. 223]

8 Idein A. Materno. Si intra legibus definitum
tempus qui cautionem exposuit nulla querimonia
usus defunctus est, residuum tempus eius heres habebit tam adversus creditorem quam adversus here1
Sin autem questus est, exceptio non
des eius.
numeratae pecuniae heredi et adversus heredes per2 i)etuo competit. Sin vero legitimum tempus excessit in querimoniam creditore minime deducto,
omnimodo heres eius, et si pupillus sit, debitum solvere compelletur.
PP. xii k. April. Modesto et
Probo conss.
[a. 228]
6 Dnpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Zoilo.
*^Cum ultra hoc quod accepit re obhgari
(12) sic
R^, posita PCR-
(13) sic
O^R", requiritur CR'^
CR
dett, processerit
(15) initium constitutionis
olim de eo locutum es.ie, qui sortem usurasque iam debitas cautione ita complexus esset, guasi tata summa soi'tis
nomine. deberetur, idgue a compilatoribus joropier 4, 32, 28
mutatum esse refert Thalelaeus {B^)
(14) sic
Tl
im
neminem posse constet et stipulatione interposita

creditor non dederit, in factum dandam exceptionem convenit: si necdum tempus, intra quod
huiuB rei querella deferri debet, transiit vel intra hoc
in testando iuri paritum sit, nibJl ultra hoc quod
accepisti sortis a te nomine praeses provinciae exigi
placita
B. iii
patietur.
id.
10 Jdem AA.
bitum
DE NON NUMERATA PECUNIA
170
30
conss.^
Mucazano.
contendentis
solutum
Dec. ipsis
et CC.
[a. 293?]
Adseveratio de-
temporis
diuturnitate
non excluditur. nec huic obloquitur, quod exceptio

non numeratae pecuniae certa die non delata querella prius evanescat, cum inter eum, qui factum
adseverans onus subiit probationis, et negantem numerationem, cuius naturali ratione probatio nuUa
est, et ob hoc ad petitorem eius rei necessitatem
transferentem
magna
sit differentia^.
Si transactio11 Idem AA. et CC. Eutychiano.

nis causa dare Palladio pecuniam stipulanti spopondisti, exceptione non numeratae pecuniae Qefendi
non potes. D. iiii id. April.
12 ^ldem AA. et CC. Severiano. Tam mandatori quam fideiussori non numeratae pecuniae exceptio exemplo rei principalis competit.
13 Imp. lustinus A. Theodoto^ pu. Generaliter
sancimus, ut, si quid scriptis cautum fuerit pro quibuscumque pecuniis ex antecedente causa descendentibus eamque causam specialiter promissor edixerit, non iam ei licentia sit causae probationes stipulatorem exigere, cum suis adquiescere deceat, nisi
certe ipse e contrario per apertissima rerum argumenta scriptis inserta religionem iudicis possit instruere, quod in alium quemquam modum et non in
eum quem cautio perhibet negotium subsecutum sit.
nimis enim indignum esse iu^camus, ut, quod sua
quisque voce dilucide protestatus est, id in eundem

casum infirmare testimonioque proprio resistere.
14 ^lmp. lustinianus A. Menae pp. In contractibus, in quibus pecuniae vel aKae res numeratae
vel datae esse conscribuntur, non intra ;quinquennium, quod antea constitutum erat, non numeratae
pecuniae exceptionem obicere possit, qui accepisse

pecunias vel alias res scriptus sit, vel successor eius,
sed intra solum biennium continuum, ut eo lapso
nullo modo querella non numeratae pecuniae introduci possit: his scilicet, qui propter aliquas causas
specialiter legibus expressas etiam lapso quinquennio
in praeteritis temporibus adiuvabantur
etiam in
posterum, licet biennium pro quinquennio statutum
,
1
Sed
est, eodem auxilio potituris.
ritatibus et instrumentis depositarum
quoniam securerum vel pe-
cuniarum
talem exceptionem opponere litigatores

conantur, iustum esse prospicimus huiusmodi potestatem in certis quidem casibus prorsus amputare,
in aliis vero brevi tempore concludere. ideoque sancimus instrumento quidem depositionis certarum
rerum vel certae pecuniae' securitatibusque publicarum functionum, sive in solidum sive ex parte
solutae esse conscribantur, illis etiam securitatibus,
quae post confectionem dotalium intrumentorum de
soluta dote ex parte vel in solidum exponuntur,
nullam exceptionem non numeratae pecuniae peni2

tus opponi.
Super ceteris vero securitatibus,
quae super privatis debitis a creditore conscribuntur partem debiti sortis vel usurarum nomine solu-
tam esse significantes, vel adhuc feneraticia cautione

apud creditorem manente, solidi tamen debiti solu-
depensas esse pecunias vel alias res vel partem

significans, intra triginta tantummodo dies post
sit
earum
huiusmodi securitatis expositionem connumerandos

excejptionem non numeratae pecuniae posse obici,
ut, si hi transacti fuerint, eadem securitas ab iudicantibus omnibus modis admittatur, nec liceat ei
qui securitatem exposuit post excessum memoratorum dierum non esse sibi solutas vel pecunias vel
3 alias res dicere. Ulo videlicet observando, ut, in
quibus non permittitur exceptionem non numeratae
pecuniae opponere vel ab initio vel post taxatum
tempus elapsum, in his nec iusiurandum offerri Kceat.
4 In omni vero tempore, quod memoratae exceptioni taxatum est, licebit ei, cui talis exceptio competit, vel denuntiationibus scripto missis querellam
non numeratae pecuniae manifestare ei, qui nume-
eam
vel alias res dedisse instrumento scriptus ^

abesse eum his locis in quibus contractus
factus est contigerit, in hac quidem alma urbe apud
quemlibet ordinarium iudicem, ni provinciis vero
apud viros clarissimos rectores earum vel defensores
rasse
est, vel, si
locorum eandem querellam manifestare eoque modo

5
^Sed si
perpetuam sibi exceptionem efficere.
praesens quidem sit, qui pecunias numerasse vel
aUas res dedisse scriptus est, aliquam vero administrationem vel in hac alma urbe veP in provinciis
ut difficile esse videatur denuntiationem ei
mittere", licentiam damus ei, qui memorata excep-
gerat,
tione uti velit, alios iudices adire vel in hac alma

urbe vel in provinciis et per eos ei manifestare, cui
exceptionem huiusmodi obicit, factam a se super
non numerata pecunia querellam
(l)
ipsis
tinet
(5)
AA. Herrmann
aut ad
sic 2,
7,
c.
tO
26,
n.
(2) suhscrtptio aut

2
(4) cf.
(3) cf. not.

theodoro librt
suis adversariis eandem non numeratae pecuniae exceptionem opponere nec eo prohibeantur, quod principalis debitor ea numquam
usus est: ita tamen, ut neque principali debitori neeius aliquid praeiudicium generetur,
qui eam exceptionem opposuit victus fuit, sed
possint illi postea, si conveniantur, intra statuta scilicet
tempora eadem se exceptione tueri.
[a. 528529]
16 Idem A. lohanni pp. Indubitati iuris est non
que
si
fideiussori
is
pecuniae exceptionem locum habere et

nominibus vel feneraticiis vel aliis cautionibus, quae etiam sacramenti habent mentionem.
quae enim difterentia est in huiusmodi exceptione,
sive iusiurandum positum est sive non, tam in feneraticiis cautionibus quam in aliis instrumentis, quae
talem exceptionem recipiunt?
[a. 531532]
numeratae
in talibus
opponi iterantur
XXXI."
DE COMPENSATIONIBUS.
Et senatus cen1 Imp. Antoninus A. Dianensi.
suit et saepe rescriptum est compensatioui in causa
denuntiationem eidem
in h.
6, 44, 6
15 h. t.f
non numeratae pecuniae mittere /. gem.

vinciia vel om. l. gem.
(13) quod l. gem.
scr. cum 5,15,3. 10,22,4
(15) cf. not. 6
. .
4, 20, 18. 4, 21, 17. 5, 15, 3
in 10, 22, 4
(8) sic /2*, scriptum 72,
inacriptua
(9) 5.6 iterantur in 1, 4,21
(lO) vel
4, 2,
si
nando negotio
huc per-
iunge c.
(7) securitatibus
(6)
Quod
reverentissimum episcopum eandem suam exceptionem creditori manifestare et ita tempus statutum
interrumpere. quae*^ etiam in exceptione non numeratae dotis locum habere certum est. D. k. luL^*
[a. 528]
Co7istantinopoli ipso A. ii cons.
15 ^Hdem A. Menae j)p. Si cui non numeratae
pecuniae competere possit exceptio, etiam eo supersedente tali auxilio uti, vel praeseute vel absente,
creditores eius possint (sive ipsi conveniantur utpote
res eius detinentes, ab his qui debita eius exigunt,
cui competit huiusmodi exceptio vel dotis vel alterius causae nomine, sive contra alios possidentes
'^
examialiquam actionem ipsi moveant) possint in
tionem factam esse demonstrantes, vel etiam futuram esse redhibitionem instrumenti feneraticii promittentes, vel si qua alterius cuiuscumque contractus
gratia, in qua numeratio pecuniarum vel datio certarum specierum scripta est, securitas similiter data
esse.
in provinciis veP'^ non sit alius administrator civilis

vel militaris, vel per aliquam causam difticile sit ei
qui memoratam querellam opponit adire eum et ea
quae dicta sunt facere, licentiam ei damus per virum
a.
u. vel om.
l.
gem.
(il)
in jR*, possint C/J", pro se in

10, 25 seqq.
Cf. Dig. 16, 2
Mommsen
(12) in
(14)
(16)
(17)
prolun.
possint
B. 24,
DE COMPENSATIONIBUS
demum locum esse, si eadem statio quid

debeat quae petit. hoc iuris propter confusionem
diversorum officiorum tenaciter servandum est. si
quid autem tibi ex ea statione cuius mentionem fecisti deberi constiterit, quam primum recipies.
2 Idem A. Claudio et^ Asclepiadi.
Ex^ causa
quidem iudicati solutum repetinonpotest, eapropter
nec compensatio eius admitti potest. eum vero, qui
iudicati convenitur, compensationem pecuniae sibi
debitae implorare posse nemini dubium est.
^ Imp. Alexander A. Aetrio Capitoni. In ea,
quae rei publicae te debere fateris, compensari ea,
quae ab eadem tibi debentur, is cuius de ea re notio
est iubebit, si neque ex kalendario neque ex vectigalibus neque ex frumenti vel olei publici pecunia
neque tributorum neque alimentorum neque eius,
quae statutis sumptibus servit, neque fideicommissi
fiscaK ita
civitatis debitor sis.

PP. k. Oct. maximo ii et AeUano conss.
[a. 223]
4 Idem A. Flavio et^ Luciano. Si constat pecuniam invicem deberi, ipso iure pro soluto compensationem haberi oportet ex eo tempore, ex quo ab
utraque parte debetur, utique quoad concurrent
quantitates, eiusque solius, quod ampKus apud alterum est, usurae debentur, si modo petitio earum
subsistit.
D. XYii k. Oct. Alexandro A. iii et Dione
conss.
229]
[a.
5 Idem A. Honoratae.
Etiam
si
fideicommissum
ex eius bonis deberi constat, cui debuisse te

minorem quantitatem dicis, aequitas compensationis
usurarum excludit computationem, petitio autera eius,
quod amplius tibi deberi probaveris, sola relinquitur.
tibi
PP.
[a. 229]
6 ^ldem A. Polydeucae.
Neque scriptura, qua
cautum est accepta quae negas tradita, obligare te
contra fidem veritatis potuit et compensationis aeqmtatem iure postulas.
non enim prius exsolvi, quod
debere te constiterit, aequum est, quam petitioni
mutuae responsum fuerit, eo magis, (juod ea te persequi dicis, quae a muliere* divortii causa amota
PP. xyi k Bec. Alexandro A. iii et
quereris.
Dione conss.
7 Idem A. Flavio Ausonio.
229]
[a.
Si ex venditione pretium venditori debetur, compensationis ratio opponitur.

adversus fiscum enim solum emptores petitioni
pretii compensationem obicere prohibentur.
8 Imp. Gordianus A. Aurelio Emerito militi. Si
propter fructus^ ex possessione tua perceptos vitricus
tuus debitor tibi constitutus est, cum id, quod a
matre tua legatum est, a te petere coeperit, mutuo
debitae quantitatis apud eum qui super ea re iudicaturus est compensationem non immerito obicies.
9 Idem A. Liciniae Euctemonidi. Eius, quod non
ei debetur qui convenitur, sed alii, compensatio fieri
non potest. PP. id. lan.
1
Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC,
lulio Mcandro.
Quoniam liberum fundum distrac-
tum proponis, post vero, veluti praecedente emptionem^ obligatione, certum quid solvisse, si debitum
a te apud praesidem provinciae petatur, compensationem eius quod indebite solvisti potes opponere.
11 Idem AA. et CC. Claudio^ lulio et Paulo.
Si tutores pupillis officio magistratus urgucnte nominastis ac pro his propter onus primipili pecuniam
solyistis, superstitiosam geritis solUcitudinem, ne ab
ipsis conventi hanc eis imputare minime possitis vel
a vobis quicquam amplius exigatur, si tantum, quantum eis tutores debuerunt, vel vos nomine ipsorum
maiorem quantitatem dedisse probetur.
12 Idem AA. et CC. Lucio Corneliano. Invicem
debiti compensatione habita, si quid amplius debeas,
"^
(l)
et del.
ex C/2
(6) sic
Mommsen
rum scr.
cludat
Mommsen
(S)
cum
(2)
5, 21, 1
B^
(7)
(8)
ex i2* cum B2! (x. Jt.), si

(4) a muliere om. l. gem.
(x. n.), emptionis O^R
(6) Claudiis
maiorem quantitatem vos nomine ipsoexet . excludi (excludit C*) C, ut
(9) 4, 34, 11
im
171
(10)
B 23,
3,
50 segg.
Cf.
solvens
vel
creditore
accipere
nolente
32
31.
offerens
et
consignatum deponens de pignoribus agere potes.

PP. XVII k. lan. ISicomediae CC. conss.
[a. 294]
1 3 Idem AA. et CC. Aurelio Basso. Si velut in id
sollemnium
debitum, quod
publicarum pensitationum
debueras nomine, compensaturo tibi nihil petiturum
Muciano
postea
scripsisti, redditis quae venerant in
compensationem non indebiti soluti repetitio, sed
ante debiti competit exactio.
14 Imp. lustinianus A. lohanni pp. Compensationes ex omnibus actionibus ipso lure fieri sanci-
mus nuUa
differentia in rem vel personalibus actioIta tamen compennibus inter se observanda.

sationes obici iubemus, si causa ex qua compensatur
liquida sit et non multis ambagibus innodata, sed
possit iudici facilem exitum sui praestare. satis enim
miserabile est post multa forte variaque certamina,
cum res iam fuerit approbata, tunc ex altera parte,
quae iam paene convicta est, opponi compensationem
iam certo et indubitato debito et moratoriis ambagibus spem condemnationis excludi^. hoc itaque iudices observent et non procliviores in admittendas
compensationes existant nec molli anirao eas suscipiant, sed iure stricto utentes, si invenerint eas
maiorem et ampliorem exposcere indaginem, eas
1
reservent, litem autem pristisententia terminali componant: excepta actione depositi secundum nostrara
sanctionem, in qua nec compensationi locum esse
2
disposuimus '. Possessionem autem alienam perperam occupantibus compensatio non datur. D. k.
Nov. Constantinopoli post cons. Lampadii et Orestis
vv. cc.
[a. 531]
alii
quidem
iudicio
nam iam paene expeditam
XXXII/
DE
USURIS.
Inw. Pius A. Aurelio evocato. Si interrogatione

praecedente promissio usurarum recte facta probe"
tur, licet instrumento conscripta non sit, tamen
iure optimo debentur. Sine die et consulibus.
2 Impp. Severus et Antoninus AA. Lucio. Usuras emptor, cui possessio rei tradita est, si pretium
venditori non obtulerit, quamvis pecuniam obsignatam in depositi causa habuerit, aequitatis ratione
1
praestare cogitur.
Idem AA. luUano
Quamvis usurae
Serpio.
pecuniae dtra vinculum stipulationis peti
non possunt, tamen ex pacti conventione solutae
neque ut indebitae repetuntur neque in sortem'^
accepto ferendae sunt. PP. v k. Oct. Severo A. ii
fenebris
et
Victorino conss.^^
200]
[a.
4 Idem AA. Aproniae Honoratae. Per retentionem pignoris usuras servari posse, de quibus praestandis convenit, licet stipulatio interposita
non
sit,
merito constitutum est et rationem habet, cum pignora condicione pacti etiam usuris obstricta sint.
1
Sed emm in causa de qua agis haec ratio cessat,
si quidem tempore contractus de minoribus usuris
'''
debitor
petendis convenit, postea autem, cum se
praestaturum maiores repromisit, non potest videri

rata retentio pignoris, quando eo tempore, quo instrumenta emittebantur , non convenerit, ut pignus
etiam ad hanc adiectionem '^ teneatur.
5 Idem AA. Ultumio Sabino et aUis. Adversus
creditorem usuras maiores ex stipulatu petentem, si
probetur per certos annos minores postea consecu-
secundum quod
tus, utilis est pacti exceptio.
causam
potestis
etiam adversus defensores
maiores petentes ex cautione,

Dig. 22, 2
(11)
eis
xs(paXaiov
est severo aa.
Antonino AA.
tamen P, om.
BJS
(I3)
(k. tt.)
ii: pos.tis
conss.
probaveritis semper
CR
(l2) in sorte Ubri,

consules restitui ex P, uhi
etiam ita supplere Severo
(=
(14) si
a. 202)
tempore
postea autem se
dett. cum B^ actionem CR
.
si
tueri
civitatis
Mommsen
(15)
22*
iii
et
quidem, cum
adiectlonem
amitam
quiiicunces
caverat,
cons.
maiores
pupillorum
rependisse.
vestrorum,
D. non. lul.
quae
Geta
205]
,,.
6 Imp. Antoninus A. Antigono miMi,
^.[credibi
rem
causa pignoris obligatara^
usuris testibus praepecuniam debitam cum
sentibus obtulisti eaque non accipiente obsignatani
eam deposuisti, ustiras ex eo tempore quo obtulisti
absente vero creditrice praepraestare non cogeris.
sidem super hoc interpellare debueras. PP. iii id.
[a. 212]
Febr. duobus Aspris conss.
Creditor instru7 Idem A. Vomitio Aristaeo.
usuras
et
intendit
mentis suis probare debet quae
nec enim, si aliquando
se stipulatum, si potest.
ex consensu praestitae sunt, obligationem constituunt. PP. iiii non. Oct. Romae Laeto et Cereale
sibi
quae ex
trici,
tenet,
conss.^
[a.
215]
8 Idem A. Claudio Doryphoro. Quamvis Bassa,

cum pecuniam mutuam acciperet, minores usuras
spoponderit et, nisi intra certum temJVIenophano
^*
pus eas solvisset, ampliores (licitas tamen) promiserit, si post tempus cautioni praefinitum creditor
easdem accepit nec maiores dari sibi postulavit ac
per hoc non recessisse a minorum praestatione eum
probari potest^, eas usuras computari oportet, qua-
rum
in exactione creditor perseveravit.

Si per te non stetit''
quominus intra tempora praefinita pecuniam minorum usurarum solveres, sed per tutores filiorum cre-
9 Idem A. Canio Probo.
eam
noluerunt, idque apud

eius temporis, quo per
te non stetisse apparuerit, usurae maiores non exigentur. quod si etiam sortem deposuisti, exinde,
ex quo id factum apparuerit, in usuras non conqui
ditoris,
accipere
iudicem datum probaveris,
venieris.
10 Idem A. Crato et^ Donato militi. Usurae per

tempora solutae non proficiunt ad dupli computationem. tunc enim ultra sortis summam usurae non
exiguntur, quotiens tempore solutionis summa usurarum excedit eam computationem'.
11 (12) Imp. Alexander A. Aurelio Tyranno.
Frumenti vel hordei mutuo dati accessio etiam ex
nudo pacto praestanda est. PP. k.Mai. Maximo ii
et Aeliano conss.
[a. 223]
12 (11) Idem A. Pomlio. Ex praedio pignori
obligato creditor ôst oolatam iure sibi pecuniamj
quam non suscepit, si fructum accepit, exonerari
sortis debitum certum est.
13 Idem A. Eustathiae et aliis. In bonae fidei
iudiciis, quale est etiam negotiorum gestorum, usurarum rationem haberi certum est. sed si finitum
est iudicium sententia, quamvis minoris condemnatio
facta est non adiectis usuris, nec provocatio secuta
est, finita retractanda non sunt: nec eius temporis,
quod post rem iudicatam fluxit, usurae uUo iure
postulantur nisi ex causa iudicati.
14 Idem
A. Aurelio Arcasiani.
Si
ea pactione
uxor tua mutuam pecuniam dedit, ut vice usurarum

inhabitaret, pactoque ita ut convenit usa est, non
etiam locando domum pensionem redegit, referri
quaestionem, quasi plus domus redigeret"^, si locaquam usurarum legitimarum ratio coUigit,
minime oportet. licet enim uberiore sorte potuerit
contrahi locatio, non ideo tamen illicitum fenus esse
contractum, sed vilius conducta habitatio videtur.
D. XI k. Mai. Maximo et Urbano conss.
[a. 234]
15 Imp. Gordianus A. Claudio Portorio. Cum
adleges uxorem tuam ea condicione mille aureorum
numero quantitatem sumpsisse, ut, si intra diem
certum debito satis non fecisset, cum poena qua-
retur,
(l)
suhscriptio
Mommfien
non
(7)
stetisse
sic
tuum
10 pertinere potest
c.
(2)
Menophanto
probare potest (>i2", probare

per te non stetit 72, constat pcr to
(4)
C/2*
R, redigit
scriptio aut
(U)
ad
(3) sic dett.y
CR^
potes
DE USURIS
172
32
irii
huc aut
om.
B2
Mommsen
et del.
(6) cf. not. 1
(8) ultra CR, vel ultra
(9) subad c. 16 pertinet
(lO) cf. not. 9
(5)
(x. .),
tuetur tarnen adnotatio Thale-
drupli redderet quod accepit, iuris forma non patitur

legem contractus istius ultra' poenam legitimarum
usurarum posse procedere. D. non. M. Attico et
Praetextato conss.^
[a. 242]
16 Idem A. Flavio Sulpicio. Cum non frumensed
te
fenori
tum,
pecuniam
accepisse adleges, ut
certa modiatio tritici praestaretur, ac, nisi is modus
sua die fuisset oblatus, mensurarum additamentis in
usurarum legitimarum gravatum te esse

contendis, potes adversus improbam petitionem com
petente uti defensione. PP.^**
fraudem^
17 Imp. Philippus A.
et Philippus C. Aurelio
Si ea lege possessionem mater tua apud
creditorem tuum^^ obligavit, ut fructus in vicem
usurarum consequeretur, obtentu maioris percepti
emolumenti propter incertum fructuum eventum rescindi placita non possunt.
Euxeno.

Aurelio Castori.
Indebitas u-suras, etiam si ante
sortem solutae non fuerint ac propterea minuere
eam non potuerint'^ licet post sortein redditam
creditori fuerint datae, exclusa iuris varietate repeti
posse pensa*^ ratione firmatum est.
19 Idem AA. et CC. Aureliae Irenaeae. Acceptam mutuo sortem cum usuris licitis creditori post
testationem offer ac '^*, si non suscipiat, consignatam in publico depone, ut cursus usurarum legiti1
marum inhibeatur. In hoc autem casu publicum
intellegi oportet vel sacratissimas aedes vel ubi competens iudex super ea re aditus deponi eas dispo2
suerit.
Quo subsecuto etiam periculo debitor
liberabitur et ius pignorum toIHtur, cum Serviana
etiam actio manifeste declarat pignoris inhiberi persecutionem vel solutis pecuniis vel si per creditorem
3
steterit, quominus solvatur.
Quod etiam in tra4 iecticiis servari oportet. Creditori scilicet actione
"
utili
ad exactionem earum non adversus debitorem,
nisi forte eas receperit, sed vel contra depositariiim
vel ipsas
competente pecunias.
et CC Aelio Nicopolitano.
Constitutionibus sacris, quae ultra certum modum usuras fenebris exigi pecuniae prohibent, mandatoribus
etiam vel fideiussoribus subventum est: quibus quasi
mandator vel fideiussor conventus uti potes. Sub
20 Idem AA.
die.
21 Idem AA.
et
CC
stari pignore* dato
Chresimoni. Si usuras praeconvenerat et in continenti, nu-
meratione facta, postea vel ante, propter quod debitura solutionem feceras, non designasti, habuit
creditor in usuras tibi accepto ferendae solutae quantitatis
facultatem.
22 Idem AA.
et CC. Cominio Carino.

Pignoribus quidem intervenientibus usurae, quae sine sti-
pulatione peti non poterant, pacto retineri possunt.

verum hoc iure constituto, cum huiusmodi^' nullo
interposito pacto tantum certae summae poenam
praestari convenisse proponas, nec peti nec retineri
quicquam amplius et ad pignoris solutionem urgueri
te disciplina iuris perspicis.
PP.
id. lul. ipsis
....
conss.
23 Idem AA. et CC. lasoni. Oleo quidem vel

quibuscumque fructibus mutuo datia incerti pretii
ratio additamenta usurarum eiusdem materiae suasit
D. iii
Viminaci CC. conss.^^ [a. 294]

*".
Si mater tua maior
annis constituta negotia quae ad te pertinent gesserit, cum omnem diligentiam praestare debeat, usuras
pecuniae tuae, quam administrasse fuerit comproD. xiiii k. Dec.
bata, praestare compelU potest.
[a. 294]
ipsis CC. conss.
admitti.
k. Oct.
24 Idem AA.
et CC. Culciae
laei {B2)
(12) etiam . . . potuerint confirmant Graeci,
videntur tamen deheri explanationi interpretis.
(13) sic /i,
offer ac R", offer at PC,
(14)
perpossa C, perpensa C*
offert ac i?
(x. n.)
(l6) sic R
(15) in factum
cum B2!{n. n.), pignori
(17) sic 3/ cnm B2{x. tt.),
iure ins. CRAP
(18) cc. conss. ex loco suppUvit
B^
PC
Mommsen
(19) sic
C, liciae
PR,
glusie
DB NAUTICO FENORE
nU
173
25 ^lmp. Constantinus A. ad populujn. Pro auro

argento et veste facto cliirographo licitas solvi
vel promitti usuras iussimus.
26 ^lmp. lustinianus A. Menae pp.^ Eos, qui
priucipali actione per exceptionem triginta vel quaet
draginta annorum, sive personali sive hypothecaria,

ceciderunt, non posse super usuris vel fructibus
praeteriti temporis aliquam movere quaestionem dicendo ex his temporibus eas velle sibi persolvi, quae
non ad triginta vel quadraginta praeteritos annos

referuntur, et adserendo singulis aunis earum actioues nasci: principali enim actione non subsistente
satis supervacuum est super usuris vel fructibus
1
adhuc iudicem cognoscere. Super usurarum vero
quantitate etiam generalem sanctionem facere necessarium esse duximus, veterem duram et gravissimam
rae usurarum a debitoribus exigantur, et" veteribus

quidem legibus constitutum fuerat, sed nou perfecsi enim usuras in sortem redigere
tissime cautum.
fuerat concessum et totius summae usuras stipulari,
quae differentia erat debitoribus, qui re vera usurarum usuras exigebantur? hoc certe erat non rebus
1
sed verbis tantummodo leges ponere. Quaprqpter
hac apertissima lege definimus nullo modo licere
cuidam usuras praeteriti vel futuri temporis in sortem redigere et earum iterum usuras stipulari, sed,
si^ hoc fuerit subsecutum, usuras quidem semper
usuras manere et nullum aliarum usurarum incresentire, sorti autem antiquae tantummodo
PP. k.^^ Oct.
incrementum usurarum accedere.
Chalcedone Decio vc. cons.'^^"
{a. 529]
mentum
2
earum molem ad mediocritatem deducentes. Ideoque iubemus illustribus quidem personis sive eas
praecedentibus minime licere ultra tertiam partem
centesimae usurarum in quocumque contractu vili
maximo stipulari illos vero, qui ergasteriis praesunt vel aliquam licitam negotiationem gerunt, usque ad bessem centesimae suam stipulationera modevel
XXXIII."
DE NAUTICO FENORE.
1
^'
rari : in traiecticiis autem contractibus vel specierum

fenori dationibus usque ad centesimam tautummodo
licere stipulari nec eam excedere, licet veteribus
legibus hoc erat concessum: ceteros autem omnes'*
homines dimidiam tantummodo centesimae usurarum

et eam quantitatem usurarum etiam
posse^ stipulari
in aliis omnibus casibus nullo modo ampliari, in qui3
bus citra stipulationem usurae exigi solent. Nec
liceat iudici memoratam augere taxationem occasione
2(1) Impp. Diocletianus et Maxitnianus AA. Scribonio Honorato. Traiecticiam pecuniam, quae periculo creditoris datur, tamdiu liberam esse ab observatione communium usurarum, quamdiu navis ad
portum appulerit, manifestum est. PP. iiii id. Mart.
Maximo
ii et Aquilino conss.
[a. 286]
3 (2) Idem AA. Aureiiae Cosmianae. Cum dicas
pecuniam te ea lege dedisse, ut in sacra urbe tibi
restitueretur, nec incertum periculum, quod ex navigatione maris metui solet, ad te pertinuisse profitearis, non dubium est pecuniae creditae ultra lici-
tum
tem aliquid contra
Mart.
consuetudinis in regione obtinentis. Si quis aumodum huius fecerit constitutionis, nullam penitus de superfluo habeat actionem,
sed et si acceperit, in sortem hoc imputare compelletur, interdicta licentia creditoribus ex pecuniis fenori dandis aliquid detrahere vel retinere siiiquarum
vel
sportularum vel alterius cuiuscumque causae

nam si quid huiusmodi factum fuerit, principale debitum ab initio ea quantitate minuetur, ut
gratia.
tam ipsa minuenda pars
quam'usurae
eius
exigi
Machinationes etiam creditorum,

prohibeantur.
qui ex hac lege prohibiti^ maiores usuras stipulari
alios medios subiciunt, quibus hoc non ita interdictum est, resecantes iubemus, si quid tale fuerit
attemptatum, ita computari usuras, ut necesse esset ^,
si ipse qui alium
interposuit fuisset stipulatus: in
quo casu sacramenti etiam illationem locum habere
sancimus. D. id.'' Bec. Constantinopolilustinianopp.
A. II cons.
[a. 528]
11 Idem A. Menae pp. De usuris, quarum mo-
dum iam
statuimus, pravam quorundam interpretationem penitus removentes iubemus etiam eos, qui
ante eandem sanctionem ampliores quam statutae
sunt usuras stipulati sunt, ad modum eadem sanctione taxatum ex tempore lationis eius suas moderari actiones, illius scilicet temporis, quod ante eandem fiuxit legem, pro tenore stipulationis usuras
1
exacturos. Cursum insuper usurarum ultra duplum
minime procedere concedimus, nec
si pignora quaepro debito creditori data sint, quorum occasione quaedam veteres leges et ultra duplum usuras
dam
2
Quod et in bonae fidei iudiceterisque omnibus in quibus usurae exiguntur

servari censemus.
D. k. April. Constantinopoli Decio vc. cons.
[a. 529]
28 Idem A. Demostheni pp. Ut nullo modo usuexigi permittebant.
ciis
/. Gothofredus
iungit 2, 27, 2. 5, 37, 22. 5, 72, 4, quihus
subscribitur d. id. Mart. Sirmi Constantino A. vii et Constantio C. conss.
a. 326)
(2) iunge 7, 39, 8
(3) ii
ins. 7, 39, 8
cum B, om.
(3*) c/. p. V
(4) omnes
(5) sic R, sunt ins.
(6) ut nec. esset 22, nec. est ut P,
nec. esset
(7) d. iii id. curn 7, 39, 8 scr.
(8) et
(l)
(=
PR
SC
PC
cum
B2
(10) d.
p. 175
XV
om.
9)
si
C cum B2 (x.
k. scr., cf. Zeitschrift

(10')
c/.
p.
(11)
7t.)y etsi
5.
Cf Dig.
Maximo
lulianae.
prid. id.
[a. 286]
Cum
propo-
discrimine, sed ex praecipiti avaritia et incivili

debitoris audacia accidisse adseveratur, adscribi tibi
iuris publici ratio non permittit'".
5 (4) Idem AA. et CC. Pullio luliano Eucharisto.
Traiecticiae quidem pecuniae, quae periculo creditis
toris mutuo datur, casus, antequam ad destinatum

locum navis perveniat, ad debitorem non pertinet,
non
fragii
CC.
'**
huiusmodi vero conventione
sine
liberabitur.
D. viii
infortunio
id.
nau-
Retiariae
Oct.
conss.^''
[a.
294]
XXXIIII.'
DEPOSITI.
^^lmp. Aleocander A. Mestrio militi. Si incursu
latronum vel alio fortuito casu ô ornamenta deposita
apud interfectum^* perierunt, detrimentum ad heredem eius qui depositum accepit, qui dolum solum^^
et latam culpam, si non aliud specialiter convenit,
1
praestare debuit, non pertinet.
quod
si
praetextu
latrocinii commissi vel alterius fortuiti casus^^ res,

quae in potestate heredis sunt vel quas dolo desiit
non
possidere^*,
restituuntur,
Graecam
(14) africa lihri
condicionc
conss.)
=
ab
(18)
Collatio 10, 8
eis ins. Coll.
sic
(15) c/. not. 13
Mommsen,
quam ad
(16) sic
revariae
PR,
cc.
{om.
35 seqq.
Cf. Dig. 16, 3
(20) vel a. f. casu om. Collatio
(22) dolum tantum (omissis et . .
13,
2,
(23) vel ... casus

possidere om. Coll.
convenit) CoH.
quas
(l7)
depositi
excidisse
haec subscriptio, quae extat
pertinet
tam
testantur
constitutionem lihri cum
in P, verisimilius ad c. 4
(12)
(13)
(21)
22, 2
PP.
non posse.
Idem AA. Aureliae
(3)
te
(19)
1 1
exigere
ii et Aquilino conss.^^
nauticum fenus ea condicione dedisse, ut

post navigium, quod in Africam*'' dirigi debitor adseverabat, in Salonitanorum portum nave delata
fenebris pecunia tibi redderetur, ita ut navigii dumtaxat quod in Africam ^' destinabatur periculum
susceperis, perque vitium debitoris, nec loco quidem
navigii servato, illicitis comparatis mercibus quae
navis continebat fiscum occupasse: amissarum mercium detrimentum, quod non ex marinae tempestanas
CR
fur Rechtsgeschichte
B 53,
usuras
te
P*jR
(x. TT.),
3234
om. Coll.
(24) vel
exMbendum
PP.
Detit.
actio,
sed etiam in rem vindicatio com-
iiii id.^
lul.
Maximo
conss.
2 Imp. Gordianus A. Celsino
.,.
conss.
.,.
Urbano
et
ii
,,
234]
Usurae
militi.
ceteris bonae
depositi actione sicut in
ex mora venire solent. D. k. Nov. Pio et
fidei iudiciis
Pontiano
.
[^-
238J
3 ^ldem A. Austronio militi. Si depositi experietiam^ usuras tibi restitui flagitaris, non immerito
furti eum actione
bis, cum tibi debeat gratulari, quod
non facias obnoxium, si quidem qui rem depositam
invito domino sciens prudensque m usus suos conD. id.^ lul.
succedit.
fiurti delicto
Aviola conss.
[a. 239]
4 Idem A. Timocrati militi. Si deposita pecunia
is qui eam suscepit usus est, non dubium est etiam
usuras debere praestare. sed si, cum depositi actione
verterit,
etiam
Gordiano A.
et
expertus es, tantummodo sortis facta condemnatio

est, ultra non potes^ propter usuras experiri: non
enim duae sunt actiones alia sortis alia usurarum,
sed una, ex qua condemnatione facta iterata actio
rei iudicatae
exceptione repellitur.
Valerianus et Gallienus AA. et ValeJerianus C. Claudio.
Propter instrumenta quidem,
quae te deposuisse cum adversario tuo dicis, ut residua pecunia quae ex conductione debebatur dissoluta ea reciperes, si id quod placuerat implesti,
quamvis autem haec
sequestrem potes convenire.
readita non fuerint, tamen adversus eum a quo fundum conduxeras, si omne quod ex hoc contractu
debebatur reddidisti, ipsis solutionibus tutus es. D.
id. lul. Aemiliano et JBasso conss.
[a. 259]
Antonio Alexandro et^ Vlpiano Antipatri. Is, penes
quem utrasque partes transactiones vel alia instrumenta commendasse dicis, legem qua haec suscepit
servare necesse habet.''
[a. 293]
7 Idem AA. et CC. Antiocho Attico Calpurniano
Desiderium tuum cum rationibus iuris
Democrati.
non congruit. nam si custodiam pecuniae suscepisti,
^
quam aliis a te datam instrumentum, quo hanc tibi
reddi conscriptum profiteris, arguit, solutionem eius
5 Impp.
competentem improbe recusas.

8 Idem AA. et CC. Aurelio Alexandro. Si is,
qui depositam a te pecuniam accepit, eam suo nomine vel cuiuslibet alterius mutuo dedit, tam ipsum
de implenda suscepta fide quam eius successores
adversus eum autem qui
teneri tibi certissimum est.
accepit nuUa actio tibi competit, nisi nummi extant: tunc enim contra possidentem uti vindicatione
D. iiii k. Mart. Sirmi AA.^ conss. [a. 293]
potes.
9 Idem AA. et CC. Aurelio Menophilo et ceteris.
Cum hereditas personam dominae sustineat, ab hereditario servo, priusquam patri vestro successeritis,
res commendatas secundum bonam fidem ab eius
qui susceperat successoribus apud rectorem provinciae petere potestis.

PP. vii id. Nov. Sirmi AA.^
conss.
[a. 293]
10 ^^ldem AA.
et CC. Septimiae Quadratillae ^K

depositum non restituit, suo nomine conventus
'^
et condemnatus
ad eius restitutionem cum infamiae periculo urguetur. Subscripta pridie idus Decembres Nicomedia CC. conss.
[a. 294]
Qui
^^

vel pecunias vel res quasdam per depositionis accepit titulum, eas volenti ei qui deposuerit reddere
modis omnibus compellatur
nullamque compensationem vel deductionem vel doli eiceptionem oppo-
ilico
quasdam contra eum qui deposuit

personales vel in rem vel hypothecarias
praetendens, cum non sub hoc modo depositum accepit, ut non concessa ei retentio generetur, et
nat, quasi et ipse
actiones
im id. P, VI k. Collatio (2) iunge 3, 32, 6 (3) etiam

om. B.S(x.7t.)
(4) pp. V id. 3, 32, 6
(5) expertus
es
{h. tt.), expertus est ... potest
potes dett. cum
(6) et del. aut paullo inferiu$ scr. dicitis
(7) suh-
(1)
B^
PCR
scriptio,
quam
DEPOSITI
174
3435
rin
c.6 subiunxit,
c.
B restituta tst
(8) sie
M\
contractus
1
qui ex
retrahatur.
Sed
integrae
bona
oritur
fide
ad perfidiam
ex utraque parte aliquid

fuerit depositum, nec in hoc casu compensationis
praepeditio oriatur, sed depositae quidem res vel
pecuniae ab utraque parte quam celerrime sine aliquo obstaculo restituantur, ei videlicet primum, qui
primus hoc voluerit, et postea legitimae actiones
ei
et
si
reserventur.
Quod
obtinere sicut iam
dictum est oportet et si ex una parte depositio celebrata est, ex altera autem compensatio fuerit opposita,
sitae
ut integra omni legitima ratione servata depores vel pecuniae prima fronte restituantur.
non per dolum vel

depositum suscepit ab alio
transmissa, ut minime depositum restituat, hocque
per iusiurandum adfirmaverit, liceat ei qui deposuit
sub defensionis cautela idonea praestita res depositas quantocius recuperare.
Recitata septimo milia3
Quod
fraudem
in scriptis attestatio
si
fuerit
ei
qui
in novo consistorio palatii lustiniani.

d. iii
Nov. Decio cons.
[a. 529]
12 Idem A. lohanni pp. Supervacuam veterum
differentiam e medio tollentes, si quis certum pondus auri vel confecti vel in massa constituti deposuerit et plures scripsit heredes et unus ex his contingentem sibi portionem a depositario accepit, alter
fortuito casu impeditus hoc
supersederit vel alias
rio
k.
'^*
non
potuerit, et postea depositarius in adversam inciderit fortunam vel sine dolo depositum
perdiderit, sancimus non esse coheredi eius licentiam venire contra coheredem suum et ex eius parte
facere
quod ipse ex sua parte consequi minime

potuerit, quasi eo quod coheres accepit communi
constituto, cum, ubi certae pecuniae depositae fuerant et suam partem unus ex heredibus accepit,
nemini veniret in dubium bene eiim accepisse partem suam^ et non debere aliam partem attingere.
nobis etenim non videtur esse homo obnoxius neque
in massa neque in specie neque in pecunia numerata qui suam partem suscepit, ne industria poenas
desidiae solvat.
si enim
et alius heres tempora
opportuna quemadmodum coheres eius observasset,
et suum uterque recipiebat et sequentibus altercatioavellere,
nibus minime locus relinquebatur.
531
[a.
532]
XXXV.
MANDATI.
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Leonidae. Adversus eum, cuius negotia gesta sunt, de pecunia,
quam de propriis opibus vel ab aliis mutuo acceptam erogasti, mandati actione pro sorte et usuris
potes experiri: de salario quod promisit a praeside
provinciae cognitio praebebitur.

2 Imp. Antoninus A. Statio Marcellino. Cum ex
causa ndeiussionis pecuniam patrem tuum exsolvisse
proponas, habes mandati actionem, qua non solum
pecuniam, sed etiam pignora in obligationem eam
deducta potes consequi. PP. viii.
3 Idem A. Germano. Si pater tuus tibi sui ''
iuris constituto actionem adversus debitores suos
mandavit, potuit ipse praesens adversus eos re insi quid itaque ab eo apud iudicem
tegra experiri.
actum est, rescindi nuUa ratio patitur. PP. vi k.
Nov. Sabino ii et Anullino conss.

[a. 216]
4 Imp. Alexander A. Aurelio Vulnerato. Etiamsi
contranam sententiam reportaverunt, qui te ad exercendas causas appellationis procuratorem constituerunt, si tamen nihil culpa tua factum est, sumptus,
quos in lite probabili ratione feceras, contraria mandati actione petere potes.
S.
viii id. lan.
quod CRM'^
(9) aa. Mommsen, om. Kbri: cf. not. 7
== Collatio 10, 6
(10)
(11) quadratillae Collatio, om. Itbri
(12) dolo malo ins. Collatio
(13) et condemnatus om. Coll.
(14) alias
Cf.
Ccum
Dig. 17,
(x. n.), alio

(15)
Inst. 3, 26
(l6) n* muta, cf.
14,
1,
63 seqq.
Dig. 46, 2, 20 pr.
5 Idem A. luliano. Si maritus Bororis tuae tibi

procurans petere bonorum possessionem noluit, cum
quam querellam ita
ipso tibi congrediendum est.
cum effectu habes, si mandasse te, ut peteretur bo-
norum possessio, eumque neglexisse arguas.

6 Imp. Goraianus A. Aelio Sosibio militi. Si
fideiussor pro reo patiente fidem suam adstrinxit,
mandati cum eo post exsolutam pecuniam vel factam oondemnationem potest exercere actionem. PP.
non. Sept. Pio et Pontiano conss.
III
[a. 238]
7 Idem A. Awêliano militi. Si litteras eius se^
cutus, qui pecuniae^ auctor fuerat, ei qui tibi litteras tradidit pecunias credidisti, tam adversus eum,
qui a te mutuam sumpsit^, quam adversus eum,
mandatum
cuius
secutus
mandati
es,
"*
actio tibi
com-
petit.
8 Impp. Valerianus et Gallienus AA. et Valerianus nob. C. Aurelio Lucio.

Si tibi pupDlorum pater, ut pecuniam in rem suam servis eius crederes,
mandavit et in hanc rem aeque ipso praecipiente
pignora sunt obligata, et mandati actione pupillos
post mortem patris convenire et exsequi ius obligationis
pignorum
D. iiii
solutione cessabitur.
in
si
poteris,
Aemiliano et Basso conss.
k. lan.
[a.
259]
Maximianus AA. MarCum per procuratorem causam tuam laesam

cello.
esse dicas, mandati actio adversus eum tibi com9 ^lmpp. Diocletianus
petit
et
^.
10 Idem AA. et CC. Aurelio Papio. Si pro ea

contra quam supplicas fideiussor seu mandator intercessisti et neque condemnatus es neque bona eam
comprobare possis, ut
iustam metuendi causam praebeat, neque ab initio
postea
dilapidare
coepisse
ut eam possis et
te obligationera suscepisse,
ante solutionem convenire, nuUa iuris ratione, antequam satis creditori pro ea feceris, eam ad solutionem urgueri certum est. fideiussorem vero seu man-
ita
datorem exceptione munitum et iniuria iudicis damnatum et appellatione contra bonam fidem minime
usum non posse mandati agere manifestura est. [a. 293]
11 Idem AA. et CC. Aurelio Gaio. Procuratorem
non tantum pro his quae gessit, sed etiam pro his
quae gerenda suscepit, et tam propter exactam ex
mandato pecuniam quam non exactam, tam dolum
quam culpara, sumptuum ratione bona fide habita,
D.
k? lun.^ Sirmi AA.
praestare necesse est.
.
conss.
[a.
12 Idem AA.
Firmo.
293]
Cum
mandati negotii contractum certam accepisse legem adseveres,

eam integram secundum bonam fidem custodiri conunde si contra mandati tenorem procurator
venit.
tuus ad te pertinentem fundum vendidit nec venditionem postea ratam habuisti, dominium tibi auferre
nonpotuit. PP. xviik. lun.^ SirmiAA. conss. [a. 293]
et CC.
13 Idem AA. et CC. Zosimo.^^ A procuratore

dolum et omnem culpam, non etiam improvisum
casum praestandum esse iuris auctoritate manifeste
D.
declaratur.
k.
Febr. Sirmi CC. conss.
[a.
294]
14 Idem AA. et CC.^^ Hermiano. Si secundum

mandatum Tryphonis ac Felicis equos tua pecunia
in solutum a proprio debitore tibi
comparatos vel
traditos uni de his utriusque voluntate dedisti, ad
parendum placitis eos mandati iudicio conventos
D. vi k. April. Sirmi CC.
bona fides urguet.
conss.
(l)
[a.
111 vel iiii
(3) sic
tasse
tradituT
PR, pecuniam
iungenda
AA.
et III
est
conss.
(2)
ins.
4, 27,
(=
a.
C
1
pecuniae
(4)
mandati
(6)
del.
del.
294]
Mommsen
forD. k. lul. ipsis rai

k.
d.
nn.
1
(7)
(5)
290) 4, 27,
traditur
(9) lan. Mommsen^ Zeitfolge
(s) lan. scr.
hermoniano
aurelio
375
(10)
pro Zosimo S: cum
p.
hermoniano ex c. 14 aherraverit, huic an c. 14 restituen'
dum sit aurelio, non liquet
(12) suh(U) cf. not. 10
scriptio
neatj
c. 18
c.
16
duhium
ad hanc an ad sequentes constituttones pertiest.

quod ad consules huius constitutionis et
/19 attinet, ex ordine temporis conicias eas omnesinin a. 294 (CC. conss.), ut aut dies suhscriptionis
eidere
nii 35
175
MANDATI
15 Idem AA. et CC. Aurelio Precario Athenaeo.

IVIandatum re integra domini morte finitur. D. xvii
k. Mai. CC. conss.
[a. 294]
16 Idem AA. et CC. Vzando. Ad comparandas
merces data pecunia, qui mandatum suscepit, fide
/// k.
rupta quanti interest mandatoris tenetur.
Oct.^''
[a. 294?]
Sala17 Idem AA. et CC. Aurelio Gorgonio.
rium incertae poUicitationis peti non potest ". [a. 294 Vj
18 Idem AA. et CC. Tusciano. Post solutionem
a se factam, qui dari mutuo mandavit, ab eo, pro
quo intercessit, vel successoribus eius quod solutum
usuris post moram recte reddi postuconss.^^

Oct. Sirmi
[a. 294?]
19 Idem AA. et CC. Aurelio Eugenio. Pretii
rerum distractarum , quas venales mandato praecedente acceperas, ultra licitum usuras ex stipulatione
est etiam
lat.
cum
D. VII
k.
mora praestare,
compelli non potes.
vel
licet
pignora data probentur,
S. xiiii k.
Nov. Sirmi
....
[a.
294?]
conss.'^
20 Idem AA.
Si contra
licitum litis incertum redemisti, interdictae conven1
tionis tibi fidem impleri frustra petis.
Quod si
et CC. Aurelio
Epagatho.
gratuitum mandatum suscepisti, secundum bonam

fidem sumptus recte postulas.
21 Imp. Constantinus A. Volusiano pp.^" In re
mandata non pecuniae solum, cuius est certissimum
mandati iudicium, verum etiam existimationis periculum est. nam suae quidem quisque rei moderator
atque arbiter non omnia negotia'^ sed pleraque ex
proprio animo facit aliena vero negotia exacto officio
geruntur nec quicquam in eorum administratione neglectum ac declinatum culpa vacuum est [a. 313 315?]
22 Imp. Anastasius A. Eustathio pp. Per diversas interpellationes ad nos factas comperimus quosdam alienis rebus fortunisque inhiantes cessiones
aliis competentium actionum in semet exponi pro'*
"
perare
hocque modo diversas personas litigiorum
vexationibus adficere, cum certum sit pro indubitatis
obligationibus eos magis, quibus antea suppetebant,
sua vindicare quam ad alios ea transferre velle,
1
Per hanc itaque legem iubemus in posterum huius:
modi conamen inhiberi (nec enim dubium
est redlitium alienarum videri eos esse, qui

tales cessiones in se confici cupiunt), ita tamen, ut,
si quis datis pecuniis huiusmodi subierit cessionem,
usque ad ipsara tantummodo solutarum pecuniarum
quantitatera et usurarum eius actiones'^ exercere
permittatur, licet instrumento cessionis venditionis
2 nomen insertum sit: Exceptis scilicet cessionibus,
quas inter coheredes pro actionibus hereditariis fieri
contingit, et his, quascumque vel creditor vel is qui
res aliquas possidet pro debito seu rerum apud se
constitutarum munimine ac tuitione acceperit, nec non
his, quas in legatarios seu fideicommissarios, quibus
debita vel actiones seu res aliae relictae sunt, pro
his fieri necesse sit: nulla etenim tali ratione inter-
emptores
sicuti superius declaratum est,

qui alienas pecuniis praestitis subiit
Sin autem per donationera cessio facta
cedente redemptor,
magis
3
est,
existit,
actiones.
sciant
omnes huiusmodi
legi
locum non
esse,
sed antiqua iura esse servanda, ut cessiones tam pro

exceptis et specialiter enumeratis quam aliis causis
factae seu faciendae secundum actionum, quaecumque cessae^* sunt vel fuerint, tenorem sine quadam
c. 16 mutandus aut
suhscriptio ad c. 18 referenda sit.
cui tamen non convenit quod legitur Sirmi in c. IS. 19,
cum Diocletianus inde ah extremo menseAugusto onn: 294
in
Sirmium non redierit: exeunte Septemhre

a d. XIIII k. Nov. inter Transmariscam
egit Viminaciiy
et Dorostolum.
19 fortasse pertinet ad 37, 2, ut scrihendum

suhscriptio
sit AA. conss.
(16) omnia
(13) cf not. 12
(14) pu. scr.
ex re secundum Graecos scr.
(16) praeparare dett. cum
c.
(x. n.)
(18) sic
(17)
cum
sic
(x. n.),
necesse jR", vel eessae
cum
(x. n.),
actionem
B^
(x. n.)
litigatorum
(19) ceBsae
CR*
176
3537
flll
SERVUS SE EMI MANDAVEKIT
SI
D. x k. Aug. Jreovinda
[ 506^
Messala conss.
23 Imp. lustinianus A. lohanni pp. Anastasio
divae memoriae principi iustissima coustitutio con-
imminutione obtineant.
vne^riQTjfidva
ro
conoiv
et
xal firjxert
vbfitfiov xQareiv
rrjv iv ixeivrj rfj Staraêt yevo-
(pvXarreadât
vneâiQeaiv, aXXa rbv (feScoxbra xQrjftara
fiovov avra Xauâveiv fiera rcav rbxojv xai nXiov
ovSev. ei Se oo)Qea rts xadâQO. yivotro ayojytav,
rrj-v ini rals ScoQeals ix/coQrjatv iaxvetv ôvXerat,
fievrjv
scripta est tam humanitatis quam benivolentiae plena,

ut ne quis alienum subeat debitum cessione in eum
facta et amplius consequatur a debitore his, quae
praestavit cessionis auctori, exceptis quibusdam casibus, qui specialitei" illi sanctioni continentur. sed
cum hl, qui circa lites morantur, eandem piam dis-
ei firj
ctQa
xara neQtyQa(prjv iyivero.
subyenientes sancimus nulli licere partem

quidem debiti cedere pecuniis acceptis et^ veuditione
actionum habita, partem autem donationis titulo
videri transferre, sed, si voiuerit, pure totum debitum donare et per donationem actiones" transferre,
^non occulte nec per artes clandestinas pecunias
suscipere, publice autem simulatam donatiouem celebrare, sed undique puram et non dissimulatam facere donationem: huiusmodi enim cessiouibus non
1
adversamur. Si quis autem occulte aliud quidem
tutioni
agere conatur et pecunias pro parte accepit et vendidit particulatim actiones, partem autem donare
simulat vel ipsi, qui cmptionem actionis subiit, vel
forsitan alii per suppositam personam (quia et hoc
saepius perpetratum esse didicimus), huiusmodi machinationem penitus amputamus, ut nihil amplius
accipiat, quam ipse^ vero contractu re ipsa persolvit: sed omne, quod superfluum est et per figuratam
donationem trauslatum, inutiie esse ex utraque parte
censemus, ut neque ei qui cedit actiones neque ei
qui eas suscipere curavit aliquid lucri vel fieri vel
remanere vel aliquam contra debitorem vel res ad
2 eum pertinentes esse utrique eorum actionem. Sed
et si quis donationem quidem omnis debiti facere
adsimulaverit, ut videatur esse tota donatio, aliquid
autem occulte susceperit, et in hoc casu hoc tan-
tummodo exactionem
quod datum esse com-
sortiri,
probetur, et si hoc a debitore persolvatur, nulla

contra eum vel substantiam eius ex dissimulata do3
natione oriatur molestia. Et iustum quidem fuerat hoc remedium debitoribus ab Auastasianis temporibus impertiri, ex quibus etiam lex lata' est,
quam homines astute lacerandam esse existimaverunt.
sed ne videamur in tanta temporum nostrorum benivolentia aliquid acerbius admittere, in futuris
post praesentem legem casibus haec observari censemus, ut" omne, quod contra legem Anastasianam
excogitatum est, hoc in posterum nostro perfruatur
remedio.
[ 531532]
,
,
,
24. [0 avTos âatXevs.]
^
TiaQOvaa Siaraîi uefivrjrai fiev ri^ Âvaaxaaiov rov rrfi dêias Xrjêcos Siaraêcos ri}S yevo-
fievrjs
rcov
TteQl
ixxoJQ-qaeoJv,
SeSconora
rjrcs
ôvXerai rbv
"*
xai
ayioyas ixxcoQrj&yivac
ex rcov exxcoQrj&etacov
aycoycov, el firj fibvov aneq dedcoxev vneQ avrcov
evQovaa Se ev ^xeivjj rfj Oiaraêt jtQbawna riva
'/QTjfiara
firjciev
TiXkov
ajtatrelv
scripsi ad B2S (x. n.) ,

anastasii d. m. principis
anastasio
(1)
creditorem
cum B2"
hoc
ins.
B2S
(X.
(x. 71.),
CR
(x. n.),
(3)
et]
(2) sic
pro
donationis
ipse om.
(G)
n.\ data
hoc 0. c.
et
CR
B2
d.
m.
(x. jr.),
B2 (x. n.)
(5) sic
(b)
(x. n.)
haec o. c.
(9)
==
B 14,
R,
B2!
M cumprincipe
1,
(4)
C cum
(7)
sic
B.S{x. n.)^
lata
cum
SI
SERVUS SE EMI MANDAVERIT.
XXXVII."
PEO SOCIO.
Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC
Societatem uno pecuniam conferente alio
operam posse contrahi magis obtinuit. D. iii non.
1
Aurelio.
Mai. AA. conss.
[a.
293]
Pannonio.
Cum proponas te
praedium coniuncto dominio cum patruo tuo comparasbe in possessionemque tam te quam ipsum inductum, iuris ratio efficit, ut dominium fundi ad
sane quia pretium a te solo
utrumque pertineat.
2 Idem AA.
numeratum
et CC.
*^
et sollemnibus pensitationibus cessante

socio satisfactum esse dicis, iudicio societatis id quod
eo nomiue praestari oportuerit consequeris '^
Idem AA.
CC. Aurelio VicUtrlno militi.

contractibus fides exuberet conveniatque aequitatis rationibus etiam compendia aequaliter inter socios dividi *^, praeses provinciae, si patrem
tuum salinarum societatem participasse et uon recepta communis compendii portione rebus humanis
Cum
et
in societatis
exemptum
esse reppererit,
commodum societatis, quod
deberi iuxta fidem veri constiterit, restitui tibi praePP. VI k. Sept. .... conss.^''
cipiet.
4 Idem AA. et CC. Aurelio Celeri. Si societatis
iure vei transactioni " stipulatione subdita bonorum
omnium
aequis partibus inter te et
dîvra Heimbach
B2
(ll)
14,
Jirmat
(x. n.)'. fuerit nisi
Cf. Dig. 17,2 Inst. 3, 25
(14) sic
(15) de subscriptione cf. p. 175
conveniatque
b6
(18) sic
cumque ea constitutione quasclam pcrsonas exceptas

invencrit, iuhct etiam in his personis idem ius va-
534]
quod eius fuit solutio celebrata obligationis vinculo

emptorem liberare non potuit. Subdita k. Oct. Sirmi
[a. 293]
ipsis AA. conss.
dividit
XXXV, 24 Haec constitutio meminit constitutionis Aitastasii de cessionibus latae, quae eum, cui
data pecunia actiones cessae sunt, per cessas actiones amplius quarn quodpro eis dederit
exigere vetat:
531
1 ^^lmpv. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.

Aureliae JJionysiae. Si extero servus se mandaverit
emendum, quamvis nec ex persona servi (quia hoc'^
liber mandare non potest) nec ex domini (quoniam
qui mandat, ut a se res comparetur, inutiliter mandat) consistere credebatur actio, tamen optima ratione, quia non id agitur, ut ex ipso mandato, sed
propter mandatum ex alio contractu nascatur actio,
Si itaque
1
domino quaeri placuit obligationem.
domino ignorante emi te mandasti ac te nummos
subministrante peculiares soluti sunt, emptori minime
liberatio per huiusmodi factum potuit pervenire.
nec tamen si tradita nec manumissa es, etiam maudati de ancilla et empti de pretio consequendo tam
contrarias actiones ei exercere concedi placuit.
2 Sane in illius arbitrio relictum est, utrumne mancipium an pretium consequi velit, cum ex peculio
ut edd. cum B.S

(io) ixxo)Qrj-
[a.
XXXVI.
positionem in sua natura remanere minime concesserunt, invenientes machinationem, ut partem quidem debiti venditionis titulo transferant in alium
creditores^ reliquam autem partem per coloratam

cedant donationem, generaliter Anastasiauae consti-
xai eni rovrcov rcbv nQoa-
tceXevet
avrb
PR
B2
dividi C,
87
(12)
^12,
1,
divisio-
hoc con-
83 seqq.
R cum B2\x. n.)j est ins. C

not. 12
(lO)
exuberet
exhiberi conveniat quae
(17) subscriptio
(x.
1,
(13)
Fabiam
fortasse
n.), transactionis libri
ad
c.
4 pertinet
neque iam exceptionem illa constitutione factam observari, sed eum qui pecuniam dederit ecim
solum cum usuris consequi ncc quicquam amplius.
quod si mera donatio actionum facta fuerit, cessionem donationis causa factam vatcre iuoet, nisi fortc
in fraudcm [lcfjis] facUi sit.
lere
DE CONTRAHENDA EMPTIONE
177
nem
recte fieri placuit, quo minus haec rata sernihil iuterest, utrumne testatus, qui fuerit
obligatus, an intestatus rebus sit humanis exemptus*.
ventur,
5 Idem AA.
CC. Aurelio
et
Theodoro.
Tamdiu
durat, quamdiu consensus partium integer

perseverat.
proinde si iam tibi pro socio nata est
actio, eam inferre apud eum, cuius super ea re notio
D. xii k. lan. mcomediae CC
est 2, non prohiberis.
societas
conss.
[a.
294]
6 Imp. lustinianus A. lohanni pp. De societate

apud veteres dubitatum est, si sub condicione contrahi potest: puta 'si ille consul fuerit' societatem
esse contractam. sed ne simili modo apud^ posteritatem sicut apud^ antiquitatem huiusmodi causa
ventiletur, sancimus societatem contrahi posse non
solum pure, sed etiam sub condicione: voluntates
etenim legitime contrahentium omnimodo conservandae sunt. D. prid.^
[a. 531]
7 Idem A. lohanni i^p.
Sancimus veterum^ dubitatione semota licentiam habere furiosi curatorem
dissolvere, si maluerit, societatem furiosi, et sociis
ei renuntiare.
et quemadmodum in omnibus
licere
contractibus legitimam auctoritatGm ei dedimus,

in hac parte eum permittimus
competenter
commodis furiosi providere.
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis [a. 53 1 ]
aliis
et
ita
llll
6 Idem AA. et CC. Aurelio Lucretio. Si Gftumatrem tuam titulo venditionis sine quadam fraude dominium mancipii transtulit, non idcirco, quod post inter eos matrimonium et divortium
secutum dicitur, iuri eius quicquam derogatum est:
quod vindicare, te matri tuae successisse probans,
minime prohiberis.
7 Idem AA. et CC. Aurelio Isiotii. Si ancillam
dentius in
ex emptione sibi quaesitam mater tua donatione a

secundo marito postea se siraulavit accepisse, tituli
falsi figmentum dominium ei duplicare vel auferre
non potuit, S. non. Mart. Sirmi CC. conss. [a. 294]
8 Idem AA. et CC. Herodi et^'' Diogeni. Si non

donationis causa, sed vere vineas distraxisti nec pretium numeratum
dedisti
repetitio
non eorum quae

D. xyii k. April. CC.
est, actio tibi pretii,
competit.
conss.
[a.
XXXVIIl.^
1
Impp. Valerianus et Gallienus AA. Aurelio Paulo.
Venditiones, etsi in alio loco quam in quo possessiones constitutae sunt fiant, non ideo irritae esse
creduntur. B. xii k. Mai.
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Aurelio
Avito.
consensum
et venditionem
Emptiouem
desi-
derare nec furiosi ullum esse consensum manifestum

est,
intermissionis autem tempore furiosos maiores
viginti quinque anuis venditiones^ et alios quoslibet
cOntractus posse facere non ambigitur. B. viii id.
Maximo
Mai.
3 Idem AA.
et CC. Valeriae Viacrae.
[a. 286]
Si dona-
tionis causa venditionis simulatus

contractus est,
emptio sui deficit substantia. sane si in possessionem rei sub specie venditionis causa donationis^ ut
te aleret,
scindi
induxisti,
non potest,
sicut donatio perfecta facile reita legi, quam tuis rebus donans
dixisti, parere*'* convenit.
et CC. Aurelio Luciano.

Cum res
ab herede donatricis distractas esse^^
proponas, intellegere debueras duplicari tibi titulum
possessionis non potuisse, sed ex donatione et traditione'3 dominum factum frustra emisse, cum rei
propriae emptio non possit consistere, ac tunc demum tibi profuit, si ex donatione te non fuisse dominum demonstretur. sane quoniam omnia bona
tibi ab ea donata et tradita dicis*'*, ad hoc a filio
facta venditio rerum maternarum adferre perfecta
etiam donatione poterit defensionem, ne vel exemplo
inofficiosi testamenti possit haec avocare ^^. PP. iiii
k. lun. AA.^^ conss.
[a. 293]
5 Idem AA. et CC. Vmbiaae Gratiae.
Cum ipse
tutor nihil ex bonis pupilfi quae distrahi possunt
comparare palam et bona fide prohibetur, multo
magis uxor eius hoc facere potest. P. viii k. Dec.
4 ^^ldem AA.
donatas
tibi
AA.
(1)
conss.
p. 176 not. 18
cf.
CR, ad p
erit
(2)
BJS
(x.
n.)
[a.
293]
(3)
apud
ad pCR
(5) d. prid. k.
Mai. Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis
w.
cc. scr.
segq.
Cf.
tionem
CR
pareri
PCR
CR
Vat, om.
apud
(4)
dett,
(6) sic
Dig.
8,
R,
1
veteri
(7) J5 19, 5, 11
(8) sic P, vendi-
Inst. 3, 23
(9) donationis PR^, om.

Vat. 293
(11)
(13)
quod autem
sed ex perfecta venditione Vat

II.
(l2)
(lo) sic L,
esse dett. cum
res tibi ab herede don.
distr. esse pro[ponis, duplicarij tibi

etat,
CR^
t.
,
p. n. potuisse conuhi praecedunt alia
294]
9 ^^ldem AA. et CC. Severo militi. Empti fides

ac venditi sine quantitate nulla est. placito autem
pretio non numerato, sed solum tradita possessioue
istiusmodi contractus non habetur irritus, nec idcirco is qui comparavit minus recte possidet, quod
soluta summa quam dari convenerat negatur.
sed
et'^
donationis
traditio
gratia praedii facta venditione si

actione pretii nulla competente
donatio.
D. riii k. Apnl. Sirmi CC.
sequatur,
perficitur
conss.
DE CONTRAHENDA EMPTIONE.
38
37.
[a.
294]
10 Idem AA. et CC. Aureliae Gordianae.

Si
mater tua velut ex bonis patris praedium suum comcum
rei
paravit,
propriae non consistat emptio et
hanc simulatam proponas, huiusmodi placitum mutare substantiam veritatis et ei nocere non potuit,
D. rii
April. CC. conss.
id.
[a.
294]
11 Idem AA. et CC. Aurelio Paterno. Invitum

comparare vel distrahere postulantis causam iustam
non continet desiderium. PP. iii non. Dec. CC.
conss.
[a. 294]
Idem. AA. et CC. Aurelio Paciano.
Non idcirco minus emptio perfecta est, quod emptor fideiussorem non accepit vel instrumentum testationis
vacuae possessionis omissum est: nam secundum
consensum auctoris in possessionem ingressus recte
1
Pretium sane, si eo nomine satisfactum
possidet.
non probetur, peti potest: nec enim licet in continenti facta paenitentiae contestatio consensu finita
12
rescindit.
13 Idem 4A. et CC. Aureiio Decio LoUiano. In

vendentis vel ementis voluntatem collata condicione
comparandi, quia non adstringit necessitate contraidcirco^'' dominus inhentes, obligatio nulla est.
vitus ex huiusmodi conventione rem propriam vel
quilibet alius distrahere non compellitur.
14 ^^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius^^ AAA. Flaviano pp. Illyrici^^.
Dudum proximis consortibusque concessum erat, ut extraneos ab
emptione removerent neque homines suo arbitratu
vendenda distraherent.
sed quia gravis haec videtur iniuria, quae inani honestatis colore velatur, ut
horaines de rebus suis facere aliquid cogantur inviti, superiore lege cassata unusquisque suo arbitratu quaerere vel probare possit emptorem, nisi lex
specialiter quasdam personas hoc facere prohibuerit.
D. ri k. Iu7i. Vincentiae Tatiano et Symmacho
conss.
[a. 391]
15 Imp. lustinianus A. luliano pp. Super rebus
venumdandis, si quis ita rem comparavit, ut res
vendita esset, quanti Titius aestimaverit, magna du(15) quibus omni(14) vobis ab ea d. et tr. dicitis Vat.
bus praeses provinciae notionem praebebit addunt Vat.
(16) aa. scripsi ex more lustinianorum , diocl. et maximiano v et iiii Vat., unde subscriptio suppleta est
(17) et
del.
(18)
fortasse iungenda est 7, 26, 8
(19)
et
cum B, om. PC
(20) sic i)f<, et idcirco C, idcirco(22) sic
que R
(21) = Th. 3, 1, 6: iunge 1, 18, 12
lihri cum Th., imppp. Valent. Theod. et Arc. 1, 18, 12
rectius
(23) et Italiae
addit Th.
23
antiquae prudentiae cultodecidentes censemus, cum huiusmodi conventio super venditione procedat 'quauti
sub hac coudicioue stare veudiille aestiniaverit',
bitatio exorta
ribus.
est multis
Quam
tionem, ut',
tium
DE HEREDITATE VENDITA
178
IUI 3841
quidem ipse qui nominatus
si
definierit,
omnimodo secundum
est preeius aestimatio-
et pretia persolvi et venditionem ad effectum

in scriptis sive sine scriptis conpervenire, sive
tractus celebretur, scilicet si huiusmodi pactum, cum
uem
in scriptis fuerit
redactum, secuudum nostrae legis^
definitionem per omnia completum et absolutum sit.

2 Sin autem ille vel noluerit vel non potuerit pretium definire, tunc pro nihilo esse venditionem quasi
nullo pretio statuto: nuUa coniectura, immo magis
divinatione in posterum servanda, utrum in personam certam an in viri boni ar.bitrium respicientes
contrahentes ad haec pacta venerunt,
quia hoc pe-
nitus impossibile esse credentes per huiusmodi sanc3 tionem expellimus.

Quod et in huiusmodi locatione locum habere censemus. D. k. Aug. Lampadio
et Oreste conss.
[a. 530]
sic (ut responsum

dandas actiones.
vel ipsi
est)
creditori postulanti
8 Idem AA. et CC. Vigiliano. Ex nominis emptione

dominium rerum obligatarum ad emptorem non transit, sed vel in rem suam procuratori facto vel utiKs
secundum ea, quae pridem constituta sunt, exemplo
creditoris persecutio tribuitur.
-S. xv.
9 /ip. lustinianus A. lohanni pp. Certi et indubitati iuris est ad similitudinem eius, qui personalera redemerit actionem et utiliter eam movere suo
nomine conceditur, et eum, qui in rem actionem
comparaverit, eadem uti posse facultate. cum enim
actiouis nomen generale est omnium sive in rem
siue in personam actionum et apud omnes veteres
iuris conditores hoc nomen in omnibus pateat, nihil
est tale,
quod differentiam in huiusmodi utilibus
actionibus possit introducere.

stantinopoli post consulatum
D.
k.
Nov.
Lampadii
vv. cc.
ConOrestis
et
[a.
531]
XXXX."
QUAE RES VENIRE NON POSSUNT ET QXn VENDERE VEL EMERE VETANTUR.
XXXVIIIL*
Impy. Severus
alienum
hereditate
AAA. Fausto
Antoninus AA. Geminio. Aes

nomine fisci vendita ad ouus
et
emptoris bonorum pertinere nec fiscum creditoribus

hereditariis respondere certum et absolutum est.
D. III non. Nov.*
2 Imp. Antoninus A. Titio Floriano. Ratio iuris
postulat, ut creditoribus hereditariis et legatariis seu
fideicommissariis te convenire volentibus tu respondeas et cum eo, cui hereditatera venumdedisti, tu
nam ut satis tibi detur, sero
experiaris suo ordine.
desideras, quoniam eo tempore, quo venumdabatur
hoc non est comprehensum.

quamvis
lege emerit, ut creditoribus hereditariis
invitus^
satisfaciat, excipere actiones hereditarias
non potest*.
co^
3 "^lmp. Alexander A. Quintiano et Timotheo.
Nominis yenditio et ignorante vel invito eo, adversus
hereditas,
enim ea
actiones mandantur, contrahi solet. D. viii*

%d. Febr. Maximo ii et Aeliano conss.
[a. 223]
4 Idem A. Aurelio Diogeni militi. Qui nondum
certus de quantitate hereditatis, persuadente emptore
ûem
quasi exiguam quantitatem, eam vendidit, bonae fidei

conveniri^, ut res tradat vel actiones man-
iudlcio
'"
iure eorum persecudet, non compeUitur suoque

tionem habet. D. xvii k. Oct. Maximo ii et Ae-
liano conss.
Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius

comiti sacrarum largitionum. Fucandae atque distrahendae purpurae vel in serico vel
1
DE HEREDITATE VEL ACTIONE VENDITA.
in lana, quae blatta vel oxyblatta atque hyacinthina

dicitur, tacultatem nullus possit habere privatus.
sin autem aliquis supra dicti muricis vellus vendiderit, fortunarum se suarum et capitis sciat subiturum esse discrimen.
2 Idem AAA. Cariohaudi duci Mesopotamiae.

Comparandi serici a barbaris facultatem omnibus,
sicut iam praeceptum est, praeter comitem commerciorum etiamuunc iubemus auferri.
3 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. ad senatum
et populum.
Quia nonnunquam in diversis litoribus
distrahi publici canonis frumenta dicuntur, vendentes et ementes sciant capitaU poenae se esse subdendoB et in fraudem pubUcam commercia contracta
damnari. D. xvii k. Mart.^^ Caesario et Attico
cojiss.
Ne frumentum, quod
Emptor
praedam lucrumque
223]
heredi-
mandatis eo iure uti debet, quo is "

cuius persona fungitur, quamvis utiles etiam adversus
debitores hereditarios actiones emptori tribui placuerit.
PP. k. Mart. luliano et Crispino conss.
[a. 224]
6 ^^ldem A. Pomponio^^ militi. Qui tibi hereditatem vendidit, antequam res hereditarias traderet,
dominus earum perseveravit et ideo vendendo eas
dominium transferre
sed quoniam conpotuit.

fidem fregit, ex empto actione conventus
PP. viii k.
quod tua interest praestare cogitur.
luU* Agricola et Clemente conss.
[a. 230]
7 Impp. Diocletianus et Maximiaiius AA. Manaseae^^.
Postquam eo decursum est, ut cautiones
quoque debitorum pignori darentur, ordinarium viBum est, ut *" post nominis venditionem utUes emptori.
tractus
4,
ut RP, et C, et ut /2
Cf. Dig. 18, 4
25 seqq.
tinet aut
(7)
ad c. 2
8, 41, l
(2)
4, 21, 17
(3)
(4) subscriptio
(5) sic dett., tamen ins.
(8) sic i, d.
P,
CR
vmi
19,
aut huc per(6) c/. not. 4
pp.
l.
gem.
(to) suoque P, suo quoque CR

(U) sic PR, utitur ins. C
(12) 7, lo, 3
(l3) Poml.
vi
peio
k. Aug. /. gem.
gem.
(14) pp.
(15) Mnaieae scr.,
G
c/. 4, 6,
(16) ut PC, om.
(n)
19,
(9)
oonventus
397]
Theodosius AA. Faustino^ pp.
devotissimo exercitui mittitur,

vertatur, hac sanctione decernimus, ut, quicuraque hoc fuerint forte mercati,
honestiores quidem stUum proscriptionis incurrant,
inferiores autem viUoresque personae capitaU supplicio subiaceant.
[a. 410 vel 413?^**]
in
XXXXI.''*
tatis actionibuB
(1)
et
[a.
5 Idem A. Nonario Onesimo.
aliis
[a.
4 Impp. Honorius
scr.
QUAE RES EXPaRTARI NON DEBEANT.

1 Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus AAA.
ad Theoaotum^^ magistrum militum. Ad barbari-
cum transferendi vini et olei et Uquaminis nuUam

quisquam habeat facultatem ne gustus quidem causa
aut usus commerciorum.
[a. 370375]
2 Imp. Marcianus A. Constantino pp. Nemo aUenigenis barbaris cuiuscumque gentis ad hanc urbem
sacratissimam sub legationis specie vel sub quocumque alio colore venientibus aut in diversis alUs civitatibus vel locis loricas et^^ scuta et arcus sagittas
et spathas et gladios vel alterius cuiuscumque generis arma audeat venumdare, nulla prorsus isdem
tela,
1,
nihU penitus
80 seqq.
6, 4, 31.
12,
(is)
6,
24.
ferri
vel facti
est
adhuc
in-
(21)
praefectura
(12,19,6):
legem cum 11,
(20)
2, 6)
et 413
coniectura Gothofredi hanc
iungendam esse
dosium Gothofredus
2,
vel
tunge 11, 23, 2 et Th. 6, 2, 12. 13.

(19) Mai. Me13, 5, 27. 13, 9, 5
diolani cum legibus iungendis scr.

Faustini incidit in annos 410 (11,
incertior
iam
19,1,83 84
om. C
(23) et ii,
(22)
Theo-
DE EUNUCHIS
179
ab
perniciosum namque
aliqiio distrahatur.^
imperio et proditioni proximum est barbatelis
eos S ut validiores
convenit,
ros, quos indigere
Si quis autem aliquid arl
reddantur, instruere.
morum genus quarumcumque nationum barbaris
alienigenis contra pietatis nostrae interdicta nbicumque vendiderit, bona eius universa proscribi
protinus ac fisco'^ addici, ipsum quoque capitalem
[a. 455 457 ^]
poenam subire decernimus.
fecti
Romano
XXXXII.
DE EUNUCHrS.
Imp. Constantinus A. Ursino duci Mesopotabi quis post banc sanctionem in orbe Romano
eunuchos fecerit, capite puniatur: mancipio tali nec
non etiam loco, ubi hoc commissum fuerit domino
sciente et dissimulante, confiscando. D. vi k. Mart.
2 ''Imp. Leo A. Viviano pp.
Romanae gentis
homines sive in barbaro sive
Romano solo eunuchos factos nullatenus quolibet modo ad dominium
cuiusdam transferri iubemus: poena gravissima statuenda^ adversus eos, qui hoc perpetrare ausi fuerint, tabellione videlicet, qui huiusmodi emptionis
sive cuiuslibet alterius alienationis instrumenta conscripserit, et eo, qui octavam vel aliquod vectigalis
causa pro his susceperit, eidem poenae subiciendo.
l
Barbarae autem gentis eunuchos extra loca nostro
1
miae.
imperio subiecta factos cunctis negotiatoribus vel quibuscumque aliis emendi in commerciis et vendendi
ubi voluerint tribuimus facultatem.
465 ^]
[a. 457
xxxxm.^
DE PATRIBUS QUI
1
FILIOS DISTRAXERUNT.
Impp. Diocletianus
Maximianus AA.
et
et CC.
Liberos a parentibus nePapinianae.

que venditionis neque donationis titulo neque pignoris iure aut quolibet alio modo, nec sub praetextu
*
in alium transferri posse
ignorantiae accipientis
manifesti iuris est. i>. xvj k. Bec. Mcomediae CC.
Aureliae^
conss.
[a. 294]
Împ. Constantinus A. provincialihus suis^^.
Si quis propter nimiam paupertatem egestatemque
victus causa filium filiamve sanguinolentos ^^ vendiderit, venditione in hoc tantummodo casu valente
emptor obtinendi eius servitii habeat facultatem.
l
Liceat autem ipsi ^^' qui vendidit vel qui alienatus
est aut cuilibet alli ad ingenuitatem propriam eum
repetere, modo si aut pretium offerat quod potest
'^
valere, aut mancipium pro huiusmodi
praestet.
D.xv
k. Sept. Serdicae
stantio C. iiii conss.
Constantino A. viii et Con329]
[a.
XXXXIIII.^
DE RESCINDENDA VENDITIONE.
1 Imp. Alexander A. Aurelio Maroni^'^ militi.
Si pater tuus per vim coactus domura vendidit, ratum non habebitur, quod non bona fide gestum est:
mala fide enim emptio irrita est. aditus itaque nomine tuo praeses provinciae auctoritatem suam interquos ind. conv. telis, eis Mommsen
(2) ac fisco 3/,
ad fiscum CR
(3) de annis 455457 constat, quia in
codice lustiniano Valentiniani nomen non omittitur. reliquae ad Constantinum pp. datae constitutiones (t, 3, 25.
(l)
1,
4,
13.
(5) sic
10, 22, S)pertinent
ad
ad Vivianum pp.
annorum 459 et 460
(7)
lio 5,
(10)
om. libri
Th. 5, 8,
(4) J5 19, 1, 85
gravissimas statuentes
AR, poenaa
stitutiones
sunt
a. 456
(9)
1
R^Th.^ sanguinolentus
sin
(11)
datae.,
(6) con-
19,1,86.87
C cum B,
Italis suis
APCR*
quarum
(12')
dies extat,
(8)
aure-
accipientes
Th.
cf.
p.
(12)
(13)
PR
sxc
pro
IIII
4144
maxime cum paratum te proponas id quod

D. xi
pretii nomine illatum est emptori refundere.
k. Mart. Antonino et Alexandro conss.
[a. 222]
ponet,
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Aurelio

Lupo. Rem maioris pretii si tu vel pater tuus mi-
noris pretii distraxit, humanum est, ut vel pretium

te restituente emptoribus fundum venditum recipias
auctoritate intercedente iudicis, vel, si emptor elegerit,
quod deest iusto pretio recipies'^. minus
autem pretium esse videtur, si nec dimidia pars veri
PP. v k. Nov. Diocletiano A. 11
pretii soluta sit ".
et Aristobulo conss.^^
[a. 285]
3 Idem AA. et CC. Titiae et Marcianae. De contractu venditionis et emptionis iure perfecto alterutro invito nullo rececd tempore bona fides patitur,
nec ex rescripto nostro. quo iure fiscum nostrum
D. viii id. Fehr. AA.
uti saepe constitutum est.
conss.
[a. 293]
4 Idem AA. et CC. Sempronio Eudoxio. Ad
rescindendam venditionem et malae
fidei probatio-
nem hoc solum non sufficit, quod magno pretio fundum comparatum minoris distractum esse comme-
D. non. April. Byzantio AA. conss. [a. 293]

5 Idem AA. et CC. Claudio Rufo. Si dolo adversarii deceptum venditionem praedii te fecisse prae-
moras.
ses provinciae aditus animadverterit, sciens contrafidei, quae in huiusmodi
rium esse dolum bonae
maxime
contractibus exigitur, rescindi venditionem

Quod si iure perfecta venditio est a
maiore viginti quinque annis, intellegere debes conl
iubebit.
sensu mutuo perfectam venditionem resolvi non posse.

D. XV k. JSov. Sirmi AA. conss.
[a. 293]
6 Idem AA. et CC Novisio Gaiano veterano '*.
Non est probabilis causa, propter quam rescindi consensu factam venditionem desideras. quamvis enim
duplum offeras pretium emptori, tamen invitus ad
rescindendam venditionem urgueri non debet. [a. 293]
7 Idem AA. et CC. Mucatraulo militi. Ratas manere semper perfectas iure venditiones vestra etiam
nam si oblato
interest.
nem facile permittatur,
pretio rescindere venditioeveniet, ut et si quid vos

laboribus vestris a fisco nostro vel a privato comparaveritis, eadem lege conveniamini , quam vobis
tribui postulatis.
[a. 293]
8 ^^ldem AA. et CC, Aureliae^^ Euodiae^\ Si voluntate tua fundum tuum filius tuus venumdedit,
dolus ex calliditate atque insidiis emptoris argui

debet vel metus mortis vel cruciatus corporis imnaihoc enim
nens detegi, ne habeatur rata venditio.
solum, quod paulo minori pretio fundum venum-
datum
lidum
atque
ad rescindendam emptionem invaquodâ videlicet si contractus emptionis

venditionis cogitasses substantiam et quod
significas,
est.
emptor viliori comparandi, venditor cariori distrahendi votum gerentes ad hunc contractum accedant
vixque post multas contentiones paulatim venditore
de eo quod petierat detrahente, emptore autem huic
obtulerat addente, ad certum consentiant preqûod
**
tium, profecto perspiceres
neque bonam fidem,
quae emjptionis atque venditionis conventionem tuetur, pati neque ullam rationem concedere rescindi
propter hoc consensu finitum contractum vel statim
vel post pretii quantitatis disceptationem nisi minus
dimidia iusti pretii, quod fuerat tempore venditionis,
datum est, electione iam emptori praestita servanda.
D. k. Dec. AA. conss.
[a. 293]
,
dett., vitsQ rovtov B, eiusdem modi alium

(14)
servum) Th.: pro hoc eiusmodi Mommsen
(15) sic CR, ma19, 10, ^hseqq.
Cf. Dig. 18, 5
80 einsmodi
troni
(scil.
S, maxoni P
A, fuerit
pr. sol. sit
(16)
pr. sol.
(17) veri
recipias edd.
Pi2, fuerit veri pr. sol.
oonss. restituit Beck ex P,
.
P^C
(18) Diocletiano
uhi est pn. et aris. co.
(19) veterano scripsi, et vet.
(20) iunge 2, 19, 9. 2, 20, 6. 2, 31, 2
i^, om. lihri
(22) Hymnodae leges iungen(21) aurelio S, om. lihri
.
dae
(23)
prospiceres
quod
del.
Mommsen
(24)
23*
respiceres
C,
Pretii
9 Idem AA. et CC. Bomitio Civalensi.
causa non pecunia numerata, sed pro eo pecoribus
non constiin solutum consentienti datis contractus
tuitur irritus. D. xvk. lan. SirmiAA.conss. [.293]
10 IdemAA. et CC. Aemilio Severo. Dolus empto-
non quantitate pretii aestimatur.

probatum, non adversus
quem emptor dominium transtulit, rei vindi-
ris qualitate facti,

si fuerit
quem
intercessisse
eum, in
catio venditori, sed contra illum cum quo contraxerat in integrum restitutio competit.
11 Idem AA. et CC. Aureliae Magnae. Venditor
factum
emptoris,
quod
eum tempore
Igitur
tellegant sibi nihil haec profutura esse commenta et

pretio emptorem fugae conscium^*^ multandum esse,
quod dederit. D. xii k. Sept. Theodoro cons. [a. 399]
18 Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA.

Nestorio comiti rerum privaiarum.
Vestium et
argenti seu mancipiorum coemendorum, si quando
a privatis nostris ea contigerit venumdari, palatini
sciant sibi copiam denegatam: poena in eos amissionis pretii exercenda.
D. iii k. lan. R. Arca"
dio
[a. 402 vel 406]
contractus
latuit, post arguendo, non qui eo tempore scierit,

quo id ageretur, et consensit, de dolo queri potest.
1
QUANDO LICEAT
180
4446
IIIl
cum patrem tuum, ut maius comprehende-
retur instrumento pretium, quam rei quae distrahebatur esse convenerat, consensisse profitearis, propter
hoc solum de circumscriptione fnistra queritur.
Sane si placitum pretium non probetur solutum

2
vel in quantitatem debiti per errorem facti compensari cautum fuit, hoc reddi recte postulatur.
12 Idem AA. et CC. Antiocho. Non idcirco minus venditio fundi, quod hunc ad munus sumptibus
necessariis urguentibus non vilioris pretii vel urguente
debito te distraxisse contendis, rata manere debet.
XXXXV."
QUANDO LICEAT AB EMPTIONE DISCEDERE.
Imp. Gordianus A. Licinio Rufino. Re quiintegra ab emptione et venditione utriusque
etenim quod consensu
partis consensu recedi potest
contractum est, contrariae voluntatis adminiculo disat'3 enim post traditionem interpositam
solvitur.
nuda voluntas uon resolvit emptionem, si non actus
quoque priori similis retro agens venditionem inter1
dem
cesserit.
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA.

AureUo FeUci. Perfectam emptionem atque
CC.
et
vendi-
13 Idem AA. et CC. Aurelio Nicae Becaria. Si

maior annis viginti quinque fundum distraxisti, propter
hoc solum, quod ementi, ne compararet, socer tuus
denuntiavit, emptionem a te rescindi bona fides non
tionem re integra tantum pacto et consensu posse

1
dissolvi constat.
Ergo si quidem arrae nomine
aurum datum sit, potes hoc solum *" secundum fidem
2 pacti recuperare '*.
Si vero partem pretii persolvisti, ad ea, quae venditorem oportet ex venditione praestare, magis actionem quam ad pretii quanD. non.
titatem, quam te dedisse significas, habes.
patitur.
April. Byzantii
illicitis
itaque
petitionibus
non integrum solutum
si
ac pretium,
petendo facies con-
abstinendo
est,
sultius.
et CC. Aurelio Basilidae militi. Ea

condicione distractis praediis, ut quod rei publicae
debebatur qui comparavit restitueret, venditor a se
AA.
conss.
[a.
293]
14 Idem AA.
celebrata solutione quanti interest
XXXXVI.'
PROPTER PUBLIGAS PENSITATIONES VENDITIO FUERIT CELEBRATA.
experiri potest,
satis conventioni fecit,
eo,
contractus irritus constituitur. S.
k. lan. Nico-
SI
mediae CC. conss.

[a. 294]
15 ^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius AAA. ad Hypatium pp. Quisquis maior aetate ^
Vendi1 Imp. Antoninus A. Geminio Materno.

tionem ob tributorum cessationem factam revocari
non ex
quod emptor non
xv
praedia etiam procul posita distraxerit, paulo vilioris pretii nomme repetitionis rei venditae^ copiam
minime consequatur. neque inanibus immorari sinatur obiectis, ut vires sibimet locorum causetur ihcognitas, qui familiaris rei scire vires vel merita
D. vi non. Mai. Meatque emolumenta debuerat.
diolani Merohaude ii et Saturnino conss.
[a. 383]
16 ^lmppp. Valentitiianus Theodosius et Arcadius AAA. ad Magnillum vicarium Africae. Si quos
debitorum mole depressos necessitas publicae ratio-
non oportet neque priore domino pretium ofiFerente

neque creditore eius iure hypothecae sive pignorte.
potior est enim causa tributorum, quibus priore loco
omnia cessantis obligata sunt.
2 "/mjty?. Diocletianus et Maximianus AA. AtiSi deserta praedia ob cessationem
niae Plotianae.
coUationum vel reliqua tributorum ex permissu praesidis ab his, quibus periculum exactionis tributorum
imminet, distracta sincera fide iusto pretio sollemniter comparasti, venditio ob sollemnes praestationes
1
Sin autem
necessitate facta convelli non debet.
adstringat proprias distrahere facultates, rei

qualitas et redituum quautitas aestimetur nec^ sub
nomine subhastationis publicae locus fraudibus relinquatur et^ possessionibus viliore distractis plus
exactor ex gratia quam debitor ex pretio consequa-
venditio nuUa iusta auctoritate praesidis praecedente

facta est, hanc ratam haberi iura non concedunt,
'^
idque
quod frustra gestum est revocari oportet, ita
ut indemnitati tributorum omnibus modis consulatur.
2
Quae omnia tractari convenit praesente eo, quem
Hi postremo sub empti titulo perpetuo dopotiantur, qui tantum adnumeraverint
emptorem extitisse proponis.

3 ^^lmp. Constantinus A. ad Egnatium Faustinum praesidem Baeticae. Si quis mndum vel mancipia aliamve rem ob cessationem tributorum vel
nis
tur.
minii'
iure
utilitas privatorum.
etenim
ut alienis bonis sub gratiosa auctione
parum accedat publico nomini, cum totum pereat debitori. D. xiii k. lul. Aquileiae. acc.
id. lan.
Hadrumeti post consulatum Tatiani et
fisco,
quantum exegerit
periniquum
est,
distractis
Symmachi vv. cc.

[a. 392]
17 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp.
munera
civitatum fuga* destituunt
Hl, qui imposita
et ineundos furtim existimant
esse
contractus, in-
Th. 3, 1, 4
(2) atque administrandis familiasujtrum curis idoneus comprobatus secundum Th. et
B ins.
(3) paulo
venditae] etiamsi praedii forte
totiua quolibet casu minime facta distractio
(l)
rum
eit,
reliquum pretii nomine vilioris Th.

10, 17, 3
(5) nec Th. B, ne Ubri
(6)
ut Hbri
(7) sic dett. cum Th., dominio CR
tionis in
3,
I,
8: iunge
munera
l,
civitatis
54,
Th.
6.
9, 41, 17.
(lO)
10, 32, 61
(4)
(g)
fuga
fugae conscium om. Th.
est
conss. (402)
conss. (406).
in
(9)
autem
aut Ravennae Arcadio et Honorio

aut Romae Arcadio A. vi et Probo
Nestorius comes rei privatae occurrit anno 401
(U) supplendum
AA. V
(13)
Th.
sin
minoris forte persona fuerit inserta, necesse sit legitimae defensionis adesse venditioni personam, niMl-
=a Th.
13,
sub hasta distracta comparaverit,
solutio cessaverit,
perpetuam emptionis accipiat firmitatem.
repeti-
Th.
et
etiam ob vestium auri argentique debitum, quae

annua exactione solvuntur, occupata convento debitore et apud iudicem interpeilatione celebrata, cum
11, 73, 1, a. 405

at dett, et
12, 23, 9
PCR
(12)
(U) Jirmant
19, 5, 22. 23
fuisse
sit
cum
(15) sic
potes hoo conicit Mommsen
est ... recuperari
19, 13
(16)
= Vat. 22
(18) idque C, id itaque
(i9)
9, i: fortasse 11, 59, 2 iungenda est
PCR
solum,
B,
pot-
(17)
pr.
Th.
1 1,
SINE CENSU VEL RELIQUIS
18t
que intersit, utrumne officium summae rei procuratoris an certe rectoris* provinciae id quod debitum
fuerit proposuerit.
D. prid. id. Dec. Feliciano et
Titiano conss.
[a.
337J
2
num accidit, ad emptorem pertinet. Haec omnia
locum habent non solum si vinum, sed etiam si
oleum vel frumentum vel his similia venierint et ea
Maximo
ii et Aeiiano conss.
^^ldem A. Daphenae. Dolum auctoris
emptori non nocere
SINE CENSU VEL RELIQUIS FUNDUM COMPARARI NON POSSE.

1 ^lmp. Alexander A. Capitoni.
Ex conventione
quidem, qua pactam novercam tuam cum patre tuo
dicis,
cum fundum
agnosceret
dotem daret, ut tributa ipsa

adversus eam competere non
pactum in stipulationem deductum proactio
''j
potest, et si
in
tibi
betur.
sed et^ si fundus aestimatus ita, ut pars
instrumenti significat, in dotem datus est, ex vendito
PP. non.
actio, ut placitis stetur, non^ competit.
Dec. ipso A. iii et Dione ii conss.
[a. 229]
2 ump. Constantinus A. ad Antonium Marcel-
linum
Rei annonariae emolumenta

praesidem^.
cognovimus hauc esse causam maxime
reliquorum, quod nonnulli captantes aliquorum momentarias necessitates sub hac condicione fundos
comparant, ut nec reliqua eorum fisco inferant et
tractantes
1
immunes eos possideant. Ideoque placuit, ut, si
quem constiterit huiusmodi habuisse contractum atque hac lege possessionem esse mercatum, tam pro
solidis censibus fundi comparati quam pro reliquis
possessionis obnoxius teneatur,

qui comparat censum rei comparatae agnoscere, ^nec licere cuidam rem sine
censu comparare vel vendere.
D. k. lul. Agrippinae Constantino A. v et Licinio C. conss.
[a. 319]
3 Împ. lulianus A. ad Secundum pp. Omnes
his
pro
agria quos possident publicas pensitationes
agnoscant nec pactionibus contrariis adiuventur, si
venditor aut donator apud se coUationis sarcinam
pactione illicita voluerit retinere, etsi necdum translata sit professio censualis, sed apud priorem fundi
dominum forte permaneat, dissimulantibus ipsis, ut
non possidentes pro possidentibus exigantur. D. xiiii
k. mart. Antiochiae luliano A. iiii et Sallustio
conss.
\a. 363]
cum necesse
sit
XXXXVIII."
Post
1 Imp. Alexander A. luliae Secundinae.
perfectam venditionem omne commodum et incomrei
venditae contingit, ad emptorem
modum, quod
auctor enim ex his tantum causis suo
pertinet.
ordine tenetur, quae ex praecedente tempore causam
evictionis parant'^, et ita, si ei denuntiatum est, ut
causae agendae adesset, et non absente emptore
contra eum pronuntiatum est. D. k. Sept.^^ Maximo ii
et Aeliano conss.
[a. 223]
2 Idem A. Gargilio luliano. Cum convenit, ut
vini
certo
singulae amphorae
pretio veneant, antequam tradantur, imperfecta etiam tunc venditione
periculum vini mutati emptoris, qui moram mensu1
rae faciendae non interposuit, non fuit,
Cum
autem universum quod in horreis erat postea*'* vesine
mensura
traditas
nisse'*
et claves emptoribus
adlegas, perfecta venditione quod vino mutato dam-
rector Th.
(3)
(4) ut
19, 14
2, 3, 11
(2)
tributa ipsa agnosceret et creditoribus, quibus fuerant praedia obligata, usurajs solveret l. gem.
(5) et
om. l. gem.
(6) non CR'*?, om. R^f cum loco gemino,
et ita videtur scripsisse imperator: negatio autem et copula et post sed (not. 6) insertaene sint a compilatoribus
an debeantur Thalelaeo (c/. BJS 29, 5, 26 Enantiophanis
et scholia recentiora ad
li,\, 72), non liquet {">) == Th.
1 1 , S, 1
(8) provinciae Lugdunensis primae addit Th.
Th.
Yendere ex Th. 3, 1, 2 addita sunt (10)
(9) nec .
(1)
et
ril)
19, 6.
C/.
Dig, 18, 6
(12) sic
certi iuris est.
bona
mi
PP.
223]
[a.
fide
k. Oct.
{(t.
223]
4 Imp. Gordianus A. Silvestro militi. Cum inter

"
emptorem et venditorem contractu sine scriptis inito
de pretio convenit moraque venditoris in traditione
non intercessit, periculo emptoris rem distractam
PP. xv^^ k. lan. Goresse in dubium non venit.
diano A. et Aviola cotiss.
[a. 239]
5 ^^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. AuCum speciem venditam per violenrelio Leontio.
tiam ignis absumptam dicas, si venditionem nuUa
condicio suspenderat, amissae rei periculum te non
PP. iii non. ISov. Atubino Diocletiano
adstringit 2".
A. II et Aristohulo conss.
[a. 285]
Mortis
6 '^^ldem AA. et CC. Aurelio CyriUo.
casus ancillae distractae etiam ante traditionem sine
mora venditoris dilatam non ad venditorem, sed ad
emptorem pertinet, et hac non ex praeterito vitio
rebus humanis exempta solutionem emptor pretii
non recte recusat.
xv^^
S.
lan. Nicomediae CC.
k.
conss.
[a.
294]
XXXXVIIII,^^
eum
DE PERICULO ET COMMODO REI VENDITAE.
11, 3, S
Maximo
eiusdem
universis
PP. r
aut deteriora aut penitus corrupta fuerint.

k. April.
XXXXVII.^^
4649
IIII
DE ACTIONIBUS EMPTI ET VENDITI.

Imp. Antoninus A. Aelianae.
1
cui
Adversus eum,
vendidisti, venditi iudicio consiste: nec

enim tibi in rem actio cum emptore, qui personaliter tibi sit obligatus, competit.
PP. iiii id. lun.
Laeto iterum et Cereale conss.
\a. 215]
2 Impp. Valerianus et Gallienus AA. et Valerianics C. Flavio Domitiano.
Yenditi actionem ad re-
agrum
cipiendum
residuum
rit,
quas-i et tu
pretium intendere
Nec quod
tuo poteris.
in
adversario
compensationem vene-
invicem deberes, id obesse
tibi
pote-
bonae fidei contractu, in quo maiores etiam

viginti quinque annis officio iudicis in iis quae dolo
commissa sunt adiuvantur, iusto errore te ductum
vel fraude adversarii captum, quasi debitum id esset,
quod re vera non debebatur, pepigisse monstrave2
ris.
Fructus quoque perceptos ante venditionem
contractam, quos, cum venditioni non accessissent,
eundem emptorem invasisse proponis, eodem iudiPP. id. Mart. Aemiliano et Basso
cio reposccs.
rit,
si
in
conss.
[a.
259]
3 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Serapodoro. Ex arrali pacto personalis dumtaxat pacis-
PP.
centibus actio praeparatur.
iiii id. lul. ipsis

[a. 290]
Si traditio rei venditae
iuxta emptionis contractum procacia venditoris non
fiat, quanti interesse compleri emptionem fuerit arbitratus^^ praeses provinciae, tantum in condemnationis taxationem deducere curabit.
PP. viii id. Sept.
[a. 290]
5 ^^ldem AA. et CC. Decimo Caplusio. Curabit
AA. conss.
4 Idem AA. Muciano.
iiii et III
praeses provinciae compellere emptorem, qui nactus

possessionem fructus percepit, partem pretii quam
penes se habet cum usuris restituere, quas et per-
CR^, causae evictiones pariant P, causam evictionis speR'

(13) Febr. scr.
(14) postea P^CR, positum
(i 6) iunge
postea P', positum dett.
(l5) sic CR, venisset P
rant
8, 56,
8.
d.
(n) contractu
initio F, contractus
8.
xmi P
(19)
s.
s.
s.
s.
Vat. 23
Vf, astringat P, adstringet

vtdetur 4, 49, 16
(22) XV P,
git
ad 4, 49, 16
(24) sic PCR,
VIII libri
19,
inito
initio
(23)
#* contractu
CR,
(18) pp.
(20) sic
xv F,
CR, constrin-
Vat.
(21) iungenda
vel xvi V, xiii vel
xv
j5 19, 8, 56 segq.
arbitratum
(25)
Cf. Dig.
iunge2,AQ,Z
Iin
ratio
ceptonim fnictuum
et
minoris aetatis favor,
PP. xii
intercesserit, generavit.
\a. 290]
k. Oct. ipsis iiii et iii AA. conss.
AA. et CC. NeratioK Venditi actio, si
^
ad
rescinfacile
non
aliud
convenit,
non ab initio
venditionem, sed ad pretium exidendam
nulla
licet
mora
Uem
perfectam
eendum
vi
-S'.
competit.
conss.
id.
April.
Byzantii AA.
293]
[.
7 Idem AA. et CC. Diodoro. Si servos distraxisti

ac pretium de peculio eorum, quod ad te pertinebat,
nesciens unde solveretur accepisti, consequens est
^
integram te pretii actionera habere, cum proprii venditoris nummi soluti non praestant emptori liberationem. S. xvii k. Mai. Melanthiade AA. conss. [a. 293]
8 ^ldem AA. et CC. Aurelio Eusebio. Si pater
tuus venum portionem suam dedit nec induxit in
vacuam possessiouem praedii, ius omne penes se eum
retinuisse certum est.
neque enira velut traditionis
factae vectigal exsolutum, si simulatum factum inter1
cessit, veritatem mutare potuit.
Quapropter aditus praeses provinciae, si animadverterit in vacuam
possessionem neque patrem tuum neque successores
eius emptorem vel heredes ipsius quocumque loco
factos induxisse, non dubitabit nihil esse translatum
et si te ex empto ad inducendum in
pronuntiare.
vacuam possessionem
an pretium
perspexerit
aesti-
conveniri,
exsolutum: ac si reppererit
non esse satis pretio factum, hoc restitui tibi proS. v k. Mai. AA. conss.
videbit.
[a. 293]
9 Idem AA. et CC. Aureliae Zaniae Antipatrae.
Si rainor a venditore sive sciente sive ignorante dicebatur capitatio praedii venditi et maior inventa
sit, in tantum convenitur, quanto ^ si scisset emptor
ab initio, minus daret pretii.
sin vero huiusmodi
onus et gravamen functionis cognovisset, nullam adversus venditorem habet actionem.
S. xv k. lun.^
mabit,
sit
Philippopoii AA. conss.

10 Idem AA. et CC. Titio Attalo.
293]
vendi-
[a.
Cum
torem carnis fide conventionis rupta tempore placito

hanc non exhibuisse proponas, empti actione eum
quanti interest tua tunc tibi praestitam fuisse*^ apud
S. xvii k.
praesidem provinciae convenire potes.
Iwn.
AA. conss.
Idem AA.
[a.
293]
et CC. Flaviae Eucarpiae. Si ancilex causa venditionis traditam venditor manumisit, libertatem alienae factae praestare non potuit.
quod si post venditionem ante traditionem manumisit, pleno iure dominus constitutus civem Romanam facere non prohibebatur': tibi personali propter
ruptam fidem contra venditorem actione competente.
11
lam
tibi
S.
k.
lan.
AA.
12 ^ldem AA.
conss.
et CC.
Egi
[a. 293]
Sicut peri-
Crispino.
culum vini mutati, quod certum fuerat coraparatum,

ad emptorem, ita commodum aucti pretii pertinet.
utque hoc verum est, sic^ certae qualitatis ac mensurae distracto vino fidem placitis servandam convenit: quo non restituto non pretii quantitatis, sed
quanti interest empti competit actio. S. prid. non.
Fehr. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
13 Idem AA. et CC. Flavio Alexandro. Fructus
post perfectum iure contractum emptoris spectare

personara convenit, ad quera et functionum gravamen
pertinet: venditorque*** pretium tantum ac, si moram
mtercessisse probetur, usuras officio iudicis exigere
S. iiii non. Dec. CC. conss.
potest.
[a. 294]
14 Idem AA. et CC. Aurelio Rusoni. Eraptor
servorum recte de his*' tradendis et de eorum fuga
neratio lihri^ aurelio
om.
contra
(l)
(4) sic
.
F,
fuisse
quantum
F,
(3)
CR
tuno
si
S: Aurelio Neratio
(5)
.
lul.
fuisset
F, prohibetur CR''
(9) sic
si
FPC
(11)
de
(15)
iungenda videtur 4, 48, 6
hermiano
Mommsen
cyrillo
S,
(2) pretii
Mommsen
CR
(7)
(6)
sic
tuno
PR,
(8) iunge 4, 2, 10
(10) sic FR", venditor quohis recte cr.
(12) recte VR,
(14) sic C, solutionem
ow.
(13) id.
scr.
prohibebitur
V^R,
que PCR'*
DE ACT. EMPTI ET VENDITI
182
50
49.
cyrillo
VPR
(16) sic 4, 48, 6, aurelio

lihri: hermiano ex c. n,
itemque sanitate erronesque non esse aut noxa solutos repromitti sibi recte*'-^ postulat.
S. v k.^^ Dec.
CC. conss.
[a.
294]
15 Idem AA. et CC. Aurelio Antonino Aeliano.

Ultra modura tritici distracti citra pactura in solutione*'* mora non facta nihil emptor exigere potest.
S. XV k. lan. Mcomediae CC. conss.
[a. 294]
16 ^^ldem AA. et CC. Aurelio Cyrillo^^. Post
perfectara venditionem fetus quidem pecorum emptori,
venditori vero sumptus, si quos bona fide fecerit,
restitui debere
notissimum
est.
S. viii
k.^''
conss.
lan. CC.
[a. 294]
17 IdemAA. et CC. Hermiano et Hermippo. Expulsos vos de fundo per violentiam a Nerone, quem
habere ius in eo negatis, profitentes nullam vobis
adversus eum, ex cuius venditione fundum possidetis,
actionem competere probatis. igitur ad instar interdicti seu actionis promissae experiendum esse perspicitis *^
QUIS ALTERI VEL SIBI SUB ALTERIUS NOMINE VEL ALIENA PECUNIA EMERIT.
SI
Si pe1 Imp. Antoninus A. Mercatori Secundo.

cunia patris fundus raancipiaque comparata sunt,
tamen cum emptiones matris tuae nomine factas
esse proponis, ignorare non debes traditione matrem
tuam dominam fuisse constitutam. plane si pecuniae petitionem competere tibi propter numerationem
civiliter consiste.
PP. iii k. Aug.
Antonino A. iiii^^ et Balhino conss.
[a. 213]
2 Imp. Alexander A. Septimiae. Si emancipatis
vobis fundos, quos nomine vestro, cum in potestate
pretii existiroas,
ageretis,
pater
eorum voluntate
emerat, tradidit vel in possessione

patris fuistis,
dominium
adquisistis.
D. XIII k. April. Antonino et Alexandro conss. [a. 222]

3 Idem A. Fabio Patei-no.
Mancipia quorum
meministi si, ut proponis, nomine tuo itemque fratris
cui successisti empta vobis tradita sunt, licet
instrumento eraptionis raatrem tuam pecuniam numerasse contineatur, persequi ea more iudiciorum
D. xv k. lul. Modesto et Probo
non prohiberis.
tui
conss.
[a.
228]
et Gallienus AA. et ValeAurelio Cyrillo.

Quamvis instrumento
emptionis socrus nomen inscripseris tamen si possessionem tenes ^S dominus elfectus es. ob eam rem
frustra calumniam mulieris, quamvis ipsa contractus
tabulas habeat, formidas. D. iii non. Mai.
5 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Vero ^^.
Cura propria pecunia tua te comparante possessionemâ quondam uxoris tuae nomen tantumraodo accoraraodasse dicas eanderaque occasione custodiae
suae commissorura instruraentorum contra bonam
fidem
eiusdera fundi usurpasse, rector
ijroprietatem
provinciae, pro sua exercitatione cognitum habens
donationem a non domina uxore tua in filiara suam
collatara nullum praeiudicium dominio tuo attulisse,
docenti tibi veritatera precibus tuis adsistere restituere eandera possessionem habita etiam fructuum
4 Impp. Valerianus
rianus
C.
taxatione curabit.
III
D. prid.
id.
Sept.
ipsis iiii et
AA.^* conss.
6 Idem AA.
[a.
et
CC. Aurelio Dionysio.
290]
Multum
interest, utrumne uxore tua comparante pecuniam

numerasti eique possessio tradita est, an contractu
xv
omittit, adiectum videtur

(l7) viii F,
4, 48, 6,
not. 18
c. 16 suhscrihitur d. xiii k. nic.
(18) in
ad
c.
ad
h.
c.
aut
16
aut
19, 15
cc, quae
(19)
pertinent
om. lihri
(22) vero
(20) a.
(21) sic PC, tenens
quam
c/.
im
vocato C, quod nescio an ortum

scribendum sit Vero evocato
(23)
SPR,
sit
ut
te
ex evocato,
comparante
possessionem edd., oomparante possessionem P*, comte
rante
comparante posP*) possessioni J^,
parate (
rate /i*) possessiones /2', te
sessioni C, te comparante (
iii aa.
iiii
et
R^
(24)
comparate possessioni
supplevi
DE RKBUS ALIENIS
183
a te nomine tuo
habito tautum uxoris

instrumentis scribi feceris. Nam si
quidem uxor tua nomine suo emit eique res traditae
sunt nec in te quicquam de his processit, non nisi
de pretio adversus eam, in quantum tu pauperior et
2
illa locupletior facta est, habes actionem.
Quod
si emisti quidem tu et tibi tradita possessio est,
tantum autem nomen instrumento uxoris quondam
tuae scriptum est, res gesta potior quam scriptura
3
habetur. Sin vero ab initio negotium uxoris gerens comparasti nomine ipsius, empti actionem nec
emptionis
iure perfectam recte venditionem rescindere

ac dominium revocare non licet: sed et si hoc ex
persona sua vindicet, vel exceptione te doli mali, si
hanc viam
sione tibi quaesita domino fundi pro debitis in solutum mater tua dando nihil tibi auferre potuit. et
ideo si tu maior viginti quinque annis effectus ab
ea negotium gestum non fecisti ratum, oblato debito,
si non haec locator iure pignoris obligata sibi vendidit, petere poteris. D.iii id.Fehr."^^ CC. conss. [a.294]
5 Idem AA. et CC. Aurelio Aegro. Si fundum
tuum pater post emancipationem te non consentiente
venumdedit neque ei successisti neque possidens
longi temporis praescriptione munitus est, eum tibi
'
[a.
293]
Cum
per
eos qui negotia tua gerebant olei materiam te comparasse contractusque fidem pretio suscepto rupisse
venditorem proponas, si quidem ex empto his qui
iuri tuo subiecti fuerint coutrahentibus tibi quaesita
est actio, per te vel cui mandaveris, si vero sui
iuris constituti
agenti rector provinciae reddi

Sirmi CC. conss.
sibi
te pertinentes
quae in huiusmodi contractibus observari

providebit.
8 Idem AA.
aliena pecunia
runt, sed sibi
si
tamen'
ei
solet, satisS. xiiii k.

Sept. AA. conss.^ [a. 293]
et CC. Maximae Valentiriae.
Qui
comparat, non ei cuius nummi fue-
tam actionem empti quam dominium,
fuerit tradita possessio,
cum
quaerit.
2 Imp. Gordianus A. Grattiae Aeliae.

rem iuris tui, si consensum
commodasti
vendiderunt, licet emptor ab his delegatus partem

alteramque in cautionem deduxit,
taraen portioni tuae ea venditio non potest obsistere.
3 '^^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. ei
CC. Aurelio Eusehio.
Falso tibi persuasum est
et
pretii fisco solverit
224]
Distranon ac-
", licet sigillo tuo venditionis instrumen-
tum fraude conquisita signaveris, eiusmodi tamen

commentum'2 emptori usucapione non subsecuta vel
communis praedii portionera pro indiviso, antequam

communi dividundo iudicium dictetur, tantum socio,
non etiam extraneo posse distrahi. PP. id. Fehr
iongi temporis praescriptione non munito nullam

praestitisse potest securitatem.
3 Impp. JDiocletianus et Maximianus AA. et CC.
Aurelio *^ Valeriano. Venditrici succedenti heredi-
(l)
sic
CR
fortasse
ad
cum Graecis^ a domino

c.
7 pertinet
(3)
ins.
(2) subscriptio
iunge 3,
21,
1.
72, 9
cf. not. 2
a. 299)
7,
qui R^ videlicet C
(5) AA. conss. 3, 21, 1,
Diocletiano vii et Maximiano vi AA. conss. (=
7, 72, 9
(C) ei (eius C) cuius nummi fuerunt (fuerunt nummi jR*) sed sibi P^CR^^ eius nomine cuius
fuerint sed suo sibi jP*, eius nomine cuius fuerant nummi
sed suo non ei cuius nummi fuerunt sed sibi R'^
(7) tamen
PR", om. CR^
(8) vel PiCR cum B, veluti P>
(9)
19, 8, 71 seqq.
conss.^^
4 Idem AA.
quidem tuam
I
,4)
(lO)
VIII scr.
(tl)
sic CR'',
non
permiserit.
2 Idem A. Herenniano militi. Multum interest,

utrura coheredes tui possessionem comraunem distraxerunt, an vero fiscus, cura partis dominus esset, soliditatem iuxta proprium privilegium vendidit. etenim
si a fisco facta est venditio, fidem eius infringi mirationis est.
Si vero coheredes soliditatem
nime^
[a.
hente marito
fieri
dibus patrui tui distractam suggeris, pro portione

tua munit, in rem actio incolumis perseverat: aut
si receptum ius securitatem eraptori praestitit, est
arbitrium tibi liberum conveniendi eos, qui pro portione satis illicitam venditionem celebraverunt.
THECA.
luliafio
minime
1 Imp. Gordianus A.
ApoUodoro evocato. Si
nuUa usucapionis praerogativa vel diuturni silentii
praescriptio emptorem possessionis, quam a cohere-
1 Imp. Alexander A. Cattiano militi. Si praesidi

provinciae probatum fuerit luhanum nuUo iure munitum servos tuos scientibus vendidisse, restituere
tibi emptores servos iubebit.
quod si ignoraverint
et eorum facti sunt, pretium horum tibi solvere
lul.
servitutes
DE COMMUNIUM RERUM ALIENATIONE.
DE REBUS ALIENIS NON ALIENANDIS ET DE

PROHIBITA RERUM ALIENATIONE VEL HYPO-
id.
et
lAV^
manifeste constituto, ut inter absentes per mediam

personam vel^ per nuntium vel per epistulam taUs
D. v non
Sirmi
contractus pertici possit.
CC. conss.
[a. 294]
riiii^^
modo
alienationem interdixit aliquid tale

D. k.^"^ Nov. Constantinopoli^^.
D. prid. non. Fehr. Sirmi CC. conss. [a. 294]

9 Idem AA. et CC. Eminio Rufiniano. Nihil prohibet altero pecuniam numerante in alium vel utriusque contrahentis consensu vel certe venditore tantummodo volente dominium transferri: eo etiam
I).
similique
imponi nec emphyteuseos coutractum, nisi in his

tantummodo casibus, in quibus constitutionum auctoritas vel testatoris voluntas vel pactionum tenor qui
petit.
iubebit.
Crispifio conss.
M.
294]
res ad
[a.
non obligatas
tus prohiberi:
communibus fratrem patruelem tuum

quaedam comparasse contendas, de tua pecunia hunc
conveniendo tacies consultius: nam in rem de rebus
ab eo comparatis tibi contra eum petitio non com-
itaque de rebus
lulianum
viii id.
dendi potestatem habens distrahendo quicquam tibi

nocere potuit. D. k. Nov.
7 ^^lmp. lustinianus A. lohanni pp. Sancimus,
sive lex alienationem inhibuerit sive testator hoc
fecerit sive pactio contrahentium hoc admiserit, non
solum dominii alienationem vel mancipiorum manumissionera esse proliibendam, sed etiam usus fructus
dationem vel hypothecam vel pignoris nexum peni-
empti quaesierunt actio-
nem, per eos vel quibus illi dederint mandatum adi

competentem iudicem, qui"^ secundum bonam fidem,
fieri
efficiet.
et CC. Aurelio Rufo.

Nemo
sibi nec ex officio ven-
6 Idem AA.
secundum mandatum tuum hunc con-
tractum habuerunt ac
tueri vel evicta re, etsi defenuti, quanti tua interest potek. Nov. Sirmi AA. conss. [a. 293]
S. xvi
4 ^^ldem AA. et CC. Domitio Aphohio. Mancipia
patris, qui fundum a Philippo conduxerat, succesris experiri.
nec tibi adquisisti, dum tibi non vis nec illi potes:
quare in dominii quaestione ille potior habetur, cui
tradita est.
D. xiiii k. Sept. Viminacio
possessio
conss.^
7 ^ldern AA. et CC. Aur-elio Gerontio.
elegeris,
sione monstrata nolueris
illi
AA.
5052
tario
nomen post
IIIl
et
CC.
militantis
Uipiano
militi.
Portionem
alienare frater^* tuus
non
om. R") commodasti PR*^

(12) sic P^R^, commentoP?(722*
(14) iunge
(la) aurelio et S, om.libri
2, 25, 1. 8, 42, 18
(15) Aug. 2, 25, 1
(l6) fortasse
XV
d.
k.
cum
est
9
4, 54, 9 scr.
4, 54,
(17)
iungenda
(18) post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. (= a. 531)
(ei
(19)
suppl., cf. Zeitschrift fdr Rechtsgeschickte 11 p. 185
19, 8, 76 seqg.
(20) fortasse iungenda est 4, 49, 8
:
V
S.
k.
conss.
8
Mai.
AA.
4, 49,
(21)
subscriptio supra
posita,
ei
(22) frater
P, potius ad c. 4 pertinere videtur

pater CR'^?, o xoivcovoi
quam habet
22*,
eius autem partem pretio Boluto tibi restitui

postulare nec militari gravitati convenit*.
Si raaior annis
Jdem AA. et CC.
potuit.
Olymjnano.
communia
quinque velut propria uesciens^
tuis
praedia distraxisti licet uullum
cum tiatribus
instrumentum intercesserit nec quicquam specialiter
conveuit, alienae portionis evictione secuta quanti
iuterest emptoris^ solves.
viginti
LIII/
REM ALIENAM GERENTIBUS NON INTERDICI

RERUM SUARUM ALIENATIONE.
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Publiciae CaNon est interdictum tutoribus vel curatopriolae.
ribus, etsi ex eo titulo iudicati debitores sunt concum sua causa res suas alienare. potuit
stituti,
ergo curator tuus fundum suum cum suo onere

D.
obligare fisco uostro: nam et privato potuisset.
non. lun. Antonino et Geta conss.
{a. 205]
LIIII/
EMPTOREM ET VENDITOREM
m PACTIS INTERCOMPOSITIS.
Si ea
1 Imp. Antoninus A. Claudiae Diotimae.
lege praedium vendidisti, ut, nisi intra certum tempus pretium fuisset exsolutum, emptrix arras perderet et dominium ad te pertineret, fides contractus
servanda
est.
REM ALIENAM GERENTIBUS
184
im 5255
D. v
id.
Sabino
Ji et
conss.
AnuUino
[a.
2 Imp. Alexander A. Charisio
militi.
Si
uUa
ludificatioue sua auctoritate perficiet*S praecipue cura diversa pars receptis nummis suis nullam
passa videri possit iniuriam.
Fabiano Musco. Si a te comparavit is cuius meministi et convenit, ut ^\ si intra certum tempus
soluta fuerit data quantitas, sit res inempta, remitti
hanc conventionera rescripto nostro non iure petis.
sed si se subtrahat, ut iure dominii eandeni rem
retineat, denuntiationis et obsignationis depositionisque remedio contra fraudem potes iuri tuo consulere
^*.
8 Idem AA. et CC. Auxanoni.

Tempore contractus inter emptorem et venditorem habitam conventionem integram servari, si ab ea posteriore non
recedatur pacto, certum est.
9 ^^lmp. lustinianus A. lohanni pp. Si quis ita
paciscatur in venditionis vel alienationis contractu,

ut novo domino nullo modo liceat in loco vendito
vel alio modo sibi concesso monumentum extruere
vel alio modo humani iuris eum eximere, sancimus,
licet hoc apud veteres dubitabatur, tale pactum x
nostra lege esse fovendum et immutilatum permaForsitan enim multum eius intererat, ne
1
nere.
ei vicinus non solum quem nollet adgregetur, sed et
cum etenim
pro quo specialiter interdictum est.
venditor vel aliter" alienator non alia lege suum
ius transferre passus est nisi tali fretus conventione,
quomodo ferendum est aliquam captionem ex yaria
eum
pati
vv. cc.
'',
vendidit, ut, nisi reliquum pretium intra certum tempus restitutum esset, ad se reverteretur, si non precariam^ possessionem tradidit, rei vindicationem
non habet, sed actionem ex vendito. D. iii id. luL^
[a.
SI
A. Claudio luliano et Proculiano. Commissoriae venditionis legem exercere non potest, qui
post praestitutum pretii solvendi diem non vindi-
sed usurarum pretii petitionem
sequi maluit.
5 Imp. Gordianus A. Aurelio Longino evocato.

Initio venditionis si
pactus es, ut is cui vendidisti

possessionem pretii tardius exsoluti tibi usuras pensitaret, non immerito existimas etiam eas tibi adito
praeside ab emptore praestari debere. nam si initio
contractus non es pactus
si coeperis experiri
ex
mora dumtaxat usuras tam ab ipso debitore quam
ab eo, qui in omnem causam empti suam fidem adstrinxit, de iure postulabis.
6 Imppp. Carus Carinus et JSumerianus AAA.
'^
Romulo.
Cum te fundum tuum certae
Olyhrio
rei contemplatione inter vos habita
exiguo pretio in
alium transtulisse commemoras, poterit ea res tibi
non esse fraudi, quando non impleta promissi fide
dominii tui ius in suam causam reverti conveniat.
et ideo aditus competens iudex fundum cuius mentionem facis restitui tibi cum fructibus suis sine
(1)
PP.
id.
Febr. CC. conss.
(=
a. 294) fortasse
suppL,
nescienti P^j?, nescienti
CR (4) -B 19, 16 (5)
P: cc. aut ex Langohar-
p. 183 not. 21
(-2) sic P,
altori
(3) sic P, eniptori
19, 1, 88 seqq.
(6) id. co.
c/.
dica litlerae a forma

corruptum
Oct.
Aug., aut ex oc
(7)
iS) tic PCR, praccipuam P'
531]
est, ut supplendum sit

sic dett, pareret
PCR
(9) subscriptio fortasse
LV."
SERVUS EXPORTANDUS VENEAT.
Impp. Severus et Antoninus AA. Petroniae FlaLege venditionis exportata mancipia sub de-
villae.
nuntiatione
manus
iniciendae libertatem ab emptore,
locum
vel qui successit in
eius,
antequam
fides
rum-
patur, accipere possunt. Quae tamen fisco post

raanumissionem vindicantur et in perpetuam servi1
tutem eadem lege veneunt, cum in his civitatibus

2 conversantur, quas contrahentes exceperant. Ante
manumissionem iniciendae raanus facultas non dene

gatur atque ideo non petuntur in publicum. PP. xv
Victorino conss.
[a. 200]
Si, ut manus iniectioiure
tuo
uti
cavisti
tibi,
haberes,
quod
potes.
Oct. Severo A.
k.
4 Idem
et Orestis
fundum
ea lege vendiderunt, ut, sive ipsi sive

Earentes
eredes eorum emptori pretiura quandoque vel intra
certa tempora obtulissent, restitueretur, teque parato
satisfacere condicioni dictae heres emptoris non
ut contractus fides servetur, actio praescriptis
paret
verbis vel ex vendito tibi dabitur, habita ratione
eorum, quae post oblatam ex pacto quantitatem ex
eo fundo ad adversarium pervenerunt. D. k. Sept.
Alexandro A. cons.
[a. 222]
3 Idem A. Felici militi.
Qui ea lege praedium
eligere,
Con-
Nov.
k.
post consulatum Lam^yadii
216]
tui
cationem rei
xv
D.
interpretatione?
sta?itinopoli
et
2 Idem AA. Sezo ISedymo.
nem
hoc omisisti et poenam stipulatus es, homo quifisco commissus est, tu vero nactus ex stipuin omnibus tamen quaeritur, an dolatu actionem.
PP.
mini voluntate in locum prohibitum venerit.
vii" k. Iôv. Severo A. 11 et Victorino conss. [a. 200]
3 Imp. Alexander A. Novio liberto. Ancilla, quae
" ab emptore
exportanda venit nec exportata est, sed
in eadem civitate morante empta et '^ manumissa
est, adversus legem venditionis libera fieri non potuit
et ideo aditus a te procurator raeus partibus suis
PP. iiii id. Mart. Maximo ii et Aeliano
fimgetur.
si
dem
conss.
[a. 223]
A. Aurelio Papiae.
IMoveor, quod te a
dominum eorum venisse adfirmas sub ea
ne in patria moreris et ab eo cui te prior
lege
1
emptor vendiderat, manumissum esse dicis. Quare
competens iudex adversus eum, quem praesentem
esse dicis, cognitionem suam praebebit et, si veritas
accusationi aderit, exsecrabile delictum in exemplum
4 Idem
servis
tuis
capitali
ad
c. 7
et ins.
poena vindicabit.
pertinet
CR
tion V. not. 9
cum
B2 {x.n.),
(n) VII F, VIII

et
(lo)
Sed quoad usque pro-
solubrio S, om. lihri

(ll) sic M,
(13) de subscrip/2*, om. CR'^
(12)
ut
(14)
iungenda videtur
alter
CR
(18) est
V, in qua einpta et
(16)
sed
4, 51, 7
^ 19,
CR,
CR: empta
7.
esset
et del.
(15) sic dett.
Cf. Dig. 18, 7

(19)
empta
Mommsen
MANCIPIUM ITA VENlfiRIT
SI
185
baveris quae intendis, status tuus esse videtur, qui

PP. xi
in te post manumissionem deprehenditur.
k. lul. luliano et Crispino conss.
[a. 224]
5 Idein A. Sextiano Serapioni. Qui exportandus

a domino de civitate sua venit, nec in urbe Roma
morari debet: qui autem de provincia certa, nec
in Italia.
si itaque contra legem constitutam* factum probare potes, utere iure, quod propterea tibi
PP. vii^ k. Febr. Fusco ii et Dextro
competit.
conss.
[a.
225]
LVL
MANCIPIUM ITA VENIERIT, NE PROSTITUA-
SI
TUR.
Praefectus urbis
hnp. Alexander A. Socrati.
amicus uoster eam, quae ita venit, ut, si prostituta
fuisset, abducendi potestas esset ei, cui secundum
1
constitutionem divi Hadriani id competit, abducendi

quod si eum patieutiam accommodasse contra legem quam ipse dixerat, ut in turpi
quaestu mulier haberetur, animadverterit , Ubertate
competente secundum interpretationem eiusdem principis perduci eam ad praetorem, cuius de liberali
causa iurisdictio est, ut lis ordinetur, iubebit.^ nec
enim tenor legis, quam semel compreheudit, intermittitur, quod dominium per plures emptorum personas ad Primum qui prostituit sine lege simili
faciet facultatem:
PP. iii
pervenit.
conss.
k.
Maocimo
JVov.
ii et Aeliano
[a.
2 Idem A. Severo*.
Mulierem, quam
223]
ita venisse
ne prostitueretur aut, si prostituta fuerit,

libera esset, per officium militare exhiberi apud tribunale* oportet, ut, si controversia referatur pacto
(quod tamen si verum est, libertas mulieri existente
condicione competit), agatur causa apud eum cuius
de ea re notio est. haec autem lex et nisi in tabuias venditionis inserta sit, quamvis epistula vel
sine scriptis facta ostenditur, valet.
PP. k. Bec.
[a. 223]
3 Idem A. Aurelio Aelio^. Eam, quae ita venit,
ne corpore quaestum faceret, nec in caupona sub
specie miuistrandi prostitui, ne fraus legi dictae
PP. id. lan. Fusco ii et Bextro
liat, oportet.
conss.
[a. 225]
adlegas,
SI
5558
IIII
Maximo. Si *^ lusta SaturFirmam agentem tunc annos

vendiderit, ut, cum haberet annos
3 Idem A. Fulcinio
nino puellam nomine
septem hac lege

quinque, libera esset, quamvis factum ab
emptore praestandae libertatis pacto non sit insertum, sed ut libera esset expressum, tamen constitu1
tioni divorum Marci et Comraodi ^^ locus est. Ideoque impleto vicensimo quinto anno Firraa libera
facta est nec obest ei, quod vicensimo septimo
anno manumissa est, quae iam ex constitutione libera
erat: et is, quem post vicensimum quintum annum
PP. x
ex te conceptum enixa est, ingenuus est.
viginti
k.
Fehr. luliano et Crispino conss.
[a.
224]
4 Imp. Gordianus A. Corneliae lucundae. Si

qui pretium pro te acceperat, ut statuto tempore
is,
te
libertate donaret, moram repromissae libertati praestitit, ex eo te liberam esse factam manifestum est,
ex quo, cum posset dari libertas, non est praestita.
et ideo ex te natos ingenuos videri procreatos non
PP. vi k. Mai. Sabino et
est incertae opinionis.
Venusto conss.
[a. 240]
5 Idem A. Aurelio Marino. Ea quidem mancipia,
eam
ne
ad
venditio
libertalegem accepit,
quorum
tem perducantur, etiamsi manumittantur nancisci
libertatem non possunt.
neque enim condicio, quae
personae eius cohaesit, immutari facto eius qui ea
1
Nec tamen, poenae exlege comparavit potest.
actio si qua addita est condicioui non servatae,
2 iustam exigeudi tribuit causam. Qua igitur ratione te poterit vocare ad officium procuratoris, qui
eara legem venditioni dedit, perspicii"* non potest,
cum nec in privatorum contractibus fiscus se interponere debeat et litterae ad te missae personae fac'^
contineant. **
tum, si non ipse manumiseris, non
PP. XVI k. Sept. Sabino et Ve?iusto conss. [a. 240]
,

Si puellam ea lege vendidisti,
Helvidiae Ruftnae.
ut manumitteretur et, si manumissa non esset, centum aurei praestarentur , non servata fide nihilo
minus eam raj)tam e vestigio servitutis ad libertatem,
quae praestari potuit, constitit, nec pecunia quasi
rupta fide suscepta recte petetur, cum non mutata
venditoris voluntate condicionis potestate " post **
manumittentis factum rejjraesentari optima ratione
S. XVI k. lun. ipsis AA. conss.
placuit.
[a. 293]
LVIL^
MANCIPIUM ITA FUERIT ALIENATUM, UT
MANUMITTATUR VEL CONTRA.
LVIIL'9
DE AEDILICnS ACTIONIBUS.
Si^ Patroclius,
1 Imp. Alexander A. Patricensi.
posteaquam te Hermiae donationis causa dedit lege
dicta, ut, si quindecim annis continuis servisses, ad
1 Imp. Antoninus A. Decentio Veromilio. Si nou

simpliciter, sed consilio fraudis servum tibi nescienti
fugitivum vel alio modo vitiosum quis vendidit is-
libertatem pGrducereris ita, ut civis Romanus esses,

tempore peracto, si modo Patroclius non contrariae
voluntatis fuerit aut si iam ^ decesserit, ad iibertatem
que fugitivus abest, non solum in pretium servi

venditorem conveniri, sed etiam damnum quod per
eum tibi accidit competens iudex, ut iam pridem
quoniam placuit non solum ad venditos,
pcrvenisti,
eam legem, ut manumitterentur, pertinere, nec te potuit semel translato dominio

in Hermiam postea alii Patroclius vendere: et ideo
non de praestanda tibi libertate, quam ex constitutione iam fueras adeptus, litigare debuisti, sed libertatem quam obtinueras defendere.
PP. vi id. Nov.
sed etiam ad donatos
Alexandro A. cons.
2 Idem A. Futychiano^^.
[a.
222]
Si ea lege Chreste^*
servum, sed naturalem filium venumdedit, lit emptor
eum raanumitteret, quamvis non est manumissus, ex
constitutione divorum Marci et Commodi ad Aufidium
Victorinum liber est. PP. non. Bec. Alexandro A.
cons.
[a. 222]
(1)
(2)
sic
CR^^ constitutum VR'^

(2) vii vel lil V
(4) severo S, severo praef. urb. VR,
19, 17
severo pp. C
(bj sic if", tribunalem VC, tribunal
(6) helie S, om. libri
(7)
19, 7.
Cf. Dig. 18, 7
(8) si del.
SVRf,
(11) sic C,
11.
Mommsen
liberto
( tus
iam CR, etiam V?

R^) addunt CR re.cte.
(9)
chrestes F, chertae
(12) si ii",
(l 0)
sic
fortasse.
placuit, praestari iubebit.

et Sabino conss.
PP.
iiii k. lun.
Messala
[a.
214]
2 Imp. Gordianus A. Petilio Maximo. Cum proponas servum, quem pridem comparasti, post anni
tempus fugisse, qua ratione eo nomine cum venditore eiusdem congredi quaeras, non possum animadvertere: etenim redhibitoriam actionem sex mensum
temporibus vel quanto minoris anno concludi manifesti iuris est.
PP. k. Dec. Gordiano A. et Aviola
conss.
[a. 239]
3 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Au-
apud priorem dominum fugisse

doceatur, fuga post venditionem
interveniens ad damnum emptoris pertinet. Sin
Muciano.
mancipium non
relio
1
Si
om. F/J
(13) in semestribus scriptae addit R, ut
videtur, ex Dig. 1 8, 7, 10
(15) non Vf,
(14) prospici libri
om.
vel V^^CR
(17) sic
(l6) continent libri
cuni B, contra condicionis potestatem
(l8) manumit-
VC
tendo
moram factam
19, 10, 60 seqq.
svniliave videntur excidisse
Cf Dig.
21,
cuin pro C,
24
(19)
im
autem venditor non vitiosum etiam in posterum fieri

servum temere promiserit, quamvis hoc impossibile
esse videtur, secundum fidem tamen antecedentis
vel in continenti secuti pacti experiri posse non
non venditoris,
posteriores enim casus
ambigitur:
sed emptoris periculum spectant.
2
Verum cum
servum quem comparaveras ad eum qui distraxerat

omniredisse contendis, iudex competens perspectis
bus pro repertae rî qualitate proterre curabit senPP. xv^ k. Mai. Maximo ii et Aquilino
tentiam.
*
conss.
4 Idem AA.
Si
286]
praedium quis sub ea lege com-
utcondicione venditum resolvi et redhibito-
paraverit, ut,
inemptum
si displicuerit,
erit, id
pote sub
riam adversus uenditorem competere palam est.
Idem observatur et si pestibilis fundus, id est
l
pestibulas vel herbas letiferas^ habens, ignorante
emptore distractus sit: nam in hoc etiam casu per
eandem actionem eum quoque redhibendum esse.
k. Mart.
5 *Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius^ aAa. JSebridio pu. Habito semel bonae fidei
contractu mancipioque suscepto et pretio soluto ita
demum repetendi pretii potestas est ei qui mancipium comparaverit largienda, si illud quod dixerit
hoc enim non solum
fugitivum, poterit exhibere.
in barbaris, sed etiam in provincialibus servis iure
D. iii k. lul, Constantinopoli
praescriptum est.
.
Honorio np.
Euodio
et
conss.
[a.
386]
LVIIII.
DE MONOPOLIIS ET DE CONVENTU NEGOTIATORUM ILLICITO VEL ARTIFICUM ERGOLABORUMQUE NEC NON BALNEATORUM PROHIBITIS
ILLICITISQUE PACTIONIBUS.
1 "^{AvxoxQarcoQ Adtov A.]
TCtoXioiS^
iv oi(gSr]7toxe xoni^
tj
noXei ovatv
fir^Se/uiots
TTQayfiaxos xex^rja&M, firjS^ av d'eXov TtoQCar,xat, xvTtov y v7te^r]Q7]fiev(ov xcov aXaiv, firjxe Serjaets
vXr]S
1
iq
vTtayoQevixco
rj
iniSovvai xokfiaxco. "Oncos yaQ nav-
xa xaXois ovxcos xai evae^cos

êôvXevfieva xai vofiodêxrj&evxa , ovSe xov xaxa
xaiQov fieyaXonqeiteaxaxov xvaiaxoqa rj xovs aXXovs
evSoôxaxovs aQxovxas xov d'eiov naXaxiov r} rovs
TCeQi^XeTtxovs avriyQafpeas y rov neQi^Xenrov aexovvSoxrjQiov rj reQrioxrjQiov rcov XafinQorarcov rQiôvvcov rj rovs xara xaiQov neQi^Xinrovs QeweQevSa-
xaxo&ev fieâia
fievot
aneiQarovs /SaaiXixrjs xivrjaecos xaraXeiwofiev,

rov Xomov roiavras rivas nQoaBe^covrat oerjaeis
qIovs
ei
rj
roiovrcp
0Bvovres
rj
rtvi
anovSrjv
aweiaeveyxoiev rj vnayorj
aovyyearioaiv êxQrj-
vnoarjfiatvofievot
(3) sic C,
(l) prospectis Uhri
(2) xv vel xii
pestibulas vel herbam letiferam R, pestiviles vel letiferas herbas in
legit Bluhme vix recte: et dâvaro-
ôxdvas xexrrjrat B: pestiviles herbas vel leti== Th. 3, 4, l

Russardus
(4)
(5) Imppp.
(poQOvs
feras
Valentinianus Theodosius et Arcadius Th.

(7)
c.
in
DE MONOPOLIIS
186
5860
solo
extat:
inscriptio et
(6)
init{um
5 19, 18
constitu-
evanuerunt.
rj
ahhrjv riva Qomjv rj ;ijêtrt*' awetacpaQOvres.
Oi Si rovrots nQoaeQevovrss, eXre
ueuoQtdXiot eire
naXarlvot eire aXXrjs arQareias elev, oicoorjnore
rqSnco
xotovro yQatpovres rj SiSaaxovres rj aXXcos
yivea&ai
anovSdôvres d<paiQeatv ^covrjs xai ovaias Svarv^rj-
fjtevot
3 aovatv.
ix ravrrjs
Tavra roivvv
eiScos ixaaros rcov vnrjxocov

vofco&eaias rrjv naQQrjaiav k'xcov
in^ dSeias xexQrjad^co rols neQi rovrcov awaXXdyfiaPP. III id. Febr
aiv, cov ovxeri xcoXvais iariv.
Leone A. r cons.
[a. 473]
2 (1 ) Imp. Zeno A. Constantino
lubemus, ne
rjficbv rrjs
û.
quis cuiuscumque vestis aut piscis vel pectinum

forte aut echini vel cuiuslibet alterius ad uictum uel
ad quemcumque usum pertinentis speciei vel cuiuslibet materiae pro sua auctoritate, vel sacro iam elicito
aut in posterum eliciendo rescripto aut pragmatica
sanctione vel sacra nostrae pietatis adnotatione,
monopolium audeat exercere, neve quis
illicitis haconventionibus coniuraret aut pacisceretur *,

ut species diversorum corporum negotiationis non
minoris, q}ia.m inter se statuerint, venumdentur.
1
Aedificiorum quoque artifices vel ergolabi aliorumque diversorum operum professores et balneatores penitus arceantur pacta inter se componere,
ut ne quis quod alteri commissum sit opus impleat
aut iniunctam alteri sollicitudinem alter intercapiat:
data licentia unicuique ab altero inchoatum et derelictum opus per alterum sine aliquo timore dis*
huiusmodi facinora denunpendii implere omnique
tiandi sine ulla formidine et sine iudiciariis sumpti2 bus.
Si quis autem monopolium ausus fuerit
exercere, bonis propriis spoliatus perpetuitate dam3
netur exilii.
Ceterarum praeterea professionum
primates si in posterum aut super taxandis rerum
pretiis aut super quibuslibet illicitis placitis ausi
fuerint convenientes huiusmodi sese pactis constringere, quinquaginta librarum auri soiutione percelli
decernimus: officio tuae sedis quadraginta librarum
auri condemnatione multando, si in prohibitis mo-
bitis
corporum pactionibus comhoc evenerit, saluberrimae nostrae

dispositionis condemnationes venalitate interdum aut
dissimulatione vel quolibet vitio minus fuerit exP. xvii^^ k. lan. post consulatum Trosecutum.
nopoliis
et interdictis
missas forte,
si
condae.^^
[a.
LX."
DE NUNDINIS.
Impp. Valentinianus et Valens AA. ad ProQui exercendorum mercatuum aut nundinarum licentiam vel veterum indulto vel nostra
1
bum pp.
auctoritate meruerunt, ita beneficio rescripti potianut nuUum in mercatibus ^^* atque nundinis ex
tur,
derari ex
apparet: quibus de conventu negotiatorum

actum esse ex rubrica coniciasj cum eius neque in
(8) fioparte c. 1 quae extat neque in c. 2 mentio Jiat
cum B, coniurare aut
voncoXioiS Bluhme
(9) sic
(lO) sic V^R*^ cum B, omniaque F*/^*,
pacisci CR
illicito
VM
omnibusque C
Herrmann, aa.
(U) xvii F, viii
(12)
post cons. trocondi
VPC
50,
LVin 1 Imp. Leo A

quae in quolibet loco vel
modi petitiones susceperint
11
conss. troconde F, trac.

(14) sic R, mercantibus
post inscriptionem, quam ex suhscriptione restituimus^ plus minus quinquaginta litteras desitionis
483]
(13) Cf.
Dig.
constitutaque rata
maneant, ne illustrem quidem pro tempore quaestorem vel reliquos gloriosissimos sacri palatii proceres
vel spectabiles notarios vel spectabilem secundocerium vel tertiocerium splendiaissimorum tribunorum
vel alicui eorum operas

suppeditando sive subsignando
sive suggestionibus utendo sive aliud grave necessa2
riumve conferendo. Qui autem eis adsident sive
memoriales sive palatini sive alius militiae, si quoquo modo tale quid scribant vel suggerant aliove
modo, ut fiat, operam dederint, cinguli patrimonii3
Quorum memores
que amissione plectentur.
omnes subditi, cum hac nostra legislatione eis liceat, pro lubitu his contractibus qui non iam inter-
vel spectabiles
dicti sunt, utantur.
monopoliis,
civitate obtinent (?), nul-
materiae vel rei utatur, nec
si sacrum rescripfuerit, salibus excepiis, vel preces

omut
suppeditet vel offerre conetur.
tius
tum consecutus
1
nibus tam bene et pie
Nam
decreta
pro tempore referendarios imperialis

motus expertes esse stnemus si in posterum eius,
accommodaverint
sive
DE VECTIGALIBUS
187
negotiatorum mercibus conveniant, vel in venaliciis

aut locorum temporaii quaestu et commodo privata
exactione sectentur, vel sub praetextu privati debiti
aliquam ibidem concurrentibus molestiam possint*
inferre.
Impp. Severus
Si iure manumissus
motam, statum tuum

est
nomine
convelli
non
2 Idem AA. lunio.
Neque commissum, quod ante

^
anticipata non
est, vindicari potest, neque pro re, quae in commissi causam cecidit, si ipsa non extat nec dolo
dicitur,
si lis
supprimatur, pretium peti potest.
3 Idem AA. Ingenuo militi. Omnibus militibus

prospeximus, ne ob omissas professiones
poena commissi tenerentur. proinde deposito boc
metu, si qua portoria debere te apparuerit, exsolve.
uostris
'^lmp.
^^
circa vectigal alabarchiae

per Aegyptum atque
Augustamnicam constitutum, nihilque super trans-
ductione
animalium,
minime permittenda
quinquennium factum
ad lunium Rufum^.
Constantinus A.
Penes illum vectigalia manere oportet, qui suêrior

in licitatione extiterit, ita ut^ non minus quam triennii
fine locatio concludatur nec ullo modo^ interrumpatur tempus exigendis vectigalibus praestitutum ^. quo
peracto tempore licitationum iura conductionumque
D.
recreari oportet ac simili modo aliis collocari.
k. lul. Crispo C. ii et Constantino C. ii conss. [a. 321]
5 ^ldem A. Menandro. Universi provinciales pro
his rebus, quas ad usum proprium vel ad iiscum
inferunt vel exercendi ruris gratia revehunt. nuUum
Ea vero, quae
1
vectigal a stationariis exigantur.
extra praedictas causas vel negotiationis gratia portantur, solitae praestationi subiugamus: ^capitaK
poena proposita stationariis et urbanis militibus et
ceteris personis**^, quorum avaritia id temptari firmatur. D. iii id. lul. Crispo ii et Constantino ii
conss.
381]
'.Palladio comiti sacrarum largiUsurpationem totius Ucentiae submovemus
tionum.
aequum.
[a.
9 ^^ldem AAA.
et Antoninus AA. Victorino.

es ante quaestionem commissi
vectigalis
6062
bus, quas de locis propriis, unde conveniunt, huc

deportant, octavarii vectigal accipiant: quas vero
ex Romano solo, quae sunt tamen lege concessae,
ad propria deferunt, has habeant a praestatione
D. prid. non. lul. Constanimmunes ac liberas.
tinopoli. acc. xii k. Aug. Syagrio et Eucherio
conss.
LXI.'
DE VECTIGALIBUS ET COMMISSIS.
1
llll
{a.
321]
6 ^^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Florentium^^ comitem sacrarum largitionum. Omnium

rerum ac personarum, quae privatam degunt vitam,
in publicis functionibus aequa debet esse inspectio.
1
Hoc ideo dicimus, quia nonnulli privatorum elicitas" suffragio proferunt sanctiones, quibus vectigalia vel cetera eiusmodi, quae inferri fisco moris
Si quis ergo
2
est, sibi adserant esse concessa.
privatorum eiusmodi rescriptione nitatur, cassa easit.
vectigalium enim non parva functio est,
quae debet ab omnibus, qui negotiationis seu transferendarum mercium habent curam, aequa ratione
^*
exceptis naviculariis, cum sibi rem gerere
dependi
D. x k. Mart. Mediotani Valentiprobabuntur.
niano et Valente AA. conss.
[a. 365]
7 ^'^lmppp. Valentinianus Valens et Gratianus
Ex
comitem
Orientis.
Archelaum
ad
AAA.
praestatlone vectigalium nullius omnino nomine quicquam
quae
est,
sine praebitione solita

temeritate per licentiam
vindicari concedimus.
et Honorius AA. Anthemio pp.
quaecumque quaelibet civitates^ sibi ac
suis curiis ad angustiarum suarum solacia quaesierunt, sive illa functionibus curialium ordinum
profutura sunt^* seu quibuscumque aliis earundem
civitatum usibus designantur ^^, firma his atque ad
habendum perpetua manere praecipimus neque ullam
10 Impp.Arcadius
Vectigalia,
contrariam supplicantium super his molestiam formidari.
11 Idem AA. Lampadio pp.^^ Si quis sine persona mancipum, id est salinarum conductorum, sales
emerit vendereve temptaverit, sive propria audacia
sive nostro munitus oraculo, sales ipsi una cum eo-
rum pretio mancipibus

12 Impp. Honorius
addicantur.
et Theodosius
AA. Gaisoni
sacrarum
Quidquid contra
largitionum^^.
vectigales largitionalium titulorum vel pragmaticis
sacris vel adnotationibus fuerit elicitum,
effectu
et viribus carere censemus.
D. viiii k. Oct. Ravennae.
[a. 408412]
13 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Flacomiti
viano pp. Exceptis his vectigahbus, quae ad sacrum

patrimonium nostrum quocumque tempore pervenerunt, ceteraê j-ei publicae civitatum atque ordinum
aestimatis dispendiis, quae pro publicis necessitatibus tolerare non desinunt, reserventur, cum duas
portiones aerario nostro conferri prisca iustitutio
disposuerat: atque hanc tertiam iubemus adeo in
dicione ^"^ urbium municipumque consistere, ut proprii
compendii curam non in alieno potius quam in suo
1
arbitrio noverint constitutam.
Designatae igitur
consortium portionis eatenus iuri ordinum civitatumobnoxium
ut
etiam
locandi
maneat,
que
quanti sua
interest licentiam sibi noverint contributam^^.
dem
LXII.2
VECTIGALIA NOVA INSTITUI NON POSSE.
minuatur, quin octavas more solito constitutas omne

hominum genus, quod commerciis voluerit interesse,
dependat, nulla super hoc militarium personarum*^
exceptione facienda. PP. Beryto iiii k. Febr. post
consulatum Valentiniani et Valentis AA. [a. 366?]
8 Ûmppp. Gratianus Valentinianus ^^ et Theodosius AAA. Palladio comiti sacrarum largitionum.
A legatis gentium devotarum ex his tantum specie-
(i)
sic
R, possit
(3) lis C,
PC
(2)
vel i^, lite i2*
B
(4)
56,
4.
Th. 4,
(6) ut
sularem Aemiliae addit Th.

om. CR (7) sic dett. cum Th., praestitum
(9) quae sequuntur, ez Th.
4, 12, 2
Cf.
Dig. 39, 4
12, l
dett.
CR
(5)
con-
cum
Th.,
(8)
4, 12, 3
= Th.
addita
Augustan[is] Th.
=. Th. 11, 12, 3
(12) sic Th., florum SCR, cf.
(II)
(14) verba
(13) sic Th.., illicitas R, inlicita C
10, 72, 4
=- Th. 4, 12, 6
extrema ex Th. 13, 5, 24 addita sunt
(15)
==
Th. 4, 12, 8
(18) val.
(l7)
(16) personarum om. Th.
Th. 4, 12, 9
(19)
(20) sic C,
(valens C) grat. lihri
sunt
(lo)
ceteris
personis]
tertiis
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Gavio VictoNon quidem temere permittenda est novorum
rino.
vectigalium exactio: sed si adeo tenuis est patria
tua, ut extraordinario auxilio iuvari debeat, adlega
praesidi provinciae quae in libellum contulisti: qui
re diligenter inspecta utilitatem communem intuitus
scribet nobis quae compererit, et an habenda sit
ratio vestri et quatenus, aestimabimus.
PP. xii
k.
Aug.
2 Idem AA.
Ventilio^^
Callistiano.
Vectigalia
nova nec decreto civitatum institui possunt.

3 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Aurelio
Tusco et aliis. Non solent nova vectigalia inconcf. lustiniani edictum 2 c. 2. 3 Marquardt
(22) sic
(21) sunt PR, om. C
Staatsverwaltung 1, 289
PR, destinantur C
(23) pu. Cohn, cf Orelli inscr.
3, 7215a
(24) locum Gaisonis, qui secundum Th. 9, 38, 11
a. 410 com. s. larg. fuit, a. 412 tenuit Probus, cf Th.
arabarchiae R,
W,
8, 4, 24
(26) sic
(25) fortasse iungenda est 11, 75. 5
in condicione C,
ceterarum CRM'^
(27) in dicione M*,
indictione R, inductione iV/<*
(28) D. iii k. Mai. RavennaeBasso et Antiocho consa. (a. 431) 11,75,5 (29) i5
56, 4
(30) Ventidio scr.
24'
ergo et exigi aliquid, quod

et id quod
poscatur, competens iudex vetabit
exactum videtur, si contra rationem iuris extortum
sultis principibus institui.
illicite
est, restitui iubebit.
4 Imp. Constantinus A. ad Felicem pp. Si provincialium nostrorum querella de conductorum aviditate extiterit et probatum fuerit ^ ultra vetustam
consuetudinem et nostrae terminos iussionis aliquid
rei tanti criminis perpetuo exilio pueos
profligasse,
sub conspectibus autem tuis vel eorum,

cura servequi tuae gravitati succedunt, licitationis
PP. VII id. Mart. Carthagine.
tur.
[a. 333336]
niantur.
LXIIL*
DE COMMERCIIS ET MERCATORIBUS.
^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad lulia-
num comitem Orientis^. Negotiatores, si qui ad

domum nostram pertinent, potiorum quoque homines necessitatem
pensionum, ut honestas
debitam
postulat, agnoscere moneantur, ut per cunctos,

qui emolumenta negotiationibus captant, tolerabiles
devotionis effectus.
D. xv k.
fiant agnoscendae
Mai. Constantinopoli divo loviano et Varroniano
conss.^
[a. 364]
2 Idem AA. et Gratianus A. Tatiano comiti sacrarum largitionum. Non solum aurum barbaris
minime praebeatur, sed etiam si apud eos inventum
si ulterius aurum
fuerit, Bubtili auferatur ingenio.
pro mancipiis vel quibuscumque speciebus ad barbaricum fuerit traiislatum a mercatoribus , non iam
damnis, sed suppliciis subiugentur *, et si id iudex

repertum non vindicat, tegere ut conscius criminosa
festinat.
374?]
[a.
3 Impp. Honorius
et
Theodosius AA. Theodoro pp.
honorum luce conspicuos
Nobiliores natalibus et
et
patrimonio ditiores peruiciosum urbibus mercimonium exercere proMbemus, ut inter plebeium et negotiatorem* facilius sit emendi vendendique commercium. D.
[a. 40b vel 409]
4 Idem AA. Anthemio pp. Mercatores tam imperio nostro quam Persarum regi subiectos ultra ea
loca, in quibus foederis tempore cum memorata
natione nobis convenit, nundinas exercere minime
oportet, ne alieni regni, quod non convenit, scruten1
tur arcana. Nullus igitur posthac imperio nostro
subiectus ultra Nisibin Callinicum et Artaxata
emendi sive vendendi species causa proficisci audeat
nec praeter memoratas civitates cum Persa merces
existimet commutandas: sciente utroque qui coutrahit et species, quae praeter haec loca fuerint veuumdatae vel comparatae, sacro aerario nostro vindicandas et praeter earum ac pretii amissionem, quod
fuerit numeratum vel commutatum, exilii se poe2 nae sempiternae subdendum. Non defutura contra
iudices eorumque apparitiones per singulos contractus, qui extra memorata loca fuerint agitati, triginta librarum auri condemnatione
per quorum limitem ad inhibita loca mercandi gratia Romanus
vel Persa commeaverit.
3
Exceptis videlicet his,
qui legatorum Persarum quolibet tempore ad nostram
clementiam mittendorum iter comitati merces duxerint commutandas, quibus humanitatis et
legationis
intuitu extra praefinita etiam loca mercandi
copiam
non negamus, nisi sub specie legationis diutius in
residentes
nec'
qualibet provincia
legati reditum ad
,
(1)
(3)
56,
1,
20 seqq.
et Nevitta
ducunt cum
conss.
locus
(=
librarii
not.
a. 362)
(4)
nem translatum quam
1,4,1
lulianus
iunye.
debuit imp.
fuerit
Mamer-
nam ad hunc annum

ineunte
quem
sane prohabilius Secundum pp.
ex Th. 13,
nianornm lulionxm
autpm onrii 3P,4 et
scribi
tum lulianus com.
anno 363 obiisse constat:

errore
== Th. 13,1,5:
(2)
Secundo pp. Th. male:

ad lulianum cum Or., cf.
tino
DE COMMERCIIS
188
6264
rill
1,
et hic et
in
ad
Or.f
sequentem constitutio1,
4, 1
errore lusti-
ei suhstitutum esse conicitur, consuhs

imperatores mutasse compilatorejt Theo-
propria comitentur. hos enim mercaturae insistentes non immerito una cum his, cum quibus contraxerint, cum resederint, poena huius sanctionis perse[a. 408 vet 409]
quetur.
5 ^ldem AA. Aetio pu. Cessante omni ambitione,
omni licentia quingentorum sexaginta trium collegiatorum numerus maneat nuUique his addendi mutandive
ita
^
vel in defuncti locum substituendi pateat copia,
ut* iudicio tuae sedis sub ipsorum praesentia
corporatorum in eorum locum, quos humani subex eodem quo illi fuerant corpore
subrogentur: nulli alii corporatorum praeter praedictum numerum per patrocinia immunitate conD. xii k. Sept. Eudoxiopoli Honorio viii
cessa.
et Theodosio iii AA. conss.
[a. 409]
6 Idem AA. Maximino comiti sacrarum largitionum. Si qui inditas nominatim vetustis legibus ci-
traxerint casus,
vitates
transgredientes ipsi vel peregrinos negotiacomite commerciorum suscipientes fuerint deprehensi, nec proscriptionem bonorum nec
1
poenam perennis exilii ulterius evadent. Ergo
omnes pariter, sive privati seu cuiuspiam dignitatii
sive in militia constituti, sciant sibi aut ab huiusmodi temeritate penitus abstinendum aut supra dicta
sine
tores
supplicia subeunda.
LXIIIL
DE RERUM PERMUTATIONE ET DE PRAESCRIPTIS VERBIS ACTIONE.

Imp. Gordianus A. Thraseae militi. Si, cum
patruus tuus venalem possessionem haberet, pater
tuus pretii nomine, Ucet non taxata quantitate, aliam
possessionem dedit. idque quod coraparavit non iniuria iudicis nec patris tui culpa evictum est, ad
exemplura ex empto actionis non immerito id quod
1
tua interest,
si in patris iura successisti, consequi

at enim si, cum venalis possessio non
pennutatio facta est idque, quod ab adver-
desideras.
e&set,
sario praestitum est,
hoc
(si
D. VIII
evictum est, quod datum est
cum
elegeris)
ratione
restitui
ôv. Pio
et Pontiatio conss.
Diocletianus et Maximianus
id.
2 Impp.
postulabis.
[a. 238]
AA. Primi-
tivae.
Permutationem re ipsa utpote bonae fidei
constitutam, sicut commemoras, vicem emptionis ob-
non incogniti iuris est.

3 Idem AA. et CC. Barcio Leontio. Ex placito
permutationis re nuUa secuta constat nemini actionem competere, nisi stipulatio subiecta ex verborum
tinere
obUgatione quaesierit partibus actionem.

4 Idem AA. et CC. Lcontio. Cum precibus tuis
expresseris placitum inter te et aUura permutationis
intercessisse eumque fundum a te datum vendidisse,
contra emptorem quidem te'^ nuUam habere actionem perspicis *^, cum ab eo susceperit dominium,
cui te tradidisse titulo permutationis non negasti.
I
Secundum fidem autem placiti, si" stipulatio
subsecuta est, successores eius, cum quo contractum
habuisti, convenire non prohiberis: si vero nuUa
stipulatio intercessit, praescriptis verbis actione, ut
servetur tibi vel, quod alterius acvol fides
placiti
cipiendi lundi gratia dedisti, causa non secuta restituatur.
5 Idem AA. et CC. Theodolanae. Quoniam ad-
patrem tuum ei contra quem preces fundis ea

condicione dedisse fundmn, ut invicem domum cer-
seris
dosiani Codicis eo veri simillimum fit., quod idem plane

fecerunt in 1, 40, 6 et alias quoque huius temporis constitutiones
haud paucas
(5) sic dett.y
bem
Bubiungentur
et negotiatores
miliave exciderunt
si^nili
modo
CR
(6)
PR
(Mommsen)
(7)
pessumdederunt
sic
C cum
J5, plesi-
ad sua redeant nec

(8)
1, 2, 4
(9) sic
1,2,4, ve om. lihri

(10) ita ut dett., ut aut C, aut
20, 3.
(I2) te dett., om.
(11)
Cf. Dig. 19, 4. 5
I^^R",
(14) si CR^ om
(13) prospicis libri
si ante secundum suppl. P^
PCR
LOCATO ET CONDUCTO
I>E
tam acciperet, aditus praeses provinciae placitis eum

parere vel, si causam, propter quam fundus datus
est, sequi non perspexerit, condictionis ratione da-
tum restituere,
6 Idem AA.
traditis,
si
sicut postulas, iubebit.

et CC. Protogeni.
Eebus
certa lege
praescriptis verbis
actionem iuris auctoritas
huic non pareatur,
incertam civilem dandam

demoustrat.
7 Idem AA. et CC. Timotheo.
Emptiouem rebus
tieri uon posse pridem placuit.
igitur cum frumenti
certam modiationem Callimacho et Acamato te dedisse, ut tibi repraesentent olei designatum pondus
adseveres, si placitis citra stipulationis soUemnitatem
non exhibeant fidem, quantum dedisti, causa non
secuta condicere pro desiderio tuo potes. S. xiii
k. ]Sov.
CC. conss.
[a.
294]
^ldem AA. et CC. PauUnae. Ea lege rebus

donatis* Candido, ut quod placuerat meustruum seu
annuum tibi praestaret, cum huiusmodi conventio
non nudi pacti nomine censeatur, sed rebus propriis dictae legis substantia muniatur, ad implen-
dum
placitum, sicut postulas, praescriptis verbis

S. non. Dec. Mcomediae CC.
competit actio.
conss.
[a. 294]
tibi
LXV.
qui
si
maiorem
ani-
madversionem exigere rem deprehenderit, ad Domitium

Ulpianum praefectum praetorio et parentem meum
2
reos remittere curabit.
Sed qui domini horreorum nominatim etiam custodiam repromiserunt,
*
tidem exhibere debent. PP. k. Dec. Alexandro A.
cons.
[a.
222]
5 Idem A. Aurelio Petronio. Certi iuris est ea,

quae voluntate dominorum coloni in fundum conductum induxerint, pignoris iure dominis praediorum teneri. quando autem domus locatur, non est
necessaria in rebus inductis vel illatis scientia domini: nam ea*^ quoque pignoris iure tenentur. PP.
k. Mart. Maocimo ii et Aeliano conss.
[a. 223]
6 Idem A. Lucilio Victorino. Nemo prohibetur
cf.
nota
19, 2 Inst. 3, 25
cum BJS
(6) *tc
vis
(x. jT.),
F, pp.
VA^ in
mi
damna
vitio
accidissent, ad onus
tuum
perti-
eamque
sequetur.
conss.
formam
PP.
ex appellatione cognoscet
Aug. Pompeiano et Peligno
qui
k.
231]
[a.
9 Idem A. Awêlio Fusco

dem fundi necesse non est
militi.
Emptori quistare
colonum, cui
prior dominus locavit, nisi ea lege emit. verum si
probetur aliquo pacto consensisse, ut in eadem conductione maneat, quamvis sine scripto, bonae fidei
PP. f//**
iudicio ei quod placuit parere cogitur.
Sept.
Maximo
'^
ii et Ui^bano conss.
234]
[a.
Gordianus A. Pomponio Sabino. Viam

veritatis ignoras in conductionibus non succedere
heredes conductoris existimans, cum, sive perpetua
conductio est, etiam ad heredes transmittatur, sive
temporalis, intra tempora locationis heredi quoque
onus contractus iucumbat. D. viii k. Mart.^^ Gordiano et Aviola conss.
[a. 239]
11 Imp. Philippus A. Aurelio Theodoro. Invitos
couductores seu heredes eorum post tempora locationis
impleta non esse retinendos saepe rescriptum est.
PP. VI id. Aug. Peregrino et Aemiliano conss. [a. 244]
Dam1 2 Idem A. et Phiiippus C. Aurelio Nicae.
num, quod per adgressuram latronum in possessionibus locatis rei tuae illatum esse proponis, a domina earuudem possessionum, quam nullius criminis
Inip.
ream facere te dicis, sarciri nulla ratione desideras.

PP. IIII k. Nov. Philippo A. et Titiano conss. [a. 245]
13 Inmp. Valerianus et Gallienus AA. et Valerianus
fuit
Si divisa conductio
C. Aurelio Heraclidae.
et in*^ singulis pro partibus facta, alieno no-
mine conveniri vos non oportet. si autem omnes

qui conducebant in solidum locatori sunt obligati,
ius ei competens conveniendi quem velit non debeat
1
auferri.
Habetis sane vos facultatem locatori
otferendi debitum et, ut transferautur in vos ea,
quae ob hanc conductionem ab his quorum nomine
inquietamini obligata sunt, postulandi. PP. viii id.
Mart. Aemiliano et Basso cofiss.
[a. 259]
14 Idem AA. et C. Aurelio lulio. Si hi, qui a
vobis redemerant frumentum et hordeum annonae

inferendum, accepta pecunia fidem fefellerunt, ex
locato agere cum his potestis.
PP. viii k. lan.^^
Aeyniliano et Basso cotiss.
[a. 259]
15 Idem AA. et C. Aureliae Euphrosynae. Si
fundo a locatore expulsa es, agere ex conducto
potes poenamque, quam praestari rupta conventionis fide placuit,
PP.
Aug. Aemiliano
[a.
16 Idem
exigere ac retinere potes.

et Basso conss.
AA. et C. Aurelio Timotheo.
id.
259]
Legem
: sine
idem VCR^*
(11) aut
pacto suppl.
(lO) firmant
VC cum Graecisj ut PR
(12) labe dett., albae FC,
alvee P, lue R, cf. Dig. 19, 2, 15, 2
(13) sic PCR,
tempestatum F*, tempestatis vel tempestatus F"; tempestateve scr.
(14) sinere suppl. Mommsen cum BJS
ad rubricam
VPCW>
caeli
nerent, et quae evenerunt sterilitates ubertate aliorum annorum repensatae non probabuntur, rationem tui iuxta bonam fidem haberi recte postulabis,
(2) *{c 22" cwn Grae20, 1, 63 seqq.

Cf. Dig.
= Collatio 10, 9
(4)
(5) sic
ex fractura PR^ effracturae Collatio
non. nov. Collatio
(7) insulae sol-
[a.
ins.
227]
[a.
8 Idem A. Sahiniaiio Hygino. Licet certis annuis quantitatibus fundum conduxeris, si tamen expressum non est in locatione aut*^ mos regionis
*'
vel alio
postulat, ut, si qua labe*^ tempestatis
224]
conss.
cis,
conss.
quidem conductionis servari oportet nec pensionum

nomine amplius quam convenit reposci. sin autem
tempus, in quo locatus fundus fuerat, sit exactum
et in eadem locatione conductor permanserit, tacito
rem quam conduxit fruendam alii locare, si nihil

aliud convenit. PP. v k. Mart. luliano et Crispino
(l)
posterioris temporis periculo adstringi competens

iudex non ignorabit. PP. v id. lan. Alhino et Maximo
10
1 *Imp. Antoninus A. lulio Agrippino. Dominus

horreorum periculum vis maioris vel effracturam^
his
latronum conductori praestare non cogitur,
cessantibus si quid extrinsecus ex depositis rebus
inlaesis horreis perierit, damnum depositarum rerum
sarciri debet.
PP. prid. 7ion. lan.^ Antonino A.
iiii et Balbino conss.
[a. 213]
2 Idem A. Epidio Eîcteto. Adversus eos, a quibus extruenda aedificia conduxisti, ex conducto
actione consistens eo iudicio quod est bonae fidei
debitum cum usuris solitis consequeris. PP. k. lul.
Romae Antonino A. iiii et Balhino conss. [a. 213]
3 Idem A. Flavio Callimorpho. Diaetae, quam
te conductam habere dicis, si pensionem domino
insulae solvis'', invitum te expelli non oportet, nisi
propriis usibus dominus esse necessariam eam probaverit aut corrigere domum maluerit aut tu male
in re locata versatus es.
PP. viii id. lan. Messala
et Sabino conss.
[a. 214]
4 Imp. Alexander A. Arrio Sabino. Et divi Pii
et Antonini* litteris certa forma est, ut domini horreorum effractorum eiusmodi querellas deferentibus
custodes exhibere necesse habeant nec ultra peri1
culo subiecti sint. Quod vos quoque adito prae-
64. 65
7 Idem A. Sepiimio Terentiano militi. Si, cum

Hermes vectigal octavarum in quinquennium conduceret, fidem tuam obligasti posteaque spatio eius
temporis expleto, cum idem Hermes in conductionem ut idoneus detineretur, non consensisti, sed
cautionem tibi reddi postulasti, non oportere te
id.
DE LOCATO ET CONDUCTO.
side provinciae impetrabitis.
nil
189
8, 3
(3)
VC
PR
aolido solvisti
(8) tic VC, ex divi pii
et antonini ii, ex divi pii antonini R^ recte
(-8) sic
^*
(x. TT.)
ian.
F?
(15)
(17)
VII Ff, VIII

in om.
contra
B2
(16) sic
(x. n,)
P, pp. V k.
lun. scr.
(18)
IIII
coDsensu eandem locationem una

gnoris renovare videtur.
II et Donato conss.
PP.
cum
iiii k.
vinculo
et
pi-
Aug. Saeculare
[a.
17 Impp. Biocletianus
260]
Maximianus AA. Hosti-
Hectario. Praeses provinciae ea quae ex locatione debentur exsolvi sine mora curabit, non ignarus ex locato et conducto actionem, cum sit bonae
usuras legitimas admittere. PP.
fidei, post moram
XV k. April. Diocletiano iiii et Maximiano iii AA.
[a. 290]
cofiss.
^
18 Idem AA. Annio Ursino. Excepto tempore,
insterilitatis
vitium
lucustarum
edaci
pernicie
quo
cessit, sequentis temporis fructus, quos tibi iuxta
praeteritam consuetudinem deberi constiterit, reddi
lio
PP. xi
praeses provinciae iubebit.
tibi
AA. conss.
19 Idem AA. et CC.
k. Oct. ipsis
iiii et III
cationes atque
servanda est,
consuetudinem
[a.
290]
Circa loconductiones maxime fides contractus

si nihil specialiter exprimatur contra
regionis.
quod si alii remiserunt
contractus atque regionis consuetudilulio
Valentino.
contra legem
nem pensiones,
hoc aliis praeiudicium non possit

v k. Mai. Heracleae AA. conss. [a. 293]
20 Idem AA. et CC. Aurelio Carpophoro. Qui
rem propriam conduxit existimans alienam, dominium non transfert, sed inefficacem conductionis
S. iii k. Mart.^ Heracleae AA.
contractum facit.
S.
adferre.
conss.
[a. 293]
21 IdemAA. et CC. Antoniae. Si olei certa ponderatione fructus anni locasti, de contractu bonae
fidei habito propter hoc solum, quod alter maiorem
D. viii
obtulit ponderationem, recedi non oportet.
id. Oct. Sirmi AA. conss.
[a. 293]
22 Idem AA. et CC. Papiniano. Si hi, contra
facta
locatione
certi
suas
temporis
quos supplicas,
tibi locaverint operas', quatenus bona fides patitur,
causa cognita competens iudex conventionem servari
iubebit.
et CC. Aurelio Prisco.

propriae sive defensionem
rei
Ad
non
tempore,
fuisse,
293]
Si quis
[a.
25 Idem AA.
et CC. Aurelio
conductionis titulo
Epagatho.
agrum uel aliam quamcumque
rem
accepit,- possessionem debet prius restituere et

tunc de proprietate litigare^. /// k. lan. SirmiAA.
conss.
[a.
26 Idem AA.
et CC.
(l)
TAaL
Mommsen
(4)
nemo
suhscriptio
pertinere
(b)
Btionem Ci2
ex
(2) fueris scr.

.
(3)
idem Graeci:
ad finem c. 25
est, possit tamen ad c. 27
sic
jR*
cum J5, quae(6)
restituta
prospicis libri
(6') cf. not. 4
(7)
= Nov. Theod. 9: iunge

=
= 20,
J3
{%) iunge\2,ib,lb
8, 4, 10
(9)
(lO)
95: brevior index extat in Epit. 7, 21: iêlvai ivrds
1,14,6
1,
iviavrov Xvbiv rrjv uia&aâiv iv âaaii rais

inoQXiais xai firjSiv SiSovai Ttôartftov coe ix naâfia-
34 Vtrique tam
locatori quam conductori conlicentiam concedit et in Italia et in omnilus provinciis intra annum a conductione recedere
stitutio
30 "^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Florentio pp.

Curialis neque procurator neque conductor alienarum rerum nec fideiussor aut mandator
conductoris existat.
alioquin nullam obligationem
neque locatori neque conductori ex huiusmodi contractu competere sancimus.
D. vii id. April. Con
stantinopoli Theodosio A. xvii et Festo conss. [a. 439]
31 ^lmp. Leo A. Aspari magistro militum. Milites nostros alienaram rerum conductores seu procuratores aut fideiussores vel mandatores conducto-
rum
fieri prohibemus, ne omisso armorum usu ad

opus rurestre se conferant et vicinis graves praearmis autem,
sumptione cinguli militaris existant.
non privatis negotiis occupentur, ut numeris et signis
suis iugiter inhaerentes rem publicam, a qua aluntur,
ab omni bellorum necessitate defendant. D. prid.
minus qui conduxerint ab omni

nisi forte
super hoc molestia liberis conservandis
pacta per scripturam specialiter inita cum dominis
vel cum his qui postea conduxerunt, legibus videlicet
:
cognita, agentis intentionibus suffraântur. Quod

quis huiusmodi controversiam sacris iussionibus
interdictam crediderit commovendam, si privatus est,
acriter caesus exilii subeat poenam, si militat, decem librarum auri dispendio feriatur.
33 ^ldem A. Sebastiano pp. Conductores rerum
alienarum seu alienam cuiuslibet rei possessiouem
precario detinentes seu heredes eorum, si non eam
dominis recuperare volentibus restituerint, sed litem
usque ad definitivam sententiara expectaverint, non
1-
si
solum rem locatam, sed etiam aestimationem eius

victrici parti ad similitudinem invasoris alienae posD. v k. April.
sessionis praebere compellantur.
[a. 484]
Constantinopoli Theoderico cons.
34
^^"Exars^cp
tj
Sidraîg eTiirqaTtet xai rtv /uia&co-
aavrt xai rco fitad^coaafievco iêivat ivrbs ivf^

avrov Xvetv rrjv fiia&coatv xai iv ^lraXicc xai iv
Tcdaats raXs inaQx^f^^ts, xai fiTj StSovat nmartfjiov
cos ix TtUQaâaias, ei firi aQa iv dQxfj "ô^ avvaX-
293]
potest pertinere vtdetur
iubebit.
Aurelio Opilioni et Hermio.
Si conductionis implestis fidem, eius rei gratia factum instrumentum evanuit. quod si quid vestrum in
fundo fuit vel vi direptum est, hoc restitui vobis praeses
provinciae iubebit. D. iii k. Mai. CC. conss.* [a. 294]
finis c. 23
nostro nasci non potuisse^".

[a. 294]
28 Idem AA. et CC. Tusciano Neoni. In iudicio
tam locati quam conducti dolum et custodiam, non
etiam casum, cui resisti non potest, venire constat.
D. XV k. Oct. CC. conss.
[a. 294]
29 Idem AA. et CC. Aurelio luliano. Cum conductorem aedificia, quae suscepit integra, destruxisse
proponas, haec heredes etiam eius praeses provinciae instaurare aedificiorum inter vos habita ratione
locandi, ipsis nihilo
293]
ei
conss.
iudex reddi tibi iubebit.

nam si conventio placiti
fine stetit, ex nudo pacto perspicis^ actionem iure
sufficit
quo conductricem ipsam proponis

adesse fidem precibus tuis probans pensioPP. viii k. lan. AA.
nes integras ab ea pete.
riere
Si
et CC. Maximiano Agopodi.
quae pro colonis conducti praedii prorogasti
dominus fundi stipulanti dare spopondit, competens
proba-
facta, qui post de domiuio coeperit contendere, cum nescientia dominii proprii et errantis
nullum habeat consensum: sed ex eventu, si victus
fuerit^, contractus locationis non constitisse magis
declaratur. nemo enim sibi iure possessionem mutare potest^.
[a. 293]
24 Idem AA. et CC. Aurelio Antonino. Contractus locationis conductionisque non intervenientibus
etiam instrumentis ratus habeatur: secundum quod
heredes conductoris, etsi non intervenerint instrumenta, non uxorem convenire debes. sane de postelocatio
27 Idem AA.
tibi
non. lul. Constantinopoli Leone A. cons.

[a. 458]
32 Imp. Zeno A. Adamantio pu. Ne cui liceat,
alienam
vel
locum
aut
domum
ergastequi aliquam
rium nomine conductionis accepit, alteri, qui post
eum domini voluntate ad eandem conductionem accessit, litem inferre, quasi rem illicitam aut agenti
damnosam temptaverit, sed patere facultatem dominis domos suas vel ergasteria vel loca cui voluerint
[a.
23 Idem AA.
tionem
DE LOCATO ET CONDUCTO
190
65
Xdyfiaros dnerdâvro
cpcovcg
rj
iStxcos
rc^
rotovrc^
avft'
dygdcpoos dTcetTCov.
35 Imp. lustmianus A. ad senatum.
Licet retro
ei firj
dâ iv dqxy tov awaXXdyfiaros dnerd|aro rovrco iSixcos (id est licere intra annum a conductione in omnibus provinciis recedere nec ullam poe-
aias.
nam quasi contractu non observato solvere, nisi initio

contractus huic specialiter renuntiaverit). praeterea c. 34
citatur in dictato de consiliariis his verbis non praetermittas illam pulcherrimam legem, qua cavetur licere
intra annum sine poena a oontractu in conductionibus
recedere
contractu non ohservato solvere,

contractus hoc pactum specialiter remiserunt vel sine scriptis ei renuntiaverunt.
neo
poenam quasi
nisi initio
DE EMPHYTEUTICO lURE
principes multa de militibus, qui alienas possessioues vel domus conductionis titulo procurandas suscipiunt, sanxisse manifestum est, tamen quia res
sic est contempta, ut neque interminationis sacratissimae constitutiouis milites memores ad huiusmodi sordida audeant venire ministeria et relictis
studiis publicis signisque victricibus ad conductiones
alienarum rerum prosilire et armorum atrocitatem
non in hostes ostendere, sed contra vicinos et forsitan adversus ipsos miseros colonos, quos procurandos susceperunt, convertere, necessarium duximus ad hanc sacratissimam venire constitutionem
poenae' opponenda, sed omnimodo eo, si dominus

repellendo neque praetendente
quod non
est super hac causa inquietatus, cum neminem oportet
conventionem vel admonitionem expectare, sed ultro
sese offerre et debitum spontanea voluntate persolvere, secundum quod et anteriore lege nostri numi2
nis generaliter cautum est^.
Ne autem ex hac
causa dominis facultas oriatur emphyteutas suos repellere et reditum minime velle suscipere, ut ex
huiusmodi machinatione triennio elapso suo iure is
qui emphyteusin suscepit cadat, licentiam ei concedimus attestatione praemissa pecunias offerre Msque obsignatis et secundum legem depositis minime
deiectionis timere periculum.
D. xv k. Oct. Chalcedone Decio vc. cons.
[a. 529]
3 Idem A. luliano pp. Cum dubitabatur, utrum
emphyteuta debeat cum domini voluntate suas meliorationes, quae Graeco vocabulo emponemata dicuntur, alienare vel ius emphyteuticum in alium
transferre, an eius"^ expectare consensum, sancimus,
si quidem emphyteuticum instrumentum super hoc
voluerit,
sen-
cadant militia et non sit regressus eis ad

pristinum gradum neque a beneficio imperiali neque a consensu vel permissu iudicis, sub quo tolerandam sortiti sunt militiam: ne, dum alienas res
conductionis titulo esse gubernandas existimant, suas
nulitias suamque opinionem amittant, ex militibus
pagani, ex decoratis infames constituti et quod post
huiusmodi conductionem
quam penitus interdiximus, a publico susceperint, et hoc sine aliqua mora
2 vel procrastinatione reddere compellantur.
Scituris et ipsis, qui suas facultates post hanc legem
eis ad conductionem permiserint nostra lege eorum
conamine violata, quod nulla eis exactio contra eos
concedatur, ut, qui alieni appetens constitutus militem procuratorem elegerit, et suis cadat reditibus.
Pateat autem omnibus huiusmodi copia apud
3
competentes iudices accusationis, ut, qui in hac causa
delator existat, laudandus magis quam vituperandus
intellegatur
poena, quam contra milites nostrorum
praeceptorum contemptores et ipsos, qui eis conductionem rerum ad se pertinentium permiserint,
statuimus, in futuris causis obtinente^
tentia
casu aliquas
hXVV
1 Imp. Zeno A. Sebastiano pp.
lus emphyteuticarium neque conductionis neque ahenationis esse
titulis addicendum, sed hoc ius tertium sit constitutum ab utriusque memoratorum contractuum societate seu similitudine separatum, conceptionem definitionemque habere propriam et iustum esse validumque contractum, in quo cuncta, quae inter utrasque contrahentium partes super omnibus vel etiam
casibus pactionibus scriptura interveniente

habitis placuerint, firma iUibataque perpetua stabilitate modis omnibus debeant custodiri: ita ut, si
interdum ea, quae^ fortuitis casibus sicut^ eveniunt,
non fuerint conventione concepta, si qui-
Sactorum
em tanta emerserit clades, quae prorsus ipsius etiam
quae per emphyteusin data est facit interitum,
hoc non emphyteuticario, cui nihil reliquum mansit,
sed rei domino, qui, quod fatalitate ingruebat, etiam
rei
nullo intercedente contractu habiturus fuerat, imputetur: sin vero particulare vel aliud leve damnum
contigerit, ex quo non ipsa rei penitus laedatur substantia, hoc emphyteuticarius suis partibus non du-
quinquagesimam partem pretii vel aestimationis

qui ad aliam personam transfertur, accipere.
5
Sin autem novum emphyteutam vel emptorem
meliorationis suscipere minime dominus maluerit et
attestatione facta intra duos menses hoc facere supersederit, licere emphyteutae et non consentientibus
dominis ad alios ius suum vel emponemata transnisi
loci,
476484]
In emquidem aliae
{a.
2 Imp. lustinianus A. Demostheni pp.
phyteuticariia contractibus sancimus, si

pactiones in emphyteuticis instrumentis fuerint con-
D. XI
Aug. CJonstantiuopoii Lampadio et OrcsLc

(= a. 530) suppl. Buchholtz recte, cf. Zeit==
(2)
20, 2
schrift fur Rechisgesch. 11 p. 184
(3) sic R,
k.
de
xns.
(6)
8, 37, 12
vv, cc. conss.
eas observari: sin
nem: necessitatem autem habere dominos, si aliis

mehoratio secundum praefatum modum vendita sit,
accipere emphyteutam vel, ius emphyteutieum ad
personas non prohibitas sed concessas et idoneas
ad solvendum emphyteuticum canonem transponere
si emphyteuta maluerit, non contradicere, sed novum emphyteutam in possessionem suscipere, non
per conductorem nec per^ procuratorem , sed ipsos
dominos per se vel per litteras suas vel, si hoc non
potuerint vel noluerint, per depositionem in hac quidem civitate apud virum clarissimum magistrum censuum vel praesentibus tabulariis per attestationem,
in provinciis autem per praesides vel defensores
4 celebrandam. Et ne avaritia tenti domini magnam
molem pecuniarum propter hoc efflagitent, quod usque ad praesens tempus perpetrari cognovimus, non
amplius eis liceat pro subscriptione vel depositione
fortuitis
(l)
pactiones habeat,
et sine consensu domini suas meliorationes vendere,

his tamen personis, quae non solent in emphyteuticis contractibus vetari ad huiusmodi venire emptio-
lURE.
adscribendum.
autem nullo modo huiusmodi pactio posita est vel

forte instrumentum emphyteuseos perditum est, minime licere emphyteutae sine consensu domini suas
meliorationes aliis vendere vel ius emphyteuticum
1
transferre.
Sed ne hac occasione accepta^ domini minime concedant emphyteutas suos accipere
pretia meliorationum quae invenerint, sed eos deludant et ex hoc commodum emphyteutae depereat,
disponimus attestationem domino transmitti et praedioere, quantum pretium ab alio re vera accipit.
2 Et si quidem dominus hoc dare maluerit et tantam
praestare quantitatem, quantam ipsaveritate emphyteuta ab allo accipere potest, ipsum dominum omni3 modo haec comparare: Sin autem duorum mensuum spatium fuerit emensum et dominus hoc facere
noluerit, licentia emphyteutae detur, ubi voluerit,
bitet
velpublicarum
non
praestiterit. Sin autem nihil supcr hoc capifuerit pactum, sed per totum triennium neque
pecunias solverit neque apochas domino tributorum
reddiderit, volenti ei licere eum a praediis emphyteuticariis repellere: nulla ei adlegatione nomine meliorationis vel eorum quae emponemata dicuntur vel
1
et plenius huiusmodi causam corrigentes.

lubemus itaque onmes omnino, qui sub annis
militant, sive maiores sive minores. (milites autem
appellamus eos, qui tam sub excelsis magistris militum tolerare noscuntur militiam quam in undecim
devotissimis scholis taxati sunt, nec non eos, qui
sub diversis optionibus foederatorum nomine sunt
decorati) saltem in posterum ab omni conductione
alienarum rerum temperare scituros, quod ex ipso
vel aliqua
66
tulo
contractus initio sine aliqujo facto
65.
scriptae, easdem et in aliis omnibus capitulis observari et de reiectione eius, qui emphyteusin suscepit, si
solitam pensionem
functionum apochas
altius
DE EMPHYTEUTICO
IIU
191
Mommsen
(4)
secus
(7)
(9)
non
scr
ins.
(5)
.tic
Mommsen
nec per P, vel
CR
f,
poena
(8)
PR
adrepta
IIIl 66.
DE SPONSAIJLBUS
192
Sin autein aliter fuerit versatus, quam

ferre.
6
Dostra constitutio disposuit, iure emphyteutico cadat.
XV
D.
k. April.
Constantinopoli Lampadio
vv. cc. conss.
etQrjfidvQJv TCQoaconcov TCQoared^rjvai rc^ nQdyfiart

Kai ei firjSi ovrcos k'Xotro iaêiv
fiaQrvQiav.
TtQoaaybfievov rb ificpvrevfia b Seanbrrjs, xeQSatvsroj fiev avrb b ifKpvrevrrjs ,
firjSefiiav dyojyrjv
et Oreste
[.
530]
avros /SaffiXevs.]
^Êav iTci rQeis ivtavxovs
k'xovros eis dnairrjatv avrov rov Seanbrov. Mrjre

Se rj ifKpvrevais Xvdadôj naQarQexovarjs rrjs
XQte-
['O
i/uyvravrrjs
fiev
rias firjre rwv iweîjs iviavrcbv dnatreirca rbv

eico&ora xavbva o Seanbrrjs, ôjs av avrbs dvcodêv bxXrjaas rto
ificpvrevrfi xai S tafiaQrvQiav
avrc^ areiXas aQ^rjrai airelv rbv ififvrevrtxbv
xavbva' rbre yaQ ov firjv rov^ jtQoXa^bvros
XQOvov navrbs dnaireiroj rbv xavbva b Seanbrrjs, cos avrbs atrtos rov firj Xaêiv avrbv yeyovcbs, rov Se rQt'xovros ;fôyot; pierd rrjv StafiaqÊdv
rvQiav avrov dnatreirco rb ififvrevfia.
Se ini rQieriav fierd rrjv SiafiaQrvQiav rov Seanbrov firj xara^dXrj b ift^pvrevrrjs evyvojfibvcos
rbv xavbva, dxoXovu^cos i^co&sirco avrbv b Seanbrrjs rrjs iptfvrevaeoJS xard rrjv SevrsQav rovrov rov rirXov Sidra^tv,
534)
(a. 531
reo SeOTiorri rbv rrjs ifiyvrevaeo^s xaTCQoawdgri

vbva, o 'Se SeGTiorrjS avafiaXXrjrai Ssâa&ai avrov ^ iv rfi âaiXiSi noXst Oiaycov rj iv ina^ro
Xtais, iêXvat r<^ iucpvrevrfi nqoaayetv avr^
iaarhrevfta xal fieXXovarjs neQatova&at t^s roierias, ei firj avaayfitro Xaêlv, afQayiêtv avrb
xai intfiaQrvQeadât neqi rovrov 7} rbv ivBoô-
rarov 'enaqxov rrjs noXecos rj rovs ivBoôrarovs

inaQxov^ Toi*' Ibqmv nQatrooQiav rj rbv nQoa(poQOV aQxovra, cortvt vnoxetrat b rov x^Qiov
oeaTtorrjS' iv 8e rais inagxiais rj TtaQO, rco ccqXovrt ^ iv anovaicc rov aqxovros TtaQo, rco ixSixcp rwv roTtoJV rj TtaQU r<^ intaxoTtcp rrjs
TtoXecos, xad'^ rjv 6 Seanorrje rov xrrjfiaros Stdyei,
TtQarreiv nsQi rovrov, ware xai rrjv i^ evbs rcov
LIBER QUINTUS.
x AA.
Nov. Ravennae Honorio xiii et Theodosio
DE SPONSAHBUS ET ARRIS SPONSALICIIS ET

PROXENETICIS.
*Impp. JDiocletianus et Maximianus AA. et CC.
Alii desponsata^ renuntiare condicioni ac
nubere alii non prohibetur. D. xviii^ k. Mai.'' AA.
1
conss.
[a.
2 ^lmp. Constantinus A. et Constantius

Pacatianum pu.^ Si is, qui puellam suis
293]
ad
C.
nuptiis
pactus est, intra biennium exsequi nuptias in eadem

provincia degens*" supersederit eiusque spatii fine
decurso in alterius postea coniunctionem puella pervenerit, nihil fraudis ei sit, quae nuptias maturando vota sua diutius ludi non passa est. D.
,
Mardanopoli Pacatiano
et Hilariano
[a.
332]
3 ^^lmppp. Gratianus Valentinianus et TheodoAAA. Eutropio pp. Arris sponsaliorum nomine datis, si interea sponsus vel sponsa decesserit,
quae data sunt iubemus restitui, nisi causam, ut
nuptiae non celebrentur, defuncta persona iam praebuit.
D. XV k. lul. Thessalonicae Gratiano v et
Theodosio AA. conss.
[a. 380]
4 ^Hmpp. Eonorius et Theodosius AA. ad Maririianum pp^"^
Si pater pactum de filiae nuptiis
inierit et humana sorte consumptus ad vota non
potuerit pervenire, id inter sponsos firmum ratumque permaneat, quod a patre docebitur definitum,
nihilque permittatur habere momenti, quod cum desius
fensore, ad quem minoria commoda pertinebunt,

1
docebitur fuisse transactum.
Periniquum est
^
enim, ut contra patriam voluntatem redempti forsitan tutoris aut curatoris admittatur arbitrium, cum
plerumque etiam ipsius feminae adversus commoda

**
non.
propria inveuiatur laborare consilium. D. iiii
(l)
= B 20,
iecimus
2, 4.
(2)
est
gemina
rov om.
C/. Dig. 23, 1

desponsatae /i6n
1, 4, 32,
(4)
iunge 9,
(6) viii
(3)
12, 3
cMm
cwt versionem suh-
28,
(5)
1,
15 segg.
sic dett.
cum B,
Heracliae
12,
(8)
3, 5, 4: iunge Th. 3, 5, 5
om.
in
eadem
(9) pu. Th., pp. C,
(lo)
prov. degens,
quod om. Th., additum videtur propter 5, 17, 2
Th.
(11)
in.^.
9,
9, 12, 3 scr.
(?)
== Th.
3, 6, 10:
iunge 5,
2.
l.
G, 23,
IG.
[a.
9, 49, 8.
12,
7,
et
422]
Anthemius AA. Erythrio pp.

arrarum sponsalium nomine usque ad duplum teneatur, id est in id quod
accepit et aliud tantundem nec amplius, si post
completum vicesimum quiutum annum vel post impetratam veniam aetatis atque in competenti iudicio
comprobatam huiusmodi arras suscepit: in simplum
autem, id est tantummodo quod accepit, si minoris
5 ^^lmpp. Leo
lyiulier
Bianori.
prid. id. April.

conss.
conss.
iuris
et
sui constituta
aetatis est, sive virgo sive vidua sit, sive per se

'
sive per tutorem vel curatorem vel aliam personam
1
easdem arras acceperit. Patrem vero vel matrem,
legitimae videlicet aetatis constitutos, sive simui sive
separatim arras pro fiJia susceperint, avum autem

vel" proavura pro nepte seu pronepte in duplum
2
tantummodo convenit teneri. Quae ita custodiri
censemus, si non propter personam vel condicionem
aut aliam causam legibus vel generalibus constitutionibus interdictam futurum matrimonium constare
prohibetur: tunc enim quasi nullo facto, utpote sine
causa easdem arras praestitas tantummodo reddi
3
consequens esse praecipimus. ^'*Hoc quoque his
adicimus, ut etiam, si legibus prohibitae non sint
speratae nuptiae, post arras autem sponsalicias
sponsa coniugium sponsi propter turpem vel impudicam conversationem aut religionis vel sectae diversitatem recusaverit vel eo, quod quasi vir coitum,
ex quo spes subolis oritur, facere non potuerit, vel
ob aliam iustam excusationis causam, si quidem
probatum fuerit ante datas easdem arras sponsalicias hoc idem mulierem vel parentes eius cognovisse.
Sin vero horum ignari
sibi debeant imputare.
sponsalicias arras susceperint vel post arras datas
aHqua iusta causa paenitentiae intercesserit, isdem
4
tantummodo
redditis
super
alterius
simpU poena
Th. 3, 5, 11. 4, 19, 1. 9, 27, 2. 9, 42, 9: eiusdem conslitutionis partes, quamguam ad diversos directae, videntur
esse 5, 7, 1. 8, 36, 3 et Th. 8, 15, 6: cf. etiam 5, 9, 1.
6, 56, 4
5, 19,
1.
(14) III
tihri
1, 18, 13.
(17)
(12)
Th. 3,
Th. 3,
6, 12: iunge 5, 9, 4.
marianum
(18) sic Th.,
6, 12
leges
autem vel
C, aut
(15)
iungendae
5, 6, 8. 5, 30, 3
1,
4,
C, alias personas
(16) sic
(18)
iunge
5, 18, 11.
{om. pp.)
35
in.
1, 4,
16.
P
16
RECTOR PROVINCIAE
SI
Qaae omnia
custodiantur.
liberi
simili
modo
super recipiendis nec ne arris

custodiri censemus: quadrupli videlicet
de sponsis
etiam
praestitis
poena, quae anterioribus legibus* definita erat, in

qua et arrarum quantitas imputabatur, cessante,
nisi specialiter aliud ex communi consensu inter
contrahentes de eadem quadrupli ratione placuit.
G
Extra delinitionem autem huius legis si cautio
poenam stipulationis continens fuerit interposita, ex
utraque parte nuUas vires habebit, cum in contrahendis nuptiis libera potestas esse debet. D. k. lul.
{a. 472]
ConstantinopoU Marciano cons.
6
'Sidraîs jSovXerac rov TtQOêvovvra yafiov
^H
(idXiara fiev firjSiv Xafi^dvsiv, ai Sa oXcas dvi%&rai Xa^sXv, eiuev fir]ev aweepcovTjae Tte^l rovrov,
/iTjSev oXcos Aafi^dveiv ei oe avveycavTjae , fiij
vTieQ rrjv eixoarrjv fjio~iqav rlqs Ttôixoi xai rrjs
nQoyafiiaias Scoêds im^rjreZv, idv rj tiqoX^ dxQt

Scaxoaicov XirQcbv iari xQ^^îov' eXarrov 8e ei
Ei 3e xai
ôvXerai XaêXv, iTtirînei avrc^.
oarjaSrjTtore Ttoaorrjros iariv rj TtQoX^, vteâiri^co
rcov 8ixa XtrQcov rov ;t^v<r/ov ovx iTtirîTtei rc^

Xafi^dveiv, ovSe ei reXela iariv rj
Ei Se Ttaod ravra
TtQoX^ rj rj TtQo ydfiov Scoêd.
ris avfiycavrjaei, firj aTtaireXa&ai , aXXa xai rb
Ttôêvrjrrj
V 13
193
xara^Xrj&ev dvaSiSoa&co , eire xqrjfiara eXaêv

eXre TtQayuara rj dveSod^rj avrco OfioXoyia xî^vs
rt xivrjrov rj dxivrjrov rj avroxivrjr} oXoJS siaî
roVf xivovfiivcov rcov aycoycov ov fiovov xard
rov Xaôvros, aXXd xai xard rcov avrov xXrjQovoficov, xai ov fiovov TcaQa rov SeScoxoros , dXXd
xai Tta^d rcov avrov xXrjQovoficov' oiQiafiivov
Sixa x^î^ XirQcov iTtirifiiov roXs TcaQa ravra
TtQarreiv imxetQOvaiv.
sarum consensus accedat. B. xv k. lul. Thessalonicae ^Gratiano v et Theodosio AA. conss. {a. 380]
III.
DE DONATIONIBUS ANTE NUPTIAS VEL

PROPTER NUPTIAS ET SPONSALICIIS.
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Metrodoro.
IVEultum mterest, si ea, quae donat vir futurus, tradiderit uxori et postea in dotem acceperit, an vero
donandi animo dotem auxerit, ut videatur accepisse,
quod non accepit. priore enim casu donatio non
impeditur, et res, quae in ea causa sunt, dotis
effectae iudicio de dote peti possunt: posteriore
autem nihil actum est donatione et, quod in dotem

datum non est, non potest repeti.
2 Imp. Alexander A. Attalo. Si praesidi provinciae probaveris, ut Eucliam uxorem duceres,
munera te 'parentibus eius dedisse, nisi tibi Euclia
nupserit, restitui tibi quod dedisti iubebit.
3 Idem A. Marcellae. Pollicitatione a fratre quon-
dam tuo sponsalium causa facta, et^^ si in stipulationem deducta ideo praestanda non fuerit, quoniam
in dote uxor maritum fefellit, exceptionem adversus
actionem ex stipulatu recte obicies.
4 Imp. Gordianus A. Marco. Quod sponsae ea
lege donatur, ut tunc dominium eius adipiscatur,
cum
nuptiae fuerint secutae, sine effectu est. PP.

VIII k. Dec. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239]
5 ^^lmpp. Valerianus et Gallienus AA.^^ Theodorae. Ea, quae tibi ut sponsae daturum se repromisit is, qui te ficro caelibatu, cum aliam matrem
familias domi '^ reliquisset, sollicitavit ad nuptias,
cum effectu non potest ", cum tu sponsa uxore

domi posita non fuisti. Accepta xv id. Mai. Antiochiae Tusco et Basso conss.
[a. 258]
6 Imp. Aurelianus A. Donatae. Cum in te simplicem aonationem dicas factam esse die nuptiarum
et in ambiguo possit venire, utrum a sponso an marito donatum sit, sic distinguendum est, ut, si in
tua domo donum acceptum est, ante nuptias videatur facta esse donatio, quod si penes se dedit sponsus, retrahi possit: uxor enim fuisti.
luncianae. Si, cum ante nuptias munera darentur,
ita conventum est atque huiusmodi conscripta pactio
est, ut, si qua fors*' extitisset contra voluntatem
eius et matrimonium distraxisset, tunc quae data
erant apud eum qui dedisset heredemve eius rema-
petere
II.
REOTOR PROVINCIAE VEL AD EUM PERTINENTES SPONSALIA DEDERINT.
SI
^lrrwpp. Gratiajius Valetitinianus et Theodosius

Si quis in potestate publica
positus atque honore administrandarum provinciarum, qui parentibus aut tutoribus aut curatoribus
1
AAA. Eutropio pp.
aut ipsis quae matrimonium contracturae sunt " potest esse terribilis, arras sponcalicias ^ dederit, iubemus, ut deinceps, sive parentes sive eaedem mutaverint voluntatem,
non modo
poenaeque statutae expertes
iuris laqueis liberentur

sint*, sed extrinsecus
pignora lucrativa habeant, si ea non putent

1
esse reddenda.
Quod ita late patere volumus,
ut non solum circa administrantes, sed et circa administrantium filios nepotes ac' proprinquos, partidata
cipes (id est consiliarios)

domesticosque locum
habeat^, quibus tamen administrator operam dederit.
2 Impleri autem id postea matrimonium non vetamus, quod tempore potestatis ob eas personas, de
quibus locuti sumus, arris fuerat obligatum, si spon**
(1)
c/. 5, 2, 1
(2)
==
iunge 5,
3 et
quae
(3)
ihi
(p.
200 nol. 12) Th.
== 2%.
laudantur
3, 5, 11
28, i, 20:
(4) sunt 2%., sint
3, 6, 1
5,
Constitutio
(5)
naeque
1,
1,
5, 8,
arras sponsalicias] sponsalia TTi.

(6) poeexpertes sint quae quadruplum statuit Th., cf.
4
(7) ac om. Th.
(8) id est consil. om. fh.
libri
5,
{not. 6)
54, 15, 4
nuptiarum proxenetam potissivult.

quod si omnino accipere
audeat, si quidem nihil ea de re convenerit, nihil
omnino eum accipere: si vero convenerit, non supra
I,
mum
nihil
accijpere
vicesimam partem dotis vel ante nuptias donationis

auri libras non exexiqere, quando dos ducentas
cedtt: minus autem si vult ei accipere
permittit.
1
Cuiuscumque autem quantitatis dos stt, supra
decem auri libras proxenetae accipere non permittit, etiamsi certa dos vel ante nuptias donatio
U.
nerent, potest, qui eius hereditatem accepit, cui pacta

puella munera supra dicta lege susceperat, eadem
iure postulare. PP. k. ApriL
Euphrosyno. Si ante matrimonium maior quinque
et viginti annis constitutus sponsae suae, licet ante
sponsalia, fundum donavit eamque in vacuam induxit possessionem, postea nuUo titulo superstitem i
vel testamento eundem relinquentem alienare potuisse
(9)
et
(13)
l.
locum habeat] censeamus Th.
(12)
9, 9, 18
gem.
B et BJS)
(10)
B 28, 3
(11)
vel C,
idem legerunt Graeci: et del. Mommsen

(15) in provincia
(14) et C ins. l. gem.
potes {sicPcum l. gem.) in potest {sic C cum

mutasse compilatores testatur Thalelaeus {B^)
(I6)
(17) fors C, sors
(18)
sicM** cum
J5, superstite
PCM^
2 sit. Quod supra hoc aliquis pactus fuerit, non

exigi: sed et solutum redaat, sive pecunias sive
res acceperit, sive debiti cautio ei reddita fuerit vel
omnino quicquam mobile seu immobile seu se movens acceperit, actionibus non tantum in eum qui
acceperit, sed etiam in eius heredes instituendis,
nec tantum ab eo qui dederit, sed etiam ab heredibus eius: poena decem auri librarum adversus
eos constituta, qui adversus haec venire conati
fuerint,
25
certi
ac manifesti iuris
est.
D.
k.
conss.
Mai. Tirallo AA.
^
Cum
293]
te sponsae
9 Idem AA. et CC. luliano.
tui quaedam donasse confitearis, perfectam do-
filii
nationem' rescindi nec nostro oportet rescripto,

ratam.
quam tua voluntas iurisque auctoritas fecit
AA. conss.^
10 Idem AA. et CC. Dionysio.
tu
sponsus ei mancipium donavit ac
VIII k. lan.
[a.
filiae
Si
in eum
293]
tuae
iumenta
nec nuptiis secutis

liberalitatis ratione contulisti
contra iuris rationem quod dederat abstulit, non
datorum
invicem
restitutio,
sed eius
illicite
quod
rapuit repetitio competit.
11 Idem AA. et CC^ JSeae. Si tibi res proprias

causa sponsus tuus tradidit, eo, quod
liberalitatis
ab hostibus postea interfectus est, irrita donatio

non potest.
12 Idem AA. et CC Timocleae et Cleoiimae. Si
mater vestra filiae suae sponso vel marito praedia
fieri
lege donavit et eum in vacuam

induxit possessionem, nuptiis divortio solutis perfecta non dissolvitur donatio. S. vi id. Fehr. Sirmi
sine
CC
DE DONATIONIBUS
194
uUa repetendi
conss.
[a.
13 Idem AA.
et
CC
Aleocafidro.
De
294]
rebus in
sponsam donationis gratia coUatis creditores mariti

facti, si non prius obligatas sibi probent, eam convenire minime possunt.
14 Idem AA. et CC Aureliae. Si consentiente
matre sua sponsus filiae tuae mancipia donavit et
Ids acceptis in dotem non aestimatis in matrimonio''
post decessit, mater eademque heres eius pretium
offerens restitutionem eorum improbe recusat.
15 ^lmp. Constantinus A. ad Maximum pu. Cum
veterum sententia displiceat, quae donationes in
sponsam nuptiis quoque non secutis decrevit valere,
17 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA.

Hierio pjp. Minoribus aetate feminis etiam actorum
in ante nuptias donatione ad eas facta
testificatiqne
omissa, si patris auxilio destitutae sint, iuste conD. x k. Mart. Consulitur, ut firma donatio sit.
stantinopoli Tauro et Feiice conss.
[a. 428]
18 ^^lmp, Zeno A. Sehasiiano pp. Si liberis ex
priore matrimonio procreatis pater ad secundas migraverit nuptias vel non migraverit, nihil omnino
tiliis
prioris coniugii ex donatione ante nuptias,
quani ipse vel alius pro ipso uxori quondam eius
matri communium liberorum donaverat, servare cogatur, quoniam et mater liberis ex priore matrimonio extantibus post secundas nuptias multoque
amplius, si non fuerit alteri marito sociata, nihil
isdem filiis ex dote, quam patri eorum ipsa vel alius

pro ea obtulerit, servare compellitur. D. k. Mai.
Zenone A.^* cons.
[a.
479]
19 Imj}. lustinus A.^^ Archelao pp. Si constante

matrimonio consilium augendae dotis inierit vel uxor
forte vel eius nomine quilibet alius, nihilo minus
marito quoque liceat seu pro marito cuilibet alii
tanto donationem ante nuptias additamento maiorem
facere, quanto dotis augetur titulus, nec obsit in
huiusmodi munificentiis interdictas esse liberalitates
tempore nuptiarum: iudulgendum est namque consensui communi partium, ne, cum negetur augendae
potestas donationis, dotis etiam pigrius constituatur
licere praecipimus etiam
in quibus interdum accidit ante
Idemque
augmentum.
in his matrimoniis,
nuptias quidem donationem nuUam esse, solam vero

dotem marito mulierem obtulisse, ut etiam tunc muliere dotem augente liceat marito quoque donatio-
nem
in uxorem suam eiusdem quantitatis facere,

quantum aucta dos continere dignoscitur pactis vide:
ea, quae largiendi animo inter sponsos et sponsas

iure celebrantur, redigi ad huiusmodi condiciones
licet
ut, sive adfinitatis coeundae causa sive

vel in potestate patris degentes vel uUo
modo proprii iuris constituti tamquam futuri causa
matrimonii aliquid sibi ipsi vel consensu parentum
mutuo largiantur, si quidem sponsus vel parens
eius sortiri^ noluerit uxorem, id quod ab eo donatum fuerit nec repetatur traditum et, si quid apud
donatorem resedit, ad sponsam et heredes eius sub-
ineundis sive iniungendis veteribus pactis,

nuptiarum de ante nuptias donatione et
2
dote principaliter constituenda inita sunt. lura
etiam hypothecarum quae in augenda dote vel donatione fuerint, ex eo tempore initium accipiant, ex
quo eaedem hypothecae contractae sunt, et non ad
prioris dotis vel ante nuptias donationis tempora
3
referantur.
Sed et si e contrario maritus et
uxor ad deminuendam dotem et ante nuptias donationem consenserint licere eis ad similitudinem deminutionis quae in dote fit etiam ante nuptias
minuere donationem, ut pacta de amborum deminutionibus ineunda firma et legitima esse intellegantur
exceptis videlicet his casibus, in quibus aut maritus
iubemus,
non
ita,
motis ambagibus transferatur.

Quod si sponsa
agit potestate causam non contrahendi matrimonii praebuerit, tunc sponso eiusque
heredibus sine
demimitione per condictionem
ali(j[ua
aut per utilem
rem actionem^ redhibeantur.
2
Quae similiter observari oportet et si ex parte
sponsae in sponsum donatio facta sit. D. xvii k.
JNov.^ Constantino A. v et Licinio
conss. [a. 319]
16 '^ldem A. ad Tiberianum vicarium Hispaniarum.
Si ab sponso rebus sponsae donatis interveniente osculo ante nuptias hunc vel illam mori
1
vel is in cuius
dimidiam
contigerit,
partem rerum donatarum ad
superstitem pertinere praecipimus, dimidiam ad defuncti vel defunctae heredes, cuiuslibet gradus sint
et quocumque iure successerint
ut donatio stare
pro parte media et solvi pro parte media videatur:
osculo vero non interveniente, sive sponsus sive sponsa
obierit, totam infirmari donationem et donatori sponso
l
vel heredibus eius restitui. Quod si sponsa interveniente vel non interveniente osculo donationis ^^
titulo (quod raro accidit) fuerit
aliquid sponso largita et ante nuptias hunc vel illam mori contigerit,
omni donatione infirmata ad donatricem sponsam
sive eius successores donatarum rerum dominium
transferatur. D. id. lul.
Constantinopoli^^ ISepotiano
et Facundo conss.
[a. 336]
,
(0 sic Ly confitearis perfecta donatione P, perfecta donation-e confitearis C

(2) aa. conss. supplevimus
(3) et
CC. om. libri
(4) matrimonium Hbri.
(5) =1 Th.
3,
(7)
5, 2
(6) sic
actionem
Romae
ins.
B2
Th.
(x.
Th.,
n.)
(9)
B2
filium ins. C cum

(x. n.)
(8) pp. vi k. supra scriptas
27*.
3, 5, 6
(10)
sponsa-
de redhibitione vel retentione auctae dotis vel

donationis, prout partes conseuserint, pro iam sta-
modo
tuto
initio
quae
ex priore matrimonio liberos habens ad secundas

migraverit nuptias, aut uxor similiter ex anteriore
matrimonio liberis ei existentibus secundo marito se
iunxerit.
in hoc enim secundo matrimonio vel a
parte mariti vel a parte mulieris vel ab utraque, si
hoc etiam evenerit, interdictam esse deminutionem
dotis et ante nuptias donationis, ne aliquid adversus
filios prioris matrimonii machinari videatur, cense-
mus.
[a.
20
Im^). lustinianus A.
lohanni pp.
Cum
527?]
multae
nobis interpellationes factae sunt adversus maritos,

qui decipiendo suas uxores faciebant donationes,
quas ante nuptias antiquitas nominavit, insinuare
autem eas actis intervenientibus supersedebant, ut
maneant et ipsi quidem commoda dqtis

autem sine nuptiali remediq relinquantur, sancimus nomine prius emendato ita rem
corrigi et non ante nuptias donationem eam vocari,
1
sed propter nuptias donationem.
Quare enim
dotem quidem et constante matrimonio mulier ma-
ineffectae
lucrentur, uxores
liorum Tk.
(12)
6, 18,
A.
II
AA.
1.
(li)
Th. 3,
5,
6, 24, II. 6,
3, 28,
scr..,
c/1
29
c.
accepta xiiii k. Mai. Hispali ins. Th.

iunge 2, 57, 2. 5, 4, 22. 5, 11, 6.
(14) ipso
(13) iunge 3, 28, 29
61, 2
lustinus et lustinianus
(15) Inipp.
i:{:
20 9
A.
t.
PE NUPTUS
195
rito dare conceditur, donationem autem marito nisi

ante nuptias facere non permittitur? et quae huius
rei differentia rationabilis potest inveniri, cum melius erat mulieribus propter fragilitatem sexus quam
2
Sicut enim dos propter
maribus
subveniri?
nuptias fit et sine nuptiis quidem nuUa dos intellegitu'", sine dote autem nuptiae possunt celebrari,
ita et in donationibus
quas mariti faciunt vel pro
his alii, debet esse aperta licentia et constante matrimonio talem donationem facere, quae quasi antipherna possit* intellegi et non simplex donatio.
ideo enim et antiqui iuris conditores inter donatio3
nes etiam dotes connumerant. Si igitur et nomine
et substantia nihil distat a dote ante nuptias donatio, quare non etiam ea^ simili modo et matri4
monio contracto dabitur? Sancimus itaque omnes
licentiam habere sive priusquam matrimonia contraxerint sive postea donationes mulieribus dare
propter dotis dationem"*, ut non simplices donationes
sed propter dotem et propter nuptias
intellegantur
factae. simplices etenim donationes non propter nuptias fiunt, sed propter nuptias vetitae sunt
_et propter
alias causas et libidinem forsitan vel unius
partis
egestatem, non propter ipsam nuptiarum adfectionem
5
Si igitur dote iam praestita maritus
efficiuntur.
nuUa ante nuptias facta donatione donare mulieri
res maluerit, ita tamen, ut dotis quantitatem non
excedant, et hoc ipsum significaverit, quod non simphcem faciat donationem, sed propter dotem iam
'
conscriptam et ipse ad donationem venerit, licebit

hoc facere et supponatur pactis dotalibus huius-
ei
modi donatio.
et
si
quidem hoc
fuerit
specialiter
expressum, pacta conventa servari oportet. Sin

autem donatio quidem tahs facta sit, utpote autem
dotali instrumento antecedente nulla pacta tali do6
3.
convenit, arbitrium praesidis provinciae necessarium

D. non. Mai. Anullino et Frontone conss. [a. 199]
est.
2 Idem AA. Trophimae. Si nuptiis pater tuus

consensit, nihil oberit, quod instrumento ad matrimonium pertinenti non subscripsit.
3 ^^ldem AA. Valeriae. Libertum, qui patronam
seu patroni filiam vel coniugem vel neptem vel proneptem uxorem ducere ausus
est, apud competenpoteris moribus temporum

quae''^
huiusmodi coniunctiones odiosas esse merito duxeId. Nov. Dextro ii et Prisco conss.
runt.
[a. 196]
iudicem
tera
accusare
meorum congruentem sententiam daturum,
4 Imp. Alexander A. Perpetuo. Liberi concubinas parentum suorum uxores ducere non possunt,
quia minus religiosam et probabilem rem facere
videntur.
qui si contra hoc fecerint, crimen stupri
/// id. April. Modesto et Proho "
committunt.
conss.
[a. 228]
5 Idem A. Maximae. Si, ut proponis, pater quondam mariti tui, in cuius fuit potestate, cognitis
nuptiis vestris non contradixit, vereri non debes,
nepotem suum ne non agnoscat.
Imp. Gordianus A. Valeriae. Etsi contra mandata principum contractum sit in provincia consentiente muliere matrimonium, tamen post depositum
officium si in eadem voluntate perseveraverit ", iustae
nuptiae efficiuntur: et ideo postea liberos susceptos
natosque ex iusto matrimonio legitimos esse responsum viri prudentissimi Pauli ^^ declarat. xii k. Sept.
Gordiafio A. et Aviola conss.
[a. 239]
7 Idem A. Apro. Si, ut proponis, post querellam
de marito a filia ad te delatam dissociatum est matrimonium nec te consentiente ad eundem regressa est,
minus legitima coniunctio est cessante patris voluntate, in cuius est potestate: atque ideo non paeni^^
filia petitionem dotis
repetere non prohiberis.
PP. iiii k. Nov. Sabino et Venusto conss. [a. 240]
In
8 Idem A. Romano.
copulandis nuptiis nec
nationi post nuptias inserantur, re ipsa videatur esse

hoc pactum, et secundum dotales conventiones intellegantur et in tali donatione pacta fuisse conventa,
tente
ut aequis passibus utraque ambulet tam dos quam

7
Ita tamen, ut Leoniana constitutio^
donatio.
curatoris, qui solam rei familiaris sustinet administrationem, nec cognatorum vel adfinium ulla auctoritas potest intervenire, sed spectanda est eius voD. v k.
luntas, de cuius coniunctione tractatur.
Mart. Gordiano A. ii et Pompeiano conss. [a. 241]
quae super exaequatione pactionum loquitur non in

quantitate,
intacta, et
sed in partibus, maneat in his casibus

non solum ea immutilata custodiatur, sed
etiam nostra^, quam de interpretatione eius fecimus

ambiguitatem eius tollentes disparibus etenim pactio:
9 Imp. Probus A. Fortunato.
nibus factis maiorem' lucri partem ad minorem deducendam esse censemus, ut eodem modo uterque
minorem partem lucretur. Similique modo
8 (1)
si facta quidem fuerit talis donatio, quae antea quidem ante nuptias vocabatur, nunc autem propter
nuptias, non autem ante nuptias fuerit actis inter-
filiam pertinentes factae sunt,

tas matrimonii aut susceptae
venientibus
linae.
insinuata, licebit et constante matrimonio eam insinuare, nullo obstaculo penitus ex

nuptiarum interventu faciendo : si enim fieri eas post
9
nuptias concedatur, multo magis insinuari. Similique modo et ea constitutio ^ quam pro augendis
tam dotibus quam ante nuptias donationibus fecimus, intacta iUabataque conservetur: omnibus videlicet, quae de simplicibus donationibus inter maritum
et uxorem constante matrimonio vel a veteribus
vel a nobis statuta sunt, in suo robore duraturis.
[a.
531 533'^]
IIII.
DE
1
matrem
(1)
a.
sic C, maritis
(5)
M
(3)
5,
14,
ta
9
cf. 5, 14, 10
(2)
quae
M,
om.
Cum
q. a. possit C, quia q.
(4) sic N, datio-
(6) 5, 14, 10
(8) c. 19 h. t,
(9)
(7)
sic
3/,
hanc consti-
prisco libri
et Maximianus AA. Paunon ex senatore patre procreatam
beneficio mariti tibi parata
statum, deposita
si
est,
secundi ordinis
11
dignitatis
est.
Idem AA. Alexandro.
Si invita detinetur
uxor
tua a parentibus suis, interpellatus rector provinciae

amicus noster exhibita muliere voluntatem eius secutus desiderio tuo medebitur.
12 ^^ldem AA. Sabino. Ne filium quidem famihas invitum ad ducendam uxorem cogi legum discipermittit.
igitur, sicut desideras, observatia
praeceptis sociare coniugio tuo quam volueris
non impediris, ita tamen, ut in contrahendis nuptiis
D. non. Nov. Dioclepatris tui consensus accedat.
tiano A. ii et Aristobulo conss.
[a. 285]
iS Idem AA. et CC. Onesimo. Neque sine nup-
perseveraverunt PC, cf Dig. 23,

65, 1
(16) sic p et omisso non
(14)
sic dett.
cum B,
2, 65,
B^
(15)
(x.
7t.),
Dig. 23,
2,
non petente
petitionem dotis C, non renitente

Cuiacius
(17) suam C, suae P
et 12, alii alio loco hanc constitutionem addunt: Imp.
Valerianus (val. C) A. Probo. Ubi iuris auctoritas desit,
petitioni dotis
(18) C? inter c. 11
filia
filia
ibi
(13)
te
virum postea sortita es redacta ad prioris
scriptum
n.)
habet
ob matrimonium cum senatore contractum clarissimae feminae nomen adeptam dicas, claritas, auae
BJS
(x.
suam"
tutionem iam anno 533 emissam fiiisse indicant Inst. 2, 7, 3

(10)
(ll) c. 3
28, 4, 25 seqq.
Cf Dig. 23, 2 Inst. l, to
coUocari debuit ante c. 1
(12) quae P", quia P^C cum
filiae
potestatem.
plina
Severus et Antoninus AA. Potito. Cum

puellae quaeritur nec inter tutorem et
et propinquos de eligendo futuro marito
possunt
nes C
maioris C,
quamvis neque nuptiales tabulae neque ad natam

non ideo minus veri-
est,
iuris
NUPTIIS.
Im]}^.
nuptiis
de
Si vicinis vel aliis
scientibus uxorem liberorum procreandorum causa

domi habuisti et ex eo matrimonio filia suscepta
contractum saepe revîderi

huius Codicis non esse ex Graecis constat
nullum matrimonium
est.
quam
25*
DE NUPTIIS
196
matrimonii ad probationem
tiis instrumenta facta
non
sunt idonea diversum veritate continente, neque
instrumentis iure contractum matrimointerpositis
nium irritum est, cum omissa' quoque scriptura
cetera nuptiarum indicia non sunt irrita.
14 Idem AA. et CC. Titio. Neque ab initio matrimoniura contrahere neque dissociatum reconciliare
unde intellegis liberam faculquisquara cogi potest.
tatem contrahendi atque distrahendi matrimonii transferri ad necessitatem non oportere.
15 Idem AA. et CC. Titimio. Uxorem libertam
cundiae propriam noluerit depromere voluntatem.

coram positis propinquis iudici*'^ deliberare permissum sit, cui melius adulta societur
[a. 408
in9]
21 ^^lmpp. TheodosiiL'^ et Valentinianvs AA.
'''.
Basso pp. A caligato milite usque ad protectoris

personam et sine aliqua sollemnitate matrimoniorum
liberam cura ingenuis dumtaxat mulieribus contrahendi coniugii perraittimus facultatem*^
[a. 426]
22 ^^ldem AA. Hierio pp. Si donationum ante
vel
dotis instrumenta defuerint, pompa etiam
nuptias
ex his personis, quae

ducere non est interdictum,
specialiter prohibentur,
et ex eo matrimonio iustos patri filios nasci certis-
aliaque nuptiarum celebritas omittatur, nullus aestimet^' ob id deesse recte alias inito matrimonio firmitatem vel ex eo natis liberis iura posse legitimorum auferri, inter pares honestate personas nuUa
simum est.
1 6 Idem AA. et CC. Rhodoni. Patrem, qui filiam
exposuit, at nunc adultam sumptibus et labore tuo
lege impediente consortium, quod ipsorum consensu

D. x k. Mart. Conatque amicorum fide firmatur.
[a. 428]
stantinopoli Felice et Tauro conss.
suam manumissori,
non
si
sit
desiderantis favere
alimentorum solucasu parere debet.
factam matrimonio coniungi

voto convenit.
qui
si
filio
renitatur,
hoc solummodo
17 ^lmpp. Diocletianus et Maodmianns AA. et
CC^ Nemini liceat contrahere matrimonium cum
tioni in
nepte pronepte, itemque matre avia proavia et

ex latere amita ac matertera, sorore sororis fiUa et
ex ea nepte, praeterea fratris filia et ex ea nepte,
itemque ex adtinibus privigna noverca nuru socru
ceterisque, quae iure antiquo prohibentur: a quibus
cunctos^ voiumus abstinere. D. k. Mai. Damasco
Tusco et Anullino conss.
[a. 295]
18 ^lmppp. Valentinianus Valens et Gratianus
AAA. ad senatum. Viduae intra quintum et vicesi-
filia
mum annum
degentes, etiam
si
emancipationis liber-
tamen in secundas nuptias sine patris

sententia non conveniant. Quod si in condicionis
tate gaudent,
1
delectum mulieris voluntas
repugnat sententiae pro-
pinquorum, placet admodum, ut in virginum' coniunctionibus sanctum est, habendo examini auctoritatem quoque iudiciariae cognitionis adiungi, ut, si
parcs sunt genere ac moribus petitores, is potior
aestimetur, quem sibi consulens mulier adprobaverit.
2 Sed ne forte ii, qui gradu proximo ad viduarum
successiones vocantur, et honestas nuptias impediant,
si huiusmodi' rei suspicio processerit, eorura volu-
mus
ad quos,
tamen hereditatis
D. xvii k. Aug.
auctoritatem iudiciumque succedere,
etiamsi fatalis sors intercesserit,

commodum pervenire non possit.
Gratiano A. ii et Proho conss.
9 Impp. Arcadius
{a.
et Honorius AA.
371]
Eutychianopp.
Celebrandis inter consobrinos matrimoniis licentia

huius legis salubritate indulta est, ut revocata prisci
iuris auctoritate restinctisque calumniarum fomentis
matrimonium inter consobrinos habeatur legitimum,
sive ex duobus fratribus sive ex duabus sororibus
sive ex fratre et sorore nati sunt, et ei eo matrimonio editi legitimi et suis patribus successores haD. iii id. lun. mcaeae Stilichone ii et
beantur.
Anthemio conss.
20 ^lmpp. Honorius
[a.
et
405]
Theodosius AA. ad Theo-
derum pp.
In coniunctione filiarum in sacris posi'

expectetur arbitrium: si sui iuris
puella sit intra quintum et vicesimum annum consi pastituta, ipsius quoque exploretur adsensus.
tris auxilio destituta,
matris et propinquorum et
1
Si
ipsius quoque requiratur adultae iudicium.
vero utroque orbata parente sub curatoris defensione consistat et inter honestos competitores matrimonii oriatur forte certamen, ut" quaeratur, cui
tarum patris
potiBsimum puella iungenda

(I)
amissa
(2)
et
morum Gaeaarum
Coll.
ins.
(9)
(II)
(5) =
patri ins.
Th.
C
P,
iungenda videtur
nt Pt, et
P'C
puella cultu vere-
=- Collatio 6, 4, 5
Maximiani (AA.
edicti Diocletiani
ins.
sit, si
(\)
3,
(7)
7,
sic
(3)
dett.
(6) sic
cum
Th.
pupillariim Th.
5, 8,
(12) stc
Exemplum
et ins.)
(8)
(le) patris ins.
C, iudicio
nobilissiColl..,
B,
ae
patris
tempore subiectorum commoda tam investigare quam

eis mederi procuremus,
lapsus quoque mulierum,
per quos indignam honore conversationem irabecillitate sexus elegerint, cum competenti moderatione
sublevandos esse censemus minimeque eis spem melioris condicionis adimere, ut ad eam respicientes
improvidam et minus honestam electionera facilius
nara ita crediraus dei benevolentiam
derelinquant.
et circa genus humanum niraiam cleraentiam quantum nostrae naturae possibile est imitari, qui cottidianis hominura peccatis semper ignoscere dignatur
et paenitentiam suscipere nostram et ad meliorem*
statum reducere: quod si circa nostro subiectos imperio nos etiam facere differamus, nulla venia digni
1
esse videbimur. Itaque cum iniustum sit servos
quidem libertate donatos posse per divinam indul-
gentiam natahbus suis restitui postque huiusmodi

principale beneficium ita degere, quasi numquam
deservissent, sed ingenui nati essent, mulieres autem,
quae scaenicis quidem sese ludis immiscuerunt, postea
vero spreta mala condicione ad meliorem migravere
sententiam et inhonestam professionera effugerunt,
nullam spem principalis habere beneficii, quod eas
ad illum statum reduceret, in quo, si nihiP peccatum esset, commorari potuerint: praesenti cleraentissima sanctione principale beneficiura eis sub ea
lege condonamus, ut, si derelicta mala et inhonesta
conversatione coramodiorem vitam amplexae fuerint
honestati sese dederint, liceat eis nostro supplicare numini, ut divinos adfatus sine dubio mereantur ad matrimonium eas venire permittentes legiti\a mum: His, qui eis coniungendi sunt, nullo timore tenendis, ne scitis praeteritarum legum infirraum
esse videatur tale coniugium, sed ita validum huiusmodi pennanere matrimonium confidentibus , quasi
nulla praecedente inhonesta vita uxores eas duxerint, sive dignitate praediti sint sive alio modo scaenicas in matrimonium ducere prohibeantur, dum
tamen dotalibus omnimodo instrumentis, non sine
Nam omni
\b scriptis tale probetur coniugium.
macula penitus direpta^* et quasi suis natalibus
huiusmodi mulieribus redditis neque vocabulum inhonestum eis inhaerere de cetero volumus neûe
differentiam aliquam eas habere cum his, quae mhil
2
simile peccaverunt: Sed et liberos ex tali matrimonio procreandos suos et legitimos patri esse, licet
alios ex priore matrimonio legitimos habeat, ut bona
eius tam ab intestato quam ex testamento isti quo3 que sine uUo impedimento percipere possint. Sed
et
7,
4 et
Th, 4,
5,
11, 6.
6, 18,
7:
cf.
Th. 4,
cum Th.
copii hist. arc.
eam
ins.
6, 24, 11. 6, 61, 2
1.
Mommsen
(13) D.
iii AA.
6,
6,
(15)
D.
iii
April. Ravennae Theodosio xii et Valentiniano 11

=- Th. 3, 7, 3: iunge 2, 57, 2. 5,
conss. 6, 7, 4
(16)
huiu Th.
NoT. Ravennae HdBorio vin et Theodosio

conw. (a. 409) 5, 8, 1
(14) fortasee iungendae sunt 6,
k.
23 Imp. lustinus^^ A. Demostheni pp. Imperialis

benevolentiae proprium hoc esse iudicantes, ut omni
(18)
c.
iustinianua
9 (ed.
(20)
si>'.
direptam C, dirempta
Th. 4,
contra
Dindorf
c.
C, inhonesti ins.
Mommsen
3, 17.
(17) sic lihri
6, 8
p. 66)
k.
AA.
29
et
Pro-
(19) sic
(21) sic
C,
M^
DE NUPTIIS
mulieres post divinum rescriptum ad preces

ad matrimonium venire distulerint,
salvam eis nitiilo minus existimationem servari praecipimus tam in aliis omnibus quam ad transmittendam quibus voluerint suam substantiam et suscipiendam competentem sibi legibus^ ab aliis relictam vel
4
ab intestato delatam hereditatem. Similes vero
tale merentibus ab imperatore beneticium mulieribus
illas etiam esse volumus, quae dignitatem aliquam,
etsi non serenissimo priucipi supplicaverunt, ultronea
tamen donatione ante matrimonium meruerint, ex
qua dignitate* aliam etiam omnem maculam, per
quam certis hominibus legitime* coniungi mulieres
His illud
prohibentur, aboleri penitus oportet.
adiungimus, ut et filiae huiuscemodi mulierum, si
quidem post expurgationem prioris vitae matris suae
uatae sint, non videantur scaenicarum esse filiae
nec subiacere legibus, quae prohibuerunt filiam scaeha nicae certos homines in matrimonium ducere. Sin
vero ante procreatae sint, liceat preces offerentibus
invictissimo principi sacrum sine ullo obstaculo meetsi tales
earum
197
datum
r>
25 ^ldem A. luliano pp. Si furiosi parentis liberi, in cuius potestate constituti sunt, nuptias possunt contrahere,
filiam
quidem
furiosi
apud veteres agitabatur. Et

marito posse copulari omnes
paene iuris antiqui conditores admiserunt: sufficere

2
enim putaverunt, si pater non contradicat. In
filio autem familias dubitabatur.
et Ulpianus quidem
rettulit constitutionem imperatoris Marci, quae non
de furioso loquitur, sed generaliter de filiis mente
sive masculi sive feminae sint qui nuptias
contrahunt, ut hoc facere possint etiam non adito
principe, et aliam dubitationem ex hoc emergere, si
hoc, quod in demente constitutio induxit, etiam in
furiosis obtinendum est, quasi exemplo mente capti
3
His itaque dubitatis
et furiosi filios adiuvante^.
tales ambiguitates decidentes sancimus hoc repleri,
quod divi Marci constitutioni deesse videtur, ut non
solum dementis, sed etiam furiosi liberi cuiuscumque sexus possint legitimas contrahere nuptias, tam
dote quam ante nuptias donatione a curatore eorum
4
praestanda: Aestimatione tamen in hac quidem
capti,
reri rescriptum, per quod eis ita nubere permittatur,

quasi non sint scaenicae matris filiae: nec iam pro-
regia urbe excellentissimi praefecti urbis, in provin-
hibeantur ilhs copulari, quibus scaenicae fiHas vel

dignitatis vel alterius causae gratia uxores ducere
vel
interdicitur , ut tamen omnimodo dotalia inter eos

6
etiam instrumenta conficiantur,
Sed et si a
scaenica matre procreata, quae usque ad mortera

in eadem professione duravit, post eius obitum
preces imperatoriae clementiae obtulerit et divinam
indulgentiam meruerit liberationem maternae iniuriae
et nubendi licentiam sibi condonantem, istam quo-
suam
que posse sine metu priorum legum in matrimonio
copulari, qui dudum scaenicae filiam uxorem

ducere prohibebantur ^. Immo et illud removendum esse censuimus, quod etiam in priscis legibus,
licet obscurius, constitutum est, ut matrimonia inter
impares honestate contrahenda non aUter quidem
valeant, nisi dotaha instrumenta confecta fuerint,
his vero intercedentibus omniraodo firma sint sine
illis
aliqua distinctione personarum, si modo liberae sint

et ingenuae mulieres, nullaque nefariarum vel inla cestarum coniunctionum suberif* suspicio. Nam
nefarios et incestos coitus omnibus modis amputamus, sicut et illos, qui praeteritarum legum sanctione
specialiter vetiti sunt, exceptis videlicet his, quos
praesenti lege permisimus legitimique matrimonii
8
iure muniri praecepimus ^. His itaque per hanc
generalem legem ita constitutis ef^ de cetero conservandis , praeteritas etiam huiusmodi coniunctiones
ex subiecto tempore factas secundum praedictam
ut, si quis talem
nostri imperii, prout dictum est,
iam duxerit et liberos ab ea procreaverit, iustos eos
et legitimos et tam ab intestato quam ex testamento
pater successores habeat, et legitima in posterum
nihilo minus ea uxore permanente procreandi quo-
dispositionem iudicari praecipimus,
uxorem ab
que
initio
liberi legitimi sint.
[a.
520523]
lustinianus A. ad senatum.
24 Imp.
Sancimus,
si quis nuptiarum fecerit mentionem in qualicumque
pacto, quod ad dandum vel faciendum vel non dandum vel non faciendum concipitur, et sive nuptia-
rum tempus
dixerit sive
nuptias norainaverit,
non
condicionem adimplendam' vel

extenuandam, nisi ipsa nuptiarum accedat festivitas,
et non esse tempus inspiciendum in quo nuptiarum
aliter
inteUegi
esse
aetas vel feminis post duodecimum annum accesserit vel maribus post quartum decimum annum completum, sed ex quo vota nuptiarum re ipsa processerint. sic etenim et antiqui iuris contentio dirimetur
et immensa librorum volumina ad mediocrem modum
tandem pervenient. D. Constantinopoli xi k. Aug.
Lampadio
et Oreste conss.
[a.
530]
(3) sic 1/*,

(1) sic i/, et ins. CiW'
(2) legitime M, om. C
(5) praeprohibeantur CM'*
(4) sic M, subierit C
om.
(7) sic edd.., ad
cipimus Ubri
(6) et dett.,
5
28
3
...
1,
4,
(9) sic iJ/f
compIendaTn
(s)
CM
CM
autem virorum clarissimorum earum praesidum

locorum antistitum tam opinione personae quam
moderatione dotis et ante nuptias donationis conciis
stituenda,
praesentibus
tam
curatoribus
dementis
vel furiosi quam ^ his , qui ex genere eorum nobi5

Hores sunt: Ita tamen, ut nulla ex hac causa
oriatur vel in hac regia urbe vel in provinciis iac-
tura substautiae furiosi vel mente capti, sed gratis

omnia procedant, ne tale horainum infortunium etiam
expensarumincremento**'' praegravetur. D.k. Oct. ConLampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530]
26 laem A. luliano^ pp. Si quis alumnam suam
libertate donaverit et in matrimonio suo collocaverit,
dubitabatur apud antiquos, utrumne huiusmodi nup1
tiae legitimae esse videautur, an non.
Nos itaque vetustam ambiguitatem decidentes non esse vetitum matrimonium censemus.
si enim ex adfectu
omnes introducuntur nuptiae et nihil impium neque
legibus contrarium in tali copulatione spectamus,
quare praedictas nuptias inhibendas existimaverimus? nec enim horao sic impius inveniatur, ut,
quam ab initio loco filiae habuit, eam postea in suo
collocaverit matrimonio, sed ei credendum est, qui
eam ab initio non ut filiam educavit et libertate
donavit et dignam esse postea suo putavit matri2
monio. Ea videlicet persona omnimodo ad nuptias
venire prohibenda, quam aliquis, sive alurana sit sive
non, a sacrosancto suscepit baptismate, cum nihil
aliud sic inducere potest paternam adfectionem et
iustam nuptiarum prohibitionem, quam huiusmodi
nexus, per quem deo mediante animae eorum copuD. k. Oct. Constantinopoli Lampadio
latae sunt.
[a. 530]
Sancimus nuptias,
27 Ide?n A. lohanni^^ pp.
quae inter masculos et femmas maiores vel minores
sexagenariis vel quinquagenariis lege lulia vel Papia
prohibitae sunt, homines volentes contrahere et
ex nullo modo vel ex nulla parte tales nuptias im[a. 531 vel 532 ^^j
pediri.
28 Idem A. lohanni " pp. Si libertam quis uxorem habeat, deinde inter senatores scribatur dignistantinopoli
tate illustratus,
an solvatur matrimonium, apud Ulpia-
num
quaerebatur, quia lex Papia inter senatores et

Nos igitur
1
libertas stare conubia non
patitur.
dei sequentes iudicium non patimur in uno eodemque conubio mariti felicitatem uxori fieri infortunium, ut, quantum vir in altum tollatur, tantum et
coniux eius decrescat, immo magis penitus depereat.
2
Absit itaque a nostro tempore huiusmodi asperitas et firmum maneat matrimonium et uxor marito
concrescat et sentiat eias fulgorem stabileque maneat
adiuvantes C, adiuvantem M" vel

furiosi nec non /. geni.
(10*) sic
(ll) sic C, iuliano
7t.), detrimento
dett.y
quam
(x.
est ante
CM
XV k.
Nov.
532,
c/
6, 58, 12
(lO)
dett.
(13) sic C,
dementis
cum
(12)
B2
data
iuliano
4.
DE NUPTIIS
198
rtovff&ai
matrimonium ex huiusmodi superventu pjninae deminutum. Simili modo si pnvati hominis filia ad
liberti veniat conubium et postea pater mulieris ad
senatoris dignitatem fuerit elatus, taceat Papiae legis
crudelissima sanctio et neque per hunc modum dissolvatur matrimonium inter facti senatoris filiam et
libertum, ne soceri prosperitas sine genero inveniaMelius est enim legis Papiae severitatem
4 tur.
in utroque casu compescere, quam eara sequendo
hominum matrimonia dispergere non ex vitio mulieris et mariti, sed ex prospera alterutrius partis fortuna: cum enim ex una radice vitium nascitur, con-
iy^vTjrds'
dvrtyQafrje'". "AXXd r[avrrjv rrjv] Stdra^tv XQaToXe iSiote

xcoX[vofie'vcov] Ttdvrcov
vofw&errjaaaa
ut una lege tollatur.
rj
nXrjv rovrov
Seofiivov
fiev
Tavra ndvra
Sidra^te inicpeQet rbre xQareXv,
si
ftsivcoa^ aca^Qovovaat
yaQ fierd rb
ndXtv ôvXrj&coat yevaa&ai axrjvixai, ov
rjvixa
yrjfiat
rrje evyeveiae rje eXxov exninrovatv, dXX^

ovSs fcerexovaiv ovSefccde jôrjdêiae ovre ix ravrrje ovre ix rrjs ^lovarivov rov rrjs dêiae Xrjêcoe
'
vnbxsivrai yaQ arovnQov iyxXrjfiari.'''
Stardêcoe
fjLOVov
V.'
DE INCESTIS ET INUTILIBUS
NUPTIIS.
Imp. Alexander A. Amphigeni. Liberta eademque uxor tua, si a te invito discessit, conubium cum
1
non habet, si modo uxorem eam habere velis.

2 Imp-p. Biocletianus et Maximianus AA. Sehastianae. Neminem, qui sub dicione^ sit Romani nomialio
nis , binas uxores habere posse vulgo patet,

in edicto praetoris huiusmodi viri infamia
cum
et
notati
sint.
quam rem competens iudex inultam esse non
PP. iii id. Dec. Diocletiano A. ii et
patietur.
Aristobulo conss.
[a. 285]
3 ^^lmp. Constantinus A. Patroclo. Cum ancUlis
non potest esse conubium: nam ex huiusmodi con-
iyyvae iêarco dTtatreTa&ai rde

Tteî rov fcrjxert dfiaraa&ai. Êôvaiav k'xovroe rov iniaxoTCOv, idv 6
ivavrrje iTtaQxif^^ aQx^f iariv b ^tat,bftevoe
a^xW
eie axrjvrjv
ydfc[cxjv],
rov vvv iTtcvorj&evroe rov nors

d^siae
dvrtyQaq^rje, vvv Se ovxeri^.
sTCcaxoTtov
rrjv
ftrj
xQovote,
rcby i^ ctQXV^ xcoXvofievcov
dnoXafcâvercoaav , rov aQxovroe xai rov

ravra ixficâôvrcov.
Kai avrb ^
acov
4
Si
relv
29 (0 avroe
avr^
si
yyvaiî
[a. 531 vel 532]

'
Ildarje^
âatXevs.]
^[M]i]Ssie rrjv firj ôvXofievrjv iXtterco eie axrjvrjv
urjSa Trjv exovaicoe xarsX&ovaav xcoXverat vareQov ôvXofj.evr}v rjavxdaai firjSe TCQorQOTtrjv diSorco
xal Xafiâverco avrcov iyyvae Tteî rov urjxerc
dcjpiaraa&ac rrje axrjvrie. Ilae ovv iv olqdrjnore
rd^si CJV îov rj olavSrjTtore aQyjriv d^%cav ei
rovro Ttocrjaeiev, iêarco rfj yvvacxi xai rc^ d^Xovri Ttôaievai, ei fir] avroe iarcv o ^caôfjcsvos.,
xai Tco iTtiaxoTtcp, cva ixeivoi dTtoarrjacoai rbv
rrjv yvvcuxa pcat,6fLevov, siSora coe, idv avrcarfj, rrje TtoXecoe ix^dXXerac xai Srjfzeverac. ravra
Ei
fidv, ei rce eXxvaece rcva Tt^be rrjv axrjvrjv.
Se rijv exovaicoe xareX&ovaav xcoXvet ndXcv
dutoarrjvac, xai rj rcov iy/vcov Soaie Xvea&co xai,
eX Ti dnrjrrj&rjaav Savvat ol iyyvrjral^ SiTcXd
xai avrai al
Xafcâvercoaav.
Oftoicoe Se, [ei]
yvvalxee dTtrjrrjd^rjadv rc naâaxslv, eie SiTtXd-
est,
sequens
xai
dt,r)fiiove
(pvXdrretv rove
ivSiScoaiv b
dqxcov, iêarco
diare
rbv
aqxovra dnorcp^ iTtiaxoTtc^ firjvvetv,
>*
arrjvat rrje dqxv^
Srjfiev&rjvai xai Strjvsxcoe
raXe
rotavraa
Eôvaiae ovarje
iÔQtad^rjvai.
xai TtQoaofiiXslv ydfiote xai dvsv dêiae
fJi-Vî
xareX&ovaae
1
tubernio servi nascuntur. Ideoque praecipimus, ne
decuriones in gremia potentissimarum domorum libi-
magistratus constitutionem datam esse testa(2) ndarje tradunt Paratitla ad Const. 3

Nomoc. 13, 21: praeterea argumentum huius con(3)
stitutionis enarratur in 1, 4, 33
(4) avro abundat^
nisi Jorte scr. xai rb xar' dQxrjv
(5) in 1, 4, 33 additur xai si rvyxdvotsv raXs asfivordrats dîais oi
ravrae Xafc^dvovrse xsxoafirjfcevoi
(6) desiderantur
a Cuiacio primo editam in ohservationibus 1, 11 hanc:

Imp. Gord. A. rationalibus. Manifestum est nuptiis contra mandata contractis dotem, quae data illo tempore,
cum traducta est, (mandata illo tempore contractis omissis dotem q. data et cum tr. est libri mei) fuerat, iuxta sen-
quae refert 1, 4, 33 his verhis: yafiixcov fievrot avfiôXaicov ix TQbnov navrbe fiera^v avrcov yivofisvcov'
T avrd xai nsQi rcov d^vyareQcov rcov axrjvixdbv Stara^dftevoi et in indice Vatic. 1981: ai Se rotavrat
yvvaXxes svysveXe ovaai vofiiucos yafcovvrat dîcofiarixoXs xai xo^Q''^ jSaaiXtxrjs avrtyQacprje, perd pevroi
nQOtxcbv rd avrd xai neQi &'vyaTeQcov axrjvtxcov {id est
eiusinodi mulieres ingenuae iure honoratis etiam sine
vitio
(l)
ad
tur 1,
civiles
4, 33,
A. et Aviola conss. (a. 239).
etiam de
rescripto
ad Codicem lustinianum
scriptis {ed. Fabroti Appendix

p. 384) post 5, 5, 6 inseri iussit, ipse vero Pithoeus eam
nubunt, cum dotibus tamen: idcm
exemplo Gregoriani Codicis adscripnt {cf. Haenel ad

Greg. Cod. 5, 1). lustiniani autem Codicis eam non esse
tam ex Graecis quam ex libris nostris apparet, qui eam
ut spuriam aut notant aut omittunt
(9) sic dett. cum
.B2 {x. n.), condicione
Th. 12, 1 6
(10)
in
scaenicarum)
(7*) data est
(7) c. 23 h. t.
aut eodem die quo 1, 4, 33, aut paulo antea
28,
(8)
huic titulo nonnulli libri quasi secundam
5, 35 seqq.
vel tertiam constitutionem adscribunt epistulam Gordiani
filiis
trahat neve eam,

postea autem recedere voluerit,
reUneat neve adhortetur et fideiussiones ab eis de
1
non deserenda scaena accipiat. Quisquis igitur
Data
licentia
episcopo ,
si
provinciae
pwd
episcopo hoc nunttare, ut praeses et magistratu

cadat et honis ademptis iji perpetuum relegetur.
6 Liceat eiusmodi muliejibus etiam nuptias sine
7
fadt ah incepto avertant non ignarum,
et
restiterit, urhe se eici et patrimonio exui.
haec quidem, si quis aliquam ad scaenam trahit.
2 Sin autem eam quae sponte venerit,
quominus
si
j'ursus ahscedat, impediat, et fideiussiones

infirmentur et, si quid a fideiussorihus exactum
fusrit,
3 duplum recipiant.
Similiter etiam si ab ipsis
mulierihus aliquid exactum fuerit, duplum reci4 piant:
praeside et episcopo ea exsecuturis. Ac
ne ab iniiio quidem fideiussiones a mulierihus

quae
scaenae se dedunt de uon deserenda ea extgere
liceto.
pjâeses vim inferat, ei resistere et fideiussores a

si praeses non cedat, liteat
damno defendere.
venerit,
cuiuslihet ordinis vel

qualihet potestate praeditus id
fecerit, liceat mulieri et praesidem adire, nisi ipse
sit is
ûi vim facit, et episcopum, ut illi eum qui
mulieri vim
APC
29 Nemo invitam ad scaenam
quae sponte
Cuiacio epistulam ex libro
patris sui suppeditaverat P. Pithoeus. qui liber num Codicis lustiniani fuerit an fortasse legis Romanae Visigothorum, non liquet: Cuiacius enim postea [a. 1586) eam in
appendicem Gregoriani codicis contulit et demum in notis
'
imperiali
fieri caducam nec, si consensu postea

matrimonium, in praeteritum commisso
D. k. April. Antiochiae Gordiano
potuit mederi.
tentiam divi Severi

coepisse videatur
imperiali rescripto inire.
Hanc autem
constitu-
tionem obtinere suis temporibus, ut omnia matrimonia quae olim vetita sunt inhibeantur, nisi quod
iam excogitatum est sacro rescripto olirn opus
Haec omnia quac
8
fuisse, hodie non amplius.
sancivit constitutio tamdiu obtinere vult, quamdiu
iji
honesta vita permanent: nam si post nuptias
rursus scaenicas se fieri passae sunt, non solum
ingenuitate quam hahuerunt cadunt, sed nec ullo
auocilio neque ex hac neque ex lustini divae recoj^dationis constitutiojie potiantur: nam stupri cjimcn committunt.
DE INGESTIS
199
dine servarum* ducente confugiant. si enim decurio

actoribus atque procuratoribus nescientibus
alienae fuerit servae coniunctus, et mulierem in metallum trudi per sententiam iudicis iubemus et ipsum
decurionem in insulam deportari, omnibus bonis
eius* civitati, cuius curialis fuerat, mancipandis, si
clam
5.
D. vi id. Dec. Constantinopoli Arcadio iiii

pateat.
et Honorio iii AA. conss.
[a. 396]
AAA. ad Andromachum comitem rerum privatarum.
7 ^lmpp. Valentimanus et Marcianus AA. PalHumilem vel abiectam feminam minime

eam iuoicamus intellegi, quae, licet pauper, ab in'
licere
1
genuis tamen parentibus nata sit. Unde
statuimus senatoribus et quibuscumque amplissimis
dignitatibus praeditis, ex ingenuis natas quamvis
pauperes in matrimonium sibi adsciscere *S nullam
que inter ingenuas ex divitiis et opulentiore fortuna
2
esse distantiam. Humiles vero abiectasque personas eas tantummodo mulieres esse censemus ancDlam
ancillae filiam, libertam, libertae filiam, scaenicam vel
scaenicae filiam, tabernariam vel tabernarii vel lenonis aut harenarii filiam, aut eam quae mercimoniis
publice praefuit: ideoque huiusmodi inhibuisse nuptias senatoribus harum feminarum, quas nunc enumeravimus ^^. D. prid. non. Ajml. ConstantinopoU
[a. 454]
Licet quidam
8 Imp. Zeno " A. Epinico pp.
Aegyptiorum idcirco mortuorum fratrum sibi coniuges
matrimonio copulaverint, quod post illorum mortem
mansisse virgincs dicebantur, arbitrati scilicet, quod
certis legum conditoribus placuit, cum corpore non
Qui contra legum praecepta vel contra mandata

constitutionesque principum nuptias forte contraxerit, nihil ex eodem matrimonio, sive ante nuptias
huiusmodi conubia tunc temporis celebrata firmata

sunt, tamen praesenti lege sancimus, si quae huius-
patria
potestate fuerit liberatus nullosque habeat

parentes vel etiam propinquos, qui se-
liberos vel
cundum legum ordinem ad eius successionem vocan2

tur.
Quod si actores vel procuratores loci, in
quo flagitium admissum
fuerunt^
est,
conscii
vel
compertum facinus promere'* noluerunt, metallo eos

Si vero dominus hoc fieri
3
convenit implicari.
permisit vel postea cognitum celavit, si quidem in
agro id factum est, fundus cum mancipiis et pecoribus ceterisque rebus. quae cultui rustico sustinentur, fisci viribus vindicetur: si vero in civitate id
est, dimidiam bonorum omnium partem praecipimus confiscari poenam augentes, quoniam intra
domesticos parietes scelus admissum est, quod noluit mox cognitum publicare.
D. k. lul. Aquileiae
Constantino A. v et Licinio C. cotiss.
[a. 319]
factum
sive deinceps quoquo modo datum fuerit,

consequatur, idque^ totum, quod ab alterius liberalitate in alterum processerit, ut indigno indignaeve
donatum
sublatum
fisco vindicari
sancimus: Exceptis tam
feminis quam viris, qui aut errore acrissimo, non

adfectato insimulatove , neque ex causa vili decepti
2
sunt aut aetatis lubrico lapsi.
Quos tamen ita
demum legis nostrae laqueis eximi placuit, si aut
errore comperto, aut ubi ad legitimos pervenerint
annos, coniunctionem huiuscemodi sine ulla recrastinatione diremerint. D. vii k. Mart.
5 Idem AAA. Cynegio pp. Fratris uxorem ducendi vel duabus sororibus coniungendi penitus licentiam submovemus, nec dissoluto quocumque modo
D. .
coniugio.
dosio A. III et
"^lmpp.
k.^
Dec. Constantinopoli Theo^*
Ahundantio
Arcadius et
conss,
[a.
AA.
Honorius
393]
Euty-
chiano pp.
Si quis incesti vetitique coniugii sese
nuptiis funestavit, proprias quamdiu vixerit teneat
facultates, sed neque uxorem neque filios ex ea
1
editos habere credatur.
Nihil prorsus praedictis
ladio pp.
convenerint, nuptias re non videri
modi nuptiae contractae
fuerint,
co-ntractas,
et
earumque contrac-
ex his progenitos antiquarum legum tenori

subiacere nec ad exemplum Aegyptiorum, de quibus
superius dictum est, eas videri fuisse firmatas vel
D. k. Sept. Constantinopoli post
esse firmandas.
consulalum Leonis iunioris.
[a. 475]
9 Idem A. Sehastiano pp. Ab incestis^ nuptiis
universi qui nostro reguntur imperio noverint temtores
et
perandum. nam rescripta quoque omnia vel pragmaticas formas aut constitutiones impias, quae quibusdam personis tyrannidis tempore permiserunt
scelesto contubernio matrimonii nomen imponere,
ut fratris filiam vel sororis et eam, quae cum fratre
nuptiali iure habitaverat, uxorem legititurpissimo consortio liceret amplecti, aut ut
viribus carere dealia huiusmodi committerentur
cernimus, ne dissimulatione culpabili nefanda licentia
roboretur.
[a. 476484]
quondam
mam
nec per
interpositam quidem personam vel donet

2
Dos si qua
superstes vel mortuus derelinquat.
forte sollemniter aut data aut promissa fuerit, iuxta
3
ius antiquum fisci nostri commodis cedat. Testa-
DE INTERDICTO MATBIMONIO INTER PUPILLAM

ET TUTOREM SEU CURATOREM LIBEROSQUE
mento suo extraneis
Antoninus AA.^^ Mario. Senatus consulti auctoritatem , quo inter pupillam et

tutoris filium conubium saluberrime sublatum est,
circumveniri rusticitatis et imperitiae velamentis non
PP. VII id. Fehr. Laeto ii et Cerealc
oportet.
nihil relinquat, sed sive testato

sive intestato legibus ei et iure succedant, si qui
forte ex iusto et legitimo matrimonio editi fuerint,
hoc est de descendentibus filius filia nepos neptis pro-
nepos proneptis, de ascendentibus pater mater avus

4 avia, de latere frater soror patruus amita. Testandi
sane ita demum habeat facultatem, ut his tantum
personis pro iuris ac legum quod voluerit arbitrio
relinquat, quas succedere imperialis praecepti tenore
mandavimus: ita tamen, ut hereditate defuncti penitus arceatur, si quis ex his quos memoravimus in
contrahendis incestis nuptiis ^ consilium inisse monstrabitur, successuro in locum illius, qui post eum
5
gradum proximus invenitur. Ea sane, quae de
viris cavimus, etiam de feminis, quae praedictorum
6 sese consortiis commaculaverint, custodiantur. ]Memoratis
vero
personis non
extantibus
fisco
locus
servarum om. Th.

(2) omnibus bonis eius] bonis eius
mobilibus et urbanis mancipiis confiscandis, praediis vero
et rusticis
(3) fuerunt 7%., fuerint libri
mancipiis Th.
(6) sic M, idemque P, ideoque C
(6) d.
(4) prodere Th.
Th. 3, 12, 3
jo. k. P, d. p. Ix.
(') cf.p. V
(7)
Nov. Marcianii, 1,
(9)
(8) participatum atque ins. Th.
(l)
i. 3:
Jett.,
iunge 1,
accipere
14, 9
PC
(lO)
(12)
sed Nov.
ideoque
(ll) sic
.
Nov., ascire
enumeravimus] quod
EORUM.
1
Impp. Severus
et
conss.
[a.
2 Imp. Alexander A. Bwrio.
215]
Mater pupillae
cum tutore filiae suae vel filio tutoris nuptias contrahere non prohibetur. PP. non. Nov. maximo ii
et Aeliano conss.
[a. 223]
3 Imp. Gordianus A. lioyatiatio. Cum proponas
ei, quam matrimonio tuo iunctam suggeris, post liberos susceptos curatorem patrem tuum datum, quem
contendis nec te in potestate habuisse: cum rite
contractum matrimonium ex post facto vitiari non
'*
metuere non debes,
quos habetis non ex iusto matrimonio sus-
potuerit, iusta interpretatione
ne
liberi
quidem haud dubie credimus ipsum divae memoriae Constantinum in ea

h.
ideoque
i.
quam promulgavit
nuptias, ne senatoribus
non tam conubia quam

lisci
vitia
hanc constitutionem
Bomae
p. 383
(14)
sanctione
.
sensisse
enumeravimus
(13) Basiiungerentur Nov.

Rossi Inscr. Chr, urb.
esse vidit
28,
5,
36 segq.
(15)
debuit
(16) stc dett., iustam interimp. Antoninus A.

pretationem CM: scr. fortasse istam interpretationem
esse
200
V 69
aufe-
autem omnis
scrupulus
cepti videautur. Ut
uec non et uxor
ratur, iusistere pater tuus debet
enim facultua, ut alius loco eius detur: habebit
tatem repetendae rationis negotiorum gestorum ab
1
eo qui fuerit substitutus.

4 Imp. Philippus A. Hygiae. Libertinum, qui
filio suo naturali, quem in servitute susceperat, postea
manuraisso pupillam, suam eandemque patroni sui
filiam in matrimonio collocavit, ad sententiam amordinis, qui huiusmodi nuptiis interdicendum
plissimi
dubitari
putavit, pertinere
non oportet.
5 Imp. Philiypus A. et Philippus C. Apuleio.
Curatorem adulto suo fiKam suam nuptui collocare
non posse falso tibi persuasum est. PP. xv k. Sept.
[a. 245]
Phihpvo A. et Titiano conss.
6 impp. Valerianus et Gallienus AA. Lucio. Si
tutelae ratione
patris tui pupillam nondum reddita
vel post redditam nondum exacto quinto et vicesimo
nec non etiam
utili
anno uxorem
monium cum ea habuisse nec
duxisti,
filium
nec matri-
ex huiusmodi
Sane si
procreasse videri potes.
hoc pater puellae, cum decederet, postulavit, et
nuptiae rite contractae et filius videtur iure susceptus.
PP. id. Mai. Saeculare ii et Donato conss. [a. 260]
Si tutor vel curator pupillara vel adulParegorio.
tam quondam suam sibi vel tilio suo nullo divino
coniunctione
impetrato beneficio in matrimonio collocaverit, manet

infamia contra eum velut confessum de tutela, quia
huiusmodi coniunctione fraudem administrationis tegere laboravit, et dos data per condictionem repeti
poteBt.
8 ^lmpp. Leo
et
Anthernius AA.
Erythrio pp.
Si quis tutoris vel curatoris nomine usurpato, id est

pro tutore seu pro curatore vel negotiorum gestore
res pupillae administraverit eamque sibi filiove suo
copulaverit, tales nuptias stare et non ad exemplum
tutorum infirmari, ne ex huiusmodi subtili vel maligno tractatu matrimonia seu proles ex his progenita
vel do3 super his data vel promissa aliquam laesionem vel calumniam patiantur. D. k. lul. Marciano
cons.
[a. 469]
VII.
QUACUMQUE PRAEDITUS POTESTATE VEL AD

EUM PERTINENTES AD SUPPOSITARUM lURiSDICTIONI SUAE ADSPIRARE TEMPTAVERINT 2
SI
Sl
^
et eiusdem iudicis apparitoribus. Et quidem
haec pravitas ordinarii iudicis erit, universa eius
domus ratio atque omnia vel civilia vel criminaHa
negotia, quamdiu idem in administratione fuerit,
2 >ibus
si
vicario competant.
Sin autem vicarius vel simipotestatis vim in huiusmodi contrahendo matrimonio mohetur, vicissim ordinarius iudex intercessor
4 existat. Sin erunt uterque suspecti, ad illustreui
lis
praefecturam specialiter talium domorum, quamdiu

D. xv k.
tuitio pertineat.
lul. Thessalonicae Gratiano v et Theodosio AA.
idem administraverit,
conss.
[a,
NUPTIAE EX RESCRIPTO PETANTUR.
1 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Theodoro pp.

Quidam vetusti iuris ordine praetermisso obreptione
precum nuptias, quas se intelleguntnon mereri, de
nobis existimant postulandas, saepe^ habere puellae

consensum confingentes.
quapropter tale sponsalium genus praesentis legis definitione prohibemus.
l
Si quis igitur contra hanc definitionem nuptias
precum subreptione meruerit, amissionem bonorum
et poenam deportationis subiturum se esse non ambigat et amisso iure matrimonii, quod prohibita usurpatione meruerit, filios se ex hac coniunctione
'"
non habiturum nec umquam postususceptos iustos
latae indulgentiae adnotationisve ^ indulto efficacem
se veniae effectum meruisse: exceptis his, qui parentum sponsionem de nuptiis filiarum impleri desiderant vel sponsalia, hoc est arrarum data nomine,
'
reddi
sibi
deposcunt.
praecepto legum cum statuta*=^ poena

D. k. Febr. Ravennae Honorio viii et
Theodosio iii AA. co7iss.

[a. 409]
2 Imp. Zeno A. Basilio pp. Nefandissimum scelus
fratris sororisve filiae nuptiarum, quod sacratissimis
constitutionibus sub gravissimae poenae intermina-
damnatum
est, iterato praesentis divinae sancPretenore modis omnibus prohibemus.

candi quoque in posterum super tah coniugio, immo
potius contagio, cunctis licentiam denegamus, ut
unusquisque cognoscat impetrationem quoque rei.
cuius est denegata petitio, nec si per subreptionem
post hunc diem obtinuerit, sibimet profuturam.
tione
tionis
VIIII.
1 Hmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius

AAA. Neoterio pp. Si quis ordinaria vel qualibet
praeditus potestate circa nuptias invitis ipsis vel
parentibus contiahendas , sive pupillae sive apud
patres virgines sive viduae erunt, sive et'' iuris sui
viduae, denique cuiuscumque sortis, occasione potestatis utatur et minacem favorem suum invitis his,
quorum utilitas agitur, exhibere aut exhibuisse de-
hunc,
attamen pro
licet prohibitas
tali conamine
nuptias non peregerit,

multae librarum auri
decem obnoxium statuimus et, cum honore abierit,

peractam dignitatem usurpare prohibemus, tali scilicet poena, ut, si circa honorem eum, quo male
usus est, vindicandum statutis nostris'^ parere noluerit, eam provinciam, in qua sibi^ usurpaverit,
1
habitare per iuge biennium non sinatur.
Dlo
videlicet adiciendo, ut et in potestate adhuc constituto liceat personae, quam huiusmodi ambitu circumire temptaverit, confestim contestatione proposita
cum sua suorumque domo iurisdictionem eius evitare, curaturis hoc uniuscuiusque civitatis defenso(1)
iunge
1,
taverit Hbri
4,
16.
(3)
1, 18, 13.
Th.
5,
3,
cum^^
5.
1,
H,
5, 30, 3
28,
5,
(l)
temp-
39: vide
ad
1, 3
(x. tc.), o?n. libri
(4) et Th.
(5) statuti
nostri sanctioni Th. contra
(x. sr.)
(6) idem videntur legisse Graeci: hoc iiis. Th.
vindicibus Th.
5,
(8)
2%. 3,10,1
B2
(7)
28,
5,
380]
VIII.
SI
NUPTIAS.
tegitur,
QUACUMQUE PRAEDITUS
40: iungenda videtur 5,
4,
20
DE SECUNDIS
1 ^^lmppp. Gratianus
sius AAA. jEutropio pp.
NUPTIIS.
Valentinianus et TheodoSi qua mulier nequaquam
luctus*"*
religionem priori viro nuptiarum festinatione praestiterit , ex iure quidem notissimo sit in1
famis. Praeterea secundo viro ultra tertiam partem
bonorum in dotem ne det neque ei testamento plus
2
quam tertiam partem
relin(juat.
Omnium
praeterea
fideicommissorum suprema
voluntate relictorum, mortis causa donationum sit
^^"
expers. haec namque ab heredibus vel coheredibus
aut ab intestato succedentibus vindicari iubemus, ue
in his, quibus correctionem morum induximus, fisci
3
videamur habere rationem. His etiam amittendis,
quae prior maritus ei suprema reliquerit voluntate,
quamquam haec, quae mulieri a priore viro relinquuntur'^ et per immaturum matrimonium vacuata
esse coeperunt, primo a decem personis edicto praetoris enumeratis, id est adscendentibus et descendentibus et ex latere usque ad secundum gradum,
scilicet gradibus servatis, deinde praesumi a fisco
hereditatum
legatorum
(9) sacpe] se Th.

(lO) filios se iuste hac ratione sus(12) quadrupli 2%.
ceptos Th.
(11) principis ins. Th.
= 6, 56, 4: fortasse iungendae sunt 5, 1, 3 et
(13) pr.
quae ibi laudantur^ ut in subscriptione lul. pro lan.
emendetur
(i4) luctus orn. l. gem.
(15) suis tVi*'. C
(16)
ic;
dett.f
relinquantur
DE 8ECUNWS NUPTIIS
cesserit, quidquid ab eo ex sponsalium largitate uxor

fuerit consecuta, id sibi iurique suo sciat esse colla-
Eandem qûoque mulierem infamem

4
iubemus.
redditam hereditates ab mtestato, vel legitimas vel
honorarias, non ultra tertium gradum sinimus vindicare.
PP. xv k. lan.^ Gratiano v et Theodosio
AA. conss.
2 ^ldem AAA. Eutropio pp.
{a.
k.
conss.
suscepti
diem vitae pro
debita portione sola tantum

possessione delata, omne his qui supererunt ex priore
susceptis matrimonio filiis relinquat nec super istiusmodi facultatibus testandi in quamlibet aliam extrain
sibi
neam personam vel quicquam aUenandi habeat po2

testatem. Quod si nuUam ex priore matrimonio
habuerit successionem vel natus native decesserint,
omne, quod quoquo modo percepit, pleni proprietate
iuris obtineat atque ex his nanciscendi dominii et
testandi circa quem voluerit liberam habeat potestatem.
D. XV k. lan. Constantinopoli Antonio et
[a. 382]
Syagrio conss.
4 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Mariniano pp.
Cum aliis sanctionibus iusserimus materna bona integra ad liberos pervenire, quod tamen
mulier masiti largitate perceperit, ex eo tantum li-
beri coniugio
procreati sibi speciale tamquam pater1
num noverint** vindicandum. Itaque si habens
fihos in secundas nuptias fortasse transierit, sponsaliciam largitatem, quam vir secundus contulerit in
uxorem, tantummodo filii qui ex secundo matrimonio

suscepti sunt pro soliditate possideant, nec prosit
liberis ex priore susceptis marito, quod mulier in
2
vir
<1)
minime vota migraverit. Quod si posterior

slne liberis ex eodem matrimonio susceptis de-
tertia
cf.
p. 200 not. 13
(4) post t
3, 8, 2
Th. 3, 8, 1
statutum om. Th.
(2)
1.
(3)
-= Th.
(5)
ut d.
priorum om. Th.

(6) ao fruendi om. Th.
(7) per
fraudem scaevioris animi ins. Tli.
(8) fuerit a possie.
dente translatum, maternarum redint. compensationibus

facultatum Th.
(9) liberos] heredes Th.
(lo) iunge
U.
patrum suorum sponsahcias retineaut
Generaliter censemus, quoquo casu con-
rentio pp.
hanc legem mulierem
stitutiones ante
liberis
commu-
nibus, morte mariti matrimonio dissoluto, quae de

bonis mariti ad eam devoluta sunt servare sanxerunt, isdem casibus maritum quoque quae de bonis
mulieris ad eum devoluta sunt morte mulieris
luctui statutum* transierint nuptias, quidquid ex

facultatibus priorum maritorum sponsalium iure,
quidquid etiam nuptiarum sollemnitate perceperint,
per eandem successionem ab intestato vel ex testamento suae posteritatis mater videbitur consecuta,
filii
D. iii non. Nov. Ravennae Honorio xiii

facultates.
AA. conss.
et Theodosio
[a. 422]
5 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Flo-
3 ^ldem AAA. Floro pp. Feminae, quae susceptis

ex priore matrimonio filus ad secundas post tempus
secundis nuptiis funestata,

aliis
etiam ex eodem
matriraonio progenitis hberis superstitibus, id, quod
filios
omnis posteritas ex quocumque suscepta viro pro

debita sibi portione, ut a matre vel spontanea largitate vel per testamentum eius fuerit collata, possi4 deat. Nos enim hac lege id praecipue custodiendum esse decrevimus, ut ex quocumque coniugio
lun. Constantinopoli Eucherio et Syagrio

[a. 381]
praesumant atque habeant potestatem: possidendi

tantum ac fruendi^ in diem vitae, non etiam abalienandi facultate concessa.
nam si quid ex isdem
rebus' in alium quemlibet fuerit ab ea translatum,
ex maternis redintegrabitur facultatibus ^ quo illibata ad hos quos statuimus liberos^ bona et in1 a
corrupta perveniant. Illud etiam addimus legi, ut,
si aliquis ex isdem fifiis, quos ex priore matrimonio
susceptos esse constabit, forte decesserit, matre iam
matrimonio donator
priore
3
Ad maternas sane veniens
reliquisse doceatur.
vel ex hoc vel ex quolibet alio titulo facultates
380]
aut quidquid mortis causa donationibus factis aut

testamenti iure directo aut fideicommissi vel legati
titulo vel cuiuslibet munificae liberalitatis praemio
ex bonis, ut dictum est, priorum ^ maritorum fuerint
adsecutae, id totum, ita ut perceperint, integrum ad
filios, quos ex praecedente coniugio habuerint, transmittant vel ad quemlibet ex filSs (dummodo ex his
tantum, quos tali successione dignissimos iudicamus),
in quem contemplatione meritorum liberalitatis suae
1
iudicium mater crediderit dirigendum. Nec quicquam eaedem feminae ex isdem facultatibus abalienandi in quamlibet extraneam personam vel successionem ex alterius matrimonii coniunctione susceptam
etiamsi ex
tum,
Si qua ex feminis
perdito marito intra anni spatium alteri festinavit
innubere (parvum enim temporis post decem menses
servandum adicimus, tametsi id ipsum exiguum putemus), probrosis inusta notis honestioris nobilisque
personae et decore et iure privetur atque omnia,
quae de prioris mariti bonis vel iure sponsalium vel
iudicio defuncti coniugis consecuta fuerat, amittat.
D. Jii
VS
201
matrimonio dissoluto communibus liberis servare,

nec interesse, si alter pro marito donationem ante
nuptias vel pro muhere dotem crediderit otferen1
dam. Haec observari praecipimus, licet res ante
nuptias donatae, ut adsolet fieri, in dotem a muliere
2
redigantur. Dominium autem rerum, quae liberis
vel huius legis vel praeteritarum constitutionum
auctoritate ^' servantur, ad liberos pertinere decernimus. itaque defuncto eo, qui eas liberis reservabat, extantes ab omni possessore liberi vindicabunt,
consumptas ab heredibus eius exigent, qui eas ser3
vare debuerat"*.
Alienandi sane vel obUgandi
suo nomine eas res, quae liberis servari praeceptae
sunt, eis qui reservaturi sunt adempta licentia est.
4 Negotia vero liberorum patri utiliter administrare
5 concedimus. Dividendi quoque res inter eos ipsos
liberos parentibus pro suo arbitrio vel eligendi quem
6 (1) voluerint licentiam non negamus. In his autem
casibus, in quibus res ut patemas mater liberis
communibus servare praecepta est, hoc est ubi morte
mariti matrimonio dissoluto mulier ad alias nuptias
venit, vel ubi ut maternas patrem liberis communibus servare censuimus, hoc est ubi morte muHeris
matrimonio dissoluto vir ad alias nuptias venit, si

hereditatem eius parentis qui prior mortuus est non
adierint liberi, licebit eis, tamquam eius tantum res
fuerint qui posterior moritur, eas sibimet vindicare,
sciHcet si vel eius qui posterior moritur*^ hereditatem crediderint adeundam, ne, quod favore hbero-
rum inductum
est, quibusdam casibus ad laesionem

eorum videatur inventum. Illud etiam huma7 (2)
nis sensibus huic legi credidimus inserendum, ut eo
quoque casu, quo lucratur vel mulier res, quae ad
eam a marito
perveniunt, vel maritus eas, quae ex

bonis mulieris ad eum transeunt (hoc est ubi primum
matrimonium alterius morte dissolvitur nec superstes
ad secundas nuptias venit), si res vel maritus vel uxor
(hoc est qui superstes est) non cousumpserit vel
ahenaverit (quod eis ad secundas nuptias non venientibus quasi rerum dominis concessum esse non dubium est), hberis Hceat res a patre profectas ut paD. vii id.
ternas, a matre ut maternas accipere.
Sept. Constantinopoli Theodosio A. xvii et Festo
conss.
[a.
439]
6 ^^lmpp. Leo
et Anthemius AA. Erythrio pp.

Hac edictali lege in perpetuum vaUtura sancimus, si
ex priore matrimonio procreatis liberis pater vel
mater ad secunda vel tertia aut ulterius repetiti
matrimonii vota migraverit, non sit ei Ucitum novercae seu vitrico testamento vel sine scriptura seu
codicillis, hereditatisve iure sive legati vel fideicom5,
1,
4.
noverit
(13)
5, 18, 11. 5, 19,
CM*f
vel huius
huiusmodi)
. .
. .
1.
Th. 3,
5,
12
(11)
multis lihris
(16)
iunge 6, 20,
M^,
CW
(l4) debuerant
qui posterior moritur om. Nov,
auctoritatem lihri
cum
sic
=^Nov. Theod.
14, l: iunge 6, 61, 3

auctoritate] Nov., per huius {vel pei
(12)
Nov.
17. 6,
(15)
61,
26
ante nupmissi titulo plus reliuquere, nec dotis aut

donationls nomine seu mortis causa habita
donatione conferre nec inter vivos conscribendis
tias
donationibus (quae etsi constante matrimonio civili

tamen donatoris ex certis
iure interdictae sint, morte

causis confirmari solent),
quam
filio
vel filiae,
si
una extiterit. Quod si plures liberi fueJiabentibus minime plus,

rint, singulis aequas partes
quam ad unumquemque eorum pervenerit, ad eorum
Sin vero
liceat vitricum novercamve transferri.
2
non aequis portionibus ad eosdem liberos memoratae transierint facultates, tunc quoque non liceat
plus eorum novercae vel vitrico testantem relinquere
1
unus
vel
nuptias donationis
habet, cui minor
aut
portio ultima voluntate derelicta vel data fuerit
donata, ita tamen, ut quarta pars, quae isdem liberis debetur ex iegibus, nullo modo minuatur nisi ex
his causis, quae de inofficioso excludunt querellas.
3
Quam observationem in personis etiam avi et
aviae, proavi et proaviae, nepotum vel neptum, item
vel
donare seu dotis vel ante
titulo conferre,
quam
filius vel filia
vel proneptura, sive in potestate sive

emancipati emancipataeve sint, ex paterna vel masin
terna linea venient-ibus S custodiri censemus.
vero plus quam statutum est aliquid^ novercae vel
vitrico relictum vel donatum aut datum fuerit, id,
quod plus relictum vel donatum aut datum fuerit,
tamquam non scriptum neque derelictum vel donatum aut datum ad liberorum personas deferri et
pronepotum
iubemus: omni circumscriptione si

qua per interpositam personam vel alio quocumque
inter eas dividi
modo
His illud
(1)
excogitata, cessante.
adiungimus, ut mulier in his casibus, in quibus ante
nuptias donationes, ceteras etiam res a marito ad
se devolutas secundum priorum legum statuta liberis
4
DE SECUNDIS NUPTIIS
202
fuerit
communibus ut paternas servare compellitur (hoc

ubi morte mariti matrimonio dissoluto ad alias
nuptias venerit), immobilium rerum et mancipiorum
3
annonarumque civilium usu fructu dumtaxat vitae
est
suae temporibus potiatur, alienatione earum penitus

interdicta: Mobilium vero'* rerum, iustis pretiis
5
aestimatione habita per eos, quos utraque pars elearbitros iudicaturos interposito sacramento,
gerit,
simili modo usum fructum habeat, si idoneam fideiussionem praebuerit, quod easdem res mobiles vel
earum pretium filiis et fihabus ex eodem matrimonio
procreatis vel post mortem eorum nepotibus et neptibus ex isdem hberis procreatis, sive^ omnibus vel
uno unave superstite mori contigerit, secundum
6 legum modum restituat: Vel certe si fideiussiones idoneas praestare distulerit aut nequiverit, praedictae res mobiles necdum matri a liberis traditae
apud eosdem manebunt: solutae vero eidem matri
vel ab eadem detentae restituentur liberis, si taraen
ab his fideiussio idonea matri fuerit oblata, qua
caveri debet, quod eidem superstiti pro usu fructu
earundem rerum mobilium vel pretio, quo taxatae
sunt, usurarum nomine centesimae partem tertiam
annuis quibusque temporibus praestare non difterant,
ita ut in eadem tideiussione hoc
quoque caveatur,
quod a filiis filiabusque et ex his genitis liberis, si
ante eandem matrem omnes eos obire contigerit,
omnes res praedictae mobiles secundum legum moderationem matri, ut ad eandem lucrum redeat luc7
tuosum, restituentur. Erit itaque licitum utrilibet
parti, quae fideiussionem praebuerit, si sibi commodum esse perspexerit ^, his rebus mobilibus uti frui
easdemque dare mutuo vel^ obligare vel vendere, ut
ex his maxime liberi adquirentes possint materno
8
adfectui sine suo incommodo servire. Sin autem
utraque pars praedictam fideiussionem dissimulaverit
aut forte offerre nequiverit, eaedem res
apud mulie9 (2) rem usque in diem vitae suae manebunt. Omni(1) ex pat. vel mat. 1. venientibus collocari debent suprapost
proaviae (2) aliquid C, om.
(3) sic C, annonarum (ann.
om. M<*) quoque
(4) vero deit., om.
(5) sive M,
si eam C
(6) prospexerit libri
(7) mutuo vel edd.,
CM
bus videlicet isdm maritalibus facultatibus, his etiam,

quas habet habiturave est, tamquam si iure pignoris
vel hypothecae suppositae sint, super eadem ante
nuptias donatione vel rebus aliis ad eam ex mariti
substantia devolutis ex eo die, quo eaedem res ad
eam
pervenerint, liberis obligatis, ut, si quis post

matri vel detentas ab ea res (si ita contigerit) contractum aliquem cum eadem muliere inierit,
quae se repetitis nuptiis copulaverit, in vindicandis
isdem suppositis rebus posterior habeatur, liberis,
qui ex eodem matrimouio procreati sunt, et nepotibus neptibusve, qui ex his liberis geniti sunt, sine
10
dubio praeponendis.
Sin vero liberorum suorum adfectione servata pater materve ad alias nuptias migrare noluerit, neque vir his, quae de bonis
uxoris ad se transeunt, neque mulier rebus, quae ex
substantia mariti ad se pervenerint, pro suo arbitrio
uti vel eas vendere aut quocumque iure vel modo
eas alienare vel pignoris iure sive hypothecae (si
traditas
voluerint) obhgare, utpote domini earum, prohibe11

buntur. Extantes autem praedictas res, si non
fuerint alienatae sive consumptae vel suppositae, licebit liberis vindicare etiam non adeuntibus hereditatem parentum. D. ii^k. Mart. Mardano cons. \a.
In quibus casi7 Im^p. Zeno A. Sebastiano pp.
bus pater dotem, mater ante nuptias donationem
vel alias res ad se ex altera parte devolutas fihis
MT
utriusque sexus servare praecepti sunt, si quem ex

vel filiabus ante patris vel matris obitum mori
contigerit sive ante secundas nuptias sive postea.
filio vel filia vel nepte aut nepote vel pluribus patre
suo adhuc vivo vel matre superstite derelictis, portionem, quae defuncto filio vel filiae debebatur vel
lucrum ex ea non ad fratres vel sorores mortui, sed
ad filios eius vel filias vel nepotes utriusque sexus
aut pronepotes avis vel proavis superstitibus pervefiliis
decernimus: eligendi videlicet quos voluerint

ex liberis superstitibus non adempta licentia. D. k.
Mart. Illo vc. cons.
[a. 478]
8 ^lmp. lustinianus A. Mefiae pp. Si quis prioris matrimonii filiorum ante secundas nuptias
patris
vel matris mortuus fuerit fihis a se vel nepotibus
vel pronepotibus relictis, partem eius non ad fratres
vel, si nullus alius frater vel soror sit, ad patrem
vel matrem eius pervenire, sed ad filios vel nepotes
vel pronepotes eiusdem mortuae personae sancimus,
nire
unus sive plures sint, eam tantummodo partem vindicare possint, quae mortuo competit. Illud
etiam certa sanctione definire censemus, ut, si quis
vel si qua ex aliquo matrimonio filiis procreatis
minime ad secundas venerit nuptias, ut eo modo
Hceat quidem genitori res ex priore coniugio sibi
adquisitas quo modo voluerit alienare vel administrare,
si quae vero earum minime sint alienatae, possint
liberi etiam non adeuntes paiernam vel maternam
hereditatem eas vindicare, certum esse sancimus
(2)
quod etiam illa de cetero videbitur earundem
fuisse rerum alienatio, quae in testamento genitoris
vel specialiter relinquendo vel generaliter heredem
2 (3)
instituendo facta sit.
TaJem vero licentiam
filiis, ut etiam non adeuntes paternam vel maternam
hereditatem lucra vindicarent, quae pstrens eorum
ex matrimonio, quod secundo toro minime mutavit,
sibi adquisita non alienavit, nullo modo eis concedimu8, si patemam vel maternam hereditatem ab iuut, sive
1
***,
testato ex parte (si forte alii etiam ex anteriore

matrimonio morienti parenti filii sint) sibi adquisieIn illo etiam veterem sanctionem adimrint.
3 (4)
plentes praecipimus exemplo matris, cuius res post
secundas nuptias filiis ex priore matrimonio natis
suppositae sunt ad conservanda eis lucra, quae ex
priore marito ad eam pervenerunt, patris quoque
bona, quae habet habiturusque est, filiis ex priore
vel
mutuo
libri
scr.
cum
6, 20, 17. 6, 61, 4
del.
Mommsen
(9) iunge
recte, nam guat
antecedunt non sunt nisi repetitio c. 6 10, sequuntur
ea, quae certa dejinitione sancire lustinianus censuit
5, 12, 29
(10)
(8)
aancimus
SECUNDO NUPSERIT MULIER
SI
matrimonio natis post secundas eius nuptias ad ea

conservanda, quae ex eorum matre lucratus est, supIllius etiam patris, qui in sua
4 (5) posita esse.
potestate talem' liberum vel liberos habens maternam eis substantiam vel ex materna linea ad eos
devolutam servare compellitur, isdem liberis bona
supposita esse ad conservandas easdem maternas
res decernimus ita tamen, ut occasione talium hypothecarum neque patris neque matris filii valeant administrationem perscrutari vel aliquam eis movere
:
super hoc
etiamsi
cum perspicui iuris sit,

eorura bona, quae extra me-
quaestionem,
alienata
sint
morata lucra vel maternas res

integrum isdem manere filiis.
lustiniano A. ii cons.
9 Idem A. Menae pp.
V 911
203
Sed quemadmodum genitoribus providimus, ita

innocuam posteritatem nullis adfici iniuriis patimur, ut non genitores, qui sese secundis nuptiis devoverunt, inrationabile odium ad priores liberos for5
et
sitan habentes sine iusta ratione eos ingratos vocare

6 concedantur. Eos etenim liberos huiusmodi beneficio defraudari volumus, qui re ipsa ingrati circa
suam antiquitatem ab heredibus genitorum
11-18
'
ius hypothecae
D. iii id. Dec. dn.
sunt,
\a.
mulier quidem secundo marito, vir autem uxori secundae dotis vel ante nuptias donationis nomine vel
alio quocumque modo dederit vel reliquerit ampliora
his, quae uni filio vel filiae ex anteriore matrimonio
progenitis danda vel relinquenda sunt, revocata ad
solos filios ex priore matrimonio natos pervenire
constituerunt nullaque in hac parte filiorum ex sementio facta est, hoc
cundo matrimonio
natqrum
quoque corrigentes omnia quae memorato modo
re-
vocantur non solum ad filios prioris matrimonii, sed

etiam ad eos qui ex secundis nuptiis nati fuerint
pertinere et in capita inter omnes dividenda sanci1
mus. Ad haec lucra, quae marito vel uxori ex
dote vel ante nuptias donatione occasione repudii
accedunt, indistincte post secundas eorum nuptias
liberis ex priore coniugio procreatis ad similitudinem matrimonii morte dissoluti servari nec de cetero
repudii causam requiri vel aliam in ea re exquisiD. id.^ April. ConstantinopoU Decio
tionem fieri.
vc. cons.
[a.
X.
528]
Quoniam
praeteritae leges
omnia, quae liberis ex priore matrimonio procreatis
SECUNDO NUPSERIT MULIER, CUI MARITUS

USUM FRUCTUM RELIQUERIT.
SI

Si usum fructum maritus rerum
suarum decedens uxori reliquerit eaque in secundas
nuptias consortiumque convenerit, usum fructum,
quem ex priore marito consecuta fuerit, amittat atque eum filiis ex die quo nupserit mature restituat,
1
Quod si liberos ex priore matrimonio adhuc imbecillitas habebit infantiae nec muniet tutoris auxilium ac per huiusmodi occasionem mater quae relicta
fuerant usurpaverit, omnia, cum^ legitime repetantur,
cum competentibus fructibus ad Hquidiim deducta
2
ratione restituet. Haec de usu fructu, quem vir
extremam constituens voluntatem de rebus propriis
uxori reliquerit.
de usu fructu vero rerum ante
nuptias donatarum ea servari quae anteriores constitutiones decreverunt sancimus.
D. id. Mart. Arcadio A. ii et Hu/ino conss.
[a. 392]
1
Imppj^.
AAA. Tatiano pp.
529]
A. Demostheni pp.
Cum apertissime
legibus cavetur ingratos Hberos a maiorum suorum
hereditate merito esse repellendos, si hoc idem in
suis elogiis conscripserint et re vera fuerit revelatum, reclamare videtur huiusmodi sanctioni divalis
10 Idem
constitutio Leonis inclitae recordationis, quam super

ex priore matrimonio procreatis conscripsit ^.
cum necessitas est patri vel matri, qui ad
1
filiis
Nam
secunda vota migraverunt, tantum praestare per

quamcumque causam secundo marito vel novercae
quantum
filio
vel
filiae
ex anterioribus nuptiis pro-
genitis qui partem minimam habiturus est reliquerit,

maxima iniquitas ex hac sanctione contra genitores
2 efficiebatur. Liberi etenim scientes, quod omnimodo aliquid sibi a genitoribus suis et nolentibus
relinquendum est, et tantum, quantum secundus maritus vel noverca acceperit, cum omni licentia et
lascivia suos genitores iniuriis adficiebant.
3
Quapropter sancimus ingratos re vera liberos neque hoc
beneficium, quod divalis constitutio Leonis augustae
memoriae eis praestitit, in posterum posse sibi vindi-
care, sed quasi ingratos ab omni huiusmodi lucro

4
Quam observationem in personis etiam
repelU.
avi et aviae, proavi et proaviae, nepotum vel neptum, item pronepotum et proneptum, sive in potestate sive emancipati emancipataeve sint, ex paterna
materna Unea venientibus custodiri censemus.
vel
(l)
talem C3f, om.
HP
(2)
aut k. aut
vui id.
scr., cf. Zeitc. 6 h. t.
(3)
schrift fur Rechtsgeschichte 11 p. 174. 182
(4) in Novella 2 c 1. 2 pr. Nov. 22 c. 45 1
Nov. 68
laudatur lustiniani constitutio, qua mortuis liberis eorum,

qui secundas nuptias inierint, lucra nuptialia prioris matrimonii etiam ad extraneos liherorum heredes deferuntur, nisi ea ex pacto in casum orhitatis facto ad parentem superstitem pertineant.
quam constitutionem undecimam huius tituli fuisse colligitur ex Theodori Novellarum
breviario, qui ad Nov. 22 c. 45 laudat c. 3. 4. 5. 11 h. t.
liquidis
ex huiusmodi casibus, qui antea priscis legibus enumerati sunt.

D. XV k. Oct. Chalcedone Decio vc. cons.
[a. 529]
et indubitatis probationibus convicti fuerint
BJS 28, 14 sch. 31), ad

{Zachariae Anecdota p. 41
Nov. 22 c. 47 2 c. 4. 11 h. t, et ex Epitoma 25, 16,
ubi est: 6 SevTeôycturjffas ra ix rov nQcorov ydftov
XI.
DE DOTIS PROMISSIONE VEL NUDA POLLICITATIONE.

Imp. Alexander A. Claudio. Frustra existimas
actionem tibi competere, quasi promissa dos tibi
nec praestita sit, cum neque species uUa nec quantitas promissa sit, sed hactenus nuptiali instrumento
adscriptum, quod ea quae nubebat dotem dare
PP. k. Aug. Pompeiano et Peligno
promiserit.
1
conss.
[a.
2 Imp. Gordianus A. Herodoto.
Si
231]
pro dote
promissa usuras dare socer tuus spopondit, id quod

deberi ostenderis competens iudex solvi tibi praecipiet. PP. XII k. Sept. Pio etPontiano conss. [a. 238]
3 Idem A. Clauaio. Si, cum ea quae tibi matrimonio copulata est nuberet, is cuius meministi do-
tem
tibi
non addita
quantitate,
sed
quodcumque
fuisset pro ea daturum se rite promisit

et interpositae stipulationis fidem non exhibet, com-
arbitratus
petentibus actionibus usus ad repromissi emolumeniure iudiciorum pervenies: videtur enim boni
PP. k.
viri arbitrium stipulationi insertum esse'.
lan. Sabino et Venusto conss.
[a. 240]
Rufo. Si voluntate dotantis^ in dotali instrumento
tum
plura
tibi tradita scripsisti
quam
suscepisti, intelle-
xsqSij rwv avrov nalSiov TtQorsXsvrrjffdvroyv ixitca

xal dxScxsirco na^d rcov ixovriov. cos vsa. &' (scr. I17')
e' rov xcoS. ri. ^' (scr. &') Siar. la' (sic liher
/9*.
3 cum Epitoma ad Prochiron mutata 6, 23,
Vaticanus 2075 teste Zachariaeo). male autem
huic loco ab Augustino indicem Epitomae restitutum esse
Plures adhuc huius tiiuli
in maiore editione probatur.
constitutiones desiderari apparet ex
28, 14 sch. 13,
ubi laudatur c. 14, et ex Theodoro ad Nov. 22 c. 32
(= ^^28, 14 sch. 15), ubi citantur c. 13 etiS (5) cum C,
om.
(7) verba videtur .
(6)
29, 1, 81 seqq.
esse secundum
a compilatorihus addita sunt
(8) donantis et infra non petendis legit Theodorus {B2) contra
Vindobon.
iS' liber
B2
B
B2
26*
desunt petendia ' pactum esse congis de his quae

[ 293]
secutum^. S. non. April.^ AA. conss.
5 Idem AA. et CC. Dasumianae. Si pro te pater
marito tuo stipulanti promisit dotem, non tibi, sed
marito contra successores soceri competit actio. D.
VIII k. Dec. AA. conss.
{a. 293]
6 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Hierio pp. Ad exactionem dotis, quam semel praestari
sufficere verba censemus, sive
placuit, qualiacumque
scripta fuerint sive non, etiamsi stipulatio^ in pollicitatione rerum dotalium minime fuerit subsecuta.
D. X k. Mart. Constantinopoli Felice et Tauro
conss.
[a.
428]
Si pater
dotem pro filia simpliciter dederit vel pro filio ante
nuptias donationem fecerit, habeat autem filius vel
in potestate constitutus vel forte emancipatus res
raaternas vel ex alio modo tales, quae adquisitionem
eifugiunt, quarum usus fructus solus apud patrem
vel quocumque modo poterat quasdam
contra patrem habere, dubitabatur apud
veteres, utrumne videatur pater ex ipso debito dotis
vel ante nuptias donationis fecisse promissionem
vel dationem, ut sese ab huiusmodi nexu liberet,
an debitum quidem remanet in sua natura, liberalitas autem paterna dotem vel ante nuptias dona1
tionem dare suggessit.
Et in tali dubitatione
multa pars legislatorum sese divisit, alio etiam incremento huiusmodi quaestioni addito, si forte dixerit
in instrumento dotali ex rebus paternis et maternis
dotem vel ante nuptias donationem dare, utrum pro
dimidia parte videtur datio vel promissio facta esse,
remanet,
actiones
2 an pro rata portione utriusque substantiae. Utramque igitur dubitationem certo fini tradentes sancimus, si quidem nihil addendum existimaverit, sed
simpliciter dotem vel ante nuptias donationem dederit vel promiserit, ex sua liberalitate hoc fecisse
intellegi, debito in sua figura remanente.
neque
enim leges incognitae sunt, quibus cautum est omnimodo paternum esse officium dotes vel ante nuptias
3
donationes pro sua dare progenie. Et liberalitas itaque talis maneat vera et inrevocabilis et puro
nomine liberalitas, et debitum suam sequatur for4 tunam.
Ubi autem ex rebus tam suis quam
maternis vel aliis quae non adquiruntur vel ex suis
debitis dixerit fecisse huiusmodi liberalitates , tunc
si quidem penitus inopia tentus est, ex illis videri
rebus dotem vel ante nuptias donationem esse da5 tam, quae ad filios vel filias pertinent.
Si vero
et ipse substantiam idoneam possidet, et in hoc
casu de suo patrimonio dotem vel ante nuptias donationera dedisse intellegatur. poterat enim secundum suas vires dotem pro filia vel ante nuptias
donationem pro filio dare et consentire filiis suis,
quando voluerint partem vel forte totam suam substantiam quam habent paternae liberalitati pro dote
ante
et
nuptias donatione adgregare, ut re vera

appareat, quid ipse vult dare et quid de substantia
filiorum proficiscitur, ne, dum enuso sermone sese
iactet, in promptum incidat sui periculum. D. k. Nov.
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc.'' [a. 531]
XII.'
DE lURE DOTIUM.
Impp. Severus et Antoninus AA. Mcephoro.
Evicta re, quae fuerat in dotem data, si pollicitatio
vel promissio fuerit interposita, gener contra soce1
(1)
petendis om. p, cf.p. 203 not. 8
turum
mai.
p',
/),
fl.
2, 21,
Mai.)
(4)
6, 18,
1.
(2) sic A?", consecu(3) sic Hal., d. non.

haec
mnst. iungenda
fortasse
5 (d. V k. Mai.) vel cum 5, 14, 6 (d. v non.
Th. 3, 13, 4: iunge 2, 57, 2. 5, 3, 17. 5, 4, 22.
concessum p* C,
V non.
eM cum
mai.
inc.
Jf*
N:
6, 24, 11. 6, 01, 2
iomissis sive sor.
nem C
DE DOTIS PROMISSIONE
204
12
11.
(7)
f.
s.
etiamsi dictio vel stipulatio

(6) sic iV, donatioet oreata cow. Hal: emendavi
(5)
non) 7%.
Umpadio
rum
mulierem seu heredes eorum condictione

ex stipulatione agere potest. Sin autem nulla
pollicitatio vel promissio intercesserit , post evictionem eius, si quidem res aestimata fuerit, ex empto
2
Sin vero hoc non factum est,
competit actio.
vel
vel
si
quidem bona
res in dotem data est,

actio: dolo autem dantis inactio adversus eum locum habe-
fide
eadem
nuUa marito competit
de dolo
a muliere dolus interpositus sit: tunc enim,
ne famosa actio adversus eam detur, in factum
terposito
bit,
nisi
actio competit.
conss.
PP.
k.
Aug. Muciano
et
Fahiano
[a. 201]
Si stipulatio de
Alcihiadi.
restituenda portione dotis datae subiecta est con*
dicioque eius extitit, habet ex ea' actionem, in
1 Imp. Antoninus A.
cuius personam utiliter concepta commissaque est.

l
Secundum quod si PoIIa soror tua de restituenda
sibi parte dotis habet actionem eo,
quod mater
vestra donandi animo passa est partem dimidiam
dotis post obitura matris filiam stipulari, raetuere
non debet doli exceptionem, quod matri suae quae

pactum interposuit heres ex rainore quara dimidia
portione extitit, nisi liquido probatum fuerit matrem
eius mutasse dotis pacti voluntatera contentamque
esse voluisse filiam suam pro portione hereditatis
praelegationibus
maritumque suum exactione libed. iii k. Aug. Antonino A. iiii
rari voluisse.
PP.
et Baihino conss.
[a.
213]
3 Imp. Alexander A. Enphemo. Etsi dotis exactio defuncta in matrimonio filia potuisset ad patrem
pertinere, dotalibus taraen servis maritus testamento
directam et fideicomraissariam ^^ libertatem iure dedit
et praestita revocari non debuit, cum et inter vivos
manumittendi mancipia dotalia'* constante matri-
monio liberam maritus habet facultatem.

id. Dec. Antonino et Alexandro conss.
PP. ri
[a. 222]
Nulla lege prohibitum est
Valenti.
universa bona in dotem marito feminam dare. PP.
iiii id. lul. Maximo ii et Aeliano conss.
[a. 223]
5 Idem A. Statiae. Quotiens res aestimatae in
4 Idem A.
dotem dantur, maritus dominium consecutus sumvelut pretii debitor efficitur.

si itaque non
mae
convenit, ut soluto matrimonio res restituereutur et

iure aestimatae sunt, retinebit eas, si pecuniam tibi
offerat.
D. iii id. April. Alexandro A. ii et Marcello conss.
[a. 226]
6 Idem^^ A.
Avia tua eorura, quae

Sulpicio.
tua in dotem dedit, etsi verborum obligatio
non intercessit, actionem ex fide conventionis ad
nec enim
te, si heres extitisti, transmittere potuit.
eadem causa est patris et matris paciscentium, quippe
matris pactum actionera praescriptis verbis constituit, patris dotis actionem profecticiae nomine competentem conventione simplici rainirae creditur innovare.
D. iii id. Fehr. Maximino A. et Africano
pro
filia
conss.
[a.
236]
7 Imp. Gordianus A. Marco. Cum a socero tuo

pro uxore dos tibi daretur, si ea in stipulationera
deducta non est sub tempore dationis, sed postea,
socer tuus tecum paciscendo, si id non ex voluntate filiae suae fecit, condicionem eius laedere non
quandoque enim sola de dote experiens id
potuit.
pactum non debere ad sui dispendium operari de
iure defenditur. PP. d. k. Octobribus Pio et Pontiano conss.
[a.
238]
8 Idem A. Agrippinae.
Etiamsi non dotem reddi

sibi mater, sed ea, quae in dotem data sunt, ut
eam sequerentur vel ad se pertineant in matrimonio
defuncta filia, stipulata sit, durante matrimonio filia
propter diem et praefecturam lohannis, cf. Zeitschrift fur
29, 1, 8S seqq.'
(8)
Rechtsgesch. 11 p. 169. 185
(9) ex ea om. C contra B.S (x. jr.)
Cf. Dig. 23, S
(ll) mancipii do(to) sic dett., fideicommissam
talis C: quod BJS refert: ro nnXnlov SornXiavs slxe,
non ad Codicem^ sed ad
{nQOtxifiniovi) ndnotntum
CM
esse,
vidit
roinus
Zachariae
(12)
scribi debnif
Tmp. Maxi-
DE lURE DOTIUM
decedente actionem ex stipulatu videri quaesitam
cui consequens est,
aequissimum esse iudicamus.
ut etiam id, quod additamenti causa in dotem da-
tum
eadem actione repetatur.
est,
PP.
k.
Fehr.
Sabi7W et Venusto conss.

[a. 240]
9 Imp. Pecius A. et Decius C. JJrUcanae. Dotis
tuae potiorem causam magis esse convenit quam
rei publicae, cui postea idem maritus obnoxius factus
est. PP. VI id. lun. Decio A. et Grato conss. [a. 250J
^
10 Impp. Biocletianus et Maximianus AA. InCum dotem te aestimatam accepisse profenuo.

tearis, apparet iure communi per pactum quod
doti insertum est formato contractu ex empto actionem esse. quis enim dubitet aestimationem a te
mulieri deberi, cum periculo tuo res deteriores fiant
vel augmenta lucro tuo recipiantur? PP. xiik.Mai.
Maximo ii et Aquilino conss.
[a. 286]
11 Idem AA. et CC. Severae. De liis, quae in
dotem data ac direpta commemoras, mariti tui esse
actionem nulla est dubitatio. D.
k. Mai. Heracliae AA. conss.
[a. 293]
Ex pecunia doet CC. Rufinae.

fundus a marito tuo * comparatus non tibi quaeritur, cum neque maritus uxori actionem empti possit adquirere ac dotis tantum actio tibi competat.
12 Idem AA.
tali
unde aditus praeses provinciae, si non te transegisse reppererit, sed ex maiore dote partem-^ conD. viii k.
secutam, residuum restitui^ providebit
Mai. Heracliae AA. conss.
[a. 293]
Si a matre vestra
vos pertinens in dotem scienti
13 Idem AA.
et CC.
Catulae.
superstite aliquid ad
vitrico vestro datum est, intellegis nullam firmitatem
iuris
dationem habere*,
Btipulatio
intercessit.
si
i>.
neque
prid.
pollicitatio neque
k. Mai. Heracliae
AA. conss.
[a. 293]
14 Idem AA. et CC Basilissae. IMater pro filia
dotem dare non cogitur nisi ex magna et probabili
vel lege^ specialiter expressa causa: pater autem de
bonis uxoris suae iuvitae nuUam dandi habet facultatem.
S. d. iiii^ non. Nov."^ PhilippopoU AA.
conss.
[a.
293]
15 Idem AA. et QC. Ulpianae. Cum citra fidem

etiam instrumentorum datam dotem aliunde probanti
post divortium quondam uxoris secundum bonam
fidem restitui debere constet, amissis etiam instrumentis sine dubio cetera probationum indicia iure
prodita non habentur irrita. D. viii k. Aug.^ Sirmi
AA.
conss.
[a.
16 Idem AA.
293]
Ante divisionem
soror tua intestato patri etiam ipsa succedens pro
indiviso portionem fundi communis in dotem dare
non proliibetur. D. non. luL^ Sirmi CC. conss. [a. 294]
17 ^^ldem AA. et CC. Sabiniano. Res, quarum
usu fructu sibi deducto socrus in dotem dedit,
venumdando auferre tibi nihil potest. D. nonis
luU^ Sirmi CC. conss.
[a. 294]
18 Idem AA. et CC. Menestrato. Si socrus tua
fundum deducto usu fructu uxori tuae donavit tibisocrus
que in dotem uxor quidem proprietatem
autem usum fructum dedit, uxore tua rebus humaet CC. Aemiliano.
nis in matrimonio exempta fundum apud te remansisse secundum placiti inter vos fidem non ambiginam si acceptura certum quid annuum filiae
tur.
suae
usum fructum
locavit,
mortua conductrice usus
fructus extingui minime potuit.

Sirmi CC. conss.
19 Idem AA.
CC
et
D. xiiii^^ k. lan.^^
[a.
Achilli.
Cum
294]
patrem pro
dotem tibi dantem, si post suam mortem in

matrimonio constituta rebus humanis eadem eximatur, partem dimidiam dotis Ammiae reddi pactum
filia
proponas, post vero testamento facto
(l)
tuo om.
tem
B2
(5)
C,
{x.
B2 (x. n.)
dotem parte
n.), donationem
vel lege Bi:{x.7t.),
lege X*, et legi
Mommsen,
205
cum
B2 (x.
B2 (x.
(2) sic
(3) tibi ins.
tt.),
aliis
etiam
dotem partt.)
(4) sic
iuris habere C, dationem om.

vel legis C, et legis PL, et
(6) s, d. iiii
Zeitfolge p. 380
P, dat.
(8)
Hal
vel lan.
(7) lul.
{Mommsen
12
Ammiam heredem
scripsisse nec Ammiam quicquam

ex stipulatu petere velle sanxisse, si quidem hanc
sibi reddi secundum fidem pacti stipulatam Ammiam
non probetur, ex alieno pacto nec prorsus ei ulla
1
competit actio. Si vero ex verborum conceptione
sibi quaesivit obligationem ac tibi testatorem prospexisse probetur , contra eam ex stipulatu post
eventum condicionis petentem, quatenus accepit ex
defuncti voluntate quae fuit stipulata, exceptione
D. xiii k. Febr. Sirmi
(salva Falcidia) uti potes.
CC. conss.
[a. 294]
20 Idem AA. et CC. Tiberio. Pro oneribus matrimonii mariti lucro fructus dotis totius esse, quos
ipse cepit, vel, si uxori capere donationis causa
eum in quantum locupletior facta est posse

agere manifestissimi iuris est. D. v k. Mai. Sirmi
CC. conss.
[a. 294]
21 Idem AA. et CC. ad Geminum. Si inter virum
et uxorem pactum sit interpositum , ut, si matri-
permisit,
monium intra quinquennii forte tempora quoquo

modo esset dissolutum, species aestimatae doti datae
quibus aestimatae sunt redderentur, manifestum est non pretia specierum dari, sed ipsas
species debere restitui, cum in placito specierum
reddendarum idcirco pretiorum nomen videatur adnexum, ne, si species aliqua deminuta fuisset aut
perdita, alio pretio quam quo taxata fuerat posceretur.
D. non. Aug. Agrippinae CC. conss. [a. 294]
22 Idem AA. et CC. Potybianae. Rem, quam pater
in dotem genero pro filia dedit nec recepit, alienare
non potest. D. v k. Oct. isdem CC. conss. [a. 294]
23 Idem AA. et CC. Diogeni. Si praedium uxor
tua dotale venumdedit, sponte nec ne contractum
habuerit, nihil interest, cum rei tibi quaesitae dominium auferre nolenti minime potuerit. D. v k. Oct.
Viminaci CC. conss.
[a. 294]
24 Idem AA. et CC. Aurelio et Lysimacho. Si
dotem marito libertae vestrae dedistis nec eam reddi
soluto matrimonio vobis in continenti pacto vel stihanc culpa uxoris dissoluto
pulatione prospexistis
matrimonio penes maritmn remansisse constitit, licet
eam ingratam circa vos fuisse ostenderitis. D. vi
"' CC. conss.
k. Nov. Antiochiae CC.
[a. 294]
25 Idem AA. et CC. Eutychiano. Si mulier dotem a viro dari stipuletur, ut de ea testari possit,
pretiis
cum
ordinationis testamenti cogitatio mortis^^ antecedens tempus significat nec condicionem, sed causam continet, intestata quoque muliere defuncta
D. iii id. Nov.
stipulationem committi proficiet.
Antiochiae CC. '^* CC. conss.
[a. 294]
26 Idein AA. et CC. Demostheni. Si genero dotem dando pro filia pater communis eam reddi tibi
extraneo constituto stipulatus est, nec sibi cessante
voluntate nec tibi prohibente iure quaerere potuit
actionem. D. vi k. lan. ipsis CC conss.
[a. 294]
27 Idem AA. et CC. Pompeiano. Licet dos iure
maritum
remanserit, pro rebus tamen heredipenes
tariis successores, non maritus quondam, sollemnibus ênsitationibus parere debent.
S. vi k. lan.
Sirmi CC. conss.
[a. 294]
28 ^^lmp. Zeno A. Aeliano pp. IVIulier in minore aetate constituta dotem marito consentiente
generali uel speciali curatore recte dare et exigi
potest, licet ipse tempore creationis fideiussorem in
minorem quam dos est quantitatem dicitur praesti1
Hoc idem observatur et si minor ante
tisse.
nuptias donationem consentiente, ut dictum est,
curatore fecerit. D.^^ k. lan. Basilio cons. [a. 480]
29 "//?. lustinianus A. Menae pp. Ubi adhuc
matrimonio constituto maritus ad inopiam sit deductus et mulier sibi prospicere velit resque sibi
/.
ve/Oct.ucZNov. ue/Dec.
c.)
(10)
iunge 3, 28, 20
(12)
d. xiiii
(13')
scr.
lan.
75,
(9)
lan..
Mommsen
l.
Mommsen L
c.
et 3, 28,
e.
20
8. d. xviu P
(13) Fehr. Mommsen L c.
Mommsen
(14) morti scr.
(14*) PanMommsen
(15) iunge 2, 21, 9. 5, 7, 6
(16) V ins,
Hal,
Anchialo
tichi
5,
(11)
(17)
iunge
5,
9,
lii
et ante nuptias donatione rebussuppositas pro dote

tantum maque extra dotem constitutis tenere, non
vocatae
riti res ei tenenti et super his ad iudicium
ab hypotheca
exceptiouis praesidium ad expellendum
creditorem secundum praestamus, sed etiam si ipsa
contra detentatores rerum ad maritum suum pertinentium super isdem hypothecis aliquam* actionem
secundum legum distinctionem moveat, non obesse
sed
ei matrimouium adhuc constitutum sancimus,
ita eam posse easdem res vindicare vel a creditoribus posterioribus vel ab aliis, qui non potiora iura
legibus habere noscuntur, ut potuisset, si matrimonium eo modo esset dissolutum, quo dotis et ante
nuptias donationis exactio ei competere poterat:
ita tamen, ut eadem mulier nullam habeat hcentiam
eas res alienandi vivente marlto et matrimonio inter
eos constituto, sed fructibus earum ad sustentationem tam sui quam mariti filiorumque, si quos
Creditoribus scilicet mariti
1
habeant, abutatur.
contra eum eiusque res, si quas postea forte adquisierit, integra sua iura habentibus: ipsis etiam
marito et uxore post matrimonii dissolutionem super
dote et ante nuptias donatione pro dotalium instrumentorum tenore integro suo iure potituris. D. iii
Dec. dn. lustiniano A. ii cons.

[a. 528]
30 Idem A. Demostheni pp. In rebus dotalibus
sive mobilibus sive immobilibus seu se moventibus,
si tamen extant, sive aestimatae sive inaestimatae
mulierem in his vindicandis omnem habere
sint,
post dissolutum matrimonium praerogativam et neminem creditorum mariti, qui anteriores sunt, sibi
id.
potiorem causam in his per hypothecam vindicare,

cum eaedem res et ab initio uxoris fuerant et nanon enim
turaliter in eius permanserunt dominio.
quod legum subtilitate transitus earum in mariti

patrimonium videtur fieri, ideo rei veritas^ deleta
Volumus itaque eam in rem

1
vel confusa est.
actionem quasi in huiusmodi rebus propriis habere
et hypothecariam omnibus anteriorem possidere, ut,
sive ex naturali iure eiusdem^ mulieris res esse intellegautur vel secundum legum subtilitatem ad mariti substantiam pervenisse, per utramque viam sive
in rem sive hypothecariam ei plenissime consulatur.
2 Omnis autem temporalis exceptio, sive per usucapionem inducta sive per decem sive per viginti
annorum curricula seu per triginta vel quadraginta
annorum metas sive ex alio quocumque tempore
maiore vel minore introducta, ea mulieribus ex eo
opponatur, ex quo possint actiones movere, id est
opulentis quidem maritis constitutis post dissolutum
matrimonium, minus autem idoneis ex quo hoc eis
infortunium illatum esse claruerit, cum constante
etiam matrimonio posse mulieres contra maritorum
parum idoneorum bona hypothecas suas exercere
iam nostra lege^ humanitatis intuitu definitum est:
ficti divortii falsa simulatione
in huiusmodi causa,
quam nostra lex amplexa est, stirpitus eruenda.
Recitata septimo in novo consistorio palatii lustiD. iii k. Nov. Decio vc. cons.
niani.
[a. 529]
31 Idem A. luliano pp. Cum quidam dotes pro
mulieribus dabant sive matres sive alii cognati vel
"*
quidem eas mariti sine monumentoobservatione suscipiebant: cum autem mulier

redhibitionem casus stipulabatur et huiusmodi fortuitus casus evenisset, ipsa mulier utpote a se non
facta donatione propter hoc, quod monumenta deerant, necessitatem habebat actiones huiusmodi casus
ad eum qui dotem dedit per cessionem transferre
vel ipsas res reddere: et ita inveniebatur forsitan
post prolixa matrimonii annorum curricula et liberos
1
forte editos infelix mulier indotata.
Sancimus
itaque in huiusmodi omnibus casibus nullis monumentis rem indigere, sed in omni persona ratas esse
extranei, recte
rum
(1)
aliquam om. B.S (te. n.)
(3)
c.
29
h.
t.
(4)
(7)
(2)
eiusdem om.
dissimulatione
dederit, ab initio scr.
praedium
DE lURE DOTIUM
206
12
dote
(6)
dett.
praedia
cum
CM
M cum
B2
(x. tt.),
huiusmodi donationes et mulierem dotem suam ipsam

habere, cum fortuitus casus hoc lucrum ei addiderit, et firmiter hoc apud eara permanere, nisi ipse,
qui ab initio dotem dederit^ sibi dari huiusmodi
casum stipulatus est: tunc etenim, cum neque ab
suspicio aliqua liberorum concurrit, sed sibi
ille qui dotem dedit pepigerit, huius2 modi tractatus habere locum non potest. Atqui
in aliis omnibus casibus, in quibus ipse non stipulatus est, tristitiae suae muher hoc proprium habeat
3 (1) solacium per actionem dotis. Similique modo
initio
omnem rem
extraneorum (id est qui eum pro quo dat

potestate habeat) pro alio ante nuptias donationem nupturae dedit mulieri et necessaria monumenta adhibuerit, cum excedat summam legitimam
donatio, vel non minor mater familias nuptura sit,
non solum ad eam, cui ante nuptias donatio datur,
si
quis
non
in
monumenta suam habeant
firmitatem, sed etiam ad

illum pro quo dedit, ut, si lucrum ei ex dotalibus
pactis accesserit, non hoc cedat donatori, sed in
suum lucrum hoc maritus convertat firmumque et
inrevocabile habeat, nisi donator et hic sibi reddi
huiusmodi casum fuerit stipulatus, ne
casu simile anteriori vitium oriatur.
mobiles vel aurum fuerint in dote', sive in argento

sive in muliebribus ornamentis sive in veste sive in
aliis quibuscumque, si quidem aestimatae fuerint,
simili
modo post biennium et earum usuras ex
tertia parte currere: aestimatione earum, quia ei
hoc apertius declarare oportet, ea intellegenda, quae
pro smgulis speciebus facta est vel pro unoquoque

genere dotalium specierum, id est pro argento vel
pro ornamentis vel pro veste aliisque speciebus, et
non esse expectandam post singulas aestimationes
unam coadunationem totius calculi, quod satis scrupulosum et per nimiam subtilitatem perniciosum est.
7
Sin autem minime res mobiles fuerint aestimatae,
ea post biennium observari, quae leges post litem
contestatam pro omnibus huiusmodi rebus definiunt.
8
Sin vero res permixtae fuerint et partim in auro
partim in aliis rebus mobilibus vel immobilibus, pro
iam facta divisione omnia procedere. licentia minime deneganda marito quando voluerit dotem petere, ne is qui debet putet sibi licentiam esse reditus vel pensiones vel usuras vel alias accessiones
solventi dotis solutionem protelare: sed sive ante
biennium sive postea voluerit dotem pars mariti
*
petere, queat et secundum leges eam exigere. D. xii
lc.
April. Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530]
XUI.
DE KEI UXORIAE ACTIONE
IN
EX STIPULATU
ACTIONEM TRANSFUSA ET DE NATURA DOTIBUS PRAESTITA.

^lmp. lustinianus A. ad populum urbis ConRem
stantinopolitanae et iinivcrsos provinciales.
in praesenti non minimam adgredimur, sed in omni
paene corpore iuris effusam, tam super rei uxoriae
1
B2
(x. jr.)
dotem datae
(5)
dotem
gesch.
BJS
(x. 71),
4, 29, 25
dotem My
et in praefato
Sin autem
minor quantitas sit vel ita res gesta sit, ut monumentorum ex omni parte nulla sit utilitas, et tunc
donatio ad utramque personam valeat et maritus
casum lucretur, nisi et hic donator eum strpulatus
5 (2)
sit.
Praeterea sancimus, si quis in dotem vel
praedia' vel certum reditum vel aedes vel panes
civiles spopondit vel promisit, si ex tempore matrimonii biennium transactum sit, ihco redituum vel
pensionum nec non panis civilis quaestum eum praestare, etiamsi non fuerint adhuc res principales
traditae: et si tota dos in auro sit, itidem post
biennium usuras usque ad tertiam partem centesiSin autem ahae res praeter im6 mae praestari.
11
p. 177
(8)
XV
(9)
fur Rechtsiungenda videtur
scr.y cf. Zeitschrifi
29,
1,
119:
DE REI UXOlilAE ACTIONE

actione
quam ex
stipulatu,
earum coramuniones
et
resecantes et in unum tramitem ex stipulatu actionis totum rei uxoriae ius, quod dignum
1
esse valere censemus, concludentes. Rei uxoriae
itaque actione sublata sancimus omnes dotes per
differentias
ex stipulatu actionem exigi, sive scripta fuerit stipulatio sive non, ut intellegatur re ipsa stipulatio
\a esse subsecuta. Eodemque modo et si inutiliter
facta est stipulatio: adiuvari enim eam magis quam
si enim, cum una in^ instruevanescere oportet.
mento stipulatio valida inveniatur, et aliis inutiUbus
suam noscitur praestare fortitudinem
quare non
ex nostra lege huiusmodi stipulationibus robur ac,
cedat
legitimum?^ est enim consentaneum nobis, qui
censemus, et ubi supposita stipulatio non est, intellegi eam fuisse adlubitam, multo magis etiam, si
inutilis est, validam eam effici.
Et ut plel^ (I)
nius dotibus subveniatur, quemadmodum in administratione pupillarium rerum et in aliis multis iuris
articulis tacitas hypothecas inesse accipimus, ita et
in huiusmodi actione damus ex utroque latere hypothecam, sive ex parte mariti pro restitutione dotis
sive ex parte mulieris pro ipsa dote praestanda vel
rebua dotalibus evictis, sive ipsae principales personae dotes dederint vel promiserint vel susceperint,
sive aliae pro his personae, et dos sive adventicia
profecticia sit secundum veteris iuris nominaIta enim et imperitia hominum et rusticitas nihil eis possit adferre praeiudicium , cum nos
illis
et iguorantibus
et nescientibus in hoc casu
nostram induximus providentiam. si enim et stipulationes et hypothecae inesse dotibus intelleguntur
et inutiles stipulationes emendantur , sic in posterum causa inveniatur valida et perfecta, quasi omnibus dotalibus instrumentis a prudentissimis iuris^
\d confectis. Et nemo putet nos haec sancire in
sive
tionem.
\c
his tantummodo dotibus, quae instrumentis receptae

sunt: nihil enim prohibet, etsi sine scriptis dos vel
detur vel promittatur vel suscipiatur, simili modo
intellegi factam stipulationem et hypothecam ex utraque parte, quasi fuerit scripta. et natura quidem
ex stipulatu actionis haec intellegatur, re uxoria in
2
posterum cessante. Sed etsi non ignoramus ex
stipulatu actionem stricto iure esse vallatam et non
ex bona
fide descendere, tamen, quia novam natudote stipulatio sibi invenit, accommodetur
ei a natura rei uxoriae etiam bonae fidei beneficium.
2a Et omnes quidem eventus, quos dos ex stipulatu habet, maneat pro sui natura exercens: si quid
autem optimum ex rei uxoriae actione invenimus,
hoc in praesenti specialiter ei addimus, ut sit et
ram de
nova
ista ex stipulatu quam composuimus et non

propria tantum, sed etiam veteris actionis pulchritudine decorata.
3
Primum itaque quid naturale
ex stipulatu actionis, exponatur, et ita, si quid ex

actione rei uxoriae supervenerit, addatur. Scienduin itaque est edictum praetoris, quod de alterutro
introductum est, in ex stipulatu actione cessare, ut
uxor et a marito relicta accipiat et dotem consequatur, nisi specialiter pro dote ei maritus ea
dereliquit, cum manifestissimum est testatorem, qui
non hoc addidit, voluisse eam utrumque consequi.
4 Maneat ex stipulatu actionis ius ad successores
5 et sine mora transmissionis incorruptum. Taceat
in ea retentionum verbositas.
quid enim opus est
inducere ob mores retentionem alio auxilio ex conba stitutionibus introducto? Vel ex qua causa ob
res donatas retentio introducatur
cum sit donatori
facultas per actionem in rem directam vel per utibb lem vel per condictionem suo iuri mederi? Sed
nec retentio ob res amotas necessaria est, cum pateat omnibus maritis rerum amotarum iudicium.
bc
Sileat ob liberos retentio, cum ipse naturalis
stimulus parentes ad liberorum suorum educationem
bd hortatur. Ne varium genus culpae mariti contra
sit
'ia
(1)
una in
quae
dett,
unam
in
C,
una
207
(2) iuris
cum
13
uxores excogitent, ut possint eadem retentione contra

eas uti, cum iam etiam imperialibus constitutionibus statutum sit, si culpa mulieris dissolutum fuerit
be matrimonium, quid fieri oportet.
Sed nec ob
impensas in res dotis factas retentio satis esse nobis
videtur idonea.
cum enim necessariae quidem expensae dotis minuunt quantitates, utiles autem expensae non aliter in rei uxoriae actione detinebantur nisi ex voluntate mulieris, non ab re est, si
quidem voluntas mulieris intercedat, mandati actionem a nostra auctoritate marito contra uxorem indulgeri,
quatenus possit per hanc hoc quod
impensum
est observari:
vel
si
utiliter
non intercedat mu-
voluntas, utiliter tamen res êsta est, negobf tiorum gestorum adversus eam sufficit actio. Quod
lieris
voluptariae sunt, licet voluntate eius expensae,

deductio operis quod fecit, sine laesione tamen
prioris speciei, marito relinquatur, ut sit omnium
retentionum expeditus tractatus et ex stipulatu actio
merito secundum sui naturam nullam accipiat reten6 tionem. Illo procul dubio in ex stipulatu actione
servando, ut, si decesserit mulier constante matrimonio, dos non in lucrum mariti cedat nisi ex quibusdam pactionibus, sed ad heredes mulieris ex stisi
pulatu actio secundum sui naturam transmittatur,

sive expressa fuerit sive ex hac lege inesse intelle7
Cum autem in exactione dotis ex stipugatur.
latu
quidem actio naturaliter restitutionem dotis -a

parte mariti uxori ilico et in solidum fieri iubebat,
rei uxoriae autem annua bima trima die in his quae
pondere numero mensura consistunt exactionem pollicebatur, et non in solidum, sed quantum maritus
facere potest, si non dolo malo suam deminuit substantiam, in hac parte rudem figuram ex stipulatu
damus actioni, ut, si matrimonium fuerit dissolutum
nullo pacto adhibito, in tantum quidem maritus
condemnetur, in quantum facere potest, quia hoc
aequissimum est et reverentiae debitum maritali, si
non dolo malo versatus est: cautione videlicet ab
eo exponenda, quod, si ad meliorem fortunam pervenerit, etiam quod minus persolvit, hoc restituere
la procuret.
Exactio autem dotis celebretur non
annua bima trima die, sed omnimodo intra annum
in rebus mobilibus vel se moventibus vel incorporalibus: ceteris videlicet rebus quae solo continentur ilico restituendis, quod commune utriusque fuerat
Ib
actionis.
Sin autem supersederit res mobiles
vel se moventes vel incorporales post annale tempus restituere vel ceteras res statim post dissolutum
matrimonium, etiam usuras aestimationis omnium
rerum, quae extra immobiles sunt, usque ad tertiam partem centesimae ex bona fide introducendas
maritus praestet:
fructibus videlicet immobilium
rerum parti mulieris ex tempore dissoluti matrimonii praestandis, similique modo pensionibus vel
vecturis navium sive iumentorura vel operis servorum vel quaestu civilium annonarum et aliis quae
8 sunt eis similia parti mulieris restituendis. Igitur et in sequenti capitulo sua ex stipulatu actio
utatur natura, ut, si mulier a marito fuerit heres
instituta et legis Falcidiae ratio emerserit, etiam
dotis debitura Jiceat ei sicuti alia debita ex substantia
mariti subtrahere et sic quartam partem deducere.
9
Cumque ex stipulatu actio in his casibus quos
enumeravimus propriam habeat naturam, necessarium
est in sequenti tractatu ea exponere , quae vel

actionis, quae^ in solam
stipulatu actionem colligi oportet, vel propria
communia sunt utriusque
ex
quidem rei uxoriae actionis, exinde autera ex stipu9a latu actioni accommodanda. Itaque partus dotalium ancillarum, id est quae aestimatae non sunt,
vel quae servi dotales ex quacumque causa nisi ex
re mariti vel operis suis adquisierint, ad mulierem
9b pertinere utraque actio similiter voluit. Fetus
autem iumentorura et omnia quae fructuum nomine
B2
(x. tc.)^
viris
(3)
quae
cum BJS
(x. n.),
vel
continentur ad lucrum mariti pertineant pro temnon aestimata

pore matrimonii, sive aestimata sive
Mc sint. Sed et novissimi anni, in quo matrimonium
Bolvitur, fructus pro rata temporis portione debere
actionis
utrique parti adsignari commune utriusque
non aestimatis. aestimatarum
est, in rebus scilicet
enim rerum maritus quasi emptor et commodum
sentiat et dispendium subeat et periculum expectet.
10 Cautione videlicet defensionis in specie, in qua
dotem suae uxoris vel nurus in familiae herciscundae
iudicio praecipuam filius defuncti detrahit, secundum
propriam naturam ex stipulatu actionis coheredibus
praestanda. Videamus igitur, quali increde rei uxoriae actione accedente formare
decet ex stipulatu actionem.
cumque iuris certi et
indubitati est, si parens per virilem sexum adscendens dote pro filia vel nepte praestita emancipaverit
eam vel ipse decesserit, in rei uxoriae actione dosuis
11
mento
ei
tem omnimodo ad mulierem pertinere, etsi fuerit*

exheredata (quod non erat in ex stipulatu actione:
etenim velut aliae actiones in omnes heredes
actio dividebatur), aequissimum nobis visum est et
in ex stipulatu actione mulierem dotem suam praecipuam accipere, etsi emancipata vel exheredata sit
12
vel cum aUis heredibus scripta.
Quo a nobis
recepto et aliae multae species promptum accipiunt
exitum, cum dos possit et de inofficioso actionem
excludere, maxime si sufficit ad quartam, et in collationem ferri, si intestatus pater familias decesserit, et testamento facto, quando hoc testator dixerit.
quae omnia ex stipulatu actio a rei uxoriae actione
13 accipit. Accedit ei et alia species a rei uxoriae
actione.
si quando etenim extraneus dotem dabat
nulla stipulatione vel pacto pro restitutione eius in
ibi
suam personam
habebat
stipulatu
rei
facto,
uxoriae
actione
quisquis
is
mulier
fuerat,
quod antea in ex
stipulatione autem vel
actionem:
non
erat.
pacto interposito stipulator vel is qui paciscebatur

habebat vel ex stipulatu vel praescriptis verbis civiVda lem actionem.
In praesenti autem non sic
esse volumus, sed si non specialiter extraneus dotem
dando in suam personam dotem stipulatus est vel

pactum fecerit, tunc praesumatur mulier ipsa stiputionem fecisse, ut ei dos ex huiusmodi casu accedat.
13^ Neque enim in hac specie volumus videri extraneum tacitam stipulationem fecisse, ne, quod pro
mulieribus introduximus, hoc adversus mulieres convertatur.
immo magis in huiusmodi dotibus, quae
ab extraneis dantur vel promittuntur, ipsa mulier
videatur fecisse tacitam stipulationem, nisi expressim
extraneus sibi dotem reddi pactus fuerit vel stipulatus, cum donasse magis mulieri quam sibi aliquid ius servasse extraneus non stipulando videtur.
13c
Extraneum autem intellegimus omnem citra
parentem per virilem sexum adscendentem et in potestate dotandam ^ personam habentem parenti enim
14
tacitam ex stipulatu actionem donamus.
Et
hoc ex rei uxoriae actione simili modo ex stipulatu
actioni accommodandum est. si quando etenim post
solutum matrimonium dos a
patre^ petebatur, si
quidem rei uxoriae fuerat actio, non poterat solus
pater sine consensu filiae suae agere: et si necdum
a,ctione mota ab hac luce fuerat subtractus et si
lis contestata esset'', ad filiam
quasi proprium patri:
14a monium dos revertebatur. Quod non erat in

ex stipulatu actione: ibi enim et solus exactionem
habebat consensu filiae non expectato et, si decesed rei uxodebat, ad suos heredes transmittebat.
riae ius et in ex stipulatu actionem
transponere
satis humanum, satis pium, satis utile matrimoniis
15
est.
Et cum
lex lulia fundi dotalis Italici alie-
nationem prohibebat
(l)
fuerat Ubri
(3) sic dett.
esset
B2
a marito non consentiente
(2) sic libri^
B2
cum
{x. n.)
tieri
nQoixiôfievov
eius ins. CR
scribi debuit et si ... erat
(x. tc.),
5,17,8
(7) 5,17,10
(8) 5,
Conatantinopoli post consulatum
(G)
DE REI UXORIAE ACTIONE
208
14
13.
17, 9
(9)
Lampadii
BJS
(x. 7t.)
etsi . . .
muliere, hypothecam autem nec si mulier consentiebat, interrogati sumus, si oportet huiusmodi sanctio-
nem non
super
Italicis
tantummodo fundis, sed pro
omnibus locum habere. Placet itaque nobis

eandem observationem non tantura in Italicis fundis,
sed etiam in provincialibus extendi.
cum autem
hypothecam etiam ex hac lege donavimus, sufficiens
habet remedium mulier, et si maritus fundum alieVob nare voluerit.
Sed ne ex consensu mulieris
hypothecae eius minuantur, necessarium est et in
hac parte mulieribus subvenire hoc tantummodo addito, ut fundum dotalem non solum hypothecae
15
dare nec consentiente muliere maritus possit,

sed nec alienare, ne fragilitate naturae suae in re15c pentinam deducatur inopiam. Licet enim Anastasiana lex*^ de consentientibus mulieribus vel suo
iuri renuntiantibus loquitur,
tamen eam intellegi
oportet in res mariti vel dotis quidem, aestimatas
autem, in quibus dominium et periculum mariti est:
in fundo autem inaestimato, qui et dotalis proprie
nuncupatur, maneat ius intactum, ex lege quidem
lulia imperfectum, ex nostra autem auctoritate plenum atque in omnibus terris effusum et non tan16 tum Italicis et sola
hypotheca conclusum. Illud
etiam generaliter praesenti addere sanctioni necessarium esse duximus, ut, si qua pacta intercesserint
titulo
pro restitutione dotis vel pro tempore vel pro

vel pro alia quacumque causa, quae nec
contra leges nec contra constitutiones sunt, ea ob16a serventur.
Sin autem repudio matrimonium
fuerit dissolutum, omnia iura, quae ex Theodosiana"
vel nostra' lege descendunt, immutilata custodian16& tur. Simili modo ea, quae Anastasianae legi^
pro his quae bona gratia separantur enumerata
166"
sunt, firma illibataque permaneant. Et generaliter quidquid sacratissimis
constitutionibus vel
libris prudentium cautum est, quod non contrarium
huic legi inveniatur, et hoc in sua maneat firmitate
et ex stipulatu actioni adgregetur, licet in re uxoria
]6d tractatum est.
Quae omnia in his tantummodo dotibus locum habere censemus, quae post
hanc legem datae fuerint vel promissae vel etiam
sine scriptis habitae: instrumenta enim iam confecta viribus suis carere non patimur, sed suum exJD. k. Nov.
pectare eventum.
Lampadio et Oreste
vel
usuris
conss.^
[a.
XIIII.'^
DE PACTIS CONVENTIS TAM SUPER DOTE QUAM

SUPER DONATIONE ANTE NUPTIAS ET PARAPHERNIS.
Antoninus AA.^^ Nicae.
pro alumna dares,
servari oportet, nec obesse tibi debet, quod dici
solet ex pacto actionem non nasci: tunc enim hoc
dicimus, cum pactum nudum est: alioquin cum pecunia datur et aliquid de reddenda ea convenit,
1
^^lmpp.
Legem, quam
Sevei'us
dixisti,
et
cum dotem
utilis est condictio.

PP. vii k. Fehr. Albino et
Aemiliano conss.
[a. 206]
2 Imp. Ant07iinus A. Theodotae. Fructus praediorum in dotem datorum si secundum pactum
sumptibus tuis tuorumque servierunt, repeti non
D. xi k. April. Antoposse ambigere non debes.
nino A. liii et Balbino conss.
[a. 213]
3 Imp. Gordianus A. Torquatae. Quamvis pater
tuus, cum te nuptui collocaret, pactus sit, ut, si
maritus tuus superstitibus filiis communibus in matridecessisset, pars dotis liberorum nomine retineatur, eiusmodi tamen conventio, quominus actio-
monio
nem
i>.
scr.
integrae dotis habeas, proficere non

F/ id. lan. Gordiano A. et Aviola conss.
cum
4, 29, 25
(lO)
(6) 4, 29, 21
= 2, 3, 10
Alezandro cum subscriptione
D. k. Nov.
Maximo
(4)
et
Orestia
530]
23, 4
(U)
conss. (a. 227),
c/.
29,
(12)
6,
31 segg.
lex
pp. iii
consules
potest.
[a.
239]
Cf. Dig.
gemina adscribitur
k. Mart. Albino et
ad
2, 4, 5.
9, 36, 4
DE PACTlS CONVENTiS
4 Idem A. Agatho.
convenisse
cum
Pactum
dotale,
patre tuo proponis, ut,
quo matrem
si in
matri-
monio decessisset, tibi et fratribus tuis dos restitueretur, si stipulatio ex persona vestra, cum in
potestate patris constituti non essetis. legitima minus
intercessit, defuncta ea in matrimonio actionem vobis
sed si obligatione verborum
quaerere non potuit.
rite intercedente dotis petitionem habere potuisti,
maxime
si
ad vinculum potestatis patriae non
at-
non prohiberis. PP. v

petitionem exsequi
lun. Sahino et Venusto conss.
[a. 240]
5 hnpp. Diocletianus et Maximianus AA. Claiidio.
Hereditas extraneis testamento datur.
cum igitur
adfirmes dotali instruraento pactum interpositum esse
vice testamenti, ut post mortem mulieris bona eius
ad te pertinerent, quae dotis titulo tibi non sunt
obligata, intellegis te nuUa actione posse convenire
heredes seu successores eius, ut tibi restituantur,
quae nuUo modo debentur. PP. non. Febr. ipsis
IIII et III AA. conss.
[a. 290]
6 Idem AA. et CC. Rufo. Si couvenit, ut in
matrimonio uxore defuncta dos penes maritum re'
tigeris
id.
maueret, profecticiae dotis
repetitionem huiusmodi
pactum inhibuisse explorati iuris est, cum deteriorem causam dotis, in quem casum patri soli repetitio
competit, pacto posse fieri auctoritate iuris
D. v non. Mai. ipsis
saepissime sit responsum.
AA. conss.
[a. 293]
7 Idem AA. et CC. Phileto. Pater, pro filia dotem datam genero ea prius in matrimonio defuncta
nepotibus pactus restitui, licet his actionem quaerere non potuit, tamen utiHs eis ex aequitate accommodabitur actio^. D. xiiii k. lan. Nicomediae
CC. conss.
[a. 294]
8 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Hormisdae pp.

Hac lege deceruimus, ut vir in his
rebus, quas extra dotem mulier habet, quas Graeci
parapherna dicunt, nullam uxore prohibente habeat
communionem nec aliquam ei necessitatem imponat.
quamvis enim bonum erat mulierem, quae se ipsam
marito committit, res etiam eiusdem pati arbitrio
gubernari, attamen quoniam conditores legum aequitatis convenit esse fautores, nuUo modo, ut dictum
est, muliere prohibente virum in paraphernis se volumus immiscere. S. d. v id. lan. post consulatum Protogenis et Asterii.
[a. 450J
9 Impp. Leo et Anthemius AA. Nicostrato pp.
Ex morte cuiuscumque personae sive mariti sive
mulieris eandem partem, non pecuniae quantitatem,
tam virum ex dote quam mulierem ex ante nuptias
donatione lucrari decernimus.
Veluti si maritus
mille solidorum ante nuptias donationem confecerit,
Ucebit mulieri et minoris et amplioris quantitatis
dotem oiferre et marito similiter ante nuptias donationem: hoc tamen observandum est, ut quantam
partem mulier stipuletur sibi lucro cedere ex ante
nuptias donatione, si priorem maritum mori contigerit, tantam et maritus ex dote partem, non pecuniae quantitatem, stipuletur sibi, si constante matriEt
2 monio prior mulier in fata coUapsa fuerit.
si pactum contra vetitum fuerit subsecutum, infirmum atque invalidum hoc esse, ut nulla ex eo procedere possit exactio, praecipimus. Eadem custo3
diri censemus, sive pater pro fiho sive mater sive
ipse ducturus uxorem sui iuris constitutus sive quilibet alius pro eo ante nuptias donationem nuptu4 rae dederit. Simili quoque modo, sive pater pro
1
sive mater sive ipsa pro se, sui iuris videlicet

constituta, sive quilibet alius pro ea uxorem ducturo
dotem dederit seu promiserit, quoniam et aUo pro
ea offerente dotem ipsa eam pro se videtur offerre.
5
Quod adeo verum est, ut et ipsa ab alio pro se
oblatara dotem in lucrum suum^ reposcat, nisi forte
filia
(i)sedobl.T.r.i. d.petitionem,maxime...attigeris, exsequi

actio contra ius antiquum comMominsen
(2) tamen . .
.
pilatores addidisse te<tatur Thaleiaeus

sibi
C
U.
(4)
d.
k.
209
(B2)
(3)
suum M^
Nov. ConstantinopoU post consula-
is
qui
eam
obtulit itatim
(id
15
14.
tempore oblatiouis
cst
seu promissionis) stipulatus vel pactus sit, ut sibi

dos praedicta reddatur.
D. xv k. Sept. Anthemio
A. II cons.
[a. 468]
10 Imp. lustinianus A. Menae np. Lege Leonis
divae memoriae pacta lucrorum aotis et ante nuptias donationis paria esse sanciente nec adicientc,
quid fieri oporteat, si hoc minime observatum sit,
nos omnia clara esse cupientes praecipimus disparibus eis factis maiorem lucri partem ad minorem
deduci, ut eo modo uterque minorem partem lucretur.
D, VIII id. April. Constantinopoli Decio vc.
cons.
[a.
529]
11 Idem A. lohanni pp. Si mulier marito suo

nomina (id est feneraticias cautiones) quae extra
dotem sunt dederit, ut loco paraphernarum apud
maritum maneant, et hoc dotali instrumento fuerit
adscriptum, utrumne habeat aliquas ex his actiones
maritus sive directas sive utiles, an penes uxorem
omnes remaneant, et in quem eventum dandae sint
Sancimus itaque,
1
marito actiones, quaerebatur.
actiones quidem omnimodo
si quid tale evenerit,
apud uxorem manere, licentiam autem marito dari
easdem actiones movere apud competentes iudices
nuUa ratihabitione ab eo exigenda, et usuras quidem eorum.circa se et uxorem expendere, pecunias
autem sortis quas exegerit servare mulieri vel in
2 causas, ad quas ipsa voluerit, distribuere. Et si
quidem in [dotali instrumento hypothecae pro his
nominatim a marito scriptae sunt, his esse mulierem ad cautelam suam contentam. sin autem minime hoc scriptum inveniatur, ex praesenti nostra
lege habeat hypothecam contra res mariti, ex quo
Antea etenim habeat ipsa
3
ille exegit.
jpecunias
mulier facultatem, si voluerit, sive per maritum sive
per aUas personas easdem movere actiones et suas
pecunias percipere et ipsas cautiones a marito re4
cipere, securitate ei competente facienda. Dum
autem apud maritum remanent eaedem cautiones,

et dolum et diUgentiam maritus circa eas praestare
debet, qualem circa suas res habere invenitur ne
ex eius maUgnitate vel desidia aUqua muUeri accedat iactura. quod si evenerit, ipse eandem de proD. k. JSov. Lampadio
prio resarcire compelletur.
et Oreste vv. cc. conss.*
530]
[a.
XV.
DE DOTE CAUTA ET NON
NUIklERATA.
Severus et Antoninus AA. Dionysiae.

Dotem numeratio, non scriptura dotalis instrumenti
facit: et ideo non ignoras ita demum ad petitionem
dotis admitti te posse, si dotem a te re ipsa datam
D. xiii^ k. Aug. Cilone et Libone
probatura es.
1
Impp.
conss.
[a.
2 Imp. Alexander A. Papinianae.

maritus
constante
matrimonio
204]
Quod de suo
donandi
animo
in
adscripsit, si eandem donationem legitime

confectam non revocavit, qui incrementum doti dedit,
et durante matrimonio mortem obiit, ab heredibus
mariti, quatenus' interposita Uberalite,s munita est,
PP. non. Dec. Alexandro A. iii et
peti potest.
Dione conss.
[a. 229]
dotem
3 ^lmp. lustinianus A. Menae pp. In dotibus,

quas datas esse dotalibus instrumentis conscribi
moris est, cum adhuc nulla datio, sed pollicitatio
tantum subsecuta sit, liceat non numeratae pecuniae
exceptionem opponere non solum marito contra uxorem vel heredes eius morte mulieris vel repudio dissoluto matrimonio, sed etiam heredibus mariti, cuius
morte dissolutum est matrimonium, socero etiam vel
eius heredibus, si cum filio suo dotem suscepisse
tum Lampadii
seqq.
et Orestis
(6) d. xiii
w.
ec. cr.
Hal, pp. xv
29, 5, 41
adiecto supra
(5)
(7)
legitime confectam hoc loco stipulatione compilatores deleverint

(8) lunê 4,2,17. 4,20,18. 4,21,17. 4,30,14.15?
27
9 /mp. Gordianus A. Origeni. Etsi de tua pecunia mancipia uxori tuae comparata sunt, tamen,
si ei sunt tradita, eorum dominium non ad
te, sed
ad eam pertinet, pecuniae autem tantummodo repetitionem habes, sive negotium eius gerens numerationem fecisti sive in eam donationem conferens
quantitatem pretii largitus es: etenim vel in solidum
vel quatenus locupletior facta est actione cum ea
PP. vii^ k. Oct. Pio
competenti poteris experiri.
dotalibuB instramentis scriptum sit, omnique persoquam dotem suscepisse una cum marito conut
scribitur, et eius similiter heredibus, ita tamen,
intra annum tantum continuum a morte mariti vel
nae,
mulieris vel missione repudii computandum ea liD. k. lun. dn. lustiniano A. ii

centia detur.
[<* ^28]
cons.
XVI.'
cetera donationis titulo
Imp. Antoninics A. Dryphaenae. Bona quondam mariti tui fiscus si nemine ei successore exdonationes ab eo
sistente ut vacantia occupavit,
factae, si usque ad finem vitae in eadem voluntate
1
PP.
212]
[a.
emptionis esse conscriptum, eam tibi restinam licet cessante iure matrimonii
donatio perfici potuerit, milites tamen meos a focariis suis hac ratione fictisque adulationibus spoliari
PP. XII k. Mart. Antonino A. iiii et Balnolo.
bino conss.
[a. 213]
3 Idem A. Epicteto. Donatio mancipiorum aliarumque rerum, quas tibi ab uxore tua donatas dicis,
si modo suae potestatis, cum donaret, fuit vel patris
voluntate id fecit et in eadem voluntate donationis
mentum
iubebit.
in
ea voluntate
pater defuncti iniuriose abstulit, per praesidem provinciae eas restituere cogetur.
nec enim, quasi
maleficiis eius sit maritus extinctus, crimen intendens sub^ praetextu accusationis quae donata sunt
auferfe debuit, cum causa liberalitatis a criminatione
PP. iii k. April. Gordiano A. et
separata sit.
Aviola conss.
[a. 239]
11 Idem A. Maximo. Sicut cessat petitio quantitatis, quam de suo maritus uxori in menses singulos vel annos singulos proprii usus eius gratia
promittit^, ita ex ea causa nummi' soluti erogati-
que non dari repetitionem manifestum est.

Gordiano A. ii et Pompeiano conss.
k. lul.
1
usque ad ultimum diem vitae perseveravit, ex^ mea

divi Severi patris mei constitutione firmata est.
esset, in
contulit et
ad mortem suam perseveravit ex oratione

Severi confirmata est donatio: ac' si eas res
divi
2 Idem A. Marco militi. Si ancillam nummis

tuis comparatam esse praesidi provinciae probaveris
donationisque causa locariae tuae nomine instru-
quondam uxoeam praedia vel
Si maritus
usqûe
iii id. lan.
238]
[a.
10 Idem A. Veriano.
ris tuae, cum sui iuris
RATIHABITIONE.
permansit, revocari non possunt.
Pontiano conss.
et
DE DONATIONIBUS INTER VIRUM ET UXOREM

ET A PARENTIBUS IN LIBEROS FACTIS ET DE
tui
DE BONATIONIBUS
210
16
15.
PP.
241]
[a.
12 Idem A. Secundinae. Si maritus tuus creditores sortitus post factam in te donationem fundum,
quem ex donatione iuri tuo vindicas, isdem specialiter obligavit, eandem obligationem defensionis tuae
Sin autem post mortem filiae facta est donatio

a quondam socero tuo, etiam inter vivos ea perfici
PP. iiii non. Mart. Antonino A. iiii et
potuit.
firmitatem inrumpere intellegere debes, cum sit manifestum non solum ex huiusmodi ol)ligatione sed
etiam ex donatione vel venditione vel alio quolibet
modo rebus alienatis revocatam esse a viro in mulierem fttctam donationem. PP. vi k. Febr. Arriano
Balbino conss.
et
et
1
213]
[a.
4 Imp. Alexander A. Claudiano. Nec inter eas

quidem personas, quarum iuri subiecti sunt vir et
uxor quive in eorum potestate sunt, donationes iure
PP. xvii k. Oct.
civili fieri possunt.
5 Idem A. Quintillae. Si, ut proponis, pater
tuus, in cuius potestate fuisti, marito tuo genero
suo instrumentum debitoris donationis causa dedit
isque matrimonio durante vita functus est ac postea
a marito
est
quod gestum
divortisti,
non
PP.
valet.
Febr. Albino et Maximo conss.

[a. 227]
6 Idem A. Nepotiano. Etiamsi uxoris tuae nomine res quae tui iuris fuerunt depositae sunt, causa
proprietatis ea ratione mutari non potuit, etsi donasse te uxori res tuas ex hoc quis intellegat, cum
donatio in matrimonio facta prius mortua ea quae
id.^
liberalitatem excepit irrita sit.

Nec est ignotum,
quod, cum probari non possit, unde uxor matrimonii tempore honeste quaesierit, de mariti bonis
1
eam habuisse veteres'' iuris auctores merito crediPP. non. Dec. Alexandro A. iii et Bione
dissent.
conss.
[a.
229]
7 Idem A. Theodotae. Si ex voluntate patris tui

filio tutoris nupta es,
collata in maritum donatio
sed si matrimonium iure non
ipso iure irrita est.
licet ipso iure
donatio tenuerit, quia tamen

indigna persona eius fuit, qui nec maritus potest
dici, utiles actiones super revocandis his tibi comPP. k. Oct. Lupo et Maximo conss. [a. 232]
petunt.
8 Idem A. Leoni. Si fructus eorum praediorum,
valuit,
quae in dotem accepisse
te dicis^, matrimonii tempore uxorem tuam percipere passus es eosque uxor

tua absumpsit, restitui tibi post divortium oportere
nulla ratione contendis.
sin autem ab his locu-
pletior facta est, in

K, Oct Maximo et
(l)
(;})
B 30,
id.
1,
64 seqq.
Hal.,
id.
pisse te dicis C,
(7) ao P, at
tantum potest conveniri.

Paterno conss.
1
(2)
(4) sic dett., veteris
Cf. Dig. 24,
accepisti
(8)
N,
CM
233]
et ex
(6)
PC
acoe-
ni Bal^ vui
PC
(a) sic
(6)
aub /*, om.
ei
PP. v
[a.
Papo conss.
[a.
et
243]
Maximianus AA. Ru-
Si quidem ante donationem possessionis in

finae.
te iure, ut dicis, a marito collatam** praedium ab
eodem creditori obligatum fuit, alienationem eius
salvo iure debiti (si tamen iuris ratio actionem eius
excludit) factam esse dubium non est. Quod

donatione iure celebrata eo, quod vel ante nuptias facta est vel in isdem casibus, in quibus etiam
constante matrimonio donatio procedere potest, obligatio insecuta est, factum mariti, quem diem suum
obisse memorasti, iuri tuo officere non posse certum est. PP. XII k. lul. Maximo ii ct Aquilino
non
si
'
conss.
[a.
286]
Ex verbis, quae in
Octavianae.
postremis iudiciis inseruntur, licet ad fideicommissum
vel legatum utilia sunt, non omnimodo legati vel
fideicommissi persecutio datur, sed ita demum, si
relinquendi studio huiusmodi verba fuerint adscripta.
14 ^^ldem AA.
te voluntatis, non iuris quaestionem in preces

Cum igitur lecto
tuas contulisse palam est.
testamento animadvertimus maritum tuum ex praecedente donatione dominium tibi conservasse securitatique tuae ad obtinendam proprietatem cavisse,
unde
1
inditorum verborum conceptio non fideicommissum

relictum ostendit, sed ex senatus consulti auctoritate liberalitatem mariti tui, cui custodiendae etiam
moriens prospexit, quateuus firmare potuit dominium, mortis tempore tibi esse addictam. PP. iii^'^
non. Oct. ipsis AA. conss.
[a. 290]
15 Idem AA. lustiniano et aliis. Si non verum
contractum pater vester gessit, sed sub specie venditionis donationem possessionis in matrem vestram
contuht, nec ex bonis, quae in persona patris vestri
permansisse videbantur, ob primipilum indemnitati
fiscali satistieri potuit, licet in eadem donandi vo^
cum B, permittit
PC
Mommsen
(13)
III
(u) sic
Hal.y VI
(lO)
M,
nummi
oollatae
glossam esse vidit

(l2)
cf. 8, 10, 5
INTER VIRUM ET UXOREM
luntate perseverasse eum probari potest, ex eadem

possessione ad suppleudam pecuniam, quae ex bonis
ab eo relictis colligi nequivit, conferendum est.
1
Quod si liberalitatis tenorem mutata voluntate
pater tuus interrupit, in hereditate eius dominium
PP. iiii k. Fehr. Tiresedisse nulla dubitatio est.
heiiano et Dione conss.
\a. 291]
16 Idem AA. Theodoro.
matris hereditatem
sibi
Si
tui
filii
emancipati
proba apud
te nomine
uxoris tuae praedia comparasse, sed nominis dumtaxat eius titulo usum per possessionem rerum a
adquisierunt
praesidem provinciae non donandi animo
venditoribus tibi traditarum dominum esse eifectum,

ut comprehensa filiorum tuorum iniuria proprietatis
nam si largiendi proposito

ius incolume perseveret.
id te fecisse constiterit, pecuniae tibi persecutio
competit.
conss.
PP. vi^
id.
Tiberiano et Dione
Mart.
291]
[a.
De his, quae
a marito erogata commemoras, si quidem te donante consumpta sunt, intellegis adversus heredes non nisi in quantum locupletior fuit^ habere te actionem: si vero contra
voluntatem tuam, omnia tibi restitui oportere. Sub
die riii^ k. Mai. Heracliae AA. conss.
[a. 293]
18 Ide?n AA. et CC. Maternae. A marito in
uxorem donatione collata matrimonii tempore nec
initio domiiiium transferri potest nec post, si divortium intercesserit vel prior persona quae liberalitatem accepit rebus humanis fuerit exempta vel ab
eo qui donavit fuerit revocata, potest convalescere.
Suh die iiii k. lul. Serdicae AA. conss.
[a. 293]
19 Idem AA. et CC. Dionysiae. Si constante matrimonio tibi mater domum tradidit, hanc in tuis fecit
bonis. D. id. lul. Philippopoli CC. conss.^ [a. 294]
20 Idon AA. et CC. Ctaudiae. Creditor debito
soluto de pignore liberato nihil ad uxorem debitoris
quondam transferre potuit. sed nec consensus eiusdem debitoris per eum qui creditor fuit accedens
17 ^ldem AA.
extra dotem in
et CC. Capitolinae.
domum
illata
imaginariae factae venditioni^ ad dominium transferendum prodesse quicquam potuit, cum tam ea
quae simulate aguntur, quam quae in uxorem a
marito donationis causa tempore matrimonii procedunt, propter iuris civihs interdictum (cum proponas
uxorem superstite marito rebus humanis exemptam)
pro infectis habeantur. D. v id. Aug. Viminaci CC.
conss,''
294]
Si propriis habi[a.
21 Idem AA.
et CC. Cacaliae.
contractibus quam acceperas mutuam pecuniam
pro marito donationis causa erogasti, cum nec ad
dignitatem profuerit^ nec locupletior sit factus, intellegis nuUam tibi contra eum competere actionem.
D. III id. Aug. Viminaci CC. conss.''
[a. 294]
22 Idem AA. et CC. Arsinoae. Maritus manumissionis causa servum mulieri constante matrimonio
donare potest. S. k. Aug. Sirmi CC. conss. [a. 294]
23 idem AA. et CC. Caecilianae. Si te in vacuam possessionem praedii socrus tua titulo donationis ante matrimonium vel i)Ost induxit, ad rescintis
dendam donationem
211
paenitentia
S. k.
niliil proficit.
Nov. Brundusii^ CC. conss.
294]
[a.
24
*/mp. Constantinus A. Petronio Prohiano^K

vel successione quahbet vel emptione vel etiam largitione viri in eam ante reatum
iure pervenerant, damnato ac mortuo ex poena marito vel in servilem condicionem ex poenae qualitate deducto^^ illibatas esse praecipio nec alieni
criminis infortunio stringi uxorem, cum paternis
17
16.
praemio cessit, observanda est, tamquam si

maritum eius '^ natura, non poena subduxerit. Sin
autem aqua et igni ei interdictum erit vel deportatio
illata, non tamen mors ex poena subsecuta, donationes a viro in uxorem collatae adhuc in pendenti
maneant, quia nec matrimonium huiusmodi casibus
dissolvitur, ita ut, si usque ad vitae suae tempus
maritus eas non revocaverit, ex*"* morte eius confirmeutur: fisco nostro ad easdem res nuUam in
posterum communionem habituro. D. iii k. Mart.
dicitiae
Serdicae Crispo ii et Constantino ii CC. conss. [a. 321]

25 Imp. lustinianus A. Menae pp. Donationes,
quae parentes in liberos cuiuscumque sexus in potestate constitutos conferunt vel uxor in suum maritum vel maritus in suam uxorem vel alteruter
eorum in aliam personam, cui constante matrimonio
donare non licet, vel ipsae aliae personae in eam
cui donare non poterant, ita firmas esse per silentium donatoris vel donatricis saiicimus, si usque ad
quantitatem legitimam vel eam excedentes actis fue-
nam amplioris quantitatis

nem minime intimatam nec per silentium
rint intimatae.
donatioeius
qui
concedimus.
Sin vero spesuprema voluntate donator vel donatrix confirmaverit, sine uUa distinctione ratae habebuntur, ita tamen ut, si quidem ultra lege finitam
quantitatem expositae minime actis intimatae fuerint,
specialis earum confirmatio ex eo tempore vim habeat, ex quo eaedem donationes confirmatae sunt.
2
Sin vero vel non amplior sit donatio vel, cum
amplior esset, in actis insinuata sit, tunc et silentium donatoris vel donatricis et specialis confirmatio ad illud tempus referatur, quo donatio conscripta
donavit confirmari
cialiter eas iu
sicut et alias ratihabitiones negotiorum
sit:
ad
illa
reduci tempora opprtet, in quibus contracta sunt.

nec in ceterum subtilem divisionem facti vel iuris
introduci posse. D. iii id. Dec. dn. lustiniano A. ii
cons.
[a.
26 Idem
A.
528]
Menae pp.
Donationes, quas divinus imperator in piissimam reginam suam coniugem

vel illa in serenissimum maritum contulerit, ilico
valere sancimus et plenissimam habere firmitatem,
utpote imperialibus contractibus legis vicem obtinentibus
minimeque opitulatione quadam extrinsecus

D. viii id. April. Constantinopoli Decio
egentibus.
vc. cons.
[a. 529]
A. lohanni pp.
Si unus ex his, qui
matrimonio fuerant copulati, in alium donatione facta
ab hostibus captus est et in servitutem deductus et
postea ibi morte peremptus, quaerebatur, an huiusmodi hberahtas, quam antea fecit, ex hoc roborari
videtur an vacillare: et iterum si donator quidem in
civitate Romana constitutus decesserit, mortis autem
27 Idem
eius tempore is qui donationem accepit in captivitate degebat et postea reversus est, an videtur et
l
tunc donatio rata haberi.
Cum itaque in utro-
que casu oportet augusto remedio causam
dirimi,
cum nihil aliud tam peculiare est imperiali maiestati

quam humanitas, per quam solam dei servatur imitatio,
in
censemus.
ambobus casibus donationem firmam esse

D. k. Dec. Lampadio et Oresta vv. cc.
conss.^^
[a.
530]
Res uxoris, quae
maternisve ac propriis frui eam integro legum statu

Et donatio maritahs ante tem1
religiosum sit.
pus criminis ac reatus collata in uxorem, quia pu-
(1)
VI
HaL, V
(2)
11
iunge 8, 42,
(3)
sic
(4) v 8, 42, ii
(5)
locupletiorea sunt C
conss. (a. 293) Mommsen
(6) sic CM'', accedens om.
imaginariae factae venditioni accedens scr.
(7)
conss. (a. 293)

(9)
Burtudizi
Mommsen
Mommsen
(8) sic
(lO) ;>r.
M.
marito tuo
= Th. 9,
P,
AA.
M*
AA.
ins.
42,
XVII."
DE REPUDIIS ET lUDICIO DE MORIBUS

SUBLATO.
Matrimonium
Imp. Alexander A. Avitianae.
quidem deportatione vel aqua et igni interdictione
1
non solvitur, si casus, in quem maritus incidit, non

mutet uxoris adfectionem. ideoque dotis actio ipso
(ll)
probiano 2%., om.
ducto] marito 2%.

om.
(15) D.
sulatum Lampadii
(12) ac mortuo ... demaritos eia Th.

(14) 3X C,
k. Dec. Constantinopoli post cou-
lihri
(13)
et Orestis vv. cc. scr.^ cf. Zeitschrift

2S, 1
Cf
(le)
filr Rechtsgeschichte 11 p. 180
Dig. 24, 2
27*
non competit, sed indotatam esse eam, cuius

laudandum propositum est, nec ratio aequitatis nec
A. iii
exempla permittunt. PP. non. Nov. Alexandro
[ 229]
et Dione conss.
2 Impp. Valeinanus et Gallienus AA. et Valenanus C. Paulinae. Liberum est filiae tuae, si sponsum
Buum post tres peregrinationis annos expectandum*
sibi ultra non putat, omissa spe huius coniunctionis
matrimonium facere, ne opportunum nubendi temsi^ praepus amittat, cum posset nuntium remittere,
PP. vii^
sente eo consilium mutare voluisset.
k. April Aemiliano et Basso conss.
[a. 259]
3 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Tullio.
recte
consilio
Dubium non est omnia omnino, quae
iure
firmitate niti.
iure meritoque effectu^
si tu dotem pro muliere dedisti et ex
et
geruntur,
1
Quare
morte eius repetitionem stipulatus es, circumscribendi autem tui causa ficto repudio matrimonium
brevi tempore rescissum est, res dotales, quas ante
non
nuptias obtulisti, praeses provinciae recipere te
enim daturum operam

moderatorem provinciae, ut, quae contra fas gesta
sunt, fructum calliditatis obtinere non possint, cum
nobis huiusmodi commenta displiceant.
3
Imaginarios enim nuntios (id est repudia)'* nullius esse
momenti, sive nuptiis fingant se renuntiasse siye
2
dubitabit.
Certum
est
sponsalibus, etiam veteribus iuris auctoribus placuit.

D. II k. Sept. Tiheriade ipsis AA. conss.
[a. 290]
4 Idem AA. et CC. Pisoni. Filiae divortium in
D. iii k. lan. Sirmi CC.
potestate matris non est.
conss.^
[a. 294]
5 Idem AA. et CC. Scyrioni. Dissentientis patris,
qui initio consensit matrimonio, cum marito concordante uxore filia familias ratam non haberi voluntatem divus Marcus pater noster religiosissimus
imperator constituit, nisi magna et iusta causa inter1
Invitam autem ad
veniente hoc pater fecerit.
maritum redire nulla iuris praecepit coastitutio.
2
Emancipatae vero filiae pater divortium in arbiD. v k. Sept.^ Mcomediae CC.
trio suo non habet.
conss.
[a. 294]
6 Idem AA. et CC. Phoeho. Licet repudii libellus non fuerit traditus vel cognitus marito, dissolvitur matrimonium. D. xviii k. lan. Nicomediae CC.
conss.
[a. 294]
7 Imp. Constantinus A. ad Delmatium.
Uxor,
militiam
profecto marito post interventum
quae in
annorum quattuor nuUum sospitatis eius potuit habere indicium atque ideo de nuptiis alterius cogi-
nec tamen ante nupsit, quam libello ducem

super hoc suo voto convenit, non videtur nuptias
inisse furtivas nec dotis amissionem sustinere nec
capitali poenae esse obnoxia, quae post tam magni
temporis iugitatem non temere nec clanculo, sed
tavit
contestatione
deposita nupsisse firmatur.

Ideoque observandum est, ut, si adulterii suspicio nulla sit nec coniunctio furtiva detegitur, nullum
periculum ab his quorum coniugio erant copulatae
vereantur
cum si^ conscientia maritalis tori furtim
publice
l
esset
violata,
flagitaret.
disciplinae
ratio
poenam congruam
Naisso Feliciano et Titiano
conss.
[a.
337]
Theodosius et Valentinianus AA. HorConsensu licita matrimonia posse concontracta

non nisi misso repudio solvi praetrahi,
solutionem etenim matrimonii difficiliorem
cipimus.
1
debere esse favor imperat liberorum.
Causas
autem repudii hac saluberrima lege apertius designamus.
sicut enim sine iusta causa dissolvi matrimonia iusto limite prohibemus, ita adversa necessitate pressum vel pressam, quamvis
infausto, attamen
2
necessario auxilio cupimus liberari. Si qua igitur maritum suum adulterum aut homicidam vel
veneticum vel certe contra nostrum imperium ali-
8 Impp.
misdae pp.
(0
spectandum
/7a/.,
(a.
DE REPUDIIS ET lUDICIO
212
17
293)
libri
(4) id
Mommsen
est
(8)
(2) si P/2, et
repudia del.
Dec. Mommsen
si
(5)
(3)
AA.
(7) sic
vu
conss.
dett..
quid molientem vel
falsitatis
crimine condemnatum
'
dissolutorem , si sacris
invenerit, si sepulchrorum
aedibus aliquid subtrahentem ^ si latronem vel la-
tronum susceptorem vel abactorem aut

vel ad contemptum sui domi suae ipsa
cum
plagiariurn
inspiciente
impudicis mulieribus (quod maxime etiam castas

exasperat) coetum ineuntem, si suae vitae veneno
aut gladio vel alio simili modo insidiantera, si se
verberibus, quae ab ingenuis aliena sunt, adficientem probaverit, tunc repudii auxilio uti necessariam
ei permittimus libertatem et causas discidii legibus
3
comprobare. Vir quoque pari fine claudetur nec
licebit
ei
sine
causis
apertius designatis propriam
repudiare iugalem, nec ullo modo expellat nisi adulteram, nisi veneticam aut homicidam aut plagiariam
aut sepulchrorum ' dissolutricem aut ex sacris aedibus aliquid subtrahentem aut iatronum fautricem
aut extraneorum virorum se ignorante vel nolente
convivia appetentem aut ipso invito sine iusta et
probabili causa foris scilicet pernoctantem, nisi circensibus vel theatralibus ludis vel harenarum spectaculis in ipsis locis, in quibus haec adsoieiit celebrari, se prohibente gaudentem, nisi sui veneno vel
gladio aut alio simili modo insidiatricem, vel contra
nostrum imperium ahquid machinantibus consciam,

seu falsitatis se crimini immisceutem invenerit, aut
manus audaces sibi probaverit ingerentem: tunc
enim necessariam ei discedendi permittimus faculta4 tem et causas discidii legibus comprobare. Haec
mulier observaverint, ultrici providentissimae legis poena plectentur.
nam mulier si contempta lege repudium mittendum esse temptaverit,
suam dotem et ante nuptias donationem amittat nec
intra quinquennium nubendi habeat denuo potestatem: aequum est enim eam interim carere conubio,
4a quo se monstravit indignam. Quod si praeter
haec nupserit, erit ipsa quidem infamis, conubium
vero illud nolumus nuncupari inauper etiam arguendi
\h hoc ipsum volenti concedimus libertatem.
Si
vero causam probaverit intentatam, tunc eam et
dotem recuperare et ante nuptias donationem lucro
habere aut legibus vindicare censemus et nubendi
post annum ei, ne quis de prole dubitet, permitti5 mus facultatem. Virum etiam, si mulierem interdicta arguerit attemptantem
tam dotem quam ante
nuptias donationem sibi habere seu vindicare uxoremque, si velit, statim ducere hac iusta detinitione
sancimus.
sin autem aliter uxori suae renuntiare
voluerit, dotem redhibeat et ante nuptias donationem
6 amittat. Servis scilicet seu ancillis puberibus, si
crimen adulterii vel maiestatis ingeritur, tam viri quam
mulieris ad examinandam causam repudii, quo veritas
aut facilius eruatur aut liquidius detegatur, si tamen
nisi vir vel
documenta defecerint, quaestionibus subdendis.

super plagis etiam, prout dictum est, illatis ab alterultro commovendis easdem probationes (quoniam non
facile quae domi geruntur per alienos poterunt con7 fiteri) volumus observari. Si vero fiiio seu filiis, filia
seu filiabus extantibus repudium missum est, omne
quidquid ex nuptiis lucratum est filio seu filiis, filiae
seu filiabus post mortem accipientis servari, id est
si pater temere repudium miserit, donationem ante
nuptias a matre servari, si mater, dotem ipsam eidem
vel eisdem^ filio seu filiae patre moriente dimitti
censemuB: patri videlicet vel matri in scribendis
filiis heredibus, unum seu unam vel omnes si scribere vel uni ex his donare velit, electione servata.
la ]êc uUam alienandi seu supponendi memoratas
res permittimus facultatem: sed si aliquid ex isdem
rebus defuerit, ab heredibus seu earum detentatoribus, si tamen non ipsos heredes scripserit aut scripti
"*
filii non adierint
praecipimus resarciri, ut etiam
hoc modo inconsulti animi ad repudium mittendum
8 detrimento retrahantur. Pactiones sane, si quae
alia
molientera CR
(o) sersepultorum CR
(s) sic M,
vari eidem vel eisdem, si mater, dotem ipsam Mommsen
(10) etiam M, om. CR
DE MORIBUS SUBLATO
adversus praesentia scita nostrae raaiestatis fuerint

,
fjene et Asterio conss.
449]
[a.
9 Imp. Anastasins A. Theodoro.

matrimonio communi consensu tam
constante
Si
mariti
quam
I
tinetur,
repudium sit missum, quo nulla causa conquae consultissimae constitutioni divae me-
moriae Theodosii
et Valentiniani
stitutionibus cognita eos repudiaverint vel ipsae cul-
pam
mulieri non quinquennium expectare, sed post

annum ad secundas nuptias convolare. D. xv k.
Mart. Anastasio A. ii cons.
[a. 497]
10 Imp. lustinianus A. Menae pp. In causis
iam dudum specialiter definitis, ex quibus recte
mittuntur repudia, illam* addimus, ut, si maritus
uxori ab initio matrimonii usque ad duos continuos
annos computandos coire minime propter naturalem
imbecillitatem valeat, possit mulier vel eius parentes
sine periculo dotis amittendae repudium marito mittere, ita tamen, ut ante nuptias donatio eidem marito servetur. D. iii id. Dec. dn. Instiniano A. pp. ii
cons.
[a. 528]
si
cum
meratas et has addimus, si forte uxor sua ope vel

ex industria abortum fecerit, vel ita luxuriosa est,
ut commune lavacrum viris libidinis causa habere
audeat, vel, dum est in matrimonio, alium maritum
2 fieri sibi conata fuerit.
Et in his enim causis
locum habere constitutiones sancimus, quae de culpa
tam mariti quam uxoris loquuntur, ut, quemadmodum dos et donatio propter nuptias perit, ita et
mulieres indotatae in quartam partem, quam et viris
et mulieribus ex hac lege destinavimus, amissionis
1h periculum sustineant. ludicio de moribus, quod
antea quidem in antiquis legibus positum erat, non
instrumentis dota-
matrimonium processisset, firmum coniugium eorum habeatur: non enim dotibus, sed adSi quis autem
fectu matrimonia contrahuntur.
eam, quam sine dote uxorem acceperat, a coniugio
suo repellere voluerit, non alias ei hoc facere licelibus tale
autem frequentabatur, penitus abolito: omnibus etenim causis requisitis et perlectis, quas antiquitas
introducebat, nihil validum praeter eas, quas anteriores constitutiones et praesens dispositio introD. xv k. Dec. Constantinopoli
duxit, invenimus.
dn. lustiniano pp. A. iii cons.
[a. 533]
12 ''O avros âatXevS ^lcodwij vTtaQx^ TtQaixio-
quae a nostris
culpa intercesserit
condemnatur, Si vero sine culpa eam
reiecerit vel ipse talem culpam contra innocentem
mulierem commiserit, compellatur ei quartam partem'* propriae substantiae pro rata portione persolvere, ut^ si quidem quadringentarum librarum auri
vel amplius vir substantiam habeat, centum libras
bit,
\a
(l)
nisi
talis
legibus
c.
9, 13,
8 h.t.
1.
(2)
11, 48, 24?
illa
(4)
libri
(3)
tun^re 1, 3, 58.
partem VCR, om.
(5)
distincti sunt: litterae evanidae, quorum

de numero constat^ stellulis numerantur, reliquos hiatus
index Thalelaei in
hic
et
punctis explevimus.
est: noXXdats vTteôvaioi itaXSes fierd rc5v iSicov yafxercav rd tcqos ^Xd^rjv rcov oixeicov Ttariqcov fivixa-
tuerunt, lineis
Zrjrrjaecos ets rjfias eX&ovarjs roiavrrjS rivos

ix rrjs Kojvaravriviacov rcoXecos, ^ttbq fiia rwv ini
*
iart , eyvcouev, cos naXSii
rrjS
OaQorjvrjs TtoXecov
rives TiovriQoi roXs eavrcav imôvXevovres itarQaatv
qCojv,
7,24,1?
ut FC,
et PR
(7) c. 12 in solo V extat^ in
(6) pura scr. {sic R'^?)
quo quae Bluhmio mihique apparuerunt, exemplum eiusdem
libri ameeditump. 9. 10 accuraterepraesentat. supplementa
probabiliora intra uncinos quadratos supra proponuntur :
versus libri Veronensisf qui nisi ex parte legi non po-
B^
nariQa naQu yvcofirjv rov viov firj Svvaa&ai

Xvstv rov ydfiov avrov, roXs Ss nataiv inirsrQdy&at,
lacos xai iXdrroat rcbv sXxoat nsvrs ivtavrcov vndQXOvat xai firj ro avficpsQOv intarafiivots, rj xaxiarrj
yvcbfirj nsQi rovs yovsas xs%Qrjfisvots Xvstv na^d yvcbfirjv avrcbv rov 'iStov ydfiov (id est saepe liberi in potestate constituti cum uxoribus suis in fraudem parenfihv
||
innocenti marito praebuerint, ut ex utraque

aequa lance et aequitas et poena servetur.
Hoc lucro quartae partis filiis quidem non ex\G
tantibus ipsis viro et mulieri competenti et ab his
quo modo voluerint disponendo, filiis autem et deinceps personis ex eodem matrimonio intervenientibus
eis servando ad similitudinem dotis et propter nuptias
donationis per omnia, quae super his statuta sunt.
2
Inter culpas autem uxoris constitutionibus enu-
parte
11 ^ldem A. Hermogeni magistro officiorum.

lubemus, ut, quicumque mulierem cum voluntate
parentium aut, si parentes non habuerit, sua volunmatrimonium acceperit,
tate maritali adfectu in
etiamsi dotalia instrumenta uon intercesserint nec
tamquam
\})
detur.
Eodem modo servando et in mulieribus,
quae indotatae constitutae sine culpa mariti con-
inserta est, lice-
bit
dos data fuerit,
t7
auri mulieri praestet et nihil amplius, etsi quantamcumque substantiam possideat: sin vero minus quadringentis libris auri puta^ substantia eius fuerit,
tunc quarta pars computatione facta purae substantiae eius usque ad minimam quantitatem mulieri
attemptandae
tamquam legum contrarias nullam
D. v id. lan. Protohabere volumus firmitatem.
mulieris
213
tum suorum machinantes repudium
eis mittebant, cum

iustam caasam nullam haberent, ut a patribus suis et
dos quam acceperant et donatio ante nuptias quam pro
ipsis fecerant exigerentur ipsi autem etiam soluto exinde
matrimonio cum uxoribus suis clam consuetudinem reunde haec constitutio neque in potestate continebant.
stitutos neque emancipatos liberos neque masculos neque feminas matrimoaia sua solvere posse pcrmittit in
:
ênovSiov enefiTtov avraXs firjSefiiav e%ovres

evXoyov airiav, Sare rovs Ttareqas avrcbv dnatreia&at xai rrjv nôXxa rpf vneSeâvro xat rrjv nqo
ydfiov ScoQedv ^v vneQ avrcov inotrjaavro' efievov oi
avroi xai Xvdêvros Srjdêv rov ydfiov raXs oixeiats
o&ev r] naQOvaa dtdyafieraXs avvovres Xad^Qaicos.
ra^ts fiovXerat fjtrjre vneôvaiovs ft^re avreiovaiovs
naXSas, firjre aQQevas fi-qre d^rjXeias, Svvaa&ai StaXvsiv rovs oixeiovs ydfiovs eis ^Xd^rjv rcbv oixsicov
narsQcov ^ firjrsQcov rav rds nQoXxas r} Tofi nQO
ydftov ScoQsds imSeScoxorcov ^ vnoSeâfisvcov, dXX'
SaneQ iv ry avardaei rov ydfiov nsQtasvofisv rrjv
rcbv narsQCOV awaiveatv, ovrcos ftrj SiaXvea&at rovs
ei Se xai
ydfwvs rcbv naiScov na^d yvcbftnv avrcbv.
vcofievot
fraudem patrum suorum vel matrum, qui dotes vel ante
nefi<p&y naQa yvc6fir]v rcov yovecov StaTQvytov, firj

aQfioêtv xar^ avrcbv rrjv rrjs nQOtxos rj rrjs nQO
ydfiov ScoQeds anairrjatv, ei xai avroi intSeScoxaat
nuptias donationes dederint vel acceperint. sed quemin contrahendo matrimonio patrum consensum expectamus, ita nec solvi liberorum matrimonia
contra eorum voluntatem.
verum tamen si repudium
contra parentum voluntatem missum fuerit, contra eos
dotis vel donationis anle nuptias exactionem non competere, etsi ipsi haec dederint vel acceperint: sed ipsum
filium vel filiam, qui quaeve sine causa repudium miserit,
eiusmodi obligationi subici. absurdum etenim est patrem
sine filii voluntate eius matrimonium solvere non posse,
licere autem liberis, qui fortasse ctiam minores
annis sint nec commodum suum intellegant vel pessimo
animo in parentes suos motos matrimonium euum contra
ravra
eorum voluntatem
admodum
XXV
vneSeâvro' dXX' avrbv rov viov rj rrjv

rj
d^vyarsQa rovs ndftxpavras dXoycos ro Sta^vytov vnoxaXadâi r^ rotavrrj fiedôSeici. dronov yaQ iartv rov
12 Idem A. lohanni pp. Ex consultatione vead nos s?fper lali causa ex dvitaic Constan-
me7i
mte
solvere).
haec constitutie repetitur
(8)
C/.
Nov. 22
noXecos
c. 19,
in
qua
F*
tinorum, quae eivitatum in Osroene sitarum est,

comperirhus guosdam liberos malignos patribus suis
17.
rcov nariQCOv yvatfirjv 8ieXvOav xa ttôs

ovvonciaia rals yafierals ovveqyaaafiE'
avrcus rrjv
vok
rrjs TtQO yafiov So^Qsas
*ovras'^ TtQolxas
ivrev&sv t
*
[e]ia7rQf([^]t[v]
.^
xai
rj TfQO yafi[o]v ScoQeas
V7co8eâ[uivoys vTioâX]^
Xovres rotavrais aTtatrrjoeoiv Tovjl** anoQOvs reXev^. .
.
rav Ttav . . . ***rjita***x**^ ^t' aiaxvvrjv xar .
al yafieral . . . aTtoooi
Tiaoct
ras
XVIII."
rrjv
SOLUTO MATRIMONIO DOS QUEMADMODUM

PETATUR.
yafieras
'
II
|1
||
rj^
||
|(
....d;[eon]Ct,Ofiev^
etre aoQeves e{Cre]
jl
||
)|
d^rjAeiai,
||
||
||
||
oia/,[ve]iv
...||.....'
jtQos rovs
ra
[6\\fto^vy]ovs
xara[aravra] av[vot]\xi[aia]
xai
rtov
eis
^Xa^rjv
[ras 7tQoX]x[a]s [rj ras] 7tQ[b] yafiov

ScoQeas iTttSeScoxorcov ' rj VTtoSeâfiivcov yovicov ccQQixai SoTteQ ^ 6 yafios ovx av
vcov re xai d'r]Xeicov
t,r]fiiav
[|##**^* ei ftrj awaiviaei rcov i%6vrcov [rovs] 7taiSas

v7te\ôvaiovSy [oi;jjrft>S ovSe Xveiv rovs ydfiovs TtaQo.
. .
.*'* xav e'C rt roiovro
rcov yovicov .
yvcofirjv]
^taqa
rcbv 7taiScov [fie^Xerrj&eirj *^, ftrjSefiiav elvat xara rcov
.
||
yovicov eia7tQaîv TtQOixos rj 7tQ0yafiiaias ScoQeas, xav

ei rvxotev avroi ravras iTttSeScoxores rj v7toSe^duevoi,
dXX* iTt* avrov rov rovro 7te7tQax6ra (piQeadâi xai
rov ivrev&ev xivSvvov ravrrjv yaQ
rrjs
xaxovQyias
eTtiridêfiev rrjv 7totvrjv rols ovrcos dae/Scos roXs 7tQdycbs xai eavrols aiayvvrjv xai roXs
uaat
,
;^^ft7afiVotS
yeyevvrjxoatv rrjv ivrev&ev ivdyeiv aTtOQiav. xai yaQ

^^
dvorjrcov [oiÔfxedâ xaraîov
roTsfiiv TtarQaotv aTtrj-
yoQeva&at, xa&dTteQ MaQxcp rco (fiXooocpcordrco rcJov

avTOXQaroQcov iSoxei, Siâ rijs rcov 7t aiScov avvatviaecos StaXveiv rov ydfiov fieydXrjs dxrbs xai aTtaQccirrjrov 7tQ0<pdaecos , rdls Se Ttatoiv Xacos xai viois
ovotv xai ovSe rb ovfjirpiQOv iTttarafiivoiS rj xai i^xad^d^teQ siTtovres ef&rjfiev, xaxovQyovatv
So&rjvai 7taQQrjaiav eavrovs fiev aiaxvvetv, ^rjfitovv
Se rovs yeyevvrjx6ras.
D. III id. Aug. Cojistantinopoli an. lustiniano pp. A. iiii et Paulino vc.
conss.
[a. 534]
eTtirrjSes,
avraXs rrjv
]
ovveQyaadfievoi
yvvaiQ
x)as {vel yvvatîv) a*fievataare ar {vel Tto vel fi
avrats
rrjv
pro ar) QaSiav {vel Qaooav)
legxt
Bluhme, *wai^***^*v****vai****v avrats rrj
ego :
rb
avraXs
elvai
rrjv
QaSiav
aweQyaadfievoi 7tQbs
Zachariae
(2)
rrjs 7tQ0txbs xai
*ta7tQa*t** {vel
(l)
{vel
evrev&evt*********^^^)**^*^ {evrevd^svrrjrovivStvoaTtraara Bluhme) *ovras V: sic explendum

videtur : eiOTtQa^tv xai ivrevdêv rovs yovias rovs i7ti86vras rds {rds exciderit in V)
(3)
fi*v {fiov
*ta7tQa*i*)
Vl : reiecto supplemento [v7to^dX]Xovres Zachariae post roiavrais temptat aTtdrais, diare rovs fiiv
Bluhme)
(4)
***rj*a******\
a**rj
{aXXrj
Bluhme)
yaQeartv
Vf
ai yafierai . . . .] avrt**xaiaitatyafierairjotri
. . .
Bluhme, a***iat***a*avyafieiaio . . . plerisgue dubiia
ego: versum sequentem Bluhme ita legit airoQOiyjioaoaQrjxartvairrjvxiaiv, unde d.7t0Q0t restitui. quae desiderantur, inNov. 22 sic relaia sunt: xai avroi fiiv 'Cao>s
Xd&Qa avvcoxovv dXXr^XotS, aTfêaav Si oi yoveXs i^rjfitoofiivoi xai ravrrjv rrjs 7teQi rovs TtaXSas cptXav&Qco(5)
SOLUTO MATRIMONIO
214
18
....
insidiantes contra patrum voluntatem matrimonia

solvisse uxores adiuvando, [utj
etl
facilis eis [dotis
ante nuptias donationis exactio [esset etj inae
[parentes, qui dederantj dotes vel ante nwptias donationes vel etiam acceperant, eiusmodi exactionibus subicientes
[non posse liberos sive in
potestate constitutos sive emancipatosj sive masculos sive feminas matrimonia cum coniugibus solvere in fraudem damnumque parentum, qui dotes
vel ante nuptias donationes dederint vel
acceperint,
tam masculorum quam feminarum: et quemadmodum

matrimonium non [consistatj sine consensu eorum
qui liberos in potestate habent, [sic nec solvi mairimonia adyeisus voluntatemj parentum ... et si tale
quid a liberis factum sit, nullam adversus parentes
Impp.
Dubium non
Severus
est post
Antoninus AA. Geminae.

aestimationem dotis pactione
et
vel stipulatione interposita, ut ipsae res, si dissoluto

matriraonio extarent, uxori reddantur, '"ancillas cum
partu ex stipulatu*^ iudicio restitui oportere. PP.

III id. April. Laterano et
[a. 197]
Rufino conss.
2 Idem AA. Aquiliae. Secundum rationem iuris
existimas restitui tibi debere dotem a fisco, qui bona
damnati patris tui suscepit. licet enim viro quondam tuo pater tuus lieres extiterit, attamen iuri tuo
lioc derogari non potest, cum et ipse pater sine
voluntate tua nec exigere nec accipere dotem
jpoterat.
PP. prid. non. April. Apro et Maocimo
conss.
[a. 207]
3 Imp. Antoninus A. Hostiliae. Si ignorans statum Erotis ut liberum duxisti et dotem dedisti isque
postea servus est iudicatus, dotem ex peculio recipies et si quid praeterea tibi debuisse eum apparuerit.
filii
autem tui, ut ex libera nati incerto
tamen patre, spurii ingenui intelleguntur. PP. f/*'
k. Sept. Laeto ii et Cereale conss.
[a. 215]
4 Idem^^ A. Apollotiio. Dos a patre profecta,
si in matrimonio decesserit mulier filia familias, ad
patrem redire debet. PP. xvi^^ k. Sept. Fusco ii

et Dextro conss.
[a. 225]
5 Impp. Valerianus et Gallienus AA. et Valerianus V. Tauro. Si quidem vivit apud hostes uxor
tua, nondum frater eius quasi heres dotem repetere
si vero diem functa est et hereditatem eius
potest.
possit vindicare, dotis quoque repetitio ei iure comPP. ii non.
petit, cum in stipulatum deducta sit.
Mai. Aemiliano et Basso conss.
[a. 259]
6 Impp. Diocletianus et Maximianus AA.^'^ Alexandriae et iVeroni. Si circumscripta matre vestra viliore
B2
Hxovres rrjv dfioipijv, cf.

(6) o***rjÔfiev V?
e'Cre
aQQeves duhia haec legi oqav Qaro7t**aiv
in prioribus latere emanci
paro vidit Zachariae. requiritur fere firj Svvaa&ai rovs 7taXSas, eire V7teôvaiot
e'Cre emanciparot siaiv
(8) ttuxa**tv Vf
(9) sic
Zachariae, ra7tQoarovfi^*****ovGxarcc******av*iê*** V?
videntur apparere Xv&srj
(lO) xatTtQSTteQ V?
(11) post
adiecto fortasse i supra versum inter a et rj: antecedens
versus in dv desinat an litterae circiter duae perierint,
non constat: requiritur iaxvastsv
(u') avyxcoQOVfiev
suppl. Zachariae: idem antecedentem hiatum sic explet
ovrcos ovSi Xvaiv avrcov TtQoflaivsiv 7t. yv.
(12) **Xaritd^sttt Vf,
(13) dvorjrcov oiduaQrrjd^sirj Zachariae
7t ias
(7)
ante
|j
\\
^fis&a xaraîov Zachariae, avorjrcovif\\o*erat**atiov Vf:

xar aîov (14) B 28,
U Bluhme legit 0Jfi{vel aar)sra
8, 65 seqq.
(15) sic VCR, et ins.
Cf Dig. 24, 3
post
BH
ex stipulatu CR cum
{x. 7t.),
VI V, iii Hal.
(18) debuit esse imp,
Alexander
(i9) xvi V, xviii Hal.
(20) aa. et c. S:
si constitutio anni 293 est, scrihendum est AA. et CC.
dett.
cum
stipulati
(16)
(17)
dotis vel anle nuptias donationis exactionem essc,

eas dederint vel acceperint, sed periculum
inde exortum in ipsum qui hoc fecerit dirigi: hanc
iicet ipsi
enim maleficii poenam imponimus eis , qui adeo

inipie versati sunt, ut et sibi ignomi?iiam et parentious inopiam inde pararent. nam stultis aignum
interdici, quemadmodum marco
inter imperatores philosopho visum est, sine
liberorum consensu matrimonium solvere nisi ex
putamus patribus
summo
et inexorabili causa, liberis autem, qui fortasse et pueri sint et quid e re sua sit nesciant vel
etiam de industria, ut suj)ra diximus, malefaciant,
magna
'Jiceniiam dari sibi ignominiam,

'parandi.
damnum
parentihus
DOS CONSTANTE
Sl
18-^23
NE FIDEIUSSORES VEL MANDATORES
DOTIXJM
215
pretio dotalcs res aestimatae sunt, quid super huiusmodi contractuum vitio statutum sit, vulgo patet.
1
Proinde si dolosis artibus mariti circumventam
XX.'
DENTUR.
matrem vestram iniqua aestimatione circumscriptam

apud praesidem provinciae evidentibus probationibus
ostenderitis, quando possidentibus vobis ad obtinenda
AAA.
praedia etiam doli mali exceptionis potestas opituletur, sciet, quatenus religionem iudicationis suae
2
Sin autem etiam maritus in
temperare debeat.
aestimatione gravatum se adleget, veritate examinata
vandae dotis exhibeat, eam iubemus aboleri. D. viii

non. Sept. Eucherio et Syagrio conss.^^
[a. 381]
2 Imp. lustinianus A. luliano pp. Generali deconstitutionem pristinam ampliantes sanciesse satisdationem vel mandatum pro
dote exigendum vel a marito vel a parte eius vel
ab omnibus qui dotem suscipiunt. si enim credendam mulier se suamque dotem parti mariti existimavit, quare fideiussor vel alius intercessor exigitur, ut causa perfidiae in conubio eorum generetur?
D. jr*2 k. Aug. Lampadio et Oresta conss. [a. 530]
mus nullam
XXI.''
RERUM AMOTARUM.
1
^^lmp. Alexander A. Polydeucae.
Compensationis aequitatem iure postulas.
non enim prius
exsolvi quod debere te constiterit aequum est, quam
petitioni mutuae responsum fuerit, eo

ea te persequi dicis, quae'' divortii
magis, quod
causa amota
1
Cum igitur apud competentem iudicem
quereris.
ex stipulatu conveniaris, apud eundem doce tui
iuris res ablatas esse. PP. xvi^^ k. Dec. Alexandro
294]
10 Idem AA. et CC. Epigono. Si socero filiae

tuae dotem dedisti, licet
eius positus potestate
gener tuus rebus humanis exemptus sit, tamen nou
de peculio, sed in solidum a te consentiente filia
conventum eum
Heracliae
CC
satis oportet facere.
S. vii id.
Nov.
[a.
294]
conss.
11 *Impp. Honorius et Theodosius AA. Mariniano pp.

Si constante matrimonio maritus fatali
fuerit sorte consumptus, dos, quae data dicitur vel
promissa ex eius uxoris facultatibus ad eam revertatur, nihilque sibi ex hoc defuncti heres audeat
vindicare, quod ad mulierem recurrere fecit obitus
maritalis. D. iii non. Nov.^ Ravennae Honorio xiii
et Theodosio x AA. conss.
[a. 422]
Theodosius
finitione

[a. 294]
8 Idem AA. et CC. Sallustiae. Nec maritus, licet
post divortium in quantum facere possit condemnandus est, post idoneus factus, qui non reddiderat
integrum, residuam probabiliter solutionem recusat.
at cum eius heredes in solidum conveniendos non
ambigitur, ne cum his solvendo factis experiri non
D. xiii^
possis, superstitiosam geris sollicitudinem.
K. April. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
9 Idem AA. et CC Marciae. Dotis actione successores mariti super eo, quod ei dotis nomine fuerat datum, convenire debes.
ingrediendi enim in
possessionem rerum dotalium, heredibus mariti non
consentientibus, sine auctoritate competentis iudicis
nuUam habes facultatem. S. d. viii k. liov. CC
[a.
et
Sive ex iure sive ex consuetu(Jynegio pp.

dine lex proficiscitur, ut vir uxori fideiussorem ser-
non amplius quam pretium iustum restituere comHaec tura locum habent, cum res in
3
pellatur.
si tamen extinctae sint,
natura sunt'.
pretium,
quod dotali instrumento inditum sit, id'' considerabitur. PP. VII k. Nov. ipsis AA. conss. [a. 290 vel293]
7 Idem AA, et CC. Erotio. Filiae pecuniam adimere, quam habes in potestate, minime prohiberis.
nam si pro ea dotem dedisti, hanc constante matrimonio ne consentiente quidem ipsa, matrimonio
autem dissoluto invita repetere non potes. S. v id.
conss.
Imppp. Gratianus Valentiniaiius
A. III et Dione conss.

[a. 229]
Sereno. Divortii gratia rebus uxoris amotis a marito vel ab uxore mariti rerum amotarum edicto
perpetuo permittitur actio. constante etenim matrimonio neutri eorum neque poenalis neque famosa
actio competit, sed de damno in factum datur actio.
D. V k. Oct. ipsis AA. conss.
\a. 290 vel 298]
3 Idem AA. et CC. Quartioni. De rebus, quas
divortii causa quondam uxorem tuam abstulisse proponis, rerum amotarum actione contra successores
eius non in solidum, sed quantum ad eos pervenit,
quod si res extent, dominii vindicatione uti non prohiberis. D. v '^ non. Dec. ipsis AA. conss. [a. 290 vel 293]
XXII.
NE PRO DOTE MULIERI BONA 8 MARITI ADDICANTUR.

^^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et
CC.^ ApoUinariae.
Ut uxori pro dote addicantur
bona quondam mariti, iure j^rohibitum est. sane si
nullo relicto successore non idoneus decessit, secun1
xvmi.
SI
DOS CONSTANTE MATRIMONIO SOLUTA
dum
FUEEIT.
1
"^lmpp.
niano pp.
dos
Honorius
et
Theodosius AA.
Mari-
iuris
formam,
successionis
modus
non prohiberis.
[a.
293]
Si constante matrimonio a marito uxori
causa legitima* refusa est, quod legibus

stare non potest, quia donationis instar perspicitur
obtinere, eadem uxore defuncta ab eius heredibus
cum fructibus ex die refusae dotis marito restituatur, ita ut proprietas eiusdem liberis ex eadem susceptis alienari contra leges" a marito non possit.
Z>. /// non. Nov. Ravennae Honorio xiii et Theosine
dosio
X AA.
conss.
[a.
422]
XXIII.'
DE FUNDO DOTALI.
et Antoninus AA. Didae.
Si
praedia data essent in dotem et convenisset, ut electio mulieri servetur, nihilo minus lex
Impp. Severus
aestimata
lulia
per
locum habet.
est autem alienatio omnis actus,

PP. xii^^ k. Mart.
transfertur.
iiii et Balbino conss.
[a. 213]
quem dominium
Antonino A.
(1)
quatenus
patitur, indemnitati tuae consulere

D. F*' non. Dec. AA. conss.
Bunt
pp. XVII
fc.,
sint
CR
(2) id
del edd.
(3) d.
xiii
Bal,
Th. 3, 13,3: iunge 5, 1, 4. 5, 9, 4.

Th.
5, 19, 1. Th. 3, 5, 12
(6) feminam
(6) d.
non. dec. Hal
Th. 3, 13, 3 J5 28, 9, l: iunge
(7)
4.
4.
Th.
5, 1,
5, 9,
3, 5, 12
5, 18, 11
(8) sine causa
legitima om. Th.
(9) contra leges om. Th.
(lO) B'28,
2.
3
,
(U) sic Hal: Gothofredus recte monuit con(4)
sules
non quadrart ad praefecturam Cynegii^
qiiae
ad
annos 384
cf.
389
Zeitschrift
pertinet
11, 31 seqq.
Cf Dig. 25, 2
(15) a muliere inserit l. gem.
Hal.
(19)
6,
19.
(17)
28,
20.
11,
(12)
fortasse delendum,
(13)
28,
p. 178
^14) pr.
4, 31, 6
dat.
v
(16) sic P, pp.
11
PC
(18) sic SR, quondam ins.

(20) et c. S, om.
(21)
29,
(22) xii Hal, \n p
Cf. Dig. 23, 6
scr.
34
PCR
mVORtlO FACTO
216
V 2327
2 Imp. Gordianus A. JJomitianae. Mariti, qui

fundum communem cum alio iu dotem iuaestimatum
iudicium provoacceperunt, ad communi dividundo
care non possunt, licet ipsi possint provocari. PP. v
non. Oct. Gordiano A.
u et Pomjjeiano
conss.
\a. '241]
XXIllI.
DIVORTIO FACTO APUD QUEM LIBERI MORARI

VEL EDUCARI DEBENT.
Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Licet neque nostra neque divorum
ut
parentium nostrorum ulla constitutione caveatur,
per sexum liberorum inter parentes divisio celebretur, competens tamen iudex aestimabit, utrum apud
patrem an apud matrem matrimonio separato filii
morari ac nutriri debent. S. xvi^ k. lul. Beroae
1
Caelestmae.
CC. conss.^
[a.
294]
legitimorum habere voluerint aut proprio iudicio

aut nostri praerogativa rescripti: ita ut, quidquid
talibus liberis pater donaverit, sive illos legitimos
seu naturales dixerit, totum retractum legitimae
suboli reddatur aut fratri aut sorori aut patri aut
1
matri. Sed et uxori tali quodcumque datum quolibet genere fuerit vel emptione collatum, etiam
hoc retractum reddi praecipimus: ipsas etiam, quarum venenis inticiuntur animi perditorum, si quid
commendatum dicitur, quod his redest quibus iussimus aut fisco nostro, tor2
mentis subici iubemus.
Sive itaque per ipsum
donatum est qui pater dicitur, vel per alium sive
quaeritur vel
dendum
per interpositam' personam, sive ab eo emptum vel

ab alio, sive ipsorum nomine comparatum, statim
retractum reddatur quibus iussimus aut, si non
3 existunt, fisci viribus vindicetur. Quod si existentes et in praesentia rerum constituti agere noluerint pacto vel iureiurando exclusi, totum sine mora
fiscus invadat.
Quibus tacentibus et dissimulanduum mensuum tempora

limitentur, intra quae si non retraxerint vel propter
retrahendum rectorem provinciae interpellaverint,
quidquid talibus filiis vel uxoribus Hberalitas impura
tibus a
XXV.'
DE ALENDIS LIBERIS AC PARENTIBUS.

Parentum necessitatibus
1 Imp. Pius A. Basso.
liberos succurrere iustum est.
2 Divi fratres
Celeri.
Competens iudex a
filio
te
iubebit, si in ea facultate est, ut tibi alimenta

D. id. April. ijpsis iii et ii AA.^
praestare possit.
conss.
[a. 161]
3 Idem AA. Tatianae. Si competenti iudici eum,
Claudio
enixam
esse
dicis, filium eius
quem te ex
esse probaveris, alimenta ei pro modo facultatum
praestari iubebit. idem, an apud eum educari dePP. xiii k. mart. Romae Rustico
beat, aestimabit.
et Aquilino conss.
[a. 162]
4 Impp. Severus et Antoninus AA. Sabino. Si
tuum
officio debito promerueris, paternam
patrem
ali
tibi non denegabit.

quod si sponte non
aditus competens iudex alimenta pro modo
tibi
facultatium praestari
iubebit.
quod si patrem
se negabit, quaestionem istam in primis idem iudex
examinabit.
PP. non. Febr. Laterano et Rufino
conss.
[a. 197]
pietatem
fecerit,
XXVI.*
DE CONCUBINIS.
1 Imp. Constantinus A. ad
populum.
licentia concedatur constante matrimonio
nam
penes se habere.
Constantino A. vii et
Nemini
concubiPP. xviii k. lul. Caesareae
conss.
326]
[a.
XXVII.
DE NATURALIBUS LIBERIS ET MATRIBUS EORUM ET EX QUIBUS CASIBUS lUSTI EFFICIUNTUR.
1 '^lmp. Constantinus A. ad Gregorium.
Senatores seu perfectissimos , vel quos in civitatibus
duumviralitas vel sacerdotii, id est Phoenicarchiae
vel Syriarchiae ^, ornamenta condecorant,
placet maculam subire infamiae et alienos^ a Komanis legibus fieri, si ex ancilla vel ancillae filia vel liberta
vel libertae fiha^ vel scaenica vel scaenicae filia vel
ex tabernaria vel ex tabernarii fiUa vel humih vel
abiecta vel lenonis aut * harenarii filia vel quae mercimoniis publicis praefuit susceptos filios in numero
(1)
(=
XTi F, vni Hal

a.
25, 3
293)
Mommsen
(2)
lun. Beroae
^ 31,
(3)
(4) ipsis iiii et iii aa.
6, 10
eqq.
AA.
conss.
Cf.
Dig.
Hal.
(5) Cf.
Th. 4, 6, 3 cf Nov. Marc. 4, l
Dig. 25, 1
(6)
(7) duumviralitas vel quinquennalitas vel flaminis vel
acerdotii provinciae (ow/ idest ...
Syriarchiae) TA., cf
Nov. 89 c. 15
sivc Romana
(8) peregrinos 77/.
VP,
ipsis et
(9)
defensione fiscali
contulerit, fiscus noster invadat, doriatas vel commendatas res sub poena quadrupli severa quaestione
Lecta xii K. Aug. Carthagme ISepoperquirens.
Facundo conss.
2 ^^lmpp. Arcadius
tiano et
ynio
pp.
[a.
et
336]
Honorius AA.^^ Anthenepotibus aut
JNIatre vel legitimis filiis vel
cuiuscumque sexus, uno pluribusve,

bonorum suorum unam tantum unciam
pater naturalibus filiis seu filiabus eorumque genetrici vel, si sola sit concubina, semunciam largiendi
pronepotibus
existentibus
relinquendi habeat
potestatem.
quidquid vero
relictum sit, legitimis liberis
vel matri vel ceteris successoribus iure reddetur*'*.
D. id. Nov. Constantinopoli Stilichone , ii et Anvel
ultra
modum concessum
themio
C07iss.
[a.
405]

Apollonium pp. Si quis seu liber ipse seu curiae
nexibus oDligatus, et ^^ tradendi fihos naturales ^%
omnes vel quos quemve maluerit, eius civitatis
curiae, unde ipse oritur, et in solidum heredes scri1
bendi liberam ei concedimus facultatem. Quod
si cui non ex urbe, sed vico vel possessione
qualibet oriundo naturales liberi contigerunt, eosque
velit sub definitione praedicta curiae splendore honestare et hereditatis opibus adiuvare, eius civitatis
adscribendi sunt ordini, sub qua vicus ille vel pos2
sessio censeatur.
Quod si alterutram regafium
civitatum patriam sortiatur, sit ei liberum susceptam ex inaequali coniugio subolem cuiuscumque civitatis
decurionibus immiscere, dummodo civitas
sit
vel
quae eligitur totius provinciae teneat principatum.

indignum est enim, ut, qui sacratissimae urbis ubere
gloriatur, naturales suos non illustris ordine civita3 tis illuminet.
Haec sive postrema definiat sive
donationem cuiuslibet quantitatis ** in liberos naturales pater conferat: et* quod de subeunda sorte
seu testamento seu actorum fide constituat,

ratum esse stabiliterque volumus observari, ut,
sive abstinendo hereditatibus sive abdicando donacuriali
ita
tiones
naturales
liberi
curialem
voluerint
evitare
fortunam posteaque paternarum opum vel in solidum vel ex parte reperti fuerint possessores, licet
eas alienaveriut, omnimodo ad condicionem, in qua
pater eos amplificatis opibus esse voluit, etiam in4 viti cogantur accedere.
Et si filiam naturalem
vel filias habuit et eam vel eas curiali vel curialibus
facta seu Latina ins. Th.
sitam Th.
(12)
(lO)
Th. 4,
6,
[ve]l
6
Th.
(11)
(13)
suppo-
Idem
(i.
e.
impp, Arcadius et Honorius) AA. et Theodosius A. Th.

. reddetur om. Th.
3 == Nov.
(15) pr.
(14) quidquid
Theod. 22, l, 5. 79
(I6) et dett. cum Nov., F?,
om. CR
(18) habita ra(17) naturales o;. Nov.
tione parentum ina. Nov.
(19) et VM^ ut CR, om. Nov.
.
DE NATURALIBUS LIBERIS
civitatis,
possessio
ex qua oriundus est vel sub qua vicus vel
unde oritur
consistit,
vel
eius
civitatis,
quae principatum totius provinciae tenet, matrimonio

collocavit, naec eadem et in persona eius vel earum
5
ad exemplum marium obtinebunt.
*Quid enim
interest, utrum per filios an per generos commoditatibus civitatum consuletur, et utrum novos lex
faciat curiales, an foveat quos invenit?
J). xyii
k. lan. Constantinopoli post consulatum Eudoxii
et Dioscori^.
[a.
443]
4 Impp. Leo et Atithemius AA. Armasio pp.

Quoniam desideria morientium ex arbitrio viventium
non sine iusta ratione coUigimus^, et is, qui naturalem filium habens
instar legitimi
filii
hortantibus
municipalibus
legibus ultro ad
voluit adgre-
eum
gare muneribus et donare patriae principalem, manifestavit notumque fecit sine dubio professione certissima facultatum suarum omnium elegisse se adfectione debita successorem, cum certe huiusmodi
^
personis adeo sacratissima constitutione subventum
sit, ut nec renuntiandi eis aut alienandi vel repudiandi paternas hereditates aut donationes in fraudem curiae concedatur facultas, sed muneribus patriae susceptis patrimonia subire cogantur,
nullam e
diyerso calumniantium vocem penitus patiemur adraitti, sed ipsum Philocalum et paternorum bonorum
omnium ab
intestato heredem et Bostrenae civitatis

principalem iniuncta vel iniungenda sibi
munera subire ex eoque genitos vel nascendos filios
similiter paternae condicioni subiacere praecipimus.
curiae
Et huiusmodi formam
in omnibus causis, quae

cuiuscumque civitatis ordine curiaque
contigerint, in posterum decernimus observari. B. k.
laji. Constantinopoli lordane et Severo conss. [a. 470]
5 Imp. Zeno A. Sebastiano pp. Divi Constantini,
qui veneranda Christianorum fide Romanum munivit
imperium, super ingenuis concubinis ducendis uxoribus, filiis quin etiam ex isdem vel ante matrimonium vel postea progenitis suis ac legitimis haben^
dis, sacratissimam constitutionem renovantes iubemus
eos, qui ante hanc legem ingenuarum mulierum
(nuptiis minime intercedentibus) electo contubernio
1
similiter
in
cuiuslibet sexus filios procreaverunt, quibus nuUa

videlicet uxor est, nulla ex iusto matrimonio legi-
tima proles^ suscepta, si voluerint eas uxores duquae antea fuerant concubinae, tam coniugium
legitimum cum huiusmodi mulieribus ingenuis, ut
dictum est, posse contrahere, quam filios utriusque
sexus ex earundem mulierum priore contubernio
procreatos, mox quam nuptiae cum matribus eorum
fuerint celebratae, suos patri et in potestate fieri
et eum his, qui postea ex eodem matrimonio suscepti fuerint, vel solos, si nullus alius deinde nascatur, tam ex testamento volentibus patribus etiam
ex integro succedere quam ab intestato petere hereditatem paternam: pactis, quae matrimonii tempore
super dotalibus vel ante nuptias donationis rebus
suDsecuta fuerint, etiam ad ipsorum personas pertinentibus, ut una cum fratribus suis postea ex isdem parentibus forte progenitis, aut soli, si nullus'
cere,
alius sit procreatus, dotis et ante nuptias donationis
pro tenore legum nec minus pactorum emolumenta

1
Hi vero, qui tempore huius sacratisrecipiant.
simae iussionis necdum prolem aliquam ex ingenua-
rum concubinarum
consortio
meruerunt,
minime
huius legis beneficio perfruantur, cum liceat easdem

mulieres sibi prius iure matrimonii copulare non
extantibus legitimis liberis aut uxoribus ac"^ legitimos tilios utpote nuptiis procedentibus procreare,
nec debeant, quos ex ingenua concubina dilato post
hanc legem matrimonio nasci voluerint, ut iusti ac
legitimi postea videantur, magnopere postulare. D. x
k. Mart. post consulatum Armati.
[a. 477]
== Nov. Theod. 22, 2, 11

(2) post cons. e. et d.
Ual.
Nov., eudoxio et dioscoro conss.
(3) sic R,
eollegimua VC
(5) indicari vi(4) c. 3 4 A. /.
detur constitiitio, quae desideratur in Th. initio tituli 6, 1
(l)
U.
V T
217
6 Imp. Anastasius A. Sergio pp. lubemus eos,

quibus nullis legitimis existentibus iiberis in praesehti aliquae mulieres uxoris loco habentur, ex his
sibi progenitos seu procreandos suos et in potestate
sua legitimosque habere propriasque substantias ad
eos vel per ultimas voluntates vel per donationes
seu alios legi cognitos titulos si voluerint transferre,
ab intestato quoque eorum ad hereditatem vocandos,
nec aliquam quaestionis seu altercationis exercendae
sub qualibet astuta subtilique legum vel constitutionum occasione super his vel agnatis seu cognatis
genitoris eorum vel quibusdam aliis superesse facultatem in posterum: nihilo minus, quisquis huiusmodi mulierem uxoris loco dotalibus instrumentis
confectis habuerit, pro eius subole similem eandemque formam custodiri, ne adimatur ei licentia sibi
quodammodo per liberos proprios^ suum patrimo1
nium adquirendi. Filios insuper vel filias iam
per divinos adfatus a patribus suis in adrogationem
susceptos vel susceptas huius providentissimae nostrae
D. k.
legis beneticio et iuvamine potiri censemus.
\a. 517]
April. Anastasio et Agapeto conss.
7 Imp. lustinus A. marino pp. Legem Auastasii
divinae recordationis , quae super naturalibus filiis
emissa est, in his valere tantum casibus concedimus, qui nunc usque subsecuti sunt pro eiusdem
legis tenore in matrimoniis tunc constantibus vel
postea contractis, ita tamen, ut non aliunde progenitis subvenisse credatur quam non ex nefario nec
Naturalibus insuper filiis seu
1
incesto coniugio.
filiabus ex cuiuslibet mulieris cupidine non incesta
non nefaria procreatis et in paterna per adrogationem seu per adoptionem sacra susceptis ex divinis
iussionibus, sive antequam eadem lex inrepserit seu
post eandem legem usque ad praesentem diem, non
sine ratione duximus suffragandum , ut adoptio seu
adrogatio firma permaneat, nullis prorsus improbanda qnaestionibus quasi quod impetrarunt i&ge
quadam interdictum sit, quoniam, et si qua prius
talis emergebat dubitatio, remittenda fuit movente
misericordia, qua indigni non sunt qui alieno labo2
Sint itaque post eaudem adrogatiorant vitio.
nem seu adoptionem sui et in potestate patrum successionesque tam ex testamento quam ab intestato
*
adrogatis
capiant , prout in adoptatis seu et in
3
constitutum est. In posterum vero sciant omnes
,
raatrimoniis
legitimam sibi posteritatem

praedicta constitutio lata non
iniusta namque libidinum desideria nuUa de
esset.
cetero venia defendet, nullum sublevabit novum adrainiculum praeter anteriorum dispositionum ordinem, non ante lata sanctio, quam ex hoc die resecandam pia suggesserit ratio, non adrogationum
vel adoptionum praetextus, quae ulterius minime
ferendae sunt,, non astutiae sive divinis adfectandae
litteris seu quibusdara illicitis arabiendae machinationibus, cum nimis indignum, nimis sit impium
flagitiis praesidia quaerere, ut et petulantiae servire
legitimis
quaerendam,
liceat et ius
ac
si
nomenque
patris,
eis
quod
denegatum
colore praesumant. D. v id. JSov.

Conslantinopoli lustino A. et Eulherico conss. [a 519]
8 ^^lmp. lustinianus A. Menae pp. Humanitatis
intuitu naturalibus patribus hoc indulgemus, ut liceat eis nuUa legitima subole vel matre subsistente
naturalem vel naturales filios matremque eorum non
tantum ex tribus unciis, quod praeteritae leges perest, id altero legis
mittebant, sed etiam ex duplici portione, id est sex

heredes scribere, ut, licet ab intestato nullam communionem ad patris naturalis successionem
haberent, ex suprema tamen eius voiuntate permittatur eis usque ad praedictas sex uncias (si hoc
scilicet naturalis pater voluerit) hereditatem eius
capere, ita tamen, ut memoratam sex unciarum quanunciis,
(6)
aiit
in
sic
M,
CR
F, in
prole
pruitj
VCR
vxîx
(9) sic dett.,
M, om.
CR
(7)
\i}
nuUius
liuuius
V
V
prio F, proprium
proprio
'"^
(U) iunge c. 9 h.
(8)
(>sj
CR
ac
-"'-'<10,
10, 41, 4
28
t.
VQ,
(lo) et
35,
3.
DE NATURALIBUS LIBER13
218
27
titatem in orunibiis naturalibus filiis et matre eorum

miuirae testator excedat. Quam et iu Jegatis et
1
fideicommissis eis relinquendis et dotibus et donationibus, tam aliis quam ante PAiptias, usque ad
aestimatiouem sex unciarum libcram similiter natuHaec

ralibus eorum patribus damus potestatem.
2
autem in futuris tantummodo testamentis vel ultimis
voluntatibus vel dotibus vel donationibus locum habebunt. D. k. lan} Constanlinopoli dn. lustiniano
[a. 528]
A. II cons.
9 '^ldem A. Menae pp. Communium rerum esse
utilitatem recte iudicantes lucidis et omni ambiguitate segregatis legibus uti nostro subiectos imperio,
ad praesentem sanctionem venimus, per quam omni
hac parte addendum esse censemus, ut liceat patribus naturales filios curiae patriae suae tradere nou
solum nulla eis legitima subole existente, sed etiam
si^ filios vel alios liberos ex legitimis matrimoniis
procreatos habeant, et eo modo naturales quoque
filios sibi legitimos successores efficere, ita tamen,
ut minime eisdem patribus liceat per donationem
vel ultimam voluntatem amplius eidem naturali filio
dare vel relinquere, quam uni filio ex matrimonio
dubitatione amputata, quae usque adhuc obtinebat,

certissimum facimus, ut, quotiens naturales lilii curiali fortunae patriae sui genitoris adsignantur, vel
adhuc vivente patre vel post eius obitum pro dispositione testamenti ab eo conditi, et eo modo legitima iura in paterna successione adipiscuntur (quod
recte fieri minime dubium est), licet iilustrem digni-
Quod si antc praescntcm sanctionem mortui

minime ad eorum successionem eandem nostrani
Et quoniam omnisanctionem extendimus.
modo favendum est curiis civitatum, illud etiam iu
sunt.^
sunt,
8 (3)
legitimo procreato dederit vel reliquerit, cui minima

I). k. lun. dn. lustiportio data vel relicta sit.
niano A. ii cons.
[a. 528]
10 ^ldem A. Demostheni pp.
Cum
quis
a mu-
cuius matrimonium
non est legibus

interdictum cuiusque consuetudine gaudebat aliquos
liberos habuerit, minime dotalibus instrumentis compositis, postea autem ex eadem adfectione etiam ad
liere
libera et
patri per memoratam fortunam efficiantur, aliquod

1
ius sibi vindicare.
Quod et in his locum habebit,
qui iam a naturali patre curiali condicioni traditi
nuptialia pervenerit instrumenta ct alios iterum ex

eodem matrimonio liberos procreaverit, ne posteriores liberi, qui post dotem editi sunt, sibi omne paternum patrimonium vindicare audeant quasi iusti
et in potestate effecti, fratres suos, qui ante dotem fuerant nati, ab hereditate paterna repellentes,
huiusmodi iniquitatem non esse ferendam censemus.
1
Cum enim adfectio prioris subolis et ad dotalia
instrumenta efficienda et ad posteriorem filiorum
adhuc superstites sunt, eodem scilicet modo nec illis

contra substantiam eiusdem naturalis filii vei ex eo
edendam^ progeniem praestitit occasionem, quomodo

non est iniquissirnum ipsam stirpem* secundae poste-
descendeutium vel adscendentium vel ex latere coniunctorum aliquod sibi ius vindicare valentibus.
2 Sed si quidem iste naturalis filius sive post-
ritatis
tatem, ex qua curialis tortiinae liberatio competere

Bon potest, naturales filii antea meruertint, ne permittatur eis contra substantiam ab eodem uaturali
pati e descendentium vel adscendentium vel ex latere
cognationis vel agnationis iure eidem patri coniunctorum, licet ipsi legitimi successores eidem naturali
quam legitimus successor patri factus sit sive in

antecedenti tempore filios ex legitimo matrimonio
vel alios descendentes liberos habeat, eos modis
omnibus ad eius successionem sine testamento morientis vocari nec curiae locum esse, praeterquam
si quarta portio bonorum eius eidem curiae debeatur eo, quod nullus forte ex mortui liberis curialia
munera peragere
cogitur: illo videlicet observando,

naturalis filius, posteaquam fortunae curiali datus est, procreaverit, decuriones sine
dubio sint et curialia peragere munera compellantur.
3(1) Sin vero sine liberis cuiuscumque gradus intestatus decesserit, si quidem matre superstite, tertiam quidem partem bonorum eius matrem habere,
duas vero alias partes curiam, cui a patre datus
4 est. Sin autem mater quidem defuncti non superesset, alii vero cognati ex materna linea descendentes
vel adscendentes vel ex latere venientes ad eius vocentur successionem, tunc ea quidem, quae a patre natu-
ut
ii,
iste
quos
ad eum pervenerunt, eidem curiae competere: si

quid vero filio posteaque legitimo successori effecto vel
a matre sua vel aliunde quocumque legitimo modo
adquisitum sit, hoc ad proximos maternos eius co5
lUo videlicet observando, ut,
gnatos pervcuire.
sive matre eius superstite sive ea ante fihum mortua aliquis ex eius genere eiusdem curiae fortunam
subire paratus sit, liceat ei se ofterenti eidem curiae
bona mortui, quae de substantia patris ad eum pervenerunt, capere muneraque peragere curialia, quo
accedente mater defuncti, si adhuc supersit, non
solum tertiam partem eorum, quae extra paternam
substantiam filius eius aliunde adquisivit, sed omnia
ea vel ipsa sola vel cum coheredibus suis capiet.
ti
Ea vero, quae de successione naturalis filii
(2)
post curialem condicionem morientis constituimus,
non tantum in his locum habere debent, qui postea
a patre suo naturali curiae dati fuerint, sed etiam
iu illis, qui iam dati sunt, si tamen adhuc
super-
rali
(1)
lun. cum
10, 44, 4
(5) 8ic ilf,
9 h.
(2) tunge c. 8 h. t 10,35,3.

om. CR''
(4) iunge 6, 57, 5
educrndam C/23/*
(o) sic Cliy stirpe
c.
(3)
si
t.
scr.
/2*,
quasi iniustam excludere, cum gratias agere

suis posteriores debeant, quorum beneficio
ipsi sunt iusti filii et nomen et ordinem subsecuti.
2
Neque enim verisimile est eum, qui postea vel
donationeni vel dotem conscripsit, et ab initio talem
fratribus
adfectionem circa mulierem non habuisse, quae eam

3
dignam esse uxoris nomine faciebat. Quapropter
sancimus in huiusmodi casibus pmnes liberos, sive
ante dotalia instrumenta editi sunt sive postea, una
eademque lance trutinari et omnes suos et in potestate suis existere genitoribus, ut nec prior nec
iunior ullo habeatur discrimine, sed ii, qui ex isdem
maioribus procreati sunt, et simili perfruantur fortuna. D. xvk. Oct. Chalcedone Decio vc. cons. [a. 529]
1 1 "^ldem A. luliano pp.
Nuper legem conscripsimus, per quam iussimus, si quis mulierem in suo
*
non ab initio adfectione
contubernio collocaverit
maritali, eam tamen, cum qua poterat habere conubium^ et ex ea liberos sustulerit, postea vero adfectione procedente etiam nuptialia instrumenta cum
ea fecerit filiosque vel filias habuerit, non solum
secandos * liberos qui post dotem editi sunt iustos
et in potestate esse patribus, sed etiam anteriores,
qui" et his qui postea nati sunt occasionem legi1
timi nominis praestiterunt.
Quam legem quidam
putaverunt sic interpretari, ut sive non progeniti
fuerint post dotem conscriptam liberi sive etiam ab
hac luce subtracti, non anteriores filios iustos haberi,

nisi in utroque tempore viventes et superstites li2
beri inveniantur.
Quorum supervacuara subtilisufficiat etetatem penitus inhibendam censemus.
nim talem adfectionem habuisse, ut post liberorum
editionem et'^ dotalia efficiant instrumenta et spem
Licet enim hoc quod
3 tollendae subolis habeant.
speratum est ad effectum non pervenit, nihil anterioribus liberis fortuitus casus derogare concedatur:
et multo magis, si quis mulierem, quam in contubernio suo habuerat, praegnantem fecerit, postea
autem adhuc gravida muliere constituta dotalia fecerit instrumenta et puer vel puella editus vel edita
effisit, iusta patri suboles nascatur et in potestate
Inst. 3, 1, 2
(8) co(7) pr.
lunge 5, 29, 4. 5, 35, 3
(10) eos /nsv.
(9) comugium Inst.
pulaverit Inst.
(II) qui
Inst., quia CR
VM
_
fl
DE TUTELA TESTAMENTARIA
*
existat morienti sive ab inciatur et heres ei
satis enim absurdum
testato sive ex testamento.
est. si filii post dotem progeniti et anterioribus liberis adiutorium adferant, ipsum puerum vel puel-
lam
finimus
V 2729
219
sibi opitulari non posse.

Et generaliter deet, quod super huiusmodi casibus variaba-
tur, definitione certa concludimus, ut semper in

huiusmodi quaestionibus, in quibus de statu libero-
3 Imp. Alexander A. Gorgiae. Si tutores testamento vobis dati sunt, quamquam unus vestrum
suae aetatis factus sit, id est pupillarem aetatem
excesserit % tutela tameu vestra ad eum non pertinet.
PP. V k. lan. Maximo ii et Aeliano conss. [a. 223]
4 Idem A. Feliciano. Mater testamento fihis tutores dare non potest, nisi eos heredes instituerit.
quando autem eos heredes non instituerit, solet ex
voluntate defunctae datus tutor a praesidibus connullo vero ex his interveniente si res pufirmari.
pillares qui dati sunt administraverint, protutelae
PP. vii k. lun. luliano et Crisactione tenentur.
rum est dubitatio, non conceptionia sed partus

tempus inspiciatur: et hoc favore facimus liberorum.
et editionls tempus statuimus
esse inspectaudum
exceptis his tantummodo casibus, in quibus conceptionem- magis approbari infantium condicionis
B. xv k. Aprii. Constantmopoli
utilitas expostulat.
pino conss.
5 ^lmpp. Va/erianus
Lampadio et Oresta vv. cc. conss.

[a. 530]
12 Idem A. lohanni pp. Cuidam, qui iustum
las, et
[a.
et
Gallierius
224]
AA. Baphno.
Si pupillorum pater alienum servum, de quo postututorem esse voluit et liberum, ante tamen'
si nepotis
suboli legibus accommodandum
volebat enim tali naturali nepoti
tutore" aHo pupillis dato, redimi et manumitti hunc

apud praesidem et curatorem adiungi oportet. PP. iii
k. Mart. Saeculare ii et Bonato conss.
[a. 260]
ex suo legitimo filio iam defuncto progenito totam

suam substantiam relinquere, quasi sacris constitutionibus tantummodo in filiis naturalibus prohibentibus totum patrimonium sive quantam partem voluerit eis relinquere et certo fini^ partes
eorum

Domnae. Si tibi pater avunculum testamento recte
habebat, nepos accessit naturalis:
filium
nomen
huiusmodi
quaerebatur.
est,
concludentibus.
Huiusmodi autem dubitatio
et
quid enim, si ex naturali filio nepotem habet avus legitimum patri suo
In omnibus itaque talibus dubi2
vel naturalem?
tationibus cum nulla legitima consequentia in huiusmodi personis custoditur, sed interventu subolis
naturalis nihil ius legitimum subesse potest, ut nein alia specie ventilata est.
cessitas rehnquendi aliquid eis ex legibus immineat,

liceat eis quantum voluerint suae substantiae in eos
conferre, scilicet nulla legitima subole subsistente.
3
enim naturalibus relinqui constitutiones
Filiis
quantum voluerint ideo prohibuerunt

quia vitium
paternum frenandum esse existimaverunt. in nepotibus autem non eadem observatio in praefatis speciebus custodienda est, ubi legitima minime suboles
facit impedimentum.
ea enim subsistente veterum
constitutionum tenorem in naturalibus fiUis statutum
4 et in nepotes extendimus. Sed haec in his tan^*,
is excusatus est,
eum tutelae
iudicio tam administratis quam neglectis, cura administrari deberent, apud competentem iudicem conveni secundum bonam fidem tibi satisfacere iussurum. S. non. Aprii. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
7 Idem AA. et CC. Tryphaenae. Tutelae contra
tutorem mota , quem testamento patris (si in eius ^^
fuisti potestate) datum proponis, reddi tibi si quid
debetur competens iudex aditus iubebit.
curatorem
enim inutiliter in testamento dari non ambigitur.
D. XVII k. Mai. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
tutorem dedit nec
in quibus vokintate aliquid coniura etenim ab intestato in avi succes-
eorum penitus aperimus. Et haec

accedere censemus a substantia avi
paterni naturalis, sed etiam proavi vel eius cognationis, si quid saltem huiusmodi vocabuli^ in tam deD. k. Nov.
generes homines extendere maluerint*.
non solum
eis
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis

vv. cc.
[a.
531]
XXVIII.'
DE TUTELA TESTAMENTARIA.
et Antoninus AA. Speratae.
tutorem testamento patronae datum,
Impp. Severus
Quem
dicis tibi
administrationi se non miscuit, nulla actione tibi

tenetur: neque enim iure datus tutor fuit.
quod si
administravit sponte res tuas, experiri adversus eum
actione negotiorum gestorum potes. PP. xvii k. Aug.
[a. 207]
Apro et Maximo conss.
2 Imp. Antoninus A. Sahiniano. Etsi a patre
tuo testamento iure tutor tibi datus eo tempore,
quo heres extitisti, in rebus humanis fuit, tamen
alius tutor recte datus est et uterque
codicillis
propter voltintatem testatoris tutor erit, nisi testasi
mento datum pater alium codicillis dando reprobatunc enim posterior solus tutor erit. PP. id.
[a. 212]
April. duobus Aspris conss.
verit:
ei
(l)
fine
F, om.
Tocabulo
.
(2) sic C,
sic iJ,
CR
2, 33 seqq.
conceptione VR
prohibuerint F?C
(6) sic F, maluerit CR
Cf. Dig. 26, 2 Inst 1, 14
CR
(4)
excesserit del.
manente tamen
(9)
(tl)
iunge 7, 4, 10
tutore FQ, om.
(3) sic C,
(s) sic V?,
(i)
37,
(s) id est
(lo) sic VC,
CR
(12)
Valentinianus AA. Flo-
XXVIIII.'^
tummodo sancimus,
secuti sunt.
5 sionem nemini
et
rentio pp.
Tutores etiam Graecis verbis licet in
testamentis relinquere, ut ita tutores dari videantur,
ac si legitimis verbis eos testator dedisset. D. prid.
id. Sept.
Constantinopoli Theodosio A. xvii et
Festo conss.
[a. 439]
DE CONFIRMANDO TUTORE.
1 Imp. Alexander A. Prisco.
Testamento matris
tutores dati excusare necesse non habent, nisi decreto secundum voluntatem defunctae, et quidem*^
inquisitione habita, dati fuerint. PP. iii non. Mart.

luiiano et Crispino conss.
[a. 224]
2 Idem A. Vaierio. Neque per epistulam neque
ex imperfecto testamento tutorem recte dari indubitati iuris est.
sed voluntas patris in constituendis
tutoribus vel curatoribus in huiusmodi casibus a
iudice, ad cuius officium haec res pertinet, servari
secundum quae vereri non debes, ne tempus,
solet.
antequam confirmareris, cesserit. PP. viii id. Aug.
Alexandro A. ii et Marceiio conss.
[a. 226]
3 Idem A. Sosiano.
Si, ut proponis, pupillo
cuius meministi pater inutiliter testamento tutores
dedit et, priusquam ii confirmarentur
alii ab eo
cuius interest dati sunt, id quidem, quod iure gestum
est, revocari non potest: an autem qui iudicium
patris habent curatores eidem pupillo constitui de'^
utilitatibeant, aditus competens iudex perspectis
,
PP. iii id. April. Modesto et

Probo conss.
[a. 228]
4 ^"^lmp. lustinianus A. luiiano pp. Naturalibus
liberis providentes damus Hcentiam patribus eorum
in his rebus, quas quocumque modo eis dederint
bus eius aestimabit.
vel dereliquerint
scilicet intra praefinitum nostris
legibus modum, etiam tutorem eis relinquere, qui
,
in
eius
VM",
in
cuius
CR
(13)
Nov. Theod.
8: itinge 6, 23, 21. 7, 2, 14

37, 3.
(14)
Cf. Dig. 26, 3
(15) et quidem J/, equidera i?,
16,
I,
quadam
27,
11.
5,
C/2*
35,
(16)
prospectis libri
(I7)
si
28="
et
iunge 5,
DE LEGITIMA TUTELA
220
V 2932
et
debet apud competentem iudicem se confirmare
Constangerere pupillares. D. xv k. April
[ 530]
Lampadio et Oresta conss.
ita res
tinopoli
2 Idem A. Epaphrodito. Patroni tui filii si eiiis

eorum per tutores " administrari
debeant, cura adire praetorem et nomina edere, ex
aetatis sunt, ut res
quibus tutores constituantur ne, si cessaveris, obPP. iii non. lul.

sequii deserti periculum subeas.
,
XXX.^
DE LEGITIMA TUTELA.
Messala
AA. FirImpp. Diocletiahus et Maximianus

Ad avunculos nec masculorum tutelae ex
cum solum
lege duodecim tabularum deferuntur,
id ius tributum sit.
patruis, si non excusaverint,
1
minae.
FP. VIII k. lun.

2 ^ldem AA.
ipsis AA. iiii et iil conss. [a. 290]

Ad agnatos
et CC. Asclepiodoto.
soUicitudinem tutelae pertinere,

pupilli iure legitimo
nisi capitis deminutionem sustinuerunt, manifestissiS. iii non. April.^ AA. conss.
est.
{a. 293]
mum
Constitutione
3 ^lmp. Leo A. Erythrio pp.
divae memoriae Constantini^' lege Claudia sublata, pro
antiqui iuris auctoritate salvo manente agnationis
iure tam consanguineus (id est frater ^) quam patruus
ceterique legitimi ad pupillarum feminarum tutelam
vocantur. D. k. lul. Marciano cons.
[a. 472]
4 Imp. Anastasius A. Polycarpo pp. Frater
emancipatus "^, qui in germani sui vel sororis successionem omnes inferiores seu prolixiores gradus non
tantum cognatorum, sed etiam agnatorum antecedere
a nobis pro nostra dispositione ^ iussus est, etiam
ad legitimam fratrum et sororum nec non liberorum fratrum tutelam, quasi minime patris potestate
per ius emancipationis relaxatus, si non alia iuri
cognita excusatione munitus sit, vocari nec sub praetextu capitis deminutionis alienum huiusmodi onere
semet^ contendere sancimus. D. k. April. lohantie
et Paulino conss.
[a. 498]
5 Imp. lustinianus A. Demostheni pp. Nemo
neque frater neque alius legitimus in tutelam sive
ingenui sive liberti vocetur, antequam quintum et
immineat
vicesimum annum suae aetatis impleat.
enim ei pro sua tantummodo administratione peri'
alieno onere alius praegravetur. Sic
culum nec
1
etenim et pupillis et adultis competens gubernatio
inducitur et naturalis ordo per omnia conservabitur.
cui^* enim ferendum est eundem esse tutorem et
sub tutela constitui, et iterum eundem curatorem et
liaec certe et nominum et rerum
sub cura agere?
Discretis itaque omnibus
2
foeda confusio "est.
vel dativi vel legitimi fiant tutores vel curatores ii,
qui talis aetatis sunt, cui suarum rerum administratio
committitur, quorumque res possunt plenissimo iure

hypothecarum teneri. Omnibus, quae de successionibus tam ingenuorum quam libertorum prioribus
legibus disposita sunt, in suo robore duraturis nec
aliquam imminutionem ex praesentis legis sanctione
accepturis maxime in libertorum successionibus ne
videantur ex eo, quod*'-^ ad tutelae gravamen non
veniunt, successionis emolumentum amittere. Redin novo consistorio palatii lustiniani.
tata
3
septimo
d. III
Nov. Decio
tc.
vc. cons.
[a.
529]
XXXL*'
QUI PETANT TDTORES VEL CURATORES.
Imp. Antoninus A. Chrysanthae.
Saoino conss.
[a. 214]
3 Idem A. Atalantae. In locum tutoris defuncti
vel in perpetuum relegati alium dari tutorem filiis
tuis idoneum ex eadem provincia ab iudice comet
petente postula, qui secundum officium
eorum
tatibus
providebit.
ei Cereale conss.
consistas.
B 37, i.
5, 31, 9
1, 18, 13.
frater
del
(3)
5,
1,
Cf.
Dig. 26, 4
Byzantii
5.
ins.
5, 6, 8
Inst. 1, 15. 17. 18

5,
(4")
31,
Th.
(4)
A. Domnino.
petere nliis fratris sui
non prohibetur. PP. v
k. lul.
Maximo
[a. 223]
6 ^^ldem A. Otaciliae. Matris pietas instruere te
potest, quos tutores filio tuo petere debes, sed et
observare, ne quid secus quam oportet in re filii
petendi autem filiis curatores necesimposita non est, cum puberes minores anno vicesimo quinto ipsi sibi curatores, si
PP. x k. Oct.
res eorum exigit, petere debeant.
luliano et Crispino conss.
[a. 224]
Admone eam,
7 Imp. Gordianus A. Dionysio.
quae quondam pupilla tua fuit, cum eam non tantum viri potentem, sed etiam nupsisse proponas, ut
sibi petat curatorem.
quod si ea petere neglexerit,
quo maturius possis rationes reddere administratiouis, adito eo cuius super ea re notio est petere curatorem non vetaris. PP. vi id. lan. Gordiano A.
et Aviola conss.
[a. 239]
8 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Musico.
Cum a matribus sedulura petendi tutoris officium
exigatur, non fortuiti casus impedimentis adscriban-
pupilli agatur.
sitas matribus
tur, proponasque procuratorem, qui ad petendum

pupillo tutorem a matre fuerat constitutus, a latronibus interfectum petitionem" ex necessitate demoratam'8 esse, ab hereditatis successione matrem
cuius nullum vitium intercessisse adseris,
repelli,
perquam'^ durum est. PP. v id. Mart. Tiheriano
et Dione conss.
[a. 291]
9 ^Îde?n AA. et CC Asclepiodoto. Cum iure
habenti tutorem tutor dari non possit, intellegis
matrem non officium pietatis in petendo tutore deseruisse, sed iure munitam merito filio suo tutorem
non postulare.
S. iii non. April. Byzantii AA.
conss.
[a. 293]
10 Idem AA. et CC. Prisco. Nepotibus fratris
tui, si eorum mater in petendis tutoribus debito non
fungatur officio, petere tutores sollemniter potes.
S. prid. k. Mai. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
IMatres natura11 Imp. Zeno A. Dioscoro
pp.
etiam filiis ad similitudmem eorum, qui ex

ac legitimis nuptiis sunt procreati, petendorum tutorum necessitati subiaceant, nulla eis ignorantia iuris ad evitanda legibus vei sacris constitutionibus definita, si petitionem tutorum minus curalibus
iustis
verint, profutura.
A. II cons.
D.
k. Sept.
Constantinopoli Zenone
[a.
479]
3, 17, 2
XXXII.''
UBI PETANTUR TUTORES VEL CURATORES.

1
eius
IVIagistratus
Imp. Antoninus A. Aristobulae.
civitatis, unde filii tui originem per condicio-
Mommsen
Dig.
iunge
(11)
qui
1, 4, 16.
37,
6.
(2)
iunge
(h)
id est
iungendae, Marciano et Zenone

(7) fratrem emancipatum et
(6) sic leges
(= a. 469) Hal.
tnfra
relaxatum expectes
(8) guae non extat, cf ad 6, 57, 15, 1
ae
(9) emet/2'',
72, semel psum C
(lo) nec R, ne C
C0S8.
utili-
Laeto ii
Admone adu-
qui si in petendis his cessabit,

potes tu competentem iudicem adire, ut in dandis
curatoribus officio suo fungatur. PP. ii non. Fehr.
Messala et Sahino conss.
[a. 214]
(1)
suum
iiii id. lul.
[a. 215]
Si filiis debitoris tui non
sunt necessarii, qui tutores petant, poteTs ipse curare, ut accipiant, per quos legitime defendantur.
PP.iii^^ id. Inl. Laeto ii et Ccreale conss. [a. 215]
5 Imi). Alexander A. Fuscianae. Amita tutores
4 Idem
lescentem, adversus quem consistere vis, ut curatores sibi dari postulet, cum quibus secundum iuris
formam
PP.
(15)
Cf.
HaL,
III
petitionemque
moratur
(21)
iiii
6,
CR
F<*
37,
(i9)
28.
(13) B
quod C*/2*, qui C*/2
sicPR, vel curatores ins. C
(17) sic VP,
(16) iunge 5, 35, 1
(l8) sic PCIi, domoratum V*, de-
(12)
26, 6
(14)
quam
C/, Dig. 26, 6
(20) iunge 5, 30, 2
de tutoribus
nem patris ducunt vel ubi eorum sunt facultates,

tutores vel curatores his quam primum secundum
formam perpetuam dare curabunt. quod si filii tui
neque possident quicquam in provincia, ubi morantur, neque inde originem ducunt, restituti apud patriam suam et ubi patrimoniura habent morabuntur,
PP.
ut ibi* defensores legitimos sortiantur.

k. Oct.
[a.
215]
XXXIII.
DE TUTORIBUS ET CURATORIBUS ILLUSTRIUM

VEL CLARISSIMARUM PERSONARUM.
^Jmppp, Valentiniarms Theodosius
V 3234
221
AAA. Proculo pu.^
et
Arcadius
praefectus urbis ade uumero senatus amplissimi et

bibitis decem
praetore clarissimo viro, qui tutelaribus cognitionibus praesidet, tutores curatoresve ex quolibet ordine
et sane id libero iudicio
idoneos faciat retentari.
expertesque damni constituent iudicantes. Et si
regendis pupillaribus substantiis^ singuli creandorum pares esse non possunt, plures ad hoc secundum leges veteres conveniet advocari, ut, quem coetus
ille administrandis negotiis pupillorum dignissimum
iudicabit^, sola senteutia obtineat praefecturae, super
cuius uomine, sollemnitate servata, postea per praeIUustris
viris
2
torem interponatur decretum^. Itaque hoc modo
remoti a metu qui consilio adfuerint permanebunt
et parvuhs adultisque clarissimis' iusta defensio sub
hac prudentium deliberatione perveniet^. Quod

tamen circa eorum personas ceusuisse nos palam
est,
quibus neque testamentarii defensores neque
3(1)
legitimi vita aetate facultatibus suppetunt. nam ubi

forte huiuscemodi homines offeruntur, si nihil ad
defensionem suis privilegiis comparabunt, ut teneri
4 (2) possint, iure praescribimus. Ceterum alia, quae
in causis minorum antiquis legibus cauta sunt, maIn provinciis

nere intemerata decernimus.
5 (3)
autem curiales in nominandis tutoribus et curato-
clarissimarum personarum exhibeant debitam

cautionem, et discriminis sui memores cognoscant
indemnitati minorum obnoxias etiam suas deinceps
esse facultates^\ J). iii^ k. lan. Mediolani Timasio
ribus
Promoto conss.
[a. 389]
2 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius^^
AAA. Aurelio pu. Generali lege prospectum est,
et
ne qui ad illustrium senatorum tutelam curialibus

occupati necessitatibus vocarentur. P. viii k. Aug.
Theodosio A. iii et Ahundantio conss.
[a. 393]
tum curatorem habere^^ falso tibi persuasum est.

PP. XIII k. Aug. Peregrino et Aemiliano conss. [a. 244]
4 Idem A. Emerito militi. Armatae militiae muneribus occupatus neque si legitimus sit neque si
ex testamento datus fuerit nec alio modo, etsi voluerit, tutor aut curator fieri potest: sed si errore
ductus res administraverit
negotiorum gestorum
actione convenitur.
PP. x k. Aug. Peregrino et
,
Aemiliano conss.
[a. 244]
Aelianae. Neque a praeside alterius provinciae neque a magistratibus municipalibus tutorem ortum
ex alia civitate nec domicilium ubi uominatur habentem iure dari posse ab eo, cuius iurisdictioni subiectus non est, certissimi iuris est: neque cessatio
iniuncti perperam officii ad periculum eius pertinet.
S. XII k. mai. AA. conss.
[a. 298]
6 ^^ldem AA. et CC. Leontio. Quod dicis matrem
filiis tutores noUe petere, super hac re adi
praesi*^
dem
neglexisse perspexeprovinciae, cum, si eam

etiam ipse magistratus dare tutores vel nomina
mittere, ut ab ipso decreto tribui possint, iubere
non prohibeatur. PP.prid. k. Mai. AA. conss. [a. 293]
In servili condicione
7 Idem AA. et CC. Rufo.
constitutum tutorem vel curatorem a praeside dari
non posse nuUam habet iuris dubitationem. S. prid.
non. luL PhilippopoU AA. conss.
[a. 293]
8 Idem AA. et CC. Euelpisto. Creditorem debirit,
toribus tutorem datum non tantum petitionem non

amittere, sed etiam ipsum sibi posse solvere non
ambigitur. PP. f*^ non. lan. CC. conss.
[a. 294]
9 Idem AA. et CC. Maximiano. Si sororis tuae
filiis, tutore legitimo patruo cbnstituto nec ullo excusato privilegio, tutor datus es, cum habenti tutorem alium dari prohibeant iura, necessitatem administrationis ad eum pertinere nec te datione teneri
non ambigitur. S. iii k. Fehr. Sirmi CC. conss. [a. 294]
10 Idem AA. et CC. Florentino. Curatorem habenti neque adiungi nisi causa cognita nec in loco
eius alium substitui non ante priore remoto ambigui
non est teque afuturum

damni, quod medio
tempore negotiis pupillaribus contigit, esse succedaneum, cum actorem periculo tuo constituere debueris, nec iure magistratum in absentiam tuam alium
creasse certum est. PP. iii k. April. CC. conss. [a. 294
^"^
iuris
**
C.
^^lmp. Constantinus A. et Constantinus
Bassum pu. In uaiversis litibus placet non prius
11
ad
puberem iustam habere persouam,
12 Imppp. Gratianus
sius AAA. Eutiôpio py.
Cum tibi in ea
1 Imp. Alexander A. Ambibulo.
aetate constituto, ut, si de statu constaret, per tutores sive curatores negotia tua administrari debenon
rent, Ubertatis controversiam fieri adleges,
et
ut morabuntur, ibi Mommsen

(3) pu. 7%., pp. libri
5, 29
(l)
(5) sic
.
VCR,
iudicaverit
decretum om. Th.
veniet Th.
(
(2)
37,
10) sic
(12) sic
(8*) 5
oin.
VM, idem SCR

SL^, non
ins.
M,
(7)
=
(4)
Th. 3, 17, 3
censibus Th.
iudicarit Th.
super
provi Th.
(6)
clarissimis om. Th.
Th.
(9)
(u) jS 37,
PL^C
iii
5, 30.
(13)
(8)
V BaU
Dig.
Cf.
habere
haberi R, habere debere P, debere haberi
26, 5
cum B,
(14) ad
interposito
conss.
XXXIIII."
QUI DARE TUTORES VEL CURATORES ET QUI
DARI 2 POSSUNT.
oportuit impediri, quo magis liberali causa ordinata,

quia interim pro libero habebaris, curator tibi daretur, per quem defendi causa tua potest. PP. k. JSov.
Alexandro A. cons.
[a. 222]
2 Idem A. Artemisiae. IMaritus etsi rebus uxoris
suae debeat adfectionem, tamen curator ei creari non
potest. PP. k. lul. Fusco ii et Bextro conss. [a. 225]
Luminibus cap3 Imp. Philippus A. Dolenti.
nisi
decreto aut administrandi patrimonii gratia aut in'*^

litem fuerit curator datus, ut iuxta praecedentia
nostrae pietatis-* statutaî* legitime initiatae litis agij)
tata in iudiciis controversia finiatur^^
juji^
id. Oct. Aquileiae Constantino A. r et Licinio C.
[a.
319]
Valentinianus et TheodoCurator adulescenti ordinatus post inchoatam litem non potest sub praetextu specialis curatoris a se nominati aut litec?
contestatam deserere aut ab administratione se subD. iiii k. Oct. Constantinopoli Eucher
trahere.
conss.
[a. 381]
Syagrio
6 Impp. Honorius et Theodosius AA. Mo7iaxio pu.
Ne magistratuum ulterius procedat licentia, plenius
designamus, ne patrimonialem colonum sive alium,
qui privilegio ab hac nuncupatione defenditur, tuteD
lae muneris adstringat officium.
Honorio viii et Theodosio iii AA. conss.^^ [a. 409 J
J
(15) eam PCR,

71, 12
Mommsen
(17) sic VC cum B, futuadfuturum R"
(i) con(18) == T^. 3, 17, i
(21) pro(20) ad Th.
VCR, constans S
Leoniiuvi eodem die rescripta est 5,
eam
rum
te
22,
stantius
(16) ii
visionis Th.
(22) sic CBf, agitata

(21*) Th. 2, 4, l
controversie finiatur 72*, agitatae in i. controversiae
finiantur Th.
(24) excidit for(23) iiii Th., iii Hal.
in
i.
tasse constitulio
gemina
ei,
quae extat
in
1,
4,
30
222
V 3537
ei
^Jfnp.
ministrare virile
munus
infirmitatis tale officium
Tutelam ad-
Otaciliae.
sexum femineae
est, et ultra
PP.
est.
et Crispino conss.
2 '^Jbmpp. ValentiriiaTius
luliano
k. Oct.
{a.
224]
AAA. Tatiano pp. Matres, quae amissis viris tutelam administranaorum negotiorum in liberos postulant, priusquam confirmatio ofticii talis in eas iure
veniat^, fateantur actis sacramento praestito* ad
Sane in optione
1
alias se nuptias on venire.
huiuscemodi nulla cogitur, sed libera in condiciones
quas praestituimus voluntate descendat: nam si malunt alia optare matrimonia, tutelas filiorum adSed ne sit facilis in eas
miuistrare non debent.
2
post tutelam iure susceptam inruptio, bona eius
primitus, qui tutelam gerentis adfectaverit nuptias,
in obligationem venire et teneri obnoxia rationibus
parvulorum praecipimus, ne quid incuria^, ne quid
3
fraude depereat. His illud adiungimus, ut mulier, si aetate maior est, tunc demum petendae tu-
trationis
PP. r
vel
\a.
530]
XXXVI.''
TUTOREM HABENTI TUTOR

VEL CURATOR DARI POTEST.
IN QUIBUS CAUSIS
Imp. Antoninus A. Tiheriano et Rufo. Si in

locum eius tutoris ad tempus dati estis, qui rei
publicae causa aberat, isque iam finito munere quod
1
(1)
38,
46: iunge 5, 31, 6
l,
(3) sic
(5) sic
M^
Th., eveniat
Th.y incuriosae
vel om. Th.

possit
(10)
curatoris
l,
Th. 3, 17, 4
(2)
sacr. praestito om. Th.
CRM'^
(6)
testamentarius
neque quisquam legitimus ad pares

causas vocari ins. lli.
(8) iungeh,Ti,n. 5,29,4
(13) id est
om.
(4)
(7)
(9) 5, 29, 4
(il)
CR
yem.
sic
M,
esse
CR
(10*)
B 38,
1,
47 seqq.
dare confirmat B21{x. n,)

(12) = 5, 62, 11
constitutum om. l. gem.
sufficias
(l4) vel
(15) tut. admin. om. l. gem.
(lo) iunge
.
adstringeris.
PP.
tutoris.
relegati
Donato
Mart.^''
id.
conss.
[a.
260]
et
Zenoni.
adiungi solent, non prius tutores dati admiuistra1
tione eorum liberantur.
Sane si is qui administravit tempore finitae tutelae fuit solvendo, secuti
temporis periculum ad te pertinere non potuisse
manifestum est. D. lu k. April. CC. conss. [a. 294]
XXXVII."
DE ADMINISTRATIONE TUTORUM ET CURATORUM ET DE PECUNIA PUPILLARI FENERANDA
VEL DEPONENDA.
quatenus actis sub competenti iudice intervenientibus iuramentum antea praestet, quod ad nuptias
non perveniat, sed pudicitiam suam intactam con-
Lampadio
non

Cum ob augmentum facultatum curatores
reliquerit, mater auiem voluerit eorum,

sive masculi sunt sive feminae, subire tutelam, ad
exemplum legitimae subolis liceat ei hoc facere,
stantinopoli
et
torem non
ex legitimo matrimonio progeuitis

tutionibus cauta sunt, in huiusmodi matribus ob2
Si enim in filiis iustis, in quibus et
servandis.
testamentariae et legitimae sunt tutelae, tamen matribus (his deficientibus) ad providentiam filiorum suorum venire conceditur, multo magis in huiusmodi
casibus, ubi legitima tutela evanescit, saltem alias
eis dari humanissimum est.
D. xr k. April. Con-
defuncti vel
Saeculare ii
praetore, qui impertiendis tutoribus praesidet, sive

iudices, qui in provinciis iura restituunt, de alio
ordine per inquisitionem dari minoribus defensores
iubebunt. P. xii k. Fehr. Mediolano Valentiniano
A. iiii et JSeoterio couss.
[a. 390]
3 ^lmp. lustinianus A. luliano pp. Si pater se^
cundum nostram constitutionem naturalibus liberis
in liis rebus, quae ab eo in eos profectae sunt, tu-
et liberis earum
divalibus consti-
ultra pubertatis tempora
id.
competentis iudicis solet, id est in locum suspecti,

qui convictus ac remotus est, et in locum excusati
per animi aut corporis valetudinem administrandis

4
facultatibus idoneus inveniatur.
Quod si feminae tutelas refugerint et praeoptaveriut nuptias"^,
tunc demum vir illustris praefectus urbis adscito
mus: omnibus, quae pro matribus
pupillae,
lun. Modesto et Proho conss.

[u. 228]
3 ^^ldem A. Hylae.
Propter late diffusum (id
*3
est in diversis locis constitutum)
patrimonium, vel
quod solus administrationi non sumcias '^*, an tibi
*"
tutelam administranti
adiungi aliquos curatores
oporteat, praeses provinciae, si te non sufticientem
deprehenderit, aestimabit. PP. riii id. Dec. Pom[a. 231]
peiano et Peligno conss.
4 ^^lmpp. yaleriajius et Gallienus AA. Euploio.
Licet tutorem habenti tutor dari non potest, tamen
certis
ex^ causis alius idoneus substitui sententia
telae ius habeat, cum tutor testamentarius vel** legitimus defuerit vel privilegio a tutela excusetur vel
suspecti genere submoveatur vel ne suis quidem
servet et renuntiet senatus consulti Velleiani praesidio omnique alio legitimo auxilio suamque sub1
Et ita filiorum suorum vel
stantiam supponat.
filiarum naturalium tutricem eam existere ^^ sanci-
desiit,
curamque pertineant negotia

1
debetis.
Sed consultius
POTEST.
Alexander A.
iniunctum est abesse
quin ad eius officium

ambigere uon
feceritis, si praesidem
provinciae virum clarissimum adieritis, ut is ad administrationem tutelae compellatur.
PP. riii k.
Aug. Antonino A. iiii et Balbino conss.
[a. 213]
2 /wj. Alexander A. Valentino. Potuit quidem
et debuit competens iudex in locum excusati curatoris, licet pupillus alios quoscumque haberet tutores, dare".
quamvis autem curator cum aliis in
locum eius substitutus sis, tamen periculo adminis-
XXXV.
QUANDO MULIER TUTELAE OFFICIO FUNGI
1
.AE
QUANDO MULIER TUTELAE
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Modesto ^^

Frustra times administrare res adulescentis , cuius
curator es, ne ex hoc aliquis existimet commune
periculum prioris temporis te recepisse: sed ea,
quae agenda putas, age et, quod magis interest omnium partium, insta, ut iudex inter te et tutores
datus quam primum partibus suis fungatur. PP. xii
k. Oct. Alhino et Aemiliano conss.
[a. 206]
2 Idem AA. Timoni et Helpidophoro. Adversus
curatorem adulescentis, cui collegae dati estis, quamdiu administratio communis durat, exerceri iudicium
PP. ii k. Mai. Apro et Maximo
non potest.
C071SS.
3 Imp. Antoninus A. Eumuso.
tuum
pillum
necessario et
Sumptus
ex^^ honestis
[a.
207]
in
pu-
iustisque
causis iudici, qui super ea re cogniturus est, si

probabuntur facti, accepto ferentur, etiarasi praetoris decretum de dandis eis non sit interpositum.
nam quod a tutoribus sive curatoribus bona fide
erogatur, potius iustitia quam aliena auctoritate firinaD. xiiii k. Sept. duohus Asjyris conss. [a.2V2]
4 Idem A. Proculae. Nisi eam pecuniam, quam
tur.
constiterit libertum paternura tutorem filiae tuae

rationi eius debere, vel deposuerit vel in praedio-
rum comparationem
fectum
5, 42,
urbis,
(17)
remittetur ad praeconstituta sunt
converterit,
secundum
ea quae
Mai. 5,
42,
(18)
38,
9,
15 seqq.
(19) sic 5C, et altino addit R:

Dig. 26, 7
altino orium videtur ex albino suhscriptionis, quod huc
aberraverit. attamen propter hane inscriptionem sequentia
in CR exparte mutata sunt (recte M) sic: tiinetis (times C)
.
Cf.
curatores (curator
R*^)
estis
vos
recepisse
. .
instate
putastis (putatis R'>) agite (age ft)
stante R")
. .
inter vos
(20) ex C*, om. C^R
.
(in-
II
DE ADMINISTRATIONE TUTORUM
PP. xii
eius piinienilus.
arbitrio
A. 111 1 et Balbino conss.

Frustra
5 Ideni A. Rufino.
adulesceutium
cmam
quorum
k.
Oct.
Antonino
[a.
tutores
213]
quondam
iudica-
administras,
tum facere detractant, cum exacta pecunia possit

auctoritate praesidis in depositi causam haberi. PP.
luL^ Laeto ii ct Cereale conss.
Imp. Alexa7ider A. Paconio.
k.
[a.
Non
est
215]
ignotum
tutores vel curatores, si nomine pupillorum vel adultorum scientes calumniosas instituunt actiones, eo
nomine condemnari oportere, ne sub praetextu nominis eorum propter suas simultates secure lites
suas exercere posse exlstiment.
PP. vi id. Mai.
Maxiino
7 Idem A. Valerio. Tutelam
[a.
223]
pupillorum tuorum
administrare debes, ne aedificium, quod his relictum est, contra formam alienandi testamento datam vendas. PP. vi id.
[a. 223]
8 Idem A. Ajynli. Etsi scisses te curatorem datum nec administrasses ceteris curatoribus et administratiouem peragentibus et sufticientibus damno
si
praestando contra te actio dari non potest.
autem nescisses curatorem^ datum, etiamsi solvendo
ceteri non sint, damni periculum ad te uon redun(labit.
PP. VI id.^ Dec. Alexandro A. iii et Dione
sic
M.
conss.
[a.
229]
9 Idem A. Melitiae. Si curatores habes hique

dotare te* bonis tuis cessant, adito praeside impetrabis, ut, quod moderatum est honestae personae,
praestare cogantur,
PP. xvii
k.
Mai. Agiicola et
CUmente conss.
10 Idem A. Rufinae.
[a. 230]
Si liberti eiusdemque curatoris culpa seu fraude ratio vestra laesa sit, sarciri
ilamnum ab eo qui dedit praeses provinciae curabit,
non dubitaturus etiam graviorem exsecutionem adliibere, si quid tam aperta fraude commissum est,
ut puniendum in liberto crimen deprehendatur. PP. xi
k. Ang. Agricota et Ciemenle conss.
[a. 230]
1 1 Imj). Gordiamis A. Caeci/io.
Si bonam cau-
sam ea cuius
tutor es habuit et adversus latam sen-
tentiam non appellasti seu post appellationem provocationis sollemnia implere cessaveris, tutelae iudicio
indemnitatem pupillae praestare debes. PJ\ v^ id.
[a. 2301
Aug. Gordiano A. et Aviola conss.
12 Idem A. Octavianae. De his, quae in fraudem
administrationis a tutore gesta vel neglegenter acta
a curatoribus eorum quibus successisti adlegas,
agere debes, si modo annos legitimae aetatis implesti.
neque enim ignoras non multum patrocinari
fecunditatem liberorum feminis ad rerum suarum
administrationem, si intra aetatem legitimam sunt
constitutae.
PP. iii non. Oct. Gordiano A. ii et
Pomveiano
15 Idem
conss.
A. Longino.
[a.
241]
Tutores debita pupillaria

seu deposita reposcentes ad satisdationem compelli
non posse manifestum est. PP. viii k. Mai. Arriano
et
Papo conss.
14 Imp. Phiiippus
[a.
243]
A. et Philipjyus C. Clementi.
Rationes curae administratae ante impletum vicesimum et quintum annum durante officio posci iure
non posse manifestum est.
PP. prid. non. Aug.
[a. 245]
Philippo A. et Titiatio conss.
15 Inipp. Diocletianus et Maximianus AA. LiSi
cinio.
vereris,
rator,
non
subscripsisti quasi tideiussor,
frustra
ne ex ea intercessione, qua signasti ut cu-
olim liberatus (ut adfirmas) sententia praesi-
ex ofticio curatoris conveniri possis. PP. prid.

non. Mart. Diocletiano iii et Maximiano AA.
dis,
conss.
16 Idem AA.
[a.
et CC.
Proculo.
Non omni
287]
titulo
F?, iun. Hal.

(2) te ins. dett.
(3) vi
F, VII k. Hal.
(5) v V\ om. Ilal.
{\) de ins.
(6) requiritur res (sic edd.)
(7) = Th. 3, 30, 1
(8) idem
. .
administravit om. Th.
Vat. 249 Th. 3, 30, 2:
(9)
iungB 8, 53, 25 Consnlt. 9, 13
(lO) pu. libri plerique
Th, Consult..' cf. Mommsen ad Vat. 249 in edit. min.
(1)
iul.
id.
223
37
rerum^ pupilli potestatem alienandi tutorcs habent,

sed administrationis tantum causa distrahentes, quae
venum eis dare licet, iustam causam possidendi
comparantibus praestant. cum itaque donare nulla
ratione res eorum quorum administrant negotia potestatem habent, vindicare dominium a possidenti-
bus non prohiberis.
S.
k.
Mai. Heraciiae AA,
conss.
[a.
17 Idem AA.
293]
De
successione
sua tutores frustra timcnt, cum his qui tutelam administraverunt testamenti factio non denegetur. nec
S* xvi
de bonis suis donare aliquid prohibentur.
et
CC. Martiali.
Nov. Sirmi AA. conss.

[a. 293]
8 Idem AA. et CC. Sotericho. Debitoribus pupillae pro ofticii ratione, tutorem te constitutum adseverans ad te nominum periculo pertinente, parere
solutioni denuntia.
qui si satis non fecerint, in
venditione pignorum uti communi iure potes. S. prid.
k. lan. Sirmi AA. conss.
[a. 293]
Tutor licet
19 Idem AA. et CC. Vindiciano.
absens decreto datus, si sciens se sollemniter non
k.
excusaverit, administrationi constituitur obnoxius.

[a. 294]
20 ''Imp. Constantinus A. Pro officio administrationis tutoris vel curatoris bona, si debitores
S. 111 id.
existant, tamquam pignoris titulo obligata minores

sibimet vindicare minime prohibentur.
idem est et
si tutor vel curator quis constitutus
res minorum
non administravit ^. D. vii k. April. Treviris Volusiano et Anniano conss.
[a. 314\
21 ^ldem A. ad Maximum pp.^ Pupillorum sei/
minorum defensores, si per eos donationum condicio
neglecta est, rei amissae periculum praestent. i>.** ///

non.^^ Febr. Romae Sabino et Rufino conss. [a. 3161
22 ^'^ldem A. ad populum. Lex, quae tutores
curatoresque necessitate adstrinxit, ut aurum argentum gemmas vestes ceteraque mobilia preliosa, urbana etiam mancipia, domos balnea horrea atque
omnia intra civitates ** venderent omniaque ad num-
mos redigerent praetcr praedia et mancipia rustica,

multum minorum utilitati adversa est. Praecipimus itaque, ut hae<; omnia nulli tutorum curatorumve
1
hac forte necessitate et lege, qua

rusticum praedium atque mancipium vendere vel pi'^
gnorare vel in dotem dare in praeteritum
licebat, sciiicet per inquisitionem iudicis, probationom causae,
interpositionem decreti, ut fraudi locus non sit.
2
Ante omnia igitur urbana mancipia, quia totius
suppellectilis notitiam gerunt, sempcr in hereditate
et in domo retineant'^: nam boni servi fraudem
fieri prohibebunt, mali, si res exegerit, sub quaestione
'la
Atque ita
positi poterunt prodere veritatem.
omnia observabunt, ut nec inventaria minuere nec
mutare vel subtrahere aliquid tutor valeat: quod in
veste margaritis gemmis et in vasculis ceteraque
Kt tolerabilius
2^
suppellectili necessarium est.
est, si ita contigerit, servos mori suis dominis, quam
servire extraneis.
quorum fuga potius tutori adscribitur, sive neglegentia dissolutam patiatur esse
liceat vendero, nisi
disciplinam, sive duritia vel inedia atque verberilc bus eos adficiat. Nec enim dominos execrantur,
sed magis diligunt, ita ut haec lex pcr'' hoc quoque melior antiqua sit: tunc enim remota servorum
custodia etiam vita minorum sacpius prodebatur.
3
Nec vero domum vendere liceat, in qua defecit
pater, minor crevit, in qua maiorum imagines aut
videre fixas aut revulsas non videre satis est lugubre.
ergo et domus et cetera omnia immobilia in patrimonio minorum permaneant, nullumque aedificii genus, quod integrum hereditas dabit, collapsum tutoSed et si parens vel
3a
ris fraude
depereat.
(11)
pp. Vat.rectius
(li)
non
77<.,
ic.
V Hal.
(!3)
=Th.
(perierunt pr. ... 6): iungenda est 2, iT, 2,

(U) intra civ. FQ, quae intni
fortasse etiam 4, 32, 25
civ. sunt
VL'*, praeterito PL<^CU
(15) sic
C/2", fvlaxriad-waav li
(16) sic VPR'', retineautur
3, 30, 3
PCR
(17)
per J/, pro
PCR
cuiuscumque
lieres
est
miuor
reliquerit
deformatum
tutor testificatione ojJeris ipsius et multorum fide id reficere cogetur: ita enim annui reditus plus minoribus conferent quam per fraudes
Servi etiam, qui aliqua sunt
4 pretia deoninuta.
arte praediti, operas suas commodo minoris inferent
et reliqui, qui in usum minoris domini esse non
ars nuUa est, partim labore suo
poterunt quibusque
Lex
alimoniarum taxatione pascantur.
5
aedificium,
partim
enim non solum contra tutores, sed etiam contra
feminas immoderatas atque intemperantes prospexit
rainoribus, quae plerumque novis maritis non
ba res * filiorum, sed etiam vitam addicunt =*.
accedit, quod ipsius pecuniae, in qua robur
solum
Huic
omne
posuerunt, fenerandi usus

vix diuturnus, vix continuus et stabilis est: quo
facto saepe intercidente pecuuia ad nihilum minorum
6 patrimonia deducuntur. lam ergo venditio tutoris
patrimoniorum veteres
nuUa
sit
sine
interpositione
^gxceptis his
decreti,
dumtaxat vestibus, quae detritae usu aut corruptae

7
servando servari uon potuerint. Ânimalia quoue supervacua minorum quin veneant, non vetamus.
^.). id. Mart. Sh-mi Constantino A. vii et Constantio
C. conss.
23 ^ldem A.
[a. 326]
Si tutoris vel curatoris culpa
vectigal praedio emphyteutico
dependere voluissent, minori*
Felici.
eo
vel
dolo,
quod
impositum minime
fuerit amissum, damnum quod
eorum
Btantia
k.
Mai.
ei
necesse
resarciri'
et
Zc7iophilo
[a. 333]
pupilii substantia reperiatur, in tutissima custodia collocent, ita tamen, ut ex mobilibus aut praedia
idonea comparentur aut, si forte (ut adsolet) idonea
non potuerint inveniri, iuxta antiqui iuris formam
usurarum crescat accessio, quarum exactio ad periculum tutoris pertinet.

D. f/*" k. Mart. ConstanArcadio iiii et Honorio iii AA. conss. [a. 396]
tinopoli
2o Imp. lustiniafius A. luliano pp.^^ Sancimus
creatione tutorum et curatorum cum omni procedente cautela licere debitoribus pupillorum vel adultorum ad eos solutionem facere, ita tamen, ut
prius sententia iudicialis sine omni damno celebrata
1
hoc permiserit.
Quo subsecuto, si et iudex
pronuntiaverit et debitor persolverit, sequitur huiusmodi causam*- plenissima securitas, ut nemo in
posterum inquietetur: non enim debet, quod rite et

secundum leges ab initio actum est, ex alio eventu
2
resuscitari.
Non autem hanc legem extendimus
etiam in his solutionibus quae vel ex reditibus vel
ex pensionibus vel aliis huiusmodi causis pupillo
,
vel adulto accedunt: sed si extraneus debitor ex

feneraticia forsitan cautione vel aliis similibus causis
solutionem facere et se liberare desiderat: tunc enim
eandem subtiiitatem observari censemus. D.
k.
consulatum Lampadii
et Orestis vv. cc.
531]
[a.
A. lohanni pp.
Cum quaedam mulier
testamento condito tilium suum praeterisset
idem
autem filius, qui praeteritus erat, vel fratris vel extranei esset tutor vel curator, qui scriptus a matre
tutoris fuerat heres, in praesenti specie manifestissi-
26 Idem
(1)
erat stare tutorem vel
res C/i, alias res
simile
quid suppl.
xiii Hal.
(9)
2c
l^Th.
(7) sic C*,
curatorem in praecipiti
spem P, spem f*
5 collocata fuerit post

tuerint
5, 72, 4
(4)
3, 30, 5
(6) minori i?,
(3)
idem
(2)
exceptis
3, 30, 3
(5)
Th. 3, 30, 6
igitur eis
C^R
disponentes,
[a.
quemadmodum
531]
quam
Constitutionem,
debent
[a.
28 Idem
531]
Sancimus neminem tu-
A. lohanni pp.
torum vel curatorum pupilli vel adulti

aliarumque personarura, quibus tam ex veteribus
quam ex nostris constitutionibus curatores creantur,
defensionem quam pro lite susceperunt recusare, sed
ab initio litis modis omnibus memoratas personas
defendere et litem praeparatam secundum leges instruere scientes, quod et^^ hoc munus necessarium
1
est tam tutelae quam curationi.
Et^'* si hoc
recusaverint vel subire distulerint, non solum utpote
suspecti amoveantur amissa eorum existimatione,
sed etiam ex substantia sua omne detrimentum, quod
antelatae personae ex recusatione defensionis susti\a neant, resarcire cogantur.
Sed et si quis ex
quadam interpellatione admonitus propter litis instructionem^* consuetam cautelam exposuerit, vel
post litem contestatam, quam per se et non per
procuratorem suscepit, vel demens vel furiosus factus
fuerit, sancimus continuo curatorem ei in competenti iudicio ordinari cura et provisione tam iudicis,
sub quo lis vertitur, quam cognatorum et propinquorum et actoris, si voluerit, ut non ab eo instituta lis diutius protrahatur: necessitatem habente
creando curatore defensionem subire et cetera litis
2
Personis etiam, quae periculo proadimplere.
prio vel suae substantiae tutores vel curatores petierunt, sive matres forte fuerint vel quidam alii, compellendis eos, quos ordinaverint tutores vel curatores,
2a praeparare talem subire defensionem. Vel si illi
noluerint hoc facere et propter huiusmodi defensionis recusationem tutela vei curatione removeantur,
sic22 necessitatem imponimus memoratis personis
vel
Inst. 2, 8, 2,
Hal., viii
(11) constitutionem suggerenie Trihoniano
ad Cctesartenses advocatos promulgatam esse
re/erunt
'*
cc.
vv. cc.
(12)
xim
fiducia res
B:
Th.,
(lo) vi Th.^ vii
(g)
cum summa
solutiones in contractibus minorum causa fieri sive

ex reditibus sive ex pensionibus sive ex aliis similibus causis ^', etiam in usuras extendimus quae tamen non summatim neque ex multis annis collectae
iam debentur, biennales metas et centum solidorum
quantitatem minime excedentes. D. k.^^ Nov. Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis
poTh.
minoris CR'' : id vel ius vel

resarcire
Damus
mus?
pupillorum vel adultorum gubernare, scituris, quod

lex nostra eis sua iura immutilata reservat nihil ex
huiusmodi auctoritate vel consensu praeiudicii subituris.
D. X k. Sept. Constantinopoli post consula-
nuper fecimus
in
mum
^^
uon et in aliis omnioptimo exemplo argumentati
bus casibus, in quibus veretur tutor vel curator, ne
praeiudicium aliquid ei fiat, timorem eius remove-
est.
ex subD. xiiii^
24 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Eutychiano pp. Tutores vel curatores, mox quam fuerint ordinati, sub praesentia publicarum personarum
inventarium sollemniter rerum omnium et instru1
mentorum facere curabunt. Aurum argentumque et quidquid vetustate temporis non mutatur, si
Constantinopoli post
res praeiudicium , puta in hypothecis et aliis variis

casibus '"*. Invenimus autem generaliter definitum
3
post officium depositum omnes actiones, quas tutor
vel curator ex necessitate officii subierit, in quon4 dara pupillum vel adultum transferri. Quare tam
tum Lampadii et Orestis w.

Dabnatio
Constantinopoli
auctoritatem suam vel consenhereditatem praestare pupillo vel

adulto minime voluerit, ne ex hac causa sua iura
aliquod patiantur praeiudicium, satis ei imminet periculum tutelae vel utilis negotiorum gestorum actionis, ne pupillus vel adultus utpote ex ilhus tarditate
laesus litem ei ingerat: sive huiusmodi timore perterritus auctor fuerit pupillo vel adulto, aliud periculum emergebat: dum enim alii consentit, ipse'^
sua iura perdit: videbatur etenim confirmare matris
suae iudicium, quod oppugnandum esse existimabat.
2
Et multae aliae insuper species oriuntur, ex
quibus verendum est tutori vel curatori circa suas
Sive enim
loco.
Bum ad adeundam
contigit
conss.
Mart.
DE ADMINISTRATIONE TUTORDM
224
37
ubi repetuntur verba ut prius
solutionem /ns<.
sibus
cum
B2 (x.
(I3) ipse C*>R*,

tt.),
ins.
CM''
(16)
A. ^,
casibus /t6rt
CE., om.
c.
(20) et
(22) sic P, om.
CR
causis
25 h.
t.
(18)
CR^ sed
(17)
k. 3f,
ipsa C/i?
(2l)
furiosi
securitas
(l4)
ca-
(15) sic ili, nec

sic edd. cum c. 25
x k. Bal.
(19) et
cum tns. Mommsen
DE PERICULO TUTORUM
V 3740
225
alios tutores vel curatores ordinare in ipsis gestis,

iu quibus tutores vel curatores creantur, ex sua
confessione declarantes talem subire defensionem.

2b Ne autem tales personae sine provisione debita
relinquantur vel contra eos agentium iura diutius
protelentur, sancimus continuo, id est post recusationem defensionis, in casibus videlicet, in quibus
(sicut dictum est) hoc fieri possit, creationem aliorum tutorum vel curatorum celebrari: cognatis aliisque propinquis vel adfinibus vel creditoribus vel
aliis quorum interest adeuntibus vel admonentibus
eos, qui secuudum leges ius habent tutores vel cu3
ratores constituere.
Defensionem autem et nomen eius in hoc casu apertius declarantes, ne forte
tutores vel curatores gravamen sibimet

putaverint
illam decernimus defensionem eos subire,
quae non satisdatione pro eventu litis constituitur,
sed ut tantummodo litem secundum legum ordinem
pro pupillo vel adulto aliisque personis instruant,
licentiam ex hac nostra auctoritate habentes sine
decreto res quarum gubernationem gerunt pro cau4 tela litis subsignare.
Omnem autem dubitationem pro defensione pupillorum et adultorum alia-
imponi,
tui spectare
dispendium minus probabili ratione deIII k. April. Philippo A. et Titiano
PP.
poscis.
conss.
[a.
245]
4 Idem A.
et C. Floro.
Tutoribus seu cufortuitos
casus, adversus quos caveri
ratoribus
non potuit, imputari non oportere
tum
PP. XII
est.
k. Sept.
saepe rescripPhilippo A. et Titiano
conss.
[a.
245]
et Maximianus AA. Severo.

testamento datus tutorem te
uon ex remissioris neglegentiae
tutor
Si
vel
petitus
constitutum esse
vitio, sed iustae ignorationis ratione non didicisti
idque liquidis probationibus ostenderis, periculo eius
temporis, quod ignorante te transmissum est, non
teneberis.
conss.
PP.
iii id. Sept.
ipsis
iiii et iii
[a.
AA.
290]
6 Idem AA. et CC. Epicteto. Temporis, quod insequitur post tutelae translationem, administrationis
officio finito ad eos qui fuerunt tutores gerendae rei
non pertinere periculum rationis est. S. r k. Bec.
CC. conss.
[a. 294]
rumque personarum penitus amputantes sancimus

omnes tutores vel curatores* non alias creari, nisi
XXXVIIIL
prius cum aliis soUemnibus verbis, quae pro gubernatione rerum tam in gestis quam in cautionibus
QUANDO EX FACTO TUT0RI8 VEL CURATORIS

MINORES AGERE VEL CONVENIRI POSSUNT.
ab his conscribuntur,
et hoc specialiter expresserint,

sine ulla dilatione defensionem pro
pupillis et adultis aliisque^ supra memoratis perso5
nis subire eos necesse est.
Hisque adicimus
nullam neque in hoc capitulo ambiguitatem relinquentes tutoribus et omnibus curatoribus licere
fructus, sive qui ex reditibus praediorum colliguntur sive ex substantia
jêrsonarum quarum gubernationem habent inventi fuerint, id est vinum et
oleum et frumentum vel cuiuscumque speciei sunt,
sine decreto distrahere iusto pretio, quod in his
locis, in quibus venditio celebratur, tunc temporis
noscitur obtinere, et^ quae ex venditione eorun-
quod omnimodo
dem fructuum colliguntur pecuniae, cum alia pupillorum vel adultorum aliarumque personarum sub/Stantia administrentur.
D. xii k. Nov. ConstantinopoU post constilatum Lampadii et Orestis
cc*
vv.
[a.
5311
Et qui notitiae
1 Imp. Alexander A. Quinto.
causa lioerti tutores dantur, quamvis soli administrandorum negotiorum pupillorum sive adultorum
facultatem interdum non accipiant propter tenuitatem sui patrimonii, periculo tamen omnes sunt
obligati, sive ea, quae scire deberent ex utilitate
eorum, tutores sive curatores dissimulaverunt aut
fraudem aliquam adhibuerunt vel cum aliis participaverunt aut, cum suspectos facere deberent, in
vel obsequio
oflicio muneris
debito cessaverunt.
PP.
viiii k. Fehr. Alexandro A. ii et MarceUo

conss.
[a. 226]
2 Idem A. Saturo. Ao eos, qui in alia provincia
tutelam administrant, periculum administrationis ex
persona tutorum, qui in alia provincia res pupilli
PP. non. lul. Alexandro

gerunt, non porrigitur.
A. II et Marcello conss.
[a. 226]
3 Imp. Philippus A. et Philippus C. Gratiano.
Si res pupillares, quas horreo conditas habere aut
etiam venumdare debuisti, in hospitio tuo, ut adseveras, vi ignis absumptae sunt, culpam seu segnitiam tuam non ad tuum damnum, sed ad pupilli
(1)
vel cur.
ins.
... vv. cc.
W cum B,
om. PCB'*
(2) sic PR, siut Mommsen
(4) D. xv k. Nov.
anno secundo scr., cf. Zeitschrift fiir Rechts-
gesch. 11 p. 180
U.
(3j
(5)
37,
7,
60
seqq.
Cf.
Dig. 26,
tiumque saepe decretum est. PP. viii k. lul. Romae

Antonino A. iiii et BaWino conss.
[a. 213]
2 Imp. Alexander A. Sosandro. Etsi tutores tui,
cum pecuniam pupillarem crederent, ipsi stipulati
suut, utilis actio tibi datur.
PP. xv
k.
Sept.
Si in rem
3 Imp. Gordianus A. Prudentiano.
minoris pecunia profecta sit, quae curatori vel tutori eius nomine' mutuo data est, merito personahs in eundem minorem actio danda est. PP. non.
[a. 239]
Sept. Gordiano A. et Aviola conss.
4 Impp. Piocletianus et Maximianus AA. et CC.
Maximianae. Si hi, qui te in pupillari aetate constituta fuerunt tutores, postea in administratione
perseverantes vel curatores constituti tua praedia
locaverunt, eos competenter conveni: sed ex eorum
contractu utilis tibi quaeri potuit contra succesS. iii non. Mart. AA.
sores conductoris actio.
XXXVIIl/
DE PERICULO TUTORUM ET CURATORUM.
mul
luliana, cuius
Imp. Antoninus A. Septimo.
curatores condemnati sunt, si vicesimum quintum annum aetatis egressa est, actio iudicati utilis
adversus ipsam bonaque eius exercenda est. nam
tutores curatoresque finito officio non esse conveniendos ex administratione pupillorum adulescen1
tibi
conss.
[a.
5 Idem AA.
pillo
actio
et CC. Onesimae.
nisi certis ex causis
293]
Per tutorem puquaeri non potest.
Dec. CC. conss.
D.
id.
SI
EX PLURIBUS TUTORIBUS VEL CURATORI-
[a.
294]
xxxx.
BUS OMNES VEL UNUS AGERE PRO MINORE
VEL CONVENIRI POSSUNT.
Ab uno ex tuto1 Imp. Antoninus A. Miltiadi.
ribus vel curatoribus posse causam minoris defendi,
cum alii tutores vel curatores eum defendere noluePP. non. JSov. Messala
rint, i^norare non debes.
et Sabmo conss.
[a. 214]
2 ^lmp. Constantinus A. et Licinius C.^^ ad Symmachum. Si divisum administratiouis periculum per
provincias sit, his tantum omnibus insinuari convenit et ab ipsis inferri litem, qui in ea provincia
tutelae vel curae ofticium sustinent, ne de aHis pro-
(6)
37, 9, 8
minoris
ins.
Cf. Dig. 26, 9

minoris eius ins. jR"
seqq.
CR'*,
(7)
(8)
sic i
37,
Th. 2, 4, 1, 1
(lo) et Licinius C.
om. Th. recte: adiectum videtur ex suhscriptione
7,
66.
67
(9)
2U
NE TUTOR VEL CURATOR
226
V 40-43
minorum ad iudicia producantur *.

D. prid. non. Febr.^ Constantino A. v et Licinio C.
Tinciis defensores
[^-
conss.
^l^l
XXXXI.
1
ex bonis pupilli alienare potest.
Posteaquam
autem ad tutelae administrationem electus est, et
bonorum possessionem pupilli nomine agnoscere eum
potuisse et cetera eius, quae tempore artarentur,
persequi debuisse aperte claret. D. xi k. lan. Constantio r et Maximiano v AA. conss.
[a. 305]
NE TUTOR VEL CURATOR VECTIGAL CONDUCAT.

1 ^lmp. Antoninus A. Sexto.
Competens iudex
non ignorat non esse admittendos ad vectigalia conducenda eos, qui pupillorum vel adulescentium tu-
telam seu curam administrant vel eius administrationis rationem nondum reddiderunt. Sed quamvis
1
contra interdictum ad vectigale conducendum accesseris, tamen, quoniam ultro me adisti, si tam
crimine
falsi
vectigali quam pupillis satisfeceris
carebis. Cum autem lisco iam obstrictum postea
2
tutorem esse dicas, periculo te* excusare poteris,
PP. Yiii k. Aug. Romae Antonino A. iiii et Balhino conss.
[a. 213]
,
XXXXIII.'
DE SUSPECTIS.
Imp. Antoninus A. Domitiae. Libertum tuum
tutorem filii tui, si fraudulenter res eius administrare existimas, suspectum facere potes, modo
si officium eius pubertate pupilli finitura non est.
nam si eo iure tutor esse desiit, iudicio tutelae conveniendus est. PP. id. Aug. Romae duobus Aspris
1
et
conss.
[a.
2 Idem A. Longino.
quanto tardius ad eos tutela transfertur, ces^^

factum existimas
susquod si id fraude
'^
qui si submoveri meruerint, in
pectos eos postula
locum eorum alios accipies. PP. id. lan. Laeto ii
culo,
sant.
XXXXIL*
DE TUTORE VEL CURATORE QUI
SATIS
Valerianus et Gallienus AA.
Impp.
NON
Titio
et
Flaviano. Si nondum vobis aetas legitima completa

est, satisdationem ab his, quos minus idoneos curatores vobis ab adversario, cum magistratu fungeretur, datos dicitis, postulate.
prohibentur enim ab
administratione , nisi securitati vestrae satisdatione
PP. non. lul. Aemiliano et Basso
prospexerint.
conss.
[a. 259]
2 ^ldem AA. et Valerianus C. Euploio. Et eum
secundum praesidis praeformam satis non dat, removeri a
tutorem qui superest,

et iuris
ceptum
(si
etiam
cum
locum
in
et
si
inopia boc faciat, sine infamia, si fraude,

nota) aditus provinciae rector iubebit:
tutela
defunctorum
alios
idoneos
substitui
praecipiet, praesertim cum patrimonium pupilli nova

1
hereditate auctum esse proponas. Tutores autem
dati ab heredibus eorum, quos decessisse dicis, rationem tutelae reposcent. PP. id. Mai.'' Saeculare
et Donato conss.
[a. 260]
3 ^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA.^ Stratonicae. In dubium non venit tutores, qui non testamento dati sunt, administrandi potestatem nisi satissalvam tutelam fore non habere.
1
Si igitur tutor, qui pro tutelari officio non ca***
eum lata senverat, iudicio expertus est, adversus
tentia iuri tuo officere non potuit, nec ea quae ab
2
eo gesta sunt ullam firmitatem obtiuent. Frustra
igitur in integrum restitutionis auxilium desideras,
quando ea quae ab eo gesta sunt'* ipso iure irrita
sunt. PP.'2 jJTF/// k. lan. JSicomtdiae Diocletiano iii
datione
emissa
Maximiano AA. conss.^^

[a. 287]
4 Idem AA. et CC. Tertullo. Non omnium tutorum par similisque causa est. quapropter exemplo
testamentarii confirmatum a praeside vel datum ex
inquisitione non onerari satisdatione rem salvam
et
fore pupillorum manifestum est"', pluribus autem

datis ex inquisitione tutoribus illum, qui satis secundum formam edicti rem pupilli salvam fore dedit,
in administratione praeferri iam dudum obtinuit.
S. id. Dec. Mcomediae
conss.
[a. 294]
5 Impp. Constantius et Maximianus AA. et Severus et Maximinus CC. Tutor, qui satisdationem,
CC
cum dare
debuit, minime interposuit, nihil omnino
sic
Th., perducantur VC
(2) Sirmio. accepta viii
Mart. Corinthi ins. Th.
(3)
38, 13, l
(4) postea
tutorum te subiectum esse dicas periculo, te Mommsen
10
(5)
38, 8,
(6) iunge 5, 36, 4
seqq.
(7) Mart.
(1)
id.
5,
/.
36, 4
gern.
1.
contra
/.
(8)
(lo)
2, 40, 4
gem.
ministrationis personam suatinere

(12)
8.
/.
gem.
(13)
DEDIT.
1
212]
Curatores quidem suo peri-
(9)
aa. et 00.
qui legitimae adnon potuit ins. /. gem.

(ll)
Nicomediae CC. conss.
(=
a. 294)
et Cereale conss.
[a. 215]
3 Imp. Alexander A. Fortunatae. Praeses provinciae tutores filiorum tuorum strictioribus remeadhibitis omnimodo administrationis
diis
officium
quod si in, eadem contumacia

compellet agnoscere.
perseveraverint, suspectos postulare, ut alii in locum
PP. id. lan.
eorum petantur, non prohiberis.
[a. 229]
4 Idem A. Thalidae. Etiam testamento patris
tutorem datum suspectum postulare potes ^^, si frau-
dem tutoris argueris. PP. v id. Sept. A.lexandro

A. III et Diofie cofiss.
[a. 229]
5 Idem A. Asclepiadi. In postulandis suspectis
tutoribus seu curatoribus non vires patrimoniorum
principaliter, sed an nihil segniter, nihil fraudulenter
geratur, perpeudi oportet. PP. viii k. lan. Maximo
Paterno conss.
[a. 233]
Gordianus A. Felici.
Pietatis fungeris
fratris
tui
ut
necessitudo
filios,
munere, qui
sanguiII et
Irnp.
1
Si igitur tutores
nis suadet, protegere conaris.
vel curatores eorum non recte administrant, suspectis eis postulatis atque ostensis, ut alii in loco eo2
rum constituantur , facile impetrabis. Quod si
nihil in fraudem egerunt, verum ita egeni sunt, ut

in eorum administratione fratris tui filiorum substantia periclitetur , an eis iniungendus sit curator,
qui idoneis facultatibus sit, rector provinciae aestiRemovendi autem licentia non solum
mabit.
3
parentibus utriusque sexus, sed etiam cognatis et
extraneis et infamibus '^ et ipsi cuius res administrantur, si non impubes sit, arbitrio cognatorum
bonae opinionis constitutorum conceditur. PP. v
id. Nov. Pio et Pofitiano conss.
[a. 238]
7 Idem A. Gorgoniae. Eum, quem ut suspectum

tutorem vel curatorem accusas, pendente causa cognitionis abstinere ab administrationie rerum tuarum,
donec causa finiatur, praeses provinciae iubebit.
aUus tamen interea in locum eius in administratione
rerum ordinandus est. PP. vii k. Mart. Sabino ii
et Venusto conss.
[a. 240]
8 Imp. Philippus A. et Philippus C. Proculo.
Si non suspectum contutorem tuum postulare ac
removere ab administratione bonorum pupilU curaveris, admitti nequaquam potest ratio desiderii tui
iam nunc postulantis tutelam tibi nomine eiusdem
l.
gem.
quamquam
recte^
dini non convenit

... sit
CR
(14)
is
annus hoc
exemplo
est
loco temporis or-
F,
seqq.
. .
cum exemplo
37, 10, 12
Cf. Dig, 26, 10
Inst. 1, 26
dett, in fraude C, fraude /2,
(16) id fraude
in fraudem
(18) sic VC^ posscisp,
(n) postulaa
(15)
ne muta: infamibus enim hoc casu pro

aliis postulare permittitur : affinibus, quod habent dett.y
collocari non potuisset post extraneis
possis
(19)
DE IN LITEM DANDO TUTORE

PP. xiii
restitui.
pupilli
k.
Nov. Peregrino et
Aemiliano conss.
244]
[a.

Ammiano. Suspectos tutores ex dolo, non etiam
ob neglegentiam remoti sunt, infames fieri
manifestum est. S. viii k. Mai. CC. conss. [a. 294]
eos,
qui
XXXXIIII.
DE IN LITEM DANDO TUTORE VEL CURATORE.

Si quas petitio1 Imp. Antoninus A. Miltiadi.
nes adversus pupillos tuos habes, dirigere ea potes,
adsistentibus causamque defendentibus coututoribus
tuis, cum et. si alios tutores non haberent, ad hoc
genus litis defendendae curatores accipere deberent.
PP. XIII k. Aug. Antonino A. iiii et Balhino
conss.
213]
[a.
2 ^lmp. Alexander A. Euaristo. An tibi partis

fundi paterui vindicatio competat, is cuius de ea re
1
notio est aestimabit. Respicere autem debes officium, in quo te esse tutorem dicis, ne ob eiusmodi
petitionem evictione secuta ultra pretii quantitatem
auctoris heredem pupillum tuum oneres, qui laudatus per te defendi debeat, cum aut compensationis
rationem habere aut contrario tutelae iudicio exSed ne tuum ius, si quod habes,
2 periri possis.
impediatur, ad eam rem defendendam, quae adversus te vindicantem agenda erit, curatores pupillo
PP. xii k. Mai. luliano et Crispino
petuntur.
conss.
224]
\a.
3 ^lmp. Gallienus A. Valerio. Ad protegendam

causam tutor sive curator datus conveniri non potest
administrationis periculo, cum sola suscepti negotii
tutela mandata est. si nihil igitur, ut adlegas, praeter negotium gessisti, frustra conveniris. PP. k. April.
Valeriano et Lucillo^ conss.
[a. 265]
4 Idem A. Irenaeo. Ad litem datus tutor si quid
bona fide erogasti, a contutoribus more solito exPP. k. JSov. Paterno et Arcesilao
igere potes.
conss.
[a, 267]
Tigram. Sive ex testamento sive iure legitimo fratris tui filiorum tutelae onus ad te pertineat, vereri
non debes de
quas adversus fracum, si qua emerprocuratore dato et illis curatore ad litem

liis
trem quondam
serit
lis,
quaestionibus
fuisse
tibi
V 4349
227
dicis,
tione obstricta es
tuis dari postulasti.
et Urbano conss.
,
GESSIT.
Impp. Valenanus et Gallienus AA. Marcello.

Etiam mulieres, si res pupillares pro tutore administraverunt, ad praestandam rationem tenentur. PP.
[a. 259]
Marco.
Non utiliter nominatus tutor pupUlorum
agendo nomine, licet ex eorum persona iniunctam
impleat intentionem, exceptione 'si tutor non^ est'
1
D. non. Dec. CC. conss.
294]
[a.
XXXXVI.="
SI
iii id.
itutores
Mart.
filiis
Maximo
[a.
ii
234]
2 Imp. Philippus A. et Philippus C. Asclepiadi

Menandro.
Quaedam pupillorum vestrorum a
matre itemque avo paterno administrata eorumque
nomine indemnitatem vobis promissam esse adsevequae si ita sunt et idem pupilli legitimae
ratis.^
aetatis eftecti non adversus matrem suam itemque
avum, sed contra vos congredi malunt, non immerito indemnitatem ab his praestari desiderabitis, quos
et administrationem suo periculo pridem suscepisse
proponitis.
conss.
PP.
iiii id.
lul.
Praesente
et
Albino
[a.
246]
3 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC

Gaiano. Ob tutorem non idoneum a matre petitum
frustra vobis eam teneri contenditis, cum non, nisi
specialiter eius periculo dari decreto fuisset comprehensum, ex ea obligatione obstricta est. S. k. Dec.
AA. conss.
[a. 293]
XXXXVII.
CONTRA MATRIS VOLUNTATEM TUTOR
DATUS SIT.
SI
^lmpp. Severus et Antoninus AA. Tertio. Si

matris ultimam voluntatem Fuscinium filio
communi tutorem datum probaveris, eum sine damno
existimationis a tutela removendum praetor decernet.
quae rescriptio, si in fraude"^ convictus fuerit, non
PP. xiii k. Mart. Laterano \et Rusuffragabitur.
1
contra
fino conss.
[a.
197]
XXXXVIII.
UT CAUSAE POST PUBERTATEM ADSIT TUTOR.
1
dum
^lmp. Philippus A. Dextro. Tutores, qui necadministrationis rationem^ ad curatores trans-
tulerunt, defensioni causarum pupillarium adsistere

1
Et ideo, si (ut
oportere saepe rescriptum est.
proponis) instrumenta, quibus adseri possunt causae
provocationis, etiam nunc hi quorum meministi apud
se detinent, aditus praeses provinciae periculi sui
eos admoneri praecipiet. PP. xii k. Nov. Philippo
A. et Titiano conss.
[a. 245]
xxxxvim."
UBI PUPILLI EDUCENTUR.
Educatio
1 Imp. Alexander A. Dionysodoro.
pupillorum tuorum nuUi magis quam matri eorum,
xxxxv/
submovetur.
PP.
et
constituto et sollemnitati iuris, ubi tutor exigitur, et

indemnitati utriusque prospici possit. S. iiii k. Mai.
CC. conss.
[a. 294]
DE EO QUI PRO TUTORE NEGOTIA
quod tuo periculo
MATER INDEMNITATEM PROMISERIT.
si
1
non vitricum
Quando autem
super hoc
eis induxerit,
committenda est.
inter eam et cognatos et tutorem
orta fuerit dubitatio, aditus praeses pro-
vinciae inspecta personarum et qualitate et coniunctione perpendet, ubi puer educari debeat.
2
Sin
autem aestimaverit , apud quem educari debeat, is
necessitatem habebit hoc facere, quod praeses iusPP. VII id. Febr. Maximo ii et Aeliano
serit.
conss.
[a.
223]
Maximia?ius AA. ei CC.

Gratae. Utrum nepos tuus ex fiHa apud te an patruum suum morari debeat, ex singulorum adfectione et qui magis ad suspicionem ex spe successionia propior*' sit, aestimabitur.
S. xviii k. Nov.^^
[a. 294]
et
Suo potius peri1 Imp. Alexander A. Bruttiae.

culo magistratus tutores quos petisti dederunt, quam
tu contra sexus condicionem alicui ex ea obliga(1)
B^ 38, 9,
(4)
38,
(5*)
libri
39
5, 6. 7.
38, 8, 22. 23
38,
(8)
(2)
Cf.
9,
37,
(6)
14
15
6,
Dig. 27,
(3)
(5)
luciano
Hal
non om. CE''
38, 8, 24
(7) fraudem
(9) adminigtrationis ratio-
nem C, administratiouem R, administraciones M: reddiderunt neque administrationem ex

suppL Mommsen
(ll) proprior libri
38, 2
(10)
(^ Dig. 27, 2
contra
(l2) lan. Mommsen
29*
DE ALIMENTIS
228
50. 51
patris tui petitio competat.
PP.
iii k. Mai. Alexa?idro
A. cons.
DE ALIMENTIS PUPILLO PRAESTANDIS.

Pupillus, si ei
1 Imp. Antoninus A. Faustino.
alimenta a tutore suo non praestantur, praesidem
ne in alimentorum praestaprovinciae adeat, qui,
tione mora fiat, partibus suis fungetur. Idem
1
est et si de statu pupilli seu adulti et de bonis eius
controversia pendeat. PP. vi id. lul. Romae Laeto ii
[a. 215]
et Cereale conss.
2 Imp. Alexander A. Aufidio. Quod plerumque
postulatur, ut arbitrio praetoris alimenta pro modo
faciiltatum pupillis vel iuvenibus constituantur, pro
officio suo hi qui aliena negotia gerunt, ne apud
Ceteiudicem controversiam habeant, faciunt.
1
rum si bonus vir et innocens tutor arbitrio suo aluit
pupillos (quod interdum etiam necesse est fieri, ne^
secreta patrimonii et suspectum aes alienum, quod
melius est interim taceri quam, cum de modo bonorum quaeritur, ultro proferri et apud acta ius dicentis contra utilitatem pupiUorum signari), non
dubio accepto ferre debebunt ea, quae vir bonus
arbitrabitur raerito ad exhibitionem educationis miNec ferendus
nisteria studiaque erogata esse.
2
^
eruest iuvenis, qui, cum praesens esset studiisque
ditus atque alitus est, si ea per alium se consecutum* non probet, sumptusque^ recuset, quasi vento
vixerit aut nullo liberi hominis studio imbui meruerit.
PP. non. Dec. Maodmo ii et Aeliano conss. [a. 223]
222]
tutores
[a.
5 Imp. Gordianus A. Victorino.
Omnes
seu heredes
eorum, qui administraverunt tutelam,

ad eundem iudicem ire '^ debere iam pridem constitutum est,
cum igitur patrem tuum cum alio
tutelam
administrasse
adlegas,
praeses
provinciae
eundem iudicem adversus te atque heredes contutorum patris tui dare debebit, quatenus quisque condemnari debeat, examinaturum. PP. x k. Aug. Pio
Pontiano conss.
et
[a.
et
238]
Maocimianus AA. Septimo
Cononi. Cum interdictae vcnditionis vitium etiam

pretii fraude tutor vester cumulasse proponatur, non
dubitabit praeses provinciae, quando venditionem
confirmare voluistis, residuum pretium cum usuris
venditae a tutore possessionis celeriter vobis restitui
1
iubere.
Quod autem petitis ab heredibus eius
qui vendidit pretium vobis exsolvi, superfluo a nobis
desideratis, quia nec praesidis experientiam possit
latere, tutores qui gesserint sive heredes eorum ob
ea negotia, quae per eos administrata sunt, princiet
pali loco
nem non
conveniri debere, ceteris ob culpae ratioservati detrimenti periculo substitutis, vel,
etiam adversus
pariter administrasse doceantur,
si
unum liberum
experiundi arbitrium competere, ita

ut actiones, quas adversus alios habetis*'*, ad electum transferantur *5. PP. iiii k. Sept. ipsis iiii
et iii
AA.
conss.
[a.
290]
Quidquid tutoris
dolo vel lata culpa vel levi culpa^* sive curatoris
minores amiserint vel, cum possent", non quaesierint, hoc etiam in tutelae sive negotiorum gestorum
LI.
ARBITRIUM TUTELAE.
utile
Cum tutelae admi1 Imp. Antoninus A. Leoni.

nistratae ratio a te peti coeperit, neque veritati
iudicium venire non est incerti
AA. conss.
8 Idem AA. et CC. Dalmatio.
id.
April.
S. prid.
\a. 293]
Tutores tutelae
iuris.
quod (ut dicis)

sui verbis testamenti
k. Oct. Romae duobus
conveniri longi temporis praescriptio non prohibet.

si his transactione vel novatione atque acceptilatione*'* liberationem non praestitisti , apud recto-
212]
detutelae
rem provinciae quaecumque tibi debentur repetere

non prohiberis. S. xvi k. Mai. AA. conss. [a. 293]
9 Idem AA. et CC. luliano. Tutorem quondam,
ut tam rationem quam si quid reliquorum nomine
debet reddat, apud praetorem convenire potes.
quamvis enim matrem tuam susceptis bonis vestris
festa neglegentia cessatur', tutelae iudicio damnum,

quod ex cessatione accidisset, pupillo praestandum
esse statuere curabit. PP. non. lul. Antonino A. iiii
et Balbino conss.
[a. 213]
3 Idem A. Vitalio. Curator, qui post decretum
indemnitatem pro hac administratione tutori se

praestituram promisisse proponatur, tamen adversus
tutorem tibi tutelae, non adversus matris successores ex stipulatu competit actio.
S. prid. k. lan.
praesidis, sublata pecunia, quae ad comparationem

possessionis fuerat deposita, praedium sibi comparavit, elige, utrum malis in emptione tibi negotium
eum^ gessisse, an, quia in usus suos conversae pe-
defunctus
tutelam vestram administravit, non rerum eius dominium vindicare vel tenere potes, sed tutelae contra
l
eius successores tibi competit actio.
Debitum
autem aliis indiciis probari oportet. nam quod neque ipse neque uxor eius quicquam ante administrationem habuerunt, non idoneum huius continet indicium nec enim pauperibus industria vel augmentum
patrimonii, quod laboribus ac multis casibus quaeS. xi k. Febr. Sirmi CC.
ritur, interdicendum est.
neque
iustis
probationibus
patrimonii
modum
testator
ampliavit vel minuit. PP.

conss.
2 ^"Idem A. Praesentino.
Asjoris
ofticit,
[a.
Nomina paternorum
bitorum si idonea fuerunt initio susceptae

et per latam culpam tutorum minus idonea tempore
tutelae esse coeperunt, iudex qui super ea re datus
fuerit dispiciet: et si palam dolo tutoris vel mani-
cuniae sunt, legitimas usuras ab eo accipere: secundum quae iudex tutelae iudicio redditus partem
religionis implebit.
et Cereale conss.
PP.
iii k.
M. Romae
Laeto
[a.
ii
215]
Alexander A. Aglao. Eum, qui bonis

paternis secundum edicti formam abstentus est, he^'^lmp.
reditariis
1
actionibus
Nec ad rem
conveniri
facit,
nulla
ratio
suadet.
quod adversus curatores^,
si
non consulte abstentus sit, actio competat: nihil

quippe in ea quae ex officio gesta sunt vel geri debebunt ' veniet >, sed culpa solum quantique interfuit
2
eius non fuisse abstentum aestimatur.
Cui consequens est, ut, si propter eam causam transegisti
cum
curatoribus
*,
nulla
adversus
creditoribus
te
(0 B 38, 2
(2) pro ne requiritur
Cf. Dig. 27, 2
propter
(3) qui pro censu studiis proponit Mommsen
(4)
consecuttis
26 seqq.
Cf.
que
(5)
Dig. 27,
del.
Hal.
(6) iunge
curator .
(6)
5, 56, 1
38,
3,
(7) sic
negotium eum
conjirmant B: fuerit fortasse curatorem
negotium
(S)
Greg. 6, 18, 13
(9) sic V cum B, vel tutores (curatores R) ins. PCR
(10) debuerunt Hal.
VCy cessatum
est
(8)
(H) venient scr.
(n) sic
32
(x. tt.),
curatoribus vel
unde
AA. conss.
10 Idem AA.
[a.
et
CC. Pomponio.
293^
Si
conss.
[a.
294]
Tutor post
11 Idem AA. et CC. Chrysianae.
puberem aetatem puellae si in administratione conexa
perseveraverit, tutelae actione totius temporis rationem praestare cogitur. sin autem post finitam administrationem in isdem rebus minime se immiscuerit,
temporis quod insequitur periculum ad eum non

Anchialo CC.conss. [a. 294]
pertinet. S. f*^ k. Dec.'^^
tutoribus VCR, tutoribus vel curatoribus

(u) sic R", habes VCR"
CR, vdoire
Fi2?,
transferaa
C,
transferatis
iJ*
(16)
(i3) ire
(15)
vel
sic
levi
VC, vel levi i2, om. P: in versione yaxa noSai

adnotant ad J5, ubi est xaxa
addi Xsêfi xovXnav
SoXov xoiv imxônav : quamobrem verba vel lata culpa
culpa
B^
(17) sic dett., possint

fortasse delenda sunt cum L"
VtPR (18) atque acceptilatione Vp^CR cum i?, om. p*
(19) V V?y om. Hal.
(20) Nov. Afommsen
DE DIVIDENDA TTJTELA
V 5l~54
229
12 Idem AA. et CC. Quintillae. Tutelae actio

tam heredibus quam etiam^ contra successores
competit. S. x^ k. Bec. Sirmi^ CC. conss. [a. 294]
1 6 Imp. lustinianus A. luliano pp. Veteris iuris
dubitationem decidentes sancimus, si quidem tutor
finiatur, tamen eum qui administrasolvendo sit, in primo loco eiusque successores conveniendos esse non ambigitur. S. iiii k. Oct.
CC. conss.
[a. 294]
culum minime
si
vit,
vel curator pro substantia pupilli vel adulti aliquid

ubicumque dixerit ad maiorem quantitatem eam
reducens, sive pro utilitate pupilli vel adulti sive

per solam simplicitatem'' sive per aliam quamcumque causam, nihil veritati praeiudicare, sed hoc obtinere, quod ipsius rei inducit natura et mensura
1
Sin
pupillaris vel adulti ostendit substantiae.
autem inventario publice facto
res
pupillares
vel
per huiusmodi scripturam confessus fuerit ampliorem quantitatem substantiae, non esse aliud inspiciendum nisi hoc quod
scripsit, et secundum vires eiusdem scripturae patriadulti
conscripserit et ipse
monium pupilli vel adulti

homo simplex, immo magis
exigi:
neque enim sic
stultus invenitur, ut et
contra se scribi aliquid patia-
in publico inventario
2 (1) tur.
Illo procul
dubio observando, ut non

curator res pupillares vel adulti
aliter attingere vel ullam sibi communionem ad eas
vindicare, nisi prius inventario publice facto secundum morem solitum res eis tradantur: nisi testatores
substantiara transmittunt specialiter inqui^
3 ventarium conscribi vetaverint. Scituris tutoribus
et curatoribus, quod, si inventarium facere neglexe-
audeat tutor vel
rint, et quasi suspecti ab officio removeantur et

poenis legitimis, quae contra eos interminatae sunt,
subiacebunt et postea perpetua macula infamiae
notabuntur, neque ab imperiali beneficio absolutione
huiusmodi notae fruituri. D. k. Aug, Constantino[a. 5301
poli Lampadio et Oreste vv. cc. conss.
LII.
DE DIVIDENDA TUTELA ET PRO QUA PARTE

QUISQUE TUTORUM CONVENIATUR.
1 Imjj. Gordia?ius A. Optato. Si post finitum administrationis officium collegae tui indemnitati praestandae idonei fuerunt posteaque, dum non conveniuntur, minus idonei effecti sunt, vitium alienae
cessationis ad dispendium tuum pertinere iuris ratio

non patitur.
PP. vi id. Mai. Gordiano A. ii et
[a. 241]
Pompeiano conss.
2 Imppp. Carus Carinus et Numerianus AAA.^
Si divisio administrationis inter tutores sive curatores in eodem loco seu provincia constitutos necdum fuit, licentiam habet adulescens et
unum eorum eligere et totum debitum exigere, cessione videlicet ab eo adversus ceteros tutores seu
1
curatores actionum ei competentium facienda. In
divisionem autem administratione deducta sive a
praeside sive a testatoris voluntate unumquemque
Primigenio.
pro sua administratione convenire potest, periculum

invicem tutoribus seu curatoribus non sustinentibus,
nisi per dolum aut culpam suspectum non removerunt vel tarde suspicionis rationem moverunt, cum
alter eorum non solvendo effectus sit, vel suspicionis causam agendo sua sponte iura pupilli prodi2 derunt.
Nec prodest eis dicentibus contutorem
3
suum non administrasse pupillares res. Sin vero
ipsi' inter se res administrationis diviserunt, non
prohibetur adulescens et unum ex his in solidum
convenire, ita ut actiones, quas adversus alios habet,

transferat.
PP. Hemesae jtf' k. April.
Carino ii et Numeriano AA. conss.
[a. 284]
3 Impp. Piocletianus et Maanmianus AA. et CC.
Licet tutorum conventione mutuum periZotico.
ad electum
VC, om. P
(2) x Hal., 07n. V
(3) Sirmi del.
VP>C, pro sua simplicitate J*
(5) impp. Carinus et Numerianus AA. scr.
(6) ipsis F*
(7) xv F,
(I)
etiam
(4) sic
3CH Hal.
del.
(II)
(8)
MoTMnsen
38, 15
(10)
Consultatio 9, 8
Cf.
Dig. 12,
convincitur
(12)
dett.
railiti
cum
(9)
dolo
B2 (x. n.)
Consult, om. Hbri
LIIL
DE IN LITEM lURANDO.
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Asclepiodoto.
Adversus heredem tutoris ad transferendam tutelam
iudicem accipiens tempore litis ad puberem instru-
menta pertinentia
non exhibeantur,
modo
si
quondam
vincula fquoque
k.
restitui desiderabis.
quod si dolo
in litem iurandi tibi facultas erit,
pupillo debitam adfectionem ad
religionis
extendere volueris.
Aug. Geta 11 cons.

2 Imp. Antotiinus A. Severo.
PP.
205]
Is, qui rationes
invitus in litem iurare
[a.
curae reposcit,
compelli non potest. sed volens ita demum audiendus est, si heres per longam successionem tutoris
instrumenta pupillaria dolo'* circumveniendi pupilli
1
Sin vero neque dolus
gratia exhibere non vult.
neque lata culpa neque fraus heredis convincetur ''',
omissa iurisiurandi facultate iudex de veritate cognoscet, quae etiam argumentis liquidis investigari potest.
tutelae seu
PP. XI
k. Oct. duobus Aspris cotiss.

[a. 212]
3 ^^ldem A. Prisciano militi^^. Summa sententia
cessantibus
curatoribus quondam
comprehensa, quam
tuis '^ iudex secutus iurisiurandi a te prolati " reliin
condemnationem
gionem
deduxit, miuui pacto non
potuit. PP. k.^Îul. Laetoii et Cereale conss. [a. 215]
Gordianus
A. Muciano.
4 Imp.
Alio iure est
tutor enim inventarium cetetutor, aiio heres eius.
raque instrumenta si non proferat, in litem iusiurandum adversus se potest admittere: at enim heres
eius ita demum, si reperta in hereditate dolo malo
l
non exhibeat. Sed cum adversus ipsum tutorem
litem contestatam esse dicatis transferentibus ^ in

heredes eius actionem praeses provinciae partes suas
exhibebit non ignorans, nisi exhibeantur instrumenta,
quatenus iuxta formam constitutionum partes suas
debeat moderari. PP. vii k. Oct. Pio et Pontiano
conss.
[a. 23S]
''^
Artemiaoro. Licet adversus heredes
ob non factum
inventarium iusiurandum in actione tutelae praetermitti placuerit, iudicem tamen velut ex dolo tutoris
aliis indiciis instructum adversus eos ferre sententiam convenit.
S. viii k. lan. Nicomediae CC.
conss.
[a. 294]
,
LIIIL
DE HEREDIBUS TUTORUM.
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Fusdano.
Heredes tutoris ob neglegentiam
quae non latae
culpae comparari possit, condemnari non oportet, si
non contra tutorem lis inchoata est neque ex damno
pupilli lucrum captatum aut gratiae praestitum sit.
PP. VI id. Mart. Laterano et Rufino conss. [a. 197]
2 Imp. Antoninus A. Valentiniano et Materno.
Pater vester tutor vel curator datus si se non excusavit, non ideo vos minus heredes eius tutelae
vel utili iudicio conveniri potestis, quod eum*^ tutelam seu curam non administrasse dicitis nam etiam
1
cessationis ratio reddenda est. Prius tamen
propter
,
actum suum eos conveniendos esse qui administraverint saepe rescriptum est. PP. xi k. Mart. Antonino A. iiii et Balbino conss.
[a. 213]
(13)
tuis
(15) k.
PCR
Consult., quis
Consult. Hal, x k.
(17)
heredem
dett.,
eam
heredes
CR
(is)
VCR
VC
F
herede vel herede (avelm) V,

(19) eum
C/. Dig. 27, 7
^ 38, 7
dett.,
(l4) perlati Consult,

(16) sic V, vobis ins.
230
V 5459
Adversus heredes quondam
3 Idem A. Avitae.
in iudicium
tutelae actione consiste*.
autem veniet etiam id, quod tihi tutor ex causa
PP. ni^ non. lul. Antonino
lideiussioms debuit.
[a. 213]
A. III I et Balbino conss.
tutoris
tui
Imj).
Alexauder A. Frontino.
Heredes eorum,
si quid ad
qui tutelam vel curam administraverint,
eos ex re pupilli vel adulti peryenit, restituere coguntur: et in eo auiem, quod tutor vel curator administrare debuit nec administravit, rationem reddere
eos debere non est ambigendum. PP. viii k. Nov.
[a. 229]
SI
eorum an cum
TUTOR NON GESSERIT
qui pro eis se obligaverunt, agere

dividere actionem.
nam in
cum reo et cum fideiussoribus agi iure
non potest. PP. x^ k. Febr. luliano et Crispino
conss.
[a. 224]
2 ^^ldem A. Prisco. Non est ambigui iuris electo
1
reo et solvente fideiussorem liberari.
Et ideo si
simpliciter acceptus est fideiussor in id, quod tutor
seu curator debiturus esset, cura proponas tutorem
seu curatorem condemnatum solvisse, quid dubium
2 est liberatum esse fideiussorem? Plane si stipu-
debeas vel,
solidum et
his,
si ita
malis,
rem salvam
fore interposita est vel cautum

quod a tutore seu curatore servari non
potest, manet tideiussor obligatus ad supplendam
tibi indemnitatem.
PP. viii^^ k. Aug. Fusco ii et
Dextro conss.
[a. 225]
latio^
est in id,
SI
TUTOR NON GESSERIT.
Certum est non

*Imp. Alexander A. Zotico.
solum eos qui gesserunt, sed etiam qui gerere debuerunt tutelam teneri etiam in ea, quae a contutoribus servari non potuerunt, si modo, cum suspectQS
1
Tu
facere deberent, id officium omiserunt.
lUDICIO.
autem,
contra patronum tuum famosam actionem instituere non potuisti, providere tamen, ne quid tutelae
deesset, necessariis postulationibus apud eum, cuius
de ea re iurisdictio fuit, potuisti. PP.prid. id.Mai.
[a. 223]
2 Idem A. lusto. Qui se non immiscuerunt tutelae vel curae, ex persona eorum, qui gesserunt et
idonei sunt, non onerantur. si qua vero sunt, quae,
etsi
cum
geri debuerunt, omissa sunt, latae culpae ratio

omnes aequaliter tenet. PP. viii k. Mai. luliano
et Crispino conss.
LVm."
DE CONTRARIO
224]
[a.
LVI.*
DE USURIS PUPILLARIBUS.
1 '^lmp. Antoninus A. Praesentino.
Tutorem vel
curatorem pecuniae, quam in usus suos convertit,
legitimas usuras praestare debere olim placuit. PP.
non. lun. Antonino A. iiii et Balbino conss. [a. 213]
2 Imp. Alexander A. Ampliato. Eius, quod ex
causa tutelae debetur, usuras praestari oportere
dubium non est, quamvis aliis pro participe mune-
necessitas solutionis inrogetur, quia id ncn alias

quam si cessatio contutoris in suspecto
faciendo imputari possit. PP. xiii k. lul. luliano
et Crispino conss.
[a. 224]
3 Idem A. Vitalio. Si pecuniam pupillarem nehominibus
idoneis
credere
in
que
neque
emptionem
ris
contingit,
Impp. Severus et Antoninus AA. Stratoni. Si

pro iudicato contutore pecuniam solvisti, nullum
iudicium tibi contra pupiUum competit, ut delegetur
tibi adversus liberatum actio.
quod si nomen*^
emisti, in rem suam procurator datus heredes eius*"*
iudicati poteris convenire. PP. vii k. Mart. Fabiano
1
et
Muciano conss.
2 Imp. Antoninus A.
[a. 201]
Si non ex proPrimitivo.
solus
condemnatus
es, sed abpria culpa
pupillae
sens et indefensus adquievisti, cum ex causa iudicati
satisfacere coeperis, actionem" adversus contutores
tuos mandari tibi a pupilla desiderabis vel utiU
PP. prid. id. Oct. duobus Aspris
actione uteris.
conss.
[a. 212]
3 Idem^* AA. et CC. Thesidi. Si pater tuus,
et
sui
tutelam
administrasse
quem
privigni
proponis,
testamento recte facto, pupillo etiam quondam suo
herede instituto decessit, quoniam non
nisi
pro por-
tione hereditaria tutelae petitionem confusione constet extingui, pro residua parte succedentem patri
tutelae te convenit apud competentem iudicem red1
dere rationes. Qui secundum bonam fidem, eorum
etiam, quae patrem tuum in re eius erogasse dicis,
admissa compensatione, reliqui (si quid ampUus de2
betur) faciet condemnationem.
Quod si sciens
amplius in rem suam erogatum agendum propterea

tutelae non putaverit, eum contrario iudicio conveS. xviii k. lan. CC. conss.
nire potes.
[a. 294]
possessionum convertere potuisti, non ignorabit iudex

usuras eius a te exigi non oportere. PP. id. April.
Modesto et Probo conss.

[a. 228]
4 Impp. Biocletianus et Maximianus AA. et CC.
Aurelio.
actione
vobiscum
tutelae
Pupillus agere
1
Verum adversus futuram
compelli non potest.
calumniam et ut, si quid ei debetis, cursus eius inhibeatur usurarum, denuntiationibus frequenter interpositis ad iudicium eum provocate ac, si rem dissimulatione proferat, actis apud praesidem provinciae
factis voluntatis vestrae rationem declarate:
quo
facto tam vobis ipsis quam securitati filiorum vestro2
rum consulatis. Quod et in curatoribus locum
habet. PP. iii id. Febr.^ Sirmi CC. conss. [a. 294]
LVIL'
DE FIDEIUSSORIBUS TUTORUM SEU CURA1
Imp. Alexander A.
(1)
(4)
tutoribus
ipsis
consistet
6, 6, 1
(2)
{h)
Febr. F, kal. sept. Hal.

om. V
(9) X Hai, om.
F, vu Hal.
(12)
38,
CR cum JB,
VCR,
nomina
TQ
actionea dett.
Eligere debes, utrum

curatoribus heredibusve
F, iv Hal.
iii
B 38, 17
(3)
iunge 5, 51, 2
Cf. Dig. 21, 7
(5')
(7)
V
18.
38,
BDig.
27,
(14)
cum B.2
quicquam
stipulationi pro
Sine die et
pupillo
habitae'^
nocet.
conss."^^
et CC. Serenae.
Nec actiones sine
in aetate pupillari constituta'-^'
remittendo quicquam amittere poteris. S. xvii k. Mai.
2 Idem AA.
auctoritate
tutoris
CC. conss.
[a. 294]
3 ^^ldem AA. et CC. Gaio. Eum, qui a pupillo
sine tutoris auctoritate distrahente comparavit, longi
temporis spatium non*^ defendit. S. viii^* id. Dec.
CC. conss.
[a. 294]
ritati facientes
Felici.
vel
1 ^^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC

Antoniano.
Neque tutoris neque curatoris absentia
4 Imp. lustinianus A. luliano pp. Clarum postesancimus omnimoao debere et agenti-
TORUM.
cum"
LVIIIL"
DE AUCTORITATE PRAESTANDA.
(lO)
7, 13
C/.
eius F, om.
(. n.)
CR
38, 16
(6) id.
(8)
cum
(11)
viii
(13)
sic
(16) sic
(16) scribi debuit
bus
et
viginti
pulsatis in criminalibus causis minoribus

quinque annis adesse curatores vel tutores,
37, 8, 23
(17)
impp. Diocletiaiius et Maximianus
(IS)
8, 37, 7
Cf. Dig. 26, 7 hist. 1, 21
seqq.
(20) S, xvii
(19) pro pupillo habitae om. l. gem.
k. Febr. CC. conss. (= a. 294) /. gem.
(21) sic PR,
constitutus
VG
(22)
non] nullum spatium
quam
vii vel iii
F,
/.
iii
7,
gem.
Hal.
26,
9
(23) longi
(24) viii Z, iiii
t.
sp.
magis
QUANDO CURATORES
V 5962
231
in quibus casibus et pupillos leges accusari concedunt, cum cautius et melius est cum suasione perfectissima et responsa facere minores et litem inferre, ne ex sua imperitia vel iuvenali calore aliquid
vel dicant vel taceant, quod, si fuisset prolatum vel
non expressum, prodesse eis poterat et a deteriore
calculo eos eripere. I). x k. mart. Constantinopoli
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531]
5 Idem A. lohanni pp. Veterem dubitationem
amputantes, per quam testamentarii quidem vel per
inquisitionem dati tutoris et unius auctoritas suffi-
ciebat, licet plures fuerant, non tamen diversis regionibus destinati, legitlmi autem vel simpliciter dati
omnes consentire compellebantur, sancimus,
si
plures
fuerint ordinati, sive in testamento paterno

ex lege vocati sive a iudice vel ex inquisitione
*
vel simpliciter dati , et unius tutoris auctoritatem
omnibus tutoribus sufficere, ubi non divisa est administratio vel pro regionibus vel pro substantiae
partibus: ibi etenim necesse esrt singulis pro suis
tutores
1
*actorem constituere debeut. Pupillus autera vel
pupilla vel adultus vel adulta tam adagendum quara
*ad defendendum,
*
tutore seu curatore interveniente,
procuratorem ordinare possunt. Ipsi etiam tu*tore8 et curatorp^ post litis contestationem a se
*factam ad exemplum procuratorum, qui Utem con*testati sunt, dare procuratores non prohibentur.
*PP. prid. id. Mai. Alexandro A. iii et Dione
*conss.*
[a. 2291
2(1) ''Impp. Diocletianus et Maocimianus AA. et
CC. Alphocrationi^.
matri successerunt,
Si sui iuris constituti filii tui

tutorem eorum esse pro-
licet te
betur, tamen non per procuratorem , sed actorem

decreto constitutum a te res eorum te absente peti
iS. non. lan. Sirmi CC. conss.
convenit.
[a. 294]
sive
partibus vel regionibus auctoritatem pupillo praestare, quia in hoc casu non absimiles esse testamentariis et per inquisitionem datis legitimos et
quod fideiussionis
simpliciter datos iubemus eo,
onere praegravantur et subsidiariae actiouis admini-
culum speratur. Sed haec omnia ita accipienda

sunt, si non res quae agitur solutionem faciat ipsius
LXIL
DE EXCUSATIONIBUS ET TEMPORIBUS EARUM.

1 Impp. Severus et Antoninus AA. Aviolae. Falsa
suasione credis te propterea, quod spado sis, immunitatem a tutelis habere. PP. k. mai. Cilone et
Libone conss.
2 Idem AA. Aventiano
si pupiUus in adrogationem se dare

etenim absurdum est solvi tutelam nec
consentiente, sed forsitan et ignorante eo, qui tutor
2
fuerat ordinatus.
Tunc etenim, sive testamen-
tutelae,
ut puta
desiderat.
dati
petent sibi in provincia curatores adulescentes.

VIII k. Sept. Cilone et Libone conss.
[a. 204]
3 Idern AA. Crispino. Excusationis quidem tuae,
libertino
tutor
datus
certa
causa
est.
ingenuus
es,
PP.
ritatem praestare, ut, quod omnes similiter tangit,
si
ab omnibus comprobetur.
modo
Quae omnia
et in curatoribus observari oportet.
I). k.
ConstanUnopoli post consulatum Lampadii
w.
simili
cc.
Sept.
et Orestis
[a.
531]
[a. 204]
Si curatores
fuerit,
per inquisitionem dati sive legitimi sive

simpliciter creati sunt, necesse est omnes suam auctosive
tarii
et Cosconio.
generaliter nec decreto significatum est

Italicarum tantum rerum vobis munus adiunctum,
adire debetis competentem iudicem, ut vos a provinciali administratione liberet.
quod si factum
estis
cum
sed
te
praeses provinciae audiendum non pu-
taverit propter praescriptionem, quasi tardius adires,

nec a decreto provocaveris, intellegis parendum esse
sententiae.
PP. id. Mart. Albino et Aemiliano
conss.
[a. 206]
4 Lnp. Antoninus A. Agathodaemoni. Amplisconsulto, qui pupillam suam uxorem

ducit, nuptias contrahere non intellegitur et tamen
_
simi ordinis
QUANDO CURATORES VEL TUTORES ESSE

DESINANT.
Si curatores
1 Imp. Antoninus A. Rermillae.
tutoribus adiuncti sunt, pubertate pupilli tam tutorum quam curatorum adiunctorum officium finiri
ideoque alios propter aetatis infirmitatem curatores
esse dandos manifestissimum est. PP. iiii k. Aug.
Romae Antonino A. iiii et Balhino conss. [a. 213]
Menippo^. Tutoris officium ex sola voluntate puS. xiii k. Fehr. CC.
pilli non finiri certissimum est.
cmss.
[a. 294]
3 Imp. lustinianus A. Menae pp. Indecoram observationem in examinanda marum"* pubertate resecantes iubemus: quemadmodum feminae post impletos
duodecim annos omnimodo pubescere iudicantur, ita
et mares post excessum quattuordecim
annorum
puberes existimentur, indagatione corporis inhonesta
cessante. B. viii id. April. Constantinopoli Decio
vc. cons.
[a.
529]
LXI.
DE ACTORE A TUTORE SEU CURATORE DANDO.

1 *Împ. Alexunder A. Selastiano. Neque tuto*res neque curatores ex sua persona in re pupilli
*vel adulescentis procuratorem facere possunt, sed
(1)
in ins.
(2)
38, 19.
Cf. Inst. l, 22
(3)
me-
nippo C, mene pp. SL, meni papae R: quae nescio an

eo ducant, ut spurium sit hoc nomen et ex c. 3
suppletum sity quemadmodum factum est ad 5, 37, 20. 5, 56, 4
(4) examinanda mariim M, examinanda C, examinanda-
rum
(5)
c.
1,
quam
lihri
cum
Sed si tu Demetriae, cum

in matrimonio haberes, absens et ignorans curator constitutus es, potes esse securus, dum tamen
alius substituatur.
non enim debet ignorantia maritorum amplissimi ordinis consulto fraus quaeri.
PP. XI k. lul. Sabino et AnuUino conss.
[a. 216]
5 Imp. Alexander A. Bassiae^. Libertos a tutela vel cura liberorum patroni seu patronae nuUam
1
infamis constituitur.
eam
et
omittunt, ex
excusationem impetrare amplissimus ordo auctore

divo IMarco censuit.
et ideo nec illud prodesse eis
debet, quominus curatores etiam inviti patroni seu
patronae liberis dentur, quod eorundem tutelam administraverunt.
6 Idem A. Maxlmo.
Quinquaginta dies, qui praesunt ad professionem excusationis his qui tuseu curatores dati sunt, ex eo die cedere, ex
quo decretum praetoris aut testamentum parentis
notum factum erit ei qui ad munus vocatus fuerit,
finiti
tores
1
Sed si
ipsa constitutio quae hoc induxit sanxit.
quis in eius temporis computatione ab eo cuius de
ea re notio fuit iniuriam passus non provocavit,
adquiescere rebus iudicatis debet. PP. iii non. Mai.
[a. 224]
7 Idem A. Antonino.
Neque a tutela neque a
cura ideo quis excusatur, quod creditor sive debitor
eius est, cui tutor sive curator datus est, sed participem in munere habere debet, ut (si res exegerit)
is qui alieno auxilio eget defendatur.
PP. iii^^
id. lul. luliano et
[a. 224]
Crispino conss.
2,
12,
11
restituta est
huius
auctore Thalelaeo
{B2
8, 2,
85),
(6) sic i2,

repetitam esse testatur
alfocratrjoni 7y, alphogratione C, alphogratio 5, harpocrationi Mommsen
38, 1, 52
(8)
37, 8, 28
(:)
(.9) basiae Z, byseqq.
Cf. Dig. 27, 1 Inst. 1, 25
siae S, besie
(10) iii Hal, vi
qui
c. 11
initio
tituli
CR
232
62. 63
8 Jdem A. Maximo.
Coloni
(id
est
bonorum patrem
conductores)
[a. 225]
Febr. Fusco et Dextro conss.
9 Idem A. liomano. Frater tuus non ideo a
tutela vel cura excusari debet, quod oculum amisit.
non
proinde intellegis munus susceptum eum deserere
et Probo conss. [a. 228]
posse. PP. k. Fehr. Modesto
10 Ide7n A. Crispifio. Exactores tributorum tanto
tempore, quanto rationem tributariam tractaverunt^
sed ^ropter late diffusum

scrijptione submovetur,
patrimonium an tibi adiungi aliquos curatores oporteat, praeses provinciae, si te insufficientem deprehenderit, aestimabit. PP. viii id. Dec. Pompeiano
et Peligno conss.
[a. 231]
12 Imp. Gordianus A. Valentino. Voluntaria
PP. xi
tutelae munera privilegiis nihil derogant.
k. Nov. Pio et Pontiano cofiss.
[a. 238]
13 Idem A. ApoUinari. Nec senatorum quidem

nedum ceterorum propterea quia patrono-
liberti,
rmn
a muneribus civilibus habent

immunitatem.
tantummodo etenim unus senatoris
libertus, qui patroni negotia gerit, habet a tutela
PP. x k. Febr. Gordiano A.
sive cura vacationem.
et Aviola conss.
[a. 239]
14 Idem A. Heraclidae. Severiter praeses provinciae exsequetur,
animadverterit avunculum
si
tuum propterea nominari tutorem, ut metu eiusmodi
1
creationis a magistratibus iniuriam redimat. Quin
etiam si aliqua ei excusatio competit et non alia
causa nominatus est, quam ut lite fatigetur, quod
in eam rem absumptum fuerit, is qui eum nominavit
iuxta formam constitutionum ei reddere cogetur.
PP. id. Sept. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239]
15 Idem A. Tauro. Quamquam in tutela detentus eo, quod excusatio quam obiciebas non est admissa, provocationis auxilium flagitares et in medio
tempore hi quorum meministi in adulta aetate agere
coeperunt, tamen non eo minus causa interpositae
provocationis propter periculum administrationis eius
temporis iudiciorum more examinanda est. PP. riii
k. Nov. Arriano et Papo cotiss.
[a. 243]
16 Imp. Philippus A. Theodoto. Si, ut adlegas,
his tutor datus es, cum quibus disceptationem hereditatis tibi esse proponis, et tempora antiquitus
excusationibus praestituta etiam nunc opitulantur,
adire praesidem provinciae potes, formae super ea
re^ statutorum principalium obtemperari pro sua
PP. x k. Aug. Peregiino et
gravitate iussurum.
Aemiliano cotiss.
[a. 244]
17 Irnpp. Valerianus et Gallienus AA. Epagatho.
Licet orationia sub divo Marco habitae verba deficiant, is tamen, qui post contractas nuptias nurui
suae curator datur, excusare se debet, ne manifestam sententiam eius otfendat et labem pudoris
contrahat.
D. vi id. lan. Valeriano ii et Lucillo
negotia gerunt,
conss.
1 8 Impp. Diocletianus et
[a.
26o]

Sabino. Tutores nominatos appellationem interpo1
nere necesse non habere certissimi iuris est. Quapropter, licet non appellasti, si quam te excusatio-
pupilli
usum fructum
reliquisse
dam
nomine expraediorum ad fiscum pertinentium hoc

cusationem a muneribus civilibus non habent ideoue iniunctae tutelae munere fungi debent. PP. iiii
non solum ab oneribus*, sed etiam a tutelis vacaP. id. Aug.

tionem habere dubitare non debuisti.
Alexandro A. iii et Dione co?tss.
[a. 229]
11 ^ldefn A. Hijlae. Testamento tutor datus, ut
a bonis his excuseris, quae pupilli tui in aliaprovincia quam unde es ubique moraris possident, intra
1
quinquagesimum diem postulare debuisti. Quod
si facere cessasti, excusatio quidem temporis prae-
PALSIS ADLEGATIONIBUS
SI
quon-
uxori suae proponis, ad excusandos vos a tutela

non est idoneum. D. non. April. CC. conss. [a. 294]
19 Idem AA. et CC. Dionysio. Inusitatam rem
desideras, de tutela filii te dimitti postulans, quod
te posse contrario tutelae iudicio matrem eius convenire contendis.
Sitie die et conss.
[a. 294]
20 Idetn AA. et CC. Charitino. Curator adultis
uominatus, quorum tutor antea fueris, invitus in administratione teneri non potes.
proinde si dies excusationibus praefinitus nondum excessit, uti comS. x k. Dec. mcomediae
petenti defensione potes.
CC. conss.
[a. 294]
21 Idetn AA. et CC. Paramono ". Quod ^ res cum
uterinis fratribus tibi communes esse profitearis, ad
excusationem tutelae non est idoneum, cum harum

divisio curatore dato fieri possit.
S. xviii k. lan.
22 Idem AA.
et CC.
[a.
Hermodoro.
294]
nomi-
Si tutor
natus decreto praesidis habens excusationem absolutus es, ad te non pertinere periculum administraD. xiii k. lan. Mcomediae
tionis manifestum est.
CC. conss.
[a. 294]
23 Idem AA. et CC. Neo^hyto. Humanitatis ac
religionis ratio non permittit, ut adversus sororem
vel filios sororis actionum necessitates tutelae occasione suscipias, cum ipsius etiam pupilli, cui tutor
datus es, aliud exigere videatur utilitas, scilicet ut
eum tutorem potius habeat, qui ad defensionem eius
l
non inhibeatur adfectu. luxta formam igitur,
quam consulti dedimus, praetorem adiri oportet, ut
et iusto tuo desiderio et pupilli ipsius commodo
consulatur. S. vi k. Febr. Sirmi CC^ cotiss. [a. 294]
24 "^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Flaviano pp.*

Excusationem naviculariis tutelae sive curae hactenus ipsis tribuimus, ut in huiusmodi officiis minoribus sui tantum corporis obligentur. D. iii non.
Mart. Mediolani Stilichone etAureliano conss. [a. 400]
25 Itnp. Anastasius A. Antiocho praeposito sacri
cubiculi.
Viros clarissimos sacri nostri palatii silentiarios circa latus nostrum militantes de tutelis
et curationibus excusari sancimus.
D. k. lan. lo-
hantie cons.^
[a.
499]
LXIII.*<>
FALSIS ADLEGATIONIBUS EXCUSATUS
SI
Imp. Alexander A. Lysimacho
SIT.
et Diotimo.
Si
absentibus necessariis personis vel his, qui sua

sponte vos defendere volebant, non competentibus
adlegationibus, qui vobis tutores aut curatores dati
erant, liberati esse a munere visi^* sunt, ne eis
circumvenisse iudicis religionem prosit, praeses provinciae audiet vos et, si iniustum decretum extorsisse eos apparuerit, exinde ad eos periculum adex quo dati
ministrationis pertinere pronuntiabit
,
sunt.
PP. XII
k.
Mat.
Maximo
ii
et
cotiss.
Aeliafio
[a.
2 Imp. Philippus A.
et Philippus
C.
223]
Auluzano.
Tutores, quos postea quam bona pupillorum administraverunt a praeside provinciae quasi re integra
excusari se impetrasse adseveras, periculum adminis-
minime posse manifestum est. PP.

Philippo A. et Titiatio conss. [a. 245]
3 Idem A. et C. Otarti. Si, ut proponis, pars
diversa administratione tutelae seu curae tuae itemque fratris tui ambitione potius quam iuris ratione
se excusavit, periculo iniuncti muneris minime libeSine die et consule.
ratus est.
trationis evitare
Xliil k.
lufi.
nem habere
confidis, intra tempus, quod divi Marci

constitutione praescriptum est, hac apud praesidem
2 provinciae uti non prohiberis. Nam quod omnium
(1)
sic
(2)
RMf
1
Jin.
ea CR, om.
honoribus C, Xeirov^yicav (= muneribus)

5, 36, 3
(3) super ea re M*, super
M^
ramano C, ramoni
(4)
paramonio S, paramoni X, pa(5) quod LC, quoniam iJ

(0) cc.
Eal, sed
Mommsen
in
addendis tusoo et anulino
Zeitfolge p. 443
(9) sic scripsif
38,
1,
76 seqg.
iohanno
(7)
= Th.
(=
3, 31,
et asclepione coss.
iussi R
(ll) sic CR''^
a.
295): cf.
(8)
Hal.
pu. Th.
(lO)
TUTOR REI PUBL. CAU8A
fil
V 6470
233
LXVIIII.
LXIIII.*
SI
TUTOR REI PUBLICAE CAUSA ABERIT.
QUI
1 Imp. Gordianus A. Guttio.

Qui tutores vel curatores dati rei publicae causa afuturi sunt, ad tempus se excusare debent a tutela, ne etiam medii
Quod quidem
temporis periculo obstringantur.
et tu
eius intervalli
si fecisti,
non debes pertimescere.
afuisti
quo
quod
periculum
id
si
praetermisisti,
ut priore loco is conveniatur qui administravit, de
iure postulabis. PP. id. Mart. Gordiano A. et Aviola
conss.
[. 239]
2 Idem A. Reginio. Certum

cae
est eos, qui rei publi-
ab
causa abesse desierunt,
PP. v
anno vacare debere.
k.
omni nova tutela

Mart. Gordiano
241]
[a.
NUMERO TUTELARUM.
1 ^lmpp. Severus et
Si tres tutelas vel curas
torie susceptas administras, onere quartae tutelae

vel curationis pupillorum seu adulescentium non
1
Finito autem officio pubertate pugravaberis.
pillorum vel aetate adulescentium aliae substitui
possunt, licet nondum ratio tutelae sive curae ad2 ministratae reddita sit. Sed imperfectae diversae
species vacationis, licet permixtae, ad excusationem

scire igitur debes eum, qui duos
proficiunt.
filios habet et duas tutelas administrat, excusationem non mereri. PP. iiii id. Oct. Antonino A. ii
et Geta ii conss.
[a. 205]
non
LXX."
LXV.
DE CURATORE FURIOSI VEL
DE EXCUSATIONE VETERANORUM.
Qui causaria
Imp. Antoninus A. Saturnino.
missione sacramento post viginti stipendia solyimtur,
et integram famam retinent et ad publica privilegia
PP. vii id. Aug. Anveteranis concessa pertinent.
tonino A. iiii et Balhino conss.
[a. 213]
2 Imp. Gordianus A. Celen veterano. Quod placuit veteranos tantummodo conveterani filiorum seu
militum, et quidem unam tutelam seu curam eodem
tempore administrare compelli, eo pertinet, ut, si
aliis dati fuerint, intra sollemnia tempora causas
excusationis apud competentem iudicem deferant.
PP. III k. luL Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239]
Curatores im-
pleta legitima aetate prodigis vel furiosis solent tribui.

PP. IIII k. Aug. Messala et Sabino conss. [a. 214]
2 Imp. Gordianus^" A. Anicio. Orationis divi Severi beneficium, quo possessiones rusticas sine decreto praesidis pupillorum seu adulescentium distrahi
vel
obligari
agnatum
non
prohibitum est,
furiosi
porrigitur.
iniuria etiam ad
Si igitur citra de-
cretum praesidis fundus mente capti etiam ab agnato

eius tibi pignori nexus est, vinculum pignoris in eo
non consistit, utilem tamen adversus eum personalem
actionem, si ob eius utilitatem pecunia mutua accepta est, poteris habere. PP. k. lan. Pio et Pontiano conss.
3 Idem A. Aureliano.
pos non est, pete ei

gestum est, quod revocari oporteat,
QUI NUMERO LIBERORUM SE EXCUSANT.

*Impp. Severus et Antoninus AA. Claudio^
Herodiano. Qui ad tutelam vel curam vocantur,
Romae quidem trium liberorum incolumium numero,
quorum etiam status non ambigitur, in Italia vero
quattuor, in provinciis autem quinque habent exPP. non. April. Geta et Plautiano
cusationem.
1
conss.
[a.
203]
2 Imp. Antoninus A. Marcello. Neque filia amissa

numero prodest ad declinanda municipalia munera neque nepotes numerantur, quorum pater super-
in
cum suo nomine
I).
patri prosunt.
et Balbi?io conss.
lun.
id.
[a.
[a.
213]
LXVII (LXVIII).
QUI AETATE.
^lmp. PhiUppus A. et Philippus C. Severo.
Pater tuus si maior est annis septuagmta, ad tutelam
seu curam devocatus excusare se sollemniter potest.
PP. XIII k. April. Praesente et Albino conss. [a. 246]
1
LXVIII (LXVIl).
QUI MORBO.
1 ''Impp. Severus et Antoninus AA. Sabino. Luminibus captus aut surdus aut mutus aut furiosus
aut perpetua valitudine tentus tutelae seu curatioPP. v id. Sept. Cilone
nis excusationem habent.
et Libone conss.
[a. 204]
cognita in pristinum statum

April.
Gordiano A.
et
possit
PP.
restitui.
Aviola conss.
et
238]
com-
Si pater tuus mentis

curatores, per quos, si
LXVI.
Antonino A. liii
PRODIGI.
Imp. Antoninus A. Marinianae.
est,
Antoninus AA. Pompeiano.

eodem tempore non aefunc-
quid
causa
vii id.
[a.
Maximianus AA.
239]
et CC.
Cum
repudiante furiosam sui iuris

Asclejpioaoto.
constitutam marito '**, qui solus repudiare potuit,
quaedam matrem furiosae marito quondam eius instrumenta confecisse significas, intellegis nihil eam
contra furiosam disponere potuisse, cum eius ad
eam
iure
non pertinuerit
defensio.
S.
id.
April.
[a. 293]
Byzantii AA. conss.
5 ^^lmp. Anastasius A. ad populum. Ne lucrum
antea
indebitae
successionis
quidem
emancipato vel
emancipatis deputasse, nihil vero de oneribus tutelae prospexisse videamur, curatores nihilo minus eos
pro duodecim tabularum lege furiosis fratribus et
sororibus utpote legitimos existere hac legis sanctione
decernimus.
6 ^^lmp. lustinianus A. luliano pp. Cum aliis

quidem hominibus continuum furons infortunium
accidit, alios autem morbus nou sine laxamento ingreditur, sed in quibusdam temporibus quaedam eis
intermissio pervenit, et in hoc ipso multa est diflferentia, ut quibusdam breves indutiae, aliis maiores
ab huiusmodi vitio inducantur, antiquitas disputabat,
utrumne in mediis furoris intervaUis permanet eis
curatoris intercessio, an cum furore quiescente finita ^^
1
iterum morbo adveniente redintegratur. Nos itaque eius ambiguitatem decidentes sancimus, cum incertum est in huiusmodi furiosis hominibus, quando
sive ex longo sive in propinquo spatio,
resipuerint,
et impossibile est et in confinio furoris et sanitatis eum saepius constitui et per longum tempus sub
eadem esse varietate, ut quibusdam videatur etiam

paene furor esse remotus, curatoris creationem non
5 38,1,79.80
(1)
(4)
1,
=. Vat.
85
10,
247
(7)
18 seqq.
p. 492 not. 3
II
6 38,1,81.82
Claudio Vat, om.
(2)
(5)
38,
1,
Cf.
86
(8)
Dig. 27,
(10) sic dett.
38,
10 Inst.
(3)
B 38,
lihri
1,
87
1,
(9)
23
cum B, furiosa
1,
(6)
83. 84
B 38,
B 38,
(9*)
s.
i.
c/.
consti-
tuta
maritum (marlto Of)
CR
(ll) c.
pars fuit
de successione ab intestato emancipatorum

latae^ quam laudant 5, 30, 4 {k. Apr. a. 498) et Inst. 3,
5, 1, sustulit 6, 68, 15, 1
(12) iunge c. 7 h. t. et 6, 22, 9
constitutionis
(13)
finita /23/?, finitus et
C, finit
M*
donec talis
esse finieodam, sed manere quidem eum,
furiosus vivit, quia non est paeiie tempus in quo
huiusmodi morbus desperatur: sed per intervalla,
nihil
quae perfectissima sunt,

ipsum posse furiosum,
et
adire
omnia
dum
curatorem agere, sed
herediutem
facere, quae sanis homiuibus
alia
sapit,
et
stimulis suis iterum eum

competunt: sin autem furor
accenderit, curatorem in contractus vocari ', ut nomen
quidem curatoris in omne tempus habeat, effectum
autem, quotiens morbus redierit, ne crebra vel
fiat curatoris creatio et frequenter
quasi ludibriosa
D. k. Sept.
[a. 530]
Cum furiosus, quem
7 Hdem A. luliano pp.
morbus detinet perpetuus, in sacris parentis sui
constitutus est, indubitate curatorem habere non
tam nascatur quam desinere videatur.
ad gubernationem rerum, quae

ex castrensi peculio vel aliter ad eum pervenerint
et^ vel ante furorem" adquisitae sunt vel in furore
obveniunt, vel in his, quorum proprietas ei tantum1
modo competit, paterna verecundia. Quis enim
talis adfectus extraneus inveniatur, ut vincat paternum? vel cui alii credendum est res liberorum
\a gubernandas parentibus derelictis? Licet Terpotest, quia sufficit ei
tujlianus iuris antl*qui interpres libro singulari, quem

de castrensi peculio condidit, tali tractatu proposito
videatur obscure eandem attingere sententiam, tamen
Sin autem
\h nos hoc apertissime introduximus.
parentes ab hac luce decedere contigerit, nostra

constitutio^ quam promulgavimus de his quae in
testamento furioso relinquenda sunt vel substitutione
2
eorum, in suo robore maneat. Sin autem perpetuus furiosus sui iuris sit, tunc in paterna quidem hereditate quae quasi debita ad posteritatem
,
nuUa
veterum dubitatio,
cum ilico apparet et^ suus heres suis extat parenSin autem ex alia quacumque causa he3 tibus.
reditas ad eum vel successio perveniat, tunc raagna
suam
devolvitur,
est iuris
inextricabilis vetustissimo iuri dubitatio exorta

sive adire hereditatem vel bonorum possessionem petere furiosus possit, sive non, et si curator
et
est,
ad
eius
DE CURATORE FURIOSI
234
70
bonorum possessionem petendam admitti
ex utroque latere magnum

habuere certamen. Nos itaque utramque aciem
auctorum certo foedere compescentea sancimus furiosum quidem nullo modo posse vel hereditatem
adire vel bonorum possessionem agnoscere: curatori
autem eius licentiam damus, immo magis necessitatem imponimus, si utilem esse successionem existimaverit, eam bonorum possessionem agnoscere, quae
antea ex decreto dabatur, et ad similitudinem bo-
debeat.
et iuris auctores
3a
possessionis habere, cum petitio bonorum

possessionis Constantiniana lege' sublata est et ab
ea introducta observatio pro antiqua sufticit peti4 tione.
Sed cum antiquitas in curatore^ furiosi
norum
multas
ambages constituit, quemadraodum ab eo

cautio vel satisdatio detur, vel pro quibus rebus vel
quibus personis, et si omnis curator talem praesta-
bat cautelam, necessarium nobis visum est, ut humano generi consulentes omnera quidem obscuritatera
et inextricabilem circuitum tollamus, compendioso
autem
et dilucido remedio totum complectaraur.

et
de creatione curatoris, qui furiosis utriusque
sexus datur, sancientes tunc et aliis certum finem
5
Et si quidem pareus^ curatorem
imponimus.
furioso vel furiosae in ultimo eloîo heredibus institutis vel exheredatis dederit (ubi et tideiussionem
cessare necesse est paterno testimonio ' pro satisdatione sufficiente), ipse qui datus est ad curationem
perveniat, ita tamen, ut in hac florentissima civitate
prius
contractu suo vocari R^ con(1) contractus vocari C,

tractu suo coniungi (coniugi M^)
(2) 5 ... 6*^
repetuntur in I, 4, 27
om.
(4) sic C,
ei
iunge
ins.
c.
6 h.t. et 6, 22, 9
(5) 6, 26, 9
(3) et C,
(6) et]
apud urbicariam praefecturam deducatur, in provincia autem apud praesidem eius, praesente ei'*
tam viro religiosissimo locorum antistite quam tribus
''^
intervenientibus tactis sacrosanctis scripturis edicat'^ omnia se recte et*^ cum
utilitate furiosi gerere neque praetermittere ea*^
quae utilia furioso esse putaverit, neque adraittere,
ba quae inutilia *^ existimaverit. Et inventario cum
orani subtilitate publice conscripto res suscipiat et
eas secundum sui opinionem disponat sub hypotheca
rerum ad eura pertinentiura ad simi]itudinem tutorum et adulti curatorum. Sin autem testamen6
tum quidem parens non confecerit '^, lex autem
primatibus, et actis
curatorem utpote agnatum vocaverit, vel eo cessante

aut non idoneo forsitau existente ex iudiciali electione curatorem ei dare necesse fuerit, tunc secundum
praefatara divisionem in hac quideni florentissima
civitate apud gloriosissimam urbicariam praefecturara
creatio procedat: sed si quidem nobilis sit furiosi
persona, etiam florentissimo senatu convocando, ut
ex inquisitione curator optimae atque integrae opinorainetur.
sin vero non talis persona sit,
etiam solo viro gloriosissimo praefecto urbis prae6a sidente hoc procedat.
Et si quidem curator
substantiam idoneam possidet et sufficientem ad
fidem gubernationis et sine aliqua satisdatione nominationem eius procedere sin autera non talis eius
census inveniatur, tunc et fideiussio in quantum
6& possibile est ab eo exploretur. Creatione qui-
nionis
dem omnimodo
memorata
creatio procedat, eadem observatione et

pro iureiurando et pro inventario et satisdatione et
hypotbeca rerura curatoris raodis omnibus adhibenda.
7
Tali itaque ordinatione in curatore furiosi disposita, si quid postea ad furiosum pervenerit sive ex
hereditate vel successione vel legato vel fideicoramisso vel alio quocuraque modo, hoc furioso accedat
et hoc cum alia eius substantia manibus curatoris
tradatur, inventario etiam super his rebus scilicet
et* sub
faciendo
eius cura constituatur
quatenus,
si quidera resipuerit furiosus et adquisitionera ad:
(lO)
sic
l.
gem., testamento
ipsi
raiserit,
restituatur.
Sin autem in furore
vel in suara sanitatem perveniens
diem suura obierit
eam
repudiaverit, si quidem successio est, ad eos

referatur, volentes tamen, id est vel substitutum vel
ab intestato heredes vel ad nostrura aerarium: eo
scilicet observando, ut hi veniant ad successionem,
qui mortis terapore furiosi propinquiores existant ei
ad cuius bona vocabantur, si non in raedio erat furiosus, omni satisdatione vel cautione, quam per
inextricabilem circuitum veteris iuris auctores in9
duxerunt, radicitus excisa: Legatis autera procul
dubio vel fideicoraraissis ceterisque adquisitionibus
furioso adquirendis et substantiae eius adgregandis:
sin autem ipse resipuerit et noluerit ea admittere et
aperte haec respuerit vel heres eius hoc fecerit, a
substantia eius ilico separandis, quasi nec fuerant
ab initio ad eum devoluta, et legitimum tramitem
ambulantibus , substantiara furiosi neque praegraSin autem cura10 vantibus neque adiuvantibus.
tor furiosi secundum nostram legem nominatus
sub eodera modo eademque observatione
decesserit,
cum B,
l.
gem. {not. 12), etiam
tamen, ut in provinciis apud praesidea
earum praesente eis tam
primatibus, actis /. gem.
(13) depromat. l. gem.
(15) ea
(14) et om. l. gem.
(17) non
(16) quae non utilia esse /. gem.
om.l.gem.
lihri
om.
(U)
ei
(12)
3/ cum
ita
confeccrit
gem.
omni
omnibus observandis, ut apud praesidem cuiuscuraque provinciae et virura religiosissiraura episcopura civitatis nec uon tres primates
cerit
/.
scripturis propositis in
vinciis vero his
lihri
pater
*^
quod Mommsen
(7) 6, 9, 9, quae est Constantit, non Cnustantini [Kiovaravrlvov etiam B et BH)
(8) curatorcm
(9)
sacris
causa celebranda, ipso autem Curatore, cuiuscumque

vel substantiae vel dignitatis est, praefatum sacramentum pro utiliter rebus gerendis praestante et
inventarium publice conscribente quatenus possint
6c undique res furiosi utiliter gubernari. In pro-
M cum
l.
gem.,
(is) sacrosanctis
non
/.
fecerit
gem.
C,
numquam
fe-
DE PRAEDIIS VEL ALIIS REBUS
alius creabitur: quemadmodum et, si suspectuB requod etiam veteribus

periatur, alter subrogatur.
11
legibus placuit. Haec autem omnia, quae* de
creationibus curatorum cum per novam definitionem
introducta sunt, futuris casibus imponantur et neque
antea facti curatores removeantur neque aliquid
novum eis accedat, sed antiquo ordine statuti in
antiquos quantum ad creationem permaneant termiuos: cautione videlicet vel satisdatione, quae antiquitus fuerat introducta, super postea venientibus
ad furiosos successionibus minime praestanda. D. k.
et
Lampadio
Sept. Constantinopali
conss.
235
w.
Oreste
[a.
cc.
530]
LXXI.
DE PRAEDIIS VEL ALIIS REBUS MINORUM SINE

DECRETO NON ALIENANDIS VEL OBLIGANDIS.
70. 71
quam in emancipatum te pater contulerit,

minor annis cautionem emisisti^ cum huiusmodi
tionem,
scriptura contra senatus consulti auctoritatem data

PP. ri id. Sept.^ Hemesae
sit, non oberit iuri tuo.
Caro et Ca?ino AA. conss.
[a. 283]
8 ^^lmpj). Diocletia?ius et Maximia?ius AA. Theodotae.
Fraedia rustica, quae contra senatus consultum donata esse ante nuptias sponsaliorum nomine
precum tuarum confessio ostendit, cum proprietas
ad te propter iuris interdictum transire non potuerit,
in dominio mariti peimansisse palam est. PP. iii no?i.
Nov. Diocletiano A. ii et Aristobulo conss. [a. 28^]
9 Idem AA. Muciano. Etsi is, quem praedium
rusticum minoris distraxisse adfirmas, curatoris officio
functus id fecit, venditio tamen contra divi Severi
orationem facta praesidis sententia non immerito
1
rescissa est.
rignora sane, quae ob evictionis
periculum idem curator ex rebus propriis tibi obli-
non prohiberis persequi. PP. non. Nov. Diocietiano A. ii et Aristohulo conss.

[a. 285]
10 Idem AA. Giâto. Praediorum, quae sine decreto alienata sunt, dominium tibi persequenti praeses
gavit,
Imp. Antoninus A. Muciano.
Venditio quidem
quod iure pignoris vel in causa iudicati

captum et distractum est, ad senatus consultum,
quod de alienandis praediis pupillorum vel adulespraedii,
centium auctore^ praetore vel praeside provinciae

Sed si etiam nunc in
1
factum est, non pertinet.
ea aetate es, cui subveniri solet, aditus competens
iudex, an te in integrum restituere debeat, praesente diversa parte causa cognita dispiciet. PP. xiii
k. Dec. duohus Aspris co?iss.
[a. 212]
2 Imp. Gordia?ius A. Clearcho et Aphrodisio.
Non est vobis necessaria in integrum restitutio, si
tutores vel curatores vestri possessionem, licet pignori
1
nexam, vendiderunt. Quod si creditores id fecerint, ita demum iuxta formam edicti beneticium tibi
impertietur, si fraudulenta venditione, participante
consilium emptore ^ damnum tibi inflictum esse doPP. iii k, Fehr. Gordia?io A. et Aviola
ceatur.
conss.
[a.
239]
Gallienus AA. Theodoemancipatis vobis praedium adquisitum foret, alienari a patre eodemque curatore
Vafe?ianus
3 Impp.
sine
et
Cum
sia?io et aliis.
non potuit, maxime si,

non tamquam pupillare ven-
esset,
diderit, illibataque vobis persecutio eius manet. PP.

III non. lan. lusco et Basso co?iss.
[a. 258]
4 Idem AA. Mith?idati. Non solum per venditionem rustica praedia vel suburbana pupilli vel
adulescentes alienare^ prohibentur, sed neque transactionis ratione neque permutatione et multo magis
donatione nec alio quoquo modo ea transferre e'
l
dominio suo possunt.
Igitur et tu si fratribus
tuis per transactionem fundum dedisti,
vindicare
eum potes. sed si quid invicem ab eis ex eodem
id
consecutus
mutuo restituere debebis.
es,
pacto
!*
PP. XV k. Mai. Sacculare ii et Donato co?iss. [a. 260]

5 Idem AA. Sere?io. Etsi praeses decreverit alienandum vel obligandum pupilli suburbanum vel
rusticum praedium, tamen actionem pupillo, si falsis
adlegationibus circumventara religionem eius probare
possit, senatus reservavit: quam exercere tu
non vetaris. PP. iii k. Jflai. Saeculare ii
nato conss.
quoque
et
6 Imppp.
Carus
Cari?ius
'Numeria?ms
et
Do260]
[a.
AAA.
Minorum
Varo.
possessionis venditio, per procuravel praesidem provinciae

libello, fieri non potuit, cum ea res confici recte
aliter non potest, nisi apud acta causis probatis,
quae venditioni necessitatem inferant, decretum solPP. no?i. Mart. Caro et
lemniter interponatur.
torem delato ad praetorem
Carino AA. co?iss.

7 Idem AAA. Isidoro.
(l)
(3)
quae
del.
(2)
de alienandis
38,
[a.
Si
9,
42 seqq.
auctore]
283]
ad resolvendam dona-
Cf. Dig. 27, 9

(non om. Bfi)
O, non
CR
nisi (sine C^) auctore

cum
(4) sic C,
consilio emptoris
ut vide(5) adulescentis
tur cum Thalelaeo, qui in
supptevit tutores et cura-
alienandis
tores
(6) .nc
VC^ cum
Z?,
alienari
VLCR
LC^R
si
illuxerit
non universa
quae curatori tuo data sunt, in patrimonium

tuum processisse, pro ea dumtaxat pecuniae parte
pretia,
conveniri te permittit,
quam
in facultates tuas ero-
gatam esse constiterit. PP. r id. Aug. ipsis iiii

et III AA. conss.
[a. 290]
11 Idem AA. Tiophimo. Si quidem sine decreto
minor annis patronus tuus rusticum praedium venumdedit, supervacuum est de vili pretio tractare, cum
senatus consulti auctoritas retento dominio alienandi
viam obstruxerit. Si vero iure interposito decreto
1
venditionem vili pretio eius possessionis, cuius vires
ignorabat, fecit, iuxta perpetui edicti auctoritatem
in
integrum restitutio
causa cognita
ei
praebetur.
PP. XII k. Dec. ipsis iiii et iii AA. conss. [a. 290]
12 ^^ldem AA. et CC. Leo?itio. Ob aes alienum
tantum causa cognita praesidali decreto praedium
rusticum
minoris provinciale distrahi permittitur.

Mai. Heracliae AA. conss.
[a. 293]
Idem AA. et CC. Zenonillae. Etiam vectigale
S. prid. k.
13
auctoritate
praesidis
tamquam suum
apud quem
feret.
opem
patrimoniale sive emphyteuticum praedium sine

decreto jpraesidis distrahi non licet. S. viii k. Sept.^^
vel
AA. conss.
14 Idem AA. et CC. Fronto?ii^\
Si?ini
Utere
dentissimi Papiniani responso ceterorumque,
[a.
viri
293]
pru-
quorum
precibus fecisti mentionem, sententiis ac doli mali

exceptionem oppone, pretium ob eorum debitum sosi sortem cum usuris,
quae fisco
deberentur, pupilli non offerentes fundos provinciales
citra decretum praesidis venumdatos cum fructibus
S. xriii^^ k. Dec. AA. conss.
[a. 293]
petant.
Si minor viginti
15 Idem AA. et CC. Sahinae.
quinque annis praedium rusticum, cum aliud deberes, sine decreto in solutum dedisti, dominium a te
discedere non permisit senatus consulti auctoritas.
S. riii k. Dec. AA..co?iss.
[a. 293]
16 Idem AA. et CC. Eutychiae. Si praedium
rusticum vel suburbanum, quod ab urbanis non loco,
sed qualitate secernitur, in pupillari aetate constituta tutore auctore vel adulta sine decreto praesi-
lutum probans,
provinciae in qua situm est venumdedisti , se-
sidis
cundum sententiam senatus
consulti dominium eius

sive ius a te discedere non potuit, sed vindlcationem
eius et fructuum, vel his non existentibus condictiol
nem competere constitit. Emptor autem si probare potuerit ex ceteris facultatibus oboedire te
muneribus sive honoribus non potuisse, ad utilitates
praeterea tuas cessisse pecuniam, quam pretii nomine sumpseras, doli exceptioius auxilio pretium
a ZfC*, om.
ei emisiati
2,
29,
(12)
(u)
Oct.
8.
VC^R
C
(ll)
Mommsen
XYiii
(8) emisisti
LR.,
ei misisti
F,
F, decembr. Hal.
(lO) iunge
ad Leontiwn eodem die data est 5, S4, 6
(9) sic
F, d. viiii
(13)
-S,
phrontonio
EaL
(7) e scripsi,
30*
VCR
cum
usuris,
quas praestatura
liorati praedii servare
esses, et
tantummodo
sumptus me-
potest.
S. ri id.
[a. 294]
ApriL Anchialo CC. conss.
17 Idem AA. et CC. Philippo. Inter omnes rainores nec commune praedium sine decreto praesi-
dis sententia senatus consulti distrahi patitur. nam

ad divisionis causam provocante tantum maiore socio
eius alienationem et sine decreto fieri iam pridem
S. ru id. Dec. CC. conss.
[a. 294]
obtinuit.
18 ^lmp. Constantinus A. et Constantius^ C. ad
Severum\ Si^ minores vel ex patris nomine vel
ex suo, debitis dumtaxat fiscalibus iiigruentibus, vel
ex privatis contractibus reperiantur obnoxii, decreti
interpositio a* Constantimano praetore celebranda
ut patefacta rerum
est, probatis examussim' causis,
I). xr k. lan. Serfide firma venditio perseveret.
dicae Probiano et luliano conss.
[a. 322]
LXXII.
conss.
[a. 205]
Illud requirenclarissivir
est,
mus specialiter ius venditionis acceperit. ad instar
enim praesidalis decreti concessio principalis accedit.
PP. Byzantii id. lan. sine conss.
3 Impp. Piocletianus et Maximianus AA. et CC.
Praedium rusticum vel suburbanum
Stratoniciano.
a minore viginti quinque annis alienari sine decreto
2 Imp. Aurelianus A. Pulchro.
an adito principe Saturninus
praesidis, nisi parentis voluntas seu testatoris, ex

cuius bonis ad minorem pervenit, super alienando
eo aliquid mandasse deprehendatur , nulla ratione
PP xr
k.
April.
legitimae aetatis esse non diffitearis, potest uti

PP. r id. Sept. Pio et Pontiano
praescriptione.
conss.
[a. 238]
2 Idem A. Crispinae. Si contra amplissimi ordinis decretum possessiones tuae distractae sunt, conveni earum possessorem, ut, si ita probaveris gestum,
et possessio retrahatur et fructus uuiversi revocentur, si
stiterit.
non bona fide emptorem fuisse qui emit conPP. xri k. lan.^^ Gordiano A. ii et Pom
[a. 241]
peiano conss.
Possessiones
rusticae
vel
suburbanae
sine
Agathae.
causae cognitioue et interpositione decreti contra

senatus consultum alienatae nec a secundo emptore
recte tenentur, nisi statutum temporis spatium inter-
PP.id.Fehr.^^JSicomediaeCC.conss. [a. 294]

et CC. Alexandro.
Quoniam adversus emptorem, ad quem ex persona eius, cui contra
senatus consultum donata res est, iusto titulo interveniente ea res de qua lis est transitum fecit, requirere oportebit, an praesente priore domino et
maiore effecto sine controversia bonae fidei decennio
vel absente viginti annis qui quaestionem patitur
4 Idem AA.
EST.
Si probare
1 Imp. Antoninus A. Valenti militi.
potes patrem pupilli, cuius tutorem convenisti, consensisse, ut reddito tibi praedio pretium' reciperaneque enim in
ret, id quod convenit servabitur.
ea re auctoritas praesidis necessaria est, ut tutorum sollicitudini consulatur, si voluntati defuncti paPP. iiii * k. lan. Antonino \A. ii et Geta ii
reant.
potest.
sionem: si vero ut suam distraxit ignoransque rera

alienam emptor comparavit, neque statim per traditionem possessionis dominus effectus est. sed
tantummodo adversus te statuti temporis, cum te
cesserit.
QUANDO DECKETO OPUS NON
dum
QUANDO DECRETO OPUS NON EST
236
V 7174
Nicomediae Tusco
et
Anullino conss.^^
[a. 295]
4 ^^lm^. Constantinus A. ad populum. Et sine
vel
decreti
tutores
curatores
interpositione
quarumcumque personarum vestes detritas et supervacua
animalia vendere permittimus.
D. id. Mart. Sirmi
Constantino A. rii et Constantio C. conss. [a. 326]
possessor fuisse monstretur.
quod
si
apud gravi-
tatem tuam manifeste constiterit, sine ulla cunctatione habita longi temporis praescriptione petitorem
D. ri id. lun. Dorostolo Diooportebit excludi.
cletiano riii et
Maximiano
rii
AA.
conss.^''
[a.
303]
LXXIIIl.*
MAIOR FACTUS SINE DECRETO FACTAM

ALIENATIONEM RATAM HABUERIT.
SI
Diocletianus et Maocimianus AA. Liproponas curatorem^** patris tui non

interposito praesidis decreto praedium rusticum heredi creditoris seu tutori eius destinasse venumdare
eamque venditionem deceptum patrem tuum ratam
habuisse, si minore pretio distractum praedium est
et inconsulto errore lapsum patrem tuum perperam
1 ^^lmpp.
ciniae.
Cum
consensum dedisse constiterit, non ab re

compensationem deduci:
venditioni
superfluum pretii in
erit
quod praesidis provisione fieri convenit, cuius solcongruum est, si diversa pars bonam fidem
non amplectatur, in arbitrio eius ponere, an velit
lertiae
Lxxm.
SI
QUIS IGNORANS EEM MINORIS ESSE SINE

DECRETO COMPARAVIT.
1 Imp. Gordianus A. Felici.

Si ea, quae in iura
tutoris hereditario *'' titulo successit, possessionem
tuam vendidit, si ut pupiJlarem distraxit, emptor,
qui sciens a tutoris herede mercatus est, cum officium morte finiatur, alienam rem comparando de
temporis intervallo nullam potuit adquirere defen-
Anchialo Hal^ om. VP recte, nisi fortt

Th. 3, 32, 2: iunge 1, 62, 17
Nov.
(2)
(l)
stantinus edd.
iuliano pu. 7, 62,
idem
scr. s.
(3)
k.
Con-
imp. constantinus) a.
ex Th. 3, 32, 2 decum consonent
scripta est: impp, omissis reliquis Th.
et
c.
cum
h.
inscriptio
subscriptio
proxime praecedentibus
in Th. {nam quod ibi in libro Taurinensi omittitur Caesaris mentio, vitium haud rarum est), aut lapsu suo lustinianos eas huc transtulisse verisimile est aut, cum forte
a libris eorum ut a Taurinensi inscriptio subscriptioque
abessent, temere eas ex antecedenti constitutione supple(4)
17,
quae
et
ipsa
ne iungendae quidem cum hac legis

inscriptio veri
speciem habet, cum quia lulianus urbis Romae praefectus
visse.
326329 non quadrat ad Constantinianum praetorem,

tum quia inscriptio
qui pertinet ad Constantinopolim
a.
Taurinensis impp. indicat hanc constitutionem posteriorem esse Constantino Magno. praefectum urbi autem
libri
possessionem cum fructibus restituere, ita ut fenebria pecunia cum competentibus usuris restituatur.
PP. non. Oct. ipsis iiii et iii AA. conss. [a. 290]
2 Idem AA. et CC. Alexandro. Si sine decreto
praesidis praedia tua a tutore tuo alienata sunt nec
speciali confirmatione vel, si bona fide possessor
fuisset, statuti temporis excursu id, quod perperam
est actum, fuerat stabilitum, praeses provinciae
possessionem in ius tuum^' retrahet. D. k. lan. Strmi
AA.
conss.
[a.
293]
compilatores inscriptioni 7, 62, 17 inseruerunt eo, quod

eam ita mutaverant, ut provocatio ad praefectum urbi
Jieret: id enim requirere videbatur, ut ipsa constitutio
ad hunc magistratum data esset. nomen videntur sumpsisse ex subscriptione, quam tandem fuisse in c. 17 et in
hac consentaneum est: neque ignorabant praeterea lulianum circa haec tempora praefectum itrbi fuisse (5) etsi T7i.
(7) sic Th., examinatissimis
(6) a CR Th., om. VP
PCR
38, 9, 60 seqq.
(8)
(lO) iv V, v P, vi Hal.
praetio praedium
5,
(12)
(ll) tusco et aquilino F, aa (= a. 293) Hal.
10, 4, 60
(13)
37, 22, 6: iunge 2, 27, 2. 4, 32, 25?
FQ, examinatisque
(9)
(14) sic
seqq.
iul.
(==
VC,
Dec.
a. 294) Hal.
(16)
vel honorario ins.
Mommsen
(18)
PR
(17) sic
10, 4, 64 seqq.
(15) ian.
V,
CC.
(19)
procuratorem V contra B
iu8 tuum PCR'', iniustum V, in mus tuum R<*
4, 10,
(2o)
V,
consa.
iunge
(21)
in
DE MAGISTRATIBUS CONVENIENDIS
3 ^lmp. lustinianus A. Menae pp.

Si quando
decreto minorum vel adhuc sub curatoribus
constitutorum vel per veniam aetatis eorum curam
excedentium res aUenantur vel supponuntur, et ad
perfectam aetatem idem minores provecti longo silentio querellam huiusmodi tradiderint, ut inutilis
sine
alienatio vel
suppositio
diuturno silentio roboretur,
certum tempus ad talem confirmationem praefini1

tum esse censemus. Ideoque praecipimus, si per
quinque continuos annos post impletam minorem*^
aetatem (id est viginti quinque annos) connumerandos nihil conquestus est super tali alienatione vel
is
suppositione
qui
eam
retractari
eam
fecit vel heres eius,
rainime
occasione
praetermissionis decreti,
sed sic tenere, quasi ab initio legitimo decreto fuisset
Cum autem donatio2
alienata res vel supposita.
nes a minoribus nec cum decreto celebrari possuut,
minor vel post veniam aetatis rem immobilem

donationis titulo in alium (excepta propter nuptias
donatione) transscripserit , non aliter hoc firmitatem
habebit, nisi post viginti quinque annos impletos
inter praesentes quidem decennium, inter absentes
si
autem vicennium donatore adquiescente effluxerit:

ut tamen in heredis persona illud tantummodo tempus accederet, quod post eiusdem heredis minoris
aetatem
transactum
silentio
Constantinopoli Decio
sit.
237
B. viii
vc. cons.
id.
April.
529]
{a.
LXXV.^
DE MAGISTRATIBUS CONVENIENDIS.
Imp. Antoninus A. Muciano. Si magistratus a
tutoribus seu curatotibus, quos tibi dederunt^ seu
nominaverunt ^, stipulati sunt se eo nomine indemnes
futuros inque eam rem fideiussores acceperunt extra
rem salvam fore satisdationem, actio, quam adversus
1
alienam obligationem non resolvit. Sed adversus magistratus

qui curatorem dederunt actio utilis ita demum competit, si universis bonis excussis revocatisque
quae
eum in fraudem alienasse constiterit, indemnitati
2
tuae in solidum satisfieri non potuit. Quam si
exercueris, mandatis tibi ab eis actionibus adversus
tutores seu curatores tuos instituisti,

1
VI
74. 75.
fideiussores quos acceperunt consistere potes, licet

utilem actionem sine cessione habeas. Accepta non.
lan. duobus Aspris conss.
[a. 212]
2 Imp. Alexander A. Paterno.
In heredes ma-
gistratus, cuius non lata culpa idonee cautum pupillo

non est, non solet actio dari. PP. iii non. luL
[a. 224]
3 Imp. Gordianus A. Aproniauo. Si tu et collega
cum magistratu fungeremini, minus idoneum

tutorem dedistis cautionemque idoneam non exegistis
nec alias servari pupillo indemnitas potest et utrique solvendo estis, pro virili parte in vos actionem
i>. viii k. Nov. Pio et
dari non iniuria postulabis.
tuus,
Pontiano conss.
[a.
4 Idem A. Arruntiano.
238]
Adversus nominatorem
tutoris vel curatoris minus idouei non ante perveniri potest, quam si bonis nominati itemque fideiussoris eius nec non collegarum quoque, ad quorum periculum consortium administrationis spectat, excussis
non sit indemnitati pupilli vel adulti satisfactum.
PP. id. Mart. Attico et Praetextato conss. [a. 242]
Eugeniae. In magistratus municipales tutorum nominatores, si administrationis finito tempore non

fuerint solvendo nec ex cautione fideiussionis solidum exigi possit, pupillis quondam in subsidium
indemnitatis nomine actionem utilem competere ex
senatus consulto, quod auctore divo Traiano parente
nostro factum est, constitit. D. vii id. Dec. ipsis
ef conss.
[a. 294?]
6 ^lmp. Zeno A. Aeliano pp. Cum sit adiecta
praetoris sententia generalem curatori administrationem mandantis et, quod eam pro more sequitur,
decretum pariter sit compositum, manifestum est
non curatoris dationem fuisse invalidam, sed in aestimanda adultae substantia scribae vitium, qui, tamquam non amplius ducentis libris auri patrimonium
1
In
valeret, fideiussorem acceperat, intercessisse.
quo casu non curatoris erit ratio' reprehendenda,
rebus minoris illata fuisse adversus

si qua laesio
legum ordinem comprobetur, sed*'* super neglegentia
veram substantiae taxationem
vel dolo scribae,
(jui
nassus est occultari, legibus erit agendum. D. f"
k. lan. Basilio vc. cons.
[.
480]
LIBEE SEXTUS.
DE FUGITIVIS SERVIS ET LIBERTIS IklANCIPIISQUE CIVITATUM ARTIFICIBUS ET AD DIVERSA
OPERA DEPUTATIS ET AD REM PRIVATAM VEL
DOMINICAM PERTINENTIBUS.
Impp. Diocletianus et Maximianus AA. AemiServum fugitivum sui furtum facere et ideo
non habere locum nec usucapionem nec longi temporis praescriptionem manifestum est, ne fuga servorum dominis suis ex quacumque causa fiat damPP. 7 id. Dec. Maocimo ii et Aquilitio
nosa.
1
liae.
conss.
2 Ident
286]
[a.
AA. et CC. Pompeiano. Requirendi fugipotestatem fieri dominis praesidalis officii est.
PP. Jii k. Mai. CC. conss.
[a. 294]
tivos
PCE, minorum VL
iunge 2, 44, 3 (2) sic

15 segq.
Cf. Dig. 27, 8
(5) sic VC, nominaverint
praestitissent repetituros ins.
(1)
8,
(8)
iunge 2,
21,
9.
5, 12,
28
(4) sic
(6) sic
CR
V
(7)
(9)
(3)
B 38,
C, dederint
VR
cum B, et si
ipsis CC. scr.
datio
Flerrmann
3 Imp. Constantinus A. et Licinius (7." ad Prohum. Si fugitivi servi deprehendantur ad barbaricum transeuntes, aut pede amputato debilitentur
aut metallo dentur aut qualibet alia poena adficianSine die
tur.
et consule.
[a.
317
323]
4 Imp. Constantinus A. ad Valerianum. Quicumque fugitivum servum in domum vel in agrum

inscio domino eius susceperit, eum cum pari alio
1
reddat. Sin vero secundo vel

susceperit, praeter ipsum duos vel tres
vel viginti solidis
tertio
eum
vel praedictam aestimationem pro unoquoque

domino repraesentet in minorum persona tutoribus
2
vel curatoribus poena simili imminente.
Quod
si ad praedictam poenam solvendam is qui susceperit minime sufficiat, aestimatione competentis iudicis
alios
castigatio in
eum
procedat.
Quod
si
servus in-
v om. 2, 21, 9,
(li)
(10) sed colloca ante si qua laesio
(13) sic S.
5, 12, 28
(12)
Cf. Dig. 11, 4
60, 7.
cum Th. 4, 11, 1 (a. 414),
inipp. const. et licin. aa.
LCR
quae ad eundem Prohum data videtur
VJ
habes
renuum se esse mentitus sub merccde apud aliquem

incusari. Sane
fuerit, nihil is qui eum habuit poterit
utrum
mancipium torqueri oportet, ut manifestetur,
a domino ad
propter iucrum capiendum callide
agrum
an non. Quod
eius
qui
mancipium
cum
servo
sollicitaverit
altero
vel
cum
vocem
actionem.
PP. vi^
eo^*^
si
ia.
215]
[a.
Adversus
dicis,
agere
occultavit, etiam furti
actiones
etiam
quas
per
sollicitatum
agere potes.
Sept. Alexandro A. cons.

5 Idem A. CorneUo.
Civile
versarius tuus exigit, ut
rei,
PP.
id.
quod
222]
a te ad-
quam apud
te fuisse
[a.
est,
exhibeas venditorem.
nam a transeunte
etiam iguoto emisse dicere non convenit volenti evitare alienam boni viri suspicionem.
PP. iii k. Mai.
[a. 223]
6 Idem A. Pythodoro. Alienum servum sine voluntate domini qui sciens vendidit seu donavit vel
alio modo alienavit, nihil domino diminuere potest:
fatearis,
avocandum
sollicitatum^ restituat,
inferenda rei publicae
eum
furti
procuratorem exercere minime prohiberis.
duodecim solidorum summa

cuius mancipium abduxit: libertis
illius civitatis,
quoque artiticibus, si sollicitati fuerint, cum eadera
forma civitati reddendis: ita ut pro fugitivo servo,
si soUicitudine defeusoris non fuerit requisitus et
revocatus, idem defensor duo vicaria mancipia exigatur, nee beneficio principali nec venditione in eius
persona iam de cetero valituris. I). xvi^ k. Mart.
Conslantino A. v et Licinio C. conss.
[a. 319]
6 Idem A. ad Tiberianum comitem Hispaniarum.
et
alius
servum
Cum
quispiam repetit fugitivum
vitandae legis gratia, quae in occultantes mancipia
certam poenam statuit, proprietatem opponet, vel in
libertatis
quod
potes.
si
interrogatione
hoc fecerit privari oportet et ad fiscum pertinere
mancipium. D. f k. lul. Thessalonicae GaUicano et
Basso conss.
[a. 317]
5 ^lffem A. ad Ia7iuarium.
Mancipia diversis
rem
ad
artibus praedita, quae
publicam"^ pertiuent,
in isdem civitatibus placet permanere, ita ut, si
quis tale
crediderit,
eum
eum dumtaxat, quem servum tuum sollicitasse

si eum deterioris animi fecit, servi
corrupti
suscepit immissus est,

maligne factum esse ex servi
patuerit, servo etiam suo eum qui
vel
adversus
Sept. Laeto ii et Cereale conss.

4 ^lmp. Alexa?ider A. Aurelio Herodi.
domum
DE FUETIS
238
l.
apud se detinuerit, furtum facit.

PP. VI k. lan. Maxi?no ii et Aeliano co?iss.^^ [a. 223]
7 Idem A. Dato. Si is, cui te pecuniam ad matrem tuam perferendam dedisse proponis, parva
quantitate uumerata reliquam in usus suos convertit,
furtum fecit. PP. p?id.^'^ id. lun. Modesto et P?'oho
et si contractet vel
conss.
[a.
tenetur,
228]
Etiam furti actione tributonon cessante te in tribuquod nihil deberetur, ancil-
8 Ide?n A. Valenti.
rum exactor
si
toria exactione sciens,

tui iuris abduxit aut vendidit.
lam
quae res facit,

ut nec emptor usucaperet vindicatioque tibi ipsius
ilico
animaverit,
nequissimus
verbero super quo ambigitur tormentis subiciatur,
terminus
fiat.
veritate
1
ut aperta
diceptationi
Quod
non solum utrisque iurgantibus proderit, sed etiam
a
D. xv
servorum animos
fuga poterit deterrere.
k. Sept.* Consta?itinopoli Pacatiano et Hilariano
PP. x
competat.
k.
Mart. Pompeiano et Peiigno
conss.
[a.
231]

ad Felicem consularem^. Si quis servum fiscalem
putaverit occultandum, non solum eum restituere,
sed etiam duodecim libras argenti poenae nomine
et Maximia?ius AA. et CC.

Subtracto furto vel vi abrepto mancipio,
Aedesio.
quamvis hoc rebus humanis non oblatum fuerit exemptum, tam ad raptorem quam ad furem periculum redundabit et uterque eorum poena legitima
coercebitur. S. vii id Febr. Sirmi AA. co?iss. [a. 293]
10 ^^ldem AA. et CC. Valerio. Si abducta man-
D. ii id. April.
viribus dependere compellatur.
Gratiano A. ii et Proho conss.
[a. 371]
8 Imppp. Valenti?iianus Theodosius et Arcadius
Rornae.
Si
AAA. Alhi?io^ pu.
qui publicorum ser-
cipia furto vel plagio venumdata praeses provincias,

perspexerit '^, cum nec ab emptore propter cohaerens vitium, antequam ad dominum possessio revertatur, usucapi possunt, et te ei cuius fuerunt suc-
conss.
[a.
332]
fisci
vorum
fabricis seu aliis operibus deputati tamquam

propriae condicionis immemores domibus se alienis
et privatarum ancillarum consortiis adiunxerint, tam
ipsi quam uxores eorum et liberi confestim condicioni pristinae laborique restituantur.
D. viii k.
Aug. Timasio
et
Promoto
co?iss.
[a.
cessisse reppererit, restitui tibi providebit.

et conss.^^
389]
-
Sine die
[a.
293]
11 Idem AA. et CC. Demostheni. De his, quae

subtraxisse novercam pupilli tui precibus significas,
rectorem adi provinciae, qui si eam, posteaquam
dominus rerum is pro quo supplicas factus est, aliquid furatam cognoverit, non ignorat in quadruplum
manifesti, nec manifesti vero dupli actione furti constituta condemnationem formare.
D. vii k. Sept.
AA. co?iss.
12 Idem AA. et CC.
Vi?ninacio
DE FURTIS ET DE SERVO CORRUPTO.

Impp. Severus et A?ito?iinus AA. Theoge?ii. Si
pecunia tua mandantibus servis quidam praedia
comparaverunt eligere debes, utrum furti actionem
et condictionem an mandati potius inferre debeas.
neque enim aequitas patitur, ut et criminis causam persequaris et bonae fidei contractum impleri''
D. XI k. Mai. Severo A. ii et Victorino
postules.
1
co?iss.
\a.
2 Idem AA. negotiatorihus.
Incivilem
rem
200]
desi-
non prius reddatis,

fuerit solutum a dominis.
curate
cautius
igitur
negotiari, ne non tantum in damna
in
criminis suspicionem incihuiusmodi, sed etiam
datis. PP. 111 k. Dec. Cilone et Libo?ie co?iss. [a. 204]
3 Imp. Antoninus A. Secundo. Si nondum rem
templo divino dedicatam vitricus tuus furto abstulit.
deratis,
ut agnitas res furtivas
quam pretium
(l)
ad lanuarium
incerti
(2) sic
similis
LR, ad
argumenti data est tl,6S, 2 anni

rei publicae C
(3) xvi Hal.,
XV L
(4) sic Hal., d. vi k. nov. L
rum largionum Gothofredus, cf. 10,
(5)
comitem saora-
Felicem consu3, 6
larem Macedoniae vel Campaniae a. 365 nominat Consult.
n, 7, eode.vi annn Felicern vicarinm Macedoniae laudat Th,
:
[a.
Quintillae.
Ancillae
293]
sub-
tractae partus apud furem editi, priusquam a domino

possideantur, usucapi nequeunt: matris furem etiam
1
eorum causa furti teneri convenit actione. Quapropter furti actione et condictione vel adversus
possidentem vindicatione de mancipiis uti non prohiberis, cum altera poenam continens alterius elec2
tione minime tolli possit.
Nam extra poenam
rei persecutionem esse nulla iuris quaestio est, cum
etiam hi qui aliena mancipia comparaverunt, si hanc
causam non ignorant, furti actione tenentur. D. id.
Oct. Sirmi AA. conss.
[a. 293]
13 Idem AA. et CC. Do?n?io. Post decisionem
leges agi prohibent.
quod si non transegisti,
sed de sublatis partem tantum accepisti, residuam
vindicare vel condicere et actione furti apud praesidem agere potes. D. k. Dec. Sirmi AA. conss. [a. 293]
14 Idem AA. et CC. Dio?iysio. Eos, qui a servo
furti
2, 1, 5
Inst. 4,
Cf.Big. 11, 3. 47, 2

(8) vi Hai, v L
R, implere PC
(9) iunge 4,14,3
(lo) eo P, eodom CR
(ll) sic P, pp. k.
raai. iuliano ii et
crispino coss. (== a. 224) Hal. (i 2) prid. Ft
om. Hai.
{V6) fortasse iungenda est 7, 32, e
(14) piospexerit libri (15) d. id. April. Byzantii AA. conss. 7, n2,
(6)
(7)
60, 6, 18 Aev'/-
sic
ET DE SERVO CORRUPTO
furtim a"blata scientes susceperint, non tantum de

susceptis convenire, sed etiam poenali furti actione
D. viii^ k. lan. Sirmi AA. conss.
[a. 293]
potes.
15 Idem AA. et CC. Socratiae. Furti actione
successores
minime teneri
ignorare non debueras.
de instrumentis autem ablatis in rem actione teneuU.
iii
k. lan. Sirmi AA.
tem convenire potes.
conss.
[a. 293]
16 Idem AA. et CC. Artemidoro et aliis. Si
pro his rebus

actionem, non
solum quas servus subtraxerit iam apud eum constitutus, sed et pro his quas furatus est, quando
fugit quidem a bona tide possessore, adhuc autem
sui fuerit constitutus possessione:
posse
conss.
[a.
fieri
non
294]
tenetur noxali actione, si extranei furtum a servo

fuerint passi, et ipse adversus verum dominum non
habet actionem secundum regulam dicentem: qui
habet adversus alium^ furti actionem, ipse* ea tesin autem desinat in servi retenneri non potest.
tione et ille apud verum dominum fuerit inventus,
tunc ipse quidem noxali furti actione minime potest
patiatur, taraen
adversus verum autem dominum habet ipsa

noxalem actionem, id est pro rebus, quas vel
nunc furatus est, cum est apud verum dominum,
vel antea, postquam bona fide possessoris retentionem excesserit necdum apud verum dominum factus.
teneri,
furti
Et sic iterum regulae generali casus evenit'

consentaneus
qui enim habet tunc furti actionem
adversus dominum, ipse aliis** teneri furti actione
sic ex tempore omnibus discretis venon potest.
tustissima dubitatio nostro foedere conquiescat et
bona fide possessor in parte certa temporis et habeat actionem et non teneatur, et ipse dominus in
alio tempore non teneatur actione et in alio sub
actione coustituatur.
De eo autem, qui liber
5
constitutus ab alio bona fide tenetur, si furtum com4
Si)ie die et consule.
20 Imp.
lustinianus A. luliano pp. Si quis servo

alieno suaserit aliquam rem domini sui subripere et
ad se deducere^ servus autem hoc domino manifestaverit et domino concedente res eius ad iniquum
huiusmodi suasionis auctorem pertulerit, et ipse inventus fuerit rem detinere, quali tenetur actione
is qui res suscepit, utrumne pro occasione furti an
pro servo, quia eum corrumpere voluit, ut non solum furti, sed etiam servi corrupti is obligetur,
veteres dubitaverunt. ''Nobis itaque eorum alter1
cationes decidentibus placuit non solum furti actionem, sed etiam servi corrupti contra eum dare.
licet enim servus deterior miuime factus est, tamen
miserit, recte et sine aliqua dubitatione dicitur posse

eum, qui liber est cognitus, et ab ipso qui bona
fide eum detinet pro furto conveniri, et bona fide
possessorem, si ab extraneo furtum liber commiserit, non posse conveniri, sed ipsum pro suo furto
respondere, quia generalis regula de servo prolata
est, et pro eo, qui non servus, sed liber et suae
potestatis est, noxalem moveri actionem impossibile
nostrisque legibus incognitum est. D. k. Oct. Constantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530]
22 idem A. luliano pp. IManifestissimi quidem
iuris est furto perpetrato ei competere furti actio1
nem, cuius interest, ne furtum committatur. Sed
consilium corruptoris ad perniciem probitatis servi
introductum est: et quemadmodum secundum iuris

regulas furtum quidem non est commissum, quia is
videtur furtum committere, qui contra domini voluntatem res eius contractat, ipse autem furti actione
quaerebatur
propter dolum suum tenetur, ita et servi corrupti

contra eum actio propter suum vitium non ab re
extendatur, ut sit ei poenalis actio imposita, tamquara re ipsa fuisset servus corruptus, ne ex huiusmodi impunitate et in alium servum, qui possit corrumpi, hoc facere pertemptet. D. k. Aug. Lampadio
[a. 530]
21 Idem A. luliano pp. Apud antiquos quaeresi
batur,
quem
servus,
aliquis
bona
iide
coustitutus est,
quem
si
ipse qui
bona
eum
num
dam^
accepit, postea autem ad inopiam pervenit,

antequam moveatur actio quae ei antea competebat,
an debeat actio quae semel ei adquisita est firmiter
apud eum manere vel ad dominum reverti, cum et
hoc quaerebatur, an in hoc casu furti actio ambu\c latoria sit nec ne. Sed omnem talem tractatum
de-
furti
habet,
praedicta convenitur actione. Cumque generalis
regula ab antiqua prudentia exposita est huiusmodi
homiuis gratia, pro quo noxalem furti actionem
suscipere aliquis compellitur, adversus alium furti
l
actionem habere non concedens, quidam ita eam

per coniecturam interpretati sunt, adversus bona
nde quidem possessorem nullo modo furti actionem
extendi, ipsi autem, si furtum fuerit passus, adversus verum dominum furti actionem noxalem recte
decerni: tunc autem bona fide possessorem furti
nomine, quod passus est, noxalem actionem contra
dominum habere posse, quando servus sub domini
(l)
viii
ut
(2) dionysiodoro lihri

Hal, VII
(3) sic C,
deduceret (duceret R)
(4) 1
subriperet
(o) sic R, alios C
pro parte repetitur in Inst. 4, 1, 8
(6) sic R, ab aliis ins. C
(") sic M* cim B, et ins.
.
RM
an
rem ad
qui rem utendam accepit, idoneo

quia et ipse coraraodati actione
\a a domino pro ea re conveniri potest. Et hoc
quidem paene iam fuerat concessum, ut habeat ipse
actionem, nisi inopia noscitur laborare: tunc enim
ib furti actionera doraino corapetere dicebant.
Sed
ea satis increbuit dubitatio, si tempore quo furtum
committebatur idoneus erat is qui rem coramodan-
possidebat,
fide
legum interpretes, si
se pertineutera et ipsa
furti actio adversus furera in-
antiquos
alii
stitui possit ab eo
scilicet constituto,
actiouem adversus verum domivel ipse ab eo qui furtum passus est
noxalem
apud
quis commodavit
res subtracta est,
furtum commiserit alienarura rerum vel ipsius apud

tinet
fuerit constitutus.
heredes idemque lilii super his, quae de patris bonis possidet, adversus eam in rem actione experiri
non prohibentur. D. id. Dec. CC. conss.
[a. 294]
18 Idem AA. et CC. Dionysodoro^. In eum, qui
ex naufragio vel incendio cepisse vel in his rebus
damni quid dedisse dicitur, infra annum utilem ei
cui res abest quadrupli, post in simplum actionem
proditam praeter poenam olim statutam edicti forma
S. iii k. lan. Mcomediae CC.
perpetui ueclarat.
conss.
[a. 294]
Falsus procu1 9 Idem AA. et CC. Mfiesitheo.
rator depositum recipiendo vel aes alienum exigendo
citra domini voluntatem furtum facit ac praeter rei
restitutionem actione dupli furti nec manifesti convenitur.
manibus
Quam
rius ad eam respicientes generalem regulam sic ab

Cum igitur bona
3
initio esse prolatam accipimus.
fide
possessor domini cogitatione furem possidet,
merito, donec apud eum constitutus est, et aliis
et
ream uxorem
sui
interpretationem prisca quidem iura per

coniecturam introducebant nos autem altius et ve2
CC. Cononi. Quamvis etiam hereditatis expilatae crimine promiscuus usus exemplo
actionis furti
et
eum adversus dorainum habere
nondum sub domini
servum vestrum nutriendum qui susceperat venumD. k. Oct. Viminacii CC.

dedit, furtum commisit.
17 Idejn AA.
VI
239
alia sequitur subdivisio, si

qui rera utendam accepit,
ex parte solvendo
sit is
ut possit non in totum,

sed particularem solutionera ei facere, an habeat
\d furti actionem vel non.
Tales itaque ambiguitates veterum, immo magis, quod melius dicendura
est, arabages nobis decidentibus in tanta rerum difficultate simplicior sententia placuit *, ut in domini
sit voluntate, sive commodati actiouem adversus res
accipientem movere desiderat sive furti adversus eum
CRM'
(8)
modatam
in
Inst.
aliis
4,
1,
M, ab
aliis
(lo) sequentia
16
CR
usque
VPC, com-
(9) sic
arf 2 extr.
extant
VI
et alterutra earum electa domiposse ex paenitentia ad alteram venire.

Sed 81 quidem furem elegerit, illum qui rem
le
utendam accepit penitus liberari: sin autem quasi
commodator veniat adversus eum qui rem utendam
accepit, ipsi quidem nuUo modo competere posse
adversus furem furti actionem, eum autem, qui pro
re commodata convenitur, posse adversus furem
furti habere actionem, ita tamen, si dominus sciens
rem esse subreptam adversus eum qui eam accepit
Sin autem nescius et dubitans rem
2
perveniat.
non esse apud eum commodati actionem instituit,
qui
rem subripuit,
num uon
postea autem re comperta voluit remittere quidem

commodati actionem, ad furti autem pervenire, tunc
licentia ei concedatur et adversus furem^ venire,
nullo obstaculo ei opponendo, quoniam* incertus
constitutus movit adversus eum qui rem utendam
accepit commodati actionem, (nisi domino ab eo
satisfactum est: tunc etenim omnimodo furem a
domino quidem furti actione liberari, suppositum
autem esse
ei,
cum
satisfecit),
qui pro re sibi conmiodata domino

manifestissimum est, etiam si ab initio
dominus actionem
subreptae,
instituit
commodati ignarus
postea autem hoc
ei
cognito
liberari eum qui
rei
adversus
rem comomnimodo
quemcumque causae exitum dominus adversus furem habuerit: eadem definitione
furem
transivit,
modatam
suscepit,
obtinente, sive in partem sive in solidum solvendo

3
sit is qui rem comraodatam accepit.
Sed cum in
secunda dubitatione incidebat, quid statuendum sit,
si quis rem commodatam habuerit,
quam aliquis
furto subtraxerat et lite pulsatus condemnationem
passus fuerat non tantum in rem furtivam, sed etiam
in poenam furti, et postea dominus rei venerit om-
nem condemnationem
accipere desiderans utpote ex

suae rei occasione ortam, alia dubitatio incidit vete-
utrumne rem tantummodo suam vel eius aestimationem consequatur, an etiam summam poenalem.
3 Et licet ab antiquis variatum est et ab ipso
Papiniano in contrarias declinante sententias, tamen
nobis haec decidentibus Papinianus, licet variavit,
eligendus est, non in prima, sed in secunda eius
definitione, in qua lucrum statuit minime ad dominum rei pervenire ubi enim periculum, ibi et lucrum
coUocetur, nec sit damno tantummodo deditus qui
rem commodatam accepit, sed liceat ei etiam lucrum
4 sperare.
Cum autem in confinio earum dubitationum tertia exorta est, quare non et eam-* decidimus? cum enim apertissimi iuris est non posse
maritum constante matrimonio furti actionem coutra
suam uxorem habere, quia lex ita atrocem actionem
ribus,
dare in personas ita sibi coniunctas erubuit, huiusAa modi incidit veterum sensibus quaestio.
Quidam etenim re sibi commodata huiusmodi rei furtum
a sua muliere passus est: et dubitabatur, utrumne
domino rei furti actio contra mulierem praestatur,
an propter necessitatem causae et maritus eius utpote commodati actioni suppositus potest habere
Ab furti actionem. Et auctores quidem iuris satis
et in hac specie contra se
iurgium exercuerunt: ex
praesente autem lege et anterioribus nostris decisionibus, quae in ista positae sunt constitutione,
ic potest et haec species apertius dirimi. Si enim
domino dedimus electiouem ad quem voluit perve^
ad eum qui rem commodatam accepit, sive

contra eura qui furtum commisit, et in hac specie
maritus quidem propter matrimonii pudorem non
furti, sed rerum amotarum actionera habeat, si ipsum
dominus elegerit, dominus autem omnem licentiam
possideat sive adversus maritum commodati sive adversus mulierem furti actionem extendere: ita tamen
ut, si ipse qui rem commodatam accepit solvendo
sit, nuUo modo adversus mulierem furti actio extennire, sive
(1) aic
Inst.^
non etiam F,
nolente
trahatur
DE OPERIS LIBERTORUM
240
2.
quod iam
eam non
cum B
et
Vf*^
CR
(5)
49,
VC
C
(4)
3,
non et eara PR,

V^pt^fPvC^Rj
trahatur VPO', ex-
(2)
(3) sic
et
50 $tqq.
Cf.
Dig. 38,
datur, ne ex huiusmodi occasione inter maritum et

uxorem, qui non bene secum vivunt, aliqua machinatio oriatur, et forsitan marito volente^ uxor eius
et trahatur* et furti patiatur poenalem condemna-
tionem.
JD.
ir
k.
Dec.
Lampadio
et Oreste vv. cc.
conss.
530]
[a.
DE OPERIS LIBERTORUM.
Impp. Severus et Antoninus AA. Romano. Si
tempore manumissionis operae tibi impositae sunt,
scis te eas praestare debere.
solet autem inter pa1
tronos et libertos convenire", ut pro operis aliquid

praestetur, licet pretium non possit, nisi quando
propter inopiam pro alimentis id extra ordinem peti
necessitas suaserit, cum, etsi operae nou erant impositae, defectis tamen facultatibus patroni alere
eum cogebaris. PP. iii k. lan. Cilone et Libone
conss.
204]
[a.
2 Idem AA. Eutycheti. Manumissionis causa
tra-
neque in servitutem deduci a manumissore

potest neque impositas operas praestare cogitur.
PP. VI'' k. Mai. Geta ii cons.
[a. 205]
3 Idem AA. Quintiano. Qui nummis acceptis ab
extraneo servum suum manuraisit et pro operis pecuniam ab eo accepit, sive fuerant operae impositae
sive non fuerant, ut indebita soluta * reddere cogitur.
PP. k. ]Sov. Albino et Aemiliano conss.
[a. 206]
4 Imp. Antoninus A. Valeriano. Si quam pecuniam tlbi a liberto tuo ex venditione operarum deditus
beri probaveris, restitui tibi a liberto tuo praeses

iubebit (ex hoc enim liberam testamenti factionem
libertus habet), modo si non onerandae libertatis
gratia emissam cautionem probabitur. PP. xiiii k.
Mai. duobus Aspris conss.
[a. 212]
5 Idem A. Terentio. Mater tua ab eo, quem ex
causa fideicommissi manumisit, operas impositas petere non potest, nisi eius tantummodo temporis,
quo eum ante manumisit, quam dies fideicommissae
libertatis
existeret.
sed nisi
honorem patronis
ei
debitum exhibuerit, adeat competentem iudicem pro

modo admissi vindicaturura. PP. iii id. Mai. duobus Aspris conss.
[a. 212]
6 Imp. Alexander A. Caecilio. Liberti libertaeque defunctorum operas neque extraneis heredibus
patronorum debent neque raaritis patronarum. PP.
Alexandro A. cons.
[a. 222]
Nec patronis pro operis
7 Idem A. Minicio.
mercedera accipere licet, quamvis, si indictae operae
praestitae non sint, ad pecuniae exactionem obse1
quii non praestiti aestimatio convertatur.
Qui
autem duos filios in potestate vel diversis temporibus habuit, lege lulia de maritandis ordinibus obligatione operarum liberatur. D. xii k. lun. luliano
k. J)/ov.
et Crispino cofiss.
8 Idem A. Augustino.
224]
[a.
Si
tuis
nummis emptus
ab eo a quo manuraissus es, nec operas ei debes

neque puniri ab eo utpote ingratus potes: patronum
tamen tuum esse negari non oportet. I). iii id.
es
[a. 224]
Sept. luliano et Crispino conss.
B Idem A. Laetorio. Libertae tuae ducendo eam
uxorem dignitatem auxisti, et ideo non est cogenda
operas tibi praestare, cum possis legis beneficio
contentus esse, quod. invito te iuste non possit alii

nubere. D. x k. Mart. Fusco et Dextro conss. [a. 225]
10 Idem A. Herculiano. Titius si, cum testaraentum faceret, servo suo" libertatem cum condicione hac dedit: 'Gaium servum meum a die mortis
'meae annis tribus peractis manumitti volo, ita ut
'praestet heredibus meis, sicut me vivo praestabat',
et cum idem servus testatori diurnum quiddam
praestabat et post mortem eius usque ad diem prae(6) sic
(8)
sic
gaio
P^C, conveniri VPR

cum B, indebitan iolutas
ins.
CR
(7)
vi Hal., viii
PC
(9) sic
Z*
p,
DE BONIS LIBEKTORUM
VI
241
itandae libertatis etiam heredibus praestiterat, manifestum est, quod adeptus libertatem ad eandem
praestatiouem compelii non possit. D. vii id. Aug.
descendunt,
servari
3.
quas veteres et post huiusmodi actus

decreverunt, a nobis
libertorum bonis
in
Fusco et Dextro conss.

[a. 225]
11 Jmp. Qordianus A. Africano. Quod ex liberta
l
muliere nascitur, ingenuum est. Is autem, qui
commodavit adsensum, quamlibertae suae nubenti
vis operas ab ea exigere non possit, iura patronaPP. iii non. Aug. Pio et Pontus non amittit.
1
patronis integris reservandis. Sed quemadmodum
in natalium restitutione omne ius tolUtur patronatus, ita et in* huiusmodi verbis eandem esse vim
2
observandam omnes non ignorent. Idemque iuris
est, si inter vivos manumissione imposita in ultimis
ita
voluntatibus concessio data fuerit patronatus
tamen, ut in omnibus natalium restitutiones, ex qui-
tiano conss.
bus paene
'
[a.
238]
12 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et

CC^ Veneriae. Qui manumittuntur, liberum ubi
voluerint
norum
commorandi arbitrium babent nec a patro-
quibus solam reverentiam debent, ad

necessitatem redigi possunt, nisi ingrati
probentur, cum neque cum patrono babitare libertos iura compellunt.
S. viiii k. lun. ipsis AA.^
filiis,
serviendi
conss.
[a.
293]
13 *Imppv. Valentinianus Valens et Gratianus

AAA. ad Prohum pp. In redhibitione operarum
maneat poena eum, qui alienum libertum recipien-
dum
et
esse duxerit.
conss.
P. iii
lul.
id.
Gratiano A. ii
Proho
[a.
371]
ingenuitas mera libertis competit,

in nostra re publica polleant,
cum nobis cordi est ingenuis magis hominibus quam
3
libertis eam frequentari. Reverentia tamen, quae
a libertis debetur, et iure, quod adversus ingratos
libertos patronis competit, integris reservandis, et
a nobis
si per verborum conceptionem secundum
solis
tam obtineant quam
modum
inductum
cum etiam haec
ius
fuerit
patronatus
praemio
D. iii
consistorio palatii lustiniani.

cons.
k.
vc.
4
IIII.
NATUS.
Impp. Severus et Antoninus AA. Secmidae.
Multum interest, utrum quis suis nummis emptus ac
manumissus sit ab emptore, an a domino suo data
pecunia mereatur libertatem. priore enim casu ad^
contra tabulas admitti patronum non placet, posteriore omnia iura patronatus retinet.
l
Et ideo
cum Sabiniani patroni filii, qui plenum ius habuit,
ut hostis publici bona fisco vindicata sunt, secundum ea, quae divo Pertinaci placuerunt et nos secuti
1
sumuB, in iura libertorum eius fiscus noster successit.

PP. Y non. luL Faustino et Rufino conss. [a. 210]
2 Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Florianum comitem rerum privatarum. Si liberti coniventibus patronis consortium cum ancillis colonisve
elegerint,
in posterum huiusmodi narrationem conceperit vel in libertatibus, quae inter vivos actitantur, vel in his, quae ex testamento vel codicillis
Bcriptis vel sine scriptis habitis proficiscuntur, ut
liberti eorum a iure patronatus liberentur, antiqua
interpretatione semota non dubitet etiam patronatus
ius ex sola tali verborum conceptione libertis esse
remittendum nec successionibus quae ,ab intestato
patronorum
(1)
sic
cum
JS,
nubendi
CR
(2)
et cc.
aa. scripsi, aa. et Hal.:

deletis in inscriptione et cc. constitutionem
not. 3
ferre
(3)
(4)
=11,
53, 1
(5)
49,
Cf. Diq. 37, 14. 38, 2 Inst. 3, 7

(6)
eius C^R
(7) inscriptionem restitui ex
forma emanasse constitutionem
et
1,
ad
CR, om. P,
possis etiam
ad a. 290 re25 segg.
C*,
ad bona
c. 3: sub edicti
fortasse datam esse ad
4 Constitutio novam formam iuri patronatus datura exposito prius iure patronatus , quod secundum XII tahufas praetorem Papiamque legem oh-
Ac primum
\
tinehat, legislationem sic incipit.
eos enumerat qui iuri patronatus suhiecti non sunt.
quod accidit, cum manumissor inter vivos vel in
ultima voluntate pronuntiavit se liherto ius patronatus remittere: tum enim manifestum est neque
ipsi patrono neque iis, qui ao eo descendunt,
multo magis autem nec extraneis eius heredibus
ius patronaius adversus eum comnetere.
item cum
dominus servum suum militare vel dignitatem adeptum esse videt nec contradicit, 7ion solum ex hoc
11.
529]
avxos /SaaiXevs.]
MdXXovaa SiSovai rvnov tcaivov inl xoXs TtarôJvixols Sixaiois Tj Scdraîs BirjyeXrat nôreôv xa
dno rov SvoxaidexaSeXrov xai dTtb rov TtqaCroiQos xai dnb rov Ilaiiiov vofiov xqarovvra rb
TCaXaibv TtarQcovixd Sixaia xai ovrcos aQx^rat
['0
Kai TCQcbrov fiev eâQid^fieitai

vofio&eaias.
Scxaiots. oneq
fiT} vnoxeifievovs narQcovixoXs
avfiâivety rjvixa b iXev&eQcbv iv ôfj ij iv
reXevraia ôvXrjaet einr] avYxtoQeiv rto dneXev'
&eQCp rb narQcovixbv Sixaiov rbre yaQ TtQbSrjXoVy
cbs ovre avrcp rco ndrQcovt ovre roXs ix rov
yevovs avrov , noXXto Si fidXXov ovSe i^cortxoXs
rrjs
rovs
sciant illi se
commoda
deince]^
patronatus amissuros. D. iii id. Oct. jTreveris Lu[a. 367]
picino et lovino vv. cc. conss.
cf.
Nov. Decio
[a.
'
DE BONIS LIBERTORUM ET DE lURE PATRO-
nostris
amissum,
tolluntur, quam
4 paene sola natalium restitutio inducit. His videlicet casibus, per quos poenalibus modis ius patronatus quasi ab indignis patronis eripitur, in suo
robore durantibus. Recitata septimo miliario in novo
ingenuitatis
avrov xXrjQOvbfiots aQfcbêt xar' avrov narQcovixbv Sixacov. xai ore Se^ b Seanbrrjs bqcbv rbv
ocxerriv avrov arqarevadfievov rj dîas incrvyxdvovra fjcrj dvrcXeyet, ov fcbvov iXev&eQos yiverai
Scd rovrov b ocxerrjs, dXXd xai dnrjXXaxrat navrbs narQCOvixov Scxaiov.^^ Ec Si xai rcs rhv eavrov dêQanacvav nQoarrjaet ini rb noQvevea&at,
ndXtv xai avrrj rj dêQdnatva iXev&eQOvrat xai dnoareQeXrat navrbs narQcovtxov Scxaiov b SeanbrrjS'
waneQ b voaovvra rbv ocxerrjv neQcoQcbv xai
firjra avrbs incfceXbfi.evos avrov fcrjre eis êvcbva
nefinoiv avrbv firjre rrjv avvrjd^r) ÔQVY^^ avrcp
airrjacv navrbs dnoareQeXrat Stxaiov xard rrjs
rovrov nsQcovaias. ^Êt Se xai nQoana&cov rcs
&eQanacvT] avrov xai firj excov vbfccftov yauerrjv
naXXaxrjvavrrjv axoirj xai fieivn fiixG^ rsAevri^S
ini rrjs avrrjs nQoacQeaecos firjoev eincbv neQl
rrjs rvxrjs avrrjs, ov fwvov iXevdêQa yiverat xdi
senatum
et
omnes populos
(ut 1, 17, 2)
vel
ad populum
urbis
Constantinopolitanae et universos provinciales {ut

5, 13, 1) haud improbahiliter conicias ex Inst. 3, 7, 3:
sed nostra constitutio, quam pro omnium notione Graeca
lingua compendioso tractatu habito composuimus: cf. pp.
in subscriptione
(10) c/. p.
(8)
(11)
=B
ad
49,
cf
1,
7,
28
15,
(9) Sa' del. Hercher

3 {h. Nov. a. 531)
sed etiam ah omni patronatus iure

Item si quis ancillam suam ut corpore quaestum faciat prostituet, rursus et serva
ipsa Rbera fit et domtnus omni patronatus iure
privatur: quemadmodum is, qui servum aegrotantem neglexerit, ut neque ipse eum curaret neque
in xenonem eum mitteret neque victum solitum ei
servus liher
2
solvitur.
fit,
praeheret, omni iure in eius substantia privatur.

3 Item si quis amore erga ancillam suarn adfectus
non extante uxore legitima eam concubinam suam
fecerit et usque ad mortem in eadem voluntate permanserit^ mhil autem de eius condicione dixerit,
non solum et ipsa lihera fit et liberi quos ex do'
31
ano rov SvoxaiSexaSeXrov xai rwv dnb roZ

nQairtoqos itarQOivtxcbv Sixaitov iêntnrev. Ei
Si xai ava^ptovTjaavros dneXevdêQov
nqbs svytvetav avfinaiyvia %Qriaafievos o ndrQiov
rtbv
ovs âxav ex rov deanotov,

svyevatav acpaîâôvrai^ , ^ xe^Sai'
vovxes xal xb XSiov nexovMov'^' xal eixoroJS ovSiv Ttar^tovixov Sixawv ixovaiv ini avrols^ oi
rov Seanorov xXrjQovofiot, eire Ttaldes eiaiv eXre
Ei 8e xai rts vndQ rivos rrjv ne^l
iô>rtxoi^.
avTT] ytai oi TfaTdes,
aXXa xal
eis
avyxo>'
Qrjar]
rrjs
dneX.ev&aQav rj b^xcbaet âvrovs firj yr]fiat firjoe

natSonotrjaaa&ai , xai ovros^ ndvrtov ixninrei
rcbv narQcoviKtbv , inetSrj xai rb naXatbv xai
vel 90* ov aQndôvrat traditur: forovrot dâqndôvrat scr.
(2) usque ad legitimum modum supple ex Nomoc. 13, 5
(3) alias avr^
Nomoc. 13, 5 excluduntur praeterea cognati pa(4)
ovroJS
ac?
traditur
troni
7 c/. 7, 4, 15
(6)
(5)
(l)
dcpaqndôvrat
tasse
Oct. a. 630)
dyvcoftovos proponit Rextz, naêX(8) epitomen Latinam 9... 27

edidit Cuiacius observv. 20, 34 eandemque repperit Salibro
Gottingensi Institutionum ad marginem
vigny in
Inst. 3, 7, 3 adscriptam, cuius verba sunt: Imp. lustiA.
luliano
nianus
Veter.is iuris altercationes, quas
pp.
super successionibus libertorum antiquitas introduxit,
(k.
xovros
ins.
(l)
Mommsen
nec non et inextricabiles circuitus legis Papiae

merosam summam centum milium sestertiorum
et
nu-
quara
praedicta lex in bonis libertorum requirebat, a nostra

re publica penitus amputantes hac edictali lege in perpetuum valitura sancimus, .ut, si libertus vel liberta
minus centum aureis in bonis habuit (sic enim pracfatae legis summam interpretamur , pro mille sestertiis
unum aureum computantes) et intestatus nec liberos
habens decesserit, in solidum ad eius successionem patronus vocetur (= 9).
Si vero plus centum aureis
habens intestatus decesserit, relictis liberis cuiuscumque

sexuB vel gradus, ad eos integram successionera deducimus, patrono scilicet similiter repellendo (= 10), sive
liberos habens testamentura fecerit, in quo ipsos scripBerit heredes, sive iniuste eos exheredaverit
tunc enim
et ipsi tantum ad hereditatem vooabuntur (= 12. 13).
Sane si iuste fuerint exheredati, patronum ad liberti
Buccessionem admittimus et eius parentelam usque ad
quintum gradum (= 14). Si autem filium non habens
extraneum sciipserit heredem, tertiam partem bonorum
:
patronus liberti consequatur (==

ei repleatur, si
quando minus
15),
vel
tertia parte
quod deest
bonorum suo-
rum
libertus vel liberta ei reliquerit, sine onere penitus legatorum et fldeicommissorum , quod onus ad heredes redundabit (= I6). Sed si patronus plus quam
in tertiam vel in assem fuerit heres institutus, quatenus
heres scriptus est, respondebit legatariis et fideicommis-
mno concepit, sed hi etiam in ingenuitatem eripiuntur et insuper peculia sua lucrantur: nec videiicet ullum patronatus ius in eos heredes domini
4 hahent, sive liheri sunt sive extranei.
Item si
quis in lihertatis iudicio a domino victus pretium
pro servo aestimato solverit, liher jit servus, pro
quo pretium solutum est domino, neque tamen ius
patronatus in eum domino est, ut nec in eum, qui
secundum veteres leges suis nummis emptus est:
(idversus hunc enim etiam veteres leges
patronatus
iura quae edicto praetoris continentur manumissori
5 denegahant.
Item si pro operis pecuniam patronus a liberto vel liberta stipulatus erit vel iureiurando eos ohstrinxerit , ne matrimonium ineant
vel liheros procreent, etiam hic omnia iura
patroni
amittit, cum olim quoque ea patroni iura quae ex
duodecim
tabulis
et
praetoris edicto
competebant
avrbv evyevrj dnocpavd^rjvat , iXeyxofievrjS

nQos rbv dneXev&eQov avfxnatyvias ndvrtov
ixninret rtov narQtovixcbv Stxaitov xai ovros o

ndrQcov. Êi Se xai b rtftrj&eis fideicommissa^ta
iXev&eQiq, dyvtofcbvtos"' neiQaa&eis rov ocpeiMvros ini&eXvat a-iirtp rrjv iXev&eqiav, nQoaeX&cbv
rc^ dqypvrt rr]v dnovaiav avrov rj rb Xavd^dveiv
avrbv SieXiyêt, xai aQndêrai dnb Soyfidrtov
avyxXrjTOv eis iXev&eîav xai ovSevi narQcovtxco
Ei Si xai vibs ndxQcovos rj
Sixaic^ vnbxetrai.
xe<paXixr]v xarrjyogiav xard rov narocôv dneXevdîQOv ivatrjarjrai rj ngbs SovXeiav iXxvaat neiQadnaXXdrrerat xai ovros b dneXevdêQos
dêirj,
navrbs narQcovtxov Sixaiov, insiSrj xai rb naXaibv rcbv ix rov nQaircoQos narQcovixcbv Stxaitov
*
Tovrtov roiwv dndvrtov rov
dnr]XXdrrero.
iXev&eîas Sixrjv ayotviaafievos r/rrTjd'^ rt^ Seanorr] xai rb rifirjfia vTteq rrjs rov SovXov Siarto oixerrjs,
firjaeojs __xarafiaXri , iXev&eQovrai fiev
vneq ov rb rifirjfia SeSorai t^ SeaTiorrj, ovx
k'xBt Si in^
avre^ narQOJvtxbv Sixatov b Seanbrrjs, oianeQ ovSe ini ixeivc^ rq^ xara rovs naXatovs vbfiovs iSiots a^yvîots ayoâa&evrt' xara
rovrov ya^ xai oi naXaioi ra anb rov nQairtoôs narqoivtxa Sixaia rjqvovvro rc^ iXevdêQcbaavri, Ei Se xai a^yvqta avri rcbv vnrjqeaicbv
ineQcorrjaei b nar^cov rbv dneXev&eôv rj rriy
DB BONIS LIBERTORUM
242
VI 4
Hoc quoque decernimus observandum,

18).
eiusdem patroni vel patronae duorum seu duarum pluriumve sint liberi, proximior gradus ad successionem admittatur, hereditate in capita non in stirpes
dividenda (== 19), ita ut, si quispiam patronorum ab
sariis
ut,
(?=
si
hereditate liberti vel libertae fuerit exclusus, eius portio
eodem observando et si
gradus aliqua de causa excludatur, ut sequens vocetur
ad successionem (= 20): adoptivis filiis sive patronorum sive libertorum a nostra constitutione penitus
excludendis: hos enim, etsi filii familias sint, extraneos
reputamus, extraneos vero heredes patronorum a liberad ulteriores transmittatur ,
torum successione prorsus removemus (== 22). Hoc

autem nostrae serenitatis beneficium ob honorem patronalis reverentiae patronis et eorum liberis indulgemus,
ut non solum ad bona libertorum admittantur, sed etiam
filiorum ipsorum, si fuerint in libertate nati et intestati
Si vero filius
sine cognatione decesserint (== 23).
patroni a parente suo iuste fuerit exheredatus, nullam
habet impugnandi testamentum liberti potestatem. Plane

decedente liberto ab intestato sine liberis tam ipse exheredatus quam emancipatus succedunt cum his qui sunt
Sed et is, qui filium emanciin potestate (= 24).
pavit liberto ab intestato sine liberis decedente vel extraneo herede instituto in assem vel in trientem voceEt hoc de his, qui vere patroni sunt.
tur (= 26).
Ceterum si iureiurando praestito vel ex alia simili causa
patronus habeatur, hunc quidem, etsi ei reverentia patronalis a liberto debeatur, ad eius successionem minime
et cuw fragmento
(= 26). guae si cum
Veronensi ( 23 seqq.) contulerisy non dubitabisy quin
temere a viris doctiasimis pro vera lustiniani constitutione habita sint: quod iam ex vocabulo parentelam ( 14)
minime lustiniano intellegi potuit. videtur autem versio
revocamus
Graeci cuiusdam indicis

3, 10, 2 et 3,
43,
esse, quales deprehenduntur in

2" nec minus quam in his inscriptio
est, cum luliano lohannes initio a. 531

argumentum 9. ..16. 19 refertur in Inst.
supposita
serit.
1.
succes3,
7,
Item si liherto ad ingenuitatem proamitteret.

clamante patronus ex collusione eum ingenuum pronuntiari passus sit, prohata collusione cum liherto
facta hic quoque patronus omni patronatus iure
Item si quis fideicommissaria lihertate
7
cadit.
honoratus contra bonos mores moram passus erit
ah eo qui lihertatem ei imponere dehet, adito
praeside ahesse eum vel latitare prohabit et ex senatus consuttis in lihertatem eripitur neque ullo
8 iure patronatus tenetur. Item si filius patroni
vel capitalem accusationem adversus lihertum paternum instituerit vel in servitutem eum tranere
temptaverit, hic quoque iihertus ah omni patronatus iure liheratur, cum olim quoque a iurihus patroni quae ex praetoris edicto competebant iibera9 retur.
Cum igitur hi omnes a patronatus iure
6
immunes
sint,
sancit deinceps his excepiis, qualia
DE BONIS LIBERTORUM
9a
VI 4
243
naxQcavixov Sixaiov areXeiav ixovrcov vo/w&erei

Xombv ftera rrjv rovrmv vneâiêaiv, nola fiovXerat elvat nar^covixa Slxaia xara rc5v aXXoJv
aTtsXev&eQQjv. Kai et fiev iXarrova rwv exarbv
vofita(xarajv axoirj TteQtovaiav aTteXev&eoos rj ane'
rovrov naQaSoôrsQov xai avrove rovs naTsie rrjv dXXrjXcov xXrjQovofiiav xaXsTa&at /SoiJXerat rj otdra^ts, ;i;a(>t'êTat Si xai rc^ dnehr)dîQcp xai Tw dneXev&sQCL rrjv rcov iSicov naiScov
krt
Sas
StaSoxrjv , oianeQ ini rcov svyevcov oi nariQes

xai at firjriQee xaXovvrai nobs rrjv rcbv naiSoJV
xXrjQovofciav, xai ôvXerat sni rovrcov rcbv &sfidrcov rb narQcovixbv Sixatov dQVsTv, coare xai
dnsXsv&iQOve xai dneXev&iQae vno rcov naiScov
avrovs rovs naTSae vn"
xXrjQovofteTa&at xai
dXXrjXcov xai vnb rcbv yovicov avrcov, xai firjSa-
ov neQteQya^srai ravrrjv rrjv noaorrjra

Siara^ti, aXXa intrQenet avroTs Stari&ea&ai,
rj
xa&ansQ av ôvXri&eirjaav aSta&arcov de xai
anaiScov reXevrcovrcov rwv ixovrcov rrjv iXarrova rcov exarbv vofitafcarwv neotovaiav Sidcoat
roXs narQcoat rrjv i^ aSia&erov otaSoxrjv.
Tcov
8e vnsQ rovs ixarbv xQ^^^^ôvs xaraXtfinavovrcov
Xevdêâ,
10
ovaiav
ei
uiv eXrjaav naldes
r}
eyyovot
rj
nqo-
iyyovot r} aneyyovot, aQQeves rj d'riXetat, St^ aQdia &T]Xecov nQoaconcov xartovres baotqivcav rj
orjnore, eXre nQoeXev&eQco&ivres rcbv yovimv
eirs
avveXev&eQco&ivres avroTs ctre xai /tier^
avrovs iXev&eQco&ivres rj xai /uera rrjv iXev&epiav rex&ivres^, avrovs xaXei nQos rrjv rcov
aneXev&iQcov dtaSoxrjv, inetSrj xai rrj cpvaet Sixatov iart rovs nctiSas ra rcov yovicov StaSixsKai o SvoxaiSexaSeXros yao vneôvaiovs
lOa a&ai.
evQcbv rov ansXev&iQOv naXSas ovSiv naQsTx^
roXe narQcoatv.
6 fiivrot nQaircoo xai vnsôvaicov xai avrsôvaicov vnovrcov rc^ ansXsv&iQco
naiScov ovx ixaXst rbv narQcova nQos rrjv ivavTovrots roivvv axoXov\0b ricoatv rrjs Sia&rjxrjs.
&"rjaaaa xai rj nQOxstftivrj Stara^tS, orav svarj
nalSae rov dnsXsv&iQOv rj rrjs dneXsv&iQas, ovSe
iv Sixatov roTs ndrQcoatv rj roTs nataiv avrcov
11
ix rav i^ dSta&irov Stxaicov ;ta(>têTa*, dXXd

xaXsT rovs rcov dnsXsv&sQOiv naiSas eie rrjv
avrcov StaSoxrjv, ei xai iv SovXeicc rey&evres
^Kai rb fisTôv ov rore
avveXev&eQco&rjaav.
fibvov avrove xaXeT, ore fiovot vnetatv oi iv SovXeict rex&ivres xai rc^
narQi rj xai rrj firjrQi
aweXev&sQco&ivrss^ dXV si xai ersQOve exot naTSae b dnsXsv&sQoe rj rj dnsXsv&SQa usrd rrjv
iXsv&SQiav rsx&ivrae rj ix rcov avrcov ydficov
lla ^ i^ sriQcov, xotvcoe dnavrae
xaXsT.
x^^^"*^ elvat rfj narQcovtxrj StaSox^ rav

Tavra neQi
rotovrcov nQoaconcov vnovrcov^.
rcbv xeXevrcovrcov i^ dSta&irov vouo&srrjaaaa
fiexaâivet xai nQbe rove Staxt&efiivovs dneXev&iQovS xai naQaxeXsverat, si rove tSiovS naiSae
yQatpotev xXrjQOvofiove oi ansXsv&sQot rj ai dnsfjLOv
12
13
Xev&SQat, ndvrcoe d^yeTv rrjv narQcovtxrjv xXrjatv.

Ei Ss dnoxXrjQOvbfiove notrjaatev rove naTSas, et
fiev dSixtoS, coare xai avaxQanrjvai rrjv Sta&rjxrjv Sid rrjs ftifirpecos (SiScoat yaQ xai ravrrjv
roTs oiotaSrjnore rcbv dnsXsv&iQoov nataiv rj
Stdra^ts), ndXtv dQyeiv ôvXsxat rrjv naxQcovixrjv
StaSoxrjv, cos dSta&irov xsXsvrobvros rov dneXev-
&iQOv xai vnb rmv naiScov i^ dSia&irov xXrjQOEi Se svXbycoe rove naTSae dnoxXrjQove
inoirjaav rove iSiove oi dneXev&eQOt, xaXeia&coaav
voftovftevov.
oi ndrQCoves, cbs avrcov firj iaxTJ^brcov naTSas.

\Aa 'EnetSrj Se Soxovat avyysvsTe slvat rcbv iXev&eQOvfiivoov oi iXsv&sQovvrse avrove, Std rovro xai
xaXovvrat ix rije vofiifiov Staxaroxrje*, SansQ
ini rcbv svysvcov oi xard /3a&ftbv syyvrsQot xa\\b Xovvrat, ovrcos xai ini rcbv dnsXsv&sQcov. "O&sv
si ftsv ndiSas Sxovacv oi dnsXsi&eQot xai
xXrjQO14c vofiovatv avrove, dnoxXsiovai xbv ndrQcova. Ei
Ss firj ovrcov naiScov rj dnoxXrjQovbftcov ysvofiivcov oi ndrQcovse eX&coai, xard â&fibv xaXeia&coaav eie rrjv ovaiav rcbv dnsXev&iQcov xcov
ovaiav vneQ/Saivovaav xrjv noabxrjxa

sxaxbv vofiiafidxcov, tva nQcbxoi avxoi oi
xexxrjftivcov
Kai rb
xcbv
omtsst videntur ii, gut ex libera matre nati in serviiutem abierunt, secundum Inst. 3, 6, 10
(2) ad 11
et Ua cf. Inst. 3, 6, 10
(3) ex Inst. 3, 7, 3 supplen-
dum
dem
patronorum iura adversus reliquos libertos esse

9a velit. Atque si quidem libertus libertave minorem C aureorum substantiam habet, huius quantitatis rationem constitutio non habet, sed
permittit
eis testari, quemadmodum voluennt: quod st intestati
et sine liberis decesserint ii qui minorem centum
aureorum substantiam habent, patronis ab intestato
mirabilius est, etiam ipsos liberos

cessionem vocari constitutio vult,
(l)
10
successionem
tribuit.
Si vero eorum, qui maioliberi ex-
rem C aureorum substantiam relinquunt,
tant sive nepotes sive pronepotes sive abnepotes,

masculi feminaeve, per mascuiini aut feminini sexus
personas descendentes , quotcumque sunt, sive ante
parentes manumissi sive una cum eis sive etiam

post eos manumissi sive etiam post manumissionem
nati, eos ad libertorum successtonem vocat, quia et
natura aequum est liberos in bona parentum suc10 cedere. Etenim lex XII tabularum cum liberos
in potestate liberti invenit, patronis nihil
praestitit,
praetor autem extantibus tiberis liberti stve potesemancipatis patronum ad impu\0b
nandum testamentum non vocat. Hos igitur
secuta etiam praesens constitutio, quando invenerit
tati subiectis sive
liberos libertt libertaeve, nullum ius patronis liberisve eorum ex iure ab intestato successionis praestat, sed liberos libertorum ad eorum successionem
vocat, etsi in servitute nati cum ipsis manumissi
11
sint.
Quin etiam non tum soium eos vocat,
cum extant tantummodo ii, qui in servitute nati
una cum patre vel etiam matre manumissi sunt,
sed etiam si alios liberos habet libertus libertave, qui
post munumissionem vel ex eodem vel ex alio matriIta monio nati sunt, simul omnes vocat. Et quod
videtur: sin autern sine liberis decesserint,
ad
nasque vocavimus
intestati,
si
qui-
omnem
(4)
hereditatem patronos patroStcxdoxrjs Reitz
ad mutuam sucindulget autem

etiam liberto libei'taeve liberorum suorum successionem, quemadmodum ingenuorum patres matresque
ad libeiôrum hereditatem vocantur, et in his casibus ius patroni cessare vult, ut et libertis libertabusque liberi heredes existant, et ipsi liberi sibi invicem et liberis parentes, nec umquam patronorum
successioni locus sit, si tales
personae extant
12 His de iis qui intestati mortuntur constitutis
transit etiam ad libertos, qui testamentum fecerint,
et iubet , si liberos suos liberti libertaeve heredes
scripserint, patronorum successionem omnino ces13 sare. Si vero liberos exheredaverint, si quidem
iniuste, ut
datur
etiam testamentum per querellam rescin-
(nam hanc quoque
constitutio
quibuscumque
libertorum tribuit), rursus

patronorum successionem cessare vult, quasi ab tntestato libertus
\ 4
et
decesserit
liberi ab intestato ei succedant. Sin
iustam ob causam liberos suos liberti exheredavevocentur
rint,
patroni , quasi sine liberis decesserint.
14a Cum autem libertorum
coqnati esse videantiir ii qui eos manumittunt, iaeo et ex
legitima
in
successione, quemadmodum
ingenuis gradu proin
libertis
vocantur.
piores vocantur, ita etiayn
14& Quare si liberti liberos habent iique eis sucSi vero liberis
I4c cedunt, patronum excludunt.
non extantibus vel exheredatis patrojii veniunt,
secundum gradum vocentur ad bona libertorum,
quorum substantia C aureorum quantitatem excedit, ut primo loco ipsi patroni patronaeque vocentur, deinde post eos liberi eorum, et s% liberi
31*
liberis
VI
DE BONIS LIBERTORUM
244
yal at TCaxQcoviaaai aaXcovrai,^^ elxa

avrove oi TcalSee avroiv, xai jav fi^ vnsiGi
TcaiSee avribv, oi eyyovot avrcov oi xariovree i^
I4d a^Qsvcov rj ano d^rjXetcov. Tovro yaq eXQiqrat xai
TtaXQCOVES
fier^
ini reov svyevcov, diare xnra âd^fxov xaXeTadâi

Tiavrae rove avyyeveXe tzqos rr}v xXr]QOvofitav, xai
rcov TCQcorcov arovovvro>v rore rove fiera ravra
Et 8e firjSevae S%st
\\e eQxsa&ai xai xXrjQOvofteiv.
xartovrae 6 narQoav rjrot rj itarQcavtaaa, rors
xai rovs ix nXayiov avrcov xaXovftsv xara âd'tva oi iyyvrsQOt avyyeveTe TCQorificbvrai
fjtov,
Ecoe Ss
ovrcov iv fiaxQorsQco âd^fico.
14/" xav
TteuTtrov â&fiov oi ix nXayiov avyysveie rov
TtarQcovoe xai ot xartovree avrov xXrjQovofisircoaav rov ansXsv&sQOv. Tavra fisv Ttdvra siQr]15
raty iav oi aTtsXsv&sQot TtaiSae k'xcoatv. iav Si
jtavreXcoe ovx k'xcoat ytaiSae, dXXd noiriacoat Stad"^xr]v xai yQaxpcoatv i^cortxovS xXrjQOvofiove, ovSs
xard rbv SvoxatSsxdSsXrov Xsyofisv, instSrj ysyove Sia&rjxrj, rovS TtdrQCOvae dnoxXslsadât Ttav-
ovSs xard rbv Ildmov Ssyjoasdâ avrove,

iva xai svbe TtatSbe yQawdvros xXrjQOvofiov rb
rjfitav Xd^coatv ^ Svo naiocov yQacpsvrcov xXrjQOvoficov rb XQirov Xd^coatv, dXXd xaXovfisv avrove,
iva fibvov rb rQtrov rrjs rov aTtsXsv&sQOv xXrjQovofiiae Svvij&coat Xa^slv, ov Ttdvree oi xaXov-
voe Xrjyarov, ovx eyjet xa&a^bv rb rQtrov. caaTiEo

yaQ ini rrjs fidfixpecos ^rjrovftev, iva xa&aQov iart
ndvrcov rcbv Xrjydrcov rb rQiovyxtov, ovrcos xal
ivrav&a dnatrovfiev , tva xa^raQov iart ndvrcov rcbv Xrjydrcov rb narQcovtxbv rerQaovy16& xtov.
'EXev&eQiatS Se vnoxetrat xai rb rerQaovyxtov rov ndrQcovos. rb ydQ naXaibv ncdSsi
fiev xivovvxts rrjv xard rrjs Sia&rjxrjS fiefttptv
iSiSovv rds iXev&eQias, ndrQcoves Ss xtvovvres
eis rjfitav rrjv ivavricoatv rrjs Sta&rjxr/S xard rrjs
rov dneXev&sQov Sta&rjxrjs ovx ineyjrcoaxov rds
\Qc iXev&eQias. Jldvra Se rd Xrjyara, cov 6 ndrQCOv
dnrjXXaxrat, StSorcoaav oi xXrjQovofiot rov dneSrjXovort
Xsvd^sQOv,
nQorsQOv naQaxarexovrse
iavroTs ix rrjs ovaias rbv 0aXxiStov rcov nsQtXtfinavofisvcov avroTs oxraovyxiojv , 'iva firjxsrt
17
Xaft/Sdvstjrb rsrQaovyxtov, strs iy^dfrj xXrjQovoeis rjrrov rov rsrQaovyxiov, dvanXrjQOvrat

xa&aQov rb rsrQaovyxtov ndarje aiQsascoe xai
fios
rsXciie,
fjLSVOt
nQbe
rrjv
TtaxQcovtxrjv
xXrjQOvoftiav ,
dXXd
xai narQcbvtaaa xai naXSss avrmv xal

^yyovot xai ansyyovot, rovrsartv oi icos Ttsftnrov
iba /Sa&fiov xartovrss rcbv TtarQcbvcov xai fiovot. Oi
ovv TtsQatrsQco avrcov xartovrse ^ ix nXayiov
ovx k'xovat rrjv ivavrlooatv rrje Sia&ijxrjs i^cortxcov yQacpOfisvcov xXrjQovoficov irti rb Xa^stv rb
16 rQirov rrje ovaiae. 'iiansQ yaQ ini roov evysvcov
rQiovyxtov iv roTe xQovote rovrov rov xcoStxoe
jtdrQcov
Svvafisvote xtvrjaat rrjv xard

ovrcoe, idv dneXev&eQOS
reXsvrrjarj rerQaovyxtov xa&aQov xai dnrjXXayfievov Xrjydrcov xai fideicommissa>v rco TtdrQOJvt
16 xaraXsixpae, dnoxXsist avrov.
Kdv yaQ Ttaiaiv
iSiots xariXsixpsv 6
aTtsXsvd^sQos aTcb rov ndrQcocoQiafisvov
rrjs
(l)
alias
roTe
rjv
Stad^rjxrje fisfirptv,
ndarje vnsQ&sascos dnrjXXayfiivov, rovriartv

avrbv o dnsXsv&sQOS xXrjQovofiov
yQatpr]
xdv
'iva,
vnb
aiQsatv, nsQteXcoftsv rrjv fivrjurjv rrjs aiQsascos.

11 a Ei Ss xai rj aiQsats rcov navrcos' iêQxofidvcov
idv (pd^darj 6
iariv, vndQ&satv Ss sxst, rvxov
rcov xaXavScbv xatQOS^ , xai ravrrjv rrjv aiQsatv
nsQtatQOvfiev, fvXdrxovrss avroTs rb rexQaovyxiov,
Ei Se yQa^pcoat
elxs eh iariv etre nXeioves.
18
xXrjQOvofiot vneQ rb rerQaoyyxtov xai âQrjv^cbat
coat xXrjQOv6p.ot, na^dXrjydrots, idv avroi fiovot
axcoat rd Xrjydra xai rd fideicommissa, SrjXovort
firj
pXanroudvov rov rer Qaovyxiov avroov o
*
rerQaovyxiov iariv.
yaQ 0aXxiStos ini avrov
18a ''Edv Se firj eie bXoxXrjQov, sts nXdov fidvrot rov
rsrQaovyxtov , rvôv sts ss rj sis oxrco ovyxtae
iyQayrjaav xXrjQovofiot xai iâQrjd^rvaav Xrrydrois,
rors ro nsQtaaov vnsQ ro rsrQaovyxtov StSc
aav roTs XrjyaraQiots xai fideicommissa(>/ote, to
Se Xotnbv naQsxdrcoaav ot xXrjQOvoptoi, cpvXdrrovres savroTe ix rrje iSlae ivardasooe rbv <PaX^
avrtbv
eorum non extant, eorum nepotes ûi ex masculis
feminisve descendunt. hoc emm etiam de ingenuis dictum est omnes cognatos secundum gradum ad hereditatem vocari et primis deficientihus
\ie reliquos venire et heredes fieri. Quod si descendentes patronus patronave non habent, tum etiam
cognatos eius ex latere venientes secundum gradum vocamus, ut propiores iis qui remotioris gradus sunt praeferantur.
14/*
tlsque ad quintum
autem gradum et ex latere venientes cognati patroni
15 et descendentes eius liberto succedant.
Haec
\Ad
omnia dicta siint in eum casum, quo liberti liberos

habent.
si autem
liberos omnino
non habent,
sed testamento facto extraneos heredes
scripserint,
neque secundum XII tabulas ideo, quod testamen-
tum factum sit, patronos omnino excludi dicimus

neque secundum legem Pajyiam eos admittimus, ut
etiam uno filio herede scripto dimidiam
partem accipiant, vel duobus filiis heredibus scriptis tertiam
partem accipiant, sed ita eos vocamus, ut supra
tertiam
partem hereditatis liberti accipere non postamen omnes, qui ad ius hereditarium
patroni vocantur sed solos patronum patronam
iiberosque eorum et nepotes abnepotesque, id est
eos sofos qui a patronis usque ad
quintum gradum
15 descendunt.
Ulteriores itaque eorum descendentes vel ex latere venientes non habent
querellam
sint,
rQtovyxtov, dXXd fibvov Stovyxtov naQaxardaxcoatv.

Eirs ovv 6 ndrQcov navrsXcbs firjSsv k'xet,
7ieque
testamenti extraneis heredibus scripiis, ut tertiam

16 substantiae
partem accipiant. Ut enim in ingenuis tempore huius Codicis quadrans iis statutus
erat, qui inofficiosi testamenti querellam movere poterant, ita si Libertus defunctus patrono trientem purnm Hherumque a iegatis et fideicommissis reliquerit,
16a
eum
excludit.
a patrono legatum
Etsi enim libertus iiberis suis

non habet purum qua-
reliquerit,
quemadmodum enim in querella requirimuSf ut quadrans purus sit ab omni legato, ita et
hic postulamus, ut purus ab omni legato triens
pa16& troni sit. Lioertatibus autem subicitur ettam
enim
liberi
intriens:
olim
de
quidem
patroni
drantem.
officioso querella instituta praestaoant libertates,

patroni autem in semissem bonorum possessione
contra tabulas liberti petita non agnoscebant li16c bertates.
Omnia autem legata, a quibus patronus liberatus est, pracstanto heredes liberti, ut
videiicet antea ex bonis Falcidiam bessis sibi relicti
sibi retineant, neque amplius quadrantem sed sex17
tantem tantummodo retineant. Sive igitur patronus nihil omnino habet, accipit trientem, sive
scriptus est heres in quantitatem triente minorem,
repletur purus triens ab omni condicione et dilatione liber, id est ut, licet libertus eum heredem
scripserit sub condicione, mentionem condicionis
Verum etiam si condicio ex illis
\la toUamus.
est, quae omnino eventurae sunt, sed dilationem
habet, veluti 'si venerit kalendarum tempus', hanc
quoque condicionem tottimus servantes iis trientem,
18
sive unus sit sive plures.
Quod si heredes
ultra trientem et legatis onerati erunt, si
scripti
et fideicomipsi soli heredes sunt, praestent legata
missa, salvo scilicet eorum triente: nam Falcidia in
18 ipso triente inest.
Si vero non in assem quidem, attamen in plus quam trientem, forte in sex
vel octo uncias heredes scripti et legatis onerati
erunt, tum quod trientem excedit leaatariis et Mei-
commissariis praestent, reliquum neredes solvant.
ET DE lURE PATRONATDS
xiStov.
19
245
VI 4
Ôaoi Si av^
aviffcov fiBQoHv rjaav
Rvt](jav Ttarqojves, xav i^

Ssanorai rov otxerov, ued''
-q
o
laov xXrjQovofiovaiv.
yevcovrai Ttar^covse, i^
19 'Eav Ss xekevrrjaioaiv ol Tidr^coves, xal 6
fiiv
exsi TiaXSag, 6 Si iyyovovs, ol iyyvreôt Tteol rov
â&iiov, rovreariv ot TtalSes rov evbs Ttdrocovos,
dnoxXeiaovai rove iyyovovs rov dXXov ndrocovos.
19& Kai ytvdad^co tj xXTjais ovxl xard
aeiQav, dXXd
TtQoacoTtixcos, rovreartv tva nQos rov aQtd^fibv
rcav nalSojv rov ndrQOJvos rb fisQos Statorjrai.
xal rvxbv idv Sio ndrQcovss rsXevrrjacoaiv inl
nataiv, 6 fiev ini Svo, 6 Ss ini rtroaat, sis e^
viverai rj xXrjQOvofiia, ovxert eis Svo, inetSrj
ftsQT}
\9c xai ovo narQcavcov naXSas siaiv.
Êdv Se sls
rcov Svo^ narQcovoJv rb fie^Qos rb iStov
naQatrijarjrai, rors rb fisQOS avrov oi Xotnoi ndrpcavss
20 Xafiâvercoaav. Ei Ss xai 6 nQoXafi^dvcav âd"rore ndXiv b ftsrd ravra
fibs nnQatrrjarirat
â&fibs xaXsia&o)' Sexofis&a yuQ rds xard avyysvsiav StaSo^ds ini rcbv dnsXsv&sQcov, rovrdariv
iva rov nQcorov naQairovudvov 6 fisrd ravra
Tovro ydQ xai ini rcoy
20a /Ha&ftbs vnstadQxtjrai.
svysvcov xgarsl^, instSh xai rb naXatbv. ors ini
xArjQOvOfcias ovx rjv vnsiaeAsvais rcov fiera ravra,
ini rrjs intrQonJjs icpvXdrrero , xai rov nQcbrov
rvxbv xaXovfidvov i^xovaarevovros iavrbv b ftexd
KaX.eia&coaav Si firj fibvov oi
'favra ixaXeXro.
21
iv (pvaet xanbvres rcov narQcbvcov, dXXa xai oi
avrcbv xai ot sis d^datv na^' avxvocpoQOvftsvoi
ovv naXaid vnoxQiaie xai
rcbv SeSofidvoi.
rj
naQarrjQTjaie , ore inXMrrofis&a rrjv d^vyardQa
rov ndrQOfvos vlbv ndxQcovos slvai, dvrjQsia&oj*'
arjfiEQOv ydQ xai avrrj xaXsXrat n^bs rrjv xXrjQo-
ydQ
EneiSrj Se
ireXevrrjaev
23
\
22
(l)
Kai xaXsia&coaav firj fibvov Staxaroxrjv

vofiiav.
airovvrss, dXXd xai cbs yofiifioi xXrjQovOfiovvrss,
xai xXrjQOvoftoi Ss yQa<p6fievot cbfioXoyrjfidvcos ixdrcoaav rrjv ix rrjs Sia&rjxrjs ôrj&siav ai Si
Xotnai narQCOvexai Siaxaroxai rjavxa^drcoaav.
'Edv Se d'srove naXSae iâ<r<' oi iXevb^SQOjd^dvrss
dv
ReitZj idv traditur
Inst. 3, 2,
(5)
ut
19
(2)
Svo abundat
(3) cf.
dvTjQrja&co vel dvaiQsia&oJ Reitz

(6) quae sequuntur,
i'xsi traditur
(4)
exstv Herrmann^
ex sua institutione Falcidiam

Quotcumque autem patroni fuerint,
sibi
retineant.
licet
ex
inaequalibus partihus domini servi fuennt, postquam patroni facti sunt, ex aequis partibus suc19 cedunt.
Quod si patrotii obierint, et alter
quidem liberos habeat, alter nepotes, gradu propiores, id est liheri alterius patroni, excludent ne\9h potes alterius
patroni. Atque procedat vocatio
non in stirpes, sed
capita, hoc est ut pro numero
liherorum patroni portio dividatur. et si forte duo
patroni decesserint liberis reiictis, alter duobus alter

quattuor, in sex vartes hereditas dividitur, nou in
19c duas, quod duorum patronorum liberi sunt. Si
vero unus ex [duobus] patronis suampartem repudia20 veritytumpartemeiusreliquipatronicapiant. Sed
et si praecedens gradus repudiaveiit , tum sequens
gradus vocetur: aamittimus enim successiones cognatorum in libertinis, id est ut primo repudiante
20
Hoc enim et in
sequens gradus succedat.
ingenuis ohtinet, quoniam et antiquitus , cum in
hereditate no?i erat, successio posteriorum, in tutela
tamen observabatur, ut eo qui primus forte vocaVo21
tus erat se excusante sequens vocaretur.
centur autem non solum descendentes patronorum
iam nati, sed et postumi eorum et in adoptioJiem
ah eis dati. antiqua igitur simulatio et observatio,
qua fingehamus patroni filiam esse filium patroni,
sublata sit: hodie enim haec quoque ad hereditatem
21 vocatur.
Et vocentur non solum honorum
possessionem petentes , sed etiam ut legitimi heredes, et cum neredes scripti sunt, habeant sane bo-
norum possessionem secundum tabulas: ceterae

antem bonorum possessiones quae patronis dahan-
si
xai vnsôvaiove
i'xco-
naXatd Staxaroxrj rjQfioê xai ore

dneXev&dQov yevvrj&sis fierd
rj
vibs
rrjv iXev&SQtav Sta&fjxrjS xai avyysveiae x^Q^^t

xai ixdXei rbv iXev&socbaavra rbv nardga xai
rovs i^ aQQCvoyovias avrov avyyeveXs, eXrs k'fieivav avyyeveXs eire enadôv xaraardaeojs ivaXXaidv b ndrQcov rovrov rov dneyrjv, ixdXsvae Sd, 'iva,
Xev&dQov xai avrbs dnsXev&eQOS rjv erdQOv rtvbs,
xai 6 rov ndrocovos ndrocov xai rj avyydveta
avrov xaX^rat, xeXevet rj Sidraîs, 'iva, idv fierd

iXsv&eQiav yevvrj&dvres rov dneXevd^dQOv naXSes rsXsvrrjacoatv dStd&erot xai ftrjSdva navrS"
rrjv
1\a
oi ndrocovss, rovrovs,
atv, ov Ssxbfis&a iv rd^st vicbv, dXXd ev rd^si

si Se xai rsXsvrrjacoaiv oi
s^cortxcbv.
ndrQcoves
ini i^corixoXs xXrjQov6p,oie, ov xaXovvrat ngbe
rrjv rov ansXsv&dQOv xXrjQovofiiav
avyysvtxcb
Sixaico
oi dnsXev&SQOi.
xXrjoovoiiovvrat
Xcbs s'xovzss avyysvrj, xaX.cbvrat

narQcovtaaa fiovoi. k'ari,v ovv
o ndrQcov xai rj
rovro rb Sixatov
ini fAOvcov vicov rov dnsXsv&dQov rj d^vyardqojv,

ndrQOJvos rj narQOJviaarje nsQtovrcov, 'iva Soscoai
firjxdrt xXrjQOvofisXv dnsXsv&SQOv, {ncbe ydQ iartv
o rsxd^sis fisrd rrjv iXev&eQiav,)
dXX' ixetv^ rb x^qSos dnb rovrov rov vofiov.
^
X^coQis avyyeveiae dndarje reXevrcbvrcov
fibvovs rbv ndrocova xai rrjv narocbviaaav rove re
avrcbv viovs xai d^vyardQas xaXeXa&at, xai ftdxQt rovrov ravrrjv 'iaraa&ai rrjv SiaSoxrjv, ovx dneXev&SQix^S rrjs xXrjaecos avroXs, dX.X' ix rrjs naQOvarje rjficbv
24 Stardêcos StSoudvrjs. KdxeXvo Si rco vbfico nQoadêXvat xaXbv re xai dvayxaXov corj&rjfisv, cbs, si avfifiairj'^ rove iXsv&sqcords dno xXrjQovoficov noirjaaa&ai
rove savrcbv naXbas xai ftrjSsv avroXs rrjs savrcbv
nsQiovaias xaraX.insXv, ftrj Svvrj&rjvai Si^ avrove^ fid-
dnsXsv&sQoe
'
rovrove Sêiv xard

rrjv vfiQtaftdvove dnoSeXât firjSi
rcbv Sta&rjxdJv rtbv dnsXsv&docov narQcovtxd Sixaia.
dSta&drcov ftdvroi xai dnaiocov rsXevrcovrcov rcbv
ansXsv&dQcov xaxsivove, Xacos fisv ovx dîcoe, Sid
extant in
ernendatione
(7)
avufiairj Zachariae,
od scripsi, rs
rove Herrmann, savrove V
(lO)
(8)
F**,
***(y?)airj ex
F*
(9) cw-
firjre
tur conquiescant.
Quod
adoptivos liberos
hahent manumissi aut patroni, hos, licet filii fmmilias sint, non filiorum loco hahemus, sed extraneorum. sed et si patroni decesseiint extraneis heredihus relictis, hi tion voca?iturad liberti hereditate?n:
23 cognationis e?iim iure succeditur lihertis. Quoniam vero vetus honorurn possessio tum quoque
competebat , cum filius liberti post manumissionem
natus sine testamento et cog?iatio?ie decessisset, vo-
22
si
cabatque patris manumissorem et cognatos eius per

virilem sexum, sive mansissent agnati sive status
mutatio?iem passi essent, statuehat autem, ut, si
huius liherti patro?ius ipse libertus alius cuiusquam
esset, patroni quoque patronus eiusque cognatio
vocaretur, sancit constitutio, ut, si liberti libe?i post
manumissionem nati moriantur intestati et nmlum
omnino cognatum habentes,

vocentur.
filiahus
soli
patrenus
et
competit igitur hoc ius in solis
liberti
patrono
vel
patrona
filiis
et
patronae superstitibus,
ut non amplius videantur succedere liherto (quomodo enim libertus est natus postma?iumissionem?J,
sed lucrum ex hac ipsa lege habere.
.
sine ulla cognatione mortuis patronum patronam eo?umque filios filiasque voca?i et hucusque
successionem consistere, ut non ex iure quod in
Ubertis obtinet, sed ex hac nostra constitutione
24 voce?itur.
Illud quoque legi addere pulchrum
necessariumque duximus, si contigerit, ut ma?iumissores liheros suos exheredes fecerint nihilque eis ex
.
facultatibus suis reliquerint, neque prohari possit

temere iniuriam eis factam esse , ne his quidem
contra libertoru?n testamenta patronorum iura competere. quod si liberti intestati tit sine liberis de-
246
46
VI
Si oufos xaXovfisv, xal jmXiara inel

fpiXar&QO)mav
Ttaoa Ttavta^ rov r}fisxeQOv vouov ^Qoe rrjv (fvaiv
25 rjofioaafiev. JSwtêadâC ye firiv xal rco rov^ vTteôvaiov^ tJ rnv vTtsôvaiav i/ovri xai rovrov ^ ravrrjv
rb TiarQcovixov Sixaiovy OTtsQ xal TtQOrjXev&sQcoxori
a&sv etêv, d'saniÔfisv, OTtots, st aSia&sros xai anabS

o iXsv&sQio&els reXevrrjaeiev ij yQarpas iâtrtxovs xXr}sis rb nav i^ aSia&srov <q TtQbs rb rsoovofiavs, r}
b iXsv&SQcoaas xXrj&sir),
TQaovyxiov xara rrjs Sia&rjxijs
ibaavei Soxovarjs contracta fiducia rrjs emancipationis
Tavra fievroi xQareXv iTti rcbv rrjv

yeyevâ&at.
iXsv&SQiav iTtc&svrtov &sa7ti^0fisv, ovs S^ xai fwvovs
xoija&ai r^ rov TtarQtuvos TtQoarjyoQiq avyxcoQOvrovs yaQ Srj xara riva nsQivoiav vofiia&svras
26
fisv.
iv Tols TtaXaioXs î^Xiots TtarQcovas elvai, xairoi ye

ovx iXev&eQcbaavras , bnoXov 8rj rbv iXeyâvra rrjv
rov ansXsv&sQov, rbv ovx bvra fisra

avfiTtaiyviav
re^ aXri&sias narQCOva, i^ cav 8s cbfioasv tpevScbs,
iavrco narQcovixa TtsQiTi&svat Sixaia,
TteiQcbfisvov
ei xai* ris oXcos SrsQos rotovros iv roXs l3i/3Xioie
iariv, rovrov TcavrsXms navrbs xsqSovs ix narQcavixov Sixaiov xoiQiÔfisv, fibvriv ^ avrco rrjv QB^sQsvriav
fvXdrrsa&at naQO. rcbv roiovrcov Srj&ev aneXev&e-
Qcov avvxcoQOvvrss , ixsivovs stvai jubvovs narQcovas

raXs aArj&siais xQivovrss, oaot raXs aXrj&eiais rrjv
Ta avra Ss Sixaia Si27 iXev&eQiav imrt&eaaiv.
Sofisv xai roXs xartovatv xai rrj Xotnfj cpaftiXict rcbv
iv Sta&rjxais r} rsXsvraiats oXcos ôvXrjasatv iXsv-
9'SQ(aaavrcov rtvas xara rwv xaXovfievav oQxivoJv

aneXev&sQcav, cbaavei naQ avrcbv rovrcov iXsv&eQOJPP. k. Dec. Constantinopoli post consulafisvcov.
tum Lampadii et Orestis vv. cc.
[a. 531]
V.
IN
SI
FRAUDEM PATRONI' ALIENATIO FACTA

EST.
Vl.^
DE OBSEQUIIS PATRONIS PRAESTANDIS.

1
^^'Imp.
CC^
Nov. Sirmi
k.
conss.
[a.
294]
2 Idem AA.
et CC. luliae.
Defuncto quidem
patronus iutestato succedens per actionem
Calvisianam in eius fraudem alienata revocare potest.
liberto
l
Verum cum patronum post liberti sui mortem
ab 60 fundi^" collatam donationem liabuisse ratam
adseveras, manumissoris factum infirmare successores eius minime possunt.
S. viii k. lan. Si?'mi
CC*
(l)
conss.
[a.
prid. id. Mai.
(6)
(2) ro rcav vneôv"

insinsQ anavra Zachariae
V'
(3) rbv re ovx ovra fiera scr., cf. JS-S^^S, 4, 21
xai ei Mommsen
(b) fiovrjv F*?, rjv V vel F"
49,
6,
libertis ins.
om.
Bal
14
PCR^
15.
(9)
Cf. Dig. 38, 5

aut liberti ins.
(8)
AA.
(= a.
293)
cesserint, fortasse indignos

tia
vocamus,
Mommsen
(7) sic
V, a
xvi F, xv P,
(lO)
fundo
tamen humanitatis gra-
cum praesertim totam legem nostram
ad naturam accommodaverimus. Praeterea ei

quoque, qui emancipaverit eum eamve, quem quamve
tn potestate habet,
patronatus ius, quod antea quoque habebat, servan praecipimus, ut, si emancipatus
ab intestato et siuc libeiHs decesserit vcl extraneos
heredes scripserit, aut in totum ab intestato aut in
trientem contra testamcntum manumissor vocetur,
quasi emancipatio contracta fiducia videatur facta
26 esse. Haec autem in iis valere
sa?icimus, qui
libeitatem imposuerint , quos etiam solos
patroni
denominatione uti permittimus. nam qui in veterihus libris subtilius patronis
etsi
?ion
adnumerantur,
25
Maximo
Contra patrouum
instituere non potes.

PP.
ii et Aeliano conss. [a. 223]
2 Idem A. Leontogono.
Libertae, quae voluntate

patroni aut'^ iure nuptae sunt, non coguntur officium
^^
patronis suis praestare. PP. xvii k. Aug. Maocimo ii
ct Aeliano conss.
[a. 223]
3 Idem A. Xantho. Etiam qui pactione'^ data
a*'* dominis manumittuntur
mero iure omne obsequium patronis debent. PP. k. Nov. Maximo ii
,
et
Aeliano
cofiss.
4 Idem A.
audaciam
et
[a. 223]
Si manumissori tuo" vim
obiecisti ei, qui te beneficio suo ex
Victorino.
ut adversarium haberet, fecit,

praeses provinciae, quatenus coercere eiusmodi te1
merariam licentiam debeat, aestimabit. Nam si
qua tibi pecunia debebatur'^ sive de rebus adversus
servitute liberando,
patronura disceptatio fuerat, non protinus ad litigandum currere debueras: maxime autem si hoc
facere auderes, sine atrocitate certe verborum aequitatem petitionis tuae commendare iudici potuisti,
omui lionore patrono debito reservato. PP. prid.
k. Oct. luliano et Crispino conss.
[a. 224]
Etiam liberis
5 Imp. Gordianus A. Sulpiciae.
damnatorum consuetum obsequium
libertos
pater-
nos praestare debere in dubium non venit. proinde

si non agnoscunt reverentiae debitae munus, non
immerito videntur ipsi ^"^ adversus se provocare sePP. iii non. Sept. Sabino ii et Veveritatem.
nusto conss.
[a. 240]
6 Idem A. Cornelio. Libertos sive libertas, maxime
quibus impositae operae non sunt, consuetum potius
obsequium quam servile ministerium manumissoribus
exhibere debere neque" vincula perpeti non est
incertae.
PP.
iii
k.
Apnl. Attico
et
Praetextato conss.
[a. 242]
7 Impp. Diocletianus et Maocimianus AA. Met7'odoro. Neque libertis novercae inferendae iniuriae
privignis eius libera facultas esse debet: ]âternos
etiam libertos, sicuti dicis, iniuriosos tibi fuisse
non est.
Praeses igitur provinciae
personarum condicioni congruentem
non dubitabit. PP. v id. Mai. Maximo ii
ferendum
vindictam
impertiri
tibi
et Aquilino conss.
[a.
8 Idem AA. Hermiae.

sequiis refragari te fas est.
cletiano iii et Maximiano
2S6]
Nec patronae tuae obPP. xii k. Febr. DioAA. conss.

[a. 287]
294]
aicov
(4)
Alexander A. Zotico.
tuum famosam actionem
opinionis
Impp. Biocletianus et Maximianus AA. et CC.

Claudio. Si in fraudem patroni libertus aliquid alienaverit, quatenus legitima pars deminuta est, revocandi tributam couveuit esse potestatem. S. xvi^
1
FRAUDEM PATRONI
IN
SI
(11)
B 29,
(12)
xvu
5, 55, 1
2, 10 segg.
Cf. Dig. 37, 15
(ll')
(13) pecunia joro pactione
F, xiiti â/., VII
(15) idem
(x.n,):
(14) a om.
interpolaverunt
Mommsen
(16) sic Z*, cum
(n) ipso V contra
(x.n.), debeatur VPL^^CR
(19) aut om. B
(18) neque debere Mommsen
manumrssori tuo
del.
B
B
?nanumiserint , velut qui collusionem liberti probavit, item qui re vera patronus non est, ex eo
autem, quod falso iuravit, patro?iatus iura sibi
et si quis alius eiusmodi
vi?idica?'e conatus est,
vete?'ibus
lucro
libris
continetur,
eum ab omni omnino
quod patronatus iure
obve?iit removemus, nisi

eiusmodi libertis observart
quod revere?itia?n ei ab
permittimus , quoniam eos ?'e vera patro?ios esse
censemus, qut re ve?'a libertatem imposuerunt.
27 Eadem iura et descende?itibus et reliquae familiae eorum, qui in testamentis vel quibuscumque
uliimis voluniattbus aliquos manumiserini, adversus
libertos qui vocantur orcifios i?'ibuimus,
ab his ipsis ?fia?iu?nissi esse?it.
si
tamquam
DE LIBERTIS ET EORUM LIBERIS
79
VI
247
vn.
DE LIBERTIS ET EORUM
IJBERIS.
VIIII."
Imp. Antoninws A. Daphno^. Non est ignotum, quod ea, quae ex causa fideicommissi manuraisit, ut ingratum libertum accusare non potest,
cum id iudicium extra ordinem praebeatur ei, qui
QUI ADMITTI AD BONORUM POSSESSIONEM

POSSUNT ET INTRA QUOD TEMPUS.
voluntate servo suo
non qui debitam
libertatem gratuitam praestitit,
PP. r
restituit.
et Sabifio conss.
Mai. Messala
k.
[a.
214]
ad Maximum pu. Si
patronum suum extiterit
2 Imp.
manumissus ingratus circa
et ^quadam iactantia vel contumacia cervices^ adConstantinus A.
eum erexerit aut levis offensae contraxerit

culpam, a patronis rursus sub imperia dicionemque
mittatur, si in iudicio vel apud pedaneos iudices
patroni querella exserta ingratum eum ostendat:
tiliis etiam qui postea nati fuerint servituris, quoniam illis delicta parentium non nocent, quos tunc
versus
^*
dum libertate illi potirentur.

qui in nostro consilio vindicta liberatus est, post coercitionem ex paenitentia dignum
se praestiterit , ut ei civitas Romaua reddatur, non
prius fruetur beneficio libertatis, quam si hoc paPP. id.
tronus eius oblatis precibus impetraverit.
April. Romae Constantino A. vii et Constantio C.
conss.*
[a. 326]
3 "^lmpp. Honorius et Theodosius AA. ad senatum^.
Liberti non modo adversus patronos non
ortos esse constiterit,
Sane
si is,
verum etiam eandem quam patronis ipsis

reverentiam praestent heredibus patronorum, quibus
audientur,
ingrati^
sicut ipsis
actio
manumissoribus deferetur,
illi datae sibi libertatis immemores nequitiam receperint servilis ingenii. B. lui id. Aug. Piavennae
Mariniano et Asclepiodoto conss.
[a. 423]
si
Valentinianus AA.
^^lmpp. Theodosius et
Basso pp. Libertinae condicionis homines vel eo-
rum
docebuntur
fihi** si militantes
ingrati,
nexum procul dubio reducentur
ad
servi-
D. iii k.
xii et Valentiniano ii
April. Ravennae Theodosio
AA.^^ conss.
[a. 426]
tutis
'*.
VIII."
DB lURE AUREORUM ANULORUM ET DE NATALIBUS RESTITUENDIS.

^^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et
CC. Philaaelpho. Natales antiquos et ius ingenuitatis non ordo praestare decurionum, sed a nobis
1
B.
peti potuit.
conss.
xv
k.
April.
Ravennae
ipsis
AA.
290 vel 293]

Aureorum usus
[a.
2 Idem AA. et CC. Eumeni.

anulorum beneficio principali tributus libertinitatis ^"
quoad vivunt imaginem non statum ingenuitatis praestat, natalibus autem antiquis restituti liberti inB. xiii k
genui nostro beneficio constituuntur.

Sirmi CC. conss.
(1)
49,
2,
18 segg.
CR
(2)
[a.
(3)
294]
dapho VS, daphidapono p,

.
functum
scisti,
tendam.
PP.
ad bonorum possessionem amplecNov. Geta ii cons.^^ [a. 205]
iii non.
3 Imjyp. Biocletianus et Maximianus AA.

Infantis nomine agnitam bonorum possesscentino.
sionem et antequam loqueretur diem functi recte
PP. v^^ k. lan.
competere nuUa dubitatio est.
Cre-
Maximo
[a. 286]
et CC. Marcello.
Emancipata si
liberi
unde
bonorum
intra
annum
posagnovit
4 Idem AA.
non
sessionem, nullam ad heredes vindicationem succes-
B. xiiii^^ k. Mai. Hesionis transmittere potuit.

racliae CC.'^^ conss.
[a. 294]
5 Idem AA. et CC. Maximo. Quamdiu per facti
quaestionem incertum est, utrumne secundum tabuan ab intestato, et ex quo capite possessio sit
delata, ne tibi tempus agnoscendae bonorum pos-
las
sessionis praefinitum cedat, superstitiosam geris sollicitudinem.

[a. 294]
6 Idem AA. et CC. Frontinae. luris ignorantiam
nec mulieribus prodesse in edicti perpetui cursum
de agnoscenda bonorum possessione manifestum est.

B. III k. Mai. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
7 Pars epistulae Constantii et Maximiani AA.
Bonoet Severi et Maximini noUlissimorum CC.
rum quidem possessionem pupilli nomine agnoscere
l
tutorem potuisse aperte declaratur. Ipse autem
pupillus bonorum possessionem sine tutoris auctoritate amplecti non potest, nisi etiam impuberi sine
tutoris auctoritate hoc postulanti sciens hoc competens iudex dedit bonorum possessionem tunc enim
:
emolumentum
successionis videtur praetorio iure

vi id. Sept. Cotistantio et Maxiquaesitum esse.
miano conss.
[a. 305]
8 ^^lmp. Constantifius^^ A. ad Bionysium. Quivel
proximorum succescumque res ex parentum
sione iure sibi competere confidit, sciat sibi non
vel
obesse, si per rusticitatem
ignorantiam facti vel
absentiam^' vel quamcumque aliam rationem intra
tempus bonorum possessionem minime

quoniam haec sanctio huiusmodi
praefinitum
petisse nc^scatur,
consuetudinis necessitatem mutavit. PP.'^^ prid.

Heliopoli Constantino A. et Constant.
Mart.
verba quadam . . mittatur forTh. 4, 10, 1: Imp. Constantitasse sumpta sunt ex

nu8 A. ad concilium Byzacenorum.
Libertis ingratis
in tantum iura adversa sunt, ut si quadam iactantia u.
cervices erexerint aut 1. o. contraxerint culpam, a
c.
patronis rursus sub imperia dicionemque mittantur.
D. VI k. Aug. Coloniae Agrippinae Pacatiano et Hilariano conss. (a. 322)
contra Th.
(4) cervicem
{not. 3)
(5) sic Th.y imperio ditionemque V, imperio ditioneque PCR
(6) const. a. vii et const. cc.
conss. F, constantio a. v et eonstante caes. coss. Hal.:
Gonstantino A. vi et Constantino C. couss. (= a. 320)
recte emendavit Gothofredus
Th. 4, 10, 2:
(7)
iunge 4, 20, 12 et guae ibi laudantur
(8) consulibus
praetoribus tribunis plebis senatui suo salutem dicunt
Th. cum locis iungendis plerisgue
(9) sic Th., inTh. 4, 10, 3:
gratis VR, ingratitudinis C
(lO)
iungendae videntur 5, 4, 21 et Th. 4, 6, 7
(II) vel
eorum filii om. Th.
(12) sic Th. cum B, producen-
dasidapono
Ifnpp. Severus et Antoninus AA. Macrinae.

possessio filio familias delata cum ignorante quoque patre possit êti, emolumentum et
patri adlatura, si^ ratam petitionem pater habuerit*,
Sine aie et conss.
amittitur transacto tempore.
2 ^^ldem AA. Crispino. Si bonorum possessio
dumtaxat tibi comêtit proximitatis nomine, habuisti
spatium centum dierum utilium, ex quo eum de1
Bonorum
conss.^^
a.
18,
3, 7
l,
(21)
conss. 6, 55,
ii
Th-,
xi et
val. aa.
(27)
Th. 8,
(19) sic C,
cos. Hal,
(22) pp.
AA.
P,
ut in pendenti sit, dura,

habuit
(20) iunge
Antonino A. ii et Geta ii
PR
s. Hal
Mommsen
(23) xiiii
P,
(25) iunge
(26) debuit esse Constantius, cf. Th. 8,
facti vel absentiam del. cum
(x. tt.)
(24)
18, 4
(28) pp.
Geta
Hal.
Th. 8,
a.
(14)
olim ita fere scriptum erat
Dig. 37,
6, 55, 1
III
xii et val.
(lo) iunge
Cf. Dig. 40, 10. 11
(16) libertinis Cuiacius
40, 1, 17
(17)
emolumentum
et
all.
si
secundum
(18) pro
p.
7, 9, 3
cf.
a.
(13)
Hal.
425)
segg.
B.2
C.
[320 vel 326]
tur libri
(=
id.
(a. 293)
18,
4,
d.
Hal.
(29) constantio a. et
constantio a. ii et constante
constant. caes. coss. Hal.,

a. 339) recte Th.: attamen compilatores
A. conss.
aut mutilam subscriptionem male ezplevisse, aut integram
(=
sed compendiis (const.) scriptam pariter atque inscriptionem non recte explicasse videntur, ut de anno 320 (Constantino A. vi et Constantino C. conss.) vel 326 (Constantino A. vn et Constantio C. conss.) cogitaverint: guam ob
causam
h.
c, quae segui debuit
c.
9,
priore loco collocaverunt
VI
QUANDO NON PETENTIUM
248
915
9 ^ldem A.^ ad poûlum. Ut verborum inanium

excludimus captiones, ita haec observari decernimus,
ut apud quemlibet iudicem vel etiam apud duumviros quaJiscumque testatio amplectendae hereditatis
ostendatur, statutis prisco iure temporibus coartanda, eo addito, ut, etiamsi intra alienam vicem,
id est prioris gradus, properantius exseratur, nihilo
tamen efficaciam parem, quasi suis sita^
D, k. Fehr. Laodiceae Concurriculis, conseqiiatur.
minus
stantio A. ii et Constante A. conss.*
[a.
339]
cum sorore te manumisisse proponis, tamen,

extraneos scripsit heredes, partis legitimae contra
tabulas eius bonorum possessionem petendo, vel
contra nuncupationem, si testamentura sine scriptis
patris
si
conditum est, intra tempora edicto praestituta eam

partem poteris obtinere. PP. vi k. Dec. Gordiano
A. et Aviola conss.
[a. 239]
^^lmp. Theodosius A. Asclepiodoto pp. Patronus liberti muneribus electis et operis contra* tabulas bonorum
D. xui ^^ k.
j)ossesiione repellitur.
Mart. Constantmopoli Victore cons.
[a. 424]
X.
QUANDO NON PETENTIUM PARTES PETENTIBUS

ADCRESCUNT.
XIIII."
1 '^lmp. Gordianus A. Marcianae.

Quotiens pluribus liberis cessante legitima successione bonorum
beneficium edicti perpetui quipossessio defertur,
Dusdam omittentibus his solis qui" bonorum posses-
sionem
agnoverunt
crescere in
et
portionem non petentium advenit.

D. id. lan. Peregrino
dubium non
Aemiliano conss.
[a.
244]
UNDE
LIBERI.
^^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. Sm

Si avus tuus relictis tribus
pedoni.
emancipatis
filiis decessit hique bonorum
possessionem unde hberi
acceperunt, pro^ portione heredes eos extitisse palam est. PP. iiii non. Mart. Masdmo ii et Aqui1
lino conss.
[a. 286]
et CC. Zosimo.
Ex testamento vel
ab intestato existente filio vel nepote suo herede
nemo potest intestato heres existere. D. rii id. Mai.
AA. conss.
[a. 293]
2 Idem AA.
XI.'
DE BONORUM POSSESSIONE SECUNDUM TABULAS.

Pendente appel1 ^lmp. Alexander A. Vitali^.
latione a sententia, qua falsum testamentum pronuntiatum est, incerto adhuc, an defunctus intestatus
decesserit, proximitatis nomine bonorum possessioni
locus non est.
D. iii^^ k. Mai. Maocimo ii et Aeliano conss.
[a. 223]
Gordianus A. Cornelio. Bonorum quidem
2
Imp.
possessionem ex edicto praetoris non nisi secundum
eas tabulas, quae septem testium signis signatae
1
Verum
sunt, peti posse in dubium non venit.
si eundem numerum adfuisse sine scriptis testamento
condito doceri potest, iure civili testamentum factum
videri ac secundum nuncupationem bonorum possessionem deferri explorati iuris est. PP. xii k. Mart.
[a. 242]
3 ^^lmp. Constantius A. ad Leontium comitem

Qui se patris post avum intestatum defuncti^^ negat heredem, mortui^^ avi paterni^* suscipere facultates non potest, maxime emancipatus,
Orientis.
nisi
per bonorum possessionem ad huiusmodi beneD. viii id. April. Limenio et
ficium pervenerit.
Catulino conss.
[a.
XV."
UNDE LEGITIMI ET UNDE COGNATL

1
Imp. Alexander A. Uipio. Consobrinorum tuo-
rum intestatorum bona, si ad prioris necessitudinis

neminem iure pertinuerunt, tuque eorum possessionem agnovisti, persequi non prohiberis. D. iiii id.
lan. luliano et
Crispino conss.
XII."
DE BONORUM POSSESSIONE CONTRA TABULAS

QUAM PRAETOR LIBERIS POLLICETUR.
Imp. Alexander A. Rufo. Liberi contra tabuparentium bonorum possessione admissa solis
parentibus et liberis legata praestare debent secundum edictum. PP. iiii id. Oct. Maximo ii et Ae1
las
liano conss.
[a. 223]
2 Idem A. Hilarae. Postumo nato, qui neque
heres institutus a patre neque nominatim exheredatus est, testamentum rumpitur: et si contra tabulas
bonorum possessio infanti*^ a tutore petita est, secundum tabulas possessio locum habere non potest.
D. k. Mart. luliano et Crispino conss.
[a. 224]
XIII."
DE BONORUM POSSESSIONE CONTRA TABULAS

LIBERTI, QUAE PATRONIS VEL ^* LIBERIS
EORUM DATUR.
349]
Cum
[a.
224]
Maximianus AA. Sopropiorem^^ sobrinum^', id est natum
zioni.
et
a consobrina, rebus humanis intestatum defunctum

proponas, intellegis sine auxilio bonorum possessionis eius te successionem vindicare non posse. D. vii
k. lun. Laodiceae^^ AA. conss.
[a. 290]
3 Idem AA. et CC. Felici. Nepotibus avi materni
virili
etiam
iure
honorario
successio
pro
portione
D.
defertur.
id.
Oct.
Sirmi AA. conss.
[a.
293]
Non hoc, an teSyiiscae.

uuerit quis res hereditarias nec ne, sine voluntate
4 Idem AA.
et
CC.
adquirendae sibi hereditatis, quaerendum est, sed an

admisit hereditatem vel bonorum possessionem. D. xi
k. lan. Sirmi AA. conss.
[a. 293]
5 Idem AA. et CC. Platoni. Certum est quidem
iure
citra
admissionem
bonorum
possescognationis
sionis neminem^^ posse succedere: defuncti vero
bonorum
possescognati succedere nolentes petere
sionem non urguentur. D. xii k. Mart. Sirmi CC.
conss.
[a.
294]
1 Imp. Gordianus A. Herculiano. Licet ex causa

fideicommissi manumissus sit, quem ex voluntate
(2) idem a. confirmat 5, 70,
iunge 6, 23, 15. 6, 37, 21
cum hanc constitutionem Constantino adscribat (3) sita
sitam
a CM*, sit usa edd.:
Mommsen, scitam EM^f,
xai [irj iv roTe oixsiocs XQOvoii yBvofiivr} B, st xal firj
iv roli iBlots xôvois ix^^ffavro rrj
Sia/ua^rvQicc BJS
(4) constantio ... conss. supplevi ex'6, 23, 15. 6, 37, 21
(1)
7, 3,
40, 7, 1
(6) solifl qul P, qui soli CR
(7)
AO, 1 -^ C/. Dig. 37, 11
(8) iunge 6, 24, 3
(9) militi addit
6, 24, 3
(lO) VI 6, 24, 3
(ll) Cf. Dig.
37, 4
(12) infanti PC, infantis nomine P*
(13)
(5)
40,
7,
4.
Cf.
Dig. 37,
14
(14) vel
SCR^
B
et P
(15)
= Th.
4, 4, 7
VCR Th.,
X Th. 4,
(19) B 40,
:
iunge 6, 36,
a contra V^P
4,
7,
vii Th. 2, 19,
3, 19
8, 18, 5:
40, 8
priorem
Festxis V.
(29) sic
Propius
Th. 2, 19, 7
(17) xiii
(18)
pro V, pro rata
contra
(16)
Hal,
iii
Cf Dig.
CR
(21)
L",
6
=38,Th.
post a. i. defuncti
paterni om. Th.
(26) sic C, proCf Dig. 38, 7. 8
7
(27) sobrino scr., cf Dig. 38, 10, 1,
iunge 6, 30, 15
(23) defunoti Th.
om. Th.
(25)
(20)
(22)
(24)
(28) ipsi iiii et iii ins.
VfO^, nemini C*
Mommsen
DE EDICTO lUCCBSSORIO
2 ^^ldem AA. et CC. Tlieodoro. Filio delatam

bonorum possessionem patri ad fraudem filii repuS. vi k. Dec. JSicomediae CC.
diare non licet.
XVI.
DE EDICTO SUCCESSORIO.
1 ^lmp. Alexander A.Iulio. Si mater tua propter
furorem suum patrui sui bonorum possessionem non
accepit, tu lilius eius ad eorundem bonorum patrui
magni possessionem ex edicto, quo prioribus non
petentibus sequentibus permittitur, admissus es.
PP. iiii id. Bec. Maximo ii et Aeliano conss. [a. 223]
2 Impp. Dhcletianus et Maximianus AA. et CC.
Firmo. Si aviae frater eorum, de quorum succes-
sione agitur, velut ex testamento adiit hereditatem,

quos intestatos decessisse ac falsum testamentum
prolatum contendis, et ab intestato non petita bouorum possessione vita functus est, ac tu licet quinto
gradu constitutus ex successorio capite petisti bonorum possessionem vel necdum exclusus petas,
eorum successionem potes vindicare.
nam si is,
quem quarto gradu constitutum non ambigitur, ex

hoc te latuit, frustra nobis suppliVI id. Apiil. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
edicto petiit nec

S.
casti.
VI 1620
249
conss.
XX."
DE COLLATIONIBUS.
1 Imp. Alexander A. Deuteriae.
Emancipatos
liberos testamento heredes scriptos et ex eo succes-
sionem obtinentes a patre donata
fratri
DE CARBONIANO EDICTO.
Impp. Biocletianus et Maximianus AA. et CC.
Si tibi ac filio tuo status ab his contra
Florae.
1
quos supplicas movetur quaestio, perspicis praemature rerum, quas velut de patris successione iilius
tuus vindicat, restitutionem postulari, cum, si iu
pupillari permaneat aetate, secundum formam edicti
Carboniani data bonorum possessione satisdatione
impleta tunc demum in possessionem eum constitui
conveniat vel hac non oblata portionem ab omnibus
quam vindicat possideri, servitutis vero quaestionem
iu
tempus
S. xii k.
differri pubertatis.
Nov. Sirmi
AA. conss.
[a. 293]
2 ^lmppp. Valentiriianus 2'heodosius et Arcadius^ AAA. ad Rufinum pp. Carbonianum edictum
sub personis legitimis indubitato matrimonio, custodito partu et probata legitima successione defertur,
scilicet ut in possessione novus heres constitutus^
usque ad pubertatis annos sine inquietudine rebus
utatur interdum alienis.
P. iiii k. Oct. Constantinopoli Theodosio A. iiietAhundantio conss. [a. 393]
XVIIL'

[a. 224]
2 Idem A. Primo. Si pater intestato ^^ decessit
relictis duobus filiis et filia, cuius nomine dotem
promiserat, portiones hereditatis aequae sunt et dos
nihilo minus ita conferenda est, ut pro portionibus
fratres eius a necessitate praestaudae eius iibePP. iiii id. Sept. luliano et Crispino
rentur.
1 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. HieMaritus et uxor ab intestato invicem sibi

rio pp.
in solidum pro antiquo iure succedant, quotiens
omnis parentium liberorum seu propinquo-
rum
legitima vel naturalis successio, fisco excluso.

k. Mart. Constantinopoli Felice et Tauro^
ônss.
[a. 428]
P.
XVIUI."
DE REPUDIANDA BONORUM POSSESSIONE.

Theodotiano. Emancipatus repudiata bonorum possessione absentiae patroni causae velamento rursum
ad eandem redire quaestionem frustra conatur. Sine
die et conss.^^
(1)
[a.
Dig. 38,
Dig. 37,
Cf.
(2)
=40, Th.
2,
(3)
40,
294]
5, 17. 18.
iunge Th. 2,
(5) sic etiam Th. 11,30,52,
12, 5. 4, 8, 9. 11, 30, 52
imppp. Theodosius Arcadius et Honoriua Th. 2, 12, 5.
== Th.
4, 8, 9
(6) locatus Th.
(7) Cf. Dig. 38, 11
(8)
5,
Cf.
1,
5, 11,
9
6.
6,
45,
24,
10
5,
11.
(4)
2:
6,
iunge 2,
61,
4,
3,
l:
2.
5, 3, 17. 5, 4, 22.
(9) felice et tauro TIi.,
57,
F, hierio et ardaburio (= a. 427) Hal. :

propter argumentum et diem dubitari nequit, quin h. c.
hierio et tauro
11.
224]
[a.
3 Idem A. Alexandro. Pactum dotali '* instrumento comprehensum, ut contenta dote quae in matrimonio collocabatur nullum ad bona paterna regressum
haberet, iuris auctoritate improbatur nec intestato
dotem
patri succedere filia ea ratione prohibetur.
sane quam accepit fratribus qui in potestate manserunt conferre debet. D. xiiii^'^ k. lul. Agricola
Clemente conss.
et
230]
[a.
4 Imp. Gbrdianus A. Marino. Filiae dotem in

medium ita demum conferre coguntur, si vel ab insuccedant vel
testato
contra
tabulas
nec
petant:
dubium est profecticiam seu adventiciam dotem a

patre datam vel constitutam fratribus qui in pohis etenim, qui
testate fuerunt conferendam esse.
in familia defuncti non sunt, profecticiam tantummodo dotem post varias prudentium opiniones conPP. iiii id. Mart.^^ Gordiano A. et
ferri placuit.
Aviola conss.
[a. 239]
5 Idem A. Alexandrae. Dotis quidem petitio perseverante matrimonio tibi non competebat: quamvis
enim eam intestato patre defuncto fratri conferre
debueras, non tamen eo nomine adversus maritum
tibi actio potuit esse, cum eo minus in partem tibi
delatae successionis patris auferre potueris. D. tioti.
[a. 239]
Sept. Gordiano A. et Aviola conss.
Idem A. Claudio. Ea demum ab emancipatis
his qui manserunt in potestate conferri
consueverunt, quae in bonis eorum fuerunt eo tempore, quo pater fati munus implevit, exceptis videD. vii k. Mai.
licet quae ab ipsis aliis debentur.
fratribus
UNDE VIR ET UXOR.
deficit
conferre
non oportere, si pater, ut hoc fiat, suprerais iudiPP. iii id. lul.
ciis non cavit, manifesti iuris est.
conss.
XVII.'
294]
[a.
Peregtino et Aemiliano conss.

7 Itnp. Philippus A. Tyranniae.
mento
patris institutam
heredem
244]
[a.
Filiam testa-
fratribus
coheredibus dotem conferre non oportere,
isdemque
nisi
pater
hoc ipsum
specialiter designavit, explorati iuris est.

PP. VI k. Mai. Praesetite et Alhino conss. [a. 246]
8 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. CalSi soror tua in paternorum bonorum divilippo.
sione te fefellit nec dotem, quam acceperat a patre
vestro intestato diem functo, contulit, praeses pro-
vinciae examinatis partium adlegationibus cum bonis

dotem confundi iubebit et, quod deducta ratione
plus apud eam esse animadverterit , restitui tibi
iubebit.
idem est et si arbitro*^ dato divisio celebrata est. S. vi id. lul. ipsis AA. conss.
[a. 290]
sumpta sit ex Th. 5, 1, 9 : Egnatianus

Ardaburio emendavit Haloander
(lO)
6,
iunge 2,
k. lan.
CC.
7,
4,
38.
6, 31, 3
Nicomediae CC.
conss. 6, 31, 3
19 seqq.
CR cum
Hal, III
arbitrio
V
R
Cf
(13)
cf.
Dig. 37, 6
(16) sic
(18) sic
4,
B 40, 8
(ll)
= V)
2,
viii (iiii 2, 6, 4,
38. 2, 6, 4, sine die
(12)
conss. 2,
igitur habuit ut
2, 18,
s.
23
(15) sic
cum B, dotale V
Hal, vi id. mai. P
CR
32
41,
(14)
V, intestatus
(17) xiiii
sic C,
(19)
9 Idem AA.
Si emancipati utriet CC. Onesimo.

si autem frater
a patre, collatio cessat.
tuus in potestate mortis tempore fuerat nec ullum
testamentum relictum vel novissimura iudicium com-
que
fuistis
munis patris teque emancipatum probatum fuerit,

ab intestato te ad successionem patemam venientem
ad collationem forma edicti perpetui certo iure provocat. S. VI k. Mai. Heraciiae AA.^ conss.
{a. 293]
10 Idem AA.
precariis in
Irenaeae.
relictum extero
6t CC.
codicillis
patre verbis
iure capiens
ad collationem dotis urgueri non potest. S. vi

Dec. Sirmi AA.^ conss.
[a. 293]
Postumo praete11 Idem AA. et CC. Artemiae.
filia
k.
DE COLLATIONIBUS
250
VI 20
proavus proavia paternus vel maternus dederit vel

promiserit pro tilio vel tilia, nepote vel nepte aut
pronepote sive pronepte, nulla discretione intercedente, utrum in ipsas'" sponsas pro liberis suis
memorati parentes donationem contulerint, an in
ut per eos eadem in sponsas
ipsos sponsos earum,
donatio celebretur: ut in dividendis rebus ab intestato parentis, cuius de hereditate agitur, eadem
dos vel ante nuptias donatio ex substantia eius profecta conferatur: emancipatis videlicet liberis utriusque sexus pro tenore praecedentium legum, quae in
ipsa emancipatione a parentibus suis (ut adsolet
dem
cum his etiam, qui sui futuri essent, si vivo patre

nati fuissent, conferri manifeste significatur, et emancipatis, si legi datae collationi^ non pareatur, dene-
ros
patris
gandas actiones non est ambigui
AA. eonss.
12 Idem AA.
iuris.
PP. r
neat in sacris,
k. lan.
[a.
ipsis
et CC. Nilanthiae.
Filiae, licet
293]
ma-
dotem non
conferat, quam mortis

tempore communis patris habuit, fratribus in eadem
familia constitutis, actiones hereditarias negari non
1
Unde consulte ac pro iuris ratione
ambigitur.
coUationem fratribus tuis, quos in patris communis
mortis tempore fuisse potestate proponis, offers".
2 Quin autem fratres tui durautes in familia patris
si
si hoc neque castrense neque relictum eis

Seculium,
oceatur, praecipuum habere non possint*, sed in
divisione paternae veniat hereditatis, nec quicquam
mutet, penes quem res ex hoc proficiscentes et in
eadem causa durantes constitutae
abreperiantur,
soluti manifestique iuris est.
D. xi k. Fchr. Sirmi
CC. conss.
[a. 294]
13 Idem AA. et CC. Antistiae. Si donatione tibi
post mortem patris quaesisti fundum, soror tua portionem eius vindicare non potest.
nam si is nliae
familias constitutae tibi a patre^" donatus est, cum

sorore patri communi succedens eum praecipuum
habere contra iura postulas. P. vi id. Fehr. Sirmi
isdemque^ CC. conss.
[a. 294]
14 Idem AA.
quondam tuus ab
ei
postumus
amitae
filii
et CC. Stratonicae.
Si maritus
intestato patri suo heres extitit et
editus successit, actiouem hereditariam
vestri,
quam habuit
patris
mortis
sui
tempore dotem non conferenti *', denegare praeses

non dubitabit. PP. vii k. Mart. Trimontii Tusco
et Anullino conss.''
[a. 295]
15 Idem AA. et CC. Philippo. Nec emancipati

post mortem communis patris quaesita conferre coguntur, sed haec retinentes eius bona pro hereditaria dividunt portione.
P. id. Dec. ipsis CC.
conss.
[a.
294]
16 Hdem AA. et CC. Socrati. Filiam cum fratribus suis heredibus intestato patri succedentem
ultra relictum codicillis non
conferentem dotem
iudicio familiae erciscundae nihil
posse consequi
summa cum ratione placuit. D. v k. lan. ipsis CC.
conss.
[a. 294]
17 ^lmp. Leo A. Erythrio pp. Ut liberis tam

masculini quam feminini sexus, iuris sui vel in
potestate constitutis, quocumque iure intestatae successionis, id est aut testamento penitus non condito
vel, si factum fuerit, contra tabulas bonorum possessione petita vel inofficiosi querella mota rescisso,
aequa lance parique modo prospici possit, hoc etiam
aequitatis studio praesenti legi credidimus inserendividendis rebus ab intestato defunctodum, ut
in^
rum parentium tam dos quam ante nuptias donatio

conferatur, quam pater vel mater, avus vel avia,
(2) et ins. BJ! (x. n.)
scnjD5i,cc. Hal.
(3) sic
collationis jR*; rrj ano rov
vcfiov Sod^slar]
(1) aa.
B2
PCR",
aweiayooq
[X. n ),
quaai esset lege Mommseno collationi ex glossa
adiecium videtur
(4| sic PC^R'^, offer R'>, offer vel
C* (5) possunt lihri
(5') c/. p. V
(0) ipsis scr.
offer
adquisierint ,
ciano cons.
18
,
vel post
consequuntur
neri)
testamentum rumpenti atq.ue intestato

succedenti emancipatum petita bonorum possessione
conferre debere bona sua perpetuo edicto cavetur,
rito'
collaturis.
emancipationem ab isD. v k. Mart. Mar-
[a. 472]
Libe^^lmp. Anastasius A. Constantino pp.
*^
auctoritate per oblationem
qui nostrae legis
precum
et imperiale rescriptum
sui iuris effecti fue-
ad sirailitudinem ceterorum, qui emancipati ex

antiquo iure sunt, coUationes facere iubemus compelli secundum ea, quae super ceteris emancipatis
statuta sunt. D. xii k. Aug. Constantinopoli Probo
et Avieno iuniore conss.
[a. 502]
19 Imp. lustinianus A. Menae pp. IUara merito
dubitationem amputare duximus, quae super collarint,
nuptias donationis inter certas

personas satis iam ventilata est. Nam si intesta'^
tus
quis defunctus esset filio vel filiis vel filia vel
filiabus relictis et ex mortua filia cuiuscumque sexus
aut numeri nepotibus, vel si qua intestata defuncta
esset filio quidem vel filiis similiter relictis, ex raortuo vero filio vel filia itidem nepotibus cuiuscumque sexus, de modo quidera successionis minime
dubitabatur, sed palam erat, quod huiusraodi nepotes duas
partes maternae vel paternae portionis
tantumraodo haberent, tertiara partem patruis suis
vel avunculis vel amitis vel raaterteris pro iara po2
sita constitutione
concedentes.
De collatioue
vero dotis vel ante nuptias donationis, quam defuncta persona pro filio vel filia superstitibus et
pro raortuo vel mortua filio vel filia dedisset, multa
tione dotis vel ante
1
'^*
dubitatio orta est, superstitibus quidem filiis defunctae personae non debere se dotem et ante nuptias donationem pro se datam a suo patre vel matre
conferre filiis mortui fratris sui vel mortuae sororis
suae contendentibus eo, quod nulla constitutio super
huiuscemodi collatione posita est, nepotibus vero
mortuae personae non tantum huic resistentibus, sed
etiam illud adserentibus, quod onus collationis constitutione ^^ Arcadii et Honorii divae memoriae sibi
impositum in personis tantummodo suorura avunculorura, non etiam patruorum vel amitarura vel raa3
terterarum locum habere potest.
Talem igitur
subtilera
filios
vel
dubitationera araputantes praecipimus
tam
defunctae personae dotem vel ante

donationem a parentibus suis sibi datam
filias
nuptias
conferre nepotibus vel neptibus mortuae personae,
quam eosdem nepotes vel neptes patruis suis aut
avunculis, amitis etiam et materteris dotem et ante
nuptias donationem patris sui vel raatris, quara pro
eo vel ea mortua persona dedit, similiter conferre,
ut comraixtis huiusmodi collationibus cum bonis mortuae personae duas quidem partes nepotes vel neptes
habeant illius portionis, quae patri vel matri eorum,
si superesset, deferebatur, tertiam vero eiusdem portionis
bus
partem una cum
sibi competentibus portionivel filiae defunctae personae, cuius de hereD. k. lun. Constantinopoli
agitur, capiant.
filii
ditate
dn. lustiniano A.
pp. ii cons.
[a.
528]
A. Menae pp. Illud sine ratione a quibusdara in dubietatera deductum plana sanctione
revelamus, ut omnia, quae in quarta portione ab
20 Idem
(7)
Trimontii
9, 6. 6, 61, 4
6,
58, 11.
testato
8,
conss. Hal.,
CC. conss.
(a. 294)
Mommsen
36, 24
(9) iunge 5,
delet Mommsen
(10) ipsas cwn
(ll) iunge
5
48. 5
(13) sic C, in(12) 8, 48,
Th.
5, l, 5
(14) 6, 55, 9
(15)
Zeitfolge p. 443
(8)
iunge
3,
DE TESTAMENTO
MILITIS
intestato successionis computantur his, qui ad actioinofficioso testamento vocantur, etiam si

intestatus is decesserit, ad cuius hereditatem veniunt,
1
omnimodo coheredibus suis conferant. Quod
tam in aliis quam in his, quae occasione militiae
nem de
uni heredum ex defuncti pecuniis adquisitae lucratur is qui militiara meruit, locum habebit, ut lucrum,
quod tempore mortis defuncti ad eum pervenire poterat, non solum testamento condito quartae parti
ab intestato successiouis computetur, sed etiam ab
2
intestato conferatur.
Haec autem regula, ut
omnia quae portioni quartae computantur etiam ab
intestato conferantur, miuime e contrario teuebrt,
ut possit quis dicere etiam illa quae conferuntur
omuimodo
in quartam partem his

computari, qui
ad de inofficioso querellara vocantur: ea enim tantuminodo ex his quae conferuntur memoratae portioni computabuntur, pro quibus specialiter legibus,
3 (1) ut hoc fieret, expressum est. Ad haec, cum
ante nuptias donatio vel dos a patre data vel matre
vel aliis pareutibus pro filio vel filia, nepote vel
nepte ceterisque descendentibus conferatur, si unus
quidem vel una liberorum aute nuptias tantummodo
donationera vel dotera, non etiam simplicera donationem accepit vel acceperit, alter vero vel altcra
neque dotem neque donationem ante nuptias a parente suo suscepit vel susceperit, sed simplicem tantummodo donationem, ne ex eo iniustum aliquid
oriatur, ea quidem persona, quae ante nuptias donationem vel dotem suscepit, conferre eam cogenda,
illa
yero, quae simplicem tantummodo donationem
meruit, ad coUationem eius minime coartanda: si
quid huiusmodi accidit vel acciderit, iubemus ad
similitudinem eius, qui ante nuptias donationem vel
dotem conferre cogitur, etiam illam personam, quae
nuUa dote vel ante nuptias donatione data solam
simplicem donationem a parentibus suis accepit,
conferre eam nec recusare coUationem eo, quod
simplex donatio non aliter confertur, nisi huiusmodi
legem donator tempore donationis suae indulgentiae imposuerit.
B. viii id. Aug.^ Coustantinopoli
Decio vc. cons.
{a. 529]
21 Idem A. lohanni pp. Ut nemini super collatione de cetero dubietas oriatur, necessarium duximus constitutioni quam iam favore liberorum fecimus ^ hoc addere, ut res, quas parentibus adquirendas
esse prohibuimus, nec collationi post obitum eorum
l
inter liberos subiaceant.
Ut enim castrense
peculium in communi^ conferre in hereditate dividenda ex'* prisci iuris auctoritate minime cogebantur, ita et alias res, quae minime parentibus adquiD. xv
runtur, proprias liberis manere censemus.
,
k.
JSov.
et
Lampadio
Oreste
vv. cc.
anno
conss.
secundo.^
[a.
532]
XXI.
DE TESTAMENTO
Imp. Antoninus A. Fioro militi. Frater tuus

miles si te specialiter bonis quae in paganico habebat heredem fecit, bona quae in castris reliquit petere non potes, etiamsi is qui eorum heres institutus
est adire ea noluerlt: sed ab intestato succedentes
modo
si
in
eius loco substitutus
non
esf^
liquido probatur fratrem tuum castrensia bona

ad te pertinere noluisse^. nam voluntas militis exAccepta v
peditione occupati pro iure servatur.
td. Sept. duobus Aspris conss.
[a. 212
2 Idem A. Septimo militi. Miles si castrensium
et
tantummodo bonorum comrailitonem suum instituit

heredem, cetera bona eius ut intestati defuncti mater
eius iure possedit. quod si extraneura scripsit here(l)
April. scr.
Graeci
(4)
(2) 6,
ex
post cons. Lampadii

il,
11
61,
(3)
communi confirmant
PR
C cum
Graecis, et ei
et Orestis w. cc. Beck
seqg."- Cj.JJiy. 29,
Inst.
2,
11
(5)
(6)
(7)
G%
Nov.
35,
CÎi"
20. 21
dem
isque adiit hereditatem, bona eius in te transnon iure desideras. PP. xi k. Mart. Antonino A. iiii et Balhino conss.
[a. 213]
ferri
3 Idem A. Vindiciano. Quamquam militum testamenta iuris vinculis non subiciantur, cum propter
simplicitatem militarem quoraodo velint et quomodo
possint ea facere his concedatur, tamen in y aleriani
quondara centurionis testamento institutio etiam iure
l
communi accepit auctoritatem. Nam cum pater
familias filiam ex duabus unciis, uxorem ex uncia
heredem scripserit nec de residuis portionibus quicquam significaverit , in tres partes divisisse eum apparet hereditatem, ut duas habeat quae sextantem
accepit, tertiam quae ex uncia est heres instituta. PP.
k. I^lov. Antonino A. iiii et Balhino conss.
[a. 213]
4 Imp. Alexander A. lunio. Si Rufinus vir clarissimus tribunus laticlavius^ maior annis lege definitis faciens testamentum te manuraisit, iustam tibi
1
libertatem competisse scire debes. Quod si minor
annis ex lege constitutis fuerit, cum faceret testamentum, lege impediente nullara libertatem adeptus es,
2 quae iu hac parte nec militibus remissa est. Quod si
idem testator causam manumittendi te habuit, quae
probabilis vivo manumittente consilio futura esset,
quia per fideicommissum data libertas a quolibet
minore annis ei, cuius causa probari potuit, praestari
debet*, et ex testamento militis eiusmodi
servis iustam libertatem competere consequens est.
PP. XVI k. Bec. Alexandro A. cons.
[a. 222]
5 Idem A. Sozomeno. Ex testamento militis, sive
adhuc in militia sive intra annum missus honeste
decessit, hereditas et legata omnibus quibus relicta
sunt debentur, quia inter cetera, quae militibus con-
cessa sunt, liberum arbitrium quibus

quendi supremis suis concessum est,
PP. xvii
cialiter eos prohibuerit.

ct Crispino conss.
6 Ide?n A.
qui non miles
lex speFehr. luliano

[a.
224]
In testamento quidem eius,

duobus heredibus institutis,
Valenti.
fuit,
k.
velint relinnisi
si
altero, cui potuit usque ad tempus pubertatis parens facere testamentum, altero, cui posteaquam
heres extitit substituere non potuit, invicem substitutio eisdem verbis facta esset, in eum solum casum eam locum habere et sententiis prudentium
virorura et constitutionibus divorura parentiura raeorura placet, quo utrique pari ratione potuit substi1
tui.
Sed cura ex testaraento niilitis controversiam esse proponas, defuncta parvula eius filia,
posteaquam
aequis
heres extitit patri, cum qua simul

heres institutus eras substitutione
partibus
invicera facta,
et raater
quidem intestatae
filiae sibi
successionem defendat, tu*^ autem ex substitutione

ad te pertinere contendas, iuris quidera ratio manifesta est licere militibus proprio privilegio etiam
heredibus extraneis, posteaquam heredes extiterint,
2
mortuis substituere.
Sed tibi probandum est,
an ita frater tuus senserit. PP. xii k. Mai. Fusco
et
MiLlTIS.
veniunt,
VI
251
Dextro conss.
[a.
225]
7 Idem A. Fortunato. Ex his verbis: 'Fortuuato

liberto meo do lego' vindicare tibi libertatem non
At
potes, si pagani testamentura proponatur.
enim cum testatorem militem fuisse proponas, si
non errore ductus libertum te credidit, sed dandae
libertatis animum habuit,
libertatera, et quidem
directam, competere tibi, sed et legati vindicationem
habere praerogativa militaris privilegii praestat. PP.
XII k. lul.^'^ Alexandro A. iii et Bione conss. [a. 229]
8 Imp. Gordianus A. Aeternio militi. Certi iuris
est militem ad tempus etiam heredem instituere posse.
PP. III k. Oct. Pio et Pontiano conss.
[a. 238]
9 Idem A. Valerio. Sicut certi iuris est militem,
qui scit se filium habere aliosque scripsit heredes,
tacite eum exheredare intellegi, ita si ignorans ae
1
(8) voluisso
C^R" contraB
datis clavis /2, laticlaius
debere /?
Hal.
(11)
tu
CR, ut
(9)
sic edd.,
latis clavig C,
R^, deberet
(10) sic
(12)
iul.
32*
VC,
V, iiinuar.
VI
21.
habere
filium
alios
scribat heredes,
non esse
filio
testasuccessionem ve-
ademptam hereditatem, sed minime valente

mento,
si sit in
QUI FACERE TEtJTAMENTUM
252
22
potestate, eum ad
habetur.
PP. v non.
nire in dubiis non

et Pontiano conss.
OcL Pio
238]
[a.
10 Imp. Philippus A. et Philippus C. lustino

militi.
Si, cum vel in utero haberetur filia inscio
vel cum in rebus
patre milite, ab eo ptaeterita sit,
humanis eam non esse falso rumore prolato^ pater
stabilem mentem nondum adeptus est, propter privilegia militum sapientium hominum iura pertractare
et in tenera aetate ex tali licentia parentibus forte
suis vel aliis
nocere propriam substanpropinquis
tiam extraneis rehnquentem. ideoque hoc fieri nullo
modo concedimus. D. xii^ k. Iôv. Constantino-
poli post consulatum Lampadii et Orestis vv.
anno
fecit mentionem,
putavit, nullam eius testamento
silentium huiusmodi exheredationis notam nequaquam
Is autem miles, qui testamento filiam
1
infligit.
appellavit eique legatum dedit, non instituendo eam
PP. xii k. lun. Praesente
heredem exheredavit.
et Alhino conss.
[a. 246]
ll.
[a.
cc.
532]
XXII.*
QUI FACERE TESTAMENTUM POSSUNT VEL

NON POSSUNT.
1
Imp. Gordianus A. Petronio
omnium bonorum
militi.
Quamquam
11 Idem A. et C. Aemilio militi. Captatorias institutiones et in militis testamento nullius esse moPP. vii k. lul. Praesente
menti manifestum est.
et Albino conss.
[a. 246]
12 Idem A. et C. Bomitiae. In testamento militis legem Falcidiam et in legatis et in fideicommissis
cessare explorati iuris est. sane si quid ultra vires
patrimonii postulatur, competenti defensione tueri
PP. VI non. lul. Praesente et Albino
te potes.
tuus itemque frater eius

socii fuerunt, tamen non eo minus idem frater eius,
cum fati munus impleret, testamento suo potuit sibi
heredem instituere quem vellet. Item non idcirco
minus is testamenti factionem habet, quod indivisam
successionem cum sorore sua dicatur habuisse. PP.
XII k. Aug. Arriano et Papo conss.
[a. 243]
2 Impp. Diocletianus et Maocimianus AA. et CC'
Viaton et Pontiae. Si is, qui tecum uxorem tuam
conss.
heredem
[.246]
13 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Claudiae.

Et militibus nostris, centurionibus quoque ob flagitium militare damnatis non aliarum quam castrensium rerum testamenta facere permittitur
et intesta-
PP. non. Aug.
iure proprio succeditur a fisco.

Valeriano et Gallieno AA.^ conss.
tis
254]
[a.

heredibus Maximae. Si a fratre suo militante mater vestra scripta heres successionem eius sibi quaesiit, quamvis testamenti scriptura non continet iuris
observationem , hanc hereditatem fratrem testatoris
vei eius filios ab intestato evincere non potuisse
iure constitit. S. v non.Mai. AurrisCC. conss. [a. 294]
15 Jmp. Constantinus A. ad populum. Milites
in expeditione degentes, si uxores aut filios aut
amicos aut commilitones suos, postremo cuiuslibet

generis homines amplecti voluerint supremae voluntetis adfectu, quomodo possint ac velint testentur,
nec uxorum aut filiorum eorum, cum voluntatem
patris reportaverunt ,
meritum aut
Proinde sicut
que quaeratur.
ac semper licebit,
libertas dignitasiuris
rationibus
quid in vagina aut in

clipeo litteris sanguine suo rutilantibus adnotaverint, aut in pulvere inscripserint gladio sub ipso
tempore, quo in proelio vitae sortem derelinquunt,
huiusmodi voluntatem stabilem esse oportet. v. iii
licuit
id.
si
Aug, Mcomediae Optato et Paulino conss.^ [a. 334]

16 Imp. Anastasius A. Hierio j>p. Scriniarios
qui virorum magnificorum magistrorum militum iussionibus vel actibus obtemperant,

etsi nomina eorum matriculis militaribus referri videantur, nullatenus in ultimis a se conficiendis
voluntatibus iuris militaris habere facultatem decernimus.
D. id. Febr. Constantinopoli Paulo vc.
cons.
[a. 496]
1 7 ^lmp. lustinianus A. Menae pp. Ne
quidam
vel apparitores,
putarent in omni tempore licere militibus testamenta
quomodo
voluerint componere,
sancimus his
solis,
qui in expeditionibus occupati sunt, memoratum indulgeri circa ultimas voluntates conficiendas beueficium.
D. iiii id.* April. Constayitinopoli Decio
vc. cons.
[a. 529]
18 Idem A. lohanni j>p. Licet antiquis legibus

permittebatur pupillis, si tribunatum numeri mereantur, ultimum elogium conficere posse, attamen
indignum nostris temporibus esse videtur eum, qui
Hal
iii et ii
a. 255)
(2) sic Vf
et luliano oonss. (= a. 326) /.
Gothofredus
(3) iunge 2, 50, 8. 7, 55, 8
(4) vi id. 2, 50, 8, k. 7,
8: 8cr. viii id.
a.*),
(5) xii V, om, Hal : xv acr.
(l)
aa.
Hal..,
()
/?
r, aa.
Paulino
35, 3
rexte om.
det.t.
(^ Dig,
(s)
"
28,
CR^
Intt, 2, 12
antevcrtit
T?
(7)
et
CC.
(9) sic
V,
socer
quando
scripsit,
testamentum
ordinavit,
sanae mentis fuerit nec postea alicuius sceleris conscientia obstrictus, sed aut impatiens doloris aut
aliqua furoris rabie constrictus se praecipitem dedit,
eiusque innocentia liquidis probationibus coramendari potest a te, adscitae mortis obtentu postremum
1
eius iudicium convelli non debet.
Quod si futurae poenae metu voluntaria morte supplicium antevenit^ ratam voluntatem eius conservari leges vetant. PP. k. Dec. ipsis iiii et iiiAA. conss. [a. 290]
3 Ide^n AA. et CC. Licinio. Senium^ quidem aetatis vel
aegritudinem corporis sinceritatem mentis
tenentibus testamenti factionem certum est non au1
Filiam autem, quae in potestate est,
ferre.
testamentum facere non posse indubitati iuris est.

S. iiii non. April. Sirmi CC.^^ conss.
[a. 294]
4 Idem AA. et CC. Rhodoni. Si frater patruelis
tuus ante quartum decimum aetatis annum suae
decessit, cum facere iion potuit testamentum, nihil
ex eius postremo recte postulatur iudicio. Nam
si hanc aetatem egressus, licet vigoris necdum emersissent vestigia, suum ordinavit soUemniter iudicium,
hoc convellere*^ frustra conaris. S. iii id. ISov.
l
Pantichi CC. conss.

5 Imp. Constantius A. ad Ru/inum pp.
[a.
294]
Eunuchis
liceat facere
testamentum, componere postremas
exemplo omnium voluntates, conscribere codicillos
salva testamentorum observantia. D. v k. Mart. Sirmi
Constantio A. v et Constantio C. conss.

[a. 352]
6 Idem A. ad Volusianum pu.^^ Si quis imperatorem forte heredem instituerit, habeat mutandi
iudicii facultatem, et quemcumque voluerit secundum leges in testamento suo heredem scribendi.
D. XII k. Mart. Mediolani Arbitione et LoUiano
conss.
[a.
355]
7 Imppp. Valentiniajms Valens cl Gratianus 4AA.

ad Maximum ''. Cum heredes instituuntur imperator
seu Augusta, ius commune cum ceteris habeant:
quod et in codicillis vel fideicommissariis epistulis

et sicuti priscis leiure scriptis observandum erit.
gibus cautum est, imperatori quoque vel Augustae
testamentum facere liceat et mutare. D. vii id. Aug.
Contionaci^* ^Gratiano A. 11 et Probo cotiss. [a. 371]
8 Imp. liistinus A. Demostheni pp. Hac consultissima lege sancimus, ut carentes oculis seu morbo
vel ita nati per nuncupationem suae condant moderamina voluntatis, praesentibus septem
filium
autem qui PC7/2
evellere
VPR
(12)
(lO) cc.
pu.
testibus,
quos
Hal, aa. V {n) sic A^

SC, praefectum /2.-
VR'>, pp.
pp. corifirmant 7, 62, 22. Th. 11, 36, 12, inprimis Th.
It, 34,2, vic. urbis est in Th.'^, 12,2
03) sic SCR,
max. V: MaxiniiTiuia f;cr.
(14) sic Flerrmann cum Th. 2,
4,
;<.
4, 6, 4.
9, a, 5.
11,
1,
17,
coruiouaci
QUI FACERE
TESTAMENTUM
aliis quoque testamentis iuteresse iuris est, tabulario

etiam: ut cunctis ibidem collectis primum ad se
convocatos omnes, ut sine scriptis testentur*, edoceat, deinde exprimat namina specialiter heredum et
dignitates
VI
253
ne sola nominum
singulorum et indicia,
commemoratio quicquam ambiguitatis
pariat,
et ex
quanta parte vel ex quotis^ unciis in successionem

admitti debeant et quod unumquemque legatarium
seu tideicommissarium adsequi velit: omnia denique
palam edicat, quae ultimarum capit dispositionum
t
series lege concessa.
Quibas omnibus ex ordine
peroraiis uno eodemque loco et tempore, sed et tabularii manu conscriptis sub obtentu septem (ut
dictum est) testium et eorundem testium manu subscriptis, deliiuc consignatis tam ab isdem testibus
quam a tabulario, plenum obtinebit robur testantis
\a arbitrium. Quae in eundem modum erunt observanda, quamvis non iieredes instituere, sed legata
solum vel tideicommissa et in summa quae codicillis
\b {{}
habentur congrua duxerit ordinanda.
At
cum humana fragihtas mortis praecipue cogitatione
turbata miuus memoria possit res plures consequi,
patebit eis licentia voluntatem suam sive in testamenti vel in codicilli tenore compositam cui velint
scribendam credere, ut in eodem postea collocatis
testibus et tabulario, re etiam (ut dictum est) patefacta, cuius causa convocati sunt, et chartula pro^
metur, quam susceptam testatori recitabit tabularius

simul et testibus, ut, ubi tenor eorum^ cunctis inno-
elogium ipse suum profiteatur agnoscere et

ex animi sui quae lecta suut disposuisse sententia,
et in fine subscriptio sequatur testium nec non
omnium signacula tam testium (prout dictum est)
2
quam tabularii. Sed quia tabulariorum copia
non in omnibus locis datur quaerentibus, iubemus,
tuerit,
eidem
1
legi
22. 23
tam masculos quam feminas oboedire

Ubi autem et in huiusmodi vitiis
imperantes.
non
naturalis
sive
masculo
sive
feminae
accedit
calamitas, sed morbus postea superveniens et vocem

abstulit et aures conclusit, si ponamus huiusmodi
litteras scientem, omnia, quae piiori interdiximus, haec ei sua manu scribenti permittimus
2 (1) Sin autem infortunium discretum est, quod^
ita
raro contingit,
licet
naturaliter
et surdis,
huiusmodi sensus variatus est, tamen omnia facere et in testamentis et in codicillis et in mortis
causa donationibus et in libertatibus et in aliis
personam
omnibus permittimus.
Si enim vox articulata
a natura concessa est, nihil prohibet eum omnia quae voluit facere, quia scimus quosdam iuris
peritos et hoc subtilius cogitasse et nullum esse ex3
ei
penitus non exaudit, si quis supra

loquatur, secundum quod luventio
4
In eo autem, cui morbus superCelso placuit.
veniens^ auditum tantummodo abstulit, nec dubitari
potest, quin possit omnia sine aliquo obstaculo fa5
cere.
Sin vero aures quidem apertae sint et
posuisse,
qui
cerebrum
illius
vocem
recipientes, lingua autem penitus praepedita,

a veteribus auctoribus saepius de hoc variatura
est, attamen si et hunc peritum litterarum esse proponamus, nihil prohibet et eum scribentem omnia
facere, sive naturaliter sive per interventum morbi
(i
huiusmodi infortunium ei accessit.
Nullo discrimine neque in masculis neque in feminis in omni
ista constitutione servando.
D. x k. Mart. Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis
licet
vv. cc.
[a.
Idem A.
531]
Nemo
ex lege ^, quam
nuper promulgavimus, in rebus, quae parentibus
adquiri non possunt, existimet aliquid esse inno11
lolianni
pp.
ubi tabularius reperiri non possit, octavum adhiberi

ut, quod tabulario pro supra dicto modo
commisimus, id per octavum testem effectum capiat:
libera potestate concedenda suas voluntates in praedictum modum ordinantibus chartulam ita subscriptam, ita denique consignatam, ut antelatae formae
declarant, cui velint ex testibus'' custodiendam mandare.
sic fieri namque confidimus, ut non recipiat
se tantum in caecis testandi licentia, sed ne locum
eis permittimus,
sed antiqua lex per omnia conservetur, quae filiis
familias nisi in casibus certis testamenta facere nuUo
concedit modo, et in his personis, quae huiusmodi
facultatem habere iam concessae sunt.
D. iiu
quidem ullum relinquat
k.
testem,
insidiis tot oculis spectata,

sensibus, tot insuper in tuto locata
manibus.
D. k. lun. Constantinopoli lustiniano et
Valerio conss.
[a. 521]
9 ^hnp. lustinianus A. hdiano pp. Furiosum in
tot
insinuata
ultimum condere elogium posse, licet

ab antiquis dubitabatur, tamen et retro priucipibus
et nobis placuit: nunc autem hoc decidendum est,
quod simili modo antiquos animos movit, si coepto
1
testamento furor eum invasit. Sancimus itaque
tale testamentum hominis, qui in ipso actu testamenti adversa valetudine tentus est, pro nihilo esse.
suis indutiis
vandum, et permissum fuisse filiis familias cuiuscumque gradus vel sexus testamenta facere, sive
sine patris
consensu bona possideant secundum
nostrae legis distinctionem
sive cum eorum volun,
tate.
Nullo etenim
modo hoc
Aug. Constantinopoli post consulatum Lampadii
et Orestis vv. cc.
12
^'^ldem A.
[a.
lohanni pp.
Omnes omnino,
531]
qui-
bus quasi castrensia peculia habere ex legibus concessum est, habeant licentiam in ea tantummodo
ultimas voluntates condere secundum nostrae constitutionis tenorem*', quae talibus testamentis de inofficiosi querella immunitatem praestavit. D. k. Sept.
Consta?itinopoli post consulatum Lampadii et Orestis
vv.
cc.
[a.
531]
XXIII.'^
sin vero volueritin dilucidis intervaUis aliquod* condere testamentum vel ultimam voluntatem et hoc
sana mente et inceperit facere et consummaverit
DE TESTAMENTIS: QUEMADMODUM TESTAMENTA ORDINANTUR.
nuUo tali morbo interveniente stare testamentum

sive quamcumque ultimam voluntatem censemus, si
et alia omnia accesserint, quae in huiusmodi actibus
Testes
Imp. Hadrianus A. Catonio Vero '^
an liberi fuerunt, non oportet in hac causa
tractari, cum eo tempore, quo testamentum signabatur, omnium consensu liberorum loco habiti sunt
nec quisquam eis usque adhuc status controversiam
moverit.
Sine die et conss.
2 Imp. Alexander A. Expedito. Publicati semel
testamenti fides, quamvis ipsa materia, in qua prlmum a testatore scriptum relictum fuit, casu qui
probatur intercidit, nihilo minus valet. PP. k. lun.
Fusco II et Dextro conss.
[a. 225]
3 Idem A. Antigono. Ex imperfecto testamento
nec imperatorem hereditatem vindicare saepe con-
B. k. Sept. Constanlegitima observatio sequitur.

tinopoli Lampadio et Oresie vv. cc. conss.
[a. 530]
10 Idem A. luliano pp. Discretis surdo et muto,
quia non semper huiusmodi vitia sibi concurrunt,
sancimus, si quis^ utroque morbo simul laborat, id
efft ut neque audire neque loqui
possit, et hoc ex
ipsa natura habeat, neque testamentum facere neque
codicillos neque fideicommissum reUnquere neque
raortis causa donationem celebrare concedatur nec
libertatem
(l)
testetur
vindicta
sive
sive
P" cum B: sed
nium ferre
Momtmen
testari
modo imponere:
hoc loco
PCR
F, quot
ex testibus C, in testibus
(2)
(4)
alio
F*P, teatium
C*/i, aliquid
FC*
quotis
(5)
iunffe
(7)
1, 4, 27.
non
ins.
est testimo(3)
F, testibus
5, 70, 6. 7
Mommsen
coram
(8)
(Q) stc
super-
servi
veniens erfrf., pervenieas VP, poatea perveniens Jt/*,

(lo) c. 12
(9) 6, Ci, 6
postea superveniens
est epitome 3, 28, 37 lc ^ \f: iunge 1, 3, 49. 1, 5, 22
35, 2
Cf Dig. 28, 1 Inst. 2, 10
(U) 3, 28, 37
(12)
(13) vro /2* Inst. 2, 10, 7, om. SVCR"
CRM"
enim lex imperii sollemnibus iuris

nihil tamen tam proprium imut legibus vivere. PP. xi k. lan. Lupo
stitutura est.
imperatorem
perii
et
DE TESTAMENTIS: QUEMADMODUM
254
VI 23
est,
Maximo
licet
solverit,
conss.
[a.
232]
4 Imp. Gordianus A. Rufino. Si in nomine praenomine seu cognomine testator erravit nec tamen de
quo senserit incertum sit, error huiusmodi nihil
PP. xii k. Aug.^ Gordiano A. et
officit veritati.
Aviola conss.
[a.
239]
5 I?npp. Valerianus et Gallienus AA. Lucillo.

Neque professio neque adseveratio nuncupantium
et quae
filios, qui non sunt, veritati praeiudicant
ut filiis testamento relinquuntur, iuxta ea quae a
principibus statuta sunt non deberi certi iuris est.
Accepta iiii non. lul. Valeriano ii et GaUieno AAP:
conss.
254]
Terentiae.
[a.
6 Impp. Diocletianus et Maximiajius AA.

Verba testamenti, quibus mater vestra decedens nihil
se cuiquam donasse significavit, si res se aliter
habet, fidem veri non perfringunt. PP. iii non. ])/ov.
Diocletiano A. ii et Aristohulo conss.
[a. 285]
Errore scribentis testa7 Idem AA. Rufinae.
raentum iuris sollemnitas mutilari nequaquam potest,
quando minus scriptum, plus nuncupatum videtur.

ideo recte testamento facto, quamquam desit
'heres esto', consequens est existente herede legata
sive fideicommissa iuxta voluntatem testatoris oporPP. xvii k. Fehr. ipsis iiii et iii AA.
tere dari.
conss.
[a. 290]
Casus maioris ac novi
8 Idem AA. Marcellino.
contingentis ratione adversus timorem contagionis,
quae testes deterret, aliquid de iure laxatum est:
et
stitutio et exheredatio facta

id.
Dec. CC. conss.

15 ^^lmp. Constantinus
probant evidenter.
*S.*^
[a.
294]
^*
A. ad populum. Quoinanem observationem irritas

mortuorum, placuit ademptis
niam indignum
est ob
fieri tabulas et iudicia
quorum imaginarius usus
his,
est,
institutioni here-
verborum non esse necessariam observantiam,

utrum imperativis et directis verbis tiat an inflexa.
Nec enira interest, si dicatur 'heredem facio' vel
'instituo' vel 'volo' vel 'maudo' vel 'cupio' vel
dis
sed quibuslibet confecta sententiis,

loquendi genere formata institutio valeat,
si raodo
per eam liquebit voluntatis intentio, nec
necessaria sint momenta verborum, quae forte semi'esto' vel 'erit',
quolibet
necis et balbutiens lingua profudit. Et in postreiudiciis ordinandis amota erit sollemnium

sermonum necessitas, ut, qui facultates proprias cupiunt ordiuare, in quacumque instrumenti materia
conscribere et^'^ quibuscumque verbis uti liberam
habeant facultatem. S. d. k. Fehr. Laodiceae '^ Constantio A. ii et Constante A. conss.
[a. 339]
2
mis ergo
^''Imppp. Gratianus Valentinianus et TheodoNon dubium nec incertum est, sicut imperatoribus ita qualibet dignitate
vel potestate decoratis viris tam hereditatem quam
l
legatum seu fideicommissum relinqui posse. Illud
16
AAA. Eutropio pp.
sius
adiciendura est, ut, qui ex testamento vel ab intestato heres extiterit, etsi voluntas defuncti circa
legata seu fideicommissa seu libertates legibus non
subnixa, tamen,
sit
si
sua sponte agnoverit, implendi
eara necessitatera habeat.
S. d.^^
k. lul.
Thessalo-
Theodosio AA. conss. [a. 380]

17 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Aeternali
nicae Gratiano
et
non tamen prorsus reliqua etiam testamentorum sol1

lemnitas perempta est.
Testes enim huiusmodi
morbo oppresso^ eo tempore iungi atque sociari
remissum est, non etiam conveniendi numeri eorum
S.'' k. lul.
observatio sublata.
ipsis iiii et iii AA.
proconsuh Asiae. Testamentum non ideo infirmari

debebit, quod diversis hoc deficiens nominibus appeilavit, cum superflua non noceant.
namque neces-
conss.
toris
[a.
290]
Si non speciali privi9 Idem AA. Patrocliae.

legio patrlae tuae iuris observatio relaxata est et
testes non in conspectu testatoris testimoniorum
nullo iure testamentum valet.

PP. k.^ lul. ipsis IIII et iii AA. conss.
[a. 290]
10 Idem AA. et CC. Menophiliano. Si testamentum iure factum sit et heres sit capax, auctoritate
rescripti nostri rescindi non oportet. S. xv k
AA. conss.^
[a. 293]
11 Idem AA. et CC. Zetho. Non idcirco minus
iure factum testamentum suas obtinet vires, quod
officio
functi
sunt,
mortem testatoris subtractum probatur. S. prid.

non lul.'' AA. conss.
[a. 293]
12 Idem AA. et CC. Matroniae. Si unus de septem testibuB defuerit vel coram testatore omnes
eodem loco testes suo vel alieno anulo non signa-
post
verint, iure deticiat^ testamentum. De his autem,

sive supra scripta dicis, non ad iuris
quae iuterleta^
sollemuitatem sed ad fidei pertinet ' quaestionem,

ut appareat, utrum testatoris voluntate emendationem meruerunt, vel ab altero inconsulte deleta sunt,
,
an ab
S. prid.
aliquo falso haec fuerint commissa.
non. luL Philippopoli AA. conss.
[a. 293]
1 3 Idem AA. et CC. Kuripidi.
Testandi causa de
pecunia sua legibus certis facultas, non iurisdictionis mutare formam vel iuri publico derogare cuiquam
permissum est. S. vi k. Dec. CC. conss.
[a. 294]
14 '^ldem AA. et CC. Achilleo. Non codicillum,
sed testamentum aviam vestram facere voluisse in(I) aug.
K, ian. Hal.
(2) sic V, acc. vi non. iul. valeriano et gallieno aa. iii et ii (= a. 255) Hal.
(3) sic
Fcum.fi, oppressos C72
(i) s. V, d. xvi Hal.
(5) k. F,
X k. Hal.
k.
k.
conss.
aa.
coss. Hal.
F,
(6)
aug.
aug.
(7) sic r, 8. prid id. nov. Hal.
(8) sic FO, deficit
C^R (9) sic CR, deleta
sic
(16)
F, portinent CR
(II) iunge 2, 4, 36? 6, 42, 29
(12) Vl ina. 2, 4, 36, viu ins.
6,
42,
2!
(13)
iunge. 6, 9,
9.
6,
37, 21
(14)
Con-
tantinus scripaisse lustinianos probari videtur 6, 9, 9

collata <:um 5, 70, 7, Za: Ccmstantio recte h. l. vindica-
praeterraissa irarainuunt contractus et testavoluntati, non abundans cautela*".

D. XII k. April. Arcadio iiii et Honorio iii AA.
conss.
[a. 396]
saria
officiunt
18 ^^ldem AA. Africano pu. Testamenta orania"

quae apud officiura censuale publicari
ceteraque,
solent, in eodera reserventur-^ nec usquara permittatur fieri ulla translatio.

raos naraque retinendus
est fidelissiraae vetustatis, quera si quis in hac urbe
voluerit irarautare, irritara mortuorura videri faciet
D. vi^* k. Oct. Constantinopoli Caevoluntatem.
sario et Attico cojiss.
[a. 397]
19 ^^lmpp. Hojiorius
et
Omnium testamentorum
Theodosius AA. lohannipp.
soUemnitatera superare videatur, quod insertum mera fide precibus inter tot
nobiles probatasque personas etiara conscientiam
Sicut igitur securus erit, qui
1
principis tenet.
actis cuiuscumque iudicis aut municipura aut auribus privatorura raentis suae postreraura publicavit
iudiciura, ita nec de eius umquara successione tractabitur, qui nobis raediis et toto iure, quod nostris
2
est
scriniis
Nec
succedit.
teste
constitutura,
sane illud heredibus nocere perraittiraus, si rescripta

nostra nihil de eadera voluntate responderint. voluntates etenira horainura audire voluraus, non iubere,
ne post sententiara nostram inhibitura videatur commutationis arbitrium, cum hoc ipsum, quod per supnostris auribus intimatur, ita demum
Elicationem
rraura sit, si ultimura comprobatur nec contra iudi3 cium Buum defunctus postea venisse detegitur. Ne
quid sane praetermisisse credamur huiusmodi instivit I.
5,
1,
9,
et
gendae
rnissa
ventur
rentur
XII
9,
quae
(19)
ibi
laudantur
= Th.
(18)
4, 4, 3: iunge
8.
(16)
laodi
iunge
(17)
XV
3, 31, 11
leges iun-
(20) praeter-
necessaria, non abundans cautela vel coniinininuit vel

testatoris officit voluntati Th.
namque
tractus
(21)
(15) et C, om.
serdicae Hal.^ om. 6, 37, 21
Gothofredus
ceae 6,
Th.
4,
4,
(22)
omnium
Th.
(23) reier-
M^
cum fibris quibusdam Th. et Graecis,

CRM<* cum S et aliis lihris lli.
(24) vi
HaL
(25) iunge
Th.
1,
2,
12.
2, 19,
6.
8,
reae-
17,
7%.,
4
TESTAMENTA ORDINANTUR
255
tutionis successoribus designatis, omnia quae scriptis

heredibus competunt iubemus eos habere nec super
bonorum possessionis petitione ullam controversiam
nasci, cum pro herede agere cuncta sufficiat et ius
4 omne ipsa complere aditio videatur.
Omnibus
etenim praestandum esse censemus, ut libero arbicui
testandi
facultas
trio,
suppetit, successorem suum
oblatis possit precibus declarare et stabile sciat esse
nec
institutus heres pertimescat, cum
quod fecerit,
oblatas preces secundum voluntatem defuncti idoneis possit testibus approbare, si ei alia nocere non
possunt. D. XII k. Mart. Ravennae post consulatum Honorii viiii et Theodosii r AA.
[a. 413]
20 ^ldem AA. edictum ad populum urhis Con-
Nostantifiopolitanae^ et ad omnes provinciales.

lumus convelli deficientium scriptas iure ac sollemniter voluntates, dum quoddam morientis supremum
et
non adscriptum processisse confirmatur arbitrium,

deficiens maluerit pertinere.
Omnibus enim privatis et mili-
tamquam patrimonium suum ad nos

1
tantibus interdicimus, ut huiusmodi perhibeant testimonia, et falsi criminis reos teneri praecipimus, si,
cum scriptae iure ac sollemniter deficientium extiterint voluntates, non scriptum aliquid sub nostrorum nominum mentione falso adstruere moliantur.
2 Nemo itaque relictus heres^ vel legibus ad sucvel potentiura nomen
testimonia in hunc modum
vel suscipere gestis huiusmodi voces audeat nostro"
vel etiam privatorum potentium nomine.
J). iiii^
id. Mart. Constantinopoli Theodosio A. vii et Palladio conss.
[a. 416]
21 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Florentio pp. Hac consultissima lege sancimus licere
scripturam conficientibus testamentum, si nulf)er
um scire volunt quae in eo scripta sunt, signatam
cessionem
vocatus
horrescat:
nemo
nostrum
ferre
vel ligatam vel tantum clausam involutamque ' proferre scripturam vel ipsius testatoris vel cuiuslibet
alterius
manu
conscriptam, eamque rogatis testibus
septem numero civibus Romanis puberibus omnibus

Bimul offerre signandam et subscribendam, dum ta-
men testibus praesentibus testator suum esse testamentum dixerit quod ofifertur eique ipse coram testibus sua manu in reliqua parte testamenti subscripserit: quo facto et testibus uno eodemque die ac
^
valere
tempore subscribentibus et consignantibus
testamentum nec ideo infirmari, quod testes nesciant
1
quae in eo scripta sunt testamento.
Quod si
testator ignoret vel subscribere nequeat,

octavo subscriptore pro eo adhibito eadem servari
2 decernimus. In omnibus autem testamentis, quae
praesentibus vel absentibus testibus dictantur, superfiuum est uno eodemque tempore exigere testatorem
et testes adhibere et dictare suum arbitrium et finire
testamentum. sed licet alio tempore dictatum scrip-
htteras
tumve proferatur testamentum, sufficiet uno eodemque die nullo actu interveniente testes omnes, videhcet
simul
nec
temporibus, subscribere
2a signareque testamentum.
Finem autem testamenti subscriptiones et signacula testium esse denon subscriptum namque a testibus ac
cernimus.
signatum testamentum pro imperfecto haberi con3
Ex imperfecto autem testamento volunvenit.
tatem tenere defuncti, nisi inter solos liberos a
parentibus utriusque sexus^ habeatur, non volumus.
3a *Si vero in huiusmodi voluntate^' liberis alia sit
extranea*^ mixta persona, certum est eam voluntatem, quantum ad illam dumtaxat permixtam personam pro nullo haberi, sed liberis adcrescere ''.
diversis
Th, 4, 4, 5
(2) urbis Const. J'A., om. libri
heres om. Th.
(4) nostrorum Th.
(5) iiii Th.,
== Nov. Theod. 16, 1, 25:
VII Eal.
(6)
iunge
(I)
(:i)
(7) involutamve Nov.

nantibus Nov.
(9) a parent. utr. sexus
(10) 3a ex 3, 36, 26, 1 (a. 3-21) addita est
si^natis ins. L gem.
(12) eitranea om. l. gem.
liberis adcrescere om. l.
gem., habent Graeci
5,
28, 8. 7, 2, 14
(8) sig-
om. Nov.
de(13) sed
(ll)
(14)
re-
VI 23
Per nuncupationem quoque, hoc est sine scriptestamenta non alias valere sancimus, nisi
septem testes, ut supra dictum est, simul uno eodemque tempore collecti testatoris voluntatem ut
5 testamentum sine scriptura facientis audierint. Si
quis autem testaraento iure perfecto postea ad aliud
pervenerit testamentum, non alias quod ante factum
est intirmari decernimus, quam id, quod secundum
4
tura,
facere testator instituit, iure fuerit consummatum,

nisi forte in priore testamento scriptis his, qui ab
intestato ad testatoris hereditatera successionemve
venire non poterant, in secunda voluntate testator
eos scribere instituit, qui ab intestato ad eius hereeo enim casu, licet imperfecta
ditatem vocantur.
videatur scriptura posterior, infirmato priore testaeius voluntatem non quasi testamentum, sed quasi voluntatem intestati valere sancimus.
ba In qua voluntate quinque testium iuratorum
mento secundam
depositiones sufficient: quo non facto valebit primum

testamentum, licet in eo scripti videantur extranei.
(1
Illud etiam huic legi perspeximus inserendura, ut
I). prid. id.
etiam Graece omnibus liceat testari.
Sept. Co7istanttnopoli Theodosio A. xvii et Festo
conss.
[a.
439]
22 Imp. Zeno
Dictantibus
A. Sebastiano pp.
testamenta vel aliam quamlibet ultimam voluntatem
legatum vel fideicomraissura vel quodcuraque aliud

quolibet legitirao titulo testatorem posse relinquere
minirae dubitandum est. testibus etiam ad efticiendam voluntatera adhibitis pro suo libitu quod voluerit testator relinquere non prohibetur. B. k. Mai.
[a. 480]
Constantinopoli Basilio itmiore vc. cons.
23 Imp. lustifius A. Archelao pp. Consulta divalia, quibus considerate prospectum est, ne voluntates ultimae deficientiura in hac regia urbe
cpnfectae apud alium aperiri possint quam virum
clarissimum pro tempore census raagistrura, monuraentis intervenientibus pro iuris ordine, neve in
hereditate, cuius summa centum aureorum pretium
non excedit, mercedis quicquara aut sumptuum censum administrantes aut censualis apparitio super
intimandis isdem elogiis audeant adsequi, firma nunc
quoque edicimus ac ^''repetita proraulgatione non
solum iudices quorumlibet tribunalium '^, verura etiam
defensores ecclesiarura *, quos turpissimum intima-
tionis
*'
genus inrepserat, praeraonendos censeraus,

ne rem attingant, quae neniini prorsus oraniura secundura constitutionum praecepta quam census magistro
competit. absurdura est namque, si promiscuis actibus rerum turbentur officia et alii creditum alius subtrahat, ac praecipue clericis, quibus opprobrium est, si
peritos se uelint disceptationum esse forensium poena
:
feriendis temeratoribus praesentis sanctionis

quinquaginta librarura auri. nec enim concedendum
est, ut suprema vota deficientium eversionis quicquam
ex incongrua insinuatione contrahant, dum res ab in-
etiam
congruis usurpatur audacter.
B. xiii
k. Dec.^^
Con-
stantifiopoli lustino A. ii et Opilione cofiss. [a. 524]

24 ^^lmp. lustifiianus A. Menae pp. Ambiguitates, quae vel imperitia vel desidia testamenta con-
scribentium oriuntur, resecandas esse censemus et,

sive institutio heredum post legatorum dationes scripta
sit vel alia praetermissa sit observatio non ex mente
testatoris, sed vitio tabellionis vel alterius qui testaraentum scribit, nuIU licentiam concedimus per eam occasionem testatoris voluntatem subvertere vel minuere.
D. k. lan.^^ dn. lustiniafio A. pp. ii cons. [a. 5281
25 ^^ldem A. Menae pp. Praeposteri reprehen-
sionem
petita
quam
. .
novella constitutio
librarum auri iterantur in
"^^
in dotalibus in-
1, 3, 40
CR
(l5) sic dett.
huius almae
insinuandi ultiurbis ins. l. gem.
(17) intimationis]
mas deficientium voluntates /. gem.
(is) sic Hal.,
cum l gem., protribunalium
d.
xiiii
(20)
k. iul.
alias
(19)
lun. cum 3, 28, 30 scr.
Leonis
ins.
dett.
fortasse ex
iunge
(l6)
3,
28, 30.
(21) iunge 8, 37, 11

Inst. 3, 19, 14
6, 41, I
(22) divi
itrumentis sustulisse noscitur, in
quoque omm-
aliis
bu8 tam contractiUus quam testamentis tollimus, ut

tali exceptione cessante et stipulatio et alii contractus et testatoris voluntas indubitate valeat, exactione
S.
videlicet post condicionem vel diem corapetente.
\a. 528]
d. VI i^ ia.Dec. dn. lustiniano A. pp. ii cons.
26 Hdem A. Menae pp. In testamentis sine scriptis
omnem formalem
faciendis
amputamus,
ut,
observationem penitus
postquam septem
testes convenerint,
voluntatem testatoris vel testatricis simul

omnibus manifestari signilicantis ad quos substantiam suam pervenire vellet vel quibus legata vel
fideicommissa vel libertates disponeret, etiamsi non
ante huiusmodi dispositionem praedixerit testator
vel testatrix illa formalia verba: ideo eosdem testes
convenisse, quod sine scriptis suam voluntatem vel
sit
satis
testamentum componere censuit.
S. d. iiii^ id. JDec.
Constantinopoli dn. lustiniano A. pp. ii cons. [a. 528]

27 ^ldem A. luliano pp. Sancimus, si quis legitimo modo condidit testamentum et post eius confectionem decennium profluxit, si quidem nuUa innovatio vel contraria voluntas testatoris apparuit,
hoc esse firmum. quod enim non mutatur, quare
stare prohibetur?
mentum
fecit
qui testacontrarium, intestatus

medio tempore contra-
quemadmodum enim,
nihil voluit
Sin autem in
et
1
efficitur?
ria voluntas ostenditur, si quidem perfectissima est
secundi testamenti confectio, ipso iure prius tollitur
Sin autem testator tantummodo
2
testamentum.
dixerit non voluisse prius stare testamentum, vel
aliis
contrariam apernit voluntatem,

per testes idoneos non minus tribus vel
verbis utendo
lioc vel
et
acta manifestaverit et
inter
decennium
fiat
emen-
sum, tunc irritum esse testamentum tam ex contraAliter

3 ria voluntate quam ex cursu temporali.
etenim testamenta mortuorum per decennii transcursionem evanescere nullo patimur modo, prioribiis
constitutionibus *, quae super huiusmodi testamentis
vacuandis latae fuerant, penitus antiquandis. D. xv
k. April. Constantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc.
conss.
[a.
28 Idem
A. luliano pp.
Cum
antiquitas
530]
testa-
menta fieri voluit nullo actu interveniente et huiusmodi verborum compositio nou rite interpretata paene
in perniciem et testantium et testamentorum procederet, sancimus in tempore, quo testamentum conditur
vel
dispositio
codicillus nascitur vel ultima quaedam

secundum pristinam celebratur observa-
(nihil enim ex ea penitus immutandum esse

censemus), ea quidem, quae rainime necessaria sunt,
nullo procedere modo, quippe causa subtilissima proposita ea quae superflua sunt minime debent inter1
ccdere.
Si quid autem necessarium advenerit
et in ipsum corpus laborantis respiciens contigerit,
tionem
id est vel victus necessarii vel potionis oblatio vel

medicaminis datio vel impositio, quibus relictis ipsa
sanitas testatoris periclitatur, vel si quis necessa-
naturae usus ad depositionem superflui pondeimmineat vel testatori vel testibus, non esse ex
hac causa testamentum subvertendum licet morbus
comitia,lis, quod et^ factum esse comperimus, uni^
ex testibus contigerit, sed eo quod urguet et immirius^
ris
net repleto vel deposito iterum solita per testamenti

2 factionem adimpleri.
Et si quidem a testatore
aliquid fiat testibus paulisper separatis, cum coram
his facere aliquid naturale' testator erubescat, iterum introductis testibus consequentiam factionis
3 testamenti procedere.
Si tamen in quendam vel
quosdam testium aliquid tale contingat, si quidem
ex brevi temporis intervallo necessitas potest transire,
iterum eorundem testium reversum expectari et sol4
lemnia peragi.
Sin autem longiore spatio refectio fortuiti casus indigeat, et maxime si salus
^
testatoris
(1)
periclitantis
D. in eum
{om.
8.)
4, 4, 6
DE TESTAMENTIS: QUBMADMODUM
256
VI 23
8, 37, 11 acr,
recte 3, 28, 31
(6)
immineat, tunc
illo
iunge 3, 28, 31
iunge 6, 33, 3
uni edd. cum Graecia, utri /t6rt
(i)
(4)
vel ilHs
(3) d. iii
(6)
(7)
Th.
na-
testibus,
circa
quos aliquid tale eveniet,
separatis
subrogari et ab eo vel ab eis tam testatorem

quam alios testes sciscitari, si ea, quae eorum praesentiam antecedunt, omnia coram eis processissent.
Et si hoc fuerit undique manifestum, tunc eos
5
vel eum una cum aliis testibus ea quae oportet facere, etsi in medio subscriptiones testium iam fuerant subsecutae. sic etenim et naturae medemur et
mortuorum elogia in suo statu facimus permanere.
6 (1)
Cum autem constitutione quae de testamentis ordinandis processit^, cavetur, quatenus septem
testium praesentia in testamentis requiratur et sub-
alios
scriptio a testatore fiat vei alio pro eo, et constitutio sic edixit: 'octavo subscriptore adhibito*, et
quidam testamentum suum omne manu propria conscripsit et post eius litteras testes adhibiti suas sub-
omnia sollemniter
testamentum ex hoc,
de quo dubitatur, irritum factum est, eandem constitutionem corrigentes sancimus, si quis sua manu
totum testamentum vel codicillum conscripserit et
hoc specialiter in scriptura reposuerit, quod sua
manu hoc confecit, sufficiat ei totius testamenti
scriptura et non alia subscriptio requiratur neque
ab 60 neque pro eo ab alio, sed sequantur huiusmodi scripturam et litterae testium et omnis quae
expectatur observatio, et sit testamentum validum,
et codicillus, si quinque testium litterae testatoris
scripturae coadunentur, in sua firmitate remaneat,
et nemo callidus raachinator huiusmodi iniquitatis
in posterum inveniatur.
D. vi k. April. Constanti[a. 530]
?iopoli Lamjyadio et Oreste vv. cc. conss.
29 Idem A. luliano pp. lubemus omnimodo testa^
herenomen
si
ad
vires
scriDendum
habeat,
torem,
dis vel heredum in sua subscriptione vel in quacumque parte testamenti ponere, ut sit manifestum
scriptiones supposuerunt aliaque
in testamento peracta sunt et
secundum
voluntatem hereditatem esse transSin autem forsitan ex morbi acerbitate

vel litterarum imperitia hoc facere minime poterit,
testibus testameuti praesentibus nomen vel nomina
heredis vel heredum ab eo nuncupari, ut omnimodo
sciant testes, si non ipse subscribere potest, qui
sunt scripti heredes, et ita certo heredis nomine
2 successio procedat.
Si enim talis est testator,
qui neque scribere neque articulate loqui potest,
1
illius
missam.
mortuo similis est et falsitas in elogiis committitur,

quam, ut exul fiat a re publica nostra, maxime in
testamentorum confectione cupientes hanc edictalem
3 legem in orbem terrarura ponimus.
Quod si non
fuerit observatum
et nomen heredis vel heredum
non fuerit manu testatoris scriptum vel voce coram
testibus nuncupatum, hoc testamentum stare minime
patimur vel in totura. si tota heredura nomina fuevel in eius heredis institutionem,
cuius nomen neque lingua neque manus testatoris
4 significavit. Sed ne aliqua forsitan oblivio testium
animis incumbat pluribus interdum nominibus here-
rint praetermissa ,
dum
cum
expressis, ipsi testes in suis subscriptionibus,

testator non haec scripserit, sed nuncupaverit,
eorum nomina scribere non differant ad aeternam
5 rei memoriam. Sin vero ipse testator in qualicumque
parte testamenti nomina heredum (sicut dictum est)

scripserit, supervacuura est testes in sua subscriptione hoc exprimere, cum forsitan nescire eos testator suos heredes voluit et semel causa ex ipsius
6 testatoris scriptura appareat. Oportet enim omnimodo vel ex litteris testatoris vel ex voce quidem
litteris
testatoris,
autem
testiura,
qui
ad elogiuni
conficiendum fuerint convocati, nomina manifestari
quemadmodum enim
heredum.
in elogio,
quod
sine
scriptura conficitur, necesse est testatorem voce expriraere noraen vel noraina heredura, ita oportet et
in testamentis per scripturam conficiendis, cum ipse
testator manu sua scribere heredes vel noluerit vel
turale
R,
tale
scribendum
(8)
Jl h.
t.
(9) stc /2,
Bub-
DE HEEEDIBUS 1N8TITUENDIS
minime potuerit, yoce tamen eiua eos manifestari.

Quae iu posterum tantummodo observari censemus, ut, quae testameuta post hanc novellam nostri
numinis legem conficiuntur ', haec cum tali observatione procedant: quid enim antiquitas peccavit,
quae praesentis legis inscia pristinam secuta est
7
observationem ? scituris et tabellionibus et his qui

conficienda testamenta procurant, quod, si aliter
facere ausi fuerint, poenam falsitatis non evitabunt,
quasi dolose in tam necessaria causa versati. J).^
k. Mart. Constantinopoli post consulatum Lampadii
ei Orestis vv. cc.
[a.
531]
30 Idem A. lohanni pp. Nostram provisionem,

maxime circa ultima elogia defunctorum, nunc etiam
extendi^ properamus.
unde cum invenimus quas-
dam
controversias veteribus iuris interpretatoribus

exortas propter testamentum, quod legitimo modo
conditum est septemque testium signa habeus, postea
fortuito casu vel per ipsius testatoris operam lino
toto vel plurima eius parte incisa in ambiguitatem
inciderit, solitum ei praebemus remedium sancientes, si quidem testator linum vel signacula inciderit
vel abstulerit utpote voluntate eius mutata,' testamentum non valere: sin autem ex alia quacumque
causa hoc contigerit, durante testamento scriptos

ad hereditatem vocari, maxime cum nostra constitutio, quam super tuitione testamentorum promulgavimus-*, testatorem disposuit vel sua manu nomen
heredis scribere vel, si imperitia litterarum vel adversa valitudine seu alio modo hoc facere non potest,
testes ipsos audito nomine heredis sub praesentia
ipsius testatoris nomen heredis suis subscriptionibus
declarare. B. xv k. JSov. Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc.
[a. 531]
Et ab
antiquis legibus
a diversis retro priucipibus semper rusticitati

consultum est et in multis legum subtilitatibus
stricta observatio eis' remissa est, quod ex ipsis
rerum invenimus documentis. cum enim testamentorum ordinatio sub certa definitione legum instituta
est, homines rustici et quibus non est litterarum
peritia quomodo possunt tantam legum subtilitatem
custodire in ultimis suis voluntatibus ? ideo ad dei
humanitatem respicientes necessarium duximus per
1
hanc legem eorum simplicitati subvenire^. Sancimus itaque in omnibus quidem civitatibus et in
castris orbis Romani, ubi et leges nostrae manifestae
sunt et litterarum viget scientia, omnia, quae etiam'
libris nostrorum digestorum
seu institutionum et
et
imperialibus sanctionibus nostrisque dispositionibus

in condendis testamentis cauta sunt, observari nul2
lamque ex praesenti lege fieri innovationem. In
illis vero locis, in
quibus raro inveniuntur homines
litterati, per praesentem legem rusticanis concedimus antiquam eorum consuetudinem legis vicem obtinere, ita tamen, ut, ubi scientes litteras iuventi
fuerint, septem testes, quos ad testimonium vocari
necesse est, adhibeantur et unusquisque pro sua
persona subscribat: ubi autem non inveniuntur litterati, septem testes et sine scriptura testimonium
3
adhibentes admitti. Si autem in illo loco minime
inventi fuerint septem testes, usque ad quinque modis omnibus testes adhiberi iubemus: minus autem
4 nullo modo concedimus. Si vero unus aut duo
vel pJures scierint litteras,
liceat
his
pro ignorantibus iitteras, praesentibus tamen, subscriptionem suam

sic tamen, ut ipsi testes cognoscant testaimônere,
toris voiuutatem et maxime quem vel quos heredes
sibi relinquere voluerit, et hoc post mortem testa5
toris iurati deponant..
corum,
Quod
igitur quisque rusti-
sicut praedictum
est, pro suis rebus disposuerit, hoc omnimodo legum subtilitate remissa
(1) sic dett.j efficiuntur CjR

(2)
tn., c/. Zeitschrift
fiir Rechtsgesch. 11 p. 178
(3) sic dett, ostendi
c.
29
h.
t.
ei
(4)
(5) eis PR",
ii, om.
(6) sic P,
subveniri
(7) etiam PL, ex CRM'', om. M'* recte
CR
CR
(8) libri
il.
Graccam
VI
237
constitutionem periisse testantur
(9)
24
23.
firnaum validumque consistat. D. iii non. lul. Cdnstanlinopoli du. lustiniano A. iiii gt Paulino vc.
conss.
[a. 534]
32
XXIIIL
DE HEJREDIBUS INSTITUENDIS ET QUAE PERSONAE HEREDES INSTITUI NON POSSUNT.

Imp. Titus Aelius Antoninus A. Antestiano.
deportantur, si heredes scribantur, tamquam
peregriui capere non possunt, sed hereditas in ea
causa est, in qua esset, si scripti non fuissent. Sine
1
Qui
die et consule.
2 Imp. Antoninus A. Caecilio. Pater tuus si ex

residua parte heres institutus est, quam alter heres
scriptus capere non posset, isque ad nuUam partem
hereditatis propter condicionem suam admitti ponam residui commemoratio
tuit, ex asse heres extitit
etiam totum admittit. PP. xv k lul. Romae duobus Aspris conss.
[a. 212]
3 ^Hmp. Alexander A. Vitali militi. Cum proponas Alexandrum equitem testamento primo loco
lulianum ut libertum suum heredem instituisse ei:
que substituisse his verbis: 'quod si ex aliqua causa

'primus hereditatem meam adire noluerit vel non
'potuerit, tunc in locum secundum heredem substipost mortem autem testatoris luliafuisse defuncti militis et
Zoili fratris eius apparuerit, an tu ex substitutione
'tuo Vitalem'.
num servum communem

admittereris ,
credens
instituit
voluntatis
est
Nam
quaestio.
si
eum proprium et suum libertum heredem

nec per eum ad aliura quemquam heredi-
tatem pertinere
voluit, extitit condicio substitutionia

tibique delata hereditas est. Quod si verba substitutionis subscriptae ad ius rettulit, ut, si nec per
semet ipsum alium fecisset heredem (potuit enim

quamvis iubente domino noUe adire), ita demum
substitatus vocaretur, si tamen paruit domino et
PP. r/** k. Mai.
adiit, substitutioni locus non est.
Maocimo ii et Aelia?io conss.
[a. 223]
4 Imp. Gordianus A. Ulpio. Si pater tuus eum
^^
heredem instituit, quem falsa opinione
quasi filium
ductus suum esse credebat, non instituturus, si alienum nosset, isque postea subditicius ^^ esse ostensus
est, auferendam ei successionem divi*'* Severi et
PP. prid. non. Oct.
Antonini placitis continetur.
[a. 238]
Non ideo minus uxor'"*
5 Idem A. Cassiano.
iure heres videtur instituta, quod non uxor, sed ad-
testamento nominata est. PP. r k. Oct. Gordiano A. ii et Pompeiano conss.

[a. 241]
6 Imp. Philippus A. et Philippus C^ Atitonio.
uxor
maritum
debiti
fecit
Si compensandi
gratia
heredem, desiderio tuo praeter portionem hereditatis
debitum quoque restitui postulantis non tantum iuris
severitas, verum etiam defunctae voluntas refragatur.
PP. XII k. Mart. Praesente et Albino conss. [a. 246]
7 Impp. Diocletianus et Maximiatius AA. Zizoni.
Nec apud peregrinos fratrem sibi quisquam per
adoptionem facere poterat. cum igitur, quod patrem
tuum voluisse facere dicis, irritum sit, portionem
finis
quam is adversus quem supplicas velut

adoptatus frater heres institutus tenet, restitui tibi
curae habebit praeses provinciae. PP. iii non. Dec.
Diocletiano ii et Aristobulo conss.
[a. 285]
8 ^^ldem AA. Eadriano. Collegium, si nuUo spehereditatem
ciali
capere
privilegio subnixum sit,
non posse dubium non est. PP. x k. lun. ipsis iiii
hereditatis,
AA. conss.
9 Idem AA. et CC.
et III
35,
13, 12
seqq.
[a.
luliae.
Cf Dig.
(lO) iunge
28, 5 Inst. 2, 14
C, filium suum
divorum
edd.
(l4)
(12) filiuiu
6, 11, 1
(11) III 6, 11, 1
(13) sic 3/* cum B, subditus CRM<*
(15)
uxor
C,
uxor tua
290]
Extraneum etiam cum
(IC)
iunge
6,
33
26,
Vr
24.
morietur* heredem^ scribi placuit. PP. xvi k. Nov.

[ 293]
Sirmi AA. conss.
10 Idem AA. et CC. Asclepiadae. Neque per se
heredes institutos, quibus hoc concessum non est,
neque per serros proprios hereditatem posse quaeS. xvi k. Sept. Sirmii CC.
rere dictat iuris ratio.
C071SS.
294]
[.
11 ^lmpp. Theodosius
et Valentinianus
AA. Hie-
Extraneum etiam penitus ignotum heredem

rio pp.
quis instituere potest. D. x k. Mart. Coiistantino[a. 428]
poli Felice et Tauro conss.
12 ^lmp. Leo A. Erythrio pp.
Hereditatis vel
legati seu fideicommissi aut donationis titulo doraus

aut annonae civiles aut quaelibet aedificia vel man-
ad ius inclitae urbis vel alterius cuiuslibet

pervenire possunt. D. v k. Mart. Mai^ciano
cipia
civitatis
Zenone conss.^
et
469]
[a.
Imp. lustinianus A. Menae pp. Quotiens certi

quidem ex certa re scripti sunt neredes vel certis
rebus pro sua institutione contenti esse iussi sunt,
quos legatariorum loco haberi certum est, alii vero
ex certa parte vel sine parte, qui pro veterum legum
tenore ad certam unciarum institutionem referuntur,
eos tantummodo omnibus hereditariis actionibus uti
vel conveniri decernimus, qui ex certa parte vel
sine parte scripti fuerint, nec aliquam deminutionem earundem actionum occasione heredum ex certa
D. viii id. Apiil. Constantinore scriptorum fieri.
[a. 529]
poU Decio vc. cons.
14 Idem A. lohanni pp. Cum in libris IJIpiani,
quos ad IMassurium Sabmum scripsit, talis species
relata est, hanc apertius expedire nobis visum est.
1
Quidara testamentura faciens ita instituit: *Sem'pronius Plotii heres esto'. veteres quidem existimabant errorem nominis esse et sic institutionem
valere, quasi testator Plotius nominaretur et Sem2 pronium sibi scripsisset heredem. Sed huiusmodi
sententiam crassiorem esse existimamus: neque enim
sic homo supinus, immo magis stultus invenitur, ut
suum nomen ignoret. sed si quidem ipse testator
Plotio cuidam heres extitit, manifestissimum esse
sibi Semprouium heredem instituisse, ut per mediam
ipsius personam Plotii heres efficiatur: et hoc argumentamur ex antiqua regula, quae voluit heredem
3
heredis testatoris esse heredem. Sin autem nihil
tale factum est, supervacuam esse et inanem huiusmodi institutionem
nisi
prius herede IPlotio sibi
instituto sic adiecit: 'Sempronius Plotii heres esto'.
tunc etenim existimandum est eum dixisse, si non
Plotius heres sibi fuerit, tunc Sempronium in locum
partemve Plotii ex substitutione vocari, ut ita ex
13
verborum Plotius quidem institutus,

Sin
Sempronius autem substitutus inveniatur.
autem neque ipse testator Plotio heres extitit neque
Plotium heredem antea scripsit et sic Sempronium
Plotio heredem voluit esse, nullius esse momenti
consequentia
cum non
nomen quendam errasse. D.
sulatum Lampadii et Orestis
talem institutionem,
(l)
ins.
sic dett.
cnm B, moretur
(3)
5, 4, 22. 5, II, 6.
(5)
7%.
6,
5,
18,
Marciano cons. (==
1,
est verisimile in suura

iii^ k. Aug. post convv. cc.
[a.
531]
C*, moreretur C*i2

(j) sibi
9: iunge 2, 57, 2. 5, 3, 17.
1. 6, 61, 2
a. 472) scr.
(4)
(6)
nn
11, 32, 3
ser.,
cf.
ZeiUchrift fiir Rechtsgesch. 11 p. 179

(7)
35, 12, 29
segg.
Cf. Dig. 28, 7
(8) non ilf* cum B, om. CR
(9)
sic dett.,
Mommsen
. . .
avSôs
Tipucitu.<i
maximo SR, maximiano C
(lo)
nisi
35, 12, jJ4 {Tipucitus)

(12) rj
scripsi, aai ori rj . . . avSqoe, rj Si
id
est
sub
condicione liberorum
Quae
(13)
qui nunc est procreandorum instituta est,
(ii)
ei
DE INSTITUTIONIBUS
258
25
xcU
ex marito
etsi ex illo libero non
procreaverit,
alii
vero nupta
li-
DE INSTITUTIONIBUS VEL SUBSTITUTIONIBUS

SEU RESTITUTIONIBUS SUB CONDICIONE
FACTIS.
Impp. Severus
Cum avum maternum
Antoninus AA. Alexandro.

ea condicione filiam tuam he-
et
redem instituisse proponas, si Anthylli filio nupsisset,

non prius eam heredem existere, quam condicioni
paruerit aut Anthylli filio recusante matrimonium
impeditum fuerit, manifestum est. PP. k. Oct. Anullino et Frontone conss.
[a. 199]
2 Imp. Antoninus A. Cassiae. Condicioni, sub
qua testamento matris tuae heres instituta es, si
non paruisti, substitutio locum habet. nec enim
videri potest sub specie turpiura nuptiarum viduitatem tibi indixisse, cum te filio sororis suae conprobabili consilio matrimonio iungere
extraordinario auxilio indiges, cum
ex his quae libello coraplexa es declaretur non per
eum stetisse, quomiuus supremae voluntati matris
tuae testatricis satisfieret. PP. viii id. Mart. Romae Antonino A. iiii et Balbino conss.
[a. 213]
sobrino
1
tuo
voluerit.
Nec
3 Idem A. Maxentio et aliis. Si mater vos sub

condicione emancipationis heredes instituit et, priusquam voluntati defunctae pareretur, sententiam pater
meruit vel aliter defunctus est, morte eius vel alio
modo patria potestate liberati ius adeundae herediS. prid. k. Mai.
tatis cum sua causa quaesistis.
Sabino et Anullino conss.
[a. 216]
4 Imp. Alexander A. Aemilio. Si pater filium
quem in potestate habebat sub condicione, quae in
ipsius potestate non erat, heredera scripsit nec in
defectum eius exheredavit, iure testatus non vide1
Cum autera trans mare et longe te agentem
tur.
sub hac condicione heredem scriptum esse dicas,
si in patriam, quae in provincia Mauritaniae erat,
regressus fuisses, nec exheredatura te adleges, si in
eum locum non redisses, manifestum est multis casibus non voluntariis sed fortuitis evenire potuisse,
ut
eam implere non posses: et ideo adire non prohereditatem.

PP. vi k. April. luliano et
hiberis
[a. 224]
Crispino conss.
5 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Maximae^.
Reprehendenda tu magis es quara mater tua. illa enim
si* heredem
matrimonium
1
Tu
te sibi esse vellet, id quod est inutile,

te dirimere cum viro non iuberet.
porro voluntatem eius divortio comprobasti:
oportuerat autem, etsi condicio huiusmodi admitteenimretur, praeferre lucro concordiam maritalem.
vero cum boni mores haec observari vetent, sine
2 ullo damno coniunctionem retinere potuisti. Redi
igitur ad maritum sciens hereditatem matris, etiamsi
retenturam, quippe quam retineres, licet

prorsus ab eo non recessisses. PP. xii k. Dec. Valeriano iiii et Gallieno iii AA. conss.
[a. 257]
redieris,
6 [^vTOxâro)^
^lovariviavbs u4.]
^*'H YQatpeiaa vno aiQsatv rov TtaiSonoiijaai ix
rov vvv ovros avSQoS, [ei xai] ^^ i^ ixsivov fiiv
TtaiSonoirjari , eriqco Si yaprj&slaa TtalSas
fiT)
axolr}, firjSiv tixtov rb xaraXeXsififiivov ixira), xav
iStxcos 6 narrjQ rcov rrjvixavra yctficov ifivrja&rj *^.
Generaliter sanci7 (6) ^*Idem A. ad senatum.
mus, si quis ita verba sua composuerit, ut edicat:
5'8i filius vel filia intestatus vel intestata' vel etiam
beros habeat, nihilo minus quod ei relictum est habeto,
pater specialiter de eo matrimonio quod tum fuit
2.
locutus sit
(14) iunge 2, 44, 4. 3, 38, 12. 5, 20,
tres
(15) haec vulgo ita intelleguntur, quasi
5, 4, 24
simul condiciones in eadem dispositione coniunctae fuerint,
licet
minus recte, opinor, cum negue eorum guemguam, gui

substituere voluerint in eum. casum, guo institutus ab intestato liberis non extantibus decesserit, eiusmodi non
minus verbosam guam ineptam formulam excogitasse negue,
si guando id factum fuerit, legi ferendae ansam dedisse
immo agi videtur de casUy in guo sicut
verisimile sit.
in seguenti minus scriptum guam actum inteHpgitur
DE IMPUBERUM SUBSTITUTIONIBUS
VJ 25. 26
259
'sine liberis' aut *sine nuptiis decesserit', et ipse

vel ipsa vel liberos sustulerit vel nuptias contraxerit
sive testamentum fecerit, firmiter res possideri et
non esse locum substitutioni * vel restitutioni: si
enim nihil ex his fuerit subsecutum, tunc valere
dicionalem esse institutionem et sic omnia compleri,

tamquam si testator ipsas institutiones eisdem condicionibus copulasset, quae infra scriptae sunt. D. f/J
condicionem et res secundum verba testamenti restitui, ut incertus successionis morientis exitus videa-
lohanni pp. Cum quidana praegnantem habens coniugem scripsit heredem ipsam quidem uxorem suam ex parte, ventrem vero ex aUa
parte, et adiecit, si non postumus natus fuerit, alium
sibi esse heredem, postumus autem natus impubes
decessit, dubitabatur, quid iuris sit, tam Ulpiano
quam Papiniano viris disertissimis voluntatis esse
quaestionem scribentibus cum opinabatur Papiuianus ideo testatorem voluisse postumo nato et impubere defuncto matrem magis ad eius venire sucenim et suae
si
cessionem quam substitutum.
substantiae partem uxori dereliquit, multo magjs et
luctuosam hereditatem ad matrem venire curavit.
1
Nos itaque in hac specie Papiniani dubitationem
resecantes substitutionem quidem in huiusmodi casu,
ubi postumus natus adhuc impubes viva matre detunc autem
cesserit, respuendam esse censemus.
tur
certo substitutionis vel restitutionis

cui enim ferendus est intellectus,
cludi.
et Orestis vv. cc.
10
fine conforsitan
si
testamentum quidem non fecerit, posteritatem autem

habuerit, propter huiusmodi verborum angustias
liberos eius^ omni paene fructu paterno defraudari? viam itaque impiam obstruentes, ut ne quis
et alius deviaverit, huiusmodi facimus sanctionem
et hanc legem in perpetuum valituram inducimus
tam patribus quam liberis gratam: quo exemplo
etiam aliis personis, licet extraneae sunt, de quibus
1
huiusmodi aliquod scriptum fuerit, medemur. Cum
autem invenimus excelsi ingenii Papinianum in huiusmodi casu, in quo pater filio suo substituit nulla
liberorum ex his procreandorum adiectione habita,
ex optimo intellectu disposuisse^ evanescere substi-
tantummodo substitutionem admittimus, cum postueditus fuerit vel post eius partum mater
mus minime
intuitu hoc et latius et pinguius interpretandum esse

2
credidimus. Et si quis naturales habuerit filios
et partem eis reliquerit vel dederit usque ad modum, quem mys statuimus, et substitutioni eos^ subiugaverit nulla liberorum eorum mentione facta, et
hic intellegi evanescere substitutionem, liberis eam
excludentibus et intellectu optimo his qui ad substitutionem vocantur obsistente et non concedente
ad eos eam partem venire, sed ad filios vel filias,
nepotes vel neptes, pronepotes vel proneptes morientis transmittente , et non aliter substitutione locum
accipiente, nisi ipsi liberi sine iusta subole decesserint: ut, quod inter iustos liberos sanctum est,
hoc et in naturales filios extendatur. Quae omnia
3
et in legatis vel tideicommissis specialibus locum
D. xi
k.
ille
filia
illi
deposuerint,
530]
filia
eius diverterit,
omisisti
223]
substitutionem impuberis, qui in potestate testatoris fuerit, a parente factam ita: 'si heres non erit' porrigi
(5) eos i2,

(7)
iiii
eorum
ins.
CB
Dig. 35, 1, 102

om. C
(6) iunge
scr.t
cf.
(2)
eius C, eos
'
heredum substitui potuit.

II et Dextro conss. [a. 225]
5 ^^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. Hadriano. JPost aditam hereditatem directae substitusubstitutionem, quo utrique
PP.
C)
(3) cf.
p. 178
iiii k. lul.
Dig. 31,
77, 33
25 seqq.
Inst. 2, 15, 2
sic edd.., et ins. libri

c. 8. 9. 10 h. t. 6, 26, 10. 11
11
Quamvis placuerat
ad eum casum^ quo, posteaquam heres extitit, impubes decessit, si modo non contrariam defuncti
voluntatem extitisse probetur: cum tamen proponas
ita substitutionem factam esse: 'si mihi Firmianus
'filius et Aelia uxor mea (quod abominor) heredes
'non erunt*^, in locum eorum Pubhus Firraianus
heres esto ', manifestum est in eum casum factam
35,
(4)
Zeitschrift fiir Rechtsgesch.
[a.
4 Idem A. Firmiano.
claraturum promisit ac postea morte praeventus non

2 fecit.
Sin autem condiciones quasdam in quavis
parte testamenti posuit, tum 'nderi ab initio consic detUj
et
et
Aeliano conss.
et
Et argumento utimur, quod Papinianus '* respondit
42, 80
testamento
vicos rei publicae relictos, qui proprios fines habebant, non ideo ex fideicommisso minus deberi, quod
testator fines eorum et certaminis formani, quam
celebrari singulis annis voluit, alia scriptura se de-
6,
146]
si successionem ex testamento
ab intestato bonorum possessionis ius
habere voluisti, substituto locum quin feceris, in dubium non venit. Proinde si substitutus hereditatem amplexus est, actionibus quae adversus matrem
competebant ipsum convenire, non successionem ab
intestato potes vindicare. PP. xi k. Sept. Maxhiio il
matris
et in legatis et in fideicommissis et in libertatibus

obtinendum esse censemus, ne, dum nimia utimur
circa huiusmodi sensus subtilitate, iudicia testantium defraudentur. D. vini'' k. Aug. Constantinopoli
9 (8) ^ldem A. lonanni pp. Si testamentum ita
scriptum inveniatur: 'ille heres esto secundum con'diciones infra scriptas', si quidem nihil est adiectum neque aliqua condicio in testamento posita est,
supervacuam esse condicionum pollicitationem sancimus et testamentum puram habere iustitutionem.
(l)
[a.
2 Impp. Severus et Antofiinus AA. Phronimae.

Hereditatem quidem intestati filii delatam tibi dubitari non oportet. substitutio enim testamento patris
facta ad pubertatis tempora porrigi non potest, quia
ipso et aliis non eiusdem condicionis heredibus institutis et invicem substitutis propter eorum personam, quibus in unum casum dumtaxat substitui
potest, etiam in filio idem debere servari et ratio
PP. vi
suadet et divus Marcus pater constituit.
k. Aug. Cilone et Libone conss.
[a. 204]
3 Imp. Alexander A. Achillae. Heres instituta
omni dubitatione veterum explosa sancimus, quandocumque impleta fuerit condicio, sive vivo eo sive mortis tempore sive post
1
mortem, condicionem videri esse completam. Quod
Severo conss.
et
consul processerit vel praetor fuerit factus vel

eius nupta fuerit et adhuc vivo testatore con-
sulatum quidem uel praeturam
Aug. Constantinopoli
1 ^^lmp. Titus Aelius Antoninus A. Secundo. Cum

heredes ex disparibus partibus instituti et invicem
substituti sunt nec in substitutione facta est ullarum partium mentio, verum est non alias partes
testatorem substitutioni tacite inseruisse, quam quae
mauifeste in " institutione expressae sunt. D. Claro ii
(7)
autem
k.
et Orestis vv. cc. [a. 531]
ALIIS SUBSTITUTIONIBUS.
Aug. Constantinopoli
\a.
iii'^
DE IMPUBERUM ET DE
^ldem A. lohanni pp.

Si quis heredem
scripserit sub tali condicione: *si ille consul fuerit
'factus' vel 'praetor', vel ita filiam suam heredem
instituerit: 'si nupta erit', vivo autem testatore vel
D.
prior decesserit.
post consulatum Lampadii
531]
"*,
Lampadio
[a.
(9) Îde?n A.
**
tutionem, si is qui substitutione praegravatus est

pater efficiatar et liberos sustulerit
intellegentem
non esse verisimile patrem, si de nepotibus cogihumanitatis
taverit, talem fecisse substitutionem
habere sancimus.
Aug. Constantinopoli post consulatum Lampadii
k.
13,
cum B, heres non
Fusco
(8)
Cf.
sic
P> C, dereHcto
Dig. 28,
(11)
erit
in C*,
CR
P^R
(u)
6 Inst. 2, 15. 16
om.
(13)
C^R
iMwye
33*
(lO) c/.
(l2) sic edd.
6,
54,
VI
tiones
non impuberibus
factae expirare solent.

290]
iure
filiis
[a.
PP. X k. lun. ipsis iiii et AA. conss.
6 ^ldem AA. et CC. Quintiano. Testamento
facto multis institutis heredibus et invicem substitutis,

adeuntibus suam portionem coheredum etiam invitis
repudiantium adcrescit portio. Sine die et consule'^.
1 Idem AA. et CC. Feliciano. Si testamento facto
intra pupillarem aetatem et in sua potestate consti-
tutae fihae, si intra pubertatem decesserit, directis

verbis pater substituit, heredem te factum ex testamento post eventum condicionis intestati successioS. k. lan. Sirmi AA.
nem exclusisse constitit.
conss.
293]
[a.
Precibus tuis maexprimere debueras, maritus quondam tuus

miles defunctus, quem testamento facto heredem
communem vestrum filium instituisse proponis et
8 Idem AA.
et CC. Petroniae.
nifestius
secundum heredem scripsisse, utrumne in primum

casum an filio suo, quem habuit in potestate mortis
tempore, si intra quartum decimum aetatis suae
1
annum an postea decesserit. Nam non est incerti iuris, quod, si quidem in patris militis positus
potestate primo casu tantum habuit substitutum et
patri heres extitit, eo defuncto ad te omnimodo eius
2
DE NECESSARIIS ET SERVIS
260
26. 27
Si vero
pertineat successio.
cundum casum
substitutio
11 Hdem A. lohanni pp. Si quis duobus hcredibus institutis filio suo impuberi eos una cum alio
tertio substituit et verba testamcnti ita composucrit:
'quisquis mihi heres erit, et Titius filio meo heres
'esto', secundum quod apud Ulpianum invenimus,
mortuo impubere fiUo quaerebatur, quomodo ad substitutionem vocentur tres substituti: utrumne duo
priores, qui et patri heredes fuerant scripti, in dimidiam vocantur et Titius in reliquam dimidiam, an
tres substituti unusquisque ex triente ad substitutionem vocantur? aUa applicata dubitatione,
si
quis
heredem scripserit: 'Titius una cum filiis suis

et Sempronius heredes mihi sunto'. et in praesente
etenim specie quaerebatur secundum Ulpianum voluntas testantis: utrumne Titium una cum suis filiis
in dimidiam vocat et Sempronium in aliam dimiNobis
diam, an omnes in virilem portionem?
autem in prima quiden specie videtur tres substitutos unumquemque in trientem vocari, in secunda
autem specie, cum et natura pater et filius eadem"^
persona paene intelleguntur, aimidiam quidem partem Titio cum fiJiis, alteram autem partem SemD. iiii k. Aug. Constantinopoli
pronio adsignari.
ita
in^ se-
compendio non usque ad certam aetatem facta reperiatur, si quidem

infra pubertatem decessit, eos habeat heredes, quos
vel expressa vel
pater ei constituit et adierunt hereditatem: si vero

post pubertatem, te eius successionem obtinente
velut ex causa fideicommissi bona, quae cum moreretur patris eius fuerunt, a te possunt petere. S. v
April. AA. conss.
id.
ut occasione huiusmodi substitutionis ad exemplum

pupillaris nulla querella contra testamentum eorum
tamen, ut,
talis
puerint,
si postea resipuerit vel resisubstitutio cesset, vel si filii aut alii
mente
huiusmodi
ex
descendentes
capta persona
sapientes sint, non liceat parenti qui vel quae testatur alios quam ex eo descendentes unum vel certos
1
vel omnes substituere.
Sin vero etiam alii liberi
testatori vel testatrici sint sapientes, ex his vero
personis quae mente captae sunt nullus descendat,
ad fratres eorum unum vel certos vel omnes eandem
fieri substitutionem
D. iii id. Dec. Conoportet.
stantinopoli dn. lustiniano A. pp. ii cons.
[a. 528]
10 ^tdem A. lohanni pp. Cum quidam duobus
impuberibus filiis suis heredibus institutis adiecit,

si uterque impubes
decesserit, illum sibi esse heredem, et dubitabatur apud antiquos legum auctores,
utrumne tunc voluit substitutum admitti, cum uterque filius eius in prima aetate decesserit, an alterutro decedente ilico substitutus in eius
partem succedat, placuit Sabino substitutionem tunc locum
habere, cum uterque decesserit: cogitasse enim
patrem primo decedente fratrem suum in eius portionem succedere. Nos eiusdem Sabini veriorem
sententiam existimantes non aliter substitutionem admittendam esse censemus, nisi uterque eorum in
prima
aetate decesserit. D. f/ k.Aug.
consulatum Lampadii et Oresiis vv. cc.
\a. 531]
1
(l)
iunge 6, 49,
(2)
8.
conss. (=- a. 293) 6, 49, 4

ficit i2
(4) iunge c. 11 h.
id. lul.
(3)
t.
in
10 h.
t.
et 6, 25,
hnec eadem C/2*,
esw
(8)
8...10
flliis
35,
(7) filius
haec deesae
13, 3f.
seqq.
in legato locum non habet.

Accepta vii
Mart. Prisco et Apollinari conss.
[a. 169]
Si tutor ancUlam
3 Idem^^ AA. et CC. Felici.
tuam contubernio suo coniunxit ac post heredem
instituit, neque dominium ex huiusmodi facto tibi
quod
k.
auferri potuit
placuerat hunc servum necessarium heredem domino

tieri, cui in eodem gradu et hereditas et libertas
in** praesenti autem non in unum
relinquebatur
tam libertas quam substitutio congregata est, sed
,
in alium et
altercationem
oadem
/2, filius
(9) et
erfrf.,
filiui
bec eadem
nwm Momm-
aUum gradum. Nobis

decidentibus
itaque
mirabUe visum
eandem
si
est,
putet ex huiusmodi scrupulositate impediri

testatoris voluntatem, et maxime domini, et existimet non fieri servum heredem necessarium, sed ei
licentiam praestet et libertatem consequi et hereditatem respuere et domini voluntati reclamare: qui
quis
et 2,
iunge
ut eius aditione iussu tuo tibi per
iure concessam habes

facultatem. S. xvi k. lan. Sirmi AA. conss. [a. 293]
4 Imp. lustinianus A. luliano pp. Cum quidam
suum pupiUum heredem instituit et servo airectis
verbis libertatem reUquit et in secundo gradu, in quo
pupillarem substitutionem faciebat, ipsum servum
sine libertate pupUIo suo substituit, quaerebatur
inter prudentes, si ex huiusmodi substitutione heres
1
necessarius pupUIo existat. Causa etenim altercationis ex vetere regula orta est, quia omnibus
seno
ini scr.,
et,
hanc successio quaeratur,
dt-
(e)
Pertinax A. Lucretio. Is, qui solheredem necessarium etiam in frau-
sed si pignori
relinquere potest.
datus fuisti et in eadem causa permansisti, nec ab
eo quidem" debitore qui solvendo non fuit liber
PP. jr/**
et heres necessarius existere potuisti.
k. April. Falcone et Claro conss.
[a. 193]
2 (1) Imp. Antoninus A. Aufidio. Cum vos servi
heredes
sub
constituti
appeUatione Ubertorum
scripti
essetis, ea scriptura benigna interpretatione perinde
habenda est, ac si liberi et heredes instituti fuissetis.
AA.
(5)
est,
IN-
dem creditorum
et in i2*,
et 6, 25, 8...10
11 p. 179
(2) ^^lmp.
vendo non
rbilippopoli
ZtiUchrift fur Rechtsgesch.
cf.
VI
293]
[a.
Humanitatis
intuitu parentibus indulgemus, ut, si filium vel nepotem vel pronepotem cuiuscumque sexus habeant
nec alia proles descendentium eis sit, iste tamen
filius vel filia vel nepos vel neptis vel pronepos vel
proneptis mente captus vel mente capta perpetuo
sit, vel si duo vel plures isti fuerint, nullus vero
eorum saperet, liceat isdem parentibus legitima portione ei vel eis relicta quos voluerint his substituere,
oriatur, ita
XXVII.
DE NECESSARIIS ET SERVIS HEREDIBUS

STITUENDIS VEL SUBSTITUENDIS.
videntur addiditse
Imtiniani
e libris restitui., tuentur

tacite indices transposuit): temporis
guem
(lO)
etiam
ordinem
c.
{Heimhach
autem ordo ideo
tur-
batus videtur, guod compilatores Anioninum imperatorem

(ll) quiputaverint esse vel Caracallam vel Elagahahim
dem /2, om. C
(13) .<icribi dehuit
(12) xi JJal.y om.
(l4) in /2, et in C
irapp. Diocletianus et Maximianus
DE LIBEKIS PBAETERITIS
hoc
difFerre^ temptaverit, etiam puuiendus est.

itaque et vivo pupillo liber, quia testator hoc
voluit, et mortuo pupillo necessarius heres, quia et
si
sit
hoc testator
D.
voluit.
xv
Dec. Constantinopoli
k.
[a. 530]
5 ^ldem A. lohanni pp. Quidam, cum testamentum conderet, duobus heredibus scriptis unum
servum autem suum, cuius

ex reliqua parte sine libertate
scripsit heredem et postea eundem servum alii legavit, vel post institutionem heredis servum per legatum alii adsignavit et tunc heredem eum sine libertate instituit: et dubitabatur, si huiusmodi legatum
vel institutio aliquas vires potest habere et cui ad1
quiritur legatum vel institutio. Dubitationis autem
materia erat, quod adhuc servum suum constitutum
heredem sine libertate scripserat, et tanta inter vequidem ex parte
nomen
et
instituit,
addidit,
teres exorta est contentio, ut vix possibile sit videri

\a eandem decidere. Sed antiquitatem quidem haec
altercantem relinquendum est.
nobis autem alius
modus huiusmodi
decisionis inventus est, quia sem\h per vestigia voluntatis sequimur testatorum. Cura
igitur invenimus a nostro iure^ hoc esse inductum,
ut, si quis servum suum tutorem filiis suis reKquerit
sine libertate, ex ipsa tutelae datione praesumatur
etiam libertatem ei favore pupillorum imposuisse,
quare non hoc et in hereditate et humanius et fa-
vore libertatis inducimus, ut,

scripserit
heredem sine
Romanus
\c
si
quis servum
suum
omnimodo
civis
libertate,
efficiatur?
VI 27. 28
261
Quo inducto neque ad-
neque tam eflFusus veterum atque inextricalocum habeat. neque enim ferendum
est supponere quosdam ita esse supinos, ut eundem
servum et heredem instituant sine hbertate et item alii
\d {X) per legatum eundem servum adsignent. Sed
cum veteres et aliam proposuerunt ambiguitatem
dicentes, si quis servum suum in testamento quidem
heredem ex parte sine libertate scripsisset, in codicillis autem libertatem ei reliquisset, si possit institutio valere et ilie tam heres quam liber fieri, ne
videatur per codicillos hereditas confirmari, in quibus hereditas dari secundum veterem regulam non
cum libertate substitutio fuisset, hoc inducebant

quatenus in suspenso fiat libertas et statuliber intellegatur, ita et ex nostra interpretatione et sine
si
adiectione libertatis in substitutione et liber et heres

D. ii k. Mai. Constantinopoli post
pupillo existat.
consulatmn Lampadii et Orestis vv. cc.
[a. 531]
6 Idem A. lohanni pp. Decisione nostra'', quam
fecimus sancientes eum, qui a domino suo sine
libertate heres instituitur, viderl libertatem accepisse, in propria firmitate durante, si quis ser-
vum suum pure quidem
heredera instituit, libertatem autera sub condicione ei donavit, si quidem

condicio talis sit, quae in potestate servi posita
est: ille autem eam neglexerit minimeque compleverit, et libertate eum et hereditate sua culpa defraudari. sin autem casualis est condicio et ex fortunae
insidiis defecerit,
tunc humanitatis intuitu libertatem
quidem ei omnimodo competere, hereditatem autem,

si quidem solvendo sit, ad alios venire, quos leges
sin
vocabant, si non aliquis fuisset substitutus.
autem solvendo non sit, ut necessarius heres constitutus simul et libertatem et hereditatem obtineat.
tunc enim secundum definitionem tam veteris quam
nostrae decisionis et liber et heres existat necessa-
D. II ^ k. Aug. Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc.

[a. 531]
rius.
XXVIIL
DE LIBERIS PRAETERITIS VEL EXHEREDATIS.
quisitio
bilis
tractatus
nos in
potest:
luerit
scripta,
dispositione, licet in codicillis

libertatem et hereditatem simul
tali
et
servis per nostram liberalitatem et benignam interpretationem indulgemus, ut gratulentur, cum non
servi remaneant. sed et* liberti et heredes efficiantur, cum tanta in eos nostri numinis benivolentia
effusa est, ut, etsi libertas eis neque testamento neque codicillis data est, tamen hereditate servis relicta quasi iniunctam et^ libertatem esse videri.
2 nio videlicet observando, ut, si legatum vel fidei-
commissum
sine libertate relinquatur, maneant

2 in servitute. Non tamen ita impii heredes existant, ut liberalitatem testatoris servilis laboris* debita remuneratione defraudare conentur et non derelictum, licet adhuc servis constitutis, donent.
:h
Quae iuris nostri definitio etiam ad aliam speeis
ciem dubitatam benigne extendatur. si quis etenim

testamento servum suum cuidam legaprincipali
in
in pupillari autem substitutione eundem sersuo sine libertate substituerit, quaerebatur,

sive utilis esset talis substitutio et per servum legatum substitutio post mortem pupilli legatario adquiritur, sive inutUis est huiusmodi substitutio, quia sine
?>a
libertate in servum proprium facta est.
Melius
verit,
vum
filio
itaque nobis videtur legatario eum non statim adquiri sancire, sed expectandum esse substitutionis
eventum. et si quidem pupillo mortuo locus fuerit
substitutioni, et llber et heres efficiatur: sin autem
substitutio minime locum habuerit, forsitan pupillo
iam in pubertatem perveniente, tunc ad legatarii
Zh dominium transeat. Quemadmodum enim veteres,
et
(2) iunge 6, 46, 6

(8) c/. 7, 4, 9
10 4. 32 2
(6) et 7?.,
(4) etiam lihri
(6) scrvilis laboris CR^, surviliui iaburos /.',
inferre M.o7ninsen
(l)
Dig. 26,
om.
CJR*
et servilts
2,
labur^
^f
(7)
c.
li
h.
t.
(%)
mi
1 Impp. Severus et Antoninus AA.^ Fahio.

Cum
post omnes heredum gradus exheredatio scribatur,
si adiciat testator ab omnibus se gradibus exheredare, non dubitatur iuri satisfactum. et ideo, etiamsi
id non adiciatur, appareat tamen eum cum eo consilio scripsisse, ut ab omnibus exheredaret, recta
1
factum testamentum videtur. Proinde cum pater
familias filiis institutis et invicem substitutis filiam
exheredaverit , intellegendus est exheredationem ab
nam cum idem heredes inutroque gradu fecisse.
stituti sunt, nulla ratio reddi potest, quare videatur
in posteriore tantum casu exheredare voluisse. PP. vi
k. lul. Cilone et Lihone conss.
[a. 204]
2 Imp. Alexander A. Heraclidae. Si avus tuus,
qui patrem tuum et novercam aequis portionibus

heredes instituit, cum te quoque haberet in potestate, testamento nominatim non exheredavit, mortuo
patre tuo vivo avo sine impedimento legis Vellaeae
succedendo in patris tui locum rupisti avi testamentum et ad te hereditas eius tota pertinuit. PP. vi
[a. 225]
April. Fusco ii et Dextro conss.
3 Imp. lustinianus A. luliano pp. Si quis filium
ita
exheredaverit
'ille
filius
meus
alienus
proprium
meae substantiae fiat', talis filius ab huiusmodi verborum conceptione non praeteritus, sed exheredatus intellegatur. cum enim manifestissimus est sensus testatoris, verborum interpretatio nusquam tantum valeat,
id.
ut melior sensu existat. D. x k. Mart. Constantinopoli

4 ^^ldem A. lohanni pp. JVIaximum vitium antiquae subtilitatis praesenti lege corrigimus, quae putavit alia esse iura observanda in successione parentum, si ex testamento veniant, in masculis et in
feminis, cum ab intestato simile ius utrique sexui
servaverunt, et aliis verbis exheredari debere filium
sanxerunt, aliis filiam, et inter nepotes exheredandos
alia iura civilia, alia praetoris introduxerunt. Et
praeteritus fuerat filius, vel ipso iure testamentum evertebat vel contra tabulas bonorum possessionem in totum accipiebat, filia autem praeterita
ius adcrescendi ex iure vetere accipiebat, ut eodem
momento et testamentum patris quodammodo ex
l
si
scr.^ ef.
35,
P,
Zeitachrift
0 nqq.
imp. antoninus
a.
fUr Rechtsgesch.
Cf.
^C
11
Diq. 28, 2 In$U
p. 17
13
(9)
(lO) te
(n) iung* 3, 2*, 35. 36
B
R,
meminit testamentum ruptum sit: ex rupto autem

testamento nihil deberi neque peti posse explorati
iuris est.
D. et pp. iiii k.^ lul. Antonino A. iiii
et Balbino conss.
[a. 213]
Sotericho.
Uxoris abortu testamentum mariti non
solvi, postumo vero praeterito, quamvis natus iHco
decesserit, non restitui ruptum iuris evidentissimi
S. XII k. Mart. Sirmi CC. conss.
est.
[a. 294]
3 Imp. lustinianus A. luliano ffp. Quod certatum est apud veteres, nos decidimus. cum igitur
parte iure adcrescendi evertat et ipsa quasi scripta

supponeretur, ex praetore autem habebat
contra tabulas bonorum possessionem in totum, con*
eam in tantum coarstitutio autem Magni Antonini
qui
tabat, in quantum ius adcrescendi competebat.
enim tales differentias inducunt, quasi naturae acnon
masculos
cur
totos^
cusatores existunt,
generalegatis
Nam
haec
2 vit, ut, unde generentur, non fiant.
corrigentes et maiorum nostrorum sequimur vestigia,
qui eandem observationem colere manifestissimi sunt.
Bcimus etenim antea simili modo et filium et alios
omnes inter ceteros exheredatos scribere esse concessum, cum etiam centumviri aliam differentiam
3 introduxerunt. Et ex hac iniquitate vitium emer-
is
Nam cum
est.
ultimum adiutorium de^
dum sit. cumque Sabiniani existimabant, si vivus

uatus est, etsi vocem non emisit, ruptum testamentum, apparef, quod, etsi mutus fuerat, hoc ipsum
faciebat, eorum etiam nos laudamus sententiam et
sancimus, si vivus perfecte natus est, licet ilico
postquam in terram cecidit vel in manibus obstetricis decessit,
nihilo minus testamentum corrumpi,
hoc tantummodo requirendo, si vivus ad orbem totus
processit ad nuUum declinans monstrum vel prodigium. D. XY k. Dec. Constaiitinopoli Lampadio et
omnimodo
totius substantiae ei relinqui debebat, et

iniuria dignam pater existimabat, amplius
habebat ea, quam taciturnitate in institutione praeteriit: et si secundum nostrae constitutionis defini-
Oreste vv. cc. conss.

[a. 530]
4 Idem A. luliano pp. Quidam, cum testamentum faciebat, his verbis usus est: 'si filius vel filia
quam
*intra decem
'fuerint editi,
quam de supplemento quadrantis posuimus \
repletio fuerat introducta, simili modo exheredatae

in quarta repletio accedebat et ita vitium perman-
'vel
sit, ut nec ex nostra constitutione emendationem

6 (l)
Sancimus itaque, quemadaliquam sentiret.
modum in successionibus parentium, quae ab intestato deferuntur, aequa lance et mares et feminae
vocantur, ita et in scriptura testamentorum eas houorari et similibus verbis exheredationes nominatim
procedere et contra tabulas possessionem talem habere, qualem filius suus vel emancipatus, ut et ipsa,
si fuerit praeterita, ad instar filii emancipati vel sui
vel testamentum ipso iure evertat vel per contra
tabulas bonorum possessionem stare hoc non patiaEt haec non solum in fihabus obtinere,
7
tur.
sed etiam in nepotibus et in neptibus et deinceps
observari censemus, si tamen ex masculis progeniti
8 (2)
Sed quia et aliud vitium fuerat sub
sunt.
obtentu differentiae introductum et alia iura exheredationis in postumis, alia in iam natis observaban-
cum
tur,
necesse fuerat
inter
postumam
vv. cc.
531 j
post mortem
heredes sunto' vel ita dixit:
qui intra
meam
*filius
decem menses proximos mortis
tates adiuvantes, ex neutra huiusmodi verborum positione ruptum fieri testamentum videtur, sed sive
vivo testatore sive post mortem eius intra decem
menses a morte testatoris numerandos filius vel filia
fuerint progeniti, maneat testatoris voluntas immutilata,
filios
ne poenam patiatur praeteritionis qui suos

D. xii^^ k. Dec. Constantinopraeteriit.
,
non
poli Lampadio et Oreste
vv. cc. conss.
530]
[a.
XXX."
DE lURE DELIBERANDI ET DE ADEUNDA VEL
ADQUIRENDA HEREDITATE.
c^teros
[a.
filia,
mensuum spatium
'meae nascentur^ heredes sunto'. iurgium antiquis

interpretatoribus legum exortum est, an videantur**
non contineri testamento et hoc ruptum facere.
l
Nobis itaque eorum sententias decidentibus, cum
frequentissimas leges posuimus testatorum volun-
exheredatam etiam legato honorari, filiam autem

iam progenitam et sine datione, et hoc brevissimo
incremento verborum ad plenissimam definitionem
deduximus sancientes eadem iura obtinere et in
postumis exheredandis , sive masculini sive feminini
sexus sint, quae in filiis et filiabus iam statuimus,
ut etiam
vel ipsae nominatim
exheredentur, id
ipsi
est postumi vel postumae facta mentione. D. k.
Sept.
qui,
inofficiosi
querella positum est et nemo ex alio ortus praesidio

ad hanc decurrere possit, inventa fuerat filia praeterita miniis habens quam filia exheredata.
cum
enim per contra tabulas bonorum possessionem vel
ius adcrescendi semissem substantiae filia praeterita
accipiebat et omnibus legata praestare compellebatur, scilicet usque ad dodrantem suae portionis,
remanebat ei sescuncia tantummodo in sua succes5 sione.
Quod si fuisset exheredata, quarta pars
tionem,
qui in ventre portabatur praeteritus fuerat,
ad lucem fuisset redactus, suus heres patri existeret, si non alius eum antecederet et nascendo
ruptum testamentum faciebat, si postumus in hunc
quidem orbem devolutus est, voce autem non emissa
ab hac luce subtractus est, dubitabatur, si is postumus ruptum facere testamentum potest. Veteres
animi turbati sunt, quid de paterno elogio statuensi
sit, quale ex libris Ulpiani, quos ad edictum fecit

praetoris, inventum a Triboniano viro gloriosissimo
nostro quaestore ceterisque viris facundissimis compositoribus iuris enucleati ad nostras aures relatum
DE POSTUMIS HEREDIBUS INSTITUENDIS
262
VI 2830
Si a patre eman1 Imp. Antoninus A. Titiae.

cipata eo defuncto bonorum possessionem non agno-
frustra vereris, ne hereditati paternae sis obligata, quod servum eius nullo iure manumisisti resque
et mancipia quaedam propter funeris impensas (Ustraxisti. PP. k. luL Messala et Sabino conss. [a. 214|
visti,
'
^^lmp. Alexander
2
I
Cum
A. Florentino militi.
debitum paternum te exsolvisse adlegas pro portione
XXVIIIL
DE POSTUMIS HEREDIBUS INSTITUENDIS VEL
EXHEREDANDIS VEL PRAETERITIS.
Imp. Antoninus A. Brittiano.
Si
vita functus est,
(l)
id
est
Gai. 2, 126
(5)
pp.
post testa-
k.
filiam
seqq.
Hai,
suscepit,
intestato
agnatioue postumae ciiius non
Caracallaey errore
(2) sic i2, tantos C
35, 8, 33
1111
fecit,
cmn
pp. VI
C/.
id.
scilicet
(3)
lustinianorum,
de
Dig. 28,
PL
del.
c/.
(4) 3, 28,
30
(6) d. et
(7) apparet
3 Imp. Gordianus A. Florentino

tui filius mortis
mentum factum, quo postumorum suorum nullam

mentionem testator
hereditaria, agnovisse te hereditatem defuncti non

" id. Febr. Maximo ii et Aeliano
ambigitur. PP. ri
conss.
[a. 223]
(kl
militi.
Si fratris
tempore in
patris sui fuit potestate,

sive ex asse heres institutus est, etiam clausis tabuUs heres potuit existere, sive ex parte, nihilo
minus statim suus heres ei extitit nec eapropter,

quod intra paucos dies mortis patris sui concessit
Mommsen
(8)
sic dett
nascerentur
CR
testatorc nascuntur ins. {similiter Contius)

35, U, 91 seqq.
(11)
C/. Dig. 28, 8. 29, 2
3, 28, 8
(13) VII 3, 28, 8
(9)
(10)
qui vivo
xv
(12)
scr.
iwuje
DE lURE DELIBERANDI
fatnm, tn ad eiusdem fratris tiii potes accedere

successionem. Quod si, cum sui iuris esset, ante
aditam hereditatem decessit tuqne fratri tuo legitiin
l
mus
heres extitisti seu intra tempora edicto prae-
bonorum possessionem
finita
agnovisti: quae faculiniuria detinentur,

praesidis diligentia tibi restituentur. PP. xv k. Sept.
Gordiano A. ii et Pompeiano conss.
[a. 241]
4 Imp. Decius A. Athenaidi. Filio familias delata hereditate si pater pro herede voluntate filii
gessit, sollemnitati iuris satisfactum videri saepe
tatum
sunt
rescriptum
vel
ab
quae
PP. x
est.
k.
alio
Mart. Decio A.
Grato
et
conss.
[a.
250]
Valerianus et GalUenus AA. Paulo.

Potuit pupillus pro herede tutore auctore gerendo
consequi successionem, sed ipsius actus et voluntas
Impp.
nam si quid nesciente eo tutor egit,

hereditatem non potuit adquirere. PP. xri k. lui.
fuit necessaria.
illi
AA. conss.
[a. 257]
6 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Phihi avia tua patrem tuum ex duabus unciis
lippae.
ipsis iiii et III
scripsit heredem, et* sola animi destinatione pater

tuus heres fieri poterat.
igitur si testamento suo
easdem uncias ad te pertinere decrevit, apud recto-
rem provinciae duarum unciarum ius persequi poteris.

PP. XVI k. Aug. Sirmi^ ipsis iiii et iii AA.
conss.
[a.
290]
7 ^ldem AA. et CC. Eusehio. Quoniam sororem

tuam prius defunctam esse proponis, quam cognosceret, an a fratre sibi aliquid hereditatis fuisset relictum, manifestum atque evidens'' est, antequam^
pro herede gereret vel bonorum possessionem admiserit, defunctam successionem eam non potuisse
ad heredes suos transmittere. PP. k. Mai. Thiralli
AA,
conss."^
[a.
8 Idem AA.
293]
Licet in continenti
et CC. Claudio.
sui heredes se paternis
non miscuerint
tamen
bonis,
ignorantes delatam sibi esse hereditatem longi teniporis praescriptione, quominus hanc recte vindicent,
excludi non possunt.
S. xvii^ k. lan. Sirmi AA.
conss.
9 Idem AA.
[a. 293]
et CC. Platoni. Si curatoris tui quoniure facto vel ab intestato legitima
dam testamento
delata successio est, hoc casu ei qui non repudiavit

eam licet adire. rector igitur aditus
provinciae, si hereditati necdum sunt obligati, eos
an heredes sint interrogare debebit ac, si tempus ad
hereditatem
deliberandum petierint, moderatum statuet.

Sirmi AA. conss.
S.
k. lan.
xvi
293]
10 Idem AA. et CC Sahinae. Si te bonis patermaior
nis
quinque et viginti annis miscuisti, neque
inopia patris te excusat neque vis fratris portionem
vel
tuam
testamentum eripientis arcere te^ exactione
creditorum, qui iure civili pro hereditaria te portione conveniunt, potest. S.xvik. lan. Sirmi CC^^
conss.
[a. 294]
11 Idem AA.
[a.
CC. Philumenae.
Renitente te
pater tuus, in cuius fuisti potestate, neque spem
delatae tibi legitimae quaerendae successionis " absumere neque hereditarios manumittendo servos his
S. vi id. Fehr. Sirmi
praestare libertatera potuit.
CC. conss.
[a. 294]
12 Idem AA. et CC. Antonio. Puberem agnoset
centem bonorum possessionem
posteaquam
ei fuit
hereditas delata, pro herede gerere non ambigitur.

S. III k. Dec. CC conss.
[a. 294]
13 Idem AA. et CC. ArchepoUdi. Suum heredem
omissa bonorum possessione paternam successionem

obtinere
potuisse certi iuris est.

conss.
S.
iii id.
Mcomediae CC.
(1)
6,
(5)
C^R
C", et ex
Mommsen
sic
(3)
Dec.
294]
Hal cum
legihus iungendis
k. mart, isdem aa. conss.
(8)
(7)
[a.
(2) in loco errorem tnesse moConsultaUo 6,19: iu.nge 2, 3, 21.

53, 6
(4) manifesti atque evidentis iuris Consult.
cerneret vel ins. Consult.
(6) peteret Consult
et
nuit
(y) te edd.,
de Uhri
(lO)
VI 30
263
AA.
in Consult. est pp.

s. xvii Hal, viiii
(=
a.
293)
Mommsen
14 Idcm. AA. ct CC. Flaviae. Si aorori suae frater tuus civili vel honorario successit iure, licet res
ex eius descendentes bonis non probetur tenuisse,
heres tamen efectus contra possidentes experiri
S. d. xviiii^'^ k. lan. JSicomediae CC.
potest.
conss.
[a. 294]
15
^^lmp. Constantius A.
ad Leontium comitem
Orientis. Non est dubium, si, priusquam filius iussu

patris adierit hereditatem, propriae potestatis effectiis
est, arbitrio suo eundem hanc sibi potuisse quaerere.
D. viii id. April. Limenio et CatuUno conss. [a. 349]
16 ^^Dnpp. Arcadius et Honorius AA. Eiinodio^^.
Nec emere nec donatum adsequi nec damnosam
quis-
que hereditatem adire compellitur. D. vii k. lan.

[a. 395]
Olyhrio et Prohino conss.
17 ^^ldem AA. et Theodosius A. Anthemio pp.
Cretionum scrupulosam soUemnitatem hac lege peD. xvi^^ k. Aprii.
nitus amputari^'' decernimus.
Constantinopoii Honorio vii et Theodosio ii AA.
conss.
[a.
senatum.
407]
Valentinianus AA. ad
Si infanti, id est minori septem annis, in
patris vel avi vel proavi constituto vel
et
potestate
constitutae hereditas sit derelicta vel ab intestato
delata a matre vel linea ex qua mater descendit
vel aliis
eius sub
quibuscumque personis,
quorum
potestate
licebit
est adire
parentibus
eius
nomine
hereditatem vel bonorum possessionem petere. Sed

si hoc parens neglexerit et in memorata aetate infans decesserit, tunc parentem quidem superstitem
omnia ex quacumque successione ad eundem infantem devoluta iure patrio quasi iam infanti quaesita
2
capere. Parente vero non subsistente, si quidem
post eius obitum tutor infanti sit vel datus fuerit,
posse eum etiam adhuc infante pupillo constituto
nomine eius adire hereditatem sive vivo parente sive
post mortem eius ad eum devolutam vel bonorum
possessionem petere et eo modo eidem infanti hereSin vero vel non sit tutor
ditatem quaerere.
3
vel, cura sit, ea facere neglexerit, tunc eodem infante in ea aetate defuncto omnes hereditates ad
eum devolutas et non agnitas ita intellegi, quasi ab
initio non cssent ad eum delatae, et eo modo ad
illas personas perveniant, quae vocabantur, si miea vero,
nime-'* hereditas infanti fuisset delata.
quae de infante in potestate parentium constituto
statuimus, locum habebunt et si quacumque causa
1
sui iuris idem infans inveniatur. Sin autem septem annos aetatis pupillus excesserit et priore parente mortuo in pupillari aetate fati munus impleverit, ea obtinere praecipimus, quae veteribus legibus
continentur, nulla dubietate relicta, quin pupillus

post impletos septem annos suae aetatis ipse adire
hereditatem vel possessionem bonorum petere consentiente parente, si sub eius potestate sit, vel cum
tutoris
auctoritate,
si
sui iuris
sit,
poterit vel,
si
non habeat tutorem, adire praetorem et eius decreto

hoc ius consequi. D. viii id. JSov. Ravemiae Theodosio XII et Valentiniano ii AA. conss.
[a. 426]
19 Imp. lustinianus A. Demostheni ]jp. Cum
antiquioribus legibus et praecipue in quaestionibus
Pauli invenimus filios farailias paternara hereditatem deliberantes posse et in suam posteritatem
hanc transmittere , et aliis quibusdam adiectis, quae
in huiusmodi persona praecipua sunt: eara deliberationera et in oranes successores sive cognatos sive
1
extraneos duxiraus esse protelandam.
Ideoque
sanciraus: si quis vel ex testaraento vel ab intestato
vocatus deliberationera meruerit vel hoc quidera non
fecerit, non tamen successioni renuntiaverit , ut ex
lulii
(ll)
successionis quaerendae scr.
xn
(12) s.
d.
xviiii P,
Th. 8, 18, 5: iunge 6, 14, 3

Th. 12, 1, 149: iunge Th. 11, 1, 24. 13, 5, 25
(14)
Th. 8, 18, 8, 1
suo salutem addit Th.
(16)
(15)
Th.
(18) xvi Th.,
(17) emendari penitus amputarique
et quae ibi landnntur
V Hal
(19) iunge 6, 55, 11
8.
(20) sic
Hal.
(13)
CR, minus
sed et hereditatem per tuum ius decurrere et liberale iudicium suam expectare sententiam sive agente
eo sive pulsato, ut, si quidem servus pronuntietur,
hac causa deliberare rideatur, ged nec aliquid geainlerit, quod aditionem vel pro herede gestionem
ducit, praedictum arbitrium in successionem suam
transmittat, ita tamen, ut unius anni spatiis eatransmissio fuerit conclusa. Et si quidem
ab inteis, qui scieus hereditatem sibi esse vel
Btato vel ex testamento delatam deliberatione mi-
dem
beneficio
domino suo hereditatem adquirat,
liber,
eam
adipiscatur, si adire maluerit.
cc.
A.
ad senatum.
tur,
successoribus sine aliqua dubietate

relinquat, quo completo nec heredibus eius alius reJRecigressus in hereditatem habendam servabitur.
autem bona a creditoribus
hereditariis non inquiecuius sensus ad unam praefatarum constitutionum a nobis redactus est. arma etenim magis
quam iura scire mihtes sacratissimus legislator exis-
novo consistorio palatii lustiniani.

Decio vc. cons.
[a. 529]
20 Idem A. lohanni pp. Quidam elogio condito
heredem scripsit in certas uncias et post certa verba
JSov.
eundem
ditatis
unam
in
alias
ille
autem
duas admittens unam vel

duas vel quantascumque respuendas esse censuit:
quaerebatur apud veteres, si hoc ei facere permittivel
1
tur.
Similique modo dubitabatur, si impuberem
quis filium suum heredem ex parte instituit et quendam extraneum in aliam partem, quem pupillariter
substituit, et postquam testator decessit, pupillus
quidem patri heres extitit, extraneus autem hereditatem adiit, et postea adhuc in prima aetate pupillus
constitutus ab hac luce subtractus est* et pupillaris
Bubstitutio Jocum sibi vindicavit: cumque substitutus
eandem partem admittere noluit, quaesitum est, si
potest iam heres ex priucipali testamento factus
tatem imperabat, ut adquisitio hereditatis per eum

celebretur, indignatus est quasi domino ei
parere.
dubitatio veteribus exorta est, si qua poena ei im1
huiusmodi
insolentiae. Veteres in multas
ponitur
retrahuntur sententias, sed nos eorum discordiam
sic esse decidendam censemus, ut distinctio subtilis
2
causae imponatur. Et^ si quidem ita scripta est
'illum
institutio:
servum
illius
heredem
instituo',
quia apertissimum est intuitu domini esse institutionem conscriptam, necesse est omnimodo per competentem iudicem eum compelli adire quidem hereditatem et eam adquirere, nuUi autem ex
postfacto
subici gravamini, si liber
pronuntietur, sed omne
sive
lucrum
servitutem
sive
eum
eum omnes
damnum ad eum redundare qui in

ei ef adversus
trahebat et denegari
hereditarias actiones, nullo ex hoc
ei
3
praeiudicio generando. Sin autem quasi liber institutus est nulla domini vel servi mentione in institutione habita, tunc nuilo
modo eum
compelli
adire hereditatem nec denegari ei hberale
iudicium,
(1)
sir
minime
CR'>,
deliberationem petita /2; deliberationem

(2) vel alitef ei cogiiitum sit vel
petiit scr.
ab intestato vel ex testamento ncr.

(4) in C*, om. C^R
(5) cst R", om.
eum
CR
(3)
del.
(r.)
HaL
et
C,
itaque
istis
unam legem
ei*
spatium, ex quo
apertissime intra trium

ei
cognitum
fuerit scrip-
tum
sulatum Lampadii et Orestis vv. cc.

[a. 531]
Cum aliquis scripsit
heredem eum, qui de sua condicione ei qui dominium eius vindicabat in iudicio adversabatur
is
autem qui dominum sese dicebat adire eum heredi-
Ex omnibus
crediderit hereditatem,
mensuum
pupillarem substitutionem repudiare.

Utramque
igitur dubitationem simul decidendam esse censemus: placuit etenim nobis sive in institutionibus
sive in pupiilari substitutione
ut vel omnia admittantur vel omnia repudientur et necessitas imponatur heredi particulari facto vel aliam aut alias partes
hereditatis admittere vel etiam substitutionem pupillarem. D. prid. k. Mai. Constantinopoli
post con-
timavit.
omnes hoc extendere, non tantum si improvisum

emerserit debitum, sed etiam si onerosam quis inveniat esse quam adierit hereditatem. ita enim nec
satis necessarium dehberationis erit auxilium, nisi
hominibus formidolosis, qui et ea timent, quae nulla
\a
Cum igitur hereditas
digna sunt suspicione.
ad quendam sive ex testamento sive ab intestato
fuerit delata, sive ex asse sive ex parte, si quidem
recta via adire maluerit hereditatem et spe certissima hoc fecerit vel sese immiscuerit, ut non postea
eam repudiet, nullo indiget inventario, cum omnibus
creditoribus suppositus est, utpote hereditate ei ex
\h
sua voluntate infixa. Similique modo, si non
titubante animo respuendam vel abstinendam esse
uncias vel tantas vel

*
aliam partem here-
quendam unciarum modum,
vel
colligere nobis apparuit esse humanum et non solum

milites adiuvare huiusmodi beneficio, sed etiam ad
et tertio vel in
institutionem
quas in hereditate defuncti invenerint, ipsorum
tentur:
tata septimo in
quantascuraque
531]
Scimus iam duas esse
promulgatas a nostra clementia constitutiones, unam

quidem de his, qui deliberandum pro hereditate sibi
delata existimaverunt ^ aliam autem de improvisis
debitis et incerto exitu per diversas species eis imposito . sed etiam veterem constitutionem non ignoramus, quam divus Gordianus ad Platonem scripsit
de militibus, qui per ignorantiam hereditatem adierint, quatenus pro his tantummodo rebus convenian-
hereditate suis
testamenti
autem
Mai.
k.
{a.
22 Idem
tempore decesserit, reliquum tempus pro adeunda
d. III k.
sin
D. ii
Constantinopoli post consuiatum Lampadii et Orestis
Sin autem instante annali
excludatur.
tunc
vv.
nime petita* intra annale tempus decesserit, hoc

ius ad suam successionem intra annale tempus exSi enim ipse, postquam testamentum
tendat.
3
fuerit insinuatum, vel ab intestato vel ex testamento
vel aliter ei cognitum sit- heredem eum' vocatum
fuisse, annali tempore translapso nihil fecerit, ex
quo vel adeundam vel renuntiandam hereditatem
manifestaverit, is cum successione sua ab huiusmodi
4
0E lURE DELIBERANDI
264
VI 30
se esse vel vocatum heredem, renuntiet nullo

nec inventario faciendo nec alio circuitu expectando,
et sit alienus huiusmodi hereditate, sive onerosa
2
Sin autem dubius est, utrumne
sive lucrosa sit.
admittenda sit nec ne defuncti hereditas, non putet
sibi esse necessariam deliberationem, sed adeat hereditatem vel sese immisceat, omni tamen modo inventarium ab ipso conficiatur, ut intra triginta dies,
post apertas tabulas vel postquam nota ei fuerit
apertura tabularum vel delatam sibi ab intestato
hereditatem cognoverit numerandos, exordium capiat

inventarium super his rebus, quas defunctus mortis
Et hoc inventarium intra
2a tempore habebat.
alios sexaginta dies modis omnibus impleatur sub
praesentia tabulariorum ceterorumque, qui ad huius2b modi confectionem necessarii sunt. Subscriptionem tamen supponere heredem necesse est, significantem et quantitatem rerum et quod nulla malignitate circa eas ab eo facta vel lacienda res apud
eum remanent'*, vel si ignarus sit litterarum vel
scribere praepeditur, speciali tabulario ad hoc solum
adhibendo, ut pro eo litteras suppouat, venerabili
signo antea manu heredis praeposito, testibus videlicet adsumendis, qui heredem cognoscunt et iubenti
3 ei tabularium pro se subscribere interfuerint. Sin
autem locis, in quibus res hereditariae vel maxima
pars earum posita est, heredes abesse contigerit,
tunc eis unius anni spatium a morte testatoris nu-
inventarii consumenim praefatum tempus, etsi longissimo spatio distant, tamen dare eis facultatem
inventarii conscribendi vel per se vel per instructoa
merandum damus ad huiusmodi
mationem:
sufficit
procuratores in locis ubi res positae sunt mittendos.
ei et /2, om. C
(8) c. 19 h. t.
(9) non
Zachariae Geschichte des griechisch-rdm. Rechts
ed. Ilp.m
(10) ei /2, om. C
(ll) sic AP cum B,
remanot CRM^*
ut
extat:
(7)
cf.
DE lURE DELIBERANDI
265
4
Et si praefatam observationein inveutarii facieudi
solidaveriut, et hereditatem siue periculo habeaut et
legis Falcidiae adversus legatarios utantur beneficio,
ut* in tantum hereditariis creditoribus teneantur,
in quantum res substantiae ad eos devolutae valeaut.
4a Et
primi veniant creditores, et,

reliquum est, posteriores venientes repellantur et nihil ex sua substantia penitus heredes amittant, ne, dum lucrum facere sperant, in damnum
incidant.
sed si legatarii interea venerint, et eis
satisfaciant ex hereditate defuncti vel ex ipsis rebus
vel ex earum forsitan venditione.
5
Sin vero creditores, qui et post emensum patrimonium necdum
completi sunt, superveniant neque ipsum heredem
inquietare concedantur neque eos qui ab eo comeis satisfaciant, qui
si nihil
paraverunt res, quarum pretia in legata vel fideicommissa vel alios creditores processerunt licentia
creditoribus non deneganda adversus legatarios venire et vel hypothecis vel indebiti condictione uti
et haec quae acceperint
recuperare, cum satis ab:
surdum
est
quidem suum
creditoribus
ius
perse-
quentibus legitimum auxilium denegari, legatariis

vero, qui pro lucro certant, suas partes legem ac6
commodare. Sin vero heredes res hereditarias
creditoribus hereditariis pro debito dederint in solutum^ vel per dationem pecuniariim satis eis fecerint, liceat aliis creditoribus
qui ex anterioribus
veniunt^ hypothecis, adversus eos venire et a posterioribus creditoribus secundum leges eas abstrahere
vel per hypothecariam actionem vel per condictionem ex lege, nisi voluerint debitum eis offerre.
,
VI 30
iam
nobis tempus ad iuventarii confuctionem

tunc ex eo ipso, quod inventarium secundum formam praesentis constitutionis non fecerunt,
et heredes esse omnimodo intellegantur et debitis
hereditariis in solidum teneantur nec legis nostrae
beneficio perfruantur, quam contemnendam esse cen13
suerunt. Et haec quidem de bis sancimus, qui
deliberationem nuUam petendam curaverint, quam
putamus quidem penitus post hanc legem esse supervacuam et debere ei derogari: cum enim liceat et
adire hereditatera et sine damno ab ea discedere ex
praesentis legis auctoritate, quis iocus deliberationi
13a relinquitur? Sed quia quidara vel vana formidine vel callida machinatione pro deliberando nobis
supplicandum esse necessariumexistimant, quatenus
eis liceat annale tempus tergiversari et hereditatem
inspicere et alias contra eam machinationes excogitare et eandem deliberationem flebilibus adsertioni-
effiuxerit,
bus repetita prece saepius accipere: ne quis nos

putaverit antiquitatis penitus esse contemptores indulgemus quidem eis petere deliberationem vel a
nobis vel a nostris iudicibus, non tamen amplius
ab imperiali quidem culmine uno anno, a nostris
vero iudicibus novem mensibus, ut neque ex imperiali largitate aliud tempus eis indulgeatur, sed
et, si fuerit datum, pro nihilo habeatur: semel enim
14 et non saepius eam peti concedimus. Sin autem
hoc aliquis fecerit et inventarium conscripserit (necesse enim est omnimodo deliberantes inventarium
cum omni subtilitate facere), non liceat ei post temsi non recusaverit hereditatem,
pus praestitutum
,
'^,
Contra ipsum tamen heredem, secundum quod

saepius dictum est, qui quantitatem rerura heredita8 riarum expenderit, nulla actio extendatur.
Sed
nec adversus emptores rerum hereditariarum quas
ipse vendidit pro solvendis debitis vel legatis, venire
alii concedatur, cum satis anterioribus creditoribus
a nobis provisum est vel ad posteriores creditores
vel ad legatarios pervenientibus et suum ius perse9
In computatione autem patrimonii
quentibus.
damus ei excipere et retinere, quidquid in funus
expendit vel in testaraenti insinuationem vel inventarii confectionem vel in alias necessarias causas
hereditatis approbaverit sese persolvisse.
sin vero
et ipse aliquas contra defunctuin habebat actiones,
non eae confundantur sed sirailem aliis creditoribus per omnia habeat fortunam, temporum tamen
sed adire maluerit, nostrae legis uti beneficio, sed

in solidura secundum antiqua iura omnibus creditoCum enim gemini tramites
14 ribus teneatur.
inventi sunt, unus quidem ex anterioribus, qui deliberationem dederunt, alter autem rudis et novus
a nostro numine repertus, per quera et adeuntes
sine damno conservantur , electionem ei damus vel
nostram constitutionem eligere et beneficium eius
sentire vel, si eam aspernandam existimaverit et ad
deliberationis auxilium convolaverit, eius effectum
habere: et si non intra datum tempus recusaverit
10
ideo et in ipsam deliberationis dationem et divinum

rescriptum super hoc promulgandum hoc adici volumus, ut sciant omnes, quod omnimodo post petitam
deliberationem si adierint vel pro herede gesserint
vel non recusaverint hereditatem, omnibus in soli\-ic
dum hereditariis oneribus teneantur. Si quis
autem temerario proposito deliberationem quidem
petierit, inventarium autem rainime conscripserit et
praerogativa inter creditores servanda. Licentia

danda creditoribus seu legatariis vel fideicommissariis, si maiorem putaverint esse substantiam a defuncto derelictam, quam heres in inventario scripsit,
quibus voluerint legitimis modis quod superfluum

est approbare, vel per tormenta forsitan servorum
hereditariorum secundum anteriorem nostram legem,
quae de quaestione servorum loquitur"^, vel per
sacramentum
illius,
ut undique veritate
si
aliae
probationes defecerint,
exquisita neque
lucrum neque
damnum
aliquod heres ex huiusmodi sentiat heredividelicet observando, ut, si ex hereditate

aliquid heredes subripuerint vel celaverint vel amo-
tate:
illo
vendum curaverint, postquam fuerint convicti, in

duplum hoc restituere vel hereditatis quantitati computare compellantur. Donec tamen inventarium
conscribitur, vel si res praesto sint, intra tres menses, vel si afuerint, intra annale spatium secundum
1
anteriorem distinctionem
nulla erit licentia neque

creditoribus neque legatariis vel fideicommissariis
eos inquietare vel ad iudicium vocare vel res hereditarias quasi ex hypothecarum auctoritate vindicare, sed sit hoc spatium ipso iure pro deliberatione heredibus concessum, nullo scilicet ex hoc
intervallo creditoribus hereditariis circa temporalem
12 praescriptionem praeiudicio generando. Sin vero,
postquam adierint vel sese immiscuerint, praesentes
vel absentes inventarium facere distulerint, et datum
(l)
(3)
ut C, et
(2) sic 22*, solidum CR'* cum Graecis
qui et voniunt om. vfrsio Graeca a. ti. {B vol. V
hereditatem, omnibus in solidum debitis hereditariis

teneatur et non secundum modum patrimonii, sed
etsi exiguus sit census hereditatis, tamen quasi he-
redem eum in totum obligari,

14^ pro novo beneficio vetus
et sibi
elegit
imputet, qui
gravamen.
Et
hereditatem vel minime eam repudiaverit,

in solidum teneatur, sed etiam
14^ legis Falcidiae beneficio minime utatur. Quod
si post deliberandum recusaverit inventario minime
conscripto, tunc res hereditatis creditoribus vel his
qui ad hereditatem vocantur legibus reddere compeUetur, quantitate earum sacramento res accipientium manifestanda cum taxatione tamen ab iudice
15
statuenda.
Notissimura autem est ex hac constitutione, quae omnes casus continet, nostris constitutionibus iam pro eisdem capitulis promulgatis
esse derogatum, quarum alteri et Gordianae constiCum enim amU)
tutionis sensus continebatur.
inventus est et
pliore tractatu habito melior exitus
vel adierit
non solum creditoribus
tribus
constitutionibus
in
unum
congregatis
unus
apparet et in milites et in alios omnes iuris probabilis articulus, quapropter ex anterioribus

inquiescilicet ut
tari nostro subiectos imperio patimur?
milites, etsi propter simplicitatem praesentis legis
subtilitatem
/).
918)
noD
ins.
(4)
non observaverint
2, 58, l
(5)
in
praestitum
tantum
/i6rt
CRAP
34
tamen
(6) sic iW*,
*
teneantur, quantum iu hereditate inveuerint. quam
caaibus in posterum
patres conscripti, in huiusmodi
1). v k. Bec. post consulatum
obtinere sancimus.
[ 531]
Lampadii et Orestis vv. cc.
XXXI.
DE REPUDIANDAVEL ABSTINENDA HEREDITATE.

Imp. Antoninus A. Muciano.
Si paterna here-
ditate te^" abstinuisse constiterit et non ut heredem

in domo, sed ut inquilinum vel custodem vel ex alia
iusta ratione habitasse liquido fuerit probatum, ex
meus prohipersona patris conveniri te procurator
bebit. PP. id.^ luL Messala et Sabino conss. [.214]
2 Idem A, Severo. Si paterna hereditate abstinon ideo, quod a creditoribus fundos comfide fecisti, a posterioriparasti, si modo id bona
bus, qui sub isdem obligationibus pecuniam patri
PP. v^ k. lul. Laeto ii
crediderint, iure conveniris.
nuisti,
215]
et CC.
et Cereale conss.
3 ^lmpp. Diocletianus et Maximiamis AA.

Suus heres exceptione pacti^ qui
Theodottano.
testamentum iniustum adseverans postea nihil se de
paterna successione petiturum non ex causa donationis, sed transigendi animo in iure professus est,
cum respuere quaesitam nequiret hereditatem et
transactio nullo dato vel retento seu promisso minime procedat, submoveri non potest. Sine die CC.
conss.''
[a.
294]
Modestino militi. Sicut maior

quinque et viginti aunis, antequam adeat, delatam
repudians successionem post quaerere non potest,
ita quaesitam reuuntiando nihil agit, sed ius quod
habuit retinet nec, quod confessos pro iudicatis haberi placuit, ad vocem repudiantis hereditatem, sed
ad certam quantitatem deberi confitentem pertinet.
S. V k. lan. Sirmi AA. conss.
[a. 293]
5 ^ldem AA. et CC. Claudianae.
PupiUorum
4 Idem AA.
et CC.
repudiatio delatae hereditatis sine tutore auctore

S. prid. k. lan. Sirmi AA.
facta nihil eis nocet.
conss.
[a. 293]
6 Imp. lustinianus A. lohanni py. Si quis suus
recusaverit paternam hereditatem, deinde maluerit
eam adire, cum fuerat indistincte ei permissum,
donec res paternae in eodem statu manent, hoc
facere et post multum tempus licebat ei ad eandem
hereditatem redire, hoc corrigentes sancimus, si quidem res iam venumdatae sint, ut nullus aditus ei
ad hereditatem reservetur: quod et antiquitas obser1
vabat.
Sin autem res alienatae non sint, si
quidem maior annis constitutus est et tempora restitutionis nulla ei supersint, intra trium annorum
spatium tantummodo huiusmodi ei detur licentia.
2
Sin autem vel minor est vel in utili tempore
tunc post completum quadriennium,
constitutus,
quod spatium pro utili anno qui restitutionilbus dabatur praestitum est, aliud triennium ei indulgeri,
intra quod potest rebus in suo statu raanentibus
adire hereditatem et suam abdicationem revocare.
3
Quo tempore transacto nullus aditus penitus ad
paternam hereditatem ei reservetur, nisi forte adhuc
in miuore aetate eo constituto res venditae sunt.
tunc etenim per in integrum restitutionem non denegatur ei adire hereditatem et res recuperare et creditoribus paternis satisfacere.
vv.
cc.
DE REPUDIANDA
266
VI 3033
anno secundo.
I).
xv
k.
Lampadii
Nov. ConOrestis
et
[a.
532]
IIERRD.
XXXII.
QUEMADMODUM APERIANTUR TESTAMENTA ET

INSPICIANTUR ET DESCRIBANTUR.
Ut testamentum,
Imp. Alexander A. Proculae.
qftod dicis factum, proferatur et publice recitetur,
competens iudex iubebit. PP. ii k. April. Maximo ii
et Aeliano conss.
[a. 223]
2 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Alexandro.
a
Testameiiti tabulas ad hoc tibi
patre datas, ut in
1
patria*" proferantur, adtirmans potes iUic proferre,

ut secundum leges moresque locorum insinuentur,
ita scilicet, ut testibus non praesentibus adire prius
vel pro tribunali vel per libellum rectorem provinciae procures ac permittente eo honestos viros adesse
facias, quibus praesentibus aperiantur et ab his
rursum obsignentur. PP. xii k. lan. Maximo ii
et Glabrione conss.
[a. 256]
3 Impp. Biocletianus et Maximianus AA. et CC.^^
Aristoteti.
Eius, quod ad causam novissimi patris
vestri iudicii pertinet, de calumnia tibi iuranti praeter
partem, quam aperiri defunctus vetuit vel ad ignominiam alicuius pertinere dicitur, inspiciendi ac
praeter diem et consulem tibi rector

D. vi k. Mai.
provinciae facultatem fieri iubebit.
CC. conss.
[a. 294]
4 ^^lmppp. Gratianus Valeniinianus et Theodosius AAA. ad Hesperium pp. Codicillos seu scripturam quolibet tenore formatam ea oportebit observatione in publicum proferri, qua testamenta panduntur.
D. III k. Aug.^^ Mediolano Ausonio et Olyhrio
conss.
[a. 379]
describendi
XXXIII.'^
DE EDICTO DIVI HADRIANI TOLLENDO ET

QUEMADMODUM SCRIPTUS HERES IN POSSESSIONEM MITTATUR.
1
Impp. Severus
et
Antoninus AA. Lucillo.
Cum
et substitutum controversia moveatur, eum, qui primo loco institutus est, induci in
PP. xii k. Dec. Dextro et
possessionem oportet.
inter institutum
Prisco conss.
[a.
2 Imp. Alexander A. Eutacto.
196]
Quamvis quis se
filium defuncti praeteritum esse adleget aut falsum

^'^
vitio subvel inofficiosum testamentum seu aho
iectum vel servus defunctus esse dicatur, tamen
scriptus heres in possessionem mitti solet. PP. vi
k. Nov. Maximo ii et Aeliano conss.
[a. 223]
3 ^^lmp. lustinianus A. luliano pp. Edicto divi

Hadriani, quod sub occasione vicesimae hereditatum
introductum est, cum multis ambagibus et difticultatibus et iiidiscretis narrationibus penitus quiescente,
quia et vicesima hereditatis a nostra recessit re
publica, antiquatis nihilo minus et aliis omnibus,
quae circa repletionem vel interpretationem eiusdem
"
ex
promulgata sunt, sancimus, ut, si quis
asse vel ex parte competenti iudici testamentura
ostenderit non cancellatum neque abolitum neque
edicti
ex quacumque suae formae parte vitiatum, sed quod

prima figura sine omni vituperatione appareat et
depositionibus testium legitimi numeri vallatum sit,
mittatur quidem in possessionem earum rerum, qua,e
testatoris mortis tempore fuerunt, non autem legitimo modo ab alio detinentur, et eam cum testifica1
tione publicarum personarum accipiat. Sin autem
aliquis contradictor extiterit, tunc in iudicio competenti causae in possessionem missionis et subsecutae
contradictionis ventilentur et ei possessio

adquiratur, qui potiora ex legitimis modis iura osten-
(1)
hereditatem libri
(2') te om. libri
(2)
29, 2
III
(6)
14, 111
Hal,
seqq.
iii k.
Cf.
(4)
Dig.
v Hal,
iunge 2, 6, 4. 6, 19, 1: finis iteraturin 2, 4, 38

exceptionc pacti del. Mommsen
(7) S. vui k. lan.
{h)
Nicomediae CC.
(tt)
i^35,
(3) id.
35,
6,
conss.
12 seqq.
/.
(8) iunge 6, 58,

gem.
Cf. Dig. 29, 3
(lO) sic B^
patriara
CR
(li)
Th.
iungenda
est
k. Sept.
Th. 8,
alii
(16)
et cc.
8, 18, 6
18,
iunge 6,
simiJe quid desideratur
om. libri
(13)
(I4)
23, 27
d.
prid. k.
(12)
fortasse
Aug.
acc. iiii
35, 19
(15) .stc PC,
(17) heres scriptus vel
QUIS ALIQUEM TESTARI PKOH.
SI
VI 3335
2G7
sive qui missus est sive qui antea detineus

contradicendum ûtavit. Nullis angustiis temposed sive tarmus
sive praemature aliquis missus est, legis tantummodo arbitrium requiratur et causa, unde vel missio
3
vel contradictio exoritur.
Sive enim post annale
illi heres extitit, ea quae ab

ipsa finita
sunt revocari in disceptationem oportet. Sed si
pupilli nomine falsum dicere vis testamentum, de
tlerit,
quod pupillus
rum huiusmodi missione coartanda,
sive post maioris aeui curricula aliquis fuerit

missus, si tantum ex legitime formato testamento
missio procedat, nuUum ei temporis obiciatur obstaculum, nisi tantum temporis effluxerit, quod possit
vel possessori plenissime securitatem et super dominio praestare, vel ipsi qui missus est omnem in4 tentionem excludere. Si enim vel ex una parte
vel ex utroque latere temporis prolixitas occurrit,
manifestissimum est non solum missionem, sed etiam
D. xii
ipsam principalem causam esse sopitam.
tempus
k. April.
ConstantinopoU
et Orestis vv. cc^
post consutatum Lampadii

[a.
531]
'^
XXXIIII.*
QUIS ALIQUEM TESTARI PROHIBUERIT VEL
COEGERIT.
SI
Civili discepta*lmp. Alexander A. Severae.

crimen adiungitur, si testator uon sua sponte
testamentum fecit, sed compulsus ab eo qui heres
1
tioni
est
institutus, vel quoslibet alios^ quos noluerit

S. xv k. lan. Alexandro A. iii et Dione
conss.
[a. 229]
scripserit.
2 Imm?. Diodetianus
et Maocimianus AA. Mcane testamentum ordinetur, impedimento fuisse monstrantur, velut indignas personas
a successionis compendio removeri celeberrimi iuris
gorae.
jEos, qui,
PP.
est.
k.
lan.
Diocletiano
ii
Aristohulo
et
conss.
[a.
285]
3 Idem AA. et CC. Eutychidi. ludicium uxoris

postremum in se provocare maritali^ sermone non
est criminosum.
D. v k. lan. CC. conss.
[a. 294]
4 [AvxoycQaxcaQ
'^'Eav
TiS
Zrp;(ov A!\
'
riva Sia&eff&ai
xcoXvarj
avrov Scarl&ea&at
xcoXvarj
rj
TtXrjQciiGai
aQâfievov
rrjv
8ia-
y.ai rco ^rjfiiaf&evri

itqo&jxr]v, xars%6rai /uiv
ipaasi, rrjs xcoXvaecos, xal b'C rc Se aXXo Tte^caaevaec, Srjfioacov k'arac xac avroe tv dôîcc rbv
XocTtbv ^lov ScareXiasc
D. III k. lun. Constantinopoli ZenoneA. cons. [a. 479]
"^.
quo per PoUam transactum est, potes experiri, dum

memineris, si in causa non obtinueris, et portionem,
quam ex eo testamento pupillus habet, te ei salvam
facturum, quam adimi pupillo necesse erit secundum
iuris formam, et de calumnia tua praesidem deliberaturum, quamvis pupilli nomine agere videaris, cum
retractas ea quae finita sunt per coheredem. PP. vii
'^
conss. [a. 208]
k. Mai. Antonino A. iii et Geta iii
3 Imp. Alexander A. Antiochiano. Si ea quaestio
filiis eius,
quam consobrinam tuam dicis,
quod tabulae testamenti patris eorum, qui a familia
interfectus dicebatur, priusquam quaestio de servis
infertur
haberetur, apertae et recitatae sunt, propter amplissimi ordinis consultum hereditas a tisco vindicatur
et ideo agi causa apud procuratorem meum debet,
quia non eo tempore pupilli fuerunt. PP. ii non.
[a. 222]
April. Alexandro A. cons.
4 Idem A. Philomuso. Hereditas in testamento
data per epistulam vel codicillos adimi non potuit.
quia tamen testatrix voluntatem suam non mereri
unum ex heredibus declaraverat, merito eius portio
non iure ad alium translata fisco vindicata est. libertates autem in eadem epistula datae peti poterunt.
PP. II k. Dec. Maximo ii et Aeliano conss. [a. 223]
Non oportet ut indignis
5 Idem A. Tyranno.
heredibus successiones auferri praetextu, quod in
sepultura supremis defunctorum obtemperatum non

PP. VII id. Mart. luUano et Crispino
fuisset.
conss.
Impp. Severus et Antoninus AA. Celeri. Herequos necem testatoris inultam omisisse constitit,
fructus integros cogantur^* reddere.
neque enim
bonae fidei possessores ante controversiam illatam
videntur fuisse, qui debitum ofticium pietatis scientes
1
omiseriut. Ex hereditate autem rerum distracta1
des,
rum
vel a debitoribus
acceptae pecuniae post motam
litem bonorum usuras mferant.
Quod in fructibus quoque locum habere, quos in praediis hereditariis
inventos aut exinde perceptos vendiderint,
3
procul dubio est. Usuras autem semisses dependere satis est. D. xv k. April. Cilone et Lihone
conss.
[a. 204]
2
2 Idem AA. Vero.
Polla quidem liberam habuit

administrandi patrimonii sui potestatem nec idcirco.
(l)
D. XV
constitutio
7,
Constantinopoli Lampadio et Oreste

(2) desideratur Graeca
k. April.
vv. cc. conss.
45, 4
cum
6, 23, 27 scr.
(3)
(5) sic
35,
CR
4.
Dig. 29, 6
(4) iunge
vel a quolibet alio P^,
Cf.
cum By
P, vel quolibet alio recte i/*

(6) sic
P^CIif maritum P^
(7) inscriptionem ex subscriptione
restitui
(s)
(9) id est: Si quis ali35, 4, 7
quem testari prohibuerit vel, cum testari coepisset, testavgI quolibet
=B
Venusto
224]
Clementino.
Minoribus
quinque et viginti annis heredibus non obesse crimen
1
inultae mortis placuit.
Cum autem vos etiam
accusationem pertulisse et quosdam ex reis punitos
et
proponatis, licet is qui mandasse caedem dicitur

provocaverit, vereri non debetis, ne quam hereditatis paternae a fisco meo quaestionem patiamini.
convenit enim pietati vestrae respondere'^ causam
2
Quod si maioris aetatis
appellationis reddenti.
fuissetis, etiam ex necessitate provocationis certamen implere deberetis ", ut possitis adire hereditatem. PP. xv^^ k. lul. Alexandro A. iii et Dione
conss.
[a.
7 Idem A. VitaUae^^.
Si ideo
ultio
necis
229]
testa-
non est desiderata, quia caedis auctores repenon potuerunt, obesse heredibus, in quo nulla
eorum culpa detegitur, non oportet. PP. id. Mart.
toris
riri
Lupo
xxxv.>
DE HIS QUIBUS UT INDIGNIS AUPERUNTUR ET
AD SENATUS CONSULTUM SILANIANUM.
[a.
6 Idcm A.
et
Maximo
conss.
[a.
232]
8 Imp. Gordianus A. Tatiae.
Alia causa est

eius, qui falsi instituta accusatione ad finem usque
quod insimulabat perduxit et contrariam sententiam
meruit, alia eius, qui inchoatam accusationem non
pertulit, cum in illius quidem partem succedat fiscus,
hic autem, qui contrariam iudicis sententiam non
sustinuit, suae partis non perdat persecutionem.
PP. XV k. Fehr. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239]
9 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. AeUaCum fratrem tuum veneno peremptum esse
nae.
adseveras, ut effectus successionis eius tibi non
auferatur, mortem eius ulcisci te necesse est. licet
enim hereditatem eorum, qui clandestinis insidiis
perimuntur, hi qui iure vocantur adire non vetantur, tamen, si interitum non fuerint ulti, successionem obtinere non possunt. PP. Tiheriano et Dione
conss.
[a.
291]
10 Idem AA. et CC. Silvanae. Sororem fratris

necem iure licito vindicantem evincere ab uxore
mentum perficere eum prohibuerit, et laeso ei causa
prohibitionis tenetur et, si quid supererit, in publicum
cedet et ipse iu exsilio reliquam vitam peraget
(lo)
(11) sic CR,
35, 16, 26 seqq.
Cf. Dig. 29, 5. 34, 9
(13) sic P, et
(l2) Geta C. ii scr.
coguntur
ins.
(16) xv EaL, xii
(14) sic R, debetis
(16) sic
PC
CR
SCR., vitalianae
34*
VI
35.
scripta recte successionem
Secun-
non couvenit.
et neque
quae, si fiduciam innocentiae geris
dolo malo tuo maritum necatum neque alias indignam
te successione posse probari confidis, adversus omnem
D. xii
calumniam maximam habes securitatem.
dum
Mai. Sirmi CC. conss.
k.
DE CODICILLIS
268
36
{a.
294]
11 Imp. lustinianus A. lohanni m?. Cum Silanianum senatus conûltum et a noois tam laudandum quam corroborandum est nec non divi Marci
iii
oratio, quae circa id facta est, invenimus autem
ea nuUam mentionem libertatis factam et veteres
movit quaedam de libertatibus relictis in testamento
necati testatoris quaestio, necessarium nobis visum
li enim, qui libertate
1
est etiam haec dirimere.
*
si eam accefuerant in hoc testamento donati et
pissent, lucrum,
quod
eis in
medio
accidit, poterant
sibi adquirere, interea autem procrastinatione propter

necis vindictam habita hoc minime ad eos pervenit
2 et postea in libertatem deducti periclitabantur. Ne
medium tempus fuerit eis damnosum, et maxime si
ancillae in medio pepererint et postea hereditas
adita sit, bellissimum nobis videtur divi Marci prudentissimi principis orationem et in libertatibus pro-
ducere, ne princeps philosophiae plenus aliquid videatur imperfectum sanxisse; sed ita in hereditatibus
et in legatis et in fideicommissis et maxime in libertatibus, quas semper philosophia amplectitur ^, extendatur eius oratio, ut et lucrum quod in medio
accidit eis post libertatem acceptam restituatur et
partus liber et ingenuus esse intellegatur nullaque
machihatione huiusmodi praepeditio damnum aliquod
inrogare concedatur et libera eorum posteritas, si
in medio fuerint ab hac luce subtracti, suorum genitorum commodum consequatur.
Merito enim
3
nobis sanctissimi Marci per omnia constitutionem
replere placuit: nihil etenim actum esse credimus,
dum aliquid addendum superest. D. ii k. Mai. Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis
vv. cc.
[a. 531]
A. lohanni pp.
Talis de antiquo iure
dubietas nostrae serenitati suggesta est propter senatus consultum Silanianum et servos, qui supplicio
adticiuntur sub eodem tecto commorantes et non
suum auxilium domino per insidias occiso praeben-
12 Idem
veteres enim certum non faciunt, qui intellectus

de verbis 'sub eodem tecto' significatur, sive in
eodem cubiculo sive in triclinio vel porticu vel in
tes.
aula haec appellatio
debeat,
adicientes, si
dominus in via vel in agro luerit interfectus, eos servos puniri, qui praesto erant et non auxilium ad prohibendum periculum praebuerunt, nulla distinctione
1
super qualitate praesentiae utentes. Nos igitur
accipi
omnem
eis occasionem ad declinanda supplicia

super
neglegentia salutis domini sui amputantes sancimus
omnes servos, ex quocumque loco sive in domo sive
via sive in agro possint clamorem exaudire vel

sentire et non auxilium tulerint,
supplicio
senatus consulti subiacere.
oportet enim eos, ubicumque senserint dominum periclitantem , ad prohibendas iusidias concurrere. D. xv k. Nov. Conin
insidias

vv. cc. anno secundo.
Orestis
ei
Lampadii
[a.
532]
voluntatem secutus relictum testamento rei publicae

tideicommissum ut ex codicillis relictum praestan-
dum
esse pronuntiavit.
PP.
iii
k. lul.
Maximo
et
Paterno conss.
[a. 233]
2 Imp. Philippus A. et Philippus C. Asclepiodotae. Hereditatem quidem neque dari neque adimi
codicillis posse manifestum est: verbis tamen precariis per huiuscemodi etiam novissimi iudicii ordi1
nationem iura non faciunt irritas voluntates. Unde
inefficaciter te codicillis rogatam esse, ut quibusdam
rebus contenta portionem quam testamento fueras
consecuta aliis restitueres, falso tibi persuasum est.
PP. id. Oct. Peregrino et Aemiliano conss. [a. 244]
3 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Hyacintho et
aliis.
Cum
proponatis pupillorum vestro-
rum matrem
diversis temporibus ac dissonis voluntatibus duos codicillos ordinasse, in dubium non

venit id, quod priori codicillo
inscripserat'*, per
eum, in quem postea secreta voluntatis suae consi a prioris tenore discrepat et contrariam
PP. vi id.
voluntatem continet, revocatum esse.
tulerat,
[a. 290]
Sept. ipsis II II et iii AA. conss.
4 Idem AA. et CC. Stratonico. Non idcirco minus, quod intestato te absente codicillos mater tua
fecit, ii, quibus precariis verbis adscripta sunt, relicta capiunt.
5 Idem AA. et CC. Flaviae. Nec codicillos quidem furentem posse facere certissimi iuris est. si
igitur scriptura velut codicUlorum patris tui fuit
prolata ut aliquid ex hac peti possit, adseverationi
tuae mentis eum compotem fuisse negantis fidem

adesse probari convenit. D. vi k. Dec. Divelli^ CC
conss.
6 Idem AA.
et CC.
[a. 204]
Sive initio quae
Demostheni.
fuerat codicillis relicturus generaliter, sive novissime

relicta servari mandaverit,
confirmatione munitus
nullam iustam gerere sollicitudinem potes.
D. iii
id. Dec. Nicomediae CC. conss.
[a. 294]
7 Imp. Constantinus A. ad Maximum pp.
Si
idem codicilli quod testamenta possent, cur diversum his instrumentis vocabulum mandaretur, quae
ac potestas una sociasset?
vis
igitur specialiter
codicillis instituendi ac substituendi potestas iuris
auctoritate data non est.
D. iii
lun. Pacatiano et Hilariano conss.
[a. 332]
8 ^lmp. Theodosius A. Asclepiodoto pp. Si quis
.
agere ex testamento quolibet modo sive scripto sive

sine scriptura confecto de hereditate voluerit, ad
fideicommissi persecutionem adspirare cupiens, mi1
nime permittatur. Tantum enim abest, ut aditum cuiquam pro suo migrandi desiderio concedamus, ut etiam illud sanciamus, ut si testator faciens
testamentum in eodem pro codicillis etiam id valere
complexus sit, qui hereditatem petit, ab ipsis intentionis exordiis utrum velit eligendi habeat potestatem, sciens se unius eiectione alterius sibi aditum
'^,
ita ut, sive bonorum possessionem sepraeclusisse

cundum tabulas aut secundum nuncupationem cete:
rasque similes postulaverit, aut certe mitti se ad'

possessionem ex more petierit, statim inter ipsa huius
iuris auspicia propositum suae intentionis explanet.
\a
IUud quoque pari ratione servandum est, ut

qui decreverit facere testamentum, si id
testator,
XXXV1.3
DE
CODICILLIS.
1 Imp. Alexander A. Mocimo et aliis.

Rupto
quidem testamento postumi agnatione codicillos quoque ad testamentum pertinentes non valere in du1
bium non venit. Sed cum post ruptum testamentum patrem pupillorum vestrorum litteras emisisse
proponatis, quibus praecedens iudicium confirmavit,

praetor nihil contra ius fecit, si novissimam eius
(1)
et
aixt
(2)
.tic
R,
29,
k.
del.
ant
et ins.
Inst. 2, 25
Nov. Dovelti
cum edd. ante lucrum collocandum
20 segg.
(4) sic C, conscripscrat li
(3)
Mommsen
36,
I,
(6) pr.
Cf. Dig.
(5) d. ui
Th.
implere nequiverit, intestatus videatur esse defunctus

nec traducere liceat ad fideicommissi interpretationem velut ex codicillis ultimam voluntatem, nisi id
ille complexus sit, ut vim etiam codicillorum scriptura debeat obtinere: illo iure electionis videlicet
perdurante, ut, qui ex testamento agere voluerit, ad
2 fideicommissum migrare non possit. Si quis vero
ex parentibus utriusque sexus ac liberis usque ad
gradum ûartum agnationis
vinculis
adligatus
vel
cognatioms^ nexu constrictus ad tertium*" scriptus
4, 4, 7: iunge 6, 13, 2
727%.,
(10)
in
ueque
CR"
ina.
(7)
ut 2%., om. libri

cum Th., vero
(9) sic dett.
Th.
(s)
ins.
ad
CR
DE LEGATIS
heres fuerit vel nuncupatus, in eo videlicet testaquod testator vicem quoque codicillorum
voluit obtinere, licebit ei, si de hereditate ex testa-
mento,
mento
secundum mortui voluntatem
agens fuerit
certe ipse sponte voluerit, ad
fideicommissi subsidium convolare.
non enim par
eademque ratio videtur amittere debita et lucra non
forte
superatus vel
3
capere. In omni autem ultima voluntate excepto
testamento quinque testes vel rogati vel qui fortuitu
venerint in uno eodemque tempore debent adhiberi,
sive in scriptis sive sine scriptis voluntas conficiatur.
testibus videlicet, quando scriptura voluntas
componitur, subnotationem suam accommodantibus.
D. x
k. Mart.
Victore
vc.
cons.
ConstantinopoU
[a. 424]
XXXVIL
DE LEGATIS.
lihertis Sextiae Ba*
his ^
ut quoad cum Claudio
morati essetis', alimenta vobis'* et vestiarium legatum sit^ tamen hanc fuisse defuncti^ cogitationem interpretor, ut et post mortem lusti eadem
vobis praestari voluerit.
2 Impp. Severus et Antoninus AA. Sabiniano.
neres
institutus hereditatem vendiderit, taQuamvis
men legata et fideicommissa ab eo peti possunt ef,
eo
nomine
datum fuerit, venditor ab emptore
quod
^lmp. Antoninus A. Pius
Quamvis verbis
siliae.
'lusto
PP. x
vel fideiussoribus eius petere poterit.

k. Sept.
197]
[a.
3 ^ldem AA. Victorino. Qui post testamentum

factum praedia quae legavit pignori vel hypothecae
rautasse voluntatem circa legatariorum persovidetur et ideo, etiam si in personam actio
electa est, recte placuit ab herede praedia liberari.
PP. VI k. Mai. Gentiano et Basso conss.
[a. 211]
4 Imp. Antoninus A. Sulpicio.
Servis testamento dominorum non data libertate legatum seu
fideicommissum relictum non valet nec convalescere
potest, licet post mortem testatoris libertatem aliqua
ratione consecuti sunt. PP. v k. lul. Antonino A. iiji
et Balbino conss.
[a. 213]
5 Idem A. Donato.
Non est dubium denegari
tunc locus
actionem legatorum
ei
pro portione competenti in

appaBal-
his rebus, quas subtraxisse eum de hereditate

ruerit.
PP. v id. Sept. Antonino A. iiii et
bino conss.
6 Idem A. lulio.
[a. 213]
legata relicta primus legatarius agnovit, substitutio eorum in personam Pontianae facta evanuit. PP. viii k. Mai. Romae Laeto ii
et Cereale conss.
[a. 215]
7 Idem A. Fausto. Si Fortidianum fundum primo
pater tuus fratribus per praeceptionem ac mox tibi
si
Si
concursu dominium -eius tibi quoque quaeError autem nominum in scriptura factus,
modo de mancipiis vel de possessionibus legatis
,
ritur.
non ambigitur, ius legati dati non minuit. PP. v

lul. Laeto ii et Cereale conss.
[a. 215]
8 Idem A. Bemetrio. Ab administratione tutelae
religio sacramenti Marcellum, quem vobis a patre
tutorem datum testamento proponitis, eripit. quae
res, quominus legatum consequatur, non impedit:
nec enim iuste ab ea petitione repellitur, cum, etiam
si vellet, tutelam administrare prohibeatur.
PP. viii
id.
id. Ma7^t.
Romae Sabino
ii et
Anullino conss.
216]
[a.
9 Imp. Alexander A. Antiocho. Si in fraudem

eorum quae testamento relicta sunt admissus est
accusator, qui testamentum falsum diceret, praeses
provinciae secundum iurisdictionis formam solvi legata iubebit, interposita cautione, si evicta fuerit
hereditas, ea restituturum ^ quamvis alias cautioni
(1)
(2)
= 44,
Dig.
ita 88
4,
26
34,
13,
habeant Dig.
sint Dig.
(8) c/.
seqq.
1,
Inst.
(())
2,
20,
Cf.
(3)
(4)
Dig. 30
vobis om. Dig.
defunctae Dig12
32
quamvis verba
(9) sic
(7)
CR,
et
Inst.
2,
20
testaraenti
(5)
legata
R, om.
restituiri
PC
dett.:
cum
sit,
PP.
tur.
711
sine controversia legata solvanMaocimo ii et Aeliano

[a.
10 Idem
37
36.
Febr.
id.
conss.
223]
Cum
alienam rem quis

reliquerit, si quidem sciens, tam ex legato quam ex
fideicommisso ab eo qui legatum seu fideicommissum
meruit peti potest. quod si suam esse putavit, non
valet
aliter
uxori vel
A.
Ingenuae.
nisi proximae personae vel

personae datum sit, cui legaturus
v k. Febr.
relictum,
alii tali
esset, et si scisset rem alienam esse. PP.

Albino et Maximo conss.
1 1 Idem A. Albiniano. Filia legatorum
[a.
227]
non habet
testamento reliquit, pater
dedit.
PP. v non. Mart.
si
ei
12 Idem^^
A. Muciano.
actionem,
ea, quae
postea in dotem
et
Pompeiatio
Peligno conss.
vivus
[a.
231]
Cum
responso viri prudentissimi Papiniani, quod precibus insertum est,

praeceptionis legatum et omissa parte hereditatis
vindicari posse declaratur, intellegis desiderio tuo
l
iuxta iuris formam esse consultum. Verba vero
responsi haec sunt: Filiae mater praedium ita legavit: 'praecipito
sumito extra partem hereditatis
cum hereditati matris filia renuntiasset, nihilo minus
eam recte legatum vindicare visum est. PP. constitutio V id. lul. Sabino ii et Venusto conss. [a. 240]
13 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Severae.
Proprias tuas res legari vel fideicommitti
tibi non potuisse manifestum est.
PP. xv k. Mai.
[a. 286]
14 Idem AA. Tatiano. IVIonumenta quidem legari
uoji posse manifestum est, ius autem mortuum in'
ferendi
nemo
legare
PP.
prohibetur.
ii
Maximo
Idem AA. Terentio. Si
15
dedit,
nam non
legavit
VI
269
k.
[a.
Sept.
286]
universae facultates,
quas pater vester reliquit, debito fiscali aut privato

absumuntur, nihil ex his, quae testamento eius adQuod si deducto
scripta sunt, valere potest.
1
in relictis bonis superflluum est, libertates

impediri iuris ratio non permittit, quando etiam legata nec non^* fideicommissa salva lege Falcidia
debito
praestanda sunt.
AA.
PP.
iii k. Oct.
ipsis iiii et iii
conss.
[a. 290]
Creditor, si a debitore suo rem, quam pignoris nomine susceperat,
legatam sibi contendit, etiam debito ab heredibus
eius oblato,
quominus restituat, defendi potest.
S. XVIII k. Febr. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
17 Idem AA. et CC. Eutychiano. Datum lega-
16 Idem AA.
et CC. Scyllae.
tum adimi tam pure quam sub
condicione,
tantum, sed etiam ingenuis placuit.

Mart. CC. C07iss.
bertis
710)1.
non
li-
D. iii
[a.
294]
Ex
18 Idem AA.
et CC. lustino.
legato nominis,
his qui successerunt non mandatis,
actionibus ab
directas quidem actiones legatarius habere non potest,
utilibus autem suo nomine experietur, D. vi id. Dec.
CC. conss,
[a. 294]
19 Idem AA. et CC. Niconi. Non tantum duum
mensuum, sed etiam minoris temporis maritus uxori
testamento scriptus succedit, nec legata vel fideicommissa seu donationes temporis huius angustia
D, v id. Dec. Nicomediae CC.
capi prohibet.
C071SS.
[a.
294]
Uxor patrui
CC. Eutychiano.
tui si testata decesserit, res tuas tantum usum fructum earum habens legare non potuit. D. vii k. lan.
CC. conss.
[a. 294]
21 ^^Dnp. Co7istantinus ^^ A. ad popuhm. In legatis vel fideicommissis verborum necessaria non
sit observantia, ita ut nihil prorsus intersit, quis
talem voluntatem verborum casus exceperit aut quis
loquendi usus effuderit. D. k. Febr.^* Constantio ii
et Constante conss.
[ 3391
20 Idem AA.
restitutuni iri
{sic
Hal.)
9,
9.
6,
23,
6, 23,
15
et
15
debuit
nec non CR, vel

(13)
(14)
imp. Gordianus
(12) iunge 6,
scribi debuit Congtantiua, cf. ad
(lO) scribi
scr.
(11)
Laodiceae
ina.
6,
9,
22 Imp. luntinianus
vel
legatis
A.
fideicommissis
Menae pp.
D. II k. Mai. Constantinopoli post considatum Lam[a. 531]

25 Idem A. lohanni pp. Si legatarius celaverit
testamentum et postea hoc in lucem emerserit, an possit legatum sibi derelictum is qui celaverit ex eo testa-
personae sed etiam eius heredibus praestari

eorum exactionem omnibus heredibus et*
heredum heredibus conservari pro voluntate testacertae
I). iii id. l)ec. Constantinopoli

praecipimus.
dn. lustiniano A. pp. ii cons.
[a. 528]
23 Idem A. luUano pp. Cum quaestio talis de
toris
1
mento vindicare, dubitabatur, Quod omnimodo inhibendum esse censemus, ut non accipiat fructum suae
calliditatis
qui heredem voluit' hereditate defraudare: sed huiusmodi legatum illi quidem auferatur,
maneat autem quasi pro non scripto apud heredem,
ut, qui alii nocendum esse existimavit, ipse suam
verborum animos veterum^ movit, si

agrum puta Cornelianum vel alium
quendam iii solidum legaverit, deinde alii partem
eius dimidiam, quantam portionem primus, quantam
significatione
quis cuidam
consequitur (simili dubitatione

hereditate et in fideicommissis habita), cumque computationes multae introducebantur et multis
ratiocinatoribus dignae: nos huiusmodi computationes quasi superfluas et contrarias voluntati testaCum
torum omnes esse sopiendas censemus.
1
enim manifestissimum est eum, qui ab initio duo-
secundus legatarius
sentiat iacturam,
in
decim uncias
non
est, id est in hereditatibus vel legatis vel fideicommissis: vestigia enim voluntatis testatoris non aliter
2 (l) nisi per huiusmodi viam aestimanda sunt. Sed
non absimilem
humanum
esse apparuit.
vel forte
constitutam decidere nobis

agitabatur enim,
si
quis
vv. cc.
vel quandam rem cuidam legaverit et postea

iterum vel saepius ei eandem rem per legatum vel
iideicommissum dederit, post talia autem verba testamenti Sempronio eundem agrum vel aliam rem lega-
et Oresie vv. cc. conss.
[a.
530]
Cum quidam suum

exheredatum fecit aliis
heredibus scriptis, eidem autem pupillo alium substitutum reliquit, maximam scilicet ostendens ad
filium suum adfectionem, cui nihil
quidem emoluA. lohanni pp.
filium familias
impuberem
menti reliquit, sed

etiam substitutionem
exheredationis iniuriam
addidit et a substituto
lega-
ôst
ei
tum
reliquit, quaerebatur, si huiusmodi legatum vel

fideicommissum potest valere. Sed et si legatum
eidem exheredato filio pater reliquerit et substituerit
ei exheredato facto
aliquem extraneum, iterum cer1
si saltem per eundem modum fideicommisGum igitur antiquitas

potest relinquere.
quidem haec diverse tractare maluit, nobis autem
huiusmodi iurgia supervacua esse videntur, sancimus nullo legato nuUo fideicommisso huiusmodi
tabatur,
2
sum
substitutum qui exheredato pupiUo datus est

prae(1) et
del.
tates
C, et
eonun
Mommsen
(6)
an
R
(4)
C, ac
(2) tic
sic
C, vetcres
R, dominium
(o)
r.
1.
iunge 6, 42, 31
(8) et
vel heredi(7) sic C,
532]
quod in apothecis fuit, si ideo illic habuit, ut, cum

praedium venisset mater familias, eo uteretur,
Pp. vi id. Aug.
legato cedere ignorare non debes.
A7it07iino A. II II et Balbino co7iss.
[a. 213]
2 Impp. Diocletia7ius et Maodmianus AA. et CC.
in
liter
24 ^ldem
[a.
item ea, quae ad tempus propter incursionem latronum tutelae causa in praedium translata sunt, legato
1
non cedere iuris auctoribus placuit. Vinum vero,
memoratis casibus sive coniunctim sive soli sive

saepius eidem relictus, aequa lance et hereditatem
et agrum et aliam quamcumque rem dividi et ad
dimidiam partem unumquemque vocari, nisi specia-
est,
secu7ido.
1 Lnp. Antoni7ius A. Antipatrae.

Praediis instructis legatis, quamvis ex fructibus oleum et vinum
in eodem fundo habuerit, tamen si id venale fuit,
ut saepius quidem Titii fuisset mentio, semel

autem Sempronii, quid statuendum est, et quid iuris
sit, si coniunctim an^ separatim eis relinquatur, sive
2 in legato hoc consistat sive in hereditate ? Huiusmodi igitur decidentes autiquam controversiam sancimus, cuicumque fuerit vel hereditas vel ager in
tima
anno
DE VERBORUlkl ET RERUM SIGNIFIGATIONE.
verit,
padio
autem adsignatur,
XXXVIII.
aUum
voluntatem, quae legidominari censemus. D. xv k. Dec. Lam-
cui
legatarius,
JSov.
k.
agrum Cornelianum
expresserit et dixerit testator tantas quidem

partes velle unum, tantas autem alterum habere.
in omnibus eteiiim testatoris
si
gerendam aliquid derelictum sit,

tutelam, ei quidem legatum aufertur,
cui ille utilis esse noluit.

Co7istantinopoli post consulaturn Lam[a. 5311
26 Idem A. lohanni pp. Illud, quod de legatis
vel fideicommissis temporalibus utpote irritis a legum
couditoribus definitum est, emendare prospeximus
sancientes et talem legatorum vel fideicommissornm
1
speciem valere et firmitatem habere. Cum enim
iam constitutum est fieri posse temporales donationes et contractus, consequens est etiam legata vei
fideicommissa, quae ad tempus relicta sunt, ad eandem similitudinem confirmari: post completum videlicet tempus ad heredem isdem legatis vel fideicommissis remeantibus, necessitatem habente legatario
vel fideicommissario cautionem in personam heredis
exponere, ut post transactum tempus res non culpa
D. xv k. Nov. Coneius deterior facta restituatur.
stantitiopoli post consulatu7n Lampadii et Orestis
D.
autem minui eam sex unciis, cum alii eas obtulit,

et^ praesens casus exitum apertissimum inveniet.
\a Si quis itaque vel agrum vel hereditatem reiiquerit, primo quidem in totum, secundo autem iu
partem dimidiam, utrumque in sex uncias esse vel
\b dominum rei legatae vel heredem*. Et si primo
re tota relicta tertiam partem secundo reliquerit,
secundum praedictum modum octo quidem uncias
vel agri vel hereditatis apud primum remanere, tertiam autem partem vel quattuor uncias ad secunEt sic in omnibus statuendum
\c dum migrare.
iuris antiqui
subierit
pupillo
cuidam reliquit, alii autem postea

quidem a priore vokmtate, voluisse
et aliam disceptationem
quemadmodum,
tutelam
propter
rei
sex, recessisse
SIGN.
gravari, uec si ipsam rem quam pupillo legavit a

substituto eius vel legare vel fideicommittere voluit.
In annalibus
quae testator non solum
voluit,
et
DE VERBOEUM ET RERUM
270
VI 37. 38
Fundo 'sicut instructus est' legato sive

Rufino.
per fideicommissum relicto vilicum hominesque et
omnia, quae vel, ut ipse pater familias, cum ibi
ageret, vel fundus esset instructus, non temporis
causa habuit in eo, relicta esse iuris auctoritate definitum est: ea etiam, quae tam fructuum coliigendorum quam servandorum.
Item pecora sterco-
randi vel pascendi causa ibi constituta, ut fructus

de his capiantur vel ut fundus sit instructior, fideicommisso cedere certi iuris est. D. non. Oct. Sirmi
AA. C071SS.
3 Imp. Iusti7iia7ius A. hdiano pp.
cautionis nomine vel aafaXeias non esse
[a.
293]
Sancimus
fideiussoris
dationem interpretandam nisi hoc specialiter vel iu
Graecis vel in Latinis verbis scriptum fuerit: nisi
enim vel generaliter de satisdatione vel de fideiussione
specialiter sit nominatum, cautione vel cautela vel
,
aatpaXalq,
sionem
sed nudam promisMart. Constanti7iopoli posl
minime fideiussionem
siguificari.
i>.* k.
et Orestis vv. cc.
C07isuiatu7n
Lampadii
[a.
Cum quidam
5311
sic vel in-
stitutionem vel legatum vel fideicommissum vel libertatem vel tutelam scripsiaset: *ille vel ille heres
ex im.
(9)
PR
ins.,
(8)
cf.
44,
Zeitschrift
8,
99 seqq.
Cf.
fur Rechtsgesch.
Dig. 50,
p.
ns
16
OmSSA
SI
CAUSA TEST.
SIT
aut illi do lego* vel *dari volo',

liberum' vel 'tutorem esse volo*
vel *iubeo', dubitabatur, utrumne inutilis sit huiusmodi institntio et legatum et fideicommissum et libertas et tutoris datio, an occupantis melior condicio
sit, an ambo in huiusmodi lucra vel munia vocentur
et an secundum aliquem ordinem
admittantur, an
*
uterque omnimodo cum alii primum in institutionibus quasi institutum admitti, secundum quasi substitutum, alii in fideicommissis posteriorem solum
accepturum fideicommissum existimaverunt
quasi
1
recentiore voluntate testatoris utentem.
Et si
'mihi esto' vel
aut
vel 'illum
'illi
quis
eorum
altercationes singillatim exponere malue-
prohibet non leve libri volumen extendere,

ut sic explicari possit tanta auctorum varietas, cum
non solum iuris auctores. sed etiam ipsae principales constitutiones
quas ipsi auctores rettulerunt,
la inter se variasse videntur.
Melius itaque nobis
visum est omni huiusmodi verbositate explosa coniunctionem 'aut' pro 'et' accipi, ut videatur copulativo modo esse prolata et magis sit
TtaâScaêvîs,
ut et primam personam inducat et secundam non
nihil
\b repellat.
Quemadmodum
interdicto quod vi aut clam
enim verbi gratia
in
'aut' coniunctio pro
*et' apertissime posita est, ita et in omnibus huiusmodi casibus sive institutionum sive legatorum sive
fideicommissorum vel iibertatum seu tutelarum hoc
esse intellegendum, et ambo veniant aequa lance ad
ambo
hereditatem,
commissum
XXXVIIII.*
illura
rit,
VI 3840
271
legata similiter accipiant, fidei-
libertas utrumque capiat, tutoris ambo fungantur ofticio. Sic

defraudetur
a
commodo testatoris, sic maior
nemo
in
utrumque dividatur,
SI
OMISSA SIT CAUSA TESTAMENTI.
Impp. Severus et Antoninus AA. lanuariae.

fraudem legatorum transmissam hereditatem
Si
in
ad substitutum probatura es, utihs actio adversus
eum, cum quo
fraudis consiiium participatum est,

competit. ^lane si pecunia accepta omisit aditionem,
legata et fadeicommissa praestare cogitur. Accepta
Oct. Dextro ii et Prisco^ conss.
[a. 196]
2 Imp. Philippus A. et Philippus C. Victoriae.
cum
hereditestamento
obtinere
Eum, qui,
possef
k.
tatem, ab intestato ius successionis voluit amplecti,

libertatibus eodem testamento datis obesse non posse
iam pridem
Quod
placuit.
si,
cum neque
adiri
ex testamento hereditas neque bonorum possessio

peti possit, iudicium defuncti non usurpabitur^ sed
iuris ratione vocatum est, petitio relictoSin vero iure facto
nullo iure procedit.
testamento cessante herede scripto alter ab intestato
ad irritum
rum
adiit hereditatem,
neque
libertates
neque legata ex
PP.
posse praestari manifestum est.
k. lan. Philippo A. et Titiano conss.
[a. 245]
Apro et Piae. Si Proculina patri vestro, cuius estis
heredes, testamento quid reliquit et scripti iure secundum eius iudicium vel omissa causa testamenti successerunt ab intestato, aditus competens iudex, quatenus legis Falcidiae modus patitur, vobis relicta restitui
D. xv k. lan. Sirmi AA. conss.
iubebit.
[a. 293]
testamento
\c
providentia pupillis iuferatur, ne^, dum dubitatur,

apud quem debet esse tutela, in medio res pupillorum depereant. sed haec quidem sancimus, cum in
2
Sin
personas huiusmodi proferatur scriptura.
autera una quidem est persona, res autem ita derelicta,e: 'illam aut illam rem illi do iego', vel 'per
'
fideicommissum relinquo', tunc secundum veteres
regulas et antiquas definitiones vetustatis iura maneant incorrupta, nulla innovatione eis ex hac con3 stitutione introducenda.
Quod etiam in contracti-
locum habere censemus. JD. pnd. k. Mai.

Constantinopoli post consiilatum Lampadii et Orestis
bus
vv. cc.
[a.
531]
Suggestioni Illyricianae
advocationis respondentes decernimus familiae nomen

talem habere vigorem: parentes et liberos omnesque
propinquos et substantiam, libertos etiam et patronos nec non servos per hanc appellationem signi1
Et si quis per suum elogium fideicomficari.
missum familiae suae reliquerit, nulla speciali ad-
quibusdam certis personis facta, non

solum propinquos, sed etiam his deficientibus geneet hos^ enim nobis humanum esse
rura et nurum.
videtur ad fideicommissum vocari, ita videlicet, si
matrimonium morte filii vel filiac fuerit dissolutum.
nullo etenim modo possint^ gener vel nurus filiis
viventibus ad tale fideicommissum vocari, cum hi
procul dubio eos antecedant: et hoc videlicet gra-
iectione super
Hoc eofieri, ut post eos liberti veniant.

valente, et si quis rem immobilem cuidam legaverit vel fideicommiserit eamque alienari prohibuerit
2
datim
dem
adiciens, ut, si hoc fideicommissarius praeterierit,

3 familiae suae res adquiratur. In aliis autem casibus nomen familiae pro substautia oportet intellegi.
quia et servi et aliae res in patrimonio uniuscuiusque esse putantur. D. xv k. Nov. Constantinopoli
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. anno
secundo.
(l)
in
rfett.,
\a.
om.
CR
PR, hoc C cum
(2) sic i?,

(4)
inferetur nec
sic
cwn B,
532]
(3)
possit
44, 26.
Cf.
MISCELLA TOLLENDA.
Legatum alii* sub
Imp. Gordianus A. Bono.
condicione sic relictum, si uxor nuptui se post mor1
tem mariti non
collocaverit, contractis nuptiis condicione deficit ideoque peti legatum nequaquam potest.
PP. XIII k. Aug. Gordiano A. ii et Pompeiano
conss.
[a. 241]
2 Dnp. lustinianus A. luliano pp. Ambiguitates
legis luiiae miscellae generali lege tollentes nullum
concedimus
fieri
iuramentum secuudum praedictara
' *
JVLuciana cautione super
legera, sed penitus ea cura
hac causa quiescente licere mulieribus, etiam mari-
torum suorura interminatione spreta, quae viduitatem

et non dato sacramento procreandae
eis indicit,
subolis gratia, tamen ad secundas migrare nuptias,
poena huiusmodi cessante, sive habeat liberos, sive
non, et percipere ea, quae maritus dereliquit (quo-
rum omnium manifestissimum
est dominiura minirae

eas liberis existentibus habere usu fructu tanturamodo apud eas manente et ad liberos prioris tori ^^
proprietate eorum deferenda secundura ea, quae de
'^
ex his mulieribus statuta
secundis nuptiis lucrisque
sunt), ne ex necessitate legis et sacramento colorato
1
periurium committatur. Cum enim mulieres ad
hoc natura progenuit, ut partus ederent, et maxima
eis cupiditas in hoc constituta est, quare scientes
coraraitti patimur? Tale
iuramentum conquiescat et lex lulia miscella
cedat cum Muciana cautione super hoc introducta,
a re publica separata. augeri etenim magis nostram
rem publicam et multis hominibus^* progenitis fre-
prudentesque periurium
igitur
quentari quam impiis periuriis adfici volumus, cum

esse inhumanum videtur per leges, quae perD. x k. mart.
iuria puniunt, viam periuriis aperiri.
vv. cc.
{a. 531]
satis
hos
9,
PR
cum
(6) sic Hermann,

Dig. 29, 4
fusco et dextro (= a. 225) Hal.
(7) sic dett, possit
CR
41,
(9)
(8) non insuper habitum Cuiacius
h)
xxxx.
DE INDICTA VIDUITATE ET DE LEGE lULIA
116.
mariti
(14)
117
i2,
si-;
(10)
alii
evacuamus
dett.
C, ea
cum B, aliis
una cum R"
lucrisque scripsi,
C, legitimis ins.
(13)
CR
(u) ea
(12)
et lucris
tori
quae
C,
librt
3 Jdem A. lohanni pp. Legem Iiiliam miscellam

in femims sustulimus, ita et in massensum
culis esse sublatam pertinere quidem ad
non
nostrae legis, quam super hoc promulgavimus
quemadmodum
Ne tamen quaedam
ambiguitas simexpressim sancimus

plices animos moveat,
legem luliam miscellam et senatus consulta, quae
circa eam facta sunt, nec non Mucianam cautionem,
quae super talibus nuptiis introducta est, non solum
Sed
2 in femiiiis, sed etiam in masculis cessare.
quia apud Ulpianum in libris Sabinianis invenimus
quaedam verba, quae effugiuiit legis miscellae observationem, ne quis et ea sublata esse putaverit,
sancimus, cum huiusmodi verbis mulieribus aliquid
relinquatur: 'si vidua erit' vel *cum vidua erit' vel
*quotiens vidua erit', vel e contrario maribus: *si
*amiserint uxores' vel 'quaiido ad caelibatum per'venerint', non vetari ea vindicare vel legitimo modo
sumere, quae eis derelicta sunt. neque enim ut permaneant vel feminae in viduitate vel masculi in
caelibatu relictum esse videtur, ut locum vel ante
nostram legem habeat lex lulia miscella, quae iam
perempta est: sed cum primum hoc evenerit, ilico
competat talibus personis eius quod relictum est
persecutio, quia sub condicione relictum esse videtur, sive semel sive in annos singulos haec liberalitas fuerit conscripta, quasi pro solacio suae tristitiae.
D. k. Nov. Constantinopoli posi consulatum
est incertum.
etiara
Lampadii
et Orestis vv. cc.
[a.
531]
XXXXI.
DE HIS QUAE POENAE NOMINE IN TESTAMENTO VEL CODICILLIS KELINQUUNTUR.

histinianus A. Menae pp. Supervacuam
1
'^lmjf).
observationem veterum legum, per quam voluntates
testatorum ad effectum duci impediebantur, amputamus praecipientes nulhim valere, dicendo poenae
nomine quaedam esse
relicta vel
adempta in supremis testantium voluntatibus, ea infirmare, sed licere

testanti pro implenda sua voluntate vel pecunias
vel aliam pecuniariam poenam inquibus voluerit, tam in adimendis hereditati-
dari praecipere
ferre^'
DE HIS QUAE POENAE NOMINE
272
VI 4042
bus vel
vel
tideicommissis vel libertatibus,

legatis
quam in praecipiendo ad alias personas ea transferri ab eo, cui relicta ab initio sunt, vel
aUquid
aliis ab eo dari, si minus
dispositionibus suis heres
1
vel legatarius vel libertate donatus paruerit. Quod
si aliquid facere vel
legibus interdictum vel alias
probrosum vel etiam impossibile iussus aliquis eorum fuerit, tunc sine uUo damno etiam neglecto
testatoris j)raecepto servabitur.
D. k. lan.^ Constantinopoli dn. lusiiniano A. pp. ii cons.
[a. 528]
XXXXII/
DE FIDEICOMMISSIS.
tura, sed ex conscientia rolicti fideicommissi satis

defuncti voluntati factum esse videatur.
PP. yi
k. Aug. Laeto ii et Cereale conss.
\a. 215]
3 idem A. Rufino.
Cum secundum voluntatem
defunctae Chrysidem puellam ab heredibus manumissam eamque, priusquam ei restitueretur hereditas, intestatam vita functam proponas, ad manumissores eius successio pertinet.
qui si adierint
eius hereditatem , confusis actionibus fideicommisso
sunt liberati.
PP. v id. Dec. Laeto ii et Cereale
conss.
[a. 215]
4 Imp. Alexander A. Victotino. Voluntas patris
liberos
familiam
vendere
extra
fundos
prohibentis
vel pignori dare fratrem sorori donare prohibuisse
non
videtur.
conss.
5 Idem A.
PP.
v"^
k. lul.
Maximo
ii et
Aeliano
[a.
223]
Si frater tuus, posteaquam

Reginae.
patri heres extitit, pubes iam sine liberis decessit,
ex pupillari substitutione tibi hereditas eius delata
non est. sed si verbis fideicommissi aUqua parte
testamenti coufirmata est, tideicoramissum ab heredibus petere non prohiberis. PP. xv k. Febr. luliano ei Crispino conss.
[a. 224]
6 Idem A. JSilo. Praedia obligata per legatum
vel fideicomraissum relicta lieres luere debet, maxirae
cura testator condicionem eorum non ignoravit aut,
legaturus tibi aliud, quod non minus esset,

Sin vero a creditore distracta sunt, pretiura heres exsolvere cogetur, nisi contraria defuncti
voluntas ab herede ostendatur. PP. xvi k. Mart.
[a. 224]
7 Idem A. Septimo. Voluntatis defuncti quaestio
in aestimatione iudicis est. PP. xv k. Mart. Fusco ii
si scisset,
fuisset.
et
Dextro conss.
8 Idem A. Mascello.
[a.
225]
Qui fideicomraissariara libertatera meruit, legata seu fideicommissa a defuncto

sibi data suo iure persequitur.
PP. xv k. lun.^

[a. 225]
9 Imp. Gordianus A. PauUnae. Ab eo, qui neque legatura neque fideicommissum neque hereditatem vel mortis causa donationem accepit, nihil per
tideicomraissum relinqui potest.
PP. xvii k. Oct.
Pio
et Pontiafio conss.
[a.
Firmo. Verbum 'volo'

taraen quia additum perfectum sensura
10 Idem
A.
licet
238]
desit,
facit,
pro
adiecto habendum est.

PP. iii id. Dec. Gordiano
A. et Aviola conss.
[a. 239]
1 1 Idem A. Papiniano ^.
Quotiens ab omnibus,
qui alienatione facta ad fideicommissi petitionem
adspirare possint, venditio celebratur aut quibusdara
vendentibus alii consenserint, auctoritas contractus
couvelli nequaquam potest. PP. ii k. lan. Gordiano
[a. 241]
12 Imp. Philippus A. et Philippus C. Rufino.
Post raortem suam rogatam restituere hereditatem defuncti iudicio et antequam fati munus impleat * posse
probaveris
satisfacere (id est restituere hereditatem) quarta"

vel retenta vel omissa, si voluerit, explorati
luris est.
PP: id. Oct. Peregrino et Aemiliano
conss.
[a. 244]
212]
A. et C. Sempronio. Quotiens princiloco heres institutus testatori succedit, legata

seu fideicomraissa a substituto data posci iure non
PP. VIII k. Mart. Praesenie ei Albino
possunt.
conss.
[a. 246)
14 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Faiconi.
Ea, quara^ frater tuus instituerat, sive quaesita sive
non quaesita hereditate decesserit, cum tamen sira-
inutiliter fideicommisheredes comperta voluntate defuncti praedia ex causa fideicommissi avo

tuo praestiterunt, frustra ab heredibus"^ de ea re
quacstio tibi raovetur, cum non ex ea^ sola scrip-
pliciter, antequara duodecimum annum aetatis implesset, verbis precativis testamento facto nonnullos
ei
nihil prohibet fideicomraissum
yoluerit substitutos,
peti vel ab ipsius heredibus ''^ qui bona intestati
1
tenent.
Tunc enim locum habet, quod regula-
A?itomnus A.
Imji).
Demetrio.
parte
Si
Demetrium petisse de matre heredeque sua, ut tibi

alimenta menstrua et vestiarium annuura
praestaret,
eamque secutam voluntatem lilii sui per multum
id
est
non
minus
in
tali
causa triennio, ea
temporis,
ut in futurum quoque ea praestentur
praestitisse
si
in
et,
qua
praeteritum praestita non sunt, exsolvantur, impetrabis. PP. xvii k. Sept. duobus Aspris
:
conss
[a.
2 Idem A. Eupatrio.
sum relictum est, tamen
(1)
!,
Cf. Dig. 34,6

24
(2*) inferri
(4)
44,
(5)
sic
R,
1,
(2)
5 44,
18,
Huschke
mseqq.
eiu8 ins.
P]tsi
si
(6)
Cf.
ea
30: iunge 3, 28, 30. 6,

lun. cum 3, 28, 30 acr.
(3)
Dig. 30-32
/2,
ipsa
(7)
Inst. 2, 23. 24
Hal., om.
13 Idem
pali
(s) sic HaL,

(10) sic dett.,
quarta
pertineat
XVII k. iul.
ixnmineat CR
(12)
vel
ab his
ad fratrem Falconis
quarta
appiano S
C. etiam
7nale,
cum
(9) sic
(ll)
ins.
dett.
CR.,
ipsius
DB FIDEICOMMISSIS
traditur ea quae in testamento relinquuntur,

ex testamento non adeatur hereditas, non valere,
riter
si
cum
directis adiri potuit hereditas,

ipsa sic data est, ut esset etiam' ab
2
intestato^ successoribus postulanda.
Quod rescripsimus sequentes adseverationem tuam, quasi
scripta heres non fuerit iure adoptata. alioquin si
in familia relicta ^ heres facta decessit, et
consequenter
ipsius heredes petitioni fideicommissi respondere coPP.
XI
III
k.
Valeriano
iii et Galguntur.
Sept.
lieno II AA. conss.
[a. 255]
15 Idem AA. Philocrati. Quamvis simpliciter te
verbis
non cum
relicta
illa
ac fratrem tuum"* aliquis instituerit heredes eiusque

commodum pater ex tua fratrisque persona pro portionibus vestris potestatis ratione quaesierit, tamen quia inferioribus verbis testamenti vos
hereditatis
sui iuris facere testator curavit, intellegi potest restituendi hereditatis commodi fideicommisso ^ patrem
obstrictum esse. PP. vi id. Oct. Romae Maocimo ii
et Glabrione conss.
256]
[a.
16 Imppp. Carus Carinus
et
Numerianus AAA.
Cum
virum prudentissimum Papinianum

respondisse non ignoramus* etiam legata huiusmodi
Isidorae.
contineri, id est ubi heres rogatus

fuerat, quidquid ex hereditate pervenerit, post mortem restituere, animadvertis etiam praeceptionis
compendium testatoris verbis comprehensum esse.
1
Sane quoniam in fideicommissis voluntas magis
fideicommisso
quam verba plerumque intuenda

rei veritate praeterea probationes
dandam hanc
patris voluntatem,
si quas pro
habes ad commen-
sunt,
quam
ad-
fuisse
PP.
severas, apud praesidem experiri non vetaris[a. 283]
prid. id. Nov. Caro et Carino AA. conss.
17 Imp]). Diocletianus et Maximianus AA. Fortunato.
Si creditoris voluntas iure subnixa liberari
te debito volentis doceri potest, et antequam sollemniter tibi liberatio a successore praestetur, exceptionem tibi ex voluntate descendentem competere
manifestum
est.
Aquilino conss.
PP. xii
k.
Mai.
Maximo
ii
et
286]
18 Idem AA. Apolausto. Cum necessitatem reddendae rationis defunctus remittendam tibi esse petierit, manifesti iuris est voluntatem defuncti immotam' esse debere. PP. id. Mart. ipsis iiii et iii
AA. conss.
[a. 290]
1 9 Idem AA. Ampliato. Clari et aperti iuris est in
fideicommissis posteriores voluntates esse firmiores.
PP. VIII 8 id. Sept. ipsis iiii ct iii AA. conss. [a. 290]
20 Idem AA. luliano. Etiam a pupillorum tutoribus velut ab ipsis* relicta fideicommissa debentur.
PP. III non. Dec. ipsis iiii et iii AA. conss. [a. 290]
21 Idem AA. et CC.^^ Tiberio. Si in persona
patris tui, cui te successisse proponis, fideicommissi
dies utiliter cessit, licet tempore quo fuerat datum
[a.
uecdum
te natum probetur, uxorem patrui, quem

contendis patri tuo rogatum, si sine liberis decesserit, ab avo relicta restituere, si ei successit, de
convenire debes. nam si patrui etiam
fideicommisso^
hereditas tibi quaesita est, non de fideicommisso
quaerendum, sed hereditas ab ea vindicanda est.
I). VI id. Fehr. AA. conss.
[a. 293]
22 Idem AA. et CC.^ Planciano. Et in epistula
vel brevi libello vel sine scriptura, immo etiam
nutu fideicommissum relinqui posse adhibitis testibus nulla dubitatio est. D. id. Api-il. Byzantii AA.
conss.
[a.
293]
23 Idem AA. et CC. Stratonico. Si veritas vel

soUemnitas iuris deest nec amplexus parentis voluntatem relicta dedisti vel transactionis causa stipulantibus promisisti negotiumque integrum est, ad
solutionem urgueri non potes. D. v k. Fehr.^^ AA.
conss.
[a.
293]
(l) etiam R, om. C

(2) ab intestati scr.
(3) est ins. Mommsen (4) sic jK*, fratres tuos C, frater tuus 22
(5) sic edd.,
restituende h. comraodi fideicommisso C, restituende h.
commo fideicommissum jR*, restituendi h. commodum
fideicommisso /2*; cf. p. V
(7) immo(6) ignoras scr.
II.
VI 42
273
24 Idem AA. et CC. Menestrato. Instrumenta

praediorum per fideicommissum relictorum, quae ad
probationem originis eorum pertinent, heredes praestare necesse non habent: tamen cautionem praestare debent, quod, si opus fuerit legatario seu tideicommissario, ipsa,
si
D.
habent, proferant.
Sirmi AA. conss.
k.
Dec*
293]
25 Idem AA. et CC. luUanae. Heredum etiam
res proprias per fideicommissum relinqui posse non
[a. 294]
ambigitur. D. ii k. Mart. CC. conss.
[a.
26 Idem AA. et CC. Gaiano. Ex repudiatione

fideicommissi doli mali exceptio iusta causa intercedente tunc opponitur, quando ipse, cui fideicommissum relictum est, repudiatione usus fuerit. unde
cum hoc non te, sed patrem fecisse adseveras, qui
tibi nocere non potuit, nihil tibi obesse potest. D. ii
id. April. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
27 ^^ldem AA. et CC. Olympiadi. Fideicommissum eius qui reliquerat paenitentia probata successores numquam praestare compelluntur. D. v k. Oct.
Viminacii CC. conss.
[a. 294]
Ex fideicommisso
28 Idem AA. et CC Gaio.
sub condicione sine Hbertate servis propriis inutiliter
dato libertas peti non potest. D. xv k. Nov. trans
mare^^ CC. conss.
[a. 294]
29 ^*Idem AA. et CC. Achilleo. Ex testamento,
iure
non
nec
fideicommissum
valet,
quidem, si
quod
non intestato quoque succedentes rogati probentur,
D. viii id. Dec. CC. conss.
[a. 294]
peti potest.
30 Imp. lustinianus A. Demostheni pp. Cum
acutissimi ingenii vir et merito ante alios excellens
Papinianus in suis statuit responsis^^,
suum heredem
oneri subegit,
cum
instituit et restitutionis
non
aliter
si
quis filium
post mortem
hoc videri disposuisse,
nisi
subole vitam reliquerit: nos

huiusmodi sensum merito mirati plenissimum ei dofilius
eius
sine
namus eventum,
ut, si quis haec disposuerit, non

tantum filium heredem instituens, sed etiam filiam,
vel ab initio nepotem vel neptem, pronepotem vel
proneptem vel aliam deinceps posteritatem et eam
restitutionis post obitum gravamini subiugaverit, non
aliter hoc sensisse videatur, nisi hi qui restitutione
,
onerati sunt sine filiis vel filiabus vei nepotibus vel

pronepotibus fuerint defuncti, ne videatur testator
alienas successiones propriis anteponere.
Recitata
septimo in novo consistoiio palatii lustiniani. d. iii
k. Nov. Decio vc. cons.
[a. 529]
31 ^^ldem A. lohanni pp. Quidam filium suum
a sacris paternis remisit et postea testamento condito eum praeteriit nullo ei penitus relicto, aliis
heredibus derelictis, ipsum autem, quem neque heredem neque exheredatum fecit, fideicommisso praequaerebatur, si utile est huiusmodi tideigravavit.
1
commissum. Tota igitur antiqua dubietate super
hoc expiosa nobis in hoc casu placuit, ut emancipatus utpote iniuria a patre adflictus non compellatur
tideicommissum a sua persona relictum praestare.
2
Quod etiam in ahis personis, quas exheredari
necesse est, locum habere censemus. D. prid. k. Mart.
vv.
cc.
[a.
531]
32 Idem
A. lohanni pp.
Quaestionem ex facto
emergentem resecantes et voluntati defunctorum prospici^tes sancimus, si sine scriptura et praesentia
testium fideicommisso derelicto fideicommissarius elegerit iuramentum heredis vel forsitan legatarii vel
fideicommissarii , quotiens ab eo relictum est fideicommissum, sive universitatis sive speciale, necesse
habere heredem vel legatarium vel fideicommissarium prius iureiurando de calumnia praestito vel
sacramentum subire et omni inquietudine sese relaxare
vel, si recusandum existimaverit sacramentum aut
tam Mommsen, immutam 3/*, immutatam CM^, immutan-
dam
(lo)
(18)
(15)
vm
(9) pupillis ins. l. gem.

HaL, iii P
om. lihri
(12) ittnge 8, 53, 23
(ll) Sept. scr.
Transmarisca 3/o7Hmen
(14) mn^ê^, 4, 36? 6,23,14
(l6) iunge 6, 37, 24
cf. 6, 25, 7, 1 Dig. 35, 1, 102
35
et cc.
(s)
COMMUNIA DE LEGATIS
274
VI 42. 43
certam quantitatem manifestare fideicommissario derelictam noluerit, si forsitan maiorem fideicomniissarius expetat, omnimodo exactioni fideicommissi
subiacere et eum ad satisfactionem compelli, cum
et testis invenitur, cuius religio et
ipse sibi iudex
fides a fideicommissario electa est, nullis testibus
nullisque aliis adventiciis probationibus requisitis,

sed sive quinque sint testes vel minores vel nemo,
causam per illius sacramentum vel dandum vel recusandum suam habere tam firmitatem quam ex-
actionem, sive pater sit, qui fideicommissum dederit,

sive extraneus, ut aequitatis ratio communiter in
1
omnes procedat. Cum enim res per testium sollemnitatem ostenditur, tunc et numerus testium et
nimia subtilitas requirenda est. lex etenim, ne quid
falsitatis incurrat per duos forte testes compositum S
maiorem numerum testium expostulat, ut per amplio2 res homines perfectissima veritas reveletur. Cum
autem is, qui quid^ ex voluntate defuncti lucratur,
et maxime ipse heres, cui summa auctoritas totius
causae commissa est, dicere compellitur veritatem
per sacramenti religionem, qualis locus testibus relinquatur vel quemadmodum ad extraneam fidem decum et
curratur, ^propria ef* indubitata relicta?
in leges respeximus, quae iustis dispositionibus testatorum omnimodo heredes oboedire compellunt et sic
strictius causam exigunt, ut etiam amittere lucrum
hereditatis sanciant eos, qui testatoribus suis minime
paruerunt. D. v^ k. Dec. Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc^
[. 531]
xxxxm.''
COMMUNIA DE LEGATIS ET FIDEICOMMISSIS
ET DE IN REM MISSIONE TOLLENDA.
Cum ii,
1 Imp. lustinianus A. Demostheni pj).
honorati sunt, personalem plerumque actionem habere noscuntur, quis
vel vindicationis vel sinendi modo aliorumque genequi legatis vel fideicommissis
derelictum est, nihil est grave etiam adversus
non tantum personalem, sed etiam
in
rem
et
enm
hypo-
thecariam extendere actionem in rebus, quas a testa5

tore consecutus est.
In omnibus autem huius-
modi casibus
in
tantum
et hypothecaria
unumquemque
conveniri volumus, in quantum personalis actio adversus eum competit, et hypothecam esse non ipsiua
heredis vel alterius personae quae gravata est fideicommisso rerum, sed tantummodo earum, quae a
testatore ad eum pervenerint.
D. xv k. Oct. Chalcedone Decio vc. cons.
[a. 529]
2 Idem A. ^ luliano pp. Omne verbum significans
testatoris legitimum sensum legare vel fideicommit-
atque validum est, sive directis

verbis, quale est 'iubeo' forte, sive precariis utetur
testator, quale est 'rogo' 'volo' 'mando' 'fideicommitto', sive iuramentum posuerit, cum et hoc nobis
tere volentis utile
audientibus ventilatum est, testatore quidem dicente

huc
eVo(>xctJ' ", partibus autem huiusmodi verbum
1
Sit igitur secundum
atque illuc lacerantibus.
quod diximus ex omni parte verborum non inefficax
voluntas secundum verba legantis vel fideicommittentis et omnia, quae naturaliter insunt legatis, ea
et fideicommissis inhaerere intellegantur et e con'
trario, quidquid fideicommittitur, hoc^^ intellegatur

esse legatum, et si quid tale est, quod non habet
'^
legatorum, hoc ei ex fideicommissis accommodetur, et sit omnibus perfectus eventus, ex omnibus nascantur in rem actiones, ex omnibus hypo2 thecariae, ex omnibus personales.
Ubi autem
aliquid contrarium in legatis et fideicommissis eveniat, hoc fideicommisso quasi humaniori adgregetur
3 et secundum eius dirimatur naturam. Et nemo
moriens putet suam legitimam voluntatem reprobari,
sed nostro semper utetur adiutorio, et quemadmodum
viventibus providimus, ita et morientibus prospicia-
natura
tur
tor
et si specialiter legati
tantummodo
mentionem, hoc et legatum
intellegatur ,
committatur,
et
faciat testa-
fideicommissum
et si fidei heredis vel legatarii aliquid

hoc et legatum esse videatur.
nos
rum legatorum subtilitatem prono animo admittet,

quam posteritas optimis rationibus usa nec facile
enim non verbis, sed ipsis rebus leges imponimus.

D. X k. Mart. Constantinopoli post consulatum Lam-
suscepit nec inextricabiles circuitus laudavit? quis

rem missionis scrupulosis utatur ambagibus?
t
Rectius igitur esse censemus in rem quidem mis-
padii et Orestis vv.
in
sionem penitus aboleri, omnibus vero tam legatariis

quam fideicommissariis unam naturam imponere et
non solum personalem actionem praestare, sed etiam
in rem, quatenus eis liceat easdem res, vel per quodcumque genus legati vel per fideicommissum fuerint
derelictae, vindicare in rem actione instituenda, et
insuper utilem Servianam (id est hypothecariam)
super his quae fuerint derelicta in res mortui prae2
stare.
Cum enim hoc iam iure nostro increbuit
licere
testatori
hypothecam rerum suarum
in testa-
mento quibus voluerit dare,
et iterum novellae conmultis casibus et tacitas hypothecas

induxerunt, non ab re est etiam nos in praesenti
casu^ hypothecariam donare, quae et nullo verbo
3
praecedente possit ab ipsa lege induci. Si enim
testator ideo legata vel fideicommissa dereliquit ^, ut ^
omnimodo personae ab eo honoratae ea percipiant,
apparet ex eius voluntate etiam praefatas actiones
contra res testatoris esse instituendas , ut omnibus
modis voluntati eius satisfiat, et praecipue cum talia
sint legata vel fideicommissa, quae piis actibus sunt
4 deputata.
Et haec disponimus, non tantum si
ab herede fuerit legatum derelictum vel fideicommissum, sed et si a legatario vel fideicommissario
vel alia persona, quam gravare fideicommisso
possu-
stitutiones in
mus, fideicommissum cuidam relinquatur.
non
aliter valeat,
cum enim
nisi aliquid lucri offerat ei
a quo
sic L^CR., est ins. P, est testamentum ins. L^

(2) qui
quid C*, quicquid PC^, qui aliquid i2
(3) sic C/2,
nt ins. PR"
{i) eiMormn.fen
(5) v P, xv Z
(G) con-
(1)
Btant
(7)
cc scripsi, cp. lampadi (lamp.
44, 27.
Cf.
Dig.
3032
(8)
L)
et or. conss.
casu
PL
M, causa CR
cc.
\a.
531]
Si duobus vel tribus

hominibus vel pluribus forte optio servi vel alterius
rei relicta fuerit, vel si uni quidem legatario optio
servi vel alterius rei relicta est, ipse autem moriens
dubitabatur inter veteres ^^ si inter legatarios vel heredes legatarii fuerit

certatum et alter alterum servum vel aliam rem
plures sibi reliquerit heredes,
Saiicimus itaeligere velit. quid sit statuendum.

in omnibus huiusmodi casibus rei iudicem fortunam esse, sortem etenim*^ inter altercantes ad1
que
hibendam, ut, quem sors praetulerit, is quidem habeat

potestatem eligendi, ceteris autem aestimationem
praestet contingentium eis partium: id est in servis
quidem et ancilHs maioribus decem annis, si sine
arte sint, viginti solidis aestimandis, minoribus videlicet decem annis non amplius quam decem solidis
computandis: sin autem artifices sunt, usque ad
triginta solidos aestimatione eorum procedente, sive
masculi sive feminae sunt, exceptis notariis et mecum notarios quinquaginta
dicis utriusque sexus,
solidis aestimari volumus, medicos autem et obstetrices sexaginta: eunuchis miuoribus quidem decem
annis usque ad triginta solidos valentibus ^^, maioribus vero usque ad quinquaginta, sin autem artifices
Sed et si quis
\a
sinfr,
usque ad septuaginta.
rei reliquerit non ipsi
legatario, sed quem Titius forte elegerit, Titius autem
vel uoluerit eligere vel morte fuerit praeventus, et
in hac specie dubitabatur apud veteres, quid statuen-
optionem servi vel alterius
R, derelinquat C
(lO) ut C, et R", om. /2"
CR, vevoQxco P (12) hoc PR, in hoc C (13) sic
LC, naturam PR
(14) intcr veteres ACR'^, om. PR^
(9) sic
sic
(11)
(15)
sortem (sorte C) etenim AC, et sortem PjR*,

/i
(16) sic A, manentibus PCR
tem enim
et sor-
DE FALSA CAUSA
dum
sit,
utrumne legatum expirat, an aliquid
in-
ducitur ei adiutorium, ut viri boni arbitratu proce\b

dat electio.
Censemus itaque, si intra annale
tempus ille qui eligere iussus est hoc facere supersederit vel minime potuerit vel quandocuraque decesserit, ipsi legatario videri esse datam electionem,
ita tamen, ut non optimura ex servis vel aliis rebus
quicquam eligat, sed mediae aestimationis, ne, dum
legatarium satis esse fovendum existimamus, heredis
2 commoda defraudentur. Sed quia nostra maiestas
per multos casus legatariis et fideicommissariis prospexit et actiones tam personales quam iu rem et
hypothecarias dedimus et in rem missionis tenebrosissimus error abolitus est, et ad hanc legem per-
2a
vel
Nemo itaque ea, quae per legatum

veuimus
pure vel sub certo die relicta sunt vel quae
disposita sunt vel substitutione posita,

esse in posterum alienanda vel pignoris vel hypothecae titulo
sed sciat,
adsignanda vel mancipia manumittenda
*
quod hoc quod alienum est non ei liceat utpote
sui patrimonii existens alieno iuri applicare, quia
satis absurdum est et inrationabile rem, quara in
suis bonis pure non possidet, eam ad alios posse
transferre vel hypothecae pignorisve nomine obligare vel manumittere et alienam spem^ decipere.
3
Sin autem sub condicioue yel sub incerta die
fuerit relictum legatum vel fideicommissum universitatis vel speciale vel substitutione vel restitutione,
melius quidem faciat, et si in his casibus caveat ab
omni venditione vel hypotheca, ne se gravioribus
3a oneribus evictionis nomine supponat^. Sin autem avaritiae cupidine'* propter spem condicionis
minime implendae ad venditionem vel hypothecam
restitui
aliis
secundum veterem dispositionem putet
4346
VI
275
voluisse, sed errore lapsum solutam sibi pecuniam

PP. vii k. Mart. Antonino A. liii et
existimasse.
Balhino conss.
[a. 213]
Etiam
2 Imp. Alexander A. Faustinae.
veii-
si
falsa demonstratio non perimit legatum et ex testamento eius quoque nomine

PP. vii id. Nov. Alexandro A.
competit actio.
tas debiti
non subest,
cons.
222]
[a.
3 Idem A. Verinae. Si non designata certa quantitate dotem tibi legavit maritus, sed quodcumque
ad eum dotis nomine pervenisset perventurumve
esset, et id ex testaraento petis, necessaria probatio
est numeratae pecuniae. Quod si quantitatem expressit, debetur et si in dotem datum non est, quasi
aliud legatum, non eo iure, quo dos fungitur. PP.
non. Mai. Maximo ii et Aeliano conss.
[a. 223]
4 Imj). Gordianus A. Alexandro. Si dotem, ut
propoms, defuncta in matrimonio uxore tua patri
eius reddidisti, vel etiam ea non reddita testamenti
verbis, ut adseveras, munitus es, quibus recepisse
dotem universam quondam socer tuus significavit,
ne hoc nomine conveniaris, sollicite agere non debes,
I
cum aut soluta dote nulla supersit actio aut non

reddita adversus petentem iuxta defuncti voluntatem
PP. xv k. lun. Sabino ii et
parata sit exceptio.
Venusto conss.
[a. 240]
Refert largiter, dotem reddi maritus tibi,
Severae.
an quae instrumento dotali conscripta sunt, legati
seu precariis verbis statuit, quippe superiore quidem
casu datum probanti repeti tantum, posteriore vero
nihil nocente falsa demonstratione significatum instrumento postulari possit.
S. xiiii k. Dec. CC.
conss.
294]
[a.
prosiluerit, sciat, quod condicione impleta ab initio

causa in irritum devocetur et sic intellegenda est,
XXXXV.^
quasi nec scripta nec penitus fuerat celebrata, ut

nec usucapio nec longi temporis praescriptio contra
3^ legatarium vel fideicommissariura procedat. Quod
DE HIS QUAE SUB MODO LEGATA VEL
censemus in huiusmodi legatis, quae sive

sub die certo sive sub condicione sive sub
pure sive
incerta die^ relicta sint: sed in his omnibus casibus legatario quidem vel fideicommissario omnis
In legatis quietiam modus adscriptus pro

condicione observatur. sed si per te non stat, quominus voluntati testatoris pareas, sed per eum, cui
nubere iussa es, quominus id quod tibi relictum est
PP. v k. lan. Gentiano et
retineas, non oberit.
similiter
rem viudicare et sibi adsignare, nullo

obstaculo ei a detentatoribus^ opponendo. Emptor
autem sciens' rei gravamen adversus venditorem
actionem habeat tantummodo ad restitutionem pretii,
neque dupli stipulatione neque melioratione locum
habente, cum sufficiat ei saltem pro pretio, quod
licentia pateat
dedit pro aUena re, sibi satisfieri: creditori

minus pigneraticia contraria actione adversus
debitorem competente, ut ex omni parte omnique
studio id, quod semper properamus, ad effectum perducatur, ut ultima elogia defunctorum legitimum
finem sortiantur: bonae fidei procul dubio emptoribus integra iura et nuUo modo ex hac constitutione deminuta contra venditores habentibus.
D. k.
Sept. Constantinopoli post consulatum Lanipadii et
sciens
nihilo
Orestis vv. cc.
[a.
531]
FIDEI-
COMMISSA RELINQUUNTUR.
Imp. Aiitoninus A. Saturninae.
dem
et fideicommissis
[a. '1\\]
Bqsso conss.
2 Imp. Gordianus A. Ammonio. Ex his verbis:
Titio decem millia vel insulam relinquo, ita ut quin'que millia ex his vel eandem insulam JMevio resti'tuat*, licet antea neque legati neque fideicommissi
petitio nascebatur, tamen in libertate a divo Severo
1
Sed in pecuniariis causis
hoc admissum est.
voluntatis tuendae gratia non immerito recipiendum
est, ut etiam ex huiusmodi verbis, sive ad condicionem sive ad modum respiciunt, sive ad dandum vel
'
fideicommissi actio omnifariam

in condicionibus post exitum
2
earum. Sin vero legato aut fideicommisso relicto
testator legatarium seu fideicommissarium prohibue-
faciendum aliquid,
uascatur,
rit
videficet
heredem suum
vel
alium quendam debitum exi-
gere, habet debitor adversus legatarium seu fidei-
XXXXIIIl.
DE FALSA CAUSA ADIECTA LEGATO VEL FIDEICOMMISSO.

Imp. Autoninus A. Septimio. Verba testamenti,
quae inscruisti, aut solutam pecuniam debitam testatori declarant aut voluntatem eius liberare- volentis
commissarium agentem usque ad quantitatem relicti

PP. vi id.
fideicommissi sive legati exceptionem.
Aug. Sabino ii et Venusto conss.
240]
[a.
debitorem manifeste ostendunt.

et ideo aut peti
quod solutum est non potest aut ex causa fideicommissi, ut debitor liberaretur, agendum est, nisi
liquido probari possit eum non liberari debitorem
quod lioc quod dett..^ quod hoc PR., quia hoc quod C
CR, alienas spes (species P) P
(3) sic CR
cum B, faciunt . caveant
suppouant P
(4) sic
CR", cupidus P, inc. JB
(5) sic CR. seu pure seu
8ub cond. 8eu sub die certo P
(6) sic CR, ab erapto-
XXXXVI."
DE CONDICIONIBUS INSERTIS TAM LEGATIS
QUAM FIDEICOMMISSIS ET LIBERTATIBUS.
(1)
ribus
(2) sic
16,
Cum
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Claudiae.

testatorem fideicommissum Trallianis** ab eo,
44, 28
35,
(7) sciens
31 seqq.
dett.,
si
sciens
Cf. Dig. 35, 1

(9)
(ll)
Cf. Dig. 35, 1
tralliano
sic
(12)
C,
PCR
cf.
(8)
4,30,12
44, 29
35'
quem
B
(lO)
Cf
44,
Dig.
pro parte heredem instituerat,

si
nas,
sine
DE USURIS ET FRUCT. LEG.
276
VI 46. 47
institutus
liberis
propodiem obisset, isque
ita reliquisse
heredem
insti-
nepotem, quem ex filia susceperat,

condicionem adscriptam fideicommisso defecisse manifestum est, nisi alia defuncti voluntas
tuerat,
evidenter probabitur.
Rufino conss.
PP. non. Dec. Laterano
et
'
^^.}.^'\*
Cum
patrem famihas
fideicommissi nomine, quod in diem certam^ reliquit,
ita cavere praecepisse proponas, si a marito non
2 Idem AA. Galhcano.
dare iussus est, nisi et ipse oblatas pecunias non suscepit (quod enim semel repudiatura
est ab eo, redintegrari minime concedimus), quatenus hoc quod dare iussus est omnimodo adimplere
vel ei cui
compellatur vel in ipso mancipio, si extat, vel in

aestimatione eius non amplius quam in quindecim
solidos
re, si et ipsa apvera eius aestimatione

D. prid. k. Mai. Constantinopoli post
imputanda,
pareat, vel
praestanda.
non
si
cundo\
aequum
Nec
1
unam condicionem
condicio divortii
edicti neglegi
nonnumquam remitti solet, huic rei

cum absurdum sit ideo perpetui
est,
comparandum
formam, quia
patris sui voluntati
non
PF. Antiochiae xi k. Aug. Antoobtemperatur.

nino A. ii et Geta ii conss.
[a. 205]
3 Jmp. Antoninus A. Aurelio militi. Si'* ea condicione Auluzanus legata testamento praestari voluit, si cum focaria sua matreque eius moraretur,
eum stetit, quominus voluntati testatoris pareret, cum sponte scripturae testamenti non obtemPP. ri id.
peraverit, ad petitionem non admittitur.
et
per
in alia
existat,
consulatum Lampadii et Orestis
divertisset,
iurisdictionis originem perinde^ servari

est, ac si nihil super ea re scriptum fuisset.
exemplum legati vel hereditatis, in quibus
vel
vv.
cc.
anno
[a.
se-
532]
Idem A. lohanni pp.
Si plures personae
implere fuerint iussae, apud Ulpianum dubitabatur, utrumne omnes simul eandem
facere debent, an singuli quasi soli implere eara
1
compelluntur. Videtur autem nobis unumquemque necessitatem habere condicionem implere et pro
(6)
portione sibi contingente accipere, quidquid ex hoc

commodum est, ut hi quidem, qui compleverint
iussa, ad lucrum vocentur, qui autem neglexerint,
imputent, si ab huiusmodi commodo repellenD. III ^ k. Aug. Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc.
[a. 531]
sibi
tur.
Laeto ii et Cereale conss.

[a. 215]
4 Imp. Alexander A. Liciniae.
Legatum sive
fideicommissum a patruo tuo relictum tibi sub condicione, si filio eius nupsisses, cum mortuo filio,
lul.
priusquam matrimonium cum eo contraheres, condicio
defecerit,
nulla ratione tibi deberi existimas.
PP. k. Bec. Alexandro A. et Marcello conss. [a. 226]

5 Im^py. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Faustino. Si uxorem tuam tempore nuptiarum in
patria potestate fuisse monstretur, fideicommissi com-
modum
ei relicti,
cum
nupserit, nullo alio diem eius
prohibente patri quaesitum non ambigitur.

1
Quod si a patre ante nuptias emancipata fuerit
ac postea decesserit, superstite patre et marito ac
liberis actionem fideicommissi sibi competentera ad
S. vi k. Febr. Sirmi CC.
heredes suos transmisit.
cedere
conss.
[a.
294]
6 (7) ^lmp. lustinianus A. lohanni pp. Cum

quidam testamento condito libertatem suo servo dereliquit sub condicione, si suo heredi certum numerum solidorum praestet vel aliam quandam speciem
vel vicarium servum^, ille autem servus non in eo-
dem loco constitutus, ubi etiam heres fuerat, herili

testamento cognito properabat ad heredem cum ipso,
quod iussus erat dare heredi, sed in medio latronum
vel hostium incursione peremptum est quod portabat: quaerebatur inter antiquos, si praepeditur libertas, quia hoc dare servus non potest propter memo1
ratum fortuitum casum. Itaque veterum dubietate
quiescente nobis placuit, ut et libertas omnimodo
competat et commodum, quod heredi vel extraneo
2 relinquitur, non abstrahatur. Ex quacumque igitur causa impediatur, sive per heredem sive per
eum, cui dare aliquid iussus est, sive per fortuitos
casus, in libertatem quidem ipse omnimodo perveniat, nisi ipse servus noluit adimplere condicionem:
obnoxius tamen constituatur post libertatem heredi
(1)
filiam scr.
(4)
cui ins.
(2)
die certa libri
Mommsen
(5)
(3)
iunge 6, 27, 5
proinde
ordinem
libri
c.
CR cum
{si guidem silentio
quamyis
Heimbachii fides habenda est), ordinem nostrum,
quem
invertant
et 7
tuentur
aliique libri, verum esse ex subscriptionibus

verba enim anno secundo additamentum esse
Haloandri eo probatur, quod reliquae constitutiones
prid.
colligitur:
XXXXVII.'
DE USURIS ET FRUGTIBUS LEGATORUM VEL

FIDEICOMMISSORUM.
Impp. Severus et Antoninus AA. Maximo.
Legatorum seu fideicoramissorum usuras ex eo tempore, quo'* lis contestata est, exigi posse manised et fructus rerura et raercedes serfestum est.
vorum, qui ex testamento debentur, similiter praestari
solent.
Proposita prid. k. Aug. AnuUino et Fron1
tone conss.
[a.
199]
Adversus
libertis Cassiani.
eos, qui sub obtentu legis Falcidiae legata morantur,
1
notissimum est iuris auxilium. Si igitur propo-
2 Imp. Antoninus A.
sita stipulatione cavere cum satisdatione potestis vos

restituturos, quanto amplius quam per eara legem
licet acceperitis **, iudex qui fideicommissis ius dicit
2
solida vobis legata praestari iubebit.
Quod si
satisdationem implere non poteritis, arbitro dato
diem vobis praetiniet, intra quem altera parte ceset si constiterit legi
sante partibus suis fungetur.
Falcidiae locum non esse, et usuras et fructus post
litem contestatam percipietis. PP. xvi k. lun. duobus Aspris conss.
[a. 212]
3 Imj). Alexander A. Paterno. Si homines certi
tibi relicti fuerunt, post moram

periculo debitoris fideicommissi fuerunt. Proposita
XII k. April. luliano et Crispino conss.
[. .224]
4 Imp. Gordianus A. Dionysio. In legatis et
fideicommissis fructus post litis contestationem, non
ex die mortis sequuntur, sive in rera sive in personam agatur. PP. non. Sept. Gordiano A. et Aviola
per fideicoramissum
cofiss.
id.
[a.
239]
Mai. ad lohannem datae omnes ad a. 531 pertinent

PCjR
(7) anno secundo del. (c/. not. 5)
(6) sic jR*, servi
fur Rechtsgesch. 11 p. 179

Graeca constitutio
(lO) B
eo temp. quo CR, quo tempore P
(8)
iiil scr.y
cf.
(9)
secundum
libros excidit
44,
2,
86 seqq.
(12) sic dett.,

is
Zeitschrift
(ll)
acciperetis i2*,
accipere***s J?*,
accipere
DE INCERTIS PERSONIS
xxxxvm.
DE INCERTIS PERSONIS.
.....
l^vroxgdrcog ^lovariviavbs AA
*
tus
1
rj
Incer-
^Kai orc xaXcHs ygd(pei 6 dêXcov oiovBrjnore

Tcoarovfiov xXTjgovofAOV^- ov (irjv dXXd xal Xrjydrov xai (pttx6fifitaaov avrc^ xaraXifiTidvet, idv
^
ovx ixcoXvero avrov xXrjQOvofieiv rj ei
SrjXovort
Kai ort ov avyxcogel xXrjgovofiovs
ijv iv wvaei.
ygdtpea&at dfpaveis, ei ftrj dga xvocpogovfievos eXr}'
inl yag rovrov rrjv rov ovofiaros avrov
;f^ta*'
avanXr]QoX rj yaarrjg rj rovrov (pigovaa xai 6
narrjo. Kai nsgi rotv tcqos djca^ rols avyyeveat
xa&^
ofidSa
(piSixofifiiaaoJv
Xrjydrcovy ei firj iv exaragco xaigco {rvxov rijs

reXevrrjs^) evge&eir] rts avyyevrjs, dXXd iv fxovco
rca xaigc^ rrjs reXevrrjs
iTttrexd^fj rj iyxvfiovTJrat.
idv rols iv xatgco Sta&rjxrjs avyyeveat xaraSe Sregot, itegi cov i^ rco
XeirpTj, iTttrexd^coat
rj
4
5
Siari&ea&at ovx
Kai ei 6 Sta&eavyyevaaiv avrov xaraXeiipet,

ncos ov xard âd^fibv ovSi xard rd^tv SeX xaXsXa&ai rovs avyyeveXs, dXXd icdvras. Kai ei eXnot
Tcdat
i^ dSta-d^drov xaXovfievots avyyeveat So&rjKai negi rov, idv rts

vat, rives xaXovvrat.
roXs iSiots dneXev&egois Xrjyarevarj , rives rd
Xrjydra Xa/i^dvovai.
Kai
ei
yevtxcbs Xrjyarevaas
Sta&rjxrj iStxov
ngeaêXov roXs iv rrj Sia9'rjxTj avrov iXev&egco&eXatv ^ iv xcoStxeXXots rj
xai dygdcpoiS, ri yiverat.
Kai nsgi rov, ei rfi
ndai roXs dneXev&egots iv

ersgov ri
Kai ei fiovcov vicov fivrjfiovevaete, ncos

Xet^p&dv.
xai negi rov,
ai d'vyareges ovSev co(peXovvrat.
ei
yevtxcos o Start&ifievos eXnot ngoreXevrcovros
avrov rovS i^ avrov Xafi^dveiv ro xaraXeKp&ev,
ncbs rbrs xai viovs xai &vyaregas xai iyybvovs,
xai iyybvas xai ngoeyybvovs xai ngoeyyovas xaXeXa&ai. Kai si grjrcbs inaydyrj rovs i^ avrov
ngoeX&bvras xai rovs icpe^rjs Xafi^dvetv , rives
12
ive&vftrj&rj.
roTs
roXs
7
rrjv naXaidv Sidraîv, ei dno xsgras dSfitvtargariovos rjv rb ngoacoctov rj firj.

^Kal nsgi Sta&efiavov xeXevaavros ix ngoreXev1 1
rrjs rov rtfirj&evros roXs nataiv avrov rj iyyovois
xai avyyeveat So&rjvat ro xaraTj ngoeyyovots rj
xard
fievos
(pafitXici
rrj
xaraXeirprj
firj vnovrcov avyncos xaXovvrai oi
xaraXetf&fj ngsaêXov,
yevcov ^ yafi^gov
ij
vvficprjs,
iv inagxiats
rco rcov iargcov rj StSaaxdrj

roXs argartcorais"^' rj
avvrjyogcov acoptareicg rj
ofiorexvots^ rj roXs xXrjgtxoXe rj dnXcoe oicgSrjnora firj
dnrjyogevfievcg acofiarsico xaraXeirprj rt, eggcorat ro
xaraXeKp&ev xai ei fisv dnXcos rov avarijfiaros rj
rdyfiaros fivrjfiovsvaet , ndvres dnatrovatv oi iv rcg
xatgcg rrjs reXevrrjS avrov evgiaxofievoi iv r^ avX'
Xoycg xai ngos rov dgi&fiov rcbv ngoaconcov avro
Siatgovvrai, si firj dga 6 Sia&euevos exaarov avrcov
grjrov rt XafisXv Sterdâro. ftrjosvos negtegyaôfiivov
LraXs
fv
.:
xaraXifinavofievcov
VI 4S
277
aneXev&egot.
10 ''Edv rts Tj rfj lega avyxX,rjrctj rj BovXevrrjgico
noXecos rj rdêi vnrjgerovfievrj raXs fieyaXats dgxaXs
Cuiacnus in lihro quodam hanc adnotationem invenit:
unam constitutionem habet iustiniani totam
graecam, quae tenet folia octo, id est quaternionem unum.
praeterea unam solam constitutionem hoc titulo contineri
testatur Nomoc. 2, 1, eamque lustiniani esse significant
Inst. 2, 20, 27: 'sed nec huiusmodi species penitus est
sine iusta emendatione derelicta, cum in nostro codice
13
dnatreXv
14
(l)
Parat. adConst.
IS,
constitutio posita est,

tutione
Summa
per
quam
colligitur h. c.
(p. 2
data VII
et huic parti medevianteriorem esse consti-
id.
April
a.
529)
(2) sic
Recte quemlibet^ postiimum

1 Imp. lustiniauus.
qid vult heredem scribit: neque non et tegatum et
ei
Jideicommissum
relinquit, nisi scilicet heres fieri
2 prohibitus erat vel si in rerum natura erat. Hereaes incertos scribi constitutio vetat, nisi in utero
in hoc enim nomen eius quod desideratur
est.
3
supplet venter qui eum gestat et patei\ Et de
fideicommissis et legatis semel cognatis per universitatem relictis, si non utroque tempore {mortis forte)
cognatus extet, sed tantum mo?'tis tempore natus vel
4 inutero sit. Vel si iis, qui testamenti tempore cognati sunt, reliquerit, deinde alii nascantur, de quibus
5 in testando non cogitavit. Et si testator omnibus
cognatis suis reliquerit, non secundum gradum neque secundum ordinem cognatos vocari oportet, sed
6
omnes. Et si cognatis qui ab intestato vocantur
7 dari iusserit, quinam vocentur. Et si
quis libertis
Et si
legaverit, quinam legata capiant.
generaliter omnibus libertis suis in testamento legaverit, deinde specialiter aliud quid legatum iis, qui
in testamento suo manumissi fuerint, vel in codi9 dllis vel sine scriptura reliquerit, quid fiat. Et
8
suis
familiae legatum relictum fuerit, cognatis genero

nuruve non extantibus libertos vocari. Si quis
sacro senatui vel curiae civitatis vel officio, quod
magnis potestatibus vel iis quae in provinciis sunt
si
10
ministenum praebet, vel meaicorum professorumve

vel advocatorutn corpori vel militibus vel eiusdem
artis opificibus vel clericis vel uno verbo si cui-
Tb
avrb
negi
iste titulus
mus, unde etiam
Svvavrat rb xaraXet^p&ev.
xai ravra fiev negi rcbv

avyyevcbv.
ngbs dna^ xaraXtfinavofievcov.
{b^^Êdv Se ivtavataXa ^ xard firjva rj xa&^ rjfiegav
xaraXeiiprj roXs iSiots avyyeviatv b Sta&ifievos, ei fiev
uTjSev nXeov eXnrj, fibvois roXs iv rcg xatgcg rrjs reXev'
rrjs avrov avyyeviatv Scos ore negietat SiSoa&at ro
xaraXeXetfifievov , cbaneg si xai firj avyyeveatv, dXXd
roXs k'x rtvos avarrj/iaros rj rdyfiaros rj acofiareiov
xareXeiê ravra rd ivtavataXa rj firjvtaXa rj rjfiegrjata
Xrjydra' xai rbre ydg oi negibvres fwvot xard rbv
^ *
reXevrrjs avrov xaXovvrat xai i^ iabxatgbv rrjs
16
Ei Si
rrjros Siatgovvrat rb xaraXeXetftfiivov.
avyyeviat rts xaraXtfindvcov eviavataXa ij ptrjvtaXa rj
xai
29
2,
certus Para^
ad
Const. 3
=^
=
(3)
44,
Inst. 2, 20, 28. 3, 9 pr.

(5) sic Heimbach,
Nomoc.
(6) rvxbv rrjs reXevrrjs del.
(7) 10
SrjXov
(7*) cf. p. V
(8) rj
2, 1, uhi dicitur esse dêfia tf
(4)
cf.
bfiorexvots om. lihri, supplevi ex indice, qui extat in

jB
Nomoc. {Pitra p. 495)
(lO) 15. 16
(9) 11- 14
extant in Nomoc. 2, 1, ubi dicuntur esse dîfia xg' : pruemittitur autem rcbv âatXtxcbv, cum ante 10 scrihatur
rov xcbStxos, ut incertum sit, num vera constitutionis verha
an Thalelaei indicem contineant
(ll) rrjs om. lihri
cumqne non illicito corpori quid reliquerit, valet

relictum. et si quidem simpliciter collegii vel legionis mentionem fecerit , omnes, qui mortis tempore
in eo numero sunt, petunt et secundum personarum
numerum id diviaunt, nisi testator unumquemque
certum aliquid capere iusserit: neve quis secundwm
veterem constitutionem curet, certae administrationis
11
Et si testator ante
persona fuerit nec ne.
defuncto eo qui honoratus est liberis eius vel nepotibus vel pronepotibus vel etiam cognatis dari tus12 serit, quod relictum est. Et si filiorum tantvm
mentionem feceiit, filiabus hoc nihil prodesse. et si
generaliter testator ante defuncto eo progeniem eius
accipere quod relictum est iusserit, tum et filios et
filias et nepotes et neptes et pi'onepotes et proneptes
1 3
vocari. Et si speciaUter adiece?it liberos eius et
qui deinceps seqmmtur accipere, quinam quod relic14 tum est petere possint. Idem et de cognaUs. et
15 haec quidem de iis quae semel relicta sunt. Quod
si annua vel in menses singulos vel in dies cognatis
testator reliquerit, si quidem nihil amplius
dixerit, iis solis, qui mortis tempore ei cognati sunt,
dum vivunt quod relictum est dari, quemadmodum
etiam, si non cognatis, sed iis, qui alicuius collegii
vel legionis vel
sunt, haec annua vel mensuis
corporis
strua vel diurna legata reliquisset: nam tum quoque soli ii qui mortis eius tempore extant vocantur
et ex
aeqms partibus quod relictum est dividunt.
16 î quis autem, quae cognatis annua velmenstrua
xai rols e^ avreSv ravra

mieQrjaia Xrjydra ^Ttdyet
ScSoadâi, ei TCQoa&eit] eis ro SirjvexeS, 8iT}vexfj rrjv
86aiv elvat xai fiijdeTiore naveadâi.
^Tb avro xai eni awrjyoQOis xQarel xai SiSaaxd17
Kai ei fitjSaixov ro Sir]18 loiS xal axQaxKorais.
vexdis eiTTr], dXXd rols i^ avrcav jôvXrj&eir] SiSo19 adâi. Kai nore /uexQi rQtrrjs SiaSoxrjs ro yevos
^ rdyfia xaXelrat nods rr]v rov xaxaleirpdâvros
Kai ei aTteXev&ioois Xrjyarevaet, firj
20 aTtairrjatv.
TCQoad^/jaet Se xai roXs i^ avrutv rj TiQoad^rjaei.
Kai TteQi rov, ei reXevrrjaei inl Tidvratv rtov
21
22 d'efidrcov els i^ avrcHv, xi yiverat. Kav StoQtar]xat, xi
Ttdatv etfia
XQV Xafi^dvetv exaaxov,
r]
firj,
aXXd
noaoxrjxa xaxaXeiipTj xeXevaas

Kai el fit]
Str]vex(os SiSoa&at xb xaxaXetfdâv.
Kai oxt dnenQoad^qaet xb Strjvexoos SiSoa&at.
Xev&eQOS dnsXev&sQov ovStnoxe nQos xb xotovxov
xaXeXrat Xrjydxov, si fir, qtjxcos b Sta&sfievos
xovxo naQexeXevaaxo. Kai ei exdarco rcov noXt'^
rcov Qr]xr]v noabxrjxa xeXevaet Stavsfiea&at, xi
yivexat xai ncos Qv&fiiêxat. '^Kai neQi xcbv Strjvexcbs dnatrovfievajv, xaraXtfinavofievcov Se ix-
23
24
25
26
fxiav
êvcbai rj nxcoxsiots^ ri evayeatv oixois

x(^ xotvc^ xov xXr]Qov navxbs rj sis aixfiaXcbxcov
Xvatv rj avxdls xoTs nxcoxoTs rj aixfiaXcbxois. Kai
nsQi rov, sdv rts eXnr] xXrjQovbfiov avrov yeve-
xXrjaiatS,
r]
27
xbv nqcoxov ytvbfxevov vnaxov fiexd xeXevavxov K rbv sQxofievov eis xbv rd(pov avrov
rbv ixSiobvra rr]v ^vyars^Qa avrov rc^ iSiqi
r]
vi(o rj rbv intyafij^Qevovra avrcQ rj SrsQov xt
xovxots naQanXrjaiov, ncos awnbaxaxbs iaxi navxaxb&ev r] xotavxrj evaxaais Sid xb fii] cpegeadât
xvQtov bvofia xov xXrjQovbfiov dXV ovSe Xrjydrov
adât
XT]v
roiovxois nQoaebnots xaxaXiftnavbftevov taxvet,

^Kai oxt inixQonos d(paviatv ov Svvarat Sod^âi.
lCni oxc xb xoTs nxa>xots xaxaXtfinavbfievov fir]
vofii^sad^co dSr]Xov,
[a. 528529]
28
29
XXXXVIIII.*
AD SENATUS CONSULTUM TREBELLIANUM.

1 Impp. Severus et Antoninus AA. Probo.
Si
ex senatus consulto partem quartam hereditatis reti-
et dodrantem fideicommissi restituisti, quod

creditoribus hereditariis pro novem unciis praestiteris,
a fideicommissario petere potes. PP. xv k. Ajmi.
Laterafio et Rufino conss.
[a. 197]
nuisti
(1)
1729
xai
AD SENATUS CONSULTUM
278
VI 48. 49
(2)
arf 2%
1:
pertinetNomoc. 2,
oxi idv itQbs
TREB.
2 Imp. Philippus
A. et Philippus C. luliano.
cui ex Trebelliano senatus consulto pars
hereditatis restituitur, successionis onera seu lega-
Ad eum,
torum praestationem pro competenti portione spectare

indubitati iuris est.
PP. xviu^ k. Nov. Peregrino
et Aerniliano conss.
{a.
244]
Carus Carinus et Numerianus AAA.

per fideicommissum hereditas rei publicae relicta est, ex Trebelhano senatus consulto, quod
ab intestato quoque locum habet, quartae partis et
3
Imppp.
Zotico.
01
Sine die ei
fructus eius vobis restitutio competit.
consule.
4 ''Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Quintiano. Non iustam te gerere sollicitudinem per
fideicommissum relictae portionis hereditatis perspicimus verentem, ne fructum amittas relicti fideicommissi, quoniam avia testatoris ex parte scripta heres
et tibi rogata restituere calliditate ac^ fraude repudiavit, ut ad alium nepotem eundemque coheredera
devolvatur portio, a quo tibi nominatim non fuerat
fideicommissum relictum, et coacta suspectam hereditatem adire, priusquam pro herede gereret, rebus
cum divo Antonino parenti
sit humanis exempta:
nostro deberi etiam a substitutis fideicommissum
contemplatione iudicii testatoris quasi tacite ab his
repetitum iam dudum placuerit. neque enim^ quartae retentionem, quam illa, quae repudiaverit hereditatem, adire coacta suspectam retinere non potuit,
S. vi id. lul. Philippopoli AA.
timere debes.
conss.
5 Iclem AA.
et CC. Verissimo.
Et sine
[a. 293]
scriptura per
1
tideicommissura hereditas recte relinquitur. fgitur si te uxor tua et privignum suum in discrimine
mortis constituta designavit velle successionem ob-
tinere, usque ad dodrantem eius voluntatem ratam

servari convenit, cum intestato ei succedentes de restituendo fideicommisso conventos ultra quartam (aere
alieno deducto), quam '" penes eos sententia senatus
consulti relinoui praecepit, tantum obtinere posse
S. v k. Mai. Sirmi CC. conss. [a. 294]
praestiterit.
6 Imp. Zeno A. Dioscoro pp. lubemus, quotiens

pater vel mater , filio seu filus , filia seu filiabus ex
aequis partibus vel inaequis heredibus institutis, invicem seu simpliciter quosdam ex his aut quendam
rogaverit, qui prior sine liberis decesserit, portionem
hereditatis suae superstiti seu superstitibus resti-
tuere, ut modis omnibus retenta quarta pro auctoritate Trebelliani senatus consulti, non per impu-
ipsis
pauperibus vel captivis, valet defuncti voluntas)
xaxaXetfd^fj svae^cbs rj ixxXrjaiais

êvcbatv r} nxcoxeiots r} evayeaiv oixots rj xotvc^
rj
xXr]Qov Tq eis aixfcaXcbrcov Xvaiv ij avroTs xoTs nxco-
nrojxeiots Heimhach cum Nomoc. (not. 2), mcbxoie

(4) ad 28 pertinent Inst. 2, 20, 27: tutor autem nec
per nostram constitutionem incertus dari debeat, quia
certo iudicio debet quis pro tutela suae posteritati ca-
roTs aixfcnXebrots,
r}
xQarel rj rov xeXevrâavros
si
ôvXrjais {id est et in fine eiusdem constitutionis
semel vel annuum pie relictum fuerit vel ecclesiis vel
xenonibus vel ptochiis vel venerabilibus domibus vel
B
B2 {x.n.),
iv rt^ xeXet
ana^
r}
xr]S avrrjs
StaxdêcoS'
ixr]atov
XoTs
universitati
cleri vel
ad redemptionem captivorum vel
vel diurna relinquit, ea his quoque qui ex

ipsis nati
erunt dari iniungit, si adiecerit in perpetuum, datio17
nemperpetuam
esse
nequeumquamcessare. Idem
etiam in advocatis optinet et professorihus et medi18 cis.

Et si minime perpetuum dixerit, sed eis
19 qui ex ipsis nati erunt dari voluerit. Et
quando
usque ad tertiam successionein familia vel legio ad

20
si
vetitionem eius quod relictum est vocatur. Et

legaverit, sed non addiderit *et qui ex
libertis
21
his nati erunV vel addiderit.
Et si in omnibus his casihus unus eorum mortuus fuerit,
quid
22 fiat. Et si disposuerit, quid
unusquisque accipere debeat, vel non, sed cunctis simut unam quan-
titatem reliquerit et
jperpetuo id quod relictum est
23 praestari iussent.
Et si non adiecerit per24 petuo dari.
Et libertum liberti
ad
numquam
huiusmodi tegatum vocari, nisi specialiter testator
(3)
vere: unde apparet pro d(paveaiv scribendum esse dcpavrji

i
M, Z
(6) xviii HaL, xiii
Cf. Dig. 36,
(5)
(7)
iunge 6, 26, 6
delet
(8)
BJS
Mommsen
deducto quam] quantum
hoc
tj
a.
Et
a.
(9) enim tuetur

n.)
(lO) ultra quartam a. a.
(x.
deducto
Mommsen
singuUs civibus certam

quid fiat et quemadde iis quae perpetuo
petuntur relicta ecclesiis xenonibus vel ptochiis vel
venerabilibus domibus vel universitati totius cleri
vel ad redemptionem captivorum vel ipsis pauperiEt si quis dixerit heredem
27
bus vet captivis.
suam consibi eum fore,
ûi primus post mortem
sul factus fuerit vel ad sepulchrum suum venerit
vel qui filiam suam ipsius filio in matrimonium
collocaverit vel ipsi gener factus fuerit vel aliud
quid his sirnile, quomodo talis institutio ex omni
parte nullius momenti sit ideo, quia proprium heredis nomen non habeat: verum ne iegatum quidem
valet. Et non posse
28 eiusmodi
personis relictum
29 tutorem mcertis dari. Et quod pauperibus relictum est non videfi incertum esse.
25
iusserit.
si
summam distribui iusserit,

Et
26 modum dividatur.
AD LEGEM FALCIDIAM
VI
279
tationem redituum, licet hoc testator rogaverit vel

sed in ipsis rebus hereditariis, dodrans restit
tuatur.
Idemque in retinenda legis Falcidiae
portione obtinere iubemus, et si pater vel mater filio
seu filia institutis (sicut supra dictum est) heredibus
rogaverit eos easve nepotibus vel neptibus, pronepotibus vel proneptibus suis ac deinceps restituere
a hereditatem. In supra dictis autem casibus ifideicommissorum servaudorum satisdationem cessare
iubemus, si non specialiter eandem satisdationem
iusserit,
50
49.
liani auctoritatem restitui generali fideicommissario,

illum autem speciali fideicommissario id quod ei
derelictum est dependere. D. xv k. Nov. Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc.
anno secundo.
[a. 532]
testator
disposuerit
exigi
et
cum
pater vel
AD LEGEM FALCIDIAM.
mater
secundis existimant nuptiis non abstinendum: in his

etenim duobus casibus, id est cum testator speciavoluerit vel cum secundis se pater
liter satisdari
vel mater matrimoniis iunxerint, necesse est, ut ea2
dem satisdatio pro legum ordine praebeatur. Siu
autem is, qui fideicommissaria restitutione gravatus
est, uno filio superstite vel nepote ex filio seu ex
filia nato vel pronepote vel postumo relicto decesserit, non videtur extitisse condicio et ideo deficit
3
fideicommissi petitio. Illud etiam admonemus ea,
quae de Falcidiae portione non per reditus, sed per
ipsas res hereditarias retinenda et de satisdatione
tideicommissorum (sicut supra dictum est) conce*
Impp. Severus
et
Antoninus AA. Prisco.
Scire
debes omissa Falcidia, quo^ pleniorem fidem portionis
restituendae exhiberes, non videri plus debito
solutum
esse.
PP.
iii^^ id. Mai.
Laterano
ct
conss.
Rufino
197]
[a.
2 Idem AA. Sanctiano. Falcidiae rationem adversus omnes pro modo legatorum et fideicommissorum locum habere certi et explorati iuris est. PP.
quorum superius mentio facta est, oportere

PP. k. Sept. Constaniinopoli Eiisehio
lul. Laterano et Rnfino conss.

[a. 197]
3 Imp. Alexander A. Hermagorae. Etiamsi tacitum fideicommissum heredem administrasse apparuerit, legata tamen seu fideicommissa, quae testamento relicta sunt, praestanda esse ambigi non
oportet, ad eum videlicet modum, quem lex Falcidia
patitur, cum quartam, quae aufertur heredi, qui
contra legem fidem suam obtulit, legatariis proficere
non placuit. PP. id. Oct. Alexandro A. cons. [a. 222]
[a. 489]
lustinianus A. lohanni pp.
Sancimus
licentiam esse etiam soli tutori recte fieri fideicora-
legem Falcidiam locum habere merito divo

Hadriano placuit. PP. f'^ k. lan. Alexandro A.
denda diximus, non ulterius quam

casibus,
produci.
cons.^
in his personis et
Imjy.
nomine
missi
universitatis restitutionem,
quod pupillo
onere fideiussionis, ubi tamen

pupillus fari non possit vel abesse noscitur, ne, dum
nimia subtilitate circa res utimur pupillares, ipsa
l
subtilitas ad perniciem eoriim revertatur.
Idemque iuris esse oportet, et si furioso fideicommissaria
debeatur hereditas, ut restitutio curatori eius soli,
relictum
k.
4 Idem
utroque casu restituentes plenissimam consequan\a tur'* ex nostra lege securitatem?

Hoc eodem
observando, et si ipsi pupilli vel furiosi restitutione
\b gravati sunt.
Cum autem aliquis hereditatem
restituere iussus est et dolo malo vel post litem contestatam vel antea sese contumaciter celaverit, vel
si
suppositus fideicommissariae restitutioni, antequam restitueret hereditatem, ab hac hice subtractus
est nullo herede vel successore existente, vel si fideicommissarius, cui restituta est ex Trebelliano hereditas, alii per fideicommissum restituere iussus fuerit
res hereditarias
quemadmodum actionum translatio
:
Et
Philetiano.
in
legatis
cons.
principi
[a.
5 Idem A. Samosaiae.
est, et^ sine
nomine scUicet furiosi, celebretur. quis enim sensus,

cum in
quae vox certa furioso esse intellegitur
A.
datis
Si mortis causa
222]
immodi-
cas donationes in sororem tuam matrem contulisse

legis Falcidiae ratione secundum constitutionem divi Severi avi mei '- uti potes. PP. xv
k. Nov. Maximo ii et Aeliano conss.
[a. 223]
6 Idem A. Secundinae. In ponenda ratione legis
Falcidiae omne aes alienum deducitur, etiam quod
ipsi heredi mortis tempore debitum fuerit, quamvis
1 aditione hereditatis confusae '^ sint actiones. Omnia
autem legata, quamvis in operibus publicis con-
probare potes,
statuisque ponendis data sint, ad contributionem dodrantis pro rata suae cuiusque quanti2
tatis revocantur.
Nec si quid ultro" solidum
heres praestiterit aut perfecerit, legitimae computaficiendis
tioni
S.
praeiudicatur.
Aeliano co?iss.
7 Idem A. Pomponio.
Maximo
lan.
k.
ii
et
223]
[a.
In testamento quidem mi-
ius legis Falcidiae cessat.

sed ea, quae ad vos
pertiuentia defunctus tenuit, bonorum eius videri
minime possunt et ideo recte rationem eorum ut aeris
PP. k. Mai. Alexandro
alieni haberi desiderabitis.
II et Marcello conss.
[a. 226]
litis
celebretur in tribus istis casibus, apud veteres dubitabatur: et Domitius Ulpianus constituendum esse
\c super his putavit.
Sancimus itaque, ut, sive
per contumaciam afuerit is, cui restitutio imposita
est, sive morte praeventus nullo relicto successore
fuerit, sive a primo fideicommissario in secundum
translatio celebrari iussa est, ipso iure utiles actiones transferantur.
D. x k. Nov. ConstantinopoH
\a. 530]
Lampadio et Oreste vv. cc. conss.^
8 Idem A. lohanni pp. Quidam testamento con-
Irritum quidem propterea

8 Idem A. Aurelio.
testamentum fratris tui esse non potest, quod ex
causa fideicommissi obligatus fuit, ut, si sine liberis
prior decederet, paternam tibi hereditatem redderet.
1
Sed licet te heredem scripserit, in ponenda tamen legatorum ratione, quibus te oneratum esse
suggeris, fideicommissum debitum aeris aheni loco
deduci oportet insuperque in residuo legis Falcidiae
dito
beneficium vindicabis.
iussit
heredem omnem hereditatem quam
ei
dereliquit alii restituere, speciale autem fideicommisBum alteri adscripsit. et quaerebatur, specialis fideicommissarius id quod ei dereiictum est a quo con-
sequi debeat, utrumne ab herede, ut post retentionem

eius alias res universitatis fideicommissarius accipiat,
an una cum
oporteat et hoc generali

fideicommissario adgregari, ut ipse speciali fideicommissario hoc' ti-adat, sive in rebus sive in pecuniis
1
sit
aliis
rebus
Sancimus itaque totam qui-
fideicommissum.
dem substantiam secundum

(l)
satisdare lihri
C088.
Hal.
(3) et
libri
(2)
om.
senatus consalti Trebel-
sic scripsi,
(x. n.)
probino et eusebio
(4)
sic edd.
cum B,
sequantur
(5) D. xv k. Nov. Constantinopoli
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. (vel vv. cc.
anno secundo) scr., cf. Zeitschriftfur Rechtsgesch. 11 p. 178
PP.
id.
Sept.
Maximo
Paterno conss.
9 Imp. Gordianus A.
ii et
[a.
233]
Error facti
Mestriano.
quartae ex causa fideicommissi non retentae repetitionem non impedit. is autem, qui sciens se posse
retinere universum restituit, condictionem non habet
:
cessat repetitio.
k. JSov. Pio et Pontiano conss.
quin etiam,
si ius ignoraverit,
10 Idem A. Diogenio.
fratrem tuum rogaverit, ut,
PP. xv
238]
[a.
tuus
Quamquam
si
pater
sine Hberis diem
suum
fungeretur, portionem hereditatis tibi restitueret, ta-
(6)
41,
suum
1,
ins.
BS{x.
95 aeqq.
P^CR, cum P
om.
3ubtae
jt.)
Cf.
(7)
hoc om. B2{x. n.)
Dig. 35,
Inst. 2. 22
(10) pp. iii Hal., d.

(12) avi mei CR, om.
(13)
(14) sic CR, ultra
P
P
(8)
quo
(11) v Hal,
sic CR, con(9)
VI
men
eodem
intestato
'
diem suum functo
quod
id,
beiieficio legis Falcidiae habere potuit, ad successorem iutestati pertinere ideoque non immerito sororem
tecum ab
simul
intestato ei successit,
tuam, quae
emolumenti quod retineri potuit portionem sibi vinPP. r id. JSov. Gordiano
dicare manifestum est.
A. II et
coiiss.
Pompeiano
[a. 241]
ut adlegas, pater tuus
te fecit heredem, fratribus
11 Idem A. Maximae.
eam portionem, ex qua
Si,
speciebus pro Falauxilium legis Fal-
restituere iussit certisque

cidia praecepit esse contentam,
tuis
quod imploras, apud suum iudicem non proPP. vii k. JSov. Arriano et Papo
cidiae,
hiberis nagitare.
conss.
243]
[a.
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. lustino.

In donationibus inter virum et uxorem factis legem
Falcidiam habere locum, quando fideicommissi partibus funguntur, nonnuUis iuris placitis comprehen1
sum
PP. XVI
est.
lul.
k.
AA.
ipsis
conss.
iiii
et
ea,
defuncti,
quos fuerat rogata manumittere,

substantia patitur. S. v k. Mai. Heracliae AA. conss.
[a. 293]
14 Idem AA. et CC. Faustinae. Licet adieris
hereditatem
et
confusione
patris
pro parte qua eidem successeris extinguatur actio, quam tibi competere eo, quod ex administratione tutelae multa
eum debuisse contendis^ pro residuis tamen partibus coheredes convenire non prohiberis et fundum
a te relictum eatenus, quod'' deducta quarta residui
substantia patitur, praestare necesse Jâbes. D. vi
relictorum
Oct.^ Viminacii AA. conss.

[a. 293]
15 Idem AA. et CC. Pomponio. Si praediorum
dotis apud te iure remanentis instrumenta verbis
k.
uxor
precariis vel testamento vel codicillis

mandavit, eius iudicium successores
tibi dari
implere com-
cum
instrumentis praediorum domino renulla potest intervenire quaestio.

Supposita^ XVI k. Fehr. Sirmi CC. conss. [a. 294]
16 Idem AA. et CC. Diomedi. Successores legata
vel fideicommissa, si aes alienum hereditarium defuncti substantiae fines occupaverit, Falcidiae legis
iussio peti, item Trebelliani senatus consulti praeceptum exigi non concedit, S. xvi k. Febr. Sirmi
pellentur,
Falcidiae
conss.
17 Idem AA.
et CC. Gaio.
quatenus modus
294]
[a.
coheredibus relicta
Falcidia
legata,
lege
praestitutus
patitur, posse petere^ certissimi iuris est.
Supposita^ V k. Nov. Anchiali CC. conss.
[a. 294]
18 Imp. lustinianus A. lohanni pp. Si quis quadringentorum forte solidorum habens substantiam
iusserit heredem non aliter adire hereditatem, nisi
trecentos octuaginta solidos
cuidam persolvat
vel aliam quantitatem,
quae diminuere Falcidiae rationem potest, sancimus heredem, si adierit, legis

Falcidiae beneficio sustentatum repleri quidem
quod
ad Falcidiam deest, et prius eo dato vel retento
(sive
una
sive
in
datio est^, quae celebrari disposita fuerit,

multas dividitur personas) praefatae legis
1
immutilatura habere beneficium.
Si enim, cum
mortis causa donatio procedat et haec modum legis
Falcidiae excedat,
eam
heres post aditionem repetit
pecuniam, quae ultra modum Falcidiae corporaliter

quidem data est, lege autem in patrimonio testatoris
eo
quod
cum
dett.
vel
(!)
peti
(x.
B2
(x. n.)
quem Graeci: quo
tendis confirmat
B2
et Orestis vv. cc.
anno secundo.
n.)
8cr.
B2
(x. n.)
quoad
scripsi^ aa. Hal.

PPi.
(9) est om.
quod
(2)
scr.
(4)
(8)
{x.
quod
quam
n.)
quem
.
(6)
B2
J?*,
con-
oaov
libri, eis
Mommsen
c C cum
(5) Sept.
cc.
Cfl,
(3)
s.
scr.
{tt. tt.),
(10) sic edd.,
[a.
532]
LL
DE CADUCIS TOLLENDIS.
quem
servorum,
pretio
(l)
sulatum Lampadii et Orestis vv. cc.

[a. 531]
1 9 Idem A. lohanni pp.
Cum certum sit heredem, qui plenam fidem testatori exhibet, in solidum
legata dependentem non posse postea rationem legis
praetendentem Falcidiae repetitione uti, quia videtur voluntatem testatoris sequi, iubemus hoc simili
modo firmum haberi, et si cautionem super integra
legatorum solutione fecerit: quod veteribus legibus
in ambiguitatem deductum * est.
in utroque etenim
casu, id est sive solverit sive super hoc cautionem
fecerit, aequitatis ratio similia suadere videtur. D. xv
k. Iôv. Constantinopoli post consulatum Lampadii
iii
fideicommissariam libertatem ei reliquisse, aliquid consecuta est, ad restituendam fideicommissariam libertatem non immerito obnoxia constituta
1
JSTam fideicommissum ei relictum
debet urgueri.
usque ad eum modum potest petere, quod^ deducto
prius
290]
cuius filium
dicis
CC'
permansit, ûare non in praesenti casu et vivcntibus et morientibus providemus , et eorum ultima
elogia conservantes et commodum hereditarium non
minuentes? D. k. Nov. Constantinopoli post con-
[a.
13 Idem AA. et CC. Zetho. Si

tuum servum significas, ex iudicio
lictis
DE CADUCIS TOLLENDIS
280
50. 51
am-
1 ^^lmp. lustinianus A. senatui urbis ConstantiEt nomen et matenopolitanae et urbis Romae ^^.
riam caducorum ex bellis ortam et auctam civilibus,
quae in se populus Romanus movebat, necessarium
duximus, patres conscripti, in pacificis nostri imperii
temporibus ab orbe Romano recludere, ut, quod
belli calamitas introduxit,
1
Et quemadmodum
in
hoc pacis
lenitas sopiret.
capitulis lex Papia
emendata fuit et per
multis
ab anterioribus principibus
desuetudinem abohta, ita et a nobis circa caducorum
observationem invidiosum suum amittat vigorem, qui
et ipsis prudentissimis viris displicuit, multas inve\a nientibus vias, per quas caducum ne fieret. Sed
et ipsis testamentorum conditoribus sic gravissima
caducorum observatio visa est, ut et substitutiones

introducerent, ne fiant caduca et, si facta sint, apud
certas personas recurrere disponerent, vias recludentes, quas lex Papia posuit in caducis: quod et
\b nos fieri concedimus.
Et cum lex Papia*^ ius
antiquum, quod ante eam in omnibus simphciter
versabatur, suis machinationibus et angustiis circumcludens solis*'* parentibus et liberis testatoris usque
ad tertium gradum, si scripti fuerant heredes, suum
imponere iugum erubuit ius antiquum intactum eis
conservans, nos omnibus nostris subiectis sine diffe\c {\) rentia personarum concedimus.
Cum igitur
materiacm et exordium caducorum lex Papia ab aditionibus, quae circa defunctorum hereditates procedebant, sumpsit et ideo non a morte testatoris, sed
ab apertura tabularum dies cedere legatorum senatus consulta, quae circa iegem Papiam introducta
sunt,
concesserunt, ut,
caducum
in
quod
medio
hoc
deficiat,
priraum hoc corrigentes et antiquura

statura renovantes sancimus omnes habere licentiara
a morte testatoris adire hereditates similique modo
legatorum vel fideicommissorum pure vel in diem
2
Et
relictorum diem a morte testatoris cedere.
cum tripiici modo ea, quae in ultimis elogiis relinquuntur, contingebat deticere, consentaneum est et
tempora eorum et nomina manifeste exponere, ut,
quod vel tollitur vel reformatur, non sit incoguitum.
2a Ea enim vel his relinquebantur, qui in rerum
natura tunc temporis, cum condebantur extrema
elogia, non fuerant, forte hoc ignorantibus testatoribus, et ea pro non scripto esse leges existimabant
vel vivo testatore is, qui aliquid ex testamento habuit, post testamentura ab hac luce subtrahebatur,
fiat,
vel
ipsum relictum expirabat, forte quadam condiqua relictum erat, deficiente, quod vete-
cione, sub
biguitate ductum CR
urbis romae S, om. CR
(11)
(13)
44, 30,
quas
(et
cum
(12)
ot
quas R^) iex
lex papia ius

papia (papias M^) . . . concedimus
W^M, et cum lex ... concedimus et ius C, et quas lex
.
.
quod nos fieri concedimus secundum ius R"' (14) soet
lis
Ry
suis
DJJ
CADUClS tOLLElJDlS
res appellabant in causa caduci: vel mortuo iam

testatore hoc quod relictum est deficiebat, quod
3
In primo
aperta voce caducum nuncupabatur.
itaque ordine, ubi pro non scriptis efficiebantur ea,

quae personis iam ante testamentum mortuis testator donasset, statutum fuerat, ut ea omnia maneant
apud eos, a* quibus fuerant derelicta, nisi vacuatis
vel substitutus suppositus vel coniunctus fuerat adgregatus: tunc enim non deficiebant, sed ad illos
perveniebant : nullo gravamine nisi perraro in hoc
3a pro non scripto superveniente. Quod et nostra
maiestas quasi antiquae benevolentiae consentaneum
et naturali ratione subnixum intactum atque illibatum praecipit custodiri in omne aevum valiturum.
4 Pro secundo vero ordine, in quo ea vertuntur,
quae in causa caduci fieri contingebat, vetus ius
corrigentes sancimus ea,
quae ita evenerint, simili

quidem modo manere apud eos, a quibus sunt deheredes forte vel legatarios vel alios, qui
fideicommisso gravari possunt, nisi et in hunc casum
vel substitutus vel coniunctus eos antecedat: sed
relicta,
omnes personas, quibus lucrum per hunc ordinem

eas etiam gravamen quod ab initio fuerat
complexum omnimodo sentire, sive in dando sit constitutum sive in quibusdam faciendis vel in modo
vel condicionis implendae gratia vel alia quacumque
defertur,
via excogitatum.
neque enim ferendus est is, qui
lucrum quidem amplectitur, onus autem ei adnexum
5
contemnit. In novissimo autem articulo, ubi proprie caduca fiebant, secundum quod praediximus, et
clausis
tam
tabulis
existere
heredes
quam
posse
adire, sive ex parte sint sive ex asse instituti, censemus et dies legatorum et fideicommissorum secun-
dum quod praediximus a morte
defuncti cedere: hetransmitti nec

veteres concedebant nec nos patimur, exceptis videlicet liberorum personis, de quibus Theodosiana lex^
super huiusmodi causis inducta loquitur: his nihilo
minus, quae super his, qui deliberantes ab hac luce
migrant^, a nobis constituta sunt'', in suo robore
mansuris. Libertatibus procul dubio et post prae6
sentem sanctionem propter sui naturam, quae aditionem heredis expectat, ab adita hereditate una
cum aliis, quae servis in testamento manumissis vel
Ex6a ahis legatis relicta sunt, competentibus.
reditatem
nisi
etenim,
fuerit adita,
cepto etiam usu fructu, qui sui natura ad heredes

legatarii transmitti non patitur et neque a morte
testatoris
neque ab adita
hereditate,
quantum ad
transmissionem, dies eius cedit. Sed haec quidem omnia in his observari sancimus secundum prae6&
fatam dispositionem, quae pure vel in diem certum

7
relicta fuerint. Sin autem aliquid sub condicione
relinquatur vel casuali vel potestativa vel mixta,
quarum eventus ex fortuna vel ex honoratae personae voluntate vei ex utroque pendeat, vel sub incerta die, expectare oportet condicionis eventum, sub
qua fuerit derelictum, vel diem, ut tunc cedat, cum
vel^ condicio impleatur vel dies incertus extiterit.
quod
si
in
titus est,
medio is, qui ex testamento lucrum sordecedat vel eo superstite condicio defece-
hoc, quod ideo non praevaluit, manere disponisimili modo apud eos, a quibus relictum est,
nisi et hic uel substitutus rehctum accipiat vel coniunctus sive heres sive legatarius hoc sibi adquirat,
rit,
mus
cum
certi iuris sit et in institutionibus
et legatis et
mortis causa donationibus posse

8
Sed ut manifestetur, pro qua parte
substitui,
manere oportet hoc, quod fuerit defectum, apud eos,
ex quibus sit derelictum, sancimus, si quidem ad
heredes lucrum perveniat, pro parte hereditaria fieri
cum et ab ipsis simili modo,
eius distributionem
fideicommissis
et
si valuisset,
praestaretur, nisi nominatim ab
ex certis heredibus fuerat relictum
admodum
solus vel soli
a R, om. C
^l)
tur C, migrantes
(2)
dant vel C, cedant vel

II.
uno
vel
tunc enim, quempraestabant, ita et lucrum
6, 52, 1
(4)
6,
cum
VI 51
281
(3) sic i2*,

(5) sic
30, 19
(6)
migrandett, ce-
ab heredem
C,
Sin autem legatarii vel fideicommismortis causa donatione honorati vel

alia forte persona, quae fideicommisso praegravari
potest, et hoc evanescat, manere hoc apud enumeratas personas sancimus pro virili omnimodo por9 tione, id est pro numerft personarum. Ne autem
hoc, quod uon ineleganter summi ingeuii vir Ulpianus in hac parte cum omni subtilitate disposuit,
praetereatur, nostra sanctione hoc apertius induci9a mus. Cum enim iam statuimus haec cum suis
oneribus ad eum qui lucretur pervenire, sancimus,
si quidem condicio vel aliud gravamen in dando sit
constitutum, hoc omnimodo lucrantes pro modo lucri
9^ agnoscere. Sin autem in faciendo aliquid im-
Sa
sarii
sentiant.
sint vel
positum
est,
si
quidem hoc
et
per alium impleri
modo
et a lucrante agnosci, puta si

honorata persona iubeatur insulam vel monumentum
vel aliud tale suis sumptibus facere vel heredi vel
legatario vel alii forte, quem testator voluerit, vel
rem ab herede*' testatoris emere vel locationem vel
fideiussionem subire, et si quid huiusmodi facti simile sit: nihil etenim refert, sive per eum, de quo
testator locutus est, sive per alium eiusdem lucri
9c
successorem adimpleatur.
Sin vero talis est
verborum conceptio et facti natura, ut quod relictum
est ab alio adimpleri non possit, tunc, etsi lucrum
ad aliquem pervenerit, non tamen et gravamen sesimili
possit,
qui, quia hoc neque ipsa natura concedit neque

testator voluerit.
quid enim, si iusserit eum iu locum certum abire vel liberalibus studiis imbui vel
domum suis manibus extruere vel pingere vel uxorem ducere? quae omnia testatoris voluntas in
ipsius solius persona intellegitur conclusisse, cui et
suam munificentiam
9^
In omnibus
reliuquebat.
hoc obtinente, ut pro simili parte et lucrum
sentiant et gravamen, ubi hoc possit procedere, sub9e eant. Et hoc locum habere omni quidem modo
in his, quae in causa caduci vel caduca secundum
quod supra dictum est fiebant: in pro non scriptis
autem non omnibus, sed quibusdam, quia eorum
quaedam, etsi talia sunt, tamen cum suo onere veniebant, quae et nos in novi iuris compositione specialiter enumerari iussimus,
ne quis veteris iuris
videlicet
prolixitatem quasi rebus necessariam vel pro eorum

10 revolvat scientia. His ita definitis, cum in superiore parte nostrae sanctionis in plurimis locis
coniuncti fecimus mentionem, necessarium esse duxi-
mus omnem inspectionem huiusmodi articuli latius

cum subtiliore tractatu dirimere, ut sit omnibus
et
10
et hoc
Non enim
apertissime constitutum.
tautum coniunctivo modo quaedam relinquuntur, sed
etiam disiunctivo. in his itaque, si quidem coheredes sunt omnes coniunctim vel omnes disiunctim et
vel instituti vel substituti, hoc, quod fuerit quoquo^
modo vacuatum, si in parte hereditatis vel partibus
consistat, aliis coheredibus cum suo gravamine pro
hereditaria parte, etiamsi iam defuncti sunt, adqui\0b ratur.
Et hoc et^ nolentibus ipso iure adcrescat, si suas portiones iam agnoverint, cum sit
absurdum eiusdem hereditatis partem quidem agnoscere, partem^ vero respuere, secundum quod et in
nostri numinis
statutum est^*.
ex heredibus institutis vel
substitutis permixti sunt et alii coniunctim aUi disiunctim nuncupati sunt^, si quidem ex coniunctis
aliquis deficiat, hoc omnimodo ad solos coniunctos
cum suo veniat onere, id est pro parte hereditatis,
lOd quae ad eos pervenit. Sin autem ex his, qui
disiunctim scripti sunt, aliquis ^** evanescat, hoc
non ad solos disiunctos, sed ad omnes tam coniunctos quam disiunctos similiter cum suo onere
lO^ pro portione hereditatis
Haec ita
êrveniat.
tam varie, quia coniuncti quidem propter unitaredacti
tem sermonis quasi in unum corpus
sunt et
divinis
\0c
Sin
vero
ad heredem
(8)
et
tunc
R
R
C, om.
decisionibus
quidam
(10) sie
(7)
sic
(8)
M,
R^, quoque C,
quodque R^f
20
aunt C, sunt
6, 30,
aliquid
(9)
CR
3a
sibi heredum quasi suam praetestatoris sermone

occupant, disiuncti' vero ab ipso
discreti et suum quidem habent,
apertissime sunt
alienum autem non soli appetunt, sed cum omnibus
et haec in heredibus
suis coheredibus accipiunt.
tantummodo statuenda sunt. Ubi autem lega1 1
tarii vel fideicommissarii duo forte^ vel plures sunt,
partem coniunctorum
rehctum sit, si quidem coniunctim

quibus aliquid
hoc rehnquatur et omnes veniant ad legatum, pro
Sin vero
l\a sua portione quisque hoc habeat.
his deficiat, eam omnibus, si hapars quaedam ex
bere maluerint, pro virili portione cum omni suo
onere adcrescere vel, si omnes noluerint, tunc apud
eos remanere, a quibus derelictum est: cum vero
soquidam voluerint, quidam noluerint, volentibus
Sin autem disll^ lummodo id totum accedere.
imictim fuerit relictum, si quidem omnes hoc accipere
et potuerint et maluerint, suam quisque partem pro
virili portione accipiat^ et non sibi blandiantur, ut
unus quidem rem, alii autem singuli soHdam eius
aestimationem accipere desiderent, cum huiusmodi legatariorum avaritiam antiquitas varia mente
suscepit, in uno tantummodo genere legati eam accipiens, in aliis respuendam esse existimans, nos
rei
autem omnimodo repellimus, unam omnibus natiiram legatis et tideicommissis imponentes et antiquam dissonantiam in unam trahentes concordiam.
l\c Haec autem ita fieri sancimus, nisi testator
apertissime et expressim disposuerit, ut uni quidem
solida, aliis autem aestimatio rei singulis in
\\d solidum praestetur. Sin vero non omnes lega-
res''
quibus separatim res relicta sit, in eius adquised unus forte eam accipiat,
tarii,
sitionem concurrant,
haec solida eius sit, quia sermo testatoris omnibus

prima facie solidum adsignare videtur, aliis superut ex
venientibus partem a priore abstrahentibus
aliorum quidem concursu prioris legatum minuatur,
sin vero nemo alius veuiat vel venire potuerit, tunc
non vacuatur pars quae defecit nec alii adcrescit,
ut eius qui primus accepit legatum augere videatur,
sed apud ipsum qui habet solida res maneat nullius
\\e concursu deminuta. Et ideo si onus fuerit in
personam eius, apud quem remanet legatum, adscriptum, hoc omnimodo adimpleat, ut voluntati
Sin autem ad deticientis
\f testatoris pareatur.
personam onus fuerit coUatum, hoc non sentiat is,
qui non alienum, sed suum legatum imminutum
\lg habet. Et^ varietatis non in occulto sit ratio,
cum ideo videtur testator disiunctim haec reliquisse,
ut unusquisque suum onus, non alienum agnoscat.
nam si contrarium volebat, nulla erat difticultas
,
vatae nostrae utilitati praeferendum esse censemus,

nostrum esse proprium subiectorum commodum im15
Locum autem huic legi
perialiter existimantes.
constituimus in his defunctorum elogiis, quae posthac composita fuerint: anteriores etenim casus suo
Marte discurrere concedimus. Haec omnia ad
16
vos, patres conscripti, duximus esse sancienda, ut
nemini maneat incognitus nostrae benivolentiae labor,
sed edictis ex sollemnitate a nostris magistratibus

B. k. lun. Constanpropositis omnibus innotescat.
tinopoli dn. lustiniano pp. A. iiii et Paulino vc.
conss.
[a. 5341
LII.
DE niS QUI ANTE APERTAS TABULAS HEREDITATES TRANSMITTUNT.

1 ^lmpp. Theodosius et
rnisdae pp.
rum
12
coniunctim ea disponere. Quae autem antiquis
legibus dicta sunt de his quae ut indignis auferuntur, et nos simili modo intacta servamus, sive in
nostrum tiscum sive in alias personas perveniant.
13 Cum autem in superiore parte legis non adi-
tam hereditatem
minime
quibusdam
personis' ad
heredes transmitti disposuimus, necesse est, si quis

solidam hereditatem non adierit, hanc, si quidem
habeat substitutum, ad eum, si voluerit et potuerit,
quod
si
hoc non
sit,
vel
ab intestato
successores eam accipiant vel, si nuUi sint vel accipere nolunt vel aliquo modo non capiant. tunc ad
14
nostrum aerarium devolvatur.
Haec autem
omnia locum habere censemus tam in testamentis

sive scriptis sive sine scriptis habitis
quam in codi
cillis et omni ultimo elogio vel si
quid ab intestato
derelictum nec non in mortis causa donatioTantum etenim nobis superest clementiae, quod scientes etiam tiscum nostrum ultimum
ad caducorum vindicationem vocari, tamen nec iili
fuerit
\ia
nibus.
nec Augustum privilegium exercemus,

sed quod communiter omnibus prodest, hoc rei
pri-
pepercimus
M, disiunctis CR
M, accipiant CR
(4)
ijo, sed ut R"
(6)
(1)
sic
(3)
sic
sed
(y)
ab C, vel ab
(9)
(2)
forte
22*,
res R'>, per CR''
(7)
fere
CR'*
(b) et C,
eiccptis suppl.
(10) /; 44,
35, U, 117
Valentinianus AA. Hor-
Per hanc iubemus sanctionem
in poste-
nepotcs aut neptes, pronepotes

aut proneptes a patre vel a matre, avo vel avia,
proavo vel proavia scriptos heredes, licet non sint
invicem substituti, seu cum extraneis seu soli sint
sive se
instituti et ante apertas tabulas defuncti,
noverint scriptos heredes sive ignoraverint in liberos suos, cuiuscumque sint sexus vel gradus, derelictam sibi hereditariam portionem posse transmittere memoratasque personas, si tamen hereditatem
non recusant, nulla huiusmodi praescriptione obstante
sibi tamquam debitam vindicare: quod scilicet etiam
super legatis seu fideicommissis a patre vel matre,
avo vel avia, proavo vel proavia derelictis locum
habet: si quidem perindignum est fortuitas ob causas vel casus humanos nepotes aut neptes, pronepotes
aut proneptes avita vel proavita successione fraudari
aliosque adversus avitum vel proavitum desiderium
tilios
seu
tilias,
vel institutum insperato
legati
commodo
vel heredi-
gaudere. habeant vero solacium tristitiae suae,

quibus est merito consulendum. D. iii non. April.
[a. 450]
post consulatum Protogenis et Asterii.
tatis
LIII.
QUANDO DIES LEGATI VEL FIDEICOMMISSI
pervenire.
DE CADUCIS TOLLENDIS
282
VI 5153
CEDIT.
Antoninus AA. Agrippae.
Impp.
competenti iudici annua legata vel fideicommissa
tibi relicta probaveris,
ab initio cuiusque'^ anni
Supposita^^ iii
exigendi ea habebis facultatem.
k. lun. Saturnino et Gallo conss.
[a. 198]
2 Idem AA. Piisco. Agrum pluribus relictum
nominatim animadvertimus et cautum, ut ad eura
Severus
et
Si
qui Bupervixisset res pertineret.
quicumque igitur
ad heredem suum dominium transmisit nec
PP. xv k. Aug.
Cilone et Lihone conss.
[a. 204]
3 Idem AA. Aeliae. Si Pontianilla pervenit ad
eam aetatem, cui legatum aut fideicommissum delatum erat, petitionem ad heredes transmisit, licet ante
decesserit, quam consequeretur legatum vel fideiPP. r k. Aug. CUone et Lihone
commissum.
is fuit,
tali*3
fideicommisso adstringitur.
conss.
[a.
201]
4 Idem AA. Ammiae. Cum uxori usus fructus

fundi legatur et eius proprietas, cum liberos habuenec
rit, nato filio statim proprietatis legati dies cedit
quicquam obest, si is decedat. PP. k. Aug. Antonino A. iii et Geta item iii conss.
[a. 208]
5 Imp. Alexander A. Maximo. Ex his verbis:
do lego Aeliae Severinae filiae et Secundae ^^* decem,
'quae legata accipere debebit, cum ad legitimum
'statum pervenerit', non condicio fldeicommisso vel
^
19,
110 seqq.
Cf.
Dig. 36,
(12) 8. scr.
(13) alii
filiae e Secunda
i2*
Mommsen
(U) cuiuscumque libri
2
(14)
conicit.
idem Graeci: fuisse
UT IN POSSESSIONEM LEG.
legato inserta, sed petitio in tempus legitimae aeta1

tis dilata videtur.
Et ideo si Aelia Severina filia
testatoris, cui legatum relictum est, die legati ce-
dente vita functa
ad heredem suum actionem
est,
ut eo tempore solutio fiat, quo

rebus humanis subtracta non fuisset,
scilicet
transmisit,
Severina,
si
vicesimum quintum annum aetatis impleret. Non

coeptum enim annum, sed impletum, si de emolumento relicti fideicommissi tractetur, expectandum
esse prudentibus placuit. PP. xiii k. lan. Alexandro
2
A. II et
MarceUo
^lmjyj).
conss.
[a.
Maximianus AA.
Diocletianus et
VI 5355
283
226]
et CC.
Eusehio. Si fideicommissum ab intestato fuerit sorori tuae relictum codicillis ct, posteaquam dies
fideicommissi cessit,^ ignorans^ fideicommissum decessit, actionem huiusmodi adquiri^ potuisse dissimulare non potueris, salva scilicet ab intestato suc-
patris mei constitutionem

et Dextro conss.
[a.
pp,
Fusco
vi id. lan.
225]
Scire debetis fideicom7 Idem A. Proculiano.
missi quidem et legati satisdationem remitti posse
divum ]!d;arcum^^ et divum Commodum constituisse :
ut autem i)oni viri arbitratu is, cui usus fructus
[a.
relictus est, utatur fruatur, minime satisdationem

remitti testamento posse.
PP. x k. Mart. Fusco ii
et Dextro conss.
[a. 225]
8 ^"^ldem " AA. et CC. lulio et ^* Zenodoro. Contra
rem
eos sive successores eorum*', qui
publicam ad-
ministrantes per officii necessitatem civitati sub condicione relicti fideicommissi satis accipere debuerunt,
quanti rei pubJicae interest satis acceptum non esse,
Supposita rii
dirigendam certum est actionem^^^
k. Mart.'^ CC. conss.
[a. 294]
Supposita* k.Mai. Trallis^
cedenti quarta portione.

conss.
AA.
^^.
LV.^
ET LEGITIMIS LIBERIS" ET EX FILIA
NEPOTIBUS AB INTESTATO VENIENTIBUS.
293]
DE
SUIS
LIIIL
UT IN POSSESSIONEM' LEGATORUM VEL FIDEICOMMISSORUM SERVANDORUM CAUSA MITTATUR ET QUANDO SATISDARI DEBET.
1
Bivus Pius Salvio.
Quoniam
actor
nihil
am-
plius postulat, quam ut fideicommissi nomine satisdetur, non debet is qui iuri dicendo praeest subtiliter
cognoscere,
debetur nec
tantum decernere, ut
ne
sed
fideicommissum
Sine die et con,
satisdetur.
sule.
2 Divus Marcus Stratonicae. Ipsis rerum experimentis cognovimus ad publicam utilitatem pertinere,
ut satisdationes
quae voluntatis defunctorum tuendae gratia^ in legatis, item fideicommissis inductae
sunt, eorundem voluntate^ remitti possint. quocumque enim iudicio voluntatis cautio legati seu fideicommissi remitti potest. Sine die et consule.
3 Impp. Severus et Antoninus AA. Symphoro.
Si postquam servandi legati seu fideicommissi gratia
in possessionem inductus es, pignoris obligatio aut
venditio ab herede intervenit, praecedere causam
,
tuam, quam iure praetorio velut pignus habuisti,

manifestum est. PP. xi k. Dec. Dextro et Prisco
conss.
[a.
196]
Cum Artemidoram
4 Idem AA.^^ Protagorae.
patri pupillorum tuorum heredem extitisse proponas,

quamvis, ut fideicommissam hereditatem his cum
moreretur restitueret, petita sit, nuUam tamen adversus debitores hereditarios habent pupilli tui actio1
nem. Plane ut satis fideicommissorum Artemidora det, si modo testator id fieri non prohibuerit,
apud suum iudicem conveni^^ PP. iii k. lul.
[a. 215]
5 Imp. Alexarider A. Paulinae. Qui legati sive
fideicommissi causa in possessionem mittuntur, non
ut
proprietatem nanciscuntur, sed ius pignoris.
autem
acceptum pignus satisfiat defuncti

competens iudex te adeunte providebit.
PP. III id. Aug. luliano et Crispino conss. [a. 224]
6 Idem A. Donato. Certa est forma iurisdictionis, qua fideicommissi servandi causa in possessionem rerum, quae in causa hereditaria sunt aut dolo
malo esse desierint, is, cui legati vel fideicommissi
nomine satis non datur, mittitur vel in proprias res
et
post
voluntati,
heredis, si fideicommisso satis non fit post sex menses, quam peti coeperit, secundum divi Antonini
1 ^Hmpp. Severus et Antoninus AA. Crispinae/

Si fratri tuo legitima heres esse potes , centum dierum praefinitione non excluderis ad adquirendam
hereditatem. PP. iii non. Nov. Antonino A. ii et
Geta II conss.
[a. 205]
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Aviae.
diversis
varii
numeri
avo
filiis
succedenNepotes ex
tes ab intestato non virilibus portionibus, sed ex^^
k.
Mart. Hadrianopoli
S. iii
stirpibus succedunt.
[a. 290^
ipsis AA. iiii et iii conss.
3 Idem AA. et CC. Frontoni. Ut intestato defuncto filius ac nepos ex alio, qui mortis eius tem-
pore in24 rebus humanis non invenitur,
postumum suum heredem quam sororem

strat.
S.
VI
id.
44, Zi
Gf. Dig.
{%) satisdare lihri
36, 3. 4
(7) possessione lihri
(lO) scrihi dehuit imp. Antoni(9) voluntatem lihri
wus A.
4,
5,
16
(u) sic dett.,

(13)
c.
h.
t.
conver.it
(14)
Diocletianus et Maximianus
l.
CR
(l2)
11, 31, 2
gem.
(16)
Dig
(15)
36,
impp.
iulio et
potest.
Supposita
vi^"^
id.
CC. conss.
[a.
Febr.
294]
7 ^^ldem AA. et CC. Aemilianae.
Filium habere
suum libertus in potestate non prohibetur, cum ob
praeteritum statum ex legitimis nuptiis ingenuorum
exemplo filios habere hberto non sit interdictum.
S. XVI k. Mart.^^ Sirmi CC. conss.
[a. 294]
8 Idem AA. et CC. Catoniae. Apud hostes patre
defuncto filia communis vobis, quo casu scientia
mortis non postulatur, heres extitit sua et ad te
transmisit successionem. S. xii k. Dec. Mcomediae
CC. conss.
[a. 294]
9 ^^lmppp. Valentinianus Theodosius et ArcaSi dedius AAA. Constantiano pp. GaUiarum.
functus cuiuscumque sexus aut numeri reliquerit
filios et ex filia diem functa cuiuscumque sexus aut
(17) sive successores eorum om. l. gem.
(l9) pp. vii
dirigendam actionem perspicitis /. gem.
k. Dec. /. gem.
45, 2, 16 seqq.
Cf. Dig. 38, 16
(20)
(22) iunge 6, 9, 2
(21) liberis 5, et liberis C, om.
(18)
(6)
Dec. AA. conss.

CC. Appiano.
et
honorem, defendi
gem.f om. lihri
con-
[a. 293]
Si te parens, in
cuius fuisti potestate, sollemniter in adoptionem dedit, cum filiis naturalibus adoptivi patris ante vel
post quaesitis defuncto intestato succedere potes.
D. VI k. Ia?i.^^ Sirmi AA.^^ conss.
[a. 293]
6 Idem AA. et CC. Posidonio. Ex libera conceptus et servo velut spurius habetur nec ut decurionis filius, quamvis pater eius naturalis manumissus et natalibus suis restitutus hunc fuit adeptus
5 Idem AA.
ign.
2, 3^ 21, Thiralli 6, 30,
licet
sanguineam haberi potiorem ordo successionum lege

duodecim tabularum factus nimis evidenter demon-
(l)
(2) ignorans B, rebus licet

iunge 2, 3, 21. 6, 30, 7
(3) sic R, adC, rebus humanis licet ign. dett.
(5) Thirallo
quirere C
(4) pp. 2, 3, 21. 6, 30, 7
manentes
in sacris pariter succedant, evidenter \ege duodedm

tabularum cavetur. quod et honorarii iuris obserS. xv k. lul. AA. conss.
vatio sequitur.
[a. 293]
4 Idem AA. et CC. Marcellae. Intestato defuncto
CR
(Ti) ex PjR, om.

(24) in dett. cum B.S (x.tt.), om.
(26) aa.
(25) ian. Mommsen, mart. Eal., om.
==
cc. Hul.
(28)
(27) supp. VI Eal, d. iiii
46, 8
(29)
Mai. l gem.
(30)
P
P
JA.
/.
36*
5,
1,
P,
8
VI
55.
AD
284
56
numeri nepotes, eius
jpartis,
quam defuncta*
filia
fuisset habitura,
Buperstes patri inter fratres suos
duas partes consequantur nepotes ex eadem filia,
tertia pars fratribus sororibusve eius quae defuncta
de cuius bonis agiest, id est filiis filiabusque eius,
scilicet sive materteris eorum, quorum
tur, avunculis
commodo legem sancimus, adcrescat.^ Haec ea1
quae de avi materni bonis constituimus , de
dem,
aviae maternae sive etiam paternae simili aequitate

sancimus: nisi forte avi ad elogia^ inurenda impiis
motos^ ratione dixerint* et boc
nepotibus iusta se
2 fuerit legibus approbatum ^. Non solum autem si
intestatus avus aviave defecerit, haec nepotibus quae
sancimus iura servamus, sed et si avus vel avia,
quibus huiusmodi nepotes erunt^ testati obierint et
aut exheredaverint, easdem'^ et
praeterierint nepotes
da iniusto avorum testamento et si quae filiae poterant vel de re vel de lite competere** actiones nepotibus deferimus secundum iustum nostrae legis
modum, quae de parentum inofficiosis testamentis
competunt filiis. B. v k. Mart. Mediolani Timasio
SC.
TERTULLIANUM
sororibus morientis pater manumissor, quia ei sit

vetus ius servatum, matri praefertur. S. vi id. Dec.
CC. conss.
[a. 294]
3 Imp. Constantinus A. Catullino proconsuli^^
Africae.
quae
IVIatres,
puberes
amiserunt
filios,
tutores non petierunt, praeBcriptione non petiti tutoris ad excludendam eorum

successionem minime debere praescribi certum est.
D. VI k. Aug. Constantino A. iiii et Licinio iiii
conss.^
[a. 315]
licet
eis
impuberibus
4 ^^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius

AAA. Eutropio pp. Si qua mulier nequaquam religionem priori viro, ex quo filios seu filias non
ex iure
habet, nuptiarum festinatione praestiterit
quidem notissimo sit infamis, nisi huiusmodi maculam imperiale beneficium ei remittat. Sin autem
1
ei filii erunt seu filiae et impetraverit indulgentiam,
infamiae abolitionem permittimus et ceterarum poenarum antiquationem, si facultatum omnium, quae
,
fuerint tempore nuptiarum, medietatem
filio filiaeve,
et Theodosius AA. Maximo

Ubi aviarum successio morte" interveniente
p.'
discutitur, capitis deminutio materna quaerenda non
tunc enim in huiusmodi hereditatibus filiorum
est.
seu filiabus donaverit, quos habebat ex viro

priore susceptos, pure scilicet et omni donationis
Bollemnitate completa nec retento quidem usu fructu.
2
Quem quidem semissem si duobus filiis seu filiabus pluribusve donaverit et sorte fatali unus vel
una, seu alius vel alia ex isdem intestatus vel in-
status aut persona spectatur, quotiens de eius bonis,

qui potestatem familiae potuit habere, tractatur.
I). V k. Oct. Ravennae Tneodosio A. viiii et Constanlio iii conss.
[a. 420]
testata obierit, semper ad superstites fratres vel so3

Sin autem universae
rores volumus pertinere.
vel universi intestati diem obierint
durae fortunae
ad matrem solacia ex integro revertantur, ita scili-

senatum urbis Romae. Si matre superstite filius
cet, ut hunc semissem, quem filiis seu filiabus donaverat, intestato diem filiis seu filiabus obeuntibus
rursus ipsa separatim ab ultimi filii vel filiae herePP. xv k. lan.^^ Gratiano v ei
ditate pracsumat.
[a. 380]
et
Fromoto conss.
10 ^lmj^p. Honorius
vel
filia,
389]
[a.
qui moritur, filios dereliquerit '^,

matrive ipso iure succedant.
patri suo
omnimodo
sine
quod
dubio et de pronepotibus observandum esse censemus. B. VIII id. ôv. Ravennae Theodosio xii et
Valentiniano ii AA. conss.
[a. 426]
12 ^^lmp. lustinianus A. Menae pp. Quotiens
aliquis vel aliqua intestatus vel intestata mortuus
vel mortua fuerit nepotibus vel pronepotibus cuiuscumque sexus vel deincejjs aliis descendentibus derelictis, quibus unde liberi bonorum possessio minime
competit, et insuper ex latere quibuscumque agna-
filiis22

senatum urbis Romae.^^ Mater, quae defuncto filio
filiave sine liberis^^
succedit,
filii
1
si
ex testamento vel ab intestato
matrimonium secundum post mortem

non contraxerit, omnia filii morte de-
vel filiae
lata^' pleno
Sin vero
iure conquirat.
alterius
tis,
elegerit coniugium mariti, extrinsecus quidem quaesita filio filiaeve simili firmitate possideat, rerum
vero paternarum defuncti solo usu fructu humani-
hereditatis
tatis
minime possint idem agnati quartam partem

mortuae personae sibi vindicare, sed soli
descendentes ad mortui successionem vocentur. quod
tantum in futuris, non etiam praeteritis negotiis serdecernimus.
D. k. luU^ Constantinopoli dn.
lustiniano A. pp. ii cons.
[a. 528]
vari
LVI."
AD SENATUS CONSULTUM TERTULLIANUM.

Impp. Diocletianus
1
nae.
et
Maximianus AA.
Vivia-
Licet liberi matribus ab intestato ita demum

per se heredes existant, si fari possint, tamen matres
"
liberis, etiamsi infantes naturae
concesserint, posse
succedere nulla dubitatio est. PP. x k. April. Tiberiano et Dione conss.
[a. 291]
2 ^^ldem AA. et CC. Rhesae. In successionem
vel filiae
filii
communis
sine liberis et fratribus vel
ad elogia Mommsen, avia deavia elogia C*

(3) se motoa
Bcripsi, Bemotos CR'^^ semotis i2*, semotos vel semotus
libri Th.
monstraverint
Th.
(4)
(5) et hoo f. 1.
appr. om. Th.
(6) erant Th.
(7) easdem C, eos(I)
contemplatione potiatur, proprietatem sorori

transmissura defuncti.
D. viii id.
Nov. Ravennae Theodosio xii et Valentiniano ii
et^s
AA. conss.
6 ^^ldem AA. Florentio pp.
conss.
(2) avi
tura
Th..,
edd.,
dem
7%.,
Th.^ delet
eadem C^R
Mommsen
(8)
et si
competere Jirmat
7%. 5, 1, 6
(10) pu. Th.
(II) occasu Th.
(12) == 7%. 5, t, 8: iungendae sunt
18.
6,
5.
l.
3.
6, 30,
56,
6, 60,
6, 61,
8, 55, 9. Th. 4, 1, 1.
8, 18, 10, fortasse etiam 1, 14, 2. 3. 1, 19. 7. 1, 22, 5.
Th 1, 4, 3
si
vero
(13)
filius, qui raoritur, filium vel
filiam derelinquit Th.
(14) iunge 6, 66, 7. 8, 58, 2
(16) lun. cum 6, 56, 7. 8, 58, 2 scr.
36
(16)
*eqq.
(9)
Cf.
Dig. 38.
17
Inst. 3,
45,
l,
(l7) sic i2*,
na-
426]
matri sive
[a.
439]
Si quis vel
7 ^^lmp. lustinianus A. Menae pp.
si qua matre superstite et fratre vel legitimo vel
sola cognationis iura habente intestatus vel intestata
decesserit, non excludi a filii successione matrem,
sed una cum fratre mortui vel mortuae, si superstes
C cum
libris
[a.
Omnem
ab intestato sive iure substitutionis, si filius impubes

moritur, denegandam volumus successionem, si ea
legitima liberorum tutela suscepta ad secundas contra
sacramentum praestitum adspiraverit nuptias, antequam ei tutorem alium fecerit ordinari eique quod
debetur ex ratione tutelae gestae persolverit. D. vi
id. lul.
Constantinopoli Theodosio A. xvii et Festo
defuncti Th.
logia
fratribus
a.
(7/2"
(18)
praefecto
315-318
(19) sic
pp. CR: CatuUinus proc. Afr. fuit
(20) iiii et lic. iiii conss. scripsi, vii et
SP,
PL
5, 9, 1
(21) pr.
(a. 354) Hal., om.
fortasse iungendae sunt 5, 1, 3 et quae ibi laudantur, ut
in subscriptione lul. pro lan. ponatur
(22) filiaeve
constante coss.
filiis
dett.
cum
(26) sic
filiisve C, filiaeve
Th. 5, 1, 8 iunge 6, 55, 11
(25) urbis romae Th., om. librt
(x. tt.),
(23) cf. not. 21

(24)
et quae ibi laudantur
filiae
P cum B2{x.7t.),
lib. filiave
Th.
(27) filii
filiaeve sine lib. P*C/2, sine

m. delata Th. cum B^(K.n.),
seu filiae m. dclata vel derelicta libri

(28) so>=- Nov. Theod. 11 et
rori et tuentur Graeci, om. Th.
(29)
8, 14, 6: iunge 6, 58, 10
(30) innge 6, 55, 12. 8, 58, 2
filii
AD
ORPITIANUM
SC.
VI 5658
285
vel privignus ipsius sit, ad eam pervenire

ad similitudinem sororum mortui vel mortuae: ita
tamen, ut, si quidem solae sorores agnatae vel cognatae et mater defuncti vel defunctae supersintS
pro veterum legum tenore dimidiam quidem mater,
alteram vero dimidiam partem omnes sorores habeant:
sin vero matre superstite et fratre vel fratribus solis
vel filius
cipati filii filiaeve successione tractatur, filiis ex his

genitis^ deferatur intacta pro solido successio neque
ulla defunctae*'^ patri matrique concedatur intestatae successionis hereditas. D. xi^^ k. Mart. Mediolani Merohaude ii et Saturnino conss.
[a. 383]
5 ^^lmp. lustinianus A. Demostheni pp. Si qua
illustris mulier filium ex iustis nuptiis
procreaverit
et alterum spurium habuerit, cui pater mcertus sit,
quemadmodum res maternae ad eos perveniant, sive
tantummodo ad liberos iustos sive et ad spurios, du1
bitabatur.
Sancimus itaque, ut neque ex testamento neque ab intestato neque a liberalitate inter
vivos habita iustis liberis existentibus aliquid penitus ab illustribus raatribus ad spurios perveniat,
cum in mulieribus ingenuis et illustribus, quibus
castitatis observatio praecipuum debitum est, et no-
cum sororibus intestatus quis vel intestata

moriatur, in capita distribuatur eius hereditas nec
liceat matri occasione sororum mortui vel mortuae
ami)liorem partem sibi vindicare, quam rata portio
capitum exigit: patruo scilicet mortui vel mortuae
eius 2 filio vel nepote nullum ius ad eius hereditatem
matre herede existente habentibus nec ex veteribus
legibus vel ex constitutionibus partem matris minui.
1
Sin autem defuncta persona non solum matrem
et fratres et sorores superstites habeat, sed etiara
minari
patrem, si quidem sui iuris decessit, quia patris

persona interveniens matris iura superare videtur,
omnibus pio animo providentes sancimus fratres quidem et sorores mortuae personae ad successionem
nostris temporibus indignum esse iudicamus et hanc

legem ipsi pudicitiae, quam semper colendam censeSin autem concubina
2
mus, merito dedicamus.
liberae condicionis constituta filium vel filiam ex
proprietatis solos pro virili parte vocari, patri autem

et matri usus fructus totius successionis bessem^
competere aequa lance inter patrem et matrem dividendum, reliqua parte usus fructus apud fratres et
licita
vel etiam
Sin vero defuncta persona

sorores remanente.
constituta decesserit, pater quidem
usum fructum, quem et vivente filio nabebat, de2
in sacris patris
tineat donec vivat incorruptum, mater autem, quia

hunc usum fructum habere vivente patre non potest
totum apud patrem constitutum, una cum fratribus
defunctae personae ad proprietatem vocetur, scilicet

cum sororibus sola in dimidiam, cum fratribus vel
promiscui generis secundum supra scriptam distri3
butionem in virilera portionem. Omnibus videlicet, quae de mulieribus ad secundas nuptias migrantibus sancita sunt, in* suo statu durantibus.
JD. k. lun. Constantinopoli dn. lustiniano A.
pp. ii
cons.
[a.
528]
spurios
satis
iniuriosum,
acerbum
satis
et
coDsuetudine ad hominem liberum habita pro-
creaverit, eos etiam
cum
legitimis liberis
ad materna
venire bona, quae ea ^^ iure legitimo et in suo pafrimonio possidet, nulla invidia est. D. xv k. Oct.

[a. 529\
6 ^^ldem A. luliano pp. Quidam ancillae suae
per fideicommissum libertatem reliquit, eo autem, a
quo libertas relicta est, moram in libertate praestanda faciente peperit ancilla. et esse quidem ingenuum puerum vel puellam, qui post moram nati
omnes veteris iuris auctores consentiunt, dubitabatur autem Inter eos, si matri morienti potest
l
succedere.
Huiusmodi itaque dubitationem eorum decidentes ulterius eam procedere non patimur,
sed sancimus eandem matris progeniem heredem ab
intestato posse ei existere, salvo iure legitimo ex
auctoritate senatus consulti Orfitiani proli servando
et tam matre ex senatus consulto Tertulliano quam
prole ex Orfitiano senatus consulto invicem ad suaa
D. k. Oct. ConstanUnopolt
hereditates venientibus.
[a. 530]
sunt,
LVIL
AD SENATUS CONSULTUM ORFITIANUM.

1 Imp. Alexander A.
Euangelo. Si intestatae
mulieris consanguinei existant et" mater et tilia, ad
soiam filiam ex senatus consulto Orfitiano hereditas pertinet.
PP. xv k. Febr. Fusco ii et Bextro
conss.
[a. 225]
2 Impp. Biocletianus et Maximianus AA.

Metrodorae.
Non pro numero superstitum
et CC.
mortis
matris tempore, sed succedentium materna scinditur
l
hereditas.
Quapropter si mater vestra te et uno
^
fratre
emancipatis,
duobus
autem
aliis
in
patria
positis potestate superstitibus diem functa est et hi,

qui in potestate patris fuerant, priusquam maternam
rebus humanis exempti

sunt, inter duos tantum viriles non ambigitur factas
portiones. S. vii k. April. Sirmi AA. conss."^ [a. 293]
3 Idem AA. et CC. lulianae. Matri intestatae
defunctae secundum Orfitianum senatus consultum
citra bonorum possessionem filia pro herede gerendo
succedere non prohibetur.
S. xii k. Nov. AA.
hereditatem
sibi
[a.-
293]
4 ^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius AAA. ad Hilarianum pp.

Quotiens de eman-
CR
(2) eiusve scr.
(3) sic
(4) in dettt om. CR
posse CB'*, pro besse i2*
(6) et
Cf. Dig. 38, 17 Inst 3, 4
(5)
45, 1, 40 seqq.
M<* cum B:S (x. Tt.), om.
(l) CC. conss. (a. 294)
== 2%. n, 1, 3
Mommsen
(8)
(9) quotiens de emancipatae filiae succ. tr., filiis ex ea genitis cum Th. scr.
(10) sic C cum Th., defuncti P, defuncti vel defunctae
om.
(12) iunge 5, 27, 10
(II) xi Th., XV HaL,
(14) iunge
(x. tt.), ex C, om. P^R
(13) ea P* cum
sic dett, subessent
dett.j
CRM^
7, 4, 15.
16
In
1 Imp. Alexander A. Cassio et Hermionae.
successione titulo consanguinitatis vel in bonorum
possessione, quae proximitatis nomine competit, tam
fratres quam sorores pari iure esse, licet non eadem
matre susceptae sunt, ius certum est. nec huic derogatur, quod amitas vestras ab avo vestro dotatas
PP. non. Mai. Maximo ii et
fuisse proponitis.
Aeliano conss.
quaererent,
conss.'^
(I)
LVIII.'''
DE LEGITIMIS HEREDIBUS'.
(15)
45,
1,
4548
Cf.
Dig. 38, 16
Idem^'^ A. Tatianae et
[a. 223]
Si eius, quae vos
quaesistis hereditatem
eius hereditate
aliis.
heredes instituit, patri non

posteaque mortuo patre ac repudiata
defunctae successionem agnovistis, ea, quae bonorum sunt defunctae, ab his separari, quae patris
provinciae non ignorabit.
Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239]
3 Imp. Decius A. Asclepiodotae.
Consanguinitatis iure et feminas ad intestatorum successionem
vestri
PP.
fuerunt,
praeses
VI id. April.
admitti posse explorati iuris est.
Proinde
cum
libri sexti L^ inter alia supplevit haec:

de legitimis heredibus. Idem a. et cc. Inter
eos, qui de inlicita vel incerta procreatione nati sunt,
nulla est successio vel hereditatis petitio, nisi ab eisdem
relictum vel concessum aliquo modo inter se doceatur.
Galgosianam legem esse alii libri dicunt: haustam autem
esse ex lege Liutprandi {Lombarda 2,8, 6) viditMerkel apud
Savigny Geschichte des Rdm. Rechts 4, 575: inscriptio
9 h. t, ad quat
margine
suppleta videtur ex e, 4
olim adscripta fuerit
(n) scribi debuit imp. Gordianus
(16)
lib.
ad Jinem
VI
tit.
fratris tui mtestato* mortui ad te consanguinitatis

iure hereditas pertineat, nulla ratione alterius fratris
tui
ad eandem successionemadspiraredesiderant:
filii
et cessante iure agnationis in persona omnium

iuris beneficio ad te potius, quae secun-
nam
praetorii^
obtines, hereditas pertinet quam ad

qui tertio gradu constituti sunt.
II non. Bec. vecio A. et Grato conss. [a. 250]
dum gradum
tui
fratris
PP.
filios,
4 Jmpp. Diocletianus
yi aut
cilio.
DE LEGITIMIS HEKEDIBUS
286
VI 58
et
Maximianus AA. Cae-
nuUum testamentum nepos
patrui tui
ordinavit aut intra quattuordecim annos constitutus

fecit et agnationis iure successio eius tibi delata est,
etiam citra bonorum possessionis subsidium legitimo
iure subnixus es. PP. id. lul. ipsis AA. iiii et iii
conss.
[a.
290]
Ad intestati sucCyrillae.
cessionem agnationis iure quam proximitatis venientes haberi potiores certum est.
Supposita^ xvi
k. luL^ Sirmi AA. conss.
[a. 293]
6 '"Idem AA. et CC. Claudianae. Defuncto, suis
5 Idem AA.
et
CC.
extantibus heredibus et abstinentibus vel repudiantibus hereditatem, frater iure consanguinitatis succedere potest. S. prid. k. lan. AA. conss.
[a. 293]
Patruo ac mater7 Ideyn AA. et CC. Ammiano.
terae^ tertio constitutis gradu non pariter intestati
successio defertur, sed patris frater agnationis iure
sorori' matris anteponitur. S. xvii^ k. Mart. Sirmi
CC. conss.
[a. 294]
8 Idem AA. et CC. Silano. Si his, de quorum
successione agitur, apud hostes defunctis secundum
helegis Corneliae beueficium iure agnationis adita
bonorum possessione successisti,

substantiam eorum vindicare uon prohiberis. S. non.
lul. Sirmi AA.^ conss.
[a. 293]
9 Idem AA. et CC. Damagorae. In successione
intestatae sororem quam avum maternum haberi
S.vi k. luL^ Mcomediae
potiorem non ambigitur.
reditate vel petita
nibus sive ex testamento sive ab intestato.
summatim non
natura
effecit
absimiles
'^^
aliis
maxime cum
Et
fiant, quos similes

et anteriore nostra
lege^^ huiusmodi nuptias permisimus, impares eas

videri minime concedentes.
D. iix^"^ k. Nov. Constantinopoli post co?isulatutn Lampadii et Oresiis
anno secundo *^.

3 ^^ldem A. lohanni pp.
vv. cc.
1
[a.
532]
De
emancipatis fiUis,
qui sacro rescripto patribus impertito hoc a suis
cum enim
genitoribus meruerunt, dubitatum est.
Anastasiana lex^^ iura fratribus legitima noscitur
servare, si quis ex his sine testamento et liberis decesserit, utrumne ad fratrem vel sororem eius successio devolvatur an ad superstitem patrem, dubi1
Huiusmodi dubitationem compendioso
tabatur.
responso duximus esse finiendam ideoque sancimus
ad similitudinem maternarum rerum aliarumque, de^*
quibus a nobis iam lex posita est^^, et^^ huiusmodi
hereditatem iure quidem dominii ad fratres vel sorores pervenire in totum, usum fructum autem eius
patri totum^*, sive torura priorem servaverit sive ad
secundas migraverit nuptias, adquiri, sive per sacrum
oraculum emancipatio procedat sive alio legitimo
2
modo a sacris paternis fuerint absoluti. Cum
enim et pater utitur usu fructu et votum eius est
ad alios filios suas res pervenire, quapropter, cum
ex lege Anastasiana in alium articulum fratribus
^^
a nobis in hac specie plenius
prospectum est, non
eis subvenitur, ut pater habeat usum fructum, fratres autem vel sorores dominium rerum relictarum?
3
Exceptis maternis rebus, in quibus, si ex-^ eadem matre fratres vel sorores sunt, eos solos vocari
oportet: sin autem non supersint, tunc ad similitudinem aliarum rerum in totam fraternitatem dominium earum cedere, ut sit apertissimus in omnibus
tractatus et
rum
non per differentiam personarum

D.
vacillare noscatur.
k. JSov.
vel re-
Constantinopoli
Si ab
11 ^^lmp. Anastasius A. Constantino pp.
eo, qui ex sacro rescripto secundum nostram constitutionem *2 fieri postulaverit emancipationem liberorum, petitum sit, quatenus ei, qui emancipandus
emancipandave est, minime legitima iura per emancipationem extinguantur eadem iura tam emancipato vel emancipatae contra personas alias hoc modo
sibi coniunctas quam aliis itidem contra eum vel
eam in hereditatibus vel successionibus et tutelis nec
non ceteris serventur intacta*^. D. xv k. Aug. Constantinopoli Probo et Avieno iuniore conss. [a. 502]
12 Imp. lustinianus A. lohanni pp. Si maior
quinquagenaria partum ediderit, si debet huiusmodi
suboles suo patri sua constitui et hereditatem eius
nancisci, a Caesariana advocatione interrogati sumus.
Ef* sancimus, licet mirabilis huiusmodi partus
1
invenitur et raro contingit, nihil tamen eorum, quae
probabiliter a natura noscuntur esse producta, respui, sed omne ius, quod ex quacumque lege liberis
praestitum est, hoc metum atque immutilatum huius-
consulatum Lampadii et Orestis vv. cc.^"^ [a. 531]

A. lohanni pp.
Lege duodecim tabularuin bene Romano generi prospectum est, quae
unam consonantiam tam in maribus quam in feminis legitimis et in eorum successionibus nec non
libertis observandam esse existimavit, nullo discrimine in successionibus habito, cum natura utrumque corpus edidit, ut maneat suis vicibus^^ immortale et alterum alterius auxilio egeat, ut uno semoto
et alterum corrumpatur.
1
Sed posteritas, dum
nimia utitur subtilitate, non piam induxit differentiam, sicut lulius Paulus in ipso principio libri singularis, quem ad senatus consultum TertuUianum
2
fecit, apertissime docuit.
Qui^^ eiiira ferendum
est ab intestato successionibus suas quidem filias ad
similitudinem masculae subolis in parentis vocari
successionem et iterum germanas iure consanguinitatis eandem sibi vindicare praerogativam
deinceps
autem legitimas feminarum personas, si iura connon
a
successione
legisanguinitatis
possident,
tima repelli, cum maribus eadem successio pateat?
3
ad
enim
soror
non
successionem
Quare
patris
filii fratris sui una cum masculis vocatur, sed aliud
in
ius in amita, aliud
patruis observatur? vel qua
ratione fratris filius ad successionem patrui vocatur,
germana autem eius ab eadem successione recludiHuiusmodi itaque legis antiquae reveren4 tur?
tiam et nos antepoui novitati legis censemus et sancimus omnes legitimas personas, id est per virilem
modi
aexum descendentes
CC. conss.
[a.
294]
^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Florentio pp.

Sciant, qui ad successionem vocantur
pupilli mortui, si defuncto eius patre tutorem ei
10
secundum
leges
non
petierint
intra
annum, omnem
ab intestato sive iure substitutionis successionem eius, si impubes moritur, denegandam. D. vi

id. luL Constantinopoli Theodosio A. xvii et Festo
eis sive
conss.
[a.
439]
filiis
vel filiabus servari iu
intestati
(l)
sic
(4)
lan.
de
ins. libri
(9)
CC. Mommsen
R,
Theod.
Mommsen
11
onmibus successio-
(2) sic dett, praetoris

(5) iunge 6, 31, 5
(7) sic dett, sororis

(9') lan.
CR
(g)
Mommsen
CR
(3) s. scr.
(6) sic edd.,
xvi Mommsen
Nov.
(lo)
iunge 6,56,6. 8,14,6

(ll) iunge 6, 20, 18.
(12) 8, 48, 5
(13) post intacta edd. addunt
collationibus tamen ab his secundura ea quae
super
emancipatifl statuta sunt, quotiens talis casus eraerserit,
inserta
utpote peracta emancipatione faciendis,
videlicet
ejc fi, 'io, 18
contra libros et BJS {x. n.), praeterea con-
8, 48, 5
jyost
14 Idem
sive
masculini sive feminini
traria legis sententiae, ut docet adnotatio Thalelaei {BJS)

sumus et om.
(15) sic dett. cum
{x. n.)
(17) xv scr
(x. n.), similis natura efficit
(16) 5, 4, 27
B^
B2
(14)
CR
(18)
anno secundo deL
(20) cf. ad 5, 70, 5

(2;$) et C, om.
PR
(21)
(24)
(191 iunge 8, 47, 11. 8, 48,

de CR, de his P
(22) 6, 59,
ad totum
P(7ii, in
6
ll
totum R^
non P^Ra, nunc P^CR"

(26) ex F\ om. P^CR'',
de i^* (27) sic P, anno sccundo addit HaL (28) sic R",
civibus CJS*
(29) qui Mommsen, cui libri
(25)
COMMUNIA DE SUCCESSIONIBUS
modo ad
iura successionis legi*

vocari secundum gradus sui praerogativam non ideo excludendas, quia consanguinitatis iura secundum germanae
Cum enim unius
5
observationera non habent.
sanguinis iura remanent per virilem sexum incorrupta, quare naturae offendimus et legitimo iuri derogamus? cum et aliam maximam iniuriam res in
se continet plerisque quasi vulnus intestinum incognitum. cum enim ad earum mulierum successionem masculi iure agnationis vocantur, quis patiatur
earum quidem hereditatem ad eos legitimo iure deferri, ipsas vero neque invicem sibi neque masculis
posse eodem iure succedere, sed propter hoc solum
generis
simili
sint,
timae ad successionem intestatorum
quod feminae natae sunt, et paterno vitio

hoc vitium est) prolem innocentem gravari?
(si
6 (1) In his igitur casibus legem duodecim tabularum
puniri,
sequentes et novura ius novissimo iure corrigentes

etiam unum gradum pietatis intuitu transferri ab
iure cognationis in legitimam volumus successionem,
ut non solum fratris filius et filia secundum quod
iam definivimus ad successionem patrui sui vocentur, sed etiam germanae consanguineae vel sororis
uterinae filius et tilia soli et non deinceps personae
una cum his ad iura avunculi sui perveniant, et
mortuo eo, qui patruus quidem est fratris sui filiis,

avunculus autem sororis suae suboli, simili modo ab
utroque latere succedatur, tamquam si omnes legitimo iure veniant^ scilicet ubi frater et soror superhis etenim personis praecedentibus
stites non sunt.
et hereditatera admittentibus ceteri gradus remanent
7
Illo procul dubio observando,
penitus seraoti.
ut successio non ad stirpes, sed in capita dividatur
gradus in ordinem legitimum transferatur: ceomnibus successionibus secundum ius usque

ad praesens tempus observatum in suo statu manentiSi qui autem casus iam evenerunt, secun8
bus.
et is
teris
dum quod
butio.
pristina iura volebant,
D. V
k.
eorum
tiat distri-
Dec. post cdnsulaium Lampadii et
Orestis vv. cc.

[a. 531]
^
15 Idem A. lohanni pp. Meminimus antea divinam promulgasse constitutionem ^, per quam ad
duodecim tabularum totam progeniem

descendentem sive masculinam
femininam legitimo iure hereditatera adipisci
vestigia
legis
ex legitima
sive
subole
quemadmodum
sanximus, ut,
ceditur,
1
ita
ipsis
a legitimis suc-
ipsae legitimarum personarum amIn qua constitutione

successionem.
ex cognatis in ius legitimum reduxi-
et
plectantur
unum gradum
mus, id est germanae filios et filias et sororis uterinae filios ac filias: quam constitutionem in suo
robore permanere censemus, cum et in nostris insti\a tutionibus"* tenor eius a nobis relatus est. Sed
subtiliore tractatu habito necessarium duximus, et
si
quid ex praetoria iurisdictione frugi inventum
cum perfectissima definitione posito
et hoc
est,
\h {\)
filium
Cum
nostras leges ampliari.
emancipatum,
deminutus, attamen
igitur praetor
subtili iure capite fuerat
successione
sine ulla
patris
licet
in
deminutione vocare manifestissimus est, non eodem

autem iure ad fratrura suorum successionem ab eo
vocabatur, sed nec filii eius iure legitimo suis patruis succedebant, necessarium duximus hoc primum
^
iusto incremento
corrigere et legem Anastasianam
perfectam ostendere, ut emancipatus filius et filia
non solum in^ paternis bonis ad suorum similitudinem succedant, sed etiam in fratrum vel sororum
suarum successione,
omnes emancipati sint sive

permixti sui cum emancipatis ', aequo iure invicem
sibi succedant et non secundum legem Anastasiasive
ad 8UCCS8ionem intestatorum
niebant C, veniebat i2
(3)
(l)
del.
c.
(2) sic 72*,
14 h.
t.
ve-
(4) Inst.
3, 2, 4
(6) in om. lihri
(7) sive
(5) cf. ad 5, 70, 5
omnes emancipati sint sive permixti sui cum emancipatis M, sive omnes sui sive omnes emancipati sint C,
sive omnes emancipati sint jR", sive omnes sui sive omnes
emancipati sive permixtim sint
ft*
VI
287
(8)
c.
14
h.
t.
58. 59
nam
et haec quidem de
parte aliqua deminuta.
emancipatis sancire bellissimum nobis visum
Sed nec fratrem vel sororem uterinos conest.
filiis
cum enim
cedimus in cognationis loco relinqui.
tam proximo gradu sunt, merito eos sine ulla diffe-
rentia, tamquam si consanguinei fuerant, cum legitimis fratribus et sororibus vocandos esse sancimus,
ut secundo gradu constituti et legitima successione
digni reperti aliis omnibus, qui sunt ulterioris graet haec quidem
dus, licet legitimi sint, praecellant.
de secundi gradus successione satis abundeque nobis
cum summa
utilitate disposita sunt.
Cum
autena
ubi
gradui ex transversa linea fuerit locus,
tertio
patruis et filiis fratrum et sororum locum antiquitas dedicavit, una cum illis tam emancipati fratris
quam emancipatae sororis filium tantummodo et
filiam,
sive
emancipatos sive suos patribus consti-
tutos, et neminem alium ulterius, nec non fratris

uterini et sororis germanae vel uterinae tilium et
filiam tantummodo ex legitima linea invicem vocari
censemus, sicut iam sanximus^ ut omnes, qui yel
ab antiquo iure vel a nostra liberalitate in legiti-
morum quidem
positi sunt praerogativa, eodem autem

Suctertio graclu sunt, simili iure vocentur.
cessionis videlicet iure et in hac parte servando, ut,
si
qui ex secundo gradu vocati renuntiaverint hereet noluerint eam adire nullusque alius sit in
ditati
secundo gradu, qui succedere et potest et vult, tunc

hi, quos praesenti lege enumeravimus ex tertio gradu,
in locum recusantium succedant. IIlo etiam ob'Sb
servando, ut successio non ad stirpes, sed in capita
dividatur: ceteris omnibus successionibus secundum
ius usque ad praesens terapus observatum procedentibus et nullo ex cognatis supra memoratos gradus
ad iuris agnaticii formam redigendo, sed suum ordinem suamque proximitatem tenente incorruptam.
4 Quas autem personas ex iure cognationis in legitimas successiones transveximus, eas et tutelae gravamini vicissim supponimus, scilicet si et masculi
sint et perfectae aetatis secundum nostrae constitutionis tenorem, ut non solum lucrum sentiant, sed
etiam gravamini subiugentur. Si qui autem casus
5
iam evenerunt et per iudicialem sententiam vel amicalera transactionem sopiti sunt, nullam sentiant ex
hac lege retractationem.
B. id. Oct. Constantinopoli dn. lustiniano A. pp. iiii et Paulino vc.
conss.
[a.
534]
LVIIII.
COMMUNIA DE SUCCESSIONIBUS.
^^lmpp. jbiocletianns et Maximianus AA. et CC.
Scire debuisti fratre emancipato potioVarianae.
rem eam quae in familia mansit in alterius emancipati bonis non haberi, sed eos pariter, si sollemniter
S. xv
petierint bonorum possessionem, succedere.
k. lun. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
2 Ide?n AA. et CC. ApoUinario. Si pater tuus
propiori** sobrino tuo agnato constituto et intestato
defuncto iure civili adita hereditate, vel hoc ab
initio non interveniente sive capitis derainutione pererapto sollemniter bonorum possessione adraissa successit ac tibi patris tui quaesita hereditas est, adire
praesidem provinciae debes ac tutorem eius de
D. xiiii k. lun. Veronae^^ AA.
tutela convenire.
1
conss.
[a.
3 Idem AA.
et
CC.
successionem intestati
deberi certissimum est.

conss.
4 ^^ldem AA. et CC. Aurelio^^ Asterio.
(9)
45,
1,
50 seqq.
293]
Vitrico privigni
Ulpianae.
civili vel honorario iure non
Sirmi CC.
iS. xv k. Mart.
(IO)
c.
[a.
294]
Servus
collocari debuit post
nisi potius lustiniani legerint s. xv k. lun. Sirmi AA.

conss., olim autem fuerit lan. pro lun.
(il) sic dett. cum jB,
c. 5,
(12) Beroeae Mommsen

proprio C*, propriori C^R
(14) aurelio
(13) iunge 3, 31, 8. 7, 16j 27 Consultatio 6, 18
ConsultatiOf om. libri
VI
59.
non potest.
habere
successores
CC. conss.
D. non.^ ApriL^
294]
5 Idem AA. et CC. lustinae. Amitae, cui sucnomine
tuo
hereditatem
suos
cessisse fiUos
proponis,
non recte petis. Sed quoniam hos etiam intesta1
functos
tos diem
adseveras, si quidem hi, quos pri[
eiusdem amitae dicis, eorum cousanguinei

fuerint fratres, taui agnationis quam cognationis
iure secundo gradu constitutos tibi praeferri non
ambigitur. nam si amitini tui aUo etiam patre nati=^
eorum matri privigni sunt, admisisse te
vignos
numquam*
bonorum possessionem probans eorum vindica successionem.
xii
S.
k.
Mart.^ CC. conss.
{a.
294]
Avunculo priori,
et CC. Publiciano.
sequi est in tertio gradu, quam consobrino, qui
quentem occupat, deferri successionem intestati certi
6 Idem AA.
[a. 294]
Suppos.^ k. Oct. CC. conss.
7 Idem AA. et CC. Nicolao. Adfinitatis iure nulla
D. prid. non. Oct. CC.
successio promittitur.
iuris est.
conss.
[a.
294]
8 Idem AA. et CC. lustae. Antequam scriptus

cuiuscumque portionis capax repudiet hereditatem
vel alia ratione quaerendae facultatem amittat, ei qui
testamentum reliquit intestato nemo succedit. igitur
perspicis, quod testamentariae successionis spe durante intestati bona defuncti non recte vindicentur.
S.
VI id. Mart.'' Retiariae CC. conss.

[a. 294]
Anciliae dominus
et CC. Sopatro.
9 ^ldem AA.
hominis, cum quo contubernium haec habuit,

per hanc commixtionem successionem vindicare non
potest. S.xvk. lan. Nicomediae CC. conss. [a. 294]
10 Idem AA. et CC. Danuvio. Nûtritorlbus hoc
nomine nec civili nec honorario iure defertur here-
liberi
VI k. lan. CC. conss.

[a. 294]
11 Imp. lustinianus A. Demostheni pp. Sancide
in
his
liberis
mus, quemadmodum
rebus, guae
sacris constitutis ex occasione maritali adquisitae
sunt, certus ordo destinatus est, ut, si quis ex his
ab hac luce fuerit subtractus, pars eius, quam lucratus est, ad eius liberos vel nepotes vel proneditas.
S.
potes concedat, quibus non extantibus ad fratres

suos ex eodem matrimonio progenitos vel, si etiam*
non supersint, ad fratres ex aliis nuptiis procreatos,

cumque nemo eorum fuerit relictus, tunc ad patrem
perveniat^": ita et de liis, quae materna linea per
quascumque occasiones^^ vel inter vivos vel per
ultimas dispositiones vel ab intestato descendunt,
similis ordo servetur, primo in filii vel filiae successione posteritate eius vocanda eaque non inventa
fraterno consortio eiusdem vel alieni matrimonii
secundum praedictum ordinem arcessito, tunc ad
ultimum locum pater a legibus conclametur et sui
fiJii non gratam hereditatem relictam
sed triste lu1
crum sibi lugeat adquisitum. In omnibus vide,
licet casibus,
in
superstite subole liberorum et fra-
adhuc viventibus, qui ad hereditatem defuncti

patrem antecedunt, usu fructu rerum, quarum dominium ad eos pervenit, apud parentes remansuro.
D. XV k. Oct. Chalcedone Decio vc. cons.
[a. 529]
tribus
LX."
DE BONIS MATERNIS ET MATERNI GENERIS.

1 ^^lmp. Constantinus A. consulibus
praetoribuS
tribunis plebis senatui salutem^*.
Res, quae ex
lu
k. leges iungendae
(2) Sirmio ins. Consult.
amiti tui etiam alio p. nati 22, amitinis tuis
etiam alio p. natis 22*
(4) numquam] neque hi Mommsen
(l)
d.
(3)
sic C,
{hi scilicet,
tae dixit)
Mommsen
quos qui supplicavit privignos eiusdem ami(5) Mai. Mommsen

(6) s. scr.
(i) Oct.
(8)
pervenit
occasione sunt
dett,,
DE BONIS MATERNIS
288
60
iunge 3, 32, 28
CR
(9)
hi ins.
(lO) sic
(ll) sic scripsi:
per quacumque
CR, per quamcumque occasionem sunt
== Th. 8,
(sunt rfe/.if)
45, 4
(12)
(13)
18, 1
(14) dicit addit Th.
(15) sic Th. cum JB, sive ex testamento
sive ab intestato (sive ab int. om.
/2) ins. PCR
(i6) tantum om. Th.
om.
habent
(17) per se vel per
proc.
Th.^
matris successione" fuerint ad filios devolutae, ita

sint in parentum potestate, ut fruendi dumtaxat habeant facultatem, dominio videlicet earum ad liberos
1
Parentes autem, penes quos materpertinente.
narum rerum utendi fruendique tantum'^ potestas
est, omnem debent tuendae rei diligentiam adhibere
et quod iure filiis debetur in examine per se vel
'''
per procuratorem
poscere et sumptus ex fructibus
impigre facere et litem inferentibus resistere atque
ita omnia agere, tamquam solidum perfectumque do-
minium et personam gerant legitimam, ita ut, si

quaudo rem alienare voluerint, emptor vel is cui res
donatur^ observet, ne quam partem earum rerum,
quas alienari prohibitum est, sciens accipiat vel
2
ignorans. Docere enim pater debet proprii iuris
eam rem esse, quam donat aut distrahit et emptori,
si velit, fideiussorem licebit accipere,
quia nullam
poterit praescriptionem opponere filiis quandoque
rem suam vindicantibus. D. xv k. Aug. Aquileia.
recitata apud Vettium Rufinum pu. in senatu non.
Sept. Constantino A. v et Licinio C. conss. [a. 319]
2 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Florentino pu.^^ Quidquid avus avia, proavus proavia ex
materna linea venientes^ nepoti nepti pronepoti
pronepti testamento fideicommisso legato donatione
vel alio quolibet titulo largitionis vel etiam intestati
:
successioue contulerint, pater filio filiaeve integra

illibataque custodiat, ut vendere donare relinquere
alteri obligare, sicuf nec materna bona^^', non possit
usu fructu dumtaxat ad eum pertinente, ita^^' ut,
quemadmodum ipse super his licentiam totius potestatis amittit, âdefuncto eo filio filiaeve
computentur nec ab
illis
redes^^, vindicentur.
et Probino conss.
D.
praecipua
^\ qui ex patre sunt coheid. Oct. Mediolani Olybrio
395]
[a.
senatum urbis Romae.
sunt filii et postea mater
et
Si
Valentinianus AA.
viva matre
ad
emancipati
^^
omni
decesserit, quoniam
destituitur pater nec retinet usum fructum,
viriles ei inter filios, sive unus seu plures sunt, usus
1
fructus tribuimus portiones ^^ Si vero mulier moriens alios ex filiis
a patre, alios in
commodo
emancipatos
dimiserit, m^^ casu dispari utitur

beneficio, quod casui^" utrique
praescripsimus^', id est circa eorum quidem portionem, quos adhuc in sacris retinet, usum fructum ex
legum auctoritate retinebit et praemium delatae, cum
volet, emancipationis accipiet, in eorum vero parte,
quos exisse de potestate viva matre constiterit, usum
fructum virilis inter eos portionis secundum prae2 scripta percipiet.
In nepotibus etiam vel neptibus hoc observaudum esse censemus, ut maritus,
patria potestate
maritus
defunctae
qui uxore mortua, non extantibus filiis, cum solis

nepotibus vel neptibus ex hac lege ad emolumentum
vocandus est, si unus vel una pluresve nepotes ex
uno vel pluribus, qui iu potestate defecerunt,

procreati sunt, hoc iure utatur. quod de filiis con2rt
stitutum est.
Nam licet hoc novum praesens
lex constituat in nepotes, uon est tamen ab re, ut
in hoc casu deteriores esse nepotibus filii non si'Ib
nantur. Habeat igitur avus veniens cum nepotibus in potestate durantibus usum fructum bonorum omnium, quae ex defunctae aviae successione
Cum vero his quoque libertatem
2c delata sunt.
filio
emancipatione iargitur, similiter et ab
de
ipsis, sicut
Th. 8, 18, 7
(20) ex
(19) pu. Th., pp. libri
venientes om. Th., habent
(21) sicut n. m.
bona om. Th., habent
(22) ita om. Th., Jirmant
Th., ullis C
(23) ita ins. Th. cum
(24) illis
cum
cum
(25) sic
(x. 7t.)
(x. n.), coheredi-
(18)
mat.
1.
B
B
PR
PR
bus C, consortibus Th.

(26)
6, 55, 11 et quae ibi laudantur
em. s. filii, tum demum quia Th
Th. 8, 18, 9: iunge

(27) sin vero vira ra.
(28) sic
Th.,
porcionem P, portionis CR'*: olim fuisse

usum fructum tr. portionis conicit Mommsen
C Th., in hoc PR (30) sic Th quo casu libri
scribimus
77.
P^R^
virilis
(29) in
(31)
prae-
filiis
constitutum
est,
praemium
manumissionis ac-
cipiat, vel si ex pluribus alteros manumittit alteros

retinet, ex parte manumissorum legitimum prae-
mium-, ex parte vero in potestate manentium
reti-
neat usum fructum. Quod si nepotes sint neptesve

aut ex emancipato filio aut ex filia procreati aut ab
ipso avia vivente sacris dimissi, idem avus virilis
cum ipsis portionis habeat usum fructum. si vero
ex nepotibus neptibusve tempore, quo in aviae successionem vocantur, alii in avi sunt potestate, id
3
est mariti defunctae, alii sui iuris sint, circa pcrsoeorum, qui in potestate cousistunt, et
nam quidem
usu fructu consequendo et in emancipationis

praemio^ conquirendo ratio supra dicta servetur:
in
in his vero, qui sui iuris sunt, facultas capiendi usus

4 fructus virilis inter eos portionis habeatur. Eadem
autem et de pronepotibus sexus utriusque sancimus,

manente definitione, quae de singulis sancita est,
si
filii
sint
D. viii id. JNov.

pariter ac nepotes.
et Valentiniano ii AA.
Ravennae Theodosio xii

conss.
[a.
426]
4 Imp. Leo A. Callicrati pp. per Blyricum. Omnem ambiguitatis confusionem amputantes hac liquida et compendiosa lege sancimus circa usum
fructum maternarum rerum nuUam esse differentiam,
sive in priore matrimonio pater, ex quo filios habuit,
permanere voluerit sive novercam filiis superduxerit
fegibus, quae de maternis bonis latae sunt, suam
:
Patres igitur usum frucetiamsi ad secundas migra-
habentibus firmitatem.
tum maternarum rerum,

verint
ullam
patres
petere.
sine dubio habere debebunt^: nec

vel quibuslibet ex persona eorum contra
nuptias,
filiis
VI
289
DE BONIS, QUAB LIBERIS
improbam vocem accusationemque posse comJ). k. Sept. Anthemio A. ii cons.

[a. 468]
60. 61
coniuge vel quae meruit reservetur, parente pro

emancipationis etiam beneficio, si voluerit, sicut in
maternis rebus vel quae per eandem lineam veniunt,
praemium habituro. D. x k.Mart.^^ Felice et Tauro
conss.
[a. 428]
3 ^^ldem AA. Florentio pp. Quod scitis prioribus continetur nec a filia quae in potestate est donationem ante nuptias patri nec a filio dotem adeo addito confirmamus, ut, defunctis lus
quiri,
adhuc in potestate patris, si liberis extantibus moriantur, ad liberos eorum eaedem res iure hereditatis, non ad patres iure peculii transmittantur nec
1
per nepotes avo videlicet adquirendae. Sin autem
idem nepos superstitibus tam patre quam avo paterno diem suum sine liberis obierit, eorum dominium, quae ad ipsum ex matre vel ab eius linea
pervenerunt, non ad avura, sed ad patrem eius
perveniat: usu fructu videlicet et in'^ huiusmodi
D. vii id.
casibus avo, dum supererit, servando.
Sept. Constantinopoli Theodosio A. xvii et Festo
conss.
439]
[a.
4 ^""Impp. Leo et Anthemius AA. Erythrio pp.

Quaecumque res ad filium vel filiam, nepotes sive
pronepotes utriusque sexus in potestate constitutos
ex priore vel secundo aut tertio seu coniugio numerosiore pervenerint ex dote vel quacumque donatione
seu hereditate legato ^^ vel fideicommisso, earum us'^
que in diem vitae suae pater vel avus vel
proavus
usum fructum habeant: easdem res quocumque modo
alienandi vel pignoris seu hypothecae iure obligandi
facultate eis penitus interdicta, dominio videlicet
earum ad filios et nepotes sive pronepotes utriusque sexus permanente ^', etiamsi ex eodem matrimonio procreati non sint, ex quo eaedem res ad
parentes eorum, qui quaeve in potestate sunt, fue1
rint devolutae.
Eo videlicet observando, ut morientium fratrum sororumve portioues, qui quaeve
LXI."^
DE
BONIS, aUAE LIBERIS IN POTESTATE CONSTITUTIS EX MATRIMONIO VEL ALITER ADQUIRUNTUK, ET EORUM ADMINISTRATIONE.
1 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. ad
senatum. Cum venerandae leges vetuerint patribus
iure potestatis adquiri, quidquid eorum filiis avus
avia proavus proavia a linea materna venientes quocumque titulo contulissent, hoc quoque convenit
observari, ut, quidquid vel uxor marito non emancipato vel maritus uxori in potestate positae quocumque titulo vel iure contulerit seu transmiserit,
hoc patri nullatenus adquiratur: atque ideo in eius
tantum, cui delatum est, iure durabit. D. viii id.
Jôv. Ravennae Theodosio xii et Valentiniano ii
AA. conss.
2 ''Idem AA. Hierio pp.
{a.
426]
novae
capitulum clariore interpretatione sancimus, ut, quae
per tilios nepotes pronepotes itemque filias neptes
proneptes, quamvis in potestate sint, minime adquiri
decrevimus a marito vel uxore quocumque titulo
coUata sive ultima voluntate transmissa, nullus ad
id quoque ^ pertinere existimet, quod ab ipso parente
datum vel ante nuptias^ donationis causa pro una
ex memoratis personis praestitum fuerat, ut minime
ad eum, si casus tulerit, revertatur (prospiciendum
est enim, ne hac iniecta formidine parentum circa
Constitutionis
ex eodem matrimonio progeniti vel progenitae sunt,

primo quidem ad liberos eorum, ut dictum est, si
tamen fuerint, deinde his non extantibus ad superstites
tantummodo
fratres
sorores
vel
eorum per-
veniant
aut ad superstitem,
sororibus unus unave remanserit.
sive
si
ex isdem fratribus
Omnibus
autem, qui ex eodem coniugio fuerint procreati, defunctis tunc demum ad eos, qui ex alio matrimonio
sunt editi, easdem res pro virili parte venire statuimus: nullo autem ex memoratis personis existente
3
parentes eorum eas percipere. Parentibus vero,
quorum sub potestate sunt, usum fructum dumtaxat
memoratas
habituris
res
iure
potestatis
alienandi
denegamus, non prohibendis

isdem liberis, quandoque sui iuris fuerint, nuUa
temporali praescriptione obsistente easdem res omnibus modis vindicare, nisi forte, postquam potestate
parentium eos contigerit liberari, tantum temporis
vel obligandi licentiam
ex
effluxerit,
ut
possessione
eorum excludatur
continua et inconcussa tenentis

intentio. D. v k. Mart.
Marciano cons.
[a. 472]
5 Idem AA. Nepoti magistro militim Dalmatiae.
Non sine ratione de negotio, quod inter matrem
liberos munificentia retardetur): sed ut his potestatis iure ad parentes reversis cetera, quae ex substantia speciali coniugis ad superstitem devenerunt,
quamvis idem in sacris sit, fructu tamen* solo at-
familias, cuius vestra suggestio meminit, et germanum eius vertitur, magnitudo tua diversis legibus
ex utraque parte prolatis nostram credidit consulendam esse clementiam, cum mulier diversis iuris lectionibus idem'^ intellegi maritum et sponsum niteretur
probare, germanus mariti nomen illi soli, qui nuptias
contraxerit, recitatione constitutiouis divorum retro
principum Theodosii et Valentiniani'^, qua cavetur,
quidquid maritus vel uxor in potestate constituti
que usu parentibus deputato, dominium
invicem
trientem pro praemio Th.

trientem Th.
(3) in triente Th.
(l)
(2)
legit.
(4)
ei
qui a
praemium]
debebunt tuen-
delet Mommsen
(5)
45, 4, 5 seqq.
Th. 8, 19, 1 : iunge 6, 55, 11 et quae ibi laudantur
(7) iunge 2, 57, 2. 5, 3, 17. 5, 4, 22. 5, 11, 6. 6, 18, 1.
6, 24, 11
(9) datum ante
(8) quoque om.
(x. tt.)
nuptias vel
(x.jr.), delet
(x. jr.)
(10) tamen om.
tur
(6)
(x. ?r.),
B2
B2
B2
sibi reliquerint,
Mommsen
non
patri adquiri,
sed ad
Constantinopoli ins. leges iungendae

Theod. 14, 1, 8: iunge 5, 9, 5
(13) et
in dett. cum
ut in C
(14) iunge
{x. n.), ex PR,
(l6) vel
5, 9, 6. 6, 20, 17
(15) legatove Mommsen
om. C, cf.
dett., om. PCR
(17) sic P, pertinente 22,
(12)
c.
pr.
= Nov.
6 3 A.
(li)
B^
<.
(18)
eundem B.2
{x. n.)
.37
(19)
c.
h.
t.
eorum ius pertinere, imponere*. Quamvis ergo

1
uxor post coeptum
significatione nominis maritus vel
matrimonium intellegatur, ex quo videlicet inducta
est dubietas, attamen, quia consequens est ambititu-
atquc legum diversis interpretationibus

bantes causas benigne atque naturalis iuris moderamine temperare, non piget nos in praesenti quoque
tua suggessit, aequitati
negotio, de quo sublimitas
convenientem luliani tantae existimationis viri atque
guas
disertissimi iuris periti opinionem sequi.

qui cum^
de dotali praedio tractatu proposito idem ius tam
de uxore quam de sponsa observare arbitratus sit,

de uxore tantum loquatur qua ratione
tam sponsaliciam donationem quam hereditatem,
licet lex lulia
quam memoratus sponsus suam sponsam lucrari vonon adqiiiri patri, sed ad eam pervenire benignum esse perspeximus ^. D. k. lun. Leone A. v
luit,
cons.
\a.
A.
Im^p. lustinianus
Demostheni pp.
473]
Cum oportet
similem providentiam tam patribus quam liberis deinvenimus autem in veteris iuris observatione
multas esse res, quae extrinsecus ad filios familias
veniunt et minime patribus adquiruntur, quemadmodum in maternis bonis vel quae ex maritali lucro
ad eos perveniunt, ita et in his, quae ex aliis causis
filiis familias adquiruntur, certam introducimus deferri,
Si quis itaque filius familias vel pafinitionem.

sui vel avi vel proavi^ in potestate constitutus
aliquid sibi adquisierit non ex eius substantia, cuius
1
tris
in potestate
sit,
sed ab
aliis
quibuscumque
liberalitate fortunae vel laboribus

perveniant, ea suis parentibus non in
quae ex
eum
causis,
suis ad
plenum,
sicut antea erat sancitum, sed usque ad solum usum

fructum adquirat, et eorum usus fructus quidem
apud patrem vel avum vel proavum^, quorum in
sit constitutqs, permaneat, dominium autem
familias inhaereat ad exemplum tam maternarum quam ex nuptialibus causis filiis familias adSic etenim et parenti nihil
la quisitarum rerum.
derogabitur usum fructum rerum possidenti et filii
non lugebunt, quae ex suis laboribus sibi possessa
sunt, ad alios transferenda adspicientes vel extraneos vel ad fratres suos, quod etiam gravius multis
\b
esse videtur.
Exceptis castrensibus peculiis,
quorum nec usum fructum patrem vel avum vel proavum habere veteres leges' concedunt: in his enim
nihil novamus, sed vetera iura intacta servamus.
eodem observando etiam in his peculiis, quae quasi
castrensia peculia ad instiir castrensis peculii acceslc (1)
Sub hac tamen definitione hunc
serunt.
legis articulum inducimus, ut in successione quidem
earum rerum, quae cxtrinsecus filiis familias adquiruntur, iura eadem observentur, quae in maternis
2 et nuptialibus rebus statuta sunt.
Non autem
hypothecam filii familias adversus res patris viventis
adhuc seu iam mortui sperare audeant nec ratiocinia eis super administratione inferre, sed tantummodo alienatione vel hypotheca suo nomine patribus
sacris
filiis
denegata rerum, habeat parens plenissimam potestauti fruique hisrebus, quae per filios familias
2 secundum praedictum modum adquiruntur. Et
gubernatio earum sit penitus impunita et nullo modo
audeat filius familias vel filia vel deinceps personae
vetare eum, cuius in potestate sunt, easdem res tenere aut quomodo voluerit gubemare, vel si hoc
fecerint, patria potestas in eos exercenda est: sed
habeat pater vel aliae personae, quae superius enumeratae sunt, plenissimam potestatem uti frui guber2b nareque res praedicto modo adquisitas
Et si
quid ex usu earum^ pater avus vel proavus collegerit, habeat licentiam quemadmodum cupit hoc dis-
tem
sic R, imponeret
Graecus interpres in
simile guid requiritur
(1)
qui,
cum
cum
B2
(x. n.)
DE
290
VI 61
C, opponeret videtur emendasse

(x. tt.): imponi opponeret vel
(2) idem
(x. %.) fuisse se-
B2
{omisso qui) vidit

(x. 71.),
perspicimus
(5) vel
B2
Mommsen
CR
proavum om.
(3)
sic dett.
vel proavi om.

(x. n.\
(6) vel
(4)
QUAE LIBERTS
in alios -heredes transmittere,

res mobiles vel
et
ponere
BONIS,
earum rerum fructibus
si ex
immobiles
vel
vel se moventes comparaverit, eas etiam quomodo

voluerit habeat et transmittat et in alios transferat
sive extraneos sive liberos suos seu quamlibet
perSin autem res sibi memorato modo

adquisitas parens noluerit tenere, sed apud filium
vel filiam vel deinceps personas reliquerit, nullam
post obitum eius licentiam habeant heredes alii pa-
sonam.
2c
avi vel proavi eundem usum vel quod ex hoc

familias pervenit utpote patri debitum sibi
vindicare, sed quasi diurna donatione in filium cele-
tris
ad
filios
branda, qui usum fructum detinuit, quera patrem

habere oportuerat, ita causa intellegatur et eundem
usum fructum post obitum patris ipse lucretur, parente ius exactionis quasi sibi debitae a filio, qui
usum fructum consensu eius possidebat, suae posteritati vel
successioni^ minime transmittente
quate-
nus in omni pace inter se successio eius permaneat

nec altercationis cuiusdam maxime inter fratres oriatur occasio.
Cum autem Constantiniana lege'"
3
cautum erat, si filii familias ab his, qui eos in potestate habent, nexu paterno per emancipationem
liberentur, debere patrem tertiam partem bonorum.
quae adquiri non solent, quasi remunerationis gratia
a tilio accipere vel retinere, et ex hac causa iterum
pars non minima substantiae liberorum adimebatur,
sancimus huiusmodi casu interveniente et emancipatione liberis imposita non tertiam partem dominii
rerum minime'* adquisitarum , sed dimidiam usus
fructus apud maiores qui emancipationem donant
residere: exceptis et in hoc casu castrensibus et
quasi castrensibus tantummodo peculiis, quibus nihil
nec ex hac causa diminuitur. sic enim nec liberis
cuiuscumque sexus aliquid dominii auferetur et patribus amplioris patrimonii usus fructus adsignabi3a tur. Hoc obtinente et si in emancipatione sibi
parentes hoc minime servaverint: sed nisi specialiter
vel in emancipatione huic praemio renuntiaverint vel
donatione facta sese et ab huiusmodi beneficio alienaverint et in liberos hoc transtulerint, manere ad*'^
eos etiam tacentes ius et beneticium usus fructus
retinendi, ut post obitum eorum et usus fructus in
omnibus memoratis causis ad eos perveniat, quorum
dorainium est, scilicet, secundum quod iam diximus,
in successionibus eorum omnibus servandis, quae de
maternis et nuptialibus bonis consultissimis legibus
4 definita sunt.
Sed cum tacitas hypothecas tam
veteres leges in quibusdam certis casibus introduxerunt quam nos*^ in maternis ceterisque, quas servare necesse est, et dubitabatur, ex quo hypothecas
competere oportet, utrumne ab initio an ex eo tempore, ex quo male aliquid gestum est, corapendiosa
narratione interpretaraur initiura gerendae vel deserendae adrainistrationis vel observationis esse spectandum et non tempus, ex quo male aliquid fuerit
Recitata septimo miliario in novo congestum.
d. iii k. Nov. Decio
sistorio palatii dn. lustiniani.
vc. cons.
\a.
529]
Cum multa privilegia

luliano pp.
imperialibus donationibus iam praestita sunt, dignura
incrementum et his offerre nostra dignata est cle1
mentia. Si quis igitur a serenissimo principe vel
a piissima Augusta sive masculus sive femina donationem ^^* sit consecutus vel consecuta sive mobilium
sive immobiliura seu se raoventium rerum, in filiis
7 Idem A.
tamen constitutus vel constituta, habeat

haiusmodi res orani adquisitione absolutas et nemini
eas '^ adquirat neque earum ^" usum fructum pater
vel avus vel proavus sibi vindicet, sed ad similitudifamilias
nem
ad
castrensis peculii
(x. TT.)
(7)
(9) posteritati
(11)
cf.
sic
c.
leges om.
facultatem in eas
filii
eorum
CR
(8) sic dett.,
ad successionem vertunt
B (x. n.),
cum
4 pr. h.
omnem
t.
(13)
sibi
ms.
5, 9, 8
3. 4
B (x.n.)
ad
C,
(14) sic
(12)
donatione C, ad donationes (vel

nis) JfJ,
(16) eorum lihri
(x. tt.)
(15) eas om.
(lo) 6, 60,
apud
jR,
(x. tt.),
/v*
donatio
POTESTATE CONSTITUTIS
IN
Ut enim imperialis
familias habeant.
omnes supereminet alias, ita oportet et
principales liberalitates culmen habere praecipuum.
2
vel
filiae
fortuna
D. proposit XII k. April. ConstantinopoU Lam[a. 530]

-paaio et Oreste vv. cc. conss.
8 Idem A. lohanni pp. Cum non solum in maternis rebus, quae filiis familias deferuntur, sed
^
etiam de
et
aliis
omnibus, quae adquisitionem effugiunt,

nostri numinis legem^,
maxime post novellam
quae omnia, quae extrinsecus ad
filios
familias per-
non ex paterna substantia, non esse

adquirenda patribus statuit nisi tantummodo ad usum
veniunt
et^
fructum, variae altercationes exortae sunt et varios

eventus variosque continent tractatus et semper in
iudiciis versantur, necesse est utiliter et apertissime
1
Sancimus itaque in omnibus
omnia dirimere.
rebus, quae fugiunt quidem dominii adquisitionem,
sed usus fructus ^ tantummodo patri offertur vel aliis
parentibus a filio familias cuiuscumque gradus vel

sexus, sive pater adire filiura familias integrae aetatis compellit et ille reclamandum existimat, sive filius
familias adire cupit et pater in contrarium inclinat,
liberam habere licentiam et patrem ipsum sibi ^ adire
hereditatem recusante filio et omne sive damnum
sive lucrum in suam habere fortunam, nullo ex hoc
praeiudicio filio generando: sive e contrario patre
recusante filius adire hereditatem voluerit, nullam
adquisitionem nec usum fructum patri offerri, sed
ipsum filium sibi imputare, si quid ex hoc contigerit:
nuUa actione neque contra patrem' danda, ubi adversus eius voluntatem filius hereditatem vel legatum vel fideicommissum vel aliud quidquid ex quocumque titulo sive donationis sive contractus sibi
adquirere maluerit, neque adversus tilium simDi modo
actione extendenda, ubi recusante eo pater sua
auctoritate haec sibi vindicet, huiusmodi aditionis
\a tramite ex praesenti lege patri competente. Sed
habeat et pater omnem licentiam et actiones movere
et
ab
aliis
pulsari,
ubi ad
eum totum commodum
pervenit, et filius simili modo in agendo et pulsando

solus habeat et detrimentum et commodum, necessitate per officium patri imponenda tantummodo fiho
consentire vel agenti vel fugienti, ne iudicium sine
et haec quivoluntate videatur consistere.
Satria
em, si plenae aetatis filius est, qui paternam voluntatem sequi non patitur. Sin autem in se\1)
cunda aetate adhuc filius est et hereditate ei delata
pater consentire adeunti hereditatem noluerit vel
patre volente ipse reclamaverit, si quidem recusa-
licentiam damus patri simili modo hereditatem adire et eam pleno iure habere, his omnibus
\c quae superius diximus locum habentibus.
Sin
autem patre recusante filius adire maluerit, damus
ei
hoc
facere, patre autem nolente
quidem licentiam
res filii gubernare propter causae necessitatem habeat facultatem filius adire competentem iudicem et
ex eo petere curatorem hereditati dari, per quem
verit filius,
gubernatio rerum in eum delatarum procedat: in

utroque casu in integrum restitutionis auxilio minime
2
ei denegando.
Similique modo et in milite filio
familias, qui recusaverit aditionem hereditatis, quae
ei ex castrensibus occasionibus perveniat, patri danda
Ucentia adire hereditatem, ut ad ipsum perveniat

plenoiure tam per usum fructum quam per dominium eandem hereditatem possessurum, quasi ipse
pater ab initio fuisset heres institutus: eo videlicet
subiacente omnibus oneribus hereditariis et omnia
commoda habituro et^ ad filium nullo periculo redundante, et haec quidem in his casibus observanda
sunt, quibus discordia inter patrem et filium vertitur.
3
Ubi autem in unum voluntas eorum conet
currit,
(1)
d.
XV
usum fructum et filius habeat proin agentibus et in fugientibus pater
pater
prietatem,
et
{deleto prop.) scr.
B2
(x.
BJS
Ix, n.)
n.)
(4)
(iB)
earum
et om,
ins.
B2
(2)
B2
VI 61
291
c.
{x.
(x. rc.)
6 A.
t.
n)
(7)
(3; et
(5) sibi
esse om.
om,
om.
B2
quidem suscipiat actiones et moveat, cuiuscumque

aetatis filius inveniatur, adhibeatur autem etiam filiorum consensus, nisi adhuc in prima sunt aetate
constituti vel longe absunt, sumptibus videlicet a
patre propter rerum incrementa faciendis. cum enim
nuda proprietas apud filium invenitur, ex qua substantia possibile est eum sumptus litis dependere?
4 Sin autem aes alienum ex defuncti
scendit, cum etiam apud veteres haec
stantia intellegitur, quae post detractum
supersederit *, habeat pater licentiam ex
persona deesse' subaes alienum

rebus here-
sin
autem non
primum quidem mobilibus,
ditariis
immobilibus sufficientem partem filii

nomine venumdare, ut ilico reddatur aes alienum
4a et non usurarum onere praegravetur. Quod si
pater hoc facere supersederit, ipse usuras vel ex
reditibus vel ex sua substantia omnimodo dare comSin autem legata vel fideicommissa
4&
pelletur.
sive annalia sive semel relicta imminent huiusmodi
et
sufficiunt,
personis,
si
quidem
tales reditus sunt, qui sufficiunt
ad annalia legata, pater ex huiusmodi reditibus haec

Sin autem non habet
4c dependere compelletur.
substantia sufficientem reditum ad legatorum vel
fideicommissorum praestationem vel minime reditus
vel alias accessiones contineat, sint tamen res mobiles vel immobiles, steriles quidem, non tamen iuutiles, veluti domus in provinciis pretiosae vel ubi-
cumque posita suburbana, ex quibus huiusmodi

legata possunt explicari, licentia dabitur patri sufficientem partem eorum similiter filii nomine ven4^ dere et satisfacere legatis. Hoc procul dubio
observando, ut et mancipia ipse usufructuarius aleret
et omnia circa usum fructum faceret, quae nuUo
modo proprietatem possint deteriorem fac-ere, paterna reverentia eum excusante et a ratiociniis et
a cautionibus et ab aliis omnibus, quae usufructuarii
extranei a legibus exiguntur, secundum nostrae constitutionis tenorem, quam iam super huiusmodi casibus tulimus**.
Ipsum autem filium vel filios vel
necesse est non propter

sed propter ipsam naturam et leges,
quae et parentibus alendos esse liberos imperaverunt
et ipsis liberis parentes, si inopia ex utraque parte
5
Sed pater quidem in praedictis tanvertitur.
tummodo causis habeat licentiam recte res filiorum
familias vendere filii nomine vel, si emptorem non
invenerit, supponere, nullo modo licentia concedenda
filiis easdem venditiones vel hypothecas retractare:
non item licentia parentibus danda extra memoratas
causas res, quarum dominium apud eorum posterifilias
et deinceps alere patri
hereditates,
tatem
est, alienare vel pignori vel hypothecae titulo

dare, sed si hoc fecerint, scituris, quod necesse est
eos in legum laqueos inoidere, quibus huiusmodi
venditiones vel hypothecae sunt interdictae, exceptis
Videlicet rebus mobilibus vel immobilibus illis, quae
onerosae hereditati sunt vel quocumque modo damnosae, quas sine periculo vendere patri cum paterna
pietate licet, ut pretium earum vel in res et causas
ba hereditarias procedat vel filio servetur.
Fihis
autem familias in his dumtaxat casibus, in quibus
usus fructus apud parentes constitutus est, donec
parentes vivunt, nec testari de isdem rebus permittimus, nec citra voluntatem eorum, quorum in potestate sunt, ulla licentia concedenda dominium rei ad
eos pertinentis alienare vei hypothecae titulo dare
vel pignori adsignare.
melius enim est coartare
iuveniles calores, ne cupidini dediti tristem exitum
sentiant,
nium.
qui eos post
cum enim,
^spersum expectat patrimo-
dictum est, parentes alere

eos secundum leges compelluntur, quare ad vendi6 tionem rerum suarum prosilire desiderant? Ubi
autem puerilis aetas patri licentiam praestat etiam
sine consensu filii hereditatem nomine eius adire, si
(x. 7t.)
% 1 h.
(8) supererit
sicut
Mommsen eum
Graecis
t,
37*
(9)
c.
VII
VI 61. 62.
damus quidem filio in integrum restitupostquam patria fuerit potestate liberatus

vel adoleverit, patrem autem oneribus hereditariis,
Ucet nomine fihi adiit, modis omnibus illigamus:
nec ipse
quare enim talem hereditatem adiit, qualem
6a nunc nec filius idoneam sibi esse existimat? Non
autem fiUo damus licentiam, si in integrum restitutionem petat respuendam esse credens hereditatem,
adhuc minoribus curriculis instantibus iterum per
aliam restitutionem adire praefatam hereditatem,
ne ludibrio leges ei fiant saepius eandem et amplecti
si enim quod pater fecit raet respuere^ cupienti.
tum non habuit et propter hoc restitutus est, quohoc
DE HEREDITATIBUS DECURIONUM
292
1.
LXII.
fecerit,
tionem,
modo ferendus
videatur iterum iudicium amplectens,
quod et post patris voluntatem contraria adfectione

Sin vero pater
6^ aspernandum esse existimavit?
quidem hereditatem repudiaverit infante filio constituto, ipse autem filius postea vel adhuc in sacris
constitutus vel patria potestate liberatus adeundam
esse crediderit eandem hereditatem, licentiam damus
ei vei, si sui iuris efficiatur, tutoribus vel curatoribus eius^ hereditatem adire, nullo praeiudicio ex
recusatione paterna ei generando: simili modo et in
hac parte nuUa ei vel tutoribus eius vel curatoribus
licentia concedenda contra priorem suam voluntatem
in integrum restitutionem petere.
6c
Quae et in
legatis et fideicommissis tam specialibus quam per
universitatem relictis et in aliis causis, quas supra
similibusque eis observanda sunt.

In servis autem, qui tiiiis familias donantur, sive
in constante matrimonio sive ab extraneis sub ea
condicione, ut statim eos in libertatem producant,
enumeravimus
nuUum impedimentum
paterna faciat auctoritas. qua-
enim usus fructus potest ei^ adquiri, qui momensi enim in ipso momento
tarius esse ostenditur?
lis
necesse habet eum et possidere et libertate donare,

talem hominem qualis usus fructus patri potest
adquiri? B. iiii k. Aug. Constantinopoti post considatum Lampadii et Orestis vv. cc.
[a. 53 1]
in
9-11
?3'
DE HEREDITATIBUS DECURIONUM NAVICULARIORUM COHORTALIUM MILITUM ET FABRICENSIUM.

1
Imp. Constantinus A. Mastichiano praefecto

annonae. Si quis navicularius sine testamento et
liberis
vel successoribus
defunctus
sit,
hereditatem
non ad fiscum, sed ad corpus naviculariorum,

ex quo fatali sorte subtractus est, deferri praecipiPjP. xv k
mus.
Lastronae* Constantino
eius
A. VII et Constantio C. conss.^

[a. 326]
2 ^lmp. Constantius A. Bonoso magistro eauitum. Uniyersis tam legionibus quam vexillationibus
comitatensibus seu cuneis insinuare debebis, ut cognoscant, cum aliquis fuerit rebus humanis exemptus
atque intestatus sine legitimo herede decesserit, ad
vexillationem, in qua nMtaverit, res eiusdem necessario pervenire.
D. r id. Mai. Hierapoli Rufino et
Eusehio conss.
[a. 347]
3 ''Idem A. Rufino pp. Si quis cohortali condicione gravatus sine testamento vel
succes^[uolibet
sore ultimum diem obierit, successionem eius non
ad fiscum, sed ad ceteros cohortales eiusdem provinciae pertinere iubemus. i>. r k. lan. Limenio et
^
Catulino cotiss.
[a.
4 Impp. Theodosius
349]
Valentinianus AA. Florentio pp. Intestatorum curialium bona, si sine herede moriantur, ordinibus patriae eorum adipisci*
praecipimus. D. r id. Mart. Florentio et Dionysio
et
conss.
[a.
429]
5 ^ldem AA. Aureliano comiti rerum p)'ivatarum.

Si quis fabricensis sine liberis vel legitimo herede
decesserit nou condito testamento, eius bona, cuiuscumque summae sint, ad eos pertinere **^, qui velut
creatores decedentium attinentur, qui fisco pro inter1
Hoc enim facto "
cepto respondere coguntur.
contingit, ut et*^ rei publicae ratio salva permaneat
et fabricenses collegarum suorum solaciis perfruantur, qui damnis ac detrimentis tenentur obnoxii.
D. prid. non. JSov. Constantinopoli Theodosio A. xvii

et Festo conss.^^
[a. 439]
LIBEE SEPTIMUS.
I."
DE VINDICTA LIBERTATE ET APUD CONSILIUM

MANUMISSIONE.
Imp. Antoninus A. Tertio. Eorum, qui apud
consilium manumittuntnr post causara ab iudicibus
probatam et manumissionem secutam non solet status in dubium vocari, si dicantur falsa demonstratione liberati.
PP. non. Oct. Gentiano et Basso
1
conss.
211]
[a.
certissimum

Romanae semel praestitae
et
Sallustio.
Nihil civitati
vel addere vel detrahere
potuisse
conss.
Nec mulierem per

3 Idem AA et CC. Attiae.
maritum nec alium per procuratorem vindicta manumittere posse non est ambigui iuris.
4 Imp. Constantitius A. ad Maximum pu.^^ Apud
consilium nostrum vel apud consules praetores praesides magistratusve earum civitatum, quibus huiusmodi ius est, adipisci potest patronorum iudicio
sedula servitus libertatem.
[a. 319323]
II."
DE TESTAMENTARIA MANUMISSIONE.
secundam manumissionem
D. prid. k. Mai. AA.
est.
293]
[a.
eandem
et ampl. et resp. scripsi cum B.S

{tc. n), eanampl. et resp. hereditatem CR, et ampl. et resp.
eandem hereditatem
eam vel eandem ins.
(2)
(x. n.)
(3) ei om.
(x. n.)
(3*) in Theodori
Nov. 22 c. 36 citatur c. 11 h. t.
(4) k. lulias Veronae
XVI
Mommsen
2,
(l)
dem
et
B2
constaute
b,
4,
(5)
cl.
4b,
sic
Gothofredus,
caes. coss.
1,
12
B2
(=
(7)
a.
354)
45,
1,
constantio
Hal.
56
a.
(o)
(sj
vii et
Th.
addici vel
Impp. Severus
et
Antoninus AA. Primo.
Si
codiciUos maior vigiuti anuis fecisset, coufirmationis
Nov.
:
(9)
adipisci videtur passive usurpatum
Theod. 6 B 45, 1, 57: iunge 11, 11, 5
(lO) nutu nostrae
mansuetudinis tns. Th.
(12) et
(U) pacto Th. contra
Nov. cum B, om. libri
(13) sic libri cum 11, ll, 6:
adici dett
et
Fausto
23.
24
a. 319
ad
Cf.
vc. conss.
id.
(=
a. 438)
pu. R, pp. SC:

SepU a. 323 pu. fuit
(15)
Dig. 40, 4
Nov.
(14)
Maximus a
(16)
48,
k. Sept.
B 48, 3, 62 ssqg.
DE TESTAMENTARIA MANUMISSIONE
tempus
libertati
non nocere certum
est:
293
nec enim
Proposita.
testamento defuncti
Ex
2 Idem AA. Phileto.
libertates praestari non possunt hereditate non adita,
vel si rei memoria propter crimen quod morte non
intercidit damnata est.
3 Iclem AA. Euphrosynae. Libertas testamento
data adita hereditate contingit, et si* heres scriptus
per in integrum restitutionem abstinuerit hereditate,
S. xvii k. Mai. Apro
nihil ea res libertati obest.
Maximo
conss.
[a. 207]
Anchilao^. Cum testamento directam
libertatem pater tuus sit consecutus, quamvis ei
heres extiteris, frustra tamen, rationes quas tempore
servitutis gessit ut reddas, compelleris, cum non ea
1
condicione acceperit libertatem.
Is autem, cui
libertas sive fideicomraissaria sive directa, si rationes reddidisset, relicta est, ante rehqua illata et ea,
4 Idem
AA^
quae malo consilio amota sunt, ad hbertatem non

potest pervenire: sin autem non debitor ex rationibus fuerit repertus, post aditam hereditatem quasi
puram Ubertatem consequitur. Proposita vii k. Dec.
[a. 215]
5 Imp. Alexander A. Quintiano. In fraudem creditorum testamento datae libertates, quamvis debitori heres qui solvendo est extiterit, per legem Aeliam
Sentiam non valent.
Si hereditas
6 Imp. Gordianus A. Pisistrato.
eius, a quo testamento dicis te esse manumissum,
ob aes alienum spernitur ab heredibus, conservandae Hbertatis gratia^ non iuiusta ratione creditoribus hereditariis satis offerens iudicium testatoris
servari tibi ^ postulabis, maxime cum id etiam a divo
IVIarco consultissimo principe sit constitutum ^ quod
in extranea quoque persona observari oportet.
7 Idem A. lustae. Contra voluntatem matris tuae
libertatem in eum conferre, quem illa liberum fieri
non debes, ne videaris iura pietatis violare.
?rohibuit,
^P. X k. Fehr. Sabifio ii et Venusto conss. [a. 240]
8 Imp. PUlippus A. et Philippus C. GemeUo.
Cum testator hbertatem tempore nuptiarum filii sui
vel filiae servo dari iussit, non tempus praestandae
libertati praestituit
sed potius condicioni locum
fecit, ut non insecutis nuptiis Hbertas iure^ posci
:
"^,
non possit.
Mauro. Servo tuo defunctus, licet te heredem scripsisse proponatur, tamen directam libertatem dare
non potuit: iure enim directo hbertatem servis alienis dare nemo potest.
PP. vi id. JNov. Caro et
Carino conss.
[a. 283]
Germano. Pirectis verbis iure data Hbertate non sola
impositione pilei, sed adita hereditate, si nulla iuris
impediat constitutio, liberti constituuntur ^. [a. 293]
11 ^^ldem AA. et CC. Laurinae. Si iure non
substitit testamentum, in hoc nec libertates (cum
non fuisse additum, ut pro codicillis scriptum valeret, proponas) recte datas constabit. PP. sub die xvi
k. April. Sirmi AA. conss.^^
[a. 293]
12 Idem AA. et CC. Hhizo. Si heredes iure facto
testamento sollemniter adierint hereditatem, ex testamento tibi libertas quaesita post colludentibus tam
scriptis heredibus quam ab intestato vindicantibus
1
successionem adimi non potuit. Quod si sponte re^^
pudiaverunt sibi delatam successionem, omnia quae
2 testamento fuerant scripta defecisse convenit. Si
vero, ut vos fraudarent hbertate, collusisse eos praeses
animadverterit, secundum haec quae divus Pius Antoninus constituit Hbertatibus consuH providebit.
S. k. Dec, Sirmi AA. conss.
[a. 293]
debuit esse imp. Antoninus A.

conserv. Ubert. gratia del cum
{x. Tt.)
(x. n.)
(6) Inst. 3, 11, l
(5) tibi om.
(7) sic edd., praestitit libri
(8) iure om. B.S (x. n.)
(9) sic Utinensis, orcini addunt CR
(lO) iunge 2, 32, 2
a. 294) 2, 32, 2 rectiusj cum Diocle(U) CC. conss.
PR,
licet
(l)
si
(3)
Anchialo
scr.
B2
(=
(2)
(4)
BH
13 Idein AA.
et CC. Martiali.
StatuHberis datam
potestas iuris, sed iudicii consideratur.
et
VII 2
Ubertatem adimi ab herede non posse certum est:

nec aHenatio nec usucapio statulibero, quominus
existente condicione Hbertatem consequatur, nocere
potest.
et Valentinianus
AA. Flo-
rentio pp. Directas Hbertates Graecis verbis liceat

in testamentis reHnquere, ut ita Hbertates directae
datae videantur, ac si legitimis verbis eas testator
dari iussisset.
D. prid. id. Sept. Constantinopoli
Theodosio A. xvii et Festo conss.
[a. 439]
Cum
15 hnp. lustinianus A. lohanni pp.
con-
Marci'' declarat, si quis testamento

condito vel sine testamento moriens, ut locus fiat
divi
stitutio
ab intestato successioni, libertates reHquerit, nemo

autem adire vult defuncti hereditatem eo, quod suspecta esse videtur, et si fuerint libertates forsitan
et sine scriptis fideicommissariae reHctae, Hcere vel
cuiHbet extraneo vel uni ex servis, qui et ipse Hbertate donatus est et pro sua periclitatur condicione,
adire hereditatem sub hac eondicione et satisdatione,
quod
et
omnibus
creditoribus
satisfaciat
et
liber-
quibus voluerit testator, variae

1
dubitationes ex hac constitutione emerserunt, Nam
si reg hereditariae herede minime invento venierint,
an et post venditionem earundem rerum possibile
est vel servum vel quemlibet aHum adire et recuperare quidem ab emptoribus res, satisfacere autem
1
creditoribus et libertatibus
Et
quaerebatur.
Ucet divus Severus semel rebus venditis hoc non
admisit, nobis tamen Ulpiani sententia admonente'^
placuit maxime propter libertates, ne depereant, et
post venditionem rerum annale remedium dare divi
tates
imponat
his,
JVEarci constitutioni, intra

bus satisfiat et emptores
quod
omni-
et creditoribus
nihil novi
patiantur,
qui
annalem saepe sentiebant rescissionem, et licere servo,

qui libertate donatus est, vel aHi cuidam extraneo
vel ante venditionem rerum vel post venditionem,
intra annale tamen^^ tempus, adire hereditatem et
res recuperare, prius satisdatione danda, ut tam creIb (1)
ditoribus
quam
Sin
libertatibus satisfaciat.
autem Hbertatibus quidem omnibus satisfacere quis

poUiceatur, creditoribus autem non in soHdum, sed
in partem solvere creditum, iUi autem huiusmodi
pactionem admiserint, sancimus et in huiusmodi
casu consultissimi principis locum habere constitutionem et eum modis omnibus admittendum censemus, maxime cum ex voluntate creditorum hoc interponitur nolentibus etenim creditoribus admitti talem
2 petitionem nuUo concedimus modo. Si vero quidam ex servis Ubertatem amplexi fuerint, alii autem
censuerint esse respuendam, et in hunc casum extendenda est divi Marci oratio et procul dubio et
in hac specie audiendus est petitor hereditatis et
maneat liberum arbitrium servorum, sive ad Hbertatem venire^ volunt sive in servitutem remanere.
2a Licet enim Komanam civitatem recusare nemini
servorum licet, tamen iu hoc casu, ne propter quorundam indevotionem alu maneant in servitute, volentibus quidem omnibus servis licere in Hbertatem
:
pervenire, nolentibus autem quibusdam vel recusantibus spontaneam servitutem imminere oportet et,
noluerint, dominum suum,
forsitan et acerbum, sentiant. Sin vero non omnes libertates adimplere poUicitus fuerit, sed certum
numerura servorum ex his, qui ad libertatem venire
iussi sunt, melius est, si quidem res hereditariae
sufficiunt ad implendos creditores, etiam omnibus
servis dare Ubertatem, etsi hoc non poIHcitus est.
si autem deest in exsolvendis creditoribus , humanius est, ut saltim pauci veniant ad Ubertatem.
quem patronum habere

3
tianus
ins.
5.
B2
28,
a. 293 commoraretur Hemilibus a Sirmio abest

(12) in
iam halendis Aprilibus
racleae, guae
8.
(x. n.)
6,
admodum^,
cum BSS
DCLIII
23,
(13)
21
admonentis
{x. 7t.)
Nov. Theod.
(14) Inst.
3, 11, 1
jB-T^;*. 7t.)
(16)
16,
1,
iunge
(15) sic
tamen ow.
C,
cfett
4 Sed hoc quidem antiquis dubitationibus remedium

invenimus. bellissimam autem repletionem praefatae
constitutioni donantes sancimus: si non unus veniat
hereditatis petitor, sed plures, si quidem uno momento uterque* vel ampliores, omnibus deturlicentia
communiter hereditatem adire, prius satisdatione ab
omnibus danda, ut creditoribus et libertatibus satisSin autem per intervalla temporum
Aa faciant,
hoc fiat, qui primus veniat habeat praerogativam, si
^
etiam satisdationem praestare potest illo enim cessante hoc facere alii gradatim secundum tempora
et hoc intra annale tempus
petitionis succedant.
Sin autem uno poUicente quosdam
observetur.
5
liberos facere, non autem totos, alius emerserit satis:
dationem paratus idoneam praestare, quod omnibus creditoribus et omnibus libertatibus satisfaciat,
aequissimum est eum admitti, ut omnes libertates
inoistincte celebrentur.
quod privilegium damus non
solum servo, qui libertate donatus est, sed etiam
ei, cui nulla libertas reticta est, ut aliquid venustum
eveniat, ut per eum, cui libertas relicta non est,
libertas imponatur.
Sed si quidem, anteprior hereditarias res et libertatem accipiat,
hoc eveniat, secundo petitori vel tertio vel deinceps
ampliores libertates pollicentibus fieri locum cense7
mus. Sin autem iam rebus servo, qui primus
petiit hereditatem, datis et libertatibus ab eo quibusdam servis hereditariis impositis quidam alius
servus hereditarius vel liber extraneus hoc facere
DE LEGE FUFlk CANINIA TOLL.
294
24
VII
aliis
quam
licebit quidem ei hoc impetrare et sub

maioribus pollicitationibus et satisdationibus hereditatem accipere: sed prior in libertate petitor mahis omnibus
neat, licet res ab eo abstrahantur.
intra annum secundum quod dictum est celebrandis,
ex quo prior petitor iudicem adierit.
532]
[a. 531
maluerit,
stionem iustam libertatem es a legatario consecutus,

posterior eventus non infirmat ita datam libertatem.
plane secundum divi Hadriani coustitutionem datur
heredi viginti aureorum repetitio. D. xviii k. Aug.
eodem Antonino
conss.^
3 Imp. Alexander A. Lucio. Cum libertatem mu-
lieribuB sub condicione datam proponas, quid dubium est eos, qui ex his ante impletam eam eduntur,
servos nasci et pertinere ad heredes iure dominii?
his enim demum' succursum est, qui post moram
praestandae libertatis progeniti sunt, ut liberi et in"

genui viderentur^.
[a. 222?]
4 Idem A. Arriano. Si voluntate domini in libertate morata est, cui fideicommissaria libertas debita
fuerit, secundum senatus consultum et constitutiones ad id pertinentes civis Romana facta ingenuos
sed si numquam ab ea libertas petita est,
peperit.
sibimet imputare debet, cum interea ex ea progeniti
servi sint.
[a. 222?]
5 ^ldem A. Dionysio. IVIinor annis lege definitis
nec per fideicommissum libertatem supremis suis
relinquere potest nisi his, quorum causam probare
potest.
[a.
222?]
6 Idem A. Maximo.
Deberi etiam alienae ancillae fideicommissariam libertatem placuit: nec deficit

hoc debitum, si interim domina, si modo nihil ex
iudicio eius, qui quaeve reliquit libertatem, percepit,
noluit vendere, quia possit tempore procedente, ubicumque occasio redimendae ancillae fuerit, praestari
libertas.
7 Idem A. Nicomedi. Hi, quibus per fideicommissum libertas supremis iudiciis relinquitur, eorum
liberti efficiuntur, a quibus manumittuntur.
PP.
k. April. Fusco et Dextro conss.
[a. 225]
8 Idem A. Eutycheti. Cum proponas fideicommissariam libertatem
ita tibi
datam,
si
uxori testa-
placuisset, licet non adeunte' hereditatem ad

filium solida hereditas pertinere coepit, non refragante tamen uxore testatoris potes petere libertatem.
PP. XV k. Sept. Fusco et Dextro conss.
[a. 225]
toris
III.^
DE LEGE FUFIA CANINIA TOLLENDA.

1 Imp. lustinianus A. Menae pp. Servorum libertates in testamento relictas tam directas quam fidei-
commissarias ad exemplum inter vivos libertatum

valere censemus, lege Fufia Oaninia de
cetero cessante nec impediente testantium pro suis
servis clementes
dispositiones effectui mancipari.
D. k. lun. Constantinopoli dn. lustiniano pp. A. ii
indistincte
528]
[a. 231]
Pompeiano et Peligno conss.
10 (9) ^^lmpp. Valerianus et Gallienus AA. .Daphno.
Etsi non adscripta libertate testator servum suum
DE FIDEICOMMISSARIIS LIBERTATIBUS.
Impp. Severus et Antoninus AA. Cum propo-
tutorem filiis suis dederit, receptum est et libertatis

et pupillorum favore, ut per fideicommissum manu1
misisse eum videatur. Et si non suum proprium,
sed alienum servum condicionem eius sciens tutorem
adscripserit, aeque fideicommissariam libertatem datam, nisi aliud evidenter defunctum sensisse appaPP. iii k. Mart. Saecureat, prudentibus placuit.
cons.*
[a.
mi.''
nas hereditatem eius aditam non esse, a quo tibi

fideicommissariam libertatem relictam dicis, et ab intestato alium quam qui scriptus erat hereditatem
non a legitimo quoque herede fideicommissaria libertas repetita est, nuUo iure praestari eam ab
eo qui rogatus non est desicferas.
1
Plane si pecunia accepta heredem institutum omisi
possedisse,
sisse hereditatem docueris
cogetur.
conss.
PP. XIII
Hbertatem tibi praestare

Mart. Laterano et Rufino
k.
[a.
197]
2 Imp. Antoninus A. Valeno. Quamvis codicilli,

quibus avunculo defunctae legatus esse videaris, faki
pronuntiati sunt, tamen si ante motam criminis quae(1)
veniat ins.
B2{x, ti.)
(2)
autem detu cum B^(x.
71.)
(4) suhscriptionem restituimus ex P,

Cf. Inst. 1, 7
uhi eat d. k. iun. pp. a. conss.
(5)
48, 13
Cf. Dig.
et Balbino conss.
40, 5
a. 213)
(6) Antonino A.
(3)
mi
tcrihendum
videtur:
po.ssis
(=
tamen
etiam
de
annis
205
BH
vel 208 cogitare

(7) demum om. deft. cum
{x. n.)
(8) in Vercellensi 127 suhscrihitur pp. iii k. mai. lamp.
et horeat. vv. cc. m.,
ducit
ad
annum
631
quod
(prid.
k.
9 (10) Idem A. Mercuriali.

Fideicommissaria
quidem libertas ita tibi relicta, cum testatoris filius
ad annum vigensimum quintum pervenisset, non
iutercidit, licet heredem intra praestitutam aetatem
decessisse proponas: tempore quippe, quo, si viveret,
praefinitam aetatem impleturus foret, spem libertatis
non intercidere vetus placitum est.
PP. k. April.
Mai.),
ut fortasse poat
c.
17
Graeca
conatitutio exci-
lare et Donato conss.

[a. 260]
1 1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
fuisti
Si
ac
tibi
servus
Flaviano.
per fideicommissum libertas relicta fuerit. pervides sine manumiste
ad
libertatem
sione^*
pervenire non potuisse.
1
Quapropter si verbis precariis constitutus servus
libertatem accepisti, adiri praeses provinciae oportet,

ut causa cognita, si tibi deberi libertatem perspexerit, ad manumittendum eum qui debet urgueat vel,
si latitet, contra latitantem interposito decreto tibi
Sine die et conss.
prospiciat.
derit:
cum autem
stitutionibusy
praecedit in
pp. fere non legatur in lusiinianis connescio an consules soli ex c. 16 h. t., quae
Vercell. , huc aherraverint, dies autem re

vera pertineat ad c. 5, ut suppleatur propter c. 5 alexandro a. cons.
(9) iungenda videtur 2, 3, 8, inscripta
Aurelio Dionysio, suhscripta pp. prid. id. Sept. Alexandro
A. cons. (= a. -222)
(lo) ea ins. B.S{x,7i.)
{u)iunge
5, 28, 5
(12) sino
lucto
B2'
{x. ti.)
DB FIDEICOMMISSAKIIS LIBERTATIBUS
295
12 Idem AA. et CC. Irenaeo. Ex verbo *com'mendo' testamento vel codicillis non videri fideicoramissariam
declaratur.
relictam auctoritate iuris

S. xvii k. Mai. Sirmi CC. conss. [a. 294]
13 Idem AA. et CC Pijthagoridae. Si

tam ante matrimonium uxori suae, post
te,
dona-
ei
legato
manumitti testamento seu codicillis verbis

precariis a successoribus voluit, tam hos ad redemptionem et manumissionem quam eam, quae in ca-
relicto
piendis relictis defuncti consensit iudicio, teneri

^
tibique iideicommissariam debere libertatem non amS. vii id. Dec. CC. conss.
bigitur.
[a. 294]
14 -Imp. Iiistinianus A. Iulia7io pp. Cum inter
veteres dubitabatur, si fideicommissariam libertatem
possibile esset relinqui servo, qui adhuc in ventre
portaretur et homo fieri speraretur, nos vetus iurgium decideutes libertatis favore censemus et fideicommissariam nec non directam libertatem suam
firmitatem habere sive in masculo sive in femina,
^
quae adhuc in ventre vehatur materno, ut cum libertate solem respiciat, etsi mater sua adhuc in servitute constans eum vel eam ediderit.
Sin autem
plures creati vel creatae sint, sive unius fecit mentionem sive pluraliter nuncupavit, nihilo minus omnes
ad libertatem ad prima veniant cunabula'', cura in
ambiguis sensibus melius est, et maxime in liber1
favore eius
tate,
D.
Oct.
vv. cc. conss.
k.
humaniorem amplecti sententiam.

Oreste
et
ConstantinopoH Lampadio
[a.
530]
15 ^ldem A. luliano pp. Ancillam seu servum,

cum^ tideicommissaria libertas eis relicta sit, sancimus, si mora a debitore libertatis^ facta fuerit, sententia
praesidis
ad libertatem
eripi
et
16
mento
530]
^^ldem A. luliano pp.
Si quis in suo testasuum
heredem
ex
liberis
ancillae
rogaverit
[a.
suae quam nominaverit unum quem elegerit ad libertatem perducere et, cum ancilla unum vel plures
enixa est, heres neque dum superest in libertatem
aliquem adduxerit vel, cum deliberat, quis ad Hbertatem producendus est, ab hac luce fuerit subtractus
dubitabatur ab antiquis, utrumne omnes an quidam
aut nemo ex his ad libertatem perveniant. sed veteris quidem iuris altercatio multa sibi super huius1
modi casibus resonavit. Nos autem heredis malignitatem coercentes, si non voluntatem testatoris
adimpleverit et mox, cum potuerit, non elegerit unum
ex liberis ancillae et eum libertate donaverit, san^cimus compelli non solum eum, sed etiam heredes vel
successores eius omnes ancillae liberos in liber2 tatem producere.
Neque enim hoc contrarium
est sententiae testatoris: cum enim omnimodo quendam ex his iiberum esse disposuit et non ad certum
corpus, sed ad omnes respexit, si non paretur eius
voluntati, sine dubio ex sententia testatoris omnes
3
ad libertatem perveniunt.
Similemque esse de-
finitionem censemus, et si non ab herede, sed a legatario vel fideicommissario testator rogaverit liber4 tatem imponi.
Sic etenim iusto timore heredes
vel legatarii vel fideicommissarii perterriti et voluntatem testatoris adimplere procurent et sibi non ex
omnium libertate quandam adferri patiantur iacturam.
quod
si
non ex nostra
(l)
debere
reclamaverint,
C cum BH
tale dispendium impused ex sua lugentes in-
sibi
lege,
(x. yr.),
deberi
VR
debere
intel-
non recuset redemptionem

(2) iunge 6,
57, 6 et c. 15 h. t.
(3) vehatur F?, vehitur C, habeatur PR, habetur L, fiaaraêrai
(x. <ji.)
(4) sic
lege eatenus, ut
VC
cum
BH
BH
PR
a primis veniant cunabulis

14 h. t.
contra BJS
(5) iunge 6,
(6) si
(x. n.)
(7) libertatis om. BJS {x. n.)
(8) sed confirmat
[x. 7t.) ,
57, 6 et c.
Lampadio
530]
[a.
Cum quidam servum
suum
ita legavit, ut legatanus libertatem ei imponat,

heres ad huiusmodi legatum improbe versatus
servum dare legatario dedignatus est, ut etiam lite
pulsetur, et (iudex non in*^ ipsum servum, sed in
et
aestimationem
condemnationem proferat:
litis
veteris
dubitabant, ne quid obstaculum

libertati ex hac causa procedat et, si placuerit eandem deberi libertatem, a quo danda est utrumne ab
herede an a legatario, et si heres imponat libertatem,
iuris
interpretes
quod ex pecuniaria condemnatione

totum sive ex parte sive
an legatarius,
accepit, firmiter detinet sive
etiam
nihil.
Talera itaque altercationem resecan-
miramur, quare iudex, qui praepositus est in

praedicta causa, non omnimodo condemnationem in
servum, sed in aestimationem eius fecerat, cum
tes
vitium etiam huiusmodi altercationi praebuit

occasionem.
Unde si talis quaestio emerserit,
nuUum quidem iudicem ita esse stultum putamus,
ut huiusmodi proferat condemnationem, sed si legatarius immineat, quatenus ei servus restituatur, et
post litem contestatam duorum mensum spatium
effluxerit, censemus ilico ad libertatem eripi servum,
et illum quidem liberum esse, heredem autem pro
sua indevotione omnes expensas, quas legatarius in
litem fecit, in quadruplum ei condemnari, iure patronatus integro legatario servando. D. Constantinopoli XV k. Dec. Lampadio et Oreste vv. cc.
ipsius
2
conss.
[a.
530]
V.
DE DEDITICIA LIBERTATE TOLLENDA.

1 Imp. lustinianus A. luliano pp. Dediticia connuUo modo in posterum nostram rem publicam
dicio
molestare concedatur, sed sit penitus deleta, quia

nec in usu esse reperimus, sed vanum nomen huiusmodi libertatis circumducitur. nos enim, qui veritatem colimus, ea tantummodo volumus in nostris
esse legibus,
Lampadio
quae re ipsa obtinent.
et Oreste conss.
[a.
530]
VI.
tent,
Constantinopoli
17 ^^ldem A. luliano pp.
nullo facto
aut voluntate ab herede expectanda, sed^ talem habere eos libertatem, quasi ab ipso testatore directis
verbis fuerint libertatem consecuti, cum satis impium
atque absurdum est heredes testatoris differre voluntates, maxime cum^ ad libertatem respiciant.
D. k. Oct. ConstantinopoU Lampadio et Oreste vv. cc.
C071SS.
D. xv k. Dec.
stantia.
libertatem
4-6
VII
DE LATINA LIBERTATE TOLLENDA ET PER

CERTOS IdODOS IN CIVITATEM ROMANAM
TRANSFUSA.
Cum dedi1 ^^lmp. lustinianus A. lohanni pp.
iam
ticii liberti
Latinorum
sublati sunt, quapropter imperfecta

incertis vestigiis titubans *'' et
libertas
saturam inducta adhuc remanet et non

quidem pars eius deminuitur, quod autem
ex ipsa rationabile est, hoc in ius perfectum deducitur? Cum enim Latini liberti ad similitudinem
1
missa est,
quae in coloniis
antiquae Latinitatis
videntur esse introducti, ex qua nihil ahud rei publicae nisi bellum accessit civile, satis absurdum
est ipsa origine rei sublata imaginem eius dereiinqui.
\a Cum igitur multis modis et paene innumerabilibus Latinorum introducta est condicio et leges diquasi per
inutilis
^'^
versae et senatus consulta introducta sunt et ex his

difficultates maximae emergebant tam ex lege lunia
quam ex Largiano senatus consulto nec non ex
edicto divi Traiani, quorum plenae quidem fuerant
nostrae leges, non autem in rebus fuerat eorum experimentum: studiosissimum nobis visum est haec
B.2 {x. TT,), meluis tamen abesse

tns. B2{x. n.)
(lO) iunge c. 17
c.
16 h.
t.
V^CR
cum BJS
colonias
et 7, 7, 2
(13)
(x. n.),
B2
(l2)
in
nionuit
h.
t.
Mommsen
et 7, 7, 2
cum BJS
(ll)
(9) et
iunge
om.
(x. n.),
(14) titubans Mommsen

48, 14, 1
titubat C, titubata
(15) aie xai
(x. tt.)
PR
vn
certos
quidem omnia et Latinam libertatem resecare,
autem modos eligere, ex quibus antea quidem Latina competebat libertas, in praesenti autem Romana
ut his praesenti lege enumeratis
defertur condicio,
Romanos* nascentibus^ ceteri omnes modi,

per quos Latinorum nomen inducebatur, penitus
sed ut pro
conquiescant et non Latinos pariant,
et cives
\b nullis habeantu^. Quis enim patiatur talem esse

libertatem, ex qua in ipso tempore mortis in eandem personam simul et libertas et servitium con-
currunt et, qui quasi liber moratus est^, eripitur

non tantum in mortem, sed etiam in servitutem?
Sancimus itaque, si quis per epistulam serlc {[)
vum suum
in libertatem producere maluerit, licere*

hoc facere quinque testibus adhibitis, qui post
eius litteras sive in subscriptione positas sive per
totum textum effusas suas litteras supponentes fidem
perpetuam possint chartulae praebere. et si hoc
feccrit, sive per se scribendo sive per tabularium,
libertas servo competat quasi ex imitatione codicilli
delata, ita tamen, ut et ipso patrono vivente et
2
libertatem et civitatem habeat Romanam. Sed et
si quis inter amicos libertatem dare suo servo maei
quinque similiter testibus adhibitis

Buam explanare voluntatem et quod liberum eum
licebit
luerit,
ei
esse voluit dicere
et
hoc
sive inter acta fuerit testi-
sive testium voces attestationem sunt amplexae et litteras tam publicarum personarum quam
testium habeant, simili modo servi ad civitatem pro-
ficatus
ducantur Romanam quasi ex codicillis similiter liberSed scimus etiam hoc esse
3 tatem adipiscentes.
in antiqua Latinitate ex edicto divi Claudii introductum, quod, si quis servum suum aegritudine
periclitantem sua domo publice eiecerit neque ipse
eum procurans neque alii eum commendans, cum
si non ipse ad eius curam
xenonem eum mittere vel quo poterat
erat ei libera facultas,

sufficeret,
in
modo eum adiuvare, huiusmodi servus in libertate

Latina antea morabatur et, quem ille moriendum
dereliquit, eius bona iterum, cum moreretur, acci3a piebat. Talis itaque servus libertate necessaria*
a domino et nolente re ipsa donatus fiat ilico civis
Romanus nec aditus in iura patronatus quondam
domino reservetur. quem enim a sua domo suaque
neque ipse eum procurans

in venerabilem xenonem eum mittens neque consueta ei praebens salaria, maneat ab eo eiusque substantia undique segregatus tam in omni tempore vitae liberti quam cum
moriatur nec non postquam iam fuerit in fata sua
familia publice reppulit
aiii
neque
commendans neque
concessus*.
Similique
modo
si
suam sub hac condicione
alienaverit,
lam
libertatem
quis
ancillam
ne prostituatur, novus autem dominus impia mercatione eam

prostituendam esse temptaverit, vel si pristinus dominus manus iniectionem in tali alienatione sibi
servaverit et, cum ad eum fuerit reversa, ipse ancilprostituerit,
ilico
in
Romanam
eri-
piatur et, qui eam prostituerit, ab omni patronatus

iure repellatur. qui enim ita degener et impius constitutus est, ut talem exerceret mercationem, quomodo dignus est vel ancillam vel libertam eam ha-
Sed et qui domini funus pileati antecedunt

ipso lectulo stantes cadaver ventilare videntur, si hoc ex voluntate fiat vel testatoris vel herecives Romani.
et' ne quis vana
dis, fiant ilico
liberalitate iactare se concedatur, ut populus quidem
5
bere?
in
vel
eum
quasi
humanum
maneant
multos pileatos
respiciat
funus procedentes adspiciens,

ceptis
in
omnibus autem de-
in pristina servitute publico testidefraudati: fiant itaque et hi" cives Romani,

illi
monio
iure tamen patronatus patronis integro
6
Hlo procul dubio observando,
(l)
cives
ut,
si
servando.
quis sive in
(##* ;!/*) romanos iW* cufn B2! {x.jt.): xai

'Pcofiaiovs rixrovrcov, civibus (in c. R'') romaCR''AP, cive {vel cive) omanis jR
(2) requi'
noUxai
nia
tur parientibua
B2
DE LATINA LIBERTATE TOLL.
296
(x. TT.),
(3) qui quasi lib. mor. est

qnasi mor. jP, est om. P^CR
dett.
cum
(4) sic
testamento sive vindicta quendam manumiserit,
licet
hoc dixerit vel scripserit, quod voluerit esse Latinum,^ supervacua adiectio Latinitatis aboleatur et
fiat civis Romanus, ne modi, qui ab antiqua observatione in civitatem Romanam homines producebant,
7 per privatorum voluntates deminui videantur. Scd
et si sub condicione quidam libertatem suo servo
reliquerit et adhuc pendente condicione extraneus
heres libertatem ei imposuerit, non ut antea Latiet si quidem condicio
nus, sed civis fiat Romanus.
defecerit, ipsius heredis, qui libertatem imposuit,
libertus.
sin autem fuerit adimpleta, ne
eripiatur forsitan liberis et cognatis ius patronatus,
orcinus libertus videatur et ad eum iura patronatus
Illud etiam
8
perveniant, cui leges concedunt.
satis acerbum nobis visum est, quod putabat antiquitas, si in liberali iudicio superatus fuerat servus
a domino, deinde servi pretium ab aliquo ei solutum est, in Latinitate eum remorari. quemadmodum
enim rationabile est et pretio eum perfrui et mortis
liberti tempore denuo eum in servitutem deducere,
cum non sint ambo casus sibi consentanei? et in
maneat
praesenti igitur casu libertas Romana ei accedat

iure patronatus minime subnixa^ quia ipse quodamSed et^ si quis
9
modo sibi libertus invenitur.
homini libero suam ancillam in matrimonio coUocaverit et dotem pro ea conscripserit, quod solitum
est in liberis personis solis procedere, ancilla non
si enim hoc,
Latina, sed civis efficiatur Romana.
quod frequentissime in cives Romanas et maxime in
nobiles personas fieri solet, id est dotalis instrumenti conscriptio, et in hac persona adhibita est,
necessarium est consentaneum effectum huiusmodi
10
scripturae observari. Similique modo si dominus inter acta quendam servum filium suum nominaverit, voci eius quantum ad liberam condicionem
credendum
accensus,
est.
si
enim ipse
adfectione fuerat
tali
suum nominare
hoc non secreto neque inter solos
etiam filium servum
ut
non indignetur,
et
amicos, sed etiam actis intervenientibus et quasi in

iudicii figura nominaverit,
vum
quomodo
eum
potest
ser-
iterum saltem morientem habere? sed producatur et ipse in civitatem Romanam, vera liberalitate et non falso sermone domini sui sustentatus.
1 1
Ille etiam novissimus antiquae Latinitatis modus
Romanam
translatus eligendus est, si

servus ostendebatur,
Sed ne fulla vel dederit servo vel corruperit.
randi occasio servis forsitan detur et sua malignitate in libertatem perveniant, talis modus certa et
indubitata probatione manifestetur, ut testibus praesentibus non minus quinque dominus instrumenta
vel det famulo suo vel deleat aut alio modo corrumpat. et ex eo igitur modo civitatem Romanam
ei competere censemus, salvo iure patronatus tam
in hac specie quam in ceteris, nisi ubi specialiter
12
His tanturamodo
hoc patronis denegavimus.
casibus ex omni iure antiquae Latinitatis electis
ceteri omnes, qui in libris prudentium vel constitutionibus enumerati sunt, penitus conquiescant nec
Latini ab eis procedant, sed maneant, ut dictum
est, servi in sua condicione nec tali remedio abuti
Et ne in posterum aliquod ius
V2a concedantur.
Latinae libertatis nostris legibus incurrat, lex lunia
taceat Largiano senatus consulto cessante, sileat
in
civitatem
quis
ex quibus
instrumenta,
edictum divi Traiani, quod ea sequebatur, et si qua

alia lex vel senatus consultum vel etiam constitutio
loquitur de Latinis, ea inefficax quantum in eam
partem reraaneat et triplex antea via libertatis, quae
multiplices introducebat ambages, uno directo tramite discat ambulare. quod si aliqua lex vel constitutio libertatis faciet mentionem, non autem Lati-
cum
cum
(7)
{x.
ei
B2 (x.
B2 (x.
et PCR
jrr.),
71.)
liceret
cum
B2
(9) subnixa
Bubnixo P*/2
n.)
PC
k^ avdyxTjs
{x. jr.),
(5)
neceasario
(6) sic
PCR,
om. P*
cum BJS
(x. tt.),
Mommsen
conlapsus
ei
hio
B2'
subnixu
i-*,
(8)
DE SERVO COMMUNI MANUMISSO

Romana
ea pro civitate
nitatis,
297
loqui intellegatur.
Sed si quidem liberti iam mortui sunt, et bona

eorum quasi Latinorum his quorum intererat adgregata sunt, vel adhuc vivunt, nihil ex hac lege innovetur, sed maneant apud eos iure antiquo firmiter
in futuris autem libertis
detenta et vindicanda.
praesens coustitutio locum sibi vindicet. D. k. JSov.
13
vv.
cc.
{a.
531]
VII.
1
^hnp. lustinianus A. luliano pp. In communes servos eorumque libertatem et quando cuidam
domino pars libertatem imponentis adcrescit nec ne, et
maxime inter milites, qui huiusmodi imponunt libertatem, multa ambiguitas exorta est apud veteres
1
iuris auctores.
Et inventa est constitutio apud
Marcianum in institutionibus divi Severi, per quam

idem imperator disposuit necessitatem impoui heredi
militis comparare partem* socii et servum libertate
\a donare.
Sed et aha constitutio Severi et Antonini principum reperta est^, ex qua generaliter
necessitas imponebatur socio partem suam'* socio
vendere, quatenus libertas servo imponatur, licet
lucri
accedat,
ex substantia socii morientis
pretio
videlicet
arbitrio
alii
socio
constiet Ulpianus libro sexto

libro tertio fideicom-
praetoris
tuendo, secundum ea, quae

fideicommissorum et Paulus
missorum refert, ubi et hoc relatum est, quod Sextus
Caecilius iuris antiqui conditor definivit socium per
praetorem compelli suam partem vendere, quatenus
liber servus efticiatur quod et Marcellus apud lulianum in eius digestis notat^: hocque et^ Marcellum,
\h{\) cum lulianum notaret, rettulisse palam est. His
itaque apud veteres iuris^ auctores inventis decidentes tales altercationes generahter sancimus, ut
nulla inducatur differentia mihtis seu privati in servis communibus, sed in omnibus communibus famulis,
sive inter vivos sive in ultima dispositione libertatem
:
quis legitimam imponere communi servo voluerit, hoc

faciat, necessitatem habente socio vendere partem
suam, quantam in servo^ possidet, sive diraidiam
sive tertiam sive quantamcunque , et si plures sint
Bocii, uno ex his iibertatem imponere cupiente alios
omnes necessitatem habere partes suas, quas in servo
possident, vendere ipsi, qui libertatem servo imponere desiderat, vel heredi eius (licet ipse communis
servus institutus sit), si^ hoc moriturus dixerit, ita
tamen, ut omnimodo ipse qui partes alias comparavit vel heredes eius libertatem imponaut,
Sin
2
autem socius vel socii recusaverint pretium accipere, licentiam ei damus olferre hoc per publicas
personas et sigiUo impresso in aedem sacram deponere et sic habere facultatem servum libertate donare et eum habere plenissimam iibertatem et civitate Romana perfrui et nullum timere ex sociis.
sibi etenim imputent, si, cum liceret lucrari pretium,
3
hoc accipere diiferunt.
Sed ne circa peculium
servi ahqua fuerit dubitatio, peculium eius in omnes
socios pertinere iubemus ex partibus, pro quibus
quisque et dominium servi possidet: licentia concedenda ei., qui libertatem moriens imponit, etiam
eius peculium quod ei attingit liberto concedere.
iura autem patronatus procul dubio pro *^ suo ordine
4 ad eum venire qui libertatem donavit. Sin autem
servus ratiociniis suppositus sit, ne ratiocinia pereant vel libertas impediatur, praesidem provinciae
vel competentem iudicem tempus statuere, intra quod
48, 14, 4: iunge 7, 15, 2

(2) sic dett. cum B2,
(l)
(3) sic /*, est reperta i?, est
partes Utinensis
om. Utinensis F^-C
(4) sic P, suo ins. Utinensis CR
notat del.
(5) quod et
(6) hocque et Utinensis C,
PCR
hocque PR^, hoc quoque
PR,
veteriores
n.
Utinensis
R^
6.
" et
debitis, quae ex
apparuerint, redditis ita ad libertatem venire.
Ne autem quantitas servilis pretii sit incerta,
sed manifesta, sancimus servi pretiura sive ancillae,
si nulla arte sunt imbuti, viginti solidis taxari, his
videlicet, qui usque ad decimum annum suae venerunt aetatis, in decem tantummodo solidis ponendis:
sin autem aliqua arte praediti sunt exceptis notariis
et medicis, usque ad triginta solidos pretium eorum
5a redigi sive in mascuhs sive in feminis. Sin autem
notarius sit vel medicus sive masculus sive femina,
notarius quidem usque ad quinquaginta
medicus
Sin vero
hh autem usque ad sexaginta taxetur.
eunuchi sint servi comraunes maiores decem annis,
debet ratiociniis ante factis
his
5
DE SERVO COMMUNI MANUMISSO.
nihil
VII
(7) sic
(8) sic
C, veteris iuris
quidem sine arte sint, in quinquaginta sohdos

computentur, sin autem artifices, usque ad septuaginta: minores etenim decem annis eunuchos non
'bc
amplius triginta solidis aestimari volumus. Et
si
eorum partem competentem

tatem
6
socii
accipientes liber-
per competentes iudices imponere compelSin autem, uno ex sociis libertatem sive
lentur.
eis
sive relinquere servo cupiente et pretium

dante alter vel alteri ex his ipsi velle dixerint libertatem imponere et pretium dare, melior quidem
causa erit eius, qui primus ad hanc rationem pie6a tatis perveniet. Si tamen sub obtentu libertatis
et ipsi ad haec prosiluerint, tunc iudicera competentem omnes compellere sine pretio ei libertatem
imponere
imponere: pecuKo quidem in omnes secundum partem dominii distribuendo

iura autem patronatus
secundum sui naturam omnibus qui libertatem im7
lus enim adposuerunt aequaliter habentibus.
crescendi, quod antiqua iura in communibus servis
manumittendis introducebant, nullius esse momenti
nec in posterum frequentari penitus concedimus.
D. k. Aug. LampacUo et Oreste vv. cc. conss. [a. 530]
2 ^'^ldem A. luliano pp. Cum apud omnes iuris
peritos hoc placitum est, ut servus communis apud
unumquemque dominum partim sit proprius partim
alienus, ut ex hac causa possit et ipse legato hono1
rari et ipse legari, huiusmodi incidit quaestio. Duo
vel plures domini communem servum habebant, sed
unus ex his ipsi servo suam partem quam in eo
et semel accepta dubitationis ochabebat legavit.
casione hoc vetustas in magnum extolht certamen.
2
Cum igitur nos sensum huiusmodi legati crebra
indagatione adgredientes duplicem esse eum opinamur: aut enim putavit testator liberum fieri posse
ex *3 parte servum qui huiusraodi legatum ei reliquit, aut, si hoc minime cogitavit, adfectu socii fecit,
ut ei adquiratur, heredes autem suos eundem servum
possidere minime voluit, ut sit manifestum a suo
,
patrimonio penitus esse eum alienatum: in tali itaque comparatione nos, qui fautores libertatis sumus,
sic ambiguam testatoris interpretamur voluntatem,
tamquam si voluit eum libertate in suam partem^^
3
donare. Et cum iam de communibus servis manumittendis statuimus, quid in huiusmodi casibus
tieri oportet, ex illius sanctionis tenore et huiusmodi species sit detinita, fiat itaque liber, ex parte
quidem testatoris secundum eius voluntatem, ex
altera autem parte ex nostra definitione, pretio secundum praedictae*^ constitutionis tenorem vel sociis
ab herede praestando vel, si accipere noluerint,
tam otferendo quam signando et periculo eorum deponendo, cum sat abundeque imperiale est humaniorem sententiam pro durioribus sequi. D. Constan'
tinopoli XV k. Dec. Lampadio et Oreste vv. cc.
conss.
sis
CR
[a.
(9) si
C7,
et
PR
P,
et si i2,
Utinensis C, om.
(ll) sic
48, 14, 5: iunge 7, 4, 16.
(12)
(x. 71.)
(15)
nostrae
M eum
(14) sic
dett. cum
530]
om. Utinensis
(lO) pro
CR, fatis Utinensis P
17
(x. 71.),
(13)
hac
ins.
in sua parte
{x. n.)
P, servum Utinen-
38
CR
DATO MANUMISSO
PIGN.
^, cuius potestatem senatus consulto luvenCelso iterum et Neratio Marcello consulibus"'

facto ad provincias porrectam constitit, manumissus
civitatem Komanam consecutus es, post vero ut libertus tabularium administrando libertatem quam fueras
consecutus non amisisti, nec actus tuus fiho ex
liberis
ingenuo suscepto, quominus decurio esse
D. xv k. Ajjril. Ravennae^ AA.
possit, obfuit.
conss.^
[a. 290 vel 293]
vetti' libici
VIIL'
tio
DE SERVO PIGNORI DATO MANUMISSO.

1 ^lmpp. Severus et Aiiioninus AA. Proculo.
Licet dotale mancipium vir qui solvendo est possit
manumittere, tamen si te pignori quoque datum mulieri apparuerit, invita ea non posse libertatem adPP. xii k. Mai. Antonino
sequi non ambigitur.
DE SERVO
298
810
VII
II et Geta ii conss.
[a.
205]
2 Idem AA. Ahascanto. Libertas a debitore fisci

servo data, qui pignori non est ex conventione spefisci obligatus, non aliter
ciali, sed tantum privilegio
infirmatur,
quam
si
hoc fraudis
detegatur.
3 Idem AA.
Ajitonio.
Ab
consilio
effectum
qui bona sua pignori
eo,
obligavit, quae habet quaeque habiturus esset, posse
est.
non idem iuris
dari
certum
libertatem
servis
est in his servis, qui pignoris iure specialiter traditi
PP. iii k. lan. Pompeiano et
vel obligati sunt.
Avito conss.
[a.
209]
Si, ut proponis, consentiente creditore, cui pignoris iure cum

aliis mancipiis obligatus fuisti, a debitore manumissus es, potuisti ad libertatem pervenire. PP. vi
id. Mai. Aiexandro A. cons.
[a. 222]
5 Idem A. Extricatiano. Si creditoribus satis-
4 Imp. Alexander A. Sabiniano.
factum
fuerit,
quae pignori obligatae a
ancillae,
manumissae erant, liberae fiunt. nam ipse

manumissor si fraudem se fecisse creditoribus, ut
revocet libertates, audeat dicere, audiri non debet
debitore
nec heredes eius.

Aeliano conss.
PP.
k. lun.
iii
Maximo
ii et
223]
Si tutor tuus de pecunia
servos emptos manumisit, quoniam huiusmodi
servi sicut ceterae res pupillaribus pecuniis emptae
iure pignoris ex constitutione divorum parentium
meorum obligati sunt favore pupillorum, liberi facti
non sunt.
Sive cum nup7 I?np. Gordianus A. lulianae.
[a.
6 Idem A. Auclori.
tua
mancipia in dotem dedisti, sive post datam

dotis maritus tuus quaedam comparavit, iuris rationibus dominia eorum ad eum pervenerunt. ideoque frustra quaestionem super statu
sisses
dotem de pecunia
manumissorum conaris inferre, qui eius facti, qui

comparavit vel in dotem accepit, ab eo iure potuerunt manumitti.
DE HIS QUI A NON DOMINO MANUMISSI SUNT.

Eum, qui sersuos manumittit, ut pretium eorum
dominis, si hoc elegerint, dependat, quanti sua interPP. k. Mart. Antonino
est, saepe rescriptum est.
Imp. Anto?ii7ius A. Corneliano.
vos alienos ac
si
Balbino couss.
A. III I et
[a.
213]
2 Imp. Alexander A. Mercuriali.

Felicissima,
quam mandante te servos*^ emisse dicis, si dominium servi quem manumisit nondum ad te transtulerat, frustra petis, ut denegata libertate eius quem
manumissum dicis possessio tibi tradatur.
3 ^^ldem A. Pompeio militi^^.
Qui tibi hereditatem vendidit, antequam res hereditarias traderet,
dominus earum perseveravit

libertatem servo
et
hereditario
ideo
manumittendo
praestitit.
PP. vi
k.
Aua.^^ Agricola et Clemente conss.

[a. 230]
4 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Zoilo. Si
non proprietatem donaveras, sed mmisterium ancillae dederas, libertatem mancipio dando ea, quae
precarium usum haberet, dominio tuo nihil praeiudicavit.
nemo enim alienum servum, quamvis ut proprium manumittat, ad libertatem producere potest.
PP. X k. Aug. Saeculare et Donato conss. [a. 260]
5 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Marcellinae. Si tradita sunt ex donatione mancipia, ius
manumittendi donatrix non habuit. PP. v k. Mai.
Maximo
et Aquilino conss.
[a.
286]
6 Idem AA.
et CC. Mido. Si pater servum vestrum,

minoribus viginti annis consentientibus,
manumisit, ei Kbertatem praestare non potuit, S. non.
Mart. CC. conss.
[a. 294]
7 ^^lmp. Co7istantinus A. ad Bassum.
Si non a
dominis libertas detur mancipio aheno, si quidem
ab liis iudicibus impetrabitur quibus dandi ius est,
vobis
licet
VIIIL*
DE SERVIS REI PUBLICAE MANUMITTENDIS.

Imp. Gordianus A. Epigono.
Si ita,
ut lege
municipali constitutionibusque principum comprehenditur, cum servus publicus esses, ab ordine consentiente etiam praeside provinciae manumissus es, non
ex eo, quod is quem dederas vicarium in fugam se
convertit, iugo servitutis, quod manumissione evasisti,
iterato cogeris succedere.
2 Idem A. Hadrianae. Si decretum ordinis auctoritas rectoris provinciae comprobavit, quo is libertatem acceperat, cui postea fueras^ ut proponis,
matrimonio copulata, natam ex huiusmodi matrimonio et civem Romanam esse et in patris potestate
non est incertae opinionis.
Diocletianus et Maximiaims AA. et CC.
3
^lmpp.
Titulo non praecedente, quibus doPhiladetpho.
minia servorum quaeri solent, municipum libertus
1
servus non efficitur.
Si itaque secundum legem
(1)
(4)
48, 15
(2) iunge 8, 25, l
(3) C/. Dig. 40, 3
fuerat CR'*
(5) iungendam esse 6, 8, 1
sic R'>,
vidit Cuiacius
(6) vetti libici R^M<^, vetiti lybici C,

vetti l*ci (velici vel blici?) i2, vetti bilici ili*:
ênetivo hoc qui viri nomen (velut Vettii
Libyci)
quaerunt
legis de qua agitur latoris , usum Romanum parum pergpexisse Mommsen monuit: immo requiri vocahulum aut
g. veteris publici (pottruntque sane legts societatis vicesimae libertatis de hoc
lerfis
aryumentum signijicans
e.'
sine ulla trepidatione poenae facilis dissolutio est.

1
Si vero iubentibus nobis quicquam lege actum
esse doceatur et non dominus, ut alienum mancipium manumitteretur, petisse probetur'^ tunc eodem, qui in conspectu nostro libertatem monstrabitur consecutus, ei protinus ad cuius proprietatem
pertinet restituto is, qui mancipium alienum fallendo
principis conscientiam manumisit, mancipia duo cogatur domino eius dare, cuiusmodi sexus aetatis
atque artis constiterit esse manumissum, et alia tria
2
fisco eadem '' ratione similia.
Quae multa non
semper imponitur, sed potius conquiescit "*, si forte
manumissus inferentem sibi quaestionem status ob-
iecta legitima praescriptioue potuerit excludere,
cum
mancipii damna debeat imputare, qui in

perniciem suam gesta taciturnitate firmaverit. PP.
id. lul. Constantino A. v et Licinio C. conss. [a. 319]
sibi amissi
manumissionis genere cavere)^ aut, quod probabilius* sit,

veteris rei publicae
(8) in loco
(7) a. 129 p. Chr.
mendum latet
(9) subscriptio ex 6, 8, 1 restituta est
(10)
(13)
k.
48,
lul.
o/ii.
cuin
16
Pomponio
T/i.,
/.
(II)
militi
gem.
servum B2!
(12)
(14)
(l6)
4, 39, 6
PP.
viii
probetur
(n) eadcmque Th. (18) .sic ft"*

conquiescat (hiuemis PCR^, couquiescct B2il
tuetur BJS(x. n.)
Th.,
(x. n.)
gem., militi om. libri

Th. 4, 9, 1
(i5)
/.
QUI MANUMITTERE
NON POSSUNT
XI.'
QUI MANUMITTERE NON POSSUNT ET
NE
IN
FRAUDEM CREDITORUM MANUMITTATUR.

Certum ius est
Imp. Alcxander A. Antiocho.
directas libertates per legem Aeliam Sen'"
in fraudem creditorum manumissotiam, quae sunt
rum, revocari, nisi et cousilium fraudis hoc animo
manumittentis et eventus damni suum recipere vointer creditores autem etiam eos
lentium sequatur.
numerandos esse quibus fideicommissum debetur,
PP. iii id. Nov. Maximo ii et Aeolim placuit.
1
non
VII
299
alias
an quasi male meritis poenam Inropriore casu, morte eius cui con-
mitti' noluerit,
2
gaverit.
Nam
sulebatur obsequii necessitate finita, libertas potest

pervenire, posteriore id, quod poenae causa in servos statutum est, necesse est vires suas obtinere,
quando divis parentibus meis placuerit eiusmodi
testameutorum leges perpetuam servitutem male meritis servis inrogare, ut nec per suppositum emptorem ad libertatem produci possint.
limio conss.
[a. 223]
2 Idem A. Nataliano. Servos meos nec per interpositam personam ad libertatem producere homines
peculii sui posse mandatis comprehenditur.
3 Idem A. lustinae. Divo Marco auctore amplissimus ordo censuit, ne quis spectaculo, quod edatur,
actorem suum alienumve servum manumitteret et,

si factum esset, pro infecto haberetur.
4 Idem A. Felicissimo. Si minor annia viginti
ad libertatem praestaudam homines tradidisti, senatus consulto^ quod gestum est irritum constituitur.
PP. III id. Mai. luliano ei Crispino conss. [a. 224]
Si in fraudem eorum quae
5 Idem A. Prisco.
fisco debebantur probari potest libertas data, non
sed si pecuniam is, quem patrem tuum appelvalet.
las, emptori dederit et ab eo redemptus ad libertatem productus est, nihil videtur bonis defuisse
eius, qui fisci debitor dicitur.
6 Impp. IHocletianus et Maximianus
AA.
et CC.
Olympio. Nec fideicommissariam libertatem a pupilla sua servis debitam tutorem posse praestare
unde si hos, quos tu rogata manucerti iuris est.
mittere fueras^ certo aetatis tuae tempore, ad libertatem non produxisti, sed tutor manumisit, remanSjerunt in servitute.
7 Idem AA. et CC.
Zotico.
Si debitor ex administratione curae dominus tuus non solvendo
constitutus fideicommissariam tibi reliquit libertatem,
cum in fideicommissariis libertatibus eventum inspici tantum obtinuerit, nihil eius voluntas tibi prodesse potest.
XIII.
PRO QUIBUS CAUSIS SERVI PRAEMIUM ACCIPIUNT LIBERTATEM.

^lmpp. Diocletianus et Maximia?ius AA. Fir*.
Quoniam religiosa sollicitudo ad augendam
provocandamque fidei observationem iuris praemio
adfici debet, si ad ulciscendam caedem domini incorruptis probationibus ac strenuo nisu constiteris^,'
1
mi7io
quam his qui dominorum caedem vindicant iam pridem senatus consulto et statutis principum praestari sancitum est, etiam tu pro tam
ingentibus meritis non ex ipso facto, sed aditione
libertatem,
et Antoninus^ AA. Torquato.

pater meus constituerit a praesidibus provinciarum vel qui coercendorum maleficiorum potestatem habent in perpetua vincula damnatos ad liber-
tatem produci non posse,
hi, qui intra tempora poenae

heredes esse iussi sunt aut legatum fideicommissumve acceperunt, neque libertatem adipisci
nec quicquam eorum quae his data sunt capere pos-
liberi et
1
sunt.
Quod si poenae tempus comjjleverint iam
omni vinculo exsoluti et quasi ad pristinam vel sim,
condicionem redacti et libertatem et

plicem
si qua testamentis dominorum illo tempore defunctorum acceperunt, sine ulla quaestione praeteritae poenae^ consequantur. D. xvi k. lul. ipsis Antonino
et Vero AA. conss.^'
[a. 161?]
2 Imj^p. Falerianus et Gallienus AA. Theodoro.
testamento
vetitus
est
Is quidem, qmi
manumitti, ad
servitutis
non potest pervenire. Sed in proposito

utrumne eos, quos cum filio educatos esse
testator expresserit, propter familiare ministerium

et usum filiorum necessarium et venire et manu-
B 48,
B2 [h.
B2
7,
tur
33 seqq.
7t.)
(2)
(l') quae sunt tueCf. Dig. 40, 9

contra senatus consultum C contra
manumittere fueras scripsi ad B^{x. jr.),

fueras CRM, fueras manumittere dett.
(4)
48, 17.
(5) Impp. Antoninus et Verus Cuiacius
Cf. Dig. 40, 9
propter Dig. 48, 19, 33 haud recte, cum sequatur pater
(n. 7t.)
meus
(6)
BH
(3)
praeteritae poenae
om.
{x. 7t.)
neo non venire
(6')
et
cf.
p.
R, praeterita
C, praeteritae
(7) et veniri et man. R,
man. C, veniri omissis
reliquis
B2
Si
ingenuum
te et
testamento manumissum esse dicas, apud suos iudices causam agere debes, si tamen iustum contradictorem habes, id est eum, qui se patronum tuum
esse dicit, memor senatum censuisse, ut, qui post
manumissionem originem repetierint, ea quae de
domo manumissoris habent ibi relinquant. in qua
causa etiam legata ut liberto data esse iuris prudentibus placuit.
2 Imp. Gordianus A. Pompeiae. Ingenuam natam
neque nutrimentorum sumptus neque servitutis obse-
quium faciunt ancillam neque manumissio libertinam.

PP. V id. Mai. Sahino ii et Venusto conss. [a. 240]
3 Imp. Philippus A. Felicissimo. Si aviam tuamô
manumissam postea ingenuam sollemniter constitit
statumque eius iustae sententiae tuetur auctoritas,
eius quamvis ante sententiam susceptos ingenuam libertatem non immerito flagitare, si cum
filios
peritioribus tractatum habuisses,' facile cognosceres.
libertatem
(1)
Imp. Alexander A. Phileto.
Impp. Severus
interest,
Dec^'
XIIII.'^
NON POSSUNT AD LIBERTATEM PER-
Cum divus
rii id.
DE INGENUIS MANUMISSIS.
VENIRE.
1
PP.
et sententia praesidis reportabis.
Diocletiano iiii et Maximiano iii AA. conss. [a. 290]

2 ^^lmp. Constantinus A. ad lanuarinum. Servi,
qui monetarios adulteriuam monetam clandestinis
sceleribus exercentes detulerint, civitate Romana
donantur *^ ut eorum domini pretium a fisco perJ)." xii k. Dec. Romae Crispo et Concipiant.
stantino CC. II conss.
[a. 321]
3 ^^ldem A. ad populum. Si quis servus raptus
^'
facinus dissimulatione praeteritum aut pacvirginis
tione transmissum detulerit in publicum, libertate"
D. prid. k. April. Aquileia Constantino
donetur.
A. VI et Constantino C. coiiss.
[a. 320]
4 ^^lmppp. Gratianus Valentinianus et TlieodoSi desertorem servus
sius AAA. ad Syagrium pp.
PP. id. lul. Romae
prodiderit, libertate donetur.
Gratiaiio v et Theodosio AA. conss.
[a. 380]
XII.'
QUI
1114
et
Maximianus AA.
et CC.
Cum cognatum tuum
Agrippae.
ingenuum, factum
dominatione velut captivumj
factionis
Paimyrenae
distractum esse dicas, praeses provinciae ingenuitati

n.)
{x.
(8)
48, 18
recte iungit 1, 19,

id. Oct.
(13) sic
(I-J)
(17)
(19)
1,
19, 1
AC, donentur
48,
ancillam
10,
ins.
Cf.
PR
seqq.
9, 21, 2:
cum
Th. 9, 22,
B2 (x. n.),
4
= Th.
Cf Dig.
(18)
1, 19,
(12)
(15)
pp. scr.
Latinitate Th.
Dig. 40,
Firminae
= Th.
(lO)
(9)
Cuiactus
(ll)
PP.
iunge 9,
40, 14
38*
donamus Th.
(l6) virginis
7, 18, 4,
viii
24,
om. Th.
iunqe 12,
45,
(20) sic
R,
VII
suae
reddi
eum
S.
efficict.
iiii
conss.
id.
lan^ AA.
293]
.[
5 Idem AA. et CC. Crescenti. Defaman statum

ingenuorum seu errore seu maKgnitate quorundam
cum adfirmes diu praeperiniquum est, praesertim
sidem unum atque alterum iuterpellatum a te vocitasse diversam partem, ut contradictionem faceret,
Unde constat
si defensionibus suis confideret.
1
merito rectorem pfovinciae commotum adlegationibus tuis sententiam dedisse, ne de cetero inquietuadhuc diversa pars
Si
2 dinem sustineres.
igitur
eadem obstinatione, aditus praese?

perseverat in
i>. prid.
provinciae ab iniuria temperari praecipiet.
[a. 293]
non. April. AA. conss.
6 Idem AA. et CC. Dionysio. Scientis condicionem liberum non posse fieri servum evidentissimi
iuris
cum
est.
igitur
quorum precibus
proponas patrem pupillorum,

mentionem, velut liberuni
fecisti
te penes se habuisse, ministerium, licet in actu longi

quibus dotemporis non praecedente vero titulo
minia quaeri solent, mutare tuam condicionem mi,
AA. conss.
[a. 293]
Si te ac filios
CC. Matronae.
tuos* ingenuos esse constat, natalium veritas vos
nam qui servitutis moverat quaestionem,
tuetur.
apud acta causae renuntiando ad ingenuitatis probationem nec nocere quicquam nec prodesse potest.
nime potuit. S.
7 Idem AA.
vii k. Mai.
et
XV k. lul. AA. conss.

\a. 293]
8 Idem AA. et CC. Callimorpho. Ingenui nascuntur, libertini manumissione tantum constituuntur
pactum autem nec servis nec libertinis ingenuitatem
adsignat nec his, qui transactioni non consenserunt,
quicquam praeiudicare potest. S. iiii k. lan. AA.
S.
conss.
293]
[a.
9 Idem AA.
et CC.
Potamoni^.
Libertina matre
natalibus evidentis ac
ingenuis nasci
manifesti iuris est.
Cum igitur te matre libertina editam, dehinc ab hostibus captam postliminio
procreatam
l
reversam proponas et nunc tibi servitutis moveri

quaestionem, consequens est adiri praesidem provinciae, qui de causa liberali cognoscet iure laturus
sententiam, sciens neque huiusmodi matris condicionem neque captivitatem reversis de statu pristino
quicquam posse detrahere.
10 Idem AA. et CC. Athenodorae. Ad recognoscendos singulos nomina comparata publico consensu, ob celandos natales ingenuis si mutentur,
minime nocet, natosque, licet in ministerio servitutis, liberae condicionis non servos possessio, sed
status ingenuos edi perficit.
11 Idem AA. et CC. Maximae.
Si vestram possessionem nullus praecessit titulus, sed ingenui constituti operas mercede placita locastis,
nec statui
quicquam vestro derogatum est.nec ad conventionis
implendam fidem sollemniter agere prohibemini. S.
Mart. CC. conss.
[a. 294]
non.^
12 Idem AA. et CC. Quietae. Ad mutandum liberae

statum commissum plagii nihil promovef*, sedabductam natales, quibus nata est, post hunc etiam casum
obtinere convenit.
13 Idem AA.
S. iii k. Dec. CC. conss.

et CC. Menandro.
294]
se
[a.
Ingenuum
contendendo nec probando non amittit libertinitatem.

VII id. Dec. CC. conss.
S.
COMMUNIA DE MANUMISSIONIBUS
300
15
14.
\a 294]
et CC. Aristoteli.
Status ingenuae
quod velut ancilla sponsaliorum nomine
14 Idem AA.
ex eo solo,
data proponitur, praeiudicari nulla ratione
potest.
S. VII k. lan. CC. conss.
[a. 294]
pertinebat, libertatem imposuit, non secundum antiquam observationem et libertatem cadere et eum
sine domino intellegi esse, sed' nec inveniri personam, cui res ad se venientes adquirat: sed si tam
proprietarius quam usufructuarius libertatem ei consentientes imposuerant, pleno iure liberum eum eftici
et, si quid postea sibi adquisierit, hoc in bonis suis
1
habere.
Sin autem proprietarius solus** liber-
tatem imposuerit usufructuario minime consentiente,

sit quidem ille, qui libertatem a proprietario accepit, inter libertos proprietarii connumeratus et, si
quid in medio possedit, hoc sibi adquirat, sibi habeat, suae posteritati relinquat. salvo patronatus
iure per omnia custodiendo
nisi et hoc ei legibus
\a fuerit remissum. Ipse tamen libertus quasi servu8 apud usufructuarium permaneat, donec usufructuarius vivit vel usus fructus non legitimo modo
etenim si finem usus fructus quoperemptus est.
cumque modo accipiat, tunc facultas ei tribuitur
quo maluerit degere modo. si vero adhuc superstite usufructuario ab hac luce fuerit libertus exemptus, hereditas eius legitimum tramitem sequatur.
2
Sin autem usufructuarius tantummodo libertatem
imposuerit, si quidem hoc modo, ut cedat usufructu^
proprietario, plenissimum ius habeat in servo pro,
prietarius et omnia ei servus adquirat secundum ea,

quae generaliter in servos et dominos constituta
ia sunt. Sin vero gratias agendo usufructuarius
eum ab usu fructu liberaverit et libertate donaverit,
tunc maneat quidem servus proprietario suo adnexus, sed non necessitas ei imponatur, donec vivit
usufructuarius vel usus fructus constare potest, observare proprietarium et quaedam ministeria ei adimplere, sed iudices nostri eum in quiete tueantur.
post usufructuarii autem mortem vel usus fructus
quocumque modo interemptionem tunc serviat quidem domino et omnia, quae in medio ad eum per1b veniant, haec suo domino adquirat. Et sit ex
nostra constitutione haec separatio inter servos et
uon secundum
et
liberos
remaneat
quoque huic
3
et
ut explosa antiqua perparentibus tam feminis
legi adicimus,
differentia liceat
sonarum
masculis
quam
ius antiquum idem servus

nullum respiciat dominum.
Illud
filiis
sive in sacris consti-
filiabus
emancipatis cuiuscumque gradus mandatum imponere, quatenus servas in libertatem producant sive apud iudicem sive in sacris ecclesiis sive
secundum alium quem mandator voluerit legitimum
modum. cum enim et in successionibus et in aliis
sive
tutis
omnibus nulla est inter liberos discretio,

oportet hoc observari et in praesenti casu maxime
pro libertate, quam et fovere et tueri Romanis legibus et praecipue nostro numini peculiare est. D. xv
k. April. Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530]
2 Idem A. luliano pp. Si quis servo suo liberpaene
tatem imponat sive in ecclesia sive ad qualecumque

tribunal vel apud eum, qui libertatem imponere legibus habet licentiam, sive in testamento vel alio
ultimo elogio directam vel fideicommissariam
nullo
coartetur modo eorum qui ad libertatem veniunt
aetatem requirere.
neque enim eum tantummodo
civitatem Romanam adipisci volumus, qui maior tri,
ginta annis
extitit,
non
sed
in ecclesiasti-
quemadmodum
huiusmodi aetatis differentia,

ita in omnibus libertatibus
quae a dominis imponuntur sive in extremis dispositionibus sive per
iudices vel alio legitimo modo, hoc observari sancimus, ut sint omnes cives Romani constituti ampliandam enim magis civitatem nostram quam minuendam esse censemus. D. k. Aug. Lampadio ei Oreste
cis libertatibus
est
COMMUNIA DE MANUMISSIONIBUS.
vv. cc. conss.
^lmp. lustinianus A. luliano pp. Sancimus, si

proprietarius servo, cuius usus fructus ad alium
1
(l)
id. ian.
scripsi, k.
(x. TT.)
v<;t
(3)
requiritur
ian. id. traditur
nomen mulipH<t
(2)
tuo8 6m.
(4) sic C,
PZi*, praemovit /2?, avrCxetxai B2{x.7i.)
B^
coinmo[h)
[a.
530]
3 Idem A. lohanni pp. Si quis sine uxore constitutus ancillam suam nomine habeat concubinae
4S, 19
B.S
cum
{.
Cf. Dig. 40, 1

n.)
(8) solus
B2
(h. TT.),
(6)
om.
iunge
B2
U8U fructum
7,
sed om.
sic Af
usus fructus
7,
{x. 71.)
C,
(7)
(9)
RM^
DE LIBERALI CAUSA
et in
301
eadem usque ad mortem consuetudine perman-
ex ea sustulerit, sancimus
omnimodo nan concedi heredibus defuncti eandem
vel liberos eius, si etiam liberos habuerit, in servitutem deducere, sed post mortem domini sub certo
*
serit et forsitan
modo
si
liberos
eripiatur in libertatem
una cum subole
etiam eam forsitan habuerit.
Ipsi
sua,
etenim do-
dum
superest, damus licentiam quomodo voancilla sua quam etiam ex ea progenita subole et in suo ultimo elogio quidquid voluerit
contra eos^ disponere, id est sive quasi servos eos
aliis legare sive in servitute heredum nominatim relinquere. sin autem taciturnitate eos praeterierit, tunc
post mortem eius ad libertatem eripiantur, ut sit do2 mini mors libertatis eorum exordium. Omnibus^
etenim uxores habentibus concubinas vel liberas
vel ancillas habere nec antiqua iura nec nostra cou-
mino,
luerit uti
tam
D.
cedunt.
Nov. Constantinopoli post consula-
k.
ium Lampadii
et Orestis vv. cc.
[a.
531]
XVI.''
DE LIBERALI CAUSA.
Imp. Antoninus A. Satiirninae. Rem quidem
et inhonestam admisisse confiteris,
quia
sed quia
proponis filios ingenuos a te venumdatos.
factum tuum filiis obesse non debet, adi competentem iudicem, si vis, ut causa agatur secundum ordi1
illicitam
nem
iuris.
PP. v id. Fehr.
2 Idem A. Vereniano. Si
hi, quos servos tuos

esse dicis, liberi esse a diversa parte dicuntur, de
statu eorum more solito quaeri oportet: nec enim
res iudicata, qua de proprietate eorum pronuntia-
tum
opponi causae liberali potest. B. non. Fehr.

et Sabino conss.
[a. 214]
Si liber homo
3 Imp. Alexander A. Quirino.
alienae ancillae contubernium sequatur, licet ei fuerit
denuntiatum, ut se abstineret, servus domini mulieris
non fit. PP. non. Febr. Fusco etDextro conss. [a. 225]
4 Idem A. lucundo. Si is, quem in servitutem
petebas, liber quamvis absente te causa cognita pronuntiatus est, secunda in servitutem petitio eius dari
tibi non debet.
sed si, posteaquam cognovisti de
sententia iudicis, appellasti, an iure lata sit, in audiest,
Romae Messala
torio quaeretur.
5 laem A. Sdbino. Non ideo minus in libertatem

proclamare potest ea, quam ancillam tuam esse dicis,
1
quia eam vendente fisco comparasti. Sed nec hoc
ad praescriptionem operatur, quod venditionis tempore maior viginti annis fuit, cum aetatis adlegatio
non alias possit praescriptionem adversus civem Ro-
manum accommodare, quam
si
VII
suam
tinebis.
6 I^PP' Valerianus et Gallienus AA. et Valerianus noouissimus Caesar Vausumetio. Nec si volens
scripsisses servum te esse, non liberum, praeiudicium iuri tuo aliquid comparasses: quanto nunc
magis,
cum eam
testaris ?
scripturam dare compulsum te esse
P.
Si ab eo cuius
servus fuisti manumissus es, frustra libertatis controversiam sustines, maxime ab herede eius qui manumisit, cum, etsi iure libertas non processit, re-
B2 {x.
BH
(1) et ins.
in
12
(2)
contra eos] ex ea vertit
(5)
BH {x. n.)
hominibus libri
48, 20
(4)
Cf.
idem Graeci: pro ad se /uerit adsertor
adsertorem expulerint lustiniani propter 7, 17, 1

(") patronis B^{x. n.)
B2{ic. 7t.), quae
actus quacumque administrati ratione scripsi ad
se,
(6) sic
(8)
tt.)
(x. 7t.),
Dig.AO,
Ccum
B^
et BJS
TtQa^scos ijvnva iSioinrjaav XoyiCficp
(Thal.) ovrcos avvxaôv' vel ratione actus xal ta Xotna
(x. n.) iTjS
286]
casse te intellegitur.
[a. 293]
Liberos privatis
CC. Slratio.
pactis vel actus quacumque administrati ratione^
non posse mutata condicione servos fieri certi iuris
D. iiii non.
est.
[a. 293]
11 Idem AA. et CC. Faustino. Non mutant servi^
statum, si ad civiles honores illicite atque improbe
10 Idem AA.
et
unde si status moveatur quaestio,

adspiraverint.
intellegere vobis licet nihil prodesse posse, quod
pater vester honores civiles gessit. sollemnibus itaque ordinatis apud praesidem provinciae de statu
vestro cognoscetur.
[a. 293]
12 Idem AA. et CC. Secundo. Si liberum te
natum aliquis comparavit, statum retines, quem antea
si vero ex ancilla editum naturalis pater
habuisti.
idemque dominus distraxit ac post emptori pretium
PP.
solvisti, non idcirco libertatem consecutus es.
k. Mart. AA. conss.'^^
[a. 293]
13 Idem AA. et CC. Antistiae. Principaliter de
si vero ex peculio
statu defuncti agi non potest.
quondam eius, quem tibi^' bona reliquisse comme-
xviii
moras, res vindicentur vel eius filiis moveatur status

quaestio, haec omnia sollemniter praesidali notione
D. v k. Mai. AA. conss.
decidi debent.
[a. 293]
14 Idem AA. et CC. Quintianae. Lite ordinata
in possessione libertatis is, de cuius libertate quaeconstituitur et interim pro libero habetur.
ritur,
D. iiii k. Mai. Heracleae AA. conss.
[a. 293]
Nec omissa pro1 5 Idem AA. et CC. Palladio.
fessio probationem generis excludit nec falsa simucum itaque ad examinatiolata veritatem minuit.
nem veri omnis iure prodita debeat admitti probatio,
^
aditus praeses provinciae soUemnibus ordinatis, prout

ratio patitur, causam liberalem inter vos decidi providebit.
[a. 293]
16 Idem AA. et CC. Diogeniae. Si ministerium
quasi libera exhibuisti ac te nesciente quasi ancilla
iuris
dotem data conscriptum instrumentum est, nihil

haec libertati tuae nocere potuerunt, maxime cum
minorem aetate
fuisse
commemores
et placuerit
minores viginti annis nulla ratione mutare statum

ac pro liberis servos fieri, ne ante libertatem inconsulte amittanf^, quam aliis propter aetatis rationem sine consilio praestare non*^ possunt. PP. vi
id. Mai. Hadrianopoli AA. conss.
[a. 293]
17 Idem AA. et CC. Regino. JMultis rationibus,
natalibus ingenuis fratribus natis, post delictis vel
casibus intervenientibus singulorum causae status
separantur. Nihil itaque prohibet eundem et tibi
non movere quaestionem et eos, quos fratres tuos
adseveras, in servitutem vindicare sive retinere.
liber2
Igitur ad demonstrandam fratrum^ tuorum
tatem aliae sunt probationes necessariae: nam quod
1
7 Imp. Aurelianus A. Secundo.
(3) sic
[a.
men, quo liberi dumtaxat nuncupantur, addiderit et

non servum esse, sed servili macula adspersum comprehenderit, contra eum qui servus uon est suppli-
te
qui' si adfirmationem
non impleat, inconcussum possessionis ius ob-
9 Idem AA. et CC. Proculo. Cum precum tuarum conceptio, licet eum contra quem supplicas ex
ancilla natum esse expresserit, tamen nomini cogno-
in-
recipit.
lino conss.
participandi pretii
ad se^
16
spectu tamen aditae hereditatis voluntatem defuncti

suo consensu firmare debuit.
8 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Veneriae.
Cum adfirmes placuisse quondam domino tuo,
ut pro te et filia tua dato nummo certae quantitatis vos manumitteret, et te tantummodo liberavit,
aditus rector provinciae hortabitur eum salva reve'
rentia, quam patrono liberti solent exhibere, placito
suo stare. PP. prid.
Sept. Maximo ii et Aqui-
2 gratia consensum servituti dedisse probetur. Probationis sane onus, cum ex servitute in libertatem
adseritur,
15.
8ia fidaov, actus (actis C) quacumque administratione

CM, actu quocumque (quac. P?) administrationis
Latine, sedcontra B^{x. tt.),
(9) servi] honores servi
quamquam in hoc quoque servi pro genetivo explicatur
(U) tibi BJS {x. tt.), tu CR
(10) aa. conss. supplevi
ne . amittant dett. cum
{x. n.), neo ... amit-
PR
B2
(12)
tunt
PCR
(13)
non
tuetur
B2
B2 {x. n.),
delet
Mommsen
libertatis
tibi non movetur quaesiio
idoneam constat habere probationem.
AA. conss.
18 Idem AA.
eorum
S.
i^-
et CC.
Zotico.
Ad
non
k. lun.
293]
probationem
in-
contra cuius successores postulas,

genuitatis ab eo,
facta tibi locatio non sufficit, nec tamen hoc sohim ad servitutis vinculum argumentum est idoneum.
[a. 293]
S. id. lul. PhilippopoU AA. conss.
19 Idem AA. et CC. Paulo. Principaliter causam
eius de quo supplicas esse q-uam tuam perspicimus.
nam cum
illius
ris,
te
eum ad
libertatem
produxisse profitea-
suum
interest magis sollemniter
tueri sta-
tum
consequenter tua etiam agetur causa: nam
si ab eo, contra quem fundis preces, servus dicatur
eiquc libertas ex manuraissione tua vindicetur, proet
originis et bieneficium-
batio servitutis
manumissio-
adsignans tuum etiam ius patrosi vero consentiat servituti, tunc iure
concesso adito praeside provinciae eum invitum etiam
defendere poteris.
[a. 293]
20 Idem AA. et CC. Aeternali. Sicut semel praesic
non
stitam libertatera revocari
licet,
per ea, quae
non manumittendi causa domini cum servis propriis^
S.
vi
k. Sept. AA.
agunt, nihil sibi detrahunt.
nis libertatera
natus tuetur.
illi
conss.
21
[a.
Idem AA.
et
CC.
Thallusae.
quidem in liberali causa mased nec mapatris inspiciatur condicio.

terni avi sola sufficit, cum, licet avia quoque libera
probari possit, multis tamen ex causis status mutari
consueverit. Sirmi ^- iiii id.April. AA. conss. [a. 294]
29 Idetn AA. et CC. Troitae. De ancilla matrc
natam et ab eo rederaptam, in cuius fuit contubernio, si non manumittitur , in servitute perraanere
nihil nepoti prodest, si
Eam, quae
in
non ambigitur.
[a. 21)4]
30 Idem AA. et CC. Eutychio. Solo obsequii
non praestiti velamento data libertas rescindi non
libertatem.
[a. 293]
24 "^ldem AA. et
Sehastiano.
Interrogatam
et professam apud acta se esse ancillam huiusmodi
factum defensionem* libertatis non excludit. S. iiii
k. lan. AA. conss.
[a. 293]
CC
25 Idem AA. et CC. Licentiano. Sicut praetermissa instrumenta manumissionis recte factae nullum
adferunt praestitae libertati vitium, ita si servum ad
libertatem produxisti, instrumentorum amissio nihil
ei nocere potest.
S. v id. Fehr. CC. conss. [a. 294]
26 Idem AA. et CC Molento. Sicut datam libertatem manumissis adimere patronus non potest, ita
manumissionis instrumentum praestare cogitur. S. vii
id. Mart. CC. conss.
[a. 294]
27 Hdem AA. et CC. Aurelio " Asterio. Arrianus si mota quaestione a Leonide liber fuit
pronuntiatus, in servitutem a victo iterum non recte peti1
tus est.
Coheres etiam tibi ab Arriano datus
coUudens cum eo sive heredibus ipsius, qui status
moverat quaestionem, nihil tibi obfuit, nec quae in
confessionem inter eos veneruut, statum veritatis vel
nomen substantiae defuncti mutare potuerunt. D. iii
k.^^ April. Sirmio CC. conss.
[a. 294]
28 Idem AA. et CC. Eurymedonti. Avi paterni
magistratu functi dignitas ad libertatis probationem
B2
(0 eorum om. BJS (x. n.)

(2) idem
(. n.)
probatio originis et (deletis servitutis et
beneficium) Mommsen
C
cum
(3) propriis
(h. n.) om.
(4) perpetuo
P cuni B.S (x. 71.), perp. cavetur P>CR
(5) sic JK*
cum
(x, 7t.), quaesita PCR'*?
(e) filiae
(x. yt.),
om. libri
(7) iuiige Consult. 4, 9
(8) defensione scr.
B2
PR
BS
[a.
potest.
294]
31 Idem AA. et CC. Corsianae. Si tibi servitutis

iraprobe moveatur quaestio, sollemnibus ordinatis de
caiumnia vel iniuria, prout vindictae viam elegeris,
habita contestatione
postcaquam servus non csse
,
fueris pronuntiatus, adversus eara sentcntiam postulare potes, tunc demum de his etiam quae direpta
probaveris restitutionem, cum pro libertate fuerit pronuntiatum, petiturus. S. v id. Oct. CC. conss. [a. 294]
32
Idein
AA.
et CC. Athenaidi.
Subscriptio
filii
domini manumittentis nec addere secuta nec omissa

detrahere libertati quicquam potest. D. non. ISov.
CC
conss.
33 Idem AA.
[a. 294]
Licet accepta
CC. Melitianae.
et
pecunia dominua te manumisit, tamen tributa liS. iiii id. Nov. CC.
bertas rescindi non potuit.
conss.
[a.
34 Idem AA.
'
non confessio adsignat.

quapropter si ex ancilla
nata post ad hbertatem manumissa pervenisti, te
velut ex altera natam ancilla servam professa quaesitam^ manumissione libertatem huiusmodi simulatione vel errore amittere minime potuisti, cum servi
nascantur ratione certa, non confessione constituantur.
D. V k. Pec. AA. conss.
[a. 293]
23 Ide7n AA. et CC. Musciae. Si tibi testamento
directa libertas a domino relicta est et ex eo successerunt scriptae filiae^, nou idcirco, quod secundum eius voluntatem vel contra de filils uni praestas
obsequium, ceterae filiae tuam rescindere possunt
non
tris,
293]
possessione libertatis non sine dolo maio reperitur,

in servitutem constitutae simile habere praeiudicium
edicto perpetuo * si controversia erit, utrum ex ser'vitute in libertatem petatur an ex libertate in ser'tutem' sui conceptione manifeste probatur, nec
quicquam ancillae dolus proprii iuris dominis aufert.
S. non. Oct. Sii^mi AA. conss.
[a. 293]
22 Idem AA. et CC. Pardaleae. Parentes natales,
B2
DE LIBERALl CAUSA
302
VII 16
CC
et
binatus ratione non
CC
Hermionae.
conss.
35 Idem AA.
quod
pupilli
294]
Libera concuD. id. Nov.
constituitur ancilla.
et CC. Atellio.
tutor
res velut
Nou
[a. 294]
idcirco minus,
administrasse
dicitur,
ex eius persona servitutis pati quaestionem potest.

Sii^mi^^ non. Dec. CC. conss.
[a. 294]
36 Idem AA. et CC. Theodorae. Post certi teraliberam
eam
ministerium
ancillae
esse
cum ea
poris
paciscendo conventionis obtemperandi legi doraina
nullara habet necessitatem utque hoc verura est,
contrario
ita
si
filios
bera in ministerium
tur,
tibi
suos constituta cura his litradere promisisse pro-be-
[a. 294]
parere placitis non compellitur.
et CC.
Olympio. Si filium tuum libe-
3v Idem AA.
rum genero
vendidisti, qui
tam proxima necessitudine
coniunctus condicionis ignorantiam simulare non potest, utrisque sociis criminis accusator deest. [a. 294]
38 Idem AA. et CC. Phiioserapi. Non idcirco
minus, (juod te limenarcha creato nemo contradixit,
rei pubhcae nomine moveri tibi status quaestio potest^*. D.xvi k. lan. Mcomediae CC. conss. [a. 294]
39 Ideyn AA. et CC. Eutychio. Liberos velut
servos profitentes statum eorum mulare non posse
S. vii k. lan. Sirmi CC. conss.
constat.
[a. 294]
40 Exemplum sacrarum litterarum ad Verinitm.
luxta edicti nostri continentiam in liberalibus quoque negotiis, sive de libertinitate sive de ingenuitate
moventur, absente nihilo minus una parte causam
discuti et pro iustitiae ratione sententiam proferri
nihil prohibet.
41 Impp. Co7istantinus et Licinius AA. ad Titialubemus omnes

praesidem Cappadociae.
epistulas actricis, quas ad Aehum tamquam principalem fecerat, inanes et vacuas esse atque in irritum devocari ac de ingenuitate eiusdera Aelii requiri nec mulieri id obesse, quod ad eum taraquam
decurionem ac principalem scripserit, vel id, quod
idem se finxerit decurionem vel principalem, maxime
cum non solum testium professione et cognationis
eius, quae iugum servile agnoscit'^, verum etiam
voce propria eiusdem Aelii apud aliud iudicium patuerat, quod condicionis serviHs videretur.
7ium^^
(9)
iunge 3,
31,
8.
6, 59,
Consultatio, om. libri
(ll)
Consult. 6, 18
d.
(lO)
non. 6, 69, 4
aurclio
sirmi
(12)
(13) 8. scr., cf.

fortasse natum est ex s., cjf. 7, 56, 4
not. 12
cum B.S (x. 7t.), om.
(U) potest
(15) cf.
12, 50, 1
(16) eius quae i. s. agnoscit scripsi cum B.S
eiusque (que om. R) i. s. cognoscitur CR
(k. n,)
SC
DE ADSERTIONE TOLLENDA
303
1619
VII
^lmp. Constantinus A. ad Maximum mi. Pla^

qui nascuntur matrum condicioniJbus uti,
quarum mox visceribus expanuntur. ante litem vero
nati suo omnes nomine in quaestionem vocentur,
hos solos, qui in lite nati erunt, omnem
?[uoniam
ortunam matrum complecti oportet et aut iustis
tradi
dominis aut libertate cum lucis auctoribus
frui.
D. prid. id. lun. Sirmio ProUano et luliano
2
tinebatur vel natura contractus exigebat.
In
praesenti autem, quia adsertorum vana nomina reiecta sunt, si persona, pro cuius condiclone lis agitur, mortua fuerit, quemadmodum iudicium potest
adimpleri una tantummodo persona in iudicium ve3
niente? Sancimus itaque in praesenti casu licentiam esse emptori adversus suum auctorem venire,
quatenus vel ostendat venditor servum se vendi-
conss.
disse vel, si non potuerit, quasi libera persona

vendita evictionis periculum ad eum revertatur. D.
42
cuit eo8
[a.
322]
k.
Sepf'
[a.
531]
XVII.3
DE ADSERTIONE TOLLENDA.
Imp. lustinianus A. Menae pp. Lites super
servili condicione movendas ad dementiorem tam
examinationem quam terminum transferimus iubentes, si quis vel adhuc serviens liberum se esse dixerit
vel in libertate commorans ad servitutem vocatus
fuerit, adsertoris difficultatem in utroque casu cessare ipsumque per se ad intentiones
eius qui dominum sese adserit respondere et, si ex possessione
libertatis ad servitutem ducitur, etiam procuratorem
dare minime prohiberi, quod his, qui ex servitute
ad libertatem prosiluerint, penitus interdicimus illis
legibus, quae dudum et secunda et tertia vice adsertorias lites examinari praecipiebant, in posterum
cum sit iustum primam definitioconquiescentibus
nem in suis manere viribus, cum provocatio nulla
oblata fuerit: qua porrecta, ad simiiitudinem aliofum negotiorum iudex, ad quem res ex provocatione
ducitur, eam examinabit, cuius et ipsius iudicium
ad secundam exquisitionem minime deducetur occasione legum, quae super adsertoriis litibus positae
1
sunt.
Super peculio etiam eorum vel aliis rebus
aut causis veterem defensoris ^ observationem tollimus, praecipientes illorum tantummodo peculia, qui
ex possessione servitutis super libera condicione litigant, aliasque res quae vindicantur in tuto pro dis2
Omnes vero, qui pro
positione iudicis coUocari.
libertate periclitantur, si quidem possint fideiussorem
dare, eum exigi: sin vero re vera datio eius impossibilis eis sit hocque iudici manifeste ostendatur,
iuratoriae cautioni committi: scientes quod, si post
huiusmodi expositionem afuerint et edictis citati in
absentia nihilo minus per unum annum duraverint,
1
"*
omnimodo
XVIIL'
QUIBUS AD LIBERTATEM PROCLAMARE NON
LICET ET DE REBUS EORUM, QUI AD LIBERTATEM PROCLAMARE NON PROHIBENTUR.
1
Im^. Gordianus A. Proculo.
Dispar causa est
eius, qui dissimulata condicione sua distrahi se passus

nam suest, et eius, qui pretium participatus est.
periori quidem non denegatur libertatis defensio,

posteriori autem, et si civis Romanus sit et particil
patus est pretia^, libertas denegatur. Eandemque et in ex) distinctionem adhibendam, cui fideicommissaria libertas debetur , meritissimo * iuris
PP.
auctores responderunt.
k.
Mai.
Gordiano A.
et Aviola conss.
[a.
Maximianus AA.
et
239]
et CC.
De latronum familia descendentibus ex

Melanae.
largitione principali vel auctoritate fiscali servis factis
retro principes libertatem denegari decreverunt.
Constantinus A. ad Maximum pu.^'^ Si
3.
^"^lmp.
quis in hbertatem proclamaverit , id, quod apud se
esse eius qui se dominum dicit profitebitur, quoniam de eo non dubitatur, reddi ac referri iudex
1
protinus
dubium
vero
Quod
pronuntiabit.
fuerit negatione
'^,
petitur,
si
per cautionem conserva-
bitur ac petitio differetur, ut, si fuerit approbata^'*

(quoniam et ipsis, qui his rem commiserunt,
libertas,
medendum est) gestarum rerum ab eodem ratio atque omne quod debebitur reposcatur, ut servitute
depulsa qui pro domino quondam fuerat habeat,
quod ut servo dominii iure largitus est et quae ex
earum rerum quaestu ac fructibus conciliata sunt
quae de
et
furtivis
compendiis
cum liberum
'^
obscure
capta ac
non oporteat, quod

nomine collocaverat.
obnoxii erunt et eius dominio,

qui litem eis intulit, sine ulla dubitatione adsignabuntur. Scire vero eos volumus, qui aliquem ad
3
servitutem vocant, quod, si post primam accusationem in quocumque iudicio vel ex divali iussione
factam et admonitionem ei oblatam, qui servus esse
dicitur, in alio iudicio eum accusaverint (praeterquam si eius occasionem ipse qui servus esse dicitur praestiterit), etsi domini sint, suo iure privaB. iii id. Dec. dn. lustiniano pp. A. ii
buntur.
2 Ea vero, quae testamento vel donatione quaesita

sunt aut quae ex earum rerum emolumentis empta
quae
confectaque sunt, eidem ingenuo deputentur.
tamen universa exacto libertatis iudicio, quae^^ a
in
discernantur
dictis
rebus
",
sequestro esse
supra
oportet, ut his ab utroque deductis atque in medio
iure collocatis ad eorum proprietatem uterque conD. xv k. lun.*^ Thessatonica Severo et
tendat.
cons.^
Rufino conss.
servituti
[a.
528]
parata sunt,
apud servum dominus
fuerit subtractus, necessitas
imponebatur
nihilo
minus
adsertori litem implere, ut emptor, si victus erat et

pro libertate fuerat pronuntiatum, habeat regressum
adversus venditorem, ut ei quasi liberae personae
venditor reddat
(1)
lic.n.)
Th. 4,
(3)
intentionem
8,
P^R
veteris defensoris
id,
quod emptionali instrumento con-
4
(2)
48, 21
et
iure
sic
ins.
P^C
Th. contra
cum
B^
B2
(x.n.),
(5) sic PR, veterem defensionis C,
.
.
conss.
{x. 7t.)
(e) iustiniano
(4)
B^
supplevimus
(7) Constantinopoli post oonsulatum Lampadii et Orestis vv. cc. suppl. Buchholtz
48, 9
(8)
Cf. Dig. 40, 43
(9) idem
{x.n.): et participatus eat nretia del. Mommsen
(10) sic C, meritissimi PR.
B^
peculii
[a.
2 Idem A. lohanni pp. Expeditam antea quaestionem, in praesenti autem ex nostra lege, quam
de adsertione tollenda posuimus, in quandam difficultatem incidere periclitantem, compendioso remedio
l
fulciendam esse censemus.
Cum enim per adsertores super libertate iudicium agitabatur, si in
medio adsertore litem agente adsertus ab hac luce
esse
323]
XVIIII.^''
DE ORDINE COGNITIONUM.
Cura et ipse conVitalio.
controversiam pati, qua ratione
postulas, priusquam de condicione constaret tua,
accusandi tibi tribui potestatem contra eum qui te
servum esse contendit? cum igitur, sicut adlegas,
statuô generis fretus es, iuxta ius ordinarium praesidem pete, qui cognita prius liberaU causa ex eventu
1
Imp. Alexander A.
es
status
aîcos
B2
(x. Tt.)
(11)
SCR
pu. Th., pp.

Th. contra B.S {x.
(12)
BS(x.
7t.)
(15)
tc.)
idem
T^. 4, 8, 6 : iunge 8, 46, 10

negotiatione controversum
(14) propria ins. Th. contra
(13)
2'h.: liberi
Mommsen
(16)
quo
7%.,
(17) sic CR^?, discernuntur R''

ctTteQ BJS {x. 7t.)
BS\x. 7t.) (18) iun. 8, 46, 10, ian. {alias mart.) Th. :
Maximus idibus Sept. a, 323 praefectura ahiit
(19) B
sed
Th.
48, 22
(20) sic
C cum BS
{x. TT.),
tui ins.
PR
VII
non dubiquid de crimine statuere debeat,
iudicii,
tabit.
PP. V
id.
Maximo
ii
&t
Aeliano
i^-
conss.
^'^^]
de hereditate et libertate
controversia est, prius agi causa libertatis dcbet.
sed si de hereditate agetur, ordinanda quidem est
causa libertatis, sed sutficit ei, qui libertate utitur,
ad victoriam de hereditate secundum se pronuntiaPP. y id. Aug. Maximo ii et Aeliano
tum*.
2 Idem A.
Galliae.
controversiam movit, necessitatem habebit et sine

satisdatione easdem res reddere et tunc causam liberalem secundum iuris ordinem exercere. [a. 317 319?]
Si
conss.
[^-
223]
3 Idem A. Valeriano. Si crimen aliquod inferatur ei, quam ingenuam esse dicis, ante liberalis causa
suo ordine agi debet, cognitionem suam praeside

si delictum
praebente, quoniam necesse est ante sciri,
probatum fuerit, ut in liberam et ingenuam an ut in
ancillam constitui oportet. PP. vi k. Dec. Maximo ii
et
DE ORDINE COGNITIONUM
304
1921
Aeliano conss.
[a. 223]
Si status con-
4 Imp. Gordianus A. Menedemo.
troversiam pateris, lite prius liberali terminata, si

pro te fuerit pronuntiatutn, agere etiam adversus
eum, qui se dominum tuum esse contendit, non prohiberis.
Quod si ideo te ab accusatione elidet,
quasi servum non proprium sed alienum, liberale
quidem iudicium cessat, causae autem examinatio
apud eum qui iudicat ostendet^ utrumne accusatio
induci debeat propter statum personae, an evanescat.
D. X k. Dec. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239]
1
Cum status quaestionem tibi moveri et te

debita velle petere commemores, ordinarium est prius
sollemnibus interpositis, si hoc iuris admiserit ratio,
causam liberalem apud praesidem provinciae decidi,
ut, si liber fueris vel servus non esse pronuntiatus,
tunc tibi iure debita restitui iubeat, cum hoc incerto, utrumne tibi libero constituto an domino tuo,
si servum te sententia declaraverit, debeatur, ad solutionem debitorem tuum urgueri non oporteat. S.
[a. 293]
prid. k. Mai. Beraci^ AA. conss.
Si res tuas
6 Idem AA. et CC. Alexandriae.
raptas''' vel amotas esse dicis ab his, quos servos
tuos esse contendis, hique in libertatem proclamaverunt, causa liberalis prius adversus eos et tunc
DE COLLUSIONE DETEGENDA.
Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Theodorae.
Cum servum matris tuae et stupro violasse
1
et turpis coniunctionis maculam excogitandae ingenuitatis collusione ac falsae captivitatis velamento apud competentem iudicem obtegere
voluisse proponas êc libertatem ei matrem tuam
dedisse, sed in solam ingenuitatem eum nudae voluntatis mendacio producere enisam adseveres, servum esse palam est, quando etiam divi Pii rescrip-
dominam suam
tum super
captivitate emissum, quam non intercessisse

iugenuum fecisse non videatur, nec adseveratio consensus tui ingenuitatis ius tribuere potuit.
PP. xiiii k. lul. Diocletiano iiii et Maximiano iii
AA. conss.
[a. 290]
2 Idem AA. et CC. Milesio. Libertinae condicionis constitutis privatis pactis mutare statum non
licere Ninniano senatus consulto contra collusorem
poena statuta praemioque detegenti promisso maniD. v k. Dec. CC. conss.
feste declaratur.
[a. 294]
significas,
Alpheo.
damni
dati
rerumque amotarum
lis
apud praesidem
provinciae contestanda est, ut, si quidem liberi vel

servi non esse pronuntientur
tunc demum damni
dati et amotarum rerum procedere possit adhibita
probatione condemnatio, si vero secus, quaestio rerum amotarum evanescat. D. iii k.^ lan. SirmiAA.
,
conss.
7 ^'Imp. Constantinus A. ad Bassum.
negotium status fuerit exortum,
si
ab
[a. 293]
Si quando
eius parte
qui dicitur servus aliquid dicatur dominus abripuisse,

prius considerari placet, utrum de possessione servi^
tutis in libertatem reclamandum
putet an vero ex
1
possessione libertatis in servitutem vocatur. Ac^
si eum de obsequiis servilibus libertatem constiterit
flagitare, ante decidi status convenit causam atque
ita praeberi direptorum negotiorum, si res
exegerit,
2 audientiam. Quod si ei qui ad servitutem vocatur
quicquam direptum^ esse memoretur, universa quae
constiterit ablata ita demum reddi convenit ei, qui
servus esse contenditur, si modo salvam rem futu3
ram per idoneos
fideiussores promiserit.
Nam
si
tales non potuerit dare, tunc ea convenit, de

quibus
in iudicio tractabitur, sequestrari in eum
diem, in
quo controversia sopietur, ita ut ex isdem, si alia'
facultas esse
non
poterit,
tantum
litis
sumptibus
et
alimoniae hominis subministretur , quantum mode4 (1) rato iudicis arbitrio fuerit aestimatum. Cum
autem necdum lite de statu mota res ab aliquo direptae sint et sententia de restituenda possessione
rerum lata ille, ne sententiae satisfieret, de statu
pronuntiatam ( tum
eum pronuntiatum
esse /2
(2) ostendit P(7i2
(3) Heracleae Mommsen
(4) ruptas Cuiacius, sed aQTtaysvra
(k. n.)
(5) k.
Mommsen, id P
(5') Seeck iungit 9, 12, 7
(6) ac iJf
(1)
sec.
i^) P,
se
pronuntiatum C,
sec.
eum pronuntiatum
sec.
72*, sec.
B2
XXI. ^
NE DE STATU DEFUNCTORUM POST QUINQUENNIUM QUAERATUR.

Impp. Severus et Antoninus AA. Niconi. Adicompetens iudex causam praescriptionis examinabit et, si Domitiae patronum, qui civis Romanus
in diemt mortis vixit, ante quinque anuos, quam lis
1
tus
bonorum
mulieris inchoaretur, vita decessisse conlibertae status ex persona*' manumissoris

non retractabitur.
2 Idem AA. Maximo. Si is, qui te heredem fecit,
propter matris condicionem servus dicitur et mater
ante quinque annos litis motae vita decessit, praescriptioni locus erit, cum quaeri de statu non possit,
nisi de condicione matris retractaretur.
haec ita,
si, quamdiu vixit, sine interpellatione ut civis Romana egit. PP. id. Sept. Antonino A. ii et Geia
C. II conss.
[a. 205]
3 Imp. Alexander A. Olympiadi.
Quamvis defunctus sit maritus quondam tuus, cui status quaestio inferebatur, causa tamen etiam post obitum eius
stiterit,
propter
emoluraentum
iudicaturus
durat eamque
de singulis rebus
successionis
apud eum, qui de hereditate
vel
decidi oportet.
Si is, quem servum tuum
fuisse et a fratre tuo manumissum atque heredem
scriptum proponis, ut civis Romanus vixit nec intra
quinquennium post mortem eius status quaestionem
movere coepisti, intellegis neque heredibus ab eo
'^
esse voluit, conscriptis neque his, quos liberos
troversiam te contra formam senatus consulti facere
l
posse. Quod si prius, quam id spatium temporis
est,
4 Idem A. Marciano.
excederet, agere coepisti, et peculium eius more

iudiciorum persequi et cum manumissis ordinata lite
secundum formam edicti experiri non prohiberis.

PP. V id. lun. Modesto et Probo conss.
[a. 228]
5 Imp. Gordiantcs A. Severo. Quod est constitutum post quinquennium de statu defunctorum quaestionem incipere non posse, ad speciem emancipanec ne perfecta sit, minime pertinet.
6 Impp. Valerianus et Gallienus AA.^ Pollae.^ Si
mater tua quasi ingenua communi opinione vixit et
tionis, iure
cum B2{x.n.\
libri
48, 23
40, 15
BJS {X.
(S) sic
at
CKM*
BU {x. n.),
Cf. Dxg. 40, 16

(11)
;r ),
huius
ins.
libertoB Pli
(t)
alia BI!{h.7i.), aliqua
subministrentur
(10)
B2{x.7i.)
48,
11
(12)
libri
sic
(9)
Cf. Dig.
Cli^
cum
DE LONGI TEMPORIS PRAESCR.
305
quinc[uennium a die mortis eius excessit, potes rem

si tibi status quaestionem motemptaverint, nota praescriptione repeUere.
An
1
autem pro ingenua in diem mortis egerit, in
publicam et pupillos,
vere
iudicio
quod si varietas interveniat,

requiretur.
PP. vi id.
posteriora tempora spectari convenit.
lun. Saeculare ii et Vonato conss.
[. 260]
7 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Heliodoro. Si pater tuus veluti ingenuus vixit nec status
controversiam , quasi fisci servus esset, apud praesidem provinciae, qui super huiusmodi quaestionibus
iudicare solet, sed apud curatorem rei publicae non
competentem iudicem passus est, postque mortem

eius quinquennium fluxit, status tuus ex praescriptione, quae ex senatus consulto emanat, protectus est.
8 Idem AA. et CC. Theodoro. Repetitio peculii
rerum servi tui, si nullo iusto titulo intercedente *
corpora ab aliquo possideantur, nulla temporis praescriptione mutilabitur. nec enim senatus consultum,
quo super non retractandis defunctorum statibus
sancitum
est,
intervenit, si defunctus in fuga^ con-
versatus atque latitans decessit. D. x k. Dec. Mel'^"

Diocletiario et Maximiano AA. conss.
[a. 299?]
XXII.'
DE LONGI TEMPORTS PRAESCRIPTIONE, QUAE

PRO LIBERTATE ET NON ADVERSUS LIBERTATEM OPPONITUR.
Muciano.
Mala fide morato in libertate diu prodesse non potest temporis praescriptio. unde cum
confitearis fuga te ab eo cuius meministi recessisse,
intellegis ex hoc solo sine dolo malo in possessione te
libertatis non esse. D. x k. Sept. AA. conss. [a. 293]
2 Idem AA. et CC Carterio. Praestat firmam
defensionem libertatis'* ex iusto initio longo tempore
obtenta possessio.
favor enim libertatibus debitus
et salubris iam pridem ratio suasit, ut his, qui bona
in possessione libertatis per viginti annorum

spatium sine interpellatione morati essent, praescriptio adversus inquietudinem status eorum pro-
fide
desse deberet, ut et liberi et cives fiant Romani.

D. VII k. luL Antiochiae Constantio ii.i et Maximiano iii CC. conss.
[a. 300]
3 Êxemplum sacrarum litterarum Coristantini et
*
Licinii AA. ad
Dionysium vice praefectorum agentem.
Solam temporis longinqmtatem , etiamsi sexa-
VII 21-^26
labores pro libertate subiectorum sustinuimus, satis

esse impium credidimus quasdam mulieres libertate
sua fraudari et, quod ab hostium ferocitate contra
naturalem libertatem inductum est, hoc a libidine
nequissimorum hominum inferri, Claudianum senatus consultum et omnem eius observationem circa
denuntiationes et iudicum sententias conquiescere
in posterum volumus, ne, quae libera constituta est,
semel decepta vel
vel
infelici
cupidine
capta vel
quocumque modo contra natalium suorum ingenuitatem deducatur in servitutem et sit pessimum
alio
dedecus cognationis suae fulgori, ut, quae forsitan

decoratos dignitatibus habeat cognatos, haec in aUenum cadat dominium et dominum pertimescat forsitan cognatis suis inferiorem.
quod et in libertis
observari oportet: semel etenim libertate potitam
per tale dedecus in servitutem reduci religio tem1
^"^Sed ne
porum meorum nullo patitur modo.
servi vel adscripticii putent sibi impunitum esse tale
'*
verendum
conamen, quod maxime in adscripticios
est, ne liberarum mulierum nuptiis ab his excogi-
paulatim huiusmodi hominum condicio decrescat,

sancimus, si quid tale fuerit vel a servo vel adscripticio perpetratum, liberam habere potestatem dominum eius sive per se sive per praesidem provinciae
talem servum vel adscripticium castigatione competenti corrigere et abstrahere a tali muliere.
quod
tatis
si
neglexerit,
sciat in
suum damnum huiusmodi
sidiam reversuram.
[a.
de-
531534]
XXV.
DE NUDO EX lURE QUIRITIUM TOLLENDO.
1 Imp. lustinianus A. luliano
pp.
Antiquae subludibrium per hanc decisionem expellentes

nullam esse differentiam patimur inter dominos, apud
quos vel nudum ex iure Quiritum vel tantummodo
in bonis reperitur, quia nec huiusmodi esse volumus
distinctionem nec ex iure Quiritum nomen, quod
nihil aenigmate discrepat nec umquam videtur neque in rebus apparet, sed est vacuum et superfluum
verbum, per quod animi iuvenum, qui ad primara
veniunt legum audientiam, perterriti ex primis eo*
rum cunabulis inutiles leîs antiquae dispositiones
sed sit plenissimus et legitimus quisque
accipiunt.
dominus sive servi sui sive aliarum rerum ad se
^
tilitatis
pertinentium.
[a.
annorum curricula excesserunt, libertatis iura

minime mutilare oportere congruit aequitati. D. iii
k? Mai. Volusiano et Anniano conss.
[a. 314]
530531]
ginta
XXVI.*
DE USUCAPIONE PRO EMPTORE VEL TRANSXXIII.
ACTIONE.
DE PECULIO ETUS QUI LIBERTATEM MERUIT.
IMancipia tua si
sunt, qui ius vendendi non habuerunt, vindicare ea potes. nec enim usucapi ab emptoribus potuerunt, cum illicita venditione furtum contractum sit.
PP. id. Aug. Antonino A. iiii et
Balbino conss.
[a. 213]
2 Imp. Alexander A. Marcellino. Si contra de-
^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.

Longe diversam causam eorum, qui a
Rufino.
superstitibus manumittuntur, item illorum, quibus
testamento libertas relinquitur, esse dissimulare non
debueras, cum superiore quidem casu concessum
tacite peculium, si non adimatur, posteriore vero,
nisi
specialiter fuerit datum, penes successorem
remanere sit iuris evidentis. S. v non. Oct. CC.
1
conss.
[a.
294]
Imp. Antoninus A. Flaviano.
ab
eis distracta
voluntatem servos, quos propter perfectae

heredibus suis defunctus servari testamento praecepit, tutores vendiderunt, usucapi non
D. v non. Mart luliano et Crispino
potuerunt.
functi
artis peritiam
conss.
XXIIII.
DE SENATUS CONSULTO CLAUDIANO TOLLENDO.

1 ^lmp. lustinianus A. Hermogeni
maqistro officiorum. Cum in nostris temporibus, in qmous multos
(2) fuga scripsi
praecedente det}. cnm B2 {x.n.)
cum B.S{x.7t.), fugam P^CR, fugem I^
(2*) sic lihri
(3) B 48, 24
(4) sic P^Ccum B2{x.n.), libertati
(l)
Pm
(5)
iunge 3,
1,
(6)
praefectorum recte se hahere prohavit
Mommsen Memorie deW

n.
instituto
p. 3t5
(7)
d. id.
[a.
224]
matrem eius, cuius

dicis, bona fide emptam
possidere coepisti, etiamsi ipsa in causam furtivam
incidit, tamen postea conceptum apud te partum
3 Idem A. NepoUllae.
nomine quaestionem pati
Si
usucapere potuisti.
3,
=
9,
ad
4,
1,
(8)
^-48,
11, 48, 24:

13,
(9)
48, 25,
1
53.
(lo)
5,
17,
in adscripticiorum coniugiis Monmsen

in adscripticios om. l. gem.
(12)
50,
Cf. Dig. 41, 4
(11)
(x. TT.):
\^.seqq.
24,
iungendae videntur
39
DB USUCAPIONE PRO DONATO
306
2631
VII
4 Idem A. Achilleo. Venditioni ancillae consensum

dedisse diversam partera si probaveris, retractando
contractum, quem ipsa ratum habuit, non audietur.
sed et hac probatioue cessante si bona fide emptam
ancillam venditore bona fide distrahente temporis
intentio proprietatem vindicantis
spatio usuceperis,
tenere non potest. PP. iii id. April.
5 Imp. Gordianus A. Marino. Si partem posses^
sionis mala fide possessor venumdedit, id quidem,

quod ab ipso tenetur, omnimodo cum fructibus redistracta est, ita
cipi potest, portio autem, quae
recte petitur a possidente, si sciens alienam

comparavit vel bona fide emptor nondum complevit
1
usucapionem. Violenter autem possesaione amissa,
priusquam in domini potestatem perveniat, usucapio
emptori, etsi bona fide mercatus est, non competit.
PP. XII k. April. Pio et Pontiano conss.
[a. 238]
demum
6 Imp. Phiiippus A. cum consilio collocutus diocit:

sit probetum rem pignori fuisse obligatam et
postea a debitore distractam, palam est non potuisse
eam quasi furtivam usucapi. Sine die tt consule.
Pecudi. Sciens servum alienum citra domini voluntatem* venumdans furtum committit. quod rei vi-
tuam, cui heres extitisti, neque te usu mancipia ex

ea causa capere posse.
PP. vii k. lul. Roniae
Laeto et Cereale conss.
[a. 215]
Marinae.
Nihil pro herede posse usucapi suis
existentibus heredibus obtinuit'^.
pp, v k. Febr.
AA. conss.
3 Idem AA.
[a.
CC. Diocletiano.
et
293]
Opinione falsa
mortis pro herede possessio rerum absentis procedere non potest.

4 Idem AA. et CC. Serapioni. Usucapio non
praecedente vero titulo procedere non potest nec
prodesse neque tenenti neque heredi eius potest,
nec obtentu velut ex hereditate, quod alienum fuit,
domini"
intentio uUo longi temporis spatio absumik. lan. CC. conss.

[a. 294]
D. VII
tur.
Cum
xxx.**
COIMMUNIA DE USUCAPIONIBUS.
Imp. Alexander A.
Sabi?io.
Qui ex conducto
usucapionem fieri, licet bona

v id. Fehr. CC. conss. [a. 294]
possidet, quamvis corporaliter teneat, non tamen sibi,

sed domino rei creditur possidere. neque enim colono vel conductori praediorum longae possessionis
praescriptio quaeritur. PP. vii k. April. Alexandro
A. II et Marcello conss.
[a. 226]
8 ^ldem AA. et CC. Severo*. Ex causa transactionis habentes iustam causam possessionis usu[a. 294]
capere possunt^.
y ^ldem AA. et CC. Gaio. Eum, qui a pupillo
sine tutoris auctoritate distrahente comparavit, nullum temporis spatium' defendit. sed si locupletior
2 Idem A. Onesimae. lam pridem quidem mancipium, de quo supplicas, comparasse te dicis: sed
si cogitaveris fisci mei rem usucapi non posse, respondere te actionibus fisci mei intellegis nec alias
posse proprietatem obtinere, quam si non ex ancilla
fiscali natum
fuisse constiterit.
PP. non. Mart.
factus

3 Idem A. Pantherio. Si mala
dominum
tium, priusquam ad
sessio,
non
permittit
fide possideatur.
D.
eius
revertatur pos-
emptoris^ pecunia post pubertatem occasioad iniquum trahat compendium, doli mali
submovebitur exceptione.
S. riii id. Dec.
CC.
conss.
[a. 294]
nem
iuris
XXVII.
[a.
231]
servum tuum
fide
Antiochus tenuit, intentionem tuam contra

successorem eius, licet bona fide possidet, propter
initii vitium usucapio non absumpsit^^.
sciens
DE USUCAPIONE PRO DONATO.

Sive fuit doImp. Alexander A. Macedonio.
qui tibi loca de quibus supplicasti donavit,
sive a non domino bona fide donata suscepisti eaque usucepisti, auferri tibi quod iure quaesitum est
non potest. PP. v id. Mart.
XXXI."
Bttinus,
2 Im/^p. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.

Capitoni. Donantem ancillam alienam nihil domino
deminuere non est ambigui iuris: furtum etiam contrahere citra voluntatem domini contractantem
ut
,
eiu3
rei
nec usucapio possit procedere.
AA. conss.
3 Idem AA. et CC. Rhodano.
S.
id.
DE USUCAPIONE TRANSFORMANDA ET DE SUBLATA DIFFERENTIA RERUM MANCIPI ET NEC

MANCIPI.
lustinianus A. lohanni pp. Cum nostri
'/mp.
animi vigilantia ex iure Quiritum nomen et substan1
tiam sustulerit'^ ef^" communes exceptiones in omni

loco valeantî, id est
annorum
vel
[a. 293]
Irritam facere do-
nationem perfectam nemini licet. utque hoc verum

est, sic error falsae causae ratione fidei bonae non
defenditur.
quod et in dominio pro* usucapione
quaerendo servatur.
vel viginti vel triginta

aliae maioris aevi consatis inutile est usucapionem
tinentes prolixitatem
in Italicis quidem solis^ rebus admittere, in provincialibus autem recludere. sed et si quis res alienas, Italicas tamen, bona fide possidebat per biennium, miseri rerum domini excludebantur et nullus
eis ad eas reservabatur regressus '^'^. quae et nescientibus dominis procedebant: quo nihil inhamanius
,
Ap7il.
decem
quae sunt
si^^
si homo absens et nesciens tam angusto tempore suis cadebat possessionibus. Ideo per praesentem legem et in Italicis solis^s rebus, quae immobiles sunt vel esse intelleguntur, sicut annalem
exceptionem, ita et usucapionem transformandam esse
censemus, ut tantummodo et hic decem vel viginti
annorum vel triginta et aliarum exceptionum tempora currant, huiusmodi angustiis penitus semotis.
2
Cum autem antiqui et in rebus mobilibus vel se
moventibus, quae fuerant alienatae vel quocumque
modo, bona fide tamen, detentae, usucapionem extendebant, non in Italico solo nexu, sed in omnem
orbem terrarum, et hanc annali tempore conclude-
erat,
XXVIII.'
DE USUCAPIONE PRO DOTE.

^^lmp. Alexander A. Taurino. Res mobiles in
dotem datae, quamvis alienae, si sine vitio tamen
fuerunt, a bona fide accipiente pro dote usucapiuntur.
1
XXVIIII.^2
DE USUCAPIONE
PIIO
HEREDE.
Cum pro herede

Imp. Antoninus A. Zoilo.
usucapio locum non habeat, intellegis neque matrem
1
(1)
nc CR^,
(3)
fortasse iungenda
4, 38, 9
(6)
(8)
(5)
5, 69, 3
D.
mandatum C
(2)
est 4, 38, 9
VIII k. April. Sirmi
(4)
CC.
contra
addtt
militi
conss. 4, 38, 9
longi temporis spatium non l. gem.

Dig. 41, 6
(9) donato ins. Rus(10) Cf Dig. 41,9
(ll)
50, 7, 3
50, 5
(12)
Cf Dig. 41, 5
(13) sic C, optinebit
(14) do-
sardus
teneri PR<*
50, 6
(7)
Cf.
PR
mini J*/2, dominii
(17)
(20)
Cf.
50, 10
sustulit et
(18)
R,
(22) si R, om.
eas res regressus
Boli
CRi^M^
C/2*,
dominium P^f
3 Inst. 2, 6
Dig. 41,
iunge
(16) sic
3, 34, 13
Hustulit ut
(23) sic /2, soli
servabatur
(15)
C,
5 50, 10
absumit
(19) 7,
40, 1 pr.
(24) sic R,
eolis
R^^fM'*^
(21)
CR
(25)
PR
25, 1
7,
DE ADQUIRENDA POSSESSIONE
bant, et eam duximus esse corrigendam, ut, si quis

alieuam rem mobilem seu se moventem in quacumque terra sive Italica sive proyinciali bona fide per
continuum triennium detinuerit, is firmo iure eara
possideat,
ei adquisitam.
ut in his onmibus
usucapionem
per
quasi
Hoc tantummodo observando,

casibus ab initio bona fide eam
3
capiat,
secundum
temporis praescriptio, et ut continuetur ei possessio etiam anterioris iusti possessoris et connumeretur in decennium vel viginti annorum spatium vel triennium, quod * in rebus mobi-
quod
exigit longi
libus observandum esse censemus, ut in omnibus

iusto titulo possessionis antecessoris ^ iusta detentio,
quam in re habuit, non interrumpatur ex posteriore
forsitan alienae rei scientia, licet ex titulo lucraIta etenim ampliatur qui4 tivo ea coepta est.
dem
longi temporis^ materia, quae ei subdita est,

minuitur'* autem usucapionum compendiosa dominis
5 iactura et eius iura nocentia.
Cum etiam res dividi mancipi et nec mancipi sane antiquum est et
^
mîto antiquari oportet, sit et rebus et locis omnibus similis ordo, inutilibus ambiguitatibus et differentiis sublatis.
D.
xv
consulatum Zampadii
k.
YII 31. 32
307
Nov. Constantinoôli post
et Orestis vv. cc.
531]
[a.
cum omni
BE ADQUIRENDA ET RETINENDA POSSESSIONE.

Per
1 l7npp. Severus et Antoninus AA. Attico.
liberam personam ignoranti quoque adquiri possessionem et, postquam scientia intervenerit, usucapionis condicionem inchoari posse tam ratione utilitatis
quam iuris pridem' receptum est. VP. vi k. Dec.
Dextro ii et Prisco conss.
[a. 196]
2 Imp. Alexander A. Gauro. Minus instructus
vacuam posquod per procuratorem emisti, non
est, qui te sollicitum reddidit, quasi in
sessionem eius,
sis inductus, cum ipse proponas diu te in posseslicet
sione fuisse omniaque ut dominum gessisse.
enim instrumento non sit comprehensum, quod tibi
tradita sit possessio, ipsa tamen rei veritate id consecutus es, si sciente venditore in possessione fuisti.
3 Imp. Decius A. Paifo. Donatarum rerum a
infanti vacua possessio tradita
quamvis enim sint auctorum sen-
quacumque persona
corpore quaeritur.
tentiae dissentientes , tamen consultius videtur interim, licet animi plenus non fuisset adfectus^, possessionem per traditionem esse quaesitam: alioquin,
sicuti viri consultissimi Papiniani responso continetur, ne quidem per tutorem possessio infanti poterit
PP. v k. April. Decio A. ii et Grato
adquiri.
conss.
[a. 250]
4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. NepoLicet possessio nudo animo adquiri non
tianae.
si igitur
possit, tamen solo animo retineri potest.
desertam praediorum possessionem non derelinquendi

adfectione transacto tempore non coluisti, sed ex
metus necessitate culturam eorum distulisti, praeiudicium tibi ex transmissi temporis iniuria generari
non
potest.
PP.
k.
Aug.
ipsis iiii et iii
conss.
AA.
290]
[a.
5 Idem AA.^ Mennoni. Cum nemo causam sibi

possessionis mutare possit proponasque colonum nulla
extrinsecus accedente causa ex colendi occasione ad
iniquae venditionis vitium esse prolapsum, praeses
provinciae inquisita fide veri dominii tui ius convelli
non sinet.
6 ^^ldem AA.
et CC.
Valerio.
S. id. April.
AA.
293]
7 Idem AA. et CC. Asyncrito. Improba possessio
firmum titulum possidendi nuUum praestare potest.
[a.
unde ingredientem in vacuam possessionem alieni

fundi non consentiente domino vel actore, qui eius
rei concedendi potestatem habuit, causam iustam
possessionis adipisci non potuisse certum est. PP. v
id. Dec. AA. conss.
[a. 293]
8 Idem AA. et CC. Cyrillo. Per procuratorem
utilitatis causa possessionem et, si proprietas ab hac
separari non possit, dominium etiam quaeri placuit.
PP. xviii^^ k. Mart. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
9 Idem AA. et CC. Sergio. Nec ex vera venditione possessionem, quam non fuerat emptor adeptus,
improbe retinere potest: ac multo minus
is,
quiad-
severatione falsa velut emptor, cum sine obligatione

pignoris pecuniam mutuo dedisset, fundum inrumpens alienum retinendi iustam habet oausam. PP. lu
non. Amil. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
10 Imp. Constantinus A. ad Maternum. Nemo
ambigit possessionis duplicem esse rationem, aliam
quae iure consistit, aliam quae corpore, utramque
autem ita demum esse legitimam, cum omnium adversariorum silentio ac taciturnitate firmetur : interpellatione vero et controversia progressa non posse
eum
XXXII.
causa non dubitabit.
conss.^^
intellegi
licct
possessorem, qui,
corpore teneat,
tamen ex interposita contestatione et causa in iudicium deducta super iure possessionis vacillet ac
dubitet.
PP. XI k. Febr. Triveris Volusiano et
Anniano conss.
[a. 314]
11 ^^lmjpp. Arcadius et Honorius AA. Petronio
Vitia possessionum a maiorivicario Hispaniarum.
bus contracta perdurant
culpa comitatur. D. xv
et
successorem auctoris sui
k. lan.
Mediolano Caesario
et Attico conss.
[a. 397]
12 Imp. lustinianus A. lohanni pp. Ex libris
Sabinianis quaestionem in divinas nostri numinis
aures relatam toUentes definimus, ut, sive servus sive
procurator vel colonus vel inquilinus vel quispiam
alius, per quem licentia est nobis possidere, corporaliter nactam" possessionem cuiuscumque rei eam^*
dereliquerit vel alii prodiderit, desidia forte vel dolo,
ut locus aperiatur alii eandem possessionem detinere, nihil penitus domino praeiudicium generetur,
ne ex aliena malignitate alienum damnum emergat,
sed et ipse, si liberae condicionis est, competentibus actionibus subiugetur, omni iactura ab eo restituenda domino rei vel ei, circa quem neglegenter
Sin autem necdum sub
1
vel dolose versatus est.
vel coloni vel inquilini vel servi

desidia
possessio facta est, sed ipse eam accipere
vel dolo supersedit, tunc ipse qui eum transmisit ex
mala sua electione praeiudicium circa possessionem
manibus procuratoris
patiatur, ex memoratarum personarum vel machina2 tione vel neglegentia accedens. Hoc etenim tantummodo sancimus, ut dominus nuUo modo aliquod
discrimen sustineat ab his quos transmiserit, non ut
etiam lucrum sibi per eos adquirat, cum et antiqua

regula, quae definivit deteriorem condicionem per
servum domini nullo fieri modo, tunc locum habet,
cum de damno dominus periclitetur, non cum sibi
lucrum per servum adquiri desiderat: salva videlicet

et in hoc casu domino rei vel ei, qui ad eam deti-
nendam praefatas
eas
omm
transmiserit
actione,
si
personas,
qua ex legibus
servata.
ei
[^*
adversus
competit
531 532]
Si nulla iusta ex
causa ingressum agrum sive vineas

ministi praeses reppererit nec uUa
eum
cuius
me-
praescriptione
vestra iuterpellatur petitio, restituere te possessioni
(!) qnod C, quod et 12
(2) possessionis antece[dente posBe]ssoris scr.
(4) sic
(3) praescriptio et ins. Mommsen
50,
R^, minuatur {7/2
(5) sit et CB, et sit
(6)
2,
52 sqq.
Cf.
Dig. 41,2
(7)
sic GR'>,
prudentia P/2
(8)
sic
aa.
et
(ll)
(13)
C*, cflcctus
co.
sine
=--
dett.
die
et
PCR
(lO)
(9) sic
conss. 6, 2, 10
Th. 4, 22, 5: iunge 8,
5,
PCRy
iungenda
fortasse
(12)
(14)
39*
a.
est
t o. S,
6, 2, 10
xvi Mommsîn
eara
hl.
edd,
xxxm.^
DE PRAESCBIPTIONE LONGI TEMPORIS DECEM
VEL VIGINTI ANNORUM.
et Antoninus AA. luliano pp.^
et omissam^' quaestionem res ad
bona fide^* transierint et exinde novi
Impp. Severus
Cum
motam
post
nova dominia
anni intercesserint sine interpellatione
viginti
non
est inquietanda quae nunc possidet persona, quae

sicut accessione prioris dommi non utitur, qui^ est
ei mota
inquietatus, ita nec impedienda est, quod
controversia sit. Quod si prior possessor inquie1

tatus est, etsi postea per longum tempus sine aliqua interpellatione in possessione remansit, tamen
2 non potest uti longi temporis praescriptione. Quod
etiam in re publica servari oportet. J). lu et Antonino AA. conss.^
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Longi
temporis praescriptio bis, qui bona fide coeptam

possessionem continuatam nec interruptam inquietudine litis tenuerunt, solet patrocinari. PP. v k.
Dec. Maximo ii et Aquilino conss.
[a. 286]
3 Idem AA. et CC. Antonio. Si vineae, quas mater tua vitrico tuo in dotem dedit, tuae proprietatis
sunt nec ulla praescriptio ex transacti temporis prolixitate adolevit, praeses provinciae restitui tibi eas
efficiet.
[a.
293]
Diutina possessio
CC. Hermo.
iure tantum successionis sine iusto titulo obtenta
prodesse ad praescriptionem hac sola ratione non
AA.
Ide7n
et
PP.^ IIII id. April. AA. conss.

[a. 293]
5 Idem AA. et CC. Sotericho. Nec petentem dominium ab eo, cui petentis solus error causam possessionis sine vero titulo praestitit, silentii lond
potest.
praescriptione
Sirmi^ xi
k.
iuris
depelli
Mai. AA. conss.
evidentissimi
est.
S.
[a.
293]
6 Pars epistulae Diocletani et Maximiani AA.

ad Primosum praesidem Syriae. Si fraude
CC.
dolo, licet inter maiores annis, facta venditio
et
et
est,
hanc confirmare non potuit consequens tempus, cum

iongi temporis praescriptio in malae fidei contractibus locum nou habeat. Accepta.
[a. 293]
7 Idem AA. et CC. Antneae.
Longi temporis
munitis instrumentorum amissio nihil
praescriptione''
luris aufert nec diuturnitate possessionis partam semaleficium
curitatem
alterius
turbare potest.
D.
AA. conss.
[a. 293]
8 Idem AA. et CC. Celso. Si is contra quem
supplicas matris tuae quondam mancipia quasi filius
prid. k. lan.
ex causa tantum adoptionis defendit, adfectio destinatae illicitae adoptionis ad horum dominium ei
quaerendum sola non sufficit. Quapropter mannon prohiberis nullam timens temporis
si hoc tantum initio procedente is
praescriptionem
1
cipia petere
contra
DE PRAESCR. LONGI
308
VII 33. 34
quem
supplicas
horum possessionem adep-
TEJIP.
quis per decem vel viginti annos rem detinuisse

probetur, adiecto scilicet etiam tempore prioris^^
possessoris, memorata longi temporis exceptio sine
dubio ei competat nec occasione lucrativae causae
D. k. lun. dn. lustiniario pp. A. ii
repellatur.
cons.
[a.
528]
Cum in longi temporis

A. lohanni pp.
praescriptione tres emergebant veteribus ambiguitates, prima propter res, ubi positae sunt, secunda
propter personas, sive utriusque sive alterutrius
praesentiam exigimus, et tertia, si in eadem provincia vel si in eadem civitate debent esse personae
12 Idem
tam
petentis quam possidentis et res, pro quibus

certatur: omnes praesentis legis amplectimur defini-
1
Sancimus
tione, ut nihil citra*^ eam relinquatur.
itaque debere in huiusmodi specie utriusque personae tam petentis quam possidentis spectari domiciUum, ut tam is qui dominii vel hypothecae quaestionem inducit quam is qui res possidet domicilium in
uno habeant loco, ia est in una provincia. hoc

etenim nobis magis eligendum videtur, ut non c|vitate concludatur domicilium, sed magis provincia," et
in eadem habet provincia,
si uterque domicilium
causam
2 tem
inter praesentes esse videri et decennio agenDe rebus autem, de quibus dubiexcludi.
tatio est, nulla erit dijfferentia, sive in eadem provincia sint sive in vicina vel trans mare j)ositae et
3
longo spatio separatae. Sin autem non in eadem
provincia uterque domicilium habeat,
sed alter in
in altera, tunc ut''' inter absentes causam disceptari et locum esse viginti annorum exnihil enim prohibet, sive in eadem proceptioni.
vincia res constitutae sint sive in alia, super his
controversiam in iudicio provinciali moveri et multo
3 magis in hac florentissima civitate. Quid enim
prodest in ipsa provincia esse possessionem an in
alia, cum ius vindicationis incorporale est et, ubicumque res positae sunt, et dominium earum et
vinculum ad dominum vel creditorem possit reverti?
ideo enim nostri maiores subtihssimo animo et divino quodam motu ad actiones et earum iura pervenerunt, ut incorporales constitutae possint ubicumque ius suum et elfectum corporalem extendere.
Zb
Sit igitur secundum hanc definitionem causa
perfectissime composita et nemo posthac dubitet,
neque inter praesentes neque inter absentes quid
statuendum sit, ut bono initio et possessione tenentis et utriusque partis domicilio requisito sit expedita quaestio pro rebus ubicumque positis, nulla
scientia vel ignorantia expectanda, ne altera dubita4 tionis inextricabilis oriatur occasio. Eodem observando et si res non soli sint, sed incorporales,
quae in iure consistunt, veluti usus fructus et ceterae servitutes. D. v k. Dec. Constantinopoli post
consulatum Lampadii et Orestis vv. cc.^^
[a. 531]
alia,
alius
tus est.
[a. 294]
CC. Demostheni.
Emptor bona
contra praesentem decennii praescriptione, cuius
fide^
initio contestationem haberi sufficit,
posteaquam suam
impleverit intentionem petitor, adhibita probatione
iustae possessionis defensus* absolvi recte
postu-
9 Idem AA.
et
lat.
[a.
10 ^^ldem AA.
294]
CC. Regino.
Nec bona fide
possessionem adeptis longi temporis praescriptio post
moram litis contestatae compieta proficit, cum post
motam controversiam in praeteritum aestimetur. PP.
F* id. Dec. CC. conss.
[a. 294]
11 Imp. lustinianus A. Menae pp. Super longi
temporis praescriptione , quae ex decem vel viginti
annis introducitur, perspicuo iure sancimus, ut, sive
ex donatione sive ex alia lucrativa causa bona fide
(11
-B 50,
quia
("
om.
A
a.
11
(4)
(2)
202) scr.
criptione
(H)
et
pp. del.
(2*) cf. p. V
(3) qui CR,
[Severo] iii et Antonino AA. conss.
(5) pp. scripsiy pp. sirmii RussarduSy
Sirmi
(cf. ad 7, 56, 4)
(?)
praepossessione Cie
(s) sic CR'',
(9) defensus ante posteaquam
del.
PR" cum B,
paratam P, partem i2
XXXIIII."
IN QUIBUS CAUSIS CESSAT LONGI TEMPORIS
PRAESCRIPTIO.
Impp. Diocletianus et Maximianus AA. MarSi is, cui colendum fundum dedisti, post
instrumenta, quibus dominium ad te pertinere probari posset, per novercam tuam subtraxit, hoc solo
praescriptione temporis defendi non potest.
2 ^''Idem AA. et CC. Dionysio. In servorum proprietatis negotio cum usucapio locum habeat, ad
1
ceUinae.
quaestionem longi temporis praescriptionis superfluo

pervenitur.
collocat
uu
Mommsen
(lO)
cf.
3,32, 26
(n) pp.
CR,
scripii,
YfXopC*
(i3) c
prioris
/2^ contra ACR'^
(14) ut C, i2, om.
(16) *w
d. v k. deo. cap. cap. lamp. et oresti* rv 00.
scripsi
co. 88.
50, 12
(16)
(n) cf. 7, 14, 6 (. VII k
p.
Z/*, d.
Contius
(12)
AR^
Mai.
AA
conBs.)
QUIBUS
NON OBICIATUE
3 Idem AA.
et CC. Apollinarlo. tJnus individuura

solido possidens intervallo temporis,
quomiiius socius portionem vindicare vel eum communi dividundo iudicio provocare possit, non defen-
commune pro
cum neque
familiae erciscunê iudicium neque

communi dividundo actio excluditur longi temporis
praescriptione. /// k. AprU. Sirmi CC. conss. [a. 294]
4 Idem AA. et CC. Liviae. Hereditatem quidem
ditur,
longi temporis praescriptio nocere non

potest. verum his S qui nec pro herede nec pro possessore, sed pro emptore'-^ vel donato seu alio titulo
res quae hereditariae sunt vel fuerunt possident,
petentibus
cum ab his* successio vindicari non possit, nihil

haec iuris definitio noceat. /// id. Sept.
5 Idem AA. et CC. Zosimo. Si puerum non pro
derelicto habitum, sed ab hostibus vulneratum sumptibus tuis, sicut adseveras, liberum existimans curasti
longi temporis praescriptione, quominus domimis eius
offerens erogata recte vindicet, defendi non potes.
XXXV.^
QUIBUS NON OBICIATUR LONGI TEMPORIS
PRAESCRIPTIO.
Alexander A. Venuleio veterano. Tempus
1
Itn^.
expeditionis adversus petitiones, si quae competisse
iuste
probari
possunt,
Vn 3437
309
praescriptionem
non
parit.
PP. VI 71071. lul. Iulia7io et Crispiîo C07iss. [a. 224]

2 Impp. Diocletianus et Maxi^nianus AA. AureCum per absentiam tuam eos, de quilio archatro.
bus quereris, in res iuris tui jnruisse adseveres teque
ob medendi curam comitatu nostro discedere non
posse palam sit, praefectus praetorio nostro accitis'*
his quos causa contingit inter vos cognoscet. Non
Sancimus
"7mj?. lustinianus A. Menae pp.
militibus'^ qui^^ expeditionibus occupati
ea
tantummodo
sunt,
tempora, quae in eadem ex8
his
solis
percurrunt, in exceptionibus declinandis

ilhs temporibus, per quae citra expeditionecessitatem in aliis locis vel in suis aedibus*''
peditione
opitulari:
num
degunt, minime eos ad vindicandum hoc privilegium

adiuvantibus, D. k.^^ April. ConstanUnopoli Decio
vc. cons.
[a. 529]
XXXVI.>
ADVERSUS CREDITOREM.
1 Imp. Gordianus A. Veneriae.
Diuturnum sileutium longi temporis praescriptione corroboratum
creditoribus pignus persequentibus inefficacem actio-
nem
constituit,
praeterquam
Nicomediae Maximo ii et Aquilino C07iss. [a. 286]

3 Idem AA. Numidio correctori Italiae. Non est
incognitum id temporis, quod in minore aetate transmissum est^ in longi temporis praescriptione^ non
computari. ea enim tunc currere incipit, quando ad
maiorem aetatem dominus rei pervenerit. PP. iii
AA.
Sept. ipsis iiii ei iii
conss.
[a. 290]
Si possessio inconcussa sine controversia perseveraverit ^ firmita-
id.
4 Idem AA.
CC'
et
Crispi7io.
tem suam teneat obiecta praescriptio
quam contra
causa vel maxime fortuito
decernimus.
PP. iiii k.
absentes vel rei publicae

casu nequaquam valere
Mart. Ha^mihaliano
et
Asclepiodoto
5 Idem AA. et CC. lanuajio.

que coramodati aut depositi seu
co7iss.
[a.
292]
Neque mutui ne-
legati vel fideicomcuilibet personali actioni

longi temporis praescriptionem obici posse certi iuris
conss.
S. k. Fehr.
est.
[a. 293]
missi vel tutelae seu
alii
AA
6 Idem AA. et CC. Doleo. Ab hostibus captus

ac postliminio reversus actione in rem directa vel
qualibet alia dominium vindicando" temporis adversarii possessionem frustra times, cura adversus eos,
qui restitutionis auxilio quacuraque ratione iuvantur,
f/* id. Nov.
huiusmodi factum non opituletur.
Heracleae CC. conss.
[a. 294]
7 Idem AA. et CC. Cassa7idro.
Praescriptione
bona fide possidentes adversus praesentem annorum
decem, absentem autem viginti muniuntur.
quod
de petitorura parte
tempus, si ex alicuius persona
restitutionis praetendatur auxilium, deducto eo, quo,
si quid fuerit gestum, succurri solet, residuum com-
putari rationis
(1)
his
B
om. A
(3)
est.
C, (jum his
50, 12
(4)
P, hi
sic
AO*,
(2) sic
accersitis
PG, empto
PC^R
in 1. t. praescriptione A cum B, 1.
scriptione ( ni Z')
(7) et CC. del.
cum
AC, perseveravit
(9) longi ins.
(6)
PLCR
PR
Mommsen, v
(il)
iunge 6,
21,
17
(12)
(5)
t.
R
est
prae(8) ste
(lO)
vi
militibus
debitorcs vel qui iu
temporis praescriptio obicitur, personalis actio adversus debitorem salva ei competit.

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC^"^
Marceltae. Si debitori heres non extitisti, sed iusta
vigihti annorum possessione collata in te donatio
roborata est, neque personali actione, quia debitori
non successisti, conveniri te iuris ratio permittit nec
data pignori praedia post intervallura longi temporis
tibi auferenda sunt, quando etiam praesentibus creditoribus decem annorum praescriptionem opponi
posse tam rescriptis nostris quam priorum princi-
pum
statutis
probatum
sit.
XXXV1I.
necessario autem petis ex longi temporis diuturnitate praescriptionem tibi non opponi, quando iustae
absentiae ratio et necessitatis publicae obsequium ab
huiusmodi praeiudicio te defendat. PP. xii k. Mart.
si
eorum successerunt obligatae rei possessioni

incumbant. ubi autem creditori a possessore longi
iura
DE QUADRIENNII PRAESCRIPTIONE.
Notura
Imp. Co7istaiiti7ius A. ad Orfitum^^.
a fisco quaestionera post quadriennium continuum
super bonis vacantibus inchoandam non esse. additum etiam est et eos, qui nostra largitate nituntur,
nuila inquietudine lacessendos nec his a tisco nostro
controversiam commovendam, qui quoquo modo aut
1
est
easdem res possederint.

2 Imp. Zeno A. Aeneae comiti m*wm privatarmn.
Omnes, qui quascumque res mobiles vel immobiles
seu se moventes vel in actionibus aut quocumque
titulo
iure constitutas a sacratissimo aerario comparaverint, eos quin etiam, quibus quaecumque^^ res mobiles seu immobiles seu se moventes aut in actionibus vel quocumque iure constitutae munificentiae
principalis nomine datae fueriht, oranibus pariter
privilegiis, quae ex divinis sanctionibus inclitae recordationis Leonis et nostrae pietatis super certis
patrimoniis antea emptores consecuti sunt, perpotiri
huiusmodi
beneficiis seu privilegiis

super singuhs substantiis seu
patrimoniis etiam nunc vel postea data fuisset huiusmodi dispositio: nec posse contra emptores praedictarum rerura factos iam vel futuros, vel contra
eos, quibus super huiusmodi rebus largitas nostra
et
cunctos
ita
perfrui,
tamquam
si
delata est vel fuerit, aliquas actiones in rera dorainii

hypothecae gratia vel in personam, civiles seu
praetorias, vel ex legibus aut sacratissimis constitutionibus descendentes vel quaslibet alias, licet nominatim praesenti sanctione non sint comprehensae,
moveri: data volentibus licentia intra quadriennium
vel
contra sacratissimum aerarium, si quas sibi compeactiones existimant, exercere, ita tamen, ut
elapsum quadriennium nec sacratissimum fiscum
gost
cere sibimet quibuslibet actionibus pulsare cognostere
om. l. gem.
conira l. gem.
co.
R,
et c. S,
(14) sedibus 0
(13) in ins. l. gem.
50, 14
(17) et
(16)
(15) d. viii id. scr.
om.
(19) pu. ad50, 13
(18)
359 occurdeit. : Orjitus pu. sub Constantio a. 364

res tamen gua de agitur non pertinet ad officium pu.
CR*
(20) quibus quaecumque 22* cum B, quibusoumque
dunt
rit,
DE QUADRIENNn PRAESRIPTIONE
310
VII 37. 38
Ad haec fiscalium rcrum emptonbus cum

caiit.
1
ratione iustitiae consulentes iubemus, quotiens comintervenientibus distractarum
petens scrinium gestis
rerum pretia sese deposuerit suscepisse, minime post
huiusmodi solutae pecuniae depositionem emptores
molestari vel necessiquasi non numeratis pecuniis
tur
et competentem mereatur effectum.

quod si
quadriennium fuerit emensum, nec adversus nostram
3 domum habeat quis quamcumque actionem. Quia
igitur multa scimus tam nosmet ipsos quam serenissimam Augustam coniugem nostram variis personis iam donasse et vendidisse et^ per alios titulos
adsignasse, et maxime sacrosanctis ecclesiis et xenonibus et ptochotrophiis et episcopis et monachis et
tatem isdem emptoribus imponi, licet non sollemnem

consecuti fuerint securitatem, soluta fuisse pretia
sit in arbitrio pretia suscipientis
probare. sed cum
minime deponere sese quod non accepit suscepisse,
ita convenit nec emptores plenissimam ex huiusmodi
condepositione super pretii solutione securitatem
secutos ullum (sicut dictum est) ulterius probatione
gravamen penitus formidate.
3 Imp. lustinianus A. Floro comiti rerum privatarum et curatori dominicae domus et Petro viro
illustri curatori divinae domus serenissimae Augustae
et Macedonio viro illustri curatori et ipsi dominicae
domus. Bene a Zenone divae memoriae fiscalibus
alienationibus prospectum est, ne homines, qui ex
nostro aerario donationis vel emptionis vel cuiuslibet alienationis titulo quicquam accipiunt, si quid
circa contractum contrarium emerserit vel evictionis
innumerabilibus personis, et eandem liberalitasive serenissimae coniugifl

nostrae esse confectam, sancimus etiam eos firmo
iure habere quod consecuti sunt, ita ut contra illos
aliis
tem ex nostra substantia
quidem nulla moveatur actio, intra quadriennium

autem ex praesenti die numerandum pateat omnibus
aditus contra nostras divinas domos suas actiones
super isdem rebus movere, scituris, quod praefato
quadriennio finito neque adversus nostras domos ali4
Cum enim muHa
quis eis reservetur regressus.
privilegia Augusta fortuna meruit et in donationibus
sine insinuatione gestorum omnem firmitatem habentibus^ et super rebus, quas pro tempore serenissimus princeps divinae Augustae constante matrimonio
donaverit vel ipse a serenissima Augusta per donationis titulum consequatur, ut maneat ilico donatio
plena, nullo aho adfirmationis tempore expectando^
ita et hoc videatur imperiale esse privilegium.
qui
enim suis consiliis suisque laboribus pro toto orbe
terrarum die noctuque laborant, quare non habeant
5
dignam sua praerogativam fortuna? Quae igitur
pro Augusto honore et cautela res accipientium
vel alterius inquietudinis gratia ad dominium vel

hypothecam respiciens, aliquid sustineant detrimentum; sed adversus emptores quidem vel donationem
accipientes vel per alios

detinentes minime
quam
ahenationis
titulos
quic-
quaecumque actiones mo-
veantur, sed tantummodo contra aerarium usque ad
quadriennium tantum, quo translapso neque adverSed scimus

1
sus fiscum remaneat aliqua actio.
hoc quidem in fiscalibus alienationibus naviter observari, sed non simili modo rem fuisse observatam
circa eas res, quae a sacratissimis imperatoribus
non a fiscalibus rebus, sed ex privata eorum sub-
haec tam sublimitas tua

iudices nostri observare festinent,
ex eo tempore valitura, ex quo nutu divino imperiales
D. v k. Dec. Constantinopoli
suscepimus infulas.
post consulatum Lampadii et Orestis w. cc. [a. 531]
uostra statuit aeternitas,
quam
ceteri
omnes
\a
stantia procedunt. Quod satis inrationabile est.

differentia introducitur, cum omnia principis esse intellegantur, sive a sua substantia sive
ex fiscali fuerit aliquid alienatum? eodemque modo
et si a serenissima Augusta aliquid alienetur, quare
quae enim
XXXVIII.
non eadem utatur praerogativa ? sed curatores nostri,

per quos solemus substantiam nostram gubernare,
necesse habeant' in venditionibus rerum et evictio-
NE REI DOMINICAE VEL TEMPLORUM
nem
1 Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Probum

Saepenuxnero praeceptum est, ut
pp. Galtia7'um.
servi atque liberti, colonique praeterea rei nostrae
nec non etiam eorum suboles ac nepotes, quicumque de nostris possessionibus recessissent ac se ad
diversa militiae genera contulissent, cingulo, in quo '
obrepserant fraudulenter , exuti, si ad aliquas fortasse transcenderint diguitates, omni temporis detinitione submota nostro patrimonio redderentur^
AAA. Dextro comiti rerum privatarum. Universas
terras, quae a colonis dominicis iuris rei publicae
vel iuris templorura* in qualibet provincia venditae
vel ullo alio pacto alienatae sunt, ab his, qui perperam atque contra leges eas detinent, nulla longi
temporis praescriptione officiente iubemus restitui,
ita ut nec pretium quidem iniquis comparatoribus
D. v non. lul. Constantinopoli
reposcere liceat.
Valentiniano A. iii et Eutropio conss.
[a. 387]
3 Împp. Arcadius et Eonorius AA. ad Paulum
comitem aomorum. Si qua usquam loca ad sacrum
et alia quae sunt privatae utilitatis pacta emptionalibus instrumentis addere vel quasdam tales obligationes in alienationum instrumentis agnoscere vel
in permutatiouibus vel in transactionibus , si et hoc
\b fuerit celebratum?
Hoc enim est eorum, qui
nec maiestatem imperialem agnoscunt et quantura

fortunam et regale culmen medium
est, et nostros curatores, per quos res divinarum
domuum aguntur, aliquibus iniuriis vel damnis ad-
inter privatam
\c (1) ficere conantur.

Quae omnia resecantes per
hanc generalem et in perpetuum valituram legem
sancimus omnes alienationes de aula procedentes,
sive a nostra clementia sive a serenissima
Augusta
coniuge nostra sive ab his, qui postea digni fuerint
nomine imperiali, sive iam alienatum quid est sive
postea fuerit, sine omni inquietudine permanere, sive
res eis per nosmet ipsos sive^
ex
procuratores
\d epistalmate tamen nostro, fuerint adsignatae. Et
,
nemo audeat
eos, qui res accipiunt per quemcumque titulum alienationis sive mobiles sive immobiles
seu se moventes vel iura incorporalia vel
panes civiles, iudiciis adficere vel sperare aliquam contra
eos esse sibi viam apertam, sed omnis aditus exclu-
datur, omnis motus et spes huiusmodi petulantiae.

2
Sed adversus domos nostras habeant, intra
quadriennium tamen, secundum imitationem fisci,
quas
existimant
sibi competere actiones in rem vel
posse
hypothecanam, ut ex nostra iussione causa movea-
(!)
8ic 72,
CR"
habeat
contra
8, 53, 34, \a
ins.
C,
habent
B (x.
(6)
71.)
cf.
M cum
(3)
5,
16,
et
R,
26
(x.
n.)
et eis
(6)
(2)
per
(4) cf.
50,
13
quod Mommsen
(8) subscriptionem fortasse servaA, ubi post h. t. rubricam sequitur edictum Theoderici 15. 16
ad
(c/.
9, 16, 3) cum hac clausula dat. viiii.
(7)
ît
VINDI-
CATIO TEMPORIS EXCEPTIONE SUBMOVEATUR.
dominium pertinentia cuiuslibet temeritas occupavit,

secundum veteris census fidem in sua iura retrahentur.
Rescripta igitur obreptionibus impetrata

praescriptione longi temporis et novi census
praeiudicio submovebit auctoritas tua, atque ita
omnia suo corpori quae sunt avulsa restituet. neque enim" incubatio diuturna aut novella professio
cum
kl. octb. iust.

t.
vaXxov
(ll)
(9) templorum C,
opimo (vel iustopimo)
sacrorum t. P, t. saororum R, Stxaiov
dei Utinensis,
{K.n.)
(lO)
aut precatio oolorata aut

(x. ;r.)
11, 67, 2
int.
Th.
cum
Th. 10,
l.
1,
15
gem., om.
DE PRAESCRIPTIONE XXX
abolere poterit'.
proprietatis nostrae privilegium
V. V k. AjjriL ConstantinopoU Aj-cadio iiii et Honorio ni AA. conss.
[a. 396]
XXXVIIII.
Impp. Diocletianus
Cum
et
Maodmianus AA. Arria-
te
absente
praediis tuis imposuerant,
operam
adseveras
eos, qui oculos

dedisse, ut anno-
praetextu vili pretio ab officio

si
praedia tua distraherentur
legitimi
temporis spatium ex venditionis die fluxit, qui provinciam regit inter vos cognoscet et, quod publico
1
iure^ praescriptum est, statuet.
Si autem nondum ex die publicae venditionis legitiraum tempus
transmissum sit, iudex examinatis adlegationibus tuis
quod rei qualitas dictaverit sequetur non ignarus,
si iniustam esse emptionem
perspexerit, pretium,
quod pro vitioso contractu datum est, secundum
statutorum
tenorem
mala fide emptoriprincipalium
iiariae
collationis
praesidali
bus
r.estitui non oportere.

2 Jmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Volusianum pu. Male agitur cum ^ dominis praediorum,
si tanta precario possidentibus praerogativa defertur, ut eos post quadraginta annorum spatia qualibet ratione decursa inquietare non liceat, cum lex
Constantiniana
iubeat ab his possessionis initium
"'^
non
eos
ita
l
requiri, qui sibi potius
quam
alteri possederunt,
autem possessores non convenit appellari, qui

tenent, ut ob hoc ipsum solitam debeant praestare mercedem.
Nemo igitur, qui ad possessio-
nem conductor
accedit, diu alienas res tenendo ius

proprietatis usurpet, ne cogantur domini aut
amittere quod locaverunt aut conductores utiles sibi
fortassis excludere aut annis omnibus super dominio suo publice protestari.
D. viiii k. Aug. Valentiniano et Valente AA. conss.
[a. 365]
3 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA.'' AsclepioSicut in rem speciales, ita de universidoto pp.
tate ac personales actiones ultra triginta annorum
sed si qua res vel
spatium minime protendantur.
ius aliquod postuletur vel persona qualicumque actione
vel persecutione pulsetur, nihilo minus erit agenti
sibi
triginta annorum praescriptio metuenda: eodem etiam

in eius valente persona, qui pignus vel hypothecam
non a suo debitore, sed ab alio per longum tem-
pus* possidente nititur vindicare.

Quae ergo
ante non motae sunt actiones, triginta annorum iugi
silentio, ex quo competere iure coeperunt, vivendi
ulterius non habeant facultatem.
nec sufficiat precibus oblatis speciale quoddam, licet per adnotationem, promeruisse responsum, vel etiam iudiciis
adlegasse, nisi adlegato sacro rescripto aut in iudicio postulatione deposita fuerit subsecuta per ex\a
Non sexus fragilitate,
secutorem^ conventio.
non absentia, non militia contra hanc legem defendenda, sed pupillari aetate dumtaxat, quamvis* sub
tutoris defensione consistit'*,huiceximendasanctioni.
nam cum ad eos annos pervenerit, qui ad sollicitudinem pertinent curatoris, necessario eis** similiter ut aliis annorum triginta intervalla servanda
2
Hae autem actiones annis triginta contisunt.
nuis extinguantur , quae perpetuae videbantur, non
1
illae,
quae antiquitus
*^
temporibus limitantur. Post

nulli movendi ulte-
hanc vero temporis definitionem

(1)
(2)
(5)
1,
potuerunt
particulae
8.
cum
gem. ,
(3) iure R, iuri

htiius constitutionis
^Svptj&ij
(4)
cum
3,
(x. n.)
C, om.
PR
videntur extare in 3,
cum Gothofredo ad Th.

== Th.
Licinio adscribendae sint
(6)
7, 22,
potius
Th.
50, 14
nisi eae
13, 10, 2
4, 14, l:
(7) Imp. Theodosius A. recte Th.

iunge Th. 2, 12, 7
18) per 1. tempus om, 1%.^ tuentur
(x. it.)
(9) per
exsecutorem om. Th. contra
hc. jt.)
(10) quamdiu
Th. contra
Th.
(u) sic
{h. n.)
ix.n.), constitit CR
(12) ei Th.., avroTs
(l3) anti{x.n.)
facultatem patere censemus, etiamsi se legis

ignorantia excusare temptaverit. D. xviii^^ k. Dec.
[a. 424]
4 ^^lmp. Anastasius A. Matroniano pp. Omnes
nocendi quibuslibet modis artes omnibus amputanrius
tes cunctas
DE PRAESCRIPTIONE XXX VEL XL ANNORUM.

nae.
VII 38. 39
311
vetere
iure
quidem temporales exceptiones, quae ex

vel
principalibus decretis descendunt,

per hanc legem specialiter ac nominatim fuissent enumeratae, cum suo robore durare et
tamquam
si
suum
cunctis, quibus competunt vel in posterum

competere valuerint, pro suo videlicet tenore prae1
sidium in perpetuum deferre decernimus.
Quidquid autem praeteritarum praescriptionum vel verbis
vel sensibus minus continetur, implentes per hanc
in perpetuum valituram legem sancimus, ut, si quis
contractus, si qua actio, quae, cum non esset exsaepe dictis temporalibus praescriptionipressim
bus concepta, quorundam tamen vel '' fortuita vel
excogitata interpretatione saepe dictarum exceptionum laqueos evadere posse videatur, huic saluberrimae nostrae sanctioni succumbat et quadraginta
curriculis annorum procul dubio sopiatur, nullumq[ue ius privatum vel publicum in quacumque causa
in quacumque persona, quod praedictorum quadraginta annorum extinctum est iugi silentio, moveatur.
2
Sed quicumque super quolibet iure, quod per
memoratum tempus inconcussum et^^ sine ulla re
ipsa illata iudiciaria conventione possedit, superque
sua condicione qua per idem tempus absque ulla
iudiciali sententia simili munitione potitus est
sit
liber et praesentis saluberrimae legis plenissima munitione securus.
D. iiii^^ k. Aug. ConstantinopoU
Olyhrio cons.
[a. 491]
o Îdem A. ad Thomam pp. per lUyricum. Praeab
annorum
scriptionem quadraginta
his, qui ad
curialem condicionem vocantur, opponi non patimur, sed genitalem statum semper eos agnoscere
sacra etenim nostrae pietatis
compelli sancimus.
lex** de aliis loquitur condicionibus nec anterioribus constitutionibus per eandem novellam legem
derogatur, quae manifestissime curiales et liberos
eorum explosis temporalibus praescriptionibus pa***
triis
suis reddi praecipiunt ^^
6 Idem A. Leontio pp. Comperit nostra serenitas quosdam sacratissimam ^^ nostrae pietatis constitutionem, quae de annorum quadraginta loquitur
ad praeiudicium etiam publicarum
praescriptione
,
functionum solutionis trahere conari et, si quid^*

per tanti vel amplioris temporis lapsum minime vel
minus quam oportuerat tributorum nomine solutum
est,
non posse
requiri seu profligari contendere,
cum
huiusmodi conamen manifestissime sensui propositol

que nostrae legis obviare noscatur.
Ideoque
iubemus eos, qui rem aliquam per continuum annocurriculum
sine
rum quadraginta
quadam legitima
interpellatione possederunt, de possessione quidem
dominio
rei seu
nequaquam removeri, functiones
autem seu civilem canonem vel aliam quandam publicam collationem impositam ei^^ dependere compelli
nec huic parti cuiuscumque temporis praescriptionem oppositam admitti.
Cum notissimi
7 Imp. lustinus A. Archelao pp.
iuris sit actionem hypothecariam in extraneos qui-
dem
suppositae rei detentores annorum triginta finiri

si non interruptum erit silentium, ut lege
cautum est, id est etiam per solam conventionem,
aut si aetas impubes excipienda monstrefur, in ipsos
spatiis,
PR cum B,
quitus C, antiquis
XVIII Th., vmi
P
(16) sic CR, expressa P
est
et
R
P^C, est P*,
(14)
(15)
antiquitus
fixis
iunge 10, 27,
(n) vel C, vel a
cum Th.
1.
PR
scr.
II, 62, 14
(18) et
1. 11, 62, 14
(21) c. 4 2 h. t.
(22) D. xv
(20) iunge 2, 4, 43. 2, 7, 21
a. 500)
(XII 2, 7, 21) k. Dec.Patricio etHypatid conss. (=
(. TT.), saora(23) sic dett. cum
hges iungendae
tissimae
cum
CR
(19)
10, 27,
(24) quidem dett. r.um

{%. n.)j eis
(x. n.)
(25) ei
Wa
vel ultevero debitores aut heredes eorum primos

nullis expirare lustrorum cursibus: nostrae
esse perspeximus hoc quoque emendare,
provisionis
ne possessores eiusmodi prope immortali timore teneantur. Quamobrem iubemus hypothecarum per1
secutionem, quae rerum movetur gratia vel apud
debitores consistentium vel apud debitorum heredes,
riores*
quadraginta annos, ex quo competere

aut aetas, sicut
prorogari, nisi conventio
dictumest, intercesserit, ut diversitas utriusque rerum
non
ultra
coepit,
quae in debitorem aut heredes eius

quaeque movetur in extraneos, in solo sit annorum
numero, verum in aliis omnibus ambo similes sint:
in actione scilicet personali his custodiendis, quae
Sed cum
2 prisca constitutionum sanxit iustitia.
persecutionis
etiam in forensibus controversiis ventilabatur,
illud
DE PRAESCRIPTIONE XXX
312
39
an creditor anteriora iura praetendens potest posteriorem creditorem hypothecam tenentem et ultra
debitoris
triginta annos inquietare utpote imaginem
obtinentem eique possidentem, necessarium duximus
2a et hoc dirimere. Et sancimus, donec communis debitor vivit, non posse creditori anteriori triginta annorum exceptionem opponi, sed locum esse
quadraginta annorum praescriptioni quia, dum ille

merito anterior creditor confidit, utpote apud
debitorem eius possessione per posteriorem credi2b
torem constituta. Ex quo autem in fata sua
debitor decesserit, ex eo quasi suo nomine possimerito posse triginta
dentem posteriorem
,
vivit,
creditorem^
et secundum
annorum opponere praescriptionem.
hanc distinctionem computationem temporum adhibendam^ ut ex persona quidem sua posterior cre-
6 in eum super eo debito cautionem cxposuit.

In
his etiam promissionibus vel legatis vel aliis obligationibus, quae dationem per singulos annos vel menses aut aliquod singulare tempus continent, tempora
memoratarum praescriptlonum non ab exordio
emphyteutico rem aliquam per quadraginta vel quoscumque alios annos detinuerit, dicendi ex transacto
tempore dominium sibi in isdem rebus quaesitura
cum
esse,
in
eodem
statu
semper manere datas iure
emphyteutico res oporteat, vel conductori seu procuratori rerum alienarum dicendi ex quocumque
temporum curriculo non debere se domino volenti
post completa conductionis tempora possessionem
D. k. Bec. Constantinojpoli
recipere eam reddere.
Philoxeno et Proho conss.

8 "^lmp. lustiniamis A. Menae
[a.
]pp.
ii.
annos possederit et longi temporis exceptionem contra dominos eius vel creditores hypothecam eius praetendentes sibi adquisierit posteaque
fortuito casu possessionem eius rei perdiderit, posse
eum etiam actionem ad vindicandam eandem rem
habere sancimus. hoc enim et veteres leges, si quis
eas recte inspexerit, sanciebant.
Quod si quis
desierit possidere, cuius dominus vel is qui
eam rem
suppositam eam habebat exceptione triginta vel quadraginta annorum expulsus est, praedictum auxilium
non indiscrete, sed cum moderata divisione ei praestare censemus', ut, si quidem bona fide ab initio
annorum
memoratae exceptionis necessitate expulsus
exceptionis iura tractari
et,
quautum deest
tam mortis
vel repudii differri adsolet, post coniugii
dissohitionem
earundem
curricula praescriptionum
personalibus itidem actionibus vel hypothecariis op5
ponendarum
Immo
incipiant.
et
illud
procul
dubio est, quod, si quis eorum, quibus aliquid debetur, res sibi suppositas sine violentia tenuerit, per
hanc detentionem interruptio fit praeteriti temporis,
si minus effluxit triginta vel
quadraginta annis, et
multo magis, quam si esset interruptio per conventionem introdiicta, cum litis contestationem imitatur ^
ba ea detentio. Sed et si quis debitorum ad agnos-
cendum suum debitum secundam cautionem in creditorem exposuerit, tempora memoratarum

praescriptionum interrupta esse videbuntur, quantum ad priorem
cautionem pertinet, quae
tam
bus.
in personalibus
scilicet
quam
innovata permansit,
in hypothecariis actioni-
namque improbum
qui, ne sub
est debitorem** contradicere,

accusatione creditoris fiat, secundam
(1) sie CR, eorum ins.

(2) sic C, computatione
temp. adhibenda
(3) sic C, poterit ptR, poterat P"
{^^stcP^^C, contestationem ( ne P*/i) introducatur P'jR
(5) sic P, hunc ins. P^CR
(6) creditoris P^^C, mo-
PR
rae creditoris
C*/2,
debitoris
P*, morao
dcbitoris
/?*
hlb]
quis
vel viginti
mala
ad quadraginta annorum possessionem, per quam et

ipse debitor creditorem repellere potuerat^ hoc se
3
Eodem iure pro temporum
possedisse ostendat.
computatione observando et si posterior creditor
anteriori creditori offerre debitum paratus est et is
creditor longaevam possessionis praescriptionem ei
4 opponere conatur. IUud autem plus quam manifestum est, quod in omnibus contractibus, in quibus
sub aliqua condicione vel sub die certa vel incerta
stipulationes et promissiones vel pacta ponuntur,
post condicionis exitum vei post institutae diei certae vel incertae lapsum praescriptiones triginta aut
quadraginta annorum, quae personalibus vel hypothecariis actionibus opponuntur, initium accipiunt.
4a Unde evenit, ut in matrimoniis, in quibus redhibitio dotis vel ante nuptias donationis in diem incer-
Si
emptionis vel donationis vel alterius cuiuscumque

contractus titulo rem aliquam bona fide per decem
annos, quos ipse post mortem debiopponat: sin autem coniungere voluerit
suae possessioni quam post mortem debitoris habuit,
etiam tempus, quo vivente debitore vel ipse creditor vel communis debitor detinuit, tunc quadraginta
ditor triginta
toris possedit,
talis
obligationis , sed ab initio cuiusque anni vel mensis

vel alterius singularis temporis computari manifestum
7 est. NuUa scilicet danda licentia vel ei, qui iure
eam rem
tenuit, simili possit uti^ praesidio, sin vero

eam adeptus est, indignus eo videatur, ita
fide
tamen, ut novus possessor, si quidem ipse rei dominus ab initio fuit vel suppositam eam habebat et
est,
com-
modum
\a
lum
detentionis sibi adquirat. Sin vero nulin eadem re quocumque tempore habuit,
ius
sit priori domino vel creditori,

qui
nomine hypothecae rem obligatam habuit, et heredibus eorum ab iniusto detentore eara vindicare, non
obsistente ei, quod prior possessor triginta vel quadraginta annorum exceptione eura removerat, nisi
tunc licentia
ipse iniustus possessor triginta vel quadraginta annorum ex eo tempore computandorum, ex quo prior
possessor, qui et vicit, ea^** possessione cecidit, ex2
ceptione munitus sit, Sed haec super illis detentoribus censemus, qui sine violentia eandem rem
nancti sunt.
nam si quis violenter eam abstulit,
omnimodo licebit priori possessori sine uUa distinc3 tione eam vindicare. Sed et si quis non per vim,
sed sententia iudicis eam detmuit, ea tamen occa-
ef
ad litem
quod absens prior possessor
vocatus minime respondit, licebit ei ad similitudinem
sione,
qui rei dominium habent, intra annum

offerenti cautionemque suscipiendae litis danti
eandem rera recipere superque ea cognitionalia subire
4
certamina. Exceptionem etiam triginta vel quadraginta annorum in illis contractibus , in quibus
ceterorum,
se
usurae promissae sunt, ex illo tempore initium capere sancimus, ex quo debitor usuras minime perP. III id. Dec. Constantinopoli dn. lustisolvit.
tiiano A. ii cons.
[a.
528]
Saepe quidam suos
obnoxios in iudicium vocantes et iudiciariis certaminibus ventilatis non ad certum finem lites producebant'^ sed taciturnitate in medio tempore adhibi-ta, propter potentiam forte fugientium vel suam
imbecillitatem vel alios
humanae multa
(7)
iunc/e 4, 32, 26
suimus
C cum
P
B
(x.n.), om.
sunt qui
quoscumque casus (cum sortis

nec dici nec enumerari
sunt, quae*^
(9)
(x.TT.),
PR
(x. tt.)
(s)
sic
CR
tueri P' contra
eam P/2, a
(12)
producunt
cum
(x. tt.),
(il)
(x.n.)
et
cenea
(lO)
(x. tt.)
C cum
(13)
multi
DE ANNALI EXCEPTIONE
313
deinde iure suo lapsi esse videbantur eo,
possint),
quod post cognitionem novissimam triginta annorum

spatium effluxerit, et huiusmodi exceptione opposita suas fortunas ad alios translatas videntes me1
rito quidem, sine remedio autem lugebant.
Quod
uos corrigentes eandem exceptionem, quae ex triginta annis oritur, in huiusmodi casu opponi minime
patimur, sed licet personalis actio ab initio fuerit
instituta, tamen eam in quadragesimum annum extendimus, cum non sit similis, qui penitus ab initio
tacuit, ei, qui et postulationem deposuit et in iudicium veuit et subiit certamina, htem autem implere
2
Sed licet
per quosdam casus praepeditus est.
ipse actor defecerit, suae posteritati huiusmodi causae

cursum eum relinquere posse definimus, ut eius heredibus vel successoribus liceat eam adimplere, nullo
3 modo triginta annorum exceptione sublatam. Quod
tempus, id est quadraginta annorum spatium, ex eo
numerari decernimus, ex quo novissima processit

coguitio, post quam utraque pars cessavit.
[a. 529]
VII 39. 40
nis vitam longiorem esse triginta annis interpretari:
sed ex quo ab initio competit et semel nata est et
non iteratis fabulis saepe recreata, quemadmodum
in^ furti dicebatur, post memoratum tempus finiri.

\e
Exceptis omnibus actionibus, licet personales
sint, quae in iudicium deductae sunt et cognitionalia
acceperunt certamina
postea silentio traditae sunt,

sed quadraginta annos esse
expectandos, ex quo novissimum litigatores tacue2
runt, nostra lex'^ antea promulgavit. Ne autem
imperfecta sanctio videatur, cum in maternis quidem
rebus filiis familias tempora exceptionum currere
dispositum erat, ex quo sacris paternis absoluti sunt,
non
in quibus
et
triginta,
autem, quae minime adquiri possunt, hoc

non fuerat specialiter constitutum, apertissima definitione sancimus filiis familias omnibus in his casibus, in quibus habent res minime patribus suis
adquisitas, nullam temporalem exceptionem opponi,
nisi ex quo actionem movere potuerint''', id est postin aliis
quam manu paterna
vel eius in cuius potestate erant

fuerint liberati.
quis enim incusare eos
constituti
si hoc non fecerint, quod et si maluerint,

minime adimplere lege obviante valebant? D. xv
poterit,
xxxx.
DE ANNALI EXCEPTIONE ITALICI CONTRACTUS
TOLLENDA ET DE DIVERSIS TEMPORIBUS ET
EXCEPTIONIBUS ET PRAESCRIPTIONIBUS ET
INTEKRUPTIONIBUS EARUM.
1 ^lmp. Iustinia?ius A. luliano pp.
Super annali
exceptione, quae ex Italicis contractibus oritur, tantae moles altercationum in omnibus iudiciis exortae
su7it, quantas et enumerari difficile et explanari iml
Primum etenim naturae eius obpossibile est.
servatio^ cum omni scrupulositate et difficultate
composita est, cum multa concurrere debent, ut ea
\a nascatur. Deinde illud spatium annale alii quidem ita effuse interpretabantur, ut possit usque ad
decennium extendi, alii iudicantes usque ad quinquennium standum esse putaverunt. et in nostris
temporibus saepius super huiusmodi calculo a iudicibus variatum est, unde nec faciie suum effectum in
\b litigiis ostendere huiusmodi exceptio valuit. Cum
itaque nobis aliae temporales exceptiones vel prae-
scriptiones
sufficiant,
huiusmodi difficultatibus
gari nostro subiectos imperio
illi-
minime patimur. ideo-
que memorata annali exceptione penitus quiescente

ahae omnes legitimae exceptiones vel praescriptiones in iudiciis suum vigorem ostendant-^, sive quae
super decenuio vel viginti vel triginta vel quadraginta
annis introductae sunt, sive quae minoribus spatiis
\c (l) concluduntur. Ad haec cum nihil prohibet
etiam ea, quae aliquam dubitationem acceperunt,
clarioribus et compendiosis sanctionibus renovare,
iubemus omnes personales actiones, quas verbosa
quorundam interpretatio iactare extra metas triginta
triginta annorum spatiis concludi, nisi legitimus modus, qui et veteribus et
nostris legibus enumeratus est, interruptionem temsola hypothecaria actione quaporis introduxerit
\d draginta annorum utente curriculis. Nemo itaque audeat neque actionis^ familiae erciscundae
annorum conabatur,
neque communi dividundo neque finium regundorum

neque pro socio neque furti neque vi bonorum raptorum neque alterius cuiuscumque personalis actio(I)
Cf. Dig. 44, 3

eius observationis
(5) sic A, actiones
50, 15
ACy natura
PR
(2)
PCR
23
peret
==
(7*)
1, 4, 31
poterint libri
(6)
(9)
summa
l.
bet
vv.
X.V
constantinopoli k. oct. post cons. lamp. et or.

in margine autem adnotat: *in uno ms. legitur
k. nov. ita autem restitui hanc subscr. ex l. ult. dc
d.
cc,
li.
tem
530]
et
deproperet. sin autem afuerit vel

episcopus vel defensor, liceat ei et
proponere publice, ubi domicilium habet possessor,
seu cum tabulariorum subscriptione vel, si civitas
tabularios non habeat, cum trium testium subscripin*'' scriptis
praeses*^
vel
tione: et hoc sufficere
ruptionem sive
2
ginta
aliis,
vel
ad omnem* temporalem
triennii
intersive longi temporis sive tri-
quadraginta
annorum
sit.
Omnibus
quae de longi temporis praescriptione vel
tri-
ginta vel quadraginta annorum curriciilis constituta

sunt sive ab antiquis legum conditoribus sive a nostra
maiestate, in suo robore duraturis. D. xv k. JSov.
vv. cc.^^
[a.
531]
3 Idem A. lohanni pp. Si ex multis causis quendam obnoxium habens, et maxime ex similibus quantitatibus, in unius quidem causae summam libellum
conventionis composuerit, causam tamen non expresserit, apud veteres agitabatur, an videatur omnes causas in iudicium deduxisse aut vetustissimam
earum aut nihil fecisse, cum eius sensus incertus
1
an
(s)
[a.
Ut perfectius omnibus
nemini absentia vel potentia vel infantia penitus adversarii sui noceat, sed sit aliqua
inter desides et vigilantes differentia, ^sancimus: si
quando afuerit is, qui res alienas vel creditori obnoxias detinet, et desiderat dominus rei vel creditor suam intentionem proponere et non ei licentia
sit, absente suo adversario qui rem detinet, vel infantia vel furore laborante et neminem tutorem vel
curatorem habente, vel in magna^ potestate constituto *, licentia ei detur adire praesidem vel libellum ei porrigere et hoc in querimoniam deducere
intra constituta tempora et interruptionem temporis
facere: et sufficere noc ad plenissimam interruptio1
nem^*.
Sin autem nullo poterit*^ modo praesidem adire, saltem ad episcopum locorum eat vel
defensorem civitatis" et suam manifestare volunta-
ep.
sancimus . deprogem.
(10) sic VACR^
cum t. gem., sua auctoritate eas res usurpare sed ins. PR^*
interruptionem om. l. gem.
(12) po(II ) et sufficere . .
tuerit V
(14) in
(13) vel def. civitatis om. l. gem.
om. l. gem.
(l6) subscrip
(15) provinciae ins.
tionem restitui ex Russardo, qui in contextu quidevx ha-
(7) 7, 39, 9
et Oreste vv. cc.
Lampadio

consulamus
(3) sic
1, 2,
(4)
Constantinopoli
conss.
stc^C, extendant
in AC^, om. PCPR
iunge
Pi2
k. April.
esse apparebat.
Sed
et in iudiciis in multis casi-
aud. et libro veteri manuscripto'
quae verba nescio
ita intellegenda sint^ ut veteri tibro cum Haloandrina

consulibus non conlegis geminae subscriptione nisi in
Oct non eo solo re/utantur, quod eo die aliae

constitutiones nullae datae sunt (cf. Zeitschrift fiir Rechtsaliud habere videtur^ in
gesch. 11 p. 172), sed etiam
venerit: k.
quo Mayer
diei
ruit.
legit
pp.
k. iun. {vix ian.), mihi praeter

V sequi videtur^ certi nihil appa-
numerum X, quem
quamobrem Hal. ad geminam
legent
errore diem
antecedentis constitutionis (1,4,28 omissis Graecis) transtulisse consulatumque c. 28 more suo (cf. Zeitschr, l.
p. 176) emendasse crediderim
40
bu8*
tales
DE ADLUVIONIBUS
314
4043
VIl
altercationes
ventilatas
invenimus,
longi temporis interruptioncm.

enim personalis forte fuerat mota actio, hypothecanuUa mentio procedebat, quidam
actionis
riae autem
personalem quidem esse temporis interrup-
putabant
tione perpetuatam, hypothecariam autem evanescere
Et si quis generaliter
taciturnitate sopitam.
2
dixerat obnoxium sibi aliquem constitutum, aliae
dubitationes emergebant, si omnes ei'^ competentes
actiones huiusmodi narratione contineri credantur,
an vero quasi silentio circa eas habito tempore exincerta hbelli confectione adminipirare, nuUo ex
Sancimus itaque nullam
culo eis^ adquisito.
3 (1)
iudiciis in posterum locum habere talem confusionem, sed qui obnoxium suum in iudicium clamaverit et libellum conventionis ei transmiserit, licet
vel
generaliter nullius causae mentionem habentem
unius quidem specialiter, tantummodo autem personales actiones vel hypothecarias continentem, nihilo
miims videri ius suum omne eum in iudicium deduxisse et esse interrupta temporum curricula, cum
contra desides homines et sui iuris contemptores
odiosae exceptiones oppositae sunt. B. xv k. JSov.
in
vv. cc.
\a.
XXXXII.
et
si
maxime propter
531]
XXXXL^
DE SENTENTIIS PRAEFECTORUM PRAETORIO.

\ ^^lmpp.
lassio pp.
Theodosius
et
Valentinianus AA. Tha-
Litigantibus in araplissimo praetorianae praefecturae iudicio, si coutra ius se laesos

adfirment, non provocandi, sed*^ supplicandi licentiam ministramus, licet pro curia veP'* qualibet
utilitate seu alia causa*^ dicatur prolata
publica^
sententia (nec enim publice*^ prodest singulis legum
adminicula denegari): ita videlicet, ut intra biennium tantum nostro numini contia cognitionales sedis
" sententias, post succespraetorianae praefecturae
sionem iudicis numerandum, supplicandi eis tribuatur facultas. D. iii id.Aug. Constantinopoli Theodosio A. XVII et Festo conss.
[a. 439]
Illyrici.
XXXXIII.'
QUOMODO ET QUANDO lUDEX SENTENTIAM

PROFERRE DEBET PRAESENTIBUS PARTIBUS
VEL UNA ABSENTE.
1 Lnp. Tifus Aelius Antoninus Publicio.
Non
semper compelleris, ut adversus absentem pronunties, propter subscriptionem patris mei, qua significavit
etiam contra absentes sententiam dari solere.
enim eo pertinet, ut absentem damnare possiB,

non ut*^ omnimodo necesse habeas.
Sine die et
DE ADLUVIONIBUS ET PALUDtBUS ET DE PASCUIS AD ALIUM STATUM TRANSLATIS.
id
Imp. Gordianus A. Marco. Quamvis flumiuis

naturalem cursum opere manu facto alio non liceat
avertere, tamen ripam suam adversus rapidi amnis
impetum munire prohibitum non est. et cum flu-
2 Imp. Gordianus A. Severo. Cessante quoque

causa peremptorii edicti adversus eos, qui admoniti
iudicio adesse noluerunt^ sententiam ab iudice posse
ferri certum est.
S. iiii k. Aug. Pio et Pontiano
vius priore alveo derelicto alium sibi facit, ager quem

circumivit prioris domini'^ manet. quod si paulatim
"
ita auferat aliique
parti applicet, id adluvionis iure
ei quaeritur, cuius fundus crescit.
PP. jii k. Dec.
A.
et
Aviola conss.
Gordiano
[a. 239]
conss.
2 Imjppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA.

Caesario pp. Hi, quos inundatio Nili fluminis reddidit ditiores, pro terris quas possident tributorum
et qui suum deplorant
praestationem agnoscant.
patrimonium imminutum, alieno saltem functionis
onere liberentur et nostrae serenitatis largitate defensi, locorum etiam possessione contenti, pro agitandi census examine respondeant devotioni. B. iii
id. lun. Theodosio A. et Rumorido conss.
[a. 403]
3 ''Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyropp.^
Ea, quae per adluvionem sive in Aegypto per Nilum
sive in aliis provinciis^ per diversa flumina possessoribus adquiruntur, neque ab aerario vendi neque
a quolibet peti nec separatim censeri vel functiones
exigi hac perpetuo lege valitura sancimus, ne vel
adluvionum ignorare vitia vel rem noxiam possessori1
bus videamur indicere.
Simiiiter ne ea quidem,
quae paludibus antea vel pascuis videbantur ad^^
scripta, si sumptibus
possessorum nuuc ad frugum
fertilitatem translata sunt, vel vendi vel
peti vel
quasi fertilia separatim censeri vel functiones exigi
concedimus, ne doleant diligentes operam suam agri
dedisse culturae nec diligentiam suam sibi damno2
sam intellegant. Cuius ^ legis temeratores quinquaginta librarum auri condemnatione coerccri decernimus: inter quos habendum est officium
quoque
tuae sedis excelsae, si aUquid eiusmodi
suggesserit
disponendum vel si preces instruxerit petitoris. D. xi
k. Oct.
Constantinopoli Valeniiniano A. v et AnatoUo C071SS.
[a.
'
440]
(1)
8tc
(3)
cis
F, causis
CR
(2)
r?C, ei C*, om.

cum B^ dominii V
ei
C^R^
eis
V vel VC^
50, 16
(5) sic
(6) aliique F, ut utrique (>,
ut alteri C, ut alicui
Nov. Theod. 20
(7)
(^) ot consuli designato addit Nov.
(9) sic Nov., alias
provincias libri
hu(10) ac laboribus ins. Nov.
CR
(4)
(lij
conss.
[a.
238]
3 Idem A. Antistio. Ab eo iudicato recedi non

potest, quod vobis absentibus et ignorantibus atque
indefensis dicitis esse prolatum, si, ubi primum cognovistis, non ilico de statutis querellam detulistis.
ita enim firmitatem sententia, quae ita prolata est,
non habebit, si ei non sit commodatus adsensus.
PP. iiii id. lun. Gordiano A. et Aviola co?iss. [a. 239]
4 Mp. Philippus A. Domitio. Si, ut proponis,
pars diversa die feriato absente et ignorante te ab
ludice dato sententiam pro partibus suis, quasi contumaciter deesses, impetravit, non immerito praeses
denuo negotium
alterius iudicis notioni terminandum

id. Oct. Peregrino et Aemiliano
PP. v
commisit.
conss.
[a. 244]
Idem A. et Philippus C. Longino. Si, ut pro5^
ponis, praeses provinciae, cum certum locum causae
cognoscendae dedisset, alibi per obreptionem aditus
sententiam adversus te absentem protulit, quod ita
gestum est, ad effectum iuris spectare minime oportet.
Valerianus et GaUicuus AA. Domitio.

quasi desertam ab adultis tuis causam
appellationis , quae ab adiutore suo facta fuerat,
circumduxit eo tempore, quo adulti curatores non
6 Impp.
Si
praeses
habebant, repetitus notionem suam exhibebit. neque

enim debet adultis nocere, quidquid eo tempore statutum est, quo defensione iusta et curatoris auxilio
fuerant destituti.
7 bnpp. Diocletianus et Maximianus AA. Marino.
Ea, quae statuuntur adversus absentes non
per contumaciam, scilicet denuntiationibus nequaquam ex more conventos, iudicatae rei firmitatem
non obtinere certum est. PP. iii k. April. ipsis iiii

AA. conss.
[a. 290]
8 Idem AA. Ciaudiae. Consentaneum iuriô fuit
temporibus ad praesentiam partis adversae praeet III
iu8 Nov.
prov. sed
causa om.
== Nov. Theod.
(12)
ovn. Nov.
Nov.
(16)
blico C/v*, publica /t

9, 1, 56 seqq.
(i9) ut
dett.,
iure
PCR
13
(14) alia ins.
B 9,1,56
(l3)
Nov.
seu alia
(15)
non
publice iVbu., publicum F, pu(n) scdis tuae Nov.

(ts) Z?
F, ut etiam PCR
(20) iuri
DE SENTENTIIS
315
soUemniuno pro
omnibus peremptorio edicto *, ut praesentiam sui
faceret, commonefacto, si in eadem contumacia perscriptis
tate et
praesidem provinciae impleta

adversario
tuo
trinis
iuria
litteris
vel
severavit, praesentis adlegationes audire.

quod vel
a quo ter citatus si
successor eius facere curabit.
contumaciter praesentiam sui facere neglexerit, non
abs re erit vel ad cogendum eum, ut se repraesentaret, possessionem bonorum cui incumbit ad te
transfcrre et adversarium petitorem constituere, vel
auditis defensionibus tuis id quod iuris ratio exe-
PP.
gerit iudicare.
couss.
AA.
iii k. Oct. ipsis iiii et iii

[a.
9 Idem AA. Leontio.
290]
Tres
denuntiationes ad
adversus contumaces con-
peremptorii edicti vicem

valescere salubriter statutum est.
PP. xi k. Nov.
III AA. conss.
[a. 290]
ijjsis iiii ct
10 Idem AA. Blaesio. Cum non voluntatis tuae
arbitrio, sed necessitate profectus sis, quidquid contra
absentem statutum fuerit, quando absentiae necessaria causa sit, officere tibi iuris ratio non permittit.
PP. III id.Mai. Tiheriano et Dio7ie conss. [a. 291]
Valerio.
Cum praesentibus
11 Ide7n AA. et
partibus litem inchoatam proponas, si, posteaquam
contra te licet absentem pronuntiatum est, intra
CC
praefinitum diem non appellasti, latam sententiam

rescindi postulanti multae sacrae constitutiones refragantur.
43-45
VII
nam
condemnavit, cuius persona in iudicio non

potes igitur ut re integra de causa cognoscere.
D. III I k. lun. Antoni7io A. iii et Geta co7iss. [a. 208]
2 Imp. Antoninus A. Sexlilio. Si arbiter datus
a magistratibus cum sententiam dixit, in libertate
morabatur, quamvis postea in servitutem depulsus
sententia ab eo dicta habet rei iudicatae auctosit,
litis
fuit.
ritatem.
3 Imp. Alexander A. Vettio. Praeses provinciae

non ignorat definitivam sententiam, quae condem^nationem vel absolutioncm non continet, pro iusta
non haberi. PP. k. Oct. Maocimo ii et Aeliaîo
conss.
4 ^lde^n
[a. 223]
A. Severae.
Prolatam a praeside sententiam contra solitum iudiciorum ordinem auctoritatera rei iudicatae non obtinere certum est. PP. xv
k. Ia7i. Akxandro A. ili et Dione conss.
[a. 229]
5 l77ip. Philippus A. et Philippus C. Montano.
Cura eorum, qui principaliter fisco tenebantur, bona

ea lcge tideiussoribus procurator tradi iusserit, ut
indemnitatem
ipsi
fisco praestarent,
nec a sententia
provocatio, consequens est datae

formae obtemperari.
6 hnppp. Ca7us Cariîus et Numerianus AAA.
Cum sententiam praesidis irritam esse dicis,
Zoilo.
quod non publice, sed in secreto loco officio eius
eius
intercesserit
non praesente scntentiam suam dixit, nullum tibi ex

his quae ab eo decreta sunt praeiudicium generandum esse constat. PP. v. k. Dec. Caro et Carino
conss.
XXXXIIIL*
DE SENTENTIIS EX PERICULO EECITANDIS.
Impp. Valerianus
AA. Quinto. Arscriptam edidit liti-
et Gallienus
bitri nulia sententia est, quam

gatoribus, non ipse recitavit.
si
igitur nihil fallis,
omissa provocationis mora ex integro iudicari impetrabis a rectore provinciae.

ad Prohum pjp. Hac lege perpetua credimus ^ ordinandum, ut iudices, quos cognoscendi et pronuntiandi necessitas teneret, non subitas, sed deliberatione habita post negotium sententias ponderatas
sibi ante formarent et emendatas statim in libellum
secuta fidelitate conferrent scriptasque ex libello
partibus legerent, sed^ ne sit eis posthac copia cor1
rigendi vel mutandi. Exceptis tam viris eminenpraetorio quam aliis illustrem
gerentibus ceterisque illustribus
iudicibus, quibus Ucentia conceditur etiam per officium suum et eos, qui ministerium suum eis accomtissimis
praefectis
administrationem
modant, sententias
Febr. Gratiano
definitivas recitare.
A. ii et Proho co7iss.
P. xii
[a.
k.
371]
3 ^ldem AAA. ad Prohum pp. Statutis generalibus iussimus", ut universi iudices, quibus reddendi
iuris in j^rovinciis permisimus' facultatem, cognitis
causis ultimas definitiones de scripti recitatione proHuic adicimus ganctioni, ut sententia,
ferant.
1
quae dicta fuerit, cum scripta non esset, nec nomen
quidem sententiae habere mereatur nec ad rescissio-
nem perperam decretorum

requiratur.
D. iii non. Dec.
appellationis sollemnitas
I^-iveiis Gratiano A. iii
Equitio conss.
et
[a.
374]
[a.
7 Împp. Diocietianus
et Maxi7nia7ius
AA.
283]
et CC.
Isidorae. Ex stipulafione parta actione pacisci proximis personis suadendo praeses provinciae verborum
obligationem
quam certo iure tolli tantum licet,
extinguere non potest, nec vox omnis iudicis iudicum potestatem sentencati continet auctoritatem
tiae certis finibus concludi saepe sit constitutum,
1
Quapropter si nihil causa cogriita secundum iuris
rationem pronuntiatum est, vox pacisci suadentis
praesidis actionem tuam perimere, si quam habuisti,
,
minime potuit.
8 Ide7n AA.
et CC. Licinio.
Libera quidem Theo-
emptionis causa vel in solutum creditori traditam proponis, pronuntiata citra provoca1
tionis auxilium sententia rescindi non potest. Verura
si mota quaestione, praemissa denuntiatione ei, qui
auctor huius mulieris fuit, iudicatum processit, quanti
tua interest, empti, si emisti, vel ob debitum reddendum, si in solutum data est, repetere non pro-
quam ex
dota,
hiberis.
Post sententiam,
CC. Dom7io.
concluditur, ab eo qui pronuntiaverat vel eius successore de quaestione, quae iam
decisa est, statuta rei iudicatae non obtinent auctoritatem: nam'* nec de possessione pronuntiata proprietati ullum praeiudicium adferunt nec interlocu-
9 Idem AA.
quae finibus
tiones
71071.
ullam
et
certis
causam plerumque perimunt.
April. CC. conss.

Idem AA. et CC.
S.
[a.
iii
294]
Menodoro. ITulli, qui stanon habet facultatem, interdicere patriae

cuiquam permittitur.
Cum iudex in de11 Idem AA. et CC. Titiano.
finitiva sententia iusiurandum solummodo praestari
praecipiat, non tamen addat, quid ex recusatione
10
tuendi
oportet, huiusmodi
obtinere palam est.
12 Impp. Arcadius et Honorius AA. luliano proconsuli Africae. ludices tam Latina quam Graeca
D. v id. lan.
lingua sententias proferre possunt.
Mediolani Caesario et Attico co7iss.
[a. 397]
13 ^^lmp. lustinianus A. Demosthe7ii pp. Nemo
iudex vel arbiter existimet neque consultationes, quas
non rite iudicatas esse putaverit, sequendum, et
vel praestatione sacramenti fieri
sententiam
xxxxv.
DE SENTENTIIS ET INTERLOCUTIONIBUS
OMNIUM lUDICUM.
1
Non
et Antoninus AA. Quintiliano ^*.

videtur nobis rationem habere sententia deces-
Impp. Severus
soris
tui,
qui
procuratorem
cum
sic
(3)
credimus
(4)
sed tuentur
cognovisset inter petitorem
et
non procuratorem, sed ipsam domi-
CW>, accersito
(l)
4, 17, 1
ctim
PR'*
9, 1, 64 seqq.
(2)
credidimus P^*, credi 72"
ins.
B (k. n.),
B Fahroii,
om.
Th.
(6) iusseraraus
(7)
Tk.
(5)
permittimus Th.
Coisl recte
nuUam vim
fuitve praefectus vigihmf cf

(lO) rf 8, 37, 6
iunge 6, 34, 1
V k. Dec. AA. conss.)
(U) nara P^C cum
{x. tt.),
(s.
videntur
om. P^^R
(12) c. 13 et 14 iungendae
(8)
9,
CIL. VI
1,
ei seqq.
1057. 1058
{s')
(a)
40
multo magis sententias eminentissimorum praefectorum vel aliorum procerum (non enim, si quid non
bene dirimatur, hoc et in aliorum iudicum vitium
extendi oportet, cum non exemplis, sed legibus iudicandum est), nec si cognitionales sint amplissimae
alicuius maximi magistratus prolapraefecturae vel
tae sententiae: sed omnes iudices nostros veritatem
et legum et iustitiaesequi vestigia sancimus. D. iii
k. JSov.'
[a-
529]
14 Îde7n A. Demostheni p]). Cum Papinianus

summi ingenii vir in quaestiouibus suis rite disponon solum iudicem de absolutione
suit
DE SENTENTIA
316
Vn 4548
si
sed ipsum actorem,
rei iudicare,
condemnatio auctoritate
rei
parte aliqua actorum certa

hensa.
4 Ideyn A. Saturninae.
*bona
fide
accepisti*,
iudicatae censeatur, si
sit quantitas compre-
Haec
solve',
sententia:
cum incertum
'quae
esset,
quid accepisset quantumque ab eo peteretur, praesertim cum ipse qui extra ordinem iudicabat interlocutus sit dotem datam quae repeteretur non liquiesse, iudicati auctoritate non nititur. cum igitur
qui postea iudicabat contra te certam sententiam
protulit neque ab statutis provocaveris, ipsa tuo
facto confirmasti iudicatum.
dam
is
contrario obnoxius fuerit
condemnare, huiusmodi sententiam non

solum roborandara, sed etiam augendam esse sancimus, ut liceat iudici vel contra actorem ferre sententiam et aliquid eum daturum vel facturum pronuntiare, nulla ei opponenda exceptione, quod non
inventus,
cuius
competens iudex agentis esse cognoscitur.
enim in agendo observavit arbitrium, eum habere et
contra se iudicem in eodem negotio non dedignetur'.
15 ^['0 avrbs âaiXevS ÎovXiav(o inaQxc^ TiQaixo)Qiayv.Y
^'H Siaraîs nsXevsi TtoXXcov ovrcov iv rfi Slnri

xscpaXaicov Svvaa&ai rov Sixaarrjv kTii naiv
iâyayslv ajtofaaiv rsXsiav aai rore
TcaXiv ^TjrTjaai nsî rcov aXXcov tcai naXiv iêveyxeiv rrjv Soxovaav avrco anocpaaiv xai /urj
avayxa^sadâi fiiav a7t6(j>aaiv nsqi navrcov aâ
avriav
Xiyetv rcov xe^paXaicov'' .
XXXXVII.
DE SENTENTIIS, QUAE PRO EO QUOD INTEREST
PROFERUNTUR.
Cum pro
lustinianus A. lohanîi pp.
^^lmp.
eo quod mterest dubitationes antiquae in infinitum
productae sunt, melius nobis visum est huiusmodi
prolixitatem prout possibile est in angustum coar1
1
tare.
Sancimus itaque in omnibus casibus, qui
certam habent quantitatem vel naturam, veluti in
venditionibus et locationibus et omnibus contractibus, hoc quod interest dupli quantitatem minime excedere: in aliis autem casibus, qui incerti esse videntur, iudices, qui causas dirimendas suscipiunt,
per suam subtilitatem requirere, ut, quod^* re vera
inducitur damnum, hoc reddatur et non ex quibus-
A. luliano pp. Cum solitum est in sensic interlocutionem proferri, ut non

liceat partibus ante definitivam sententiam ad appellationis vel recusationis venire auxilium,
quidam
putabant non licere ante litem contestatam nec
iudicem recusare, quemadmodum nec ab eo appelcum enim simul utrumque vocabuium ponitur
lare.
tum computatio reducitur, pro sua impossibilitate

cadat, cum scimus esse naturae congruum eas tantummodo poenas exigi, quae cum competenti mode-
tam appellationis quam recusationis, provocatio autem

ante litem contestatam non potest porrigi. putabant,
quod nec recusare quidem iudicem cuidam conceditur ante litem contestatam.
quod minime vetitum
est.
caveant itaque iudices nuiusmodi sermonem
simul et sine certa distinctione proferre. D. xv k.
Dec. Lampadio et Oresta vv. cc. conss.
[a. 530]
omnibus, secundum quod dictum est, finis antiquae

prolixitatis huius constitutionis recitatio. D. k. Sept.
Co7istantinopoli post C07isulatum Lampadii et Ore-
16 Idem
tentiis
iudicum
iudicem, quoad pecunia condemnationis soluta fuisset, pendendis^ usuris legem dixisse profitearis, non
contra iuris formam sententiam datam palam est.
2 Imp. Alexander A. Marcellino.
Quamquam
pecuniae quantitas sententia curatoris rei publicae
non continetur, sententia tamen eius rata est, quoniam indemnitatem rei publicae praestari iussit.
3 Imp. Gordia7ius A. Aemilio. Haec sententia:
*omnem debiti quantitatem cum usuris competenti*bus solve' iudicati actionem parere non potest, cum
(l)
sine certa quantitate facta
Recitata septimo miliario in novo consistorio palatii
lustiniani.
gendae
xu
d.
iii
k.
Nov. Decio
fur Rechtsgesch.
schrift
d.
demum
videntur
k. deo.
(5)
lampadio
11
vo.
p. 183
quam
et horeata
cons.
(2)
c.
Zeit13 et 14 iun-
scr..,
subscriptionem
w.
cc. conss.
cf.
addit
(=
a. 530),
eam huc non pertinere ex praefectura Demosthenis conttat: immo cum post d. III k. Nov. a. 529 ad Demosthenem constitutiones nullae emanasse videantur^ hic ipse
dics
propter c. 13 supplendus est, tradita autem subacnptio revocanda est ad c. 16

(4) iungendae fortasse
XXXXV
si iitis
multa capita
Constitutio
iudicem de quibusdam. sentcntictm definitivam

proferre posse ac deindc
inbet,
sint,
ratione proferuntur vel a legibus certo fine conclusae

Et hoc non solum in damno, sed
2 statuuntur.
etiam in lucro nostra amplectitur constitutio, quia
et ex eo veteres quod interest statuerunt: et sit
stae vv. cc.
SI
DE SENTENTIA, QUA SINE CERTA QUANTITATE PROLATA EST.

1 Impp. Seve7'us et Aîtoninus AA. Aelianae. Cum
iudices ita
machinationibus et immodicis perversionibus in

circuitus inextricabiles redigatur, ne, dum in infini-
{a.
531]
XXXXVIII."
XXXXVL
apud
dam
NON A COMPETENTI lUDICE lUDICATUM

ESSE DICATUR.
Imp. Alexander A. Sabitiiano. ludex ad certam rem datus, si de aliis pronuntiavit, quam quod
ad eam speciem ^* pertinet, nihil egit, /// non. lan.
[a. 223]
2 Imp. Gordianus A. Lici7iiae. Si militaris iudex
super ea causa, de qua civilibus actionibus disceptandum fuit, non datus, a quo dari poterat, cognovit, etiam remota appellatione id quod ab eo statutum est firmitatem non habet iudicati.
3 Impp. Diocletianus et Maximiamis AA. et CC.
Philetae. Si de proprietate datus iudex adversus te
nihil super hac statuit, rector aditus provinciae causam hanc cognoscere suaque decidere sententia cu1
2, 5 et quae ibi laudantur

(5) inscrtptionem
ex legibus iungendis: inscriptio, quam S exhibet
hanc: impr. iustinianus a. iuliano pp, /orî55 ex c. 16
sunt 3,
restitui
i? 9,
(6)
repetita est
D. VIII k. lul. Chalcedone
(7)
(a. 630)
M cMm
(11)
(13)
B
B
leges iungendae
B,
(8)
CR
petendis
9,
I,
87
9,
1,
88 seqq.
(12)
1,
81:
cf.
Lampadio
9,
1,
Epitome 14, 55
et Oreste conss.
83 seqq.
(9) sic
bona fide B
(x.n.), hoo quod libri
P^R, eas res C, eam
(lo) accepisti
quod
(14)
sic
rem P*
rursus de reliquis quaerere et rursus sententiam

quae ei placuerit proferre, nec cogi ujiatn simul
de omnibus capitibus sententiam pronuntiare.
DE POENA lUDICIS
317
cum et, si quid de possessione pronuntiatum

probetur, hoc causae proprietatis minime noceat.
S. non. Nov. Heracleae CC^ conss.
[a. 294]
4 ^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius AAA. ad Potitum vicarium.
Et in privatorum causls huiusmodi forma servetur, ne quemquam
litigatorum sententia non a suo iudice dicta conD. x k. Oct. Romae Ausonio et Olyhrio
stringat.
VII
LL
rabit,
conss.
[a.
379]
XXXXVIIIL
lUDICIS, QUI MALE lUDICAVIT, VEL
EIUS, QUI lUDICEM VEL ADVERSARIUM CORRUMPERE CURAVIT.
DE POENA
Constitit
^lmp. Antoninus A. ad Gaudium*.
quacumque causa sive privata sive publica sive
^
data fuerit pecunia, vel iudici
fiscali, ut, cuicumque
1
in
vel adversario, amittat actionem is, qui diffidentia

iustae sententiae in pecuniae corruptela* spem neD. xiiii k. lan. duohus Aspris
gotii reposuerit.
conss.
[a. 212]
"^lmp.
Corsicae^.
Constantinus A. ad Felicem praesidem

eo, qui pretio depravatus aut gratia
De
perperam iudicaverit, ei vindicta quem laeserit non

solum existimationis dispendiis^ sed etiam litis disD. viii k. Nov. Sirmi Concrimine praebeatur.
stantino A. F et Licinio C. conss.
[a.
319]
SENTENTIAM RESCINDI NON POSSE.

1 Imp. Gordianus A. Secundo.
Neque suam neque decessoris sui sententiam quemquam posse revocare in dubium non venit: nec necesse esse ab
eiusmodi decreto interponere provocationem exploPP. k. Mart.
rati iuris est.

Alexandrae. Peremptorias exceptiones omissas initio, antequam sententia feratur, opponi posse per1 petuum edictum manifeste declarat.
Quod si aliter
actum fuerit, in integrum restitutio permittitur **.
nam iudicatum contra maiores annis viginti quinque
velamento citra remenon oppositae
praescriptionis
dium appellationis rescindi non
Mcomediae CC
DE FRUCTIBUS ET
Maximianus AA. et
^^lmpp.
CC. Actae. Hoc fructuum nomine continetur, quod
iustis sumptibus deductis superest. iiinon. April. CC
conss.
[a. 294]
2 ^*Impp. Valentinianus et Valens AA. Ohjhriopu.
rei
incuoaconventionem
Litigator victus, qui post
rit*^ alienae, non in sola rei redhibitione teneatur
nec tantum*' fructuum praestationem aut eorum
quos ipse percepit agnoscat, sed" eos, quos percipi
oportuisse*^ non quos eum redegisse constabit, exsolvat ex eo, ex quo re in iudicium deducta scientiam malae possessionis accepit. heredis quoque sucD. vii
cedentis in vitium par habenda fortuna est.
k.
Mart. Treviris Valentiniano np. et Victore
conss.
petitione praestetur, nisi iudex^, qui de principali

negotio sententiam promulgavit, cominus partibus
constitutis iuridica pronuntiatione signaverit victori
causae restitui debere expensas aut super his querellam iure competere. post absolutum enim dimissumque iudicium nefas est litem alteram consurgere
litis primae materia.
tinopoli Asclepiodoto et
16,
num
Herrmann, nov.
2
Dig.
(G) sic
(8)
Cf.
Dig.
(5) $i-c
3,
6,
1,
(4)
Th.
(2)
ad Cassium Sabi-
herc. et caes. traditur
PR^, quaecumque AC, qcuicumque R'^

PR, corruptelam C (7) -= Th. 1, 16,3
:
.4,corruptelas
k. April.
Constan-
Mariniano conss. [a. 423]

4 ^^lmpp. Valentiniani et Marciani AA. edictum
ad popuium. Non ignoret is, cuius ex interpellatione aliquis secundum datam formam in longinqua
fuerit protractus examina, quod, si culpa sui fuerit
dilata cognitio vel minime actioni suae adfuerit vel
delata probaverit, pro calumnia quidem poenam luat
legibus constitutam, pro vero pecuniaria causa post

dispendia, post sumptus considerata quantitate postu-
latorum vel medii itineris intervallo condemnationem pro aestimatione iudicis sustinebit. D. v id.
Oct. Constantinopoli Valentiniano A. vii et Avieno
conss.
[a. 450]
^^
^^
Zrjvoyv A.]
[ AvroxQarojQ
^*'H 8iaraîs xeXevst, oiare Ttavra Sittaarrjv iv rfj
rov rjrrrj&dvra SiSovai
a7to<paoei avrov xeXeveiv
ra SaTtavrjfiara navra ra iv np Sixaarrjîi^
avrov rov Sixaarov
yevofieva' i'x^vros iôvaiav
xal VTte^jSaiveiv rrjv BaTtavrjv iwS rrjs Sexarrjs
sav avrov rj avai'
fxoiQas ratv SaTtavrjdêvrcav,
axvvria rov i^rrrj&evros ueQOvs TtQOS rovro TtuQarco Srj/uoxivrjar], ojare rb vneQ ra Sanavrjjiara
^
ri aQa 6 Sixaarrjs
loycp SiacpeQeiv, ei fit]
rQi^rjv rov vevtxrjxoros fieQOvs ôvXrj&eis
ri Tcors ix rovrcov avrco acpo9'eQa'Jtevaat fie'Qos
KnraStxaCflfievov firj fiovov rov ivayovros
Qiaei,
xal rov ivayouivov, ore TCQoatpOQOS inarsQC^ iariv
6 Stxaarrjs, aXla xav rov avayovros aTtQoacpOQos
iariv, r^rrjd^rj Si e| avrevayojy^S, firj Svvafievos
ixeXvov rov Sixaarrjv TtuQatrrjaaa&at, eire aQaicp
nuUa suspendit: sed
(!) sic
D. iii
ex
[a. 294]
3 ^^lmp. Constantinus A. ad Proculum. Impetrata rescripta non placet admitti, si decisae semel
causae fuerint iudiciali sententia, quam provocatio
4,
369]
{a.
3 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. AsclepioTerminato transactoque negotio posthac

doto pp.
nulli actio neque ex rescripto super sumptuum re-
conss.
eos, qui tale rescriptum merueD. ti k. lan.

rint, etiam limine iudiciorum expelli.
Constantino A. v et Licinio conss.
[a. 319]
LITIS EXPENSIS.
Diocletianus et
rii k. lan.
potest.
48-51
rrjv
ins.
Th., om.
quens aut retinuerunt
plorum
(18)
(19)
sic
B:
male igitur compilatores seduplos fructus et in.i. Th.
(17)
O* Th., potuisset P,
Th.
4,
18,
1:
potuisse
iunge 7, 62,
31.
C*i2 cum
T^. 11, 31,
(21) =iVot;. Mirc. 1, l, 7

51, 13 (d. vi k. lul. post
B
9
mn-
(9) sic
(8) praes. Cors. Th., om. lihri
iunge Th. 2, 6, 2
Th., dispendii PR, dispendio
(lO)
9, 1, 92 seqq.
Th. 4, 16, 1
(12) jB 9,
(10*) perimitur scr.
(it)
Th. 4, 18, 1
8, 65 seqq.
(14)
(13) iunge Th. 1, 12, 2
(16) sim(15) sic Th., incumberit C, incumbat
TA.
gendae videntur l,
Ll 5 Constitutio sancit, ut unusquisgue iudex in

sententia sua victum omnes sumptus in htem erogatos
praestare iubeat, data licentia iudici sumptus etiam
randae gratia, quam victrix pars passa est, ei ali1

quam partem ex his attribueni. Ac non tum
solum actor et reus condemnetur, cum in utrumque
iudex iudicandi potestatem habet, sed etiam cum in
actorem eam non hahet, is autem ex coniraria
actione victus fuerit, quoniam illum iudicem recu-
AC
PR
excedere usque ad decimam eorum quae eroaata sunt

partem, quotiens victi impudentia eum ad noc commoverit, ut quae sumptus excedant ad publicas
rattones pertineant, nisi forie iudex morae repa-
(20) cognitor
Longini) 2, 7, 18. 19 (d. vi

gino cons. 3, 3, 6. 3, 10, 1
ex subscriptione et Nov. 82
sare non potest,
(22)
consulatum
Constantinopoli Lon(23) inscriptionem supplevimus
k. lan.
c.
10
(24)
sive praesides sive
i5 9,
3,
69
sacri iudices
diatvrjral*
Xovtes eXrjOav Scxaaral eXte
xal
dTieJxraS.
Uxovai yaQ tcai ovxoi ixîpaaras
avrhs rrjv
ISi Si fiTj rovro noirjaei 6 Sttcaar^S,
&sToi.
vevi-
avayxdêrai dêQaitByaai r^
Êav 8e xiS ivayvfievos evyvo)^
y7]x6ri fiEQBi.
(1)
Sixrjs rj
fiovojs dnoScoaei rj ivdycov dnoar^ rrjs
xal 6 SixaarrjS evQr) avzov r^ dXr^&eiq ovxl aveni dfxfiôXc^ nQayfiari dMatpKOfdvrriv, dXXd
^T]juiav ravrrjv
DE RE lUDlCATA
318
Vn 5153
6 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. luliano

proconsuU Africae. Gesta, quae sunt translata'' in
publica monuraenta, habere volumus perpetuam tirmitatem. neque enim morte cognitoris perire debet
D. iii k. Sepi. Bomae* Constantio
publica fides.
et Constante conss.
[a. 414]
rcov Banavrjfidxatv
fievov, o roiovros ixq>evyei rr}v
LIIL
Jrilov Oe,^ ort ini xq)v âfiaiStxaraSixrjv.

xaattov 6 aQxcov iarlv 6 otpeilcov avroXs atpOQiaat
DE EXSECUTIONE REI lUDICATAE.
4 (2)
raêcorrjv xov xavxa fie&oSevovxa.

{a. 487]
D. VII k. April. post consulatim Loiigini.
Anastasius A. Stephano magistro mili6
Imp.
Cum
tim.
quidam per leges sacrasque constitutio-
nes, alii per speciales largitates sibi praestituta pripraetendunt tam super sportulis pro conven-
vilegia
tionibus
usque
ad
certam quantitatem praebendis
tus
expensis litium vel minuendis vel peninon agnoscendis, per hanc legem decernimus,
ut,
quicumque huiusmodi
quam super
munitus est vel
privilegio
postea talem praerogativam quolibet modo meruerit, sciat, et si quos ipse utpote obnoxios sibi pro
quacumque criminali vel civili causa constitutos in
accusationem deduxerit, hos nihilo minus isdem pripotituros, quoniam non est ferendum eos,
qui praefatas praerogativas, ut ante latum est, praetendunt, aliquid plus ab adversariis suis quaerere
concedi, quam ipsi ab aliis pulsati facere patiantur:
ita scilicet, ut haec forma modis omnibus observetur super privilegiis per liberalitates vel generaliter
quibusdam officiis aut scholis seu dignitatibus vel
vilegiis
specialiter certis jpersonis praestitis vel postea praebendis, sive hoc ipsum expressim principalibus dispositionibus vel adfatibus insertum sive praetermis8um sit vel fuerit.
LIL'
DE RE lUDICATA.
Stellatori.
Eebus (][uidem
standum est. sed si probare poteris eum
cui condemuatus es id quod furto amisisse videbatur recepisse, adversus iudicati agentem doli excepxii k. Mart. Antotione opposita tueri te poteris.
Imp. Antoninus A.
iudicatis
nino A. iiii et Balhino conss.

2 Idem A. Pacatiano. Res iudicatae
[a.
213]
sub praetextu computationis instaurentur, nullus erit htium

finis.
PP. prid. non
Romae Laeto et Cesi
reale conss.
{a. 215]
3 Idem A. Demetrio. Si pecuniam, quam mala
ratione intercepisse vos apparuit, iussi sitis inferre
cum poena et comperto praecepto praesidis non

provocaveritis, universam quantitatem debetis inferre.
4 Imp. Gordianus A. Antonino. Sub specie novorum mstrumentorum postea repertorum res iudicatas restaurari exemplo grave est. P. rii id. Mart.
Ad
Valentmo.
solutionem dilationem petentem adquievisse sententiae manifeste probatur, sicut eum,
nec enim
q[ui quolibet modo sententiae adquieverit.
instaurari finita rerum iudicatarum patitur auctoritas.
S. prid. id. Febr. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
(1)
9, 8,
11
16, 5, 55
oitudine Marcellini
gesta sunt
sunt translata) Th.
natistas
9, 3, 77 seqq.
Cf.
(7) sic PR, captae
iudicaverint:
2
3
=- Th.
(2)
notione et solllspectabilis memoriae viri contra Doea, quae translata {scr. gesta quae
(4) Ravennae Goiho/redus
(5)
(6) sic C, perperam
Dig. 42, 1
seqq.
Cf. Dig. 42,
gesta q. s. translata]
(3)
PR
(8)
es
PR,
est
pC
et his
apparitores exsecutoressunt. Quod si iudex hoc non fadet,
tpse parti victrici
hoc
damnum sarcire
rem iudicatam. prius est ergo, ut servato ordine actionem adversus eam dirigas et causa
PP. iii k. Febr. Atcognita sententiam accipias.
hino et Aemiliano conss.
[a. 206]
2 Imp. Anioninus A. Maximo. Si causam iudicati non novasti, rem iudicatam praeses provinciae
etiam pignoribus captis ac distractis ad emolumentum perduci iubebit. quod si novata causa est, ex
stipulatu tibi actio competit et iudice accepto secuniussit ante
dum
iuris
formam
experire.
3 Idem A. Agrippae. Ordo rei^ gestae et mora

solutionis, quae mtercessit, constantius desiderat remedium. si itaque praesidem provinciae, qui rem
iudicatam exsequi debet, adieris et adlegaveris res
soli, quae pignori datae' sunt, diu subhastatas ex
compacto sive ambitione diversae partis emptorem
non invenire, in possessionem earum te mittet, ut vel
hoc remedio res tam diu tracta ad effectum perduca-
Messala et Sahino conss. [a. 214]

Marcello militi.
Stipendia retineri
propterea, quod condemnatus es ^ non patietur praeses provinciae, cum rem iudicatam possit aliis raPP. in non. lun. Sahino ii et
tionibus exsequi.
Anullino conss.
[a. 216]
5 Imp. Gordianus A. Amando. Etiam nomen debiin
iudicati
toris
causa
capi posse ignotum non est.
PP. III id. Oct. Attico et Praetextato conss. [a. 242]
6 Imp. Philippus A. et Philippus C. Titia?io. Si,
ut
rerum iudicatarum exsecutor datus parproponis,
D. XI
tur.
4 Idem
k. lul.
A.
tes sibi iudicis vindicavit et contra ea, quae pridem

pro partibus tuis fuerunt statuta, aliquid pronuntiandum putavit, sententia ab eo dicta vim rei iudi-
catae obtinere nequaquam potest.

7 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. TheoSi longis apertisque frustrationibus partis
doro.
adversae restitutio remorata est, etiam servis rebus
humanis exemptis a frustratore aestimatio eorum
restituenda est. animalia quoque cum fetubus ^ tibi
intercessu praesidis repraesentabuntur.
8 ^^ldem AA.
et
CCV^
Exsecutorem eum solum
esse manifestum sit,

ûi post sententiam, inter partes audita omni et discussa lite, prolatam iudicatae
rei vigorem ad effectum videtur adducere.
Sifie die
et
consule^\
9 ^*Idem AA.
et CC. Glyconi.
Eos, quos debituos esse contendis, apud rectorem conveni
provinciae, qui, sive confessi debitum sive negantes
tores
convicti merint condemnati nec intra statutum

spatium solutioni satisfecerint, cum latae sententiae
pignoribus etiam captis ac distractis secundum ea
et
remota P/J'
(10) Wc P, fetn P*Ci2
(11) /oriungendae sunt 3, 8, 2. 3, 11, 1. 7, 62, 6: cf etiam
66, 1
(12) dicunt addunt 3, 3, 2. 3, 11, l. 7, 62, 6
Cft*,
tasse
2,
(13)
d.
XV
(14) Cuiacio
d. id. Febr.
k.
April. (Aug. 3, 8, 2) 3, 8, 2. 3, II, 1

iungenda videtur 4, 10, 9, cui subscribitur
CC.
conss.
(9) sic
nam
gue praesto
1 Impp. Severus et Antoninus AA. lustino. Nimis

ac distrahi
proêre iudex pignora ]y[arcellae capi
cogttur. Sin
autem reus aliquis fidem solvendo praestabit aut

actor lite desistet aut iudex eum
perspiciet re vera
calumrdatorem non esse, sed in ancipiti causa condemnatum, is condemnationem in sumptus facien4
dam evitat. Consentaneum autetn est in pedaneis iudidbus ad magistratus offidum pertinere,
ut apparitorem qui haec exsequatur eis attrihuat.
DE USURIS REI lUDICATAE
VII 535'
319
quae saepe constituta sunt meruerunt exsecutionem,

formam tibi custodiet.
S.
non. Nov. CC.
LV.'
iuris
conss.
[a.
294]
SUNT.
Imp. Alexander A.
LIIIL
Antoninus A. procui'atorihus hereditatium.
Fiscus^ qui bona secundum se dicta sententia^
persequitur, eas quoque rationes habiturus est., ut,
qui post legitimum tempus placitis non obtemperavit, usuram centesimam temporis quod postea nuxeI?np.
rit solvat.
2 *Imp. lustinianus A. Menae pp. Eos, qui condemnati solutionem pecuniarum, quas dependere
iussi sunt, ultra quattuor menses a die condemnationis
si provocatio fuerit oblata, a die confiryel,
mationis sententiae connumerandos distulerint, centesimas usuras exigi praecipimus : nec priscis legibus,
quae duas centesimas eis inferebamt, nec nostra

sanctione^ quae dimidiam centesimae statuit, locum
in eorum personam habentibus.
D. vii^ id. April.
[a. 529]
Constantinopoli Decio cons.
Sancimus, ut si quis
condemnatUs fuerit, post datas a nobis quadrimenstres
indutias centesimas quidem usuras secundum natu-
ram
eum
iudicati
compelli solvere, sed tantummodo
sortis et non usurarum, quae ex pristino contractu

in condemnationem deductae sunt.
cum enim iam
constituimus
usurarum usuras penitus esse delendas, nullum casum relinquimus, ex quo huiusmodi
'^
1
machinatio possit induci.
Si enim sine emendatione relinquatur, aliquid absurdum atque inelegans
necesse est evenire, cum utiliter ex contractibus descendentes plerumque minores centesimae* ex nostra
lege^ factae sunt et necesse est minoribus usuris
si enim ex iudicati actione cengraviores supponi.
tesimae omnimodo currunt usurae, ex contractibus
autem hoc raro contingit in capitulis lege nostra
tantummodo
exceptis, huiusmodi
necessitas rerum introducebat.
iniquitatem ipsa
2
Et ideo pio remedio causam corrigentes sancimus sortis tantuhimodo usuras usque ad centesimam currentes ex
iudicati actione profligari, non autem usurarum quantascumqae usuras. si enim novatur iudicati actione
prior contractus, necesse est usurarum quidem, quae
anterioris contractus sunt, cursum post sententias
inhiberi, alias autem usuras ex iudicati actione tausortis procedere, et non ideo, quod forsitan consummata est quantitas sortis et usurarum,
totius summae usuras postea coUigi, sed sortis tan-
turamodo
tummodo. Et cum antiquitas pessimo exemplo

quidem condemnatis laxamentum duorum mensum praestabat, fideiussores autem eorum eodem uti
beneticio non concedebat, ut liceret victoribus reUctis propter legem condemnatis personis a fideiussoribus eorum vel mandatoribus statim pecunias vel
res in condemnatione positas exigere, huiusmodi
acerbitatem resecantes sancimus quadrimenstres indutias, quas dedimus condemnatis, etiam ad fideiussores eorum et mandatores extendi, ne legi fiat
cum enim interventor solvere compelderogatum.
latur et ipse reum coerceat^ ad invitam solutionem,
nullum condemnatus habebat nostrae sensum huma3 (1)
reis
quia per medium fideiussorem statim pecuD. v k. Dec. Conpersolvere compellebatur.

stantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis
w. cc.
[a. 531]
nitatis,
nias
(l)
9, 3, 86 seqq.
(2) fiscus
C* cum B,
fisci.
***s R'*.
hereditatitim fisci non est

in usu
(3) se dicta sententia C, dicta sententiara /2*,
dictam sententiam jR*
(5) 4, 32, 26, 2
(4) iunge 10, 8, 3
tisci.
(6)
is
vm
C*jR*,
cum
tesiina edd.
at procuraior
10, 8, 3 scr.
rectius,
(7)
4,
32,
nisi forte genetivus
28
Si
Victori.
non
singuli in
solidum, sed generaliter tu et coUega tuus una et

certa quantitate condemnati estis nec additum, ut'S
DE USURIS EEI lUDICATAE.

1
PLURES UNA SENTENTIA CONDEMNATI
SI
(8)
cen-
Graeco-ûm more
quod ab
altero servari non possit, alter suppleret,

sententiae virilibus portionibus discretus
est.
ideoque parens pro tua portione sententiae ob
cessationem alterius ex causa iudicati conveniri non
PP. k. lul. Alexandro A. iii et Dione
potes.
conss.
[a. 229]
2 Imp. Gordianus A. Anniano. Quotiens a tutoribus singulis procuratoribus datis insequitur in omnium persona condemnatio, periculum sententiae videri esse divisum. ideoque quod ab uno servari non
effectus
potuerit,
a ceteris exigi non posse explorati iuris

k.^^ April. Attico
et Praetextato
PP. XV
est.
conss.
242]
[a.
QUIBUS RES lUDICATA NON NOCET.

Imp. Alexander A. Masculino. Si neque mandasti fratri tuo defensionem rei tuae neque quod
gestum^ efft ratum habuisti, praescriptio rei iudica1
non oberit. et ideo non prohiberis causam

tuam agere sine praeiudicio rerum iudicatarura. PP.
non. Mai. Alexandro A. cons.
[a. 222]
2 Imp. Gordianus A. Athenio. Res inter alios
emolumentum adferre his qui iudiiudicatae^ neque
cio non interfuerunt, neque praeiudicium solent in*^
non potrogare. ideoque nepti tuae praeiudicare
fcae tibi
quod adversus coheredem eius iudicatum est, si

adversus ipsam statutum est. PP. v id. lul.
[a. 239]
3 ^^lmpp. DiocIetia?ius et Maximia?ius AA. Ho-
est,
nihil
norato.
luris manifestissimi est et in accusationiqui congressi iudicio non sunt, officere non
posse, si quid forte praeiudicii videatur oblatum.
PP. xiiiik. Sept. Basso etQuintiano " conss. [a. 289]
4 Idem AA. et CC. Soteriano. Nec in simili negotio res inter alios actas absenti praeindicare saepe
constitutum est. S. iii k. Dec. CC. conss. [a. 294]
bus
his,
LVIL'^
COMMINATIONES
PROGRAMMATA
EPISTULAS
SUBSCRIPTIONES AUCTORITATEM REI lUDICATAE NON HABERE.

1
Nec vim
Imp. Antoninus A. Rogatiano.
stipu-
lationis obtinere potest comminatio iudicis, qui certas usuras praestaturos eos dixit, qui intra certum
diem debitum non exsolvissent. PP. prid. id. lan.
A?ito?iino A. IIII et Balhino conss.
[a. 213]
2 Imp. Alexa?ider A. Maximia?io. Rei iudicatae

effectum non habet, quod per epistulam rector provinciae solvere vos pecuniam rei publicae iussit.
PP. iili id. Ma?'t. Maximo ii et Aeliano conss. [a. 223]
3 Idem A. Zotico. Ea, quae causa cognita statuuntur, subscriptionibus revocari non posse saepe
rescriptum est. PP. vi id. Sept. Alhino et Maximo
conss.
[a.
227]
4 Imp. Gordianus
Interlocutio
A. Asclepiadi.
praesidis apud acta signata: *msi solutioni debiti
*is qui conveuitur obsequium praestitisset
duplum
'seu quadruplum inferat' voluntas potius comminantis quam sententia iudicantis est, cum, placitum
,
usur
usurpatus est
9, 3, 89. 90
scripsi, id.
ut C,
(13)
(x. tt.),
coercebat libri
it (sit?) F, est
9, 3, 91 seqq.
F?PC
(15)
(= a. 269) V
praeiudicari
aemiliano
(9) sic
(11)
iunge 9,
(17)
2,
9, 3,
ut
(lO)
(12) k.
(14) sic
R.
si.d
P,
(16)
S5 stqq.
320
5762
VII
eiusmodi ne rei iudicatae auctoritatem obtineat, iuris

PP. iii id. Dec^ Gordiano A. et
declaret.
ratio
Aviola conss.
239]
EX FALSIS INSTRUMENTiS
SI
ceteri non alias ad solutionem urguentur, nisi debifuerit probatum.

v k.'' April. Byzantio AA.
tum
conss.
[a.
293]
ludex, qui disceptationi locum dederat, partium adlegationes audire et examinare debuit. nam subscriptionem ad libellum datam talem, quae diversam partem in possessionem
fundi mitteret, vicem rei iudicatae non obtinere non
PP. xii k. Febr. Gordiano A. ii et
ambigitur.
2 Idem AA. et CC. Severae. Inter alios factani

transactionem absenti non posse facere praeiudicium
notissimi iuris est.
quapropter adito praeside provinciae aviam tuam mancipium tibi donasse proba
{a. 241]
Pompeiano conss.
6 Imp. Philippus A. et Philippus C. Cassiano.
Programma, si quod a praeside propositum est, vim
nec comrei iudioatae nequaquam potest obtinere.
eius fecerint, aliquid iuri tuo derogari poterit".

S. id. April. Byzantio AA. conss.
[a. 293]
3 Idem AA. et CC. Fortunatae. Si cum fratre
5 Idem A. lucundo.
iudicatae continere manifestum

conss.^
PP. X k. April.
est.
7 Imp. Constantinus A. ad Bassum pp. Quod
decerni
solet, id paucis
magno conflictu sententia
minationem vim
rei
temere adscriptis definiri fas non est. D.

Constantino A. vi et Constantino
litteris
k.
April.
conss.
[a.
EX
\a. 224]
Crispino conss.
3 Idem A. Clementi. Falsam quidem testationem,
diversa
in
iudicio
adversus
te
usa est, ut
pars
qua
proponis, solito more arguere non prohiberis. sed
causa iudicati in irritum non devocatur, nisi si probare poteris eum qui iudicaverat secutum eius instrumenti fidem, quod falsum esse constiterit, adversus te pronuntiasse. PP. vii k. Sept.
4 Imp. Gordianus A. Herennio. ludicati exsecutio
solet suspendi et soluti dari repetitio, si falsis instrumentis circumventam esse religionem iudicantis
crimine postea falsi illato manifestis probationibus
fuerit ostensum.
PP. v id. Sept.
LVIIIL^
DE CONFESSIS.
1 Hmp. Antoninus A. luliano.
Confessos in iure
pro iudicatis haberi placet. quare sine causa desideras recedi a confessione tua, cum et solvere cogeris.
Accepta prid. k. Oct. Gentiano et Basso
conss.
[a.
211]
LX.
1 Impp. Diocletiamis et Maximiatius AA. et CC.

Epagatho. Inter aUos res gestas aliis non posse
facere praeiudicium saepe constitutum est.
unde
licet quosdam de heredibus
eius, quem debitorem
dec. vel oct.
(3)
10,
2,
9, 4,
solvisse
(2) apr.
et
praea.
9, 3, 102 seqq.
Mominsen
poterit
legendum
9
*a*# et dione conss. F?:

albino oonss. (= a. 246)
(6)
(9)
vi
42, 2
(6)
9, 3, 62 seqq,
(8) fecerint aliqui,
Mommsen
commemores, tamen
Cf. Dig.
(4)
provocetur, relatione promissa terreat litigantes,

sciens, quod, si hoc fecerit, nihilo minus iure apel1
lationura res agitabitur. Sed nec ad nos mittatur
2
aliquid, quod plena instructione indigeat. '^Quotiens autem ad nostram scientiam iudex se poUicea-
tur relaturum,
id iuri
Mommsen
Greg.
(7) id.
tuo derogare
Dig. 49, 1
(lo) Cf.
consultationis
exemplum
litigatoribus
cui forte relatio
minus plena vel contraria videatur, is refutatorias
preces similiter apud acta sine aliqua frustratoria
ailatione offerat.
D. iiii id. Febr. Sirmio Constantino A. V et Licinio C. conss.
[a. 319]
2 ^*Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Vi-
apud acta iubeat,
edi
ilico
ventium pp.
Super
si
ut,
delictis provincialium
numquam
rectores provinciarum ad scientiam principum putent

esse referendum, nisi ediderint prius consultationis
exemplum. quippe tunc demum relationibus plena
maturitas est, cum vel adlegationibus refelluntur **
vel probantur adsensu.
D. iii k. lan. Treviris Valentiniano et Valente AA. conss.
[a. 368]
^^ldem^
AA.^''
ad Apodemium.
Si
quando
ratio
aut necessitas est in negotiis nostra iudicia requirendi expectandique responsa, omnem omnino causam
relationis series comprehendat, ut recitata consultatione, quae ita est dirigenda, propemodum actorura
recensione non opus sit: actis etiam necessario sociandis.
D. vi id. Mai. Treviris Valentiniano np.
et Victore conss:
[a. 369]
LXIL'"
DE APPELLATIONIBUS ET CONSULTATIONIBUS.
1 Sententia divi Severi data in persona Marci
Prisci idihus lan. Pompeiano et Avito conss. Severus A. diocit: Prius de possessione pronuntiare et
ita crimen violentiae excutere praeses provinciae
quod cum non
debuit.
INTER ALIOS ACTA VEL lUDIGATA ALIIS NON

NOCERE.
(1)
^^lmp. Constantinus A. Profuturo praefecto

Si quis iudicum duxerit esse referendum,
nihil inter partes*'* pronuntiet, sed magis super quo
haesitandum putaverit, nostram consulat scientiam
aut, si tulerit sententiam, minime postea, ne a se
1
2 Imp. Alexander A. Optato. Et qui non provocaverunt, si instrumentis falsis se victos esse probare possunt, cum de crimine docuerint, ex integro
de causa audiuntur.
PP. xvi k. Oct. luliano et
fortasse
LXL'
DE RELATIONIBUS.
annonae.
lUDICATUM ERIT.
fuisse significas,
restitui
divisio-
tuo matri successisti, frater pro portione tua cum

debitoribus hereditariis paciscendo vel agendo, non
ex tua voluntate, pro hereditaria parte tibi quaesitam obligationem extinguere non potuit. f' id. Oct.
Retiariae CC. conss.
[a. 294]
C.
1 Imvp. Severus et Antoninus AA. Vipsaniae.

Si tabulas testamenti, quas secutus proconsul vir
clarissimus sententiam dixit, falsas dicere vis, praebebit notionem suam non obstante praescriptione
rei iudicatae, quia nondum de falso quaesitum est.
conss.
PP. V
tuum
nem
320]
FALSIS INSTRUMENTIS VEL TESTIMONIIS
tibi providebit.
xv
LVIIL
SI
hoc iure ad te pertinere perspexerit,

neque enim, si te absente
ac, si
fecerit,
iuste
provocatum
est.
[a.
209]
2 Imp. Alexafider A. Plariano. Novum quod

postulas non est, quod, etsi rescripti mei auctoritas
intercesserit, provocandi tamen facultas tibi non denegetur.
3 Imp. Gordianus A. Victori. Appellatione interlicet ab iudice repudiata sit, in praeiudicium

Sosita,
eliberationis nihil fieri debere et in eo statu omnia
(11)
pr.
(13) 2
=n Th,
TT^.
11, 29, 2
l
fefelluntur
(17)
et
Cf.
30, 1
(14)
(12)
C*, repelluntur C*>R

Gratianus A. ins. Th.
Dig. 49,
inter partes om.
=^Th.\\,
(16)
(18)
Th.
(I5) sic Th.,
29, 3
Th. 11, 29, 4

1, 96 seqq.
9,
DE APPELLATIONIBUS
VII 62
321
esse,
confirmant.
constitutum
veris
fuerint, saepissime
quo tempore pronuntiationis
*
PP. iiii
est.
4 Jmp. Philippus A. et Philippus C. Proho. Si
ad scribatum nominatus non provocasti, convelli
statuta non possunt.
5 Imjyp. iJiocletianus et Maximianus AA. Valerio.
Praeses provinciae, ad quem appellasti, si non vitio
neglegentiae vestrae tempus, quod ad reddendos
apostolos praescriptum est, exemptum esse animadverterit, sed ex fatalis casus necessitate, diem functo
eo qui eos perferebat,

perpetui iuris formam
6 ^ldem AA. et CC.
tionibus cognoscent ac
praebere conveniet, ut
id accidisse cognoverit, iuxta

desiderio vestro medebitur.
dicunt: Eos, qui de appellaiudicabunt, ita iudicium suum

intellegant, quod, cum appellatio post decisam per sententiam litem interposita
fuerit, non ex occasione aliqua remittere negotium
ad iudicem suum fas sit, sed omnem causam propria
sententia determinare conveniat, cum salubritas legis
constitutae ad id spectare videatur, ut post sententiam ab eo qui de appellatione cognoscit recursus
non
possit ad iudicem, a quo fuerit provocaquapropter remittendi litigatores ad provincias

remotam occasionem atque exclusam penitus intellegant, cum super omni causa interpositam provocationem vel iniustam tantum liceat pronuntiare vel
1
iustam. Si quid autem in agendo negotio minus
fieri
tum.
se adlegasse litigator crediderit, quod in iudicio acto

fuerit omissum, apud eum qui de appellatione co-
gnoscit persequatur, cum votum gerentibus nobis

aliud nihil in iudiciis quam iustitiam locum habere
debere necessaria res forte transmissa non exclu2
denda videatur. Si quis autem post interpositam
appellationem necessarias sibi putaverit esse poscen-
das personas, quo apud iudicem qui super appella-.

tione cognoscet veritatem possit ostendere, quam
existimabit occultam, hocque iudex fieri prospexerit,
sumptus isdem ad-^ faciendi itineris expeditionem
praebere debebit, cum id iustitia ipsa persuadeat ab
eo haec recognosci, qui evocandi ^ personas sua interesse crediderit.
3
Super his vero, qui in capitalibus causis constituti appellaverint (quos tamen et
ipsos vel qui pro his provocabunt non nisi audita
omni causa atque discussa post sententiam dictam
appellare conveniet), id observandum esse saucimus,
ut iuopia idonei fideiussoris retentis in custodia reis
opiniones suas iudices exemplo appellatoribus edito^
ac refutatorios ^ eorum ad scrinia quorum interest

transmittant, quibus gestarum rerum fides manifesta
relatione pandatur, ut meritis eorum consideratis
4 pro fortuna singulorum sententia proferatur. Ne
temere autem ac passim provocandi omnibus facultas praeberetur, arbitramur eum, qui malam litem
fuerit persecutus, mediocriter poenam a competenti
5
iudice sustinere. Sin autem in iudicio propriam
causam quis fuerit persecutus atque superatus voluerit provocare, eodem die vel altero Ubellos appeliatorios offerre debebit. is vero, qui negotium tuetur alienum, supra dicta condicione etiam tertio die
<i
Apostolos post interpositam provo-
provocabit.
cationem etiam non petente appellatore sine aliqua

dilatione iudicem dare oportet, cautione videlicet de
exercenda provocatione in posterum minime praebenda. Sine die et consule^.
7 Idem AA. et CC. Neoni.

Qui ad civilia munera vel decurionatum vel honores devocantur, licet
vacationem a principibus acceperint, si appellationis
auxilio non utantur, consensu suo nominationem
(l)
iungendae videntur
dett.)
et
GB
(3)
3, 3, 2.
edita
refutatoria
(6) D.
conss. (== a. 294) 3, 3,
apud praesidem C^R

(9)
(10)
Th.
U,
(5)
xv
2.
7, 53, 8
sic
(2)
(4)
edicto
sic
R'*.
C^?, refutatorias
ad
C*,
("J)
9,
47,
(ll)
iungit
10, 40, 7
te
appellasse
9 Idem AA. et CC. have Heraclida carissime

Dominus litis causam appellationis, quam
nobis.
procurator suus litigando interposuit, etiam absente

procuratore exsequi potest.
10 Idem AA. et CC. Titiano. Si actor a curatore ordinatus deteriorem calculum reportaverit, tam
ipse quam curator ad provocationis auxilium possunt pervenire, curator vero solus provocationis litem
l
exercebit.
Sin autem interim adulescens veniam
aetatis impetraverit vel ad legitimam aetatem pervenerit, potest suo nomine appellationem exercere.
S. prid. k. Oct. Viminacii CC. conss.
[a. 294]
Cives et incolae,
11 ^ldem AA. et CC. Aurelio.
manifestas etiam excusationes habentes, si sub iusta
nominatione non appellaverint, ad probationem ea-
rum non
admilytuntur.
xyii k. lan.
Minime
1 2 ^lmp. Constantinus A. ad Catullinvm.
fas est, ut in civili negotio libellis appellatoriis oblatis
aut carceris cruciatus aut cuiuslibet iniuriae
genus seu tormenta vel etiam contumelias perferat
appellator, absque his criminalibus causis, in quibus, etiamsi possunt provocare, eum tamen statum
debent obtinere, ut post provocationem in custodia,
fideiussoris idonei copiam non habeant^, perseverent. B. iii non. Nov. Treviris. acc. xv k. Mai.
Hadrumeto Volusiano et Anniano conss.
[a. 314]
si
13 ^^ldem A. Petronio Probiano suo salutem^^.
Ex
illo
tempore, quo in civilibus causis, quae inter

^^
vel relaturum
privatos moventur, consultaturum
te esse promiseris vel appellationis a te interpositae
sollemnia completa fuerint, nihil posthac tibi quod-
libet speciale ac requisitum vel quibuscumque modis

favoris gratiam praeferens audiendum est, sed ob-
ut
servandum,
iuxta
statuta
priora
sollemnitatis
more expleto gesta ad comitatum omnia dirigantur.

P. id. Aug. Arelato. pp. id. Oct. Theveste Sabino
Rufino conss.
et
[a.
316]
A. ad Bassum pu.^^
Litigatoribus
copia est etiam non conscriptis libellis ilico appellare voce, cum res poposcerit iudicata, tam in civihbus quam in criminalibus causis *. B. viii id. lun.
Sirmio Gallicano et Basso conss.
[a. 317]
15 ^''Idem A. ad Severum vicarium '^ ]ê causas, quae in nostram venerint scientiam, rursus transferri ad iudicia necesse sit, instructiones necessarias
plene actis inseri praecipimus. nam cogimur a proferenda sententia temperare*^, quoniam verendum
est, ne lis incognito negotio dirimatur,
adempta
copia conquerendi ^^. quare perennibus inuretur iudez
si
instructionis
notis,
cuncta, quae litigatores
probationisque causa recitaverint, indita actis vel subB. x k. lul. Aquileiae
iecta non potuerint inveniri.
Constantino A. v et Licinio C. conss.
[a. 319]
16 ^^ldem A. ad Maocimum. Etiam eos, qui ima-
14 ^*Idem
ginem principalis disceptationis accipiunt, appellationum adminicula necesse est accipere. B. prid.
id. lan. Sirmio Crispo ii et Constantino ii CC.
conss.
[a.
17 ^Hdem A. ad lulianum
iunge
cf.
(17)
Th. 11, 36, 1

== Th. 11, 30, 6:
16.
iuste
exsequi curabit.
C,
C**,
ad munus vocatus appella-
provinciae,
8 Idem AA. et CC. Oppiano. Si contra maiorem

quinque et viginti annis sententia lata provocationis
secutae tempore praefinito causas non esse repraesentatas nec appellatione pendente transactione finitum negotium rector animadverterit res iudicataa
(15)
a praeside
11,
Herrmann
igitur
ostende.
et
CC.
3,
(8)
2:
I.
k. April. (Aug. 3, 3, 2)
iunge
81 ... habeant om. Th.
n.
30,
U,
exempla app,
C*,
exempla app.
exempla app. edita R^
3,
Mommsen
evocari
cum
a praeside'
1,
21, 2
1, 21, 2
(13)
(12) probiano suo

consulturum Th.
pu. Th.y om. libri

== Th. 11, 30, 9
(16)
Si
pu.^^
tam
sal.
(14)
.
om.
=7%.,TA. 11,
causis om.
ricarium
(18)
321]
apud utrum-
Th.,
om.
libri,
30, 7
Th.^
librt
nostra ad opinioncs
(19) qui sanximus retractari rescripta
vel etiMn relationes iudicum data non oportere ins. Th.
(20) cf. not. praeced.
7%
3, 1, 9
(22)
Th. 11, 30, 11: iunge

(2l)
(23) de
3, 32, 2: iunge 5, 71, 18
inscriptione ei subscriptione vide
ad
5, 71, 18
41
DE APPELLATIONIBUS
322
VII 62
ab aliqua
que praetorem, dum quaestio ventilatur,
parte auxilium provocationis fuerit obiectum, praefecturae urbis iudicium sacrum appellator observet K
18 ^ldeyn A. Victori rationali urbis Romae^.
non solum appellationis suscipiendae necessitas videtur imposita, verura etiam triginta dierum spatia
ex die sententiae definita sunt^^, intra quae gesta
una cura relatione litigatoribus convenit praestari -^
debitores, cum iussi fuerint

debitam summam exsolvere, interposito provocationis auxilio vim exsecutionis eludunt nec iam opinionis exemplum nec refutatorias preces curant petere
vel oiferre, placuit, ut, si intra dies"* solleranitatibus
depraestitutos ad facienda haec appellatoris cnra
fuerit, deserta ab eo provocatio aestimetur moxque
iudice et officio eius '^'^, si statuta fuerint aliqua parte

mutilata, multae subiacentibus. D. prid. non. Febr.-^
Mediolani divo loviano et Varroniano conss. [a. 364]
Quoniam nonnuUi
lisci
D. prid.
debitum exigatur.
Maximo
Aug. Constantino
k.
conss.
[a.
et
327]
19 ^ldem A. ad universos provinciales. A proconsulibus et comitibus et his qui vice praefectorum

cognoscunt, sive ex appellatione sive ex delegato
sive ex ordine iudicaverint, provocari permittimus,
ita ut appellanti iudex praebeat opinionis exemplum
et acta cum refutatoriis partium suisque litteris ad
nos dirigat. a praefectis autem praetorio provocare*
1
non sinimus.
Quod si victus oblatam nec receptam ab iudice appellationem adfirmet, praefectos
adeat, ut apud eos de integro litiget tamquam appellatione
superatus enim
suscepta.
iniuste ap-
si
pellare"^ videbitur, lite perdita notatus abscedet: aut

si vicerit, contra eum iudicem,
qui appellationem
non
receperit, ad nos referri* necesse est, ut digno

D. k. Aug. pp. k. Sept. Consupplicio puniatur.
[a. 331]
stantinopoli Basso et Ahlabio conss.
20 ^lmp. Constantius A.'^^ Albino. Et in maioribus et in minoribus negotiis appellandi facultas est.
nec enim iudicem oportet iniuriam sibi fieri existimare eo, quod litigator ad provocationis auxilium
convolavit.
D. vii id. April. MarcelUno et Probino
conss.
ut,
placet,
iudi-
Quoniam
aestimant
ordinarii
verit,
341]
[a.
21 ^^ldem A. ad Lollianum pp.^^

ces
si
provocationes
respuendas,
quis appellationem suscipere recusased adversus
quae non contra exsecutionem
sententiam iurgium terminantem ^^ fuerit interposita,

^^*
triginta auri pondo cogatur largitionibus nostris
inferre: triginta alia*^ officio eius itidem soluturo,
nisi ei pertinaciter restiterit atque actis contradixerit et, quid'îure sit constitutum, ostenderit ^'. D. viii
k. Aug. Messadensi.
pp. Capuae Arbitione et Lolliano conss.
355]
[a.
22 ^^ldem
A. ad Volusianum pp.
Lata senten^^
et ad ea, quae
tia, quae pertinet ad bona vacantia
indignis legibus cogentibus auferuntur, si quis putaverit provocandum, vox eius debebit admitti. D. ///^
k. Aug. Arbitione et LoLliano conss.
[a. 355]
23 ^^ldem A. ad senatum. Cum appellatio inter^^
posita fuerit per Bithyniam Paphlagoniam
Lydiam
Hellespontum, insulas etiam ac Phrygiam salutarem,
Europam ac Rhodopam
et
Haemimontum, praefectu-
rae urbis iudicium sacrum appellator observet. D. v

non. Mai.^^ Tauro et Florentio conss.
[a. 361]
24 ^*Impp. Valentinianus et Valens AA. salutem
dicuni oraini civitatis Carthaginensium.
ludicibus
XV
k. lan. Serdicae Probiano et luliano oonss.

ex 5, 71, 8 suppl
Th. 11, 30, 14
(2)
(3) rationali urbis romae J%., om. Ubri
(4) complendis ins. Th.
Th.
(5)
11, 30, 16: iunge 1, 21, 3 et
ibi
laudantur
(6) provocari Th.
quae
{',) uppollaase Th.
(8) sic Th., referre Ubri
(9) iunge Th.
(1)
d.
(a. 322)
Idem AA.
(=
impp. Constantius et
Constans AA.) Th. 11, 36, 5
Th. 11, 30, 25:
(n)
Th.
11
11, 36,
(12) pp. Th., om. Ubri
iunge
(13) quae
non ab eisccutione vel a praeiudicio, sed a sententia
terminante
Th.
iurgium
(u) cogatur fisco Th.
(i5) alia]
11, 36, 5
(101
alias libras auri Th.
(16) et quid C, quod f^, quid P*,

== Th.
ostenderit om. Th.
quidve
(n) nisi ei
(is)
11,30,26: iunge Th. 11, 36, J2
(19) et caduca ins Th.
(20)
mi
12,
1, 7
23,
1.
Th. 11, 36, 12

Th. 6, 4, 12. J3. 7,
12,
agnoscunt
1,
48.
13,
(23)
1,
Gyfyrae
(21)
8,
J.
(22)
11,
Th.
1,
1,
6,
U,
l:
15,
iunge
1.
ll,
Paphlagoniam om. Th.,
ins. leges
iungendae
(24)
= Th.
25 ^^lmppp. Gratianus Valentinianus et TheodoAAA. ad Syagrium pp. Et in multis ab iudi-
sius
cibus inferendis^" appellationes iubemus admitti.

xiiii k. lul. Gratiano v et Theodosio AA.
D.
cotiss.
[a.
26 ^^ldem AAA.
380]
Arcadius A. ad Pelagium
comitem rerum privatarum. Cum post sententiam
discussoris vel rationalis fuerit provocatum, ad siuceritatem tuam negotium transferatur, ut, si mediocritas negotii aut longinquitas regionis ad iudicium
tuum
non patitur, iudicio rectoris^^

ipse probaveris, negotium deleges.
litigatores venire
provinciae,
XV
D.
et
k.
quem
Mart. Mediolano Arcadio A.
et
Bautone
conss.
[a.
385]
et Honorius AA. Ennodio

proconsuli Africae. Nominationes libellis vel edictis
factae citra consilium publicum non valent: de quibus nec appellare necesse est, si soUemnitas deest.
D. XVII k. lun. Mediolani Olybrio et Probino
27 ^^lmpp. Arcadius
conss.
[a.
28 ^^ldem AA. Nebridio proconsuli
Asiae.
395]
Si
quis libellos appellatorios ingesserit, sciat se habere

licentiam arbitrium comrautandi et suos libellos re-
cuperandi^^ ne iustae paenitudinis humanitas amD. xi k. Aug. ConstantinopoU Arcadio iiii

putetur,
Honorio
et
AA.
iii
conss.
[a.
29 ^^ldem AA. ad Eutychianum
pp:^"^
396]
Addictos
pro criminum immanitate damnatos nulli

clericorum vel monachorum, eorum etiam quos synoditas vocant^^, per vim atque usurpationem vindicare
1
liceat ac tenere.
Quibus in causa criminali husi tempora suftragantur,
manitatis consideratione
interponendae provocationis copiara non negamus,
supplicio et
diligentius examinetur, ubi contra hominis

salutem per errorem^*^ vel gratia cognitoris oppressa
putatur esse iustitia: ea condicione, ut, si'^*^ pro-
ut
ibi
consules veH^ comes Orientis, Augustalis, vicarii

fuerint cognitores, non tam ad clementiara nostram
quam ad amplissiraas potestates sciant esse referendum. eorum enim de his plenum volumus esse iudicium, qui, si ita res est et crimen exegerit, rectius
possint punire damnatos. D. vi k. Aug. Mnizo Honorio A. iiii et Eutvchiano conss.
[a. 39^^]
30 ^'^ldem AA. Theodoro pp. Si quis provocavelit
tione interposita suspecti iudicis
prolatam''^
evitare sententiam, in hac voce liberara habeat po-
testatem nec timeat contumeliara iudiciorum, cum et

ab ipsa iniuria possit facile provocare, maxime cum
non sine disa solo tantum praefecto praetorio
pendio causae provocare permissum sit. sciant igitur cuncti sibi ab iniuriis et suspectis iudicibus et
in capitali supplicio ac fortunarum dispendio provo'*'*
(25) sic C, diffinita

11, 30, 32: iunge Th. 11, 36, 15
sunt ex die sent. 22, ex die sent. om. Th.
(26) gesta
.
praestari] negotii merita ad mansuetudinis nostrae
scriniii conveniat destinari Th.
(27) eius om. Th.
.
Th. 11, 30, 38

Nov. Gothofredus
(30) et
(29)
Th.
(31)
inferendis] in condemnationibus Th.
11, 30, 45: tunge 7, 65, 7
(32) iudicio rectoris Ubri,
Th. 11, 30, 53: iunge
iudici Th., a^xovri
(33)
Th. 11, 30, 56
10, 32, 45 Th. 12, 1, 141...145
(34)
(28)
.
(35) et
s.
7.
4,
cjf. j9.
I.
Th.
ad
1,
l gem.,
(40) sive Th.
proconsule Th.
latam om. Th.
Th.
ei
Th. 11,
(36)
repefitur in 1, 4, 6: iunge 1, 3, 11. 12.
(37) ad eut. pp. Th. om. Uhri,
16, 2, 32
om.
recuperandi
Th.
initium
30, 57:
1,
4,
om.
clericorum
(38)
cum
(44)
T/i.
solis
(39)
C cum B,
(41) sic
(42)
vocant
vel
proconsul
11, 30, 58
tantura
C cum
errore
vel
Th.
R,
(43) pro-
praefcctis
Th.
DB APPFXLATIONIBUS
cationem esse concessam.
B. ri/
id.
Theodoro cons.
31 ^lmpj). Honorius
piodoto pp.
lun. Mediolani
399]
et Theodosius AA. AscleSi appellationem oblatam, in qua vel
[a.
tuae amplitudinis vel urbanae praefecturae sacrum

auditorium postulatur, iudex non susceperit vel
suscepta appellatione apostolorum copiam denegaverit, ad deponendam super hac iniquitate querimoniam nec non etiam conveniendum adversarium
ex sententia prolata iuxta antiquum ius anni metas
habeat litigator: vel si huiusmodi appellatio suscepta
uon fuerit, in qua inferiorum iudicum sacra desideratur auditio, ad haec eadem facienda sex menses
Si vero arbiter appellationem
1
habeat litigator.
suscipere aut relationem dare contempserit, quattuor mensum tempora observentur: ut his quae
statuimus actitatis pareat appellator temporibus,
quae de appellationibus definita noscuntur. D. iii
k. April. Constantinopoli Asclepiodoto et Mariniano
conss.
[a.
423]
^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA.

Cyro pp. Praecipimus ex appellationibus spectabiHum iudicura, quae per consultationes nostri numinis disceptationem implorant, non nostram ulterius
audientiam expectari, ne nostris occupationibus, quibus pro utilitate mundi a singulorum nonnumquam
32
commoda videana proconsulibus vel Augustali vel

comite Orientis vel vicariis fuerit appellatum, virum
illustrem praefectum praetorio, qui in nostro est
comitatu, virum etiam illustrem quaestorem nostri
palatii sacris iudiciis praesidentes disceptationem
iubemus adripere eo ordiue, ea observatione, isdem
negotiis avoqamur, aliena fraudari
1
Sed
tur.
si
temporibus, quibus ceterae quoque lites fatali die

post appellationem in sacris auditoriis terminantur.
et hoc, licet quidam praedictorum spectabilium iudicum iure concesso ut sacri iudices appellationes
la (l) acceperint.
Quod si a duce fuerit appellatum, si idem et praeses sit, praefectura necessario
tantum iure ordinario in sacro auditorio iudicabit.
2
In his autem omnibus iudiciis, quae consultationum introduximus loco, vel apostolos vel ea quae
apud eum gesta sunt, contra cuius sententiam dicitur appellatum, suscipere ab appellatoribus et cognitiones inducere apud viros illustres praedictos iudices
et ea quae geruntur excipere scribere scriptaque
litigatoribus edere nostros epistulares praecipimus:
ofiiciis videlicet
eorum, cum quibus vir illustris
3
quaestor iudicat, exsequentibus iudicata. Haec,
si appellatio fuerit oblata iudici, qui non ex dele-
eorum enim sententiis appellagatione cognoscit.

tione suspensis,
qui ex delegatione cognoscunt,
necesse est eos aestimare, iuste nec ne fuerit appel4 latum, qui causas delegaverint iudicandas. Huic
saluberrimae legi illud etiam consultissime credidimus inserendum, ut, si privato, non illustri, uni
pluribusve, ut adsolet, nostra serenitas adita delegaverit
causam
et eius
VII 62
323
cipiant scribant scriptaque litigatoribus edanf: qui

etiam apud arbitros, licet illustres sint, ex delegatione
nostra cognoscentes excipiunt, si in sacratissimo
5 nostri numinis comitatu causae dicantur. Sane
si
illustrium ac magnificorum iudicum sententiae
fuerint appellatione suspensae, eorum videlicet, quorum sententias licet appellatione suspendi, per consultationem nostram volumus audientiam expectari,
licet antea privato homini, id est non illustri, lite a
nobis delegata is postea tempore definitionis illustri
decoratus diûitate reperiatur: eodem obseryando et
si alter ei coniunctus sit arbiter,
qui non illustrera
(i
meruit dignitatem.
Quidquid autera hac lege
specialiter non videtur expressum, id veterum legura
constitutionumque regulis omnes relictum intelleganf.
33 ^ldem AA. Cyro pp.^ Eo casu,- quo apparitor magisteriae potestatis a curia vel officio cohortali de statu in provincia patiatur controversiam vel
ut tributa vel functiones debens in provincia detinetur, si sententia' rectoris provinciae fuerit appellatione suspensa, cum tua sublimitate viro quoque
magnifico magistro militum cognoscente causae iubemus merita ponderari, licet magister militum rectori
provinciae causam delegaverit perorandam. D. prid.
non. Mart. Constantinopoli Cyro vc. cons. [a. 441]
34 Imp. lustinus^ A. Demostheni pp. lubemus, si
qua suggestio maioris vel minoris iudicis ad nostram
referatur clementiam de negotio, quod iudicandum
ei tradidimus vel de quo pro sua iurisdictione iudicaverit, petentis a nostro numine finem eidem imponi negotio, quod ab eo disceptatum est, sive addi-
tum
(dum
eidem suggestioni, quid referenti placeat

partibus per sententiae recitationem manifestum nou fecit) sive nihil huiusmodi adiectum sit,
sed simpliciter nostri numinis responsum expectat,
uon prius eam discerni, quam per sacram jpragmaticara nostri numinis iussionem duo magnitici viri vel
patricii vel consulares vel praefectorii, quos pro tempore nos elegerimus, iubeantur adiungi viro illustri
pro tempore quaestori nostri palatii et una cum eo
scriptis
partibus,
35
= 7%.
1.
1 1, 30, 67
7, 63, 2
== Nov. Theod. 1, 4, 6 8: iunge 12, 54, 3

(5)
iungendae
Areovindo mag.istro militum Nov eadem scilicet ra^
tione, qua aiiud exemplum secundtrm subscriptionem As~
(6)
35 Cum iam tricesima secunda constituUo dicat

in omnihus magistratibus illustrihus, a quibus aplicet, principem de appellatione cognoscere,
naec constitutio invento iure manifesto, quod ad~
pellare
sit.
[a.
520524]
rqtaxoaTTjS Siard^scoe stTtovarjs ini

jidvtcov rcov a^x^^^^^tov rcov iXXovarQicov
dcp*
cov eortv exxXrjros, rov âaikea rijs ixxkrjrov
dxqoda&aiy rj Tcaqovaa Stdra^ts evQovaa vbfitôv
iyvcoafievov, ori xard rr]S dnocpdaecos rcbv iTtdo'
Xcov kxxXrjros fxev ovx eariv , dvayjrjXd^rjaiS oi
eari, xai ei /uev Hsqos iartv enaQXOs, nt&avov
iartv^^, ort avarQenst rd TiaQ^ ereQc^ XQi&ivraf
^^"HStj
tt/s
eorumve definitio fuerit appelquidem magnificus praefectus
iunge 1, 51, 3 Th. W, 31, 9

(2) iunge
(3) temporali iudicet M, temporalium iudices C, temporali videlicet E: pro tempore fatali iudicat cum
scr.
(4) d. xii (xiii, 3, 4, l) k. lun.
Valentiniano A. v et Anatolio conss. (= a. 440) leges
(1)
si
quid decernendum^
praetorio,
3, 4,
id
relationem discernere (sive praesentibus

hoc prospexerint sive absentibus) et
responsum relatiohi dandum sua sententia manifestare: ut tamen dispositio huiusmodi excellentissimorum iudicum omnimodo rata sit, nulli danda licentia provocationem contra eorum offerre sententiam
vel aliam quamcumque dubitationem introducere.
l
Quam observationem non solum, si unus iudex
suggestione vel relatione usus fuerit, tenere censemus, sed etiam si duobus vel amplioribus datis iudicibus in unam sententiam minime omnes convenerint, sed diversas suas sententias unusquisque nostrae
mansnetudini rettulerit vel omnes nos consuluerint,
in
suspensa, vir
qui in nostro est comitatu, cum viro
4a illustri quaestore temporali iudicet^ die. Nostri
vero libellenses quae apud arbitros gesta sunt suscipiant, cognitiones inducant et ea quae geruntur exlatione
sit
transmittendum erat: ad praefectum praeex ipsius Novellae 6

(7) vel in(ex sententia tui culminis {. e. pp.) patet
pari mag,
mil.
torio constituiionem directam esse
terlocutio ins. Nov.
nes
(8)
iustinus
AP, iustinianus
SCEAP:
esse ex c. 37 colligitur: nam Demosthesub lustiniano Menae in praetoriana praetura suc-
lustini
hanc legem
cessit
9, 1, 126
(9) sic edd.,
(U) alias
discernendum
libri
(lO)
rj%-
versus sententiam praefectorum appellatio non admittitur sed retractatio, et quia prohabile est, si
alius praefectus sit, eum sententiam ab alio datam
rescissurum, si vero idem rursus praefectus factus
41*
avrbs yevr}rai i7taq%oz TtaXiv 6 ijSt]^

ovrivos xara rrjS rp7}f0v xai ai
xinjfiaauevos,
eav
Sb
npoBllriTtrai
iTtEiSrj^
OETjaBis
TiQoarivsx^rjaav y
votio ri]S naXaias avrov aTtoyaascos AeyEiv, x&Xevsi rj Siaraîs, oiacB rbv xoiaiaroiQa avvaxQoaadâi avno SsvrEQOv iq rQirov ysvofxivco inaQ^co
xal iêraôvri ras iTti rijs TtQoraQas avrov (\qwaris fir]yevofiivas aTtowaaeis, dêaniôvaa,
etvai xara rwv rocovraiv aTtotpaaecov
Xrjs
Seftiav
avayjTjXdfTjaiv.
36 ^XoT] fiera naaav rrjv Sixrjv rore rrjv exxXrirov iniSod^Tjvai (ovSe yciQ ^Xanrerai ris, iav iv
rio fiera^v iyivero SiaXaha anaQvovfiivr] avrco
Siy.aiov aQfibtôv avrco , rovriariv tj fiaQrvQCOV
Svvarat
naoayojyrjv rj avayvcjoaiv avfiôXaiov'
navra yvfivaaui), i'va ftrj
vctQ iv rrj ixxXrjrcp
xara rrjs fiiarjs SiaXaXias iniSeSoftivT^s ixxXrjrov
raXs vneQdîaeai, noXXdxis iv t^
firixos SiScorai
xai iêraavrri vno&iast iniSeSofiivr^s ixxXrjrov
Ôfiivrjs, ndXiv dXXov xscpaXaiov yvfivaôuivov
xai ndXcv xai xar^ avrov naQexoftivrjs ixxXrjrov.
Êdv Sb Siairr]rr]S iariv b iv ftiar] SiaXaXia Sixaiov ri avrdls aQvrjadftevos , xeXevet iyyQdcccos
rovrco iniaxrjnreiv, atare iv ry ixxXrjrco cfvXctr''
rsadâi avrols rrjv nsQi rovrov StxatoXoyiav
et Si naQa ravra
yivrjrat, ftrjrs
dnQoxQirov.
Ssyia&co rr]v exxlrjrov b SixaarrjS xai avrbs b
ixxaXeadftevos vneQ rrjs naQafidascos nsvrrjxovra

{a. 527?]
Xirqas aQyvQOv naQSxirco.
37 ^lmp. lustinianus A. Menae pp. In oiferendis provocationibus, ex quibus consultationura more
negotium in nostrum sacrum palatium introduci solebat, hoc addendum esse censemus, ut, si quidem
non excedat litis aestimatio decem librarum auri
quantitatem, ex ipsa scilicet sententia iudicis dis-
cernenda, non duobus,
sicut antea, magnificis iudi-
cibus, sed uni tantummodo disceptatio negotii depu1

tetur. Sin vero memoratam excedens quantitatem
viginti libris auri terminetur, duobus tradatur magniiudicibus, viris scilicet devotia epistularibus
ficis
cognitionalia certamina excipientibus , ita tamen ut,

si dissentirent, virum illustrem pro tempore quaestorem adhibeant, ut eo dubietatem dirimente finia2
tur negotium : His videlicet litibus, quarum aestimatio viginti librarum auri quantitatem excedit, in
commune auditorium florentissimorum sacri nostri
3 palatii procerum introducendis : Ut tamen secundum iam statuta liceat quidem non solum victo, sed
unum vel duos iuditempus ei vel eis intimare: post excessum enim memorati temporis huius4 modi licentiam amputamus.
Quae vero fuerint
ab eo vel eis decreta, nuUa provocatione suspendantur.
Novas etiam adsertiones a partibus
apud eunden^ vel eosdem iudices addi ad exemplum
consultationis ad sacrum nostrum palatium introducendae permittimus. D. viii id. April. Constantinopoli Decio cons.
[a. 529]
3o Idem A. Demostheni pp. Si quando duciano
etiam victori consultationem ad
ces mittendam
intra biennii
(2)
9, 1, 126: hanc legem a. 527
instSr] del.
simul imperantibus Ivstino et lustiniano datam esse eo
probabile est , quod in 3, 1, 16 suam esse lustinianus
adserit, nec tamen c. 37 inscrihitur idem A.
iungenda
(1)
DE APPELLATIONIBUS
324
VII 62
qui antea pronuntiavit et adversus cuius senterttiam supplicationes oblatae sunt, eum
priore sententia sua staturum praesumitur , iubet constitutio
sit
quaestorem simul cum eo cognoscere, qui iterum

tertium praefectus factus erit et sententias in
priore magistratu suo latas examinabit, hoc addito,
ut nuUa adversus eiusmodi sentenlias retractatio sit.
vel
36 Tota lite finita appellationem interponere

oportet (neaue emm damno aliquis afficitur, si interim interlocutio facta est, qua ei ius
competens abiudicatur, id est vel testium
productio vel
instrumenti recitatio: potest enim in appellatione
iudicio appellatio fuerit ohlata, sive ab ipsa qualitate iudicis sive ex divina delegatione viro spectabili duci destinata, sive inter spectabiles idem dux
connummeretur sive illustri dignitate decoratur sive
cum etiam
etiam maiore,
magisteriae potestatis ho-
mines nec non consulares saepe utilitate publica

poscente ad huiusmodi curam perveniunt, nuUo discrimine habito non dignitatem, sed ducatus magistratum spectari et appellationem ex quocumque duce
venientem non ut antea erat dispositum, sed apud
virum sublimissimum magistrum ofticiorum nec non
virum excellentissimum nostri palatii quaestorem
communi audientia praeposita in sacro auditorio

more consultationem viris devotis epistularibus ex,
nulla veteris legis in hac

observatione custodienda, sed apud eosdem
tantummodo excellentissimos iudices causa trutinanda.
[a. 529]
39 Idem A. luliayio pp. Ampliorem providentiam
subiectis conferentes, quum forsitan ipsi vigilantes
non^ inveniunt, antiquam observationem eraendamus,
cum in appellationum auditoriis is solus post sententiam iudicis emendationem meruerat, qui ad provocationis convolasset auxilium, altera parte, quae
hoc non fecisset, sententiam sequi, qualiscumque
ventilari:
cipientibua,
causa
1
Sancimus itaque, si appelfuisset, compellenda.
lator semel in iudicium venerit et causas appellationis suae proposuerit, habere licentiam et adversariura eius, si quid iudicatis opponere maluerit, si
praesto fuerit, hoc facere et iudiciale mereri praesidium: sin autem absens fuerit, nihilo minus iudicera
\a
(1)
per suura vigorera eius partes adimplere.
refutatoriis
autem
libellis,
qui
solent
maxime
In
in
sacro auditorio prudentissimorum nostrorum procerum recitari, caveant tara litigatores quam libellorum dictatores verbosis uti adsertionibus et ea quae
iam perorata sunt iterum resuscitare, sed haec sola
eis inscrjbere, quae compendiosa narratione causas
provocationis possunt explanare vel aliquid novi contiueut* vel addere quod derelictum est: scituri, quod
non deerit adversus
si hoc fuerit praetermissum
libellorum conditores amplissimi iudicii competens
,
indignatio, quod
gestorum volumina introducta et virorum spectabilium magistrorum scrinio2
rum breves omnia apertissime ostendere. Sed
cum scimus legem nostrara^ esse promulgatam, per
quam more consultationum in causis quidem, quae
usque ad decem libras auri extenduntur, unum iudicem sanxiraus superponi, viginti autem duos sublimissimos iudices, sed cum prima quidem facie lis'
videbatur non tantam suraraam excedere, in definitiva autem sententia apparebat iudici vel iudicibus
sufticiant
etiam maiorom
quantitatem
debere impouere,
non
erat eis possibile formam qua erant conclusi exce2a dere. Sed nos detiniraus et oranem eis damus
si hoc ita fuerit subsecutum, licere eis
ampliorem summara praefata quantitate in qua
dati sunt iudices excedere, et non ad modum suae
raitionis, sed ad veritatis indaginem ferre sententiam^
facultatem,
et
videtur 3,
om%
1,
(4) non C,
(3) iunge 7, 64, 10
vel aliquid novi continent dei Mommsen
(7) facie lis Mommsen, facilis CR'*,
12, c/. 3, 1, 16
(5)
(6) c. 37 h. t.
facili vel facili
F, faoie /i*
omnia persequi), ne interposita adversus interlocu-
tionem appellatione dilationes extendantur, dum

saepe in eadem causa appellatio interponitur et
examinatur, deinde alio capite iractato rursus adversus hoc appellatio porrigitur. Quod si arbimterlocutione eis ius aliquod abiudicaverit, iubet
in scriptis ci contradicere , ul sibi in appellatione
eius rei defensionem a praeiudicio liberam tueansi vero
tur.
adversus ea factum fuerit, neque
1
ter
appellationem iudex recipito et appellator ipse pro

commisso quinquaginta argenti Itbras solvito.
DE TEMPORIBUS ET REPARAT.
323
ne tanti mdices quasi vinculis praepediti non pos*

legum veritati et iudiciali vigori
per omnia
satisfacere.
B. vi k. April. ConstantinopoU Lampadio et Oreste vv. cc. conss.
[a. 530]
siut
LXIII.^
DE TEMPORIBUS ET REPARATIONIBUS APPELLATIONUM SEU CONSULTATIONUM.

1 ^lmp. Constantinus A. ad Crispinum.
Si quis
per absentiam nominatus vel ad duumviratus aliorumque honorum infulas vel munus aliquod evocatus* ad provocationis auxilium cucurrerit, ex eo
die interponendae appellationis duorum mensum tempora ei computanda sunt, ex quo contra se celebra-
tam nominationem didicisse monstraverit. nam praesenti, qui factam nominationem cognovit et appellare
voluerit, statim debet duorum mensum spatium camD. viii id. lul. Constantino A.
putari.
stantio C. conss.
vi et Con~
[a.
320]
2 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro pp.

Tempora fatalium dierum pro saeculi nostri beatitudine credidimus emendanda ubique dilationum maet primi quidem fatalis diei
terias amputantes.
sive a viro clarissimo
provinciae sive a spectabili iudice fuerit
appellatum, sex mensuum esse iubemus. Quod
si primo fatali die lapsus est appellator, tricesimum
primum diem alterum volumus esse fatalem. quod
si eo quoque appellator exciderit, tertium similiter
totidem diebus intermissis fatalem observari decernimus. quod si tertius quoque lapsus fuerit temporalis, quartum etiam fatalem post tricesimum pri2 mum diem similiter observari decernimus.
Quod
si ita contigerit, ut quattuor fatalibus diebus qui
tempora post appellationem
rectore
1
appellavit exciderit, tunc intra trium alium mensum

spatium a nostro numine reparationem peti praecipimus: qua petita nec adversarium decernimus adraoneri nec temporalem diem a petitione reparationis
numerari, sed trium mensum spatio ex quarto fatali
numerando
causam induci praecipimus,
ante
licet
unum diem
reparatio fuerit impetrata, licet adlegata

in iudicio virorum illustrium praefectorum non fuerit.
3
Nec hoc parti nocebit adversae, cum non dubius, sed notus omnibus dies fatalis appareat. haec,
adversus viri clarissimi rectoris provinciae vel
si
spectabilium iudicum sententias fuerit appellatum,
4 (1)
Quod si arbitro in provincia ex delegatione
sacra disceptante appellatio subsequatur, post priorem fatalem lapsum tres alii tantum fatales dies
similiter ut supra dictum est servabuntur,
nulla
reparatione a nostro numine postulanda, ita ut nonaginta tribus diebus elapsis iudicata congruae exSin autem ex sententia
5
secutioni mandentur.
praetorianae praefecturae vel magistri officiorum vel
^
alio
illustri dignitate decorato arbiter in hac sacratissima civitate fuerit delegatus et appellatio contra
definitionem vel sententiam eius subsecuta fuerit,
primus quidem fatalis dies duorum mensum, alii

vero tres ad similitudinem supra dictorum fatalium
6 numerentur. Qui vero'' delegatum vel a spectabili
iudice seu praeside provinciae arbitrum appel-
laverit, primum quidem fatalem diem

sum, tres vero alios ad similitudinem
duorum menpraedictorum
Illud etiam circa

fatalium dierum habeat.
observationem fatalium dierum custodiri decernimus,
7 (2)
ut, si forte temporales in feriatos quoquo modo inciderint, praecedentes eos dies ut temporales a litigantibus observentur. quod si quis secus, ac iura
praecipiunt, lapsus die fuerit temporali et hoc primo
loco vel a praesente adversario vel etiam a' iudice,
si
solus litigat,
appellatori fuerit oppositum proba-
(2)
9, 1, 129 segg.
vigore Vvel V<*C
C/. Dig.
evo2%. 11, 30, 10
49, 4
(4) vel ad .
(3)
catus inserta sunt ex Th. 11, 30, 19
(5) iunge 3, 4, 1.
(t)
7, 62, 32
(6)
ab alio
Mommsen cum
(7)
tdem
B:
VII 62.
tumque, pro eo habehitur appellator, ac si sententiam quoquo modo non coactus susceperit. i>. xii'^
k. lun. Valentiniano A. v et Anatolio conss. [a. 440]
3 Imp. lustinus A. Apioni pp. Nemo arbitretur
in posterum licentiam futuram consultationibus ultra
statuti temporis vivendi spatia neque per oblationem
precum neque per sacrum rescriptum super reparatione temporum indulgendum neque sub praetextu
quodam altero: sed omnibus incumbendum esse vigilanti diligentia, quo provocationes eorum intra statutum tempus introducantur ita ut etiam gesta in
iudicio, contra quod provocatum est, non prope
finem temporis tradantur scrinio sacrarum epistularum, ne praepediatur per astutias fatalis rei terminus, sed aut statim, postquam appellatum sit, aut
non minus quam ante dimidiam partem temporis
,
praebeantur scrinio, ne, quod per angustias contingit temporum, tardus appellationis fautor suo dispendio refutetur. D. k. Dec. Conslantinopoli Magno
cons.
[a.
518]
4 Idem A. Tatiano magistro officiorum. Per

hanc divinam sanctionem decernimus, ut licentia
quidem pateat in exercendis consultationibus tam
appellatori quam adversae parti novis etiam adsertionibus utendi vel exceptionibus , quae non ad no-
vum capitulum
pertinent, sed ex illis oriuntur et

coniunctae sunt, quae apud anteriorem iudicem
1
Sed et si qua dicta quinoscuntur propositae.
dem adlegatio monstrabitur vel instrumentum prolatum aliquod, probationes tamen illo quidem defuerunt tempore, verum apud sacros cognitores sine
illis
procrastinatione praeberi poterunt, id quoque eos

admittere, quo exercitatis iam negotiis pleniore subD. v k. lun. Constantiveniatur veritatis lumine.
[a. 520]
nopoli Rusticio cons.
5 Imp. lustinianus A. Trihoniano quaestori sacri
Cum
ex
omni
anterioribus
legibus
provinpalatii.
cia ad hunc
milis cursus
*"
nostrum sacratissimum comitatum siad appellationes exercendas impertitus

est, necessarium nobis visum est huiusmodi spatiis
iustum imponere libramentum. Sancimus itaque,
1
si quidem ab Aegyptiaco vel Libyco limite vel Orientali tractu usque ad utrasque Cilicias numerando
vel Armeniis et*^ gentibus et omni Illyrico causa
more appellationum transmissa, primum semestre spatium in antiqua definitione permanere et

\a nihil penitus neque deminui neque adcrescere. Sin
autem ex aliis nostri imperii partibus sive Asianae
sive Ponticae sive Thraciae dioeceseos lis provocatione suspensa in hanc regiam urbem perveniat, pro
semestri spatio trium tantummodo mensum spatium
eis indulgeri: aliis trium mensum spatiis, id est nonaginta tribus diebus simili modo sequentibus sive
semestre tempus sive tres priores menses secundum
Sed
\h locorum definitionem, quam designavimus.
et aliis tribus mensibus, qui ex reparatione ab aula
concedi solent, in suo robore duraturis et prioribus
accedentibus ut partim annale numeretur, partim
\c (1) novem mensum spatium consequatur. Et cum
antea in fine cuiusque temporis unus fatalis dies ex
antiquis legibus constitutus est et saepe eveniebat
(cum multae sunt occasiones mortales appellationum) vel aegritudine vel spatii prolixitate vel per
alias causas, quas nec dici nec enumerari facile sit,
eundem diem fatalem non obseryari et lites expirare
et huiusmodi luctuosis infelicitatibus patrimonia hominum titubare: propter hoc fortunae relevantes
insidias sancimus non in unum diem fatalem standum esse in posterum, sed sive ante quartum diem
fuerit
fatalis
luminis et ipsum fatalem sive post quinque

vene-
dies, ex quo ortus fatalis effluxerit, appellator

rit et litem instituendam curaverit et eam in
petens iudicium deduxerit,

contra suppl.
vel
XVI
3, 4,
vel i2, om.
Mommsen
1
C:
(10)
cf.
1,
(8)
hunc
29,
legi
videri
a C, ab L, om.
iJ*,
com-
satisfactum.
VR
hoc VCR<'
(9) xiii
et F,
(ll)
'
ne ingemiscat mortuae caiisae dispendium, sed nostro

sit etiam ex
gaudeat beneficio, cum uobis cognitum
errore calculi dierum quem officium habuit saepc
esse causas periclitatas
quod in posterum non fieri
\d ex remedio legis praesentis sperandum est. Eodem beneficio et in aliis omnibus fatalibus qui vel
a pedaneis iudicibus yel ab aliis, quos leges suis
sanctionibus enumeraverunt, custodiendo seu' obser-
LXIIII."
QUANDO PROVOCARE NECESSE NON
vando, ut decem fatales pro uuo ubique instituanIn his autem casibus, in quibus biennium
2
tur.
constitutum est, quatenus more consultationum in
audientia florentissimorum
regia urbe sub communi
nostri palatii procerum ventilentur, biennii metas
unius anni terminis coartamus, ut intra eura et gesta
coUigere et ea viris devotis epistularibus tradere et
si
refutatorios libellos,
voluerint, offerre et litem in
sacrum nostrum consistorium introducere cogantur:

lailli licentia deneganda victrici^ parti, si voluerit,
secundum quod iam constitutum est^, et praemature
3 causam inducere neque annali spatio expectato. Si
tamen in sacro nostro consistorio lis exordiuin ceperit, etsi non fuerit in eodem die completa, tamen
perpetuari eam concedimus, cum iniquum sit propter
occupationes florentissimi ordinis, quas circa nostrae
pietatis ministeria habere noscitur, causas hominum
etiam
Illud
deperire.
merito* addendum huic
Im^. Alexander A. Apollinaiio
QUANDO PROVOCARE
326
VII 63. 64
sententiam
dicitis,
quam
EST.
Datam
et aliis.
ideo vires non habere con-
tenditis, quod contra res prius iudicatas, a quibus

provocatum non est, lata sit. cuius rei probationem
si promptam habetis^^ et citra provocationis adminiculum quod ita pronuntiatum est sententiae auctoritatera
non
obtinebit.
PP.
viii k. April.
Alexandro
A. cons.
[a. 222]
Capitoni.
Si, cum inter te et avlam
defuncti quaestio de successione esset, iudex datus
a praeside provinciae pronuntiavitpotuissedefunctum
et minorem quattuordecim annis testamentum facere
ac per hoc aviam potiorem esse, sententiam eius
contra tam manifesti iuris formam datam nullas
habere vires palam est et ideo in hac specie nec
2 Idem A.
si,
provocationis auxilium necessarium fuit.

Quod
cura de aetate quaereretur, implesse defunctum
quartum decimum annum ac per hoc iure factum

testamentura pronuntiavit nec provocasti aut post
appellationem impletara causa'^ destitisti, rem iudicatam retractare non debes.
,
3 Imp. Gordianus A. Ingenuo. Si, ut proponis,

suspensa apud amplissimos iudices cognitione pro-
censemus, ut si qui fatali die apud appellationis

iudicem introductus, sive ex una parte sive cognitionaliter causae appellationis
imponat exordium,
deinde relicta ea discedat et in desidia reliquum
tempus permaneat et annale tempus post inchoatam
litem praeterierit, victore neque sententiam ad effectum perducere valente propter litem iam inchoatam
vocationis, quam te ob id interposuisse dicis, quod

decurio nominatus esses, ad duumviratum vocatus
es, manifestum est praeiudicium futurae notioni me-
neque iam^ terminum accipere inveniente, cum ap-
sententia
legi
absentia
eam"
non
finiri
facile
concedit,
huiusmodi iniquitatem amputantes (cum adversarius
potest et minime praesente appellatore litem exercere, quia hoc speciale privilegium eius est, qui
pellatoris
examinandae praesidet, posse ex' una

parte causam dirimere ^) iubemus eundem appellatorem, nisi observaverit iudicium et causam usque ad
finem peregerit, sed per eum steterit, quominus
omnia litis certamina impleantur, appellatione defraudari et sententiam contra eum latam in suo
robore durare et ad effectum perduci, tamquam si ab
appellationi
toinime fuerit ^rovocatum nisi ipse appellator

evidentissime probationibus possit ostendere se quidem summa ope nisum voluisse litem exercere, per
initio
moratorum iudicum fieri non potuisse.

4 Impp. Valerianus et Gallienus AA.
nus noo.
C. luliano.
Valeria-
et
Cum
magistratus datos iudipronuntiasse proponas, non
ces et unum ex his

videtur appellandi necessitas fuisse,
iure non teneat.
cum
Carus Carinus et Mimeria7ius AAA.

Certa ratione et fine multare praesides
quod si aliter et contra legis statutum
5 Imppp.
Domitiano.
possunt.
modum
multam
provinciae praeses
dubium non
est id,
quod contra
non tenere et
id. lan. Caro
6 Idem AAA. Germano.
firmitatem
rescindi.
PP.
sine
et
vobis inrogaverit,
ius gestum videtur,
posse
appellatione
Carino conss.
Cum non
[a.
eo die,
283]
quo
praeses provinciae praecepit, iudex ab eodem datus

pronuntiaverit, sed ductis diebus alieniore tempore
sententiara dedisse proponatur, ne arabages frustra
interpositae provocationis ulterius negotium protrahant, praeses provinciae superstitiosa appellatione
submota ex integro inter vos cognoscet.
iudicem autem stetisse vel aliam inexorabilem causam

subsecutara, propter quam hoc facere minime valuit.
tunc etenim aliud ei annale tempus indulgemus, quo
effluente et lite minime finem accipiente cadere eum
de appellatorio iuvamine disponimus, cum sit ei
apertissima facultas et nostram adire maiestatem et
tarditatem iudicis in querellam deducere et nostro
5
beneficio perpotiri.
Cui consentaneum est, ut et
in sententiis omnium amplissimorum praefectorum
praetorio ex divino oraculo retractandis eadem observatio, quae supra dicta est, post ingressum unius
vel utriusque partis tam propter absentiam perso6 narum quam propter statuta tempora teneat. Sin
7 ^^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. îcagorae. Venales sententias, quae in mercedem a

corruptis iudicibus proferuntur, et citra interpositae
provocationis auxilium iam pridera a divis principibus infirmas esse decretum est. PP. k. lan.^^ Diocletiano A. et Aristobulo conss.
[a. 285]
8 Idem AA. Constantio. Si pater tuus, cum decurio creareris, non consensit et quindecim annos
aetatis agis, aditus praeses provinciae, si inhabilem
te ad obeundum decurionatus honorem esse perspexerit, quando huiusmodi aetati etiam praetermissa ap-
autem partes
vebit.
inter se scriptura interveniente paciscendum esse crediderint nemini parti licere ad provocationis auxilium pervenire vel ullum fatalem
observare, eorum pactionem firmam esse censemus.

etenim austeritatem in hoc casu volumus
D. xv k. Dec.^^ Chalcepactis litigantium mitigari.
legum
done Decio
vc. cons.
[a.
529]
pellatione subveniatur, iniquam nominationem remo-
9 Idem AA. et CC. Rufino. Veteranis, qui in

legione vel vexillatione militantes post vicesima stipendia honestam vel causariam missionem consecuti
sunt, onerum et munerum personalium vacationem
concessimus. huius autem indulgentiae nostrae tenore remunerantes fidam devotionem militum nostrorum etiam provocandi necessitatem remisimus.
10 ^^lmp. lustinianus A. Menae pp. Omnem ho-
norem salvum
iudicibus reservantes,
si
quando una
pars quasi laesa per definitivam eorum sententiam

(t)
(7)
(2) sic /2* cum B, victrioe JS*,

7, 62, 37, 2. 7, 64, 10, 1
(4) mo-
custodiendi sunt scr.
litigatrici
rito C, om.
ex C, et ei
huiusmodi
(3)
cf.
(5)
collocat
iam ^, om. C
(s) quia hoc
Mommsen
(fi) eam
C, ea
... dirimere ante
(9)
sic
C, fatale
R
7
(10) Oct.
49, 8
{Buchholtz)t
(12)
impl. causam
ian.]
6,
34,
2,
(11)
haberetis libri
R
*#
(14)
iungenda
(16)
9, 1, 134 seqq.
Dig.
(13) sic C, appellationii
videtur 6, 34, 2
(15) k.
iunge 1, 62, 37
QUORUM APPELLATIONES
327
provocatione usa fuerit, interdicimus alteri parti

quae vicit pro hoc tantummodo quod nihil capere
detrimentis vel minus quam
pro sumptibus litis et
oportuerat iussa est, provocationem offerre, cum
ipsam^ decisionem litis recte factam esse confitea,
tur: iudicibus scilicet sive florentissimis proceribus

sacri nostri palatii sive his, quibus pro minore li-
tium aestimatione consultationes delegantur,
si perspexerint adiuvandum esse victorem sumptuum perceptione, etiam sine provocatione eius hoc statuentibus et iustam eorundem sumptuum quantitatem
1
Sed nec occasione consultationis
definientibus.
cum et
priscis legibus liceat ei et sine provocationis auxilio
eandem consultationem differente suo adversario introducere et nos ei nihilo minus hoc permittimus,
introducendae victori provocare concedimus,
iniuriam ex supervacua provocatione iudicibus fieri

viii id. April.
Constantinopoli
B.
prohibentes.
Decio vc. cons,
[a.
529]
LXV.'
QUORUM APPELLATIONES NON RECIPIANTUR.

1 Imp. Antoninus A. Sabino.
Eius, qui per contumaciam absens, cum ad agendam causam vocatus
esset, condemnatus est negotio prius summatim perscrutato, appellatio recipi non potest. PP. non. lul.
Antonino A. iiii et Balbino conss.
[a. 213].
2 ^lnip. Constantius A.^ ad Hieroclem^. Observare curabis, ne quis homicidarum veneficorum maleficorum adulterorum itemque eorum, qui mani-
festam violentiam commiserunt, argumentis convictus,

testibus superatus, voce etiam propria vitium scelus1
Sicut enim
que confessus audiatur appellans.
haec ita' observari disposuimus, ita aequum est
testibus productis, instrumentis prolatis aliisque ar-
gumentis praestitis, si sententia contra eum lata sit

et ipse, qui condemnatus est aut minime voce sua
confessus sit aut formidine tormentorum tentus contra se aliquid
provocandi licentiam ei non

Dec. Leontio et Sallustio
dixerit,
D.
denegari.
conss.
id.
[a.
344]
3 ^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad MoNuIIi officialium a sententia proprii

destum pp.
iudicis provocatio tribuatur nisi in eo tantum negotio, quod ratione civili, super patrimonio forte, apud
proprium iudicem inchoarit, scilicet ut in eo tantum
negotio a sententia eius, cui paret iudici, quisquis
quod per procuratorem perD. iiii id. lun. Cyzico yasequi iure tribuitur.
lentiniano et Valente AA. conss.
[a. 373]
velit officialis appellet,
4 Îdem et Gratianus AAA. ad Olybrium pu.

Abstinendum prorsus appellatione sancimus, quotiens
calculi satisfactio postulatur aut tributariae
functionis sollemne munus exposcitur aut publici vel
etiam privati, dummodo evidentis atque convicti redhibitio debiti flagitatur, ut necessario in contumacem
vigor iudiciarius excitetur. PP. Romae xv k. Sept.
Valentiniano et Valente ii AA. conss.
[a. 368]
fiscalis
(I)
9,
(5)
PR
et C, vel
142 seqq.
1,
idem AA.
(=
(2)
Cf.
consularem Syriae Coeles addit Th.

om.
(8) sic C, denegamus PR
(6)
1 ,
ex
36, 17
1, 4, 2
(10)
ipsam C, ipse P, et ipse R

(3)
Th. 11, 36, 7
(4)
Dig. 49, 5
impp. Constantius et Constans AA.) Th.
= Th.
1, 36, 19
iunge 2,
(7)
(9)
6, 6
restituta est auctoritate Paratitlorum
ad
ita
CR,
Th.
(U) c. 4a
Const. 3,
quae habent: ^. t,' r. ê Sidr. S', rjs rj d^xv abstinendum. 01 xhqîxoi tzqo aTiocpdGBOJS ixnaXovfievot TtQoaxificHvrai TtaQoc rov aQxovros v' XirQas aQyvQiov. ravra
i ^Tjyjerai ovx 6 cpiaxos, dXXd roTs 7te'vi]ai xai rols
Seofievois niarcos ravra Qoyev&Tjaerat, [id est: lib. vii
t. 65 const.
abstinendum *. Clerici, qui
4, quae incipit
ante sententiam appellant, a praeside L libris argenti
multantur: eas autem non accipit fiscus sed in paupe-
VII 64. 65
ia ^^*Idem AAA. ad Claudium pa. Si clericus

*ante definitivam sententiam frustratoriae dilationis
*causa ad appellationis auxilium convolaverit mul,
*tam quinquaginta librarum
argenti, quam contra

sanctio generalis imponit,
*huiusmodi appellatores
hoc autem non fisco nostro
*cogatur expendere.
*voIumus accedere, sed pauperibus fideliter eroD.
*gari.
*co7iss.*
viii id. lul. Valentiniano np. et Victore

[a. 369]
^^lmppp. Valens Gratianus et Vale?itinianus
Africae. Ab exet iure et coustitutionibus cautum est'^^, nisi forte exsecutor sen1
tentiae modum iudicationis excedat.
quo si
fuerit appellatum, exsecutione suspensa decernendum putamus, ut, si res mobilis est, ad quam restituendam exsecutoris opera fuerit indulta, appellatione suscepta possessori res eadem detrahatur et
idoneo collocetur reddenda ei parti, pro qua sacer
2
cognitor iudicaverit. Quod si de possessione vel
de fundis exsecutio concessa erit''* et eam suspenderit provocatio, fructus omnes, qui tempore iuter-
AAA. ad Thalassium proconsulem
secutione appellari non posse
satis
vel postea nati erunt,

positae provocationis capti
deposito collocentur, iure fundi penes eum qui
3
Sciant autem se provoappellaverit constituto.
catores vel ab exsecutione appellantes vel ab articulo, si eos perperam intentionem cognitoris suspendisse claruerit, quinquaginta librarum argenti
animadversione multandos. D. iii k. Febr. Treviris
Valente vi et Valentiniano ii AA. conss.
[a. 378]
et
Theodo-
sius AAA. ad Hypatium pu.^^ Quisquis, ne voluntas diem functi testamento scripta reseretur, vel ne
hi, quos scriptos patuerit heredes, in possessionem
mittantur*', ausus fuerit provocare interpositamque
appellationem is cuius de ea re notio erit recipiendam esse crediderit, viginti librarum argenti * raulta
et
et litigatorem, qui tam importune appellaverit
iudicem, qui tam ignave coniventiam adhibuerit, involvat.
D. non. ApriL Triveris Ausonio et Olybrio
conss.
[a. 379]
7 ^^ldem AA. et Arcadius A. ad Pelagium conntem rerum privatarum. Ante^** sententiae tempus
et ordinem eventus nec a discussore nec a rationali
D. xv k. Mart. Mediolani Arappellare** liceat.
cadio A. et Bautone conss.
[a. 385]
,
Arcadius
Honorius AA.
8 ^^lmpp.
Apollodoro
Et publicarum necessicomiti rerum privatarum.
tatum et privati aerarii deposcit utilitas, ne commoda, quae domui nostrae debentur, callidis debitorum artibus differantur. quamobrem eorum appellatione reiecta, qui aperte manifesteque convicti sunt,
hoc observari praecepti huius auctoritate censemus,
ut ei, quem constiterit esse publicum debitorem,
D. iiii id.
appellationis beneficium denegetur.
et
Aug. Mediolani Arcadio iiii
et
Honorio
conss.
iii
AA.
[a.
396]
et egenos fideliter erogantur): qui index cum non

quadret nisi ad locum geminum^ interpretem Graecum
errore numerum atque initium antecedentis constitutionis
Th. 1 1 36, 25
(12)
exscripsisse Bienerus recte iudicavit
iunge Th. 11, 30, 37. 11, 36, 23. 24
(13) ita ut appellantem etiam nostris sanctionibus statuta multa compescat ins. Th. cum
(14) concessa erit Tk.
(x. 7t.)
Th.
cum B, cesserit Z, cessaverit ^''CR
(15)
res
11, 36, 26
(16)
pu. Th.,
pp..
SCR,
cp.
(17)
in
per divum Hadrianum conditi beneficium consequantur Th.

(18) auri Th., aQyvqiov
Th. 11, 36, 29: iunge 7, 62., 26
(19)
(20) certum
poss. mitt.]
edicti
Th.
et Th., ubi est:
(21) appellari libri contra
eventus vel a discussore vel a rationali appellare non
Th. 11, 36 32
(22)
ins.
328
66-71
VII
LXVI.'
PENDENTE APPELLATIONE MORS INTER-
SI
VENERIT.
PENDENTE APPELLATIONE
SI
adfirmatione distinguant, ut hoc facto tamquam interposita appellatione isdem aequitatis adminicula
Emissa xv
tribuantur.
vitta conss.
k. lul.^^
Mamertino
et JHe[a.
362]
Etiam post mor1 /m/>. Alexander A. luliano.

tem eius qui appellavit necesse est heredibus eius
vel reddi^ causas provocationis vel statutis adquiesPP. vi k. JSov. Alexandro A. cons. [a. 222]
cere.
LXVIII."
Eius, qui requirendus

adnotatus appellaverat et ante actam causam mortuus
successorem
ad
bona
est,
pertinere parentibus meis
PP. III non. Dec. Alexandro cons. [a. 222]
placuit.
3 Idem A. Ulpio. Si is, qui ademptis bonis in
exilium datus appellaverit ac^ pendente provocatione defunctus est, quamvis crimen in persona eius
evanuerit, tamen causam bonorum agi oportet. nam

multum interest, utrum capitalis poena inrogata
bona quoque rei adimat, quo casu morte eius extincto crimine nulla quaestio superesse potest, an
vero non ex damnatione capitis, sed speciali praesidis sententia bona auferantur: tunc enim subducto
reo sola capitis causa perimitur"* bonorum remaPP. r id. Mart. Modesto et
nente quaestione.
Proho conss.
[a. 228]
4 Imp. Gordianus A. Alexandro. Si pater tuus
ad decurionatum devocatus appellationem interposuit
eaque pendente concessit in fatum, honoris eius

quaestio morte finita est. PP. prid. non. Oct. Pio
et Pontiano conss.
[a. 238]
5 Idem A. Felici. Quamvis ancilla, de cuius dominio disceptabatur et a rectore provinciae contra
te iudicatum^ fuerat, in fatum concesserit, tamen
cum appellationem super ea iuterpositam fuisse et in
numero cognitionum pendere proponas, ea provocatio suo ordine propter peculium ancillae audiri debet.
PP. VII k. Dec. Pio et Pontiano conss.
[a. 238]
6 ^lmp. Co7istantinus A. ad Bassum pu. Si unus
ex litigatoribus adhuc pendente appellatione defunctus sit, non residuum tantum temporis heredes
eius habent, sed etiam alios quattuor menses.
sin
autem ad deliberationem hereditatis certum tempus
indulgetur, post elapsum eius idem tempus quattuor
mensum numerabitur, ne ignorantes negotium vel
etiam super adeunda hereditate dubitantes, priusquam aliquod commodum sentiant, damnis adfici
D. xiii k. lun. Sirmi Crispo ii et
compellantur.
Constantino ii CC. conss.
[a. 321]
LXVII.
DE HIS QUI PER METUM IDDICIS NON APPELLAVERUNT.

"^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Diophani. Si contra te iure pronuntiatum est nec
1
UNUS EX PLURIBUS APPELLAVERIT.
SI
2 Idem A. Marcellinae.
1 Imp. Alexander A. Licinio.

Si iudici probafuerit uuam eandemque condemnationem eorum
quoque, quorum appellatio iusta pronuntiata est,
fuisse nec diversitate factorum separationem accipere, emolumentum victoriae secundum ea quae con-
tum
sunt ad te quoque
PP. XIII k. Sept. Maximo ii
2 Idem A. Sereno. Si
stituta
2 ^lmp. lulianus A. Germaniano pp. His, qui

competenti non appellant, redintegrandae
audientiae facultas denegetur.
omnes igitur, qui
Gontra praefectos urbi, magistros officiorum, ma-
gistros militum^ seu proconsules seu comites Orientis seu vicarios seu praefectos Augustales vel alium
'
sub specie formidinis provocationem non
arbitrantur interponendam , a revocanda
lite pel'^
l
lantur.
contestaQui vero vim sustinuerunt
tione publice proposita, intra dies videlicet legitimos,
iudicem
' '
quibus appellare
(l)
(3)
ac del.
9,
1,
Th.
11, 30, 30
cum
praef.
149 seqq.
(4)
oatum F, ius
iHnge
licet,
2,
9,
Aug. vel
1,
Dig. 49,
(9) sic VPC, magistrum R

mag, mil. om. Th.
(lo) seu
iud. om. Th.
(li) rcnovanda Th.
155
mag.
al.
13
(2) reddere C*
pemiittitur VC"'
(5) iudidictatum CR
J%. 11, 35, 1:
(6)
Th.
9, 1, 154
(7)
(8)
Cf.
PCR,
sic
(uis R)
6, 3
(x. TT.):
causas appellationis evidenti
off.
non
ignorabit.
[a. 223]
Aeliano conss.
in una eademque causa

unus appellaverit eiusque iusta appellatio pronuntiata est, ei quoque prodest qui non appellaverit.
quod si aetatis auxilio unus contra sententiam restitutionem impetravit, maiori, qui suo iure non apS. iii id.
peilaverit, hoc rescriptum non prodest.
Sept. luliano et Crispino conss.
[a.
224]
LXVIIII.
SI
DE MOMENTARIA POSSESSIONE FUERIT

APPELLATUM.
momento causa
eius
et
Valentinianus
^^lmppp.
AAA. ad Eusignium pp.

'^
dius
interposita
effectum
*'.
Theodosius et ArcaCum de possessione

etsi
dicatur,
appellatio
fuerit, tamen lata sententia sortiatur

ita tamen possessionis reformationem
oportet, ut integra omnis proprietatis causa

servetur. D. xiiii k. Dec. Mediolano Honorio np.
et Euodio conss.
[a. 386]
fieri
LXX.
UNA EADEMQUE CAUSA TERTiO
PROVOCARE VEL POST DUAS SENTENTIAS
lUDICUM, QUAS DEFINITIO PRAEFECTORVM
NE LICEAT
IN
ROBORAVERIT, EAS RETRACTARE.

1
^^lmp.
lusiinianus A.
Menae pp.
Si
quis in
quacumque lite iterum provocaverit, non licebit ei

tertio in eadem lite super isdem capitulis provocatione uti vel sententias excellentissimorum praefectorum praetorio retractare: licentia danda litigatoribus arbitro dato ipsius audientiam qui eum dedit
ante
contestationem invocare et huiusmodi peminime provocationis vim obtinente. D. k. luL^'^
litis
titione
Constantinopoli dn. lustiniano A. ii cons.
appellationis imploratum auxilium, intellegis adquiescere te statutis oportere.

in sacro enim comitatu
nostro timere nihil potuisti. S. xv k. lul. Philippo[a. 293]
poli AA. conss.
tempore
pertinere
et
[a.
528]
LXXI.*''
UUI BONIS CEDERE POSSUNT.

Alexander A. Irenaeo. Qui bonis cessesolidum creditor receperit, non sint^ libeeo enim tantum hoc beneficium eis proPP. x
dest, ne iudicati detrahantur in carcerem.
k. Dec. Maximo ii et Aeliano conss.
[a. 223]
2 Imp. Philippus A. et Philippus C. Abascanto.
1 Imp.
rint, nisi
in
rati.
Si quantitatem, quam (iicet rei publicae) condemnatus debebas, inferre paratus es, frustra vereris, ne
verbum bonorum cessionis temere a te prolatum
privare te necdum distractis facultatibus iuris ratio-
B (x. n.)
R Th.
contra
nuerint
(15)
(17)
ins.
Th. 11, 37,
atque ita
VPC
(12) sic
(13) lan. Th.
1
demum
9,
1,
cum
(14)
158
(10)
(x. 7t.), sustil, 156. 157
9,
eius om.
Th.
ad nostram scientiam referatur
(19) lun.
Th.f cf. 7, 62, 32
9, 1, 159
(18)
(20)
scr., cf. Zeitschrift fiir Rechtsgeschichte 11 p. 172
sunt dett.
(21) sic
d, h
Cf. Dig. 42, 3
VPCR,
QUl BONIS CEDERE FOSSUNT

PP. xvi
nibus poBsit.
k.
329
Febr. Philippo A.
tiano conss.
et Ti-
245]
et Valeria[a.
3 Impp. Valerianus et GalUenus AA.

nus nomiissimus C. Lemilae. Si pater tuus bonis
cessit propter
onera
civilia, ipsius
non patrimonium
inquiri,
quaesitum dicis, inquietari.

aequitatem praesidis debes.
liano et
Basso
facultates oportet
quod tibi emancipatae

quod ut fiat, implorare
PP. xiii k. Dec. Aemi-
conss.
[a.
259]

Legis luliae de bonis cedendis beneficium
Irnpp. Diocletianus et
Chiloni.
VII 71. 72
4 trutinatur.
Pari autem quantitate debiti invenienda, dispari vero creditorum numero, tunc amplior
pars creditorum obtineat, ut, quod pluribus placeat,
5
hoc statueretur.
Sin vero undique aequalitas
emergat tam
debiti quam numeri creditorum, tunc

eos anteponi, qui ad humaniorem declinant senten6 tiam non cessionem exigentes, sed indutias. Nuila
quidem
diiferentia
inter hypothecarios
et alios cre-
quantum ad hanc electiouem observanda: in

rebus autem officio iudicis partiendis suam vim singulis creditoribus habentibus, quam eis legum praeditores
stabit regula. Nullo praeiudicio creditorum cuidam

ex quinquennii dilatione circa temporalem praescriptionem generando.
532]
[a. 531
constitutionibus divorum nostrorum parentium ad

provincias porrectum esse, ut cessio bonorum admittatur, notum est: non tamen creditoribus sua
auctoritate dividere haec bona et iure dominii tenere S
sed venditionis remedio, quatenus substautia patitur,
1
indemnitati suae consulere permissum est.
Cum
itaque contra iuris rationem res iure dominii teneas
eius qui bonis cessit creditorem te^ dicens, longi
temporis praescriptione petitorem submoveri non

posse manifestum est. quod si non bonis eum cessisse, sed res suas in solutum tibi dedisse monstretur, praeses provinciae poterit de proprietate tibi
accommodare notionem.
5 Idem AA. et CC. Myroni. Propter honorem
municipalem vel munus bonis cedentium invidiosam
admitti cessionem minime convenit, sed his obnoxios
pro modo substantiae fuugi.
6 Âpiid acta imp. Theodosius A. dixit: In omni
cessione bonorum ex qualibet causa facieuda scru-
In bonis mortui
1 Imp. Atitoninus A. Atticae.
potiorem esse causam legatariorum, qui eum utpote
heredem convenire potuerunt, quam eorum, quibus
ipse legavit, manifestum est, cum prius legatum quasi
aes alienum exigitur, legatum autem a mortuo relictum post debiti detractionem inducitur.
2 Imp. Goi^dianus A. Aristoni. Est iurisdictionis
tenor promptissimus indemnitatisque remedium edicto
praetoris creditoribus hereditariis demonstratum, ut,
quotiens separationem bonorum postulant, causa
cognita impetrent.
praeoptabis' igitur couvenientem desiderii tui fructum, si te non heredum fidem
secutum, sed ex necessitate ad iudicium eos provo-
explosa'* professio sola

dixit: In omni cessione suffi-
pulositate
priorum legum
quaerenda
est.
Idem
voluutatis sola professio.

D. k. Mai. Honorio
\a. 386]
np. et Euodio conss.
7 hnp. lustinianus A. luiiano pp.
Cum et filii
familias possint habere substantias, quae patribus
adquiri vetitae sunt, nec non peculium vel castrense
vel quod patre volente possident, quare cessio bonorum eis deneganda sitV cum, etsi nihil in^ suo
censu hi qui in potestate sunt parentum habeant,
tamen, ne patiantur iniuriam, debet bonorum cessio
admitti.
si enim et pater familias admittendus est
propter iniuriarum timorem ad cessionis flebile veniens adiutorium, quare filiis familias utriusque sexus
cit
cum apertissimi iuris est et

inter patres familias et alieno iuri subiectos, si quid
postea eis pinguius accesserit, hoc iterum usque ad
modum debiti posse a creditoribus legitimo modo
hoc ius denegamus?
D. x k. Mart. Constantinopoii post consuiatum Lampadii et Orestis vv. cc.

[a. 531]
8 Idem A. lohanni pp. Cum solito more a nostra
maiestate petitur, ut ad miserabilis cessionis bonorum homines veniant auxilium et electio detur creditoribus vel quiuquennale spatium eis indulgere vel
avelli.
bonorum accipere cessionem,

existimatione
omni
eorum
salva
videlicet
cruciatu semoto:
quotidie dubitabatur, si quidam ex creditoribus voluerint quinquennales dare indutias, aiii autem iam
nunc cessiouem accipere velint, qui audiendi sunt.
In tali itaque dubitatione mininle putamus esse
1
ambiguum, quod sentimus et quod humaniorem sententiam pro duriore eiegimus.
et sancimus, ut vel
ex cumulo debiti vel ex numero creditorum causa
2 iudicetur. Et si quidem unus creditor aliis omnibus gravior in summa debiti inveniatur, ut omnibus
in unum coadunatis et debitis eorum computatis
ipse aiios antecellat, ipsius sententia obtineat, sive
et
corporali
indulgere tempus sive cessionem accipere desiderat.

3
Si vero plures quidem sint creditores, ex diversis
autem quantitatibus,
minori
et
nunc amplior
debiti
cumulus
summae
praeferatur, sive par sive discrepans

numerus est creditorum, cum non ex frequentissimo
ordiue feneratorum, sed ex quantitate debiti causa
VCf
Th.
V, detinere CR (2) te CPE, om.
(3)
(5) in C,
(4) scrupulositate p. 1. explosa owi. Th.
vel in
9, 7, 50 seqq.
(6)
C/. Dig. 42, 5. 6
(8) liaec C, hoc i2, om.
(7) reportabis Russardus
(1)
sic
4, 20, 3
LXXIL
DE BONIS AIJGTORITATE lUDICIS POSSIDENDIS
SEU VENUMDANDIS ET DE SEPARATIONIBUS.
care demonstraveris.
3 Idem A. Ciaudianae.
Ex
4 Impp. Diocietianus et Maximianus AA. et CC

Ciearchianae.
Incivile est, quod postulas, ut unus
ex chirographariis creditoribus debitoris bona compellatur suscipere, satis ceteris eius creditoribus
facturus.
293]
[a.
5 Idem AA.
Ahydonio. Si bona debitoris

tui vacare constet et haec * a fisco non agnoscantur,
in possessionem eorum mitti te a competenti iudice
recte postulabis. xvii k. lan. AA. conss.
[a. 293]
6 Idem AA. et CC. Agathemero. Pro debito creet CC.
bona debitoris non iure postuquidem debitoris tui ceteri creditores
ditores addici sibi

lant.
unde
si
pignori res acceperuut, potiores eos quam te chirol

grapharium creditorem haberi non ambigitur. Quod
si specialiter vel generaliter nemini probentur obligatae ac sine successore communis debitor vel heres
eius decessit, uon dominii rerum vindicatione
sed
possessione bonorum itemque venditione aequali por,
tione pro rata debiti quantitate omnibus creditoribus

consuli potest.
7 ^ldem AA. et CC. Domno.

Si uxor tua pro
triente patruo suo heres extitit nec ab eo quicquam
exigere proliibita est, debitum a coheredibus pro
besse petere non prohibetur, cum ultra eam portio-
nem qua successit actio ^" uon confundatur. sia

autem coheredes solvendo non sint, separatio postulata nullum ei damnum fieri patiatur.
D. k. Dec.
CC. conss.
[a.
8 Idem AA.
servandae uxor
294]
In possessionem rei
et CC. Aeiidae.
defuncti vel alii creditores missi do-
minium ex hac causa tenentes adipisci minime possunt.

Sub die f/** k. lan. Nicomediae CC. conss. [a. 294]
9 ^^ldem AA. et CC. Aurelio^^ Gerontio. Cum
(y)
VI
=
aS,
lio 4,
4, 16, 6
XVII
50,
7,
(10) petitio
(12) iunge
07. lihri
3, 21,
gem.
l,
1.
(ll)
4, 50, 7
il.
qui ces-
contractu,
sionem rerum antecessit, debitorem contra iuris

rationem convenies, cum eum aequitas auxilio exceptionis muniat ac tunc demum iteratam possis desiderare conventionem
cum tantum postea quaesiit,
quod praesidem ad eius rei licentiam debeat promovere.
42
sub die
(13)
aure-
330
VII 72. 73
proponas
eum
contra
quem
supplicas ex administra-
negotiorum obligatum, hunc secundum

iuris rationem adito rectore provinciae potes connam si ad circurascriptiouem tui iuris lativenire.
tat* nec defendatur et eum tuum esse debitorem
constat, ad exemplum edicti bonorum eius possessionem poteris impetrare: tempore autem transacto
etiam venditionem eorum a competenti iudice postulare non prohiberis. D. xiiii k. Sept. Diocletiano vii
tione
et
tibi
Maximiano Yi^ AA. conss.

[a.
299]
Cum apud
ortam^ invenimus super pecupro quibus hypothecae non sunt constitutae, propter res ad debitorem pertinentes, dum
is severiores creditores formidans sese celaverit, et
ad eum pertinentibus competentia inilli de rebus
grediantur iudicia postulentque in possessionem rerum sese transmitti, si etiam alu creditores, quibus
obnoxius esse videtur, possint quandam habere comveteres quaestionem
niis
debitis,
munionem in rerum possessione: huiusmodi dubitationem amputantes censemus per praesentem generalem divinam constitutionem ut, si non omnes
huiusmodi debita praetendentes, sed ex his certi ab
iudiciali sententia in possessionem rerum mittantur,
non solum hi, sed etiam alii omnes talia debita
praetendentes eadem commoditate potiantur et pos,
sint cum prioribus rerum detentatoribus communionem habere in rebus, de quibus (sicut superius de-
prolata fuit sententia.

quid enim iustius
qui ad res debitoris mitti debent,
1
Ut
esse participes huiusmodi commoditatis ?
autem non in perpetuum aiiorum neglegentia illi, qui
pro suis debitis alacriores creditoribus aliis ostenduntur fuisse, praegraventur, rectum'' nobis esse
videtur tunc communionem habere in possessionem
rerum alios creditores, qui non hoc peregisse nosclaratur)
est,
quam omnes,
cuntur, cum praesentes quidem in una eademque

degentes provincia, in qua et possessores rerum
commorantur, intra duorum annorum spatia, absentes
autem
quadriennium creditoribus possessionem

antelato modo detinentibus suum debitum certum
faciant et expensas secundum quantitatem debitorum
persolvant eis, qui sententias consecuti sunt, per
sacramentum manifestandas eorum, ûi eas adipiscendae gratia possessionis rerum sustmuerunt, quia
secundum debita satis eis fieri explorati iuris est.

Post completum autem memoratuin tempus nullam eis esse liceutiam eos qui possessionem adepti
Bunt molestare vel quibusdam damnis adficere actio\a
nes autem, quas ex legibus sibi competere putave2 rint, contra suos exercere debitores.
Siu autem
hi qui detinent possessiones vel ex sententia iudicis
res vendiderint vel aKo quocumque legitimo modo
omne ius, quod in isdem rebus habere noscuntur,
in alias personas post definitum a nobis^ tempus
transtulerint et certas pecunias acceperint, quidquid
superfluum inventum fuerit vel amplius quam eis
debetur, hoc modis omnibus necesse est eos praesentibus tabulariis signare et in cimeliarchio sanctae
ecclesiae illius civitatis, in qua huiusmodi contractus
celebratur, deponere: attestatione videlicet prius per
memoratos tabularios conscribenda, praesente etiam
eo qui res veudiderit vel in alias personas transtu-
ut per eam manifestetur tam quautitas pecuniarum, quae pro venditione rerum vel translatione
praestitae sunt, quam earum, quae superfluae post
dissolutum debitum inveniantur, ut, si quis postea
creditor apparuerit et debiti cautionem ostenderit,
possit ex his satis sibi lacere, prius scilicet rectore
provinciae sine aliquo damno causao faciente exaininationem et non concedente nec viros reverentissimos oeconomos vel cimeliarcham sanctae ecclesiae.
lerit,
(1)
sic
iu qua pecuniae deponuutur, aliquod detrimentum

vel dispendium sustinere, per suam autem interlocu-
tionem creditorem praecipiente secundum modum

debiti ex depositis pecuniis suum accipere debitum.
3 Ut autem non liceat creditori in venditione vel
translatione rerum dolum vel aliquam machinationem
vel circumscriptionem facere, iubemns attestatione
super hoc celebranda^
PR,
lateat
(2)
Diocletiano ^
vi om. leges
iunijendae
(3) sic PR, motam C
(4) sic P, recte C
(6) a nobia cum vetertbus quihusdam libris omittunt Alciatus Dispunct. 1,19 et Cuiacius Recitationes ad h. l:
ef.
iamen Bethmann-lIoUwey
Civilprocess 3 p.
321
'{Q) sic
C,
defensorem locorum
apud
gestis intervenientibus insinuari, sive tantum ex pretio, quantum debetur, sive plus sive minus coUigitur, et praesentibus non tantum, sicut dictum est,
tabulariis, sed etiam viro reverentissimo cimeliarcha,

apud quem, si ita contigerit, superfluae pecuniae
signatae deponendae sunt, iusiurandum sacrosanctis

evangeliis propositis venditorem vel translatorem rerum praestare, quod neque per gratiam emptoris vel
eius, ad quem res iure cessionis trausferuntur, nec
dolo aliquo interveniente miuorem iusto rerum pretio
quantitatem acceperit, sed eam'^, quam re vera cum
omni studio potuerif* invenire. D. xv k. JSov. Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis
vv. cc.
anno secundo.
[a.
532]
LXXIII.
DE PRIVILEGIO
FISCI.
Bona marit.'
Imp. Antoninus A. Eutropiae
tui si ob reliqua administrationis primipili *" a fisco
occupata sunt, res, quas tuas esse liquido probaveris, ab aliis separatae tibi restituuntur.
2 Idem A. Valerianae. Quamvis ex causa dotis
vir quondam tuus tibi sit condemnatus, tamen si
1
prius, quam res eius tibi obligarentur, cum fisco

contraxit, ius fisci causam tuam praeveuit.
quod
si post bonorum eius obligationem rationibus meis
coepit esse obligatus, in eius bona cessat privilegium fisci. PP. xiiii k. Nov. Antonino A. iiii et
Balbino
cofiss.
3 Idem A.
intra
et
DE BONIS AUCTORITATE lUDlCIS
[a.
luliajiae.
Si,
213]
cum pecuniam pro ma-
nequc ius fisci in te transferri impeneque pignoris causa domum vel aliud quid
ab eo accepisti, habes personalem actionem nec
potes praeferri fisci rationibus, a quo dicis ei vectigal denuo locatum esse, cum eo pacto universa,
quae habet habuitve eo tempore, quo ad conductionem accessit, piguoris iure fisco teneantur. salva
rito
solveres,
trasti
igitur indemnitate fisci debitorem tuum pro pecunia,

quam pro eo fisco solvisti, more solito convenire
Hon prohiberis. PP. iii k. lan. Antonino A. iin
et
Balhino conss.
[a.
4 Idem A. Quinto
2131
debitor, cuius fundum

fuisse et ipse contiteris, prius eum distraxit, quam
fisco aliquid debuit, inquietaudum te non esse pronam etsi postea debitor
curator meus cognoscet.
extitit, non ideo tamen ea, quae de dominio eius excesserunt, pignoris iure tisco potuerunt*^ obligari.
PP. III k. lul. Laeto ii et Cereale conss. [a. 215]
5 Imp. Alexander A. Magnae. Pecunia^^, quam
creditor a debitore suo recepit, si postea ex iusta
causa fisco restituenda erit, sine usuris debetur,
'*.
Si
quia non fenus contractum, sed suum recuperatum

extraordinario iure aufertur. PP. xv k. lun. Fusco
et Dextro conss.
[a. 225]
6 Imp. Gordianus A. Sevetianae. Cum patrem
tuum
fisci
debitorem fuisse demonstres eumque nu-
benti tibi possessionem dedisse adleges, procuratorem

ius fisci exsequentem eam iure piguoris revocare
potuisse intellegis. PP. non. lul. Sabino et Venusto
conss.
[a. 240]
7 Impp. Valerianus et Gallienus AA. et Valerianus C. Diodoro. Si in te ius fisci, cum reliqua deattestationem
etiam
PCR
s.
h.
celebrandam
(8) poterit libri
PR
(9)
(7)
fi 9, 9
eam
dett.f
(lO) sic C
cum J5, primipilariae

(11) sic R, cohito SC, recte
(12) sic M^, poteruut
fortnsse {cf Graecum KoCvroi)
CM'^
(13)
sic -M*,
pecunium CM<^
DE PRIVILEGIO DOTIS
Yll 73-75.
331
bitoris, pro quo satrsfaciebas, tibi competens iudex

adscripsit et* transtulit, ab his creditoribus, quibus
fiscus potior habetur, res quas eo nomine tenes non
PP. xv k. lun. Aemiliano et
possunt inquietari.
Basso conss.
[a. 259]
LXXIIII.
DE PRIVILEGIO
DOTIS.
et Atitoninus AA. Firmo. Scire

^lmpp. Severus
debes privilegium dotis, quo mulieres utuntur in
actione de dote, ad heredes non transire. PP. k.
Mai. Pompeiano et Avito conss.
[a. 209]
1
LXXV.3
DE REVOCANDIS HIS QUAE PER FRAUDEM

ALIENATA SUNT.
conss.
[a.
2 Imp. Alexander A. Symphorianae.
213]
Si succes-
1.
sione patris abstenta^ fuisti, ob ea quae in dotem

data sunt convenire te creditores nequeunt, quibus
pignerata in dotem data non docentur, nisi bonis
defuncti non sufficientibus in fraudem creditorum
dotem constitutam probabitur. PP. x k. lul. Probo "
et Maximo conss.
[a. 232?]
3 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Acyndino.
Si paterna hereditate abstinuisti nec quicquam in fraudem creditorum ex bonis eius in te
donationis iure transscriptum est, a privatis creditoribus praeses provinciae conveniri te non patietur.
PP.
k. lul. ipsis iiii et iii AAA. conss. [a. 290]

et CC. Epagatho.
Filios debitoris
4 Idem AA.
ei succedentes velut in creditorum fraudem aliena"

torum facultatem revocandi non habere notissimi
iuris est. Subscripta x k. Mai. AA. conss.
[a. 293]
5 Idem AA. et CC. Crescentino. Ignoti iuris non
est adversus eum, qui sententia condemnatus intra
statutum tempus satis non fecit nec defenditur, bo-
nis possessis
Imp. Antoninus A. Caesiae. Si heres post adihereditatem ad eum cui cessit corpora hereditaria transtulit, creditoribus permansit obligatus. si
in fraudem tuam id fecit, bonis eius excussis
igitur^
usitatis actionibus, si tibi negotium fuerit'* gestum,
ea quae in fraudem alienata probabuntur revocabis.
PP. II id. Oct. Antonino A. iiii et Balbino
1
tana
VIU
itemque distractis per actionera in fac-
sciens fraudem compaeum, qui ex lucrativo titulo possidet, scientiae

S.
esse consultum.
mentione detracta creditoribus
X k. Nov. AA. conss.
[a. 293]
6 Idem AA. et CC. Menandrae. Si actu soUemni
praecedentem obligationem peremisti, perspicis adversus fraudatorem intra annum in quantum facere
^
potest vel dolo malo fecit, quo minus possit, edicto
perpetuo tantum actionem permitti.
tum contra emptorem, qui

ravit, et
'^
LIBER OOTAVUS.
DE INTERDICTIS.
Cum
^^lmp. Alexander A. Apro evocato^K
proponas radicibus arborum in vicina Agathangeli
area positis crescentibus fundamentis domus tuae
1
periculum adferri, praeses ad exemplum interdictoin albo proposita habet: 'si arbor in
alienas aedes impendebit', item: 'si arbor in alie'num agrum impendebit', quibus ostenditur ne per
arboris quidem occasionem vicino nocere oportere,
rem ad suam aequitatem rediget. PP. vii^^ k. April.
[a. 224]
2 ^^lmpp. Valerianus et Gallienus AA. Messiae.
Praeses provinciae in eum, qui eiusdem provinciae
non est, nec ex interdicto potest cognoscere. PP.
VII k. Mai. Saeculare et Donato conss.
[a. 260]
'*
ambagibus inter ipsa cognitionum

auspicia ratlonem exprimere ac suas adlegationes
D. xiii k. Aug. Constantinoiubeatur proponere.
[a. 406]
poli Arcadio A. vi et Probo conss.
ruptis veteribus
I."
11.^^
rum, quae
QUORUM BONORUM.
Here1 Impp. Severus et Atitoninus AA. lusto.
ditatem eius, quem patrem tuum fuisse dicis, petiturus iudicibus qui super ea re cognituri erunt de
fide intentionis adlega.
quamvis enim bonorum possessionem ut praeteritus agnovisti, tamen interdicto
quorum bonorum non aliter possessor constitui po-
hoc ordine facto de dominii disceptatione probationes ab eo qui de possessione victus est exigantur.
interdicta autem licet in extraordinariis iudiciis proprie locum non habent, tamen ad exemplum
eorum res agitur. Subscripta v k. lan. Sirmi AA.
teris, quam si te defuncti filium esse et ad hereditatem vel bonorum possessionem admissum probaveris.
PP. VIII k. lan. Laterano et Rufino conss. [a. 197]
Marco. Si ex edicto sororis patruelis intestato sine
liberis defunctae recte petita bonorum possessione
quaesisti successionem ac negotium integrum est,
'
quae cum moreretur eius fuerunt, secundum edicti
quorum bonorum tenorem ab his, qui pro herede
vel pro possessore possident dolove malo fecerint,
quo magis desierint possidere, tibi rector provinciae
conss.
restitui efficiet.
Incerti iuris
Pompeiano.
non
est orta proprietatis
et possessionis lite prius possessionis decidi oportere quaestionem competentibus actionibus, ut ex
[a.
liano pu.
(l)
Arcadius
^*Impp.
et
del
Si
quis
(2)
Cf. Dig. 42, 8
contenta
in.s.
C^fM^
(8)
quo
et
293]
Honorius AA.^^ Aemi-
quodlibet interdictum efflagitet,
9,
(4)
(6)
C*, id
9,
offuerit
(3)
9,
scr.
Lupo Beck
quo R, quod C"
26 seqq.
8,
sic
(5)
(7)
sic
(9)
CW^,
M.
suis
J5 58, 10
(11) apro
(10) iunge 8, 10, 3. 8, 52, 1
Dig. 43, 1
eTocato scripsi, apro 8, 52, 1, evocato libri iam hoc loco
Cf.
S.
vi k. April. CC. conss.
^^lmpp. Arcadius et
Constat virum
vicario^^.
[a.
294]
Honorius AA. Petronio

a bonis intestatae uxo-
iungendae, vi Hal., v V
Th. 2, 4, 6
(15) imppp.
(H)
Arcadius Honorius et Theodosius AAA. Th.
(i) veAO, 9
teribus] denuntiationum Th.
(17)
Cf Dig
Th
43, 2
(19)
(18) sic VCR, interdicti C*
(20) Hispaniarum addit Th.
4, 21, i
quam ad
(i:^)
(12) sic leges
8, 10, 3
iunge 3, 20,
42*
VIII
ris
cum
superstitibus consanguineis esse extraneum,
responsa et^ lex ipsa natu-
prudentium omnium
'
rae successores eos faciat.

Ergo iubemus, ut
1
omnibus frustrationibus amputatis per interdictum
quorum bonorum in petitorem corpora transferantur,

secundaria^ actione proprietatis non exclusa. D. vi
conss.
Aug. Mediolani Olybno et Probino
k.
QUOD LEGATORUM
332
24
395]
[a.
III/
QUOD LEGATORUM.
^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Heredi scripto satis idonee lege Falcidia,
si exhausta legatis successio probetur, jjer quartae
retentionem prospectum est. Unde si legatarius
1
rel fideicommissarius non consentiente patre tuo,
1
Latinae.
quem adseveras testatori successisse et bonorum

possessionem accepisse, relicta sibi legata vel fideicommissa detinuit, secundum sententiam interdicti,
quod adversus legatarios scriptis heredibus propositum est, oblata satisdatione, quam praestari oportet, in possessione constitui, ut ita retentione comD. xvi k. lan. AA.
petenti utaris, experiri potes.
conss.
293]
[a.
rumque colludio ciiratores vel tutores minorum

rem debitam ea occasione pervadant, ut pupillis
adultis iurgandi copia et fructus adimatur, his

subvenimus, ut eosdem non atterat damno
culpa temeritatis alienae, sed ilico quidem possessio
ei a quo est ablata reddatur, curatores autem vel
tutores aeterna deportatione punitos bonorum quo-
tenus
que publicatio persequatur. D. prid. non. April.

Antonio et Syaario conss.
[a. 382]
AAA. ad Messianum comitem rerum privatarum.
Si quis in tantam furoris pervenit audaciam, ut
possessionem rerum apud fiscum vel apud homines
quoslibet constitutarum ante eventum iudicialis arbitrii violenter invaserit, dominus quidem constitutus
possessionem quam abstulit restituat possessori et
dominium eiusdem rei amittat: sin vero alienarum
rerum possessionem invasit, non solum eam possidentibus reddat, verum etiam aestimationem earundem rerum restituere compellatur. D. xvii k. lul.
Treviris^^ Timasio et
Promoto
conss.
[a.
UNDE VL
Imnp. Diocletianus ei Maximianus AA. Theodoro. Recte possidenti ad defendendam possessio-
nem, quam
sine
vitio
inculpatae tutelae
tenebat,
moderatioue illatam vim propulsare

k. Dec. ipsis iiii et iii AA. conss.
PP. xv
licet.
290]
[a.
Vi pulsos
resti-
esse interdicti exemplo, si necdum annus

excessit, certissimi iuris est, et hcredes teneri in tantum, quantum ad eos pervenit. S. AA. conss. [a. 293]
3 Idem AA. et CC. Ulpiae et Proclinae. Aucto-
tuendos
ritatem vobis rescripti nostri tenendae possessionis,

quam vos per violentiam adeptas' profitemini, cominodari * nimis improbe postulatis. S. viil id. April.
CC. conss.
[a. 294]
4 Idem AA. et CC. Hygino. Si de possessione
vi deiectus es, eum' et legis luliae vis privatae reum
postulare et ad instar interdicti unde vi convenire
"
reum
causam omnem praestare, in qua
fructus etiam, quos vetus possessor percipere
potuit, non quos praedo percepit, venire non ambigitur.
S. iiii id. April. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
5 *'/?/>. Constantinus A. ad TertuUianum '*. Invasor locorum poena teneatur legitima*^ si tameu
vi '* loca eundem invasisse constiterit.
nam si per
errorem aut incuriam domini loca " ab aliis possessa
sunt, sine poena possessio restitui debef^. D. vi
k. Mart." Gallicano et
[a. 330]
Symmacho conss.
6
Gratianus yalentmianus et Tlieodo^^lmppp^
sius AAA. Pancratio pu.
Meminerint cuncti, sive
vulgato rescripto mansuetudinis nostrae sive sentenpotes, quo
tia cuiuslibet ludicis
utantar in causis. conveniendos
dominos locorum esse aut, si forte defuerint, actores eorum ad insmuandas sententias
procuratoresque quaerendos, ne inde iniuriarum nascatur occasio, unde iura nascuntur.
quod si praecepta nostra
implere neglexerint, omni negotio, de quo iurgare
1
coeperaut, privabuntur . Sin autem habito ple(1)
V*
dam
(5)
sic
om.
omnia
Th.,
VPR
(2)
et
VPCR,
tum
Th.,
secundaria C* Th., secundum V^ secunvel aecunda V^, secunda PC-R

(4) Cf. Dig. 43, 3
43, t6
(3)
41,
2,
10
(6)
50,
3,
48 seqq.
Cf.
Dig.
(7) sic
P^R, adeptam FO, ademptara I^C^:

B (8) sic V\ commodare
PCR
VP^C, cum P*i2*, cum /^.- eum
() eum
quo 56 rettulit, compilatores videntur recidisse
(10) quo
roum C*. *** reum T, cum roum PR**, cogendum eum
TTjv ^taitoe Xr}(pd-Blaav vojlitiv
P/i*,
quo C*
(11)
3- Th.
[a.
9 Imp. Zeno A. Sebastiano pp.
2,
26, l:
iunfft
3, 9,
389]
8 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Pasiphilo '^^.

Momentariae possessionis interdictum, quod non
semper ad vim publicam pertinet vel privatam, mox
audiri, interdum etiam sine inscriptione , meretur.
D. VIII k. lan.^* Mediolani Olybrio et Probino
conss.
mi.
his
vel
ea-
Si
395]
quando
vis
iudicio fuerit patefacta, dein super rebus abreptis

vel invasis vel damno tempore impetus quaestio proponatur, si non potuerit qui vim sustinuit quae perdidit singula comprobare, taxatione ab iudice facta
pro personarum atque negotii qualitate, sacramento

aestimationem rerum quas perdidit manifestet nec
ei liceat ultra taxationem ab iudice factam iurare:
et quod huiusmodi iureiurando dato fuerit declaratum, iudicem condemnare oportet. D. id. Dec Constantitiopoii
post consulatutn Armati
10 ^^ldem A. Sebastiano pp.
vc.
[a.
Non ab
re
477]
est,
quemadmodum possessionis alienae invasores tam vetus quam praesens sacra constitutio censuit puniendos, nec conductoribus et possessionis alieuae detentoribus impune procedere, si locatoribus forte vel
possessionem rerum suarum, quam apud alios precario modo esse concesserant, recuperare secundum
leges volentibus, cum nuUa sibimet cognita legibus
adlegatio competeret, duxerint resistendum, et non
protinus, id est non expectato iudiciorum ordine,
alienam possessionem recte eam recuperantibus ce1
dere patiantur. Eos namque iubemus pro tanta
Buae iniquitatis impudentia, si cognitionis iudiciariae eventu fuerint condemnati, rei, cuius possessionem sponte restituere usque ad dcfinitivam sententiam minime passi sunt, acstimationem victrici parti
una cum ipsa re praebere compelli. D. v k. Aprii.
[a. 484]
Constantinopoli Iheodorico cons.
Cum quae1 1
Imp. lustinianus A. lohanni pp.
rebatur inter Illyricianam advocationem
quid tieri
oporteret propter eos, qui vacuam possessionem absentium sine iudiciali sententia detinuerunt, quia
veteres leges nec unde vi interdictum nec quoa vi
aut clam vel aliam quandam actionem ad recipiondam talem possessionem definiebant, violentia in ablatam possessionem miuime praeccdente, nisi domino
tantummodo in rem actionem exercere permittentes :
nos non concedentes aliquem alienas res vel possessiones per suam auctoritatem usurpare sancimus
,
(13) le(12) V. p. comitem dioeceseos Asianae addit Th.

(14) ea ins. Th.
(15) data ins.
gitima] edicti Th.
Th.
debet] ipsis solis cedere debent {vel
(16) sine
dobet) Th.
(n) mart. Th. cum 3, 39, 3, mai. V Hal. P:
.
IJessi
(Veronae Hal.)
ins. 3, 39, 3
= 2%.
(19) 1
cipio iunge 2, 12, 24
4, 22, 3
(21) lul. accepta
Th. 2, 1, 8: iunge 9,
(22)
(18) cum legis

4, 22, 2
(20)
=prinTh.
Treviris fortasse scr.
9, ^7, 1
(23) 8Uo
(24) viii k. iaa Th. cwn 9. 37, 1, vi
id. iun. Hal., viii id. ian. tibri ad 9, 2, 16
(25) =4, 65, 33
salutem addit Th.
2,
16.
PER VIM VEL ALIO MODO
SI
vm
333
talem possessorem ut praedonem intellegi et generali

quae pro restituenda possessione contra huiusmodi personas veteribus declarata est^ legibus.
ridiculum etenim est dicere yel
audire, quod per ignorantiam alienam rem aliquis
1
quasi propriam occupaverit. Omnes autem scire
debent, quod non suum est, hoc ad alios modis
VI.'"
iurisdictione ea teneri,
omnibus pertinere, cum

iam dudum veteribus legibus
talis dispositio in furti
actione
definita est dicentibus
alienam rem
adversus domini voluntatem

2 attigerit, furti actione tenetur.
His videlicet,
quae super recipienda possessione a nobis disposita
sunt, locum habentibus, si non ex die, ex quo possessio detenta est, triginta annorum excesserunt
si
quis
D. jtf^ k. Nov. Constantinopoli post

consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. anno se-
UTI POSSIDETIS.
Impp. Diocletianus
Uti possidetis
Cyrillo.
ab altero nec vi nec
532]
[a.

fundum de quo agitur, cum
clam nec precario possidetis,

rector provinciae vim fieri prohibebit ac satisdationis vel transferendae possessionis edicti perpetui
forma servata de proprietate cognoscet. Smscripta
III id. Oct.^"^ Nicomediae CC. conss^
[a. 294]
VII.*
DE TABULIS EXHIBENDIS.
curricula.
cundo.
410
Impp. Valejânus
GaUienus AA. Germano.
et
Si in potestate patris fuerunt impuberes filii et vos

eis estis substituti atque ita ad vos intra pubertatem
illis decedentibus coepit hereditas pertinere, de exhibendis testamenti tabulis interdicto uti potestis.
PP. VII k. Mai. Saeculari et Donato conss. [a. 260]
PER VIM VKL ALIO MODO ABSENTIS PERTURBATA SIT POSSESSIO.
SI
VIII/
ludices absen^lmp. Constantinus A. Severo.
tium, qui cuiuslibet rei possessione privati sunt,
suscipiant in iure personam et auctoritatis suae formidabile ministerium obiciant atque ita tueantur absentes, ut id'' solum diligenter inquirant, an eius,
1
DE LIBERIS EXHIBENDIS SEU DE DUCENDIS

ET DE HOMINE LIBERO EXHIBENDO.
Imp. Antonimis A. lustino.
vel
Si, ut proponis,
tuae'^" potestatis esses, super rebus matris obtinuisti, potes eos qui tibi condemnati sunt convenire.
quod si extitit, qui te filium et in sua pote-
amicus vel colonus vel libertus^ seu servus" quolibet titulo retinebat, nec eos, qui deiecti sunt absentium nomine possidentes, quia minime ipsis dictio
causae mandata sit, ab experiunda re secludant,
state esse contendit, interdicto in eam rem proposito

de fide intentionis eius quaeretur. PP. vi id. April.
[a. 212]
nec, si servi sint, eorum reiciant in iure personas,

quia huiusmodi condicionis hominibus causas orare
las non sit: sed post elapsa quoque spatia recupe-
tuos exhiberi.
randae possessionis legibus praestituta litigium eis

inferentibus largiri convenit, ut eos momentariae
3 Idem AA. et CC. Eiwdiae^K Si ad instar interdicti de exhibenda filia Philippi eum convenien-
perinde possessioni sine ulla cunctatione^ reatituant,

Cui tamen
1
ac si reversus dominus litigasset.
quolibet tempore reverso actionem recuperandae possessionis indulgemus **^, quia fieri potest, ut resti-
accommodabit notionem.
diae AA. conss.^^
modo^ peregrinatur
quam propinquus vel parens
quolibet
qui
est.
possessio
vel
ablata
proximus*
propter servulos infideles vel neglegentes pro^*

vel amicos et
pinquos vel parentes vel proximos
colonos vel libertos'^ interea differatur. absentibus
enim officere non debet tempus emensum, quod recuperandae possessioni legibus praestitutum est, sed
reformato statu, qui per iniuriam sublatus est, omnia
quae supererunt ad disceptationem litigii immutilata
cum
Cyrillae.
Adi praesidem provinciae ac postula filios

Suhscripta v id. April. Byzantii AA.
conss.
dum
293]
[a.
putaveris, rector aditus provinciae

iS.
xii
k.
suam
Dec.
vobis
Nicome[a.
293]
tutio
permaneant: iudicio servato
iustis legitimisque pervalde sufficiat possessionem tenentibus

absentium nomine contra praesentium violentiam subD. x k. Nov. Mediolani Consta?itino A. vii
veniri.
et Constantio C. conss.
[a. 326]
sonis,
cum
2 ^^lmpp. Arcadius
vicario
nispaniarum.
et
Honorius AA. Petronio
Nec
responsum,
quod supplicatio litigatoris obtinuit^'*, nec interlo'^
cutio cognitoris ex quacumque parte innovare
possessionis statam eo qui rem tenet absente permittitur,
quia negotiorum merita partium adsertione pandunD. xv k. lan. Mediolano Caesario et Attico
tur.
imperiale
conss.
[a.
VIIII.'^
DE PRECARIO ET DE SALVIANO INTERDICTO.

Si te non remit1 Imp. Gordianus A. Aristoni.
tente pignus debitor tuus ea quae tibi obnoxia sunt
venumdedit, integrum tibi ius est ea persequi, non
interdicto Salviano (id enim tantummodo adversus
conductorem debitoremve competit), sed Serviana

actione vel quae ad exemplum eius instituitur utilis
adversus emptorem exercenda.

PP.
vi id. Sept.^*
[a. 238]
Maximianus AA.
et
et
CC
Habitantis precario heredes ad restituendum habitaculum teneri contra eos interdicto proS. k. Dec. Sirmi AA.
posito manifeste declaratur.
Fabricio.
conss.
[a.
293]
X."
DE
397]
AEDIFICIIS PRIVATIS.
Et
1 Impp. Antoninus et Verus^^ AA. Tauro.
balneum, ut desideras, instruere et aedificium ei
sunt
(l)
est C,
c/.
Zeitschrift
PR
xm
(2) x-^ scripsi,

11 p. 181
fur Rechtsgesch.
Hai, xui P,
(3)
== Th.
ut id] absentes.
hos tamen iudicea, quos absentium iussimus subire personam, intra hos terminos ministerii retinemus, ut illibatis atque omnibus integris causae principalis externis
id Th.
(6) vel parens vel proxi(5) pacto Th.
mus cum Th. et Graecis del.
(7) vel libertus cum Th.
et Graecis del.
(9) sine ulla
(8) vel servulus Th.
cunct. om. Th.
(u) rel pa(lo) indulsimus Th.
4,
22, 1
50,
3,
60
(4)
absentes,
rentes vel proximos del. cum Th.

(12) vel lib, om. Th,
Th. 4, 22, 5
(14) sic
50, 3, 61 : iunge 7, 32, 11
(13)
M<* Th., obtinebit
(15) ex q. p. innovare]
50, 3, 62. 60, 17, 30
Cf.
interpellare Th.
(16)
PCRM^
Dig. 43, 17
(19)
43, 5
(2l)
(17)
Cf. Dig. 43, 29. 30
euodiae P, euvodie
dictenverfahren p. 325
(23)
25, 2, 36. 37
Hal^ noT.
(25)
Mommsen
Dec.
<S,
euodio
(22)
CR:
58,
11
cf.
Dig.
suae C
Cf.
(20) tuae i2,
CC. conss.
Cf Dig.
(18)
Schmidt Inter-
(a. 294)
Mommsen
43, 26. 33
(24) sept.
(26) seyerus lihri
vin
DE AEDIFICnS PRIVATIS
334
10
"
7 "^lmp. lulianus A. ad Avitianum vicarium Africae.

Nemini columnas vel statuas cuiuscumque materiae ex alia eademque provincia vel auferre liceat
vel movere.
D. vi k. Nov.^ luliano A. iiii et Sallustio conss.
[a. 362. 363]
cesuperponere potes, observata tamen forma, qua

id est ut
super balnea aedificare permittuntur \
concamaratis superinstruas et ipsa concameres nec
modum usitatum altitudinis excedas. PP. sine die
teri
et consule.
2 Imp. Alexander A. Diogeni.
8 Imppp. Valens Gratiaims et Valentinianus AAA.

ad Modestum pp. Singularum urbium curiales etiam
Negotiandi causa
demoliri etmarmora detrahere edicto divi

vetitum est. ceterum
Vespasiani et senatus consulto
de alia domo in aliam transferre quaedam licere
exceptum est: sed nec dominis ita transferre licet,
aedificia
ut integris aedificiis depositis publicus deformetur

adspectus. PP. xik. lan. Alexandro A.cotis. [.222]
An in totum ex
3 ^ldem A. Apro evocato^.
ruina domus licuerit non eandem faciem in civitate
restituere, sed in hortum convertere, et an hoc conitem
sensu tunc magistratuum non prohibentium
vicinorum factum sit, praeses, probatis his quae in
oppido frequenter in eodem genere controversiarum
PP. vii k.
servata sunt, causa cognita statuet.
[a. 224]
April. luUano et Crisjnno conss.
4 Imp. Philippus A. et Philimms C. Victori.
Si, ut proponis, socius aedificii ad refectionem eius
sumptus conferre detractat, non necessarie extra
etenim si solus
ordinem tibi subveniri desideras.
buerint
quattuor mensuum tempora

pro portione socii erogatus
restitutus fuerit vel, quominus id fieret, per socium id'* stetisse constiterit, ius dominii pro solido vindicare vel obtinere iuxta placitum antiquitus
PP. iiii k. April. Philippo A. et Titiano
poteris.
intra
nummus
haillic
semper muniis inservituri et aucturi propriarum fre1

quentiam civitatum. Possessores vero, qui non
erunt curiales, in urbibus, in quibus domus possident, easdem domos dirutas neglectasque reparent,
iudiciaria ad conservandum hoc praeceptum auctoritate retinendi'^
D. xiii k. Nov. Gratiano A. iiii
et
aedificaveris nec
vel reparare intra civitates quas oIim*

domus vel ex novo aediticare cogantur,
inviti
Merohaude
conss.
[a.
377]

Si cui loci proprietas aedificandi
Aemiliano pu.
iuxta publicas aedes animum'^ dederit, quindecim
inter publica ac privata
fabricandum, ut tali interet publicae aedes a periculo vindicentur et
pedum
aedificia
vallo
spatio
interiecto
ita sibi noverit
'"*
privatus aedificator velut perperam fabricato loco
destructionis quandoque futurae non timeat detri-
mentum.
D. xi
k.
Nov.
245]
Proho conss.
[a. 406]
1
Imjjp. Honorius et Theodosius AA. Monaxio pp.
*^
Per provincias IMesopotamiam Osroenam
Euphratensem Syriam secundam Phoenicen Libanensem
Ciliciam secundam utramque Armeniam utramque
Cappadociam Pontum Polemoniacum atque Helleno-
5 ^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. Octavio.

Si is, contra quem precem fundis, sciens prudensque soli partem ad te pertinere, non quasi socius
vel collega communis operis sollicitudine solidam
balneorum extructionem ea mente, ut sumptus pro
pontum, ubi magis hoc desideratur, ceterasque provincias cunctis volentibus permittatur murali ambitu
fundos proprios seu loca sui dominii constituta vallare.
D. iii non. Mai. Constantinopoli Theodosio
A. VIIII et Constantio iii conss.
[a. 420]
portione tua reciperet, adgressus
11 Idem AA. Sevcrino pp.^^ Maeniana, quae

Graece i^waras appellant, sive olim constructa sive
in posterum in provinciis construenda, nisi spatium
inter se per decem pedes liberi aeris habuerint, modis
1
omnibus detruncentur. In his vero locis, in quibus aedificia privatorum horreis publicis videntur
obiecta, obstructione maenianorum quindecim pedum
cum
centesimis
conss.
[a.
est,
sed totius loci
collapsum balneum refabricare enisus est, cum aedificia quae alieno loco imponuntur solo cedant nec impensae his qui improbe
id fecerint restitui debeant, antiquato divi Hadriani
dominium usurpare
et
edicto praeses provinciae
memor
iuris publici in di-
rimenda disceptatione legum placita custodiet. PP. vi

non. Oct. ipsis iiii et iii
6 Imp. Constantinus A.
AA.
conss.
[a.
290]
Helpidio agenti vicem pp.
hanc legem civitate spoliata ornatura,

marinora vel columnas, ad rura transtulerit,
1
privetur ea possessione, quam ita ornaverit. Si
quis autem ex alia in aliam civitatem labentium
parietum marmora vel columnas de propriis domiDus in proprias transferre voluerit, quoniam utrobique haec esse publicum decus est, licenter hoc faciat: data similiter facultate etiam de possessione
ornatum huiusmodi ad possessionem aliam transferendi, quamvis per muros vel etiam per mediam
civitatem ea transferri necesse sit, ita ut ea solummodo quae illata fuerint civitatibus exportentur.
D. VI k. lun. Viminacii Crispo ii et Constantino ii
Si quis post
hoc
est
conss.
[a.
sic C, ceteris
tterantur tn 8, 52,
3211
(2) extrema verba

iunge 8, 1, 1
(3) apro evocato
scripsi, apro 8, 52, l, evocato libri et hoc loco et ad
8, 1, 1
(4) id del. Hal.
(5) c/ 5, 16, 14
(6) haec
(l)
hanc
permittitur
1 :
PCR
(7) iunge Th. 8, 5, 15.

11, 28, 1.
iungendae, vitianum libri (9) Antiocbiae. acc. xv k. April. Karthagine ins. Th. 11, 28, 1
(Antiochiae extat etiam in Th. 8, 5, 15)
(loj quas
olim Mcum Graecis, qua Bolum C, quas soli
(ll) sic M,
retinendum C^, retinendo i?*, retinenda C^jR* (12) == Th.
15, 1, 46: iunge Th. 15, 1, 45
(13) si qui aedificandi
i. p. a. animos Th.
(14) fabricati loci Th.
(15) ostroe-
dett,
1
5, 3, 2
(8) sic leges
nam
lihrl
(16)
pu. Gothofredus
(17)
c.
12 suppedi-
12 Imp. Caesar Zeno pius victor triumphator

semper maximus semper vencrandus Augustus Adamantio pu. Et litium pacc frui et ah cxternis bel-
A.
VI et
2
intervalla serventur. Quem intercapedinis modum
aedificaturis quoque
proponimus, ita ut, si quis intra
definitum spatium, id est decem pedum mensuram,
aedificare vel intra quindecim pedum maenianum
possidere temptaverit, sciat non solum fabricara de-
moliendam, sed etiam ipsam domum fisco nostro adD. iii k. Oct. Asclepiodoto et Mariscribendam.
niano conss.
[a. 4231
12 ^"ÂvronQarcDQ KaiaaQ Zrjvoyv evffsjSTjS rixrjrrjs

rQOTtaiovxos asl /isyiffros aei aefiaaros^^ y^vyovaros
Kai dtxcov slQrjvrjS
yiSnfiavrloi inaQx^c^ ttoXsojs.
aTToXaveiv ^'^ y.ai rwv eôj&sv 7toXep.a)V aTCaXXarrea&ai rovs vTtrjxoovs ôvXofievoi vov&sreTv sxdarore
TtQod^vfiovfie&a. Sio xai rov TtaQovrn cpioofiev vofwv
Ixavws aTtoSeixvvvra, cbs xai rj arj fieyaXoTtQsneia
ScxaioJS kSCSa^sv xal rjfiels nQOvorjrixtos rd rrjv Sva-
taverunt
libri
Laurentianum
iuris
pl.
Graeco - Romant^,
IX
c.
saec.
guibus adhibui
XI, Marcianum
179
Graecum 1385 A saec. XV. ex inscriptionis forma conicias eam non ex lustiniano Codice
descriptam esse, sed talem exhiberi, gualis ab ipso Zesaec.
XIII,
Paris.
recte tamen integram constitutionem

fuerit.
huic loco restitutam esse colligitur tam ex indicibus Graecis, qui omnia Zenonianae constitutionis capita in hunc
Codicem transisse probant, quam ex ambitu eorum qnae
desiderantur
in
(18) KaXaaQ et svas^rjs ... asâaros omiserint lustiniani
(19) dnoXavsiv scripsi, dnoXavovri Laur. Marc, dnoXdôv sequentibus omissis Par.,
none emissa
dnoXavovras Augustinus
liberari subdifos cupientes praemonere eos semin animo habemus.

quapropter et praesentem
ferimus legem, quae satis docet, quomodo et tua
lis
per
DB AEDIFICIIS PRIYATI8
Kal fnxqov anO'

1
xiQBiav Xvovra SioqCÔfisv,
aravxes rcov 7i^s7tco$ears'^cov rfi noXirelq
qrjfiarcov
rois rco TcXrjd^st yvcoî/ucoreôis x^fô/us&n, ottcos av
ixaaroe avrcov ivrvyxcciôjv rco vofico fii] deoiro irsla Qov ôrjdôv TiQos rrjv oixeiav ;^()ta/. "Eyvoifj.ev
roivvv ix rcov ivexd^tvrcov naâ rov aov fieyidôvs,
103 o dêlos vofios rov rrjs a&avarov fivrjftrjs
narqos
Tjfieriqov Aiovros, ov i'&ero neql rcov iv r^Se rri
xriêiv fiovXofiivcov , afifiôXos elvai
xard riva fiiqrj Soxel 8id rds rcov yavXcoe equrj'
^
(1) vevovrcov iTttvoias.
itQoardrroftsv rovs rds ioiae
oixias dvavsovvras rb aqx^^ôv a^/jijfia fxrjSaficoS naqeîivai, coars firj rovs oixoSofiovvras dâiqeXadâi
(pcora rj aTtoyjiv rcov yeirovcov naqd ro TtdXai xad"ov urjv Ttqoa&rjaco o rr^ Srjnors Sioi xqaearrjxos.
rsTv , olov ^ o rfj* oixoSoftict ;^0(Wêyos Sixaiov k'xoi
nqoarjxov^ avrco ix avficpcovov rj ineqcorrjaecos, int-
ivSo^co
TToXei
rqinov dfieiêiv ei
\b Jio^ dêanitflfiev,
,
ôvXrjdêirj, ro
ei avfi^covov rj
naXatov
axjijfia.
ineqcorrjats ôrj-
dôl rcp xrit,ovri, sêXvai avrc^ xard rrjv Svvafiiv

rov avficpcjovov rj rrjs ineqcorrjaecos oixoSofielv, ei xal
rovs yeirovas, ols ivavriovrat ro avfKpmvov, ivrsv2
d^sv ^Xdnreiv Soxoirj. Trjs Si fiov rrjs"^ Siardêcos
einovarjs xai ScoSsxa noScov ;^^ât xaraXifinaveiv
fiiaov rrjs re iSias xai rrjs rov yeirovos oixias rbv
oixoSofieiv fiiXXovra xai rb nXiov rj eXarrov nqoa^
eixorcos noiel (rb ydq
dêiarjs ^, o fisyiarrjv dacpdXsiav
ivSoidt,ov ovx encrrjSeiov eis afiKpiôXias dvaiqeaiv),
neqicpavcos xeXevouev SvoxaiSexa noSas elvai fiiaovs
exariqas oixias, dqxofiivovs fiev dnb rov inixeifiivov
rols dêfieXiois oixoSofirjfiaros , naqatpvXarrofiivovs Se
xai rco rovro rov Xomov
/*ixqt niqaros rov vrpovs.
naqacpvXdrrovrt iêXvai, rrjv oixiav iyeiqsiv i(p^ oaov
d^sXrjasisv v^pos xai d^vqiSas xaraaxsvd^siv rds xa-
Xovfiivas naqaxvnrixds xai cpcorayojyovs xard rrjv

dêiav vofio&eaiav
sXrs viav oixiav ôvXoiro xri^siv
,
xai rjftsXs ins. Marc. Par., cf. not, 4

(2) ors Laur.
Par.
(4) inivoias , nqoardr'
(3) olov om. Laur.
rcov ftsv rovs
xa&earrjxbs, ov firjv nqoa&eis, ri
(5) exot nqoarjxov
Srjnore Siot xqareXv, ei b rfj scr.
scripsi: txcov nqoarjxov Laur., sxoi Stanqoarjxcov Marc,
i'xov Sid rb nqoarjxov Par.
(6) Sib^ rors yaq Marc.
(l)
rnagnificentia iuste suggesserit et nos prudenter de1

finiamus ea quae solvunt difficultatem. Et aliquantum recedentes ab usitatioribus in regenda re
publica verbis utemur iis, C[uae vulgo notiora sunt,
ut quicumque in legem inciderit, alio interprete ad
usum suum non
\a
Cognovimus igitur
indigeat.
quae a magnificentia tua ad nos relata sunt,
divinam legem immortalis memoriae patris nostri
Leonis, quam posuit de iis, qui in hac incluta urbe
ex
iis,
aedificare vellent,
ambiguam
esse videri in nonnullis
partibus propter male interpretatitium commenta,

cum praecipiat, ut qui aedes suas renovant nequaquam veterem formam excedant , ne aedificantes
lumina vel prospectum vicinorum contra priorem
statum auferant, nec tamen addiderit, quia debeat
obtinere,
ex pacto
aedificator ius habeat competens ipsi

vel stipulatione , quo antiquam formam,
si
si velit, mutare permittatur.

cimus, si pactum vel stipulatio
\h
secundum pacti
Quamobrem
san-
aedificantem iuvet,
vim aedificare, etiamsi vicinos , quibus adversatur pacium,

inde laedere videatur. Cum vero mea (eadem?)
2
constitutio dicat eum qui aedificet inter suam et
vicini domum etiam duodecim pedum spatium relinquere debere, et 'plus minusve' addat, quod sumlicere
mam
ei
vel stipulationis
inducit (ambiguum enim

idoneum ad toUendam dubietatem) , perspicue iubemus inter utramque domum intermedios
esse duodecim pedes, qui incipiant a solo aedificii et pertineant usque ad summam altitudinem.
eique, qui hoc in posterum observat , licere do-
non
mum
sane obscuritatem
est
in
quamcumque
velit
altitudinem
tollere
et
tam prospectivas quas dicunt

quam luciferas secundum sacram legislationem, sive
fenestras
aperire
vm
335
81X8
naXatav dvavaovv
2a
oixoSoueXv.
eXre
MrjSaftcbs
10
Siaf&aqeXaav ix nvqbi
ix rovrov rov Siaarrj-
fiaros avyxojqsXa&at dtpaiqeXv rov ysirovos dnoyjiv

dâXdaarjs svd^sXav xai ov ^sîaaptivrjv i^ oiovSrjnora
nXevqov rrjs oixias, rjv 6 yeiroiv earcJbs svSov iv roXs
iSiois rj xai xa&rjftevos k'xei, firj naqarqincov eavrbv
iv rco naqaxvnrsiv sis rb nXdyiov xai îaôfisvos,
Tb ydq rcbv xrjncov
1b
iSsXv d^dXaaaav.
(oansq
re xai rcov SivSqcov ovrs nsqisiXrjnrat rfj nqoriqct
' '
ovrs
ovre rf naqovarj nqoared^rjaerai.
ydq nqoarjxei roiavrrjv SovXeiav xqareXv '^. MrjSsvi
vofto&eaiq
3
Ss iîarco xriôvrt oixiav, iv fiiaco bvros arsvconov

nXarsias vneq rovs SsxaSvo noSas, Sid rovro naqaiqeXa&ai fiiqos rrjs nXareias rj rov arevconov xai
ov ydq rd rco
rcp oiiceico nqoavifietv oixoSoftrjfiart.
Srjfioaico nqoarjxovra ^Xdnretv ôvXbfievoi xai rdXs
rj
xriôvaiv dnovifietv SexaSvo noScbv elvat Sidarrjfia

iv fiiacp rcbv oixtcov Sicoqiaafiev, dXX' Sare ftrj arevoreqa elvat rd ftera^ rcbv oixtcbv Siaarrjfiara, xai
rb nXiov neqibv ri icbvres e'xstv cos sxst xai rovro
'iva
oixeXa
fieiova&at firj avyxoyqovvres
rfj nbXet rd
3a neqiacb^rjrai Sixata. Ei Se rb naXatbv oixoSbxai '^ rb a^;âIo*' ayjijfia rotomrov rjv, mare k'Xarfirjfia
rov elvai rcbv SexaSvo noScov fiera^v exariqas oixias
Sidarrjfta, ftrj eîarco naqd rb naXatbv axrjfia rj
vrpovv rb oixoSbfirjfia rj d^vqiSas noieXv si firj Sixa
noSes elev iv fiiaco' rrjvixavra ydq naqaxvnrixds
fiev b xri^cov ov Svvrjaerat noieXv ovx ovaas ndXai,
cbs
Se notrjaet dnb e^ noScbv
eXqrjrat, ^coraycoyovs
rov narov eis vipos, firjSaficbs rb xaXovftevov ipevSbnarov noieXv iv rcp eavrov oixrjfiart roXficbvros^^
^^
xard rb siqrjcpcoraycoyov d^vqiSos xaraaxsvaa&siarjs
fiivov rcbv s^ noScbv vipos, xai aofiêadâi rbv vb3& fiov. Ei ydq rovro iêirj, ndXtv ai tpcoraycoyol
Sid rov tpevSondrov naqaxvnrixcbv nXrjqcbaovat ;fê?a'
xai Tov yeirova ^Xdxpovaiv.
onsq yivsa&at xcoXvO'
,
Si avrrjs scr.
(8) nqoa&rjasts vel nqoa&rjast
(9) dadcpetav H. lordan
(lO) ê ins. Hotomanus (11) ctiars scr.
(l2) rotavrrjv SovXsiav xqarsXv
om. Marc. Par.
(13) xard Scrimgerus
(14) roXfiobv
scr.
(15) sic Marc, (pcoraycoyovs d^vqiSas xaraaxsvdêiv Laur.^ d^cit Par.
(7) rrjs
libri
novam domum
aedificare
velit
sive veterem
reno-
1a vare sive igne consumptam extruere.

Neque
tamen licere ex hoc spatio auferre vicini in mare
prospectum directum nec impeditum ex quacumque aedium parte, quam victnus habct stans intus
aedibus vel etiam sedens, non se detorut in obliquum despiciat et invito corpore
in mare prospiciat.
'Ib
De hortis enim et arboribus neque in priore legislatione aliquid comprehensum est nec in praesente addetur: haud enim
3
convenit eiusmodi servitutem locum habere. Nemini autem qui domum aedificat, interiacente angiportu vel platea latiore duodecim pedibus, ea de
causa liceat partem plateae vel angiporti occupare
suoque aedificio attriouere. non enim ut ea quae rei
publicae sunt laedantur et aedificantibus adsignenin
suis
quens,
tur , duodecim pedum sj>atium tjiter domos esse definivimus, sed ut ne sint angustiora inter domos
spatia, et sicubi sit spatium quod statutum modum
excedat, id servantes neque angustius fieri permitten3a tes, ut civitati sua iura conserventur. Si vero vetus
aedificium ex antiqua forma tale erat, ut duodecim
pedibus angustius sit inter utrasque aedes spatium,

non liceat praeter veterem formam vel extollere
aedificium vel fenestras facere, nisi decem pedes in
medio sint: tunc enim prospectivas quidem aedificator facere non poterit, quae antea non fuerint,
ut dictum est, lucifei'as autem faciet sex pedibus
altiores a solo,
vero audeat falsum solum
neqûe
quod vocant in aedibus suis facere lucifera fenestra ad dictam sex pedum altitudinem aperta, et
db legem circumvemre. Hoc enim si liceat, rur-
sum
rum
luciferae propter falsum

vice
fungentur
et
solum prospectivaquod fien
vicinum laedent.
vm
336
10
ovSafiov TTjv iy xiov avficpcovorv jqxo^ iitBqoi'

aQfiotfivaav ôrjdêiav, eCneo o?.coe vTta.QX^'xoiavTTj xcs, avaiQOvvxes. "Exi 8e xov nQOxeQOv
xelevovxos exaxbv noSae iêivac xae oixiae eie
usVy
rrjfiaTQJv
vofwv
vno xov nvQoe TCQm]v SiafdâQeiacte,

vxpoe aioeiv xae
ei xai TteQt d'aXaaar]e anoxpiv ^xeQoe fiXanxoixo, nal
xavXTjv avaiQOvvxee xrjv aficpiôXiav dêanCCfifiev xovxo
eni xe xojv ifiTiQrja&eiaoJv oixicov el'xs *
avxo
xQaxeTv
xciv avaveovfievcov xai ini xcav ovx ovacov fiev TtQOxovxojv xai ini xcov
XBQOV, xxiÔfievcav Sa vvv, fiexa
Sta TtaXaioxrjxa di
TtvQoe fiev ^XaBrjv fcrj Seâfievcov,
xai xcva ovv aXkrjv aixiav aa&Qcov yevofievcov,
rj
'iva im 7taa7]e oixias oixoSofiovfcivrje'^ exaxov noScov
eirj
Scaaxrjfia
iv fieaco
xav
afitpiâXXofjievoyv xoncov,
^
xai xrje
xoiXvfiaxoe xoiQc& yevrjxat oixooofirjfia , ei
aXXc^ StayeQOvarje oixiae xijv ini d'aXaaaav anoiptv
-
Tae Se ano fiovav fiayetQeicov r]

xc5v xaXovfievcov anonaxcov 7] aêSQcovcov iq xXtfiaxcov rj StaâaeoDv nqoe naQoSov fiovrjv XQrjaifKav rj
xai xovxcov^, a xaXovaiv ol noX^Mc âaxeQvta, anoxav ivxoe exa\pete eie dâXaaaav ^Xanxetv iâaxo)
xov noScov ôvXotxo xte oixoSofielv, ScoSexa uivxot
Tavxa Se naAb noSee iv fiaaco xvyxavotev ovxee.
QafvXax^rjvat dêanitôfiev, oxe firj vnaQxei xtvi avfi(fcovov intxQenov oixoSofielv^' xrjvtxavxa yaQ xai firj
naQafvXax&ivxoe Staaxrjfiaxoe xaxa x6 avficpcovov
intXQenofiev iyeiQea&ai xae oixoSofide, ei xai ^Xanxotev neQi dâXaaarje anoxptv xove avficpoivr]aavxae
xove xae ixeivcov oixiae StaSeâfievove, inetSrj xa
7]
rjSrj xtaiv vnaQxovxa ix avfiycovcov Sixata ov
nQoa-
4a
Xvfiaivr^xat.
"Ext
rjxei Sia xcov yevtxcov avatQeXadât voucov.
Se d'eanit,Ofi.ev xa xaXovfieva acoXaQta fiexa xov naQovxa^ vofiov urj ix uovcov ^vXoiv xe xai aaviScov
yivea&at, aXXa xco xcov Xeyofievcov QCOfiaviaicov oixoSofteca&ai axrjfiaxt, Sixa Se noScov elvat Scaaxrjfia
ha fiexaî) Svo aatXaQicov avxtxQv ovxcov aXXrjXcoP. Ei
Se xovxo fir] Svvaxbv eirj Sia axevoxcoQiav xov xonov.
bb ix naQaXXayrje yivea&at xa aoiXaQia. Ei Si av
5
DE AEDlFICnS PEIVATIS
neQatxtQCo Sexa noScov eXrj, firjS*

fitQove aaiXaQia rjxoi i^cobc axae xaxaaxevaêiv.
Kai xa yevofieva Se ov
tiQTjxat XQ(>nov xeXevofiev acpeaxdvat xov iSd<pove eie
vrpoe noScov Sexanevxe Sidaxrjfia, xal tirjSafKoe xaxd
xd&exov avxcov xiovae Xi&ivove rj ^vXivovs ini xco
iSdcpet iaxaa&ai rj xoiyove xaxaaxevdtêa&at, oiaxe
ftrjxe xov asQa xov vnb xole iv xcp vxpet ytvofievoie,
coe eXQTjxat,
acoXaQiocs dnotpQdxxeadât, firjxe ivxevdêv axevoxeQov yiveadât xbv axevconbv xai xrjv Srjhd fioaiav ndQoSov.
KaXvofiev Se xai xXifiaxae
xbe o axevconbe
intxetQelv
ix
fiij
firjSexeQOv
dnb
xov iSdcpove dQxofievae xov axevconov yivea&at, avayovaae ini xd acoXaQca, waxs ^x xe xrje
aacpaXeaxeqae xaxaaxsvê xai ix xov firj acpoSQa nXrjatdt,ecv aXXrjXoce xd acoXdQca xovcpoxeQovs xai anavicoavftâivecv (o firj avfiâirj noxi) xai evxoXcoxeQOv navea&at xove ix xov nvqbe xcvSvvove xfj
be noXei xai xole Uxovat xde oixias. Ei Se xai naqd
xbv TjfiixeQOv vofxov yivrjxat aoiXaQiov rj xXifia^, ov
xd yevofieva ixxonrjaexat fiovov, dXXd xai b xrje oixias
Saxa XQ^îov XiXQcov ^rjfiiav vnofcevel,
xvqioe
xai 6 Staxvncbaae dQXtxexxcov rj iqybXaôe exiqae
Sixa Xixqae xaxad^rjaet, xai b iqyaadfievos xexvixrjs
ovx oloe xe cov Sid neviav îjucova&ac xb aiofia ai6
xca&eie xije noXecoe iêXa&âexat. IlQbs xovxots
naqaxeXevbfiedâ firjSevi iêlvat noXXovS i^pe^rje xiovae
iv xaTe Srjfioaiaie axoaTe xaTe dnb xov xaXovfiivov
MtXiov dxQt xov KanexoiXiov dnocpqdxxetv oixrjfiaatv
ix aaviSoiv fwvcov r} xai dXXcoe iv fiiaco xibv xtoQa voiv xaxaaxevatfifiivote. u4XXd firjv xd xotavxa
oixrjfiaxa fir] vneqBaivetv nXdxove fiev noScbv e^ avv
xoTs xoiyfice ini xrjv nXaxeiav, vrpove Se noScbv snxd,
ix navxbs Se XQonov Std. xeaaaQcov xtovcov xds naqbSovs iXevdîqas xaxaXifindvea&ai xds anb xcov
6& axoiov ini xde nXaxeiae. KaXXojncZ.ea&ai Se xd
xotavxa oixrjfiaxa rjxot iqyaaxrjQia fiaqfidQOte eôi&ev,
diaxe xdXXoe fcev StSbvat xfj nbXei, xpvxctycoyijv Se
Td Se iv xoTs dXXote fiiqeai xrje
xoTe âSityOvat.
6(7
xeQOve
ini xe scr.
(4) xov(3) rj libri
(2) ei ins.
xcov edd., xovxo Par. Marc, xavxa Laur.
(5) xove
Sa xxiôvxae dnb avfifcbvov xov yeixovos ifiiiivetv
xoTe
prohibemus, nullo tamen modo auocilium, quod ex
hb tur. Si vero ipse a?igiportus non latior decem

pedibus sit, ex neutra parte solaria sive maeniana
bc
Et ea, quae secundum
facere vraesumant.
dictum moaum facta sunt, iubemus quindecim
pedum spatio a solo in altum distare et nullo
pacto ad perpendiculum eorum columnas lapideas
vel ligneas in solo ijoni vel muros substrui, ne aer
sub solariis in altitudine ut dictum est positis obet
struatur neve inde
angustior fiat angiportus
bd publica via.
Pronibemus etiam scalas fieri,
quue a solo angiportus incipiant et ad solaria
ducant, ut et ex firmiore structura et ex eo,
quod solaria non adeo propinqua sibi sunt, leviora rarioraque accidant (quae numquam evenire
contingat) faciliusque finiantur pericula, quae et
urbi et domorum domi?iis ex ificendiis imminent.
be Sifi autem adversus legem nostram solarium
fiat vel scala, non solum quod factum est exscindetur, verum etiam aedium domitius decem librarum
auri multam sustinebit et architectus aut ergolabus qui opus instituit alias decem libras auri dependet, et si opifex qui fabricavit ob paupertatem
multari nequeat, verberibus caesus ex uroe expelAd haec iubemus nemini licere plures
6 letur.
deinceps columfias in publicis porticibus inde a
Milio quod vocatur usque ad Capitolium occludere
domibus ex asseribus solum constructis aliove modo
Sed eius6a inter medias columnas constitutis.
modi domus non excedere latituditiem sex. pedum
cum parietibus versus plateam, altitudinem vero
pedum septem: omnimodo autem per quattuor coiumnas lioerum aditum a porticibus ad platecim reQb linqui. Exornari etiam eiusmodi aedificia sive
(l)
pacUs vel stipulationibus competit, si quod eius4 modi omnmo competat, auferentes. Praeterea
cum prior
lex sanciat, ut liceat centum pedes in

altum extollere domos igne antea consumptas, etiamsi
circa maris prospectum alter laedatur, nanc quoque
tollentes ambiguitatem iubemus hoc ipsum valere tam
in combustis aedibus quam in iis quac reficiuntur
et quae antea quidem non fuerunt, nunc autem
extruuntur , nec non in iis , quae ab igne quidem
nihil damni passae per vetustatem vel aham causam
ruinam traxerunt, ut in omni domo extruenda, fsij
centum pedum sit intervallum a circumiacentibus
locis, stne prohibitione aedificium fiat, quamvis ad
alium pertinentis domus prospectus in mare corAa rumpatur. Cum vero e culinis solis prospicitur aut ex latrinis quae vocantur aut secessibus
aut scalis aut meatibus ad transeundum solummodo
utilibus aut ex iis, quae vulgo basternia vocant,
liceat
in
mare
p?'ospectui
officere,
etiamsi
intra
centum jpedes quis velit aedificai-e , dummodo duoAb decim pedes intermedii sint.
Sancimus autem
haec observari, quando nullum pactum intervenit,
quod aedificare permittit: tunc enim et non observato intervallo iuxta
pactum permittimus extoUere
aedificia, licet ii, qui contraxerunt vel in horum
domos successerunt , circa maris prospectum laedantur, quandoquidem iura, quae ex pactis com5 petunt, per generales leges tolli non convenit. Item
sancimus, ut solaria quae dicuntur post praesentem legem non ex sotis ligfiis et asseribus fiant,
sed romanensium quae vocantur specie
aedificentur,
decem autem pedum intervallum sit inter duo soia5a ria invicem sibi opposita. Quod si
propter loci
angustiam fieri non possit, alterne solaria struan-
(6)
axotxrjdêTat
ins.
Par.
Marc.
contra
tdbemas marmoribus extrinsecus, ut

Qc
Prochiron
naqovxa om. Laur. Par.
urbi
et
oblectamento
et
decori sint
praetereuniibus.
Quae
DE AEDIFICIIS PRIVATIS
337
noXecos iv roTs ftiaois tgJv xi6v(ov roTtoig xaraaxevaôeQyaarrjQia, xa&aneQ av Soxifiaaeie rij noXei
avfi(peqeiv t] arj fieyakoTt^STteta nat rov fiergov ivexa
xal rov rQOTtov, xaraaxevaêa&ai 9'eanit,0fiev' rrje
iaorrjros SrjXaSrj Ttaai fvXarrofievrjs, (oare firj ini
rivcuv yeirovcov eitirQanev icp^ ereQcov xcaXvea&at.
7
Kaxelvo Se vofiodêrovfiev , toare fir} ras rcov avfiBva
xaxorexvias rols inieixaat Xvuaivea&ai.

noXXot yaQ qj&ovw Sixas ovx aSixrjfiaroS rivos rols
oixodofielv ôvXofievoiS vâivovres ava/SoX.cov airioi
avrdls yivovrai, coare rov oixoSofieXv aQâfievov, elra
xcoXv&tvra xat ro eQyov areXis xaraXmelv rjvayxaafisvov xai nQoS ro ScxaarrjQiov acpeXxofievov rb XQrifi.a,
i^ ov rrjv oixiav iyeiqeiv rjXmaev, avaXiaxeiv neot
rrjv SixTjv, xat ro navriov aroncorarov , fiera rb
rpritpov vixcoarjS intrvxs^v ert xa&aneQ aXvrots rtat
avfinenXexdâi Seafiols, rov xcoXvaavros ro eqyov
nQoayrifiart fiev ecpiaecos ras xvQias avafievovros rco
Se ifinoScov yhêcOai rrj oixoSofiict int rals rov yeila rovos avfKpoQciis evcpQatvofidvov.
IlQoararrofiev
roiwv, int rcov rotovrcov vno&eaecov ei etpeats intxara
rcov
rvnco&ivrcov naQa rov StayvcaSo&eirj
fiovos, ctfia rco So&rjvat naQn rov Stxaarov rrjv avaq>OQav rjroi rvnov eyyQacpov xat fjtrj naQa^vXax&eiarjs
xvQias iêlvat rco vevixrjxort xat rco rjrrrjdîvrt atia
eis ro SixaarrjQtov rrjs ar,s siaiivat fierj xarafiovas
yaX-onQeneias xat rov cxvriSixov xXrjSâvros xara rb
avvrjîs, ei aneari, rbv oqov rov Statrrjrov fpaveQOv
noielv, iva naarjs avaôXrjs ixxoneiarjs vbfititov inirexteirj nsQas rfj vno&iaet, xat firj x^^fô^fôs, ei rvxoi,
naQovros ?} nXrjaiaôvros k'cos neQifiivovat rovs fiaxQovs rcov iftnQo&iaficov /(joyot^ff, rbv oixoSofielv
ôvXrj&ivra xat firj Stxaicos xcoXv&ivra ^rjfiias acpoIb QrjrovS vnoftivstv.
JlaQanX.rjatov Si, ei xai riS
xofpavrcov
jno&iaet rotavrrj
naQo.
rrjs
XQrjfia
rrjv
arjs
icpsXvat ôvXrjdêirj
fieyaXonQeneias
xaXovfiivrjv
SiSoa&at xat avrco

xara rb eicod^bs rrjv
(l)
reXea&TJvat
ins.
xat
fiefiipofievos roTs
,
TCaQayiveadât xat
vevtxrjxort axoneXadât
ixprjcptafiivots
consultatioiia
rcp
xprjcpov
iv rco dêico
Augitstinus
(2)
re
rjficov
del.
naXa-
Hercher
vero in aliis urbis partibus inier columnas tabernae

constituuntur , que^nadmodum urbi conducere iudicavefit tua magnificentia quoad mensuram ettnodum,
extrui sancimus: aequaliiate videlicet omiiibus servata, ne, quod aliis vicinis permittitur, aliis dene7
lllud etiam lege comptectimiir, ne probi
getur.
homines ca/umniatorum fraudibus Laedantur. multi
enim invidia lites nuLla iniuria accepta aedificare
voLentibus struentes morue ipsis auct07'es fiunt, ita
ut, qui coeperat aedijicare, deinde prohibitus opusque imperfectum relijiquere coactus et in iudicium
protractus pecuniam, ex qua extruere domum sperabat, in Litem consumat, quodque omnium absurdissimum est, sententia victrice obtenta veLut indissoLubiLibus vi?icuLis irretiatiir, dum is qui prohibuit
opus obtentu appeLLationis fataLes dies expectat et
se impedimento operi fuisse cum vicini caLamitate
Constituimus itaque, ut, si in huiusla gaudet.
modi causis appelLatio adversus decreta cognitoris interposita sit,
simuLatûe reLatio sive forma
scripta a iudice data fuerxt, nec observato fataLi
Liceat victori et victo una cum adversario vel soli
in magnificentiae tuae tribunal ingredi et adversario soLito more vocato , si absit , iudicis sententiam manifestam facere, ut omni dilatione praecisa Legitimus finis causae imponatur neque, si hiems
forte adsit vel appropiiiquet, dum longa expectant
fataLium tempora, is, qut aedificare voLuit et contra
ius prohibitus est , iiitoLerabiLia damna sustineat.
Ib SimiLi modo, si qtiis in taLi controversia provocare voLuerit incusans ea, quae a tua magniftcentia
decreta sunt , confestim consultatio quae vocatur
fiat, et tam ipsi quam victori more solito sententiam in sacro nostro paLatio examinare liceat
lc omni dilatione cessante. ISoverint autem omnes,
11.
VIII 10
lc
FtvcoaxiiujavaôXris yivofiivrjs.
xcoXveiv intxeiQovat rovs oixoSouovvras, cbs rjrrrjOîvres xai ras ^rjfiias avrois
naaas ras avfiâaas xarad"rjaovai xat rrjv rcov vXcov
rtfirjv, as eixbs Sta^dâQrjvai rj x^^Ppvs yiveadât iv
'
^^^^ rcbv ov otxaicos intxeiQrjrcp rrjs Sixrjs XQ^'^^
aavrcov oixoSofieiv, ei rjrrrj&eTev, xat ras ^rjftias rco
xexcoXvxbrt rb oixoSbfirjfia xat Sixrjv eineTv neQl rov8
rcov rjvayxaaftivco xarartdîvrcov.
Jlaaav fiivrot
ricp,
fiTjSefitaS
aav Se navres, oaoi
rotavrrjv Sixrjv i^ anocpaaecos fibvov rov StxaarrjQiov

rov aov fieyidôvs xoivea&at xeXevofiev xai firjre dXXov rtva rcbv ivSo^cov ctoxbvrcov axooaaaa&at rotavrrjs vnoSîaeoJS firjre rtvas rcbv aycavtÔfiivcov rot,
vnb&eaiv arQareias
avrrjv
rj
cpbQOv /o^Ci^ât
naQa-
evexa
rov urj Sixctaaa&at rj firj xarad^sTvai

t,rjfiias, oaas oovvat rrj ^prjcpcp rov ivSoôrnrov
inaQxov rijs nbXecos rj rov naQ^ avrov Sodîvros SiatdXXd rrjv dnairrjatv vnofiivetv
rrjrov nQoaraxx^êirj
rbv rjrrrjdîvra Sid rrjs rdêcos rrjs arjs fieyaXonQS-
yQacpTJ
rds
neias, firjSevbs int rovrcp xQOJfiivov cpoQov naQavQacprj.

9 IlQovoeirca Se rj arj fieyaXonQineta rov firj rtvas
rcbv iQyoXd^cov rj rexvtrcbv aQâfiivovs eQyov rovro
xaraXtftndvetv dreXis, dXX' avrbv fiev rbv aQ^dfievov
Xaft/Sdvovra rbv fita&bv dvayxaîrco nXrjQOvv rb
sQyov rj SiSbvat rrjv ivrevdêv avfiâivovaav t,rjfiiav
*
rcp oixoSofiovvrt xat ndactv rrjv ix rov firj rb i'Qyov
^
eirj rvyjbv o rovro
yivofiivrjv ^Xd^rjv, ei Se nivrjs re
dfiaQrcbv, nXrjyds re Xafiâvirco xat ixfiaXXia&at rijs
\)a
nbXeojs.
Mrj xcoXvia&at Se ireQOS rrjs avrrjs
rixvrjs rb TtaQ eriQOv dQxOêv exnXrjQovv, oneQ kyvcofisv roXfidadât xarci rcbv oixoSofiovvrcov oixias TCaQa
rcbv iQyoXd^cov rj^ rsxvircbv, ovre avrcbv rb riXetov

intrtdîvrcov ols rjoâvro iQydK.ea&at
ovSs eriQOvs
T avrd eQya dvanXrjQovv avyxcoQOvvrcov , dXXd iveyxeTv dcpoQrjrov tprjfiiav ivrsv&sv roTs rds oixias xara^b axevdôvai firjxavcofiivcov. 'O Se naQatrovfievos
.,
eriQOv aQx&ev ixnXrjQcbaai St' avrb rovro,

bri k'reQOS ijQâro, xat avrbs naQanXrjaiav rcp xara-
rb naQ
Xtnbvrt rb sQyov vnsxirco
(3)
^ om.
libri,
suppl.
Sixrjv.
Herrmann
qui prohibere aedificantes praesumunt, victos se

omnia quae obvenerint damna iLLis restituturos nec
non materiarum pretium, quae intra Litis tempora
cofruptae aut deteriores factae esse videbuntur:

quoque, qui contra ius aedificare praesumpserint,
si victi fuerint, damna resarcient ei, qui aedificare
prohibuit et Litem ea de re instituere coactus est.
8
Omnem vero huiusmodi Litem soLius iudicii tuae
ii
magnitudinis sententia diiudicari praecipimus , et

neque aLium quempiam magistratuum iLLustrium taLem causam audire neque aliquos eorum, qui de
eiusmodi causa certant, miLitiae aut fori praescriptione uti , quo evitent iudicium aut non refundant
damna, quae per sententiam gLoriosissimi praefecti
U7'bi veL dati ab eo iudicis
pâestare iussi fueînt:
sed victum exactionem sustinere per officium tuae
7nag7iijice7itiae, nemine in hac re fori praescriptio7ie
9 utente.
Provideat autem mag7iificentia t7ta, ne
qui ergoLaborum vel artificu7n opere iîchoato imperfectu7n hoc reLinquant , sed eum qui opus incnoaaut praeverit accepta mercede cogat opus
perficere
stare damnum, quod inde aedificatori eveniat, et
omnem noxam ex opere non perfecto oriu7idam:
sit qui id deliquit, verbe7'ibus
urbe eiciatur. Nec vero alius eiusdem
artis quod ab alio coeptum est pe7'ficere prohibeatur, quod contra aedificatores ausos fuisse ergoLabos [ueLJ artifices cog/tovimus, cum neque ipsi finem
imponerent eis quae fabricari coeperant neque ab
aLiis eadem opera consum^nari siîerent, sed intoLerabile inde damnum iis inferre conarentur, qui
9b domos extruere parant.
Qui autem ab alio
quod
si
pauper forte
9a caedatur
et
coeptum opus ideo absoLvere

choaverit et ipse simiLe
quit iudicium subeat.
rectisat,
cum
ilLo
quod
aLius in-
qui opus dereli43
13 Imp. lustmianns A. lohanni pp. Cum dnbiutrum constitutio Zenonis aivae memoriae
ad Adaraantium praefectum urbis scripta', quae de
tabatur,
servitutibus loquitur, localis est et huic tiorentissi^

urbi dedicata et debent illius
quidem iura in
mae
hac observari, antiqua vero, quae coutraria sunt,

locum habere^ in provinciis: indignum esse nostro
tempore putantes aliud ius in hac regia civitate de
huiusmodi observari, aliud apud nostros esse provinciales, sancimus eandem constitutionem in omnibus
urbibus Romani imperii obtinere et secundum eius
definitionem omnia procedere et, si quid ius ex ea
lege innovatum est a vetere dispositione , et hoc in
provinciis a praesidibus earum observari: ceteris
videlicet omnibus, quae non per Zenonianam legem
innovata sunt, sed veteribus legibus comprehensa, in
sua firmitate in omni loco manentibus.

Co7istantinopoli post consulatum
D.
k. Sept.
et Orestis
Lampadii
vv. cc.
531]
[a.
^ldem A. lohanni pp. De operis novi

nuntiatione quandam antiquis ortam fuisse dubita-
14
(XI, 1)
tionem nostra cognovit tranquillitas dicentibus, si

quis denuntiationem ad inhibendum opus miserit,
non posse eum post annum elapsum, ex quo denuniterum aedificationem prohibere.
tiatio missa est,
1
Quod dupliciter iniquum nobis esse videtur. sive
etenim non recte opus prohibuerit, decet non per
totum annum hoc impediri, sive recte denuntiationem emiserit, etiam post annum licentiam habere
,
aedificationem prohibere.
tem inhibentes sancimus, si
Talem
igitur iniquita-
quis denuntiationem
emiserit, in hac quidem regia urbe praefectum urbi
festinare, in provincia vero rectorem eius, intra trium
mensum spatium causam dirimere: sin vero aliquid
fuerit quocumque modo ad decisionem ambiguitatis
impedimentum licentiam habere eum, qui aedifica,
tionem deproperat, opus de quo agitur efficere, prius

fideiussore ab eo dato officio urbicariae praefecturae vel provinciali.
ut, si non recte aedificaverit,
omne opus, quod post denuutiationem fecerit, suis
destruet^.
sumptibus
sic
enim
et
opera non per
inanes denuntiationes prohibebuntur et recte denunD. xii^ k. Nov. Constantinotiantibus consuletur.

poli post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc.
anno secundo,
[a. 532]
XI
(XII)/'
DE OPERIBUS
PUBLICIS.
''Impp. Constantinus et Constafis AA. ad Catul

linum^.
Plurimi immunitates operum publicorum
concessione iudicum adepti sunt: et ideo iubemus in
^
posterum illicitas immunitates nullius esse momenti.
V. VI k. Aug. Sirmi Clrso et Polemio conss. [a. 338]
2 ^^ldem AA. ad Marcellinum comitem Orientis.
1
Quae operibus
publicis
impensa
accepto
constiterit,
(2) debent illius dett., debentibus CR

haberi CR
(4) ante c. 14 rubricam de
operis novi nuntiatione ins. dett, contra S et inscriptionem c. 14 (idem a.): refutantur praeterea numeris titulorum sequentiumy quae extant in
et passim
apud
Graecos
(5) destruat scr.
(6) xv scr., cf. Zeitschrift filr
12 h.
c.
(1)
(3) sic
t.
dett.,
VP
Rechtsgeschichte
15,
1,
11 p. 181
(6*)
5: iungenda videtur 10,48,
have Catulline karissime nobis Th.

tas Th.
(10> -= Th. 15, 1, 6: iunge
58, 12
(8)
()
(7)
'Th.
ad Catuliinum]
adversua fas
lU, 37,
elici-
(ll)sjc Th.,
cognoscat lihri
(12) inscriptionem annumr/ue restituimus
ex c. 4 {cf. not. 13). ceterum eandem consliunionem ante Th.
15, 1, 8 restituendam esse ex inscriptione c. 8 coUigitur
= J5, quac ita consentiunt cum Th.
(13)
15, 1, 9 (not. 15),
ut probabiliter coniciatur
et
eandem constitutionem
et
Latine emissam fuissCf utroque outem exemplo
Graece
in
Th.
recepto (< fartum est ad Th. 9, 45, 4) lustinianos Graeci

partem, partem Latiniy quae iam in Th. ab altera parte
Latina (15,
1,
9)
divisa erat, elegisse {cf. 1,
12, 3)
(14) id
de co, qui in publico civitatis ioco suis

sumptibus
aedificaverit, quo civitati damnum non infert, queniadest:^
et
DE OPERIBUS PUBLiCIS
338
VIII 10. 11
ferri oportere cognoscas**.

D. v non. Oct. Coiistantinopoli Limenio et CatuUino conss.
[a. 319]
3 ^'^[AvroKqaxcoQ ^lovXiarbs y4.]
^^
Kai neqi rov eie ronovjtrjs noXacos y.Tiaavros
oixslois SaTtavrjuaaiv^ iv (o fXTj ^kanrei rrjy nbXiv, ncos cdiov 6(peiXet, sxeiv rb xriadîv '"*. [a. 362]
4 ^^ldem A. Ecdicio praefecto Aegypli. Praeto-
iudicum et domos publicas oportet publico iuri

atque usui semper vindicari '^. PP. iiii non. Dec.
Antiochiae Mamertino et Nevitta conss.
[a. 362]
5 "Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Symmachum pu. Intra urbem Romam veterem et novam*s nullus iudicum novum opus informet, quotiens serenitatis nostrae arbitria cessabunt, nisi ex
suis pecuniis huiusmodi opus construere voluerit'^.
1
Ea tamen instaurandi, quae iam deformibus ruinis
intercidisse dicuntur, universis licentiam damus.
D.
VIII k. lun. Philippis "' divo loviano et Varroniano
ria
conss.
36-1]
[a.
6 ^^lmppp. Gratianus ValentiniaJiiis et Theodoiuri

sius AAA. ad Proculum'^^. Praescriptio
temôris
publico non debet obsistere, sed nec^- rescripta quidem.
atque ideo diruenda sunt omnia, quae per
diversas urbes vel in foro vel in quocumque publico
loco contra ornatum et commodum ac decoram
D. iii id.
civitatis extructa noscuntur.
lun. Constantinopoli Merobaude ii et Saturnino
conss.
[a. 383]
faciemâ
7 ^*Idem AAA. Cynegio pp. Ad portus et aquae

ductus et murorum instaurationem sive extructionem ^^
omnes
certatim
facta
operarum collatione instare
debent neque aliquis ab huiusmodi consortio dignitatis privilegiis excusari.

D. xv k. Febr. Constan[a. 384]
tinopoli Ricomere et Clearcho coiiss.
8 ^^ldem AAA. et Arcadius A. Cynegio pp. Omnes,
quibus vel cura mandata fuerit operum publicorum
vel pecunia ad extructionem solito more credita^',
usque ad annos quindecira ab opere perfecto cum
suis heredibus teneantur obnoxii, ita ut, si quid vitii
in aedificatione intra praestitutum tempus provenerit^s, de eorum patrimonio (exceptis tamen his casibus, qui sunt fortuiti) reformetur. D. iii non. Fehr.
Constantinopoli Arcadio A. et Bautone conss. [a. 385]
9 ^^lmppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA.
Aureliano pu. Si quando concessa a nobis licentia
fuerit extruendi, id sublimis magnificentia tua sciat
esse servandum, ut nulla domus inchoandae publicae fabricae gratia diruatur, nisi usque ad quinquaginta libras argenti pretii aestimatione taxabitur.
1
De aedificiis vero maioris pretii^" ad nostram scientiam referatur, ut, ubi ampliorposcitur quantitas, imperialis extet auctoritas. D. iii k. Mart. Constantinopoli Theodosio A. iii et Abundantio conss. [a. 393]
10 ^^ldem AAA. Rufino pp. Si qui iudices perfecto publicis pecuniis operi^^ suum nomen sine
nostri numinis mentione scripserint ^^, maiestatis te-
modum aedificium
Th.
ut proprium tenere debeat (15)
Th. 15, l, 9: Idem A. Ecdicio praef.
Aegypti. Post alia.
Comperimus super ergasteria publica, quae ad ius pertinent civitatis, plerosque sibi domos extruxisse. praecipimus ergo eos inconcusso iure
qutxe aedifioaverunt possidere. PP. iiii non. Dec. Antiochiae Mamertino et Nevitta conss.
(16) Oportuit praetoria iud. et domos iudiciarias publico iuri atque usui vin15,
8:
1,
iunge
(17)= T/. 15,l,ll: mnê rA.8,o,i9 (is) vetevoluerit om. Th.

novam] aeternam Th. fl9) nisi
dicariTTJ.
rem
(19*)
et
= Th.
nobis Th.
= Th.
(20)
ad Proculum] have Procule k.

faciem om. Th.
Th.
(23) contra
(21)
iunge 10,
76, 1
tionem Th.
creta Th.
(25) et
Philippopoli Gothofredus
murorum
(21)
.
1,
22
(22)
ne
15,
15, 1, 23 :
extr.] instaura-
T^. 15, l, 24
(27) idem
(26)
(29)
(28) sic Th.j pervenerit libri
B:
de-
= Th. 15,
30: iunge Th. 1, 1, 3. 1, 28, 4. 6, 3, 1. 6, 4, 26. 12,

130132. 14, 17, 11? 15, 1, 29. 30
(30) meriti Th.
Th. 15, 1, 31
(31)
(32) sic Th., opcrum C, opere
1,
t,
/i
quam
(33) si qui i. perfecto operi suum potius

nostrae perennitatis soripserint Th.
nomen
DE OPERIBUS PUBLICIS
339
neantiir oLuoxii.
D. iii non. lul. Constantinopoli
Arcadio iii cl Honorio li AA. conss.
[a. 394]
11 Umpp. Arcadius et Honorius AA. Euschio
Ne splendidissimae
comiti sacra?-u7n largitionum.
urbes vel oppida vetustate labantur, de reditibus
fundorum iuris rei publicae tertiam partem reparatioui publicorum moenium et thermarum subustioni
D. xi k. lul. Mediolani Olyhrio et
deputamus.
Probiuo C071SS.
[a. 395]
Omnes provinciarum
1 2 ^lde/n AA. Caesario pp.
rectores litteris moneantur, ut sciant ordines atque
incolas urbium singularum muros vel novos debere
facere vel veteres lirmius renovare scilicet hoc pacto
:
impeudiis ordinandis, ut adscriptio currat pro viribus singulorum, deinde adscribautur pro aestimatione futuri operis territoria civium, ne plus poscatur aliquid, quam uecessitas imperaverit, ueve minus,
ne instans impediatur efiectus: oportet namgue per
singula nou sterilia^ iuga certa quaeque distribui,
ut par cunctis praebendorum sumptuum necessitas
imponatur: nemini excusatione vel alia praesumptione
ab huiusmodi immunitate praebenda*. D. viiii k.
April. Arcadio iiii et Ho7iorio iii AA. co7iss. [a. 396]
Nemo iudicum in
'Îde77i AA. Theodoropp.
temeritatis erumpat, ut iuconsulta pietate nostra
novi aliquid operis existimet inchoandum, vel ex diversis operibus ornamenta^ aut marmora vel quamlibet speciem, quae fuisse in usu veH ornatu probabitur civitatis, eripere vel alio transferre sine iussu
tuae sublimitatis audeat. etenim si quis contra fe1
Similis etiam
cerit, sex"* libris auri multabitur.
13
id
condemnatio ordines civitatum manebit,
nisi ornagenitaHs patriae decreti huius auctoritate

2
defenderint.
Horreorum autem vel stabulorum
fabricas arbitratu proprio proviuciarum iudices studio
laudandae devotionis adripiant. D. k.^ Ia7i. Mediolani Honorio A. iiii et Eutychiano conss.
[a. 398]
mentum
14 ^^ldemAA. Severo pu.
Aedificia,
quae vulgo^'
^^
nuncupantur, vel si qua alia opera moeparapessia

nibus vel publicis operibus *^ sociata cohaerent, ut
ex his incendium vel insidias vicinitas reformidet
aut angustentur spatia platearum vel minuatur porticibus latitudo, dirui ac prosterni praecipimus.
D. V id. Oct. Consta7itinopoli Ho7iorio A. iiii et
Eutychiano conss.
15 ^*Idem AA. Eutychia7io pp.
mmes
cum
[a.
398]
Si aliquando ho-
emergant, qui a nostra clementia opus publi-
i^raeberi postulaverint, non nisi diruta

penitusque destructa et quae parum sunt in usu^^
civitatium percipiant: intimandis huiusmodi rescriptis iudicio amplissimae tuae sedis '^.
D. id. Dec.
Ho7corio A. iiii et Eutychiano co7iss.
[a. 398]
16 ^''Idem AA. et Theodosius A. Aemilia7io pu.^^
Si quando usus exegerit vel porticus vel quaslibet
aedes aetatis senio seu fortuitis concussas casibus
reparari, liceat etiam inconsulta clementia nostra
sibi
cum reverentia sui

vel retro principum,
imaginem deponere vel nostram

reportatamque post refecta aedificia loco proprio denuo coUocare.
D. v k. lul. Co7istantinopoli Arcadio A. vi et Probo conss. [a. 406]
17 ^^lmpp. Ho7iorius et Theodosius AA. Monaxio pu.^^ Quicumque locus in palatio huius urbis
privatis aedificiis incommode occupatus est, is quam
primum subrutis omnibus quae in eo sunt aedificiis
(l)
Th. 15,
1,
sterilia om. Th.
aeramen Th.
Th., g'
dies
cf.
ib.
1,
B
c.
39
parapesia
canrje
14.
(2)
nemini
Th.
15,
1,
34
(3)
non
praebenda, quae omittit

Valentiniani 5, 1, 3 addita esse GoTh. 15, 1, 37: iunge 1, 24, 1
(o)
(7) vel Th., om. libri
(8) tribus
(4)
Th., propter Nov.

thofredus putat
(6)
32
(9) k. 2%., iii kal. Hal., xii k. 1, 24, 1:

== Th.
h. t. et Th. 15, 1, 38
(lo)
15
vulgi more Th.

(12) pararessia CiJ,
parapetasia J%., naQaniaaia B: cf. Du(13) moeniinf Graec. s. v. Ttiraoi
(ll)
dett.,
Lexicon
operibus] publicis moenibus vel privatis Th.,

iSicorixoTs B, iuxta moenia publica
rj xeixÔLv rj oixois
domos vel porticas (sic) non sint S
Th. 15, 1, 40
(l4)
bus
V. p.
VTII 11
paktio reformetur, quod privatorum non est parie(nam imperio magna ab universis
ut hi tantum locum habeant habitandi, quos legitimus maiestatis nostrae usus et
rei pulDlicae disciplina delegit:
in
futurum etiam
universis
ab huiusmodi usurpatione prohibendis.
D. viiii k. Mart. Co7istantinopoli Ho7iorio viii et
Theodosio iii AA. co7iss.
[a. 409]
18 ^^ldem AA. Anthemio pp. Turres novi muri,
qui ad munitionem splendidissimae urbis extructus
est, completo opere praecipimus eorum usui deputari, per quorum terras idem murus studio ac provisione tuae maguitudinis ex nostrae serenitatis arbitibus coartandum
secreta debentur),
trio
Eadem
celebratur.
condicione
lege
annis
ut
servanda,
in
perpetuum
hi
singulis
vel
et
ad
quorum iura terrulae demigraverint, proprio sumptu

eorum instaurationem sibimet intellegant procurandam, eorumque usu publico beneficio potientes curam reparationis ac sollicitudinem ad se non ambigaut pertinere. Ita enim et splendor operis et
munitio cum privatorum usu et utilitate servaD. prid. no7i. Apîl. Lucio vc. co7is. [.413]
bitur.
19 ^^lmp. Theodosius A. Severi7io pu.^^ Quia
2
civitatis
plurimae domus cum officinis suis in porticibus

Zeuxippi esse memorantur, reditus memoratorum
locorum pro quantitate, quae placuit, ad praebeuda
luminaria et aedificia ac tecta reparanda regiae^^
huius urbis lavacro sine aliqua iubemus excusatione
D. v id. lan. Victorc vc. co7is.
conferri,
[a. 424]
20 Impp. Theodosius et Valenti7iia7ius AA.
divini
sine
auctoritate
rescripti ad
Cyro pu. Qui
iudicium tuae celsitudinis destiuandi angiportus integros vel partes suis domibus incluserint seu porticus usurparint, procul dubio iura pristina sacratissimae reddere civitati iubemus: multa auri quinqua-
librarum non defutura, si quis posthac in

similem audaciam prodire temptaverit. D. k. J\ov.
Theodosio A. xvii et Festo co7iss.
[a. 439]
21 Ide7n AA. Cyro pu.^^ Basilicam inauratam et
marmoribus decoratam liberam in perpetuum manere
neque alicuius imaginis pictarum cuiuslibet honoris
tabularum adumbratione fuscari iubemus, neque iu
aliqua parte eiusdem basilicae tabulato quicquam-^
1
opere stationes ergasteriave constitui saucimus. IIlud quoque decernimus, ne in eam equos liceat intromitti vel nuptias celebrari. D. xi k. Febr. Co7istanti7iopoli Valenti7iiano A. v et Anatolio co7iss. [a. 440]
22 ^^^lmp. Leo A. Erythrio pp. Nemini iudicum
liceat iu hac inclita urbe vel in provinciis nova opera
inchoare, i^riusquam ea, quae coepta invenerit a deginta
cessore vel praedecessoribus suis, vetustate diruta

aut desidia derelicta diligenti studio instantiaque
compleverit, cum ex hoc plurimum laudis adquirat,
si ea culta" et perfecta reddiderit, quae vetusta
sunt et instaurationem requirunt quaeque ab aliis
D. ii k. Mart.
initiata et imperfecta resederant.
[a. 472]
Co7istantittopoli Marcia7io C07is.^^
23
2>^
in usu] usui Th.

sedis addi(16) intimandis
derunt lustiniani
2^h. 15, 1, 44
(IS) pu.
(n)
Th. 15, 1, 47
(20) pu. Th.,
7%., pp. libri
(19)
Th. 15, 1, 52
Th. 15, 1, 51
(21)
(22)
pp. libri
(15)
pu. Th., pp. libri

(24) reparanda regiae R, reparandae regiae C, reparandae gratia 2%., reparanda
(25) pu. dett., pp.
egregiae proponit Cothofredus
(26) cuiquam ilfo/nmsen
(26') tMnêll,32, 3
(27) culta
(23)
SCR
dett.,
culpa C, sculpta
marciano
et
zenone conss.
(28)
marciano cons.
(a. 4G9)
Hal.
(29)
constitutionem excidisse libri testantur : initium

!oco repetiium fuisse
haud improbabiliter
scripsi,
Graecam
\, 4,
2Q hoc
coniecit Contius
43*
Vm
XII (XIII).
DE RATIOCINIIS OPERUM PUBLICORUM ET BE

PATEIBUS CIVITATUM.
civiles
modo
vel
reditus
quolibet tempore in discutiendo

facta opera vel quae fieri adso-
lent, unam siliquam

dis vindicando aut
ex singulis erogandis
sibi
soli-
quodcumque lucrum captando,

cum huiusmodi rebus habere commune, utpote patribus civitatium et curae^ eorum deputatis. Qui
1
vero opus aliquod pro sua liberalitate se facturos
promiserint, licet certum sit eos ex sola pollicitatione ad implendum suae munificentiae opus necessitate iuris teneri, nullam tamen eos vel heredes eorum super facto opere ratiocinium vel discussionem
aut aliquam (utpote non in integrura promissa quantitate in id opus erogata^* vel inutiliter facto opere,
aut alia qua^ ratione) quocumque modo quocumque
2 tempore inquietudinem sustinere concedimus. Quod
si vir clarissimus provinciae moderator vel eius ofli-
cium reditus publicos vel opera publica contra
veti-
tum discutiendo vel unam siliquam aut quodlibet*^

ex isdem reditibus vel operibus vindicaudo sacratissimae nostrae legis praecepta transierint, quinque
quidem officii primates exilio damnati perpetuo bona
sua civitati quam laeserint non dubitent vindicanda,
rector vero provinciae quinquaginta librarum auri
ferietur dispendio: hac' eadem poena spectabilibus
quoque iudicibus, licet illustri dignitate fuerint decorati,
est,
eorum
et
imminenda.
ofticiis,
sicut superius distinctum

[a.
recipere vis rem tuam, solve creditori pecuniam debitam. D. iii k. lun. Antonino A. iii et Geta iii
conss.
[a.
5 Imp. Antoninus A. Domitio.
lubemus proyin1 ^lmp. Zeno A. Arcadio pp.

ciarum quidem rectores et singulae dioeceseos viros
id est praefectum Augustalem et
spectabiles iudices,
comitem Orieutis et utrosque proconsules et vicarios
una cum suis apparitoribus pro tenore generalium
discutiendis pumagniticae tuae sedis dispositionum
blicis operibus vel aquae ductibus, qui ex civilibus
reditibus vel a quolibet spontanea munificentia facti
sunt vel fuerint, modis omnibus abstinere, nec aliquid quolibet
DE RATIOCINIIS OPEIiUM PUBL.
340
13
12.
485
486?]
ciae vir clarissimus ius pignoris tui exsequentem te

audiet.
nec tibi oberit sententia adversus debitorem
tuum dicta, si eum collusisse cum adversario suo^
aut, ut dicis, non causa cognita, sed praescriptione
PP. id. Mai. Homae
superatum esse constiterit.
duohus Aspris conss.
[a. 212]
6 Idem A. Quinto. In summa debiti computabitur etiam id, quod propter possessiones pignori datas ad collationem viarum muniendarum vel quod
aliud necessarium obsequium praestitisse creditorem
constiterit.
PP. iii k. Aug. Antonino A. iiii et
Balbino conss.
[a. 213]
7 Inip. Gordiajius A. Marciano.
Usucapio pignoPP. non. Sept.

copventionem non extinguit.
[a. 23S]
8 Idem A. Festo. Quamvis personali actione exris
reum
pertus adversus
*
vel fideiussores
manda-
seu
condemnationem, pignoris tamen

adhuc'* habes persecutionem. PP. id. Mart. Gordiano A. et Aviola conss.
[a. 239]
9 Idem A. Attico. Si dominium eius possessionis, quae cum^^ pignori data esset, a debitrice donatu *^ ad te translatum est, eamque postea credi-
tores eius
feceris
tor vel eius heredes detinere coeperunt, vindica eam ***,

praeside provinciae curante ut fructuum deducta
ratione ^^ residuoque a te oblato si f uerit satisfactum,
ea possessio tibi reddatur. PP. iii k. Oct. Gordiano A. et Aviola conss.
[a. 239]
,
et
Maximianus AA. Aiexan-
Debitores praesentes prius denuntiationibus

conveniendi sunt.
igitur si conventi debito satiy
non fecerint, persequenti ^^ tibi pignora seu hypothecas, quas instrumento specialiter comprehensas
rector proesse dicis, competentibus actionibus
vinciae auctoritatis suae auxilium impertire non
dubitabit.
D. xviii k. Febr. ipsis iiii et iii AA.
dro.
conss.
XIII (XIIII).
DE PIGNORIBUS.
Impp.
Severus
et
Antoninus AA.
Timotheo.
Debitor, qui pignoribus profitetur se creditoribus

PP. v k. Mart.
cedere, nihilo magis liberabitur.
Severo A. ii et Albino conss. ^"
[a. 1 94]
2 Idem AA. Lucio. Quamvis constet specialiter
quaedam et universa bona generaliter adversarium
tuum
pignori
accepisse et aequale ius in omnibus
Ideotiabere, iurisdictio tamen temperanda est.

que si certum est posse eum ex his, quae nominaI
tim
pignori obligata sunt, universum redigere

ea, quae postea ex isdem bonis pignori
accepisti, interim non auferri praeses iubebit. PP.
II k. lun. Cilone et Libone conss.
[a. 204]
3 Idem AA. Maximo. Creditores, qui non reddita sibi pecunia conventionis legem ingressi
possessiouem exercent, vim quidem facere non videntur,
attamen auctoritate praesidis possessionem adipisci
PP. k. Mai. Anionino A. ii et Gela ii
debent.
conss.
[a. 205]
4 Idem AA. Bellio. Cum te pecuniam accepisse
et agros tuos obligasse fateris, non habet rationem,
ei
debitum,
quod quereris
vi te
coactum pignori dare.
si
igitur
C (2)
58, 12 not. n
promissa quantitate in id
opus erogata delt., promissa quantitate in id **** (tempuB?) erogatam M^, promissam quantitutem in id tempus posse errogatam B, promissam quantitatem in id
.
aut alia qua scripsi,
opus erogatam Al''
(b) aliquam
aliquam . aut aliqua M, aliqua omissis reliquis C, aliquam . aut alia (ali IV>) quacumque
(6) quoillibet R^,
quolibet /2, quoUbet modo C
(7) hao dett., liaeo CR
(1)
ic dett.y patria
(3) sic dett..^
purae
SM,
CR
pateria
(4)
[a.
290]
AA.
Nominatori
et CC. Euphrosyno.
pignori capere sine praesidis auctoritate res nominati non licet. S. iii k. Mart. AA. couss.
[a. 293]
12 Idem AA. et CC. Eusebio. Si uxor tua pro
11
208]
Praeses provin-
Idetn
pecunia quam accepit mutuo res proprias obligavit

pignori eique tu successisti, licet in instrumentum
eius facti testimonium collatum non sit, soluto debito
creditorem de his tibi reddendis sollemni iure conS. v k. April. AA. conss.
[a. 293]
13 Idem AA. et CC. Matronae. Cum dominara
non minorem viginti et quinque annis ea quae obhveni.
gaverat
tibi
iure
dominii possidere permisisse et in
solutum dedisse precibus significes, dominae contractus et voluntas ad firmitatem tibi sufficit. S. iii
k. Mai. Heracliae AA. conss.
[a. 293]
14 Idem AA. et CC. Appiano. Distractis a debitore
pignoribus
dentes in
in
creditores
utrumne personali obligatos
sibi,
rem actione convenire
habere,
potestate
an pignora possivelint,
non
est in-
Mai. Heracliae AA. conss. [a. 293]

15 Idem AA. et CC. Basilidae. Debitorem neque
vendentem neque donantem neque legantem vel per
tideicommissum relinquentem posse deteriorem facerc
unde si
creditoris condicionem certissimum est.
tibi obligatam rem probare posse contidis, pignora
S.
v non. Mai. Heracliue AA.
persequi debes.
certi iuris.
-iS'.
k.
conss.
[a.
293]
25, 2, 38 seqq.
(8') cf. p. V
Cf. Dig. 20, 1
suo Ci2*, tuo i2, suo vel tuo V
(10) vel fid. seu
mand. eius om. L yem., tuentur
(11) adhuc om. l,
(12) cum pC, tum R, om. M: cui
yem., habent
Mommsen
(13) donatu Mommsen ad B, dona tua Vt^
donata est C", donata C, domina
(14) sic detU,
(8)
(9)
eam VI, vindicare eam

(15) sic VRt>, de ins. pCR'*
quendi P*C, persequenda V
vindicta
(potes addit R'')

(16)
sic
P^Ry
pCR
perse-
IN QUIBUS CAUSIS PIGNUS
16 Idem AA. et CC. Heraidi. Etsi frater tuus

non suam, sed ad te pertmentein pecuniam mutuam
suo nomine dedit ac pignus accepit, tamen tibi pignoris obligationem quaerere non potuit. S. iiii id.
mai. Hadrianopoli AA. conss.
[a. 293]
17 Idem AA. et CC. Pontiae. Quamvis ea pecunia, quam a te mutuo frater tuus accepit, comparavit praedium, tamen nisi specialiter vel generaliter
hoc obligavit, tuae pecuniae numeratio in causam
sane personali actione debipignoris non deduxit.
tum apud praesidem petere non probiberis. S. xv
AA. conss.
18 Idem AA. et CC. Euodio.
thecae persecutio in rem est. S.
k. lun.
conss.
[a. 293]
Pignoris vel hypok. Dec. Sirmi AA.
[a. 293]
Sicut vim maio-
19 Idem AA. et CC. Maximo.

rem pignorum creditor praestare necesse non
habet,
sed^ et custodiam exhibere
S. xvn k. lan. AA. conss.
cogitur.
[a. 293]
20 Idem AA. et CC. Alexandro. Creditor ad petitionem urgueri iure minime potest. quapropter eo,
quod vos heredibus Euodiani debere confiditis, oblato
et, si nolint accipere, consi^nato atque deposito de
reddendo pignore hos praesidali notione convenite.
PP. XVIII k. Febr. CC. conss.
[a. 294]
21 Idcm AA. et CC. Vito. Kes obligatas exterus- debito soluto liberando datum petere, non eaita
dolum
et
culpam,
rum^ dominium
adipisci
potest.
S.
iii
Nov.*
k.
hoc* solum pactura
vel iurisdictio
voluntatem tueatur,
persequi non potest.
secundum
ipsius
xvii
S.
Mcomediae CC. conss.

24 Idem AA. et CC. Marco.
k. lan.
294]
[a.
Persecutione pignoris omissa debitores actione personali convenire creditor urgueri non potest.
S. xv k. lan. Nicomediae
conss.
[a.
294]
25 Idem AA.
pignori
petitio.
et CC. Dracontio. Servo, qui fuerat

obligatus, defuncto debiti permanet integra
S. VII k. lan. Nicomediae CC. conss. [a. 294]
26 Idem AA.
pignoris titulo
et
CC
Mauricio.
Si tibi
debitor tuus obligavit,
notarium
eum, a quo
mancipium abreptum proponis, apud rectorem provinciae conveni. S. vi k. lan. Sirmi CC. conss. [a. 294]
27 Imp. lusiitiianus A. Menae pp. Super hypothecis, quas argenti distractores vel metaxarii vel
alii
quarumcumque specierum
negotiatores pecunias
hoc specialiter super

amputanda omni machinatione sancimus, ut, si post
sibi
credentibus dare solent,
huiusmodi
contractum
liberis
suis
vel
alio
modo
militiam idem negotiatores

adquisierint, ea tamen vendi vel ad heredes sub
certa definitione transmitti potest, liceat creditoribus
cognatis
quamcumque
eorum, etiam non probantibus ex pecuniis eorundem

ne^ôtiatorum liberos eorum vel cognatos mihtasse
(dum tamen contrarium non probetur alios e suo
patriraonio dedisse pecunias), creditum ab his qui
militarunt exigere vel tantum eos efflagitare, quauti
1
vendi eadera militia possit.
Quod ita obtinere
saucimus, et si extraneis quibusdam idem negotiatores de suis pecuniis huiusmodi militiam adquisisse
probentur, ut, quod generaliter in ipsis debitoribus
militantibus talem militiam, quae vendi vel ad heredes transmitti potest, permissum est, ut liceat creditoribus et adhuc viventium debitorum iure hypo-
PR
sed FC, om.

cum
(2) sic C^R cum B,
exteru F, exteris F*, exterius (7
(3) sic R, eonun
(5) remissa hoc,
(4) 8. VI id. Oct. Mommsen
cum Mommsen
(6) ea tamen VR^, eam (ea R^) ta(1)
VC
men quae CR^

Cf.
Dig. 20,
(7)
52,
necessitati
ei
(eius
fere cum
(8)
2,
65 seqg.
M^)
Ai,
13.
14
thecae vindicare militias, nisi satis sibi fiat, et post

mortem eorum exigere, quod pro isdem militiis pro
tenore communis militantium placiti vel divinae
sanctionis tale praestantis beneficium dari solet, hoc
in negotiatorum personis, licet ipsi militantes minime debito obnoxii sint, integrum creditoribus eo-
rum
servetur.
Quod scilicet in futuris militiis,
in his, quas liberi vel cognati eorundem
negotiatorum vel extranei pecuniis eorum merueD. k. lun. dn. lustiniauo
runt, tenere sancimus.
A. pp. II cons.
[a. 528]
non etiam
XIIII (XV).''
QUIBUS CAUSIS PIGNUS TACITE CONTRAHITUB.
Imp. Antoninus A. Sperato.

eorum qui censentur vice pignorum
sunt.
PP. k. lun. Antonino A.
Universa bona
tributis obligata
iiii et Balbino
conss.
2 Idem A. Proculo. Certum est

fisco contrahit bona veluti pignoris
eius
titulo
[a.
213]
qui
cum
obligari,
D. vi k.
quamvis specialiter id non exprimitur.
Mart. Messala et Sahino conss.
[a. 214]
3 Pars ex rescripto imp. Alexandri A. Quamvis
fructus pignori datorum praediorum, etsi id aperte
non sit expressum et ipsi pignori credantur tacita
pactione esse, praedia tamen, quae emuntur ex fructuum pretio, ad eandem causam venire nulli prudentium placuit. PP. id. Oct. Maximo ii et Aeliano
,
Retiariae CC. conss.

[a. 294]
22 Idein AA. et CC. Antiochiano. Secundus creditor offerendo priori debitum confirmat sibi pigiius
et a debitore sortem eiusque tantum usuras, quae
fuissent praestandae, non etiam usurarum usuras
accipit. S. III id. Dec. Nicomediae CC. conss. [a. 294]
23 Idem AA. et CC. Macedonio. ]âior annis
cum
viginti quinque pignoris conventione remissa,
CC
Vm
341
conss.
[a.
223]

Satis notum est et idem constitutum bona earum in
dotem data, quae nuptae sunt his qui primipili sarcinam subeunt, obnoxia necessitati ei ^ teneri verum
certo
ut scilicet tunc demum ad hoc mulieordine,^
ris patrimonium periculum respiciat, si universis viri
ac nominatorum facultatibus exhaustis nihil residuum inveniatur. D. v id. Aug. Caro et Carino
:
AA.
conss.
[a.
283]
5 Impp. Diocleiianus et Maximianus AA. et CC.

Corinthiae. Si non in inductis et illatis^ in fundum,
quae pignoris teneri causa placuerat, mancipia fuissent nec haec specialiter obligata monstrentur, rector
provinciae ea restitui iubebit. nec enim praetextu
debiti pensionum restitutionem horum morari potest,
cum, si quid sibi deberi domina fundi ex pensionibus vel quacumque ratione probare possit, huius
solutionem sollemniter
k. Fehr.
CC
fieri
conveniat.
conss.
Subscr. xii
[a.
294]

Si mater legitima liberorum tutela
Florentium pp.
suscepta ad secundas contra sacramentum praestitum adspiraverit nuptias, antequam ei tutorem alium
fecerit ordinari eique" quod debetur ex ratione tutelae gestae persolverit,
ritae tuteJae ratiociniis
^^mariti quoque eius praeteiure pignoris tenebuntur
bona
D. vi id. lul. Constantinopoli Theodosio

obnoxia.
[a. 439]
Sancimus de
7 Imp. lustinianus A. lohanni
pp.
invectis a conductore rebus et illatis, quae domino

pro pensionibus tacite obligantur, non solum in
utraque Roma et territorio earum hoc ius locum
tali enim
habere, sed etiam in nostris provinciis.
iusta praesumptione etiam omnes nostros provinciales perpotiri desideramus.
D. xv k. Nov. post
consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. anno se^
cundo.
ia.
532]
cessitate J?, necessitatc ei

(9) in inductis et illatis
cum B, inductis et inlatis /2, inducta et illata
scripsi
(10)
filii
ne-
(12)
(11)
Nov. Theod. 11, 1, 2: iunge 6, 58, 10

ei
.
eique l. gem. cum Nov., ubi agitur de mortui
successione, eis ... eique R, eis ... eisque C, cf.
mariti
obuoxia lustinianorum sunt
6, 56,
342
VIII 15. 16
SI
ALIENA RES PIGNORI DATA
SIT
suorum pignori posuit, de ipsis agris

obligandis cogitasse. PP. v k. lul. Apro et Maximo
conss.
[a. 207]
Si monura-ento
3 Imp. Anioninus A. Restituto.
agrorum
XV
SI
1
(XVI).'
ALIENA RES PIGNORI DATA
Impp. Severus
et
SIT.
Antoninus AA. Carpo.
curator citra domini voluntatem
domum
Pro-
pignori frustra
si taraen pecuniam creditoris in rem domini

dedit.
versam constabit^, non inutilis erit exceptio dumPP.
taxat quod numeratum est exsolvi desideranti.
[a. 194]
XI k. Nov. Severo A. ii et Albino co?iss.
2 Idefn AA. Latinae. Si probaveris praesidi^

hortos de quibus agebatur tuos esse, intellegis obliab alio non potuisse, si non sciens
gari eos creditori
hoc agi in fraudem creditoris ignorantis dissimuPP. prid. id. Oct. Antonino A. ii et Geta ii
lasti.
205]
3 Imp. Antoninus A. Marciae. Curator adulti vel
tutor pupilli propriam rem mobilem eius, cuius negotia tuetur, pignoris iure obligare non potest, nisi
PP. vi
in rem eius pecuniam mutuam accipiat.
conss.
[a.
Febr. dtiobus Aspris cofiss.
k.
[a.
4 Imp. Alexander A. Secundo.
Nec
si
212]
maior
annis viginti quinque fuisset filius tuus, qui in potestate tua erat, te invito rem tuam obligare potuit.
PP. V k. Nov. Maximo ii et Aeliano conss. [a. 223]
5 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Eutycho.

res, quae necdum in bonis debitoris est, pignori
data ab eo postea in bonis eius esse incipiat, ordinariam quidem actionem super pignore non competere manifestum est, sed taraen aequitatera facere,
ut facile utilis persecutio exemplo pignoraticiae daPP. xiii k. lun. Maximo ii et Aquilino
retur.
Cum
conss.
[a.
6 Idem AA.
286]
CC. Zosimo.
Quae praedium in
a se titulo donationis translatum creditori suo
filios
et
dat pignori, se magis contrario'' pigneraticio obligavit iudicio, quani quicquam dominis nocet, cum
Serviana etiam actio declarat evidenter iure pignoris teneri non posse, nisi quae obligantis in bonis
fuerint, et per alium alienam rem invito domino
S. r
pignori obligari non posse certissimum est.
id. lul. Philippopoli AA. conss.
[a, 29.S]
7 Idem AA. et CC. Corneliae. Si in rem suam
accepta pecunia rautua tutor maucipium tuum pignori
dedit nec huic post perfectam aetatem consensura
accoraraodasti, pignori res obligari non potuit. iS. vi
k. lan. AA. conss.
[a. 293]
Theodosius AA. lohanni pp.

praediorum nisi persona, quae iure
potuit obligare.
^per servum aut' procuratorem
colonura vel actorem seu conductorem praeiudicium
possessioni invito vel inscio doraino imponi non posse
et iure et legum auctoritatibus decantatur. D.* id.
lul. Ravennae Honorio xiii et Theodosio x AA.
8 ^lmpp. Honorius
Nexura non
[a.
422]
XVI (XVII).
QUAE RES PIGNORI OBLIGARI POSSUNT VEL
NON ET QUALITER PIGNUS CONTRAHATUR.
Impp. Severus
Antoninus AA. Optato. Alumquas neminem credibile est

pignori speciaiiter daturum fuisse, generali pacti
conventione, quae de bonis tuis facta est, in causam
pignoris non fuisse" rationis est. PP. xii k. April.
[a. 197]
2 Idem AA. Rogato. Cum constet pignus consensu contrahi, non dubitamus eum, qui emptiones
1
et
et ceteras res,
25, 4
(2) constabit C, constituit P, constiterit
praesidi C, praedia P/J, praedia vel R''
(4) contrario C, e contr. PR'', se contr. /2
Th. 2, 30, 2:
(5)
(1)
(3)
13, 2.
4, 26, 13.
12, 60, 4
4, 4,
iunge 2,
(6) sequeri'
tia repetuntur in 11, 48, 17
(7) aut 7%., autem Itbri
v
ins.
(8) iuris Th.
(9)
leges iungendae
(10)
25, 5, 20 seqq.
Cf. Dig. 20, 3
(ll) ivisse scr.
(12) pignerare lihri
Th.
(13) iunge 8, 17, 5
(14)
2, 30, 1
(15) interoessores a rectoribus provinciarum dati
T^.
1.
filiae
facto obligari
Nomen
4 Imp. Alexandcr A
evocato.
'^
et generaliter et spequoque debitoris pignerari
cialiter posse pridem placuit.
quare si debitor is
satis non facit, cui tu credidisti, ille, cuius noraen
est, nisi ei cui debuit solvit nonde obligatione tua factus, utilibus
pignori datura
tibi
dum
certior
te
actionibus satis tibi facere usque ad id, quod tibi

deberi a creditore eius probaveris, compelletur, quatenus tamen ipse debet. PP. 2?rid. k. Mart. Fusco
et Dextro conss.
[a. 225]
5 ^^ldem A. Septimio. Spem eorum praemiorum,
quae pro coronis athletis pensitanda sunt, privata
pactione pignerare minime admittendura est: et ideo
nec si generale pactum de omnibus bonis pignori
tenet.
PP. iii k. Mai.
obligandis intervenerit
Maximo ii et Paterno conss.
[a. 233]
Qui tilios vestros vel liberos homines pro
Rufo.
pecunia quam vobis credebat pignoris titulo accepit,
dissiraulatione iuris se circuravenit, cum sit manifestum obligationera pignoris non consistere nisi in
S. k.
his, quae quis de bonis suis facit obnoxia.
Mai. Heraciiac AA. conss.
[a. 293]
7 ^^lrnp. Constantinus A. ad universos provitiExsecutores a quocuraque iudice dati'^ ad
ciaies.
exigenda debita ea, quae civiliter poscuntur, servos
aratores aut boves aratorios aut instruraentura aratoriura '^ pignoris causa de possessionibus abstra1
Si
hunt, ex quo tributorum illatio retardatur.
quis igitur intercessor aut creditor vel praefectus
pagi vel vici^' vel decurio in hac re fuerit detectus,
aestimando a iudice supplicio'^ subiugetur. D. iii
non. lun. Sirmi Constantino A. iiii et Licinio iiil
,
conss.
[a.
315]
Honorius et Theodosius AA. Probo

comiti sacrarum largitionum.
Pignorum gratia aliquid quod ad culturam agri pertinet auferri non
8
^'^lmpp.
convenit.
tio conss.
D. iii^^
id.
lun.'^^
Constante et Constan414]
quis in
[a.
9 Imp. lustiniamis A. Menae pp.
et
facit
conss.
nos tuos
tuae intulisti, religiosum id fecisti: quo

a quoquam prohibente iuris religione
non posse in dubiura non venit. PP. iii k. April.
Laeto II Cereale conss.
[a. 215]
corpus
Si
cuiuscumque contractus instrumento ea verba posuerit: 'fide et periculo rerum ad me pertinentium

vel 'per earum exactionem satisfieri tibi permitto',
sufficere ea verba ad rerum tam earum quas in
praesenti debitor habet quam futurarura hypothecam, nec ex prioribus sanctionibus minus habcre
speciali hypothecae meraoria^^ yideri, cura sit iustum
voluntates contrahentium magis quara verborura con'
Super qua generali hypo-
ceptionem inspicere.
theca illud quoque ad conservandara contrahentiura

voluntatem sancimus, ut et^^, si *res suas' supponere debitor dixerit, non adiecto *tam praesentes
quam futuras ', ius tamen generalis hypothecae etiara
ad futuras res producatur. D. iii id. Dec. Constan[a. 528]
tinopoli dn. lustiniano A. pp. ii cons.
aut instr. arat. om. Th.

(17) pagi vel vicij pacis
a i. suppliTh. cum
0-8) aestimando
eiQtjva^xoi
cio] a rectoribus provinciarum capitali sententiae Th.
(16)
(19)
Herr^nann recte iungit
11, 59, 13, III vel IV
11, 48, 15. 11, 59, 13
F, Ti
Hal, om.
stantinopoli ins. 11, 59, 13
memoriam CR: generalem^ non
(22) sic
(20) iii
(2!)
Con-
F, specialis hyp.
ut antea specialem hj/pothecam his verbis constitui indicant

(23) et CR
cum B, om. V
QOI POTIOKES IN PIGN.
HABEANTUB
343
XVII (XVIII)/
QUI POTIORES IN PIGNORE HABEANTUR.
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Secundo. Qui
pignus secundo loco accepit, ita ius suum contirmare potest,
solverit aut,
si
cum
priori creditori debitam pecuniam

obtulisset isque accipere noluisset,
eam
obsignavit et deposuit nec iu usus suos convertit. PP. k. Fcbr. Laterano et Rufino conss. [a. 197]
2 hnp. Antoninus A. Chrcsto. Si decreto praetoris, qui de iideicommisso ius dixit, in possessionem fuudi hereditarii fideicommissi condicionalis servandi gratia prius inducti estis
quam adversarius
vester in causa iudicati eiusdem fundi pignus occupavit iussu eius, qui iure sententiam exsequebatur,
nam cum de pignore utratempore potiores estis.
,
contendat, praevalet iure, qui praevenit

tempore. PP. v id. Mai. duobus Aspris conss. [. 212]
3 (4) ^ldem A. Varo. Si fundum pignorl acce-
que pars
antequam
pisti,
rei publicae obligaretur,
tempore, ita potior iure. PP. r

nino A. iiii et Balbino conss.
es
id.
sicut prior
Oct. Anto[a.
213]
^ldem A. Silvano. Cum rem publicam Heliopolitanorum propter emoluraentum sententiae in

rerum tam heredis quam hereditariarum possessionem missam esse proponas, intellegis, quamvis pater
tuus cum Sossiano contraxerit, tamen, si personali
actione eum habuit obligatum, praeponi rem publicam iure pignoris, quae ex auctoritate eius qui iubere
potuit servandi iudicati causa occupavit. PP. v id.
Dec. Laeto ii et Cereale conss.
[a. 215]
5 ^lmp. Alexander A. Septimio.
Prior quidem
creditor compelli non potest tibi, qui posteriore loco
pignus accepisti, debitum offerre: sed si tu ei omne
quod debetur solveris, pignoris tui causa iirmabitur.
PP. III k. Mai. Maximo ii et Paterno conss. [a. 2331
6 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Philoxeno.
Si generaliter bona sint obligata et postea res alii
specialiter pignori dentur, quoniam ex generali obli-
(3)
VIII 17
11 ^Lnp. Leo A. Erythrio pp. Scr.ipturas, quae

saepe adsolent a quibusdam secrete fieri, intervenientibus amicis nec ne, trausigendi vel paciscendi seu
fenerandi vel societatis coeundae gratia seu de aliis
quibuscumque causis vel contractibus conficiuntur,

quae idiochira Graece appellantur, sive tota series
eorum manu contrahentium vel notarii aut alterius
cuiuslibet scripta fuerit, ipsorum tamen habeant
subscriptiones, sive testibus adhibitis sive non ^, licet
condicionales sint, quos vulgo tabularios appellant,
*", si personalis actio
exerceatur, suum robur habere decernimus. Sin
autem ius pignoris vel hypothecae ex huiusmodi instrumentis viudicare quis sibi contenderit, eum qui
instrumentis publice confectis nititur praeponi, etiamsi
sive non, quasi publice scriptas

1
posterior dies his coutineatur, nisi forte probatae

atque integrae opinionis trium vel amplius virorum
tunc
subscriptioues isdem idiochiris contineantur
enim quasi publice confecta accipiuntur. D. k. lul.
[a. 472]
ConstantijiopoU Marxiano cons.
12 Imp. lustinianus A. lohanni pp. Adsiduis
aditionibus mulierum inquietati sumus, per quas suas
dotes deperditas esse lugebant et ab anterioribus
1
creditoribus substantias maritorum detentas. Nos
:
^'
in personaitaque ad antiquas leges perspeximus

libus actionibus rei uxoriae actioni, quam in praesenti sustulimus '", magnam praerogativam praestantes,
ut contra omnes paene personales actiones habeat
privilegia et creditores alios autecedat, licet fuerant
anteriores.
rant
Et haec cum iu personalibus statuesi hypothecam respiciebant, ihco
actionibus,
tamen eum, cuius pecunia praedium comparatum

probatur, quod ei pignori esse specialiter statim
convenit, omnibus anteferri iuris auctoritate declaratur.
Suhscripta xvii k. Febr. AA. conss. [a. 293]
8 Ideyn AA. et CC. Fabricio.
Diversis temporibus eadem re duobus iure pignoris'^ obligata eum,
qui prior data mutua pecunia pignus accepit, potio-
vigorem relaxabant et senioribus hypothecis

novas mulieris hypothecas, si habebat'^ actiones,
expellebant, nec ad fragilitatem muliebrem respicientes nec quod et corpore et substantia et omni
vita sua marito fungitur, cum paene mulieribus tota
3
substantia in dote constituta est.
Oportebat
enim disponi maritos creditoribus suis ex sua substantia satisfacere, non dote muliebri, quam ad suos
victus suasque alimonias mulier possidet, vel a semet
4 (1) ipsa data*'* vel pro ea ab alio.
Ad haec omnia respicientes et reminiscentes, quod et alias duas
constitutiones ^^ fecimus pro dotibus mulieribus subvenientes, et omnia in unum colligentes sancimus
ex stipulatu actionem, quam mulieribus iam pro
dote instituendam dedimus *^ cuique etiam tacitam
donavimus inesse hypothecam, potiora iura contra
omnes habere mariti creditores, licet anterioris sint
5 temporis privilegio vallati. Cum enim in personalibus actionibus secundum quod diximus tali privilegio utebatur res uxoria, quapropter non etin hypothecam hoc mulieri et nunc *' indulgemus beneficium,
licet res dotales vel ex his aliae comparatae non
sequi, nisi superiori creditori debita fuerit soluta quantitas.

S. prid. k. Mai. Heracliae AA. conss. [a. 293]
extent, sed quocumque modo vel dissipatae vel consumptae sunt, si tamen re ipsa fuerint parti mariti
datae? quis enim eas non miseretur propter obsequia, quae maritis praestant, propter partus peri-
gatioae potior habetur creditor qui ante contraxit,

si ab illo tu^ comparasti, non oportet te ab eo qui
postea credidit inquietari. PP. prid. id. Mai. Saeculare ii et Donato conss.
[a. 260]
7 Impp. Piocletianus et Maocimianus AA. et CC.
Iulia7io.
Licet isdem pignoribus multis creditoribus
diversis
temporibus datis priores habeantur potiores,
rem haberi^ certi ac manifesti iuris est, nec alias

secundum distrahendi potestatem huius pignoris con9 Idem AA.
Eos
et CC. Asclepiodoto.
qui acce-
peruntpignora, cum in rem habeant actionem, privilegiis omnibus, quae personahbus actionibus competunt, praeferri
constitit.
S. iiii non.
conss.
Dec.
CC.
[a.
294]
10 idem AA. et CC. Polydeucae. Cum tibi pro

dote quam acceperat res maritus obligavit, eo mortuo hi, quibus easdem pignori dederat, non offerentes debitum nulla possunt persequi ratione. nam
chirographarios^' creditores nec in rem nec in personam eos, qui debitori non probantur successisse,
ulla ratione convenire posse manifestum est.
PP.
non. Dec. CC. conss.
[a. 294]
(1)
c.
B
3
25,
et 4,
VCR
PC^R
vertunt
pore
5, 29 seqq.
quevi ex S et
(7) sic C*,
2, 4, 42
y{)a^-ri
Cf. Dig. 20, 4

(2) ordinem
subscriptionibus restituiinus, in-
(3) iunge
(5) sic
8, 16, 5
PCR,
pignori
(4)
cyrogrofarios R, cliirographarii
(9)
(6)
VC^
VC^, temhabere V
(8)
iunge
non del. Mommsen, cf.

eXxB
:
oXov rb vfos eire Si.a voxaoiov r
sive
iSioxbCqcos
tu
iustitiae
culum
6
et
ipsam liberorum creationem, pro qua multa
nostris
legibus
inventa
sunt
privilegia?
Ideo
quod antiquitas quidem dare incepit, ad effectum

autem non pertulit, nos pleno legis articulo consummavimus et, sive liberos habet mulier sive ab initio
non habuit sive progenitos amisit, hoc ei privilegium
Exceptis videlicet contra novercas
filiis, quibus
pro dote matris
suae iam quidem ^^ dedimus '^ hypothecas contra pa7
indulgemus.
anterioris matrimonii
ternas res vel eius creditores, in praesenti autem

similem praerogativam servamus, ne, quod posteriori
datum est uxori, hoc anteriori denegetur, sed sic
maneat eis ius incorruptum, quasi adhuc vivente
aXXov
riros xat
avrbs vTtoy^dxpTj,
ctV'
ovv raôvX-
publices scriptas V, publice scripta C,

publice subjcriptas /2
(11) respeximus Mommsen^ cf. i
(7, si hab.
(12) 5, 13, l
(13) hyp. si hab
respicientes
(14) data C, datam
(15) 5, 12, 30. 31
(I6) 5, 13, 1 1"
(17) et nunc 1/", et huuc C*, et C. om.
(18) quidem dett., que C", quam R, om. C*
(19) 5, 9, 8, 4
"kdQLOS
(10)
R3P
VIII
matre eorum: duabus enim dotibus ab eadem subex tempore praerogativam manere
Haec autem tantum ad dotem sansuo
cimus, non ad ante nuptias donationem,^ quam
habere inter creditempori servire disponimus et
non enim pro lucro
tores sui temporis ordinem.
fovemus mulieres, sed ne damnum patiantur suisque
Quam legem ex
9 (3) rebus defraud^ntur curamus.
locum babere sancimus et non
praesenti tempore
D. v k. Dec. Constantinopoli
retrorsus referimus.
et Orestis vv.cc. [a. 531]
stantia debitis
8 (2) volumus.
XVIII (XVIIII).'
DE HIS QUI IN PE.IORUM CREDITORUM LOCUM

SUCCEDUNT.
Impp. Severus et Antoninus AA. Marcellinae.
Non omnimodo succedunt in locum hypothecarii creditoris hi, quorum pecunia ad creditorem transit.
hoc enim tunc observatur, cum is, qui pecuniam
postea dat, sub hoc pacto credat, ut idem pignus
l
ei obligetur et in locum eius succedat.
Quod cum
in tua persona factum non sit (iudicatum est enim
1
pignora non accepisse), frustra putas tibi auxilio

opus esse constitutionis nostrae ad eam rem pertinentis.
PP. id. lul. Pompeiano et Avito conss. [a. 209]
te
2 Imp. Antoninus A. Fetici. Cum pro patre, in

cuius potestate non eras, pecuniam lisco intuleris,
et iure privilegio eius successisti et^ eius locum cui
pecuniam numerasti consecutus es, nec hi creditores
tui, qui personalem habuerunt actionem vel

eo postea sub pignoribus contraxerunt, pignora
tua te ignorante distrahendo iuri tuo aliquid derogaverunt. Unde intellegis, si quid tuo nomine te
absente ab actoribus tuis solutum est, ut indebitum
patris
cum
1
numeratum
te
posse.
lino conss.
restitui
PP.
k.
pignoraque
tibi
nexa persequi
ii et Anul-
Romae Sabino
Oct.
[a.
216]
Si potiores cre3 Imp. Alexander A. Valenti.

ditores pecunia tua dimissi sunt, quibus obligata fuit
possessio, quam emisse te dicis, ita ut pretium perveniret ad eosdem priores creditores, in ius eorum
Buccessisti et contra eos, qui infirmiores illis fuerunt, iusta defensione^ te tueri potes. PP. k. Fehr.
[a. 224]
et
XVIIII
(XX).''
ANTIQUIOR CREDITOR PIGNUS VENDIDERIT.

1
Imp. Alexander A. Athenioni.
Si vendidit is
qui ante pignus accepit, persecutio tibi hypothecaria
1
non
Cum autem debitor ipsi'
superesse
potest.
priori creditori eadem pignora in solutum dederit
vel vendiderit, non magis tibi persecutio
adempta
est, quam si aliis easdem res debitor venumdedisset :
sed ita persequens res obligatas audieris, si, quod
3 Idem AA.
et CC. Theophilo.
Quominus credipignus accepit, distrahat, non offerendo
secundus priori debitum interpellare non potest. D. vi
k. April. CC. conss.
[a. 294]1
XX
SI
(1)
25,
ratione
sp.qq.
vertunt
4,
13
segq.
(4)
(6)
sic
(2)
(-8)
et
R, om.
C, offerenti
Tcndidit
quod
C
(5)
pR
C, vendidisset
jK* cum J5, pretium
is
(3) sic
25,
4,
SIT.
Frater tuus,
Antoninus A. Venusto.
*
invitis portionem vobis
competentem
obligare non potuit, ita suam dando obligationem
creditori quaesiit.
unde intellegis nullum praeiudicium dominio vestro contractum eius facere potuisse.
Accepta xiiii k. Dec. Messalla et Sabino
conss.
[a.
214]
XXI (XXIl).^
DE PRAETORIO PIGNORE ET UT IN ACTIONIBUS ETIAM DEBITORUM MISSIO PRAETORII
PIGNORIS PROCEDAT.
Imp. lustinianus A. Menae pp. Si praetorium
pignus quicumque iudices dandum alicui perspexerint, non solum super rebus mobilibus et immobilibus et se moventibus, sed etiam super actionibus
1
quae debitori competunt praecipimus hoc eis licere

D. k. April. ConstantinopoU Decio vc.
decernere.
cons.
[a.
529]
2 Idem A. luliano pp. Veteris iuris dubitationem

decidentes ad duplum genus hypothecarum respeximus, unum quidem, quod ex conventionibus et pactis
hominum nascitur, aliud, quod a iudicibus datur et
Et cum invenimus in
praetorium nuncupatur.
conventionalibus pignoribus vel hypothecis non solum
1
tenentem creditorem adiuvari, sed etiam si ab eo^*

cadat, sive sua culpa sive non sive fortuito casu,
humanius esse perspeximus et in praetorio pignore
dare recuperationem creditori, quocumque modo possessionem amittat, sive culpa sua sive non sive for2
Licet enim debuerat incumbere suo
tuito casu.
pignori, ne aliquam patiatur iacturam, tamen, ne
quid amarum in creditoribus consequatur, benignius
causam interpretamur et ei recuperationem donamus. D. k. Aug. Constantinopoli Lampadio et Oreste
vv. cc. conss.
[a.
XXII
SI
5301
(XXIII).'^
IN CAUSA lUDICATI PIGNUS
CAPTUM
Imp. Antoninus A. Gahinio.
Res ob causam
SIT.
1
iudicati eius iussu, cui ius iubendi fuit, pignoris iure
nara
teneri ac distrahi posse saepe rescriptum est.
in vicem iustae obligationis succedit ex causa conPP. v k. Aug. Ro7nae
tractus auctoritas iubentis.
[a. 213]
^
Alexander A. Valeriano. Cum in causa
2
Imp.
iudicati aliqua res pignori capitur, per officium eius

qui ita decrevit venumdari solet, non per eum, qui
1
iudicatum fieri postulavit. Et si alio emptore non
existente, vel existente quidem, sed noii dignum pretiura offerente is cui iudicatus satis non fecit ad licitationem secundum constituta fuerit admissus, cuiusPP. vi
libet alterius vice ex officio emere debet.
k.
Mai. Maximo ii et Aeliano conss.

[a. 223]
3 Imp. Gordianus A. Antigono. In causa iudi-
cati pignora ex auctoritate praesidis capta potius

si
distrahi quam iure dominii possideri consuerunt.
tamen per calliditatem condemnati emptor inveniri
non potest, tunc auctoritate principis dominium crePP. id. Aug. Gordiano A. et
ditori addici solet.
Aviola conss.
[a. 239]
C,
(9)
17
(11)
ipse
sione
quod P6Vi
seqq.
(7)
(XXI).
COMMUNIS RES PIGNORATA
1 ^lmp.
sicut vobis
eidem
possessori propter praecedentis contractus

auctoritatem debitum est, obtuleris. PP. v id. Mai.
Agricola et Clemente conss.
[a. 230]
Endemiae. Obligata pignoris iure creditore recte
distrahente post debitor emptori pretium offerens
vel creditori quod debuit evincere non
S.
potest.
XVI k. lan. AA. conss,
\a. 293]
HIS QUI IN PRIORUM CREDTT.
tor, qui ante
Maximianus AA. Carpo-
8i prior res publica contraxit fundusque ei

plioro.
est obligatus, tibi secundo creditori oiferendi* pecuniam potestas est, ut succedas etiam in ius rei
PP. xv k. lun. Maximo ii et Aquilino
publicae.
conss.
[a. 286]
SI
DE
344
1722
25,
25,
/2*.-
4,
7,
20
14.
(10)
15
et ixneffi] 6
vobis edd. cum B, om. Itbri

eo M, ea (7/2, ea posses-
(12)
Savaiaxrjs
(13)
25,
7, 18
PIQNUS PIGNORI DATUM SIT
Sl
XXIII (XXIIII)/
rata erat,
PIGNUS PIGNORI DATUM
SI
Imp. Gordianus A. Lamjponi. Etiam id quod

pignori obligatum est a creditore pignori obstringi
posse iam dudum placuit, scilicet ut sequenti creditori utilis actio detur tamdiuque eum is qui ius
^
tueatur, quamdiu in causa pignoria
repraesentat
1
manet eius qui dedit. Sed si vos usum iructum
tantummodo pignori dedistis, isque'

eam possessionem, cuius usum fruc-
alii
habebat, sine vestra voluntate pigneracreditor eius in id, quo'' pignoris vinculum non
constitit, distrahens dominio vos privare nequivit.
2
Quod si non fuit vestro creditori usus fructus,
vit,
sed ipsa possessio pignerata, et ante exsolutam a

domino pecuniam creditor secundus pignus acceptum
vendidit, non posse venditionem post soluta pecunia
rescindi divorum principum placitis continetur. PP.
id. SepU Pio t PonUano conss.
[a. 238]
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Gemello.
Si creaitor possessionem, quae a parentibus tuis
pignoris iure fuerat obligata, non vendidit, sed alii
creditori pignori dedit, examinata fide veri poteris
eam soluto eo, quod ex hac* causa creditori debetur, intercessu praesidis provinciae recuperare. PP.
XIII k. lan. ipsis iiii et iii AA. conss.
[a. 290]
Imp. Alexander A. Mestriano. Partus pigneratae

ancillae in pari causa qua mater esse ' olim placuit.
PP. id. Mai. Agricola et Clemente conss.
[a. 230]
1

Nonnoso et Antonino. Cum pignoris titulo mancipia Yos obligasse pro mutua quam accepistis pecunia proponatis, horum mancipiorum operis, quas
creditor accepit vel quas' percipere potuit, in usuras computatis et post in sortem, extenuato debito
residuum offerentibus vel, si non accipiat, consignatum deponentibus mancipia vobis praeses provinciae
restitui iubebit.
S. v k. lan. AA. conss.
[a. 293]
(XXVI)."
DE REMISSIONE PIGNORIS.
1
^^lmpp. Severus et Antoninus AA. Proculo.
Si te manumissum et in libertate moratum sciente
ea, cui pignoris nomine obligatus diceris, praesidi
probaveris, ex consensu creditricis remissam pignoris obligationem apparebit, et

per hoc iure te manumissum nec ab herede debitricis ** in servitutem peti
posse certum est. PP. xii k. Mai. Antonino A. ii
Geta
ii conss.
[a.
sciente eo ac pignus suum remittente

es, cum eius consensu nexus pignoris
et
Maodmianus AA. Argio.
Si eo tempore, quo praedium distrahebatur, programmate admoniti creditores, cum praesentes essent, ius
suum exsecuti non sunt, possunt videri obligationem
PP. iii id. Fehr. Maximo ii
pignoris amisisse*'^.
et Aquilino conss.
[a. 286]
7 Idem AA. Paulo. Creditricem patrui tui sub obligatione fundi, qui per chirographum nexus pignori fuerat, iubentem eandem cautionem reddi pignoris etiam
ius remisisse videri manifestum est. PP. v id. Sept.
Diocletiano iii et Maximiano AA. conss.
[a. 287]
8 Idem AA. Apollonio. Si hypothecas fisco distrahente creditores silentio tradiderunt negotium,
palam est actionem suam amisisse eos, quam in
rem habebant. nam fiscalis hastae fides facile conPP. xiii k. Sept. ipsis iiii et iii
velli non debet.
AA. conss.
[a. 290]
9 Idem AA. Hermiano. Cum ex causa mandati

pro socero tuo te fenebrem pecuniam exsolvisse pro-
XXIIII (XXV)."
DE PARTU PIGNORIS ET OMNI CAUSA.
et
23-26
evanuerit, si non nova voluntas intercessit, quae

denuo obligationem pignoris constitueret, ea" res
veluti obstricta non potest vindicari.
PP. xi k.
Mai. Gordiano A. et Aviola conss.
[a. 239]
5 Idem A. Asclepiadi. Debitum, cuius meministi,
quod per pacti conventionem inutiliter factam remisisti, etiam nunc petere non vetaris et usitato more
pignora vindicare. PP. vi id. Sept. Gordiano A. ii
et Pompeiano conss.
[a. 241]
tum nexum
XXV
si
eam mercatus
SIT.
possessionis
qui accepit
Vm
345
205]
2 Imp. Antoninus A. Materno. Si probaveris te

fundum mercatum possessionemque eius tibi traditam sciente et consentiente ea, quae sibi eum a ven-
ditore obligatum dicit, eara " exceptione removebis.

obligatio pignoris conseusu et contrahitur et
id. Fehr. Antonino A. iii et
Pp.
dissolvitur.
Geta III conss.
[a. 208]
3 Imp. Alexander A. Tauro. Si ignorante vel
invito te debitor tuus, qui universa bona sua ob^'
pecuniam debitam tibi obligaverat, etsi cum re publica, postea contraxit, ius tuum non laesit. PP. iii
id. April. AlUno et Maxirno conss.
[a. 227]
4 Imp. Gordianus A. Aquilino. Cum te a debitore mercatum proponas eam rem, quae alii pigne-
ponas, curabit praeses provinciae in restituenda pecunia, quam pro eo exsolvisti, nec non etiam usuris
1
eius indemnitati tuae prospicere. Nam si recepta
a creditore mancipia, quae pignori fuerant data, hac
mente socero tuo tradidisti, ut pignoris vinculum '^
dissolvatur, obligatio semel extincta instaurari non
PP.
potest.
conss.
Oct.
iiii
ipsis
et
AA.
iii
[a.
Idem AA.
k.
et CC. Quintiilae.
290]
Res pignoris hypo-
thecaeve iure creditoribus obnoxias citra consensum
eorum debitores alienantes praecedentem non dissolvunt obligationem. D. k. Dec. AA. conss. [a. 293]
11 Imp. lustinianus A. lohanni pp. Solita providentia utimur etiam de pignoribus vel hypothecis
rerum, quae quibusdam creditoribus suppositae postea
a debitoribus venduntur vel alio modo transferuntur creditore suum consensum contractui praebent
legitimo postea modo ad priorem domirevertuntur.
In hoc etenim casu diversae
sententiae legum prudentibus habitae sunt, quibusdam dicentibus ius pignoris creditori renovari proptet
et
quodam
num
verbum 'futurarum rerum', quod
in generalibus
hypo-
thecis poni solitum est, aliis penitus extingui. Nobis

autem visum est eum, qiii semel consensit alienationi hypothecae et hoc modo suum ius respuit, indignum esse eandem rem utpote ab initio ei suppositam vindicare vel tenentem inquietare. D. xv k.
JVoy. Constantinopoli post consulatum Lampadii et
Orestis vv. cc. anno secundo.
[a. 532]
2
nam
(l)
25,
pi-aestat
7,
19.
20
PR*
quo quidam
(2)
sic
isque C,
id in quo
(3)
dett.,
CR''.,
is
ius rei (re /2)

in id
(4)
PB
aliij
in
3,
seqq.
ditricia
0.
dett,
(lO)
iunge 7,
cum B^
cf.
8,
tamen BSS:
(U)^
quod PCR
(7) qua m.
O, esse qua
id
hac P, om. CR
25, 7, 21. 22
(6)
esse P, qua m. est i2, quas m. esse est
m. est C*
(8) quas dett., eas quas PCR
(5)
sic
(9)
CR,
25,
ore-
XXVI
(XXVII).
ETIAM OB CHIROGRAPHARIAM PECUNIAM

PIGNUS TENERI.
Pignus intercidit,
"/wip. Gordianus A. Festo.
novatione facta in alium ius obligationis transtulisti nec, ut ea res pignoris nomine teneretur, cautum est. Quod si pactum inter te eumque, qui
1
postea dominus fundi constitutus novam obligatio1
si
axrji
0VT8 6 xXrjQOvo/xoi avrov ixScxel avxbv cos vno'

0VX8 6 XQôoaxrji rj 6 xXrjôvofios avrov Svvaxai
d^rjxrjv
SXxsiv avxov eis SovXeiaaf

(12) eam dett.^ om. PCR
et eas P, et ea (7
(13) ob P*, ad P^CR
(14) ea C*,
es.tet remisisse, nisiforte
(15) anoXvBiv vertunt B, quasi
scribmdum
(17)
est
anoXXvvai
(16)
sic iJ,
56, 8, 16
ovra yhq davei-
44
tuum
ins.
ut idem fundus tibi

susceperat, iutercessit,
*
actione
pignoris nomine teneatur, quamvis personali
tamen^
expertus' feceris condemnationem, pignoris
2 habes persecutionem. Ac si in possessione fuea debiris constitutus, nisi ea quoque pecunia tibi
tore reddatur vel offeratur, quae sine pignore debe-
nem
tur,
non
restituere propter exceptionem^ doli raali

iure enim coutendis debitores eam
cogeris.
eam
solam pecuniam, cuius nomine pignora obligaverunt,

offerentes audiri non oportere, nisi pro illa etiam
satisfecerint, quam mutuam simpliciter acceperint.
3
Quod in secundo creditore locum non habet: nec
enim necessitas ei imponitur chirographarium etiam

debitum priori creditori offerre. PP. id. Mart. Gor[a. 239]
XXVII (XXVIII).*
DE DISTRACTIONE PIGNORUM.
Imp. Alexander A. Pacatae.
Fundum
pignori
creditor ex fructibus debitum persecutus est, cum ipso iure pignus obligatione liberatum
PP. id. lan. Maximo ii
sit, distrahere minime potest.
et Aeliano conss.
[a. 223]
obligatum,
si
2 Idem A. Maximo. Creditor, qui hypothecae

seu pignori rem sibi nexam vendiderit rem litigiosam non videtur vendere, quia precario debitor posPP. XII k. Oct. Maximo ii- et Aeliano
sidet.
,
conss.
223]
[a.
3 Idem A. Luciano.
Hypothecis vel pignoribus

a creditore venumdatis in id quod deest adversus
reum vei fideiussorem actio competit. PP. iii non.
JVoy. Maximo ii et Aeliano conss.
[a. 223]
4 Idem A. Crescenti. Creditor hypothecas sive

cum proscribit, notum debitori facere, si
Dona fide rem gerit^ et quando licet testato dicere
pignus
quid itaque per fraudem in pignore villae

venditae commissum probare potes, ut inferatur
actio, quae eo nomine competit, adi eum cuius de
PP. k. lun. Fnsco et Dextro
ea re notio est.
debet.
si
conss.
225]
[a.
5 Idem A. Sossiano.
residuum debiti paratus

es solvere, praeses provinciae dabit arbitrum^ apud
quem, quantum sit quod superest ex debito, examinabitur: et sive ad iudicem venire diversa pars cessaverit' sive oblato superfluo ad venditionem prosiluerit, improba alienatio proprietatis tuae ius non
PP. xii k. Aug. Pompeiano et Peligno
auferet.
Si
conss.
[a.
6 Imp. Gordianus A. Rogato.
Quamdiu non
231]
est
integra pecunia creditori numerata, etiamsi pro parte

maiore eam consecutus sit, distrahendi rem obligatam non amittit facultatem. PP. xiii k. Sept. Pio
et Pontiano conss.
[a. 238]
7 Idem A. Caro.
Si cessante solutione creditor
non reluctante lege contractus ea quae pignori sibi
nexa erant distraxit, revocari* venditionem iniquura
est, cum, si quid in ea re fraudulenter fecerit, non
emptor a te, sed creditor conveniendus sit. PP. v
Nov. Pio et Pontiano cotiss.

[a. 238]
8 Idem A. Maximo. Si prius, quam distraheretur pignorata possessio, pecuniam creditori obtulisti, eoque non accipiente contestatione facta eam
deposuisti et hodieque* in eadem causa permanet,
pii^noris distractio non valet.
quod si prius, qiiam
offerres, legem venditionis exercuit, quod iure subsistit revocari
non debet'. PP.
non. April.
Gordiano A. et Aviola cojiss.
[a. 239]
9 Impp. Diocletianus et Maooimianus AA. Cyrillo.
Quae specialiter vobis obligata sunt, debitoribus detractantibus solutionem bona tide debetis et sollemk.
(1)
quamvia
versug
reum
getn.
(3)
.
persecutionem iterantur in 8, 13, 8
(2) advel fideiussorea seu mandatorea eiua ins. l.
adhuo
Dig. 20, 5
gerere
arbitrium PCR'*
Cf.
et sibi
DE DISTRACTIONE PIGNORUM
346
VIII 26. 27
ins.
l.
(5) si
gem.
.
72, et .
(i) sic
(4)
gerit C,
gerere 3/*
PR,
25,
.
7,
23 .teqq.
geret 3/?,
(c) sic
dissimulaverit
CR"^
(b) sic
enim parebit, an ex pretio pignodebito satisfieri potest. quod si quid deerit, non
prohibemini etiam cetera bona iure conventionis
consequi. PP. xiii k. lun. Diocletiano iii et Maximiano AA. conss.
[a. 287]
niter vendere: ita

ris
10 Idem AA. Rufino.

rius personae,
quam
Et qui sub imagine altesupposuerat, iugiter tenet, cum
iure
negotium gerat, alienasse non videtur,
enim piguoris obligatum praedium iieque si per subiectam personam creditor comparaverit neque si sibi
addixerit, debitori adfert praeiudicium, sed in eadem
causa permanet, in qua fuit ante huiusmodi collusionem.
Sane si debitore distrahente compara1
verit, consensu emptionem perfectam, si neque dolus
adversarii neque metus causa gesta arguentur, revo2
cari exemplo grave est. Si igitur poteris evidentibus probationibus monstrare creditorem per suppositam imaginarii emptoris personam semper possessionem tenuisse nec vendita bona fide praedia
postea sinceriter comparasse, potes oblata pecunia
cum usuris ad restitutionem creditorem compellere.
sibi
PP.
III non. Oct. ipsis iiii et iii AA. conss. [a. 290]
Mulier licet res
et CC. Rufiuae.
11 Idem AA.
pignori dederit pro alio, creditor eas

distrahendi non habet facultatem, nisi dissimulatione,
marito obligante velut proprias, creditoris ignorantiam circumscripserit. PP. v k. Mai. Heracliae AA.
conss.
[a. 293]
12 Idem AA. et CC. Zolico. Si debitor rem tibi
iure pignoris obligatam te non consentiente distraxit.
specialiter
dominium cum sua causa transtulit ad emptorera

S. mid. k. Mai. Beracliae AA. conss.
[a. 293,
13 Idem AA. et CC. Theodotae. Qui praedium
obligatum a creditore comparavit, si in vacuam possessionem inductus non est, nuUam in rem actionem
habet.
14 Idem AA.
[a.
293]
Si in hoc quod
CC. Modeslo.
iure debetur tibi satisfactum non fuit, et debitoribus res obligatas tenentibus aditus praeses provinciae tibi distrahendi iubebit fieri facultatem.
PP.
XVI k. Dec. Sirmi AA. conss.
[a. 293]
15 Idem AA. et CC. Avianae. Obligatis pignori
mancipiis a creditore distractis ac traditis si post
debitor quondam haec sollicitaverit, non venditori'*,
sed emptori contra possidentem in rem competit
actio.
D. k. Mart. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
16 Idem AA. et CC. Silvano. Unus ex multis
debitoris qui pignora tradiderat heredibus, quod ab
eo personali actione peti potuit, solvendo res obligatas distrahendi creditori facultatem non aderait.
S. III non. April. CC. conss.
[a. 294]
17 Idem AA.
et
et
CC
Agapae.
Rei creditor
obli-
gatae generali sive speciali conventione per creditorera alium, cui non fuerat nexa, venumdatae non
amittit persecutionera.
D. prid. non. April. CC.
conss.
[a.
18 Idem AA.
294]
CC
Gaiano.
Qui a creditore
pignori obligatum iure emit, de proprietate vinci
non potest. Subscripta vi k. Mai. CC. conss. [a. 294]
19 Idem AA. et CC. Liviae. Si maritus tuus
mutuam, licet tuam, dedit pecuniam, eorum, quae
et
pignoris titulo accepit, si ei non successisti, distraheudi nomine tuo nullam habes facultatem. S. vi
id. jNov. Eeracliae CC. conss.
[a. 294]
20 Idem AA. et CC. Sabino. Secundum placiti
fidem, si nihil convenit specialiter, pignoribus a creditore maiore quam ei debebatur pretio distractis.
licet ex eo fundus comparatus sit, non super hoc
in
rem, sed in personam,

'^
superfluo
CC. C071SS.
competit actio.
id est pigneraticia, de
S. iiii id. JSov. Byzantio
[a.
294]
CR^
vendicari P, **cari C*
(9) et hodiequel P,
hodie /^/2, hodieque C
(lO) sic C, revocare non
debes
B, dobitori I^C^R
(li) sic PC* cum
(12) de supcrfluo 72*, de superfluum 72", suptrfluo 7^,
superflui C^, superfilii 0*f: ivdyerai ini r^ nsQirrt^
et
PR
DEBITOREM VENDITIONEM
347
XXX
XXVIII (XXVIIII).
DEBITOREM VENDITIONEM PIGNORUM IMPE-
NON
DIllE
POSSE.
nam addidit, ut fisci fierent. nec enim potuisse

eum huiusmodi lege ius creditoris facere deterius
manifestum est. D. vi k, Mai. Apro et Maxi?no
conss.
[a.
207]
2 Imp. Gordiamis A. Nepoti. Debitoris denunne sibi rem pignori obligatam distrahat, vel his qui ab eo volunt comparare
denuntiat, ita demum efficax est, si universum tam
sortis quam usurarum offerat debitum creditori eoque non accipiente idonea fide probationis ita ut
1
oportet depositum ostendat. Nam si vel modicum
tiatio, qui creditori suo,
sorte vel usuris in debito
de^
perseveret,
^distractio
non potest impediri, neque ea ratione

emptor, tametsi sciat interpositam a debitore creditori denuntiationem
mala fide fit possessor. PP.
III non. Aug. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239]
rei obligatae
SI
et
conss.
[a. 206]
2 Imp. Gordianus A. Domitio. Intellegere debes
vincula pignoris durare personali actione submota.
PP. XII k. lun. Sdbino ii et Venusto conss. [a. 240]
Si reddita debita quantitate vel rebus in
Floro.
solutum datis sive distractis' compensato pretio saei contra quem supplicas factum adito praeside
probaveris, vel si quod residuum debetur obtuleris
ac, si non acceperit, deposueris consignatum, restitui tibi res pacto pignoris obligatas providebit, cum
etiam edicto perpetuo, actione proposita pecunia
soluta creditori vel si per eum factum sit, quominus solveretur, ad reddenda quae pignoris acceperat
iure eum satis evidenter urgueri manifestum sit.
tis
VI
S.
id.
Oct.
AA.
conss.
Imp. Alexander A. Agrippae. Praeses provinciae aditus, si probatum fuerit tuum creditorem, cui
ius distrahendi pignora fuit, dolo malo fundum venquanti tua interest restituere tibi eundem
creditorem iubebit.
Quod si de bonis creditoris
didisse,
condemnati
fuerit
[a.
293]
(XXXII).
UNUS EX PLURIBUS HEREDIBUS CREDITORIS

VEL DEBITORIS PARTEM SUAM DEBITI SOLVERIT VEL ACCEPERIT.
SI
PIGNORIS.
Antoninus AA. Antiochiae.

Qui pro parte heres extitit, nisi totum debitum exBuam
solvat,
portionem ex pignoribus recipere non
PP. III k. April. Albino et Aemiliano
potest.
Impp. Severus
XXXI
XXVIIII (XXX).^
VENDITO PIGNORE AGATUR.
(XXXI).
DE LUITIONE
1
1 Impj).
Severus et Antoninus AA. Marcello.
Si sunt, qui emere pracdia tibi obligata velint, non
impediuntur scriptura testamenti, qua^ complexus
est debitor nulla a se praedia venumdari et poe-
2833
VIII
pecunia non potuerit et probatum

fide emisse, oiferenti^ pecuusuris, quanti fundus veniit, restituere
solvi
emptorem mala
niam cum
tibi fundum cum fructibus
malae fidei emptorem
iubebit.
PP. k. Sept. Aiexandro A. cons. [a. 222]
2 Idem A. Aemilio. Servos, quos nullo iure a
creditore venisse dicis, pater tuus vel tu, si heread te pertinet, a possessoribus petere potes.
quod si usucapti sunt, petat pater tuus pretium eorum a creditore, qui non iure eos servos vendidit.
PP. III k. lan. Alexandro A. cons.
[a. 222]
3 Idem A. Claudio. Si uxor tua praesidi probaverit, cum aureos triginta deberet, servos suos amplioris pretii per gratiam aureis viginti creditorem
venumdedisse eumque solvendo nou fuisse, iubebit
emptores recepto pretio restituere servos. PP. xvi
k. Oct. Maximo ii et Aeliano conss.
[a. 223]
4 Imp. Gordianus A. Eudemo. Cum contra bonam fidem venditionem obligatae possessionis a creditore factam adleges, non observatis, quae in distrahendis pignoribus celebrari consueverunt
adito
praeside provinciae experire actione competenti non
ditas eius
tantum adversus creditorem, verum etiam adversus

possessorem, si fraudem eum participasse cum creditore potueris docere, ut revocatis, quae mala fide
gesta constiterit, et fructuum ratio et damni quod
inrogatum apparuerit haberi possit. PP. k. April.
Sahino ii et Venusto conss.
[a. 240]
5 Impp. piocletianus et Maximianus AA. et CC.
Nonnae. Si creditore pignus priusquam ei satisfieret distrahente non per collusionem emptor comparavit, successor eius de superfluo, non emptoris
neres, qui rem possidet, conveniendus est. S. xvi
k. lan. Nicomediae CC. conss.
[a. 294]
1 Impp.
Valerianus et Gallienus AA. Tauro.
Manifesti et indubitati iuris est defuncto creditore
multis relictis heredibus actionem quidem personalem inter eos ex lege duodecim tabularum dividi,
pignus vero in solidum unicuique teneri. D. xv k.
Mai. ipsis iiii et iii AA. conss.

[a. 257]
2 Impp. Diocletianus et Maocimiatms AA. et CC.
Actio quidem personalis inter heredes
Claudiae.
pro singulis portionibus quaesita scinditur, pignoris
autem iure multis obligatis rebus, quas diversi*
possident, cum eius vindicatio non personam oblitenentes non
get, sed rem sequitur, qui possident
^
substantiae conveniuntur,
pro modo singularum
sed in solidum, ut vel totunj debitum reddant vel
eo quod detinent cedant. S. v k. Nov. Anchiali^^
CC. conss.
[a. 294]
XXXII
(XXXIII).
PIGNORIS CONVENTIONEM NUMERATIO SE-
SI
CUTA NON
SIT.
^^lmpp. Severus et Antoninus AA. Hilaro. Si

pecuniam tibi non esse numeratam atque ideo frustra
cautionem emissam^' et pignus datum probaturus
es, in rem experiri potes: nam intentio dati pigno"*
ris neque redditae
pecuniae non aliter tenebit,
debiti
dc
fide
constiterit. eademque ratione
si
quam
veritas servetur, si te possidente pignus adversarius
tuus agere coeperit. PP. k. Sept. Laterano et Ru1
[a. 197]
fino conss.
2 ^^lmp. Alexander A. Peregrino. Si, ut nunc
adseveras, nihil creditor numeravit uxori tuae quae
pignus dedit, sed inanem extorsit cautionem, mendaci^^ scriptura contra fidem veritatis obligari eius
S. sine die et conss.
res non potest.
XXXIII (XXXIIII)."
DE lURE DOMINII IMPETRANDO.

Dominii iure
1 Imp. Alexander A. Nicolaae.
pignora possidere desiderans nomina debitorum, quos
(l)
(3) stc
25,
offerente
(7)
sic
43.
7,
CR,
PC
PR,
V^PR, de
44
P
(6) B
et ins.
et ins.
diversis
(2)
(4)
25,
CR*'y quo p, quia R^

25, 7, 45 segq.
(6) sic R,
50 seqg,
Cf. Dig. 20, 6
qua
7,
(8)
F, divisi
25,
7,
53.
(lO)
54
sic
(9) sic
VPC,
re-
rum
ins.
(ll) stc
80, 1 i? 25, 7, 55
(14) sic lihri eum
25,
7,
66
mdti P
Mommsen, antiochae
(13)
VP
adseris ins. dett.
4,
l gem.
(15)
B, numeratae /. gem. male
I^R^, mendaois V, mendacii CR'',
(16) sic
(17)
(12)
cum
25,
7,
57 segq.
44*
an sollemnia
in solutione cessare dicis, exprimere et,
dummodo scias omnia
peregistiS significare debuisti,
bona debitoris, qm^ pignori dedit, ut universa dominio tuo generaliter addicantur, impetrare te non
k. Dec. Alexandro A. iii et Dione
posse. PP.
conss.
[-.229]
^
^,
,.,
2 Imv. Gordianus ,A. lustae. Si creditor pignus
et
serenitate
nostra
a
petiit
possidere
iure dominii
alio anno usuras a vobis
post formam praescripti^
recessisse videtur.
accepit, a beneficio impetrato
PP. prid. non. Dec. Pio et Pontiano conss. [a. 238]
Vetustissilustinianus A. Demostheni
3
xm
pp.
imp.
ipsis rerum
observationem, quae nuUatenus
duximus
esse
amputanclaruit documentis, penitus
dam, immo magis clarioribus remediis corrigendara.
iure dominii possidere^ aliigitur in pignoribus, quae
annus luitionis
quis cupiebat, proscriptio publica et
^
antiquus introducti sunt, pignus autem publice proBcriptum neque vidimus neque nisi tantummodo^ ex
Sancimus italibrorum recitatione audivimus.
1
si quidem
que, si quis rem creditori suo pigneraverit,
in pactione cautum est, quemadmodum debet pignus
distrahi, sive in tempore sive in aliis conventionibus
ea observari, pro quibus inter creditorem et debitorem conventum est. sin autem nulla pactio intercesserit, licentia dabitur feneratori ex denuntiatione
vel ex sententia iudiciali post biennium, ex quo attestatio missa est vel sententia prolata est, numeSin vero nemo est, qui
2 randum eam vendere.
comparare eam maluerit, ut' necessarium fiat cre-
mam
saltem
ditori
eam
sibi
iure
dominii possidere,
in
huiusmodi casibus causam esse observandam censedebitor, denuntiatio ei

scilicet
post biennium mittatur, sive afuerit, provinciale tribunale creditor petat et iudicem certiorare
festinet, quatenus ille eum requisierit, certo tempore
super hoc ab eo statuendo, ut fiat debitori manifestum per apparitionem iudicis, quod a creditore
petitum est, et certum tempus statuatur, intra quod
et, si fuerit inventus, debet qui pecunias creditas
3 accepit debitum offerre et pignus recuperare.
Sin
autem nullatenus fuerit inventus, iudex certum tempus definiat, intra quod licentia ei dabitur sese manifestare et offerre^ pecunias et pignus ab oppigne3a ratione liberare. Sin autem in tempore statuto
mus,
ut,
sive
praesens
sit
minime
vel
totam
fuerit inventus vel creditam pecuniam

offerre noluerit, tunc creditor adeat culmen
principale et precibus porrectis iure dominii habere

eandem rem expetat habeatque ex divino oraculo
36 eam in suo dominio.
Et postquam hoc fuerit
aubsecutum, pietatis intuitu habeat debitor intra
biennii' tempus in suam rem humanum reversum
ex die sacri oraculi numerandum, et liceat ei, creditori
iam dominus factus est offerre debitum
qui^
cum usuris et damnis vitio eius creditori illatis,
quorum quantitatem creditor debet suo iuramento
3c
manifestare,
autem biennium
rem
et suum pignus recuperare.

Sin
fuerit elapsum, plenissime habeat
idemque^ dominus
creditor
iam inrevocabilem
Sed si quidem minus in pignore, plus

factam.^
in debito inveniatur, in hoc, quod noscitur abun4a dare, sit creditori omnis ratio integra. Sin au4
tem ex utraque parte quantitas aequa inveniatur,

sine omni dubitatione totam rem antea pigneratam
46
retineat.
Sin autem minus quidem in debito,
am^lius autem in pignore fiat, tunc in hoc quod
debitum excedit debitori omnia iura integra lege
(1)
peregistifl
ea
Mommsen
sic VBO*,
R, quae CR,
(2) qui F*, quia

ic VP, rescripti
(3)
C/i*,
PCR
nostra servabuntur, creditoribus quidem feneratoris

non suppositum, aliis autem debitoris creditoribus
4c vel ipsi debitori servatum. Et ne ex communicatione fiat aliqua difficultas, licentia dabitur creditori seu domino aestimationem superflui debitori vel
creditori debitoris cum competenti cautela in eum
5
exponenda offerre. Sin vero creditor, postquam
iure dominii hoc possideat, vendere hoc maluerit,
quidem ei hoc facere, si quid autem superfluum sit, debitori servare. Sin autem dubitatio
exorta fuerit pro venditione utpote viliore pretio
facta, sacramenti religionem creditor praestare compellatur, quod nulla machinatione vel circumscriptione usus est, sed tanti vendidit rem, quanti* potuerit venire": et hoc tantummodo reddi, quod ex
Sin autem ex
iuramento superfluum fuerit visum.
iureiurando etiam minus habuisse creditor invenia6 tur, in residuo habeat integram actionem. Aestimationem autem pignoris, donec apud creditorem
eundemque dominum permaneat, sive amplioris sive
minoris quantum ad debitum quantitatis est, iudicialis esse volumus disceptationis
ut, quod iudex
super hoc statuerit, hoc in aestimatione pignoris
obtineat. D. xv k. April. Constantinopoli Lampadio
liceat
ha
et Oreste vv. cc. conss.^^
Imp. Alexander A. Victorino. Qui pactus est,

intra certum tempus pecuniam quam mutuam
accepit solveret, cessurum creditoribus, hypothecae
venditionem non contraxit, sed id comprehendit, quod
1
nisi
iure suo creditor in adipiscendo pignore habiturus erat,

communi itaque iure creditor hypothecam vendere
debet. PP. id. Oct. Alexandro A. cons.
[a. 222]
Dionysio. Si fundi nomine, quem vendideras, emp-
ab
mota proprietatis quaestione alterum

eius evictione pignoris hypothecaeve titulo emptionis instrumentis ea lege dedisti, ut, quem
secundo tradideras, si is quem vendideras evictus
tori
alio
fundum pro
fuerit, obtineas, de hoc contra eum qui moverat

quaestionem lata sententia emptori parata securitate,
circa eum quem obligaveras restituendum ** conventionis fidem impleri, si negotium integrum est, praeses
iubebit.
S. k. Dec. Sirmi AA. conss.
[a. 293]
3 ^^lmp. Constantinus A. ad populum. Quoniam
inter alias captiones praecipue commissoriae pigno-
non
rum*^
l
legis crescit asperitas,

et in posterum omnem eius
placet infirmari
memoriam
eam
aboleri.
Si
laborat, hac sanctione

cum praeteritis praesentia quoque
depellit et futura prohibet. creditores enim re amissa
iubemus recuperare quod dederunt. D. ii " k. Febr.
Serdicae^^ Constantino A. vii et Constantio C.
quis igitur tali
respiret, quae
contractu
conss."
[a.
XXXV
326]
(XXXVI).'
DE EXCEPTIONIBUS SIVE PRAESCRIPTIONIBUS.

Debitores quidem
1 Imp. Antoninus A. Claudio.
hereditarii unicuique heredum pro portione heredised si eis^" heretaria antiqua lege obligati sunt.
dibua
(13)
(14)
530]
XXXIIIl (XXXV)."
qui
[a.
DE PACTIS PIGNORUM ET DE COMMISSORIA

LEGE IN PIGNORIBUS RESCINDENDA.
soripti /2
antiqui B, antiquitus P^0>

(5) ut F,
et
contra
(6) et offerre om.
(7) triennii
(8) quantum
(9) sic VP>Ri>, invenire P^CR^^f
(10) aut aubscriptio pertinet ad constitutionem , quae in
fine tituli exciderit^ aut in inscriptione Demostheni tn
Inliano mutandum esty cf. Zeitschrxftfur
Rechtsgtschxchte 11
p. 170
(11)
25, 7, 60 seqq.
Cf Dig. 20, t (12) sic
P'C, oiroa oa quae obl. restituenda ( dum R") PtR
(4)
DE lUBE DOMINII IMPBTRANDO
348
3335
VIII
omnem pecuniam
Th. 3,
2,
l:
exsolvisti,
iunge 8,
pignorum om. Th.
(15)
int.
57,
1.
quibus
10, 19, 2
vi Th. 4,
11, 3,
nomen
Th. 4,
om. 10,
11, 3
19, 2
(17) vii et con8, 57, 1

pp. k. April. Romae
Btantio 0. T7i. (Paris. 4404) Hal.^ vi et theod. /t6ri leo. 8, 67, 1. 10,
gis Romanae Visigoth.y vi et constantio
19, 2: ad a. 320 (Constantino A. vi et Constantino C.
(16)
oonss.) has leges retraxit Gothofredus recte:
/// non.
testantur 9,
Cf
Heracltae Constantinum
Fehr.
9, 9, 29
Inst. 4, 13
2.
4,
Dig. 44,
(18)
(19)
eis
51,
nam
a.
moratum
4,
PR\
826
esse
18 seqq.
eius C72
DE LITIGI0SI8
Vm
349
patris tui testator in divisione adscripserat, doli mali

alios agentes tueri te potes.
PP. XV k. Ang. duobiis Aspris conss.
[a. 212]
2 Idem A. lulio. Pro portione tua, qua domum
ad te pertinere dicis, si iudicatum non est, actiones
exceptione adversus
dirigere potes. nam exceptio rei iudicatae ei demum

obstat vel successoribus eius, inter quos cognitum
super ea re et pronuntiatum est. PP. xv k. Mart.
[a. 213]
D. VII
id.
Mart. Antiochiae luliano A. iiii et Sal-
lustio conss.
[a.
principio a litigatoribus opponendas esse

crevit auctoritas. D. v k. Sept. Ravennae
et Theodosio vi AA. conss.
XXXVI
dam
'
repellit.
4 Imp. Alexa7ider A. lunio
et aliis.
Cum
non-
dum
finitam sententia causam, sed dilatam adlegetis, non est dubium omnes integras defensiones vobis'' esse.
PP. ii non. Oct. Maximo ii et Aeliano
conss.
[a. 223]

Licet unde vi interdictum intra^ annum
locum habet, tamen exceptione perpetua ei succurri,
Basilio.
qui per vim expulsus post retinuit possessionem,

S. k. Mai. Trallis
auctoritate iuris manifestatur.
AA. conss.
[a. 293]
6 Idem AA. et CC. Helenae. Si pactum intercessit, in exceptione sine temporis praefinitione de
S. k. Sept. Viminacii AA.
dolo replicari potest.
conss.
[a. 293]
7 Idefn AA. et CC. Menandrae. Si ex maiore
debiti quantitate minor tibi soluta est nec liberationem debitori tuo praestitisti, petere quod non pro-
batur redditum, contra exceptionem pacti replicatione tuam adiuvans intentionem, minime prohiberis.
S. II k. Mart. CC. conss.
[a. 294]
8 Idem AA. et CC. Aurelio.
Praescriptionem
peremptoriam quam ante contestari sufficit, vel^
omissam, priusquam sententia feratur, obicere quan[a. 294]
doque licet. S. xv k. Nov. CC. conss.
,
9 Idem AA. et CC. Muciano. Si quidem intentionem actoris probatione deficere confidis, nulla tibi
si vero de hac confitendo
defensio necessaria est.
exceptione te munitum adseveres, de hac tantum
nam si etiara de intentione dubitas,
agi convenit.
habita de^ exceptione contestatione tunc demum,
cum intentionem secundum adseverationem suam
petitor probaverit, huic esse locum monstrari convenit. S. iii non. Nov. Burtudizi CC. conss. [a. 294]
10 Idem AA.
Non
et CC. Aquilinae.
exceptioni-
buB actores, quibus reis auxilium tribuitur certis

ex causis, sed replicationibus suam intentionem, si
quam habent, muniunt. S. k. Dec. Nicomediae CC.
conss.
[a.
294]
Defensiones sive
11 Idem AA. et CC. Neoni.
exoeptiones ad intercessores extendi, quibus reus
principalis integro manente statu munitus est, conSub die xv k. lan.
stat.
12 Imp. luUanus A. ad lulianum comitem OrienSi quis
tis.
advocatus inter exordia
litis
praeter-
missam dilatoriam praescriptionem ^ postea voluerit

exercere et ab huiusmodi opitulatione submotus nihilo minus perseveret atque praeposterae defensioni
institerit,
(I)
unius librae auri condemnatione multetur.
eo pC*, ea
rfe.,
infra
C^R
PCR
(2)
CR
SC cum
vobis p, om.
sufadt vel
(4)
(3)
B,
intra
suffi-
PR", sufficit jR*

(5) de Mommsen, om. libri
F^C^R, praemissam dilatoriam praescriptionem P*,
= Th.
(7)
praetermissa dilatoria praescriptione C*
ciebat
{%) sic
11, 80, 65
(8)
dett., profitiatur
= Th.
27,
P^CR,
(9) sic
Dig. 44, 6
prohiteatur, P, proibeatur P"
l
Cf.
quae ihi laudantur

in controversiam devoca(II) Lite pendente iUud quod
Th.
tur Th.
(13) si
(12) ab e. a. liceat] oportet
mart. Hal. P: pp. k. Sept.
om. Th.
(14) sic Th.,
(15) de legibus
Constantinopoli ins. leget iungendae
(lO)
4,
5,
l:
iunge
1, 21, 3
et
363]
13 ''Impp. Honorius et Theodosius AA. Stjmmacho proconsuli Africae. Praescriptiones fori in
3 Idem A.
Vitali.
Adversus fratrem tuum quontutorem legitimum tutelae iudicio si
expertus
non es, proposita actione consiste. nec timueris exceptionem pacti si in eo fraudem dolumque admissum probare potes: nam replicatio doli opposita
bonae fidei iudicium facit et commentum fraudis
35. 36
DE
1
Cum
Impp.
legum deHonorio x
[a.
415]
(XXXVII).
LITIGIOSIS.
Severus
Antoninus
et
AA.
Paulinae.
vendit, non potest videri litigiosae rei emptio contrahi, etsi debitor interdicat,
ne venditio pernciatur *. PP. k. Mai. Apro et Maximo
conss.
[a. 207]
2 Împ. Constantinus A. ad provinciales. Lite
pendente actiones, quae in iudicium deductae sunt,
vel res, pro quibus actor a reo detentis intendifS
in coniunctara personara vel extraneam donationibus
vel emptionibus vel quibuslibet aliis
contractibus
rainime transferri ab eodem actore liceat*^ tam'^
nihil factum sit, lite nihilo rainus perquam si
agenda. D. k. Aug.^^ Basso et Ablabio conss. [a. 3311
creaitor pignus
AAA. Tatiano pp.
Quicumque rem
et
Theodosius
litigiosara
vel
quodlibet denique mobile

vel immobile fisco nostro vel potentiori seu aliis
personis in testamento sive codicillo legaverit fideive
commiserit aut per hereditatem reliquerit, nullam
fiscus noster vel alia persona licentiam habeat iurgiorum, nec iudicium subeat, sed aestimatio eius Utia
ineatur praestanda his, quibus actiones vel res liti1
giosae relictae sunt. Eandera litem ipsi heredes
peragant, suarum actionum periculo ea quae liti2
Quod et de
giosa rehcta fuerant vindicantes.
chirographis placet, ut heredes relictorum fisco vel
ambiguum chirographum
personis praesentem pecuniam numerent et iudieos, quos obnoxios existimant, persequantur.

D. XV k. lul. Thessalonicae Gratiano v et Theodosio AA. conss.^^
[a. 380]
aliis
cio
4 "
XIII
^^
Constantinopoli Pompeio et Avieno
k. lan.
conss.
[a.
501]
5 (4) Im^. lustinianus A. lohanni j^p. Censemus, ut, 81 quis lite pendente vel actiones vel res
quas possidet ad alium quendam transtulerit sive
scientem sive ignorantem, vitio litigiosi contractus
subiacere: distinctione quadam inter contrahentes
observanda, ut, si quis sciens vel ad venditiones vel
donationes seu ad alios contractus accesserit, co-
gnoscat se compellendura non tantum rem redhibere,

sed etiam pretio eius privari, non ut lucro cedat ei
qui rem alienavit, sed ut etiam alia tanta quantitas
ab eo fisci viribus inferatur: Sin autem ignorans
1
rem litigiosam emerit vel per aliam speciem contractus eam acceperit, tunc irrita rei alienatione
facta pretium cum alia tertia parte recipiat. iustum
est etenim propter dolosam mentem et absconditam
machinationera, cum non emptori raanifestaverit rem

in iudicium deductam fuisse, tertia parte pretii, sicut
2 iam disposuimus, eura puniri. Tali videlicet poena
non solura in aliis contractibus, verum etiam in donationibus porrigenda ^*, ut vera aestimatione facta,
conss.
gratiano
et avieno css. P,
item rursus constantinop. xiii kal. ianuar. gratiano v
theodosio aa. coss. Hal, cf. ad c. \
(17) excidisse
c.%
Anastasii constitutionem colligitur ex subscriptione in
Theoconvenit, quod sequens constitutio
iungendis
vide
ad
5,
1,
(16)
scripsi, grat. vi. k. ian. cp.
pompeiano
quocum
doro ad Nov. 112
adiecta,
c.
2 quinta est: cf. p.
(18) xiii,
quae Hal. consulibus c. 3

ibidem leguntur (cf.
praemittit : verba item rursus, quae
not. 16), aut emendationi aut supplemento Haloandri c?-
quod om. P, supplevi ex
beri videntur
(19) sic
iis,
C,
corrigenda
PC^R
cum pretii datio non est, rem ad alium transferens

multetur: omnibus instrumentis , quae super hoc
3 constituuntur, nullam vim obtinentibus. Exceptis
videlicet huius sanctionis dispositione his, qui vel
dotis nomine vel ante nuptias donationis vel transactionis* aut divisionis rerum hereditariarum factae
vel per legati vel tideicommissi causam tales res vel
D. xv k. JSov.
actiones dederint vel acceperint.
ct Orcstis
Constajitinojjoli post consulatum Lampadii
[a. 532]
w. cc. anno secundo.
XXXVII (XXXVIII).^
DE CONTRAHENDA ET OOMMITTENDA
Severus
Impp.
et
Antoninus
AA.
Secundo.
Licet epistulae, quam libello inseruisti, additum non

sit stipulatum esse eum cui cavebatur, tamen si res
inter praesentes gesta est, credendum est praecedente
Accepta
stipulatione^ vocem spondentis secutam.
XVII k. Mai. Severo iii et Victorino conss. [a. 200]
Si filiae tuae, quam in
2 Idem AA. Diocleti.
potestate habebas, pecuniam dari stipulatus es, paratam obligationem exercere non prohiberis. PP.
[a. 210]
prid. non. Nov. Faustino et Rufino conss.
3 *Imp. Antoninus A. Hadriano^. Si, cum tuam
nomine
crederes
accommodato
luliani, stipecuniam
pulatio in personam eius absentis directa est, cura
nihil
sit
actum ea verborum conceptione,
intellegis
superfuisse tibi rei contractae obligationem. Ac

propterea si pecuniam a debitore tuo lulianus exe1
eamque solutionem ratam
git
versus
habuisti,
eum negotiorum gestorum
habes ad-
PP.
actionem.
vi
Mart. Praesente et Extricato cotiss.

[a. 217]
4 I?np. Alexafider A. Sahinae. Secundum reDomitii
annonae
iuris
Bponsum
Ulpiani praefecti
consulti amici mei ea, quae stipulata est, cum moreretur, partem dimidiam dotis cui veht relinquere,
reddi sibi, cum moreretur, eam partem dotis stipulata
videtur. PP. ii k. April. Alexandro A. cons. [a. 222]
k.
Nuda
Isidorae.
pollicitatione
secundum ea, quae
saepe constituta sunt, ad praestanda quae promiserat urgueri quemquam non semper iura permittunt.
1
Verum quoniam praeterea, si contra pactum fecerit, quanti ea res est, tibi dari stipulanti adversarium tuum promisisse proponas, huius etiam obligationis post motam litem extitisse condicionem et
eius summae, quae in hac quoque stipulatione conS. r k.
tinetur, petitioni locum factum convenit.
Dec. AA. conss.
[a. 293]
6 Idem AA. et CC. Erotio. Scire debuisti, quae
transactione dari placita sunt,
stipulatione subsecuta peti posse.
Sirmi AA. conss.
suId
certi vel incerti
^.
xvi
k.
lan.
[a.
293]
7 ^ldem AA. et CC Antonino.

Neque tutoris
neque curatoris absentia quicquam stipulationi ' nocet, cum et feminam minorem viginti quinque annis
absente curatore stipulari posse non ambigitur. S.
XVII k. Febr. CC. conss.^
[a. 294]
8 Idem AA. et CC Posidonio. Non moriturum
praestari
servum impossibilis promissio
est.
mortem autem
post
eius stipulatus recte solutionem postulat.

S. XII k. Mart. CC. conss.
[a. 294]
9 Idem AA. et CC. Capitoni. Si quidem Zenoni
stipulanti mortis vel cruciatus corporis territus ti-
more spopondisti, adversus

exjperientem exceptione
1
proposita defendi potes. Si vero nihil tale probetur, accusationis institutae vel futurae praetextu
(t)
9ic dett.
(2)
43, h
cum
stipulationem
J3, vel (vel
Cf.
om.
PR)
transactionum
PCR
(3) sic C, praecedentera

Dig. 45, 1
(4) verba extrema repetuntur in 2, 18, 9
ex lege gemina suppl.

(6)
5, 59, 1
(7) pro pupillo habitae ins. l. gem.
(8) sine die et
conBs. /. gem.
(9) sic Mommsen, 8. vi id. oct. varroniae P, .
id, oct, varvariae Ilal.
(10) pro C, om.
(^)
Sallustio
non ob turpem, sed probabilem causam habita sti2 pulatione promissio non infirmatur.
Sin autem
ob non instituendam accusationem criminis pecunia
promissa sit, cum de huiusmodi causis pacisci non
S. iii id. Oct. Varianae^
liceat, petitio negatur.
CC
conss.
[a.
294]
Imp. Leo A. Erythrio pp. Omnes stipulationes, etiamsi non sollemnibus vel directis, sed qui'
consensu contrahentium combuscumque verbis pro
positae sint, legibus coguitae suam habeant firmitatem.
D. k. lan. Constantinopoli Marciano cons. [a. 472]
11 ^^lmp. lustinianus A. Menae pp. Scrupulosam
inquisitionem utrum post raortem an cura morietur
1
STIPU-
LATIONE.
1
DE CONTIIAHENDA STIPULATIONE
350
Vllf 36. 37
pridie quam morietur stipulatus sit aliquis vel

in testamento legati vel fideicommissi noraine aliquid
dereliquerit , penitus araputantes orania, quae vel
iu
quocumque contractu stipulati vel pacti sunt
vel testator in suo testaraento dispocontrahentea
suit, etiamsi post mortera vel pridie quara raorietur
Bcnpta esse noscuntur, nihilo minus pro tenore convel
testamenti valere praecipimus.

D. iii
Cotistantinopoli dn. lustiniano pp. A. ii
cons.
[a. 528]
12 Idem A. Menae pp. IMagnam legum veterum
litium
maximam
obscuritatem, quae protrahendarum
occasionem usque adhuc praebebat, amputantes sancimus, ut, si quis certo tempore facturum se aliquid
'^
vel daturum se stipuletur vel quae
stipulator voluit promiserit et addiderit, quod, si statuto tempore
tractus
id.
vel
Dec.
minime haec perfecta fuerint, certam poenam dabit,

minime posse ad evitandam poenara adicere *^
quod nullus eum admonuit: sed etiam citra uUam
admonitionem eidem poenae pro tenore stipulationis
fiet obnoxius, cum ea quae promisit ipse in memoria sua servare, non ab aliis sibi manifestari
poscere
debeat. D. viiii^* id. Ajml. Constantinopoh Decio
sciat
vc. cons.
[a.
529]
1 3 Idem A. luliano
pp. Veteris iuris altercationes decidentes generaliter sancimus omnem stipulationem, sive in dando sive in faciendo sive mixta
ex dando et faciendo inveniatur, et ad heredes et
contra heredes transmitti, eive specialis heredum
fiat mentio sive non: cur enim, quod in principalibus personis iustum est, non ad heredes et adver1
sus eos transmittatur? Et sic existimentur huiusmodi stipulationes , quasi tanturamodo in dandura
fuerant conceptae, cum nihilo minus et heredes factum possint adimplere: illa subtili et supervacua
scrupulositate explosa, per quam putabant non esse
possibile factum ab alio compleri, quod alii imposi2 tum est. Et quare, cura paene similis omnium
natura est, non et facta omnes vel plus vel paulo
minus adimplere possint, ne ex huiusmodi subtilitate cadant hominum voluntates?
D. k. Aug. Constantinopoli Lampadio et Oreste w. cc. conss. [a. 530]
14 laem A. lohanni pp.^^ Optimam quaestionem
et frequenter in iudlciis versatam satis humanum est

saltem in praesenti dirimere, ne diutius nostram rem
in multis etenim
publicam molestare concedatur.
contractibus et maxime in feneraticiis cautionibus
sohtum est adscribi, stipulationes per certos servos
sed quidam indevotione tenti ex hoc macelebrari.
teriam altercationis acceperunt: et alii quidem non
esse servum adhibitum contendebant, alii vero non
eius esse servum ', ad quem pertinere scriptura protestabatur: et si non per servum, sed inter praesentes celebratam esse rem fuerit scriptum, et hoc
iterum dubitabatur, debere ostendi partes esse prae1
Cum itaque satis utile est in contractisentes.
bus et servos adhiberi et praesentes esse personas
PR
(13)
iunge 6, 23, 25
(11)
CR,
quem
aliquid
dett.
obicere
(12)
stipuletur vel quae

contra B: stipulctur
Mommsen
(14)
stipuletur vel quae

stipulatori aliive
vel delet Mommsen
M,
viii scr., cf. Zeitschrift fiir
(15) ad Caesarienses advoRechtgeschichte 11 p. 174

catos scriptam esse testantur Inst. 3, 19, 12, cf 5, 37, 25
.
servum R, om. C
(16) adhibitum .
.
DE INUTILIBUS 8TIPULATI0NIBUS
351
adscribi,
forte propter personas dignitate excelsas

quas naturalis pudor non omnibus perperam sese manifestare concedit, sancimus tales
scripturas omnifariam esse credendas et, sive ad-
non haberi
vel mulieres,
et
scriptus fuerit servus et ad quandam personam dicitur pertinere, credi omniraodo et servum adesse
et fecisse stipulationem et eam esse scripto domino
adquisitam et non dubitari, si servus ipse praesto
fuerit vel eius domini fuit isS pro quo scriptus est
2 fecisse stipulationem : Et si inter praesentes partes res acta esse dicitur, et hoc esse credendum,
si tamen in eadem civitate utraque persona in eo
die commanet, in quo huiusmodi instrumentam scriptum est", nisi is, qui dicit sese vel adversarium abesse, liquidis ac manifestissimis probationibus et
trahi
melius quidem,
si per scripturam, sed saltem' per

undique idoneos et omni exceptione maiores
ostenderit sese vel adversarium suum eo die civitate afuisse: sed^ huiusmodi scripturas propter utilitatem contrahentium esse credendas.
D. k. Nov.
post consulaium Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531]
15 Idem A. lohanni pp. Si quis spoponderat
insulam, cum moriebatur, aedificare stipulatori, impossibilis veteribus videbatur huiusmodi stipulatio.
sed nobis sensum contrahentium discutientibus veri
simile esse videtur hoc inter eos actum, ut incipiat
quidem contra morientem obligatio, immineat autem
heredibus eius, donec ad effectum perducatur. nemo
enim ita stultus invenitur, ut tali animo faceret stipulationem, ut putaret posse tantum aedificium in
uno momento horae extollere, vel eum qui moritur
talem habere sensum, quod ipse sufficiet ad huius1
modi operis completionem. Sancimus itaque, si
quid tale evenerit, heredes teneri, ut factum, quod
mortis tempore facere promisit, hoc heredes eius
adimpleant quasi speciali'* heredis mentione habita,
licet hoc minime fuerit expressum.
quemadmodum
enim, si in dando fuerit stipulatio, et contra heredes
testes
transmittebatur, ita et si in faciendo est, licet in

mortis tempus colligatur, attamen ad similitudinem
in dando conceptae stipulationis ^ et heredes obligari, ut non discrepet factum a datione, sed sit lex
2 nostra per omnia sibi consentanea.
Quod et in
legatis simili modo relictis observari censemus. D. xv
Nov. Constantinopoli post consulatum Lampadii
k.
et Orestis vv. cc.
anno secundo.
[a.
non
qua impubes sine tutore auctore spopondisti, non

PP. k. lul. Romae Laeto ii et Ceobligatus.
reale conss.
[a.
215]
2 Imp. Alexander A. Menophilo. Libera matrimonia esse antiquitus placuit.

ideoque pacta, ne
liceret divertere, non valere et stipulationes, quibus
poenae inrogarentur ei* qui divortium fecisset, ratas
(l)
fuit is C, fuerit is
hoc
R^
om.
lis
tio
j?'')
22*il/,
W^,
fuit {omisso is)
Mommsen
(4) sed delet Mommsen
(6) fuerit (concepta ins. M,
est delet
scriptum
R^
(3)
(2) et
recte
saltem CR^,
(5) sic
C, specia-
item post stipulastipulatio .

conceptae stipulationis ( nes A/"*?)
fuerit stipulationis i2*, concepta fuerit .
con.
cepta est stipulatio (conceptae stipulationis C'') C (7)

43, 6
(8) ei CR", et P, et ei P\
C/: Inst. 3, 19
J?
(9) dotis om. CR'*
(10) J3 26, 3
C/. Dig.
(11) inde ab Haloandro initio huius
45, 2 Inst. 3, 16
est constitutio Diocletiani,

aius aliique glossatores eiecerunt, ita re
tituli restituta
quam
ut
Accur-
vera lustiniani
Codicis non esse consensus librorum optimorum cum S et
Graecis {B et Theodoro ad Nov. 136, 7) probat. extat
autem in aliis ad marginem huius tituli adscripta, in
ultimam huius
constitutionem efjicit, in aliis

tertiam, in aliis denigue ultimam antecedentis tiiuli. verba
aliis
tituli
non potest,
ita
cuius
alteri,
subiectus
iuri
aliquid dari vel restitui, nisi sua intersit,

1
nemo stipulari potest. Cum igitur, defuncta in
matrimonio filia tua, superstitis filii nomine partem
dimidiam dotis^ a marito detineri, alteram vero partem nepoti 'tuo vel, si is in rebus humanis non esset,
luliano restitui per pactum convenisse proponas,
est,
praeventoque morte nepote etiam stipulationem ad

lulianum factam ob absentiam eius non valuisse
significes, ac propterea ex persona ac stipulatione
tua, qua restitui cuncta iuxta pactorum tenorem
provideras, reddi tibi desideres: super stipulatu tuo
adi praesidem provinciae, ut examinatis partium adlegationibus , quantum constituerit interesse tua,
iuxta placiti fidem dotis portionem luliano restitutam fuisse, ob incertae actionis effectura concludat
condemnationem taxatae quantitatis. PP. id. Dec.
[a. 290]
4 Idem AA. et CC. Domnae. Ex eo instrumento
nullam vos habere actionem, quia contra bonos mores de successione futura interposita fuit stipulatio,
manifestum est, cum omnia, quae contra bonos mores vel in pacto vel in stipulatione deducuntur, nullius
momenti sint. PP. iii k. Mai. AA. conss. [a. 293]
5 Idem AA. et CC. Aquilinae. Dolo vel metu
adhibito actio quidem nascitur, si subdita stipulatio
sit, per doli tamen vel metus exceptionem submoveri petitio debet. iS. xiii k. Oct. AA. conss. [a. 293]
6 Idem AA. et CC. Septimio et Eustolio. Si avia
vestra sibi et Eustolio, quam mutuam dederat pe-
cuniam, dari
non
fuit stipulata,
nihil ei, cuius subiecta
quaerere potuit. sane si ipse quod

ei solvi placuerat in
stipulatione suo nomine deduxit, obligationem in eius etiam personam constiS. v k. Oct. CC. conss. [a. 294]
tisse non ambigitur.
iuri
fuerit,
XXXVIIII (XXXX)/
DE DUOBUS REIS STIPULANDI ET DUOBUS REIS

PROMITTENDI
5321
XXXVIII (XXXVIIII).''
DE INUTILIBUS STIPULATIONIBUS.
Imp. Antoninus A. Paulino. Ex stipulatione,
constat.
PP. iii non. Fehr. Maximo
Aeliano conss.
[a. 223]
3 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Isidoro.
Ut inter absentes verborum obligatio con-
*'
in
es
3739
VIII
Impp. Diocletianus et Maximianus AA. DioCreditor prohiberi non potest exigere debigeni.
tum, cum sint duo rei promittendi eiusdem pecul
niae, a quo velit. Et ideo, si probaveris te conventum in solidum exsolvisse, rector provinciae
iuvare te adversus eum, cum quo communitcr muPP.
tuara pecuniam accepisti, non cunctabitur.
V k. Mart. Diocletiano iii et Maximiano AA.
1 (2)
conss.
[a.
(3)
bueras
dum
et CC. Fahricio.
Exprimere detuis precibus, utrumne in partem an in soli-
duo rei promittendi

unusquisque pro
obligatus, egredi*^ contractus fidem non
obligaveritis ac
singuli vos
cum,
extiteritis,
parte sit
si
quidem ab
constitutionis haec sunt:
nus (idem
alii)
iulio alii, om.
AA.
alii).
nem communiter
munem
287]
Idem AA.
in
sol.
Impp. Diocletianus etMaximia-
(et cc.
Si
initio
ins. alii)
duo pluresve
Paulinae
rei
{sic
cuiusdam
Hal.,
traditio-
in solidum acceperint (traditionem comaliif traditione conventionem
acceperint
in sol. inierint
Hal, fuitne promissionempro traditionem),

ouicumque eorum, quamdiu res in eadem causa permanserit, si
casus obtulerit (abstulerit eam alii), actio in soPP. iii non. Dec.
ins. alii) competit.
lidum (unicuique
Maximo
ii
et
Aquilino conss.
(=
a.
286).
constitutio
addita videtur ex Gregoriano Codice.

quod olim ex Paulinae nomine et ex die constiiutionis conieci iungendam
esse 4, 64, 8 et consulatum anni 294 restituendum , non
satis validis
argumentis nititur: fieri enim potest, ut nomen
Paulinae a
librariis
egredi
Mommsen
additum
sit
(12)
credi
V,
creditor
possit,
si
electio rescripto
vero in solidiim,
4 Imp. Antoninus A. Eufae. Novatione legitime

perfecta debiti in alium translati prioris contractus
fideiussores vel mandatores liberatos non ambigitur,
si modo in sequenti se non obligaverunt.
PP. xv
k. Oct. Antonino A. iiii et Balhino conss. [a. 213]
5 Idem A. Potamoni. lure nostro est potestas
creditori relicto reo eligendi fideiussores, nisi inter
contrahentes aliud placitum doceatur. PP. vi non.
Mai. Messala et Sabino conss.
[a. 214]
6 Idem A. Pollae. Si pater tuus pro Cornelio,
adimi
non debeat. S. id. April. Byzantii AA. conss. [a. 293]

3 (4) Idem AA. et CC. Andronico. Propter mutuam uni datam pecuniam aliis reis promittendi
factis, ob non numeratam sibi pecuniam obligatio-
nem
V
S.
dam
vel
remitti desiderio postulantium iura refragantur.

[a. 294]
id. Fehr. Sirmi VC. conss.
Cum
lohanni pp.
qui(5) Imp. lustinianus A.
rei stipulandi certos habebant reos promittendi,
unus wrte creditor duos vel plures debitores
cum pecuniam mutuam
acciperet, se non obligavit,

quod tabulas obligationis ut testis
PP. xi k. lul. Messala et
adsignavit, conveniris.
Sahino conss.
[a. 214]
7 Idem A. Eroti. Si crcditor condicioni mandato adscriptae, cum pecuniam mutuam daret, in
accipiendis hypothecis non paruit, frustra te iudicio
mandati convenit, quando non alias te obligasse in-
habebat, vel contrario multi creditores unum debitorem, et alii ex reis promittendi ad certos creditores debitum agnoverint vel per solutionem vel per
alioB modos. quos in anterioribus sanctionibus interet nos*' ampliaviruptionibus et^ invenimus positos
mus'', vel forte ad unum creditorem quidam ex debitoribus devotionem suam ostenderunt, vel cum
eo,
pignoribus contraheretur obhLaeto II etCereale conss. [a. 215]

8 Imp. Alexander A. Lonqo. Filius familias, qui
pro patre, quamvis in venditione fundi, fideiussit,
PP. ii id. Oct. Maximo ii et Aeliano
tenetur.
unum
ad
ex
frustra
essent creditores, debitor qui solus existeret

ex his vel quosdam debitum agnovit, et
plures
DE FIDEIUSSORIBUS
352
VIII 39. 40
quam
tellegaris,
quaerebatur, si eis vel ei datur licentia adversus

alios indevotionem suam exercere et quasi tempore
emenso exactionem recusare, vel quibusdam ex debitoribus debitum agnoscentibus vel in iudicio pulsatis debent et alii ab omni contradictione repelli:
PP.
gatio.
si
k. lul.
conss.
Nobis pietate suggerente videtur esse humanum

semel in uno eodemque contractu qualicumque interruptione vel agnitione adhibita omnes simul comsive plures sint rei
pelli ad debitum persolvendum
sive unus, sive plures creditores vel non amplius
2 quam unus. Sancimus in omnibus casibus, quos
noster sermo complexus est, aliorum devotionem vel
agnitionem vel ex libello admonitionem aliis debito-
[a.
9 Idem A.
Aristocrati.
pignorum actum fuerit, fideiussoribus liberatio

PP. v k. Dec. Maximo ii et Ae-
tionis
non
contingit.
liano conss.
223]
Etiamsi de iure obKga-
[a.
10 Idem A.
223]
Sit itaque generalis devotio et nemini liceat alienam indevotionem sequi, cum ex una stirpe unoque
fonte unus effluxit contractus vel debiti causa ex
Fideiussor seu mandator si

in usuras quoque obligatus est, iustam causam re1
cusandi solvere eas non habet. Ut autem is, qui
cum altero fideiussit, non solus conveniatur, sed dividatur actio inter eos qui solvendo sunt, ante condemnationem ex ordine postulari solet. PP.
11 Idem A. Sallustio. Cum alter ex fideiussoribus in solidum debito satisfaciat. actio ei adversus
eadem actione apparuit. D. k. Sept. Constanti7iopoli

sane,
ribus
et
praeiudicare
aliis
prodesse
creditoribus.
Vitali.
eum qui una fideiussit non competit.

cum fisco solveres, desiderare, ut ius
Potuisti
pignoris
fiscus habuit in te transferretur, et si hoc ita

cesBis actionibus uti poteris.
quod et
in privatis debitis observandum est.
PP. vii k.
Nov. Alexandro A. iii et Dione conss.
[a. 229]
12 Idem A. Theodoto. Blanditus tibi est, qui
non teneri te persuasit, quod, cum pro alio intervenires, iyyvcbfiai^ dixisti, cum et his verbis obli-
quod
factum est,
XXXX
(XXXXI).
DE FIDEIUSSORIBUS ET MANDATORIBUS.
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Li/siae.
Si
Lysias adempta parte bonorum exulare iussus est,
non nisi pro parte quam retinuerit creditoribus obligatus est. verum qui pro eo fidem suam adstrinxerint,
iure
pristino
conveniri possunt.
PP.
Severo A. iil et Victorino conss.
id.
gationem verborum contrahi pridem receptum est.

PP. VI k. Sept. A^ricola et Clemente conss. [a. 230]
13 Pars ex eptstula Gordiani A. Si Barsagoram
latronem Lysanias decurio inventurum se spopondisset, aut exhibere compellendus est aut transmittendus ad praefectum praetorio vel ad praesidem
Oct.
200]
2 Idem AA. Plotio. Creditori, qui pro eodem debito et pignora et fideiussorem accepit, licet, si malit*, fideiussorem convenire in eam
pecuniam, in
qua se obligaverit. quod cum facit, debet ius pignol
rura in eum transferre. Sed cum in alia quoque
[a.
provinciae.
14 Idem
Salvio.
Mandati actio personalis
fideiussoris vel adversus debitorem seu heredes eius competit, praeses provinciae
1
quae deberi compererit reddi iubebit.
Pignora
est.
causa eadem pignora vel hypothecas habet obligatas,

non prius compellendus est transferre pignora, quam
omne debitum exsolvatur. D. v k. Febr. Apro et
Maximo
Non
adlegationi tuae fides
permittatur creditori. Sed

accepisse te proponas,
sores
partem competenet adversus alium
per errorem deduxisti, tam doU mali exceptione uti

quam condicere, ut obligatio tibi accepto feratur,
207]
recte
adesset,
cum
si
est, intellegis te divisa quantitate
tem a procuratore petere debere

2
fideiussorem experiri. Nam licet significes adiccin obligatiône , ut singuli in solidum teneren-
tum
tur, tamen nihil haec res

et constitutionem. nam et
mutat condicionem iuris

cum hoc non adiciatur,
tamen in solidum tenentur: sed ubi sunt

PP.
idonei, in portionem obligatio dividitur.
XYii k. Sept. Antonino A. iii et Geta iii conss. [a. 208]
omnes
interrnptionibus et P, interruptioni F, interruptionis
phavimua
vti
amwnpliamuB F*, applioa F, applicavimus C
etil, interruptionis
(f) 7, 40,
2. 3
{1) sic
potes.
Non
autem dubium fideiussorem,
est
rei
promittendi bonis ad fiscum devolutis si idem fiscus

ob debitum restituendum fuerit conventus et solvePP. v k. Dec. Gordiano A. et Aviola
rit, liberari.
conss.
[a. 239]
16 Idem A. Maximo. Fuit liberum', antequam
adversus omnes fideiussores lis contestaretur, unum
singuli
(1)
nomine
tu duos fideiuset^ alter idoneus
[a.
procuratores
audire te
noluerunt ex bonis fideiussoris quae ad fiscum pervenerunt pecuniam repetentem, sed reum principalem convenire iusserunt, cum electionis potestas
si
A.
si
etenim, quae reo stipulandi nexa fuerunt, ita demum

ad vos transeunt, si facta nominis redemptione solutio celebrata est vobisque mandatae sunt actiones.
2
Quod si factum est, ea quoque vobis persequentibus adversus possessores extraordinariam iurisPP. iii
dictionem idem vir clarissimus impertiet.
non. lul. Gordiano A. et Aviola conss.
[a. 239]
15 Idem, A. Claudiano. Si indebitam pecuniam
quasi ex causa fideiussionis obstrictus in cautioneni
conss.
3 Idem AA. Maximo.
nostri,
quae
CR,
(3)
lit
B 26,
Z,
1,
74 seqq.
Cf.
malet P, mallet
(6) iyyvojfiai
rovSe
Dig. 46,
P^L^CR
(7)
liberum
Inst. 3, 20
(4) ma(5) et C, om.
PCRy
integruui C*
353
DE FIDEIUSSORIBOS
eorum
si
eligere creditori,
modo
ceteros miuus ido-
neos existimaret. at nunc post litis contestationem

iuris ratio non papetitionem divisam redintegrari
titur.
PP. II id. lun. Gordiano A. ii et Pompdano
conss.
[a.
17 Idem A. Brasidae.
241]
Omissis quoque pignori-
bus fideiussorem a creditoribus utiliter conveniri,

quod ex his refici non potuerit acceptus
PP. vi id. Mart. Attico et
sit,
Praetextato cotiss.
[a. 242]
18 Imp. Philippus A. et Philippus C. Smyrnae.
Si, ut proponis, fundum ob debitum obligatum non
iusto pretio vendidisti, residuam quantitatem,
ûam
ex pretio eiusdem servare potuisses, refundi tibi a
fideiussore non iure poscis^.
PP. r k. Aug. Pere[a. 244]
grino et Aemiliano conss.
Sabiniano.
Si alienam reo principaliter constituto
nisi in id
obligationem suscepisti vel fideiussorio sive mandavel quocumque alieno noniine pro debitore
torio
non posse urgueri^ creditorem, eum

accepit jpecuniam quam te convenire,
scire debueras, cum, si lioc in initio contractus specialiter non placuit, habeat liberam electionem. S. ii
k. Mai. AA. conss.
[a. 293]
20 Idem AA. et CC. Aurelio. Sententia bonorum
omnium ademptionem continente rei damnati principalis intercessores eligendi creditori potestas non
adimitur.
[a. 293]
21 Idem AA. et CC. luliano. Sicut eligendi fideiussores creditor habet potestatem, ita intercessorem
postulantem cedi sibi hypothecae sive pignori obliintercessisti
mutuam
qui
gata iure non prius ad solutionem, nisi mandata

super hac re fuerit persecutio, convenit urgueri.
XI
S.
Nov. AA. conss.
k.
22 Idem AA.
[a. 293]
Si ultra hoc,
Hermiano.
CC.
et
quod accepit ea, pro qua te mandatorio nomine intercessisse commemoras, daturum te scripsisti
praeses provinciae ex hoc, quod ultra mandatum tuum
"*,
numeratum
est,
te nihil exigi patietur.
S.
Mai. CC. conss.
23 Idem AA.
xii
[a.
CC
et
k.
294]
Reos principales
Atitipatro.
mandatores simphciter acceptos eligere vel pro

parte convenire vel, satis non faciente contra quem
egeras primo, post ad alium^ reverti, cum nullus
de his electrone liberetur, licet. S. non. Dec. Nicomediae CC. conss.
[a. 294]
vel
24 Idem AA. et CC Pergamio. Fideiussoris quidem heres exemplo rei prmcipalis tenetur. sed si
idem utrisque succedat, intercessionis obligatione
finita velut principalis tantum debitoris heres conveniri potest.
iS. xi^ k. lan. CC. conss.
[a. 294]
25 Idem AA. et CC. Philippo. Pignoribus datis

a reo principali distractis nec post longi temporia
intervallum' residuum a fideiussore creditor petere
S. vi k. lan.
lustinianus A.
prohibetur.
26 Imp.
CC
conss.
[a.
294]
luliano pp.
Sancimus,
si quis pro alio spoponderit,
quatenus eum intra
certum tempus tradat vel certam quantitatem pecuniarum pro eo inferat, et tempore statuto iam effluente
non poterit eum repraesentare non statim pecunias

pro eo stipulatas inferre, sed competere quidem post
temporis lapsum omnimodo poenalem actionem, non
autem statim summam, pro qua fideiussor admissus
1
est, profligari. Sed si quidem usque ad sex mensuum spatium tempus statutum sit, aliud tantum ei^
indulgeri, intra quod si possit personam exhibere
,
et
eam
poena
tradere,
Btitutum est, tunc, quanticumque
(l)
iic
PR^
C,
Z*C
quod daturum
Uommsen
VI
(3) sic
te
(2)
posces
C, urguere
scripsisti,
accepit
(11)
sed
Cf
quantacumque
conferat
PR^
nire praesidium, sed omnimodo poenam conferat**,

nisi intra primum tempus quod statutum est reus
principalis ab hac luce fuerit subtractus: turic enim
penitus ab exactione poenae liberum eum custodiri
6
oportet. Quod si secundo tempore instante mortuus fuerit, nihilo minus poena iam commissa a
7
fideiussore exigatur.
Omnibus, quae in fideiussores, quando tali*^ poenae fuerint illigati, statuimus, et in heredes pro utilitate eorum obtinentibus.
D. VI k. April. Constantinopoli Lampadio et Oreste
vv. cc. conss.
[a. 530]
27 Idem A. luliano pp. Si fideiussor nullam
quidem cautionem faciat ostendens se fideiussorem
extitisse, praesentibus autem tabulariis hoc confessus
est, quod in fide sua eum suscepit, ^^ûbitabatur a
Palaestina advocatione, utrumne post duos menses

liberatur quasi sine scriptis fideiussione facta, secundum generalia edicta*'* sublimissimae praetorianae sedis, an utpote scriptura interveniente teneatur: et divisio alia introducebatur
si
id'^ iuris
esse debet tam in publicis causis quam in pri,
(8) ei
ad
(12) taii
confessio
litteris
personarum, licet attestatio super hoc praecesserit,

attamen adhuc sine scriptis esse fideiussionem, videlicet in causis privatis, existimari et'^ duobus mensibus effluentibus ab huiusmodi nexu fideiussores
liberari, nisi in tempus certum data est fideiussio:
tunc enim in tantum eam extendi, in quantum etiam
2 attestatio fuerit expressa. Sin autem publica causa
interveniat, tunc omnimodo attestationem pro scriptura haberi. multis etenim privilegiis propter publicas necessitates publico iuri praestitis non ab re
est et nos huiusmodi praerogativam ei condonare.
D. X k. Mart. Constantinopoli post consulatum
[a. 531]
Lampadii et Orestis vv. *'cc.
28 Idem A. lohanni pp. Generaliter sancimus,
quemadmodum in mandatonbus statutum est, ut contestatione contra unum ex his facta alter non libe1
retur, ita et in fideiussoribus observari, Invenimus
enim et'^ in fideiussorum cautionibus plerumque ex
pacto huiusmodi causae esse prospectum, et ideo
generali lege sancimus nullo modo electione unius
ex fideiussoribus vel ipsius rei alterum liberari, vel
ipsum reum fideiussoribus vel uno ex his electo liberationem mereri, nisi satisfiat'^ creditori, sed manere ius integrum, donec in solidum ei pecuniae
2
persolvantur vel alio modo satis ei fiat. Idemex
que in duobus reis promittendi constituimus
,
unius rei electione praeiudicium creditori adversua

alium fieri non concedentes, sed remanere et ipsi
creditori actiones integras et personales et hjrpotheSi enim
3
carias, donec per omnia ei satisfiat.
pactis conventis hoc fieri conceditur et in usu quotidiano semper hoc versari adspicimus, quare non
ipsa legis auctoritate hoc permittatur, ut nec simpli-
P^CR, tam PtO*
PCR
(lo)
nisi
exposita fuerit a fideiussoribus ex repraesentatione
commemoras
(6) xi Hal,
PR
Sancimus itaque,
vatis.
PR,
PR
om.
cula data sunt, tamen post lapsum eorum semenstres

tantum habere eum indutias, intra quas sit ei licen3
tia personam et non pecunias reddere. Sin autem
et secunda adiectio temporis excedat, tunc omni4 modo poenam pecuniariam persolvat. Sed si quidem post statutum ab initio tempus completum maluerit reum pro quo convenitur defendere, licere ei
hoc facere, nisi pacti tenor ad* hoc reclamaverit,
si forsitan sine defeusione facienda pro eo fideiussit:
sed si defensionem subierit, eam usque ad finem
adimplere, nulla ei licentia concedenda in medio
personam tradere et pecuniarum dationem effugere.
5
Sin autem et secundum tempus effluxerit, nuUo
modo ei licentia concedatur nec ad defensionis ve-
i*, reposcea
(4) idem B:
...
M,
(9) sic
initio
temporis curri-
illmn Ci2'>
alium
C, nec longo temp. intervallo
(5)
(7) sic
om.
CR, om.
PR,
PR
redintegrare
reposcis
Sin autem
con-
sit liberatus.
mensuum tempus ab
'
amplius quam sex
VIII 40
deit.,
(13)
stc
generale edictum C
om.
(17) iohanni
PCR
recte
ad c, 29,
est c. 27
CR, cum im.

(15)
idem
dett.
(14
sic
(16) et
*S ffal, iuliano (iuliono P)

ut subscrtptio Haloandri pertineat
autem constitutio eiusdem diei sit, cuim
fortasse,
haec
(is)
enim
et
scripsi, satisfactum fiat
CR,
et
PCR
P, enim
(19) satisfiat
VIII
354
4042
citas suscipientium contractus
mutilare?
possit ius creditoris
stantinopoli vost consulatîm
ex quacumque parte
B. xv k. JSov. Conet
Lampadii
Orestis
531]
fiovov ecs
\a.
vv. cc.
29 ^Êav
Tii
iy/vrjai]Tat iutl roxo*,
fii]
htsTiav icardxsadâii^ aXXa roaovrov xjôvov, oaov

oaov ovv d'e'Xei xôvov oî^trio, fioffvv&nrat.
vov el fiT] vTteq to 8in?>.ovv avvaysrai ev avrco.
XXXXI
(XXXXII).'
1 ^lmp. AUxander A. Quintiano et^ Timotheo.

Delegatio debiti nisi consentiente et stipulanti promittente debitore iure pertici non potest: nominis
autem venditio et ignorante vel invito eo, adversus
quem actiones mandantur, contrahi solet. PP. v
id. Fehr. Maximo ii et Aeliano conss.
[a. 223]
Ex contractu
2 Imp. Gordianus A. Firmino.
pecuniae creditae actio inefficax dirigitur, si delegatione personae rite facta iure novationis vetustior
PP, k. Sept. Pio et Pontiano
contractus evanuit.
conss.
[a. 238]
3 Idem A. Muciano. Si delegatio non est interactiones apud te
posita debitoris tui ac
propterea
remauserunt, quamvis creditori tuo adversus eum
solutionis causa* mandaveris actiones, tamen, ante-
contestetur vel aliquid ex debito accipiat

tuo denuntiaverit, exigere a debitore
tuo debitam quantitatem non vetaris et eo modo tui
1
creditoris exactionem contra eum inhibere. Quod
si delegatione facta iure novationis tu liberatus es,
frustra vereris, ne eo, quod quasi a cliente suo non
quam
lis'
debitori
faciat exactionem, ad te periculum redundet, cum

per verborum obligationem voluntate novationis interPP. v id. lun. Gorposita** debito liberatus sis.
[a. 239]
4 Idem A. Stratonico. Non abstulit tibi procucum
ei
tuus
rator
mandasses exactioactionem, si,
nem pecuniae, quam hi tibi debebant, contra quos
de
reUquo eos Uberavit,
supphcas, parte accepta
cum neque contra voluntatem tuam novationem fain
non
cere neque
eo quod
solvebatur eos liberare
PP. id. libv. Gordiano A. et Aviola
potuerit.
conss.
[a.
et
Maximianus AA.
NOVATIONIBU8
ducebant novationes, nihil penitus priori cautelae

innovari, sed anteriora stare et posteriora incrementum illis accedere, nisi ipsi specialiter remiserint
quidem priorem obligationem et hoc expresserint,
'"
secundam magis pro anterioribus elegerint.
Et generaliter dennimus voluntate solum esse,
non lege uovandum, etsi non verbis exprimatur, ut
quod
1
sine
novatione, quod solito vocabulo avoârevTots

dicunt, causa procedat: hoc enim naturalibus inesse
rebus volumus et non verbis extrinsecus supervenire.
D. XI k. Aug. Consiantinopoli Lampadio et Oreste
vv. cc. conss.
DE NOVATIONIBUS ET DELEGATIONIBUS.
vel
1)E
239]
et CC.
Si pater tuus,
cui te successisse proSeptimiae.

ponis, creditori pro Alexandro suscepto nomine cerstipulanti spopondit, Ucet per impro-
tam pecuniam
bitatem Alexander ei satis non fecit, tamen summae

S. ii
repromissae nimis improbe solutio negatur.
id. April. Sirmi CC. conss.
[a. 294]
Hdem
AA.
6
et CC. Zivaro.
Nec creditoris creditori
[a.
530]
XXXXII (XXXXIII)."
DE SOLUTIONIBUS ET LIBERATIONIBUS.
1 Imp. Aritoninus A. Arisiaenetae.
In potestate
^
eius est, qui ex pluribus contractibus pecuniam desolutionis
bet, tempore
exprimere, in quam causam
reddat. quod si debitor id non fecit, couvertitur
ad eum qui accepit. si neuter voluntatem

expressit, prius in usuras id quod solvitur,
deinde in sortem accepto feretur.
PP. prid. non.
lun. duobus Aspris conss.
[a. 212]
electio
suam
2 Imp. Alexander A. Bassae.
Liberari fideius-
sores, quotiens fiscus tam creditori quam debitori,

diversis stationibus, succedit, ius certum est.
quod et in tua persona procuratores mei custoS. k. Itm. Lupo et Maximo conss.
dient.
[a. 232]
3 Imp. Gordianus A. Apollonio. Si, cum servus
licet
liberam peculii administrationem haberet,
mutuam
pecuniam ab eo accepisti, eique ante ademptum pecuUum vel priusquam ademptum cognosceres eam
PP. v k. Oct.
exsolvisti, ea solutione Uberatus es.
[a. 238]
Nihil
4 Idem A. Rufinae.
interest, utrum creditori pecuniam mutuam solveris, an ex eius voluntate servo numeraveris. nec enim ex eo, quod creditor in fatum concessit, priusquam instrumenta
redderet, evacuatae obligationis vires reparari queunt.
PP. prid. id. Oct. Pio et Pontiano conss. [a. 238]
5 Idem A. Celso. NuUa tibi adversus creditorem

alienum actio superest eo, quod debitam ei quantitatem offerens ius obUgationis in te transferri desideras, cum ab eo te uomeu comparasse non suggeras, licet solutione ab aUo facta nomine debitoris
evanescere soleat obligatio.
PP. vii k. Nov. Pio
et Pontiano conss.
[a. 238]
6 Idem A. Alexandro. Si inter patrem tuum
eosque, quos debitores esse dicebas, non de dubia
lite transactio facta est, sed parte tantummodo recuperata universum se recepisse cavit nec de superqui verbis obliâti erant pei acceptilatioUberavit nec donationis causa i(; factum est,
exuberantis debiti integra ei repetitio com|)etit. PP.
III id. Febr. Gordiano A. et Aviola cor,ss.
[a. 239]
7 Imp. Philippus A. et Philippus C. Antiocho.
Eius quantitatis, cuius petitionem ratio compensafluo eos
nem
S, xii k.
quisquam invitus aelegari potest.
Nov. Dorostolo CC. conss,
[a. 294]
7 Idem AA. et CC. Zoilo. Si solvere tibi pecuniam delegatus Eucarpus dare spopondit vel debitum
constituit, suo nomine conveniri potest. alioquin ad-
tionis
versus
eum experiri pro chirographario debitore tuo

frustra conaris.
S. xvii k. lan. CC. conss. [a. 294]
festum
8 Imp. lustinianus A. ad senatum. Novationum

nocentia corrigentes volumina et veteris iuris ambiguitates resecantes sancimus, si quis vel aliam personam adliibuerit vel mutaverit vel pignus acceperit
vel qnantitatem augendam vel minuenaam esse crediderit vel condicionem seu tempus addiderit vel
8 Idem A. et C. Rufo. Usuras, quae quotannis

in urbe numerandae sunt, promittere aUo loco dependi nisi ex iusta causa exempU ratio minime sinit.
PP. V id. Mai. Philippo A. et Titiano conss. [a. 245]
9 Impp. Diocletianus et Maxi?nianus AA. Cassio.
detraxerit vel cautionem iuiiiorem acceperit vel aliquid fecerit, ex quo veteris iuris conditores intro-
(l)parte C'/2^ cftusa PR*

(2)
26, i, 93
(a)
26, 4, 35 segq.
4, 39, 3
Cf. Dig. 4b, 2
(4)
(5) quintiniano et /. gem.j om. iibri
causa
(6)
CR",
oaugam C'*, modo oausa JR
(7) lis 0>RM''y lie (7,
XL 29
St
quis
pro usuris
fideiusserit,
non
in
btennium solum tenetur, sed in tantum

tempus, in
usuram non posse reposci maniPP. vi k. Aug. Peregnno et Aemiliano
excludit,
est.
conss.
[a.
244]
Obsignatione totius debitae pecuniae sollemniter facta

Uberationem contingere manifestum est. sed ita demuiu oblatio debiti liberationem parit, si eo loco,
litem
4,
5,
T^C
i/*
(s)
(10)
(11)
26,
quantum pactus
constituat,
dum
interpositam
quod F*.^C*,
6,
Mommten
(9) tunye
P^R, om. V (vel F)
et
109 seqq.
Cf. Dig. 46, 3
est.
quantum igitur vult tempus
nc in eo supra duplum colligatur.
DE SOLUTIONIBUS
355
PP. v id.
quo debetur solutio, fuerit celebrata.
Mai. Maximo li et Aquilino conss.
[a. 286]
10 Idem AA. et CC. Anibrosio. Successores eius,
qui maior quinque et viginti annis in solutum pro
debito iure mancipia dedit, haec revocare non posse
constat. S. v id. April. Byzantii AA. conss. [a. 293]
11 ^ldem AA. et CC. Capitolinae. Cum maritum
tuum a debitoribus tuis minoris viginti et quinque
annis constitutae velut ex causa tibi debiti aliquas
accepisse quantitates nec tamen te consensum commodasse significes, nullum tibi potuit praeiudicium
nisi factam solutionem post maiorem aetafieri,
tem ratam feceris. S. v^ k. mai. Heracliae AA.
conss.
[a. 293]
Invito vel ignorante creditore qui solvit alii, non se liberat obligatione. quod si hoc vel mandante vel ratum habente eo fecerit, non minus liberationem consequitur,
quam si eidem. creditori solvisset. S. iii id. Mai.
AA. conss.
[a. 293]
13 Idem AA. et CC. Philotimo. Si obligatum ex
causa mandati non per stipulationem facta novatione,
12 Idcm AA.
CC. Eutycho.
et
post acceptilatione^ liberasti, sed tantum receptam

ex eadem causa debitam quantitatem falso scripsisti,
figmento veritatis extingui non potuit obligatio. S.

vii k. lun. AA. conss.
[a. 293]
14 Idem AA. et CC. Cutac. Pecuniae solutae
professio collata instrumento maiorem gestae rei pro-
bationem continet, quam
mutuae pecuniae
si
VIII
instnimento continetur
cancellatum '^) nec ne sit chirographum vestrum **

solutionem semel debiti factam ei, qui exigendi potestatem habuit, probantium nihil interest. S. v id.
Dec. CC. conss.
[a. 294]
23 Idem AA. et CC. Vatio. Si lilterarum Auxanonis contemplatione , quas ad Aristonem de nume,
randa tibi pecunia dederat, recepisse scripsisti debitum ab Aristone, mandato non impleto, cum petitio
debiti manet integra, nihil legitimam exactionem
S. xv k. lan. Nicomediae CC.
impedire potest.
conss.
[a.
''^
17
tam
nomen
pecuniam, in solutum nolentem
debitoris
S.
Idem AA.
xv
et
tui
CC
consentiente
pecunia
293]
[a.
est
iuris
IVlanifesti
quam rebua pro nucreditore
S.
comparatam obligationem.
ratio
iuris
compelli
Nov. AA. conss.
k.
Cassio.
alio pro debitore solvente
merata
XXXXIII (XXXXIIII)*.
DE ACCEPTILATIONIBUS.
CC.
et
sumpsisti
ipermittit.
et
chirographum acceptae
S. v id. lul. AA.
[a. 293]
Quartioni.
Quod debitori
tuo chirographum redditum contra voluntatem tuam
adseveres, nihil de iure tuo deminutum est. quibuscumque itaque argumentis iure proditis hanc obligationem tibi probanti eum per huiusmodi factum
liberationem minime consecutum iudex ad solutionem
iure debiti compellet. S. vk.
Se^t. AA. conss. [a. 293]
16 Idem AA. et CC. Chandemo. Eum, a quo
non
294]
CC. Rufino. Cum pro pecunia

secundum placitum Euandro te
fundum dedisse profitearis, eius industriam vel eventum meliorem tibi, non ipsi prodesse, contrarium
non postulaturus, si minoris distraxisset, non iusta
S. VII k. lan. Nicomediae CC. conss. [a. 294]
petis.
25 Idem AA. et CC. Antelliano. Solutionem adseveranti probationis onus incumbit: quo facto chirographum condicere potest. S, iii k. lan. Nicomediae CC. conss.
[a. 294]
24 Idem AA.
quam acceperas
fuisset redditum.
15 Idem AA.
suscipere
an accepta minor6
quantitate tantum quantum lectio probat in scriptura'2 conferri placuit. nam superiori quidem casu
residui petitio debiti manet integra, posteriori vero
consensu transactionis finitis stare convenit. S. iii
non. Dec. CC. conss.
[a. 294]
22 Idem AA. et CC. Grato. Inductum (id est
conss.
mutuam
scripsisti,
4244
k.
I)ec.
datis
tolli
Sirmi AA.
conss.
1 Imp. Antoninus A. Apronio. lam tibi rescripsi

quaeri, an sollemnibus verbis
tutoris auctoritate interveniente soror tua acceptilatione debitorem suum liberaverit.
quare si in repetenda pecunia, quam exsolvit, diversa pars perseveraverit, uteris defensionibus competentibus. PP.
III id. Fehr. duobus Aspris conss.
[a. 212]
2 "Inwp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Claro. Si donationis gratia novatione facta per ac-
posse apud iudicem
ceptilationem praestiteris liberationem, omnis agendi

S. vi k. lan. AA. conss. [a. 293]
via perempta est.
3 Idem AA. et CC. Demetriae. Per Aquihanam
stipulationem pacto subditam obligatione praecedente

sublata et acceptilatione
quae fuerit inducta, perempta ei, qui ex nuUa causa restitui potest, omnis
agendi via praecluditur. S. v k. Dec. CC. conss. [a. 294]
[a. 293]
CC. Domitio Aphohio^. Inquisitio veritatis tolli non potuit, quod chirographa,
quae fecerat procurator tuus, recepta tibique restituta ab ipsius herede proponas cum subscriptione
procuratoris significante, quod nihil creditoribus debeatur, cum nihil prohibeat et creditoribus satisfactum et non vestrae pecuniae, sed ipsius, cui negotium gerendum mandaveras, processisse solutionem.
5.8 id. Febr. CC conss.
[a. 294]
19 Idem AA. et CC. Dioaeni. Si, actore"^ tam
mutuis pecuniis dandis quam debitis recipiendis prae-
et Antoninus AA.
Munatio,
rem a possessoribus sumptu ac
evictio quoque non
periculo suo persequi debet.
posito, in hoc
praestatur in singulis,
18 *Idem AA.
et
quod susceperas eius dominae^ per

instrumentum inane solutione
celebrata nihil tibi nocere potest *". aliter enim solventes servo de actione domini liberare se minime
[a. 294]
possunt. S. V id. Oct. CC. conss.
20 Idem AA. et CC. Eucratidi. Si operas certi
servi pecunia sumpta creditorem sibi in debitum
compensare placuit, his secundum conventionis fidem
fecisti
ipsum
praestitis de
vari debet.
conss.
satis,
mancipio restituendo pacti tenor serf" k. Nov. Hadrianopoli CC.

S.
294]
[a.
Interest multum,
21 Idem AA. et CC. Rufo.
utrumne spe futurae numerationis suscepisse te quod
iunge 5, 16,
acceptilationem
(l)
(5)
4,
(2)
VCR
(7)
5,
17
16,
iunge
libri
2,
(3)
25,
iii
(6)
PC*
et
P, domini
(10) potes
P*
(11)
1.
ins.
actore PC*i2, actori PfC^^R^
minae P"CR, domini

instrumentis
vin
(4)
4, 51, 4, om.
aphobio
51,
17
My
sic
4,
51,
2, 25,
(s)
(9) sic
4
1.
do-
CR,
11
Mommsen
xxxxmi
(xxxxv)."
DE EVICTIONIBUS.
1
Severus
Impp.
Emptor
hereditatis
cum hereditatem iure venisse

constet, nisi aliud nominatim inter contrahentes conPP. VI k. Mart. Severo II et Victorino
venit.
conss.
[a. 200]
2 Idem AA. Quartae. Quoniam avus tuus, cum
praedia tibi donaret, de evictione eorum cavit, potes
adversus coheredes tuos ex causa stipulationis consistere ob evictionem praediorum, pro portione scilicet
nudo autem pacto interveniente minime
PP. ii
donatorem hac actione teneri certum est.
k. Mart. Antonino A. ii et Geta ii conss.
[a. 205]
3 Idem AA. Aureliano. Qui rem emit et ^^ possidet, quamdiu evicta non est, auctorem suum prophereditaria.
(12)
scripturam
cum
Mommsen
(13) id est
C, vestram
iuste C*, iniusta i2, iusta ratione
seqq.
dett.
3, 32, 18
et post
(14)
Cf.
sic
Dig. 46,
(18)
PLR^,
om.
19, 19
cancellatum dd.
i?,*
(15) iusta
(l6)
fortnsse
Cf Dig.
21,
(17)
C
45*
0,
26,6, 21
iungenda
est
(19) et i2,
terea,
nire
quod aliena* vel obligata

PP. viii k.
non potest.
conveFaustino et
res dicatur,
Aug.
[^- 210]
Rufino conss.
4 Jmp. Antoninus A. Georgio. Si praedium tibi
creditoribus fuerat obligatum,
pro soluto datum aliis
igitur si hoc iure
causa pignoris mutata non est.
fuerit evictum, utilis tibi actio contra debitorem
contractus vicem venditionis
competit. nam eiusmodi
obtinet. PP. xi k. Aug. duobus Aspris conss. [a. 212]
5 Idem A. Patroinae. Ex praediis, quae mercata
et necdum tibi
es, si aliqua a venditore obligata
tradita sunt, ex empto actione consequeris, ut ea a
creditrice liberentur: id enim* fiet, si adversus venditorem ex vendito actione pretium petentem doli
exceptionem opposueris.
Aspris conss.
PP. xv
k.
Oct.
duobus
212]
dubitatur,
[a.
D Imp. Alexander A. Octavio.
No"!!
evictionem non promiserit,

empto competere actionem. PP. viii
id. Mart. Alexandro A. cons.
[a. 222]
7 Idem A. Hilariano. Auctore laudato si evicta
res est, fideiussorem, etiamsi agi causam ignoraverit,
conveniri evictionis nomine posse non ambigitur.
PP. III non. April. Alexandro A. cons.
[a. 222]
8 Idem A. Clementio. Emptor fundi, nisi auctori
aut heredi eius denuntiaverit, evicto praedio neque
ex stipulatu ^ neque ex dupla neque ex empto actiospecialiter venditor
etsi
re evicta ex
nem
contra venditorem vel fideiussores eius habet.

si iudicio emptor non adfuit aut praesens
iniuriam iudicis victus est absente auctore vel
Eer
deiussore, regressum adversus eum non habet. PP.
VIII id. Dec. Alexandro A. cons.
[a. 222]
9 Idem A. Terentio. Si controversia tibi possessionis, quam bona fide te emisse adlegas, ab aliquo
movetur, auctori heredive eius denuntia. et si quidem obtinueris, habebis quod emisti. sin autem
evictum erit, a venditrice successoreve eius consequeris, quanti tua interest: in quo continetur etiam
eorum persecutio, quae in rem emptam a te, ut
melior fieret, erogata suut. PP. xi k. lan. Alexandro A. cons.
[a. 222]
10 Idem A. Largo. Si fines agri venditor demonstravit et lêm dixit intra eos neminem ingresBurum, si quid inde evincatur, periculo fit* auctoris.
^
quod si finibus suis quos demonstravit agrum ven-
sed
et
PP.
didit, lis finalis ad venditorem non pertinet.
VII k. Dec. Maximo ii et Aeliano conss.
[a. 223]
11 Idem A. Clementi. Exceptione doli recte eum
submovebis, quem ab auctore tuo fideiussorem accepisti, si eius nomine controversiam refert, quasi
per uxorem suam, antequam tu emeres, comparaverit, qui vendenti adeo consensum dedit, ut se
etiam pro evictione obligaverit.
PP. non. Fehr.
[a. 231]
Iz Imp. Gordianus A. Philippo. Sive in libertatem evictus est servus quem mercatus es, sive
cum comparares convenit, si qua quaestio eius nomine relata esset, etsi necdum evictus esset, ut pretium recuperares, praeses provinciae, quod tibi prae-
standum animadverterit, restitui iubebit. PP. vii

Mart. Gordiano A. et Aviola conss.
[a. 239]
1 3 Idem A. Zoilo.
Si ob causam iudicati pignora
id.
capta sunt ex eius auctoritate, cui praecipiendi ius

ea de quibus complecteris, eaque tu* mercatus
es, frustra ab ea quae condemnata est vel quae in
fuit,
eius
locum successit eorum refertur quaestio, quando-
quidem, etsi evictio eorum ab alio subsecuta fuisset,

adversus eos debuisse dari actionem, quibus pretii
solutio proficit, meritissime
rescriptum est.
k. lun.
14 Idem
cum B, alienata PC
CR, stipulatione
sic
(3)
ex Btipulatu
noij
(6) ea de q.
ea quae tu C/2,
eaque de q.
eiusdcm
ins.
P,
eius
PP. xvi
[a. 239]
Bive possessio venditoris
A. Secundino.
(i)
(5)
DE EVIOTIONIBUS
356
VIII 44
c.
c.
eiusdtjmquc
(2) id
enim] idem mct.
(4) fit
C, sit
PR
eaque tu Afo^ eadem q.

tu
IfAP
iJ*;
eius
sic
c.
P^R",
idemque scr.
(7)
filius eiusdemque' patris heres frustra quaestionem movet, sive non patris, sed filiis eius possessio fuit, de qua iure hereditario auctor laudari
PP. xiiii
potest, controversiam movere non potest.
k. Aug. Gordiano A. et Aviola conss.
[a. 239]
fuit,
15 Imp. Philippus A.
et
Philippus C. Menandro.
iniuria iuaicantis, sed iuris ratione superatus
non
Si
es,
pignus ob evictionem acceptum soUemniter perPP. k. Aug. Philippo A. et Titiano
sequi potes.
conss.
1
245]
[a.
et
Maximianus AA. Alexan-
dro et Diogeni.
Super empti agri quaestione disceptabit praeses provinciae et, si portionem diversae
partis esse cognoverit, impensas, quas ad meliorandam rem vos* erogasse constiterit, habita fructuum
ratione restitui vobis iubebit.
nam super pretio
evictae portionis non eum qui dominium evicerit, sed
auctricem conveniri consequens est. PP. x k. lul.
[a. 290]
17 Idem AA. Muciano. Si, cum quaestio tibi
^"
super eo quem
comparaveras commoveretur, aucto-
rem tuum certum
fecisti
nec citra iudicis discepta-
eum quem** emeras
tionem
tradidisti,
praeses pro-
vinciae in damnis, quae te tolerasse meministi, medelam iuris adhibebit. PP. v id. Iôv. ipsis iiii et
III AA. conss.
[a. 290]
18 Idem AA. et CC. Eutychio. Si status super
homine tibi venumdato mota quaestio est, sollemnibus, quae iuris admittit ratio, interpositis si secundum Ubertatem fuerit lata sententia, poteris de evictione, si nesciens condicionem eius comparasti, sine
aliqua dubitatione auctorem vel eius fideiussores
heredesve eorum convenire. quod si fuisse servum
sententia declaraverit, intellegis ad venditorem te
non posse.
reverti
19 Idem AA. etCC. Theodoro.
[a. 293]
Si obligata praedia
venumdedisti et longi temporis praescriptione solita

emptores se*^ tuen possunt, evictionis periculum
timere non potes. S. ii k. Mai. AA. conss. [a. 293]
Idem AA. et CC. Solido et aliis. Si parentes
20^
vestri mancipia venumdederunt quaestioque dominii
mota est, emptoribus adesse ac defendere causam
1
non prohibemini. Quod si eis haec iam'^ evicta
Bunt, instauratio litis ex persona vestra, si appellationem non interposuistis
coutra ius desideratur.
2
Empti sane iudicio pro evictione si conveniri
coeperitis, nec vobis, ut defendatis, negotium denuntiatum probetur, intellegitis, quatenuB vosmet ipsos
,
tueri debeatis.
21
vi k. lul.
S.
Idem AA.
AA.
conss.
[a.
21)3]
CC.
Heliodoro.
Empti actio
longi temporis praescriptione non submovetur, licet
post multa spatia rem evictam emptori fuerit comet
Si
itaque is, quem te comparasse

in libertatem proclamet, interpellare venditorem sive successores eius debes, ut
2
tibi adsistant causamque instruant.
Quem si liberum esse vel servum*^ non esse fuerit pronuntiatum, nec te conventione remisisse periculum evictionis fuerit comprobatum, praeses provinciae, si res
1
probatum.
commemoras, nunc
integra est, quanti tua interest restitui tibi providebit". S. j:/" k. lul.'"' Serdicae AA. conss. [a. 293]
22 Idem AA. et CC. lulio. Cum tibi liberum
veuumdatum fundum ab auctore proponas,
si
ex
antecedente obligatione (ûod debebatur iure solvisti,

stipulationem, quam subiectam emptioni de indemnitate proponis, ipsius conceptio commissam manifeste
declarat. jS. vii k. Sept. Viminacii AA. conss. [a. 293]
23 Idem AA. et CC. Eustochiae. Cum successores etiam venditoris pro evictione teneri possint, si
velut obligata sibi res publica Thessalonicensium
pignoris
(8)*ic
R cum B,
eiam
C
/2',
persequi
quae comparastl,
PC (9) vos R, vobis C (lo) quem

oum quem PR'', eum quae /2", hoo
(13) haec iam i2*,
(12) 86 M, om. PCR
haeo omnia C
(16) sie
(14) tuum ins.
PR, quod C
quod
iure
instituat
CR, iubebit
filiis
(u)
(16) vi scr.
(17) iul.
P, aug.
HaL
CREDITOREM EVICT. NON DEBERE
357
auctoris heredibus quocumque gradu constitutis adgistere negotio denuntia.

quod' sive praesentibus
his fundus quem emisti fuerit evictus sive absentibus, postea quanti tua interest rem evictam non esse
teneri, non quantum^ pretii nomine dedisti, si aKud
non placuit, publice notum est. S. ii k. lan. Sirmi
AA. conss.
[a. 293]
24 Idem AA. et CC. Eutychio. Si post perfectam
venditionem ante pretium numeratum rei venumdatae
mota
ment
fuerit quaestio vel
in
libertatem,
non iusta
fisci nomine movetur controversia

sive
quia potior fuerat, quando vendebat, sive quia infirmior, quoniam hoc utique praestare debet, qui
pignoris iure vendat, potiorem se ceteris esse creditoribus.
PP. XV k. Nov. Maximo ii et Aeliano
Unde cum
monstratur.
parte pretii numerata, domus quam emisti tibi^ velut

pignoris iure obligatae ne ad emptionem accederes,
denuntiatum ab aliquo proponas, mdex tibi quae ex
emptione veniunt praestari providebit. S. vi k. Fehr.
Sirmi CC. conss.
[a. 294]
25 Idem AA. et CC. Saturninae. Si tibi liberam
Saturninus condicionem eius ignorans distraxit ac
nunc eam defendit in libertatem, bac libera pronun-
XXXXVI
Febr.CC
conss.
[a.
294]
CC
Neoni.
Si quis tibi servum
vendidit, postquam is rebus humanis exemptus est,
cum evictionis periculum finitum sit, a te conveniri
non potest. S.
27 Idem AA.
et
Sirmi
ii k. April.
CC
conss.
die et conss.
2 Imp. Antoninus A. Maroniae. Eius, quod in

potestate patris agens habuisti, dominium ad patrem
tuum pertinuit extra ea, quae non adquiruntur. PP.
XIII k. Mart. Laeto ii ei Cereale conss.
[a. 215]
3 Imp. Alexander A. Artemidoro.
Si filius tuus
in potestate tua est, res'* adquisitas tibi alienare
294]
sciens
[a.
CC
Theophilo. Si fundum
comparavit Athenocles nec
quicquam de evictione convenit, quod eo nomine
nam si ignodedit, contra iuris poscit rationem.
rans, desiderio tuo iuris forma negantis' hoc reddi
S. xvii k. Oct. CC. conss.
[a. 294]
refragatur*.
28 Idem AA. et CC Maximiaîo. Emptori etiam
alienum
vel
et
obligatum
non potuit; quem,

agnoscit,
hiberis,
venditoris iura prodesse non ambigitur.

si igitur
vobis propter rei proprietatem mota fuerit quaestio,
tam propriis quam venditoris defensionibus uti poteritis.
S. III non. Oct. Scuppis CC. conss.
[a. 294]
29 ''Idem AA. et CC Hheso. Si permutationis
gratia praedia curatoribus quondam fratris tui mater
tua dedit,
his,
quae
eorum vicem
in
quam ad defensionem
fuerit
si pietatem patri debitam non

castigare iure patriae potestatis non proartiore remedio usurus, si in pari con-
tumacia perseveraverit eumque praesidi provinciae

oblaturus dicturo sententiam
quam tu quoque '
dici volueris.
PP. v id. Dec. Albino et Maximo
,
conss.
[a.
227]
4 Impp. Valerianus et GalUenus AA. et Valerianus U.Gallae. Congruentius quidem videtur intra
domum, inter te ac filios tuos si quae controversiae
accepit, postea-
denuntiatum, vel
(XXXXVII).
1 Impp.Antoninus et Verus AA.^^ Titio. Si filium

tuum in p-otestate tua dicis esse, praeses provinciae
aestimabit, an audire te debeat, cum diu passus sis"
ut patris familias rem eius agi per eos, qui testamento matris tutores nominati fuerunt.
PP. sine
venditorem vel ex stipulatione duplae \ quantum

in hanc deductum est, vel empti actione quanti tua
26 Idem AA.
223]
a creditrice
DE PATRIA POTESTATE.
tiata
interest convenire potes. S. id.
Si
iure pignoris fundos pater tuus comparaverit, evictis

ita demum petitionem adversus creditricem
Eraediis
abere iure potes, si'^ cum vendiderit, de evictione
rei promisit vel etiam dolo malo, cum sciret prudensque esset rem sine vitio non esse, eam patri
tuo, cui successisti, venumdedit. nam sicut genus
eiusmodi contractus inscium creditorem vinculo evictionis non adstringit, ita eum, qui fraudem admisit
PP. viii id. April. Savel decepit, non excusat.
bino II et Venusto conss.
[a. 240'
in ipso limine contractus
auctoritate
iuris
pelli
[a.
2 Imp. Gordianus A. Sabino.
immineat evictio, emptorem, si satis ei non offeratur, ad totius vel residui pretii solutionem non com1
conss.
mancipia venumdata procla-
cum
4446
VIII
cum
oriuntur, terminari.
eorum
ad
Sed si ita res fuit, ut' inexperiundum et ad vindictam
eorum non haberet facultatem,
iuriis
est eos conveniri posse

ISicomediae CC. conss.
[a. 294]
30 Idem AA. et CC. Hastio. Non ex eo, quod
a
matre
tua
mancipium comparavit evicduplam qui
processeris, aditus praeses provinciae super disceptationibus quidem pecuniariis consuetum exerceri iubebit ordinem iuris: reverentiam autem debitam ex-
evictis quanti interrationis est.

S. vii id. Dec.
nomine
tionis
est,
opinio eius ex
stijjulatus
alienae
hoc laeditur, ut malae

convincitur, nec
emptor existimetur. aliis itaque hoc indiciis,
si vis^ probare debes.
S. id. Dec. CC. conss. [a. 294]
liano et
fidei
Mcomediae
CC. conss.
XXXXV
[a.
conss.^''
fiscus
iu
ius
alterius
emptori
PCRW
(3) tibi,
(2) sic
quo Mommsen
domus quam emisti scr.
(l)
3f*, quanti
duplae M^^ dupla P,

dupli P*/2, duplae actione C, dupl 3i*
(5) sic P'R'',
negan#(d?)i8 F, neganti J*, negantes C, negandi i?"
(6) refragatum V
(7) fortasse iungenda est 6, 56, 2
(8)
si
vis
R,
(10) si V, sive
1, 6 Inst. 1, 9
sivi
(4)
F, suis
PCR
(ll)
(12)
ant.
(9)
31,
2, 4
et seu.
seqg.
aa.
25,
conss.
tamen
creditoris successit,
7,
63.
64
Cf.Dig.
F, ant.
a.
et
[a.
288]
et CC. DupUanae.
Si maritus tuus,
licet militans, in patria potestate constitutus filium
legitimis suscepit nuptiis, eum in potestate avi perS. prid. non. April. CC.
severasse non ambi^tur.
propter fisci debita praedium obligatum procurator meus vendidit, evictio non debetur, quia et
privatus creditor eodem iure utitur, nisi nominatim
Si
259]
7 Idem AA.
toris
fuerit.
[a.
6 Idem AA. Hermocjcni. Abdicatio, quae Graeco

more ad alienandos hberos usurpabatur et apocervxis dicebatur, Eomanis legibus non comprobatur.
PP. XVII k. Dec. Maocimiano A. ii et lanuario
294]
(XXXXVI).
hoc repromissum a privato
conss.
vitae ut exhibeat tibi, rectoris provinciae auctoritate

compelletur. PP. k. Mart, Diocletiano iii et Maximiano AA. conss.
[a. 287]
CREDITOREM EVICTIONEM NON DEBERE.

Cum iure credi1 Imp. Alexander A. Publicio.
Basso
5 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Donatio.

Filia tua non soium reverentiam, sed et subsidium
31 Idem AA. et CC. Agatho. Heredem fideiussoris rerum,

pro quibus defunctus apud emptorem
intercesserat pro venditore, factum eius cui successit
ex sua persona dominium vindicare non impedit^ sciHcet evictionis causa durante actione. S. xviii k.
lan.
ius
hibere matri filios coget et, si provectam ad inclementiores iniurias improbitatem deprehenderit, laesam
pietatem severius vindicabit. PP. xvi k. lun. Aemi-
scientia
rei
et
[a.
294]
8 ^'Idem AA. et CC. AemiUanae. Libertos exemplo

ingenuorum filios suos post libertatem ex legitimis
verus
sic
a.
CR,
severus et ant. aa,
(13)
V^C, sit i2
(14) res om. V
vel F*
(16) in ins. Mommsen
coss. Hal.j aa.

extet,
a. 287
conss. F:
consulatum ab
(Diocletiano
esse recte coniecit
Hal
111 et
(15)
sis
T'*/2*,
quoque] que
(17) a. 11 et ian.
alia constittitto a. 288 non
consules
interpolatum et ad
eum
Maximiano AA.
Mommsen
(18)
conss.) restituendos
6, 66, 7
natos in potestate habere non est prohibi{a. 294]

XVI k. Mai} Sirmi CC. conss.
9 Idem AA. et CC. Nicagorae. Nec filium nede partu
gare cuiquam esse liberum senatus consulta
agnoscendo ac denuntiata poena, item praeiudicium
edicto perpetuo propositum et remedium alimentorum apud praesidem maiori trimo petenti^ monstratum iure manifesto declarant. S. v k. Mai. Sirmi
CC. conss.
[a. 294]
10 ^lmp. Cofistatitiiius A. ad Maximum pu. Libertati a maioribus tantum impensum est, ut patrinuptiis
tum.
S.
bus, quibus ius vitae in liberos necisque potestas

olim erat permissa^ eripere libertatem non licerct.
Thessalonicae Severo et Rufino
J). XV
k. lun.
conss.
[a.
323]
1 Imp. Gordianus A. Marciae.

Hi, qui in aliena
sunt potestate, iuxta ius civile non nisi apud eum,
apud quem plena legis actio est, adoptari possunt.
rP. k. lun. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239]
2 Invpp. Diocletianus et Maximianus AA. Timo-
Impuberem, quem ad vicem naturalis subolis
adrogare desideras, si hi, qui sanguinis necessitudine

iunguntur, id ei expedire apud ^raesidem provinciae
confirmaverint filium habebis, ita ut bonorum tuorum quarta pars tam ^ in postremo iudicio tuo, quam
si a te emancipatus fuerit, ei praebeatur et super
patrimonio eius idoneis fideiussoribus datis servo
publico caveatur, ne sub copulandae adoptionis obtentu in facultates eius, quae ei diligenti provisione
1
servandae sunt, inruas. Adrogatio etenim ex in,
dulgentia princiâli facta proinde valet apud praetorem vel praesidem intimata, ac si per populum
iure antiquo facta esset. PP. v id. Mart. Maximo ii
et Aquilino conss.
[a. 286]
3 Idem AA. Marciano. Cum eum, quem adrogare vis, libertum tuum esse profitearis nec ullam
idoneam causam precibus indideris, id est quod non
liberos habes, intellegis iuris auctoritatem desiderio
tuo refragari. PP. xvi k. lul. Maximo ii ei Aquilino conss.
[a.
4 Idem AA. Proculiano.
286]
Adoptio non tabulis,
per tabellionem conficiendis, sed sollemni iuris

ordine apud praesidem solet copulari. PP. k. Sept.
licet
ipsis iiii et III
AA.
conss.
[a.
290]
A muliere quidem,
Syrae.
quae nec suos filios habet in potestate, adrogari
non posse certum est. verum quoniam in solacium
amissorum tuorum filiorum privignum tuum cupis
in vicem legitimae subolis obtinere, adnuimus votis
5 Idem AA.
et
CC.
secundum ea, quae adnotavimus, et eum proinde

atque ex te progenitum ad fidem naturalis legitimiS. prid. non. Dec.
que filii habere permittimus.
Triballis Tiberiano et Dione conss.
[a. 291]
6 Idem
et CC. Melitoni.
Adrogationes eorum, qui sui iuris sunt, nec in regia urbe nec in
provinciis nisi ex rescripto principali fieri possunt.
tuis
AA
S. iiii noji. April. Byzantii AA. conss.

[a. 293]
7 Idem AA. et Cu. Attico. In adoptionem quidem alienae civitatis civi recte dato additur, non mu-
tatur patria,
ac
ac propterea ius originis in honorum
munerum obsequio per adoptionem non minui
perspicis.
xi
k. Febr. Sirmi CC. conss. [a. 294]

et CC. Isioni.
In adoptionem patre,
est potestate, libertae fiKam dante, matris
S.
8 Idem AA.
in
cuius
patronus adoptare non prohibetur.

nam sui iuris
adrogatio feminae nisi ex nostro rescripto numquam
S. v id. Febr. CC. conss.
procedit.
{a. 294]
9 Idem AA. et CC. Marciano. Adoptatum, licet
Mart. /. gem.
(2) sie CR", petendi V, pete 22
Th. 4, 8, 6: iunfê 7, 18, 3
(4) potestas permissa est {om. olim) Th.
33, l, 41
(5)
(l)
(3)
Cf Dig.
1,
Inst
1,
11
(6)
segg.
tuorum
tuorum tam F, quanta para
/S
ex beneficio nostro, emancipatione sollemni separare

familia sua pater adoptivus minime prohibetur. v k.
Nov. Anchiali CC. conss.
[a. 294]
Cum in
constituti
a
filii
familias
adoptivis filiis, qui
patri-
bus naturalibus
cidit
quaedam
tam C,
(7) sic CR^
q. p.
aliis dantur, antiquae sapientiae indubitatio

si oportet talem filium , si
naturali patre fuerat, habere contra
,
praeteritus a
eius testamcntum de inofficioso actionem (quam Papinianus quidem negat, Paulus autem sine eflFectu
derelinquit, Marcianus vero distinguit, ne ex hac
causa utriusque patris^ perderet successionem, naquidem voluntate eius circumventus, adoptivi propter egestatem, quam forte habebat), et iterum aiiud vitium erat exortum: si enim post patris
naturalis obitum pater adoptivus per emancipationis
turalis
modum
XXXXVII (XXXXVlIIj.^
DE ADOPTIONIBUS.
theo.
DE ADOPTIONIBUS
358
VIII 46. 47
iura
adoptionis
dissolvisset,
nulla spes ei
remanebat neque contra patris naturalis voluntatem,

quia mortis eius tempore in aliena fuerat familia
constitutus, neque contra adoptivum patrem, quia
per emancipationem eius familia exemptus est: ideo
talem dubitationem et tale vitium corrigentes sanci-
mus per adoptionem quidem ad extraneam personam

factam iura naturalis patris minime dissolvi, sed ita
eum permanere, quasi non fuisset in alienam familiam translatus. cum enim tanta fragilitas est adoptionis,
ut possit in ipso die et
filius fieri et
extra-
neus per emancipationem inveniri, quis patiatur iura

naturalis'* nexu divino copulata ludibrio defraudari, cum in hoc casu et contradicendi filio ex
iure vetere datur licentia et invitus transire ad
patris
1
aliam familiam non cogitur? Omnia igitur, secundum quod iam disposuimus, cum ad extraneum
patrera fUius per adoptionem transfertur, maneant

integra iura^ sive ad de* inofficiosi querellam sive
ad alias omnes successiones sive ab intestato sive
ex testamento, quae liberis deferuntur, ut et ipse

possit prodesse patri naturali et ab eo naturalia
\a debita
"Si vero pater naturalis avo
percipere.
matemo filh sui vel, si ipse fuerit emancipatus, etiam
paterno, vel proavo simili modo paterno vel materno
filium suum dederit in adoptionem, in hoc casu,
quia in unam personam concurrunt et naturalia et
adoptiva iura, maneat stabile ius patris adoptivi et
naturali vinculo copulatum et legitimo adoptionis
modo constrictum: et ad eum soliim respiciat filius,
cui eum et natura adgregavit et lex per adoptionem
adsignavit, et Papiniani sententia in hac specie procedat, et ad eum tantummodo filius adoptivus spes
totas extendat et non patris naturalis successionem
molestare concedatur, sed avita et proavita tautummodo reverentia protegetur, eique adquirat quae
posount adquiri et prodesse, et is ei solus pater intellegatur, quem lex fecit et natura non dereUquit.
ib
Neque enim Marciani distinctioni locum esse in
hoc casu invenimus, ubi nullius circumventionis suspicio potest aliquam sibi vindicare licentiam, avita
\c et proavita adfectione haec omnia resecante. Sed
haec manere integra, nisi avus et proavus emancipatum fecerint filium adoptivum tunc etenim necesse
est iterum ad patrem naturalem eum reverti, cum
emancipationis interventu adoptio in quamcumque
\d {\) personam facta dissolvitur.
Sed ne articulum adoptionis et in extraneam personam factae
sine lege relinquamus, licentiam damus tali adoptivo patri, id est extraneo, si voluerit, nihil ei testa:
relinquere, sed quidquid ei reliquerit, hoc

non legitimo vinculo adstrictum: cum
enim per omnia naturae suae filium adgregavimus,
manifestissimum est, quod et adquisitiones omnium
rerum, quae ad filium familias pervenerint, secundum leges nostras non adoptivo extraneo patri, sed
mento suo
libertatis
sit,
(9) sie R, ma(8) naturalis CR, om.

neat integrae iura F, maneant integra ei iura C (10) ad
de r, ad C, in ad
(ll) l^ usque ad constrictum
tsdem fere vcrbis repetitur in Inst. 1, 11, 2
partis
DE EMANCIPATIONIBUS LIBERORUM
359
naturali usque ad modum usus fructus perveuiunt,

et remaneat in sacris patris naturalis, quasi imaginaria quadam * et nova adfectione ei adquisita , non
le pristinae cognationis deminutione introducta. Sed
si quidem remaneat in tali adoptione nuUa interveniente emancipatione, in hoc tantummodo prodesse
ei volumus adoptionem, ut non successione ab inv
testato patris extranei adoptivi defraudetur, sed ha-
beat accessionem fortunae

\f voluntate adquisitam.
ex patris naturalis sibi

Neque enim ex vetere
cognationis nexus naturalis patris per adoptiofilio dissolvebatur , sed accedebant iura adopcertis reliquiis ex iure naturali remanentibus,
et qui legitimus erat familiae adoptivae, is naturalis
fuerat cognatus.
quis enim materna iura possit
abolere, cum videbatur et antiquo iure patrem quiiure
nem
tiva
dem habere adoptivum, matrem autem eam, quam

\g natura cognoscit? Et ideo sancimus, etsi habet
huiusmodi
iura integra naturae, tamen, si intestatus pater extraneus adoptivus decesserit, habere
eum etiam sui heredis ius ad eius tantummodo successionem, ut non etiam legitima iura ad familiam
extranei patris adoptivi habeat, nec ipsa ad eum
filius
communionem aliquam habeat, sed
quasi extraneus
2
ita ad illam^ familiam inveniatur. Sin autem per
emancipationem iura adoptiva fuerint dissoluta, tunc
nullus ei penitus regressus ad adoptivum ^ extraneum
patrem, etsi moriatur intestatus, relinquatur, sed
maneat tantummodo patrem naturalem cognoscens,
tamquam non fuisset ab initio in adoptionem trans3 latus.

Quae autem de aliis adoptivis diximus,
baec sancimus etiam de his, qui ex Afiniano'* senaconsulto ex tribus maribus fuerant ab extraneo
tus
adoptati, nuUa penitus differentia inter alios adopti4 vos et eos introducenda. Quae in filio diximus
in adoptionem a patre dato, haec et in filia et in
nepote et in nepte^ et deinceps personis utriusque
sexus in sacris constitutis extendimus, si tamen tempore mortis avi sui parentes eos vel eas non antesi
enim patres eos antecedant (ubi nec
cedant.
imponitur necessitas avo aliquid nepoti vel nepti relinquere), maneant omnia iura adoptiva ei intacta.
haec enim omnis sanctio de filio et filia et nepote
et nepte et deinceps personis in sacris constitutis
est, ubi dubitabatur, quid statuendum est,
quasi duobus patribus ei, uno ex natura, altero ex
introducta
5
Ubi autem homo sui iuris constilege positis.
tutus per adrogationem ex Augusta liberaKtate sese
dederit in adoptionem, tunc omnia iura
âtris adoptivi habeat intacta.
cum enim nullum inter patres
inducitur discrimen, sit suus heres adoptivus patri
adrogatori et familiae eius adgregetur, et omnia,
ad filium adrogatum veteres legum latores in3uae
uxerunt, intacta illibataque in eorum personis reD. k. Sept. Constantinopoli Lampadio
serventur.
et Oreste vv. cc. conss.^
[a. 530]
11 ''Idem A. lohanni pp. Veteres circuitus in
adoptionibus, quae
manumissiones in
jjer
filio^
tres emancipationes et
aut per
unam
duas
emancipatio-
nem^
in ceteris liberis fieri solebant, corrigentes sive

tollentes censemus licere parenti, qui liberos in potestate sua constitutos in adoptionem dare desiderat,
'
sine vetere observatione emancipationum

et manumissionum "hoc ipsum actis intervenientibus apud
competentem iudicem manifestare, praesente et^^ qq
qui adoptatur et non contradicente, nec non eo qui
eum*3 adoptat. D. v k. Nov. Constantinopoli Lam[a. 530]
padio et Oreste vv. cc. conss.^*
(1) sic i2*,
aUam
(4)
quaedam FC, quandam

(3)
afiniano
/2
(2)
sic
CR,
ad adoptivum F*, ad optivum V<^CR
C cum
Inst.
3, 1, 14,
*niano
i2,
sabi-
niano 22*
(5) et in nepte dett., om. CR
(6) post
consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. scr., cf. Zeitschrift fur Rechtsgeschichte 11 p. 169
(7) iunge 6,
58, 13. 8, 48, 6
(8) filios lihri
(9) sic R, manci-
pationem
(lO) sic
iterantur in Inst.
1,
R, mancipationum
12,
(12)
et
Ci2,
(ll)
om.
segq.
Inst.
VIII 47. 48
XXXXVIII (XXXXVIIII).
DE EMANCIPATIONIBUS LIBERORUM.
Impp. Diocletianus
Maximianus AA. He-
et
quo te pater emancipotestatem duumviris dedit, ut etiam alienigenae liberos suos emancipare possint, id quod a
patre factum est suam obtinet firmitatem. PP. iii
non. Dec. ipsis iiii et iii AA. conss.
[a. 290]
2 Idem AA. Gennadiae. In emancipationibus liberorum nec non donationibus non tam scriptura
quam veritas considerari solet. PP. r id. Mart.
Tiheriano et Dione conss.
[a. 291]
3 Idem AA. et CC. Heliodoro. Non nudo consed
actu
sollemni
vel
sensu patria liberi potestate,
casu liberantur, nec causae, quibus motus pater
emaucipavit filium, sed actus sollemnitas quaeritur.
rennio.
Si
in
lex municipii,
pavit,
XV k. Oct. Sirmi ' AA. conss.

[a. 293]
4 Idem AA. et CC. Coloniae. Nec avus neptem
suam liberare ôtestate cogitur nec in cuiusquam
S.
iniuriam beneficia tribuere moris est nostri.
D.
id.
Oct.
lubeAnastasius A. Constantino pp.

parentibus, id est patri avo paterno seu
proavo ceterisque ulterius per mascuiini sexus personas continua generis serie coniunctis, si liberos,
quos habent in potestate propria, id est filium filiam,
nepotem seu neptem ex filio, pronepotem seu proneptem ceterosque itidem per masculini sexus personas continua generis linea sibi coniunctos, per
emancipationem vel absentes et peregre degentes
vel in isdem locis seu regionibus et civitatibus commorantes, in iudicio vero non praesentes, iuris sui
constituere maluerint, supplicationibus porrectis mereri super hoc divinum oraculum hocque apud competentem iudicem, ad cuius iurisdictionem actus
emancipationis pei*tinet, insinuare superque precibus
a semet oblatis apud eum deponere, ut hoc subsecuto et auctoritate praecedente principali plenissi^"^lmp.
licere
mus
mum
robur emancipatio sortiatur, et personae, in

de aliena potestate
quasi a parentibus ex emancipatioue manumissae
Uberentur si tamen ipsae nihilo minus sub gestorum
testificatione *8 vel apud eundem iudicem vel apud
alium quemlibet proposito parentum suam etiam voluntatem consonare vel ante preces oblatas et sacros
^
vel postea deposuerint, nisi
apices promulgatos
infantes sint, qui et sine consensu etiam hoc modo
sui iuris efficiuntur. D. 2:1 ^ k. Aug. Constantino[a. 502j
poli Proho et Avieno iuniore conss.
6 ^^lmp. lustinianus A. lohanni pp. Cum inspeximus in emancipationibus vanam ooservationem
custodiri et venditiones in liberas personas figuratalis liberaUtas collata sit,
quas
circumductiones
inextricabiles et iniuriosa
rationabilis invenitur exitus, iubemus huiusmodi circuitu in posterum quiescente licentiam esse ei, qui emancipare vult, vel ex
lege Anastasiana hoc facere vel sine sacro rescripto
intrare competentis iudicis tribunal vel eos adire
magistratus, quibus hoc facere vel legibus vel ex
longa consuetudine permissum est, et filios suos vel
filias, nepotes vel neptes vel deinceps progeniem in
potestate sua constitutam a sua manu dimittere et
tas
et
rhapismata,
quorum nuUus
legitima iura omnimodo habere, etsi non specialiter

haec sibi servaverit, et peculium donare vel alias
res liberalitatis titulo in eos transferre, et eas res,
quae adquiri indignantur, per usum fructum secundum nostrae constitutionis^^ modum detinere et omnia
(14) D. k. Nov. Constantinopoli
(13) eum om. Inst.
post oonsulatum Lampadii et Orestis vy. cc. cum 6, 58, 13.
8, 48,
(16)
(18)
6 scr.
(15)
sirmi scripsi,
8.
testificationem
R,
31, 3
Cf.
Dig.
significatione
M,
6, 20, 18,
(22) 6,
61,
XV
6,
6, 3
58,
(21)
18.
6, 58, 11
(19)
sacro
(apice8 JkP) promulgatos
mulgatas C, sacros apices promulgatas
apices
Inst. 1, 12
1, 7
(n) iunge 6, 20,
iunge 6, 58,
apici
sacros
pro-
(20) xii
13.
8,
47,
Vm
49.
vana tantummodo secundum quod dictum est

D. k. ôv. Constantinopoli
et Orestis vv. cc. [a. 531]
facere,
observatione sublata.
XXXXVIIII
DE INGEATIS
LIBERIS.
Valens et Gratianus
^lmppp.
AAA. ad Praetextatum pu. Filios et filias ceterosque liberos* contumaces, qui parentes^ vel acerbitate convicii vel cuiuscumque atrocis iniuriae dolore
lipulsassent, leges emancipatione rescissa damno
bertatis immeritae multare yoluerunt. D. xv k. Sept
[a. 367]
Ambianis Lupicinio et lovino conss.
HOSTIBUS.
Ex
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Ovinio *.
duobus captivis Sarmatia nata patris originem ita
secuta videtur, si ambo parentes in civitatem nostram
redissent.
quamquam enim iure proprio postliminium habere non possit quae capta non est, tamen
1
parentum restitutio reddet patri tiliam. Qui cum
ab hostibus interemptus^ sit, matris dumtaxat condicionem, quae secum filiam duxit, videtur necessanam fictio legis Corneliae, quae legitirio secuta.
mos apud hostes defuncto constituit heredes, ad
eam quae illic suscepta est non pertinet, cum eo
tempore quo captus est diem suum pater obisse exiPP.
sine die et consule.
Ab hostibus
Gordiafius A. Puhliciano.
redempti, quoad exsolvatur pretium, in causam pignoris constituti quam in servilem condicionem videntur esse detrusi: et ideo si nummi eo nomine
expensi donatio intercedat, pristinae condicioni eos
1
Proinde si ab hostibus
reddi manifestum est.
redemptam post dissolutum veluti naturalis pignoris
2
Imj^.
vinculum in matrimonio habere coepisti, nihil est,

quod de statu eius seu liberorum communium debeas pertimescere. PP. ii id. lun. Gordiano A. ii
et
Pompeiano
conss.
[a.
241]
Maximianus AA. Varo.

Cum cognatos tuos nondum postliminio regressos
adfirmes, sed adhuc in rebus esse humanis, et bona
praeses provinciae efficaci instantia compellet eum

legibus obtemperare et recepto eo quod pretii nomine dependitur status securitatem non inquietare.
PP. k. Fehr. Tiheriano et Dione conss.
[a. 291]
Foedissimae mulieris ne7 Idem AA. Claudio.
cum igitur filiam tuam * capquitia permovemur.

tam ac prostitutam ab ea quae eam redemerat ob
retinemiae pudicitiae cultum ac servandam natalium
honestatem ad te confugisse proponas, praeses provinciae, si fiKae tuae supra dictam iniuriam ab ea,
quae sciebat ingenuam esse, inflictam cognoverit,
(LI).*
DE POSTLIMINIO ET DE REDEMPTIS AB
stimetur.
PP. xvi k. lun.^ ipsis AA.

ses provinciae iubebit.
iiii et III conss.
[a. 290]
Cum et postliminii ius et
6 Idem AA. lusto.
communis utilitatis ratio exigat, ut, si qui captos ab
hostibus redemerint, accepto pretio redemptos suae
ingenuitati restituant, proponasque redemptorem noluisse oblatum pretium a te vel ab alio recipere,
(L).
Valentinianus
DE POSTLIMINIO
360
50
et
eorum fraudibus diversae partis dissipari, interpellatus rector provinciae providebit eum sub observatione constituere, qui stipulante servo publico satis
idonee dederit.
PP. r k. Sept. Diocletiano iii et
Maximiano conss.
[a. 287]
4 Idem AA. Hermogeni. Nec nos praeteriit heeius, quam incognitum erat ab hostibus
reditatem
cum huiusmodi persona indigua sit pretium recipere

propter odium detestabilis quaestus, etiamsi pretium
compensatum non est ex necessitate miserabili, custodita ingenuitate natae tuae adversus flagitiosae mulieris
tutam
turpitudinem
PP.
stabit.
non.
III
eam defensamque
prae-
Tiheriano
Dione
Fehr.
et
conss.
[a.
291]
8 Idem AA. Matronae.
Praeses provinciae, ne
curae habebit:
^^
filioqui pro sollertia tua^* parum ignorat magis
rum tuorum statum tueri, quos, posteaquam reulterius in servitutis iugo detinearis,
dempta es, enixam te esse significas, cum eos, qui

post redemptionem nascuntur, ne pignoris quidem
vinculo ob pretium, quod pro his datum non est,
PP. v id. Fehr.
teneri nulUs auctoribus visum est.
Tiheriano et Dione conss.
[a. 291]
9 Idem AA. et CC. Gregorio. Captum ab hostilex
medio
Cormortuo
bus filium, patre
tempore,
nelia reversum,
si
in potestate
patris
tempore quo
capiebatur fuit, suum facit heredem. Unde si ex

testamento ad te sive intestato successionem patris
1
tui
apud praesidem provinciae probaveris,

iubebit, si non tantum
postquam reversus es tempus effluxit, quantum intentionem tuam temporis prolixitate conquiescere
PP. V id. April. AA. conss.
facit.
[a. 293]
10 Idem AA. et CC. Apollodorae. Sicut liberis
pertinere
restitui tibi res hereditarias
captis ab hostibus ac postliminio reversis status

pristinus restituitur, sic servi domino. unde si haec,
cuius meministi, ancilla patris tui fuit nec commercio redempta est, reversa dominum vel eius successorem sequitur, qui per captivitatem hanc amiserat.
k.'^^ Mai.
[a. 293]
Hadrianopoli AA. co7iss.
Si liberum cap11 Idem AA. et CC. Eutychio.
tum te ab hostibus commercio redemit Sabinus et
eum vinculum pignoris superstitem remisisse tibi
S. III
interfecta' an capta esset^ a filio adiri non potuisse

(quando eorum bona, qui in hostium potestatem
rediguntur, eo demum tempore successionis iure adquiri possunt, cum captos apud hostes mortuos esse
cognoscitur), nec super facultatibus eius, cuius incerta vita ac fortuna fuit, transigi vel iudicari po-
probetur, non libertus effectus, sed ingenuitati quam

amiseras restitutus nullum filiis eius obsequium debes.
S. XV k. lan. AA. conss.
[a. 293]
12 Idem AA. et CC. Quijitianae. Ab hostibus
capti et non commercio redempti, sed virtute mili-
Unde posteaquam apud hostes materteram

vestram fati munus implesse innotuit, tunc vobis
licentia permittitur agnoscendae per bonorum
pos-
tatis
sessionem successionis
eorum decet
tuit.
non
officientibus enim, quae

priorem gradum obtinetis,
successionis compendium ad vos pertinet PP. v k.
perperam gesta sunt,
si
lun. ipsis AA. iiii et iii conss.

[a. 290]
5 laem AA. Ursae. Cum non redemptuuL ab hostibus filium tuum, sed sine uilo contractu traditum a
barbaris
^raefecto legionis dicas, postHminii ius locum habait et ilico ingenuitati suae reddi eum prae-
=- Th. 8, 14, 1
(2) et fiUas c. Uberos
31, 3, 7
om. Th.
(3) patres Th.
4)
34, 2
Cf, Dig.
49, 15
(6) Ovinio Tertullo praesidi provinciae Mysiae
inferioris Dig. 38, 17, 1, 3. 49, 15, 9
(6) sic C, interfectus
(7) interfectam libri
(8) capta esset C*, oapta
(1)
esse C*,
captam
esse
(a) lul.
Mommsen
(lo) aic C,
tum nostrorum
liberati ilico statum, quem captivicasu amiserant, recipiunt: servi autem dominis suis restituentur
receptos enim eos, non captos
iudicare debemus, et militem nostrum defensorem
:
esse,
non dominum.
S.
k. lan.
conss.
AA.
293]
13 Idem AA. et CC^^ Si is, qui te ab hostibus
'^
redemit, sibi matriingenuam captam commercio
monio coniunxit, di^nitate nuptiarum et voto futurae iustae subolis vinculo pignoris tibi remisso red[a.
ditos * natales pristinos rationis est.

CC. conss.
ab hostibuB
C, om.
gis
aurelio
Hal.
-S,
ins.
R
co.
(16)
(ll)
(13)
coloniae
tuo
sua
dett.,
id.
Mommsen
il/,
oommercio
cc.
brinae
C, om.
S.
id.
Mart.
[a.
Mommsen
(12)
294]
ma-
(t4) cc. C/2, c.

dett., cc. quartinae
(16)
tibi
remisso
redditos C, tibi redditos /i, remisso tibi redditos /i*
DE INFANTIBUS EXPOSITIS
361
14 Idem AA.
et CC. Severae.
lus postliminii
rebus liumanis exempta matre, dum in servitutis ipsa necessitate per captivitatis causam
fuit,
eventu purgato^ vigore ad eius legitimam invitat
hereditatem, nec tibi medii temporis fortuna, quominus res maternas successione quaesitas persequi
S. xvi k. April tV.
possis, iniuriam fieri patimur.
filiam
conss.
[a. 294]
CC. Mucatraulo.
Is, qui liber
constitutus captus ab hostibus commercio redimitur,
et antequam restituatur pro eo data pecunia, successionis iura sibi vindicare favore ingenuitatis potest, ut ex ea possit pretium pro s datum exsol-
15 Idem AA.
et
vere.
[a.
294]
1 6 Idem AA. et CC. Basilinae.

Commercio redemptae fiJios, licet ex servo medio susceptos tempore, origini ingenuitatis matris iuxta ea quae be^
S. v k. Sept.
nigne placuerunt reddi convenit.
Viminacii AA conss.^
[a. 293]
1 7 Idem AA. et CC. Diogeniae.
Liber captus ab
hostibus et conmiercio redemptus tunc demum cum
pretium solverit vel hoc ei qualicumque remittatur
1
indicio, statum pristinum recipit.
Quo genere
matre filium redimente, cum huiusmodi coDtractus
non de mercede, sed de tristitia repudianda cogitatur, voti recipiendi filium cogitatio cum optabili condicione filium ilico matri restituit, ita ut et civilium
obsequio munerum propter casum praeteritum non

2
excusetur. Pro pietatis^ itaque ratione ab hostibus redempto filio facti te paenitere ac de pretio
quicquam tractare non convenit: dotem tamen ab
eo debitam iure concesso reddi postulas. S. iii k.
JSov. Bevelto* CC. conss.
[a. 294]
18 Idem AA. et CC. Tryphoniano. Ab hostibus
ac
captis
postliminio reversis pro huiusmodi casu
amissa, quae in eadem causa quidem durant, omnimodo directa, quae vero per usucapionem vel liberationem ex Ijonis subtracta vel non utendo finita
esse videntur, intra^ annum utilem experientibus
actione rescissoria restituuntur.
PP. xii k. I)ec.
CC. conss.
[a. 294]
AAA. ad Severianum ducem. Si quos forte necessitas captivitatis abduxit, sciant, si non transierunt,
sed hostilis inruptionis necessitate transducti sunt,
ad proprias terras festinare debere, recepturos iure

postliminii ea, quae in agris vel mancipiis seu aliis
rebus'' ante tenuerunt, etsi a fisco nostro possideantur'*.
Nec timeat quisquam alicuius contral^
dictionis moram, cum hoc solum requirendum sit,
utrum aliquis cum barbaris voluntate fuerit an coD. V k. lul Bemis Gratiano A. et Dagaactus.
laifo conss.
[a. 366]
20 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Theodoro pp. Diversarum homines provinciarum cuius'
sexus condicionis aetatis, quos barbarica feritas captiva necessitate transvexerat , invitos nemo
retineat, sed ad propria redire cupientibus libera
1
sit facultas. Quibus si quicquam in usum vestium
libet
impensum est, humanitati sit praestitum nec maneat victualis sumptus repetitio: excepvel alimoniae
tis his,
quos barbaris vendentibus emptos esse doce-
bitur, a quibus status sui pretium propter utilitatem

2
publicam emptoribus aequum est redhiberi. Ne
quando enim damni consideratio in tali necessitate

positis negari faciat emptionem, decet redemptos aut
(l)
ins. Mommsen
(2) s. v k. Oct. VimiCC. conss. cum Mommseno Zeitfolge p. 405 scr.^
forte haec constiiutio loco non suo a compilatoribus
inserta
(4)
5,
est
(3)
devellio Hal.
5,
(7)
seu
n. poss. sive in
pro pietatis
(b) intra
aliis rebus
Sirmond.
(8) sive
CR
fisco
(ll)
*ic
Th. Sirmond., aedibus
Th.
servata Th. Sirm.
(13) ambigat
(l&) tic
(14) sic Th. Sirmond., perveniat /j6ri
(12)
dem a
suis apparitoribus exigendum, si praeceptum

D. iii id. Dec. Ravennae aonorio viii
neglexerint.
Theodosio iii AA. conss,^^
ct
[a.
409]
LI (LII)."
DE INFANTIBUS EXPOSITIS LIBERIS ET SERVIS

ET DE HIS QUI SANGUINOLENTOS EMPTOS VEL
NUTRIENDOS ACCEPERUNT.
Si invito vel igno1 Imp. Alexander A. Claudio.
rante te partus ancillae vel adscripticiae tuae expositus est, repetere eum non prohiberis. sed restitutio eius, si non a fure vindicaveris, ita fiet, ut, si
(jua in alendo eo vel forte ad discendum artificium
iuste
lun.
consumpta fuerint,
luUano et Crispino
restitueris
PP.
^'.
conss.
iii
k.
224]
Gratia?ius
[a.
Valens et
Unusquisque subolem suam
nutriat.
quod si exponendam putaverit, animadver1
sioni quae constituta est subiacebit.
Sed nec
dominis vel patronis repetendi aditum relinquimus,
si ab ipsis** expositos quodammodo ad mortem voluntas misericordiae amica collegerit: nec enim dicere suum poterit, quem pereuntem contempsit.
D. III non. Mart. Gratiano A. iii et Equitio
^^lmppp.
Valentinianus
AAA. ad Probum pp.
conss.
[a.
374]
3 ^^lmp. lustinianus A. Demostheni pp. Sancimus nemini licere*', sive ab ingenuis genitoribus
puer parvulus procreatus sive a libertina progenie
sive servili condicione maculatus expositus sit, eum
puerum in suum dominium vindicare sive nomine
dominii sive adscripticiae sive colonariae condiciosed neque his, qui eos nutriendos sustulerunt,
licentiam concedi penitus (cum quadam distinctione)
eos tollere et educationem eorum procurare, sive
masculi sint sive feminae, ut eos vel loco libertorum
vel loco servorum^^ ût colonorum aut adscripticiorum habeant. Sed nuUo discrimine habito hi,
1
qui ab huiusmodi hominibus educati sunt, liberi et
ingenui appareant et sibi adquirant et in posteritatem
suam vel extraneos heredes omnia quae habuerint,
quomodo voluerint, transmittant nulla macula vel
servitutis vel adscripticiae aut colonariae condicionis imbuti: nec quasi patronatus iura in rebus eorum
his qui eos susceperunt vel susceperiut praetendere
concedi^^ sed in omnem terram, quae Romanae
2
dicioni supposita est, haec obtinere. Neque enim
oportet eos, qui ab initio infantes abegerunt et mortia
forte spem circa eos habuerunt, incertos constitutos ''',
nis:
(liberorum
CR
om. Th.
propriis
sub moderatione qua iussimus, quibus iure postliminii etiam veterum responsis incolumia cuncta ser4 (1) vanda^* sunt. Si quis itaque huic
praecepto
fuerit conatus obsistere actor conductor procuratordari se metallis cum poena deportationis non
que,^
ambiget*^: si vero possessionis dominus, rem suam
5 fisco noverit vindicandam seque deportandum. Et
ut facilis exsecutio proveniat", Christianos proximorum locorum volumus huius rei sollicitudinem
gerere: curiales quoque proximarum civitatum placuit admoneri, ut emergentibus talibus causis sciant
legis nostrae auxilium deferendum: ita ut noverint
rectores universi decem libras auri a se et tantun-
proprietatis
infra
(6)
restituere aut laobsequio vel opere quinquennii vicem referre

beneficii, habituros incolumem, si in ea nati sunt,
3
libertatem.
Reddantur igitur sedibus **
= Tk.
dett.,
aliquem principali liberalitate transfusa

Th. 5, 5, 2 Sirmond. 16: iunge 1,4,11
sunt Th.
(9)
(10) labore Th. Sirm.
libri
M,
datum pro se pretium emptoribus

*
boris
d. III non. dec. ravennae basso et pbilippo vv.

(16)
accepta xvi k. ian. (= a, 408) Sirmond.
(l8) cf 9,16,7:
33, 2
(17) sic CR<*, restitueres LR^
TA. 5, 7, 2
1, 4, 24
(20)
1
(19) ab ipsis om. Th.
(22) libertorum
(21) nemini licere volumus /. gem.
vitio suo
nacii
nisi
VIII 50. 51
Th.
HaL,
cc. conss.
CR)
vel loco servorum
C/?*,
servorum
libe-
ingenuorum vel loco serv. Li', liberoruni vel

loco (loco OTO. X*) ingenuorum vel loco serv. (vel loco
(23) concedi scripsi, coningenuorum addit R^) L^R'^
rorum
vel
cedendi R, oonoedendis
Btituto
LC
(24) iic
LR,
incerto con-
VIII
362
5153
ad se revocare
qui eos susceperuut, hos iterum
conari et servili uecessitati subiugare: neque hi, qui
eos pietatis ratione suadeute sustulerunt,^ ferendi
Bunt denuo suam mutantes scntentiam et in servitutem eos retrahentes, licet ab initio huiusmodi cogitationem habentes ad hoc prosiluermt, ne videantur
ita pietatis ofiicium gequasi mercimonio CQutracto
Haec conservantibus tam viris clarissimis
rere.
3
8i
religiosissimis
praesidibus provinciarum quam
episcopis nec non officiis praesidalibus et patribus
et defensoribus civitatum et omni civili auxilio. D. xv
k. Oct. Chalcedone Becio vc. cons.
[a. 529J
viris
LII
QUAE
fLIII).*
LONGA CONSUETUDO.
SIT
Praeses
1 ^lmp. Alexander A. Apro evocato^.
provinciae probatis his, quae in oppido frequenter
in eodem genere controversiarum servata sunt, causa
coguita statuet, nam et consuetudo praecedens et ratio
quae consuetudinem suasit custodienda est, et ne
quid contra longam consuetudinem fiaf, ad sollicitudinem suam revocabit praeses provinciae. PP. vi
k. April. luliano et Cnspino conss.
[a. 224]
2 Imp. Conslantinus A. ad Proculum. Consuetudinis ususque longaevi non vilis auctoritas est, verum non usque adeo sui vaKtura momento, ut aut
rationem vincat aut legem.
P. viii k. Mai. Constantino A. v et Licinio C. cofiss.
[a. 319]
3 ^lmpp. Leo et Anthemius AA. Alexandro^.

Leges quoque ipsas antiquitus probata et servata tenaciter consuetudo imitatur et retinet': et quod officiis
QUAE
SIT
testatricis confirmata est,
LONGA CONSUETUDO
fideicommissum continero
non ambigitur. PP. vi k. Febr. Romae Carino 11

et Numeriano AA. conss.
[a. 284]
6 ^^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. Calpurniae Aristaenetae^^. Nec ambigi oportet donationes etiam inter absentes, maxime^' si ex voluntate donantium possessionem ii quibus donatum est
nanciscantur, validas esse. PP. iiii id. Febr. Mediolani*'''
Maximo
7 Idem AA.
11 et Aquilino conss.
lulio.
Censualis
domino praeiudicare non
solet.
[a.
286]
quidem professio
sed si in censum
velut sua mancipia deferenti privigno tuo consenPP. id.

sisti, donationem in eum contulisse videris.
lul. ipsis AA. iiii et iii conss.
[a. 290]
8 Idem AA. Florae. Si praeses provinciae non
donandi voluntate filiorum tuorum nomine praedia
in censum detulisse te manifestis probationibus coPP.
gnoverit, quod fides veri suggesserit, statuet.
VIII id. Sept. ipsis AA. iiii et iii conss.
[a. 290]
9 Idem AA. et CC. Augustinae.
Legem, quam
rebus tuis donando dixisti, sive stipulatione tibi prospexisti, ex stipulatu, sive non, incerto iudicio (id est
praescriptis verbis)
bes agere, ut hanc
Mai. AA. conss.
apud praesidem provinciae dePP. xvi k.

impleri provideat.
[a.
293]
Nec ignorans
CC. Hermionae.
unde si de hoc fundo
nec invitus quisque donat.
non cogitasti, cuius velut donationi consensisse continetur instrumento, maiores veritate rei quam scriptura vires obtinente intellegis, de quo non cogitasti
nec specialiter subscripsisti, nihil te perdidisse. S. v
10 Idem AA.
et
Mai. AA. conss.
k.
[a.
293]
Antoninus AA. Lucio. Emptioinstrumentis donatis et traditis

et ipsorum mancipiorum*' traditionem factam intellegis: et ideo potes adversus donatorem in rem actionem exercere. PP. v k. lul. Faustino et Rufino
11 ^*Idem AA. et CC. Septimio^^ Sabiniano. Cum

de bonis tuis partem quidemô penes te retinuisse,
partem vero^" in eum quem in potestate habes^
donationis titulo contulisse commemoree, non est incerti iuris in eum^^^
qî jn sacris familiae tuae
remanet, destinationem magis paternae voluntatis
'^^
factam, quam perfectam donationem
pervenisse
1
Delegationes autem nominum in emancipatum collatae perfectam donationem efficiunt^'.
S. prid. k.
Mai. Heraclea AA. conss.
[a. 293]
12 Idem AA. et CC. Aurelio. Portionem propriam rebus necdum divisis nemo prohibetur titulo
donationis in alium transferre.
D. xvii k. lun.
conss.
AA.
curiis
civitatibus principiis
vel
cottegiis
praestitum
cognoscitur, perpetuae legis vicem

statuimus. D. vii^ id.Sept. Zenone cons.^
fuisse
obtinere
[a.
469]
LIII (LUII).
DE DONATIONIBUS.
Impp. Severus
et
num mancipiorum
210]
[a.
2 Imp. Gordianus A. Leonidi. Si nominis persecutionem in te emancipatam pater tuus titulo donationis
transtulit, frustfa praetendit, qui debitori

tuo heres extitit, consensum fuisse debitoris necessarium, cum satis fuerit actiones eo nomine tibi
mandatas fuisse. PP. ii id. Mart. Gordiano A. ii
et
Pompeiano
conss.
[a. 241]
futurae actionis plena intercedente donatoris voluntate nosse
transferri non immerito placuit.
PP. non. Mart.
Decio A. II et Grato conss.
[a. 250]
4 ^^lmp. Probus A. Massiciae^^. Si functiones
per eum, cui donata res non erat, vel ab actoribus
ipsiuB nomine celebratae sunt, tibi obesse non potest.
PP. V k. lan. Messala et Grato conss. [a. 280]
5 Imppp. Carus Carinus et Numerianus AAA.^*
Falconillae.
Si donatio per epistulam facta non
paret, verba tamen testamenti, quibus iiberalitas
3 Imp. Decius A. Marcellino.
(1)
2, 1,
iunge 8,
l,
lihri
(4)
est et
6052
1
(3)
et
est
Cf.
1,
/.
gem.
(l)
cum
-- b,
8,
1,
10, 3:
1,
om.
ne quid ... fiat (fiet *) L^CR,

fit A,
*#*# quicqnid ... fiet />
quidquid .
iungenda videtur 1,
Augustali addit 1, 57, 1,
.
Dig.
evooato
Spem
(5)
67,
c/.
(6)
2, 7, 13
duci et praefeeto
(7)
^ C/e*,
A Hal.,
retinet
optinet L, retinere vel retinent /2

(s) vii
iiii L, om. 1,
67, 1
(9) zenone conas. AL, maroiano
et zenone coss Hal., zenono et marciano conas.
1, 57, 1
(10)
47, 1, 35 segq.
Cf. Dig. 39, 5 Inst. 2, 7
(ll) donationem et ins. C contra
Vat. 288
(12)
(13) mas-
marsciae C, marciae SR
buit impp. Carinus et Nuraorianus AA.
Biciae
Vat.,
(14)
(15)
scribi de-
Fat. 282:
conss.
[a.
293]
3 Idem AA. et CC. U?'ajiiae. Si aliquid per epistulam donatum tibi probetur, brevitas chartulae donationi, si haec recte facta probetur^^ nihil quicquam
D. xv k. lun.^^ Sirmi AA. conss. [a. 293]
derogat.
14 Idem AA. et CC. Idaeae. Si filius tuus res
ad te pertinentes sponsae suae te non consentiente
donavit, ad eam quod non habuit transferre non
S. XV k. Oct. AA. conss.
[a. 293]
potuit.
15 Idem AA. et CC. Severae. Aeris alieni, quod
ex hereditaria causa venit, non eius, qui donationis
titulo possidet, sed totius iuris successoris onus est.
1
1
Si itaque nemini obligata praedia pro donatione
consecuta es, supervacuam geris sollicitudinem ne
vel heredes donatricis vel eius creditores te iure possint convenire.
S. xv k. Dec. AA. conss.
[a. 293]
16 Idem AA. et CC Theodoro. Senectus ad donationem faciendam sola non est impedimento. 2?." v
,
Dec.
k.
AA.
iunge 3, 29,
conss.
(I6)
Z(772, arestiano/S
Mommsen
stilt.^
in
om.
[a.
293]
calpurniae aristaenetae Vat^ aristianae

(17)
maxime
o?w.
Fa/.
(17*)
Nicomediae
Consuliatio 6, 10
(19) septimio Con(18)
libri
(2l) ac tertiam
(20) tertiam ins. Consult.
emancipatum
ins. Consult.
(22)
quidem
B2
ins.
Consult.
rdleiav ivperfectam donationem dett. cum

rav&a tioisT Soêar, perfectam donationem ( num L^)
accionem (actionc C) LC, perfecta donatione actionem iJ,
(23)
perpetuam donationem Consult.
(24)
om.
Consult.
edd. cum B, donationis si (si om. G) haec

(haee L'') recte facta probctur L^C, donationis #0
reotae factae probat** L", donationis in te recte factae
(27) d. v //a/., s. L
(26) Oct. Mommsen
probatori
(25)
sic
DB DONATIONIBUS
17 Idem AA.
res
filiis
CC. Hermiae.
cl
douasti
363
Sive emancipatis
sive in potestate constitutis et sui
ac tenentibus non ademisti, blandiri

tibi non debes, velut res donatas ex
paenitentia li1
ceat auferre.
Sane si ea, quae in tua positis
potestate donaveras, post emancipationem contra
tuam tenuerunt voluntatem, horum penes te dominium remansit, si quidem nec tempore quo voluisti
propter vinculum potestatis sibi quicquam quaerere,
nec post invito te* de rebus tuis potuerunt. S. ri
iuris
effectis
AA. conss.
8 Idem AA. et CC. Audiano.
lan.
k.
furti actio
tibi
[a. 293]
Si donationis causa
remissa probetur, supervacuam geris
S. v k. lan. AA. conss.

{a. 293]
19 Idem AA. et CC. Alexandriae. Si avia vestra
proprias res quacumque ratione factas titulo libera-
sollicitudinem.
litatis
eum
in
contra
quem preces
funditis contulit,
quominus haec rata maneant, quod ex origine patris

vel
avi vestri descendunt, nihil prodest.

Fehr. Sirmi CC. conss.
20 Idem AA.
xvi
S.
[a.
k.
294]
CC. Helvio. Vice donatricis alio

voluntate eius subscribente iure facta donatio non
habebitur irrita. S. vii k. Febr. CC. conss. [a. 294]
21 Idem AA. et CC. Antoniae. Constante matrimonio dotem penes maritum suum constitutam avia
tua donare tibi non potuit.
S. v id. Mart. CC.
et
conss.
[a. 294]
res filio
emancipato ea condicione, ut creditoribus tuis solveret, te^ donasse proponas, si stipulatione vel in
continenti habito pacto huic rei prospexisti, creditoribus quidem non contra eura ex placito vestro,
22 Idem AA.
et
CC.
Diomedi.
Cum
VIII 53
aliud materiae tempus dabit'* vel ab

ab eo quem sors" ministraverit'^ perscribatur
actis etiam adnectendis, quae apud iudicem
vel magistratus conficienda sunt, ubi hoc leges exi?.6 /// non. Fehr. Romae Sahino ei
postulant'5.
quodcumque
vel
ipso
*^
Riifino conss.^''
26 ^^ldem
A. Aconio
*'
[a. 316]
Catullino procojisuli Afri-
Si quis in emancipatum minorem, priusquam

possit aut habere rei quae sibi donatur adfectum, 2fundum crediderit conferendum, omne ius
cae.
fari
compleat instrumentis ante praemissis-'.

Quod
eum servum, quem idoneum esse constiterit,
D.
transigi placuit, ut per eum infanti adquiratur.
xii k. Mai. Serdicae Sahino et Ru/ino conss. [a. 316]
27 ^^ldem A. ad Severum comitem Hispaniarum.
Data iam pridem lege^^ statuimus, ut donationes
interveniente actorum testificatione conficiantur. quod
1
per
maxime inter necessarias coniunctissiraasque personas couvenit custodiri, si quidem clandestinis ac

domesticis fraudibus facile quidvis pro negotii op-
vel
portunitate confingi potest, vel id quod vere gestum
1
est aboleri.
Cum igitur ne liberos quidem ac
parentes lex nostra ab actorum confectione secernat, id, quod necessario super donationibus apud
acta conficiendis iam pridem statuimus, universos
2
teneat.
^''Gesta autem confici super rebus etiam
alibi collocatis ubicumque sufficit.
D. iiii non. Mai.
Constantinopoli Dalmatio et Zenophilo conss. [a. 333]

28 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Monaxio pp. Quisquis rem aliquam donando vel in
dotem dando vel vendendo'^^ usum fructum eius re-
donaveras posteriori placito qui acceperat donum

donationis antecedens instrumentum
reddidit,
actis sequentibus nihil obesse potest.
S. v k. Oct.*
tinuerit, etiamsi stipulatus non fuerit^^ eam continuo tradidisse credatur, ne quid amplius requiratur,
quo magis videatur facta traditio, sed omnimodo
idem sit in his causis usum fructum retinere, quod
tradere.
D. prid. id. Mart. Constantinopoli Honorio A. XI et Constantio ii conss.
[a. 417]
29 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Hierio pp.
In extraneos et saepe ignotos donationem
collatam valere receptum est: et si sine scripto donatum quod fuerit, adhibitis aliis idoneis documentis
CC. conss.
hoc quod geritur comprobetur.
sed adversus te competit actio^.

Eum autem,
cui certa lege praedia donasti, incerta civih actione
ad placitorum obsequium urgueri secundum legem
donationibus dictam convenit. S. vii k. April. Sirmi
CC. conss.
[a. 294]
23 ^ldem AA. et CC. Olympiadi. Si ea quae
1
tibi
[a.
24 Idem AA.
Qon
extitisti
294]
Macario. Si patri tuo heres

ex facta ab eo liberalitate titulo doet CC.
nationis non posse iura tua laedi manifestissimi iuris

est.
PP. non. Fehr. Antiochiae Diocletiano vii et
Maximiano vi^ AA. conss.
[a. 299]
25 Hmp. Constantinus A. ad Maximum pu.''

Donatio, sive directa sit sive mortis causa instituta,
sive condicionibus * faciendi ac non faciendi suspensa sive ex aliquo notato tempore promissa, sive
animo dantium
accipientiumve sententiis quantum

ius sinit cognominata, sub hac fieri debet observatione, ut quas leges induigent actiones condiciones
pactionesque contineat, hisque penitus cognitis vel
recipiantur, si complacitae sunt, vel reiciantur^ si
1
sunt molestae. In conscribendis autem donationibus nomen donatoris, ius ac rem notari oportet, paeque id occulte*'' aut privatim, sed ut tabulae aut
(1)
te
il/,
om.
LCR
(2)
tibi
autem adversus filium ex
stipulatu competit actio similiave dtsiderantur,
cf.
(ffv
Ss xara rov vlov rj ri]v nsQi fieXXovaTjs ^T]/îas aycoiav ineqcorrjaas [iav prj ineQcoxrjCris scr.'], rj rrjV
i^ ineQcorrjaeios xal aviKpchvov aitoy.qiaeojs ayojyriv^
l'va nXriQCO&ri ra Soâvra) et
(xiveX Si rrjv prae-
yrjv,
B2
rov
eiye rbv oqov Tcaqa'

ive&rjxev, ini rcp nXrjQco&rjvai ra avfi<f(ovr]d^svra, 7] rrjv ex stipulatu, el irvxe xai ineQcorrjaas
afitrovrev [corruptum ex jzaxrov a/Sirov iv xovnvevrt^
Graeci vix aliter legerunt atque nos, hiatum
ysvop-evrjs)
autem ex cognatis locis velut ex c. 9 h. t. expteverunt
scriptis verbis tcara
vlov,
%Q;ri(ia
(3)
et
iunge 6, 42, 27
m.
Mommsen,
(4)
Yiminacii
vi et m.
ins. 6, 42, 27
V,
(5) vii
ix et m. viii ffal.
Vat. 249 : iunge 5, 37, 21 ConsuUationem

Th. Vat. pp. G casu recte
(8) sic
Th. Vat.. condiftionia VC. conditioni i2". conditione LR**
(6)
9, 13
Th.
8, 12, 1
(7)
pu.
VLR
et
Tauro
D. xi
Mai. Felice
k.
conss.
[a. 428]
A. Constantino pp.
In hac sacradonationes
conscriptae
ubicumque positarum rerum apud magistrum census insinuentur.
1
In aliis vero civitatibus, sive absens sive praesens rector provinciae sit, sive eadem civitas habeat
magistratus sive non habeat et defensor tantummodo
sit, donator habeat liberam facultatem donationes
30 Imp. Leo
tissima urbe
rerum suarum ubicumque positarum
sive
apud mo-
deratorem cuiuslibet provinciae sive apud magistratus sive apud defensorem cuiuscumque civitatis prout
maluerit publicare: atque ut ipsa donatio sita est
in voluntate donantis, ita ei Mceat donationem suam
apud quemcumque ex memoratis voluerit intimare.
2
Et bae donationes, quae in diversis provinciis
et civitatibus apud quemlibet ex praedictis fuerint
publicatae, obtineant inconcussam ac perpetuam fir-
cum
LR
sic
Th. Vat, recipiatur
reiciatur
aut per imperitos ins. Th. Vat.
(ll) scientibus plurimis ins. Th. Vat.: cf. c. 81 h. t.
(12) fors
Vat.
(l4) et cor(13) subministraverit Th. Vat.
poralis traditio subisequatur ad exchidendam vim atque
inreptioncm, advocata vicinitate omnibusque arbitris ad-
VG
(9)
(10)
hibitis, quorum postea fide probabitur donatam rem, si

est mobilis, ex voluntate traditam donatoris vel, si im-
donantis novo domino patefactam ins.

(15) ubi h. 1. expostulant om.
p. 364 not. 12
Th. Vat.
.
(16) pp. Vat. recte
(17) in foro divi
Th. 8, 12, 2
addunt Vat.
(19) aconio 7%.,
(18)
mobilis abscessu
Th.,
cf.
om. libri
(20) Italicum sive stipendiarium ins.
inductione corporaliter impleta ins. Th. (22)
8, 12, b:
Th.
= Th.
(21) et
iunge 4,
Th. 8, 12, 8
dendo om. Th.
14
(23) C. 2B h. t.
(24)
Th. 8, 12, 9
(2B)
(26) vel
(27) fuerit dett. cum Th.^ fuit
21,
ven-
VLCR
rm
DE DONATIONTBUS
364
s3
fcêrflniua
afc iB
no
eat tatTrtnwmodo soii valere,

iirtra iegig tcnnmofi
raboR êiiaiun, fHMi
nHo
boc pro mom. riiplt
CHB
vd
rniiliii.
EjLceptM
Ms, qaajt in eaosas
a wttn WBaambaa
qiiidein donatkMKf
one monamentonBa
qium a &!&
profdn
12
mmwm^m^kmmmmmmMmmmmmmg
mmmwmmmmm.mm.mBm%.mt^tmmmmmL
PS^mf%,^m.%iimmmmm
jmJBmr^m
at ii iir
^mm^mMmmS
mî^fk^
r
Vmmm^
jt^jr,
m^mW.M.
r
immmmimmF
iiii
Ht^rflê
II
#9IU.l
4HP #w^ mmm^St^ mmMmi immmmmttm 4m Tk.

%m, t^^f^mmm.^%%if.p. ^^mm.n%r^
^wfmpm
m mJtmmm mmmmm V^ mm.n
mamim0mmmm,mm0m.m$^h't^^tmttktimmkmiimm
JETIiaa
fm fmmi
^m^
MSLT^^
^liSLkJniLSiaC
IH ^
assium quattuor, penitus esse reicienda oenrerum

quid enim verbis opus est, quae
nullomoao
effectus nuUus sequitur? sancimus itaque
eorum mentionem vel in imperialibus donationibus
sed et si quisvel in aliis omnibus de cetero fieri
uiiius
semus.
verbositatem aliquid tale inscripserit sive

rcmiserit, nulla differentia sit^.
quam per
LIIII (LV).
DE DONATIONIBUS QUAE SUB MODO VEL CONDICIONE VEL EX CERTO TEMPORE CONFL
CIUNTUR.
Gal.lienus AA. Gamicae.
Imj)p. Valerianus et
Si doceas, ut adfirmas, nepti tuae ea lege a te esse
donatum, ut certa tibi alimenta praeberet, yindicationem etiam hoc casu utilem eo, quod legi illa ob1
temperare noluerit, impetrare potes, id est actionem,

1
qua dominium pristinum restituatur tibi. Nam
condictio quidem hoc casu (id est in personam actio ^*)
iure procedit: verum vindicationem quoque divi prinPP. vi
cipes in hoc casu dandam esse sanxerunt.
k. Dec. Tusco et Basso conss.
[a. 258]
2 ^lmpp. JDiocletianus et Maximianus AA. AureSi praediorum' proprietatem dono delio^ Zenoni.
disti ita, ut post mortem eius qui accepit ad te rediret, donatio valet, cum etiam ad tempus certum
vel incertum ea fieri potest, lege scilicet quae ei
imposita est conservanda ^. Pp. v id. Mart. Maximo ii
et
Aquilino conss.
[a.
286]
3 ^ldem AA. luliae^^ Marcellae. Quotiens donatio ita conficitur, ut post tempus id quod donatum est alii restituatur, veteris iuris auctoritate reBcriptum est, si is in quem liberalitatis compendium
conferebatur stipulatus non sit, placiti fide non impleta", ei qui liberalitatis auctor fuit'^ vel heredibus eius condicticiae actionis persecutionem comSed cum postea benigna'^ iuris inter1
petere.
pretatione divi principes ei qui stipulatus non sit
utilem actionem iuxta donatoris voluutatem competere " admiserint, actio, quae sorori tuae, si in rebus
humanis ageret, competebat **, tibi accommodabitur.

PP. Sirmi xi k. Oct. ipsis iiii et iii AA. conss. [a. 290]
4 Idem AA. Perfecta donatio condiciones postea

non capit. quare si pater tuus donatione facta quas-
dam
post aliquantum temporis fecisse condiciones

hoc nepotibus eius fratris tui * filiis
minime posse non dubium est. D. k. Oct. Tiheriano
et Dione conss.
[a. 291]
5 Idem AA. et CC. Dexippo. Si quid mater filiae
suae in potestate patris constitutae sub hac condicione, si fuerit intra biennium emancipata, donavit, licet hoc matris voluntate sui iuris effecta non
'"^
sui iuris quotenuit, tamen prius marito defuncto
cumque modo effecta ad similitudinem legati ita relicti rem donatam firmiter habere vel vindicare
potest.
S. id. Dec. Mcomediae CC. conss.
[a. 294]
videtur, officere
LV
(LVI).'
DE REVOCANDIS DONATIONIBUS.
^^lmp. Philippus A. Agilio^^ Cosmiano.
Etsi''
perfectis donationibus in possessionem inductus liber-
(1)
CR
in dett, om.
(2) sit i2 cum B, om. C, inc, JR
47, 1, 70 segg.
(4) id est in pers. actio del.
Vat. 283
(6)
(6) aurelio Vat., om. lihri
(3)
rial.
(7)
si
[praediorum] stipendiariorum Vat.
(8)
donatio
cum ad tempus (ad te cod.) proprietas

-= Vat. 286
nequiverit VaU
(9)
(lo)
inrita est,
trans-
ferri
luliae
Vat., om. libri

interfuit lihri
cernendam
DE DONATIONIBUS
366
5355
VIII
(il)
servata Vat.
(13) sic
esse Vat.
edd., benigni
(12)
lihri
fuit edd.,
(14) de(16) sic i2*,
potuit decerni Vat.

fratri tuo C, fratribus tuis /2f
(17) prius marito defuncto
colloca supra post licet
Vat. 272
47, 2
(18)
(19)
(20) agilio Vatf om. lihri
(21) Cominio suo salutem.
Intr patronos et libertoi de iure
(15)
donationum
tractari
quantolibet tempore ea quae sibi donata sunt

pleno iure ut dominus possederit, tamen, si ingiâtus
Bit^^t omnis donatio mutata patronorum voluntate
1
revocanda sit. Quod observabitur et circa ea,
quae libertorum nomine, pecunia tamen patronorum
tus
comparata sunt. Nam qui obsequiis

patronorum provocaverunt, non
sunt digni, qui" eam^^ retineant, cum coeperint
obsequia neglegere, cum magis in^^ eos collata lilêralitas ad obsequium inclinare debef^^ quam ad in3
solentiam erigere.
Hoc tamen ius stabit intra
^^
cetedederunt^^.
ipsos tantum, qui liberalitatem
rum neque filii eorum neque successores ad hoc
beneficium pertinebunt^": neque enim fas est ullo^''
modo inquietari donationes, quas is qui donaverat
1). xv k. lul.
in diem vitae suae non retractavit'^
Aemiliano et Aquilino conss.
[a. 249]
Si apud provinciae
2 Imp. Proous A. Felici.
praesidem aviam filiae tuae quasi paenitentia ductam subtracta instrumenta donationum igni exussisse
constiterit, vereri te non oportet, ne id, quod iure
vires acceperat, ex post facto possit in dubium rePP. iii non. Mai. Sirmi Probo A. et Pauvocari.
2
et beneficio
liberalitatem
suis
lino conss.
277]
[a.

Possessionem
lanuario et Felici.
quam in vos
emancipatos per donationem mater contulit, ex paePP. 11 id. lan.
nitentia sola alienare non potuit.
Carino 11 et ISumeriano AA. conss.
[a. 284]
Proculae. Confiteri^* ih fraudem te alterius donasse
itaprofessionem inhonestam continere intellegas.
que si donationem perfecisti, eam revocare non potes ex memorata adlegatione sub obtentu paenitenPP. k. Api'il. Heracliae AA. conss. [a. 293]
tiae.
5 Idem AA. et CC. Epagatho. Si donationem rite
fecisti, hanc auctoritate rescripti nostri rescindi non
S. V k. Mai. Heracltae AA. conss. [a. 293]
oportet.
6 Idem AA. et CC. Herenniae. Velles nec ne
fiUo tuo praedia itemque mancipia doiiare, fuit initio
,
desine itaque postulare, ut donatio

perfeceras revocetur sub praetextu mariti ac
liberorum absentiae, cum huius firmitas ipsorum
S. v k. Oct. Viminacii
praesentia non indigeret.
CC. conss.
[a. 294]
7 ^^lmpp. Constantius et Conslans AA. ad Phitibi
liberum.
quam
His solis matribus, quae non in secundi matrimonii foedus nupserint, sed uuius tantum matrimonii sunt, revocaudarum donationum
quas in filios fecerint ita decernimus facultatem, si
1
eos ingratos circa se esse ostenderint.
Quidquid
igitur is qui a matre impietatis arguitur ex^'* titulo
donationis tenet eo die, quo controversiae qualecumque principium iussu iudicantis datur, matri cogaCeterum quae ante adhuc matre
2 tur readere.
pacifica iure perfecta sunt et ante inchoatum coeptumque iurgium vendita donata rautata in dotem
data ceterisque causis legitime alienata, minime re3
vocamus. Actionem vero matris ita personalem
esse volumus, ut vindicationis tantum habeat effectum nec in heredem detur nec tribuatur heredi.
4
De ceteris autem, quae portentuosae vilitatis
abiectaeque pudicitiae sunt^^, satis etiam tacite cau-
lippum pp.
tum putamus.
quis est enim,
oportet, oum etii

Vat.y hahent Graeci
non
qui his aliquid arbi-
(22) si ingratus sit om.

qui edd., quo libri^ cf. not.
non
(24) prov., sunt digni, quin (qui scr.) eam
seq.
Vat.
(27) sic M^
(26) debeat Vat
(25) in om. Vat.
libertatem LCR, fortasse cum Graecisy gui patronum
solum revocare posse dicunt: cf. not. seg.
(28) intra ipso-
rum tantum
avexaXeaaxo
(30)
B2
LR^
8, 18, 2
(23)
liberalitatem qui donaverunt
venient Vat.
confitearis
Vat,
omni Vat
(32) confiteri
(3l)
Vat
Th. 8, 13, 1 : iunge Th.

(35) de ceteris
(34) ex om. Th.
(33)
Vat.,
cum
C, oonfiteris iJ",
quare de ceteris vel alterius status vel port.

dioitiae Th.
(29) per-
revooavit
3, 13,
.
1.
untj
v. v. a.
pu-
DE MORTIS CAUSA DONATIONIBUS
367
cum etiam illis, quae iure,

secundas tamen contraxerunt nuptias, nihil ex his
D. xii k. Oct.
privilegiis tributum esse vellemus?
tretur tribuendum esse,
Limenio et Catullino conss.

[a. 349]
8 ^ldem AA. ad Orfitum pu. Si umquam libertis patronus filios non habens bona omnia vel partem aliquam facultatum fuerit donatione largitus et
postea susceperit liberos, totum quidquid largitus
ifuerit revertatur in eiusdem donatoris arbitrio ac
D. r k. April. Arhitione et Loldicione mansurum.
liano conss.
355]
[a.
9 ^lmpp. Theodosius
et
Valentinianus
AA. ad
nepotem
senatum. Donationes circa filium filiamve,

neptemve, pronepotem proneptemve emancipatos'
celebratas pater seu avus vel proavus revocare non
edoctis
manifestissimis causis, quibus

collata donatio est contra
ipsam venire pietatem et ex causis quae legibus continentur fuisse constabit ingratam.
D. viii id. Nov.
Ravennae Theodosio xii et Valentiniano ii AA.
conss.
[a. 426]
10 '^lmp. lustinianus A. luliano pp. Generaliter
sancimus omnes donatioues lege confectas firmas
illibatasque manere, si non donationis acceptor ingratus circa donatorem inveniatur, ita ut iniurias
atroces in eum effundat vel manus impias inferat vel
iacturae molem ex insidiis suis ingerat, quae non
levem sensum substantiae donatoris imponit vel vitae periculum aliquid ei intulerit vel quasdam conventiones sive in scriptis donationi impositas sive
sine scriptis habitas, quas donationis acceptor sponisi
poterit
eam personam
in
quam
Ex his enim
pondit, minime implere voluerit.
tantummodo causis, si fuerint in iudicio^ dilucidis
VIII
55-58
passa est, cum diyi Severi constitutione etiam in

mortis causa donationibus
si de cetero patrimonio
quantum Falcidia iubet heres non habet, provisum
sit, is qui nurui tuae heres extiterit eius constitutionis beneficium non prohibebitur postulare.
PP.
X k. Fehr. Gordiano A. et Aviola conss.
[a. 239]
Heredi. Nec fratris sui mortis causa recte factam
donationem sorori rescindere licet. S. iii k. lan.
Siimi AA. conss.
[a. 293]
4 I?np. lustinianus A. lohanni pp. Cum de mortis causa donatione dubitabatur et alii quidem inter
ultimas voluntates eam posuerunt et legatis adgre,
esse censuerunt, alii autem inter donationes

quae inter vivos consistunt eam posuerunt, dubietate eorum explosa sancimus omnes mortis causa
gandam
donationes, sive iuxta mortem facientis fuerint celebratae sive longiore cogitatione mortis subsecutae
sunt, actis minime indigere neque expectare publicarum personarum praesentiam et ea quae super
huiusmodi monumentis solent adhiberi. sed ita res
procedat, ut,
si
quinque testibus praesentibus vel in
scriptis vel sine litterarum suppositione aliquis voluerit mortis causa donatidnem facere, et sine mo-
numentorum accessione
res gesta maneat firmitate

calumniam accipiat neque propter
hoc, quod gesta ei non accesserunt, inefficax esse
atque inutilis videatur et omnes eifectus sortiatur,
quos ultimae habent liberalitates, nec ex quacumque
vallata et hullam
parte absimiles esse intellegantur.

stantinopoli Lampadio et Oreste vv.
k. Sept. Conconss.^ [a. 530]
D.
cc.
argumentis cognitionaliter adprobatae, etiam donationes in eos factas everti concedimus, ne sit cuidam licentia et alienas res capere et fragilitatem
ridere donatoris, et iterum ipsum donatorem suasque res perdere et praefatis malis ab ingrato donaHaec tamen usque ad
2
tionis acceptore adfici.
primas personas tantummodo stare censemus, nulla
licentia concedenda donatoris successoribus huiusmodi querimoniarum primordium instituere. etenim
si ipse
qui haec passus est tacuit, silentium eius
maneat semper et non a posteritate eius suscitari
concedatur vel adversus ipsum qui ingratus esse
D. xv
vel adversus eius successionem.
Constantinopoli Lampadio et Oreste vv.
dicitur
April.
conss.
k.
cc.
530]
[a.
LVI (LVII).
DE MORTIS CAUSA DONATIONIBUS.
1
"^lmp.
contineatur,
Si donationi
Alexajider A. Daphenae.
ut altero defuncto ad alterum portio
eorum quae donabantur
pertineret, existente condimortis causa donatio perficiebatur, fideicommissi actio competit. PP. iiii k. Oct. Maximo ii
et Aeliano cojiss.
[a. 223]
2 Imp. Gordianus A. Zoilo. Intestata mortua
quondam nuru tua neptis tua, quae ex ea filio tuo
quaesita est, quandoque potest ad eius venire suc1
cessionem. Nec tamen ea post mortem filii tui,
ex quo quaesierat filiam, alii nuptui se collocando
si
cione,
dotem dans prohibebatur quam vellet condicionem

eidem doti dicere. Sed si mortis causa donatio2
nem in fratrem suum conferens in casum mortis
suae eam dotem eundem fratrem suum stipulari
.
(1)
et
(4)
Th.
guae
ibi
S, 13, 3
lun^rc 8, 53, 35
(6)
4,
48, 3
Al,
vv. cc. scr.
(2)
laudantur
3,
(5)
Th. 8,
13,
6: iunge 6, 55,11
Th.
LCR
(:) iunge
Dig. 39, 6
post consulatum Lampadii et Orestis
45
segq
(8)
(9)
(3) emancipationis tempore

sic dett. cum BJS, iudicium
Th.
Cf.
8, 16,
1 :
iunge 8,
34, 8.
0; 19, 2
LVII
(LVIII).
DE INFIRMANDIS POENIS CAELIBATUS ET

BITATIS ET DECIMARIIS SUBLATIS.
OR-
Qui iure
^lmp. Constantinus A. ad populum.
imminentibus legum terroribus liberentur atque ita vivant, ac si numero
maritorum matrimonii foedere fulcirentur, sitque omnibus aequa condicio capessendi quod quisque mereatur.
nec vero quisquam orbus habeatur: propo1
sita huic nomini damna non noceant.
Quam
rem et circa feminas aestimamus earumque cervicibus imposita iuris imperia velut quaedam iuga solvimus promiscue omnibus. ^^PP. k. April. Romae Constantino A. ri et Constantino C. co?iss.
[a. 320]
^ ^^lmpp. Honorius et Theodoslus AA. Isidoro pu.
Inter virum et uxorem rationem cessare ex lege Papia
decimarum et, quamvis non interveniant liberi, ex
suis quoque eos solidum capere testamentis, nisi
forte fex alia minuerit derelicta, decernimus. tantum
igitur post haec maritus vel uxor sibi invicem de^^
amor exegerit. D.
relinquant, quantum superstes
Varane
cons.
non.
[a. 410]
Sept.
prid.
1
veteri caelibes habebantur,
LVIII (LVmi)
DE lURE LIBERORUM.
^^lmpp. Honorius et Theodosi?is AA. Isidoro pu.
post haec a nobis ius liberorum petat, quod
simul hac lege omnibus concedimus **.
prid. non.
[a. 410]
Sept. Vajane cons.
1
Nemo
(10)
D. prid. k. Pebr. Serdicae praemittit Th.,
cf.
leges
Th. 8, 17, 2: iunge 1, 19, 6. S, 68, 1

(ll)
tungendas
(13) 2%. 8,17, 3:
(12) sicTh,, superstis C, superstitis
(U) omnibus concediraug]
iunge 1, 19, 6. 8, 57, 2
detulimus Th.
Vfll 58
VIIII
2 ^lmp. lustinianus A. Menae pp. Hlam iniunam,

defunctae praetequae contra matrem defuncti vel
ritis liebat temporibus, pro iustitiae ratione amputamus
QUI ACCUSARE
368
et legitima iura,
quae ex Tertulliauo senatus
NON POSSUNT
consulto ei praestantur, omnimodo eam habere sancimus, licet trea liberos ingenua vel libertina quattuor minime pepererit D. k. lun. Constantinopoli
[a. 528]
ipso A. IJ co/is.^
LIBER NONUS.
I.
QUI ACCUSARE NON POSSUNT.

1 Impp. Severus et Antoni?ius AA. Silvano. Prius
ab adverest, ut criminibus, quae tibi ut graviora
sario tuo obiciuntur, caedis atque vulnerum'* responan
deas, et tunc ex eventu causae iudex aestimabit,
tibi permittendum sit eundeiii accusare, tametsi prior
inscriptionem deposuisti. PP. v id. Mart. Tertullo
[ 195]
et Cleme?ite conss.
^
^
2 Imp. Antoninus A. Ingenuo. Si cautiones, qui-
bus Secundinus solutam Ingenuo pecuniam probare

se dicit, tutores vel curatores tui suspectas ut falsas
habent, proprio nomine, cum non liceat alieno, non
Nec
1
prohibentur in crimine falsi subscribere.
enim facile tutores vel curatores, qui officio et
periculo suo* res pupillorum vel adulescentium administrant, sententia notantur, nisi evidens eorum
calumnia iudicanti apparebit. PP. xii k. Oct. Antonino A. et Geta conss.
[a. 205]
3 Imp. Alexander A. Rufo. Qui crimen publicum instituere properant, non aliter ad hoc admittantur, nisi prius inscriptionum pagina processerit
L et fideiussor de exercenda lite adhibitus fuerit. Sin
vero post satisdationem praesentes non fuerint,
edicto admonendi sunt, ut veniant ad causam agendam, et si non adfuerint, non solum extra ordinem
puniendi sunt, sed etiam sumptus, quos in eam rem
et circa ipsum iter ad litem vocati fecerunt, dependere cogentur.
PP. iii non. Fehr. Alexandro A.
cons.
[a. 222]
4 Idem A. Dionysio. Uxor tua, si consobrini sui
necem vindicandam existimat, adeat praesidem provinciae. PP. xvi k. lul. Alexandro A. cons. [a. 222]
5 Idem A. Marcellinae. Senatus consulto permissum non est muiieri legis Corneliae crimine reuna
cum igitur filii

facere, nisi res ad eam pertineat.
tui tutores et curatores habent, ipsi deliberare debent, an instrumenta, ex quibus adversarium filiorum tuorum obtinuisse dicis, falsa esse accusare
debeant. PP. k. Oct. Alexandro A. cons. [a. 222]
6 Idem A. Proho. Accusationem, a qua discedere te professus es, repetere non debes.
PP. v
non. Mai. luliano et Crispino conss.
[a. 224]
7 Idem A. Felici. Si ea quae crimen intendit
cognitionem moratur, certa perferendae accusationi
tempora iudex competens praestet,
PP. XV
(l)
k.
intra
quae
si
renuntiasse
causae intellegitur.
Sept. Agricola et Clemente conss. [a. 230]
agere supersederit,
iunge 6, 65, 12. 6, 56, 7

(2) in quibusdam libris
contintMtur rescriptum Gordinni, idemgue in aliis
0.
c.
2 expulity ut haec in
margine
inter c. \ et 2 collocatur.
aliis
demum
eius
suppleta
sit,
in
verba haec sunt:
Imp. Gordianus A. Rufino. Aotione competenti agere

debueraa. causis enim privatorum privata, commoda vero
flsci nostri vel
publica crimina plerumque persequentibus actio publica datur. guod huic titulo non convenire
palam est ex argumento, quod fere ad 3, l vel 10, 1
quadrat: attamen in his titulis non extitisse Graeci testes
sunt.
immo alienum ab hoc Codice esse libri
ipsi indi-
Non prohi8 Imp. Gordianus A. Gaio militi.

bentur milites actiones quae iudicii publici instar
suas
obtineant* intendere, si
suorumque iniurias exsequantur. ideoque consobrini tui necem defendere
PP. xvii k. Aug. Pio et Pontibi permittimus.
tiano conss.
9 Idem A.
[a. 238]
Non ignorat competens
Severiano.
iudex eam, quae ultionem et mortem filii persequi
adlegat, non temere ad accusationem esse admittendam, nisi prius matrem se esse probaverit. PP. vi
non. Mait. Gordiano A. et Aviola conss.
[a. 239]
10 Idem A. Mucatraulo militi. Si crimen ad
tuam tuorumque iniuriam pertinens exsequeris sollemnibus te inscriptionibus adstringe, ut praesidem
provinciae habere mdicem possis. PP. k. Aug. Gordiano A. et Aviola conss.
[a. 239]
11 Imp. Philippus A. et Philippus C. Satumino.
Data opera partis adversae res vestras incendio
exarsas esse adseverantes crimen Corneliae de sicariis exsequi potestis.
PP. xiii k. lul. Peregrino e(
Aemiliano conss.
[a. 244]
Corinthiae. De crimine quod publicorum fuerit iudiciorum mulieri accusare non permittitur nisi certis
ex causis, id est si suam suorumque iniuriam persequatur', secundum antiquitus* statuta tantum de
quibus specialiter eis concessum est non exacta
1
Unde aditus praeses provinciae
subscriptione.
in primis examinabit, an tale sit crimen, cuius accusationem mulier subire non prohibetur. iS, v k.
,
Mai. AA. conss.
13 Idem AA.
[a.
293]
ad Asclepium. Si magnum
et capitale crimen ac non leve frater contra fratrem
suum instituerit, non solum audiendus non est, sed
etiam
exilii
et CC.
poena plectendus.
D.
k.
Febr.
CC.
[a.
294]
conss.
14 Idem AA. et CC. Aeliae. Propter insidias,

quas tuae vitae paratas contendis, accusationem apud
praesidem provinciae contra filium tuum, si pietas
et ratio naturalis animi tui non revocat intentionem,
iustituere " potes. S. xvi k. Mart. CC. conss. [a. 294]
15 Idem AA. et CC. Lupioni. Criminis accusationem instituere cum periculo calumniae, si tibi
existimatio
k.
integra est,
minime prohiberis.
Mart. CC. conss.
S. iii
[a.
294]
CC
Cum rationibus
Callitycho.
iuris congruit desiderium tuum postulantis accusationem tertiam ei qui duos reos delatos habet non
permitti contra legis praescripta, nisi suas suorum16 Idem AA.
et
cum addito vocabulo vacat deletum vel etiarn adsit haeo lex valgose, cf. Odofredum apud Savigny Geschichte des RSm. Rechts 4 p. 370 et Merkel
ibidem p- 575. quare veri simili fit eam constitutionem
cant,
notatum
Gregoriano Codice additam esse: num autem

iungenda sit, ut proponit Herrmann, non
satis apparet
(4) sic CRj
60, 34, 23 seqq.
(3)
vulneria L
(5) suo edd., om. libri
(6) sic BJS (x. jr.),
ut
alias
cum
actiones
(7)
9, 6, 5
sic
. .
LR,
antiqui iuria
optineat (7, accusationes

suas s. persequ. iniurias
LR
(9) sic
BJS
(x. w.),
. .
obtineant
(8) sic C,
constituere /i6ri
369
DE ACCUSATIONIBUS
que iniurias quis persequatur. S. xii k. Dec. Nicomediae CC. conss.

[a. 294]
17 Pars sententiae eorundem AA. ei CC. datae v
lan. Biocletiano vii et Maximiano vi AA. conss.
Iniquum et longe a beatitudine saeculi nostri esse
credidimus, ut Thaumastus accusandi eius haberet
facultatem, in cuius domo eum, licet ingenuura, a
priraa tamen aetate fuisse constabit', quare ex nomine Thaumasti mentio super conflictu criminali
Symmacho conquiescat. si quam sane civilem petiid.
idem Thaumastus
tionem
sibi
competere
iudicio praesidali poterit experiri.
18 Idem AA.
[a.
299]
tuam
accusationem non
Si sororem
et CC. luliano^.
leviorum commissorum ream
conlidit,
facis,
prohiberis exercere in iudicio praesidali, quo temerarie commissa congrua ultione plectantur.
D. iii
k. Mart. Diocletiano viiii et Maximiano viii AA.
conss.
[a. 304]
19 ^lmppp. V alentinianus Valens et Gratianus
AAA. Laodicio praesidi Sardiniae. Neganda est
accusatis, qui non suas suorumque iniurias exsequantur^, licentia criminandi in pari vel minori crimine^, priusquam se crimine quo premuntur exue-
secundum scita veterum iuris conditorum, ita

tamen, ut et ipsi inscriptiones contra eos etiam pendente accusatione deponere possint ^. D. prid. id. Aug.
Curnunti Gratiano A. iii et Equitio cotiss.'' [a. 374]
20 ^lmpp. Arcadius et nonorius AA. Eutychiano pp.
Si quis ex familiaribus vel ex servis
rint,
cuiuslibet
domus cuiuscumque
criminis delator atque
accusator emerserit, eius existimationem caput atque fortunas petiturus, cuius familiaritati vel dominio
inhaeserit, ante exhibitionem testium, ante examinationem iudicii, in ipsa expositione criminum atque
accusationis exordio ultore gladio feriatur.
vocem
enim funestam intercidi oportet potius quam audiri.
maiestatis autem^ crimen excipimus. D. vi id. Nov.
[a. 397]
Constantinopoli Caesario et Attico conss.
21 ^^lrnpp. Honorius et Theodosius AA. consulibus praetoribus tribunis plebi senatui^^ salutem
dicunt.
Liberti si accusatores manumissorum here-
dumve
esse praesumpserint, eodem quo servi supplitenebuntur, luituri poenas ante prohibitae'^
D. viii id. Aug. Ravennae
delationis exordium.
cio
Asclepiodoto et Mariniano conss.
[a.
423]
II."
DE ACCUSATIONIBUS ET INSCRIPTIONIBUS.
1 Lnp. Alexander A. Marciano.
Eos qui terminos efifoderunt extraordinaria animadversione coerceri debere praeses provinciae non ignorabit.
PP.
[a. 222]
Aug. Alexandro A. cons.
2 ^*Idem A. Syro. Si cuiusdam criminis obnoxius
servus postulatur, dominus eum defendere potest et
III k.
in iudicio
sistere accusatoris
intentionibus
respon-
surum.
Post probationes autem criminis non
ipse dominus, sed servus pro suo dehcto condemnationem sustineat**.
ideo enim servum suum domino defendere permissum est, ut pro eo possit
competentes adlegatioues offerre. PP. xi k. Dec.
1
Alexandro A. cons.
[a. 222]
3 Idem A. Stephanidi. Reos capitalium criminum
absentes etiam per procuratorem defendi leges publicorum iudiciorum permittunt. PP. iiii non. Nov.
Maximo il et Aeliano conss.

4 Imp. Gordianus A. Archelao.
[a. 223]
Si accusatori-
bus absentibus et non per contumaciam adesse iudi(l)
constat
cum
(3)
== TA.
9,
in
1,
B2 (x.
12
7t.)
(4)
scr.
qui
(2) pp. addunt Itbri

exsequantur om. Th.
ita
possint om. Th.
. .
.
crimine om. Th.
(e)
et Equitii propter
(7) post consulatum Gratiani A.
Ammxanum 30, 5, 11 emendat Gothofredus
Th,
(8)
Th. 4, 10, 2:
9, 6, 3
(9) autem om. Th.
(10)
(ll) auo ins. Th.
iunge 4, 20, 12 et quae ibi laudantur
(5)
VIIII
1.
cio cessantfbus ex una" postulatione aditus praeees

proviuciae non causa cognita sententiam dixit, qua
eum de quo querimoniam detulisti ^^ liberandum existimavit, criminatione etiam nunc perseverante, quae
contumacia vel cessatione accusatorum non interveniente auferri non potuit, causa intentati criminis
apud eundem
tractabitur.
vel successorem eius more iudicioriim

PP. non. Mart. Gordiano A. ii et
Pompeiano conss.
5 Idem A. Paulino. Non
241]
ideo minus crimine seu

atrociorum iniuriarum iudicio tenetur is qui in istam
accusationem incidit, quod dicat ahum se huius fact'
mandatorem habuisse. namque hoc casu praeter
principalem reum mandatorem quoque ex sua persona conveniri posse ignotum non est. PP. lii id.
[a. 241]
Sept. Gordiano A. ii et Pompeiano conss.
6 Idem A. Avidiano. Absentem capitali crimine
tAntummodo
sed
accusari non posse,
requirendum
adnotari solere,
cum absentem
vetus ius
si desit,
Et
est.
ideo
ignorantem, cui numquam ullum

crimen denuntiatum esset, per iniuriam a praeside
'^
provinciae in metallum datum dicas, quo magis in
praesenti te agente, ut adseveras, iam nunc fides
veri possit illuminari, praefectos praetorio adire cura,
qui, quidquid novo more et contra formam constitutionum gestum deprehenderint , pro sua iustitia reformabunt. PP. iiii non. Aprit. Arriano et Papo
te et
conss.
Ea
7 Idem A. Proculo.
[a.
243]
quidem, quae per
offi-
cium praesidibus nuntiantur, et citra sollemnia accusationum posse perpendi incoirnitum non est. verum falsis nec ne notoriis insimulatus *^ sit, perpenso
PP. viii id. lan. Peregrino
iudicio dispici del>et.
et Aemiliano conss.
[a. 244]
8 Exemplum sacrarum litterarum Diocletiani et
Maximiam AA. Si quis se iniuriam ab aliquo passura putaverit et querellam deferre voluerit, non ad
stationarios decurrat,
sed praesidalera adeat potes-
tatem aut libellos offerens aut querellas suas apud

acta deponens. PP. sine die et consuie.
9 ^^ldem AA. Honorato. Qui de crimine publico
in accusationem deductus est, ab alio super eodem
crimine deferri non potest. Si tamen ex eodem
facto plurima crimina nascuntur et de uno crimine
in accusatiouem fuerit deductus, de altero non pro2 hibetur ab alio deferri. ludex autem super utroque crimine audientiam accommodabit: nec enim
licebit ei separatim de uno crimine sententiam proferre, priusquam plenissima examinatio super altero
quoque crimine fiet. PP. xiiii k. Sept. Basso et
[a. 289]
Quintiano conss.
10 Idem AA. Ursae. Qui explicandi negotii spem,
cuius finis in iudicis potestate ac motu situs est,
pollicetur, non rainus ob illicitam sponsionem crimen contrahit, quam qui ad huiusmodi promissionis
comraercium contra disciplinam pubHcam adspirat.
PP. III k. Nov. ipsis iiii et iii AA. conss. [a. 290]
11 Idem AA. have Crispine carissime nobis. Si
sequis homicidii crimen existimat persequendum
1
cundum
publici formam debebit eum, qui in

primordio homicidii postulaverat reum neque probaverat ideoque reus absolutus est, praevaricationis
arguere : id enim salubriter statutis principum parentum nostrorum iurisque forma praescriptum est: vel
si id non putaverit agendum, ad sequens crimen, id
est pastorum latronumve, descendere eum coges atque id exsequi iudicio tuo, cum, si quidem id ab
incusato appareat esse commissum, ob ultionem
publicam obnoxius legibus fiat. D. viii id. April.
Hannibaliano et Asclepiodoto conss.
[a. 292]
(12)
iuris
adhibitae Th. contra
seqq.
(15) sic
ins.
Cf.
Dig. 48, 2
re
(14)
tt.)
(13)
(20) iunge 7, 56, 3
60, 33, 15
2.
9, 35, 1
(16)
parte
(18) in
C, detulistis
sic dett.y id est accusatua ins.
(17) sic
(19)
iunge 3, 42,
LR'', sustinet C, sustinet at /2
Mommsen
in
B2 (x.
R,
CR
12 Idem AA. et CC. Aurelio. Factum sponte se

adferre
praecipitantis innocenti' criminis periculum
non potest. S. xiiii k. lun.^ Sirmi AA. conss. {a. 293]
13 ^lmppp. Gratianus Valentinianus et TheodoSi quis
sius AAA. mariniano vicario Hispaniae.
servos crediderit accusandos, non ^jrius ad corporum' tormenta veniatur, quam se^ vinculo subscripD. vi k. lun. Patavi Merohaude
tionis adstrinxerit.
itcrwn et Saturnino conss.
[a. 38:^1
'
14 ^ldem AAA.
Arcadius A.
et
Cynegio
pp.
universique iudices cognoscant in publicis

criminibus non oportere emendicatis suffragiis decretorum aut relationibus a publicis personis destinandis credere, sed rei veritatem requirere. D. prid.
k. Mai.
Constantinopoli Arcadio A. et Bautone
conss.
[a. 385]
Tunc convenit
15 Udem AAAA. Tatiano pp.
potentiores viros adesse iudiciis, cum eorum praesentiam in criminibus publicis * per inscriptionem
causa deposcat, licet in pecuniariis causis per procuratores lites sustineant^. D. xv k. Mart. Mediolani
Valentiniano A. iiii et Neoterio conss.
[a. 390]
16 *Impp. Arcadius et Honorius AA. PasiIn causis criminalibus dignum est, ut inphilo *'.
Singuli
Bcriptiones proponantur, quae magnitudinem videlicet

crirainis tempusque designant, ut alterutram partem
l
digna legum tenere possit auctoritas. Quod statutum si fuerit forte contemptum, hi qui ex officio
ingrediuntur secretarium quinque librarum auri condemnatione ferientur. D. viii k. lan. Mediolani Olybrio et Probino conss.
[a. 395]
17 ^^lmpp. Hononus
Theodosius AA. consu-
et
libus praetorihus trihunis plehis senatui '^ salutem

dicunt.
Accusationibus ordinem iam dudum legibus
institutum servari iubemus, ut, quicumque in dis-
crimen capitis accersitur, non statim reus qui accupotuit aestimetur, ne subiectam innocentiam
faciamus. sed quisquis ille est qui crimen intendit,
in iudicium veniat, nomen rei indicet, vinculum insari
scriptionis
adripiat,
similitudinem habita
custodiae
tamen dignitatis aestimatione patiatur nec impunitam fore noverit licentiam mentiendi, cum calumniantes ad vindictam poscat similitudo supplicii
1
Nemo tamen sibi blandiatur obiectu cuiuslibet
criminis de se in quaestione confessus, veniam sperans propter flagitia adiuncti, vel communione cri*''.
minis consortium personae superioris optans , aut

inimici supplicio in ipsa supremorum suorum sorte
sociandus, aut eripi se posse confidens aut studio
aut privilegio nominati, cum veteris iuris auctoritas
de se confessos ne interrogari quidem de aliorum
conscientia sinat.
nemo igitur de proprio crimine
confitentem super conscientia scrutetur aliena. D.
VI II id. Aug. Ravennae
Asciepiodoto et Mariniano
conss.
[a. 423]
III.
DE EXHIBENDIS VEL TRANSMITTENDIS

1 ^^lmpp. Valentinianus et
tino consiuari Piceni.
Si miles
REIS.
Valens AA. Valen-
in provincia repertus crimen publicum commiserit, eum rector

provinciae sub custodia constituat
atque ita vel causae
meritum
tum
et
vel personae qualitatem
D. xi
referat.
k.
ad magistrum
mili-
Fehr. Mediolani Valentiniano
Valente AA. conss.
[a.
365]
innocentis LCR'* contra

(2) lan. Mommsen
Th. 9, 1, 14
(4) miserorum Th. contra
(x. n.)
(5) accusator ins. Th. contra
Th.
(x. n.)
(6)
Th. 9, 1, n
9, 1, 15
(7)
(8) in crim. publ. Hhri
cum BJS (x. n.), criminalis Th.
susti(9) licet .
neant om. Th., habent
8:
(jc.jr.)
(10) == Th.
(l)
(3)
B2
B2
BH
iunge
(12)
(18)
suo
iterantur
4,
8.
ins.
in
Di^- 48, 3
Th.
9,
(14)
46, 10
(le)
2, 1,
9, 37, 1
(ii) suo
Th. 9, 1, 19: iunge 4, 20, 12 et
8,
DE EXHIBENDIS REIS
370
24
Vnil
salutem
addit Th.
quae ibi laudantur
nec impunitam
(15)
Th. 9,
2,
6,
35,
(17)
15
supplicii
seqq.
=x Th.
Cf.
9, 2, 3
^''Imppp.
Gratianus Valentinianus
et
Theodo-
AAA. Eutropio pp. NuUus in carcerem prius

quam convincatur omnino vinciatur. Ex longin-
sius
1
si quis est acciendus, non prius insimulanti '

accommodetur adsensus, quam soliemni lege se vinxe2 rit '^. Eique qui deducendus '^^ erit ad disponendas
res suas componendosque maestos penates spatium
coram loci iudice aut etiam magistratibus suificientium dierum, non minus tamen''^* triginta tribuatur,
nulla remanente apud eum qui ad exhibendum mis3
Bus est copia nundinandi.
Qui posteaquam ad
quo
iudicem venerit, adhibita advocatione ius debebit

explorare quaesitum ac tamdiu pari cum accusatore
fortuna retineri, donec reppererit cognitio celebrata
discrimen. D. iii k. lan. Constantinopoii Gratiano v
et Theodosio AA. conss.
[a. 380]
AAA. Drepanio proconsuli Africae. Neminem

exhibendum esse praecipiraus,
iudicio
de cuius exhibinon. Febr. Medio-
nisi
tione iudex pronuntiaverit. D.

prid.
lani Valentiniano A. iiii et iSeoterio conss.
[a.
390]
1111.='^
DE CUSTODIA REORUM.
1
^^lmp. Cotistantinus A. ad Florentium rationa-
In quacumque causa reo exhibito, sive acculem.

sator existat sive eum publicae sollicitudinis cura
produxerit, statim debet quaestio fieri, ut noxius pu1
niatur, innocens absolvatur. Quod si accusator
aberit ad tempus aut sociorum praesentia necessaria
videatur, id quidem debet quam celerrime^^ procu2 rari. Interea vero^^ exhibito non ferreas raanicas et inhaerentes ossibus mitti oportet, sed prolixiores catenas, si criminis qualitas etiam catenarura
acerbitatem postulaverit ^^ ut et cruciatio desit et
3
perraaneat fida custodia. Nec vero sedis intimae
tenebras pati debebit inclusus, sed usurpata luce
vegetari^" et, ubi nox geminaverit custodiam, vestibulis carcerum et salubribus locis recipl ac revertente iterum die ad primum solis ortum ilico ad
publicum lumen educi, ne poenis carceris perimatur,
quod innocentibus miserum, noxiis non satis seve4 (l) rum esse dignoscitur.
Illud etiam observabitur, ut neque his qui stratorum funguntur officio
neque ministris eorum liceat crudelitatem suam accusatoribus vendere et innocentes intra carcerum
saepta leto dare aut subtractos audientiae longa tabe
5
consumere. Non enim existimationis tantum, sed
metus iudici imminebit, si aliquem

tempus inedia aut quocumque mod
stratorum exhauserit, et non statim eum pe-
etiam periculi
ultra debitum
aliquis
nes
officium custodiae est atque eius ministros
quem
subiecerit.
D. prid. k. lui. Serdicue
Constantino A. vi et Constanttno C. conss. [a. 32n]
ea culpa
2 ^*Idem A. ad Euaarium. Si quis
vel crimine fuerit deprehensus, quod dignum claustris
carceris et custodiae squalore videtur, auditus apud
acta, cum de admisso constiterit, poenam carceria
sustineat atque ita postmodum eductus apud acta
1
audiatur. Ita enim quasi sub publico testimonio
commemoratio admissi criminis fiet, ut iudicibus immodice saevientibus freni quidam ac temperies adhibita videatur.
D. iii noti. Febr. Heracleae Consiantino A. vij et Constantio C. conss.
[a. 326]
3 ^ldem^^ A. Acindyno pp. Quoniam unum carcapitali
poena
iunge 9,
(vel
(I8) aosimulanti
libri
(19)
4,
C) accusatori
Th.
stilo trepidante recaverit tns. Th.

cendus libri
(21) sufficientium .
(22)
=. Th.
9,
2,
(24)
Dig. 48, 3
Th., celeberrime
om.
Th.
postulaverit
(23)
Th. 9,
LCR
sublevari
9,
3,
ins.
LCR
(31)
3,
(sic),
et in
(20) sic
.
(29)
reciproci
Th., redu-
tamen] dierum Th.
60, 35, 18 seqq.
sic dett.
Th.
(25) sic dett.
(26) viro Th.

(28)
insim. id est
poenam
9, 3,
Imp. Constantius 7%.
(27) si
cum
7%.,
(30)
recte
Cf.
cum
.
id est
Th
DE CUSTODU REORUM
371
ceris conclave permixtos secum criminosos includit,

hac lege sancimus, ut, etiamsi poenae qualitas permixtione iungenda ^ est, sexum tamen disparem*
diversa ciaustrorum habere tutamina iubeatur. D.
non. April. Acindyno et Proculo conss.
[a. 340]
4 ^tmppp. Vmentiniamis Valens et Gratianus
Ad
commentariensem
AAA. aa Frobum pp.
receptarum personarum custodia observatioque pertineat,
abiectum
vilem
obiciennec putet hominem
atque
dum esse iudici, si reus modo aliquo fuerit elapsus.

nam ipsum volumus eiusmodi poena consumi, cui
"*
1
obnoxius docebitur fuisse qui fugerit. Si vero
commentariensis necessitate aliqua procul ab officio egerit, adiutorem eius pari iubemus invigilare
cura et eadem statuimus legis severitate coustringi.
D. III k. lul. Co7itioHaci Gratiano A. ii et Proho
conss.
[a.
371]
5 ^lmppp. Gratianus Valentinianus et TheodoDe his quos tenet carcer

sius AAA.
Eutroîo pp.
id aperta definitione sancimus, ut aut convictum
velox poena subducat aut liberandum custodia diul
turna non maceret. lubemus autem, ut^ intra
tricesimum diem semper commentariensis ingesserit
numerum personarum, varietatem delictorum, clausorum ordinem aetatemque vinctorum. officium'^ viginti libras auri aerario nostro iubemus inferre, iudicem desidem ac resupina cervice tantum titulum
gerentem extorrem impetrata fortuna decem libras
(1)
sic
iniungenda
Th..,
pare C, sexu (sexu

9, 8,
(4)
cione aliqua
modo
Th.
libri
bis 22*)
aliquo
(5)
(2)
t.
Th., sexu
sic
dispares
libri curn
Th. 9,
3,
6:
BH
(3)
(x.n.),
iunge
t.
dis-
== Th.
condi9, 3,
temiubemus autem ut libri c.um

{x.n.),
autem ab innoxiis austera praeceptione sancimu8 et praedandi omnem segetem de neglegentia iudicum provinciarum ministris feralibus amputamus. nam
Ci2 Th., quod si hoc praenisi Th.
(7) officium
termiserit officium LR^, sxmiliterque Graeci senien(6)
perari
tiam interpolatione
(8) pr.
B^
1. 9
compilatorum mutilatam suppleverunt
l, 4, 22,
2. 6... 8
=B
60, 35, 22,
3.. .5
(9) 2 in
iunge 1, 4, 23. 9, 5, 2. 9, 47, 26
B2! sic indicatur: o iv yvXaxfj av SovXos eiaco x
ei fiev dvairios iariv, dnoXviadôo xai StSdrjfiSQcbv,
ad^co rcp iSicp Ssanorrj' ei Ss vnev&vvos evQe&fj , rtftcoQeia&co (id est servus qui in custodia est intra
dies, si innocens est, liberetur et domino suo reddatur,
si convictus erit, puniatur), in 'Pon. 10, 1 sic: ort ivros x' rjfieQcbv ot iniaxonot dêiXovat naQaaxsvd^siv
rovS aQxovras xai iv noXeai xai iv KcovaravrivovnoXet ixâXXeiv rovs ifijSe^Xrjfievovs iv yvXaxy oixeras, ei Si firj <paivovrai, etaco x' rjfieQcbv dnoXvovrai
{id est episcopi curare debent, ut magistratus tam in civitatibus quam Constantinopoli in custodiam coniectos
servos remittant aut, si [domini] non apparent, intra
dies dimittant)
hic est: ei Si
(lo) index 3. 4 in
eiaiv ini draîq xarexdfievot, naQaxQrjfia
iXsvdêqoi
xQivea&at, avrovs, rj idv neqi dXXrjs oiaaSrjnore airias, naQsxeiv avrovs iyyvas. si Si firj exovacv iyyvrjrds, ei fiiv ini iyxXrjftari xare'xovrai x^Q''^ ôvov,
iv rdxet avrovs xQivea&ai, si Si xewaXixov iari ro
iav oe rj ;f^ta
eyxArjfia, eiaco rqtaxovra rjfieQcov.
XX
XX
VllII 4
multandum esse censemus. D. iiik. lan. Constantinopoli Gratiano r et Theodosio AA. conss. [a. 380]
6 *Avroxârco^ ^lovariviavos A, Mrjva
auri
iTtaqxio
OvSeva ifiâXXeadâi iv fvXax^ biytja

nQairco^CoJv.
7fôarascoe rcov xara rrjv evSai/uova ravrtjv tcoXiv
iv iTtaqx^^ ivSo^cov ij TteQi^Xenrcov rj XafiTtQora7]
rcov aQxovrcov rj rcov iv rals noXeaiv ixdixcov /9or1
Ênl Si rcov ifi^XrjdêvroJv iq ifiâXXoXofisâ.
fievcov rovs S'eocpiXsararovs rcov roncov iniaxonovs
ixaarrjs
fiiav
e^dofidSos rjfceQav rrjv
rsrQaSa
rr]v
rj
naQaaxsvrjv rovs iv raXs (pvXaxals SisQsvvaa&ai xai

avv axQiêict fiav&dvstv rds t^s avrcbv xaroxrjs airias xal sirs oixirat rvyxdvoisv ovres sire iXsv&eQot,
eirs inl /(>J7âff*r eiVe snl dXXois iyxXrjfiaaiv sXre ini
(fovots iftê^Xrjfievoi.
^Kai si fiiv SovXoi siaiv, eiaco eixoaiv rjfteQoiv ix1
roTs Ssij
pdXXeadâi avrovs rj
acofQOvi<ôfievov
anorais naQaSiSofievovs.
3
ol Ssanorat,
^^'0 iv siQxrfi
rj
idv
ftrj
cpaivcovrat
dnoXvea&ai avrovs.
^Xrjd^sis Sid ;^^?7âTtxo' iXev&eQOS

dnoXvead^co naQexcov iyyvas ei Si dnoQsl iyyvcov,
refivea&co eXaoi X' rjfieQcbv ro xar' avrov xai
dnoXvea&oj. idv Si nXeiovos xôvov rd nQayfia
'
Se'rjrat^\
rdre
i^coftoaia.
xarancarevea&co
neQaros rrjS SixrjS' ei Si fierd

dnoXeiy&fj nQo neQaicoaecos rov
4
rrjv
fJcexQt
i^coftoaiav
^rjrovfievov,
ix-
Ttinrerco rcbv oixeicov nQayfidrcov^^. ^'^Êdv iXevd^sQos iyxXrjfiart xarexoftevos ^Xrj&^ eis wvXaxrjv,
iyxexXeiafie'vov,
tprjcpos
ysvrjrat
SiSoa&ai avrov ini i^cofioaiq,

xar^ avrov, idv anoXei^&rj (id
'iva
rj
est si
liberi propter tumultum detenti sunt, statim iudicentur,

si vero fidesin ex alia qua causa, fideiussores dent.
non habent, si criminis accusantur praeter homicidium, brevi iudieentur, si capitale crimen est, intra
sin autem ampliore dilatione opus sit nec
dies XXX.
inclusus causam praestiterit, iuratoriae cautioni commitiussores
tatur, ut sententia in eum feratur, si afuerit). ac? 3

pertinent 'Pon. 11, 5: ini rcov ;f(>77âT<KWj' airtdaecov
6 firj evnoQcov iyyvrjrrjv naqaaxelv ovx ocpeiXet nXsov
rcbv X' rjfieQcbv fieZvai iv rfj cpvXaxfj. ei Si XQ^^^

iari nXeiovos Staarrjftaros, dcpeiXet i^cofioaiq xarantarev&rjvat, dyvcoftovomnos Ss nsfinerai eis vofirjv
avrov 6 dvriStxos (id est in pecuniariis causis qui fidedies in
iussorem dare non potest, non debet ultra
custodia detineri.
quod si ampliore tempore opus fuerit, iuratoriae cautioni committendus est, cui si fidem
non praestiterit, in possessionem eius adversarius mitti-
XXX
ad 4. 7. 8 pertinere videntur Pon. 19, 15: dfsiXet

6 iniaxonos naQaaxevd^siv rdv aQxovra ivrds s' ftrjvav xprjcpov ixtpeQetv neQi rcbv iv yvXaxfj dnoQcov
est episcopus curae habeat,
iyyvrjs, x^Q^^ tpoviojv (id
ut magistratus intra VI menses sententiam ferat de retentis in custodia qui fideiussores non habent, exceptis
de capitali crimine dicta sunt,
homioidis).
guae in
rectius a Theodoro et Pon. 11, 5 ad pecuniarias causas
trahuntur.
(not. 10) ptrjSafiov
(ll) inserendum ex
tur).
naQsxovros airiav rov iyxexXeiafievov
(12)
haec de
missione in possessionem intellegenda esse colligitur ex

'Pon. 11, 5 (not. 10)
(not. 10) supplendum
(13) ex
videtur statim iudicandum esse de iis, gui propter sedi'
tionem in custodiam coniecii sint
nXeiovos vneQ&eaecos firjSaftov naQexovros airiav rov
Iin 6 Imp. lustinianus A. Menae pp. Neminem

custodiam conici volumus iniussu tUustrium vel
spectdbilium vel clarissimoiûm huius almae urbis
provinciarumque magistratuum vel defensorum civitatum. Eos autem qui inclusi sunt vel includentur religiosissimi locorum episcopi una cuiusque
hebdomadis die quarta vel sexta explorent et diligenter causas detentionis eorum inquirant et servi
an liberi sint, utrum propter aes alienum an propter
alias accusationes an ob homicidium inclusi sint.
2
dies propellantur
Et si servi sunt, intra
in
XX
aut castigati aut dominis redditi aut, si domini non

Si liber homo propter
3
apârent, dimittantur.
causam in carcerem coniectus fuerit,
jpecuniariam
fideiussoribus praestitis liberetur: si fideiussores
dies causa decidatur et ipse
non habet, intra
sin autem ampliore tempore opus sit,
libe7'etur.
tunc iuratoriae cautioni committatur nsque ad litis
exitum: qui si iuramento praestito ante litem de4 cisain afuerit, bonis suis excidat. Si liber homo
criminis accusatus in custodiam coniectus sit, fide
iussoribus praestitis liberetw: si fideiussores non
XXX
VUII
iyyvae
xal
SiSorto
aTCoXvia&to.
ei
Si
anoêl
ia>e
| firjvcav fiovoiv ^ iy rfj^

xar' avrov, ei
^Xaxfj, av ivros rBfiviadôi ro^
*'0 ya^ rotovroe
ivayerat.
firi aâ xeyahxae
fieivarca
iyyvcav,
ovSe iyyvf]
rav
iav /uayroiye vtco

aXla ivroe na-
xaraniareverai,
Srjfioatevovrojv xarrjyo^&fj'
Xtv rcov i^ fiTjvtov ro xar'
avrov
6<peiXei TisQae
ovx vno roiv Sr^ôatevovroiv,

aXV vno iSixov xarrjyoôv ivijx&r}^, rbre xaraiav Se tyvx evnoQfj Sovvai
d'aooeTrai r} iyyvr}.
ini iva fwvov iviavrov^, ov
iyyvae, tpvXarrerai
ivroe rb xar^ avrbv x^V Ttamoje rsftvea&at.
Si ne^l avrtov yevofitvrje ws vnev
^JlQoXiqxfecoe
d^vvayy, elvat avrove iv rfi fQOv^q, ioie ore neei
XafieTv^.
Se
Ei Si
rjSrj yj^cpoi ydyoye naâ

âiat&fj rj Sixrj.
eire
iyxexXeiafidvQJv, ix^t^dêa&at avrrjv,
etre
iartv
XQVM''^'^^^^ * ^x^vrojv iôvacofiartxrj
aiav ini ;f(>/;/faT<^ ixarrjvai. ^'Tnoftifivrjaxov'
roiv rciv intaxbnojv rove aQxovrae siSorae, coe
brt xai avroi xai ai rdête avriov Sdxa XirQae
rdtv
naQdôvatv.
9
'''ASeiae
StSofidvrje
roTe
xard xatQov
dêotptXeardoctd^vfiiav iSotev ytvoudvTjv
rote intcxbnote, et rtva

naod rcbv xard xat^bv ivSoôrdroiv xai fteyaXonQt-
nearaTCOv xai Xafinoordroiv aqxovrcov
rj
naqa
rcov
ravrrjv firjvvetv, cbe dv

nQOCrjxovaa xard rcbv Qq&vfiovvrcov ivexêirj xivrjate.
D. 17 k. Fehr. Constantinopoli Decio cons. {a. 529]
neidôftdvoiv avroXe rdêoiv,
V.
DE PRIVATIS CAECERIBUS INHIBENDIS.

lubemus nemini
1
Imp. Zeno A. Basilio pp.
penitus licere per Aleiandrinam splendidissimam civitatem vel Aegyptiacam dioecesin aut quibuslibet
(l)
jB sic indicatur:
dnb dvatpOQae
ei
Srjfioatevbvraiv,
Si (pbvov iariv, ei ftiv

eiaco e^ firjvcov xQive-
a&at, eiSbroiv rcov Srjfioatevbvroiv, brt, idv rpevaoivrat, rfj avrfj vnbxetvrai rifioiQiq' ei Sd rte iyyQaxpdfievoe aixtoe iydvero rrje ivoxfje, SiSoa&at avrove vnb
idv
evnoQoiatv iyyvrjxcav, fidvetv fiiv iv

rcQ SeaftoirrjQicp, rdfivea&at Si rrjv Sixrjv ivrbe ivtavrov {id est sin homicidii crimen intenditur, si quidem
ex delatione publicarum personarum, intra VI raenses
iyyvae,
rj
firj
si mentiti fuequis vero inscrip-
diiudicetur, ut sciant publici accusatores,

rint,
eidem poenae
se
subiacere:
si
tione data detentionis causam dederit, sub fideiussione

constituantur vel, si fideiussores non habeant, in carcere
maneant, causa autem intra annum decidatur). eodem
pertinent ^Pon. 19, 11: idv i^ dvatpoQas Srjftoaicov nQoatoncov inl cpbvcp xareaxd&rjadv rtvee, ovx 6<peiXovatv
xaramarevea&ai, dXXd
^Xrj&rjvat eie
yvovv e^ firjvcbv neQatovftdvov rov

Si
vnb
iStatrcov
nQayftaroe'
xarrjyoQrj&rjaav vofiifiaie, b(peiXovatv iyyvae StSbvat rj fielvai iv tpvXaxrj,
Stoe ivtavrov refivofidvov rov nQdyftaroe [id est quando
ex delatione publicarum personarum homicidii rei facti
iyyvrjraie
Xaxrjv,
fiiv
fidxQt
ei
habet, usque ad sex tantummodo menses in custodia

maneat, tntra quos causa decidatur, nisi capitalis
5
criminis reus factus est. Talis enim nec fideiussoribus committitur, si a publicis personis accusatus
est: sed rursus intra sex menses iudicium ad
finem
perducendum est. quod si non a publicis personis
sed a privato accusatore conventus fuerit, admittitur fideiussio. si vero fideiussores aare non
potest,
per unum annum tantummodo in custodia teneatur,
6
intra
quem omnimodo causam decidi oportet. Cum
autem praesumptio
extiterit eos obnoxios esse, in

custodia remaneant, donec causa termmetur. Senientia deinde adversus inclusos lata
exsequatur,
sive corporalis est sive
pecuniaria: ut in pecuniaria
8 bonis cedere eis liceaf.
admonentibus
Episcopis
magistratus haud ignaros se ipsos et officia sua
9
decem libras illaturos, Licentia dala
reiigiosis7
DE PRIVATI8 CARCERIBUS
372
4.
INHIB.
imperii nostri proyinciis vel in agris suis aut ubicumque domi privati carceris exercere custodiam,
viro spectabili pro
et
tempore praefecto Augustali,
omnium provinciarum
rectoribus daturis operam semperque mturis in speculis, ut saepe

dicta nefandissimorum hominura adrogantia modis
viris clarissimis
Nam^ post hanc saluberriconstitutionem et vir spectabilis pro tempore

Augustalis et quicumque provinciae moderator maiestatis crimen procul dubio incursurus est, qui co1
omnibus opprimatur.
mam
gnito huiusmodi scelere laesam non vindicaverit maiestatem: primatibus insuper officiorum eiusdem cri-
minis laqueis constringendis, qui, simulatque noverint

memoratum interdictum facinus in quocumque loco
committi, proprios iudices de opprimendo nefandissimo scelere non protinus curaverint instruendos.
2 Nam illud perspicuum est eos qui hoc criminum
genus commiserint pro veterum etiam legum et constitutionum tenore tamquam ipsius maiestatis violaD. k. lul.
tores ultimo subiugandos esse supplicio.
Constantinopoli Longino vc. cons.

2 ^ÂvroxQaroio ^lovartvtavbe A.
486]
inaQxco
rQonoie iv
[a.
Mrjvq.
"iStcortxde fvXaxde ndat

ngatrcoQioiv.
.
noXeaiv rj iv xcofiate dnayoQsvofiev xa&iaraa&at
'H Stdra^te xeXevet firj yivea&at iStcortxde ^vXaxae'
rove Si rovro nQdrrovncae vnoxeta&at xat intrifiicp xai Stdyetv iv rfj Srjfioaiq (pQOVQq roaavrae rjfidQae, oaae Sijnor^ dv ydyovev o iyxXeta&eie iv rfj yevoftdvrj naQ^ avrtov ^Xaxfj, bnoiae
dv etrjaav rvxrje rj dîae , ixninretv Si xai rrje
Sixrje rrje aQftoôvarje avroXe xard rcov iyxXeia&dvrcov, ^^nQOvoiq rov intaxonov xai rov doei Si
Xovroe.
Qq&vfirjaet b aQxcov, vtpiararai
xivSvvov xai neQi rrjv ovaiav xai neoi rrjv aai.
D.
rrjoiav.
K. Febr.
XV
Constantinopoli Decio cons.
[a.
529]
non fideiussionibus committendi, sed in custodiam

coniciendi sunt, ut causa usque ad sex menses finiatur:
quod si a privatis legitime accusati sunt, fideiussores dare
debent aut in custodia remanere, ut causa intra annum
decidatur).
(2) ex
(not. l) supplendum: eiSbxcov rcbv
sunt,
Srjpoatevovroiv, bri, idv rpevauivrat, rfj avrfj vnbxeivrai rtuoiQiq, cf.

in fine: xai 'bri ij rd^te
B2
nQoaayyeiXaaa xai firj dnoSeiâaa rb UyxXrjfia vnbxetrat ravrana&eia, xdv

eyyQacpov ptrj SiSoiat (id est
officium, quod detulit nec probavit crimen, eidem poenae subicitur, licet inscriptionem non det).
(3) vopiifioie
addunt 'Pon.^
cf.
B iyyQaipdftevoe
loquitur 3, 1, 13 pr.
iterantur in l, 4, 22, 2
(9)
ex
(5)
(7)
68
1,
=
=
(4)
-B
4, 22,
nam LR, iam C

(10) initium
B60, 55, 2 restituimus: iunge 1, 4,
(6)
1,
22.
de biennio
4,
8.
(8)
B 6, 55
23,
reliqua
9, 4, 6. 9, 47, 26
huc pertinent verba legis geminae avrdiv SrjXaSrj xcbv

xaxexoftdvoiv nQOvoiq rcbv xard rbnov d'eo(ptXeardroiv intaxbnoiv rrje xaxoxrjs dcptefidvuiv et Parat. ad
(11)
Const.
3.
fiaroe
Sei
arjfieioiaat
bxt Qq&vftovftdvov rov

nQdy-
rbv iniaxonov dva(pdQetv
nQoearcbrt rcov dêioiv nQt^drcov.
rco
xard xatQov
roHro yaQ,
cprjat,
simis pro iempore episcopis, si quid praetermiiti

viderint ab illustribus clarissimis spectabilibus pro
tempore maîstratibus vel ab officiis quae eisparent,

hoc denunttandi, ut congruens motus in negtegentes
diriaatur.
V 2 Imp. lustinianus A. Menae pp. Privatos

carceres omnino in civitatibus vel in victs constituere
vetamus.
Constitutio iubet privatos carceres non
constitui, eos autem qui hoc faciunt et poenae subiacere et in publico carcere tot dies
peragere, quot
in carcere ab ipsis constituto aliquis tnclusus fuerit,
condicionis
vel
cuiuscumque
dignitatis sint, litem
etiam eos perdere quae eis contra inclusos compe-
tat,
cura episcopi
lutis subit.
quod si magistratam honorum quam sa-
et magistratus.
tus hoc negleget, periculum
Vnil 6-8
373
REUS VEL ACCUSATOB
SI
YV
SI
vm.
AD LEGEM lULIAM MAIESTATIS.
REUS VEL ACCUSATOR MORTUUS FUERIT.
1 ^To jfjs XsinoTaîa eyxXfjua Xvexeu rfj reXtvx^

xov XsiTfOjaxrriaa^TO ffTgaTiQyrov.
2 Imp. Jnionwus A. Eutychiano. Etsi Marcellus qui crimine falsi postulabatur vita functus est
ac per hoc crimen in persona eius sit extinctum,
est aboiita, cum tam uxorem
eodem crimine postulatos proponas.
accusatio tameu non

eius
quam
te
PP. VIj k. Oct. Laeto

3 Idcm A. Proculo.
ii et Ccieale conss.
\a. 215]
homicidii seu
cuiusvis crimiuis postulasti reum, vita functus est,
frustra ob poenam desertae accusationis conveniris,
cum morte eius crimen cum poena eius' sit extinctum ac per hoc tibi adempta est necessitas accusa-
Si is,
komae Sahino
jPP. jiii k. Oct.
tionis.
quem
AnulUno
et
conss.
[a.
4 Imp. Alexander
A. Veronidano.
nis, causa pecuniaria ad

licet Annianus, cui falsi
debat, vita functus sit,

versus te instrumento
216]
ut propo-
Si,
emolumentum tuum
spectat,
crimen auctor* tuus inten-
non
quod
quis* adin dubium vocatur uti
prohiberis,
si
l
Quamvis enim
coeperit, accusationem instituere.
in persona principalis rei morte subducti iam subsistere non possit, tamen si quis illo uti voluerit,
intell^t se periculo criminis esse subiectum. PP. ri
k. lan. Albino et Aemiliano conss.
[a. 227]
5 Imp. Gordianus A. Rufo. Defunctis reis publicorum criminum, sive ipsi per se ea commiserunt
sive aliis
terquam
mandaverunt, pendente accusatione, praesibi mortem consciverint, bona successo-
si
PP.
ribus eorum non denegari notissimi iuris est.
VII k. At>r. Pio et Pontiano conss.
[a. 238]
6 Idem A. luliano. Si quis, cum capitali
poena
deportatione damuatus esset, appellatione interposita et in suspenso constituta fati diem functus
Idem* observatur
1
est, crimen morte finitum est.
vel
accusator pendente appellationis tempore ultidiem obisset.

Sin autem relegationis poenam sustinuit et in parte bonorum damnatus appellatione usus est, etiam post mortem eius nihilo minus
appellationis ratio examinabitur, cum desideretur,
utrum valeat nec ne particularis publicatio. PP. vi
k. Aug. Gordiano A. et Aviola conss.
[a. 239]
et si
mum
VII.
SI
QUIS IMPERATORI MALEDIXERIT.
'Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA.

Rufino pp. Si quis modestiae nescius et pudoris
ignarus improbo petulantique maledicto nomina nostra
crediderit lacessenda ac temulentia turbulentus obtrectator temporum fuerit, eum poenae nolumus subiugari neque durum aliquid nec asperum sustinere,
quoniam, si id ex levitate processit, contemnendum
est, si ex insania, miseratione dignissimum, si ab
1
Unde integris omnibus ad
iniuria, remittendum.
nostram scientiam referatur, ut ex personis hominum
dicta pensemus et, utrum praetermitti an exsequi
D. v id. Aug. Constantirite debeat, censeamus,
nopoli Theodosio A. lii et Ahundantio conss. [a. 393]
1
notfjaavrei ov xbv nBqi tt6i'r,v xrji> olffiar, aXXa

xai xov TisQi xr}v cofxrjgiav avxr^ vnoffxriaovxai xtVdvrov {id est nota quod, ai ea res neglegatur, episcopum
ad comitem pro tempore rerum privatarum deferre oportet.
qui enim, inquit [constitutio], hoo non faciunt, non de
patrimonio tantum sed etiam de salute periclitabuntur)
fir]
(1)
(3)
60, 56 et 60,
eius LC, om.
41,
34.
35
(i)
actor
(2)
dett.
BJS
cum
60, 56,
B2
(x. :t.)
(6) idem
post coeperit ins. B2{x. :t.)
= Th. 9, 4, l i5 60, 36, 13: iunqe
LR, id C
(7)
10, 32, 44
(8) exsequi rite JX., exequerit et C, ex60, 36, 14
(9)
quiri recte /2, xifio^r^&rjvai GToeci
(5)
quis C, om.
LR^
yi
Desertionis crimcn solvitur morte miUtis
qm
1 Imp. Alexander A. PauUno.

causis maiestatis crimina cessant
Etiam ex
meo
aliis
saeculo, ne-
dum etiam admittam te paratum accusare iu<Hcem

propterea crimine maiestatis, quod contra constitutionem eum '^' dicis pronuntiasse. PP. iii id. ApnL
Maarimo ii et AeUano conss.
[a. 223]
2 Idem A. Faustiniano. Alienam sectae meae
sollicitudinem concepisti, quasi crimen maiestatis sustineres, etsi servo tuo iratus esse non perseveres,
Quod semper te facturum inconsultius^* iuraveris.
PP. III non. Fehr. luliano et Crispino coiiss. [a. 224]
3 ^^lmp. Constantinus A. ad Mfiximum pu. Si
quis alicui maiestatis crimen intenderit, cum in huiascemodi re convictus minime quisquam privilegio dignitatis alicuius a strictiore inquisitione defendatur'^
sciat se quoque tormentis esse subdendum, si aliis
manifestis inddciis 'âccusationem suam non potuerit
comprobare. Cum eo, qui huius esse temeritatis
deprehenditur, illum quoque tormentis subdi oportet'^,
cuius consilio atque instinctu ad accusationem ac*'
commissi concessisse videbatur '", ut ab omnibus
sciis statuta ^^ vindicta possit reportari. PP. k. lan.
J'oIusiafio et Anniano conss.
[a. 314]
1
Valentinianus Valcns et Gratianus

pu. Nullus omnino, cui inconnobis fidicularum tormenta
sultis ac nescientibus
ofiferentur, militiae vel generis aut dignitatis defen'
4 ^^lmppp.
AAA. ad Oiybrium
sione uti prohibeatur, excepta tamen maiestatis causa,

qua sola omnibus aequa condicio est. P. viii
id. lul. Valentiniano np. et Victore conss.
[a. 369]
in
5 Împp. ArcatUus et HonoHus AA. Eutychiano pp. Qiiisquis cum militibus vel privatis, bapbaris etiam scelestam inierit factionera aut facti'onis
ipsiuB susceperit sacramenta vel dederit, de nece
etiam virorum illustrium qui consiliis et consistorio
nostro intersunt, senatorum etiam (nam et ipsi pars
corporis nostri sunt), cuiuslibet postremo oui nobis
miUtat cogitarit (e^dem enim severitate voluntatem
iura voluerunt), ipse
sceleris qua effectum
puniri
quidem utpote maiestatis reus gladio feriatur, bonis
1
eius omnibus fisco nostro addictis: Filii vero
eius, quibus vitam imperatoria specialiter lenitate
concedimus (pateruo emm deberent perire supplicio,
in quibus paterni, hoc est hereditarii, criminis exempla

metuentur), a matexna vel avita, omnium etiam proximonim hereditate ac successione habeantur alieni,
testamentis extraneorum nihil capiant, sint perpetuo
egentes et pauperes, infamia eos paterna semper
comitetur, ad nullos umquam honores, nulla prorsus
sacramenta perveniaiit. sint postremo tales, ut his

perpetua egestate sordentibus sit et mors solacio
et vita supplicio.
2
Denique iubemus etiam eos
notiibiles
esse sine veiiia, qui pro talibus
umquam
apud nos intervenire temptaverint. Ad filias sane

eorum, quolibet numero fuerint, Falcidiam tantum
3
ex bonis matris, sive testata sive intestata defecerit,
volumus pervenire, ut habeant mediocrem'* potius

alimoniam quam integrum emolumentum ac
filiae
nomen heredis. mitior enim circa eas debet esse
sententia, quas pro infirmitate sexus minus ausuras
seqq.
Cf. Dig. 48,
(lO)
eum LC, meam
(ll)
in-
C, inconsulte R
Th. 9, 5, l: plenior extat in Corpore Inscri^tio(15)
num Latinarum Berol V p. 269
(13) [cum in huiu]s-
Momnumy
consultius
inconsulti ius
modi obiectua minime quemquam privilegium
(privilegio
traditur) d. al. a strictiori [inquisiti]one tueatur C. I. L.
I.
ins.
C.
L,
(15) oonpro(14) [iam a]ut argumentis
vare cum in eo qui . . depraehendetur illud q. t. erui
.
oporteat C.
ins.
C.
9, 85,
/.
1
/.
L.
L.
(20)
(16)
videatur C. I. L.
om. C. I. L.
(18) statuta
= Th,
gratae Tk.
desertionem commisit.
9, 14, 3
(21)
(\i) tanti
ri9)
Th.
medioorem] in-
vnn
8.
esse confidimus.
Emancipatio, quae a praedictis
in iilios, post legem dumtaxat latam, siye in
dotes donationes,
filias fuerit collata, non valeat.
ex
quarumlibet postremo rerum alienationes , quas
eo tempore qualibet fraude vel iure factas esse conde ineunda factione
stiterit, quo primum memorati
ac societate cogitaverint, nullius statuimus esse mo*
5
Uxores sane praedictorum recuperatas
menti.
viris
dotes, si in ea condicione fuerint, ut, quae a
titulo donationis acceperunt, filiis debeant reservare,
tempore quo usus fructus absumitur omnia ea fisco
nostro se relicturas esse cognoscant, quae iuxta lefiliis debebantur: Falcidia etiam ex his rebus
4
sive
gem
tiliabus tantum, non etiam filiis deputata.

Id,
quod de praedictis eorumque filiis cavimus, etiam
(>
de satellitibus consciis ac ministris filiisque eorum

Sane si quis ex his
7
simili severitate censemus.
in exordio initae factionis, studio verae laudis accensus, ipse prodiderit factionem, et praemio a nobis
is vero, qui usus fuerit facet honore donabitur.
tione, si vel sero, tamen incognita adhuc consiliorum
arcana patefecerit, absolutione tantum ac venia dignus
i>. prid. non. Sept. Ancyrae Caesaiio
habebitur.
^
et Attico conss.
[a.
6 2
Paulus de puhlicis
397]
.
iudiciis.
Meminisse oportebit,
si
quid contra maiestatem imperatoris commissum dicatur, etiam post mortem rei id crimen instaurari
solere, posteaquam divus Marcus Depitiani^ utpote
senatoris'*, qui Cassiani furoris socius fuerat, bona
post mortem fisco vindicari iussit et nostro tempore
multis heredibus ablata sunt.
In hoc item cri1
mine, quod ad laesam maiestatem imperatoris pertinet, etiam in caput domini servos torqueri'. Marcianus libro prirno de pubhcis iudiciis titulo ad
2 legem luliam maiestatis. Post divi Marci constitutionem hoc iure uti coepimus, ut etiam post mortem
nocentium hoc crimen inchoari possit, ut convicto
mortuo memoria eius damnetur et bona eius successoribus eripiantur: nam ex quo sceleratissimum quis
consilium cepit, exinde quodammodo sua mente pu3
nitus est.
Sic et divus Severus et Antoninus
ex quo quis tale criraen contraxit,
constituerunt
neque alienare neque manumittere eum posse: nec
ei
solvere iure debitorem Magnus Antoninus re4 scripsit, In hac causa in caput domini servi tor,
quentur, id
AD
374
est
propter
causam
maiestatisi". et
si
decesserit quis, propter incertam personam successoris bona observantur, si in causa maiestatis fuisse
mortuus arguatur, ut Severus et Antoninus

rationales missis rescripserunt
litteris
ad
3 Imp. Antoninus A. luliano. Verba legis luliae

de adulteriis coercendis, sed etiam sententia per
quaestionem quoque servorum sive ancillarum crimen
admissum probari volentis ad earum tantum personarum servos ei rei exhibendos pertinet, de quibus
specialiter comprehendit ', id est mulieris et patris
eius, non naturalis, sed iusti dumtaxat, quos intra
sexagesimum diem ex dissolutione matrimonii nume-
randum manumitti
distrahi prohibet et quorum

si defuncti fuerint in quaePP.
stione vel facti deteriores, secuta absolutione.
XV k. Aug. Antonino A. iiii et Balbino conss. [a. 2 3]
4 Itnp. Alexander A. luliano proconsuli JSarbofiensis^.
Gracchus, quem Numerius in adulterio
noctu deprehensum interfecerit, si eius condicionis
fuit, ut per legem luliam impune occidi potuerit,
1
quod legitime factum est, nullam poenam meretur:

idemque filiis eius qui patri paruerunt praestandum
est.
Sed si legis auctoritate cessante inconsulto
dolore adulterum interemit, quamvis homicidium perpetratum sit, tamen quia et nox et dolor iustus fac1
tum
potest in exilium dari.
eius relevat,
die et consule.
PP.
sine
5 Idem A. Vadanti. Adulter post quinquennium,

quam commissum adulterium dicitur, quod continuum numeratur, accusari non potest: easque praescriptiones
legibus
reis
PP. id. lun. Maximo ii

6 Idem A. Sebastiano.
datas auferri non oportet.

et Aeliano conss.
[a. 223]
lure mariti adulterii ac-
cusare volenti
sexaginta dies utiles computantur,

quibus in publico eius facultas fuerit, apud quem
reus vel rea postulari' potest. et cum praeterierint
dies isti utiles, maritus quoque iure extranei agere
1
Et qui confidit accusationi, calumniae
potest.
notam timere non debet: nam ad probationem scemei quaestionem de mancipiis
leris divi parentes
eodem modo haberi permiserunt, quo si*" iure mariti ageretur.
PP. ii id. Aug. Maximo ii et Aeliano conss.
7 Idem A. Herculano.
[a.
223]
Propter violatam virginem

adultam qui postea maritus esse coepit accusator*'
iustus non est et ideo iure mariti crimen exercere
non potest, nisi ûella violata sponsa eius fuerit.
Sed si ipsa iniurias suas adsistentibus ^* curatoribus, per quos etiam negotia eius gerenda sunt,
persequatur, praeses provinciae pro debita tanto
l
delicto, si probetur, severitate examinabit.

k. lan.
Maximo
PP. xii
[a.
223]
8 Idem A. Domnae. Reos adulterii duos simul

marem et feminam ex eadem causa fieri lex lulia de
pudicitia
sed
vetat:
ordine
licet.
peragi utrosque
PP. id. lan. luliano et Crispino conss.

[a. 224]
9 Idem A. Proculo. Castitati temporum meorum
convenit lege lulia de pudicitia damnatam in poenis
VIIIL
autem adulterii damnatam, si

quocumque modo poenam capitalem evaserit, sciens
duxit uxorem vel reduxit, eadem lege ex causa lenoPP. vii k. Febr. luliano et Crispino
cinii punietur.
legitimis perseverare. qui
AD LEGEM IVLIAM DE ADULTERIIS ET DE

STUPRO.
Imjyp. Severus et Antoninus AA. Cassiae. Publico
iudicio non habere mulieres adulterii accusationem,
quamvis de matrimonio suo violato queri velint, lex
pacisci non
lulia declarat, quae,
varicatoris
cum
masculis iure mariti facul-
tatem accusandi detulisset, non idem feminis privilegium detulit. PP. xiii k. Aug. Laterano et Rufino conss.
[a. 197]
Crimen lenocinii contrahunt,
in
adulterio
uxorem
in
matrimonio
qui deprehensam
detinuerunt, non qui suspectam adulteram habuerun^.
PP. k. lul. AnuUino et Frontone conss.
[a. 199]
2 Idem AA. Cyro.
eum Th.: post im. Gothofredus

(l*) id est. ..
maiestatis delet Lenel (2)
perierunt Graeca, de guibus Vindobonensis 2267 sic adnotat: magna constitutio
ponitur hio,
que incipit in greco et in medio istud tantillum
(l) sic libri
ponitur
meminisse oportet et cetera, in fine vero

in greco desinit (3)
depiciani /2, depitiniani L, detaptiani
Cjdriantiani alii: Druentianum Cassii generum (vitaMnrci
c, 26 viia Cassii c.
9) intellegi Mommsen putat
(4) senatoria
est
vel
dominis caveri praecipit,
D. III non. Mart.
latinum,quod
ICLUM DE ADULTERII8
L.
conss.
[a.
10 Idem
A.
224]
De crimine adulterii
Demetriano.
et par delictum accusatoris prae-
licet
et
^^
refugientis
veritatis
inquisitionem
autem pretium pro comperto stupro accePP. v

pit, poena legis luliae de adulteriis tenetur.
non. Mai. Fusco et Dextro conss.
[a. 225]
11 Idem A. Norbano. Crimen adulterii maritum
retenta in matrimonio uxore inferre non posse nemini dubium est.
PP. k. Sept. Alexanaro ii et
est.
qui
Marcello conss.
utpote Mommsen
torquerentur
48, 5
nensium
(10) quo
(7)
sxc
226]
L^C,
aervi
servi torquentur
60, 37, 46 seqq.
(6) sic Z',
(6)
[a.
dett, deprehendit
pCR
Dig.
narbo-
Cf.
(8)
lihri
(9) sic CR, accusari L, yarTjyo^BXadâi
si C, quasi
(ll) virginem, adulta quae
postea esse coepit, accusator videntur legisse Graect
(12) sic Z", obsistentibus /J, subsistentibus L^C
(l3)V
cum B, refugienti C; rei fugientis Cuiacius
LR
LR
ET DE SIUPRO
375
12 (14) Imp. Gordianus A. Aquilae. Si, dum in

tuo raatrimonio uxor tua esset, se adulterio polluit,
in ea provincia in qua id factum est adulterium
more solito persequi debes nec enim ab ea quae
iam nupta est adulterium passa exordium accusationis sumi potest, si denuntiatio criminis nuptias
non praecessit. PP. non. Dec. Gordiano A. et
Aviola conss.
[a.
239]
13 (12) Idem A. Basso. Etsi crimine adulterii

daninatus restitutus non esset, ut proponis, si tamen soror tua, cum qua adulterium commissum dicebatur, non est accusata, nec poenae nec infamiae
subici potuit, et multo magis, cum et accusatorem
vita esse functum proponas.
PP. k. lun. Sabino ii
et Vemisto cojiss.
[a. 240]
14 (13) Idem A. Silvano. Adulteram*,

quam crimen contra eam inchoatum est
si
postea
provincia
excessit, etiam absentem inter reos recipi posse exPP. non. Mart. Attico et Praeplorati iuria est.
textato conss.
[a. 242]
15 Idem A. Hilariano militi. Si quondam uxor
tua, antequam crimine adulterii peteretur^, provincia excessit, neque absens accusari potest neque in
eam provinciam
in qua stipendium facis transmitti

iure deposcitur.
Sane cum per occupationes militares^ licuerit, accusare eam sollemniter poteris:
nec enim tempus, quo muneribus militaribus occuparis, vindictam tibi, quam maritali dolore percussus
PP. iiii id. Mart. Attico
reposcis, debet auferre.
et Praetextato conss.
\a. 242]
16 Im^pp. Valerianus et Gallienus AA. et Valerianus C. Arcesilao. Abolitionem adulterii criminis
postulans praesidem in cuius officio accusatio fuerit
1
instituta adire debes.
Ceterum erras tu marite
existimans, etiam si simpliciter, id est sine abolitione, destitisses, senatus consulto in persona tua
futurum locum non fuisse: diversum enim divi prin2
cipes saepe sanxerunt.
Quin boc amplius scias
nullam fuisse tibi ulterius potestatem instituendae
l
huiusmodi accusationis, quia
et
decreto
patrum
et
lege Petronia ei, qui iure viri delatum adulterium

non peregit, nuraquam postea id crimen deferre permittitur.
PP. xv k. lun. Maximo et Glabrione
conss.
[a. 256]
17 Idem AA. et C. Victorino. Sine metu legis
luliae de adulteriis coercendis revocare uxorem in
matriraonium potes, cum nihil amplius quam libellos

accusationis obtulisti, quia postea comperisse te adtirmas, quod vana indignatione ad accusationem inl
citatus fueris.
Is enim committit in poenam,
lex certo capite denuntiat, qui vel publice
adulterio damnatam habet vel adulteram sciens, ut
quam
simulare non possit, retinet uxorem.

VI k. Aug. ipsis AA. iiii et iii conss. [a. 257]
1 8 '^ldem AA. et C. Theod.
qui duas simul
habuit uxores sine dubitatione comitatur infamia.
in ea namque re non iuris effectus, quo cives nostri
ignorationem
PP.
Eum
matrimonia contrahere plura prohibentur, sed animi

1
destinatio cogitatur.
Verumtamen
ei,
qui te ficto
cum
aliam matrem familias in provincia

reliquisset, sollicitavit ad nuptias, crimen etiam stupri,
a quo tu remota es, quod uxorem te esse credebas,
2 ab accusatore legitimo sollemniter inferetur. Certe
res tuas omnes, quas ab eo interceptas matrimonii
simulatione deploras, restitui tibi omni exactionis
rnstantia impetrabis a rectore provinciae: nam ea
quidem, quae se tibi ut sponsae daturum promisit,
caelibatu,
(l)
sic dett.
saretur
(5)
XV
B^
ins.
{x. n.),
scripsi,
id R''
cum.
B, adultera LCR
sic C, non ins. R
(3)
(2)
$ic
(4)
C, accu5, 3, 5
d. scr.
(6)
(7) sic
gem.
accusationes LR, accusatione C
l.
s.
dett.
(8)
cum
quid
quidem M^, quidem id quod CRAP, quidem

(10) libri nonnulli aut
(9) sic R, ei ins. C
hoc loco aut ante c. 22 aut post c. 24 hanc comtitutionem

inserunt: Imp. Arcadius (imp. oro alii) A. Dionae.
Si
eius, a quo nunc adulterii rea postularis, contra iuris
formem contubernio
haesisti,
innumeris
te auctoritatibus
VIIII 9
quomodo
cura
repetere
id.
Accepta^
Mai.
effectu potes quasi

Tasco et
sponsa?
Basao
Antiochiae
conss.
[a.
258]
19 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. ad

Pompeianum. Quamvis indubitati iuris sit, quotiens
adulterii crimen intenditur, praesentiam accusatoris
procedere oportere, tamen quoniam ex litteris tuis
cognovimus IMateriam praepositi Viatoris uxorem
habitis quaestionibus cum luliano quondam adulterium commisisse detectam sub ipsa prolatione sententlae Viatoris ipsius praesentiam postulasse, non
putavimus confecto paene in iudicio facinore et iam
agitata quaestione convicto praepositum ab excubiis
limitis revocandum. D. s^ non. Dec. AA. conss. [a. 287]
20 Idem AA. Didymo. Foedissimam earum nequipudorem suum alienis libidinibus proster-
tiam, quae
nunt, non etiam earum, quae per vim stupro comprehensae sunt, inreprehensam voluntatem leges
ulciscuntur, quando etiam inviolatae existimationis
esse nec nuptiis earum aliis interdici merito placuit.
PP. III non. Oct. ipsis iiil et iii AA. conss. [a. 290]
21 Idem AA. Silano. Ob commissa adulteria atque accusandas uxores certa terapora, quae utiliter
1
computari solent, praescripta sunt. Si igitur per
instituere non
occupationes publicas accusationem
potuisti nec ante creditum tibi munus praescripta
tempora transacta sunt, post depositam sollicitudinem qua detineris integram accusandi potestatem
"^
2
habebis.
Ad quam, cum vacare coeperis, properare debebis, ne effrenata licentia ad terrendam
adversariara futurae accusationis speciem praetendas.
PP. xiiii k. Nov.
iiii et iil AA. conss. [a. 290j
ijosis
22 Idem AA. Ohrimo. Si ea quae tibi stupro
cognita est passim venalem formam exhibuit ac pro-
stituta
meretricio
more vulgo se praebuit, adulterii

PP. xii k. Nov. ipsis iiii et
crimen in ea cessat.
AA. conss.
23 Idem AA. Proculo.
III
[a.
Servi ob
violatum
290]
con-
1
tubernium adulterii accusare non possunt. Is
autem, qui post dissociatum matrimonium uxorem
licito iure duxerit obque intentatae accusationis ac
potentis patrocinii metum ei qui accusationem instituerat aurum et argentum dedit, ad recipiendum id
ulciscendamque turpis lucri cupiditatem adire praesidem potest, qui examinatis partium adlegationibus
et inquisita fide veri, si quid*^ ab eo qui innocens
est ob illati criminis timorem datum esse cognoverit,
quemadraodum sententiam formare debeat, evidenti2
bus iuris placitis instruetur. Sin vero constiterit
corrupti matrimonii velut mercedem ad captandam
impunitatem* solutam esse. eum, qui etiam adversus
senatus consulti censuram cum foedissimo flagitio
accepit, puniri iubebit. PP. k. Nov. ipsis iiii et iii
AA.
conss.^^
[a.
290]
(25) Idem AA. Sossiano. Etsi libidine intemperatae ciipiditatis ex actorum lectione exarsisse te
cognitum est, tamen cum ancillam coraprehendisse
et non liberam'* stuprasse detectum sit, ex huiusmodi sententia gravatam potius opinionera tuara quam
24
esse manifestum est.

PP. v id.
Mart. Tiheriano et Dione conss.
[a. 291]
25 (26) Idem AA. et CC. Crispino '^ Quoniam
infaraia 'adfllictam
Alexandrum, qui in criraen vocatur, etiara praescriptionem esse pollicitum eo nomine, quod accusator
uxorem post comprehensura adulterium- penes se habuisse videatur, et de statu suo agere nunc velle
perspeximus, ita ordo quaestionis dirimendus videcum numeri constitutionum guae ex hoc
apud Graecos (v. g. B 60, 37 passim) citantur,
conveniant cum hac editione, duhium non videtur, guin
tueri
potes.
titulo
rescriptum illud ex alio fonte velut Gregoriano vel Uermogeniano Codice additum sit: ut enim verba rescripti
verae constitutionis speciem prae se /erunt, ita Arcadii
nomen in inscriptiune non maiorem auctoritatem habet
guam
4, 35
ras
inscriptiones additamentorum
(11)
sic 7?*
cum
ad
B2 (k. n.),
C, ancillis ... liberas ii"
(12)
2, 58. 3, 12. 4, 21.
ancillas
c/
1,
23,
libe-
ut in primis quidem de statu Alexandri quaetur,

audientia
ratur, ita ut, si eum liberum esse adhibita
facias
praescriptionis ei obiciendae
deprehenderis
esse cognovepotestatem sin vero eundem servum
remotis
impedimentis in adulte,
praescriptionis
rium crimen-' protinus debebis inquirere ac, si
eum detectum in eo flagitio esse perspexeris, poenam decernere, quam in adulterii crimen legum sanctio
[a. 293]
statuit.
D. V k. Sept. AA. conss.
ris,
26 (27) Idem AA. et CC. Phoebo. Commissum

ante adulterium cum eo, cui se postea nuptiis sociaPP. xviii
vit, velamento matrimonii non extinguitur.
k. lan. CC. conss.
[a. 294]
27 (28) Idem AA. et CC. Concordio praestdi Numidiae. Ita nobis pudor cordi est, ut removeamus^
prisci iuris ambages et constituamus in adulterii
quaestione abolitis de medio ceteris praescriptionibus praeter quinquennii temporis et lenocinii quod
marito obicitur exceptionem, illam etiam, quae post
solutum prius matrimonium ante denuntiationem
nuptae competit, fidem criminis nosci. indignum est
enim, ut ultionem pudoris praestigiae versuti iuris ex-
PP.
cludant.
k. lun.
JMsco et AnuUino conss.
[a.
295]
28 (29) '^lmp. Constantinus A. Africano^. Quae

adulterium commisit, utrum domina cauponae an
ministra fuerit, requiri debebit, et ita obsequio famulata servili, ut plerumque ipsa intemperantiae
vina praebuerit: ut, si domina tabernae fuerit, non
sit a vinculis iuris excepta, si vero potantibus ministerium praebuit, pro vilitate eius quae in reatum
deducitur accusatione exclusa liberi qui accusantur
abscedant, cum ab his feminis pudicitiae ratio requiratur, quae iuris nexibus detinentur et matris
familias nomen obtinent^ hae autem immunes ab
iudiciaria severitate' praestentur, quas vilitas vitae
dignas legum observatione non credidit. D. iii non.
Febr. Heracleae Constantino A. vii et Constantio
C. conss.
[a. 326]
29 (30) ^ldem A. ad Euagrium. Quamvis adulterii crimen inter publica reftratur, quorum delatio
commune omnibus
in
sine
aliqua
legis
interpreta-
tamen ne volentibus temere
tione conceditur,
foedare
conubia,
liceat
proximis
necessariisque personis
solummodo placet deferri copiam accusandi, hoc est
patri fratri nec non patruo et avunculo^, quos ve1
rus dolor ad accusationem impellit. Sed et his
personis legem imponimus, ut crimen abolitione, si
In primis maritum geoportet, cui quidem ex

suspicione'^ ream coniugem facere licet, vel eam,
si tantum
suspicatur, penes se detinere non prohibetur*^: nec inscriptionis vinculo contineri, cum
iure mariti accusaret**, veteres retro principes ad3 nuerunt.
Extraneos autem procul arceri ab accusatione censemus: nam etsi omne genus accusationis necessitas
inscriptionis adstringat, nonuulli
tamen proterve id faciunt et falsis contumeliis matri4 monia deformant.
isgacrilegos autem
2
yoluerint*, compescant.
nialis** tori vindicem esse
nuptiarum
gladio puniri oportet. PP. ISicomediae vii k. Mai.

Constantino A. vii et Constantio C. conss. [a. 326]
30 (31)
populum.
^'^lmpp. Constantius et Constans AA. ad

vir nubit in feminam, femina" vi-
Cum
ros proiectura*8 qîd cupiat? ubi sexus

perdidit lostc
(I)
CR<^, adulterum 12*
omnea
ins.
B2
(2)
crimen del
Mommsen
Th. 9, 7, 1
(5) vc.
addit Th.
(6) et matris f. n. obtinent om. Th., habet
sic
dett.
cum
Th.
(y. n.)
et
(7)
(x. tt.),
stupri
et adulterii ins.
Th. 9, 7, 2
(8)
(9) fratri
vel
consobrino
et
maxime
avunculo]
consanguineo
fratri Th.
habent
(10) si voluerint om.
(x. it.)
13)
{x. n.)
B2
.
(4)
LCR
B2
(II) sic
Th. cum
Th.,^
(x.Tt.), genitalis libri
(12)
etiam
ins. Th.
(13) vel eam . . . prohibetur om. Th.
(14) inscriptionis . . accusaret] intra CBrta tempora inscriptionis vinculo contineri Th.
r^. H, 36, 4
(15) 4
.
Th. 9,
feminam femina Z, femina

femina Th., feminam CR: idv rte eis
aQêva a/ud^T],
nal
afxaQTTiaai xai 6 afta^rrjdêis ^lfu dnora/ivd'
(16)
AD
376
VIIII 9
7,
(17)
L.
lULIAM DE ADULTERIIS
cum, ubi scelus est id quod non proficit scire, ubi

Venus mutatur in alteram formam, ubi Amor quaeritur nec videtur: iubemus insurgere leges, armari
iura
gladio ultore, ut exquisitis poenis subdantur

infames, qui sunt vel qui futuri sunt rei. ^^PP. Ro~
mae xvii k. lan. Constantio iii et Constante ii^^
AA. conss.
31 (32)
[a.
342]
Valentinianus et
Theodosius AAA. Cynegio pp.
In adulterii quaestione ab omni familia non solum mariti, sed etiam
uxoris, quae tamen tunc temporis domi fuerit, quo
adulterium dicatur admissum, quaerendum est sine
defensione cuiusquam.
B. iii id. Bec. Constanti^^lmjjpp.
Gratianus
[a. 385]
nopoli Arcadio A. et Bautone conss.
o2 (33) ^^lmppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. Rufino pp. Adulterii accusatione proposita praescriptiones civiles, quibus aut dos repeti
fingitur aut ex ratione aliqua debitum flagitatur,
quae occurrere atque perstrepere examini consuerunt, iussimus sequestrari nec earum obice aliquid
negotio tarditatis adferri: sed accusatione fundata,
hoc
est
cum
constiterit,
quo iure
(id est
mariti vel
extranei^s) quove tempore actio fuerit intromissa,

discutiatur crimen, facti quahtas publicetur, cum et
iurgia quae magnitudine superant^* praeponantur
et civilis actio criminali iure postponatur, idem ta-
men, cum competere coeperit, habitura momenti,

dummodo non obsit examini. B. vii id. Bec. Constantinqpoli Arcadio A. ii et Rufino conss. [a. 392]
33 (34) ^Hdem AAA. Rufino j)V- Si qui adulterii fuerint accusati et obtentu proximitatis intentata depulerint, per commemorationem necessitudinis fidem crimini derogando, dum existimatur non
debere credi quod adlegatur, non potuisse committi,
hi si postmodum in nuptias suas consortiumque
convenerint, facinus illud, in quo fuerint accusati,
manifesta fide atque indiciis evidentibus publicabunt,
1
Unde si qui eiusmodi reperti fuerint, iussimus in
eosdem severissime vindicari et veluti convictum
facinus confessumque puniri.
B. prid. non. Bec.
Constantinopoli Theodosio A. iil et Abundantio
conss.
[a. 393]
34 (35) ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA.^''
Palladio pp.
Si mulier repudii oblatione sine ulla
legitima causa a se dati discesserit, ne viduitatem
stupri procacitate commaculet, accusationem repudiato marito iure deferimus.
B. vi id. Mart. Ravennae Eustathio et Agricola conss.
[a. 421]
35 (36) Imp. lustinianus A. lohamii pp. Libertatem servorum, qui ad dominium pertinent uxoris
vel mariti vel parentium eorum, repudio misso propter
suspicionem criminis adulterii, legum conditores intra
duorum mensum spatium post missionem repudii

numerandum suspendi definiunt propter tormentorum quaestionem, si opus exegerit, eis imponendam.
Sin vero uxor matrimonio sub praefato modo^*
humanis exempta fuerit, nihil de tempore, quousque servos eos propter memoratam cau2 sam permanere deceat, adiciunt. Nobis vero necessarium esse videtur certum tempus etiam in hoc
casu statuere propter dotis quaestionem, utrum in
lucrum marito cedat an heredibus mulieris restituatur.
Sancimus itaque duos etiam menses post
3
1
dissoluto rebus
ad^coaav Prochiron auctum 39, 214
iectura
recturam
mittit Th.
de
etiam
quam
a.
Th.,
(19)
(20) iii
ra
(18)
viros pro-
iuris porD. prid. non. Dec. Mediolani praeet c. 11 Hal, viiii et c. Th.: possis
viris porrecturis
Z,*)
Z,,
anno 346
(iiii et C. iii) cogitare: cui magis

342 locus, ubi data est constitutio, convenire tn-
detur
Th.
(21)
(22)
9, 16, 8 Th. 9, 7, 4
(24) sic
(23) id est m. vel extranei om. Th.
== Th. 9, 7, 8
Th.
(26)
Th., Buperantur libri
(25)
3, 16, 2
(27) imppp. Honorius Theodosius et Con9, 7,
B2
AAA. Th.
(x. n.) rectius
(28) non ins.
quidem, ne temporis spatium viro propter mulieris mortem prorogatum videatur: tamen librorum lecHonem eon-
stantiua
Jirmat
B2
(Thalelaei)
EAM CUIUS TUTOK
QUIS
SI
mortem
mulieris servari, ut intra eos ante dicti servi

et facultatem maritus habeat probationes adulterii per eos praestare: transacto vero memorato tempore licentiam habere heredem mulieris
libertatem eis imponere, nisi per culpam eius maritus prohibitus fuerit causam adulterii, ipse videlicet
imminens, exercere. D, f* k. JNov. Consianiinopolt
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. anno
permaneant
secundo.
532]
[a.
QUIS
EAM
CUIUS TUTOR FUERIT CORRUPERIT.
^lmp.
XI.
DE MULIERIBUS QUAE SERVIS PROPRIIS SE

lUNXERUNT.
^lmp.
bus dignitatis insignibus in nuda maneant libertate,

neque per se neque per interpositam personam quotitulo voluntatis accepturi aliquid ex facultatibus mulieris.
Successio autem mulieris ab intestato vel filiis, si erunt legitimi, vel proximis
cognatisque deferatur vel ei, quem ratio iuris admittit: ita ut et quod ille qui quondam amatus est
et quod ex eo suscepti fihi quolibet casu in sua
videantur habuisse substantia, mulieris dominio sociatum a memoratis successoribus vindicetur. D. iiii
k. lun. Serdicae Constantino A. vii et Constantio
C. conss.^
[a. 326]
libet
XII.
AD LEGEM lULIAM DE VI PUBLICA SEU
PRI-
VATA.
vindicata est, tutelae actionem pro ea portione adversus fiscum dirige, modo si nulla praescriptio locum habeat. nam successio oneribus portionis suae
PP. xv k. Mart. Antonino A. iiii et
respondet'.
Balbino conss.
[a. 213]
Bianori. Si confidis sponsam filii tui raptam esse
vel filium tuum inclusum, instituere sollemni more
de
vi
accusationem apud praesidem pro-
vinciae non prohiberis. PP. viii k. mai. Veronae*

AA. conss.
[a. 293]
4 Idem AA. et CC. Liheratio. Si criminis accusationem propter res a servo raptas intentandam
XV
scr., cf. Zeitschrift fiir Rechtsgeschichte

p. 181
Th. 9, S, 1 jB 60, 57, 1
(3) Constantino A. vi et
Constantino C. conss. (= a. 320) Gothofredus
(4) == Th.
60, 37, 73
9, 9, 1
(6)
60, 18, 20
(5) habuerit Th.
(1)
(2)
(U) = Th.
seqq.
Cf.
(8) iun(/e 5, 1,1
Dig. 48, 6. 7
(9) Heracleae
9, 10,
(12)
tantibus cwn Th. scr.

II.
(7)
sic dett,
respondit
CR
Mommsen {ia^CO.Mommsen
proc. afr. 2%., om. libri

(14)
de hoc etiam,
luliae de vi privata
si legis
probatis res vindicari debeat.
xvii
S.
AA.
k.
luL Sirmi
[a.
privatae reus deferri potest.
mediae
29:^]
repugnantibus Th.
(13)
temp-
(15)
ex-
^C
Mco-
vi id. Dec.
S.
r/>r?.<:<f.
[a.
294]
6 "iw</>. Constantinus A. ad Catuliinum procon^

sulem Africae^'^. Quoniam multa tacinora sub uno
violentiae nomine continentur, cum aliis vim inferre
certantibus '^
cum
aliis
indignatione resistentibus
**
verbera caedesque crebro deteguntur admissae, placuit, si forte quis vel ex possidentis parte vel eiua
qui possessionem temerare temptaverit interemptus
sit, in eum supplicium exerceri*^, qui vim facere
temptavit et alterutri parti causam malorum praebuit: et non iam relegatione aut deportatione insulae plectetur, sed supplicium capitale excipiat nec
interposita provocatione sententiam quae in eum
dicta
D.
suspendat.
xv
k.
Mai. Aquileiae^*
GaUicano et Basso co?iss.

7 ^''Idem A. ad Bassum pu.^^
[a. 317]
Si quis ad se fundum vel quodcumque aliud adserit pertinere ac restitutionem sibi competere possessionis putat, civiliter super possidendo agat aut impleta sollemnitate
iuris crimen violentiae opponat, non ignarus eam se
sententiam subiturum, si crimen obiectum non pol

tuerit comprobare, quam reus debet excipere. Quod
si omissa interpellatione vim possidenti intulerit, ante
omnia violentiae causam examinari praecipimus et
in ea requiri, quis ad quem venerit possidentem, ut
ei quem constiterit expulsum amissae possessionis
iura reparentur, eademque protinus restituta, si criminalis quaestio agitetur^^ violentus poenae non
immerito destinatus in totius litis terminum differatur, ut agitato negotio principali, si contra eum fuerit iudicatum, in insulam deportetur bonis omnibus ab-
PP. prid. non.

rogatis.
A. V et Licinio C. conss.
Oct.
Romae
Constantino
[a.
319]
8 ^Hmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius

AAA. aa Albinum pu.^^ Servos, qui fecisse violentiam confessionibus testium aut propriis docebuntur, si id inscio domino commiserint, postremo sup1
hnpp. Severus et Antoninus AA. Peliae. Ob

debitum viri vel civile munus res uxoris qui pignori
capiunt, vim contrahere videntur. D. k. lul. Romae
Antonino A. ii et Geta ii conss.
[a. 205]
2 Imp. Antoninus A. Vero. Tutoris tui lege lulia
de vi privata damnati si tertia pars bonorum fisco
1
legis luiiae
fecit,
fuerit
Si qua
Constantinus A. ad populum.
cum servo suo occulte rem habere detegitur, capitali sententia subiugetur, tradendo ignibus verberoue.
1
Sitque omnibus facultas crimen publicum arguendi,
sit ofticio copia nuntiandi, sit etiam servo licentia
2 deferendi, cui probato crimine libertas dabitur. Filii
etiam, quos ex hac coniunctione habuit^ exuti omui1
hoc
reum deferendum putaveris, apud praesidem provinciae age non ignarum, quemadmodum criminibuH
5 Idem AA. et CC. Oploni. In possessionem fundi
creditor per vim ingrediatur, luliae legis vis
Constantinus A. ad Bassum vicarium

Si tutor pupillam quondam suam violata
Italiae.
castitate stupraverit, deportatione subiugetur atque
universae eius facultates fisci viribus vindicentur,
quamvis eam poenam debuerit sustinere, quam raptori leges imponunt.
D. prid. non. April. Aquileiae
Constantino A. vji ei Constantio C. conss.^ [a. 326]
1
putaveris, non contra dominum, sed contra eum

quem facinus commisisse proponis hanc instituere
l
Sed quoniam a Fuscinillo etiam te verdebes.
beribus adflictum adseveras, si hominibus coactis
licet
X.
SI
Vmi 912
377
si
Quod
plicio deditos luere perpetrata censemus.
Uli metu atque exhortatione dominorum violen-
tiam admiserint, palam est secundum legem luliam

dominum infamem pronuntiatum ^^ joci aut originis
propriae dignitate non uti, servos vero, quos furoribus talium paruisse constiterit, metallis post^^ sen2 tentiam dedi. Viles autem infamesque personae
et hi, qui bis aut saepius violentiam perpetrasse
convincentur, constitutionum divalium poena teneanludicem vero nosse oportet, quod gravi
3 (l) tur,
infamia sit notandus, si violentiae crimen apud se
probatum distulerit omiserit vel impunitate donaverit aut molliorem puam praestituimus poenam protulerit**.
D. piid. non. Mart. Mediolani Valentiniano A. iill et Neoterio conss.
[a. 390]
9 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Aureliano pp.'^^ Crimen non dissimile est rapere et ei
qui rapuerit rapta scientem delictum^^ servare.
D. III fton. Mart. Constantinopoli Honorio x et
Theodosio vi AA. conss.
[a. 415]
seri
Th.
19,7
habent
(16)
(Ib)
Serdicae Th.
owj. /i6n
pu. TA.,
(k.ti.)
(20)
pu. Th., om. libri
(17)=*=
Th.
9, 10, 3: cf.
ad
7,
(l9)8icr. q. agitetur ow. TA.,
== Th.
9,
10.
ad
BJS
alb.
(21)^
n.) aTiOfav
(23) per TA., fieTo. BJS
(22) Jirinat
(x.
dîvxa: pronuntiandum Th.

Th. contra
{x. n.)
(24) molliore q. p. poena perculorit
Th. 9, 28, 2
(20) II addit Th,
(x. TT.)
(25)
{x,n.)
(27) scientem delictum om. Th.j habet
B^
BS
10 Impp. Leo et Aiithernius AA. ISicostrato pp.

Omnibus per civitates et agros habendi bucellarios
esse
vel Isauros armatosque servos licentiam volumus
1
Quod si quia praeter haec, quae
praeclusam.
nostra mansuetudo salubriter ordinavit, armata manaut Isauros in suis praediis
cipia seu bucellarios
aut iuxta se habere temptaverit, post exactam centum librarum auri condemnationem vindictam in eos
2 severissimam proferri sancimus. Viri quoque clarissimi provinciarum rectores in speculis esse debebunt, ne quis audeat statuta nostrae mansuetudinis
in aliquo violare, scientes, quod ex dissimulatione
et
dignitatis et administrationis cingulo privabuntur
salutis vitaeque
post centum librarum auri multam
suae periculum sustinebunt: primatibus videlicet
amissionem fortuapparitionis suae personis praeter
narum suarum
V
J).
k.
Sept.
capitali quoque supplicio

Antnemio A. ii cons.
feriendis.
[a.
468]
XIII.
DE RAPTU VIRGINUM SEU VIDUARUM NEC NON

SANCTIMONIALIUM.
^lmp. lustinianus A. Hermogeni magistro of/iciorum.
Raptores virginum honestarum vel ingenuarum, sive iam desponsatae fuerint sive non, vel
1
quarumhbet viduarum feminarum, licet libertinae vel

servae alienae sint, pessima criminum peccantes caplectendos decernimus, et maxime si
deo fuerint virgines vel viduae dedicatae (quod non
solum ad iniuriam hominum, sed ad ipsius omnipotentis dei inreverentiam committitur, maxime cum
pitis supplicio
virginitas vel castitas corrupta restitui

et merito mortis damnantur suppKcio,
non
potest):
cum nec ab
crimine huiusmodi raptores sint vacui.

igitur sine vindicta talis crescat insania, san-
homicidii
1
Ne
DE RAPTU VIKGINUM
378
1214
VIIIl
cimus per hanc generalem constitutionem, ut hi, qui

huiusmodi crimen commiserint et qui eis auxilium
tempore invasionis praebuerint, ubi inventi fuerint
in ipsa rapina et adhuc flagrante crimine comprehensi a parentibus virginum vel viduarum vel ingenuarum vel quarumlibet feminarum aut earum consanguineis aut tutoribus vel curatoribus vel patronis
\a vel dominis, convicti interficiantur. Quae multo
magis contra eos obtinere sancimus, qui nuptas mulieres ausi sunt rapere, quia duplici crimine tenentur tam adulterii quam rapinae et oportet acerbius
l^ adulterii crimen ex hac adiectione puniri. Qui-
bus connumeravimus etiam eum, qui saltem sponsam

\c suam^ per vim rapere ausus fuerit.
Sin autem
post commissum tam detestabile crimen aut potentatu raptor se defendere aut fuga evadere potuerit,
in hac quidem regia urbe tam viri excelsi praefecti
praetorio quam vir gloriosissimus praefectus urbis,
in provinciis autem tam viri eminentissimi praefecti
praetorio per Illyricum et Africam^ quam magistri
militum per diversas nostri orbis regiones nec non
viri spectabiles
praefectus Aegypti vel comes Orien-
Sin autem in ingenuam personam tale

etiam omnes res mobiles seu
immobiles et se moventes tam raptorum quam etiam
eorum, qui eis auxilium praebuerint, ad dominium
raptarum muUerum liberarum transferautur providentia iudicum et cura parentum earura vel mariEt si non
\g torum vel tutorum seu curatorum.
nuptae mulieres alii cuilibet praeter raptorem legiin dotem liberarum mulierum
time coniungentur
easdem res vel quantas ex his voluerint procedere,
sive maritum nolentes accipere in sua pudicitia resuris.
\f
facinus
perpetretur,
manere voluerint, pleno dominio eis sancimus applicari, nemine iudice vel alia quacumque persona haec
2
audente
contemnere.
Nec
facultas
sit
raptae
raptorem suum
maritum exposcere, sed cui parentes voluerint
virgini vel viduae vel cuilibet mulieri

sibi
excepto raptore,
eam
legitimo copulent matrimonio,
quoniam nullo modo nullo tempore datur a nostra

serenitate licentia eis consentire, qui hostili more
in nostra re pubhca matrimonium student sibi coniungere. oportet etenim, ut, quicumque uxorem ducere voluerit sive ingenuam sive libertinam, secundum
nostras leges et antiquam consuetudinem parentes
vel alios quos decet petat et cum eorum voluntate
fiat legitimum coniugium.
3
Poenas autem quas
praediximus,
id
est
bonorum
mortis et
amissionis,
non tantum adversus raptores, sed etiam contra eos

qui hos comitati in ipsa invasione et rapina fuerint
3a constituimus. Ceteros autem onmes, qui conscii
et ministri huiusmodi criminis reperti et convicti
fuerint vel eos^ susceperint vel quamcumque opem
eis intulerint, sive masculi sive feminae sunt, cuiuscumque condicionis vel gradus vel dignitatis, poenae
tantummodo capitali subicimus, ut huic poenae
omnes subiaceant , sive volentibus sive nolentibus
virginibus seu aliis mulieribus tale facinus fuerit
Si enim ipsi raptores metu atro?tb
perpetratum.
citatis poenae ab huiusmodi facinore temperaverint
se, nulli mulieri sive volenti sive nolenti peccandi
locus relinquetur, quia hoc ipsum velle mulieri ab
insidiis
hominis
nequissimi
qui
meditatur rapinam
inducitur. nisi etenim eam soliicitaverit, nisi odiosis

artibus circumvenerit, non facit eam velle in tantum
3c dedecus sese prodere. Parentibus, quorum maxime
vindicta intererat, si patientiam praebuerint ac do4 lorem remiserint, deportatione plectendis.
Et si
quis inter haec ministeria servilis condicionis fuerit
deprehensus, citra sexus discretionem
eum
concre-
mari iubemus, cum hoc etiam Constantiniana lege^*^

5
recte fuerat prospectum.
Omnibus legis luliae
capitulis, quae de raptu virginum vel viduarum seu
sanctimonialium sive antiquis legum libris sive in
sacris constitutionibus posita sunt, de cetero abolitis, ut haec tantummodo lex in hoc capite pro om6
nibus sufficiat. Quae de sanctimonialibus etiam
D. xv
virginibus et viduis locum habere sancimus.
k. Dec. Constantinopoli dn. lustiniatio pp. A. iii
cons.
[a.
533]
"^
tis^ et vicarii et
proconsules
et nihilo
minus omnes^
spectabiles duces et viri clarissimi rectores proyinciarum nec non alii cuiuslibet ordinis iudices, qui
in locis inventi fuerint, simile studium cum magna
sollicitudine adhibeant, ut eos possint
comprehendere et comprehensos in tali crimine post legitimas
et iuri cognitas probationes sine fori
pracscriptione
durissimis poenis adficiant et mortis condemnent
viri
\d
Quibus
supplicio.
nuUam damus
et,
si
appellare voluerint,
secundum antiquae Con-
licentiam
\e (l)
stantinianae legis' definitionem.
Et si quidem ancillae vel libertinae sint quae rapinam passae
sunt, raptores tantummodo supra dicta poena plectentur, substantiis eorum nuUam deminutionem pas(t)
5,
n,
om.
l.
60, 58, l: maiore ex parte redit in

11
(2)
gem.
(4)
comes Or. om.
l.
suam del Waechter

sic
l.
gem.
1, 3,
(3)
53: iunge
et
gem., vir spectabilis libri

(fi) omnes om. l gem.
Africam
(5)
(7)
vel
Th.
XIIII.
DE EMENDATIONE SERVORUM.
Si virgis
1 ^^lmp. Constantinus A. ad Bassum.
aut loris servum dominus adflixerit aut custodiae
causa in vincula coniecerit, dierum distinctione sive
interpretatione depulsa nullum crinunis metum mor1

Nec vero immoderate suo
tuo servo sustineat.
iure utatur, sed tunc reus homicidii sit, si voluntate
eum ictu fustis aut lapidis occiderit vel certe telo
usus letale vulnus
inflixerit
aut suspendi laqueo prae-
ceperit vel iussione taetra praecipitandum esse mandaverit aut veneni virus infuderit vel dilaniaverit
9, 24, 1, 3
ins.
comitum
qui
60, 59,
(10)
1
(8)
sic
LW*
Th.
9,
CR", sodalium vel sequentium vel

eos
(9) eos C l gem., qui eos Z,
24, 1, 5
(11)
Th.
9, 12,
DE EMENDATIONE PROPINQUORUM
379
poenis publicis corpuB, ferarum unguibus' latera

persecaudo vel exurendo oblatis^ ignibus membra,
aut tabescentes artus atro sanguine permixta sanie
defiueutes prope in ipsis adegerit cruciatibus vitam
relinquere saevitia immanium barbarorum. D.^ v id.
Mai. Romae Constafitino A. v et Licinio conss. [a. 319]
Vllir
14- 18
hominem occiderit vel cuius dolo malo factum ' erit

commissum, legis Corneliae de sicariis poena coercetur.
S. VII k. Jan. Nicomediae CC. conss. [a. 294]

7 (8) Ûmppp. Valentinianus Valens et Gratianus AAA. ad Probum pp. Si quis necandi infantis
piaculum adgressus adgressave sit, sciat se capitali
PP. vii id. Febr.

A. iii et Equitio conss.
[a. 374]
^^Jmpppp. Gratianus Valentinianus Theoesse
supplicio
puniendum*^
Romae Gratiano
XV.
DE EMENDATIONE PEOPINQUORUM.
*Jmpp. Valentinianus et Valens AA. ad senatum. In corrigendis minoribus pro qualitate delicti
senioribus propinquis tribuimus potestatem, ut, quos
ad vitae decora domesticae laudis exempla non proi
vocant, saltem correctionis medicina compellat. Neque nos iu puniendis morum vitiis potestatem in
immensum extendi voluraus, sed iure patrio auctoritas corrigat propinqui iuvenis erratum et
privata
2
animadversione compescat.
Quod si atrocitas
facti ius domesticae emendationis
excedit, placet
enormis delicti reos dedi iudicum notioni. B. prid.
k. Dec. Valentiniano et Valente AA. conss.
[a. 365]
1
XVI/
AD LEGEM CORNELIAM DE
(9)
dosius et Arcadtus AAAA.^^ Ci/neaio pp.

mulier marito mortis parasse insidias vel
alio genere voluntatem occidendi habuisse
tur, vel forte maritus eo modo insectetur
Si forte
quolibet
invenia-
uxorem,
eadem quaestione ab omni familia non solum

mariti, sed etiam uxoris, quae tamen tunc temporis
domi fuerit-'^, quaerendum est sine cuiusquam defensione.
D. iii id. Dec. Arcadio A. et Bautone
2*in
conss.
[a.
385]
XVII.2'
DE HIS QUI PARENTES VEL LIBEROS
OCCI-
DERUNT.
1 ^^Jmp. Constantinus A. ad Veritium vicarium
Africae. Si quis in^s parentis aut filii aut omnino
adfectionis eius quae nuncupatione parricidii conti-
SICARIIS.
netu-r fata properaverit

sive clam sive palam id
fuerit enisus, poena parricidii
punieturê neque gladio neque ignibus neque uUa alia sollemni
poena
,
^Jmp. Ant07iinus A. Aurelio'' Herculiano et

aliis militibus,
Frater vester rectius fecerit, si se
praesidi provinciae^ obtulerit: qui^ si probaverit
non occidendi animo lustum a se percussum ^ esse,
remissa homicidii poena secundum disciplinam mili1
tarem sententiam proferet. **Crimen enim conceterum
trahitur, si et voluntas nocendi intercedat.
ea, quae ex improviso casu potius quam fraude ac1
non noxae imputantur.
cidunt, fato plerumque,
PP.
prid. k. Febr. Laeto ii et Cereale conss.

[a. 215]
2 Jmp. Gordianus A. Quintiano. Is, qui adgres-
sorem vel quemcunque alium '^ in dubio vitae discrimine constitutus occiderit, nullam ob id factum
calumniam metuere debet. PP. iii non. April. Arriano et Papo conss.
[a. 243]
3 (4) ^^Jmp. Gallienus A. Munatio.
Si, ut adlatrocinantem
legas,
peremisti, dubium non est eum,
qui inferendae caedis voluntate praecesserat, iure
caesum videri.
PP. xiii k. Febr. Valeriano et
Lucillo conss.
[a. 265]
4 (5) ^Êxemplum sacrarum Utterarum BiocteUatii et Maximtani AA.
Eum, qui adAgathoni.
seyerat homicidium se non voluntate, sed casu fortuito fecisse, cum calcis ictu mortis occasio
praebita
hoc ita est neque super hoc ambigi

poterit, omni metu ac suspicione, quam ex admissae
rei discrimine sustinet, secundum id
quod adnotatione nostra comprehensum est volumus liberari. D.
k.
Dec. Sirmi ipsis AA. iiii et iii conss. [a. 290]
prid.
5 (6) Jdem AA. et CC. Agotio. Si quis te reum
si
videatur,
Corneliae legis de sicariis lecerit, innocentia purgari crimen, non adulta aetate defendi convenit.
S. VI k. Nov. Romae^^ CC. conss.
[a. 294]
Jdem AA.
(7)
et
CC
ambulaverit hominis
(4)
(2)
Th.
9, 13,
cum
telo
is,
qui
pp. vel acc.

60, 39, 13
Collatio 1, 8
(6) pr.
(8) viro clarissimo ins.
qui
sicut
Is,
admotis Th.
(3)
60, 59, 2
Dig. 48, 8
aurelio Coll..^ om. lihri
seqq.
(7)
Th.
vestigiis
(l)
scr.
Philisco.
necandi causa,
Cf.
BH
(5}
B^
(9) qui libri cuni

(x. 7t.) contra Coll.
(x. 7t.),
cui Coll. rectius
(lo) sic
(x. tt.), hominem a se
B2
percussum
lihri.,
iustam a se percussam
(12) vel
Collatio 1, 9
(x. 11.)
(13)
editiones
ex edicto Theoderici
15
Coll.
quemcumque alium
cum
libris
(11)
om.
quibusdam ante
B2
3
c.
hoc caput inserunt: Idem A.
Si
quis percussorem ad se venientem ferro {alias telo) renon teneatur homicida. PP.
== Collatio
(14)
pulerit,
1,
10
(16)
in loco
malo R, malo
0?.
erratum
B^
[tc.
est
tc.)
(16) sic
(n)
LC, factum
Th.
subiugetur, sed insutus cuUeo^^ et inter eius ferales angustias
comprehensus serpentium contubemiis

ut regionis qualitas
naisceatur et,
XVIII.
DE MALEFICIS ET MATHEMATICIS ET CETERIS

SIMILIBUS.
Plus est hominem veneno
Jmp. Antoninus A.
PP.
occidere gladio.
quam
extinguere
14,
sine die et
consule.
2 Jmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC

Artem geometriae discere atque exerceri
publice intersit. ars autem mathematica damnabilis inTiberio.
S. xiii k. Sept. Sirmi. CC. conss.
terdicta est.
[a.
294]
3 ^^Jmp. Constantinus A. ad Maocimum. NuUus

haruspex, nullus sacerdos, nullus eorum, qui huic
adsolent ministrare^S limen alterius accedat
alteram causam, sed huiusmodi hominum
amicitia quamvis vetus repellatur: concremando illo
ritui
nec ob
domum ahenam
haruspice, qui ad
in insulam
1
eum
qui
et illo
accesserit,
detrudendo post ademptionem bonorum,

evocaverit suasionibus uel praemiis.
Ac-
cusatorem autem huius criminis non delatorem esse,

sed dignum magis praemio arbitramur. PP. k. Febr.
Romae Constantino A. v et Licinio C. conss. [a. 319]
8,
cf.
istud
51,
imppp.
gr.
(21) seqq.
sciat
(18)
malum
Th.
(19)
iterantur in 9,
dicatur admifsum
ins.
48, 9
Th. 9,
LR
l.
puniendum]
Th.
aaa.
et theod.
val.
(24)
=
9,
9,
C cum
31
(22)
gem. cum Th.

15,
Inst.
(26)
Th., om.
Th., habent Jnst
(27) sic
erit
capitale
(20) sic
7,
9,
9,
et
31
LR,
Th.
quo adulterium
(23) Cf Dig,
Jnst. 4, 18,
(25) in
poena parr. punietur om.
LC
Th., cum cane et vicum Jnst. (28) ut

pcra et gallo gallinacio et simia ins.
et
libris quibusdam Inst., ut et (7,
ei dett. cum Th.
et
LR
(30)
strare
cum
Th.
aliis
9,
libris Jnst.
16,
(31)
sumpta sunt ex Th.
(29)
60, 30, 22 seqq.
nullus sacerdos
9, 16, 2
9,
vel in vi-
tulerit,
cinum mare vel in amnem proiciatur, ut omni elementorum usu vivus carere incipiat, ut ci^^ caelum
D. xvi k. Dec.
superstiti, terra mortuo auferatur.
Licinio v et Crispo C. conss.
accepta prid. id.
Mart. Cmihagine Constantino A. r et Juicinio C.
conss.
[a. 318319]
48^
mini-
DE SEPULCHRO VIOLATO
380
VIIII 18 19.
Eorum est
4 ^ldem A. et C. ad Bassum pj).
vinscientia punieiida et severissimis merito legibus
adcincti artibus aut contra sa-
dicanda, qui magicis

lutem homiuum moliti aut pudicos animos ad libidinem deflexisse detegentur. Nullis vero crimi1
nationibus implicanda sunt remedia huinanis quaesita
locis iiinocenter adhibita
corporibus aut in agrestibus
metuerentur imbres
suffagia, ne maturis vindemiis
aut ruentis grandinis lapidatione quaterentur, quibus
non cuiusque salus aut aestimatio laederetur, sed
divina munera et laquorum proticerent actus, ne
D. x k. lun. Aquibores hominum sternerentur.
{a. 321]
leiae Crispo et Coustantino CC. conss.
Nemo
5 ^lmp. Conslantius A.^ ad populum.
haruspicem consulat aut mathematicum, nemo hariolum.
vatum prava confessio
et
augurum
conti-
Chaldaei ac magi et ceteri, quos maleficos

ob facinorum magnitudiuem vulgus appellat, nec ad
hanc partem aliquid moliantur. sileat omnibus perpetuo divinandi curiositas. etenim supplicium capitis
feret gladio ultore prostratus, quicumque iussis obD. viii k. Fehr. Mediolani
sequium denegaverit.
Constantio A. viiii et luliano C. ii conss. [a. 357]
6 ^ldem A. et C. ad populum. IVLulti magicis
artibus usi elementa turbare, vitas insontium labefactare non dubitant et manibus accitis audent ventilare, ut quisque suos conficiat malis artibus inimicos. hos, quoniam naturae peregrini sunt, feralis
D. prid. ?ion. Dec. Mediolani Conpestis absumat.
stantio A. viiii et tuliano C. conss.
{a. 357]
7 Hdem A. et C. ad Taurum pp. Etsi excepta
tormentis sunt corpora honoribus praeditorum (praecescat.
crimina, quae legibus demonstranhomines^ magi, in quacumque sint parte
illa videlicet
ter
tur),
etsi
terrarum, humani generis inimici credendi sunt, ta-
men quoniam qui in comitatu nostro sunt ipsam

pulsant propemodum maiestatem, si quis magus vel
magicis contaminibus adsuetus, qui maleficus vulgi
consuetudine nuncupatur, aut haruspex aut hariolus
aut certe augur vel etiam mathematicus aut narrandis somniis occultans artem aliquam divinandi aut
certe aliquid horum simile exercens in comitatu meo
vel Caesaris fuerit deprehensus, praesidio dignitatis
1
cruciatus et tormenta non fugiat.
Si convictus
ad proprium facinus detegentibus repugnaverit pernegando, sit eculeo deditus ungulisque sulcantibus
latera perferat poenas proprio dignas facinore. D. iii
non. lul. Arimini Datiano et Cereale conss. {a. 358]
8 ''Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Modestum pp.

Culpa similis est^ prohibita discere
docere.
D. prid. id. Dec. Constantinopoli
Valentiniano et Valente^ AA. conss.
{a. 365]
9 ^^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius AAA. Alhino pu.^^
maleficiorum
Quicumque
labe pollutum audierit deprehenderit occupaverit, ilico
ad publicum protrahat et iudiciorum oculis commu-
quam
hostem
salutis
ex agitatoribus
(id est
nis
ostendat.
Quod
si
quisquam
seu ex quolibet alio

venire temptaverit aut clandestinis suppliciis etiam manifestum
reum maleficae artis oppresserit, ultimum supplicium
non evadat geminae suspicionis obnoxius, quod aut
genere
aurigis
^^)
hominum contra hoc interdictum
publicum reum, ne facinoris socios publicaret, sevelegum et debitae subtraxerit quaestioni aut
proprium fortassis inimicum sub huiusmodi vindictae
nomine consilio atrociore confecerit.
D. xvii k.
Sept. Romae Timasio et Promoto conss.
{a. 389]
ritati
Th. 9, 16, 3
(1)
9,
16,
(6)
idem BJS
9, 16, 8
(8) est
ins. Gothofredufs
(=
(IT)
(x.
cum
a.
Th., est
370)
tam
(lO)
LR
(3)
(5)
(7)
et
Th.
Th.
(9)
Th. 9,
16,
m
11
id est aurigis om.

Th.,
60, 23, 12 neqq.
Cf. Dig.
Th. 9, 17, 1
(15) si quis Th. contra
adicitur C, adiciatur R, adiudicetur Th.
(U) pu. Th., pp libri

habet BJS (x.71.)
(13)
47, 12
(14) =(16) addicetur L,
Th. 9, 16, 4
Th. 9, 16, 5
71.), omnes Th.
(2)
(4) =-=
post hano legem
(12)
ins.
Th.
(is)
Th.
'J,
17,
2,
XVIIII."
DE SEPULCHRO VIOLATO.
Res religioni destireligionis eifectas, scientes qui
emere et distrahere non dubitaverint,
Imp. Gordianus A. Zenoni.
quin
natas,'
immo
contigerint et
tametsi iure venditio
non
subsistat,
laesae
tamen
PP. iii k. Mart.

crimen inciderunt.
Venusto conss.
{a. 240]
2 ^^lmp. Co7istantius A. ad Titianum pu. Si
servus'^
demoliendis sepulchris fuerit apprehensus, si id sine domini scientia faciat, metailo addicetur ^^, si vero domini auctoritate vel iussione urguetur, relegatione plectetur. et si forte detractum
aliquid de sepulchris ad domum eius villamque provectum*'' reperietur, villa sive domus aut aedificium
quodcumque erit tisci viribus vindicetur. D. vii k.
lul. Mediolani Acyndino et Proculo conss.
{a. 340]
Si quis sepul3 ^^ldem A. ad Limenium pp.
religionis in
Sabino ii et
chrum laesurus attigerit, locorum iudices si hoc vindicare neglexerint, non minus nota^^ quam viginti
librarum auri in sepulchrorum violatores statuta
poena grassetur ^^^, ut eam largitionibus nostris inferre cogantur.
D. v k. April. Limenio et Catullino conss.
{a.
349]
4 ^^ldem A. ad populum. Qui sepulchra^^ violant, domus ut ita dixerim defunctorum, geminum
videntur facinus perpetrare: nam et sepultos spo1 liant destruendo et vivos polluunt fabricando.
Si
quis igitur de sepulchro abstulerit saxa vel marmora
vel columnas aliamve quamcumque materiam, fabricandi-3 gratia sive id fecerit venditurus, decem pondo
auri cogatur fisco inferre, sive quis propria sepulchra
defendens hanc in iudicium querellam detulerit sive
quicumque alius accusaverit vel officium nuntiaverit
2
Quae poena priscae severitati accedit: nihil enim
derogatum est illi supplicio, quod sepulchra violan3
tibus videtur impositum.
Huic autem poenae
subiacebunt et qui corpora sepulta aut reliquias

contrectaverint.
D. id. lun. Mediolani Constantio
A. viiii et luliafio C. ii conss.
{a. 357]
5 ^*Imp. lulianus A. ad populum. Pergit audacia
ad busta diem functorum et aggeres consecratos,
cum et lapidem hinc movere et terram sollicitare ^^
et
cespitem
vellere
proximum
semper habuerunt: sed
sacrilegio
maiores
ornamenta quaedam
et
tri-
aut porticibus auferri de sepulchris. Quibus primis^^ consulentes, ne in piaculum incidaut

contaminata religione bustorum^', hoc fieri prohibemus poena sacrilegii^s cohibentes. D. prid. id. Febr.
Antiochiae luliano A. iiii et Sallustio conss. {a. 363]
6 Imp. lustinus A. Theodoto^^ pu. Cum sit iniustum et nostris alienum temporibus iniuriam fieri
reliquiis defunctorum ab his, qui debitorem sibi esse
mortuum dicendo debitumque exigendo sepulturam
1
cliniis
ne in posterum eadem iniuria procederet cogendis his ad quos funus mortui pertinet
sua iura perdere, ea quidem, quae mortuo posito
ante sepulturam eius facta fuerint vel exigendo quod
debitum esse dicitur vel confessiones aliquas aut
fideiussorem aut pignora capiendo, penitus amputari praecipimus: redditis vero pignoribus vel pecuniis quae solutae sunt vel absolutis fideiussoribus
et generaliter omnibus sine ulla innovatione in pristieius impediunt,
num
statum reducendis principale negotium ex ineum vero, qui in huiusmodi deprehensus fuerit flagitio, quinquaginta libras auri detegro disceptari:
LCR
(20) sic Th., crassen(19) nota dett. Th., om.

tur L, multentur CR
Th. 9, 17, 4
(22) aedi(21)
Th.
ficia manium Th.
(24)
(23) fabricae Th.
9, 17, 5: cf. edictum luliani Graecum Hermes 8 p. 161 seq.
(26) .tic
(25) sic Th. cum BJS{x.7t.), evertere Itbri
Th. cum B.S (x. 7t.), primi C, primo R

(27) sic Th. cum
BJS (x. TC.), iiicidat (incidant C) cont. religio (rcligio* M)
defunctorum
rificoî(t
copius
CRM
LSQoavliae
hist.
(28)
B.2
poena manium vindice Th..

(29) sic 4, 30, 13 Pro-
(x. tc.)
arc. p. 64 Dindorf,
theodoro
libri
AD LEGEM FABIAM
381
pendere vel, si minus idoneus sit ad persolvendum,

suo corpore sub competenti iudice poenas luere. D.
k. Dec. ConstanUnopoU Olybrio vc. cons.
[a. 526]
VIIII
9 Idem AA.
et CC.
Eugenio.
Eum,
1922
qui mancipium
alienum
celat, Fabiae legis crimine teneri non est incerti iuris. S. id.^ Mai. Ileracliae AA. conss. [a. 293]
10 Idem AA.
et CC. Dizae.
Comparantem ab
abduxit plagio mancipia, si delicti socius non
probetur, nullo crimine teneri convenit. S. non. Nov.
eo, qui
XX.
AD LEGEM FABIAM.
1 Ifnp. Antoninus A. Placido.
Pater tuus adversus eum, a quo soUicitatam anciilam, plagio quoque facto exportatam queritur, apud suum iudicem
civiliter in rem actione instituta consistat.
si in
causa tenuerit, etiam legis Fabiae crimen persequi
poterit.
quod si per violentiam mancipium abreptum est, accusationem vis non prohibetur intendere.
PP. XII k. April. Antonino A. iiii et Balhino
conss.
[a. 213]
2 Idem A. Aurelio. Si ab Aeliano servum tuum
susceptum et aliquamdiu^ occultatum moxque eo
suadente fugae datum probare potes, legis Fabiae

crimen per te vel actionem ad eam rem propositam,
id est servi corrupti, per procuratorem tuum perPP. rii k. Aug. Antonino A. iiii et
sequi potes.
Balbino conss.
3 Imp. Alexander A. Cornelio. Ut
poena debeatur, in crimen subscriptio
et sententia necessaria est.
PP.
213]
[a.
legis Fabiae
et accusatio
viii k. lul. luliano
et Crispino conss.
224]
pro-
[a.
4 Imp. Gordianus A. Paulinae.
Non
valet
curatoris sententia, si vicem praesidis non tueatur,

cum eius
qui legi Fabiae locum esse pronuntiavit
legis disceptatio ad praesidis provinciae pertineat
notionem. PP. iii non. Dec. Gordiano A. et Aviola
,
conss.
239]
[a.
5 Impp. Valerianus et Gallienus AA. et ValeriaSi fratrem tuum adversarius supnus C. lulianae.
primit, legis eum Fabiae, adito praeside provinciae
reura debes postulare. PP. non. Mai. Aemiliano et
Basso conss.
[a. 259]
Lucione AA. conss.

[a. 293]
11 Idem AA. et CC. AmpUatae. Abducti plagio
facta venditio statum non mutat: liberae enim personae sollicitatione crimen committitur, non condicioni praeiudicatur.
S. non. Nov. Lucionae AA.
conss.
[a. 293]
Si quis servum
fugitivum sciens cum rebus furtivis suscepit, cum
horum nomine furti actione teneatur, haec tibi rector
12 Idem AA.
provinciae cum solita poena restitui efficiet. sed et

si criminis plagii accusationem institueris, tibi audientiam praebere non dubitabit. S. prid. id. Sept. Singiduni CC. conss.
[a. 294]
13 Idem AA. et CC. Severino. Plagii criminis
S. v k. Dec. CC.
accusatio publici sit iudicii.
conss.
[a.
14 Idem AA.
inferendam statuit, exceptis cotieredibus

et sociis, quibus in divisione communium rerum licitationem de fugitivo servo invicem facere permissum est. ita vero liceat fugitivum vendere, ut tunc
venditio valeat, quando ab emptore requisitus fuerit
PP. iii id. Mart. Diocletiano et
depreliensus ^.
287]
[a.
Quoniam servos a
urbe significas atque ita interhomines
eorum
scelere
dum ingenuos
asportari sohorum'' delictorum licentiae maiore
lere perscribis
plagiariis alienari ex
"*,
occurrendum esse decernimus.

Ac
propterea si quem in huiusmodi facinore deprehenderis, capite eum plecti non dubitabis, ut poenae
genere deterreri ceteri possint, quominus istiusmodi
audacia vel servos vel liberos ab urbe abstrahere
1
severitate
atque alienare audeant.

et
D. vi

8 Idem AA. Constant.
id.
Dec. Diocletiano iii

[a.
287]
Praeses provinciae
dis-
iure dominii intellegat, audiendum sit

plagii crimen nec ne. nam si proprietatis tuae mancipium esse constiterit, expirasse criminis intentionem emersa dominii luce manifestabit : si vero servum alienum esse constiterit, post disceptatam proprietatis quaestionem et criminis causam audiet.
PP. VIII k. SejH. ipsis AA. iiii et iii conss. [a. 290]
creto
(1)
[a.
60, 48
lihri
Cf.
Dig. 48,
(3) sic
LR,
15
(2) sic
quaesitus fuerit
C, evQE&ri rj y.araXr^f&fj BJS (. jr.)

(5) sic dett.. te
Hal.y praescribis Uhri
Hal,
et
hensus
(6) k.
servos
9, 18,
B^
Slommsen
(7) vos servos C cum
R, servos suos B: vos servos suos
1
(9) domitium Th., om. Uhri
scr.
ali-
depre(4)
ins.
sic
LCR
(x.tc.),
suos
(8)== Th.
(lO) sic Th.,
294].
16 ^lmp. Constantinus A. ad Domitium^ Celsum

vicarium Africae. Plagiarii, qui viventium filiorum
miserandas infligunt parentibus orbitates, metalli
poena cum ceteris ante cognitis suppliciis tenebantur *^. Si quis tamen eiusmodi reus fuerit oblatus,
1
posteaquam super crimine patuerit, servus quidem
vel libertate donatus bestiis obiciatur^*, ingenuus
j) j^ j^^g
autem gladio consumatur^^
Constantino A. iiii et Licinio iili conss.
[a.
315]
XXI.
aD legem viselliam.
Baccho. Lex ViseJIia libertinae condicionis homines persequitur, si ea quae ingenuorum sunt circa
honores et dignitates ausi fuerint attemptare vel decurionatum adripere, nisi iure aureorum anulorum
impetrato a principe sustentantur. tunc enim quoad
vivunt imaginem, non statum ingenuitatis obtinent
et sine periculo ingenuorum etiam officia peragunt
1
publica. Qui autem libertinus se dicit ingenuum,
tam de
operis civiliter quam etiam lege Visellia criminaliter poterit perurgueri: in curiam autem se
immiscens damno quidem cum infamia adficitur:

muneribus vero personalibus in patria patroni, quae
congruunt huiusmodi hominibus, singulos pro viriPP. ii id.
bus adstrictos esse non dubium est.
Febr. Antiochiae CC. conss.
[a. 300?]
XXII.*^
prius
quando
294]
CC. CalUstheni.
Plagii criminis
vos servos' vel liberos adseve-
conss.
fisco

7 Idem AA. Maximo pu.
et
accusatio cessat, si
rent qui suppressisse dicuntur, non commissi velandi,
sed ad hanc opinionem iusta ducti ratione. S. prid.
non. Dec. Nicomediae CC. conss.
[a. 294]
15 Idem AA. et CC. Pomponio. Liberum sciens
condicionem eius invitum venumdando plagii criminis poena tenetur.
D. xiii k. lan. Nicomediae CC.
6 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. MarIn fuga servum constitutum neque vendere
cianae.
neque donare licet. unde intellegis te in legem incidisse, quae super buiusmodi delictis certam poe-
nam
CC. Muciano.
et
AD LEGEM CORNELIAM DE
Imp. Antoninus
iecti crimen diversae
in tempus pubertatis
iam pridem mihi et
1
teneantur Ubri:
A.
Severino.
FALSIS.
Si
partus sub-
parti obicitis, causa capitalis

pueri difierri non debuit, sicut
divo Severo patri meo placuit.
cf. not. 12
(ll)
sic Th., subiciatur
Uhri
primo quoque munero obiciatur, liber autem

sub hac forma in ludum detur gladiatorium ut, ante(12)
bestiis
aliquid faciat, gladio consumatur. eos autem, qui

pro hoc crimine iam in metallum dati sunt, numquam
revocari praecipimus Th.
(13)
60, 41, 36 seqq.
quam
Cf.
Dig. 48, 10
non
npque enim verisimile est eam quae arguitur
ex fide causam suam defensuram, cum periculura
PP. non. Mart. duohus Aspris
capitis subeat.
[
conss.
212]
2 Imp. Alexander A. Valerio. Satis aperte divorum parentum meorum rescriptis declaratum est,
cum morandae solutionis gratia a debitore falsi crimen obicitur, nihilo minus salva exsecutione criminis debitorem ad solutionem compelli oportere. PP.
III non. Mai. Maocimo ii et Aeliano conss.
[a. 223]
Maiorem severitatem
3 (4) ^ldcm A. Maximo.
falsis
eorum qui
rescriptionibus
exigit, ut merita
utuntur digna poena coerceantur. sed qui deceptus
innocentiam
cst per alium, si suam
probat et eum
a quo accepit exhibet, se liberat. PP. iiii^ k. lan.
Amno
et
AD
382
Vini 22
Maximo
conss.
[a.
4 (3) Idem A. Cassio. Licet ex

nomine patris tui uxorem eius,
tabulis,
id est
2271
quas sub
novercam
tuam, subrepto vero testamento falsas protulisse adlegas, cum crimen admissum ignores, legatum adscriptum tibi consecutus sis, tamen non impedieris accosationem contra eam impletis soUemnibus
PP. xi k. lan. Albino et Maocimo
instituere.
conss.
[a.
227]
5 Idem A. Petronio. Falsi quidem crimen vel

aliud capitale movere vos matri vestrae secta mea
non patitur. sed ea res pecuniarium compendium
non aufert. si enim de tide scripturae, unde eadem
mater vestra fideicommissum sibi vindicat, dubitatio
est, inquiri fides veritatis etiam sine metu criminis
PP. III k. Sept. Agricola et Clemente
potest.
conss.
[a.
6 Imp. Philippus A.
et
C.
230]
Qui
ad defuncti iudiPP. xv k. April. Phi-
Philippu^
Ulpio.
falsas tabulas dixerit nec tenuerit,
cium adspirare non potest.

lippo A. et Titiano conss.
245]
et Valeria[a.
L.
CORNELIAM DE FALSIS
dentissimi Pauli requiretur. PP. x k. lul. Liocletiano III et Maximiano AA. conss.
[a. 287]
12 Idem AA. et CC. Primo. Querella falsi temporalibus praescriptionibus non excluditur nisi viginti annorum exceptione, sicut cetera quoque fere
crimina. S. vi id. Aug. Viminacio AA. conss. [a. 293]
13 Idem AA. et CC. Marco. Qui veluti praesenscripsisse res recepisse suas, cum absens esset,
conscripsit, non ignoranti quicquam aufert, sed se
criminis obligat periculo.
PP. vi k. lan. Sirmi AA.
C071SS.
[a. 293]
14 Idem AA. et CC. Gentianae. Eum, qui celavit vel amovit testamentum, committere crimen falsi
S. iii k. lan.
Sirmi AA.
publice notum est.
conss.
[a. 293]
15 Idem AA. et CC. Rufo. Si creditor colludens
cum debitore suo tibi praedium venumdedit, falsum
commisit et" tibi nihil officit, sed se magis criminis
tem
accusationi fecit obnoxium.

S. xiii k. Febr. CC.
conss.
[a. 294]
16 Idem AA. et CC. Fortunato. De fide testa-
menti querenti dupiex via litigandi tributa est. quamvis itaque per procuratorem accusationem persequi
non potes, disceptatione privata tamen de eius fide
queri non prohiberis, cum reus ita conventus non
tantum ab alio iuste, sed etiam eo^ qui civiliter
accusari possit.
egit sollemniter
S.
17 Idem AA.
Febr.
viii id.
Sirmi CC. conss.
[a.
294]
CC. Menelao. Sicut falsi testamenti vel codicillorum scriptura temporis intervallo
firmari non potest, ita uera quae iure subsistit non
1
evanescit.
Si itaque de fide delicti^ vel per accusationem vel per privatum iudicium quereris, rector
provinciae tunc demum eos exhiberi de quibus interrogatio
diciis
fieri
et
iubebit,
potest
commotus.
fuerit
si
in-
ceteris
prius
S. iii id. Febr.
Sirmi CC.
7 Impp. Valerianus et GaUienus AA.

nus C. Heliodoro. Ipse significas, cum primo ad-
conss.
versarii instrumenta protulerunt, fidem eorum te^

habuisse suspectam. facta igitur transactione difficile est, ut is qui provinciam regit velut falsum, cui
semel adquievisti, tibi accusare permittat. PP. iii
commissi iusta possessio non paratur. unde contra

eos, quos de dominio fundi tecum contendere proS. iii non.
ponis, accusationem instituere potes.
Mart. CC. conss.
[a. 294]
[a.
18 Idem AA.
CC.
et
Maximo.
Ex
initio
294]
falsi
autem compositis per scelus codicillis in severitatem

legis Corneliae inciderunt, non possunt defensiones
19 Idem AA. et CC Cosmiae. Etsi ad te negotium pertinuit, etiam atque etiam tecum deliberare
debueras, ne improbam institueres accusationem, hoc
instrumentum falsum in quo subscripseras arguere
1
contendens. AV cum mulieribus in aliena causa
falsi non sit concessum accusare, tu autem haec
eadem praedia te prius alii donasse proponas, fieri
tibi facultatem accusandi contra iuris postulas formam. S. viii id. Mart. CC. conss.
[a. 294]
eius recusando crimen evitare.

PP. iii k. lul. Aemiliano et Basso conss.
[a. 259]
9 Impp. Carinus et ûmerianus AA. Messio. Si
nisi
lul. Tusco et Basso conss.

[a. 258]
Si falsos codicillos
8 Idem AA. et C. Marino.
ab his contra quos suppKcas factos esse contendis,
non ideo accusationem evadere possunt, quod se
nam illis prodest instrumenti usu
illis negent uti.
abstinere, qui non ipsi machinatores falsi esse dik.
cuntur et quos periculo solus usus adstrinxerit. qui
docueris apud praesidem provinciae ab intestato te

heredem eius extitisse, qui codicillos scripserat, ordinarium est, ut in hereditatis possessione constitutus fideicommissa praebeas, quae iure relicta sunt,
1
nisi consilium est codicillos falsos
arguere. Qiiod
si criminaliter coeptum interventu
indulgentiae sopi-
tum
est, habes tamen residuam indagationem, potst

de fide scripturae civiliter quaeri. PP. iii k. April.
Carino ii et Numeriano AA. conss.
[a. 284]
timo.
et
Cum
Maximianus AA. Legi-
suppositi partus crimen patrui tui uxori

moveas, apud rectorem provinciae instituta accusatione id proba.
PP. xi k. Oct. Diocletiano A. ii
et Aristodulo conss.
[a. 285]
11 Idem AA. Isidoro.
Si lis pecuniaria apud
pedaneos iudices remissa est, etiam de fide instrumenti civiliter apud eos iuxta responsum viri
pru(l)
ordinem
c.
Z et i
videtur obstare dies
c.
ad C et
3, cum
reatituimus: quihus non

veri haud ahsimile sit eum
ab Haloandro emendatum esse ad diem c

4, quae ut in
et edd.
iia in
Egnatiano. c. 3 antecesserit
(2) numerus ad diem c. 4 corrigendus est
(c/. not. l)
(3) te
LR, tunc C
om. LCR
(4) et Q cum BH,
Q,
20 Idem AA. et CC Rufino. Nec exemplum precum editionis aliter per errorem scriptum, cum non
dolo falsum committentes crimini subiugentur,

S. xi k. JNov.
cognitionem dati iudicis moratur.
Dorostoli CC. conss.
[a. 294]
21 ^hnp. Constantinus A. Maecilio^ Hilariano
correctori Lucaniae et Brittiorum.
Si quis decurio
testamentum vel codicillos aut aliquam deficientis
scripserit voluntatem vel conscribendis publicis priinstrumentis
praebuerit officium, si mlsi

decurionatus honore seposito
1
quaestioni, si ita poposcerit causa, subdatur. Sed
non statim desinit esse decurio, qui in huiusmodi
facto fuerit'": quantum enim ad municipales pertinet necessitates, decurio permanet: quantum ad rem
uti decurionatus
gestam et veritatem reserandam
2 (1) honore non poterit.
Nec vero is, qui ante
vatisque
quaestio
moveatur,
* '
ad eludendam quaestionem super his

quae ante conscripsit factus decurio defendi hac poterit dignitate, quoniam scripturae veritas, si res
fuerit tabelUo,
(5)
eo
LC, ab
eo
(6) sic
deleti testamenti dett.
edd., ac lihri
(9)
(11)
R, delicta Z,
derelicti fortasse scr.
lecti
C,
(7) at
Th. 9, 19, i: iunge 10, 82, 15

(8)
maeoilio Th., om. lihri
(lO) deprehensus ins. Th.
sic dett.
cum
legis Rom. Visig.,

liher Vaticanus
libris
CR, scrvandam Th.
reBervandam
DE HIS QUI
SIBI
ADSGRIBUNT
poposcerit, per ipsum debet probari auctorem. D. iii

Fehr.^ Sabino et Rufino conss.
[a. 316]
22 ^ldem A. ad Maocimum pu. Ubi falsi exa-
K.
men
inciderit, tunc' acerrima nat indago argumentestibus scripturarum collatione aliisque vestigiis
1
veritatis.
Nec accusatori tantum quaestio incumbat nec probationis ei tota necessitas indicatur,
sed inter utramque personam sit iudex medius nec
uUa interlocutione divulget quae sentiat, sed tam-
tis
quam ad imitationem
relationis,
quae solum audiendi
mandat
officium, praebeat notionem, postrema sen2

tentia quid sibi liqueat proditurus.
Ultimum
autem finem strepitus criminalis compendioso * spatio
limitamus, quem litigantem disceptantemque fas non

sit excedere, cuius exordium. nascetur auspicio testatae
actionis
apud
iudicem
competentem: capitali
post probationem supplicio, si id exigat magnitudo
commissi, vel deportatione ei qui falsum commiserit
imminente. PP. viii k. April. in foro Traiani Constantino A. vi et Constantino^ C. conss.
[a. 320]
23 ^lmppp. Valens Gratianus et Valentinianus
AAA. ad Maximinum'^ pp.
Damus
licentiam
liti-
gantibus*, si apud iudicem proferatur scriptura, de

qua oritur aliqua disputatio^ utrum de falso criminaliter statuat, qui dubitet de instrumenti fide, ex-
an civiliter '**. Quod si expetens vindictam

crimen intenderit, tunc quaestione civili per
sententiam terminata criminis fiat indago **, ut, si
*2
tabulas testamenti chirographa testationesque
quis
nec non etiam rationes privatas vel publicas, pacta
et epistulas vel ultimas voluntates, donationes venditiones, vel si quid prolatum aliud instituere*^ co2
nabitur, habeat** accusandi facultatem ^^. Civilis
1
periri
falsi
autem
inquisitionis
Vmi 22-24
383
inter utrasque
partes confligen-
functus dulci officio.

PP. non. Sept.
[a. 212]
2 Idem^^ A. Atticio. Si testator codicillis quos
scripsisti legatum quoque seu fideicommissum reliquisse tibi sua manu adscripsit, non videris in poe-
scripsisset
nam
mentum
l
Quod
senatus consulti incidisse.
si
dictasse codicillis significavit, legato
testa-
quidem
fideicommisso abstinere debes, poena vero
vel
falsi
PP. id. Dec.

principali beneficio remittitur.
[a. 213]
3 Imp. Alexander A. Martiali. Senatus consulto
et edicto divi Claudii prohibitum est eos, qui ad
tibi
quamvis dictante
futurum scri-
scribenâ testamenta adhibentur,

testatore aliquid
emolumentum ^
ipsis
bere, et poena legis Corneliae facienti inrogata est:

cuius veniam deprecantibus ob ignorantiam et profitentibus a relicto discedere raro amplissimus ordo
PP. xvii k.
vel divi principes*'' veniam dederunt.
Maximo
April.
[a. 223]
Crescenti.
Quae in testamento uxoris
4 Idem A.
maritus sua manu legata sibi adscripserit pro non

scriptis habentur, et legis Corneliae poena, si venia
impetrata non est, locum habet. PP. iii non. Fehr.
,

[a. 225]
5 Idem ,A. Gallicano militi. Quod adhibituB ad
t^stamentum commilitonis scribendum iussu eius servum tibi adscripsisti, pro non scripto habetur et
ideo id legatum petere non potes.
sed secutus tenorem indulgentiae meae poenam legis Corneliae tibi
remitto^, in quam credo te magis errore quam malitia incidisse.
PP. xvii k. luL Fusco ii et Dextro
conss.
[a.
Si libertatem
et
manu
tibi
Maximianus AA.
225]
Aufidio.
tua imperante domino ad-
cum proponas dominum non
tium lenior examinatio procedat, cum iudex'^, qui
scripsisti,
''
falsas et'^
praeerit quaestioni, intentiones actoris
convicta crimina reorum^^ ex legibus poenis competentibus possit ulcisci. PP. xvi k. mai. Romae
Valente v et Valentiniano AA. conss.
[a. 376]
tuam libertatem expressim agnovisse,

ad impetrandam libertatem senatus cbnsulti auctoritas
tibi obest.
poena tamen falsi tibi remittitur, quoniam non potueras contra domini voluntatem venire.
24
subscripsisse
et suis litteris
PP. VI
Dec. ipsis iiii et iii AA. conss.
Valentinianus Theodosius et ArcaPraebemus licentiam, ut

civiliter sive criminaliter, ut actor elegerit,
super
prolatis codicillis vel aliis instrumentis^* requiratur
et incumbat probatio fidei instrumenti^^ ei primitus,
qui scripturam obtulerit, deinde ei, qui stricta instantia falsum arguere paratus est ^^. B. Mediolani x
k. Febr. Timasio et Promoto conss.
[a. 389]
1 ^^lmp. Constantinus A. ad lanuarinum.

Quoniam nonnulli monetarii adulterinam monetam clan-
XXIII."
sceleribus exercent, cuncti cognoscant necessitatem sibi incumbere huiusmodi homines inquirendi, ut investigati tradantur iudiciis, facti conscios
'^^lmppp.
id.
AAA. Proculo pu.
dius
[a.
2901
XXIIII.
DB FALSA MONETA.
destinis
DE HIS QUI
SIBI
per tormenta
ADSCRIBUNT IN TESTAMENTO.
1 Imp. Antoninus^^ A. Vallatio.

Quamquam ita
interpretentur iuris periti, ut contra legem Corneliam videatur se scribere heredem filius emancipatus
patre dictante, tamen cum et, si testamentum non

esset scriptum, iustus successor futurus esset accepta bonorum possessione filius patri, perinde habebitur, atque si sua manu pater tuus te heredem
TL (2)
Th. 9, 19, 2
(3) ad
quaestione civili per sententiam terminata ins. Th., non habent
(x. n.)
(4) anni Th.
Th.
Th.
(5) a. VII et constantio (= a. 326)
(6)
(1)
acc. k.
Aug.
ins.
morem pristinum
9, 19, 4
(7)
sic
BH
Th.,
maxinium
piam iurgantibus Th. contra BJS
CR
(x.
(8)
n.)
damus
(9)
co-
spatium
ut habeat qui perurgeat, profitendi ins. Th.

(lO) statuat
civiliter] an de scripturae fide statuat civiliter
(U) pro commate tunc
eiperiri Th.
indago {cf.
n<}t. 3)
(12) deinlongiorem expositionem ins. Th.
ceps ins. Th.
(13) insimulare Th.
(14) praetermissis
sollemnibus ins. Th.
(15) pro iudicis motu sententiam relaturus ins. Th.
(16) ciriles a. inquisitiones
.
inter u, confl.
partes
aequali
motu ingruit
et recurrit
humanitas, cum is Th.

(n) actoris om. Th.
18) aut
Th.
Th. 4, 4, 2
(19) reorum om. Th.
(20)
(22) fidei ingtrumenti
(21) super prolata epistula Th.
prodituri ac sic dignis suppliciis

Accusatoribus etiam eorum immunitatem permittimus, cuius modus, quoniam dispar
patrimonium^ est, a nobis per singulos statuetur.
2 Si quis autem militum huiusmodi personam susceptam de custodia exire fecerit, capite puniatur
3 Appellandi etiam privato licentia denegetur: si
vero miles aut promotus in gradu^ huiusmodi cri-
men
4
ilico
addicendi^^.
incurrerit, super eius nomine et gradu ad com^^

referatur. ^^Doujug yero vel fun-
petentes iudices
om. Th.
deinde ...
Dig. 48, 10
(23)
om. Th.
est
(24)
idem ad
B 60, 41, 60
1 et imp.
antoninus ad c. 2 libri: inscriptiones Kcet eo ducant,
ut ordinem c. 1. 2 cum dett. et
invertas, tamen temporis ordo reiinendus est, quem tuentur CRT cum Theodoro {B.2 60, 41, 6l): Jieri enim potuit, ut libris epito-
seqq.
Cf.
(25)
c.
primum c. 2 cum inscriptione imp. antoninus adderetur, deinde post c. 2 inscriptione itidem
mutata suppleretur c. 1 ac ium demum verus ordo inscriptionibus non emendaiis restiiueretur
(26) sic LR^,
matis Codicis
emolumento CK
Eal. cum B2 (x.
CR
(27) fratres
n.),
poena
Th. 9, 21, 2
(29)
(30) sic Th., adiciendi libri
gradu om. Th.
(33)
taminatae tunt ex Th.
B^
(28) sic
ad nos Th.
9,
(x. ji.)
remitti (remittitur i2*)

60, 60, l: iunge 7, 13, 2
(31) census Th.
(32) in
.
21, 2
4.
(34) 4. 5 conh et Th, 9, 21, 4 pr
dominui in
dus, in quo haec perpetrata sunt, si
vel neglegentia
proximo constitutuB sit, cuius incuria
nisi dopunienda est, etsi ignoret, fisco vindicetur,
minus, ante ignorans, ut primum reppererit, scelus
tunc enim possessio yel doprodiderit perpetratum:
mus ipsius proscriptionis iniuriae minime subiacebit.
5
Sin vero longissime ab ea domo vel possessione
videafuerit, nullum sustinêat detrimentum: actore
licet fundi vel servis vel incolis vel colonis, qui boc
ministerium praebuerunt, cum eo qui fecit supplicio
^Viduas autem ac pupillos
G
capitali plectendis.
ut viduae
speciali dignos indulgentia credidimus,
nec in proximo constitutae domo sua vel possessione
careant,
si
resideat,
rint,
CC. conss.
[a. 321]
2 "^ldem A. ad Tertullianum * proconsulem Afrinummum falsa fusione formaverit,
Si
cae*.
ûis
universas eius facultates fisco nostro*** addici prae-
cipimus: in monetis etenim tantum nostris cudendae

cuius obpecuniae studium frequentari volumus.
noxii maiestatis crimen committunt**, et praemio
accusatoribus projposito, quicumque solidorum adulter poterit reperiri vel a quoquam fuerit publicatus,
ilico omni dilatione submota flammarum exustioni-
D. prid. non. lul. Mediolani Convii et Constantio C. conss.

[a. 326]
bus mancipetur.
stantino A.
3 ^Î?nppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius

Si quis super cudendo aere vel
AAA.^ Ruftno pp.
rescripto aliquo vel etiam adnotatione nostra sibi

eripuerit facultatem, non solum fructum propriae
petitionis amittat, verum etiam poenam quam meretur excipiat.
D. iiii id. lul. Constantinopoli TheO'
dosio A. III et Abundantio conss.
[a. 393]
XXV.
DE MUTATIONE NOMINIS.
luliano.
Sicut initio nominis cognominis praenominis recognoscendi singulos impositio privatim libera
est,
ita
horum mutatio innocentibus periculosa non
mutare itaque nomen
sive praenomen'^ sine

aliqua fraude licito iure, si liber es, secundum ea
quae saepe statuta sunt minime prohiberis, nulli ex hoc
praeiudicio futuro. S. xv k. lan. AA. conss. [a. 293]
est.
XXVL
AD LEGEM lULIAM DE AMBITU.
1
^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Pompeiano
Nullus omnino principatum
proconsuli Africae^'^.
vel numeratum seu commentariensis gradum'* vel
7%. 9, 21, 4
6. 7
(2) pupilli Th.
(3)
fuerint impuberea ins. Th.
(4) ex Th.
(5)
pupillo fuerat auferendum Th.
(6) pp. scr.
(1)
composita est ex Th, 9,

(9) proc. afr. Th. , pp.
(li)
praecipimus
21,
3.
libri
si
tamen
quantum
(7)
c.
(8)
TertuUum Th.
(lo)
nostro om. Th.
committunt] atque ipsum severitate
legitima coerceri, ut in monetis tantum n. c. p. studium

committunt ex
frequentetur Th.: verha cuius
Th. 9, 21, 10
9, 21, 9 interpolata sunt
(12)
60, CO, 2
.
(13)
48, 14
cetera officia repetere audeat,

1
nae semel gesta sufficiant.
60, 60, 3
(16) -=
Th.
(14)
pronomen
9, 26, 2
2%
libri
B 60, 43, 10
(15)
Cf,
Dig.
iunge 10, 72, 12.

12, 61, s Th. 1, 12, 8. 11, 1, 28
(17) proc. afr. Th.,
om. lihri
(18) vel ... gradum om. Th.^ habet B.2
{n.n.)
(19) etiam por acras litteras videntur ex Th.
:
cum
Ac
publicae dlsciplisi
quispiam prosacras litteraB '
motorum denuo ad munus etiam per
quod ante docebitur gessisse, '^cassatis

quae hoc modo sunt impetrata, ad solutionem debiti
inrepserit,
primitus artetur^, et qui contra fecerint poenam

deportationis ad instar legis luliae ambitus'-^* exciD. prid. k. Iiin.^^ Mediolani Stilichone et
piant.
Aureliano conss.
[a.
400]
XXVII."
AD LEGEM lULIAM REPETUNDARUM.
nuUa apud ipsas tam gravis conscientiae
impuberes* vero, etiamsi conscii fuenullum sustineant detrimentum, quia aetas eo7
rum^ quid videat ignorat. Tutores tamen eorum,
si in proximo sint, quoniam ignorare eos, quid in
re pupilli geritur, non oportet, haec poena expectabit, ut de* rebus eorum, si idonei fuerint, tantum
fisco inferatur, quantum a pupillo fuerat inferendum ^.
D* XII k. J)ec. Romae Crispo ii et Constantino ii
noxa
DE MOTATIONE NQM1NI8
384
Vmi 2427
sius
^^lmppp. Gratianus
AAA. matroniano
Valentinianus et Theododuci et praesidi Isauriae^^.
Ut unius poena metus possit esse multorum, ducem

qui male egit ad provmciam quam nudaverat cum
custodia competenti^' ire praecipimus, ut non solum,
quod eius non dicam domesticus, sed manipularius
et minister accepit, verum etiam quod ipse a provincialibus nostris rapuit aut sustulit, in quadruplum
invitus exsolvat.
D. prid. id. lun. Consiantinopoli
Antonio et Syagrio conss.
[a. 382]
2 Ûdem AAA. Floro pp.
Sciant iudices super

propriis aut a se aut ab heredibus suis
poenam esse repetendam. D. x k Sept. Antonio et
[a. 382]
Syagrio conss.
3 ^^ldem AAA. Marcellino
Omnes cognitores et
iudices a pecuniis atque patrimoniis manus abstiadmissis
neant neque alienum iurgium

suam praedam.
putent
etenim privatarum quoque litium cognitor idemque
mercator statutam legibus^ cogetur subire iacturam.
D. prid. non. ApiiL Mediolani Merohaude 11 et
Saturnino conss.
[a. 383]
4 ^^ldem AAA. et Arcadius A. edictum ad provinciales^^. lubemus hortamur, ut, si quis forte honoratorum decurionum possessorum, postremo etiam
colonorum aut cuiuslibet ordinis a iudice fuerit aliqua ratione concussus, si quis scit venalem de iure
fuisse sententiam, si quis poenam vel pretio remissam vel vitio cupiditatis ingestam, si quis postremo
quacumque de causa improbum iudicem potuerit
is vel administrante eo vel
post admiapprobare,
mstrationem depositam in publicum prodeat, crimen
deferat, delatum approbet, cum probaverit, et victoriam reportaturus et gloriam.
D. x k. lul. Constantinopoli Bonorio np. et Euodio conss. [o. 386]
AAA. Severino comiti lerum privatarum^^. Unusquisque procurator, praepositus gynaecei, tabularius
susceptor colonus vel quicumque se a comite domorum meminerit esse concussum, cum ipse cui pecuniam numeraverit administratione decesserit, intra
anni spatia ad iudicium spectabilitatis tuae quidquid
dederit repetiturus occurrat'^ ut prosit pensionibus,
1
Sin vero ex tempore
quidquid ille reddiderit.
administrationis praestituti temporis curridepositae
cula transfluxerint , nuUa vox advocationis emergat,
sed ipsos procuratores
colonos tabulapraepositos
rios susceptores obnoxios ad solutionem volumus'"
artari.
D. prid. non. lun. Mediolani Valentiniano
A. iiii et Neoterio conss.
[a. 390]
9, 26, 3 addita esse
(2l) arte(20) seqg. -= Th. 9, 26, 8
tur scripsi cum Th.y arguetur lihri, ivexdoô} B2! (x. n.)
.
(22) deportationis
ambitus] in futurum deportationis
Th.
(24)
(23) ian. cum legibus iungendis scr.
Th. 9, 27, 3
60, 43, 11 seqq.
(25)
Cf. Dig. 48, 11
(26) Sardiniae Th.
competenti] Na(27) ducem
talem quondam ducem sub custodia protectorum ad pro.
Th. 9, 27, 4
vinciam quam nudaverat Th.
(28)
Th. 9, 27, 5
(30) statutam legibus] parem ca-
(29)
ao vitae, quae peculatus reos consuevit involvere

=- Th. 9, 27, 6
ad pr. Th,
Th.
(31)
(32) edictum
om. lihri
Th. 9, 27, 7
(33)
(84) com. r. p. Th.
cum Bf pp. /t6rt
(36) iubemus Th.
(36) adcurrat Th.
pitis
DE CRIMINE PEGULATUS
385
ei Valentinianus AA. FlorenSancimus eiusmodi viros ad provincias regenaas accedere, qui honoris insignia non ambitione
Vllll
6 Impp. Theodosius
tio
pp.
sed probatae vitae et amplitudinis tuae

solent testimonio promoveri \ ita sane ut, quibus hi
honores per sedis tuae vel nostram fuerint electionem commissi, iurati inter gesta depromant se pro
administrationibus sortiendis neque dedisse quippiam
neque daturos umquam postmodum fore, sive per se
sive per interpositam in fraudem legis sacramentique personam, aut donationis venditionisve titulo
aut alio velamento cuiuscumque contractua, et ob
hoc exceptis salariis nihil penitus tam in admini-
arbitramur immemorem, ut saluti propriae uUum

commodum anteponat, tamen, ut ad salutis timorem
et necessitas=* periculi subiungatur ', tunc si quis
ausus fuerit praebita sacramenta neglegere, non modo
adversus accipientem, sed etiam adversus dantem accusandi cunctis tamquam crimeu publicum concedimus facultatem, quadrupli poena eo* qui convictus
fuerit modis omnibus feriendo. D. vi k. l)ec. Constantinopoli Theodosio A. xvii et Festo conss. {a. 439]
XXX.'
SEDITIOSIS ET HIS QUI
DE
PLEBEM AUDENT
CONTRA PUBLICAM QUIETEM COLLIGERE.
vel pretio,
stratione positos quam post depositum officium pro

aliquo praestito beneficio tempore administrationis,
1
quam gratuito meruerint, accepturos. Et licet
neminem divini timoris contemnendo iureiurando
2732
1 ^"^lmppp. Gratianus Valentinianus et

sius AAA. Florentio praefecto Augustali.
TheodoSi
quis
contra evidentissimam iussionem suscipere plebem

et adversus publicam
disciplinam defendere fortasse
temptaverit, multam gravissimam sustinebunt '*. D.
XIII k. lan. Constantinopoli Ricomere et Clearcho
conss.
3S4]
{a.
2 ^^lmp. Leo A. Erythrio pp. , In nuUis locis aut

civitatibus tumultuosis clamonbus cuiusquam interpellatio contumeliosa procedat nec ad solam cuiusinvidiam petulantia verba iactentur: scituris
qui huiusmodi voces emiserint moverintque tumultus, se quidem fructum ex his quae postulant
nullatenus habituros, subdendos autem poenis his,
quas de seditionum et tumultus auctoribus vetustissima decreta sanxerunt. D. ii non. Mart. Constan{a. 466]
tifiopoli Leone A. lii cons.
quam
his,
XXXI.
QUANDO CIVILIS ACTIO CRIMINALI PRAEIUDICET ET AN UTRAQUE AB EODEM EXERCERl

POTEST.
Imppp.^^ Valens Gratianus et Valentinianus
AAA. Antonio pp. A plerisque prudentium generaliter definitum
est, quotiens de re familiari et
XXVIIL
DE CRIMINE PECULATUS.
1 *I?nppp. Theodosius Arcadius et Bonorius AAA.

ludices, qui tempore administrationis
Rufino pp.
publicas pecunias subtraxerunt lege lulia peculatus
,
obnoxii
sunt et
capitali animadversioni eos subdi

iubemus: his nihilo minus, qui ministerium eis ad
hoc adhibuerunt vel qui subtracta ab his scientes'
Busceperunt, eadem poena percellendis.
Mart. Constantinopoli Honorio
AA.
et
I).
iii non.
Theodosio vi
conss.
[a.
415]
XXVIIIL
DE CBIMINE SACRILEGII.
(2) sic LC, necessitatem

promereri Mommsen
L, subiungantur CR
(4) poena eo dett^ poene
LR^ penae cogi C
(5) Cf. Dig. 48, 13
(6) haec
(I)
(J) aic
Th. 9, 28, 1. 2 ita composita est^ ut inscriptio sumpta sit ex c 1, suhscriptio ex c. 2, uiriusque
contextus ne minima quidem pars non mutata sit: cf.
constitutio
Inst.
ex
16:
iunpe 9, 12, 9
(7) soientes
Inst., om.
60, 45, 17 seqq.
(8)
Cf. Dig.
16, 2, 25: iunge 1.1,1
48,13
(9)
(lo) [edictum]
ad populum urbis Constantinopolitanae addit 1, 1, i
{x. 7t.), coinmittunt libri
(II) sie Th.
(12) edd. errore
inter c. l et 2 inscrunt
60, 45, 18, quae hausta sunt ex
4,
18,
<)(),
LR
45,
CB
=Th.
criminalis
sive
experiri,
competit actio, utraque licere

criminalis sive civilis actio mo-
prius
veatur^S nec si civiliter fuerit actum, criminalem

1
Sic
posse consumi, et similiter e contrario^^.
denique et per vim possessione deiectus, si de ea
recuperanda interdicto unde vi erit usus, non prohibetur tamen etiam iege lulia de vi publico iudicio
instituere accusationem
et suppresso
testamento
cum ex interdicto de tabulis exhibendis fuerit actum,
nihilo minus ex lege Cornelia testamentaria poterit
crimen inferri'^: et cum libertus se dicit ingenuura,
tam de operis civiliter quam etiam lege Viselli
:
^lmpnp. Gratianus Valeiitinianus et Theodosius

AAA.^^ Qui divinae legis sanctitatem aut nesciendo
confundunt'* aut neglegendo violant et offendunt, saD. iii k. Mart. Thessaloniciilegium committunt.
cae Gratiano A. V et Theodosio A. conss.^* [a. 380]
2 (3) ^^ldem AAA. ad Symmachum pu. Disputari de principali iudicio non oportet: sacrilegu
enim instar est dubitare, an is dignus sit, quem eleD. v k. lan. Mediolani Hicomere
gerit imperator.
et Clearcho conss.^*
{a. 384]
3 (4) Idem AAA. et Arcadius A. Eutropio pp.
Ne quis sine sacrilegii crimine desiderandum intellegat gerendae ac suscipiendae administrationis officium intra eam provinciam, in qua provincialis et^^
civis habetur, nisi hoc cuidam ultronea liberalitate
per divinos adfatus imperator indulgeat. D. xvi k.
Aug. Arcadio A. et Bautone conss.
{a. 385]
1
et
civilis
criminaliter poterit perurgueri.

furti actio et legis Fabiae
Quo in genere
constitutum, et
plurima*^ alia sunt, quae enumerari non possunt,
ut, cum altera prius actio intentata sit, per alteram
3
quae supererit iudicatum liceat retractari. Qua
iuris definitione non ambigitur etiam falsi crimen,
de quo civiliter iam actum est, criminaliter esse reD. prid. id. lati. Treviris Valente vi
petendum.
et Valentiniano ii AA. conss.
{a. 378]
habetur
XXXII."
DE CRIMINE EXPILATAE HEREDITATIS.

Impp. Severiis et Antoninus AA. Euphratae.
quidem hereditatis crimen intentare non
potes, quando communis arcae rebus inspectis cla1
Expilatae
ves traditas coheredi profitearis.

sed cum de his
exhibendis apud iudicem quaereretur, rationem compensationis induci non oportuit. exhibitis enim quae
aesiderantur suis iudicibus directa quacstio derelinProchiro 39,
(13)
- TA.
Mediolani [accepta
lan.
meris
scr.
et
(15)
(16)
Clearchi
60, 61
cf ad
1, 41,
1,
27.
1,
iunge 4,
19,
3,
vel et
et]
(22) et sim.
(17)
12, 6
24
1,
6,
Th.
iunge Th.
9, 33, i:
CR
LTh.^ sustinebit
(20)
(21) sive
e contr. om.
Th.
prius
Th.
9,
.
20,
k.
39, 9
1 1,
(19)
iunge
60, 62, l:
moveatur om. Th.

cum Th.^
cum una excepta sit
.
(23)
inferre
CR
(24) et plurima] et
causa de moribus, sescenta Th.
(26)
Cf Dig. 47, 19
(14) d.
consulatum Rico-
post
Ipost cons. ric. et cl. confirmat Th.)

BII (x. yr.), ad vel ducit B.S Civis
(18) sic
sic dett.
49
60, 29,
seqq.
VIIII
H86
3235
PP. xii k. Mai. Antonino A. li et

est.
205]
Geta II conss.
i^2 /mjp. Antoninus A. Primo. Expilatae hereditatis crimen adversus vitricum adito praeside pronon prohiberis. PP. vii k. mart.
vinciae
quenda
persequi
[a. 215]
3 Idem A. lidenae.' Si avi tui hereditatem adisti,
adversus novercam
expilatae hereditatis crimine
quondam tuam
experiri
non
PP.
prohiberis.
iii
[a. 216]
non. lan. Sabino et AnuUino conss.
4 Imp. Gordianus A. Basso. Adversus uxorem,
susquae socia rei humanae atque divinae* domus*
functi successores expilacipitur, mariti diem suum
1
tae hereditatis crimen intendere non possunt. Et
ideo res, quas per eandem abesse quereris, competenti iu rem actione vel, si dolo malo fecerit, quo
minus res mobiles possideret, ad exhibendum per-
Fructus autem rerum quas mala fide
sequere.
expilatae hereditatis non teneatur cri-'

mine, suos non facit, sed extautes quidem vindicari,
absumptos vero coudici posse procul dubio est. PP.
VI k. mart. Attico et Praetextato conss.
{a. 242]
tenuit,
licet
5 Imp. Philippus A. et Philippus C. Sulpicio.

Obtentu expilatae hereditatis emolumentum legatorum, maxime suspensa cognitione, legatariis isdemque lihertis defuncti auferri non oportet. PP. xv
k. Febr. Philippo A. et Titiano conss.
[a. 245]
6 Idem A. et C. Basiliae. Expilatae hereditatis
crimen loco deficientis actionis intendi consuevisse
non est iuris ambigui. PP. x k. Mart. Aemiliano
et Aquilino conss.
[a.
249]
BONOiiUM KAPTORUM
VI
dissimulato
iu posteriore obligatione, quod

pignori tenentur. verum securitati tuae
consules, si oblato omnibus debito crimiuis instituendi causam peremeris.
PP. v id. Fehr. Po^n^
[a. 231]
peia7io et Peligno conss.
2 Imp. Gordianus A. Valenti. Si pater tuus in
rasse,
eaedem
aliis
donationem contulit
te
cum emancipatus
et,
esses,
dominium
traditionibus
corporum in te transtulit
posteaque creditorem sortitus quasdam earum rerum
sine tua voluntate velut proprias suas obstrinxit, ius
tuum non laesit. nec tamen iniuria stellionatus crimine petetur, cum sciens alienam rem te non consentiente velut propriam suo nexuit creditori. PP. ii
k. lan. Gordiano A. et Aviola conss.
[a. 239]
3 Idem A. Hadriano. Stelliouatus accusatio inter
crimina publica non habetur. PP.

Praetextato cofiss.
4 Lnp. Philippus A. Euprepeti.
et
ditoris, cui res
April. Attico
[a. 242]
Ignorantia cre-
id.
alios obligatae pignoris
pridem apud
seu hypothecae iure obhgantur, non sine periculo

etenim eiusmodi fraudes ad extracapi consuevit.
ordinariam criminis exsecutionem spectare ac steHiO"
natus commissum severissime esse vindicandum saepe
1
Proinde sive ignorantiam tuam
rescriptum est.
debitor circumvenire temptaverit, seu obligatione rite
perfecta participato fraudis consilio per subiectam
quasi anteriorem" personam dispendium tuum ad
occultum compendium suum pertemptat, adire suum

iudicem potes congruentem iuri ac debitae religioni
sententiam relaturum.
PP. vi id. Mai. Pcregnno
et Aemiliano conss.
[a. 244]
XXXIIL'
VI*
Vi bonorum rap1 Imp. Gordianus A. Valerio.

torum actionem, quae cum poena sua retrahit ablata, potius ad mobilia moventiaque quam ad fundos
per iniuriam occupatos spectare explorati iuris est.
PP. k. Mart. Attico et Praetextato conss. [a. 242]
2 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Longino.
Si res mobiles, quarum in te fuerat dominium perfecta donatione translatum, violenter heres donatricis abripuit, vi bonorum raptprum actionem intra
annum quidem, quo experiunm potestas fuit, in quadruplum, post annum in simplum* intendere non
vetaris.
PP. vii k. Mai. Saeculare et Donato
conss.
[a. 260]
Euelpisto. Res obligatas sibi creditorem vi rapientem non rem licitam facere, sed crimen committere
convenit, eumque etiam vi bonorum raptorum infra
annum utilem in quadruplum, post simpli actione
conveniri posse non ambigitur. S. vii id. lan. Sirmi
AA. conss.
[a. 293]
4 Idem AA. et CC. Attalo. De his, quae servum
alienum nesciente domino vi rapuisse dicis, infra
annum in quadruplum vi bonorum raptorum et post
in simplum dominus eius noxali actione
apud comS. ii. k. Mai.
petentem iudicem conveniri potest.
Heracleae AA. conss.
[a, 293]
5 Idem AA. et CC. Dominae. Sive negotiorum
gestorum contra novercam tuam eive actione vi bonorum raptorum, (ûae in quadruplum intra annum
utilem ac post in simplum constituta est,
putaveris
agendum, notione praesidali poteris experiri. S. vi
non. lul, Philippopoli AA. conss.
{a. 293]
XXXIIII.'
DE CRIMINE STELLIONATUS.
Aldxander A. Alexandro. Improbum quicriminosum fateria easdem res pluribus pigno-
1 Imp.
dem
et
divinae LR, om.

(2) domum Cuiacius
(3)
60, n, 31 eqq.
Cf. Dig. 47, 8 Int. 4, 2
(4) de
vi /i'6rt
(5) pot a. in simplum om. B2: (x. .), tuentur
(6) iunge 4, 10, 7
60, 30
(7)
Cf. Dig.
(l)
XXXV."
DE INIURIIS.
BONOKUM RAPTORUM.
1 "/mp. Alexander A. Syro.

alienis licet facere iniuriam. PP.
Nec
xi
k.
servis
Dec.
dro A. cons.
quidem
Mexan[a.
222]
2 Idem A. Davo.
Iniuriarum actio tibi duplici

ex causa competit, cum et maritus in uxoris
jûdore
et pater in existimatione filiorum propriam iniuriam
PP. ptid. idus maias Agricola
pati intelleguntur.
et Clemente conss.
[a. 230]
3 Imp. Gordianus A. Donato. Si non es nuntiator, vereri non debes, ne eapropter, quod iniuriae
faciendae gratia quidam te veluti delatorem esse
dixerunt, opinio tua maculata sit.
quin immo adversus eos,
ûos minuendae opinionis tuae causa
aliquid confecisse" comperietur, more solito iniuria-
rum
PP.
iudicio experiri potes.
ii id. lul.
A. et Aviola conss.
Gordiano
[a.
239]
4 Impjp. Valerianus et Gallienus AA. et Valerianus C. Vindi. Atrocem sine dubio iniuriam esse
est, si tibi illata est, cum esses
in sacerdotio et dignitatis habitum et ornamenta proferres: et ideo vindictam potes eo nomine eisequi.
PP. II ... Aemiliano et Basso conss.
[a. 259]
factam manifestum
5 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. VictoSi non convicii consiho te aliquid iniuriorino.
sum
fides veri a calumin rixa inconsulto calore proconvicium obiecisti et ex eo die

annus excessit, cum iniuriarum actio annuo tempore praescripta sit, ob iniuriae admissum couveniri
non potes. PP. vi id. lul. ipsis iiii et iii AA.
conss.
[a. 290]
6 Idem AA. Flaviano. Cum nec patronos in-
dixisse
probare potes,
nia te defendit.
lapsus homicidii
si
iuriam facere libertis iuris aequitas permittat, propatronae heredea eum, qui libertatem a
Sonasque
efuncta acceperat, iniuriia adficere, curabit praeses
provinciae contumeliam heredum compescere. PP.
id. lul. ipsis iiii et iii
47, 20
r.
(8) sic
R, obligatione
perfectam B2{x.n.)
(10)
AA.
60, 21, 44
(U) iunge 3, 42,
2.
aeqq.
9, 2, 2
r.
(9)
conss.
[a.
290]
perfoctam C, obligationem
quasi ant. om.
{x.n^j
B2
47, 10 Inat 4, 4
(12) coufinxisdu scr.
Cf Dig.
DE FAMOSIS LIBELLIS
7 Idem AA.
non
387
et CC. Paenentiatio.
publici iudicii,
Iniuriarum causa
sed privati continet querellam.
Sirmi AA. conss.

[a. 293]
et CC. Marciano.
Dominum pro
atroci iniuria, quam servus eius passus est, edicti
perpetui actione proposita, qua damni etiam haberi
rationem verbis evidenter exprimitur, agere posse
S. id. Fehr.
8 Idem AA.
convenit.
xv
iS.
k. JVov. CC. conss.
[a.
conss,
[a.
capitali poena plectetur.

lus alterius opinionem
294]
10 Idem AA. et CC. Paulo. Si quidem aviam

tuam ancillam infamandi causa rei publicae civitatis Comanensium dixit Zenodorus ac recessit, iniuriarum actione statim conveniri potest.
nam si
perseveret in causa facultatem liabens agendi, super
hac deferri querellam ac tunc demum, si non esse
serva fuerit pronuntiata, postulari convenit. S. xv
k. lan. Nicomediae CC. conss.
[a. 294]
11 Imp. Zeno A. Alexandro viro illustri.
Si
quando iniuriarum actio, quam inter privata delicta
veteris iuris auctores connumerant, a quibuslibet
illustribus viris, militantibus seu sine cingulo constitutis, vel uxoribus eorum vel liberis masculini
sexus vel filiabus, superstitibus videlicet patribus
aut maritis illustribus, vel si adversus aliquam huius-
modi personam criminaliter
forte movetur, ipsos

quidem, qui super iniuria queruntur, inscribere aliaque omnia, quae in huiusmodi causis de more procedunt, sollemniter observare decernimus: licere autem
iUustri accusatori vel reo, uxori vel liberis masculini sexus seu filiae itidem illustris superstitis causam iniuriarum in quocumque iudicio competenti
per procuratorem criminaliter suscipere vel movere,

sententiam iudice contra eum qui procuratorem de*
iudiciis nec causam per
derit, etsi ipse non adesset
diceret, legibus prolaturo: ita tamen,
ut nuUus alius idem sibi audeat vindicare vel a
nostro numine postulare: sed in ceteris mos iudiciorum qui hactenus obtinuit et in posterum serveiur intactus. D. v non. Nov. Constantinopoli Illo vc.
cons.
[a. 478]
procuratorem
XXXVI.
DE FAMOSIS LIBELLIS.
autem
huiusmodi
non
libel-
D. xiiii k.
Mart. Constantinopoli Valentiniano et Valente AA.
laedat.
conss.
[a.
365)
XXXVIL
DE ABIGEIS.
294]
9 Idem AA. et CC. JSonnae. Qui liberos infamandi gratia dixerunt servos, iniuriarum conveniri
posse non ambigitur. S. vi k. Dec. Nicomediae CC.
3539
VIIII
Honorius AA. Pasiphilo.

1
Împp. Arcadius et
Abacti animalis accusatio non solum cum inscriptionibus, sed etiam sine ea observatione proponitur.
D. VIII k. lan. Mediolani Olyhrio et Prohino
conss.
[a.
395]
XXXVIII.
DE NILI AGGERIBUS NON RUMPENDIS.

Honorius et Theodosius AA. AntheSi quis posthac per Aegyptum intra duodecimum cubitum fluminis Nili ulla*^ fluenta de
propriis ac vetustis usibus praeter fas praeterque
morem antiquitatis usurpavent, flammis eo loco consumatur, in quo vetustatis reverentiam et propemodum ipsius imperii appetierit securitatem consciis
*^
et consortibus eius deportatione
constringendis,
ita ut numquam supplicandi eis vel recipiendi civitatem vel dignitatem vel substantiam licentia tribuaD. X lc. Oct. Constantinopoli Honorio viii et
tur.
Theodosio iii AA. conss.
[a. 409]
1
^^lmpp.
mio pp.
XXXVIIII.'*
DE HIS QUI LATRONES VEL IN
ALIIS CRIMI-
NIBUS REOS OCCULTAVERINT.

^^lmppp. Valentinianus Valens et Gratianus
Simpticio vicario^*. Eos, qui se cum alieni
criminis reo " occultando eum ** sociaruut, par ipsos
1
et reos*' poena expectet.
Êt latrones quis1
AAA.
quis sciens susceperit vel offerre iudiciis supersedesupplicio corporali aut dispendio facultatum pro
qualitate personae et iudicis aestimatione plectatur^*.
PP. Romae x k. April. Gratiano A. ili et Equitio
conss.
[a. 374]
2 Imp. Marcianus A. Palladio pp. Si qui latrones seu aliis criminibus obnoxii in possessione derit,
gunt seu latitant, dominus possessionis, si praesto

est, aut procuratores, si dommus abest, seu primaeos
offerant aut,
scientes
'JlaS 6 ev^laxcov tpXvaîav ^ iaipQayiaaivr}v rj

katpoayiatov xai firj TtaqaxQrjfia tcaiav aXX* avayivcuaxcov vnoxeia&io iri n/ucoqict, rjrivi vnoxeirai xai o awre&eixcos rrjv cpXvaQiav '.
2 (1) ^lmpp. Valentinianus et ValetisAA. edictum.
Si quis famosum libeUum sive domi sive in publico
vel quocumque loco ignarus reppererit', aut corrumpat', priusquam alter inveniat, aut nulli contitea1
tur inventum. Sin vero non statim easdem chartulas vel corruperit vel igni consumpserit , sed vim
earum manifestaverit, sciat se quasi auctorem huius-
tes
modidehcti' capitali sententia subiugandum. Sane

quis devotionis suae ac salutis publicae custodiam gerit, nomen suum profiteatur et ea, quae per
famosum persequenda putavit, ore proprio edicat,
ita ut absque ulla trepidatione accedat, sciens, quod
si adsertionibus veri fides fuerit opitulata, laudem
maximam ac praemium a nostra clementia conseque^Sin vero minime haec vera ostenderit,
3 tur.
obiecerint manus vel alias parere distulerint, tunc

iudex provinciae memor pericuU sui a viro devoto
tribuno seu primatibus militum qui in locis sunt
auxilium postulet, ut per militarem manum correpti
accusati sine damno atque laesione cuiuslibet legibus offerantur et convicti poenas subeant competentes: non ignaro iudice, quod, si adversus innocentes vel ob aliam causam praeter latronum vel
si
(l)
est
ac
si
(1) = B 60, 63, 1

(3) id
famosum libellum invenerit signatum vel
ipse adesset dett.
qnisquis
non signatum nec statim eum comburat, sed legat, poenae subiaceat cui ipse qui libellum coraposuit subiacet
(4) == Th. 9, 34, 7 (principio addito ex Th. 9, 34, 9)
60, 63, 2
(e) discerpat Th.
(5) offenderit Th.
delicti] famosorum infame nomen est
(7) sin vero
libellorum, ac si quis vel colligendoa vel legendos pusciat

taverit ac non statim chartas igni consumpserit
= Th.
86 Th.
(9) Cf, Diy. 47, 14
(8) 3 om. Th.
(10)
,
possessionis ultro
si
fecerint, conveniantur a civili officio,

ut tradant provinciali iudicio eos qui requiruntur,
prout iuris est sub examine iudicis arguendos et
hoc sponte non
poenas post documenta congruas subituros. si vero

exhibere eos domini vel procuratores aut primates
possessionis distulerint, tunc ad detinendos eos a
rectore provinciae omnia civilia dirigantur auxilia.
1
Si autem propter multitudinem forte eorum, qui
in praedio sunt, civile adminiculum sufficere non
posse constiterit et memorati audaces exsecutoribus
B 60, 26,
B 60, 25, 6
Th.
5: iunge 8, 4, 8. 9, 2, 16
(ll)
valla libri
(13) Oase(12) ulla Th.,
nae deportationi Th.
60, 27
Cf. Dig. 47, 16
(14)
= Th. 9, 29, 1
(17) sic
(15)
(16) vicario TA., om. lihri
2,
8, 1
1,
9, 32,
B2 (x.
(x. TT.),
sccum
71.),
reos
LR Th.
(not. 19)
(18)
eum C cum
eum eamve LR, om. Th.

a.
cr.
reos
(19) qui
(not. 19)
occulendo sociarunt, par atque ipsos
i c= T/i. 9, 29, 2
(2l) sic Th. cum
reos Th.
(20)
BJS
plectetur libri
(x. TT.),
B2
49'
aliorum nocentium investigationem militare auxilium

aut dispendiis adfici provinciales contua celsitudo
cesserit, comraotione severissima, prout
Ifl
iudjcaverit, ferietur. Tribuni etiam seu primates
numerorum, qui in locis sunt, admoniti per litteras
iudicis si adminiculum militare praebere noluerint,
aut si ab ipsis militibus damna provincialibus inpostulaverit
et
fuerint,
flicta
damna
et
laesiones
restituent et
acerrima condemnatione pro arbitrio virorum illuDomini

strium magistrorum militum ferientur.
2
etiam praediorum seu procuratores vel primates posgessionum impunes non manebunt, si praesentes et
Bcientes ultro non obtulerint nocentes vel admoniti
eos exhibere distulerint: nam dominus quidem possessionis dominio privabitur, procurator* yero seu
ipsi quoque
primates perpetuo exilio subiacebunt.
procuratori vel domino vel primatibus possessionis,
se ad comprimendam multitudinem rusticanorum
sufficere non posse firmaverint et id provinciali iudicio palam fecerint, militare auxilium rector provinciae a tribuno vel primatibus numeri faciet dari, si
Si vero
3
civilia sufficere non posse perspexerit.
post exhibitionem eorum qui accusantur innocentes
eos esse et nihil criminis admisisse patuerit, accusatores poenam quae in calumniatores exercenda
est subire cogantur.
exemplo autem grave est
sic latronem requirere, ut innocentibus periculum
fiat.
D. xiJ k. lan. Constantinopoli Marciano A,
si
cons.
[a.
451]
xxxx.*
DE BEQUmENDISu
Cum absenti reo
crimina intentantur, sententia festinari non
solet, sed adnotari, ut requiratur, non utique ad
poenam, sed ut potestas ei sit purgandi se, si po1
tuerit.
Postquam vero requirendus factus intra
annum redierit, si se crimine purgaverit, res arbitrio iudicis signatas recipiat: sin vero intra id tempus reversus post intimationem suam fuerit defunctus, etsi necdum se purgaverit, ad heredes proprios
i
Imp. Antoninus A. Rustico.
gravia
D.Gentiano et Basso conss. [a. 211]

2 ^lmp. Constantinus A. ad lanuarium*, Quicumque ex eo die, quo reus fuerit in iudicio petitus,
res transmittit.
intra anni spatium noluerit adesse iudicio, res eius

fisco vindicentur, et si postea repertus nocens fuerit
deprehensus, saeviori sententiae subiugetur. sed et
si argumentis evidentibus et probatione dilucida innoceniiam suam purgare suffecerit, nihilo minus
facultates eius penes fiscum remaneant. I). id. lan.
acc. 7 k, Aug. Corintho Constantino A. v et Lici-
nio C, conss.
[a.
319]
3 *Imnp. Honorius
et Theodosius AA.* PallaIn pecuniariis causis edictum contra latentem propositum existimationem eius non laedit, criminalis vero programmatis tenor hanc tantum ferat
de iure censuram, ut inter reos adnotati non iam"'
patrimonium debeat transferre, sed famae existimationem laedere'.
viii id. lul. Ravennae Eusta-
dio pp.
thio et Agricola conss.
[a.
421]
XXXXI.
Împv. Severus et Antoninus AA. Spicio Antiservis contra dorainos haadulterii crimimbus, item
aono^K Quaestionem de
beri non oportet, exceptis
(1)
procuratores
4S, 17
(3)
{x.n,)
Th. 9, 1, 2
(2)
B
(4)
60, 49
0/!
Dig.
lanuarinum Haenel
= Th. 10, 10, 29:

iunge 10, 1. lO. 10, 10, 4 Th. 4, 15, i
Idem AA. et Constantius A. Th.
{-]) iain
C, tantum LR, tam Th.
(s) adnotato non tam ccnoum de-
(5)
(6)
beat transferre, sed faraam Th.
Cf.
Dig. 48, is
(10)
fraudati census accusationibus et
crimine maiesta-
quod ad salutem principis pertinet. In ceteris autem, quamquam ea, quae servus contra dominum dixit, iudicaturi sententiam formare non debeant,
tamen si aliis quoque probationibus fides veritatis
l^
tis,
2 investigetur, praescriptionis invidia evanescit.

In
pecuniariis vero causis nec inopia probationum servos contra dominum interrogari posse manifestum
est PP. k. lan. Dextro et Prisco conss. [a. 196]
2 Idem AA. Catulo. Insolitum est et grave exemplo
audiri servos adversus tutores vel matrem dominorum suorum, nisi tutelae agatur. PP. iii id. Sept.
Cilone et Libone conss.
[a. 204]
3 Imp. Antoninus A. cum cognitionaliter audissi
set, dixit: Primum servi alieni mterrogabuntur.
fuerint ex tanto scelere argumenta, ut vieantur accedere ad verisimiUa causae crimina, ipsa
raestita
quoque mulier torquebitur: neque enim aegre feret,

si torqueatur, quae venenis viscera hominis extinxit.
PP. VII k. April. Sdbino et AnuUino conss. [a. 2 6]
4 Pars ex rescripto imp. Antonini A. Sicuti convictis confessisque ad societatem scelerum vocanti1
bus eos, a quibus apprehensi custoditive sunt,
facile
non oportet, ita, si evidentibus rationibus post

commissum communiter facinus ad evitandam de &e
credi
sententiam id fecisse fuerint probati, publicae vindictae non sunt subtrahendi. PP. v k. April. Sabino et AnuUino conss.
[a. 216]
5 Imp. Alexander A. Respecto. Nec si mora
testatoris vindicanda est, quaestioni indiscrete subiciuntur hi, qui libertatem supremo iudicio acceperunt.
PP. VI id. Mart. luliano et Crispino conss. [a. 224]
6 Imp. Gordianus A. Herodiano. Pridem placuit
domestica servorum seu libertorum propriorum vel
maternorum interrogatione
in causis ad dominos
vel patronos pertinentibus abstinendum esse, ut neque pro his neque adversus eos in caîtalibus vel
pecuniariis quaestionibus veritatis vim obtinere possit,
quod in confessionem ab eis fuerit deductum.
VII id. Mai. Sabino et Venusto conss.
[a. 240j
7 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Urbanae.
Servos, qui proprii indubitate iuris tui probabuntur, ad interrogationem nec offerente te produci
sineremus: tantum abest, ut et invita te contra
PP
dominam vocem rumpere cogantur.
PP. k. Nov.
Maccimo ii et Aquilino conss.
[a. 286]
8 Idem AA. ad SaUustianum praesidem. Milites
tormentis
in
causis
neque
neque plebeiorum poenis
criminum subiungi eoncedimus, etiamsi non emeristipendiis videantur esse dimissi, exceptis scDicet
qui ignominiose sunt soluti.
quod et in filiis
1
militum et veteranorum servabitur.
Oportet autem
iudices nec in his criminibus, quae publicorum iudiciorum sunt, in investigatione veritatis a tormentis
tis
his,
initium sumere, sed argumentis
primum
verisimilibus
probabilibusque uti. Et si his veluti certis indiciis ducti investigandae veritatis gratia ad tormenta
putaverint esse veniendum, tunc id demum facere
debebunt, si personarum condicio pateretur. hac
enim ratione etiam universi provinciales nostri fructum ingenitae nobis benevolentiae consequentur.
2
PP. sine die et

9 Idem AA.
consule.
ad Charisium praesidem Syriae.

Super statu ingenuitatis per omnia interrogatiouum
et quaestionum vestigia decurrendum est, ne alieni
DE QUAESTIONIBUS.
1
DE EEQUIRENDIS
388
Vim 39-41
(9)
60, 50. 22 seqq.
Item Severus Spioio Anti-
forte sordidae stirpis

et'* ingenuis natasplendidis
libus audeant subrogan, vel propria ac debita per
compositam quaestionem quibus competit successio
denegetur. IJ. vj id. Mai. Hemesa ipsis Jiii et iii
AA. conss.
[a. 290]
gono ita rcscripsit: Cnm quaestio de Bervis contra dominos neque haberi debeat neque, si facta sit, dicturi
sententiam consiiium instruat: multo minus indicia serVorum contra dominos admittenda sunt Dig. 48, 18, 1, 16
(ll) spicio
antigono Dxg., antigonae
cum B, seu L,
se
lihri
(12) et
DE QUAESTIONIBUS
389
10 Idem AA, Ptolemaeo. Cum testamentum

sum esse proponas, ad illumiuandam veritatem
fal-
ser-
vos hereditarios, etsi libertas eis ab eo qui se heredem esse adfirmat praestita est, etiam per tormenta
interrogari constitutionibus principum est permissum.
PP. VI k. Sept. ipsis iiii et iii AA. conss. [a. 290]
11 Idem AA. Boetho. Divo Marco placuit eminentissimorum quidem nec non etiam perfectissimorum virorum usque ad pronepotes liberos plebeiorum
poenis vel quaestionibus non subici,
tamen pro-
si
pioris* gradus liberos, per quos id privilegium ad

ulteriorem gradum transgreditur , nulla violati pudo1
In decurionibus autem et
ris macula adspergit.
filiis eorum hoc observari vir prudentissimus Domitius Ulpianus in publicarum disputationum libris*
ad perennem scientiae memoriam refert.
PP. v
k. Dec. ipsis llii et iii AA. conss.
[a. 290]
12 Idem AA.
Quotiens de dominio manAsprô.

cipiorum tractatur, si aliis probationibus veritas illuminari non possit, de se ipsa esse cum tormentis
PP. iii id.
interroganda iuris auctores probant.
Mai. Sirmi Tiberiano et Dione conss.
[a. 291]
13 Idem AA.
et CC. PMlippae.
Hoc, quod plade hereditate quaeratur, hereditarios servos
interrogari, tibi opitulari non potest. ibi enim, dum
de dominio incertum est, ad quem ex hereditate
pertineat, merito per interrogationem hereditarii servi
ad veritatis indaginem perveniatur. tu autem adseverando servum communem esse non dubitas portionem ad eum pertinere, contra quem iuterrogari
eum cupis: quae res quaestionem ab eo haberi non
permittit, cum nec communis servus adversus dominum,
si
cet,
non
qui
occidisse socium
suum
dicatur, interrogari
Mai. Heracliae AA. conss. [a. 293]

14 Idem AA. et CC. Constantio. Servos non
Bolum pro dominis, sub quorum dominio sunt constituti, sed nec pro his quorum antea fuerunt interrogari
posse constat. S. viii id. Aj}ril. CC. conss. [a. 294]
15 Idem AA. et CC. Maximo. Interrogari servos
de facto suo non solum in criminali causa, sed etiam
possit.
S. III k.
in pecuniaria
(veluti
quando per eum
depositi vel
commodati nomine
tis
S.
vel in aliis causis legibus coguires aliiB praestitae sunt) posse non ambigitur.
V id. April. CC. conss.
[a. 294]
16 ^lmppp. Valentinianus Valens et Gratiamis

AAA. ad Antonium pp. Galliarum. Decuriones sive
ob alienum sive ob suum debitum exsortes omnino earum volumus esse poenarum, quas fidiculae et tormenta constituunt. quod quidem
capitaie iudici
^*
erit,
contumeliam ordinis
in
si
exitiumque temptetur.
1
Maiestatis tantummodo reos et quae nefanda dictu
conscios
aut
ex
sunt
molientes
ordine.municipali maneat tam cruenta condicio. D. xv k. Oct. Treviris
Valente v et Valentiniano AA. conss.
[a. 376]
1 7 *Impp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp.
deflêctens
a
iustitia
Nihil sibi
indignatio cognitorum,
nihil venalis exigentium terror in eas, quae aut innocentia^ securae aut principalis* sunt honore munitae, intellegat licere personas ad inferendas iniurias
corporales. habeat hanc mercedem laboris multorum
munerum
testimoniis commendata devotio. Idem

munia decurionatus quis deposuit: nam et
ipse propter pristinam digiiitatem quaestionem non
D. xii k. Sept. Theodoro cons.
[a. 399]
patitur.
18 "^lmp. lustinianus A. Demostheni pp. De tor1
est et
si
mentis hereditariorum servorum sancimus, nullo discrimine secundum anteriores leges et constitutiones
(1)
(2) cf. Dig. 50, 2, 2, 2

proprioris libri
(8') sic Th.y iudicio (TS', iudicium
9, 35, 2
= Th.
9, 35, 6: iunge 1, 54,

nocentiae auctoritate Th.
libriy
principalitatis Th.
6. 4, 44, 17.
(6)
(7)
9, 37,
Th.
9,
(14) sic
60, 64
(12) sic
37, 3:
LR,
= Th.
pr.
(5) in-
(4)
10, 32, 51
sic Cuiacius, principali
iunge
(8) liberta-
2, 58, 1
tem R, libertatem talem L, in libertate

(10)
(3)
R^
tale
(9) 2, 58, 1, 1
Th.
(ll) j^r. l
Dig. 48, 16
Th. cum B, deceptionem Uhri (n) pr. ==
Th. 9, 37, 2: 2. 3
Th. 9, 37, 4
1. 4
Cf.
inscriptionibus C,
ef. not. seg.
(15)
postquam
VIIII 41. 42
interposito, sive de iure hereditatis aliqua moveatur

inter heredes quaestio sive de corporibus tantum
hereditariis sive de utroque eorum, servos de corporibus tantum hereditariis interrogari et licere servos
eos tantummodo, qui res regendas detinent, sive in
servitute relicti sunt sive libertatem' adipisci per
ultimam testatoris voluntatem praecepti sunt, in quae:
rerum hereditariarum deduci et ex his ea

quae occultata sunt revelari: prius sacramento sujper
his a nobis statuto^ praestando.
D. xv k. Oct.
Chulcedone Decio vc. cons.
[a. 529]
stionem
XXXXII.**
DE ABOLITIONIBUS.
rraeses provinciae
ternae.
Maximianus AA. Pa-
perspexerit abolitiocrimina quae mota sunt pertinentem

a se impetratam, ne semel finita instaurentur, intercessione auctoritatis suae prospiciet.
supplicatione
vero porrecta nutui principali praefata abolitione
sopitum crimen ab eadem persona renovari potest.
PP. XV k. Dec. Diocletiano iii et Maximiano AA.
si
nem ad omnia
conss.
[a. 287]
^^lmp. Constantinus A. ad lanuarinum pu.
Abolitio praesentibus partibus causa cognita non a
principe, sed a competenti iudice postulari debet,
si per errorem seu temeritatem seu calorem

accusationem prosiluerit: hoc enim accusator
1
explanans abolitioni locum faciet. Sin autem per
**
vel pecuniis a reo corruptus ad postudepectionem
landam abolitionem venit, redemptae miserationia
vox minime admittatur, sed adversus nocentem reum
2 inquisitione facta poena competens exseratur. Hi
autem, qui suas suorumque iniurias defendunt et
qui cognatos suos in accusationem deduxerunt, omnimodo abolitionem petere non prohibentur. D. vi
k. Dec. Serdicae Constantino A. v et Licinio C.
est
id
ad
conss.
[a. 319]
Valens et Gratianus
Fallaciter incusantibus accuSin autem sincera
sationis abolitio non dabitur.
^^lmppp.
Valentinianus
AAA. ad Probum pp.

1
mente accusationem
instituerit et reus aliquid in"

illatae toleraverit ", id est si
iuriae inscriptionis
vel carcerem sustinuerit vel tormenta vel verbera
vel catenas, abolitio non petetur, nisi forte ille qui
haec passus
2
est
suum consensura ad petendam aboQuando autem reus nihil
litionem accommodavit.
tale passus est, postquam fuerit officii custodiae traditus, intra dies triginta accusatori petenti, etiam
reo, dari permittitur.

post hoc vero^* temreus consentiat, censemus non esse tri3
buendam. Quod si ingenuorum, licet plebeiorum,
qui conscii vel participes criminum non erant, testimonii gratia corpora fuerint lacessita" verberibua
tormentisque vexata, abolitionem etiam duarum partium consensu petitam iubemus vigore iudicis denegari et crimen propositum, cuius examen tormentis
4
iam coeperat, a^tari. Sin autem testibus tormenta minime sunt illata, et sic abolitio non dabitur in iUis criminibus , ut in violata maiestate aut
patria oppugnata vel prodita aut peculatus admisso
aut sacramentis desertis, omniaque'^ quae iuri veteri
continentur: in quibus iudex non minus accusatorem
invito
pus,
nisi
ad docenda quae detuht, quam reum ad purganda

quae negat debet urguere. D. prid. id. Oct. Treviris
Valeniiniano np. et Victore conss.
[a.
369]
aliquid iniuriae merito inscriptionis illatae tolerarit in(17) lacessita i'C,

(16) vero om. Th.
scriptus Th.
lacerata L^R, laesa Th.
(18) sin autem . . . omnia-
que] prius tamen, quam aliquis de quaestione liberetur,

sequitur illud, ut plerisque criminibus ne consentientibus quidem partibus praestetur abolitio: ut snnt ilia,
in quibns aut violata maicstas aut p. o. u. p. aut peculatus admissus aut sacramenta deserta sunt, omniaque
ea Th., unde apparet omniaque lustinianorum vitio rtentum esse,
cum requiratur omnibusque
DE GENERALI ABOLITIONE
390
Vlin 4346
2 Imp. Gordianus A. Appio. Si pro eo, qui in

crimen subscripsit, fidem tuam adstrinxisti isque de-
XXXXIII.'
DE GENERALI ABOLITIONE.
crimina volens non

petere supersederit, persequi
est audiendus. PP. viii k. Mai. Laeto ii et Cereale
[ 215]
conss.
2 Impp.Diocletianus
et
et
stitit
consulari Lyciae^\
Imp. Antonius A. Rutiliano
criminum reum
Qui potentatus et vis aliorumque
solita reorum
fecit, si post abolitionem ex forma
factam et edicta proposita intra diem statutum re1
Maximianus AA.Paulino.
commissa
AAA. aa senatum.
Indulgentia, patres conscripti,

quos liberat notat nec infamiam criminis tollit, sed
poenae gratiam facit. D. xiiii k. lun. Treviris Gratiano A. ii et Probo conss.
[a. 371]
non
ultra quanti-
cundum
iudicialem motum puniendo.

lun. Gordiano A. et Aviola conss.
3 Impp. Valerianus et Gallienus
PP. vi
id.
239]
[a.
AA. Arcadio.
Quamvis eum ordinem scriptura contineat, ut primo
abolitio criminis posceretur, tunc de omnibus placitis obtemperaretur
non observantibus tamen adversariis pactorum fidem instaurare accusationem
minime potes, a qua ipse destitisti. PP. prid. non.
lul. Tusco et Basso conss.
[a. 258]
4 Idem AA. Patrophilo. Si is, de quo supplicas,
contra parentes vestros desertam, ut
tionem coeperit persequi, praescriptio
XXXXIIII.
*Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius
Desiderio vicario.
Quisquis accusator reum
iudicium sub inscriptione detulerit, si intra cer-
AAA.
tum^ tempus accusationem coeptam persequi supersederit vel, quod est contumacius, ultimo* die adesse
neglexerit, quarta bonorum omnium parte multatus
aculeos consultissimae legis incurrat, scilicet manente
D. iiii
infamia, quam veteres iusserant sanctiones.
id. luL Treviris Arcadio A. et Bautone conss. [a. 385]
2 "^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Caeciliano pp. Noverint iudices cuilibet culmini honorive
praesidentes , necessariis utrique parti, si petantur,
dilationibus non negatis praecedentibus scilicet in^
scriptionibus, intra certum tempus criminales causas
limitandas: quo emenso subeat accusator, quia de-
PP. prid.
260]
[a.
AA.
et CC.
suam suorumque iniuriam
ex-
cum
ipsa pacto contra vetitum destitisse

profiteatur, in senatus consulti Turpilliani poenam
eam incidisse certi iuris est. S. f/** no7i. April.
Pisi^^ CC. conss.
[a. 294]
6 Idem AA. et CC. Luciliano. In exsecutionibus
criminum obtinuisse videtur illos destitisse, qui animum accusationis implendae prorsus deseruerunt.
cum igitur aliis ex causis vel simplicitatis ratione
necdum te ad finem vindictae pervenisse preces tuae
testentur, poteris postposita formidine impedimenti
super aliquantulo silentio institutam accusationem
secundum leges perferens quam probabis tibi debitam vindictam reportare. PP. iii k. lul. Diocletiano VI et Maximiano AA. co?iss.^*
sequatur,
UT INTRA CERTUM TEMPUS CRIMINALIS

QUAESTIO TERMINETUR.
in iudicio
illi
destitutae rei poterit opponi.

non. Mai. Saeculare et Bonato conss.
5 Impp. Diocletianus et Maximianus
Si femina
accusa-
dicis,
praesidis
Matronae.
in
est,
eo tempore, quo indulgentia nostra crimina extinxit, accusatio a te instituta non fuerit, publicae
PP. ri id. Febr.
abolitionis praescriptio cessat.
[a. 286]
3 Hmvpp. Valentinianus Valens et Gratianus
Cum
stipulatio
tatem quam spopondisti obligatus es: eo qui destitit

infamia nihilo minus notando et extra ordinem se-
XXXXVI."
DE CALUMNIATORIBUS.
persona
poenam patiatur exilii, nisi forte intra statuti^ tempometas
ris
consensus partium abolitionem poposcerit.
1
In iudicum autem debet esse diligentia, ut, si
nulla rationabilis a reo vel accusatore dilatio postuletur, urgueant talium causarum notionem non exmoris.
D. xii k. Febr. Ravennae Honopectatis
rio VIII et Theodosio iii AA. conss.
[a. 409]
Criminales
causas omnimodo intra duos annos a contestatione
litis connumerandos finiri censemus nec ulla occasione ad ampliora produci tempora, sed post biennii
excessum minime ulterius lite durante accusatum
absolvi, scientibus iudicibus eorumque officiis, quod,
si litigatoribus admonentibus
ipsi litis introductionem vel exarainationem distulerint, poena vicenarum
librarum auri ferientur.
D. k. April. Decio vc.
1 Imp. Alexander A. Sabino. Calumnia eo tempore coerceri solet, quo de causa praesente accusatore iudicatur. ideoque posteaquam de causa iudicatum est, contra consuetudinem calumniam accu-
cons.
enim,
stitit,
poenam
legibus
et
constitutam,
damnum famae non
vilior fuerit, cui
si
sit iniuria,
'*^
satoris puniri desideras.
2 Idem A. Apolloniae.
Mater inter eas personas

quae sine calumniae timore necem filii sui vin-
est,
dicare possunt: idque beneficium senatus consulti et

1
in aliis
publicis
servatum
iudiciis
est.
Sed
et*^
extraneus heres, qui suspicionem, quam de morte

sua habuisse defunctus cavit, exsequitur, hoc nomine
a calumnia excusatus est, cum inter voluntariam
accusationem et officii necessitatem heredis multum intersit. PP. vi k. lul. luliano et Crispino
conss.
224]
[a.
3 Idem A. Eumeliano. Qui non probasse crimen

quod intendit pronuntiatur, si calumniae non damnon
netur, detrimentum existimationis non patitur.
XXXXV."
reus absolutus est, ex eo solo etiam accuiustam habuisse veniendi ad crimen

rationem, calumniator credendus est.
AD SENATUS CONSULTUM TURPILLIANUM.

1 Imp. Antoninus A. Anniano.
Is demum
4 Imppp. Carus Carinus et Xfumerianus AAA.

Archelao. Calumniae poena in paternae mortis acPP. xi k. Dec. Caro et Carino
cusatione cessat.
[a.
529]
si
sator, qui potest
in
senatus consultum incidisse videtur, qui crimen
publici
causa ordinata, id est inscriptioni-
iudicii detulit et
bus depositis et fideiussore de exercenda lite praestito eoque qui accusatur sub custodia officii
facto,
non impetrata abolitione ab exsecutione criminis
destitit.
tum
(7)
statutum
=C,Th.
Th. 9,
tempus]
(1')
Ifi,
LR, anni Th.
9; 36, 2:
6.
2,
9, 31,
die
Th. 9, 38, 5
lyciae R, ciUciae Hal.
(2)
7Â. 9, 36, l
(3)J5 60,65
(4)
(5) ceriunge
1.
1,
9, 37,
inscriptionis
4,
cf, c. 2
9.
l,
(8)
intra
(6)
55,
anni
79.
ins.
Th.
4, 20,
praecedentibuB ...
anni curricula Th.
283]
Caesio.
[a.
et
Maximianus AA.
Qui calumniatores pronuntiantur, in publicorum dumtaxat iudiciorum quaestionibus , non etiam in liberalibus causis, quae privatas disceptationes continent,
periclitari solent.
60, 64
mn^re TA. 9,
(1)
AA. conss.
(9) sic
R,
statutas
PjP,
C, anni Th,
(10)
anni
ins.
Th.
(12) iii Mommsen

C/. Dig. 48, 16
(13) Sirmi Mommsen
(14) restituendus est consulatus
aut a. 299 (Diocl. vii et Max. vi) aut a. 303 (Diocl. viii
et Max. vii) aut a. 304 (Diocl. viiii et Max. viii)
(15)
(11)
60,
1,
60, 66
28 segg.
Cf. Dig. 48, 16
(16) et dett,
om.
LCR
DB POENIS
6 Idem AA. et CC. Lomitio. Dominis servorum

per accusatoris calumniam tortorum adversus eum
lulia providetur.
poena dupli lege
AA.
xvi
S.
k. Sept.
290 vel 293]

7 ^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Valefianum.
Non prius quemquam sinceritas tua ad
tuae sedis examen iubebit adduci, quam sollemnibus
satisfecerit, qui nititur lidem doloris adserere, cum
ipsis
conss.
[a.
iuxta formam iuris antiqui ei qui coeperit arguere*

aut vindicta proposita sit, si vera detulerit, aut supplicium, si fefellerit. D. rii k. Dec. Remis Gratiano np. et Dagalaifo conss.
[a. 366]
8 ^lmppp. Gratianus Valentinianus
et
Theodosius
AAA. Menandro vicario Asiae. Nostris et parentum nostrorum coustitutionibus comprehensum est
eos,
1
qui accusationem alienis nominibus praesumpdelatorum numero esse ducendos. Atque
sissent,
ideo
calumniosissimum caput
irritae
et
personam
iudicio
infamem*
delationis
supplicium^ sequatur,
quo postliac singuli universique cognoscant non licere
in eo quod non possit ostendi iudicum animos comD. riii id. Mai. Constantinopoli Arcadio
movere.
A. et Baiitone conss.
[a. 385]
9 ''Idem AAA. Floro pp.

maxime post exliibitionem
Fallaciter incusantibus,
accusati, nuUius iuris
color velut derivata accusatione proficiat: non publica

non privata talibus prospiciat subveniatque
personis ; non specialis indulgentia , ne beneficium
quidem eos generale subducat. D. xr k. lun. Constantinopoli Antonio et Syagrio conss.
[a. 382]
10 ^lmpp. Hononus et Theodosius AA. cofisuUbus praetoribus tribunis plebis senatui salutem dicunt.
Quisquis crimen intendit, non impunitam fore
noverit licentiam mentiendi, cum calumniantes ad
vindictam poscat similitudo supplicii. D. riii id. Aug.
Ravennae Asclepiodoto et Mariniano conss. [a. 423]
abolitio,
XXXXVII.'
DE POENIS.
2 Imp. Antoninus A. Valerio. Procurator meus,

qui vice i)raesidis non fungebatur, exilii poenam tibi
non potuit inrogare, ac propterea frustra vereris
sententiam, quae nulla iuris ratione subnixa est.
PP. ri k. lul. duobus Aspris conss.
[a. 212]
3 Idem A. Geminio. Decurionem in opus publicum dari non oportere manifestum est.
4 Ident A. Marinae. Si ante conceptus est puer,
de quo libellos dedisti, quam mater eius in metallum
daretur, natus condicionis eius est, cuius ante conhabitus est,
fuit.
ut liberi
Honor veteranis etiam in

eorum usque ad primum
dumtaxat gradum poena metalli vel operis publici

non adficiantur, sed in insulam relegentur.
6 Idem A.Apioni. Incredibile est, quod adlegas
liberum hominem, ut vinculis
continereperpetuis
tur, esse damnatum: hoc enim vix in sola servili
condicione procedere potest. PP. iii id. Febr. Messala et Sabino conss.
[a. 214]
7 Imp. Alexander A. Isidoro. Impunitas delictis
(1)
= Th.
9,
1,
(2) sic dett.,
urguere
CR
(3)
= Th,
temporis ordinem in coUocandis c. 8. 9 non a

Ubrariis, sed a compilatoribus turbatum esse probant cum
et B.2 60, 1, 32
(4) infamem T%.,
inscriptiones tum
9, 39, 2:
CR
xai arifwvadâi xal TteîOQt^sff&ai

(s) deportatio TA., eodemgue modo supplicium
Th.
{not. 4)
interpretantur
(6) principum Th.
(7)
infame Z, infamiae
9, 37, 3:
.*
iunpe 4,
19, 25
(8)
9, 2, 17
(8')
B 60, 51, 40
(9) etiam in {7/2?, etiano in Q,

Dig. 48, 19
attiano (luciano /2*) etiam in Zi2* :fortasse Attiano. In *cr.
seqq.
(lO)
Cf.
quam
detu^
qua
LCR
(ll)
eo, cui id faciendi ius erat, bona fisco vindicanrelegatorum autem non nisi sententia specialiter
adempta fuerint.
9 Idern A. Demetriafio. Si matrem tuam decufiliam fuisse probatum fuerit, apparebit eam
non oportuisse in ministerium metallicorum nec in
rionis
opus metalli
dari.
10 Idem A. Catulifio. Servus sub poena vinculorum sine temporis praefinitione domino reddi iussus
sententia praesidis provinciae peroetuo vinctus esse
PP. riiii k. Sept. luUano et Crisjnno
debet.
conss.
[a. 224]
11 hnp. Gordianus A. Attiano. Metalli supplicium tam ad personas liberas quam etiam ad serviles pertinet condiciones ".
12 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. in

Decurionum filii non debent
bestiis subici.
Cumque a populo exclamatum est,
iterum dixerunt^^: Vanae voces populi non sunt
audiendae: nec enim vocibus eorum credi oportet,
quando aut obnoxium crimine absolvi aut innoceutem condemnari deeideraverint. Sine die et cofisule.
13 Idem AA. Ursiano. Servo ex sententia damnato si quoquo modo ex sententia proprietatis ius
amputatum non sit, domino suo obsequi eum par est.
14 Idem AA. et CC. VitaU. Si operis publici
temporalis poenae sententia praetinitus necdum excessit dies, hunc expectari convenit, cum non remitti poenam facile publice intersit, ne ad maleficia
consistorto dixerunt^^:
temere quisquam prosiliat.

1 5 Idem AA. et CC. Agathemero.
Poenam sua
dictam sententia praesidi provinciae revocare non licet.
16 ^'Imp. Cofistantifius A. ad CatuUinum. Qui
sententiam laturus est, temperamentum hoc teneat,
ut non prius capitalem in quempiam promat seve-
serviUs p. condicionis scr.
dediti,
in
in adulterii vel homicidii
crimen aut sua confessione aut certe
omnium, qui tormentis
die et consule.
demnationem mater eius

5 Idem A. Senecioni.
ab
tur,
vel maleficii
Etiam in*
Imp. Titus Aelius Antoninus A.
opus perpetuum damnati non dissimilis condicionis
sunt ab his qui deportantur in insulam. PP. sine
46. 47
propter aetatem non datur, si modo in ea quis sit,

in quam * crimen quod intenditur cadere potest.
8 Idem A. Victorino. Deportatorum in insulam
ramque sententiam, quam
eo
Vim
391
unum
vel interrogationibus fuerint
conspirantem concordantemque
rei
finem convictus sit et sic in obiecto flagitio deprehensus, ut vix etiam ipse ea quae commiserit negare
sufficiat. D. III non. Nov. Treviris. accepta xr k. Mai.
Eadrumeti Volusiano et Atmiano conss.
[a. 314]
17 ^^ldem A. EumeUo. Si quis in metallum fue-
pro criminum deprehensorum qualitate damnaminime in eius facie scribatur, cum et in manibus et in suris possit poena damnationis una scriptione comprehendi, quo facies, quae ad simiUtudinem
pulchritudinis caelestis est figurata, minime macurit*'
tus,
D. XII k. April. CabiUuno" Constantino

A. iiii et Licinio iiii cofiss.
[a. 315]
18 ^^lmp. Constantius A. Theodoro praesidi AraDum reis manifesta probatione convictis spabiae.
tium ante sententiam temporis datur, facultas supplicandi vel quibusdam malignis artibus tam praesidum
quam officiorum poenas evitandi^* criminosissimis
patet, cum in homicidii crimine et in aliis detectis
1
gravioribus causis ultio differenda non sit. Igitur de cetero**' iuxta criminis qualitatem legem
oportet servari et in scelerosos et in noxios proferri
iuris sententiam.
D. id. Oct. Constantio A. iiii et
Constante C.** conss.
[a. 346]
19 *Împp. Gratianus et Valentiniafius AA.^'
letur.
Diocletianus A. in cons. dixit scr.

(13) dixit scr.
Th.
(15)
9, 40, l: iunge 7, 62, 12 Th. 11, 36, 1
9, 40, 2
(16) si quis in ludum fuerit vel in metalTh. 9, 40, 4
lum Th.
(18)
(17) CibaUs TiUemont
(20) de ce(19) vel quibusdam . . . evitandi om. Th.
(12)
(14)
=imp.Th.
tero]
quidem qui iam impetraverunt, ad veniam
perti-
neant, de oetero vero Th.

(2l) Constante A. ni scr.
Th. 9, 40, 9: iungenda est Th. 14, 8, % fortasse
(22)
etiam Tk. 14, 6, 1
(23) aut impp. ValentinianuB et
Valens AA. cum Tk. aut imppp. Valentinianus Valens
et
Gratianus
AAA.
$cr.
delicti vel pistoOlybrio pu. Ne quis pro coercitione

cum alterius^ sit
ribus vel cuicumque alteri corpori
corporis, addicatur: sed unusquisque pro crimine,
,
in
quo
tatis
DE P0ENI8
392
VlIIl 47
motum congruae severiAjmL^ Valentiniano et
fuerit depreliensus ,
B. iii id.
excipiat.
[a. 365]
Valente AAP- conss.
20 ^lmppp. Gratlanus Valentinianus et Theo-^
Si vindicari
dosius AAA. Flaviano pp. Illyrici*.
in aliquos severius contra nostram consuetudinem
statim eos
pro causae intuitu iusserimus, nolumus
aut subire poenam aut excipere sententiam: sed per
dies triginta super statu eorum sors et fortuna sus1
pensa sit. Reos sane accipiat vinciatque custodia et excubiis sollertibus vigilanter observet. B. xv
25 ^Hdem AA. Monaxio pp. His, (jui conficiendi

naves incognitam ante peritiam barbaris tradiderunt,
D. viii k.
capitale supplicium proponi decemimus.
Oct. Constantinopoli Monaxio et Plinta conss. [a. 4 9]
26 ^^[Avroa^dioiQ ^lovartvtavos A. Mrivq inaQxV
Oeanlôuev
TCoatrojQioJv.]
1
^^H Sidraîs
xeXevet rovs TtefiTTOfievovs iv iÔQCq

Stdyetv iv rrj tpvXaxfi rcov roitujv^ eis ovS
enefKpbrjaav^ dtXd firjSe' iôQtêa&ai rtva ets ro
^QOvQtov rris Pvyjov rj eis iriâs tpvXaxds. lAXX^
ei fiev ro apdQrrjpa a^tov iari dâvdrov, vytoxela&ai rrj roiavrr] xoXdaei, ei 8e iô^las ^ Strjvexovs
rore iÔQtêa&ai avrovs firj xelsvo'
rj TCQoay.aiQov,
fisvovs iv rals ^vkaxaTs rcov roncov iv ols Tciff
Tcovrat dnori&eadât, dlXd ntftTteaOâi eis inaQXiav, eis rjv dv 6 Sixd^cov OQiZ^ri, xcoqIs rcov
vne^riQTjpevcov xarcorsQco inaQ/jcov re xai noXecov, k'xovras avrove iôvaiav iv ndar} rfi ina^Xiq eis rjv ine^fttpd^rjaav StarQtêiv , firj Svrafievovs iîevat rrjs inaQxias rj fievovras iv rfj
inaQxiq draxrov ri notrjaat. Êdv Se rts rj rrjs
inaQxias iêX&rj ri fievcov iv rf^ inaQxiq draxrov
ri notrjarj, earco vno rov eaxarov xivSvvov rtficofiT]
Veronae Antonio et Syaarlo conss. [a. 382]

21 ^ldem AAA. et Arcadius A adPrincipium pp.
Ne diu apparitorum prava admodum venalisque perk. Sept.
publica impune commoda desaeviret, censein absentes eos^ pro competenti ultione
debere consurgi. D. k. lun. Arcadio A. ei Bauione
conss.
[a. 385]
fidia in
mus' etiam
et
chiano pp. Sancimus ibi

1
est.
Propinquos notos familiares procul a calumnia submovemus, quos reos sceleris societas non
facit: nec enim adfinitas vel amicitia nefarium cri2
men admittunt. Peccata igitur suos teneant auctores nec ulterius progrediatur metus, quam reperie-
tur delictum.
Hoc singulis quibusque iudicibus
3
intimetur.
D. viii k. Aug. Constantinopoli Theodoro vc. cons.
[a. 399]
23 Împp. Honorius et Theodosius AA. ad An-
themium pp.
Omnes,
quos
damnationis
condicio
diversis exiliis destinatos metas temporis praestituti

in carceris implesse custodia deprehendit, solutos
poena vinculisque laxatos custodia liberari praecipi1

mus nec formidare miserias ullas exilii". Sit
satis immensorum cruciatuum semel luisse supplicia,
ne, qui diu privati sunt aurae communis haustu et
lucis adspectu non intra breve spatium catenarum
ponderibus praegravati, etiam exilii poenam sustinere iterum compellantur.
D. xiiii k. Mai. Constantio et Constante couss.
[a. 414]
24 ^Hdem AA. Monaxio pp. Rectores provinciarum conveniri praecipimus, ut hi, qui pro suo
crimine poenam exilii sub certo temporis spatio subire
decreti sunt, exacto praefinito tempore nec claustris
carceralibus nec in locis quibus exules versati sunt
teneantur. D. iii k. Sept. Eudoxiopoli Theodosio
A. VII et Palladio vc. conss.
[a. 416]
(l)
Treviris addunt Th. 14,

aut ad a. 368 (AA.
stitutio
(5)
== Th.
(3)
9, 40,
Th. 9, 40,
3,
ii)
8.
14,
aut
5,
ad
a.
(2)
370 (AA.
coniii)
(4) et Italiae addit Th.

impp. Valentinianus Theodosius et Arcadius AAA. Th.
(7) censuimus TA.,
(x. n.)
d-eaniôfiev
(8) eos om. Th., habent
(x. n.)
Th. 9, 40, 18
Th. 9, 40, 22
(9)
(10)
(li) nsc
pertinet
14
13
(6)
XLVII 26 Imp.
lustinianus A. Menae pp. Convetat in exilium missos in custodia locorum in quos missi sunt degere vel quemquam in
1
Gypsi castellum vel in alia praesidia relegari. Sed
stitutio
crtmen morte dignum sit, huic poenae subiacere,

perpetuo vel temporati, tum in exilium
mitti, ut non iubeantur in custodia locorum in quos
mittuntur degere , sed mitti in provinciam , quam
iudex definierit, praeter provincias urbesque xnfra
exceptas, ut liceat eis in tota provincia in quam
misst sunt versari, non tamen exire e
provincia
possint vel remanentes in ipsa provincia turbulen2 ter se gerant. Quod si quis vel
provincia egressus erit vel remanens in provincia turbulenter se
gesserit, ultimo supplicio subiciatur puniendus vel
a provinciae praeside vel a praeside eorum loco3 rum in quos
Et qui in hac regia
confugit.
urbe in carcerem coniecti sunt, non
supra tempus
tn superiore titulo iam de custodiendis
dcfinitum
si
si exilio vel
Honorius AA. Eutyesse poenam, ubi et noxa
22 ^lmpp. Arcadius
Qovfievos rj naQa rov aQxovros rr]S inaQxiaS ^

naQa rov aQxovros ixeivcov rcov roncov, eis ovs
Kal oi âXXoftevot Se iv SeaucorrjQico
3 (1) i'<pvye.
iv ry /SaaiXiSi noXei ui] ftsvercoaav vneQ rbv

*
XQOvov rov oQtadîvra ^St} iv r^ dvcore^Qco rirXco
neQi rcSv (pvXarrofievcov. 'Ofioicos Se xai iv rals

inaQxiats avvroftcoreQav yivsa&ai rrjv iêraatv
rcov iyxXrjfidrcov' xai idv cpav^ ris diios iÔQias,
iÔQiêa&at avrov ut] eis <pvXa.xr]v, dXX^ eis inuQviav x^Q^S T^' anrjyoQevpevcov, ini rco ndXtv
vnoxeJa&ai avrovs rfj iaxdrr] riucoQiq, ^ idv
iêX&coai rrjS inaQxias rj ixeXae oidyovres draxTovs Se aQxovras lAXeâv5 (2) rov T* noiTjacoai.
SQeias xai 0r]^d'CSos xeXevet fiovovS eis Pvyjov
xai eis "Oaatv ixnifineiv avrovs rj Scoe e^ ftrjvcbv
6
Ei Se Sirjvexrjs
^ TO urjxiarov icos ivtavrov,
iartv rj kÔQia, prjre eis Pvipov nefinercoaav firjre
eis "Oaatv firjre eis (pvXaxijv ireQas inaQxias, dXX ,
cos eiQTjrat eis reXeiav inaQxiav, ini t^, et ri
nraiffovatv rj naQeêX&coat rds xeXevaets rcov
nefiyjdvrojv avrovs dQxovrcov, eis eaxarov rtftcoKeXevet Se rovs raêcoras rovs iv
7 (3) QTj&TJvat.
ixdarcp StxaarrjQico vnoptfivrjaxetv rovs aQxovras
neQi rovrov rov vopov, xai urjSi xarexsa&ai riva
4
vnsQ rov XQOVov

XQWO. dyjiea&ai
Ss
rrjs
intxetQrjaovrd
ullas exilii
postmodum
iÔQias iavrov, dXXd naQaxai dStaarQOfcos, rov
dt,r]fticos
ri
Xaêlv
ro rsrQanXdatov
miseriaa formidare Th.
(12)
Th.
Th. 9, 40, 24
40, 23
(13)
(14) iunyendas esse
1, 4, 22. 23. 9, 4, 6. 9, 5, 2 ex argumento, inprimi ex
restituimus igitur inscriptionem subscrip 3 colligitur.
tionemque ex 1, 4, 22. 23: initium d'eaniÔfiev traditur
9,
Paratitlis
ad
Const. 3
(15)
= B 60,
51,
63
(16)9,4,6
remaneant.
Similiter etiam in provinciis inquiet si

quis exilio
dignus videbitur, non in carcerem, sed in provinciam relegetur praeter eas quae exceptae sunt, ut
rursus ultimo supplicio subiaceant, si vel provincia
egressi fuerint vel ibi degentes turbulenter se ges-
sitio
criminum breviori conficiatur:
5
serint.
Praesidibus Alexandriae et Thebaidis
solis permittit in Gypsum vel Oasin eos relegare
6 vet in sex menses vel ad summum in annum. Si

vero perpetuum exilium est, neque in Gypsum neque xn Oasin neque in custodiam alius provindae
mittantur, sed ut dictum est in integram provinciam, ut si quid deliquerint vel iussiones praesidum
qui eos relegaverunt non observaverint , ultimum
uniuscuius7
subeant. lubet
supplicium
officiales
que iudicii huius legis praestdes commonefacere

neque quemquam ultra tempus exilii sui retineri,
sea statim
eum
sine
damno
et
mora
autem, qui aliquid accipere ausus
dimitti,
fuerit,
eum
quadru-
NE SINE lUSSU PRINCIPIS

KaxatXwrai 8e oi a^xovres iÔQiêiv ets ras VTtorarayfievas rfj Siaraêt inaQîas
re xai noXeis.
6(i)a7todi86vai.
9 Ôi xara rbnov iiiiaxonoi. (fqovriCêxoiaav

naqafvXaxd^TJvai iv roTs iôQiôfidvois 8n]vexcos rj ini
rtva xôvov Qrjrbv ra
8iaTtQoareray/tieva rij
raêt.
XV
D.
k.
vnn 4749
393
Febr. Constantinopoli Decio cons.
[a.
529]
XXXXVIII.
NE SINE lUSSU PRINCIPIS CERTIS lUDICIBUS

LICEAT CONFISCARE.
1 Hmp. Theodosius A. et Valentinianus C^ ad
Hierium pp. Nulli iudicum liceat, exceptis his, qui
summa administrationis sunt positi potestate, proscriptionis tempestate totius substantiae aliquem percellere, nisi ad nostras aures hoc ipsum referatur.
D.
k. Febr.
Constantinopoli Theodosio A. xi et
Valentiniano C. conss.^
[a. 425]
in
bonorum eius indago

ne quid rei privatae commodis per gratiam atque colludium furto subduca1
tur.
Et plena descriptio comprehendat quod
spatium et quod sit ruris ingenium, quid aut cultum
sit aut colatur, quid in vineis olivis aratoriis
pascuis
silvis fuerit inventum,
quae etiam gratia et quae
amoenitas sit locorum, quis aedificiis ac possessionibus ornatus, quotve mancipia in praediis occupatis
vel urbana vel rustica vel quarum artium generibus
imbuta teneantur, quot sint casarii vel coloni, quot
boum exercitiis terrarum atque vomeribus instruenium^S quot pecorum et armentorum greges et in
qua diversitate numerati sint, quantum auri et argenti, vestium ac monilium vel in specie vel in pondere et in quibus speciebus, quidve in enthecis sit
2
Tum demum omnia ea, quae velle nos
repertum.
ordinarii officii sollicitudinem
diligentissime celebretur,
perspicis, inquisitione
Nam
Servorum capitis
damnatorum peculia dominis non auferri
notum est, sed quod servum dominus habuisse proImp. Antoninus A. Marcello.
crimine
baverit, recipiet pretiumque rerum, si quae ex eo*^

l
distractae sunt.
Ipsius quoque praesentiae potestas ei dabitur, quoad rationes per eum administratae reddantur ac dispungantur*.
sed meminisse dominum oportebit instare, ut id velocius fiat,
ut poenae suae reddi possit. PP. iii k. Aug. Antonino A. et Balbino conss.
[a. 213]
2 Inip. Alexander A. Frontoni. Deportati nec

earum quidem rerum, quas post poenam inrogatam
habuerint, heredem habere possunt, sed' hae publicantur. PP. non. Febr.
3 Idem A. luliano. Si filius tuus, cum esset in
tua potestate, in insulam deportari meruit, peculium
eius nec
in castris adquisivit vel quod ei miliauferri tibi debet. PP. iiii id. Sept.
ii et Marcello conss.
[a. 226]
quod
taturo donasti
Alexandro
4 Imp. Gordianus A. CalUmorpho. In metallum
damnatus poenae servus efficitur et ideo eiusmodi
sententiam passi bona vindicantur rationibus fisci.
quare si quid rerum habuit is, quem postea indulgentia liberatum esse proponis, ad ius fisci potius
quam ad ipsius dominium pertinet. PP. x k. Nov.
5 Imp. Philippus A. et Philijipus C. Arruntiano.
Si, ut proponis, bona eius, qui tutelam tuam administravit, sententiam passi ad fiscum sunt devoluta,
procuratorem nostrum adire cura, qui, si quid iure
posci animadverterit, non negabit.
6 ^lmpp. Biocleiianus et maximianus AA. et CC.
Gaudentio.
De bonis matris deportatae
deberi iuris absolutissimi est.
S. xiii.
filiis
nihil
Valens et Gratianus
Si quis intra provinciam pro
qualitate delicti stilum proscriptionis incurrerit, per
Valentinianus
^^lmppp.
AAA. ad Probum pp.
conttnuaverit, supplevimus ex Paratitlis

Th. 9, 41, 1
60, 67, i; iunge
9, 49, 10
(3) impp. Theod. et Val. AA. et in suba. 426)
scriptione Theod. xii et Val. ii AA. oonss.
9, 49, 19 rectius: natn k. Fehr. a. 425 adhuc Asclepio-
quae
(1)
ad
Const.
9,
1, 3
(2)
(=
dotum pp. Orientis fuisse prohat Th. 15,
Cf. Dig. 48, 20

60, 52, 12 seqq.
culio scilicet) LCR., ab eo dett. cum
(') sed tuentur
disponantur
LR
et {Hal.)
(8) sic
(7,
5,
ex
(5)
B
(x.
(4)
eo (pe-
(6) sic
n.)
B
C,
fuerit sed
donatum proponas Z, donatum
8 plum reddere.
Prohibentur autem praesides in
provincias urbesque constitutioni subiectas relegare.
9
Episcopi locorum curae habeant, ut in iis qui
II.
si quid post factam

glegentia multanda.
officio investigationem rationalis rei privatae, cui inquisitio secunda mandata est, amplius
fortassis invenerit, officium fraudulentum ea condemnatione ferietur, ut aliud tantum quantum fuerat
subtractum ex propriis facultatibus inferat ^^*. B. iii
non. Mai. Treviris Valentiniano np. et Victore
conss.
[a. 369]
a praedicto
DE BONIS PROSCRIPTORUM SEU DAMNATORUM.

1
rationalis rei pri-
ad nos sub litteris publicis iudicis singillatim de

omnibus nominatimque referatur, procul dubio ne4
XXXXVIIII."
constricta
vatae tradantur officio aut palatinis super hac causa

3
niissis*^ nostro nectenda patrimonio.
Mox vero

sius
AAA. Eutrovio pp.
et
Theodo-
deportatus suos et
emancipatos filios nabuerit, pars, quae ex bonis eius
liberis concessa est, ad eos tantum qui in potestate
erant transferatur, si emancipati ea, quae consecuti
erant emancipationis tempore, damnose*^ existimant
1
conferenda. Sin autem confusionem bonorum et
donationis elegerint, omnia ea, quae fiscus liberis
Si
damnati*^ concedit, aequae divisionis partibus sor2

tiantur.
Quae regula etiam in dote filiae vel
neptis ex filio deportati'" conferenda custodienda
erit.
D. xr k. lul. Thessalonicae Gratiano v et
[a. 380]
9 "Impp. Arcadius et Honorius AA. Caesario pp.
Si quis posthac stilum, quod absit, proscriptionis
exceperit, uxor res proprias ex quocumque titulo
sibi quaesitas veluti manu iniecta mox vindicet aut
certe quoquo modo occupatas statim recipiat.
dos
etiam, non quae aliquotiens inaniter dotalium instrumentorum tenore conscribitur, sed quam se corporaliter tradidisse docuerit, repraesentetur.
ea etiam
',
quae ab innoxio adhuc marito ante nuptias titulo

donationis acceperit, vel durante matrimonio largitione viri ad eam ante proscriptionem pervenerint,
1
apud eam firmiter permaneaut. Si quid etiam in
emancipatos liberos ante tempus criminis ac reatus
patrem contulisse claruerit, integrum isdem citra
inquietudinem reservetur. quod vero nec uxor nec
emancipati liberi potuerint vindicare, captum a publi^
cis personis ^* ita ad me referri specialiter censeo,
ut illud quoque addatur, utrum filios habeat qui
damnatus est, simulque adiciatur, utrum idem apud
Rf
Th.
(lO)
(9) cf. 3, 44, 11
idem Th.: fuerit inservientium {Mommsen)
(12*) sic Th., in(12) aut pal. 8. h. c. missis om. Th.
feratur libri
Th. 9, 42, 8: iunge 5, 1, 3 et
(is)
Th *,
quae ibi laudantur
(l4) sic C Th.'^, damnosa
(16) dedampno L
(15) liberis damnati om. Th.
Th. 9, 42, 15 13
(17) pr.
portati om. Th.
== Th. 9, 42, l: iunge Th. 9, 1, 18
(18) si forte cum
(19) a publ.
proscripti bonis mixta sunt ins. Th.
pers.] et incorporatum Th,
(est addit Rf>)
9, 42, 7
(11)
m perpetuum
vel in certum tempus relegati sunt ea

quae constituta sunt observentur.
50
Sed
vindicaverint.
2 se ex causa donationis aliquid

sunt et dfo ratioin Lis, qui fiscalibus actibus nexi
placuit, bi
ciniis proscribuntur et condemnautur,
a marito datum;
quid proprium uxor habuit vel
ac vitii
ante initum actum^, ex quo origo fraudis
in emanciin iudicium deducta est, si quid deinde
donatione <?ollatum est, antequam crimen

iura peroriatur^, intemeratum apud accipientium
teneasistere: nec quicquam fisco in qualibet causa
tur obnoxium, nisi quod in dominio proprio cum
habuit vel quod agens tam suo
obligari ortus est
quam uxoris vel filiorum vel cuiuscumque praeterea
nomine comparavit.
3
Exceptis dumtaxat Caesaab omni iuris berianis, id est catholicianis ^ qui
neficio excluduntur, nisi probata a me purgataque
ratiocinia fuerint, ut, quod innoxie habuerint, transD. iii non. Aug. Conmittendi copiam habeant.
patos
Arcadio
Honorio
et
iiii
AA.
iii
L^
jybj
10 ^lmpv. Theodosius et Valentinianus AA. HieQuando quis quolibet crimine damnatus

pp.
si
capitalem poenam vel deportationem sustineat,
rio
quidem sine
liberis
perveniant:
si
aUa
mortuus
vero
relicti
erunt,
eis reservetur.
sit,
bona eius ad fiscum
nepotes ex defunctis
parte aerario vindicata
vel
filii
dimidia
idem est
et si
postumos
dereli-
Decurioni vero, qui hoc incurrerit, si

querit.
liberos non habeat, succedat curia bonaque universa
detineat aut ipsa per se aut suo ordinatura periSin autem erit suboles
2
culo munera subiturum.
1
etsi ea necdum procreata est', integris paSi filia vel filiae fuerint,
tris ' fortunis fulciatur.
curiali,
pars dimidia ad eas deveniat facultatum, pars ad

Sin mares curiales fuerint intermixti,
4 curiam^
dimidia pars eis curiae nomine deferatur, et aliam,
commune omnibus
in
quam
5
cipalis,
virili
pro
tribuit indulgentia prin-
dividant
portione.
Êxcepta
quam si quis sacrilego
maiestatis
soJa
2 hnp. Alexander A. Rustico. Eorum, qui in

diem suum functi sunt, si non perduellionis
causam sustinuerunt nec ob metum criminis mortem
sibi consciverunt, bona ad successores transmittuntur.
D. id. Mai. Alexandro A. iterum et Marcello
reatu
conss,
[a.
226]
filios
stantinopoli
conss.
filiis
DE BONIS PROSCRIPTORUM
394
4951
VIIII
quaestione:
adsumpserit, iuste poenam ad suos etiam
mittit.
B. x k. Febr. Constantinopoli Theoposteros
dosio XII et Valentiniano ii AA. conss.
[a. 426]
imimo
11 ^^Êav
rie c6s inl rvQavviSi iXeyx^sis Sriftevaiv

ol fiev eôvres avrov
TiQavfiara xai
VTCOfteivrj,
Sidyovres iv
rij âaiXiSi noXei eiaco ovo urjvdiv

6<peilovaiv avra nQoaayyelXat, oi Se /irj Siayovree
iv rfi âaiXiSi noXei eiaco oxrco fir^vojv.
ei Si
rovro
ftrj
noirjaovai,
fiera
nQayudro)v ro
raiv
LI.'*
DE SENTENTIAM PASSIS ET RESTITUTIS.

1 Imp. Antoninus A. cum salutatus^^ ab Oclatinio
Advento et Opellio Macrino praefectis praetorio
clarissimis viris, item amicis

ciorum et utriusque ordinis
oblatus est ' ei luUanus Licinianus ab Aelio Ulpiano tunc legato in insulam deportatus, Antoninus Augustus dixit: Restituo te in integrum proEt adiecit: Ut autem scias, quid sit
vinciae tuae.
in integrum: honoribus et erdini tuo et omnibus
ceteris.
Cum patrem tuum in metalproponas eiusque bona merito

a fisco occupata sunt, non ideo, quod ex indulgentia
mea poena tantummodo metalli liberatus esset, etiam
2 Idem A. Quieto.
damnatum
lura
fuisse
bonorum restitutionem
impetravit, nisi speciale beneficium super hoc fuerit impetratum.

3 Imp. Alexander A. Stratoniciano. Si debitor
poenam sententiae passus est, quam bonorum ademptio
secuta est, quamvis postea civitati Romanae restitutus non totam substantiam, sed aliquid ex indulgentia principis ut haberet impetravit, aeris tamen
alieni ex praecedente tempore poena liberatus est.
1
Sin vero partem bonorum accepit, pro rata portione eius tenetur.
quod si ob pecuniam debitam
fisco bona eius occupata suut, mansit una cum fideiussoribus propriis creditoribus obligatus.
4 Idem A. Valentinae. Tutor filiorum, quorum
te bonorum possessionem accepisse dicis, in metal-
lum damnatus et postea ex indulgentia generali regressus, quamquam locupletior sit, actioue tutelae
admiuistratae tibi non tenetur, si non gratia senteutiae facta specialiter statum pristinum cum bonis
recuperaverit.
5 Idem A. luliano. Si ademptis bonis in insulam datus sis, quamvis ex indulgentia coramuni redisti, actiones tamen, quascumque habuisti, remanent
causa bonorum publicatorum, nec ex ordine est
petis, ut contra heredes tutorum actiones tibi
in
rarQanXaaiov naQexpvat.^^
et priiicipalibus offiviris et processisset,
quod
praestentur.
DE BONIS MORTEM
CONSCISCENTIUM.
Eorum demum
Aquilae.
SIBI
l
Imp. Antoninus A.
bona fisco vindicantur, qui conscientia delati admissique criminis metuque futurae sententiae manus sibi
intulerint.
"Eapropter fratrem vel patrem tuum
l^
si BuUo delato
criraine, dolore aliquo corporis aut
taedio vitae aut
furore aut insania aut aliquo casu
suspendio vitam finisse constiterit, bona eorum tam

ex testamento quam ab intestato ad successores
pertinebunt. PP. xiik. lan. duobus
Aspris conss. [a. 212]
in
(1)
quantum capere poterat
ins.
Th.
(2)
initum
actum Gothofredus, initium actum LC Th., initium actu8 R

(3) crimen oriatur] orto nexu suffugiun) potiuB
munificentia frausque temptetur TL.

(4) id
Th. 9, 42, 24:
(5)
iunge 9, 48, 1
(c) etsi
est] quam muuicipales 'sibi
Tindicent functiones Th.
(7) patris om. Th.
(s) pars
(altera dimidia R) ad cnriam om. Th.
TA.
(9) 5
quam
est catholicianis om. Th., tuentur

.
9, 42,
6
^
i'xovras
viSi
iv
(10)
00, 52, 17:
c/.
'Pon. 14, II:
oi
xk nQayfxara rov
xaraxQidêvros ini rvQav
noXet eiaco
Svo t} rQieov firjvoJv

rf} paatXiSt
oxrcb iv raXs
inaQxiais otpeiXovat xarafirjvvaat, ineiroiye rerQanXaatova naQt'xovatv {id est qui
bona perducllionis condemnati
detinent, in regia urba
TJ
eiaoj
duos vel tres raenses, vel intra menses octo in

provinoiis deferre debent, alioquin
quadruplum prae-
intra
6 Imp. Gordianus A. Fabiano. lu insulam filio

deportato hacque ratione vinculo paternae potestatis exempto, si postea ex indulgentia divi Alexandri,
ut proponis, reditus in patrium solum praecedensque dignitas restituta sit, potestas tamen patria re-
non videtur.
Imp. Philippus A.
petita
et
C.
Philippus
Cassio.
Generalis indulgentia nostra reditum exsulibus seu

deportatis tribuit, non etiam loca militiae pridem
adcmpta concessit neque integram atque illibatam
existimationem reservavit ".
et
'Pon. 21, 1: oi iyovres ra nQayfiara iv
tnaQx,â rov Sia rvQavviSa Srjfiev&evros iv Kwvarav
rtvovnoXet , ei urj eiaco oxrco firjvcHv nQoadycoai, t-
stant),
rQanXaaiova avra xarajSdXXovatv {id est in provincia

qui detinent bona perduellionis Constantinopoli condemnati, nisi intra meuses octo detulerint, in quadruplum
ea praestant)
(u) id est si quis perduellionis convictus publicationem bonorum meruerit, ii qui bona eius
tenent et in regia urbe commorantur intra duos menses
ea deferre debent, si non in regia urbe oommorantur, intra
octo menses.
quod si non fecerint, oum bonis quadru-
plum praestant
(18)
Cf Dig.
48,
21,
(12)
4
3.
60, 53
(14)
60, 08
48, 23
(15) sic C, esset ins. LR,
processisset et oblatus esset scr.
cf
Cf.
Dig 48,
Cf Dig.
not. seq.
(n) reseruvit
21
(16) virii
Mommsen
DE SENTENTIAM PASSIS
vmi
395
8 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Seleuco.

Frustra adhuc servum esse tui iuris existimas, qui
metallum datus poena eius postea liberatus est.
per huiusmodi enim indulgentiae occasionem inin
potestate, cui dignitas ac
bona
51.
restituta sunt.
Ita
tamen, ut gesta per
filium, cuius consilia legitima

aetas firmaverat, rata sint eodem in potestate patria
redeunte, ne eorum rescissio efficiat, quod est maxime
verum idcirco
tegrari dominium prius non placuit.
tamen impune tibi eum praeses provinciae iniuriosum esse non patietur. quod si quid rerum tuarum
tenet, procurator vobis iudex erit: fisci enim coepit
esse mancipium.
9 Impp. Dioclelianus et Maximianus AA. Resti-
in patris nec in sua

2
quemquam fuisse potestate. Minores enim aetate
iure quicquam agere prohibentur. quibus si damnato
patre tutor datus est, necesse est, ut ab officio suo*
Si pater vester in insulam deportatutae et aliis.

tus generali indulgentia restitutus est nec, ut liberos
in potestatem* reciperet,
in
sjpecialiter impetravit,
dubium non venit hereditatis commodum per vos ei
adquiri, quos sententia contra eum prolata patres
familias effecit, nequaquam potuisse'.
liberis
iO Idem AA. Demetrio. Cum indulgentia nostra

interveniente sis reversus ad lares tuos, frustra vereris, ne ex adnotatione praesidis quae iam abolita
calumuiam patiaris.
11 Idem AA. et CC. Philippo. Casus eius, qui
fundi moverat quaestionem, et ex benignitate nostra
est
facta cum' bonis restitutio statum pristinum causae

non immutavit.
12 Idem AA. et CC. Tryphoni. Si deportationis
sententiae veniam* indulgentia nostra consecuta re-
cepit Bubstantiam, se protegere sceleris poena contra

creditores, quo minus iure debitum solvat, improbe
absurdum, eodem tempore nec
quem non solum nomine redire,

suum nulla pravitate corruptum
praebere oportet, ut eorum bona tueatur et
recedat regresso eo,

sed etiam officium
Nam si patria potestate ad corrum2a augeat.

pendi atque effundendi patrimonii licentiam abutetur, ut furioso ac dementi, item prodigo, libidinura
oranium vitiorumque servo non est eorum pecunia
26 coramittenda. Ab administratione fugiat neque
tutor esse desinat omniaque minoris dispendia suis
Sententia vero deporta2c ipse damnis praestet.
nullo patrem praeiudicio derainuat.
quem si
comperta integritas ut natura, ita officio liberis restituerit, ei gubernacula rerum tradenda sunt, cuius
ad imitationem publici iuris provisa custodia est.
quae nisi bonis patribus detur, luctuosior erit redi3
tus quam discessus.
Ideoque tantum ad restitutionem iudulgentia valeat, quantum ad correctionem
sententia valuit, utque deportationis ipsum per se
nomen rerum omnium spoliatio est, ita indnlgentiac
restitutio' bonorum ac dignitatis uno nomine amis-
tionis
sorum omnium
conatur.
13 ^lmp. Constantinus A. ad Maximum pu.
In
quaestione testamenti, quod deportati filius remeante

patre fecisset, reraotis tflpiani atque Pauli notis Papiniani placet valere sententiam, ut in patris sit filius
et filii emancipatiosit recuperatio.

patribus officiis petant, ut libertatem non
damnationis, sed lenitatis paternae testem habeant.
D. XVI II k. Oct. Sirini Crispo ii et Constantino ii
CC. conss.
[a. 321)
nem a
LIBER DEOIMUS.
V
DE lURE
1
Impp.
Severo.
Severus
Si prius,
et
quam
FISCI.
AA. Attico et
rationibus pater vester
Antoninus
fisci
donationem fecisse
obliâretur, perfectam praediorum
fuerit probatus, quod citra
est, non rescinditur,
fraudem creditorum gestum
2 Imp. Gordianus A. Sereno. Instar obtinere

minime potest rei iudicatae computatio a tabulariis
procuratoris fuerit comprobata.
Si minori pretio, quam res
3 Idem A. Atticae.
est, aperta fraude emptoris vel gratia quae obligata
sunt a^ fisco venierunt, aditus procurator meus debitara quantitatem inferenti restitui ea praedia iubebit.
4 Impp. Diocletianus et MaxiTnianus AA. Mucatraulo.
Certa forraa super metoecis data est, qui
iussu principis in aliara civitatera translati sunt.
facta,
nisi sententia
nam
praedia eorum, quae antequam demigrarent

habuerint, si ab his distracta non essent, fisci rationibus vindicari iam pridem decretum est, nisi aliud
1
speciali praecepto augusta maiestas decreverit. Ut
igitur a principibus salubriter statutum est, ita salvis his, quae utiliter placuerunt, parentibus heredes
eos cxsistere minime oportere nulla legis sanctione
statutum
(l)
potestate
efficit n.
(4)
est.
veniam
7^^.1,4,1
Ubri
potuisse
(2)
sic
CR
L, renia C
(6) Buo om. Th.
(3)
Q,
effici
cum
(5)
= Th.
(7)
n. potuisset
C, in
9,
L,
eum cum Q
43,
reditus Th.
iunge
(8)
5 Exemplum sacrarum litterarum Diocletiani et

Maximiant AA. ad Flaccum. Prohibitum est cuiuscumque bona, qui fisco locum fecisse existimabitur
1
capi prius, quam a nobis forma fuerit data. Et
ut omni provisionis genere occursum sit Caesarianis,
sancimus licere universis quorum interest obicere
manus his, qui ad capienda bona alicuius venerint,
qui succubuerit
fuerint a tenore
2
resistentibus
enira is, cuius
lari, ofticialibus
'
legibus, ut, etiamsi officiales ausi
datae legis desistere, ipsis privatig

a facienda iuiuria arceantur. Tunc
interest
bona
alicuius
non
interpel-
volentibus ea capere debet adquiescere, cum litteris nostris cognoverit non ex arbitrio
suo Caesarianos** ad capiendas easdem venisse facultates, sed iustitiae vigorem id fieri statuisse.
6 ^^lmp. Constantinus A. ad provi?iciales. lustas
etiam et quae locum habent fisci actiones praecipi-
mus concremari ob hoc solum, quod suis temporibus

iam calumniae privatorura eo
prolatae non sunt.
saltem arceantur exemplo, quo iustas fisci lites siD. ni k. lun. Constantino A. v
lere praecipimus.
et Licinio C. conss.
[a. 319]
7 Ûdetn A. Defensionis facultas danda est his,
quibus
aliquam
facultates
inquietudinem
eorundem
adhuc
fiscus
infert,
controversia
cum
pendente
Ubi ergo con1

inquietari desrribique fas non sit.
troversia extiterit fisco alicuius patrimonium viudi56, 1
dett.
int.
Uhri
(9) &
Dig. 49, 14
Buccubuerint K0
Th. 10, 1, 3
(12)
Cf.
(10)
cum B,
(ll)
(is)
si
7v,
om.
id est officiales
50*
Th. 10,
1,
DE C0NVENIENDI8
396
Xl-3
FISCI DEBIT.
constitutis
cante, apud eum omnibus facultatibus
cum rei exitus debere eas
cognitio ventiletur, ut,
liceat
vindicari probaverit, tum demum res persequi
torum dumtaxat nominum exactionem mandatam nec

inter eum et ceteros, qui exactores fuerant nomi-
interrogationem
haberi, quae per condicionales servos investiganda
et exest, ut, si quid subtrîctum fuerit, exigatur
trinsecus tantum aliud multae nomine, quantum fueSane in huiuscerat per fraudem ablatum.
2 (I)
modi quaestione si Caesariani nomen inciderit, ad
constitutionis istius non debebit acce-
tutuni,
super modo facultatum ac rerum
et
usurpationem
dere, si quidem consuetudo fraudium, quibus praeomnia temerare consueverunt, exceptionem
dicti
eorundem meruerit*. D. prid. k. lan. Sirmio Con[a. 326]
stantino A. vii et Constantio C. conss.
8 ^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Dracontium vicarium Africae. Qui in contractibus scemaculosis
lestis ac fisco perniciosis interversorum
se fraudibus implicuerunt , in quadrupli redhibitioD. xv k. Dec.'* Hadrimeto Vateneantur.
lentiniano et Valente AA. conss.
[a. 365]
nem'
9 ^hnpp. Honorius et Theodosius AA. Patricio

comiti rerum privatarum. Super creandis susceptoribuB periculo procuratorum rei dominicae dispositionem tuae sublimitatis firmam esse praecipimus,
ita ut, omni ambitione cessante, quae statuta sunt
quaeque autiqua consuetudine commendantur, in pabulis vel sumptu familiae ministrando intemerata
permaneant: super irenarcho et optioue omni antiqua consuetudine observanda. D. iii k. lan. Constantinopoli Theodosio A. viiii et Constantio iii
conss.
[a.
420]
Eorum patriraonia
pp.
mortuorum, qui vitae suae tempore diversis conscientiam suam dicuntur polluisse criminibus, fisci rationibus nequaquam competere vel ab eo alienari censemus, nisi post publicam accusationem eos constiterit
fuisse convictos.
D. viii id. lul. Ravennae Eustathio et Agricola conss.
[a. 421]
11 ^JIaaa Srjfioaia Sixrj ivrbs l| /htjvcov fisra rrjv
si
urj aga
nôxara^îv fierqovfidvoDv nXrjôva&co,
cvfifip xaxa ro avayxaiov rj npoacoTta r} otxattoriva
xara
fxara
SrsQa i^ inaQx^âv axd^rjvai
rrjv
fiaaiXiSa noXiv, ^ avroi oi ivayofievoi rrjv airlav
cos
vnsp&iattoi napaaxcoaiv
anaqaaxBvot.^
10 ^ldem
AA.'' Palladio
confusae exactionis mutuum periculum constised separato muneris obsequio discretam

sollicitudinis rationem fuisse adseveratis, a iure non
discrepat, ut prius ex bonis exactorum, qui principali loco ad exactionem fuerant destinati, indemnitati fiscali satisfiat, postque eos, si solidum debitum
1
exsolutum non sit, nominatores conveniri. Rationalis igitur noster iuris ordinem sequetur, excussisque
exactorum facultatibus nec non etiam nominatorum,
si fiscus in universi debiti quantitate
securitatem
indemnitatis consecutus non fuerit, etiam vos ad
nati,
restituenda fiscalia debita adstringet.
4 ^^lmppp.
Vatens et Gratianus
Onentis^^.
Hi, qui
fisco nostrae mansuetudinis obnoxii sunt, omissa
frustratione teneantur, ut, quod suis nominibus debent,
de suis facultatibus cogantur exsolvere, servatis,
cum compleverint , adlegationibus propriis, si quas
adversus quoscumque ex suis contractibus debitores competere sibi ex iure crediderint, ita ut adversus eos, quos sibi obnoxios adseverant, legibus
et iudiciis experiendum esse cognoscant.
D. iii
non. lul. Novioduno ^^ Valentiniano np. et VicValentinianus
AAA. ad Archelaum comitem
tore conss.
[a.
369]
^^lmppp. Valens Gratianus et Valentinianus

AAA. Fortunatiano comiti rerum privatarum. Inter
chartulas confiscati '^ brevis quidam adseveratur inventus, qui nomina continebat debitorum seu'* con1
tractorum.
Cum tamen neque testibus credita
pecunia probaretur neque cautionibus ea *^quae brevj
mserta sunt ostendantur, iniquum esse
perspexi
mus, ut sub propriae adnotationis manu unusquis2
Occasionis igitur huius
que faciat debitorem.
calumniam praesenti volumus iussione cohiberi, ut

vanitate reiecta nullus ad redhibitionem de
his,
quorum nomina conscripta sunt, urgeatur.
3
Quod et in aliis sirailibus causis observandum
esse censemuB ".
D. prid. non. lul. Hierapoli Gratiano A. iiii et Merooaude conss.
[a. 377]
brevis
III.'
DE FIDE ET lURE HASTAE FISCALI8 ET DE

ADIECTIONIBUS.
II.
DE GONVENIENDIS
FISCI DEBITORIBUS.
Imp. Antoninus A. Agortiae.
Quod in libellum
procuratori meo, ad cuius officium desiderium tuum pertinet, adlega.
cui si probaveris
non auctore procuratore vel eo, cui vendendi fuit
^^
nec omni ordine perfacultas, neque habitis hastis
acto venditas res esse, et id quod ex causa iudicati
debes exsolveris, rescissa venditione niala fide facta
easdem res recipies cum fructibus, quos ad emptorem mala fide pervenisse vel pervenire debere constiterit.
PP. non. lan. Antonino A. iiii et Balbino
1
contulisti,
et aliis.
Non
iniusta ratione desideratis repromissa fisco indemnitate eos principali loco conveniri, qui reliqua contraxerunt, mox ad vos perveniri, qui ab his quaedam
Imp. Gordianus A. Saturnino
mercati
estis.
2 Impp. Valerianus
et GaUienus AA. et Valerianus C. Patrophilo. Fisco quidem contra te manet actio, quod argentum, quod inferre debebas,
rationibus fuit relatum, si cautioni, quae tibi super

eo exposita est, tabularius non subnotavit.
aequum
est tameu, ut prius de bonis eius
qui exactor fuit,
si solvendo est et conveniendi eius facultas
datur,
indemnitati fisci satisfiat, tunc a te, si servari hic
modus non possit, reposcatur.
Quoniam Augurio ac
et
Maximianus AA. lanuario.
eius ad exigenda reliqua

consortes vos atque sociatos esse dicatis
eisque cer(1)
(2)
filio
0* rA, meruerint
-= Th. 10, 1, 10
(3) in
sic
Th.",
q.
meruert 0
redhibitionem
TA.,
(4) aoTh. 10,
redhibitionem A:, q. redhibitione KÔ

==
ins.j ut data sit anno 364
(5)
Th. 10, 10, 30: iunge 9, 40, 3.
t, 17
(6)
10, 10, 4
Th. 4, 15, I. 10, 10, 29
(7) et Constantius A. ins.
Th.
(8)
56, 2, 65
(9) id est omnis causa
fiscaha intra sex menses
post litis contestationem numerandos finiatur, nisi forte
contingat, ut necesse sit
vel personas vel
instrumenta aliqua adhuo ex provinoiig ad
regiam urbem adferre, vel si ipsi qui con-
q.
cepta
=
=B
conss.
[a.
213]
2 Imp. Gordianus A. Heracleoni. Duplex ratio

desiderium tuum iuvat, et quod praetermissa hasta-
rum
sollemnitate possessiones tuas ex officio distractas suggeris, et quod pretii vilitate ob exiguum
debitum gratiosam emptionem in fraudom tuam uti-
mearum adversarium commenquapropter illicita ista redargue,

tam iudemnitati fisci consulturus quam tuae securilitatemque^" rationum
tura fuisse
dicis.
veniuntur dilationis causam dederint, cum non sint in(10) = Th. 10, 16, 2
56,5,4: iunge 11, 9, 1
(11) com. sacrarum largitionum 11, 9, 1
(12) aco. xv
k. Aug. Marcianopoli ins. 11, 9, l
Th. 10,16,3
(13)
56, 5, 6
(14) deportati 7%.
(15) seu libri cum
Th.: Mommseno ex secura corruptum videtur
(16) neque cautionibua quae inserta sunt dooeantur, faoile esse
Th.
(17) 3 addiderunt lustiniani
(18)
56, 6
(19) hastis X*, proscripcionibus 0*, om. KÔ"
(20) in-
structi
utilitatemque
dett.
DE FIDE KT lURE
tati
opem
PP. v
laturus.
X 3-8
397
k.
Gordiano A.
Aviola conss.
3 Idem A.
et
239]
{a.
Etsi instrumenta emptionis

Crispo.
extent, quibuscumque tamen probationibus uxor
tua ostenderit ad se eam domum pertinere, quam
a fisco eius nomine dicis comparatam, pretiumque
ab ea exsolutum et in eam dominium translatum,
non
Hscum ex persona matris eius referre quaestionem procurator meus non sinet. PP. v k. JSov.
[a. 239]
frustra
officia inter se possint experiri.
Si tempora, quae in fiscalibus hastis stacellinae.

tuta sunt, patiuntur, cum etiam augmentum te facturam esse profitearis, adi rationalem nostrum, ut
iuxta ius ' pretii uberioris oblationem admittat. PP.
III id. lan. Sirmi ivsis iiii et iiiAA. conss. [a. 290]
5 ^lmppp. Valentinianus Valens

AAA. ad Viventium pp. Galliarum.
pro reliquis prodigorum in annonario
Gratianus
et
Quaecumque
titulo ceterisve
nscalibus debitis in quibuscumque corporibus sub

auctione licitanda sunt, fisco auctore vendantur, ut
perpetuo penes eos sint iure dominii, quibus res
huiusmodi sub hastae sollemnis arbitrio fiscus ad1
Et si quid umquam, ut a fisco facta
dixerit.
venditio possit infringi, auctoritate rescripti fuerit
impetratum, nullus obtemperet, cum etiam minoribus, si quando aliquid ex rebus eorum pro fiscalibus debitis adiudicatur emptoribus, repetitionis facultas in omnem intercipiatur aetatem. D. iii id. ôv.
lYeviris Valeniiniano np. et Victore conss. [a. 369]
6 ^ldem AAA. ad Feticem comitem sacrarum
larSi qui proscribente ac distrahente fisco

aebitorum fiscalium emerint facultates, pro earum
rerum tantum pretio obnoxii sint, quas eos patuerlt
decursis hastis et proscriptione habita comparasse.
nam ita eos munimus, ut nullius conventioni reliquorum fiscalium nomine^ patiamur extrinsecus subiacere.
P. vii id. Mart. marcianopoli Valentiniano
et Valente AA.^ conss.
[a. 370]
gitionum.
T<jJ Jofiivlxf^.'^
STjfiev&evros rivbs rj ovaia niTiQdaxTjrat,

xal r(o xofiirt rav iSioxrTjrcov rov âctXsojs xal rrj oxoX'^ riov naXarivcov xal rc5 rov
Srifioaiov avvriybqo^ dyoQaêiv rivd 7tQdy/.iara ix
^Êav
i'^sffri
k.
Mai.
Mo-
[a.
228]
Orientis.
Re-
k.
aequitatis hok.
lan.
[a.
Con451]
VI."
DE HIS QUI EX PUBLICIS RATIONIBUS MUTUAM

PECUNIAM ACCEPERUNT.
Valentinianus et Valens AA. ad Proquis ab exactoribus tabulariis arcariis
*^
officiisve rationum
fenebrem pecuniam sumpserit,
detectus in eodem ad quadrupli poenam ex hac
auctoritate teneatur.
D. iiii id. Mart. Treviris Valeiitiniaiio et Valente AA. conss.
[a. 368 vel 370]
2 ^*Imppp. Gratia?ius Valentinianus et Theodosius AAA. Palladio comiti sacrarum largitionum.
Sciant omnes ** accipiendi mutuo ex largitionibus
1
sacris auri non > patere cuiquam facultatem. Quod
si quis aurum ex nostro aerario privatis commodis
profuturum occulte aut cautionis aut sponsionia fide
ut debitor redditurus sine nostra auctoritate" acceperit, ablatis bonis omnibus perpetuae deporta2
tionis subdetur exilio.
Is etiam, qui ex memoratis thesauris sub specie publici creditoris aurum
cuiquam commodarit ac dederit, capitali sententia
subiugetur. D. xii k. Aug. Heracleae Eucherio et
1
^*Impp.
hum pp.
Si
Syagrio conss.
[a.
381]
VII.
POENIS FISCALIBUS CREDITORES PRAEFERRI.

1
^^lmp. Alexander A. Marcello.
Rem suam
per-
sicut itasequentibus poenae exactio postponitur.

que in sortis quantitate fisci persecutio potior est,
ita in triplo quod poenae nomine adiectum est propria
forma ferenda est. PP. k. lul. luliano et Crispino
C071SS.
[a.
ravrf]S rrjs ovaias, p,r]8evos dia^dXXovros ro avvdXXayfia.*
PP. lu
D.xv
Probo conss.
2 Imp. Marcianus A. Palladio pj).
tractare fiscum, quod semel vendidit,
D. v
nestatisque ratio non patitur.
stantinopoli Marciano A. cons.
desto et
Maximianus AA. Mar-
7 AvxoxQatojQ Zrjvcov
lum ergo emptorem ab eadem statione, sed ne ab

quidem quaestionem pati debere aequum est,
cum et in his venditionibus emptore non inquietato
alia
224]
VIII.
Aug. post consulatum.
DE FISCALIBUS
USURIS.
Imp. Antoninus A. Antiocho. Eius summae,

tioi poenae nomine inflictam probaturus es,
usurae non exigentur: nec enim multam tibi pro1
quam
IIIl.
DE VENDITIONE RERUM FISCALIUM CUM

VATIS COMMUNIUM.
PRI-
Forma est, quo1 Imp. Alexander A. Victorio.

tiens aa fiscura vel minima portio rei pertineat, ut
sed
universa a procuratoribus meis distrahantur
pretium partis tantum in fiscum redigatur, reliquum
1
dominis partium restituatur.
Emptorem igitur
praediorum, de quibus libellum dedisti, apud suum
iudicem conveni usurum defensionibus, si quae sibi
,
PP.
competunt.
vii
k.
Oct.
Fusco
Dextro
ei
eonss.
225]
[a.
y
NE FISCUS EEM QUAM VENDIDIT EVINCAT.
10
1 Pars epistulae imp. Alexandri A. ad rationales.

Gravissimum verecundia mea duxit, ut, cuius rei
pretium, cum bona fide esset addicta, semel fiscus
l
acceperit,
(1)
iuxta ius
eius
O^
controversiam referat.
iustam &'*(),
Vat. 37
(3)
nomine om. Th.
(5)
10, 17,
A. scr.
56,
6,
(7)
7
(9)
= Th.
AA.
inc.
K'^
10, 17, 2
(4)
iii scrihi debuil
Non
so-
Th.
(2)
reliquorum
(6)
Zrjvcov
Contius, Softvrjvt^ Cui.

(8)
id est Imp. Zfcuo A. Dominico.
sic
f.
B
Cum
bona proacripti veneunt, licet tam comiti rerum privatarum imperatoris quam soholae palatinorum et fisoi
curator meus inrogavit ultra quam placitum est,

sed poenam te iussit iuferre. PP. xv k. Dec. Sabino et Anullino conss.
[a. 216]
2 Imp. Alexander A. Victorino. Si sub pignore
in
etiam
successit
locum
creditum fuit,
fiscum, qui
debitoris, usuras praestare oportet, si eas dependi
saltem pacto placuit. PP. iii non. Sept. luliano et
[a. 224]
Crispino conss.
3 ^^lmp. lustiniaiius A. Menae pj). Fiscum etiam
nostri
numinis^
sanctioni
nostrum parere
iubemus,
per quam usque ad dimidiam centesimae usuras
certis
creditoribus
personis perexceptis
stipulari
misimus, ut ipse etiam fiscus ultra dimidiam centeminime
a
suis
debitoribus
simae partem
exigat, sive
principaliter ei promiserunt sive a prioribus suis
creditoribus actiones ad eum quocumque modo deD. viii id. April. Constantinopoli
yolutae sunt.
Decio
vc. cons.
[a.
529]
adrocato aliquas res ex his bonis emere nemine contractum calumniante.

56, 6, 9. 10
(ll)
(lo)
56,
cui
(14)
(16)
6,
II.
12
(12)
ITi.
10,
24.
(18)
vel alio,
thesaurorum tutela mandetur ins. Th.

Th. 10, 24, 2
(15) neque dandi neque in$. Th.
non otn. Th.
(18)
(17) sine nostra auot. om. Th.
fiflcalium
56, 6, 13
(19)
iung*
7,
54,
(20) 4, 32, 1
yacantia vel aliae res'^ nomine occupentur aerarii

2
Quae forma etiam in parte bonorum vel in una
alterave re seu actione una vel etiam pluribus ser-
VIIII.
DE SENTENTIIS ADVERSUS FISCUM LATIS

RETRACTANDIS.
Causas, in qiiiAntoninus A. Aristaeo.
bu8 contra fiscum iudicatum est, intra triennium
retractari posse, et post id tempus, si praevaricatio
1 Imp.
notum
fraus probetur,
arguatur vel manifesta
PP. non. lul. duobus Aspris conss.
est.
212]
[a.
DE BONIS VACANTIBUS
39B
X 911
nam si quid per fraudem in dispendium

vetur.
aerarii fuerit admissum, missi quidem exsecutores
non evitant indignationera, praeses autem facultatum
parte dimidia multabitur *^ fisci vero patronus detrimentum quod vitio eius fisco ingeritur resarcire urD. vii id. Oct. Constantinopoli Theoguebitur.
dosio XV et Valentiniano iiii AA. conss.
[a. 435]
X.
XI.'
DE BONIS VACANTIBUS ET DE INCORPORA-
DE DELATORIBUS.
TIONE.
Impp. Diocletianus
et
Maximianus AA. Scy-
Scire debet gravitas tua intestatorum res, qui sine legitimo herede decesserint, fisci
nostri rationibus vindicandas nec civitates audienriofii rationali.
das, quae sibi earum vindicandarum ius veluti ex

permissu vindicare nituntur: et deinceps quaecumque intestatorum bona a^ civitatibus obtentu privi-
legiorum suorum occupata esse compereris, ad officium nostrum eadem revocare non dubi.te8. D. prid.
id. April. Hannihaliano et Asclepiodoto conss. {a. 292]
2 *Imp. Co?istantinus A. ad Aemiltum rationalem.
Si quando adnotationes nostrae contineant possessionem sive domum, quam donaverimus, 'integro
'statu' donatam, lioc verbo ea vis continebitur, quam
ante scribebamus 'cum adiacentibus et mancipiis et
'pecoribus et fructibus et omni iure suo': ut ea,
quae ad instructum possessionis vel domus pertiD. vi id. Mart. Mediolani
nent, tradenda sint.
Constantino A. Iii et Licinio conss.
[a. 313]
AAA. ad Florianum comitem rerum privatarum.
Si ei qui capere
1 Imp. Alexander A. Basso.
potest tacitum fideicommissura relictum est, cessat
delatio. liis enim prohibetur tacite relinqui, qui palam relictum capere non possunt. PP. xiii k. Mai.
Maximo ii et Aeliano cofiss.
[a. 223]
2 Imp. Gordianus A. Eutychemo. Iklonente ofticii
immo
iussu
sollicitudine, quin
procuratoris , ut causam ab alio delatam convenienti diligentia instrueres, non ipsum voluntarium delationis munus suscepisse te actorum lectio, quae precibus intexta sunt,
1
manifeste declarat. Eapropter ne quid in persona tua quod est sectae temporum meorum aliennm
attemptetur, praeses provinciae vir clarissimus ad
PP. viii id. Sept.
Bollicitudinem suam revocabit.
Pio et Pofitiano conss.
[a. 238]
3 Idem A. Caecilio. Nulla macula vel crimine
delatoris adspergitur is, qui, cum ab officialibus
fundum seu domum fisci possidere contenderetur,
non se sed alium eius rei possessorem esse monstravit.
PP. prid. k. lul. Gordiano A. ii et Pom-
aliquid rei nostrae addendum est, rite atque sollemniter per comitem rerum privatarum, deinde rationales in singulis quibusque provinciis commorantes
[a. 241]
peiano conss.
4 Impp. Carinus et Numerianus AA. Candido.
Ex varia statutorum diversitate ad id decursum est,
ut hi, qui rei publicae causas defendunt, delatorum
criminibus non teneantur, cum omnibus notissimum
incorporatio impleatur et diligens stilus singillatim

omnia adscribat. Tituli vero, quorum adiectione
1
est eos solos exsecrabiles nuntiatores esse, qui fisco

deferunt.
PP. iii k. Sept. Carino et JSumeriano
praedia nostris sunt consecranda substantiis", non

nisi publica testificatione ponantur: gravissimis statim subdendis suppliciis, qui liuiusmodi aliauid proD. iiil k. April.
pria usurpatione temptaverint.
Valentiniano np. et Victore conss.
\a. 369]
4 "^lmpp. ffonmius et Theodosius AA. Palladio pp.
Vacantia mortuorum bona tunc ad fiscum iubemus
transferri, si nullum ex qualibet sanguinis linea vel
AA.
Si
quando aut alicuius publicatione aut ratione
iuris
titulo
D.
iuris
legitimum reliquerit intestatus heredem.

Ravennae Eustathio et Agricola
VIII id. lul.

conss.
[a.
421]
5 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Hermocrati comiti rerum privatarum.

Si vacantia vel
alio modo * bona delata legibus ad aerarium
perhibeantur, certi palatini electi et iureiurando ob'
mittantur, ut
stricti
ciae"
eorum
instantia praeses provinpatrono diligenter inquirat,
praesente fisci
cuius vacans cadensque^^ fuerit patrimonium, quan1
tumque vel quale videatur. Et cum data reclamandi copia nullum id iure possidere vel vindicare
constiterit locumque aerario factum esse tam
ipsius
relatione quam publicorum monumentorum fide constiterit, rerum nobis notitia intimetur, ut iussu nostro
(1)
c.
seqq.
(5)
Theodorus ad Nov. 128, 14

a 0*, om. KO''
(4)
Th. 10, 9, 1
(6) nominibus Th.
2 citat
(S)
(2)
(7)
10, 10, 30: iunge 9,40,3. 10,1,10 77. 4, 15,

(8)
B 56,
6, 18
Th. 10,
1.
8,
=- Th.
10, 10, 29
Caduca mortuorum bona tunc ad

competitores iube-
muB
ex nostra largitate transferri Th.

77i. 10,
(9)
(10) rel caduca Th.
(11) in Achaia ins. Th.
(12)
8, 6
i'n-
XI 7 Neque servo neque libero homini

deferre liceat,
unde neque mortem neque bonorum amissionem
quis-
conss.
[a. 284]
^''Imp. Constantitius A. ad proviticiales. Omnes
iudices invigilare praecipimus delatores sine fisci advocato denuntiantes *8 poenis adficere.
apertissimi
enim
iuris est, ut,

ceciderit in casum,
quod ex cuiuscumque patrimonio
et legibus et retro iuris ordine

Sed quia
agentibus vindicetur.
nonnulli praecipites secundum ius possessa patrimonia deferre non cessant, damus omnibus qui se
laesos existimant contra delatores severitatem iudicum implorare ferro destrictam. D. xi k. April.
1
advocatis
fisci
Constantinopoli.Constafitio et Albifio conss. [a. 335]

6 ^^lmppp. Gratianus Valentiniatms et TheodoServum
sius AAA. PanheUenio consulari Lydiae.
domini delatorem iubemus in exemplum omnium proditorum severissimae sententiae subiugari, etiamsi
obiecta probaverit, excepto crimine maiestatis '.
D. VII k. Nov. Constantinopoli Antonio et Syagrio
conss.
[ 382]
^
ovre iXev&eêo e^sart narafiTjvveiv,
o&ev fjLrjSe^S evXaêia&ca pr]re dâvarov firjre
ovalae atpaiQsatv. ei 8e ris rj aXXcos ncos xarafi7]vvaei riva rj ats evQovra d^rjaavqov SiafiaXel^
,
7 *Ôvre
oixsTT]
stantia v.
Th.
(14) vel
(15)
s.
proconsul
caduca Th.
(13)
caducumque Th.
non vitante in-
eisecutores
dignationem proconsule parte facultatum dimidia multabuntur Th. et sic proconsule in praesidem mutato scripTh. 10, 10, 3
serint lustiniani
56, 7
(17)
(I6)
Th. 10, 10, 17
(18) Bine f. a. denunt. owi. Th.
(19)
-=
56, 7, 7
(20) exc. cr. maiest. om. Th.
(21)
=
=
quam
quem
pertimescat. quod si quis vel alia quavis ratione

deferat vel quod thesaurum invenerit denuntiet,
DE DELATORIBUS
399
fiiv av Tfaâx^rjfia Sidoo&co Ttvî , xal

(laXiaia ei rov SsCTtorov tcarrjyoêJ, ilsvd^tQOi
Se vTKXQxcov xai rrjs ovaias ixninrfov xai rrje
TtoXireias eûj rcov OQCov r^s Pcojuaixiis ytvsa&oj
cbs Siatpiqovra rcjf

isqcordrqf 'va.fieic^,
dyvoeXrat Si b ravra Staxqarcov, xai iv tj âatXiSt nbXei rd nqdyfitxra ^ vnb rfjv avrijs ivoqiav rj, dxivrjrotS fiiv ovaiv avroXs firj intâXXirco
rirXovs w axoXrj rcov naXarivcov firjSi imâtvirco
avroTs, aXXa nqoyqdfifiara nqort&irco b xbfir^s
rcbv iStoxrrjrcov rov fiaatXicos iv roXs neqtwaviat
ronots rrjs fiaatXiSos xai iv ols rd nqayfiara
Stdxetrat, intrqincov sxdarcq dvrtnotovfiivc^ rovrcov rcov nqayfidrtov siaco rqtdxovra rjfisqcbv
xaraXafi^dvsiv ro avrov Stxaarrjqiov xai avviaraa&at roXs iavrov StxaioiS ini raXs siqrjfiivais Sandvats, sXrs avrbs b xarixtov ra nqdyfiara fiovXsrat
oixirrjs
firjvvrjrat
âaiXeias.
^Mr} iîarco roXs rov Srjfioaiov avvrjyoQOts Xiyeiv,
riva xarixsiv Sr^fioata xai
cos
Tieotrjxrjd^rjaav
Sia ravrrjs rrjs d<favovS xarrjyoîas intôvXeveiv
xai 6 xarafirjvvrrjs
eriôiS, dXXa
naîarco xai rj
Kai firjSe vlos nanoiorrjs avrov axoneia&co.
riqa rj fiririqa rj dneXev&eôs ndrqcova ini Srjfioaiois xarafirjvvirco , firjSi 6 iôqiav vnofieivas rj eni avxocpavricL xaraxQi&eis ij nXrjyds naqd
dnavrrjaai eire fiXos avrov sira oixirrjs sira

dnsXsv&eqos, orav dnsartv b rfj dXrj&sicc ravra
xarixtov
nXrjqovfiivcov xai ini avrc^ ndvrcov,
oaa nsqi rov fvXaxos rrjs voftrjs vevofio&irrjrai.
'Edv Si firjra avros b rrjs vnodîaecos xvqtos ftrjre
ivroXevs avrov vsubftsvos firjre (pvXa^ rrjs vofirjs
(paveirj eiaco rqtaxovra rjfieqcov xai rovro avrb
yivr/rai SrjXov iv vnofivrjftaat, yivia&co fiiv ini
vofirjs rcbv nqayfidrcov rb rafxeXov, fiijSevbs nqo-
rov aQxovros Se^dftevos firjSe ireqov nqbaconov

vofiov eiQyofxevov dxovia&co.
Oixirrjs Se ^
ini Srjfioaict airict rj ini dXXrj rivi rov Ssanorov
dno
xarrjyoQcov iv avrco rc^ (p&iyyeadâi rrjv xarr,yoqiav dnorefiviad^co, ei xai aXrjdêvtt xard rov
Seanorov. Kai rj aôXrj Se rcov naXarivcov idv
xarafMjvvarj nvos (jtSvrj ydq avrrj xai Svvarai
xarafirjvveiv xai dvayxdêrai), ^ xai irsqos o
ix rov vbfiov avyxcoqovftsvos, fivrjftovsvirco rov
Kai
xarafitjvvovros b rov Srjfioaiov nqosarcbs.
ei fiev ini rrjs âaiXiSos nbXecos iariv b xarafirjvv&eis, ix SiaXaXtds rov xbftrjros robv iStxcov
vnofttfivrjaxiad^co xai firjSev nXiov ndarj rfj rcov
naXarivcov axoXfj xai rco xard xatqov nqtfitxrj'
xai rols rov Srjfioaiov awrjybqots StSbrco
qico
rcov reaadqcov vouiafidrcov firjrs vneq rrjs vno-
urjre
fivrjaecos
Ka&^
4a
vniq
nqojSoXrjs
rov
ha
inayofiivov Tcp xvqico rcov nqayfidrcov

kv rais dqfioôvaats avrc^ nsqi rovrcov StxatoEi Si xivrjrd rj avroxivrjra sXrj rb
Xoyiais.
xqifiaros
bb
xarayysX&ivra nqdyuara,
bc
(l)
==
56,
riftrjatv in
7,
(2)
ov Heimhach
versione Latina Cuiacii,
(3) post Siarequi indxcem
servus quidern statim igni tradatur, praesertim si dominum deferat, liber autem homo et bonis adempiis
et civitate amissa
8 iVd liceat
extra fines
Romani
imperii abeat.
dicere relatum sibi
esse detinere ahquem bona fiscalia et propter occultarn eiusmodi accusationem insidias aiiis struere:
1
sed adsit delator eiusque qualitas spectetur. Et
fisci
advocatis
patrem vel matrem aut Iwertus patronum ex causa bonorum publicando7'um denuntiet, neque exsilium passus aut calumniae damnaneque
filius
tus aut fustibus a magistratu caesus aut alius quis

2
Servus autem sive de
lege prohibitus audiatur.
publico crimine sive de alia qualibet causa dominum accusans in ipso actu accusationem enuntiandi
occidatur, etiamst vera contra dominum deferat.
3 Schola vero palatinorum si quem detulerit (haec
enim sola et potest deferre et aebetj vel etiam alius
cui id lege conceditur, delatoris memor sit fisci
4 patronus. Et si quidem in regia urbe est is qui
delatus est, ex decreto comitis rerum privatarum
conveniatuF neque amplius quattuor nummis toti

palatinorum scholae et pro tempore primicerio et
fisci
advocatis solvat tam
pro conventione quam pro
Aa
Jn singulis autem
consUtuendo procuratore.
cognitionibus sumptus diclo iudicio lege constitutos
praebeat tam pro ipsa cogniiione quam pro actis
Ac si obnoxius non est, a cri4b excipiendis.
mine absolvatur : sin obnoxium eum esse apparuenon solum ipsas res tradat quas habere noscitur aut debito quod debet satisfaciat, sed etiam
sumptus in duplo reddat, ûi fisco inde obvenerunt,
5
quod ille temere litigamt. Si vero hoc tantummodo defertur res ad fiscum pertinere, incertum
rit,
ndvrcov
Ssi^scov
vnsv&vvos
ravra xarexarco
rqbntov xai dnoxai dyqdwoiv dvsqsvvdad^co

rd nqdyfiara,
Std rcov Svvafiivojv siSivat
rb dXrj&is nqoacbncov siSbros rov ivayofiivov,
idv rjrrrjd^fj, ov ftbvov rd nsqi rrjv Sixrjv
cbs,
ytvbuava Sanavrjfiara dnatrrj&rjaerat, aXXd xai
avra rd nqdyfiara naq* avrc^ (pavivra xai rrjv
Tavra xaO^bXov neqi rcov
rovrcov Stariftrjatv^.
Si
ivroXicos.
(pavsirj, firj avrd fibva dnsq sxcov evqiaxsrai nqdvfiara rj rb ;fO0S onsq ixqecbaret
anoStSbrco, aXXd xai rd avfifidvra rco rafteico
Sanavrjfiara ix SmXaaicov SiSbrco, vniq co^
ftdrrjv iStxdaaro. Êdv Si nqdyfiara ftbva xara-
fir,Si
rts nqonsrcos, dXV ava^rjrsia&co b ravra vsfxbfisvos xai vnofivrja&eis dycovtîa&co rrjv Sixrjv
ini roXs eiqrjfiivois Sanav^ftaat xai oqots. Jtd
sxaarrjv Si Stdyvcoatv rd vsvofiiaftsva

Sanavrjfiara iv rco siqrjjuivco Stxaarrjqico naqsxirco xai vniq rrjs Stayvcbascos avrrjs xai vniq
rcov nsnqayfiivcov ixXrjipscos.
Kai dvsvrrjs
d^vvos fiiv cov dnaXXarria&co rrjs Sixrjs.
si Si
Ab
11
(5
rcov
ivvbficov
iyyqd(po}v
xai
rj
nqayfidrcov rj Stdraîs vofiodêrrjaaaa

intfiqet Xotnbv iStxrjv vofio&aaiav neqi rcov Sid
rvqavviSa Srjfiavofiivcov , Xeyovaa rbv ini rovSrjfioaicov
stituit,
additur id est duplum, quasi in Graeco exciderit
rovriari StnXdaiov
autem est, quis eas possideat, si in regia urbe vel in

eius territorio res sunt, immobilibus schola palatino-
rum
titulos ne imponat neve eas occupet, sed comes

rerum privatarum imperatoris in conspicuis regiae
urbis locis et illic ubi res sitae sunt edicta proponat,

quibus iubeat omnes qui de his rebus controversiam
dies ipsius iudicium adire
facere velint intra
et de iure suo sub praedictis sumptibus contendere,
sive ipse qui res possidet defensionem suscipere velit
sive amicus eius vel servus vel Ubertus, cum verus
earum possessor afuerit, ut in hoc quoque ea omnia
observentur, ûae de possessionis custode constituta
ba sunt. St vero neque ipse qui controversiam
faciat neque 'procurator eius possidens neque custos
dies apparuerit idque in
possessionis tntra
XXX
XXX
manifestum factum fuerit , in possessionem

rerum fiscus eat, ut tamen nullum praeiudicium domino rerum fiat circa allegationes quae ei de his
actis
bb
competunt.
Quod
si res
se moventes sunt, ne has
delatae vel mobiles vel
quidem temere quis occu-
earum investigetur et conventus

litem sub sumptibus et condicionibus vraedictis agat.
bc Per omnes autem legitimos moaos et probationes scriptas sive non s-criptas quaestio de rebus
fiat, per testes etiam, qui veritatem scire poterunt:
non ignaro eo qui convenitur, si victus fuerit, non
solum sumptus in litem factos ab eo exactum iri,
sed etiam ipsas res apud eum inventas et eorum
pet, sed possessor
6
cis
aestimationem.
His generaliter de rebus publispecialem legem de iis ûae
definitis constitutio
propter jperduellionem publicata sunt subicit dtcens

eum qux de his dettderit delatorem non appellari,
sed Iwenter recipi et,
si
qui detulerint calumniati
11.
aXXa
rote xarafirjvvovra firjSi fiijwTTJv xakel<x&ai,
si fiiv avxoipavrrjttai
aroifKOS TiôaSexsffd-at,
roXe aAAoie
ffcafftv 01 jtôffayysiXavrse,
ofioioje
11
12
iav Se SisXeyôJffi
fiTjwrale avrove rificoêiffdât,
ra
fi^vv&evra,
firj
ubvov aTtaXXarreff&at
ovffia
ndffa iXdrroJV
Xtrqiby,
n.Qoe^
ei
avrcov rde iyyvae StSovat.
Si vneQjSaivsi rde nsvrrjxovra Xirâe, dxpt fiiv
rav Ttevrrjxovra naQexsiv xai avrove rde iyyvae,
rQsyjy.
ini Si
DE PETITIONIBUS BONORUM SUBLATIS.
rrjv
Siarifirjffiv
SixaffrrjQici)
XII.
nofforrjrt Siofiwff&at,
nôffrtcbe ngoffeSQsvffovfft rco

rf} i^Qjfioffiq,
ovx
xai
ivroXsie
avroi ^ ol rovrcov
Xotnfi
rfj
dîvrae iv
StxaffrrjQiov rcbv
Êdv Si fisrd rrjv
dnoXeiq^&rjffovrai rov
iStxcbv rov fiafftXdoje,
1 ^lnvppp.
dnoXsKp&ivree rqirov xXrjdêlev ixdffrrje

vniQ Sixa rjfiiQae yevofiivrje, yivrjrai Si
xai TQia xar' avrcbv xrjqvyfiara, xai urjSi ovroje
avrcov ^ otexStxrjrai,
cpavBXev avroi ^ ol ivrolsXe
Sed quoniam plerumque ita in

1
legis habeatur.
nonnullis inverecunda petentium Inhiatione constringimur, ut etiam non concedenda tribuamus, nec rescripto quidem nostro adversus formam latae legis
Si quid autem ex bonis
2 loci aliquid relinquatur.
talibus nostro iudicio, nullo tamen desiderante atque
ftiv roXe
nQayfiaat ro lEQtbrarov
ipvXdrreff&at^ Si rb anoxQirov roXe
Ei Si rd
dnoXifinavoftivoie.
nQOoa^yeXdîvra
iavnQdyfiara iv inaQîa Stdxetvrat, xai rjdcp
rov xivovfisvoe 6 rrje inuQxiae dQxoJv rj ix nQOffrd^SQje rov xburjroe rcbv iStxaJv rov fiaffiXioje
intjSaiviroj
raftieXov,
iêrdêi
vnbd^sffiv,
huiusmodi
D. xvi k. Bec. Thessalonicae Gratiano v et Theodosio AA. conss. [a. 380]
2 *Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Zoilopp.
Omne semen alienas appetendi fortunas stirpitus
eruere cupientes nulli deinceps volumus petitionis
rerum esse licentiam, etsi intestatus quisquam quaeve
ac nullis e numero propinquorum extantibus vel
uxore vel marito fati munus impleverit et cuiuscumque sit condicionis aut sectae, seu quolibet titulo
1
res fuerit fiscalis^. Nemo audeat ad petitionem
rerum defuncti defunctaeve, cuiuscumque fortunae
aut sectae sit, etsi^ fisco nostro locus pateat, adspirare, cum nec illis quidem, quorum actu atque
officio petitionum procedebat effectus, impune liceat
poscente,
raQaxcbSee firjSi
Sanavrjfiara rrje
iv rfj âffiXiSt
robv
eie
rb
Sixrje
rQirov fiiQoe
nbXsi ytvofiivQJv naQSxiffdôj exaffroe Si nQOffrrjv
ytviff&OJ,
firjSiv
dXXd rd
rj
rco
xbjurjrt
jSaffiXicue
rj
rfj
axoXfj
rcbv d'eicov iStxcbv rov

r<bv naXarivcov rj roXe
XafinQordroie rov Srjfioffiov ffvvrjybQois rj roXe

XafinQordroie aQxovat rcbv inaQxtcbv yivajffxirco,
cbe, eire inifieivae rfj Sixrj <paveirj ffvxo(pdvrrje
eXre dnoffrfj rije xarrjyoQias xai d<pavrje yivotro,
ffvfifierQOv fxiv excov nsQiovffiav xai firj SeStcbe
rrjv iv avrfj rtftcoQiav xai

nXrjyde fiaQvrdrae
vnofiivet xai Strjvexcbs iÔQiêrai' idv Si ffrQareiav exrj rj ffsfivbv intrrjSevfia rj nsQtovffiav
ixninrst xai rrjs arQareias xai rrje

xai ovSi rrjv fiafftXiSa nbXtv ovSi rrjv
aqxovaav,
ovffias
10
rrje net&ofiivrje avrcb ffxoXrje, xai

rov naQtt/Saivovroe avrbv i<p^ exdffrco y.ecpaXaico
nevrrjxovra û^ûcr/ov XirQas nQbartfwv dnairov-
(l)
=cpvXarria&co
Th.
Eeimbach
10, 10, 16
56,
(2)
7,
Xirqae Heimhach
Nov. Theod.
(4)
fuerint, perinde atque alios delatores eos puniri, si
quae detata sunt prohaverint, non solum poena liberos esse, sed etiam octavam rerum delatarum partem
7
eis cessuram.
Denuntiatos autem, si res ab eis
possessae vel imiversa substantia minor sit quinquaginta auri libris, secundum aestimationem earum
fideiussores dare: sîn autem excedat quinquaginta
lihras, usque ad quinquaginta libras ettam eos
fideiussores dare, de rettqua autem quantitate iuriiurando committi, ut adiciant in iuratoria cauiione
se iudicio adfuturos vel procuratores suos nec iudicium sacrarum rerum privatarum
principis dela serturos. Quod si post iuratoriam cautionem
absentes ter vocati fuerint, denis diebus inter
singulas citationes iriteriectis, et tria adversus eos edtcta
proposita fuerint, et ne sic quidem vel ipsi procuratores eorum vel defensores
apparuerint, bona
sacratissimum aerarium occupet, servata tamen ab8 sentibus defensione. Si vero res delatae in
provincia constitutae sunt, et
praeses provinciae sive
sive
ex
iussione comitis rerum
sponte
privatarum
principis in causam inquirat, nihil turbide, nihil
violenter fiat, sed sumptus litis e tertia
parte eorum qui in regia urbe praestandi sunt solvantur.
cuiquam voluerimus,
liberalitas.
\a nostris sanctionibus adversari. Sed vir illustris

quidem cuiuscumque temporis quaestor, si oblatae
petitioni subscripserit vel etiam responsum dederit,
virque illustris comes rerum privatarum, si vel instrui permiserit vel petitionem, si qua iusinuatur,
inaQxiav oixrjffat ffvyxojQsXrat.

UaQawvXarrbvrcov rbv vbfiov rov re xbfirjroe rcbv iSixcbv rov
âfftXioje xai
(3)
concedi
tantum valeat
fiiv
ayyiXXoJv
Quisquis in crimine maiestatis
deprehensus fuent et punitus bonaque eius, sicut

plectendi consuetudo criminis habet, fiscus invaserit, nuUus eadem sub spe muniticentiae principalis
audeat proprio iuri poscere.
qui contra legem id
ausus fuerit sperare,- quod non licet, reus violatae
iôj-
xXrjffeoje
fiiatov
Gratianus Valentinianus et Theodosius
AAA. Eutropio pp.
d^siojv
fioffiav
Ei Si iv inaqxiq naQaâdêirj rt rcjvrcov,

if' ixdaiTj aitiq dvd rQidxovra XQvaiov Xtr Qcbv^
xai oi rdJv inaQxtcbv dqxovree xai ai net&bfitvat
rdêie avroXe dnatreiau^coaav. 'Iva Si rd rcbv
nQoariuojv rovrcov firj Xav&dvrj, eêart xai avroXe
fiivov.
roXe rjStxrjfiivote xarafirjvveiv rbv naqa^dvra rov

vbfiov xai nqoaayyiXXetv rco evaefieararco fiaaiXeX ^ rcp ivSoôrdrcjJ ftayiarqco dl^rjfiicoe, tva
ravra St^ avrov fiav&dvcov 6 fiaaiXeve avrcj^
rcp fiayiaxQca rrjv rcbv nQoariftcov eXanQa^tv int-
aXXa
XOfteva n^dyfiara rjroi rj

rov XQ^^^(>y
etrj rdJv jtevrrjxovra
la
rrje
rmv itqoffxal^ oySorjv fioXâv

avrove xofiteXffdât. Tove
ayyeXdêvrojv TtQayfiarafV
Se xarayyeX&evrae, iav fiiv ra TtaQ^ avrcov xare-
rtfioJQiae
7
DE PETITIONIBUS BONOEUM
400
12
admiserit, indignationem nostri numinis sustinebunt,
(6) fuerit fiscalis] caduca fuerit vel fiscalis vel

17, 2
in causam caduci ceciderit Th.
(6) etei Nov., si /t6rt
quisquis autem defert vel comiti rerum privatarum principis vel scholae palatinorum vel clarissimis fisci advocatis vel clarissimis provinciarum
9
praesidibus , noverit se , sive in lite perseverans

calumniator prohatus fuerit, sive ab accusatione
destiterit et latitaverit, si propter exiguas facultates
poenam pecuniariam contemnat, gravissimis
verbertbus subiectum et perpetuo relegatum iri: si
vero militiam vel honestam professionem vel idoneas facultates habeat, et mihtiam et facultates
amittet et tam in regia urbe quam in provincia
10 habitare vetahitur.
Eanc tegem oftserverit et
comes privatarum principis et schola quae ei obsequitur: et ab eo qui eam violat in singula de11
licta L librarum auri multa exigetur.
Quod
in provincia horum
in singulos casus
si
aliquid neglectum fuerit,

auri librae tam a praesidibus provinciarum quam ah officiis quae eis ob12 secunda7it exigentur. Ne quts vero eam multam
effugiat, ivsis etiam iniuria adfectis licet deferre
eos qui tegem violaverint et impune denuntiare
sacratissimo imperaiori vel gloriosissimo maaistro,
ut ab eo edoctus imperator tpsi magistro muitarum
exactionem committat.
XXX
mS
DK
QUI SE DEFEEUNT
401
*
temeritatiB exeraplum.
ceterisque fient "vindictae
l^ Memoriales vero , qui excipienda eiusmom re^
scripta vel iîplenda curaverint, et palatinos, qui
instruxerint vel gesta admissae
petitionis ediderint,
2
bonorum proscriptione punin decernimus. Pari
forma res etiam civiles et ad ius publicum pertinentes ab omni petitione muniendas esse censemus,
scilicet nec pragmatica iussione vel sacra adnotatione vel quolibet oraculo divino seu mandatis, si
qua contra hanc sanctionem nostram fuerint impetrata, quodcumque roboris habere valituris.
J). x
Mai. ConstantinopoU Theodosio A. jviii et Albino conss.

[a. 444]
k.
1216
In alienis vero terruHs

beralitas" postnlanda.
invitis, iramo nec volentibus vel ignorantibus dominis opes abditas suo nomine perscru3
tari.
Quod si nobis super hoc aliquis crediderit
supplicandum aut praeter huius legis tenorem in
alieno loco thesaurum scrutatus invenerit, totum hoc
locorum domino cedere corapellatur et velut teme4 rator legis saluberrimae puniatur. Quod si forte
vel arando vel alias terram alienam colendo vel
2
nemo audeat
quocuraque casu, non studio perscrutandi, in alienis

thesaurum invenerit, id quod repertum fuerit
dimidia retenta altera data cum locorum domino
ita enim eveniet, ut unusquisque suis
partiatur.
fruatur et non inhiet" alienis. D. f/ ia. Oct, Leone
locis
iuniore A. cons,
XIII.
474]
[a.
DE HIS QUI SE DEFERUNT.

^lmp, Constantinus A. rationalibus Hispania-
rum.
cuius tacitae fidei commisaa fuerit hereditas, statim officio gravitatis tuae nuntiet et gesta
prodat et continuo quod actum fuerit renuntiet, et
post hanc tidem tertiam ab omnibus defuncti bonis
1
percipiat portionem.
Quod si ab uxore defuncti
istud officio devotionis tuae fuerit revelatum, ipsa
etiam, quam defunctus esse uoluit heredem, si gesta
aperuerit, tali praemio mancipetur, ut ex omni patrimonio medium consequatur et cum^ fisco nostro
celebret divisionem, id etiam habitura privilegium,
ut prior eligat portionem: et tunc occultator ille
gestorum, fisci et mulieris pariter inimicus, exutus omni patrimonio suo ac fisco vindicato in insulam deportetur. D. id. Mart. Gallicano et Basso
conss.
{a. 317]
xim.
LIBEBALITATIS IMPERIALIS SOCIUS* SINE
HEREDE DEFECERIT.
SI
1 ^lmp. Constantius A.^ Orioni comiti rerum privatarum. lubemus, ut, si quis forte ex his, qmbus
communiter a nobis aliquid donatum sit', nullo herede relicto decesserit, ad consortem potius solacium quam ad personam aliam pars perveniat decedentis.
D. xv k. luL Mediolani Philippo et Salia
conss.
[a.
348]
XV.
DE THESAURIS.
^lmpp. Leo et Zeno AA. Epinico consulari^.
in posterum super requirendo in suo vel alieno
loco thesauro vel super iuvento ab alio vel a se
effusis precibus pietatis nostrae benignas aures auNam in suis quidera locis uni1
deat raolestare.
cuique, dummodo sine sceleratis ac puniendis sacrificiis aut aiia qualibet arte legibus odiosa, thesaurum
(id est condita ab ignotis dominis tempore vetustiore mobilia) quaerere et invento uti liberam tribuimus facultatem, ne ulterius dei beneficium invidiosa
calumnia persequatur, ut superfluum sit hoc precibus postulare, quod iam lege permissum est, etj
imperatoriae magnanimitatis videatur praevenire li1
Nemo
(l)
sic
Nov., et
ins.
Hbri
(2)
= Th.
0, 11,
(?>)
eam Th.
(5) = Th.
petitionis socius Th. 10, 14, cf. 10, 12
(6) aut imp. Constans A. aut
56, 7, 12
10, 14, 2
(7) si
impp. Constantius et Constans AA. scrihi debuit
(4) 81
ex his qui communiter aliquid impetraverint Th.

(9) comiti sacrarum
(8) B 56, 7, 43
(11) sie dett. libe(10) et /T, ut
largitionum scr.
ralitatibus
(12) inbiet Hal., inmineat K^Ôy
qui
XVI."
Is,
forsitan
DE ANNONA ET
TRIBUTIS.
^*Ai axoXaôvaai ro Xomov avvovai xai ai xa<paXtriovai rco Srj/uoaiip SiaxSixsia&coaav xai fir]
SiaiQeia&waav Tiaâ rav aq%ovr(ov eriQOiS rj

iqya Siâ d^siov rvnov xai rrjv Soaiv
xai rov rQonov rov Sanavi^fiaroe Sioîôvroe.
aXXa fiTTSa ix rov Srjfioaiov xavovoe sie iSicori.xov rj Orjfioawv k^^yov vXai fierafeqiad^coaav tj
eie
ayoqaaiav vXcov XQVH'"^^^ SiSoa&coaav avev
eis OTjfioaia
rvnov.
dêiov
rov
ro
oixo&ev
Ttaââivovroe
nXrjQovvroe, xai rov nqoa^poQOv ax^tviov fia^vraroie inirtfiioie vnoxeifiivov.

Impp. Valerianus et Gallienus AA. et ValeSrjfioaiov
rianus
C.
Antiocho.
Aes quidem alienum pro por-
tionibus, ex qua" quisque defuncto beres extitit,

praestare oportet, annonas autem is solvere debet,
.
qui possessiones tenet et fructus percipit. PP. .
Saecutare et Donato conss.
[a. 260]
3 Imp. Decius A. Citicio. Indictiones non personis, sed rebus indici solent: et ideo, ne uitra mo.
dum earundem possessionum quas
possides conve-
PP. xrii
niaris, praeses provinciae prospiciet.

JSov. Aemiliano et Aquitino conss.
k.
249]
[a.
4 ^^bnp. Constantinus A. ad Proclianum. Omnes

pensitare debebunt, quae manus nostrae" deleganam
tionibus adscribuntur , nihil amplius exigendi.
si quis vicarius aut rector provinciae aliquid iam
cuiquam crediderit remittendura, quod aliis remiserit,
de propriis iare facultatibus compelletur. D. xv k.
lul. Coastanttno A. Iiil et Licinio iiii conss. [a. 315]
Omnes
5 ^^lmp. Constantius A. ad Uranium.
ad
omnino
functionum
oblationem
publicarum'*
oportet urgueri. iege enim nostra signatum est nec

esse extraordinaria nec vocari, quae soUemniter*" a
provincialibus devotissirais conferenda sunt. D. iiinon.
Febr. Constantio A. ii et Constante conss. [a. 339]
y alentinianus et Valens AA. ad Dra6
^Hmpp.
contium vicai ium Africae. Pro locis ac proximitate

possessionum annonam ad limitera transvehi praecipimus^^ D. xv k. lui.'^^ Mediolani Valentiniano
et Valente AA. conss.
[a. 365]
7 ^*Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodoannofraudem
In
sius AAAL ad Principium pp.
56, 8
(13)
X*, inhibet dett.
qua ^'*0, quibus K" (le) = Th.
-= 77i. 11, l, 5
nostra T*i.
(18)
iniat
(16)
pecuniarum Th.
(20) specialiter
u. iunge Th. 11,

vehatnr Tk. (23) d. xvi
11,
1,
1,
2,
II,
l,
1,
10
(22)
k. lun. TA.
(14)
1
=B
1,
(i9)
Th.
1, l, 10
manu
oblationea
Th.
(2i)
annona ad
1
56, 8,
(n)
I.
truns-
(24)
-= Th.
10
KO
XVI 1 Vacantes annonae et capiti deinceps publico

vindicentur neque a praesidibus in alios aistnbuaniur vel in opera publica sine sacra forma, quae et
dationem et
modum
ex publico canone
11.
eiôgationis definit. sed neque

in privatum vel publicum opus
transferantur vel in emendas materias

sine sacra forma.
ûi id negle*
et scrtnium compe*
get, de suo publico restituet,
tens gravissimis poenis subicietur.
materiae
pecumae dentur
61
DE ANNONa
402
16
nariae rei ac devotionis publicae elicitum damnabili

est vires nou
Bubreptione reBcriptum manifestum
sortiri. circa omnes igitur par atque aequaI). riii k. Oct. Aquigosse'
8 illationis forma teneaL-.
[a- 385J
leia Arcadio A. et Bautone conss.
8 ^lmppp. Valentinianus T/ieodosius et Arcadius
ad
instruenAAA. Cynegio pp. Nemo possessorum
das mansioiies vel conferendas apecies'* longius denecessitatis habita
legetur, sed omnis*' itiueris ac
J). x k. lan.
ratione delegentur.
Constantinopoli
Arcadio A. et Bautone conss.
[a. 385]
xiov nQaixioqliov.
^^
ina^x^^ V ^roAtff .eoowiafiov XaavvreXeiai ^ inonxi^v r] iîaioxrjv

nefi(p&rjvai, avacpeQea&a) uev i] Sirâii avxiov eii
âaiXea, xal i^ intXoyrjS avxov 6 inirrjSeioi
nQOi xovxo nefinea&co oqxov nQoreQov SiSovs.
xal idv T* firjvvarj ovxos xoli inaQyoii, fir]8eie
xvnoe SiSoa&to inl xrjv firjvvaiv avxov, ei ftij
avxoi ol enaQxoi' dvaSiSdicoai âaiXea ndvxa
xd naQ avxov avaSiSaxdâvxa xai ^rjxr^dêvxa, xai
Mediterraneae civiantea maritimis et maritimae mediterraneis

onerabantur expensis, ut plus haberetdispendiitrans-
quam
devotionis
verum etiam
hoc non solum in

posterum prohibemus ea
lege, ut se ultimo noverint supplicio

B. iii non. Sept.
ista commiserint.
norio nv. et Euodio conss.
10 ''Impp. Arcadius et Honorius
puniendos, qui
Valentiae Ho[a.
xaiQcoi
1
comiti rerum privatarum. Obsistere commodis publicis et statutis necessitatibus non possunt privilegia
unde ut quisque praedii emolumenta
dignitatum.
^
consequitur, si non is evoluto anni spatio intra sex
menses omnem cui esse constrictus dicitur reliquorum intulerit cumulum, ad ipsos qui sunt domini
praedii exactionem volumus pertinere.
conss.
Honorio A. iiii et
PP.'*
Fravito conss.
12
[a.
Theodosius A.
vires non posse XÔ* Th. 11, i, 20, iure rires non
0", vires iure n. p. ^*, iure n. p. virea Th. 1, 2, 9
TA. 11, i, 21
(2) teneatur Th.
(3)
(4) excepta limitaneorum annona ins. Th.
(4") sic dett. Th., omnes
(5) delegentur om. Th. recte
(6) -= Th. II, 1, 22
= Th. 11, 1, 25
(7)
(8) is om. Th.
(9) in programmate Yari viri clarissimi vicarii urbis ins. Th. (10) iunge
(1)
KO
XVI 13 Imp. Ahastasius A. Anthemio pp. Si

provincia vel civitas relevationem animalis functionis
vel inspectorem aut
jpetierit
peraequatorem mitti,
petttio ad principem referatur atque ex eius electione idoneus ad eam rem mittatur lureiurando
prius
praestito. qui si quid rettulerit ad praefecios, nulla
ad
eius
relationem
nisi
forma
detur,
ipsi praefccti
omnia quae ab eo didicerunt et quaesivcrunt,
prinedocuerint
ita
sacra
cipem
atque
forma modis
omnibus observanda proferatur.
singuli homines
super eiusmodi rehus preces non o/ferant: neque
reievatio vel dcminutio perpetua sive
temporalis
neque inspectio neque peraequatio sinc scripta prin1
cipis xussione fiat. Sed neque delegationes praefecti faciant pro lcmporibus quae suum magislratum antecesserunt , neque a?moJias ullis
applicent
altove quo modo pecunias,
quae aut ab initio praestitae non sunt aut
j)raestitae quidem, sed vacant
propter corporum defectum quibus competebu7it
xQVH-^''^'^
H-h
St^
axoXdaai^'^,
rjv
naQeixovxo
xr]v
dXXd
dQxr]v'
xavxa ndvxa ix âatXtxrfi fiovrji av&evxiai

vea&co xaxd xov d'eXov eyyQacpov xvnov.
yi-
oi
fir] xovxo naQacpvXdxxovxei xai xo StSofievov

oixo&ev dnoStSoxcoaav xai ndaav dXXrjv ^rjfiiav,
r]v dv vnoaxfj x6 Sr]fi6aiov.
Mrjxa Se vneQ&eaete
Se
rj
nQO&eafiiai
aiote
Isidoro
accedat, IVIacedonum reliqui exempium secuti mediae

quantitatis, ut obtulisse noscuntur, tributa sucipiant.
2
Sed Achivi '^, qui protestati sunt nihil a se ultra
tertiam partem posse conferri, illud exsolvant, ad
3 quod se indubitanter fore idoneos pollicentur. Quae
*'
sacrosancta
dispositio in perpetuum observabitur:
Thessalonicensis ecclesia civitatis excepta, ita tamen, ut aperte sciat propriae tantummodo capitationis modum beneficio mei numinis sublevandum.
ncoi
dXXcoi
naqaxofieva xrjv dqxhv , r] naqexofieva fiev^ Oux.

Si xr]v eXXeixpiv xcjov xavxa xofitt,0fievcov acofidTcov aQyrjaavra r] Sid xd navd^rjvat xr]V aixiav
401]
^^lmp.
pp. Illyrici.
Id ab unaquaque provincia censuimus expetendum,
ab
esse
isdem
tua
sublimitas
quod
promissum
nuper
1
indicavit.
Ut nullus vero de cetero ad possessiones eorum (quod maxime formidant) inspector
p.
dcpoQtTêxcoaav
Romae
[a. 398]
Eutychiano
11 ^^ldem AA. Hadrtano pp. ludices, quos circa
nostri
aerarii
compendia neglegentes ac
profligauda
desides fuisse constiterit, omnia quae in administratione positi perceperunt emolumenta reddere comi>. /// k. Mart. Mediolani Vincentio et
pellantur.
Se xovîafcoi rj fieicoan Strjvexcoi rj nQoafirixe inoyjia firjxe iîacoan ytvea&oj xo>Qii

âaiXixê iyyqdcpov xeXevaecoi. 'AX?m firjxe ixxaydt
noieixcoaav ot 1'naQxot vneQ xQovcov nqoXafiâ'
vovxcov xrjv avxr]v^'^ ^QXV^t fir]xe atXTqqiatd xtatv
firjxe
386]
AA. Minervio
fiev aixrjari
rvxtxijs^''
ovxcoi d'eloe ix^covrj&eirj xvnoi ocpeiXcov ndai xqonoii naQacpvXdxxeadâi. 6 Se xadêii dvdôconoi
Serjaeii neî xoiovxcov ivvoicov fir] iniScSoxco'
illatio.
in
Eav
êiv
9 ^ldem AAA. Cynegio pp.
latio
TRIBUTI8
nec extemorum gravamine tributorum rem publicam

eccleaiastici nominis abusione laedendam. D. vi id.
Victore vc. cons
[a. 424]
Oct.^ Constantinopoli
'*
1 3 ^^.AvroxQaxw^ Âvaaraatos A. 'Av&eîto
inaQxV
tates
praesens,
fiT
ini
ne
evSiSorco
*^
xovxote
rde
rj
cxpetXofiivoti
Sr]fio-
vevoftiafiivas nQOxeXevaecoe.
6
dêiae
d'safiiae
x^Q''^ iyyQacpov
Si rovro xard av&evriav otxeiav notcbv oixo&ev
3
xaxafiaXXaxio xd xexQeo)axr]fieva xco Sr]fwaic^.

Mrixe Si ra noXtxixd jij^jyâra, oaa r; xio Sr]fioaic^
eiacpeQaxat
xole
rj
exeQae fiexacpeQead^co
4
noXeatv dcpcjoQiaxat
eie
^ nQoaconoie xtaiv
,
;têtac
x^Q''^ dêiae xeXevaecoi.
dfOQiêa&oj
Si xcbv indQxoiv,
Kai
xd^ti
r]
ei ftrj ndvxa xd neQiexdiieva

xavxa^'^ naQayvXdêt xai StSdêt
xfj Staxdêi
xove inaQxove, xai oi 'aqxovxei xcov inaQxitov xai
al nei&ofievat xaêie avxoie xai ol Xoinoi Srjfioatevovxee, et^' xale xoiavrate xeXevaeatv vnovQ-
yr]aatev,
xc^
oixo&ev
StSorcoaav rr]v avfiâivovaav

xai cbe xov vofiov xaxacfQO-
Srifxoaic^ fiXd^rjv
r^. 1,10,6
hi 0, hii
(11)
= 7*^.11,1,33
{\1)2i<Myn.liherContiiTh..,
in perp. observanda initio indictionis

congruum sumere debebit exordium Th, (14) iunyenda videtur 10, 19, 9 (l5) Evq^rjciic^ scr. (16) =
56,
8, 13
(17) -tpvxixrjS {id est capiti) Cuiacius
(18) avxcov
Herrmann (19) axoXdaavra Zachariae (19") fiexaâX(13)
octavae
Xtxco ins.
(20)
xavxr]
Mommsen
(21)
firj
ins.
Cuiacius
vel eo , quod causa cessavit ob quam olim praestabantur: verum haec omnia ex sola principxs auctoritate secundum sacram formam in scriptis datam
fiant.
qui hoc non observaverint, et quod datum
erit ex propriis restituant et omnia alia dafnna,
2
quae fisco inde eveniant. Ac ne prorogationes
quiaem vel dilationes in his quae fisco debentur
quisquam praebeat vel eas quae legibus definitae
sunt, nisi divina iussione in scriptis intercedente.

qui autem sua auctoritate id fecerit, de suo debita
Sed nec pecunias civiles, quae3 fisco exsolvat.
vel fisco inferuntur vel civitatibus attrihutae sunt, in alios usus transferat yel quibusdatn
4 personis aitribuat sine sacra iussione.
Officium
nisi omnia quae hac constiautem
cumque
praefectorum,
comprehensa sunt ohservaverit et praefectos
instruxerit, item praesides provinciarum et suhnisi
dita eis officia et ceterae personae puhlicae
his iussionibus paruerint, ex propriis damtium fisco
tutione
DB INDICTIONIBUS
X 1619
403
vtpavres TtBvrr^xovxa 'ôvalov XlxQai Ttôffriuaa&eoaav.

de ndvra ra Sri/noaia eiaTqiîegms
tpeQea&Q), rd re aXXa xal rd Xeyofieva yio/ueviaxdf
rovreari xaXdvSais ^lavovaQian y.ai xaXdvSats
Matats xal ttqos rco reXst rrjs iTtivefimecos i^
,
lacov rgccoi^ fieQcov diaiQovfxevcov rcov oTjfioaieoVj

fiTjSefiids xaivorofiias iv rc^ fieaco yivofievTje
omnino
indictionis titulus etiam Bollemnis immineat,

nostro confirmata iudicio et imperialiljus
nexa praeceptis sedis amplissimae deposcat indictio
et cogat exactio. D. vii k. lun. Mediolani Antonio
et Syagrio conss.
[a. 882,
eum
nisi
xal
xard rcov avvreXcov.

EneiSrj Si rd Âqfieviaxd
reXeafcara iv Svo xaraôXals awereXelro, iêari
xoXs xavra avvreXovaiv, ei ôvXovrai, rrjv nQOxeqav avvTj&eiav TtQorifidv xai iv Svo xaraôXais dvd ijfuav xara^dXXetv ', xai ro kregov
rjftiav iv rcp JSeTtrefi^Qico rrjs fteXXovarjs inive7
Ei Se xai rQifieQcos fiovfirjaecos xara^dXXeiv.
Xovrai xd AQfieviaxd Srjfioaia xaxa^dXXeiv, iyjxcoaav xbv ênxeftfiqiov fcrjva xrjs ueXXovarjs
inivefLrjaecos TtQOS vneQ&eaiv avxols oeSofievov.
8
Td Se TtQoaneaxaXfiBvov xaxd avvdêaiv^ eia^peoea&co iv xcp nqovofxico ^ exdaxrjs knivefirjaecos,
ineiSrj xovxo SrjXol xai fj nQoarjyoQia avxov.
D. k. April. Paulo vc. cons.
{a. 49 6 J
6
XVIIII.
DE EXACTIONIBUS TRIBUTORUM.
1
^^lmp. Constantinus A. ad Aelianum proconsulem Africae. Ducenarii et centenarii sive sexagenarii non prius debent aliquem ex debitoribus convenire, quam a tabulario civitatis nominatim breves
accipiant debitorum. quam quidem exactionem sine
omni fieri concussione oportet. D. /c." Nov. Treviris ** Constantino A. iiii et Licinio iiii conss. [a. 315]
2 ^^ldem A. ad populum. Nemo carcerem plumbatarumque verbera aut pondera aliaque ab insolentia iudicum reperta supplicia in debitorum solutionibus vel a perversis vel ab iratis iudicibus ex-
carcer poenalium, carcer hominum noxioofficialium et cum denotatione " eorum

iudicum, quorum de officio coercitiores ^^ esse debebunt, qui contra hanc legem admiserint. Securi
iuxta praesidem'*" transeant solutores: vel certe, si
quis tam alienus ab humano sensu est, ut hac indulgentia ad contumaciam abutatur, contineatur aperta
et libera et in usum hominum iustituta ^"^ custodia
pavescat.
rum
XVII.
DE INDICTIONIBUS.
1
*Impp. Honorius et Theodosius AA. Palladio pp.
Omnes omnino quocumque
titulo possidentes, quod

delegatio superindicti nomine videtur amplexa, velut
canonem cogantur inferre: ef ne qua sit dubietas,
hac aperta definitione decernimus, ut id potius ca-
nonis vocabulo postuletur.

Nulla igitur domus
sacri patrimonii vel emphyteutici iuris vel hominum privatorum, etiamsi privilegium aliquod habere doceantur, ab hac necessitate seiuncta sit, quae
iam non extraordinarium, ut hactenus, sed ipsis facientibus canonicum nomen accepit.
D. vii id. lan.
Ravennae Theodosio A. vii et Palladio conss. [a. 416]
2 ^lmpp. Theodosius et Valentiîianus AA. Dario
pp. Particulari delegationum notitia ante indictionis exordium singulis transmissa provinciis, collationis modum a possessoribus multo ante prospectum
devotionis'^ solitae, non subitis calumniis, tua sublimitas faciat imputari, ut et provincialibus subeundi
dispendii^ necessitas auferatur et officiis ingerendi
1
vel
damna licentia denegetur.

Isidoro et Senatore conss.
D. v
est:
k. Sept.
Apameae
[a.
436]
2
militari.
Si'* in obdurata nequitia permanebit,
ad res eius omnemque substautiam eius exactor ac*^
solutionis obsequio cum substantiae propriesuscepto.
qua facultate praebita omnes fore
credimus proniores ad solvenda ea, quae ad nostri
usus exercitus pro communi salute poscuntur. D. k.
Fehr. Cotistantino A. vi et Constantino C. conss. [a. 320]
3 ^^lmp. Constantius A. Nemesiano comiti largitionum.
Quotiens quis et privati debitor invenitur
cedat
tate
fisci, et^* abreptus ab uno officio teneatur, ad

universi debiti solutionem qui eum abstulit coartetur ac totius summae exactionem in se suscipiat,
et
qui eundem avellendum subtrahendumque crediderit.

D. iiii id. Mai. JSizibi Amantio et Albino conss. [a. 345]
4 ^^ldem A. ad Eustathium pp. Actores ceterique rei privatae nostrae ad solutionem specierum
sollemnium debiti vigoris auctoritate cogantur, ne
provinciales rei privatae nostrae fatiget immunitas.
D. viii id. Mart. pp. Romae Zimenio et Catuilino
conss.
xvm.
DB SUPERINDICTO.
(l)
quae ad priorem
xard rb avvrj&is
== Th,
(4)
Augustinus
desiderari ea,
Cuiacius indicavit
Augustinm
(3)
(2)
nQOOtfilc^
= Th.
= Th.^
Th.
(5) et Th ut KO, et ut dett.

11, 5, 2
(6)
U, 6, 4: iunge Th. 11, 1, 37
(?) devotionia
devotioni dett. cum
recte
Th.
(8) dispendia
(9)
KO
11, 6,
Th.
1,
12,
(lo)
1.
(13)
=accepta
Th.
Th.
4, 11, 3
(12)
= Th.
11,
1,
xv
11,
7,
(14)
11,
7,
(11)
k.
Mart.
-B 56,
idem Th.
l:
2, 8, 3. 12, 61, 1
VI id. leges iungendae
iunge
d.
Karthagine
8, 17:
cum
ins.
itmge 8, 34,
denotatione et
12,
3.
61,
8, 57,
1
1
Mommsen
allatum praestent et tamquam legis contemptores

5
L auri libris multentur. Tripertite autem omnia
inferantur tam alia quam quae Armeniaca
vocantur, scilicet kalendis lanuariis et kalendis
Maiis et ad finem indictionis, in tres partes aequales fiscalibus divisis, ut nulla in medio innovatio
/iscalia
collatoribus fiat.
349]
Ronorius
in colApparitores, quicumque
Theodosius Arcadius
et
auri praecepti fuerint officii sui adhibere

titulorum debita et collationum summas
relationis suae fide et adnotatione praescribant 2',
sitque ex officialis^^ instructione officium conscium,
quid exactum quidve perlatum^" esse videatur, ne
latione
^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius

AAA. aa proconsules vicarios omnesque rectores.
Nihil superindictorum nomine ad solas praefecturae
litteras quisquam provincialis exsolvat, neque ullius
1
partem solvendam pertinent
[a.
5 ^^lmppp.
AAA. Rufino pp.
Sed quoniam Armeniaca
tri-
buta duabus pensionibus solvi solebant, liceat coU
servitium,
Mommsen, vel certiores oohertionis K'^,

coherciones 0', certiores KÔ^, coerciti citatiores Th.,
quod ita ex nostra lectione ortum videtur, ut haec prius
(le) iuxta eam Th.
pessumdata sit in coerciticitiores
(18) si dett. Th.j si qui 0, i
(17) constituta Th.
(19) eius exactor accedat] cives eius accedant
quis
(15) coercitiores
= KO
TA. 11, 7, 6
(21) et edd. Th., o;/i.
Th.
Th. 11, 7, 6: iunge Th. 2, 1, 1
(23)
(24) perscribant dett.
11, 7, 14: iunge 10, 32, 43
(26) perlatum K" Th., prae(25) sic Th., officiali libri
latum K^Ôf prolatum dett. cum
Th.
(22)
(20)
latoribus, si velint, veterem consuetudinem praeferre

* et alteet duabus
pensionibus aequalibus solvere
rum dimidtum mense Septembri futurae indictionis.
7
Quod si Armeniaca tributa tripertite solvere ma-
habeant ad dilationem sibi concessum mensem

Septembrem futurae indictionis. Praedestifiatum
autem ut solet initio uniuscuiusque indictionis inferatur, ewn hoc ipsa eius denominatio indicet.
lunt,
51
19
abductus et
longinqui itineris diversitate susceptor
susticuriae suae desit et rei familiaris detrimenta
J). prid. id. April. ConstaiUinopoli Theodosio
neat.
[a- 393]
A. III et Abundanlio conss.
6 ^lmpp. Arcadius
et
Honorius AA. Theodoro pp.
fiscanbus debitis, hoc est annonariis ceterisque

titulis, qui ad arcam eminentissimae pertinent prae-
In
usurtecturae, nec non in iis debitis, quae rationalis

pat officium, rectores provinciarum constringantur
et eo8 necessitas maneat exigendi, a quibus expectaD. viii ' k. lun. Meaiolani Bonorio
tur auctoritas.
[a. 398]
A. iiii et Eulychiano conss.
*
7 ^ldem AA. Hadriano pp. Missi opinatores
rei
publicae functiones agnoverit,
dominus dependebat, omnibus
qui provinciales passi fuerint

delegari, eiusdem quantitatis duplex
poena retinebit: et apparitores ex quolibet officio
senteutiam deportationis excipient, si per semet exigendos voluennt delegare militibus: et curiales temporale manebit exilium, si eos quos sollemniter
exigere consuerunt opinatoribus putaverint esse tra-
Sept.
tores
8 ^lmpp. Leo
Si divina
et
domus aut
Anthemius AA. Mcostrato pp.
quilibet cuiuscumque dignitaus

vera fundos extra metrocomias
non patrocinii gratia, sed emptionis iure vel quolibet alio titulo legitimo posseaerit et non impositas
atque fortunae re
Th.
(1)
iungt
(2)
viiii leges
2,
1,
11:
c/.
laudatae
etiam
(8)
11, 74,
7"^.
11,
7,
Th.
16
uatorea Cui. Th., op. id est exactorea militaris

libri
(6)
mei
(6) sic
Kf',
\,
(4)
11,
opi-
annonae
praevidere A'*0, prodere Th.
dominorum Th.
(7) et edd. Th., om. libri

(8) sic Th.,
56, 8, 23: iunge 11, 54, 1. 11, 56, 1
(9)
reliquam libri
(10) dcsunt hic duae coust. graecae I. Anasta. ad Anthemium pp. d. prid. kal. ap. iohanne et pauiino co8.
II. dat. XII. kal. aug.
paulo cons. Contius: Cuiacius mtcriptionem subscriptionemque guas supra dedimus resti'
XVIIII 9 Imp. Anastasius A. Anthemio

pp. Ne
multitudo eorum qui tributa exigunt tam coUatores
damno
unus
tantum canojiiquam fiscum
affjciat,
carius in
singulas provincias ex compeienti scrinio
instare
debeat
solutioni titulorum qui
mittatur, qui
1
scrinio suo debiti sunt.
Compulsor vero non
ante mittatur, quam dies praestitutus et
insuper
mensis elapsus erit: quo tempore elapso
compufsor
mittatur, multato tam praeside quam officio et canonicario secundum cumulum summae non exactae
et ad neglegentiae modum, ut idem
compulsor et
2 tributa
quae reliqua sunt et multam exigat. Soli
(lutem praesidi et
et
canonicario
officio
compulsor
instet et solacium
accipiat convaiiens et provinciae
hoc solacium autem
quae debet et longinquitati,
tncumbat praesidi et offtdo et
canomcario, cum
46*^]
'Iva
ffvvreXsls
/u-rj
noXXtbv anairovvratv ra 8ij/i6oia xal

pXanrojvrai xal avros 6 Srifioaios
Xoyos, ele fiovos xavovixaQios eis ix6carr}v inaQiii rov

TiQoatfoôv nefxniadôj axîviov, ocpsiXcov xareneiyeiv rrjv i^dvvaiv rcov
xsxêioarrjrirXcov
rco iic^ axQcvic^.
'E^neXevarrje
fievaiv
ei firj fiera na()aSQOfihv
ngo&eafiias xai ireôv firivos.
rovrov 8i rov xQ^vov SiarQixovros nsfiniad^cx) 6
i^nsXevarrjS
nôarificofiivov xai rov (J^goyros
xai r*jS rdêcos avrov xai rov xavovixaîov nôs
rbv olxov '^ rdJv firj anairrj&ivrcov XQVI^'^^''^
xai nqos rrjv rrjs ^ct&vftias noaorrjra, coare rov
avrbv i^nekevarijv xai rct loinaôfieva Srjfioata
xai rb nôarifiov fudôSeveiv.
Movco oi r^
aQxovrt xai rrj rdêt xai rc^ xavovixaîcp o i^neXevarrjs inixeia&co, atpoîÔfiivrjs avrcp naâfivdîas xai n^bs rrjv ina^xif^v rrjv xQôjarovaav
xai n^bs rd Siaarrjfiara.
rrjv e nagafivdîav
ravrrjv 6 a^x^*^ kniytvcoaxirco xai rj rdîs avrov
xai b xavovtxdîos coS airiot yevofisvot rov nefi(f&rjvat rbv i^neXevarrjv. 'E^neXevarrjs i Ureqoi
firjinors nefiniad^co firji dXXos ris fisrd rbv i^nsXevarrjv. idv e vofiiacoaiv oi ^naqxot x^**^^**
slvat rb xai Hreôv ixnifcUât fierd rbv i^nsXsvarrjv, rd avrd xui ini rovrc^ xQarsiroj, xai rrjv
b^tôfiivrjv avri^ naQafiv&iav b airtos rov neftcpd^fjvat avrbv naêxiroJ, rovriariv b rrjs ina^x^^^
d^X^'*' ^^^ V 'to.S^s avrov xai o xavovtxdoios xai
'H ydo dcpoQtadêlaa rcyi xavoi^nsXevarrjs.
firj
nefinead^co,
(OQiafidvr,s
vtxaîi^ naâfivdîa naat rois psr' avrbv neff

nofiivots anairrjrdls aqxel, xai firj8v neqatri^co
firjre rd avarrjfiara rcbv noXecov fcTjrs ot avvreXels dvaneia&coaav , si xai nXsioves nqbs dncU-
actores
procuraeorumque praedia persecjuantur, de eorum quonominibus

ad
nostram
scientiam relaturi. i>. ///
ûe
td. lul. Mediolani Vincentio et Fravito cofiss.
[a.40l]
differatur,
[a.
tinus exigetur, ut
fiscuB accipiat.
impudenter solutio
'2
01
rrjs
si
ii cons.
^
fievroi
oporteat inquirere debitores,

tabularios fideliter providere* nomina debitorum,
apparitores sive cariales consuetudine servata regionum convictifl debitoribus imminere: ut perceptis
partem debitam miles, reliquum"

ludicibus quoque eorumque offieatenus
ciis
subvenimus, ut in contumaces debitores
cuiuslibet dignitatis auctoritatem suam exserant ac,
Anthemio A.
XioLV
cum iudicem
congruis emolumentis opinatores impleto anno ad

2
Qui si ultra
proprios numeros valeant remeare.
annum protracti fuerint, iudices et' officia absque
militibus
ulla mora de
pro^rio cogantur exsolvere
quod debetur, ipsis adversus obnoxioa repetitione
3 servata.
Quod si ad nos aliqua de retentis opinatoribus querella pervenerit, iu duplum ab his pro-
prior
possessiones
rdSv TtpairwQiwp.
opinatoribus
dendos,
modis
commoditatibus circa tributarias functiones undique

D. k.
nostra provisione videatur esse consuitum.
obnoxius, convenit imminere.
sit
quemadmodum
eorum publico vindicentur et curiae eiusdem civitatis sub qua vici siti sunt adsignentur, ut publicis
cum
ut
delegatoriis iudicibus eorumque officiis insistant,
intra anui metas id quod debetur accipiant: nihil
his sit cum possessore commune, cui non militem,
sed exactorem, si
ludices itaque,
1
D^ EXACTIONIBUS TRIBUTOEUM
rrjaiv
ixnefjtcpdêirjaav
nQoartficofnivoJv exdaiors
ndvrojv rdiv ixnefinopivatv xai

b
firj
dvvovrcov rd
Kai oaat 8i yivovrat ixrayai, rcjf xaSars St* avrov xal

vovtxaqico nsfinia&ojaav
Srjfwata.
ravras avvea&at,
firj
av^dvsa&at Si Std rovro
unde coUatis Contianis eonicias aut sequentem eonad eundem magistratum datam esse aut, qxiod
probabilius est^ Contium eumve quem secutut est librarium eonsules harum constitutionum permutasse, ut e. 9
restituenda sit subscriptio d. prid. k. April. Paulo vo.
tuit:
stitutionem
cons. eaque iungenda sit
cum
10, 16, 13 (d. k. April., cf.

k. Aug. lohanne et
Nov. 128), c. 10 subscribatur d. xii

Paulino conss.
(il) Evcprjfilc^ scr.
(13)
(12)
56,
8,
24
byxov Mommsen
3 ipsi causae fuerint, ut compulsor mitteretur. Alter

vero compulsor nequaquam mittatur neque alius
quod si praefecti putaquis post compulsorem.
verint opus esse, ut alter adhuc post compulsorem
mittatur, in hoc quoque eadem valeant et solacium
ei deputatum is qui causam dederit ut mitteretur
solvat, scilicet jfraeses provinciae et officium eius

Soiacium enim
4 et canonicarius et compulsor.
omnibus qui post eutn mitcanonicario
deputatum
tuntur exactonbus sufficit, nec amplius quicquain

vel a corporibus civitatum vel a collatoribus exigatur, etiamsi plures ad exactionem emissi fuerint,
ut omnes qui missi sint nec tributa expediverint sin^
b
gulatim multentur. Quaecumque autem deleg
tiones fiunt, canonicario mittendae sunt, ut per eurt
et hue expediantur neve ex eo solacium ei deputa-
DE SUPEREXACnONTBUS
awcoQiffuirrjv avrco TtaQauvd^lav. *Ev8o/iiaaXXa xal avro ro

oi firjosle ^MftjSavereo
Ei 8a xara rt
ovofia TtavrsXcoe aTtnXsKpiad^co.
Ttaâfia&eiT] ra iôfio&errj&svra, nevrrjxovra XP^'
fi
xi]v
rixa
7
aiov Xirâi imrtfiiov Sarco xal xara rrjS ratecos

rcov iTtaQxo^v xai xara rcov aQ'/ôvrcov rcov iTtaQ'
Xttov xai rcov ra^scov avrcov xai xara rutv Xof
Ttdiv rcJov Sr]fioaisv6vrcov itqoadmcov.
D. XII k. Aug.^ Paulo vc. cons.
496]
[a.
....
OsaTtiôfisv ....
neî rcov nQoatpsvyovrcov raêcorcHv fj noXirevO'
ftivcov, oncoe 8sX avrovs anairsXa&ai ras Srjfio-
10 ^^0 avrbs
jSaaiXsve.]
aiovs siaopoQae,
Sidraîs naQaxsXsvaaavrovs ras avvrsini yaQ rovs nQoaXsias, si firj Srjuoaisvacoaiv.

êvyovras ^ aXXcos xQvnrovras iavrovs ovSsfiiav
ôvXerat yivea&ai naQcc, rcav avvreXaarmv in
fiivrj
firjoiva
cprjaiv
X 1922
405
rj
xara^dXXsiv in
avrovs xarafioXrjv.
D. prid. k. ApriL^ lohanne et Paulino conss.
[a.
498]
cohibendam
XX.
Quidquid ultra debitum eHciproconsuii Africae.

tum fuerit a curialibus vel cohortalibus vel aliis
exactoribus, in duplum^ eruatur, quod provincialil
bus restitui protinus oportebit. *Si quis autem
exactorum in' superexactiouis crimen fuerit confutatus, capitali periculo cupiditas eius amovenda atque prohibenda est, si iu isdem sceleribus perseB. prid. id. Mart. Mediolatii Stilichone et
veret.
[a.
400]
inopes et locupletes
potiantur.
^^lmpp. Bonorius et Theodosius AA. AntheAd inferiorum curialium relevandas fortunas et impressionera potentium itidem curialium"
1
mio pp.
(2) inscriptionem ex subscriptione

pag. 404 noi. 10
indicem ex Paratitlis ad Const. 1, 12, quae
,
etiam initium dêaniôfiBv traJunt: cf. ad 10, 9, 10
.
Th. 11, 8, 2 jB 56, 8, 25
(4) a curialibus
(3)
TA. 11, 8, l
(6) in om. Th.
(5) l
duplum om. Th.
=- Th. 11 7, 7
Th. U, 7, 4
56, 8, 26
(7)
Re(8) Impp. Constantius et Constans AA. Bibulenio
stituto Th.
(9) consulatum mendosum Gothofredus non
recte ad a. 346 rettulit, cum Constansj cui suberat Sardinia, Thessalonicae non egerit: sed ne Constantium quidem ibi commoratum esse verisimile est^ ut de consulatibus Constantii A. et Constantii C. annorum 352.. .354 cogximmo videamus, ne lustinianorum error
tare possis.
casu verum legis auctorem restituerit eaqne adscribenda
(l) cf.
restttuimus
tum crescat. Endomatica quae vocantur

accipiat, sed nomenipsumpenitus aboleatur.
nemo
Quod
ex aliqua parte ea quae constituta simt negleL librarum auri poena esto tam contra offi-
gentur,
cium praefectorum quam contra praesides provin-
darum
et
personas.
eorum
[a.
et
Va410")
Valentinianus AA. Ce-
proconsuli Africae.
ceat refricari. et ideo spectabilitas tua saluberrimae

ac iustissimae praeceptionis formam secuta prohibebit in posterura eos ad discussionem transacti muclaruit accepta'-^" securitatis
neris constringi,
c[uos
D. v k. Mai. Ravennae post
prosperitate laetan.
consulatum Felicis et Taurivv. cc.
[a. 429]
3 Imp. Marcianus A. Constantino pp. Quicum-
aut quicumque apparitor vel optio vel actuarius

quilibet publici debiti exactor sive compulsor
possessomm vel collatorum habuerit cautionem, aut
deberi sibi manifesta gestorum adid
qûod deposcit
sertione patefecerit. D. xv k. Aug. Varane et lolis
vel
hanne conss.
^
officia et contra ceieras publicas
[a.
456]
nooa&ifisvos rais dnoxcus ro rcbv iovx' Xirâs x^vaiov nQoarifiarai^\

ycav noaov
5 (4) ^*Ifnp. lustinianus A. Menae pp. Securi-
CURIALIUM.
si
Constantinopoli
Sept.
Semel securitatem de refusione munerum emissam ab alio iudice'^ non li-
XXII.
k.
functionis tributariae coartetur, nisi forte aut curia-
DE APOCHIS PUBLICIS ET DESCRIPTIONIBUS
vii
leri
corLis.^
B.
rane cons.
comparatoribus data tirmi-
v. xv k. lun. Serdicae
possidendi.
Constantio et Maximo conss.
[a. 327]
2 '" Idem A. Restituto " praesidi Sardiniae. Satis
sit
debitorem annonarum ad^ solvendi necessitatem capione pignorum conveniri. D. vni id. Dec.
Thessalonicae Constantio vi et Constante ili AA.
fructu provisionis simillimae
Quam
ad Afros. Res eorum,

contumaciam satisfacere
''Imp. Constaniinus A.
fiscalibus debitis per
differunt, distrahantur
tate perpetua
^'^
que de provincialibus et coUatoribus decurso posthac quantolibet annorum numero, cum probatio
aliqua ab eo tributariae solutionis exposcitur, trium*'
cohaerentium sibi annorum apochas securitatesque
protulerit, superiorum temporum apochas non cogatur ostendere, neque de praeterito ad illationem
XXI.
DE CAPIENDI8 ET DISTRAHENDIS PIGNORIBUS

TRIBUTORUM CAUSA.
qui
quae
soUemniter diriguntur, celebratae descriptionis dis'

vestrae potestatis scienpunctio societur, ut omnes
tiam formidantes niliil ad relevationem locupletum at3 que inopum perniciera audeant pertemptare. Quod
et tunc optimum est custodiri, cum lucrativae facultates ex bonis curialium curiae obvenerint, ut et
subiacebit.
Honorius AA. Apollodoro
Aureliano conss.
sl
dispositionem si quis iudicum

numerariorum vel curialium mutilandam esse crediderit, interminationi quam vestra sedes statuerit
DE SUPEREXACTIONIBUS.
Împj>. Arcadius et
descriptiones,
comprehendatur, quo et descriptionis aequitas illuatretur et descriptus documentis evidcntibus fulciatur.

2
Hoc etiam observando, ut in" quadrimenstruis
*'
quoque brevibus, qui ad excellentiae tuae officium
ut**
placult,
per singulos ordines cogentibus diversis negotiis agitantur, non sumant ante principium, quam apud
acta provinciarum rectoribus intimentur et ex eorum
1
fuerint receptae sententiis ''.
Sed et aurum,
quod ex huiusmodi contributione redigitur, ita debet susceptori aurario consignari, ut securitatibus
nomen inierentis, dies consul mensis causa et summa
***0
firj
,
quae publicarum functionum gratia sive in
solidum sive ex parte solutae esse conscribuntur,
nuUam exceptionem non numeratae pecuniae penitus opponi concedimus. D. k. lun. Constantinopoli
dn. lustiniano A. ii cons.
[a. 528]
tatibus
Th. 12, l, 173

anno 320
(U) itidera
(lO)
curialium om. Th.
(12) ab instanti octava indictione
ins. Th.
(14) in
(13) fuerint auotoritate firmatae Th.
om. Th.
(16) omnes
(15) qui ab exo. tuae officio Th.
e. c, quiom. Th.
(17) quod et circa hos optimum
bu8 luor. f. ex b. ourialium obvenerunt, (ut ins.) et
28
(18) =. Th. 12, 1, 185: iunge II, 59,
ipsi Th.
Th. 11,1,34. 11,30,68
(20) ao(19) proconsule Th.
(22) index
(21) trium /, si trium
ceptae Th.
c. 4 ex Theodori Novellis 17, 13 restitutus est
(23) id
stt
KOP
qui apochis quantitatem iugorum non adscripserit,

auri libris multatur
4, 30, 14, i:
(24)
16?
iunge 1, 4, 21. 4, 2, 17. 4, 20, 18. 4, 21, 17. 4 30,
est
viginti
5,
15,
10 Idem
A. Sancimus
Constitutio
loquitnr
de cohortalibus et officialibus qui in fuga sunt,

quemadmodum ab eis publica tributa ecctgenda mit,
et vetat coUationes eis inferri, nisi cum "vice publicarum personarum fungentur. nullam enim eis aui
in fuga sunt aliove modo latitant a collatorihus
solutionem fieri vult.
D. VTii
cons
XXIII.
Imppp. Gratianns Valentiniamis
et
Thcodosius
Omnem summam
auri vel argenti

sacris largitionibus
reliquarumque specierum, quae
ex more penduntur, statim ut exactio fuerit celevel ad
brata, ad thesauros uniuscuiusque provinciae
tabularii ceteroproximos referri sub obsignatione
quos sollicitos esse debere praecedentia
Lolliano.
rumque,
decreverant,
iiiBsa
et
praecipimus,
signari
thesaurorum praepositis conut exinde ad sacrum comi-
tatum* integer omnium titulorum numerus dirigaD. XII k. Aug. Merohaude ii et Saturnino
tur.
conss,
L^*
"^"^J
2 ^Jmpp. Honorius et Theodosius AA. ad Anihemium pp. ^Neque sacrarum privatarum vel largitionum palatina officia ex quacumque causa ex quocumque titulo fiscalis debiti, cum ad provinciam
mittuntur, possessores per se audeant convenire, sive
id ex praeterito reliquum trahatur seu praesentis
temporis tributo solvi conveniat: sed rectores provinciarum frequenter adeundo commoneant eorum1
que officiis incurabant. Quod si rector provinciae
imminentem sibi memoratorum declinare molestiam
quaerens vel qualibet alia ratione isdem propria
auctoritate publicae exactionis permiserit curam, tam
ipse quam officium eius vicena auri pondo fisco de-
pendent. i>. vii

Philippo conss.
Irnjjp.
Leo
id. JDec.
suetudinem gravamini subiacere chartularios, qui de

cohortalibus officiis uniuscuiusque provinciae largi-'
tionales titulos retractare constituuntur, cum et idem
ut
his necessitatibus liberati fideliter largitionales titu1

los valeant retractare.
Quod si aliquo tempore
nostra iussio temerario ausu ex aliqua parte fuerit
tam rector provinciae quam apparitio eius
condemnatione plectentur.
2 Insuper virum spectabilem Orientis comitem eiusque officium licentiam habere conatus nefarios inlibrarum
triginta
auri
hibendi tam moderatorum quam cohortalis officii,

cum de hac re admoniti fuerint a palatinis et eandem poenam formidantibus si non omnibus modis
pietatis nostrae decreta congruum mereantur effecIllud etiam generali forma sancimus,
3 (l) tum.
ut in omnibus provinciis tam nominatio specialium
Busceptorum largitionalium titulorum ûam defensio
tractatorum non tantum per viros clanssimos moderatores provinciarum, sed etiam per viros spectabiles
proconsules et praefectum Augustalem ac laudabiles
,
una cum eorum officiis, admonentibus semper nec non imminentibus palatinis procuretur providentibus
ut post nominationem etiam speciaiium
Busceptorum largitionalium titulorum nulla minuendae exactionis ad sacrum pertinentis aerarium aut
transferendi ad arcarios aut quoslibet alios extraneos
titulos rectoribus provinciarum aut eorum ofificiis,
sed etiam curialibus licentia permittatur: quadrimenstruis brevibus per idoneum tractatorem eorundem titulorum super commendandis ratiociniis publicis periculo rectorum provinciarum ad sacratissimam
4
urbem transmittendis. Nam quacumque ex parte,
quam iussit nostra tranquillitas si minus fuerit
procuratum^, poena superius designata tam ipsi iudivicarios
''j
ces
quam eorum
officia se noverint
ad urbem regiam B
Th.
(2)
que agentes in rebus praemittit Th.
(!)
om.
esse plectendos.
11,
7,
(3)
ne-
provid. 0,
(6) April. scr.
(4)
sic edd..,
procuratio libri
(7) competentem scripsi, comp. (competere /) exactionem
eorum KI, comp. iudicen (sic)
(8) exactionem </.,
exactione KOP, om.
(9) == TA. 1 1 10, l
(10) -= Th,
(5)
13, 10,
8,
1:
iunffe 11, 48, 9
(li)
cui uspiam
468]
Momm!>en
praefectura
diversas
in
provincias
ex
minus contineat omnes

largitionales titulos aut quo modo exactio eorum
debet procedere, nihilo minus competentem a viris
spectabilibus tam proconsulibus quam vicariis et
emittitur,
"^
viro spectabili comite Orientis et praefecto Augustali
nec non rectoribus provinciarum eorumque
officiis
omnium
largitionalium titulorum exactionem procurari: vicenarum librarura auri concurialibus
et
demnationem prae oculis habentibus, si quid minus

exactum vel illatum sacro fuerit aerario, quam prisca
inveterata consuetudo sacris largitionibus inferri
D. k. lul. Constanti?topoli Anthemio
[a. 468]
et
constituit.
A. II cons.
XXIIII.
NE OPERAE A COLLATORIBUS EXIGANTUR.

1
^lmppp.
Valenti?iianus
AAA. ad Viventium ^p.
Valens
et
Cratianus
Operarum praebitionem,
a provincialibus hactenus expetita est,

tua cessare praecipiat.
D. x k. Mart.
Treveris Valentiniano np. et Victore conss. [a. 369]
quae
illicite
sinceritas
XXV.
DE IMMCJNITATE NEMINI CONCEDENDA.
408]
.âcrartim largitionum.
Praecepit nostra serenitas
neque veloci cursui neque alii praeter veterem con-
violata,
[a.
amplissima
^^lmppp. Gratianus
Anthemius AA. Heliodoro comid
amplissima praefectura disposuisse perhibeatur,
Aug.' ConstantinopoU Anthemio A. ii
more quotannis
Constantinopoli Basso et
[a.
et
k.
TIT.
4 Idem AA. Heliodoro comiti sacrarum largitionum. Praecipimus, ut, si forte delegatio, quae ab
DE CANONE LARGITIONALIUM TITULORUM.

AAA.
DE CANONE LARG.
406
X 2326
AAA,
sius
ad populum.
Valentinianus et TheodoHis nostrae Berenitatis
civitatum tabulariis erit flamma supplicium,

cuiusquam fraude ambitu potestate iniusta cuius'"
immunitas ac non secundura
piam *^ profiteretur
^^
omnes omnino abolita
praecedentem definitionem
specialium immunitatum gratia necessitas tributariae
functionis firmata censitorum peraequatorum provincialium iudicum peraequatione constrinxerit. D. iii
non. Mart. Mediolani merohaude ii et Saturnino
edictis
si
conss.
[a.
383]
2 ^*Impp. Honoritis et Theodosius AA. Anthemio pp. Per Bithyniam ceterasque provincias possessores
et
reparationi
aggeris
publici
et
ceteris
eiusmodi muneribus pro lugorum'^ numero vel capitum, quae possidere noscuntur, adstringi cogantur.
V. VII k. ISov. Constantinopoli Honorio viiii et
[a. 412]
XXVI.
DE CONDITIS IN PUBLICIS HORREIS.

1 ^*Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Volusianum pu.
Omnia'' quae in horreis habentur
expendi volumus, ita ut non prius ad frumentum
tendatur expensio, quod sub praefectura tua urbis
infertur, quam vetera condita fuerint eroEt si forte vetustate species ita corrupta
gata.
est, ut per semet erogari sine querella non possit,
horreis
1
eidem ex nova portione misceatur, cuius adiectione
2 corruptio velata damnum fisco non faciat. Ad

istud autem negotium arbitratu ac iudicio tuo nobilis pr^dens fidelis optime sibi conscius pro integritatis meritis adponatur custos ac mensor, qui vel
frumenta modio metiatur vel iustis aestimationibus''
D. vi id.
colligat, quanta habeantur in condito.
[a. 364]
April. divo loviano et Varroniano conss.
2 Jdem AA. Artemio praesidi^'*. Cum ad quamurbem mansionemve accesseris, protinas horrea
libet
(12)
(=
idem Th.: provideretur scr.

(13) c/ Th. 13, 10, 8;jr.
Th. 15, 3, 6
(16) sic Th.,
11, 48, 9)
(14)
(17) ante omnia

(!6) -=7%. 11, 14,
iugerum libri
autem praevmsis aliis Th.
(18) adlegationibuB Th.
correcfor Lucaniat
(19) secundum Th. 8, 8, 1 Arthemius
1
et
Brxttiorum erat
UT NKMINI LICEAT
407
inspicere te volumus, ut devotissimis militibus effloratae* et incorruptae species praebeantur. Nam

l^
si per incuriam ofiicii gravitatis tuae sartorum tectorum neglecta procuratione aliqua pluviis infecta
perierint, iam ad damnura tuum referentur. D. viii
K. Sept.
Arelate'^ divo loviano
et
Varroniaiio
conss.
[a. 364]
3 ^lmpj). Jrcadius et Honorius AA. Anatolio pp.

Nulli posthac horreaticas species
per Illyricum.
1
contmgendi copia praebeatur. Sin vero quisquam
temerator horreorum extiterit, qui sibi ex praedictis
aliquid audeat usurpare, hanc poenam sciat nostro
arbitrio definitam, ut deportationis poenae subiectirs
totius substantiae cogatur subire iacturam. D. vii id.
lul. Cons.tantinopoli Caesario et Altico conss. [a. 397]
xeXovfisva
na^
avrcov iv XQ'^^^
26. 27
ovSi
Srjfioaia.
yuQ Sixaiov vvv fisv anatrela&ai riva naqixsiv

tiSrj, fisra xôvov Se avrc^ ra rtfirjfiara Xoyi^saiâi, ovrcos svd^rjvias yevofcivris. Tov laftnQO'
**
rdrov aQxovros exdarrjS inaQx^^^^ iyxivSvvsvovroe

"*
e.is 10
xaraXoyiêadât rd rav siScov rtfjiT]fjLara
xard rds caqiafiivas nqod^safitas vnsq avrcbv
'"^
ixnifinsa&ai.
MrjSsis Si dvayxaîa&co ntnqdaxstv ndaav XQîav avrov, dXXd rd ixnsqirrsvovra
eXSrj' daeîs yd^ iartv dnoareqsiadâi riva rcov
oixsicov xat sriôis ravxa xoQVy^^"^' q' XQôiov
kirâs vtftarafxivov tîqfiiav 'kai xivSvvevovros tb'
rijv dîav xai rrjv ^covijv avrov rov naQaâi-
vovros rbv vofiov

b (l) fiadî^vai.
MrjSsis
rj
avyxcoQOvvros avrbv naqa-
7tore
;^fw^ts fieydXrjs dvdyxrjS

roXs xrrjroQaiv avvcovrjv, xai ore
Si yiverat, xard dêiav fiovov xiXsvaiv ytvia&co,
c^ re ro rrjs avvojvrjs xQ^îov ix rrjs awreiq>
Xovfiivrjs naQd rcov xrrjroQcov iv XQ^^V ywreXeias naQaxarixeadât , idv oXcoe rd rrjs oixeiae
avrcov avvreXeias aQxfj nQOS rrjv avvoi)vrjv. Êdv
Si ftrj xQ^ôârcbat Srjfioaia ol rrjv avvojvrjv inirayivres rj fiiQos xQôjarcbatv, iv vofiiofiaatv svardd"fiots nQorsQOv rb XQ^^^ôv Xafiâvirojaav xai ov-
inirarria&oj
XXVII.
UT NEMINI LICEAT IN COEMPTIONE SPECIERUM SE EXCUSARE ET DE MUNERE SITONIAE.
*Imp. Ariastasius A. Matroniano pp. Quotiens
urguente necessitate comparationes frumenti vel hordei* aliarumque specierum quibuslibet provinciis indicentur, nulli penitus possidentium sese sub cuiuscumque privilegii occasione excusandi tribui facultatem censemus, omnique, cuicumque possidentium
quocumque modo quocumque tempore per sacros
apices vel etiam pragmaticam sanctionem aut iudicialem forte dispositionem huiusmodi excusatio data
eet vel postea data fuerit, licentia minime umquam
contra tenorem nostrae legis saluberrimae valitura.
1
Adeo namque huiusmodi onera cunctis, pro qua
singulos portione^ contingit, volumus inrogari,
ut ab
comparationibus nec sacratissimam nostrae
pietatis nec serenissimae nostrae coniugis domum
pateremur subtrahere B. iii k. Aug. Consiantino[a. 491]
poli Olyhrio vc. cons.
^
2 Ôi ras TtSXsis oixovvree rj iv avrais exrrifiivot
rcos rb slSos dnatrsia&ooaav, firjSsvbs roXfidivroe

rj
naQdarad^fia Sovvat rd vofiiafiara rj iXXmcbe
ravra xaraâXsTv iq dXXcos ncoe ^rjfitcbaat rove
vnorsXsle, dXXd xai rb rsrQanXdaiov navrbe
rov naQaXXrjXov xai rrjs ^rjfiiae dnatrovftivov xai

rov sXXincbs xara^dXXovroe. Ei Si xai rts avvco^
vrjv inirdâe
roXfirjast rj rrjv intraysXaav naQavoficoe ix^t^daet, nevrrjxovra xQ^^^îov XirQas nQoaxai
riftaa&co
rrjs arQareias xai dîas ixntnrirco,
8 (2) vnoxeiftevos xai fisiôvt xtvrjast.
Kai bre Si
7
'
isdem
fii]
1
avayxaêâ&coaav
fiTjrQOTCoXiv eidrj
airia
airrjroe
eis
irsQav
nShv
rj
ntnQoaxovat ra
sic
(l)
cum B,
tempore Sirmio
rtfirjfiara rcov eiSav eis
deflorate
Emonam
(2)
iter fecit
eie ri]v
56, 9, 4: iunge 7,39,4. 11,62,14

(5) olei Cuiacius propter 11, 23, 2
jB 56, 9, 5. de ordine
(6)
c. 2 et Z cf, p. 408 not. 2 : quem si recte restituimus, con-
(4)
10 (3) nQoaSoxdrco xivrjatv.
XXVII 2
Incolae civitatum vel ii qui in eis poshabent non cogantur in aliam civitatem
1
Sed et si invel^ metropolim species conferre.
evitahilis causa id fieri cogat, vendant iustis pretiis, quae in ea civitate ootinent , ex qua species
sessiones
praestantur, asportent autem species ii quihus his

2
opus est. Venditorihus autem pretia specierum
imputentur in aurariam collationemy quam ipsi

publico inferre debent. non enim iustum est nunc
specierum collationem ah aliquo posci , post tempus vero ei pretia constitui ahundante annonae
3
Suo periculo clarissimus uniuscuiusque
copia.
provinciae praeses curahit, ut pretia specierum
aestimentur et temporihus quae de eis constituta
4 sunt emittantur.
Nemo autem cogatur copiam
suam totam vendere, sed solas superfluas species:
impium enim est suis aliquem privari et aliis ea
suppeditare : C auri lihrarum poenam suhihit et de
dignitate et cingulo suo perictitahitur , qui legem
5
violarit aut violari perjniserit.
Tsemo umquam
possessorihus praeter magnam necessitatem coemptionem imponat, et quando fet, id nisi ex sacra iussione non procedat, ut aurum pro coemptione de-
l^XXd ravra
;ifco()ts
iv
QCixtxrje Stoixrjascoe vsvofiodîrrjrat.
ydQ, instSrj ovx sie bXoxXrjQOv siacpiQsrat
rrje
OQdxrj
rd
Srj-
fibata, Std
rb nQocpdast rcbv âQâQtxcbv ifoScov

iXarrco&rjvai rovs yscoQyove xai firj aQxelv rrjv
ra avv
Valentimanus hoc
Th. 1 1 14, 3
(3)
xiXsvatv yivrjrat inirayrj awcovrjs,
'O Se vnsQ
ojvrj, ftrjSevbe avrrje iâtQOVftivov.
ravrrjv rrjv dvaXoyiav dnatrcbv rivd rcbv avvrsXstcjbv^^ nQOfdast rrje awoovrje xal ^rjftiq rcbv
nsvrrjxovra rov XQ^^ôv XtrQcbv vnoxsiad^co xai
^cbvrje xai dîae ixninrirca xai iriQav fisiôva
Ei $s xaC ris anaqxaravayxaaei rovro yeviadâiy
Sixaiois riurjfiaat rols dv ixeivrj rrj noXst

XQarovaiv, i^ cbv'' ra sWrj naQsxerai/ ntTtQaaxirojaav , ixsCvcav ravra fisraxofitôvrcov rcov
Ssofievcov roiv eiBcov.
'TnoXoytîad^co Si role
dêiav
kxaaroe rcov xrrjroQOJv nobe rrjv dvaXoyiav rcbv

rjrot ^vyoxstpaXcov vnoxsia&o) rrj avv^svycbv
xoQrjyslv.
roTs
xard
k. Mai. u06 \cj. 1, , 19>

(Leunclavius)
(8) str. Litunclavius, sv&vvias
(9) roXs ntnQaaxovat Irts. St/Po(ll) expectes naQavouws
11, 2
(10) xai ins.
psis
stitutio
data
ah Anastasio ante_^XIII
est
(7)
intrdrrsiv
requiritur
(12)
rjs
awrsXsarcbv Heirabach
hitum ex aurea collatione a possessorihus inferenda

retineatur, dum propriae collationis summa ad co6 emvtionem sufficiat.
Quod si puhlica trihuta
non aehent
ii
quihus coemptio imposita est vel partem dehent, in nummis prohis prius aurum accipiant et sic species ah eis exiaantur, neve quis
audeat vel improhos nummos aare vel ex parte
tantummodo summam solvere
aliove quo modo suhdamno afpcere, sed etiam quadruplum interpondii et damni et eius quod tardius solverit praeditos
7
vero coemptionem indicere ausus
stahit. Si
qûis
fuerit vel indictam praeter legem exegerit, L auri
cadat graviori
lihris puniatur et miUtia
dignitateque
8 praeterea poenae ohnoxiics. Cum autem ex sacra
iussione coemptionis indictio facta erit, singuli possessores ad modum iugerum vel capitum coemptioni
9 suhiciantur, neve quis ea exciptatur. Qui autem
supra hu7ic modum aliquid coemptionis nomine a
collatorihus exigit, et damnum L auri lihrarum
suheat et cingulo militiaque cadat et maiorem

10
cesi
non
madversionem expectet. Sed haecThracica
cini-
dioe-
nam cum in Tliracia

excepta sancita sunt.
in solidum trihuta inferantur, quia propter
UT NEMINI LICEAT
408
27
iv siSsai avvTsXaiav xois xar' avrijv iSoyfitvote

orârtcorats, xai navrcav ftaXXov aTtorj^d^paa&ai
iari
eie
avrriv arâricortxa ravfiara avdyxr
avvMXVS Ttdvv yiveadât^ iTCStSr] /ur] ivSexerat
Sixa avvcovris dnorqiffeadât rovs ivavrfj arqa-
'Tnoxsla&co Si r^ nQoarificp rcoy

ntvrrjxovra rov ;t(>v<7/ov XtrQcov xai rbv eie ^covrjv xai dîav vnofisvirat xivSvvov rjrs ueyiarrj
rd^ts rcov ivSoôrdrcov inaQxoJV xai oi XafinQorarot rav inaQxtcov aQxovres fterd rcov nst&oixStxot
fiivcov avroXs rdêcov xai oi xard ronov
xai dXXot oi Srjfioatevovres naQajSaivovree ayroi
rbv vofxov rj naQaâ&rjvat avyxoJQOvvreS rj firj
firjvvovree dvvneQ&ircos xai dXrj&cos xard rcov
naQaâtvovrcov avrov.
3 '^['O avrbs /SaaiXsvs]
Osaniôfiev atrco-
5 (7) dnorQO^rje.
iv ixeivr] roivvv ry Stotxrjaei rj ftex^t

xa*
xQarsirco avvrj&eta, vnoxeifievcov
rdiv ifinoQcov rfj awrj&eiq, TtQorsQOV fiivrot xai
roTs avvreXearcus xai rols ifinoqots xaraâXXo'
iv
fiivov rov rrjs awcovrjs ^f^vcr/ov
evard^fiotS
xai ovrcos avrcbv anatvoftiafiaat xai o^Qvôis,
stSoseiaro
rovfiivcov dStaarQOcpcos xai d^rjfiicos
rov 8i ravra naQaâivovros roXs avrols
(piQStv,
BiXrtov yaQ dvri rrjs
11
intrtfiiots vnoxstfiivov.
xai
LStojrtxrjs ifinoQeias fiaXXov rols arQartoirats
rovs ifinoQovs xoQV/'^^ "^^^ dvayxaiae ^ avrcov
12 (4) dnorQOcpds. Êdv bi nore Std rtvas noXsts^ firj
ixovaas atrcovtxd xQVf^^'^^ ftrjrs sriQcod^sv evnoQovaas dvdyxrj yiyovs awoivrjv notrjaaa&cti, iîarco
iv fwvrj Si rfj
ftev rols uQxovat ravrrjv notslv,
xai
ivoQiq rrjs noXecos rrjs rov airoy Ssofiivrjs^
iv rois avrrje oQiotS, xai xard rd iv role ronotS
xQarovvra xard xaiQov rtitrjfiara. rovro Si naQaxai
fvXarrircoaav xai oi nariQse rcov noXecov
nde SrsQoe rrje avvoovrje nQOvoovfievos. Ei Si
1 3 (5)
xai dvdyxrj yivsrai noXtrtxrjv yevia&at awcoyrjv,
cos int^rjrovfiivcov eiScov iv rfj âatXiSt noXet,
xai iv ravrrj xard dêiav fiovrjv xiXevaiv nooâf
rtcoras'
arjfieQov
viroJ,
rov
nQorsQOv xard rd in
;((>i;fftov
vrji
3VJ
"Orav
rtvt noXei atrcbvov yivrjrat XQ^^^y xa^fâ

xai intXoyrjv xa&^ ixdarrjv nbXtv
intaxbnov xai rcov iv roXs xrrjroQat nQcorsvov-
ini avrc^ nQoôXrj, ov xard ro

rj
Soxovv role nQofiaXXofiivote, ovSi icp^ ole dv ôv
Xrj&eirjaav nQoacbnote, dXXd fibvcov rcov ini rije
rcov ytvia&co
(l)
ayoQoie
(Mommsen)
gemina
lege
(2)
rav
1,
4,
17
inscriptionem ex c. 1 et
d^saniÔfisv atrtovrjv
3 addito hoc indice: So-
restituimus.
verba
ad
1,
tradunt Paratitla
Ktftaaiq
Hoi
ro anorQicpsa&at rd arqar.
awtov^y avvsxie ndvv yivsa&at.
expectes fere fidXXov sie
dvdyxrj iari
Const.
rov d'eoftXeardrov rrje noXecoe intaxonov

iv role xrrjroQat nQcarsvovrcov ix rê xard
harbaiorurn incursus colonorum numerus deminutus est nec specierum collatio militibus ibi constitutis sufficit et prae omnibus ad alendos militum
legiones sane perpetuo necesse est coemptionem facere, quoniam specierum collatio militibus ibi constitutis
non
sufficit: in
illa
igitur dioecesi
maneat
quae hucusque obtinuit consuetudo , cui et negotiatores subiecii sunt, ut tamen

prius et collatonbiis
et negotiatoribus aurum pro
coemptione in probis
putis nummis solvatur et sie ab eis specierum collatio
sine refragatione et sine
damno exigatur:
is
autem oui haec violaverit isdem poenis subiaceat.
11
Melius efiim est pro privata
neôtiatione etiam
negoiiatores necessaria alimonia militibus suppedi12 tare. Quandocumque autem
civitates
per
quae
neque annonarias facuUates habent neque alia in
re iocupletes sunt coemptionem fieii necesse est,
liceat praesidihus eam facere, sed in solo territorio urbis quae annona caret et intra
fines eius
et secundum
pretia quae pro tempore illic ohtinehunt.
hoc observent etiam patres civitatum et
omnes qui coemptioni provident. Cum
vero publicam coemptionem ideo
fieri necesse est,
quia in regia urbe annona deficit, in hac quoque nisi ex sacra iussione non procedat, ut prius
aurum sine mora et damno secundum
pretia quae
in foro eorum locorum obtinent
solvatur, vectura
quoque e puhlico praestetur, ut collator vendat
tantum species quae
exiguntur et indigeniibus aw13
reliqui
xai
XooQas ixeivrji raêcorobv rcov arQarevofiivcov
rcbv dno&sfiivtov rrjv rd^tv, Sid rcov etQrjfiivoov
nQoacbnoov nQos rrjv atrcoveiav nQoâXXofiivcov,
inetSrj svxBQiareQOV ovrot rals Srjftoaiais ;i;()e/ats
atrojivrsrQtufiivot ix fiaxQcbv x^^^voov rb rrje
vsiae Stavvovat fidQoe. Udarje Si ^rjfiias dnaXXarria&coaav oi atrcovovvree xai nXrjoovvree rrjv
xard rb Sixatov Xoyo&sreia&cosiQrjfiivrjv x^^^f^^
aav' ov ydQ Sixatov avroi/e dvri roaovroov xbncov xai ^rjfitova&at. jco^^^yys/Tcoffav Si rbv aXrov
xard rd in dyoQae cavta xai firjSiv nsQatriQco.
'0 Si naQaâivoov rj naQaâ&rjvat avyxoJQcbv
iv ixeivots rols ronots covta naQexOfiivov dStaix

arQOWOJS xai d^rjfiicos, fierd rov xai rd vavXa
rov Srjfioaiov naQixsadât, coars rov avvrsXearrjv
ntnQdaxetv fibvov rb int^rjrovfievov elSos xai nXv14 (6) QOJ&rjvat role Seofiivote rrj^v xQî^^' MrjSev Si
ix ravrrje rrjs Stardêcoe xatvtîa&co rd ini r^
avvcovfj rrje yiXeâvSQicov fteyaXonoXecoe Starsrvncofiiva, dX^M xQarsirco xai 6 dêloe rvnoe 6 Starvnooaas rd nsQi rcov ineiadxrcov arQariarcov
rdyfi,
k'v
Soxtfiaaiav
rbv vbfiov
X'
xQ^^ôv XirQae intrifitov xaraâX-
[a. 491505]
^HX&sv ....
UQOvoiq iniaxbnov oi xard x^Qf-'^ ra^scorat rrjv
Xiroj.
atrcoviav ftsriQXOvrat.
XooQav rd^sooe 6 atrobvrje nQOx^tQit,erat, rjyovv fiiXXoov

iv rfj rd^st xaraXiysa&ai rj nXrjQcbv rj nXrjQcbaae,
secundum Paratitla est secunda h. t. constitutio: unde
Witte ordinem c. 2 et l invertendum esse conicit, recte
= -B 56 ,9, 6
fortasse : nos secuti sumus
(4) ini(3)
tium c. 4 et indicem tradunt Paratitla ad ConsL
14 nona subministretur.
constitione innoventur ea
Minime autem ex hac

quae de coemptione in
maana Alexandrinorum urbe facienda definita sunt,

obtineat etiam sacra forma quae annonam
15
militum evocatorum definivit. Poenae autem L
sea
auri lihrarum subiaceant et cinguli dignitatisque

periculum expectent tam summum officium illustmun
praefectorum quam defensores in locis constituti
et aliae puhlicae personae, quae legem violant aut
violari permittunt aut non statim et secundum veritatem aenuntiant eos qui eam violannt.
3 Idem A. Si quando in urbe aliqua opus etit
sitona, arbitratu et electione episcopi uniuscuiusque
civitatis et eorum qui inter possessores antecelCunt
non ut libuerit eis qui creant,

velint peisonas, sed ut tantum officiales
eius loci qui militant aut militia abscesserunt per
eius creatio procedat,
neque quas
supra dictas personas ad sitoniam promoveantur,

quonium faciRus hi qui in publicis negotiis ex longo
1
tempore versati sunt onere sitoniae funguntur. Ab
omni autetn damno liberi sint qui sitoniatn exercent et dicta tiecessitate impleta ex aequo discur
tiantur: neque enim iustutn est eos pro tantis laboribus etiam damno afficii. frumentum secundum
pretia quae in foro obtinent praestcnt nec ultra
Qui legem violat aut violari permittit,
librarum poetiam solvito.
4 Cura episcopi officiales eius loci sitonia fungantur.
2
aliquid.
XXX auri
DE COLLATIONE DONATORUM
XXVIII.
DE COLLATIONE DONATORUM VEL RELEVATORUM AUT TRANSLATORUM SEU ADAERATORUM.

^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Hermocrati
Dispositionem amplissimae recordap^.^
tionis Antiochi', quae certam quantitatem ante se
1
relevatis possessionibus nomine canonis

indixit, non
imminui decernimus
id eaim , quoniam * in canonem cecidit et anniversaria debet pensitatione "
persolvi, nec in praeteritum nec in posterura pati:
**
mur
ratae
esse concessum.
Indulgentiam vero
memo-
in anteactum et in postein relevatis, verum etiam in

donatis adaeratis translatisque, seu quodlibet aliud
nomen novae descriptionis excogitatum est, volumus
observari nullamque super his umquam exactionis
descriptionis
et
rum tempus non solum
molestiam
409
28--30
rum perêram
fecerit debitorem.
D. prid. id. Mai.
Valentintano np. et Victore conss.
[a. 3G9]
2 ^*Impp. Arcadius et Honorius AA. Mcssalae pp.
Ne casu amissa securitate publica quaedam praeda
nascatur collatoribus, decernimus, ut, quando seciiritates a discussoribus seu apparitoribus expositae
ratiociniis publicis continentur, rursus per iuiuriam
non petantur. D. v k. Dec. Mediolani Stilichone
et Aureliano conss.
[a. 400]
3 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Apol-
lonio pp. Per singulas provincias vel civitates honoratis usque ad comitivam coiisistorianam nec nou
etiam militantibus et suis obsequiis non adhaerentibus, advocatis quin etiam fori provincialis mandari
discussionis iugorum sollicitudinem decernimus. D. v
k. lan. Eudoxio et Dioscoro conss.
[a. 442]
4 ^^ [jivTOx^drcoQ ^lovaxtviavos A. ^lovXiavcjf inaqxv
nQatrwQicav.']
^^MtjSsis yirsadîo XoyodêrTjs x^^^^ fiaaiXiKrfi
HsXavatoiS iStxcos fiefivrjfisvijs ri^S avrov rov
Xoyodîrov nQoarjyoqias' firjre ttara xeXevatv roav
indqxoiv ^^re ix nQoardêms aXXov oiovSfjnore
quibus non tantum reUqua

praeteriti temporis relaxamus, sed nec in posterum
innovationis
aut oneris adiciendum esse
quicquam
censemus, nullique licere deinceps contra divalia
2 statuta relevare suas possessiones.
Noverit tamen amplissimae tuae sedis officium, quod si alinobis'
quando
suggestio huic nostrae sanctioni contraria
porrigatur, vel si sacris mandatis (si qua
forte citra suggestionem his piis dispositionibus adversa manaverint) obsequatur et
auquos tamquam
debitores ex huiusmodi titulo crediderit exponendos,
ducentarum librarum auri se condemnatione multandum. JJ. xii k. Dec. Constantifwpoli Xheodosio
A. XVIII et Albino conss.*
[a. 444]
formidari,
SixaarriQlov ytvia&oj ris Xoyodîrrjs iv rals inaQXiats T} noXtrixMv iqyoiv rj atra)vtxdiv ;^^/mTfl>*'
ij rdJv nsQl rovs Srjfioaiovs oXnovi
Sanavcouivcov rj nsQi retxonotiar
rj
neQi oSoarQcoaiav rj yecpvQOJv ^ ficdXcov xaradXX^ ovSi rciov XovrQcovtxdiv
(JHeyrjv,
XQVI^^'^^^
aXXcos oncoaovv eis noXtrtxrjv ^rjrrjatv
rj
dvatpe*
^''Avros yuQ 6
QOfiivcov, xcoQts fiaatXtxov rvnov.
Xifievi^rtxcov
rdiv
noXecov
paatXevs, eXre ix Srjfioaiov xQVh^'^'"- i>ircifi\pi} nQos

retxonotiav rj iriQOv navros ^Qyov xaraaxevrjv,
etra
evQrj nai^' kxiôv xaraXeketfifiiya XQVI^ccra

noXeat nQos ana^ ^ xai Strjvexcos, or* av avre^
naQaarairj, nifinet rov Xoyo&irrjv xal ro i^yov
dtpeiXovra fisrQrjaat xai dxQtfieJs Xoytafiovs notrj'
aaa&qt xai eis ro &eTov avrov xQdros dvayayeiv,
xxvmi.
DE GOLLATIONE
AERIS.
^'^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Hilario.

Aeris pretia, quae a provinciaJibus postulantur, ita
exigi volumus, ut pro viginti" libris aeris solidus
a possessore reddatur.
B. v k. lan.^^ Mediolani
Arcadio iiii et Honorio Iii AA. conss.
[a. 396]
1
ifp*
^'Imppp.
Falentiniauus
Valens
et
Gratianus
Quo-
in disceptatione constiterit inique discussiouem

confectam et fidem facti non poterit approbare discussor, ipse in eodem titulo et in eodem
modo ad solvendum protinus urgeatur, in quo alte-
tienjB
fuisse
Nov. Theod. 26:
addit Nov.
(5) sic
Nov.f
pensitationi
7,
11, il, 2:
(12) d. iii
iuriffe
Th. 11,
presentationi
K, presentacione
(7) vel
Nov.
(9) eodem
v. i. pp. lUyrici add. Nov.
Th.
(10)
iunge Th. 7, 4, 22
(it) quinque ins. Th.
=
k. lun. Th. 7, 4, 22
Th. 11, 26, 1
(13)
Nov.
(8)
eiemplo Theodoro
ins.
(2) Orientis
11, 69,
20, 6
(4) quod iam Nov.
anniversarie libri
(6) sic dett. cum Nov.,
(3)
si
legi
Bacrisve
XXX
4 Imp. lustinianus A. luliano pp. Nemo

discussor fiat nisi iussu principali, qui specialiter discussoris appellatione utatur: neque iussu
praefectorum vel atspositione alius cuiuslibet
iudi-
provinciis discussor fiat vel operum publivel pecuniarum ad sitoniam vet portus pertinentium vel earum quae in aquaeductus publicos
civitatum vel in muros aedificandos vias sternendas
cii
corum
pontes aageresque extruendos eocpenduntur, ne in

eas ûidem quae ad balnea aliove quo modo ad
pubhcam curam
pertinent, nisi principalis iussus

1
intercedat.
Nam ipse imperator, sive ex publico
pecunias ad muros extruendos vel ad aliua quodlibet opus miserit sive ab alio pecunias civitatibus
scu semel seu perpetua pensione relictas invenerit,
IL
Sandvrjs dêiav
Si xai o Xoyo&irrjs nefinofievos inirQaneirj not^'

aat dfieQtfiviav roTs oq&ws SeSanavrjxoatv rd
XQTjftara xai fterd rrjs rcov Xoycov iQsvvrjs ffx&Tj'
rat avrcov dfieQtfiviav roTs oq&cos
SeSanavrjxO'
atv, ârco xai avrrj xvoia, cos firjrs d^sias afts-
AAA. ad Arthemiujn vicarium Hispaniarum.
(l)
rm
re yevofiivTjS oq&cos
avrov roTs SeSanavrjxoaiv dfieQtfiviav xai firjxirt Sevripav Z^rjrrjatv avrovs vno'
**JElt
fiiveiv w xXrjQOvofiovS avrdiv rj SiaSoxovs.
XXX.
DE DISCUSSORIBUS.
1
cp
yevia&ai naQ
ro Xotnov firjrs sriQas dacpaXeiat

rov SanavTjaavra rj rovs xXrjQOvofiovs avrov iq
StaSoxovs, dXX^ aQxeTa&at rfj rov Xoyo&irov aaâ'
'
Se xai Sandvas SiSovat
3(1) Xeict.
ÊnayyiXXsrat
roTs Xoyo&irats rj Stdra^ts, icp* c^ re d^rjfiloos
4 (2) avrovs notsTa&cu rrjv Xoyod^saiav, 'O Si oTxo&sv
Qtftvias SsTa&at
Th. 11, 26, 2: iunge 2, 14, 1 et

inscriptionem restituimus ex
1, 4, 26, quae multis h. c. capitibus gemina est, plerarestique tamen adeo contraxit, ut praestet indicem
56, 10, 2
quae
ibi
tuere:
(14)
laudantur
iunge 3,
1. 2
tinentur, ea
(17)
inayyeXiro)
2,
==
4.
1, 4,
12, 63, 2
opus metiri
(16)
26 ;>r. 1
ampliora redeunt
quandocumque
et
(15)
=*
(18)
in 9
quae
(19) sic
56, 10, 6
2 con-
Fabrotus,
ei videbitur, discussorem mittet, quem

et exactas rationes conficere et ad
eius celsitudinem referre oportet, ut ab hac recte

factis depensis sacra securitas eis qui impenderint
praebeatur neque ipsi vel heredes eo?'um vel succesSi vero
2 sores alteram disquisitionem subeant.
ipse discussor qui mittitur eis qui pecunias recte
iussus erit et ratioaependerint securitatem facere
nihus examinatis earum securitatem recte depensis
haec quoque valeat, ut neque sacra insuper iussione neque alia cautione ei qui impenderit
vel heredibus eius vel successoribus opus sit, sed
praestiterit,
3 discussoris cautio sufficiat. Etiam sumptus discussoribus constitutio pollicetur, ut sine damno dis4
cussionem
conficiant.
Qui
autem
52
ex propriis
1
X
SanavdJv ^ neî
^ya
rê
nbXem
^ neoi aXXijv
vnoKela&co Xoyo&eal^
KOiviOfskf] x^^^'^^ fiT^Ssvi
avrde firjre xXrjQOvofios firjxe SiaSoxoe avfirjre
olov
Tov, /iiTjSi ^ni^TjT^cei Siifioalcnv XoyiCfiMV,
tcHv Xeyofievcov aya)yiX(OV rJTOi
Tove
naânofcnixiSv tj tcov Sanavoifievcov neqi
t6)v SicoyfirjTtxcov
Sr]fioacove ovove rj' otfjXcirae r}
xai Tcov aXXtov, a yevixio ovofiaxi, xaXeiTai 80l^Mr/Seie oi rcov aqxovrcov nsfintrco
ini
DE DISCUSSORIBUS
410
30
xeQSoJV
xard xaiQOv fiaaiXeT, ware nefKpd^/jvai rtva xard

XcoQav rbv bcpeiXovTa notvrjv eianQaât rbv intEt Si xai rte aQxcov
10 (6) x^^ôvvrd Tt dnatrr]aat.
Tov naQovra vofiov ;^ft>^ta -dêias iyyQatpov
xeXevaecos nQos avrbv nsfinofttvrjs dnoarsiXr] Xoyo&errjv ini oiovSrjnore rcbv eiQijfievcov, ert avrbs fiiv b aQxcov eixoat ^jovfftoi; XirQas nQoartfiov vnoarrjaerat, t] Si rdîs avrov nsvre xai
fjtercd
rj
5(3)lemnia.
11 (7) Se'xa.
'^Mr]Te nQOtpdaei dvaxadâQaecoe bxercbv

Tcbv nQOS roTe reixsaiv oixoSofir]ftdrcop xai rrjs
avTcbv xaraXvaecos , rj rcbv iv raTs Sr,iioaiais
aroaTs yevofiivcov rcbv xaXovfievcov nQoSovXeicov
xai iQetnicov, f} rcbv iv raTs fteaoarvXois rrjs nb-
aXXa ava^psQerco nqbe âai,Xea, icp

re naQ^ avrov nefinea&ai rov ini rovrots
cp
evos oôXov 6(pelXovra
Xoyod^drrjv, fiTjSi axQis
xai rols
xsQSavat, aXXa Tcp re Srjfioaicp Xoyip
''Eav ovv evQcov
Q{i)vnoTeXt'at ^vXarretv ro Sixatov.
i]
XoyodêTTjv,
naQo,
avra xai
7
Xecos oixoSofiovfievcov,
6 Xoyodêrrjs avvar]
x^W^'^"- Srjfioaia
eis rb dêlov oruamentum eiaxofiiarj,
Tiai
eêartv avrcp xad"^ exaarrjv XirQav et vofiiafiara

rcbv
vneQ d^sQansias naQaxaraaxeiv. El Si naQo.
bvrcov iv inaQxiatS rj exbvrcov rj axbvrcov axQtS
evbs ofioXov Xd^T], avrbs fiev rb Xafiâ^bfievov
dnoStSorco, rerQanXdaiov bêiXcov eloxofita&Tivai
roTe Srjuoaiots, xai noivlqs âatXtxrjs netQaa&co
cbs rb orjfibatov nQoSsScoxcbs rj rovs avvreXearde
dStxrjaaS' b Si dvaaxbfievoe naQaaxeiv coS Std
12
TovTO xa&ofioXoycbv vnev&vvov avrbv elvat roTe

Srjfioaiots anatrrj&riaerai ndXtv rd nsQi oacov
^TjTTâiv
Xoyo&eTrjaaai, firjxert SevrtQov evXaôvfievote Xo'

yo&eatov, avrcp rcp Xoyo&srovvrt intTQsncov ToTe
Xoyo&erovfievots noieXv afieQtfiviav , itp^ cp re
Tovs ravrriv Xaft^dvovras firjxert SevreQav fieveiv
Mrjre Se vneQ r^g yevoftevrjs dfie9(6) Xoyo&saiav.
Qtuvias Xaftâverco ri navreXcbs b Xoyodêrrjs,
a/A' idv oXcos intxeiQâr]
Xa^sTv, dSetav ixeTcoaav 01 xryroQes xai noXTrat xai dnco&eTa&at
rbv ix^tâafibv avrov xai Serjasis iniStSbvai rcp
(1)
5 in.
(3)
eianQdêai Cuiacius,
1, 4,
26, 4
(2) 11. 12 in.

cf.
l.
gem.
(4)
t, 4, 26, 8
14 excepto
facultatihus vel in opera civitatis vel in aliam publicam utilitatem impendit, neque ipse neque heres vel
successor eius dtscussioni ulli subiectus sit neque
puhlicarum rationum examini velut de lucris vel iis
quae agogica vel parapompica vocantur vel de

sumptihus in puhlicos mulos vel muliones factis vel
prosecutionum nomine vel de reliquis quae generali
5
denominatione sollemnia vocantur. Nullus praesidum discussorem mittito, sed referto ad imperatorem, ut ah hoc discussor earum rerum mittatur,
quem ne unum quidem oholum lucrari, sed et puhli6 cae rationi et collatorihus ius servare oportet. Si
igitur discussor pecunias jmhlicas, quas apud aliquem invenit, puhlico ornamento intulerit, licet ei
in lihras singulas sex solidos pro ministerio rcti7
nere.
Quod si ah eis qui in provincia sunt sive
sponte sive ah invitis vel unum oholum accipiat,
ipse quidem quod acceperit reddat et quadruplum
psco inferre dehet et poenam ah imperatore imponendam experiatur, quod fiscum prodiderit et collatores iniuria affecerit: ah eo autem
qui dedcrit,
quasi hoc ipso confesso se fisco obnoxium esse, ea
quae puhlicis rationibus inferri oportet et de quihus
8 inquisitionem subiit iterum
exigantur. Atque de
hac sollemnium disquisitione
impcrator, postquam
certior factus est discussionem
confectam esse,
sacram secuntaiem praehct cis qui discussionem instituerunt, ut alte?'am discussionem non vereantur,
mandans ipsi discussori, ut eis qui discussionem
subierunt securitatem praestet, quo qui eam acce9 perunt alteram discussionem non
expectent. Non
autem pro praestita securitate discussor omnino
qmcquam accipiat, sed si quid accipere ausus erit,
possessoribus et civihus liceat eius exsecutionem re-
Tj
dyavaxrr]aeco5 inaxoXovd^rjai^ StoQ&coatS'

rb xai rovs nQoardâvrae aQxovras yevi'
a&ai Tt Totovro eixoat xQ^^^^ôv XirQas nQoartfidadâi xai fieiôva nQoaSoxdv fiaaiXixr]v dyavdxTT]aiv, rds Si netdôftivas avroTs rdêts fierd
rov nQoarifiov rcbv nevre xai Sexa rov xQ^^^fîov
XtTQcbv xai TT]v iv acbfiart rtficoQiav vnofievetv.
Mbvov ydQ eêari rcp âatXeT xai rr]v ini roTe
Totovrots inoyjiav intTQenetv dvSî xa&aQco xai
avv dXrj&eiq xai nQbs (bcpeXeiav rcbv nbXecov rd
Totavra ^t]tovvti xai fir]Siv navreXcbs vniQ av
atXtxT]S
b^psiXovra eiaxofita&rivat rcp

Kai ini ravrTj r^ rcbv soUem8 (5) Syjfioaicp }J)ycp.
nium ^rjrrjaet b fiaatXeis fiav&dvcov rb yevbfievov Xoyodêatov dêiav dfieQifiviav ixridêrat rols
vnifiEtvs
cbs btpstXbvrcov dvarQanr]neQi eixbvcov t} roiovrorQbncov oXcos intvotcbv t] noXtrtxcbv tjjrrjaecov noieia&co rtvde
nQoardêts. Ei Si xai noifiaei, dSsiav ixsrcoactv
01 iv raTs nbXeat rbv ivrev&ev ix^tâofibv dncod^sTadât xai ar]Sefiiav dnbxoiatv notsTv iv raTs
Toiavrats nQa^sat ^, fierd rov xai rovs aQxovras
rcbv inaQxtcbv, ei rovro rb ytvbfievov atconrjaotav,
xai ndaav noXtrtxrjv xai Srjftoaiav ôrj&etav roTe
avroTs vnoxsTa&at inirtfiiois, iôvaiav ixbvrcov
rcbv SovXofievcov Ssrâets intStSbvat âatXeT xai
St avrcov StSdaxeiv rd ytvbfieva, cbs dv ix â-
vai,
nqbs
13
14 (8) rojv
xofitôfiercp.
*IlQovoeircoaav Si ol rcb^
nbXecov narsQes xai oi rcov xrrjrbQcov evvnbXr]nroi^f diare firjSiva noXiTixbv rbnov rj Sr^fibatov
ultimo
(5)
commate integra extare videtur
iv v7toXr]\pet
l.
peilere et preces
eam regionem
in
1,
4,
26.
gem.
offerre, ut
exiaat ab eo
pro tempore imperatori

mittatur qui
poenam
10
Sea si quis
qui aliquid poscere ausus sit.
praeses adversus hanc legem sine sacra iussiojie in
scriptis ad eu?n missa aiscussorem ad quodcumque
eorum quae dicta sunt emittat, adhuc ipse praeses
XX auri lib?-a?'um multam suhibit et officium eius XV.

Non autem
praetextu cloacarum purgandarum

quae muris adposita sunt eorumque demolitionis vel eorum nomine, quae in puhlicis porticibus facta sunt et produlia vocatitur, vel
11
vel aedificiorum
ruinarum vel eorum quae in intercolumniis civitatum extructa sunt, ut demoliantur, vel propter
imagines vel omnino huiusmodi commenta vel puhlicas quaestiones ulla p?'aecepta faciat.
Quae
liceat eis qui tn civttatihus sunt exsecutionem eorum repetlere et minime eiusmodi exactionibus respondere, et praeterea tam rectores
provinciarum, si uhi hoc factwn fuerit silentio id
12
si
faciet,
quam 07nnis civilis et piiblica appaisdem poenis suhiacebimt: licentia data ex qui
volucrit preces imperatori por?igere et in eis guae
facta sunt patefacere , ut ex imperato?ia indtgnatione correctio intercedat: praeterea p?'aesides , qui
auri Itbris multentur
tale aliquid fieri iusseri?it,
praeterierint ,
ritio
XX
maiorem indignationem imperatoris expectent,

officia autem quae eis suhsunt praetcr poenam XV
et
auri lihrarum etiam corporalem castigatioiiem sub13 cant. Nam imperatori soli licet etia?n propter
has causas inspectione?n viro integro mandare, qui
fideliter et ad utililatem civitatum talia perquirat
Cu14 nec tamen pro ea re quicquam accipiat.
rent autem patres civitatum et possessores bonae
opinionis, ne quis locus publicus sivc civitatis vel
DE DKCURIONIBUS
TCQOi xn rei/^rj rj iv rnXs Si^/noaian axoaXi rj

Xarêiats^ rj OTtovSrjTtoxe xei/uevov vtco xiv^vv
aXoyats xare^xeadât, xai /nrj ixSiSoadâi xonov noXtxtxov ;^;w()*s dêiov xvnov. xa yaQ naQ^ avxaJv
ixSiSofieva avaxQanexat xal ^rjfiiovv'
fir] OQ&ias
xat ol iêiXrjcpoxes. 'ÎlQOVoeixataav Si ol avxoi,
15
ojaxe xovs ix xvnov dêiov exovxas vofirjv vSxxos
xovs exeQovs xai xov fiev nXeov
firj nXeovexxeTv
16 (9) xov Si eXaaaov Xafi^dvetv.
"EQyov Si Saxco
xov fieyaXonQeneaxdxov xofiyxos xibv -dêiwv iSf
x(bv xov âaiXecos xai xSv vnrjQexovfiivcov avxco
nuXaxtvcov SteQevvdv xavxn xai nooaayyeXXeiv
xal rr]v xcov inixetfievcov nQoaxifccov eianQa$iv
ij
eXxoat ;^(>v(rt'oi
f
^ idv Qa&vfirjaeiev
XixQas nQoaxtfida&at, xrjv Si rd^tv avrov nivre
xat oexa.
D. VIII k. lui. Chalcedojie Lampadio et Oreste vv. cc.
'
conss.
[a. 530]
noieXa&ai
XXXI.
XXXII (XXXI)/
DE DECURIONIBUS ET riLIIS EORUM ET QUI
DECUKIONES HABENTUR QUIBUS MODIS A FORTUNA CURIAE LIBERENTUR.
1 Impp. Valeiiamis et Gallienus AA. et Valerianus C. Caesoni.
Si, cum te pater decurionem
esse voluisset^ illo in rebus humanis agente honor
tibi iste delatus est, tenentur quidem etiam heredes
eius rei publicae (nam in hac parte vice fideiussoris

pater accipitur), sed non ante nisi tuis rebus excussis.
PP. V k. Dec. Aemiliano et Basso conss.
[a. 259]
2 Exemplum sacrarum lilterarum Diocletiani et

Maximiant AA. Observare magistratus oportebit,
decurionibus soUemniter In curiam convocatis
nominationem ad certa munera faciant eamque statim in notitiam eius qui fuerit nominatus per officialem publicum perferre curent, habituro appellandi, si voluerit, atque agendi facultatem apud praesidem causam suam iure consueto: quem si constiterit nominari minime debuisse, sumptus litis eidem
a nominatore restitui oportebit. Sine die et consule.
Cum decurionatus honorem
3 Idem AA. lulio.
ut
sponte susceperis, albo eiimi,
PP.
dicis, non potes.
et Aristobulo conss.
id.
licet
annosum
te esse
ii
Nov. Diocletiano A.
285]
[a.
Cum
4 Idem AA. Cassiano.
adoptivum filium ex
dignitate decurionis filium effici nulla

dubitatio est, pro atrocibus iniuriis eum, quem ad
vicem naturalis pignoris tibi adscribebas, a praeside provinciae Ulicitis corporis cruciatibus adfici
non oportuit hocque congruenti poena coercebitur.
PP. XII k. Dec. Diocletiano A. ii et Aristobido
conss.
[a. 235]
adoptantis
5 ^'Idem AA. Alexandro. Fihos in potestate papositos ad munera seu honores non posse de-
tris
vocari falso tibi persuasum est.
nationem
(l)
filii
nXareiais
l.
sane
ad nomiob
si
consensum non accommodaveris

gem.
(2)
15
1, 4, 26, 10
(3)
integrum
titulum intercidisse ez numeris titulorum apud Graecos citatis

constat
(4) Cf. Dig. 50, 2
(5) sic edd,, et ins. libri
(6) sic 7,
(7)
habitura 0,
Hadrianopoli
prescriptis
^,
illo
X 3032
411
habituro
Mommsen
proscriptis
(8)
O^:
scribendo Cuiacius ad Dig. 50,
Dec.
(6")
iunge
scr.
perscribendo
2, 10)
(lO)
0, 62, 4
(9) sic 0**,

$cr. (pro-
CC. Mommsen
prope muros
vel iii publicis

porticibus vel plateis
ubiubi situs a quoquam tniuria teneatur, neve
locus publicus siyie sacra forma elocetur.
quae
enim ab eis minus recte elocata sunt, revocantur
vel
15
ei conductores damno afficiuntur.
Idem proex sacra forma in aquae possesspiciant, ne qui
stone sunt, invicem se frauaeniur et alius plus alius
administrationem
ipsius minime conveniri poteris.

PP. VI id.
Maximo ii et Aquilino conss. [a. 286]
6 Idem AA. et CC. Leontio. Expertes litterarum
decurionis munera peragere non prohibent iura.
D. VIII k. Mai. AA. conss.
[a. 293]
7 Idem AA. et CC. Diogeniano. Licet indivisa
bona fratres habent, nihilo minus tamen singuli suo
nomine civilibus tenentur muneribus. PP. iiii id.
Mai. Paulino'' ipsis AA. conss.
[a. 293]
8 Idem^ AA. et CC. Platoniano. Infamia, quae
tibi abominanda est, non etiam amissionis oculorum
casus quaesitum adimit honorem.
D. xvi k. Tebr.^
[a. 294]
9 Idem AA. et CC. Aurelio. In albo decurionum
non
habenti
filios
anteferri
conperscriptis^ patrem
.
stitit.
10 Idem AA.
gesimum annum
et
CC. Aureiio.
Si
patrem tuum
aetatis
[a. 294]
ultra septuaesse praeses
provinciae perspexerit, eum personalium munerum

vacatione perfrui providebit.
[a. 294]
1 1 Idem AA. et CC. Maximo.
Uxorem pro marito
decurione conveniri non posse procul dubio est. [a. 294]
12 Idem AA. et CC. Zotico. Nec infames immunitatem habere, cum hoc privilegii, non notae sit,
D. v k. Dec. AA.^^ conss.
convenit.
[a. 293]
13 Idem AA. et CC Proto. A muneribus decurionatus nec sententia praesidis in perpetuum nec
anni quinquaginta nec podagrae valitudo praestat
excusationem.
14 "/?m?. Constantinus A. ad Euagrium. Nemo
iudex*2 auquem suo arbitrio de curia liberet. nam
si
quis fuerit eiusmodi infortunio depravatus, ut
debeat sublevari, de eius nomine ad nostram scientiara referri oportet, ut certo temporis spatio civilium munerum ei vacatio porrigatur. PP. id. Mart.
Constantino A. iii et Licinio iii conss.
[a. 313]
15 ^^ldem A. ^*Hilariano correctori Lucaniae et
Brittiorum. Universos decuriones voluraus a tabellionum officiis temperare.
D. iii k. Febr.*^ Sabino
Rufino conss.
et
16 ^^ldem
A.
[a.
316]
ad Hilarianum proconsulem Afri-
Si quis decurio vel
cae.
propriae rei
causa vel
rei
publicae cogatur nostrum adire comitatum, is non

ante discedat, quam insinuato iudici desiderio proficiscendi licentiam consequatur.
quod si pro sua
audacia parvi aliquis hanc fecerit iussionem, indignationem competentem '^ sortiatur. PP. vii id. lul. Carthagine Crispo ill et Constantino iii conss. [a. 324]
17 ^'*Idem A. ad Euagrium pp. Qui derelicta
curia miiitaverit, revocetur ad curiam. D. xvi k. lun.
Constantino A. vii et Constantio C. conss. [a. 326]
18 ^^ldem A. Si ad magistratum nominati aufugeet, si pertinaci animo latere potueipsorum bona permittantur, qui praesenti
tempore in locum eorum ad duumviratus munera
vocabuntur, ita ut, si postea reperti fuerint, biennio integro onera duumviratus cogantur agnoscere.
1
Omnes enim, qui obsequia publicorum munerum
decUnare temptaverint, simili condicione teneri oportet.
D. III k. Oct. Serdicae Constantino A. viii et Con-
requirantur
riut,
nis
rint,
stantio iiii conss.
(13)
=
=
ins.
Th.
(U)
Th-
12,
nem cuiquam
12, 1,
tionis
12,
16
miti
1,
Th. 12,
1,
[a.
(12)
praestare
1,
(15) acc.
3:
k.
civilium
curiali
munerum
conetur
iunge 9, 22, 21
Aug.
329]
vacatio-
Th.
Maecilio
-= Th.
(16)
vel
ins.
(14)
ins. 9, 22, 21
(n) indignationem competentem] deportaTh. 12, 1, 13

Th.
exitum Th.
(18)
(19)
16
minus accipiat. Curae autem sit magnifico corerum prtvatarum priricipis et palatinis ei ap-
parentibus naec perquirere et deferre et competentium poenarum exsecutionem instituere' vel si ncglexerit,
multetur.
XX
auri
libris
ipse ,
officium eius
52*
XV
DE DECUE10NIBU8
412
32
19 ^ldem A, ad Lucretium Paternum.
Vacuatis
munerum
civilium nonnullis est

omnes civilibus necessitatibus
vacatio praestita*,
civium vel curiae
adgregentur ita ut nec consensu
immunitas valeat, sed omnes ad
praestita cuiquam
munerum societatem conveniantur. J). viii k. Nov.
Heracleae Constantino A. viii et Consiantio iiii
rescriptis,
per quae
ex inquilinarom nostrae domus matrimonio et patre

decurione non patrum suorum, verum matrum condicionem sequantur.
D. iii id. Oct. Valentiniano
conss.
^
jA^Î^^^Constans AA. oratnt
Constantius et
Constantinae Cirtensium.
Magistratus desertores ad eam gravitas tua faciat necessitatem condicionis urgeri, ut, quascumque pro his expensas
civitas prorogavit, refundere protinus ac repraesentare cogantur. D. xiiii k. Febr. Naisso Acindyno
20 ^lmpp.
civitatis
[a. 340]
Proculo conss.
21 ^ldem AA. Nemesiano comiti. Curiales omnium civitatum nuUam pro re privata nostra debent
oneribus velut
inquietudinem sustinere nec humsmodi
et
extraordinariis occupari,
quoniam
satis est,
si
ciyi-
tatum munera per eos congrue compleantur. D.prid.

id. Aug. Bessae Acindyno et Proculo conss.
[a. 340]
22 ^lmp. lulianus A. luliano comiti Orientis.
Eos indulserunt veteres principes ex materno genere
curialibus Antiochenis adscribi, (juos patris condiV. v k. Sept.
cio^ nullius vindicaret iuri civitatis.
Antiochiae Mamertino et Nevitta conss.
[a. 362]
23 Udem A. luliano comiti Orientis. Providendum est eorum novitati decurionum, qui nuper nomen curiis addiderunt, ne praeteritis debitis susceptorum onerentur; sed conventis propter haec debita,
qui ea praecedentibus delegationibus contraxerunt,

nullam eos molestiam pro sarcina nominationis alienae sustinere patiaris. PP. Beryio k. Nov. Mamertino et Nevitia conss.
[a. 362J
24 ^ldem A. Leontio considari Palaestinae. Si
quis decurio pater sit tredecim liberorum, honoratissimae munerum quieti* donetur.
D. k. Mart.
Antiochiae luliano A. iiii et Sallustio conss. [a. 363]
25 ^^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Byzacenos. Curiales ultra terminos propriae civitatis
non iubeantur a moderatoribus provinciarum sui exhibere praesentiam, nisi publica necessitas exegerit.
J). prid. id. Sept. Aquileiae divo loviano et Varroniano conss.
[a. 364]
26 ^^ldem AA. ad Modestum pp. Quidam ignaviae sectatores desertis civitatum muneribus captant
solitudines ac secreta et specie religionis cum coe1
Hos igitur attibus monazonton congregantur.
que huiusmodi deprehensos erui latebris consulta
'*
"
praeceptione mandamus
atque ad munia
patriarum subeunda revocari, aut pro tenore nostrae sanctio-
rerum carere illecebris, quas per eos

censuimus vindicandas, qui publicarum essent subituri munera functionum.
PP. Beryto k. lan. VaUntiniano et Valente AA. conss.
[a. 373]
27 ^^ldem AA. Mauris Sitifensihus. Privilegio
nis familiarium
riae
se
patemae
decurione nascetur, paternae erit succedaneus functioni.

D. viiii k. Mai. Treviris Valentiniano et
Valente AA. conss.
[a. 368 vel 370]
28 '/rfm AA. ad Volusianum pu. Nullus*'
qualibet praerogativa fultus a debitis muneribus habeatur immunis. D. iiii k. lul. Mediolani Valentiniano et Valente AA. conss.
[a. 365]
29 Idem AA. Germaniano pp. Galliarum. Nati
(l)
12,
(6)
= Th. 12,
1,
29
1,
(4)
(2) praestituta
Th. 12,
dignitas Th.
(7)
Th.
(s)
= Th.
= Th.
= Th.
80
(5) =-= Th. 12,
Th. 12, 1, 54
(8)
1,
1,
51
honoratissima m. quiete Th.

(10)
Th. 12, 1, 63
(11)
(12) atque huiusmodi intra Aegyptum deprehensos erui e latebris c. p.
mandavimus Th.
(13) aic dett. cum Th., munioipia
(14) =. Th. 12, 1, 64: iunge Th. 7, 1, 6
(15) c Th.,
habitus dett., adsuetug
=- Th. 12, l, 67:
(l6)
Th.
iunge
6, 4, 18
(l7) exoeptis palatinia in$. Th.
Th. 12, 1, 7
(iS)
outo(19) Mic dett. cum
12,1, 55
12, 1, 60
(9)
KO
KO
Th.,
[a.
365]
30 Idem AA. ad Mcdesium pp. Procuratores

pubUcae
rei
non
[a. 370371]
Gratianus A. ad Modestum pp.
actionibus publicis dehere uti
venit in
dubium.
31 ^^ldem AA. et
Ex omnibus domibus producti, qui origine sunt curiali, ad subeundam publicorum munerum functionem protrahantur, quippe cum occultatoribus talium
praeter iacturam existimationis etiara rerum discrimen incumbat, si ulterius progressi utilitatem publi'*
cam
et patrociniis postponant.
privatis studiis
id. lul. Ancyrae Gratiano A. ii et Probo
D. III
conss.
[a.
371]
32 ^^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius AAA. ad Neoterium pp.

Fabriceuses ordinibus
restituantur, qui originem curialem et propriae munera declinaverint
civitatis:
reliqui
ne
levi
quidem
D. xvi k. April. Thessaloinquietudine pulsentur.

nicae Gratiano v et Theodosio AA. conss. [a. 380]
33 ^^ldem AAA. Eutropio pp. Omnes iudices
provinciarumque rectores a consuetudine temerariae
usurpationis abstineant sciantque neminem omnino
principalium aut decurionum sub qualibet culpae aut
1
erroris offensa cruciatibus esse subdendum. Quod
forte iudicum in hanc
illiciti fupertinaciam
roris eruperit, quod audeat prmcipalem ac decurionem et suae, si sic dici oportet, curiae senatorem
tormentis^^ subdere, viginti librarum auri illatione
multatus et perpetua infamia inustus nec speciali
quidem rescripto notam eluere mereatur: et officium
quinquaginta librarum auri multam fisco nostro cogetur inferre, quoniam, ut pertinaciae iudicis sui"
si c[uis
liberam eidem contradicendi permittimus

facultatem. D. xii k. Aug. Heracleae Eucherio et
[a. 381]
Syagrio conss.
34 ^*Idem AAA. Floro pp. Si quis procurationem facultatum suarum curiali crediderit esse manresistat,
dandam, totius dignitatis exceptione depulsa gravis1

sima poena plectetur^^. Ille vero, qui immemor
libertatis et generis infamissimam suscipiens vilitatem existimationem suam servili obsecundatione damD. x k. Nov. Constannaverit, tradatur exsilio^".
tinopoli Antonio et Syagrio conss.
[a. 382]
35 ^''Idem AAA. Postumiano pp. In filiis decurionum*'' retinendis priorum praeceptorum decreta
1
subKmitas tua custodiat. Eos quoque, qui adobtentu curialia onera declinant, agere
universa compellat, quae et si necessitas non exigit,
2
tamen patria non remittit. Ipsos quin etiam
filios magistrorum, qui ex curiali stirpe descendunt,
simili modo obnoxios esse decernat.
D. viii id.
vocationis
Constantinopoli Merohaude ii et Saturnino
April.
conss.
**
non vindicet, quem avitus

cunexus adstringit. quod si miiitari avo et
patre
militiae
Valente AA. conss.
et
[a.
36 **IdemAAA. ad Basilium comitem s.

^"
l.
383]
Exemplo
senatorii ordinis patris originem

unusquisque sequatur, nec valeant specialiter delata rescripta, si quis
se matris origine defendens'* a maiore curia ad minorem transferri fortasse promeruerit: neque ulla pro
more provinciae referri sinatur exceptio. D. xvi k. lul.
Eomae^* Merobaude il et Saturmno conss. [a. 383]
37 ^^ldem AAA. Postumiano m?. Quotienscumque 86 ez rescriptis nostris aliquid impetrasse contendent ii, quos obnoxios curiae vel origo fecerit
diis
(21)
KO
batarum
12,
1,
eius,
(25)
= Th. 12,
rionum om. Th.
1,
poena plectetur] patrimonium
grav.
proscriptio fiscalis inuainc >wmodo subiugetur Th.

(28) decuiunye Th. 9, 42, 10
curiali,
(2G) deportationis
(27)
(32)
i,
quod crediderat
dat Th.
nioepa
Th. 12, l, 81 : iunge Th. 12, 1, 82

85: iunqe Th. 12, 1, 86
(22) plum= Th.
ictibus Th.
(23) sui om. Th.
(24)
(20)
Th. 12,
tn.
1,
98:
(29)
Th.
(31) iV
Veronae GothofreJiif,
102: iunge Th. 7,
2,
Th
dett.
cf.
12,
1,
101
(so)
cum Th., defeusa
1, 16,
(38)
mu-
KO
Th. 12,
DB DECURIONIBUS
Tel latum inter partes iudicium designaverit, nullam

prorsus spem curias declinandi ex colore sacrae iusBionis accipiant.
D. xiiii k. Aug, Constantinopoli
Merohaude ii et Saturnino conss.
[a. 383]
38 ^ldem AAA. ad Cynegium
Ne quis offipp.
cialium poenae specie atque aestimatione curiae dedatur, nisi si quis forte curiam diffugiens ob hoc
coeperit militare, ne ingenitis fungatur officiis.
1
Omnes itaque omnino iudices tuae censurae subditos admonebis, ne quis eorum* aestimet curiae
loco supplicii quemquam deputandum, cum utique
unumquem(|ue criminosum non dignitas debeat, sed
D. viii id. Nov. Constantinopoli
poena comitari.
liicomere et Clearcho conss.
[a. 384]
39 ^ldem
et
Arcadius AAAA.* ad Eusignium pp.
Curiales, ûi sese privilegio domus nostrae defendi

posse crediderint, aa curiam retrabantur et propriis
functionibus mancipentur et publica damna sarciant.
D. VIII k. lan. Honorio np. et Euodio conss. [a. 386]
40 ^ldem AAA. Cynegto pp. Quilibet principa-
lium vel decurionum vel decoctor pecuniae publicae

vel fraudulentus in adscriptionibus illicitis vel immoderatus iu exactione fuerit inventus, iuxta pristinam
cousuetudinem non solum a vobis, quibus propter
loci dignitatem
rerum summa commissa
est,
verum
a iudicibus ordinariis plumbatarum ictibus subiciatur.

D. die k.^ April. Constantijiopoli Valentiniano
A. III et Eutropio conss.
41 "^ldem AAA. Cynegio pp.
387]
[a,
Decurio fortunam
quam nascendo meruit suffragiis atque ambitione
non mutet: et si vacare per senectutem ôtuerit,
quae per plurimus cito defipropter ordinationem
niri solet, curiam non relinquat.
D. prid. non. lul.
Constantinopoli Valentiniano A. iii et Eutropio
,
conss.
387]
[a.
42 ^lmppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA.

Ahundantio comiti et magistro utriusque militiae.
Militaribus viris nihil sit commune cum curiis: nihil

sibi licitum sciant, quod suae non subiectum est
potestati: nuUum iuiuria,
gravi pulsatione tribunus,
nuUum
dux
verbere,
ille
nuUum
an comes
sit,
curialem principalemve contingat.
Si quis postet inconsiderato ausu ullum ex prinviris usurpata attrectaverit iniuria, sciat
hac temerario
cipaKbus
decem auri libris esse multaudum.

Aug, Constantinopoli Arcadio A. ii
se
k.
D. prid.
Rufino
et
conss.
392]
[a.
43 ^ldem AAA. Rufino pp.
Omnes, qui
curiali
obstricti sanguine diversis se officiorum privilegiis

et actuum praeiudiciis adgregarunt, reddendos mu-
non ambiges. '"sed nec rescripta aut adnotationes ad munerum fugam prodesse permittimus.
D. prid. id. April. Constantinopoli Theodosio A. iii
et Ahundantio conss.
[a. 393]
nii3 esse
44 ^^ldem AAA. Rufino pp. NuUus solius " materni sanguinis vinculis illigetur, quia mulierum infirmitas numquam huiusmodi functionibus reddit ob-
noxios, a quibus ipsa habetur immunis. D. v id.

Aug. Constantinopoli Theodosio A. iii et Ahundantio conss.
[a. 393]
et Honorius AA. Ennodio
Nominationum forma vacillare
45 ^Hmpp. Aixadius
proconsuli Africae,
=- Th.
(l)
12,
1,
114
= Th.
(2) eorum om. Th.

(3)
I, 108
(4) scribi debuit imppp. Valentinianus
12,
dosius et Arcadiua
AAA.,
Theo-
11,62,7. 12, 2i,i

116
(6) d. vi
Th.
k. Th. 12, 1, 116
Th.
118
12, 1,
(8)
(7)
Th. 12, 1, 134: iunge 10, 19,5
(lO) sed
12, 1, 128
(9)
Th.
(u)
permittimus ex Th. 12, 1, 137 addita sunt
Th.
(18)
12, 1, 137: iunge 9, 7, 1
(12) solis Th.
(14) continentur Th.
(15) c. 46
12, 1, 142: iunge 7, 62, 27
quamvis magia ad Th. 12, 1, 140 accedat, tamen et hanc
et c. 148 exscripsisse lustinianos ex ordine constitutionum
(17) ne
(16) curiales om. Th. utroque loco
colligitur
tales forte libri cum Th. 12, 1, 140, nec huiusmodi Th.
12, 1, 148
(19) subscrip(18) debitas Th. 12, l, 148
tionem cum Cui. ex Th. 12, I, 148 propter temporis ordi-
(5)
Th. 12,
I,
117:
413
c/.
11, 59,
iunge Th. 12,
7.
1,
=
=
=
32
non debet, si omnes qui albo curiae detinentur'*

adesse non possunt, ne paucorum absentia sive necessaria sive fortuita debilitet, quod a maiore parte
ordinis salubriter fuerit constitutum, cum duae partes ordinis in urbe positae totius curiae instar exhibeant. D. xvii k. lun. Mediolani Ohjhrio et Pro-
bino conss.
[a.
46 ^^ldem AA. Theodoro pp.

munera
triae
dignissimi
*"
395]
Ad subeunda
et" meritis
et
pa-
facultatibua
'"^
nominentur, qui
eligantur, ne tales forte
functiones publicas" implere non possint. D. iiil
k. Oct. Mediolani Olyhrio et Prohino conss.'^^ [a. 395]
47 ^^ldem AA. Caesario pp. Curiales, qui honorariam adepti sunt comitivam, formidare debent
eos, quorum sunt moderationi commissi, nec se
existimare ideo meruisse dignitatem, ut iudicum praecuriales
1
cepta despiciant. Quod si in eadem culpa perseverent, quinque librarum auri multae obnoxius
subiugetur, honore quoque quem prodidit spoliandus.
D. iiii k. lan. Constantinopoli Olyhrio et Prohino
conss.
[a. 395]
48 ^Îde?n AA. Florentino pu. In successione
curialium decemimus, ut, etiam si patres decesserint", teneatur agnatio. D. xii k. lan. Mediolani
Caesario et Attico conss.
[a. 397]
49 ^^ldem AA. Theodoro pp.
Omnes, qui quo-
libet curiae iure debentur,
cuiuscumque superstitionis
sint, ad implenda munia teneantur. D. id. Fehr. Mediolani Honorio A. iiii et Eutychiano conss. [a. 398]
50 ^^ldem AA. Eutychiano pp. Omnes omnino
curiales in originalibus ac debitis perpetuo curiis
perseverent, et qui ex his ad provinciarum regimen
atque administrationem qualibet fraude atque ambitione pervenerint, sciant se non solum in sua curia
remansuros, sed etiam cunctis rursus ab exordio
muneribus servituros ^^. D. viii k. Nov. Constantinopoli Honorio A. iiii et Eutychiano conss. [a. 398]
51 ^^ldem AA. Messalae pp. Quamvis provisum
fuerat congruae emendationis occursu, quemadmodum
curiales militiae nomine et honore suspenso officiis
redderentur, tamen quia hoc callido consilio reppererunt, ut evitatis provinciae suae finibus, tamquam
his eorum tantum interdictus fuisset accessus, peregrinos expeterent commeatus, ne diutius in perniciem curiarum latitandi spes et solacium eos impu-
exacuat, horum cupiditatibus obviamus, ut

ex eorum bonis, qui se vel prosecutioni '' vel muniis
civitatum interdictae dudum ambitione militiae vel
nitatis
fraude subtrahere conati fuerint*^ curiis

deseruerant consulatur.
Itaque si vocati
edictis Intra anni metas (ii tamen, qui manifestis
curiae nexibus illigantur) latere potius quam redire
maluerint^, sciant post emensum annum^" interpellatis provinciarum moderatoribus ex facultatibus
suis curiis quas destituerunt consulendum.
neque
enim de immaturo praeiudicio temporis possunt breD. xvii^^ k. Sept. Tneodoro vc.
vitatem causari.
qualibet
1
quas
cons.
[a.
399]
52 ^^ldem AA. Prohino proconsuli Africae.
Quis
tam inveniri iniquus arbiter rerum potest, qui in
urbibus magnifico statu praeditis ac votiva curialium numerositate locupletibus ad iterationem quem-
Th.
Th. 12, 1, 150
(2l)
(20)
(22) paiunge 3, 23, 1 Th. 6, 2, 15. 12, 1, 153...155
Th. 12, 1, 157: iunge
tres haeo fugerint Th.
(23)
Th. 12, 1, 159
Th. 12, 1, 158
(25) sciant
(24)
se eo quem meruerant honore privandos et non solum
ad curiam velut manu mox iniecta revocandos et cunctis
rursus ab ex. mun. servituros, verum etiam media paTh, 12, 1, 161:
trimonii parte multandos Th.
(26)
nem
restituiinus
8, 7, 19:
4, 44, 17. 9, 41, 17. 10, 32, 51

(28) subtraxerint Th.
Th., persecutioni libri
iunge
1,
54, 6.
(27) sic
neo
qui ad vicem eorum munera patriae post
emensum annum, ut ordinis ratio postularit, exsolvant
annum om. 7%., c/. not. 29
ins. Th.
(30) post em.
Th. 12, B, 3: c. 52
(32)
(31) XII leges iungendae
STiffecerint,
collocari debuit ante
c.
47
(29)
traiisacti oneris compellat, ut, cum alii

initiati curiae sacris fuerint, alios
Miam
dum paene
tinuatio
et
k.
XVI
repetitae saepe
April. Mediotani
neccon-
adticiant?
Attico
functiones
Caesario
et
[^-
conss.
53 */wm>. Honorius
et
3^?3
Theodosius AA. Euchario
non
liceat
proconsufi Africae. Puuravirum impune

extoUere potestatem fascium extra metas territorii
D. vi id. Mart. Ravennae Hopropriae civitatis.
[a. 412]
norio viiii et Theodosio v AA. conss.
54 "^ldem AA. Palladio yi^. Generali lege sancimus, ut, si quis suum decurionem curiae" vindicare
manus
praesidis^ desit copia, eundem
concessa sciat ad examen cognitoris resultantem esse deducendum, ita ut moderator proulla
vinciae, si quaestio fortasse fiducia defensionis
causam originis
geueratur, nisi intra tres menses
convictum
competenti disceptatione cognoverit atque
cum poena restituerit debitis muneribus vel liberum
ab inquietudine pronuntiaverit ^ decem librarum auri
multam cogatur exsolvere, eius etiam ofticium pari
damni inrogatione teneatur. B. v non. Mai. Ravennae Theodosio A. vii et Palladio conss. [a. 416]
si
maluerit,
iuiectione
Isi''Impp. Theodosius et Valentiiiianus AA.

Bi quis decurio aut subiectus curiae ausus
fuerit ullam adfectare militiam, nulla praescriptione
55
doro pp.
temporis
sed
muniatur,
ad condicionem propriam
retrahatur, ne ipse vel eius liberi post talem ipsius

statum procreati quod patriae debetur valeant decliD. iii non. April. Constantinopoli Isidoro
uare.
et Senatore conss.
[a. 436]
56 ^ldem AA. Isidoro pp. Alexandrinis principalibus, etsi advocatione fungantur, nihilo minus pe^
incumbat, nec cura publica nisi in sua
regrinationi
1
tantum civitate committatur. Et primus curiae,
cum muneribus universis expletis ad summum pervenerit gradum, comitivae primi ordinis fruatur post
biennium*'' dignitate praestita^', in curialibus" tamen permaneat.
D. prid. non. lun. Constantinopoli

Isidoro et Setiatore conss.
[a. 436]
57 Ûdem AA. Isidoro pp. Quinque summates '*
ordinis Alexandrini corporalibus iniuriis immunes
esse censemus, ut voce libera commoditates patriae
cum possint, si quid egerint criminose,

pecuniariis coerceri dispendiis. aestimabuntur autem
praesente curia viri spectabilis Augustalis iudicio.
D. prid. non. lun. Constantinopoli Isidoro et Sedefendant,
natore
cotiss.
58 ^^ldemAA.Isidoropp.
nos in Alexaudrina civitate
[a. 436]
qui triginta an
civilibus inhaeserit mu-
Eum,
neribus, corporalibus muniis, non pecuniariis excusari convenit: habita consideratione videlicet meritorum, ut hoc bene cogniti privilegium consequantur
nec eo passim fruantur indigni. D. prid. non. lun.
Constantinopoli Isidoro et Senatore conss. [a. 436]
59 ^^ldem AA. Isidoro pp. Si quos spontaneos
hypomnematographi munificos suis exhortationibus
ad publicas nominaverint functiones, iubemus non
expectandum esse consensum pro tempore viri spectabilis Augustalis *', qui fit*^ plerumque venalis, sed
utriusque partis sufficere voluntatem, ut incipiat
functio, quam nuUus incusat: tunc ad memoratum
iudicem tam nominati quam etiam creatores consona
1
relatione currente".
Quam si suscipere vel confirmare distulerit, sciat se viginti quinque auri librarum condemnatione plectendum. D. prid. non. Aug.^^
(I)
=-=
Th.
1,
181
12,
12,
1,
174
(4)
(2)
57...69
A.
<.
territorii om.
ouriae om. Th.
(8) vindicaverit Th.

12, 57, 12 Th. 12, 1, 187
c.
DB DECURIONIBUa
414
32
11, 28,
2.
(7)
(8)
= Th.
^ Th.
11, 29,
Th.
(8)
(5)
12,
12,
Th.
iudiois Th.
1,
I,
2%. 11,5, 3
I88: iunge
189: iunge
(9) sic
cum Tk., peregrinationis KO: fuerit peregrinatio

ne (Mommsen)
(lo) frui per quinquennium Th.
(U) nec
dett.
enatoriia minime functionibus obstringatur in$. Th.

Th. 12, l, 190: c/ not. 8
(II) ouria Th.
(is)
(14) sic
KO, summates primi dett., VTimAtoB libri Russardi cum 2%
60 ^^ldem AA. Thomae pp.
Nullus, qui nexu

obnoxius, per substitutam
quamcumque personam curiales impleat functiones,
sed ipse per se debitum patriae munus exsolvat, etsi
spectabili dignitate decoratus sit, nisi hoc ei speciali
1
beneficio sit concessum.
li vero, qui honorario
titulo illustrem dignitatem consecuti sunt, per substitutos periculo suarum facultatum curiae muneribus satisfacere non vetentur. D. v k. Mart. Con[a. 442]
stantinopoli Eudoxio et Dioscoro conss.
61 Imp. Leo A. Viviano pp. Neque Dorotheum
virum illustrem et totam ems substantiam neque
Irenaeum virum spectabilem tribunum et notarium,
etsi ante paternas illustres dignitates natus est, ullam
inquietudinem pro curiali genere et condicione sustinere decernimus liberos quoque eorum, vel qui iam
sunt vel futuri, eorumque posteros, quotienscumque
continuata temporum et successionum perpetuitate
nascentur, a curiali condicione et functionc esse
liberos: lege divae memoriae luliani^^^ quae de materno curialium Antiochenae civitatis genere promulgata est, nihil in persona viri illustris Dorothei
vel viri spectabilis Irenaei vel adversus facultates
eorum vel adversus liberos eorundem, qui iam vel
nati sunt vel postmodum quoquo tempore nascentur,
vel adversus substantias eorum roboris habitura.
1
Circa alias sane universas personas de materno
genere ad memoratae Antiocheuae civitatis tantummodo curiam pertinentes eandem legem praecipimus
obtinere propriam firmitatem.
465]
[ci. 457
62 Idem A. Constantino j^p. Si ille, qui ex filia
decurionis Antiochenae splendidissimae civitatis et
patre, qui nuUiua alterius civitatis muniis debeatur,
procreatus est, sub examine provincialis iudicis vel
sponte confessus vel certe couvictus fuerit, quod ex
filia sit curialis progeuitus et albo decurionum adscriptus fuerit, nullam sibi superesse facultatem
negandae vel evitandae condicionis existimet et curialem^^ non adspernari fortunam avi materni sui
pertemptet nec dubitet se muniis curialibus sub1
iacere.
Quod si quem curia, de qua praesens
sanctio loquitur, natum ex filia curialis minime secundum praestitutam ** ordinationem sibi sociandum
curiae
generis
tenetur
curaverit, prolem
pulsare nullo
eius
modo
penitus
nec enim patimur conventionem eiusmodi

praetermisso filio, quem filia curiaUs ediderat, a nepote vel pronepote vel ulterius iucipere. [a. 457465]
63 Idem A. ad senatum. Docticii viri clarissimi
iuvenis fortuna super curiali condicione nullo modo
^*
nec facultatibus eius, sed eo, qui huiusinquietauda
poterit:
modi conamen
inierit,
sacrilegii
poenam
luituro
om-
qui post peractam illustrem administrationem

vel adhuc in ea posito patri suo gignuntur, a curialium intentione defendantur una cum paternis
nes,
sine
dubio substantiis, quas
curiali
nexu
liberas esse
nemo
cum persona
patris
dissimulet.
A. Sehasiiano pp.
Neminem ex
obnoxii curiae constituti ab initio felicissimi
nostrae pietatis imperii comitum privatarum nostrae
vel Augustae partis, seu comitis^^ largitionura vel
comitis^' domesticorum , (juaestoris^^ vel magistii
officiorum ad actum administrationis gerendum provecti sunt vel in posterum provehentur, ob hoc curialium munerum laqueos volumus evitare: sed obli-
64 Imp. Zeno
his, qui
gatos cum liberis suis quandocumque progenitis et

administrationem depositam
facultatibus suis
post
curiae commoditatibus inservire, nisi forte aliis pri-
Th. 12, 1, 191: cf. not. 8

(16)
(16)
(17) Augustalis iubemus non
c/. not. 8
consensum Th.
(18)
fit
dett.
cum Th.,
Th.
12,
1,
expectaudum
sit
KO
(19)
191:
esse
idem
Th.: fuerit ourrent (Gothofredua)

(20) lun. leges iun1, 3, 21
(21) l
cf.Th.\2, 1, 187 (22) c. 22 h. t.
(25) iuve(23) sic K, curialis
(24) sic 0, praestitam
nis fortuna
inquictanda dett., iuvcnis iubemus for-
gendae
tunam
iuquietandam K, iubemus fortunam

(26) <ic dett.f
quietandaro
(27)
oomitum
A',
oomites
...
in-
oomitum KO. oomites

(iS) quaestorcs K^Ô
atii
DE DECURIONIBDS
super hoc legibus cognitis muniantur. nam

universa legitima vel ex constitutionibus data
privilegia integra volumus illibataque observari. Ne
tamen indulti honoris inane nomen retinere videantur, 'dignitatum titulis potiantur, per substitutos
suarum periculo facultatum curialibus muneribus
vilegiis
alia
'
respondentes
habeant integra illibataque privilegia
Eos vero, qui veP praefatas dignitates ante initium nostri imperii consecuti sunt, cum
facultatibus suis et post eam dignitatem progenitis
filiis
a curialibus nexibus vel onere^ decernimus
2
415
dignitatis.
Hos autem, qui quocumque tempore

liberari.
patricii vel consules aut consulares facti sunt aut
in posterum fuerint, aut magistri militum vel praefecti praetorio Orientis vel lllyrici vel urbis administrationem in actu positi quaiidoque gesserunt aut
3
postea gesserint, omnimodo cum facultatibus suis et

post eam dignitatem progenitis filiis a curiarum
nexibus vel ouere decernimus liberari.
65 ^['O avrds fiaatXevs.]
66 (65) Imp. Anastashis A. Polycarpo pp. Divae
memoriae Zenonis sacratissimam constitutionem", quae
de curialibus post certas excelsas administrationea
seu dignitates condicionis nexu liberandis lata est,
hac tantummodo parte duximus corrigendam, qua

cavetur eos etiam, qui ante eandem constitutionem,
ab initio tamen eiusdem divae recordationis Zenonis imperii, comitis privatarum nostrae vel piissimae
Augustae partis, seu comitis largitionum vel comitis
domesticorum, quaestoris aut magistri officiorum licet
ad actum administrationis gerendura provecti sunt,
minime curialium munerum laqueos ob hoc evitare,
sed obligatos cum liberis suis quandocumque progenitis et facultatibus suis post administrationem depositam curiae commoditatibus inservire, nisi forte
aliis privilegiis super hoc legibus cognitis muniantur.
1
His eteuim, qui memoratas administrationes vel
unam ex his peregerunt, nec non liberis et rebus
eorum beneficium, quod ante per illustrem administrationem peractam eis adquisitum est, intactum
illibatumque iubemus servari, ut relaxatione cqndicionis et munerum curialium per anteriores principales dispositiones sibi concessa tam ipsi quam
liberi eorum post huiusmodi administrationem adepin
tam procreati una cum
propriis substantiis potiantur, etsi contigit eos post divae memoriae Zenonis
constitutionem sive per se sive per substitutos suos
curiae competentia munera subisse: eadem videlicet
constitutione divae memoriae Zenonis ex die quo
promulgata est suas vires obtinente, cum conveniat
leges futuris regulas imponere, nou praeteritis calumnias excitare.
[a. 497499]
67 (66) Imp. Iiistinianus A. Deynostheni pp. Curialibus consortiis consulentes censemus, ut nemo
sibi blandiatur et non certis modis sese liberum esse
existimet, sed pro nostra forma tantummodo sciat
posse libertatem sibi curialis competere condicionis:

omnibus anterioribus modis, quos non comprehendit
l
praesens sanctio, ex praeseuti die antiquandis. Si
3234
rioribus filiis in condicione pristina remansuris.

2 Tam praefecturae quaestoris quam viri eloquentissimi fisci patroni^ tam
ijraefecturae, quae Orientalibus et Illyricianis praesidet sedibus, quam urbicariae nexibus curiae liberantur, cum ad fisci patronatum pervenerint, una cum substantiis et liberis
suis, quos vel ante habuerint vel postquam ad eun3
dem gradum provecti sunt. Viri etiam clarissimi
principes agentium in rebus curiae libertatem ex
antiquis legibus consecuti sunt, et viri spectabiles
proximi sacri scrinii memoriae et sacrarum epistularum nec non sacri scrinii libeilorum sacrarumque
cognitionum et dispositionum cum substantiis suis
et liberis, quos post emensa stipendia susceperant.
4 Hoc etiam nos corroborantes intuitu laborura,
quos multos longo prolixoque terapore pertulerunt,
intactum illibatumque conservaraus, ut ii omnes fortuna curiali liberentur cum sua substantia suaque
5
subole secundum ea quae praediximus. Ex aevo
autem sequente progenitos antea nullius futuri fisci
patroni liberos concedimus liberandos, ut ne, quod
summis apicibus dignitatum non est concessum, hoc
alii sibi audeant vindicare: sed progeniti fiiii ante,
quam ad fisci patronatura pervenerint, in condicione
fi
(2)
pristina remaneant. Aliis autem modis, quam
sive legibus
his,
quos singillatim enumeravimus
antiquis comprehensi sunt (qualis erat is, quem ex
tribus maribus concessum ante fuerat patri maximo
,
senatui sociare
sive
'")
comprehensi anterioribus
sci-
non fuerant, liberationem competere cuidam curialis fortunae nullo patimur modo: sed sive pragtis
matica sanctio super hoc processit sive sententia

sive alius quicumque
eminentissimae praefecturae
modus excogitatus est, omnia ea penitus vacuari et
pro infectis haberi, et curialia corpora suis reddi
,
eorum subiacere nuUa excusatione eis penitus competente.

[a. 529]
68 ^'['O avxos âaiXevs.]
civitatibus et substantias
XXXIII (XXXII).
LIBERTUS AUT SERVUS AD DECURIONATUM
SI
ADSPIRAVERIT.
1 Impp. Diocletianns et Maximianus AA. SaturSi libertus vel ius aureorum anulorum adepnino.
tus non est vel natalibus suis non restitutus, praeses
provinciae non tantum curiae participare non permittet, sed iuxta legis severitatem congruenti poena
ulciscetur.
2 Idem AA. Orcinae. Praesea provinciae, si eum

qui aedilitate fungitur servum tuum esse cognoverit,
si quidem non ignarum condicionis suae ad aediliob violatam servili
macula curiae dignitatem congruenti poena adficiet:
si vero, cum opinione publica mater eius pro libera
haberetur, ex decurione procreatus ad capessendum
honorem errore lapsua processit, dominio tuo eum
tatem adspirasse perspexerit,
subiugabit.
summum
patriciatus honorem fuerit

igitur vel
consecutus, sive infulis consulatus honorarii aut ordinarii fuerit ampliatus, ut vel consul vel consularis
efficiatur, seu praefectorum praetorio infulas sus-
quis
XXXIIII (XXXIII).
DE PRAEDIIS CURIALIUM SINE DECRETO NON
ceperit gubernandas, vel urbicariam (in ipso tamen

actu) meruerif praefecturam, nec non magistri miUtum officium gerendum susceperit, is gaudeat se
huiusmodi condicionis esse exsortem et liberum cum
suis facultatibus suaque posteritate, quam postquam
meruit dignitatem vel actum gessit^ ediderit, ante-
Si quis decurionum vel rustica

urbana*' venditor necessitate coactus
addicit, interpellet iudicem competentem omnesque
(2) et ins. Hal. male, cum voc. poa ne: tantum post dignitatem supplet
Mommsen
(4) honore IC^fO
(3) vel del Cuiacius
constitutio
(6) c. 64 h. t.
(6) secundum libros excidit Graeca
(9) sed et viri
(8) gesserit lihri
(7) meruit libri
ex antiquis legibus er 4 hoo etiam nos corroborantca

.
conservamus) quarum legum non videtur extare nisi
(10) Th
Nov. Theod. 10, 1 pr., cf. supra 2, 7, 8
libros excidit Graeca con12, I, 132
(11 ) secundum
Th,
stitutio: fortasse 1, 3, 52, 1 repetita erat
(12)
(l)
honores
libri
tiantur pendeat
eloquentissimi fori patroni {deletis

storis quam) proponit Cuiacius:
tam praefecturae quae-
sed desideratur etiam

anteriorum legum quae koc introduxerunt mentio (cf. 3
ALIENANDIS.
1
^^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius
AAA. Cynegio pp.
praedia
vel
12, 3, l: iunge
ins.
Th.
10, 72, 9
(13)
vel quaelibet
mancipia
et
quibus strangulatur exponat

distrahendae possessionis facultatem acalienationis necessitatem probaverit. infirma
cauaas
singillatim
demum
ita
cipiat, si
erit venditio,
si haec fuerit forma neglecta'.

enim fiet, ut nec immoderatus venditor nec
inveniatur inemptor, cuiuscumque sit condicionis^
iustus.
denique nihil erit postmodum, quo venditor
vel circumventum se insidiis vel oppressum potentia
sub fide
comparatoris queri debeat, quandoquidem
actorum et de necessitate distrahentis et de volun-
enim
Ita
tate patuerit comparantis.

2
Quod si quis contra
vetitum occultis molitionibus per suppositas fraude
tamen decurio distrapersonas cuiuslibet loci, quem
comparator extiterit, sciat se pretio quod dedit

esse privandum et locum quem comparavit cum frucD. vi/i* k. Dec. Contibus esse restituendum ^.
hat,
et Euodio conss.
[a. 386]
2 Hmpp. Tlieodosius et Valentinianus AA. FioNec venditio rei hereditariae curiae adrentio pp.
solverit libequisitae aut debitoris hereditarii qui
ratio aliter admittenda est, nisi apud acta totius
vel maioris partis ordinis intercedente decreto iu-
stantinopoli
Honorio np.
eundi contractus vel dissolvendae obligationis causa

l
probetur. Ita enim id' quod ex ea redigitur ad
praediorum iubemus comparationem expendi, quorum reditus omnes, sicut dictum est, eiusdem curiae publicis muneribus, quae solacio egere constiterit, iustissime servabuntur: ex consensu omnium
et maxime ditiorum, vel idonea fideiussione oblata
conductoribus eligendis. D. v id. lun. Constantifiopoli Felice et Tauro conss.
3 Imp. Zeno A. Sebastiano
[a. 428]
Curiales vendere
quidem res immobiles vel mancipia rustica prohibemus sine interpositione decreti: donationes vero vel
permutationes vel quoslibet alios etiam sine decreto
pennittimus celebrare contractus, quoniam et sacrae
constitutiones, quae super hoc a retro principibus
pjp.
iatae sunt, in plurimis suis partibus de pretio non

redhibendo locutae sunt, ut ex hoc apertissime detur
intellegi solum emptionis decurionibus sine decreto
1
interdictum fuisse contractum. Cum tamen venditione intercedente, ut dictum est, decretum agitur,
nihil eos vel qui ab his comparant dispendium, cuiuscumque jêrsonae vel causae vel theatralis liberalitatis nomine, quod frequenter fieri dicitur, sustinere
decernimus, nec ex tabella decretum recitari, sed
curialium vel maioris partis curiae relatione currente
sine ulla malignitate referentium vel damno contrahentium ad confirmandam emptionem competentis
iudicis proferri sententiam.
4
5
"'[yivron^drcoQ ^lovaxiviavos
'['O avxos fiaatXave]
XXXV
A]
(XXXllII).
QUANDO ET QUIBUS DEBETUR QUARTA PAR8

EX BONIS DECURIONUM ET DE MODO DISTRIBUTIONIS EORUM.
Hmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Florentio pp.
Si decurionum consortio sit alienus
qui
curiali successit, competentis eidem iuris
(sive ex
1
et (ut 27i.) ita demuni ..,

neglecta tx Th. 12, 3, 2
adiecta sunt
(2) cuiuso. sit cond. veniunt ex Th. 12, 3, 2
sic
lustiniani
secundum
Th.
(3)
12, 3, 2: 86 pretio quod
dderit et loco quera comparaverit esse
Th.
(l)
12, S,
ita
(G)
hoc
(4)
enim id
loco
privandum
mi
/T,
excidisse
10, 72, 9
id enim et
libri
rumque scholiis citantur.

quod in Nov. 88 pr.
(5)
in
testantur,
et
ad
c.
iunqe 10, 35,
(7) Graeca quae

NovelUs Novella-
quidem pertinerey
2 e< 87 c. 1 lustinianus se tune curiales donare possent

exceptis donatione
ante nuptias pro
ipsis vel liberis suis facienda vel dote
pro filiahus intra fines praestitutos danda, apparet ex
tndice Novellae Athanasiano
(Heimbach Anecdota I p. 98).
tdem tamen ad c. 5 refert BJS
29, l, 65 {sch. lo): quocum convenit, quod in Nov. 38
pr. 2 ordo c. 4. & inlitse dicity
DE PRAEDIIS CURIALITM
416
35
34.
asse
sive
ex parte
heres
it
bonorumve possessor)
partem quartam iure optimo a curia peti decernimus. D. V id. lun. Constantinopoli Felice et Tauro
conss.
[a.
2 ^ldem AA. Apollonio pp.
428]
Meminimus nuper
emissa lege divali portionem quartam de facultatifati munus implentium, ex qualibet

novissima voluntate vel ab intestato etiam ad quem*
deferancumque praeterquam si ad filios curiales
tur, curiarum deputasse corporibus. sed multi tamquam corrumpendi totius patrimonii occasione captata
uniuscuiusque rei sibi particulam vindicando adeo
bus curialium
totas dilacerant facultates, ut, dum participibus relictarum opum nocere cupiant, sua quoque iura prae1
Quorum nimiam licentiam provida discipitent.
positione frenantes ipsis quidem curialibus occupandi

sua auctoritate res mortui copiam denegamus: neres
autem, ad quem ab intestato vel ex postrema voluntate directis vel fideicommissariis verbis decurrit
hereditas, omne patrimonium quod relictum est in
partes quattuor dividi procuret, ut" rebus totis in
sortltum casumque deductis vel curiae quadrantis
vel heredi vel fideicommissario per universitatem dola drantis electio ex sortis felicitate *'^ contingat. Ita
scilicet et praefati successores et curia promiscui
naturale
rerum dominii liberabuntur incommodo.
quippe vitium est neglegi, quod communiter possidetur, utque se nihil habere, qui non totum habeat,
arbitretur, denique suam quoque partem corrumpi
2 patiatur, dum invidet alienae. Sed ubi quarta
pars bonorum mortui curiae debet offerri, immobiles
quidem res, quae nec latere facile possunt nec quicquam*' si divulgentur officiunt, sub adspectu etiam
curialium aestimari dividique concedimus: mobiles
autem res vel se moventes vel instrumenta, vel si
quid etiam in huiusmodi iure consistat, in medium
proferri divulgarique non patimur, sed iuratis successoribus,
cum apud
se
diligenter
aestimaverint,
quae quantique sint pretii facultates, credi oportere

decernimus. quid enim tam durum tamque inhuma-
num
publicatione pompaque rerum famipaupertatis detegi vilitatem et invidiae

3 patere divitias? In exigendis vero debitis, si pretium, quod pro quarta parte actionum curiae competit, successores praestare noluerint, cautionibus
iurata fide prolatis in medium unusquisque a debitoribus convenientem sibi exigat portionem: eque
diverso aes alienum, si cui defunctus fuerat obligatus, tam idem successores quam curia pro sua sorte
4 restituere compelleutur. Quod si saepe dicti successores sacramentum sibi crediderint excusandum,
tum vero ad similitudinem rerum immohilium diliest,
liarium
quam
et
gentior curialibus omnium rerum indago praebebitur,

scilicet ut universis mortui facultatibus in aperto
**
sub praepropositis vel aestimatio rerum vel divisio
In omnibus autem
5
sentia curialium celebretur.
casibus, ubi quarta pars curiae competit, trangactiones interpositas firmas illibatas^jue manere decerni6
mus. Ad filiorum vero cunalium yel nepotum
ac pronepotum, scilicet decurionum, similitudinem,

ad quos integras opes pervenire censuimus**, filiam
quin etiam neptem proneptemve principali eiusdem
Athanasii numerum confirmat Theodorus
Nov. 87, 3. argumenium c. 5 Athanasius l. c. sic indicat:
Svvaxai Si [6 ôvXbvtt]:] aai ixnoirjasie dxiVTjxov
TioieTa&ai xaxd xrjv Sidaxiîv xrjs e' Siaxdêats xov
avxov fitjSXiov xai xixXov {id est deourio immobilia alie-
verti videtur : sed
nare potest secundum distinctionem quintae constitutionis

eiusdem libri et tituli)
Nov.
(9)
(8) iunge 10,34,2
Theod. 22, 2: iunge 10, 36, 1
(10) curiales om. Nov.
ad
damus
heredi,
(11) denegamus: optionem vero
quem
vel ab intestato vel ... hereditas, utrum aestimationem
quartae partiB curiao velit offerre, an omno patrimonium

in p. qaattuor pro sua voluntate dividere, ut
Nov.
(13) quicquam JVbv.,
(12) condioione Nov.
ouiquam libri
(I4) prout suocessores elegerint ins. Nov.
6
in.
ad
c.
h.
t.
mutaverunt
i
2
a
(15) S
compilatoret
q. r. e.
DE IMPONENDA LUCR. DESCR.
unde pater avus vel proayus oritur, nuptam

vel ab intestato vel ex dispositione ultimae
voluntatis quaesitarum integrum nullaque parte minucivltatis,
rerum
7
tum dominium habere sancimus. Quod si post
parentum obitum inveniantur innuptae vel viduae, in
impuberibus quidem post transactam pubertatem^ in
aliis vero, quae pubertatem excesserint, vel etiam in
viduis post mortem parentis triennium dumtaxat volumus expectari, ut interim quarta portio suspensa
aut apud eam, si in matrimonio curialis eiusdem civitatis fuerit collocata, perpetuo iure permaneat vel,
si intra id temporis alienum eadem curia sortiatur
maritum peuitusve nupta non fuerit, memorata pars
totius substantiae* curiae cum triennii tam urbanorum quam rusticorum praediorum dumtaxat fructibus
addicatur: ita tamen, ut* sacramenti tam de quantiquam de aestimatione rerum mobilium deque
actionibus inferendis excipiendisve, sicut in extraneis
8
personis dictum est, ratio conservetur^. Sed et
si mater mortui vel avia tempore, quo filius neposve
tate
moritur, in coniugio eiusdem civitatis* curialis inventa fuerit, ne ipsas quidem patimur quartae por9 tionis subire iacturam.
Extraneum quin etiam
heredem propinquitatis quidem iure discretum, curiae

tamen eiusdem civitatis obnoxium supra dictae porD. viii id. Mart. Contionis dispendio liberamus.
stantinopoli post consulatum Dioscori et Eudoxii
vv. cc.
443]
3 ^lmp. lustinianus A. Menae pp. Si quis curialibus muniis obnoxius, uno forte vel pluribus filiis
vel filiabus derelictis, filio quidem vel filiis suae substantiae partem minimam dereliquerit, eam tamen,
quae excludere eos de inofficiosi querella potest, aliis
autem suam substantiam dereliquit, ut ex hac patrimonii distributione ad filium quidem vel filios curiales minima pars substantiae remaneat, totum autem
curiale munus masculis immineat, sive filii sive nepotes sint vel pronepotes, curiali tamen condicioni
obnoxii: sancimus huiusmodi iniquitatem resecari et
[a.
non minus quarta portione in masculos posse testatorem transmittere sive unus est filius sive plures,
nulla deminutione ex permixtione sororum eis facienda, ut non solum corporibus, sed etiam substan,
laborantes possint curiales^ habere consortium.

hoc'^ sancimus, si quis curialis filiabus pluribus derelictis ab hac luce fuerit subtractus, quarum
tiis
Ad
417
una curiali eiusdem nupserit civitatis, aliis filiabus,

quae ad huiusmodi vota non migraverint, vel extraneis in reliquam partem heredibus derelictis, non videri curiae ex sententia legis Theodosianae ad Apollonium scriptae ^ satisfieri: sed omnino^ quartam
partem patrimonii curia consequatur, sive uni filiae,
quae curialibus nuptiis copulata sit, deputanda sive
ex aliis heredibus colligenda ^, fiKa procul dubio quae
curiali nupsit immuni ab huiusmodi quartae datione
servanda, cum per maritum eius quantum ad ipsius
personam curiae sit satisfactum: et hoc observari
non solum si ultimo elogio condito testator curialis
decesserit, sed etiam si intestato diem suum obierit.
2
Sed^* si quid minus fuerit vel minime derelictum,
hoc modis omnibus filio curiali vel filiae, quae nupta
est eiusdem civitatis decurioni, ex substantia patris
35.
36
nexibus curialibus ex quacumque vel dignitate vel occasione fuerint absoluti:

in hoc etenim Theodosianae legi apertissime volumus
3 esse derogatum. Et generaliter definimus ex omni
causa neque masculos liberos neque filias copulatas
rienti fuerint derelicti, qui
matrimonio curialis minus quarta parentis substantiae habere, vel non extantibus filiis velfiliabus, sed
aliis heredibus ipsam curiam secundum anteriores leges quartae curialis morientis habere solacium. D. k.
lun. Constantinopoli lustiniano A. ii cons,
[a. 528]
4 "[^0 avxbs fiaadsvs,]
[a. 528531]
5 ^^[0 avrds /SaaiXavS,]
XXXVI (XXXV).
DE IMPONENDA LUCRATIVIS DESCRIPTIONE.
1
^*Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Apol-
lonio pp. Descriptionis onere " siliquarum quattuor,

quas ex*' lucrativis iugationibus tantum, non humanis vel animalium censibus neque mobilibus rebus
iubemus indici, etsi curiales non sint, maiores ac
posteros liberamus, ut, si pater avus vel proavus filio

nepoti pronepotive" vel filiae nepti proneptive (nec
interest, nuptae sint curialibus nec ne) postrema voluntate vel inter vivos etiam donatione quicquam de
suis opibus largiatur, memoratae descriptionis cesset
indictio : eque " diverso ut, si posteriores ^^ ad maiores praedicta sibi consanguinitate devinctos praefatis
titulis suas conferant facultates, nullius accessione
gravaminis huiusmodi liberalitas oneretur: ita enim
necessariis sibi coniunctisque personis sub liberalitatis
1
appellatione debitum naturale persolvitur. Cuius
auctoritatem iuris pariter valere sancimus, et si ab
^"
sibi generis ordine sointestato succedant praefiniti
ciati: ex his enim successionibus maxime debiti po-
tius solutio
quam muneris
oblatio comprobatur, quae
non
largientibus etiam dominis ipsa propinquitatis

2 serie deferuntur. Ceteri vero, licet quadam inter
se cognatione iungantur, numquam tamen curiale
praedium sine praedicto onere lucrabuntur, nisi is
forte, cui lucro res cesserit, eiusdem civitatis ordini
sit obstrictus, qui, licet inter extraneos numeretur,
vacuum tamen ea functione quod datum est consequatur: nam cum personae condicio non mutetur,
3 (1) nec rei quidem statum convenit immutari. Lucrativas vero res eas tantum volumus appellari at-
que praedictae descriptionis gravamen excipere, quae

hereditatis legati fideicommissi iure mortis causa donatione vel cuiuslibet postremae voluntatis arbitrio
4 ad quempiam delabuntur. Inter vivos etiam donatio simplici liberalitate confecta lucrativae merebitur et nomen et sarcinam. si vero vel socer futurus
curiae
nepotis vel pronepotis sponsae adfinitatis coeundae causa donaverit, vel parens etiam filiam neptem
vel proneptem curiali seu extraneo nubentem dotaverit, licet casus eventu res eius cui data est vertatur ad lucrum, nec inter lucrativas numerabitur
nec descriptionis oneri subiacebit. nec enim iuris
optimi est matrimonium, cum tot tantisque suis difficultatibus opprimatur, adventiciis etiam cumulare
Res vero, quae memoratis causis
5 (2)
ponderibus.
lucrativae semel nomen exordiumque sortita est, licet
ab eo qui susceperit ad alterum emptionis vel cuius-
filius
cumque contractus
curialis'2 vel deputari vel adimpleri: nullo obstaculo
opponendo, si secundum praedictam legem

nepos pronepos pater avus proavus curiaK mo-
(l)
totius substantiae om. Nov.
in
offerendis
ins.Nov.
(3)
constitutio
lata
eiusdem
(4)
rebus quartae
(2)
partis
et optionis condicio
eius pretio et
sive
ceteris videlicet, quae super hac re procontinet, firmiter duraturis ins. Nov.
civitatis
om. Nov.
(5)
iunge
5,
27,
8.
9.
(7) adhuo libri

(6) sic K^Ôy curiale A'*
10, 44, 4?'
(lO) de(9) sic Kj omnimodo
(8) c. 2 7 A. <.
(11) sed 0, sed
putandam sire ... colligendam scr.
(12) sic I", modis omnibus ins. KO, deficit /*

secundum lihros Graeca exciderunt. c. 4 citatur in
Theodori Nov. 38, 2. 89, 11, c. 4 vel 5 in eiusdem Nov.
ex argu87, 4, c. 6 in eiusdem Nov. 89, 11. 101, 4. 6.
et
(13)
filii
iure migraverit,
cum
praedicto
mento Nov. 101, 4. 6 colligitur c. 6 agere de filia curialis defunctif guae nupta curiali sine liheris decesserit.
eodem referas constitutionem, quam commetnorat lustinianus in Nov. 38 pr, 3. c. 4 autem nescio an ea sii
constitutiOf
quam
lustinianus
in
8,
1,
52, 1
brevi ante
de quarta patrimonii parte curiae atque fisco debita se

tulisse
dicit, cf. Nov. 38 pr.

2: iunge 10, 35, 2
i.
(14)
f.
= Nov,
Nov., honore
libri
(17) pronepotive Nov.j pro(16) ex om. Nov.
(18) eque Nov.^ equae
nepoti KO, uel pronepoti /
e Kj et de 0, et e 0"
(20) prae(19) posteri Nov.
Theod. 22,
fati
(15) sic
Nov.
53
dubio trausferetur, ut
descriptionis gravamine procul
imputet, qui accepit oneratam, vel,

intereBt consequatur: contraque
ignoraverit, quod
nomen
cuiuslibet contractns exordio lucrativae
vel sciens sibi

si
si
evaserit, etsi postea lucri

cuius ceciderit, sarcinam
Nulla enim in
H
titulo in
doraiuatum
ali-
memoratae descriptionis
huiuscemodi causis contituli

fusiouis iutercedit occasio, si ad primordium
nisi forte res deposterior quoque formetur eventus,
mercimonii iure percurionis, quae ad eum cuiuslibet
eius voluntate vel
venerit, ad alterum fuerit postrema
ab intestato vel inter vivos donatione translata: tunc
enim, quia semel in personam cecidit principalis,
veterum titulorum nequaquam ratione perspecta condicionem et onus merebitur lucrativae. J). vii id.
Mart. ConstantinopoU post consulatum Dioscori ei
effugiet.
Eudoxii
DE PRAEBENDO SALARIO
418
X 3640
vv. cc.
5 '/mp. Constantinus A. ad
PP,
voluntatis, in una originis gratia.

XXXX
viii k. lan.
[a.
325]
(XXXVIIII).^
DE INCOLIS ET UBI QUIS DOMICILIUM HABERE

VIDETUR ET DE HIS QUI STUDIORUM CAUSA
IN ALIA CIVITATE DEOUNT.
442]
incola esses, aliquod
ante,
XXXVII (XXXVI).
DE PRAEBENDO SALARIO.
Non
Imp. Antoninus A. Paulino.
quam ad
alios
munus
tibi obest, si,

modo si
suscepisti,
houores vocareris, domicilium
transtulisti.
1 ^lmp. Constantinus A.* ad Marcellinum comitem Orientis. Nulli salarium tribuatur ex viribus rei
publicae nisi ei, qui iubentibus nobis specialiter fuerit
consecutuB. D. r non. Oct. Constanimopoli Limenio
et Catullino conss.
[a.
349]
XXXVIII (XXXVII).
CURIALIS RELICTA CIVITATE RUS HABITARE
MALUERIT.
^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Eutychiano pp.

Curiales omnes iubemus interminatione moneri, ne
1
civitates
vicarium
fraude niti, ut originera propriae civitatis eludat, duarum civitatum decurionatus onera sustineat, in una
cum
SI
Maximum
Si quis vel ex maiore vel ex minore civiOrientis.

tate originem ducit, si eandem evitare studens* ad
alienara se civitatera incolatus occasione contulerit
et super hoc vel preces dare temptaverit vel qualibet
fugiant aut deserant rus habitandi causa,
fundum, quem civitati praetulerint, scientes fisco esse

sociandum eoque rure esse carituros, cuius causa
impios se patriam vitando demonstraverint. D. xviii
k. lan. Cofistatitinopoli Arcadio iiii et Honorio iii
AA. conss.
[a.
396]
2 Imp. Alexander A. Ciispo. Nec ipsi, qui studiorum causa aliquo loci morantur, domicilium ibi
habere creduntur, nisi decem annis transactis eo loci
sibi constituerunt, secundum epistulam divi
Hadriani, nec pater, qui propter filium studentem
1
frequentius ad eum commeat. Sed si aliis rationibus domicilium in splendidissima civitate Laodicenorum habere probatus fueris, raendacium, quo minus
sedes
muneribus fungaris, non proderit.

3 Impp. Diocletianus et Maai?nianiis AA. Alexandro.
Est verum eos, qui in territorio alicuius civitatis commorantur, velut incolas ad subeunda munera
vel capiendos honores non adstringi.
4 Idem AA. Alexandro. Cum neque originales
neque incolas vos esse memoratis, ob solam domus
sive possessionis , licet ex substantia decuriouis ad-
causam^ publici iuris auctoritas*^ muuenon sinet.

5 Idem AA. Maximo. Si in patria uxoris tuae
quisita
sit,
ribus subiugari vos
vel in qualibet alia domicilium defixisti, incolatus iure

ultro te eiusdem civitatis muneribus obligasti.
6 Ide7n AA.
et CC.
Marcello.
Privilegio
speciali
non iuterveuiente tantum originis ratione ac

domicilii voluntate ad munera civilia quemque* vocivitatis
cari certissimum est.
XXXVIIII (XXXVIII)*.
DE MUNICIPIBUS ET ORIGINARIIS.
Imp. Antoninus A. Silvano. Cum te Byblium
incolam autem apud Berytios esse proponis,
merito apud utrasque civitates muneribus fungi com1
origine,
pelleris.
2 Imp. Gordianus A. Fronioni.
Si,
ut propouis,
quae ex causa fideicommissi te manumisit, ab ea

libertatem iustam fuerit consecuta,
quae originem ex
provincia Aquitania ducebat. tu quoque eius condicionis eiusque civitatis ius
oDtines, unde quae te manumisit fuit. eorum enim condicionem
sequi ex causa
fideicommissi manumissos pridem placuit,
qui libertatem praestiterunt, non qui rogaverunt.
3 Imp. Philippus A. Patroclo. Filios apud originem patris, non in materna civitate, etsi ibi nati
sunt, si modo non domiciliis retineantur, adlionores
seu munera posse compelli explorati iuris est.
4 Impp. Diocletianus et maximinanus AA. Secundo.
Origine propria nerainem posse voluntate
8ua eximi manifestUm est.
ea,
7%. n, 2, i: tunge 8, 11, l

{i) idetn Th.: impp.
Constantius et Constans AA. 8, 11, 2 recte
Th.
(3)
2
12, 18,
(4) Cf. Dig. 50, 1
(5) =. Th. 12, 1, 11
(6) studens Th., studet et K, studet
l
(1)
(7)
54,
Dig. 50, 1
(8) sic deit., ob solam domum aive
possessionem . ausa K, ob solaa domos vel poBsesnones
... etiamoausa
(9) auctoritate K'fO
(10) qL';mque edd., quemquam K, quamquam
(u) Herrmann
Cf.
7 ^^ldem AA. et CC. Aurelio. Cives quidem origo

manuraissio adlectio adoptio, incolas vero, sicut et
divus Hadrianus edicto suo manifestissime declaravit,
1
Et in eodem** loco singulos
domicilium facit.
habere domiciliura non ambigitur, ubi quis larem
rerumque ac fortunarum suarura suramara constituit,
unde rursus non sit discessurus, si niliil avocet, unde
cum profectus est, peregrinari videtur, quo si rediit,

peregrinari iam destitit.
8 Imppp. Valentinianus Theodosius
^^
et
Arcadius
AAA
praefecto Augustali. Senatores in

sacratissima urbe domicilium aignitatis habere videntur. D. k. Mart. Vale7itinia?w A. et JSeoterio
conss.
[a.
9 ^*Idem AAA. Martiniano
comiti Orientis.
390]
Mu-
honore maritorum erigimus et" genere nobilitamus et '" forum ex eorura persona statuimus et
1
domicilia mutamus ". Sin autem minoris ordinis
lieres
virum postea sortitae fuerint, priore dignitate privatae poBterioris mariti sequantur condicionem. D. iiii
id.
Aôv.
Constantinopoli Atxadio
conss.
A.
ii
et
Rufino
[a.
392]
(18) aaa.
(12) 60 demum Cuiaeius
iungit 7, 62, 11
eiusque 0, aaa. oius vel aa. oicepio alii: ad Alexandrum
praef. Aug. XII k. Mart. a. 390 data est Th 13, 6, 18
Th. 2, 1, 7: iunge Th. 3, 16, 1
12, 1, 13, pr.
(14)
(17) et
(IB) et om. edd. cum Th.
(16) et] isdem Th.
dom. mutamus l. gem. Th., om. K^ post 12 oondicionem
collocat 0: in /* supplentur quidem hoc loco, $ed expultrunt quae antecedunt et forum ... statuimui
DE HONORIBUS
X 4144
419
XXXXI (XXXX).
DE HONORIBUS ET MUNERIBUS NON CONTINUANDIS INTER PATREM ET FILIUM ET DE
quandoquidem ea patrimonii munera esse constet

meritoque ab omnibus agnosci debeant, quo facilius
obsequiis puWicis pareatur.
INTERVALLIS.
^lmpp. Severus et Antoninus AA. Septimio^ Zenoni. Sicut honores et munera, cum pater et filius
decuriones sunt, in eadem domo continuari non oportet, ita vacationum concessa tempora non aliis prodesse possunt, quam qui ad eosdem vel alios honores
l
eademque vel alia munera denuo vocantur. ^Pro
infante vero'' filio, quem decurionem esse voluisti,
quamquam fidem tuam in posterum adstrinxeris,
tamen^ onera sustinere non cogeris, cum ad ea
quae mandari possunt voluntatem dedisse videaris.
2 ^lmp. Gordianus A. Cyrillo. Ab honoribus ad
eosdem honores quinquenmi datur vacatio, triennii
1
vero ad alios.
legatione
vacatio concessa est.
autem perfunctis biennii
XXXXIII (XXXXII).
QUEMADMODUM
si ad obsequium civilium munerum reppererit paruisse, ne
haec idonei constituti vocari debent, vos,
MUNERA INDICUNTUR.
quia eius partis oneribus respondere debes, cui te

attributum esse commemoras.
2 ^^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. DioMaioribus honoribus functos ad minores dO'
nysio.
vocari non oportere rationis est.
3 Idem AA. Eutychiano. Cum te omnibus muneribus
3 Impp. Diodetianus et Maximianus AA. et CC.

Niciac. Intervalla temporum, quae in unius persona
locum habent, fratribus, licet communia possideant
bona, minime prodesse frequenter constitutum est.
l
Sane his missis, qui necdum functi muneribus ad
CIVILIA
Imppp. Carus Carinus et Numerianus AAA.

Feliciano.
Cum te curatorem ad cogendas angarias
creatum appellationem interposuisse proponas, praeses provinciae, si alterius curiae te esse animadverterit, ad alieni corporis munera vocari non sinet,
1
functum esse adseveras, ad eadem munera,
si
aliorum civium copia est, qui obsequiis civiiibus fungi

possunt, praeses provinciae devocari te non permittet.
4 ^^ldem AA. et CC. Regino. Ultra modum sumptuum te muneribus civihbus gravari levatis aliis
praeses proyinciae non patietur, sed aequalitatem tam
iuris quam censurae memor circa ordinem custodiet
iterum interpellemini, praeses provinciae providebit.
XXXXIIII (XXXXIII).
DE HIS QUI SPONTE MUNERA SUSCEPERUNT.

XXXXII
(XXXXI).''
Antoninus A. Philocyrio. Civilia munera

1
/rn^.
per ordinem pro modo fortunarum sustinenda sunt.
2 Idem A. Materno. Munera, quae patrimoniis
publicae utilitatis gratia indicuntur, ab omnibus sub-
eunda sunt.
3 Imp. Alexander A. Atilio. Qui immunitatem
munerum publicorum consecuti sunt, onera patrimoniorum sustinere debent. in quibus causis et hospites
recipiendi sunt.
4 Impp. Valerianus
et Gallienus
AA. Neroni. Non
videtur abhorrere ratione sententia, qua praeses provinciae equos curules^ alere non personarum, sed
patrimonii esse decrevit. et tamen si iniqua esset,
omisso a te appellationis auxilio necessario permanet.
5 Imppp. Carus Carinus et Numerianus AAA. AnNeque tempore aetatis neque numero liberorum a muneribus quae patrimoniorum sunt excutepisto.
sationem quis habere potest.

6 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. PoProfessio et desiderium tuum inter se
lymnesto.
discrepant. nam cum philosophum te esse proponas,
vinceris avaritiae caecitate et onera quae patrimonio
tuo iniunguntur solus recusare conaris. quod frustra
te facere ceterorum exemplo poteris edoceri.
7 Idem AA. Alexandro. Etiam minores aetate
patrimoniorum muneribus subiugari solent. unde intellegis
te
plenam immunitatem desiderare,
frustra
cum munera quae impensas

cesse
exigunt subire te ne-
Nec protostasiae
munera corporalia sunt,
sed tantum patrimonii esse non ambigitur.
9 Idem AA. et CC. Marciae. Patrimoniorum mu8 Idem AA.
CC.
et
Longino.
nera mulieres etiam sustinere debent.

10 Exemplum sacrarum litterarum eorundem AA.
et CC. ad
praefectos. Quantum ad extraordinarias
indictiones pertmet, praesidibus significamus, ut omnes possessores ceterosque sciant conveniri debere,
septimio Dig. 50, 1, 21, 6, om. libri

21, 6
(4) vero om. Dig.
(5) interim ins. Dig.
54, 3, 1
(?)
(8) sic
(6)
54, 6
Cuiacius collatis 11,41,5. 12,49,7 Th. 15,^10: rulescuria-
(3)
54,
oneris agnoverunt.
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Falerio.

Qui pubtici muneris vacationem habet, si aliquem
honorem excepto decurionatu sponte susceperit, ob
id, quod patriae suae utilitatibus cesserit vel gloriae
cupiditate paulisper ius publicum relaxaverit, competens privilegium non amittit.
3 ^^lmp. Leo A. Pusaeo pp.
Qui condicioni non

obnoxius curiali quemhbet honorem vel munus voluntate propria in quacumque gesserit civitate, nullum
praeiudicium circa fortunam suam statumque sustineat: sed tam ipse quam liberi eius et qui ex his in
posterum procreandi sunt ab omni huiusmodi nexu
cum suis facultatibus liberi alienique permaneant,
ita
tamen
ut,
si
aliqua functio volentibus eis fuerit
ex qua necesse sit aliquid eos accipere,

quod ex data sibi pecunia in reliquis apud eos mansisse constiterit, solventes sine ulla molestia vel condicionis suae formidine discedant.
1
Si quis vero
ex his omnia decurionum munera vel functiones vel
honores nulla imminente necessitate, sed sua sponte
peregerit, eum pro sua liberalitate patrem civitatis,
iniuncta,
qua voluntarius municeps apparebit, si hoc ei lihac lege decernimus. D. v

Nov. Constantinopoli Basilisco et Herminerico
in
buerit, fieri constituique

id.
cotiss.^^
4 ^*Imp. lustinianus A. Menae pp. Eos,
sit.
vel sacerdotii vel decaprotiae
(1)
Imp. Alexander A. Feliciano. Veterani, qui,

possent se tueri immunitate his concessa, decuriones se fieri in patria sua maluerunt, redire ad excusationem quam reliquerunt non possunt, nisi certa
lege et pacto servandae immunitatis vel partem eius
1
cum
DE MUNERIBUS PATRIMONIORUM.
39
= Dig.
7,
les 7, curiales
(2)
50,
1,
KOP
(9)
patriae
dett.
(lo)
B 54,
[a. 465]
qui liberi
fortuna curiali constituti postea se curiae cuiuscumque civitatis obtulerint, confidere volumus, quod posteritas eorum non solum iam procreata, sed etiam post
talem deditionem procreanda huiusmodi fortuna libera
manebit, sive specialiter sub hac lege curiae se obtulerint, ut ab his descendentes tali fortuna liberi
maneant", sive nullam huiusmodi fecerint mentionem, nullo audente dicere, quod nati vel concepti
post talem deditionem sequi paternam condicionem
10, 51, 4
(12) cf. ad 1, 36, 1
(13) suhscriptionem
Contius, fortasse ex 1, 36, l: c/I ac? 12, 5, 4
10, 35, 3 (r. i. 2)
(14) iungendae videntur 5, 27, 8. 9.
(16) liberi maneant K, liberetur 0, liberentur dett.
(11)
cf.
restituit
3, 2
53
debeant: hoc enim speciali beneficio alacriores omnes

ad conferendam civitatibus huiusmodi opitulationem
constituereproperavimus: itatamen, ut nec occasione
huiusmodi decurionis quiquartae portionis bonorum
cumque successores eius aliquam inquietudinem pa-
utpote libera eius substantia omni curiali

Et si quid defunctus vel
ex administratione curialium munerum vel ex quarta
ad eandem curiam semel vel saepius devoftortione
uta vel ex alia quacumque causa eidem curiae debuisse probetur, hoc idem successores curialibus reddere minime dubitent. Illis scilicet, quae super
2
naturalibus filiis, quos naturalis pater sub hac lege
curiae dedit vel postea dederit, ut legitimos tam ex
testamento quam ab intestato successores habeat, non
solum veteribus legibus, sed etiam nostris sanctionibus' disposita sunt, praesenti lege excipiendis, ut
non ipsi tantum filii naturales, sed etiam ex his procreandi mares paternam sequantur fortunam, vel
maribus liberis minime subsistentibus pars quarta
Bubstantiae mortui curiae deputetur^.
tiantur,
gravamine conservanda.
XXXXV

Rufino pp. NuUus vacationem temporariam curialis
accipiat, nisi id forte veris ac probatis causis
adnotatio nostra concesserit. J). prid. non. lun.
ConstantinopoU Theodosio A. iii et Abundantio
conss.
[a.
393]
XXXXVI (XXXXV).*
DE VACATIONE MUNERIS.
1 Imp. Gordianus A. lanuario.
Muneris publici
vacationem ea continere, quae non lege, non senatus
consulto, non constitutionibus principum iniunguntur,
merito responsum est. ad quam formam iuris

pertinens si coeperis ad munera extraordinaria a magistratibus devocari, appellatione interposita poteris
apud praesidem iuris rationibus protegi.
XXXXVII (XXXXVI).
DE DECRETIS DECURIONUM SUPER IMMUNITATE QUIBUSDAM CONCEDENDA.
1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Ursino.
Exceptis qui liberalium studiorum antitistes sunt et
qui medendi cura funguntur, decreto decurionum immunitas nemini tribui potest.
2 Idem AA. et CC. Cassio. Ordinis ambitiosa de-
creta sacris constitutionibus

reprobantur.
gruunt fungi debent.
Maximiani AA.
id.
Inductis Firmino et Apollinario et ceterts

prindpalibus Antiochensium adstantibus Sabi(2) D. k. lun. Constantinopoli dn. lusticons. (a. 628) legea
Th.
iungendae
(3)
(4) C/. Dig. 50, 5
(5) sic dett, et tns.
}\y J; 13^.
(6) C/. Dig. 50, 5
(7) vestigia Graeca quae in Uhris
xtant adeo
corrupta sunt, ut intellegi nequeant
(8) expectes ut
(9) Herrmann iungit 8, 11, 1 (d. vi k.
Aug.
(l)
10, 35, 3
niano pp. A.
ii
KO
birrai
Urso
et
Polemio oonw.
a. 838),
praestent.
4 Idem AA.
immunitatem
Attalo. Hydraulae munerum civilium

iure concessam probare minime
sibi
possunt.
5 Idem AA.
et CC. Marcellino.
Procuratores abcivilium vaca-
munerum
sentium rei publicae causa

tionem non habent.
6 Idem AA. et CC. Gaio. Venatoribus immunitas

ob hanc professionem solam nullo iure concessa probari potest.
7 ^lmp. Constantius A. ad. Catulinum vicarium.

*
Negotiantes vestiarios linteones
purpurarios et parthicarios, qui devotioni nostrae deserviunt, visum est
secundum veterem consuetudinem ab omni munere
Placet nuUum om^
nino iudicem de cetero provincialibus inferendum aliquid indicere, ut ea tantum sedulo cunctorum studio
pensitentur, quae canonis instituti forma complectitur
vel nostra clementia decernit inferenda vel delegatione
sanciente vel epistulis praecedentibus,
quid urguere forsitan coeperit, referri ad
celsitudinem tuam statuimus et auctore te fieri et
eo
ad scientiam nostram, ut nobis
persoluto referri
2 mbentibus roboretur. ^^'Si quis autem usurpatoria
temeritate amplius aliquid fuerit conatus exigere, ob3
noxius quadrupli repetitione teneatur. Quae severitas iussionis ad ordinariorum iudicum officiorumque terrorem debebit excurrere, ut, si eorum vel
gratiosa coniventia vel ignobili dissimulatione temeritas admiserit curialis, eos quoque damni
simplicis*'
poena castiget. D. k. April. Mediolani Constantio
A. viiii et luliano C. ii conss.
[a. 357]
9 ^*Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus
AAA. ad Claudium proconsulem Africae. Hlud convenit praecaveri, ne quis hanc, quae
personalis est
functio ", pretio putet esse taxandam. D. k. Dec. Triveris Valentiniano et Valente AA. conss. [a. 368 vel 370]
10 ^^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius AAA. ad Hypatium
^p. Privatae rei nostrae
privilegiis permanentibus nihil extra ordinem praedia
lure perpetuo consignata sustineant, neque adiectis
saepius ac praeter primura delegationis canonem
sollemuiter
1
Sed
si
postulatis adficiantur impendiis,
quandoquidem neque
aurario canoni sub privilegiis aestimato aliquid ex

ea iubentibus nobis praebitionura diversitate decutitur, et pari cum ceteris aestimari sorte non convenit, quos praeter annonarias functiones aestimata
perpetuo pensitationum praerogativa nexuerint. PP.
id.
April. post
consulatum Syagrii
[a.
et
382]
fuerint vel
Imppp. Carus Carinus et Numerianus AAA. Demetrio. Etiam ii, qui nostra
procurasse monstrantur, muneribus civilibus quae dignitati eorum conet
'
Diocletianus: Certis
data a nobis indalgentia est munerum
civUium et personalium, id est his, qui aut ex protectoribus sunt aut ex praepositis. ii ergo ad munera personalia aut civUia non vocabuntur.
3 idern AA. Marino. Tutelae soUicitudo a muneribus civilibus non excusat, utpote^ nec tres simul
iniunctae diversarum domuum eiusmodi beneficium
dignitatibus
1 1 ^''Idem AAA. ad Syagrium pp. Eos, qui cum

honore comitum nomine magistrorum memoriae prae-
....
A PRINCIPE
nus diont:
Karthagine
Eucheni.
XXXXVIII (XXXXVII).
DE EXCUSATIONIBUS MUNERUM.
2 Pars actorum Diocletiani
HIS QUI
immunes esse.
8 ^ydem A. ad Taurum pp.
(XXXXIIII).
DE HIS QUI A PRINCIPE VACATIONEM

ACCEPERUNT.
lebr.
DK
420
X 4448
qua* Conttantis
est
vel Ubellis, item eos, qui ibidem

epistulis
peragendis signandisque responsis nostrae mansuetudini*' obsecundant, omnium civilium munerum*'
1
fieri iubemus exsortes.
Igitur qui ex eo gradu
'"palatio nostro abscesserint, adesse sibi competentia privilegia
vero superioribus digniglorientur: qui
tatibus crevennt, niliilo minus huius loci privilegia
Lecta iii k. Sept.
praesto sibi fuisse laetentur.
Capuae Antonio
et
Syagrio conss.
[a.
382]
Hbri Cuiacii cum

Th.
(ll) pr. 1
=. TA. l, 16, 11
(13) similis Th.
=- Th.
Th. 14, 3, 12
(14)
(16)
(15) functionem Th.
II, iti, 13
(17) = Th. 11, 16, 14
(18) aic Th., mansuetudinis lihri
(19) vilium munerura 7%., uhi adduntur alia
ins. Th.
(20)
(10) lintearios
1 1,
16, 8
(12) 2. 3
DE QUIBUS MUNEREBUS
12 ^ldem AAA. ad Hyâtium j^p. Maximarum

cuhnina dignitatum, consistoriani quoque comites,
notarii etiam nostri et cubicularii omnes atque ex
cubiculariis ab omnibus sordidis muneribus vindicen1
tur.
Ceteros autem, palatina vel militari intra
palatium praerogativa munitos ita demum privilegium
simile contineat^ si prioribus statutis se ad eiusmodi exceptiouem docuerint pertinere, ut non sinsed in
gulis indulta personis,
X 4850
421
commune
16 "Idem AA.
Ab
illustribus
Theodosius A.^^ Melitio pp.
et
personis
ordinariae neccessitatis
Ravennae Honorio
k. Mart.
AA,
sordida munera et extradamna removcmus. D. xv

viiii et
Theodosio v
conss.^^
[a.
412]
XXXXVIIII (XXXXVIU).
dignitati vel
corpori huiusmodi beneficia doceantur fuisse concessa: circa^ rhetores atque grammaticos eruditionis
2 utriusque vetusto more duraiite.
Sordidorum vero
BE QUIBUS MUNERIBUS VEL PRAESTATIONIBUS
munerum
(jomparationi transvectionique specierum

pp.^^
universi sine ullo privilegio coartentur ad necessitates
Illyricianas: nam in his dumtaxat titulis nullum sub
l
quodam cessare privilegii velamento censemus. Sed
ut patrimoniis dignitatum
superius digestarum nec conficiendi pollinis cura
maudetur aut panis excoctio aut obsequium pistrini,
nec paraveredorum huiusmodi viris aut parangaria-
rum
talis
praebitio
exceptio
sit,
mandetur, exceptis
his,
ex
quibus
more Raeticus limes
vel expeditionis
includitur'*,
necessitate vel tempore utilitas adiu-
Illyricae pro
3
vatur.
Operarum atque artificum diversorum, exetiam calcis obseq[uia nulla de talibus
coûendae
adiumenta poscantur:
materiam
lignorum^
atque
tabulata exceptorum virorum patrimonia uou praebeant: carbonis' quoque nisi eum', quem moneta
morem
soUemniter vel fabricatio secundum veterem
poscit armorum, ab buiusmodi virispraebitio desistat:

publicis vel sacris aedibus construendis atque reparandis^, capituli^ atque temonis necessitas nulla
mandetur: legatis atque adlectis sumptus possessio
4 huiusmodi privilegiis munita nou conferat. Hoc
tamen his patrimoniis prosit, quae dignitatem proprio
5
videntur nomine possidere. Etiam eos, qui simili
honore functi sunt, generali praerogativa a praebitione sordidorum munerum vindicamus.
D. v id.
Dec. Antonio et Syagrio conss.
[a. 382]
1 3 ^^ldem AAA. et Arcadius A. * ad Neoterium pp.
Sordidorum munerum excusatio delata personis ad
heredem successoremve transire non potest. neque
enim potest esse perpetuum, quod non rebus, sed
*
personis contemplatione dignitatis atque militiae in-
D. xviii k.
dulsisse nos constat.
Arcadio A. et Bautone conss.
Mai. Mediolani
{a.
385]

AAA. Tattano pp.^^ Eam legem*^, quam de extra-
muneribus expressis vocabulis

ordinariis
sordidis(]ûe
functionum et insignibus dignitatum sine ulla ambage praescripsimus ita circa eos, in quos nostra
munera redundarunt, servandam esse praecipimus,
ut isdem beneficiis non quamdiu militaverint, sed
Quamdiu vixerint perfruantur. D. xi k. April. Mediolani Tatiano et Symmacho conss.
[a. 391]
15 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. ad Messianum comitem rerum privatarum. Evidenter atque
absolute iubemus, ne lundi ad patrimonium uostrum
pertinentes, seu conductionis titulo seu perpetuo iure
teneantur, aliquid praeter ordinem superindicti vel
pretii petiti' nomine vel de sordidis quibuscumque
muneribus agnoscant. nam hoc et a divis principibus impetratum est et a nostra serenitate reparal
tum. Quisquis igitur iudicum contra fecerit, quinque pondo auri de facultatibus, alia de officiis suis,
totidem et de curialibus, qui exsequi male iussa
D. xvii k. lul. Mediofestinant, noverit eruenda.
lani Olybrio et Prohino conss.
[a. 395]
NEMINI LIGEAT SE EXCUSARE.

1
^^l/npp.
Honorius
et
Theodosius AA. Hercu-
^2
lio
cum tempus exegerit, huiusmodi

succumbant ^3, ut non tantum requiratur
idoneus, verum universi pro portione suae possessionis iugationisque ad haec munia coartentur, et
a summis sarcina ad infimos usque decurrat. D.
III id. April. Constantijiopoli Basso et Philippo
sub hac condicione,
collationi
conss.^^
[a.
408]

Taurum pp. Cum ad felicissimam expeditionem numinis nostri omnium provincialium per loca, qua iter
^^
ministeria exhiberi, nemiadripimus, debeant nobis
angariis vel parangariis vel plaustris vel
quolibet munere penitus^"' excusari praecipimus, sed
omnes, sive ad divinam nostram domum sive ad
venerabilis Augustae vel ad sacrosanctas ecclesias
nem ab
domos pertinent, nec lege pragmatica nec divina adnotatione sacrove oraculo excusatos indictionibus magnificae tuae sedis tempore
D. xiii
nostrae expeditionis oboedire decernimus.
k. Mart. Constantinopoli Valentiniano A. vi et Nomo
vel quaslibet illustres
conss.
[a.
445]
3 ^^lmp. Leo A. Dioscoro pp. Hac providentissima

lege statuimus omni excusatione cessante nullaque
persona vel dignitate penitus excepta, in quibuscumque locis administrationi sublimitatis tuae commissis
opus exegerit^^, murorum constructionem seu comparationem frumenti aliarumque specierum sine ullo
impedimento, prout commodum atque necessarium
[a. 472 V]
magnitudo tua perspexerit, fieri.
(1)
(3)
ecclesias
Th.
U,
16,
ins.
15
Th.,
instruitur {Gothofredus)
11, 16, 18
(2) contingat Th.

idem Th.: expectes
Th.
(5) lignum Th. recte, cf.
(7) idem
Th., carbones
54,
om.
(6) sic dett.
6,
19
(4)
KO
(8) hospitalium domorum

Gothofredus
minime cura[e] subiaoeant: viarum et pontium tales sollicitudo non oneret ins. Th.
(9) capituli Th., oapitu-
Th.:
lis
eum
del.
0", capitalis KÔ'', inc. K'^: xe<paXixas (fvvrsXsias
(10)
= Th.
11, 16, 16
(11)
imppp. Yalentinianus Theo-
=2%.
dosius et Arcadius AAA. Th. recte

;12)
(14) Th. 11,16,18
(13) Orientis addit Th.
pretii
11, 16, 20
(16) pretii petiti Th.,
11, 16, 19
(15)
libri,
=-=
Th.
petiti
L (XXXXVIIII).
QUI AETATE SE EXCUSANT.
Seve1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA.
rino et ceteris scholasticis Arahiis. Cum vos adfirraetis liberalibus studiis operam dare, maxime circa
professionem iuris, consistendo in civitate Berytorum
provinciae Phoenices, providendum utilitati publicae
et spei vestrae decernimus, ut singuli usque ad vicesimum quintum annum aetatis suae studiis non avocentur.
2 Idem AA. Theodoro. Cum filios tuos patria

potestate liberatos adhuc minores legitima aetate
esse dicas, merito postulas, ut liberalibus studiis non
avocentur. et ideo muneribus personalibus quae ad
patrimonium non pertinent non
civium non est inopia.
adstringentur ,
si
Th. 11, 16, 23: iunge Th. 11, 18, 1

Graeci
(17)
impp. Honorius et Theodosius AA. Th. 11, 18, 1 recte
iii AA. conas. (= a. 409)
(19) Honorio viii et Theodosio
== Th. 11, n, 4: iunge Th. 15, l, 49
Th. II, 18, l
(20)
Th. 15, 1, 49 (22) oon(21) Illyrici addit
{fere geminam)
(18)
murorum et praemittit Th.

(23) sic edd. cmto
(24) d. v id. April. Constantinopoli
Th,, succumbat libri
a. 412)
dd. nn. Honorio vim et Theodosio v AA. conss.
== 1, 2, 11
Th. 15, 1, 49
(26) nobis dett. cum
(25)
structioni
l.
gem.,
solita nobis
om. l y^m.
erit scr.
(28)
K,
54,
nobis solita
7, 3
(29) sic
(27) penitus
KO,
exerit dett:
422
5053
maiores
3 Idem AA. Proielao '. Manifesti iuris est
annis invitos ad munera perquinquaginta quinque'^
Cum itaque septuagesonalia vocari non posse.
1
nario raaiorem te esse profitearis, si nominatione
te
facta appellationis auxilium interposuisti, tueri
notione
provinciae potes iure concesso.
praesidis
LI (L).
QUI MORBO.
1 lm\^.
Si ea caecitate
ut utriusque oculi aciem
pater tuus oppressus est,

prorsus amiserit, levamentum personalium
munerum
sentiet.
2 Impp. Diocletiamts et Maximianus AA. luhano.

articulari morbo debilitatum te esse dicas, iuxta
Cum
iuris publici auctoritatem a personalibus muneribus

vacationem habebis.
3 Idem AA. et CC. Celeri. Podagrae quidem
valitudo nec personalium munerum prodest ad excusationem: verum cum ita te valitudine pedum adflictum dicas, ut rebus propriis intercessum commodare non possis, adi rectorem provinciae, qui si
adlegationibus tuis fidem adesse perspexerit, ad cor-
munera
4 Hdem AA.
poris
munerum
vocari te non patietur.

Casus patris coret CC. Regino.
personalium filio iure non praestat
excusationem.
LII (LI).
DE HIS QUI NUMERO LIBERORUM VEL PAUPERTATE EXCUSATIONEM MERUERUNT.

Numerus libe1 Imp. Alexander A. Verecundo.
rorum ab honoribus non excusat.
2 Imp. Philippus A. et Philippus C. Severino.
Filium ab hostibus captum ac necdum reversum ad
excusationem munerum personalium patri proficere
non posse magis placuit.
3 Idem A. et C. Nonno. Nepotes in locum parentum succedentes vice eorum prodesse consueverunt.
1
Et ideo si quinque numerus liberorum ex amissofiliorum nepotibus suppletur, a muneribus per-
mm
sonalibuB is, quem patrem tuum esse dicis, iuxta

constituta excusatur.
4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Domno.
Cum facultates tuas in filium tuum contulisse te nec
quicquam habere proponas, respectu eius patrimonii

quod tuum esse desiit muneribus civilibus non adstringeris.
5 Idem AA. et CC. Marciae. De personalibus

muneribus, quae feminis pro sexus condicione'' indicuntur,
exemplo marium quinque superstitum
numero liberorum eas excusari divi parentes nostri
constituerunt.
6 ^lmp. Constantinus A. Dalmatio. Eos qui cuiuscumque sexus liberos quinque habeant, irapetrata
semel vacatione potiri convenit,
ita ut, si in hoc

legitimae aetatis inveniatur, obeundis
statim pro suo patre muneribus applicetur, patribus,
qui filios vel filias quinque habuerint, promissa legi1
bus iramunitate servanda. Quod si quis propter
numero
filius
censum tenuiorem^ vacationem meruerit atque hoc

probaverit, beneficio potiatur, si propter rerum
angustias ad personalia vocatur obsequia. D. xiiii
k. Febr.
Sirmio Crispo iii et Constantino ii"^
(l)
Protesilao scr.
(2)
Pon. {v Zacliariae, ve
quinquaginta quinque confirmani

Cui.), requtri tamen septuaginta
propter Digesta {e. g. 50, 2, 2, 8. 50, 6, 4) et infra septuagenario maiorem recte monuit Cuiacius (3) c/. 10, 43, 4
Th. 12, 17, l
(4)ic 0, per sexus conditionem
(6)
(6) tenuem Th.
(7) aut Crispo ii et Constantino n
(== a. 321, e/. Th. 6, 22, 1) aut Crispo iii et Constantino iii
(= a. 324) Mcr.
(8) corruptum fortatae ex KrjStfiopf,
Liii rLii).
DE PROFESSORIBUS ET MEDICIS.
Imp. Antoninus A. Numisio.
Cum
legionis secundae adiutricis esse dicas,

quamdiu rei publicae cansa afueris,
te medicum
munera civilia,
suscipere non
cogeris: cum autem abesse desieris, post finitam eo

iure vacationem, si in eorum numero eris, qui ad
beneficia medicis concessa pertinent, ea immunitate
uteris.
Gordianus A. Cassiano.
poralia
MORBO
QUI
2 Imp. Gordianus A. Heracliano. Grammaticos

seu oratores decreto ordinis probatos, si non se utiles
studentibus praebeant, denuo ab eodem ordine reprobari posse incognitum non est.
3 Imp. Philippus A. et Philippus C. JJlpiano.
Poetae nuUa imraunitatis praerogativa iuvantur.
4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Malcho.
Oratione divi Pii liberalium studiorura professores,
non
etiara calculatores continentur.

et CC. Concedemoni^.
Nec^ intra
nuraerura praestitutum ordine invito medicos imrau-
5 Idem AA.
nitatem habere saepe constitutum est, cum oportet

eis decreto decurionum immunitatera tribui.
6 ^lmp. Constantinus A. ad pojmhm. Medicos
et raaxirae archiatros vel ex archiatris, graramaticos
et professores alios litterarura'" una cura uxoribus
nec non etiara rebus, quas in civitatibus suis

omni functione et ab omnibus muneribus civilibus vel^' publicis imraunes esse praecipiraus
neque in provinciis hospites recipere nec ullo fungi
raunere nec ad iudiciura deduci vel exhiberi vel iniuriara pati, ut^*, si quis eos vexaverit, poena arbi1
trio iudicis plectetur'^ Mercedes etiam eorum et
et
filiis
possident, ab
salaria reddi iubemus, quo facilius liberalibus studiis

et raeraoratis artibus raultos instituant. PP. v k. Oct.
Constantinopoli Dalmatio et Zenophilo conss. [a.333]
Magistros studiorum docto-
7 ^^lmp. lulianus A.
deinde
excellere oportet moribus
primum,
1
facundia.
Sed quia singuUs civitatibus adesse
ipse non possura, iubeo, quisquis docere vult, non
repente nec teraere prosiliat ad hoc munus, sed iudicio ordinis probatus decretum curialiura raereatur,
resque
optimorura
acG. iiii
conss.
k.
D.
conspirante consensu.
Aug. Spoletio Mamertino
xv
et
lul.
k.
Nevitta
362]
[a.
8 ^^lmppp.Valentinianus Valens etGratianusAAA.

ad Probum pp. Reddatur unusquisque patriae suae,
qui habitum philosophiae indebite et insolenter usur-
pare cognoscitur, exceptis his, qui a probatissimis

^^
secerni. turpe
approbati ab hac debent colluvione
enira est, ut patriae functiones ferre non possit, qui
etiara fortunae vira se ferre profitetur.
D. xiiii
Victore
k.
Febr. Sirmio" Valentiniano np. et
conss.
\a. 369]
9 ^^ldem AAA. ad Praetextatum pu.
Archiatri
scientes annonaria sibi coraraoda a populi comraodis

ministrari honeste obsequi tenuioribus malint quara
l
turpiter servire divitibus. Quos etiara ea patimur
accipere, quae sani offerunt pro obsequiis, non ea,
quae pericUtantes pro salute promittunt. D. iii k.
Febr. Triveris Valentiniano et Valente iil^^ AA.
conss.
[a. 370]
Si quis in
archiatri defuncti est locura proraotionis meritis adgregandus, non ante eorura particeps fiat, quara primis qui in ordine reperientur septem vel eo araplius
iudicantibus idoneus approbetur: ita taraen ut, quicuraque fuerit admissus, non in priorum numerum
statim veniat, sed eum ordinem consequatur, qui
10 "^^ldem AAA.
si
hoc novien proprium
ad Ohjbrium pu.^
est
(9) c. 6
ex Th. 13,
3, 1.
2.
contra
(lo) et doctores legum ins. libri
composita est
Th. (12) ut
et Th. 13, 8, 1 3
(11) oiuilibus vel non agnoscit
cum lustiniadetU cum Th.., aut 0, om.
(13) plectetur
>= Th. 13, 3, 5
norum tit, non videtur mutandum
(14)
confu- Th. 13, 3, 7
(16) sic Th., collusione K^
(16)
== Th. 13, 3, 8
sione
(18)
(17) Febr. acc. . . Sirmi scr.
.
(19) II
(-= a.368) Gothofredut
(20)
2%.13,
8,
DB ATHLETIS
ceteris
D.
Ti
conss.
423
ad priora subvectis ultimus poterit inveniri.

id Mart. Valentiniano et Valente iii AA.
[a.
11 ^lmpp. Honorius
et
370]
Theodosius AA. Mo7iaxio
pp. Grammaticos oratores atque philosopliiae praeceptores nec non etiam medicos praeter haec, quae
retro latarum sanctiouum auctoritate consecuti sunt
LVI (LV).
QUIBUS MUNERIBUS EXCUSANTUR II, QUI POST
IMPLETAM MILITIAM VEL ADVOCATIONEM PER
PROVINCIAS SUIS COMMODIS VACANTES COMMORANTUR ET DE PRIVILEGIIS EORUM.
privilegia immunitatesque, frui bac praerogativa praecipimus, ut universi, qui in sacro palatio inter archi-
atros militarunt, cum comitivam primi ordinis vel

secundi adepti fuerint aut maioris gradum dignitatis
adscenderint 2, nulla municipali, nuUa curialium con-
ventione^ vexentur, seu indepta administratione seu

accepta testimoniali meruerint missionem: sint ab
omni functione omnibusque muneribus
imjûblicis
munes, nec eorum domus ubicumque positae militem
1
seu iudicem suscipiant hospitandum. Quae omnia
filiis etiam eorum et
coniugibus illibata praecipimus
2
custodiri^. Haec autem et professoribus memoratis eorumque liberis deferenda mandamus. J). prid.
k. Dec. Constantinopoli
Constantio et Constante
conss.
[a. 414]
Ôl nlr,Q(6aarTes GTQaxEiav
avvT]yoQiav vtQOS
firjtE aircoviav
iXaicoviav rj inorpiav ^Qytov rj
Xoyo&eaiov r}
dxSixiav rj naxEQlav r} Xoyiariav r}
ayoQavo/niav
Tj
Impp. Diocletianus
CC. Eermogeni. Athletis
et
ita
fiTjre
paireQco nvXcov
eis
avXXoyovs axovres^ aovofiaêa&coaav rj ovofiaêrcoaav
fii}re SiayQacpits naQexexcoaav nQOcpaaei awrj&eicov
^ SecoQTjrixcov, 'Exerujaav de xai fiiav oixiav iXev'
Xeia&coaav
&EQav
LV
(LIIII).
DE HIS QUI NON IMPLETIS STIPENDIIS SACRA-
MENTO SOLUTI
fiT]rarcov rcov iniSrjfiovvrfov
rj
7tciQa/3a&rjvai avyxcoQcov
XQvaoiv nQoarcfiTjxtiâerai.
Maximianns AA. et
demum, si per omnem
tribui solet vacatio.
3 Idem AA. Philopatori. Veteranis ita demum

honorum et munerum personalium vacatio iure conceditur, si post vicesimum annum militiae, quam in
legione vel vexillatione militaverunt , honestam vel
causariam missionem consecuti esse ostendantur.
l
Unde cum te in cohorte militasse commemoras,
supervacuo vacationem
tibi velle flagitare.
= Th. 13, 3,
(2) cum ... adscenderint] cum
comitiva primi ordinis vel secundi JTi.
(s) collatione
Th., qui addit nulla senatoria vel glebali desoriptione
(4) ita ut neo ad militiam liberi memoratorum tra-
(1)
Qui militiam
vel
XixQas
LVII (LVI).
FISCI.
(LV 2) Impp. Diocletianus et Maocimianus AA.

Punico. Non alios a muneribus et honoribus vacationem habere, quam qui mancipatum suo nomine
vectigal a fisco conducunt, certum est. quare eos,
qui ab his quaedam exercenda accipiunt, nullis privilegiis esse munitos haud dubii iuris est.
LVm
DE
advocationem impleverint,
praeter privilegia quae eis iam competunt neque

frumenti vel olei comparationem vet operum inspectionem vel ratiodmum vel defensionem vel munus patris dvitatis curatorisve vel annonae curam
1
Sed ubicumque hahitare volueiint,
susdpiant.
nec praesidibus ultra portas obviam ire cogantur
neque ad comitia invitt vocentur neque normnentur
vet nominent neque descriptiones nomine consuetu2 dinum vel spectaculorum praestent.
Praeterea
(LVI).
LIBERTINIS.

Ludllo. Condicio libertinitatis de muneribus civilibus tribuere non potest excusationem nec in ea quidem civitate, ubi domicilium libertinus habet.
LVIIII (LVII).
DE INFAMIBUS.
te esse etiam ipse confitearis.
nevrrjxovra
SUNT.
Imp. Antoninus A. Verino. Ignominiae causa

sacramento Uberati honoribus abstinere debent, a
muneribus autem civilibus excusati^ non sunt.
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Caro
Cum ob provectae aetatis senium sis
veterano.
dimissus, honestam missionem consecutum te esse
1
Habebis itaque a civilibus
ambigi non potest.
muneribus nec non etiam honoribus vacationem: non
tamen ea privilegia, quae his competunt qui pleno
stipendiorum numero funguntur, usurpare te ius permittit, quando non perfecto statuto militiae tempore
nec omnibus stipendiis decursis sacramento solutum
LVI
arQancorcov
DE CONDUCTORIBUS VECTIGALIUM
intellegis
fiifce'^
firjrs
xal rcov iv rdls ronois BiarQiôvrcov^ drjXovori

rcov ixovrcov aîas rivas rrjv iSiav ariXeiav
rj
xexrrifiiimn''
yaQ Siaraîs avrrj nQoari&rjai
rnls nQoreQuis eveQyeaiais xai ovx acpaiQelrai i^
avrdjv. IlaQaxircoaav Si ra Srjfioaca xai riuaTMaav rovs aQXOvras xal rijuaa&coaav nctQ^ avrmv, 'O Si ri rcov iv rp oiaraâi naQaâivcov
aetatem certasse, coronis quoque non minus tribus

certaminis sacri, in quibus vel semel Romae seu
antiquae Graeciae, merito coronati non aemulis corruptis ac redemptis probentur, civilium munerura
yiXX^ iv&a av oixjjaai fiovXrj&cSac,

vnavrav (ivayxaê'a&o}aav rdls aQXOvai ne-
notsircoaftv.
DE ATHLETIS.
1
r}
loXs vTTrfQxovaiv avToXs TtQOvofiiocs
LIIII (LIII).
53-59
Invpp. Diocletianus et
Maximianus AA.
Chari.
InTames personae, Ucet nullis honoribus, qui

uti
integrae dignitatis hominibus deferri solent,
possunt*, curialium tamen vel civihum munerum
vacationem non habent: sed et sollemnibus indictionibus ob tutelam publicam eos satisfacere
necesse est.
toni.
hantur inviti
(6)
54,
addit Th.
7,
83
anovrae
(9)
sumpta videntur ea:
unam domum
(5)
(7) firjSa
verba nullis
sic
K,
excludendi
(8) sxc Cuiacius,

honoribuB ... possunt
12, 35, 2
Itberam habeant ab hospitandis mili-
tibus qui transeunt vel ibi constituti sunt,
iis
vide-
qui dignitatem nacti sunt propriam immunitatem obtinentibus: nam haec constitutio anteriora
3
benefida auget, non restringit. Publica autem
tributa praestent et honorem tribuant praeddibus
4 et ab ds recipiant.
Qui autem aUquid eorum
quae hac constitutione continentur violarit aut violari permiserit, L auri libris multabitur.
licet
DE REIS POSTULAIIS
424
X 6065
LX
LXIIII (LXU).
(LVIII).
DE MULIERIBUS IN QUO LOCO MUNERA SEXUI

CONGRUENTIA ET HONORES AGNOSCANT.
DE REIS POSTULATIS.
Reos criminis
NiciaeK
1 Imp. Alexander A.
non debere, antepostulafos novos honores appetere
et a divis parenquam purgarent innocentiam suam,
tibus nostris et a me saepe rescriptum est.
LXI
(LVIIII).
DE HIS QUI IN EXSILIUM DATI

MOTI SUNT.
VEL ORDINE
^Pars edicti imperatoris Antonini A. propositi

id lul. duohiis Aspris conss.
Quibus
vel advocationibus ad tempus
posthac ordine suo
interdicetur, post impletum temporis spatium non
[a. 212]
prorogabitur infamia.
2 Imp. Gordianus A. Ulpio. Ad tempus exsulare
Imp. Philippus A. Claudio. Malchaeam, quae

oriunda alibi nupta est, si non in urbe
Roma raaritus eius consistat, non apud originem
suam, sed apud incolatum mariti ad honores seu
munera, quae personis cohaerent quorumque is
sexus capax esse potest, compelli posse saepe re1
aliunde
patrimonii vero munera necesse est

scriptum est.
mulieres in his locis in quibus possident sustinere.
LXV
Romae v
decurio iussus et impleto tempore regressus pristinam quidem dignitatem recipit, ad novos vero honores non admittitur, nisi tanto tempore his abstinuerit
quanto per fugam
afuit.
LXII (LX).
DE
ET QUEMADMODUM PATER
PRO HIS TENEATUR.
FILIIS FAMILIAS
(LXIII).^
DE LEGATIONIBUS.
1
Impp. Valerianus et Gallienus AA. Achillino.
Pater trium incolumium liberorum legationibus pu-
blicis liberatur.
2 Idem AA. et Valerianus C. Marco. Cum vos

nomine sumptus ob defensionem publicam
susceperitis, id, quod ad proprias erogationes collega
vester acceperat, non vobis reddere heredes eius,
sed si in ea causa est, ut restitui omnino oporSane si
1
teat, rei publicae debent potius inferre.
honorariis advocatorum erat ea quantitas destinata,
restitui illud vobis, qui haec praestaturi estis, non
2
iniuria postulatia. Eum autem coUegam vestrum,
quem defensione patriae destitisse dicitis, apud pro-
proprio
1 I??ipp.
Severus et Antoninus AA. Eutycho.
Patrem emancipato filio consentientem ad decurionatum non teneri dubii iuris non est: tunc enim
consentiendo pater ad decurionatum obligatur, si
filium in potestate habeat.
consentire autem etiam
is videtur, qui non testificatur dissentire nominationi.
2 Imp. Aurelia?ius A. Aspasio. Cum appellasse
te dicas, ostendis causam ad te pertinere: potueras
enim nominato filio tantum contestari et non con-
vinciae
sentire honori ei delato.

3 Impp. Diocletia?ius et Maooimianus AA. Crispino.
Si ii, qui cum patre ad protostasiae munus vocati
sunt, etiam nunc' in patria potestate constituti
gio perceperint dignitates, civilibus oneribus muneribusque teneantur adstricti^ ne commoda publica
cum umbratili suttragiorum pactione lacerentur.
sunt, ab huiusmodi necessitatibus liberentur, cum ex

eadem familia ac domo duos ad ista obsequia desti1
nari periniquum videatur. Sane eos, quos emancipatos esse atque ex familia exisse manifestum est,
sine cunctatione retinere debebis.
Sine peiiculo tuo

4^ ^"Idem AA.'*' Alexandro.
magistratus filium tuum curatorem constituit nec
1
appellandi tibi necessitas incumbebat. Sane nominator, qui filium in potestate positum non consentiente patre ad munus devocavit, si tamen ex
voluntate tua antea filius decurio factus non erat,
detrimento muneris obligabitur.
Imp. Alexander A. Claudiano. Si de proprio

8U0 patrimonio muneris editionem tuo nomine pater
tuus repromisit ideoque etiam sacerdotem te creari
impetravit, onus erogationis commune omnium heredum eius esse praeses provinciae non ignorabit.
nicee libri
cianus
(2)
Cf. 2, 12, 6,
inscriptio docet,
eiusdem viri fuisse
quam non
cum nomina Nicias
esse
et
ge-
Mar-
B2
non possint: praeterea

8, 2, 79 c. 6 non de petendis^ sed de gerendis honoribus
olim egisse tradit
(3) Cf. Dig. 50, 2, 3, 1
(4) etiam
nuno K, et adhuc
Buchkoltz recte videtur
(4*)
lungere 10, 32, 5 (a. 286)
(6)
Cf Dig.
50, 7
(6)
(4*)
aa.
legationis
arguere
3 Impp. Diocletia?ius et Maxi?nianus AA. MuTransmarina legatione apud nos perfunctos

constitutum est biennii vacationem munerum civiUum et honorum habere, non eos, qui de proximo
obsequium rei publicae videntur exhibuisse.
''Imp.
Universi
Co?ista?itius A. ad Titianum.
vel ex praesidibus, qui suffra-
omnino ex comitibus
Eos tamen a
praedictis oneribus excipi oportebit,

D. p?'id.
versati sunt.
Romulo conss. [a. 343]
in legationibus publicis
""
IHveris Placido et
k. lul
qui
5 ^^lmjypp. Theodosius Arcadius et Ro?iorius AAA.

Apodemio pp. Illyrici. Si quod extraordinariuia
concilium postulatur, cum vel ad nos est mittenda

legatio vel vestrae sedi aliquid intimandum, id, quod
inter omnes communi consilio tractatuque convenerit,
minime in examen cognitoris ordinarii referatur'^
1
Provincialium enim desideria, quibus" necessaria
saepe fortuitis remedia deposcuntur, vobis^^ agnoscere atque explorare permittimus, 'ût sit examinis
" ex his auxilio tuo
tui, quae
protiiius implenda sunt,
et " quae clementiae nostrae auribus intimanda vide2
In loco autem publico de communi utiliantur.
provincialium
sententia
proferatur,
atque
id,
partis probaverit adsensus, sollemnis

iirmet auctoritas.
D. v k. Aug. Constantinopoli
Arcadio A. ii et Rufino conss.
[a. 3921
DE PERICULO SUCCESSORUM PARENTIS.
minam iam
<*
adlegationis
quod maioris
(1)
desertae
ciano.
tate
LXIII (LXI).
praesidem
potestis.
0,
dett.
aa.
et cc.
{i)
dett.
Th.
6 ^^lmpp. Honorius
et
Theodosius AA. Monaxio
Quotiens ab Alexandrina civitate^' legatio destinatur, universos curiales praecipimus, qui intra
pp.
urbem consistunt,
si
non aegritudine
vel alia inex-
impediuntur, in locum curiae

convenire et decreta sua propria subscriptione fircusabili
12,
nem
1,
necessitate
36
ins.
(8)
Th.
(9*) acc. ... ins.
plebeiara quoque sustineant capitatiovel in administratione vel ins. Th.
(9)
Th. 12,
(lO)
feratur Th.
(12) solis ins. Th.
deantur ex 2'h. 12,12,4 inserta sunt
12,
12
(13)
(14)
(15) implonda protinus (om. sunt et) Th.

12, 12, 15
(17) ab Alex. ciu. om. Th.
per-
(ii)
ut
sit
vi-
quaonam Th.
(le)
=.
2'A.
mata viro spectabili praefecto Augustali insinuare,

ut eius relatione comitati tuis virtutibus suas petitioues iutimeut et sub examine tuo perpensa legatione
res ordinetur*.
D. iii non. Oct. ConstautinopoU
Theodosio A. yii et Palladio vc. conss.
[a. 416]
LXVI
in litem feceris recuperabis.
LXX (LXVm).
SI
accommodandum, quo magis cupiant
tiores fieri et suos filios erudire.

Feliciano et Titiano conss.
et ipsi periJ). iiii non. Aug.

[a.
Si ante diem
1 Imp. Gordianus A. Asiatico.
subeundi honoris atque muneris pater tuus defunctus
conveniri eo nomine heredes eius non oportere

praeses provinciae minime ambigit.
est,
337]
Et
est notitia ista^: ârchitecti medici mulomedici

pictores statuarii marmorarii lectarii seu^ laccarii'
quadrigarii quadratarii* (quos Graeco

vocabulo Xid-o&rjxrae appellant) structores (id est
aedificatores) sculptores ligui musarii deauratores
albini (quos Graeci xoviaras appellant) argentarii
barbaricarii diatretarii aerarii fusores signarii fabri
bracarii aquae libratores figuli (qui Graece xsâfiele
LXXI (LXVmi).
DE TABULARIIS SCRIBIS LOGOGRAPHIS ET
clavicarii'
dicuntur) aurifices vitrearii plumarii^ specularii ebofuUones carpentarii '" sculptores dealbatores cusores linarii** tignarii '^ blattearii (id est
rarii pelliones
TteraXovoyof)
POST CREATIONEM QUIS DECESSERIT.
Arti-
artium brevi subdito comprehensarum per singulas civitates morantes ab universis muneribus vacare praecipimus, si quidem ediscendis artibus otium
fices
sit
6571
que filios incolumes habeas. at si contra id privilegium ad munus fatigandi tui causa quidam te
devocaverint tuque appellatione interposita securitatem reportaveris , a nominatoribus sumptus quos
(LXIIII).
DE EXCUSATIONIBUS ARTIFICUM.
Constantinus A. ad Maximum pp,
^lmp.
425
DE EXCU8ATIONIBD8 ABTIFICUM
*^.
2 ^*Idem " AA. ad Leontium pp.
IMechanicos et
geometras et architectos, qui divisiones partiam omnium incisionesque servant mensurisque et institutis
*
stringunt, et eos, qui aquaoperam fabricationibus
rum inventos ductus et modos docili libratione ostendunt, in par studium docendi atque discendi nostro
sermone compellimus ". itaque immunitatibus gaudeant et suscipiant docendos, qui docere sufficiunt.
D. prid. non. luL Leontio et Sallustio conss. [a. 344]
CENSUALIBUS.
1 ^^lmp. Constantius A.^^ ad Catullinum pp. Nullus omnino ex tabulariis vel scribis vel logographis ^^
eorumque filiis in quocumque officio militet, sed ex
omnibus officiis, nec non et si intra nostrum pala-
tium militant, necdum impleto quinquennio reperti

et retracti protinus officiis^' municipahbus reddanD. VIII k. lul. Lauriaco Marcellino et Protur.
hino conss.
[a.
341]
2 ^^lmppp. Gratianus Valeniinianus et Theodosius

AAA. Quicumque decurionum sponte se censuali
ministerio manciparit, condicionem habeat, quam
ipse delegit,
tatem,
venerit.
si
deposituras sui ordinis penitus (ugninecessitas quaestioni subdendum inxv k. Oct, Constantinopoli Ricomere
eum
D.
et Clearcho conss.
3 ^^lmpp. Arcadius
[a.
et
384]
Honorius AA. Hadriano
Generali lege sancimus, ut, sive solidis provinnecessarii fuerint tabularii, liberi homines ordinentur neque ulli deinceps
ad hoc officium patescat aditus, qui sit obnoxius
pp.
ciis sive singulis civitatibus
LXVII (LXV).
DE POTIORIBUS AD MUNERA NOMINANDIS.
Sed et si quis dominorum servum suum

colonum chartas publicas agere permiserit (consensum enim, non ignorantiam volumus obligari),
ipsum quidem, in quantum interfuerit publicae utilitati, pro ratiociniis, quae servo sive colono agente
tractata sunt, obnoxium attineri, servum autem comservituti.
Imp. Antoninus A. Basilidae. Si ipse vocatus

ad munera civilia potiorem alium nominandum putaveris, age causam tuam.
1
LXVIII (LXVI).
SI
PROPTER INIMICITIAS CREATIO FACTA
petentibus adfectum verberibus fisco addici.

SIT.
Imp. Alexander A. Aniceto. Si propter inimiad munera civilia creatus es, hanc tibi nominationem non nocere praesidis aequitas faciet, cum
et publicae utilitatis intersit non ex inimicitia crea1
citias
tiones
modo
fieri
debere, sed existimatione vera et com-
rei publicae.
LXVIIII (LXVII).
DE SUMPTUUM RECUPERATIONE.
ut eiuB relatione tuis virtutibus intimata et sub exalegati debeant, ordineTh. 13, 4, 2
tur Th.
(2)
(3) ista lihri, sio Cui.
cum B: et est not. ista om. Th.
(4) in Th. hic ordo
est: architecti laquearii albarii tignarii medici lapidarii
(i)
mine tuo perpensa, venire necne
argentarii Btructores mulomedici quadratarii barbaricarii

acasores pictores sculptores diatritarii intestinarii statuarii
muaivarii aerarii ferrarii marmorarii deauratorea fusorea
blattiarii tessellarii aurifices specularii carpentarii aquae
libratores vitriarii eborarii fullones flguli plumbarii pel(5) lectarii
seu
B:
(6) sic libri cum

(7) sic vel clavioularii dett^
del.
laquearii Th.f, cf. not. 3

claviclarii A', clavigarii 0, xaQSaâîoi B, lapidarii Th.f
(8) quadrigarii quadratarii 0, quadrigarii Kj quadratarii
II.
domi-
norum enim
ne publicis
actibus
D.
interfuit ab initio providere,

privata servitia immiscerentur.
April. Mediolani Fincentio et Fravito conss.
4 Impp. Theodosius
et
viii k.
[a.
401]
Valentinianus AA. Cvro
Boethos loîstarum demogrammateos logograpnos

quae vocabula pubhcis dicuntur subiacere
necessitatibus , sive quolibet alio nomine nuncupentur, non honore aut alicuius privilegii colore subnixos pro definitione legum inexorabilium suam fortunam subire compelli, quatenus nec publicis quicquam noceatur aut minuatur utilitatibus et suis
corporibus illi reddantur, quos vel patris vel maiorum
[a. 440441]
obligatio vel sua constrin^t.
pp.
diastoleos,
1 Imp. Gordianus A. Dionysio.

Muneribus civilibuB uon fungeris, quae personis mandantur, si quin-
liones
sive
KO
cum
Th. recte
(9) sic dett. curn Graecis, plambarii
Th. : plumbarios fusoribus contineri indicant Graeci /uxoxai
roufvxoi
oaot
res sic interpretati : olov fioXvfiSov^yoi
(10) tergarii ins. dett.^ in quo fortasse latet ferrarii, quod
tst in Th.
(12) tigna(11) linarii tuentur B, om. Th. recte
Th. Bf, trigarii libri

(13) ex iis quos Th. enumerat
Th. 13, 4, S
desiderantur intestinarii et tessellarii
(t4)
(16) fabrioa(15) impp. Constantius et Constan Th.
-- Th. 8, 2, u
tioni Th.
(l8)
(17) perpendimus Th.
(19) idem Th. 8, 2, 1, impp. Con54, 8, 1
12, 1, 31
tantius et Constans AA. rectius Th. 12, l, 31
(20) de= Th,
curionibtts Th,
(22)
(21) curiis officiisque Th.
Th. 8, 2, &
(23)
8, 2, 4
rii
64
LXXII (LXX).
DB SUSCEPTORIBUS PRAEPOSITIS ET ARCARIIS.

1
ad Euphrasium
Constantinus A.
*Imp.
ratio-
nalem trium provinciartim. Susceptores publicos

ne
absque omni mora aurura suscipere censemus,
facere compellaquis per hanc occasionem sumptus
Nam si solvere volens a suscipiente fuerit
tur*.
1
debebit
contemptus, testibus adhibitis contestationem
et ipse securitatem debiproponere, ut hoc probato
tam commissi nexu liberatus cum emolumentis acsuscipere neglexerit, eius ponderis
fisci
rationibus per
quod debebatur in^ duplum
Quod
2 vigorem officii praesidis* inferre cogatur.
autem susceptores iudice cuius interest neglegente
facultatibus
sarcietur.
iudicis
ex
violaverint,
ipsius
[a. 325]
i).* xiin k. Aug. Paulino et luliano conss.
qui
et,
cipiat
2 ^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Secundum pp. luxta inveteratas leges' nominatores
susceptorum et eorum, qui ad praeposituram horreoet pagorum creantur, teneantur obnoxii, si

minus idouei sint, qui ab isdem fuerint nominati,
nec quicquam ex eorum substantia celebrata per
interpositam personam emptione mercentur. D. iii
Ar." Aug.
Constantinopoli Valentiniano et Valente
rum
AA. conss.
[a. 365]
3 ^ldem AA. ad Mamertinum pp. Susceptores
novi non modo praesentis anni debita, verum etiam
quas ex reliquis inferunt'*', quia novae sunt
ac recentes*', suscipiant. D. prid. k. Nov. Romae^^
Valentiniano et Valente AA. conss.
[a. 365]
4 ^^ldem AA. ad Florentium comitem sacrarum
species,
Neminem
susceptionis munere functum

nisi prius se vinculo sollinam neque eos qui
citudinis superioris absolverit.
placuerint gravare iusti'* est, neque illos qui displi1
cuerint tenere prudentis. Integro igitur singuli
anniversario anno transcurso cogantur exponere, quibus titulis suscepta disperserint, ut facilius, si quis
in furto fuerit deprehensus, recentem queat redin2
tegrare iacturam. '^Nonperpetui autem exactores
teneantur in continuata vexandorum provincialium
largitionum.
ad idem munus adstringi,
potestate, veluti concussionum dominatione, sed per

annos singulos iudiciaria sedulitate mutentur, nisi
aut consuetudo civitatis aut raritas " ordinis eos per
biennium esse compellat. D. xv k. Oct. Mantebri
Gratiano nob. puero et Dagalaifo conss.
[a. 366]
5 ^''Idem AA. ad Germamanum comitem sacrarum
largitionum. Quotienscumque certa summa solidorum
pro tituli qualitate debetur et" auri massa transmittitur, in septuaginta duos soHdos libra feratur
^^
accepta ". D. vi id. lan. Romae
Lupicino et lovino conss.
[a. 367]
6 ^^ldem AA. et Gratianus A. ad Chilonem. Frumenta, quae'^ horreis inferuntur, pro illationis modo
ilico apocharum cautionibus adnotentur.
non autem
oportet in horreis fiscaUbus nisi fiscalia frumenta
constitui.
D. v id. April. Treviris post consulatum
Gratiani A. iii et Equitii vc.
[a. 375]
7 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius
AAA. have Hypati carissime nobis. Minime diu
penes ipsos ausceptores maneat facta coUatio, sed
Btatim quodcumque a provincialibus fuerit exsolutura
(1)
= Th,
civitate
12, 6, 2: iunge 10, 73, 1

(2) ne quia in aliena
faciat Th.
(3) in om. Th.
(4) offieii
sumptus
tui Th.
6,
(5) pp. 10, 73, 1

id. scr., cf. Th.
(8)
(6)
= Th.
12, 6, 7
12,
6, 8
(9)
(7)
-= Th,
Th.
2,
12, 6, 10
quae ex reliquis inleruntur Th.

(u) ac recentes
Th., acrescentes libri
(12) Nov. accepta . . . Romae scr..,
ut data sit a. 364: Rujinus enini iam ante XI k. lul.
a. 365 successerai
66
Mamertino, c/. Th. 9, 30, 3. 12,
(10)
(13) />r. 1 =.
lustum dett.
Th. cum
Bj
iunge 1,
oepto Th.
1
DE 8USCEPT0RIBUS PRAEPOSITIS
426
72
1,
Th. 12,
(15)
(14) iusti Th.,

r/i. 12, 6, 22
6, 11
auctoritas libri
7, 2.
1, 11,
(20) aut
(i8)
iuaticia
(i6) raritas
Th. 12,
et Th., aut libri
(l7)
Remis aut [accepta
KO,
.]
6,
13,
l:
(19) acRomae scr.
sacris thesauris inferatur.

D. iii k. Mai. Constantinopoli post consulatum Antonii et Syagrii.
[a. 383]
8 ^Hmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius
AAA. Cynegio pp. Exactores vel susceptores in
celeberrimo coetu curiae consensu et iudicio omnium
sub actorum testificatione firmentur, provinciarum-
que rectoribus eorum nomina, qui ad publici munus^^

officii editi atque obligati fuerint, iiinotescant.
et
animadvertant, quicumque nominaverint, ad discrimen suum universa quae illi gesserint redundare.
D. VI
k.
Nov. ConstantinopoU Honorio np. et Euo-
dio conss.
386]
[a.
9 ^^ldem AAA. Cynegio pp.
Modios aeneos
at-
que^* lapideos cum sextariis atque ponderibus per

mansiones singulasque civitates iussimus collocari,
ut unusquisque tributarius sub oculis constitutis
rerum omnium modis sciat, quid debeat susceptoribus dare: ita ut, si quis susceptorum conditorum
modiorum sextariorumque vel ponderum normam putaverit excedendam, poenam se sciat competentenj
1
esse subiturum. Et submotis, quae contra utilitatem populorum omnium hactenus gesta sunt, fruvini
menti quinquagesimas
hordei quadragesimas
et laridi vicesimas susceptoribus dari praecipimus.
2 Humanitatis autem necessitate commoti^^ in Armeniae susceptionibus longinûitatis causa frumenti
et hordei quadragesimas
vini et laridi quintas decimas dari praecipimus. D. iiii^^ k. Dec. Constan[a. 386]
tinopoli Ho7iorio np. et Euodio vc. conss.
,
ID ^^ldem AAA. Cynegio pp.
sentibus
defensoribus
Susceptores prae-
modum
et
iugationis possesspecies singulas

quantitatemque perscribant^*.
[a. 389"'
stantinopoli Timasio et Promoto conss.
sorum
earura^'^ numerum
D. iiii k. Dec. Con-
et
vel
11 ^Hmpp. Arcadius
Romae.
Honorius AA. Benigno
et
semel publicatas
imputari et coeptam arcae discussionem volumus in apertum quaesita ratione deduci et omnes publicas securitates
quae gestis tenentur a susceptoribus accepto ferri.
D. VI id. lun. Mediolani Stilichone et Aureliano
vicario
urbis
Securitates
et gestis lectas vini ^^ susceptoribus
conss.
[a. 400]
salutem. Si aliquid a susceptore vel tabulario fraudis admissum
esse possessor deprehendat, nemo eorum semel in^*
interversione convictus id rursus officium gerat, in
quo ante decoxit, etsi rescriptum nostrum elicitum
clandestina supplicatione tulerit^^. D. prid. k. lan.
Mediolani Stiiichone et Aureliano conss.
[a. 400]
13 Idem AA.^'' Lucio comiti sacrarum largitionuni.
Duos tabularios seu numerarios '^ et susceptores totidem per universas provincias oportere constitui cle1
mentia nostra praecepit. Scire autem volumus
praetorianam amplissimam praefecturam eos, qui aurum largitionale susceperunt, nihil cum arcae ratiociniis habere commune, iudices autem provinciarum
quinque libris auri multandos et primates officiorum
capitali poena piectendos, si hoc non fuerit custoditum. D. VI k. Febr. Basso et Philippo conss. [a. 408]
12 ^^ldem AA. Pompeiano suo
14 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Euchario

suo salutem*. Humilioribus** officiis aut extraordinariis oneribus occupari curiales non patimur, ne
l
utilitas.
Susceptionem itaque
ûblica vacillet
vestium aequius est ab officio proconsulari vel ab
(21)
= Th. 12,
12, 6, 20
6, 16
== Th.
(23)
publicum honus 0,
(22) sic Th., de ins. libri
(24) publici
munus
Th.,
= Th.
publioum muDus
iunqe 10, 34,
(28)vin 10,
34,
commoniti Th.
J%. 12, 6, 23
(30) earum 2Vi.,
(29)
Th.
sic Th., praescribant libri
(32)
eorum
libri
12, 6, 26
12, 6, 27
(25)
(26) scu Th.,
(31)
(33) binis
56, 11, 9:
xai
12, 6, 21
56,
il,
7:
(27)
Th. ex emendatione
(34)
=
= Th.
iunge 9, 26, 1. 12, 61, 8 Th. 1, 12, b.

om. libri (36) detulerit Th.
(37) et
Theodosius A. secundum Th. 12, 6, 29 suppl.
(38) seu
numerarios om. Th.
Th. 12, 6, 31 iunge Th.
(39)
11,
l,
28
(35) in Th.,
6, 29, 9. 8, 4, 23. 11,
1,
32.
11,
7, 19...21
proconsuli Africae leges iungendae
(41)
(40)
Euchario
humilibus Th.
427
DE PONDERATORIBUS
LXXV
7278
qui in eodem meruerunt soUemniter procurari.

horum namque interest huiusmodi explorare rationem
et quaerere qualitatem eorum, quorum ad contuendum cura commodior est. neque enim aequum est,
DE HIS QUAE EX PUBLICA COLLATIONE

ILLATA SUNT NON USURPANDIS.
ut ad officium lucra^, ad curialem susceptionis tantum damna pertineant. Hanc igitur ab ordinibus
2
iniuriam submovemus, exceptis his, si qui curialium
in officio memorato aut militasse aut nailitare fuerit
1 *2/m/?. Constantinus A. Nullus iudicum id, quod

a re publica ex collatione susceperit, mutui interventione opposita vel invadat vel conetur invadere.
D. prid. non. Mart. Treviris^^ Paulino et luliano
his
'
D. prid. k. Mart.
VI III et Theodosio r AA. conss.
deprehensus.
Ravennae Honorio
412]
[a.
AA. Volu15 ^lmpj?. Theodosius

Aurum sive argentum quodcumque a possia?io pp.
et Valentinianus
sessore confertur, arcarius vel susceptor accipiat,

ita ut provinciae moderator eiusque officium ad crimen suum noverit pertinere, si possessoribus ullum
fuerit ex aliqua ponderum iniquitate illatum dispen-
"Et quidquid ex provinciis ad nostrum

1
dium.
dirigetur aerarium, id ad illustres viros aerarii nostri
comites relatione deferatur'. D. iii k. Mart. Ravennae post consulatum Felicis et Tauri vv. cc. [a. 429]
conss.
[a.
2 ^*Imppp. Gratianus
AAA. Palladio. Nullus
mium potestatum
^lmp.
Mediolani Theodoro cons.
LXXVI
a collatoribus, si quis vel solidos voluerit vel materiam appendere, aequa lance et libramentis paribus
PP.'' xini k. Aug. Paulino et luliano
suscipiatur.
conss.
id.
April.
[a.
399]
(LXXIIII).
DE AURO CORONARIO.
ad Euphrasium ratioAurum, qucd infertur
Constantinus A.
iussione perceperit. D. iii
Constantinopoli Antonio et Syagrio conss. [a. 382]

3 ^^lmp^. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp.
Sciant iudices nihil sibi ex privatae rei canone vel
ex eo, quod ex isdem titulis exegerint *', ad necessitates alias transferre licere ", nisi malint gravissima
*
licentiam coerceri. D. xvi k. lun.
severitate suam
LXXIII (LXXI).
325]
Valentinianus et Theodosius
penitus ex eo, quod refertur
in conditis vel in arca continetur, ad quemlibet titulum usurpet, nisi forte praesumendi facultatem subli-
DE PONDERATORIBUS ET AURI ILLATIONE.

nalem trium provinciarum.
(LXXIII).
^^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius

Ad coUationem auri coronarii
placuit neminem absque consuetudine esse cogendum. D. XV k. Fehr. Constantinopoli Ricomere et
Clearcho conss,
[a. 384]
1
AAA. Cynegio pp.
325]
[a.
2 ^lmp. lulianus A. ad Mamertinum pp. Quotiens
de qualitate solidorum orta fuerit dubitatio, placet

quem sermo Graecus appellat per singulas civitates
constitutum zygostaten, qui pro sua fide atque in-
LXXVII (LXXV).
DE IRENARCHIS.
dustria neque fallat neque lallatur, contentionem

dirimere. D. viiii k. Mai. Salonae^ luliano A, iiii
et Sallustio conss.
[a. 363]
1 *Impp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio

pp. Irenarchae, qui ad provinciarum tutelam quietis
ac pacis per singula territoria faciunt stare concordiam, a decurionibus iudicio praesidum provinciarum
idonei nominentur**. D. viii k. lan. Constantinopoli
Honorio viii et Theodosio iii AA. conss. [a. 409]
LXXIIII (LXXII).
DE AURI PUBLICI PROSECUTORIBUS
><>.
^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio

'
partim nulla praemissa, ut
pp. Auri prosecutores
<*
aurum praesumunt, partim
adsolet, prosecutoria
diutius retentant, quod statim fuerat adsignandum.
1
Ideoque censemus, ne quis absque praecepto viri
illustris comitis sacrarum largitionum vel coquendum aurum sumat vel capiat deinceps retinendum.
D. XIII k. Aug. Honorio viii et Theodosio iii AA.
LXXVIII (LXXVI).
DE ARGENTI PRETIO QUOD TflESAURIS
conss.
(l)
sic
409]
[a.
Th.,
custodiendum
conatituendum /,
(2) lucella
constituendum eum iT,

Th. 12, 6, 32
(3)
Th.
(4) possessori sane secuiunge 12, 60, 6 Tk. 11, 1, 36

ritatem sub designatione titulorum arcarius vel susceptor
coemittat ins. Th.
(o) id non solum ad illustres
mites, sed etiam ad eminentiam tuam pari relatione deTh. 12, 7, 1
feratur Th.
(6)
56, 6, 15: tunge
== T^. 12, 7, 2
Piri(fl)
(7) d. 10, 72, t
(8)
10, 72, 1
saborae Kiessling ex Ammiano 24, 2, 9
(lO) sic Th.,
7%. 12, 8, 1. iunge 1, 45, 2.
(ll)
persecut. libri
.
INFERTUR.
1
et Honorius AA. Eutychiano

lubemus, ut pro argenti summa, quam quis
^Hmpp. Arcadius
pp.
fuerat illaturus, inferendi aun accipiat

facultatem, ita ut pro singulis libris argenti quinos
solidos inferat. D. xi k. Mart. Constantinopoli Caesario et Attico conss.
[a. 397]
thesauris
11, 2, 6
viris tcr.
(12)
= Th.
= Th.
12, 9,
(14)
12, 9, 2
(13)
[accepta
Tre-
=
Tk.
transferendum
= Th.
(15)
.]
11, 65, 5
/.
(17)
gem.
12, 13, 5:
(19)
gem.
l
Th.
7
12, 14,
(21) Irenarcha(20)
iunge 8, 11,
rum vocabula, quae adsimulata provincialium tutela
sinunt stare
quietis ao pacis per singula territoria haud
= Tk.
(22)
concordiam, radicitus amputanda sunt Th.
12,
9,
L gem
13, 2,
(16) contigerit
(18)
eorum
/.
54
DB TOLLENDA LUSTRALI8
428
XI 1-3
LIBER UNDEOIMUS.
cias Orientis inopia
dae
I.
ATJRI
DE TOLLENDA LUSTRALIS
1 [^vroxQaro)^ Idvaaraaioe
*JSvyxa)Qei
naaiv
COLLATIONE.
vrf.']
reXsiov rrjv avvreXeiav rrjv

rdJv nbletov tj h(oi^T]Qi]/uva>v
ete
rov xQvaaoyvôv,
\i itara rsXevraCav ôvXrjaiv
ficov raiv laôvacHv
iav ano rov
vneQ rov avvreXeXv rovro^ ijyovv
Srj'^
rovavvreXelv rovro. Oi Sa
/loalov BiSorai ri vneQ
eirs
iv
aSetav
rovro
reXoi
ro
iyirmaav
7Caqi%ovre<i
KcavarnvrtvovTtoXei eirs iv rw i7taQ/iq xarafiaXslv

avro eirs rbv^ reraqrov icar iviavrov eire vTteQ
xai SiaarQOfrjS.
rerqasriav^ Siâ fiivrot ^rjfilas
Ei Se ri ix neQirrov 7] [xsra ro rotovro rs^Xos,
dvaXtaxsa&aj eie avayxaiae XQîf^^ J^V^ ^ noXsae,
olov k'Qya rj atrcaveiav rj (pcara rj ra ofiota.
'Exarov Si Xirâe OQitêt nqbartfiov ry ayoXfj
rd)V naXarivav xai role aQxovai xai rfj rdêt
xai roie noXirate, et ravra naQaâdêisv nors.

*
MrjSeie Stayoaêa&oj eie d'scoQrjrtxd rj dXXa rtvd
noorpdaet rov xovtpta&rjvat rrjv avvrsXstav rov
XQvaaQyvQOv^ inei rj noosiQrjfievrj notvrj intxeiavrai,
(1).
DE NAVICULARIIS SEU NAUCLERIS PUBLICAS

SPECIES TRANSPORTANTIBUS.
3) ^lmp. Constantius A. et lulianus C. Olyhrio pu. NuUam vim oportet navicularios sustinere
1
(I,
delegatas species annonarias transferentes nec concussiones perpeti nec aliquod genus incommodi, sed
venientes ac remeantes omni securitate potiri: decem
auri librarum multa proponenda his, qui eos inquietare temptaverint. D. k. lun. Romae Constantio
yiiii ei lutiano C. ii conss.
[a. 357]
^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Eusebio
(4)
Comperimus naucleros susceptas speeies in neemolumenta convertere. ideoque decer-
pp.
gotiationis
ut intra annum quas susceperint inferant

securitates reportent, quae etiam diem
iJlationis edoceant, ut intra alterum annum eis redD. x
dantur, a quibus species praestitae sunt'.
k. lan. Medtolani Arcadio iiii et Eonorio iii AA.
conss.
[a. 396]
3 (5) ^ldem AA. Flaviano vu. Ab his, qui in
naucleros praedas egerunt, volumus eorum commoet ideo ne crescat in posterum eorum
dis satisfieri.
nimus,
et
species
audacia, sancimus, ut, quicumque in rapinis fuerit

deprehensus, poena quadrupli teneatur. PP. Romae
in
foro Aprordani viiii k. Febr. Stilichone et Au-
rekano conss.
mo
(l)
(6)
[a.
Cum nauarchorum
pp.
coetus
circiter
ah Anastasio lustralem auri collattonem
tui sublatam
Sckol.
400]
^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Anthe-
hist.
esse
eccL
3,
initio imperii
Zonaras 14,
2 Euagrius
= B 56,
39
= B 56,
hanc quoque
non improhabiliter
Cuiacius
= Th. 13, 26
ut
8unt
testanlur
To Augustinus
(4)
tuiionem Anastasii esse
Th. 13, 5, 9
(5)
(6)
om. Th.
Th. { 3,
(8)
(3)
provin-
41
3,
alii
12, 1
(2)
12, 2
consti-
conicit
5,
5,
29
(9)
= Th.
(7)
..
3, 5, 32
iunge
I 1 Remittit omnibus penitus auri et

argenti collationem
exceptis civitatibus et vicis, qui aliguid
uliima
ex
voluntate ad ea conferenda acciptunt,
vel si
ûid e publico huius coUationis gratia datur.
autem
hoc tributum praestant, eis liceat vel
Qui
l^
Constantinopoli vel in provi?icia id solverc et aut
pro quarta parte in singulos annos aut quadriennio
2 elapso stne damno et
dispendio. Qnod si quid
,
navium titubaret
et investigan-
obtentu insularum secessus obiret et

navigandi opportunitate transacta iudiciorum indignatio siue transvectionis expectaretur effectu, merito
celsitudo tua praefecto Augustali et insularum praeside conventis Alexandrinae et Carpathiae classis
summates et nonnullos alios naucleros eo professionis adduxit, ut onus frumentarii commeatus, qui per
Orientales nauarchos ex Alexandrinae civitatis conditis consueverat ad sacratissimam urbem transferri,
in suam tidem susceptum ad eadem augustissimae
urbis horrea comportarent
solaciis pro mercedula
praestitis ex tributariae pensitationis immunitate vel ex
eo, quod vocatur tptXtxov, nec non etiam aliis, quae
tuae ^'^ cognitionis limavit examen. D. xiiii k. Febr.
classis
Honorio viii et Theodosio iii AA. conss.

[a. 409]
5 (7) ^^ldem AA. Anthemio pp. Qui fiscales spe* *
cies suscepit deportandas, si recta navigatione conlitora devia sectatus eas avertendo distraxeD. xiiii k. Aug. Conrit, capitali poena plectetur.
stantinopoli Honorio viii et Theodosio iii AA.
tempta
conss.
[a.
409]
^^ldem AA. Faustino pp. ludices, qui in

**
dioeceseos suae onusta navigia, cum prosportibus
perior flatus invitat, sub praetextu hiemis immorari
permiserint, una cum municipibus et corporatis eiusdem loci fortunarum propriarum feriantur dispendiis.
Naucleri praeterea poenam deportationis
l
(8)
excipiant, si aliquid fraudis eos admisisse fuerit revelatum.

D. xviii k. Sept. Ravennae Varane vc.
cons.
[a. 410]
(II).
DE PRAEDIIS NAVICULARIORUM.
^^lmpp. Valentinianus et Valens AA. Aureliano
annonae. Domum etiam mansuetudinis
nostrae in liis, quae naviculario nomine obnoxia
sunt, agnoscere praecipimus debitam functionem. D.
III k. Oct. Lupicino et lovino conss.
[a. 367]
2 ^^ldem AA. et Gratianus A. Chiloni proconsuli
Africae. In his, quae navicularii vendunt, quoniam
intercipere contractum emendi vendendique fas prohibet, emptor navicularii functionem pro modo portioniB comparatae subeat: res enim oneri addicta
1
est, non persona mercatoris".
Neque navicula1
praefecto
rium"* iubemus fieri eum, qui aliquid comparavit,

sed eam partem quae empta est pro suo modo ac
ratione esse munificam: nec enim totum patrimonium
ad functionem naviculariam *^ occupandum erit, quod
habuerit qui rei exiguae mercator accessit, sed illa
portio, quae ab initio navicularii fuit, ad pensionem
huiusmodi**' functionis sola tenenda est, residuo
patrimonio, quod ab hoc vinculo liberum est, otioso
(10) tuae Th.y om. libri
11,6,6. 11, 2S 1?
(u) d.
Febr. Constantinopoli Honorio viiii et Theodosio v
Th. 13, 6, 33:
AA. conss. (= a. 412) 11, 28, l
(12)
Th. 13, 6, 34: 4, 40, 4 itin(13)
iunge 1, 45, 2. 10, 74, l
Th,
(15)
(14) sic Th., partibus lihri
git Gothofredus
Th. 13, 6, 7
13, 6, 5
(16)
(17) mercantia Th,
(2o) huius Th,
(18) ilioo ina, Th.
(19) navicularii Th.
It.
supersit
ex eo
tributo,
in necessarios sumptiis civi-
expendatur, velut in opera aut annonam aut

Centum librarum multam sta3 lumina similiave.
tuit scholae palatinorum et praesidi et civibus, si
haec violata fuerint.
tatis
2 Nemo describatur in spectacula vel quaevis alia

quod collatio auri et argenti remissa est: ruun
poena supra dicta imminebit.
ideo,
DE NAVIBUS NON EXCUSANDIS

2
et
immuni servando.
Domus
vero,
quarum
cultu
decus urbium potius quam fructus adquiritiir, ubi a

naviculariis veneunt, pro tanto modo ad hanc pensionem obligari placet, quantum liabebant emolu3 mentum, cum pecunia mutuarentur^
Ubi vero
spatia loci et exiguitas^ nullam habuit pensionem
aut extructio, cuius est ardua difficilisque molitio,
aut decus sumptuosum, aut, ut est plerumque liberale institutum, habitationem quis suam ornamento
urbis adiecit, nolumus munificentiam quae postea
addita est improbam licitationem aestimationis excipere: sed vetusta potius loci species et pensio
cogitetur quam cultus hodiernus, qui per industriam
hominis animosi accessit. D. iii non. Aug. post consulatum Gratiani A. iii et Equitii vc.
[a. 375]
3 ^lmpp. ArcacUus
et
XI 36
429
Honorius AA. Messalae pp.
qui fundos naviculariae functioni adscriptos a

naviculariis acceperunt quolibet ad se titulo transeuntes, secundum agri opinionem, quae antiquitus
habetur adscripta, naviculariam functionem suscipere
cogantur neque eas condiciones sibi aestiment profuturas, quas venditor minus idoneus in se recipit
impositas ementis arbitrio; hac tamen ratione servata, ut, si ad minus idoneum fuerit translata possessio, etiam auctores transscripti praedii teneantur
obnoxii, sitque hoc in promptu, ut damnis fiscalibus
primitus ab idoneis consulatur. D. xiiii k. Mart.
Mediolani Theodoro vc. cons.
[a. 399]
Hi,
hoc cnim facto atque

dispendium solum atque naufragii
damnum tenebitur obligatus, verum etiam publicae
coercitionia experietur vigorem.
D. v id. lan.^ Con[a. 395]
stantinopoli Olylrio et Probino conss.
aliqua necessitate compellere.
commisso non
in
VI
(V).
DE NAUFRAGIIS.
Imp. Antoninus A. Maodmo. Si quando naunavis expulsa fuerit ad litus vel si quando
reliquam terram attigerit^ ad dominos pertineat:
fiscus meus sese non interponat.
quod enim ius
habet fiscus in aliena calamitate, ut de re tam luc1
fragio
tuosa compendium sectetur?

2 ^^Lnppp Valentinianus
AAA. ad Modestum pp.
Valens
et
probet apud eum testibus eventum, relatioque ad

sublimissimam referatur praefecturam ita ut intra
anni spatium veritate revelata competens dispositio
procedat**. quod si per neglegentiam praennitum
anni spatium fortasse claudatur, supervacuas serasque interpellationes emenso anno placuit non adD. pp. Bersti '^ non. lun. modesto et Arinmitti.
,
theo conss.
[a.
IIII (III).
DE NAVIBUS NON EXCUSANDIS.

1 *Impp. Arcadius et Honorius AA. Longiniano pp.
Multi naves suas diversorum nominibus et tituus
tuentur.
cui fraudi obviantes praecipimus, ut, si
quis ad evitationem publicae necessitatis titulum cre-
Gratianus
quis navicularius naufragium sustinuisse adfirmat, provinciae iudicem,

eius videlicet, in qua res agitur, adire festinet ac
Si
372]
Theodosius
AAA. namculariis Afris salutem. Quotiens obruta
vel submersa fluctibus navi examen adhibetur competentis iudicis ", duorum vel trium nautarum quaestione habita ceteri ab huiusmodi nexu liberentur *^.
quid est enim, quod non abunde intra praefinitum
1
numerum
sollers
et
quaesitor inveniat?
Circa
ma-
dam. Nam ut privatos quoque non prohibemus

habere navigia, ita fraudi locum esse non sinimus,
gistros navium, quibus est scientia plenior, immoretur: qui si fatali sorte defuerint, in alios inquisitio
Sane si universos violentia tem2 transferatur.
pestatis obruerit, ne veritas lateat, a liberis nautarum sive magistrorum " intra iudicia constitutis
2 ^lmpp, Theodosius et Valentinianus AA. Flolubemus nullam navem ultra duorum

milium modiorum capacem^ ante felicem embolam
publicarum specierum transvectionem aut privilegio dignitatis aut religionis intuitu aut praerogativa personae publicis utilitatibus excusari posse sub-
super eorum quaeratur interitu, quos navicularius

3
naufragio perisse contendit. Susceptionis autem
necessitas ex kalendis Aprilibus in diem kalendarum
Octobrium mansura servabitur. D. viii id. Febr.
Triveris Gratiano v et Theodosio AA. conss.
[a. 380]
4 "Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius
AAA. Tatiano pp.^ Pro his, quae semel a collatoribus iUata nauiragiis perierunt, nolumus nobis aliquam cum possessoribus sive senatores sive privati
tractam
sint,
diderit
apponendum,
sciat
navem
esse fisco socian-
cum onmes in commune, si necessitas exegerit, conveniat utilitatibus publicis oboedire et subvectionem
sine dignitatis privilegio celebrare.
D. iii id. lan.
Ravennae Arcadio A. vi et Proho conss.
[a, 406]
rentio pp.
vel
nec
caeleste contra proferatur oraculum,

sive adnotatio sit sive divina pragmatica, providen1
tissimae legis regulas oppugnare debebit. Quod
etiam in omnibus causis cupimus observari, ut generaliter, si quid huiusmodi contra ius vel utilitatem
publicam in quolibet negotio proferatur, non valeat.
quidquid enim in fraudem istius legis quolibet modo
fuerit attemptatum, id navigii quod excusatur
publicatione corrigimus. D. vii id. April. ConstantinO'
Theodosio
A.
xvii
et
Festo
conss.
poli
[a. 439]
:
si
(UII).
NE QUID ONERI PUBLICO IMPONATUR.

1 ''Impp. Arcadius et Honorius AA. Rufino
pp.
Oneri puolico sarcinam privatam ne quis imponat
nec audeat portitores frumenti ad suscipiendum onus
Th.^ mutuaretur K^ mutaretur 0, mutarentur dett.

idem Th.: fuitne spatioli exiguitas?
Th.
(3)
-- Th. 13, 7, 2
13, 6, 8: imge Th. 13, 5, 28
(4)
= l, 2, 10 Nov. Theod. 8, 1
(6) oapaoitatem Nov.
(5)
(7) =2%. 13, 8, 1
(8) lun. Gothofredus: Theodosius
obiit XVI k. Febr.
(9) reliqua terram attigerint Salmasius
(10) = Th. 13, 9, 1
(ii) veritate relata
remedium ex indulgentia consequatur Th.
(12) D. et
Th. 13, 9, S: iunge
pp. Beryti Gotho/redus
(15)
(1) 5IC
(2)
esse
redundare.
et
communionem
xv
D.
Symmacho
k.
vel aliquid periculi ad eos

Aug. Constantinopoli Tatiano
conss.
[a.
3911
5 ^^lmpp. Ho7iorius et Theodosius AA. naviculariis per Africam.

De submersis navibus decernimus, ut levato velo istae causae cognoscantur. et
si quisquam de talibus negotiis
aliquid accepisse
detegitur, iudex, apud quem constiterit, his conquerentibus qui nudantur pro qualitatibus personarum
multandi removendi proscribendi habeat potestatem.
1
Si vero causarum talium cognitores, libelli datione
vel planaria interpeUatione commoniti intra biennium ^ has causas audire neglexerint, et hoc-^'* fuerit
tempus elapsum, praeiudicium noceat eatenus cognitori, ut naviculario propter vitium iudicis absoluto
mediam
oneris
partem, propter cuius probanlegituno dumtaxat tempore cognitio
eius
dam amissionem
petebatur, iudex cogatur inferre, residuam vero
offi-
Th. 13, 5, 1
(15) duorum
(14) praefeoti annonae Th.
vel trium quaestione destrictum, purgandi in alios nautas
licentia offeratur Th.
(16) a liberis ... magiBtrorumJ
legis providam sanctionem, ut
adfeotionibus navioulariorura Th.
(n) =- Th. 13, 9, 4
Th. 13, 9, 6: iunge Th. 13, 5, 36. 37
(18)
(19) intra
biennium] intra metas temporis oonstituti, hoo est intra
biennium causis talibus praescriptum Th.
(20) legiti-
sequimur Constantinianae
mum
Th.
XI
D. xvi
cium eius exsolvat.
HoApril Ravennae
k.
v AA.
norio viiii et Theodosio
conss.
[a.
412]
6 ^ldem AA. Anthemio pp. Super naufragiorum

habita quaequae contigerint casibus usitato more
dicatur tempestate
quis calculus modiationis
raaris deperisse, sub tuae sedis auditione nequaquam
^
feratur acceptus, sed haec dispendii iactura in omne
naviculariorum concilium, pro rata scilicet continstione
DE META.LLARI1S
430
6 --8
si
D. xiiii k. Febr. Hono-
gentis muneris, deferatur.

rio VIII et Theodosio iii
AA, conss?
\a.
quaeve ea regione deserta, ex qua videntur oriundi

vel oriundae, ad externa migraverint, indubitanter
sine ulla temporis praescriptione ad propriae originis
stirpem laremque una cum sua subole revocentur,
et quos domus nostrae '^* secreta retineant *^. sciant
autem nullum exinde praeiudicium fisco esse generandum, etiamsi is'^, quem metallicum esse constiterit*', privatis censibus suum nomen indiderit. D. v
id. lul. Constantinopoli Victore vc. cons.
[a. 424J
409]
VIII (VII).
VII (VI).
DE METALLAKIIS ET METALLIS ET PEOCURATORIBUS METALLORUM.

^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Cresconium comitem metallorwn. Perpensa deliberatione
duximus sanciendum, ut, quicumque exercitium metallorum vellet adfluere, is labore proprio et sibi et
1
rei publicae commoda compararet,
Itaque si qui
sponte confluxerint, eos laudabilitas^ tua octonos
scripulos in balluca, quae Graece xQâafi/ios appel2 latur^ cogat exsolvere.
Quidquid autem amplius
colligere potuerint, fisco potissimum distrahant, a
quo competentia ex largitionibus nostris pretia susD. iiii id. Dec. Parisiis Valentiniano et
cipiant.
Valente AA. conss.
[a. 365]
1
2 ^ldem AA. ad Germanianum comitem sacrarum

largitionum. Ob metallicum canonem, in quo propria
consuetudo retinenda est, quattuordecim uncias ballucae pro singulis libris constat inferri. D. vi id.
lan. Romae'' Lupicino et lovino conss.
[a. 367]
3 ^lnmpp. Gratia?ius Valentinianus et Theodosius
AAA. Floro pp. Cuncti, qui per privatorum loca
saxorum venam
tur,
effossionibus
laboriosis
persequun-
decimas fisco, decimas etiam domino reprae-
modo
cetero
sentent,
vindicando.
desideriis
suis
Antonio
D. iiii k. Sept. Constantinopoli

conss.
et
deinceps licen-
quam
sollertique exactione
[a.
386]
5 ^^lmpjyp. Valentinianus Theodosius et Arcadius

AAA. Romulo comiti sacrarum largitionum. Per
annos singulos septeni
**
inferantur ab
tionibus
per hominem scripuli largiaurilegulis,
non
solum
in
Pontica dioecesi, verum etiam in Asiana.

D. xi
k. Mart. Constantinopoli Arcadio A. ii et Rufino
conss.
[a.
6 ^^ldem AAA. Paterno.
392]
Quosdam operta humo
esse saxa dicentes id agere cognovimus, ut defossis

in altum cuniculis alienarum aedium fundamenta
labefactent.
qua de re, si quando huiusmodi marmora sub aedinciis latere dicantur, perquirenjdi eadem
copia denegetur. D. xvii k. Aprif. Constantinopoli

Theodosio A. iii et Abundantio conss.
[a. 393]
7 ^Hmp. Theodosius A. Maximino comiti sacrarum largitionum. Metallarii sive metallariae, qui
Th. 13, 5, 32 iunge 1 1 , 2, 4. 1 1, 28, 1 ?

(2) lacuna
Th.
(3) d. y k. Febr. Constantinopoli Honorio viiii et
Theodosio v AA. conss. (a. 412) 11, 28, 1
Th. 10, 19, 3
(4)
Th. \ 0, 19, 4 : iunge
(5) quae
appellatur om. Th. (6)
10, 72, 5. 11, 11, 1?
Th.
(7) cf. ad 10, 72, 5
(S)
(I)
10, 19, 10
(II) sic
(9)
TA. 1,
Th., septem libri
10, 19, 15
32, 5
(12)
-= Th.
(10)
=- Th.
10, 19, 14
=
= Th.
10, 19, 12
(i3)
(14) sic
Th., et ins. lihri

(16) et quos ...
retineant ex Th. 10, 19, 6 addita tunt
(16) is Th., ex
hia 7, quis ex his
(17) constabit Th.
(i8) gynae-
KO
oearii et
gynaeceum Th. conttanter
(19)
317]
[a.
2 ^^ldem A. ad Felicem. Procuratores
rei privatae
baphii et gynaecii, per (juos et privata nostra substantia tenuatur et species in^ gynaeciis confectae
corrumpuntur, in baphiis etiam admixta temeratio
naevum adducit inquinatae adluvionis, suffragiis abstineant, per quae memoratas administratioues adipiscuntur, vel, si contra hoc fecerint, ^zgjadio feriantur.
D.
k.
Nov. Aquil.^^ Dalmatio
et
Zenophilo
conss.
333]
[a.
Valens AA. ad Germanum consularem^^. Ingenuae mulieres, quae se

gynaeciariis sociaverint, si conventae denuntiatione
sollemni splendorem generis contuberniorum vilitati
3 ^*Impp. ValenUnianus
et
praeferre uoiueriut, suorum maritorum condicione

teneantur. I). iiii k. lul. Mediolani Valentiniano
AA. conss.
4 *Îdem AA. ad Auxonium pp.
et Valente
365]
[a.
Quod ad
prae-
sens remedium pertinet, quintum animal bastagariis
Aug. Mediolani Honorio
compleverint. D. iiii k.
conss.
pro reparatione praebeatur. D. id. Dec. Marciano[a. 368]

poli Valentiniano et Valente AA. conss.
5 ^''Idem AA. et Gratianus A. ad Philematium
comitem sacrarum largitionum. Qui aliquem ex familiis gynaecii in latebris habere comperti sunt,
quinque librarum auri damno subicientur ^*. D. xii
k. Sevt. Ciliciae^^ Modestoet Arintheo conss. [a. 372]
6 Împpp. Gratianus Valentinianus et Theodosius
AAA. aaEucherium. Qui textrini nostri mancipia
occultatione celaverit, ternis libris auri pro singulorum hominum suppressione plectetur. PP. Karthagine iii k. Mart. post consulatum Ausonii et
tia laxetur prius indebitas expetere dignitates,
subeundam procurationem fideU
dignitatis cuiuscumque privilegio ab huiusmodi condicione liberari. D. xii k. Aug. Gallicano et Basso
382]
[a.
et nulli
ET BASTAGARIIS.
^^lmp. Constantinus A. ad Bithynos. Monetarios in sua semper durare condicione oportet nec
1
Syagrio
4 ^ldem AAA. Eusianio pp. Cum procuratorea

metallorum intra Macedoniam Daciam mediterraneam
Moesiam seu Dardaniam soliti ex curialibus ordinari, per quos sollemnis profligatur exactio, simulato
hostili metu huic se necessitati subtraxerint, ad implendum munus retrahantur,
DE MURILEGULIS ET GYNAECIARnS ' ET PROCURATORIBUS GYNAECII ET DE MONETARIIS
= Th.
10, 20,
Olybrii.
[a,
380]
7 ^^ldem AAA. ad Hesperium pp. Edicimus, ne

qua mulier splendidioris gradus monetarii adhaerens
consortio decus nativae libertatis amittat. quod si
quam ab hac praeceptione statutum nostrae perennitatis abduxerit, ea'=^ vel legitima admonita convensi complexui monetarii putaverit
^^
et liberis praeiudicainhaerendum, non ambigat se
1
turam et eius condicioni esse nectendam. Si qua
tione discedat vel,
vero originaria seu colooaria possessionis alienae

ignaro domino seu sciente monetario adsociabitur,
ii conventi mox iuri agrorum debitas personas retrahere festinent vel de cetero sciant repetendi facul2
tatem silentii sui coniventia perdidisse. Sed ut
monetario nullam extraneam'^ necti volumus, ita
ef
(20)
mm Th.
1,
32,
(21)
in Tk., om. lihri
(22)
nu-
mero oivium Roraanorum exempti ins. Th.

(28) Aquis
Ve$me ex 1, 22, 4
Th. 10, 20, 8
(25) Ger(24)
manianum comitem saorarum largitionum Gothofredus
Th. 10, 20, 4
(28) aic
(26)
(27) - Th. 10, 20, 7
(29) Seleuoiae
eubiugentur K, subiunguntur
= Th.
54, 16, 6
(31)
Gothofredui
(30) =- Th. 10, 20, 9
10, 20, 10
(32) seoundum auctoritatem senatus oonsulti
sibi
Claudiani int. Th.
(33) se Th.., sibi 0,
(34) oxtraneam om. Th.
(35) et Th., ex 0, ut ex K*,
et ex K^
Th.y
DE MURILEGULIS
monetario patre susceptas prohibemus extraueis coJ).

id. Mart. Aquileiae post consula^rid.
tum Ausonii et OiyhriiK
[a. 380]
pulari.
S
num,
^ldem AAA. Trifolio comiti sacrarum largitioAeternam fiximus legem, ne umquam bastamilitiam vel
gariis
suam deserere
liceat vel aliam,
antequam eam impleverint^, subreptiva impetratione

temptare. D. viiii k. Aug. Heracleae Ricomere et
Clearcho conss.
9 ^ldem AAA.
384]
[a.
et
Arcadius A. ad Principium pp.
naviculam functioni muricis et legendis condeputatam ausus fuerit usurpare, duarum

librarum auri illatione teueatur. D. vi k. Oct. Aquileiae Arcadio A. et Bautone conss.
[a. 385]
10 ^lmppp. Arcadius Honorins et Theodosius
AAA. Phitometori comiti sacrarum largitionum.
Lotas in posterum sericoblattae et metaxae huiusmodi species inferri praecipimus: viginti librarum
auri condemnatione proposita his, qui scrinium canonum tractant, prioribus etiam cuiuscumque" officii,
Si quis
chyliis
si
statuta caelestia a
H. V
quodam
praepositi vel baphiorum ac textrinorum proceterique,

quibus huiusmodi sollicitudo
committitur, non ante ad rem sacri aerarii procurandam permittantur accedere, quam satisdationibus
dignis eorum administratio roboretur: scituri nec
prosecutorias quidem sacras posthac sibimet postulandas.
[a. 426]
15 ^^ldem AA. Valerio comiti sacrarum largitio-
curatores
num. Qui aut patre conchyliolegulo geniti probabuntur aut matre, memoratae adscriptioni obnoxios
D. x k. April. Constantinose esse non ambigant.
[a. 427]
poli Hierio et Ardahure conss.
16
^^MrjSeis, cos irvxsvy roXs BTjfioaiois acafiaieiois

ei firj xaxa xo
avayxaTov xal ix
iyyâfeâdât,
ysvovs Q)v roiovrov xai tjXixias xai rexvrjs iariv
intrrjêios, nQaêcos yivofievrjs ini rovng naQo.
tq5 a(;fOVT< rrjs inaqxias xal xaraTi&euerov rov
aojfiareiov, ori imrr/decos iari' xai ra nQarro/ueva eis rj/uas avayeQea&co , Sare rjfias naXiv
inixvQoiaai 8ia 3'eiajv avXXajSoiv raîv nQOfiarO'
406]
[a.
Theodosius A.
"^lmp.
et Valentinianus C.
mino comiti sacrarum largitionum.
Maxi-
Murileguli,
qui
atque despecto propriae condicionis officio

vetitis se infulis dignitatum et cingulis penitus denegatis munisse dicuntur, ad proi)riae artis et origi1
nis vincula revocentur.
Ab illis autem, qui rebus
eorum videntur inhiasse, quos in sua origine permanere et soUemnibus ministeriis inservire manifestum
est, omnia quaecumque constiterit ex quocumque
relicto
rum
passi fuerint temerari.
conss.
8.
futuram esse non dubitet. D. vii k. Mart. Constantinopoli Theodosio xii et Valentiniano ii AA.
conss.
[a. 426]
14 ^^ldem AA. Acacio comiti sacrarum largitionum. Privatae vel linteae vestis magistri, thesauro-
A. ri et Probo
'
k. lul.
11
XI
431
Ei 8e naQaâirj xavra rts,

ovre ras naâfiv&ias Xrjyjerai ras ivrev&ev ovra
xoivcovrjaei rco aoofiareiio, aXXa fiaaavta&eis iîx rrjs inuQxias, xai nas
OQia&rjaerai Strjvexcos
Sa avvsQyrjaas roTs avroTs intrifiiois vnoxsiaeratt
xai fiaXtara 6 nQainoatroe.
Qias ^Mfiâvovacov.
possessa antiquis possessoribus restituantur.

2
Quod si alienigenae detentatores oneribus condicionis externae maluerint subiacere quam restituere
titulo
futura
facultates,
deinceps agnoscant munia sibi
esse subeunda et de praeterito, si qua ipsis possidentibus reliqua coUiguntur, a semet ipsis sciant
siue aliqua excusatione solvenda. B. xvii k. Nov.^
[a. 424]
12 '^ldem A. et C. Maocimino comiti sacrarum
largitionum. li, qui ex filiabus murilegulorum et
alienae originis patribus sunt vel fuerint procreati,
iura maternae condicionis agnoscant. D. viiii k. lun.
Theodosio A. xi et Valentiniano C. conss.
[a. 425]
13 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Acacio comiti sacrarum largitionum. Si quis ex corpore
gynaeciariorum vel linteariorum vel linyphariorum monetariorumve aut murilegulorum vel aliorum similium
ad divinas largitiones nexu sanguinis pertinentium
et
VIIII (VIII).
DE VESTIBUS HOLOVERIS ET AUHATIS ET DE

INTINCTIONE SACRl MURICIS.
voluerit posthac de suo collegio liberari, non quoscumque nec facile in locum proprium, freti dextrae
Valentinianus Valens et Gratianus

comiti sacrarum largitionum. Auratas ac sericas paragaudas auro intextas viriles**
privatis usibus contexere conficereque prohibemus
" tantum nostris fieri
et a gynaeciariis
praecipimus.
D. V non. luL Nehiodumi ". acc. xv k. Aug. MarValentiniano
et
Victcrre
conss.
np.
[a. 369]
cianopoli
2 ^^lmppp. Gratianus Vaientinianus et Theodosius
AAA. Floro pp. Nemo vir^" auratas habeat aut in
tunicis aut in lineis paragaudas, nisi ii tantummodo,
quibus hoc propter imperiale ministerium concessum
est^. non enim levi animadversione plectetur, quisquis vetito se et indebito non abdicaverit indumento.
D. III k. April. Constantinopoli Antonio et Syagrio
triumphalis absolutione, substituant, sed eos, quos
conss.
omnibus idoneos modis sub
ipsis
quodammodo am-
^^lmppp.
AAA. Archelao
[a.
3 Imppp. Theodosiics Arcadiics
et
382]
Honorius AAA.
ita
plissimae tuae sedis obtutibus approbaverint
tamen, ut is, qui ab huiusmodi condicione iuxta formam caelitus datam beneficio principali fuerit ab'*
solutus, universi
generis sui prosapiam in functione
fucata in speciem sacri

Vellera
muricis tingere non sinimus nec tinctum cum rhodino prius sericum alio postea colore fucari, cum
de albo oranium colorum tingendi copia non nege-
memorati corporis permanentem cum omnibus eius

qui absolvitur rebus obnoxiam largitionibus sacris
tur:
54, 16, 8 hanc legem citat

Si/nopsis i^ 10, 2 ex
ort 6 vnovo&evQtv yvvaXxa atpOQta&aXaav r<^ yvvatxeit^ Svo XirQas Sibooatv {id est qui mulierem gynaecio
addictam corrumpit, duas libras solvit), numero opinor
ad
falso, cum libri nostri consentiant cum Th. et
nec Cuiacius quiequam de ea lege ex
adnotet
c. 11
Th. 10, 20, 11
(3) antequam eam impleverint
(2)
==- Th.
Th. 10, 20, 12
01. Th.
(4)
10, 20, 13
(6)
Th. 10, 20, 14: Gothofredus iungit
(7)
(6) eius Th.
(1)
VIII
16 Nemo,
ut factum
est,
publicis corporihus
urguens causa sit et ipse talis

originis sit et tam aetate quam arte idoneus: qua
de re gesta fiant apud praesidem provinciae et a
corpore eum idoneum esse deponatur: eaque gesta
ad nos mittantur, ut nos sacris litteris quae proadscrihatur,
nisi
adulterino
nam
colore
capitalem
poenam
illicita
temptantes sus-
cipient.
== Th. 10, 20, 15

4
(9)
universam Th.
(12) iunge
Th. 8, 7, 23, cui suhscribitur : d. k. lul. Nicomediae Theo=. Th.
dosio XII et Valentiniano ii AA. conss.
(i3)
Th. 10, 21, l:
(15)
10, 20, 17
(14)
54, 16, 16
11, 9, 4
(10)
(8)
Th.
Febr. 11,
10, 20, 16
9,
(II)
=B
Th.
(16) tam viriles quam muliebres
iunge 10, 2, 4
(17) sed gynaeceis Th.
(i8) d. iii non. lul. Novioduno
10, 2, 4
om. Th.
(19)
(21)
= Th. 10, 21, 2

nisi ... est om. Th.
6,
25, 7
(20) vir
1
hatoriarum vice erunt ea confirmemus. Si quis
haec yiolaverit, neque solacia cûae inde competunt
accipiet neque corpori sociahitur, sed veroeratus
in perpetuum ex provincia relegabitur: et quisquis
eis opem tulerit, isdem poenis suhiacehit, imprimis
praepositiis.
Maximino comiti sacra^lmp. Theodosius A,

largitionum. Temperent universi, cuiuscumque
sint sexus dignitatis artis professionis et generis, ab
huiusmodi speciei possessione, quae soli principi
1
eiusque domui dedicatur. Nec pallia tunicasque
domi quis sericas contexat aut faciat, quae tincta
subtexta sunt.
conchylio nullius alt^rius permixtione
2 Proferantur ex aedibus tradanturque tunicae et
ex omni parte texturae cruore infecta con4
rum
pallia
nuUa stamina subtexantur tincta conchylio,

nec eiusdem infectionis arguto pectine solidanda fila
decurrant. reddenda aerario holovera vestimenta
Nec est, ut quis3 virilia^ protinus olTerantur.
quam de abiurato pretio conqueratur, quia suificit
4 calcatae legis impunitas^. Ne quis vero nunc
huiusmodi suppressione in laqueos novae constituchyhi.
incurrat: alioquin ad similitudinem laesae

D. xvii k. Febr.
maiestatis periculum sustinebit.
[a. 424]
Constantinopoli Victore vc. cons.
5 *Impp. Theodosius et Valentiniajius AA. Apoltionis
lonio comiti sacrarum largitionum. Purpurae nundinas, licet innumeris sint constitutionibus prohibiet ideo
tae, recenti quoque interminatione vetamus.
septimum de scrinio exceptorum, sextum de scrinio
canonum, quintum de scriuio tabulariorum ad baphia

Phoenices per certum tempus mitti praecipimus, ut
fraus omnis eorum prohibeatur soUertia timeatium,
ne quaesitis longo^ sudore stipendiis careant: etiam
JD.
viginti librarum auri condemnatione proposita.
VIII id. Mart. Constantinopoli Isidoro et Senatore
conss.
[a.
436]
(VIIII).
DE FABRICENSIBUS.
1
^lmppp.
DE PABRICENSIBUS
432
XI 9-11
V alentinianus
AAA. Tatiano pp.
fabricis non pecunias
Omnibus
pro speciebus, sed ipsas species sine dilatione inferri' praecipimus, ut venae nobilis et quae facile
deducatur ignibus seu liquescat ferri materies praebeatur, quo promptius adempta fraudibus facultate
commodo publico consulatur. D. xv k. Nov. Theodosio A. II et Cynegio conss.
[a.
2 ^ldem AAA. Rufino magistro
officiorum.
388]
Privaca-
micerium fabricae post bienniura non solum

tione, venjm etiam honore donari praecipimus, ita
ut inter protectores eiusdem fabricae per biennium
adoraturus aeternitatem nostram suo
ûisque tempore dirigatur. D. viii id. Mart. Medtolani Valentiniano A. iiii et Neoterio conss.
[a. 390]
3 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Osio magistro
officiorum. Stigmata, hoc est nota publica fabriceusium brachiis ad imitationem tironum infligatur,
ut hoc modo saltem possint latitantes agnosci (his,
qui eos susceperint vel eorum liberos, sine dubio
fabricae vindicandis) et qui subreptione quadam declinandi operis ad publicae cuiuslibet sacramenta
militiae transierunt.
D. xviii k. lan. Constantinopoli Honorio A. iiii et Eutychiano conss.
[a. 398]
^^lmpp. Hononus et Theodosius AA. Anthemio

pp. Si quis consortium fabricensium crediderit eligendum, in ea urbe, qua natus est vel in qua domicilium coUocavit, liis quorum interest convocatis
primitus acta conficiat, sese doceat non avo non
patre curiali progenitum, nihil ordini civitatis debere,
nuUi se civico muneri obnoxium, atque ita demum
gestis confectis vel apud moderatorem provinciae vel
si is absit apud defensorem civitatis, ad militiam
cautione quispiam ad fabricensium consortium obsciat se ad ordinis cui debetur patriaeque

ita ut nulla eum
suae munera esse reducendum
nec temporis nec stipciidiorum praerogativa defendat.
D. XV k. lun. Constantinopoli Honorio viiii
et Theodosio v AA. conss.
[a. 412]
repserit,
^'-^,
5 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus, AA. Aureliano comiti rerum privatarum. lure provisum est
fabricenses artibus propriis inservire, ut exhaustis
laboribus immorentur ^^* cum subole professioni, cui
1
nati sunt.
Denique quod ab uno committitur,
totius delinquitur periculo numeri, ut constricti nominationibus suis sociorum actibus quandam speculam gerant, et unius damnum ad omnium transit
2 dispendium.
Universi itaque, velut in corpore
unius formae*^ unius decoctionis, si ita res tulerit,
respondere cogentur. D. prid. non. Nov. Constan[a. 439]
tinopoli Theodosio A. xvii et Festo conss.
6 Impp. Leo
quam
optaverit suscipiatur.
Quod
si
7%. 10, 21, 3

(2) virilia om. Th.
curare de quaestu, cui sua galus esse
ins.
Th.
Th. 10, 20, 18
pretio
(4)
Th. 10, 22, 2
(6)
(7) in >perpetuum
fonna ins. Th.
Th, 10, 22, 3
(8)
fabricae per biennium om. Th.
(lo)
Th.
6:
(U)
10, 22,
Gothofredui iungit
(1)
illi
=
=
absque hac
(3)
neo vacet
non debet
in
multo Th.
servanda hac
(9) eiusdem
Th. 10, 22, 4
Th. 12, 1, 115
(5)
Anthemius
A.4.
Euphemio ma-
7 Idem AA. Euphemio magistro officiorum. Nullus fabricensium conductioni vel administrationi vel
agriculturae alienarum rerum se posthac immiscere
conetur: dominis
statuta
ûidem, si qui contra haec
meae pietatis venire ausi fuerint, res vel praedia,
quae scientes quod fabricenses sunt isdem fabricensibus ministranda commiserint, amissuris, fabricensibus vero gravissime coercitis post facultatum suarum
amissionem perpetua
exilii poena et animadversione

Quotiens sane in translatione armorura angariae necessariae fuerint, sublimitas tua
litteras ad eminentissimam iubeat dirigi praefecturam
et numerum ei armorum et ex quo loco transferenda
sunt indicare, ut continuo super praebendis angariis
pro numero eorum quae transferuntur armorum praeceptione sua viros clarissimos provinciae moderatores
conveniat, ut secundum missam a sublimitate tua
notitiam naves vel angariae confestim de publico
retinendis.
praebeantur. Quod si aliqua tarditas vel neglegenpost datas a sublimitate tua ad eminentissimam
praefecturam litteras in destinandis auctoritatibus
amplissimae sedis intercesserit et ex hoc armorum
transvectio fuerit impedita, quinquaginta libris auri
tia
tam numerarium pro tempore officii eiusdem amplissimae sedis quam alios quorum interest condemnari
praecipimus eamque auri quantitatem protinus exactam fisci viribus adgregari: multa praeterea triginta
librarum auri proposita tam uiris clarissimis qui prosi couivincias regunt quam eorum apparitionibus
ventibus his armorum subvectio tarditate aliqua fue,
rit
et
gistro offi-ciorum. Eos, qui inter fabricenses sacrae

fabricae sociati sunt, vel eorum uxores aut filios,
qui itidem inter fabricenses militare dicuntur, non
nisi
alibi pulsare volentibus respondere
praecipimus,
in iudicio tuae sublimitatis , ad cuius iunsdictionem
potestatemque pertinent: nec eos post stipendiorum
finem militiae super civilibus vel curialibus muneribus, quibus nullo modo subiacere monstrantur, a
viris clarissimis rectoribus provinciarum vel eorum
officiis praeter licitum inquietari.
praepedita.
XI
{xy
DE VETEEIS NUMISMATIS POTESTATE.

Valentinianus et Valens AA. Gerpp.^* Solidos veterum principum veneratione
formatos ita tradi ac suscipi ab ementibus et distrahentibus iubemus, ut nihil omnino refragationis oriatur, modo ut debiti ponderis sint et speciei probae:
1
mano
(12)
"Impp.
revocandum Th.
iitnge 6,
(16)
62,
uniformi Nov.
(14)
== Nov. Theod. 6
54, 17, 5 :
(13)
exhausti lab. immoriantur Nov.
(16)
54, 18
(17)
Gotho/redus
Romae Lupioino
iungit 10, 72, 6. 11, 7, 2 (d. vi id. lan.
et lovino conss., id est a. 367)
(18) Germaniano oomiti
sacrarum largitionum Gothofredus
433
NULLI LICERE IN FKENIS

scituris universis, qui aliter fecerint,
haud
xi
leviter in
se vindicandum.
2 Idem AA. et Gratianus A. ad luliaimm vp.^

Pro imminutione, quae in aestimatione solidi lorte
tractatur, omnium quoque specierum pretia decrescere
oportet.
3 Imjjpp. Gratianus Vaientimanus et Theodosius

AAA. Anntheo pp. Universos^ auctoritas tua proposito edicto commoneat obryziacorum omnium solidorum uniforme pretium postulare, scilicet capitali
supplicio puniendo, qui vel iussa nostrae maiestatis
avaritiae caecitate contempserit, vel aeternales vultus,
dum
fraudibus studet, duxerit viliores.
XII
(XI).
NTJLLI LICERE IN FRENIS ET EQUESTRIBUS

SELLIS ET IN BALTEIS MARGARITAS ET SMARAGDOS ET HYACINTHOS APTARE ET DE ARTI-
FICIBUS PALATINIS.
Imp. Leo A. Leontico.
omnem
prorsus qualiumcumque
praecipimus submoveri. fibuhs
quoque in chlamydibus his utantur, quae solo auro
et arte pretiosae sunt.
si quis autem contra interdictum pietatis meae fecerit, sciat se continuo quin1
quaginta libris auri esse multandum. Nulli praeterea
priyatorum liceat (exceptis scilicet ornamentis
matronalibus et tam muliebrium quam virilium anulorum habitu) aliquid ex auro et gemmis quod ad
cultum et ornatum imperatorium pertinet facere neque illud sub hoc colore et praetextu praeparare,
quod velit clementiae principali velut aliquod munus
offerre: pietas enim mea huiusmodi dona non expetit neque regium sibi offerri a privatis cultum requi2
Sane si quis posthac aliquid contra vetitum
rit.
huiusmodi sanctionis effecerit et offerenda clementiae
meae ornamenta, quae usibus regiis deputata sunt,
gemmis auroque decorata ausus fuerit praeparare,
centum librarum auri condemnatione sciat se esse
ferieudum, capitali quoque subdendum esse supplicio:
ornamenta enim regia intra aulam meam fieri a palatinis artificibus debent, non passim in privatis do-
gemmarum habitum
mibusvel
officiis parari.
XIIII (XIII).
DE DECURnS^ URBIS ROMAE.

^lmppp. Valentiniamis Theodosius et Arcadius
pp. Si quis decurialem de auferendis privilegiis putaverit lite pulsandum, inteilegat
se decuriae
debere iudicem. D. xiiii k.
interpellare
Febr. Mediolani Iimasio et Promolo conss. {a. 389]
2 ^lmppp. Arcadius Eonorius et Theodosius AAA.
Exsuperantio lulio et ceteris decurialibus. Leges
tam a superioribus principibus quam a divo parente
1
AAA. ad Trifolium
1
nostro conditas nostra auctoritate firmamus. Singulos itaque iudices scire volumus , ne quis huic collegio iniuriis corporalibus temptet notam atterere
neque ab his commodis, quae rationibus approbanhuic enim collegio volumus
tur, audeat separare.
Unde summa
severitate
sancimus, ut quod in cultu ornatuque nostro sacrum

et adoptabile^ est, id facere temeritas privata non
4 audeat. Si quis sane contra vetitum trauquillitatis meae aliquid fecerit, definitam superius multam
ab his per officia palatinorum exigi et sacris largitionibus nostris iubemus inferri.
D.
servari.
ri et Aristaeneto
antiquam privilegiorum praerogativam

VIII id.
conss.
lul.
Romae Honorio
A.
[a.
Nulli prorsus liceat in
frenis et equestribus sellis vel in balteis suis margaritas et smaragdos et hyacinthos aptare posthac vel
inserere.
aliis autem gemmis frena et equestres sellas et balteos suos privatos exornare permittimus.
de curcumis vero
a-i
XV
404]
(XIIII)
DE PRIYILEGIIS CORPORATORUM URBIS ROMAE.

1
''Imppp.
AAA. ad Alypium pu. Nulli sit liberum, nulli permissum, ut novum aliquid urbis incolae in urbe sustineant, sed in honorem aeternae urbis corporatis
1
indulta suffragia valere praecipimus. Cura- autem
rectorum provinciarum corporati urbis Romae, qui
in peregrina transgressi sunt, redire cogantur, ut
servire possint functionibus , quas imposuit antiqua
sollemnitas.
D. prid. id. lul. Aquileiae Tatiano et
[a. 391]
Symmacha conss.
XVI (XV).
DE PISTORIBUS.
1 Imp. Leo A. Viviano
pp. Quicumque ex mancipibus comitis horreorum dignitatem et officium vel
vel
vel
ambitione
gratia
pecunia seu quolibet alio
modo posthac fuerit adsecutus, exutus dignitate,

quam contra interdictum nostrae serenitatis adeptus
est, multatus etiam viginti libris auri ad mancipum
1
denuo consortium collegiumque revocetur. Omne
etiam speciale beneficium, quocumque modo contra
hanc sanctionem fuerit impetratum, penitus con-
quiescat.
[a.
457465]
XVII (XVI).
DE SUARnS ET SUSCEPTORIBUS VINI ET CETERIS CORPORATIS.
XIII rxii).
DE CLASSICIS.
^lmpp. Valentinianus et Valens AA. Auxonio
Classem Seleucenam aliasque universas ad officiuin, quod magnitudini tuae obsequitur, volumus
pertinere, ut classicoium numerus ex incensitis vel
adcrescentibus compleatur et Seleucena ad auxilium
purgandi Orontis aliasque necessitates Orientis comiti
deputetur. Data indictione xii
[a. 369]
1
pp.
(1)
ad lulianum
iungit
11,
23,
pf.
a.
annonae emendat Gothofredug et

366, vix recte^ cum et Gratianus
utroque loco tnale additus foret^ nec c. 1 h. t. cum legihus a, 367 iungi posset: fortasse ad Aurelianum pf.
ann. (a. 367, c/. 11,3,1) scr,
(2) adorabile Mommsen
Th. 10, 23, 1
(3)
(4) sic Th., de curialibus
. Th, 14, 1, 3
Th, 14, 1, 4
(7) com(6)
(5)
(8) pecuariis ins,
posita est ex Th. 14, 2, 2. 3- 4
IL
*Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius

AAA. adAcbinum pu. Porcinarii urbis aetemae cum
pervigilem laborem populi Romani commodis exhibeant, sordidis semper muneribus liberentur. D. viii
k. Sept. Romae Timasio et Promoto conss. [a. 389]
2 Irnpp. Arcadius et Honorius AA. Florentino
pu.^^ Quicumque ex corporibus suariorum sive excipiendae necessitate litis adstrictus seu inferendae
voluntate spontanea provocatus iudicium voluerit expe397]
riri, fori urbani auditorium praestoletur." [a. 395
1
KO
Th. 14,4,6
Th. 14,4, om.
(10) flo54,20
(9)
rentino pu. scripsi ad Th. 14, 4, 7, florentio pp. traditur
(11) cum in c. 1. 2 non agatur nisi de suariisy
Graeca in extremo titulo excidisse Hugolinus aliique snspicati sunt: sane dici vix potest lustitiianos ex Th.
susceptores vini ceterosque corporatos temere retinuissef
cum pecuarios
omiserint {noU 8)
55
MULARIIS.
Valentinianus AA. Cyro

^lmpp. Theodosius et
decanorum seu collegiatorum,
pu. Qui sub praetextu
cum id munus uon iippleant, aliis se muneribus conantur subtrahere, eorum fraudibus credidimus obminus
viaudum, ne quis sub specie muneris, quod
alterius muneris oneribus relevetur, ne
1
exsequitur.
munera
^*,
se quolibet patrocinio vel cuiuslibet adsumpta potentia debeat excusare, hoc nostrae est serenitatis cen-
sere, tuae sublimitatis tuique officii cautius obserHoc inter omnes aequa lance servari
vare.
3
praecipimus, nuUo divinae domus patrocinio, nullo
sacrosanctarum ecclesiarum reverentia, nullo qualibet
4 vel cuiuslibet se potentia excusante. Sed ne tan-
XVIIII (XVIII).
DE STUDIIS LIBERALIBUS URBIS ROMAE ET

CONSTANTINOPOLITANAE.
Theodosius A. et Valentinianus C. ConUniversos
qui usurpantes sibi nomina
magistrorum in publicis magistrationibus cellulisque
coilectos undecumque discipulos circumferre consuerunt, ab ostentatione vulgari praecipimus amoveri,
ita ut, si qui eorum post emissos divinae sanctionis
adfatus quae prohibemus atque damnamus iterum
forte temptaverit, non solum eius quam meretur infamiae notam subeat, verum etiam pellendum se ex
1
Illos
ipsa ubi versatur illicite urbe cognoscat.
"^lm]).
stantio pu.
vero, qui intra plurimorum domus eadem exercere

privatim studia consueverunt, si ipsis tantummodo
discipulis vacare maluerint, quos intra parietes domesticos docent, nulla huiusmodi interminatione prosin autem ex eorum numero fuerint, qui
videntur intra Capitolii auditorium constituti, ii omnibus modis privatarum aedium studia sibi interdicta
esse cognoscant, scituri, quod, si adversus caelestia
statuta facientes fuerint deprehensi, nihil penitus ex
hibemus:
consequautur, quae his, qui in Capitantum docere praecepti sunt, merito deferunHabeat igitur auditorium specialiter no2(1) tur.
strum in his primum, quos Romanae eloquentiae
doctrina commendat, oratores quidem tres numero,
decem vero grammaticos: in his etiam, qni fnciuidia
Graecitatis poilere noscuntur, quinque iiumero sint
3
sophistae et grammatici aeque decem. Et quoniam non his artibus tantuni adulescentiam gloriosam
optamus institui, profundioris quoqne scientiae atque
iilis
privilegiis
tolio
1
1 ,
2, 9
(2) subrogationi Mommsen
encautis deit. incautis A', incaptis
(4) sic K^,
continentur Jt0
(5) edicendum Cuiacius
(6) hoc
loco excidisse videtur Anastasii
constitutio, qua decano-
(1)
pr.
XX
(3)
rum Constantinopolitanorum numerum centum

quinquaginta
auctum esse rejert Nov.b2 pr. (c/. ad 1, 2, IS):
quamquam
enim Theodorus ad hanc novellam non laudat nisi
1,2, 18,
ab hac constitutione illam Anastaaianae
legis partem alie-
(XVIIII).
DE HONORATORUM VEHICULIS.
^lmppp. Gratianus Valentinianus
et
Theodosius
Omnes honorati seu civilium

JSebridio pu.
seu militarium * vehiculis dignitatis suae, id est carrucis ", intra urbem sacratissimi nominis semper
D. lii k. Fehr. Constantinopoli Honorio
utantur.
[a. 386]
AAA.
XXI (XX).
DE PRIVILEGIIS URBIS CONSTANTINOPOLITANAE.
munera relevanda supplicibus consuluisse
noscamur, illud etiam dicendum^ observandumque

esse censemus, ut chartae venditio, quae de provinciis ad corporatos supplicum per innovationem translata est, primae constitutionis terminis concludatur,
hoc est, quod initio dispositionis constitutum est, id
JD. x
in posterum nuUa addita novatione servetur.
k. April Theodosio xvii et Festo conss.^
[a. 439]
Unum
declinen-
argeutariorum vel nummulariorum

tur ab his, qui dici tantum collegiati vel decani festinant.
1
Ideoque si quis eorum sub nudae appellationis velamine collegiatum se seu decanum appelalium subrogandum, qui praedicto
lat, sciat pro se
muneri sufticiens approbatur, subrogatione^ videlicet
memoratorum vel eorum qui moriuntur primatum eius
iudicio. Quod autem supra
2
qui subrogatur admisso
numerum, qui encautis^ brevibus continetur nemo
circa
memoratis magistris sociamus auctores.

igitur adiungi ceteris volumus, qui philoarcana
rimetur, duo quoque, qui iuris ac
sophiae
legum voluntates^ pandant, ita ut unicuique loca
specialiter deputata adsignari faciat tua sublimitas,
ne discipuli sibi invicem possint obstrepere vel magistri, neve linguarum confusio permixta vel vocum
aures quorundam aut mentes a studio litterarum
D. iii k. Mart. Constantinopoli Theodosio
avertat.
A. XI et Valentiniano conss.
[a. 425]
doctrinae
XVIII (XVII).
DE COLLBGIATIS ET CHARTOPRATIS ET NUM-
tum
DE COLLEGIATIS
434
XI 1823
1 ^^lmpp. Honorins et Theodosius AA. Philippo

pp. Illyrici. Urbs Constantinopolitana non solum iuris
Italici, sed etiam ipsius Romae veteris praerogativa
laetetur.
D. prid. id. lul. Eustathio et Agricola
conss.
[a. 421]
XXU
(XXI).
DE METROPOLI BERYTO.
1 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Hormisdae pp. Propter multas iustasque causas metropolitano nomine ac dignitate Berytum decernimus
exornandam iam suis virtutibus coronatam. igitur
haec quoque metropolitanam habeat dignitatem. Tyro
nihil de iure suo derogatur.
sit illa mater provinciae maiorum jiostrorum beneficio, haec nostro, et
[a. 448450]
utraque dignitate simiii perfruatur.
XXIII (XXII)".
DE CANONE FRUMENTARIO URBIS ROMAE.

Valens AA. ad luliaannonae. Nautici apud praesidum''
vel magistratuum acta confiteantur incorruptas spe
cies*^ suscepisse, eorumque, apud quos deponitur
ista testatio, praesens adspectus probet nihil in his
esse vitii. quod eo tempore, quo ad sacrae urbis
^'^lmpp. Valentinianus et
num prae/ectum
pervenit, praefecturam iugiter observare praeest.

D. xviii k. lul. Remis Gratiano A. et
[a. 366]
Dagalaifo conss.
2 ^"^lmpp. Arcadius et Honorius AA. ad senatum
Si quid frumenti vel olei urbicarii
et
portum
ceptum
populum.
canonis remissione indultum est speciali beneficio,

contra commodum publicum elicita non valeant. D.
xviik.Mai. Mediolani Caesario etAttico conss. [a. 397]
3 ^^ldem AA. Messalae pp. Neminera patimur in
mutando canone urbis Romae nostrae clementiae
beneficium postulare: sed etiam ea rescripta, quae
quoquo modo potuerint impetrari suscipi^ nou sinieos vero, qui contra haec fecerint, in duplum
,
mus.
nam
esse probat Const.

(7) ==
Th.
53
(8) formulaa
15,
1,
(lO)
dignitatum
ins.
Th.
(ll)
Th.
(9)
14,9,3: iunge Th.
== Th.
biiugis ins. Th.
11, 12,
(12)
TA. 14, 16, 2

(14)
(13) J5 54,24
curatorura Th.
(16) species /t6ri, se respicies Th.
=zr Th.
(17)
14,15,3: iunge 4,40,3 et quae ibi laudantur
=- Th. 14, 15, \
(18) pr.
1,2,6^54,23,1
(15)
DE FiiUMENTO
XI 23-29
435
'
Vicarios quin etiam

1
retinendos esse decernimus.
ceterosque iudices, nisi deinceps ab usurpatione urbicarii canonis abstineant, deportationis poena detineri, primates officiorum capitali supplicio subiugari
D. prid. non. Sept.
perpetua auctoritate sancimus.
Altino Theodoro vc. cons.
[a. 399]
1
praebere quae iussimus. Quam modiationem iugiter et in perpetuum civibus nostris debere conferri
valitura in aevum hac lege sancimus.
[a. 392]
XXVI
(XXV).
DE MENDICANTIBUS VALIDIS ".

XXIIII {XXIII) ^
DE FRUMENTO URBIS CONSTANTINOPOLITANAE.

^lmpp. Honorius et Theodosius AA. JJrso pu.
ne divinae quidem domui nostrae frumentum
de horreis publicis pro annona penitus praebeatur,
sed integer canon mancipibus consignetur, annona
ita enim debet
in pane cocto domibus exhibenda.
canon ab inclitae memoriae Constantino praestitus
nec non a divo pietatis meae avo Theodosio'* auctus^
expendi, quoniam crescit inopia, si frumenta, quae
pro annona tribuuntur, ad usus alios deputata* cogentur sibi de publico emere, quae aliis vendere poD. x k. Aug. Constantinopoli Theodosio
tuissent.
A. VII et Palladio conss.
[a. 416]
2 ''Impp. Theodosius et Valentinianus AA. LeonAuri
ad
statuta quantitas^
tio j?M.
coemptionem
frumentariam sit perpetuo dedicata, nec liceat cui1
Nulli,
administratione
certum
et quod mancipibus mutui

quod ab isdem sit excepta omni
1
concussione solvendum. Eum autem, qui hanc
formam ausus fuerit inquinare, quantitatera, in qua
suam calliditatem exercuerit, in duplum redhibere
nomine datura
fiat,
est et
iubemus, et quidquid ex praedicta ratione adcreverit,

ad cumulum eiusdem*" auri quantitatis et frumentarii tituli fomitem redundare, legisque huius tenorem aeneis tabulis incidi. D. r k. Dec. Constantinopoli Areobindo et Aspare conss.
XXV
[a.
DE ANNONIS CIVILIBUS".
^Hmppp. Theodosius Arcadius^êt Honorius AAA.
non tam titulis
Annonas publicas
Proculo pu.
1
dignitatum quam singulorum viritim meritis attributas

divi Constautini liberalitate sat claruit.
1
Ideoque
nihil ex his scholarum nomine vindicetur, sed pro
uniuscuiusque merito quae sunt concessa serventur,
ut, quicumque perceptarum annonarum emoluraenta
vel in heredes proprios iure sanguinis transfuderunt
vel in extraneos distractionis titulo transscripserunt,
maneat, quod gestum est vel hereditatis merito vel
alienationis arbitrio.
D. vii k. lul. Constantinopoli
Arcadio A. ii et Rupno conss.
[a. 392]
2 Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA.^*
Centum viginti quinque modios fruTatiano pp.
menti praeter 8o|itum canonem per singulos dies de
praesenti sexta indictione ex die kalendarum lanuariarum nomine parapeteumatis " de horreis publicis
huius almae urbis insita nostrae pietatis liberalitate
tribuimus, datis sacris apicibus ad sublimissimam
quoque per Orientem praefecturam, quibus possit et
modum
1)
nostrae donationis agnoscere et incunctanter
14, 16, 2
Th. 14, 15, 6

(2)
Theodosio om.Th.
54, 25
(3)
11,25,2 (6)
mento, quod pro ann. tribuitur, ad u. a, deputato
Th. 14, 16, 3
(8) sescentarum undecim
(7)
librarum quantitas Th.
(9) memorata Th.
(lo)
moratae Th.
(ll) civicis Th. 14, 17
(12)
(4)
eorum quidem, quos tenet condicio servilis, proditor

studiosus et diligens dominium consequatur, eorum
vero, quos natalium sola libertas prosequatur, colonatu perpetuo fulciatur, quisquis huiusmodi lenitudinem prodiderit ac probaverit salva dominis actione
in eos, qui vel latebram forte fugitivis vel mendicitatis subeundae consilium praestiterunt.
D. xii k.
lul. Patavi Antonio el Syagrio conss.
[a. 382]
:
XXVII (XXVI).
DE NAUTIS TIBERINIS.
(b)
^^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad SymQui navem Tiberinam habere fuerit

pu.
ostensus, onus rei publicae necessarium agnoscat.
quaecumque igitur navigia in alveo Tiberis inveniuntur, competentibus et solitis obsequiis mancipentur,
ita ut nullius dignitas aut privilegium ab hoc officio
vindicetur.
D. viii id. Oct. Altino^^ divo loviano
1
machum
et
Varroniano conss.
Th.
fru-
Th.
auri
meTh.
[a.
DE FRUMENTO ALEXANDRINO.
1 Ûmpp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio
pp. In aestimatione frumenti, quod ad civitatem
Alexandrinam convehitur, quidquid de crithologia et
zygostasii munere et pro naucleriorura tuenda sub1
stantia eminentia tua disposuit, roboramus. Atque
ut curiahbus praedae auferatur occasio, iubemus eos
ad huiusmodi sollicitudinem adfectandam numquam
sed
accedere,
designata
tuis
officia
provisionibus
examinata sollicitudinem praedictam implere. D. v

k. Fehr. Constantinopoli Honorio viiii et Theodosio V AA. conss.
[a. 412]
2 ^*Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Isidoro pp. Biurnos centum et decem modios alimoniis Alexandrinae civitatis addi decernimus, ut nemo
privetur eo, quod nunc usque percepit, et perissochoregiae nomen penitus amputetur et tesserae designentur et nostrae pietatis nomine censeantur. D.
prid. non. lufi. Constantinopoli Isidoro et Senatore
conss.
XXVIIII (XXVIII).
DE ALEXANDRIAE25 PRIMATIBUS.
1 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Isidoro pp. Corporatos civitatis Alexandrinae repur-
tamatici 0", parapetaumatiei 0*: peritteumatis proposuit

Th.
(17)
(16) non invalidis Th. 14, 18
Gothofredus
54, 27, 1
(19) vocavit
14, 18, 1
(18) incepta Th.
==
Th. 14,21, l:
lihri cum Th.
(21)
(20) ea ins. Th.
iunge Th. 11, 36, 16. 14,

ins. Th. 11, 36, 16
(23)
3,
(22) acc.
esse constat ex 11,24, 1 et Th. 14,17,14: ad annum 392

ducunt indictio sexta {u. 26), quae hoc anno incepit^ et
Tatianus pp., cui initio indictionis successit Rufinus
iunge 10, 32, 56. ..59 et quae ibi laudantur

alexandrine K, alexandrinae plebis Th. 14, 27
parapeteumatis
dett.,
parapeteaumatis K^ parap(ri?)-
et
2,
Theodosio
14, 27, 2:
iur
4.
iii
11, 6, 6 (d.
AA.
xvi
k.
Nov.
Th. 14,26,1: Gothofredus

xmi k. Febr. Honorio viii
iungit 11,
(15)
436]
[a.
(14) sic Contius, imp. aro.

14, 17, 10
(13) civicas Th.
a. libri mei: expectes idem aaa.
Theodoaii hanc legem
364]
XXVIII (XXVII).
434]
(XXIIII).
et Theodosius
mspectis exploretur in singulis et integritas corporum et robur annorum, atque^^ inertibus et absque
ulla debilitate miserandis necessitas inferatur, ut
urbicariae
potestatis
quam postea
percepta aliquid ex eadem^ summa minuere vel ad
alios
usus
convertere
sed
sub
gestorum
quoscumque
testificatione
"Imppp. Gratianus Valentiniamts
AAA. aa Severum pu. Cunctis adfatim, quos in

pubhcum quaestum incerta' mendicitas vocabit',
conss.)
iunge 10, 32, 56.. 59
(24)
et
Th. 14,
quae
65*
26, 2:
(25) sic 0,
Th.
(26)
ibi laudan*
liberamus et pro tenore et disgandi fluminis onere

solidos ex dinummio
positione tua quadringentos
memoratae civitatis praecommodari decervectitâli
ut ex titulo navium omnibus modis reD. prid non. lun, Constantinopoli Isidoro
[ 436]
tt benatore conss.
nimus,
ita
pensetur.
XXX
(XXVIIII).
DE lURE REI PURLICAE.

Si quid adversus
Imp. Antoninus A. Dionysio.
DE lURE
436
XI 2933
rem publicam indefensam
in ea specie, in
qua neque
defensores creati fuerint neque ut crearentur plaeius nihjl est praecuerit, statutum est, actiouibus
iudicatum.
2 lue/n A. Aphrodisio. An res publica, in cuius
locum vos successistis eo, quod satisfecisse debito
in eo fundo habeat, apud
proponitis, ius pignoris
REI PUBLICAB
civitatibus venditionis pro suo commodo iuire

contractum, ut summa pretii exinde collecta** ad
renovanda sive restauranda publica moenia dispen1
sata proticiat. Indefessa vero cura prospicientes,
ne quis adversus commoda civitatum quicquam moliri
possit incommodum, sed sine ulla fraude seu nundinatione vel colludio seu coniventia huiusmodi venditiones procedant, hoc in posterum observandum esse
censemus, ut, si quidem ad hanc inclitam urbem
domum vel civiles annonas aut alia quaelibet aedificia aut
mancipia pertinentia contigerit venumdari,
2 non aliter nisi imperiali auctoritate vendantur. In
provinciis vero praesentibus omnibus seu plurima
bit
parte tara curialium quara honoratorum et possessorum civitatis, ad quam res pertinent praedictae,
propositis sacrosanctis scripturis singillatim unumquemque eorum qui convenerint iubemus sententiam
quam putent utilem patriae suae desiguare, ut ita
demum
decreti recitatione in provinciali iudicio inter-
8uum iudicem
si enim neque beneficio

quaeritur.
sibi concesso id ius nacta est neque specialiter in
obligatione pignoris sibi prospexit, causa eius non
veniente emptor competentem possit habere cautelam.

3 ilos autem venditionum contractus, sive iara comstabiles
pleti fuerunt seu postea ineundi fuerint,
separatur a ceteris creditoribus , qui habent persoualem actionem.

3 ^linp. Alexander A. Saturnino. Rem publicam
ut pupillam extra ordinem iuvari moris est.
4 hnpp. Vioctetianus et Maximiaiius AA. Vrbano.
Si secundum legem civitatis res publica, cuius meministi, ruina collapsis aedificiis tuis distraxit aream,
nihil contra huius legis tenorem rector provinciae
esse censemus.
conss.^^
fieri
patietur.
D. v
k.
Mart. Marciano et Zenone

469]
[a.
XXXIII (XXXII).
DE DEBITORIBUS CIVITATUM.
Non priug debi1 Imp. A?itoninus A. Diodoto.
torem rei publicae honorem in re publica subire
quam id quod debere constiteiit conventus exsolverit, tam meis quam divorum principum constitutionibus declaratur.
XXXI
2 ^^lmp. Constantinus
(XXX).
DE ADMINISTRATIONE RERUM PUBLICARUM.

Philippus A. Crescentiae. Fundum vectiquihusque temporibus debitae quantitates inferantur, invito possessore auferri non posse
manifestum est.
2 ^lmjyp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Contra eos^, qui rem publilulio et Zenodoro.
cam administrantes per officii necessitatem ^ sub condicione relicti iideicommissi satis accipere debue1
"^lmp.
galem,
si
suis
runt, quanti rei publicae interest satis
non esse acPP. vii k.
ceptum, dirigendam actionem perspicitis.

Dec^ CC. conss,
{a.
294]
XXXII (XXXI).
DE VENDENDIS REBUS
CIVITATIS.
Impp. Severus et Antoninus AA.'' Herculiano.

Si sine uUa condicione praedia vendente re publica
comparasti, perfecta venditione nuUa ratione vereris,
ne adiectione facta auferri tibi dominium possit.
tempora enim adiectionibus praestituta ad causas
\
fisri pertinent,
habeat.
nisi
si
qua
civitas
propriam legem
""
2 Imp. Aniomnus A.
Quamvis incrementum conductioni factae puWici praedii videtur offerri, non

taraen additamenti s-pecie oportet fidem locationis infringi, praesertim cum tantum iam temporis ex contractu decessisse proponas.
'"^
Leo A. Erythrio pp.
Si qua hereditatis
Îmj).
vel legati seu fideicommissi aut donationis titulo domus aut annonae civiles aut quaelibet aediticia vel
mancipia ad ius inclitae urbis vel alterius cuiuslibet
civitatis pervenerunt sive
pervenerint, super his licefl)
(4)
54, 28, 2
(2)
54, 29 not. p
sive successores eorum ins. l.
gem.
(3)
(5)
=-= 6,
54, 8
civitati ins.
supposita vii k. Mart. /. gem.

{".) impp.
ant aa. scripsi ad
Dig. 50, l, 21, 7 {cf. inscr, c. 2),
imp, ant. a. /T, imp. a. /
(s) Idem respondit (rescripscrunt Cntaciu.^), si civitas nuliam
propriam legem hubet
de adiectionibus
admittendis, non posse recedi a location vel venditione
l.
gem.
(fj)
Verino suo salutem.

A.^*
quos superstites integris facultatibus essa
pervideris vel quorum heredes incolumia retinent pa-
Apud
trimonia, sortes rei publicae
^^
perseverare debebunt,
tamen, ut annuas usuras suis quibusque temporibus exsolvant, cura siraul et rei publicae utile sit
retinere idoneos debitores et ipsis commodum cu1
mulura debiti minime uutriri. Et quia nefas est
ita
obnoxiis corporibus alienatis circumscribi

placuit, si qui debitor rei publicae civitatis
civitates,
quippiam
ex eo patrimonio, quod habuit, cum pecuniam rei
donaverit
vel
vel quadistraxerit
sumeret,
publicae
libet
in aliura
ratione contulerit, qualitate rei alie-
natae perspecta atque omnibus debitoris facultatibus

consideratis, quas habuit, cum ei pecunia crcderetur,
pro rata ab eo, qui ex debitoris facultatibus aliquid
la detinet, ex sorte atque usuris postulari. Itaque
quotiens minus idoneum deprehenditur eius patriinvenitur obmonium, cuius nomen civitati alicui
*'
sollicitudine debebit
noxium, iudex omni diligentiae
inquirere, ad quos ex qualibet condicione transierint
debitoris facultates, ut singuli aequa aestimatione
habita pro rata rerum quas possident conveniantur,
personalem actionem contra eum habituri debitorem,
Ib
qui ipsis solventibus liberatur. Ab eo autem, a
quo constat fortunarum suarum partem maximam
recessisse, etiam reliquam portionem quae apud eum
'*^
ad idoneum oportebit.
resederit transferri
quispiam debitor
Quod
publicae civitatis fisco nostro

emptores, qui ex tisco nostro comparaverint, raanifestum est secundum ius vetus et rescripta divorum constitutionesque nostras nullam
3
debere molestiara sustinere. Quod si quis debitor
si
locum
serit,
rei
fecerit,
non coraparaverit
ut
nemo
vel certe ita
omnia sua consump-
rem ex
eius bonls possideat,
aliquara
id** debitum convenit ad
dispendium
rei
publicae
tempora enim adiectionibus praestituta ad causas

pertinent Dig. l. c.
(9) sic KI, ex contractus die
sisse dett.
sev. et
praediorum publioorum iamperfeota:
eos,
/",
(13)
(lO)
KP
coUata
=t Th. 12,
pr.
iunge 8,
quoque
ins.
Th.
22
ces-
(ll) sic
Marciano cons.
(14)
kalendarii Th.
(16)
Th.
(17) diligentiae Th., diligenti
(18)
il,
{= a. 472) scr,
Locrio ins.Th.
(i5) sorteg
noraen kalcndurio civitatis alicuiui
(I2)
11,
6, 24, 12:
fisci
/%
diligentia et
DE PERICULO NOMINATORUM
XI 33-^41
437
pertinere.
ideoquc cura patris civitatis* apud idoneos vel dominos rusticorum praediorum pecunia
collocanda est. PP. iii k. Fehr. Volusiano et Anniano conss.
[a. 314]
debitum a quibusdam rei publicae restitui, cum paratus sis pro te id quod"' solus gessisti satis rei publicae facere, consequens est rem publicam, si separati actus vestri fuerint contra ' successores collegae.
,
rerum eius possessores prius ob personam
tui vel
eius progredi et, si solida indemnitas rei publicae

servata non fuerit, nominatores eius interpellare ac
postremo loco, si quid ex nomine coUegae tui de-
XXXIIII (XXXIII).
DE PERICULO NOMINATORUM.
Imp. Gordianus A. Severino. Hi, qui a te collegaque tuo magistratus creati sunt, etiamsi maxime
lideiussores non exegistis, tamen si per id temporis
quo raagistratus honor deponebatnr solvendo fuerunt,
periculo vos creationis non fecerunt obuoxios ex eo,
quod casu aliquo patrimonium eorum mutilatum sit,
cum cessationi suae id debeant imputare damnaque
rei publicae, si qua ob culpam eorum passa est, sar1
cire, qui, cum nomine publico eos convenire potuissent, id facere supersederunt.
2 Idem A. Rujino. Si successoris tui successor
non idoneum loco suo magistratum denominavit, administrationis eius periculum ad personam tuam
etenim nominati sucspectare nequaquam potest.
cessoris dumtaxat quisque periculum suscipere compellitur nec ad nominatoris nominatorem manus iure
porrigi possunt.
XXXV
(XXXIIII).
DE PERICULO EORUM QUI PRO MAGISTRATIBUS

INTERVENERUNT.
Fideiussorem
1
Imp. Antoninus A. Augtistali.
magistratuum in his quae ad rei publicae administrationem pertinent teneri, non in his quae ob culpam
vel delictum eis^ poenae nomine inrogentur, tam
mihi quam divo Severo patri meo placuit.
luerit, ob culpae nexum te interpellare. priores nominatores enim veluti fideiussores placuit obstringi.
NE
XXXVII (XXXVI).
QUIS LIBER INVITUS ACTUM REI PUBLICAE
GERERE COGATUR.
Si, ut proponis,
Imp. Alexander A. Urhico.
decreto ordinis ad libertatem ductus es, non debere
1
actum rei publicae administrare curator

non ignorat, praesertim cum servi eius-
te invitum
rei publicae
modi officia
administrare debeant.
et Maximianus AA. Tiherio.

esses, ad actum gerendum a re
publica compelleris, auxilium praesidis et iuris prae-
2 Impp. Dioctetianus
Si,
cum ingenuus
sidia prout
usus exigebat implorare potuisti.
XXXVIII (XXXVII).
INIUNCTI MUNERIS SUMPTUS AD OMNES COLLEGAS PERTINERE.
1
Impp. Liocletianus
solum
te
si
raenta,
functum esse proponas, sumptuum detriqua acciderunt, collatione eorum, quos
oportuit participare, provisione praesidis divisi etiam a te obsequium derelictum

dentur.
qui*'^
esse cognoverit, quid censurae publicae congruit, non
XXXVI (XXXV).
ignoret.
QUO QUISQUE ORDINE CONVENIATUR.

Etsi duobus simul
1 ^lmp. Antoninus A. Luciano.
cura pecuniae civitatis, non tameu separatis portionibus mandetur, singuli non pro virili portione, sed
Cum autem
1
in solidum rei publicae obligantur.
de indemnitate eius quaeritur, prius eius bona qui
administravit ac mox, si satisfieri non potuerit, collegae conveniuntur. Vos tamen, qui heredes unius
ex curatoribus extitistis, damnum'* si quod postmortem eius dolo vel culpa collegarum accessit, onerari
2
XXXVIIII (XXXVIII).
DE HIS QUI EX OFFICIO QUOD ADMINISTRAVERUNT CONVENIUNTUR.

Imp. Alexander A. Octavio. Fenoris rei publiquod non tua culpa perditum esse apparuerit,
sufficit sortis damnum, non etiam usurarum sustinere.
1
cae,
XXXX
uoii est rationis.
Valenti.
non separatim, sed pro indiviso
Quotiens duobus
munus
iniungitur,
^
unusquisque eorum periculo soliditatis
videatur obstrictus, manus ad nominatorem, prius-
et
ita
ut
utrique qui id munus administraverunt sollemniter fuerint excussi, nulla ratioue possunt porrigi.
1
Si vero separatis portionibus ad munus nominati
sunt, prius pro portione conveniantur qui administraverint, item fideiussores eorum: si nec ab his
quidem indemnitas fuerit servata, tunc demum creatorem ac, si nec is quidem sufficiat, novissime participem muneris conveniri debere praeses nou ignoret.
quam
3 Imppp.
et ISumerianus AAA.
creati estis, ut mutuo
dubium non venit vicariis
Carus Carinus
Si ita duumviri
Theodosio.
teneamini, in
damnis vos esse obstrictos, cum in magistratibus
prius nominatores conveniendos esse (hoc quod in
persona vestra custodiri considerastis') constitutum
periculo
est.
4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Dioni.

te et coUegam tuum magistratus vestri tempore
Cum
publicum
(l)
fenus
collocasse
proponas nec potuisse
ideoque periculo curatoris kalendarii Th.
(2)
eis
54, 32 not. s
(4) damno edd.
dd.y ei lihri
(3)
(6) sic
(5) sic Kly solidatis dett.^ sodalitatis Hber Cuiacii
Kf
oonsidftrati /, desideratis dttt.
Maximianus AA. Diodoro.

angariarum cum aliis
creatus a consortibus muneris sollicitudine deserta
munus
2 Imp. Gordianus A.
et
Cum ad munus exhibendarum
(7)
pro eo quod
(XXXVIIII).
DE SOLUTIONIBUS ET LIBERATIONIBUS DEBITORUM CIVITATIS.

1
Imp. Alexander A. ûattuorviris et decurioni-
bus Fahrater?iorum. Cautiones servorum publicorum

ita demura firmam securitatem debitoribus praestant,
si curatorum adsignantium vel eorum quibus exigendi
1
ius est auctoritate subnixae sunt. Cum autem is
qui exsolvisse dicitur solam scripturam actoris suscipientis pecuniam promet, ea tantum defensio cousuevit admitti, si quod exsolutum est rationi rei publicae profecisse doceatur.
Sane curator vester,
fraude servi constiterit effectum, ut interciperen^^
tur a curatore
illatae a debitoribus quantitates, de
peculio eius quod eo modo deest restituet.
2
si
XXXXI (XXXX)."
DE SPECTACULIS ET SCAENICIS ET LENONIBUS.
1
^^lmppp.
Valens Gratianus et
Valentinianus
AAA. ad Hesperium proconsulem Africae.

Mommsen
Itbri
(9)
Mommsen
Non
in-
(8) fuerint contra Hal, contractus faerint

(10) a ouratore delet
qui Z*/", quod ^/*
Th, 15, 7, 8
(il)
(li)
54, 37
DE SPECTACULIS
438
XI 41-43
felicis
videmus, sed potius cohortamur amplectenda
ut agonis spectacula reforpopuli studia, gymnici
mentur. verumtamen cum primates viri populi studiis ac voluptatibus grati esse cupiant, promptius
volentium
permittimus, ut integra sit voluptas \ quae
celebretur impensis. D. ri id. Mart. Triveris Valente
[a. 376]
V et Valentiniano AA. conss.
2 (3) ^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theo-
AAA. ad Valeriamm pu. Quisquis equos,

vel ordinarii consules tribuquos vel serenitas nostra
nnt voluptatibus, ad commodum compendiumque privatum abduxerit, unius librae auri condemnatione
multetur. D. viii k. Mai. Triveris^ Eucherio et Sya[a. 381]
nrio conss.
Eos qui
3(2) ^ldem AAA. ad Valerianum pu.
tua
nulillustris
auctoritas
agitandi munus exercent
lis praeter circense certamen adfici noverit oportere
D. VIII id. Mai. Eucherio et Syagrio
suppliciis.
^^MrjSele
rov Xomov
no^vo/Soffxsirco
'firjSe
tcooos
ivrevd^sv rale Xa^ycrioaiv siaaysa&ro. firjrs^'ôvv

SovXtjv rj ilsvd^sQuv TCQoXararco ris, insi svrsXrjS
juev cov o rovro noicbv tcqos rt^ rificoQrjd^rjvat
xai fisraXXi^srat rj vnsQOQicos iÔQit,srai,
arQarsiav 8e sxcov r) inirrjSsvfia asfivov anolXvai xal
avv
xai
oi
coaavrcos
avrrjv
d^vfisXixoi
rfj ovaiq.
rovrofv anexsa&coaav. si 8e SovXov sXrj ro nQo-
arad^sv, naQo. navrds ixSixsiad^co nQoXxa, sirs

avrjQ sirs yvvfj sirs xXrjQixoe rj fiovaynos rovro
ravra 8e ^vXarrercoaav oi aQxovrse oi
ixStxsT.
fieitfOvss xai oi rjrrovse xal ai raêie avrcbv, not"
dosius
xai eis rb acbfia xal eixoat Xt-
vrjv vcpoQcofievat
TQcbv.
[a.
457467]
'
conss.
381]
[a.
4 ^lmppp. Theodosius Arcadius

Si
Ptipno pp.
civitatura
et
Honorius AAA.
in publicis porticibus vel in his

in quibus nostrae solent imagines
qua
locis,
consecrari, pktura pantomimum veste humili et rufjosis sinibus agitatorem aut vilem oflPerat histrionem,
ilico revellatur neque umquam posthac liceat in loco
honesto inhonestas adnotare personas. In aditu
1
vero circi vel in theatri proscaeniis ut collocentur,
aon vetamus. D. iii k. lul. Heracleae Arcadio A.
III et Honorio A. ii conss.
[a. 394]
5 "^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio
p. Nemo iudicum ex quacumque civitate in aliud
oppidum vel ex provinciae solo equos curules aurigas bestias histriones^ cives temptet traducere, ne,
XXXXII (XXXXI).
DE EXPENSIS PUBLICORUM LUDORUM 3.
^*Impp. Diocletianus et Maximianus AA. MarCum praesidem provinciae impensas, quae in
certaminis editione erogabantur, ad refectionem mu1
cello.
rorum transtulisse dicas, et quod salubriter derivatum est non revocabitur et sollemne certaminis
spectaculum post restitutam murorum fabricam iuxta
l
veteris consuetudinis legem celebrabitur. Ita enim
et tutelae civitatis instructae murorum praesidio providebitur et instaurandi agonis voluptas, confirmatis
his quae ad securitatis cautionem spectant, insecuti
temporis circuitione repraesentabitur,
XXXXIII (XXXXII)'.
DE AQUAEDUCTU.
dum
popularibus plausibus intemperanter serviunt,

publicarum rerum statum fatigent et festivitatem
impediant in cunctis oppidis celebrandam: ita ut, si
quis hanc violaverit iussionem, poena teneatur ea,
quae legum violatores persequitur. D. viri id. Aug.
Vonstantinopoli Honorio viii et Theodosio ill AA.
et
conss.
409]
[a.
^^lmp. Constantinus A.
ad Maximilianum con-
sularem aquarum^''.
Possessores, per quorum fines
formarum meatus transeunt, ab extraordinariis oneribus volumus esse immunes, ut eorum opera aquarum ductus sordibus oppleti mundentur, nec ad aliud
superindictae rei onus isdem possessoribus attinendis,
ne circa res alias occupati repurgium formarum fa-
sit
1
cere non occurrant^*. Quod si neglexerint, amissione possessionum multabuntur: nam fiscus eius
praedium obtinebit, cuius neglegentia perniciem formae congesserit *^. Praeterea scire eos oportet,
2
^"
commeat, ut dexper quorura praedia aquaeductus
tra laevaque de ipsls formis quindecim pedibus intermissis arbores habeant: observante officio iudicis^^S
episcoporum liceat, iudicum etiam defensorumque implorato suffragio omni miseriarum neces-
ut, si quo tempore pullulaverint, excidantur, ue earum

radices fabricam formae corrumpant. D. xv k. lun.
Gallicano et Symmacho conss.
[a. 330]
6 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Floreniio pp. Lenones patres et dominos, qui suis filiabus
vel ancillis peccandi necessitatem imponunt, nec iure
frui dominii nec tanti criminis patimur libertate gau1
Igitur tali i)lacet eos indignatione subduci,
dere.
ne potestatis iure frui valeant neve quid
eis ita
pos-
sed ancillis filiabusque, si velint, conadquiri.

ductisve pro paupertate personis, quas sors damnavit
humilior,
2 ^^lmppp. yalentiniamis Thcodosius
et Arcadius
Si quis de cetero vetiti furoaudacia florentissimae urbis commoda voluerit
insistendum eis lenones esse

peccandi ingerant necessitatem invitis, non amittant solum eam quam habuerant potestatem, sed proscripti poenae mancipentur exilii
metallis addicendi publicis: quae minor poena est,
quam si praecepto lenonis cogatur quispiam coitionis
sordes ferre, quas nolit.
D. xi k. Mai. Felice et
gandum.
2'auro conss.
et
sitate absolvi, ita ut, si
credideriut
vel
428]
[a.
7 ^^^vTOXQarco^ Aiojv A,
Th. 16,
7, : iunge
Aquileiae Th.
Th. 15, 7, 7: iunge c. 2
15, 7, 8. 15, 10, 2
(4)
h. t. Th. 15, 7, 8. 15, 10, 2.
(5) pr. == Th. 15. 7, 12
aditu
(6)
edd.y aditus K, abditus /, iv raie siaoSoii
Th.
15, 5, 3
(7)
(8) bestias histriones om. Th.,
(3)
cives ante aurigas ins. Mommsen

1, 4, 12
(9)
Th. 15, 8, 2
60, 38, 1
(10) ex parte gemina eat
tuentur
1, 4, 14
(11)
=B
60, 38,
(12) firj
blicorum ludorum Bal, ludorum
ris
j}u.
mutilare aquam ad suum fundum ex aquaeductu publico derivando, sciat eundem fundum fiscalis tituli
proscriptione signatum privatis rebus nostris adgre-
D. viii
Promoto
CoJistatitinopoli
conss.^*
Timasio
[a.
389]
3 ^*Idem AAA. Albino pu. Romae. Eos, qui aquae
r^
(1) sic Th., voluntas libri

(2)
c. 3 A. t. Th. 15, 7, 8. 15, 10, 2
AAA.^^ Pancratio
Hercher
/i6rt,
(l3)
lud. publ.
pu-
rfrf.,
XLI 7 Nemo in posterum lenocinium exerceat

neve vectigal inde largitionibus inferatur.
ne quis
ergo servam vel liheram prostituat ; nam si humilis
ille est qui hoc fecerit,
praeter coercitionem etiam
in metallum datur vel extra limites
relegatur, si
militiam vel honesiam professionem habet,
eam cum
Srjfioalatv &ecoQtcbv
Th. 15, 2, 1
(16)
(14)
54, 38,
(15)
B 58, 19
(n) aquarum ad constitutionis

verha trahunt lihri, ad inscriptionem
(18) occurrant
dett. cum Th., occurrent /', curent
(19) sic Th.
concesserit /* recte fortasse, concusserit
(20) ductus
Th. 15, 2, 4 (23) idem
Th.
(21) tuo officio Th.
(22)
Th.: in inscripttone imppp. Gratianus Valentinianus et
Theodosius AAA., in suhscriptione consules anni381 we/382
reponendos esse propter Pancratii praefecturam recte mo-
B
KP
KP
nuit Tillemont
(24)
TTi.
15, 2,5. 6
similiter etiam thymelici his

facultatihus amittit.
a
ahstineant.
si vero
mancijpium prostitutum erit,
quolibet gratis id vindican licet, sive vir sive mulier
sive clericus vel monachus vindicare velit. hciec ohservent magistratus maiores el minores et of/icia eorum,
poena lam corporali quam xx lihrarum imminente.
DB AQUAEDUCTU
XI 43
439
vel olim vel nunc per nostra indulta merueûsum aut ex castellis aut ex ipsis formis
iubemus elicere^ neque earum fistularum quas matrices vocant cursum ac soliditatem attemptare vel
1
ab ipso aquaeductu traliere. Quod si quis aliter fecerit, non solum id quod prius iure beneficii
fuerat consecutus amittat, verum pro condicione
quoque personae severissima poena plectetur. I). v k.
[a. 389]
Sept. Romae Timasio et Promoto conss.
4 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Asterio comiti
Usum aquae veterem longoque dominio
Orientis.
constitutum singulis civibus manere censemus nec
uUa novatione turbari, ita tamen, ut quantitatem singuli, quam veteri licentia percipiunt, more usque in
praesentem diem perdurante percipiant: mansura
poena in eos, qui ad inrigationes agrorum vel hortorum delicias furtivis aquarum meatibus abutuntur.
copiam
runt,
mus, ut, si quis amplissimam praefecturam gubernans aurum aquaeductui deputatum ad alterum quodlibet opus non aquaeductibus vel aquae publicae
competens extruendum vel curandum putaverit convertendura, de suis facultatibus eandem summam
1
aquaeductus titulo repensare cogatur. Separatus
vero arcarius aurum aquaeductus suscipiat gloriosissimorum consulum liberalitate vel ex* aliis titulis
ad aquas publicas pertinentibus collectum vel postea
colligendum.
9 Idem A. Sporacio. Diligenter investigari decernimus, qui publici ab initio fontes vel, cum essent
ab initio privati, postquam publice usum praebuerunt, ad privatorum usum conversi sunt, sive sacris
apicibus per subreptionem impetratis, ac multo amplius
auctoritate illicita nec
si
appetito colore sacri
huiusmodi aliquid pertemptatum
oraculi
fuisse
di-
suum
Caesario et Attico conss.

[a. 397]
5 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro
pp. Si quis per divinam liberalitatem meruerit ius
aquae, non viris clarissimis rectoribus provinciarum,
sed tuae praecellentissimae sedi caelestes apices intimare debebit: condemnatione contra illum qui preces moderatoribus insinuare conatur quinquaginta
librarum auri et^ contra universos administratores
regiae civitati restituatur et,

quod publicum fuerit aliquando, minime sit privatum,
sed ad communes usus recurrat: sacris oraculis vei
pragmaticis sanctionibus adversus commoditatem urbis quibusdam impertitis iure cassandis nec longi
qui rescriptum per subreptionem elicitum suscipere

moliuntur proponenda, apparitoribus nihilo minus
eorundem virorum clarissimorum provinciae moderatorum animadversionibus pro vigore tui culminis subiugandis: et amplissima tua sede dispositura, quid
quacumque persona qualibet
D.
k. JSov.
in publicis thermis, quid in nymphaeis pro abundantia civium convenit deputari, quid his personis, quibus nostra perennitas indulsit, ex aqua superflua
[a. 440
441]
servitus aquarum
aquaeductus Hadriani sive domorum sive possessionum sive suburbanorum sive balneorum vel per divinos adfatus intimatos in quolibet iudicio vel per
debeat impertiri.
6 Idem AA. Cyro pp.
Omnis
usurpationem impertitos^ penitus exprobretur": maluimus etenim praedictum aquaeductum nostri palatii
publicarum thermarum ac nymphaeorum commodiet decernimus hanc dispositionem
tatibus inservire.
modis omnibus in posterum servari, nemiui licentia
tribuenda ab eodem aquaeductu precibus oblatis
usum aquae petere vel eum audere perforare scientibus his, qui qualibet ratione putaverint ad huiuemodi molimen accedere, vel officio, si ausum fuerit
instruere vel minus instructis precibus parere, centena pondo auri multae nomine fiscalibus rationibus
1
se esse illaturos.
Super his sancimus sulcum
publicum aquarum nullis intra decem pedes arborii)us coartari, sed ex
utroque latere decempedale
2 spatium integrum illibatumque servari. Praeterea
de plumbeis fistulis ducentibus ad thermas, quae
Achillis nuncupantur, quas providentia tuae magnificentiae factas esse cognovimus, eandem formam
3 servari censemus. Etenim memoratas fistulas thermis tantum et nymphaeis, quibus eminentia tua deputaverit, volumus inservire faeultate praebenda tuae
subiimitatis apparitoribus circumeundi siue formidine
domus suburbana balnea ad requirendum, ne qua
deceptio vel suppressio vel insidiae contra publicam
:
utilitatem a
quoquam
penitus attemptetur.
[a.
440?]
Ad reparationem
7 Idem AA. Eutychiano pp.
aquaeductus huius almae urbis omnia vectigalia, quae
colligi possunt ex universis scalis' huius inclitae urbis et ex operariis qui Cyzicenii dicuntur, ad refectionem eiusdem aquaeductus procedere: illo videUcet observando, ut nemo eorum qui ius aquae possident quamcumque descriptionem sustineat: nam exsecrabile videtur domos huius almae urbis aquam
habere venalem.
8 Imp. Zeno A. Adamantio pu.
(l)
eius ins. Th.
(2) sic
Hac
Th.^ eligere libri
lege sanci-
(3)
== Th.
(4) et dett, om. KI

iunge Th. 15, 1, 36
(5) impetrata scr,
(7) scalis Cui.
(6) exprobetur lihri
ex libro et ad B: ra 7taQexc[.iSi'a sis ras axaXas, cal-
15, 2, 7:
gnoscitur, ut ius
temporis praescriptione ad circumscribenda civitatis

iura profutura.
10 Idem A.
Decernimus, ne quid a
Spontio^.
tra munuscularios
dignitate
praedita con-
^^
aquaeductus vel fontes publicos

1
qui ad aquaeductus confluunt pertemptetur. Sed
et si quis clam vel palam auctoritate confisus de
isdem paragogiis^* vel fontibus aquam transduxerit
vel
clandestinis insidiis forte subripuerit, publicis

2 aquaeductibus eam restituere compellatur. Hoc
etiam praecipimus, ne in posterum a quolibet iuxta
eosdem aquaeductus plantari qualescumque arbores
possint, ne ex stirpibns labefactentur parietes aquaeductuum, quod antiquis etiam constitutionibus inter3
dictum esse dignoscitur. Scientibus universis, quod
in posterum super huiusmodi commissis suburbanum
vel praedium vel balneum vel aquae mola vel hortus,
ad cuius usum aqua publica fuerit derivata, vel si
quid ex his iuxta aquaeductum positum ad eum per-
arbores aquaeductibus noxias, ad

pertineat locum vel hominem vel domum,
proscriptionis titulo subiacebit et fisci viribus vindicabitur nulli super huiusmodi poena nec per sacros
4 (1) apices venia tribuenda. Universos autem aquatinet, qui plantavit
quemcumque
:
aquarum custodes, quos hydrophylacas nominant, qui omnium aquaeductuum huius regiae urbis custodiae deputati sunt, singulis manibus eorum
felici nomine nostrae pietatis impresso signari decernimus, ut huiusmodi adnotatione manifesti sint omnibus nec a procuratoribus domorum vel quolibet alio
ad usus alios avellantur vel angariarum vel operarum
5
nomine teneantur. Quod si quem ex isdem aquarios vel
mori contigerit, eum nihilo minus qui in locum

defuncti subrogatur signo eodem notari praecipimus,
ut militiae quodammodo sociati excubiis aquae custodiendae incessanter inhaereant nec muneribus aliis
riis
occupentur.
11 Imp. Anastasius A. Sergio pp. Divinam dispositionem ab inclitae recordationis principe Theodosio super his, qui aquam sibi de publicis aquaeductibus seu fontibus praeberi desiderant, promulgatam^2 hac etiam lege in sua firmitate durare sancimus, quatenus nemo vel in hac sacratissima civitate
vel in provinciis sine divinis apicibus de sacro epistularum scrinio more solito edendis et iudicio tuae
celsitudinis
vel
aliis
quorum
interest
intimatis vel
intimandis aquam de publico aquaeductu seu fonte

trahere permittatur: his, quicumque nostra iussaviolaverint seu violari concesserint, denarum librarum
auri condemnatione aliaque gravissima indignatione
feriendis.
(8)
minuscularios
dett.
cullis
(lO)
K,
paralitiis
h.
t.
scolis
/,
parolitiis
ex K., om.
(11)
/*,
(9)
sic Alciatus,
paralogiis
dett.
Sporacio scr.
parolociisX,
(12) c. 5
observari volumus, qui ex huiusmodi fundis servos ad

possessiones suastransire permiserint. D.prid.k.Aug.
XXXXIIII (XXXXIII).
DE GLADIATORIBUS PENITUS T0LLENDI8.

Cruenta
^hnp. Constantinus A. Maximo pp.
civili et domestica quiete non plaspectacula in otio
esse prohicent.
quapropter omnino gladiatores
PP. Beryto k. Oct. Paulino et luliano
bemus.
1
conss.
XXXXV
325]
(XXXXIIII).
DE VENATIONE FERARUM.
*Jmpp. Honorius
et
Theodosius AA. Mauriano
comiti aomesticorum et vices agenti magistri militum. Occidendorum leonum cunctis facimus poteBtatem neque aliquam sinimus quemquam calumniam
^fjestias autem, quae ad comitatum
formidare.
1
ab omnibus limitum ducibus transmittuntur, non plus
quam septem diebus intra singulas civitates retiueri
praecipimus: violatoribus eorum quinas libras auri
B. xiii k. lun. Constantio et
fisci viribus illaturis.
Constante vv. cc. conss.
[a. 414]
XXXXVl (XXXXVj.
DE MAIUMA.
et Honorius AA. Caesario pp.
*Impp.Arcadius
Clementiae nostrae placuit, ut maiumae provincialibus laetitia reddatur, ita tamen ut servetur honeBtas et verecundia castis moribus perseveret. D. vii
k. Mai. Constantinopoli Arcadio iiii et Honorio iii
AA.
DK GLADIAT0EIBU3
440
XI 44-48
conss.
[a.
396]
Mediolani Valentiniano et Valente AA. conss. [a. 365]

4 ^^ldem AA. ad Modestum pp. li, penes quoi
fundorum dominia sunt, pro liis colonis originalibus,
quos in locis isdem censitos esse constabit, vel per
se vel per actores proprios
soUicitudine implenda munia
recepta
compulsionis
agnoscant.
1
Sane quibus terrarum erit quantulacumque possessio, qui in suis conscripti locis proprio nomine
libris censualibus detinentur, ab huius praecepti communione discernimus: eos enim convenit propriae
commissos mediocritati annonarias functiones sub
solito exactore cognoscere.
D. k. Mai. Constaritino"
[a. 366]
poli Graiiano A. et Dagalaifo conss.
functionis
5 Idem AA. ad Oricum praesidem Tripoiitanae.

Domini praediorum id quod terra praestat accipiant,
pecuniam non requirant, quam rustici optare non
audent, nisi consuetudo praedii hoc exigat. [a. H66]
6 Idem AA. ad Germanianum pp. Galliarum.
Omnes omnino fugitivos adscripticios colonos vel insine ullo sexus muneris*^ condicionisque
discrimine ad antiquos penates, ubi censiti atque
educati natique sunt, provinciis praesidentes redire
[a. 366]
compellant.
7 Idem AA. et Gratianus A. ad Maximum pp.
Quemadmodum originarios absque terra, ita rusticos
1
censitosque servos vendi omnifariam non licet. Neque vero commento fraudis id usurpet legis illusio,
quod in originariis saepe actitatum est, ut parva
portione terrae emptori tradita omnis integri fundi
2
cultura adimatur,
Sed cum soliditas fundorum
vel certa portio ad unumquemque perveniat, tanti
quilinos
servi et originarii transeant, quanti apud

superiores dominos et possessores vel in soliditate
vel in parte manserunt et emptor pretium quod dederit amissum existimet ^*, nihilo minus venditori ad
repetendos servos cum agnatione eoram vindicatione
3
concessa. Et si aliqua denique ex causa dissimulaverit legis usurpare beneficium atque iste sub
hac taciturnitate decesserit, et heredibus eius et contra heredes emptoris vindicationem damus longi tem-
quoque
XXXXVII (XXXXVI).
UT ARMORUM USUS INSCIO PRINCIPE INTERDICTUS
SIT.
^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Buleconsularem Campanvae. NuUi prorsus nobis
phorum
msciis atque inconsultis quorumlibet
dorum copia
tribuatur.
armorum moven-
D. iii non. Oct. Altino divo
loviano et Varroniano conss.
[a.
364]
poris praescriptione submota: mala fide namquepossessorem esse nullus ambiget, qui aliquid contra
legum interdicta mercatur '^.
8 Idem AAA. ad Probum pp.
XXXXVIII (XXXXVII).
DE AGRICOLIS CENSITIS VEL COLONIS.
Constantinus A. ad Aemilianum pp. Numrationibus vel colligendis frugibus insistens
agricola ad extraordinaria onera trahatur, cum providentiae sit opportuno tempore his necessitatibus
satisfacere.
Lecta vii id. Mai. Romae lanuarino
et lusto conss.
[a. 328]
2 ^lmp. Constantius A. ad Dulcitium consularem
Aemiliae. Si quis praedium vendere voluerit vel donare, retinere sibi transferendos ad alia loca colonos
l
privata pactione non possit. Qui enim colonos
utiles credunt, aut cum praediis eos tenere debent
aut profuturos aliis derelinquere , si ipsi sibi praedium prodesse desperant. D. iii k. Mai. Mediolani
Constantio A. viiii et luliano C. ii conss. [a. 357]
1
'/mj9.
quam
3 ^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Faventium vicaiiuni Italiae.

Qiiisquis ex desertis agris
veluti vagos servos liberalitate nostra fuerit consecutus, pro fiscalibus pensitationibus ad integram terrae* professionem , ex qua videlicet servi manere
1
videntur, habeatur obnoxius. Id etiam circa eos
^
=
(1)
Th. 15,
1
12,^
(2)
pr.
Th. 15,
11,
(3)
Th. 15,11,2: 'Ponal 4,1 eo ducere videntur, ut cum

Th. o 1 alternm tegem incipiamus : citant enim xecundum Cuiacium fii. [i\a rov xcoS. ri. fit Siar. /S': sed
liher a Zachariaeo adhibitm om. Sidr. 0,
Th.
(4)
15, 6,
55,
(&)
(7)
=
=
Th. 15,15,1: iunge Th. 9,30,2 (6)

Th. 11, 16, 4
Th. 13, 10, 3
(8)
Omnes
profugi in
alieno latebras collocantes cum emolumentis tributariis, salva tamen moderatione, revocentur, scilicet
ut si, apud quos homines reperiuntur, alienos esse
noverant fugitivos et profugis in lucrum suura usi
sunt, hoc est sive excolueruut agros fructibus domiuis profuturos sive aliqua ab isdem sibi iniuncta
novaverunt^' nec raercedem laboris debitam consecuti sunt, ab illis tributa quae publicis perierunt
1
Ceterum si occultato eo
functionibus exigantur.
profugi, quod alieni esse videntur, quasi sui arbitrii
ac liberi apud aliquem se collocaverunt aut excolentes terras partem fructuum pro solo debitam dominis praestiterunt cetera proprio peculio reservanvel quibuscumque operis impensis mercedem
placitam consecuti sunt, ab ipsis profugis quaecumque debentur exigantur: nam manifestum est priva2
tum iam esse contractum. Si qui vero inter
agricolas, ut solet, ex quibuscumque commerciis
huiusmodi hominibus inveniuntur esse debitores, coram partibus constitutis iudex ab obnoxiis quod debetur exposcat.
9 ^"^lmppp. Gratiajius Valentinianus et Theodoius AAA. ad populum. Immunitates specialiter datae et iugatio et capitatio libris publicis et civitatum
tes,
(9)
1
1, 1, 14
scr.
(14) iic
(16) sic
Th.
(ll)
1, 12
(10) glebae Th.
Gratiano A. ii et Probo conBs. (= a. 371)
(13) muneris edd.^ numeri UKy munerura dett.
Contiusy et ins. libri
(15) sic K^ mereatur V
= Th.
(17)
UK'^^ noverunt K'': navaverunt scr.
Th. 11,
(12)
13, 10, 8: iunge
10, 25,
DE AGRICOLIS GENSITIS
441
ac provinciarum encautariis sine aliqua probatione

factae penea fruentes ereptae in functionem pristinam redeant. B. lu non. Mart. Mediolani merohaude ii et Saturnino conss.
[a. 383]
1
^ldem AAA. et Arcadius A. Cynegio pp. Cum
antea per singulos viros, per binas vero mulieres
norma sit censa, nunc binis ac ternis viris,
capitis^
mulieribus autem quaternis unius'^ pendendi capitis
1
attributum est. Quocirca sublimitas' tua huiusmodi census* per Comanensium et Ariarathensium
Armeniae secundae, Amasenorum Helenoponti et Diocaesarensium Cappadociae secundae urbes salubris
et temperatae peraequationis modum monumentis publicis iubebit adnecti.
J). ri k. April. Constantinopoli Honorio et Euodio conss.
[a. 386]
Impp. Arcadius
1 1
et
Xi 4$
secuta consortium in
urbibus vel in quibuscumque

eius omnem subolem^^ secundum vetera constituta conveniet revocari. H.vik.
lul. Ravennae Monaocio et Plinta conss.
[a. 419]
1 7 ^''Idem AA. lohanni pp.
Per colonum praeiudicium possessioni invito vel inscio domino imponi
non posse et iure et legum auctoritatibus decantatur'^ D.^^ id. lul. Ravennae Honorio XIII et Theodosio X AA. conss.
[a. 422]
18 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Basso
pp. Colonos nulla ratione ad ullum quamvis humilioris militiae locum sinimus admitti: sed nec apparitores magisteriae potestatis censibus adscriptos prolocis victura constitit",
quia in hac parte et domiuorum

consulimus honestati.
[a. 426]
19 [J4vTOXQa.TO}Q lAvaaraaios --/.] ^*
^^Td)v yeoDqyatv ol /nev ivaTCoyQacpoi eiaiv xal ra
rovxoJv TtenovXia roTs Seanorais avT}xei.^ oi Si
bari concedimus
Honorius AA. ad populum.
Originarios colonos nullis privilegiis, nulla dignitate,

nulla census auctoritate excusari praecipimus, sed
amputatis omnibus. quae aliquotiens per gratiam

sunt elicita, domino vel fundo esse reddendos.
12 Idem AA. Florentio
Servos vel tributarios vel inquilinos apud dominos volumus remanere.
.
nam cum metu damni
unusquisque eum
coeperit propulsare, volun-
fugiendi servis non erit: nemo enim dominum

Buum deserit sciens nusquam^ sibi latendi locum
1
esse
Sed aut cognitum sibi ingenuum
derelictum.^
unusquisque suscipiet, aut eum qui se liberum esse
simulaverit a se submovebit metuens his quae sta2
tuta sunt obnoxius fieri.
Si quis igitur ex metas
moratis fugitivis apud quemlibet fuerit repertus, duodecim libras argenti fisco nostro inferat detentator,
ipsi autera cuius fuit praeter eundem fugitivum alterum etiam eiusdem aestimationis inferre decernimus.
1 3 ^ldem AA. Vincentio
pp. Galliarum. Definimus,
ut inter inquilinos colonosve, quorum quantum ad
originem pertinet vindicandam indiscreta eademque
paene videtur esse condicio, licet sit discrimen in
nomine, suscepti liberi vel utroque vel neutro parente censito statum paternae condicionis agnoscant.
1
lllud etiam servandum est, ut, si quando utriusque fundi idem dominus de possessione referta cultoribus ad eam colonos quae laborabat' tenuitate
transtulerit, idemque fundi ad diversorum iura do-
minorum
qualibet sorte transierint, maneat quidem

facta translatio, sed ita, ut praedii eius dominus, a
quo coloni probantur fuisse transducti, translatorum
agnationem restituat. D. iii id. lul. Stilichone et
Aureliano conss.
[a. 400]
14 ^ldem AA. Vincentio pp.

quos bona
Galliarum.
co-
Si
quisque possedit, ad alios fugae

transeuntes necessitatem condicionis propriae
vitio^
declinare temptaverint, bonae fidei possessori primum
oportet celeri reformatione succurri, tunc causam
loni,
fide
originis et proprietatis agitari. L. iiii

diolani Stilichone et Aureliano conss.
Me-
id. Iul.^
[a.
400]
15 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Probo ^\

Colonos numquam fiscalium nomine debitorum ullius
exactoris pulset intentio: quos ita glebis inhaerere
praecipimus, ut ne puncto quidem temporis debeant
amoveri.
16 ^^ldem AA. Palladio pp.

originaria docebitur, si
(1)
Th. 13,
fuerit onus
Th.
(5)
iunge
borat
(6)
c.
13 h.
11,
(3)
JVIuIier,
cuiuscumque
edd.,
cf.
not. lo
(2)
idem Th.:
censibus
(4)
nuquam U, numquam
K,
la-
14 ef quae ibi laudantur

(8)
quae fuisse
liberi hominis'^
2: iunge 11, 58, 3

sublimiB auctoritas 27i.
nusquam
(9)
= Th.
{') sic
4, 23, l;
iunge
k. lul,
11,66,6 Th. 12, 19, 1.3
(10) d.
leges iungendae
(tl) Herrmann iuvgit 8,16,8. 11,59,13
(d. III id. lun. Constantinopoli Constante et Constantio conss. [a. 414])
(12) Probo comiti sacrarum largic.
t.
9 Imp. Anastasius A. Agricolarum alii adscripticii

quorum peculia ad dominos vertinent, ahi triginta annorum tempore coloni fiunt, libert tamen
1
sunt,
II.
rrjs rQiaxovraerCas /utad^cotoi yivovrac iXevêQOi aivovres fiera rdiv noayixarcov aircoV xai
ovroi oe avayxaôvrat xai rijv yiqv yecoQyeTv xai
ro riXos naQexetv. rovro Si xai rcp Seanorr] xal
XQOvco
deterritus
quem incognitum habuerit
^,
iuri et publicae
roXs yecoQyoXs XvatreXis.
20 Imp.
lustinianus A. Demostheni pp. LitibuB

imponentes celeritatem sancimus, si quando coloni
cuiuscumque condicionis contra domiuos terrae declamaverint super hoc ipso dubitantes, utrum is terrae dominus est nec ne (eos tamen dicimus, qui non
ex longo prolixoque tempore vel longinqua et inveterata redituum susceptione sufticientem habent cautelam, in quibus casibus ne contradicendi quidem licentia
colonis relinquitur, longi temporis praoscriptione vel
redituum frequentissima consequentia colonorum impetus excludente): talem esse super redituum vel
publicarum functionum praestatione formam censemus, ut, si tales coloni, quales supra diximus, idoueum fideiussorem totius summae quae ab his dependitur praestiterint, quod omnes reditus sine ulla
procrastinatione, si melior causa dominorum iudicetur, eis restituent, et talis fideiussor per triennium
accipiatur eoque impleto iterum renovetur, coloui in
medio nullo modo super reditibus a dominis inquie1
tentur.
Sin autem hoc^^ coloni minime facere
voluerint vel potuerint, tunc idem reditus per ofticium iudicis annui exigantur per solita tempora, in
quae etiam dominis dependebantur, et deponantur in

aede sacra, id est in cimeliarchio civitatis, sub qua
est^'', vel si localis ecclesia ad susceptionem pecuniarum idonea non sit, in metropolitana ecclesia, ut remaneant cum omni cautela et
post plenissimam definitionem vel dominis denturvel
possessio sita
2
Sin autem reditus non in
colonis restituantur.
auro, sed in speciebus inferuntur, vel in totum vel
ex parte, interim per officium iudicis fructus vendantur et pretia eorum secundum praedictum modum
3
deponantur. Haec de reditibus definientes ad puet si quidem coloni
blicas transeamus functiones.
more solito eas dependant, ipsi maneant in pristina
consuetudine , nullo praeiudicio dominis generando,
qui et quiescentibus colonis et non contradicentibus
ad publicum tributarias functiones minime inferebant.
3 Sin autem moris erat dominos totam summam
accipere et ex ea partem quidem in publicas vertere
tionum
8,
iuris ins.
16,
Th.
(13)
(15) si
Th. 5,
modo
10,
l,
intra
(14)
ac sui
praefinitum tempus
8, 15, 8
(16) originem Th.
(n)
reposcitur ins. Th.
Th. 2, 30, 2; iunge 2, 13, 2. 4, 4, 1. 4, 26, 13. 12, 60,4
(l9) d. v leges
(18) sic l. gem. Th., declaratur libri
concedimus isdem fere
.
(20) comma nec
iungendae
verbis repetitur in 12,54,3
(21 ) inscriptio ex c. 23 l
.
h.
t.
om.
jB 55, 1, 18
(23)
(22)
(24) sita est /*, sit t7/, sita sit
restituta est
UK
hoc
/,
cum rebus suis manent: atenim hi quoque et terram

colere et tributum solvere coguntur. hoc autem tam
domino quam agricolis txpedit.
56
XI
DE AGRIC0LI8
442
48
luuctioues, partem autem in suos reditus liabere, tunc,

eundem fideiusquidem fideiussor a colonis detur,
Borem dorainis sine praeiudicio lilis tantam summam
ut a domiinferre, quantam tributa publica faciunt,
ex hoc
nis publicis rationibus^persolvatur: nullo
colonis praeiudicio generando. super reditibus enim
4 domiui fideiussore fiant contenti. Sin autem fideiussioue cessante ad sequestrationem res veniat et
ex earum summa tantam iusi
pecuniae deponantur,
dices separare, quanta ad publicas sufficiat functiodominum accipere, quatenus
nes, et eam disponere
securitates:
ipse eam persolvens publicas accipiat
in reditus puros remanet, in
reliqua quantitate, quae
5 tuto collocanda et litis terminum expectante^: Nullo
colonis sive dominis ex huiusmodi
praeiudicio sive
fideiussione vel sequestratione vel publicaruna funcin sustiqnum solutione generando: sed omni causa
de
penso manente, donec iudicialis' sententia, quae
toto negotio procedit, omnem rem aperiat et ostendominus terrae constitutus est et ad quem
publicarum functionum securitas debet in posterum
Eetieri, seu reditus vel pervenire vel permanere.
in novo consistorio palatii lustiniani.
ciiata
dat, quis
septhno
CENSITIS
et ruri non idoneus, potest excusari filius,

ionginqua libertate abutendo et quod per multos annos neque agrum coluit neque aliquid colonaril ope-
existat
cum non possit dominus incusari propsuam desidiam, cui per patrem eius omne quod
ris celebravit,
ter
voluerat accedebat.
In omnibus itaque huiuscemodi speciebus satis acerbum nobis videtur domino
praeiudicari colonorum absentia eorum*', qui in rure
nati et postea absentes per suos vel patres vel fratres vel cognatos agriculturam peragebant. cum enim
jjars quodammodo corporis eius per cognationem

tundo remanebat, non videtur neque*'-* peregrinari
5
neque in libertate morari. Maneat itaque domino
ius inconcussum, et donec eius vel antiquitas vel
posteritas vei cognatio in agrum remanet, ipse videatur ibi resedisse. D. x k.
.'^
consulatum Lampadii et Orestis vv. cc.
[a. 531]
A.
Idem
lohanni
Cum
satis inhumanum
23
pp.
est terram quae ab initio adscripticios habebat suis
.
quodammodo membris
defraudari et colonos in
aliis
demorantes dominos terrae maximis damuis

adficere, censemus, quemadmodum in curialium condicione nemo ex temporali cursu liberatur, ita nec
terris
[a. 529]
diutius dubitetur, si
adscripticiae condicioni suppositus ex annalibus cur-
quis ex adscripticia et servo vel adscripticio et ancilla fuisset editus, cuius status sit, vel quae peior
fortuna sit, utrumne adscripticia an servilis, sancimus ea quidem, quae in anterioribus legibus cauta
prolixa negotiatione aliquis sibi vindicet libertatem:

sed remaneat adscripticius et inhaereat terrae. et si
se celaverit vel separare conatus fuerit, secundum
exemplum servi fugitivi sese diutinis insidiis furari
intellegatur et sit suppositus una cum subole sua,
etsi in alia terra eam fecerit, huiusmodi fortunae et
capitali illationi, nulia liberatione ei penitus compe-
d^ Lecio vc. cons.

21 Idem A. ad senatum. Ne
sunt pro
tali
progenie, quae ex mulieribus adscriptiprogenita sit, in suo statu relin-
ciis et viris liberis
qui, et^ sit adscripticia proles ex tali copulatione

Si quis autem vel ex servo et ad1
procreata.
scripticia, vel ancilla et adscripticio fuerit editus,
matris suae ventrem sequatur et talis sit condicionis,

qualis et genetrix fuit, sive ancilla sive adscripticia
quod hactenus in liberis tantum et servis observabatur.
quae etenim difierentia inter servos et adscripticios intellegetur, cum uterque in domini sui
positus est potestate^ et possit servum cum peculio
manumittere et adscripticium cum terra suo dominio
:
[a. 530]
A. luliano pp. Cum scimus nostro iure
nullum praeiudicium generari cuidam circa condicionem neque ex confessionibus neque ex scriptura,
nisi etiam ex aliis argumentis aliquid accesserit in^
crementum, sancimus solam conductionem vel aliam
expellere?''
22 Idem
quamcumque scripturam ad hoc minime
sufficere
nec
adscripticiam condicionem cuidam inferre, sed debere

huiusmodi scripturae aliquid advenire adiutorium,
quatenus vel ex publici census adscriptione vel ex
1
aliis legitimis modis talis scriptura adiuvetur. IVIelius etenim est in huiusmodi difficultatibus ex pluribus capitulis condiciones ostendi et non solis confessionibus neque scripturis homines forte liberos ad
2 deteriorem detrahi fortunam.
Sin autem et scriptura et post scripturam confessio seu depositio, sine
vi et necessitate tamen, intervenerit
(quid enim, sl
etiam conductionale ^*^ instrumentum vel aliam chariu
tulam,
qua subscripsit, intimavit et inter acta deposuit sese colonum fuisse adscripticium?), tunc ex
utroque genere obligationis, id est tara scripturae
quara confessionis vel depositionis talem eum esse
credendum, qualem et scripsit et inter acta deposuit.
3(1) Illud quoque non ineleganter dubitabatur, si
coloni filius per triginta annorum curricula vei forsitan quadraginta seu ampliora, adhiic vivente
patre
,
et agriculturam peragente,
ipse in libera conversatione morabatur, et dominus terrae,
quia per patrem

non etiam eius praesentiam exigebat,
an post obitum patris, vel postquam inutilis is forte
ei satisfiebat,
ex
et
UK"
ei
C7
JS:,
(2) sic K", expectantes
(3) sic detu, iudiciali
(4) iii k. Nov. ins.
(5) ut
scr.
sic
voluntate
K,
(6)
(7) D. xi k. Aug. Conet
Oreste
uu. oc. conss.
Btantinopoli Lampadio
(1)
UK
suppL
noatro iure nullum pr. generari dett., nostro iuri

nullo pr. negari U, nostra iura nullum pr.
generare
(8)
riculis,
quantacumque emanaverint,
vel
quacumque
1
tente.
Cum autem Anastasiana lex''* homines qui
per triginta annos colonaria detenti sunt condicione
voluit liberos quidem permanere, non autem habere
facultatem terra derelicta in alia loca migrare, et ex
hoc quaerebatur, si etiam liberi eorum cuiuscumque
non triginta annos fecerint in fundis vel

deberent colonariae esse condicionis an tantummodo genitor eorum, qui per' triginta annos huiusmodi condjcioni illigatus est: sancimus liberos colosexus, licet
vicis,
norum esse quidem in perpetuum secundum praefatam

legem liberos et nulla deteriore condicione praegravari, non autem habere licentiam relicto suo rure in
aliud migrare, sed semper terrae inhaereant, quam
2 semel colendam'^ patres eorura susceperunt. Caveant autem possessionum domini, in quibus tales
coloni constituti sunt, aliquam innovationem vel violentiam eis inferre. si enim hoc approbatum fuerit
et per iudicem pronuntiatum, ipse provinciae moderator, in qua aliquid tale fuerit perpetratum, omnimodo provideat et laesionem, si qua subsecuta est,
eis resarcire et veterem consuetudinera in reditibus
nuUa nec tunc licentia
praestandis eis observare
concedenda colonis fundum ubi commorantur relin3
quere. Et hoc tam in ipsis colonis quam in subole eorum qualiscumque sexus vel aetatis sancimus,
ut et ipsa semei in fundo nata remaneat in possessione sub isdem modis isdemque condicionibus , sub
quibus etiam genitores eius manere in alienis fundis
:
4(2) definivimus. Neraini autem liceat vel adscripticium vel colonum alienum scienti prudentique in
'
Sed et
suum ius
suscipere.
susceperit, postea autem reppererit
5
fide
eum
eum alienum
esse
si
bona
constitutum, admonente domino vel ipsius adscripticii vel terrae et hoc faciente per se vel per procuratorem suum hunc restituere cum omni peculio et
subole sua: et si hoc facere supersederit, omnis qui-
dem temporis, quo apud eum remoratus est, publicas

functiones sive terrenas sive animales pro eo inferre
compelletur cura et provisione tam emineutissunae
UK
cum 13, conditionem

(lO) conditiocontra
(12) ne(11) eorum U, om.
que U, abesse neque K, neque abesse neque I (13) Mart.
(15) colendam
supplendum videtur
(14) c. 19 A. t.
rus dett.
crfrf., oolendani esse libri
(16) ius
(9) sic
nale
dett.
UK
DE CAPITATIONE CIYIUM
praefecturae
autem
quam
praesidis
448
provinciae:
coartetur
ad restitutionem eius secundum veteres

constitutiones et poenas eis insertas.
[a. 531
534]
24 ^ldem A. Hermogeni magistro officiorum. Si
et sic
qui adscripticiae condicionis constituti mulieres liberas

quacumque mente aut quacumque machinatione sive
scientibus dominis sive ignorantibus sibi uxorea coniunxerunt vel postea coniunxerint, in sua libertate
permanere tam eas quam prolem quae ex eis cognoscitur procreata sancimus: illo procul duhio observando, ut, si ex libero marito et adscripticia uxore
partus fuerit editus, is mateniae condicionis macu1
lam, non paternam sequatur hhertatem. Sed ne
XI 4953
bus in quibus retro principes facultatem eis supei

hoc interpellandi praebuerunt, ita in criminum accusatione quae publica est non adimitur eis propter
,
suam suorumque iniuriam experiendi
LI
impunitum esse tale conamen,

quod maxime verendum est, ne liberarum mulierum
nuptiis ab his excogitatis paulatim huiusmodi homiadscripticii putent sibi
num
condicio decrescat, sancimus,
si
quid tale fuerit
ab a.dscripticio perpetratura, liberam habere potestatem dominum eius sive per se sive per praesidem
proviuciae talem hominem castigatione moderatacorrigere et abstrahere a tali muliere.
glexcrit, sciat in
quod
si
ne-
suum damnum huiusmodi desidiam
reversurara.
^lmppp. Valentinianus Theodosius
et Arcadius
per alias provincias, quae
subiacent nostrae serenitatis imperio, lex a maioribus constituta colonos quodam aeternitatis iure detineat, ita ut illis non liceat ex his locis quorum
fructu relevantur abscedere nec ea deserere quae
semel colenda susceperunt, neque id Palaestinae provinciae possessoribus suffragetur, sancimus, ut etiam
per Palaestinas nullus omnino colonorum suo iure
velut vagus ac liber exsultet, sed exemplo aliarum
provinciarum ita domino fundi teneatur, ut sine poena
suscipientis non possit abscedere addito eo, ut possessionis domino revocandi eius plena trilûatur aucto1
AAA. Cynegio pp.
^lmp. Constantinus A. ad
EuseMum virumper-
(XXXXVIlIIj.
IN QUIBUS CAUSIS COLONI CENSITI DOMINOS
ACCUSAKE POSSUNT.
Maximum
Imp. Constantinus A. ad
vicariuin
Quisquis colonus plus a domino exigitur,

quam ante consueverat et quam in anterioribus temporibus exactus est, adeat iudicem, cuius primum
poterit habere praesentiam, et facinus comprobet, ut
ille, qui convincitur amplius postulare, quam accipere consueverat, hoc facere in posterum prohibeatur, prius reddito quod superexactione perpetrata
noscitur extorsisse. PP. id.
2 Impp. Arcadius et Honorius AA. Nehridio comiti^ Asiae. Coloni censibus dumtaxat adscripti, sicuti ab liis liberi sunt, quibus eos tributa subiectos
non faciunt, ita his, quibus annuis functionibus
et debito condicionis obnoxii sunt, paene est ut
Orieniis.
servitute dediti videantur.

Quo minus
ferendum, ut eos audeant lite pulsare, a quibus
ipsos utpote a dominis una cum possessionibus dis2 trahi posse dubium non est.
Quam de cetero
licentiam submovemus, ne quis audeat domini in
iudicio nomen lacessere, et cuius ipsi sunt, eiusdem
omnia sua esse cognoscant. ('um enim saepissime
3
decretum sit, ne quid de peculio suo cuiquam colonorum ignorante domino praedii aut vendere aut alio
1
quadam
est
modo
alienare
liceret,
personam aequo
propria quidem
quemadmodum
contra
eius
poterit consistere iurc, quem nec

leges sui iuris habere voluerunt et
LII
Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA.

Per universam dioecesim Thraciarum
sublato in perpetuum humanae capitationis censu
t
Et ne forte coiugatio tantum terrena solvatur.
1
Rufino pp.
tributariae sortis nexibus absolutis vagandi et

recedendi facultas permissa videatur,
ipsi quidem originario iure teneantur, et licet condicione videantur ingenui, servi tamen terrae ipsius
cui nati sunt aestimentur nec recedendi quo velint
aut perrautandi loca habeaut facultatem, sed possessor eorum iure utatur et patroni sollicitudine et do2
mini potestate.
Si quis vero alienum colonum
suscipiendum retinendumve crediderit, duas auri libras ie cogatur exsolvere, cuius agros transfuga cultore vacuaverit, ita ut eundem cuni omni peculio suo
lonis
quo
et
libuerit
agnatione restituat.
Liii (LHj.
DE COLONIS ILLYRICIANIS.
''Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus AAA.
Celonos inquilinosque pcr IUyricum
vicinasque regiones abeundi rure, in quo eos originis
agnationisque merito certum est immorari, licentiam
1
habere non posse censemus. Inserviant terris non
tributario nexu, sed nomine et titulo colonorum, ita
ut, si abscesserint ad aliumve transierint, revocati
vinculis poenisque subdantur ^ maneatque eos poena,
qui alienum et incognitum recipiendum esse duxerint,
tam in redhibitione operarum et damni, quod locis
quae deseruerant factum est, quam multae, cuius
modum in auctoritate iudicis collocamus: ita ut etiam
dominus fundi, in quo alienus fuisse monstrabitur,
pro qualitate peccati coercitionem subire cogatur nec
sit ignorantiae locus, cum ad criminis rationem so2 lum illud sufficiat, quod incognitum sibi tenuit. Servum etiam in memoratis regionibus si quis receperit,
iguorationis excusatione sublata quadrupli poena
1
ad Prohu7n pp.
teneatur,
civilibus huiusmodi hominum

generi adversus dominos vel patronos et aditum intercludimus et vocem negamus exceptis superexactioni-
susceperit,
(l)
Sed ut
pp. A.
(3)
causis
9, 13,
in
7, 24, i: iungendae videntur 1,3, 53. 5,17,11.

(d. XV k. Deo. CoDstantinopoli dn, lustiniano
a. 533)
III cons.
(2) competenti /. gem.
c Th.
13, 10, 2
(4)
dare vel simile aliquid desi-
(Ll).
DE COLONIS TnRACENSIBUS.
adquirendi tantum, non etiam transferendi potestate

permissa, domino et adquirere et habere voluerunt?
4
Cum
ritas.
fectissimurn praesidem Lyciae etPamphyliae. Plebs

urbana, sicut in Orientaubus quoque provinciis observatur, minime in censibus pro capitatione sua
conveniatur, sed iuxta hanc iussionem nostram immunis habeatur. D. k. lun. Constantino A. iii et
Licinio iii conss.
[a. 313]
(L).
DE COLONIS PALAESTINIS.
XXXXVIIII (XXXXVIIl).
DE CAPITATIONE GIVIUM CENSIBUS EXIMENDA.
1
licentia.
operarum praeterea compendiis damnisque
praestitis.
is
In Kbertis etiam, quos pari usurpatione
modus
colonos retinendum.
et
Proho
deratur
num
sit,
quem
D. iii
circa liberos
lul.
id.
conss.
(6)
com.
[a.
/i6ri,
vicar.
Th. 11,30,56
11, 59, 7 et quae ihi laudantur
(8) Bubdentur /i6ri
14, procons.
duximus
Gratiano A.
lex
ii
371]
Romana Bnrgundio-
(6)
(7)
iungendae videntur
1 med.
6, 3, 13
56*
OT NEJdO AD SUCM PATBOCINIUM
444
XJ 5458
LUII
rectoribus obsequuntur quique in diversis agunt officiis principatus et qui sub quocumque
praetextu
muneris publici possunt esse terribiles, rusticano cuipiam necessitatem obsequii quasi mancipio sui iuris
imponant aut servum eius vel forte bovem in usus
proprios necessitatesque converterint , ablatis omnibus facultatibus perpetuo subiugentur exilio ^'\ et
(Lin).
UT NEMO AD SUUM PATROCINIUM SUSCIPIAT

VICOS VEL RUSTICANOS EORUM.
>
Nicostrato pp.
1 *lmpp. Leo et Anthemius AA.
Si quis post hanc nostri niuninis sanctioOrientis.
nem in fraudem cirpumscriptionemque publicae func-
ad patrocinium cuiuscumque confugerit, id, quod

rei gratia geritur sub praetextu donationis vel
venditionis seu conductionis aut cuiuslibet alterius
contractus, nullam habeat firmitatem: tabellionibus,
ausi fuerint, bonorum
qui talia instrumenta perficere
tionis
huius
minus rusticanum, qui se in eiusdem operas

sponte propria detulisse responderit, par poenae severitudo constringat.
D. pnd. k. Oct. Agrippinae
Valentiniano et Vaiente AA. conss.
{a. 368]
nihilo
tamen scientes ausi fueproscriptione plecten(fis, qui

rint huiusmodi instrumenta conscribere: vicis etiam
vel possessionibus ad patrocinia confugientium
Eae autem personae,
blico vindicandis.
1
contra publicam commoditatem in clientelam
puquae
suam
suscepisse collatores detectae fuerint, nobiliores quidem centum librarum auri condemnationem subire
cogentur, mediocris vero fortunae facultatum suarum

amisaione plectentur: eadem poena multandis etiam
his, qui intercedentes rainisterium suum huiusmodi
2 nefariis actibus improba mente praebuerint Quam
formam ex eo quidem tempore, quod sacra constitutio a divae memoriae Marciano promulgata* continet, id est in Ihracica quidem dioecesi abhinc annis triginta^ hoc est a consulatu Aetii iterum et
Sigisbuldi', in Orientali vero et Aegyptiaca et Pontica et Asiana dioecesi viginti octo, hoc est a consulatu Cyri'^ valere atque exsecutioni mandari prae[46*>]
cipimus. D. k. Sept. Anthemio A. ii coiis.^
Xot elev, rola SeaTtorais aTZoSod^rjaovrat aoJfpQovta&ivres, ei 8e iiev&eQOi, x Xirqai nQoaxifioiVTtu

xai xvnrovrai fiera 8ixa roiv nQOixevoi-xotv xr^
xaififjS xai StrjvexQii
eôQiôvxatf iv i^ yvtOffn
nctyxatv iaxaaiaaav.
LV
(LV).
^^lmpp. Leo et Anthemius AA. Nicostrato pp.

quae metrocomiae communi vocabulo nuncupantur, hoc adiciendum necessario nostra putavit
humanitas, ut nulli extraneo illic quoquo modo possidendi iicentia tribuatur: sed si quis ex isdem vicanis loca sui iuris alienare voluerit, non licere ei
nisi ad habitatorem adscriptum eidem metrocomiae
per qualemcumque contractum terrarum suarum do1
In
illis,
minium possessionemque
transferre: sciente persona

contra vetitum se huic negotio
immiscere vel illic possidere temptaverit, quicumque
contractus initus fuerit, carebit eifectu et contractu
extranea, quod,
si
soluto, si quid praestitum est, hoc

cons.
k. Sept. AjitJieinio A.
tantum reddetur.
D.
'^Mr^SeU xtofirjxaii TiQoaraaiav vTtiaxveia&io fiT;8e

Sexiadôi yeatQyove sTii lovxca vnoa/eaiv nooaoSo*f 1] êQOV xEQSoi Xafiâvoiv. ei Se' Tts Tiaqa'
âii] tavTa, xai roT'a 7iQoeiQT]fivoiS iTttriuioiS
vTtOTieaelrat xai erioa fieiôvt neiQaad^jaerat xtvrâei.
Uqos rovroii xai oi xojfirjat, ei ueif 8ov'
LVI
NON LICERE METROCOMIAE HABITATORIBUS

LOCA SUA AD EXTRANEUM TRANSFERRE.
LVU
[u.
408]
(LVI).
CT NULLUS EX VICANIS PRO ALIENIS DEBITIS

VICANORUM TENEATUR.
1
pro
Imp. Zeno
Grave
est et
'^
non solum
verum etiam
aequitati naturali contrarium,

alienis debitis alios molestari. idcirco huiusmodi
legibus,
contra omnes vicanos perpetrari modis

omnibus prohibemus.
iniquitates
LVIII (LVIL)"
(LIIU).
UT RUSTICANI AD NULLUM OBSEQUIUM DEVOCENTUR.
DE CENSIBUS ET CENSITORIBUS ET PERAEQUA-
Exemplum sacrarum litterarum

Maximiam AA. ad Charisium^^. Ne
^^hnp. Constantinus A. ad populum. Quoniam

tabularii civitatam per collusionem potentiorum sar-
Diocletiani et
quis ex rusticana plebe, quae extra muros posita capitationem

8uam detulit et annonam congruam praestat, ad ullum aliud obsequium devocetur neque a rationali
nostro mularum fiscalium vel equorum ministerium
subire cogatur. Sine die et consule.
2 ^^lmpp. Valentimanus et Valens AA. ad Probum pp. tllyrici. Si qui eonim, qui provinciarum
(l)
vicos vel rusticanos
TOvff
iv
xcoftr,
56, 13
^3)
(2)
ic /,
eorum
oixovvxas
56, 13, l:
confugientibus
43"
(7)
a.
441
(4)
/,
colonos vel rusticos
rovS
B:
/C,
ayQoixovs aixoiv
10,
iunge
AT, cf.
notoiarjs 8r]ftevofuvT]S
(6) a.
r,
19,
8.
11, 56,
B
l
xovxo
duobus ine.
rfjs xtofir/S xi^s
non extat
(8) in
X*
(5)
et
aliis
seytitur
haec constitutio: Imp. lustinianus A. Si cuiuslibet tributarius iunierit sibi tributariam uxorem, vel e contrario
si cuiuslibet ancilla servo se iunxeril alieno, tam tributarii quam serri filios matrum
sequi condicionem ea-
rumque more genitricum suarum dominis subditos esse

censemus.
Hugolinus, cui ea constitutio prima huius tituli est^ adnotat eam in Martini Libro non extare: omit-
Lmi
2 Nequis vicanis patrocinium polliceatur

neye agricolas suscipiat reaituum promissionem vel
aliud iucrum pro eo
quod si quis haec
accipiens.
violayerit, tam poenis supra dictis subiacebit ouum
1
aliammaioremanimadversionemexperieiur. Prae-
TORIBUS ET INSPECTORIBUS.
cinam ad inferiores transferunt, iubemus, ut, quisquis se gravatum probaverit, suam tantum pristinam
professionem agnoscat. PP. xv k. Febr. Romae Conslantino A. iii et Licinio iii conss.
[a. .313]
2 "Imppp. Gratianus Valentinianus et TheodoAAA. Eutropio pp. Quisquis vitem " succiderit
aut feracium ramorum fetus hebetaverit *', quo de-
sius
etiam in glossa Accursii et in plerisque libris quo*

non huius Codicis est, sed iliunde
addita., inscriptione ut in aliis huiusmodi additimentis
conficta: argumentum sane non huie sed titulo 48 con-
titur
adii, et probabiliter
quod Hermannus suspicatus est eam epitovien esse

id Hugolinum Novellarum epitomatorem
(y) =a B 56, IS, 1
fugere potuisse verisimile non est
venit.
Novellae 54
(10)
(12)
de Charisio cf 9, 41, 8
ultimo subiog. exitio Th.
10, 19, 8.
(16)
11, 54,
Th. 13,
(18)
13,11,1
Th.y vetaverit
si
(ll)
(13)
Th.
55,
5,
11,
l
11,
iunge
56, 14
(15)
(n) et JT, om. I
TA.
(l7)
iunge Th. 10, 10, 1
(ly) te
quis sacrilega vitem falce Th.
1
10,
libri.,
l:
ixxonx^
terea agricolae quoque, si servi sunt^ domims castigati reddentur, si Itberi, viginti libris multantur et
verberantur
cum decem primis
vici
et
perpetuo re-
legantur, duminodo omnibus scientibus ubscesserint.
DE OMNI AUKO DKSKRTO

clinet fidem
censuum
mox
et mentiatur callide pauperta-
ingenium,
agrorum
5y
tempus adscriptum silentio fuerit interveniente

nullum penitus repetendi voluraus esse
5
priucipium. Quod si quis eo tempore, quo peraequator praedium alicui addicit, de suo iure vel pef
se vel per homines suos non crediderit actitandum,
sex'-'* mensum curriculis evolutis in perpetuum couquiescat. D. prin. td. Mart. Ravennae Honorio A.
XI et ConstanHo ii conss.
[a. 417J
si
trausactura,
non sterilitatem aut inopiam proD. prid. non. lun. Cotistantinopoli Euche-
fetibus,
curasse.
bb.
servari, intra quod is, qui putat sibi rem probabili

4 ratione competere, debitas exserat actiones. Quod
detectus competenti indignationi

l
videlicet evitante calumniam,
Illo
subiciatur'.
qui forte detegitur laborasse pro copia ac reparandis
tis
XI
445
[a. 381]
Stjagrw conss.
3 ^ldem AAA. Cynegio pp. Si peraequatore misso
aliquis aut procuratorem suum retraxerit aut colonum per contumaciam retraotatiouis fugaverit', ad
rio et
eum censuum modum, quem
vel eo vel procuratore

absente peraequator apposuerit, nostrae sanctionis auctoritate tenebitur.
J). ri k.
April. Con-
illius
Honorio np.
LVIIII (LVIII).
Euodio conss. [a. 386]

4 *Jmppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA.
slantinopoli
et
DK OMNI AGRO DESERTO ET QUANDO STERILES

FERTILIBUS IMrONUNTUR.
Rujino pp. Omne tcrritorium censeatur, quotiens

defectorum levameu exposcitur, ut sterilia atque ieiuna
his quae culta vel opima sunt compeusentur *. J). iii
non. April. Constantinopoli Theodosio A. ilt et
Cum divus
Jmp. Constantinus A. Capestrino.
Aurelianus parens noster civitatum ordines pro desertis possessionibus iusserit couveniri ct pro his
fuudis, qui invenire dominos non potuerunt quos
praeceperamus, earundem possessionum trieunii immuoitate pcrceptA de" soUemuibus satisfacere servato hoc tciiore praecipimus, ut, si constiterit ad
suscipiendas easdem possessiones ordines minus idoneos esse, eorundem agrorum onera possessiouibus
1
Ahundantio conss.
[a. 393]
5 *Jdem AAA. Rufino pp. Qui ^vatos se^ a
'
peraequatoribus conqueruntur et iniusto oneri impares esse proclamant, competitionis habeant facultatem, ut, quid remissum gratia, quid iuterceptum
fuerit fraude, convincant et ex eo levamen accipiant,
quod per deformia et criminosa commercia sibi im-
et territoriis dividantur.
Accepta
ab emphyteuticario seu
patrimoniali possessore privati iuns quippiam com-
2 ^^Jdem
positum esse deplorant, ut aliis demeretur. Quod

intra annum post codicum oblationem^ cui' videbitur de iniusto onere conqueratur, iniquitutem peraequatoris accuset ac praestitam gratiam habita
competitione convincat, ut, quod ei fuerat superfraus
fuBum, ille cognoscat, quem debitae functioni
2
claudestina subtraxerat. Emenso autem eo temmiuoribus qui fuepore actio denegabitur, exceptis
rint indefensi, his etiam qui aberunt rei publicae
causa: qui tamen ei eo tempore quae sunt statuta
custodient, ex quo ad agendum habuerunt '^ facultatera.
D. III k. Dec. Constantinopoli Theodosio A.
j/fet Abundantio vc. conss.
[a. 393]
6 **Impp. Arcadius et Honorius AA. Eusehio pp.
Peraequatores ac discussores ", si incurrerint culpam
neglcgentiae vel gratiae, non solum honorum iacturam, verum etiam annonarum in quadruplum multam
subire debebunt: ea vero, quae in damnum provin1
Gratianus A. ad Crescentem viHeredes scripti etiam pro minus

idoneis fundis fiscale onus cogantur agnoscere, vel
si renuntiandum hereditati putent, cedant his omnibus rebus, quas ex isdem bonis quocumque titulo et
iure perceperint
D. iiii id. Jul. Contionaci Gra-
4 ^^Jdem AA.
carium Africae.
ciaiium fuerint accepisse convicti, in quadruplum

cogentur exsolvere. D. iiii k. April. Mediolani Arcadio iiii el Honorio lli AA. conss.
[a. 396]
7 ^*Jmpp. Honorius et Theodosius AA. Sebaslio
comiti primi ordinis.
"Apud eum possessio fijma
tiano A. ii et
dent, permixtione facta etiam deserta suscipiant, ut,

earum partium graveutur accessu, quas antea per
fastidium reliquerunt, cedant aliis curialibus, qui
utraque hac coudicione retineant, ut praestatione
salva cum desertis et culta possideant sublata a paucis, quos iniquum est electa retinere, cum municipes
si
deberi sibi iure contirmat, adlegationes suas

vel per se vel per aliam personam
le^bus
ordinatam manifestare *' debebit, ita ut, si aequitatis
ratione suadente ad petitorem fuerit translata possessio, is, qui eam a peraequatore susceperit, rei
3 melioratae receptis sublevetur expensis.
Verum
ne sub specie litis dominationes "'* semel constitutae
turbentur, sex'' meusum spatium censemus debere
titulo
mora
capitale subibit exitium Th.
inculta atque
(")
se
(3)
13, II,
(1)
opima conipensent Tb.
Th., esse
KJ
= Th.
13. 11, S:
ad contumaciam retr. arniaTcrit

4
(s) at squalida atquo ieiuna
(6)
= TA.
13,11.5
conquesti sunt Th.

(9) quod
in eo tempus placuit deliuiri , ne
(8)
. .
oblationem] sed
plures frustra litibus premerentur, si nullis intercepta
metis aotio tolleretur.
quare cuni luerint traditi codi(lo) cui Th. quid dett, quod
ces, iutra annum Th.
(12) se(II) functioni 7%., functionia lihri
A'/*, quo 7*
Th.
(m)
(13) habere potuerint 2%.
queatratis Th.
ins. Th.
13, 11, 8
(16) quorum nobis data sunt nomina
.
(16)
13,
Th. 13,
It, 15. 17
16: iunge 11, 59, ir. Th. 13, 6, 9.

compptitioiiis obrcptione scclusa prae-
II,
(17)
et
Proho conss.
[a. 371]
5 Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA.
ad Antomum pp. Qui utilia rei publicae loca possi-
permaneat, cui a peraequatore semel eam traditam

1
fuisse constiterit.
Reliqua vero temporis anteacti
a novo domino fiscum postulare non patimur, ne
2
alterius culpa alter
subiacere dispendio. Si
incipiat
quis vero privatus aut obligatam sibi possessionem,
deserta huc'^ usque permansit, aut ex aliquo
qûae
itingf 11, 48, 10

M=a Th.
7*^*
(4)
quis
subiturus est, quae penes distractores iuutiles

permanebunt. D. riii id. Dec. Thessalonicae Feliciano
et Titiano conss.
[a. 337]
3 ^^Jmpp. Vaientinianus et Valens AA. ad Mamertinum pp. Q[uicumque deserta praedia mcruerint
sub certa immunitate, ad possessiouom impetratorum
non prius sinantur accedere, quam vel fideiussoribus
idoneis periculo curialium datis vel fundis patrimonii
sui maxime utilibus obligatis idonea cautione firmaverunt susceptam a se possessionem nullo detrimento
D. rii k. Jun."^^ divo Jopublico relinquendam *.
viano et Varroniano conss.
[a. 364]
'"^
(l)
Si
paraverit, cuius substantia alias possessiones sustentare consueverat, et succisie quasi quarundam virium
nervis reliqua labuntur, earum possessiouum onera
'
sine
A.^*
gravatura sit pars relicta.

6 ^^Jmppp. Gratiantis Valentinianus et Theodosius
AAA. êbridio comiti rerum privatarum. Ut quisque conductor fuerit inventus possessor fundi, qjui
ex publico vel templorum iure descendit, huic' ager
mittit
Th.
bilitatem
(
(18)
huc 7%.,
oOT.
tuam publicare Th.
/i6ri
(19) apud specta(20) sie dett., donationcp
dominationis Th.
(21) duorum Th.
Th. 11, 1, 4: fortasse
(23)
A. Th.
iungenda est 4, 46, 3
(24) imp. Constantius
(26)
(J5J =71^.5,18,4 (mutila): iunoe Th. 12,12,3
Th. haec extant: [fund]orum obligatione securitatis publicae firmaverunt cautionem, susccptos scilicet semel
fundos post emensa inmunita[ti]s spatia inconvulsa a
k.
sc vectigalium pensione retinendos
(27) d.
Th. 11, i, n
lun. Serdicae Th. 12, 12, 3
(28)
(29) =x Th. 10, 3, 4: /ortasse iungenda est 11, 71, 2
(30) cum augmento oblato ins. Th.
A'/*, donitionis
(22)
dein
/<,
Mommsen
446
XI 59
iungatur inutilior.
Quod
contra id reluctan-
si
existimaverit , alius possessor sub eadem praestatione quaeratur, vel si voluntarius qui sit conductor
non invenietur, tunc ad possessoros antiquos, id est
decuriones vel quoslibet alios, loca iuris praedicti
adiunctis inutilibus revertantur *, idoneis fideiusso-
dum
D. xv k. Fehr. Constantinopoli
Saturnino conss.
[a. 383]
7 '^ldem AAA. et Arcadius A. Ci/negio pj}. Quicumque defectum fundum patrimonialem exercuerit"',
salvo patrimoniali
fertilem idoneumque praestiterit
canone perpetuo ac privato iure defendaf velut domesticum et avita* successione quaesitum, sibi haeum aut promulgatione
beat, suis relinquat. neque
adnotationis quisquam
rescripti aut reverentia sacrae
ribus
praestitis.
Merohaude ii et
Ceterum eos,
a fructu impensi operis excludat.
terras aut etiam
qui opimas ac fertiles possident^
nunc sibi aestiraant eligcndas, pro defecta scilicet
1
summam debiti praesentis iubemus implere:

etiam, qui emphyteuticario nomine nec ad pleidoncas nec omnibus modis vacuas detinent,
portione
illos
num
sic ex illis quoque quae praesidio indigent iustam

ac debitam quantitatem debere suscipere, ut indulto
temporis spatio post biennium decretum canonem
Nemo tamen qua2 solvendum esse meminerint.
h'bet meriti et potestatis obiectione
submoveatur,
quominus ad diacatochiae vicem defectas possessiones patrimouialis iuris accipiat, earum tributa et
canonem soluturus: illud speciali observatione pro-
curans, ut primum vicinas et in eodem territorio

sortiatur, dehinc si neque finitimas neque in isdem
locis r'eppererit constitutas, tunc demum etiam longius positas, sed in quantum fieri valet pro interiecto
spatio sibimet cohaerentes pro modo et aequitate
suscipiat, ut id' consensu omnium fiat, quod omnibus profuturum est. J). viii k. ôv. Constantino[a. 386]
poli Honorio np. et Euodio conss.
8 ^hrmj^p. Valentinianus Theodosius
et Arcadius
Qui agros domino cessante desertos vel longe positos vel in finitimis ad
privatum pariter pubKcumque compendium excolere
festinat, voluntati suae nostrum noverit adesse responsum: ita tamen, ut, si vacanti ac destituto solo
novuB cultor insederit, ac vetus dominus intra biennium eadem ad suum ius voluerit revocare, restitutis primitus quae expensa constiterit facultatem loci
AAA. Tatiano pp.
Orientis.
nam si biennii fuerit tempus

proprii consequatur.
emensum, omni possessionis et dominii carebit iure
siluit.
[a. 388392]
Hufino pp. Orientis. Qui fundos patrimoniales iure
privato salvo canone susceperunt, hanc omnes sine
qui
uUius
exceptione personae propositam intellegant

optionem, ut aut ea loca, quibus minor est soli fecunditas, cum his, ex quibus fructus uberes capiunt,
suscipere et tenere non abnuant, aut si eorum reD. viii
fugiunt sterilitatem, opimioribus cedant.
id. Nov. Tyro^^ Arcadio
iii et Ilonorio ii AA.
conss.
[a.
394]
DE OMNI AGRO DESERTO
intra sex menses edictis vocati revertantur.

qui si
adfuerint, et propria teneant et ea quae ex praete1
rito contraxennt debita redhibere cogantur.
Sin
vero impares esse earum rerum tributis propria confitentur absentia nec adesse voluerint, penes eos, qui
haec susceperint et certum quem tributorum cano-
nem
promittunt, proprietas possessionis intemerata
permaneat, ut, postquam oa exsolverint, sciant sibi

inquietudinem submovendam nec subreptione cuiuBquam competitionis loca quae tenuerunt auferenda.
2
Quibus etiam iliud indulsimus, ut ex eo tempore,
ex quo primum ioca de quibus agitur coeperint possidere, tributa poscantur.
et Aureliano conss.
D. vi
k.
Sept. Stilichone
[a. 400]
12 ^'Impp. Honorius et Theodosius AA. Seleuco

Hac definitione sancimus nullum possessorem
pp.
neque munificum praedium pro alienis debitis vel

destitutione esse retinendum ^^ neque eorum praediorum depectione'5 praegravari, quae ex isdem bonis
quae retinentur'^ nequaquam esse monstrantur, ne
ullis praestigiis atque commentis exactio mutiletur.
D. prid. k. Febr. Ravennae Honorio viiii et Theodosio V AA. conss.
[a. 412]
13 Ûdem AA. ad Prohum^^. Omnium praediorum actores ac domini requirantur. quorum si vitio
probantur debita fuisse contracta, in absoluto est,
ut debeat dominium commutari. I). iii id. lun. Constantinopoli Constante et Constantio co?iss. [a. 414]
14 ^^ldem AA. Aureliano pp. Rura^^ et possessiones, quas curiales quolibet pacto publicatis apud
acta provincialia desideriis suis vel reliquerunt vcl
possidere alios permiserunt, penes eos, qui eas excoluerunt et functiones publicas recognoscunt, firmiter perdurabunt, nullam habentibus curialibus copiam
repetendi. D. iii non. Dec. Honorio x et Theodosio
VI AA. conss.
[a. 415]
15 ^^ldem AA. Sehastio comiti primi ordinis. Si
quis deserta praedia, quae navalem sustinent functionem et in desertis nunc'^^ usque remanent^^ sub
peraequationis iure perceperit, meliore condicione
in omnibus tituUs convenit ea relevari, ut gravis sors
resederit portinavalis esse non possit pro ea
cum
uncula,
guae
aliis fuerit
Mart. Ravennae
id.
dispendiis liberata. D.prid.

Honorio A. xi et Constantio ii
cojiss.
[a.
16(17)
'^*Impp. Theodosius et Valentinianus
417]
AA.
Celeri proconsuli Africae. lubemus neminem curialem

pro alieni territorii debitis attineri, sed tantum municipem pro gleba propria conveniri. D. v k. Mai. Ravennae post cons. Felicis et Tauri vv. cc.
[a. 429]
17(16) '^^ldem AA. Hermocrati pp. Orientis. Si
quis auctoritate nostri numinis^^ de fundis patrimonialibuB steriles sub certi canonis pollicitatione susceperit, firmiter eum volumus possidere sub eiusdem
tantum canonis solutione, quem nostrae maiestatis
auctoritas^' per annos singulos solvendum esse praescripserit, nuUamque eos descriptionem aut adiectionem aut innovationem in posterum sustinere, quoniam nimis absurdum est eos, qui nobis hortantibus ^
Locorum domini
fundos inopes atque egenos ^^ magno labore impenso

aut exhausto patrimonio vix forte meliorare potuerint, utpote deceptos inopinatum onus suscipere illudque velut quadam circumventione deposci, quod si
se daturoB praescissent, fundos minime suscipere aut
D. xii k. Dec. Constanetiam colere paterentur.
tinopoli Theoaosio A. xviii et Alhino conss.^ [a. 444]
Bine adiectione tertia tns. Th.

(2) = Th. 5, 13, 30
iunge 11, 61, 1? II, 63, 4? li, 64, 1? 11,64,2. 11,68,5
(3) instruxerit ins. Th.
(4) defendat Th., defendat et
Fa/., defendatur /, defendatur
(b) avita dett^ habita KITh.
retinent
Th.
== Th.
(e)
(7) id om. Th.
(s)
largitionum addtt
(20) arurae 2'h.
Th. 13, 6, 9. 13,
Th.
(21)
(24) =- Th.
11, 16. 17
(22) huc Th.
(23) iacuerunt Th.*}
Nov. Theod. 26,1,4:
12,1,186: iunge 10, 22, J
(25)
10 ^^lmpp. Arcadius
Honorius AA. Eutychiano

Qui per potentiam fundos opimos ac fertiles
et
pp.
occuparunt,
cum quaestuosis uberibusque pro rata

portione suscipiant infecundos ex eadem substantia".
D. non. Mart. Constantinopoli Honorio A. iiii et
Euttjchiano coms.
[a. 398]
11
Idem AA. Hadriano pp.
(I)
Th.
13, 34
Th.
Th. 13, 11, 9
(II)
(12) ex eadem substantia om. Th.
r/i. 11, 1, 31
detinendum
(18)
Th.
(14)
(15) sic
K'Th., despeccione 0, de petitione iT defectione cjnendat Cuiacius
retinent
Th.
(i6)
(n) iunge 8, 16, 8.
5, 15,
(9)
5,
(lO)
metropoli
in$.
11,
8,
48,
8
15?
t6,
(18) comitem sacrarum

(19) == Th. 11, 24, 6, 5
6, 2, 19: iunge 11, 58, 7
iunge 10, 28, 1

fecturae ins. Nov.
Bedis ins.
Nov.
Nov.
(29) ieiunos
(26) vel praeceptis
amplissimae praeaut praeoeptum magnificae tuae

(28) aut magnifica praefectura ins. Nov.
(27)
(30)
pp. Illyrioi addit Nov.
eodem eiemplo Theodoro
i.
DK FUNDIS LIMITOTRPOHIS
LX
LORUM.
Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus^
AAA. ad Licinium jip-^ Tiberiauus ad possibilitatem singulorum quorumque locorum iutuens statuit
1
certas possessiones, quae ad limitem frumenta con1

veherent. Quocirca generali lege sancimus Tiberiani dispositionem oportere servari, amoventes, quidquid vel potentia uuiuscuiusque elicuit vel furtiva
deprecatio, addeutesque nihilo minus in futurum
adversus utilem vetustatem et praesenet respuenda reposD. xviu k. Oct. Aquileiae Arcadio A. et
licere
tem legem nostram importuna

cere.
Bautone conss.
2 ^lmpp. Honorius
doto pp.
rum
[a.
et
385]
Theodosius AA. Asclepio-
et consuli ordinario.
Quicumque
Ma7't.
quocumque
et
Mariniano
[a.
423]
3 *Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Nomo

magistro officiorum. Agros Kmitaneos universos cum
paludibus omnique iure, quos ex prisca dispositione
limitanei milites ab omni munere vacuos ipsi curare
pro suo compendio atque arare consueverant, et si
ab his firmiter ac sine ullo
concussionis gravamiue detineri, et si ab aliis possidentur, cuiuslibet spatii temporis praescriptione
cessante ab universis detentatoribus vindicatos isdem
in praesenti coluntur,
militibus sine ullo prorsus, sicut antiquitus statutum

est, coUationis onere volumus adsignari: in his etiam
contra eos, qui praeceptionibus nostris obviam venire temptaverint , proscriptionis poena* valitura.
Nam
quod minime audere debuerat,

meraorati iuris possidet praedia,
competens ei actio contra^ venditorem intacta servabitur.
D. prid. id. Sept. Constantinopoli Maocimo ii
et Paterio conss.
[a. 443]
1
si qiiis forte,
titulo
LXI (LX).'
DE PASGUIS PUBLICIS VEL
PRIVATIS.
^hnpp. Valentinianus et Valens AA. ad Rufinum pp. Cum nulla ratio sit, cur in pascuis saltibus rei privatae peusio debeat ampliari, nequaquam
1
pro hbidine ordinum augmenta facienda sunt. Etenim idcirco graviorem pensionem imponi ab ordinibus accipimus, ut animalia ex rebus privatis nostris
a locorum pastibus arceantur: quod fi.eri non oportere divae memoriae lulianus prorogata iussione con2 stituit.
Quare excellens auctoritas tua conventis
rectoribus provinciarum non eam licitationis neces1
sitatem patiatur inferri, quam repeutinam faciunt cised eam manere decernat ^ quam statuit anD. riiii k. Oct. Luceriae Valentiniatio et
tiquitas.
Valente AA. conss.
[a. 365]
vitates,
2 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Simplicio

comiti et magistro utriusque militiae. Insignis auctoritas tua hac condicione a publicis pratis Apamenis
animalia militum prohiberi praecipiat, ut uuiversi
cognoscant de emolumentis eorum tuique
officii fa-
Valentinianus Theodosius et Arcadius requiritur (2) lide

oinium pp. Cuiacius, licinium vel latinum libri.
Licinio pp. nihil notum est: Goth.ofredti.H proponit Princi-
(1)
pium
pp.
et
7, 15, 2
1,
46,
(d. viii k. Oct.)
(3)
= Th.
= Nov. Theod. 24,
(5)
(6)
1, 4: iunge
1, 31, 4.
poena] eadem poenarura
quae adversus dueum aviditatem prolata est
Th.
adversus Nov.
55, 7
(7)
(8)
(4)
acerbitate,
Nov.
iungit 10, 16,
si
praecipue rei privatae nostrae^* perniciosum est

militum molestia fatigari, ideoque lege ad amplissimara praefecturara promulgata *^ censuimus **, ne hoc
1
deinceps usurpetur., Super qua re universos quorum interest convenire tua magnificentia non moretur, ne permittant possessores vel colonos pratorum
gratia qualibet importunitate vexari. D. non. Sept.
Honorio x e-t Theodosio ri AA. conss.
[a. 415]
et
LXII (LXI).
titulo
conss.
emptionis
genuas,
castello-
possident, cedant ac
deserant, quia ab his tautura fas est possideri castellorum territoria, quibus adscripta sunt et de quibus
1
iudicavit antiquitas. Quod si ulterius vel privatae
condicionis quispiam in his locis vel non castellanuB miles fuerit detentator inventus, capitali sentenD. non.
tia cura bonorum publicatione plectatur.
loca
duodecim libra auri fisci commodis eii

quisquam posthac memorata prata mutilare temptaverit: non minore decernenda poena, si
etiara prata privatorum Antiochenorum fueriut devastata: ita tamen, ut sine laesione proviucialium
provideant curiales, quo pacto animalium militarium
pastui consulatur. D. v id. Mart. Constantinopoli
Honorio A. iiii et Eutychiano vc. conss.
[a. 398]
3 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. comitibus
et magistris militum. Prata provincialium nostrorum
cultatibus
(LVIIII).
DE FUNDIS LIMITOTROPHIS ET TERRIS ET PALUDIBUS ET PASCUIS LIMITANEIS VEL CASTEL-
nulli
XI 60-62
447
proscriptionis
DE FUNDIS PATRIMONIALIBUS ET SALTUENSIBUS ET EMPHYTEUTICIS ET EORUM CONDUCTORIBUS.

Si quis fundos
emphyteutici iuris salva lege fi^ci citra iudicis auctoritatem douaverit, donationes firmae sint, dummodo
suis quibusque temporibus ea quae fisco pensitanda
sunt repraeseutare cogantur. PP. xrii k. lul. Treviris Constantino A. iiii et Licinio iiii conss. [a. 315]
2 ^^ldem A. ad Dracontium. Patrimonialis fundi
peusitatiouem aurariam seu frumentariam intra tempus omissam minorum dominio non nocere praeci1
Imp. Constantinus A. Cmito.
iuris eorum evadere, si, quod

soUeraniter debetur, paulo serius inferatur : ita tamen,
ut permanente substantia parvulorum iudex tutorem
pimus nec ad fraudem
vel curatorem, per quera differtur illatio, neglegentiae suae et deserti officii poenas exigat et daraua
deplorare conapellat.
3 ^^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Germanianum comitem sacrarum largitio?ium. Quicuraque possessiones ex emphyteutico iure susceperint,
ea ad refundendum uti occasione non possunt, qua
adserant desertas esse coepisse, tametsi rescripta per
1
Sed nec avelli eas ab
obreptionem raeruerint.
posse, nec si licitatio ab alio fuerit proraissa,
sed eas in perpetuura apud eos qui eas susceperint
et eorum posteritatera remanere, nec si super hoc
rescriptum fuerit adversus eos impetratura. D. riit
k. Oct.
Mediolani Valentiniano et Valente AA.
his
conss.
365]
privata7'um. Fundi patrimoniales et qui ex eraphyteutico iure ad doraura nostram diversis generibus devoluti sunt, sic eis qui eos poposcerint cedunt, ut
[a.
4 "Idem AA. ad Florianum comitem rerum
commissi metus esse non possit. neque enim magis

nostra, quam tradimus ea iure dominii
ita tamen, ut ea, quae in nostra possessione positi
praesiterint, et in posterum dissolvant. D. id. Mart. Tieve7is Vale7iti7iiano ii et Vaiente ii AA. C07iss.^^ [a. 368J
5 Imppp. Valens Gratianus et Valentinia7ius AAA.
ad Modestum pp. Si qui a prioribus colonis vel
emphyteuticariis destitutum patrimonialem fundum a
peraequatore vel censitore susceperint, perpetuo eundem atque inconcusso iure possideant, nec quisquam
D. iiii non. liov. Giasecundus petitor accedat.
commodamus
Merobaude conss,
[a. 377]
6 Imppp. Gratianus Valentiîianus et Theodosius
AAA. ISebridio comiti rerum privatarum. Hi, quitiano A. iiii et
7, 7,
(9) sic
deoernant Th.
(12) et
(14) sic
praecipue
deoernet KOPf decernent

TA. 7, 7, 5
Th. 7, 7, 3
(ll)
nostrae om. Th.
(13) Th. 1.^1 4
dett.,
(lo)
Cuiacius Th., censemus lihri

(15) Gothofred.u
56,14.19 (17) iunge
iungitTh. 11,19, 1 (a. 321) (16)
11, 66, 2? Th. 5, 13, 18
(18) d. mi k. Mart. Triv.
Val. et Val. AA. conss. Th. 5, 13, 18
Ponbu8 patrimoniales possessiones per ABianam ac

ticam dioecesin vel a nobis vel a divis' parentibus
nostris sacra largitate donatae sunt, inconcusse posQuod
sideant atque ad suos posteros mittant.
1
sed et in contractoquidem non solum in heredibus,
ribus omni genere volumus custodiri. D. iii k. April.
conss. [a. 384]
ConstantinopoU Ricomere et Clearcho
Qui7 Iclem et Arcadius AAAA. Cynegio pp.
cumque ad emphyteusin fundorum patnmonialium
vel rei publicae iussu nostri numinis venerit, is si

redundahtia fortunarum idoneus fuerit ad restituenda.
quae desertis forte possessionibus requirentur, patri-
publicis implicet nexibus. Si vero

minor facultatibus probabitur, datis fideiussoribus
idoueis ad emphyteusin accedat: scientibus his, quos
talium rerum cura sollicitat, in se neglegentiae damna,
D. ri
si huiusmodi cautio defuerit. esse vertenda.
k. Mart.
Constantinopoli Honorio nob. yuero et
1
monium suum
Euodio conss.
[ 386]
8 Idem AAAA. Clearcho pp. Omnes fundi patrimoniales per Mesopotamiam et Osrhoenam provincias, jquos constat divorum retro principum sanctionibus limiti deputatos, ad ius pristinum sine ullius
adsertionis revocentur obstaculo praebituri omnia,
quae antea impendenda necessitatibus limitis praebere consueverant, ita ut nulli penitus audiautur,
qui aut rescripto aut aduotatione dominium vel em-
phyteusin vel conductionem quolibet genere largitatis de nostra liberalitate meruerint. D. prid. k. mai.
Constantinopoli Honorio np. et Euodio conss. [a. 386]
9 Impp. Arcadius et llonorius AA. Eutychiano
pp. Universi cognoscant nihil privato iure salvo ca-
none fundis emptis cum patrimonialibus esse commune, ita ut ad eos numquam patrimonialium fundorum peraequator accedat gravi multa feriendo eo,
qui statuta nostrae clementiae ausus fuerit temerare.
1). prid. non. lul. Nicomediae Honorio A. iiii et
[a. 398]
Eutychiano conss.
10 Idcm AA. Eutychiario pp. Fundos patrimoniales eos dumtaxat, qui salvo canone iure privato
:
uostra liberalitate coucessi sunt, cum his patrimonialibus, qui in condicione propria constituti sunt, illustris auctoritas tua iubebit exaequari, ita ut relevato,
quod imminet fatigatis, translatio* in eos, qui integris viribus florent, adscriptio tributorum aequa lance
dividatur.
D. iiii id. April. Constantinopoli Theodoro cons.
[a. 399]
11 Impp.
Honorius
et
Theodosius AA.
Probo
comiti sacrarum largitionum. lus emphyteutici praedii, quod sine obligationis vinculo retentatum est,
nostro iudicio immutabile perdurare
praecipimus:
possessionem autem, quae sine obligatione speciali
vetustate temporis volumus adiuvari.
D. id. April. Ravennae Honorio viiii et Theodosio
V AA. conss.
[a. 412]
1 2 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Tauro
Possessores vel emphyteuticarii
pp. et âtricio.
patrimoniales, qui fundos minime nunc usque comtuerit vitiosa,
pararunt, eodem largitatis modo

coraparationem urgueantur, sed
nequaquam ad eorum
tamquam pretiis de-
pensis, sic eis nostri numinis beneficio potiantur, ut,

quod iuris alter inferendo pretium consecutus est,
hoc nostra liberalitate praedictus emphyteuticarius
habeat. Illud quoque ius, in quibus coluit prae1_
diis,
quod aut ex successione aut ex comparatione
privata aut nostri numinis liberalitate aut quocumque modo possedit, sciat inlibatum intemeratumque
servari: licentia eis concedenda etiam libertates*
mancipiis ex fundis patrimonialibus atque emphyteu-
cum
fundorum Bunt domini, praestare. D.

xiiii k. lul.
Constantinopoli Ariobindo et Aspare
conss.
[a. 434]
l^ ^ldem AA. ad Morentium, pp. Nulli iam in
ticariis,
posterum
(1) sic
licere
praecipimus patrimoniales seu limi-
VK
0, divinis
771.
(2) et tranalato Cuiacins
(3)
ipraeter verba extrema)
56, 14, 28: iunge
Th. 11,28,15 (4) sic /, liberalitatei
=. iVo.
(5)
5, 13, 39
DE MANCIPIIS ET COLONIS
448
62. 63
XI
VKO
totrophos vel saltuenses
fundos, qui per tractum

Orientis positi sunt, ad ius transferre privatum, sive
sive
salvo canone iuris fundorum immutatio
dempto
postuletur: legis temeratores quinquaginta librarum

auri poena coercentes tam videlicet petitorem quam
officium, quod petitionem concedit admitti, licet adnotatio nostra, licet divina pragmatica contra vetitum
proferatur. D. vi id. lun. Constantinopoli Theodosio A. XVII et Festo conss.
[a. 439]
1 4 ^lmp. Anastasius A. Matroniano pp. lubemus
in
omnes, qui
quacumque dioecesi in quacumque
provincia vel quolibet saltu fundos patrimoniales vel
templorum aut agonothetici seu relevatorum iugorum

vel cuiuscumque iuris per quadraginta iugiter annos
(possessione scilicet non solum eorum qui nunc detinent, verum etiam eorum quoque qui antea possederant computanda) ex quocumque titulo vel etiam
sine titulo hactenus possederunt vel postea per raemoratura quadraginta annorum spatium possederint,
nullam penitus super dominio memoratorum omnium
fundorum vel locorum vel domorum a publico actionem yel molestiam aut quamlibet inquietudinem for-
midare.
Sed impositum canonem pro qualitate
cuius praedia sunt vel loca, per sihgulos annos solventes pro certo habeant suum esse quod possident vel postea possederint, ita ut omnibus ad ex1
iuris,
cludendam omnem quolibet modo

quaestionem nudae
'
sine titulo corporalis

2
sessionis exceptio
adiciendo, ut
e publico movendam
quocumque titulo vel etiam
quadraginta annorum iugis pos-
et ex
possit
sufficere.
Hoc
etiam
quoque, qui dempto canone huius-
illi
modi fundos ab
initio principali iussione datos sibi

fuisse confirmant, si per qnadragesimos annos adempti canonis beneficium iugiter
possederunt, nec canonem, cuius ademptionem quadraginta, sicut dictum
annorum
possessio testatur, possint penitus .proeo quod nostrae pietati placuit in utroque
casu, id est tam salvo quam dempto canone, possessorum iura nostrorum in eo statu, in quo per quaest,
fligari,
dragesimos, sicut dictum est, iugiter annos manserunt,

absque ulla innovatione durare. D. iii k. Aug. Coti[a. 491]
stantinopoli Olybrio vc. cons.
LXIIl (LXII).
DE MANCIPIIS ET COLONIS PATRIMONIALIUM

ET SALTUENSIUM ET EMPHYTEUTICARIORUM
FUNDORUM.
Imp. Constantinus A. Emphyteuticarios gravant
coloni agros praeter consuetudmera usurpantes, quos
1
cum sollemnitas id eos

attractare permittat, quod eorum labore vel olivetis
est pbsitum vel vinetis.
sed et iuriguas fontium
aquas usurpare conantur, quarum fructus solis em1
Ideoque placuit, ut dephyteuticariis debentur.
nuUis culturis erudierunt,
ius
potestatesque penes emphyteu

colonis impereis
inceps
aquarum
ticarios
permaneant, tantumque ex
tiatur, quantum culturis eorum agrorum sufficere

2
manifestum est, quos ipsi colunt. Pro modo autem
superfluae inrigationis , quara ultra culturas suas
usurpaverint, emphyteuticariis possessoribus pensioPP. vii id. Mart.

nes accessionesque praebeant.
Carthagine Constantino A. vetLicinio C. conss. [.319]
2 Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Germa-
comitem sacrarum largitionum. Libertates,

quas mancipiis ex fundis patrimonialibus atque emphyteuticis qui fundorum non sunt domini praestiterunt, rationales huiusmodi praecepti auctoritate
rescindant.
PP. xiii k. Mai. Lupicino et lovino
tiiatium
conss.
[a.
367)
3 Imppp. Gratianus Valentinianus et Thcodosius

AAA. Postumiano pp. Cognovimus a nonnullis, qui
patrimoniales fundos meruerunt, colonos antiquissimos
Theod. 5,2,1
(7)
(6)
56,14,31: iung6 7,89,4. 10, 27,

(8) eis detu^ om,
Dudae K, nudam V, nuda
KO
DE FUGITIVIS COLONIS
XI (53 tH)
449
atque in eorum locum vel servos proproturbari

edicti itaque
prios vel alios* colouos subrogari.
huius auctoritate saucimus eos, qui deiuceps huiusmodi aliquid credideriut attemptandum , isdem possessionibus esse privandos.
[a. 3S3?]
4 ^ldern AAA. et Arcadius A. Cynegio pp. Super
patrimouialium refectione fundorum dudum uostris
est legibus constitutum, ut ii, qui eos colentes solum
eorum verteraut, uunc alia'* loca deligentes^ nunc
ad militiam convolautes, ad avitas condiciones et
1
propria iura revocentur. Ceterum eos, qui castrensibus stipendiis otia quieta meruerunt veterani
constituti, uequaquam placet teia in usum vomeris
389]
[a. 384
ligouisque convertere.
eosdem fundos pertinentium pro rata portione vel iu

" functiones, sicut
unumquemc[ue privatorum
necessitas publicae pensitationis adstnngit. B. v k.
et
Mamertino
Hevitta
conss.
[a. 362]
April.
4 ^^lmpp. Vale7itinianus et Valens AA. ad Germanianum comitem sacrarum largitionum. Placuit,
ut emphyteuticorum fuudorum patrimonialiumque possessores, quo voluerint tempore et quantum habueriut pensionis paratum (dummodo nou amplius
ûam
in tribus per singulos annos vicibus) ofticio rationalis adsignent ac de suscepto ab eodem securitatem
eodem die pro more percipiant, modo ut intra lanuariarum iduum diem omnis summa ratiociniis publicis
iuferatur: gravissimae poeuae subdendo ofticio, si
cuiquam quolibet anni tempore (dummodo nequaquam
solidum
numerum
LXllII (LXIII).
BE FUGITIVIS COLONIS PATRIMONIALIBUS ET

EMPHYTEUTICIS ET SALTUENSIBUS.
1
^lmppp. Gratianus Valentinianus
et
Theodosius
AAA. Cynegio pp. Quicumque
parvuli ex municipibus vel colonis patrimonialibus aut saltuensibus, quorum tameu avi ac patres implicati buiusmodi functiouibus fuerint, coniveutia miHtaris oflicii ad stipeudium
castrense vel officia diversa transierint, ad munera
patriae vel agrorum cultus conveutis ducibus tribuuis ac praepositis revocentur neque bis prosint stipendia.
2 ''Idem AAA. ad Cynegium pp. Quisquis colouum
aut sollicitatioue susceperit aut ocpatrimonialem
cultatione celaverit, non solum ipsum restituere, sed
etiam libram auri poenae nomiue* cogatur inferre.
B. viij k. Iôv. Constantinopoli Honorio np. et
Euodio conss.
[a. 386]
'^
3 Impp. Honorius
et
Theodosius AA. Anthemio
Cuiuscumque adnotationis vel oraculi dudum

pp.
impetrati vel postea eiiciendi auctoritate submota
omnes, quos patrimonialium agrorum vinculis fortuna
tenet adstrictos '**, sub quibuslibet gradibus militantes ad provinciae moderatoris iudicium ilico sub idonea intercessione mittentur.
[a. 408-415]
LXV
(LXIIII).
DE COLLATIONE FUNDORUM PATRIMONIALIUM

ET EMPHYTEUTICORUM.
^^lmp. Constantinus A. ad Proculum proconsulem Africae.
Emphyteuticarii possessores, qui
mansuetudinis nostrae beneficio ad extraordinaria
1
minime devocantur munera'^, sieut ceteri provinciales

obsequium suum muniendis itineribus impendant. nuUa
enim ratione debent ab hoc, quod in commune omnibus profuturum est, seiungi '^. pi\ non. Mai. Karthagine Con^tantino A. v et Licitiio C. conss. [a. 319]
2 ^^ldem A. ad CatuUinum proconsulem Africae.
Patrimoniales fundos extraordinariis oneribus vel
aut tertiae portionis obsequiis fatigari non
mediae^
convenit, cum eosdem et auri speciem et frumenti
plurimum modum coustet persolvere: ita ut, qui

violare statuta temptaverit, puniatur. PP. vik. Sept.
Carthagini Constantino A. v et Licinio conss. [a. 3 9]
3 ^^lmp. lulianus A. Omnes, qui patrimouiales
fundos sive communiter sive ex asse^ retineut, pro
his conveniendi sunt ad universorum munerum ad
1
(1)
perturbari
7
lihri
(2)
II, 59,
tes
Mornmsen., diligentes
ad
11, 59, 7
(4)
alios AT, alienos

alia
X, ad
alia
ac?
dett.,
KÔ
dirigentes
{"h)
(5)
KO
cf.
deligen(G)
cf.
Th. 5, 9, 2: iunge 11, 59, 7 et

(b) patrimonialem] alieni iuris Th.
quae ibi laudantur
.
nomine] pro eo qui privatus erit sex auri
(9) non
uncias, pro eo qui patrimonialis libram auri Th.
(lO) sic
Th. 15,3,1
(n)
(12) niunera
dett., adscriptos
om. Th. (13) est esse seiuncti Th. (14)
TÂ. 11,16, l
(16) sive comm. s. ex asse om.
(15) s= Th. 11, 19, 2
. solidum
om. Th.
Th.
Tk,
(17) ad eosdem
(18)
.
(7)
KO
LL
trinae illatiouis excedat) solutionem facere
gestienti negaverit susceptionis ofticium, vei si moram

1
fecerit in chirographo securitatis edendo.
Super
^**
vel magistratus
quo possessores apud curatores
aut quicumque iii locis fuerint, qui conticiendorum
actorum habeant potestatem, conveniet contestari,

ut et de officii insolentia constet, in quod exercenda
viudicta est, et his possit esse consultum. i>. xiiii k.
lun. Remis Gratiano np. et Dagalaifo conss. [a. 366]
5 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp.

Per omnes provincias patrimouiaiium fundorum ab
ordinariis iudicibus canon exigatur, et quidquid ex1
actum fuerit, dirigatur.
Sciant vero memorati
iudices nihil sibi ex privatae rei canone vel ex eo^^S
quod ex isdem titulis contigerit ^^, ad necessitates
atias transferendumâ, uisi malint gravissima severieorum^* licentiam coerceri.
B. xvi k. lun.
tate
Mediolani Theodoro cons.
399]
[a.
LXVI (LXV).
DE EUNDIS REI PRIVATAE ET SALTIBUS
NAE DOMUS.
DIVI-
Constantius et Constans AA. edictum

Universi cognoscant has possessioues quas de fisco nostro comparaverunt seu
comparant^', nuUo a nobis iure retrahi, sed propria
tirmitate possessas etiam ad posteros suos dominii
perpetui durabilitate dimitti. I). prid. id. Febr. Antiochiae Marcellino et Probino conss.
[a. 341]
2 ^^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Flo1
^^lmpp.
ad Heliopolitanos^^.
rianum comitem rerum privatarum. li, quos commoditas privatae rei^^ praediorum ad ea postulanda
adeaut tuae dicationis ofticium et modum
suae deliberatioms indicent per libellos certumque
habeant pro unaquaque^" villa, cum eo onere^^ vel
forma cui nunc habetur obnoxia ad novi domini iura
migraverit, ut, d quid adiecerit sumptus cura sollertia, quidquid mancipiorum vel pecoris adcreverit,
capitationis aut canonis augmenta non patiatur, sed
soiis dominis heredibusque dominorum sit cessura
sollicitat,
quis autem in annis singulis non

ex re ipsius^^ quod in rehquis remansisse claruerit, sine aliquibus dependere cogetur
l
Si
felicitas.
solverit debitum,
indutiis.
Sane si quem postea minus idoneum
factum esse constabit nec ita ut expedit rationem
reddere pensionis, res, quas ex uostris rebus accead alium idoneum iure quo sauximus transperat
ferentur: nec tamen decoctoris cuiusque retiquis qui
novus accedit onerari.
'i
5, 13,
libri
20
(20)
(19)
apud
=
curatores
10, 75, 3
gem., vel ex eo canone libri

(24)
(23) transferre licere /. gem.
aut procuratores
7'A.,
canone
(2l)
ex eo
vel
/.
gem.
Th.
(25)
gem.
5, 14, 1
(26) sic /, constautinopolitanos 0, deficit Th.
Th.
(28)
(27) nostro comparasse uoscuntur Th.
5, 14, \'. fortasse iungendae sunt 11, 62, 4 Th. 5, 13, 18
l.
exegerint
(22)
suam
/.
(29) privatae rei om.
quod unaquaeque
K.,
Th.
(30)
pro unaquaque 07*,
quod unaquaque
{septem fert litt^s recisis) Th.

(32) cetera ins.Th.
(31)
/*,
cum
57
quaque
ea dote Th,
DE FUNDIS ET SALTIBUS
450
XI 6669
Theodosius
aut precatio colorata aut incubatio diuturua aut uo-
QuiAfricae^.
cumque possessionem rei privatae uostrae acceptam
conductionis
titulo
vel
suo nomine vel iure perpetuo
vella professio proprietatis nostrae privUegium abolere potuerunt.

D. v k. April. Constantinopoli Arcadio iiil el Honorio iii AA. conss.
[a. 396;
tradeudam, qui pensare utilitatem

solvendo uon valeat, is pro eo quem
patrimonii nostii
succedaneum subrogavit perpetuae solutioni statua\P" 3*^6?]
tur obnoxius.
DE AGRICOLIS ET MANCIPIIS DOMINICIS VEL
3 Imppp. GraiiatMS Valentinianus
et
AAA. aa Uespeiium proconsulem
ei crediderit esse
4 Idem AAA. ad Nebridium comitem rerum pnvaUniversi fundi templorum ad rationalium rei
privatae sollicitudinem curamque pertineant atque
LXVIII (LXVII).
FISCALIBUS SIVE REl PRIVATAE.
tarum.
ab his anniversariis solutionibus postulatis peculiari,

[a. 382384]
ut semper fuit, studio defeudantur.
5 Jdem et Arcadins AAAA. ad Isêhridium comitem
rerum privatarum. Usus aquae, quae fundorum nostrorum utilitatibus serviebat, plurimorum dicitur
usurpatione sublatus, idque procuratorum coniventia
vel dissimulatioue perfectum, ut agrorum fertilitas
1
destituta nuUos fructus cultoribus praestet. Quia
ante patriigitur satis iniustum est statum florentis
monii aridae sitis molestia fatigari, ad meatus pristinos universum aquae modum temporis praescriptione submota praecipimus revocari.
[a. 383384]
6 ^lmpp. Arcadius et Honorivs AA. Vincentio pp.
Eum,
qui curiae vel collegio vel burgis

ceterisque corporibus^ per trigiuta annos sine interpellatione servierit, res dominica vel intentio privata
non inquietabit^ si colonatus vel iuquilinatus quaestionem movere temptaverit: ^sed in curia vel in
Galliarum.
corpore, in quo servierit, remaneat. D. iii k.^ lul.

Mediolani Stilichone et Aweliano conss.
[a. 400]
7 "^lmpp. Theodosius
et
Valentinianus AA.
ad
Eudoxium comitem rerum privatarum. Nemo dempto
^*Imp.ConstantinusA.adCo?istantiumpp. Nulomnino originalis colonus rei privatae nostrae ad

aliquos honores vel quaelibet alia civitatis munera
devocetur. uec enim civitatum ordinibus et ceteris,
1
lus
ex quibus pro multitudine fieri nominationes oporper omnia florentibus ad haec suprema praesidia
iniuriosa nominatione descendendum est.
2 Idem A. lanuano comiti Orientis. Colonos nostros, qui sunt privati vel ad ratiocinia gerenda vel
ad colendos agros idonei, retrahi iubemus ac tantum
colendis nostris rebus addici, quin etiam in posterum observari, ne quis eorum rem privatara cuiusquam gerendam aut aliquid ministrandum suscipiat.
tet,
3 Idem
'^
AA. ad Equitium magistrum equitum
et
Servi atque coloni, etiam eorum filii vel

nepotes, vel quicumque de fundis ac possessionibus
nostris clanculo ad officia convolaverint diversa, reddantur, etiamsi armatae habuerint sacramenta militiae. nos enim etiam eos discingi iubemus ac reddi,
qui protectorum fuerint nomen adepti.
4 ^^ldem AA. et Gratianus A. ad Florianum cofniiem rei'um privatarum.
Ex ingenuo et colonis
ancillisque nostris natos natasve origini, ex qua
peditum.
canone ad comparationem dominicae possessionis accedat.

1
Quod si quis in posterum ad interdictum
contractum accesserit, eum volumus pretia perdere
fundos reddere fructus redhibere perpetuo nec expensarum vel melioratae rei fructuum exactioni compensationem oppouere nec temporis sibimet contra
nostra commoda praescriptione
excepto vetustatis
2
Paiatinum etiam officiura, si
auxilio^ blandiri.
quoquo modo contractus eiusraodi fuerit celebratus
vel si talem petitionem instruxerit, quinquaginta pondo
auri poenae nomine inferre privato nostrae mansue-
matres eorum sunt, facies deputari.

5 ^''Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius
AAA. Cynegio pp. Dominicos colonos neque ad descriptionem patimur devocari neque extraordinarias
pati functiones, maxime cum adversus consuetudinem
memoratis onera dicautur inferri.
6 ^^lmp. Theodosius A. et Valentinianus C. Valerio comiti rerum
privatarum. Quotiens alicui co-
3
tudinis
aerario.
NuUa liberalitiate nostrae clementiae, nulla sanctione contra tanta rei privatae
commoda valitura, licet adnotatio vel divina pragmatica sit, quae contra vetita canonem vendere concedit vel poenam palatino remittit officio.
D. xiii k.
lun. Constantinopoli Anatolio vc. cons.
[a. 440]
vel plures ex simili origine ac iure venientes in supra

dicta emptione socientur.
D. id. Dec. Constantinopoli Theodosio A. xiet Valentiniano C. conss. [a. 425J
<*
'^'
lonorum agrum privati patrimonii nostri placuerit

venumdari, non unus tautum, qui forte consortibus
suis gravis ac molestus existat, sed alii quoque duo
LXVIIII (LXVIII).
DE PRAEDIIS TAMIACIS ET DE HIS QUI EX

LXVII (LXVI).
DE FUNDIS ET SALTIBUS REI DOMINICAE.
Imppp. Valentitiianus Theodosius et Arcadius
AAA. Drepanio comiti rerum privatarum. Si quis
ovium vel equarum greges in saltus rei dominicae
alienus immiserit, fisco ilico vindicentur.
quod si
venalis procuratorum coniventia, ut id deinceps
temptetur, admiserit, gravissimo eos iubemus supplicio
1
subiacere.
2 ^^lmppp. Theodosius Arcadius et ffonorius AAA.^^

ad Paulum comitem domorum. Si qua" loca ad
sacrum dominium pertinentia cuiuslibet temeiitas occupavit, secundum veteris census fidem in sua iura
retrahantur: rescriptis per obreptionem impetratis et
praescriptione longi temporis et novi census praeiu1
dicio
in hac
causa
submovendis.
Neque enim
Heaperius proc. Africae fuit a. 376, a. 377 pp. facTh.

quadrat ad imperatorum nomina (2)
12, 19, 2: tMnpe 11, 48,13. 14 Tli. 12,19,1. 3
(3) intra
eandem provinciam ins. Th.
(4) neque res dominica
remaneat
neque actio privata continget Th.
(5) sed
om. Th.
(6) IIII id. 11, 48, 14, III id.
11, 48, 13
Nov. Theod. 19
(7)
(8) quis post hanc legem Nov.
(9) excepto vet. aux. om.Nov., c/. 11, oI,l4
(lo) maie-
(1)
tus est nec
. . .
COLONIS DOMINICIS ALIISQUE LIBERAE CONDICIONIS PROCREANTUR.

/m^. Zeno A. Chryseroti praeposito sacri cubi-
Si liber colonus vel colona libera tamiaco vel

tamiacae matrimonii iure copuletur, filii vel tiliae ex
huiusmodi contubernio procreati vel procreatae colo1
Sin autem adscriptinis dominicis adnectentur.
cius vel servus alienus colonam vel ancillam dominicam ducatuxorem velâdscripticia velancilla colono
vel servo nubat dominico et ex huiusmodi coniunctionibus nati sunt liberi, legum veterum ius tenere
sancimus.
2 Idem A. Sebastiano pp. IMeminimus pragmatica
sanctione iussisse fundos tamiaci iuris in provinciis
positos nec non etiam possessiones Gonatici saltus
sub certa forma (salvo scilicet canone et tributariis
collationibus isdem praediis impositis) volentibus disculi.
Nov.
Th. 10, l, 15
(12) impp.
(13) usquam
gem. cum Th. rectius
ins. l. gem. Th.
(l5) re(14) c/. Th. 12, 1, U (a. 325)
guiritur impp. Valentinianua et Valens, c/. c. 4 h. t. Th.
statis
(11)
Arc. et Hon.
7,
55,
l,
8 (a.
11,
4:
11, 59, 7
AA.
6, 38, 3
/.
368?) Ammian. 26, 5,

Herrmann iungit 6,4,2
(18) == Th. 5, 14, 9
3.
29,
(a.
367)
6,
(n)
(16)
c/.
ad
DE DIVERSIS PRAEDIIS ITRBANIS

trahi,
quatenus,
quidquid ex preliis memoratorum
fundorum possit restituiS publico inferatur. Sed

licet per eandem sanctionem huiusmodi venditionum
l
contractibus plenissima delata sit cautio, attamen

perpetuae eraptionis securitati consulentes huius etiam
perpetuae constitutionis auctoritate muniri eosdem
emptores praecipimus.
LXX
(LXVIIII).
DE DIVERSIS PRAEDIIS URBANIS ET RUSTICIS

TEMPLORUM ET CIVITATUM ET OMNI REDITU
CIVILI.
Pro aedibus, quas

1 Imp. lulianus A. Atarhino.
nonnulli in solo rei publicae extruxerunt, placitam
praestare pensionem cogantur.
2 ^ldem A. Secundo
Pamphyliae etiam civitates et quaecumque
id firmiter habeant^.
pp.
ahae quidquid
sibi adquirant,
3 Hmpp. Arcadius et Honorius AA. Hadriano

comiti sacrarum largitionum. Restaurationi moenium
publicorum tertiam portionem eius canonis, qui ex
locis fundisve
rei publicae
annua praestatione con-
certum est satis posse sufficere. D. viii id.

Aua. Oiybrio et Prohino conss.
[a. 395]
4 Idem AA. Caesario pp. Eos, qui auctione prima
fundorum iuris patrimomalis sive templorum possessores eflFecti sunt vel fuerint, firmum dominium tenere
decernimus, ne ulterius vacillet uniuscuiusque possessio, sed teneat quisque ius proprium, quod dato
pretio roboratum est vel fuerit.
fertur,
5 ^lmpp. Valentinianus et Marcianus AA. adPalladium jyp. Orientis. Si qui ex titulo donationis vel
ex emptione sive ex alio quolibet titulo possessiones
vel domus vel ergasteria iuris dumtaxat civilis, quae
huius iuris esse vere probantur ', cuiuslibet civitatis et
praecipue huius aeternae urbis, cui maiorem debemus favorem, tam civilis, ut dictum est, iuris quam
etiam agonotheticas possessiones a consulatu Ausonii
et Olybrii** dempto civili canone acceperunt, eos
mipositum eis^ canonem iuxta fidem publicorum mo-
numentorum
ad quam eaedem res*
civitatis,
perti-
Nam si privatis
nuerunt, praebere iubemus".
viris debita non patimur denegari, multo magis praebenda sunt civitatibus quae iure debentur, cum suf1
ficiat
possessoribus, quod
apud eos dominium
in per-
petuum ex nostra
tamen possessiones
2
liberalitate permaneat. Si quae

iuris civilis canonem privatis
largitionibus in praesenti praebent vel numquam
ademptum vel postea impositum, ad hanc*^ iussio-
nem non pertinebunt,

quem nunc agnoscunt
sed privato aerario canonem

more debebunt, dominio firmiter apud eos successoresque eorum et
detentatores pari modo permanente. J). xv k. Fehr.
{a. 451]
Constantinopoli Marciano A. cons.
6 Imp. Zeno A. Aeliano pp. Hac in perpetuum
valitura lege sancimus et Nicaeensium civitati seu
habitatoribus eius tam ius exactionis quadringentorum
solidorum annui canonis civiUs reditus ad suam patriam pertinentis ex*^ possessionibus, id est Calamo
et Hehobomo** nec non emptorio*^ Variario ^^ cum
inferre ex
emptio" eorum
sub territorio Apamenae civitatis

ex nuper lapsa tertia indictione*^ cum
si quid, ex quo sanctio IMari^sa* restitui, quam
constitutis,
ciani
divae memoriae lata est,
ad eiusdem
civitatis
55, 13
(2)
(3) iunge Th.
redigi Mommsen
(4) pp.
10,3,1. 11,16,10. 11,23,2? 12,1,50. 12,13,1?
Th. 11, 23, 2. 12, 13, l, pp. T^. 10, 3, 1) id.
III (d.
(l)
Mart. Constantinopoli Mamertino et Nevitta conss, (a. 362)

Nov.
Th. 5, 13, 35
(5)
(6)
leges iungendae
Marc. 3
(7) vel domus
probantur] iuris civilis tan-
=
.
tummodo et Nov. (8) a. 379 (9) praediis Nov.

dem res] praedia Nov. (u) iubeantur Nov.
maticam
dett.,
ins.
Nov.
heliobionio
heliobimo
alii,
K^
(10) eae-
(12) pragex Cutacius, et libri

(l4) sic
eliobunno
h' (= her ?)iobimo 0,
/*,
(13)
dejicit
/*
(16)
XI 69-71
451
emporio /ortowe
scr.
praeiudicium gestum est, infirmari et, quod ex eadem

provisione civitatibus delatum interea qualibet occasione imminutum est, ex^ auctoritate constitutionis
nostrae serenitatis isdem civitatibus redhiberi, ita ut
neque iudiciaria auctoritas nec imperiale rescriptum,

quacumque videlicet adiectione munitum, saepe dictae
generalis legis vires possit refringere.
quod si quis
aliter fecerit, poena gravi plectetur.
[a. 480?]
LXXI (LXX).
DE LOCATIONE PRAEDIORUM CIVILIUM VEL
FISCALIUM SIVE TEMPLORUM SIVE REI PRIVATAE VEL DOMINICAE.
1
Imppp. Gratianus Valentinianus
AAA.
et
Theodosius
Florum pp.
Divi patris nostri aperta

praeceptio est** fundos ex re privata nostra ita tradi
perpetuariis , ut periculo coUocantium^^ officiorum1
que tradantur. Neque enim quicquam potest ex
devotionis plenitudine vacillare, si apparitione iudiciaria et fundi idoneis attributi sunt et sit fiscalis
2 indemnitas idonea fideiussione munita^^. Quorum
ad.
alterum vel utrumque neglectum est, quae ex hoc

pensitatio canonica desiderat, ex officiorum
si
titulo
facultatibus seruentur^^.
[a. 380383]
2 ^^ldem AAA. Nehridio comiii rerum privatarum.
Fundi rei publicae ab his, qui nec titulo conductio-
nis eos detinent quique meliores cultu patrocinante

reddiderunt, ne nostrarum quidem sanctionum (si forte
quispiam per subreptionem meruerit) nutibus auferantur, iuxta legem veterem semel tantum licentia
faciendae^^ adiectionis indulta.
384]
[a. 382
3
pp.
Honorius AA. Hadriano

Loca omnia fundive rei pubhcae propositis prius
^''Impp.
licenter
Arcadius
edictis dehinc,
et
ubi in
eum
canonis
modum
contendentium augmenta succreverint, ut extendi ultra

aut superari alterius oblatione non possint, perpetuariis conductoribus locentur.
405]
[a. 400
4 Idem AA. Minervio comiti sacrarum largitionum. Congruit aequitati ut veteres possessores fundorum publicorum novis conductoribus praeferantur,
si facta per alios augmenta suscipiant,
5 ^^lmpp. Theodosius et Vaientinianus AA. Volusiano pp. Praedia domus nostrae, si semel iure perpetuo vel nostra praeceptione vel auctoritate illustris
viri comitis aerarii privati apud aliquem fuerint vel
iam dudum sunt coUocata, ad alium transferri per1
petuarium non oportet. Aperte enim definimus
hoc edicto, ut a perpetuario numquam possessio transferatur, etiamsi alteri eam imperator vel exoratus vel
sponte donaverit sive adnotatione sive pragmatica.

2
Cui si forte contra perpetuarium vir illustris comes privatarum, dum adlegabitur, adquiescet, et ipse
de proprio centum libras auri et alias centum fisci
Nec
3
viribus palatinum inferre cogatur officium.
tamen post adlegationem habebit huiusmodi iussio
firmitatem, sed nec locabitur alteri, licet ingenti supelure igitur
4 rare videatur augmento, possessio.
perpetuo publici contractus firmitate perpetuarius
securus sit et intellegat neque a se neque a posteris
suis vel his, ad quos ea res vel successione vel donatione sive venditione vel quolibet titulo pervenit
5 sive aliquando pervenerit, esse retrahendam. Sane
quia non ex omni parte excludenda est largitas principalis, rem divinae domus suae iioperator, si velit,
(16) variario ^, veratorio 0/,
variateno alii libri^ varateno
varatorio vel naratteno vel
Cuiacius
(17) sic
KCÎ,
empciori 0, pretio vel epetitio dett. : equitio vel entechio proposuit Cuiacius
(l9) ipsis
(18) a. 479. 480
Mommsen
(21) sic /, prae(20) ex 0, ex hac KI
Mommsen
locantium
(23) sit fisc.
(22)
ceptione
fidei. est (est om. /) mun.
fidei. mun. K, idem fisc
01 (24) eruentur Cuiacius
(25) fortasse iungenda est
(26) sic dett.^ facienda KO^ faciende
11,59,6 (a. 383)
et /
(27) Gothofredus iungit Th. 11, 20, 3 (a. 400)
KO
(28)
Herrmann
iungit 1, 14, 4 (a. 429)
57*
donabit ei, qui eam possidet iure perpetiio, sive ipse

*
meruit sive cuiuslibet tituli iure successit. yidetur enira suam concedere pensionem, non alteri nocere liberalitas, quae possidentem iure perpetuo do-
iam
minum
Sane
vult vocari.
si
non perpetuo
quis
sed ad tempus locatam ab illustri viro v.omite

rerum privatarum possessionem videtur adeptus, non
si voluerit in alteerit obstaculo principali largitati
rum donatione^ transferre, quod ad definitum tem7
pus alter forte conduxit. Si vero pro tali praedio
ab altero conductore offeratur augmentum, sit in
arbitrio conductoris prioris, cui res ad tempus locata
est, ut, si ipse quod alter adiecit obtulerit, maneat
Si vero
H penes eum temporalis illa conductio.
idem hanc ipsam rem aliquando meruerit iure perpetuo possidere, habebit et ipse superius expressam
iure,
perpetuam firmitatem.
LXXH
(LXXl).
^lmpp. Theodosius et Valentiniamis AA. Basso

Couductores hominesve augustissimae domus
nostrac*, quotiens de causa ad domum regiara pertinente aliquid quaestionis emerserit, non aliter quara
ex legum ordine, quibus similiter omne hominum genus tenetur, vel excipiant vel inferant actiones: nec
aliorum litigatorum negotio intercedant nec sententiam iudicautium aut illicito patrocinii sui fomite
iura conturbent, nuUive exsecutionis suae turbulentum ministerium audeant commodare. non privatis
86 negotiis, non publicis raisceant; nec quiescentem
domum delatio ulla sollicitet, ne eos inconsuitae pertinaciae sero paeniteat. ''gravior enim poena constituenda est in hos, qui nostri iuris sunt et nostra
debent castodire mandata.
B prid. non. Mart.
RaveJinae Theodosio xii et Vaientiniano ii AA.
1
pp.
conss.
[a.
426]
LXXIII (LXXIIK
QUIBUS AD CONDUCTIONEM PRAEDIORUM FIS-
CALIUM ACCEDERE NON LICET.

1
^lmpp. Arcadius et
rerum privatarum.
Bononus AA
Iêstorio co-
Nullus palatinorura, qui in

privatae nostrae militat, conductoris nomine vel per se vel per quamlibet personam possessionum huiusmodi conducendarum habeat facultatem,
cum neque militi neque curiali hoc faciendum permittimus*.
D. vi k. Aug
Vincentio et Fravitta
officio
rei
conss.
[a.
a^\]
LXXIIII (LXXIII).
DE COLLATIONE FUNDORUM FISCALIUM VEL

REI PRIVATAE VEL DOMINICAE VEL CIVITATUM VEL TEMPLORUM.
1
miti
destinantur ad commonitionem iudicis, quo facilius

ex praediis rei nostrae conferantur debitae pensio1
nes, cum surama degere praecipiraus disciplina. De
quorura norainibus, si teraere versati fuerint, ad sublimitatem tuam referri per ordinarios iudices oporD. k. Dec.
tebit, ut in eos severissime vindicetur.
Mediolani Stilichone et Aureliano conss.
[a. 400]
3 Idem et Theodosiiis AAA. Petronio pp. Omnia
tam
in
re
olim
ea, quae
praedia,
tenentur,
privata
quam illa, quae ex proscriptorum bonis ad fiscum
sunt devoluta, eatenus ab huiusraodi privilegiis et
excusationibus subraoveantur, ut oranes species annonarias, cursitationes etiara debitas atque integram
opinionem sciant esse solvendam.
LXXV
1 ^^lmp. Constantius ^." ad Italicum.

Privatas
^^
nostras ab universis muneribus sordipossessiones
dis placet esse immunes, neque earum conductores
nec colonos vel ad *^ extraordinaria munera vel suD. viii k. Febr.
perindictiones aliquas conveniri.
Bononiae Placido et Romulo conss.
[a. 343]
2 Imppp. Vaientinianus Valens et Gratianus AAA.
^*.
Rem privatam nostram levandorum
provincialium causa canonicas necessitates ea con1
dicione, qua cunctos, volumus sustinere. Sed excessit occasio iussionem, quandoquidem non locis
solitis frumenta quae ex diversis sunt saltibus convehenda trahantur'^, sed eo usque portentur, quo
ad Clauaium
2
grave atque damnosum est provehere. Proinde
'"
in isdem locis
spectata sinceritas tua rem eandem
implere faciat proprias functiones, quibus antea frumenta praebebat*".
[a. 368370]
3 Irnpp. Arcadius et Honorius AA. Minervio comiti rerum privatarum. Pro tironibus in corporibus
postulatis pretia conferri ex fundis perpetuariis nostrae rei privatae praecipimus.
[a. 397
398]
4 *Împp. Honorius
Theodosius AA. Asclepiodoto pp. Absit, ut nos instructionem viae publicae

et pontium stratarumque opera titulis magnorum
principum dedicata inter sordida munera numeremus.
1
Igitur ad instructiones reparationesque itinerum
pontiumque nullum genus hominum nulliusque digni2
tatis
mos
viano
pp Excepto patrimonio pietatis nostrae, cuius

quidem reditus necessitatibus publicis frequentissime
deputamus, universos possessores functiones in superindicticiis titulia absque ulliua beneficii
exceptione
D. iii
agnoscere oportere censemus.
ve?inae Basso et Anttocho conss.
Honorius AA. Firmino cosacrarum largitionum. Ordinariorum iudicum

nec non ipsis rectoribus provinciarum acto-
2 "^ldem AA. Messalae pp. Paiatinos, qui a viro

comite rerum privatarum cum publicis litteris
illustri
(1)
eam Mommsen
Th. 10, 26,
dita sunt
(4)
=. Th.
(h)
mittimus om. Th.
iunge 3, 26,
(ii)
dett.,
seqq. ex
10, 3, 6
=* Th.
(7)
4- r/. etiam 10, 19,

landatae
Th.
(!))
xbi
laudantur
(ki)
19,
sic
(2)
l
fi.
1,
Th.
h,
2,
i:t
Th.
donationem
Th.
(G)
1,
n,
1,
11
2:
10, 4, 1
ad-
cum
... periunQe Th. II,

(8)
iunge 2,
KO
14,
lun. leges
i
et
quae
J3 5H, 15, 18:

11, 1,
aut imp. Constans A. aut
impp.
5
*Î)o-
tam laudabili titulo libenter adscribimus.

D. xv^^ k Mart. Constantinopoli Ascle[a. 423]
piodoto et Mariniano conss
5 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Fiadivinas
k.
Mai. Ra[a.
431]
LXXVI (LXXV).
DE GREGE DOMINICO.
ofticiis
res seu conductores dominicos conveniendi licentiam

daraus, ita tamen, ut rationalibus privatae rei ad
exigenda tiscalia debita imminearit. L. viiii k. lul^
MediolanxHonorio A. iiii et Eutijchiano C07iss. [a. 398]
et
ac venerationis meritis cessare oportet.
etiara
"^lmpp. Arcadius et
(3)
(LXXIIII).
DE PRIVILEGIIS DOMUS AUGUSTAE VEL REI

PRIVATAE ET QUARUM COLLATIONUM EXCUSATIONEM HABENT.
DE CONDUCTORIBUS ET PROCURATORIBUS SIVE

ACTORLBUS PRAEDIORUM FISCALIUM ET DOMUS
AUGUSTAE
miti
DE CONDUCTORnirS
452
XI 7176
^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Caesario
'j^p.
Propositis edictis sublimis magnificentiae tuae minirai

maximique raoneantur, ut sciant singulas auri libras
ex propriis facultatibus eruendas pro singulis equis
vel equabus sive Hermogenianis sive Palmatis, nisi
eos sponte obtulerint: in his vero, quos ex aliis greet Constans AA. srribi debuit
(12) rea Th.
ad sordida vel Th. contra
(14) Ctaudiua
(15) tradantur 3/bmmsen
procons. Africaefuit a.iQHiin
Constantiua
(i:i)
(16)
vel ad]
rem eandem
remeantem libri
(18) == Th. 15,
Cuiac.iusj
Cuiacius, praobebant libri

15,
12,
4,
21:
iunge 12, 37,
37, 15
13:
61,
(21)
cf.
etiam
15
(l9)
Th. 11,
ad
2,
1,
15,
(17) sie
3, 6
^56,
1,2,7
(2(i) XVI
86: fortasse iungenda Mt
-=
l
Th. 10, 6, 1
"(22)
gibus occupktos esse constiterit, sex auri uncias fisci

viribus inferendas. iJ. prid. k. Dec. Constantinopoli
[a. 395]
Olyhrio et Probino conss.
LXXVII (LXXVI).
DE PALATIIS ET DOMIBUS DOMINICIS.
^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. lohanni
rerum privatarum. Consecratas nobis aedes,
id est inclita palatia, ab omni privatorum usu et
1
comiti
communi
XI 7778
453
DE PALATTIS ET DOMrBTTS
habitatione excipimus.
vel Persei in Aegypto arborem comparaverit,

quinque libris auri noverit se esse multandum: non
minore dispendio et illo feriendo, qui vendere arbores ausus fuerit, quas non licet emptoribus comparare.
2 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Eudoano

comiti sacrarum largitionum. Omnes iudices cuiuscumque dignitatis sciant posthac absque permissu
magnitudinis tuae arborem ex Daphnensi luco Antiocivitatis praecidendi vel quolibet modo lapsas
transferendi licentiam sibimet denegandam. Sed
chenae
unam cupressum
nec alytarcha
VENDENDIS.
Impp. Arcadius et Honorius AA. Silvano comiti
rerum privatarum. Si quis Daphnensis luci in Sy1
ria
LXXVIII (LXXVII).
DE CUPRESSIS EX LUCO DAPHNENSI VEL PERSEIS PER AEGYPTUM NON EXCIDENDIS VEL
XII
aliis plantatis exci-
ac ne solacio antiquitus
ei concesso^ privari per omnia videatur, pro eo,
quod ei cupressum excidere denegatur, unam auri
hbram eum de privatis nostris largitionibus accipere
decemimus: quinque librarum auri condemnatione
huius legis temeratore plectendo.
dere sibi licere contendat.
LIBEE DUODEOIMUS.
L
DE DIGNITATIBUS.
1 Imp. Alexander A. Severianae.
Si, ut proponitis, et avum consularem et patrem praetorium virum habuistis, et non privatae condicionis hominibus,
sed clarissimis nupseritis, claritatem generis retinetis.

Sine die et consulihus.
2 Imp. Constantinus A. Volnsiano pp.* Neque
famosis et notatis et quos scelus aut vitae turpitudo
inquinat et quos infamia ab honestorum coetu segregat, dignitatis portae patebunt.
3 ^ldem A. ad Rufinum pp.
[a.
31.H
M^]
Maior dignitas nuUi
debet circa prioris dignitatis seu militiae privilegia

praeiudicium facere. 1). v k. Mai. Sirmio Constantino A. V et Licinio C. conss.
[a. 319]
4 Impp. Constantius et Constans AA. Philippo
in
diversis locis
pp. Senatorura substantias, quas
et provinciis possident, et homines eorum tam a temonariis oneribus conferendis quam a ceteris praestationibus, quas iudices describunt, nec non etiam
ab omnibus sordidis extraordinariisque et vilioribus
muneribus Uberos esse praecipimus nullaque sorte
[a. 346
349]
constringi functionis indignae.
5 ^lmp. Constantins A. ad Clearchum pu. Nemo
praefectus urbis citra praeceptionem vel scientiam
nostram uUi muneri subiuget senatorem nemo curiam
Si quid enim
l
nostram immani pulset iniuria.
senatoria praeditis dignitate fuerit forte mandandum,

nostro est ludicio reservandum : sit'* namque dignitas,
si
nobis' iubeiitibus sustinetur.
Ne quis ex ultimis negotiatoribus vel monetariis abiectisque officiis vel deformis ministerii stationariis omnique officiorum faece
diversisque pastis turpibus lucris aliqua frui dignitate pertemptet. sed et si quis meruerit, repellatur:
repulsos autem etiam propriis reddi consortiis opor6 Idem A. ad Orfitum.
tebit.
[a.
357360]
7 ^ldem A. ad senatum. Quoniam jdiversi iudicea

nonnulla opera in quibusdam aestimant urbibus exPraeiunge Th. 5, 14, 10 (imvio 25) cuius extnni kaec:
dia quae ad ius priyatum div[inae do]mu8 pertinent vecensemus etceptis palatiis atque his possesnundari
Bionib
(4) pu.
(3)
6, 1, 18 seqg.
(2) Th. 10, 1, 12
(l)
7%. 6, 35, 3; iunge 12, 28, 9

(5)
Gothofredus
(6) Valenti vel Theodosio hanc legem propter praefecluram Clearchi iribuit Gothofredus
(7) io
(') fit dett.
truenda, ad huiusmodi necessitatem senatorura substantia non vocetur.

D. v non. Mai. Tauro et Florentio coms.
[a. 361]
8 ^lmp. lulianus A. Sallustio pp. lus senatorum
et auctoritatem eius ordinis, in quo nos quoque ipsos
numeramus, necesse est ab omni iniuria defendere.
D. non. Fehr. Constantinopoli Mamertino et Nevitta
conss.
[a.
362]
et Valens AA. ad Sympu. Libertorum filios adipisci clarissimam

[a. 364365]
dignitatem non prohibemus.
10 ^^lmppp. Valens Cratianus et Valentinianus
AAA. ad Gracchum pu. Severam indagationem per
tormenta quaerendi a clarissimo '* nomine submovemus. D. prid. non. lan. Treviris Gratiano A. iiii
9 Impp. Valentinianus
machum
Merohaude
et
conss.
[a. 377]
vel alius
editos
filios,
quippe, antedignitatem: quod non solum circa
quam susciperet
masculos ^^ dignoscitur constitutum, verum etiam circa
11
^^ldem
AAA. ad Procopium. Senator
clarissimus privatos habeat
Cum autem
filias simili condicione servandura.
paternos honores invidere filiis non oportet, a senaI
**
clarissimo susceptum in clarissimatus

sciendum est dignitate mansurum. D. xviii k.
HierapofiGratiano A. iiii etMerohaude conss. [a. 377]
12 ^^lmppv. Gratianus Valentinianus et Iheodosius AAA. heoterio pp.
lutiices, qui se furtis et
sceleribus fuerint maculasse convicti, ablatis codicillorum insignibus et honore exuti inter pessimos quosque et plebeios habeantur, nec sibi posthac de eo
honore blandiantur, quo se ipsi indignos iudicaveD. XVIII k. Fehr. Thessalonicae Gratiano v
runt.
et Theodosio AA. co?iss.
[a. 380]
13 ^^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcatore vel solo
AAA. Marciano "
dius
Mulierea
Orientis.
^Cjbmiti
honore maritorum erigimus, genere nobilitamus et

forum ex eorum persona statuimus et domicilia mutamus. sin autem minoris ordinis virum postea sortitae
sunt'*, priore dignitate privatae posterioria

mariti sequantur condicionem. D. iiii id. Iôv. Constantinopoli Arcadio A. Ii et Rufino conss. [a. 392]
namque
iunpe
(10)
dignitas nobis forfasse scr.
7, 62, 23
= Th.
et
quae
ibi
9, 35, S
(11)
(12) pr.
xXtjrixoTs
(14) solo K, ab alio
10, 40, 9 Th. 2,

(18)
fuerint
/.
1,
gem.
(S)
/audantur
= Th.
= Th.
15,
1,
7:
9, 2, l
senatorio Th., inl tou* cvy'
Th.
6,
2,
= Th.
(13)
27,
Martiniano cum
l.
(15)
(17)
(9)
9,
viros Th.
(16)
gem.
=scr.
DE PRAETORTBUS ET HONORE
454
1-3
XII
4 Impp. Theodomis
et
Vdlentimanns AA. Basso
ut senatori in qualibet proAdncia

pv. Praecipimus,
cbnstituto nullam habeant iudices iniungendi aliquid
[a. 426]
forte publici muneris potestatem.
15 Idem AA. ad Neuthium nu.^ Clarissimis vel
vel
solum
ad
quolibet
genitale
spectabilibus universis
alio et sine comraeatu proficiscendi et ubi voluerint
facultatem.
coramorandi habitaridive permittimus
16 Idem AA. Apol/onio pp. Si gravius uUum facinus admittatur, nocente persona extra carceralem
custodiam substitutione habita, super illustribus quidem nobis suggeri iubemus, super ceteris vero quadam minore dignitate decoratis ad tui referri culminis notionem, ut ita demum, quid de admisso crimine
[a. 442443]
constitui oporteat, iudicetur.
1 7 ^lmp. Zeno A. Arcadio pp.
Quotiens ex^ privel
criminali viri
civili
vata cuiuslibet interpellatione
illustres conveniendi sunt, nulla dandae fideiussionis
concussione vexentur, sed per speciale privilegium
suae committi fidei consequantur, iuratoria ab his cau-^
tione tantummodo exponenda.

t
Quam si neglexerint et contra insertum cautioni sacramentum ipsi
vel eorum procuratores afuerint, in pecuniariis quidem causis super possessione rerum ad eos pertinentium iudex competens, quod et iuris auctoritas
et rei qualitas suggerit, ordinabit: in criminalibus
vero negotiis dignitate quoque, qua se per suum vide-
periurium indignos esse probaverint, spolientur,

ut in eos utpote illustri dignitate per suum facinus
privatos inconsulta etiam nostra pietate iudicibus
2
legum severitatem liceat exercere. Quibus illustrium dignitatum privilegiis hoc etiam adiciendum
statuimus, ut huiusmodi personae nullam ex cuiuslibet iudicis sine scriptis habita sententia conventionem neque in civili neque in criminali causa suslicet
laribus viris ceteros quidem honoratos ipsius trabeae

summitate, pares vero infulis 'consideratione tantum
1
temporis anteire.
Quis enim in uno eodemque
genere dignitatis prior esse debuerat, nisi qui prior
meruit dignitatem? cum posterior, et si eiusdem honoris
taraen illius tempraetendat auspicia, cedere
poris consuli debeat,
observando et
quo ipse non
fuerit.
Hoc
fastigia consulatus aliquis adscenderit: repetiti etenim fasces virtutes saepe

raeriti comprobant, non augent, quia nihil est altius
si
iterata vice
3
dignitate".
Quod si quis prior consul posteriori
consuli eidemque patricio posthabitus patriciatum
postea consequatur, vinci eum oportet qui prior meruit patriciatum, postquam iste honore patriciae dignitatis decoratus est.
2 Impp. Valentinianus et Marcianus AA. Sporacio

comiti domesticorum et consuli. Ordinem consulatus ad antiquam reduximus sanctionem, ut sellam
nostram honoris merito, non rapiendi studio populorum agmina sectarentur ac lucrandi cupiditate deposita venerabilem parentum habitum et felicissima
1
Hoc ergo
antiquitatis ornamenta conspicerent.
exemplo etiam ceteros procedere consules volumus
2
nec expendere eos sine effectu patimur. Cessante
ergo ista spargendi vilitate amplissimi consules procedentes deinceps abstineant hoc errore perdendi,
optimoque consilio operi necessario proficiat, quod
3
erat incompetenter proiciendum.
Ad instaurationem itaque aquaeductuum huius amplissimae urbis
centena pondo auri praestentur per singulos consulatus, ut et' consul patriae se dedisse noverit et data
notum sit mansura esse perpetuo ^.
[a. 452]
3 Imp. Zeno A. Nemini ad sublimem patriciatus
praecedente consensu, pro-
ceteris omnibus anteponitur, adscendere liceat, nisi prius aut consulatus honore potiatur
aut praefecturae praetorio^ vel Illyrici vel urbis administrationem aut magistri militum aut magistri officiorum, in actu videlicet positus, gessisse noscatur,
ut huiusmodi tantum personis sive adhuc administrationem gerendo seu postea liceat (quando hoc
nostrae sederit maiestati) patriciam consequi digni1
tatem.
Quoniam vero gloriosissimae huic urbi,
fecti fuerint, sive in provinciis habitantes sacratissimum, suis scilicet poscentibus negotiis, petere malue-
quae caput orbis terrarum est, omnifariam credimus

consulendum, universos, qui posthac honorarii con-
comitatum, sine sacra quoque revocatoria ad

hanc regiam urbem pervenire.
sulatus insignibus principali munificentia decorantur,

centum auri libras ad reficiendum aquaeductum publicum ministrare censemus ad similitudinem eorum,
qui per annale tempus consularium editione munerum
gloriantur. nam ipsis quoque expedit, ut florentissima
civitas centum auri librarum munificentia sustentata
honorarium quoque sentiat consulatum.
4 Idern A. Sebastiano pp. Sancimus viris excel-
tineant.
[a.
18 Imp. Anastasius
485- 4S6?]
A. Eti.êbio magistro
officiO'
lubemus salvo hono

qui per evocationem
sacrae revocatoriae defe. .i, durante licere cunctis
tam maiores quam minores potestates gerentibus nec
non etiam honorariis illustribus sive ex hac urbe
rum.
regia, principali videlicet
rint
II.
DE PRAETORIBUS ET HONORE PRAETURAE ET

GLEBA ET FOLLI ET SEPTEM SOLIDORUM
FUNCTIONE SUBLATA.
^lmpp. Valentinianus et Marcianus AA. Tatiano
Nemo ex clarissimis et spectabilibus qui in prodegunt ad praeturam postea devocetur: maneat unusquisque domi suae tutus atque securus et
sua dignitate laetetur. B.xv k. lan. Constantinopoli
Valentiniano A. vii et Avieiio conss.
[a. 450]
2 Idem AA. ad senatum. Glebam vel follem sive
septem solidorum functionem sive quamlibet eiusmodi collationem tam circa personas quam circa res
ac.praedia funditus iubemus aboleri, ut omnis huiusmodi sopita perpetuo conquiescat exactio.
1
pu.
vinciis
III.
DE CONSULIBUS ET NON SPARGENDIS AB H

PECUNIIS ET DE PRAEFECTIS ET MAGISTRK
MILITUM ET PATRICIIS.
1
Impp. Theodosius
natum
urbis''
....
et Valentinianus AA. ad seAntiquitus statutum est consu-
ad neuthium pu. /, devecium

pp. 0, acuncium pp.
ad eustathium pu. {alias
cuspium) Russardus :
pr-obahilem nominis emendntionem proponere
nequeo : e
urhi
in
hoc
fae/ectis
qui
tempus incidunt ad librorum
Uctionem proxime accedit Leontius
pu. Constantinop. a.
434. 435
(2) ub tuitione Cuiacius
8
(3)
^t)
alii tibri,
iunge
3, 24,
honorem, qui
omnibus, qui iam facti sunt

postea fuerint, procedendi quoque et re ipsa per
annum gerendi consulatus, impetrato videlicet principali iudicio, legitimam tribui facultatem, ita ut acta
quam meruerint processione non novum aliquid vel
quod nondum habeant adipisci, sed consulatus ius,
quod semel eis consularitas detulerat, processionis
iterasse beneficio videantur et in adoranda nostra
purpura vel in consequendis cunctis consulum honoribus et privilegiis ex anteriore tempore provectionis
1
ordinem sibimet noverint vindicandum. Hoc etiam
observando, ut huiusmodi consul nec centum Ubras
auri aquaeductibus huius inclitae civitatis pro tenore
sacrae constitutionis praebendas, quas cum esset consularis praestiterat, consul postea creatus persolvere
denuo compellatur.
5 Imp. lustinianus A. lohanni vp. Sancimus viros excelsos patricios, quos in huiusmodi dignitatis
apicem augusta maiestas rettulerit, ilico ab imperialentissimis consularibus
vel
JB 6,
7, 5:
(5) urbis /, urexs
iunge l, 39, 2
augent, quia n. e. altius, dignitatem Mommsen
(i) et
erfrf., etiam /?7>ri
(8) subscriptionem dat. asporatio et
(4)
(r.)
herculano
cius
(9)
ex inscriptione supplevisse videtur Cuia^

Orientis suppl. Hal.
coss.
DE PRAEFECTIS PRAETORIO
455
XII
3-5
libus
codicillis praestitis patres familias effici ac

potestate liberari paterna, ne videantur, qui a nobis
loco patris honorantur, alieno iuri esse subiecti.
rias sive parangarias vel etiam paraveredos in posterum

dispositione tui culminis vei alicuius calumnia dare
cogantur, ne sordidis adstricti muneribus decus minis-
1
^Quis enim patiatur patrem quidem posse per
emancipationis modum suis nexibus filium relaxare,
imperatoriam autem celsitudinem non valere eura
quem sibi patrem elegit ab aliena eximere potestate?
ne, si contrarium approbetur, per quamcumque machi2
nationem imperiahs maiestas minui videatur. Et
hoc quidem raro contingere satis certum est: nemo
enim facile respexit fihum famihas in patriciatus honorem provectum, quemadmodum in consulibus haec
3
res usitata est.
Sed ne quid in parte temporis
ideo haec
tale eveniat et sine legibus inveniatur,
*
nobis visa sunt sancienda.
[a. 531533]
terii
1111.
DE PRAEFECTIS PRAETORIO SIVE URBIS ET

MAGISTRIS MILITUM IN DIGNITATIBUS EXAEQUANDIS.
AAA.
^lmppp. Valentmiaiius Valens et Gratianus
ad Ampehumpu.* Praefectum urbis praefectum praetorio magistros equitum ac peditum indiscretae ducimus dignitatis, usque adeo videhcet, ut, cum ad
privatam secesserint vitam, eum loco vehmus esse
1
potiorem, qui alios promotionis tempore et codicillorum adeptione praecesserit.

i>. iii non. lul.
Nasonaci. acc. iii non. Sept. Modesto et Arintheo
conss.
[a.
2 ^lmppp. Gratianus Valentinianus
372]
et Theodosiiis
AAA.
Restituto pu.
Quisquis magisterium equitum
peditumque susceperit et gesserit ante captam a quoquam praefecturam is, cum privatus erit et honorem deposuerit, ex praefectis qui'' provecti fuerint
,
praeferatur. Sit igitur sedes prior ante provectis,

locus conspectior, decernendi loquendique facultas
antiquior, cui est splendor adepti magistratus vetustior.
D. VIII k. lul. Thessalonicae Gratiano v et
1
Theodosio AA.
co?iss.
[a.
380]
V.
DE PRAEPOSITIS SACRI CUBICULI ET DE OMNIBUS CUBICULARIIS ET PRIVILEGIIS EORUM.

^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Florentio
Sacri cubicuh praepositi ea dignitate fungantur, qua sunt praediti, qui eminentissimam praetorianam vel urbanam meruerint praefecturam aut certe
militarem magisteriam potestatem, ita ut sit inter
1
pu.*
eos post depositas administrationes nulla discretio,

sive nostrae serenitatis adoraturi admittuntur imperium sive pro suo arbitrio sollemnes festivitates et
coetus vel salutationes vel quaelibet alia officia frequentent, ut in sedibus et in consessu is eis* ordo
servetur, quem ordo provectionis ostenderit, sub
habitu ipsis videlicet consueto, cum manifeste decretum sit eum esse qui praecesserit potiorem, vel
illum subsequi, quem recentius probavit examen. D.
VIII id. Nov. Constantinopoli Eonorio xiii et Theodosio X AA. conss.
[a. 422]
2 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Proculo pu.^ Hac nostrae mansuetudinis aeterna lege
sancimus, ut omnes cubicularii, qui de nostro cubiculo exeunt, antequam primum locum obtineant, excepto castrensi et comite domorum his privilegiis
perfruantur, id est ut nec possessiones eorum anga-
suae potestatis Inst.

12, l Th. 6,9,1.
Th. 6, 7, 2
(5)
(4) pp. lihri
6, 11, 1. 6, 22, 4
(6) erit hoaoremve Th.
6, 4, 18
iunge 12, 6, l
(7) post ins. Th. Iâurinensis, om. libri cum Th. Parisiensi
Th. 6, 8, 1
(10) is eis Th. Pari(9)
6, 25
(8)
(ll) Herrmann iungit
siensis, eius JÔ, is Th. Taurinensis
Th. 6, 2, 21. 6, 27, 22 (d. prid. k. Febr. Constantino-
(1)
(3)
Inst.
Th. 6,7,1
l,
12,
(2)
6, 4, 17:
suis]
iunge 12,
poh Felice
et
Tauro
oouss.)
(12)
ac/
1.
c/ 12,
quod militando videbantur adepti, otii tempore

^^DQmQg quoque eorum vel
in hac sacratissima urbe vel in quahbet aha positas
civitate ab omni hospitum cuiushbet dignitatis in,
et quietis amittant.
quietudine vindicamus.
Provinciarum rectoribus
eorumque apparitionibus denarum librarum auri
dis-
pendio feriendis, si mansuetudinis nostrae statuta dissimulare et ex aliqua parte violare temptaverint. [a. 428]
3 ^^lmpp. Leo et Anthemius AA. lohanni comiti
et magistrô officiorum. Cubicularios tam sacri cubiculi mei quam venerabilis Augustae, quos utrosque
certum est obsequiis occupatos et aulae penetrahbus
inhaerentes diversa iudicia obire non posse, ab observatione aliorum tribunahum liberamus, ut in sublimitatis solummodo tuae iudicio propositas adversus
se excipiant actiones.
4 '''im^. Leo A. Pusaeo pp. lubemus omnes, qui
vel iam in sacrum cubiculum cuiuspiam liberalitate
donati ahove titulo dati vel dandi principalibus ob-
seqmis inhaerere vel aute meruerunt vel postea melicet nulla

interveniente scriptura, nulla
confectione gestorum, postquam devotissimis cubi-
ruerint,
ad condicionem
culariis fuerint sociati,
libertatis in-
genuitatisque rapiantur raptique videantur. Hoc

non solum circa superstites, sed etiam circa mornam cum hoc privilegium
tuos volumus custodiri.
videatur principalis esse proprium maiestatis, ut non
famulorum, sicut privatae condicionis homines, sed
liberorum honestis utantur obsequiis, periniquum est
eos dumtaxat pati fortunae deterioris incommoda.
2
Sed testamenta quidem ad similitudinem aliorum,
1
qui ingenuitatis infulis decorantur, pro sua liceat eis

condere voluntate. intestatorum vero nemo dubitet
facultates utpote sine legitimis successoribus defunc3
torum
fisci viribub
'udicari.
Haec omnia tunc
cum sponte
suaque voluntate quis dederit eunuchum sacri cubiculi ministeriis adhaesurum.
Si vero cuidam
4(1)
diligenti observatione vo..
jus custodiri,
fuerit violenter extortus, aut invito domino vel ignaro

intra sacrum ausus sit militare cubiculura, hceat
domino destinatum sacra ex lege cubiculariis inter-
pellare iudicium et eum, quem probaverit nolente se

vel inscio sacrum penetrasse cubiculura, ut^^ suum
5
famulum cum peculio consequatur. Sed sicut laesis
implorandi praesidii facultatem denegari non convenit,

nec caluraniandi viam patiraur diutius esse pate-
ita
factara.
intra
ideoque
terapus
quinquennii praefiniraus,
quod contra eura suas debeant exercere quae-
raedio terapore raovere distulerint, ultestiones,

rius eis taraquara in '^ suura famulura vindicandi vel
eius ut servi peculium vel bona quasi liberti copia
Haec orania, quae super devotis6(2)
denegetur.
sirais cubiculariis sancimus, etiam ad cubicularias,
quae a dorainis in sacrura cubiculura datae vel dandae sunt, superstites atque raortuas extendi propagarique decerniraus.
5 Imp. Anastasius A. Eusebio magistro officiout, si
rum.
duobus
luberaus
illustribus
viris
praepositia
utriusque sacri cubiculi tara nostrae pietatis quam

nostrae serenissimae coniugis, post finitara militiam
si" senatorio fuerint consortio sociati, licere, quotiens ad adspiciendos agros suos vel ob aham cau-
sam
voluerint,
proficisci
cum hoc ad
ad nulhus laesionem
cingulo uti,
.Aplendum eorum desiderium
et
respicere videatur.
10,
3,
2.
(13)
dum ordinem
c.
(14) secuniunge 12, 25, 3. 12, 59, 8

3. 4, quem tuentur B, c. 4 pertineret ad
et cum a. 472 Erythrius et Dioscorus
a. 472 vel 473,

pp. Orientis essent,
secundum
1, 36,
guare aut ordo

Cuiacio
ut et
ad
videtur^ om.
1.
c.
1, 36, 1
(16)
0:
473 adscribenda esset: attamen

Pusaeus pp. Or. fuit a. 465:
4 invertendus est aut consules a
a.
10, 44, 3
3.
restituti interpolati sunt
in melius abesset
expectes cuui
(17)
si
(15)
ut 0,
cum B, ut
DK QDAESTOlilBUS
456
6-9
XII
VIII.
VI.
DE QUAESTORIBUS MAGISTKIS OFFICIORUM COMITIBUS SACRARUM LARGITIONUM ET REI PRlVATAE.

Valetitinia7ius et Theodosius
^lmppp. Gratianus
Restituto pu.
Qui ex quaesturae honore aut
aut comitiva utriusque aerarii
efticaci magisterio
uostri attonito spleudore viguerunt, acclamatione exut incogniti. D.
cipiantur solita nec praetereantur
Yiii k. lun. Thessulonicae Gratiano v et Theodosio
1
AAA.
AA.
conss.
380]
UT DIGNITATUM ORDO SERYETUE.

1 ^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius
AAA. ad Praetextatum pp. Si quis indebitum sibi
locum usurpaverit, nulla se ignoratione defendat sitque plane sacrilegii reus, qui divina praecepta negD. xii k. lun. Mediolani Ricomere et Clearlexerit.
cho vv. cc. conss.
[a. 384]
''Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro
Omnes privilegia dignitatum hoc ordine servanda
cognoscant, ut primo loco habeantur ii, qui in actu
pp.
VII.
peregerint administrationes : secundo

venient vacantes, qui praesentes in comitatu illustris
dignitatis cingulum meruerint: tertium ordinemeorum
prospicimus, quibus absentibus cingulum illustris mit-
DE PRIMICERIO ET SECUNDOCERIO ET NOTA-
titur dignitatis : quartum honorariorum, qui praesentes a nostro numine sine cingulo codicillos tantum
positi illustres
RIIS.
1
Gratianus Valentinianus et Theodosius

Praecipua est nostrae pietatis
pp.
^lmppp.
AAA. Eutropio
intentio circa
atque ideo , si umquam liuius ordinis viri laborem quiete mutaverint
vel senectute posuerint seu cum alia dignitate post hanc
qualibet usi sunt, non omittant prioris vocabulum
militiae, sed compendium sequentis honoris adsumaut.
Et si quis ex ofticio vel praecipue sublimitatis
1
tuae temerarius ad eensus' discussiones peraequa-
notariorum nomen
tiones , aliam denique ullam rem inquietator extiterit,

officium suum noverit vel levis culpae offeusione detecta gravis multae discrimine fatigandum et numerariorum corpus extincto iniuriae auctore minuendum. D. XVII* k. lul. Thessalonicae Gratiano v et

[a. 380]
2 ^lmp. Zeno A. Hilariano magistro officiorum.
militiam
Praeclaram nobilemque
spectabilium tribunorum notariorum, qui gloriosis obsequiis nonnihil
rei publicae commoditatis adferunt et decoris, diversis
beneficiorum titulis muniendam credidimus et
Nam
biennales metas viro spectabili

agendis numeris duximus
2 statuendas.
Hos autem tribunos, qui suis negotiis occupati minime sacrum palatium curaverint fre1
augendam.
pro tempore
primicerio
quentandum, nisi intra annale spatium revertantur,

quamvis commeatus iura praetendunt, pro absentia
quidem unius anni unius gradus, si vero duobus annis afuerint, duorum, si tribus, trium, si quattuor,
similiter quattuor graduum subire iacturam his qui
3
inferiores eis fuerint postponendos. Qui vero per
quinquennium integrum se repraesentare cessaverint,
exemptos matricula tantum nomine tribunorum, nec
vero ordine perpotiri, his in hunc modura dispositis
vacationem census discussionis peraequationis et cuiuslibet alterius rei habituros.
Illud praecipue
4(3)
provisionem nostram tiagitare perspeximus, ne per
ambitionem aut gratiam aut cuiuslibet occasionis obtentu vel laborum seu sollicitudinum specie pubUcorum cuiquam liceat aliquando graduum seriem
conturbare et temporum ratione calcata dudum militantibus anteferri
diis
et,
quae longis prolixisque stipen-
defensa iam pollicetur senectus, gratiosa festinatione subripere. Hoc etiam adiciendo, ut primi-
5
cerius post depositam publicam
numerorum
soliicitu-
dinem, ac si ipsam gessisset administrationem, cuius

consequitur dignitatem, magistri officiorum pro antiqua consuetudine infulas sortiatur, omnibus vacan-
honorariae dignitatis adepti sunt: quintum eorum,

quibus abseutibus similiter sine cingulo mittuntur
1
illustris
insignia
dignitatis.
Sed administratores
quidem, etiam comites rei privatae, omnibus vacan2

tibus omnibus honorariis anteponi censemus. Vacantes autem post administratores venientes non
omnes iam omnibus honorariis credidimus praeponendos, sed eos vacantes illis honorariis, qui similem adepti sunt dignitatem, ut praefectorius praefectorio'*, non quaestorius praefectorio praeponatur,
parique modo quaestorius quaeetorio, non vacans
comes thesaurorum vel comes rei privatae honorario
quaestorio vel ex magistro ofticiorum praeferatur.
3
Inter administratores illos etiam numerari deceruimus, quibus illustribus in sacro nostro consistorio
cinctis" aliquid ordinariae dignitatis vel antea com-
misimus vel postea committemus peragendum, verbi

'"
magistro militum belli cura comgratia si vacanti
4 mittatur. Cur enim aut vir magnificus Germanus "
raagister militum vacans appellatur, cui bellum contra hostes mandavimus? aut cur excellentissimus Pencuius illutadius non egisse dicitur praefecturam
,
stribus cincti
'*
fecturae miles
abundavit'3.
dispositionibus vice praetorianae praein expeditione copia commeatuum

[a.
440-441]
^*
VIIII.
DE MAGISTRIS SCRINIORUM.
1
^''Impp.
Theodosius et Valentinianus AA. Zoilo
pp. Oriejitis. Viris spectabilibus magistris omnium

sacrorum scriniorum nostrae benivolentiae liberahtas
quodammodo adsidere maiesIdeoque post depositum etiam ofticium ab omni indictionis onere seu civilium seu
militarium iudicum prorsus immunes esse^ praecipimus, ut nec ab amplissima quidem sede tui culmiuis
eis uUa molestia super suscipiendo quolibet gravamine
tribuenda
1
est, qui
tati videntur.
nostrae
Hoc
2
privato vel publico*^ penitus iniungatur.
beneficium ad proximos etiam sacrorum scriniorum
3
et ex proximis volumus propagari.
Quinquaginta
librarum auri officio tui culminis damnatione multando, si quid adversus statuta clementiae nostrae
D. v k. Mart. Theodosio A.
innovari concesserit.
xviil et Albino conss.
[a. 444]
tibus quamvis tempore praecedentibus praeponendus.
Th. 6,9,2
Th.
6, 6,2: iwige 12, 4, 2
(2)
-B 6, 25, 8: iunge 5, I, 3 et quae ibi laudnntur
ad
census
TA.
sensus
ad
accessus
(3)
Parisiensis^
/',
A'^0,
accensus I> cum Th. Taurinensi, inc. A''
(4) xv le(/es
(1)
6, 10,
iungendae
6, 5,
6,
(5)
1,
5S
6, 25, 9
(7)
iunge
6,
1,
2, 40, 11
56
(8)
(6)
= Th.
praefectorius
praefectorio scripsi, praefectus praetorio KO, praefectus

quaestorio /*, dejicit 1". xvxov rhv ano ina(jxoip lov
iv KtovaravTivovTtoXet ytvofievov rov iv êvTj yepoI^

(9) cinctis Cuiacius ad B,
vacanti edd., vacantium libri (u) c/.
(12) cincti 0*, cuncti 0*,
Prosper chron. ad a. 441
cunctis
(14) /t6rt Gruecam
(13) habundabit /*
constitutionem excidiase indicant
6,6.15: 1.3
(15)
iterantur in 1, 51, 11
(16) privato vcl publico om. l.
fievov cLTio
cunctis libri
gem.
inaQX^^
(10)
DE COMITIBUS C0NS18T0RIANIS
xn
457
10-16
duces qui administraverint et hos qui comitivam

primi ordinis meruerint nihil intersit nisi tempus,
*^
quo
quis administraverit vel comitivae indeptus
D. xii k. April. Constantinopoli Lucio
est insignia.
et
DE COMITIBUS CONSISTORIANIS.
1 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Severino pu.
Eos, qui tranquillitatis nostrae consistorii dici comites meruerunt, spectabilibus proconsulibus * aequari
D. vii k. Oct. Constantinogeneraliter decernimus.
[a. 399]
poli Theodoro vc. cons.
2 Imp. Anastasins A. Eusebio magistro ofjiciorum.
Viros spectabiles comites consistorianos et coniuges
et liberos, servos quin etiam atque colonos eorum
isdem privilegiis tam intentiones ab aliis proponendas excipiendo quam suas contra alios exercendo
perfrui, quibus viri clarissimi principes scholae agen-
vc. cons.
[a.
413]
XIIII.
DE COMITIBUS QUI PROVINCIAS REGUNT.

^*Impp. Honorius et Theodosius AA. Prisciano
tium in rebus per sacram pragmaticam sanctionem
pu. Hos qui in administratione civili ac provinciae

gubernacuhs sub iurisdictionis licentia comites quoque primi ordinis esse meruerint, vicariae dignitatis
post depositam administrationem privilegiis frui oportet.
D. XII k. April. Constantinopoii Lucio vc.
divae memoriae Zenonis^ utuntur.
cons.
[a.
413]
XV.
XI.
DE COMITIBUS ET TBIBUNIS SCHOLARUM.

*Impp. Hojwrius et Theodosius AA. Prisciano
pu. Praepositos ac tribunos scholarum, qui et divinis' epulis adhibentur et adorandi principis facultatem antiquitus meruerunt, iuter quos comites * etiam
sacri stabuli et cura palatii numerantur, si primi
ordinis comitivam cum praepositura meruerunt et
casu ad altiora non perveneriut, deposito sacramento
inter eos, qui comites Aegypti vel Ponticae dioece-
DE PROFESSORIBUS QUI IN URBE CONSTANTINOPOLITANA DOCENTES EX LEGE MERUERINT COMITIVAM.
quorum par dignitas est, haberi praeSin absque"^ honore comitivae* regimen
fuerint nacti, absolutos militia inter eos qui duces
1) xii k.
fuerint provinciarum numerari iubemus.
seos fuerint,
1
cepimus.
April. Constantinopoli Lucio vc. cons.
[a.
413]
^^lmp. Theodosius A. et Valentinianus C. Theophilo pu. Grammaticos tam Graecos quam Latinos,
sophistas et iuris peritos in hac regia urbe professionem suam exercentes et inter statutos connumeratos, si laudabilem in se probis moribus vitam esse
1
nionstraverint, si docendi peritiam facundiamque dicendi interpretandi * subtilitatem copiam disserendi

se habere patefecerint , et coetu amplissimo iudicante
digni fuerint aestimati ", cum ad viginti annos observatione iugi ac sedulo docendi labore pervenerint,
placuit honorari et his qui sunt ex vicaria dignitate
connumerari'^
D.
id.
Mart. ConstariLinopoli Theo-
dosio A. XI et Valentiniaiio C. conss.
[a.
425]
XII.
DE COMITIBUS REI
XVI.
MILITARIS.
^lmppp. Valentinianus Valens et Gratianus AAA.

Ampelio pu. Qui contemplatione meritorum, ducto
intra provincias transmarinas strenuissimo railite,
primi ordinis comitivam fuerint consecuti, ea reverentia altissimarum dignitatum viris subiungantur,
ut his locum praestent, qui proconsulatus insignibus
adornantur. D. iii non. lul. ISasonaci Modesto et
Arintheo conss.
[a. 372]
2 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Prisciano
pu. Eos, qui sub comitivae primi ordinis dignitate
DE DECURIONIBUS ET
ad quamlibet provinciam vel provincias

defendendas milite credito auctoritate nostri numinis
destinantur, et eos, qui vicem illustrium virorum
magistrorum militum susceperint peragendam, ducibus , qui praeter Aegyptum et Ponticam in aliis provinciis administraverint, adaequamus. D. xii k. April.
[a. 413]
Constantinopoli Lucio vc. cons.
peculiariter
XIII.
DE COMITIBUS ET ARCHIATRIS SACRI PALATII.

^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Prisciano
Arcniatros intra palatium militantes si comitivae primi ordinis nobilitaverit ^^ gradus, inter vicarios taxari praecipimus, sive iam pridem deposuerunt
militiam sive postea deposuerint, ita ut inter vicarios
1
pu.
== Th.
6, 12, 1
(2) spectab, proconsulibus] proTk. 6, 13, l:

(4)
12, 21, 8
iunge 12, 12, 2. 12, 13, 1. 12, 14, 1 Th. 6, 16, 1. 6, 20,1
(6) tribunos
(6) qui et divinis Th., quietudinis libri
in aliisque KO^ in aliis quoTh.
(7) sin absque Th.,
(1)
consularibus Th.
que /
cuiuslibet scholae
(8)
(3)
Th.
laudantur
laudantur
ins.
(9)
=^ Th.
=^ Th,
(lO)
6,14,1: iunge 12,4,1 et quae ibi
=^ Th,
(ll)
6, 14, 3: iunge 12, 11, 1 et quae ibi
6, 26,1: iunge 12, 11, 1 et quae ibt laudantur
6, 16, 1
(13) quo KO, quod /2%.
(12) sic Th., nobilitaverint libri
(14)
=
U.
Th.
6.
17,
JJ 6, 26, 2
iunge 12,11,
SILENTIARIIS.
Theodosius AA. JJrsopu.

et Aureliano pp. Orientis et Strategio pp. per llli/'
ricum. Decuriones nostri palatii post emensum fideliter obsequium postque deposita sacramenta miiitiae
electionem habeant, sive ex magistro officiorum ve-
Honorius
1 ^^lmpp.
et
dignitatem ccnsequi a nostra maiestate

maluerint, sive inter viros illustres comites domesticorum, videlicet inter agentes, taxari, ut tam in adoranda nostra serenitate quam in salutandis adminiset reliquis praedicti honoris privilegiis
tratoribus
nec non in nostro consistorio his honor omnifariam
observetur. D. prid. k. Nov. Constantinopoli Honorio X et Theodosio vi AA. cojiss.
[a. 415]
2 ^^ldem AA. Venantio j^P- Unusquisque decurio
lut agentes
vel silentiarius a tironum et equorum praestatione

habeatur immunis: nullam collationem, quae plerum-
que poscitur, solvat: nihil his ulla potestas iniungat

aut necessitas imponat^^. D. vii id. Mart. Ravennae
[a. 423]
Asclepiodoto et mariniano conss.
3 ^Hmpp. Theodosius et Vaientinianus AlA. Fla^^
ad
viano pp. Decurionibus et silentiariis, etiam si
superiorem gradum successu meliore transcendunt,
omnia
iudicio
quae iam dudum divorum principum

meruerunt, legis istius praeceptione noveris
privilegia,
non praeiudicatura quacumque generaNec angarlas vel parangarias

pragmatica.
esse firmata,
1
litate
ibi
laudantur
(15)
Th.
6, 21, 1
6, 26, 3: c/. 11, 19,
(17) qui in memointerpretandique libri

rato auditorio professorum fungantur officio ins. Th.
connumerari] isdem quibus praedicti viri
(18) placuit
Th.
(20)
6, 26
(19)
dignitatibus perfruantur Th.
Th. 6, 23, 2
(22) sic edd. cum Th.,
6, 23. 1
(21)
(23) pr. 1 in. 2 Jin. ex Th. 6, 23, 3,
imponatur libri
(24) ctiam si] vel
reliqua ex Th. 6, 23, 4 sumpta sunt
his, qui post hanc militiam honoratae qaietis otlo per*
fruuntur vel Th.
(16)
sic Th.,
etguae
58
sive paraveredos uUa eis amplissimae praeceptioms

eximpouat auctoritas. sordidis quoque muneribus,
liberacoctione calcig et superindicti gravamine eos
hac
mu8. 'Domus quoque eorum non tantum in
2
sed in qualibet alia positas civi-
sacratissima urbe,
tate
cuiusiibet diguitatis
immunes ab omni hospitum
veniendi ad
eis
permissa
iniiuietudine vindicarrius
comitatum licentia praeter evocatoriae^ securitatem.
multa decem librarum auri iudicibus provinciarum
officiis infligenda, si statuta numinis nostri
:
eorumque
crediderint esse contemnenda.
His addimus,
ut,
acceperint et inter viros illuBtris' senatores coeperint numerari, honore curiae

sine aliqua functione laetentur, immunitatisque gaudio plena dignitatis laetitia potiantur \ ut dignitatera
solam habeant ex senatu: sub hac videlicet defininumero ea privilegia
tione, ut triginta tantummodo
4 consequantur, decuriones quoque tres-'. Sed eos
tunc demum perpotiri decernimus beneficiis supra
tredecim annos inculpascriptis, cum per continuos
D. viiii k. April. Ravennae
tas excubias peregerint.
[a. 432]
Aetio et Valerio conss.
4 Imp. Zeno A. Cosrnae praeposito sacri cubiculi.
silentiarii
iudicia
devoti
Ne ad diversa tracti viri
Bacris abstrahi videantur obsequiis, iubemus eos, qui
vel
quemlibet devotissimorum silentiariorum scholae
eius uxorem civiliter vel etiam criminaliter pulsare
cum optatam quietem
nisi
eum ex cuiuslibet alterius iudicio

ex iudicio tantummodo viri excellentissimi magi-
Btri
officiorum conveniri.
maluerint, minime
lubemus
5 Imp. Anastasius A. Polycarpo pp.

militia
clarissimorum Bilentiariorum
etsi
praeditos,
genitorum suorum in potestate sint constituti, quaecumque solaciorum sive emolumentorum vel donationum seu hereditatum nomine per militiam vel quamlibet eius causam his adquisita sunt vel fuerint, iure
castrensis peculii possidere, nec ea posse vel parentes superstites sibimet vindicare vel auferre, vel etiam
post eorum obitum fratres vel alios heredes eorum
quasi ad defunctorum dominium pertinentia in divisionem deducere: nec enim oportet labores eorum
Hac namque
1
aliis fructum vel lucrum adferre.
ratione simul et contemplatione nec ipsam militiam
vel suffragium, quodcumque pro ea vel ab isdem viris
devotis silentiariis ?el a parentibus eorum vel quolibet alio datum est vel fuerit, ab his patimur in
Buccessionem defunctorura parentum conferri seu nomine collationis in medium easdem offerri pecunias
Ad haec de tutelis et cura2 (1)
vel his imputari.
tionibus eos excusari sancimus, ne alienarum rerum
administrationem subire compellantur, qui propter
nostra ministeria nec suis curam seu provisionem
3
diligenter deferre possunt. Liberos insuper eorum,
qui dignitate virorum spectabilium comitum seu tribunorum decorati sunt vel fuerint, nullatenus nolentes administrationem praeturae suscipere seu pera4
Omnibus
gere.
antelatis
videlicet
privilegiis
in
persona non tantum in praesenti militantium, sed

etiam postea eidem consortio inserendorum tam temmilitiae quam post eam depositam observanore
is.
[a. 497499]
XVII.

AAA.adEusigniumpp. Domestici ac protectores osculandi, cum salutaverint, vicarios tui culminis habe-
(1)
"^lmppp.
arf
riae libri
c/
5,
(2) 8tc
Th. cum B, revocato-
viros illustres ovi. Th.

(4) nec glebali
onere praegravandi , sed ins. Th.
(5) quos numero
plurea fieri inveterata consue ndo permisit ins. Th.
(6)
-= Th. 6, 24, 4
Th.
6, 27
II
(7)
(3)
(8)
6,
24,
fine
adiecto ex TA. 6, 24, 9

(9) 8pn;tabili om Th.
(10) =J5
6, 27, 5
(11) id est constitutio j^rivilegiura quod secundocerio equitum datura est, etiam
peditum secundocerio
concedit
(12)
= Th.
6, 25,
B 6, 25, 6
(13)
qui ex dcvo-
poena enim sacrilegii similis erit,

non deferatur, qui contingere
ant potestatem.
his honorificentia
si
nostram purpuram digni sunt aestimati.

D. prid.
non.Mart. Mediolam Valentiniano A. iii et Eutropio
cotiss.
[a.
387]
2 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Heliodoro pu. Primicerius quidem domesticorum et protectorum utriusque scholae post acceptum tribunatum
inter eos spectabili^ dignitate potiatur, qui ducatum
1
agere meruerint. Alii vero, qui decursis stipendiis
ab eodem decem usque numero subsequuntur,
consulari, id est clarissimatus dignitate, perfruantur

cum ipsa loci decem primorum accessione. D. lil
id. lun. Constantinopoli Aelio et
Valerio vv. cc,
conss.
[a. 432]
3 Idem AA. Sporacio comiti domesticorum peditum. Si quis domesticorum nulla negotii publici abstrahente
sollicitudine nec ei per commeatum sollemniter, ut abesset, facultate concessa biennium
obsequiis serenitatis nostrae defuerit, is retrorsum
in ordinem tractus inferiorem
quinque sequentibus
1
Si vero triennium eius absentia
postponatur.
continuasse monstretur, usque ad decimum locum
procul dubio regradetur. quod si quadriennio tenus
afuerit, novissimus collocetur. quinquennio autem si
iam cingulo spoliandus est.
desides ac propriis tam diu
muniis aberrantes, quos esse convenit adsiduos, numerari.
4 Imp. lustinianus A. Vigilantio comiti domesticorum consulari ac patricio. Lege pragmatica sine
fine victura praefiniendum ac constituendum credifuerit
devagatus,
indignum quippe
ipso
est
si quis virorum fortium praesentalium domesticorum in equitum schola secundocerii locum

indeptus diem interea supremum clauserit, heredes
eius non reliqui tantum temporis, quod eidem gradui
dimus, ut,
superesse monstratur, verum etiam insequentis anni,

est primiceratus, solaciis ac emolumentis fruantur omnibus, ut, quod ad quaestum et compendium
militiaeque fructum prolixe pertinet, similis habeatur, ac si superstes permanserit ad finem usque
hoc
supremum.
5 Ô avxos
jSaaiXsvs.]
^^'H Siara^ts ro nQovoîov ro SeSofiavov rc^ aaxovvSoxaîio rav InTtitav xocîêrat xal r^ CexovvSoxaQifp riov ne^cav^^.
XVIII.
DE PRAEPOSITIS LABARUM.
^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Monaxio
Qui praepositi labarum nostro iudicio promo" sint inter adlectos '^, ita ut ex
ventur, clarissimi
consularibus habeantur.
nam'^ et immunitate digni
D. iii
sunt, quos nostri lateris comitatus illustrat.
id. ISov.
Constantinopoli Theodosio A. rii et Palladio conss.
[a. 416]
1
pp.
XVIIII."
DE PROXIMIS SACRORUM SCRINIORUM CETERISQUE QUI IN SACRIS SCRINIIS MILITANT.

1
DE DOMESTICIS ET PROTECTORIBUS.
1
DK D0MEST1CI8 ET PROTECTOB.
458
XJl 1619
^"^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius
AAA. Cynegio
pp. Proximos memoriae, epistularum

ac libellorum atque dispositionum *^ ita vicariorum
honore cumulamus, ut inter eos merito dignitatis
habeantur, qui pro praefectis
dioeceses sibi credi-
tissimis domesticorum scholis praepositi labarum nostro

iudicio et stipeudiorum sudoribus promoventur, ad similitudinem decem primorum domcsticorum clarissimi Th.
(14)
adlectos
ins.
Th.
12, 21,
est
TL,
(16)
(19)
(18)
electos libri
G,
28
(17)
(15)
et senatorio
nomine
Th. 6, 26, 4:
atque dispos. ex Th,
6,
26,
10
iunc/e
additum
pro praefectis Th., profectis 01, profccti K",
profccti AT*
DB PROXIMIS SACROIIUM
459
tas temperarunt, ex eo tempore, ex quo eos splendor indepti proximatus ostendat, insequentibus praeponendi, qui vicarias postea administraverint. *et
nullam iniuriam descriptionis - perhorrescant. D. prid.
k. Mai. ^ Constantinopoli Bonorio nohilissimo puero
Euodio conss.
[a. 386]
2 *I?nppp. Valenti7iianus Theodosius et Arcadius
AAA. Constantio^ p^. In sacris scriniis nostris
et
militantes in provinciis^ ordinarii vel spectabiles '

iudices a salutatione non arceant, etiam inviti in
consessum accipiant: ^scituris vel principe vel corniculario vel capitibus officii, ternas libras auri ex
suis facultatibus eruendas, si consistorium nostrum
saepe ingredientibus secretarii iudicum non patuerit
ingressus, aut reverentia non fuerit in salutatione
delata aut sedendi cum iudice societas denegata.
D. VI id.
cc. conss.
Nov. Triveris^ Timasio
et
Promoto
vv.
389]
[a.
Honorius AA. Claudio pu.

3 ^^lmpp.
In scriniis palatii militantes, id est memoriae epistularum libellorumque ac dispositionum*', post viginti annos transactae militiae si discedendum sibi
esse decreverint, consulari honore fnlti inter adlectos
Arcadins
et
habeantur huncque honorem dignitatis *'- teneant, qui

ex consularibus deferri consueverit.
nec eos quisquam iniungendo aliquid vel iubendo possit ab iniB. xv lc. Mart. Cofistantinopertito otio separare.
poli Arcadio iiii et Bonorio iii AA. conss. [a. 396]
Epiphanio pu. lubemus, ut primum omnium sit
eorum, qui in sacris scriniis nostris, id est memoreriae, epistularum libellorum et dispositionum
feruntur, secura" possessio ab omnibus sordidis
muneribus excusata: superindictum non timeant, venalicium non petautur solumque canonicae indictionis praestent tributum: ^^labore dignitas conquisita
extraordinarium munus ignoret nec ullam temouis
patiatur iniuriam equorum tironumque praestationem
nullus agnoscat, qui vel adhuc in scriniis militat vel '
honorem proximi et comitivam primi dispositionum
et haec quidem
longi temporis sudore quaesivit.
1
patrimoniis censuimus deferenda.
Quod autem
omnibus constat deferri, adiectu alterius dignitatis
non patimur, ut, etiamsi prosperioris fortunae
perire
ludicio ad honoris ornamenta processerint
vetera
tamen eis scrinii" labore privilegia quaesita serven,
D.
tur.
id.
Oct. Ravennae
conss.
AA.
5 ^^lmpp. Bonorius
sio II
et
Honorio
vii et
Theodo[a.
407]
Theodosius AA. Faustino
pp. Peculiari praeceptionis nostrae favore praestamus, ut in scriniis memoriae, epistularum libellorum-
que ab exceptoribus usque ad melloproximos digui1

tatem clarissimorum honoremque percipiant. Et
sicuti reliqui, qui in isdem scriniis militant, liberum
cum ordinariis iudicibus ingressum in'* secretarium
consessumque habere legibus meruerunt, ii quoque,
in quos hane stipendiorum meritis clarissimatus conferimus
dignitatem,
cum
spectabiiibus etiam sese

ut consedendi insciant a nobis licentiam
lun. Ravennae Lucio vc.
habere reverentiam recognoscant

grediendique secretarium
contributam. B. viii id.
cons.
[a.
6 ^^ldem AA. Eustathio*^ quaestori
413]
et Helioni^^
magistro officiorum. Pro biennio annum solum agere

deinceps decemimus eos, qui in tribus scriniis memoriae epistularum libeilorumque ordine ac merito
(2) scriptioni*
seqq. ex Th. 6, 26, 12 addita sunt
== Th. 6,26,5
Th.
(.>) Con(3) Mart. 12,21,1
(4)
stantiano cum 6, 55, i> Th. 15, 14, 8 scr.
(6) in provinciis om. Th.
(') vel spectabiles om. Th.
(8) seqq.
Triveris
iterantur in 1, 48, 3
(9) Nov. [accepta
]
Th.
scr.
Th.
7
(u) id
6, 26,
6, 26, 8, c/.
(10)
est
(l2) in senatu ins. Th.
dispositionum oin. Th.
(13) =c Th. 6, 26, 14:
Gothofredus iungit Th. % \^ \
a. 412)
(Honorio viiii et Theodosio v AA. conss.
(14) Qnamvis innumeris legibus scriniorura gloria dooo(l)
XTI
19
stipendiorum ad gradum pervenerint proximorum.

D. VIII id. Fehr. Constantiuopoli Theodosio A. vii
et Palladio conss.
[a. 416]
7 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. ômo
in
sacris
scrimagistro officiorum. Unicuique, qui
niis militat^'^, sui loci merita servari oportere constituimus, et universos, qui ultra numerura statutoin isdem scriniis militant, sui gradus respectu
per ordinem quem sortiti sunt in delicientium statutorum locum, ut tamen ultimis socientur, subire decernimus: scUicet ut nemini penitus liceat, cum sit
rum
posterior tempore, in locum praecedentis ambire, nisi

forte adeo qui tempore vincitiir laborum comparatione superat, ut '^^ quindecim primatum eiusdem scrinii testimonio cum sacramenti
religione subnixus
Hanc quoque
praecedentibus dignior iudicetur.
observationem extra tilios proximorum volumus custodiri.
etenim cuique proximo unum de suis filiis,
qui temporis dumtaxat suffragio nititur, licet parum
observasse railitiam cognoscatur, insequentibus tempore, qui laborum meritis muniuntur, anteferre posse
2(1) decemimus. Illum tamen, qui locum statuti
nieretur, proximo quidem ducentos quinquaginta solidos, melloproximo vero vel adiutori pro consuetudine uniuscuiusque scriuii viginti aut quindecim soli3
dos offerre praecipimus. Quod si quis de supernumerariis, qui in statuti locum subire debuerat, ne
pecuniam offerat, statuti etiam gradum recusare vo1
tam offerendae
luerit, sequenti
quam subrogandi
ut
si
quantitatis praedictae
licentia permittatur, ita videlicet,
vel tertius vel cuiuslibet numeri
secundus etiam
eadem excusationis voluntate duraverit, accedenti

semper eadem copia quam praecedens excusaverat
4 tribuatur. Hos autem, qui ad statutorum ordinem
progredi noluerint, nec de suo gradu volumus remoin
et, cum vacaverit statuti locus, condiciouem

quam antea repudiaverant, id est offerendae pecuniae
et adipiscendi statuti locum Uberam habere j)raeci-
veri
pimus facultatem.
[a. 443444?]
8 ^*Idem AA. JSomo magistro officiorum. Proximos sacrorum scriniorum, quos ndes ac diuturnae
observationis industria litterataque militia, comitem
quin etiara dispositionum, quem probitas ac strenuicommendat, completo tempore suae militiae comitivae sacri nostri consistorii cingulo in
tas merifo
diem vitae
potiri,
praestitis salvis
manentibus
videlicet
iam dudum
decernimus.
Quibus
enim arcana pietatis nostrae merito committuntur, his
vitam
nostra
dictae
comitivae
pietas
cingulo supra
omandam decorandamque decrevit.
[a. 443 444 V]
A.
Leo
Patricio
9 Imp.
magistro officiorum. In
1
privilegiis,
comraeatum non
sacris nostris scriniis militantes per
continuatim praestitum ante conventionem profecti

intra indultum temporis spatium erunt cum suis
coniugibus et liberis a conventione securi: ab indictionibus etiam publicorum et civilium munerum et
post completam militiam excusatione potiantur: super
domibus quoque, quas in provinciis possident, metatorum molestia liberentur.
10 ^^ldem A. Hilariano comiti et magistro officiorum ac patricio. Statutos memoriales praecipimus esse in scrinio quidem raemoriae sexaginta duos,
epistularum vero triginta quattuor, libellorum quoque
trigiata quattuor: antiquarios vero, qui habentur in
scrinio memoriae, numquam minus esse quam quat1
tuor. Supra scripti autem memoriales nuiio modo
retur,
iubemus tamen, ut primo omniur.
cura Th.
(16) vel
/ Th.
adhuc
(18)
tasse etiam Th.

stri ins.
Th.
eorum
sit
se-
glcbalis auri solutioneia^' nesciat ins.Th.

.
vel om. Th.
(n) scrinii KO, scriniis
Th. 6, 2G, 16
(19) in om. libri, for-
(15)
(20)
(22) sic
'Fi.
6,
26,
dei\ militant
17
KO
(21
viro illu-
superat
Buperatus ut '$', superati 0, superatur /,
in
(24) hinge 12, 21, 6,
qua prnicipii
verbn extrema repetuntur
(25) fortnsse iungendae sunt
et
Severo
lordane
VI
k.
1,23,6 (d.
couss.) 12, 59,9
April.
ut scripsi,
superatur ut /*
5S*
(23)
xn
nec geminis chartis inrepnon occupentur* plura in unum se com-
officio
duplici fungautur
Berint, ut
moda
collaturi nihifque reliquis relicturi.
11 hnp. Anastasius A. Eusebio magistro officiorum. Si quis in sacris nostris scriniis, id est memoriae dispositionum epistularum et libellorum, statutis iam connumeratus ab hac luce fuerit subtractus,
ab eo, quicumque utpote vacante loco de substitutis
in statutorum consortio fuerit ultimus sUbrogatus,
definitam sacraeque
pro solacio vel suliragio proximi
et Valenticonstitutioni divae memoriae Theodosii
heniaui principura'-* insertam quantitatem defuncti
redes vel successores vel liberi eius seu creditores,
mortuo pro statuti loco ei adquirendo

qui fenus cum
si heredicontraxerint, consequantur: ita scilicet ut,^
tas vel successio diem functi minime fuerit suscepta
vel adita, tales personae, id est creditores quidem
contra ceteros praerogativa sibi servata, liberi autem
vel agnati seu cognati non hereditatis sed privilegii

nomine simili modo huiusmodi summam percipiant
nullius
:
sibique petere ac vindicare permittantur
machinatione huiusmodi nostra dispositione retractanda seu violanda, maxime cum viros etiam pro
tempore spectabiles eorundem proximos scriniorum,
actum
si quis eorum ante completum proximatus
morte praeventus sit, ad heredes successoresque suos
residui temporis proximatus solacia sine quadam imminutione transmittere non dubitetur.
1 2 ^ldem A. Celeri magistro officiorum. In sacris
Bcriniis militantes et parentes atque uxores eorum
nec non liberos ex sententia tantummodo tuae celsitudinis criminales et civiles intentiones agentium excipere iubemus, insuper etiam colonos seu adscripticios et servos eorum in hac regia urbe degentes
eodem beneficio potiri, tidei pro tempore adiutoris
viri spectabilis proximi vel unius ex statutis committendos ita ut, si in provincia quicumque memorialis repertus fuerit, iuratoriae cautioni committatur,
etsi non possideat immobilem substantiam, servi ni*
hilo
minus
et
coloni
ad eum pertinentes
fidei eius
Modum
insuper sportularum ad mediocrem deduci quantitatem et exsecutoribus de schola

agentium in rebus attribuendis unum solidum singulos usque ad finem negotii proque ingressu in iudicio tuae magnitudinis quolibet modo faciendo duos
1
tradantur.
solidos et pro editione gestorum exceptoribus
dimi-
apud arbitrum negotium

ventilari contigerit, ipsi quidem arbitro unum solidum
et nihii amplius, exceptoribus autem eum observantibus tam pro ipso quod implere videntur ministerio
diam
solidi
quam pro
partem
et,
si
editione gestorum seu relationis vel defini-
partem solidi praebere sancimus: nec

pro tempore virum spectabilem fisci patronum vel
exsecutores, quibus imminendi litibus sollicitudo iniuncta est, quicquam ab his exigere seu
tionis tertiam
profligare
concedi: dimidia scilicet expensarum, quas in iudicio

culminis a memoratis personis praeberi statui-
tui
mus, portione in iudiciis provincialibus ab his agnoscenda: ita ut, si de civiUbua annonis vel tutela seu
curatione vel novi operis nuntiatione litem eos subire
contigerit, in maiore quidem iudicio ad similitudinem
Bumptuum, quoa in iudicio eminentiae tuae depen-
dere praecepti sunt, apud virum autem clarissimum

praefectum annonae seu fisci patronum urbicariae
magniticae praefecturae vel architectos pro modo
eorum, quae super arbitris et litibus apud eos exercendis superius statuta sunt, solventes expensas nihil
2 amplius agnoscere seu depeudere cogantur. Quae
omnia custodiri iubemus,
sive per se sive per procuratores aut defensores lites exercere maluerint.
3 haec, si prolata scriptis sententia moniti sunt. Si
vero ex depositione seu aliter quis eorum conventus
fuerit, nihiJ eum vel scrinio viri clarissimi adiutoris
vel cuilibet alii uomine sportularum offerre
compelU.
(1)
ic
KOP,
aucupentur /
12, 20, 6
DE PEOXmiS SACROIiUM
460
19
quod viderUur
(2) c.
(4) ita
Ky
tueri
7 h. t.
god ita
B
(S)
{Hara/irjfd^diai)^
iungenda videtur
(5) vacante dett.
Za
Omnibus ante
anteriores divorum
latis privilegiis
postea, quibus per

principum sanctiones defendun-
tur, in persona tam eorum, qui adhuc militant et

qui postea eandem militiam sortiti sunt, quam eorum,
qui praedictam militiam gradu vocante^ iam deposuerunt vel postea deposuerint, servandis, ut eorum
commodo
ipsi
quoque una cum uxoribus
et liberis,
colonis praeterea et servis propriis perfruantur. Et

in controversiis, quas in iudiciis moveri
quoniam^
contigerit, aequalitatem litigatoribus volumus servari,
et adversariis eorum pro sumptibus et expensis simi-
lem ante latorum beneficiorum praerogativam custo5

diri.
Propter hanc etenim causam et viros devotos memoriales non tantum agendo in quolibet
iudicio, sed etiam actiones ab aliis ingerendas excipiendo privilegiis a nobis indultis potiri decernimus.
6 His videlicet, qui militiam virorum devotissimorum
memorialium gradu soluto deposuerunt seu deposue-
amore per provincias domicilium

omnibus nihilo minus pîvilegiis,
quae huiusmodi personis per sacratissimam legem
nuper promulgatam' a nostra serenitate praestita
sunt, muniendis et eorum commodis atque auxilio
rint,
et
si
quietis
fovere maluerint,
potituris.
13 Imp.
lusitnus A. Proculo quaestori sac?'i padivinitus quiuem fuisse dispositum viros devotos adiutores tuae magnitudinis certo
esse in numero nec ad huiusmodi nomen vel operam
plures licitum esse adspirare, quam in scrinio quidem sacrae memoriae duodecim tantum, septenos
vero in duobus reliquis scriniis, id est sacrarum epistularum sacrorumque libellorum, sed posterioris licentiam temporis supra modum indulgendo ambitionibus disturbasse rei merita ac in multitudinem divulgasse, ut inter memorialium et adiutorum numerum
latii.
Oomperimus
1
non longum paene intersit. Sancimus itaque reduci ac renovari statutum ordinis terminum, non ut
eximantur adiutoribus ii, qui praeter praedictam dispositionem in praesenti exuberant, sed ut interea
omnibus aliis interdicatur ab adfectando hoc uomen,
donec exeuntibus singulis ac recedeutibus decrescere
possit vetita conglomeratio legitimusque iam resideat
numerus: non prohibeudis viris devotis adiutoribus
desistentibus eodem officio, cum vel ad laterculensis
gradum in scrinio sacrae memoriae provecti fuerint vel
aecundum locum obtinuerint in duobus aliis scriniis,
^
post quem proximi creabuntur, licet nondum redacta
sit quantitas pristina, tamen alios pro se quos elegerint subrogandos adiutores petere, qui posteriores
2 erunt ceteris. Illud etiam disponendum duximua
utpote nonnullis anterioribus exemplis subnixum nec
non iustitiae congruum, ut ab his, quibus concessum
est adiutorum agmini pro se sociare, libellus offeratur viro illustri pro tempore quaestori petendaque
eius subscriptio tempus atque hominem nec non rem
ipsam continens, id est quod inter adiutores ei quem
pro se subrogat*** merere permissum est: ordinandis
videficet isdem adiutoribus pro ratione temporum,
quibus libelli porrecti sunt, ut, etiamsi memorialium
matricula iuferiore loco sit, qui prior in adiutoribus
meruit, adiutor quidem habeatur superior, memorialis vero
posterior pro utriusque ordinis modo vel
discrimine: quod etiam in aliis quoque paene omnibus officiis observari dignoscitur.
14 Idem A. Tatiano magistro officiorum. Hac

lege sancimus, si quando admtores viri magnifici pro
tempore quaestoris sacri nostri palatii in accusationem civilis causae vel criminalis deducti fuerint,
strictum iuris et integritati congruum ordinem con"
servari, ut, si sine
scriptis conveniendi sint, nomen
eius praecipientis ore designatum esse sufficiat: sin
autem scriptis in querimoniam unus adiutorum aut
plures forte ferendi sint, monumenta sententiarum in
persona tantummodo conveniendi adiutoris praece(7) non
praeoipimus vel simile guid desideralur
(8) quidem 0, pridem TT 0*
(9) poat quem K, post(il) sine K, nun
(10) gubrugunt Mommsen
quam
(6)
extat
DE AGBNTIBUS IN EEBUS
461
dentium aequum et iustum initium futuro praestent

Et quoniam probatioribus exemplis
1
certamim.
XII
vetamus : ceteîs acilicet anterioris sanctionii

troduci^
capitulis in suo robore permansuris.
[a. 527]
quam indecorae consuetudini deceat indulgeri, quod

in universo scrinio devotissimorum libellensium evicisse monstratur, id in adiutores sacrae memoriae,
XX."
sacrarum etiam epistularum transferendum censemus,

ut, qui
vel offerre de suo proprio aut ex annonis aut stipendiis quicquam relinquere cogendi, quamvis lanuarias
kalendas indultum excedat spatium et intra se festum
2
diem^ contineat.
Ad haec illud observandum
sancimus, ne alius adiutor propter"* quamcumque
ambitionem his, qui in praesenti sunt, vel post eorum

deminutionem addatur, licet in veterem nuraerum redacti fueriut.
15 ^lmpp. hislinus et lustinianus AA. Tatiano

magistro officiorum. Certae quidem sunt dispositiones nostri numinis, quas super adiutoribus viri illustris pro tempore quaestoris nostri palatii, quorum
1
obsequio res agitur quaestoria, dedimus^ Quarum
prima quidem ad supplicatiouem eorundem adiutorum
emissa numero' eorum, qui erant illo tempore, quo
preces nobis obtulerunt, neque aliquem eximi neque
aliquem addi praecepit, praeterquam si quis eorum
vel ad laterculensis gradum in scrinio sacrae memoriae vel ad secundum locum in duobus aliis scriniis,
id est sacrarum epistularum sacrorumque libellorum
et cognitionum, provectus fuerit: nam his licere desistentibus ab adiutoris officio alios pro se quos
voluerint adiutores subrogare ultimum locum in isdem adiutoribus obtenturos, licet superiorem in me2 morialibus habeant.
Altera vero per sacram
pragmaticam facta est, per quam excelsae memoriae
Proculo viro^ suggerente praecepimus illos etiam
adiutores posse in suum locum^ alios inducere, qui
per aliquem fortuitum casum minus implere suum
officium valeant, veluti senium vel morbum vel aliam
necessariam causam: quod ex ipsorum adiutorum
petitione idem magnificae memoriae Proculus ad nos
Sed in praesenti, ab aliis memorialibus
3
rettulit.
tam in scrinio sacrae memoriae quam in ceteris duobus sacrarum epistularum sacrorumque libellorum
et cognitionum relatis aditi comperimus deminutionem eorundem adiutorum impediri per memoratam
pragmaticam sanctionem et insuper venditionis quodammodo memorati officii locum introductum esse.
4 (l) Quod ne de cetero fiat, praesentem sanctionem
ad tuam magnitudinem mittimus, per quam iubemus
tantummodo permissum esse
secundum prius
nostrae serenitatis rescriptum alios in suum locum
subrogare, qui vel laterculensis gradum in scrinio
memoriae vel secundum locum in aliis duobus scriniis
adepti fuerint, secunda nostra sanctione super hoc
capitulo de cetero cessante: nulli danda licentia eorundem adiutorum, praeterquam si ad memoratos
illis
graduB adscenderit, alium pro se isdem adiutoribus

ex quocumque fortuito casu connumerare, ut eo
modo ad veterem numerum idem adiutores redeant
et duodecim quidem in scrinio sacrae memoriae,
septeni vero in aliis duobus sint, id est sacrarum
epistularum sacrorumque libellorum et cognitionum.
IIlo videlicet observando, ne alius adiutor per
5 (2)
quamcumque ambitionem his qui in praesenti sunt
vel post eorum deminutionem, licet in veterem numerum redacti fuerint, addatur: nam si permutatio-
nem,
DE AGENTIBUS
liberam proficiscendi licentiam pronuntiatione
commeatus indepti fuerint, sine qualibet stipendiorum

aut emolumentorum deductione peregre degant, etonim- pro tempore viris clarissimis proximis et melloproximis aut eorum adiutoribus absentiae causa
licet fortuito
casus inciderint, prohiberi dispo-
suimus, multo magis prioribus manentibus
alios in-
(2) expectes ruinime

praestet 0, stet jfiC, est et K^
(4) propter K^
expectes nec intra festum diem se
(6) c. 13 pr. l h. t.
praeter
(5) c/. 1, 31, 5
conss.
reri iudicis et nullam debet timere contumeliam viliD. III id. Nov. Constantinopoli Honorio x
tatis.
Theodosio vi AA. conss.

[a. 415]
3 Imp. Leo A. Patricio magistro officiorum. IVIatriculam agentum in rebus a tua celsitudine confectam
admittentes iubemus, ne ducenarii plus quam quadraginta octo in cingulis habeantur in posterum: et
numerum centenariorum ducenti viri, quos vocante
tempore gradus competentes admiserint, parique modo
biarchorum nomen meritumque ducenti quinquagiuta
viri dumtaxat, praeterea circitorum trecenti et
equiet
edd.y
0, offitiuja
numerum K, munerum
verbo 0, verbum
(12)
(U) J3 6, 2
dett.,
(8)
fio)
Th.
6,
c.
13
locum
27,
14
tum quadringenti quinquaginta impleant.
aeternum
fixa stabilisque
tatis dispositio, ut, si quis de numero
illa
Sit
in
tuae sublimi-
quoque
ducenariorum,
quos quadraginta octo quotannis esse censuimus, forsitan de luce migraverit, laborum eius fructum successores ab intestato vel ex testamento venientes
luctui^^ dispensent, et ita omnibus inter ceteros
superstites potiantur solaciis,
tamquam
si
vivus, qui
haec eadem diu speraverat, sibimet vindicasset: qua

de causa locum etiam eius successorum intuitu va2
care conveniet.
Nemo autem sine divali probaquam codices in sacro nostro scrinio memoriae
toria,
debeant inserendam accipere, militaribus eius-
positi
dem
devotissimae
scholae
stipendiis
vel
privilegiis
potiatur.
4 Idem A. Patricio magistro officiorum. Ex eo,

quo primum ducenae vel centenariorum gradum in
schola agentum in rebus militantes meruerint, desinant in sacratissima videlicet civitate constituti alterius iudicis cuiuslibet auctoritate pulsari, vel in alio
quolibet examine praeterquam viri magnifici magistri

officiorum et cui forsitan ipse concesserit actionibus
sui quisque adversarii respondere. quod multo magis
in criminalibus causis observari decernimus: absurdum est enim, ut in eius salutem vel existimationem
valeat quisquam proferre sententiam, cuius de nuUa
1
re possit pecuniaria iudicare. Huius autem bene*^
ficii praerogativam subadiuvis
etiam, qui singulis
inveniuntur temporibus, deferri iubemus, licet hanc
in eorum persona more quoque vetere servari cognoverimus : ut tamen post depositum officium memoratum, si non inter centenarios numerentur, communi
Praedictas
2
iam lege respondere non ambigant.
autem omnes centenariorum personas in provincia

repertas concessa nunc speciali fori praerogativa,
^^
nisi publicae exsecutionis sollicitudo his iniuncta
sit, uti prohibemus eosque ordinariorum etiam iudicum pro vetere iure sententiis oboedire praecipimus.
5 (XXI, 1) ^^ldem A. Patricio magistro officiorum.
Agentes in rebus, qui per ordinem cansequi
Th. 6, 27, 17
(14) requirttur impp. Ilonorius
Theodosius AA, (c/. Th.) (15) luotui Cuiacius, luctu
(16) subadiuvia edd.^ sub
/, luctum K*, lucrum K**
aliis KP, subau*mus /", subaudimus vel subadultis deU.
(18) rubricam de pra^positis
(17) sic detty iuncta KI
agentium in rebus maU interunt edd.
et
(9) viro
404]
Nulli posthac sine nostrae maiestatis auctoritate discingendi agentem in rebus, nuUi eximendi pateat
copia: nam probata schola et animadversionem ve-
(13)
numero
[a.
2 ^^ldem AAA.^* Helioni magistro officiorum.
(3)
i2 h.L
IN REBUS.
^^lmppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA,

Anthemio magistro officiorum.
NuUus de schola
agentium in rebus de cetero locum mortui couetur
invadere, sed is, qui ordine stipendiorum et laborum
merito ad gradum militiae sequebatur, statim atque
illum fata subduxerint in eius praemia percipienda
succedat omni obreptione cessante.
B. prid. k.
lul. ConstantinopoH Honorio A. vi et Aristaeneto
1
(1)
(7)
20
19.
Xn
DE PRINCIPIBUS AGENTUM
462
20. 21
solent priucipatus insignia, in
unoquoque
scrinio fa-
bricarum et barbarorum quaternos subadiuvarum soUicitudinem per annum dumtaxat integrum procedentes
decergradatim subire hac in aeternum valitura lege
nimus: exceptis videlicet universis negotiatoribus quotllibet mercimonium per se gerentibus interpositasve
sacratissimis constitutionibus
personas , cum eis ante
interdictum sit milit^re: exceptis nihilo minus his,
sollicitudinem procuraqui possessionum alienarum
tionemve susceperint. eos enim ad haec officia volumus adspirare, quorum labores scholae agentum in
rebus testimonio comprobantur. Illi quoque sunt
1
ab hac liberalitate nostrae mansuetudinis excludendi,
eidem socientur, in sacris scriniis,
qui, cum scholae
quibus vir spectabilis primicerius et tertiocerius praesunt, adiuvantes eos* publicarum chartarum tracta-
occupantur et duobus officiis operam suam

adhiberenon possunt: nam praeter emolumenta, quae
tibus
de praedictis scriniis consequuntur, principatus etiam

solacio debent esse contenti.
2
Quod si morbo vel
aetatis senio capti vel imperiti huiusmodi rerum vel
quocumque alio vitio praepediti per se memorati

officii curam subire nequiverint, consideratis praecedentibus eorum laboribus per substitutum chartularium eiusdem
cui
praefuturus est ipse,

idoneum et tam moribus optimis praeditum quam
scientiam peritiamque rerum habentem electione sua
suarumque periculo facultatum praefatum munus eos
scrinii,
implere praecipimus.
6 (2) '^lmp. AnasUisius A, Celeri magistro officiorum. Hac saluberrima sanctione decernimus agentes
in rebus pro conventionibus et modo sportularum
exsecutoribus praebendarum pro^ quantitate sump*
tuum, quae circa litigia sibimet ab aliis inferenda
vel a se contra alios per semet ipsos seu per ordinandos a se proûratores exercenda convenit ab his
agnosci, beneficiis, quae in sacro nostro militantibus
ministerio iam pridem per divinas sanctiones indulta
sunt, perpotiri, fideiussorem idoneum de eadem schola,
1
non autem extraneum offerre compelli Ita tamen,
ut privilegia, quaecumque centenariis seu ducenariis
:
vel chartulariis seu viris clarissimis principibus post
depositam quoque militiam iam per dispositiones principales impertita et nunc usque observata esse noscuntur, intacta inviolataque custodiantur, cum perabsurdum perque temerarium sit hanc nostrae pietatis
liberalitatem quemquam astuta interpretatione non
ad augmentum anteriorum privilegiorum sed immi2 nutionem convertere concedi Simili videlicet forma
pro matribus et uxoribus eorum nec non etiam libe,
sub eorum potestate constitutis nec aliam sortitis

vel sortituris militiam nec non etiam servis ad eos
3
pertinentibus servanda: Ita ut in provinciis quoque supra dictae personae degentes simili beneficio
perfruantur, sportulas tamen et litium expensas pro
4 tertia superius enarratae quantitatis soluturae Denarum librarum auri condemnatione aliaque gravissima indignatione his feriendis, quicumque nostra
iussa quoHbet modo seu tempore violaverint seu vioris
lari* concesserint.
auctore, nullarumque sine ipso cuiquam mandetur

exhibitio personarum, etiamsi intercessio in locis de1
^Causarum etiam
gentis officii fuerit impertita.
patronos volumus esse conventos, ne ignorante priucipe ullam postulationem introducant, neve sub unius
persona suscepti fraude quadara aliena negotia in2
serenda esse pertemptent. Quod si fuerit definitio contempta, decem liiiras auri fisco nostro ab
D. prid. k. Mart. Conofficio tuo iubemus inferri.
stanti?iopoli Honorio np. et Eiiodio conss. [a. 3861
2 ^hnpj). Arcadius et Ho?iorius AA. Theodoto jm.
Omnia
citatoria,
omnium
scilicet
causarum atque
ad principes specialiter revocari praecipimus, actus vero

ceteros, qui in' sacratissimo coetu senatus tractari
consueverunt, censualium sollicitudine celebrari, nec
personarum,
licet sint senatoriae dignitatis,
ex subreptivo rescripto supaliquid praeiudicium

H. xii k. Iu?i. Constanti?iopoli Olyplicibus iuferri.
brio et Prohino conss.
[a. 3951
'
3 ^^lmpp. Hojiorius et Tkeodosius AA. Palladio

proconsuli Africae. Proconsularis apicis dignitatis
adiectione prmcipes agentum ^^ in rebus praecipimus
D. vii k. Oct. Ravennae Varane vc.
decorari.
cons.
[a.
410]
4 ^*Impp. Theodosius et Valenti?iianus AA. Vale*

Ex agentibus in rebus
rio mamstro officiorum.
principibus domesticos in suis actibus habere liceat
eos, quorum fidem industriamque probatam sibi aestimant, etsi saepe eodem officio fuerint ante perfuncti.
1
Et si
annorum
quis agens in rebus post viginti quinque

curricula ob adversam corporis valitudinem
militiae finem minime valuerit expectare, sed ad honorariam ex principe diguitatem testimonio scholae
prosilierit,
isdem eum
privilegiis
muniri censemus,
qui ad principatus actum progressi sunt poti2

untur. Sed in salutationibus iudicum consessibusque priores eos, qui per longae militiae metas ad
principatus actum pervenerint, etsi actus tempore
3
posteriores sint, esse praecipimus. Nihil cenaualibus vel apparitoribus adversus privilegia eorum excogitantibus , tamquam in actu principatus fuerint
versati, vicenarum librarum auri condemnatione conD. iiii k. Fehr. Constanti?iotra eos '^ proposita.
poli Theodosio A. xvet quifuerit nuntiatus ". [a. 436]
5 Idem AA. Cyro pp. Eos, qui ordine transcursa
militia post ducenam ad desideratum principis pervenerint gradum aut adiutores viri illustris magistri
officiorum extiterint, cum inter honoratos coeperint
numerari, vicarianae dignitatis titulis decorari cen-
quibus
ii
semus.
[a.
440. 441]
AA. Nomo magistro officiorum. Principes agentum in rebus, quos saepe sneva pericula
vitaeque interdum renuntiatio ad memorutum gradum
6
^"^ldem
adduxit, completo tempore suae militiae comitivae

primi ordinis cingulo in diem vitae potiri, manentibus videlicet
dudum
praestitis salvis privilegiis, de-
cernimus.
[a.
443. 444?]
7 Imp. Leo A. Nicostrato pp.
Quicumque ex
corpore cohortalium militans in schola agentum in
rebus filium procreaverit, antequam ad metas milisuae perveniat'*, principatus honore decoretur,
ipse post finitam militiam utpote liber nulla
debeat huiusmodi conventione pulsari, fihum tamen
1
cohortali condicioni relinquat obnoxium. Si vero,
tiae
licet
XXI (XXII) ,
DE PEINCIPIBUS AGENTUM IN REBUS.
Graiianus Valentinianics Theodosius et
Arcadius AAAA. Cynegio
pp. Agentes in rebus post
palmam laboris emeriti principatus honore remuneramus.
atque ideo officiales tam ad necessitates
publicas quam privatas non nisi principc mittantur
1 "^lmpppp.
eoB
II)
/,
om.
(2)
7, et pro
lare lihri
K, proque
iunge 12,
19,
fi,
28, 5
Th.
(ti)
1
(10) in
=. Th.
(12)
6, 28, 8
(15)
iungenda mrffiûr 12, 19, 2

(4) ab dett., vel ab KI
1
6, 29,
(8)
Th., a rfe.,
6, 28, 7
(7)
Th.
om.
(13)
contra eos om. Th.
pr.
6,
28, 4
KI
pro
vio-
Th. 6, 28, 3:
Th.
(9)
(li)
agentes Th.
(3)
(5)
=
(u) = Th.
praeiudicii
(16) lustininni scripse-
fuerit principatum, ediderit filium,

qui natus est, etiamsi in schola devotissimorum
agentum in febus militiam sortitus non fuerit, ita
sit liber ac securus nec ullis cohortalis officii nexi-
postquam adeptus
is
bus obligetur, quasi iam ex patre libero
et
condicione penitus alieno progenitus.
ab hac
[a.
46S]
Theodosio xv et Valentiniano mi AA. conas.: in

Th. additur Eodcm exemplo Isidoro ppo., Regino ppo.
III., Leontio pu., Theodoto com. Aegypti, Abthartio com.
rint
OricntiB, Clcopatro praef. Aug., Hesychio proc. Achaiac,

Eustathio vic. Asiae, Nectario vic. Ponticae
(17) verha
extrema iterantur in 12, 19, 8
(18) aut et cum Cuia'
cio
ins.
aut infra dccoretur
cum Mommseno
del.
8 Imp. Zeno A. lohanni magistro officiorum.

Multis devotissimae scholae agentum in rebus aditiombus permoti viros clarissimos eiusdem scholae
principes, qui finitis militiae stipendiis exeunt, quotiens ex maioris iudicis sententiis ipsi vel eorum
coniuges aut liberi vel servi aut coloni sive per se
non amplius quam

unum solidum exsecutoribus sportularum nomine praesive per procuratores conveniantur,
bere corapelli. apparitoribus vicarianis seu praesidaiudicii non nisi tertia parte solidi tantum prae1
standa: NuUasque eisdem concussiones aut vexationes in praebendis lideiussoribus ingeri, sed eos
fideiussores quos locorum defensor existimaverit dare,
ita videlicet, ut pro tenore generalium edictorum ii,
qui vel in sacratissima urbe vel in provinciis immobiles possident facultates, iuratoriae
cautioni et sub2 stantiae suae credantur.
Hoc etiam adiciendo,
ut* numquam nisi ex sententia in scriptis prolata
3
Ad similitudinem insuper
penitus moneantur.
aliorum officiorum, quotiens civiles vel criminales
contra eosdem cognitiones moventur, exsecutorem
quidem negotii usque ad finera litis civilis seu crimi4 nalis unius esse solidi praestatione contentum. Et
pro insinuandis nostrae serenitatis apicibus vel simplici contra obnoxios eorum postulatione deponenda
binos solidos ab his vel coniugibus eorum praeberi.
lis
'
5
Et quotiens exemplaria postulantur, ii quorum
interest accepto solido quod petitur praebere [non
Pro implendis vero monumentis, unde
6 differant.
conveniendi tribuitur exsecutoribus facultas, non ultra
quam tres solidos quibus competit impertiri praeci-
pimus. Arbitro vero non amplius quam solidum

patronis dimidiam solidi partem, notariis vero
tertiam usque ad finem, sicut dictum est, causae
praestare: super editioue quoque chartularum solidi
8 partem dimidiam praebere.
Quod si non apud
arbitrum, sed in competentibus iudiciis maioribus
cognitio celebretur, inducendi quidem negotii gratia
quis igitur aliquid tale perpetrare temptaverit, improbi coepti privetur effectu. Demonstretur etiam
iudicibus vel curiosis evectio, etiamsi quis nobis iubentibus festinare memoret in obsequium necessarium,
3
quattuor solidos eosdem' viros clarissimos

gestorum vero excipiendorum causa duos
tantummodo solidos dare et nullius ultra supra scripnisi
tas quantitates cuilibet alteri praestandi sumptus ex9

actione vexari.
His omnibus locum habentibus,
sive ipsi aliis litem ingerunt aive ab aliis pulsantur.
D. k. Sept. Theodorico cons.
[a. 4841
XXII
DE
(XXIII)."
minime
^lmp. Constantius A. ad Lollianum pp. CurioBi

et stationarii, vel quicumque funguntur hoc munere,
crimina iudicibus nuntianda meminerint et sibi necessitatem probationis incumbere, non citra pericuculum sui, si insontibus eos calumnias nexuisse concesset ergo prava consuetudo,
stiterit.
per quam
carceri aliquos immittebant. B. xi k. Aug. Mediolani.
acc. XII k. Sept. Arhitione et Lolliano conss.
[a. 355]
2 ^ldem A. et lulianus C. ad Taurum pp. Agentes
in rebus in curis agendis et evectiombus publici
cursus inspiciendis nostrorum memores praeceptorum
credimus in omnibus velle profutura rei publicae:
ideoque solos agentes in rebus in hoc genere iussi-
mus obsequium
adhibere, et uon ab alio penitus offipervigili diligentia providebunt, ne

quis contra' evectionis auctoritatem moveat cursum
vel amplius postulet, quam concessit evectio.
quiscio'.
Hi vero
iuratoriae
(1)
quod
(5)
KI
Th.
(3)
6,
iutorie A', adiuratorie
dett.f
29,
eosdem deU., eos

1
(6)
Tk.
KI
6,
29,
(2)
ut
dett.^
6, 30
(7) et non
(8) citra 771.
(4)
addiderunt lusiiniani, cf. Th.

etiam in cursu clabulari, ut forte quis
pro animalib[us] minime praebitis pecuniaa pendere cogatur lucro eius qui cursui praesederit improbe vindicandas ins. Th.
Th. 6, 29, 3: iunge 1, 31, 1
(lO)
Th. 6, 29, 4. 5
(ll) praetorio Th. cum B, om. libri
(12) erga Th.
(13) verum etiam, si ad nostrae sereni-
(9)
officio
contin[git]
Êrgo
in cursu
quod si forte aliquis aestimaverit

perpetrandum, eius quadruplum quod accepit inferre
D. xv k. Mai. Mediolani Constantio A.
cogatur.
constitutis.
VII II et luliano C. ii conss.

[a. 357]
3 ^^ldem A. ad agentes in rebus. Per id tempus,
cursus
tuendi
sollicitudinem
condemquo
sustiuetis,
nationes praefectorum praetorio " circa ^^ eos solos
irritae sunt futurae, qui servaverint honestatem. erga
eos vero, qui inhoneste et contra decus saeculi vel
honorem
non solum condemnaverum etiam gravior poena statuenda^'.
militiae versabuntur,
tiomansura
est,
PP. prid. k. Dec. Eusehio et Hypatio conss. [a. 359]

4 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Marcello maAgentes in rebus singulos per
gistro ofpciorum.
singulas provincias mittendos esse censemus, quibus
tamen inspiciendarura evectionum tantum debeat cura
mandari, ut
1
cibus aut
debebunt
nihil
cum
prorsus
commune aut cum iudiNec naves
provincialibus habeant.
concussione vexare nec libellos aut

gratia" suscipere aut in carcerem
trudere **, sed cursui solum vacare. D. k.
illicita
attestationes
quemquam
litis
Jun. Constantinopoli Olyhrio etProhino conss.
[a.
395]
XXIII (XXIIII)."
DE PALATINIS SACRARUM LARGITIONUM ET

RERUM PRIVATARUM.
1 ^*Impp. Constantius et Constans AA. ad Veronicianum vicarium Asiae.
Palatini *" pro capitibus
seu iugis suis tantum pensitationem atque obsequia
recognoscant, extraordinariis et sordidis muneribus
et susceptionibus et" temonariis oneribus liberati.
D. non. Mai. Constantinopoli Constantio iiii et Con-
AA. conss.
[a. 346]
2 ^^lmppp. Valentiniamis Valens et Gratianus AAA.
Titiano comiti sacrarum largitionum.
NuIIus the-
stante iii
vel officiaUs comitis thesaurorum semel

deprehensus eversor quocumque pacto aut repetat
militiam suam aut aliam sibi requirat per ambitum
dignitatem vel sese transferat ad aliam quamcumque
militiam.
D. viii k. Febr. Antiochiae Gratiano A.
saurensis
Merobaude
iiii et
CURIOSIS.
nec praevaleat contumacia vel dignitas.
nummura vetamus exposci pro animalibus
et fisci
erogare,
21-23
non
XU
463
DE CCUIOSIS
conss.
[a.
377]
3 ^^lmppp. Gratianus ValeJitinianus et Theodosius

AAA. Pancratio comiti rerum privatarum. Prisco
iam nunc ordine revocato de palatino jiotius officio
ad gerendum principatum officii comitis domorura
per Gappadociara mittantur, quales comes etiam do-
morum,
si
inhonestura aliquid gesserit*, vereatur.
Idoneos itaque singulis annis e numero mittendariorum ad hoc eligere debebis et mittere. D. prid.
non. lul. Scupis Ausonio et Olyhrio conss. [a. 379]
4 ^*Idem AAA. ad Hesperium pp. Nihil omnino
1
iudicihus cum palatinis nostrae cleraentiae, quicuraque a"^ coraitibus diriguntur, sit commune atque
coniunctum, sed excepta reverentia, quae non solum
ab inferioribus, sed etiam a maioribus et in
provincia degentibus '^" rectoribus provinciarum^^ debetur
atque defertur, suis quisque necessitatibus obsecundet.
D. VIII id. Dec. Sirmio Ausonio et Olybrio
ullis
conss.
.[a. 379]
notitiam culpabilia gesta perrenerint, in eos erit

acrius vindicandum Th.
Th. 6, 29, 8
(14)
(15) liti
(t6) trudere 7, detrudere K, tradere Th.
gratia om. Th.
Th. 11, 16, 6
6, 31
(17)
(18)
(19) et Constan. et
om. Th.,
tinopolitani cives ins. Th.
(20) sordidis
iuentur
Th. 8, 7, 14
Th. 6,30,2
(22)
(21)
secus se gesserit J^h.
Th- 6, 30, 4
(2.^) si
(24)
tatis
(25) consistorianis
=
=
Th.
(26) in prov. deg., quae
delenda sunt
(27) rectori provis-
ins.
omittit Th., fortasse
oiae Th,
Xn
DE PALATINIS
464
23
5 ^ldem AAA. Nebridio comiti rerum privatarum.

militiae palatinae
Quidam post impletum ordinem
ad excepquam gesserant honoremque transactum
hac igitur lege
torum Bcrinia transire nituntur.
formae primae nuepistulares numero octo.

mero decem et octo. formae secundae numero
quattuor.
Aurifices solidorum: ducenarius numero unus.
centenarii numero septem.
epistulares numero
audendi re-
ista
saneimus, ut nulli prorsus dehiuc
eius scrinii, quod
linquatur occasio sed unusquisque
uec
primum militando eêgit, ordinem persequatur lam
in alterius loco finem militiae requirat, qui
sex.
formae primae numero novem.
secundae numero triginta.
proprii
ordinis
V. v
transegerit principatum.
MeroMude
Oct. Constantinopoli
conss.
id.
t^"
11
rectores
aliquid iniungere et praeterea provinciarum
i>. rii k.
tale conari.
prohibeat quicquam 'ulterius
et Saturjôv. Mediolani post cons. Merobaudis
[.
nini.
AAA.
7 *Idem
Scriniis
nu77i.
Trifolio comiti
sacrarum
sex.
formae secundae numero
decem et octo.
Scrinii auri" ad responsum: perfectissimus ordinis primi numero unus.
perfectissimi ordinis secundi numero duo. ducenarii numero tres.
centenarii numero duo.
epistulares numero
tres.
formae primae numero tres. formae secundae numero duo.
formae tertiae numero
unus.
384]
largitio-
numero duo.
1
ordinis
perfectissimus
se-
cundi numero unus, id est primicerius omnis

scholae. perfectissimus id est primicerius exceptorum numero unus^. ducenarii duo, id est
centenarius unus,
tertiocerius et quartocerius.
id est primicerius instrumentorum.
epistulares
numero duo. formae primae numero triginta
formae secundae numero quattuor. forsex.
numero unus.
epistulares
uumero duo.
numero quinque. epistulares numero

novem. formae primae numero septem. formae
secundae numero triginta tres*.
Scrinii auri *" massae perfectissimus ordinis tertii
numero unus. id est priraicerius sacrae massae.
numero unus, id est secundoperfectissimus
cerius.
ducenarii numero duo, id est tertiocerius et quartocerius. centenarii numero quattuor.
epistulares numero quattuor.
Aurifices specierum perfectissimus " numero unus.
ducenarii numero tres. centenarii numero sex.
centenarii
' '
(1)
acc.
Tk. 6,
30,
post scr.
(4)
risiensi huius brevis
.
. .
(2)
= Th.
= Th.
2...6
6, 30, 6
(3) post]
6, 30, 7
(5) tn Th. Pa-
mutilae servatae
sunt.,
ordine
tamen adeo perturbato, ut ad emendandos libros nostros

certi nihil adferant:
reliqua inde a 7 omissa sunt
(6) primicerius omnis scholae. perfectissimus [ordinis ter-
numero unus, id est primicerius exceptorum scr., cf.

Notitia dign. Or. 13, 32 ed. Seeck
(7) sic K, centenarius
uum.unus epistularis num.unus dett.
(8) quinque dett.^
duo
(9) XLii Th.f
(10) aureae Notitia dign. Or.
13, 26
(11) ordinis tertii ins.
(12) sic dett., artificea
(13) scrinii auri Cuiacius cum Notitia
Borini-
tii]
KI
numero
tres.
mae primae numero septem.

numerodecem.
formae
formae secundae
numero quat-
tertiae
14 Officialium sacrarum vestium: ducenarii numero

centenarii numero duo.
duo.
epistulares numero duo. formae primae numero septem. for-
mae secundae numero decem.
formae tertiae
numero novem.
15 Deputati sacrae vestis: perfectissimi secundi ordinis numero duo. ducenarii numero duo. centenarii
numero duo.
numero duo.
epistulares
17
formae primae numero quattuor. formae secundae ^numero quattuor.

Scrinii mittendariorum: ducenarius numero unus.
tertiae
Sacri scrinii tabulariorum : perfectissimus ordinis

ducenarius numero unus.
tertii numero unus.
centenarius numero unus.
epistularis numero
unus. formae piimae numero tres. formae se-
narius
formae
:
formae primae numero tres.

16 Scrinii ab argento: perfectissimus ordinis secundi
tertiae
cundae numero quinque**.

Scrinii canonum: perfectissimus ordinis tertii numero unus. ducenarius numero unus, cente-
vestis
numero tres.
Scrinii numerorum: perfectissimus ordinis tertii
numero unus. ducenarius numero unus. centenarii numero duo.
epistulares numero duo'.
formae primae numero tres. formae secundae
numero unus. formae tertiae numero duo.
mae
'^
tuor.
hic est:
*Scrinii exceptorum:
perfectissimus ordinis
perfectissimus primi ordinis numero

unus.
perfectissimus secundi ordinis numero
centenarius
unus. ducenarius numero unus.
fornumero unus.
epistulares numero duo.
3 Scrinii
nitum dignitatum modum^ volumus postulari nec amplius quicquam praesumi.

1
Brevis, quas dignitates per singula scrinia officiorum sacrarum largitionum habere statuimus,

formae primae numero unus. formae secundae
infra scriptas decernimus dignitates, ut his contenti

ambiendi sibi aditum interclusum esse cognoscant,
"
a miliarensibus
primi numero unus.
12 Scrinii
omniDus largitionum comitatensium
etiamsi speciale beneticium emendicato suffragio quisquam valuerit impetrare. annonas etiam iuxta defi-
primae numero
^^*^]
6 Hdem AAA. ad Probum pp. Ab officiis palatinorum excellentia tua sciat ita penitus recedendum,
ut neque ipsa postmodum licitum sibi credat isdem
formae
10 Sculptores et ceteri aurifices ": centenarius numero!

formae
unus.
epistulares numero quinque.
Saturmno
et
SACB. LARG.
dign.^
numero unus. centenarius numero unus. episnumero unus. forraae primae numero
quattuor. formae secundae numero tres. formae tertiae numero unus.
tularis
Ad
pecunias*: perfectissimus ordinis secundi nuformae primae numero duo. forraae secundae numero duo.
formae tertiae
mero unus.
numero quinque.
numero duo. epistulares numero duo.
formae primae numero octo. formae secundae
numero viginti quinque.
19 Barbaricarii: centenarius numero unus.
epistulares numero duo. formae priraae numero octo.
formae secundae numero unus."
D. iiii id. lun. H7âcHae Ricomere et Clearcho
1
8 Argentarii comitatenses
centenarii
C071SS.
[a.
384]
8 ^^ldem AAA. et Arcadius A. Tiifolio comili sa^

crarwn largitionum. Placuit iusta et omnibus mittendariis palatini officii profutura suggestio, qua *^ insinuasti, ut ex isdem annui singuli ex ducenariis,
terni ex centenariis habito provisionis intuitu cinD. iiii id. Mart. Co7ista7itinopoli
gulo liberentur.
Arcadio A. et Baut07ie vc. conss.
[a. 385]
9 ^^lmppp. A7'cadius Honorius et Theodosius AAA.
Nestorio comiti rerum privatarum.

arii
Hal,
scrinii libri
ad militem
libri
Non
aliter qui-
(14)
a miliarensibus Notitia dign.,
(15)
scrinii
edd.^
scriniarii
Ibiri
addunpecuniis Notitia dign.

(i7) in
tur haec: perfce numero ii secuudo certus centenurum
numerum quattuor: accedunt igitur perfectissimi duo
attamen scrinia
secundocerius et centenarii quattuor.
omnia quae in Not. dign. laudantur in superioribus extant: nam qui illic ad finem collocati sunt tertiocerius
et quartocerius (Or. 33.34), tt ni fallor cum secundocerio
huius brevis continentur
(32) scrinio exceptorum (2)
Th.e, 30, 8: iunge Th. 6, 30, 9
(19) qua TA.,
(18)
(16) scrinii a
quam
KO
(20)
Th
6,
30, 18
DE STRATOUIBUS
XH 23-25
465
sacrarum largitionum vel* privatarum

cingulum militiae sibi sumendum existimet, nisi nostrae
mausuetudinia adnotationem meruerit.
D. prid. id.
Aug. Ancyrae Stilichone II et Anthernio conss. [a. 405]
10 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. lohanni
pp. Palatinos, qui sacrarum remunerationum rationem tractantes inculpanter ad calcem terminumque
militiae pervenerint ^, adiutorem et primicerios diversorum officiorum praecepimus habere privilegia^
quae nuper agentum in rebus scholae a nostra sunt
mansuetudine contributa ^ scilicet ut a tironum praebitione memorati reddantur exsortes ceteraque onera
non agnoscant. D. vii id. lun. Ravennae post cons.
Honorii viiii et Theodosii v AA.
[a. 413]
1 1 ^ldern AA. Anysio comiti sacrarum
largitionum
et Tauro comiti rerum privatarum.
Ad similitudiuem sanctionis', quam* de proximis sacrorum promulgavimus scriniorum, etiara in officio sacrarum
largitionum atque privatarum pro biennio annum sub
perpetua observatione praecipimus custodiri, ita ut
et privilegia, quae huiusmodi officiis vel primiceriis
libet in officio
sacris legibus deferuntur, integra illibataque servenD. III k. lut. Constantinopoli Theodosio A.
VII et Palladio conss.
[a. 416]
1 2 Imp. Theodosius A. et Valentinianus C. Maxi-
tur.
mino comiti sacrarum largitionum. Viros devotos

palatinos non oportere in hac regia urbe apud virum
illustrem praefectum urbis litigare compelii, nisi de
aedificatione domorum et servitutibus et annonis orta
videatur causa: in aliis vero causis tam pecuniariis
quam criminalibus apud viros illustres tantummodo
1
comites suos respondere. Rectoribus autem provinciarum intra administrationis suae fines inter praesentes palatinos nec causis publicis occupatos cognoscere tam pro civili quam pro criminali causa
permittimus, sic tamen, ut non aliter criminalis sententia adversus eos proferatur, nisi ex suggestione
provincialis iudicii vir illustris comes sub quo militat
certioratus hoc ei permiserit.
tum solidus probae" nomine posceretur, et in offerendis

equis certam formam staturam aetatem provinciales
nostri custodiendam esse cognoscant. Quos etiam
certo solidorum modo obnoxios fecimus, si,
quod stratores petere interdictum est ^^ illi dare stra2
toribus non timerent. Ofticium quoque gravitatis
tuae centum argenti libris multabitur, si sciens praedictam rem gestam fuisse nou ilico eam severitatL
iudiciariae prodidisset.
D. xiii k. lul. ApoUoniae
[. 373]
1
fisco
XXV
(XXVI)."
DE CASTRENSIANIS ET MINISTERIANIS.
1 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Narsi comiti et castrensi sacri palatii. In officio spectabili-
tuae secundum formam divalium responsorum
tatis
post completum tempus praetinitum, id est biennium,

prioribus decedentibus insequentes ad locum pro
merito laborum stipendiorumque succedant, nec uila
licentia tribuatur his, qui impletum deposuerint officium, denuo ad eandem militiam vel sollicitudinem
D. vi id. Febr. Constantinopoli 2'heoremeandi.
dosio A. VII et qui fuerit nuntiatus'^^.
[a. 416]
2 Idem AA. Scholastico^'' comiti et castrensi sacH
palatii. Si quis primae vel secundae vel tertiae formae specialiter inter statutos gradum caelitus valuerit impetrare, supernumerarius ultimus formae tertiae
in matriculis habeatur. D. prid. id. lan. Cottstantinopoli Honorio xiii et Theodosio x AA. conss. [a. 422]
3 ^^lmpp. Leo et Anthemius AA. lohanni comiti
et magistro officiorum. li, qui in schola vestis sacrae militant, vel matres eorum vel uxores criminalem vel civilem litem contra se commovendam iu
nullo alio nisi in sublimitatis tuae suscipiant exa-
mine.
4 Impp. Leo
et
Zeno AA. Hilariano comiti et

Ante omnia'^ nuUius penitus
magistro offidorum.
13 Idem AA.^ Eudoxio comiti sacrarum
taris dignitate fruantur,
alterius iuaicis minoris vel maioris sacro ministerio

nostro deputatos, quorum officia singillatim brevis
subter adnexus continet, nisi a tuae dumtaxat magnitudinis sententiis conveniri, ut in nuUo penitus
aiterius iudicis foro pulsantium ^ nisi in tuae tantum-
cis
modo
largitio-
alias praerogativas, quas ante meruerant

scholae societatis sacrarum largitionum, primicerius
et tres primicerii scriuiorum tribuni praetoriani mili-
num. Inter
nulla eis ex cuiuslibet iudipraeceptione iniungenda publica vel privata ne-
amplitudinis examine praebeant aliquando responsum. Sed ne in hoc ipso iudicio enormibus
vel ex nudis conveniantur
molestentur dispendiis
facile cuiuscumque mandatis, ipsis quoque sportulia
et fideiussionibus modum constituimus observandum,
aute omnia decernentes, ne quando sine scriptura
vel interpellatioue deposita ac sententia prorogata
1
cessitate.
lubemus viros deFlorentio pp.

palatinos rei nostri numinis privatae isdem
quibus etiam palatini qui in
privilegiis decorari,
sacris largitionibus deferuntur. cum enim par similisque militia sit, iustum et competens videtur isdem
l
utrumque ofticium privilegiis gloriari. Primicerios
itaque ofticii tresque primates scriniorum rerum privatarum finito tempore militiae inter tribunos militares praetorianos , salvis isdem praestitis privilegiis
sacris constitutionibus , nostram clementiam adorare
decernimus, ita tamen, ut nuUam iniunctionem nullam sollicitudinem privati vel publici negotii quolibet
iudiciario praecepto sustinere possint, sed excepta
omni necessitate omnique fatigatioue indeptae dignitatis lionore potiantur.
14 Idem AA.
votos
tuae maguitudinis eademque non edita conveniri posse,

conventos vero uon alium fideiussorem nisi actuarium
vel unum e i^rimatibus suae scholae exsecutoribus
pro suae personae responsione sine scripto praestare,
sive per se ipsi sive procuratore dato in iudicio responsuri sunt, et sive in causis civilibus appetantur
Nec ultra con2
sive in criminalibus incusentur.
uomine sportularum
exsecutoribus usque ad finem
ventionis
cumque
nomine
quam unum aureum

litis
praestent,
quem-
inducendorum sane
contigerit conveniri.
et cognitiouum exercendamm standaeque per-
XXIIII (XXV).
DE STKATORIBUS.
sonae gratia ex simplici postulatioue contra eos habita, sive ex appellatione subsecuta vel quolibet alio
1 ^^lmpp. Valentiniajius et Valens AA. ad Zosimum

edicpraesidem novae Epiri. Per omnes provincias
tum generale misimus, ut ab" stratoribus unus tan-
usque ad tenninum negotii eos qui accepturi sunt

semper esse oontentos. in cognitionaf)raecipimu8
ibus vero gestis edendis duos tantummodo praestari
modo
Th. 6, 30, 20
(2)
largitionum vel ow. Th.
non etiam lihri:
pervenerint TA., pervenientes nec
oaa TOis ano 'jtotyxincov âyiarQtavols SeSorai itQOrto ôrj&to rrjs raêate rov
vofita, ravra xai
tcojirjros
rutv Xaoytrtcovcov xai rols rov Xoyov râxrataaaiy
et priadiutorem
:
unde apparet
auafiTtrcos ao(jtot,iro>
Trdcerios esse eos qui ad militiae terminum pervenerint
habere priv. adiutorem et primicerios
(4) praecepimus ea
Th. 6, 30, 21
13
div. off. Th.
(6)
(5) Th. 6, 27,
(1)
(3)
n.
in iudicio deponatur,
tribus
tantummodo
soli-
dis
KO
quam
jTA.
que
dosius et Valentinianus
AA.
scribi debuit
(7)
12,19,6
(8)
(9)
6, 31, l
6, 32, 1
(11) ab Th.y om.
bae Th. cum B, proprie 0, proprio
(u)
numquam timent T/i.
6, 32
(16) sic
niani
(19)
(17)
ins.
libri
32, 1
impp. Theo= Th.

(10)
(l5)
propetere
(12)
(13)
Th.
6,
Th., et Palladio conss. scripserint lustiTh. 6,32,2 (18) iunge 12,6,3. 12,69, S
Mommsen
(20) expectes pulsantibus
59
Haec autem privilegia non in eorum

tantummodo sed in matrum quoque et uxorum per3
DE DECANIS
466
XII 2529
solidos.
filiis quoque
sonis valere et ad integrum permanere:
necessitas
et maritis easdem tideiussionis nomine, si
tradi nec alios vades exigi
interpellationis exegerit,
et post emensam militiam
ipsosque, dum militant,
cum his, qui ex tempore prioris praestitae sibi pragmaticae sanctionis eiusdfem militiae stipendia implesse
nihilo
uoscuntur, omnihus privilegiis perfrui (cunctis
minus capitulis sacris adfatibus divae recordationis
se meruisse adserunt, valituris, exMarciani,
XXVIII (XXVIIII).
DE PRIVILEGIIS EORUM QUI IN SACRO PALATIO
MILITANT.
quos
tunc
iudiciis
respondere
cepto hoc, quod in diversis
Ad4 praecepti sunt) hac sanctione decernimus.
vocato quoque fisci, exceptoribus etiam, qui apud
arbitros hoc utuntur officio, ab exordio incipiendo
ad terminum finemque negotii tertiam dum-
usque
taxat partem soHdi praebituros in huiusmodi

arbitrorum gestis edendis non ultra praestare
:
autem
quam
partem: et cum per provincias constitutus fideiussore conventus caruerit, adiuratoriae

tantummodo cautioui committi nec uUo tempore uisi
ex tuae dumtaxat magnitudinis sententia conveniri
dimidiam
solidi
(exceptis tributariis et munerum functionibus et criminibus, quae in locis inquiri flagitari* et vindicari
generalia legum praecepta constituunt), praesenti sanctione decernimus: viro clarissimo adiutore sublimitatis tuae in specuHs constituto, ne quid ex his quae
statuimus aliqua subreptione violetur.
[a. 474]
2
XXVI (XXVII).
DE DECANIS.
1
^lmpp. Honorius
Theodosius AA. Helioni coQuattuor, qui ex cor-
et
miti et magistro officiorum.
pore decanorum ad primum militiae gradum pervenerint, biennii spatio primiceratus gerant officium,
neque ulterius cuiquam hoc loco liceat immorari, ut
omni gratia et ambitione cessante post duorum annorum curricula succedant prioribus subsequentes.
D. mid. non. Nov. Constantinopoli Theodosio A. vii
et Palladio vc. conss.
[a. 416]
2 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Nomo
Nostrae
famulationibus
magistro of/iciorum.
pietatis
adhaerentes decanos non oportet pro desiderio pulsantium ad alia protrahi iudicia, sed viri illustris
1
tantum magistri officiorum observare examen. Hoc
namque modo neque mansuetudinis nostrae obsequia
decipiuntur et agentibus adversus eos iure adhibetur
2 responsum. Ad exemplum itaque devotissimorura
scholarium nuUi licere memoratos ad aliud iudicium
trahere et pulsatos priorum fidei scholae permitti
praecipimus.
[a. 443444?]
^lmp. Constantinus A. palatinis bene meritis^^
salutem.
tam
qui obsequiis nostris

illis, qui in scriniis nostris, id est memoriae epistularum libellorumque, versati sunt, procul universas calumnias sive
nominationes iubemus esse submotas, idque beneficiura
ad filios eorum atque nepotes ipso ordine sanguinis
pervenire, atque immunes eos a cunctis muneribus
sordidis et personalibus permanere cum universis
palatinis
his,
inculpata officia praebuerunt,
quam
mobilibus et mancipiis urbanis, neque iniurias eis ab

aliquibus inferri: ita ut, qui haec contempserit, indiscreta dignitate poenas debitas exigatur.
D. iiii
k. Nov. Triveris Volusiano et Anniano conss. [a. 314]
2 ^^ldemA. Rufino pp. De cubiculis nostris vacatione donatos vel diversis obsequiis palatinis, memoriales etiam, qui in scriniis memoriae epistularum
libellorum sacraruraque dispositionum referuntur, nec
non et si qui in utroque officio palatinorum comitatensium singularumve urbium et ofticio admissionum
et castrensis sacri palatii militant, privilegia volumus
habere, ut nec ipsi nec filii nec uepotes eorum ad*^
1
honores vel munera municipalia devocentur. Qui-
bus omnibus coudonamus, ue exactorum vel turmariorum, quos capitularios vocant, curam subeant vel
^^
aut etiam
obsequium temouariorum vel pentaprotiae
2 tironis praestatiouemagnoscant*^ Nam beneficiis
nostris ita digni sunt, ut etiam censualibus vel personalibus vel corporalibus muneribus liberentur et
habeant castrense peculium, sive adhuc palatium ob3
servant sive optata quiete donati sunt.
Quibus
omnibus privilegiis coniungimus agentes in rebus,
*^
licet
militaribus videantur esse subnixi. D. v k. Mai.
Sirmio Cotistantino A. v et Licitiio C. conss. [.319]
AAA. Eutropio pp. Ex aula uostra decedentes viri
ab omnibus iniunctis habeantur immunes uumerariorum fastus vel rapaces quaestus tamquam experientes et idouei non patiantur.
D. iii non. Fehr. Con~
stantinopoli Eucherio et Syagrio vv. cc. conss. [a. 381]
4 "laem et Arcadius AAAA.^^ ad Pinianum pu.
Omnes, qui in palatio militando diversis actibus paruerunt, *în tantum eius dignitatis, cuius meruerint
missionem, obtinere noverint insiguia, ut his omuibus
praeferantur in ordine atque consessu, qui posteriore
tempore regendas provincias dignitatesque susceperint
1
Si quis autem temeraria usurpatione
palatiuas.
:
violare statuta temptaverit, sacrilegii poenam sustineatô. D.prid. non. lul. Mediolani. acc. iiii k. Sept.
Honorio np. et Euodio conss.
[a. 386]
XXVIIII (XXX).
DE PRIVILEGIIS SCHOLARUM.
XXVII (XXVIII).
1
DE MENSORIBUS.
Hmpp. Eonorius
et
Theodosius AA.^ Aemiliano
Primicerius mensorum'^ biennio expleto agentis in rebus ultimi militiam sortiatur.

D. X k. Aug. Ancyrae Stilichone ii et Anthe-
magistro officiorum,
mio
(1)
conss.
flagitii
brevis
Mommsen
o/Jicioruru,
Btar scriniorum
ins.
(10) suis
6, 35,
tttnê
12, 1, 3
4 pr. ei
c.
excidit
ad socra ministeria deputata

Graecam constitutionem desiderari ad-
6, 33, 3:
cadius Honorius et
34, 1
secundum
(2)
quae
sunt: lihri errore

notant
(3)
6, 33
6,
405]
[a.
(4)
Th. 6, 33,
iunge Tk.
Theodosius
Th.
(8)
ins.
(12)
Th.
curiam
1,
9, 3
AAA.
B
vel
(5)
(6)
ITi.
6, 33
(11)
ins.
= Th.
imppp. Ar(7) ad inTh.

(9)
Th.
6,
35,
Th. contra
3:
^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Phle-
comiti et magistro officiorum. Viris spectagetio

bilibus comitibus scholarum verberandi regradandive
ea
seuatores ac ducenarios licentiam denegamus.
commotione digua sunt, ad tuae

volumus referri notitiam.
Insuper
etiam domesticos eorum non senatores vel duceuarios
ceutenariosve fieri decernimus: poena quinque librarum auri plectendo, quisquis hanc divinam iussionem
namque, quae
l
tali
sublimitatis
agnosprototypiae Th. contra

(14) aut etiam
cant om. Th. et
Th.
(15) meritis ins. Th.
(16)
11
Th.
Valenti6, 35, 13
6, 35,
(17)
(is) imppp.
nianus Theodosius et Arcadius AAA. Th.
(19) secundum legem domini germani nostri ins. Th.
(20) hoc
autem generale decretum si quisquam temeraria usurpatione violare temptaverit, sacrilegii reus legibus censeatur Th.
Nov. Theod. 21: pr.
(21)
1, 31, 3
(13)
DE CASTRENSI OMNIUM PALATIN.
excesserit, scrinio vero barbarorum, si tale quid vel

passura fuerit vel attemptatum contra
leges non suggesserit, decem librarum auri condem2 natione percellendo.
Illud etiam observari non
sine ratione conveniet, ne is, cui domestici ofticium
per militiae gradum vel quinquennii tempus interdici
censuimus, familiaritate comitis simulata rem prohibitam alio nomine valeat usiirpare. D. xv k. Mai.^
[a. 441]
Constantinopoli Cyro vc. cons.
attemptari
2 Impp. Leo et Zeno AA.^ Eusebio magistro offlHac lege decernimus, ut, qui in singulis
scholis militant quique post emensa stipendiorum
curricula ad primiceriorum gradum pervenerint et
ciorum.
adorata nostrae diviuitatis purpura virorum clarissimeruerint dignitatem, tam cingulo
morum comitum
quam privilegiis omnibus sibimet competentibus pertruantur ac deinceps usque ad finem vitae foro tuae
celsitudinis tantummodo subiaceant nec ex alterius
cuiuslibet sententia civile subire litigium compellan1
tur. In criminalibus sane controversiis et in publicis tributis et adversus tales viros provincias moderantium congruam iurisdictionem volumus observari,
ne sub praetextu concessi privilegii vel flagitiorum
crescat auctoritas vel publica vacillet utilitas. [a. 474]
3 Imp. Zeno A. Longino magistro officiorum.

Quotiens super causa civili vel etiam criminali, ex
sententia videlicet iudicii tui culminis, scholares vel
eorura coniuges, sive adhuc vivent^ mariti sive post
mortem eorum in viduitate constitutae sunt, matresve
eorum in viduitate permanentes aut liberi, qui non
specialiter
alterius
condicionem
iudicis
subiectam
ad eos pertinentes
iurisdictioni
sortiti sunt, et servi
XII 29-33
467
*
conveniuntur, minime eos easve extranei fideiussoris
exactione vexari, sed pro consuetudine vetustissima
et iugiter observata numerarium suae scholae fide1
iussorem praebere iubemus. Hoc videlicet observando, ut in criminahbus causis quinque alios primates ex triginta virisj a primicerio usque ad tricesimum retro numerandis una cum numerario, volentes
scilicet et non recusantes, praebeant fideiussores, aut
recusantibus quinque sicut dictum est viris extraneus ^
in criminibus tautummodo publicis fideiussor una
cum numerario praebeatur: ita ut exsecutoribus non
amplius ab his quam unus solidus, sive per se sive

per procuratorem respondere maluerint, praebeatur.
{a{\) In subeundis autem cognitionalibus certaminibus, quotiens causa fuerit arbitro delegata, pro
contestatione litis unum solidum et pro definitione
alb arbitro recitanda alterum unum et nihil amplius
2 dari decernimus.
Quod si causa in iudicio tui
culminis ab ipsa contestatione litis vel relatione iudicis aut appellatione interposita ventilatur, pro indu-
cenda cognitione non amplius quam tres solidos, et

chartarum vel recitandorum in cognitionibus instrumentorum nomine, editionis quin etiam gestorum
3 duos tantummodo solidos dabunt.
Quotiens sane
apud viros clarissimos provinciarum moderatores, ex
delegatione scilicet sententiae tuae magnitudinis, contra viros fortissimos scholares vel eorum coniuges
vel liberos vel servos cognitio celebretur, non ampUus
quam dimidiam partem consuetorum sumptuum prae3a beri decernimus. Hoc etiam adiciendo, ut, qui
acceptis commeatibus ad provincias profecti fuerint,
usque ad quinque mensium spatium, intra quod ipsis
erit remeandi licentia, nuUam penitus actionem, suvidelicet negotio (exceptis criminibus et
per
Ne tamen
3& tributariis functionibus) sustineant.
civili
quoque, post quinque scilicet commeatus menses,

ex sententia iudicii tuae magnitudinis conventi in
autem ex verbis et sine ulla scriptis prolata sententia idem fortissimi scholares vel eorum matres seu
coniuges, ut dictum est, aut liberi vel servi moneantur, nihil' ipsa exsecutione sportularum nomine penitus eos vel eorum matres seu coniuges aut liberos
secundum superius datam distinctionem vel servos
5
Sed si talis sit negotii
praebere decernimus.
, ut etiam sine scriptis, consentientibus videlicet
partibus, super ea possit cognosci, expectato sine
scriptis, sicut dictum est, habendae cognitionis eventu,
si deteriorem calculum reportaverint,
sportularum
nomine unum tantummodo solidum exsecutori praeH
stabunt.
Sin vero causae qualitas in scriptis
habendam cognitionem flagitaverit, in hoc necesse
est casu interlocutione in scriptis proferenda ea, quae
vilitas
superius de quantitate sportularum decidendarumque
cognitionum disposita sunt, observari.
XXX
(XXXI).
DE CASTRENSI OMNIUM PALATINORUM PECULIO.

^lmp. Consiantinus A. ad Severum pu. Omnes
palatinos, quos edicti nostri iam dudum certa privirem, si quam, dum in palatio
legia superfundunt
nostro morantur vel si ^ parsimonia propria quaesierint vel donis nostris fuerint consecuti, ut castrense
quid enim tam ex
peculium habere praecipimus.
castris est, quam quod nobis consciis ac prope sub
Sed nec alieni
1
conspectibus nostris adquiritur?
sunt a pulvere et labore castrorum, qui signa nostra
comitantur, qui praesto sunt semper actibus, quos
intentos eruditis studiis itinerum prolixitas et expe2 ditionum difficultas exercet. Ideoque palatini nostri,
qui privilegiis edicti uti potuerunt, peculia sua praecipua retineant, quae, dum in palatio constituti sunt,
aut labore, ut dictum est, proprio aut dignatione
PP. x k. lun. Constantino A.
nostra quaesierint.
VII ^^ et Constantio C. conss.
[a. 326]
1
XXXI (XXXII).
DE EQUESTRl DIGNITATE.
^^lmpp. Valentinianus et Valens AA. adMamerEquites Romanos secundum gradum post
clarissimatus dignitatem obtinere iubemus. D. prid.
k. Nov.^^ Philippopoli divo loviano et Varroniano
1
tinum pp.
conss.
[a.
364]
XXXII (XXXIII).
DE PERFECTISSIMATUS DIGNITATE.
1 ^*Imp. Constantinus A. ad PaternumValerianum.^^
Codicillis perfectissimatus fruantur, qui impetraverint, si abhorreant a condicione servili vel fisco aut
non sint vel si pistores non fuerint

in aliquo negotio constiterint nec sibi honorem venali suffragio emerint nec rem alicuius ad'
ministraverint.
curiae obnoxii
non
vel
XXXIII (XXXIIII)."
NON ET DE SERAD MILITIAM VEL DIGNITATEM ADSPIRANTIBUS ET UT NEMO DUPLICI MILITIA VEL DIGNITATE ET MILITIA SIMUL UTATUR.
QUI MILITARE POSSUNT VEL
VIS
ibi
et Antoninus AA. Antonio suo

Si militiae nomen dare vultis, offerte" voa
non autem ignoratis
his qui probandi ius habent.
1
Impp. Severus
exigendis fideiussoribus aliquod sentiant detrimentpm,

4 iuratoriae eos cautioni iubemus committi. Quotiens
salutem.
sic Nov., XVI k. Apr. Cuiacius

(2) sic
Cuiacius,
imp. zen. aa. 0, imp. leo K: Cuiacius fortasse itnperaa. 474
lectione
nam
tores ex diversorum lihrorum
composuit,
secundum 12, 25, 4 Hilarianus mag. off. fuit
(3) vivefideiussionis
rent lihri
(5) sic 0, extra(4) sic K,
neis
(7) pro ins. Cuia(6) sic 0, criminalibus
cius
(l)
6,
35,
rectius
(ll)
B 6, 34,
B 6, 34,
57,
1,
K,
(8) sic dett, utilitas

15 (36, 1)
57, 2, 21
levitas
(lO)
vii Gothofredus, vi Th.

d. viii k. lun. scr.
(13)
36 seqq.
(15)
(9)
(12)
(14)
Valerianum Th., om.
Th.
KTh., om.
si
= TA.
= Th.
libri
(17) offerte <fe., offerre
59*
KO
6, 36, 1
6, 37,
(16)
468
XII 33
cos, qui litis causa militiam appetierunt, postulantibu8 adversariis solvi sacramento solere.
2 Impp. Diocletianus et Maocimianus AA. Valerio
Non tantum decurionum filiis, sed omnibus
militi.
in fraudem civilium raunerum nomiiia armatae mili-
fraudem prodesse displicuit.

3 Impp. Arcadius et Eonorius AA. Pulchro maCura pervigili observare
militiae.
gistro utrimque
debebit sublimitas tua, ne coloni vel saltuenses aut
ultro se oiferentes ad militiam suscipiantur armatam
tiae dantibus
aut cogantur
inviti.
4 Imp. Leo A. Dioscoro pp.
Omnes omnino
cu-
cohortalis condicionis constituti nuUam

[a. 472?]
armatam militiam in posterum adripiant.
5 Imp. lustinus A. Licinio magistro officiorum.
Eis quidera, quibus indultum hactenus demonstratur,
quo binis aut temis pluribusve mereantur cingulis
non coniunctis e prisca consuetudine , sed absectis
vel
rialis
atque discrepantibus, detur
quem retinendum
electio,
sibi potius censeant, quem deserendum cognoscant,

ut in eo quod optaverint firmiter maneant, eo quod
1
despexerint sine dubitatione repellantur. In posterum vero nemini prorsus facultas pateat eodem
tempore plus quam unius ordinis nomen adfectare,
interdicendis in commune cunctis ut dictum est binis
pluribusve militiis, nec dignitatem coniungere cuilibet

alii cingulo concedendis, ut et qui supplicandum de
re vetita nobis existimaverint, poena decem librarum
auri pro teraeritate quamvis infructuosa plectanturS
et qui susceperint iussionera
augustam per subreptioquod nonnumquam contingit, decem

librarum auri multa feriantur: scriniis etiam nec
non ofticiis, quorum haec intersit, si non restiterint
et hanc pragmaticam legem obiecerint, decem libra-
nem
elicitam,
\a rum auri dispendio puniendis.

Si quid autera
contra haec perpetretur, sciant omnes, quod extra
concessum admissum est^ aut actum fuerit vel notis
conscriptum^ publicis, simile habeatur, acsinec impetratum nec^ pronuntiatum oranino nec insertum
2 esset ullis matriculis.
Scituris etiam omnibus,
qui merentes in ordinibus armatis sive civilibus administrandas provincias seu regendos quoslibet numeros vel iam sunt seu de cetero fuerint iussione
nostra" sortiti et, ut servetur eis gradus, augusta
promeriti sanctione, parera indulgendam sibi licenaut in
tiam, postquam deposuerint sollicitudinem
priore cingulo protinus persistendi, nullo vindicando
,
titulo dignitatis,
quem
sollicitudo
media
praestiterit,
aut retinendi splendorem, quem adquisierint administrationis obtentu, verum priore cingulo desistendi.
3 Monente tamen innata nobis clementia liberum
esse cunctis prospeximus, si militia, qua ^ decedendum
est, inter eas habetur, quas volentibus licet distrahere, et in alios eam conferendi et pretia consequendi, prout in isdera agminibus consuevit hactenus.
4 Excipiendis videlicet nec deducendis in hanc per-
(1)
plectentur lihri
nee
nostram KOI'^
ins.
(4)
TT,
(2) est
nec non
del
Mommsen
(5)
sic
(3)
est
P, iussionem
libri
(7) qua
(6) sic edd., pro meritis

quae VKO
(s) sic V dett., pertinet
(9) c. 8
maiore ex parte mutila extat in V^ quem supra exscripsimus: supplementa probabiliorn intra uncinos quadratos
KO
/,
recepimus, versus libri in partibus mutilis lineis\\dvitinximus, litterae evanidae, de quarum numero constare videtur, ste//uf.is numeravimus, re/iqua quae perierunt punctis
acruratius ea omriia in exemp/o libri Veroexp/evimus.
nensis p.lf< exprimpre /tcuit.
index
bl,l, Ab ad pr. 1
Siaraîe EXXtjvixtj ovaa â^nioX rrjv TtQiorrjv

{nifinrrjv scr.) Siara^cv rovrov rov rirXov rr}v Xdyovhic est.
aav
T]
xara rbv avrbv xaiQov Svo arQareiaS
firj8eva
TtQoari&elaa, ori ovdele orpeiXei ovre aroareiae

aXXae fieridvai xai roTe rqifiovvoie voraQioie eyxara^yiTrairel Se vnofivrjfiArov noarrofievtov
Xtyea&at.
ixaatov xararid^F.adâty ri fiaXXov iniXiyerat rcHv
i'xeiv,
XXXIII 8 Idem A. Floro comiti rernm privatanm. Sancimus

gestis in tuo ludicio
QUI MILITARE POSSUNT
conservandam legem pragmaticam eis, qui

binas militias simul compositas et sociali nexas consortio fuerint adsecuti, ut in viris dicatissimis scholaribus atque candidatis fieri moris est nec non in
viris devotis laterculensibus et pragmaticariis vel a
secretis contigit, quos meraorialium etiam aut agentum in rebus adornat cingulus, et si qui simili stipetuo
pendiorum iunguntur copula. D. viii k. lan. Constantinopoli lustino A. iterum et Opilione conss.
[a.
5241
6 Imp. lustinianus A. Menae pp. Super servis,

qui postea ad quandam militiam adspirare temptaverint vel scientibus vel ignorantibus dominis, praecipimus, si quidem ignorantibus his eam meruerint,
licere dominis adire competentem iudicem et suam
ignorantiam eo, quod contrarium minime probatur,

ostendere eoque modo spoliatos eos militia in suura
dorainiura trahere sin vero scientibus his servi militaverint, cadere quidem eos non tantura dominio
eorum, sed etiam omni patronatus iure, illos vero
ingenuos effectos, si quidem utiles ad militiam eis
datam visi fuerint, in ea durare, sin vero minime
1
idonei sint, ea privari. Super illis autem servis,
:
qui iam militarunt et adhuc in eadem militia perseverant, licentiam dominis damus intra triginta dierum
spatium ab eo tempore connumerandorum, quo praesens sanctio divulgata fuerit, vel nostram adire clementiam vel competentes iudices et suam innocentiam
comraendare eosque in suum recipere dominium.
2
Quo tempore transacto simili modo tam dominio
quam omni patronatus iure cadere eos necesse est.
D. VIII id. April. Constantinopoli Decio cons. \a. 529]
Si quis servum suum
dignitatem habere, quemadmodura militiam, fuerit
passus, spolietur et dominio servi et iure, quod per1
venit ^ ad patronos. Cui enim ferendura est homines a nostra manu donationes accipientes adhuc
inter servos haberi et forte cum suis dominis nostram
In his itaque casibus, in
2 purpuram adorantes?
quibus non militia, sed dignitas volentibus dominis
servis adquiritur, eadem iura reserventur, quae antea
posita sunt, ne videatur nostra sanctio aliquid habere
3 imperfectum. Sciant autem domini ad exemplum
praeteritae nostrae constitutionis, quae de huiusmodi
servis loquitur, quod, nisi hoc intra triginta dies,
ex quo hoc eis fuerit notum, manifestaverint et
corapetentem iudicem adierint et spoliare eos dignitatibus curaverint, dominium eorum et ius patronatus araittant, nobis deliberantibus, postquam dominio
fuerint servi liberati et inter ingenuos connumerati,
si oportet eos habere dignitatera vel ea quasi indignos spoliari. D. k. Sept. post consulatum Lampadii
et Orestis vv. cc.
8 '0 avrbs fiaffiXeve 0[Xc6^(p xofiijrt]
[a.
rdip
j|
531]
[d'8]i[a}]v
t[ixcl}v. 0ea7t]i[^]df^fiev^^
Ttaâ r
auaro ^ xal iufio**^*a**a** xara
iq... v*v\\
V Xaf^\jt[ôrar** rîôvv**
jj
||
ji
. . .
\\
|j
II
II
arQnretcov iq rmv aîcofidroyv, oQit,ovaa xQovov eXaeo

rQtdJv firjvdJv fiera rb yvcovai ravrrjv rrjv Sidra^tv,
(oare ivrbe rovrov nQoatdvat rbv ôvXofievov iv fiev
KcDvaravrtvovnoXet rco xoprjrt rcHv d'eio>v iStxcov, iv
Se raXe inaQîate roXe aQxovat rmv inaQxtcov, xal
rrjv oixeiav <paveQovv nQoaiQeatv {id est: constitutio
Graeca confirmat quintam huius tituli constitutionem,
quae neminem eodem tempore duas militias habere dicit
eo addito, ne quis ad alias militias accedat et inter tribunos notarios recipiatur.
i Praecipit autem , ut
gestis interpositis unusquisque deponat,
tiarum vel dignitatum praeferat, trium
quamnam milimensum spatio
postquam de hac constitutione certiores facti

sunt, ut intra hoc qui voluerit Constantinopoli comitem
rerum privatarum, in provinciis praesides pronnciarum
adeat et propositum suum manifestet)
(10) ^PXcoQcp
praefinito,
9'eaniÔfiev restituit Zachariae
utrum. dignitatem
con/iciendis declarare,
mihtiam praeferant,
et si
quidem
an qualem
elari.s.^,mi
comi-
XII 3335
469
NEGOTrATOT?ES NE MILITENT
T|ts rovrov rbv rvTtov taxvetv, Tva o ftiv ffrQtt'

reias cpvXdrrrjrat rb^tos, urjxirt Si xexQiJG&ai xal
ix rrjs aQXTJs cbs eixos TfQOGyevofiivcp avroXs
rq^)
Ei Si rt roiovro i^ttxeiQiGcoGtv exddîa'fiart.
reQov rtvss TtoteTv xai Svo rv^bv GrQarsiats xe-
rîôvv\o]v .... vtxwrov ....

y-ara
.
TtQatr ...
*
yMi
noiav [GrQ\arsiav
*a*o}*)^*v ^**io}v**
^
rjyoXvro,
^
r-^v rov XafirtQorarov xourjros ftaXsXtieq aiQsrov #*
Xov aîav xexrâ&fu xai roXs Gvfipolois rs ttsol^XeTtrov TQipovvov xsxQTiaOâi, ri]v aXlrjv ^-* nXXas ras
ovaas avroTs arQarsias anod^tGdâi, ftTjxert zovrojv ^
sXtiso
fiias avrcov avriXa^tGdât Svvafisvcov rjyovv
STti rrjs otxsias S'a?.ot Stafitvsiv GrQareias, rfj aîa rjs
^
vitso roZ XafntQorasrvx^v aTtayoQsvGai xai [roTs]
rov
vora]Qio^\p
...
....
\v
\\
^t[x]*****x-
II
11
II
^.
11
XQr]G&ai, exarsQCOv ix7ti7trovaiv. 'Ooi^si SiTtQOGrcov 7taQaân-bvrcov^

X.trQcov xard
si xai &sTov rvTtov cos stxos TtQoaTtOQiôuivoJV
xai ravrrj rrj d^siq. Siard^st svavrtovfjiivcov oitoioys
Si xai xard rcbv aQxbircov rcov rbv roiovrov
d^sTov rvTtov TCQoaSsxofiivcov.
rtfiov sixoat
'
rov rQt/Sovvov
7toatroQiav[ov SsSofisvots]
^
1 avr^ Gvfi/SoXolts].
Tavrrj [o]v[v]
rfj sfirQSfi^*x****
s'iGo> roiajv ftsra
rb *arafisvtir
d^sGTtitÔfiEv firjvtov
voraQiov
||
*v
****'' S^sTov
vofiov yivsGdât
fiiv rr]v â!i\[GtXiS]a TtoXiv TtaQo. rfi ofi
.... ti]*ÂX*r**s*ciG
v7tsQO%xfi]***ov*oi*tfisvovGr**Garav
II
[7]fico]v
TtQayfiarixov
XXXIIII (XXXV).
NEGOTIATOIIES NE MILITENT.
xara ravrrjv
||
....V* Ttdvras rr^v

*7taQ I xi**ti*Qti**G**fi*tQGi*r*i*v*
^
sXrs fiiav rts
* ***vtt***r]v fpavsQav xara\fttito*ii^
^^
raiv i^*v\\rajv avrcp GrQartcov STCtXsiav^^cov *vv**or
avrov acpiGraG&ai Ttdvrcos, sirs rrjs TtsQtysvoiitvrjS
II
xai r[w]v
aTto rov
[8]e[8o]XafiTtQordrov xofirjros ij
GvftôXcov rov XafiTtQordrov rQifi[i]v[(o]v avr[^]
....
yavrjra
ôvvov v[o]raQio[v] 7tQ[atro]Qiavov fiaoaG
^
artvtav s7tira%ovG
vâ
rQaâ
2 ||. . . .* avTtQSt*'^'^ r[oT]s X[a]fi7tQordrots rQtôvvots
voraQiots TtQatroQiavoTs GtcosivGvG*** [r]7jv oixsiav
rr]S fisv
tpa[vs]oovv fisv y7'cofir]v sva^tofirjvTtsQ***
roTs Xafi7tQoraorQarsias dtpatQsd^rjvat, /iiEvovGtv Si
rois rQtôvvotS voraoiots rjficov GvvaQt&fiovfisvot, rjyovv
rc^ rr]v dînv rov XafiTtQordrov xofir^ros ro^ d'siov
^^
rs***xravrcov rcov rjSr] 7te7toQiG**fisvsô*stvxovotG
ftivcov eiGiv rcbv d'sioiv TCQayfxdrcov *7t**sisv â****
G**v* vaire*^**vrco**rs*oi****a asrov xai rcov xard
ravtov**x*
|ms
****GrQarsiav rj GrQareiaS. .
rQtôvvov rbv nQtd^ftov *** ***g***
Tjv^to&ev**^ .
|j
\\
||
'
||
jj
j|
II
||
II
||
jj
||
II
iâG*o ....
^^
...
svsx**v***s*vatiat**i**
\\
Ei 8 Gvftâivot TtaQadQafisTv rbv xqovov rovrov,

ei fisv GrQareias TtoXXds syjoisv,
fiiav xai fibvrjv i'xtv, ei Se GrQareiav xai iTtiaroXds rQtôvvtov voraQicov, ftAvstv fiovov rQifiovvovs, ei Si GrQarsiav xai xbfirjros dîav, rr]v
rov xbfir]fiiv GTQareiav aTtoXXvetv, rr]v 8i dîav
roe rov vrprjXov ^rjuaros sxetv, firjSevbs 7tQayfiarixov rvTtov ^taod rd StrjyoQevfieva fiiXXovros
xeXevst avrovs,
Êdv oi
rts
arQarsiav excov aQxcov

iTtaQxias yivrjrai xai Xd^r] d^sTov rvTtov TtsQi rov
rbv
iStov
avrco
roTtov, xsXevet tj td<pvXax^r]vat
tGxvstj'.
iv rc^ G^ StxaarrjQicp 71Qarroptivcov vitovtvrifidxaradîa&at , e'ire aîav Zachariae

rcov (pavsQcbs
(1)
jj
II
||
(2*) rds
aiQErov sicov V?, atQsrcbrsQov Hercher
Hercher
(4) TtQatro(3) roTs suppl. Zachariae
(5) Gvfi^bXotS
Qiavov StSofiivoiS restituit Zachariae
r. ovv Zachariae, GvfiôX.o*e (?) ravrrj *v*
(6) sftrQefi
rovrov
rov Zacharb
vel ovrQSfi V?
(7) fierd
(paveQov
aetov***
êTov
. . .
Zachariae
riae
,
(8)
TtQayfiarixbv
(2)
ins.
tis dignitatem possidere et insignibus viri spectabilis

tribuni uti malint, aliam vel alias militias quae eis
competunt deponi, ut eas unamve earum non amplius usurpare possint: vel si in militia sua remanere malit, dignitati quam nactus est renuntiet
neque non insignibus ei pro clarissimo tribuno noHuic igitur
tario praetoriano praestitis.
1
sancimus, ut intra tres menses, postquam de hac
divina nostra pragmatica lege certiores facti erunt,
in hac regia urbe apud tuam excellentiam
apud praesides earum provinciarum omnes

voluntalem suam deponant, et stve quis unam militiarum ûae ei competunt eligat, retiquis omnimodo
cadat, sive retenta ex clarissimo comitatu vel ex tribu-
provinciis
tis ei insignibus clarissimi tribuni notarii praetoriani

clarissimis tribunis notariis prae2 [digfiitate?]
torianis
voluntatem suam declarare
militiaprivari, remanent autem in numero tribunotûm nota.
riorum nostrorum,
comitis sacri
vel ei
qui dignitatem clarissimi
Imp. lustinianus A. Menae pp. Eos, qui vel

alma urbe vel in provinciis cuidam ergaste-
II
in hac
rio praesunt, militare
argenti distractoribus
tiantur.
de cetero proliibemus, exceptis

qui in nac alma urbe nego,
Hos enim utpote omnium contractibus
armata quidem militia penitus abstinere sancimus, aliam vero quamcumque sine metu praesentis
2 sanctionis posse sibi adquirere. Si qui vero nego-
utiles
tiatores,
quos omni
militia
prohibuimus, iam milita-
runt, licentiam eis daraus negotiationem quidem relinquere, militiam vero retinere, scientibus quod, si
postea negotiantes
appareant, militia privabuntur.
argenti distractoribus huius almae

urbis, si armatam militiam iam sortiti sunt, tenere
volumus, ut relicta negotiatione liceat eis in eadem
4 militia durare.
Negotiantes etenim post hanc
Quod
et
in
sanctionem huiusmodi militia privabuntur: illis, qui

ad armorum structionem ^^ suam professionem contulerint, minime prohibendis ad competentem suae
professionis venire militiam et huiusmodi negotiationem nihilo minus retinere.
529]
[a. 528
XXXV
(XXXVI)."
DE RE MILITARI.
A. Annaeo mititi.
1
Stipendia
Im^. Antoninns
et donativa temporis, quo apud hostes fuisse te dicis,
restitui tibi postliminio regresso restitutoque non
iure desideras.
xard Si rds i7caQ^\xias

(9)
v7tQara**tiirov V?
7taQa roTs aQXOvatv rcov av\\rcbv iTtaQXtdfv 7tdvras rrjv
otxeiav yvcofirjv xarci\\arr]aat xai Zachariae
(10) i7tiXiâtro, rcbv dXXcov Zachariae
(n) duodecim versus
evanuerunt
sic
avaei*
vel
rov
dêiov
(l2)
(13) pro
(aetov V?) . . . xovota Bluhme iegit rov Se rov xrjpev
xovatG
jB
45
eôvata
(l4)
(lo) ertructionem K,
57, 1,
instructionem
(16) jB 57, 3
Cf. Dig. 49, 16
Si ve7'o contingat, ut hoc tempus decurrat, prae-
unam
tantum
cipit, ut, si piures militias habeant,
retineant, s% militiam et codicillos tribuni notarii,
tantum tribuni maneant, si militiam et comitis dignitatem, militiam amittant et dignitatem comitis primi
ordinis retineant: nulla forma pragmatica contra
3 haec statuta vim habitura.
Si quis vero mili-
praeditus provinciae praeses fiat et sacram forde reservando sibi propno gradu
acceperit,
hanc formam obtinere constitutio iubet , ut miiitiae
reservato
ea
non utatur etiam
gradu
dignitate quae
4 ei fortasse ex provinciae regimine accesserit. Si
vero
qui
utrumque tale affectare et duplici forte
5 militia uti praesumpserint, utrumque amittunt. Constituit autem multam xx librarum in legis violatores,
tia
mam
licet
divina
legi
restiterint:
forma fortasse obtenia huic divinae
talem divinam
simiUter
formam
etiam
in
suscepeiint.
praesides qui
DE RE MILITARI
470
XII 35
maritum
esse urbe praesente comitatu concessi sunt quive de

numeris vel legionibus sunt, vel sibi vacet vel
aliena obsequia sine nutu principali peragere audeat.
qui autem in huiusmodi facinore fuerint convicti,
militia exuti poenas consentaneas luere corapellantur: *îi autem, qui in privato obsequio militem retinere fuerint reperti, quinque libris auri multae.
1
nomine feriantur. Sin vero quisquam missus a
numero vel a tribuno ad comitatum serenitatis nostrae pervenerit (aliter enim eos hoc facere vetamus "),
ilico se viris illustribus comitibus, sub quorum regimine constituti sunt *^ ofFerre festinet et causas profectionis ^^ exponat, ut et responsum caeleste mereatur et citam remeandi accipiat facultatem.
2
^^Si
Proinde excepto
habeatur.
eo tempore, quod ad desertores pertinet, restitutus
nostra indulgentia residuo militare debebit: ideoque
nec stipendia temporis, quo in desertione fuerit, exi-
quos autem milites per provincias relictis propriis

numeris passira vagari praesides earum cognoverint,
correptos faciant custodiri, donec de his clementiae
nostrae auribus intimetur et, quid fieri oporteat, decernamus. D. k. Fehr. Constantinopoli Eonorio A.
'
2 Idem A. militihus cohortis primae. Viginti

militiae vobis
stipendia si implestis, sordida munera
non indicentur.
3 Idem A. luUano. Milites ignominia missi, cum
infamia notantur, nuUis honoribiis, qui integrae dignihabeant
tatis hominibus deferri solent, uti possunt.
autem morandi ubi
in eis locis
velint potestatem, praeterquam

*
quibus specialiter arcentur.
4 Imp. Alexander A. Attico. Defunctorum in

bona coniiscari divus Marcus et Antoninus pater meus constituit.
5 Imp. Gordianus A. Valentino et aliis militihus.
desertione
Cum
adlegatis septem annos in desertione egisse

sororis vestrae et indulgentia nostra esse
restitutum, non recte desideratis, ut id tempus, ac
in castris fuerit,
si
gere poterit.
6 Idem A. Bruto militi. Semel causaria^ missis
militibus instauratio non solet concedi obtentu re-
cuperatae valitudinis melioris, quando non temere

dimittantur, nisi quos constet medicis denuntiantibus
et iudice competente diligenter etiam investigante
vitium contraxisse.
7 Idem A. Domno veterano. Frustra vereris, ne

nota, quae propter delictum militare intercessit, existimationem tuam iamveterani laesisse videatur, maxime
cum nec ex
eo delicto, quod et in paganorum potest

cadere personam, notatos milites post missionem placuerit esse famosos.
8 Imp. Philippus A. et Philippus C. Maccio. Causaria missus nulla existimationis macula adspergitur.
9 ^lmp. Constantinus A. et C. Aelio pp. Si quis
barbaris scelerata factione facultatem depraedationis
in Romanos dederit, vel si quis alio modo factam
D. iiii k. Mai. Severo
diviserit, vivus amburatur.
et Rufino conss.
[a. 323]
10 ^lmp. Constans A.^ Titiano pp. Quicumque
militum ex nostra auctoritate familias suas ad se
venire merueriut, non amplius quam coniugia liberos,
servos etiam de peculio castrensi emptos neque adscriptos censibus ad eosdem excellentia tua dirigi faciat. D. III k. lun. Limetiio et Catullino conss. [a. 349]
11 ^lmppp. Gratianus Valentinianus et TheodoAAA. Cynegio pp. Tribuni vel milites nullam
cum
evagandi per possessiones habeant facultatera
sius
signis propriis in
mansionibus
solitis
ac publicis ma-
neant aut si quis tam necessaria scita contempserit,

de eo ac tribuno eius ad nostram scientiam rectorum
ac defensorum relationibus protinus referatur, quatenus severissime in eos animadvertatur '.
D. iiii
id. April.
Constantinopoli Ricomere et Clearcho
:
conss.
[a. 384]
1 2 ^lmppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA.
Ricomeri comiti et magistro utriusque militiae. Cum
supra virentes fluminum ripas omnis legionum multitudo consistit, id^ provida auctoritate decernimus,
ut nuUus omnino immundo fimo sordidatis fluentis
commune poculum polluat, neve abluendo equorum

sudore deproperus publicos oculos nudatus incestet ',
sed procul a cunctorum obtutibus in inferioribus
partibus fluviorum hoc ipsum faciat. D. 7i k. lun.
Vincentiae Taiiano et Symmacho conss.
[a. 391]
13 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Romuliano
pu. Nemo miles ex his, qui praesentes divino obsequio nostrae clementiae deputati sunt et qui in hac
(l)
sic
By
argentur
causarie Z^, cassaria
/,
arguentur
KOP
(2)
sic
7,
Th. 7, l, i: ixcnge 12,

TA. 7, 1, 3
42, 1
(4)
(5) imp. const, a] libri,
idem (= Constantinus) A. Th.: fortasse impp. Constantius et Constans AA. scr.
Th. 7, i, 12: iunge
(6)
Th. 8, 5, 45
animadvertatur om. Th.
(7) quatenus
Th. 7, 1, 13
(8)
(9) id Th., idque K, idemque 0,
ideo dett.
(10) atque ita turbido potum caeno misceat
et confundat
Th. 7, l, 17
adapectum ins. Th.
(11)
(3)
aliis
iiii et
Eutychiano conss.
[a. 398]
Stilichoni magistro militum. Conutilitatem
nolumus
a
numeris
ad
aUos
publicam
numeros milites nostros transferri. sciant igitiir comites vel duces, quibus regendae militiae cura com-
14 ^''IdemAA.
tra
missa est, non solum de'^ comitatensibus ac palatinis numeris ad alios numeros milites ^^ transferri non
="*
licere, sed ne ipsis quidem seu de comitatensibus
^^
cetelegionibus seu de^^ riparensibus castriciauis
risque cuiquam eorum transferendi militera copiam
attributam, nisi hoc augusta maiestas publicae utilitatis gratia fieri iusserit^^: quia honoris augmentum
non ambitione, sed labore ad unumquemque convenit devenire.
Quod si qui contra fecerint, per
l^
singulos milites singulas auri libras a se noverint
exigendas. D. xiiii k. April. Mediolani Stilichone
et Aureliano conss.
[a. 400]
15 Imp. Leo A.Aspari magistro militum. Milites,
qui a re publica armantur et aluntur, solis debent
publicis utilitatibus occupari nec agrorum cultui et
custodiae animalium vel mercimoniorum quaestui,
1
sed propriae muniis insudare militiae.
NuIIam
praeterea ex militibus posthac praedictis obsequiis
vacare magnitudo tua patiatur, sed frequentes esse
in numero suo iubeat, ut arraorura quotidiano exer2 citio ad bella se praeparent.
Quod si quis ex
militaribus iudicibus ullos militum tam divinis quam
regiis vel privatis domibus ac possessionibus diversisque aliis obsequiis contra interdictum serenitatis
nostrae crediderit deputandos, sciat ab eo^*. quicontra vetitum fecerit, et ab eo, qui ausus accipere
militem fuerit, per singulos milites singulas libras
auri protinus exigendas.
D. prid. non. lul. Con[a. 458]
stantinopoli Leone A. cons.
16 Inem A. Dioscoro pp. Militares viros civiles
curas adripere prohibemus, aut si aliquam huiusraodi
sollicitudinera forte susceperint,

privilegiis
railitia statira et
et
omnibus denudari decernimus: formidan-
tibus his motum nostrae serenitatis, qui temeritate

saluberrimis statutis obviam ire temptaverint.
17 Imp. Zeno A. Marciano magistro militiim.
Neminem in ullo numero equitum vel peditum vel in
quolibet limite sine nostri numinis sacra probatoria
in posterum sociari concedimus, consuetudine quae
hactenus tenuit antiquata, quae magisteriae potestati
vel ducibus probatorias railitum facere vel militibus
adiungere licentiam tribucbat, ut ii tantum in numeris vel in limitibus militent, qui a nostra divinitate
1
(12) ii
ter
(15) sic
Viros autem emiuen-
probatorias consequuutur.
feriantur ex Th. 7,
vetamus
07n.
Th.
1,
15
(l4)
addita sunt
(13) alisunt om. Th.
sub
.
edd. cum. Th., professionis libri mei
Th. 7,
1,
16
(17)
Th.
7,
18
1,
(18)
(16)
de TA.,
om. libri
(20) idem Th. : fuitne ne
(19) railitem Th.
de ipsis quidempseudocomitatcnsibus (Cuiacfu.s)? (21) de
Th., de castris libri
(22) castricianis 77i., castrianis /,
iusserit om. Th.
castrensianis
[tS) nisi hoc
(24) ab eo scripsi, se ab eo 0, a se
KOP
DE CASTRENSI PECULIO
tissimos
pio
tempore magistros militum
nec non
viros spectabiles duces, si supplere numeros

pro his qui fatalibus sortibus decrescent necessarium
esse putaverint, vcritate discussa per suggestionem
etiara
suam nostrae mansuetudini declarare, qui et quanti

et in quo numero vel limite debeant subrogari, ut
ita demum, prout nostrae sederit maiestati, divina
subnotatioue subnixi militiam sortiantur officio, quod
tuae sublimitatis actibus obsecundat, centum librarum auri dispendio feriendo, si ex aliqua parte, quae
statuit nostra serenitas, fuerint violata.
[a. 472?]
18 Imp. Anastasius A. lohanni magistro militum
;
praesentaliimi. '1 am collatores et provinciales quam

fortissimos milites prout oportet gubernari minimeque laesionem aliquam seu dispendium perpeti pro*
perantes necessarium esse perspeximus dicatissimos
milites, qui de diversis praesentalibus numeris per
Orientis partes noscuntur consistere, virorum spec-
tabilium ducum iussionibus oboedire, ut, quidquid

emerserit, quod pro communi securitate curandum
est, hoc protinus utpote militari praesidio in proximis locis constituto competens possit mereri^ remedium: ita videlicet, ut etiam agentibus causas tam
crimiualiter quam civiliter praefati milites iam non
apud magniiicam magisteriam per Orientem potestatem vel ex sententiis seu praeceptionibus eius, sed
per interlocutiones seu dispositiones tam excelsae
tuae sedis, sub cuius iurisdictione consistunt, quam
1
Eo scilicet obeorundem ducum respondeant.
servando, ut ad responsum, qui^ de ofiicio tuae
sublimitatis huc usque ad praedictam magisteriam
per Orientem potestatem moris erat destinari, viris
spectabilibus ducibus inhaesurus mittatur tam per
se quam per adiutores suos eosdem iudices observare et iussiones eorum implere curaturus: licentia
ei non deneganda, etiam ad responsum, qui de officio alterius viri excelsi magistri militum praesentalis
pro hac nostra dispositione destinatur, in locis, in
quibus apparitionis tuae sublimitatis ad responsum
non
contigerit
reperiri,
suam
sollicitudinem
pro
Cuius
\a emergentibus maxime causis peragere.

etiam illi qui de altero officio mittendus est praebenuis facultatem, ut non tantum per adiutores suos,
id est ad responsum, sed etiam invicem se adiuvando
nec publicis nec privatis causis vel exsecutionibus
\h
abesse videantur. Ad singulos etenim duces ad
responsum de apparitionibus vestris non prospeximus oportere destinari, ne per multitudinem eorum
qualibet machinatione damna contra milites nostros
2
augeri contingat. Ut autem omnifariam tam publicae commoditati quam fortissimis prospiciatur militibus, sportularum nihilo minus exactionem merito
ad
et iubemus nec
censuimus moderandam.
ipsis^
responsum nec adiutoribus eorum pro criminalibus
seu civilibus causis, etsi ex publicis causis descendere vel ad publicam causam pertinere dicantur, licere aliquid plus quam unum solidum a singulis vel
nolentibus vel spontanea voluntate offerentibus suscipere militibus, ita ut, si universitas numeri seu
principiorum monenda
sit,
duplicata quantitate tan-
turamodo sportulas accipiant: in his etenim causis

nec plures quam duos primates, quorum nomina semel ac primum gestis intervenientibus fuerint publicata, patimur conveniri, syndico videhcet,^ prout
consuetudo deposcit legibusque cautum est, ordinando.
2a Hoc quoque adiecto, ut pro omuibus quibuslibet
unum
expensis ingressus in iudicio duciano faciendi
tantum solidum nihilque amplius milites vel syndici
huiusmodi solalitigantes dependere compellantur, ut
cium ad coramodum ad responsum et eius adiutorum*
et exceptorum proficiat: nihil sibi usurjjare vel suo
nomine poscere vel viris devotis principibus, qui
ducianum observant iudicium, vel duciana apparitione de praefatis litibus concedendis: ita videlicet,
ut super litis expensis in personis etiam eorum, qui-
(l)
prospeximus
Cuiaciusy
quod
libri
libri
XII
471
0, adhiberi
(2)
sic
(4)
adiutorium
libri
qui
accu-
(3)
(5)
3636
milites pulsare maluerint, eadem forma serErit autem arbitrii atque aestimationis
vetur,
cumque
3
virorum spectabilium ducum pro quahtate negotiorum

vel quantitate, quae devotissimis militibus ab adversariis eorum ingeritur, vel suam audientiam interponere litigiis vel eorum discussionem dicatissimis
principiis seu arbitris in locis degentibus coramittere.
4 Quibus viris spectabilibus ducibus et eos obser-
vantibus ad responsum seu adiutoribus eorum^ curae

sit, si quando ad eosdem duces milites fuerint arcessiti vel de locis in quibus constituti sunt movere
praecepti, ne quolibet modo curiales seu collatores
quibusdam adficiantur dispendiis, ita scilicet, ut pro
militibus inspiciendis , quandocumque voluerint viri
spectabiles duces etiam praesentales devotissimos
milites adhibere, non iramodicam raultitudinera eorum
Sin vero
5
tempore pacis convocare procurent.
etiam necessitate poscente milites ad alia perveniant
loca, laesionibus contra curiales seu collatores nihilo
Et si tam
ha minus modis omnibus abstineant.
eundo quam redeundo triginta tantum dies oportet
eos proficisci, ipsi suas expensas sibi praebendas

collatoribus seu curialibus rainirae praegravandis suscipere non cessent: sin autera ulteriore terapore in
aliis locis necesse sit eos comraorari, expensas eis
ulterioris ut dictura est teraporis, ad quae pervene6 rint loca, rainistrari.
Quoniam vero comperimus
quosdam teraerario atque iniquo proposito anteriore
tempore certos e memoratis militibus tam in iudicio

sublimitatis tuae quara apud excelsam magisteriam
per Orientem potestatem in accusationera deduxisse
et eos eodem terapore ad diversa quoque protraxisse
iudicia diversasque super isdem personis isderaque
causis et negotiis prolatas fuisse sententias, ne postea
nihilo
rainus
tantae contra milites nostros insidiae
tantaque confusio querellis, quas eis ingeri contingit,

generetur, neraini licere apud sedera magnitudinis
tuae accusatione^ contra militem seu milites praesentales deposita conventioneque oblata eundem vel
milites criminaliter seu civiliter per iussionem
eosdem
virorum spectabilium ducum inquietare, antequam

negotium ex priore actione prioreque conientione
6 finem legitiraum sortiatur. Idemque versa vice
observari, ut, si quidam railes seu milites praesentales iussione viri spectabilis ducis incusati ac moniti
fuerint, licentia denegetur agenti postulationem seu
accusationem in iudicio tuae sublimitatis contra eundera militera vel eosdera railites deponere. Nec
criminaliter quam civiliter
obnoxios esse firmaverit, facultatem eidem agenti
superesse separatis intentionibus suis pro criminalibus
6^
si
eundem vel eosdem tam
celsitudinis, pro civilibus autem

ducis^ seu versa vice occupare, Si
quidem iudicium tuae

7
viri spectabilis
quis vero ad huiusmodi tam audacissimum tamque

aequitati contrarium conaraen prosiluerit, eum pro
pecuniariis quidem negotiis iactura htis et damnorum
quae vitio eius contigerunt solutione percelli, pro
criminalibus autem quasi calumniatorem convictum

8 legum aculeos sentire.
Dispositiones autem ante
latas non ad imrainuendam potestatem magisteriae
loper Orientem administrationis, sed pro tuitione
corum ac securitate publica noscimur praestitisse,
cum non dubium
sit ipsos etiam duces, quibus

praesentales milites parere praecepti sunt,
eadem excelsa potestate esse constitutos. D. k.
ConstantinopoU Anastasio A. et Rufo conss. [a.
tissirai
XXXVI
for-
sub
lan.
492]
(XXXVII).'
DE CASTRENSI PECULIO MILITUM ET PRAEFECTIANORUM.

Si in potestate
Imy. Alexander A. Prisciano.
tua filius tuus fuit ec terapore, quo quaedam nomine
Feculio
eius emisti, ea tua esse non dubitatur.
1
1
sationem
(7)
57,
VKO
2,
ducis
(6)
23 sq.
C/.
F, ducis sublimitatem
Dig. 49, 17
KO
in
autem castrensi cedunt res mobiles, quae eunti
vel
militiam a patre vel a matre aliisve propinquis
ocamicis donatae* sunt, item quae in castris per
In quibus sunt
casionem militiae quaeruntur.
2
etiam hereditates eorum, qui non alias noti esse poimtuerunt nisi per militiae occasionem, etiamsi res
Matris autem hereditas,
3 mobiles in his erunt.
ad peculium castrense
quamvis in militia (lelata sit,
4 non pertinet. In castrensi vero peculio praedium
donatum non esse constat, quamvis empta ex cas-
peculio praedia eius
trensi
efficiantur.
condicionis
PP. id. Nov. Maximo ii et Aeliano conss. [a. 223]

Filius familias alienationem
2 Idem A. Felici.
nullius
trensi
sine voluntate patris habet, nisi si cashabeat. PP. viii k. lul. luliano
rei
peculium
et Crispino conss.
224]
[^-
3 Idem A. Feliciano militi. Errat, qui tibi perpaternae potestatis iure sacraquod nexu
^
manent enim nihilo minus milites
menti solutus es.
in potestate parentium, sed peculium castrense proprium habent nec in eo ius uUum patris est. PP. iii
suasit,
Oct. luliano et Crispino conss.
id.
4 Imp. Gordianus A. Gallo

te a fratre tuo
224]
[a.
Cum
militi.
eodemque commilitone
in
adlegas
isdem castris
institutum heredem, successionem eius potius ex^ caspeculio tuo quam patri cuius in potestate es
l
per te quaesitam videri rationis est. Etenim peregrinationis* labor sociatus commilitii eius et obeundorum munerum consortium adfectioni fraternae nonnihilum addidisse, quin immo vice mutua cariores
invicem sibi reddidisse credendum est.
5 Impp. Diocletiatius et Maximianus AA. et CC.
Pkilosirato.
Intellegis filio qui militavit defuncto
peculium eius penes patrem remansisse, non heredi-
trensi
tatem patri quaesitam.

6 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Zoilo
pp, lus castrensis peculii tam scriniarios quam exceptores ceterosque, qui in officio tui culrainis merendi licentiam habere noscuntur, ac si in legione
prima adiutrice nostra militent, iuviolatum habere
praecipimus.
[a.
444?]
XXXVII (xxxvni).
DE EROGATIONE MILITARIS ANNONAE.
1 "^lmp. Constantius A. et lulianus C. Helpidio pp.
Repetita consuetudo monstravit expeditionis tempore
buccellatum ac panem, vinum quoque atque acetum,
sed et lardum, carnem vervecinam etiam milites nostros ita solere
biduo buccellatum. tertio
perciiêre:
panem: uno die vinum, alio die acetum: uno die

B. xvi k. lun.
lardum, biduo carnem vervecinam.
die
Hierapoli Constantio x et Iidiano C. iii conss. [a. 360]

2 Umpp. Valentinianus et Valens AA.^ Secundo
E^" vicesimo, non amplius, lapide milites sibi

lubemus paleas convectare. D. v k. Oct. Edessa^^
pp.
loviano et Vari'oniano conss.

[a. 363. 364]
3 ^^ldem AA. ad Victorem magistrum militum.
Cenaticorum nomine milites et eorum superstantes **
nihil penitus a provincialibus accipere audeant. sciant
enim
in
quod oportet eos commoda sua, quae
milites,
annonarum perceptione
(l)
donata
lihri
F,
inÔ
(4)
DE EROGATIONE
472
XTI 3637
adipiscuntur,
accipientes
KO
(2) es c?e., est F, esses

(3) ex
per peregrinationes Mommsen (5) iunge
12, 52, 3
(6) constitutio graeca ad Jinem tituli adscripsit Hal., auctore^ ut recte opinatur Herrmanniis, Accursio, gui cum non intellegeret c. 6 ad praefectianos
pertinere, Graeca quae de his agerent desiderari suspicatus est
Tk. 7, 4, 6
7%. 7, 4, 9
(7)
(8)
(9) imp. loTianus A. Th. recte, cf. not. 11
(lo) e Th.,
et I, & 0, om.
.
(ii) accepta
{., ut data sit
a. 363
Th. 7,4,12
(12)
(13) superstantes Mommen, super his stantes Ubri
(14) Iut\. Gothofredus
(15) et
Grat. A. om. Th.
(iG) in veteranis KOP, in veter#nis
/*, invito oncEis Th.,
êrojQivols
apud Cul, qui pro-
extrinseeus detrimentis proTinciales non adficere. D.

VI k. lan.^* Bonamansione divo loviano et Varroniano conss.
[a. 364]
4 Idem AA. et Gratianus A. " ad Auxonium pp.
Sicut fieri per omnes limites salubri prospectione
praecipimus, species annonarias vicinioribus iimitibua
sed
a provincialibus ordinabis ad castra conferri.
in veteranis *" castris constituti milites duas alimo-
niarum partes ibidem '^ de conditis sumant nec amplius quam tertiam partem ipsi vehere cogantur. D.
V non. Mai. Marcianopoli Vatentiniano np. et Victore conss.
[a.
369]
5 ^^ldem AAA. ad Probum pp. Actuarii nisi expleto triginta dierum spatio pittacia authentica confestim tradiderint, species, quas ex fiscalibus couditis
dissimulaverint excludere vel numero cuius ratiocinia
pertractant supersederint erogare, de propriis facultatibus vel militibus ipsis vel fiscalibus horreis adigantur'^ inferre. D. vi id. April.^^ Sirmio Valentiniano et Valente AA. conss.
[a. 370 aut 373]
6 ^^lmppp. Valens Gratianus
et
Valentitiianus'^*
AAA. ad Modestum pp.
Fortissimi ac devotissimi
capita^* singulis diebus aut
milites*^ annonas et
certe competenti tempore, id est priusquam annus
elabatur, de horreis consequantur: aut si perceptionem suam ac si debitam studio voluerint protelare,
quod competenti tempore minime perceperint,

nostri commodis vindicetur.
D. prid. non.
April. Antiochiae Gratiano A. iiii et Merohaude
id,
fisci
VG.
conss.
[a.
377]
7 ^^lmppp. Valentiniatius Theodosius et Arcadius

AAA. Rufi.no pp. NuUi militarium pro his annonis,
quae in provinciis delegantur, repudiata ad tempus
specierum copia et iuopiae occasione captata pretia
liceat postulare: ita ut, si quis propter anni abundantiam suscipere oblata neglexerit ac postea impositis pro necessitate rerum pretiis repudiata taxaverit,
neque id quod contra hanc legem expetit sinatur
exigere, neque id quod accipere dissimulaverit consequatur. D. iii k. Aug. Constantinopoli Theodosio
A. III et Abwidantio vc. conss.
[a. 393]
8 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Hilario pp.
Provincialium commodis nos convenit subvenire. ad
omnium itaque^"' uumerorum sive vexiilationum aut
etiam scholarum tribunos veP^ viros illustres comites sublimitas tua faciat pervenire, ut meminerint
fenum militibus iustis '^^ capitibus praestandum iuxta
legemô divi Valentiuiani^' nec tamen ad oppidum
deferendum. D. xvi k. lul. Arcadio Iiii et Hono-
AA. conss.
[a. 396]
Excellentia tua erogationis per
9 ^^ldem AA.
rio III
modum
quantitate brevium conquo^^ die numeris datum sit,

diligentius exploretur ac, si quid amplius actuarios
vel optiones accepisse constiterit, quam brevium datorum scriniis nostris veritas continet, memorati in
susceptores factae
ferri perticiat,
ita ut,
duplum reddere compellantur: susceptoribus easumma

imputanda, quam semel flagitantibus eisdem erogasse
1
monstraverint. Nam ad illustres quoque magistros
utriusque militiae sacri apices cucurrerunt, quibus
provida sanctione decrevimus, ut breves ante indictionis principium summa fide ac veritate confecti ad
nostra scriuia dirigantur, secundum quos a susceptoD. viii k. April. Conribus erogatio celebretur.
(t7) sic edd., itidem K, si quidem
ponit in Vitoneris
(19) sic Th.,
0, ibi idem Th.
(18) == Th. 7, 4, 16
addicantur Hbri
(20) aut directa vi id. April. (ut Th.
8, 5, 28, a Probo scilicet ad provinciarum rectores) aut
d. VI id. April. [accepta
Th. 7, 4, 17
scr.
.]
(21)
(22) idem Th.
(23) familiae quoque, sed et ceteri quibuscumque praediti dignitatibus ins. Th.
(24) capitum
Th.
Th. 7, 4, 20: fortasse iungenda est Th.
(25)
Th. 7, 4, 23
5, 13, 33
(26)
(27) utique Th.
(28) vel] per Th.
(29) isdem Th.
(30) non extnt
(31) de
Th. 7,4,24
quinta decima indictione ins. Th.
(32)
(33) ex quo Th.
.
MUaTARlS AilNUNAE
staniinopoli
Honorio
A.
iiii
et
Eutychiano
conss.
[a.
10 ^ldem AA. Eutychiano
j^p.
vc.
398]
lubemus per om-
cunctis numens ac militibus a Novembri mense de novello vino annonam dari, quoniam
veteris dispendiosa videtur erogatio.
D. x k. lun.
Constantinopoli Honorio A. iiii et Eutychiano vc.
conss.
[a. 398]
nes provincias
11 ^ldem AA. provincialihus provinciae proconOpinatoribus id est exactoribus militaris

annonae^, nullum sit cum provinciali commercium,
vel officio provinciali omnis summa
ita ut a iudicibus
debiti postuletur intra anni spatium conferenda. D.
Mediolani Vincentio et Fravito
prid. K. Apnl.
sularis.
"
conss.
[a.
12 ^ldem AA.
401]
Theodosius A. Anthemio p]^.

Septem dierum, per quas tribuni emolumenti gratia
sollemniter stillaturae nomine consequuntur resistenet
tes' species, non aliter adaerentur, nisi ut in foro

rerum venalium distrahuntur. D. v id. April. ConstantinopoU Arcadio A. vi et Proho vc. conss. [a. 406]
13 "îdem AA.^ Anthemio pp. Lege repetita censemus, ut, si quis militum mterclusam specierum
exactionem refricare temptaverit vel adaerationes statutas ausus fuerit immutare, tam vir spectabilis dux
centum librarum auri quam etiam eius officium pari
condemnationis summa quatiatur, adiecta sacrilegii
poena, quae divalium scitorum violatores palam inD. x k. April. Constantinopoli Honorio
sequitur.
VIII et Theodosio iii AA. conss.
[a. 409]
14 ^ldemAA.^'^ Constantio magistro
militum. His
quibus laborum intuitu regendos numeros dederimus, de aerariis annonis singulos solidos
per opinatores, caballationis quoque rationem pro
administrato tempore debitam, quando militibus erogatur, sine mora praeberi oportet vel, si quis eorum
antequam accipiat in fata concesserit, quod ex utraque causa ei debebatur, lieredibus eius restituti.
Conslantio et Constante vv. cc.
j). XIII k. Dec.
scliolaribus,
conss.
[a.
414]
15 ^^ldemAA. Asclepiodoto pp. Annonas omnes,

atque sacri palatii ministeriis
ceterisque cunctarum adminiculis
dignitatum adsolent delegari, quasque ii, qui ad earum
exactionem mittuntur, pro cupiditate et libidine sua
graviter ex provincialium visceribus eruebant, ad
similitudinem militum, quibus aerariae praebentur
annonae, adaerari praecipimus, ut omnibus superius
designatis emolumenta debita in pretiis dispositio
^^
taxatis praecipiat
culminis tui pro publica utilitate
quae universis
et
sacris
officiis
scriniis
D. xvi k. Mart. Constantinopoli AsclepioMariniano conss.

[a. 423]
1 6 Imp. Anastasius A. Longino magistro equitum
ac peditum. Per hanc divinam dispositionem iube-
erogari.
doto et
mus
eos, quibus ex officio tuae sublimitatis militarium
committitur
primis iurare pro iustitiae ratione inEt seiunctam sibi sollicitudinem peracturos.
1
cundum praesentem saluberrimae nostrae dispositionis
observationem solacium, sicut dictum est, publicum
erogator manu sua sine ullo dolo vel fraude singulis
militibus numeret, quatenus unusquisque miles accepto per suam manum solacio ipse cum actuario
meritorum seu cuiuslibet praestationis

erogatio,
in
de negotiatione actuariis permissa secundum ratio1 a

nem agat iustitiae. Hoc videlicet observando,
ut pro singulis solidis actuario, sive statim sive post
unum duosve seu amplius annos restitutum fuerit
debitum, minus quidem uno tremisse, pro temporis
\h scilicet brevitate, pacisci liceat. Amplius autem
quam unum tremissem nullus actuarius pro quoquo
tempore seu annorum spatio pacisci penitus permit-
Th. 7, 4, 26 : iunge Th. 8, 5, 63.

(2)
1
(3) id cst ... annonae om.
11, 1, 29, c/. Th. 11, 5,
a ducibus Jf, eductibus
Th.
(4) a iudicibus Th..,
Th. 7, 4, 28
(6) rcsistentes ante tribuni collocat
(5)
Th. 7, 4, 30
Th.
(8) aa. Tk, {ubt praecedtt
(7)
Th.
i.
(9)
0, a.
impp. honorius et theod.),
(1)
II.
Th.
7, 4, 25
XII 37
473
tatur, nec ulla possit
actuarius machinatione pro

temporis prolixitate unius quantitatem tremissis exlc {l)
Si qua tamen inter actuarium et
cedere.
militem super pactione seu negotiatione tempore erogationis emerserit dubitatio, iubemus eidem militi
dandaa pecunias ab erogatore principiis dari et non "

secundum obtinentem hactenus consuetudinem easdem pecunias vel ab erogatore vel ab actuario retineri, quatenus causa apud devotissima principia prosacrosanctis scripturis inter actuarium et
positis
militem tractetur, ut ex omni parte miles nullum
damnum sub quacumque occasione praeterquam id,
quod eum ex iusta et permissa actuariis negotiatione
2 debere constiterit, patiatur. Super hisvero, quos
datis forte commeatibus abesse contigerit, haec
volumus observari, ut pecuniae quae erogandae sunt
usque ad triginta milites, quos tantummodo datis
commeatibus dimitti sacra constitutio continet, apud
devotissima principia sequestrentur, illorum scilicet
tantummodo militum, quorum
intra triginta
commea-
constitutorum actuarius tempore erogationis pittacia utpote habita super pactione protulerit, quatenus, cum idem redierint milites, causa
apud devotissima principia secundum praefatum
modum tractata utriusque partis indemnitati similiter
consuletur: non danda pro tempore tribuno licentia
triginta viris amplius sub commeatus occasione di3
mittere.
Sin vero saluberrimam constitutionem
offendendo amplius quam triginta viros datis commeatibus tribunus dimittere ausus fuerit, pecunias
quidem, quae post praefatorum triginta virorum nutales
viros
merum per commeatus
dimissis militibus erogandae

fuerant, publicae rationi erogator non dubitet repor4 tandas.
Sciat vero tribunus praeter iam constitutas super huiusmodi facinore interminationes sese
de** propriis facultatibus singulis militibus, quibus
ultra numerum triginta virorum sub nomine com-
meatuum
eos dimittendo causam'^ non consequendi

publica solacia dederit, quidquid ob iniquam dimis4a sionem amiserint, soluturum. Nec prius idem
tribunus ab eodem discedat numero, nisi omnes
huiusmodi milites, id est quos post permissam triginta virorum quantitatem commeatus nomine dimiserit, indemnes in hac parte atque illaesos reddiderit.
5
Hoc etiam adiciendo, ut sub gestorum testificatione tam decem ex devotissknis principiis, primates
eorum videlicet, quam unusquisque caput scholae
iuratus deponat, sub sua praesentia rem sicut superius dispositum est fuisse subsecutam, et sub obtutibus suis unumquemque militem solacium suum
manu sua ab erogatoris dextera suscepisse et huiusmodi gesta relatione a viro clarissimo tribuno vel
devotissimis principus intra tres menses mittenda, ex
quo profectus fuerit, numerandos ad nostram referat
6 pietatem. Hoc videlicet ante omnia curando, ut
pro tempore erogator, postquam datae fuerint ex
publico pecuniae, intra duos vel tres menses seu
:
quattuor, pro qualitate scilicet spatiorum, commissam

non dubitet faciendam
differendo
vel si ulterius apud se
pecunias publicas
erogationem ausus fuent retinere, sciat se modis
omnibus damnum, quod ex negotiatione miles sustinue7 rit, ex propriis facultatibus miUti soluturum. Scientibus his, qui praefatae dispositionis observantiam
sive in differenda ultra sigillatim definitum temporis
sibi sollicitudinem erogationis
spatium erogatione sive in qualibet alia parte fuerint

egressi, non solum sese militiae cinguli amissionem,
verum etiam facultatum quoque suarum publicationem pro tanto subituros flagitio: et insuper erogationum quoque sollicitudinem ab officio tuae celsitadinis, si imperatoria violata fuerit dispositio,
ad
Th. 7,4,35:
(n)
(10) aaa. 0, cf. not 8
7, 4, 34
(13) non oot.
(12) auctoritate Th.
iunge 11, 75, 4
libriy sttjjpl. Cuiacius ex B' xcd firj xaxa rrjv f^^XQ^
vvv Cvvrj&Biav
(15) causam
(14) de om. lihri
oausa
KOP
60
DE EROGATIONE MILITARIS
474
Xir 37
simulac
alios transferendam , si non idem officium,
huiusmodi fuerit a quolibet facinus perpetratum ad
sciennotitiam nostrae mansuetudinis vel certe ad
tiam illustrissimae magisteriae referre curaverit potale flagitestatis, ut eiusdem apparitionis periculo
^
tium principales minime possit aures latere, quatenus
ex omni parte eoden^ delicto revelato, quicumque
saluberrimas nostrae pietatis ordinationes ausus fuerit
evadere:
violare, interminatas minime gpossit poenas
ita ut in singulis militibus, qui non observato in
eorum persona tenore datae dispositionis laesi fueunum forte
rint, iiceat sacratissimum nostrum, per
vel etiam binos milites pro omnibus verba facturos,
contra
petere comitatum et porrectis precibus quod
nostram dispositionem passi sunt approbare, eoque
facto statutis violator imperatoriae dispositionis supIUud praeterea modis omnibus
8
pliciis percellatur.
observari decernimus, ut erogator omnes pecunias,
eorum
quae mortuis militibus usque ad diem mortis
debitae fuerant, secundum datam iam divalem dispositionem uxoribus vel liberis eorum non dubitet mi,^
sustinuerit, e! de^ proprio resarcire, quam triginta

auri multam propter suam desidiam, immo
3
magis coniventiam dependere cogendo. Rectoribus nihilo minus provinciarum et apparitionibus eorum,
si statuta nostra violaverint seu violari concesserint,
Ubrarum
eiusdem condemnationis solutione percellendis.

18 (0 avrds âadevs*]
^'H Siara^ts xbXsvsi nQorsQov inl x^^^^ TtaâxQarsla&ai tt eis arQariioras BaTtavcofieva xai
rrjvcxavra ras XoiTias dtrias rov Srjfioffiov tcqo^
ovSe yuQ x^V ftovas ras ixnOfiTTas xarsTt^Tjvai.
Si ri arQancorixa Saeiysadâiy Qqd^vfteTadâi
navrjfiara. rovs Se aQ/ovras xal ras noXeis xal
navra rov irsQov
arares
coatv ev rais oixeiats ayyaQeiats, aXX^^

eis fio^&etav rjcpoQia&rjaav nQoaconois rtaiv t,
rj
xara acpeatv aneXvd^rjaav, firj Xafiâvetv ras av-
Cum saepe contingit

17 Idem A. Arcadio pp.
propter quasdam maximas et inexcusabUes rationes
quibusdam ad custodiam vel aliam huiusmodi causam
milites deputari vel etiam deputatos esse, et non convenit hoc modo publicum aliûod damnum seu dispendium sustinere, iubemus, si qui fortissimi milites ex
curiisvel
quibusdam corporibus
vel
1
sunt vel fuerint, modis omnibus

agnoscere: hoc tantumraodo de publico pro isdem
annonis et capitu praebendo et imputando, quod in
locis, ex quibus praefati milites perveniunt seu pervenerunt, imputabatur, vei si antelatam praestationem
supradictae personae recusaverint, eosdem milites de
suis locis non recedere, vel eos qui recesserint ad
1
ea sine quadam mora redire.
Hoc omnifariam
custodiendo, ut nemo devotissimorum militum cuicumque personae seu corpori sine speciali nostrae
\a
eâQyvQiaai fiovXrj&eirj ras naQexofievae

avvbvas, Xrjxpsrat rc, ^^^^âra xara rrjv
TQansâv. ^si Ss rb elSos Xafiâvst, Xrjxpsrai ro
iv rfj x^Q^ x^QVy^'^/^^'^^'^ xara Soxtfiaaiav rov
d^sotptXeararov rdJv rbncov imaxonov xai roiv
avrco
16
deputandis aliquid statutura fuerit, gestis insinuare

quibus dati sunt, prout nobis placuit,
agnoscere oportet, itidera publicare minime curaverit,
tam dispendium, quodcumque publicum hac ex causa
et, quid eos,
(1)
referre
ferre
P,
KOI'^
(2)
c.
19
Paratitla
(5)
ad
=B
Const.
57,
l,
4,
18
(7)
libri
possint
de 0, vel eidem
stasii esse colligitur ex l, 4, 18,
ei
(4)
(3)
18. 19
c.
ei
Ana-
quae gemina videtur
= Bd-eaniôfiev
57,
(G)
4,
19
tradunt
(8)
eX
XXXVII 18 Idern A. Constitutio iuhet in locis

inprimis ea retineri quae militihus eroganda sunt,
et tunc demum reliqfuas fisci causas procedere. neque
enim solas transmissiones urguere oportet, militares
vero erogationes neglegere.
magistratus auiem et
civitates omnesque alias puhlicas personas, si
quid
eorum quae constituta sunt violatum fuerit, et pecunias ae suo militihus et multam C auri lihrarum
dependere iuhemus.
19 Idem A.
Constitutio praecipit, ut si milites

propriis ministeriis non incumhunt , sed vel auxilii
gratia personis quibusdam deputati fuerint vel commeatu dimissi, annonas eorum actuarius non in
speciehus accipiat, ne pereant, sed in auro aesti-
matis speciehus ad mensae rationem,
iureiurando
praestito et ci trihunis et a vicariis et a domesHcis

et ah actuariis el ah
optionihus, qui nihilo minus
post iusiurandum raliones reddunt et, si qua in re
naQix rs rmv rQiôvvcov xai rcov îxaQicov xai

raiv Sofiearixcov jxai vnofivrjuaroipvXaxcov xai
onticovcov, ovSsv rjrrov xai fjLsra rov oqxov Xoyod^srovfiEvcov xai, eXrs^ av evQs&eirjaav tpsvaafieEi Se xai arQavot, iv StnXco xaraâXXovrcov.
rtcortjS
serenitatis iussione scriptis proferenda deputetur.

2
Officio tuae celsitudinis, si hanc nostrae mansuetudinis formam, quotiens super militibus quibusdam
de edd., vel
firj
vbvas avrcov rov vnof4.vr]fiaro(pvXaxa iv siSsi Sia

t6 firj cpdêiQea&at, aXX^ iv XQ^^^V Starificofievov
roT eiSovs xaro rrjv rQansâv, oqxov naQsxofisvov
sacrosanctis ecclesiis vel aliis personis pro custodia,

ut dictum est, vel tali alia causa a nostro numine
deputati sunt vel fuerint, ne per eorum translationes
circa annonarum vel capitum eis praebendorum erogationem publicis rationibus quaedam laesio ingeratur, eadem de proprio personam seu personas, cui
et quibus deputati
naQaâ&y
nistrandas.
quocumque numero
Srjfioaievovra, eX rc
dêania&ivrwv, xal ra x^r]fiara naQsxeiv

oXxo&ev roTs arQaricorais xai nQoartfiov ixarov
5051
[a. 491
XtrQUfv xQvîo^ d^saniôfiev.
1 9 (0 avrbs âaiXsvs]
0sanit,Ofiev ^
' if
'iva
iav
xeXevsi
,
Siaraîs^
arQartmrai vtpera)v
rt
XafinQorarov ixSixov
rrjs
nbXecos.
Ei Se xat 6
vTtOfivrjfiaroyvXa^ ayoQaarj naQo. arQartcorov rae

avvbvas avrov xai avrbs **^ Xafiâvet avras naQo.
rov awreXearov ebs ixxcoQrj&eiaas avra, ndXiv
xara rrjv rQaneâv Xafi^dvetv avrbv, ei firj naQO.
ro elSos ôvXerai b avvreXearrjs nQoao.yayeiv,
Ei Ss xai ol avvreXearai ôvXrj&eirjaav ixovaicos
ncoXrjaai rtva rols arQartcbrais, ov xcoXvOfisv
rovro yivsadâty ei xai fisXXovatv kx rovrov xsqSaivetv, rjrrova noabrrjra eiScov naQt'xovres avrdis naQo, rrjv Srjfioaiav rQdneâv.
firj i^darco
Ss roXs noXiraiS ^^ ix rovrov ^Xdnretv rbv avvreXearrjv, iva, idv avroi xaxcbs avficpcovrjacoatv,
*^
dvayxdtyCoai rbv avvrsXsarrjv xa&cbs avvscpcovrjae
rd
Se
ori
Sidra^ts,
rj
sXSrj.
naQaaxsiv
EvQovaa
xai rtvss rcbv %aTo?;^^^ft>' rcbv ysvvatordrcov
aQi&ficbv rjrot fotSsQarcov awcovovvrat iavroTs
Heimbach
(9)
Jin.
1,4,
18
(lO)
avrbs
Cuiacius 1584, avrbv Cuiacius 1562, unde Herrmannus

conicit hoc loco avrbv Xafi^dvetv scr. et infra Xapi^dvsiv avrbv del. (u) arQancbraiS requiritur (12) xa&^
dV
awscpcovrj&rj scr.
mendacii convicti fuerint, duplum solvunt. Quod

miles competentes sihi annonas adaerare vult,
pecunias ad rationem mensae accipiet. si vero species mavult, eas quas regio pant accipiet arhitratu
deo amantissimi episcopi et ctarissimi defensoris civi\a tatis. Si vero actuarius a milite annonas eius
emerit easque a collatore ut cessas sihi exposcit,
rursus ad rationem mensae eas accipit, nisi collator
1
si
\h in speciehus eas inferre vult.

Si vero collatores ultro cum militihus mercari volunt, hoc fieri
non vetamus, licet ex eo lucrum facturi sint, quod

minorem specierum quantitatem eis secnndum mensae rationem inferunt. nec liceat civihus (militihus?)
collatorem exinde damno adficere, quod, cum ipsi
male pacti sunt, collatorem contra ea quae pacti
2
sunt species infenê coaant. Cum autem constitutio invenerit quosdam cnartularios fortissimorum
numerorum vef foederatorum frummtum
sihi coe-
DE EXCOCTIONE
475
SlScoaiv avrois nara

rqanet,av ra rov oirov rifjLrifiara, avroi Ss
(os
TTQOTjyoQaHorES eiSt] xeoSaivovai, xelevei rj Sidraîs firjSeva avvreXearrjv axovra aTiairela&ac
Ei Se e.xovaios nconaQexeiv avroXs avvcovrjv.
krjaai t,r)rr]ari riS avroTs, fir] vTteQâiveiv avrovS
3740
XII
airov, iva xo fiev Srjfioaiov
XXXVIIII (XXXX).
rrjv
la
ra
2b
2c
rifir]fiara rijs rQa7tat,r]s eis rr]v Ttoaorrjra rr]v
fidXXovaav loyco avvova>v roXs arQaricorais XOQT]yela&ai. Ei yaQ e^codêv ereQav noaorrira ôvrore icexcoXvrai TCQayfiarevaaadâi^
Xrj&rj dyoQaaai,
OJS xai Ttas arQarianrjs.
Tavra Se Tcdvra Seixwai
fieXXovaa yiveadâi, dvaipT]Xd^T]ais, dvayxdt,ovaa
Ttdvra dv&QOJTtov rov dreSrjTtore yjevaduevov acpereQiadfievov SiTtXaaiov xara&elvac, iva ro fiev ditXovv
ro Se kreQOv dnXovv ro Sr]Xd/Srj 6 exScxrj&eis
Uavres Se ol arQaridirai ol TtQoanaQafidaiov.
fievovres TtQoaconois riaiv ev eâQyvQtafico Xafiâvercoaav rds iSias dvvdvas xard rbv iâQyvQiafidv
rr]S rQa7fe^r]S , ofioicos Se xai rovs xewaXcriovas'
xai fii] ^r]reircoaav rd eiSrj, ei fir] excov d avvreIhv 7taQa^r]vai ri Ttors
Xearrjs ravra xarafidXoc.
rcov TtQoecQrjfievcov roXfidvros fieycarov xivSvvov
vtpoQcofihvov , eire rQcôvvos eXre ^cxaQcos iarcv
,
eire Sofitarcxos eirev7tOfivr]fiaro(pvXa^ eire OTZricov

eire TtQoiros aQc&fiov eXre raêc6rr]S rov arQarrjXdrov, edv avfi^f, ri Ttore TtaQa ro dXrj&is yvco-
xai
,
fcrj
7taQaxQr]fia
qcad^rjvac rj eTtcxecQca&^vac
'
Ttdvra
t] ydjQ dva\pr]Xd(pr]acs
orjXco&fi xai dvaaraXf]
xd TtaQa rr]v Scdra^cv ycvofteva aTteXeyêc.
XXXVIII (XXXVIIII).
DE EXCOCTIONE ET TRANSLATIONE MILITARIUM ANNONARUM.
Arcadius et Honorius AA. Siilichoni
1 ^lrnpp.
comiti et magistro utriusque militiae. Opinatores,
quibus species in diversis provinciis delegantur ^,
contra omuem consuetudinem nullis consistentibus
Illustris
excoctionem panis efflagitant.
igitur auctoritas tua novam usurpationem congrua
1
familiis
auctoritate repellat^ ut, cum opinatores iu provinB. id.

ciis delegantur, vetus consuetudo servetur.
[a. 399]
Sept. Mediolani Theodoro vc. cons.
2 ^ldem AA. et Theodosius A. Hadriano pp. In
excoctione buccellati, quod devotissirais militibus convenit praeparari, in translatione etiam annonae nullius excipiatur persona, videlicet ut ne nostra quidem
domus ab his habeatur immunis. Et si quisquam,

quod non opinamur, implere quae sunt praecepta
l
neglexerit,
in procuratorem
eius
severissime vindi-
ut, si huiusmodi contumaciae dominum

conscium esse constiterit, quadruplum id, quod pro
eius capitatione poscitur, posthabita dilatione solvaB. riiii k. April. Romae Honorio A. vi et
tur.
cetur,
ita
Aristaeneto conss.
== Th. 7, 5, l
deposcant ins. Th.
TA. 7, 6, 2
(5)
== Th. 7, 6, 4:
(8)
(l)
[a.
404]
ut pretium maiore taiatione

Th. 7, 5, 2
(4)
Th. 7, 6, 3
(7) annua
(6)
iunge Th. 6, 30, 14, c/. eiiam Th.
(2)
(3)
percellat Th.
mere, ut fiscus ipsis secundum mensae rationem

vero ex speciebus iam
frumenti pretia solvat, ipsi
vetat constitutio collacomparatxs lucrum faciant,
1a torem irivitum ad coemptionem adigere. Quod
si quis ultro eis vendere velit, non excedant pretia
mensae in ea quantitate quae postea annonarum
2b nomine militibus praestanda est. Nam si extrinsecus aliam quantitatem emere velit, negotiari
2c prohibetur quemadmodum omnes milites. Quae
omma ostendit futura retractatio, qua unusquisque
qui quandocumque mentitus usurpaverit, duplum
reddere cogitur, ut simplum vindex accipiat, alteium
Omnes autem milites qui
3
tantum fisco cedat.
DE MILITARI VESTE.
^lmpp. Valentinianus et Valens AA. Auxonio
Omnem canonem vestium ex lcalendis Septembribus ad lialendas Apriles nostris largitionibus tradi
praecipimus: proposita poena rectori provinciae vel
eius officio condemnationis, quae tuae iustitiae videbitur.
D. XIIII k. Dec. Marcianopoli Valentiniano
et Valente conss.
[a. 3681
Modesto pp. Provinciae Thraciarum per viginti iuga
seu capita conferant vestem: Scythia et Mysia in
triginta iugis seu capitibus interim annua solutione
dependant: per Aegyptum et Orientis partes in triginta terrenis iugis, per Asianam vero et Ponticam
dioecesim ad eundem numerum in capitibus seu iugis
annuae^ vestis collatio dependatur, ita ut perOrientem provinciae in titulo auri comparaticii, quod per
iugationem redditur, compensationis gratia perfruantur, exceptis Osrhoena et Isauria: nam easdem conD. r
stat aurum comparaticium minime redhibere.
id. Aug. Hierapoli Gratiano A. iiii et Merobaud^
1
pp.
vc. conss.
377]
[a.
3 ^lmpp. Arcadius
Honorius AA. Martiniano
et
Fortissimis militibus
comiti sacrarum largitionum.
nostris per Illyricum non binos tremisses pro singulis chlamydibus, sed singulos solidos dari praecipimus^. D.xvi^^ k. Febr. Constantinopoli Arcadio
iiii et Honorio iii AA. conss.
[a. 396]
4 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Asclepioa
Militaris
adaeratio
vestis
collatoribus
doto pp.
exigatur, sacratissimis videlicet largitionibus inferenda,
ut quinque eius partes fortissimis militibus erogentur in pretio, sexta vero portio a gynaeciariis
clementiae nostrae absque ulla vel ipsorum vel publica incommoditate pro eadem contextione suscepta
iunioribus gregariisque militibus in ipsa, quam maxime
eos desiderare constitit, specie praebeatur. D. vii
ita
Mart. Constantinopoli Asclepiodoto et Mariniano
id.
conss.
4231
[a.
XXXX
(XXXXI).^^^
DE METATIS ET EPIDEMETICIS.
1
^^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius
AAA. Theodoto magistro
Si quis
officiorum,
sorum nostrorum manum'-*, qua deputatas
men-
singulis
domus enotant et postibus hospitaturi

adscribunt, delere non dubitaverit, ad instar
D. vi k.
falsi reus ex hac auctoritate teneatur.
Nov. Constantinopoli Theodosio A. iii et Abundantio vc. conss.
[a. 393]
2 ^^lmpp. Arcadius et Honoiiiis AA. Hosio maIn qualibet vel nos ipsi urbe
gistro officiorum.
fuerimus vel ii qui nobis militant commorentur, omni
tam mensorum quam etiam hospitum iniquitate subquibusque
nomen
26, 6.
6, 30, 14
6, 30, 13
7, 8, 4
(14)
6,
7,
8,
(11)
= Th.
manum
(9)
praecipias
7, 6, 5
dett^
(12)
Th.
(lO)
B 57, 6
(13)
manu OTh.
(15)
xv
Th.
= Th.
= Th.
armonas suas adaerasecundum mensae adaerationem accipiant simililerque capitum: neque species petant nisi sponte
certis pei'sonis deputati sunt,
tas
collator eas inferat. Qui supra dictorum aliquid

praetermittere ausus fuerit, summum periculum subioit, sive tribunus sit sive vicarius sive domesticus
sive actuarius sive optio sive princeps numeri sive

officialis magistri militum, quando contigerit, ut
aliquid contra veritatem [jfactum] innotescat vel atiemptetur, neque id confestim manifestetur et dc-
nuntietur: nam reiractatio omnia

constitutionem facta erunt etmcet.
quae
60'
adversus
mota duas dominus propriae domus,
tertia hospiti
deputata, eatenus intrepidus ac securus possideat

tres domus divisae partes primam
portiones, ut in
secundam hospes
eligendi dominus habeat facultatem,
quam voluerit exsequatur, tertia domino relinquenda.
aut
plenum enim aequitate atque iustitia est, ut, qui
successione fruitur aut empto vel extructione gaudet,
^
teneat et reelectam praecipue iudicio suam rem
lictam.
1
Ergasteria vero, quae mercimoniis depuiniuriam nonvocentantur, ad praedictam^ divisionis
sed quieta sint et libera et ab omni hospitum
tur,
iniuria defensata solis dominis conductoribusque desane si stabulum, ut adsolet, militari viro
serviant.
in tertia domus parte defuerit, ex ergasteriis, nisi
id dominus qualibet occasione providerit, pro animalium numero vel domus qualitate deputabitur.
2 IUustribus sane viris non tertiam partem domus,

sed mediam hospitalitatis gratia deputari decernimus :
ea dumtaxat condicione servata, ut alter ex his quilibet, quive maluerit, divisionem arbitraria aequitate
Et fireligendi habeat optionem.

missimum perpetuo quod iussimus perseveret, ita ut
triginta libras auri qui illustri sunt praediti dignitate
fisco nostro se illaturos esse cognoscant, ceteri vero
3
faciat,
militia
alter
sciant se esse privandos,
si
generale prae-
ceptum amplius usurpando quam iussimus reprehenD. viii id. Febr. Consibili temeritate violaverint.
stantinopod Honorio iiii etEutychiano conss. [a. 398]
3 ^ldem AA. Vincentio pjy. Cunctos iudices scire
volumus a praetoriis ordinariorum iudicum his prae1). xvi k. Fehr. Mediolani
sentibus abstinendum.
Stilichone et Aureliano vv. cc. conss.
[a. 400]
4 *Idem AA. Aemiliano magistro officiorum. Fabricensium domibus ubique constitutis omnem molestiam
hospitum praecipimus amoveri, quo^ et Antiochensibus et ceterarum civitatum fabricis similis domo-
rum
excusatio praebeatur, absente scilicet sacro

comitatu. D. xi k. Febr. Constantinopoli Stilichone
et Aureliano conss.
[a. 400]
5 ^Jmpp. Honorius et Theodosius AA. lohanni

Devotum possessorem ab omni inquietudine
1
liberamus. Primo igitur omnium ad nullum praedium' publicum vel privatum domus nostrae vel
pp.
iuris nullus metator accedat, si a quofuerit destinatus. Licentiam enim domino
cuiuscumque
la
quam
actori ipsique plebi serenitas nostra commisit, ut

eum, qui praeparandi gratia ad possessionem venerit,
'expellendi habeat facultatem nec crimen aliquod
pertimescat, cum sibi arbitrium ultionis suae sciat

esse concessum : recteque sacrilegium prior *** arceat,
Ib qui primus invenerit. Administrantem vero eiusque officii proceres, quorum praecepto inhibitam per-
sonam ad agrum aliquem
destinaverit, in tempore
proscribi debere censuimus ". Solam sane hospitalitatem sub hac observatione concedimus, ut ninil
ab hospite, quod
vel
hominum
vel
animalium pastui
necessarium creditur, postuletur, omniumque sit acceleratum iter atque continuum nec uUi liceat residere, ne diuturnitas commanentium ulla ex parte
3 praedium vexet. Decem etiara librarum auri multa
ferietur, quisquis administrator togatus apparitor ullus aut militans vel iter agens ullo in loco aliquid
4 ab hospite postulaverit. In tantum enim inhiberi
morem iubemus, ut ipsis quoque praeben'^

impunitum esse non patiamur, si quid
sponte
contra praeceptum nostrum probati fuerint obtulisse.
B. prid. id. lun. Ravennae post consulaium Honorii VIII I et Theodosii v AA.
[a. 413]
6 ^^ldem AA. Hadriano pp. Africae ^^ hoc prout
infausta
spectum est,
hospitalitatis praebitio tolleretur nec balneum quisquam" a domino aedium
sceleratum
tibus
rem Th.^
dictae Th.
KO^
(2) praeTh. 7, 8, 6
(4) =- Th. 7, 8, 4
=.
Th.
(5) quo Th., quod Uhri
10
7, 8,
(6)
(7) per
Africam vel ins. Th. (8) mensor Cutacius Th.
(9) multandi tn. Th.
stc
(10) prior om. Th.
(ll)
A', cen-
(l)
DE METATIS ET EPIDEMETICIS
476
XII 40
partem rem 0*, partem

(3)
aemus Th., deoemimuB
(l2)
vel tns. Th.
(13)
Th.
D. r non. Mart. Ravennae Constantio et

Constante conss.
[a. 414]
7 ^^ldem AA. Eustathio pp. Devotissimos milites
ex procinctu redeuntes vel proficiscentes ad bella
muri novi sacratissimae urbis singulae turres in pedeD. v non. Mart. Constantiplanis suis suscipiant.
nopoli Honorio xiii et Theodosio x AA. conss. [a. 422]
8 ^''Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Helioni
Archiatros nostri palatii nec
magistro afficiorum.
non urbis Romae et magistros litterarum pro necessariis artibus et liberalibus disciplinis nec non picturae professores, si modo ingenui sunt, hospitali
molestia quoad vivent liberari praecipimus. D. xiiii
k. Sept. nierio et Ardaburio conss.
[a. 427]
9 ^^ldem AA. Nomo magistro officiorum. Omnes,
qui metata in suis domibus praestant, sive hospitia
praebuerint metatoribus seu quolibet pacto satis eis
fecerint, nullam vel pensionis vel discussionis domus
1
Deinde negratia molestiam sustinere cogantur.
postulet.
minem volumus cuiuslibet loci vel ordinis in hac

florentissima urbe domum propriam excusantem metatum sibi in alienis aedibus*'' privilegio militiae
vindicare.
quod et in provinciis observari oportet.
2 Ceteris vero, quibus illustris dignitas sub*-*** cingulo vel citra cingulum pro solo honore delata est,
excusandarum aedium licentiam penitus denegamus.
3
Hoc iuris in his etiam praecipimus observari, quos
ipsa quidem administrationis condicio spectabiles
novit, honor tamen additus a nostra liberalitate red4 dit illustres. Scituris omnibus, quod si quis, cum
cingulo perfruatur et excusationem ita propriae doimpetraverit, ut a pensione etiam portionis tertiae sit immunis, et militiae causa metatum in alienis
mus
domibus
sibi crediderit
vindicandum,
si
quidem honore
praeditus excusationis ius habeat, carebit legum privile^s, quas fraudare conatus est: si vero inter eos
quibus nulla suffragatur dignitas numeretur, centum
librarum auri sacratissimis largitionibus pendendarum
illatione multabitur.
D. xvii k. Febr. Constantino[a. 444]
poli Theodosio A. xviii cons.
**
10 Impp. Valentinianus et Marcianus AA
magistro officiorum. Hac lege sancimus, ut, si quis

consularem et patriciam meruerit dignitatem, tres
domos proprias dum superest habeat hospitum immunitate securas, heredes vero eius filii aut pater
aut mater nepotes aut frater aut soror aut uxor dua1
rum domorum suarum excusatione potiantur. Si
quis vero consulatu tantummodo gloriatur, duas semis
domos suas immunes habeat: post fata vero eius
memorati heredes unam semis domum suam habeant
2 nuUis hospitiis praegravatam. Pari privilegio perfruatur cum memoratis heredibus, qui solius patriciae dignitatis sine consulatu decoratur insignibus.
3
Praefectorii vero nec non et magistri militum
duas domus suas habeant quoad vixerint hospitibus
liberatas: heredes vero eorum memorati unam defendant domum suam simili excusatione munitam.
4 Magistri vero officiorum vel quaestores unam semis
domum suam quoad vixerint habeant hospitum onere
liberatam: heredes vero eorum praedicti unam ab
5
hospitibus iure defendant. Comites autem domesticorum et protectorum et sacrarum largitionum et
privatarum et vir spectabilis primicerius notariorum
singulas domus suas ab hospitum gravamine dum
vivunt gaudeant esse securas: memorati vero heredes eorum mediam partem unius domus suae sciant
excusatione muniri, residuae vero dimidiae partis
tertiam portionem hospitibus deputandam esse co6
gnoscant.
Si qui illustres honorarias
dignitates
quascumque sine actu caelitus impetrarunt, aequo

animo suas domus hospitibus post hanc legem pan7,
8,
om.
tum
(14) africae TA.,

iunge Th. 6, 29, 11. 7,4,33
quasi pars esset inscriptionis
(15) nec priva= Th. 7, 8, 13
Th.
(17)
quisque Th.
(16)
12:
libri,
13, 3, 18
(20)
(18)
oum Nov.
Nov. Theo(l2b
(21) aa. vingclo 0*,
(19)
aa.
domibus iVot>.
vincro 0*
DE SALGAMO HOSPITIBUS
dant pro tertia quae legibus praefinita est portione:

exceptis videlicet ergasteriis, quae in plateis vel an7
giportis esse noscuntur.
Quod in omnibus domibus quae hospitales sunt observari iubemus: ita ut
nemo vel ex sacro rescripto vel ex divina adnotatione seu pragmatica sanctione contra hanc legera
8 uti possit excusationis auxilio. His omnibus, quae
per hanc legem constituimus , in hac aeterna urbe
observandis.
1 1 ^lmp. Zeno A. lUyriciano magistro officiorum.
Decem post primicerium tribunos in domibus, quas
in hac regia urbe possident, metatorum iussimus vacationem mereri.
12^ {AvxoytQaxatQ
lovffriviaros
A 'lovXiavtp iTta^x^
TtqairoQioJv.]
^MrjSsls apx<x>v iv
rco 'jtSQivoffrsXv ^rjrairco tzqo-
nQotpaasi acpoTtXiaaov %qvxai ixâXXsrat rrjs

aQxiqs xai Srjfisvsrai, xai iÔQiq SirjvexsX vTtofidX'
Xsrai *.
[D. VIII k. lul. Chalcedone Lampadio et Oreste vv.
cc. conss.]
[a. 630]
iTtiSrjfirjri^Mv
(paffsi
aiov.
si
s rovro
XXXXI
xn 4045
477
transeatur: ac deinde cum iam aliquis desidia quadriennio officium propriura adire neglexerit, quadraginta de sequentibus postferatur: qui vero nec post
quadriennii quidem tempus, militantum non immerito

matriculis auferatur. D. k. Oct. Ausonio et Olyhrio
conss.
[a. 379]
3 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Gaisoni

" sine commeatu
comiti et magistro militum. Si qui
aliquo annura in
penatibus propriis vel in quibusdecem sequentibus postponatur: in quo vero biennium talis culpa
deprehenditur, viginti sibi antepositos congemiscat:
libet locis desidiosa quiete transegerit,
tertius
autem annus
praelatos iure deflebit,
triginta
quartus exerapto matriculae nullam*^ veniara

D. prid. id. lun. Ravennae post conderelinquat.
sulatum Honorit viiii et Theodosii v AA. [a. 413]
ita ut
rj
7toi7]asi,
(XXXXII).
DE SALGAMO HOSPITIBUS NON PRAEBENDO.

1 ^lmpp. Constantius et Constans AA. Leontio pp.
Ne quis comitum vel tribunorum aut praepositorum
aut militum nomine salgami gratia, id est culcitas
lignum oleum a suis extorqueat hospitibus: sed nec
volentibus' hospitibus in praedictis speciebus aliquid

auferant: sed provinciales sint nostri ab hac praebitione securi: comitibus tribunis vel certe praepositis militibusque gravi vexationi subiacentibus. D. r
conss.^
id. Oct.
[a. 340?]
XXXXIII (XXXXIIII).
DE TIRONIBUS.
1 ^^lmpp. Valentinianus et Valens AA. Modesto
pp. Nullus tiro vagus aut veteranus aut censibus
obnoxius ad militiam accedat. D. xiiii k. Oct. Hierapoli Valentiniano et Valente iii^^ AA. conss. [a. 370]
2 ^^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodo-
sius
AAA. Eutropio pp.
proditus
mancipio scilicet domino, si factum ignoraverit,

reddendo "^^. jD.^" id. Mai. Tyro metropoU. pp. Be[a. 382]
ryto Antonio et Syagrio conss.
comiti^^
3 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA
sacrarum largitionum. Tirones in scholis loco semnec enim patimur quemper posteriore ponantur.
quam celsiorem gradura obtinere, nisi cui et laborum
adsiduitas et stipendiorura prolixitas suffragatur. D.
VII k. Dec. Ravenna Basso et Philippo conss. [a. 408]
ferre,
XXXXII (XXXXIII).
DE COMMEATU.
1 Îm,p. Constantinus A. et C. Aeliano^^.
Ne
XXXXIIII (XXXXV).
cui
praepositorum vel" tribunorum cohortium vel

vicariorum et familiarium eorum tempore expeditionis*2 quocumque genere cuiquam de militibus a
castris atque signis vel his etiam locis, in quibus
1
pertendant, discedendi commeatum dare. Si quis
vero contra hanc ^^ legem facere ausus fuerit et militem contra interdictum commeatu diraiserit eo tem-
Quisquis mancipiura iuris
alieni in tirocinio militiae scribi curaverit^^, convictus

auri libram aerario nostro cogatur inac
DE LITORUM ET ITINERUM CUSTODIA.
liceat
pore, in quo
barbarorum incursio
'''
extiterit, et tunc,
cum
praesentes in castris atque apud signa milites

esse debeant, quisquam afuerit, capite vindicetur.
D.
Mai. Severo
Iiii k.
et
Rufino conss.
[a.
323]
Honorius et Theodosius AA. Eustathio

Saluberrima sanctione censemus^^ ne merces
et quaeillicitae ad nationes barbaras deferantur.
cumque naves ex quolibet portu seu litore dimittuntur, nullara concussionem vel damna sustineant: ita
tamen, ut earum naucleri deponant, in quam provinciam^^ ituri sunt, ut hoc manifestato nulla contra
eos posteaindignatio seu concussio procedat. D. xiiii
k. Oct. ConstantinopoU Theodosio A. viiii et qui
1 ^"^lmpp.
fuerit nuntiatus^^.

AAA. adt^yagrium magistrum officiorum. Quicumaut agentibus in rebus vel etiam ex
qui sacrarum et privatarum remunerationum comitibus obsecundant, sex
mensium spatium supra diem commeatus aut iussionem evectionis afuerit, is in inferiorem locum quinque antelatis posterioribus devolvatur: is vero, qui
anni vacationem arbitratu proprio iudiciarii praecepti
oblitus adsumpserit, a decem post se militantibus
que de
ex qua
(2) iunge 1, 4, 26 ( 16),
iunge 12, 7, 2
restituimus
(3)
inscriptionem suhscriptionemque
in circumeundo
(4) id est nullus praeses
57, 5, 12
obtentu vel armorum
provinciam aurum requirat hospitii
(1)
hoc fecerit et magistratu remobonis publicatis perpetuo exilio subicitur

(5)
deponendorum
vetur et
Th. 7, 9, 2
nec
Th.
XXXXV
scriniis
officiis palatinis, his videlicet,
vol.]
nec
gratia.
si
(7) sed
salg. gratia id est om. Th.
invitis (vitis liher) vel magistratibus vel
(6)
su 7%., extremis ahscissis: fortasse

quihus lustiniani scripserint
Th. 7, 12,1: iunge
(9)
Acyndino et Proculo conss.
9
(11) decurionum
12, 35, 9
(10) Aelio pp. 12, 35,
vicariorum
vel ins. Th.
expeditionis om.
(12) vel
athano om. Th.
Th.
(14) eo tempore in quo]
(8)
oct. conss.
8u[pra scriptis] suppL, pro
(13)
420]
[a.
(XXXXVI).
DE DESERTORIBUS ET OCCULTATORIBUS EORUM.

^^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius
Si quis forte desertorem
pp.
agro tectoque susceperit atque apud se diu passus
fuerit delitescere, actor quidem vel procurator loci,
qui hoc sciens prudensque comraiserit, capitali sup1
AAA. ad Syagrium
erit, tunc deportatione

amissione bonorum adficiatur: sin vero aliqua Th.
=- Th. 7, 12, 2 (16)
Th. 7, 18, 16
(17) si qui
(15)
Th.
(19)
0, si quis KO", qui Th.
(I8) nulli Th.
(20) iin (= a. 373)
7, 13, 6: iunge Th. 16, 2, 19
Th. 7, 13, II
Tillemont
(22) duxerit offeren(2l)
dum Th, (23) mancipio . . reddendo om. Th. (24) d.]
accepta cum litteris pp. simiUave requiruntur: data
videtur anno proximo, nam hoc anno Florus pp. Or. fuit
Th. 7, 13, 19
(26) comiti (nomine omisso) Th.,
(25)
Th. 7, 16, 3
ad com.
(28) decrevimus 7^.
(27)
(30) viiii et Constantio iii
(29) in qua provincia Kbri
que id temporis nulla eruptio
cum
conss. scripserint lustiniani
(31)
TTi.
7, 18, 4,
cipio addito ex TJi. 7, 18, 5: iunge 7, 13, 4
prin-
DE VETERANIS
478
XII 4547
Publicani quonue,
super compellere ^^, ab isdem
veteranis amoveantur.
quiete post labores suos
Fisco nostro quoque
6 (1) perenniter perfruantur.
eadem epistula interdiximus , ut nullum omnino ex
his inquietaret sed liceat eis emere et vendere, optimis negotiis pecuniam tractare et mercimonia agitare '^ ut integra beneficia eorum sub saeculi nostri
7
otio et pace perfruantur ^^. Sed etiam nullo munere civili, id est corporali sive personali, vel de
^^
adfici concedimus ^. D. k. Mart.
portorio onere eos
in civitate Velovocorum Constantino A. vi et Con-
proponenda dare debebunt.
dominus vero, si huius rei conscius

plicio subiugetur,
amissione
praedii, in quo latuerit desertor,
ut solent
fiierit,
Si quis autem desertorem prodiderit

puniatur.
^
mediocris loci ingenuus, immunitate potiatur. Nefelique Bolum de his loquiraur, qui proxime signis
cibus applicati militiae rudimenta timuerunt, verum
etiam qui stipendiis militaribus degenerem latebram
Desertor autem habe:i
praebuisse monstrantur.
bitur quisquis belli tempore aberit a signis. horum
anterioris supplicium
qui sponte processerit, peccati
non timebit. sin vero flagitiosa ignavia delitescat,
extrinper eum, in cuius domo fuerit, invigilantibus
secus 2 quoque officiis publicis , ubicumque correptus
severitati iudicis offeratur, degeneri morte gladium
4
subiturus. Si autem rector provinciae propositam
severitatem vel gratia vel dissimulatione distulerit,
existimationis damno subiciatur et
patrimonii atque
PP. id. lul.
officii primores capitaliter vindicetur.
Romae Gratiano v et Theodosio AA. conss. [a. 380]
1
agentibus
stantino C. conss.
[a. 320]
2 ^''Idem A. Maximo pp. Providendum est, ne
veterani protectoria dignitate cumulati, aut qui^^
honores varios pro meritis suis consecuti sunt, in-
in ipsis temeritatis suae conatibus opprimantur: ita

tamen^ ut provinciarum iudices sollicita cautione
congruis pulsentur iniuriis, cum, si quis in hoc crifuerit deprehensus, rectores provinciarum pro
iurisdictione sua examinantes factum pro sui qualiD. iiii k. lan. Triveris^^ latate eos coerceant*^.
nuarino et lusto conss
[a. 328]
3 ^^ldem^^ A. ad Euagrium pp.
Veterani, qui
ex neglegentia vitae neque rus colunt neque aliquid
honestum peragunt, sed latrociniis sese dederunt,
disquirant, ne sub falsarum tractoriarum nomine

desertionis suae crimen defendere moliantur, nec^
tentibus
mine
2 Hmppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA.

Hadriano pp. Si desertores inventi resistendum atque armis ohtinendum putaverint, tamquam rebelles
omnibus veteranorum privilegiis exuti poenis compea provinciarum rectoribus subiciantur.

D. III id. Aug. Constantio A. vi et Constante ii
suppositis aut commentis epistulis evadendi habeant

facultatem. J). vi k. Mai^t. Ravennae Theodosio A.
et Rumorido conss.
[a. 403]
3 ^ldetn AAA. Longiano'' p;^. Qui relictis militaribus castris se ad depraedationes vel latrocinium
D.
contulerint, severitatem iudicis^ non evadant.
Ravennae Arcadio A. vi et Proho
viiii k. April.
vc. conss.
[a. 406]
conss.
[a.
353]
Theodosius AA. Eustathio

Nullus eorum, qui
Nestorio pp. lUyrici.
4 Impp. Honorius
et
pp.^^ et
sacramentis inhaerere desierit, vel volens permittatur vel invitus militare cogatur observare iudicium:
quae non his observatis latae fuerint,

nullam firmitatem habentibus, nisi forte reperiatur
tunc enim velut
ibi tempore militiae coepta cognitio
necdum cingulo deposito sub militari iudice rem
tractari finirique praecipimus, nisi principali beneficio specialiter indulto quidam ex his sese defensententiis,
XXXXVI
(XXXXVII).
DE VETERANIS.
dant.
[a.
1 Imp. Constantitius A. cum introisset princiîa

et salutatus esset a praefectis et tribunis et mris
XXXXVII (XXXXVIII).
eminentissimis , acclamatum est: Auguste Constandeus te nobis seruet: vestrasalus nostrasalus:

1
vere dicimus, iurati dicimus.
Adunati veterani
exclamaverunt : Constantine Auguste, quo nos veteranos factos, si nullam indulgentiam habemus ? Co7istantinus A. dixit: IMagis magisque conveteranis meis
2
beatitudinem augere debeo quara minuere. Victorinus veteranus dixit: JMuneribus et oneribus universis locis conveniri non sinamur.
Constantinus A.
dixit: Apertius indica: quae sunt maxime munera,
3
quaevoscontumaciter gravant? Universi veterani
dixerunt: Ipse perspicis scilicet.
Constantinus A.
dixit: lam nunc magnificentia *" mea omnibus vete-
DE
tine,
nulla
nentur sive iam dimissi erunt, in parentum miKtiam

D. prid. non. Aug. Basso et Ablabio
vocentur^^.
conss.
ad venditionem'^
vinciarum conveniat ad tuura iudicium referre atque ad

tuum officium praedictos dirigere, ut factum pro sui
qualitate possit
(20) lan.
[ac-
coerceri Th.
Th. 7, 20, 7
(22) imp.
cf. Th. 7, 20, 6
(23) OrienTh.
3:
Th.
tis ins.
(24)
7, 22,
12, 1, 19. 20
iutige
(26) cf. Th.
(25) in parentum locum procedant Th.
cuitcs tamen constitutionis
7, 22, 11: have Neoteri kn.
argumentum adeo diversum est, ut c. 2 h. t. ad eam efformatam esse vix tibi persuadeas
(27) d. vi id. Sept.
Sirmio Gratiano v et Theodosio 1 AA. conss. Th. 7, 22, 11
.
XXXXVII 3 Si guis quocumque modo in bello

mortuus fuertt fihus eius, si tantum unus extat,
facillime
Triveris?
(2l)
.]
c6pta
Constantius A. scribi debuit,
superpellere /*, super pellem 0/", supplere

(13) optimis
agitare om. Th.
(14) expectes fere serventur
(15) onere eos edd., oneri eos K, honeris 01'',
eos /
Th. 7, 20, 5:
(16) 7 om. Th.
(n)
iunge
1, 40, 2
(18) qui Th., om. libvi
(19) rectores pro.
331]
[a. 380?]
sequi condicionem oportet^'.
3 ^^Êav xis iv TtoXs/utp rsXevrrjari OTrcoaSrjTtoxB
arqarsvofisvos, 6 vibs airov, iav els eariv, rj
noXXwv TtaiSoJv 6 /uei^wv naQaxQTjfia sis rbv
roTtov rov narQos vneKTSQxiadô) xai ras avvovae ras avrae Xafiâviro), ei fiixQt îaQxov tjv 6
[a.
2 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius

AAA. JNeoterio^^. Filios primipilariorum paternam
(l) si desertorem servus prodiderit, libertate donetur, si

mediocris Th.
Th. 7, 18, 11
(2) forinsecus Th.
(3)
(4) ita tamen tuetur Th., ubi respiciunt ad initium constitutionis ab lustinianis omissum
Th.
(5) ne Th.
(6)
7, 18, 15
(7) Longiniano 11, 4, l? Th. 13, 11, U
(8) iudicis] publicam Th.
(9) dii te nobis servent Th.
(lo) munificentia Th.
(li) ad venditionem dett., ad inventionem
OX., advectionem K, om. Th.
(12) super compellere
7%.,
MILITARIUM QUI IN
1 ^*Imp. Constantinus A. ad Euaarium pp.

li,
qui ex oificialibus quorumcumque omciorum geniti
sunt, sive eorundem parentes adhuc sacramento te-
esse concessum perspicuum sit, ne quis

eorum in nullo munere civili neque in operibus publicis conveniatur neque in nulla collatione neque a
4 magistratibus neque vectigalibus. In quibuscum,
FILIIS OFFICIALIUM
BELLO MORIUNTUR.
ranis id
que nundinis interfuerint
421422]
(28)
==
57,
7,
vel e plwibus maior natu statim in locum patris

succeaat et annonas eius accipiat, si pater non super
'
DB OBLATIONE VOTORUM
479
naxtjQ. ei Si avansôs riv rov ^ta^x^^î ^laqxov

fiopov yivEadâi rbv TtalSa.
TiQodrjXov yd^, ort
6 /usi^cov ravrrjv k'xcov rrjv
TCaâfAv&iav fôvrC-
rwv
aai
t,st
iSia)v aSsXqxxJv.
XXXXVIII (XXXXVIIII).
DE OBLATIONE VOTORUM.
1 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Basilio pu.
Quando votis communibus felix annus aperitur, in
una libra auri et^ solidis obryziacis'' principibus
ofFerendi devotionem animo libenti suscipimus sta-
tuentes, ut deinceps sequentibus annis uniuscuiusque sedulitas principibus suis talia ingerant semper
et deferant.
D. iii non. Mart. Mediolani Olybrio
et Prohino conss.
[a. 395]
XXXXVIIII (L).
DE NUMERARIIS ACTUARIIS ET CHARTULARIIS
ET ADIUTORIBUS SCRINIARIIS ET EXCEPTORIBUS SEDIS EXCELSAE CETERORUMQUE lUDICUM
TAM CIVILIUM QUAM MILITARIUM.
^lmp.Constantinus A. Veroniciano vicario Asiae.
et fraudulentum mimerariorum propositum,
Vorax
diversis
obsequiis' rectoribus obsequuntur, ita

inhibendum est, ut antea sanximus et nunc itidem
sancimus condicioni eos subdi tormentorum et eculeis atque lacerationibus subiacere.
D. xiiii k. lun.
qui
[a. 334]
Opiato et Paulino conss.
2 ^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Clearchum. Qui numerarii appellari consueverant consularium ac praesidum dumtaxat, tabularii post hanc
nostram sanctionem^ vocabuntur, scientes se tormentis esse subiectos, nisi iudicibus vel his, qui
provecti nostro iudicio ad provincias venerint, vel

exactoribus '^^ debitorum aut** reliquorum modum
frequenter ingesserint sub actorum testificatione quos

scire oportet cum his qui debitores sunt sese ad
solutionem esse retinendos, nisi omnia debita ipsis
l
fuerint indicantibus persoluta.
Triennii tamen
spatio tabulariorum decet tempus omne concludi.
D. xiiii k. Mart. Constantinopoli Valentiniano et
Valente AA. conss.
[a. 365]
:
3 ^^ldem AA. Rujino pp.
Numerarios amplissimae tuae sedis cingulum habere et militiae ordinem

tenere iubemus. D. prid. id. Dec. Parisiis Valen-
AA. conss.
tiniano et Valente
365]
[a.
Theodosius
AAA.^ omnious rectorihus provinciarum. In provinciis singulis duo numerarii, qui et^"* tabularii, collocentur, quo ad unum fiscalis arcae ratiocinium, ad
alterum largitionales pertinere tituli iubeantur: scituri, quod, si ex alienis quicquam actibus ad alteram
partem illicita fuerit usurpatione translatum, is, qui
iudicis
culpam dissimulatione
et
texerit, gravissimo sit
D. iii
k. April. Constantinopoli Antonio et Syagrio conss.

[a. 382]
5 ^^ldem AAA. et Arcadius A. Principio pp. Ex^^
ceptores omnes iudicibus provincialibus
obsequen"
tes, qui nec cohortalem militiam sustinere videntur
supplicio
subiugandus.
Cuiacius vertit: quod si altiorem obtinuerit veluti

ducenarii aut centenarii, quasi in Graecis exciderit olov
Th. 7, 24, 1 (3) et
Sovxrjvaîos ij xsvrrjvaîoi (2)
del, cf. not. 4
(4) auri solidi septuaginta duo obry-
(l)
ziaci (solidis
6,35
(6)
LXXII
==
obryziacis Gothofredus) Th.

Th. 8, 1, 4: iunge Th. 8, 15, 2
idem
hiarchi
(x.tt.)
gradum
(7)
ob-
iv SiaipoQOts vTtrjqeTh. 8, 1, 9
(8)
posthac nostra sanctione Th. (10) ex-
[x.it.)
sequiis om. Th. contra
aiots ToTs aQxovatv vTCovQyovaiv
(9)
(5)
ascenderit.
sin
autem maiorem
hiar-
cho gradum hahuerit, fiUum hiarchum tantummodo

fieri.
manifcstum enim est maiorem natu, qui hoc
XII 48--49
neque a fisco uUas consequuntur annonas, absque

metu dare'8 coeptis operam, etiamsi decuriones sint,
minime prohibemus, dummodo munia propriae civitatis agnoscant et peracto secundum morem exceptionis officio ad propriam sibi curiam redeundum
esse non nesciant. D. iiii id. Dec. Aquileiae Arcadio A. et Bautone conss.
[a. 385]
6 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Severo pu.
Ne diutius ad cunctorum perniciem actuarii numerariorum consortiis adiuventur, illustris auctoritas
tua cunctos ex numerariis actuariorum societate praecipiat abstinere atque ab eorum communione discel
dere.
Qôd si haec moniti custodire neglexerint,
isdem poenis se quibus actuarios non ambigant subD. iiii k. lul. Mcaeae Honorio A. iiii et
iacere.
Eutychiano conss.
[a.
398]
7 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. HieActuarios tam classium urbis Constantinorio pp.
politanae quam thymelae equorumque curulium civitatum diversarum non aliter nisi, ut consueverat,
manus sanxerit principalis, sublimitas tua praecipiat
1
ordinari. ^'Quod si quis talis sub tua fuerit iudicatione convictus, profecto irritis his, quae vetita
contrectavit, etiam congruam indignationem incurret.
D. X k. lul. Mcomediae Theodosio xii et Valentiniano ii AA. conss.
[a. 426]
8 Idem AA. Protogeni pp. Scriniarios vel numerarios officii magnitudinis tuae iubemus nullatenua
in posterum aut mutuam pecuniam sumere aut polliceri cuiquam pro publicis cogi expensis: quos nullam post depositam militiam inquietudinem sustinere
volumus.
9 Imp. Leo A. Dioscoro pp.
Nemini
licere dein-
ceps iubemus in quacumque militia connumerato sollicitudinem actuarii subire vel post depositam eandem
curam ad militiam adspirare, quatenus inter privatos
agens omnique militari privilegio denudatus nihil
nundinationis vel fraudis circa commendanda ratiocinia quibus obnoxius est attemptare valeat. [.472?]
10 ^Hmp. Zeno A. Arcadio pp. Nulli scriniario
liceat
pro tempore numerarios pius quam quaternis

nec his tamen continuandis, adiuvare idem-
vicibus,
que hoc super ^schartulariis praebenda pro tempore

numerariis opera observari decemimus, ita ut adiutorum quidem biennii, chartulariorum vero unius
anni intervallo continuatio interrumpatur nulla adiutoribus ad chartulariorum soUicitudinem
quam
semel dedignati sunt, descendendi danda licentia: ita
ut Orientalis quidem tractus pro tempore numerariis
non nisi ab his scriniariis, qui intra triginta viros a
numerario retro numerandos, Asianae vero dioeceseos
numerariis non nisi ab his, qui intra quinquaginta
a numerario similiter retro numerandos inveninntur,
Ponticae vero etThracicae dioeceseos passim et pro
suo libitu ex omni multitudine eligendorum adiutorum tribuatur facultas. Omnia sane commoni1
toria vel praeceptiones aut evectiones seu quaelibet
publica instrumenta non solum adiutori, verum etiam
provinciae illius de qua disponitur tractatori inspiciendi itidemque subscribendi aliorum quoque, qui
:
una cum eo tractant, in eadem subscriptione menSi quid

2
tione habenda, necessitatem incumbere.
autem sine hac observatione ex Orientali vel Asiano
his qui ibidem diutius fuerint

Th.
ac TA., rjroi
(12)
{x.n.)
Tk. 8, 1, 12
(13)
(14) numerarii qui et
8, 1, 11
Th. 8, 7, 17: iunge Th. 11,16, 17
om. Th.
(15)
(x.ti.)
(17) idem
(16) provincialibus om. Th., tuentur
(18) navare
(x.TT.); qui nec militiam sustinent Th.
Th. 8,1,14
(20) =Th.
Th., StSovat
{x.Tt.)
(19)
actoribus] idem
commorati Th.
(x.tc.)
8, 7, 21
12, 60, 6
(21)
(23)
12, 59, 6
ins.
Mommsen
solacio fruitur, fratrum
turum.
(ll)
Herrmann
iungit
quoque suorum curam
hahi-
(22)
Thracico scrinio fuerit emissum,
vel
DE NUMERAKIIS ACTUARnS
480
XII 49-50
falsi
rcbv hnXcov raôvXdQtoi iv role dXXote ndai SovXevircoaav rri rdêi xcoQie rcov iSicov dvvovtov*
suspicione
non careat: exceptis publicis instrumentis quae ex

scririo Ponticae dioeceseos emittuntur, quod in isdem
instrumentis solum numerarium eiusdem dioeceseos
eiusque adiutorem et chartularium subscribere magni,
tudo tua disposuit: ita ut, si quid huius legis fuerit

sui quam
violatum
numerarii, quidem tam gradus
sollemnitatum seu solaciorum universi anni iacturam,
adiutores vero quinquaginta librarum auri et chartularii quindecim itidem librarum auri poenam sube-
ravrae yd^ Xrjxpovrat xard rr/v ftixQt vvv xQarovaav awrj&etav rr^v /SovXofiivrjv sie noXXove
StatQeXa&ai. rds rc^ nQcorcp dvTjxovaae avvrj&eiae
[a. 485486?]
Officio
Idem A. Catoni magistro militum.
ant.
11
ut numagnitudinis tuae datis precibus postulante,

merariorum actus non in biennium, sed in unum annum statuatur, nostra pietas huiusmodi petitionibus
adnuens dispositionem
quae promulgata fuerat
*
revosuper biennio, super uno tantummodo anno
,
[a. 485-486?]
2 Im^. Anastasius A. Spartiatio pp. Illyrici.^ Per
hanc divmam pragmaticam sanctionem decernimus,
quod antea, dum tribuni praetoriani dignitas eis, qui
cavit.
1
seu gradibus
in scriniis
tuae celsitudinis de-
officii
ponunt militiam, praebeatur'^, custoditum fuisse dignoscitur, hoc super honore quoque comitivae dignitatis
eis impertiri, ut sententia pro fine eorum militiae
proferenda dignitatis etiam mentionem contineat, haec
quoque^ tantummodo et sine speciali codicillorum
vel divinorum apicum sanctione ad eandem dignitatem adipiscendam et privilegia eam sequentia sufficiat: ita tamen", ut primi ordinis comitivam per
interlocutionem eiusdem potestatis mereantur^ cornicularius et primiscrinius et numerarius scrinii Macedoniae et scrinii Daciae et scrinii operum et scrinii
l
auri.
Hoc eodem in his etiam, qui post novellam
dispositionem divae memoriae Zenonis, quae de isdera
personis loquitur, deposuerunt militiam, obtinente.
1 3 ^H Siaraîs xsXevei rae TtaQa/u.v&iaey ae iXafi'
âvev o raôvXdîos ev role ueydXoie rQiai axQidvaroXixfjS xal IIovriKrje'^
Sioixrjaecos, SiSoadâi rco jtQtort^ xai SevrtQto xai
rQirc^ raôvXaQico, oix i^ laov fisQOvs, dXXd rov
fAhv 7]fziaeos rio TtQcorcj} SiacptQOvros , rov Se rQirov rcp SsvrtQcp , rcp Se rQircp rov Sxrov, diare
xai ro Srjfioaiov 'e%ei,v ro da<faXis, xai l'xaarov
avrcov Su rcov ivtavrdJv Xafi^dveiv iviavrov reXeiov avvovas.
KeXevei Se rov rQaxrevovra ijtaQviois,
rovr^ eari
rrjs
Xiav afia rcp yevta&ai raôvXdQiov dcpiaraadâi

roZ rQaxrarov rrjs inaQîas, 'iva firjre TteQt nXeiova
aTtrâxoXrjrai xai ^Xanrrjrat ix rovrov ro Srjfiocos eixos , rcov iTtaQxicov
iydfta avrco vovfisQaQiotS cos airiois yeAvroi Se oi rQeis intXeyia&coaav rove
dfeiXovras avrols vnovQyelv sie rrjv rcov Sr]fioaicov i^dvvaiv, 'iva, idv ol rQaxrevrai rcov inaQ-
aiov,
fir/Si dfieXcov,
xaXfi rols
vofiivote.
Xtcov VTCtQ&covrat xara^dXXetv ini avrove rd SrjOi fiivroiya

fioata, rov rQaxrdrov ixninrcoaiv.
promulg. fuerat supra biennio supra uno t. anno dett^

super uno tantummodo anno (unum t. annum K) promulg. fuerat {omissis super biennio)
(2) praebebatur
Hal.
(3) haec quoque KO, haecque dett.
(4) tamen
(I)
KO
del.
Mommsen
6, 35, 13
(8)
(II)
(13)
(7)
(5) sic dett., id
excidit aut xai
est ins.
Th. 8, 5, 2
agminalis seu ins. Th.
(12)
et 0, om. K: cf. Th.
(l4)
56, 17
(9)
KO
(6)
=B
lAatavê aut xai OQaxtxrjs

(10)
=quam
Th.
TL
dett.,
8, 5, 3
hanc
S, 5, S
KO
(15)
(LI).
DE CURSU PUBLICO ANGARIIS ET PARANGARIIS.

1 ^lmp. Constantinus A. ad Titianum.
Equos,
qui publico cursui deputati sunt, non lignis vel fu*
sed
tantummodo
decernimus:
stibus,
flagellis
agitari
poena non defutura contra eum, qui aliter fecerit.
D. prid. id. Mai. Sahino et Ruflno conss. [a. 316]

2 ^^ldem A. ad Acyndinum pp. Praesidibus et
rationalibus ceterisque, quibus propterea res publica
et annonas et alimenta pecoribus subministrat, usur1
Sed nec
pandi*' paraveredi licentia derogetur.
alia via eundi quisquam habeat facultatem, nisi per
cursus
quam*2
publicus stare dignoscitur: excepta
videlicet tua sublimissima sede, cui cursus publicus et
'^
ubi ratio exegerit
proficiscendi per eum licentia et
PP. xv k. Mart. Constantino A. vii
praesto est.
et Constantio C. conss.
[a. 326]
3 ^'^lmp.Constantius A.^âdTaurum pp. Evectiones ab omnibus postulentur, ''et tam iudices quam
custodes publici cursus minime transire patiautur,
1
antequam seriem evectionis adspexerint. Quod si
quis putaverit resistendum et sine evectione iter facere detegitur, vel ultra tempus quod evectioni insertum est publico cursu uti conatus sit ", ubi repertus
fuerit, eundem iussimus detineri et, si quidem dignitate praeditus sit*^ de eius nomine ad prudentiam
tuam et ad illustrem*^ virum comitem et magistrum

officiorum referri.
**adversu8 ceteros vero protinus
2^^
competens exercenda^^ est, quos sincetua pro loco graduque militiae ibidem coerceri
D. viii k. lul. Mediolaiii Conposse crediderit.
stantio A. viiii et luliano C. ii conss.
[a. 357]
4 ^^lmp. lulianus A. ad Mamertinum pp. Parhip-
indignatio
ritas
pum eum
videri et
habendum
esse, si quis usurpato

quos solos evectio continebit,
l
alterum tertiumve extra ordinem commoveat. Nihil
autem interesse debet nec ad crimen vocari, utrum
agens in rebus suo anne mulionis itineris subiugando,
uno
vel
duobus
modo^^
veredis,
evectionis datae
B.
excedat.
conss.
id.
formam et licentiam non

Mamertino et Neviita
Sept.
[a.
362]
5 ^*Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Symmachum correctorem Lucaniae et Brittiorum. Si

quis per publicum cursum iter faciens cuiuscumque
dignitatis vel militiae^^ ab itinere recto deverterit -*,
poena in eum competens proferatur. D. viii k. ApriL
Mediolani Valentiniano et Valente AA.conss. [a. 365]

(16) et
adspexerint et infra adversus . crediderit ex Th. 8, 5, 22 addita sunt (17) vel
sit otn. Th.
ultra
sit] ac Th.
(18) et si
(19) illustrem] Musonium clarissimum Th.
(20) ultio Th.
(21) exTh. 8, 5, 14
serenda Th.
(22)
(23) idem Th.:
(24)
77*.8, 5, 25
requiritur itineri aubveniat dummodo
(11) vel militiae] fuerit militans Th.
(26) quingentis
ins. Th.
.
et
XXXXVIIU 13 Consiitutio iubet solacia, quae

tabularius in tribus magnis scriniis accepit, id est
Orientalis et Ponticae aioeceseos, primo et secundo
et tertio tabulario dari, non ex aequis partibus, sed
ita ut dimidia primo competat, tertia secundo, tertio sexta, ut et fiscus securitatem habeat et unusanni annonas acquisqûe eorum per annos integri
1
apiat. luhet autemprovinciaetractalorem,simulatque iabularius fit, provinciae tractationem deponere,
ne circa plura occupatus sit at inde fiscus damno
ad/iciatur, neve neglecta ut fit provincia numerarios

qui secum sunt accuset, quasi iii damni causam de2
derint.
Hi tres autem ipsi eos eligant, qui sihi
ad fiscalia exigendaopem feiTe debeant, ut si pro-
vinciarum tractatores fiscalia
eis solvere
di/feiant,
Sed armorum tahularii in

omnibus aliis officio pareant praeter annonas: has
enim accipient secundum consuetudincm quae huc
usque ohtmuit quaeque solacia primo competentia
3
tractatiofie
cadant.
in plures dividi vult.
DE CURSU PUBLICO
481
6 ^ldem AA. et Gratianus A. ad Ampelium pu.

Evectionum copiam senatui, cum proficiscendi ad
no8 necessitas fuerit, serenitas uostra largita est, ita
tamen, ut cum^ a nobis evocatur aut a clementiae
nostrae veneratione discedat.
hac contra vetitum
Si quis ergo postilUcita

in se nostrae man-
cursum publicum
sibi
temeritate praesumpserit, motum

suetudinis excitabit.
B. iii^ id. Dec. Triveris Gratiano A. ii et Probo conss.
[a. 371]
7 ^ldem AAA. ad Hesperium pp.

In omnibus
1
provinciis veredorum pars quarta reparetur. Stabula autem ut impensis publicis extruantur, contra
rationem
cum
est,
provincialium sumptu, in quorum
locis stabuia constituta sunt^, citius arbitremur apparanda êt utilius' tam publico quam his, quos
stercus animaiium pro suo solacio habere concedimus. D. III k. Mart, Triveris Gratiano A. iiii et
Meiôlaude conss.
[a. 377]
ad Ausonium pp. Ût agendi itineris possit esse
veredi " per dies singulos ex utramoderatio, deni
que parte^2 dimittantur: poena quinque librarum
'*'
auri minime defutura contra eos, qui statuta nostra

D. xii k. Mai. Triveris Valente vi et
neglexerint.
Valentiniano ii AA. conss.

[a. 378]
9 ^^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius AAA. Floro pp.
ludicibus faciendae evectionis
copiam denegamus, cum id tantum nostro numini et
tuae sedi nec non viro illustri magistro officiorum sit *''
reservandum, cum neque praefecto urbis neque magistris militum neque ducibus neque vicariis nec cuiquam alii praeter memoratas duas potestates hoc a
nobis concessum sit*^. His enim tantum ambu1
landi facultatem iudices ex suo arbitrio praebituri
^^
sunt, quos in transmissione publicarum functionum
prosecutores viderint constitutos: scituri, si definitionem nostram excesserint, se quidem viginti quinque auri libris, officia vero quinquaginta esse mulD. x k. Aug. ConstantinopoU Antonio et
tandos.
Syagrio conss.
^''Idem
[a. 382]
comiti Orientis. Gravisacerbitate proposita evectionum con-
AAA. Philagno
'^
simae poenae
^**
merces et
tractus, animalium quoque publicorum
^
ementis et distrahentis coercitione
prohibemus.
PP. Beryto. d. xii k. Oct. Antonio et Syagrio
conss.
[a. 382]
Nullus evectione
11 ^^ldem AAA. Cynegio pp.
utatur privatus, tametsi valuerit impetrare. D. vi
non. Mart.
ConstantinopoU Ricomere et Clearcho
conss.
[a.
384]
12 ^^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius AAA. tynegio pp.

Quoniam veredorum quoque cura pari ratione tractanda
sella
cum
est,
sexaginta libras
non trans-
^^
averta
frenis, sexaginta itidem
eat: ea condicione, ut, si quis praescripta moderaminis imperatorii libramenta transcenderit, eius sella
in frusta caedatur, averta vero fisci viribus deputetur: ^''exceptis auri centenariis, quae necesse est ab
hippocomis in solitis sacculis reportari. D. xrk. lul.
ConstantinopoU Arcadio A. et Bautone conss. [a. 385]

Non patimur hippo1 3 ^Hdem AAA. Floro pp.
comos per eos qui veredis uterentur indigna spoliatione vexari, si quidem nonnuUi veredarii saga eorum
l
dicuntur auferre vel praecidere^^.
Quocirca per
omnes iudices et curiosos miserabilis removeatur in-
(2) ut cum]
iunge Th. 9, 16, 10
Th.
Th. 9, 16, 10
(4)
(3)
sunt om. Th.
(6) seqq. om. Th,
8, 5,
sit ins. deit.
(9) ut
(8) == Th. 8, 5, 35
(7) sic KO,
dimittantur ex Th. 8, 5, 40 sumpta sunt
(10) seni
raedae ins. Th.
Th.
(12) ex utra(11) singulae etiam
Th. 8, 5, 40
(14) tantum
(13)
que parte om. Th.
(1)
cum
Th. 8, 5, 32:
aut Russardus
34
(5) in
.
vm
sit]
nostro
numini et
cum neque
vestris
tantum
sit
potestati-
om. Th.
(l6) transTh. 8, 5, 41
missione largitionalium titulorum Th. (n)
(19) animalium q. publ.]
(18) Capitalis periculi Th.
Th. 8, 5, 44
(21)
(20) poena Th.
asinorumque Th.
bus Th.
II.
(15)
sit
=
=
XTI 50
scientibus cunctis, quod", si observata non

nostra sanctio, non solum damna resarcire,
verum etiam notam et multam qui neglexerit subire
PP. XV k. lul. Triveiis Valentiniano A.
cogetur.
iuria,
fuerit
iiii et JSeoterio conss.
[a.
390]
14 ^^ldem AAA. Potamio praefecto AugustaU.

Publici cursus exhibitio secundum locorum consuetudinem vel curialibus
vel
cohortalibus
debet com-
periculo ab eminentissima
praefectura sub competenti cautela excipiunt. D. iii
k. Aug.
ConstantinopoU Arcadio A. ii et Rufino
conss.
[a. 392]
mitti vel
his,
qui
suo
15 ^^lmpp. Arcadius
et
Honorius AA. Dextro pp.
Si quis vel per unam mutationem veredum^" superducendum esse crediderit, in quadruplum superductorum animalium pretium fisci viribus inferat. D. xv
k. April. Mediolano Otyhrio et Probino conss. [a. 395]
lo ^^ldem AA. Remistheo duci Armeniae. His

tantummodo utendi cursus publici facultas concessa
qui legati de diversis gentibus ad nostram clefestinant. D. vi k. Mart. Con[a. 897]
stantinopoU Caesario et Attico conss.
17 ^^ldem AA. Vincentio pp.
Nemo mulionem
mutationibus deputatum vel per soUicitationem vel
33
3-*
subtrahere audeat, decem libras
per
receptionem
est,
mentiam properare
argenti poenae nomine reformidans inferre. D. xii

Mart. Mediolani Honorio A. iiii et Eutychiaiio
conss.
[a. 398]
k.
8 ^^ldem AA. Messalae pp.
dum
Animalia publica,
longe maiore ac periniquo pretio pabula aestimantur per mancipes atque apparitores, aperte vexantur.
ne id contingat, sublimitas tua disponat, ut
neque pabula mutationibus desint, neque provinciales
ultra quam iustitiae sinit ratio praegraventur.
D. v
k. Dec. StiUchone et AureUano conss.
[a. 400]
19 ^fldem AA. et Theodosius A. Septimino pro-
consuU Africae. Comperimus provinciales et pabula

pecuniam pro equorum cursualium sollemni ratione
conferre et extrinsecus etiam^' paraveredorum onere
et
1
praegravari. Provinciarum igitur rectores procurent, ne umquam cursus publicus veniat in querellam et occasio deceptionis curiales vel provinciales ^
animalia indebita praestare compellat. D. vii k. April.

Ravennae Theodosio A. et Rumorido conss. [a. 403]
20 ^^ldem AAA. Anthemio pp. Nemo ducum ingressus semel provinciam suam postmodum itineribus
faciendis cursu atque angariis ipse sive suum utatur
officium, sed expeditionem militarem iumentis proDe cohortalinis etiam ofticiis
1
priis exsequantur.
eadem lege sancimus, ne quis ex his per provinciam
suam discurrens veredo uti conetur in posterum, cum
2
sacra prohibitum sanctione cognoscant. Quod si
quis ducum vel apparitorum vel cohortalium temerario animo ea quae decernimus contemnenda putaverit,
per singula animalia quibus usus fuerit singularum
D. iiii non.
librarum auri illatione multabitur.
Aug. ConstantinopoU Honorio vii et Theodosio ii
AA.
conss.
[a.
407]
21 Imvp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro

pp. NulJus penitus cuiuslibet ordinis seu dignitatis
vel sacrosancta ecclesia vel domus regia tempore
expeditionis excusationem angariarum seu parangariarum habeat.
[a. 440441]
22 Imp Leo A. Pusaeo pp. Cursum clavularem^
ab omni Orientali tractu nec non ab his civitatibus
Th. 8, 5, 47
(23) idem B: triginta quinque
Th. 8, 5, 50
vero Th.
(25)
(24) seqq. om. Th.
(27) quod Th., ut Z, om.
(26) vel praecidere om. Th.
Th. 8, 5, 53
Th. 8, 5, 51
(30) mulamve
(29)
(28)
Th.
Th. 8, 5, 57
aut bovem ins. Th.
(32)
(31)
(34) vel sollicitatione
(33) per /, om.
8, 5, 58
Th.
Th. 8, 5, 60
vel receptione Th.
(86)
(35)
(37) etiam om. Th.
(38) vel
8, 5, 64
iunge Th. 13, 1, 19
Th. 8, 5, 66
(40) clabularem
(39)
provinc. om. Th.
:
dett.., ambularem 0, arabularentur K, 8ia oxriâ.xmv
in Th. 8, 5, 23 dicitur clabularius cursus
(22)
=
=
KO
=
=
=
61
aliarum regionum, quarum instructio tui culminis meut
minit, tolli amputarique decernimus, ita tamen,

in transitu fortissimorum militum (quando nostra
serenitas disposuerit ex aliis ad alia eos loca deduci,
evectionesque animalium secundum consuetudinem

nostra fuerint aeternitate consecuti) et in armorum
tam confectione* quam transJatione servata consuetudine, in profectione quin etiam legatorum^ animalium dominis, qui ea solent accepta mercede locare,
praebenda pensio arcae tui culminis imputetur.
1
Tractorias videlicet animalium super memoratis
causis nulli alii iudici, cuiuscumque sit dignitatis,
nisi tuo tantummodo culmini facienui licentiam patere
decernimus.
23 Imp. Anastasius A. Armenio pp. lubemus
nemini licere cuiuscumque scholae vel officii vel militiae seu condicionis per totius Orientalis tractus partes ob quamcumque causam proficiscenti seu redeunti
supra
unum veredum unumque paraveredum, cum
evectione tamen iudiciali, movere, nisi specialis ei

praestita sit nostrae serenitatis quantitatem anima1
lium continens evectio.
Exceptis procul dubio
his, qui pecunias publicas devehunt, cum in hac
parte sine nostra quoque speciali auctoritate tanta
convenit animalia moveri, quanta transvehendae pe2
cuniae summa et eius tuitio deposcit.
Quinquaginta librarum auri condemnatione his feriendis, quicumque nostra iussa quolibet modo seu tempore
violaverint seu violare concesserint.
LI
STATIVIS.
1 ^lmppp. Theodosius Arcadius et Bonorius AAA.

Rufino pp. Tractoriae cum stativis solitis bidui tan1
tummodo tempus accipiant. Nulli vero penitus
necessariis sibi personis
"
3 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Zoilo

pp. Cornicularii et primiscrinii, numerarii insuper,
qui in officio^ tuae sublimitatis per ordinem obsequiis
militiae terminatis desideratam laborum requiem sortiuntur, pro multis erga rem publicam sudoribus ab
omnibus indictionibus tam militarium quam civilium
iudicum semper habeantur immunes, et civilium tantum iadicum, non etiam militarium iurisdictioni subia-
Huic sanctioni addendum esse censemus,

praefectianus dum militat veP* post depositum cingulum sine testamento quod legibus comprobatur nullisque ab intestato successoribus derelictis fati munus impleverit, omnes eius patrimonii
facultates provisione magnificae tuae sedis non fisci
ceant.
ut, si quis
viribus, sed arcae tui culminis rationibus vindicen2 tur.

Scriniariis autem exceptoribus ceterisque,
qui in officio tui culminis merent, cum in legione
prima adiutrice nostra militant, audientiam tantummodo in causis in quibus pulsantur tuae celsitudinis
deputamus. in provinciis vero commorantes rectoribus earum eos respondere iubemus, nisi publicum
officium aliquod eis iniuuctum sit.
[a. 444?]
LIII (LIIII).
DE APPARITORIBUS PRAEFECTI
praebeantur, nisi his
tantummodo, qui animalia atque equos sacro usui

necessarios prosequuntur ita tamen, ut his dimissis
in tractoriarum corpore^ quinque dierum numerus
adscribatur, ut nullus ultra hoc temporis spatium
ad residendum in quo libitum fuerit loco copiam
nanciscatur. D. vii k. Sept. Constantinopoli Arcadio A. II et Rufino conss.
[a. 392]
:
URBIS.
^^lmpppp. Gratianus Valentinianus Theodosius

et Arcadiiis AAAA. ad Principium pp. Praeter eos,
qui de officio eminentium potestatum numero stipendiorum et curriculis evolutis urbique praefecti'^ sere1
nitatis
(LII).
DE TRACTORIIS ET
cum
DE TRACTORnS ET STATIVIS
482
XII 51-^54
nostrae
annis
singulis
attingere
purpuram
venerarique praecepti sunt, nulli prorsus eorum*^

qui provincialia officia peregerunt, tranquillitatis
nostrae muricem adorare sit liberum, omnium suffragiorum obreptione cessante. D. xiiii k. Oct. Aquiteiae Arcadio A. et Bauione vc. conss.
[a. 385]
2 ^'"Impp. Honorius et Theodosius AA. Palladio
*^
Quicumque illustris urbanae sedis

apparitor
clandestina fraude pistorem concusserit, accusatus
atque convictus perpetuis paneficii nexibus addicatur.
D. VII k. lan. Ravennae Honorio A. xi et Constantio II vc. conss.
[a. 417]
pp.
LIIII (LV).
DE APPARITORIBUS MAGISTRORUM MILITUM ET
LII (LIII).
PRIVILEGIIS EORUM.
DE APPARITORIBUS PEAEFECTORUM PRAETORIO

ET PRIVILEGIIS EORUM
1 ^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Mamertinum pp. Praefecturae cornicularios, qui annis singuUs"^ exeunt, post transactos corniculos nostram
adorare purpuram volumus: quo honore perfunctis,
cum iam missionem tenuerint, liberum otium damus,
ut ad susceptionem vel cuiuslibet necessitatis officium minime devocentur. D. iii k. Febr. Mediolani
[a. 365]
2 ^ldem AA. ad Zosimum praesidem Epiri novae.
Praefectianos ad perniciem provincialium exactionibus in provinciis vel potius lucris et quaestibus suis
sese immiscere vetamus: praeterea vel horreorum
gerere custodiam vel curarum ius atque arbitrium
t
sibi praesumere his denegamus.
Horum si quis
praesentis legis temerator existat, volumus eum comD. xiiii k.
petenti motu et indignatione percelli^.
Dec. Mediolani Valentiniano et Valente iiii AA.
conss.
(I)
sic
[a.
0, eyectione X", convectione Hal.
373]
(2) aic
cum B^ ligatorum K^ locatorum dett.

Th.
6, 2
(3)
B 56, 17 not. d (4) sibi personis om. Th. (5) 8,praefinitus ins. Th.
(6) == Th. 8, 7, 8
iunge Th. 12, 1, 70
(7) ex numero deputatorum ins. Th.
Th. 12, 10, 1
/8)
(9) sic dett, propelli K, perpeili
(10) iunge 12, 36, 6
:
(II)
vel dett., om.
prefectus
KO
(l2)
K, prefecture 0:
= Th.
8, 7, 16
(13) sic Th.,
vicariae etiam potesfeatig ins.
^''Impp. Valentinianus et Valetis AA. ad Artemium correctorem. Qui sese in officiis magistrorum
ab
equitum ac peditum'* militare monstraverint
omni nominationis iniuria excusentur. D. xiii k.
Oct. Aquileiae. acc. xvk. Nov. Salerni divo loviano
et
Varroniano conss.
2 ^^ldem AA. ad Mamertinum pp.
[a.
Qui in
magistrorum equitum ac peditum militiam
364]
officio
sortiti sunt,
ordinis sint militaris^".
3 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro

Probari apparitores magisteriae potestatis
neque curiales neque cohortales neque censibus volumus adscriptos. D. prid. non. Mart. Constantino-
pp.^"^
poli Cyro
vc. cons.
[a.
441]
4 Idem AA. Apollonio magistro militum praesentdli et Anatolio magistro militum per Orientem.
Numerarios virorum illustrium magistrorum militum
tam praesentalium quam Orientalium qui ordine stipendiis militiae fuerint decorati, exeuntes tribunis praetorianis partis militaris, sudoribus eorum beneficium
Th.
(14) eorum] vel ex eo numero vel illorum certe
Th.
Th. 14,3,22: iunge Th. 14,4, 9
(IG) vel
(15)
Tk. 8, 3, I: iunge
annonariac potestatis ins. Th.
(17)
2"h. 6, 35, 6
(19) == th.
(18) militasse ac ins. Th.
12, 6, 6?
56, 17, 30
(20) D. XV k. Aug. Valentiniano et Valeute AA, conss. (a. 365) Th.
(21) =:^ Nov.
Theod. 7, 4, 2: iunge 7, 62, 23
(22) Areovindo magiBtro militum Nov., cf. ad 7, 62, 33
=
B
DE APPARITORfBUS
deferentes, sociari praecipimus: ita videKcet, ut post

completam militiam ab omnibus indictionibus tam
militarium quam civilium iudicum semper habeantur
Principatus vero munere functos trivigilum militaribus volumus adgregari.

Imp Anastasius A. magistris miiitum. Eos, qui
immunes.
bunis
in officiis
numero
vestris
XII
483
merentes statutorum tantummodo
inserti sunt, fori praescriptione muniri, ^cete-
ros vero, qui supra huiusmodi numerum militare

noscuntur, quasi nec militantes et apud illustrissimas
^
praefecturas et apud clarissimos provinciarum rectores de quolibet pulsari et conveniri et sine cinguli
praescriptione respondere negotio sancimus.
3 "Impp. Valentinianus
et
5557
Valens AA. Festo con-
Solita cohortalibus Syriae privilegia,

sulari Syriae.
quae a divo Diocletiano porrecta sunt atque concessa, nos quoque porreximus ac iubemus eos non
ad sollicitudinem bastagae, non ad functionem naviculariam devocandos, non invitos curialibus coetibus
adscribendos, verum peracto labore mihtiae, pastus

competenti sedulitate functione transacta
praerogativam his recusationis offerimus. D. vi non.
Oct. Valentiniano et Valente AA. conss.
[a. 365?]
4 ^^ldem AA. et Gratianus A. ad Prohum pp.
Officia rectorum provinciarum tuae magnificentiae
litteris volumus admoneri, ut susceptos in officio
primipili
proprio vel probatos cohortium nomine legionumve

D. xvi k. lun.^^
aestiment inserendos.
privilegiis
LV
et
Arcadius
Africae.
Officio,
Modesto et Aiintheo conss.

[a. 372]
5 ^Hdem AAA. Modesto pp. Quicumque per Osdroenam primipilarium maiore laetatur numero filiorum, unum loco suo veluti hereditario iure substituat, alterum pro amore patriae Edessenae curiae
non curialem quemcorporibus^ volumus adgregari:
tradat obsequiis, ceteris quam voluerit militiam provisurus.

sin autem duos tantum procreaverit, cohorti
(LVI).
DE APPARITORIBUS PROCONSULIS ET LEGATI.

^lmppp. Valentinianus Theodosius
AAA. ad Flavianum proconsulem

tuis
quod
meritis obsecundat,
quam nec ex
ceteris
ac si qui erunt inter apparitores huiusmodi, restitui

D. non. Oct.
eos debitis muniis mox iubemus.
Constantinopoli Theodosio A. iii et Abundantio
conss.
[a.
393]
2 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Victorio proconsuli Africae et Dominatori vicario Africae. Apparitioni tuae et legatorum quadringentos censuimus
deputandos de his dumtaxat, quos sibi esse detractos
publicae membra non queruntur. D. xii k. lun.

Mediolani Honorio A. iiii etEutychiano conss. [a.398]
In proconsulari pro3 "^ldem AA. Messalae pp.
vincia officium proconsulare postulet, quod exigere
consuevit, nec alienis se partibus impudenter inserat.
D. III ^ k. Oct. Altino Theodoro vc. cons.
[a. 399]
rei
LVI (LVII).
DE APPARITORIBUS COMITIS
ORIENTIS.
^lmppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA.

Rnfino pp. Orientis. In officio comitis Orientis non
1
ampiius
quam
sescenti apparitores habeantur, quos
quidem publicis necessitatibus novimus abunde supD. iii k. lan.

Heracliae Arcadio iii et
petere.
Honorio ii AA. conss.
{a. 394]
<*
LVII (LVIII).
DE COHORTALIBUS PRINCIPIBUS CORNICULAET PRIMIPILARIBUS.
RIIS
satisfacere cogatur et curiae.

quod si unum procreaverit, eundem ordini patriae restituat, nuUo conl
tra hanc formam beneficio valituro. Damus sane
licentiam tam patribus eorum quam ipsis, qui huius

legis auctoritate civitatum obsequio adgregantur, ut,
si quos curiales patrocinio principalium invenerint
excusari, in medium proferant, ut et ipsi similibus
D. iii non.
officiis deputati pareant impetratis ^*.
Dec. Antiochiae post consulatum Gratiani A. iii et
Equitii
vc.
[a.
375]
6 ^^lmpppp. Gratianus Valentinianus Theodosius

et Arcadius AAAA. ad Neoterium pp. Si apparitor
criminosus, edictum, quo revocari possit,
adiecta condicione legibus subsequatur : cui nisi fuerit
satisfactum, merito in latitantem a iudice pro qua1
litate peccati sententia proferatur. Veniam enim
talibus non permittimus nec indulgentiis crimina
sublevamus. D. prid. id. lun. Mediolani Arcadio A.
et Bautone conss.
[a. 385]
diffugerit
7 '^lmppp. ValenUnianus Theodosius et Arcadius

Ordinariorum iudicum apparitores, qui vel speculatorum vel ordinariorum attigerint gradum, nullo annorum numero, nulla stipendiorum contemplatione laxentur, priusquam primipili
AAA. Tatiano pp.
1
Quod si
pastum digesta ratione compleverint.
ante debitum locum, qui huic functioni habetur obnoxius, vel aegri corporis labem vel defessae senectutis extrema ad impetrandam quietem crediderit praetendenda, non prius otio condonetur, quam omne
2(1)
quod primipilo debetur expenderit. Eos etiam,
sciens quod, si quid tale fuerit commissum, capite

puniendus est. PP. vi id. Mai. Karthagine Constan-
qui pro sceleribus suis soluto militiae cingulo addicuntur infamiae, ne integro peculio sub hac occasione laetentur, ita condignae ultioni volumus subiacere, ut functioni quoque, quae extrema^^ militiae
debetur^s, nihil ex eorum facultatibus subtrahatur.
D. III non. Mai. Mediolani Timasio et Promoto
conss.
[a. 389]
tino A. II II et Licinio iiii conss.

[a. 315]
2 ^Hmpp. Constantius et Constans AA.^^ ad Taurum pp. Nullus iudicum quemquam sine sacra proExcibatoria*^ probare audeat vel provehere.
1
^'
primipilaribus adaerandis
Speciebus
eadem pretiorum taxatio servetur, quae in venalibus
publicis poterit reperiri. D. v k. Mart. Constanti-
^^lmp. Constantinus A. edicto suo ad Afros.

Omnes stationarii neque superexactionem audeant
neque carcerem habeant, neve quis personam licet
pro manifesto crimine apud se habeat in custodia,
1
pimus tamen
sollicitudinem
*^
officia provincialia
cursus
sustinentia: nec enim tanto
adminiculum denegari publica permittit

VI k. lun. Mediolani.
et Cereale conss.
utilitas.
viii id. lul.
acc.^^
pubhci
muneri
\a.
KO
D.
Datiano
358]
sic dett.y functus tribuiius

(2) ad seqq. cf. Nov.
Th. 1,12, 4
Tkeod. 7, 4, 1
(4)
(3) viros ins. Nov.
Th.
(5) ex ceteris corporibus] plebeia stirpe progenitum
Th. 1,12,7: iunge 12. 58, 2?
Th. 1,12,6
(7)
(6)
Th. 11, 7, 15. 14, 15, 6
(8) im Th. 11,7,15. 14,15,6
Th.l, 13, 1 iunge Th. 8, 4, 18. 12, 1, 139 (10) lun.
(9)
(1)
=
=
leges
iungendae
(ll)
= Th.
8, 4,
-1
B 56,
17, 37
(12)
= Th.
vel imp. Constantius A. vel

8, 7, 7
(13) scrihi debuit
(14) sine sacra
imp. Constantius A. et [lulianus] C.
8 ^^lmpp. Arcadius
Honorius AA. Euthymio
et
vicario Asiae.
nopoli Arcadio iiii et Honorio iii AA. conss. [a 396]

9 Idem AA. Clearcho pp. Dlyrici. Per IUyricum,
in quo plurima ac maxima necessitatum publicarum
emolumenta officiis constat praesidalibus expediri,

centeui numero singulis iudicibus obsecuudent: nec
(16) lun.
(I5) provincialia om. Th.
Th. 8, 4, 11
Mediolani Gothofredus (17)
7%.
(l8)
(19) d. xvii k. lun. Pata8,4, 12: iunge Th. 12,1,78
Th. 12, l, 79
vione Th. 12,1, 78
(20)
(20) idem
Th. 8, 4, 15
Th. : fuitne imperatis (Mommsen) ?
(22)
Th. 8, 4, 16
(24) sic Cuiacius Th., extremae
(23)
Th. 8, 4, 19
(25) debebatur Th.
(27) in spe(26)
ciebus Th.
probat. om. Th.
acc.
KO
61
hunc modum vel ad militiam ullus adspiret vel

Adhibendi autem
coniventia iudicum perseveret.
ultra
1
sunt ad
DE APPARITORTBUS
484
XTI 5759
huiusmodi ministeriorum obsequia non
illi,
immania lucra sectentur,

qui vano militiae nomine
*
sed qui necessitatem officii sollicitudinibus debitis
'
exsequantur.
10 ^ldem AA. et Theodosius A. Anthemio pp.

vel quodcumque
Quicumque ad chartas' vel tabulas
aJiud ministerium cohortalis optaverit, non ante accedere permittatur, nisi eius nomen matriculis receptum primitus fuerit: poena proposita his, qui
contra statuta caelestia crediderint suscipiendos aliquos aut quodlibet eis officium iniungendum. D. xvi
k. April.
Consiantinopoli tionorio vii et Theodosio
[a. 407]
iterum AA. conss.
11 *Impp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio

cohortalinorum urguente cripp. Si quis ex grege
minis insectatione stipendiis fuerit exemptus, aut
otio traditus quietis artibus immoretur, aut si ad
miseratione maluerit repepristina sacramenta precum
dare, indultum nostrae maiestatis oraculum amplisJ).
xiii k.
siuiae tuae sedi ofierat adlegandum.
Mari. Constantinopoli Honorio x et Theodosio vi
AA. conss.
12 ^lmpp. Theodosius
[a.
et
415]
Valentinianus AA. Isiapparitor aut obnoxius
doro pp.^ Si cohortalis

cohorti ad ullam' adspiraverit dignitatem, spoliatus
omnibus impetrati honoris insignibus ad statum pristinum revocetur: liberis etiam in tali eius condicione
quam spreverat defraudatus, ne quid eorum omnino

per se vel interpositam personam possit adquirere,
primipili tantum munus implere cogatur mox curialibus civitatis, in qua natus est, in diem vitae suae
functionibus inhaesurus, ita scilicet, ut etiam ii, qui
post impletam talem militiam quodlibet militiae dignitatisve genus adfectaveriut curiae patriae suae restituantur. D. vi k. lan.^^ Constantinopoli Leone
A. IIII et Prohiano conss.
[a. 47 1^
:
LVIII (LVIIII).
DE APPARITORIBUS PRAEFECTI ANNONAE.

Valens Gratianus et Valentinianus
Apparitores urbanae praefecturae
annonario officio se non inserant, sed apparitorum
aemulatione secreta ministerio suo annonae praefectura fungatur.
D. iii id. lul. Valente A. v et
Valentiniano iuniore conss.
[a. 3765
2 Împp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp.
Praefectus annonae canonem, qui ad officium suum
pertinet, per compulsores suos exigat, et cum officio
suo retineatur obnoxius, qui ad implendum canonem
devotionis suae exactionem non ostenderit. [a. 399 T.
1
^^lmppp.
AAA. Rufino pu.
DE DIVERSIS
DICUM ET PROBATORIIS EORUM.
susceptis fortunae patriae mancipandis. Quod si

quis ex his ausus fuerit ullam adfectare militiam,
nulla praescriptione temporis muniatur praeter eam
LVIIII (LX).
OFFICIIS ET APPARITORIBUS lU-
quae ex quadraginta annis colligitur^: sed

ad condicionem propriam retrahatur, ne ipse vel eius
liberi post talem ipsius statum procreati quod cohorti
^'Sed nec ad aliam
2
debetur valeant declinare.
'^
cohortalinus vel cohortalini filius audeat
adspirare
scilicet,
fortunam, cui maiorum suorum exempla praeiudicant

3 Sed etiam cunctos, qui diversarum rerum negotiationibus detinentur, trapezitas scilicet vel
gemma-
rum
argentique vestiumve*' venditores, apothecarios

etiam ceterosque institores aliarum mercium quibuscumque ergasteriis adhaerentes iubemus a provincialibus officiis removeri, ut omnis honor atque militia
contagione huiusmodi segregetur. i>. /// non. April.
3 Idem AA. Thomae pp. NuIIum ex primipilanullum ex principe cohortalis officii vel ad
^^lmppp. Valentinianus Valens et Gratianus

Severum. magistrum militum. Si quando
praefectus praetorio vel vicarius aut rector provinciae significaverit eum, qui chartis ac ratiociniis publicis invenitur obnoxius, ad praeposituram castri ac
militum transisse, retractus illi adsignetur officio, a
quo ad necessitatem praestandi ratiocinii devocatur:
in reiecti vero locum is potissimum destinetur, cui
meritorum adstipulentur insignia. D. x k. lan. Gra1
AAA. ad
Probo conss.
[a. 371]
2 ^^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius AAA. ad Eusignium pp.
NuIIus ex his, quos
tiano A. ii et
claruerit militia resolutos, indebita denuo sacramenta

sine augustis adfatibus^^ suscipiat.
si quis autem
id per obreptionem forte meruerit, quinque librarum
auri multetur incommodo. D. prid. id. lui. Mediolani Honorio np. et Euodio conss.
[a. 386]
3 ^*Idem AAA. ad Eusignium pp.
ribus,
aliam posse militiam adspirare vel ministeriis sibi

contra publicam utilitatem blandiri vel ad quamlibet
aliam dignitatem ad praeiudicium ^^ praeteriti status
1
accedere concedimus.
Quod si contra hanc tam
saluberrimam formam vel responsa caelestia quaedam

aut dignitas audacter eliciatur, pro ingestis
militia
haberi, etiamsi speciali adnotatione nostrae indulgentiae eam obtinuisse videatur, nec adsertionem ei quoquo modo patere, qui se memoratis artibus publicae
studet commoditati subtrahere, sed statim civitatis
unde oriundus est curiae tradi praecipimus. [a. 442?]
14 ^Hmp. Leo A. Constantino pp. Quisquis'*
cohortalibus adhuc obsequiis obligatus vel '^ regimen
provinciae vel cingulum cuiuslibet militiae dignita-
contra liciquoquo modo meruit, ante omnia

usurpatis impetratisve careat, etiamsi ultronea
nostra liberalitate ius gerendae provinciae vel militiae seu dignitatis *' cuiuspiam sibi iactaverit fuisse
1
delatum.
Dehinc universis solaciis condicionis
**
tisve
tum
0, inania
necessitatem edd., in necessiTh. 8, 4, 26

4, 20
(4)
Th. 8,4,30: iunge 10,32,55 Th. 12,1,187
(5) pr. 1
(6) eodem exemplo Eubulo pp. Illyrici addit Th.
(7) posthac ins. Th. (8) post hanc vero legem si Th. (9) praeter
TA, 8, 4, 28
coUigitur om. Th.
(9") 2
(10) neque curialis neque cohortalinus neque curialis aut
cohortalini filius condicione deserta ad aliam audeat Th.
(II) vestiumve edd.^ vestium lihri
(12) ad praeiudicium
(I)
sic
KO
tate
edd.,
(3)
(2)
Th.
8,
apud iudicium
lihri
(l3) pr.
=1,40,14
(u)
ai
NuIIus appa-
amplitudinis tuae vel de omciis palatinis ad

eam provinciam, ex qua oriundus est vel in qua collocaverit larem, vel qui iam in huiusmodi officio
fuerit commoratus^^ obtentu publicae necessitatis
1
vel exsecutor privati negotii dirigatur.
Etenim
officii celsitudinis tuae primiscrinius tres libras auri
fisci utilitatibus sine dilatione persolvet, si statuta
fuerint temerata: apparitor vero qui huic se muritor
neri
passus
est
deputari,
militia
^^.
spoliabitur
Haec vero poena etiam
ceteris inrogata est, ut,

protector, strator vel agens in
si domesticus aut
rebus vel palatinus utriusque officii vel ad eandem^''
provinciam, in qua natus est, vel ad eam, in qua
coUocarit larem, cum huiusmodi usurpatione per-
rexerit, matriculis quidem exemptus ipse, qui se

voluit mitti, auri libram unam fisci viribus inferre
cogetur, adiutores vero officiorum palatinorum ac
numerarii comitum illustrium virorum sive actuarii
libram fisci viribus solvant, nisi statuta fuerint custo(i6) ante omnia
gem.
(15) vel om. l. gem.
(l8) d. vii
(17) sic dett., eum ins.
gem.
id. Aug. l. gem.
Th. l, Q, l: iunge 1, 28, 3
(19)
(20) iungendae videntur 12, 55, 3 Th. 11, 7, 15. 14,15,6
(d. III [vel iiii] k. Oct. Altino Theodoro vc. cons.)
(2t)
Th. 8, 7, 11
Th. 8, 7, 18
(22)
(23) sine aug. adfat
om. Th.
. .
Th. 8, 8, 4
(24)
(25) vel qui iam
commoratus addiderunt lustiniani ad
40, 8
(26) solutus militia mancipum corpori sociabitur Th.
(27) eam
Th.
quis
om.
/.
l.
KO
=
=
DE DIVERSIS OFFICnS
D. III non.
dita.
Euodio
JDec.
Mediolani Honorio np.
conss.
[a.
et
386]
4 ^Jmppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA.

Silvano duci et correctori limitis Tripolitani. Qui
vel exiguam^ rei familiaris substantiam habent, militare in apparitorum numero non vetentur.
D. vi k.
April.
Constantinopoli Theodosio A. iii et Abundantio conss.
[a. 393]
5 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Graccho
pu. Quicumque apparitores ob culpam vel neglegentiam fuerint iudicato discincti, ad nullam militiam
adspirandi habeant facultatem: nec ex rescripto his
ullus aditus reseretur, quos congruit poenae gravissimae subiugari, si contra inhibita quoque sacratissimis constitutis adspirare contempserint''. D. viii
Aug. Ravennae Honorio
k.
Theodosio vi AA.
et
conss.
[a.
415]
6 ^lmp^. Theodosius
et Vaieniinianus AA. Hierio

In nis officiis, id est virorum spectabilium pro-
pp.
XII
485
consulis Asiae comitis Orientis praefecti Augustalis

et vicariorum, quos etiam monuimus sub viginti interminatione librarum auri, nemo aliter admittatur, nisi
eum emissa ex sacris scriniis probatoria consecrarit.
1
Quod si quis talis sub tua fuerit iudicatione convictus, profecto irritis his quae^ vetita contrectavit
etiam congruam indignationem incurret.
D. x k.
lul.
Nicomediae Theodosio xii
AA.
conss.
Valentiniano ii
et
[a.
426]
7 Idem AA. AnatoKo magistro militum. Ad splendidioris militiae privilegia, posteaquam priorem con-
59. 00
authenticas sacras, quae divinam nostrae pietatia

continent adnotationem , cum subscriptione administrantium, sub quorum iurisdictione consistunt, his
qui militare volunt praestari: exemplaribus videlicet
earum cum subscriptione eorundem iudicum apud
singula quoque officia, prout convenit, reservandis.
1
Quamvis autem manifestum sit de huiusmodi probatoriarum observatione excepta esse certorum iudicum
officia, tamen ne ulliu8* ignorantiae relinquatur occasio, omnium officiorum, quibus necesse est per
sacras probatorias militiae sociari, notitiam in sacris
2
Sub hac
apicibus subdendam esse censuimus.
igitur observatione omnes, qui sive in hoc sacro palatio nostro sive in aliis quibuscumque officiis deinceps militare cupiunt, qui tamen, ut dictum est, non
possunt pro tenore sacrarum constitutionum vel vetere
consuetudine nisi praecedentibus sacris probatoriis

sociari, sicut subnexa notitia demonstrat,
adipisci praecipimus: scientibus his, qui ex aliqua
parte praesentis nostrae serenitatis legis formam
coniventia vel neglegentia quadam coUudere temptaverint, non tantum amissione bonorum omnium, sed
etiam capitis periculo utpote criminis falsitatis obnoxios semet esse plectendos.
militiae
3 (2)
Et
est notitia.
Scrinii
memoriae probatoriae
agentium in rebus, palatinorum largitionum, palati4 norum rerum privatarum partis Augustae. Item
sc7inii sacrarum epistuiarum sic: in officiis virorum
illustrium praefectorum praetorio Orientis et Illyrici et
'^
Asiae et Achaiae, officii ^^
urbis, officii proconsulum
tinuo labore compleverint, eos venientes admittimus,

qui ea voto adipiscendi honoris crediderint expetenda,
non eos, qui ' studio exercendae cupiditatis ambierint,
ut velut in meliore fortuna positi aut ea scelera quae
prius commisisse doceantur occultent aut alia dein[a. 438443]
ceps possint impune committere.
8 ^lmp. Leo A. lohanni magistro of/iciorum. Viros
praefecti Augustalis, officii comitis Orientis, officii

comitis divinarum domorum, officii vicariorum Thraciae Ponti Asiae et IMacedoniae et thesauriensium '^
5
classis.
Item scrinii sacrorum iibeilorum: offi"*
cii virorum illustrium
magistrorum militum utriusque
militiae in praesenti *^, Orientis et Illyrici, invitatorum,
eorumque apparitores nec non limitaneos castrorumque praepositos tantummodo ex subli-
rum, cellariorum
spectabiles duces
iudicii sententia conveniri nec aliis subiacere

iudicibus praecipimus: illustribus scilicet ac magnificis viris magistris militum consuetudine ac potessi qua ad limites aliquos Orientis Thraciarum
tate,
mis tui
ex longo tempore hactenus obtinuit, re-
et Illyrici
servata.
9 '^ldem A. Hiiariano magistro officiorwn. Probatorias memorialium et agentium in rebus, ceterorum

nihilo minus apparitorum praetorianae per Orientem
amplissimae praefecturae, eorum etiam, qui in diversorum iudicum officiis numerantur, ex sacris probatoriis solito more militiae sacramenta sortiri decernimus, non passim nec licenter solis auctoritatibus
vel sacrarum litterarum exemplaribus sed ex authenticis tantum sacris probatoriis manu nostra subscriptis
et nostro arbitrio praestandis, ita ut nullus his dolus
aut fraus possit adnecti, de his etiam, qui sunt verae
1
Aliter vero
et catholicae fidei, iubemus admitti.
militantes, nisi ex his sint, quos solis auctoritatibus
:
apparitioni adgregari vetusta consuetudo perdocuit,

detecta fraude cuiuscumque accusandi studio non
solum mendaci carere militia, sed etiam proscriptionis stilum subire decernimus et bonorum omnium
amissione multamus.
[a. 470?]
10 Idem A. Erythrio pp. Hac sanctione decerut
in
nemini
licentia
edendi
sit
nimus,
posterum
exemplaria his, qui sociandi sunt cuicumque militiae,
quam
sed
(1)
sine
divinis
primatum uniuscuiusque
periculo
= Th.
8, 7, 20
(6)
irritis
(7)
in
ins.
tur 1, 23,
probatoriis adipisci
non possunt,
officii
ipsas
Th.
133
(3)
(2) qui vero nullam Th.
== Th 8, 7, 21
(5) pr.
praesumpserint Th.
his quae 7*, qui iT/*, is qui {vel quod)
libri
(8) c/. 12, 25, 3
(9) iungendae viden6 (d. VI k. April. lordane et Severo conss.)
12,
1,
(4)
0, ulla ei
(ll) proconsulis
libri
(i3) thesauriensium iC, et esau(i2)
riensium 0, et thesaurensium dett. (14) illustrium Cuiain praesenti Cuiacius,
ciusy om. libri mei
(15) militiae
12, 19, 10
(10) ullius
officio iibri
admissionalium, memorialium
omniumque paedagogo-
mensorum, lampadariorum eorum,

deputati sunt, decanorum partis
Augustae, cursorum partis Augustae *^, officii virorum
spectabilium ducum Palaestinae, Mesopotamiae, novi
limitis Phoenices, Osrhoenae, Syriae et Augustae
qui sacris
'^,
scriniis
Euphratensis, Arabiae et Thebaidis, Libyae, Pentapoleos, utriusque Armeniae, utriusque Ponti, Scythiae, IMysiae primae, secundae, Daciae, Pannoniae,
officii virorum spectabilium comitum Aegypti, Pamphyliae, Isauriae, Lycaoniae et Pisidiae.
LX
(LXI).^
DE EXSECUTORIBUS ET EXACTORIBUS.
^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. ad provinciaad proconsuies. Ne per diversas provinciarum
partes aut palatinus exactor accederet aut illustrium
virorum apparitor vagaretur vel militaris terror inferret formidinem, hac lege sancimus, ut omnis memoratis intentio ad provinciae rectorem sit ô, cum eo
agant, illo insistente disponente et agnoscente suo
periculo rem peragant et^^ impleant universa. D. xvii
k. lul. Mediolatii Olybrio et Probino conss. [a. 395]
2 ^Hdem AA. Andromacho pp. Quicumque e
palatio nostro cuiuslibet tituli ad provincias^^ commeaverit compulsor exactor admonitor portitorve
praecepti, agens in rebus vel palatinus vel apparitor
1
ies et
hoc tantum potestatis adripiat,

quod mandatum curae suae specialiter approbatur,
nec quod iniunctum alteri fuit collegii iure praesuillustrium potestatum,
prefecti
K,
praefectis 0, praesentis deit.
KO
rum
(16) cellario-
edd., cancellariorum dett., om.

(17) curs. p.
augustae dett., curs. p. augusti et partis auguste 0, om.
Th. 8, 8, 6
56, 17, 53 seqq.
(l9)
(18)
(20) omnis
. .
ad pr. rect. sit
intentissimi (intenti
omnis (omnes 7") memoratis

ad pr. rectorum sit (sit om. 7") 7,
omnes memorati intenti sint (sunt 0) ad pr. rect. et
Th.
(21) peragant etKO, peragendam Cuiacius Th.
(22)
8, 8, 7
iunge Th. 2, 12, 6. 7, 12, 3
(23) provinciam Th.
.
Tk.,
P ?)
KO
mat, ne,
DE EXSECUTOIUBUS
486
XTI 60
dum hoc
sibi
invicem mutui
officii licentia
credebatur.
partiuntur, agant cuncti, quod singulis
D. prid. id. lul^ Mediolani Olyhrio et Prohino
conss.
[^: ^^^^
3 ^lmpp. Honorius etTheodosius AA. Palladio pp.
Sive ex praetoriano officio sive illustris comitivae

scdis largitionum nec non et rei privatae nostrae
nevel ex quacumque apparitione ad quamcumque
cessitatem profligandam quis fuerit destinatus, sciat
intra anni metas
debere collectis ratiociniis
ad pro-
suam efficaciam ostenprium iudicem remeare eique

fuerit quidve in
dere, quid eius instantia exactum
debitis habetur vel penes quos resederit vel cuius
fuerit derelictum.
culpa aut causa in eadem provincia
1
Quod si exacto spatio anni eius regionis visceribus praedator insidens deprehensus fuerit remorari,
tunc absolutus cingulo militia abicietur, primoribus
eius militiae decem librarum auri multa proposita.
Si redire dissimulet, per vices officiorum^ ligatus
2
ferreis nexibus cura provincialis officii^ ad debitnm
mittatur examen nec ei liberum sit, ut hoc se privisibi aliud negolegio aut occasione defendat, quod
tium vel aliam necessitatem post iniunctam esse causetur, cum isdem licentiam auferamus in eadem
provincia continuare^ exactionem. D.xk. Oct. Ravennae Theodosio A. vii et Palladio conss. [.416]
exsecutionem suscipere, dum ipsi quoque tertii negotiinonsit'^ iniungendi '^ antequam superioribus re2
sponsum portaverit. Exsecutoribus his, qui secundam, si non simul duas, vel etiam tertiam causam
exsequendam suscipere, non solum cinguli et bonorum suorum amissionem, verum etiam
3
perpetui exsilii supplicium subituris. Eandemque
passi fuerint
hanc poenam numerarium quoque

ad quorum curam quod violatum
x AA. conss.
"^lmpp. Theodosius et Valentinianus
[a.
iav
ivavnovfisvov (pavsqcbs, 8el avrbv firj ixîâêtv, alV ava(psQeiv sis âaiXsa Sta^ rov
fiayiarQtavov, rj sis avrr/v rrjv aQ%riv, e| r/S ro
Ttqayfia iyivsro, rbv 8s ixîjSaarrjv vTtb aa^paXstav
TtoisTv rr/v iy^coQovaav, xai ra Ttqbacoita Se ra
airiaa&svra vTtb nQoacontxrjv aacpaXtiav at^rjfjLicos'
avrco rb atpqfiiov neQinotr/azt,
yctQ iyxetQiaas
vofic^
()
proficiscentem
duorum
simul,
(3)
LX
7 Quicumque divinam iussionem vel magistrapraeceptum exsequitur, praesidi prius ia insinuare debet, ut praeses videat , ne quid falsi suhsit
1
vel ohreptio vel legihus contranum.
Exsecutio
autem et per scripturam et sine scriptura fit, divinis
videlicet scripturis propositis et omnious possessoribus
qui adsunt nna cum eo inquisitionem peragentibus.
2
Et si benc se hahere invenerit auxilium praestat: sin vel aperte falsum esse vel leai aperte contrarium invenerit, non dehet exsequi, sed ad imperatorem
referre per officialem vel ad ipsum magistratum,
a quo res processit, exsecutorem autem ad idoneam
securitatem personasque a quihus cxigendum est ad
personalem cautionem sine impensis adigere. exsecutor enim indemnem eum praestahit, si temere eum
3 convenisse inventus
Quae si facta non
fuerit.
tus
erunt, conventus exsecutionem repellet : praeses vero,

ad quem iussio directa erit, aut similiter alius quis
avrco iyêiQiaas.
Ei yoQ
Svvrjd^sirj rts ancod^rjaaadâirbv ix^tâafibv, b(psiXst fiavdâvatv b aQxoiv anoarrjaat rbv ix^tâ-
arrjv,
notslv Ss vnb aacpaXsiav nQoaconixrjv rov

Ei Se Qa&vfirjarj rovfirjvvstv.
airiaa&svra xai
rov rj b aQxcov
rj
^ ra^ts
avrov
rj
nqbs ov ro
yQafifia ysyovsv, oXxo&sv rcp vnofivr/ad^svrt notrjast rb a^rjfitov xai iv baco ctQX^t xai fisra rb
navaaa&at
rovs
rrjs aQxrjs.
'TnsâtQsl Se
rj
Siara^ts
Ei Se
svsxofisvovs.
Xrjiifiaros rjrrrj&svrss oi ctQxovrss firj notr/acovrai
nQOfciast
Srjfioaicov
^"^
i^sraatv nQOxstfisvcov rcbv ayicov "koyicov, rj

xai naQiScoat, xai sis xQh^^^'^^ t,r]fitovvrat xai
ixâXXovrat rrjs aQyjfjS xai sis acorr]Qiav xivSvUas Se vbtios ifKpavt^bfisvos 0(psiXet
vevovai.
ri]v
nQorsQOv yivea&at roTs indQXois xaraâvrjs, rbv

Sa Staxofiiôvra avrbv sis rr]v snaQxiav Xafjiâveiv xQ^f^^^^ôvs k'^, rbv Si aQxovra anovSat,etv Sta
nQoardêcov oixsicov naaats raXs nbXsat rais vcp
iavrbv (paveQOvS xa&tardv rovs vbfiovs, a^r]fiicos
non plurium negotiorum
non. lul. Th.
8,
svQsd^sir} ftarr,v
rovro ydvrjrat 6 fiev ixîâ^bfievos anco&slrat rbv ix^tâafibv o Ss aQxcop, st nQos avrov
xsXsvatS yeyovsv, ^ xai rts SrsQos Xacos nQos
rj
rtva SrsQOv iysvsro, vnb aacpakstav o(psiXst notr}aat rbv ix^tpaarrjv rrjv syxcoQovaav. Ei Ss xal
422]
Th.
2, 12, 6, non. lun. Th. 7, 12, 3
(2)
per vices off. om. Th.
(4) sub elogio ins.
Th. 8, 8, lO: iunge 4,4,1
Th.
(6)
(5) iterare Th.
et quae ibi laudantur
(7) == Th. 12, 6, 32, 2: iun<je
10, 72, 15 Th. 11, 1, 3r.
(8) contra haec nostra Th.
8,
sinsQ
fii]
rd>v Ttaqovrcov afia avrco rrjv

Kai si avviSoi, TCaîxei^^
Ss r) TtXaarov evQTj (pavsQcos ri
Ttoiovusvcov.
ôrj&siav'
vetito ausu exsecutor^ audebit, licebit provinciae

moderatori eundem correptum ad sublimitatis tuae
iudicium sub prosecutione dirigere, licebit provinexsecutoris *** contra
etsi probatur obnoxius
ciali
vetitum exactionem sibi vindicantis temeritatem legiD. iii k. Mart. Ravennae post cons.
time repellere.
Felicis et Tauri vv. cc.
[a. 429]
6 ^^lmp. Zeno A. Arcadio pp. Sancimus, ut eum,
cui ex iudicio tui culminis quocumque modo sive
studio numerariorum aut tractatorum vel ipsorum
iussu, qui pro tempore amplissimae tuae sedis ad-r
ministrationem suscipiunt, exactio publicarum pecuniarum iniungatur, minime prius liceat aliam sollicitudinem gerendam suscipere, antequam reversus
1
iniunctae sibi causae responsum praebuerit. Si
tamen ita sors tulerit, ut in ea provincia, ad quam
exsequendi causa publici negotii aliquis proticiscitur,
aha quoque causa sit exsequenda, non prohiberi
unum eundemque exsecutorem ab hac urbe regia
(1)
iâraaw
AA. VoluContra nostra praecepta^ si quisquam
siano pp.
**
rcov xrr/roQcov
2
alterius pro alienis debitis publicis sive privatis praecipimus conveniri. D. v id. lul. Ravennae Honorio
XIII et Theodosio
adiutores,
est pertinet, for-
midare.
[a. 485486?]
^
7 ^^ Ilas av&gcoTTOs eirs dêiav xiXevaiv sXre agxiycr]v TiQoaraîv sxîâQcov 0(feL%ei TtQorsQOv B(i(paviaai r(o aqYjovn, tva 6 agx^f^ sêraari, si firjSsfiia nXaarov airia sariv sv avroXs rj xara
Se ixî1
avvaQTtayrjv ?/ svavriov/usvov vo/nois.
âofios y.ai iyyoaipats xai ayqa(po)S yiverai, SrjXovori rcov dêiwv Xoyiojv TiQoxsi/xsvtov xai ndvroiv
Nullam possessionem
4 ^ldem AA. lohannipp.
et eius
(9)
palatinus Th.
yenda
(10)
est 12, 49, 10
{sic dett.) vel simile
palatini Th.
0, sint
(12) sit
aliquid excidit
sic Cuiacius, QrjroQCov
(15)
Xetv
(17)
scripsi,
ei
B
B
(16)
(U) fortasse iun-
(l4)
sic
(13) licentia
=5 56,17,58
Heimbach, naQs-
ad quem directa
erit ad idoneam cautionem exsecutorem adigere debet.

Sed licet quis exactionem
repellere potuerit, tamen praeses, cum rescierit, exsecutorem avocare dehet eumque a quo eocigitur per-
5
sonali cauiioni suhicere et referre. Quod si nevel praeses vel officium eius vel is ad quem
glexerit
iussio directa erit, de suo indemnitatem convento
praestahit tam durante quam deposito magistratu.

6
Constitutio excipit cos
qui trihutorum nomine
Quod si praesides pretio corrupti insacrosanctis scripturis propositis non

fecerint vel etiam coniventiam praestitennt, et pecuniaria multa puniuntur et magistratu removentur et
8
de salute periclitantur. Omnis autem lex quae
7
tenentur.
quisitionem
insinuanda est prius praefeclis ostendenda est, is

vero qui eam in provmciam portat, sex aureos ac-
praesidem autem festinare oportet ut edictis

omnibus urbibus quae ipsi subiectae sunt leges
cipit,
suis
DH LUCRIS ADVOCATORUM
487
ur^Se rov aQXOvros firjSi rutv ixSiycop

rov Siaxo/iiiôvroe.
Se tce^Savae SmXaaiov SiSojffi xai, si fiiv clqxwv iariv, exTtinrec
rrje aQXV^} ** ^^ sreQav (pQOvriSa elxev, sx^dXXsrai rov cpQovriafiaroe.
TtarreXcos
fiTjSe
Xll 6163
Cum ex sola primipili

Dionysio.
causa hberos, etiam si patribus heredes non existant,
teneri divus Aurelianus^ sanxerit, si neque successistis patri vestro nec quicquam ex bonis eius tenetis, consequens est a paternis creditoribus vos non
4 Idem AA.
conveniri.
LXI (LXII).
DE LUCRIS ADVOCATORUM ET CONCUSSIONIBUS
OFFICIORUM SIVE APPARITORUM.
1 ^lmp. Constantinus A.^ proconsuii
Africae. Si
quis se a ducenariis vel centenariis vel^ fisci advocatis laesum esse cognoscit, adire iudicia et
probare
iniuriam non moretur, ut in eum qui convictus fuerit
severitate
vindicetur.
B. viid. Nov. Tricompetenti
veris.
acc. xv k. Mart. Karthagine Constantino A.
iiii et Licinio iiii conss.
[a. 314. 315]
2 '^lmp. Constantius A. Euhulidae vicario Africae.
Praeter sollemnes et canonicas pensitationes multa

a provincialibus indignissime postulantur ab ofiicia^
libus et scholasticis
non modo
in civitatibus singu-
mansionibus, dum ipsis et animalibus

alimoniae sine pretio ministrantur. Provinciales itaque cuncti iudices tueantur nec iniurias
inultas transire permittant.
D. iii k. Iid. Leontio
lis, sed et
1 eorundem
et Sallustio conss.
[a.
3 ^lmpp. Arcadius
344]
Honorius AA. Pompeiano
et
Quotiens compulsor arguitur

'proconsuli Africae''.
depraedatione convictus, etiam non consulta clementia nostra poenam subeat legibus competentem.
D. prid. k. lan. Mediolani Stilichone et Aureliano
conss.
[a. 400]
4 Impp. Honorius
et
ita subveniri
sorum iudicum
liceat,
quod ad praedam provinciarum
^^lmppp. Gratianus ValeJiiinianus et Theodosius

Quidquid nostrorum umquam nuncoeperit prosperorum, bella^^ gj desinent, si
oriuntur victoriae, fastis si honor datus fuerit regalium*'' trabearum, compositae pacis si erit efferenda '^
1
tiari
tranquillitas, sacros vultus inhiantibus si forte popu*'

lis inferimus '^ haec sine immodico
pretio nuntiari
1
excipique sancimus. Gerulum iubemus esse castissimum: indices nummarios esse prohibemus: iudices statuimus esse sollicitos, ne turpi colludio quae2
ratur ex miseris pretium gaudiorum. Quod si id
sacrilega fuerit dissimulatione violatum, et accipien-
tem pudoris
fortunarumque manebit excidium et

cogentem par poena multabit et officium triginta
librarum auri vexatione quatiatur.
D. iiii non.
Fehr. Constantinopoli Merohaude ii et Saturnino
conss.
^
LXII
S7idQX,cp
ratv TCQaircoQicuv.
0ea7iitflfiev,
hnpp. Valerianus
et
Gallienus
AA. Domitio.
primipilatus post administrationem deberi

incipiunt, et si is, qui ea percipere debuit, prius rebus
humanis eximatur, heredibus petitio salva sit.
2 Impp. Diocletianus etMaximianus AA. AlexanObtentu nominis primipili civiles

alios iudices transferendae non sunt.
dro.
actiones ad
Utilitas publica praeferenda

et ideo si constiterit
privatorum contractibus
fisco satisfactum esse ob causam primipili, poteris
obligatam tibi possessionem dotis titulo petere, ut
satis doti fieri possit.
== Th.
8, 10, 1: iunge 10, 19, 1 et quae ibi laudanAeliano ins. leges iungendae
(3) vel] ac prae:= Th. 8, lo, 2
Th.
(5) Afris ins.
(4)
cipue Th.
Th. 8, tO, 3 B 56, 17, 60 iunge 9, 26, l et quae
(6)
ihi laudantur
(8)
(7) Pompeiano suo sal. 10,72,12
(2)
(9) aurelianus 0*, traianus vel aure56, 17, 64 seqq.

lianus K, tracianus 0*
56, 17, 65. 67
(II) ne
(lO)
quid publicae laet. nuntii ex descriptione vel ab invitis
TA. 8, 11, 4
(12)
(l3) bella 77.,
accipiant TA. 8, 11
publicet sine ullis impensis sive praesidi sive defen9 sorihus sive nuntio praestandis. Qui lucrum fe-
duplum solvit et, si praeses est, magistratum

amittit, si aliam administrationem habuit, ea removetur.
cerit,
LXIII 2 Imp. lustinianus A. luliano pp. Sancisi quis in provincia vel magistratuum quorumlihet vel consulum promotiones vel generales formas
nostris
gloriosissimorum praefectorum vel alius ex
mus,
vel
magistratihus renuntiat, vel etiam constitutionum
sacrorum commonitoriorum
vel
generalium Utterarum
staluarum indnua-
vel etiam ereclionis iraperiaUum
ififpa-
r]fisreQcov
aQxovrcov,
rj
xofificovircoQicov rj yQafifidrcov
fisvroi ificpaviasie noiolro rj xai dvSQidvrcov
a&ac x^^^ôve. El Se rc nXeov

\
rerQanXdacov dnoSovvai
ne
elvat rovrco naQQrâiav

âaiXixcbv xadîSQvaeie
firj
neQaireQOJ e^ vofiiafidrcov icp^ ixdarr} firjvvasi, rj i<p
exdarco rvncg r^ exdarrj Siardêi r} S^sicQ xofificovircoQicp rj yQafifian yevixco rj dvSQidvrojj' xa&iSQvaei
xofiiêadâc xad"^ exdarrjv inaQxiav, eie rjv ravra
naQeXajSsv, coars, onoaae dv sxoc noXeie r, snapxia^
firjSsv avrco ScacpsQscv, aXXd rove f fibvove xofiitjs-
3 Idem AA. Domnae.
est
s'i
xard xcoQav ij aQxovrcov olcovSrjnore rj vndrcov

nQoaycoyde ^ ysvixove rvnove rcov ivSoôrdrcov vndo-
Commoda
tut
[^- ^83]
,
,
''lovanviavoe Avyovaroe ^lovXiavto
vitêi
ysvixMv
(LXIII).
DE PRIMIPILO.
(1)
2 ^ÂvroxQarwQ
Xcov rj xai ereQOv nvoe rutv

xai Siardêcov rj dêicov
pertinet.
(LXIIII).*
AAA. Floropp.
Theodosius AA. Hadriano
Curialibus et naviculariis omnibusque corporibus

volumus, ut nihil apparitoribus univer-
pp.
LXIII
PUBLICAE LAETITIAE VEL CONSULUM NUNTIATORES VEL INSINUATORES CONSTITUTIONUM ET

ALIARUM SACRARUM VEL lUDICIALIUM LITTERARUM EX DESCRIPTIONE VEL AB INVITIS NE
QUID ACCIPIANT IMMODICUM.'
xofiiôcro,
rovro
13 xcoXvovrcov rov rs
ctQxovroe xal rov incaxonov
xac rdiv nQcorcov rrje noXscoe xai ndarje noXcrcxrje
xai Srjfioaiae ôrj&eias.
O fisv yaQ iniaxonoe
vno dyavdxrrjaiv earac SaacXcxrjv , 6 Se aQxorv
xal ixnsascrac rrje aQxrjs xai Srjfisv&rjasrac xal
ad bella K, aut bella
sic Cuiacius Th., vel

offerenda lihri
(16) in(17) immodico om. Th.
(18) in
principium usque ad verba rvnove rcov et suhscriptio extant:
unde coUatis
apparet initio constitutionis repetitam esse
1, 4, 26, 6. 7: ex hac igitur pr. et 1 initium restituimus:
consulis ins.
feremus Th.
KO
(14)
(15) sic
Th..,
iunge 3,
2, 4
et
quae
ibi
laudantur
(l9) seqq.
ex
56, 17, 67 restituta sunt
tionem faciat, non Ucere ei ultra sex soUdos pro

unaquaque renuntiatione vel pro unaquaque forma
vel
unaquaque constitutione vet sacro commonitorio
vel generalibus litteris vel statuarum erectione per
singulas provincias ad quas ea pertuUt exigere, ut,
quotcumque provinciae civitates sint, ?iihil eius inter1
sit, sed sex tantummodo solido-s exigat.
Quod
si plus exegerit, huius quadruplum reddat. hoc inhihehunt et praeses et episcopus et pnmates urhis et
2
omne officium puhlicum. Episcopns enim principis indignationem incurret, praeses et magistratu
rcmovehitur et bonis yubUcatis relegahitur, officium
PUBLICAE LAETITUE
488
XII 63
iôQia&Tiastai, xal i) raîe Si xivSvravsi. ^Mrjra

rovrcov rutt'^ airiojv
8inyQa(pr]v yBviadâi TCQOfpdaei
vnQ rov firj e^ XQ^ôvS''^^ urjre cos naQct enivrav
aXla rov ^Môvra OiSorai rb rarQanloyv.
fir^beVf
'
Siarjrixa 8i oi TCoXlrat fiovXovrat iccyrovs

eie eQyov Srfioatov rj eis airco'
yQaxpai, rvxov rj
viav, rj airovai TtaQcc fiaaiXeoJS rovro inirQa-
Kai^
'
ov x^V ^rjfiiovv avrovS ovSiv vtcbq rovro,

iva firj oi fiev ieQeXs dyavaxrcovrai, oi Si aQxovres xai rrjs aQXfjs ixTtinrojat xai iÔQiâJvrai xai
ei
SrjfievcDvrai. r/ Si rdîs eis aatfxa rifioJQelrai,
firj' urjvv&ri
âaiXel rd rcaQa rrjv Sidra^tv ytvot'
E^cyvaiav yaQ lôvct' oi SiayQacpofievot

ei Si firj Svvavrat
dvriXiyetv rdls SiayQacpovatv
rovro TtotsTv, inixaXeia&ai rbv uQxovra xai fiaatXel firjvvetv.
Ov XQV ^^ '^^'^^ "ôvs nareQas ovre
rovs atrojvas rj i&vixovS anoSexras naQsxeiv ix
rcbv ovadjv iv ;te(fft nQoaoScov firjSi noaorrjra
wvXarrea&at rfj d^coQiaftevr] ;f(>eta. ei Si naQapfj
fisva.
aQxcov,
Tcrjvat,
(l)
8.
1,
4,
26, 15
(2)
hiat oratio, cf.
l.
gem.
3
quoque periclitatur. Neve descriptio suh harum
causarum praetextu fiat ultra sex solidos neve a
sponte solventibus quidem quicquam [accipiatur?],
4 sed qui acceperit, quadruplum reddat. Quando
autem cives forte vet propter opus puhlicum vel
propter frumenti coemptionem se ipsos describere
volunt vel ab imperatore ut hoc sibi permittatur
petunt, minime eos piy hoc damno adfici oportet,
ut sacerdotes indignationem incurrant , praesides et

magistratu removeantur et publicatis bonis relegentur: officium autem corporis poenam subit, nisi ea
dfieiojra
readât.
D. VIII
oXxo&ev ravra xara^dXXet.

XQV Y^R
Srjfibata xai rd noXirixd (pvXdr-
rd re
k. lul.
Chalcedone Lampadio
cc. conss.
(3)
et Oreste vv.
[a.
530]
xai delet Hercher
cofitra constitutionem facta sunt

imperatori
nuntiata fuerint. Descriptis enim licebit describentibus se opponere: quod si facere non valeant,
quae
5
6 appeUare praesidem et imperatori nuntiare. Neque patres neque sitonas neque provinciales susceptores ex reditibus quos penes se habent
quicquam
praehere oportet, ut ûafititas ad usufn pfâefinitum
non servetur. quod si praeses neglexerit, de suo ea
restituit: immifiuta
emm
civitatutn servari debent.
et fiscalia et res publicae
APPENDICES
INDEX CONSTITUTIONUM AD TEMPORIS ORDINEM REDACTUS
CTl
Ordo quem restituimus sequitur
dies quibus constitutiones datae sunt aut his non extantibus dies acceptae
notae quae dies praecedunt (d. s. rel.) omissae sunt: in constitutionibus quae
ad privatos datae sunt (desinunt autem hae in Diocletiano) suppressimus etiam notas pp. et acc, cum has constitutiones eis diebus, quibus propositae aut acceptae dicuntur, re vera datas esse constet. ad subscriptiones inclinatis
vel propositae constitutionis.
in
illis
adscripsimus eos ad quos directae sunt, privatorum nominibus exceptis. quod autem et imperatorum series
consulatuum designationes in his tabulis restitutae ab eis quas historiae scriptores tradunt non raro recedunt,
id fere aut priorum Codicum mendis aut lustinianorum erroribus deberi facile perspicies. vitia in singulis constitutionibus sive a compilatoribus sive a librariis commissa cum in editione indicata sint, hoc loco aut tacite
correximus (in gravioribus emendationibus stellula * numeris constitutionis praeposita est) aut interrogationis
"^
coniunximus.
signum adiecimus. geminas constitutiones et quae iungendae sunt lineola hac
litteris
et
a.
117138
a.
138 161
Imp. 2'itus Aelius Antoninus A.^
43, 1. 9, 47,
a. 146
1.
1,
7,
ET Sevbro conss,
II
Sabiniano
Oct. 2,
161169
a.
1, 1
April. 5, 25, 2
XVI k. lul. 7,12,1?
4, 61,
Imp.
AA.2 coNSS.
Aug.
5, 25, 3
Febr. 8,
non. Febr.
A.*
1?
I8,
VI
a.
ImP.
193197 (196?)
SeVERUS
sine die et conss. 2, 47,

a. 193
ET Albino conss.
2, 3,
k. lul.
cA 3,31,1
Antoninus A. Pius 6,37,1: imp. Pius Antoninus A. 2,1,1: imp. Pius A. 4,32,1. 5,25,1: divus
divi
1
Pius 2, 12, 1. 6, 54, 1
(2) sic 8, 46, 1, c/ 7, 12,
:
2
(4) sic
2. 5, 25, 2
(3) AA. om. 2, 12,
uhi lustiniani eum cum Caracalla vel Elagahalo
Aelius Antoninus A. 3, 31, 1 male:
confiiderunt: imp. Titus
6, 27, 2,
n.
4, 39,
i.
7, 2, 1. 2.
9, 1
k. Sept. 6, 37, 2
k. Sept. 4, 30, 1^8, 32,

VIII k. Oct. 3, 36, 1
5, 54, i
6, 49, i
k.
8, 16, i
5, 18, i
Nov.
2, 50, 1
non. Dec.
6, 46, i
k. lan. 2, u, 3
VIII k. lan. 8, 2,
3, 26, i
i
id.
Mart.
iii k.
k. lul. 2,
4, 28, 3
lun.
6, 53, i
ii, 5
Anullino et Frontone conss.
non. Mart.
{noti)'. imp.
fratres 2, 12,
5,47,1. 7,4,i
prid. k. Aug. 6, 47,

vi k. Oct. 3, 33, l
k. Oct. 6, 25, 1
viii k. Febr. 2, 18, 3
(l)s{c 6, 24, 1.6,26,1. 7,43,1 {omisso k.). 9,47,1,
i.
1.
Saturnino et Gallo conss.
a. 199
1
6, 9,
k. lul. 6, 50, 2
XIII k. Aug. 9,
VI k. Mart. 2, ii, 4
V k. Mart. 4, 28, 2
V non. Mart. 2, 38,
nou. lul. 2, 1, 2
VI k. Oct. 2, 23,
Mart.
a. 198
A.^
8, i5,
5, 4, 2.
1.
VIII k. lul. 3, 28, 3

II k. lul. 2, 30, 1
2, 18, 2
Mai. 6, 50,
XI k. lun. 4, 15, 1
xi k. Nov.
VII k. Dec.
4, 32, 2. 4. 4, 35,
i.
5, 3,
ii, 2
III id.
28, 1
Faloone et Claro conss.
k. lul. 3, 28, 1
a. 194
Severo A. II
V k. Mart. 8, 13, 1?
2, 3i,
1. 2.
5, 25, 4
k. April.
XII k. April.
III id. April.
VII id. Mai.
Imp.
a. 193
id.
XV
3, 31, 1
Pertinax A.
Falcone et Claro conss.
x k. April. 4,
April. 6, 27, 1
Severus et Antoninus AA.^
17, i
xink.Mart.
Claro et Cethego conss.
VI k. Febr. Augurino proc. Afr.
XI k.
k.
Antoninus
4, 62,
V id. lan. 2,
XV k. Febr.
k. Mart. 6, 27, 2
a. 170
4, 14,
nio). 10,1,1.
2, 12, 2
Prisco et Apollinari conss.
a. 169
2, il, i.
13.
a. 197
sine conss. 6,54,2. 9,
7,8,2. 7,12,1? 7,21,1. 7,46,1. 7,58,1. 8,50,1 {Om10,41,1. 10,62,1. 11,32,1. 12,33,1
EUSTICO ET Aquilino conss.
Eomae
conss.
Nov. 5,4,3
XII k. Dec. 6,33,1
XI k. Dec. 6,54,3
VIII k. Dec. 4, 26, 2
VI k. Dec. 7, 32,
iiii k. Dec. 3, 28, 2.
id.
3, 15, i
2, 18, i
Impp.
193211
sine conss.
Verus AA.^
viii k.
id.
169180
k. lan. 9, 4i, i
prid. k. lul. 4, 19,
k. Oct. *6, 39, 1
et Severo conss.
ii
Impp. Antoninus et
XIII k. Mart.
9, 1,
Dextro n ET Prisco
VII id. Nov. 4, 26,
sine conss. 8, 10, 1. 8, 46, 1

a. 161
ipsis III et II
a. 162
Mart.
nii non. Oct.

III non. Oct.
Oct. 2,12,1
id.
iiii k.
vn
6, 54,
Gallicano et Veterb conss.
a. 155
a.
6, 37, 1.
6, 26, 1
a. 150
a.
6, 24, 1.
id.
a. 196
Claro
mi
1.
5, 25,
Tbrtullo et Clbmente conss.
a. 195
23,
sine conss. 4, 32,
sine die
Hadrianos A.
lifp.
sine conss. 6,
5, 4,
9, 9, 2
divus Marcus 6, 54, 2

item 2,3,1, guae potius
(5) sic 2, 47, 1.

a. 194
ad
4, 14, 1 (a. 196),

a. 100 per-
guam ad
AA
religuae omnes impp. Severus et Antoninus
imp. Antoninus A. a. 204 6,28,1?: a. 205 2,11,7.8.
5,72,1. 9,1,2: a. 208 2,11,9.10. 8,25,2: c/. Mommsen
tinet:
(6)
Zeitschrift
IX
p. 101.
62
BT VlOTORINO OONSS.
v k. Oct. 4, 32, 3 ?
SEVERO
a 2U0
VI k. Mart. 8, 44, i
XII k. Mai. 8, 37, l
XI k. Mai. 6, 2, l
k. lul. 3, 31, 2
XV k. Oct. 4, 55,
id. Oct. 2, 34,
2, 36,
l.
VII k. NOV. 4,
VII k. Dec. 2,
8,
55, 2
3, l
VII k. Mart. 5, 58,

XII k. Mai. 4, 28, 4
a 202 SeVBRO III
k.
5, 12,
non. Oct. 3, 28,

non. Oct. 7, i, i
non. Nov. 2, 20, 2
sine die 7, 33,
non. lan.
Geta et Plautiano
a, 203
non. April.
5, 66,
Mai.
iii id.
xiii k.
vii
2, 20,
id.
VI k. Febr.
mid.Febr.
ClLONE
a. 204
k.
k. Mai. 5, 62, 1
II k. lun. 8, 13, 2
lul. 6, 28,
k. lul. 4, 2, 1
VIII k. Sept. 3,
k. Aug. 6, 53, 2
XIII k. Aug. 5,15,1
V
X
ii
(?)
non. April.
id. April.
1, 54,
XII k. Mai. 7,
9, 32,
Mai.
k.
3, 15, 2
8, i'^"^, 25, 1.
6, 3, 2
VII k. Febr. 5,
14,
AnTONINO A.
a. 208
Febr.
III
Oct. 4, 24, 1
sine die 2, I8, 6
ET GeTA
III
CONSS.
iiii
k. lun. 8, 13, 4
k. Aug. 2, 11, 10
k.
Aug.
xvii k. Sept.
lan. 7, 62,
Mai.
non. Mai.
3, 32,
k. lan. 7,
8, 3
3, 28, 6
5, 54, 2.
viik.Mart.
3,31,4. 6,44,1
Romae
6, 21, 2
3, 37,
k. lul. 6, 29,
'
k.
Try-
VI k. Mai.
6, 37, 3
II id.
sine
211217
conss.'* 3, 36,
4, 32,
810.
45, 2. 7, 52, 3.
Antoninus A}
Imp.
2.
3.
4, 7
1.
4, 30,
4.
4, 31, l.
2.
4, 35, 2.
4, 39, 2. 4, 46, 1. 7, 16, 1. 7,

7, 54, 1 {procuratoHbus here7, 73, i. 8, 35, 3. 9, 18, i? 9, 45, i.
7, 53, 2.
ditatium). 7, 72,
i.
5, 12, 2.
4,- 50, 1.
v id. Sept.
XV k. Oct.
9, 49,
4, 21, l.
29, 2. 3
6, 37, 6
8, 40, 4
XII k. Oct. 5, 37, 4

iii k. Oct. 2, 7, 1
v id. Oct. 8, n, 3
II id. Oct. 7, 75, 1
Nov.
xiiii k.
7, 73, 2
xii k. Nov. 3, 32, 2

viii k. Nov. 3, 44, 1
k. Nov. 6, 21, 3
id.
Dec.
9, 23, 2
xiiii k. lan. 4,5,2

XIII k. lan. 2, 8, 1
lan. 7, 73, 3
vi non. Mai.
II
lan.
iiii k.
2, 37, 1. 8, 40, 6
lun. 4, 58,
xi k.
lul. 7, 53, 3. 8, 40, 6

k. lul. 6, 30, 1
3, 13, 1
u
a. (204) 2
1.
8, 13, 6
iii k. Aug.
Messala et Sabino conss.
a. 214
2, 3, 5.
III k.
non. lan. 5, 3i, i

VIII id. lan. 4, 65, 3
1,
2, 55, 1
viii k. Aug. 5, 36,1

VII k. Aug. 9, 20, 2
v k. Aug. 2, 3, 6
v k. Aug. Romae 8,22,1
iiii k. Aug. Romae 5, 60, 1
k. Aug. 2, 3, 7. 3, 33, 3.
Marcello
Aug. 5, 65, 1
vi id. Aug. 6, 38, 1
III id. Aug. 2, 4, 2. 4,
id. Aug. 7, 26, 1
4, 65, 2
Aug. 9, 9, 3
Aug. 5, 44,
Romae
Romae
vii id.
1, 9, 1
Romae
xiii k.
2
5, 41,
4, 5,
2
Gentiano et Basso conss.
3,
1.
a. 211
vi k. lan.
2,
5, 16,2. 5,23,1
53,
6, 4, 1
V k. lul. 8,
V non. lul.
viiii k. Aug.
viii k. Aug.
XI k. Mart.
XV
Aug. 8, 44, 3
prid. non. Nov. 8, 37,
5, 51, 1
xm
non. lul. 5, 54, 3

non. lul. 7, 65, 1
XVIII k. Aug. 7,4,2?
5, 53, 2
Romae
k. Oct.
non. Dec. *Carnuti 4,29,1
III
viii k.
xiik. Mart.
phonino
Faustino et Rufino conss.
a. 210
6, 21, 1
8,44,5
Antonino A. nn bt Balbino conss.

x k. Aug. 3, 8, 2
1
k. lul.
id. lul. 8, I8,
7, 74, 1
9, 23, 1
xi k. Oct.
prid. k. lul. Claudio
8, 40, 3
5, 43, 1
xiiii k. lan. 7, 49,

xii k. lan. 9, 50, 1
im
6, 53, 4
Aug.
non. Sept.
XII k. April. 9, 20, i

XI k. April. 5, 14, 2
id. April. 4, 30, 2
VI k. lun. 3, 31, 5
k. lun. 8, 14, 1
non. lun. 5, 51, 2^5, 56,
id. lun. 5,66,2
XV k. lul. 4, 1, 1
VIII k. lul. Romae 5, 39,
V k. lul. 6, 37, 4
id.
8, 35, i
8, 44, 4
Aug,
v id. Sept.
xv k. Oct.
non. Mart. 5, 16,3

vni id. Mart. Romae 6, 25,
xvii k. Aug. 5,28,1

xii k. Oct. 3, 36, 2
k.
k. Sept. 6, 42, 1
xiiii k. Sept. 5, 37, s
viii k. Sept. 4, 25, 1
im
8, 36, 1
v. k. lul. 8, 16, 2
Romae v
xv
XV k. lul. 6, 24, 2
VII k. lul. Romae
7, 10,
Mai.
9, 47, 2
prid. id. Oct. 5, 58, 2

k. Dec. 5, 71, 1
k. Mart.
xvn
Mai. 8, 17, 2
Mai. 6, 3, 5
7, 52,
POMPEIANO BT AVITO CONSS.
a. 209
III
Mai. 8, 13, 5
XVI k. lun. 6, 47, 2
prid. non. lun. 8,42,1
72, 1
k. lun. Quintiliano 7, 45, 1
iiii
id.
k.
iii
8, 25, 2
XII k. Mart. 2, 11, 9

VI id. Mart. 3, 28, 4
VII k. Mai. 6, 35, 2
k.
2^6, 55,
2.
10, 9, i
id. lul. 10, 61, 1
pp.
id.
prid. id. lan. 7, 57, 1

XV k. Mart. 8, 35, 2. 9,
1.
3, 34, i
xi k. Aug.
prid. non. lan. 4, 65,

non. lau. 10, 3, i
Apro et Maximo conss.
prid. non. lan. 2, 12, 4

V k. Febr. 8, 40, 2
prid. non. April. 5,18,2
XVII k. Mai. 7, 2, 3
VI k. Mai. 8, 28, 1
II k. Mai. 5, 37, 2
id.
6, 9,
k. lan. 5,
iii k. April. 8, 30,

xii k. Oct. 5, 37, 1
k. Nov. 6, 3, 3
1?
Febr. 7, 53, 1
id. Febr. 2, 3, 4
Mart. 5, 62, 3
a. 207
id.
a. 213
Sept. 7, 21, 2
xii k. Oct. 9, 1, 2
ini id. Oct. 5, 69, i
prid. id. Oct. 8, 15,
im
III k.
6, 42, 2
Albino et Aemiliano conss.
a. 206
id.
Aug. 5,53,1
v id. Aug. 3, 31,
m non. Nov.
8, 13, 3
VI id. Mai. 3, 33, 2

non. lun. 4, 53, 1
III
12, i
id.
VI k. Mai.
April. 8, 8, 1
April. *5, 28, 2
xiiii k. Mai. 6, 3, 4
vn k. Mai. 1,18, 1
k.
k. April. 3,1,1
VI
8, 15, 3
4,32,6. 8, 43,
id.
conss.
ii
non. lul. 4, 32, 5

Antiochiae xi k. Aug.
k. Mart. 2, ii, 8
k. Mart. 8, 44, 2
et Geta
k. lul. 9,
u,
id.
III id.
Antonino A.
id. lan. 2,
VI
6, 26, 2
VI k. Aug.
10, 42,
3, 38,
k. lan. 6, 45,
vi k. lul.
non. lul.
16,
id.
id.
XV
a. 205
5, 62, 2
17, i.
Sept. 5, 68, i
III id. Sept. 9, 41, 2
k. Dec. 6, 2, 2
III k. lan. 6,3,1
Nov.
id.
sine die 9, 40,
Mart. 2, 12, 5
V non. Mart. 2, 53, 1
non. Mart. 9, 22, 1
V id. Mart. 2, 1, 4
BT LlBONE CONSS.
v k. Aug. 2,43,1. 6,53,3
X k. Sept. 2, 12, 3
II
ApriL 6,35,1
VI k.
iiii k.
xiii k. lul. 2, 18, 5
XV
5, 75,
lan. 5,
III id.
conss.
Dec. 3, 8, 1
Dec. 2, ii, 6
1.
10, 40,
DUOBUS ASPRIS CONSS.
a. 212
1.
vi k. Dec.
II
2, i8, 4
ET Antonino AA. conss.

V k. Oct. 4, 32, 3
3, 2
prid. id. Febr. 2,

VIII k. April. 2, 3, 3
iii k. Sept. 2,1,3^3,9,1
k. Mai. 2, 4, i
prid. k. Oct. 7, 59,
non. Dec.
m Aug.
10, 39,
Gentiano et Basso conss.
a. 211
1. 2.
9, 61,
10,53,1. 10,55,1. 10,67,1.11,6,1.11,30,1.2.11,32,2.

1 1, 33, 1.
11, 35, 1. 11, 36, 1. 12, 35, 1. 2 (miHtibus cohortis primae). 3
40, i
35.
y, 47,
Fabiano et Muoiano conss.
a. 201
IMPP. SEVERUS ET ANTONINUS AA.
490
200214
a.
non. Febr. 5, 3i, 1

non. Febr. Romae 7,
III id. Febr. 9, 47, 6
VI k. Mart. 8, 14, 2
VII k. Mai. 4, 2, 2
V k. Mai. 6, 7, 1
I6, 2
iii
non. lul.
id. lul.
iiii k.
6, 3i,
Aug.
non. Nov.
xmi
k.
5, 3i, 2
1
5, 70, 1
5, 40,
Dec.
8, 20,
(0 vulgo Severo A. 11
(2) c/. p. 489 not. 6
(3) impp.
Beverus et Antoninus AA. a. 213 3,32,2. 4,5,1.2.
5,23,1,
stituHonibus, a quibus tituli incipiunt, haud raro dubium

est, utrum Caracallae an Pio vel Marco vel etiam Ela-
a. 214 3, 13,
1, a. 215. 5, 6,
gahalo tribuendae
1.
0, 54,
4.
7, 2, 4
(4)
in iis con-
sint
ANTONINUS
IMP.
Laeto
a. 215
491
A.
ET Cereale conss.
II
VI
VI
id. lan. 5, 43, 2
Romae
id. lul.
a.
vm
VI k. Mart. 2,12,6
Mart. 4,65,5
vra id. Mart. 2,12,7
VII id. Mart. 2,1,5
k. Sept. 2,12,8
k. Sept. 3,42,3
prid. id. Sept. 2,3,8
xvn k. Oct. 4,39,4
XVI k. Oct. 8,29,3
k.
5, 50, i
215225
prid. k. Febr. 9, ici, l

VII id. Febr. 5, 6, l
XIII k. Mart. 8, 46, 2
VII k. Mart. 9,32,2
k. April. 8, 16, 3
id. lul. 6, 46, 3

id. lul. 6, 37, 7
iiii id. lul. 5, 31, 3
VI k. Aug.
XVII k. April. 9,23,3
IIII
non. April. 2,24,1

VIII k. Mai. Romae 6, 37, 6
VIII k. Mai. RutUiano
XII k. April. 2,42,1

VI k. April. 4,1,2
V k. April. 4,48,2
II k. April. 6,32,1
III id. April. 9,8,1
56,1
in k. Oct. 4,21,2
k. Oct. 4,31,3. 7,45,3
XIII k. Mai. 10,11,1

XII k. Mai. 4,24,4. 5,63,1
X k. Mai. 2,11,11. 4,20,2
VI k. Mai. 6,11,1^6,24,3.
II id.
ra
m
n
cons. Lyciae 9, 43,

iiii id. lun. 4, 49, 1
VII k. lul. Romae 7,
VI k. lul.
Romae
Romae
k.
Romae
Sept. 4, 14, 2
Sept, 6, 2, 3
XIII k. Oct. 2,53,2
VII k. Oct. 9,6,2
k. Oct. 5, 32, 1
iiii non. Oct. Romae 4, 32, 7 ?
VI
29, i
id.
XV
Dec. 4, 7, 2.
vn
Dec. 7,2,4
VI k. Dec. 2,46,1
v id. Dec. 6, 42, 3.
3.
5, 5i, 3
lul. 3, 34, 2. 5, 37,

5,53,3. 8,40,7
k. lul.
vi
3,28,7
6, 54, 4. 7, 73, 4
III k. lul.
4, 6, 1. 6, 42, 2
k. Sept. 3, 26, 3
k. Sept. 5, 18, 3
iii k.
k. lul. 6,31,2
k. lul. 4, 26, 3. 4, 30,
5.
k.
k.
prid. non.
4, 19, 2
Romae
Aug.
8, 17, 4
Romae
7,52,2
k. Oct.
k. Aj)ril. 9, 4i, 3
V k. April. 9, 41, 4
prid. k. Mai. 6, 25, 3
k. Mai. 3,44,2
Oct. 4,
id.
VI k. Nov.
XV k. Dec.
54, 1
6,
4, 35, 3
10, 8, 1
V k. lan. 4,26,4
Praesentb et Extricato conss
non. lun. 7,53,4
III
a. 217
vni
k. Mart. 2,
a. 218
VI k. Aug.
ALEXANDER
2, 24, 2.
12, 9.
l.
2, 27,
5,
5, 39, 2.
5, 16, 4.
5, 62, 5.
5,3,2.
3.
5,4,5.
7, 4, 6. 7, 8, 6.
7, 2, 5.
7, 10, 2. 7, 11, 2. 3. 5. 7, 14, 1. 7, 16, 4. 5. 7, 21, 3. 7,26, 3. 4.
7,
28, 1.
27, 1.
7, 30, 3.
46, l. 3.
7, 46, 2. 7, 58, 3.
7, 32, 2.
7,
7, 64, 2. 8, 32, 2. 8, 40, 10. 9, 9, 4
nensis). 9,
9, 49, 2.
9,47,79.
7,62,2.
{luUano proc. Narho9,51,35. 10,40,2.
10,42,3. 10,44,1. 10,52,1. 10,60,1. 10,63,1. 10,68,1.

37, 1.
30, 3.
11,
11,
et decurionihus
11,
39, 1.
VIII id. Mart. 8,44,6

XIII k. April. 4,50,2
VIII k. April. 7,64,1
II k. April. 8,37,4
8,44,7
non. April. 6,35,3

Mai. 4,25,2. 5,51,4
k. Mai. 3,42,1
non. Mai. 7,56,1
VI id. Mai. 7,8,4
II
III k.
XVI k.
id. lul.
12,
{quattuorviris
i, l. 12,35,4
A. cons.*
k. Oct. 4,24,2. 9,1,5

id. Oct. 6,50,3. 8,34,1
XIII k. Nov. 2,50,2
VI k. Nov. 7,66,1
III k. Nov. 3,32,3?
k.Nov. 4,19,4? 5,34,1. 6,3,6
VII id. NOV. 3,35,1.6,44,2
non. Febr. 9,1,3

XI k. Mart. 4,44,1
III
in non. April.
11,
40, 1
Fahratemorum).
Alexandro
a. 222
Nov. 4,57,1
Dec. 6,21,4
XII k. Dec. 2,18,10
XI k. Dec. Syro 3,42,2^9,
VI
id.
XVI
2,2^9,35,1
non. Dec. 7,66,2

non. Dec. 4,57,2
Aug. 9,2,1
k. Sept. 4,54,2. 8,29,1
sine die 7,4,3? 4?
VIII id.
Dec. 8,44,8
in non. lan.
II
7,48,1
k. Febr. 4, 48,
(1) c/.
p. 490 not. 4
xn
v
(2)
sic
id.
vulgo
Febr. *4, 39, 3^8, 4i,

alias
Antonino
II
k. lan. 9,9,7
V k. lan. 5,28,3.
ET CRISPmo CONSS.
ra
XVII k. Febr. 6,21,5

XV k. Febr. 6,42,5
X k. Febr. 4,57,3. 5,57,1
VII k. Febr. 9,9,9
k. Febr. 8,i8,3
III non. Febr. 9,8,2
VI id. Febr. 3, 1,3
XVI k. Mart. 6,42,6
V k. Mart. 4,65,6
k. Mart. 4,39,5. 6,12,2
V non. Mart. 7,26,2
III non. Mart. 5,29,1
nou. Mart. 2,6,2
VII id. Mart. 6,35,5
VI id. Mart. 9,41,5
XII k. April. 6,47,3
VII k. April. 8, 1,
id.
Mai.
6,50,6
7, 11, 4
XV
k, lul. 4,29,5
XIII k. lul. 5,56,2
XI k.
lul. 4,55,4
k. lul. 3,31,6
VIII k. lul. 3,44, 6. 9,20,3.
12,36,2
VI k. lul. 9,46,2
k. lul. 2,11,12. 10,7,1
VI non. lul. 7,36,1
III non. lul. 5,75,2
vra id. lul. 4,51,1
ra
in
id. lul. 5,62,7. 6,20,1
id.
Aug. 6,54,5
viiii k. Sept. 9,47,10
1^8, ra non. Sept. 10,8,2
10,3^8,52,1
VI k. April. 6,25,4
ira
id,
Sept. 6,20,2'
ra id, Sept.
XVI k, Oct.
6,3,7. 7,68,2
XIII k. Mai. 4,24,5
7,58,2
X k. Oct. 5,31,6^5,35,1
XII k. Mai. 5,44,2
k. Mai. 3,44,5. 5,55,2 prid, k. Oct. 6,6,4
ra id, Oct. 12,36,3
k. Mai. 6,2,6?
V non. Mai. 3,37,3. 9,1,6 iiii k. lan. 3,28,11
non. Mai. 5,62,6

id. lan.
Fusoo n et Dextro conss,

X k, Mart. 2, 1,
6,54,6
id. lan. 4, 56, 3
XV
vii id. Febr. 3,28,8^6,30,2

5,49,1. 6,37,9
Dec. 6,35,4
Dec. 4,56,2
non. Dec. 5,50,2
VI id. Dec. 4,26,5
rai id. Dec. 6,i6,i
k.
XII k. lun. 6,3,7

VII k. lun. 5,28,4
III k. lun. 8,51,1
VI
m
m
aon. lan. 2,51,3
k.
VI k. lan. 4,29,4. 5,2,6?
lan. 6,15,1
lan. *9,9,8
a.225
ET Aeliano conss.
non Febr. 8,38,2
id. lan. 8,27,i
k.
id.
III
VI id. DeC. 4,24,3. 5,12,3

prid.id.Sept. 2,3,8. 7,4,5? XI k. lan. 8,10,2. ^,44,9
V k. lan. 6,50,4
id. Sept. 4,14,3^6,2,4
k. lan. 8,29,2
im k. Oct. 2,3,9
Maximo
6,50,6. 8,46,1
Nov. 8,15,4
Nov. 4,56,1
k. Nov. 6,6,3
VI non. Nov. 3,44,4
iiii non. Nov. 9,2,3
III non. Nov. 8,27,3
non. Nov. 4,30,7. 5,6,2
III id. Nov. 7,11,1
id. Nov. 12,36,1
XVI k. Dec. 2,1,6
XIII k. Dec. 3,41,1
X k. Dec. 2,19,1. 7,71,1
VII k. Dec. 8,44,10
VI k. Dec. 7,19,3
V k. Dec. 8,40,9
Aug.
lULIANO
NOV.
vm
1,23,1
k.
VI k. Nov. 6,33,2
iiii id.
k.
k. Dec. 4,65,4
lul. 9,1,4
III k.
a.223
Aug. 7,19,2
Aug. 2, 4, 3. 3, 28, 10.
a. 224
3, 36, 4. 5. 4, 30, 5. 6.
XV
3,34,4
k. Sept. 7, 68,1
XI k. Sept. 6,26,3
A.
4, 31, 6. 4, 32, 12. 13. 4, 35, 4. 5. 4, 54, 3. 4.

5, 1.
id.
Oct. 8,40,8
Oct. 8,14,3
k.
xra
ImP.
222235
id. lul. 2,21,1
id.
2, 18, 8
sine conss. 2,
prid. id.
9,9,6
Imp. Antoninus A.^

Antonino A. et Advento conss.
4,48,3^8,
non. Oct. 8,35,4

Oct. 6,12,1
ra
rai id. lul. 5,12,4

XVII k. Aug. 6,6,2
37, 3
9""8,
18,
2,3,9.
id.
{sic) 7, 19,
k.Oct.
iiii id.
prid. id. Mai. 5, 55, 1 ^6, 6,

id. Mai. 3,28,9
III k. lun* 7,8,5
id. lun. 9,9,5
V k. lul. 5,31,5. 6,42,4
V non. lul. 3,44,3
VI id. lul. 5,37,7
4, 54, 1 ?
Romae 9,
Romae 8, 18, 2
M.
id.
XII k. Oct. 8,27,2
II
Mai. 6,2,5
k. Mai. 3,34,3. 4,32,12
III non. Mai. 9,22,2
non. Mai. 6,44,3. 6,58,1
VI id. Mai. 5,37,6
Oct.
iiii k.
2, 18,7
vn
a.
id.
4, 55, 3. 7, 57. 2
8,22,2
8, 38, i
{sic) 7,19,1
Mart.
III k.
a2i6
Sabino n ET Anullino conss.
III non. lan. 9, 32, 3
XI k. lul. 5, 62, 4
VIII id. Mart.
Romae ra k. Aug. 2, 6, 1
6, 37, 8
VI id. Mart.
M.
id.
iiii id.
id. lul. 5, 81, 4
iiii et
k. Febr. 6,57,1
VII k. Febr. 4,55,5
iiii k. Febr. 5,62,8
III non. Febr. 9,23,4
non. Febr. 7,16,3
XV
k.
Mart. 6,42,7
Aleiandro conss. vel Antonino
7.
6, 3, 8.
6, 54, 7
prid. k. Mart. 8,16,4
VI
id.
Mart.
3, 18, 1
k. April. 7,4,7
VI id. Apnl. 6,28,2
id. April. 4,24,6
xn
et
k.
Mai. 6,21,6
Alexandro conss.
62*
k. lun. 6,42,8. 7,73,5

k. lun. 6,23,2. 8,27,4
XVII k. lul. 9,23,5

lul. 6,26,4
k. lul. 5,34,2
a. 226
Alexandro
A.
Febr. 5, 38, i
II non. Mart. 2, 4, 4
VI id. Mart. .3, 33, 4
;i
VII k. April. 7, 30, i

k. April. .3,33,5
iii id. April. 5,12,5
k. Mai. 6, 50, 7
id.
non. Mai. 4,
Mai. 9,50,2
Aug.
46, 4
non. Dec.
iii
id. lan.
a.
238244
ALBINO ET MAXIMO
Ian.4,65,7
XII k. Febr. 2,i8,ii
V k. Febr. 6, 37, lo
id. Febr. 5, 16, 5
iiik. Mart. 2,3, lO. 2, 12,10
k. Mart. 2,4,5. 2,9,1
id.
III id.
id.
Dec.
xi k. lan.
k. Febr. 5,
k. lan. 9,22,3
vi k. lan. 9,6,4
iiii
XII k. April. 4,
30, 8
X
7, 21, 4
5, l
A.
III
5,43,3
Mai. 2, 40,
id.
non. Nov.
prid.id.Mai. 2,12,11^5,61,1
XV k. lul. 6,35,6
XII k. lul. 6,21,7
k. lul. 7,55,1
id. Aug. 5,62,10
V id. Sept. 5, 43, 4
XVII k. Oct. 4, 31, 4
XIII k.
VIII k.
II
i^7, 45, 4
viii k. lul. 4, 39, ^'"^,

k. lul. 3,33,6
prid. k. Mart. 4, 28, 5

iiii k. April. 2, 2, 1
XVI k. Mai. 5, 37, 9
xi k. Aug.
non. Mai. 4,25,3

v id. Mai. 8,19,1
id. Mai. 9, 35,
prid.
id. Mai. 8,24,1
k. Febr. 2, 26,
k.
Aug.
10, 3
id.
Mart.
Mart.
k. lul. 6,36,1
id. lul. 2,33,1.
id.
Sept.
(l)
.50,
14, 1
id. lul.
2, I8,i5
3,32,0
*4,34,3.
7,56,2
Febr. 3,28, 13. 5, 71, 2

Febr. 8,42,6
Febr. 3,32,5.3,42,5. xii k. Aug. 6,23,4
11 id. lul. 9,35,3

xiiii k. Aug. 8,44,14
k.
Aug.
VI non. Mart. 9,
III
non. Aug. 2,19,4. 8,28,2
Dec. 5,36,3^5,62,11
k. lan. 4,
1,
VII id. Mart. 8,44,12
19, 3
Mart. 6,20,4
Mart. 5,64,i. 8,1.3,8^
id.
XV
I6, 10
non. April. 8,27,8
III
VII id. April. 5,70,3
non. Sept.
6,47,4
id. Sept. 1,54,3. 5,62,14
III k. Oct. 8,13,9
id.
iiii
lun. 8,41,3
lun. 7,43,3
XVII k.
iiii id.
XII k. lul. 2,49,1

III k. lul. 5,65,2
III non. lul. 8,40,14
k. Oct. 5,i6,8
Oct. 3,26,4
VIII k. lan. 5,43,5
2, 4, 5
unde fnctum videtur, ut hgum geminnrum 2, 3, 10.

altera huic altera a. 206 adscriberetur, lice.t etiam
lul. 2, 11, 15
in die disftentiant
(3)
5, 70, 2.
7, 26, 5 re
6, 20, 5.
Nov. 0, 3, 3
Nov. 2, 2, 2. 3, 35,
id. Nov. 8,41,4
X k. Dec. 7,19,4
VII k. Dec. 5,3,4
VI k. Dec. 3,28,14. 6,13,1
V k. Dec. 8, 40, 15
III k. Dec. 7,41,1
k. Dec. 4,58,2
III non. Dec. 9,20,4
i(l.
5, 39, 3.
k.
VIII id.
non. lun. 3,41,2

VI id. Inn. 9,45,2
Maximo Aomilio Aemiliano)
13
III
ET Paterno conss.
k. Sept. 3,1,6
XII k. Sept. 5, 4, 6
VIII k. Sept. 4,2,3
k. Sept. 3,36,7?
VI id. April. 6, 5S, 2

XI k. Mai. 8,25,4
k. lun. 8,47,1
Aug. 5,37,11
Aug. 8,22,3
id.
26,1
III k. April. 5,
9, 1, 10
id.
iiii id.
Mai. 7, 18,1
XVI k. lun. 8, 44,
k. Oct. 5, I6, 7
XI k. lan. 6, 23, 3
Aemiliatio [videltcet
9, 6, 4
?>,
6,
id.
lul. 4,29,9
id. lul.
Mai. 8,16,5^8,17,5
VI
III
v
XV k. Febr. 6,35,8
X k. Febr. 5,62,13.8,56,2
k.
II
non.
vi
VI k. Aug. 0,6,6
Lupo et Maximo conss.

x k. Oct. 2,4i,
l,2i, 1
MaXIMO
a. 233
31, 7
4,21,4
VIII k. Mart. 4, 65, 10
viii id.
k. lun. 8, 42, 2
X k. lul. *7, 75, 2
III k.
id.
II id.
xii k. Aug. 8, 27, 5

k. Aug. 4,65,8. 5, 11,1
xiii k. Sept. 3, 22, 1
xiii k. Oct. 2, 48, 1
6, 35, 7
V id. NOV. 5,43,6

XV k. Dec. 2, 26, 2
k. Sept. 9, 1, 1
vi k. Sept. 8,40,12
iii k. Sept. 9,22,6
et Peligniano conss.
XI k.Nov. 2,52,2.* 2, 52,3^^3,
GORDIANO A. ET AVIOLA CONSS.
a. 239
in
k. April. 7,4,9
k.
32,4. 5,62,2
VIII k. Nov. 5,75,3
Vn k. NOV. 8,42,5. 9,6,5
V k. Nov. 8,27,7
k. Nov. 4,34,2
VIII id. Nov. 4,64,1
III k.
5, 37, 10
2, 18, 12
k. Oct. 2, 12, 12
prid. k. Oct. 1,26, 1
VIII k. Nov. 2,18,13
non. Febr. 8,44,11

V id. Febr. 9, 34, 1
X k. Mart. 6, 2, 8
V non. Mart. 6,37,11
non. Mart. 7, 30, 2
a. 232
k. Sept. 8,41,2
XV
lan. 5,14,3. 5,
ra id. lan. 2,12,13
xv
xiiii k. lul. 6,20,3

a. 231
Pompeiano
id.
VI

iii k. Mart. 2,3,12^3,42,4
Oct. 2,39,1
k. Nov. 6,50,9
XIII k. Sept. 8,27,6

XII k. Sept. 5,11,2
VI k. Sept. 2,11,14
VII k. Dec. 7,66,5

xvn k. Oct 6,42,9
xn k. Oct. 4,29,7
prld. non. Dec. 8,33,2
Vn k. Oct. 5,16,9. 5,53,4 X k. lan. 2,4,7
Agricola et Clemente conss.
a. 230
prid. non. Oct. 6,24,4. 7,66,4

non. Oct. 4,29,8
prid. id. Oct. 8,42,4
id. Sept. 4,14,4. 8,23,1
3, 28, 12. 5, 15, 2. 5, I6, 6

VI id. Dec. 5, 37, 8
k. lan. 6, 34,
k.
VIII id. Sept. 10,11,2

VI id. Sept. 8,9,1
V id. Sept. 5,73,1
XVI k. Dec. 3,38,2. 4, 31,

6^5,21,1
XIII k. Dec. 8,33,1
non. Dec. 2,3, ii^4, 47, 1
XV
Nov. 2, 11, 13
Nov. 5,54,4
5, 17,
sine die 4,31,5
k. Oct. 8,42,3
k. Oct. 6,21,8
k. Oct. 5,12,7
V non. Oct. 6,21,9
III non.Oct. 2, 22, 1^^4,1 3,1.
2 37 2 2 52 1
rai non. Sept. 3, 1,5

III non. Sept. 4,35,6
non. Sept. 8,13,7
CONSS.
vii k. Nov. 8,40,11
id. lan.
ET DiONE
III
Aug. 5,51,5
Aug. 7,43,2
ra non. Aug. 6,3,11
VIII id. Aug. 2,21,2
VI id. Aug. 2,19,3
April. 5,4,4. 5,29,3 k. Aug. 3,1,4

xiii k. Sept. 1,54,2
id. April. 5,56,3
XV k. Mai. ad rationales vi id. Oct. 4, 29, 6
AlEXANDRO
IIII k.
III id.
10,
a. 229
PlO ET PONTIANO CONSS.
XVII k. Aug. 9,1,8
prid. id. lun. 6,2,7

xv k. lul. 4, 50, 3
Mart. 7,66,3
id.
12,35,57. 12,36,4
k. lan. 5,70,2^
XII k. April. 7,26,5^
X k. lul. 2,9,2
8, 47, 3
9, 22, 4
MODESTO ET PrOBO CONSS.

v id. lun. 5, 36, 2.
62, 9
10,61,2. 10,69,1. 10,70,1. 11,34,1.2.
10,53,2.
11.36.2.
a. 238
Sept. 7,57,3
xiiii k. Dec. 4,6,2
5, 12,6'
ImP. GoRDTANUS A.
10.51.1.
CONSS.
id.
April. 8,25,3
a. 228
vi
Febr.
7,9,1.2. 7,21,5. 7,36,1. 7,46,3.4. 7,48,2. 7,50,1. 7,52,4.

7,58,4. 7,62,3. 7,64,3. 7,72,2.3. 8,40,13.9,47,11.9,49,4.
9,51,6. 10,1,2.3. 10,2,1. 10,39,2. 10,41,2. 10,46,1.
2, 51, i
xiii k. lan. 6,53,5
VI k. lul. 2,19,2
a. 227
iii id.
2,3,13
sine conss. 3,36,6.9.10. 4,31,8.9. 4,32,16. 4,34,4. 4,35,7.

4,45,1. 4,51,2. 4,52,1.2. 4,54,5. 5,6,3. 7,2,6. 7,8,7.
Sept. 9,49,3
k. Dec. 6,
2i, 3
iiii id. lul. 4,34,1

vii id. Sept. 4,65,9
1,26,2
V
.
k. Sept. 9,9,ii
iiii id.
xi k. Mai. 4,32,14
Imp. Maximtnus A.
Maximino A. et Africano conss.
a. 236
Aug. 2, 43, 2
k. Aug. 2, 36, 2
viii id. Aug. 5, 29, 2
k.
A.
Severo et Quintiano conss.
a. 235
id.
ALEXANDKK
et Urbano conss.
k. Mart. 2,18,14
III id. Mart. 5,46,1
VI k. April. 1,40,1
5, 38, 2
non. lul.
II
et Marcello CONSS.
viiii k.
iii
Maximo
a. 234
viii k. Aug. 5,57,2

VII id. Aug. 6,3,io
XVI k. Sept. 5,18,4
XV k. Sept. 7,4,8
VII k. Oct. 10,4,1
k Oct. 2,1,8
V non. Mai. 9,9,io
XV
IIII k.
IMP.
492
225239
a.
(2)
ad.srrihifur imp.
vern Maximini sunt
Alexandro
GORDIANUS
IMP.
493
A.
non. Dec. 9,9,12
in
Dec. 6, 42,
Dec. 3,6,1
id.
id.
XV
7, 57, 4
10.
k. lan. 4,48,4
k. lan. 2,4,8
xmi
k. lun. 9, 9, 13
V id. lun. 2, 6, 3. 5,
k. lul. 4, 21, 5
VII k. Mart. 5, 43, 7

III k. Mart. 9, 19, 1
k. April. 8, 29, 4
id.
April. 8,
VI k. Mai.
non. lul.
id. lul.
14, 4
45, 2
XV
k. Mart. 4,
XII k. Mart. 6,
vmk.Mart.
6, 6, 5
mi
k.
II
non. Febr. 2,38,2

XI k. Mart. 4, I6, 1
V k. Mart. 5, 4, 8. 5, 64,
non. Mart. 9,2,4
VI id. Mart. 2, 30, 2
II id. Mart. 8, 53, 2
iii
III
Aug. 3,44,7
vi non. Aug. 2, 17, 2
k. Sept. 6, 30, 3
k. Sept. 3,36,7?
vi id. Sept. 8, 25, 5
3, 14
k.
II k.
k. lul. 5, 16, 11
prid. k. lul. 10,11,3
5, I6, 12
k. Febr. 3,33,7
non. April. 9,2,6

non. April. 9, 16, 2
k. Mai. 5, 37, 13
vm
a. 244
a.
lan. 6,
42, 11
xv
2, 7
VI
id.
9, 34, 4
XVI
k. lul. 1,18,3. 3,44,8

XIII k. lul. 9,1,11
II k. lul. 2,43,3
XIII k. Aug. 5,34,3
k.
a. 245
Aug.
5, 34, 4.
5, 62, 10
iii id.
6, 58, 3
Impp. Gallus et Volusianus AA.
GaLLO
II
ET VOLUSIANO CONSS.
xi k. Mai.
prid. id. Mart. 3, 36, 12
non. April.
2, 18, 16
ET Gallieno AA. conss.
II
non. lul. 6,23,5

non. Aug. 6, 21, 13
Gallieno II AA. conss.
iiii
2, 50, 6
III et
Valeriano
Oct. 7,
255260
53, 5
III k.
Sept. 4,20,3
Nov.
xvi k. Dec.
XV
5,62,15. 6,50,11
vi non.
4, 14, 5
3, 36, 8
lan.
xmi
C.
Aug. 8, 40, 18
vi id. Aug. 4,65, u
xviii k. Sept. 4, 29, lo
VIII k. Oct. 4,29,11
V id. Oct. 7,43,4
id. Oct. 6,36,2. 6,42,12
XVIII k. Nov. 6,49,2
5, 43, 8
VI non. Mart. 4,28,6

k. April. 9,22,6
xv
XV
iiii k.
April. 8,
k. lun. 9,
a. 257
k.
Nov.
II
2, 4, 11
Maximo
II
ET Glabrione conss.
vi
9, I6
10, 4
(3) et
(2) cf. not. seq.
imp, Gordianus A. inscribitur
Val. nob. C. a permultis constitutionibus abest partim in-
VALERIANO
IIII
ET GALLIBNO
VI k. Aug.
k. April. 4, 6, 3
XV k. Mai. 8, 31, 1
XVI k. lul. 6, 30, 5
Romae
AA. conss.
III
9, 9, 17
3, 29, 3
k. Nov.
XII k. Dec. 6,
25, 5
non. lan. 5, 71, 3

Mart. 4, 29, 12
id. Mai. Antiochiae
iii k. lul.
9, 22, 7
viiii k.
prid. non. lul. 9,
XV
11 id.
5, 3,
5^9,
VI k. Dec.
9, 18
XVI k. Mart. 2, 4, 12
X k. Mart. 2, 3, 15
Mart. 4,
Mart. 4, 49, 2
VIII id.
65, 13
8, 54,
non. Mai. 5, 18,

non. Mai. 9,20,5
II
XVI k. lun. 8,46,4
XV
k. lun. 4, 22, 1
xii k. lul. 4, 26, 6
iii k. lul. 9, 22, 8
non. lul.
vii k. April. 5,17,2

V k. Mai. 4, 6, 4
k. lun. 7, 73, 7
viu k. lun. 4,65,14?
id. lul.
id.
Aug.
xm
5, 42,
1.
4,34,5
4, 65, i
k. Dec. 7,
71, 3
k. Dec. 10,32,1
k. lan. 4,35,8
sine die 5, 45, 1. 9,
curia lihrariorum partim antiquiore vitio,

5, 42,
45, 3
Aug. 2,40,2^3,28,16
a. 259
id.
6, 42, 15
Tusco et Basso conss.
a. 258
Oct.
id.
XII k. lan. 6,32,2
VI k. Aug. 3,29,2
6, 10, 1
et Philippus
k.
Dec.
k.
a. 256
vi k. Aug. 8,42,7
xm
VaLERIANO ET GaLLIENO AA. UTRISQUE

CONSS.
viii k.
Impp. Valerianus et Gallienus AA. et

Valerianus nob. C^
sine conss. 4,50,4. 7,16,6. 7,64,4. 10,2,2.10,42,4. 10,65,2.

11,36,3
a. 255
non. Dec.
a. 252
xii k. Aug. 6, 22, 1

xv k. Nov. 1,18,2
k. lan. 6,39,2
XVI k. Febr. 7,71,2
(1)
12, 9
a. 252. 253
a.
17
PmLippo A. et Titiano conss.
k. Febr. 9, 32, 5
Dec. 3,22,2
k.
Perbgrino et Aemiliano CONSS.
Mai.
lun. 5,
id.
k.
xiiii k. Sept. 6,42,14
id.
II id. Mart. 3,42,6

prid. k. April. 2, 4, lo
VII k. Mai. 6,20,6^
Decius A. et Decius et Quintus CC.

Decio A. II ET Grato conss.
VI
a. 255
April. 9,34,3
Mai. 4,io, 1
viii k. Oct 2, 11,
4, I6, 2
ET Grato conss.
v k. April. 7, 32,
Imp.
id.
Sine COnSS. 3,36,11. 4,32,17. 5,6,4. 5,63,3. 7,2,8.7,14,3.

7.26.6. 7,43,5. 7,45,5. 7,53,6. 7,57,6. 7,62,4. 9,49,5.
9.51.7. 10,39,3. 10,52,2.3. 10,53,3. 10,64,1. 11,31,1.
12,35,8
-a. 244
k. Mart. 6, 30, 4
non. Mart. 8,53,3
iiii
Imp. Philippus A.
244249
II
k. April. 7, 55, 2
iii k. April. 6,6,6
Nov.
xiiii k.
16, 3
Decio A.
10,65,1. 12,62,1
a.254 Valeriano
VI k. Mart. 2,8,2
Mart. 5,75,4
id.
Imp. Becius A.
254256(260)^ Impp. Valerianus et GallienusAA.

Sine COnsS. 4,38,1. 4,62,3. 7,12,2. 7,43,6. 7,44,1.9,51,8.
VIII id. lan. 9,
249251
a.
Arriano et Papo conss.
VI k. Febr.
iii
id. Nov. 6, 50, 10

xvi k. lan. 5,73,2
Febr. 3,3, 1
XII k. Mart. 6, 11, 2
VI k. Mart. 9,32,4
k. Mart. 9, 33, 1
non. M. {sic) 4,32,15?
non. Mart. 9, 9, 14
VI id. Mart. 8, 40, n
iiii id. Mart. 9, 9, 15
k.
iiii
Sept. 9, 2, 5
Oct. 6, 24, 5
6, 21, 12
5, 46, 2
id. lul.
Mart.
a. 250
non. Oct. 5, 23, 2

iii non. Oct. 2, 12,14. 5,37,12
VI id. April. 2,4,9

VI id. Mai. 5, 52, 1
II id. lun. 8,40,16? 8,50,2
a. 243
a.
id.
v
v
k. April. 3, 35, 3
a. 242
k.
a. 250. 251
xv
im
67, 1
X
6,40,i
vii k. lul. 6,21,11

xv k. lul. 8, 55, 1
9, 32, 6
a. 249
a. 250
k,
6, 20, 7
6, 21, 10
vi non. lul.
3, 32, 8
xvii k. Nov. 10,
ET POMPEIANO CONSS.
k. lul. 2, 22, 2
xiii k. Aug. 4,24,7.
24, 6
XIII k. April. 5,
a. 249
GORDIANO A.
vi k. Mai.
xii k. lun.
2, 4
4,24,8. 6,42,13
non. Mart.
1,50,1
XII k. lun. 8,30,2

XII k. Febr. 7,57,5
37, 14
Praesente et Albino conss.

Febr. 3,34,5
x k. April. 7,57,6?
k.
7, 73, 6
6, 37, 12
m non. Sept.
Nov.
m non. Nov.5,4,7
Domitio pp.
41, 6
V id. Mai. 7, 14,2

XV k. lun. 6,44,4
k. April. 2,
k. Sept. 5, 38, 4
k. Nov. 2, 26, 3
xiiii k. Nov. 3, 32, 7
XII k. Nov. 5, 48, 1
iiii k. Nov. 4,
65, 12
vi k. Dec. 3, 44, 9
a. 246
Aug. 2, 11, I6
vi id. Aug. 6, 45, 2
id. Aug. 2, 20, 3
XVI k. Sept. 4, 57, 5
VI id. Mai. 2,50,5
a. 241
xn
k.
Aug. 3, 28, 15
Aug. 8,44,15
prid. non. Aug. 5,
6,
xvm
Mai. 4,19,6
id.
k. Sept. 5,
xiiii k. Sept. 3,29,1
k.
k.
iii
4, 57, 4
VII id. Mai. 9,
XV
April. 5,38,3
vu id. April. 4,19,5

V id. Mai. 8,42,8
V
ET Venusto conss.
II
k. lan. 5, 11, 3
X k. Febr. 7, 2, 7
VI k. Febr. 4, 15, 3
k. Febr. 5, 12, 8
vin
III k.
xiiii k. lun. 5, 63, 2
Sabino
a. 240
xii k. lan. 2,50,4

vi k. lan. 2, 19, 5
11 k. lan. 8,40,16? 9,34,2
v k. . . . 10,3,2
239259
a.
cf.
35, 4
4,
7,
3.
4.
494
260290
a.
Saecularb u et Donato conss.
a. 260
xim
k. Febr. 4, 10,2
id.
Mai.
5,6,6. 5,36,4
id. lun. 7, 21, 6
^ 5,42,2
Mart. b^^b^b^^lîîo vi
X k. Aug. 7,10,4
XV k. Mai. 5, 71, 4
vn k. Mai. Sjôî^^S. 1,2. iiii k. Aug. 4,65,16
k.
111
sine die 10,16,2
prid. non. Mai. 9,45,4

prid. id. Mai. 8,17,6
prid.
a. 265
VI
id.
xin
lan. 5,
iiii
Aurelianvs A,
1,23,2'-*
AURELIANO A. ET CapITOLINO CONSS.

ImP.
276282
PrOBUS
A.
sine conss. 5,4,9
Probo A. et
Mai. Sirmi 8, 55,
a. 277
m non.
Probo
a. 278
mi
k. lul. 2, 16,
A.
II
Paulino CONSS.
et Lupo conss.
k.
(284)3
III
Jmppp. Carus Carinus et Numeria-
Nus AAA.
Sine COnsS. 4,54,6. 5,3,7. 6,49,3. 7,64,6. 10,42,5. 10,43,1.
10,48,1. 11,36,3
Caro et Carino AA. conss.
a. 283
iii k. Mart. 3, 32,

non. Mart. 5, 71, 6
id.
VI
Aug. 8,14,4
id.
Sept. 5,
id.
vm
71, 7
a. 284
II id.
xvn
16
prid. id.
Romae
8,53,5
iu
April.
5,52,2
9, 22, 9
Maximianus AA.
sine conss. 2, I6, 2. 2, 46, 2. 3, 36, 1315. 4, 33, 4. 4, 35, 9.

4,39,7. 4,46,2. 4,58,4. 4,64,2. 7,21,7. 7,32,5. 7,34,1.
7, 39, 1. 7, 53, 7. 7, 62, 5. 7, 64, 8. 9, 2, 8. 9, 41, 8 {ad Sal-
lustianum praes.). 9, 46, 5. 9, 47, 12. 13.

10, 1, 4. 5 {ad Flaccum). 10, 2, 3. 10, 32, 2.
10, 39, 4. 10, 40, 35. 10, 42, 6. 7. 10, 43, 2.
9, 5i, 9. lo.
10, 33,
3.
1. 2.
10, 44,
2.
10.47.1. 10,48,24. 10,50,13. 10,51,2. 10,52,4. 10,53,4.

10,55,2.3.10,57,1. 10,59,1. 10, 62, 3 (Cm^mo). 10,65,3.
11,30,4. 11,36,4. 11, 42, 1. 11, 55, 1 {ad Charisium).
12.33.2.
a. 284
12,62,24
CaRINO
II
Oct. 3,7,1
(1)
impp. Valerianus et Gallienus AA. a. 262 3, 8,

Ahxandro A.
(3) c/.
5, 62, 17
(2) adscribitur
(4) sic 2,11,19. 3,28,17.
VIII k.
k. Dec. 7,33,2
non. Dec.
III
[8, 39
p.
37i
not.nî]
id.
k. lan. 6,9,3
VI
Dec.
id.
6, 1, 1
10,32,5^10,62,4
ET MAXIMIANO AA. CONSS.
id.
k. Dec. 2,42,2
non. Dec. ad Pompdanum
II
9, 9, 19
VIII id. Dec. 3, 44, 10
VI
id.
Dec.
Maximo pu.
9, 20, 7
II
Sept.
Honorato
Diocletiano
Dec. 4,20,4*
3,
iiii
ET Ianuario CONSS.
xiii k.
Dec. 4,19,8
et Maximiano III AA. conss.

ET
AA. conss.
a. 265
not. seq.
9,22,9. 10,11,4?: imppp. Carus
iiii
lan. Sirmi 10,3,4

XVIII k. Febr. 8,13,10
viik.Iun.Laodiceae6,i5,2?
non. Febr. 5,14,5

VIII id. Febr. 3, 32, 10
XVI k. Mart. ad Honora-
XVI
tum
2,10,1
k. Mart. 2,11,20
III k. Mart. Hadrianop
XVI
Mart. 6,42,18
VI
k. lul. 6,50,12. +8,50,5

xiiii k. lul. 7,20, 1
X k. lul.. 7,75,3. 8,44,16
k. lul. 4,1,4.4,27,1. 6,23,8.9
non. lul. 2,4,14
VIII id. lul. 1,18,4
iiii
9,35,5
4,49,3
Charisium pracs.
xv
Aug. 2, 4, 15
Aug. 4,7,3
ad k. Aug. 7,32,4
Sy- V id. Aug. 5, 71, 10
2, 4^ 13
id. April. 3,44, 11

id. Mai. Hemesa
III
k.
k.
xm
k. Sept. 8,25,8
VIII k. Sept. 9,20,8
VI k Sept. 9, 41, 10
Num. AAA. reliquae

Num. AAA. inscribitur
Car. et
id. lul. 6,20,8.
id. lul. 6, 58, 4. 8,53,7. 9,35,6

XVI k. Aug. 6,30,6
k. April. 7,43,7
k. April. 4,65,17
vra
k. lun. 8,50,4
XVII k. lul. 3,38,3
IIII id. lul.
III
mi non. April. Byz.
VI
6,55,2
id.
riae 9, 41, 9
X k. lun. 6,24,8^6,26,5
VIII k. lun. 5,30,1
ET NUMERIANO CONSS.
id.
6,37^14
prid. . . Sept. 7,16,8

k. Nov. 9,41,7
III id.
k. Sept. 10, 11,4
Impp. Diocletianus et
37, 15
vulgo ipsis
Febr. 3,28,17
284292
51, 1
7,56,3^9,2,9
k. lan. 2, 55, 2
iii k.
Basso et Quintiano conss.
a. 289
xiiii k.
et Numerianus AA.
ET NUMERIANO AA. CONSS.
Hemesaexvk.April.
lan. 8,55,3
k. Febr. 2, 11, 19
VI k. Febr.
a.
II
III
Maximiano A.
Impp. Carinus
CaRINO
XVII k. Dec. 8,46,6?
a. 290
a. 284
prid. id. lul. Tiberiade

k. Sept. 4, 1, 3
11 k. Sept
k. lul. 9, 22, 11
k. Sept. 8,50,3
a. 288
Nov. 7,2,9
prid. id. Nov. 6, 42,
xi k. Dec. 9, 46, 4
V k. Dec. 7,45,6
vi
lan. 7,64,5
id.
Mart. 8,46,5
Mart. 5,
id. Mart. 9,20,6
lul. 8,47,3
XII k. lul. 5, 16, 13

vim k. lul. 2,3,17
non. Sept. 4,12,2

Sept. 8,25,7
VIII id. Nov. 2,2,3
XVII k. Dec. 8,46,6?
XV k? Dec. 9, 42, 1
prid. id. April. 4, 12,

VI k. Mai. 2,23,2
XIII k. lun. 8,27,9
X
V
*4, 10, 3
prid. non.
k. lan. 8,53,4
a. 283
DlOCLETIANO
VII id. lan. 2, 3, I8

XII k. Febr. 6,6,8
XV k. Mart. 4,21,8
V k. Mart. 8,39,1
Messala et Grato conss.
a. 280
id.
a. 287
k. lun. 3,42,7
k. lun. 4, 21, 7. 8, 18, 4

XIII k. lun. 8, 15, 5
k.
lun. Tiberiade
prid.
6, 14, 1
Mart. 8,47,2. 8,54,2

Mart. 4,33,2
prid. id. Mart. 4,33,3?
XVI k. Mai. 2,26,4
XV k. Mai. 4,58,3. 6,37,13
XII k. Mai. 5, 12, 10. 6, 42, 17
VI k. Mai. 3, 29, 6
V k. Mai. 4,20,5. 7,10,5
im k. Mai. 2,24,3
k. lul. 2,44,1
a.
non. Mart.
iiii id.
10, 62, 2
5, 72, 2. 7, I6, 7.
Antiochiano et Orfito conss.
a. 274
k. Mart. 3,29,5
im
3, 6.
Mart. Nicomed.
k.
7, 35, 2
II
Imp.
Nov.
XVI
XV
XVI k.
3, 28, 18
XII
Mai. 3,29,7. 6,6,7.
id.
8, 42, 9
XVI k. Mart. Nicomed.
270274
k.
3,29,4^^8,53,6
Febr. 8,25,6
Claudio A. et Paterno conss.
a. 270
id.
non. Mai. 3,34,7
iiii
VIII id. Mai. 4,38,2
III id.
ImP. Claudius A.
sine conss. 5,
ET Aquilino conss.
II
Nicomed.
Febr. 2, 3, I6
Febr. *Nicomed.
iiii id.
Paterno et Argesilao conss.
a. 269
Maximo
Febr.
5, 7i, 9
II id.
VI id. Febr. 9,43,2
VII k. Mai. 3,34,6
vn
Nov. 2,53,4
id. Nov. 10,32,3
XII k. Dec. 10,32,4
iii non. Dec. 6,24,10
iii id. Dec. 5,5,2
viii k. Febr. 4, 13, 2
k. April. 5, 44, 3
62, i7
268270
a.
XI k. Oct. 9,22,10
V k. Nov. 4,44,2
non. Nov. 2, 29, 1^5,
71,8. 6,23,6
III
non. Nov. Atubino
4, lo. ii
non. Nov. 5,4,12.
4,21,6
Nov. 5,44,4
a.
sine die 5,
k. Febr. 9, 16, 3
a. 267
k.
6,34,2^7,64,7?
non. Aug. 2, 53, 3
k.
C.
ET Aristobulo conss.
II
k. lan.
XIII
Gallieno A. V ET Faustino conss.

non. ... 3,8,3
non. Sept. 4, 19,7
Valeriano n et Lucillo conss.
a.262
DlOCLETIANO A.
a. 285
4, 48, 5
a. 286
Jmp. Gallienus A.^
260268
a.
ET GALL. AA. ET VAL. NOB.
VIII k. Oct. 2,30,3

xiiii k. lan. 2, 11, I8
8,7,1. 9,33,2
k. Mai. 5, 71, 5
III
IMPP. VAL.
(5)
imppp. Car. Car.
et
495
IMPP. DIOCL. ET MAX. AA.
Sept. 5,51,6
III k. Sept. 4, 29, 13
n k. Sept. Tiberiade 5, 17,3
k. Sept. 8,47,4
vin id. Sept. 4,49, 4. 6,42,
:
8, 53, 8
VI id. Sept.
6,36,3
III id. Sept. 5,38,5
III id. Sept. Numidio correctori Italiae 7,35,3
prid. id. Sept. 4,50,5
xn k. Oct. 2, 40, ^'^^^, 49, 5
XI k. Oct. 4, 65, 18
Sirmi xi k. Oct. 8,54,3
X k. Oct. 4,6,5. 8,25,9
III k. Oct. 3,44,12. 6,37,15.
7,43,8
VI non. Oct.
8, lo, 5
8, 27, 10. 9, 9, 20
non. Oct. 4, lO, 4*^5, 74, i

id. Oct. I,i9,i""7,i3,i
vm
iiii k.
k. Febr. 8,50,6
43, 9
VII k. Nov. 5,18,6?

III k. Nov. 9,2,10
k. Nov. 9,9,23
V id. Nov.
XV k. Dec.
non. Febr.
8,4,
xiii k. Dec. Sirmi 2, 3, 19
xii k. Dec. 5,7i,
X k. Dec. Sirmi 2,28,1
V k. Dec. 9,41,11
k. Dec. Sirmi Agathoni 9,16,5

k. Dec. 6,22,2?
III non.Dec. 4,1,5^6,42,20.
8,48,1
VI id. Dec. 9,23,6
prid.
Triballis
prid. id. April. Scyrioni rationali 10, lo,
CC
(m
4,32,1822
4, 38,
Dec.
(id. lul. ipsis
6. 12. 13.
7,29,3.
7,35,7.
7,34,2.4.5.
7,43,11. 7,45,7.8.10.11. l.,G2.,id{have
1013.
7,36,2.
Beraclida k.n.).
7,62,11^10,40,7. 7,64,9. 7,71,4.5. 7,72,6. 7,75,6. 8,35,11.

8,48,4. 9,47,14.15. 9,49,6.9,51,11.12. 10,32,13. 10,40,6.
\0.,i2,s 10 (ad praefectos). 10,43,4. 10,47,2. 10,48,5.6.

10,51,3.4. 10,52,5. 10,53,5. 10,54,1. 10,58,1. 12,36,5
a. 293
DlOCLETIANO V ET MAXIMIANO
IIII
lan. 7,i4,4
iii id. lan. 2,55,3?
6, 8,
1^7,
(?)

mi non.
V k. Febr. 7,29,2
7,i6, 10
iiii non.April.Byzantii 8,47,6
k. Febr. 7,35,5
III non. April. 2, 12, 15. 4,9,2
VIII id. Febr. 4,44,3
VII id. Febr. Sirmi 6,2,9 III non. April. Byz. 4, 5, 3.
VI id. Febr. Sirmi 3,38,5?
5,30,2^5,31,9
VI id. Febr. 6,42,21
prid. non. April. 7,14,5
Sirmi
non.
id. Febr.
9,35,7
April. Byz. 2, 12, 16.
VI k. Mart. 2,5, i
4, 10, 5. 4, 26, 7. 4, 44, 4.
XIII k. Mart. Sirmi 4, 9, i ?
4, 45, 2
non. April. 5, 11, 4
sine die 4, 34, 6. 7
ira k. Mart. Sirmi 3, 32,11. VIII id. April. Byz. 4, 29, 14
4,34,8
(1)
et
6, 42,
lun.
k.
VIII
Philippop.
*2, 17, 3. *2, 52, 4

VII k. lun. 8, 42, 13
VI k. lun. 4, 23, 1
sine die 4, 38, 3

iiii k. lun. 4, 38, 4
II non. lun. 2, 19, 7
non. lun. Philippop. 2,
V id. lun. 2, 4, 17
id. lun. 2,20,5
VII id. April. Byz. *4,
19, 18
12, 17
49, 9.
7,67,1
XV
k. lul. 6, 55,
3.
7, 14, 7
VI k. lul. 3,33,8. 4,21,9.

8, 44, 20
k. Mai. Heracl. 5, 12,11.
III k.
lul. 3, 32, 14
k. Mai. 7, 75, 4
VIII k. Mai. 2,45,1. 10,32,6
k. Mai. Heracl. 5, 1,
VI non. lul. Philippop. 9, 33,5

non. lul. Philippop.
iiii
1^9,12,3.5,12,12.5,16,17
VII k. Mai. 7, 14, 6
prid.
*5, 12, 14
non. lul. Philippop.
5, 34, 7. 6, 23, 12
VI k. Mai. 4, 20, 7
prid. non. lul. 6, 23, 11
VI k. Mai. Heracl. *6,2o,9 VI id. lul. Philippop. 6, 26,
vk.Mai.Heracl. 2,21,4^2,
^'^^, 49, 4
24, 4.
2, 21, 5. 3, 42, 8. V id. lul. Philippop. 8, 15, 6
5, 16
id. lul. 8, 42, 14
6, 50, 13. id. lul. Philippop. *5,i6,i9.
8, 27, 11. 8, 55, 5
7, 16, 18
k. Mai. 4,49,8^^4,52,3? XI k. Aug. 3,31,7?
4, 65, 19.
11.
17""8, 42,
7,16, 13. *8,53,10. 9,1,12

k. Mai. Heracl. 7,i6,i4
III k. Mai. Heracl. *2, 19,6.
im
*2,20,4.*4, 65, 20. 8,13,13.

9, 41, 13
III k. Mai. *4,26,9.
sine die 8, 44, I8
prid.k.Mai.Heracl.
1,22,1. 4,2,5.
14,6?
V non.Mai.Heracl.
8, 13, 15
non. Mai. 4, 37, 1

non. Mai. 4, 24, 10
VII id. Mai. 6, 14, 2
III
8, 13, 16
id. Mai.
Viminacio
XI k. Sept.Viminacii 2,20,8
k. Sept. 7, 22, 1
VIII k. Sept. 3, 36, 16
VII k. Sept. 4, 6, 7
VII k. Sept. Viminacio 6, 2, 1 1.
8, 44, 22
sine die 7, I6, 19

VI k. Sept. Viminacii *2,9,3.
6, 50, 14
3, 13, 2. 7, 16, 20
sine die 8, 50, 15 ?

V k. Sept. 6,42,23? 8,42,15
V k. Sept.Viminacii 8, 50, le?
V k. Sept. Crispino 9,9,25
k. Sept. 2, 4, 18
k. Sept. Viminacii 8, 35, 6
I6, 15
7, 16, 16
iiii id. Mai.
10, 32, 7
Sept.
6?
Mai. Hadrianop.
mi
k.
4, 50,
VI k. Sept.
V non. Mai.
id.
id.Aug.Viminacii*5, 16,21
9, 46, 6?
XVI k. Sept.
(?)
4, 24, 9
sine die 7,
id.
xiiii
VI non. Mai. Mediol.
VI
Aug. 2, 45, 1
Aug. 4, 5, 6
id. Aug. Viminacio 9, 22, 12
V id. Aug. Viminacii *5, 16,20
VI
VI
5, 12, 13.
8, 16, 6. *9, 20, 9

k. Mai.Trallis 2, 3,21^ 6, 30,
5,
VIII k.
III
8,38,4
5, 71, 12. 7, 19, 5. 8, 17, 8.

4
8, 27, 12. 8, 53, 11. 9, 33,
CC.] et Constantius et Maximianus nobilissimi CC.

et Const, et Max, CC. 1, 22, 2: et CC, om. libri ad
21, 22 (a. 293). 2, 26, 5 (a. 294)
(2) denominationem
1, 18, 5,
4, 6, 6
5, 37, 16
7^6,53,6. 5,3,8. 8,35,5
k. April. 8,13,12
k. April. Heracl. 8,55,4
sine die 7,16,9
.
Mai.
VI k. lul. Serdicae *8,44,2i

mi k. lul. Serdicae 5, 16, 16
9, 3
Mai. 8, 42, 12
Mai. Hadrianop.
XVII k. lun. 8, 53, 12

XVI k. lun. 4, 57, 6
XVI k. lun. Beroeae *5,24,i
XV k. lun. 8, 13, 17
xiiii k. lun. Beroeae 6,59,2
X k. lun. 7, 16, 17
viiii k. lun. 6, 3, 12
Mai. Heracl. 2,21,3.
prid. k. Mai. 5,34,6. 7,1,2.

8,40,19. 8,44,19
k. Mai. Heracl. 8, 13, 14.
4, 10, 7^^9,33, 3
AA. CONSS.
vulgo A,A. CONSS.^

iii k. Mart. 8,i3,ii
k. lan. * 1,18,5^2,3,20
non. Mart. 5,39,4
k. Ian.Sirmi3,34,8.5,74,2.
V id. Mart. 2,4, 16
6,26,7
vn id. lan. Sirmi 4,7,4. XV k. April. Ravennae
iiii id.
Melantiae
Mai.
*6, 9, 4
xiiii k. Mai. 4,5,5. 4,16,3
XII k. Mai. 4,15,4. 5,34,5
XI k. Mai. 7,33,5
couss.)
4, 39, 8. 4, 44,
4,52,5. 4,54,7.8. 4,64,36. 5,3,10.11.13.14.

5,4,1316. 5,6,7. 6,2,19. 6,9,5. 6,36,4. 7,1,3. 7,2,13.
7, 4, 11? 7, 11, 6. 7. 7, 14, 9. 10. 7, 16, 40 {ad Verinum).
7,27,3.
Mai.
k.
4, 19, lo.
7, 16, 12
ipsis conss.).
4,51,6.
7,18,2.
xvm
4, 19, 11.
id.
8, 39, 2
7, 60, 2.
sine die 7, 16, ii
vm
1, 23, 3
293 304 Impp. Diocletianus et Maximianus AA.

4, 30, lo
5, 70, 4.
Byz.
April.
6, 42, 22.
Cnspino praes. prov. Phoenice

have Crispine k. n. 9, 2, ii
24.
4, 14, 6
prid. id. April. 5,51,7

id. April. 3, 19, 1. 3, 32, 13.
4,19,9. 6,2, 10?^7,32,6
id.
id.
8, 50, 10
sine die 7, 33, 3

nii id. April. 7, 33, 4
prid. id. April. Byz. 3,22,3.
xiiii k.
Mart. Crispino 7,35,4
4, 35, 20. 4, 37,
7,60,1. 8,8,2. 8,42,10

id. April. 6,26,8. 7,27,2.
id.
290293
5, 5i,8. 8,53,9 XV k. ... 6, 23, 10

XV k. Mai. Heracleae 3, 35, 4 XV k. lul. Philippop. *4
Hannibaliano et Asclepiodoto conss.
4,30,11. 4,31,10.11.
II id.
32, 12
4, 49, 7
Mai. 7,43, lo
Mai. Sirmi 9, 4i,i2
III id.
ET
4, 5, 4.
XVI k. Mai.
iiii k.
3, 38, lo.
Byz.
XIII k. lan. 8,23,2
sine die 6,35,9
sine conss.
id. April.
XVII k.
a. 292
a.
Dec. 8,38,3
XV k. lan. Sirmi 3,28,19
Febr. 4, i, 6. 8, 50, 8 k. Oct. 8, 54, 4

VI id. Mart. 5, i6, 16
prid. non. Dec.
V id. Mart. 5,31,8.8,48,2.
8, 47, 5
prid. k. April.
VIII id, April.
ra
lu
April. 3,
id.
id.
9, 9, 24
4, 26, 8.
III id.
8, 50, 7
Byz.
id.
8, 50, 9
8,44,17
TlBERIANO ET DlONE CONSS

X k. April. 6,56,1
Febr. 5, 16,15
a. 291
xiiii k. Nov. 9,9,21

XII k. Nov. 9, 9, 22
xi Nov. 7,
id. April.
4, 49, 6
VI
VI
XVI k. Nov. 3,38,4
k. Sept. 2,11,21
iiii k.
a.
id.
Sept. 4, 5, 7
Sept. Arisiohulo sal.
iiii id.
*2, 13,
Hadrianop.
III
Paulino
XV
XV
(?)
Sept. Sirmi 4, 12, 3

k. Oct. 3, 32, 15. 8, 53, 14
k. Oct. Sirmi 8, 48, 3.
id.
8, 53, 13
AA. conss. huius anni propriam esse probavit

Zeitfolge der Verordnungen Diocl. p. 433
Mojnmsen
496
293294
a.
xim
xin
vm
V
k. Oct. Sirmi 2, 4, ly
k. Oct. *2,42,3. 8,38,5
k. Oct. Sirmi*5,7i,i3
k. Oct. 5, 21, 2
k. Oct. 2, 4, 20
im
V non. Oct. 2,4,2i. 4,19,12

V non. Oct. Sirmi 3, 41, 3.
Sirmi
6, 38, 2.
7, 16, 21
VIII id. Oct. Sirmi 4,65,21
VI
id.
id. Oct. 8, 30, 3

Oct. Sirmi 6, 2, 12. 6,
4. 4,
51,3. 5,37,17.
*6, 5, 1. 6, 24, 9
XV k. NOV. 3, 35, 5. 8, 42, 16
XV k. Nov. Sirmi 4, 44, 5
XII k. Nov. Sirmi 6,i7,

sine die 8, 40, 20
XI k. Nov.
8, 40, 21
7, 75, 5
X k. Nov.
prid. non.
iii
xvm
k. lan. 3, 36, 18? 19.

*4, 29, 15
k. lan. Sirmi 3,31,4
sine die 4, 35, lO. 7, 72, 4
nn. k. lan. Sirmi 4,35,11
*4,35,12. 6,30,8
XVII k. lan. 4, 2, 8. 4,
7, 72, 5.
XVI
15, 3
XVI k. Nov. Sirmi *2,39,2.

*4, 25,
6, 55, 4
id.
XVII k. lan. Sirmi *2,
4, 2, 7. *4, 26, 10
Oct.
Dec. 2,42, 4?
Dec. 7,32,7
id. Dec. 4,30,9
id.
xvm
k. Oct. Sirmi 4,36,1
non.
vi
3, 24.
49, lo.
8, 13, 19
k. lan.
Sirmi *2,
17, 4.
6,27,3. 6,30,9.*10. 6,58,5.

8, 37, 6
XVI
XV
k. lan. 8, 3, 1. 8, 19, 2
k. lan. 4,2,9. 8, 50, ii.
9,25,1
k. lan.
XV
Sirmi
4, 44, 9.
6, 39, 3
xiiii k. lan. Sirrai 9,2,12

xili k. lan. Sirmi 2, 18, 17.
3, 33, 10
XI k. lan. Sirmi 6,15,4

Nov. 4, 23, 2
non. Nov. Lucione 9, 20, X k. lan. 4, 49, ii
viiii
10. 11
vn
id.
id.
Nov. Sirmi 4, 34, 9

id. Nov. Sirmi *3,44,13
Nov. Sirmi 3, 32, I6
Nov. 4,1,7
id.
k. lan. 2,18,18. 3,32,
18"^8,43,2?
viiii k.' lan. Sirmi
4, 10, 6
xvmk.Dec.
Sirmi *2,3,22
k. Dec. 5, 71, 14
xvii k. Dec. Sirmi 2, 3, 23
xvm
sine die 8,27,13
XVI k. Dec. Sirmi 8, 27, 14

XV k. Dec. 4,2,6? 8,53,15
xn k. Dec. Sirmi 3, 32, n
X k, Dec. Sirmi 4,16,4
vmk.Dec.
2,51,2? 4,38,5.
5,11,5. 5,71,15
VII k. Dec. Sirmi 3, 36, 17
VI k. Dec. *6, 20, 10
V k. Dec. 7,16,22. 8,37,5.
8, 53, 16
sine die 4,
k.
Dec.
*6,2,
13.
44, 6. 7
Sirmi
*1, 22,
2.
6,42,24. 7,2,12,
3,
IMPP. DIOCL.
ET MAX. AA. ET
CC.
IMPP. DIOCL.
ET MAX. AA. ET
V k. Oct. 5,12,22. 8,38,6

V k. Oct.Vimiuacii 5,12,23.
6,42,27^8,53,23. 8,55,6.
8, 50, 16
Oct. 2,4,29. 5,52,3
IIII k.
497
CC.
xn
k. Dec. *4, 23, 4. 8, 50, 18

sine die 5, 62, 19
X k. Dec. Sirmi? 5,51, u
X k. Dec. Nicom. 5, 62, 20
vim k. Dec. Nicom. 2,4,35.
k.Oct Viminacii 3,33,11

2,26,5?
k.Oct.Viminacii 4,32,23 VIII k. Dec. 4,22,4
iii k. Oct. 4,35,16?
VI k. Dec. 3, 36, 21. 6, 23, 13
prid. k. Oct. Viminacii VI k. Dec. Nicom. 6,19,2.
iiii
111
7, 62, 10
9, 35, 9
Oct. Viminacii 6,
k.
2, 16
sine die 4,
k. Oct. 6,59,6
k.
V non. Oct. 7,23,1

ui non.Oct. Scuppis 8,44,28
prid. non. Oct. 0,59,7
vni id.Oct.Retiariae 4,33,5
VI id. Oct. 3,32,21
VI id. Oct. Retiariae 6,59,8.
id.
Oct.Varianae
III id.
*8, 37, 9
k. NOV. 3,35,6. 8,35,8.
*9, 35, 8
k. Nov.
7, 20, 2.
m
m
Dec. 4,16,6^7,12,7
Dec. Nicom. 8,35,10
im non. Dec. Nicom. 4,5,9.
4, 19, 20. 4, 20, 6
im
III
III
II
XIII k. NOV. 4,10,12. 4,64,7

xn k. Nov. Dorostolo 4, 5
xn
k. Nov. *6, 57,3

XI k. Nov. Sirmi? 3,34,11
XI k. Nov. *4, 10, 13
XI k.Nov.Dorostoli 9,22,20
Nov.
2, 56,
VIII k. Nov. 2,4,32. 5,18,9

viii k. Nov. Reginassi
*4,20,8. 4,21,10
non. Dec.
6,50,17. 8,31,2. 8,47,9

k. Nov. 4,25,5
Nov. 3,33,22
Nov. Develti *6,36,5.
8, 50, 17
Nov.
k.
II
8,42,21
3, 38, 7.
3, 38, 8. 5, 45, 2.
Hadrianop.
64, 8.
*5,
12, 25.
id.
2, 42,
4?
4, 16, 7. 9, 12, 5
sine die 7,
id.
34, 8. 9
Dec. 4,i9,i4?
6,37,19.
7, 34, 10. 8, 42, 22

III id. Dec. Nicom. 6,30,13.
6, 36, 6.
8, 6, 1.
8, 13, 22
5, 17, 6.
8, 44, 31
5, 49, 2.
5, 62, 21.
X** k. Dec. 2,18,22

XII k. Dec.
Nicom.
2, is,23.
4,24,12. 6,55,8. *8,8,3.

9,
l,
U.
16
Nicom.
Tusco ET Anullino conss.
a. 295
9, 27
DlOCLETIANO VU ET MaXIMIANO
a. 299
3,34,12.
6,2,18. 8,42,25
VI
AA. CONSS.
id. lan. 9, 1,17
non. Febr. Antiochiae *8,53,24

III k. lul. 9,45,6?
xmi
k. Sept. 3, 21,
Dec. Mel.
k.
1^*4,
50,
7-^7,
72, 9
7,22,8?
{sic)
CONSTANTIO III ET MaXIMLA.NO III CC. CONSS.

Febr. Antiochiae 9, 21, 1 ?
VIII k. April. Antiochiae ad
Serapionem 3,3,3?
vu k. April. Antiochiae 7,22,2
II id.
TiTiANO ET Nbpotiano conss.
a. 301
non.
Antiochiae 3,28,25
lul.
k. Sept. 4,
12, 4
DlOCLETIANO VUI BT MaxIMIANO
VII
A A. CONSS.
k.
Mart.
6, 36. 37
xnu
9. 20. 15
XII k. lan.
9,
1, I8
Nicomediae Serapioni suo sal
3, 28, 26
Impp. Constantius et Maximianvs AA.

Severvs et Maximinvs nobilissimi CC.
CONSTANTIO V ET MaXIMIANO V AA. CONSS.
a. 305
VI id. Sept. 6, 9, 7
XI k. lan. 5,42,5
non. Apollonio superioris
{sic)
Verino
3, 12, 1
Imp. Constantinvs A.
sine conss. Volusiano pp. {pu?) 4, 35, 21. 12, 1, 2:
Ursino duci Mesopotamiae 4, 42,
ad Felicem pp.
ad Probum 6, 1, 3 ad Maximum pu. 7, i,4:
4, 62, 4
ad Titianum praes. Cappadociae 7, 16, 41 ad Bassum 7,19,7: ad Orfitum 7,37,1: ad Maximum vic.
Or. 11,50,1: Capestrino (?) 11,59,1: ad Dracontium 11,62,2: ad Constantium pp. 11,68,1: lanuario com. Or. 11,68,2: ad Paternum Valerianum
a. 307
337
1 :
12,32,1
CONSTANTINO A. III ET LlCINIO III CONSS.

k. Febr. Rom. ad popuium 11,58,1
id. Mart. Med. ad Aemilium rationalem 10,10,2
pp. id. Mart. ad Euagrium 10, 32, 14
k. lun. ad Eusebium v.
p. praes. Lyciae et Pamph.
a. 313
pp.
VI
XV
11,49,1
k. Oct.
ad Bassum
1,22,, ,3
non. Nov. Trev. acc. xv k. Mai. Hadrumeti Volusiano et Anniano conss. ad Catullinum 7, 62,
8,42,23. 9,35,10
k. lan. Nicom. 5,14,7
XIII k. lan. 3, 3i, lo. 4, 22, 5
XIII k. lan. Nicom. 5,62,22.
4, 37, 5
VIII id. lan.
III
8, 13, 23
NOV. 7,16,34
XVI k. lan. Nicom. *4,21,13.
XVII k. Dec. Nicomediae
7, 16, 3S. 8,29,5
XV k. lan.Nicom. 3,32, ^s^^fi,
4,2,13
XVI k. Dec. 3, 32, 23. 24
59, 9. 4, 44, 14. 4, 48, 6^4,
XVI k. Dec. Nicom, 3,32,25.
49, 16. 4, 49, 15. 8, 13, 24.
6, 44, 5
k. lan.
III
VII k. Mart. Trimontii 6, 20, 14

XV k. April. Nicomediae 5,72,3
id. April. 3,36,25
k. Mai. Damasco 5,4,17
k lun. Concordio praes. Numidiae 9,
ET
Dec. Nicom. 3,38,9.
id.
4,in,19. 4,43,1. *1U,32,8

xiiii k. Dec. 4,25,6. 4,32,24.
*3, 26,
305307
2, 24, 5.
sine die 7,
6, 22, 4
24^6,20,16. 6,34,3
k. lan. Sirmi? 2,4,39
a.
2, 11, 22.
6, 37, 18
id.
id.Nov. Pantichi 4,29,18.
k. lan. 6,37,20. 7,14,14.
7,29,4
VII k. lan. Sirmi? 7,i6,39
VII k. lan. Nicom. 7,50,2
8,13,25. 8,42,24. 9,16,6
Nicom. 6,58,9.
k. lan.
7,72,8
sine die 3,36,22,23
V k. lan. , 18, 10.
k. Sept.
Nov. 2,4,34
Nov. Byzantio XVIII k. lan. 5, 5S, 3. 9, 9, 26
XVII k. lan. 4, 6, ii. 4, 9, 4.
*2,4,31. 8,27,20
iiii id. Nov. 7,16,33
8,41,7
III id. Nov. 4,21,11
xvu k. lan. Nicom. 4,3i,i2.
III
1^6, VI
^'"^, 42, 3. 3,52,27. 4,29,19.
id.
iiii
vu
5, 12, 27.
8, 13, 26
2,4,
7, 15, 13
VI id. Dec. *1, 18, 9. 2,4, 36.
non. Nov. 7, 16, 32.7,53,9

5, 39, 5. 6, 2, 17.
non. Nov. Heracleae 7,48,3
6, 20, 15. 8, 44, 30
VII id. Nov. Heracl. 5, 18, lo xviiii k. lan. Nicom. 6, 30, 14
VI id. Nov. Heracl. 2,3,27. XVIII k. lan. Nicom. *2, 40,
38^*2, 6, i" ^6, 19,

31,3. 5,53,5
VIII k. lan. 4, 19, 23
8, 40, 25
VI k. lan. Sirmi?
Nicom. 2,30,4
VI id. lun. Dorostolo Alexandro 5,73,4
X k. Dec. Dechioppe Firmino 3, 3, 4
a. 304 DioGLETiANO viiii etMaximiano vui AA. conss.
8, 54, 5
id. Dec.
V id.Nov. Melantiade 2,4,33
Nicom.
VIII k. lan.
VI k. lan. 5,12,26. 6,59,10.
3,32,26
VIII id. Dec. 2, 4,36 ^'"^, 23,
14^^6,42,29. 5,59,3^^7,26,9
VII id. Dec. 5,71,17.5,75,5?
6,56,2^8,44,29. 7,4, 13.
prid.id.Dec.Nicom. 4,34, 10
k. Nov. Burtudizi 5,16,23 id. Dec. Nicom. 3, 39, 1.
III non. Nov. Burtudizi
*4,21, 12. 5,42,4. *5,73,3.
7,35,6. *8,27, 19
vim
a. 303
8, 40, 23
X? id. Dec.
8, 42, 20
*2, 3,28. 8,35,9
viiii k. lan.Nicom. 3,39,2

k. lan. 4, 19,22. 4,29,20
iiii
7,16,35. 8,17,10
V k. Nov.Anchialo *5,5i,ii. VI
im
XI k. lan. 8,40,24
294314
a. 300
non.Dec. 4, 38, 11.

non. Dec. Nicom.
9. 20. 14
VI k. Nov. Romae? 9,16,5

VI k.Nov.Anchialo*o, 12,24
k.
non. Dec. 4,49,13. 8,17,9

non. Dec. Nicom. 3,28,24.
non. Dec. Nicom. 4,
8^^8,41,6
III
k. Dec. Nicom. 4,2,15.

4,7,7. 4,10,14. 5,17,5
k. Dec. Nicom. 3,31,9
k. Dec. 6,30,12. 7, 14,12.
4, 6, 10
Transmarisca
6, 42, 28
III k.
9, 20, 13.
8, 43, 3.
k.
xim k.Nov.Sirmi? 4,35,19?
viiii k.
5, 38, 6.
1, 10.
10,32,12
2,3,26.
XV
XV
4,
9 li
k.
Oct. Crebri 2,4,30

Oct. 7,16,31. 8,42,19
id.
Dec.
10, 32,
7, 56, 4
7,60,3. 8,13,21
sine die 7, 16,29. 30
V
V
2, 14.
a.
Nicom.
2,4,37.
12^9,47,16
a. 314
pp. k.
pp. XI
pp.
II non.
VOLUSIANO ET AnNIANO CONSS.

ad Maximum pu. 9, 8, 3
Febr. Triv. ad Maternum 7, 32, 10
lan.
k.
k. Febr.
Verino suo sal. 11,33,2

Mart. ad JJrsum vic. 3, 11, 2
vu k. April. Trev. 5,37,20
III k. Mai. ad Dionysium vice praef.
^.3,1,8^7,22,3
Iiii k. Nov. Triv. palatinis bene meritis sal. 12,28,1
VI id. Nov. Trev. acc. xv k. Mart. Karthag. Constantino A. iiii et Licinio iiu conss. Aeliano proc.
^"
Afr.
2, 8,
3^^ i 0,
19, 1
2, 61, 1
63
498
315326
a.
CONSTANTINO A. IIH ET LlOINIO IIH CONSS.

a. 315
non. Febr. ad Ursum 3,26,5
pp. im id. Mart. Hadrumeto ad concilium prov. Afr.
2,12,21
XII k. April. Cabilluno (CibaKs?) Eumelio 9,47,17
suo ad Afros 12,57,1
pp. VI id. Mai. Karthag. edicio
7
III non. lun. Sirmi ad universos provinciales 8, 16,
i
pp. XVII k. lul. Trev. Cupito 11,62,
XV k. lul. ad Proclianum 10,16,4
VI k. Aug. Catullino proc. Afr. 6 .56, 3

k. Aug. ad Celsum vic. Afr. 9, 20, 16
XV k. Nov. Murgillo ad Euagrium pp. 1,9,3
Sabino et Rupino conss.

in id. lan. Trev. ad Domitium Celsum vic. 1 , 48, i
k. Febr. acc. k. Aug. Hilariano correctori Luca-
IMP.
pulum 8, 34, ^'"^, 67, 1^10, 19,2

k. Mart. in civitate Velovocorum
12, 46,
k. April. ad Bassum
7
7,
pp.
21^8,
53, 25
CatuUino proc. Afr.

Mai. ad Titianum 12,50,1
prid. id.
lun. ad Protogenem episc. 1,13, i

Aug. Arelato. pp. id. Oct. Theveste
VI
8, 53, 26
prid. k. April. A.quil. ad populum 7, 13, 3

prid. non. April. Aquil. ad Bassum vic Italiae ^9, 10,
pp. id. April. Rom. ad Maximum pu. *6, 7, 2
iiii k. lun. Serdicae ad
populum *9, 11, 1
prid. k. lul. Serdicae ad Florentium rationalem 9, 4,
Hisp. 3,24,1
Gallicano et Basso conss.

Mart. rationalibus Hisp. 10,13,1
XV k. Mai. Aquileiae ad Catullinum proc. Afr. 9,i2,6
VIII id. lun. Sirmio ad Bassum pu. 7, 62, 14
V k. lul. Thessal. ad Valerianum 6, i, 4
id.
pp. Rom. XII k. Aug. ad populum 4, 21, 15

XII k. Aug. ad Bithynos 11,8,1
LiciNio V ET Crispo C. conss.
a. 318
VII id. Febr. Sirmi
Profuturo
pf
ann.
3, ii, 3
Febr. Sirmi ad CatuUinum proc. Ajfr. 3, ii, 4

Dec. Licinio v et Crispo C. conss. acc. prid.
id. Mart. Carthag. Constantio A. v et Licinio C.
conss. ad Verinum vic. Afr. 9, n, i
a. 319 CONSTANTINO A. V ET LlCINlO C. CONSS.
acc. v k. Aug. Corintho ad lanuarinum
id. lan.
Dec. Thessalonicae Restituto praesidi Sar-
diniae 10,21,2?
II ET CONSTANTINO II CC. CONSS.

Sirmi ad Maximum 3, 1, ^'^^, 62, 16
Sirmio Dalmatio 10,52,6?
Febr. Serdicae ad Claudium praes. Daciae
CrISPO
prid. id. lan.

xiiii k. Febr.
VIII
a. 317
id.
XVI
k.
9, 40, 2
pp. k. Febr.
Rom. ad Maximum
9,18,3
acc. viii id. Mart. Corinthi
prid. non. Febr. Sirmio.
ad Symmachum
im
5,40,2
Febr. Sirmio Profuturo pf ann. 7,6i, i

XVI k. Mart. ad lanuarinum 6, i, 5
pp. VII id. Mart. Karthag. 11,63,1
id. April. Sirmi ad Verinum 3,28,27
VIII k. Mai. ad Proculum 8,52,2
V k. Mai. Sirmio ad Rufinutn pp. 12,1,3^^12,28,2
pp. non. Mai. Karthag. ad Proculum proc. Afr.
id.
11,65,
Mai. Rom. ad Bassum 9, 14, i

ad provinciales 10,1,6
XIII k. lul. ad Bassum pu. 2, 12, 22
X k. lul. Aquileiae ad Severum vic. 7,62,15
k. lul. Agrippinae ad Antonium MarceUinum praes.
prov. Lugdun. primae 4, 47, 2
d. (?)
III k.
lun.
id.
k. lul. Aquileiae Patroclo 5,
pp.
id. lul.
ad Bassum
5, 3
7, lo, 7
XV
ad Crispinum 7, 63, 1
ad Bassum pp. 1,51,2
AeUano proc. Afr. 1,35,1
k. Sept.
a.321
id.
3, 28, 28
Petronio
Prohiano suo sal. 1,21,2^7,62,13

jii non. Dec. Basso pu. 1, 14, i
prid. non. Dec. Serdicae. acc. non. Mart. Cordubae
Gallicano et Basso conss. ad Octavianum com.
VIII id. lul.
id.
id.
ad Maximum pu.
9, 22, 22
k. Oct.
VIII id.
XII k. Mai. Serdicae
57,
pp. VIII k. April. in foro Traiani
5, 37,
VI ET CONSTANTINO C. GONSS.
Febr. Serdicae. pp. k. April. Rom. ad
po-
XV
XV
pp.
A.
CONSTANTINO A.
a.320
prid. k.
a. 316
niae et Brittiorum 9,22,21^^10,32,15

pp. III non. Febr. Rom. ad Maximum
CONSTANTINUS
Mart. Serdicae Petronio 5, I6, 24

pp. V non. Mart. Helpidio 3, 12, 2
V id. April. Thessal. pp. iii k. lun. Rom.
III k.
ad Veri-
num
pu. 2, 44, 2 ?
xiiii k. Mai. Osio
episc. 1,13,2
k. lun. Sirmi ad Bassum
pu.
xm
X
k. lun. Aquil. ad
VI k. lun. Viminacio
k. lul. ad lunium
pp.
d.
7, 66, 6
9, 18, 4
Helpidio agenti vice pp. 8,

cons. Aemiliae 4, 61, 4
10, 6
Rufum
non. lul.
III id.
xvm
Bassum pp.
2^9,
XII
24,
d. (pp. ?)
a. 322
1, 2, 1
4, 61, 5
Sirmio ad Maximum pu. 9, 51, 13

k. Dec. Rom. ad lanuarinum
k. Oct.
(pp.?)
Rom. ad populum
Mefiandro
lul.
Romae k.
ad Bassum 3, 36,
Probiano et Iuliano conss.
Rom.
7, 13,
i
.
26
ad Maximum 3, 11, 5
ad Maximum pu 7, 16, 42
ad Lusita?ios
23, 4
d. XV k. lan. Serdicae ad Severum 5, 71, I8?
a. 323
Severo et Rufino conss.
d. (pp.?) id. April. Cp. ad Florentium
pp. 1,56,1
d. id. April. Sirmi ad Severum 3, 12, 3
im k. Mai. AeUo pp. 12,35,9^12,42,1
XV k. lun. Thessal. ad Maximum pu. 7, 18,3^8,46, 10
a. 324 Crispo III et Constantino
conss.
pp.
viii k. April.
prid. id. lun. Sirmio

VII k. Aug. Savariae
xiiii k. Febr. Sirmio Dalmatio 10, 52, 6?

pp. VII id. lul. Carthag. ad Hilarianum proc. Afr.
10, 32, 16
Paulino et Iuliano conss.
a. 325
prid. non. Mai. facc. . . .] Trev. 10,75,1

III k. April. Helladio 2, 6, 5
X k. lun. Nicaeae Severo pu. 1 , 19, 2
XIII k. Aug. ad Euphrasium rationalem trium proVinc. 10,72,1^10,73, 1
III k.
Aug. ad Severum pu.
pp. Beryto k. Oct.
3, 1, 10
Maximo pp.
11,44,1
ad Maximum vic. Or. 10,39,5

a. 326 CONSTANTINO A. VII ET CONSTANTIO C. CONSS.
III non. Febr. Heracleae ad
Euagrium 9, 4, 2 AfriVIII k. lan.
cano
9, 9, 28
XV k. Mart. ad Acindynum pp. 1 2, 50, 2

Mart. Sirmi q^d populum 2, 27, 2"^^, 32, ^^'^S,
22^5, 72, 4
pp. Nicomed. vii k. Mai. ad Euagrium 9, 9, 29
XVI k. lun. ad Enagrium pp. 10, 32, 17
k. Aug. Aquil. recitata apud Vettium Rufinum pu.

in senatu nou. Sept. consuUhus praetorihus trib.
pl. senatui s. 6, 60, i
VIII k. Aug. Naissi ad Symmachum vic. 2, 20, 8
VII k. Aug. Naisso. pp. non. Oct. Rom. ad Bassum
pp.
2,52,5?
pp. VI k. Sept. Carthag. ad CatuUinum proc. Afr.
11,65,2
pp. prid. non. Oct. Rom. ad Bassum pu. 9, 12, 7
iiii id. Oct. Aquil. ad Bassum
pu. 5, 34, u
XVII k. Nov. pp. VI k. supra scriptas Rom. ad
pp. X k. lun. ad Severum pu. 12, 30, 1

pp. XVIII k. lul. Caesareae ad populum 5, 26, 1
prid. non. lul. Mediol. adTertullum proc.Afr. 9,24,2
VII k. Aug. Naisso. pp. Rom. non. Oct. ad Bas-
Maximum
pu.
5, 3, 15
VIII k. Nov. Sirmi ad FeUcem

praes. Corsicae 7, 49, 2
VI k. Dec. Serdicae ad lanuarinum
pu. (?) 9, 42, 2
VII k. lan. ad Proculum
3
7, 50,
id.
sum pp.
37,
2, 52, 5
pp. k. Sept. Gerasto ad DraciUanum 1,5,1

X k. Oct. Aquil. ad Euagrium pp. 2. 19, 11
X k. Nov. Mediol. Severo 8, 5, 1
prid. k. lan. Sirmio 10, 1, 7
pp.
XV
k.
Lastronae Mastichiano pf. ann.*%.,m,\
CONSTANTINUS
TMP.
CONSTANTIO ET MAXIMO CONSS.

Serdicae ad Afros 10, 21, 1
Aug. pp. Romae ad senatum ad lulianum pu.
a. 327
XV
499
A.
k. lun.
xiiii k.
a.
327355
ACINDYNO ET PrOCULO CONSS.

Febr. Naisso impp. Constantius et Constans
AA. ordini civit, Constantinae Cirtensium 10, 32, 20
a. 340
xiiii k.
2, 52, 6
Aug. Victori rationali iirbis Rom. 7, 62, 18

Ianuarino et Iusto conss,
lecta VII id. Mai. Rom. ad Aemilianum
pp. 11,48,1
iiii k. lan. [acc.
.] Trev. ad Maximum
pp. 1,40,2
Impp. Constantivs et Constans AA.^
prid. k.
a.
a. 328
sine conss. Philippo pp. 12,
12, 46, 2
CONSTANTINO A.
a. 329
VIII
ET CONSTANTIO
C.
IIII
CONSS.
XV k. Sept. Serdicae provincialihus suis 4, 43, 2

pp. VIII k. Oct. Rom. ad populum 1, 19, 3
III k. Oct. Serdicae 10, 32, I8
VIII k. Oct. Heracl. ad Lucretium Paternum 10,32,19
Gallicano et Symmacho conss.
a. 330
VI k. Mart. Bessi ad TertuUianum
mi
Mai. Valeriano agenti
k.
XV
vic.
3""8,
3, 39,
4, 5
praef.
k. lun.
mi
Mai. Gerulo rationali trium prov.

Veroniciano vic. Asiae 12,
xiiii k. lun.
14^8,
Camp.
1,22,4
Dec. Thessal. imp. Constantinus A.

Baeticae 4, 46,
Urso et Polemio CONSS.

VI k. Aug. Sirmio impp. Constantius et Constans
{imp. Constantius A. 10,48,7?) ad Catullinum
8, 11,
AA.
vic.
1^10,48,7?
H ET CONSTANTE A. OONSS.
Laodiceae imp. *Constaniius A. ad populum 6, 9, Q^Ô, 23, 15^6, 37, 21
non. Febr. imp. Constantius A. adUranium 10,16,5
pp. prid. id. Mart. Heliopoli imp. Constantius A. ad
Dionysium *6, 9, 8
id. Aug. Cp. imp. Constantius A. ad Euagrium l,io,i
CONSTANTIO A.
k. Febr.
quod ad imperatorum nopartim propter compendia scripturae partim

propter cotnpilatorum errores incertae sunt: constat tamen
irium imperatorum nomina simul non legi, Constantem
inscriptiones huius temporis
attinet
9, 9, 30
10, 71,
ET CONSTANTE U AA. CONSS.
non. Dec. Mediol. pp.
populum
Phoenice
Romae
2, 57,
vii k. lan.
ad
.^
Placido et Romulo conss.
a. 343
VIII k. Febr. Bononiae ad Italicum 3, 26, 5?^ 11, 75,

prid. k. lul. [acc. .
.] Triv. ad Tiiianum
10,65,4
VI k. Sept. clericis sal. dicit 1 , 3, i
Leontio et Sallustio conss.
a. 344
Euhulidae vic. Afr. 12,61,2

ad Leontium pp. 10, 66, 2
Dec. ad Hieroclem cons. Syriae Coeles
III k.
lul.
prid. non. lul.
id.
7, 65, 2
Amantio et Albino conss.
Mai. Nizibi Nemesiano com. larg 10, 19, 3

CONSTANTIO IIII ET CONSTANTE
AA. CONSS.
non. Mai. Cp. ad Veronicianum vic. Asiae 12, 23, 1
Oct. Theodoro praes. Arahiae 9,47,18?

prid. non. Dec. Mediol. pp. Rom. xvii k. lan.
ad
9, 9, 30 ?
RuFiNO ET Eusebio conss.

Mart. Hierapoli Bonoso mag. equitum
a. 348
Philippo et Salia conss.
XV k. lul. Mediol. Orioni c. r. p. 10, 14, 1
id.
6, 62, 2
LlMENIO ET Catullino conss.

ad Bulephorum rationalem summae
a. 349
XVI
k. Mart.
rei
3, 26, 7
id. Mart.
vm
V
Constantinus Constantios et
CONSTANS AAA.^]
Feliciano bt Titiano conss.
id.
III
k. Febr. Marcellino praes.
prid.
pp. Rom. ad Eustathium pp. 10, 19, 4

ad Limenium pp. 9, 19, 3
April. ad Leontium com. Or. 6, 14, 3^6, 30, 15
k. April.
V non.
{Imppp.
(prid.)
62, 20
VIII id.
k. lun. Titiano pp. 12,35,10
XII k. Oct. ad Philippum pp. 8,
3^11,59,2
mina
CoNSTANTIO
a. 342
edictum ad Heliopolitanos
Lauriaco ad Caiullinum pp.
VIII k. lul.
a. 338
(l)
11,66,1
vii id. April. Alhino 7,
ad Egnatium Faustinum praes.
a. 339
a. 347
3, 38, ii
49, i
Nepotiano et Facundo conss.

Mart. ad Calpurnianum 3, 8, 4
lecta XII k. Aug. Cp. ad Gregorium 5, 27, l
a. 337
Feliciano et Titiano conss.
im non. Aug. ad Maximum pp. 10, 66, i
sine die Naisso ad Dalmatium 5, 17, 3
VIII
Marcellino et Probino conss.
a. 341
prid. id. Febr. Antiochiae
populum
id.
a. 337
Aug. Bessae Nemesiano com. 10,32,21
id.
k. lul.
337 340
3, ii, 6
Oct. Leontio pp. 12,41, 1?
id.
a. 346
a. 336
a.
ad Clearchum pu.
iiii id.
4, 21,
Cp. ad Andronicum 3, 14, i

viii k. Sept. Naisso ad lulianum praes. 4, 20, 9
CONSTANTIO ET AlBINO CONSS.
a. 335
XI k. April. Cp. ad provincialcs 10, ii, 5
id. lul. Cp. [acc. xim k. Mai. Hispali] Nepotiano et
Facundo conss. ad Tiberianum vic. Hisp. 5, 3, 16
d. (?) X k. Nov. Nicopoli ad Periclem praes. 1, 40, 4
XV
Optato et Paulino conss.
a. 334
III k.
prid. id.
a. 345
non. Mai. Cp. ad Severum com. Hisp.
53,27
pp. V k. Oct. Cp. ad populum 10,53,6
** k. Nov. Aquis ad Felicem 1 1 , 8, 2
id. Nov. Aquis ad Pompeianum cons.
4:
ACINDYNO ET PrOCULO CONSS.

non. April. Acindyno pp. 9, 4, 3
V id. April. Aquileiae ad Petronium vic. Afr.
VII k. lul. Mediol. ad Titianum pu. 9, 19, 2
xiiii k. Mai. Cp. Felici 5, 37, 23
i,
1,5?
12,
a. 340
1, 18, 11
ad Maximilianum cons. aquarum 11,43, 1

lecta apud acta xn k. lul. ad Bassum pp. 3, 39, 4
a. 331
Basso et Ablabio conss.
k. Aug. pp. k. Sept. Cp. ad universos provinciales
1, 21, ^'^*^, 13, ^'"^, 19, 2^7, 62, 19^8, 36, 2
2, 47, l
prid. non. Aug. ad Euagrium pp.
pp. k. Nov. Cp. ad provinciales 1, 40, 3
Pacatiano et Hilariano conss.
a. 332
prid. id. April. Marcianop. ad Pacatianum pu. 5, i, 2
lun. ad Maximum pp. 6, 36, 7
XV k. Sept. Cp. ad Tiherianum com. Hisp. G, i, 6
DalMATIO ET ZENOPmLO CONSS.
a. 333
340350
Oct. Cp.
55, 7
ad Marceltinum com,
37,1
k. lan. Rufino
pp.
Or.
8, 11,
2^10,
6, 62, 3
350361
Imp. Constantius A.
ad Orfitum jju. 12, i, 6
a. 352
CONSTANTIO A. V ET CONSTANTIO C. CONSS.
V k. Mart. Sirmi ad Rufinum pp. 6, 22, 5
a. 353
CONSTANTIO A. VT ET CONSTANTIO 11 CONSS.
III id. Aug. ad
Euagrium pp. 12,46,3
a. 354
CONSTANTIO A. VU ET CONSTANTIO III CONSS.
k. Dec. ad Taurum pp. l,ii, i
a. 355
Arbitione et Lolliano conss.
xn k. Mart. Mediol. ad Volusianum pu. (?) 6, 22, 6
V k. April. ad Orfitum pu. 8, 55, 8
XI k. Aug. Mediol. acc. xii k. Sept. ad Lolliaa.
sine conss.
num pp.
2, 22, 1
Aug. Messadensi. pp. Capuae ad Lollianum pp. 7, 62,21

III k. Aug. ad Volusianum pp. 7, 62, 22
viii
k.
vulgo iungi cum Constaniino, Constantini paucas, Con(2) Conplerasque auctoris nomen solum proferre
siantii constitutiones pleraeque eum solum nominant
stantii
63*
mium correciorem
V non.
Med.?) viii
VI k. lun. Med.
Taurum pp.
id.
lul.
lan. ad senatum
39, i
Constantio A. x et Iuliano
1
XVI
Olybrio
ad Taurum pp. 1,3,4

Imp. Iulianus A.
conss.
8,11,3^4
Iuliano A. nii et Sallustio conss.

apud acta prid. non. Febr. Sccundo pp. 2, 12, 23
id. Febr. Antiochiae ad populum 9,19,5
k. Mart Aiitiochiae ad Secundum pp. 4, 47, 3
k. Mart Antiochiae Leontio cons. Palaest. 10,32,24

VII id. Mart. Antiochiae ad lulianum com. Or. 8, 35, 12
pp.
Mart. Cp. Secundo pp. 11,70,2?

Mai. Salonae (?) ad Mamertinum pp. 10,73,2
id.
iii
Viiii k.
a.
a. 363
Edessa [acc. . .] loviano et Varroniano

conss. Secundo jjp2, 37, 2
lOVIANO A. ET VaRRONIANO CONSS.
364
k. Oct.
a.
V non. lan. Anr.yro ad Apronianum pu. *1,40,

XI k. Mart. Antiochiae Secundo pp. 1,3,5*
5.
d.
a. 364
367 (373)
4, 60,
pp.
0,
ImP. VaLBNTINIANUS ET VaLENS AA.^
ad Ajnpelium pu. 1,28,2: adProbumpp.

ad Probum pp. Gall. 7, 38, i ad Modestum
ad Equitium mag. eq. et ped. 1 1, 68, 3
32, 30
ad Symmachum pu.
12,
i,
lufiant lex est data a. 363

(2) Gratianum ad366 4,61,7. 8,50,19, c/ 11,23,1 et not 4
(3) a
compilatorihua et lustiniani et Theodosiani Codicia anni
366. 368. 370. 373
(4) A. pro np.
passim confunduntuT
(1)
immo
dunt
a.
c.
s.
11,8,3
l.
[Heracliae
VI nou. Oct. Feslo cons. Syriae 12,57,3

III id. Oct. ad Germanianum pp. Gall. 10,32,29
(?)
XV
Afr.
It,
acc.
k. Dec.
Hadrumeto ad Bracontium
vic.
1,8?
Dec. ad senaium 9, 15, i

Dec. Parisiis ad Cresconium com. metall. 1 1,7,1
prid. id. Dec. Paiisiis Rufno pp. 12,49,3
a. 366 Gratiano np.' et Dagalaifo CONSS.5
pp. Beryto iiii k. Febr. ad Archelaum com. Or. 4,61,7?
xuii k. lun. Kemis ad Germanianum c.s.L 11,65,4
prid. k.
iiii id.
ad Festum proc. Afr. 3, 16, 1

Remis ad lulianum pf afin. 11,23,1
v k. lul. Remis ad Seveiiunum ducem 8, 50, 19
XV k. Oct. Mantebri ad Ftorentium c. s. L 10,72,4
VII k. Dec. Remis ad Valerianum 9,46,7
XIII k. lan. ad Germanianum 1, 56, 2
sine die ad Oricum praes. TripoL 11,48,5: ad Gerviii k. lun.
k. lul.
xvm
manianum pp. GalL 1, 48, 6

Lupicino et Iovino vv. cc. conss.
VI id. lan. Rom. (?) ad Germanianum c. s. L
1
5^11,7,2^.11,11,1?
pp. XIII k. Mai. ad Germanianum
a. 367
c.
s.
10,72,
L 11,63,2
(366)375(37;) Imppp. Valentinianus Valens et
Gratianus AAA.^
ad luad Theodosium mag. mil. 4, 4i,
lianum pp. (pf ann.?) II, 11, 2: ad Maximum pp.
11,48,7: ad Probum pp. 11,48,8: ad Ciaudium
i :
11, 75,2
Lucaniae
ad PhiUppum vic.?] 3,26,9

XV k. Aug. ad Mamertinum pp. 12,54,2?
viiii k. Aug. ad Volusianum pu. 7, 39, 2
prid. k. Aug. Med. ad Faventium vic. Italiae 11,48,3
III id. Aug. Cp. ad Secundum pp. *10, 72, 2
XV k. Oct. [acc. .?] Rom. ad Volusianum pu. 1,19,5
viiii k. Oct. Luceriae ad Ruflnum pp. 11, 6i,i
VIII k. Oct. Med. ad Germauianujn c. s. l. 11,62,3
lul.
sine conss.
sine conss.
.
4, 6 1,6
a. 367
ImP. IoVIANUS A.
363364
l.
corr.
Med. ad Volusianum pu. 10,32,28: ad
lul.
m non.
vic. Afr. 8,10,7

com. Or. 10,32,23
pp. Beryto k, Nov. luHnno
Ecdicio pf. AegypU
pp. iiii non. Dec. Antiochiae
prid.
xiiii
k.
Germanianum
lecta
s.
non. April. Med. ad Volusianum pu. *1,28,
iiii
non. Febr. Cp. Salluslio pp. 12,1,8

V k. April. 11,65,3
XV k. Mai. Cp. ad lulianum com. Or. *1, 4, i'^*^, 63, i
emissa xv k. lul. Germaniano pp. 7,67,2
XV k. lul. acc. iiii k. Aug. Spofetio 10,53,7
V k. Aug. Antiochiae Secundo pp. 3,3,5
V k. Sept. Antiochiae luliano com. Or. 10,32,22
non. Sept. Antiochiae Secundo pp. 3, 40, i
V id. Sept. ad Mamertinum pp. 12,50,4
VII k. Nov. [Antiochiae acc. xv k. April. Carthag.]
luliano A. iiii et Sallustio conss. ad Avitianum
a. 363
c.
XV k. lul. Med. ad Bracontium vic. Afr. 10,16,6

V k. lul. Tyrici Senecae defensori 1,55,1?
Mamertino et Nevitta
a. 362
II
3, 29, 9
361363
sine die Atarbino ll,70,
a.
Med. ad Florentium
k. Mart.
viii k. April. Med. ad Symmachum

et Britiiorum 12,50,5
Helpidio pp. 12,37,1

d. epistula prid.k. lul. Mediol. ad Taurum pp. 1,3,3
Tauro bt Florentio conss.
a. 361
V non. Mai. ad senalum 7, 62, 23^^12, i, 7
Sept.
conss.
12,49,2
C. iii conss.
k. lun. Hierapoli
iiii k.
AA.
Carthag. 7, 62, 24
k. Dec. [acc. ...] Hadrumeto Valentiniano etValente AA. conss. ad Dracontium vic. Afr. 10,1,8?
VI id. Dec. [Saliustio pp.?] 3, 40,2
a. 365 Valentiniano et Valentb AA. conss.'
XI k. Febr. Med. Valentino cons. Piceni 9,3,1
III k. Febr. Med. ad Mamertiîum pp. 12,52,1
xuii k. Mart. Cp. edicium 9, 36, 1: ad Clearchum
xiiii k. lun.
pu. 11,27,
Val. et Val.
XV
22,3
a. 360
Campa-
Nov. Phiiippop. atfîl/am^r^mMm^jt?. 12,31,1?

nou. *Nov. Med. sal. dicunt ordini cwiiatis
prid.
ad
EUSEBIO ET HyPATIO CONSS.

Kom. in foro Traiani k. Nov. (pp. pnd.
Dec. I2,2i,3) ad agentes in rebus l,3i,i^l2,
iii k.
Symmachum
Rom.
cons.
ad Mamertinum pp. 10,72,3?
d. (?) et pp.
k.
Bulephorum
prid. k.
xiiii k. lan.
a. 359
Nov. [acc
prid. k.
non. lul. Arimini ad Taurum pp. 9,18,7

Sirmio ad Maximum praes. Ciliciae 3,30,l
III
(?)
acc. (acc.
12,57, 2
12, 54,
non. Oct. Altino ad

niae 11,47,1
VIII id. Oct. Altino ad
1,3,2
Datiano et Cereale conss.

Mart. Sirmi ad Taurum pp. 3, 26,
id.
III
V non. lul. Med. ad Tha'assium pp. 1,7,1

ad populum 9, 18, 6
prid. uoi). Dec. Med.
Fehct
VIII id. Dec. Med. lecta v k. lan. apud acta
episc.
A.
April. ad Volusianum pu. 10,26,1

viii k. lun. *Philippop. ad Symmachum pu. 8,11,5
VII k. lun. ad Maniertinum pp. 11,59,3
VI k. *lun. lionamansione ad victorem mag. mil. 12,37,3
VIII k. Sept. Areiapae Artemio praes. 10,26,2
prid. id. Sept. Aquil. ad Byzacenos 10,32,25
XIII k. Oct. Aquil. acc. xv k. Nov. Salerni ad Arte-
VI
a. 358
CONSTANTIUS
DIVO lOVIANO ET VaRRONIANO CONSS.
a. 364
355361 Imp. Constantius A. et Iultanus

C. II CONSS.
a. 357 CONSTANTIO A. VIIII ET lULlANO
5
VIII k. Febr. Mediol. ad populum 9, is,
8
k. April. Mediol. ad Taurum pp. 10, 4S,
XV k. Mai. Mediol. ad Taurum pp. 2, '^2, 2
coHS. Aetmiiae 11,48,2
III k. Mai. Ued. ad Bulcitium
1,2,1
k. lun. Roin. (Jlubrio pu.
id. lun. Med. ad popiilum 9, i9,4
VIII k. lul. Med. ad Taurum pp. 12,50,3
a.
d.
IMP.
500
355367
a.
a. 367
XV
LupiciNO et Iovino vv. cc. conss.

Ambianis ad Praetextatum pu. 8,
k. Sept.
8, 50, 19.
11, 23, 1
(5)
post cons. Val. et Val.
AA.
49,
4, 61, 7
Gratianum om. non solum eae constitutiones a. 368.

370. 373, quae errore compilatorum ad a. 365 relatae
372
sunt, sed aliae quoque a. 367
(6)
IMPPP. VAL. VAL. ET GRAT. AAA.
m
m
k. Oct.
id.
Oct.
AwêUano pf. ann. 11,3,1

Trev. ad Florianum c. r.
501
V- 6,4,2-^11,
68,4?
ValENTINIANO II ET VALENTB II AA. CONSS.*

Febr. Triv. ad Praetextatum pu. *10,53, 9
rai id. Mart. Trev. ad Prohum pp. 10, 6, i?
id. Mart. Trev. ad Florianum <;. r. . 1
4"" U , 66, 2 ?
, 62,
viiii k. Mai. Trev. Mauris Sitifensibus 10,32,27?
prid. non. Mai. Trev. Remiaio mag. off. 1,9,4?
a. 368
k.
Kom. XV
k. Sept. ad
Olybrium pii. 2, 6, 6"^ 7,65, 4
Agrippinae ^ Pro&Mmm?. /%r.ll,55,2
iii non. Nov. ad Probum
pp. 1,55,2?
xiiii k. Dec. Marcianop. Auxonio
pp. 1 2, 39, i
k. Dec. Triv. ad Claudium proc.
Afr. 10, 4S, 9?
id. Dec. Marcianop. ad Auxonium
pp. 11,8,4
VI k. lan. ad Honoratum cons. Byzacii 1,33,
k. lan. Trev. ad Viventium pp. 7,6i,2
pp.
prid. k. Oct.
Valentiniano np. et Victorb conss.

xmi k. Febr. facc
] Sirmi ad Probumpp.
10,5^,8
pp. Beryto iiiik. Febr. ad Archelaum com. Or. 4,6i,7
X k. Mart. Trev. ad Viventium pp. 10, 24,
a. 369
VII k. Mart. Trev. Olybrio pu. 7, 51, 2

iiii k. April. ad Florianum c. r.
p. 10,
V non. Mai. Marcianop. ad Auxonium pp. 12, 37, 4

non. Mai. Trev. ad Olybrium pu. 3, 12, 4
III non. Mai. Trev. ad Probum
pp. 9, 49, 7
VI id. Mai. Trev. ad Apodemium 7, 6i, 3
prid. id. Mai. ad Artemium vic. Hisp. 10, 30,
V non. lul. Novioduni. acc. xv k. Aug. Marcianop.
1
c.
10,2,4^11,9,1
vni id. lu]. ad Olybrium pu. 9,8,4: ad Claudium
pu. 1, 4, 2^7, 65,4 6
prid. id. Oct. Trev. ad Probum pp. 9, 42, 3
III id. Nov, Trev. ad Viventium pp. 10, 3, 5
s.
l.
Auxonio pp. 1 13, 1

a. 370 Valentiniano et Valente III AA. conss.'
k. Mart. Trev. ad Olybrium pu. 2, 6, 7
vn id. Mart. Marcianop. ad Felicem c. s. l. 10,3,6
VI id. Mart. ad Olybrium pu. 10, 53, to
d. (?) VI id. April. Sirmio ad Probum pp. 12,37,5
indictione xii
id.
April. 0/ybrio pu. 9, 47, 19
Dec. Cp. ad Modestum pp. 9, 18,8?

Gratiano A. n et Probo conss.
XII k. Febr. ad Probum pp. 7, 44, 2
II id. April. ad Felicem cons. {c. s. l. ?) 6, 1, 7
k. Mai. Cp. ad Modestum pp. 11,18,4?
xiiii k. lun. Trev. ad senatum 9, 43, 3
III k. lul. Contionaci ad Probum pp. 9, 4, 4
rai id. lul. Contionaci ad Crescentem vic. Afr. 11,
ra id. lul. ad Probum pp. 6, 3, 13. 11, 53, l
III id. lul. Ancyrae ad Modestum pp. 10,32,31
prid. id.
a. 371
XVII k. Aug. ad senatum
d.
5, 4, I8
III
Modestum pp. 11,6,2

non. Sept. ad A?n-
pelium pu.
12, 4,
i^
XII k. Sept. *Seleuciae
2, 12,
ad Philematium
c.s.l. 11,8,5
Valentiniano etValbntb iiii AA. conss.*

pp. Beryto k. lan. ad Modestum pp. 10,32,26
iiii id. lun. Cyzico ad Modestum
pp. 7, 65, 3
XIII k. lul. Apolloniae ad Zosimum praes. Epiri
a. 373
novae 12, 24, 1

id. Aug. Hierapoli ad senatum 1,55,3
xiiii k. Oct. Hierapoli Modesto pp. 12,43, i
xiiii k. Dec. Med. ad Zosimum py-aes. Epiri novae
ira
12, 52, 2
(1)
a.
41, 16:
a.
377 12, 23,
iii
2.
12, 50, 7
c/.
ly
1,
376378 Imppp. Valens Gratianus et Valenti-
a.
NIANUS AAA.^
ad Antonium pp. 11,59,5
a. 376 Valentb V et Valentiniano AA. conss.
iecta in senatu iii id. Febr. ad senatum 3,24,2?
VI id. Mart. Triv. ad Hesperium proc. Afr. U,4i, 1
pp. XVI k. Mai. Romae ad Maximinum pp. 9,22,23
iii id. Jul. ad Rufmum
pu. 1,28, s'"" 12, 58,
XV k. Oct. Trev. ad Antonimn pp. Gall. 9, 41, 16
lecta k. Dec. ad Gracchum pu. 3, 5, 1^4, 20, 10
a. 377 Gratiano A. iiii et Merobaude vc. conss.
prid. non. lan. Trev. ad Gracchwn pu. 12,1,10
sine conss.
Antonio pp. 1,38,1

ad Resperium pp. 1, 38, 2
VIII k, Febr. AntiocMae TiUano c. s. l. 12,23,2
III k. Mart. Triv. ad
Hesperium pp. \ 2, 50, 7
III non. Mart. ad Catavhronium 1,3,6
prid. non. April. Antiocniae ad Modestum pp. 12, 37, 6
prid. non. lul. Hierapoli Fortunatiano c.r.p. 10,2,5
Aug. Hierapoli Modesto pp. 12,39,2
id.
xviii k.
Hierapoli ad
Procopium
12,
1,
Nov. Cp. ad Fiavianum vic. Asiae 1,6,1

XIII k. Nov. ad Modestum pp. 8, 10, 8
iui non. Nov. ad Modestum pp. 11,62 5
XVI
k.
Valbnte
a. 378
VI
et Valbntiniano w AA. conss.
prid. id. lan. Trev. ad Antonium pp. 4, 19, ^^'""0, 31, 1

iii k. Febr. Trev. ad Thatassium
proc. Afr. 7, 65, 5
XII k. Mai. Triv. ad Ausonium pp. 12,50,8
XV
k. Sept.
379384
a.
Rav. ad Antonium pp.
(386)
2, 7, 2
ImpPP. GrATIANUS VaLENTINIANUS
ET,
Theobosius AAA.
sineconss. ad Eusignium pp. 1,29,1: Palladio c.s.f.
4,61,9: Armtheo pp. (?) 11, 11, 3: ad Hesperium
proc.Afr. 11,66,3: ad Nebridium c.r. p. 11,66,4:
ad Fiorum pp. 11, 7i,
a. 379
AUSONIO ET OlYBRIO CONSS.
non. April. Triv. ad Hypatium pu. 7, 65, 6
III k.
Pancratio c. r. p. 12,
Aug. Med. ad Hesperium pp. 6, 32, 4
23, 3
non. Aug. Med. acc. xiii k. Sept. ad Hespetium

pp. 1,.5,2
III
Rom. ad Potitum vic. 7, 48, 4

ad Syaqrium mag. off. 12,42,2
VIII k. Nov. ad Potitum vic. 3, 2,1
viii id. Dec. Sirmio ad Hesperium pp. 12, 23, 4
a. 380
Gratiano V ET Theodosio AA. conss.
X
k. Oct.
VIII id. lan. Eutropio pp. 1,54,4

XVIII k. Febr. Thessal. Neoterio pp. 12, 1, 12
VIII k. Febr. Triv. naviculariis Afris sal. 11,6,3
pp. Carthagine iii k. Mart. post cons. Ausonii et
Olybrii
ad Eucherium 11,8,6
ra k. Mart. Thessal. ad populum

prid. id. Mart. Aquil.
3, 12, 5
ttrbis Cp.
l,i, i'"^,
post cons. Ausonii et Olybrii
ad Hesperium pp. 11,8,7

XVI k. April. Thessal. ad Neoterium pp. 10,32,32
VI k. April. Thessal. Albuciano vic. maced.
k. lul. Thessal. Eutropio pp. 5, 1, 3?^5,
."^,
XV
23,
16^9,
49,
8^12,
7,
1 :
Neoteriopp.
5, 7, 1:
12, 5
2, 1
6,
Tatiano
pp. 8,36,3
vin
Valent. et Valente AA. conss. pleraeqite eonstitutionesy

376 9,
prid. id.
xiiii k. lul.
et Equitio conss.
Gratiano A.
pp. VII id. Febr. Rom. ad Probum pp. 9, 16,
iii non. Mart. ad Probum pp. 8, 51, 2
a. 374
non. Aug. Chiloni proc. Afr. 1 , 3, 2

Aug. Carnunti Laodicio praes. Sard. *9,
non. Dec. Antiocliiae Modesto pp. 12,57,5
1
iii^
k. Oct.
k. lun.
pp. Bersti (?) non. lun. ad

non. lul. Nasonaci. acc.
April. Trev.
id.
prid. non. lul. Scupis

59, 4
Modesto et Arintheo conss.

ad Probum pp. 12,57,4
a. 372
POST CONS. Gratiani A. III et Equitii vo.

ad Chilonem 10,72,6
a. 375
9, 30, 1
7, 41, 3
VII id. Aug. Contionaci ad Maximum 6, 22, 7

III id. Dec. Triv. ad Ampelium pu. 12,50,6
X k. lan. Severo mag. mil. 12,59,1
XVI
pp. Rora. X k. April. Simplicio vic.

III non. Dec. Trev. ad Probum.
pp.
sine die Tatiano c. s. l. 4,63,2?
367~3S0
VIII id. lan.

XII k. Febr.
lo, 3
iiii
Archelao
a.
ad Syagrium pp.
7, 62, 25
k. lul. Thessal. Restituto pu.
12,4,2^12,6,1
pp, id. lul. Rom. ad Syagrium pp. 7,

VI id. Sept. Sirmio Neoterio 12,47,2?
cf.
p. 500 not. 3
(2)
imppp. Valent. Val.
13, 4'"'
12, 45,
et Grat.
AAA.
30 386
a.
XVI
III
dromachum
Dec. Thessal. Eutropiopp. 10,12,1
k.
k. lan.
16, 56, 4
k.
h
9, 3, 2*^9, 4,
XV
Eutropio pj). 5,9,

lan. Cp. kutropio pp.
EUCHERIO ET SyAGRIO
a. 381
id.
iiii
k. lul. Cp.
1,3,7
Aug. Heracl. Palladio
Aug. Palladio
c.
s.
pio pp. 10,32,33

III k. Aug. Heracl. Pancratio pu.
VIII non. Sept. Cynegio pp. 5, 20,
l.
10,6,2:.
Ricomere et Clearcho conss.

Febr. ad Principium
2
pu. 1, 48,
VI non. Mart. Cp. Cynegio pp. 12,50,11
III k. April. Cp. Nebridio c. r.
p. 11,62,6
im id. April. Cp. CTjnegio pp. 12,35,11
XII k. lun. Med. ad Praetextatum pp. 12,8,1
mi id. lun. Heracl. TrifoUo c. s. t. 12,23,7
c. s.
l.
Eutro-
id.
V id.
XV k.
1, 2, 2
id. April. post cons.

Syagrii et Euchead Hypatium pp. 10,48, 10
(?) id. Mai. Tyro metropol. pp. Beryto Eutropio
pp. Carthag.
rii
pp. 12,43,2?
XV K. lun. Cp. Floro pp. 4,19,25^9,46,9
VII k. lun. Med. ad proconss. vicarios
omnesque
rectores 10, I8, 1
prid. id. lun. Cp. Matroniano duci et praes. Sardiniae 9, 27, 1
xii k. lul. Patavi ad Severum pu. 11,26,1
X k. Aug. Cjf. Floro pp. 12, 50, 9
XV k. Sept. Verona Flaviano pp. III. 9, 47, 20
a. 383
Merobaude n et Saturnino
k. Febr. Cp. Nebridio
c.
r. j. 11,
10, 11,6
conss.
59,6^11,
non. Febr. Cp. Floro

pp. 12,63,1
XI k. Mart. Med. ad Hilarianum
pp. 6, 57, 4
non. Mart. Med. ad populum
10,25, i'"!!,
prid. non. April. Med. Marcellino 9,27,3
VIII id. April. Cp.
k. Mai. Med.
xmi
Postumiano pp. 10,

Hypatio pp. 1,9,5
2?
48, 9
32, 35
XVI k. lul. *Veronae ad Basilium c. s. l.

10, 32, 36
XVI k. lul. Veronae. acc. prid. k. Aug. ad
Eusiqnium
1, 15, i
xiiii k.
Aug. Cp. Postumiano

10,32,37
xn k. Aug. Lolliano 10, 23, 1 pp.
V id. Oct. Cp. Nebridio c. r. p. 12,23,5
vn k. Nov. Med. [acc
]
post. cons. Merob.
sine die
a. 384
XV
a.
Postumiano pp. 11,63,3
p.
11
et
2, 9, 4
k. Febr. Cp. Cynegio

pp. 8,11,7^10,76,1
(393)
Imppp. Valentjnianvs
BT Arcadius AAA.^
Theodosws
sme.conss. 11,9,3:
Nebridiopu. l,43,i: Faustoc.s.l.
4,40,1: Cariobaudi duci Mesopot. 4,40,2: ad An-
vIi^tK;?'"*^!^;*
^}'
vai. ih.etArcAAAA. itt/toc
^Â-
Med. ad Neoterium pp.
Trev.
(?)
12, 57, 6
pp. 12,50,12
Besiderio
vic. 9, 44, 1
Aug. Eutropio pp. 9, 29, 3

Aug. Paulino pf. Aug. 1, 3, 8
Alexandriae
vii k. Aug. Neoterio pp. 3, 39,
pp.
xviii k. Oct. Aquil. ad Licinium
pp. 11,60,1
xiiii k. Oct. Aquil. ad

Principium pp. 12,53,1
VIII k. Oct. Aquil. ad
Princiîum pp. 10, 16, 7
k.
VI
Oct. Aquil. ad
Principium pp. 11,8,9

Dec. Cp. Cynegio
pp. 1, 40, 6
iiii id. Dec. Aquil.
Principio pp. 12,49,5
id. Dec.
Cynegio pp. 9, 9, 31^9, 16, 8
X k. lan. Cp. Cynegio pp. 10, I6, 8
a, 386
HONORIO NP. ET EUODIO CONSS.
III k. Febr. Cp. Nebridio
pu. 11, 20, 1
XIII k. Mart. Cp. Florentio pf
Aug. 1, 37, 1
VI k. Mart, Cp,
Cynegio pp. 11,62,7
iiii k. Mart. Cp.
Cynegio pp. 1,2,3^3,44,14
prid. k. Mart. Cp. Cynegio pp. 12,19,1^12, 21,
pp. Hadrumeti vii id. Mart. post cons. Arc. A.
Bautonis vc. ad Principium mag. off. 1,31,2
VI k. April. Cp. Cynegio pp.
11,48,10^11,58,3
prid. k. Mai, Cp. Clearcho pp. 11,62,8
id.
./'''ê
k, Mai. 7,71,6
VII k, lun. Cp.
Cynegio pp. 1,40,7
ad provinciales
k, lul. Cp. edictum

k, lul, Cp, Nebridio
prid. non. lul.

prid. non. lul.
et
pu. 4, 58, 5
Cp. Cynegio pp. 1, 25,
Med.
acc.
im
k. Sept.
9,27,4
1
ad Pinianum
pu. 12,28,4
RlCOMERE ET ClEARCHO CONSS.
384 392
prid. id. lun.
XV k. lul. Cp. Cynegio

X k. lul. Cp. 3, 19, 3
Cp. post cons. Antonii et Syagrii have

Hypati k. n. 10,72,7
VI non. Mai. Med. ad Hypatium
pp. 4, 44, 15
XV k. lun. Patavii ad Hypatium 1, 7, 2
VI k. lun. Patavi Mariniano vic.
Hisp. 9, 2, 13
III id. lun. Cp. ad Proculum
8, 11, 6
Saturnini ad Probum pp.

12,23,6
pp. XVII k. lan. ad Ammianum c. r.
VIII k. lun. Cp. Cynegio

pp. 1,11,2
k. lun, ad Principium pp. 9, 47, 21
71,
k. Mai.
proc. Afr.
iiii
k.
viii k.
k.
XV
(?)
iiii id. lul.
10, 48, 11
Or. 12, 50, 10
PUlagno com.
Nov. Cp. Floro pp. 10, 32, 34
Nov. Cp. Panhellenio cons. Lydiae
V id. Dec. ad Hypatium pp. 10,48,12
k.
XV
lan. Cp. Floro pp. 5, 9, 3
conss.
non. lan. Cp. Theodoro defens. civit. 1 , 55,
k. Febr. Med. ad Nicetium
pf. ann. 1,23,5
III non. Febr. Cp.
Cynegio pp. 8, 11, 8
XV k. Mart. Med. ad Petagium c. r.p. 7,62, 26^7,65,7
v k. Mart. Med. Neoterio pp. 1, 4, 3
iiii id. Mart. Cp.
Trifolio c. s. l. 12,23,8
XVIII k. Mai, Med. ad Neoterium pp. 10,48,13
k. Mai. ad Polemium pp. 3, 26, 10
prid. k. Mai. Cp. Cynegio pp. 9, 2, 14
vin id. Mai, Cp. Menandro vic. Asiae 9, 46, 8
XI
XVI
Syagrium pp.
pp. Beryto d. xii k. Oct.
et
Symmacho pu. 9, 29, 2 ?

Arcadio A. et Bautone vc.
a. 385
Mart. Cp. Floro pp. 1, 19, 4

iii k. April. Cp. Floro pp. 11,9,2: omnibus rectoribus prov. 12, 49, 4
prid. non. April. Pancratio pu. 2, 12, ^^'"S, 4, 6
III id. April. Cp. have
Lampadi k. n. 10,75,2
VIII k.
VII k.
Oct. Cp. 10,71,2
Clearchi
k. Oct. Cp. Eutropio pp. 5,34, 12

Antonio et Syagrio conss.
a. 382
VIII id. Nov. Cp. ad Cynegium

pp. 10, 32, 38
XIII k. lan. Cp. Florentio pf.
Aug. 9, 30, 1
V k. lan. Med. [acc
]
post cons. Ricomeris
X k. Sept. Floro pp. 9, 27, 2

nii k. Sept. Cp. Floro pp. 11,7,3
lecta iii k. Sept. Capuae ad
Aug. Heracl. Trifolio c. s. l. 1, 8, s

Aug. Heracl. ad senatum 1,16, 1
Sept. Aquil. ad Praetextatum pp. 1,54,5
viiii k.
VII k.
im
d.
r.
11,67,1
4, 61, 8
k.
5, 4: Tatiano pp. Or. 11, 59,8:

p. 11,66,5: Drepanio c. r. p.
p. 5,
c.
a. 384
VV. CC. CONSS.
Eutropio pp. t, 1, 2
3
III non. Febr. Cp. Evtropio
p^. 12, '2s,
VIII k. Mai. Aquil. ad Valerianum pu. 11,41,2^3
2
III k. lun. Cp. Evtropio
pp. 5, 9,
III non. lun. Cp. Eutropio %A.,\o
prid. non. lun. Cp. Eutropio pp. 11,58,2
prid. non. lul. Cp. acc. xii k.
c. r.
ad Nebridium
lan. Cp.
ini
xn
IMPPP, GRAT. VAL. ET THEOD. AAAr
502
constitutiones
cons/iiM/toMM a, 385. 386
prid. id. lul.

k. Aug.
iiii
Med. ad Eusignium pp. 12,59,2

Med. Eusignio pp. 1 , 7, 4
1
non. Aug. Cp, Cynegio pp. 1, 40, 8

III non. Sept. Valentiae
Cynegio pp. 10, 16, 9
VIII k. Nov, Cp.
Cynegiopp. ll,5i,i?^ll, 59, 7^11,
63, 4^1 1, 64, l?^ll, 64, 2^11, 68, 5?
VI k. Nov. Cp, Cunegiopp. 10,72,8
xiiii k. Dec. Med. ad
Eusignium pp. 7, 69, i
VIII k. Dec. Cp.
9
Cynegio pp. 10, 34, i^^îO, 72,
III non. Dec. Med. ad
Eusignium pp. 12, 59, 3
id.
Dec, Cp. Cynegio pp. 1, 40, 6

ad Eusignium pp. 10,32,39
VIII k. lan.
annorum 384386, item 4,38,14
a. 391
impppp. Grat
IMPPP. VAL. TH. ET ARC. AAA.
VaLENTINIANO A.
a. 387
III
prid. non. Mart. Med. ad

k. April. Cp. Cynegio pp.
503
ET EUTROPIO C0N8S.
Eusignium pp.
12,
n,
10, 32, 40
non. lul. Cp. Dextro c. r. p. 7, 38, 2

prid. non. lul. Cp. Cynegio pp. 10, 32, 4i
a. 388
Theodosio A. II ET Cynegio conss.
prid. id. Mart. Thessal. Cynegio pp. 1, 9, 6
XV k. Nov. Tatiano pp. 11, lo, i
Med. X
Proculo pu. 9, 22, 24

Med. ad Trifolium pp. Il,i4, i
V k. Mart. Med. Constantiano pp. Gall. 6, 55, 9
VII non. Mai. Med. Tatiano pp. 1,26,.'^
III non. Mai. Med. Tatiano
pp. 12, 57, 7
XVII k. lul. [acc.
.] Trev. adMessia?ium c. r.p.
vni k. Aug. Albino pu. Rom. 6, i, 8
VII id. Aug. Rom. Albino pu. 3, 12, 6
.
Rom. Albino pu.
XVII k. Sept.
m
8,4,7
9, 18, 9
k. lan.
.*
iiii
Med. Rufino mag.

non. lun. Med. Seuerino c.
off.
prid.
r.
pp. XV k. lul. Triv. Floro pp. 12,

XI k. lul. Med. Tatiano pp. 1, 3, 9
3, 3
XIII k. lul. Aquil. acc. id. lan.

Tatiani et Symm. w. cc. ad
p.
9, 27, 5
MagniUum
ad provinciales 3, 27, 1
Aquil. ad Alypium pu.
vic.
Afr.
Rius AAA.^
c.
12, 33, 3:
Clearcho pp.
12, 50, 14
utr. mil.
Nov. Cp. Rufino pp. 3, 39, 6

Nov. Cp. Marciano com. Or. 10, 40,9^^12, 1, 13
VII id. Dec. Cp. Rufino pp. 9, 9, 32
sine die Tatiano pp. 11,25,2
a. 393 Theodosio A. in et Abundantio vc. conss.
prid. id. lan. Cp. Addeo com. et mag. utr. mil. 1,26,4:
id.
mag.
imppp. Val. Th.
utr. mil. 1,46,1
et Arc.
11,43,2.3(0.395) 11,
AAA.
multae constitutiones a.
67, 2 (a. 396)
c, s.
r.
l.
11, 71, 4:
Minervio c. r. p.
Pulchro mag.
11,78,1:
p.
III.
non. Mart. Med. Basilio pu. 12,
12, 57, 9
48, 1
Med. Dextro pp. 12, 50, 15

Med. Ennodio proc. Afr.
7, 62,
27^^10,
XII k. lun. Cp. Theodoto pu. 12,21,2

k. lun. Cp. marcello mag. off. 12,22,4
V id. lun. Cp. Rufino pp. *11, 5, 1
lul. Med. Messiano c. r. p. 10,48,15:
provinciales et ad proconsules 12, 60, 1
ad
XVII k.
XI k. lul. Med. Eusebio
c.
s.
l.
8, 11, 11
prid. id. lul. Med. Andromacho pp. 12, 60, 2

VI k. Aug. Med. Petronio vic. 8, 2, 3
.
Oct.
Med. Florentino pu.
6, 60, 2
prid. k. Dec. Cp. Caesano pp. 11,76,1

prid. non. Dec. Cp. Rufino pp. 1,37,2
VIII k. lan. Med. Pasiphilo 8, 4, ^'^^^, 2, le^Ô, S7,
VII k. lan. Ennodio 6, 30, I6
iiii k. lan. Cp. Caesario pp. 10, 32, 47
ET HoNORIO III AA. conss.

Martiniano c. s. l. 12,39,3
non. Febr. Cp. pp. Alexandriae Eutycheo Gennadio
pf Aug. 1,4,5
XV k. Mart. Cp. Claudio pu. 12, 19, 3
VI k. Mart. Cp. Eutychiano pp. 5, 37, 24
V k. Mart. Cp. Euthymio vic. Asiae 12,57,8
III k. Mart. Cp. ad ludaeos 1, 9, 9
V non. Mart. Cp. Clearcho pu. 1, 5, 3
XII k. April. Cp. Remigio pf Aug. 1, 20, 1
XII k. April. Aeternali proc. Asiae 3, 31, u^^B, 23, 17
viiii k. April. Caesario pp. 8, 12, 12
VIII k. April. Cp. Simpticio proc. Asiae 1,35,2
V k. April. Cp. ad Paulum com. domorum 7,38,
XVI
prid. non.
comitibus et
Anthemio pp.
Olybrio et Probino conss.
a. 396
ArCADIO A. II ET RUFINO CONSS.

a. 392
VII k. lul. Cp. Proculo pu. 11,25,1
V k. Aug. Cp. Apodemio pp. III. 10, 65, 5
(a.395)
Silvano
id.
sine conss. 11,9,3: Rufino pp. 11,52,1
(1)
Minervio
Imppp. Theodosius Arcadivs et HonO'
mag.
1, 40, lO:
VIII id. Aug. Hadriano c. s. l. 11,70,3

.
VIII
Cp. Pancratio pu. 11,43,2
V k. Sept. Rom. Albino pu. Romae 11,43,3
iiii k. Oct. Med. Theodoro pp. 10, 32, 46
V id. Oct. Cp. Rufino pp. 2, 4, 41
Aug. Cp. Tatiano pp. 11,6,4

ArCADIO A. II ET RUFINO CONSS.
Aug. Cp. Potamio pf. Aug.
l.
32,45
11,15,1
prid. k. Aug. Cp. Abundantio com. et

10, 32, 42
vn k. Sept. Cp. Rufino pp. 12, 51, 1
XVIII k. Oct. Tatiano pp. 2, 12, 25
s.
c.
11,75,3:
k. April.
XVII k. lun.
XI k. Mart. Cp. Romulo c. s. l. 11,7,5

III non. Mart. Cp. Potamio pf. Aug. 1,55,5
id. Mart. Tatiano pp. 5, 10, 1
V id. April. Cp. Tatiano pp. 1, 55, 6
VI k. lun. Cp. Tatiano pp. 3, 12, 7
III k.
Impp. Arcadius et Honorivs AA.-
Limenio
11, 71, 3:
III
Hadrumeti post cons.
id. lui.
392395
(406)
conss.
4,61,10: Lampadio pu. 4,61, 11: Nebridio com.

Asiae 11,50,2: Florentino pu. 11, 17,2: ad populum 11,48,11: Florentio 11,48,12: Hadriano pp.
XV
50, 3
4, 44, 16
a. 392
395402
a. 395
XI k. April. Med. Tatiano pp. Or. 10, 48, 14

XVII k. Mai. Med. Severino c. s. l. 1,28,4
id. Mai. Concordiae Flaviano pp. 1,7,3
VI k. lun. Vicentiae Flaviano pp. III. et It. 1,18,12^4,
38,14: Ricomeri com. et mag. utr. mil. 12,35,12
prid.
XV k.
Nov. Tyro Rufino pp. 11,59,9
utr. mil.
9, 12, 8
11, 10,2
Tatiano et Symmacho conss.
k. lul.
III
VIII id. Mart.
a. 391
III
sine
5, 35, 2
pf. Aug. 10,40,8

prid. non. Mart. Med. ad Albinum pu.
nn
a.
prid. non. Febr. Med. Brepanio proc. Afr. 9,

XV k. Mart. Med. Tatiano pp. 9, 2, 15
k. Mart.
AA. conss.
II
Pro-
et Neoterio conss.
Med. Tatiano pp.
XII k. Febr.
ET HONORIO
Valentiniano A.
a. 390
et
III
non. Mart. Cp. Rufino pp. 4, 3,

k. lun. Heracl. Rufino pp. *12,5(), 1
k. lul. Heracl. Rufino pp. 1,4,4^11,41,4
non. lul. Cp. Rufino pp. 8, 11, 10
VIII id.
10, 72, 10
ArCADIO
a. 394
III
III
pp.
Med. [acc.
.]
post cons. Timasii
moti Polemio pp. III.
40, 9
ni k. lan. Med. Proculo pu. 5, 33, 1
a.
1,48, ^'"l^, 19,2

iiii k. Dec. Cp. Cynegio
Cp. Rufino pp. 9, 24, 3

Aug. Aureliano pu. 5, 33, 2
Aug. Cp. Rufino pp. 12,37,7
V id. Aug. Cp. Rufino pp. 9, 7, IÎO, 32, 44
Iiii k. Oct. Cp. ad
Rufinum pp. 6, 17, 2
III non. Oct. Cp. ad Ftavianum
proc. Afr. 12,55,1
VI k. Nov. Cp. Theodoto mag. off. 12, 40, 1
k. Dec. Cp. Rufino pp. 11,58,5
k. Dec. Cynegio pp. 5,5,5?
prid. non. Dec. Cp. Rufino pp. 9, 9, 33
III k. lan. Cp. Infantio com. Or.
1,9,7
k.
k.
III
VIII k. Sept. Rom. ad Albinum pu. 11,17,1

.
.
.
[acc. .
.]
Cp. Pancratio pu. 11,43,2?
V k. Sept. Rom. Albinopu. Rom. 11,43,3
VI id. Nou. [acc. . . .] Triv. Constantiano pp. Gall.
vm
id. lul.
iiii
vni
k. Febr.
Mart. Cp. Aureliano pu. 8, 11, 9

XVII k. April. Cp. Paterno 11, 7, 6
VI k. April. Cp. Silvano duci et correctori limitis
III k.
Tripol. 12, 59,4

non. April. Cp. Rufino pp. 11,58,4
prid. id. April. Cp. Rufino pp. 10,19,5^10,32,43
prid. non. lun. Cp. Rufino pp. 10, 45, 1
k. Febr.
iiii
387396
III
TlMASIO ET PrOMOTO CONSS.
a. 389
a.
ArCADIO
IIII
k. Febr. Cp.
3^11,67,2
mi
k. April. Med. Eusebio pp. 11,58,6

vii k. Mai. Cp. Caesario pp. 11,46,1
392. 393
(2)
imppp. Theod. Arc. et Hon. AAA.
1, 37,
504
396-408
a.
k. lun.
Med. Hilario
*i 0,29,1
rio
pp
9,49,9
Aug. Med. Apollodoro c. r. p. 7, 65, 8

VI id. Dec. Cp. Eutychiano pp. 5, 5, 6
XVIII k. lan. Cp. Eutychiano pp. 10, 38, l
X k. lan. Med. Eusebio pp. 11,2,2
Caesario et Attioo conss.
a. 397
V id. lan. Med. luliano proc. Afr. 7, 45, 12
XI k. Mart. Cp. Eutychiano pp. 10,78,1
VI k. Mart. Cp. Remislheo auci Armeniae 12, 50, 16
XVI k. April. Med. Prohino proc. Afr. 10,32,52
XVII k. Mai. Med. ad senatum et populum 4, 40,
3^11,23,2
XV k. lul. Cp. Archelao pf Aug. 1, 12, i
VII id. lul. Cp. Anatolio pp. per III. 10,26,3
prid. non. Sept. Ancyrae Eutychiano pp. 9, 8, 5
\i k. Oct. Cp. Africano pu. 6, 23, 18
k. Nov. Asterio com. Or. 11,43,4
VI id. Nov. Cp. Eutychiano pp. 9, l, 20
XV k. lan. Med. Vincentio pp Gall. 3, 13, 5 Petronio
vic. Hisp. 7, 32, 11^8, 5, 2
xn k. lan. Med. Florentio pu. 3,23,1^10,32,48
X k. lan. Med. Minervio c. r. p. 1,33,2
id.
HONORIO A.
ET EUTYCHIANO CONSS.
Febr. Cp. Romuliano pu. 2, 35, 13
a. 398
k.
Rom, in foro Aproniano viiii k, Febr. Fiaviano pu. 11,2,3

prid. non. Febr, Rav. Hadriano pp. 1 , 3, 14
iii non. Mart. Med. Flaviano pu. 5, 62, 24
prid. id, Mart. Med. ApoUodoro proc. Afr. 10,20, 1
pp.
xwi k. lul. Hilario pp. 12,37,8

Si k. Aug. Cp Nehridio j^roc. Asiae 7, 62, 28
ad Africanum pu. 2,7,3: CaesaIII non. Aug. Cp.
iiii
IMPP. ARC. ET HON. AA.
IIII
Med. Stilichoni mag. ntil. 12,35,14

Med. Benigno vic. urbis Rom. 10,72,11
Med, Vincentio pp. Gall. 11, 4S, 13^*14'"^ 11,
xiiii k. April,
VI
id.
lun,
iii k. lul.
66,6
VI k. Sept. Hadrian.0 pp. 11,59,11

XV k. Dec. Med. Messalae pp. 2, 14, iîo,
k. Dec, Messalae pp. 12, 50, I8
prid. k. lan, Med. Pompeiano proc. Afr.
72, 12^^12, 61, 3
ni
k. Mart,
vm
prid. k. April.
12,37,11
Med. Hadriano pp.
111 id. lul.
VI k. Aug. Nestorio
c.
r.
vic.
Afr. 1 2, 55, 2
Cp, Eutychiano pp. 12,37,10
10, 19, 7
Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA^

sine conss. Petronio pp 11,74,3
402408
a,
Theodosio A. et Rumorido conss.
k. Mart, Rav. Hadriano pp. 12,45,2

VII k, April, Rav, Septimio proc. Afr. 12, 50, 19
viiii k. Aprii,
VI
id.
k.
Med. Firmino c. s. l. 11,74,1

lun. Med. Theodoro pp. 10,19,6
e'"?^^,
62, 29
Oct. Cp. Severo pu. 8,
id.
ii, 14
k.
Noy. Cp. Eutychiano pp. 10,32,50

Dec. Eutychiano pp. 8,11,15
xviii k. lan. Cp. Osio mag. off. 11, 10,3
XII k. lan. Med. Theodoro
pp. 1,24, i'"^^,
pp. Rom. Minervio c. r. p. 10, I6, 10
yiii
id.
11, 13
Theodoro cons.
Febr. Rav. Macrobio [pp. Hisp.] et ProcUano
vic. [V prov] 1, 11, 3
xiiii k. Mart, Med. Messalae
pp. 11,3,3
a 399
id.
iiii
XVI
April. Cp,
k. lun.
Eutychiano pp. 11,62,10

Med, Messalae pp. 10,75,3^11,65,5
VII id, lun. Med. Theodoro

pp. 7,62,30
VII k. lul. Brixiae Sapidiano vic.
Afr. 1,3,13
VIII k. Aug. Cp.
Eutychiano pp. 9, 47, 22
XIII k. Sept. Patavii
Apollodoro proc. Afr. 1,11,4
XII k. Sept. Messalae
pp. *l, 54, 6"^4, 44, n'^^, 41,
17^10,32,51
prid. non. Sept. Altino Messalae pp. 11,23,3
id. Sept. Med. Stilichofii com. et
mag. utr. mil 12, 38,
VII k, Oct. Cp. Severino
12, 10, 1
pu.
ui k. Oct, Altino Messalae

pp. 12,55,3^12,58,2?
XII k, Dec. Messalae
VI k. lan, Messalae
III
pp. 3, 11,7
pp. 1,51,3
k. lan. Eutychiano
pp. 1,9,10
Stilichone et Aureliano conss.*

k, Febr. Med. Vincentio
pp. 12,40,3
XI k. Febr. Cp. Aemiliano
mag. off. 12,40,4
a, 400
XVI
Staichone cons. 2, 14, 1

(2) imp, Arc. ct Hon. AA.
a.404 1,8,15: a.405
5,4,19.5,27,2: a. 406 8, 1, 4. 11,4,1
(1)
1,51,4
II
1, 3, 15
et Anthemio conss.
lun. Nicaeae Eutychiano pp. 5,4,19

Aug. Ancyrae AemiUano mag. off. 12,27,1
prid. id. Aug. Ancyrae Nestorio c. r. p. 12,23,9
id. Nov. Cp. Anthemio
pp. 5,27,2
VII id. Dec. Cp. Anthemio pp. 1, 26, 5
prid. k. lan. Med. [CaeciUano pp. 1,55,7?]
a. 406
Arcadio A. vi et Probo conss.
III id. lan. Rav, Longiniauo
pp. 11,4,1
viiii k. April, Rav, Longiano pp. 12,45,3
V id. April. Cp. Anthemio pp. 12,37,12
V k. lul. G^. AemiUano pu. 8, 11, 16: Philometori
k,
s.
l.
11,8,10
Aug. Cp. AemiUano pu. 8, 1, 4

Oct. Cp, Anthemio pp. 2, 12, 26
XI k. Nov. Cp. AemiUano pu. 8, 10, 9
V k, Dec. Cp. Anlhemio pp. 1,47,1
XIII k.
prid. id.
k. lan. Rav. Nestorio
III
c.
r.
p. 4,44,18?
HONORIO VII ET ThEODOSIO II AA. CONSS.

k. Mart, Rom. Senatori pp. 1,5,4
a. 407
VIII
XVI k. April, Cp. Anthemio pp. 6, 30, 17. 12,

non. Aug, Cp. Anthemio pp. 1 2, 50, 20
id. Oct. Rav. Epiphanio pu. 12,19,4
57, 10
mi
Basso et Philippo conss.
a. 408
1
vic.
iii id,
k.
iiii
StILICHONE
a. 405
Nicaeae Severo pu. 12,49,6

prid non. lul. Nicom. Eutychiano pp. 1 1, 62, 9
VI k. Aug. Mnizo Eutychiano pp. 1,3,11^12^1,4,
ad Caecilianum
iiii k.
k. lul.
iiii
April.
prid, k. lul. Cp. Anthemio mag. off. 12, 20, 1

VIII id, lul. Rom. Exsuperantio lulio et ceteris de-
viiii k. lun.
vm
HoNORio A. VI ET Aristaeneto conss.

Rom. Hadriano pp. 12,38,2
a, 404
curialibus 11, 14, 2

Sept, Cp. Studio pu.
k. lun,
cons.
p. 11,73,1
pp, III id. lun, Caesario pp. 7,41,2

V non. Oct, Hadriano pp. 3,27,2
i^lO,
Med. Hadriano pp. 10,71,3

Med. provincialibus provinciae
Febr. Med. Theodoro pp. 10, 32, 49

Med. Vincentio pp. 12, 50, n
non. Mart. Cp. Eutychiano pp. 11,59,10
V id. Mart. Cp. Simplicio com. et mag. utr. mil.
11,61,2
VIII k. April. Cp. 12,37,9
VI k. Mai. Med. Theodoro pp. 1,3, lo
XII k. lun. Med. Victorio proc. Afr. et Dominatori
26,
10,16, 11
k. April,
a, 403
XII k, Mart.
9,
Vincentio et Fravito conss,

Med. Limenio c. s.l. 1, 32, 1 Hadriano pp.
a, 401
id.
2^11,
non. Febr. Cp. Eutychiano pp. 1, 9, 8

VIII id. Febr. Cp. Osio mag. off. 12,40,2
III
30,
74, 2
VI k. Febr. Lucio c. s. l. 10, 72,

III non. Febr. Rom. Curtio
pp.
408423
a.
(424)
liiPP.
13
1, 45, 1
HONORIUS ET TbEODOSIUS AA.*
c. s.
l.
4, 61,12: Theodoro pp.
Anthemio pp. 4,63,4. 11,64,3: Maximino
c. s. l. 4,63, 6: Minervio
c.r.p. 11, 75,3: Eustathio
pp. [Or.] et Nestorio pp. lU. 12,46, 4: Hadriano pp.
sine conss.
Gaisoni
4,^63,3:
12,61,4
(3)
impp, Arc. Hon. et Th.
AAA.
1, 4, 8
stantius in hoc Codice om., c/.\0,i0,4
(a. 408):
Con-
IMPP. HON.
505
BASSO BT PhiLIPPO CONSS.
a. 408
ET THEOD. AA.
April. Cp. Herculio pp. iu,49,i
id.
Mai. Cp. Anthemio pp.
k.
mi
3, 12, 8
k. lun. Cp. Anthemio pp. 1, 9, ii

xvn k, Nov. Theodoro pp. 4,2, 16
vu k. Dec. Rav. Theodoro pp. 1, 40,
n.
c. s.
l.
12,43,3
Dec. Rav. Flaviano pp.

VII id. Dec. Cp. 10,23,17
id. Dec. Theodoro yp. 1,4,8
k.
HONORIO
2,
I6,i?
ET ThEODOSIO
VIII
k. April. Cp. Anthemio pp. 12, 37, 13

k. April. Rav. lovio pp. 1, 9, i^^^l, 12, 2
xiiii k. Aiig. Cp. Antnemio pp. 1, 45,2^10, ^^î'"!!, 2,5
VIII id. Aug. Cp. Anthemio pp. il,4i,5
XII k. Sept. Eudoxiopoli Aetio pu. 1, 2, 4^4, 63, 6
X k. Oct. Cp. Anthemio pp. 9, 3S, i
[III id. Dec. Rav. Theodoro pp. 1,4, u'"' 8, 50,20]
k. lan. Cp. Anthemio pp. 10,77,1
sine die Monaxio pu. 5, 34, 13
vm
Varanb
a. 410
cons.
XVIII k. Sept. Rav. Faustino pp. 4, 40, 4?"^ 11, 2, 6

VII k. Sept. Cp. Anthemio pp. 10, 22, l
8,57,2^8,58,1
prid. non. Sept. Cp. Isidoro pu. 1,19,6
VII k. Oct. Rav. Palladio proc. Afr. 12,21,3
HONORIO
a. 412
VIIII
ET ThEODOSIO V AA. CONSS.
k. Febr. Cp. Anthemio pp. 11,28, 1

prid. k. Febr. Rav. Seleuco pp. 11,59,12
XV k. Mart. Rav. Melitio pp. 1 0, 48, 16
prid. k. Mart. Rav. Euchario suo sal. 10,72,14
c.
s.
11, 62, 11
Lucio vc. CONS. m Oriente: post cons.

HoNORii viiii ET Theodosii V AA. m Occidentc.
a. 413
XII k. Mart. Rav. lohanni pp. 6, 23, 19

XII k. April. Cp. Anthemio pp. 1,6,2: Prisciano
23, 10
Gaisoni
12, 40, 5:
mil. 12,42,3
CONSTANTIO ET CONSTANTE CONSS.

V non. Mart. Rav. Hadriano pp. 12,40,6
prid. non. Mart. Rav. luliano proc. Afr. 2, 21, s'"'^, 6, 3
xiiii k. Mai. ad Anlhemium pp. 9, 47, 23
XIII k. lun. Mauriano com. domest. et vices agenti
mag. mil. 11, 45, l
III id. lun. Cp. Piôho c. s. l Sîe^^^ll^^sîs?'"^!,
a. 414
VI
'
;
Rom.
c.
r^.
'
1,33,3
luliano proc. Afr.

XIII k. Dec. Constantio mag. mil. 12,
Sept.
>
7, 52, 6
37, 14
Dec. Cp. Monaxio pp. 10, 53, 11

Dec. Cp. ad Hypatium mag. mil. per Qr. 1, 29, 2
a. 415
HONORIO X ET ThEODOSIO VI AA. CONSS.
XIII k. Mart. Cp. ad populum 2, 19, 12: Anthemio pp.
prid. k.
Cp. Aureliano pp. 9, 12, g^^Q, 28,

Aug. Rav. Graccho pu. 12,59,5
V k. Sept. Rav. Symmacho proc. Afr. 8, 35, 13
k. Sept. Rav. populo Carthaginiensi 1, 11, 5
VIII k.
p.
Aug. Cp. Urso pu. 12,24,1

Sept. Eudoxiopoli Monaxio pp. 9, 47, 24
k. Sept. Eudoxiopoli Monaxio pp. 1,46,2
X k. Oct. Rav. PaLladio pp. 12,60,3
III k. Oct. Cp. Monaxio
pp. 1,3, n
k.
III k.
non. Oct. Cp. Monaxio pp. 10,65,6

Nov. Cp. Helioni com. et mag. off. 12,26, 1
III id. Nov. Cp. Monaxio
pp. 12, I8, 1
a. 417
HONORIO A. XI ET CONSTANTIO U OONSS.
prid. id. Mart. Cp. Monaxio pp. 8, 53, 28
prid. id. Mart. Rav. Sebastio com. primi ord. 11, 58,
III
prid. non.
7^11,59, 15
Nov. Cp. Vitaliano duci Lihyae
VII k. lan. Rav. Palladio pp. 12,53,2
viiii k.
HONORIO
t,5i, 6
ET ThEODOSIO Vni AA. CONSS.

Monaxio pp. 1,3,18
MONAXIO ET PlINTA CONSS.
a. 418
XII
non. Febr. Cp.
Rav. Palladio pp. 11,48,16

Monaxio pp. 9, 47, 25
a. 420
Theodosio A. viiii et Constantio ni oonss.
in non. Mai. Cp. Monaxio pp. 8, 10, 10
viii id. Mai. Rav. Palladio
pp. 1,3,19
xiiii k. Oct. Cp. Eustathio
pp. 12, 44, 1
V k. Oct. Rav. Maximo pu. 6, 55, 10
k. lan. Cp. Patricio c. r. p. 10,1,9
a. 421
EUSTATHIO ET AORICOLA CONSS.
VI id. Mart. Rav. Palladio pp. 9, 9, 34
VIII id. lul. Rav. Palladio
pp. 9, 40, 3^ 10, 1,10^ 10, 10, 4
prid. id. lul. Philippo pp. III. 1,2,6^11,21,1
a. 422
HONORIO XIII ET ThEODOSIO X AA. CONSS.
prid. id. lan. Cp. Scholaslico v. s. com. et caslrensi
lul.
p. 1 2, 25, 2
V non. Mart. Cp. Eustathio pp. 12,40,7
X k. April. Cp. Eustathio pp. 1,51, 7""2, 7,4
V id. lul. Rav. lohanni pp. 2,13,2^4,4, 1^4, 26, IS^^S,
15, S'^! 1,48, 17^12,60,4
III non. Nov. Rav. ad Marinianum
pp. 5,1, 4*^5, i,
S.
4^5,
11^5, 19, 1
Nov. Cp. Florentio pu.
18,
12,
5, 1
ASCLEPIODOTO ET MARINIANO CONSS.
a. 423
XVI k. Mart. Cp. Asclepiodoto pp. 1,2,7^11,75,

4^12,37,15
non. Mart. Cp. Asclepiodoto pp. 11,60,2
VII id. Mart. Ra.Y. Venatitio pp. 12,16,2
VII id. Mart. Cp. Asclepiodoto pp. 12,39,4
III k.
April. C^. Asclepiodoto pp. 7,51, 3 '"7,62,81

April. G^. Asclepiodoto pp. 1,9,16
prid. k. lun. Cp. Asclepiodoto pp. 1,51,8: Macedonio
mag. mil. 3,21,2
VI id. luu. Cp. Asclepiodoto pp. l,ii,6
id.
m
a.
Aug. Rav. consulihus praet.
trib. pl. senatui

dicunt 4,20, 12""6, 7,3^^9,1,21^9,2,17^9,46, 10
k. Oct. Severino pu. 8, 10, 11
VIII id.
id.
m 12,57,11
non. Mart.
r.
c.
12,23,11
Aug. Rav. Vrsacio
id.
III k.
et
omnes provinciales 6, 23, 20

V non. Mai. Rav. Palladio pp. 10, 32, 54
III k. lul. Cp.
Anysio c. s. l. et Tauro
VIII id.
59, 13
2, 25, 1
Mart. Cp. edictum ad populum urhis Cp.
pu.
12, 11, i^^^^ri, 13, 1^12, 14, 1

prid. non. April. Anlhemio pp. 8, 11, 18
V k. Mai. Cp. Anthemio pp. 3, 13, 6
VIII id. lun. Rav. Faustino pp. 1 2, 19, 5
mag.
VIII id. Aug. Cp. Philippo pp. 1, 9, 14

VII k. Nov. Cp. Anthemio pp. 10,25,2
VI k. lan. Monaxio pp. 1,40,12
et
latii
iiii id.
VIII k. Oct.
k. lun. Cp. Anthemio pp. 11, 10,4

VIII k. lun. Rav. Melitio pp. 1,2,5
VII k. Aug. Rav. lohanni pp. 1, 9, 13
com.
a. 416
Theodosio A. vii et Palladio conss.
VII id. lan. Rav. Palladio pp. 10, 17, 1
id. Febr. Cp. Eustathio
quaest. et Helioni may.
Off. 12,19,6
VI id. Febr. Cp. Narsi com. et castrensi sacri
pa-
VI k.
XV
VII id. lun. Rav. lohanni pp. 12,

prid. id. lun. Rav. lohanni pp.
et
a. 419
VI id. Mart. Rav. Euchario proc. Afr. 10,32,53

k. April. Rav. naviculariis per Africam 11,6,5
Rav. Proho
non. Sept. comitihus et mag. mil. 11,81, s

XIII k. Nov. Cp. Aureliano pp. 1, 9, 15
prid. k. Nov. Cp. JJrso pu. et Aureliano pp. Or.
Strategio pp. per lU. 12, I6, 1
III id. Nov. Cp. Helioni
mag. off. 12,20,2
III non, Dec. Aureliano
pp. 11,59,14
id. Dec. Seleuco
pp. 1, 51, 5
III
XVI
id. April.
408424
vm
m AA.
CONSS.
xmi k. Febr. Anthemio pp. 11,2,4^11,6,6^11,28,1?
XII k. Febr. Rav.
Caeciliano pp. *1, 4, 9^1, 55,
*1^8^9Â^ 20, 11" 9, 44, 2
k. Febr. Rav. Caeciliano pp. 1, 4, lo: Theodoro pp.
5,4,20?^5,8, 1
viiii k. Mart. Cp. Monaxio pu. 8, u, 17
prid. k. Mart. Anthemio pp. 1,3,16
a.409
a.
suo
sal.
423424
ImP. ThEODOSIUS A.
VlCTORE
a. 424
VC. CONS.
Severino pu. 8,11,19

k. Febr. Cp. maximino c.
id. lan.
xvn
s.
l 11,9,4
506
424448
a.
Mart. Cp. Asclepiodoto pp.
xiii k.
6, 13,
2^6,
3G, 8
a. 424
et Valentinianus C^
Maximino c. s. l. 12,23,12
VlCTORE VC. CONS.
Nov. Cp. Maximino c. s. l. 11,8,11
xviii k. Dec. Cp. Asclepiodoto pp. 7,39,3

xiii k. lan. Cp. Constantio pu. 1,28,5
Theodosio A. XI ET Valentiniano
a. 425
Mart. Cp. Constanlio pu.

Mart. Cp. Theophilo pu. 12,
non. Mai. Aetio pp. 1,24,2
id.
15, i
III
Maximino
viiii k. lun.
id.
a.
Dec. Cp. Valerio
c.
Cyro pp.
11, 78,
c.
s.
p. 11,68,6
11,8,12
10,7J,4. 11,43,5.6. 12,8,2. 12,21,5.
ad
ad senatum
12, 23, 13:
2.
..
pu.
12,
i,
15:
Apollonio pp.
12,2,2. 12,3,1: Sporacio com.
domest. 12,17,3: Nomo mag.off. 12,10,7. s^^l^jî, 6.

12, 26, 2; Florentio pp. 12, 23, 14: Protogeni pp.
12,49,8: Apollonio mag. mil. praes. et Anatotio
per Or. 12,54,4: Thomae

Anatolio mag. mil. 12, 59, 7
mag.
a. 426
mil.
ThEODOSIO
XII
])p.
et Valeisitiniano
ii
12,57,13:
AA. conss.
k. Febr. Cp. Hierio pp. 9,48,1

9,49,ja
vii k. Mart. Cp. Acacio c. s. l. 11,8,13
non. Mart. Rav. Basso pp. 11,72,1

Rav. Basso pp. 5,4, 21?'" 6, 7^4
VII id. April. Rav. Basso pp. 1,7,4
X k. lul. Nicom. Hierio pp. 12, 49, 7"" 12, 5,
*.
prid.
m
k. April.
Nicom. Acacio c. s. l. 11,8,14?

VIII id. Nov. Rav. ad senaium 1,14, ^'"s^l, 19, ^'"l,
22,5: ad senatum urhis Rom. 6, 30, is'"^, 55, u^^t),
56, 5^6, 60, 3^6, 61, l"^8, 55, 9
VII k. lan. Cp. Cyro pu. 2, 7, 5
sine die Basso pp. 11,48,18. I2,i, i4
Hierio et Ardabure conss.
a. 427
k. lui.
k. April. Cp. Valerio c. s. l. 11,8,15

XII k. lun. Eudoxio pp. 1,8,1?
X
III
Antiocho pp.
Mai. Rav. Flaviano pp.
k. April, Cp,
k.
14,
^'"ll,^!,
r,?
Basso et Antiocho consr.
a. 431
4, 61, 13?
non. April. Cp. Cyro pp. et cons. design.

XIII k. lun. Cp. Eudoxio c. r. p. 11,66,7
XII k. lun. Cyro pp. 3, 4, i'"?, 62, 32 ^^7, 63,
XI k. Oct. Cp. Cyiô pp. 3, 23, 2. 7, 41, 3
Cyro
k. Sept. Cp.
V
V
k.
Cyro pp. 1,55,10
Maximo
id.
prid.
4^11,
II
11
ET Paterio conss.
JSomo mag.
Cp.
Sept.
'
60, 3
XVII k. lan. Cp.
arf
off.
1,31,4^1,4,
Apollonium pp. 5,27,3
XVIII ET Albino conss.

XVII k. Febr. Cp.. Nomo mag. off. 12,40,9
V k. Mart. ZoeVo pp. Or. 1, 51, 11"" 12, 9, 1
a. 444
Theodosio A.
k. April.
ad
Nomum
coin. et
mag.
off.
24, 4
k. Mai. Cp. Zoilo pp. 10,12,2

XII k. Dec. Cp. Hermqcratt pp. 10,2^, i""ll, 59,
sine die Zoilo pp. 12,36,0^12,52,3
a. 445
xiii k.
Valentiniano A. vi et NOmo co.nss.

Febr. Cp^ Florentio pp. 1,3,22
Mart. Cp. nd Taurum pp. l^ 2, ii^^lO,
Aetjo III et-Symmacho Conss.
Nov. ad senatum 1, 14, 8 ;
Theodosio A. xiiii et Maximo gonss.

V non. lul. Cp. ad Taurum pp. 1, 5i, 9
a. 434
AriOBINDO ET ASPARE GONSS.
a. 446
xiiii k. lul.
XIIII k.
a. 433
Cp. Tauro pp. 11,62,12

Th. AA.
2, 7, 8
k. Febr. Cp. Anatolio mag. mil. 1,46,3

viii id. Mart. Cp. ad ApoUonium pp. lO^ss,^'"^ 10,36,1
III id.
k. April. Rav. Flaviano

j^P- lî i6, 3
k. April. Cp. Ilierio
pp. 1, 12, 4
iii id. lun.
Cp. Heliodoro pu. 12,17,2
et
vc. cons.
id. April. Artaxi praepos. s. cub. 3,26,

XII k. Sept.
9
Cp. Apollonio pp. 2, 7,
V k. lan. ApoUonio pp. 10, 30, 3
Hon.
1, 14, 7
EUDOXIO ET DlOSOORO CONSS.

Mart. Cp. Thomae pp. 1,3,21^10,32,60
vim
(1) impx>.
Cyro pp. cons. design.
lan.
III k.
^11,75,
7, 39, 3 (a. 424)
58,
10^8, 14, 6
k. Aug. Florentiopp. 1,14,6
III id. Aug. Cp. Tlialassio
pp. 7, 42, 1
VII id. Sept. Cp. Thalassio pp. per III 2,7,7: Florentio pp. 5, 9, 5^6, 61, 3
prid. id. Sept. Cp. Florentio pp. 5, ^s,^'"'^, 23,21^7, 2, 14
k. Nov. Cvro pu. 8, 11, 20
prid. non. Nov. Cp. Aurellano c. r. p. b,^^,^?'"^, 10,5?
VI k. Dec. Cp. Florentio pp. 9, 27, 6
a. 440
Valentiniano A. V BT Anatolto conss.
XI k. Febr. Cp. Cyro pu. 8, 11, 21
1, 12, 3
Aetio et Valerio conss.
a. 432
2, 7, 6
Cp. Florentio pp. 1, 52, 1

VI id. lun. Cp. ad Florentium pp. 11,62,13
XV k. lul. Cp. ad Florentium pp. 2, 15, 2
VI id. lul. Cp. ad Florentium jyp. 6, 56, 6""6,
Florentio et Dionysio conss.

Mart. Rav. Volusiano pp. 10,72,15^12,60,5
V id. Mart. Florentio pp. 6,62,4
VI k. April. Cp. Florentio pp. 1, 19, 8
V k. Mai. Rav. Celeri proc. Afr. 10,22,2^11,59,1^6
III id.
k. lun.
III
a, 443
10,35,1
a. 429
luu. Cp. lohanni c. s. l. 1,9,17

lun. Rav. ad Volusianum pp. 1,
1,2, 9"~^ll, is,
ad Florentium pp.
XIII k. Mai. Cp.
a. 442
III k.
III k.
Cyro pu.
non. April. Florentio pp. 1,24,3

"""
VIII id. April. Cp. Florentio pp. 1,2, 10
11, 4,2
VII id. April. Cp. Florentio pp. 1, 14, s'^^, 65, 30
3^12,29,1
Cp. Florentio pp. 1,5,5^1,6,3
lun. Cp. Florentio pp. 10,34,2
k. April.
XV
4, 22^5,
11,6^6,18,1^6,24,11^6,61,2
XI k. Mai. Florentio pp. 1,4, 12^11, 41,b: Hierio pp.
id.
prid. non. Mart. Cp. Cyro pp. 7,62,33^12,54,3

XVI k. April. Cp. Pldegetio com. et mag. off. l,3i,
Helioni mag. off. 12,40,8

prid. id. Oct. Cp. ad Antiochum pp. 1, 50, 2
Felige et Tauro conss.
a. 428
prid. k. Febr. Cp. Proculo pu. 12,5,2?
X k. Mart. Cp. nierio pp. 2, 57, 2^5, 3, 17^5,
19
III
a. 441
xiiii k. Sept.
8, 53, 29
III k. lun.
Apameae Bario pp. 10,17,2

Theodosio A. XVI et Fausto conss.
k. Febr. Cp. Florentio pp. 1, 5, 7^ 1, 7, 5^1, 9,
Nov. Cp. Aureliano c. r. p. 6, ^^,^?'"^, 10,5?

a. 439
Theodosio A. xvii et Festo conss.
XIII k. Febr. Cp. Florentio pp. 1,5i, 10. 3,25,1
12,50,21: Hormisdae pp. 11,22,1: Eutychiano pp.

11,43,7: lohanni c. r. p. 11,77, i: Eudoxio c. s. l.
12,1,16:
k. Sept.
a. 438
425450 Impp. Theodosius et Valentinianus AA.
sine conss.
prid.
prid. non.
r.
l.
CONSS.
Febr. Cp. Valerio mag. off. 12,21,4
III non. Aug. Cp. Leontio pu. 1,5,6
VII id. Oct. Cp. Hermocrati c. r. p. 10, 10, 5
a. 436
Isidoro et Senatoue conss.
VIII id. Mart. Cp. Apollonio c. s. l. 11,9,5
III non. April. Cp. Isidoro
pp. 10,32,55^12,57,12
prid. non. lun. Cp. Isidoro pp. 10, 32,5659^^11,28,
2^11, 29,
C. conss.
1, 19, i
iii k.
Theodosio XV ET Valentiniano im AA.
iiii k.
sine conss.
XVII k.
A.
Dec. Cp. Leontio pu. 11,24,2

ad Taurum pp. 1 , 3, 20
k.
a.435
Imp. Theodosivs A.
424425
THEODOSIUS
XVIII k. lan.
VI k. Mai. Cp. Sallustio quaestori 1,30, i

lu k. Mai. Helioni com. et mag. off. 1,30,2
V id. lul. Cp. Maximino c. s. l. 11,7,7
VI id. Oct. Cp. Isidoro pp. IIL 1,2,8^10,16,12
a.
IMP.
et Val. C. om.
XVI
k.
a. 448
1.2. 5
Zbnone et Postumiano conss.

Mart. Cp. 'OgjniaSq in. nîux. 1,1,3
49, 2
THEOD. ET VAL. AA.
nrPP.
507
Protogene et Asterio conss.
a. 44n
xin
Hormisdae pp. 5, 17, 8

posT CONS. Protogenis et Asterh.
a. 450
V id. lan. Hormisdae pp. 5, 14, 8
III non. April. Hormisdae pp. 6, 52, i
V
a.
Impp. Valentinianvs
Cp. ad populum 1,12, 5

prid. id. Nov. Cp. Palladio pp. 1,2,12. l,ll,
xii k. lan. Cp. Palladio pp. 9, 39, 2
V k. lan. Cp. Palladio pp. 10,5,2
VIII id. Mart. Cp. Armasio pp. 1,3,30

V k. April. Cp. Callicrati pp. lU. 2, 7, 14
VII id. Sept. Cp. Alexandro duci et
1, i,
pf
k. lan. Cjp. Armasio pp. 5, 27, 4

VI k. April. Hilariano com. et mag. off. ac patriciv
1, 23, 6""12, 19, 10?^12, 59, 9?
sine die Cp. Armasio pp. 1 2,
a. 471
Leonb
k. lun.
Cp.
vn
Varane et Iohanne
XV
k,
April. Constantino
Aug. Constantino pp.
pp.
1
ImP.
457473
sine conss. rco
12, 50, 22:
25?^ 1,
pp.
12,19,9.
Aug. Cp.
off.
12, 7,
2^12,
40, 11:
12,20,35. 12,50,22
A. cons.
Aspari mag. mil. 4, 65, 31 ^'^ 12, 35, 15
a. 459
Patricio cons.
V non. Mart. Cp. Constantino pp. 8, 53, 30
Febr. Cp. Viviano pp.
XVII k. April. Cp. lustiniano pu. 2. 7, 16

k. Mai. 1, 14, 11
VI id. Oct. Epinico cons. (c. s. l?) 10,15,1
Hilariano com.
sine die Pauto pp. per lU. 2, 7, 17
:
a.
com.
conss.
mag.
off.
12,5,3^12,25,3^12,59,8
II OONS.
AnTHEMIO A.
a. 468
1, 14, 10
Imp.
474491
Eusehio mag.
Zeno
off.
12,29,2?
A.
8, 10, 12. U, 43, 8:

7, 37, 2 : Jofivr}v(p
10,3,7: Sporacio 11,43, 9. *io: Chryseroti praeôs.

cuh. 11,69,1: lUyriciano mag. off. 12,7,2
12,
40,11: Cosmae praepos. s. ctib. 12,16,4: Longino
mag. off. 12,29,3: Marciano mag. mil. 12,35,17:
s.
Leo et Anthemivs AA.^

Euphemio mag. off. 11^10,6.7: lohanni
VI id. Febr.
12,25,4:
12, 60, 6: Adamantio pu. 4, 65, 32.

BasiUo pp. 5, 8, 2 Aeneae c. r. p.
2, 7, 11
467472 Impp.
et
off.
sine conss. 1,2,15. 1,3,35. 11,57,1. 12,3,3: Sebastiano

pp. 1,29,3. 4,66,1. 5,5,9. 10,32,64. 10,-34,3. 11,69,2.
12,3,4: Arcadio pp. 3,24,3^12,1,17. 8,12,1. 12,49,10,
k. Mart. Cp.
sine conss.
mag.
Basilio et Viviano conss.

Eusehio pp. III. 2, 7, 12
a. 465
Basilisco et Herminerico conss.
V id. Nov. Cp. Pusaeo pp. 1, 36, i'" 10, 44, 3?
a. 466
LeONE A. III GONS.
prid. k. (non.?) Mart. Cp, Erythrio pp. 1,3,27^1,
12,6^9,30,2.
a.
6, 61, s
a. 463
Dalmatiae
Leo ivnior et Zeno AA,

Leone iuniore A. cons.
Impp.
a. 474
Viviano pp. 1,3,26
Magno et Apollonio
a. 460
k.
4, 59, 1
mil.
Nepoti mag.
a. 474
et
Leonb
k. Oct.
A.
A. V CONS.
A.
prid. non. lul. Cp.
XV
Febr.
id.
1, 5, 9
a. 458
Leo
Imp.
LeONE
a. 473'
4, 13
Constantino et Rupo conss.
a. 457
id.
off.
8""*5, 30, 3. 2, 4, ^^'"^, 17, 11

k. lan. Cp. Dioscoro pp. *2, 7, 15
X k. lan. Cp. Dioscoro pp. 1 , 3, 34
k. lan. Cp. Dioscoro pp. *1, 3, 31
sine die Dioscoro pp. 1,11,8? 10,49,3. 12,33,4. 12,35,16.
Srjficp
Hilariano mag.
12, 49, 9
12, 59,10:
Patricio mag.
57,
6,
a. 473
1,4,14^11,41,7: Erythrio pp.

.... 1, 5, 11? Viviano pp. 4, 42, 2.
10,32,61. 11,16,1: Constantino pp. 10,32,62: ad senatum 10,32,63: Leontico 11,2, i: Pusaeo pp. 12,5,4.
1, 5, 10.
14^^*12,
xvn
0, 22, 3
LeO
29
1, 40,
Marciano cons.
k. lun.
a.
1, 3,
Erythrio pp. 8, 37, 10

Erythrio pp. 5, 9, e^^G^jio, 17^6, ei, 4
V k.Msirt. Cp. Erythrio pp. *6,24,12 *8,ii,22""*ll,32,3
prid. non. April. Cp. Erythrio pp. 1,3,32^33
k. lul. Cp. Erythrio pp. 1, 4, 16^1, 18, 13
5, 1, s'"^,
conss.
1, 3,
arârijy^
2!rjviovi
14
et Probiano conss.
k. lan. Cp.
V k. Mart.
ImP. MaRCIANVS A.
455457
sine conss. Constantino pp. 4, 41, 2
.
iiii
k.
a. 472
a. (451)
A.
Aug. Cp. Constantino pp.

sine die Constantino pp. 1,40, 15
Cp. Palladio pp. 2, 7, lo

prid. non. lut. Cp. Palladio pp. 1, 3, 23
sine die Sporacio com. domest. et cons. 12,3,2
a. 454
prid. non. April. Cp. ad Palladium pp. 1,14,9^5,5,7
Valentiniano A. viii et Anthemio conss.
a. 455
X k. Mai. Cp. Palladio pp. 1,2,13
VIII k. Mai. Palladio pp. 1,3,24
k. Aug. Cp. Palladio pp. 1, 5, 8^1, 7, 6
sine die Palladio pp. 1,51,12?
VIII
Aug. *i,57,
8, 52, 3
18,!
iiii k. lul.
a. 456
56, i:
id. D
Dec. Cp. Armasio pp. 3, 12, 9
V m.
a. 470
lORDANE ET SeVERO CONSS.
Sporacio cons.
a. 452
i^ll,
Zbnonb et Marciano conss.
a. 469
lul.
VII id. Febr. Cp. Palladio pp.
et
sine die Nicostrato pp. 12,21,7?
bt Marcianvs AA.^
VincVo mag. off. 12,40, lo

a. 450 VaLENTINIANO A. VII ET AVIENO CONSS.
V id. Oct. Cp. edictum ad populum 7, 5i, 4
XV k. lan. Cp. Tatiano pu. 1, 39, 2^12, 2, l
sine die Palladio pp. 1, 5i, 12?
Marciano A. cons.
a. 451
XV k. Febr. Cp. Palladio pp. Or. 11,70,5
id.
limitis
2, 7, 13
Aug.
K. Sept. Nicosirato pp. 9, 12, 10

Sept. Nicostrato pp. 10, 19, ^'^"ll,^^,
Callicrati pp. per tU. 6, 60, 4
k.
sine conss.
iii
Alexandro duci Aeqyptiaci
k. Sept.
pf
id. lan.
450455
449470
a.
Cp. Heliodoro c. s. l. *10, 23, 3

Cp. Nicostrato pp. 1,4,15^2,6,8
k. lul. Cp. Heliodoro c. s. l 10,23,4;
XV k. Sept. Cp. JSicostrato pp. 1,3,28.
XV k. Sept. JSicostrato pp. b., i4, 9
VIII k. April.
prid. k. April.
(0 imp. Marcianus A. a. 461 9,39,2. 10,5,2: a. 452 1,1,4

(2)imp.LeoA.a.468 1,8,28.6,60,4.11,54,1? 11,56,1? 12,21,4:
Catoni mag. mil. 1 2, 49, 11

post cons. Leonis iunioris.
a. 475
k. Sept. Cp.
Epinico pp. 5, 5, 8
POST CONS. Armati vc.
X k. Mart. Sebastiano pp. 5, 27, 5
id. Dec. Cp. Sehastiano pp. 8,4,9
XVI k. lan. Sehastiano pp. 1, 2, 16
X k. lan. Cp. Sehastiano pp. 1, 23, 7
a. 478
Illo vc. cons.
k. Mart. Cp. Sehastiano pp. 5, 9, 7. 8, 53,
V non. Nov. Cp. Alexandro v. i. 9,:i5,ii
a. 479
ZeNONE A. II CONS.
k. Mai. Sehastiano pp. 3,28,29^5,3,18
a. 477
III
k. lun. Cp. 6,34,4
k. Sept. Cp.
31
id.
a. 470
Dtoscoro pp.
Oct. Sehastiano pp.
1,23,6:
a. 471
5, 31, 11
1, 49, l
1,40,14.15.
12,57,14: n. il2 2,7,15.

11,82,8
5,30,3. 6,20,17. 6,24,12. 8,11,22. 8,17,11. 8,37,10.
a.
Basilio iuniore cons.

k Mai. Cp. Sehastiano pp. 6, 23, 22
V k. lan. Aeliano pp. *2, 21, 9^^5,12,28^5,75,
a. 480
POST CONS. TrOCONDAB.

Constantino pu. 4,59,2
Theoderico cons.
a. 484
V k. April. Cp. Sebastiano pp. 1,3,36. 4,65,33^8,4,10
id. April. Seoastiano pp. 1,3,37
a. 483
k. lan.
lohanni mag.
k. Sept.
12,21,8
VC. CONS.
off.
LONGINO
a. 486
XII k. lun. Cp. Arcadio pp. 4, 20, 14

k. lul. Cp. Basilio pp. 9, 5, i
POST CONS. LONGINI.
4S7
Cp. 1,51, 13^2,7, 18?-*2,
VI k. lul.
3,6?^*7,
7,
19^2,
12,
27?^3,
51,5
EUSEBIO CONS.
a. 489
pp. k. Sept. Cp. Dioscoro pp. 6,49,6
1,2,
17. 18.
1, 4,
17^^1,4,
18^10,27,3^12,
1,42,1? 10,27,2? 11,1,1.2? 11,48,19.

12,37,18.19: Iohan7ii mag. mil. per III. 1,29,4: ad
5,70,5: Leontio pp.l^^^Q: Stephano mag.

mil. 7,51,6: Polycarpo pp. 10,32,66. 12,16,5: Sergio pp. 11,43,11: Eusehio mag. off. 12,1,18. 12,5,5.
12, 10, 2. 12, 19, 11 : Polycarpo pp. 1 2, 16, 5: Cele?i
populum
12,19,12^12,20,6: Longino mag. equ. ac

fed. 12,37,16: Arcadio pp. 12,37,17: Spartiatio pp.
III. 12,49,12: Armenio pp. 12,50,23: magislris mil.
Cp. lohanni mag. mil. praes. 12,

k. Mart. Cp. Eusehio mag. off.
, 30, 3
a. 496
Paulo vc. cons.
Febr. Cp. Hierio pp.
Sine
XII k.
AnASTASIO A.
XV
II
II
k. lan.
10,19,9
XV
k.
2, 7, 20
cuh. 5,
Dec. Thomae pp.
III.
XIII k. lan.
Cp.
39, 6
8, 36, 4
Probo et Avieno IUNIORE conss.

Sabiniano et Theodoro conss.
Clementino bt Probo OONSS.
VT id. Febr.
1,42,2?
Anastasio et Aqapbto conss.
k
K. ^3'^^^^'-'
JJec,
"^'"^3'
Sergto pp,
^^- 4,29,21: Sergiopp.

^
/-/
1
5,27,6
2, 7, 24
8,37,11.
sine die
pp. 2, 7, 22
pp. 1,4, ig'^ 1,55, ii
a. 506
Areovinda et Messala conss.
X k. Aug. Cp. Eustathio
pp. 4, 35, 22
XII k. Dec. Cp. Eustathio
pp. 2, 7, 23
8" 510
BOETHIO VC. CONS.
V id. Aug. 1,5, 11
a. 517
0, 32, 68.
Menae pp.
a. 629
1,53,1. 3, 28, 31 '"e, 23, 26.

5,16,25. 5,17,10. 6,
6,37,22. 7, 17, L 8,16,9
5,9,8^^5,12,29.
6, 26, .9
Menae pp. 1, 2,
Decio
19
vo. cons.
XV k. Febr. Mrjvq in. nQair. 1,3,43

XV k. Febr. Cp. Mriv^ in. nQair. 1, 4, 22^23^9, 4, 6^9,
5,
2^9,
47, 26
April. Cp. Menae pp. 3, 28, 32

k. April. Cp. Menaepp. 1,20,2. 4,32,27. 5,9,9? 8,21,1.
II k.
9, 44, 3
Menae pp. 2,44,3^5,74,3. *2, 50,

^^^^-^^, 35,8. 4,21,18. 5,9,9? 5,14,10. 5,16,26.
viii id. April. Cp.
8^*6, 21,
k. *Ian. Cp. Constantino

XIII k. Mai. Eustathio
a. 513
7, 70, 1. 8, 13, 27. 8, 53, 33

id. Dec. Cp.
23,25
62, 25
XV k. Mart. Cp. Constantino pp. 3, 13, 7

XII k. Allg. Cp.
6,20,18^6,58,11^8,48,8
a. 505
8, 40, 29.
2,7,28. 4, 30, 16. 4, 34, 12. 4, 35, 23. 5, 3, 20.
4,32,26^^7,39,8.
43^2, 7, î'"?,
POMPEIO ET AVIENO CONSS.
6, 48, 1.
41, 1. 4, 20, 17. 5, 27, 8-^9^10, 35, 3^10, 44, 4?

6, 20, 19. 6, 55, 12^6, 56, 7^8, 58, 2. 7, :^, 1. 7, 33, 11.
2,4,
46, 8.
24^6,
Patricio et Hypatio conss.
a. 501
a. 502
s.
6,
1,3,54. 1,4,20.32^4,66,4.
1,29,6. 3,43,2. 4,21,22.
1,11,10.
aQX^^Tiiax. KcoraravTivovTt. xai TtarQiaQxV 1 , 3, 42

k. lun. Cp. Menae pp. 1, 4, 2l"^4, 2, n'^^', 20, 18^4,
21, 17^4, 30, 14^^15 ?^5, 15, ^'ÎO, 22, 4. 3, 28, 30^6, 23,
lOHANNB CONS.
k. lan. Antiocho praep.
6, 25, 6.
DN. lUSTINIANO PP. A. II CONS.

Febr. Cp. ad senalum urhis Cp. c. Haec
k. Mart, Cp. l4rao/3icp in. TtQair. 1,3,41:
''ETtifavic^
prid. k. April. lo, 19,10?

k. April.
Polycarpo pp. 5, 30, 4
a. 500
1,10,2.
a. 528
lOHANNE ET PaULINO CONSS.
a. 499
1,2,20.
1,1,5.
id.
k. Mart.
a. 498
I6?:
5,4,27.28. 7,2,15. 7,32,12. 7,71,8. 8,53,37. 11,48,23.

12,3,5: Sovxi 0r]^diSos 3,2,2: Menae pp. 3, 22, s.
12,34,1: luliano pp. 7,25,1: Vigilantio com. domest. considari atque patricio 12, 17, 4:
^Xojqqj
xouTjTi, rcov TtQiârcov 12,33,8
CONS.
Theodoro 5, n, 9
Cp. Eusebio mag. off.
COnsS.
lohanni pp.
35, 18
6, 21, 16
Ev(prjfii(o in. r. tcq.
Aug.
20,
12,19,15
off.
10,34,4.5. 10,35,4.5. 12,17,5: Zetae V. i. mag. mil.

per Armeniam et Pontum Polemoniacum 1,29,5:
,62, 14
k. April. Ei>^r]iii(p iTt. r.

nQaix. 10, 16, 13
prid. k. Mai. Enphemio pp. 8, 53, 32
a. 497
vc. cons.
Imp. Ivstinianvs A.
527534
a.
id.
9, 19, 6
Archelao pp. 5,3,19: Taliano mag.
5, 9, 11.
1 1
k. Mai. Cp. Tatiano mag. off. 1,31,5

sine die 1, 5, 12. 1,15, 2. .S, 1, 12?^7, 62, 36? 4,
Anastasio A. et Rufo conss.
k. lan.
Mavortio
a. 527
1,5,1318.
4^ 1 0, 27, i"^
23
Olybrio vc cons.
a. 492
cons.
Impp. Iustinvs et Iustinianvs AA.
a. 527
12,54,5
k. lul. Cp. Mntroniano pp. 1,22,6?
III k. Aug. Cp. Matroniano pp. 7, 39,
pal.
Olybrio vc. cgns.
Dec. Cp. Theodoto pu.
k.
off.
a. 491
s.
Philoxeno et Probo conss.
a. 526
37,19. 1,34,1.2.
maa
Demo-
Appioni pp. 7, 63, 3

lusTiNO A. et Eutherico conss.
a. 519
V id. Nov. Cp. Marino pp. 5, 27, 7
k. Dec. Cp. Marino pp. 2, 7, 25
a. 520
RUSTICIO CONS.
V k. lun. Cp. Tatiano mag. off. 7, 63, 4
a. 521
lUSTINIANO ET VaLERIO CONSS.
k. lun. Cp. Demostheni pp. 6, 22, 8
lUSTINO A. II ET OpILIONB CONSS.
a. 524
id. Febr. Cp. Theodoto pu. 2, 7, 26
XIII k. Dec. Cp. Archelao pp. *i, 3, 40"^6, 23,
xn k. Dec. Cp. Archelao pp. 2, 7, 27
VIII k. lan. Cp. Licifiio mag. o/f. 12,33,5
a. 525
Sine COnSS.
Magno
a.5i8
k. Dec. Cp.
k. Dec. Cp. Archelao pp. 7, 39,
Imp. Anastasivs A.
491518
a.
JL.
Imp. Ivstinus A.
518527
sine conss. 2, 7, 27a: Theodoto pu. 4,30,13:

stheni pp. 5,4,23. 7,62,34: Proculi quaest.
12,19,13: Tatiano mag. off. 12,19,14
sine die Aeliano pp. 11,70,6?
xvn
mP. ZENO
508
480-529
a.
5,60,3. 6,20,20. 6,24,13. *7, 54,2^10,

64,10. 8,37,12.
8, 3.
7,62,37^7,
12,33,6
Cp. Menae v. i. pp. ii ex praefecto

huius almae urhis Cp. ac patricio c. Summa
k. Oct. Chalcedone Demostheni
pp. 1, 4, 24^^8,51,3.
vii id. April.
XV
*1, 51,14.
*4,21,19.
2,58, 1^^9,41, 18.

*4, 32,28. 4,66,2.
3,28,33^5,9,10. 4,1,11.
5,27,10^6,57,5. 6,43,1.
6, 59, 11
k. Oct. Cp. Arjfioa&ivet in. itQair. 1, 4, vT^^.^ 43, l

recitata septimo milliario huius inclitae civitatis in
novo consistorio
Demostheni pp.
palatii lustiniani.
1, 2, 22.
1, 14, 12.
d. iii
k.
2, 55, 4.
4,
Nov.
i, 12.
4,34,U. 5,12,30. 5,30,5. 6,4,3. 6,30,19.6,42,30. 6,61,6.

7, 45,
18^14?
8, 53, 34.
11, 48, 20
509
IMP.
lUSTlNIANUS
XV
Dec. Chalcedone Triboniano quaestori
k.
A.
s.
p.
7, 63, 5
sine die
a.
3,34,13^7,31,1. 4,1,13. 4,11,1. 4, 51,7 ?^4, 54,9. 6,

6,49,7? 6,58,12. 7,40,3. 8,40,28 (v^/ 29). 8,53,36
k. Nov. Cp. lohanni pp. 1,3,51. 2,3,30. 2,40,5. ^,^
23,80.
Demosthenipp.
1, 2, 21.
1,5,19? 7,39,9. 7,62,38.
17.*18. 4,18,3. 4,27,3. 4,29,25^^5, 13,1? 4,31,14. 4,39,9.

5,14,11. 5,27,12. 5,37,27. 6,37,25. 6,40,3.
10,32,67
Lampadio et Oreste vv.
a. 530
co. conss.
*5, 11,7.
XV
k. April. Cp. luliano pp. l,^,^^'^^, 40,i. 4,20,

19^^*4,21,20. 4,29,22. 4,66,3. *5, 12, 31. 5,27,11^5,
29,4^5,35,3. 6,23,27^*6,33,3. *6,61,7. 7,15,1. 8,33,3?
8, 53,
35^8, 55,
10
VI k. April. Cp. luliano pp. 2,55,5^4,20,20.
3, 1,13.
*14. *3,2,3. 6,23,28. 7,62,39. 8,40,26

viuk. lul. Chalcedone ^lovXtavc^ in. Tiâir.
1,4,26^3,
2,4'^5^3,10,2?'^7, 45, 15?îO,31, 4^12,40, 12^12,63,2
XI k. Aug. Cp. ad senalum 2, 44, ^'"'S, 38, 12^5, 4, ^^'^ê,
25,7. 4,65,35? 8,41,8. 11,48,21?
k. Aug. Cp. luliano pp. 3,33,12. 4,5, lO. 4,28,7? 4,29,
23? 24. 4,38,15. 5, 20,2. 5,51,13. 6,2,20. 7,7,1^7,15,2.
8,21,2. 8,37,13
k. Sept. Cp. luliano pp. 1,4,27^5,70,6^7
6,22,9
k. Oct. Cp. lutiano pp. 1,4,28^5,4,25. 3, 33, *3. *14.
15
*15. 16.
XV
4,5,11. 5,4,26. (^,2,21. 6,57,6^7,4,14

Nov. Cp. ^lovXiav^ in. nâir. 1,3,44.45.1,4,29
k.
sine die 1,2,24
Nov. Cp. ^lovXiavcp ijt. nqair. 1,2,25

XV k. Dec. Cp. luUano pp. , 3, 46. 2, 18, 24. 4, 27, 2.
6,2,22. 6,27,4. 6,29,3.4. 6,37,23. 7,4,16^17^7,7,2.
XIII k.
7, 45, 18
k. Dec. ...x6fi7]ri rtov nqtâraiv 1,5,20

XVIII k. lan. Cp. Triboniano viro eminent. quaestori
Cp.
s.
p.
a. 531
xk.
529543
1, 17, 1
POST CONS. Lampadii et Orestae vv. cc.

Mart. Cp. luliano pp. 2,58,2^3,1,15^16.
4,18,2.
5,37,25. 5,59,4. 6,22,10. *6, 23, 29. 6,28,3.

*6,3S,3. 6,40,2. 6,43,2. 7,71,7. 8,40,27.28? 11,48,22?
6.
prid. k. Mai. Cp. lohanni pp. 4, 3", 6? 6, 27, 5^^6,46,
4,21,21.
6,30,20.21. 6,35,11. 6,37,24^*6,42,31. 6,38,4

k. Aug. Cp. lohanni pp. 1,3,47. 1,4,30. *l,5,2i.
11^8, 48, 6. 7, 6, 1. 7, 15, 3. 8, 37, 14

Dec. Cp. lohanni pp. 1,3,52. *5, 16, 27. *6,42,32.
6, 50, 18. 6, 58, IS^^S, 47,
k.
6,58,14. 7,33,12. 7,54,3. 8,17,12; ad senatum 6,30,22:

Floro c. r. p. et curatori dominicae domus et
Petro V. i. curatori divinae domus serejiissimae
Augustae et Macedonio v. i. curatori et ipsi dominicae domus 7, 37, 3
pp. k. Dec. Cp. 6,4,4
sine die lohanni pp. 4, 37, 7
Mart. Cp. 1,44,2

Nov. Cp. lohanni pp. *3,io,3.
XV
k.
6, 20, 21.
7?
6, 21, 18.
6, 31, 6.
DN. lUSTINIANO PP. A.
a. 533
Mart. KcovaravnvovnoXiraie
id.
6, 37, 26.
*8,10,14. 8,14,7.
III
CONS.
1, 1, 6
VII k. April. Cp. 'ETityavico ... a^xêmffx. 1,1,7

k. lun. Cp. 3,2,6
VIII id. lun. Cp.
XV k. Dec. Cp.
lohanni archiepisc
Hermogeni mag.
ll'"^^, 24, l^^H, 13,
l"^!!,
48,
1, i, 8
off.
VIII k. April. Rom. lustiniano A.

Rom. 1, 1,8
id. April.
XV k.NoV. Cp. /otom\p^. 1,4,31?^7,40,2?
3,33,17.
17,
lohannes
episc. urbis
Cp. Archelao pp. Afr. 1,27,1?: Belisario
mil.
mag.
per Or. 1,27,2
Romae
6,51,1
Cp. lohanni pp. 6,23,31

iii id. Aug. Cp. ^lcoavvn vn. nQair. 5, 17, 12
prid. id. Sept. Cp. 'lofavvT] in. Ttâir. 1,3,55
id. Oct. Cp. lohanni pp. 6, 58, 15
k. Nov. Cp. rols Ttavraxov yrjs &eoy. iTCiaxoTiois 1,4,
nou.
lul.
^^'"^,^, 29?
prid. non. Nov. Cp. Êni(paviq) aQxêniax.
sine die 6,
12,33,7
ss'^^,
XVII k. lan. Cp. arf senatum et omnes populos l,l7,i

a.534 DN. luSTINIANO PP. A. mi ET PaULINO VC.
CONSS.
III
8,10,13. 8,39,4. *8,47, 10. 8,56,4.
1, 3,
24?
*3, 28, 34. 6, 22, 11. *6, 24, 14. 6, 25, 8^*9^*10^*6, 26,
iO^^ll. *6, 27,6. *6,46,7 6,61,8
X k. Sept. Cp. lohanni pp. *1,3,48. 5,37,26
III k. Sept. Cp. lohanni pp. 2, 46, 3
Cp. lohanni pp. 1,3,49^1,5,22^^3,28, 37""6,

1,3,50^2,3,29. 2,41,2. 2,52,7. 2,55,6. 3,28,
35^36^6,28,4. *3,3i,12. 5,59,5.6,43,3.7,17,2? 7,47,1.
6, 38, 5.
11.
8.
6,50,19. 7,72,10. *8, 4,

8,25,11. 8,36,5. 8,37,15. *9, 9, 35
6, 49,
*3,34,14. *5,37,28.
6, 35, 12.
k. lun. Cp. senatui urbis Cp. et urbis
22,12.
oc.
VIII id.
mi
k. Sept.
w.
post cons. Lampadii et Orestab

ANNO SECUNDO.
a. 532
XVI
k.
1,4,34
23, 32
Dec. Cp. senatui urbis Cp.
sal.
c.
Cordi
11
AUTHENTICAE
Cum iuris periti hodie lustinianas Novellas non ex summulis glossatorum quas Authenticas vocant, sed ex
inutile visum est Authenticas illas in hac editione repetere.
legum verbis cognoscere et soleant et debeant,
ut tamen ii, qui veteres iuris commentarios adeunt, intellegere possint, quibus Novellarum capitibus Authenticae
in illig citatae respondeant, tabulam subieci ita compositam, ut enotatis prius numeris constitutionum, quibus Authenticae in Codice lustiniano Jsupponebantur
adscriptis deinde verbis, a quibus Authenticae incipiunt, Novellarum
alteram (ad Cod. 1, 2, 23), quae cum ius Novellarum male rettulisset
capita indicarem. duas Autheuticas integras dedi,
in fori tamen usu obtinuit, alteram (ad Cod. 4, 29, 22), quae hodie quoque nescio qua ex causa in iureconsultorum
his accedunt duae constitutiones Friderici I, item una Friderici II: illas loco solito inter Authenore versatur.
ticaa exhibui, hano in partes secare nolui, sed laudatis in tabula paragraphis eius integram constitutionem ad finem
in breve contractam (nam plenam Codicis libri non receperunt) etiam in
adscripsi: primara tamen paragraphum
ipsis
tabulam
1. 2. 12
(1, 2, 12) recepi.
irrita esse
Cassa et
nuntiarir
[c.
Frider. II
per totam Italiam precipit omnia statuta et

consuetudines contra libertates ecclesie eiusque personas inductas adversus canonicas vel
imperiales sanctiones, et ea de capitularibus
penitus aboleri mandat nova constitutio et de
cetero similia attemptata ipso iure nulla esse
si contra fiat,
decernit.
pene que statute
sunt imminebunt. sed et si per annum huius
novelle constitutionis aliqui inventi fuerint con-
bona eorum per totum imperium

nostrum impune ab omnibus occupentur.
Nov. 5 c. 5
Ingressi monasteria
Nov. 123 c. 38
Si qua mulier
Hoc ius porrectum Nov. i c. i Nov. 120 c. 6 3
Nov. 7 c. 12
Sicut alienatio
Multo magis
Nov. 7 c. 11 Nov. 120 c. 7
Nov. 120 c. 5
Quibuscumque modis
Nov. 7 c. 5 Nov. 120 c. 11
Qui res iam dictas
Si quas ruinas
Nov. 120 c. 1 2
Nov. 7 c. 3 Nov. 120 c. 6
Perpetua quoque
Sed et permutare
Nov. 7 c. 2
Item sibi invicem
NOY. 54 C. 2
Item praedium
NOV. 120 C. 7
NOV. 120 C. 8 NOV. 7 C. 3
Qui rem eiusmodi
Haec usus praestatio
NOV. 120 C. 2
Praeterea si habeat
Nov. 120 C. 10
1, 3, 20
1 ,
3,
22
1, 3, 25
1. 2. 14
1, 2, 21
l,\
ti
Quas actiones
alias
alias
vicennaUs
si
secludit,
decennalis
[Nov. 131 c. 6
alias tricennalis praescriptio
loco religioso competunt, quadra-
ginta annis clauduntur, usucapione quadriennii praescriptione suum robur obtinentibus:

sola Romana ecclesia spatio centum annorum
gaudente '.
Item nulla communitas
Sed neque curialem
1.3.7 Sed iudex mittat
1, 3,
3. 8
1, 3, 9
1, 3, 10
1. 3. 13
1 .
3. 14
c.
1, 3, 30
1,3,32
3,
33
1, 3, 19
Multo magis
Episcopo secum nullam
comma
sola
om.
lihri
(2)
cf.
1, 3, 37
3, 48
1, 3, 51
I, 4,
1
1, 4, 28
1
1,5,
male
li-
c.
131 c. 13
Presbyteros aut
NOV.
Nov.
Nov.
123 C. 19
123 C. 17
Nov
123 C. 2
Nov.
Adscripticios
Si servus
Episcopalis dignitas
Si captivi
Presbyteros diacones
Praesides gentium
Statuimus hoc edicto
Liberi furiosi
dominus
1, 49, 1
c.
Frider. II
c.
NOV. 115 c. 3
Nov. 109 c. 1
EMder. H 7
c.
Frider. II
Nov. 119 c.
NOV. 134 C.
NOV. 8 C.
NOV. 119 C.
Nov. 71 C.
supplicatio
Sed hodie
Si vero antequam
1, 7
2, 26, 1
115 C. 3 14
c. Frider. II 5
Si quis in aliquo
2,i2,25Quod ius stabit
2,
123 C. 17
NOV.
Gazaros
Quae
81
Nov. 5 c. 4
NOV. 115 C. 3
NOV. 123 C. 5
Nov. 123 C. 21
NOV. 15 C. 1
et si legitimo
Credentes praeterea
I9ldem est de Nestorianis
1,48,
H4
Nov.
Si vero
1, 19, 5
Frider.
Licentiam habeat
Sed dignitas
Item privilegium dotis
5, 1
1, 5, 4
9
9
3
1
Sacramenta puberum sponte facta [c. Frider. I^

super contractibus rerum suarum non retractandis inviolabiliter custodiantur
per vim
autem vel metum iustum sacramenta etiam
a maioribus extorta, maxime ne querimoniam
maleficiorum faciant, nullius esse momeuti
:
2, 55, 4
fit
Si quis litigantium
4, 19
Frider. II
Monumenta Germa-
Causa quae
Verum
2, 52, 5
gaudente additum ex Nov.

veferes
1, 3, 36
Quod pro hac causa

Clericus quoque
Statuimus ut nullus
Nov. 123 c. 15
Nov. I23c. 7
Nov. 123 c. 20
Nov. 123 c. 13
Nov. 123 c. 13
Nov. 123 c. 31
Nov. 123 c. 11
Nov. 123 c. 10
Nov. 22 c. 42
Nov. 6 c. 6
Si quis episcopus
Interdicimus
ttllecta
Friderici II
Presbyteri diaconi
Presbyterum m.iaorem
Diaconissam
Sed novo iure
Item quacumque
1, 3, 17
(l)
c.
Nov. 5 c. 5
NOV. 123 C. 8
NOV. 123 C. 28
NOV. 112 C. 2
NOV. 131 C. 11
NOV. 123 C. 2
Nov. 79 c. 1.3
Nov. 83 pr. c. 1
Generaliter autem
l,3,28Licet testator
temptores,
1. 2. 13
Nunc autem
Nullus episcopus
Sed hodie nulla
iubemus.
2, 38,
2, 58,
2, 58, 2
3, 1, 6
Si
Si
omnes creditores
minor de dote
Decet 3 nullum arbitrum
Hodie hoc sacramentum
In isto sacramento
Principales personae
Ad haec si
niae historica.
edd.
Leges 2 p.
112
(3)
Nov. 119 c. 6
Nov. 100 c. 2
Nov; 82 c. 11
Nov. 49 c. 3
Nov. 49 c. 3
Nov. 124 c. i
Nov. 60 c. 2
decernit ius
novum
511
3,
1,
3.
1.
14
3. 1. 15
lubemus ut si
Hodie iuratur
Hodie post iusiurandum
Sed hodie si iudex
Nov. ii5 c. 2
Nov. 8 c. 3
Nov. 82 c. lO
Nov. 82 c. lo
Nov. 86 c. 2
Nov. 53 c. 3
Nov, 96 c. l
Nov. 53 c. i
Nov. 69 c. i
Nov. 18 c. i
Nov. 92 c. i
Nov. 115 c. 3
Nov. 18 c. 7
Nov. 134 c. 7
Nov. 4 c. 2
Nov. 52 c. i
3. 1. 16 Si contigerit
Offeratur
3, 9,
Libellum vero
3, 11, 2
3, 15, 2
3, 28, 6
Quod fieri
Qua in provincia
Novissima lege
Unde et si parens
XXV
annos
post
3, 36, 26 Si modo subiciatur
4, 10, 12 Immo a debito
4, 10, 14 Sed hodie prius
si
3,28,i9Sed
4. 12. 4
13. 5
4.
Et omnino
Habita super hoc
diligenti epis-
[c.
Frider. I
coporum abbatum ducum comitum^ iudicum

et aliorum procerum sacri nostri palatii examinatione omnibus, qui causa studiorum perescolaribus et maxime divinarum
atque sacrarum legum professoribus hoc nostre
pietatis beneficium indulgemus, ut ad loca, in
quibus litterarum exercentur studia, tam ipsi
quam eorum nuntii veniant et habitent in eis
secure. Dignum namque existimamus, ut cum
bona facientes nostram laudem et protectionem
omnes mereantur^, quorum scientia mundus
illuminatur, ad obediendum deo et nobis eius
ministris vita subiectorum informatur, quatenus ^ speciali dilectione ab omni iniuria defendamus.
Quis eorum non misereatur, cum
amore scientie facti exules de divitibus pauperes semet ipsos exinaniunt, vitam suam multis^ periculis exponunt et a vilissimis sepe
hominibus, quod graviter ferendum est, corporales iniurias sine causa perferunt?
Hac igitur generali et in eternum vahtura lege decernimus^, ut nullus de cetero tam audax
inveniatur qui aliquam scolaril)us iuiuriam
inferre presumat, nec ob alterius eiusdem
provincie delictum, quod aliquando ex perversa consuetudiue factum audivimus, aliquod
damnum eis inferat: scituris his'' sacre coustitutionis temeratoribus et iUius temporis, si^ hoc
grinantur,
vindicare neglexerint, locorum rectoribus restitutionem rerum ab omnibus exigendam in

quadruplum, notaque infamie ipso iure eis
irrogata dignitate sua careant in perpetuum.
Verumtamen si eis litem super aliquo negotio
quispiam movere voluerit^ huius rei optione
data scolaribus eos coram domino aut magis,
suo vel ipsius
tro
civitatis
episcopo,
quibus
hanc iurisdictiouem dedimus, conveniant. Qui

vero ad aliura iudicem trahere temptaverit,
mine
causa, etiamsi iustissima fuerit, pro
tali
cona-
Hanc autem legem
inter impetitulo 'ne filius pro
cadat*'*.
constitutiones sub
patre' inseri iussimus. Datum
riales
4, 18,
4. 19. 6
4,
19, 19
apud Roncalias
anno domini MCLVIII mense Novembri'^
Si quando quis
Nov. 115 c. 6
Quod
Nov. 48 c.
Nov. 9o c.
Nov. 90c.
Nov. 90c.
Nov. 90c.
Nov. 90c.
Nov. 49c.
Nov. 73c.
Nov. 6i c.
obtinet
Qui semel aut
bis
4,20,11 Si testis dicatur

4,20, isRogati ut in testamentis
4,20, 19 Si quis
ab aliquo
/.
4,2i,i8Apud eloquentissimuiri
4,2i,2oAd haec et ex his
At
si
4,29,21 Sive
contractus
me
sive
4
6
2
9
5
2
8
i
4,29,22Si qua mulier crediti instrumento [Nov. 134 c.8
(1)
cf.
Monumenta
p. 114
(2) aic
Monum., omnium
mei
(3) existimamus, ut bona facientes uostra,
laude ac protectione tueantur Monum.
(4) quadam eos
Monum. (b) ommhus Monum. (6) edicimus lege Mbuw.
libri
.(l)
Monum. (8) ipsi ins. Monum.

Monum.
(10) etsi iustissima causa
hxiius
serit
(9)
praesump-
fuerit pro tali
consentiat proprio viro aut scribat et propriam

substantiam aut se ipsam obligatam taciat,
iubemus huiusmodi nullatenus tenere aut valere, sive semel sive multotiens huiusmodi ali-
4, 30, 4
4, 30, 14
eadem
re fiat, sive privatum sive

debitum, sed ita esse ac si neque
scriptum esset: nisi manifeste probetur, quod
pecuniae in propriam ipsius mulieris utilitatem
expensae sint.
Contra qui propriam
Nov. 18 c. 8
quid pro
publicum
sit
Hanc autem querelam

leAd haec qui fructus
4,34, uSed iam cautum est
4, 47, 2 Sed periculum
Nov. loo c.
Nov.34c. i
Nov. 88
Nov. n c. s
Nov. 22
5. 3. 18 Pater donationem*^
Nov. 97 c. 2
5. 3. 19 Sed iain necesse est
Nov. 61 c. 1
5. 3. 20 Permissa est
Nov. 91 c. 2
Dos data
Eo decursum est
Nov. 119 c. 1 Nov. 127 c. 2
Nov. 97 c. 2
Nunc deminutio inhibetur
Nov. 78 c. 3
5, 4, 15 Sed novo iure
Nov. 51
5, 4, 23 Quod eis permittitur
Nov. 117 c. 4
Maximis decorati
Nov. 12 c. 1
5, 5, 6 lucestas nuptias
Nov. 89 c. 15
Ex complexu nefario
Nov. 22 c. 40 Nov. 30 c. 2
5, 9, 1 Eisdem poenis
Nov. 22. c. 23
5, 9, 3 In propter ntiptias -donatione
Lucrum hoc
Nov. 22 C. 25
Ex testamento
Nov. 2 c. 3 Nov. 22 C. 46
NOV. 22 C. 23. 26. 20
5,9,5 Hae res lucro
Uxore mortua
NOV. 98 C. 1
Si tamen mater
NOV. 127 C. 3
NOV. 2 C. 4 NOV. 22 C. 45
5, 9, 6 Sed si aurum
NOV. 22C. 10
5, 9, 8 Nunc autem
NOV.22C. 27
5, 9, 9 Ad eos solos
NOV. 22 C. 32
5, 10, 1 Hoc locum habeat
5 12, 29 D onationem quo que
NOV. 97 C. 6
Nov. 97 C. 5
5, 13, 1, 14 Sed quamvis dos
Nov. 97 C. 1
5, 14, 8 Aequalitas
NOV. 2 C. 5
Sed quae nihil
Nov. 100 C. 2
5, 15, 3 Quod iocum habet
NOV. 22 C. 8
5,i6,24Sed hodie nemo
NOV. 22 C. 19
5, 17, 5 E contra si
NOV. 117 C. 11
5. 17, 7 Hodie quantiscumque
NOV. 117 C. 9
5. 17. 8 Sed novo iure
NOV. 117 C. 10
5. 17. 9 Quod hodie non
NOV. 22 C. 6
.5,17, loSed hodie non
NOV. 117 C 7
5, 24, 1 Si pater causam
NOV. 117 C. 4
5. 27. 1 Novo huiusmodi
NOV. 89 C. 12
5. 27. 2 Nunc liberi soli
NOV. 89 C. 12. 15
5, 27, 8 Licet patri
NOV. 12 C. 4
5,27,iiQuod ius locum
NOV. 18 C. 11
Constitutio nova
NOV. 78 C. 3
Et*3 hoc generaliter
Praeterea qui
Nov. 74 pr. C. 2
Item sine legitimis
NOV. 74 C. 2
NOV. 117 C. 2
Item si quis liberos
NOV. 118 C. 5
5, 30, 1 Sicut bereditas
NOV. 72 C. 2 5
5, 34, 8 Minoris debitor
NOV. 118 C. 5
5, 35, 2 Matri et aviae
NOV. 94 C. 2
Sacramentum quidem
NOV. 94 C. l
Ad haec etsi
NOV. 72 C. 6 S
Novissime cautum est
5, 37
NOV. 72 C.
5, 70, 7, 5 Quod nunc generale
NOV. 134 C. 13
6, 1, 3 Sed novo iure
i
4,32,
G.
6, 2, 18
6, 8, 2
Navigia
Sed hodie quia
i
Kov.
Praeterea si
6. 18,
6, 20, 1 Ex testamento
6, 20, 5 Quod locum habet
6,20,i9Quae tertiae portioiis
eonai.ilinj
debito
oadat
Monum.
53 c
ti
{i\)
Frider.
NOV. 78C. 1. 2
NOV. 117 C. 5
NOV. 18 C. 6
NOV. 97 C. 6
NOV. 18 C. 4
diem^
KXllI
suppeditare calendarium archigymnasii Bononiensis testatur Sigouius

(l2) in edd. continuatur Authenticae Eo decursum est (ad. 5, 3, 2o)
(13) nova alia eon-
m. Nov.
stitutio vulgo
512
Quod sine subicriptiont
Hoc inter liberos
6,23,21,8
6,23,29Et non observato eo

6, 28, 4 Non licet parenti
6, 28 ,4 Ex causa exheredationis
6, 40, 2 Cui relictum quid
Amplius hoc qui

Res quae subiacent
6, 42, 31
6, 43, 3
6, 49,
5Nisi rogati restituere

Contra cum rogatus
6, 50, 7
Sed cum testator

Sed in ea re
Similiter Falcidia
6,55,i2ln successione mortui
6. 66. 7 Et cum solis sororibus
In testamento quoque
Defuncto sine
6. 58. 3
liberis
^
Cessante successione N
Post fratres fratrumque
Omnes peregrini
6,59,iiltaque mortuo patre
6, 60, 1 Nisi tempus tricennale
0, 59, 10
6, 61, 6
Excipitur quod
Item hereditas
Idem
7, 6, 1
Ad
7. 11. 4
7, 33, 1
Malae
7,33,12,1
7. 43. 8
7, 44, 3
est et in his
haec qui suam

Sed ex quo
fidei
Quod
si
possessore
quisbusdam
Qui semel actionem

Brevissimas lites
7,45,i4Et consequenter
NOV.
107 C. 1
513
bona presumant; quod si fecerint et requisiti
vel imperio emendare
contempserint,
triplum refundant et nichilo minus banno imperiali
subiaceant, quod absque satisfactione debita nulla-
annum, ex tunc ipso iure sit factus infamis

nec ad publica officia seu consilia vel ad eligendos *
aliquos ad huiusmodi nec ad testimonium admittatur:
sit etiam intestabilis, ut nec testandi liberam habeat
factionem nec ad hereditatis successionem accedat.
nullus preterea ei super quocumque negotio, set ipse
aliis respondere cogatur.
quod si forte iudex exstiterit, eius sententia nullam obtineat tirmitatem, nec
causae alique ad eius audientiam perferantur si fuerit
advocatus, eius patrocinium nullatenus admittatur:
si tabellio, instrumenta confecta per ipsum nullius
penitus sint momenti.
9 Navigia quocumque locorum per- [Auth. 6, 2, is
veniant, si quo casu contingente rupta fuerint vel
alias ad terram perveniant, tam navigia ipsa quam
navigantium bona illis integre reserventur, ad quos
spectabant, antequam navigium huiusmodi periculum
incurrisset, sublata penitus omni consuetudine loco-
tica
ab
infra
ecclesia
tenus remittatur.
3 Item quecumque communitas vel [Auth. 1 , 3, 13

persona per annum in excommunicatione propter
libertatem ecclesie facta perstiterit, ipso iure imperiali banno subiaceat, a quo nullatenus extrahatur,
nisi prius ab ecclesia beneficio absolutionis obtento.
4 Statuimus autem, ut nullus eccle- [Auth. 1, 3, 32
siasticam personam in criminali questione vel civili

trahere ad iudicium seculare presumat contra constitutiones imperiales et canonicas sanctiones.
quod
si fecerit, actor a iure suo
cadat, iudicatum non teneat et iudex sit ex tunc iudicandi potestate privatus. sancimus etiam, ut, si qui clericis vel personis ecclesiasticis iustitiam denegare presumpserint,
tertio requisiti suara iurisdictionem amittant.
rum, que huic adversatur
sanctioni, nisi talia sint

navigia, que piraticam exerceant, aut sint nobis vel
Christiano nomini inimica.
transgressores autern
huius nostre constitutionis bonorum pubUcatione multentur, et si res exegerit, eorum audacia iuxta man-
Chataros Paterenos Leonistas Spc-
[Auth. I, 5, 19
ronistas Arnaldistas circumcisos et omnes hereticos
5^
utriusque sexus,
quocumque nomine censeantur, per-
petua dampnamus infamia, diffidamus atque bannimus, censentes, ut bona talium confiscentur nec ad
datum nostrum modis omnibus^ compescatur.

10 Omnes vero peregrini et advene [^///i. 6,
eos ulterius revertantur, ita quod filii ad successionem eorum pervenire* non possint, cum longe sit
gravius eternam quam temporalem offendere maiestatem. qm autem inventi fuerint sola suspitione notabiles, nisi ad mandatum ecclesie iuxta consideratio-
nem suspitionis qualitatemque personae propriam

innocentiam cougrua purgatione monstraverint, tamquam infames et banniti ab omnibus habeantur, ita
quod, si sic per annum permanserint, ex tunc eos
contra hanc nostram constitutionem

triplum episcopo restituat quibus visum
fuerit adsignandum, non obstante statuto aliquo aut
consuetudine seu etiam privilegio, que hactenus contrarium inducebant.
si qui autem contra presumpserint, eis de rebus suis testandi interdicimus facultatem, ut in eo puniantur, in quo deliquerunt, alias
bonis
sicut hereticos
condempnamus.
6 Statuimus etiam* hoc edicto in [Auth.\,\,n
ut potestates vel consules seu
valituro,
perpetuum
rectores, quibuscumque fungantur officiis, pro defensione fidei prestent publice iuramentum, quod de
terris
59, lo
libere hospitentur, ubi voluerint, et hospitati, si

testari' voluerint, de rebus suis ordinandi liberam
habeant facultatem ; quorum ordinatio inconcussa servetur.
si vero intestati decesserint, ad hospitem
nichil perveniat, set bona ipsorum per manus episcopi loci tradantur si fieri potest heredibus yel in
pias causas erogentur.
hospes vero, si aliquid de
talium
habuerit,
sue iurisdictioni subiectis universos hereticos
ab ecclesia denotatos bona fide pro viribus exterminare studebunt, ita quod amodo, quandocumque
quis fuerit in potestatem sive perpetuam vel temporalem assumptus, hoc teneatur capitulum iuramento firmare; alioquin neque pro potestatibus neque
^
pro consulibus habeantur, eorumque sententias decernimus ex tunc irritas et inanes.
7 Si vero dominus temporalis requi- [Auth. \, 5, 4
situs et amonitus ab ecclesia terram suam purgare
neglexerit ab heretica pravitate, post annum a tempore monitionis elapsum terram ipsius exponimus
catholicis occupandam, qui eam exterminatis hereticis absque ulla contradictione possideant, et in fidei
puritate conservent, salvo iure domini principalis,
dummodo super hoc nullum prestet obstaculum, nec
aliquod impedimentum opponat^; eadem nichilo minus
lege servata contra eos, qui non habent dominos
prout culpe qualitas exegerit puniendi.
11 Agricultores et circa rem
rusti-
[î^Â. 8, 16, 8
occupati, dumvillis insident, dum agros colunt,

securi sint quacumque parte terrarum, ita ut nullus
inveniatur tam audax, ut personas^ boves agrorum
instrumenta aut si quid aliud sit, quod ad operam
rusticalem pertineat, invadere capere aut violenter
si quis autem statutum huiusauferre presumat.
cam
modi ausu temerario
violare presumpserit, in quadruplura ablata restituat, infamie notam ipso iure

incurrat, imperiali animadversione nichilo minus puniendus.
12 ^Nos veroHonorius episcopus servus servorum
dei has leges a Friderico Romanorum imperatore
filio nostro carissimo pro utilitate omnium Christia-
norum editas laudamus approbamus et confirmamus

tamquam in eternura valituras, et si quis ausu temerario, inimico humani generis suadente, quocumque
modo has infringere temptaverit, indignationem dei
principales.
8 Credentes praeterea receptatores, [Auth. 1, 5, 4

defensores et fautores hereticorum^ bannimus ^*, firmiter statuentes, ut si, postquam quilibet talium fuerit
omnipotentis et beatorum Petri et Pauli apostolorum

se noverit incursurum.
excommunicatione notatus, satisfacere contempserit

etiam om. Auth.
apponat Auth.
dum Auth.
(6)
(l)
(3)
(2)
(4)
aliis
neque pro rectoribus
damnamus Auth.
Regesta
(7)
Auth.
eligen-
ins.
(5)
testare
Typis
(s)
personam Regesta
tunt Regesta
Regesta
J. B. HirKclifeldi, liipsiae.
(9) conjirmationeni
Honorii omit-
t
#
'!
^*i
iir
m/-
PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR
SLIPS
FROM THIS POCKET
UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY
Justinian I, finiperor of the

fiast.
Corpus juris civilis
Gorpus iuris civilis
fJOrr
1^*,.
%^
îti. S.A
-^.
m^'^'''M,^:P^^
iMm
mLr:
>^W^-tk>

Corpusiuriscivil02krueuoft PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Corpusiuriscivil02krueuoft PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Corpusiuriscivil02krueuoft PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

/

vodicis lustiniani editio quae iam prodit

repetita est additis

possint, librorum manu scriptorum, quibus

certa coniectura reperire licuit.

Graeci collectionibus extant.

Codicem integrum complexus est reliqui libri

Prioris partis libri derivati sunt ex Codi-

Epitoma, quae vix quartam Codicis partem

antiquissimis libris Casinate (C) et Bero-

273 (R) usus sum: quorum librorum

Epitomae auctae ad-

scribendis libros Parisiensem et Darmstadiensem qui cum Pistoriensi conspirare solent

Tradita per libros

neque mendis neque hiatibus ex librariorum

forma Codicibus Gregoriano Hermogeniano

veram lectionem plerumque

partim eadem illa partim alia

Praestantissimi omnium antiquissimique

ad eam restituendam adiumento fuerunt versiones indices adnotationes commentatorum

nensi quidem excepto communem breviatoris

atque hoc quidem

Subscriptiones veterum codicum librarii

breve contraxerunt, recentiorum

omnino abiecerunt. quarum subscriptionum

libri scripti omittunt excepto Veronensi, qui quattuor consti-

2, 3, 6. 12. 17. 20.

2.3. 3,32,2.7.15.22.27. 3,34,1.2.4.1013.

4, 20, 5. 6. 8. 9. 11. 12.

7,46,1.2. 7,49. 8,4,7. 8,52.

3, 28, 17. 19. 21. 23. 27. 28. 35 pr.

compta, cui insunt haec:

2, 4, 27. 38. 39. 41.

excerpta codicis Ambrosiani G. 58 sup. saeo.

B2{x.7t.) indicant ro nara jtoSns

adnotata est [R")

4,65,21. 5,17,105,18,5. 5, 24,

5,28,8. 5,31,85,32,11. 5,37,35,37,22,2*. 5,40,1

8,13,427. 8,16,48,17,11. 8,30,38,33,3,5. 8,38,3

Veronensia. Berolini 1874.

scripturam primitivam (e. g. JR) et emendatara (/?*)

XII ad praefationes (pag. i 4)

a diversa Icctione, quae

praemisso vocabulo vel

signum codicum notis postpositum ad

inc{ertus) ins{erit) pr{incipium) suppl{et)

sunt, quorum haec explicare sufficiet:

nianis suppletum est, cf 5, 71, 18. 7, 62, 17

autem Latini cum Nomoc.

recte collegit ex rubrica

naQo. TQ> xSjurjrt rcov d'TjaavoaJv i^/uajv nQo

a comite thesaurorum nostrorum non ante

hereditate quaesita est i'el., cf

D: cum Cynegius pp.

ex Epitoma ad Prochiron mutata

supple: et fiTj jjSei 6 ndrQcov, Svvarat avrovs

non conferenti 7ie muta, sed verba quam

Francke (Hereditatis petitio