Filipino

Ang Wastong Gamit ng Salita

Ng at Nang
Gamit ng NG
ginagamit bilang pantukoy
Halimbawa: Nag-aaral ng Ilokano si Sonia.
ginagamit bilang pang-ukol na ang katumbas sa ingles ay with
Halimbawa: Hinampas niya ng payong ang aso.
ginagamit bilang pang-ukol na ang katumbas ay sa
Halimbawa: Magsisiuwi ng Pilipinas ang magagaling na doktor.
Gamit ng NANG
ginagamit na pangatnig sa hugnayang pangungusap bilang panimula ng katulong na sugnay o
sugnay na di makapag-iisa
Halimbawa: Nang siya ay dumating, dumagsa ang tao.
ginagamit bilang pang-abay na nanggaling sa na na inangkupan ng ng kayat nagiging nang
Halimbawa: Nagbalita nang malakas ang aking kaibigan sa opisina.
May at Mayroon
Gamit ng May
ginagamit ang may kung ang sumusunod na salita ay:
Pangngalan
Halimbawa: May batang nahulog.
Pandiwa
Halimbawa: May sasayaw na babae mamayang gabi.
Pang-uri
Halimbawa: May bagong bahay na nasunog.
Panghalip na paari
Halimbawa: May kanya-kanya tayong alam.

Pantukoy na mga
Halimbaa: May mga batang pupunta dito mamaya.
Pang-ukol na sa
Halimbawa: May sa-kalabaw ang boses ng taong iyan.
Gamit ng Mayroon
sinusundan ng panghalip na palagyo
Halimbawa: Mayroon kaming dadaluhang pulong bukas.
sinusundan ng isang kataga
Halimbawa: Mayroon ding pulong ang kababaihan.
ginagamit sa patalinghagang kahulugan
Halimbawa: Si Mayor Favila ang mayroon sa lahat.
Subukin at Subukan
subukin pagsusuri o pagsisiyasat sa uri, lakas o kakayahan ng isang bagay o tao.
subukan tingnan kung ano ang ginagawa ng isang tao o ng mga tao.
Halimbawa: Subukin mong gamitin ang sabon na ito.
Sunubukan nila ang disiplina ng mga mag-aaral.
Pahirin at Pahiran
pahirin pag-aalis o pagpawi
pahiran paglalagay ng bagay
Halimbawa: Pahirin mo ang dumi sa iyong mukha.
Pahiran mo ng pulang pintura ang gate.
Walisin at Walisan
walisin pandiwang pokus sa layon.
walisan pandiwang pokus sa ganapan.
Halimbawa: Walisin mo ang mga tuyong dahon sa bakuran.
Walisan mo ang bakuran.
Maliban at Bukod
maliban (except o aside) may kahulugang matangi sa bagay na binanggit ay wala nang iba.
bukod (in addition to o besides) karagdagang sa mga bagay na binanggit.

Halimbawa: Maliban sa lupa, wala na siyang maiiwan sa nag-iisang anak.

Bukod sa lupa, may bahay pa siyang maiiwan sa nag-iisang anak.
Kung at Kong
Gamit ng Kung
ginagamit na pangatnig sa mga sugnay na di makapag-iisa sa mga pangungusap na hugnayan
Halimbawa: Kung siyay narito, tayoy magiging magulo.
Gamit ng Kong
buhat sa panghalip na ko ang kong at nilalagyan lamang ng pang-angkop na ng sa pakikiugnay sa
salitang sumusunod:
Halimbawa: Ipinagtapat kong nangyari.
Din at Rin; Daw at Raw; Doon at Roon
Gamit ng din, daw, doon
ginagamit kapag ang nauunang salita ay nagtatapos sa katinig maliban sa w at y
Halimbawa: Napanood din nila ang pelikula.
Napanood daw nila ang pelikula.
Napanood doon nila ang pelikula.
Gamit ng rin, raw, roon
ginagamit kapag ang nauunang salita ay nagtatapos sa patinig. Ang w at y ay itinutuing na
malapatinig. Samakatuwid, ang rin, raw, roon ay ginagamit kapag ang sinusundang salita ay
nagtatapos sa mga titik na ito.
Halimbawa: Himala rin ang kailangan niya.
Kaliwete raw ang dalaga.
Umuwi roon ang kanyang asawa.
Ika at IkaGamit ng ika
ginagamit bilang panlapi sa bilang na isinusulat bilang salita
Halimbawa: ikatlong taon
Ikalimang araw
Gamit ng ika ginagamit ang ginitlingan na ika bilang panlapi kung mismong bilang ang isusulat.

Halimbawa: ika-25 ng Enero

Ika-5 taon
Maka at MakaGamit ng maka
ginagamit ang maka na walang gitling kung pangngalang pambalana ang kasunod na salita
Halimbawa: Naglunsad ng poetry reading ang mga makabayan.
Gamit ng maka ginagamit ang may gitling na maka- kapag sinusundan ng pangngalang pantangi
Halimbawa: Maka-Nora ang mga nanonood ng kanyang mga pelikula.
Gawin at Gawan
ginagamit ang mga panlapi -in/-hin sa mga pandiwang pokus sa layon
Halimbawa: Gawin mo ang sa tingin mo ay tama.
ginagamit ang panlaping -an/-han sa mga pandiwang pokus sa direksyon
Halimbawa: Subukan mong gawan siya ng mabuti.

Mga Uri ng Matalinghagang mga Pananalita

Pahayag Idyomatiko (Idiomatic Expression)
Isang pariralang ang kahulugan ay di mahahanago sa alinmang bahagi ng pananalita.
Ang kahulugan ng mga ito ay di bunga ng pagsasama ng kahulugan ng mga salitang
bumubuo sa mga ito kundi isang natatanging kahulugang naiiba sa mismong parirala.
Malayo ang kahulugang literal o tuwirang kahulugan sa kontekstuwal o tunay na
kahulugan.
Matatag na ang pagiging gamitin ng mga pahayag idyomatiko dahil ginagamit na sa
mahabang panahon at bahagi na ng talaslaitaan ng bayan.
Nagpasalin-salin ito sa bibig ng mg tao.
Halimbawa:
alagang ahas taksil, walang utang-na-loob, kalawang sa bakal
gagapang na parang ahas maghihirap ang buhay, maghihikahos, magiging miserable
ang buhay
parang ahas na kuyog galit na lahat ang buong angkan sa kagalit ng isa sa kanila
bagong ahon baguhan sa pook, bagong salta

alanganin bakla, tomboy

lumilipad sa alapaap walang katiyakan, alinlangan
inalat minalas, inabot ng alat
pinakain ng alikabok tinalo sa isang karera ng takbuhan
nasagap na alimuom nakuhang tsismis, sabi-sabi, bali-balita, alingasngas
Patayutay na Pananalita ((Figurative Word or Phrase)
Isang salita o parirala na ang kahulugan ay ipinahihiwatig ng salita o ilan sa mga salita
sa parirala.
Nasisinag ang kontekstuwal na kahulugan sa mga salitang ginagamit.
Halimbawa:
magulo pa sa sangkuwaltang abaka masalimuot, napakagulo, nakalilito, walangwalang kaayusan
abo ang utak walang pang-intindi, bobo, tanga, mahina ang ulo
anay lihim na kaaway
anak sa labas anak sa di tunay na asawa, anak sa ibang babae
parang iniihan ng aso di mapakali, di mapalagay, balisa
buhol-babae mahina o madaling makalas ang pagkakatali, di matatag/matibay
agawin ang buhay iligtas ang buhay sa kamatayan
mag-alsa ng boses sumigaw (sa galit), magtaas ng tinig
mabigat ang katawan masama ang pakiramdam o di maganda ang pakiramdam,
tamad
Eupemistikong Pananalita (Euphemistic Expression)
Pananalitang ipinapalit sa mga salita o pariralang kapag ipinahayag sa tuwirang
kahulugan ay nagdudulot ng pagkalungkot o pagdaramdam, pagkarimarim, pagkalagim
o ibang di kanais-nais na damdamin sa pinagsasabihan o nakakarinig.
Ginagawa ang ganitong pagpapalit upang maging kaaya-aya sa pandinig ang pahayag
at nang maiwasan ang makasugat ng damdamin ng iba.
Madalas na ginagamit ang mga eupemistikong pananalita sa mga pahayg kaugnay ng
kamatayan, maseselang bahagi ng katawan ng tao at sa malalaswang gawain.
Halimbawa:
Eupemistikong Pananalita Kahulugan
sumakabilang buhay
o binawian ng buhay namatay
pagsisiping o pagtatalik pag-aasawahan

Mga Tayutay o Mga Salitang Patalinghaga

Tayutay (Figures of Speech)
Nagpapaganda sa akda, nagpapalalim sa kaisipan at nagpapayaman sa guniguni ng bumabasa.
Ang mga tayutay ay madalas na gamitin sa mga akdang pampanitikan.
1. Patulad o Simile paghahambing ng dalawang bagay na magkaiba ng uri (ginagamitan ng
salitang para, gaya, katulad, kaparis, at iba pa).
Halimbawa:
Para ng halamang lumaki sa tubig,
Dahoy nalalanta munting di madilig.
2. Pawangis o Metapora paggamit ng salitang nangangahulugan ng isang bagay sa pagpapahayag
ng ibang bagay.
Halimbawa:
Sapagkat ang haring may hangad sa yaman
Ay mariing hampas ng langit sa bayan.
3. Sinekdoke gumagamit ng bahagi sa halip ng kabuuan o ng kabuuan sa halip ng bahagi.
Halimbawa:
At ang balang bibig na binubukalan
Ng sabing magaling at katotohanan.
4. Pangitain o Vision
Halimbawa:
Sa sinapupunan ng Konde Adolfoy
Aking natatanaw si Laurang sinta ko.
5. Panawagan o Apostrophe kagyat na pagtutol sa naunang pagpapahayag at pananawagan sa
tao o bagay na wala roon.
Halimbawa:
Kamatayay nahan ang dating bangis mo?
6. Pabaligho o Paradox pahayag na wariy salungat o laban sa likas na pagkukuro ngunit
nagpapakilala ng katotohanan.
Halimbawa:
Ang matatawag kong palaya sa akin

ng ama koy itong akoy pagliluhin

agawan ng sintat panasa-nasaing
lumubog sa dusat buhay koy makitil.
7. Padamdam o Exclamation pagbubulalas ng masidhi o matinding damdamin.
Halimbawa:
Nanlilisik ang matat ang ipinagsaysay
Ay hindi ang ditsong nasa orihinal,
Kundi ang winikay ikaw na umagaw
Ng kapurihan koy dapat kang mamatay!
8. Pandiwantao o Personification binibigyang-katauhan ang isang bagay na walang buhay o
kaisipang basal (abstract).
Halimbawa:
Parang walang malay hanggang sa magtagot
Humilig si Pebo sa hihigang ginto.
9. Pahalintulad o Analogy tambalang paghahambing, pagkakawangki ng mga pagkakaugnay.
Halimbawa:
Inusig ng taga ang dalawang leon,
si Apolo mandin sa Serpyente Piton.
10. Enigma naikukubli ang kahulugan sa ilalim ng malabong pagtukoy.
Halimbawa:
Tapat ang puso koy di nagunamgunam
Na ang paglililoy nasa kagandahan.
11. Papanuto o Aphorism maikling paglalahad ng isang tuntuning pangkaasalan.
Halimbawa:
Kung ang isalubong sa iyong pagdating
ay masayang mukhat may pakitang-giliw
pakaingatan mot kaaway na lihim,
siyang isaisip na kakabakahin.
12. Tanong na Mabisa o Rhetorical Question tanong na naglalayong magbunga ng isang tanging
bisa at hindi upang magtamo ng kasagutan.

Halimbawa:
Anong gagawin ko sa ganiton bagay
ang sinta ko kayay bayaang mamatay?
13. Pagmamalabis o Hyperbole pahayag na ibayong maindi kaysa katotohanan o lagpas sa
maaaring mangyari.
Halimbawa:
Bababa si Marte mula sa itaas,
Sa kailalimay aahon ang parkas.
14. Aliterasyon paulit-ulit na tunog ng isang katinig na ginagamit sa mga magkakalapit na salita o
pantig.
Halimbawa:
At sa mga pulong ditoy nakasabog, nangalat, nagpunla.
Nagsipanahanan, nangagsipamuhay, nagbatot nagkuta.
15. Asonansya inuulit ang tunog ng isang patinig sa halip ng katinig.
Halimbawa:
Ang buhay ng tao at sa taong palad,
Nasa ginagawa ang halagay bigat.
16. Onomatopeya pagkakahawig ng tunog ng salita at ng diwa nito.
(1) Tuwirang onomatopeya kapag ginagagad ng ga tunog ng patinig at katinig ang tunog ng
inilalarawan ng taludtod.
Halimbawa:
Ikawy iniluwal ng baha sa bundok
Hahala-halakhak at susutsut-sutsot.
(2) Pahiwatig na onomatopeya kapag ang mga tunog ng patinig at katinig ay hindi gumagagad
kundi nagpapahiwatig lamang ng bagay na inilalarawan.
Ayon kay Lope K. Santos, ang ating mga titik ay nag-aangkin ng sari-sariling pahiwatig na kaisipan.
Ang A ay nagpapahiwatig ng kalakhan, kalinawan, kalawakan, kalantaran, samantalang ang I ay
nagtataglay ng diwa ng kaliitan, labuan, karimlan, kalaliman, kalihiman, at iba pa.
a araw, buwan, ilaw, buwan, linaw, tanghal
i gabi, lilim, lihim, kulimlim, liit, unti, itim

i - Ang suot ay putiy may apoy sa bibig,

Sa buong magdamag ay di matahimik,
Ngunit ang hiwagang di sukat malirip,
Kung bakit sa gabi lamang namamasid.

Mga Nakilalang Mandudula

Severino Reyes (1861-1942) pangunahing manunulat ng sarsuwela si Severino Reyes. Kilala rin
siya sa sagisag na Lola Basyang dahil sa kanyang mga kuwentong-bayan na inilathala sa
Lingguhang Liwayway. Ang kanyang sarsuwelang Walang Sugat ang itinuturing na kanyang obramaestra. Noong 1922, naging patnugot siya ng Liwayway.
Patricio Mariano isang mandudula, peryodista, kuwentista, nobelista at makata. Marami siyang
nasulat na dula na kinabibilangan ng Anak ng Dagat, Ang Tulisan, Ang Dalawang Pag-ibigi,
Akoy Iyo Rin, at iba pa. Siya ng tinaguriang Dekano ng mga Mandudulang Tagalog.
Hermogenes Ilagan siya ang masasabing kaagaw ni Severino Reyes sa kasigasigan sa
paglikha at pagtatanghal ng sarsuwela. Ang pinakatanyag niyang dula ay ang Dalagang
Bukid.
Julian Cruz Balmaseda namumukod ang kanyang aral sa pag-iimpok sa sulang Ang
Piso ni Anita. Ito ang dulang nagtamo ng unang gantimpala sa timpalak ng Kawanihan
ng Koreo; sa kanyang Sa Bunganga ng Pating, binaka niya ang sakit na nililikha ng
salaping patubuan.
Aurelio Tolentino (1868-1913) dalubhasa sa paggamit ng tatlong wika, Pampango,
Tagalog at Kastila. Maraming dula siyang nasulat tulad ng Bagong Kristo, isang sulang
sosyolohiko; Sumpaan, isang romantikong sarsuwelang may tatlong yugto. Ngunit higit
sa lahat ng mga dula niya, ang nakilalay ang kanyang Kahapon, Ngayon at Bukas.
Isang alegoriya ang dulang ito ay naglalahad sa pamamagitan ng mga simbolikong
tauhan na pinagdadaanan ng Pilipinas.
Juan K. Abad nang magsimula ang himagsikan sinunog ng lahat ni Abad ang kanyang
mga akdang nanunuligsa sa pamahalaan at sa mga prayle at pagkaraa ay umanib siya
sa Katipunan. Hinarap ni Abad ang pagbaka sa comedia sa paniniwalang ito ay
nakakalason sa isipan ng mga Pilipino

Pag-unlad ng Tula

Unang Hati. Sa mga unang tatlumpu hanggang apatnapung taon ng pananakop ng mga
Amerikano, ang mga makatang Pilipino ay mapapangkat sa dalawa: nakatatanda at
nakababata.
1. Nakatatanda kabilang sa nakatatanda sina Lope K. Santos, Pedro Gatmaitan, at
Iigo Ed. Regalado. Ang unang pangkat na ito ay aral sa Kastila.
2. Nakababata sa nakababata naman ay sina Jose Corazon de Jesus, Teodoro Gener,
Ildefonso Santos, Cirio H. Panganiban, Aniceto F. Silvestre at Amado V. Hernandez.
Lope K. Santos (1879-1963) tinatawag na Ama ng Balarilang Pilipino. May-akda ng
Banaag at Sikat. Bilang makata, laging mababanggit kaugnay ng pangalan niya ang
mga tulang Ang Pangginggera, Pusot Diwa, Mga Hamak na Dakila, at Sino Ka
Akoy Si
Pedro Gatmaitan Ang kanyang mga tula ay napatanyag dahil sa hindi malayong
paggunita sa mga kabayanihan ng mga bayani ng digmaan at ng himagsikan 1896.
Nagkubli siya sa mga sagisag na Pipit-Puso, Dante, Ernesto Salamisim at
Alitaptap. Nakilala ang kanyang Tungkos ng Alaala, isang katipunan ng kanyang
mga natatanging tula.
Ikalawang Hati. Sa panahong ito namayani ang mga nakababatang Jose Corazon de
Jesus (Huseng Batute), Cirio Panganiban, Deogracias A. Rosario, Ildefonso Santos,
Benigno Ramos at Aniceto Silvestre.
Ilaw at Panitik isang tanyag na samahang pangwika na natatag noon. Ang unang
pangulo ng samahan ay si Jose Esperanza Cruz, naging patnugot ng Liwayway. Panahon
din ito ng mga patimpalak sa pagtula at pagsulat ng tula, at sa mga ganitong
pagkakataon ang mga makatang kasapi ng Ilaw at Panitiki ay naghali-halili sa
pagkakamit ng unang gantimpala.
Balagtasan supling ng matandang duplo. Abril 6, 1924, idinaos ang kauna-unahang
balagtasan. Ginanap iyon sa bulwagan ng Instituto de Mujeres, sa Kalye Tayuman,
Tondo, Maynila. Ang pamagat ay Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan. Si Jose Corazon de
Jesus ang lumagay na Paruparo at si Florentino Collantes naman ang sa Bubuyog. Si
Sofia Enriquez naman ang mabangong Kampupot o Bulaklak ng Kalinisan, samantala
si Lope K. Sntos ang siyang nag-lakandiwa. Si Jose Corazon de Jesus ang nanalo sa
labanang iyon, ayon sa pasiya ng hurado. Naging unang Hari ng Balagtasan si Batute.
Jose Corazon de Jesus naging Makata ng Pag-ibig sa halalan ng mga mambabasa ng
pahayagang Mithi noong 1916. Isa sa mga tanyag niyang tula ang Isang
Punongkahoy.
Florentino Collantes naging katunggali ni Batute sa mga pagbabalagtasan. Naibigay sa
kanya ang karangalang Makata ng Bayan kapanabay ng pagbibibay kay Lope K.
Santos ng karangalang Paham ng Wika. Kabilang sa mga tula niya ang sumusunod:
Ang Sawa, Sa Dakong Silangan, Ang Lumang Simbahan at Ang Tulisan.
Iba Pang Makata
Teodoro E. Gener pangunahing tula niya ang Subo ng Sinaing, Guro at Pag-ibig.
Aniceto F. Silvestre makata ng damdamin. Ang kanyang tulang Filipinas ay
ipinagwagi niya ng gantimpala sa tula sa isang patimpalak na Surian ng Wikang
pambansa noong 1946.
Teo S. Baylen ang mga tula niya sa loob ng tatlumpung taon ay isina-aklat niya sa
kanyang Tinig na Darating.
LikeShow More Reactions
CommentShare

Mga Akdang Mapanghimagsik

Ang paghihimagsik laban sa mga Kastila ay pinagtampukan ng mga akda nina Bonifacio at Emilio
Jacinto, mga akdang nasulat sa Tagalog, ang wikang opisyal ng Katipunan. Samantala, ang
paghihimagsik laban sa mga Amerikano ay tinampukan naman ng mga akda nina Apolinario Mabini
at Jose Palma.
Andres Bonifacio (1863-1897) kinilalang Ama ng Demokrasyang Pilipino kinilala rin siyang
Dakilang Plebyo. Siya ay kasal kay Gregoria de Jesus, ang tinaguriang Lakambini ng
Katipunan. Si Bonifacio ay gumamit ng mga sagisag na Agap-ito Bagumbayan at
May Pag-asa.
Mga Akda ni Bonifacio:
1. Pag-ibig sa Tinubuang Lupa (tula)
2. Sampung Utos
3. Pahimakas (salin ng Mi Ultimo Adios ni Rizal)
4. Mga Katungkulang Gagawin ng mga Anak ng Bayan (dekalogo ng Katipunan)
5. Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog (sanaysay)
6. Katapusang Hibik ng Pilipinas (tulang tugon sa tula ni del Pilar na Sagot ng Espanya
sa Hibik ng Pilipinas)
Emilio Jacinto (1875-1899) kinilalang Utak ng Katipunan dahilan na rin sa kanyang
katalinuhan. Sumulat ng Kartilya ng Katipunan. Ginamit niya sa pagsulat ang sagisag na
Dimas-Ilaw; ginamit naman niyang pangalan bilang kasapi ng Katipunan ang
Pingkian.
Mga Akda ni Jacinto:
1. A La Patria (tulang hawig sa Mi Ultimo Adios ni Rizal)
2. A Mi Madre (isang oda)
3. Liwanag at Dilim (katipunan ng mga sanaysay)
4. Ang Tao ay Magkakapantay
5. Kalayaan
Apolinario Mabini (1864-1903) kilala sa bansag na Dakilang Lumpo. Tinaguriang
siyang Utak ng Himagsikan. Bilang manunulat, marami siyang akda sa Kastila mga
akdang pampolitika, sosyolohiko, pampamahalaan at pilosopiko.
Mga Akda ni Mabini:
1. La Revolucion Filipino
2. El Verdadero Decalogo (Ang Tunay na Dekalogo)

Jose Palma (1876-1903) kabilang sa mga manunulat sa panahon ng rebolusyon laban

sa mga Amerikano. Ang tulang Filipinas ang makabuluhan niyang ambag sa panitikan.
Ito ang naging titik ng musikang nalikha ni Julian Felipe.

Mga Pangunahing Manunulat-Propagandista

Jose P. Rizal (1861 1896) Naipalimbag niya sa Berlin ang nobelang Noli Me Tangere (1887).
Noong 1890, tinapos niya ang ikalawang nobela, ang El Filibusterismo sa Ghent, Belgium. Gumamit
si Rizal ng mga sagisag na Dimas-Alang at Laong-Laan. Si Rizal ay nakapagsasalita ng
dalawamput dalawang wika.
Marcelo H. del Pilar bilang pangunahing pinuno ng Kilusang Propaganda, ipinakita niya kaagad
ang pagtutol sa mga pamamalakad ng mga Kastila. Lantad ang gayon niyang damdamin sa
pahayagang Diariong Tagalog, na itinatag at pinamatnugutan niya noong 1882. Noong Nobyembre
15, 1889, napasalin sa kanya ang pagiging patnugot ng La Solidaridad. Gumamit siya ng mga
sagisag tulad ng Dolores Manapat, Piping Dilat, Maitalaga, Kupang, Carmelo, L.O. Crame
at Pupdoh.
Mga Akda ni del Pilar:
1. Pag-ibig sa Tinubuang Lupa salin ng tulang Amor Patrio ni Rizal.
2. Caiigat Cayo (1888)
3. Dasalan at Tocsohan (1888)
4. Ang Kadakilaan ng Dios
5. Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas (1889)
6. DupluhanDalitmga Bugtong
Graciano Lopez Jaena (1856-1896) itinatag niya sa Espanya ang Circulo Hispano-Filipino; sumulat
ng mga ulat para sa Circulo. Noong 1889, itinatag niya ang La Solidaridad at naging unang patnugot
nito. Nang mapalipat kay M. del Pilar ang tungkulin ng patnugot, naging manunulat na lamang siya
ng pahayagan. Nagkubli siya sa pangalang Diego Laura. Sa kanyang panahon, higit siyang
kinilalang orador kaysa manunulat. Sinulat niya ang Fray Botod, isang maikling nobelang mapanguyam na naglalarawan sa kasibaan ng mga prayle. Ang Fray Botod ay prayleng napakalakas
kumain.
Mariano Ponce (1863-1899) gumamit ng mga sagisag na Naning, Tikbalang, Kalipulako.
Kabilang sa mga akda niya ang Mga Alamat ng Bulakan, at ang dulang Pagpugot kay Longino.
Antonio Luna (1866-1899) parmasyutikong gumamit ng sagisag na Taga-ilog sa kanyang pagakda. Marami siyang naiambag sa La Solidaridad. Kabilang sa mga akda niya ang Noche Buena,
La Tertulia Filipina, La Maestra de Mi Pueblo at ang Impresiones.

Pedro A. Paterno (1858-1911) may-akda ng Ninay isang nobelang sosyolohiko. Ito ang unang
nobelang sinulat sa Kastila ng isang Pilipino.
Pascual Poblete (1858-1921) nobelista, makata, mananalaysay at tinaguriang Ama ng
Pahayagan. Siya ang nagtatag ng mga pahayagang El Resumen, El Grito del Pueblo at Ang Tinig
ng Bayan. Siya rin ang kauna-unahang nagsalin sa Tagalog ng Noli Me Tangere.
Jose Maria Panganiban (1865-1895) sumulat ng mga sanaysay, lathalain at mga talumpati sa
ilalim ng sagisag na Jomapa.
Pedro Serrano Laktaw leksikograpo at manunulat; isa ring pangunahing Mason. Siya ang unang
sumulat ng Diccionario Hispano-Tagalog (1889).
Isabelo delos Reyes nagtatag ng Iglesia Filipina Independente; nagtamo ng gantimpala sa
Exposisyon sa Madrid, sa sinulat na El Folklore Filipino.
Fernando Canon kaklase ni Rizal sa Ateneo. Sumulat siya ng tula ukol kay Rizal. Sa mga tulang
pang-Rizal nagsimula ang kanyang katanyagan.
Kapwa pintor naman sina Juan Luna at Felix Resureccion Hidalgo.

Mga Manunulat ng Kurido at Awit

Ananias Zorilla may akda ng awit na Dama Ines at Prinsipe Florinio.
Jose de la Cruz (1740 1829) kilala sa sagisag na Huseng Sisiw. Siya ang kauna-unahang magaayos ng tula. Tinawag siyang Huseng Sisisw sapagkat sisiw ang karaniwang pabuya na ibinibigay
ng nagpapagawa sa kanya ng mga tula ng pag-ibig at ng mga nagpapaayos sa kanya ng tula.
Kumatha ng Historia Famosa ni Bernardo Carpio, Doce Pares de Francia, Rodrigo de Villas, Adela
at Florante at Flora at Clavela.
Francisco Baltazar (Balagtas) 1788 -1862 Isinilang sa Panginay. Bigaa, Bulacan noong
ika-2 ng Abril, 1788. Sumulat ng Florante at Laura na inialay niya sa kanyang iniibig na
si Maria Asuncion Rivera (M.A.R.) na tinawag niyang si Celia sa akda.
Karagatan isang paligsahan sa tula na nilalaro bilang parangal sa isang namatay. Ang
mga kasali rito ay umuupo nang pabilog at nasa gitna ang hari.
Duplo isa pang paligsahan sa pagtula na karaniwang ginaganap sa bakuran ng
namatayan, sa ikasiyam na gabi matapos mailibing ang namatay, bilang panlibang sa
mga naulila.

Ensilada isa pang paligsahan sa pagtulana ginagawa bilang pang-aliw sa namatayan.

Ito ay ginagawa gabi-gabi habang nagsisiyam ang namatay.

Akdang Panrelihiyon
1. Doctrina Cristiana Ito ang kauna-unahang aklat na nilimbag sa Pilipinas. Nilimbag ito sa
pamamagitan ng silograpiya noong 1593.
2. Nuestra Seora del Rosario sinulat ito at inilimbag ni Pari Blancas de San Jose, O.P., noong
1602 sa Imprenta ng Santo Tomas.
3. Barlaan at Josaphat sinulat ito ni Pari Antonio de Borja, S.J., at inilathala noong 1708 at muli
noong 1712. Ito ay batay sa sa mga salaysay mula sa Bibliya. Ipinalalagay na ito ang kaunaunahang nobelang Tagalog kahit salin lamang.
4. Pasyon sa panahon ng kuwaresma, ang buhay at pagpapakasakit ng Panginoong Hesukristo ay
inaawit.
5. Mga Dalit kay Maria sabayang inaawit bilang handog kung buwan ng Mayo sa pag-aalay ng
bulaklak sa Mahal na Birhen.
Pari Modesto de Castro dahil sa kanyang Urbana at Feliza, tinagurian siyang Ama ng Tuluyang
Klasika sa Tagalog.
Ang Dula
Panunuluyan isang uri ng dulang pangrelihiyon na namalasak noong panahon ng Kastila. Ang
pinakadiwa nito ay ang paghahanap ng bahay na matutuluyan ng mag-asawang San Jose at
Birheng Maria noong bisperas ng Pasko.
Senakulo isang uri ng dulang makarelihiyon na ang pinakamanuskrito ay ang pasyon. Itinatanghal
ito kung Mahal na Araw, kadalasay nagsisimula sa Lunes Santo at nagtatapos ng Biyernes Santo,
kung minsan pay umaabot ng Linggo ng Pagkabuhay. Ito ay itinatanghal sa entablado. Tinatawag
din itong pasyon sa tanghalan.
Moro-Moro itinatanghal sa entablado. Dalawang pangkat ang naghaharap dito: ang mga Kristiyano
at ang mga moro. Tinawag itong comedia de capa y espada na sa kalaunay naging kilala sa
palasak na tawag na moro-moro. Nasusulat sa anyong tula, pumapaksa sa paglalaban ng mga
Kristiyano at mga di-Kristiyanong tinawag ng mga Kastilang moro. Laging magtatagumpay ang
mga Kristiyano sa mga paglalaban.
Tibag ito ay may kaugnayan sa senakulo sapagkat ito ay nauukol sa paghanap sa krus na
kinamatayan ni Kristo sa bundok ng Kalbaryo. Ang mga tauhan dito ay sina Emperatris Elena at ang

kanyang anak na si Emperador Constantino. Tinawag na tibag sapagkat ito ay nauukol sa pagtibag
ng bundok ng Kalbaryo sa paghanap ng krus.
Mga Unang Tula
Ang unang tula sa Tagalog ay sinulat ni Tomas Pinpin at kasamang inilimbag sa kanyang aklat na
Librong Pag-aaralan nang manga Tagalog sa Uicang Castila. Ang tula ay binubuo ng magkasalit na
taludtod sa Tagalog at Kastila sa layuning matutuhan ang Kastila.
Felipe de Jesus ipinalalagay ng mga mananaliksik na ang kritikong si Felipe de Jesus ng San
Miguel, Bulakan, ang unang tunay na makatang Tagalog.
Mga Tulang Romansa
Kurido - tulang pasalaysay na may sukat na walong pantig sa taludtod at may mga paksang
kababalaghan at maalamat (karamihay halaw at hiram sa paksang galing sa Europa) na dala rito ng
mga Kastila. Inaawit ito nang mabilis o allegro. May walong pantig ang taludturan. (Halimbawa:
Ibong Adarna).
Awit isang uri ng tulang binubuo ng labindalawang pantig bawat taludtod ng isang saknong at kung
inaawit ay marahan o andante. (Halimbawa: Florante at Laura)

Ang Wikang Filipino sa 1987 Konstitusyon ng Republika ng Pilipinas

Artikulo XIV Edukasyon, Syensya at Teknolohiya, Mga Sining, Kultura, at
Isports
Wika
Seksyon 6. Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino. Samantalang nalilinang ito, ito
ay dapat na payabungin at pagyamanin pa salig sa umiiral na wika sa Pilipinas at sa iba
pang mga wika.
Alinsunod sa mga tadhana ng batas at sang-ayon sa nararapat na maaaring ipasya ng
Kongreso, dapat magsagawa ng mga hakbangin ang Pamahalaan upang ibunsod at
puspusang itaguyod ang paggami ng Filipino bilang midyum ng opisyal na
komunikasyon at bilang wika ng pagtuturo sa sistemang pang-edukasyon.
Seksyon 7. Ukol sa mga layunin ng komunikayon at pagtuturo, ang mga wikang opisyal
ng Pilipinas ay Filipino at, hanggat walang ibang itinatadhana ang batas, Ingles.
Ang mga wikang panrehiyon ay pantulong na mga wikang opisyal sa mga rehiyon at
magsisilbi na pantulong na mga wikang panturo roon.
Dapat itaguyod nang kusa at opsyonal ang Kastila at Arabic.

Seksyon 8. Ang Konstitusyong ito ay dapat ipahayag sa Filipino at Ingles at dapat isalin
samga pangunahing wikang panrehiyon, Arabic at Kastila.
Seksyon 9. Dapat magtatag ang Kongreso ng isang komisyon ng wikang pambansa na
binubuo ng mga kinatawan ng ibat ibang mga rehiyon at mga disiplina na
magsasagawa, mag-uugnay at magtataguyod ng mga pananaliksik sa Filipino at iba
pang mga wika para sa kanilang pagpapaunlad, pagpapalaganap at pagpapanatili.