OSNOVNE

KATEGORIJE
JEZIKA


1) VRSTE REI
2) SEMANTIKE ULOGE
3) GRAMATIKE RELACIJE
(SINTAKSIKE FUNKCIJE)

TA JE VRSTA REI?
KOJE VRSTE REI POSTOJE?

VRSTE REI

Vrsta rei: skup rei koje imaju zajednike

semantike, morfoloke i sintaksike osobine.

IMENICA: pas, Marko, staklo, ljubav

GLAGOL: nositi, udariti, misliti, pojaviti se
PRIDEV: radostan, sladak, taman, uzvien
PREDLOG: na, pored, u, izmeu
PRILOG: dobro, brzo, mnogo, sutra
VEZNIK: i, ili

Razliiti inventari u razliitim jezicima:

- japanski nema predloge
- starogrki nema pomone glagole ...

IMENIKI KLASIFIKATORI u taj jeziku:

deg
sn khon
momak dva KLASA
dva momka

maa saam tua

pas tri KLASA
tri psa

DA LI POSTOJE NEKE UNIVERZALIJE

1) Svi jezici prave razliku izmeu OTVORENIH i

ZATVORENIH vrsta rei.

Otvorene Zatvorene

IMENICE

UZVICI

GLAGOLI

VEZNICI

PRILOZI
ZAMENICE

PRIDEVI
(Hausa ima 12 prideva!)

PRIDEV

ZNAENJE

PRIDEV

ZNAENJE

babba

veliki

gajere

kratak

sabo

novi

fari

beo

qanqane

malen

danye

sve

tsofo

star

garami

malen

dogo

dugaak

mugu

lo

baqi

crn

ja

crven

2) Svi jezici prave razliku izmeu IMENICA i

GLAGOLA.

Imenice

Referencija

Glagoli

Predikacija

Univerzalnost prideva?

 Pridevski pojmovi leksikalizovani kao glagoli:

Manipuri:
y mabu
u-de
ja on-AKUZ videti-NEG (neFUT)
Nisam ga video(la).
Phi du a-de
odea ova crven(eti)-NEG (neFUT)
Ova odea nije crvena.

 Pridevski pojmovi leksikalizovani kao imenice:

Keua:
rumi-ta
rikaa
kamen-AKUZ 1.l.jed.videti
Vidim kamen.
hatun-ta
veliki-AKUZ
Vidim veliki.

rikaa
1.l.jed.videti

Problemi u definisanju vrsta rei

4 pristupa:
(1) Morfoloki kriterijumi
PROBLEMI:
- Primenljivost samo na otvorene klase rei
- Nemogunost uspene primene kod jezika koji
nemaju razvijenu morfologiju (bez afiksa)

(2) Sintaksiki kriterijumi:

Distribucija + gramatika funkcija

PROBLEMI:
- Status podvrste rei

have : should Dva tipa pomonih glagola u engleskom?

Should I go to the bathroom?

Have you gone to the bathroom?

You shouldnt eat unfamiliar mushrooms.
I havent eaten a mushroom all day.
I shouldnt eat all, should I?

He hasnt eaten all, has he?

I should have been there.

* I should eaten.

* I have should been there.

I have eaten/*ate/*eat.

(3) Semantiki kriterijumi

PROBLEMI:
- Primenljivost samo na vee klase rei, jer mnoge
manje klase nemaju znaenje van njihove
upotrebe u gramatici
- Nepreciznost koja uzrokuje masu izuzetaka
itanje, udaren ?
Gyvn (1979) pretpostavlja prototipove odreenih
vrsta rei:
Vremenska stabilnost imenice

(4) Kriterijumi vezani za diskurs:

Imenice prototipino uvode uesnike u diskurs, a glagoli
se odnose na samo deavanje dogaaja u diskursu
PROBLEMI:
- Fleksibilne granice izmeu klasa
Early in the chase the hounds started up an old red FOX, and
we hunted him all morning.
We went FOX-hunting in the Berkshires.
* red-foxes-hunting

SEMANTIKE ULOGE
Semantika (teta) uloga
= uloga odreenog entiteta (odreene imenike
jedinice) u znaenju reenice.

- AGENS (participant koji intencionalno vri radnju)

- PACIJENS (osoba ili predmet koji je pogoen radnjom)
- TEMA (entitet koji biva pomeren, u pokretu)
- CILJ (entitet prema kome je radnja usmerena)

- DOIVLJAVA (osoba koja prima senzacije ili je iskusila

odreeno uvstvo)
(...)

Marko je
agens

Mariji

dao cvet.

beneficijent/cilj

tema

Lopta se otkotrljala prema ogradi.

tema

Anu

cilj

su ceo dan bolela lea.

doivljava

Ana je bacila loptu Boku.

agens

tema

cilj

Marko je posekao drvo.

agens

pacijens

 Nepostojanje tano odreenog skupa semantikih

uloga (8-20), usled nepostojanja tanog metoda za
definisanje pojedinih uloga

- Da li su tema i pacijens dve razliite uloge?

- Kako definisati agens?

Volja + Sila + Kontrola?

 Marry angrily rolled the ball down the hill. [+V, +S, +K]
The ball rolled down the hill. [V, S, K]
The wind blew the ball down the hill. [ V, +S, K]
The bat sent the ball rolling down the hill. [ V, +S, K]
Marry accidentally rolled the ball down the hill. [ V, +S,
+K]
ta je od ovoga agens?

GRAMATIKE RELACIJE
Gramatika relacija: sintaksika funkcija koju odreeni
reenini konstituent ima u reenici.
Identifikacija na osnovu odreenih morfolokih i
sintaksikih obeleja:
Marija-NOM je videla Marka-AKUZ.
-------------------------------------------Marija je videla Marka i zagrlila ga.
* Marija je videla Marka i ona je zagrlila.
----------------------------------------------

 Tri primarne gramatike relacije u jezicima sveta:

subjekat, direktni objekat i indirektni objekat

Gornja granica od tri glagolska argumenta

"Nestabilnost" indirektnog objekta:

- jezici sa indirektnim objektom
- jezici bez indirektnog objekta

 Ergativni jezici (baskijski, gruzinski, eskimski...):

apsolutiv i ergativ
Kalkatungu:
Kaun
muu-yan-ati
haljina.APS prljav-INH-PROP
Haljina je prljava.
Kuntu wampa-ngku kaun
muu-yan-puni-mi
ne
devojka-ERG haljina.APS prljav-PROP-KAUZFUT
Devojka nee uprljati haljinu.

*
Klavir svira.
Ilijom svira klavir.

Jezici sa pet gramatikih relacija: subjekat,

direktni objekat, indirektni objekat, ergativ i
apsolutiv

(U jednoj reenici se ipak pojavljuju maksimalno tri relacije)