KOLEGJI GJILANI

FAKULTETI EKONOMIK
Departamenti: Banka Financa dhe Menaxhment

LNDA:STATISTIK

Arsimtari i lendes
Mr.sc.Muharrem Bunjaku

HYRJE
1

Nj nga lmit e cila ka zbatim n shum shkenca t ndryshme e n

veanti ato ekonomike sht statistika. Tani me zhvillimet e mdha
teknologjike nuk mund t paramendohen prpunimet e t dhnave t
ndryshme pa shfrytzimin e metodave statistikore.

Ajo u krijua si nevoj praktike q prmes vrojtimit t dukurive masive

n natyr, ekonomi, ti studioj dhe vrtetoj ligjshmrit dhe karakteristikat
gjat formimit, egzistimit, zhvillimit apo zhdukjes s tyre.

Duke u nisur nga teoria dhe praktika statistikore, n do hulumtim apo

studim statistikor q bhet pr analizimin e nj grumbullimi vrojtimesh,
hasim n nocionet e para q duhet prdorur e q lidhen me kategorit,
elementet apo format kryesore t statistiks

1. Kuptimi, Zhvillimi historik

Statistika sht shkenc e grumbullimit, organizimit, prezantimi, analizimit

dhe interpretimit t dhnave t dukurive masive variabale. Fjala statistik
rrjedh nga fjala status e gjuhs latine, q d.m.th. gjendje e ndonj
dukurie. N veqanti e ka kuptimin e prshkrimit t gjendjes s shtetit n
aspektin demografik, ekonomik, bujqsor, kulturor etj .
Pra statistika sht shkenc e cila i hulumton, shqyrton dhe studion gjendjet
sasiore t dukurive (fenomeneve) t ndryshme, demografike, shoqrore,
kulturore, arsimore, ekonomike, bujqsore, tregtare, industriale,
komunikative, fizike, kimike etj. Prandaj statistika radhitet n shkencat
shoqrore e cila objekt studimi i ka dukurit masive dhe karakteristikat e
variacionit t tyre. Kto dukuri masive prfshijn p.sh. popullsin,
ekonomin, bujqsin, industrin, komunikacionin, kulturn, arsimin.
Emri statistik ka fillua t prdoret kah mesi i shekullit XVIII nga GOTFRID
AHENVAL i cili ishte prfaqsues i shkolls gjermane Statistika universitare
. Mirpo zanafilla e statiks daton q nga zanafilla e njerzimit,
respektivisht nga zanafilla e numrave disa mij vjet para epoks ton, si n
Egjipt, Mesopotami, Asiri, Kin etj.

Krahas zhvillimit t kuptimit t numrave dhe veprimeve arithmetike me ta,

zhvillohen edhe elementet fillestare t statistiks si nevoj e prditshme e
njerzimit t athershm. Statistika, zhvillohet, prparohet dhe
profeksionohet bashk me zhvillimin e formacioneve shoqrore-ekonmike t
njerzimit dhe shtetit. N kt aspekt, statistika i prmban karakteristikat e
shoqrise skllavopronare,feudale, kapitaliste, socialiste e deri n ditt e
sotme. N perandorin romake,shum shkenca kishin arritur nj zhvillim
dhe prparim t dukshm krahasuar me periudhen kohore paraprake,
prandaj edhe statistika mor nj zhvillim me t theksuar dhe t avansuar. N
kt aspket, 550 vjet para epoks tone, n Perandorin Romake n cdo 5
vjet e pak me von n cdo 10 vjet organizohej regjistrimi i popullsis dhe
pasurive t tyre (ky ligj ishte i njohur me emrin census).
Rreth vitit 400 p.e.s n Rom ishte themeluar byroja pr numrimin e
popullesis ku mbaheshin evidence pr popullsin,financat, ushtrin, lindjet,
vdekjet, etj. Kshtu n kt aspekt mund t konkludohet se niveli i
njohurive statistikore ishte mjaft i mir. N formacionin shoqror feudal,q
fillon me shkatrrimin e Perandoris Romake t vitit 476 t e.s. e deri me

Revulucionin Borgjez Francez t vitit 1789, njohurit statistikore nuk kan

pas ndonj zhvillim t dukshm, nga shkaku se kisha me ligjet e veta
fetare i pengonte zhvillimet e mirfillta shkencore ncdo lmi pra n
statistik.
Ligji kishtar i njohur me emrin inkuizicioni kishte dnuar me vdekje, shum
shkenctar duke i ndezur n furr t druve ( Gjordano Bruna,Glile Galileu,
etj.)
Megjithat kah fundi i feudalizmit sht hetuar nj zhvillim i statistiks
n aspektin e mbledhjes s t dhnave statistikore, sistematizimin dhe
publikimin e tyre .
Me fillimin e rendit shoqror capitalist (pas Revulucionit Borgjez Francez),
gjitha shkencat fillojn me nj hov shum m t madh se n feudalizm e
krahas tyre zhvillohet edhe statistika.

Fizicienti belg A. Ketle (1796-1874) n punimin e tij Fizika sociale n

aspektin e hulumtimeve statistikore e prdori teorin e probabilitetit
(gjass), mesin arithmetik dhe nj numr t madh vrojtimesh me an t
cilave nxorri shum prfundime t vlefshme pr lmin q e trajtoi n
punim.
3

Ketle ishte gjithashtu inicues i mbajtjes s konkresit t pare t staticientve

me 1853 n Bruksel. Pas ktij kongresi u formuan edhe shum shoqata
staticientsh n Europ, Amerik e gjetiu.

Statistika ka lindur dhe sht prsosur krahas zhvillimit njrzor.Nga vet

emri statisik rezulton edhe konkuludimi se u formua si disiplin shkencore
pr nevojat e shtetit dhe shoqris n trsi.
Statistika studion fenomenet masive nga aspekti kuantitaiv dhe kualitativ,
(popullsin,sipas aktiviteteve, gjinis, moshs, kombsis, nivelit arsimor etj).
Gjithashtu ajo studion inkuadrimin,konsumin, prodhimin, importin, eksportin
etj.)
Prmes studimeve t cilat i prgatit dhe i aplikon statistika, nxit zhvillimin e
veprimtarive t ndryshme, kohen e fundit ajo sht duke gjetur aplikim edhe
n shkencat e tjera si n mjeksi, metrologji, sport etj.

Objekt i qdo studimi statistikor jan fenomenet dhe proceset masive t jets
shoqrore-ekonomike n njterritordhe koh t dhn. Themi nj fenomen
sht masiv, ather kur nuk paraqitet n nj numr t vogl rastesh, por
shum here dhe n pakufi raste.
do fenomen masiv sht i prbr nga nj numr i madh dukurish t t
njejts gjini, prmbledhje e t cilave prbn fenomenin masiv. Kjo
prmbledhje e manifestimeve individuale, t nj fenomeni, quhet masa
statistikore, ndrsa cdo dukuri individuale e saj, quhet njsi statistikore.
Pr t sqaruar drejt dhe trsisht objektin e studimit konkret statistikor,
duhet t njohim nocionet elementare sic jan; masa statistikore; njsit
statistikore dhe karakteristikat sipas t cilave ato edhe dallohen n mes veti.
Masa statistikore Bashksia apo prmbledhja e shfaqjve individuale t
fenomenit prmban masn statistikore. Masn statistikore e prbjn;
Objektet, Ngjarjet dhe Njerzit.

2.

RNDSIA DHE ORGANIZIMI I STATISTIKS

Rndsia e organizimit t statistiks sht q t gjitha dukurive t cilat jan

objekt i studimit statistikor, tu zbuloj elemente karakteristike, dinamikn dhe
4

kahjen e zhvillimit t fenomenit, lidhmrine dhe varshmrin me fenomenet

tjera, shkaqet dhe pasojat e zhvillimt t tyre.
Statistika q t arrij t zbuloj ligjshmrit e zhvillimit t fenomeneve, q
jan objekt i studimit t saj, ato nuk i studion n nj numr t vogl e t
kufizuar rastesh, por n shum here ose pakufi rastesh, n t cilat shprehen.
Detyrat e statistiks determinohen nga nevojat e shoqris pr informata
konkrete.
Sipas nj hulumtimi n vitin 2002 Statisticientt (50) m t njohur n bot
theksuan; Statistika nuk sht fush e matematiks, por vetm shyrtzues
i madh i matematiks si dhe i metodave t tjera t llogaritjes.
Gjithashtu kan theksuar se statistika ka natyr multidiciplinare dhe se
qllimi i prbashkt i profesionit t statisticientit sht nxjerrja e informative
nga t dhna t llojllojshme.
Duke aliduar se statistika sht shkenc e grumbullimit, organizimit,
prezanitimit dhe interpretimit t t dhnave numerike, m qllim t ndihms
pr marrjen e vendimeve m efektive n kushtet e pasiguris.
Ather pr ta kuptuar m mire statistikn duhet analizuar dukurin
variabale, n t ciln ndikojn shum faktor dhe pr kt arsye ajo na
paraqitjen e saj merr vlera t ndryshme nga nj rast n tjetrin.
Statistika ka pas, ka dhe do t ket rndsi t madhe pr zhvillimin dhe
prparimin e njerzimit n t gjitha formacionet shoqrore historike.
Ajo posaqrisht ka arrijt vlera ne konstruktimin e makins llogaritse
elektrike (1880) me t ciln duke i shfrtzuar kartelat e shpuara, t dhnat
statistikore, jan shqyrtuar dhe sistematizuar pr koh shum m t shkurtr
dhe saktsi shum m t madhe se deri ather.
N ditt e sotme, kompjuteri dhe programet e tij kan ndikuar edhe m tej n
avansimin e t dhnave t arriturave n statistik.
Organizimi i Statistiks - Bhet brenda shtetit, regjionit, kontinetit etj.
Organizimi institucional statistikor sht paraqitur s pari here n Belgjik
kah mesi i shekullit XIX, ku njherit sht mbajtur edhe kongresi i pare
ndrkombtar i staticientve.
Formimi i OKB pas lufts s dyt botrore, n organet e veta punuese
kishte dhe ka nj numr t konsiderushm institucionesh statistikore pr
sfera t ndryshme t nevojave njerzore.

N kt aspekt edhe Kosova e ka institucionin shtetror pr statistik: Enti

Statistikor i Kosovs, misioni i entit sht: prmbushja e krkesave t
shyrtzuesve pr statistika dhe analiza, ti prkarah departamentet e
qeveris dhe t siguroj informata t caktuara pr vendim marrsit dhe
shfrytzusve t tjer n Kosov.
Objektivi kryesor i entit sht grumbullimi, prpunimi, analizimi dhe
publikimi i t dhnave.
Gjithashtu ky objektiv siguron vlrsimet dhe studimet hulumtuese
( anketa) mbi fenomenet demografike, sociale, dhe ekonomike t
shoqris kosovare.
Pr t arritur kt Enti prdor metodologji, nomenklatura dhe klasifikime
t pranuara nga organizatat ndrkomtare statistikore.
Parimet kryesore t Entit jan: Neutraliteti, objektiviteti, racionaliteti,
profesionalizmi dhe besushmria.

Ndrsa si objektiva afatgjat t Entit jan: Prmisimi i kualitetit t

informacioneve statistikore, mbulimin e nevojave t shfrytzusve t t
dhnave, promovimin e sistemit statistikor n Kosov, integrimin n
sistemin statistikor t BE, realizimi i teknologjis informative, prdorimi i
mostrimit dhe regjistrave n praktikn statistikore.
Gjithashtu, ekzistojn entet statistikore npr komunat e Kosovs, npr t
cilat grumbullohen e ndonjher prpunohen dhe sistematizohen t dhna
t ndryshme statistikore e pastaj ato drgohen n Entin statistikor qendror
t Kosovs ku edhe aty mund t bhet ndonj klasifikim, sistematizim,
redukim, ose shtim n nivel Kosov dhe pastaj publikohen n vjetarin
statistikor pr cdo vit kalendarik e ruhen n arkiv prkats.

3. RNDSIA E KRKIMIMEVE STATISTIKORE

Pr nj studimin t mirfillt statistikor sht e domosdoshme caktimi i

lmis nga e cila dshirohet t studiohet nj dukuri n aspektin sasior e
shum her edhe cilsor. P.sh. n lmin e bujqsis studiohet dukuria e
prodhimit t pemtaris t drithrave, perimeve etj. N lmin e financave
studiohet dukuria e t ardhurave kombtare, kostoja e jets s popullsis,
standardi etj. N lmine demografis studiohet: numri i banorve t shtetit,
6

regjionit, komuns fshatit, numri i femrave, meshkujve, numri i t

punsuarve, mosha e t punsuarve.
Shqyrtimi dhe studimi i dukurive t ndryshme n natyr (qofshin ato
shoqrore, ekonomike, demografike, fizike, matematike, etj.) realizohen me
metoda dhe mjete t ndryshme.
Njra prej metodave me mundsi dhe mjaft efikasitet pr zbatim n t gjitha
lmit dhe shkencat sht metoda statistikore. Kjo metod rndom bazohet
n grumbullimin, sistematizimin dhe shqyrtimin e sasive t objekteve apo
karakteristikave t tyre, prej t cilave mund t nxirret nj apo m tepr
prfundime t arsyshme, t prafrta e shum here edhe t sakta me
dukurin q shqyrtohet.
Rndsia e organizimit t hulumtimit t nj dukurie natyrore me an t
statistiks, qndron n faktin e planifikimit e deri te analiza dhe publikimi i
rezultateve t arritura.Nga fillimi i studimit t dukuris e deri te prfundimi
zbatohen nj mori metodash dhe mjetesh statistikore me qllim t arritjes
s rezultateve sa m t sakta dhe t mira.
Pas marrjes s vendimit pr shqyrtimin e ndonj dukurie me metoda
statistikore, duhet n fillim t prpilohet plani i prgjithshm i cili duhet ti
prmbaj pikat themelore, t cilat mund t caktohen me pytjet: cka?, ku?,
si?, kur?, pse?.

Shembulli 1.
1) ka dshirojm t shqyrtojm?
2) Ku do ti organizojm?
e Kosovs
3) Si do ti organizojm
regjistrimin e

Demografin
N tr territorin
Duke e br
Popullsis

4) Kur do ti organizojm
vitit 2013
5) Pse po e shqyrtojm kt demografi
numrin

N vjeshtn e
Me qllim q t dijm
e sakt te popullsis

Plani global, pastaj duhet t operacionalizohet ( detalizohet) pr seciln pike

veq e veq duke parapar edhe metodat, institucione, mjetet e nevojshme
materiale e shum gjra t tjera t nevojshme pr realizimine tij. Pas
realizimitt ktij plani dhe nxjerrjes s konkluzioneve me nj arsyetim t
shkurtr prmbajtsor publikohet n mjetet e informimit nga personi zyrtar
dhe i autorizuar sipas planit global, dhe njherit regjistrohet edhe ruhet n
librat arkivore t institucionit prkats

4. VROJTIMI STATISTIKOR

sht faza themelore e studimit statistikor. Me vrojtimin statistikor fillon edhe

brja pr prfytyrim t sakt t fenomenit, q sht statistikisht duke u
studiuar. Nse n kt faze gabohet, ather n fazat vijuese pa marr
parasysh sa do t jen t sakta dhe adekuate metodat llogaritse, t cilat
aplikohen,vetvetiu paraqiten, sic sht q shnimet e mbledhura t jen t
sakta, t plota dhe precise.
Nse kto parime nuk plotsohen, vjen n pytje e tr puna e mtejshme n
fazn e dyt dhe t tret. Nse kto parime nuk plotsohen, vjen n pytje e
tr puna e mtejshme n fazn e dyt dhe t tret. Pra, vrojtimi statistikor
sht etap e studimit, n t ciln bhet regjistrimi i njsive t vrojtimit, andaj
edhe sht etapa m voluminoze apo m massive, pr kah punt q duhet
kryer.
Me incizimin e njsive t fenomenit, sipas karakteristikave dhe me
grumbullimin e tyre, mere fund etapa e par e studimit statistikor. Q t
mundemi me sukses t realizojm vrojtimin e fenomenit t marr n studim
posaqrisht, n rastet kur fenomeni sht masiv, sht e domosdoshme q
m pare t prpilohet plani i vrojtimit statistikor.
Llojet dhe mnyrat e vrojtimit statistikor
Pr t realizuar vrojtimin statistikor, n praktikn statistikore prdoren llojet
e ndryshme t vrojtimit statistikor, si bie fjala vrojtimi:
A) Sipas mnyrs s organizimit t vrojtimit:
B) Sipas kohs s vrojtimit t fenomeneve t studiuara:
C) Sipas prfshirjes s njsive
Nga aspekti i organizimit, dallojm dy lloje t vrojtimit statistikor t
fenomeneve t studiuara, t cilat jan:

Raporti statistikor - sht nj lloj vrojtimi me an t cilit ndrmarrjet dhe

institucionet tjera, me an t formulave t caktuara, i drgojn shnimet
interval kohore t caktuara organeve statistikore. N raportet statistikore,
shnimet duhet t jen t sakta dhe t plota.Nga kto raporte nxirret
prfytyrimi mbi njsit raportuese, respektivisht aktivitetin e tyre n nj
territor dhe periudh kohore t caktuar.
Regjistrimi - si lloj i vrojtimit ka nj rndsi t madhe.Organet statistikore
organizojn regjistrimet me qllim q t mbledhen t dhnat, pr fenomenet
q jan statistikisht duke i studiuar.Regjistrimet organizohen pr t studiuar
fenomenet, t cilat nuk vrojtohen me an t raporteve statistikore etj.
Regjistrimet organizohen n interval t caktuara kohore me qllim q t
nxirren t dhna pr objektin e studimit, t cilat shrbejn pr t analizuar
zhvillimin e mtutjeshm n nj komun, disa pjes t vendit apo n tr
vendin.
Sipas kohs s vrojtimit- Fenomenet statistikore, q jan objekt t studimit
statistikor po ashtu mund t regjistrohen n mnyr t vazhdushme dhe
periodike.
Regjistrimi i vazhdueshm - d.m.th se fenomenet e marra n studim,
regjistrohen e pandrprer dhe vazhdueshm, ashtu sic ndodhin apo
shfaqen ndryshimet e brendshme n gjendjen e tyre n koh dhe
territore t caktura. Ky lloj i vrojtimit prdoret gjersisht n studimet
ekonomike, pr t mbledhur vazhdimisht t dhna nga sfera e prodhimit,
eksportit, importit, qarkullimit etj. N statistik, vrojtimi sipas kohs aplikohet
lidhur me krkesn e nxjerrjes s prfytyrimit, mbi fenomenet q jan objekt
i vrojtimit sipas momentit apo kohs s shfaqjes s tyre, me qllim q t
merren masa pr drejtim operativ, t puns s ndrmarrjeve ekonomike apo
t organeve administrates shtetrore.
Regjistrimi periodik sic shihet nga vet termi d.m.th regjistrimi i njsive t
fenomeneve q jan marr pr studim n data t caktuara. Ky lloj i vrojtimit
mundson nxjerrjen e paraftyrimeve mbi gjendjen e fenomenve n kohn
apo momentin e regjistrimit t tyre. Ky lloj vrojtimi, organizohet n intervale
kohore t caktuara.
Nga pikpamja e prfshirjes s njsive, t fenomeneve t studiuara dallojm:
(1)Vrojtimin e prgjithshm
Vrojtimi i prgjithshm nnkuptohet regjistrimi i tr mass statistikore. Si
ilustrim i ktij lloji t vrojtimit, sht regjistrimi i prgjithshm i
popullsis,banesave dhe te ekonomive shtpiake q organizon shrbimi
statistikor i Kosovs n cdo 10 vjet me qllim q t sigurohen t dhna
9

ekzate,mbi nr. e popullsis, banesave dhe te ekonomive shtpiake. Pr shkak

t prfshirjes t t gjitha njsive t fenomenit, ky llojvrojtimi sht m i
shtrejti kurse n shtetet e shumta sht e panevojshme ose e pamundshme
pr tu zbatuar.
(2)Vrojtimin e pjesrishm
Ky lloj i vrojtimit aplikohet ather kur, regjistrohet vetm nj pjes e njsis
e njsive t fenomenit t studiuar, dhe jot gjitha njsit. Ky lloj i vrojtimit
sht m i prshtatshm, kryesisht pr arsye vijuese:

Cilsia e puns sht n nivelin m t lart lejon q t shkurtohet afati i

prfundimit t studimit statistikor sht i prcjell me m pak shpenzime
material dhe me angazhimine kuadrit t kualifikuar etj.
Varsisht nga mnyra e organizimit,dallojm disa lloje t vrojtimit t
pjesrishm, nga t cilat po prmendim anketn, monografin dhe vrojtimin
me zgjedhje.
Vrojtimi sipas burimeve t t dhnave mundet me qen:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Vrojtimi i drejtprdrejt
Vrojtimi i bazuar n dokumente
Vrojtimi me an pytsorit
Vrojtimi me ekspedit
Vrojtimi me paraqitje
Vetregjistrimi
Regjistrimi me korespodenc etj.

1. Vrojtimi i drejtprdrejt i fenomeneve masiv, bhet nga kuadri i

caktuar duke kontaktuar.
Drejtprsdrejti me njsin e fenomenit, duke i prceptuar, numruar dhe
matur n ndonj mnyr tjetr. Me an t ksaj mnyre t vrojtimit,
sigurohen t dhna t sakta dhe precize.
2. Vrojtimi i bazuar n dokumente-bazohet n regjistrimin e t dhnave
n baz t shnimeve q ofrojn dokumentet e shkruara, respektivisht
dokumentacioni baz mbi ndrmarrjen, institucione t ndryshme
administrative apo institucione gjyqsore etj. Ky vrojtim, pasi q t dhnat
regjistrohen n mnyr t drejtprdrejt, siguron t dhna po aq t sakta
dhe precise sa edhe vrojtimi i drejtprdrejt.

10

3. Vrojtimi me an pytsorit - kryhet me an t pytetjeve t shnuara n

formulart e regjistrimit. Formulart plotsohen n baz t prgjigjjeve q
japin verbalisht ose me shkrim personat e pyetur.
4. Vrojtimi me ekspedit-personeli statistikore i angazhur, pr t kryer
vrojtimin e fenomenit, n form ekipesh drgohet n terren dhe n periudh
kohore dhe hapsir territorial t caktuar.
Aplikohet m s shpeshti gjat regjistrimit t popullsis, n vende ku sht
popullata analfabete, studimit t delikuentve npr shtpi korektuese, e
veqanrisht n studimin e fenomenve bujqsore.
5. Vrojtimi me paraqitje- bhet n at mnyr q, njsit raportuese i
paraqiten organeve prkatse pr t dhn shnimet pr vete, ose pr
persona tjer,ose pr objekte dhe fenomene pr t cilat sht ngarkuar t
jape shnime.
6. Vetregjistrimi- personeli statistikor i dorzon formulart me pytjet cdo
personi, t cilt n baz t udhzimeve t dhna, i plotsojn dhe pastaj pr
nj koh t caktuar, personeli statistikor bn kontrollimin dhe korigjimin e
prgjigjeve para personit q plotsuar formularin. Formulart me t dhnat e
krkuara plotsohen n baz t prgjigjeve q japin verbalisht ose me
shkrim personat e pyetur.
7. Regjistrimi me korospodenc- pr kt mnyr t regjistrimit, regjistruesi
nuk bie n kontakt t drejtprdrejt me personin apo fenomenin, q sht
objekt i vrojtimit. Fletregjistrimet me pytje drgohen me post, personave
ose ndrmarrjve apo institucioneve t ndryshme. Prgjigjet n pytje e
paraqitura n fletregjistrim, drgohen me an t posts organve q jan
duke kryer studimin statistikor gjegjs.
Plani i vrojtimit statistikor
Duker pasur parasysh rndsin q ka, vrojtimi statistikor, duhet t kryhet
n baz t nj plani t hartuar m par, i cili prbhet prej dy pjesve:
1. Pjess programore
2. Pjess organizative
Problemet programore prbhet nga:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Qllimi i vrojtimit
Objekti i vrojtimit
Prcaktimi i njsive statistikore dhe i karakteristikave t duhura
Programi i vrojtimit
Formulart dhe udhzimet
Zgjedhja e llojit dhe e mnyrs s regjistrimit.
11

Problemet organizative prbhet nga:

1.
2.
3.
4.

Koha e vrojtimit
Vendi - territori i vrojtimit
Organi i vrojtimit
shtje t tjera organizative.

5. Grupimi i t dhnave statistikore

Pas fazes s vrojtimit, t dhnat e grumbulluara pr nj dukuri t caktuar
shoqrore, ekonomike apo t ndonj lmi tjetr, grupohen dhe
sistematizohen sipas ndonj kriteri t caktuar. Rndom ky kriter paraqet
karaketeristikat e prbashkta t njsive statistikore t popullacionit ose
paraqet karakteristikat e veqanta t tyre.
Prmbledhja dhe grumbullimi i t dhnave paraqet fazn e dyt t studimit
statistikor. N baz t materialit t grumbulluar nga faza e vrojtimit pason
kjo faze tjeter e procesit t studimit statistikor. N kt faze i ipet forma e
qart t dhnave duke i renditur dhe grupuar ato.
Me grupim kuptojm ndarjen e t dhnave t dukuris sipas tiparave t
prbashkta n grupe homoxhene. Gjithashtu gjat ksaj faze mund t
zbulohet tendenca e ecuris s dukuris.
Grupimi i t dhnave bhet sipas ktyre kritereve: sipas qllimit, sipas llojit
t tiparit, sipas vllimi t tiparit.
1) Qllimit q prfshin grupimin sipas tipologjis, duke i ndar t dhnat
statistikore t nj trsie n nngrupe q kan karakteristika m t
prafrta t prbashkta dhe gjithashtu prfshin grupimet analitike.
2) Llojit t tiparit q prfshin, karakteristikn sasiore, cilsore, kohore dhe
hapsinore.
3) Vllimit t tiparit mund t prfshij vetm nj, dy ose m tepr attribute
t njsis statistikore. Nse prfshin vetm nj karakteristik, tipari sht i
thjesht, nse prfshin m tepr se nj sht i prbr. Por ka raste t
kombinuara, kur pr disa tipare merret vetm nj karakteristik e pr disa
m tepr se nj. T gjitha kto t dhna statistikore mund t grupohen me
dor ose me mjete teknike si q jan makinat e ndryshme llogaritse,
kalkulatort, kompjutert etj. Njherit, n ditt e sotme kto mjete jan t
zhvilluar e profeksionuar aq shum si pr nga saktsia ashtu edhe pr nga
shpejtsia e prpunimit t t dhnave statistikore q e kan br
statistikn, shum t zhvilluar dhe t aplikuar n cdo lmi.
12

6.VARGJRT DHE SERIT STATISTIKORE

Vargjet dhe serit statistikore q paraqesin grupimin e t dhnave t

dukuris q shqyrtohet, munden me qen :
1) T thjeshta,kur e prfshijn vetm nj karakteristik t njsis
statistikore.
2) T prbra, kur i prfshijn dy e m tepr karakteristika t njsis
statistikore.
3) Kohore, kur prfshijn intervalet kohore, se kur sht shqyrtuar ajo
dukuri.
4) Hapsinore, kur prcaktohet vendi,regjioni ku shqyrtohet ajo dukuri.
Pas grupimit dhe gjat fazes s prmbledhjes s t dhnave t dukuris s
vrojtuar, paraqitet nevoja e radhitjes s tyre n form vargu. Pra nga
materiali i rregulluar i dukurive dalin serit statistikore. Serit formohen m
s paku prej dy modaliteteve, t dhnave. Me modalitet kuptojm
paraqitjen e formes s tiparit n seri.
Serit formohen n baz t renditjes s t dhnave t rregulluara dhe t
grupuara n mnyr horizontale dhe vertikale. Kryesorja sht q gjat
radhitjes seria t shpreh numr t duhur t variacioneve t tiparit.
Seria statistikore sht vargu i t dhnave numerike, t grupuara sipas
karakteristikave attributive, numerike, gjeografike ose kohore.
Varsisht nga kriteriumi sipas t cilit sht kryer grupimi i t dhnave, serit
statistikore mund t jen:
a) Atributive
b) Numerike
c) Kohore
d) Hapsinore
a) Seri atributive - sht vargu i t dhnave statistikore, dhe t grupuara
sipas karakteristikave atributive. Grupimi i t dhnave atributive,
13

sht e rndomt n rastet kur karakteristika statistikore, prbhet

prej nj numri t madh t modaliteteve, ose nga modalitetet e
prafrta grupohen n grupe dhe sipas tyre kryhet klasifikimi i njsive
statistikore.
b) Serit numerike vargu i t dhnave t klasifikuara dhe t grupuara,
sipas karakteristiks numerike formon serin numerike ose serin e
ditribucionit t frekuencave. Frekuenca sht numri q prezanton se sa
here ndonj vler e karakteristiks prsritet n seri.
Kurse distribucioni i frekuencave prezanton se si sht shprndarja e
numrit t njsive t vrojtimit sipas karakteristikave numerike t tyre.
Esenca e formimit t serive numerike, n rend t par sht t kryhet
grupimi i njsive statistikore sipas grupeve, intervaleve, n baz t t cilave
kto njsi dallohen dhe ndryshojn njra nga tjetra n mas. Grupimi i t
dhnave numerike si dhe formimi i serive numerike kryhet sipas
karakteristiks diskontiunele apo asaj kontinuele.
c) Serit kohore - jan varg i shnimeve statistikore t prpunuara dhe t
grupuara sipas karakteristikave kohore .Treojn mdryshimet q psojn
gjat kohs fenomenet ose pjest e veqanta t tyre. Serit kohore jan seri
dinamike, sepse tregojn dinamikn e fenomeneve.
Sipas natyrs t t dhnave q prmbajn, kemi dy lloje t serive dinamike:
Seri dinamike momenti
Seri dinamike intervale
Seri dinamike moment tregojn ndryshimin e fenomenit n moment t
caktuara t kohs. Prezentojn gjendjen e fenomenit n momentin e caktuar
kohor. Serit dinamike t momentit ndrtohen nga t dhnat q dalin prej
regjistrimeve t fenomeneve n moment t caktuara kohe e jo n interval
kohe.
Seri dinamike intervali, fitohen si rezultat i vrojtimeve t vazhdueshme. Serit
kohore interval prezantojn t dhnat mbi lvizjen dhe zhvillimi e
fenomeneve n interval kohore t dhna.
d) Serit territoriale - sipas karakteristiks s vendit tregojn gjendjen e
fenomenit n nj koh dhe hapsir territoriale t caktuar. Njsit territoriale
sipas t cilave bhet ndrtimi i serive territorial jan: bashksit locale,
komunat, shteti etj. Shembuj t series territorial jan: bie fjala numri i
popullsis n Kosov, sipas komunave, ose niveli i t ardhurave kombtare
pr krye t banorit sipas komunave n Kosov, fatkeqsit n
komunikacion sipas komunave, rastet e shkurorzimeve sipas komunave etj.
7. PASQYRAT STATISTIKORE
14

Pasqyrat dhe serit statistikore paraqesin baz pr analizat e t dhnave t

llojllojshme. Me kt prfundon faza e studimit statistikor dhe fillon faza e
analizes s rezultateve t dukurive t hulumtuara. Pasqyrat jan vend ku
paraqiten serit statistikore dhe rezultaten nga materiali i prmbledhur dhe
i grupuar . Pasqyrat ndihmojn shume n nxjerrjen e konstatimeve pr
dukurit e analizuara.

Pasqyrat statistikore formohen nga rreshtat dhe shtyllat. Rreshti i pare

quhet edhe kapitulli dhe shtylla e pare quhet parashtylla. Qdo pasqyr
prbhet nga titulli, skeleti, rrjeti, t dhnat dhe simbolet. Kapitulli dhe
parashtylla paraqesin pjesn tekstuale t pasqyres.
Tabelat mundsojn paraqitjen sistematike dhe t qart t t dhnave
statistikore. Ato prfaqsojn n vetevete nj pasqyrim t fenomeneve, q
n mnyr tabelare paraqiten n mnyr numerike. Tabelat statistikore
paraqesin fenomenin masiv q statistika sht duke i studiuar sipas
volumit, pjesve prbrse, structures, lidhjet reciproke midis pjesve
prbrse, sic jan:titulli dhe nntitulli i tabels, pastaj dallojm:
parakolonn, rendet, kolonat dhe kolonn prfundimtare dhe fushat e
tabels.
Llojet e tabels - Tabelat statistikore ndrtohen sipas :prpunuesve dhe
prmbajtjes t karakteristikave t fenomenit. Tabelat mund t prmbajn
nj ose m shum karakteristika apo seri statistikore.
Dallojm tri lloje t tabelave statistikore
a) T thjeshta
b) T prbra
c) T kombinuara.
Tabelat e thjeshta - nse tabela statistikore prmban t dhna vetm t nj
serie statistikore, respektivisht, vetm pr nj karakteristik t mass
statistikore, ather themi se sht fjala pr table t thjesht statistikore.
Tabelat e thjeshta paraqesin t dhnat e nj serie statistikore.
Tabelat e prbra - ndrtohen me bashkimin n nj tabel t dy ose m
shum serive t thjeshta statistikore, t cilat mund t ken karakteristika t
njjta apo t ndryshme. Kushti pr bashkimin e serive t thjeshta statistikore
sht q, karakteristika n kolon t jet e njejt.

15

Tabelat e kombinuar - ndrtohen me kombinimin e disa tabelave t

thjeshta, t cilat jan t lidhura dhe t kombinuara midis tyre, kshtu q m
nuk jan t pavarura njra prej tjetrs.

8. DISA LLOJE T PARAQITJES GRAFIKE T T DHNAVE

Deri tash njsit dhe dukurit massive n trsi, t paraqitura prmes

tipareve sasiore dhe cilsore u paraqiten n pasqyra statistikore.Andaj
shtrohet nevoja e aplikimit t formave t tjera statistikore q jan m t
prshtatshme dhe m t kuptushme pr zbulimin dhe analizimin e
rezultateve t dukuris s caktuar.Paraqitja grafike sht njsia ndr kto
forma q e lehtson punen e zbulimit t rezultateve pr dukurit massive .
Grafikt prbjn nj metod t veqant pr nj paraqitje ilustrative t t
dhnave statistikore sic sht: volumi, trendi i zhvillimit, struktura
mardhniet reciproke. Esenca e grafikve konsiston n paraqitjen e t
dhnave statistikore, me ndihmn e figurave t ndryshme, hartave
gjeografike apo figurave t ndryshme vizuele nga natyra e vet fenomenit, e
cila paraqitet me an t grafikve.
N prgjithsi, grafikt prdoren n kto raste:
Pr t shprehur vllimin e nj fenomeni t dhn
Pr t shprehur zhvillimin e fenomenit n koh
Pr t nxjerr n dukje, lidhjet q ekzistojn ndrmjet fenomeneve
t ndryshme
Pr t paraqitur njsit e nj fenomeni, sipas nj karakteristike t
caktuar
Pr t paraqitur shprndarjen hapsinore t fenomenit.
T gjitha llojet e paraqitjeve grafike, mund ti ndajm n :
1.Diagrame
2.Stigmogramet
3.Diagramet vijore
4.Diagramet siprfaqsore
16

5.Stereogramet.

Diagramet - paraqesin grupin m t rndsishem t pasqyrave grafike t t

dhnave. Pra bn pasqyrimin e t dhnave n mnyr grafike me an t
figurave gjeometrike si me stigmograme, diagrame vijore, diagrame
siprfaqsore etj .
Diagrami vijor - bazohet n pasqyrimin grafik prmes vijave t drejta, t
shtrembura dhe t thyera. N kontruktimin e tyre, kryesisht shfrytzohen
sistemet koorinative: sistemi koordinativ kndrejt dhe sistemi polar, prmes
diagrameve vijore mund t pasqyrojm me sukses grafikisht nj ose t
krahasojm dy e m tepr seri kohore, por nse vlerat e tyre nuk dallohen
shum dhe jan t shprehura n njsi t njejta t matjes. Prmes diagramit
vijor me sukses mund ti krahasojm ecurit e eksportit, importit, t oferts,
krkess, natalitetit dhe mortalitetit.
Diagramet siprfaqsore jan grafik t cilt prmes siprfaqeve t figurave
gjeometrike pasqyrojn t dhnat statistikore.
M t prdorshmit jan:
Shtyllat (bar diagramet)
Katrori
Rethi
Diagramet me shtylla prdoren shum n prezanitimin e t dhnave. Ato
mund t jen: shtylla t thjeshta, shtylla t dyfishta dhe t shumfishta,
shtylla simetrike, shtylla t ndara ose strukturale.
Katrort gjegjsishte siprfaqja e katrorit shfrytzohen pr pasqyrim grafik t
t dhnave me qllim t krahasimit t madhsive t tyre t cilat mund t
jen proporcionale me madhsin t cilat i prfaqsojn.
Stereogramet bjn pjes n diagramet siperfaqsore t cilat prdoren n
paraqitjen e dukuris tredimenzionale.

9. PRPUNIMI I T DHNAVE STATISTIKORE ME AN T

VARIACIONIT T TIPARIT

Statistika pr t rrumbullaksuar procesin e prcaktimit t dukuris

masive, pos trajtimit t elementeve rreth prkufizimit t njsis statistikore,
bn hulumtime edhe rreth saktsimit dhe interpretimit t tipareve t nj
dukurije masive. Dukurit masive prkatsisht njsit statistikore posedojn
17

veti t ndryshme, e t cilat konkretisht jan objekt studimi t dukuris s

caktuar statistikore.
do veti e veant pr secilin dhe e prbashkt pr t gjitha
njsit statestikore, n statistik quhet tipar ose atribut.
Njsit statistikore t dukuris masive mund t ken shum tipare t
llojllojshme, t cilat posedojn veti t ndryshme, varsisht nga faza apo asti i
vrojtimit .
Ndryshimi dhe ndrrimi i tipareve, nga nj njsi n tjetrn dhe nga nj
faz e vrojtimit n tjetrn, paraqesin baz pr kuptimin apo nocionin e
variacionit n statistik, ku tiparet jan thelbi i studimeve t shkencs s
statistiks.
Tiparet statistikore prcaktojn njsit statistikore, e prmes saj edhe
dukurin masive t hulumtimit statistikor. Caktimi i atributeve varet nga
detyra dhe qllimi i studimit statistikor. Gjat vrjotimit hasim n dy lloje
kryesore t tipareve:
sasiore dhe
cilsore.
Tiparet sasiore shprehin karakteristikn e dukuris prmes
prshkrimit dhe shprehen prmes numrave t cilat quhen tipare numerike,
por mund t shprehen edhe me tiparet shum, pak, m shum, m pak
etj.
Ndrsa tiparet cilsore shprehen dhe prshkruhen me fjal (t mira,
shum t mira, kualitet i klass I, II, kualitet i dobt etj).
Duhet theksuar q gjat shqyrtimit t ndonj dukurie keto dy tipare
mund t shkmbehen njra me tjetrn p.sh. prodhimi sasior i qumshtit, i
pemve, perimeve mund t quhet i mir, mesatar, jo i mir etj, pra bhet
shndrrimi i nj tipari sasior n at cilsor dhe anasjelltas.
Duke marr parasysh rndesin q ka klasifikimi i tipareve pr
studimin statistikor, n baz t praktiks statistikore dhe asaj teorike, shum
autor tiparet i ndajn si vijon:
sipas tipit,
sipas formimit (mnyrs s krijimit),
sipas prmbajtjes (brendis).

18

Tiparet sipas tipeve karakterizohen me veori tipike , hapsinore , kohore

dhe reale ose prmbajtsore.
Tiparet sipas formimit jan ato veti t njsis statistikore, t cilat jan
krijuar apo krijohen n mnyr t pavarur nga subjektet tjera (objektive), n
mnyr t varur nga subjektet t ndryshme (subjektive) dhe t prziera .
Tiparet sipas prmbajtjes jan ato veti apo veori t njsis statistikore
t cilat mundsojn n mnyr t qart e thelbsore shprehjen e
karakteristikave t njsis statestikore dhe dukuris masive n trsi.
Variacioni paraqet lvizjet apo ecurit e veanta q shprehin
ndryshimin e sasis ose t cilsis s atributit t njsis statistikore t
dukuris masive n trsi. Kto ecuri specifike t atributit, njsis statistikore
dhe dukuris masive, t emertuara si variacion paraqesin thelbin e objektit
t statistiks si shkenc shoqrore. Nga kjo plotsohet edhe definicioni i
statistiks si shkenc e cila merret me studimin e ligjshmrive t variacionit
t tiparit n kuadr t njsis statistikore masive n trsi .
Prmes variacionit si lvizje, si ecuri dhe si ndryshim zbulohen
ligjshmrit n natyr, n ekonomi dhe n shoqri. Ecurit e variacionit gjat
vrojtimit t fenomeneve t ndryshme mund t analizohen n hapsir, dhe n
nj periudh t caktuar kohore.
N baz t krahasimit t variacionit, t dy niveleve dhe t raporteve t
tyre rezulton se variacioni paraqitet n dy forma kryesore :
Si ndryshim i madhsis dhe
Si hers (koeficient).

10.VARIACIONI I SHPREHUR ME AN T NDRYSHIMIT

Variacioni si ndryshim paraqet ndryshimin n mes t madhsis

raportuese dhe paraprake t nj atributi apo tipari .
Nse tipari i nj dukurie n nivele t ndryshme (kohore ose sasiore)
shprehet n form t vargut numerik:
N1, N2, N3,,Nn ,

Ni , i = 1, 2, 3 ,, n ,

respektivisht:

ndrsa variacioni shprehet me an t vargut :

Vi ,

2, 3 ,, n , respektivisht:
V1, V2, V3,, Vn , ather variacioni i
ndryshimit shprehet me formuln:
19

i = 1,

Vdi = Ni+1 Ni

i = 1, 2, 3 ,, n - 1

Duke i dhn vlera indeksit i kemi:

Vd1 = N2 N1
Vd2 = N3 N2
Vd3 = N4 N3
..
Vdn-1 = Nn Nn-1
Shembulli 1: Kostoja vjetore e nj familje sipas nj llogarimbajtjeje nga
kryefamiljari gjat viteve 2008 - 2012 :
2006:
2007:
2008:
2009:
2010:
2011:
2012:

7050
7500
7650
6000
7100
7850
8000

Nga llogaritjet n vijim fitohet variacioni si ndryshim :

V2006:
V2007:
V2008:
V2009:
V2010:
V2011:

Vd1
Vd2
Vd3
Vd4
Vd5
Vd6

=
=
=
=
=
=

N2
N3
N4
N5
N6
N7

N1
N2
N3
N4
N5
N6

=
=
=
=
=
=

7500
7650
6000
7100
7850
8000

7050
7500
7650
6000
7100
7850

=
=
=
=
=
=

450
150
1650
1100
750
150

Varsisht prej dukuris q shyrtohet , ndryshimi ndrmjet dy niveleve

mund t jet pozitiv, baraz me zero ose negative.
Nse Vdi > 0 pr do i = 1, 2, 3,, n 1, ather nga :
N2 N1 > 0
N3 N2 > 0
N4 N3 > 0
....
Nn Nn-1 > 0
rrjedh q :
N1 < N2 < N3 < ,, < Nn -1 < Nn , pra vargu i niveleve sht
rrits .
20

Nse Vdi < 0 pr do i = 1, 2, 3,, n 1, ather nga :

N2 N1 < 0
N3 N2 < 0
N4 N3 < 0
....
Nn Nn-1 < 0

rrjedh q :
N1 > N2 > N3 > ,, > Nn -1 > Nn , pra vargu i niveleve sht
zvoglues.

Nse Vdi = 0
pr do i = 1, 2, 3,, n 1 ,
ather vargu i
nivelit t variacionit sht konstant q d.m.th t gjith antart e
vargut t nivelit kan vler numerike t njejta, pra :
N1 = N2 = N3 = ,, = Nn -1 = Nn

N shembullin ton rezultatet e fituara tregojn ecuri t variacionit

npr periudha t ndryshme t krahasimit t viteve. Dukuria nga periudha e
par deri n t dyten rritet dhe variacioni sht pozitiv
( Vdi ) sepse, niveli i periudhs raportuese (N2) sht m i madh se sa niveli
i peridhs paraprake (N1).
ose: N2 > N1
Prej periudhs s tret deri n t katrtn dukuria zbret sepse niveli i
periudhs raportuese (N4) sht m i vogl se sa niveli i periudhs
paparpake (N3) dhe variacioni sht negative (Vd3).
ose: N4 < N3.

11. VARIACIONI I NDRYSHIMIT I SHPREHUR N

PRQINDJE

Formula e prgjithshme pr njsimin te variacioni i ndryshimit i shprehur n

prqindje sht:
Vdi% =

( N i 1 Ni ) 100
Ni

, ku

N shembullin ton kemi :

21

i = 1, 2, 3 ,, n

Pr i= 1

Pr i = 2

Vd1 =

Vd2 =

( N 2 N1 ) 100
(7500 7050) 100
450 100
=
=
= 6.38 %
N1
7050
7050
( N 3 N 2 ) 100
(7650 7500) 100 150 100
=
=
=2%
N2
7500
7500

Pr i = 3

Vd3 =

( N 4 N 3 ) 100
(6000 7650) 100
1650 100
=
=
= -21.56 %
N3
7650
7650

Pr i = 4

Vd4 =

( N 5 N 4 ) 100
(7100 6000) 100 1100 100
=
=
= 18.33 %
N4
6000
6000

Pr i = 5

Vd5 =

( N 6 N 5 ) 100
(7850 7100) 100
750 100
=
=
= 10.56 %
N5
7100
7100

Pr i = 6

Vd6 =

( N 7 N 6 ) 100
(8000 7850) 100 150 100
=
=
= 1.91 %
N6
7850
7850

12.VARIACIONI I SHPREHUR ME AN T KOEFICIENTIT

Variacioni si koeficient sht shprehje relative dhe paraqet raportin n
mes t dy niveleve t vrojtuara t atributit, njsis statestikore ose dukuris
masive .
Rezultati i fituar nga raporti i dy t dhnave, prkatsisht i nivelit
raportues dhe atij paraprak paraqet koeficientin e ndryshimit n vlera
relative , i cili shpreh karaktersistikat cilsore t dukuris s vrojtuar.
Edhe koeficienti mund t paraqitet prmes formuls, ku simbolet e
atributit, t njsis ose dukuris statistikore t vrojtuara jan: Ni , i = 1, 2,
3,, n

shnohet vargu i nivelit ndrsa me:

Vi ,

i = 1, 2, 3,, n

shnohet

vargu i variacionit.
Ather karakteristika e variacionit me an t hersit shprehet me formuln:
Vki =

N i 1
Ni

i = 1, 2, 3,, n

Duke i dhn vlera i prej 1 deri n n 1, marrim hersat:

22

Vk1 =

N2
N1

Vk2 =

N3
N2

,,

Vkn-1 =

Nn
N n 1

Edhe te koeficientt e fituar t variacionit nga ecurit e dukuris s

vrojtuar mund t paraqitet variacioni n rritje, stagnim apo rnje. Por
koeficienti nuk mund t jet m i vogl se zero, ai sillet prej zeros deri n
plus pakufi.

Nse: Vki =

N i 1
> 1, pr do i = 1, 2, 3 ,, n 1, ather vargu i
Ni

nivelit t variacionit sht rrits d.m.th:

N i 1
>1
Ni

Pra; N2 > N1

Ni + 1 > N i
,

N3 > N2 ,

sht rrits.

N4 > N3

ose N1 < N2 < N3

< ,, <Nn

Nse:

N i 1
<1
Ni

Pra ; N2 < N1

Ni + 1 < N i
,

N3 < N 2 ,

sht zbrits.
N4 < N 3

ose N1 > N2 > N3

>, ,> Nn

Nse:

N i 1
=1
Ni

Ni + 1 = Ni

sht konstant ( stagnues).

Pra; N1 = N2 = N3 =, ,= Nn
N shembullin ton kemi:
V2006
V2007
V2008

N 2 7500
=
= 1.06
N1 7050
N3
7650
Vk2 =
=
= 1.02
N2
7500
N4
6000
Vk3 =
=
= 0.78
N3
7650

Vk1 =

23

V2009
V2010
V2011

N5
7100
=
= 1.18
N4
6000
N6
7850
Vk5 =
=
= 1.10
N5
7100

Vk4 =

Vk6 =

N7
8000
=
= 1.01
N6
7850

Nga t dhnat e krahasuara, duke i vn n raport N2 me N1 fitohet

variacioni si koeficient m i lart se 1 ( Vk1 > 1 ), ka do t thot se dukuria
e vrojtuar, prkatsisht kostoja e familjes n vitin 2007 n raport me vitin
2006 ishte m i lart pr 0.06 t vlers s koeficientit, ose shprehur n
prqindje ishte 6% m i lart. D.m.th n kt rast dukuria tregon tendenc
rritjeje edhe prmes shprehjes s variacionit t koeficientit sepse Vk1 > 1,
n rastin tjetr Vk2 > 1 prap kemi tendenc rritjeje n raportin e vitit 2008
me at 2007 pr 2%, ndrsa Vk3 < 1 ku rezulton fakti se dukuria n krahasim
me periudhn paraprake sht n rnje e sipr, pr tu ngritur n vitet n
vijim 2009 n 18%, n 2010 n 10% dhe 2011 n 1%.

13.PARAQITJA GRAFIKE PRMES FIGURAVE

GJEOMETRIKE DIAGRAMEVE
Deri m tani njsit dhe dukurit masive n trsi, t trajtuara prmes
tipareve sasiore u paraqitn n t dhna numerike statistikore. Mirpo
shprehja e dukuris prmes madhsive statistikore pr nj kategori t
interesuarish paraqet vshtirsi n kuptimin e raporteve sasiore dhe
thelbesore t dukuris s analizuar. Andaj shtrohet nevoja e aplikimit t
formave t tjera statistikore q jan m t prshtatshme dhe m t
kuptueshme pr zhvillimin dhe analizimin e rezultateve t dukuris s
caktuar statistikore.
Paraqitja grafike sht nj ndr format kryesore q mundson zbulimin
e karakteristikave t dukuris nga ana e shfrytzuesve t rezultateve
statistikore n mnyr t shpejt dhe t qart.
Paraqitja e t dhnave statistikore , prmes figurave ose grafve sht
form e leht dhe e prshtatshme pr njohjen e rezultateve t dukuris,
sepse te graft raportet sasiore shprehen prmes figurave gjeometrike. Pr
24

kt arsye graft statistikor luajn rol t rendsishm n masovizimin ose

popullarizimin e rezultateve statistikore. Qllimi i paraqitjes grafike t serive
statistikore qndron n shpjegimin e karakteristikave t tyre n mnyr t
qart, t shpejt dhe objektivisht t sakt.
Duhet cekur se saktsia e t dhnave t paraqitura prmes grafve
sht nj ndr t metat e ksaj metode statistikore, por nuk ia zvoglon
rndsin q ka n krkimet shkencore. Natyrisht detyra e tyre nuk qndron
n zvendsimin e tabelave dhe t dhnave numerike, por n paraqitjen e
forms vizuele t seris statistikore.
N kt aspekt diagramet jan grupi m i rndsishm i pasqyrave
grafike t cilat ndrtohen me an t figurave t llojllojshme gjeometrike.
14. PARAQITJA GRAFIKE PRMES FIGURAVE GJEOMETRIKE
KATRORIT
Figurat gjeometrike katrort jan forma t grafeve t cilat shprehin
sasin apo vllimin e dy ose m shum dukurive t hulumtuara statistikore.
Krahasimet grafike t vllimit t dukurive me an t katrorit bhen duke
i aplikuar metodat q prdoren me rastin e ndrtimit t tyre. Pr ndrtimin e
do katrori s pari duhet t llogaritet brinja e katrorit pr do njsi
karakteristike t supozuar.
N shembullin ton numri i shpenzimeve n -ro pr do vit paraqet
siprfaqen e katrorit, ndrsa ndrtimi i katrorit varet prej brinjs llogaritse t
tij, e cila sht e barabart me rrnjen katrore t siprfaqes.
Duke ditur se syprina e katrorit me brinjn a sht S = a2, ather
karakteristikn e njsis statistikore e barazojm me S dhe prej aty gjendet
brinja e katrorit a=

S.

Katrori i vizatuar me brinjn a= S paraqet madhsin e njsis

karakteristike. N kt aspekt pr do vler t njsis statistikore vizatohet
nga nj katror me brinjn prkatse a=

S.

Kthehemi tek shembulli: N vitin 2006 jan shpenzuar 7050 nga kjo S =
7050,
ku S = a2 respektivisht a2 = 7050 ose a =
7050 .
2006:
2007:
25

a=
a=

7050 = 83.96
7500 = 86.60

2008:
2009:
2010:
2011:
2012:

a
a
a
a
a

=
=
=
=
=

7650 = 87.46
6000 = 77.45
7100 = 84.26
7850 = 88.60
8000 = 89.44

N baz t elementeve t kalkuluara, paraqitja grafike prmes

katrorve dhe krahasimi i shtimit t vllimit sipas periudhave kohore jepet n
vijim n fig. 1
2008

2006

2007

S = 7050

a = 83.96 (4.19 cm)

S=7500

S=7650

a = 86.60 (4.33 cm)

a = 87.46 (4.37cm)

2009
2011

2010

S=7100

S=6000

a = 77.45 (3.87 cm)

(4.43 cm)

a = 84.26 (4.21 cm)

S=7850

a = 88.60

2012

S=8000

Fig.1.

26

a = 89.44 (4.47cm)
Me rastin e ndrtimit t grafve duhet prdorur edhe shkalln e
zvoglimit t t dhnave t dukurive t krahasuara. Brinja e katrorit sht
ndrtuar me shkallen 1:20 cm .
15. PARAQITJA GRAFIKE PRMES FIGURAVE
GJEOMETRIKE RRETHIT
Figurat gjeometrike rrethi prdoret pr paraqitjen grafike t dy e m
shum dukurive masive. Sikurse katrori edhe rrethi shrben pr paraqitjen
n mnyr grafike t strukturs s dy e m shum dukurive dhe krahasimin
e tyre.
Duhet cekur se siprfaqja e rrethit paraqet n trsi dukurin masive,
ndrsa siprfaqet e veanta t shnuara n rreth paraqesin strukturn q e
prfaqson do dukuri te krahasuar.
Pr do dukuri q do t paraqitet grafikisht me an t rrethit duhet t
llogaritet rrezja e rrethit (r). N baz t formuls gjeometrike t rrethit
siprfaqja e rrethit zgjidhet prmes formuls:
S = r2

ndrsa rrezja e rrethit:

r=

( =

3.14 )
N kt aspekt pr do vler t njsis statistikore vizatohet nga nj rreth
me rreze:
r=

Llogaritja e t dhnave dhe ndrtimi i rrathve paraqitet n vijim:

2006:
2007:
2008:

r=

7050
=
3.14

2245.2 = 47.38

r=

7500
=
3.14

2388.5 = 48.87

r=

7650
=
3.14
27

2436.3 = 49.35

2009:

r=

6000
=
3.14

1910.8 = 43.71

2010:

r=

7100
=
3.14

2261.1 = 47.55

2011:

r=

7850
=
3.14

2500 = 50

2012:

r=

8000
=
3.14

2547.7 = 5

N baz t elementeve t kalkuluara, paraqitja grafike prmes rrathve sipas

periudhave sht:

28

2006

2007

r=47.38(2.36cm)
r=49.35(2.46cm)

2009

2008

r=48.87(2.44cm)
2011

2010

r=43.71(2.18cm)
r=50(2.5cm)

r=47.55(2.37cm)

2012

Fig. 2

r=50.47(2.52c
m)

Rrezja e rrethit sikurse te brinja e katrorit sht ndrtuar me shkalln e

zvoglimit 1:20 cm

29

16 . Paraqitja grafike me pjes t syprins t nj

rrethi
Paraqitja grafike e nj dukurie ekonomike ose shoqrore me pjes t
syprins s nj rrethi t shprehur me shkall caktohet n mnyrn e
prshkruar n vijim;
Le t jet:

Ni , i = 1, 2, 3 ,, n ,

respektivisht: N1, N2, N3 ,, Nn

vargu i tiparit t nj dukurie n nivele t ndryshme kohore ose sasiore.

n

Le t jen:

S=

= N1 + N2 + N3 + ,, +Nn shuma e atyre tipareve

i1

t niveleve. Ather prqindja e pjesmarrjes s secilit nivel n kt shum

caktohet me formuln:

Ni 100
,
i = 1, 2, 3 ,, n
S
Rrethi i ka 360 0(shkall), prqindja e 360 0 sht 3.60 . Syprina Si e
rrethit e shprehur me shkall i0 q i prgjigjet secilit nivel Ni caktohet me
formuln:
Xi% =

Si = Xi% 3.60

i = 1, 2, 3 ,, n

N shembullin ton kemi :

Ni 100
2006:

X1% =

N
i 1

2007:

X2% =

2008:

X3% =

2009:

X4% =

2010:

X5% =

2011:

X6% =

2012:

X7% =

30

=
i

7050 100
705000
=
= 13.78%
51150
51150

7500 100
=
51150
7650 100
=
51150
6000 100
=
51150
7100 100
=
51150
7850 100
=
51150
8000 100
=
51150

750000
=
51150
765000
=
51150
600000
=
51150
710000
=
51150
785000
=
51150
800000
=
51150

14.66%
14.95%
11.73%
13.88%
15.34%
15.64%

Ku shuma fitohet nga formula:

7

Ni = 7050 + 7500 + 7650 + 6000 + 7100 + 7850 + 8000 = 51 150

i 1

Ndrsa vlera 3.6 nga:

360
= 3.6
100
Kto prqindje tani i shndrrojm n syprina: Si 8 ,
i =1, 2, 3, 4, 5, 6
dhe 7 respektivisht knde: i ,
i =1, 2, 3, 4, 5, 6 dhe 7 , t nj rrethi me
rreze t qfardoshme r.
Ku : Si = i
2006:

S1 = X1% 3.60 = 13.78 3.60 =

2007:

S2 = X2% 3.60 = 14.66 3.60 =

2008:

S3 = X3% 3.60 = 14.95 3.60 =

2009:

S4 = X4% 3.60 = 11.73 3.60 =

2010:

S5 = X5% 3.60 = 13.88 3.60 =

2011:

S6 = X6% 3.60 = 15.34 3.60 =

2012:

S7 = X7% 3.60 = 15.64 3.60 =

49.60
52.70
53.80
42.20
49.90
55.20
56.30
Rezultatet e llogaritjeve t shkallve shprehen n rreth n fig. 3.

Fig 3
31

17. PARAQITJA PRMES PASQYRAVE (TABELAT) STATESTIKORE

Pasqyrat s bashku me serit statistikore, si form e thjesht e
pasqyrimit t dhnave paraqesin baz pr analiza t llojllojshme t t
dhnave dhe t rezultateve t dukurive t vrojtuara statistikore. Me kt
rrumbullaksohet faza e studimit statistikor dhe fillon faza tjetr e analizs s
rezultateve t dukurive t hulumtuara statistikore.
Tabelat jan forma ku paraqiten serit dhe rezultatet nga materiali i
prmbledhur dhe i grupuar statistikor.
Forma e paraqitur n tabeln .1. tregon t gjitha t dhnat t
prmbledhura n pasqyrat statistikore t shpenzimeve.
Vitet
Kostoja n
Variacioni i
ndryshimit
Vdi = Ni+1 Ni
Variacioni i
ndryshimit
prmes
prqindjes
Vdi% =
( N i 1 Ni ) 100
Ni
Variacioni i
hersit
(koeficientit)
Ni 1
Vk1 =
Ni
Brinja e katrorit
a= S

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

7050 7500 7650 6000 7100 7850 8000
450

150 1650 1100

2

6.38

21.5
6

18.3
3

1.18
1.06

83.9
6

1.02

86.6
0

750

10.5
6

1.10

150

1.91

1.01

0.78

87.4
6

Rrezja e rrethit
S
r=

77.4
5

84.2
6

88.6
0

50
32

89.4
4

47.3
8
Prqindja e
pjesmarrjes n
secilin nivel
13.7
8
Ni 100
Xi% =
S
Pjest e syprins
s rrethit t
shprehura n
shkall
49.6
Si = Xi % 3.60

48.8
7

49.3
5

43.7
1

47.5
5

50.4
7

14.6
6

14.9
5

11.7
3

13.8
5

15.3
4

15.6
4

52.7

53.8

42.2

49.9

55.2

56.3

MESARET STATISTIKORE
Mesataret statistikore luajn nj rol shum t rndsishm pr nxjerrjen
prfundimeve t prafrta t ndonj dukurie.
Ekzistojn dy lloj mesatare Statistikore: Algjebrike dhe Pozicionale.
N grupin e mesatareve algjebrike bjn pjes:mesataret aritmetike
,harmonike dhe gjeometrike.
N grupin e mesatareve pozocionale bjn pjes:moda mediana dhe
kuartilet.
Mesatarja arithmetike e thjesht:

X a.th.

xi
i 1

x1 x 2 x3..... x n
n

Mesatarja arithmetike e prbr:

n

xap

xi fi
i 1

fi

x1 f 1 x 2 f 2 x3 f 3 ..... x n f n
f1 f 2 f 3 ...... f n

i 1

33

b) Mesatarja harmonike
xhth

i 1 xi

1 1
1
...
x1 x2
xn

xhp

f
i 1
n

fi

x
i 1

f1 f 2 ... f n
.
fn
f1 f 2
...
x1 x2
xn

Mesatarja gjeometrike e thjesht logaritet sipas formuls:

X i

X gj .th. n x1 x2
... xn

i 1

Shembull praktik:N fabrikn e buks Kualiteti n javn e par t muajit

Qershor jan prodhuar buk me sa vijon (njsia pr mij-1000)
Ditt:

E
hn

E
mart

E
mrkur

E
enjte

E
premt
e

E
shtun

E
diel

Nr . I
njsive Xi

4.430

4.336

4.389

4.71
7

4.661

4.548

3.58
0

X gj .th. 7 4.430 4.336 4.389 4.717

4.661

4.348
3.580

7 28.852, 01 / log
log X gj .th. log 7 28.852, 01
1
7

1
log X gj .th. log(28.852, 01) log 28.852, 01
7
1
4.46 0.637
7
X gj .th. 100.637 4.335 njsi buke n dit

34

Moda M0
Nse n nj dukuri,njra ose disa prej karakteristikave t njsis statistikore
prsritet(frekuenton) disa her, ather Mod e asaj dukurie merret ajo
karakteristi e cila m s shumti sht prsritur.
Shembull praktik:a)N vargun:2,2,2,2,3,7,9,11,12 numri 2 frekuenton 4 her
dhe sht mod e ktij vargu.b)N vargun 1,2,2,2,3,4,6,6,6,7,9,11 numrat 2
dhe 6 jan frekunetuar nga 3 her andaj themi se ky varg I ka 2 Moda ,pra
numrat 2 dhe 6 jan modat e ktij vargu.
-Nse vargu I karakteristikave ipet n form t intervaleve ather Mo
njehsohet me kt formul:
M0 X0

d ( f mo f m1 )
( f mo f m1 ) ( f m 0 f m 2 )

X0-kufiri I par (I ult) I intervalit t mods.

d-distanca (gjatsia) e intervalit t mods.
fm1-denduria e intervalit para mods.
fmodenduria e intervalit t mods.
fm2-denduria pas intervalit t mods.
N spitalin regjional t Gjilanit gjat vitit 2012 kan lindur 2190 nna gjithsej
2205 fmij prej tyre 1155 fmij t gjinis mashkullore dhe 1032 t gjnis
femrore.Ndrsa n Dhjetor t vitit 2012 kan lindur 156 fmij,90 t gjinis
mashkullore dhe 66 t gjinis femrore.
Mosha e nnave q kan lindur sht paraqitur n tabel:Sipas shnimeve
zyrtare t Drejtorispr Administrat t Prgjithshme-Sektori I Ofiqaris,n
muajin Dhjetor 2012 kan lindur ky nr. I nnave:
Nr,

Mosha e nnave.
Vjet

Nr. I nnave q kan

lindur fi

15-19

3.84

20-24

28

17.9
4

25-29

43

27.5
6

30-34

47

30.1
2

35-39

20

12.8

35

2
6

40-44

11

7.05

45-50

0.64

Nga kjo tabel shihet se frekuencn m t madhe t lindjes s fmijve praj

47 nnave e ka intervali I moshs 30-34 vjeqare I cili quhet interval I moshs
pr lindje.
N kt rast kemi
X0=30 ,d=34-30=4 , fm1=43 , fm0=47 , fm2=20
M0 X0
30

d ( f mo f m1 )

( f mo f m1 ) ( f m 0 f m 2 )

4(47 43)
4 4
30
30 0.52 30.52 vjeqare
(47 43) (47 20)
31

-Pra mod e lindshmris s nnave t Gjilanit pr muajin dhjetor 2012

sht mosha 30.52 vjeqare.Pjesn prej 0.52 vjet e shndrrojm n muaj ,dit
dhe or:
0.52vjet=52/100 X 365=189.8dit=6 muaj e 9.8 dit
0.8 dit=8 X 24/10=19.2 ore
0.2 or=2 X 60/10=12 minuta.
Pra M0=30 vjet e 6 muaj e 9 dit e 12 minuta.
KUARTILET
-Kuartilet shqyrtojn dukurit statistikore ,karakteristikat e t cilave
frekuentojn sipas vargut {fi}a,i=1,2,3,,n ather shumn e ktyre
frekuencave e ndajm n katr pjes t barabarta.N kt rast dallojm:
Q1-kuartila e par (e ult).
Q2-kuartila e dyt.
Q3-kuartila e tret (e lart).
Q4-kuartila e katrt.
X1-kufiri I par (minimal) I intervalit t kuartilit.
kp-antari I para kumulativit t ffrekuencave t intervalit t kuartilit.
fq-frekuenca e kuartilit.

36

Shembull praktik:N nj fshat t Kosovs jan mbjell me t lashta kto

ekonomi familjare:
Nr.

Sip. E toks n
Ari Xi

Nr. I
ekonomive
familjare fi

Kumulativ
iI
frekuenca
ve

0-2

2-4

2+4=6

4-6

6+6=12

6-8

12+7=19

8-10

10

19+10=2
9

10-12

12

19+12=4
1

rQ2

12-14

11

41+11=5
2

rQ3

14-16

52+9=61

16-18

61+5=66

rQ1

rQ4

fi=66

rQ1

1 9
1
fi 66 16.5

4 i 1
4

X1=6 ; Kp=12 ; fq=7 ; m=2

1 n
1
( fi K p ) m
( 66 12) 2
(16.5 12) 2
4.5 2
4 i 1
Q1 X 1
6 4
6
6
6 1.28 7.28
fq
7
7
7

2 9
2
rQ2 fi 66
33

4 i 1
4

X1=10 ; Kp=29 ; fq=12 ; m=2

37

1 n
2
( 66 29) 2
fi K p ) m
(33 29) 2
4 2
4 i 1
Q2 X 1
10 4
10
10
10 0.66 10.66
fq
12
12
12
(

3
198
rQ3 66
49.5
4
4

X1=12 ; Kp=41 ; fq=11 ; m=2

3 n
3
( f i K p ) 2
( 66 41) 2
(49.5 41) 2
8.5 2
4 i 1
Q3 X 1
12 4
12
12
12 1.54 13.54
fq
11
11
11
rQ4

4
264
66
66
4
4

X1=16 ; Kp=61 ; fq=5 ; m=2

4 n
4
f i K p ) m
( 66 61) 2

(66 61) 2
5 2
4 i 1
X1
16 4
16
16
16 2 18
fq
5
5
5
(

4.3 .METODA E MESATARES RRSHQITSE

Pasi analizat dinamike, n kuadr t studimit t tendencs dhe t
intensitetit t dukuris, hulumton edhe shmangiet edhe variacionet,
ather pr zbutjen ose eliminimin e tyre prdort metoda mesatare
rrshqitse.
Pra, kjo metod shrben pr mnjanimin, prkatsisht pr zbutjen e
ndikimit t variacioneve t dukuris m t dhna q i prkasin periudhave
38

sezonale. Serit sezonale shumicn e rasteve, shprehen me t dhna

mujore, me rast prmase variacioneve dalin n shesh veorit sezonale
pr periudhn kohore njvjeare.
Gjithashtu, prmes metods s mesatares rrshqitse hulumtohet
ecuria e dukuris me seri, t dhnash pr periudha kohore mbi njvjeare.
N rastet t tilla, prmes ksaj metode tentohet t bhet eliminimi, ose n
pamundsi t ksaj, bile t bhet zbutja e ndikimit t variacioneve
individuale (ose si trsi e tyre) sezonale ne ecurin normale ( mesatare) t
dukuris.
Metoda mesatare rrshqitse, praktikisht zbatohen n aplikimin e
mesatares aritmetike n serin e dhn t dukuris s hulumtuar
statistikore. Sipas ksaj metode, do numr i seris s dhn zvendsohet
me nivelin mesatares s fituar. Numri i konstant i madhsive, n baz t t
cilave llogariten mesataret rrshqitse, mund t jet 3 ose m shum, por
zakonisht duhet t jen numra tek. Pr shembull, n nj seri kohore me 5 t
dhna llogariten tri mesatare aritmetike rrshqitse, prkatsisht duke i
marre tri numrat e par nga seria, fitohet mesatarja e par rrshqitse:

m1

x1 x2 x3
,
3

e dyta: mi

x2 x3 x4
,
3

e treta:

m3

x3 x4 x5
3

Pra, nga seria kohore me pese t dhna u fituan tri madhsi t

mesatares aritmetike q ndryshojn nga t dhnat faktike, prkatsisht
paraqesin t dhnat t mesatarve rrshqitse.
Si u pa edhe prmes formuls, llogaritja e mesatares rrshqitse
kryhet duke i marr fillimisht nga t dhnat e sasis e pastaj pr do treshe
eliminohet e dhna e par e tij dhe futet nj e dhn e re nga vazhdimi i
seris. Prandaj, duke u nisur nga mnyra e till e llogaritjes, kto mesatare
aritmetike quhen edhe mesatare lvizse ose rrshqitse.
Duke e respektuar grupin e t dhnave tek, n vazhdim jepet
shembulli i seris kohore i llogaritjes s mesatares rrshqitse me 3 dhe 5 t
dhna:

Tab .1.
Viti

Seria
e
dhnave

t Nivelet e mesatares rrshqitse

Me 3 t dhna
39

Me 5 t dhna

(Xi)
1

1991

55

1992

58

56,3

1993

56

58,3

58,6

1994

61

60,0

59,6

1995

63

61,3

61,6

1996

60

63,7

63,8

1997

68

65,0

65,4

1998

67

68,0

67,6

1999

69

70,0

71,2

2000

74

73,7

73,8

2001

78

77,7

2002

81

Nga seria e t dhnave n tabel ( shtylla nr. 2) llogariten mesataret

aritmetike t thjeshta nga 3 dhe 5 t dhna t seris, sipas mnyrs
rrshqitse, prmes ksaj formule:

m1

x1 x2 x3 55 58 56

56,3
3
3

x1 x2 x3 x4 x5 55 58 56 61 63

58,6
5
5
x x x 58 56 61
m2 2 3 4
58,3
3
3
x x x x x 58 56 61 63 60
m2 2 3 4 5 6
59,6
5
5
x x x 56 61 63
m3 3 4 5
60,0
3
3
x x x x x 56 61 63 60 68
m3 3 4 5 6 7
61,6,6
5
5
m1

40

x4 x5 x6 61 63 60

61,3
3
3
x x x x x 61 63 60 68 67
m4 4 5 6 7 8
63,8
5
5
x x x 63 60 68
m5 5 6 7
63,7 m6, m7 deri n m11
3
3
x x x x x 63 60 68 6769
m5 5 6 7 8 9
65, 4 m6 deri n m8
5
5
m4

Nga kalkulimet e bra t mesatarve rrshqitse, vrehet se shtylla e tret,

te grupi me tri t dhna, seria sht zvogluar pr vitin e par dhe t fundit,
ndrsa seria n shtylln nr. 4 te grupi me pes t dhna, sht zvogluare
pr dy vitet e para dhe dy t fundit. Po t kishim llogaritur mesataret
rrshqitse t grupit me shtat t dhna, ather seria me t dhna t
rregulluara do t zvoglohej pr gjithsej gjasht t dhna ( tri vitet e para
dhe tri vitet e fundit).
Pra, nga madhsia mesatare t llogaritura n shtylln 3 dhe 4 t
tabels, u fituan dy seri t reja me t dhna t rregulluara, ku sht
eliminuar apo zvogluar ndikimi i variacioneve sezonale ose individuale n
ecurin e dukuris s vrojtuar. Prmes metods s mesatares rrshqitse, n
veanti, llogaritet mesatarja e trsishme e serive kohore q ne brendsin e
tyre kan variacione t karakterit t ndryshm, si: sezonal, ciklike,
individuale, t rastsishme, etj. Kto metoda m s shumti prdorn te
analiza dinamike te aktiviteteve ekonomike, si p.sh te llogaritja e stoqeve
mesatare mujore, te rendimenti i produkteve bujqsore (mesatarja vjetore ),
etj.
Nga tabela e msiprme del se tendenca e shtimit t seris se
dukuris s vrojtuar shihet me mire nga t dhnat e rregulluara t mesatares
rrshqitse me 3 dhe 5 t dhna. Ecuria mund t vrehet edhe prmes
grafikut n vijim:

41

X
Vite
t

Grafikoni nr.1.

Prmes grafikonit t mesatareve rrshqitse shihet qart zbutja apo

eliminimi e variacioneve individuale nga t dhnat faktike. Gjithashtu, mund
t krahasohet se, sa m shum t dhna t mirren pr llogaritjen e
mesatareve rrshqitse aq m mir rregullohen t dhnat e seris dinamike.
Mirpo, nse pr analizn dinamike nevojitet prcjellja e ecuris s
dukuris pr disa vite m radh. Ather metoda mesatare rrshqitse
prdoren n vazhdimsi pr t gjitha periudhat kohore. Pr ilustrim t ksaj
mnyre t llogaritjes, n vazhdim pasqyrohen serit e t dhnave faktike dhe
atyre t rregulluara:
Tab.2.
Vitet
Muajt
T dhnave Mesatares rrshqitse
faktike
Me
3
t Me
5
t
dhna
dhna
1

2000

Janari

108

Shkurti

102

107,7

Marsi

113

113,0

120,4

Prilli

124

130,7

131,6

Maji

155

147,7

142,0

Qershori

164

157,7

147,6

42

2001

2002

Korriku

154

153,0

146,4

Gushti

141

137,7

137,8

Shtatori

118

123,7

123,0

Tetori

112

106,7

111,2

Nntori

90

99,0

103,4

Dhjetori

95

95,7

99,8

Janari

102

99,0

99,2

Shkurti

100

103,7

105,0

Marsi

109

109,3

113,0

Prilli

119

121,0

120,2

Maji

135

130,7

128,2

Qershori

138

187,7

132,8

Korriku

140

136,7

131,8

Gushti

132

128,7

126,2

Shtatori

140

117,7

118,6

Tetori

107

107,0

111,6

Nntori

100

104,0

109,2

Dhjetori

105

108,3

104,4

Janari

120

113,3

115,6

Shkurti

115

123,3

127,0

Marsi

135

136,7

141,0

Prilli

160

156,7

151,2

Maji

175

168,7

160,6

Qershori

171

169,3

160,4

Korriku

162

155,7

150,8

43

Gushti

134

136,0

137,8

Shtatori

112

118,7

124,8

Tetori

110

109,3

116,8

Nntori

106

112,7

Dhjetori

122

N shtylln e katrt dhe t pest t pasqyrs s dukuris statistikore jan

dhn serit e rregulluara t mesatareve rrshqitse. Aty vrehet zbutje t
ndryshimeve. Krahasuar me variacionet ekzistuese t dukuris faktike.
Zvoglimi i tyre vrehet m shum t seria mesatareve prej pes se sa te tri
t dhnave.
Eliminimi apo zbutja e variacioneve m qart shihet prmes paraqitjes
grafike n vijim:
T dhnat

2000

2001

2002

Grafikoni .2.
Gjithashtu, prmes mesatares rrshqitse, te analiza dinamike, pos
variacioneve sezonale, prkatsisht mujore, hulumtohen edhe variacionet e
serive kohore nj vjeare e shumvjear. Pra, prmes mesatares
44

rrshqitse, zbulohen ligjshmrit e tendencs s saj pr nj periudh t

gjat kohore disavjeare. Analiza t tilla mund t bhen, prmes metodave
mesatare rrshqitse, te shumica e dukurive ekonomike, si p.sh. te prcjellja
e ecuris s produktit shoqror, te ardhurs kombtare, shpenzimeve n
nivel t ekonomis kombtare, etj. Krkimi i ndryshimeve dhe eliminimi apo
zbutja e tyre krkon prcjellje t dukuris n nj periudh kohore afatmesme
dhe afatgjate, prkatsit afati kohor i hulumtimit t ligjshmris sht n
varshmri me natyrn e dukuris s vrojtuar statistikore.
2.TREGUESIT ABSOLUT T VARIACIONIT

Treguesit absolut t variacionit jan indikator t rndsishm t

analizs statistikore. Prmes tyre hulumtohen veorit n mes t tipareve q
posedojn vler t njjt t mesatares aritmetike, prkatsisht prmes
treguesve t variacionit duhet t zbulohet shkalla e afrsis apo e dallimit n
mes tyre.
Treguesit absolut t variacionit shprehen prmes njsive konkrete
matse, si p.sh. metr, kg. litr, etj. Dhe gjithmon jan t njjta me njsit
matse t t dhnave t seris statistikore.
Pra, treguesit absolut, prmes t cilve matet variacioni n baz t
shmangieve t do te dhne t seris statistikore nga mesatarja e saj
aritmetike jan: gjersia e variacionit, shmangia mesatare absolute,
shmangia mesatare kuadratike (varianca), devijimi standard dhe dispersioni.

2.1.Gjersia e variacionit
Gjersia e variacionit sht tregues i thjesht i shprehjes s nivelit t
variacionit. Llogaritet si ndryshime absolut midis t dhns (variantit) n
vler m t lart (maksimale) dhe asaj me vler m t vogl ( minimale).
Llogaritjes s ktij treguesi duhet t i paraprij renditja e variacioneve
(t dhnave ) vetm i vlerave ekstreme (m t larta ndaj m t ults). Pr
shembull, nga seria e t dhnave: 30, 35, 38 , 40, 45, llogaritja e gjersis s
variacionit kryhet prmes formuls:

Gjv xmax xmin

N baz t t dhnave t seris s shembullit paraprak, gjersia e
variacionit sht:
45

Gjv 45 30 15
Varsisht nga natyra e dukuris s hulumtuar prdort edhe ky tregues
i variacionit. Nse kemi t bjm me rendimente t produkteve bujqsore
me t ardhura personale, me rezerva t ndryshme n ekonomi dhe familje e
tje., ather ky tregues sht mjaft kuptimplot dhe i dobishm pr
informim. Por, tjera, sepse nuk posedon saktsi t bollshme.

2.2. Shmangia mesatare absolute

Shmangia mesatare absolute e t dhnave t dukuris nga mesatarja
aritmetike paraqet madhsin mesatare t diferencave absolute n mes t
mesatares aritmetike dhe vlerave individuale t seris statistikore.
N serit e thjeshta:

Shm

N serit e ponnderuara:

Shm

(X

X)

f (X
i

X)

2.3. Varianca (Shmangja mesatare kuadratike )

Varianca ose shmangja mesatare kuadrike paraqet madhsin mesatare
t shmangieve t t dhnave (varianteve) n katror nga mesatarja
aritmetike. Prandaj, varianca si madhsi mesatare n katror, duke marr
parasysh raportin ndaj mesatares aritmetike, sillet prej zeros deri n +
tregues i variacionit, varianca shprehet prmes shkronjs s vogl greke

. Si
2

(lexo sigma e vogl n katror). N baz t forms s renditjes s t dhnave

dallohen: varianca e serive t thjeshta dhe ajo e serive t ponderuara.
a) Varianca e serive t thjeshta llogaritet sipas formuls:

(X

X )2

Kur t dhnat e seris kan arritur n nj shkall m t lart t

prpunimit, varianava mund t llogaritet edhe prmes ksaj formule:
46

2
i

X2

Llogaritje e variancs prmes formuls s dyt mnjanon veprimet

rreth llogaritjes s shmangieve t t dhnave t veanta nga mesatarja
aritmetike, me rast rezultati fitohet drejtprdrejt nga kalkulimi i t dhnave
t seris s dhn statistikore.
Pr llogaritjen e variancs, si shembull, merret mungesa e nxnsve
nga procesi msimor n nj shkoll t caktuar, gjat periudhs kohore
pesditshe:
Tab.4.18.
Ditt

Mungesat n or

(Xi X )

( X i X )2

X i2

(Xi)
I

-2

49

II

12

+3

144

III

15

+6

36

225

IV

-3

36

-4

16

25

45

74

479

Pr llogaritjen e variancs, s pari kalkulohet mesatarja aritmetike, e

cila nga detyra e dhn, paraqitet si vijon:
X d.m.th X 9 or mungesa n dit.
Pas kalkulimit t mesatares aritmetike pason veprimi i llogaritjes s
variancs prmes formuls s par dhe t dyt.
Formula e par:

Formula e dyt:

(X

X )2

X
n

2
i

X2

or mungesa n dit.
75
14,8
5

479
81 95,8 81 14,8
5
47

b) Varianca e serive t ponderuara (distributimi i frekuencave)

llogaritet n mnyr t njjt sikurse t e thjeshta, pos ndryshimit q
paraqitet prmes ponderit t frekuencave.
Erdhe varianca e serive t ponderuara llogaritet prmes dy formulave:

(X X )

.... dhe kur serit jan t prpunuara:

fx

i i

X2

Llogaritja e variancs, me ata t formulave t lartshnuara jepet n

shembullin n vijim:
Shembull: N shtat vendbanime t Kosovs, n parcela me siprfaqe
t njjt, sht realizuar rendiment i llojllojshm i grurit pr parcel (n
ton):
Tab . 4.19.
Vendb Rendim
a
e-

Shman
gia

Shman
gia

(Xi X )

( X i X )2

nimet

nti
t/p

Numri i Produk
parcela ti
ve
n
xi fi
fi

fi ( X i X )2

f i X i 2

xi
1

16

128

-8

64

512

2048

II

20

180

-4

16

144

3600

III

21

147

-3

63

3087

IV

25

175

+1

4375

29

174

+5

25

150

5046

VI

32

160

+8

64

320

5120

VII

35

140

11

121

484

4900

48

46

1104

1680

2817
6

Pr llogaritje e variancs s serive t ponderuara pos varianteve t

tiparit duke dhn edhe frekuencat n pasqyrn e shembullit ( shtylla 3), nga
produkti i t cilave nxirret mesatarja aritmetike e ponderuar:

3,847
100
100

0, 427 100

42,7%

Pasi t kalkulohet mesatarja e

9
X
ponderuar aritmetike nga ajo llogariten shmangiet absolute t do varianti.
Pastaj rezultati i shmangieve absolute nga mesatarja aritmetike e do t
dhne (varianti) n seri ngritt n katror [( X i- X )2], dhe duke e shumzuar
me frekuencat e seris fitohet produkti i ili paraqet baz pr llogaritjen
variancs.
Kv

Ndrkaq te mnyra e dyt e llogaritjes s variancs, s pari ngritn n

katror variantet (Xi) e seris s tiparit, pastaj produkti i fituar shumzohet me
frekuencat ku nga rezultati i llogaritur

f .x me zbatimin e formuls fitohet

2

varianca e ponderuara.
Llogaritja e variancs s serive t ponderuara bhet prmes dy
mnyrave:

Mnyra e I-r: 2

f (X X )

f
i

1689
36,52
46

2 36,52 t/parcel.

Mnyra e II-t: 2 3 2

fX

f
i

2 3 2 36,52

2
i

X2

28176
576 612,52 576 36,52
46

t/parcel.

Varianca e fituar prej 36,52 t/parcel paraqet shmangien mesatare

minimale n katror t seris s tiparit t analizuar.
2.4. Devijimi standard
Rrjedhimisht, pas prfundimit t variancs, si tregues absolut i shmangieve,
paraqitet nevoja e aplikimit t treguesit tjetr pa matjen e variacionit
prkatsisht t devijimit standard. Pasi q shmangiet n varianc jan t
49

ngrituar n fuqin e dyt (n katror) edhe vlerat e fituara jan t larta. Andaj
n t mir t shpjegimit t rezultateve t serive t tipareve t dukurive t
ndryshme dhe krahasueshmeris me madhsit e tjera mesatare, sht e
nevojshme q vlerat e fituar t shmangjeve t rikthehen n fuqin e par.
Pr mes veprimeve matematikore, prkatsisht me futjen n rrnj katrore t
produkteve t variancs, ftoht vlera absolute e shmangieve t seris s
caktuar e cila quhet devijimi standard. Pra, devijimi standard paraqet vlern
e rrnjs katrore t madhsis s variavs.
Sikurse treguesit e tjer absolut t variacionit, ashtu edhe devijimi
standard llogaritet pr dukuri me seri t thjeshta dhe me seri t ponderuara.
a) Devijimi standard i serive t thjeshta llogaritet sipas formuls:

(X

X )2

ose

2
i

X2

Nga shembulli i marr i serive t thjeshta, vlera e variancs ishte 14,8

or mungesa t nxnsve, andaj nga madhsi absolute e shmangieve n
katror rezulton edhe vlera e devijimit standard: or mungesa t nxnsve,
ose

4 9 36 9 16
74

14,8 3,847
5
5

3,847 or mungesa t nxnsve.

b) Devijimi standard i serive t ponderuara
Llogaritet duke i marr pr baz formulat e variancs, por t futura n
rrnj katrore.

(X X )
f

ose

fX
f
i

2
i

X2

Nga formulat e caktuara rezulton konstatimi se rezultati i devijimit

standard sht, vlera rrnjs katrore t variancs. Nga shembulli paraprak i
rendimenti t grurit, vlera e variancs ishte 36,52 ton pr parcel ndrsa
me aplikimin e formuls s devijimit standard do t ishte:
Ose

36,52 6,043.

Sipas formuls s I-r:

50

8 64 9 16
7 9 7 1 625 5 64 4 121

46

1680
36,52 6,043
46

6,043

t/parcel.

Sipas formuls s II-t:

8 256 9 400 7 441

7 625
6841
5 1024
4 1225

46
28176
576 612,52 576
46

36,52 6, 043

t/parcel.

Devijimi standard sht nj ndr treguesit absolut m kryesort dhe

m me rndsi pr matjen e variacionit. Varsisht nga niveli i prpunimit t
t dhnave t seris s tiparit t hulumtuar prdoren edhe formulat e
lartshnuara t shmangieve mesatare standardizuara.
Niveli i prfaqsimit t devijimit standard, si madhsi mesatare e t
gjitha shmangieve, varet nga shkalla e homogjenitetit t t dhnave n seri
e dukuris s hulumtuar. Varianca e veanti devijimi standard prdoren
shum n analiza statistikore. Devijimi standard, aplikohet sidomos te
analiza e mostrs dhe t testimi i rezultateve tu hulu-mtimeve t llojllojshme
statistikore.
Si veti kryesore e devijimit standard, si kur edhe te treguesit tjer t
variacionit, sht se ai shprehet me njsi matse t njjt me at t
varianteve t tiparit t hulumtuar statistikor. Andaj, madhsia e vlers s
devijimit standard sht n varshmri nga t dhnat e dukuris, e cila njhrit
si tregues bn matjen e shmangieve absolute t tiparit t dukuris
statistikore.

2.5. Dispersioni
Dispersioni n t vrtet sht devijimi standard i shumzuar me rezultatin e
rrnjs katrore t dyshit (

). Prandaj, edhe posedon t gjitha veorit e

51

treguesve t tjer absolut t variacionit. Rrnja katrore e dyshit (

).

Paraqitet si faktor ponderimi i shmangieve mesatare kuadrike t varianteve

t tiparit statistikore. Prmes dispersionit krahasohen shmangiet mesatare
lineare me at t madhsive mesatare ose me t dhnat e tiparit, raporti i
cili ndihmon shpjegimin dhe kuptimin e shkalls s variacionit.
Edhe dispersioni , sikurse edhe treguesit e tjer, llogaritet te serit e
thjeshta dhe te serit e ponderuara.
Te serit e thjeshta dispersioni llogaritet sipas formuls: 2 . Pra,
llogaritja e tij kryejet prmes formuls s devijimit standard duke e
shumzuar rezultatin e fituar me vlern e rrnjs katrore t dyshit (

ose

(X

X )2
2

);

2 ( X i X ) 2

ose

Nga shembulli i zhvilluar, te devijimi standard, rezultati ishte: 3,847 or

mungesa t nxnsve. Andaj, me aplikimin e formuls, dispersioni sht i
barabart me:
2 3,847 1, 414 5, 44

5, 44 or mungesa t nxnsve.
Ndrsa, dispersioni t serit e
( dendurimit ), shprehet prmes formuls:

(X X )
f
i

ose

shprndarjes

f (X X )
f
i

frekuencave

Nga shembulli i analizuar i rendimentit t gruarit, devijimi standard i t

dhnave t ponderuara ishte: 6,043 ton pr parcel nga kjo shihet se, me
aplikimin e formuls s lartshnuar, dispersioni sht i barabart me:
2 6,043 2 6,043 1,
414 8,545

8,545 t/parcel.
Nse krahasohen raportet midise treguesit t dispersionit dhe devijimit
standard ather mund t konstatohet se ai sht i barabart me rrnjn
katrore t dyshit.
52

Treguesit e variacionit, pos krahasimit t dy e m tepr serive dhe

zbulimit t veorive t tyre, ndihmojn shum n zbulimin e vetive q
dallohen dhe jan t prbashkta n rastet kur mesataret aritmetike t
serive t krahasuara jan n trsi identike.
3. TREGUESIT RELATIV T VARIACIONIT
Treguesit absolut t variacionit, n krkimet statistikore kan aplikim t
kufizuara n hulumtimin e shmangieve t varianteve t tipareve t dukuris
masive . prkufizimi i ktij lloji mbshtetet n karakterin e shprehjes n njsi
matse absolute identike me ato t dukuris s vrojtuar dhe t pa aftsis
pr krahasime t dukurive. Andaj, nga ajo veti rezulton edhe prkufizimi i
prdorimit dhe i shfrytzimit t tyre, n studimet statistikore, i cili mbshtete
vetm n analiza
dhe n vrojtime t rndomta t serive te dukurive t
ndryshme masive.
Prandaj, statistika si shkenc, n analizat e dukurive t llojllojshme,
aplikon tregues relativ t matjes s variacionit. Prmes tyre, mundsohet
krahasimi i shmangieve dhe i strukturs t variacionit, mundsohet
komparativiteti
i dukurive t llojllojshme masive n hulumtimin e
shmangieve t tiparit statistikor. Gjithashtu, duhet ecur se kta tregues pasi
nuk varen nga njsia matse jan t prshtatshme pr analizimin sasior dhe
cilsor t dukurive statistikore.
Jan treguesit relativ sepse shprehin variacionin e dukuris s vrojtuar
n form t koeficienteve dhe n prqindje. Andaj, n fokusin t ktij
veprimi, treguesi m kryesor jan: koeficienti i variancs, koeficienti i
dispersionit, varianca relative, koeficienti i variacionit t kuartilit, etj..

3.1. Koeficienti i variancs

Koeficienti i variancs sht tregues relativ i cili shpreh madhsin relative t
raportit nms t devijimit standard dhe mesatares aritmetike t dukuris
masive. Varsisht nga karakteristikat e dukuris dhe t qllimit t analizs
statistikore, koeficienti i variancs shprehet n form t thjesht si koeficient
ose si madhsi numerike n prqindje.
Formuln e koeficientit t variancs, t ciln e ka zbuluar K. Pirsoni, jepet n
vijim:

Kv

, dukuria e shprehur n form t koeficientit, dhe

X

53

Kv

100, dukuria e shprehur n prqindje.

X

N vazhdim, n baz t formuls s dhn, llogaritet koeficienti variancs

n baz t rezultateve t fituara nga shembulli: numri i mungesave t
nxnsve nga msimi. Elementet q jan shpjeguara te variancat e serive t
thjeshta jan:
a) Vlera e mesatares aritmetike X = 9 or mungesa t nxnsve
b) Vlera e variancs:
2 = 14,8 or mungesa t nxnsve
: 3,847 or mungesa t nxnsve.
c) Vlera e devijimit standard:

Me aplikimin e formuls koeficienti i variancs sht:

Kv

3,847

0,427 (dukuria e shprehur si koeficient), dhe

9
X

Kv

3,847
100
100

0, 427 100

42,7%

(n prqindje).
9
X

Nga ky shembull vrehet se lartsia e

koeficientit t variancs
kushtzohet-nga madhsia e variancs, prkatsisht e devijimit standard.
Koeficienti i fituar, si rezultat i raportit t madhsis s devijimit standard
dhe t mesatares aritmetike, tregon se shmangiet mesatare t tiparit jan
42,7% nga mesatarja aritmetike. Shprehja e mass s variacionit n
prqindje, ja shton vlern ktij treguesi, sepse sht m i prdorshm dhe
m i kuptueshm n studimin e variacionit t dukuris masive.
Mirpo, ky tregues ka edhe prparsin tjetr ndaj atij absolut,
pikrisht at t krahasimit t variacioneve midis dy dukurive ndryshme
masive.
N vazhdim , llogaritet koeficienti i variancs nga rezultatet e fituara
t shembullit t serive t ponderuara, prkatsisht t rendimentit t grurit,
n shtat vendbanime t caktuara elementet e variancs dhe t devijimit
standard jan:
a) Vlera mesatare aritmetike:
b) Vlera e variancs;
c) Vlera e devijimit standard:

X 24 t/parcel
2 36,52 t/parcel
6,043 t/parcel

Me zbatimin e formuls, koeficienti i variants sht:

KV

6,043
0, 251 (dukuria e shprehur si koeficient), dhe
24
54

KV

6,043
100
100

0, 2518 100

25,18%

( n prqindje).
24
x

Mnyra e llogaritjes s koeficienteve t variancs sht e njjte si te serit e

thjeshta ashtu edhe te ato t ponderuara.
N rastet kur koeficienti i variances sht i lart, rezulton konstatimin
se nn ndikimin e faktorve t jashtm edhe shmangiet e t dukuris nga
madhsia mesatare jan t mdha. Pra, sa m i vogl t jet koeficienti i
variacionit, aq m homogjen jan t dhnat e seris s dukuris,
prkatsisht ndikimi i faktorve t jashtm sht n minimum. Te rasti i par
kur koeficienti sht i lart, prmes hulumtimit detal t dukuris masive,
duhet t tentohet n mnjanimin e ndikimit t faktorve t jashtm, n t
mirn t zhvillimit t dukuris sipas rrjedhjes normale.

3.2. Koeficienti i dispersionit

Edhe koeficienti i disperdionit, sikur ai Pirsonit, prkatsisht koeficienti i
variancs sht tregues relativ i cili prdoret n hulumtimet krahasuese t
dukurive t llojllojshme statistikore q e kan s paku nj madhsi mesatare
t njjt apo identike.
Pra, koeficienti i dispersionit shpreh raportin midis dispersionit dhe
mesatares aritmetike t dukuris s hulumtuar masive. Pasi dispersionit
indikator absolut shpreh nivelin mesatar t shprndarjes s t dhnave t
seris statestikore rreth mesars aritmetike, edhe treguesi
relative,
prkatsisht koeficienti i dispersionit e shpreh t njjtin raport, por n
mnyr relative.
Formula e koeficientit t dispersionit sht:
Kd

2
X

Kd

2
X

N vazhdim llogaritet koeficienti i dispersionit nga rezultatet e fituara

t shembullit konkret t serive t thjeshta: Numri i mungesave t nxnseve
nga msimi. Elementet e devijimit standard dhe t dispersionit jan:
a) Vlera mesatare aritmetike: X 9 or mungesa nga msimi,
b) Vlera devijimit standard: 3,847 or mungesa nga msimi,
c) Vlera e dispersionit: 5, 44 or mungesa nga msimi,
Me aplikimin e formuls, vlera e koeficientit t dispersionit sht:

55

Kd

0,604. ose
X

Kd

2 3,847 1, 414 5, 44

0, 604
9
9
X

Si shihet nga shembulli konkret, lartsia e koeficientit varet nha

madhsia e vlers absolute t dispersionit e variancs dhe e devijimit
standard. Sa m e madhe t jet vlera relative e koeficientit t despsrsionit,
aq m e lart sht madhsia e shmangieve nga mesatarja aritmetike dhe
anasjelltas.
N vazhdim llogaritet koeficienti dispersionit nga vlera e fituar t
shembullit t serive t ponderuar, prkatsisht t rendimentit t grurit n
shtat vendbanime t caktuara. Elementet pr llogaritjen e koeficientit jan:
a) Vlera e mesatares aritmetike: X 24 t/parcel
6,043 t/parcel
b) Vlera e devijimit standard:
8,545 t/parcel
c) Vlera e dispersionit:
Me aplikimin e formuls vlera e koeficientit t dispersionit sht:

Kd

8,545

0,356
24
X

Kd

2 6,043 1, 414 8,545

0,356,
24
24
X

ose

Numri i fituar relativ i koeficientit t dispersionit prej 0,356 shpjegon

raportin e varianteve ( t dhnave) t shprndara ndaj mesatares aritmetike
t dukuris s hulumtues statistikore. Nse mesatarja aritmetike sht nj
ton grur pr parcel, ather vlera e koeficientit t dispersisonit do t ishte
e barabart me 0,356 ton grur pr parcel, prkatsisht vlera e
shmangieve nga mesatarja q sht krijuar nga ndikimi i faktorve jasht
dukuris s vrojtuar statistikore.

3.3. Varianca relative

Njri nder treguesit relativ me rndsi t matjes s variacionit sht
edhe varianca relative. Kjo paraqet shmangien n veanti t do t dhne t
seris nga mesatarja aritmetike, n raport me mesataren aritmetike t asaj
56

serie statistikore. Pra, nga zbritja e madhsis s mesatares aritmetike t

seris nga t dhnat (variantet ) individuale t asaj serie fitohet madhsia e
shmangieve, e cila vihet n raport me mesataren njjt aritmetike t asaj t
dukuris statistikore.
Duhet cekur se varianca relative, n praktikn statistikore, prdoret
shum dhe shprehet si koeficient ose si numr struktural. Formula e
variancs relative jepet n vijim:

Vr

Xi X
, si koeficient, ose
X

Vr

Xi X
100 si prqindje (struktur)
X

Hulumtimi i shmangieve t varianteve individuale t kukuris s

studiuar dhe baza pr llogaritje e variancs relative jepet n shembullin n
vijim:
Mdhenjt relative t variancs s aftsis akumuluese sipas lmenjve
ekonomike n vitin 1982 n Kosov.

Tab. 4.20.
Lmenjt
Ekonomik

Normat
aftsis
akumuluese

e Ekonomia = Varianca
100,0%
relative
(n%)

(n %)
1
Gjithsej ekonomia (
X)

1,7

100,0

Industria

1,6

94,1

-5,9

Bujqsia

1,8

105,9

+5,9

Pylltaria

2,6

152,9

+52,9

Hidroekonomia

1,6

94,1

-5,9

Ndrtimtaria

1,1

64,7

-35,3

Komunikacioni

0,8

47,1

-52,9

57

Tregtia

2,7

158,8

+58,8

Hotel-turizmi

0,4

23,5

-76,5

Zejtari

1,5

88,2

-11,8

10

Vepr.kom.ban

1,1

64,7

-35,3

11

Shrb.finaca.et
j.

3,0

176,5

+76,5

N shtylln e katrt t pasqyrs jan paraqitur variancat relative pr

do lmi ekonomike t Kosovs, ndrsa llogaritja sht br n baz t
formues s dhn n vijim:
Vr1

Xi X
1,6 1,7
0,1
100
100

100

X
1, 7
1,7

Vr 2

1,8 1,7
0,1
100
100

5,9%

1,7
1,7

Vr 3

2,6 1,7
0,9
100
100

52,9%

1,7
1,7

Vr 4

1,6 1,7
0,1
100
100

5,9%

1,7
1,7

Vr 5

1,1 1,7
0,6
100
100

35,3%

1,7
1,7

Vr 6

0,8 1,7
0,9
100
100

52,9%

1,7
1,7

Vr 7

2,7 1,7
1,0
100
100

58,8%

1,7
1,7

Vr 8

0, 4 1,7
1,3
100
100

76,5%

1,7
1,7

Vr 9

1,5 1,7
0, 2
100
100

11,8%

1,7
1,7

Vr10

1,1 1,7
0,6
100
100

35,3%

1,7
1,7

58

5,9%

Vr11

3,0 1,7
1,3
100
100

76,5%

1,7
1,7

Vlera e variancs relative t llogaritura n baz t formuls n prqindje jan

paraqitur n shtylln nr. 4 t tabels. Duhet caktuar se t dhnat faktike n
tabel jan t dhna relative e jo absolute, prkatsisht jan normat e
aftsis akumuluese t veprimtarive t ekonomis s Kosovs. Mirpo,
mnyra e llogaritjes s variancs relative sht e njjt, si pr serin me t
dhna relative, ashtu edhe pr t dhnat e seris absolute.
Pra, n tabel (shtylla e dyt ) jan paraqitur variantet ( normat e
aftsis akumuluese ) sipas lmenjve ekonomik dhe ekonomis n trsi
( mesatarja aritmetike). Pastaj, n shtylln e tret jan llogaritur indekset
baz (ekonomia n tersi =100%) pr secilin lam t ekonomis s Kosovs.
Faktikisht, llogaritja e shmangieve

nga mesatarja (

= 100,0) fitohet

rezultatet e variancs relative pr t gjith veprimtarit ekonomike andaj

mesatarja, prkatsisht ndaj ekonomis s Kosovs n trsi.
Varianca relative, n shembullin ton, paraqet shmangiet e normave t
aftsis akumuluese t veprimtaris ekonomike nga normat e realizuara n
ekonomin e Kosovs n trsi ( merret si mesatare aritmetike). Prandaj, si te
varianca, devijimi standard, dispersioni, etj. Edhe te varianca relative dalin
n pah ligjshmrit dhe veorit e gjendjes dhe t zhvillimit t dukuris s
studiuar, prkatsisht ( n shembullin ton ) t aftsit akumuluese n
prodhimtari ekonomike, duke vn n raport me at t ekonomis n trsi.
Detyr e analizueset dhe e hulumtuesit n studimet e dukurve t ndryshme
sht q gjat puns krkimore t zbuloj shmangiet e dukuris, t cilat
prezantohen m qart prmes variancs relative si dhe mundsisht ti jepen
mendime profesionale lidhur me shkaqet t cilat ndikojn n lartsin e
variancs relative. P.sh. norma e aftsis akumuluese e hoteleris dhe
turizmit ka rnie (-76.5%) t madhe n krahasimin me mesataren e norms
s realizuar pr e ekonomin n trsi (100%), prkatsisht pjesmarrja n ,
mesatare sht 23.5%. pra, nga ky rezultat i disfavorshm
i ksaj
veprimtaria ekonomike q indeksit dhe treguesit e tjer ekonomik.

Tab. 5.10 shprndarja e produktit shoqror t Kosovs, sipas lmenjve

Ekonomik, n pjesn pr akumulimin dhe konsum, (n mij Euro).
59

Lmenjve ekonomik

Konsumi

Akumulimi

Gjithsej (P.sh)

Gjithsej ekonomia

34 797

10 092

44 889

18 918

6 744

25 662

2 064

572

2 636

299

79

378

108

31

139

3 911

471

4 384

2 549

857

3 406

4 234

937

5 171

716

85

801

680

75

755

613

160

773

705

79

784

1. Industria
2. Bujqsia
3. Pylltari
4. Hidroekonomia
5. Ndrtimtaria
6. Komunikacioni
7. Tregtia
8. Hotelieria- Turizmi
9. Zejtari
10.
Vepr. Kom.
Ban
11.
Shrbimet
financ. Etj.

Nga kjo tabel me t dhna burimore (faktike), n baz formuls s dhen n

vazhdim do t paraqiten treguesit e strukturs n mnyr horizontale dhe
vertikale.

Tab. 5.11. treguesit e strukturs t paraqitur n mnyr horizontale

Lmenjve ekonomik

Konsumi

Akumulimi

Gjithsej (P.sh)

60

Gjithsej ekonomia
1. Industria
2. Bujqsia
3. Pylltari
4. Hidroekonomia
5. Ndrtimtaria
6. Komunikacioni
7. Tregtia
8. Hotelieria- Turizmi
9. Zejtari
10.
Vepr. Kom.
Ban
11.
Shrbimet
financ. Etj.

77,5

22,5

100,0

73,7

26,3

100,0

78,3

21,7

100,0

79,1

20,9

100,0

77,7

22,3

100,0

89,2

10,3

100,0

74,8

25,2

100,0

81,9

18,1

100,0

89,4

10,6

100,0

90,1

9,9

100,0

79,3

20,7

100,0

89,9

10,1

100,0

Tab .5.12. treguesit e strukturs n mnyr vertikale.

Lmenjve ekonomik

Konsumi

Akumulimi

Gjithsej (P.sh)

Gjithsej ekonomia

100,0

100,0

100,0

54,4

66,8

57,2

5,9

5,7

5,9

0,9

0,8

0,8

0,3

0,3

0,3

11,2

4,7

9,8

7,3

8,5

7,6

12,2

9,3

11,5

2,1

0,8

1,8

1. Industria
2. Bujqsia
3. Pylltari
4. Hidroekonomia
5. Ndrtimtaria
6. Komunikacioni
7. Tregtia
8. Hotelieria- Turizmi
9. Zejtari
10.
Vepr. Kom.
Ban
11.
Shrbimet
financ. Etj.

61

1,9

0,7

1,7

1,8

1,6

1,7

2,0

0,8

1,7

Si mnyra e par ashtu edhe mnyra e dyt, e llogaritjes s treguesve

t strukturs, mundsojn
hulumtimin e dukurive n
pikpamje
t
pjesmarrjes s pjesve n trsin e tyre. Prmes tyre zbulohet gjendja dhe
kahjet e pjesmarrjes t cilat paraqesin synimin kryesor t ktij treguesi t
rndsishm t analizs statistikore.
Treguesi I strukturs horizontale, e shembullit konkret mundson
zbulimin e pjesmarrjes, t shprehur n prqindje
t
konsumit dhe
akumulimit, npr lmenjve ekonomik n produktin sheqeror t lmejve
ekomomik n trsi. Pra, prmes raportit t dy madhsive prbrse
(konsumit dhe akumulimit) ndaj madhsis n teris (produkti shoqror)
fitohet pjesmarrja e tyre n prqindje. Varsisht nga lartsia e pjess s
ven n raporte rezulton edhe shkalla e pjesmarrjes strukturale n trsin
fenomenit t analizuara. P. Sh. Nse aplikohet formula pr nxirjen e
pjesmarrjes konsumit n produktin shoqror t ekonomis n tersi, ather
kemi:

Ndrsa, pr akumulimin kemi:

Mnyra e llogaritjes sht e njeht edhe npr lmenj ekonomik n

rast, dy pjes ( konsumi dhe akumulimi ) n struktur japin trsin (p. Sh)
100%
Ndrkaq treguesi e strukturs vertikale, mundsojn hulumtimin e
prbrjes s pjesve t dukuris, prkatsisht t produktit shoqror,
konsumit dhe akumulimit. Nga kjo rezulton se me an t ktyre treguesve
vertikalisht hulumtohet struktura, prkatsisht struktura dhe n produktin
shoqror n trsi.
P. Sh. Pjesmarrja e konsumit t industris n konsumin e ekonomis
n trsi (100,0%) sht:

62

Pjesmarrja e akumulimit t industris n at ekonomis n trsi

sht:

Dhe pjesmarrja e produktit shoqror t industris n at t ekonomis

n trsi sht:

Pr t gjith lmenjt ekonomik, pjesmarrja strukturale npr

kategori t produktit shoqror, tregon rendsin e tyre q kan pr zhvillimin
ekonomik. Sepse, nga struktura e pjesmarrjes rezulton edhe aftsia e do
veprimtarie ekonomike n veanti n krijimin e produktit shoqror n trsi.
Me ndarjen e pjess s madhsis s produktit shoqror pr konsumin
personal, do t plotsoheshin nevojat e popullsis dhe do t rritej mrqenja
shoqrore dhe kombtare n trsi. Ndrsa, nga pjesa pr akumulimin, e
ndar nga produkti shoqror , do t shtoheshin mjetet financiare pr
investime dhe zhvillim t gjithanshm ekonomik.

4.4. METODA E LEKUNDJEVE STINORE

(indekset stinore)
Pos mesatares rrshqitse, n analizat e dinamiks, pr hulumtimin e ecuris
dhe tendencs s dukuris, prdort edhe metoda e lkundjeve stinore,
prkatsisht indekseve stinore. Nga emrtimi i ksaj metode t analizs
dinamike rezulton edhe prdorimi i saj n lvizjet sezonale dhe n
variacionet e ecuris s dukuris pr periudhn e caktuar kohore. Pra, ecuria
dhe tendenca e dukuris mund t studiohet, pos pr seri t viteve, edhe
brenda vitit sipas tremujoreve, mujoreve dhe javve.
Studimi i ndryshimeve dhe i ligjshmrive t dukurive t ndryshme sipas
stinve ndihmon shum edhe n prcaktimin e tendencs zhvillimore n
periudhn e ardhshme kohore. Prmes ksaj metode, n baz t analizs s
tendencs zhvillimore t dukuris pr nj periudh vjetore, mundsohet
parashikimi i zhvillimit t saj n t ardhmen.

63

Andaj, duku u nisur nga rndsia e ksaj metode, duhet ditur se ka

shum dukuri q ndodhen nn ndikimin e stinve, veanti ato t natyrs
ekonomike. N rend t par, ktu bjn pjes produktet bujqsore, pastaj
prodhimet e veshmbathjes, punimet ndrtimore, n turizm etj. Prmes ksaj
metode, detyr e hulumtuesit sht t nxjerr n pah faktort stinor q
shprehin prmes ndryshimeve apo lkundjeve n ecurin e dukuris s
vrojtuar.
Metoda e lkundjeve stinore quhet edhe metoda e indekseve stinore,
meq prmes tyre llogariten lkundjet stinore sipas muajve t ecuris s
dukuris s analizuar.
Nga seria kohore t shembullit t ilustruar n tabeln.2. n vazhdim
formohen seri t reja n baz t indekseve stinore, e cila paraqiten n
tabeln vijues:
Tab.3.
Muajt e Serit sipas viteve
vitit
2000
2002

Gjithesj Mesatarja
mujore ( X
2001
i)

Indekse
t
stinore

108

102

120

330

110,0

88,0

II

102

100

115

317

105,7

84,6

III

113

109

135

357

119,0

95,2

IV

124

119

160

403

134,3

107,5

155

135

175

465

155,0

124,0

VI

164

138

171

473

157,7

126,2

VII

154

140

162

456

152,0

121,6

VIII

141

132

134

407

135,7

108,6

IX

118

140

112

344

114,7

91,8

112

107

110

329

109,7

97,8

XI

90

100

106

296

98,7

79,0

XII

95

105

122

322

107,2

85,8

Gjithsej

1476

1401

1622

4499 : 1499,7 :12 36

64

=124,9
8

=124,98

Renditja e t dhnave tabel sipas shtyllave sht si vijon: n shtylln

e dyt, t tret edhe t katrt jan paraqitur t dhnat faktike sipas viteve
prkatse: n shtylln e pest jan paraqitur gjithsej t dhnat sipas muajve
pr tre vjet: n shtylln e gjasht niveli mesatar mujor i tre vjetve; edhe n
shtylln shat jan paraqitur indekset stinore. Pra, nga serit e t dhnave
mujore, t krahasuar n nj periudhe tre vjeare, n fillim sht llogaritur
niveli mesatar mujor i tre vjetve sipas formuls:
Xi

.
.
.
X 12

12

duke i br zvendsimet, kemi

108 102 120 330

110,0 ;
3
3
95 105 122 332

107, 2
Pr muajin dhjetor X 12
3
3
Pr muajin janar X 1

Rezultate e muajve tjer jan t paraqitura n shtylln nr .6. t

tabels. Ndrsa pr llogaritjen e indekseve stinore, nevojite m par t
llogaritet niveli (mesatarja) i prgjithshm mujor, i cili fitohet n dy mnyra.
Mnyra e par llogaritet n baz t shums s mesatarve t do muaji:
x
Xp i
n
1499,7
Xp
124,97
12
Dhe sipas mnyrs s dyt llogaritja bhet duke e vn n raporte
gjithsej shumn mujore t t gjitha viteve ndaj numrit t muajve t atyre
viteve n trsi:

4449
124,97
n
36
N baz t mesatares s prgjithshme mujore ose nivelit t
prgjithshm mujor dhe mesatareve mujore, indekset stinore llogariten sipas
formuls:
Xp

Xp

65

Is

Xi
100, ku
Xp

X i - nivelet mesatare t do muaji

Xp -niveli mesatar mujor i prgjithshm

Andaj n baz t zvendsimit prkats indekset stinore pr do muaj
jan:

I S1

105,7
100 84,6
124,97

I S2

110,0
100 88,0
124,97

I S3

119,0
100 95, 2
124,97

IS 6

157,7
100 126, 2
124,97

I S12

107, 2
100 100,8
124,97

Indekset e llogaritura stinore, si u cek edhe m par, jan tregues

mjaft me rendsi pr hulumtimin e ndikimit t faktorve t llojllojshm n
ecurin e dukurive t vrojtuar. Andaj si tregues sintetik i ndryshimeve t
serive kohore prdoret edhe pr parashikimin e dinamikes s dukuris n t
ardhmen.
Lkundjet stinore mujore mund t paraqiten edhe n mnyr grafike
prmes indekseve stinore.

66

Indeksi stinor
y

muaji

Grafikoni nr . 3.
N mnyr t qart shihet se prmes indekseve stinore jan zbutur lkundjet
mujore t ecuris s dukuris pr prodhimin trevjear n trsi. Mirpo, pos
pr 12 muaj t vitit sipas metodologjis s njjt t llogaritjes, dukuria mund
67

t vrojtohet edhe n baz t t dhnave

indekseve stinore.

tremujore, prkatsisht katr

Trendi Linear

Pr nj dukuri nga lmia ekonomis sht paraqitur diagrami I pikave t

shprndarjes n fig 1,I cili tenton n drejtzn q shprehet me ekuacionin
linear y=ax+b ku a dhe b jan konstante reale.Pra diagrami i shprndarjes
sht paraqitur me pikat
M i xi , yi i 1, 2,3,..., n

per dukurin faktike t lmis ekonomike.

Y d : y ax b

yn oo M n xn , yn
yi oo M i xi , yi

ooooo
M 1 x1 , y1

y1

Tab.2

0 x1 xi xn X

68

Trendi linear respektivisht drejtza y ax b caktohet duke I caktuar konstantet a dhe b ashtu
q shuma

i 1

i 1

( y yi )2 (axi b yi )2 t jet minimale.

Me llogaritjen matematikore arrihet deri te formulat se :

1 n
X iYi YX
x x ... xn
y y2 ... yn
n i 1
a
; b Y aX , ku X 1 2
,Y 1
.
n
1
n
n
2
2
Xi X
n i 1
Shembull 1. Vlera e investimeve t realizuara n ekonomi t Kosovs prej vitit 2011 deri n vitin
2016 e shprehur n million euro sht n Tab.3
Vitet (x)

2011

2012

2013

2014

2015

2016

12

10

18

20

30

24

Investimet
(y)
N mil. .

Tab.3

Zgjidhje.Pra numrin e viteve kemi xi , i 1, 2,3, 4,5, 6, respektivisht x1 1, x2 2,...x6 6 .

Prandaj:

1 2 3 4 5 6 21

3.5 ; X 2 12.25
6
6

12 10 18 20 30 24 114

19
6
6

X Y 12.25 19
232.75

1 n
1
1
440
yi xi 12 1
10 2 18
3 20
4 30 5 24 6 12
20 54 60 150 144
73.33

n i 1
6
6
6
1 n 2 1 2
91
X i 1 2 2 32 42 52 62 15.16

n i 1
6
6
Pra sipas formul s prgjithshme zvendsojm :

1 n
X iYi XY 73.33 232.75 159.42
n i 1
a

54.78
1 n 2
15.16 12.25
2.91
2
Xi X
n i 1
69

b Y aX 19 54.78 3.5 19 191.73 210.73

Trendi linear i investimeve t realizuara n ekonomi t Kosovs prej vitit 2011 deri n vitin 2016
e shprehur n million euro sht prfshir drejtza y ax b
Respektivisht : y 54.78 x 210.73
Diagrami I pikave t shprndarjes sipas tabels 3 dhe trendi linear y 54.78 x 210.73 ,
jan paraqitur grafikisht n sistemin kordinativ OXY n tab 4

y 54.78 x 210.73

210.7

gjendja faktike
trendi linear
30

24
20
18

12

Tab.4

10
Vitet
0 1 2011 2 2012 3 2013 3.84 4 2014 5 2015 6 2016

Dy pika t trendit linear: y 54.78 x 210.73

Nga kjo kemi :

70

x 0 y 210.73 ,

y 0 0 54.78 x 210.73 x

210.73
3.84
54.78

Zgjidhja e detyrave t provimit nga Statistika

1.Shporta hargjuese mujore prej Qershorit deri m Dhjetor 2006
pr nj familje 2 antarshe t Kosovs sht shpreh n
tabel:
T dhnat n tabel t paraqiten grafikisht me an t pjesve t nj
rrethi t shprehura n shkall.

Zgjidhje:
Muaji

Qersho
r

Korrik

Gush
t

Shtato
r

Tetor

Nwnto
r

Dhjeto
r

Hargjim
et

235

115

90

280

160

200

300

nw (
Ni )
7

S= N i N 1 N 2 N 3 N 4 N 5 N 6 N 7 235 115 90 280 160 200 300 1380.

i 1

X1%

N 1100 235 100

17.03%;
1380
1380

S10 17.03% 3.6 0 61.30 10 .

X2%

N 2 100 115 100

8.33%;
1380
1380

S 20 8.33% 3.6 0 30 0 20 .

X3%

N 3100 90 100

6.52%;
1380
1380

S 30 6.52% 3.6 0 23.5 0 30 .

X4%

N 4 100 280 100

20.29%;
1380
1380

S 40 20.29% 3.6 0 730 40 .

X5%

N 5 100 160 100

11.59%;
1380
1380

S 50 11.59% 3.6 0 11.7 0 50 .

71

N 6 100 200 100

14.49%;
1380
1380

X6%
X7%

S 60 14.49% 3.6 0 52.2 0 60 .

N 7 100 300 100

21.74%;
1380
1380

S 70 21.74% 3.6 0 78.3 0 70 .

X % 99.99%
i 1

i 1

0
i

360 0 .

2. T gjendet mesatarja e prbr aritmetike e qmimit t shitjes s nj

gajbe molla,t dhna n tabel:
Nr.G.(f
i )

2
0

15

30

22

10

Qmimi
pr nj

2.
5

1.5

2.8

3.5

G.n (
xi )

Zgjidhje.
7

x a. p

x f
i 1
7

i i

f
i 1

x1 f1 x 2 f 2 x3 f 3 x 4 f 4 x5 f 5 x6 f 6 x7 f 7

f1 f 2 f 3 f 4 f 5 f 6 f 7

3 20 2.5 15 2 30 1.5 22 2.8 10 3.5 7 4 6 267

2.43 .
20 15 30 22 10 7 6
110

Mesatarja e prbr aritmetike e shitjes s nj gajbe molla sht 2.43

Vrejtje: Sikur tr sasia e molve prej 110 Gajbesh t shitej me

qmimin mesatar 2.43 .
Pr nj gajbe do t mireshin: 110 2.43 267.3 .
Ndrkaq,sikur mollt t shiteshin sipas qmimit t dhn n tabel pr
gajbe,do t mereshin:
72

Shuma, xi f i 267 .
Pra,diferenca 267.3-267=0.3
aspektin kohor do t fitonim shum

. sht mjaft e vogl.prandaj n

sikur tr sasin e mollve ta shesim sipas qmimit mesatar

prnjher.
3. Jan dhn vlerat numerike t karakteristiks s nj dukurie:
3,10,7,4,5,12,6,1,15,11.
T gjendet mediana e ktyre karakteristikave.
Zgjidhje.
Vargun e karakteristikave numerike e rradhisim sipas madhsis.
1 , 3 , 4 , 5 , 6 , 7 , 10 , 11 , 12 , 15

x1

x3

x2

x5

x4

x6

x7

x8

x9

x10

Vargu I karakteristikave ka 10 antar, pra numr qift antarsh.

Prandaj,mediana:
xn xn
M e. q

x10 x10

x5 x6 6 5
M e.q 6.5.

6.5 . Pra:
2
2

4. Sipas supozimit mosha dhe numri I banorve analfabet t nj komune

n Kosov
sht shprehur n tabeln:

Nr rendor

Moshae
banorve

711

1216

1721

2226

2731

3236

37 e m
tepr

t vjetr

73

Numri I
banorve

10

f
i 1

43

Analfabet

fi

Prqindja

9.3

23.3

7.0

11.6

16.3

14.0

18.6

100.1%

T plotsohet rrethi I tret I tabels n prqindje t grup moshave

prkatse t analfabetve.
T caktohet moda e moshs s banorve analfabet.
Moda njsohet sipas formules;

M 0 x0

d ( fm0 fm0 )
.
( fm0 fm1 ) ( fm0 fm1 )

Sipas tabels shihet se frekuenca m e banorve analfabet sht 10

q i prgjigjet interevalit t , moshs 12-16 vje i cili quhet interval I mods
s analfabetve pr at komun.
Prandaj, sipas ktyre prshkrimeve kemi:
X 0 12, d=16-12=4,

Pra, M 0 12

fm0 10,

fm2 3,

4(10 4)
24
12
12 1.85 13.85vje.
(10 4) (10 3)
13

Vrejtje: Nj vit ka 12 muaj; 0.85vjet=

85
10.2 muaj;
100

duke marr se nj muaj I ka 30 dite, ather 0.2 muaj=

2
30 6
10

dit.
Pra 0.85 vjet=10 muaj+6 dit.
Respektivisht Moda e analfabetve t asaj komune sht
M 0 13.85 vje =13 vjet+10 muaj+6 muaj+6 dit.

5.Numri i pompave t benzins t hapura n Kosov prej vitit 2000 deri

n vitin 2006
(sipas supozimit) sht dhn n tabel:

74

Nr.
Rend
or

VITE Numri i
T
pompave t
Hapura ( X i )

VARGJET E MESATARES
RRSHQITSE
Me 3
antar

Me 5
antar

200
0

70

200
1

120

113.33

200
2

150

123.33

104

200
3

100

110

112

200
4

80

96.66

200
5

110

80

200
6

50
7

X
i 1

Me 7
antar

97.14

680 pompa

T plotsohet tabela sipas mesatars rrshqitse me 3 antar , me 5

antar dhe me 7 antar.
ka paraqet mesatarja rrshqitse me 7 antar n kt detyr?
Zgjidhje: Mesatarja rrshqitse me 3 antar njehsohet:

m2
m4

X1 X 2 X 3

70 120 150
113,33;
3

m2

X 2 X 3 X 4 120 150 100

123, 33;
3
3

X 3 X 4 X 5 150 100 80

110; m5
3
3

X 4 X 5 X 6 100 80 110

96.66;
3
3
75

m6

X 5 X 6 X 7 80 110 50

80;
3
3

Mesatarja rrshqitse me 5 antar njsohet:

x1 x 2 x3 x 4 x5 70 120 150 100 80

104,
5
5

m3
m4

x 2 x3 x 4 x5 x6 120 150 100 80 110

112,
5
5

m4

x3 x 4 x5 x 6 x 7 150 100 80 110 50

98.
5
5

Mesatarja rrshqitse me 7 antar n kt detyr

N fakt paraqet mesataren aritmetike t numrit t
Pompave q jan hapur pr do vit, nga viti
2000 deri n vitin 2006.

ZGJIDHJA E DETYRAVE T PROVIMIT

1. N cilin lloj shkencash rradhitet statistika dhe qka studjon ajo?
Prgjigje: Statistika rradhitet n shkencn shoqrore q merret me studimin
dhe shqyrtimin e dukurive sasiore dhe cilsore nga lmi i : ekonomis,
bujqsis, industris, teknologjis, demografis, arsimit, kulturs,
komunikacionit etj.
2.Cilat jan elementet e analizs statistikore?
Prgjigje: Elementet e analizs statistikore jan:
1) Popullimi (masiviteti)

2) Njsia statistikore (individi, objekti)

3) Tipari (karakteristika e individit)

tiparit)

4)Variacioni i tiparit (ndryshimi i

5) Niveli i tiparit.
3.N nj plontazh t parimeve sasia e prodhimit t domateve sht shprehur
sipas tabels vijuse:

76

Viti i
Prodhimi
t

200
0

200
1

200
2

200
3

200
4

200
5

200
6

42

70

50

60

38

80

T2

T3

T4

T5

T6

T7

Sasia e
prodhuar 35
e
shpehur
n
tonelata

T1

(Ti)

T njehsohet variacioni sipas ndryshimit duke e transformuar at edhe

n perqindje dhe t njehsohet variacioni
sipas
variacionit t hersit.
Zgjidhje:

Vdi %

Vdi Ti 1 Ti ,

Vd 1 T2 T1 42 35 7 ,
Vd 2 T3 T2 70 42 28 ,

Vd 3 T4 T3 50 70 20 ,

Vd 1 %
Vd 2 %

Vd 3 %

100 Vdi
Ti

100 7
20%
35

100 28
66.66%
42

100 (20)
28.57%
70
100 10
20%
50

V4 T5 T4 60 50 10 ,

Vd 4 %

Vd 5 T6 T5 38 60 22 ,

Vd 5 %

100 ( 22)
36.66%
60

VARIACIONI SIPAS HERSIT

Vki

Ti 1
Ti

Vk 4

60
1 .2
50

77

Vk 1

42
1.2
35

Vk 5

38
0.63
60

Vk 2

70
1.67
42

Vk 6

80
2.11
38

Vk 3

50
0.71
70

Vdi 1

100 Vdi 1
Ti 1

Vd 2 42 35 7

Vd 3 70 42 28

Vd 5 60 50 10
Vd 6 38 60 22
Vd 7 80 38 42

4.Shikueshmria e radiotelevizioneve t Kosovs sht shprehur

n kt mnyr
RTK e shikojn 345000 banor kosovar;
RTV 21 e shikojn 152000 banor kosovar; dhe
KTV e shikojn 85000 kosovar.
T vizatohet n nj rreth me an t shkallve shikeshmria e ktyre
televizioneve.
Zgjidhje:
Numri i banorve kosovar q i shikojm te tri televizioneve sht
3

B
i 1

B1 B2 B3 345000 152000 85000 582000 banor.

Prqindja e shikueshmris s televizioneve sht

X RTK %

B1 100
3

I 1

Bi

345000 100 34500

59.28%;
582000
582

78

X RTV 21 %

B2 100

I 1

X KTV %

Bi

B3 100
3

I 1

Bi

152000 100 15200

26.12%;
582000
582

85000 100 8500

14.60%;
582000
582

59.28%+26.12%

+14.60%=100%.
Prqindja e shikueshmris shprehet n numr t shkallve t nj rrethi n
kt mnyr:
0
RTK
X RTK % 3.6 0 59.28 3.6 213,410

0
0
0
RTV
21 X RTV 21% 3.6 26.12 3.6 94.03

213,41 0

0
KTV
X KTV % 3.6 0 14.60 3.6 52,56 0

94,04 0
52.56 0

360,00=360 0
5.Mosha dhe numri i femrave Kosovare q kan lidhur kuror martese gjat
vitit 2006
sht dhn n tabel:
Mosha e
femrave
(vjet)

Numri i
femrave t

Prqindja,
%

kurorzuara (f
i )

18-21

3530

23.33%

22-28

7450

49.24%

29-38

2520

16.66%

34-40

1630

10.77%

i 1

f i 15130

X % 100%
i 1

T caktohet moda M 0 e kurorzimit t femrave Kosovare pr vitin 2006

(n vjet+muaj+dit).

79

M0 X 0

d ( fm0 fm1 )
( fm0 fm1 ) ( fm0 fm2 )

Zgjidhje:
Nga tabela shihet se frekuencn m t madhe t kurorzimit prej 7450
femrave
e ka intervali i moshs 22-28 vjeqare.Prandaj kemi:
X 0 22, d=28-22=6, f m 0 7450, f m1 3530 , f m 2 2520,
M 0 22

6(7450 3530)
6 3920
23520
22
22

(7450 3530) (7450 2520)

3920 4930
8850

=22+2,6576271 22 2,66 24,66 vjeare.

Moda e kurorzimit t femrave kosovare pr vitin 2006 ka qen: M
0 24.66 vjeare
0.66 vjet=

66
792
12muaj
7.92muaj ,
100
100

0.92 muaj=

92
276
30ditve
27.6dit
100
10

0.6 dit=
0,4or=

1 muaj = 30 dit

6
144
24orve
14.4or
10
10

4
60 min utve 24 min ut.
10

Pra Moda e kurorzimit t femrave Kosovare nga martesat pr vitin 2006

ka qen
M 0 24vjeare 7 muaj +27dit+14 or+24minuta

M 0 24vjeare 8muaj .

TEST PR PROVIM NGA STATISTIKA

1.Kuptimi i statitistiks dhe zhvilimi historik i saj.
2.Shnoje formwn e vargut dhe seris statistikore .
Vargjet dhe serit t cilat paraqesin grupimin e t dhnave

80

t dukuris statistikore munden me qen:

3.Prodhimi i fasuls nw Anamorav pr vitet 2000-2006 sht dhn
n tabeln:

VITI

200
0

200
1

200
2

200
3

200
4

200
5

200
5

Prodhi
mi n

150

280

300

250

70

210

430

Tonelat
a (T i )

T paraqitet grafikisht dukuria e prodhimit t fasuls

a)me an t rrathve.
b)me an t pjesve t mij rrethi duke shprehur n shkall
4.Cilat jan kryesisht llojet e analizave statistikor
dhe me ka karakterizohen ato.
5.N nj klas maturantsh prej 34 nxnsish sht arritur
ky sukses : t shkelqyeshm 8, shum t mir 11 , t mir 5 dhe
t mjaftueshm 10.
a)T shprehet dukuria e suksesit me an te tabels.
b)T llogaritet mesatarja e prbr aritmetik e suksesit t
maturantve.
c)T llogaritet prindja e suksesit t maturantve.
TEST PR PRVIM NGA STATISTIK
1.Cilat jan fazat e studimit statistikor?
2.Cilat jan elementet e fazs s vrojtimit dhe komentoj ato me ndonj fjali?
3.T vizatohet tabela pr grupmoshat e rinis me diferenc 3 vjeare prej
moshs 15 deri n moshn 30 vjeare q e pijn duhanin duke e shprehur

81

me prindje grupmoshn prkatse, sipas prshtypjes q e keni vrejtur n

rrethin ku jetoni.
4.Supozojm se nga 2345000 banort e Kosovs, shtypi ditor lexohet sipas
prqindjes:
a) Koha Ditore

28%

b) Bota Sot
c) Zri

17%
12%

d) Lajmi
e) Shtypi tjetr

7%
15%

f) Nuk lexojn shtypin ditor 21%

T caktohet numri i banorve q e lexon shtypin ditor perkats.
5.Rezultatet e detyrs 4 t paraqiten grafikisht si pjes t nj rrethi me
knde t shprehura me shkall.
6.Fabrika e Feroniklit n Drenas e filloi punn me 12.09.2007, me paga
mujore pr puntort (supozim):
322 puntor, me 340
78 puntor , me 380
64 puntor, me 410

Sa sht numri I puntorve n Fabrik.

T gjendet mesatarja aritmitike e
pagave mujore pr puntort e Fabriks.

18 puntor, me 435
12 puntor, me 470
4 puntor, me 520
1 puntor, me 805
1 puntor, me 1235

82

83