Peto predavanje peta nedelja drugi as - 09. 05. 2011. - Dr Vuki Lazi, red. prof.

TERMIKA METALIZACIJA I NAVARIVANJE

TERMIKA METALIZACIJA i NAVARIVANJE se primenjuju za:

1. Nanoenje antikorozionih
navarivanje,

prevlaka

(plakiranje,

platiranje)

Proizvodno

2. Popravku (reparaturu) pohabanih delova maina i uredjaja Reparaturno

navarivanje i
3. Doradu novih odlivaka izradjenih sa grekama.

Razlika izmedju metalizacije i navarivanja je u tome to se pri metalizaciji jedino tope

dodatni materijali, a spoj se ostvaruje adheziono ili mehaniki (sl. 2.2b, c), dok se pri
navarivanju topi ne samo dodatni materijal ve i povrinski sloj podloge (sl. 2.2a), ime
se ostvaruje neprekidna veza izmedju osnovnog i dodatnog materijala, uz
obezbedjivanje najboljih mehanikih osobina te zone.

1
2

3
a)

3
b)

c)

Slika 2.2 Shema regenerisanih slojeva; a) navarena prevlaka: 1- navar, 2- prelazna zona,
3- zona uticaja toplote (ZUT), 4- osnovni materijal; b) prevlaka dobijena metodom metalizacije:
1- metalizirani sloj, 2- zona delimino stopljenog osnovnog materijala, 3- osnovni materijal;
c) prevlaka dobijena metalizacijom prskanjem: 1- prskani sloj, 2- osnovni materijal

Glavni je zadatak metalnih prevlaka da se sprei korozija u uslovima:

atmosferske korozije koja takodje obuhvata procese u zemlji, slatkoj i morskoj vodi,
hemijske korozije koja obuhvata pojavu razaranja materijala u direktnoj reakciji sa
okolnom sredinom,
gasne korozije koja obuhvata procese visokotemperaturske oksidacije metala agresivnim
zagadjivaima kao to su sumporni oksidi, sumporvodonik, azotni oksidi, hlor.

Trenje (klizanje, kotrljanje, rotacija) i

Habanje (abrazija, adhezija, erozija, zamor, vibracija, kavitacija) + ostali inioci
(hemijski, elektrohemijski i dr.)

to se tie postupaka nanoenja prevlaka, danas se uglavnom upotrebljavaju:

elektrolitika ili galvanska tehnika,
metod potapanja,
termika metalizacija i navarivanje,
metalizacija u visokom vakuumu i
difuzna metalizacija.

Tablica 2.1 Niz galvanskih potencijala u 3% rastvoru NaCl

Pt

Ti

Ag

Cu

Ni

Pb

Fe

Katodne prevlake

+0.47

+0.37

+0.30

+0.04

Cd

Al

Zn

-0.53

-0.76

Anodne prevlake

-0.03

-0.27

-0.44

-0.40

E le k t r o h e m i js k i p o t e n c i ja l, V

1 .6

1 .5
0 .8 6 0 .8 1

0 .3 5 0 .3 0
0 .2 0
0 .1 3

0 .2 5 0 .4 0 0 .4 4
0 .5 1 0 .7 6

- 1

1 .1 0
1 .6 9

- 2

2 .4 0
2 .7 1

- 3

Pt Au

H g

Ag

II

C u

As

Sb

Pb

Ni

Cd Fe

Cr

Zn

M n

Al M g

TiMnZnCrFeNiSnPbH2CuAgPtAu
Anoda
E<0

Katoda
E>0

E= 0
Elektrohemijski potencijal raznih metala u vodenom rastvoru svojih soli

Na

2.1 TERMIKA METALIZACIJA

Termika metalizacija zasniva se na rastapanju zatitnog metala i nabacivanju

rastopljenih kapljica na povrinu predmeta koji se metalizira.
Razlikuju se gasni gorionici u kojima se tope ice, praak ili keramike i pitolji za
elektrolunu i plazmenu metalizaciju.

Slika 2.3 Gasni gorionik za metalizaciju pomou ice;1- ica, 2- pogonski valjci, 3- smea
gorivog gasa, 4- komprimovani vazduh, 5- mlaznica meavine gorivog gasa, 6- mlaznica za vazduh,
7- rastopljeni kraj ice, 8- gasni plamen, 9- prevlaka, 10- podloga

~ 150
3

6
8

Slika 2.4 Princip rada gorionika sa prakom;1- cev za dovodjenje praka, 2- kuite gorionika,
3- kanal za komprimovani vazduh, 4- kanal za gorivu smeu, 5- mlaznica, 6- mlaz estica,
7- prevlaka, 8- podloga

Komprimovani
vazduh

Gasni plamen

O2
C2H2
Keramiki
tap
Rasprene
estice

Slika 2.5 Shema gorionika za gasnu metalizaciju

Slika 2.6 Shema elektrolune metalizacije; 1- elektrodna ica, 2 dodatni materijal,

3- oklop mlaznice, 4- luk, 5- rastopljene estice, 6- prevlaka, 7- podloga

Z a t it n i g a s
8
5
6

Slika 2.7 Luna metalizacija netopljivom elektrodom; 1- prevlaka, 2- prelazna zona,3- osnovni
materijal, 4-mlaznica, 5- elektroda, 6- dodatni materijal, 7- elektrini luk, 8- izvor struje

3
8

1
2

5
6

Slika 2.8 Princip rada plazmenog pitolja; 1- tekua voda za hladjenje mlaznice, 2- odvod vode,
3- dovod plazmenog gasa, 4- dovod spraenog metala, 5- mlaz plazme, 6- prevlaka, 7- podloga,
8- izvor struje

Tvrdo hromiranje

2.2 NAVARIVANJE
2.2.1 Gasno navarivanje

4
5

B
6
30 - 45o

B = 3A redukujui plamen
B = 1,5A oksidiui plamen
B = 2A neutralni plamen

Slika 2.9 Shema gasnog navarivanja i preporueno regulisanje oksi-acetilenskog plamena;

1- jezgro, 2- redukciona zona (pero), 3- oksidiua zona, 4- gasni gorionik, 5- gasni plamen,
6- ipka, 7- navar

2.2.1.a Gasno navarivanje icom ili ipkom

2.2.1.b Gasno navarivanje prakom

7
9

S m ea gasova
C2 H2 + O 2

6
4

5
3

a)

b)

Slika 2.10 a) Gasno navarivanje prakom: 1- navar, 2- zona stapanja (razblaivanje 2-10%),
3- osnovni materijal, 4- troska, 5- rastopljeni metalni prah, 6- gorionik,7- rezervoar sa metalnim
prahom, 8- ventil za doziranje, 9- komora; b) Gasno navarivanje unutranje povrine cilindra prakom

0.01-0.3

0.02-3.5

Slika 2.11 Navar dobijen gasnim navarivanjem prakom; 1- navar, 2- zone stapanja,3- podloga

2.2.2 Runo elektroluno navarivanje (REL)

D/d < 1.2-1.4

D/d > 1.4

Metalni praak
i topitelj

Metalna
kouljica
Obloga
Srednje obloena
Debelo obloena
Sa metalnim jezgrom

Sa jezgrom od praha

Slika 2.12 Vrsta obloenih elektroda za REL-navarivanje

Slika 2.13 Nain nanoenja debelih navara od krtih materijala; 1- navar od legure na
osnovu 60% volfram karbida, 2- navar od elika 18Cr8Ni, 3- elik 1212

7
3
6

Slika 2.14 Redosled izrade stugarskog

noa sa reznim delom navarenim
brzoreznim elikom

Obloena
elektroda

Slika 2.15 Redosled polaganja navara REL

postupkom u cilju smanjenja deformisanja

Pravac kretanja
elektrode

Slika 2.16 Preporueni nain navarivanja uz pomo okretaljki

2.3 NAVARIVANJE OTVORENIM LUKOM

Puna ica

Punjene ice

Zavarena el.
otporom

Savijena

Slika 2.17 Popreni presek punjenih ica

Neprekidna

2.4 NAVARIVANJE TIG POSTUPKOM

2.5 NAVARIVANJE POD PRAHOM (EPP)

2
1
4

7
8
9

11

( )
( )

10

Slika 2.18 Shema EPP navarivanja pod prahom; 1- voica ice, 2- upravljaki modul, 3- rezervoar
za prah, 4- rezervoar za metalni prah, 5- gasni prostor, 6- tena troska,7- praak, 8 ovrsla troska,
9- navar, 10- podloga, 11- zavarivako

Puna ica

0.2 - 2

30 - 210

Puna traka

30 - 100

Punjena ica

Punjena traka

Slika 2.19 Preseci punuh i punjenih ica i traka za navarivanje pod prahom

2.6 NAVARIVANJE PLAZMOM

2.6.1 Plazmeno navarivanje prakom

Ar

8
6

2
4
3

Ar

Slika 2.20 Shema plazmenog navarivanja prakom; 1- volframska katoda,

2- plazmena mlaznica, 3- plazmeni luk, 4- mlaznica zatitnog gasa, 5- dozator praka,
6- izvor struje, 7- cev za prenos praka, 8- otpornik za regulisanje struje pomonog luka

2.6.2 Plazmeno TIG-navarivanje

Slika 2.21 Shema TIG-navarivanja plazmom; 1- volframska elektroda, 2- plazmeni gas,

3- zatitni gas, 4- ica, 5- dava, 6- luk plazme, 7- navar, 8- podloga

2.6.3 Plazmeno MIG-navarivanje

1
2
4

5
6

Slika 2.22 Shema plazmenog MIG-navarivanja; 1- dava, 2- ica, 3- plazmeni gas,

4- zatitni gas, 5- plazmeni luk, 6- MIG- luk, 7- navar, 8- podloga

2.7 NAVARIVANJE POD TROSKOM

2
3

6
7
8
9

Slika 2.23 Navarivanje pod troskom;

1- elektrodna ica, 2- vodjice, 3- kalup,
4- rashladna voda, 5- navarivani deo,
6- praak, 7- rastop troske, 8- zavarivako
kupatilo, 9- navar

2.8 ELEKTROVIBRACIONO I ELEKTROKONTAKTNO NAVARIVANJE

4
6

1
2
3

Slika 2.24 Elektrovibraciono navarivanje; 1- navar, 2- zona topljenja, 3- osnovni materijal,

4- elektrodna ica, 5- vibrator, 6- napajanje elektromagneta vibratora, 7- izvor struje

2.9 NAPREDNE TEHNOLOGIJE NAVARIVANJA TRENJEM

2.9.1 Savremeni postupci navarivanja trenjem
2.9.1.a Navarivanje trenjem sa nagnutom podlogom
P o d e a v a n je u g l a
R e la t iv n o k r e t a n je
d o d a t n o g m a t e r ija la

D .M .

N osa

P o d lo g a (O .M .)
No

D e p o z it

P o m e r a n je n a g n u t o g r a d n o g d e la
Slika 2.25 Navarivanje trenjem sa nagnutom podlogom

2.9.1.b Navarivanje trenjem procesnim kovanjem

20

20

P r ir o d n o
fo r m ir a n
d e p o z it
K a lu p

K a lu p

Slika 2.26 Navarivanje trenjem procesnim kovanjem

2.9.1.c Navarivanje trenjem kompozitno - metalnih matrica

2.9.2 Navarivanje elektronskim snopom

2.9.3 Navarivanje laserom
2.9.4 Navarivanje eksplozijom

Slika 2.27 Zavarivanje-navarivanje eksplozijom: a) posredno, b) direktno

Primeri izvedenih reparatura

REPARATURNO NAVARIVANJE ALATA ZA OBRADU ZEMLJE

IZLOENIH ABRAZIVNOM HABANJU

2.10 OSTALI METODI NANOENJA PREVLAKA

CVD (Chemical Vapor Deposition) je hemijski postupak nanoenja tvrdog metala (TiN prevlaka)
iz gasovite faze pri odredjenom pritisku i na visokim temperaturama;
PVD (Physical Vapor Deposition) je postupak fizikog nanoenja prevlaka iz gasovite faze
(vakuumsko isparavanje, rasprivanje i jonsko nanoenje). Deponovani materijal se iz vrste faze
prevodi u stanje gasne plazme;
Nanoenje zatitnih prevlaka elektroforezom je postupak zatite karoserije automobila;
Nanoenje zatitnih prevlaka plasitifikacijom zatita razliitih mainskih delova od
atmosferske korozije, za dekorativne sfrhe i dr.;
Nanoenje prevlaka u vidu maziva smanjivanje trenja i habanja energetski aspekt;
Nanoenje optikih prevlaka i tsl.
Galvanizacija elektrolitiki postupak nanoenja metalnih prevlaka u cilju nanoenja
zatitnih prevlaka (od cinka, olova, kadmijuma, kalaja, kadmijum-cinka, bakar-cinka, cinkanikla), zatitno-dekorativnih prevlaka (od bakra, hroma, kobalta, srebra, zlata), zatitnih prevlaka
u cilju poveanja otpornosti na mehaniko habanje i povrinsku tvrdou od hroma, nikla, titana, ;
Nanoenje dekorativnih prevlaka poboljanje izgleda dela estetski razlozi;