PROSES-PROSES ALAM SEKITAR

Proses Pembentukan Tanih

Pembentukan Tanih
Lapisan tanih terbentuk daripada tindakbalas faktor
iklim dan tumbuhan ke atas bahan mineral. Oleh itu
tanih bukanlah unsur yang lengai tetapi aktif.
PEDOLOGI ialah kajian tentang asal, pengkelasan,
taburan dan penerangan tentang tanih
PEDOGENESIS ialah pembentukan tanih
lapisan tanih yang nipis akan bertambah tebal dan
seterusnya membentuk lapisan atau horizon yang
boleh dibezakan dari segi warna, tekstur dan
struktur untuk membentuk profil tanih

Profil tanih
Pedologi atau kajian tentang tanih tidak
hanya melibatkan lapisan permukaan
tetapi juga lapisan dalam tanih
Daripada permukaan sehingga ke
batuan hampar
Setiap lapisan = horizon tanih
Air memenuhi ruang kosong
Setiap lapisan ada ciri tersendiri
berasaskan:
warna
Tekstur
Struktur
Consistency
Porositi

O
A
E

C
R

Horizon Tanih
Lapisan yang selari dengan permukaan
Setiap lapisan horizon mempunyai ciri yang
ketara perbezaan daripada lapisan di atas
dan dibawahnya
Sempadan antara horizon ini boleh
dikenalpasti daripada segi profilnya iaitu
ciri-ciri warna, tekstur, struktur, consistency,
porositi, kehadiran mineral, kelembapan
dan proses kimia
Horizon tanih ini merupakan rujukan utama
dalam Pengkelasan Tanih

organik
humus

O
A
E

mineral

koloid

bahan mendap atau bahan

luluhawa

batuan hampar

Horizon Tanih
O (organik)
Lapisan paling atas
Mempunyai kandungan bahan organik
daripada bangkai haiwan dan sisa
tumbuhan di permukaan dan telah berubah
kepada humus
Humus bukan satu bahan tetapi campuran
bahan organik yang telah dikompos dan
disintesis
Berwarna gelap
Terdapat banyak organisma yg terlibat
dalam proses humification sisa organik di
lapisan ini.

Horizon Tanih
Horizon A
Lapisan kedua
Humus dan partikel tanah liat (clay) adalah
penting kerana menyediakan hubungan
kimia utama antara nutrisi tanih dan
tumbuhan
Kandungan bahan organik yang tinggi
Warna gelap
Lapisan ini sering mengalami gangguan
akibat aktiviti manusia seperti pembajakan
dan pelbagai aktiviti lain.

Horizon Tanih
Horizon E
Lapisan ketiga
Lapisan ini mempunyai warna yang lebih
cerah berbanding horizon A
silicate clays dan oxides of Aluminium and
Iron dikeluarkan (oleh air) semasa air
meresap melalui lapisan ini
Proses pengeluaran partikel halus dan
mineral oleh air meninggalkan pasir dan
tanah liat (clay).
Proses ini dinamakan Eluviasi (Horizon E
merujuk kepada proses Eluviasi)

Horizon Tanih
Horizon B
Horizon ini mengumpulkan tanih liat,
aluminium dan besi.
Lapisan ini didominasi oleh proses illuvasi
iaitu proses pemendapan (berlawan dengan
proses eluviasi yang merupakan proses
hakisan)
warna kemerahan atau kekuningan akibat
kehadiran mineral illuviasi (silicate clays,
iron and aluminium, carbonates, gypsum)
dan oksida organik
Di kawasan tropika yang lembab, lapisan ini
boleh menjadi tebal

Horizon Tanih
Horizon A, E, dan B mengalami proses tanih
yang aktif
Horizon C
Lapisan batu hampar atau batuan induk
yang terluluhawa dan dikenali sebagai
regolith
Tidak banyak dipengaruhi oleh tindakan
proses tanih dan terletak diluar pengaruh
biologi berbanding lapisan atas
Akar tumbuhan dan mikroorganisma tanih
juga sangat jarang ditemui di lapisan ini.
Lapisan ini mempunyai struktur yang
terlekat kuat (cemented) terutama di
kawasan kering

Faktor Pembentukan Tanih

Tanih merupakan bentuk semulajadi yang
dinamik dan kandungannya terbentuk akibat
gabungan kesan iklim dan aktiviti biotik serta
diubahsuai oleh topografi ke atas bahan induk
pada suatu jangka masa tertentu.
Faktor mempengaruhi pembentukan tanih:
Iklim, tumbuhan & organisma (faktor aktif)
Topografi, Bahan Induk & Masa (faktor
pasif)

Faktor mempengaruhi pembentukan tanih

Faktor Aktif Pembentukan Tanih

Iklim
Suhu dan hujan merupakan dua agen iklim yang
mempengaruhi proses pembentukan tanih
Iklim merupakan faktor yang paling berpengaruh
dalam proses pembentukan tanih
Iklim memberi kesan secara langsung dan tidak
langsung
kesan langsung : Menyediakan sumber air dan haba
untuk tindakbalas dengan bahan induk
Kesan tidak langsung: menentukan flora dan fauna
yang menyediakan sumber tenaga dalam bentuk
bahan organik. Semasa proses penguraian bahan
organik, asid dan garam yang dibebaskan akan
bertindak ke atas batu dan mineral

Hujan dan suhu mempengaruhi kadar proses

kimia, fizikal dan biologi yang membentuk
profil tanih

Organisma (tumbuhan dan organisma)

Tumbuhan asal sesuatu tempat dipengaruhi oleh
bahan induk tetapi lama kelamaan iklim akan
mempengaruhi jenis tumbuhan di kawasan tersebut
Oleh itu, tanih yang terhasil dipengaruhi oleh jenis
tumbuhan yang hadir di sesuatu kawasan
Tumbuhan konifer seringkali mempunyai tanih yang
berasid, kerana daun-daun konifer ini kurang kation
(Ca, Mg, K, Na) dan kehilangan (leaching) adalah
tinggi di bawah tumbuhan ini.
Pokok seperti oak dan maple pula menyediakan
kitaran nutrisi melalui penjanaan berterusan sisa.
Aktiviti mikrob juga dipengaruhi oleh kehadiran
nutrisi. Organisma memainkan peranan penting
dalam perbezaan profil tanih
Bahan organik, pencampuran profil, kitaran nutrisi
dan kestabilan struktur sangat dipengaruhi oleh
organisma. Tumbuhan juga kurangkan kadar
hakisan

Bahan Induk
Bahan induk mempengaruhi ciri tanih semasa
peringkat awal pembentukan tanih tersebut
contohnya ciri tanih seperti tekstur
Tekstur akan mengawal pergerakan air, dan ini
secara tidak langsung mempengaruhi translokasi
partikel halus dan nutrien tanih
Proses pemecahan bahan induk bertanggungjawab
dalam proses pembentukan tanih melalui bahan
mineral yang dilepaskan
Fe, Mn warna merah, tindakbalas pengoksidaan
dan penurunan
Na dan K merupakan agen untuk koloid (humus dan
liat)
Ca dan Mg membentuk kesan ketulan (flocculation)
yang menstabilkan struktur tanih dan sesuai untuk
tumbuhan

 Topografi
Merujuk kepada konfigurasi permukaan tanah dan
diterangkan melalui perbezaan ketinggian, cerun
dan sebagainya
Topografi kawasan boleh mempercepatkan atau
memperlambatkan kesan iklim
Topografi mempengaruhi ketebalan profil tanih di
kawasan datar sering tebal tetapi dengan
peningkatan kecerunan, hakisan lebih banyak
berlaku dan ini menghasilkan tanih yang nipis dan
berbatu

Masa
Jangka masa yang diperlukan untuk membentuk
horizon yang jelas (A,E, B, C) bergantung kepada
hubungkait faktor-faktor iklim, jenis tumbuhan,
organisma dan topografi.
Horizon lebih cepat terbentuk dalam keadaan panas
lembab dan kawasan hutan berbanding kawasan
beriklim sejuk/ panas dan kering
Tanih matang lebih cepat di kawasan datar hingga
sedikit bercerun di tanah tinggi berbanding tanag
datar yang rendah atau kawasan bercerun curam
Tanih di kawasan dataran banjir sering kekal muda
akibat hakisan berkala

Alam sekitar

Proses
pembentukan
tanih

Ciri profil tanih

Proses pedogenesis (pembentukan tanih) sangat berkait dengan alam sekitar

dan proses yang berlaku juga menentukan ciri-ciri tanih yang terbentuk di
sesuatu tempat

Terdapat 3 proses asas pedogenesis:

1.

Proses perubahan bentuk batuan dan kemasukan mineral (luluhawa)

2.

Proses kemasukan bahan organik

3.

Pergerakan bahan dalam tanih

1. Proses Luluhawa

PEDOGENESIS

 Bahan mineral dalam tanih terhasil daripada transformasi

batuan induk akibat proses fizikal dan juga proses kimia
(luluhawa geokimia dan luluhawa biokimia).
Luluhawa Fizikal
Luluhawa fizikal adalah pemecahan agregat batu dan tanih
melalui proses fizikal (mekanikal) terhadap rekahan sedia ada;
mengurangkan saiz fragmen mengikut struktur batuan dan tanih
tersebut (grains, crystal, bloks, slabs etc)
Proses terlibat:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Stress (pressure) release

Thermal expansion and contraction (insolation weathering)
Growth of foreign crystals (salt weathering)
Hydration
Frost shattering and hydration shattering
plants

1.

Stress (pressure) release

2.

Most common mechanism of stress release is removal of overlaying rock by erosion

The dilation fractures conform to surface topography and increase in spacing with
depth
Thermal contraction due to cooling counteracts expansion; therefore stress release is
most pronounced near the surface
Stress release causes exfoliation: the separation of concentric layers of rocks

Thermal expansion and contraction (insolation weathering)

The surface temperature of dark coloured rock can vary from 0-50o C between day and
night, since rock has low thermal conductivity
The differential stresses of expansion and contraction of the outer 1-5 cm of rock
causes separation of concentric shallow layers (another form of exfoliation) called
spalling or spheroidal weathering

3.

Growth of foreign crystal (salt weathering)

4.

Mainly hydrated salts which are water soluble at normal ranges of atmospheric
temperature and humidity; they hydrate and dehydrate repeatedly generating
considerable stresses in fractures and between grain boundaries in permeable rock
Mostly granular disintegration
Minerals are transported in solution and precipitate

Hydration (slaking)

Wetting, swelling and disintegration of soil aggregates, layered and fine grained rocks
Also pressure of air drawn into pores under dry conditions and then trapped as water
advances into soil and rock; suction or ve pore pressure (less than atmospheric) can
exert considerable stress

5.

Frost shattering and hydration shattering

6.

Freezing of water in pores and fractures

The specific volume (vol./unit mass) of water increases by 9% upon freezing producing
stress that is greater than the tensile strength of all common rocks
The stress generated by the crystallization of ice is the most pervasive mechanism of
weathering, effects all rocks

Plants

Minor agent of weathering

Maintain cracks created by other processes
Roots may pry rocks apart when tall trees sway in a strong wind; root throw can break
fragments away from bedrock
As lichens expand and contract or are removed by abrasion they can pull small rock
fragments loose

 Luluhawa kimia
semua proses luluhawa kimia berlaku dalam bentuk cecair dan air
merupakan agen dalam semua proses luluhawa
Proses yang terlibat ialah
1.
2.
3.
4.
5.

Oxidation
Hydrolysis
Carbonation
Cation exchange
Chelation

1.

Oxidation

Process by which an element loses an electron to dissolved oxygen

Iron is the most commonly oxidized mineral element
2FeO + O2 -- Fe2 O3
Other readily oxidized mineral elements include magnesium, sulfur, aluminium and
chromium
Yellowish brown to red color

2.

Hydrolisis

Proses utama luluhawa

Tindakbalas ion Hidrogen (H+) daripada molekul air (H2O)
Decomposition of minerals in water as hydrogen ions replace cations in minerals
CO2 dissolves in water to produce carbonic acid
CO2 + H2 O ---- > H2 CO3 (carbonic acid) ---- > H+ + HCO3 (bicarbonate)

Soil air is greatly enriched in CO2 by decay of humusup to 30% of soil air is CO2 as
compared to 0.03% of the atmosphere
Solubility of CO2 increases as water temperature decreases
Most common weathering reaction is hydrolysis of feldspar producing clay minerals

K-fedspar ---- > kaolite

3.

Carbonation (solution)

4.

Dissolution of calcium carbonate in acidic soil and groundwater

CaCO3 + H2 CO3 ---- > Ca2+ + 2HCO3Bicarbonate represents the largest constituent of the dissolved load of most rivers
Carbonation of limestone results in karst topography

Cation exchange

Substitution of mineral cations in solution for those held by mineral grains and crystals
Most effective in clay-textured sediments as cations adhere to the surface of negatively
charged clay minerals
Collodial suspensions of clay and organic matter adsorb H+ creating acidic soil and
weathering environment

5.

Chelation

Minerals cations incorporated into hydrocarbon molecules (complexing agents or

chelates)chelates in solution are stable at pH under which the incorporated cation
would normally precipitate and thus they are leached in seeping soil water
H+ released during chelating from organic molecules is available for hydrolisis

Hidrolisis
Proses utama luluhawa
Tindakbalas ion Hidrogen (H+) daripada molekul air
(H2O)
Hidrasi
Tindakbalas antara air dengan batuan mineral seperti
ferik oksida
Proses ini membantu pelarutan batuan
Pengoksidaan
Proses ini menyebabkan pelepasan ion daripada
batuan mineral cth ferum (Fe2+)
Penurunan (reduction)
Jarang berlaku selalunya terjadi dalam keadaan yang
kurang pengudaraan

2. Proses Kemasukan Bahan Organik

PEDOGENESIS

Proses kemasukan Bahan Organik

Punca utama bahan organik tanih ialah sisa tumbuhan
seperti daun dan ranting yang jatuh ke atas tanah dan
mengalami pereputan biologi pada kadar yang berbeza
Sisa (litter) ialah bahagian tumbuhan yang telah
mengalami sedikit perubahan (mula mereput) dan
terdapat di bahagian atas permukaan tanih
Sisa ini akan mereput dan berubah kepada sebatian
terlarut atau dalam bentuk gas seperti NH3, CO2, nitrat,
sulfat dll

 Humus (bahan organik) akan mengikat kepada mineral

terutama mineral tanah liat dan membentuk kompleks
tanah liat humus
Proses ini dinamakan pemineralan (mineralization)
Kompleks tanah liat humus ini adalah lebih stabil dan
tahan daripada proses pereputan
Bahan organik yang tidak mengalami pemineralan akan
mereput dan seterusnya melarut

 2 fasa utama dalam pembentukan humus ialah

1. pereputan sisa
2. pembentukan sebatian

Kedua-dua fasa ini tidak dapat dipisahkan oleh

itu akan dibincangkan sebagai Biological
humification yang melibatkan proses biokimia

Biological Humification: Proses Biokimia

Sisa tumbuhan mengalami pereputan pada kadar
berbeza
Sisa tumbuhan terdiri daripada
1. bahan melarut (soluble) seperti karbohidrat, tanin,
peptida, asid amino
2. Bahan tidak melarut (insoluble) seperti membran sel
yang terdiri daripada lignin, selulosa akan tinggal
dipermukaan atau bercampur dengan tanih (tindakan
cacing tanah) dan mengalami pereputan

Pereputan membran tidak larut (insoluble)

Membran ini terdiri daripada selulosa dan lignin
Hidrolisis selulosa
Selulosa akan mengalami hidrolisis dan menghasilkan
molekul yang lebih ringkas sehingga akhirnya dalam
bentuk gula yang terlarut

selulosa

oligosakarida

Gula terlarut

 Hidrolisis lignin
Berlaku pada kadar yang lebih perlahan
berbanding hidrolisis selulosa
Hidrolisis lignin akan menghasilkan molekul
fenol kecil (monomer atau polimer) yang boleh
melarut
lignin

polimer

monomer

3. Proses Pergerakan Bahan

PEDOGENESIS

Proses Pergerakan Bahan

Bahan dalam tanih bergerak dalam beberapa bentuk:
Pergerakan ke bawah (downwards) terutama akibat tarikan
graviti:
Eluviasi
Illuviasi

Pergerakan ke atas (upwards) yang berlaku dalam kitaran

biogeokimia

 Eluviation (exit) - material is

removed from a horizon
Illuviation (in) - material is
moved into a horizon

Pergerakan ke bawah (downwards)

1. Pergerakan Garam Terlarut

Kation yang boleh membentuk garam terlarut pada pH

tanih tertentu contohnya ion Na+, K+, Mg2+, Ca2+ wujud
dalam keseimbangan antara larutan tanih dan kompleks
sebatian
K tanih

K+ terlarut

 Anion yang terlarut boleh dalam bentuk inorganik seperti

nitrat atau karbonat dan dalam bentuk organik seperti
laktos
Kehilangan kation melalui proses ini bukan sahaja berlaku
di bahagian permukaan atas tetapi boleh berlaku di
kesemua lapisan profil tanih
Pergerakan ini merupakan proses utama kehilangan garam
daripada profil tanih (kehilangan melalui pengairan)

 Tanih yang ada karbonat pula akan mengalami proses

pergerakan garam terlarut yang dikenali sebagai
decarbonation
Proses ini merupakan kesan tindakbalas CO2 terlarut yang
terdapat dalam tanih
CaCO3 + CO2 + H2O

Ca(HCO3)2 terlarut

2. Pergerakan kompleks logam organo

Pergerakan ini melibatkan kation berat seperti Al3+, Fe3+ dan

mineral alkali tanih yang membentuk sebatian kompleks melalui
proses complexolysis

Sebatian kompleks yang terbentuk ini adalah separa larut dan

dalam keadaan tertentu adalah tidak larut.

Oleh itu bila tiba di horizon B sebatian ini sering bertukar

menjadi tidak larut dan kekal di situ.

Kelarutan sebatian kompleks ini bergantung kepada persekitaran

seperti nilai pH tanih

3. Pergerakan partikel terampai

Proses pergerakan mekanikal partikel tanah liat (clay)

Jika pergerakan ini berlaku, tanah liat akan dibawa ke
Horizon B
Partikel ini kemudian melekat di permukan dinding
partikel tanih yang mempunyai ruang udara terdapat
di Horizon B

Pergerakan ke atas (upwards)

Pergerakan bahan ke atas (upwards)
Proses pergerakan ini boleh berlaku dalam bentuk
Proses fizikokimia dan
proses biologi

1. Proses Fizikokimia pergerakan ke atas

Proses ini melibatkan pergerakan garam terlarut

melalui pergerakan kapilari daripada zon tepu air
pada kedalaman cetek akibat proses evaporasi di
permukaan tanih

Pergerakan kapilari ke atas akan membebaskan

rembesan garam terlarut ke permukaan tanih

Contohnya kation seperti Ca2+, Na+ dan Fe2+

2. Proses biologi dalam pergerakan ke atas (kitaran

biogeokimia)

Pergerakan bahan melalui proses biologi ini melibatkan tindakan

secara tidak langsung oleh tumbuhan

Akar tumbuhan menyerap nutrien daripada tanih dan kemudian

mengembalikan nutrien tersebut kepada tanih apabila daun,
ranting dan bahagian tumbuhan lain jatuh semula ke tanih dan
ditukar kepada sisa

Seterusnya melalui proses humifikasi ditukar kepada nutrien

tanih

Latihan
1.

Jelaskan: saiz partikel, tekstur tanih, struktur tanih.

2.

Dengan lakaran yang sesuai, jelaskan kepentingan tekstur dan struktur

tanih dalam proses-proses luluhawa fizikal, pergerakan bahan dan
imbangan air tanih

3.

Terangkan kepentingan air dalam proses pembentukan tanih

Latihan
Dengan menggunakan contoh proses-proses yang berkaitan:
1.

Jelaskan impak penggunaan bahan bakar fosil kepada kitaran karbon, C.

2.

Jelaskan impak penebangan hutan kepada kitaran karbon, C.

3.

Jelaskan: saiz partikel, tekstur tanih, struktur tanih. Dengan lakaran yang
sesuai, jelaskan kepentingan tekstur dan struktur tanih dalam prosesproses luluhawa fizikal, pergerakan bahan dan imbangan air tanih

4.

Terangkan kepentingan air dalam proses pembentukan tanih