Professional Documents
Culture Documents
Anth Teeka Volume 01 by Rattan Singh Jaggi
Anth Teeka Volume 01 by Rattan Singh Jaggi
;qh
;kfjp
tkfjr[o{
ih
eh
csj
;qh
ikg[
;kfjp
tkfjr[o{
ih
ikg[
;qh
ueq
fujB
no[
w[ytke
e'fN
w{ofs
gkfs;kjh
10
Sg?
Sz d .
sP g q ; kfd 2
poB
ikfs
no[
fJzdq
gqek;
nBGt 3
fJzdqkfD
;kj[
gkfs
BfjB
fij.
nfws'i
;kjkfD
o{g, ozr, oy, Gy pko e'Jh e[M BjhI efj ;edk (fe T[j) fej' fijk j?.
efji?.
(T[; ~) nub ;o{gh, ;[sj frnkB dk gqekFe ns nfws Fesh tkbk fejk
rfDi?.
iKdk j?. (T[j gow ;Zsk) eo'VK fJzdoK dk fJzdo ns FkjK dk Fkj frfDnk
;op
Bkw
eE?
etB
eow
Bkw
poDs
;[wfs.
iKdk j?. (T[; ~) fszB b'eK (;[nor, wks ns gkskb) d oki, dts, wB[Zy,
1.
Bt;sP z
nekb .
gq : ks
feq g kb .
Bw;sPz
no{g.
Bw;sz
nG y .
Bw;sz
nb y .
Bw;sz
nekJ.
Bw;sz
nikJ.
Bw;sz
nrz i .
Bw;sz
Bw;sz
nBkw.
Bw;sz
Bw;sz
neowz .
Bw;sz
nBkwz.
Bw;sz
nihs .
Bw;sz
npkj.
Bw;sz
nBhb .
Bw;sz
nSd.
Bw;sz
nrz i .
Bw;sz
T[dko.
nB{g.
2.
3.
nXkwzz.
Bw;sz
ofjs!
4.
5.
5.
6.
6.
7.
7.
8.
j?l
j
3H
w{b-wzsq
@nBGT[#
th
nzfes
j?
2H
eJh
phVK
ftu
@Sg?
Szd#
toDB
sPgq;kfd
Bw;eko
j?l
s?~
Bw;eko
Bkw-ofjs!
eow-nshs!
ik
ehsk
j?.
1.
fby
j?l
ik
;eD
niBw!
tkb!
s?~
s?~
Bw;eko
Bw;eko
j?.
j?l
3.
BFN
s?~
;eD
s?~
s?~
Bw;eko
Bw;eko
tkb!
Bw;eko
j?l
s?~
Bw;eko
j?l
j?l
j
Xow-nshs!
Xkw-ofjs!
j?l
;EkB-ofjs!
s?~
s?~
Bw;eko
vokJ
ik
s?~
Bw;eko
Bw;eko
j?.
;eD
j?l
5.
j?.
j
tkb!
s?~
4.
Bkwfis
Bw;eko
j?l j B ubkJ ik ;eD tkb! s?~ Bw;eko j?l j B Ykj ik ;eD tkb!
s?~
Bw;eko
j?.6.
fpBk
ozr
tkb
(T[ib)!
s?~
Bw;eko
j?l
fpBk
nkfd (w[ZY) tkb! s?~ Bw;eko j?l j B Sd ik ;eD tkb! s?~ Bw;eko
j?l j B Ekj gkJ ik ;eD tkb! s?~ Bw;eko j?.7. j B BkF ehs ik
1H e[M phVK ftu fes/ fes/ fJ; wKrfbe T[esh s'I gfjbK iK fgS'I @1> ;fsr[o gq;kfd#
;`fygs
ofjs!
nGz i .
ngko.
B j' ;eD tkb! s?~ Bw;eko j?l j B GzB ik ;eD tkb! s?~ Bw;eko
nBkd .
nrkX.
s?~
ekfJnk-ofjs!
nGhs .
Bw;sz
tkfbnK
3.
4.
nYkj.
ws
j nekb g[oy! s?~ Bw;eko j?l j wjoK d dks! s?~ Bw;eko j?l
nXowz .
Bw;sz
Bw;sz
2.
nmkw.
Bw;sz
Bw;sz
1.
uzrh
G[ i z r gq : ks Sz d
nGz i .
Bw;sz
Bw;sz
dk
Sz d
Bw;sP z
Bw;sPz
csfj
ikg[
eh
s'I
pkd
fbfynk
j?
;eD
tkb
;o{g)!
s?~
ngko!
s?~
(nftBkFh)!
Bw;eko
Bw;eko
s?~
j?l
j?.8.
Bw;eko
T[dko
j?l
;[Gk
j
tkb!
s'V
s?~
ik
;eD
Bw;eko
j?l
tkb
(nyzv
ngo-
;qh
d;w-rqzE
Je?.
Bw;sz
Bw;sz
;[
Bw;sz
nG{s.
Bw;sz
fBq e ow .
Bw;sz
fBqd;.
Bw;sz
fBq B kw .
Bw;sz
Bw;sz
;kfjp
nBe?.
ni{g.
Bw;sz
Bw;sz
fBqG;.
ofjs!
Bw;sz
9.
fJe'
fJe
o{g
tkb!
;kfjp
s?~
Bw;eko
j?l
nBe
o{g
tkb!
s?~
Bw;eko j?l j G{sK (gzi sZsPK--- ib, Xosh, nkekF, tk:{ ns nrBh) s'I
9.
fBq G ow .
Bw;sz
fBq X ks .
8.
ikg[
eKvK
10.
s?~
s'I
Bw;eko
ofjs!
j?l
s?~
pzXB
s'I
ofjs!
j?l
GowK
Bw;eko
s?~
s'I
Bw;eko
ofjs!
j?.9.
s?~
Bw;eko
eowj?l
fBq e kw .
fpBk fe; ]k; dF tkb! s?~ Bw;eko j?l j fpBk fe; ]k; G; tkb!
s?~
fBxks .
Bw;eko
s?~
10.
11.
j?.10.
Bkw-ofjs!
s?~
Bw;eko
j?l
ekwBk-ofjs!
Bw;eko j?l j sZsPK s'I ofjs! s?~ Bw;eko j?l j xks (wko ikD) s'I ofjs!
s? ~
Bw;sz
fBq X { s .
Bw;sz
Bw;sz
nb'e.
Bw;sz
fBq s kg .
Bw;sz
Bw;sz
fsqwkB.
Bw;sz
Bw;eko
j
nG{ s .
Bw;sz
n;'e.
11.
sZsPK
12.
Bw;sz
nrkj.
Bw;sz
fsqpor.
Bw;sz
Bw;sz
gq G ' r .
Bw;sz
;[ i ' r .
Bw;sz
nozr.
Bw;sz
nGzr.
12.
13.
n;or.
s?~
Bw;eko
13.
14.
s?~
14.
ik
j
nrz w .
Bw;s;s[
o` w .
Bw;sz
fBok;o.
Bw;sz
niks .
Bw;sz
ngks .
Bw;sz
nwip.
Bw;s;s[
nd ; z
nd ; .
Bw;sz
Bw'
Bw;sz
fBqXkw.
;op
ekb.
Bw'
;op
o{g.
Bw'
;op
ykg.
Bw'
;op
Ekg.
Bw'
;op
ekb.
Bw'
;op
gkb.
Bw;s;s[
d t .
Bw;sz
nG t .
Bw;sz
;[p Bw.
niBw.
16.
16.
17.
;op
nN[ZN!
G{g.
Bw;eko
j?l
;o{g)!
s?~
Bw;eko
ty
ik
j?l
;eD
gzi
tkb!
s?~
s?~
Bw;eko
j?l
fszBK
ekbK
(nEtk
17.
18.
B
s?~
geV
ik
Bw;eko
;eD
j?l
tkb!
s?~
Bw;eko
fszB
torK
(Xow,
j?l
noE
B
ns
18.
j?.16.
20.
s?~
s?~
(G'r-;kwrqh)
Bw;eko
Bw;eko
j?l
dD
j
tkb!
ozr
s?~
(toD)
Bw;eko
ofjs!
j?l
s?~
;kohnK
Bw;eko
j?l
j?.15.
iksh-ofjs!
s?~
Bw;eko
j?l
r's-pokdoh
(gKsh)
ofjs!
s?~
Bw;eko j?l j w}Qp s'I ofjs! s?~ Bw;eko j?l j nip ;o{g tkb!
j?.17.
d;-ofjs
(;op-ftnkgh)!
s?~
Bw;eko
j?l
s?~
G;-
ofjs! s?~ Bw;eko j?l j Xkw (fmekDk) ofjs! s?~ Bw;eko j?l j wkfJnk
(pkw)
ofjs!
(s?~)
Bw;eko
j
19.
cb
j gj[zu s'I go! s?~ Bw;eko j?l j ;[zdo ;o{g tkb! s?~ Bw;eko
oki
19.
j?l j ib-nkF (;w[zdo)! s?~ Bw;eko j?l j fpBk nk;o tkb! s?~ Bw;eko
fdnkb.
;op
s?~
(nub
;EkgBk-ofjs!
tkb!
T[sw
tkb!
Bw;eko
fBqpkw.
Bw'
Bw;sz
15.
nG ; .
Bw;sz
Bw'
nip.
j?.13.
;eD
:'rsktK
ibk;o.
tkb
ekw) s'I ofjs! s?~ Bw;eko j?l j T[sgZsh (;or) s'I ofjs! s?~ Bw;eko
15.
j?.14.
Bw;sz
;eD
tkb!
j?l
Bw;eko
ubkJ
Bw;sz
pDB
ik
fszBK b'eK) ftu wzB ikD tkb! s?~ Bw;eko j?l j (;G d) Gzvko ;o{g!
npkj.
Bw;sz
s'I
fjbkJ
Bw;eko j?l j ;'rh B j' ;eD tkb! s?~ Bw;eko j?.12. j ;zskg-ofjs!
nEkg .
fBXkB.
j? . 11.
s?~
;kfonK
(G{g)!
Bw;eko
d
j?l
(s?~)
j?.18.
ekb-;o{g!
j
;kfonK
Bw;eko
s?~
o{gK
Bw;eko
tkb!
j?.19.
j?l
(s?~)
;kfonK
Bw;eko
;kfonK
j?l
T[s
j
ygkT[D
fdnkb{!
;kfonK
tkb!
(s?~)
Bw;eko j?l j ;kfonK ~ ;Ekfgs eoB tkb! (s?~) Bw;eko j?l j ;kfonK
d ekb-o{g! (s?~) Bw;eko j?l j ;kfonK d gkbe! (s?~) Bw;eko j?.20.
20.
21.
(eow-cb)
iBw-ofjs!
ftu
g?dk
j'D
dD
s?~
tkb!
s?~
Bw;eko
Bw;eko
j?l
tkb-@;[tBw:#)
j
s?~
j?l
Gd-ofjs!
iBw-;fjs!
Bw;eko
(;zskB
j?.21.
s?~
nEtk
Bw;eko
g[Zso
j?l
o{g
;qh
Bw'
;op
Bw'
;op
Bw'
ekb
Bw;sz
d;w-rqzE
rT[B.
ozr.
Bw'
Bw'
ekb .
;kfjp
;op
;op
Gzr.
Bw;sz
21.
G[tBK
22.
(b'eK)
ftu
ftnkge
j'D
tkb!
(s?~)
Bw;eko
j?l
;kfonK
ozrK
tkb! (s?~) Bw;eko j?l j ;kfonK ~ b: (BFN) eoB tkb! (s?~) Bw;eko
fdnkb .
nwoB.
;kfjp
j ;kfonK ;EkBK T[s rtB eoB tkb! (s?~) Bw;eko j?l j ;kfonK
GT[B.
Bw;s;s[
npoB.
ikg[
22.
j?.22.
23.
ekb
th
ekb!
(s?~)
Bw;eko
j?l
;G
T[s
dfJnk
eoB
tkb! s?~ Bw;eko j?l j toDB s'I go (neEBh)! s?~ Bw;eko j?l j woB
s'I
Bw;sz
Bw'
iokoz .
;op
Bw;sz
X`X.
Bw'
go
j
feq s koz .
;s
(nwo)!
np`X.
23.
24.
p[Ykg
t?oh
fBq ; ke .
Bw;sz
ojhw.
Bw;sz
Bw;sz
nBz s .
Bw;sz
Bw;s;s[
Bw;sz
okr.
fBq p ke .
eohw.
24.
;op
;'yz.
Bw'
;op
eosk.
Bw'
i'r
Bw'
Bw'
(eow)
;[jkr.
i'r.
;op
;op
Bw'
Bw'
fdnkb.
G'r
25.
j/
26.
gkbB
27.
Sz d .
j?I.
nGy
j?I.
nBkw
gkb.
27.
28.
nekw
j?I.
fBXkB
j?I.
fsqpor
nBhb
j?I.
nBkfd
j?I.
ni
j?I.
j?I.
j?I.
npoB
j?I.
nG{s
j?I.
s?~
;kfonK
Bw;eko
XzfXnK
j
d
feqs
eowK
gqoe!
(s?~)
j?.24.
s?~
Bw;eko
j?.25.
nBzs
o{g
tkb!
s?~
Bw;eko
tkb/!
;[ekT[D
(BFN
eoB)
tkb!
(s?~)
Bw;eko
;G
eoB
Bw;eko
]sw
(joB)
j?.26.
tkb!
s?~
j?l
;G
;G
f;oiBjko!
(s?~)
;kfonK T[s dfJnk eoB tkb! (s?~) Bw;eko j?l j ;kfonK dh gkbDk
(s?~)
Bw;eko
G'rK
th
Bw;eko
dk
i'r!
(s?~)
j?l
j?l
tkb!
j?l
th
(s?~)Bw;eko
eoB
Bw;eko
tkb!
;G
s?~
i'rK
j?I.
2.
(gzi)
30.
G'r!
(s?~)
j?.27.
Bw;eko
j?l
j?.28.
n;or
nikfd
j?I.
j?I.
4.
5.
nGoB
j?I.
G{sK
s'I
ofjs
j??I.29.
(sz{)
by-ofjs
j?I,
Gy-ofjs
j?I,
Bkw-ofjs
j?I, ekwBk-ofjs j?I.30. (sz{) fXnkB-ofjs j?I, G/d-ofjs j?I, nfis j?I, nG?
32.
33.
j?I.31.
(sz{)
fszBK
b'eK
ftu
(Xow,
noE
ns
ekw
iK
(;or)ofjs
niBw
w[es!
j?l
(j gqG{! sz{) o{g s'I ofjs j?I, T[gwk s'I ofjs j?I, iBw s'I ofjs j?I,
s'I
j?l
Bw;eko
sP g q ; kfd
j?I.
Bw;eko
s?~
Bw;eko
w[es)!
GkrK
(g'FD)
eoB
ukuoh
pzXBK
tkb!
uzr/
j
josk.
;op
s?~
s'I
j?l j wjkB o{g tkb! s?~ Bw;eko j?l j gqw (okr) ;o{g! s?~ Bw;eko
26.
G'r.
Bw'
eoB
g'yz.
;op
j?l
(p[Ykg
s?~ Bw;eko j?l j ofjw (dfJnk) eoB tkb! s?~ Bw;eko j?l j p]fFF
25.
j?l
Bw'
t?oh
j?.23.
wjz s .
Bw;sz
Bw;eko
(eow-BkFe)!
Bw;eko
Bw;sz
s?~
6.
ofjs
j?I,
nfis
(sz{)
34.
j?I.32.
j?I,
dtsk,
(sz{)
pqjwk
iBw-ofjs
j?I,
d?Is
ozr-ofjs
(ni)
ozr
(;G
s'I
ns
wB[Zy)
(nEtk
th
(toB)-ofjs
;zfynk
gfjbK
dk
j?I,
sZsP
fszB
torK
ofjs
j?I,
T[sgsh
ofjs)
j?I,
nkfd-
j?I.33.
(G{s)-ofjs
j?I,
fBod[nzd
(MrV
s'I ofjs j?I, pzXB s'I ofjs j?I.36. (sz{) fBop{M (p[M ikD s'I go) j?I, n;{M
nBzs
j?I.
wjzs
j?I.
10.
38.
(;wM
ikD
s'I
go)
j?I,
ekb-ofjs
j?,
j?I,
g'FD
nN[ZN
s'I
j?I,
w[es) j?I, nv'b j?I.35. (sz{) nEkj (nwhe) j?I, (;GBK dk) ;kEh j?I, XzfXnK
nikj
j?I,
]}kBk
BkF-ofjs
dk)
nbkj
(sz{)
j?I,
(GoB)-ofjs
j?I. 9. 37.
j?I.34.
wzBD:'r
wkfJnk-ikb
s'I
w[es
j?I.37.
s'I
(sz{)
bkG (bkj) gqkgs eoB s'I w[es j?I, fpBk fe; ;EkB d j?I, nzs-ofjs j?I,
wjkBsk
tkbk
j? I .38.
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
ikg[
ofjs (;P:zGt) j?I.39. (sz{) gj[zu s'I go j?I, iBw s'I ofjs j?I, gzi G"fse
nb'e
j'Id s'I go j?I, nS'j j?I.40. (sz{) nfdqF j?I, ;'r-ofjs j?I, eow-ofjs j?I,
j?I.
n;'e
j?I.
neow
j?I.
j?I.
j?I.
nGow
j?I.
13.
(sz{) n;hw (beho s'I w[es) j?I, bk-Fohe j?I, nk;ok-ofjs j?I, iBw
41.
Gow-ofjs
;op
Bw'
Bw'
Bw'
;op
rT[D.
nBkE .
;w;sh
Bw''
fBq ; z r h
44.
Bw'
rhs
rhs.
2.
45.
wkB.
GkB.
3.
46.
skB.
4.
47.
Bw'
Bw'
nB` r h
gqGzrh
eb` e `
fpBk
ftu
oki
oki;Po`
gow
o{g.
Bw'
i'r
i'r;Po`
gow
f;X.
Bw'
Bw'
oki oki;Po`
;;sq gkD.
BkF
7.
50.
i[rs.
Bw'
Bw'
Bw'
Bw'
Bw'
dkB
Bw'
o'r
o'r.
Bw;sz
tki!
dh
EK
nrb/
SzdK
Bkb
fwbk
fdZsk
frnk
(s?~)
Bw;eko
ofjs,
ns
j?.45.
;[nkwh
;{oiK
10.
9.
(BkE)
;{oi,
13.
j?.
eoB
(s?~)
i'rhnK
wjkB
tkb
ofjs,
wkDK
;zr-;kE
wkD!
ofjs,
(s?~)
(;G
Bw;eko
dk)
j?.46.
j?l
;G
;o{g!
53.
e[M
(s?~)
ikDB
;qFm
tkb!
tkb
Bw;eko
;koh
;o{g
Bkw-ofjs,
;kwrqh
tkb,
;G
Gzvko!
okfinK
(s?~)
oki
;o{g,
Bw;eko
ns
wjkB
j?.50.
i'rh,
tfvnkJh
nzr-ofjs,
ns
fBFebze
Bw;eko
d
f;ZX
(s?~)
52.
(s?~)
Bw;eko
Bw;eko
j?.51.
j?l
jZE
okfinK
ftu
F;sq
(;otZr)!
j?.52.
;o{g!
GyK
(s?~)
s'I
Bw;eko
ofjs,
j?l
GowK
j
s'I
irs
ofjs,
wksk
G'rK
s'I
54.
Bw;eko
fGnkBe
eow
j?.53.
eoB
tkb,
;kfonK
ihtK
dk
efbnkD
gqs-ngqs
dk
Xow
nB[;ko
eoB
tkb
ns
gkbD
eoB
tkb
55.
;o{g!
d
56.
cb;o{g
BFN
j?.48.
ebze-ofjs,
tkb!
oki,
Bw;eko
~
j
wkB.
;BkB.
tkbk j?I, go
(nzr)
tkb
(s?~)
j?.49.
oki!
j
1H @fBos fBos/# 2H @B/ ebzeh# 3H e[M phVK ftu Szd nze 50, 53, 58 ns/ 60 ~ ;[szso
dk coe g? frnk j?
eoB
o{g
i'r
wkB
tkb!
dj
d[ydkfJeK
Bw'
Bw'
ubkJ
(s?~) Bw;eko j?.47. j BkuK d Bku! (s?~) Bw;eko j?, j BkdK d Bkd
48.
49.
b'e wksk.
nG[ r s .
dkB.
d[nkok
gow
(tkjB
(XPBh)! (s?~) Bw;eko j?, j jZEK d jZE! (s?~) Bw;eko j?, j tkfinK d
ofjD
j
;o{ g .
Bw'
nub
B j eb` eh
j?I,
j?l j ;G EK rtB eoB tkb! (s?~) Bw;eko j?, j ;kfonK G[tBK (b'eK)
GkB
u`dq
fBvo
GT[D.
Bw'
Bw'
skB
j?I,
gq w kE .
Bw'
nfis
G[ i z r gq : ks Sz d
fBXkB.
;op
(sz{)
Bw'
nBz r h
wkB.
j?I.41.
B ik ;eD tkbk) j?I, nEkj (;w[zdo tKr) j?I.42. (sz{) nfws j?I, (;G dk)
G[ i z r gq : ks Sz d
oyD
nbhe j?I. fBq;ohe j?I. fBqbzG j?I. n;zG j?I. 11. 39.
nrzw j?I. nizw j?I. nG{s j?I. nS{s j?I. 12. 40.
nihs j?I. nGhs
nwkB j?I. fBXkB
Szd
;kfjp
fJE/
frDsh
ftu
uko
(s?~)
Bw;eko
dkBhnK
th
j?.55.
dkBh!
(s?~)
Bw;eko
j?l
wkDK
wkD!
(s?~)
Bw;eko j?l j o'rK d o'r (o'r-BkFe)! (s?~) Bw;eko j?l j fJFBkB ;o{g!
s? ~
Bw;eko
j? . 56.
;qh
Bw'
Bw'
d;w-rqzE
;kfjp
;dk
;fudkBz d
;opz
nB{g
no{g
;w;s[b
;dk
f;fXdk
p[fXdk
nX'
go`
T[oX
gow
;w;s'
j
14.
57.
gq D k;h.
fBtk;h.
fpqfX
15.
58.
josk.16.59.
gokih
;w;s;s[
sok
i'o[.
Xkwz . 18.61.
ukuoh
Szd
nrkX
gq : ks
Sz d .
sP g q ; kfd 1
npkX.
nB`dh
;o{g.
nrzi.
Bw;sP ` nekb .
Bw' ;op d;.
Bw;sP`
nGzi.
1.
2.
64.
65.
66.
67.
Bw'
Bw'
oki
;kj
Bw'
rhs
rhs.
gqhfs
gqhs.
1H
eJh
phVK
Bw'
;op
Bw'
Bw'
Bw'
Bw'
Bw'
;op
o`r.
fsqGzrh
@sPgq;kfd#
BjhI
fbfynk
ftu
Bw'
;op
G'r.
nB`r.
8.
(s?~)
Bw;eko
j?l
:zsqK
:zsq!
(s?~)
Bw;eko
j?l j fJFNK d fJFN! (s?~) Bw;eko j?l j szsqK d szsq! (s?~) Bw;eko
j?.57. j ;dk ;Zs, fus, nkBzd ;o{g ns ;G dk BkF eoB tkb! j T[gwkofjs, o{g-ofjs ns ;G ftu fBtk; eo oj! (s?~ Bw;eko j?).58.
;dk f;ZXh dD
(@Ux#) T[sw, wXw ns
Bw;eko j?.59. j gow
ftu gkbDk eoB tkbk j?Il j fdnkb{! (sz{) ;dk ;kfonK ;fwnK ftu f;ZXhnK
gqdkB eoB tkbk j?I.60. (j gqG{!) B (sz{) efNnk ik ;edk j?I, B s'fVnk
ik ;edk j?I, sz{ Bkw ns ekwBk s'I ofjs j?Il (sz{) ;koh d[Bhnk g?dk ehsh
j? ns ;koh dk jh (sz{) nk;ok j?I.61.
(j gqG{! sz{) ib ftu j?I, Eb ftu j?I, nG? j?Il (so) Gd ~ BjhI gkfJnk
ik ;edk.62. (sz{ ;G dk) ;[nkwh j?I, iBw s'I fpBk j?I, d; s'I fpBk j?I,
G; s'I fpBk j?I.63.
o'r.
wzsq!
Bw;s` P ngkb .
Bw' ;op G;. 3.
Bw'
;kfjp
wzsqK
eosk.
noXz nxz Ux
gow;Po` gq'Sgkbz.
;dk ;opdk
nS d h nG d h
ikg[
69.
70.
71.
Bw;eko
j
;op
Bw;eko j?l j
(s?~) Bw;eko
sqkD-;o{g! (s?~)
:zsq-;o{gl (s?~)
j? . 68.
o'r-;o{g! (s?~) Bw;eko j?l j ;op G'r-o{g! (s?~)
;G d ftisk! (s?~) Bw;eko j?l j ;G ~ G? dD tkb!
j?.69. j ;op frnkB-;o{g! (s?~) Bw;eko j?l j gow
Bw;eko j?l j ;op wzsq-;o{g! (s?~) Bw;eko j?l j ;op
Bw;eko j?.70. j ;G ~ tyD tkb! (s?~) Bw;eko j?l
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
;o{ g .
e[ e owz
gq D k;h.
Sz d .
sP g q ; kfd
o{ n kb
Sz d .
sP g q ; kfd
ikg[
;kfjp
(j gqG{! sz{) nwo eow tkbk, nyzv (@nzfpqs#) Xow tkbk, ;G Bkb
:[es (i[fVnk j'fJnk) ns nub G'r ;kwrqh tkbk j?I.74. (j gqG{! sz{)
nub oki tkbk, nNb ;ki (f;oiBk) tkbk, ;ko XowK tkbk ns
nfdqF
eowK tkbk j?I.75. (j gqG{! sz{) ;G ~ dD tkbk, ;G ~ ikDB tkbk, ;G ~
gq e kFwkB (@GkB # ) eoB tkbk ns ;G d[ n kok wz B ikD tkbk (g{ i D:' r )
j?I.76. (j gqG{! sz{) ;G dk gqkD j?I, ;G dk sqkD (pb) j?I, ;G ~ G'rD tkbk
j?I ns ;G Bkb i[fVnk j'fJnk j?I.77. (j
gqG{! sz{) ;G dk dt (fJFN) j?I,
;G d Gd ~ ikDB tkbk j?I, ;G dk ekb j?I ns ;G dk gkbe j?I.78.
o{nkb Szd. soh feqgk Bkb
(j gqG{! sz{ ;G dk) nkfd-o{g, ;G s'I gfjbK j'D tkbk ;o{g, n:'fBi
ns ngo ngko g[ o y j? I l ;G dk wkD, fsz B d t fsnK d[ n kok wz B D:' r ,
nGd ns w[ZY-edhw s'I T[dko j?Il ;G dk gkbe, ;G dk BkFe ns fco ;G
dk ekb-o{g j?Il fiE feE fBofbgs (@ntX{s o{g#) j'D s/ th g;hiD tkbk
j' e fpoki fojk j?I.79. fi;
dk Bkw, Xkw, ikfs, o{g, ozr ns oy BjhI
j? l i' nkfd g[ o y, T[ d ko ;o{ g tkbk, ni' B h ns w[ Z Y s' I jh nF F -o{ g
(gfog{oD) j?l fi; dk d;, G;, o{g, oy ns/ okr (w'j) BjhI j?l fiE feE
fdFk-ftfdFk (u"jK gk;) ftu gqw o{g j' e g;fonk j'fJnk j?.80.
i' Bkw, ekwBk s'I fpBk fd;dk j?, fi; dk e'Jh xo-xkN BjhI j?l i'
;G dk wkD ns ;G d[nkok wkfDnk ikD tkbk ns fi; ~ ;dk (n;hI)
wzBd jKl T[j fJe o{g tkbk, go
nBe o{gK ftu fd;D tkbk ns nBe
o{gK ~ eoB tkbk j?l yv yv e fco nyvD dh nt;Ek j' e nzs ~ fco
fJe j' iKdk j? . 81. (fi; dk) G d d t s , t d ns es p (;kwh Xow
g[;seK) BjhI ikDdl (fi; dk) o{g, ozr, ikfs-gkfs gsk BjhI fej' fijk j?l
fi;
dk fgsk, wksk ns ikfs BjhI j? ns i' iBw-woB d uZeo s'I ofjs
j?l fi; (d j[ew) dk s}h Bkb x[zwdk j'fJnk (@peq#) uZeo u"jK uZeK ftu
G"Idk fcodk j? ns (fi;
dk j[ew) fszBK b'eK ftu wzfBnk iKdk j?.82.
fi; dk ikg u"dK b'eK d ;ko irs ftu j' fojk j?l i' nkfd dt,
nkfd (w[ZY) s'I ofjs ;o{g tkbk ns fi;
B ;koh f;qFNh (;EkgBk) ~
;Ekfgs ehsk j'fJnk j?l i' gow ;qFm o{g tkbk, gftso ;o{g tkbk ns
g{oB s ngko g[oy j?l fi; nkgD nkg j'D tkb (;P:zG{) B ;ko irs ~
ofunk j? ns ;G ~ pDkT[D ns YkjD tkbk j?.83.
;qh
ekb
Xow
nzr
rop
jhB
Xkw
d;w-rqzE
;kfjp
okr
rziB
ozr
ik
d[;N
efj
GziB
ikg[
g[o[y
nby
ikfs
w[es
nd;.
nG;.
gkfs
dkfJe
(T[;)
6.
o{g
nwhe
nBT[;sfs
Je
g[oy[
BjhI
j?l
bkfJe
;op
xkfJe
;op
e'
r[B
rB
T[dko.
Sz d .
wfjwk
g[oy
Bw;eko
j?l
i'
jzeko
ns
BFN
ekwBktK
eoB
tkbk
g{ o hnK
eoB
j?,
d[FNK
tkbk
dk
dwB
eoB
tkbk,
j? . 84.
jzeko ~ s'VB
tkbk, ;G ~ GzBD tkbk nkfd o{g ns niBwk j?l T[j Foho-ofjs, BkF-
gqfsgko.
7.
85.
ofjs
ns
dk
nkswk
ofjs
;zxkoe
fJe
ns
;G
ngko
dk
g[oF
j?l
gkbDjko
T[j
;G
e[M
eoB
:'r,
j?.85.
nBGy.
ozr[ no[
oy.
nekb
(wkfJnk s'I ngqGkfts o{g tkbk) gftso fJe' fJe g[oF j?l
;G
;op
;op
;fjs
i' nkgD o{g tkbk nkg jh j?, nfs rzGho j?, T[;ss s'I T[Zuk j?,
ntX{s.
(Fesh)
w[ e shdksk
nkg
ebk
T[j Xow dk ;o's, Gow s'I ofjs, gzi sZsPK s'I fBnkok, nfdqF ns G;-
Bkw.
ekw.
ekb-ofjs,
;kfjp
(@nBGy#) j?l T[; d o{g ozr ns nkeko (@oy#) ~ ;ko Fk;sq ikDd se
BjhI, T[;
;dk
dk td, g[okD (nkfd ;ko Xow rqzE) ;qFm ns pnzs o{g ftu
toDB
fusftnk
eod
BjhI
jB.
ik
eo'VK
;fwqshnK,
g[okDK
ns
Fk;sqK
d[nkok
T[j
;edk.86.
sP g q ; kfd
(j gqG{! sz{) T[dkosk nkfd r[DK dk ;w{j j?I, ngko wfjwk tkbk j?I,
ngko.
;fEo
nk;D
;[sj
frnkB
nkikB[
okikB
pkj[.
oki.
se bzphnK pKjtK tkbk j?I, FkjK dk Fkj (;G s'I T[go) j?I.88. (j gqG{!
dtkB
dt.
;kjkB[ ;kj[. 2.
GkBkB GkB[ .
T[gwk
wjkB.
gqBkw.
fBoG?
89.
GoDkY:.
nBvzv
ukuoh
r[fpzd.
johnz.
w[e`d.
eohnz.
Sz d .
soh
gqekFe
j?I
T[gwk
ns
fBokXko
oks
fdB
(nBzr)
BFN
j?.87.
j'D
(j
tkbk
gqG{!
j?I,
sz{)
r'fvnK
wjkB
T[gwk tkbk j?I.89. (j gqG{! sz{) fJzdoK dk fJzdo j?I, pkbK dk pkb (;ob
;[Gk tkbk) j?I, raohpK dk th raohp j?I, ekbK dk th ekb j?I.90. (j gqG{!
90.
sok) Foho (gzi) G{sK s'I fpBk j?, (soh) uwe ;EkJh (nGzr) j?, rsh ns
;hwk
T[dko.
5.
91.
fBqekw.
dk
j?I,
sz{) okfinK dk okik j?I, ;{oiK dk ;{oi j?I, dtfsnK dk dtsk j?I,
3.
w[fB
88.
tkbk
pkY:.
7.
6.
92.
93.
sP g q ; kfd
ngko
j?,
(sz{)
T[dkosk
nkfd
r[DK
dk
;w{j
j?I.91.
(j
gqG{!
s?~)
nfsnzs gquzv j?, (soh) rsh ns ;hwk nyzv (;fEo) j?.92. (j gqG{! so)
;ko eow fpBk ehs j' oj jB, sok Xow nkdoF o{g (@nkfdqF:#) j?, (sz{)
;G
dk
gqfsgkbe
j?I,
fBFu
jh
fpBk
dzv
j?I.93.
(j
tkbk,
BkF
w[ e s
gqG{!
T[dko-fus
eoB
tkbk,
j? I .95.
sz{)
ns
;koh
f;qFNh
dh
ngo-ngko
;kfonK
pDkT[D
gkbDk
j?I.94.
tkbk,
eoB
tkbk,
(j
gqG{!
sz{)
Bkw
s'I
ofjs
;G
;kfonK
ns
w[esh
dD
ihtK
dk
ekwBktK
s'I
;qh
d;w-rqzE
G[ i z r
;kfjp
gq : ks
usq
Sz d
ueq
ueq
eosk.
usq
usq
ueq
ueq
96.
usq
usq
ueq
ueq
gkb.
gk;.
josk.
97.
usq
ueq
wkB:?.
ueq
tkbk
ns
;G
ikDB
tkbk
j?I.96.
(j
gqG{!
sz{)
u"jK
uZeK
ftu
ftuoB
dkB:?.
3.
eoB tkbk j?I.97. (j gqG{! sz{) u"jK uZeK tkfbnK d e'b j?I, u"jK uZeK ftu
98.
Sz d
t;dk
j?I,
u"jK
uZeK
ftu
soh
wkBsk
j?,
u"jK
uZeK
dD
tkbk
j?I.98.
ukuoh Sz d
(j gqG{! sok) B e'Jh t?oh j?, B e'Jh fwso j?, (s?~) B e'Jh Gow
fuso j?, B e'Jh fwso j?, sz{ ;G s'I go ns F[ZX-;o{g j?I.101. (j gqG{!
fusq?.
fgqEh;?.
fwsq?.
go
ndh;?.
nfdq;?.
Grtsh
Sz d .
j?.
nfeq;?.
sP g q ; kfd
fe
nkfSi
d;?.
fe
nkfGi
G;?.
fe
nkrzi
eow?.
fe
nkGzi
Gow?.
nkfGi
ntX{s
gftsq?.
b'e?. fe nkfds
poB?. fe fpG{s
3.
4.
101.
102.
1.
sok
;'e?.
eoB?.
105.
nkfd
ndt
fe
fusqz
fpjhB?.
j?I.
fe
fe
Ssqh j?I.
nB{g?. 4.
nkfg
Je?
nGt
nXhB?.
j?I,
nDfd;
j?I,
fdqFNwkB
BjhI
j?,
pb-jhB
BjhI
BFN
BjhI
j[zdk,
sz{
GowK
s'VB
tkbk
j?I.103.
(j
gqG{!)
sz{
fszBK b'eK s'I fBobg j?I, sz{ ;{oi (@nkfds#) d si ~ ]sw eo ;edk j?I,
sz{
106.
gftso
dk
dk
(Mzvk)
j?I,
107.
(wkfJnk
(ftG{shnK)
fBFkB
j?I.105.
j?I.
5.
eow
(j
sz{
s'I
eosk
ngqGkfts)
j?I.104.
j?I,
sz{
(j
ozr
F'e-ofjs
gqG{!)
sz{
irs
pqjw-;o{gh
j?I,
sz{
(;o{g)
gqG{!)
dk
sz{
;o{g
eosk
G?-ofjs
tkbk
j?I,
ns
tkbk
okfinK
sz{
sz{
si
sz{
;kfonK
j?I,
SsqhnK
T[gwk-ofjs
j?I,
dk
(thoK)
j?I.106.
n?Ftoi
j?I,
sz{
XowK
dk
dk
fFzrko
th
(j
gqG{!)
Ssqh
sz{
w[ZY-edhw s'I fBoBkE (fpBk fe; j'o ;[nkwh s'I) j?I, sz{ nkg Gd-ofjs j?I,
fuso
s'I
fpBk
j?I,
sz{
fJe'
nkgD
nXhB
jh
j?I.107.
fe
fe
fdzdk j?I, sz{ gftso ns d'F-ofjs j?I, sz{ r[gs s'I th r[gs j?I.108. (j
fe
ekoB
fe
fe
ekoBK
fe
fe
;opsq
;opsq
fe
fe
;opsq
;opsq
j?I.
fojke?.
(;o{g)
o'ih
e[fBzd
ojhw?
;[nkwh
fe
@nc[nb#
oike?.
dk
(j gqG{!) sok d; (;EkB) BkF-ofjs j?, sok ;o{g (G;) ;dhth j?,
103.
fe
fgqEth
104.
sz{)
j?I.102.
eEs
2.
fe
fe
(sz{) B iBw b?Idk j?I, (sok) B e'Jh ;EkB j?.100. (j gqG{! sok) B e'Jh
sz{
1H
;kfjp
G[ i z r gq : ks Sz d
usq
ukuoh
fe
fe
ikg[
fe
o'ih
(j gqG{!) sz{ ;G ~ fBZs o'}h fdzdk j?I, sz{ ;G ~ feqgk g{ote ]bk;h
fdfjzd
j?I.
10.
7.
109.
110.
111.
112.
gqG{!) s{z gkgK ~ fywk eoB tkbk (@nct[b#) j?I, sz{ FkjK dk Fkj j?I, sz{ ;G
~
dk
o'}h
;kohnK
eosk
dD
j?I,
tkbk
FeshnK
sz{
ns
tkbk
;G
fdnkb{
j?I
ns
o'}h
j?I,
dD
sz{
;kfonK
tkbk
fwjoK
dk
j?I.109.
eoB
;zxkoe
(j
gqG{!)
tkbk
p]FDjko
j?I.110.
(j
sz{
j?I,
gqG{!)
;G
sz{
;G
EK soh wkBsk j?, sz{ ;G ~ dD tkbk j?I, sz{ ;G EK rwB eodk j?I ns
;kfonK
G[tBK
(b'eK)
ftu
w"i{d
j?I.111.
(j
gqG{!)
sz{
;kfonK
dFK
ftu
j?I, sz{ ;kfonK G;K ftu j?I, sz{ ;G EK oki eodk j?I (fpokiwkB j?I), sz{ jh
;G
f;oidk
j?I.112.
1 0
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
ikg[
fe
fe
;opsq
;opsq
dhB?.
ikj'.
fe ;opsq bhB?.
fe ;opsq Gkj'. 11.
fe
;opsq
d;?.
fe
fe
fe
;opsq
;opsq
ekb?.
jzsk.
fe
fe
;opsq
;opsq
fe
fe
;opsq
;opsq
Gyh.
eki?.
fe
fe
fe
;opsq
;'y?.
fe
;opsq
;opsq
fe
116.
15.
117.
sqkD?.
d;?.
fe
fe
;opsq
;opsq
fe
fe
;opsq
;opsq
GkB?.
fJzdq?.
fe
fe
;opsq
;opsq
fe
;opz
ebhw?.
fe
gowz
fe
nkfeb
fe
j[;Bb
fe
j?I.
swhi[ b
johc[ b
swkw? .
nihw? .
o[ i { n b
oikfJe
fBXkB? .
:ehB? . 21.
119.
20.
;w;s'goki
;w;s[b
fBqpkX
Unz
nBzrh
j?I.
;bkw
;dk
j?I.
nB{g
120.
;op
;ki
;d?t[b
nB{g
o{g.
nBkfd
;o{g.
nBkw.
fsqGzrh
fsqekw.
;G
dk
gkbe
j?I.114.
(j
gqG{!)
j?I.115.
(j
gqG{!)
sz{
;G
dk
ekoi
(Gkt
ekoB)
j? I .116.
j?I
ns
;kfonK
G;K
ftu
;fEs
j?I.117.
(j
gqG{!)
sz{
;G
EK
sz{
tZvk
nebwzd
j?I,
sz{
p'bhnK
(ebkw)
dk
;[nkwh
j?I.120.
tkbk
(@;bhys#)
tkbk
sz{
dk
raohpK
j?I,
sz{
jwFk
j?I.121.
gkbDjko
(j
;bkws
gqG{!)
(@go;s?#)
sz{
j?I,
ofjD
tZfvnK
sok
tkbk
j?I,
t?ohnK
;EkB
sz{
;fEo
jokT[D
(wekB)
pj[s
;zskB
tkbk
T[Zuk
j?I,
j?,
sz{
gSkDB
tkbk
(swh}
eoB
tkbk)
ftteh
j?I,
sz{
;G
tb
fXnkB
dD
jh
123.
(;G
~)
o'}h
fdzdk
j?I.123.
(j
gqG{!)
sz{
nBe
bfjoK
tkbk
(;kro)
j?I, sok Gd BjhI gkfJnk ik ;edk, sz{ BkF-ofjs j?I, sz{ fgnkfonK (n}h}K)
22.
124.
~ tfvnkT[D tkbk j?I, sz{ t?ohnK (raBhwK) s'I eo (@f]oki#) t;{b eoB tkbk
j?I
125.
(noEks
;G
so
nXhB
jB).124.
(j
gqG{!)
sok
;o{g
fpnkB
ofjs
j?, soh ftG{sh (;zgZsh) wkfJnk d fszBK r[DK s'I go j?, so jh gqskg s'I
;kwrqh
g?dk
j'Jh
j?,
sz{
nzfwqs
(@;[Xk#)
Bkb
;z:[es
j?I.125.
(j gqG{!) sok ;o{g ;dhth j?, Gd ns T[gwk s'I ofjs j?, sz{ ;G
j?I.
nekw
nrkX 1
tkbk
eodk
j?I,
(@o[i{#)
j?I.
j?I.
;o{g
nkfd
nGdh
ns
(;{oi) j?I, sz{ ;G dk wkD j?I, sz{ ;G dk okik (fJzdo) j?I ns ;G ~ FKsh
T[gG'rh
j?I.
ekb
(o[i{ eoB) tkbh o[uh dk Gzvko j?I, sz{ (;G dk) tZvk fwso j?I, sz{ fB;u
tyD
w"i{d
p[ZXhwkB
122.
;d?tz
dk
dD tkbk (uzdqwk) j?I.119. (j gqG{!) sz{ ;G dk p'b (ebkw) j?I, sz{ ;qFm
121.
iwkB? .
fBo[es
gqG[rfs
118.
18.
;G
wzfBnk iKdk j?I (g{iD:'r j?I), ;dk sz{ jh gqXkB j?I, sz{ ;G EKtK s ifgnk
j?I.
wekB? .
sz{
(j gqG{!) sz{ ;G dk sqkD (pb) j?I, sz{ ;G dk gqkD j?I, sz{ ;G dFK
16.
ebkw?.
fpbz d [ b
gkbBk
cjhw?.
o[i{
j?I,
iKdk j?I, ;G EKtK ftu sz{ jh ;fEs j?I.118. (j gqG{!) sz{ ;G dk gqekFe
wkB?.
uzdq?. 17.
;kfjp
swkw[b
dh
gqkD?.
G;?.
ftu
;o{g j?, sz{ ;G EK ;'G fojk j?I, sz{ ;G ~ ;[ekT[Idk (BFN eodk) j?I, sz{ ;G
ftu
;opsq
nbkw?.
G;K
sz{ ;G dk ;zxkoe j?I, ;G se soh gj[zu j?, sz{ ;kfonK GyK ftu j?I ns
115.
14.
;opsq
ti{
;opsq
114.
;kfonK
fe
;opsq
(si) j?, ;G EK soh jh ;'Gk (gqekF) j?.113. (j gqG{!) s{z ;kfonK d;K
ns
fe
fe
113.
12.
g'y?.
1 0
(j gqG{!) sz{ ;G ~ fdzdk j?I, ;G s'I b?Idk j?I, ;G EKtK #s soh gqG[sk
G;?.
gkb?.
rzsk.
;kfjp
j?I.
26.
24.
126.
j?I.
25.
T[gikT[D
tkbk
j?I
ns
;G
;[;fis
eoB
tkbk
j?I.
126.
(j
gqG{!)
s{z ;kfonK d[nkok gqBkw eoB :'r j?I, sz{ ;dk ekwBktK s'I w[es j?I, sz{ (jo
127.
128.
gqeko
dhnK)
;edk
j?
Unzeko
o[ektNK
s'I
ofjs
jh
soh
ns
;o{g
ns
;G
dk
;o{g
T[gwk
nkfd
j?I,
tkbk
j?I,
fdZsh
ik
sz{
;kfonK
sok
;edh
dk
gkoktko
gkfJnk
ik
sz{
j?.127.
(j
gqG{!)
;o's-o{g
j?I,
sz{
Foho
s'I fpBk (@nBzr#) ns Bkw s'I ofjs j?I, sz{ fszBK b'eK dk ftBkFe ns fszBK
1H
@nrkX
j?I#
b'eK
dhnK
ekwBktK
g{ohnK
eoB
tkbk
j?I.128.
1 1
;qh
fsqporz fsqpkX.
;[G` ;op Gkr.
fsqG[rs
;o{g
d;w-rqzE
nr`i nrkX.
;[ ;opkB[okr.
j?I.
nfSi
j?I
nBT[efs
j?I.
27.
129.
nB{g
28.
29.
j?I.
130.
131.
30.
132.
j?I.129.
(j
sok
ftBkF
o{g
tkbk
ns
ik
;kwrqh j?I,
T[s
s'I
si
b'eK
ofjs
fBtk;
sok
fszBK
ns
eoB
j?,
sz{
G'rD
gftso
tkbk
j?,
j?I.130.
;dk
tkbk
s{z
(j
toswkB
j?I,
(nkBzd-dkfJe)
j?,
Boe
BFN
eoB
gqG{!)
toDB
ehs
sz{
jh
;koh
G'rD:'r
sz{ ;kfonK Bkb ;z:[es ns T[gwk s'I ofjs j?I. 131. (j gqG{!)
j?I.132.
133.
by
135.
nXzX
136.
j?I.
fpoes
;o{g
i[rsh s'I ofjs j?, sz{ ;G Bkb ;z:[es j?I ns T[gwk dD dh ;hwk s'I go
j?I.
sok
(fSiD)
tkbk
ukuoh Sz d
nGrs
gqG{!)
fgqEth
;eD
npzX
sz{ ;dk toDB s'I go j?I, soh ;'Gk tZy tZy soQK dh j?, sok ;o{g T[esh-
Sz d
j?I.
1 1
(;z;ko d) ;kfonK fjZf;nK ftu F'GkfJwkB j?I, sz{ ;G ~ fgnko eoB tkbk
j?I.
nB{g j?I.
gqGk j?I.
gqi[rfs
;kfjp
~ pzBQD tkbk (nXhB oyD tkbk) j?I, sz{ BkF s'I ofjs ns nEkj j?I, sz{
j?I.
gqtk;
j?I.
ukuoh
nGzr
nGy
ikg[
nS{s
;kfjp
(j gqG{!) sz{ BkF-ofjs j?I, sz{ Foho ofjs j?I, sz{ Gy s'I fpBk j?I, sz{
s'I
nkfd
pkjo
s'I
fifsnk
4.
BjhI
v[bkfJwkB
j?I,
j?I.
sz{
j?I.133.
fpBk j?I,
ik
BjhI
;z;kfoe
(j
gqG{!)
sz{ :[rK
;edk,
sz{
j[zdk.135.
XzfXnK
Gow-ofjs
s'I
nk:{-ofjs
(j
s'I
sz{
d nkozG
go
j?I,
sz{
eow-ofjs
gfjbK dk j?I.134.
j?I,
sz{
gzi
gqG{!)
sz{
BkF-ofjs
j?I,
sz{
pzXBK
s'I
sZsPK
j?I,
s'I
sz{
w[es
(j
aw[es
(;G
j?I,
sz{
gqG{!)
sz{
j?I,
sz{
s'I)
T[gokw
j?I.136.
137.
(j gqG{!) sz{ fe; dh Grsh BjhI eodk, sz{ ftoes j?I, sz{ fJZSk (nk;)
s'I w[es j?I, sz{ gqekF o{g j?I.137. (j gqG{!) sz{ fuzsk s'I w[es j?I, sz{ ;dk
gqG{!) sz{ by s'I pkjo j?I, sz{ GyK s'I ofjs j?I, s?~ e'Jh fvrk (Ykj) BjhI
j?.139. (j gqG{!) sz{ iBw (@;zG#) s'I ofjs j?I, sz{ (wB-pkDh dh) gj[zu s'I
nfBs
gqG{!)
sz{
;dhth
w[es
j?I,
sz{
nBk;
j?I.
gqek;
j?I.
j?I.
;[fBs
5.
;dhth
;edk
Sz d .
;opz
sP g q ; kfd
;opz
jzsk.
;opz
fynksk.
;opz
;opz
;opz
;opz
;opz
sok
fbfynk
BjhI
e'Jh
ik
ezYk
iK
;edk,
sz{
feBkok
tfynk
BjhI
j?),
BjhI
ik
sok
;edk.138.
e'Jh
gkoktko
(j
BjhI
o{g
tkbk
;dk
j?I,
nk}kd
sz{
;dk
(;[szso)
ekfJw-dkfJw
j?I,
sz{
iBw-woB
s'I
j?I.141.
rzsk.
frnksk.
(iK
sz{
go j?I, sz{ frDsh dh ;hwk s'I go j?I, sok e'Jh nkfd BjhI j?.140. (j
j?I.
j?I,
(j gqG{!) sz{ ;G ~ wkoB tkbk j?I, sz{ ;G ~ ikDB tkbk j?, sz{ ;G
1.
142.
143
3.
144.
ftu
dk
gqf;ZX
ihtB
(@fynksk#)
b?D
tkbk
j?I,
ns
sz{
;G
pko/
;G
dk
eosk
ikDeko
j?I,
sz{
j?I.142.
(j
;G
gqkD
dk
gqG{!)
sz{
;G
(ihtB)
ns
w"i{d
j?I,
sz{
;G
Bkb
;z:[es
j?I
ns
;kfonK
s'I
w[es
j?I.144.
1 2
;qh
d;w-rqzE
o;ktb
Bw'
Boe
Bk;.
;kfjp
Sz d .
;d?tz
ikg[
sP g q ; kfd
gqek;.
;o{g.
gqwkE.
nGzrz2 fpG{s. 1.
;dk ;op ;kE.
145.
nrkX
nBz r h
146.
fBqGzrh
;o{g.
nB{g.
3.
fe
ikfjo
ij{o
j?I.
fe
4.
148.
fe
j[;B[b
rBhw[b
johc[b
i[pK
fe
Boez
fe
;op[b
j?I.
gqDk;
fe
j?I.
rtzB
j?I.
;kfjp
pfj;s[b
jw;[b
iwkb
j?I.
fBtk;
j?I.
eohw[b
ewkb
i[ons
iwkb
153.
154.
6.
155.
j'D
tkbh
;zgZsh
tkb!
(s?~)
Bw;eko
j?.145.
j?I.
nrkX
;o{ g
tkb !
fBoftxB
;z g Z s h
tkb !
fszBK
dhnK
ekwBktK
g{ohnK
eoB
tkb!
(s? ~
Bw;eko
;o{g
tkb!
sok
e'Jh
fgsk
ngko
j?I,
j?
wksk,
soh
e'Jh
ikfs
j?
ns
jh
;dk
gqekFwkB
j?I,
sz{
nfis
ns
niBwk
j?I.149.
(j gqG{!) sz{ gqrN o{g ftu gqekFwkB j?I, sz{ ;kjwD w"i{d j?I, sz{ jwFk
;bkws j?I ns ;G ftu so jh p'b (@ebkw#) jB.150. (j gqG{!) sz{ ;qFm
p[ZXh dk wkbe j?I, sz{ j[;B dk dhge j?I, sz{ gow pyfFzd j?I, sz{ o'}h dD
tkbk fdnkb{ j?I.151. (j gqG{!) sz{ o'}h dD tkbk j?I, sz{ w[esh gqdkB eoB
tkbk dfJnktkB j?I, sz{ ;qFm (@ewkb#) feqgkb{ j?I, sz{ nfsnzs ;[zdo j?I.152.
(j gqG{!) sz{ t?ohnK s'I th eo t;{bD tkbk j?I (noEks ;G ~ nXhB oyD
tkbk j?I), sz{ raohpK ~ tfvnkT[D tkbk j?I, sz{ t?ohnK dk BkFe j?I, sz{
G?
~ go ;[ND tkbk (@fcezB#) j?I.153. (j gqG{!) sz{ ebze ~ BFN eoB tkbk
j?I, sz{ ;kfonK ftu t;dk j?I, sz{ t?ohnK (@rBhw#) s'I BFN j'D tkbk BjhI
j?I,
p'bh j?I (noEks ;G ftu sz{ jh p'b fojk j?I), sz{ F[G FrBK (@feok#) dk
;[nkwh j?I, sz{ BoeK ~ BFN eoB tkbk j?I, sz{ pfjFs (;[nor) ftu fBtk;
j?.
nd;[b
iwhB[b
fe
152.
j?I.
j?I.
3.
j?I.
j?. 5.
feok
otzB
j?I. 1. 150.
uokr j?I.
ewkb
;w;s[b
BFN
GkJhukok.148. (j
j?I.
eohw[b
149.
tkb!
ns
ns
ji{o
;dk
tkb
sP g q ; kfd
jkfio
o{g
147.
ofjs
Grtsh
1 2
nBzrz1
gqwkEz
;opzrh
;kfjp
7.
156.
157.
9.
158.
eodk
j? I .155.
(j gqG{!) sz{ ;G ftu rwB eodk j?I, sz{ jwFk (;G ftu) ftnkgs
j'D tkbk j?I, sz{ ;G dh gSkD oydk j?I, sz{ ;G dk fgnkok j?I.156. (j
gqG{!) sz{ gow ;qFm ;[nkwh j?I, sz{ ;G bJh nfdqF j?I, s{z d;K s'I ofjs ns
by s'I ofjs j?I, sz{ ;dk GyK s'I ofjs j?I.157. (j gqG{!) sz{ Xosh ns
nkekF
j?I,
ftu
ftnkgs
j?I,
sz{
rfjo
rzGho
Xow
tkbk
j?I,
sz{
;qFm
feqgkb{
j?I, sz{ nfws ;[rzX tkbk j?I, sz{ ndG[s o{g tkbk j?I, sz{ n;hw ;zgZsh tkbk
j?I.159.
13
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
ikg[
w[fB
wfB
Sz d .
gqBkw.
nfo po
nB rB
nrzi.
gqBkw.
jfo
nyzv.
Bo
r[fB
1
jfo
w[fB
po
rB
Bo gqGzi . 1.
wfB ;bkw.
nwzv.
2.
Eb
Eb
nBGt
161.
162.
gqek;.
w[dkw. 3.
fXqs
Xo
4.
163.
164.
yzv
xfo
fynkb.
xfo
r[o
165.
X[ok;.
gqBkw.
po
fus
nekb.
uoB
7.
nBfSi
rks.
nkfii
nBMz M
nBN[N
rks.
Gzvko.
nBoz i
nBmN
pks.
ngko.
nkvhm
nBpq D
eo[Dkb:
p'b
j?I.
wBk
nfo
Szd.
xkb:
wkfB:
j?I.
ir
8.
;woE
nBzs
ns
nftBkFh
j?I.160.
j?I.161.
(j
gqG{!)
s?~
nBe
iht
i[jko
eod
jB,
s?~
w[Bh
b'e wB ftu gqBkw eod jB, j jfo! (sz{) B yzfvs ehs ik ;eD tkbk
;qFm j?I, sz{ fpBk ;Ekfgs ehs ;qFm g[oF j?I.162. (j gqG{!) sz{ B
BFN j'D tkb ;[sj frnkB tkbk j?I, sz{ w[BhnK d wB dk gqekF (frnkB)
th j?I, j r[DK d/ Gzvko! (s?~
j?I.
fSiD
tkbk
BjhI
j?,
ns
;hwk
nfs
T[dko
163.
(j
T[gwk
gqG{!)
ngko
sz{
ib-Eb
ftu
dk
;[nkwh
j?I,
dk
X[ok
j?,
sz{
;o{g
soh
ukb
F'GkfJwkB
s{z
gqG{!)
j?I,
sok
j?I,
sz{
fdFk-ftfdFk
sok
;[sj
dtfsnK
fdFk-ftfdFk
ftu
frnkB
dk
gqoe
fpBk
ftu
nzs
BFN
j?I
j'D
(iK
sok
j?.164.
nfBzd
j?I,
nub
(j
sz{
j?,
gqG{!)
ib-Eb
j?I.165.
tkbk
r'fvnK
nk;B
BjhI,
se
sz{
Xhoi-XkohnK
bzphnK
G[iktK
tkbk
j?I), sz{ ;dk fJe' fJe j?I.166. (j gqG{!) sz{ nkfd s'I Unzeko ;o{g j?I, sok
toDB eEB s'I go j?, s{z c[oB ftu jh d[FNK (@yb#) ~ BFN eo ;edk
168.
j?I.167.
(j gqG{!) s?~ xo xo ftu gqBkw j[zdk j?, (jo fJe iht d) fuZs
ftu so uoBK dk fXnkB ns/ s/o/ Bkw dk f;woB j?, sok Foho ed BkF
9.
169.
1.
j'D
tkbk
BjhI
j?I,
sz{
fe;
rZb
bJh
th
n;woE
(nkfi})
BjhI.168.
(j
gqG{!) sz{ nv'b Foho tkbk j?I, sz{ fe; th rZb s eq'fXs BjhI j[zdk, sz{ nw[e
170.
Gzvko tkbk j?I, sz{ B ;Ekfgs ehsk ik ;eD tkbk ngko j?I.169. (j gqG{!)
sz{ nfdqFN eosZt (@Xow#) tkbk j?I, so
BjhI
j?I.
ikfB:
sz{
171.
wko
;edk,
sz{
nBzs
j?I,
sz{
wjkB
dksk
j?I.170.
(j gqG{!) sz{ feqgk (@eo[Dk#) dk xo j?I, sz{ d[FwDK dk BkF eoB tkbk
167.
sPgq;kfd
j?I,
(j
Bkw.
pks.
Foho-ofjs
j?, sz{ tZv t?ohnK bJh th nfis j?I, j jfo! (sz{) ;G wB[ZyK ~ BFN eoB
soh
ns
Bo
nub
(j gqG{!)s?~ w[Bh wB ftu gqBkw eod jB, sz{ ;dk r[DK dk ;[nkwh
w[dkw.
1
Bo
13
wX[Gko Szd.
sP g q ; kfd
;kfjp
j?I.
3.
172.
j?I, sz{ d[FNK ~ wkoB tkbk j?I, sz{ Xosh dk fFzrko j?I.171. (j gqG{!) sz{
irs dk ;[nkwh j?I, sz{
173.
sz{
;G
(;jkok)
j?I.
4.
174.
j?,
sz{
~
j?I,
irs
pukT[D
sz{
tkbk
irs
d[nkok
dk
ekoB
ikDB
:'r
(j
;o{g
gqG{!)
j?I,
j?I.173.
sz{
s?~
(j
Xosh
;koh
gqG{!)
~
f;qFNh
sz{
;G
XkoB
wB
dh
eoB
tkbk
ftu
wzBdh
gkbBk
eoB
sz{ ;G dk ;zxkoe th
1 4
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
ikg[
j?I.
yb
go
go
j?I.
nigk
ig
nfeqskfeqs
nfwqskfwqs
yzv;
(j gqG{!) s{z ;ko irs dk ihtB-o{g j?I, sz{ d[FNK dk BkF eoB tkbk j?I,
6.
176.
nEgk
j?I.
j?I.
nfwqskfwqs j?I. 7.
eo[Dk feqs j?I.
j?I.
j?I.
j?I.
Gt
GziB
j?I.
nfo
rziB
p;
j?I.
i;
G[ i z r
i;
gq : ks
9.
179.
10.
180.
11.
181.
12.
13.
182.
183.
j?I.
14.
184.
Sz d
Bw'
oki;z
tkbk
j?I.176.
;EkgBk s'I go
j?I (dt-w{oshnK tKr ;Ekfgs BjhI ehsk ik ;edk),
ehs ikD s'I go j?I (s?~ pDkfJnk-f;ofink BjhI ik ;edk), sz{ fwqs{
j?I).177. (j gqG{!) sz{ nwo j?I, sz{ feqgk ;o{g j?I, sz{
ik ;edk, sz{ nwoK dk nwo j?I.179. (j gqG{!) sz{ nihp ;o{g tkbk j?I,
sz{ nwoK dk th nwo j?Il sz{ wB[ZyK dk BkfJe j?I, sz{ d[FNK dk ;zxkoe
j?I.180.
dk
(j gqG{!)
xo j?I, sz{
j?I.181. (j gqG{!) sz{ iBw-woB d uZeo ~ BFN eoB tkbk j?I, sz{ t?ohnK
~ wkoB tkbk j?I, sz{ d[FwDK ~ d[y dD tkbk j?, sz{ y[d nkgDk ig igkT[D
tkbk th j?I.182. (j
eofsnK dk th eosk
nkgD
jh
t;
ftu
j?I,
sz{
:FK
dk
th
:F
j?I.184.
Bw'
Bw'
Bw'
wzsq
wzsq
Bw'
i[X
i[X
Bw'
Bw'
G'i
G'i
Bw'
Bw'
Bw'
185.
Bw;eko j?l j nzXeko ;o{g! (s?~) Bw;eko j?l j siK d si! (s?~)
Bw;eko j?l j ;w{jK d ;w{j! (s?~) Bw;eko j?l j (;{yw) phiK d phi!
(s? ~ )
fXnkB
gkB
eoB
f;ofink BjhI ik ;edk, sz{ Xosh ~ XkoB eoB tkbk j?I.178. (j gqG{!)
sz{ nfws ;hwk dk wkbe j?I, sz{ ;qFm ;[nkwh j?I, sok ;o{g pDkfJnk BjhI
o{g.
frnkB
(@eo[Dk#)
G[ i z r gq : ks Sz d
Bw'
Bw'
Bw'
feqgk
(j gqG{!) sz{ gkopqjw j?I, sz{ ;G dh nkswk (iK ;G ftu ftnkgs) j?I, sz{
;Kfs
sz{
gqG{!) sz{ igK s'I go j?I (s?~ igK d[nkok ifgnk BjhI ik ;edk),
Bw'
Bw'
skw;z
j?I,
178.
j?I.
go
8.
j?I.
nksw
s'I
sz{
sz{
go
177.
j?I.
nfwqskfwqs
sz{
(j
j?I.
175.
j?I.
Eg
1 4
(j gqG{!) sz{ feqgk (@eo[Dk#) eoB tkbk j?I, sz{ ;z;ko dk GoB-g'FD
eoB tkbk j?I,
sz{ ;G dk ;[nkwh j?I, sz{ irs dk JhFto (wkbe) j?I.175.
j?I.
eo[Dkeo
;kfjp
sZsPK
fXnkB.2.186.
j? . 185.
j oi', sw' ns ;s' o{g! (s?~) Bw;eko j?l j/ gow sZsP ns/ gzi
s'I ofjs ;o{g tkb/! (s?~) Bw;eko j?l j i'rK d th i'r! (s?~)
frnkB.
Bw;eko j?l j G'iK d th G'i! (s?~) Bw;eko j?l s g:K (ghD:'r gdkoE)
d g:!
(s?~) Bw;eko j?l j ebj d
ekoB ;o{g! (s?~) Bw;eko j?l
gkB.
;Kfs o{g.
fpG{s. 3.
Bw;eko
187.
1 5
;q h
d;w-rq z E
;kfjp
ikg[
;o{g
fsqGzrh
fsqekb
nB`rh
1 5
nBkw.
nBzrh
;kfjp
Bw;eko
j?)l
w[yK
th
w[y
(iK
fFzrkoK d th fFzrko!
nkFktK
th
nkF:)l
(s?~)
nekw.
4.
188.
o{g tkb! j fBokeko ns/ Bkw-ofjs o{g tkb! (s?~ Bw;eko j?)l j fszBK
b'eK ~ fszBK ekbK ftu BFN eoB tkb! j dj-ofjs! j ekwBktK s'I w[es!
(s? ~
Je
ni?.
nb?.
nG?.
nG{.
ni{.
nBk;.
nSoh
np?.
Szd
1.
189.
nek;.
2.
190.
(j
nrkj.
ni'Bh.
nYkj.
nw'Bh.
5.
6.
193.
194.
Bw;s[ b
gq B kw
nrz i [ b
fBoekwz
nBkw
fpG{ s
e[eowz
gqDk;h
gq : ks
;w;s[ b
;w;s[ b
;[Xowz
sz{)
nfis,
gqG{!
sz{)
nftBkFh,
niBwk,
fBoG?
ni{Bh,
ns
ekb
BkF-ofjs,
gqGkt
;'r
s'I
(@ek;#)
go
ofjs
j?I.190. (j gqG{! sz{) B BFN j'D tkbk, B N[ZND tkbk, B ikfDnk ik ;eD
tkbk ns ykD dh b'V s'I w[es j?I.191. (j gqG{! sz{) ekb-ofjs, fdnkb{,
s'I
ofjs
(j
ns
gqG{!
j?I.193.
(j
Gy
sz{)
gqG{!
s'I
ofjs
Bkw-ofjs,
sz{)
j?I.192.
ekwBk-ofjs,
;[nkwh-ofjs,
Ekj-ofjs
BkFe-ofjs,
ns
i{B-ofjs
ngo
ns
ngko
w'B-ofjs
ns
GowK
s'I
ofjs
j?I,
BkF
ns
by
s'I
go
j?I.196.
;GBK d[nkok Bw;eko ikD tkb (T[; gqG{ ~) wok gqBkw j?, i' ;G
gq D k; .
dk ;zxkoe j?,
fBtk; .
;o{ g .
fpG{s.
(j
G[ i z r gq : ks Sz d
Sz d
;w;s[ b
gqG{!
j?I.189.
by
nekw.
gqwkE.
j? ) .188.
Je nSoh Szd
Bw;eko
ekwBktK s'I ofjs ;zgZsh tkb ns ;kfonK d ;o{g tkb (gqG{ ~ wok gqBkw
1.
197.
j?). T[j e[eowK ~ BFN eoB tkbk ns F[G Xow ~ ;[;fis eoB tkbk
j?.197.
;dk ;fudkBz d
eohw[ b e[ f Bz d k
;sq z gq D k;h.
;w;s[ b fBtk;h.
ueq
;[:zGt
d[ e kb`
;dk
tosh
usq
ueq
;`r
nG`r`
fpG{s.
ns/
eJhnK
ftu
198
fdZsh
j?
eoB
(sz{)
tkbk,
u"jK
ndG[s
f;oiB
;zgZsh
tkbk,
tkbk,
d[FwDK
feq g k
eoB
T[s
efjo
tkbk
ns
YkT[D
dfJnk
tkbk,
BkF
eoB
tkbk
uZeK
ftu
ftuoB
tkbk,
u"jK
uZeK
G'rD
tkbk,
nkgD
nkg
F'GkfJwkB j'D tkbk, ;dk jh ;G Bkb ;z:[es ofjD tkbk j?Il p[o ;wI ~
199. 1
1H fJ; pkDh dh Szd-;`fynk ftu fgS/ d;/ rJ/ tkX/ xkN/ ekoB eJh phVK ftu e[b frDsh
196
j?I.
t?ohnK ~ BFN
j?I.198.
G[rs.
tkbk
nkBzd-;o{g j?I ns
BFN
eoB
ns
tkbk
BFN
ns
j'D
fdnkb{
tkbh
;o{g
;zgZsh
tkbk
p]Fdk
j?Il
(sz{)
j?I.199.
;dk
nzr-;zr
ofjzdk
j?I
nekb
1>
T[sko
nekb
;op
g[oy
ekb
eh
oSk
ih
dh
;fsr[o
;qh
GrT[sh
yk;
d;ys
jwB?.
ofSnk
jwB?.
ih
;op
b'j
sP g q ; kfd.
gqDt
nkfd
nkfd
j;fs
g[o[y nprfs
ehN e phu
ndP?
nby
Jezekok.
g[oy
ib
gkfs;kjh
eh
;qh
;jkfJ
b'j
fbykoh
1>
gq;kfd
ek.
;op
nkr
nekb
T[;sfs
10.
ofSnk
ih
T[ s kok
jwB?.
dh
;dk
ofSnk
d;ys 3
wjhnb
xN
ehU
xN
nzsoikwh.
1.
2.
3.
poB fujB fij ikfs B gksk. ;sq fwsq fij sks B wksk.
;G s d{fo ;GB s Bok. ifb Efb wjhnfb ikfj p;ok. 4.
o{g
nBkjd
pkBh.
uoB
;ofB
fij
p;s
dkBt
G{s
usq
d;
yb
dt
cfBzd
Gfty
GtkB
oukfJU.
ngkok.
ejkBh.
pj[fo
rzXqp
xN
xN
nkg
iS
e
ih
(fbys)
;jkfJ
dk-gkfsFkjh
10
;k~ nekb g[oy dh ofynk j?, ;k~ ;op b'j o{g (Fesh gz[i, gqG{)
dh ofynk j?, ;k~ ;G d ekb (gqG{) dh ofynk j?, ;k~ ;dk ;op b'j ;o{g
dh ofynk j?.1
fbykoh
d;ys
(fbys)
g;kok.
nBjd
GrT[sh
gq;kfd
;fsr[o
d;ys
nr
uT[ g Jh
Eb
nfprkwh.
jwB?.
yk;
T[;sfs
jh
ou
gN
phu
GtkBh.
pskfJU.
fwbkfJU.
;[G
ukok.
gN
eh
ikBh.
5.
6.
7.
1H g[oksB phVK ftu fJBQK wKrfbe T[eshnK ftu \oe jB, go sZE-rs e'Jh ftF/F nzso
BjhI j? 2H @eh# 3H eJh phVK ftu fJj T[esh BjhI j?
fJj nzF r[o{ r'fpzd f;zx ih d nkgD jZEK Bkb fbfynk j'fJnk ns fJ; s'I pkd
dk gkm fbykoh dh ebw ftu fbfynk j'fJnk wzfBnk iKdk j?
17
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
17
jh
;G dhnK i'sK ftu ;wkfJnk j'fJnk j?l (w?I) T[; ~ ;G ftu ns ;kohnK
EKtK ftu (t;dk j'fJnk) gSkfDnk j?.8. T[j ekb (fwqs{) s'I go ns T[;
dk ;o{g ekb (dhnK ;hwktK) s'I w[es j?l T[j B ikfDnk ik ;eD tkbk,
Je fus fij fJe fSB fXnkfJU. ekb ckf; e phu B nkfJU. 10.
nftnes, wkfJnkth gqGkt s'I w[es g[oF j?. T[; dh ikfs, pokdoh, fuzBQ
ns toB BjhI j?. T[j nftnes, nftBkFh ns GowK s'I ofjs gow-;Zsk
sP g q ; kfd.
esj{`
esj{`
efps
ej{`
ej{`
ej{`
pfd
ej{`
fsqr[B
ej{`
iS
ej{`
ej{`
ej{z
j'fJ
ohfs
ej{`
nshs
rzXqp
sk
ej{`
T[or
s[oek
f;T[
fSD
;or[B
ej{`
g[eko
j'.
(j
j'.
11.
ej`{
fJzdO
gdth
2.
12.
;h
@;[or[B#,
ejz{
fsqr[B
ej{`
ej{`
@;[orB#
ejz{
;ws
czX
ftu
BjhI
gqG{!
sz{)
fes
;[us
j'
usBk
;[zdo
(wB'jo)
pDkfJnk
j?
:[ e s
j? I .11.
tkbk j?Il ns fes w[;bwkB j' e T[Zuh nktk} ftu pKr fdzdk j?I. fes
sz{
e'e eth (ftdtkB gzfvs) j' e g[okD d ws ~ gVQB tkbk j?I, ed
e[okB d sZsP-;ko ~ ;wMD tkbk j?I.
fes sz{ td dh wo:kdk (ohs)
j?I ns fes T[; d fpbe[b T[bN j?I. fes sz{ fszB r[DK s'I go j?I ns
;ko
r[DK
Bkb
:[es
j?I.12.
e fBes j'.
f;T[ fpgohs
;or[B
gd gqdkB eo oj
j' ns
fes fJzdo-gd y'j e b[ek b?Id
j'. fes
;[ftukoK ~ ns fes e[ftukoK ~ ftukod j' ns fes fBi-Bkoh ns fes
ejz{
ejz{
nshs
(fwqs{)
fes
ekb
fpokiwkB
ds j'.
fJ`dO
fco
wfs
dtskB
dkBtkB
fwbs
1.
j'.
ej`{
ej`{
e'
T[j
Bkb
okik
j?,
ifgU
ej{`
ej{`
fdtkB w?
r[wkB wfs
ehsk
e
e'
fXnkB
ns fes fB;fuzs j' e x{e ;[Zsk j'fJnk j?I. fes sz{ fGykoh pD e fGfynk
;ws
ds
th
fpfdnkXo
pKr
bJh
c;dk.10.
fpgohfs
1
j?.9. T[j ;G dk BkF eoB tkbk ns ;G dk f;oie j?l T[j o'r, ;'r
ns d'yK (gkgK) ~ BkF eoB tkbk j?. T[; dk fi;
B fJekrq fuZs fJe
1H
T[ ; sfs
go-Bkoh
j'.
3.
13.
(fgnko
d)
eIdo
(xo)
j'.
fes
tdK
dh
ohs
ns
(wo:kdk)
fes ;ko
j'
r[DK
tkb
(j gqG{!) fes s[;hI F;sqXkoh (:'Xk) j', fes ftfdnk dk ftuko eoB
(ftdtkB) j', fes g"D (wkos) dk nkjko eoB tkb (fFt) j' ns
fes
ib
(Bko)
ftu
fBtk;
eoB
tkb
(ftFD{-BkokfJD)
j'.
fes
s[;hI
dt
18
;qh
ej{ `
ej{`
d;w-rqzE
d t pkBh ej{ `
wzrbk fwqVkBh
Xkwh
;kfjp
nekb
;kodk GtkBh
ej{` f;nkw ej{`
ej{`
Xow
ej{`
ej{`
ej{`
ej{`
fsqr[B
ej{`
iNkXkoh
ej{`
ej{`
i'r
ekB
ej{`
c{fe
c{fe
nshs
;op
ej{`
ej{`
mT[o
ej{` ds
sk f;T[
rkwh
;ws
Xo
pqjwukoh
e"
j'.
ej{` bs
fpgohs
;or[B1
ezmh
gktB
;s
fgqEh
g?
j'.
j'.
Xos
4.
14.
j'.
G{fw Gko
Gt G{sB
ej{`
rhs
e"
pskts
15.
j'
ejz{
ej{`
ej{`
gT[Bjkoh
ej{`
ej{`
j'.
ej{`
Setkoh
17.
ej{`
rhs
ej{z
ej{z
ej{`
Sb
rt:k
e
ej{`
pB[
j'.
phukoh
gqeko
j'.
e
(Xow
dh
wo:kdk
oyD
tkb)
j'
ns
fes
;G
Bkb
;z : [ e s
eoB
tkb
j' . 14.
7.
pqjwukoh
(okwkBzdh
;kX{)
j',
fes
i'r
;kX
fbnk
j?
ns
fes wjkoki dk o{g Xko e Xosh T[go'I }[bw d Gko ~ T[skod j' ns
fes
irs
ihtK
s[;hI
dh
rhs
fJZSK
ns
Bkd
g{ok
d
YzrK
eod
j'.15.
(@fBdkB#)
d;D
tkb
j'
ns
dt
ftfdnk
tor
ftu
j'.
gqphB
fes
j'
s[;hI
ns
nfs
fes
ezrkb
Xosh
j'
ns
ns
fes
fes
;{oi
XBkY
j',
fes
j'.16.
(j gqG{!), s[;hI fes ebze s'I fpBk j' ns fes uzdqwk (@w:ze#) ~
wkoB tkb (ebzfes eoB tkb r'sw foFh) j', fes s[;hI fJ;soh ;fjs
gbzx tkb (frqj;sh) j' ns fes/ s[;hI F[ZXsk dk ;ko-sZsP j' (noEks ;[y-
j'.
jow
e gqeko
e
Xow-Xkw
dkB b?D tkb j'. fes s[;hI td-ohs ~ gkbD tkb j' ns fes fJ; s'I
T[bN j', fes fszBK r[DK (oi', ;s', sw') s'I go j' ns fes fJzBQK r[DK
wjk
ej{`
ej{`
fpfdnk
fes
d[ork ns
;\?d toD
fes rzB dk o; j' ns fes wfdok dk gkB eoB tkb j'. fes s[;hI wjkB
;{ow pD e pkrahnK (@wtk;B#) ~ wkod j' ns fes s[;hI dtfsnK d th
ej{`
j'.
j', fes
ns fes
fes Bku ebk ns fuZsoebk d Gzvko j'. fes s[;hI nzfwqs nEtk ;'w
o; (@g:{y#) j' e (T[;
~) ghId ns fgbKd j' ns fes s[;hI wkyhT[I ns
;ko
tkbh
fes
XoB tkb (i?B ;kX{) j'. fes f;gkjh j' e F;sqK (@f;bkjB#) dk nfGnk;
eo oj j' ns
fes Ssqh (:'Xk) o{g j' e t?oh ~ wkod ns wod j'.
ej{`
ej{`
pkDh
fFtk
(j gqG{!) fes s[;hI iNkXkoh (;kX{) j' ns fes rb ftu ezmh XkoB
ej{`
ej{`
fBdkB
18
EK ftuoB eoB tkb (;op ftnkgh) j', fes is-;s XkoB eoB tkb
j' ns fes ekw ftu y[F (T[bk;h) j'l fes
dkB dD tkb j' ns fes
Bkd
T[ ; sfs
wjZb (Gzvko) j', fes fBzdk:'r e[eow (eoB tkb) j' ns fes Xow d
nBe Yzr j'. fes g"D dk nkjko eoB tkb j', fes ftfdnk dk ftuko
eoB tkb (ftdtkB) j', fes i'rh, ish, pqjwukoh, g[oF ns Bkoh j'. fes
SsqXkoh (oki), fwqrSkbk-Xkoh (;zfBnk;h) j', fes pj[s ;[zdo B"itkB ns
fes
fBopb
Foho
fes rhsK
pi:k
j'.
tkb
(@Setkoh#)
ns
fes
Sb
nBe
o{g
j'.17.
d rkD tkb j', fes pz;oh tikT[D tkb j', fes Bku
d Buko j' ns fes Bo ;o{g tkb j'. fes s[;hI td-pkDh j', fes ekw
d GdK dk fpqZsKs j', fes oki j', fes okDh j' ns fes s[;hI fJ;soh
d tZy tZy ;o{g j'. fes pz;oh tikT[D tkb, fes rT{nK ~ uokT[D tkb,
19
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
ej{z
ej{z
ej{z
bkyB
bt:k
ej{`
;[zdo
fes (ftnoE dhnK) s'jwsK brtkT[D tkb ns fes ;[zdo e[wko j'. fes
s[;hI gftsosk dh FkB j', iK ;zsK d gqkD j' iK wjkB dkB dD tkb dkBh
j'
iK
(j gqG{!) s[;hI fBo'r ns no{g j' iK ;[zdo ;o{g tkb j', iK okfinK
oki j' iK wjkB dkB eoB tkb dkBh j'. s[;hI gqkDK dh ofynK eoB
tkb j' iK
j' iK tZv
fpfdnk
fpuko
j'
e fdt:k
wkBh wjk
fe
ndP?
j'.
j'.
wkB
j',
j'
pqjwpkd
ej{`
ej{`
Bkd
fBBkd
ej{`
ej{`
pd ohfs
Bhfs nT[
fpfdnk
1
ej{`
e'
fpykd
g{oB
Grs
sP g q ; kfd.
;{o
;[X
;[okodB
;w{j
;[X
f;XkB
;[Xkfde
dfy
;zs
;w{j
xfo
nBe
i'fr
wsh
j'.
wszr
s[ozr
10.
ish
20.
e.
e.
th
ekb
j',
iK
t?ohnK
bJh
ghVkekoh
j',
iK
fwsoK
bJh
s[;hI
pqjw
;zpzXh
ftuko-uouk
j',
iK
ftfdnk
soe-ftsoe
j', iK fes nBjd Bkd dh X[B j', iK fes (nBjd Bkd dh X[B ftu) g{oh
soQK bhB Grs j'. fes s[;hI td-ohs d gkbe j', fes ftfdnk dh gqshsh
ns
Bkb
;P ? :
fcfoU
j'.18.
j' . 19.
fBtko.
fes i'r-;kXBk s'I fvrD tkb j'. fes to dD tkb j' fes Sb
y'j b?D tkb j', (w?~) ;G ;fwnK ftu ns ;GBK fmekfDnK ftu
fJe-;wkB
fSBkfJ bs
; brs j''.
fBokeko
(ftFtk;) j', fes Bhsh j' ns fes nBhsh j' ns fes nZr tKr uwed
ekb
fes
j'.
iK
gq k D-o{ g
j'.
fBod'F
j'.
ntsko
;qktr
19
e[wko
j'.
T[ ; sfs
gq shs
j[ z d
j' .20.
i'rhnK
(dtfsnK d t?oh) d?IsK ns F[ZX nzfwqs (;[Xk) gkB eoB tkb dtfsnK ns
nBe gqeko d ;zsK dhnK wzvbhnK ~ (s[o fco e ty fbnk j?)l ;kfonK
d;K
ws-wsKsoK
ty
fbnk
j?
go
e'Jh
th
nfijk
BjhI
tfynk
i'
(feT[Ife)
nzs
ftu
sK
Bzr
20
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
(fiBQK B) ;ko
Gfty
GtkB
G{gfs
eT[B
rB?
Bjh
iks
GrtkB
fpuko.
Xkw f;Xko. 3.
nBe fp;y.
23.
Gi
fpB[
G{gfs
Je
osh
fpB[
Je
by?.
4.
24.
ngko
pv
pfonko
nfpukofj
;ko
eh
Xko
GS:k.
;qh
dkBt
dt
iht
fis
;G
e'
cfBzd
ib
w?
f;oBkfJe
fB;kuo
Eb
w?
ikue
G{s
gb
nBe
Gfty
jh
gb
;[
GtkB
w?
;G
Je
fdt:k.
6.
26.
Eg?Ir.
27.
;w{j
tkb)
fiBQK
;[nkwh
e'Jh)
nBeK
ftFF eow eoB tkbl tdK, g[okDK, espK ns e[okB nkfd Xosh T[s
T[gbpX ;kfonK ;fwnK d (Xow rqzEK ~) x'yD tkbl g"D dk nkjko eoB
ns is-;s Xko e ish pDB tkb j}koK jh ftuko g{ote ty jBl
go wkfJnk d ;[nkwh gqG{ d GiB ns gqw (@osh#) s'I fpBk oki th
(gowkswk d d[nko s) gqtkB BjhI jB.24.
B j't ns i' etu ;ik e t?ohnK ~ dbD tkb j'Dl T[j (F{otho) nkgD
wB ftu Gkoh r[wkB GoB tkb j'D fe gops GktI yzG bk
e (nkgD
;EkB s'I) fjb ikD, (go T[j :'X oD ftu'I) fjbD tkb B j'Dl T[j t?ohnK
~ s'VB tkb, pkrahnK ~ wo'VB tkb ns w;s jkEhnK dh w;sh ~ wb
;[ND tkb j'Dl go wkfJnk d ;[nkwh gowkswk dh feqgk s'I fpBk (nfij
pbtkB ;{ow th) nzs ftu ;z;ko ~ fsnkr e ub ikDr.25.
ngko Fesh tkb F{otho ns pj[s pbtkB i' fpBk ftuko (;ze'u
ehs) F;sqK dh Xko ~ ;jkod jBl eJh d;K ~ s'Vd jB, pkrahnK ~ db
fdzd jB ns w;s jkEhnK dk jzeko wb fdzd jBl i' fdqVQ fefbnK ~
s'VB tkb jB ns rZbK ftu jh i' u"jK uZeK ~ fis b?D dh ;woEk
oyd jBl go wkfJnk dk ;[nkwh gqG{ T[BQK ;GBK dk wkbe j?, (T[; d do
s)
ig?Ir.
Ekg
20
uzrh f;yh j'Jh c"i fi; d ;ko f;gkjhnK (dh Fesh) dk e'Jh nzs
pho
T[ ; sfs
fJj
;ko
ikue
jB
ns
T[j
fJe
jh
dD
tkbk
j?.26.
eoBr
(Gkt
nktkrtD
uZeo
s'I
w[es
j'
ikDr).28.
2 1
;qh
d'T{
b'uB
w{zd
d;w-rqzE
e?
;kfjp
p?fm
nekb
ejk
G:'
ofjU
pe
BQks
pk;[
X:kB
brkfJU.
gob'e rtkfJU.
;' p?; fpskfJU.
;ku[ ej" ;[B bj[ ;G? fiB gqw ehU fsB jh gqG[ gkfJU. 9. 29.
ekj{`
b?
gkjB
g{i
XfoU
f;fo
ekj{`
b?
fbzr[
ro
bNekfJU.
ekj{` bfyU jfo ntkuh fd;k wfj ekj{` gSkj e' ;h; fBtkfJU.
e'T{ p[skB e" g{is j? g;[ e'T{ fwqskB e" g{iB XkfJU.
e{o feqnk T[ofMU ;G jh ir[ ;qh GrtkB e" Gd[ B gkfJU. 10.30.
sP g q ; kfd.
s' w o
Sz d
o{g
d[ozs.
i; fsbe G{ fGqs
nebze o{g ngko.
;G
irs
Grs
wjzs.
Gd
nSd.
w[yuko
rkts
pd.
4.
2.
3.
fij
nzv
;G ehB 1
fij e'fN
eJh
1H
@ehB'#
2H
okw
irs g;ko.
nyzv. ns[b
s
pqjwzv.
ehB
irs g;ko.
fJzdq fBqgko.
feq;B
@nfp:[es#,
ofuU
gqskg
o;{b.
@nfpnes#
;[
33.
35.
fpukfo fpukfo.
gquzv. 6. 36.
u"dj
yzv.
32.
34.
fij ehB
nBzs o{g
Grfs
e'
2 1
ns
g{op
w{oy
;z;ko
B th
fe;
fdFk
p[sK
e{Vh
Gd
T[ ; sfs
ep{b.
8.
37.
38.
22
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
ns
eJh
fJzdq
ftFD{
eJh
o[dq
S[dq
eJh
e'e
ekfp
eJh
eJh
eJh
ej{`
ej{`
shoE
pko
p[jko.
eJh
;o{g.
GDzs.
dkB
pd
eJh
okw
eJh
ngko.
nT[
w[yuko.
feq;B
nB{g.
Gd
ejzs.
pd
ej{`
ir
eow
10.
T[dko.
40.
fi; B eJh ;w[zdo, ;[wo tor gops (pDkJ jB), eJh wZS, eZS
FFBkr (ou jB), eJh dts ns ;Bekfde (f;oi jB), eJh feqFD,
nkfd
41.
42.
eod
e
43.
14.
pk;
pBfj
ej{`
frqj;s
eozs.
Xow
ej{`
ngko.
skg
ej{`
sBfj
oki
44.
15.
T[dko.
(sgf;nk
o'r
ojs
nGow.
ej{`
eow
eos
ej{`
ej{`
;y
o'r
16.
p?okfr
ej{`
;fBnkf;.
ej{`
fcofs
o{g
T[dkf;.
ib
joh.
Eb
joh.
T[o
bx[ B oki
joh.
pB
1.
1H
@nrfBj's#
joh.
2H
nGy
@bx[fBoki#
joh.
3H
nd'y
@T{jK#
joh.
ndP?y
48.
49.
50.
4.
T[s
eJh
tkb)
;zfBnk;h
jB,
eJh
i'rhnK
G;
ftu
fBofbgs
eod
jB.43.
nB{g
jtB
(@nrBh-j'sq#)
j[zd
jB,
fes
oki-;zgdk
ekoB
fBnK
ns
eJh
okiBhsh
dk
T[dkosk
g{ote
fBotkj
eod
oj
tkb
eow eod jB, fes (eJh) FFBkr pqjw-;o{g jB, fes nB{gw
BhshtkB jB.47. fes o'r ns ;'r s'I ofjs jB, fes (eJh) fJe-wkso
Grsh d t; ftu jB, fes (eJh) fBoXB (ns fes) oki e[wko jB, fes
(eJh) td ftnk; dk ntsko jB.48. eJh pqjw tdK ~ gVQ oj jB,
eJh FFBkr Bkw dk T[ZukoB eo oj jBl fes (e'Jh) t?okrh j? ns fes
;zfBnk;h, fes e'Jh (sg;th) ;z;ko s'I T[gokw j' e fco fojk j?.49. (fgS
d;) ;ko eow ftnoE ;wM', ;ko Xow fB;cb wB', fJe Bkw d nkXko
fpBk
;ko
eowK
Gow
wkso
;wMDk
ukjhdk
j?.50.
51.
joh.
eoB
d[nko
46.
Sz d
joh.
X[g (@skg#) ;fjB eod jB.45. fes (eJh) pBK ftu tk; eod jB, fes
(eJh) Foho T[s rowh ;fjzd jB, fes (eJh) frqj;E Xow dh gkbBk
s'I
2
T[;
ohsK j[zdhnK jB.44. eJh d;-d;KsoK ftu fcod jB, eJh fJe' ;EkB
T[s ;fEs jB, eJh gkDh ftu (yV j' e/) ikg eod jB, eJh Foho T[s
47.
19.
j?.39.
j[zdk j?, fes Fk;sqK ns ;fwqshnK dh ftXh j[zdh j? ns fes tdK d T[bN
neow.
ehsk
fcod jB.42. fes e'Jh B"bh-eow eod jB, fes e'Jh efmB g"D-nkjko
eod/ jB, eJh shoEK T[s ngko dkB eod jB ns eJh T[dkosk g{ote
eod jB
jB.46.
ej{`
ntsfos
45.
;jzs.
Bhfs
eod jB, ns fesB jh g[okDK dh eEk eod jB.41. fesB jh j'w eod
jB, fesB jh g[m bNe e efmB sg eod jB, eJh pKjtK ~ T[Zuk T[mk
fes
fpG{s.
fpgqhfs.
ntskoK
:Z r -eow
ej{`
ej{`
22
fJzdo MkV{ fdzd jB, eJh td ns pqjwk jB, eJh s[ZS o{g tkb o[dq jB,
eJh nB{gw o{g tkb feqFD ns okw jB.40.
11.
13.
T[ ; sfs
54.
ib ftu joh j?, Eb ftu joh j?, fjod ftu joh j? ns izrbK ftu
th joh jh j?.51. gopsK ftu joh j?, r[cktK ftu joh j?, Xosh (@fSs#)
ftu joh j?, nkekF ftu joh j?.52. fJ; b'e ftu joh j?, gob'e ftu
joh j?, }whB T[s joh j?, nkekF ftu th joh j?.53. joh by s'I fpBk
j?, joh Gy s'I fpBk j?, joh d'y s'I fpBk j?, joh dP?sGkt s'I fpBk j?.54.
23
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
joh.
ngkfs
joh.
joh.
nfws 1
nwks
joh.
7.
57.
T[ ; sfs
23
joh ekb-ofjs j?, joh gkbD-g'FD s'I ofjs j?, joh SfdnK BjhI
ik ;edk, joh dk Gd BjhI gkfJnk ik ;edk.55. joh izsqK s'I ofjs j?,
joh wzsqK s'I ofjs j?, joh tZv si tkbk j?, joh szsqK s'I ofjs j?.56.
joh iBw s'I ofjs j?, joh pokdoh s'I ofjs (ngkfs) j?, joh fwso s'I
fpBk j?, joh wksk s'I fpBk j?.57.
joh o'r s'I ofjs j?, joh ;'r s'I ofjs j?, joh Gow s'I ofjs j?,
joh eowK s'I th go j?.58. joh nfis j?, joh G?-ofjs j?, joh Gd (yzv
nyzv
yzv eoB dh feqnk) s'I ofjs j?, joh BkF s'I ofjs j?.59. joh yzfvnk
BjhI ik ;edk, joh Gzfvnk BjhI ik ;edk, joh ~ dzfvs BjhI ehsk ik
joh.
nGzv
joh.
nvzv
joh.
gquzv
joh.
10.
60.
;edk,
nst
joh.
nGt
joh.
nit
joh.
s[jh.
gs;
s[nz.
s[jh.
Gi;
oN;
joh.
11.
61.
fSs;
s[nz.
nSt
s[jh.
s[nz.
T[oX;
mN;
s[jh.
s[nz.
63.
14.
15.
64.
65.
s[jh.
iwk
s[jh.
weh
s[jh.
wek
s[jh.
16.
s[jh
s[jh.
s[jh
s[jh.
s[jh
s[jh.
s[jh
s[jh.
19.
69.
s[jh
s[jh.
s[jh
s[jh.
s[jh
s[jh.
s[jh
s[jh.
20.
70.
68.
y{e
wbjkoh
frd{nk
w;kB
x[x{ wNpk;h
soto ;dht
ri
pk;
efoUJh
fpG{s
eos
j?.60.
jK,
s?~
igdk
jK,
s?~
;[ofs
ftu
fNekT[Idk
jK.65.
wekB j?I.66. sz{ jh iBw s'I fpBk j?I, sz{ jh vo s'I ofjs j?I, sz{ jh S'j
s'I go j?I, sz{ jh BkF s'I w[es j?I.67. sz{ jh is j?I, sz{ jh pqs j?I, sz{ jh
rsh j?I ns sz{ jh frnkB j?.68. sz{ jh, sz{ jh, sz{ jh, sz{ jh, sz{ jh, sz{ jh,
sz{ jh, sz{ jh.69. sz{ jh, sz{ jh, sz{ jh, sz{ jh, sz{ jh, sz{ jh, sz{ jh, sz{ jh (noEks
Xkoh
j?.
e[M
;G
gk;
sz{
jh
sz{
j?I).70.
(i
jBl ( i
w;kDK ftu fojK w[esh fwbdh sK) frdV w;kDK ftu jh fojk
;kfXnK
(pqjwuo:
gkfbnK)
1H @nfwsq# 2H @n;'e#
jh
efps[
rdkjk
tkbk
gZso j?I, sz{ jh Xosh j? ns sz{ jh nkekF j?I.64. (w?I) s?~ Gidk jK, s?~
;G
sP g q ; kfd.
si
66.
nG{ s[jh. nG? s[jh. nS{ s[jh. nS? s[jh. 17. 67.
is; s[jh. pqs; s[jh. rs; s[jh. ws; s[jh. 18.
gquzv
joh pj[s wjkB j?, joh dk G/d BjhI gkfJnk ik ;edk, joh nfis
j?, joh Sfdnk BjhI ik ;edk.61. joh dk GiB eo', joh ~ (fjod ftu)
Gidk
fiwh
joh
nXhB ns
fJe pqjw
(w[esh
fwbdh)
sK
T[BQK
jhiV
dh
ekw eq'X nkfd ftfFnK ftu g{oh soQK fbgs s[ZS (ftnesh)
frnkB s'I fpBk fetI Gt-;kro s'I so ;ed jB.71.
24
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
d)
fsqD
xkj
GS:k
XB
s s' rT{nB
BG e T[v:k
b'G
si:k
gqgzu
wfB
G{fb
mkBhns[ j?.
g? pykBh Bkfj
nkBhns[
j?.
2.
72.
G{s pB ftu fcoB tkb jB, Xosh (@fSs#) T[s ;ko S'N pZu (wK
d[ZX T[s gbd jB, g"D ~ nkjko pDkT[D tkb ;Zg nytkT[Id jBl
ykD
p;:k
skfj
T[v:k
;'
cb e
nkfd; 1
G{uoh
fuo:k
GS:k skfj
fco:k ss'
e?
e?
i:k
f;t:k
skfj
uzdqwk
f;t:k
e"
eth
eh
e?
fcoB
ds
gfjukBhn?.
3.
eS
wS
ejs
sId{nk 2
skb
;p?
73.
pX:k
iwd{s
ejhns[
fsnkrD
tkfbnK
rT{nK
fe)
T[s
nfij
gqgzuK
nEtk
gkyzvK
G[b
th
fXnkB
1H @nfd;# 2H @fszd{nk#
eki
;sh
G{y
;ku/
fgnk;
pV
dj
t;D
G{s
;js
ftu
tkfbnK
G{uoh
(@xh;#)
ikJ
efjDk
ukjhdk
;wMDk
ukjhdk
j?l
gkDh
ftu
soB
tkfbnK
j?
ykD
ftu
irs
ty
fyVd
wZSK
ns
sId{nK
;kb
iK
ftr;d
jB).73.
BkokfJD
fejk
iktrk,
(i
ftFD{
@e"b-BkGh#
T[;
pqjwukoh
g?
wB
rtkb r'ghnK d gsh (BjhI jB), i (T[; dk Bkw foyheF j? sK) foyheF
BK d eJh wjzs ty iKd jBl (i T[; dk BK wkXt :d{tzFh feqFD j? sK
gkt?
j?. 4.
ikJ
ukjhdk.72.
i'rh
bkb;k d
jB, T[BQK
nkyd jB sK) fi; skbkp ftu ewb g?dk j[zd jB, eh T[j e"b-BkGh BjhI
j?l (i T[; gow-;Zsk dk BK) r'ghBkE j? sK ;ko r[io ns rT{nK d gkbe
j?.
b'G
j?.
;G
w? ojs[
XBukoh
jK
tkfbnK
@ib-i[bkjk#
skDk sDdk
uzdqwk
BkokfJD
efjzd
fbnkT[ D k
G{wh
pv:k
XB
eT[b
ns
ej?
pykBhn?.
tkfbnK
BjhI
BG
24
ti
G{fw
T[ ; sfs
j?.
ns tZv pqjwukoh (T[; gqG{ d) fXnkB bJh G[y ns fgnk; ~ nkgD Foho
T[s ;fjB eod jB. (T[; d frnkB dh gqkgsh bJh eJh) B"fb eow,
25
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
cfBzd
n"
Bkus
esp
fcos
dt
dkBt
Bfs
Bfs
w'o
B
e?
pkdo
gkt?
eos
j?.
jB.
5.
75.
e[wko
;h
(T[;
esp
nBs
j?.
Je f;t GJ Je rJ Je co GJ
okwuzdq feq;B e ntsko Gh nBe
w'Bdh
wdko
tor
n;[Bh
e[wko
j?.
es/
pqjwukoh
pv
pv
SkfJnk
eJh
e';
eh
fBqs-Grsh
ns
d?Is
BjhI
gk
;ed
ns
eoB
si
tkbk
e'Jh
BjhI
j?
sgf;nk
fe;
j'o
BjhI
Bkb
(ns
eoBh.
fwbdk
j't
b'eK
frnkB
s'I
sK)
w'o
Budk
rid
nBe
wkb-XB
Bkb
GoB
tKM
fcod
b'e,
ofjzd
ekb
czX
jB
(noEks
tor
dotF),
fesB
jh
nFPtBh
ewko,
fesB
jh
nzF-
j'
fco
G{wh
ftu
jh
;wk
rJ
jB.77.
jh
pv
pv
jzeko ~ dbd fcod ;Bl wkBXksk tor oki ns dbhg tor SsqXkoh
i' nkgDhnK G[iktK dk pj[s wkD eod ;Bl dkok tor oki (@fdbh;o#)
eo
nBe
g';sh
nBedk
s'guh
fBtkts
egN
j?
;h;
G;
e".
j?.
td
jB.75.
Ssq
f;id
ubs
dts
efjzd
fJe fFt j'J T[j th rJ, fJe fco j'J (T[j th ub rJ), okw
uzdo, feqFD tor ntsko th nBeK j'J. fesB jh pqjwk ns ftFD{ (j'J),
SsqXkoh
b"
FFBkr,
(e'Jh) sg;h BjhI (s i td gfVQnK fwbdk j't sK) pqjwk tork tdftukoh e'Jh BjhI j? ns (i sgf;nk ehfsnK fwbdk j't sK) ;Bs e[wko
T[s
ish
pnzs
Bkb fe; oki ~ gowkswk fwbdk j't sK) fJzdo tork irs ns Xosh
~ GoB tkbk e'Jh okik BjhI j?. (i sg ehfsnK fwbdk j't sK) fFt tork
pdhj[ZdhB
wB[Zy,
gowkswk
sgd
ftu c;
nktkrtD
es
Gd
pnzs
jkt-Gkt eodh jh ofjzdh j?. (i gowkswk FKsh XkfonK fwbdk j't sK)
uzdqwk s'I e'Jh mzvk BjhI j?, (i T[j rowh ;jkfonk fwbdk j't sK) ;{oi
torh
dk)
th
ofjzdk j?l (i gowkswk Bof;zx tikT[D Bkb fwbdk j't sK) pdb
ofjzd jBl (ns i gowkswk ok;-bhbk Bkb fwbdk j't sK) fpibh
Jh eos j?.
e sgs si
sgf;nk
(i
x'o
25
Gd
ejs
T[ ; sfs
e'jK
se
(i
SsqK
dh
f;idk
SK
jmK
ehfsnK
jh
(i'
ubd
G'rK
gowkswk
jB
~)
gq;zB
(;zes
G'r
j[zdk
G'r
j't
d[o:'XB
nzs
sK)
tb
ftu
s'guh
j?
i'
Xosh
egN
GhFw
ftu
;fjs
2 6
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
GfJU
o'rh
i'
g?
vko:'
oj:'
w[fy
e".
gNes
ik
ekB
w?
yi{ok
pB
e'
Gqw:k
nT[o
d{;o'
p'e
eos
w'o
dkdo
eos
i?;
ej{`
ej{`
ej{`
ej{`
pqjwukoh
ej{`
jkE
g?
11.
j't
1H
@fBjok:'#
fpjhB
e?;
pqjw
81.
gowkswk
pB
ftu
ftuoB
ns
cb-c[b
ykD
Bkb
ns ;dk pB
eh j'fJnk i
j?
sK
T[j
pqjwb'e
;qtV
Xosh
T[s
jz{M
j{zM
(c{e
c{e
e)
g?o
Xod
jB.
(i
fJe
jB.
BjhI
gqw ns FoXk s'I ;yD ftnesh (;z;ko ;kro ~) fetI so ;ed jB.81.
fitI fJe pj[o{ghnk ed i'rh
;zfBnk;h G; XkoB eo e ftykT[Idk
ns ed p?okrh pDdk j? ns ed
j?. ed g"D-nkjkoh ns ed ;wkXh
pkoh
gktJh.
sK)
skoh
r[B rktJh.
b'e
(i
;EkB T[s fNe ofjD Bkb gqG{ fwbdk j't sK) gZEo nBe :[rK se fJe
EK T[s tk; eod jB ns (i x[zwD fcoB Bkb gqG{ fwbdk j't sK) eK
j?.
fJe g?o T[s yV'fsnK gowkswk fwbdk j't sK) pB ftu fpqS ;dk fJe
g?o d Gko s/ yV ofjzd jB (ns i ihtK ~ d[y B fdZfsnK gqG{ fwbdk
p?okrh pB?
fdyktJh.
brkt
jB.79.
(i BZuD ns F'o gkT[D Bkb gowkswk fwbdk j't sK) w'o Bfunk
eodk j? ns vZv{ o"bk gkT[Id jB ns
pdb ;dk rfink eod jB. (i
sos
j?.
;ed/
~ ykD tkbh i'e ~ g[S ty'. i' ftnesh ekwBktK d nXhB j? ns ekw-
j?.
fpqS
GktBk
e?
eo
Gv ;dk nkgDk f;o fpqSK Bkb orVdh fcodh j? (go wZEk orVB Bkb
gqG{ BjhI fwbdk) ns i fwZNh d ykfXnK (gowkswk fwbdk j[zdk sK) fwZNh
;'o
fpuos j?.
w? B j{i? bhB
e?;
fetI
iKdk
eq'X ftu
(@gob'e#)
gqkgs
fpjhB
gowkswk
fgfNnk
;".
Jh
BkfuU
eo e) gowkswk d
Sb-egN ftu gqphB
(i f;o d gNfenK gowkswk fwbdk j't, sK) fi; d ezB ftu ezB-
X;?
2 6
T[oX[
T[ ; sfs
12.
82.
j'
;edh
j?.82.
27
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
T[ ; sfs
27
ejk
BjhI
G:'
i'
g?
ebtsq
bhU
ek;h
phu
j[zdk).
eh
j'fJnk
eo
ekFh
(pBko;)
ftu
ebtsq
(Bkb
Foho
fuotk) fbnk (feT[Ife eJh tko) u'o ~ th e[jkVhnK Bkb uho uho e
wko fdZsk iKdk j?. eh j'fJnk (i e'Jh) w{oy (nkgD rb ftu) ckjh gk
e rzrk dh Xkok ftu o[V frnk j? (feT[Ife eJh tko) mr b'r (okjhnK
B rb ftu) ckjh gk e wko fdzd jB. frnkB ~ fpBk ftuko (eJh) w{oy
GktBk
skg
fpjhB
e
;j
skgBk
e?;
s
nBe
frnkB
i'
g?
sB
fpukojh.
gkJhn?
xkfJb
e'
nskg
;js
13.
83.
BkE
i eo Fohoe d[y (skg) ;jkoB Bkb d[yK s'I T[Zu ;[nkwh Bkb wb
j?.
gk:s nikg
T[uos j?.
dt
pk;h
feT[
G[izr
sos
j?.
GfJU
e' T {
fjzd{
wkB;
eosk
d{;o'
Je
Je
w[zvhnk
;`fBnk;h
e'T{
14.
i'rh
84.
Gd
e'Jh
G{fb
Gqw
wB[Zy
jh eh ;t ;G jh e' r[odt Je
jh ;o{g ;p? Je? i'fs ikBp'. 15.
w;hs ;'Jh g{ik n" fBtki
;p? Je g? nBe e' GqwkT[
dtsk
ndt
iS
rzXqp
s[oe
G;
dj
85.
jh
;o{g
;p?
Je
jh
j?.
;Zg
p?okrh
feT[I
w[es
pfDnk
BjhI
j'fJnk
j[zd.84.
j?,
e'Jh
;zfBnk;h
ns
e'Jh
dh
g?dkfJF
nEtk
ikfs
jB
(fJ;
bJh
fJBQK
;kfonK
~)
fJe'
fijk
w;fid
T[jh
j?
ns
g{ik
ns
Bwk}
th
T[jh
j?,
wB[Zy
;ko
fJe jB, go nBesk dk G[byk g?Idk j?. dts, d?Is, :eF, rzXop,
w[;bwkB ns fjzd{ (i' fGzB fGzB gqshs j[zd jB, fJ; dk ekoB n;b ftu)
fjzd{
pBkT[
(okwkBzdh)
wzfdo
j?.
16.
tkb
fwbDh
gkskb
UJh
j?.
e' gqGkT[
Je? pkB
e'Jh
eoB
s w[esh
j't sK)
i'rh pD frnk j?, e'Jh pqjwukoh ns e'Jh ish fd;dk j?. e'Jh fjzd{ j?,
e'Jh s[oe, e'Jh Fhnk (@ok\ih#) j? ns e'Jh ;[zBh (@fJwkw;kch#), (go) ;ko
wkBp'.
dj[ok
wkB;
fBtk;
GfJU
fwbdh j[zdh (sK) nZr ftu ftXtk ~ gsh Bkb ;sh j'D
ukjhdh j? (ns i r[ck ftu ofjD Bkb w[esh fwbdh
ftu
e'T{
nkekF ftu jh T[vkohnK brkT[Idk ofjzdk j?. i nZr ftu ;VB Bkb w[esh
ftnesh Boe dh Xkok ftu v[p iKd jB (feT[Ife) GktBk s'I fpBk frnkB
~ (fetI) ftukfonk ik ;edk j?.83.
86.
dh
pBktN
fJe-;wkB
j?.86.
28
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
88.
19.
;'fX
p'fX
xf;
g{i
rkfj
bhg
rkfJ
gfu
90.
jko
jko
jko
jko
jko
jko
jko
jko
dtsk
p'Xe
uzdB
gkjB
r'oB
GhsB
rzXqp
gzfvs
fpo'X
gqp'fX
brkfJ
uYkfJ
wBkfJ
brkfJ
pikJ
sgzfs
sP g q ; kfd.
jko dkB' pv
jko ikg;h.
jko u'nk uko
jko bkg;h.
jko wVh wN
jko Skg;h.
jko fezBo ;G
jko skg;h. 20.
G[ i z r
89.
gq : ks 2 Sz d
T[ ; sfs
28
(j gqG{! sok fe; Bkb B sK ftFF) gqw j?, B sok e'Jh ozr j?, B
o{g j?, B oy j?, B (fe; Bkb e'Jh ftFF) w'j j?, B eq'X j?, B X'qj j?, B
dP?F j?, B (e'Jh ftFF) eow j?, B Gow j?, B iBw j?, B ikfs j?, B (e'Jh
ftFF) fwso j?, B t?oh j?, B fgT[ j? ns B wksk j?.91.
29
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
T[ ; sfs
29
nbyz nGyz ni'Bh ;o{gz. ;dk f;fXdk p[fXdk fpqfX o{gz. 2. 92.
Bjh ikB ikJh eS{ o{g oyz. ejk pk; ske' fco? eT[B Gyz.
nGy, ni{Bh ;o{g tkb j'. ;dk f;ZXh dD tkb, p[ZXh dD tkb ns
ejk Bkw sk e' ejk e? ejkt?. ejk e? pykB' ej? w' B nkt?. 3. 93.
wjkB
o{g tkb j'.92. (T[; gqG{ dh) e[M e[ th o{g-oyk BjhI ikDh iKdh, T[;
dk tk;k feE j? ns fe; Gy ftu fcodk j?, T[; dk eh BK j? ns feE'I
dk fejk iKdk j?, (T[; pko) eh efj e d;K (feT[Ife T[j) efjD ftu BjhI
nkT[Idk.93.
(T[; ~) B o'r j?, B ;'r j?, B w'j j?, B ][wko (@wksz#) j?, B eow
j?, B Gow j?, B iBw j?, B ikfs j?, (T[j) dP?F-ofjs, Gy ofjs, ns
gonz gok gow gqfrnk gqek;h. nSdz nS? nkfd ndP? nfpBk;h.
;o{g
B iksz B gksz B o{gz B o`r. Bw' nkfd nG`r Bw' nkfd nG`r. 5. 95.
tkbk
j?,
(T[;)
fJe
o{g
tkb
Bw;eko
j?,
fJe
o{g
ni{Bh
tkb
gqekfFs eoB tkbh j?, SdB s'I ofjs, BkF s'I ofjs, w[ZY edhwh, dP?s s'I
ofjs ns nftBkFh j?. (T[; dh) B ikfs j?, B pokdoh j?, B o{g j? ns
B
jh
ozr,
(T[;
T[;ko,
s'I
B)
(fco
gowkswk)
go,
w[ZY
feqFB
Xosh
nfs
edhwh
tor
ftu)
rzGho,
gow
(T[;
(T[;)
ns
fesB
rv
ns
gowkswk
~)
fco
ofjs
ehV
g?dk
pDkJ
Bw;eko
ehs
ns
dP?s-ofjs
gqekFwJh
nkfX
s'I
eo'VK
nkfd,
g{oB
B
jh
fdZs,
G?-ofjs,
;q/Fm
BkF
j?.95.
jB.
fwNk
nftBkFh
(gfjbK)
fdZs.
j?.
(T[j
(T[j)
go
j?.96.
(wkBf;e
phwkoh)
j?,
fpnkfX
(Fohoe
o'r j?), (T[j) nfs rzGho (nrkX) o{g tkbk j?, (T[j) nyzv gqskg tkbk,
nkfd
;o{g
ns
BFN
j'D
tkbh
;zgZsh
(ftG{sh)
tkbk
j?.
(T[;
dk)
ns B jh o'r j?.
(T[j) nyzv, gquzv, ndzv (fi; ~ dzv B fdZsk ik ;e) ns n;kX j?.97.
B Bjz B rjz ;Bjz B ;kE.
(T[; ~) B (e'Jh ftFF) Bj j?, B (T[; dk) e'Jh xo, B e'Jh ;Bjh
j? ns B jh ;kEhl (T[j) fBvo, ;ki-;iktN s'I go, gquzv ns (fto'XhnK
dk) BkF eoB tkbk j?. (T[; dh) B ikfs j?, B pokdoh, (T[; dk) B e'Jh
t?oh
j?
ns
ns
fBokeko
jh
fwso.
(nfusq)
o{g
(T[j)
G{s,
toswkB
tkbk
j?.98.
ns
Gfty
ftu
w"i{d
j?
(T[j) B okik j?, B fGykoh j?, (T[; dk) B e'Jh o{g j? B oyk. (T[;
~) B e'Jh b'G j?, B d[y j?, (T[j) Foho (G{s) ofjs ns Gy-ofjs j?.
(T[;dk) B e'Jh t?oh j?, B fwZso, B ;Bj j? ns B jh e'Jh xo j?. (T[j)
;dhth, jwFk ;G ftu ftnkgs ns ;G Bkb ;Bj eoB tkbk j?.99. (T[;
~) B e'Jh ekwBk j?, B eq'X j?, B b'G j? ns B jh w'j. (T[j) ni{Bh, BFN B
ehs ik ;eD tkbk, w[ZY edhwh, ndP?s ns nfdy ;o{g tkbk j?. (T[j) B
izwdk j? B wodk j?, (T[; dk) B e'Jh ozr j?, B jh ebze j?, (T[; ~) B e'Jh
1H
@;ops#
o'r j? ns/ B jh ;'r j?. (T[j) nG? ns tkd-fttkd s'I ofjs j?.100.
30
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
T[ ; sfs
30
nS d z nG d z neowz nekbz .
nyzvz nGzvz gquzvz ngkbz.
ikD
(T[; dk) B e'Jh fgsk j?, B wksk, B iBw j? ns B jh djh. (T[; dk)
B fe; Bkb (e'Jh ftFF) ;Bj j?, B e'Jh xo j?, B e'Jh Gow j? ns B
jh GktBk j?.101. (T[; dk) B e'Jh o{g j?, B jh (T[; T[go e'Jh) okik
ns
o{g
(T[j) nS/d, nG/d, fBFeowk ns/ ekb-ofjs j?l nyzv, nGzv (Gzv
s'I T[Zuk), gquzv ns ngkb (fpBk fe; d[nkok gkb ikD tkbk) j?.
o{g
tkb
Bw;eko
j?,
(T[;)
fJe
(j gqG{! sz{) B ejh ik ;eD tkbh gqGk dk ;[nkwh j?, nkfd ekb
s'I jh B eEB ehs ik ;eD tkb gqskg tkbk j?I, (sz{ fe; j'o d fXnkB
Bkb) ;z:[es BjhI, (sz{) B Sd ik ;eD tkbk, w[ZY edhwh, fteko-ofjs
ns Ekfgnk B ik ;eD tkbk j?I. B G'r ik ;eD tkb, BkF B j' ;eD
tkb, w[ZY edhwh, ftBkF s'I T[go ;o{g tkb, fJe o{g tkb (s?~) Bw;eko
j?, fJe o{g tkb (s?~) Bw;eko j?.103. (j gqG{! sok) B fe;/ Bkb ;Bj
j?, B xo j?,
B ;'r j? ns B jh ;ke,
(sz{) go s'I go, gftso, gktB
ns ;[szso (nske) j?I. (soh) B e'Jh ikfs j?, B pokdoh j?, B fwso
j? ns B jh ;bkjeko (wzsqh) j?. (j) fJe-szsq oki tkb! (s?~) Bw;eko
j? , Bw;eko j? . 104.
(j gqG{! sok) B Xow j?, B Gow j?, B ;kXBk j? ns B jh ;ke;zpzX j?. (sok) B e'Jh etu (@powz#) j?, B Ykb (@uowz#) j?, B eow j?
ns B jh vo (pke-\ko;h Fpd) j?. (sok) B e'Jh t?oh, j?, B fwso j?,
B g[Zso j?, (sz{ nfij) ;o{g tkbk j?I. j nkfd ;o{g! (s?~) Bw;eko j?,
Bw;eko j?.105. (j gqG{! sz{) fes
ewb (@ezi#) dh ;[rzXh (@wzi#) d Gow
ftu G[b (G"o tKr w[zvok fojk j?I), fes (sz{) fGykoh d ;[Gk ftu ns fes
(sz{) oki d ;[Gk ftu ;fEo j?I. (sz{) fe; d; d G; ns Xow dk fmekDk
(noEks
d)
xo)
pk}
dk
fes
j?I.
fes
(sz{)
ykX-gdkoE
(sz{)
nZyoK
oki
(wk;
dh
dk
T[g;orK
;ki-;iktN
j?I
N[eVk)
j?I.106.
(gqs::K)
d[nkok
ns
f;ZX
fes
(T[;
oki
ehsk
j'fJnk
j?I
ns
fes (sz{) f;ZX g[oF j?I ns fes p[ZXh ~ gqkgs eoB tkbk tZvk p[ZXhwkB
j?I. fes (sz{) fJ;soh d ;z:'r dh w"i ftu fd;dk j?I ns fes :[ZX d
T[s;kj dh w;sh ftu ftykJh fdzdk j?I.107. fes
(s[;hI) Xow-eow d
fBtk;-;EkB j', fes (s[;hI) Xow-eow ~ Gow wzBD tkb j'. fes (s[;hI)
;[zdo
uFNk
tkb
j'
ns
(eod
fes
j'
ns)
;kfonK
fes
d
oki
fuso
tor
j'.108.
j'.
fes
(s[;hI)
;qFm
p[ZXh
31
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
T[ ; sfs
31
fes (s[;hI) gqw ~ rqfjD eoB tkb j', fes s[;hI djh d o'r j'.
fes n"FXh j' e o'r d d[y ~ BFN (;'yz) eod j'. fes (s[;hI) dtfsnK
ej{z oki;h ;kseh skw;h j'. ej{z i'r fpd:k Xo skg;h j'.
dh ftfdnk j' ns fes d?IsK d p'b j'. fes (s[;hI) :eF, rzXop, fezBo
ej{z o'r josk ej{z i'r i[rsz. ej{z G{fw eh G[rs w? Gow G[rsz. 20. 110.
nkfd dtfsnK d fpqZsKs j'.109. fes (s[;hI) oi' r[Dh, fes ;s' r[Dh
ns fes sw' r[Dh j'. fes (s[;hI) :'r ftfdnk ~ XkoB eoB tkb sg;th
j'. fes (s[;hI) o'r-ofjs j' ns fes
G{wh dhnK G'rD:'r t;s{nK ~ G'rD d
ej{z ;[X ;yz ej{z pqjw Xowz. ej{z fpqX nt;Ek ej{z pkb eowz 3.
ej{z i[nk 4 ;o{gz iok ojs djz. ej{z Bj djz ej{z fsnkr rqjz 5. 24. 114.
ej{z i'r G'rz ej{z o'r okrz. ej{z o'r josk ej{z G'r fsnkrz.
ej{z oki ;kiz ej{z oki ohsz. ej{z g{oD gqfrnk ej{z gow gqhsz. 25. 115.
ej{z nkoph s'oeh gko;h j'. ej{z gjbth g;sth ;z;feqsh j'.
ej{z d; Gkfynk ej{z dt pkBh. ej{z oki fpfdnk ej{z okiXkBh. 26. 116.
ej{z wzsq fpfdnk ej{z szsq ;koz. ej{z izsq ohsz ej{z ;;sq Xkoz.
ej{z j'w g{ik ej{z dt nouk. ej{z fgzr[bk ukoDh rhs uouk. 27. 117.
ej{z phB fpfdnk ej{z rkB rhsz. ej{z wbS Gkfynk ej{z pd ohsz.
ej{z fBqs fpfdnk ej{z Bkr pkBh. ej{z rkoV{ r{V eE ejkBh. 28. 118.
1H @r/jz# 2H @fSdq# 3H @Xowz# 4H @i[nkB# 5H @r/jz#
fes (s[;hI) dt-g[Zsoh j' ns fes d?Is-g[Zsoh j'. fes (s[;hI) :eF
dh g[Zsoh j' ns fes ftfdnk-Xkoh wB[Zy g[Zsoh j'. fes (s[;hI) gN-okDh
j' ns fes oki-ezfBnk j', fes (s[;hI) f;qFNh d Eb gkskb dh T[sw gBzr
g[Zsoh (gzfBnk-Bkr g[Zsoh) j'.111. fes (s[;hI) td-ftfdnk j', fes
nkekF-pkDh j', fes e'e Fk;sq dh ekft-eEk j'. fes (s[;hI) b'jk j' ns
fes ;'Bk. fes (s[;hI) wzrbwJh p'b j' ns fes xNhnk fe;w d Fpd
j'.112. fes (s[;hI) td-ftfdnk j', fes ekft o{g j'. fes (s[;hI) ;[zdo
uFNk eoB tkb ;keko o{g j'. fes (s[;hI) ;qFm g[okDK (d f;ZXKsK) d
Gd ~ gkD tkb j' ns fes p?m e e[okB dhnK nkfJsK gVQd j'.113.
fes (s[;hI) gZe F/y j' ns fes pqkjwD d Xow dh gkbBk eoB
tkb j'. fes (s[;hI) fpoX nt;Ek tkb j' ns fes pkbK tkbh uFNk
eoB tkb j'. fes (s[;hI) itkB o{g tkb
j' ns fes
p[Ykg s'I ofjs
Foho tkb j'. fes dj ~ fgnko eoB tkb j' ns fes xo ~ fsnkrD
tkb j'.114. fes i'r ~ G'rd j' (noEks i'r-;kXBk okjhI Foho ~
fBo'r oyd j') ns fes o'r Bkb fBx oyd j'. fes o'r joB tkb/
j' ns fes G'rK dk fsnkr eoB tkb j'. fes (s[;hI) oki;h mkm tkb
j' ns
fes oki d n?Ftoi s'I ;yD j'. fes (s[;hI) g{oh p[ZXhwkBsk tkb
j' ns fes T[sw gqw eoB tkb j'.115.
fes (s[;hI) noph (GkFk) j', fes s[oeh ns fes gko;h j'. fes
s[;hI gfjbth j'. fes/ g;s' j' ns/ fes/ ;z;feqs j'. fes s[;hI iB;kXkoD
dh GkFk j' ns fes dt-p'bh j'. fes (s[;hI) oki dh ftfdnk j' ns fes
(y[d jh) okiXkBh j'.116. fes (s[;hI) wzsq-ftfdnk j' ns fes szsqK dk
;ko j'. fes :zsqK dk frnkB eokT[D tkbh ftfdnk j' ns fes XB[o
(sho-ewkB) ftfdnk ~ XkoB eoB tkb j'. fes (s[;hI) j'w ns g{ik (dh
ftfdnk j' ns fes) dtfsnK d g{iD (dh ftfdnk j'). fes (s[;hI) SzdFk;sq j' ns fes ;zrhs dh uouk eoB tkb j'.117.
fes (s[;hI) thDk
j'. fes (s[;hI) w[;bwkBh
ekfJw eoB tkbh GkFk
dh p'bh j'. fes (s[;hI)
32
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
T[ ; sfs
32
;[zdosk
sz{ ;dk f;ZXhnK dk dksk j?I, sz{ nSd, nS? (BkFjhB), w[ZY edhwh, ndP?s;o{g ns ;G dh f;oiBk eoB tkbk j?I. (j gqG{!) B sz{ vodk j?, B fe;
s'I gefVnk iKdk j? ns so ftu ;kfonK d ;o{g ;wkJ j'J jB. j nuoi
o{g tkb! s?~ Bw;eko j?, Bw;eko j?.120.
sP g q ; kfd.
gkXVh
Sz d
tkb
j'.
fes
(s[;hI)
;[zdo
B"itkB
j',
fes
fwqrSkbk
(XkoB
eoB
gkXVh Szd
(j/ gqG{! s[;hI) fpBk nkeko d si ns nB[Gt d[nkok gqkgs j'D tkb
frnkB (gqekF) j', BkF-ofjs, ndP?s ns nkFk-ofjs ;o{g tkb j'. s[jkvk
si nN[N j? ns Gzvko ny[N j? ns jo soQK Bkb pnzs dks j'.121. (j
gqG{! sok) si n;uoiwJh j?, sok Foho B fSMD tkbk j?. (sz{) ;G dk
eosk ns BhuK ~ ]sw eoB tkbk j?I. (sok) nk;D nv'b j? ns sok
eow ft;wkdh j? (sz{) dksk fdnkb{ ns/ ndG[s Xow tkbk j?I.122.
fij ;sq fwsq Bjh iBw ikfs. fij g[sq Gqks 1 Bjh fwsq wks.
fij eow Gow Bjh Xow fXnkB. fij Bj rj Bjh fpUspkB. 3. 123.
fij ikfs gkfs Bjh ;sq fwsq. fij Bj rj Bjh fujB fusq.
fij ozr o{g Bjh okr oy. fij iBw ikfs Bjh Gow Gy. 4. 124.
(j gqG{! sz{ T[j j?I) fi; dk e'Jh t?oh, fwso, iBw, ikfs BjhI j?,
fi; dk e'Jh g[Zso, Gok, d';s ns wksk BjhI j?, fi; dk e'Jh eow, Gow,
Xow ns fXnkB BjhI j?, i' xo d w'j ns i[rsK pDkT[D s'I go j?.123.
fi; dh e'Jh ikfs, pokdoh, t?oh ns fwso BjhI j?, fi; ~ fe; gqeko
d xo d w'j dh e'Jh geV BjhI j? ns B jh e'Jh fuzBQ-fuso j?. fi;
dk ozr, o{g, gq/w, o/yk, iBw, ikfs ns
fi;
fij eow Gow Bjh ikfs gkfs. Bjh Bj rj Bjh fgsq wks.
fij Bkw Ekw Bjh por fpnkX. fij o'r ;'r Bjh ;sq ;kX. 5. 125.
fij sqk; tk; Bjh dj Bk;. fij nkfd nzs Bjh o{g okf;.
fij o'r ;'r Bjh i'r i[rfs. fij sqk; nk; Bjh G{fw G[rs. 6. 126.
ftu
eow,
ikfs,
pokdoh
dk
Gow
G[byk
BjhI
j?.124.
j?,
(fi;
~) xo, fgsk ns wksk dk ;Bj BjhI j?l i' BK, EK, tor nkfd tzvhnK
(d pyV) s'I go j?, fi; ~ (e'Jh) o'r-;'r BjhI j? ns fi; dk B jh
(e'Jh) t?oh ns
ns
B jh (fi; dh) dj BFN j[zdh j?. fi; dk B e'Jh nkfd j?, B nzs ns
B jh fe; gqeko d o{g dk Gzvko j?. fi; ftu B o'r, B ;'r ns B jh
i'r dh i[rs j?, fi; ~ nkFktK (d B g{oB j' ;eD) dk e'Jh vo j? ns
B jh G{wh d G'rK dh (e'Jh bkb;k j?).126.
fij ekb fpnkb efNU B nzr. nS? ;o{g ny? nGzr.
fij Bfs Bfs T[uozs pd. fij nby o{g eEs esp. 7. 127.
fij nby o{g nk;B nv'b. fij nfws si nS? ns'b.
fij fXnkB eki w[fB 2 iB nBzs. eJh ebg i'r ;kXs d[ozs. 8. 128.
1H @ftsq# 2H@w[B#
(sz{ T[j j?) fi; d Foho ~ ekb o{gh ;Zg B vf;nk BjhI, fi; dk
;o{g ftBkF s'I ofjs, ]sw j'D s'I go ns ftxB s'I w[es j?, fi; ~
td pnzs-pnzs T[ukod jB, fi; ~ espK nbZy o{g d;dhnK jB.127.
fi; dk o{g nby j? ns nk;D nv'b j?, fi; dk si nfws j? ns i'
BkF-ofjs ns ns'b j?. fi; d doFB (fXnkB) bJh eJh ebgK s'I
(dhox
ekb
s'I)
pnzs
w[Bh
b'e
efmB
:'r-;kXBk
eod
nk
oj
jB.128.
33
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
T[ ; sfs
33
(eJh b'e) Foho T[s ;odh, rowh ns poyk ;fjzd jB, fJe' nk;D
T[s p?fmnK eJh ebg pshs eo fdzd jB, i'r ftfdnk ~ ;kXD d nBe
:sB
eJh f;fwqs ;k;sq T[uozs pd. eJh e'e ekfp eEs esp. 10. 130.
yVhnK eo e d;-d;KsoK ftu x[zwd jB, eJh w{X j' e nrBh ftu
bNed jB, eJh ;fwqshnK, Fk;sqK ns tdK ~ T[ukod jB, eJh ekw-Fk;sq,
eod
ekft
jB,
ns
go
espK
fco
dk
th
(sok)
ftfynkB
gko
eod
BjhI
gk
;ed.129.
eJh
pKjK
jB.130.
eJh jtB eod jB, eJh g"D dk nkjko eod jB, eJh eo'VK fwZNh
eJh nrfBj'sq1 eJh gT[B njko. eJh eos e'N fwqs e' njko.
eJh eos ;ke g? gsq GS. Bjh sdfg dt j'ts gqsS. 11. 131.
eJh rhs rkB rzXqp ohfs. eJh pd ;k;sq fpfdnk gqshfs.
dk nkjko eod jB, eJh etb ;kr, d[ZX iK gZsoK dk GZSD eod
go sK th (T[BQK ~) gowkswk gqsZy (j' e doFB) BjhI fdzdk.131.
ej{` pd ohfs ir nkfd eow. ej{` nrfBj's1q ej{z shoE Xow. 12. 132.
rzXopK
tKr
rhs
jB, eJh td
jB ns eJh
eJh df; df; Gkyk oNzr. eJh df; df; fpfdnk gV`s.
eJh eos Gkfs GksB fpuko. Bjh Be[ sk;[ gk:s B gko. 13. 133.
eJh shoE shoE Gows ;[ Gow. eJh nrfBj'sq1 eJh dt eow.
eJh eos pho fpfdnk fpuko. Bjh sdfg sk;[ gk:s B2 gko. 14. 134.
rkT[Id
jB,
eJh
td-Fk;sq
dh
ftfdnk
T[s
jB,
eJh
fB;uk
eod
eJh jtB
jB.132.
eod
eo
;ed.133.
eJh
b'e
Gow-t;
nBe
shoEK
T[s
G"Id
fcod
jB,
ej{z okiohfs ej{z i'r Xow. eJh f;zfwqs ;k;sq T[uos ;[eow.
fBT[bh nkfd eow ej{z j;fs dkB. ej{z n;PwX3 wy e' pykB. 15. 135.
(eJh)
fe;
oki-ohs
(dh
gkbBk
eo
oj
jB
ns
eJh)
i'r-Xow
ej{z eos pqjw fpfdnk fpuko. ej{z i'r ohfs ej{z fpofX ukfo.
(dk
eo
ej{z eos iS rzXop rkB. ej{z X{g dhg ej{z nox dkB. 16. 136.
ehs
ik
oj
jB
ns
fes
nFPwX
:Zr
dh
wfjwk
rkJh
ik
ojh
j?.135.
ohs
jB,
fes :eF ns rzXop tKr rk oj jB, fes (e'Jh) X{g, dhge (nkfd ;ik
e) nkosh eo oj jB ns fes (e'Jh) nox dkB eo oj jB.136.
ej{z fgsq eow ej{z pd ohfs. ej{z fBqs Bku ej{z rkB rhs.
ej{z eos ;k;sq f;zfwqfs T[uko. eJh Gis Je gr fBokXko. 17. 137.
eJh Bj dj eJh rj tk;. eJh Gqws d; d;B T[dk;.
eJh ib fBtk; eJh nrfB skg. eJh igs T[oX bNezs ikg. 18. 138.
eJh igs i'r ebgz gqizs. Bjh sdfg sk; gk:s 4 B nzs.
eJh eos e'N fpfdnk fpuko. Bjh sdfg fd;fN dy w[okfo. 19. 139.
1H @nrBj's# 2H @fB# 3H @n;[w/X# 4H @gkfJsfB#
fes
(e'Jh)
td
ohs
nB[;ko
fgsoh
eow
(eo
fojk
j?)
ns
fes
(b'e)
ebgK
(fizB
bzp
;wI)
se
i'r-;kXBK
eod
dk
jB,
ftuko
sK
th
eod
34
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
fpB[ Grfs ;efs Bjh gos gkB. pj[ eos j'w no[ ir dkB.
fpB[ Je Bkw[ fJe fus bhB. c'eN' ;op Xowk fpjhB. 20. 140.
sP g q ; kfd.
s' N e
Sz d
fij ikfs B gkfs B wks fgsz. fij ouhnz Ssqh Ssq fSsz.
fij okr B oy B o'r GDz. fij dP?y B dkr B d'y rDz. 5.145.
fij nzvj s pqjwzv ofuU. d; uko eoh Bt yzv ;fuU.
oi skw; si nsi ehU. nBGT[ gd nkg gquzv bhU. 6. 146.
gqG ikfs B gkfs B i'fs i[sz. fij sks B wks B Gqks ;[sz.
fij o'r B ;'r B G'r G[nz. fij i`gfj fezBo iS i[nz. 9. 149.
1H @izgj[# 2H @i{n# 3H @ezgj[# 4H @XB# 5H @ehB/ 6H @G[izr# 7H @Brh#
nekb
fpBk
Grsh
dh
Fesh
T[ ; sfs
(gowkswk)
34
jZE
BjhI
nkT[Idk,
GktI
pj[s
j'w, :Zr ns dkB (feT[I B) ehs ikD. fpBk fJe Bkw ftu fJekro fuZs
wrB j'J, ;ko Xow (tk;sfte Xow-eow s'I) tKM jB.140.
soh feqgk Bkb. s'Ne Szd
Bkb
(fi;
pkbh
nG?
ekb
fi;
35
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
T[ ; sfs
35
j?,
fi; B nzvi, ;si ns ioi (tkbhnK uko ykDhnK dh) ouBk ehsh
(fi; B) G{wh, nkekF, gkskb ns ib dh f;oiBk ehsh j? ns tZv
Xosh ~
dh uzdqwk
(fco) o'},
ehsh, uzdqwk
(FeshnK
fi;
dk
fBowkD
nyzv
ns
ehsk).152.
gquzv
yzvK
dh
ouBk
ehsh
ns
BSZsqK
dh
ouBk
fij b'e us[odk; uko[ ou. Bo rzXqp dt ndt ;u. 13. 153.
nBX{ s nG{ s nS{ s wsz . nBrkfX np : kfX nBkfd rsz .
nByd nGd nSd 2 Boz. fij uko[ us[ofd; ueq fcoz. 14. 154.
G"fse
sZsPK
s'I
go
ns
nDS'jh
;{M-p{M
tkbk
j?l
nrkX,
d[ZyK
s'I
ofjs
ns nBkfd ekb s'I rshwkB j?l eFN s'I fpBk, nGd, nSd g[oF j?l fi;
dk u"dK b'eK ftu ;[zdo uZeo fcodk j?.154.
fij okr B ozr B oy o[rz. fij ;'r B G'r B i'r i[rz.
G{n GziB rziB nkfd f;oz. fij pzds dt ndt Boz. 15. 155.
fi; dk (e'Jh) okr, ozr, nkeko BjhI j?, B e'Jh o'r j?, fi; ~ B
(e'Jh) ;'r, G'r j? ns B jh i'r Bkb ;zpzfXs j?, (i') G{wh dk BkF eoB
tkbk ns w[ZY edhw s'I fJ; dh f;oiBk eoB tkbk j?, fi; dh dts,
d?Is ns wB[Zy pzdBk eod jB.155. (fi; B) rD, fezBo, :eF ns ;Zg
ou jBl wDhnK, wkDe, w'sh, bkb ;ki jBl (i') B xND tkbh F'Gk ns
nw[e
fpqZsKs
tkbk
j?l
fi;
dk
nzs
g{oB
p[ZXhwkB
th
BjhI
gk
;ed.156.
(fi; dk) ;o{g nyzv ns F'Gk no[e j?, ;ko td ns g[okD (fi;
dh) i? i? igd jB, fi; ~ td ns esp pnzs pnzs efjzd jB, fi;
dk ;E{b ns ;{yw e'Jh th Gd BjhI gk ;edk. 157. fi; ~ td, g[okB
eJh ebgB b" sg skg eo?. Bjh B?e[ feqgkfBfX gkfB go?. 18. 158.
ns
esp
igd
jB,
;w[zdo
dk
g[Zso
(uzdqwk
fi;
dk)
w{X
wz{j
sg
eo
fojk j?l eJh (;kXe) ebgK fizB bzp ;wI s'I sgf;nk ftu wrB jB, (go
T[BQK d) feqgkfBX (gqG{) fpbe[b jZE BjhI br fojk.158.
fij c'eN Xow ;G? si j?. fJe fus feqgkfBfX e' Gi j?.
sT{ :k Gt ;kro e' so j?. Gft G{fb B dj g[Bo Xo j?. 19. 159.
fJe Bkw fpBk Bjh e'fN fpqsh. fJw pd T[ukos ;ko;[sh.
i'T{ tk o; e u;e o; j?. sT{ G{fb B ekb czXk c; j?. 20. 160.
Bkb
e th irs ftu Foho XkoB BjhI eod (Gkt w[es j' iKd jB).159.
fJe Bkw (d f;woB) s'I fpBk eo'VK tosK (Bkb w[esh) BjhI j[zdh, fJ;
gqeko
br
1H @fdBh;j# 2H @wS/d@
d
frnk
tdK
j?,
d
T[j
eEB
G[b
;o;tsh
e
th
T[ukodh
ekb
j?.
czX
fiBQK
ftu
T[;
BjhI
o;
dk
c;dk.160.
u;ek
36
;qh
d;w-rqzE
sP g q ; kfd.
;kfjp
Boki
nekb
Sz d
(T[; gowkswk
tkfbnK ~ th BFN
j? ns B N[ZN ;eD
dt ns ndt (d?Is)
j?l ;kohnK f;ZXhnK ~
(T[j)
fp;y
nkB
wkBhn?.
dk
BkE
(;[nkwh)
j?l
GzB
ik
;eD
;kVfgsk
(T[j)
tkbk
;z;ko dh gkbBk eoB tkbk j?. (T[j) Xosh ns nkekF ftukb ;dk j'D
tkb eowK dk ;z:'ie j?. T[; ~ dP?F-ofjs, Gy-ofjs, by s'I fpBk ;[nkwh
;wMDk ukjhdk j?. (T[; ~) ;kohnK EKtK ftu ftFF o{g ftu ;dk w"i{d
wz B Dk ukjhdk j? . 164.
(T[j) B :zsq d t; ftu nkT[Idk j?, B szsq ns wzsq d ekp{ jz[dk
j?. (T[; ~) g[okD ns e[okB pnzs pnzs efjzd jB. (T[j) B eow ftu,
B Xow ftu ns B Gow ftu (b[gs) df;nk iKdk j?. Bk; s'I ofjs T[j
nkfd dt ~ d;' fe; soQK gkfJnk ik ;edk j?.165.
nBkEK
B jkB j? B pkB
wehB nT[ wekfB
;dk
tkfbnK ~ GzBD tkbk j?l (T[j) ]}kfBnK s'I tKfMnK ~ ;dk ]}kB pyFD
tkbk j? ns f;ZXhnK ftu tkXk eoB tkbk j?l (T[; dk) ;o{g T[gwk s'I
ofjs o{g tkbk j? ns (T[; ~) nw[e si tkbk ;wfMnk iKdk j?l (T[;
~) ;dk F[ZX p[ZXh dD tkbk ns gqskg dk gqwkD-gZso wzfBnk iKdk
j?.162.
gowkswk
;op
3 6
;dht
T[ ; sfs
Xosh ns nkekF ftu ;G EK (fi; dh) fJe i'fs (g;oh j'Jh) j?l
i' B xNdh j?, B tZXdh j? ns B xNdh-tXdh d'tI j?l (T[j i'fs) B xkN
tkbh j?, B pBktN tkbh j?, (T[; ~) ;wkB o{g tkbk ;wMDk ukjhdk j?l
T[; ~ wekBK ns wekBK ftu t;D tkfbnK ftu p-fw;kb gqekF wzBDk
ukjhdk
j?.166.
j?,
j?,
j?,
j?,
B
B
B
B
ikfs
fgsk
fe;
dj
j? ns B jh pokdohl (T[;
j? ns B jh wksk j?l (T[;
;zrh-;kEh dk ;Bj j?l (T[;
j?.167.
37
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
T[ ; sfs
37
j?.168.
N[ZNdk
j?,
(T[j)
T[j
feqgkb{
ekb-ofjs,
j?,
gftso
gkbDk-ofjs
j?,
Xow-rqzE
(T[j)
(e[okB)
fuzsB
(dk
j?.171.
fBFkDk)
j?
ns
nyzv ;o{g tkbk j?. (T[; ~) B o'r j?, B ;'r j?, B ojZ;g{oB j? ns
B jh BFo ehs ikD tkbk j?. T[; dk B (e'Jh) nzr (Foho) j?, B ozr
j?, B (e'Jh) ;zr-;kE j?. (T[j) fgnkok j?, gftso j?, ;tZS j? ns (;G
~) nXhB oyD tkbk j?.172.
(T[j) B ;odh j?, B rowh j?, B SK j? ns B X[g j?l (T[j) B b'G
j?, B w'j j?, B eq'X j? ns B jh ekwBk j?. (T[j) B dtsk j?, B d?Is j?
ns B g[oy ;o{g tkbk j??. (T[; ftu) B e'Jh Sb j?, B fSdq j? ns B
jh
B[e;K
tkbh
ftG{sh
(;zgZsh)
j?.173.
(T[; ~) B ekw j?, B eq'X j?, B b'G j?, B w'j j?, B dP?F j?, B Gy
j?, B d{Jh dk Gkt j? ns B X'yk j?. (T[j) B ekb j?, B pkbe j?, ;dk
fdnkb{ o{g tkbk j?. (T[j) nrzi j?, nGzi j?, Gow ns gzi G{sK s'I T[Zuk
j?.174.
(T[j) ;dk nSd ~ th SdD tkbk j? ns BFN B j'D tkfbnK dk
th BkFe j?. sZsPK s'I fpBk th T[j pbtkB ;o{g tkbk j? ns T[j okrozr ns o{g-ofjs j?. (T[; ftu) B dP?F j?, B Gy j? ns B jh ekw, e'qX
ns eow j?. (T[; dh) B (e'Jh) ikfs j?, B pokdoh j? ns B jh (e'Jh)
fuso,
fuzBQ
ns
toB
j?.175.
38
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
T[ ; sfs
38
(T[j) pnzs j?, nBzs j?, (T[; ~) pnzs si tkbk ikDBk ukjhdk
j?. (T[j) ]keh (gkofEt) BjhI j?, gqGkfts j'D tkbk BjhI j?, (T[; ~) ;dk
B fSMD tkbk si wzBDk ukjhdk j?. (T[; ~) B wkBf;e o'r j?, B Fohoe
o'r j?l (T[; ~) nrkX o{g tkbk frDBk ukjhdk j?. (T[j) d'y s'I fpBk
j?, dkra s'I ofjs j?, (T[; ~) ;dk BFN B j'D tkb gqskg tkbk tyDk
ukjhdk
j?.176.
(T[; ftu) B eow j?, B Gow j?l (T[; T[s) B Xow dk gqGkt j?.
T[j B :zsqK ftu, B szsqK ftu ns B jh wzsqK ftu ofbnk j'fJnk j?. (T[j)
B
Sb j?, B fSdq j? ns B jh fSdq (B[e;) tkbk ;o{g oydk j?. (T[j)
BkF
ftnkfX dk ftuko j?. (T[j) B ozr, okr ns ;o{g tkbk j?, B jh o{goyk dh e'Jh oVe j?. (T[; ftu) B jkt-Gkt j? ns B jh dkT[-gu dk
s'I
e' J h
Yz r
o{ n kwb
Sz d
fpBk,
Foho
s'I
fpBk
ns
BFN
j'D
tkbh
;zgdk
j?.177.
j? . 178.
;dk
ig eod jB, nr;s nkfd tZv tZv ftFF sg;th (;G T[; ~) pnzs pnzs
pnzs efjzd ty rJ jB.179.
j?,
;wMDk
T[; nrkX, nkfd dt dh rZb (fpZqsKs) nBkfd j?. (T[; dh) B ikfs
pokdoh j?, B jh (T[; dk e'Jh) ;bkjeko, fwso, t?oh ns ;Bjh
ukjhdk
j?.
(i'
ftnesh)
;dk
;G
b'eK
T[s
feqgkb{
(gow
;Zsk)
~ nkgD fXnkB ftu oyd jB, (T[BQK dh) dj d nBe soQK d d[y s[os
jh ;V iKd jB.180.
soh feqgk Bkb. o{nkwb Szd
ozr BjhI j? ns
ns i' nkfd g[oy ns ngko j?l (i') jkEh s'I b? e ehV se ftu t;dk
j? ns i' ;kohnK EKtK ftu fpBk fe; nkXko d
w"i{d j?.181.
;[nkwh j?l (fi; d) nkfd ns nzs dk gsk BjhI (ns i') pyfVnK s'I w[es
ns p nz s fJFN-d t j? .182.
39
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
T[ ; sfs
39
BjhI brk ;e. :eF, fezBo, wZS, wB[Zy, gzSh (@w[or#), ;Zg (nkfd T[; d'
Gd ~ BjhI gk ;e) fFt, fJzdo (@;eq#), pqjwk (fi; ~) pnzs pnzs efjzd
jB.183.
;ko ;ZsK gkskbK d jmK fi; dk ikg ifgnk iKdk j?, (T[j) nkfd
dt nrkX si tkbk, nBkfd ;o{g tkbk ns d[yK s'I ofjs j?, (T[j) :zsq,
wzsq
;G
:eFK,
T[j t?FDtK ns
fGnkBe Ghb ns
fdB
ftu
j?
(fi;
B
rzXopK,
Bkb t; BjhI
gqphBsk-g{ote
dtfsnK,
d?Isk,
pqkjwDK,
SsqhnK
ftu
BjhI
j?l
ns
jh
gkskb,
Xosh
ns
nkekF
ftu
j?.185.
Xow-eow
s'I
ofjs
j?.
(i')
shoE-:ksqk,
dt-g{ik
ns
wVQh-w;kDK
dh
g{ik d nXhB th BjhI j?, fi; dh i'fs ;ko ;ZsK gkskbK d jmK ikDh iKdh
j?. j}ko cBK tkbk FFBkr th fBs BtI BKtK Bkb (T[; d) ;ko BK f;wo
BjhI
;fenk
;ko
j?.
dts
186.
(T[;
~)
bG
bG
Ee
rJ
jB
ns
;ko
d?Is
fto'X
ns
d?Is
wkB'
(ikDB
dk
:sB
eod
eod)
w{oy
f;ZX
j'
rJ
j'D.
ftzBQ ik ;eD tkbk ;[nkwh j?. (i') ;G ~ BFN eoB tkbk, ;G ~ s'VB
tkbk ns ;G d vo s'I ofjs j?. (i')
;G dk eosk, ;G dk BkFe, ;G
ikfs,
pokdoh
ns
Gy
j?.189.
4 0
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
T[ ; sfs
4 0
;G) dhBK dk pzX{, fdnkb{ ;[Gk tkbk ;[nkwh ns fe; dh gkbBk s'I ofjs
nkfd d t j? . 190.
dh) ikfs pokdoh, r's dh (e'Jh) rkEk BjhI j? ns B jh (e'Jh) o{g oyk
iK toB j?l (T[j) ;G ~ dD tkbk, ;G ~ ikDB tkbk ns ;koh G{wh
dk
gkbD
g'FD
eoB
tkbk
j?.191.
s'I
nzs
se
nBkfd,
wkfJnk
dk
gsh,
;zpzfXs
j'o
fisB
BkF
s'I
ofjs
gow
g[oF
dk
g;kok
j?.192.
Xow e nB eqw ise ehB sT[B g;ko.
dt ndt rzXop fezBo wS eS ngko.
G{fw nek; ib Eb wfj wkBhn? fij Bkw[.
d[;N josk g[;N eosk f;q;fN josk ekw. 13. 193.
Xow
Xow
Bkb
eow
jB,
T[BQK
(T[; B) ehsk j?l ngko dtfsnK, d?Isk, rzdopK, fezBoK, wZSK, eZSK nkfd
(dk ou?sk th T[jh j?). G{wh, nkekF, ib Eb ftu fi; d Bkw dh wfjwk
j?. d[FNK ~ wkoBk, (;kX{ g[oFK ~) fdqVQ eoBk ns f;qFNh dk BkF eoBk
(T[; dk) ezw j?.193.
(T[j)
d[FNK
dk
BkFe,
f;qFNh
dk
eosk,
fdnkb{
ns
fgnkok
r'fpzd
j?. (T[j) fwsoK dh gkbBk eoB tkbk, t?ohnK ~ BFN eoB tkbk, dhBfdnkb ns w[eshdksk j?. gkghnK ~ dzv dD tkbk, d[FNK ~ u{o u{o eoB
tkbk ns ekb dk th ekb j?. d[FNK dk dwB eoB tkbk, (Gb g[oFK ~)
g[FN eoB tkbk ns ;G dk gqfsgkbe j?.194.
ns
(T[j)
;G
dk
eosk,
;G
dk
BkFe
ns
;G
dhnK
ekwBktK
(g{ohnK
;G
;G
~ G'rD tkbk, ;kohnK i[rsK ns eowK ftu gqphB j?. (T[j) ;G dk BkFe,
;G dk dzve j? ns ;ko eow (T[; d) nXhB jB.195.
j?.
o{g tkbk j?. (T[j) d[FNK ~ dzv dD tkbk ns pbtkBK (g[FNK) dk ;zxkoe
nyzv nkfd dt j?. Xosh, nkekF, ib, Eb
(@nwzv#) dk ikg ifgnk ik fojk j?.196.
ftu
][d
;Ekfgs
j'D
tkb
4 1
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
T[ ; sfs
4 1
(T[j
ns
pbtkB
d[ n kgo
fsq s hnk
efbi[ r
usq
ekb
gq X kB.
d[FNK
frnk
wkoB
tkbk
eo'VK fJzdo,
(T[; d) r[D
j?.
T[gIdo
rk rk
(T[j)
nzB-dksk,
frnkB
eokT[D
j?.198.
gk
;fenk.199.
:sB
Bkod, td-ftnk; nkfd pnzs wjkB w[Bh eo'VK eFN g{oB n"y
tkbh (T[; dh) nkokXBk eod eod Ee rJ jBl rk rk e rzXop
sP g q ; kfd.
d' j ok
fJe tko ;qh nkswk B p[ZXh gqfs (fJ; soQK) puB ehsk fe s[;hI
soQK (T[;) irdhF dk ;kok gqskg (w?~) d;'.201. nkswk dk ;o{g
uzrh
ihT[Dk
eh
j?,
woBk
eh
j?,
;tor
eh
ns
Boe
dh
j?<
;[xV
j?
ns
d;',
e[eow
sgf;nk
eh
j?<.204.
fe;
efjzd
jB
ns
(fJzdohnK
dk)
dwB
fe;
efjzd jB< ;{owk e"D j?, dksk e'D j?, szsq eh j? ns wzsq eh j?<.205.
e"D fGykoh j?, e"D okik j?< ns joy ns ;'r eh j?< o'rh e"D j? ns
;z;ko ftu fbgs (@okrh#) e"D j?< T[; dh n;bhns w?~ d;'.206.
42
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
T[ ; sfs
42
ofink j'fJnk e"D j?, pbtkB e"D j? ns f;qFNh (dh ouBk dk)
ftuko eh j?< Yhm e"D j?, GqFN e"D j?< ;koh (rZb w?~) ft;sko ;fjs
d;'.207. eoB :'r eow fejVk j? ns Gow dk BkF fetI j[zdk j?< fuzsB
eh
j?,
uFNk
fB:w
eh
j?
eh
ns
j?,
;ziw
nfuzs:
dk
eh
frnkB
j?,
gqekF
eh
ns
j?<.208.
nfrnkB
eh
j?<
o'rh
e"D
j?, ;'rh e"D j? ns Xow dh jkBh feE j[zdh j?.209. ;{owk e"D j?, ;[zdo
e"D j? ns :'r dk ;ko eh j?< eosk e"D j?, frnkBh e"D j?< fJBQK dk
ftuko-nftuko
sP g q ; kfd.
dhxo
fsq G z r h
fpjzv D
d[; N
fBezd D
g[; N
T[d zv D
o{g
d;' . 210.
Sz d
nk;[o h
(w? ~ )
ns.
dk i{Vk eoB
j' t . 211.
tkbh
ns
fgqEth
T[s
SZso
g;koB
tkbh!
(soh)
G[iktK tkb o{g tkbh, uzv d?Is ~ wkoB tkbh, w[zv (d?Is) ~ BFN eoB
tkbh, X{wq b'uB ~ ]sw eoB tkbh ns wfjyk;[o d wZE ~ c'VB tkbh,
d?IsK dk ;zxko eoB tkbh, BoeK s'I pukT[D tkbh, gkghnK dk T[ZXko eoB
tkbh, nkekF ns gkskb ftu ftnkge o{g tkbh, wfjyk;[o ~ wkoB tkbh
;[zdo
e;K
dk
i{Vk
eoB
tkbh
nkfd
fposh!
(soh)
i?
i?eko
j't.212.
wkodk ik fojk j? wkB' d?IsK dh ;?Bk ~ BFN eoB bJh ekb o{g j't.
(so) nZm (jZEK ftu) F;sq uwed jB, rfjD fbFe oj jB, (wkB') nfs
fuZN
(;Zg
t?ohnK)
;[zdo e;K dk
j't.213.
uzvk;[o uzvD w[zv fpwz[vD yzv nyzvD y{B fys.
dkfwBh dwz e D X[ i k coz e D cDh 6 c[ z e koD i' X fis .
;o Xko fppoyD d[;N gqeoyD g[;N gqjoyD d[;N wE.
tkbh
uweD
i{Vk
c[zeko
eoB
oj
tkbh
j'D.
ns
(j)
d?IsK
wfjyk;[o
fisD
d?Is
tkbh!
wkoB
(soh)
i?
tkbh,
i?eko
(j) :[ZX-G{wh ftu uzv d?Is ~ wkoB tkbh, wz[v d?Is ~ ]sw eoB
ns N'N B ehs ik ;eD tkfbnK d N'N eoB tkbh, fpibh tKr
tkbh,
M{bd
MzfvnK
tkbh,
;Zg
tKr
F{ed
shoK
tkbh
ns
:'fXnK
~ fisD tkbh, shoK dk whIj t;kT[D tkbh, d[FNK ~ x;hN x;hN e wkoB
tkbh, pbtkB :'fXnK ~ gq;zB eoB tkbh ns d[FNK ~ fwXD tkbh,
1H @Gow# 2H @;{ok# 3H e[M phVK ftu fJj d; d'jo/ nrb/ 20 dhox fsqGzrh SzdK s'I pkd
doi ehs/ fwbd/ jB 4H @ws/# 5H @sp# 6H @cDhno# 7H @o;ksb#
wfjyk;[o ~ wkoB tkbh, G{wh, nkekF, gkskb, T[go jmK ;G ftu ftnkgs!
(s oh) i? i? eko j' t .214.
43
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
j
tkbh
fpibh
(nfsnzs
dh
uwe
;[zdoh),
tor
f;qFNh
T[ ; sfs
jk;
dk
43
tkbh,
gqekF
nfs
eoB
;[zdosk
tkbh,
ftu
rzGho
fBtk;
eoB
tkbh,
d?IsK
rsh
dk bj{ ghD tkbh, :[ZX ftu T[s;kj tXkT[D tkbh, }kbwK ~ yk ikD tkbh,
Xkofwe
fposh
tkbh,
fisD
tkbh
dk
BkF
eoB
ns
bj{
ghD
yVr
tkbh,
XkoB
Xow
tkbh,
eoB
dh
nrBh
tkbh,
T[rbD
wfjyk;[o
;EkgBk
eoB
tkbh,
tkbh!
:'r-wkfJnk
wkoB
tkbh,
gkgK
(soh)
i?
i?eko
j't.215.
nx Ux fBtkoB d[;N gqikoB f;q;fN T[pkoB ;[X ws.
(j) ;ko gkgK ~ ]sw eoB tkbh, d[FNK ~ ;kVB tkbh, f;qFNh dk
T[ZXko
(nkfd
Fo
eoB
~
tkbh
ns
p[[ekT[D
F;sq)
F[ZX
tkbh,
nZmK
ws
F;sqK
G[iktK
tkbh,
(rb
ubkT[D
Bkb
ubkT[D
ftu
tkbh
tkbh,
gkJ)
c[zekod
ns
;kX{
etu
XkoB
ws
;ZgK
tkbh,
tkbh,
;?jEh
eoB
tkbh,
p'bK
gkskb
(j
ns/
ib
:[ZX-G{wh
ftu
ftu)
(fBtk;
F;sq
eoB
tkbh!
uwekT[D
soh)
tkbh,
i?
i?eko
j't.216.
fuZS[o
okyF
wkoB
wZED
wkfJnk
ekoB
eowK
si
eoB
tkbh,
nBko
fisD
dkfDnK
tkb
wB[ZyK
tor
~
(;'jD
orVB
BFN
eoB
tkbh,
uzdqwk
tor
tkbh,
ns
nZm
G[iktK
tkbh,
wfjyk;[o
X[ik!
(soh)
tkbh
ns
Xow
dh
ns
gZe)
tkbh
gqekF
~
i?
ns
dzdK
r{VQ
tkbh,
:'r-
fpqZsKs
tkbh,
tkbh,
;{oi
Bkb'I
wkoB
tkbh,
GowK
i?eko
j't.217.
th
shpo
BFN
ns
(j
jZ;D
:[ZX-G{wh
tkbh,
u"jK
etu
f;qFNh
uZeK
tkbh,
d?Is
ftu)
ftu
nrzw
wkoB
x[zxo{
ftu
fBtk;
rfswkB
j'D
ns
tkbh,
g?oK
nrkX
nkfd
eoB
tkbh,
;o{g
e[wkoh
SDekT[D
tkbh,
Fo
tkbh,
tkbh,
d[FNK
T[s
fJe'
F;sqK
uwekT[D
dk
BkF
eoB
tkbh
;tkoh
eoB
tkbh,
gZe
;[Gk
tkbh,
ns
nrkX
fposh
fij
tkbh!
(soh)
s'I
pzdBk
eokT[D
tkbh,
d[FNK
wfjyk;[o
i?
i?eko
j't.218.
;[o Bo w[fB pzdB d[;N fBezdB fGq;N fpBk;B fwqs wE.
dtfsnK,
wB[ZyK
ns
w[BhnK
dk
BkF
s'I
tkbh,
ekto{
pukT[D
dh
tkbh,
pzBQD
e[wkoh
(ekwZfynk
w[ZY-edhw
tkbh
sVkrh
eoB
tkbh
ns
fpsb
tkbh,
ns
nrBh
ftu
;G
s'I
dtfsnK
(d{ik
EK
jh
ns
gkskb)
fBtk;
eoB
dth!)
fJ;
BhuK
fposh
wB[ZyK
se
sz{
~
ftuoB
tkbh
j?I,
tkbh,
w'jD
skoB
be
tkbh,
tkbh,
g"D,
(soh)
i?
tkbh,
Bkb
Fo
BoeK
x[zxo{nK
dh
;tkoh
gkskb,
nkekF
i?eko
j't.219.
4 4
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
4 4
(j) d[ZyK ~ d{o eoB tkbh, BhuK dk T[ZXko eoB tkbh, nfs nfXe
si tkbh, e'qXh (s[zd) ;[Gk tkbh, d[yK-d'yK ~ ;kVB tkbh, nrBh tKr wuD
tkbh, nkfd nBkfd ekb s'I nrkX ns nSd ejh ikD tkbh, F[ZXsk nogB
eoB tkbh, soeK ~ od eoB tkbh, sgd si tkbh, igD tkfbnK ~
fitkT[D tkbh, F;sqK ~ ubkT[D tkbh ns nkfd, nBhb (frDsh s'I go),
nrkX ns nG? ;o{g tkbh! (soh) i? i?eko j't.220.
T[ ; sfs
uz u b
B? D K
ns
nz r K
tkbh,
;Z g DhnK
torhnK
}[ b \K
tkbh,
c[ o shb
x'V tKr fsyh ns s} shoK tkbh, fsyk e[jkVk XkoB eoB tkbh, BoeK
s'I pukT[D tkbh, gkghnK ~ skoB tkbh ns bzphnK pKjtK tkbh, fpibh
torh uwe tkbh, Fo tor gsb be tkbh, w[ZY s'I fGnkBe ns em'o
eEk tkbh, oesphi dk BkF eoB tkbh, F[zG ~ uhoB tkbh, fBF[zG ~ fwXD
tkbh! (soh) i? i?eko j't.221.
(j) ewb torhnK nZyK tkbh, ;'r ns T[dk;h
fceoK ~ ]sw eoB tkbh ns Foho T[s etu e;D
~ fwNkT[D tkbh,
tkbh, fpibh tKr
FowkT[Idh j?, gkg d{o j' iKd jB, fjod ftu ;[y (FKsh) g?dk j[zdh j?l (j)
d[oiBK dh \"i ~ wkoB tkbh, sB wB ftu ohMD tkbh ns G? Bkb :[ZXG{wh s'I B GZiD tkbh, wfjyk;[o ~ wkoB tkbh, uzv okyF ~ uhoB tkbh,
nkfd-ekb s'I g{ih ikD tkbh! (soh) i? i?eko j't.223.
o'eD
(j) uzr F;sqK tkbh, d[FNK dk fto'X eoB tkbh, o'j Bkb t?ohnK ~
tkbh, em'o ;[Gk tkbh, X{wqB?B okyF dk BkF eoB tkbh, gob' g?dk
45
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
T[ ; sfs
45
gqekF
tkbh,
uzr
ns
ftsb
d jZfEnkoK ~ ubkT[D
tkbh ns rzGho rsh
tkbh,
tkbh,
s'I
(soh)
shoK
dh
toyk
eoB
tkbh,
d[FNK
nkfd-nBkfd
ekb
XwekT[D
nrkX
tkbh
;[Gk
tkbh!
;zsK
ns
etu
fbskVB tkbh, d'yK ~ d{o eoB tkbh, jzeko ~ BFN eoB tkbh, ns[Zb
gqtkfBnK tkbh, nzs ;wI }kwB ti'I gF nkT[D tkbh, nkfd s'I nzs se
XkoB
eoB
tkbh,
d[FNK
;kVB
tkbh,
t?ohnK
j'D
gqsZy
(j) ;G ekoBK ~ eoB tkbh, jzeko ~ BkF eoB tkbh, i'fs tkb
db
T_Xko
nkfd
nBkfd
i[rkfd
(j)
fuZSo
d?Is
eoB
tkbh,
;[GN
(fJe-;wkB)
wkoB
Fesh
tkbh,
tkbh,
ws
tkbh!
BoeK
gkgK
s'I
(soh)
i?
pukT[D
BFN
eoB
i?eko j't.228.
tkbh,
tkbh,
gfssK
dk
d[FNK
tkbh, gkghnK ~ skoB tkbh, w[zv d?Is dk ftBkF eoB tkbh, wfjyk;[o ~
wkoB tkbh, X{wqb'uB dk ftBkF eoB tkbh, nkfd ekb s'I fJ; gq;zr tkbh!
(soh)
oesk;[ o wodB uz v ueq d B dkBt nodB fpVkb pX .
;o Xko fppoyD d[oiB XoyD ns[b nwoyD Xow X[i.
X{wqkS fpX[z;B ;q'Ds u[z;B ;[zG fBgks fB;[zG wE.
i? i? j';h wfjyk;[o wodB nkfd nBhb nrkfX eE. 20. 230.
i?
i?eko
j't.229.
(j) oes phi okyF ~ wkoB tkbh, uzv d?Is ~ uhoB tkbh, dkBtK
dbD tkbh, fpVkb d?Is dk pZX eoB tkbh, s} shoK dh MVh brkT[D
tkbh, d[oiBK ~ XwekT[D tkbh, ns[b eq'X tkbh ns Xow dh X[ik wzBh
ikD tkbh, X{wq-B?B dk BkF eoB tkbh (oes phi dk) bj{ ghD tkbh,
;[zG ~ wkoB tkbh, fB;[zG ~ wZED tkbh, wfjyk;[o ~ wkoB tkbh ns nkfdekb s'I nDfrDs ns nrkX gq;zr tkbh! (soh) i? i?eko j't.230.
1H @T[BsB# 2H @;ko#
4 6
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
sP g q ; kfd. gkXVh Sz d
nekb
T[ ; sfs
4 6
(;koh f;qFNh
dk) g;ko fetI ehsk j?< GktI (T[j) G"fse sZsPK s'I go, G?-ofjs ns pnzs
j? sK th nkgDh fij' fijh p[ZXh j?, T[; dh ftt;Ek d;dk jK.231. (T[j
gowkswk ;G dk) eosk j?, pyfFF eoB tkbk j?, Fesh tkbk j?, feqgkb{
j?, ndP?s o{g j?, sZsPK dh ouBk s'I go j?, vo s'I ofjs j?, dfJnk eoB
tkbk j?, pnzs dksk j?, d[yK-d'yK s'I ofjs j?, fi; ~ ;ko td pnzs pnzs
efjz d
jB.232.
(T[;
B)
eJh
T[u
BhtI
pDkT[
pDkJ
jB,
T[oko
gko
(T[;
dk)
gqGkt j?, i' ;ko ihtK izs{nK dh rfsftXh ~ ikDdk j?. (j) w{oy wB!
(fco) T[; ~ feT[I BjhI f;wodk.233. eJh w{oy (fpb iK s[b;h d/) gZsoK
Bkb
eJh
j?,
(T[; dh) g{ik eod jBl eJh f;ZX ;kXe ;{oi dh ;tk eod jBl
;{oi d T[bN (gZSw) tb f;idk eod jBl gqG{ sK fJe o{g tkbk
(fco
T[;
~)
dP?s
o{g
ftu
fetI
tfynk
ik
;edk
j?.234.
;'rK s'I ofjs o{g tkbk j?l G?-ofjs, ekb-ofjs, BkF-ofjs ;o{g tkbk
j?.235. (T[j) feqgk dk ]}kBk j?, g{oB feqgkb{ j?, d[y-d'y ~ BFN eoB
tkbk j?, fdnkb{ dksk j?, wkfJnk s'I ofjs ns nN[ZN ;[nkwh j?. (T[; dk)
ib-Eb
fij ikfs gkfs Bjh Gd Gow. fij ozr o{g Bjh Je Xow.
ftu
gqGkt
j?
ns
;G
Bkb
(owD
eoB
tkbk)
j?.236.
fij ;sq[ fwsq d'T{ Je ;ko. nS? ;o{g nfpub ngko. 7. 237.
ikBh B ikfJ fij o{g oy. efj pk;[ sk;[ efj eT[B[ Gy.
o{g BjhI j? ns etb fJe' jh Xow (eosZt) tkbk j?. fi; bJh t?oh ns
fwso d'tI fJe-;wkB jB. (T[; dk) ;o{g BkF-ofjs, ngko ns ;fEo
efj Bkw sk;[ j? etB ikfs. fij ;sq[ fwsq Bjh g[sq Gqks. 8. 238.
j?.237. fi; dh o{g-oyk ikDh BjhI iKdh. T[; dk tk; feE/ j?, T[; dk
G; fejVk j?, T[; dk Bkw eh j? ns T[; dh ikfs eh j?< (T[; pko e[M
BjhI fejk ik ;edk) fi; dk B e'Jh t?oh j?, B fwso j?, B g[Zso ns
Gok
(T[j) feqgk dk ]}kBk j? (ns ;koh f;qFNh dk) ekoB ;o{g j?l fi;
eo[Dk fBXkB ekoD ;o{g. fij ueq fujB Bjh ozr o{g.
fij yd Gd Bjh eow ekb. ;G iht izs eh eos gkb. 9. 239.
T[oXz fpojs f;X ;o{g. p[Xz ngkb i[Xz nB{g.
fij o{g oy Bjh ozr okr. nBfSi si nBfGi ndkr. 10. 240.
j? . 238.
dk e'Jh fuzBQ-uZeo ns o{g-ozr BjhI j?l i' yd, Gd, ekb ns eow s'I
go
j?l i' ;G iht-izs{nK dh gkbBk eodk j?.239. i' T[ukD-BhtkD
(tkX-xkN) s'I fpBk ns f;ZX (ekwb) ;o{g tkbk j?l (T[j) ngko p[ZXh tkbk
ns nB{g :[ZX eoB tkbk j?l fi; dk e'Jh o{g, oyk ns okr-ozr BjhI
j?l (fi; dk) si B fSZiD tkbk ns i' B gqGkfts j'D tkbk j? ns B
jh
1H @gkso#, @fgs[#
2H @ojs# 3H @nSq#
ebz fes
j' D
tkbk
j? .240.
47
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
sP g q ; kfd. ;P ? :
nekb
T[ ; sfs
47
(fi; ~)
;G Bkb
j?. (i')
tkfbnK)
sz{) feT[I
ekw, eq'X, b'G, w'j, o'r, ;'r, G'r ns G? BjhI j?, (i') dj;Bj eoB tkbk, w'j s'I ftoes, xo s'I fpBk ns BkF s'I
usB ihtK ~ fdzdk j?, iV t;s{nK ~ fdzdk j?, }whB (ftu
~ fdzdk j?, nkekF (ftu ftuoB tkfbnK ~) fdzdk j?. (j
v'b fojk j?, soh ]po ;[zdo gowkswk b? fojk j?.247.
48
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
(T[j)
o'rK
s'I,
pukT[Idk
T[s
;ko
gkg
T[;
se
eh
ejK,
T[j
(wksk
;'rK
j?.
t?oh
nBe
T[ ; sfs
s'I,
tko
ib
48
(jfEnko)
iht-izs{nK
ubkt,
(go)
s'I
nBe
sK
th
YzrK
Bkb
Foho
T[;
gj[zu
jh
d)
BjhI
gN
;ed.
ftu
(j
roG
fifrnk;{!)
d"okB
th
s?~
j'oK
pukT[Idk
dh
rZb
j?.248.
fXnkT[Id
gqG[sk
jB.
G{wh,
nkekF,
iht) ns :eF,
dk
gko
gkskb,
o;ksb
nkfd
(ftu
t;D
tkb
;ko
gk
;edk
ns
td
th
(s?~)
pnzs
pnzs
efjzd
jB.
;ko y'ih dts y'i eod Ee rJ, jko rJ, (go) gqG{ fe; d th (jZE)
BjhI
nkfJnk.249.
Bkod
tofrnK,
pqjwk
fifjnK,
o'wjoFD
foFh
tofrnK
;GBK
B)
fwb
BjhI
:F
nkfJnk.
;fjs
Xo'
j?.
(T[;
dk)
pqjwk-g[ZsoK
fXnkB
pd g[okB esp e[okB nGd fBqgkB ;G? gfujko.
Gd B gkfJ ;feU nBGd e' yds j? nBSd g[eko.
rkfJnk
feT[Ife
tdK,
nzs
th
T[;
espK
fFt
f;woB
dk
(d
gVQB
th
gqkgs
ehsk
j?.
nfws
tkfbnK
BjhI
(j
si
;ko
oki
eo
T[;
ftu
tfynk
d th jZE
;fenk,
gqkDh!)
irs
T[;
f;ZXK,
BkEK
wB
ftu
dk
g;fonk
j'fJnk
j?.250.
td,
(~
g[okD,
gqkgs
eoB
esp,
dk
e[okB
:sB
ns
eod
oj
go)
Gd
Ee
ik
rJ.
;eD
tkb
gowkswk
T[;
nGd
gowkswk
d Gd ~ gqkgs B eo ;e, T[j d[yh j' e (T[; gow ;Zsk ~) @nSd# (BK
Bkb) :kd eod jB. (fi; dk) B okr j?, B o{g-oyk j?, B e'Jh ozr j?,
B ;ke j?, B ;'r j?, T[j gqG{ ;dk so ;zr j?. (i') nkfd, nBkfd, nrkX,
shoE e'N ehJ fJ;BkB dhJ pj[ dkB wjk pqs3 Xko.
nGy,
ns
dhB dfJnkb nekb Gi fpB[ nzs e' nzs e/ Xkw f;Xko. 10. 252.
fcodk
ndP?F
(gqG{)
(e'Jh
fifrnk;{
wjkB
oj,
fwbdkl
sP g q ; kfd.
efps[
pqs
ns
(dhtkB
tkb
gowkswk
soh
feqgk
tkbk,
igdk
GktI)
XkoB
e;
eo'VK
XkoB
eo,
i'r
;kX{nK
tKr)
wz{j
Bkb.
Gi
nkgDh
shoEK
sg;thnK
nk;B
~
T[j
eo'VK
eol
(iNktK)
j?,
fpBk
eo
d
bJ,
ekb
(T[j)
dk
tkbk
nZm
(go
eol
~
jh
fJFBkB
Gy
nzr
nzs
e[b
sko
eo,
Xko
b?Idk
j?.251.
pj[s
dkB
d;-d;KsoK
dt
ftu
sK
th)
fgnkok
jfo
BjhI
XkoB
eo,
pj[s
fsnkr
eo
(go)
:woki
dhB-fdnkb,
d
xo
nekb
iKd
;o{g
jB.252.
efpZs
j?I.
(sz{)
dkB
dD
iwK
dk
ikb
eZND
tkbk,
tkbk
pj[s
j?I.
wkD
(sz{)
tXkT[D
tkbk,
j'F-jtk;
:[ZX
fisD
tkbk,
dD
fto'X
tkbk
~
eoB
tkbk
ns
fwNkT[D
49
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
49
tkbk, ;qFm p[ZXh dD tkbk, wjkB wkBK dk th wkB j?I. (sz{) frnkB ~ ikDB
tkbk, wjkB p[ZXh dD tkbk, ekbK dk ekb ns wjkekb dk th ekb
j?I.253.
T[ ; sfs
1H
nekb
fJbke
r[od}h
y[F eoB bJh) i'r-;kXBk eod jB, gqkDk:kw (g"D dh ;kXBk) ftu fesB/
e[ br j'J jB ns nop dF d noph b'e so Bkw dh nkokXBk eod
jB. coK; dF d coK;h;h (s?~) wzBd jB, ezXkoh ns e[oFh th (s?~)
ikDd jB ns gZSw fdFk d gZSwh (b'e th so Bkw dh nkokXBk ~ jh)
nkgDk eosZt ;wMd jB. wjkokFNo d fBtk;h, wrX dF d tk;h wB
s'I soh sgf;nk eod jBl dqkftV ns fsbzr dF d tk;h (th s?~) XowXkw
ti' I
gSkDd
jB.254.
(so) d[nko T[s fesB fJzdo, fesB jh uko w[yK tkb pqjw, fesB
feqFB ntsko ns fesB jh okw ntsko (yV's) d; iKd jB. fesB
jh uzdqw (ns T[BQK dhnK) okFhnK, fesB jh gqekF eoB tkb ;{oi, fesB
jh T[dk;h, ;zfBnk;h, i'rh (so) d[nko (T[s p?m) X{Dh pkb oj jB. fesB
jh w[jzwd (wjkdhB) jB,
fesB jh ftnk; tor fBg[D jB, fesB jh
e[po, fesB jh e[bhB ns fesB jh :eF nytkT[Id jB. (fJj ;G sok)
ftuko eod
jB, go g{oB (pqjw) dk gko BjhI gk ;ed, fJ; eo e
(s?~) ngko ns fBokXko ;wfMnk iKdk j?.257.
5 0
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
T[ ; sfs
5 0
nko-gko BjhI gkfJnk ik ;edk, B jh sok e'Jh (gob gk; dk) ezYk j?,
(fJ; bJh s?~) ngko fejk iKdk j?. (sz{) ndP?s, nftBkFh, ;qFm ns g{oB
gqekF
T[; dk fgsk ns wksk j?. (T[; ~) g{oB i'fs jh Mbe nB[wkBDk ukjhdk
dk
(j
tkbk
wzsq
eoB
j?,
iK
tkbk
(fJ;
bJh
s?~)
Bk;-ofjs
;G
d/
gqoe
ti'I
;wfMnk
iKdk
j?.258.
j?I
iK
;kX{nK
dk
ofyne
j?I,
iK
r[DK
dk
gjkV
j?I.259.
(sz{) w[esh (f;ZXh) dk ;o{g j?I, iK p[ZXh dh ;zgdk j?I, iK eq'X ~ ]sw
eoB
tkbk
ftfFFNsk
gqekfFs
j?I,
dD
eoB
iK
nwo
tkbk
tkbk
j?I,
j?I.
ns
iK
(sz{)
nftBkFh
t?ohnK
ekb
j?I.
~
dk
(sz{)
raoe
th
ekoi
eoB
ekb
eoB
tkbk
j?I,
iK
tkbk
j?I,
j?I,
iK
t?ohnK
si
d[y
iK
~
dD
tkbk j?I, iK fwsoK ~ g[FN eoB tkbk j?I, iK tkX (ftek;) dh ykD (@pk;h#)
j?I. (sz{) i'r dk :zsq j?I, iK si dk szsq j?I, iK w'fjs eo b?D tkbk wzsq
j?I.
j?I,
e[p[ZXh ~ BFN eoB tkbk j?I. (sz{) dhBK ~ dD tkbk j?I, iK t?ohnK ~ BFN
Gzvko
(sz{) ;[zdo ;o{g tkbk j?I, iK okfinK dk okik j?I, iK o{g dk th o{g j?I, iK
iK
dk
j?I, iK ;kXBk dh F'Gk j?I, iK t?okr dk ;[Gk j?I, iK T[dko p[ZXh tkbk j?I.
j?I,
o{g
(feT[Ife sok)
wjkB
th fBokXko j?I
iK
(sz{)
j?. (T[j) si dk szsq j?, okiBhsh dk :zsq j?, iK w'fjs eoB tkbh Fesh
j?I,
j?I,
gowkswk! sz{)
g{oB
gqekF
j?I.260.
dk
fmekDk
j?I.
(sz{)
dtfsnK
dk
dtsk
j?I,
iK
wkfJnk-ofjs
GrsK
dh)
ikB
pukT[D
tkbk
j?I,
iK
JhwkB
dD
tkbk
j?I,
iK
okfinK
B yzv
;Ekfgs
eoB
j?I,
(sz{)
j?I,
iK
fJ;soh
j?I
g[oF.261.
(sz{)
j?I,
gobk
ftFt
dk
GoB-g'FD
eoB
tkbk
j?I,
iK
fpgsk
joB
tkbk
th xo j?I.
ikfDnk
BjhI
ik
;edk,
ftuko
eohJ
sK
(sz{)
ftukoK
dk
5 1
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
nekb
jbph
dP ? s -ofjs,
jwhok;h#
3H@;zX#
4H@ogk#
5H@uzd'oh#
6H@tjh#
tk;h)
fXnkT[Id
jB,
g{op
fBtk;hnK
2H@;h;h
Bro
5 1
th (sok) nzs BjhI gkfJnk, (sz{ jo gqeko dhnK) nkFktK s'I ofjs j?I. (sz{)
1H@fep[fXsk#
(jbp-JhokB
T[ ; sfs
ftBkF-ofjs
;[ n kwh
j? I .262.
(sz{) ekfbwk s'I ofjs j?I ns wkfJnk s'I ofjs fBg[D j?I, (sz{) ;teK
nXhB j?I ns (T[BQK d) iw-ikb ~ eND tkbk j?I. (sz{) dtfsnK dk
dtsk
ns
wjkdt
dk
dtsk
j?,
(sz{)
Xosh
G'rD
tkbk
ns
wjkB
pkfbektK ~ th w'j b?D tkbk j?I. (sz{) okfinK dk th okik, wjkB ;ki;iktNK dk ;ki j?I. wjkB i'rhnK dk th i'rh j?I ns fpqSK dh fSb (d
p;sq) XkoB eoB tkbk j?I. (sz{) ekwBktK g{ohnK eoB tkbk j?I, iK e[p[ZXsk
~ joB tkbk j?I, iK f;ZXhnK dk ;kEh (wkbe) j?I, iK ;kohnK e[ukbK ~ ]sw
eoB
tkbk
j? I .263.
iwBk
fijh, j[;?Bkpkd ftu jho fijh ns ;ZsK ;w[zdoK d ;w[Zu ~ (bikT[D tkbh)
rzrk dh Xkok fijh, gbkT{rV ftu gko torh, okwg[o ftu uKdh fijh,
;kozrg[o ftu F'o fijh (;\?d soh ehosh) uzrh soQK ftnkgs j' ojh j?.
uzdoh d
feb ftu uzp d ;wkB, uKdkrVQ ftu uKdBh torh, soh ehosh
wkbsh
c[b
tKr
(jo
EK
g;o
ojh
j?).264.
Bro ftu fFt d (fuZN ;Zg d) jko tKr, jkihg[o ftu jz; tKr (soh
ehosh etb) tyD Bkb jh w'fjs eo b?Idh j?. uzgktsh ftu uzdB fijh,
uzdqkfroh ftu uzdqwk fijh ns uKdrVQ
F'Gk tyh iKdh j?. rzrk dh Xko ftu
prfbnK
tKr
soh
ehosh
dh
;'Gk
;'G
j?.265.
7H@fjskoh
52
;qh
d;w-rqzE
sP g q ; kfd.
;kfjp
gkXVh
Sz d
nekb
T[ ; sfs
52
(sz{) dP?s-ofjs, BkF-ofjs, nv'b nk;B tkbk j?Il dP?s s'I w[es, nzs
s'I fpBk ns ns[b T[gwk tkbk j?I. (sz{) BFN B j'D tkbk nftnes BkE
j?I. nikBpkj[ ns j'o ;kfonK ~ fwXD tkbk j?I.267. fiE feE pB, fsqD
nkfd gqc[fbs jB (T[BQK dk sz{) okik j?I. fiE feE sz{ p;zs dh F'Gk tKr
uwe fojk j?I. pF[wko pBK ns
fsqDK ns gzShnK s izrbh gF{nK ftu
sz{
wjkB
(w"i{d)
j?I.
(sz{)
;[zdo
;[ikB
fiE
feE
gqc[fbs
j'
fojk
j?I.268.
gqc[fbs c[bK (ns T[; ftu uwedh g[Fg-X{b) dk w[eN (so f;o
T[s) ;[F'fGs j?, wkB' ekwdt f;o T[s u"o eo fojk j't. (sz{) ewkb e[dos
cp fojk j?I. (sz{) bzphnK G[iktK tkbk, nfws pb tkbk ns w'j b?D tkbk
j?I. (sz{) eq'X s'I ofjs ns dfJnk dk Gzvko j?I. (j) ;[zdo ;[ikB!
(sz{)
pB fsB 2 wjhg ib Eb wjkB. ij sj gq;'j eo[DkfBXkB.
irwrs si g{oB gqskg. nzpo iwhB fij igs ikg. 5. 271.
;ks' nekb ;ks' gsko. fpEfoU nfdq;N fij eow iko. 6. 272. 3
fiE
feE
fiE
j'
fojk
j?I.270.
okik j?I ns
ib-Eb ftu
;'Gk (g;oh j'Jh j?). (sok)
wjkB jI.
g{oB si
ns gqskg irwrk fojk j?. nkekF ns Xosh ftu (sok jh) ikg ifgnk
ik fojk j?.271. ;ZsK nkekFK ns ;ZsK gkskbK ftu soh feqgk dk ikb
nfdqFN
1H @;[`d`# 2H @sB# 3H fJ; Szd d etb d' uoD fdZs j'D ekoB nX{ok gqshs j[zdk j?. eJh
phVK ftu nzs s @T[;ss ;zg{oB`# T[esh th fby fdZsh rJh j?
gqc[fbs
o{g
ftu
c?fbnk
j'fJnk
j?.272.
pfusq
BkNe
pfusq
gksFkjh
sPgq;kfd2 . d'jok
Sz d
;fsr[ o gq ; kd
BkNe rqzE fbyd
10
;qh
w[y
jK
s'A
(w?I)
;jkfJsk
;qh
eo'
yVr
sK
(w?I)
fjs-fus
fJ;
rqzE
Bkb
~
g{ok
Bw;eko
eodk
eo
btKrk.1.
jK.
s[;hI
woh
Sz d
sbtko uzrh soQK N[eV N[eV eodh j?, d[FNK d dbK ~ BFN eodh
j?, :[ZX ~ ;[;ifs eodh j?, (nfijh) pbtkB j?. fJj nyzv si tkbh G[idzv j?, gquzv si tkbh j?, ns ;{oi dh F'Gk dh i'fs ~ fcfenK eo fdzdh
j?. (fJj) ;zsK ~ ;[y dD tkbh, wkVh p[ZXh ~ dbD tkbh, gkgK dk BkF
eoB tkbh j?, (w?I) fJ; dh FoB ftu jK. j ir dk ekoB ;o{g ! soh
i?-i?eko j't, (feT[Ife s{z) f;qFNh ~ T[pkoB tkbh ns woh gkbDk eoB
tkbh
G[ i z r gq : ks Sz d
1>
pfusq
j[D
BkNe
j?I,
(sK
soh)
sr!
i?
i?
j't.2.
G[ i z r gq : ks Sz d
(j gqG{ ! s{z) ;dk fJe-i'fs tkbk ns niBw ;o{g tkbk j?A. (s{z)
wjkdtK dk th dt ns tZfvnK okfinK dk th okik j?A. (s{z) fBokeko, fBZs,
o{g-ofjs
yVrXkoh!
ns fBokbk j?I. (s{z) ]k; s"o s B p[ZYk j?I, B itkB j?A ns B jh pkbe
j?A. (s{z) B ezrkb j?I, B okik j?I, (sok) B o{g j? ns B jh oy j?. (sok)
B (e'Jh) ozr j?, B ;Bj (@okrz#) j?, B gko j? ns B jh Gy j? .4.
ftu) dPF j?, B Gy j?, (s{z) nkeko s'A fpBk ;dhth o{g tkbk j?A. (s{z) wjk
1H g[oksB phVK ftu fJBQK wKrfbe T[eshnK ftu nkg;h \oe j?. fes/ fes/ ;`fygs w{bwzsq dh EK @1>
;qh tkjr[o{ ih eh cs/# T[esh fbyh j?. @rqzE# dk Fpd-i'V @fro`E/# nzfes j?
2H e[M phVK ftu fJ; s'I pkd @eE:s/# gkm nfXe j? 3H @eo'I# 4H eJh phVK ftu fJj T[esh
@fsqGzrh Szd# s'I pkd fbyh j?
j?I.
6.
54
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
BkNe
54
(s{z) ;G dk nkfd j?I, nkg fpBk fe; nkfd d j?Il frDsh s'A go ns
j?I. (s{z) dP?F-ofjs, Gy-ofjs, Xosh dk ;[nkwh ns nfs wjkB j?A.
pnzs
(s{z) B r[Z; j[zdk j?I, B ;[edk j?I, B so ftu drak ns B jh w'j j?. B
(so ftu) ekwBk j?, B eq'X j?, (s{z) ni{Bh ns nfdqF j?I .7. (s{z wB ns
pkDh s'A) go j?Il gftso, gktB ns g[oksB j?I. (s{z) nfis ns G?-ofjs
j?Il (s{z) toswkB ns Gftys ftu (w"i{d) j?A. (s{z) o'r-;'r s'A ofjs ns
;dk BthB j?I. (s{z) iBw BjhI b?Idk, (;G dk) ;jkfJe j?I, ;qFm ns fBg[D
j?I.
8.
(s{z) G{s, Gftys ns toswkB ftu w"i{d j?I. (j) ftekoK s'A ofjs!
(s?~) Bw;eko j?, (j) o'rK s'I ofjs! (s?~) Bw;eko j?. (j) dtfsnK d
dtsk! (s?~) Bw;eko j?, (j) okfinK d oki! s?~ Bw;eko j?. (j gqG{!
s{`) nkXko-ofjs, ;dhth, okfinK dk th okik j?I. 9. (j gqG{ ! s{z) by
s'A pkjo, Gy s'A ofjs, G"fsesk s'A T[Zuk, dP?F s'A go j?I. (sok) B okr j?,
B ozr ns B o{g j?, B oy j?. (s{z) wjkdtK dk th dt ns :'rK dk th
:'r
j?I.
(s{z)
ekwBktK
dh
th
ekwBk
ns
wjk
G'rK
dk
th
G'r
j?I.
10.
ej{z oki;z skw;z ;kse:z. ej{z Bkfo e' o{g Xko Bo:z.
ej{z dth:z dtsz dJhs o{gz. ej{z o{gz nBe Xko nB{gz. 11.
(w'fjBh)
ej{` c{b jP? e? Gb oki c{b. ej{z Gto jP? e? Gbh Gkfs G{b.
ej{` gtB jP? e? pj pfr n?;. ej w' B nkt eE" 2 skfj e?;. 12.
dtsk ns fes d?Is o{g j?I ns fes (s{z) nBe nB{gw o{g XkoB ehs
j'J jB. 11. (s{z) fes c[b j' e uzrh soQK fyfVnk j'fJnk ;'G fojk j?I,
(j gqG{ ! s{z) fes oi', ;s' ns sw' (r[DK tkbk) j?I, fes fJ;soh
dk o{g XkoB eoB tkbk Bo (ftFD{) j?I. (s{z) fes dth, fes
fes G"ok j' e g{oh p]poh Bkb (c[bK ftu) G[fbnk fcodk j?I. fes (s{z)
g"D j' e nfijh s}h Bkb ub fojk j?Il w?E'A fejk BjhI iKdk, T[; (;fEsh)
dk
ej{z Bkd jP? e? Gbh GKfs pki. ej{z gkoXh jP? Xo pkB oki.
ej{z fwqr jP? e? Gbh Gkfs w'j. ej{z ekweh fiT[ Xo o{g ;'j. 13.
Bjh ikfB ikJh eS{ o{g oyz. ejk pk; sk e' fco? eT[B Gyz.
ejk Bkw sk e' ejk e? ejkt?. ejk w? pykB' ej w' B nkt?. 14.
eEB
fetA
eoK.12.
(s{z) fes Bkd j' e Gbh GKs ti fojk j?I, fes fFekoh j' e (ewkB
T[s) sho oy e ;'G fojk j?I. fes fjoB j' e g{oh soQK w'fjs j' fojk
j?Il fes @osh# (ekw dh gsBh) tKr ;[zdo o{g Xko e ;'G fojk j?I. 13.
T[; dk ;o{g ns nkeko e[M th ikfDnk BjhI ik ;edk. T[;dk tk;k feE
j? ns fejV G; ftu fcodk j? < T[;dk Bkw eh j? ns feE'A dk nytkT[Idk
j?
<
w?I
eh
toDB
eoK
(feT[Ife)
w?E'I
fejk
BjhI
iKdk.
14.
B Bjz B rjz B ;?Bz B ;kEz. wjk oki okiz wjk BkE BkEz. 15.
gowz g[okBz gftsqz go:z. nBkdz nBhbz n;zGz ni:z.
nGdz nSdz gftsqz gqwkEz. wjk dhB dhBz wjk BkE BkEz. 16.
1H @Bokbzp# 2H @eE'I#
XowhnK
dk
th
tZvk
Xowh
55
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
vwk vzv vT[o{ f;sk;s Ssqz. jkjk j{j jk;z Mwk Mw nsqz.
wjk x'o ;pdz pi ;zy n?;z. gqb? ekb e ekb eh iPkb i?;z. 19.
o;ktb
Sz d
pfusq
BkNe
55
vT[o{
j?.
wjk
GVe
vzw
(T[j)
x'o
ojh
Sz d
G[ i z r gq : ks Sz d
5 6
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
BkNe
5 6
fis nT[bhnk nzphnk j'fJ phs. fss:' ekb ihsk B s ekb ihs.
fis okw ; feq;B j[fJ fp;B[ nkJ. fss:' ekb ykfgU B s ekb xkJ. 28.
fisB th Xow-nkr{ nEtk g?razpo j' u[e jB, T[BQK (;G ~) ekb
B fifsnk j? go T[j ekb ~ BjhI fis ;e. fisB th ftFD{ d (ntsko
fis fJzdq ; uzdq ; j's nkJ. fss:' ekb ykgk B s ekfb xkJ.
o{g ftu) feqFB ns okw tor nkJ, T[BQK ;G ~ ekb B ygk fdZsk, go
fis nT[bhnk nzphnk rT[; jP? j?I. ;G? ekb e nzs dkVk sb? j?. 29.
dotF
fisB th wkBXksk
ekb B nkgD nXhB
j'J
jB,
nkfd F'GkFkbh
(ib?) eo e
T[j
;G
ekb
dhnK
dkVQK
jmK
T[Zukfonk j?, (T[BQK dk) T[ZXko j' frnk j?, fpBk T[; (ekb) dh FoB ftu
frnK,
sP g q ; kfd 1 .
o;ktb
Sz d
wko
rJ
ty
jB.
30.
(wjkekb
eo'VK
jZE
ftu)
sbtko
uwedh
j?
i'
pj[s
jh
fGnkBe
j?.
(T[; dhnK) MKMoK dk Fpd j[zdk j? ns x[zxo{nK dh SDeko j[zdh j?. 31.
T[; dhnK uko ;[zdo pKjtK jB, (f;o T[s) ;[zdo i{Vk ;fink j'fJnk j?.
(T[;) e'b rdk ;[F'fGs j? i' iw d wkB ~ w'j ojh j? (gqGkfts eo ojh
j?).32.
nZr
;[Gz ihG i[nkbz. ;[ dkVk eokbz. pih pzp ;zyz. T[m Bkdz pzyz. 33.
;[Gz o{g f;nkwz. wjk ;'G Xkwz. Sp uko[ fuzsqz. gonz gftsqz. 34.
tKr
ihG
;'G
ojh
j?,
dkVQK
pj[s
fGnkBe
jB.
X"I;
ns
;zy
ti oj jB, (T[BQK ftu) ;w[zdo dh roi tork Bkd fBebdk j?.33. (T[;
(T[; dk fuZso)
gftso j?.34.
G[ i z r gq : ks Sz d
(T[; d) f;o T[s ;[zdo ;c?d Ssq ;'Gdk j? (fi; dh) Sth ~ ty
e si (gqekF) th bik fojk j?. (T[;) wjkB oki d ftFkb bkb b'uB
;'Gd jB (fiBQK d) ;kjwD eo'VK ;{oi (@nz;[wkbz#) jhDsk (@j;z#) ~ gqkgs
ej{z pho jP? e Xo pkB gkBz. ej{z G{g jP? e? pikJ fB;kBz. 36.
j' e feqMd jB (noEks nkgDh uwe rztk b?Id jB) .35. fes (T[j)
tZv oki dk o{g Xko e ;'G fojk j?. fes ngZSoK d wkB ~ w'j fojk
Sz d
o;ktb
pkD
XkoB
ehs
j'J
jB.
fes
Sz d
j?.
(T[j)
j? . 38.
feqgk
dk
;w[zdo
ns
dfJnk
dk
xo
j?.
(T[j)
jwFK
jh
57
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
BkNe
57
(T[j) ;dk fJe o{g tkbk j?. (T[j) ;kfonK b'eK dk okik j?. (T[j)
fifsnk BjhI ik ;edk ns iBw ftu BjhI nkT[Idk. (T[j) FoB nkfJnK
dh ;jkfJsk eodk j?. 39. (T[; d) jZE ftu sbtko sg ojh j? (noEks
eodk
wX[ d?Is
j?. (T[;
tkbk
fbFed
(T[;
jB.41.
44.
dh)
ftu
e'Jh
jK.40.
d wkB ~ ]sw eoB tkbk ns XVK d ;w{j ftu ;'GD
d) f;o T[s ;c?d Ssq (M{bdk j?) ns jZE ftu n;sq
(T[;
d)
Gkoh
Bkd
;[D
SsqXkoh
dh
nktk}
;[D
nBzs
oki
th
G?Ghs
j'
T[j
BrB
j?),
(T[;
dk
ns
pjZd
(vo
g?dk
j'
iKdk j?), wkB' ekbh xNk (uVQh j't) fi; dh F'Gk pj[s wB'jo j?.43. (T[;
dhnK) ;[zdo uko pKjtK jB ns (f;o T[s) w[eN XkoB ehsk j'fJnk j?.
(T[;
dk)
rdk,
;zy,
uZeo
ns
fGnkBe
NYhnK
(GtK)
fbFe
ojhnK
jB.44.
Boki
Sz d
Boki
Sz d
fojk
e b'e b[GkfJwkB j' oj jB.45. (so) f;o T[s uzdqwk uwe fojk j? (fi;
~) ty e fFt Fofwzdk j' fojk j?. (s{z) BkrK d rfjD gkJ j'J jB (i')
nBe
d[FNK
(s{z)
d[y
dD
tkb
jZE
ftu
sbtko
jB.
XkoB
46.
ehsh
j'Jh
j?
(i')
eo'VK
gkgK
fdzdh j?. (s{`) jZE ftu tZvh rdk (XkoB ehsh j'Jh j?) ns
pkD sfDnk j'fJnk j?.47. (so) ;zy d tiD Bkb g?dk j'D
jNk
ewkB ftu
tkbk Fpd
pdbK dh rVe tork j?. j BkE! (w?I) soh FoB ftu jK, woh bki oy
bt'.48.
(j gqG{ ! s{`) nBe o{gK ftu ;'G fojk j?I, ftFF dtfsnK ~ w'jD
tkbk j?I, dtfsnK ns d?IsK dk g{ik-Xkw j?I, fBo'b feqgk dk Gzvko j?I.49.
(sz{) nkfd s'I nzs se fJe-;wkB j?I, (sz{) nBe o{g XkoB ehs j'J jB.
(so) jZE ftu feqgkB ;'G ojh j?, fi; ~ ty e gkg Gi iKd jB.50.
(soh) dj (rfjfDnK Bkb) fFzrkoh j'Jh j? (i') sB ns wB ~ w'j
b?Idh j?. (s{z) ewkB ftu pkD Xfonk j'fJnk j?, (i') nBe t?ohnK ~ Gik
fdzdk j?.51. (so) x[zxo{nK ns BthnK MKMoK dh nktk} fBeb ojh j?.
(soh)
j?.52.
uwe
fpibh
dh
itkbk
torh
j?
(i')
gow
gftso
ns
fBowb
58
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
sP g q ; kfd. 1 s' N e Sz d
pfusq
BkNe
58
(sohnK)
MKMoK
ftu
fBowb
Bkd
fBebdk
j?,
(sok)
w[y
pdbK
dh
fpibh dh nZr tKr fbFedk j?. (soh) GGe Fokp gh e w;s j'J jkEh
torh j?, wkB' izrb ftu Fo dk pZuk djkV fojk j't.53. (s{z) G{s,
;G m"o fBozso fBs B:z. fwqd wzrb o{g s[:z ;[G:z. 54.
irs
ekoB
ns
ftu
fBozso, fBZs BtI o{g ftu j?I, e'wb ns wzrbwJh o{g ftu s{z jh ;'G fojk
j?I.
fdqV dkV eokb dP? ;s T[Xz. fij Gkis d[;N fpb'e i[Xz.
wd ws feqgkD eokb Xoz. i: ;d ;[ok;[o:z T[uoz. 55.
Bt fezeD Bto Bkd j{`nz. ub ukb ;Gkub ezg G{nz.
xD x[zxo xzND x'o ;[oz. uo uko uokuo:z j[joz. 56.
54.
j?.
id'I
iV-usB
(so)
xpok
xz[xo{nK
iKd
jB
dh
T_uh
nktk}
fBebdh
j?
(sK)
u"jK
fdFktK
.56.
u"dK b'eK ftu (sok jh) uZeo ubdk j? (fi; Bkb s{z) tfXnk j'fJnK
~ xNk fdzdk j?I ns ;yfDnK ~ uzrh soQK Go fdzdk j?I. irs d ibEb ftu fisB iht jB, (T[BQK ftu) nfijk fejVk j? i' soh nkfrnk
~ wN (wb) dt. 57. fitA Gkd'A wjhB dh xNk ;'Gdh j? T[; soQK sok
;Ktbk Foho uwedk j?. (so) dzdK dh gkb fpibh tKr uwedh
x[zxo{nK s xzfNnK dh X[Bh pdbK dh roi tKr j?. 58.
G[ i z r gq : ks Sz d
xNk ;ktDz ikD ;:kwz ;[jk:z. wDh Bhb Bfr:z by ;h; fBnk:z.
wjk ;[zdo ;:kwz wjk nfGokwz. wjk o{g o{gz wjk ekw ekwz. 59.
fco? ueq uT[dj g[oh:z wfXnkDz. fJ;' e"B ph:z fco? nkfJ;kDz.
ej' e[zN e"B fpy? Gki pku. ;Gz ;h; e ;zr ;qh ekb Bku?. 60.
j?
ns
G[ i z r gq : ks Sz d
(sok) ;Ktbk ;o{g F[GkfJwkB j?, wkB' ;ktD dh xNk j't. (so fJ;
;Ktb o{g ~) ty e Bhb wDhnK B f;o M[ek fdZsk j? (Gkt so ;KtbgB
dh F'Gk d w[ekpb nkgD
;o{g ~ jhB ;wfMnk j?). (sok) wjkB ;[zdo
;Ktbk ;o{g wB ~ b[GkT[D tkbk j?. (s{z) o{gK dk wjk o{g ns ekwK dk
th wjk ekw j?. 59. u"dK g[ohnK ftukb (sok) uZeo ubdk j?. nfijk
d{ik e"D j? < i' (soh) nkfrnk ~ w'V ;e. d;', fejVh fdFk tb (T[j)
Gi e pu ;edk j?. (feT[Ife) ;GBK d f;o T[s ekb Bu fojk j?.60.
eo e'N e'T{ Xo? e'fN UNz. pu?r' B feT[ j{` eo? ekb u'Nz.
fby izsq es gVz wzsq e'Nz. fpBk ;ofB skeh3 Bjh Uo UNz. 61.
fbyz izsq Eke gVz wzsq jko?. eo ekb e nzs b? e fpuko.
fefsU szsq ;kX i[ iBw fpskfJU. GJ c'eNz eki Je? B nkfJU. 62.
1H eJh phVK ftu fJj T[esh SzdK d BKtK s'I pkd fbyh j?. 2H @gqibz# 3H @skfe#
iBw
ez w
jh
fpsk
nkfJnk.62.
fdZs,
go
fJj
;ko
(T[dw)
ftnoE
j'
rJ,
fJe
th
59
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
fes Bk; w{zd GJ pqjwukoh. fes ezm ezmh iNk ;h; Xkoh.
fes uho ekBz i[rh;z ejk:z. ;G c'eNz Xow ekwz B nk:z. 63.
wX[ ehNGz okS;;z pbhnz. ;w nkgBh ekb sT{ dbhnz.
GJ ;[zG B?;[zG ;q'Dzsphiz. sT{ ekb ehB g[oi g[oiz. 64.
eJh e'N bhB fiB? d[or Ykj. fes ;{ophokB e ;?B rkj.
eJh izr ehB ;[ ;ke gtko. tj? dhB dy? fro ekb wko. 67.
fiB? gkfs;kjh eoh e'fN i[fr:z. o;z nkBo;z Gbh Gkfs G[fr:z.
tj? nzs e' gkt Bkr gXko. fro dhB dy jmh ekb wko. 68.
Sz d
fis okw j[J. ;G? nzfs w{J. fis feq;B jP? j?. ;G? nzfs i? j?. 70.
fis dt j';h. ;G? nzs ik;h. fis p'X jP? j?. ;G? nzfs S? j?. 71.
fis dt ok:z. ;G? nzs ik:z. fis dJhs J;z. fss:' ekb b;z. 72.
pfusq
BkNe
59
fisB th okw (nkfd ntsko) j'J jB, ;ko nzs ~ ;oho fsnkr
rJ jB. fisB feqFB (tor ntsko) j'J jB, ;ko nzs ftu ub rJ
jB.70. (GftF ftu) fisB dts j'Dr, (T[j) ;ko nzs ftu ub ikDr.
fisB th p[ZX (tor wjkg[oF) j'J jB, (T[j) ;ko nzs ~ BFN j' rJ
jB.71. fisB dt-oki (j'J jB), (T[j) ;ko nzs ~ ub rJ jB. fisB
th d?Is-oki (j'J jB) T[BQK ~ ekb B b? fbnk j? (BFN eo fdZsk j?.).72.
Bo f;zx tor ntsko ~ th ekb B wko fdZsk. tZv tZv dzv-XkohnK
dk th pbtkB ekb B BkF eo fdZsk.73. (ntsko o{g) pktB pqkjwD
~ th ekb B wko fdZsk. tZv f;o tkb wZS ntsko ~ th ekb B ikb
(M[zvz) ftu c;k fbnk.74. fisB th (tZv tZv) j' u[e jB, T[BQK ~ ekb
B fis fbnk j?. fisB (wjkekb dh) FoB ftu ikDr, T[BQK (;kfonK ~)
puk bJrk.75.
6 0
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
G[ i z r gq : ks Sz d
pfusq
BkNe
6 0
G[ i z r gq : ks Sz d
T[;
fpBk ;ofB skeh B nT[o? T[gk:z. ejk dt dJhsz ejk oze ok:z.
(wjkekb)
dh
FoB
(ftu
rJ
s'A)
fpBk
j'o
e'Jh
T[gk
BjhI
j?
ejk gkfs;kjz ejk T[wok:z. fpBk ;ofB1 skeh B e'N? T[gk:z. 76.
fis iht izsz ;[ d[Bhnz T[gk:z. ;G? nzfsekbz pbh ekfb xk:z.
fpBk ;ofB skeh Bjh n"o UNz. fby izsq es gV wzsq e'Nz. 77.
th ekb dh wko s'A pu) BjhI ;ed.76. fisB th iht izs (T[; B) d[Bhnk
ftu g?dk ehs jB, (T[j) ;ko nzs ;wA pbtkB ekb B wko fdZs jB.
T[; dh FoB s'A fpBk (puD dh) j'o e'Jh UN BjhI j?, (GktA) fesB jh
:zsq
Boki
Sz d
fby
Boki
bJ
iK
wzsq
gVQ
bJ
ikD.77.
Sz d
fisB
wko
ikD
fdZsk
th
j?.
oki
fisB
ns
oze
j'J
jB,
(T[BQK
~)
NYh
ukb
tkb
ekb
b'e-gkb
(j'J
jB,
T[BQK
~)
nzs
ftu
ekb
B
db
fdZsk j?.78. fijV feqgkB ~ jZE ftu XkoB eoB tkb (wjkekb) ~ igd
jB, (T[j ofynk bJh) pF[wko ;kXB i[Nk b?Id jB. fisB th ekb
(wjkekb) ~ fXnkT[Id jB, T[j irs T[s fis gqkgs eo e iKd jB.79.
Sz d
(fi; dk) ;o{g pfusq ns ;[zdo j? ns pj[s gftso j?, (i') nb"fee
o{g ftu ;i fojk j?, (T[; dk BK) ;[D e gkg Gi iKd jB.80. (T[;
d) ftFkb ns bkb Bso pnzs gkgK ~ BFN eoB tkb jB. (T[; d
;o{g
o;ktb
uzdqw
;P?:k
uzdqwk
s'A
th
;[zdo
uwe
nBe
gkgh
sko
jB.81.
Sz d
fisB b'e gkb jB, T[j ;ko ekb d nXhB jB. fisB ;{oi s
jB ns eh fJzdoK d ;w[Zu jB (;G ekb d t; ftu jB).82.
G[ i z r gq : ks Sz d
u"dK
fco? u"dj{` b'e:z ekb ueqz. ;G? BkE BkE Gqwz GT[j pez.
ejk okw feq;Bz ejk uzd ;{oz. ;G? jkE pkX yo ekb ji{oz. 83.
dh)
b'eK
ftu
ekb
dk
uZeo
ubdk
j?.
(T[;
B)
NYh
G"I
fcok
ekb
(;wK)
gk
jh
GrtkB
(ftFD{)
j'fJnk
fi;
dh
ebk
(Fesh)
Bkb fJj irs ikr fojk j? (rshwkB j?). ekb gk e jh pqjwk gqrN
j'fJnk ns ekb jh gk e fFt :'rh j'fJnk. ekb jh gk e dts, d?Is,
nT[o ;[ekb ;G? pf; ekb e Je jh ekb nekb ;dk j?. 84.
rzXop, :eF, ;Zg, fdFktK ns ftfdFktK j'Ad ftu nkJhnK. j'o i' toswkB
gdkoE (@;[ekb#) jB, T[j ;ko ekb
jh ekb d gqGkt s'A ofjs j?.84.
1H @UfN#
t;
ftu
jB,
p;
fJe'
wjkekb
6 1
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
G[ i z r gq : ks Sz d
pfusq
(j)
Sz d
o;ktb
dts!
(s?~)
(s?~)
Bw;eko
j?,
Bw;eko
ftu ofjD
tkb! (s?~)
o'rK
s'A
j?,
yVrXkoh!
(s?~)
ofjs
(s?~)
Bw;eko
j?.85.
Sz d
(j) jZE ftu pkD XkoB eoB tkb ! (s?~) Bw;eko j?. (j) vo
s'A ofjs ! (s?~) Bw;eko j?. j dtfsnK d dts! (s?~) Bw;eko j?. (fi;
dh)
G[ i z r gq : ks Sz d
dtfsnK
o;ktb
6 1
G[ i z r gq : ks Sz d
BkNe
irs
ftu
j'Ad
j?,
(T[;
Bw;eko
j?).86.
G[ i z r gq : ks Sz d
o;ktb
Sz d
wo[ eo' fsqD s w[fj ikfj rohp fBtki B d{;o s' ;'.
G{b fSw' jwoh gqG nkgB G{bBjko ej{z e'T{ w' ;'.
;t eoh s[woh fsB e ;G jh frqj dyhns dqp Go' ;'.
:k eb w? ;G ekb feqgkB e Gkoh G[ikB e' Gkoh Go';'. 92.
;[zG fB;[zG ; e'N fB;uko ikfj fSBe fpy? jfB vko.
X{wo b'uB uzv nT[ w[zv ; wkfjy ; gb phu fBtko1.
ukwo ; ofD fuSo ; oefsSD ; MN d? MMeko.
n?;' ;[ ;kfjp[ gkfJ ejk gotkj ojh fJj dk; fsjko. 93.
1H
@gSko#
Bw;eko
Bw;eko
fi;
pokpo
o;ktb
s'I
e'Jh
j'o
d{ik
;{owk
BjhI
j?
(T[;
Bw;eko
j?).88.
Sz d
j uZeo ~ jZE ftu XkoB eoB tkb ! (s?~) Bw;eko j?. (j) sZsPK
fpBk j'Id tkb ! (s?~ Bw;eko j?). (j) tZvhnK, fsyhnK ns w}p{s
dkVQK tkb ! (s?~) Bw;eko j?.89. fi; shoK s s'gK tkb B t?ohnK ~
wkfonk j?, (T[; ~) Bw;eko j?. fi; B f;Xh sbtko ns feou Bkb d[FNK
~ vKfNnk j? (T[; ~) Bw;eko
T[BQK ~ Bw;eko j?. fisB th
;P?:k
wo
tor
fsBe
;[wo
gops
pDkT[D
tkb
raohp-fBtki
tork j'o e'Jh d{ik BjhI j?. j gqG{! nkg woh G[b pyF fdU
wo tork j'o e'Jh G[bDjko BjhI j?. (fiBQK B) soh ;tk ehsh
;kfonK
xo
d"bs
Bkb
Go
j'J
fd;d
jB.
fJ;
efb:[r
so
(feT[Ife)
j?, T[BQK
ftu
(w?~)
uzv w[zv ns wfjyk;[o tor (d?Is) gb ftu jh ]sw eo fdZs jBl ukwo,
fuZSo, bkb nZyK tkb d?Is :[ZX-G{wh ftu ibdh jh MkV ;[N jBl nfij
wkbe
gqkgs
eo
s[jkv
fJ;
dk;
ekjdh
gotkj
ojh
j?.93.
6 2
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
BkNe
6 2
wko
BjhI
bJh
s nf; s'fo fpb'fe nb'e ;[ bki e' Skv e? Gkfi ub j?. 94.
tkbk BjhI j?, i' d?Is ;w[zdo ftu v[p BjhI ;e ns nrB-pkD ubD s
th ;V BjhI ;e, T[j th soh nb"fee sbtko ~ ty e bZik ~ fsnkr
e
Gi
ns
rJ
i'
(F;sq
jB.
oktD,
dh)
u'N
brD
:[ZX
ftu
d'
edw
th
fjbD
94.
wfjoktD
ns
e[zGeoB
tor
(fi;
B)
gb
Go
ftu
wko
fdZsl wxBkd ns nezgB tor :'X, fiBQK Bkb irs ftu :[ZX eo e :w
th jko iKdk j?, e[zG ns ne[zG tor (:'X fiBQK B) ;ko ;z;ko ~ fis
e
;ZsK
nkeVykB
;w[zdoK
ns
ftu
nkgD
jfEnko
em'o
(d?Is)
ekb
;k\
dh
ehs
feqgkB
;B,
Bkb
(fJj
eN
s)
wko
nfij
j'o
rJ.95.
nfijk dkT[ d; BjhI ;fenk fi; d T[gk Bkb (ekb dh) u'N s'A pu ;ehJ.
j w{oy ! fi; s'A fe; soQK S[fNnk BjhI ik ;edk, T[; dh FoB ftu y[Fh
y[Fh feT[I B ikfJnk ikJ. 96.
feq;B nT[ fp;B[ ig s[fj e'fNe okw ojhw Gbh fpfX fXnk:'.
pqjw ifgU no[ ;zG[ EfgU sfj s s[fje' feB j{` B puk:'.
e'fN eoh sg;k fdB e'fNe ekj{ B e"vh e' ekw eYk:'.
ekw ek wzsq e;ho e ekw B ekb e' xkT[ feBj{` B puk:'. 97.
dk
(feT[Ife)
ekj e' e{o eo sg;k fJB eh e'T{ e"vh e ekw B n?j?.
s'fj pukfJ ;e? ej[ e?; e? nkgB xkt pukfJ B n?j?.
e'g eokb eh gkte e[zv w? nkfg N`frU fsw s'fj N`r? j?.
us o us ni' ihn w? iV ekb feqgk fpB[ ekw B n?j?. 98.
th
fe;
fJBQK
dh
BjhI
th
e{Vh
eYkfJnk.
ekb
dh
sgf;nk
ekwBk-Gfonk
u'N
fe;
wzsq
s'A
pukT[Dk
bJh
eodk
dzwVh
BjhI
j?Il
j?.
(fJBQK
w[Zb
dk
BjhI,
e'Jh
e"vh
97.
ftu'A)
d ezw th BjhI nkT[D tkbk. (T[j) s?~ Gbk fetI puk ;erk, i' nkgD
nkg ~ (ekb dh) u'N s'I BjhI puk ;edk. r[Z; Bkb fGnkBe j'J (ekb
d) nrBh-e[zv ftu (fJj ;ko) nkg Nzr j'J jB, s?~ th T[; soQK Nzrtk
dDr. j w{oy ! j'F eo ns j[D th fdb ftu ;wM b? fe ekb dh feqgk
s'I fpBk (j'o e'Jh T[gk th) ezw nkT[D tkbk BjhI j?.98.
ezw
ftnkgs
j wjk gF{! T[; ~ (s{z) BjhI gSkDdk fi; dk gqskg fszBK b'eK ftu
j?. (s{z T[BQK ~) gowFto eo e g{idk j?I, fiBQK ~ S'jD Bkb
(Gkt g{iD Bkb) gob'e s'I j'o th d{o j' iktArk. (s{z) gowkoE ;wM
e i' gkg eodk j?I, T[BQK (x'o) gkgK ~ ty e nfs o{g tkb gkg th bZik
iKd jB. j w{oy ! (s{z) gowFto d g?ohI g?, (fJBQK gZEoK d g?ohI B g?
feT[Ife)
gZEoK
ftu
gowFto
BjhI
j?.99.
6 3
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
BkNe
6 3
(T[; ~) w"B o{g ftu GiD Bkb, wkD (jzeko) SZvD Bkb, Gy XkoB
Bkb ns f;o w{zj w[BkT[D Bkb (gqkgs) BjhI ehsk ik ;edk. rb
eoB
ftu
dk i{Vk pDkT[D Bkb (T[; ~) BjhI (fwfbnk ik ;edk). ;Zu efjzdk jK,
fus d e ;[D bt' fe fpBk dhB-fdnkb dh FoB rJ (fe; j'o T[gk okjhI
ezmh
XkoB
eoB
Bkb,
em'o
sgf;nk
eoB
Bkb
ns
f;o
T[s
iNktK
rfs BjhI j[zdh). gqhs eoB Bkb gqG{ dh gqkgsh j[zdh j?. ;[zBs nkfd eokT[D
Bkb gowkswk gq;zB BjhI j[zdk. 100.
ekrd dhg ;G? efo e? no ;ks ;w[zdqB eh w;[ e?j'.
;koh
ekb feqgkB fpBk fpBsh B sT{ s[w e' gqG B?e[ foM?j'. 101.
(T[gwk) fbytkJh ikJ (go) ekb dh feqgk s'A fpBk, j gqG{ ! e'Jh th pBsh
s?~ E'Vk fizBk th foMk BjhI ;edh.101.
;o;tsh
dth
y[d
p'bD
j't
ns
eo'VK
:[rK
se
rDF
jZEhI
eth-pz ;
tkbh
dk
toDB
u"gJh
(j gqG{!) soh wfjwk ngo ngko j? fi; dk e'Jh gko BjhI gk ;edk.
(s{`)
T[s
dk
~
okik j?I.
tfvnkT[D
d'jok
j gqG{ ! woh s[S p[ZXh ftu feE'I (fJsBh Fesh j? fe) soh wfjwk
dk eEB eo ;e. w?I soh f;\s BjhI eo ;edk. s[;hI nkg jh (wo fby
fJ;) fpZqsKs ~ ;[Xko bt'.3. fJj ehN (soh wfjwk dk) feE'A se pykB
eo. j gqG{ ! soh wfjwk sz{ jh ikDdk j?I. fitA fgsk d iBw dk Gd
g[Zso BjhI gk ;edk, (T[; soQK) sok Gd (w?I) fetI d; ;edk jK. 4.
1H @fbzr# 2H fJBQK T[eshnK ftu fes fes e[M nzso th fwbdk j?, go p[fBnkdh coe BjhI
3H e[M phVK ftu @;'Yh pz; T[sgsh toDB# fbfynk j? ns e[M fpBk fJ; T[esh dhnK jB.
soh
gqGk
dk
pykB
sz{
nkg
jh
eo
;edk
j?I,
j'oBK
s'I
(T[;
dk)
gk
;fenk
j?.
6.
6 4
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
6 4
s[woh feqnk ejk e'T{ ej?. ;wMs pks T[ofM wfs oj?.
;{Sw o{g B poBk ikJh. fpoX[ ;o{gfj ej' pBkJh. 7.
jh
(fco th jm eoe so) ftokN o{g dk eEB eodk jK.7. id'A soh gqw-
Grsh gqkgs j'trh, sd'A jh ;koh eEk w[Y'A ejKrk. j[D w?I (etb) nkgDh
eEk efjzdk jK fi; soQK fe ;'Yh pz; (;z;ko ftu) g?dk j'fJnk j?.8.
d'jok
soh feqnk dk e'Jh feE'I se toDB eo. (soh) rZb ;wMD Bkb
p[ZXh ueok iKdh j?. (so) ;{yw o{g dk toDB BjhI ehsk ik ;edk,
d'jok
sks ;{oi o{g e' Xok. iks pz; gqu[o oft eok.
i" fsB e efj Bkw ;[BkT{. eEk pYB s nfXe vokT{. 19.
1H
BkNe
@eq'opo;#
ft;sko
;zyg
ftu
eEk
efjzdk
jK.
fco
tZv
u"gJh
id'A ekb B ;G s'A gfjbK gq;ko ehsk, sd'A Unzeko s'I f;qFNh ~
g?dk ehsk. ekb ;?D (BK dk) gfjbk okik j'fJnk i' nfXe pb tkbk, ns[Zb
o{g tkbk ns nB{gw ;h. 10. ekb es (BK dk) d{ik okik j'fJnk, irs
ftu shik (okik) eqo-po; g?dk j'fJnk. ekb X[i u"Ek okik ;[F'fGs
j'fJnk fi; s'A irs dk ;G e[M j'Id ftu nkfJnk.11.
fi; d (Foho T[s) j}ko nZyK F'Gk fdzdhnK jB, fi; d Foho
j}ko g?o w"i{d jB, (i') FFBkr (dh ;ik) T[s ;"Idk j?, T[;~ irs
;kfJ# (FFFJh) efjzdk j?. 12. (T[; B) fJe ezB s'A w?b eZYh, T[; s'A
ns e?NG B Foho XkoB ehs. T[; B d{i ezB ftu'A w?b eZYh, T[; s'A
;koh f;q F Nh pDh.13.
T[s
@;y
wX[
fJj
fco ekb B T[BQK (wX[ ns e?NG) dk tZX ehsk. T[BQK dh fwM (wd)
;w[zdo ftu fvZrh, T[; dh fueBkJh ib T[s sodh ojh, sd s'A (Xosh
dk) BK @wXk# fejk ikD bfrnk. 14. i' g[oF Gb (@;kX#) eow eodk
j?, T[j dtsk BK Bkb ikfDnk iKdk j?. fijVk ;z;ko ftu wkV eow eodk
j?, ;ko T[BQK dk BK d?Is (@n;[o#) oy fdzd jB.15.
ft;sko pj[s j?, feE'I se pykB eoK (feT[Ife) rqzE d tXD dk
pj[s vo brdk j?. T[BQK s'I (nr) pj[s oki j'J fiBQK B deF gqikgsh
~ g?dk ehsk. 16. T[; d xo d; j}ko bVehnK B iBw fbnk fiBQK
torh (;[zdo) j'o e'Jh BjhI brdh ;h. T[d'A ekb B nfijh yv toskJh
(fe T[; B) ;kohnK (bVehnK) okfinK ~ ftnkj fdZshnK.17.
d'jok
T[BQK (pZfunK) ftu'I fe; B ;{oi dk o{g XkoB ehsk fi; s'A ;{oi
pz; dk ft;sko j'fJnk. i T[BQK d (pzF d okfinK d) BK ;[DktK sK eEk
d tXD dk pj[s vo brdk j?. 19.
6 5
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
6 5
T[; (;{oi) d pz; ftu ox{ (BK dk okik) j'fJnk fi; s'I irs ftu
ox{pz; ufbnk. T[;dk @ni# BK dk ;qFm g[Zso g?dk j'fJnk i' wjkoEh ns
j's G:' tfj wjk X[B[oXo. shB fsqnkB pok fij o[fu eo. 21.
g[Zso)) dFoE ~ ;"Ig fdZsk. T[j th wjkB XB[FXkoh ;h, T[; B nkgDh y[Fh
Bkb fszB fJ;sohnK Bkb ftnkj ehsk. 21.
BkNe
fsB e pz; fpy? ox[ G:'. ox[ pz;fj fij 1irfj ub:'1 .
sks g[sq j's G:' ni[ po[. wjk oEh no[ wjk XB[oXo. 20.
pj[s ekb fsB oki ewk:'. ekb gkfJ ;[o g[ofj f;Xk:'. 22.
;hn ;[s pj[fo GJ d[fJ okik. oki gkN T[B jh eT[ Skik.
1H
pfusq
T[ufo:'#
T[E (gzikp ftu) T[BQK B d' Bro t;kJ (fiBQK ftu'A) fJe dk BK
e;{o ns d{i dk BK bkj"o (btg[ok-bj[otk) fgnk. T[j d'tA Bro pj[s
F'GkFkbh ;B (fiBQK ~) ty e bzek ns nwoktsh (fJzdog[oh) th biKdhnK
;B.24. T[BQK d'jK B pj[s ;wA se oki ehsk, (go) nzs ftu ekb B
(T[BQK ~ nkgD) ikb ftu c;k fbnk. T[BQK d i' g[Zso g'so j'J, T[j th
fJ; irs ftu oki eod oj. 25.
feE'A se (T[BQK d jkb dk) toDB eo e ;[DktK, T[BQK d BKtK
frDsh jh BjhI j' ;edh. u"jK :[rK ftu i' (oki j[zd) nkJ, T[BQK d
frDkJ BjhI ik ;ed.26. i j[D soh feqgk Bkb pb gqkgs eoK (sK
d) BK :Ek-p[ZXh nky ;[DktK. ekb es[ ns ekb okfJ (d BK) b?Idk
fiBQK d xo nDfrDs g[Zso g?dk j'J. 27.
dh
BK
T[BQK
jK
ekb es[ pj[s pbtkB j'fJnk fi; B ekb okfJ ~ Bro s'A eY
fdZsk. T[E'A T[j Gi e ;B"Y dF ~ ufbnk frnk ns T[E'A dh oki-e[wkoh
Bkb (T[; dk) ftnkj j'fJnk.28. T[; (oki e[wkoh) s'A xo ftu i' g[Zso
g?dk j'fJnk, T[; dk BK ;'Yh okfJ ofynk. T[; fdB s'A ;B"Y pz; ufbnk
(i') gow gftso g[oF (gowkswk) B ;kfink ;h. 29.
;'Yh
fdB)
ns
ns
T[; (;'Yh okfJ) s'A i' g[Zso g'so j[zd nkJ, T[j (;G) irs ftu
nytkJ. irs ftu T[j pj[s gqf;ZX j' rJ ns T[BQK d xo (fdB'
XB dk tkXk j[zdk fojk. 30. (T[BQK B) nBe soQK Bkb oki ehsk
dF-dFKsoK d oki fiZs bJ. fiE feE T[BQK B Xow dk ft;sko ehsk
f;o T[s Ssq M[b tkfJnk.31.
dFK
th
pz;
pKe
s[o
d ;[nkwhnK (okfinK)
ehs ns nkgDh e[b
ftu MrVk pj[s tX
tho :'fXnK d ;w{j
gJ.33.
6 6
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
BkNe
6 6
;kok
irs
fis
fbnk
j?.34.
d'jok
d'jok
jB.35.
u"gJh
u"gJh
wo
oj
G[ i z r gq : ks Sz d
jB.36.
fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @F[G pz; poBB# d/ BK tkbk d{ik
nfXnkfJ (;zg{oB j[zdk j?) ;G ;[G j?. 2. 137.
G[ i z r gq : ks Sz d
ouk p?o pkdz fpXks ngkoz. fi;? ;kfX ;kfeU B e'T{ ;[Xkoz.
pbh ekw ok:z wjk b'G w'jz. r:' eT[B phoz ;[ :k
s nb'jz. 1.
sjk pho p`e pe? nkg wXz. T[m ;;sq b? b? wuk i[X ;[Xz.
ej{` ygoh y'b yzv ngkoz. wu?2 pho p?skb vT[o{ vekoz. 2.
g[oF (Be nkdwh) ;[Xko B ;fenk. wjkpbh ekw, b'G, w'j nkfd ftekoK
d jfEnkoK dh wko s'A Gbk e"D F{otho pu e frnk j?<.1. T[E (oDG{wh ftu) pKe ;{ow nkg; ftu e"V puB p'b oj jB. (T[j) F;sq b?
b? e T[md jB ns x'o :[ZX eod jB. fes ygo (u"V cb tkbk sho),
y'b ns yzv XkoB eoB tkb (fJe d{i ~ wko oj jB), fes pho p?skb
vT[o{
ej{` Jh; ;h;z g[n? o[zv wkbz. ej{z vke vT[o{ ej{`ez fpskbz.
uth uktvhnz febzeko ezez3. r[Eh b[E i[E pj? pho pze4` . 3.
goh e[N e[Nz o[b sS w[Sz. oj jkE vko T[G? 5T[oX w[Sz5.
ej{` y'goh y'b fyzr`6 ys`r`. ej{` ysqhnz yr ysz fByzrz. 4.
uth uKtvh vkeBh vke wko?. ej{` G?oth G{s G?o' peko?.
ej{z pho p?skb p`e fpjko`. ej{` G{s gqsz j;? wk;jko`. 5.
o;ktb
Sz d
tik
tik
Bud
fes
fFt
f;oK
(oz[vK)
jB.2.
~
wkbk
ftu
go'Adk
jB.
fes
j?.
fes
vkeDhnK
(T{b
r[ZEwr[ZEk j' ojhnK jB. 3. pj[s e[N wko j'Jh j?, (;{ofwnK d FohoK d)
N'N
o[b
o[bd jB.
oj jB).
jB,
fes
;{ophoK
dhnK
sbtkoK
ns
shoK
GZE
o[b
jB.
4.
Sz d
67
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
BkNe
67
wjkB :'X Xosh ~ ezpkT[Id j'J (fJe d{i Bkb) fGV oj jB.7. ;{ofwnK
jB. feqgkBK, eNkoK ns b'j (d pD j'o F;sqK d) y{p gqjko j'J jB.8.
G[ i z r gq : ks Sz d
(;{ow)
F;sq
fes
sbtko,
tkjhnK
Sz d
ubD
tXk
br
e feqgkBK
jB
ns
ns eNkoK
n;sqK
Bkb
ubD
bVd jB.
Bkb
fuDrK
(nBe)
fBebD
pKe
brhnK
G[ i z r gq : ks Sz d
Boki
o';
j'
fes
ik
ojh
Boki
jbp
dh,
S[oh,
ojhnK
j?)
fes
iBp
dh,
feqgkB
ns
eNko
jB.
ns
fes
fes
fes
ns
sbtko
(nkgD
;?jZEhnK
Bf}nK
;o'jh
Bkb
XkoeK
ns
d[nkok)
ns
fes
Bkb
XewXZeh
poShnK
fes
Bf}nK
d'Xkoh
eq'X
Bkb
Bkb
(bVkJh
ojh
j?.9.
j'
Sz d
o'j Bkb ;{ow ;Zi j'J jB ns Fzek ~ G[bk e y{p fGV oj jB.
fB;zr
j'
jB.10.
F;sq
fe;
;fjz d
dh
j}koK
~
(;{ow
;[nzpo
wko'
jB
ns
(fto'XhnK
gotkj
BjhI
eod,
d)
p;
nzr
T[skod
wko'-wko'
jh
ik
oj
p'bd
jB.
jB.11.
wkod
e'Jh
j{oK
pDk
:[ZX-G{wh
jh
nkekF
e
(thorsh
ftu)
p'bd
(ftu
jB.
gqkgs
fGnkBe
12.
ftuo
eoB
Yzr
fe;
ojhnK
Bkb
jB)
tkb
eN
:[ZX-G{wh
;{ofwnK
v'bd
nzr
ns
fcod
rJ
jB
jB.
(fpo[X)
todhnK
ns
fe;
jB).
(w{zj'A)
tkb
wko'(;[o'j)
fgnk
13.
ftu
ub
rkj[zd
feqgkBK
ns
(fJXo-T[Xo)
ns
nktk}
e
~
(Bkb
bVd
sho
;[D
jh)
fto'Xh
jB.
;{ow
X"I;
tid
ubkT[Id
jB
ns
nS'gb
;{ow)
Gid.
e'qfXs
F;sqK
th
Fofwzd
@;VZe#
dh
nktk}
fXoK
Bkb
BtI
wx
ns
c[osh
14.
(ftu
BjhI
jB
oj
jB.
:[ZX-G{wh
fpo[X eqX
[ okfi:z. B uko g?o Gkfi:z.
;zGkfo ;;sq rki jh. ;[ Bkd wx bki jh. 16.
jbze jke wko jh. ;oe ;;sq Mko jh.
j?.
(tho-rsh
d
;{ow
gk
j'
j[zd
jh
nzr
;{ow
jB
ns
rid
jB,
tZY
;[Nd
jB.15.
F[GkfJwkB
jB
ns
uko
jB
(T[BQK
rZiD
dh)
bbeko
wkod
jB
G[bk
rid
fGnkBe
F;sq
ubk
fdzd
;[nor
b'e
e'qfXs
ubkT[Id
XhoitkB
jB.16.
eod
e)
pj[s
;zGkb
(jfEnko)
jB,
jB
shoK
jB.
iKd
dh
edw
;'r
jB.
wko
th
17.
Bkb
(go-
gZy tkfbnK ~) MkV fdzd jB. ;zy d tiD dh X[B nkT[Idh j? ns ;{ow
Xhoi
Bkb
;[;fis
j[zd
jB.
18.
68
;qh
d;w-rqzE
o;ktb
s[oh ;zy
Bu s[zd
fMwh si
T[m? Bd
pki.
skih.
srz.
Bkdz.
;kfjp
Sz d
wjkpho ;ki.
wu ;{o rkih. 19.
wB' fpi prz.
X[B fBqfpykdz. 20.
pfusq
o;ktb
pez.
;zez. 25.
;?D ;kih2.
e{e. 26.
o[e
Yj
jez
o;z
(Bd)
ri?
Gb
fGo?
Mzvk
1H @pih# 2H @;ih#
r?D
g{s
p?o
rv
dh
nktk}
(fes)
nk
ojh
j?.
fJj
sbtkoK
ns
f;o
X[B
y'b
fBozso
N[ZN
(;[DkJh
gJ
jB,
ojh
(fes
j?).
;{ow)
20.
wz{j
s'I
wko'-wko' p'b oj jB. fes XewXZeh j' ojh j?, fes jZe-pZe j'J (;{ow)
fvr j'J jB.21. (fes) tZfvnK dbK ~ bskfVnk ik fojk j?, (fes) nZX
nzr tY ik oj jB, (fes tho) b'j dh rdk wkod jB ns (fes) wko'efjz d
bj{
jB.22.
Bkb
Bdh
Go
rJh
j?,
nkekF
ftu
j{oK
ftuodhnK
jB.
ekbh
(ebi'rDK)
GVe j'J
jB. tZv jzeko Bkb rid jB (fiBQK dh) nktk} (;[D e) pdb th Fofwzdk
j? . 24.
(;{ow)
F;sqK
dh
;ki
;iktN
Bkb
;Zi
j'J
jB
ns
w{zj
s'A
wko'-
wko' p'bd jB. (;{ofwnK d) w{zj T[s e[zvbhnK w[ZSK jB ns fB;zr j' e
bV oj jB. 25. (:'fXnK B) x'fVnK (pkih) ~ je e ;?Bk ~ xo fbnk
j?, fuVQ j'J (;{ow) u"jK gkf;nK s'A Y[e oj jB ns w{zj s'A wko'-wko' p'b
oj
Sz d
j[ z d k
Se
w[yz
jez
fuo
68
wko'
Bdh
ri
wjk
wjk
BkNe
jB.
26.
;KrK
Bkb
;{ow
nNe
j'J
jB,
wkB'
;w[zdo
Bkb
rzrk
fwb
rJh
Bf}nK
Bkb
(;{ow)
fvr
gJ
jB
ns
(T[BQK
ftu)
XewXZeh
j'
ojh j?. wk;kjkoh iht Bu oj jB ns :[ZX ftu ;{ow ukT[ Bkb i[N j'J
jB.29. wk; ykD tkb j; oj jB ns tv G{s Bu oj jB. pj[s fBvo
(:'X fGVB bJh) T[bQo j'J/ jB ns w[y ftu'I wko'-wko' p'b oj jB. 30.
nkekF
ftu
dth
ri
ojh
j?
i'
wjkekb
s'A
g?dk
j'Jh
j?
(noEks
69
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
BkNe
69
(;{ow) Fokp Bkb w;s j'J jB. o"do o; ftu g{oh soQK wrB jB.
jkEh d M[zv ;i jB ns o'; tXk e fGV oj jB.36. s} sbtkoK fJ;
soQK uwe ojhnK jB fitA pdbK ftu fpibh dh ukb j't. t?ohnK d x'V
fJT[I B; fcod jB fiT[I ib T[s rzr?oh (ib i[bkjk) Gfink fcodk
j?.37. nkg; ftu (nkjw' ;kjwD F;sq) ubkT[Id jB. d'tA gk; (nkgDh
nkgDh) fis ukj[zd jB. o"do o; ftu os j'J jB. (BF ftu) pj[s w;s
j'J j'J jB. 38.
fis
ukj[zd
jB.34.
nDy
tkb
;{ow
ri
oj
jB.
fsyh
ukb
tkb
x'V
G[ i z r Sz d
T[mh e{j i{jz ;wfo ;ko pfi:z. feX' nzs e ekb e' wx rfi:z.
GJh sho Ghoz ewkDz eVfe:z. pi b'j e'qjz wjk i`fr wfu:z. 41.
:{ZX-G{wh ftu F;sqK d (fJe d{i T[s) tiD Bkb jo gk; o"bk g?
frnk j? fitA fes'A gob' d ;wA d pdb ri oj jB. shoK dh p"SkV
br rJh j? ns ewkBK eVeD br rJhnK jB. eq'X Bkb F;sq (fJe
d{i T[s) tid jB ns tZvk :[ZX wfunk j'fJnk j?. 41.
Mwh si srz ;[ o';z gqjkoz. o[b o[zv w[zvz T[mh ;;sq Mkoz.
s} sbtkoK uwedhnK jB, r[Z;/ Bkb tko j[zd/ jB, o[zv w[zv o[b
oj/ jB, F;sqK (d tiD Bkb) nZr (dhnK fuzrkohnK) fBebdhnK jB. ;{ow
GGeK wko oj jB, xktK s'A bj{ Ge Ge (eo e fBeb fojk j?)l fJzi
gqshs j[zdk j? fe fJzdo ns ftqsk;[o dk :[ZX j' fojk j't/.43.
ppezs phoz GGezs xk:z. wB' i[X fJzdzq i[fNU fpqsok:z. 43.
wjk i[X wfu:z wjk ;{o rki. nkg' nkg w? ;;sq ;'I ;;sq pki.
T[m Mko ;Krz wu b'j eq'jz. wB' yb pk;zs wkjzs ;'jz. 44.
wjk :[ZX wu frnk j?, tv ;{ow ri oj jB, FFsq fJe d{i T[s
nkjw' ;kjwD tid jB. poShnK (d brD Bkb T[BQK ftu'A) fuzrkohnK
fBeb ojhnK jB, eq'X ftu F;sq ti oj jB, wkB' ;qFm g[oF p;zs (j'bh)
dh yv ftu ;'G oj j'D.44.
70
;qh
d;w-rqzE
o;ktb
;kfjp
pfusq
o;ktb
Sz d
70
Sz d
fisB (;{ow) t?o Gkt Bkb (:[ZX ftu) o[M ;B, T[j ;ko nzs ftu
wko rJ jB. fisB :[ZX-G{wh s'A Gi jB, T[j nzs ftu Fofwzd
jB.45. (;{ofwnK dhnK) d/jK T[gob etu N[N rJ jB, jZE'A YkbK
w[ZSK
tkb
w[yV
(fvr
gJ
jB)
ns
fes
ykbh
F;sq
j'J
S[N
jh
gkJ
G[ i z r gq : ks Sz d
G[ i z r gq : ks Sz d
;{ofwnK
]{Bh
sbtkoK
fwnkB
ftu'I
eY
bJhnK
jB.
pho-p?skb,
r[ E w-r[ E k
j'
oj
j' D .49.
Sg? Sz d
Sg? Sz d
BkNe
ekb
wko
ftu ngko
jB.50.
rJ
jB
go
fe;
th
g?o
i?-i?-eko
j'fJnk
j?
ns
soQK
:[ZX
fgS
T[j
BjhI
ehsk.
fJzdo-b'e
(T[BQK
(;[nor)
dk)
irs
ub
rJ
xo
ub
rJ
nkgD
(pz;
dh)
u"gJh
fJ;
x'o
wfunk
ns
F{otho
;{ofwnK
dk feE'A se eEB
ik ;edk.51.
eoK,
G[ i z r gq : ks Sz d
bt-pz;
tkb
;ko
fis
rJ
ns
e[F-pz;
tkb
;ko
jko
rJ.
i'
pbtkB pu rJ, T[j nkgD gqkD b? e Gi rJ. T[BQK B ekFh ftu fBtk;
ehsk ns u"jK tdK ~ gVQ fbnk. (T[BQK B) pj[s tfoQnK se T[E jh fBtk;
ehsk.52.
fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @bth e[Fh i[X poBBz# BK tkbk shik
nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j? ;G ;[G j?. 3. 189.
71
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
G[ i z r gq : ks Sz d
o;ktb
Sz d
pfusq
u"gJh
nfVb
u"gJh
Sz d
(id'A e[F-pz;hnK B)
;G dk t?o (gkg) ]sw j'
oki-gkN d fdZsk.4. (oki
j' rJ. (T[; B) foFh-G;
d fdZsk.5. (oki ~ pB
(sBkT[) Sv fdZs. XB-d"bs
ftu oz f rnk frnk.6.
shB iBw jwj{` ip Xfo j?. u"E iBw r[o{ s[fj efo j?. 9.
T[s okik ekBBfj f;Xk:'. fJs fJB oki eos ;[y gk:'.
71
G[ i z r gq : ks Sz d
ehsk.
BkNe
ns u"Ek td ;[D
eo btKr, sK u"E
pB ~ ubk frnk,
feE'A se fJj eEk
brdk j?.10.
72
;qh
d;w-rqzE
Boki
;kfjp
Sz d
pfusq
Boki
d'jok
fco
;fenk.
ph; rkt fsB e ofj rJ. fiB w' eos feq;kBh GJ.
pj[s ekb fJj Gkfs fpsk:'. iBw ;w? BkBe e' nk:'. 3.
d'jok
(pdhnK
ftu)
ekb-uZeo
MrVk
fJzi
tX
ufbnk
frnk,
fe
T[j
eow
eoB
br
dk
eow
eoB
T[BQK
e'b
T[;
G{wh
e'Jh
th
mhe
pz;
s'A
y[;
rJh.1.
(pdh)
eo
d'jok
ngDk
dk
u"gJh
72
Sz d
BkNe
pqkjwD
;{doK
fbnk.
t?F
Xow
d
SsqhnK
ngDk
rJ
ns
br
SsqhnK
gJ
ns
t?FK
F{doK
dk
B
eow
pqkjwDK
fbnk.2.
u"gJh
(eow
GqFN
j'D
ekoB)
(etb)
thj
fgzv
ofj
rJ,
fiBQK
ftu (T[BQK B) feq;kBh dk ezw F[o{ eo fdZsk. fJ; soQK pj[s ;kok ;wK phsD
T[gozs
(r[o{)
BkBe
iBw
dk
tes
nk
frnk.
3.
d'jok
T[BQK pdhnK dh e[b ftu (r[o{) BkBe okfJ gqrN j'J, fiBQK B ;kfonK
f;ZyK
;[y
fdZsk
ns
fiE
feE
(GhV
pDh
sK)
;jkfJsk
ehsh.4.
u"gJh
;ko
wkor ftu nk rJ, T[BQK ~ (fco) gkg B ed goFkB BjhI ehsk. 5. i'
i' (b'e) T[BQK d d; Xow wkor T[s g? rJ sK T[BQK d gkgK ns d'yK
~ gowkswk B jo fbnk. (T[BQK ~) d[y ns G[y ed th BjhI ;skT[Idh
ns
BkBe nzrd e' pg[ Xok. Xow gqu[fo fJj ir w' eok.
nwo dk; g[fB Bkw ejk:'. iB[ dhge s dhg irk:'. 7.
ip podkfB ;w? tj[ nktk. okwdk; sp r[o{ ejktk.
fsj podkfB g[oksfB dhnk. nwodkf; ;[og[fo wr bhnk. 8.
T[j
ekb
(r[o{)
ns
fJ;
ikb
BkBe
irs
ftu
ftu
(r[o{)
Xow
BjhI
nzrd
dk
gquko
c;d.6.
(d
o{g
ehsk.
ftu
fco
d{ik)
(shi
Foho
o{g
ftu
XkoB
ehsk
T[j
r[o{)
nwodk; nytkJ, wkB' dhge Bkb dhge irk fbnk frnk j't.7. id
todkB dk T[j ;wK nk frnk sK okwdk; r[o{ gdth Bkb ;[F'fGs j'J.
T[BQK ~ (r[o{) nwodk; g[oksB todkB d e (nkg) ;[nor ~ ub rJ.8.
r[o{
dt
nzrd
s/
r[o{
nzrd
nwodk;
(ti'A)
wzfBnk
;kX{
1H @is#
BkBe
w[ e sh
jZ E
BjhI
brdh.10.
73
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
BkNe
73
jfor'fpzd
ub rJ, (sK r[o{) joh okfJ ~ T[BQK d ;EkB T[s fpmkfJnk frnk. T[BQK
d g[Zso (r[o{) jfo feqFB j'J. T[BQK s'A pkd (r[o{) sr pjkd[o j'J.12.
fsbe izR{ okyk gqG skek. ehB' pv' eb{ wfj ;kek.
;kXB jfs fJsh fifB eoh. ;h;[ dh:k go[ ;h B T[uoh. 13.
Xow js ;kek fifB ehnk. ;h;[ dhnk go[ f;oo[ B dhnk.
BkNe uNe ehJ e[ekik. gqG b'rB ej nkts bkik. 14.
mfjokfJnk
frnk.11.
id'A
(r[o{)
jfor'fpzd
gowkswk
gk;
d'jok
ftykJh).14.
d'jok
T[s
d t -g[ o h
ftu
u"gJh
i? - i? - eko
j' D
br
ubkD d e"s[e
wu frnk, go
frnk.16.
u"gJh
j[D
w?I
nkgDh
tkosk
dk
pykB
eodk
jK,
fi;
soQK
w?~
sg
eod
soQK
sgf;nk
eod
oj
(ns
nzs
ftu
sgf;nk
cb;o{g)
dP?s s'A nd?Ps o{g j' rJ. wo wksk fgsk B gowkswk dh nkokXBk ehsh
ns pj[s soQK dh :'r-;kXBk ehsh.3. T[BQK B nbZy (gowkswk) dh i'
;tk ehsh, T[; eoe r[odt( gqG{) gq;zB j'J. T[; gqG{ B id'A w?~ nkfrnk
fdZsh sd'A n;hI efb:[r ftu iBw fbnk. 4.
;kvk nkT[D ~ fuZs BjhI eodk ;h feT[Ife (;kvh) ;[ofs gqG{ d uoBK
ftu brh j'Jh ;h.
e fJ; b'e ftu
fitA fetA
Gfink.5.
gqG{
;k~
;wMkfJnk
ns
fJ;
soQK
efj
74
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
74
id'A gfjbK n;hI f;qFNh pDkJh, (;G s'A gfjbK) d[FN ns d'yh d?IsK
BkNe
dh
ftu
T[bM
EK
dtfsnK
rJ
fFt
ns
dh
;EkgBk
nkgD
(nkgD
nkg
nkg
~)
ehsh.
~
jh
nfvr
T[j
th
gowFto
(@nu[s#)
nkgDh
pbh
nytkT[D
nytkfJnk
ns
g{ik
br.7.
ns
ftFD{
nZm ;kyh (uzdqwk, ;{oi, fgqEth, Xq[t, nrBh, gtB, gqs:{F ns gqGk;) pDkJ
ns ;ky (rtkjh) dD bJh ;Ekfgs ehs. (T[BQK
fdZsk fe ;kvh g{ik eo' (feT[Ife) ;kv s'I fpBk
eo
j'sq
gqG{
gow ss e' fiB B gSkBk. fsB efo Jh;[o fsB ej[1 wkBk.
es ;{o uzd ej[ wkB?. nrBj'sq eJh gtB gqwkB?. 10.
feB j{` gqG[ gkfjB gfjukBk. BQks fes ib eos fpXkBk.
efse eow eos vogkBk. Xow oki e' Xow gSkBk. 11.
B gZEo ~
ftXkB eod
i'
wz B Dk
;kyh
dD
ehsk.11.
bJh
;Ekfgs
ehs
;B,
T[j
fJE
nk
gqG{
F[ o {
ehsk.13.
gowkswk
ubk
fi; fi; B osk e[ f;ZXh gqkgs ehsh j?, T[; B nkgDk nkgDk wkor
fbnk j?. gowFto ~ fe; B BjhI gSkfDnk ns nkgDh T[gk;Bk
wkor
T[s
e'Jh
BjhI
ufbnk.15.
ekoB (;G) fdtkB j' rJ.16. gow-;Zsk ~ fe; B BjhI gSkfDnk, nkgD
nkg ftu jh T[bM rJ. sd i' i' oki foFh pDkJ rJ, T[BQK B fco
nkgDhnK
1H @jh#
gqG{
gq u fbs
fifB fifB sfBfe f;X e' gk:'. fsfB fsfB ngBk okj[ ubk:'.
gow;[o B feBj{` gfjukBk. ww T[ukfo s G:' fdtkBk. 16.
gowss feBj{` B gSkBk. nkg nkg Ghsfo T[oMkBk.
ftuko
dk
;fwqshnK
(Xow-wo:kdk
dhnK
g[;seK)
dk
gqubB
eo
fdZsk.17.
75
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
BkNe
75
fijV fijV (T[BQK) ;fwqshnK ftu gqw gkD br rJ, T[BQK B (;Zuh)
nfXnksfwe ;kXBk dk fsnkr eo fdZsk. fiBQK B nkgDk wB jfo uoBK
Bkb
uko tdK dh ouBk ehsh ns ;ko b'eK ~ (td nB[;koh) eow wkor T[s
s'fonk. (go) fiBQK dh fbt jfo-uoBK Bkb br rJh, T[BQK B tdK (d
i'fVnk,
wkor
fiB wfs pd espB fsnkrh. gkopqjw e G nB[okrh.
fsB e r{V wfs i ubjh. Gkfs nBe d{y ;' dbjh. 20.
i i ;fjs iksB ;`dfj. gqG e ;`fr B S'vs Bj.
s s gow g[oh efj ikjh. fsB jfo f;T[ nzso[ feS[ Bkjh. 21.
dk)
T[j
;fwqshnK
fsnkr
eo
(Xow)
wkor
T[s
BjhI
ub.18.
pqjwk
fdZ s k.19.
(T[j)
rzGho
eo
eod
d[nko
iKdk
w?I s?~ nkgD g[Zso ti'A r"ot p]fFnk j? ns gzE dk gquko eoB
bJh ;[;fis ehsk j?. T[E/ ik e/ s{` Xow-uZeo ubkT[Dk j? ns d[owfs
eoB s'A b'eK ~ jNkT[Dk j?.29.
76
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
efppku
d'jok
Boki
Sz d
u"gJh
fifB fifB Bkw[ fsjko' fXnkfJnk. d{y gkg fsB fBefN B nkfJnk.
i i nT[o fXnkB e' Xojh. pfjf; pfjf; pkdB s wojh. 41.
pfusq
BkNe
76
w?I jZE i'V e yVk j' frnk ns f;o BhtK eo e pBsh ehsh fe
id'A s[;hI ;jkfJsk eo'r sK irs ftu (fB;u jh) gzE dk ftek;
j'Jrk.30.
u"gJh
Sz d
gqG{ B (i' e[M) fejk j?, T[jh (w?I) ejKrk, fe; dh th gotkj BjhI
oyKrk. fe; Gy s'A gqGkfts BjhI j'tKrk ns gqG{ (@nby# d BK dk) phi
phiKrk (noEks gquko eoKrk) .34. w?I gZEo-g{i BjhI jK ns B jh (fe;
ftFF) Gy ftu fGiD tkbk jK. (w?I) gqG{ d Bkw dk f;woB eoKrk ns
gow g[oy ~ gqkgs eoKrk.35.
(w?I) ;h; T[s iNktK XkoB BjhI eoKrk
gktKrk. w?I fe; dh gotkj BjhI eoKrk,
eoKrk.36. (w?I etb) fJe (gqG{ d) Bkw dk
T[s ezw nkT[D tkbk j?. (w?I) fe; j'o dk
j' o e' J h ;EkgBk eoKrk.37.
ns
i'
GiB
ikg
77
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
BkNe
77
fJjh ezw (eoB bJh) n;hI irs ftu nkJ jK, Xow (d gq;ko) bJh
fBokeko (r[odt) B Gfink j?. fiE feE (;opsq) s[;hI Xow dk ft;sko
eo' ns d[FNK ns d'yhnK ~ geV e gSkV fdU.42. fJ; ezw bJh n;hI
iBw XkoB ehsk j?. j ;kX{ g[oF' ! fJ; ~ uzrh soQK wB ftu ;wM bt'.
(fJ; soQK ;kvk eosZt j? fe) Xow ~ ubkfJnk ikJ ns ;zsK dk T[ZXko
ehsk ikJ ns/ ;kfonK d[FNK ~ iVQ'I g[fNnk ikJ/.43.
fijV fijV gfjb ntsko j'J jB, T[BQK B nkgD nkgD (Bkw dk)
ikg eotkfJnk j?. fe; th gqG{-d'yh dk BkF BjhI ehsk ns B jh (b'eK
~) Xow eoB tkb okj T[s gkfJnk j?.44. fijV fijV gho-\eho ns
BZph j'J jB, (T[j ;ko) w?I w?I eofdnK irs s'A rJ jB. fe; B th wjkg[oy (gqG{) ~ BjhI gSkfDnk ns Xow-eow ~ th e[M BjhI ikfDnk.45.
j'oBK dh nk; dk e[M th (wjZst) BjhI j?, fJe' (fBozeko) dh nk;
~ wB ftu XkoB eo'. j'oBK (dth-dtfsnK) dh nk; s'A e[M th jk;b
BjhI j[zdk. (fJ; bJh etb) T[; gqG{ dh nk; ~ wB ftu XkoB eo'.46.
d'jok
d'jok
pfusq
Sz d
;G
u"gJh
Sz d
(w?I) B f;o T[s iNktK XkoB eoKrk, B (ezBK ftu) w[zdoK gktKrk,
(etb) T[; d Bkw ~ igKrk, (fi; eoe) ;ko ezw f;o uVQd jB.51.
B nZyK whN e (p?mKrk), B jh e'Jh gkyzv iK nkvzpo fdyktKrk. B e'Jh
wkVk eow eoKrk ns B jh (e'Jh ftFF) GyXkoh nytktKrk.52.
u"gJh
i' i' (;kXe) Foho T[s (e'Jh B e'Jh) Gy XkoB eod jB, T[BQK
(GyXkohnK ~) ;Zu ;kXe (gqG{-iB) e[M th BjhI ;wMd. ;G b'e (fJ;
rZb ~ uzrh soQK) nkgD wB ftu ;wM b?D fe gkyzvK ftu gowFto
BjhI j? (noEks gkyzvhnK ~ gowkswk gqkgs BjhI j[zdk).53.
78
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
d'jok
jB
(noEks
ty
u"gJh
efppku
d'jok
(go
d'jok
wo:kdk
oki
;Zuh
th
rZb
pDh
(T[BQK
fJj
ofjzdh
dh)
j?
j?)
g{ik
fe);KrK
ns
eoB
okjhI
T[BQK
br
(pkjob)
iKd
jB.54.
gowFto
BjhI
;Kr
fwbdk
(GktI)
d'jok
;wA
ekb
dh
S[oh
Bkb
eN
j'J
BoeK
ftu
ikDr.56.
u"gJh
e'Jh
ik
;ehdk,
id
se
wB
T[s
fis
gqkgs
BjhI
eo
wkB
(eJh)
;ko b'e fes th (feT[I B) y'id fcoB. fiBQK B nkgD wB ~ jZE (ekp{)
ftu eo fbnk j?, T[BQK B jh pqjw ~ gSkfDnk j?.55.
78
BkNe
dk
i' gqG{ B w?~ fejk, T[jh w?I irs ftu efj fojk jK. i' T[; gqG{
f;woB eoBr, T[jh nzs ftu ;[nor ~ ikDr.59.
d'jok
jfo ns jfo-iB (;kXe) d'tI fJe jB, (T[BQK ftu) e'Jh j'o ftuko
BjhI j?. fitA ib s'A sozr g?dk j' e fco ib ftu jh ;wk iKdh j? (noEks
T[j gqG{ s'A g?dk j' e fco gqG{ ftu jh ;wk iKd jB).60.
u"gJh
i'
i'
jzeko-t;
j'
tkd-fttkd
eod
jB,
T[BQK
s'A
gowkswk
nKfy whu wr[ ;{fM B ikJh. skfj nBzs fwb? few GkJh. 62.
e gkyzv eodk j?, sK T[j nzfBQnK dk gd gqkgs eodk j?. nZyK whND Bkb
(id) o;sk jh BjhI fd;dk sK j GkJh ! T[; ~ gowkswk fetI fwbrk.62.
pj[ fp;Eko ej bT[ e'Jh ej?. ;wMs pkfs Eefs j[n? oj.
o;Bk Xo? eJh i' e'Nk. sdfg rBs fsj gos ;[ s'Nk. 63.
dh)
(fJ; sZE ~)
nZyK pzd eo
Gd
eo
bJ, sK th (T[; d BkwK nEtk r[DK dh) frDsh eofdnK, xkN jh wfj;{;
j'trh.63.
79
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
d'jok
G[ i z r gq : ks Sz d
sjk ;kj ;qh;kj ;zrqkw e'g. gzu' pho p`e fgqEh gkfJ o'g.
jmh ihswbz ;[ rkih r[bkpz. oDz dyhn? ozr o{gz ;jkpz. 4.
jfm:' wkjohuz d :z rz r okwz . fiB fesh:z fish:z c" i skwz .
e[g bkb uzdz ehJ bkb o{gz. fiB? rzih:z rop f;zx nB{gz. 5.
pfusq
BkNe
79
d'jok
w?I
id'A gqG{ dh nkfrnk j'Jh sK (w?I) fJ; ;z;ko ftu iBw fbnk. j[D
eEk ~ ;zyg Bkb ;kfonK ~ efj e ;[DkT[Adk jK.64.
fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @ww nkfrnk ekb ir gqtF eoBk#
BK dk StK nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j?, ;G F[G j?.6.279.
id'A r[orZdh (oki) dh f}wtkoh ;kv T[s gJh sK (n;K) nkgDh fts
nB[;ko Xow dk gqubB ehsk. pB ftu soQK soQK d fFeko ehs ns foS,
o'M (BhbrkJ) ns pkoj f;zx wko.1. fco ;k~ d; (nkBzdg[o) s'A ikDk
fgnk ns gKtNk Bro tb ub rJ. (T[E) iwBk Bdh d ezY (nBe)
e"se ehs ns eJh soQK d swkF ty.2. T[E'A (d izrb ftu'A) nBe Fo
u[D u[D e wko ns eJh soQK d foSK ns BhbrktK (o'M) ~ wkfonk.
sd cs Fkj okik (;kv Bkb) ]\k j' frnk, (cb;o{g) fpBk fe; ekoB
;kv Bkb izr j' rJh.3.
G[ i z r gq : ks Sz d
T[E :[ZX ftu ;qh ;zr' Fkj eq'X ftu nk rJ ns gziK GoktK (phph
tho' d g[ZsoK) B Xosh T[s g?o iwk fdZs (noEks :[ZX bJh vN rJ).
ihs wb jmh :'Xk ;h ns r[bkp (okfJ) gow ;{owk ;h. :[ZX dk ozr ty
e (T[BQK ~) bkbhnK uVQ rJhnK.4. wkjoh uzd ns rzrk okw vN e bV,
fiBQK B fesBhnK jh \"iK ~ fis e (fFekoh ikBtoK bJh T[BQK dk) ykik
(skw) pDk fdZsk. bkb uzd eq'XtkB j' e ;{j-bkb j' rJ fiBQK B nB{gw
FoK dk jzeko s'V fdZsk ;h.5.
wkjoh uzd B eq'XtkB j' e fGnkBe o{g XkoB eo fbnk fiBQK B
tv tv yph ]kBK ~ wkfonk ;h. :[ZX ftu d:k okw pqkjwD B th pj[s
eq ' X ehsk ns dq ' D kuko: tork (fGnkBe) :[ Z X wukfJnk.6.
80
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
fSfS
fJSz
eYk
w/M
i'oz.
wB'
wkyBz
wNeh
ekBQ
c'oz.7.
sjk Bzd uzdz eh:' e'g Gko'. brkJh poSh feqgkDz ;zGko'.
s[Nh sr fsqyh eY iwdYz . jmh okyh:z bi pz;z ;BYz. 8.
sjk pho p`e Gbh Gkfs wko. pu gqkB b? e f;gkjh f;Xko. 10.
o;ktb
Sz d
y[b? ykB y{Bh y[ok;kB yrz. goh ;;sq Xkoz T[mh Mkb nrz.
GJh sho Ghoz ewkDz eVe. fro pki skih br Xho Xe. 17.
pih Go G[zeko X[e Brko. d[j{` T[os pho p`e peko.
eo pkj[ nkxks ;;sqz gqjkoz. veh vkeDh uktvh uhsekoz. 18.
80
fdZsh
ns
T[;
dhnK
fSNK
fJzi
T[mhnK
wkB'
ekBQ
wZyD
dh
wNeh
GzB fdZsh j't. 7. T[E (T[; tb dhtkB) Bzd uzd B pj[s eq'X ehsk ns
poSh Bkb tko ehsk ns feqgkB ~ ;zGkfbnk. (bVfdnK bVfdnK) fsyh
sbtko N[ZN rJh ns T[; B eNko
B ;'Yh pz; dh bki oy bJh.8.
BkNe
eY
bJh.
(fJ;
soQK
T[;)
fdqVQ
;{ow
Sz d
joh uzd B e'qX eo e uzr ;{ow wko fdZs. T[; B shoK dh uzrh
tkSV brkJh ns tv tv ;?fBeK ~ fwX ;[fNnk.13. (T[j) o"do o;
ftu (g{oh soQK) wrB ;h, (fJ; bJh) x'o :[ZX j'fJnk ;h. F;sq-XkohnK
~ (T[; B) wko fdZsk ns tv tv okfinK ~ (Xosh T[s) fbNk fdZsk.14.
sd'I (;kv ;{ow) ihs wZb B Gkbk b? e joh uzd d fjod ftu
sD e wkfonk ns T[; ~ G[zi ;[N fdZsk.15. tho-:'fXnK ~ sho brd
ns T[j nrBh tKr (sfi wkDz) bj{ Bkb bkb j' iKd. T[j ;ko/ x'fVnK
~ Sv e ;[nor ~ f;Xko iKd.16.
G[ i z r gq : ks Sz d
81
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
d'jok
pfusq
BkNe
81
d'jok
bV
rJ
G[ i z r gq : ks Sz d
ueqs u"fg:' uzd rkih u`dbz. jmh joh uzdz rj jkE ;bz.
(fJ; ;fEsh s'A) j?okB j' e :[ZX-tho uzdbhnk (okik) i'F ftu
nkfJnk. (T[Xo'I) jmh johuzd jZE ftu poSk cV e (nkfJnk). nfXe r[Z;
ftu nk T[; B ;[nkwh gqfs t\kdkoh ~ fBGkfJnk ns bVd j'fJnK N'N
N'N j' e fvr fgnk.21.
efo:' ;[nkw Xow wjk o'; o[fM:z. frfo:' N{e N{e jP? fJ;' ;{o M[fM:z. 21.
sjk ykB B?ikps? nkB e? e?. jfBU ;kj ;zrqkw e' ;;sq b? e?.
fes? ykB pkBhB j{z n;sq Mko. ;jh ;kj ;zrqkw ;[orz f;Xko. 22.
d'jok
by? ;kj ;zrqkw i[M i[Mkoz. stz ehN pkDz ewkDz ;zGkoz.
jfB:' Je ykBz fynkbz yszrz. vf;:' ;sq e' ikB[ ;:kwz G[izr. 24.
frfo:' G{fw ;' pkD d{i' ;zGkfo:'. w[yz GhyBz ykB e skfB wkfo:'.
Gfi:' ykB ]{Bh ofj:' yfs skih. si gqkD shi br? pkD pkih. 25.
d[:z pkD y?u fJez pkfo wko. pbh pho pkihB skih fpdko.
fi;? pkB bkr? oj B ;zGkoz. sBz pfX e? skfj gkoz f;Xkoz. 27.
B}kps ]kB ~ wko e i[Mko{ ;zr' Fkj th i{M wfonk. (T[; d woB
Bkb) fJ; b'e ftu jk-jkeko wu frnk, go ;[nor b'e ftu i?-i?eko
j' D br fgnk.23.
G[ i z r gq : ks Sz d
82
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
;p? ;Pkw Xowz ;[ phoz ;zGko. veh vkeDh G{s gqsz peko.
j;? pho p?skb n" ;[X f;Xz. uth uktzvh:z T[vh frX fpqXz. 28.
pfusq
BkNe
82
ojhnK
joh
uzd
r[Z;
ftu
nk
ewkB
cfVnk
ns
gfjb
sho
dk
tko e; e (;kv) x'V T[s ehsk. (fco) d{ik sho fFFs pzBQ e wo T[s
ubkfJnk. gqG{ B woh ofynk ehsh (ns T[j sho wo) ezB ~ S'j e bzx
frnk.
29.
fsqsh: pkD wkfo:' ;[ gNh wMkoz. fpfXnz fubesz d[nkb gkoz gXkoz.
u[Gh fuzu uowz eS{ xkfJ B nk:z. ebz etbz ikB dk;z puk:z. 30.
;B.28.
(T[;
B)
shik
pkD
gNh
ftu
wkfonk
i'
@fubes#
(oFwh
p;sq)
ftzBQ e gNh d s;w (@d[nkb#) s'I gob gk; fBeb frnk. (T[; dh) u[zi
stZuk ftu u[Gh go e'Jh }]w B j'fJnk. etb gqG{ (ebz) B (nkgD) dk;
dh ikB pukJh.30.
o;ktb
Sz d
o;ktb
(;k~) id'A pkD bfrnk, sd'A o'j ikr fgnk. (n;K) jZE ftu ewkB
b? e fyu e sho wkfonk.31. (id'A n;hI) pj[s sho ubkJ sK (t?oh db
d) ;ko ;{ow Gi rJ (fco) fFFs pzBQ e (n;hI) sho (ubkfJnk) ns fJe
i[nkB
wko
fdZsk.32.
joh uzd ~ wko fbnk, (T[; d) :'fXnK ~ fbskV ;[fNnk. (i') eko'V
Sz d
okfJ
th
ekb
wko
fdZsk.33.
(cb;o{g
oki)
:[ZX-G{wh ~ Sv e Gi rJ, ;ko nfsnzs G?Ghs ;B. woh fis j' rJh.
(;G e[M) ekb dh feqgk eoe (j'fJnk) .34. :[ZX ~ fis e (n;hI tkg;)
gos
;{ow
XB
dk
whIj
t;k
fdZsk,
(fi;
eoe)
;ko
d'jok
id (wo ;?fBe) :[ZX fis e nkJ (sK) T[BQK d Bro (g[o) ftu g?o B
fdZsk. fijV T[; EK uzrh soQK bV ;B, T[BQK dh (uzrh) gqfsgkbDk ehsh. 37.
u"gJh
pjs
;zs
NKr
e{eo
fJfs ;qh pfusq BkNe rq`E oki ;ki eEBz GzrkDh i[X poBBz
Bkw n;Nw' fXnkfJ ;wkgsz ;s[ ;[Gw ;s[. 8. 320.
u"gJh
fdZ s .
fJ; soQK pj[s fdB pshs j' rJ. ;zsK ~ T[funk e/ ;ko d[FN wko
T[ B Q K w{ o yK ~ Nz r Nz r e wko fdZ s k, T[ B Q K B e[ f snK tKr gq k D
SZv.38.
fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @oki-;ki eEB# ns @GzrkDh i[X poBBz#
BK dk nZmtK nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j?, ;G F[G j?.8.320.
83
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
BkNe
83
u"gJh
fJ; soQK pj[s ;wK pshs j'fJnk. (fdZbh s'A) whnK ]kB (wkbhnk
bJh) izw{ tb nkfJnk. (T[; B) nb\ ]kB ~ Bkd"D Gfink, (T[;
t;{bD
B efjb{o d oki) Ghw uzd Bkb t?o tXk fbnk.1. (nb\ ]kB Bkb) i{MD
bJh oki B ;k~ p[bkfJnk ns nkg T[; tb nr tfXnk. nb\ ]kB B
Bto; (BK tkb fNZb) T[s ekm dk feb (w'ouk) pDk fbnk. (fJXo Ghw
uzd d wZddrko) okfinK B th shoK ns pzd{eK dhnK fFFsK pzBQ bJhnk.2.
G[ i z r gq : ks1 Sz d
G[ i z r gq : ks Sz d
T[E Ghw
B uVQkJh
sjk oki f;zx pbh Ghw uzdz. ufVU okw f;zx wjk sitzdz.
f;zx
ufVQnk (ns :[ZX dh) ;koh fsnkoh eo bJh.3. YkYk pbtkB fgqEhuzd
vYtkbhnk ufVQnk. (fJj ;ko) fsnko j' e oki dk ezw ;ztkoB bJh uVQ.
d[sh: Y'n Y{e tj? wkfo T[skoh. yo dKs gh; S[G? SsqXkoh.
T[s? t? yo pho p`p? pikt?. so G{g mkY pv' ;'e[ gkt?. 5.
sp? Ghwuzdz eh:' e'g nkgz. jB{wkB e? wzsq e' w[fy ikgz.
;p? pho p'b? jw? Gh p[bk:z. sp? Y'n e? e? ;[ Bhe? f;Xk:z.6.
gjkVh oki eq'X Bkb dzd ghj oj ;B. T[Xo T[j :'X X"I; tik oj ;B.
jmK oki yV' e ;'r gkb oj ;B (noEks d[yh j' e eq'X eo oj ;B).5.
sd'A Ghw uzd B nkg eq'X ehsk ns w{zj Bkb jB{wkB d wzsq dk ikg ehsk.
;kfonK ;{ofwnK ~ ;d fbnk ns ;k~ th p[bkfJnk. sd'A (;G) fJeZm j'
e
uzrh
;p? e'g e? e? wjk pho Y{e?. ub? pkfop? pko e' fiT[ GG{e?.
sjk fpM[fVnkbz jfm:' pho fdnkbz. T[fm:' ;?B b? ;zfr ;koh feqgkbz.7.
wX[ G ko Sz d
Sz d
uzd
(:[ZX
;koh
bJh)
c"i
nr
Bkb
tX.6.
b?
nkJ/.7.
wX[ G ko Sz d
tiD
feqgkBK ubkD br. wB ftu e'qXtkB j' e shoK dh poyk eoB br.9.
(i') bVd jB, nzs ftu T[j gqkD fsnkrd jB. Xosh T[s fvr g?Id jB
wkB'
pdb
M{w
nk
rJ
j'D.10.
o;ktb
feqgkb uzd eq'XtkB j'fJnk, (T[;) :[ZXtho B g?o iwk fbnk, pj[s
nfXe sho ubkJ ns tZv tZv ;{ow wko fdZs.11. SsqXkoh (oki) wko
feqgkb
soQK
Sz d
T[s
bN
rJ.
X"I;
ti
oj
;B
ns
84
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
ns
(fi;
dk
G[ i z r Sz d
stz ehN s" b" s[czrz ;zGko'. fjqd? Je oktzs e sfe wko'.
frfo:' M{fw G{w? efo:' i[X ;[Xz. sT{ wko[ p'b:' wjk wkfB eq'gz. 17.
F'o)
B"I
yzvK
j' f Jnk nr s[ o dk
fBGkfJnk..14.
ftu
;[fDnk
frnk.
(T[ ;
frnk.
B )
(feqgkb
okig{ s h
uzd)
F;sq
wo:kdk
ubkT[Idk
uz r h
soQ K
d'jok
;kfonK
84
feqgkb uzd B eq'XtkB j' e uzrk :[ZX ehsk. wjk tho rZid ;B
pj[s F;sq (fJe d{i T[s) tid ;B.13. nfijk gquzv :[ZX j'fJnk
BkNe
dh
;?Bk
okfinK
Ghw
uzd
eq'fXs
j'
(@nfo-okfJ#)
:[ZX
dh
xo
ftT[Is
pDkJh
ns
eN'uhnK
fbnk.15.
G[ i z r Sz d
BKrb{ ,
okig{s)
gKrb{ ,
;?fBe
BK dk fJe
bJh.16.
t d V' b ,
db
pDk
tZvk
pbtkB
i;tkb,
ub
gJ.
rfink,
r[ b o hJ
T[d'A
fi;
(ty
jh
B
ty
(fto'Xh
fonk;sK
db
fpMVtkfbnK
tb'A)
dh
fdnkb
bki
oy
T[d'A
th
T[;
nDyhb
fsq:' pkD b? pkw gkDz ubkJ. br? :k br? Bk eS{ ikfB gkJ. 18.
jZE Bkb Sv ns fszB pkD yp jZE Bkb ubkJ. T[j sho (fe; ~) br
iK B br, (fJ; pko) e[M gsk BjhI.18.
;[ sT[ bT[ dJht i[X ehB' T[Mkoz. fsB? y/d e? pkfo e phu vkoz.
goh wko p[zrz S[Nh pkD r'bh. wB' ;{o p?m Gbh yb j'bh. 19.
nfijh
p"SkV
j'Jh
wkB'
(jmb
xkfJb
;{ow)
uzrh
soQK
j'bh
yv
p?m
j'D.19.
fro pho G{wz ;oz ;Kr gbz. o`r ;q'D p;sqz wB' ckr ybz.
bh:' ihfs p?oh ehnk nkfB voz. sT{ ikfJ gkoz oj pkfo eoz. 20.
shoK ns poShnK Bkb go's j'J :[ZX-tho Xosh T[s fvr gJ ;B.
(T[BQK d) p;sq bj{ Bkb ozr j'J ;B wkB' ckr yv e (nkokw eo oj
j'D). t?oh ~ fis fbnk ns nk e vo (ftu fp;qkw ehsk.). (ns) t?oh
Bdh
GJh okfsq r[pko e noX ikwz. sp? S'for pko dt? dwkwz.
gko
jBoh
ik
g?
oks
dk
nZXk
Sv
rJ
e[
ns
gfjo
X"AI;k
phfsnk
beV
pDh
ezY
vok
ehsk
ns
uzrh
soQK
;ko
Brkouh
okDz#) uVQ
gJ.21.
oki-wjZbK
tkV
;{oi (@fdT[;
x[zwkT[Id ub
(f}wtkoh
dh
dh
(T[j)
(n;EkJh
tikT[D
sK
;p? okfsq phsh T[d:' fdT[; okDz. ub pho ukbke yrz fybkDz. 21.
Bdh g? fdBz n;N ehB w[ekwz. Gbh Gks dy? ;p? oki Xkwz. 22.
e'N)
rJ.20.
nkfJnk.
tfynk.22.
;"Ig
(;kv
85
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
u"gJh
pfusq
d'jok
fJXo n;hI (Ghw uzd s'A) ftdk j' e xo (nkBzdg[o) gos ns T[Xo
T[j (Ghw uzd nkfd) ;zXh eoB bJh rJ. fJBQK B T[BQK Bkb ;zXh eo bJh
ns (fJj) ;jkfJsk dD tkbh eEk fJE ;zg{oB j' rJh.23.
d'jok
o;s ftu g?Id nkbF{B (BK d fgzv) ~ fis e (n;hI) fJ; gk; tb
ub
gJ
ns
nkBzdg[o
pj[s poy fJj Gkfs fpskJ. u[fB u[fB u'o ;p? rfj xkJ.
esfe Gkfi ;fjo s rJ. G{fy wos fcfo nkts GJ. 1.
sp b" ykB fdbkto nkJ. g{s nkgB jw Ufo gmkJ.
dPZ?e xoh phsh fBf; ip?. uVs eoh ykBB fwfb sp?.2.
G[y
wofdnK
Sz d
;[y
wkD.24.
gos
nkJ.1.
sd
(bkj"o
;{pdko)
dbkto
]kB
gk;
(nb\
fdZ s h.2.
id'A
t?oh-db
Bdh
s'A
gko
nk
frnk
sK
fvT[vh
;odko
nkbw
(Fkj f;zx) B ;k~ irkfJnk. F'o g?D s ;G ;?fBe ikr rJ ns thoo; Bkb ws j'J F;sq cV cV e (nr tX) .3. sd'A pzd{eK ubD brhnK
ns
F;sq
fGnkBe
cV
o"bk
cV
gk
;ko
fdZsk.
Bdh
(;?fBe)
d
e'qXtkB
gob
j'D
gkf;UI
br.
(n;hI)
T[BQK
F'o
(gmkDK)
;[fDnk.4.
G[ i z r gq : ks Sz d
GohnK
ns
pbtkB
G{`
:'X
G{z
eo
bbeko
tihnK
wkod
ns
Brko
(:[ZX-G{wh
r{ziD
ftu
br.
fBso).
pKe
sho-nzdk}
(T[bohnK
j'JhnK)
pKjtK dhnK ;ZNk (fJe d{ih s) tihnK (Gkt F;sq ubD br) ns x'V
BuD br. oD-G{wh (feqgk f;zX[-y'gVhnK dk ;w[zdo) ftu fGnkBe ekbh
rZih .5. (T[BQK gmkDK B) Bdh ~ ekb-oksqh tKr ;wfMnk, (Bkb Bdh d)
mzv (ib B) ;{ofwnK ~ fgzrfbnK tork pDk fdZsk. fJXo'A ;{ow ri ns
fGnkBe
Boki
soQK
]kB) nkfJnk. (T[; B ;kok fpqZsKs ;[D e) nkgD g[Zso ~ ;kv e'b Gfink.
id'A d' e[ xVhnK oks phs rJh sK gmkDK B fwb e (;kv T[s) uVQkJh
pih G?o G[zeko X[`e? Brko. wjk pho pkB?s p`e peko.
GJ pkj[ nkxks Bu wokbz. feqgk f;zX[ ekbh roih eokbz. 5.
nBe
pj[s toQ fJ; soQK (;[y Bkb) pshs ehs. (ns fJbke ftu'A) bG
bG e ;ko u'o geV e wko fdZs. eJh nkBzdg[o Bro s'A Gi rJ. eJh
u"gJh
eo
;'o[ gok ;G jh Bo ikr. rfj rfj ;;sq pho fo; gkr. 3.
nk
fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @Bd"B i[X poBBz# BK tkb B"tA
nfXnkfJ dh ;wkgsh j[zdh j?, ;G F[G j?.9.344.
fJfs ;qh pfusq BkNe r`qE Bd"B i[X poBBz Bkw B"w' fXnkfJ
;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 9. 344.
u"gJh
85
u"gJh
BkNe
Boki
Bkd
j'D
br.
(T[Xo)
]{B]ko
]kB
fpBk
F;sq
ubkJ
Gi
rJ.6.
Sz d
;B.7.
(T[j)
x'V
Gik
ub
rJ.
(T[BQK
ftu'A
e'Jh
th)
F;sq
86
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
d'jok
BK
S'j
se
;e
ns
Gi
rJ.
BkNe
86
potk BK d
gowkswk dh
9.
soh
fgzv ~ T[ikfVnk
feqgk Bkb (T[j)
feqgk
eoe
(T[j)
nkBzdg[o
(dk
;kbB)
pDk
yKdk
j?.10.
fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @ykBikd e' sqkf;s T[m i?p' poBBz# BK
tkbk d;tK nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j?, ;G F[G j?. 10.354.
T[s
fdZsk, fitI
;edk) go
fJfs ;qh pfusq BkNe r`qE ykBikd e' nkrwB sqkf;s T[m i?p' poBBz Bkw
d;w' X:kfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 10. 354.
G[ i z r gq : ks Sz d
ns GbkB
w{oy ;k~
G[ i z r gq : ks Sz d
g[Bfo d{B e' b{N bhB' ;[Xkoz. e'Jh ;kw[j jP? ;fe:' B rtkoz.
bh:' ShB nzBz dbz pkfN dh:z. wjk w{fV:` e[s;s` eki eh:`. 3.
efo:' i'fo ;?Bz j[;?Bh g:kBz. gqEw e{fN e? b{N bhB ntkBz.
B eo ;fenk. (T[; B/ b'eK s'A) nzB y'j fbnk ns (nkgDh) ;?Bk ftu
tzv fdZsk. (T[;) wjk w{oy (j[;?Bh) B (fJj) fxB"Dk ezw ehsk.3.
d'jok
d'jok
T[;
(nfijk)
T[gdo
eofdnK
eJh
fdB
phs
rJ
ns
r[bohnK
dh
u"gJh
u"gJh
pDk
fdZ s h.5.
u"gJh
i[ r s
fitI ;{oi d si Bkb os pj[s sg iKdh j?, (T[j) Bhu (os) ;{oi
pb ~ BjhI ikDdh ns nkgD nkg ftu rophnk ofjzdh j?.7.
u"gJh
T[; soQK r[bkw (j[;?Bh) c[b e (nzBQk j') frnk ns T[BQK ~ B}o Eb
jh B fbnKdk. efjb{ohJ (Ghw uzd) ns eN"u (feqgkb uzd) ~ fJeZfmnK
ty e (T[; B) ;wfMnk fe wo tork Xosh T[s j'o e'Jh BjhI.8.
87
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
dk; fBofy ;zr ;?B gmkBh. c{fb r:' fsB eh Bjh wkBh. 12.
sfBe GBe ip fsB ;[fB gkJh. fBi db iks G:' GN okJh. 15.
wX[ G ko Sz d
ik
fgnk.10.
ykD
ghD
s'A
fpBk
;{ow
eq'XtkB
j'
rJ.
nkJh
rZb)
(T[BQK
B)
;zXh
gmkDK dh ;?Bk
B wzBh.12.
eoB
ty
j'
p?mk)
(Ghw
uzd
B)
;zrshnk
f;zx
T[;
e'b
Gfink
(i')
r[gkb
T[s)
dkt xkt fsB B?e[ B ejk. f;zxfj xfo ;;k ej[ vok.
ykB gkB fpB[ ;{o fo;kJ. ;kw eoB fjs d{s gmkJ.
87
e
gzdqj gjfo frod fsj eh:'. ykB gkfB fsB ikB B dh:'. 11.
BkNe
rV
;G
r'gkb
~
~
Sb
j[D
iktrk.14.
jh
cV
id
bJhJ,
r'gkb
e?d
eo
oyhJ
gJh,
sK
T[j
iK
;{owk
wko
dJhJ.
nkgDh
;?Bk
(fJ;
ftu
wX[ G ko Sz d
id
r'gkb
uzd
ubk
frnk,
sd
feqgkb
eq'fXs
j'fJnk.
fjzws
eoe
j[;?Bh (tb'A) bVB bJh s[o fgnk.16. jzeko eoe ;{ow ub gJ. X"I;
ns Brko ]{p tiD br.17. Brko tiD br, x'V BuD br. fFFs
pzBQ
(sho)
jB.
fB;zr
feqgkBK
ubkJ
iKd
ns
eV-eV
(dh
X[B)
T[mdh.18.
sV eodhnK jB, sho eV eV eod jB. ;?jZEhnK @;oo# (dh nktk} Bkb
tidhnK jB) ns SZ t hnK SV-SV eodhnK jB.20.
;{opho
rid
jB.
rzGho
(roi
eoB
tkb
Brko)
tid
jB.
;{ow
(fBjzr :[ZX-G{wh ftu fJzi) ftuod jB fitI (pB ftu) fusok (fcodk
j?).21. x'V fjDed jB, X"I; X[ed jB. (fJe gkf;UI ;{ow) sV sV
(eod F;sq)
jB.22.
ubkT[Id
jB
(ns
d{i
gkf;UA
;{ow
T[BQK
d)
tkoK
Mbd
88
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
88
i[M fBjzr. fbN? wbzr. y[bQ fe;ko. iB[ iNk Xko. 23.
;i ofizdq. ri rfizdq. T[&&Zso ykB. b? b? ewkB. 24.
BkNe
bN
Sz d
b?
fsq G z r h
T[so
oj
jB.24.
Sz d
eq'fXs
feqgkb
ehsh.
;ko
uzd
;ikfJnk
bJh)
ns
ftFkb
G[ i z r gq : ks Sz d
jh
p'bd
jB,
wkB'
w;s
tXd
jkEh
pB
jB,
ftu
Ykb
dk
o{g
fGnkBe j? ns T[BQK d bkb w{zjK T[s B{o uwedk j?. feqgkBK b? e, sho
ewkBK ~ ;ik e r[Z;?b itkB oD-G{wh ftu eb'b (eod jB ns w{zj
wko'-wko'
nr
pKjtK
ftu'A)
(jwbk
eoB
;{ow
x'V
XkoB
T[BQK
ftu
v'bd
j'D.25.
G[ i z r gq : ks Sz d
sd'A eKrV dk okik (feqgkb uzd) eN'u eq'XtkB j'fJnk. (T[; dk)
w{zj ns nZyK bkb j' rJhnK ns (T[; B) ;G gqeko dh ;'u Sv fdZsh.
T[Xo'A (j[;?Bh d ;kEh) gmkD w?dkB-izr ftu sho b? e yV's j'J jB wkB'
wk; bJh fuso fcod j'D.26.
GohnK G{z
;{ow) r[ZEw-r[ZEk
ftu
X"I;
tid
jB
(ns
fes)
f;o
ns
fes
shoK
Bkb
gZS
T[m? N'g N{e` r[oi? gqjko. o[b b[E i[E` fro pho wko.
go? esh:` xks fBoxks pho`. fco? o[v w[zvz sB` sB sho`. 28.
(fes)
fcod
pjh pkj[ nkxks fBoxks pkD`. T[m Bd Bkdz eVe feqgkDz.
nkg;
uzd
wjk e'g e? pho fpzqdz ;zxko. pv' i[X e? dt b'ez gXko. 31.
1H
@skjh#
j'J
r[oiK
rkT[Id
Foho
fcod
Bkb
Ne-Ne
tko
jB.
(fes)
XV
ns
T[mdh
j?.
jB.27.
(dh
nktk})
jB).
(fes)
XV
ns
f;o
ns
shoK
Bkb
gS
j'J
Foho
jB.28.
ubD Bkb)
bVhnK Sv
;yD
br
pKjtK
T[s
j'J
tkoK
(fes) b'EK d Yo o[bd jB (ns fes) wko j'J :[ZX-tho fvr gJ jB.
(fes) gsbhnK sbtko dhnK brksko ;ZNK Bkb ;{othoK (d FohoK T[s
}yw
Se S'G Ssq si? pkD okih. pj ikfj1 ykbh fco? S{S skih. 29.
N'gK
YkYh
MNfenK
eV eV d rzGho
oj jB. fiBQK ~
fcod
jB.
(fes)
nkg;
ftu
ns
Bkb
T[bM
r'gkb
brksko
sho
ub
oj
jB.
sbtkoK
(d
29.
ftu
j'D.
uzd
;{ow
(fitA)
(nkg;
r[ZEw
r[ZEk
Fo
Bkb
ftu)
i{M
jB,
Fo
oj
wkB'
fGVdk
tv
j't,
dzdK
T[;
tkb
soQK
jkEh
feqgkb
;B.30.
89
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
o;ktb
Sz d
pfusq
BkNe
89
nfGwkB
s' A
fuz r kohnK
o;ktb
Bkb
w;s
j'J
fBebD
]{p
bV.
(F;sqK
d)
brksko
i;tkb
e;oh
xo
fbnk
ns
x'Vk
fsyh
BukT[Idk
uzd)
j[;?Bh
okik
B)
(dk
(T[;
Bkb
F;sqK
Sz d
tkoK
brhnK.32.
poSh
j'fJnk
dk
tko
nr
tfXnk.
ehsk.33.
(sho)
fi;
j[;?Bh
Foho
(fi; fe; ~) id'A }yw brdk j? sK (T[; dk) eq'X GVe g?Idk j?.
(T[j fco) ewkB ;zGkb e ;{ofwnK ~ pkDK Bkb wkoh iKdk j?.35. (;{ow)
u"jK gkf;nK s'A nr Y[ed jB ns w{zj s'A wko'-wko' g[ekod
fBoG? j' e F;sq ubkT[Id jB ns d'tI (nkgDh nkgDh) fis
d
ukjtkB
j[zd
jB. (T[j)
gqkgs eoB
jB.36.
dh poyk
wkB' pkD
j'D
yfvnk
ik
fojk
;h.38.
(T[; ezw ftu) pbtkB tho o[M j'J ;B. ;ko F;sqK Bkb i{M oj
XhoitkB (;{ofwnK) d Xe ti oj ;B ns feqgkBK SDe ojhnK
;B.
Sz d
ftukod
jmh (;{ow) F;sqK dk tko eod ;B. (wB ftu) e'Jh Fzek BjhI
;B. sho (fJsB nfXe) ubkJ ik oj ;B wkB' b'j dh poyk
j' ojh j't.41. Bdh bj{ Bkb g{oh rJh j?. nkekF ftu j{oK ftuo ojhnK
jB.
d'jK
gkXVh
gkf;nK
s'A
w[Zyh
;{ow
fGnkBe
nktk}K
eY
oj
jB.42.
Sz d
ojhnK
(fes)
;B
ns
vkeDhnK
pkD
veko
toQ
oj
ojhnK
;B.43.
;B
ns
uktzvhnK
uh]
ojhnK
;B.
;oe
ojhnK
;B
ns
(fes)
XZew-XZeh
j'
ojh
;h.44.
90
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
G[ i z r gq : ks Sz d
pfusq
90
G[ i z r gq : ks Sz d
sd'I
sjk nkg ehB' j[;?Bh T[sko`. ;G{ jkfE pkD` ewkD` ;zGko`.
o[g ykB y{Bh eo? bkr i[X`. w[yz oes B?D` Go ;{o e[qX`. 45.
BkNe
j[;?Bh
y[d
(izr
eoB
bJh)
fBsfonk.
(T[;
d)
;ko
(;kEhnK
B) jZEK ftu sho ns ewkBK ;zGkbhnK j'Jhnk ;B. ]{B]ko gmkD :[ZX eoB
bJh vN rJ. eq'X eo e (;kfonK) ;{ofwnK d w{zj ns nZyK bkb j' rJhnK
;B.45.
fsy
sho,
poShnK
ns
d[Xko
(yzv)
ubd
jB.
tv
tv
;{ow
;?jZEhnK
j?.46.
Bkb
(fes) Y'bK dh Yweko ns s{shnK dh nktk} g?dk j' ojh j?. (fes)
pKjtK dh ;ZN (Bkb X[B) T[mdh j? ns (fes) ;{opho rid jB. X"If;nK
d tiD
(;{otho)
jB.47.
Nek N[e N'gz Yek Y[e Ykb`. wjk pho pkB?s pe? fpeqkb`.
Bu pho p?skb:` G{s gqs`.
fdzdhnK
pho-p?skb, G{s ns
ojhnK jB.48.
gqs
(fGnkBe
ekoB)
S[Nh i'rskoh wjko[dq ikr. vfr:' fXnkB pqjwz ;G? f;X Gkr.
j; fezBo` iS fpfdnkXo:`. Buh nSok gSok ukoD:z. 49.
gfo:' x'o i[X` ;[ ;?Bk gokBh. sjk yK j[;?Bh wzfvU pho pkBh.
wz f vnk
vkeDh
i'rDh
wk;
js`#
Xktk
fdZ s k
dk yzGk
j?, T[;
(fFt)
dh
dhnK ;z[do
jB.49.
vkeDhnK,
:'r-;wkXh
i'rDK
Gzr
Bu
j'
ikD
ngZSoktK
ns
p'b
(noEks
fJe
j[;?Bh
fdZsk.
(T[BQK
eso
fdZ s k.).50.
]kB
jh
B)
vfNnk
;kfonK
yVk
;tkoK
fojk,
wkB'
oD-G{wh
(T[;)
;{ow
(nkgD
T[s
;ko)
pkD
;jko.
egfVnK
(fco)
~
;ko
tKr
ftu
sho
:[ZX
wkodk
(T[;
d)
@wuh
T[E
1H
o[do
nkekF-tk;h
x'o :[ZX j'D ekoB ;?Bk GiD brh. T[E (T[d'I) j[;?Bh ]kB B (:[ZX)
ns ;{ o fwnK tkb p' b (T[ u ko - Gkt rfink). T[ X o pjkd[ o
ftT[ I s
sjk yK j[;?Bh ofj:' Je mkY`. wB' i[X yzGz oDG{w rkv`.
Gbh Gkfs ;' n;sq nT[ ;;sq Mko. fro fG;s e' yK j[;?Bh f;Xko. 52.
wjk
jB.
j; oj jB ns wks b'e
dhnK fJ;sohnK Bu ojhnK
i;tkohnK
fi;? e'g e? e? jmh pkfD wkfo:'. fs;? Sd e? g?b gko gXkfo:'. 51.
oj
T[s? pho XkJ ;[ pho` i;Pko`. ;p? fpT[s vko prk ; n;Pko`. 50.
:[ZX
Bu
ufbnk
frnk.52.
91
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
id'I j[;?Bh wkfonk frnk, (sK gmkD) ;{ofwnK d wB ftu pj[s eq'X
sK
Gi
rJ,
(go)
eN'uK
(d
wB)
ftu
p[js
i'F
fjzws
ns
fezws
u[D
u"gJh
Sz d
;ko
eN'uhnK
eq'XtkB
j'
sd joh f;zx
fdZ s k.54.
Xktk
p'fbnk.
jwbk
eo
fdZsk
ns
u[D
Sz d
d'jok
91
d'jok
d'jok
Boki
BkNe
Sz d
;ZsK
;tkoK
;fjs
;zrs
okfJ
th
wkfonk
frnk.
do;'
(BK
;kv
;te B) id'I T[BQK d i{MD dh (]po) ;[Dh (sK T[j th) pj[s bVdk j'fJnk
wkfonk frnk.57. T[E fjzws BK dk ;{owk th oD-G{wh ftu nk frnk.
(T[; B) fesfBnK d (nkgD) Foho T[s i]w ;j ns fesfBnK d Foho
T[s
ns
(nkgD F;sqK) d tko ehs.58. (T[; dk) x'Vk T[E wkfonk frnk
fjzws (nkg) Gi frnk. feqgkb uzd dh b'E b?D bJh t?oh-oki (Ghw
uzd
nkfd)
o;ktb
j'
e'qXtkB
j'
rJ.59.
Sz d
e)
ubk
;zy
ns
vZcK
frnk.61.
ns
X"I;
tZidhnK
tid
jB.
jB
jmhb
ns
;{ow
brksko
F;sq
X[BK
eYd
fBeb
jB.62.
ojhnK
pj[s
jB.
v"o{
GhV
wu
rJh j?. eJh SsqXkoh (oki) wko rJ jB. wz{j T[s ;z[do w[ZSK tkb ;{otho
bbeko
wko oj jB.63. wz{j' wko'-wko' p'bd jB. oD-G{wh ftu ftuo
oj
jB.
jB.64.
jfEnkoK
;zGkb
d'jK
gkf;nK
(d
;{ow)
x'V
GikT[Id
92
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
d'jok
pfusq
fJj fpfX ;sq ;p? u[fB wko. fro nkgB ;{o ;`Gko.
sj xkfJb fjwzs ej bjk. okw f;zx r'gkb f;T[ ejk. 67.
oD-G{wh
ftu
feqgkb
uzd
i{MD
Bkb
r'gkb
feqgkb uzd) dh
uzd ns fjzws
uzd
(y[Fh
Bkb)
BuD
u"gJh
fJ; soQK (r'gkb uzd B) ;ko t?oh u[D u[D e wko (ns fco) fvr
j'J nkgD ;{ow ;zGkb. T[E xkfJb j'J fjzws ~ ty e okw f;zx B r'gkb
uz d ~ fejk.67.
fi;
fjzws
nfijk
t?o
tXkfJnk
;h,
ni
T[j
xkfJb
(nt;Ek
ftu ;kv) jZE brk j?. id r'gkb uzd B nfijk ;[fDnk sK (T[; B fjzws
~ ) wko fdZsk ns ihT[Idk B T[mD fdZsk.68.
(gjkVh okfinK dh) fis j' rJh ns oD-G{wh fyzv rJh. (:[ZX dhnK
xNBktK ~) us eod ;G (;?fBe) xo'-xohI ub rJ. ;k~ gowkswk B?
oy
fbnk
fJfs ;qh pfusq BkNe r`E j[;?B pXj feqgkb fjzws ;zrshnk pX poBB`
Bkw frnkow' fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 11. nci{. 423.
u"gJh
ns
F;sqK
pdb
(b'j-xNk)
j'o
fJ;
soQK
Bkb
tvk
:[ZX
j'fJnk
gzwk
(gowkBzd)
toQk
fdZsk.69.
;?Bk
fJeZmh
ftu
ehsh
eq'X
ns
s[oeK
Bkb
gqGks
w[ZyhnK
bkb-ghbk
j'
~
e
wko
fJXo
T[BQK
T[s
ik
gJ.2.
T[Xo i[Mko f;zx (oD-G{wh ftu) fJzi vN frnk wkB' :[ZX-G{wh ftu
fe; B yzGk rv fdZsk j't. rfvnk j'fJnk (Mzvk) sK GktI fjb ikJ, go
jkvk (ikfs dk
;kjwfDUI poS
fdbkto ]kB
fdZsk.1.
fi;
u"gJh
rkvk ub? B jkvk ufb j?. ;kw[fj ;b ;wo w' Mfb j?. 3.
EK
fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @j[;?Bh pX feqgkb fjzws ;zrshnK pX poBBz#
BK dk frnkoQtK nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j?, ;G F[G j?.11.423.
T[s? i[Mko f;zx G:' nkvk. fiw oB yzG G{fw ofB rkvk.
@T[Mkok#
dk
1H
92
d'jok
BkNe
fjbD
tkbk
BjhI
j?.
:[ZX
ftu
;{ofwnK d d'tI db tzv e (fJe d{i T[s) uVQ nkJ. T[Xo'I uzdb
(ikfs dk okik) ns fJXo'I i;tkb dk okik ;h. :[ZX-thoK B oD-G{wh ftu
:[ZX
wuk
i;tkb
th
fdZsk.
:[ZX
ftu
;{ofwnK
wB
ftu
pj[s
eq'X
g?dk
bbeko
fojk
j?.5.
j'fJnk.4.
ns T[Xo
tkbk G?o'
93
;qh
d;w-rqzE
o;ktb
;kfjp
Sz d
pfusq
o;ktb
u"gJh
Sz d
Bkb
T[BQK
Bkb
xkT[
d
eod
(wz{j'I)
eo
oj
uVQdk
j?.6.
ns
(T[BQK
g[ekod
d)
fus
jB.
fe;
ftu
gqeko
ukT[
dk
uVQdk
e'Jh
j?.7.
;zr
ik
(T[j)
e
x'fVnK
tod
s'I
fvr
fvr
g?Id
jB
(ns
gob'e
ftu)
ngZSoktK
jB.9.
u"gJh
fJ; Yzr dk ;zrqkw j'fJnk (fi; ftu) BokfJB uzd BK (tkbk ;{owk)
d'jok
d'jok
\"i
ftu
f;zx
ik
jfEnko
sd
(t?oh)
(i[Mko
i[Mko
(f;zx)
;{ofwnK
fus
Xf;nk.
ftu)
tv
tv
fJebk
xo
jh
Xk
fgnk,
(T[;
~)
d;K
(t?oh
dh)
fbnk.10.
fpBk
e'Jh
Fzek
ftuko
rkj
fdZsk
:'fXnK
MNe
ns
(uzrh
soQK
Bkb)
tkj.11.
u"gJh
Bkb
nkg
tko
;[nor
ehs.
~
u[D
ubk
u[D
x'V-uVQ
;{ow
wko
fdZs
ns
nzs
frnk.12.
fJfs ;qh pfusq BkNe r`qE i[Mko f;zx i[X poBBz Bkw dPkd;w'
fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 12. 435.
fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @i[Mko f;zj i[X poBBz# BK tkb pkoQtI
nfXnkJ dh ;wkgsh j[zdh j?, ;G F[G j?.12.435.
BjhI
(;{ow) }ok fizBk th :[ZX s'I w[Vd BjhI ns fBvo j' e xkT[ eod
jB.
s'I
u"gJh
;ze'u
d'jok
fdFktK
u[fB u[fB pho gyohnk wko. nz&fs dtg[fo nkg gXko. 12.
ukT[
jB.8.
frnk.
jB
wko'-wko'
u"gJh
ftu
wkfonk
fus
93
Y'b tiD dh X[zB ;[D e tv ;{ow rid jB. F;sq Bkb }]w eoB
BkNe
u"gJh
fJ; soQK Bkb id'I i[Mko f;zx wkfonk frnk sK bVke :'X (nkgD)
nkgD g[Zso ~ Gfink.1. T[; d nkD Bkb ;G b'e G?Ghs j' rJ. tv tv
(oki) gjkV bG e (ftu ik) b[e. ;k~ th b'eK B pj[s vokfJnk, (go T[BQK
ftu'I fe; B th) ekb-eow d Gd ~ B gkfJnk (fe T[; dh) rsh fetI j?.2.
94
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
BkNe
94
fNe
ofjD
(nfjdhJ
i nkgB r[o s w[y fco j?. Jhjk T{jk fsB e frqfj frfo j?.
fJjk T[gjk; B ;[og[fo pk;k. ;G pksB s oj fBok;k. 5.
d{y G{y fsB e' oj? bkrh. ;`s ;t s i' j? fsnkrh.
irs fpy? e'Jh ekw B ;ojh. nzsfj e[zv Boe eh gojh. 6.
fsj wbS SP? j? Bjh Skjk. n;N f;X jP? j? xfo wkjk.
jk; eos i' T[dw T[m? j?. Bt' fBfX fsB e xfo n? j?. 15.
ftu)
nkgDh
;[ofynk
;wMh.3.
sd
n"ozr}p
(nkgD)
wB
ftu pj[s eq'XtkB j'fJnk ns fJe nfjdh (eo t;{bD tkbk nfXekoh)
fJE (nkBzdg[o)) Gfink. ;kv e'b'I pw[y j' e i' Gi rJ ;B, T[BQK d xo
B)
Ytk
fdZs.4.
i' nkgD r[o{ s'I w[y w'V b?Id jB, T[BQK d xo fJE ns T[E (b'e
ns gob'e) ftu BFN j' iKd jB. fJE (T[BQK ~) w]"b jz[d jB ns ;[nor
ftu fBtk; BjhI fwbdk. ;kohnK rZbK s'I fBokF jh ofjzd jB.5. d[y ns
G[y T[BQK ~ (;dk) brh ofjzdh j? fijV ;zs-;tk s'I esokT[Id jB. (T[BQK
dk) ;z;ko ftu e'Jh ezw BjhI ;odk, nzs ftu T[j Boe-e[zv ftu ik fvrd
jB.6.
T[BQK dh irs ;dk jk;h eodk j? ns nzs ftu (T[BQK ~) Boee[zv ftu fBtk; fwbdk j?. r[o{-uoBK s'I i' pw[y j[zd jB, b'e-gob'e ftu
T[BQK d wz{j ekb j[zd jB.7. T[BQK d g[Zso-g'so th BjhI cbd ns wkskfgsk ~ (i[dkJh dk) d[y d e wo iKd jB. r[o{ d d'yh e[Zs dh w"s
woBr. id'I (T[BQK ~) Boe e[zv ftu ;[fNnk iktrk (sK T[j) gSskT[Dr.8.
pkp (r[o{ BkBe dt) d (rZdhdkoK) ns
d'jK ~ nkg gowFto B f;ofink j?. fJBQK ~
T[BQK ~ d[Bhnk dk pkdFkj ftuko'.9. i' pkp
GN BjhI eoBr, T[BQK s'I pkpo
tkb geV e
d d e, fco (T[BQK d) xo uzrh soQK b[N
id (T[j) pw[y (w;zd) XB s'I tKM ikDr, sd fco (T[j) f;ZyK gk;'I
wzrD uVQBr. fijV fijV f;Zy T[BQK ~ XB dDr, T[BQK ~ wbS b[N
b?Dr.11. id'I T[BQK dk XB BFN j' iktrk, sd'I (T[j) nkgD r[o{ dh
nk; eoBr (noEks r[o{ dh FoB ftu nkT[Dr). id T[j r[o{-doFBK
bJh nkT[Dr, sd T[BQK ~ r[o{ wz{j BjhI brktrk.12.
sd (T[j f;Zy r[o{ dh) nkfrnk s'I fpBk xoK ~ gosDr, T[BQK dk
e'Jh ezw th f;o
BjhI uVQrk. (fiBQK ~) r[o{ d do T[s Y'Jh BjhI (fwbdh
T[BQK ~) gqG{ d d[nko T[s th fBtk; BjhI fwbdk. T[j d'jK gkf;nK s'I
fBok; ofjzd jB.13. i' i' (b'e) r[o{-uoBK d Bkb gqhs brkT[Id jB,
T[BQK tb eFN ty th BjhI ;edk. T[BQK d xo ftu foZXhnK f;ZXhnK ;dk
w"i{d ofjzdhnK jB. gkg ns skg (T[BQK dh) goSkJh ~ th S'j BjhI
;ed.14.
wbS (b'e) T[BQK dh SkfJnk ~ th S'j BjhI ;ed. nZm f;ZXhnK (T[BQK
d) xo ftu ofjzdhnK jB. jk;k eofdnK (;fji ;[Gkfte) fijV T[dw
(bJh edw) T[mkT[Id jB, B" fBZXK T[BQK d xohI nk iKdhnK jB.15.
95
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
pfusq
BkNe
95
th
(T[; B) uko nfjdhJ j'o Gi fdZs. i' pw[y T[; (fwo}k pr)
fBeb ;B, T[BQK d xo fco fJBQK B nk e Ytk fdZs.17.
fijV r[o{ dh UN Sv e Gi
;B, T[BQK B fco nfjdhnK ~ r[o{
wzB fbnk. (nfjdhnK B) fgFkp gk e (T[BQK d) f;o w[zBtk fdZs. (fJ; ~)
w{sq vko fsB ;h; w[zvkJ. gkj[fo ikfB frqjfj b? nkJ. 18.
ftzrk
j'
;fenk.16.
gkj[b
;wM
fijV
fijV
(T[BQK
pko)
nfjdhnK
(T[j)
T[Xo
xoK
(r[o{
~
n"ozr}p
dh)
fSe s'pok pdB uVkJ. iB[ frqfj ykB wbhdk nkJ. 20.
d)
d' f jok
j'fJnk.
s'I
pu
nkfrnk
fe;
s'I
fpBk
df;nk
(nkBzdg[o'I)
(noEks
~) w[zB wz[B
j'D .19.
nrzwh
Ffjo
Gi
Fesh
ftu
;B,
d;',
gqo
fcokfJnk,
xo'I
wbhdk
(fBjkoh,
oksp)
ykD
nkfJnk
j't.20.
xkT[
eod
jB,
wkB'
(e'Jh)
fgSbh
(pkeh
ofjzdh)
GIN
fdZsh
j't.21.
d'jok
pko)
fe;
efj
fdZsk
j?.22.
u"gJh
T[BQK (pw[yK Bkb) fJ; soQK dk wy"b j'fJnk. ;ko ;zsK (r[of;ZyK)
B ob e (fJj) swkFk tfynk. ;zsK ~ eFN tyDk th B fgnk, nkg gqG{
B
(T[BQK
ukoDh.
eq'XtkB
~
u"gJh
nfXe
T[BQK d fgS i' pZu (UfJ UfJ eod) ub oj ;B, wkB' (T[j T[BQK
uzr f;Zy-;te j'D. (T[BQK d) wz{j T[s s'po fyu e uVQk fdZs ;B,
wkB'
w;sfe ;[G gBjh:B xkfJ. iB[ efo Nhek dJ pbkfJ.
ftu
gos.18.
wB
dh
~)
jZE
pukfJnk.23.
d' j ok
j?.24. fijV ;zsK dh FoB ftu gJ jB, T[BQK dk eh ftuko ejhJ< (T[BQK
dh ofynk) dzdK ftu ofjzdh ihG tKr j[zdh j? ns T[BQK dhnK fpgsktK
ns
d[FN
BFN
j'
iKd
jB.25.
fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @Fkj}kd t nkjdh nkrwB poBBz# BK tkb soQtI
nfXnkfJ dh ;wkgsh j[zdh j?, ;G F[G j?.13.460.
96
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
u"gJh
pfusq
96
u"gJh
BkNe
pb
;G
Fesh)
dk
dth
efjzdk
ekb
ekfbek
jK.4.
(;op
;kvh
ekb)
wksk
ngko
j?.
wB
(gqG{
wok
;kvk)
r[o{
fgsk
ns
j?
wBFk
ns
(T[;
(ekwBk)
dh
woh
Bkb
;op-ekb
eo[Dk
Bkb
Go
rJ
ns
;te
ikD
dfJnk
o; Bkb g;hi rJ. fijV fijV g{opb iBw j'J ;B, T[j ;ko :kd
eok fdZs jB.7. w?~ fJsBh ;'Mh Gbk feE ;h fi; soQK dh p[ZXh gqG{ B
fij fij fpfX iBwB ;[fX nkJh. fsw fsw ej frozE pBkJh.
gqEw ;fsi[r fij fpfX bjk. gqEw dfp ufosq e' ejk. 10.
gfjb u`vh ufosq pBk:'. By f;y s eqw Gky ;[Bk:'.
S'o eEk sp gqEw ;[BkJh. np ukjs fco eo" pvkJh. 11.
fJfs ;qh pfusq BkNe rq`E ;op ekb eh pBsh poBB` Bkw u"d;w'
fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 14. 471.2
1H @feqgkb# 2H SghnK j'JhnK phVK ns eJh g[oksB phVK ftu fJj nzs ;{ue T[esh BjhI
fbyh
fcodk
jK.9.
fi; fi; soQK (g{opb) iBwK dh ;[os nkJh, T[; soQK efj e rqzE
pDkJ jB.
d t h-ufosq
fi;
soQK
tfynk,
(T[;
soQK)
gfjbK
u`vh
ufosq
(T[efs
uz v h
fpbk;)
ufosq
1>
tkfjr[o {
;qh
(T[ e fs-fpbk;)
uzvh
ih
GrT[s h
ufosq
ih
;P?:k
csfj
;jkfJ
(T[efs-fpbk;)
g kfs F kj h
eh
fbyd
jK
10
;P?:k
(i' ;kfonK dk) w[ZY, gko-ofjs, fby ikD s'I go, pnzs, ekb-ofjs,
B ty ik ;eD tkbk ns BkF-ofjs j?l (fi; B) fFt-Fesh,
Gy-ofjs,
uko td, oi'-sw'-;s' fszB r[D fdZs jB ns fszB b'eK ftu tk; ehsk
j'fJnk j?l (fi; B) fdB, oks, ;{oi, uzdqwk tor dhge (pDkJ jB) ns
gzi
sZsPK
dk
gqekF
eo
;koh
f;qFNh
dh
ouBk
ehsh
j?l
(i')
dtfsnK
ns d?IsK ftu t?o tXk e (T[BQK ~ nkg; ftu) bVkT[Idk j? ns nkg (fJBQK
s'I nbr Ebr) p?mk swkFk ty fojk j?.1.
d'jok
d'jok
feqgk
;kro!
soh
e[M
feqgk
wo
T[s
j'J,
(sK)
d[ork
dh
eEk dh ouBk eoK (ns) ;koh eftsk (@pkDh#) ;qFm j' ikJ.2. (fi; dh)
i'fs irs ftu irwrk ojh j?, (i') uzv ns w[zv (~ wkoB tkbh pj[s)
gquzv j?,
Xosh d
(fi; dhnK)
B"I yzvK ~
dD
tkb
jB
ns
(i')
;P?:k
;P?:k
b'eK
skoB
tkbh,
fgqEth
dk
T[ZXko
eoB
tkbh,
d?IsK
;zxkoB
sw', oi' ns ;s' fszBK r[DK (d ;ko o{g) eftsk eth d wB ftu r[zdh
j?. (s{z) gko;-w{osh (fi; ~) irs ftu S'j rJh, T[j b'j s'I ;'Bk pD
frnk.4.
d'jok
d'jok
go
nfXeso
fJ;
gkm
tkbhnK
(w?~)
p[ZXh
dk
gqekF
eoI.5.
98
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
g[Bjk
uzvh
j[D
(T[;
;P?:k
;P?:k
(soh)
ik
dh
ouBk
bJh
(fetI)
ouBk
eoK.
gq;zB
eoB
eoK).6.
;kjwD
;kX{
gqrN
g[oF!
j'Jh.
(uzvh
T[j
dh)
(d'tI
@wX;#
nrkX
eEk
foFh
fe;
gk;)
gqeko
ik
dh
e
j?<
g[Sd
(;k~)
d)
ezBK
dh
w?b
s'I
d'
d?IsK
dh
ouBk
j'Jh.8.
d'jok
(T[;
;P?:k
Xkfo T[o{ gfo ueq ;' ekN e? i's b? nkgB? nzfr wbh j?. 11.
dh
;P?:k
d?sB ohM efjU po wKr efjU jfo ;h;B dj[ Gbh j?.
rqzE
ehsh.
:sB
;kb GJ fsB gzu jiko d[j{` bos Bfj pkj Nbh j?.
w?I
dk c?bkT[ pj[s fGnkBe ns ftFkb ;h, (T[E ftFD{ dh) BkGh s'I ewbc[b g?dk j'fJnk ns (T[; ftu'I) ftFt dk eosk (pqjwk) T[sgzB j'fJnk.
i[X efoU fsB ;' Grt`fs B wko ;e? nfs d?s pbh j?.
sK
d'jok
j'J,
(T[;
fsB dfy b[e; vfoU jhn w?. irwks e' fXnkB[ Xfo:' ihn w?. 9.
nkfrnk
jfo ;'fJ oj? ;fi ;?B sjk. ib ikb eokb fp;kb ijk.
G:' BkfG ;o'i s fp;[ eosk. ;q[s w?b s d?s ou i[rsk. 8.
98
jB, fe j
;[DkU.7.
s' N e Sz d . w[ B h;[ o ' t ku
fpbk;)
tkb osBK d s[b puBK ~ u[D e T[; ftu iVQK. ;G F[G Gkyk eo e
(fJ;) ouBk ftu XoK. (ns) ngko s nB'yh eEk ~ fus ftu ;wM e
(T[efs
g[Bjk
ufosq
tb)
:'r-fBzdqk
(uzv)
ikD
y[bQh,
ns
ftFD{
dtfsnK
ikr
dk
ns
oki
:[ZX
tZX
dh
(fJ;
fsnkoh
gqeko
ftFD{ B T[BQK Bkb :[ZX ehsk, (go) wko B ;e (feT[Ife) d?Is nfs
pbtkB ;B. T[BQK d'jK (ftFD{ ns d?IsK) ~ bVfdnK gzi j}ko ;kb phs
rJ, (go fe; dh th) pKj B Eeh (noEks brksko :[ZX eod oj). d?IsK
B (ftFD{ d gokeqw
s'I)
gq;zB
j' e fejk
fe
(s{z e'Jh)
to
wzr.
(T[Zso
ftu) jfo B fejk fe f;o d fdU. (d?IsK B fejk fe) uzrh rZb j?. (ftFD{
B T[BQK d f;oK ~) gZNK T[s oy e ;[doFB-uZeo Bkb eN fdZsk ns (T[BQK
dh)
i'fs
b?
(ftFD{
nkgD
jh)
Foho
ftu
fwbk
bJh.11.
99
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
;'omk
wX[
Gkr
wkoezv
gqEw
ufosq
wko
(T[efs
fpbk;)
99
;'omk
uzvh
dh
pXfj
ns
e?NG
;koh
fJE
;qh
wko
;kwrqh
wkoezv
g[okB
ikD
tkb#
dtfsnK
ftFD{
oki
ub
uzvh
ufosq
T[efs
nfXnkfJ
dh
;wkgsh
;qh
gfjb
p?e[zm
dh
;EkgBk
ehsh.
oki-
rJ.12.
fpbk;
j?,
@wX[
;G
F[G
e?NG
j?.1.
g[Bjk
g[Bjk
fco
wfjyk;[o
(M'N
dh
Feb
tkbk
d?Is)
j'fJnk.
T[;
eh
ehsk<
(T[; dk toDB fJ; gqeko j?). T[; B G[iktK d pb Bkb :[ZX eo e ;ko
;z;ko
fis
;zxko
ehsk.
fbnk.
(T[;
B)
oD-G{wh
jfEnko
XkoB
eo
ftu
tzrko
(;kfonK
~)
dtfsnK
N'N
N'N
dk
eo
;w{fje
;[fNnk.13.
;P?:k
;P?:k
wfjyk;[o
d?Is
:[ZX
ehsk
ns
;koh
dt-;?Bk
wko
;[fNnk.
tv
tv t?ohnK ~ d' d' N'N eo e :[ZX-G{wh ftu fvrk fdZsk ns (T[;) wjkpbh
B
xw;kB
pkjo
:[ZX
ehsk.
bj{
fBefbnk.
(T[;
dh
d
fJ;
eo
;[N
n;sq
fdZsk.
b'EK
ftu
;[zdosk
wko
fBefbnk
wfjyk;[o
ozr
bE-gE
~
ty
j'fJnk
e)
(T[j
eth
:[ZX-G{wh
wB
ftu
s'I)
fJj
ftu'I goF[okw
j't . 14.
ns
T[s
F;sq
b'EK
b?
;ko
r[ZSk-w[ZSk
(t?ohnK)
j'JhnK
gJhnK
ebtso
jB
ns
tKr
uho
fizB tv oE ns x'V fvr gJ jB. fuZNh fwM ns bkb bj{ Bkb fbpV
gopsK
fiT[ doih iw fwqs e ;hs w? pkr nBe esk efo vko. 15.
ekb fGnkBe jkEh :[ZX-G{wh ftu fvr gJ jB. (T[j) :w d wko j'J fJzi
brd jB fitI ;odh dh o[s ftu do}h nBe egV eN e ;[Ndk j?.15.
fJzdo
bbeko
eJhnK
phVK
ftu
fJj
g[Ffgek
BjhI
fbyh
j'Jh
(nkgD)
Bkb
b?
eq'XtkB
j'fJnk
t?oh
ns
tzrko
(nfij)
tko
ehs
fe
bj{
Bkb
d?Is
bkb
j'
rJ.
izr
fis
(eJh
;kfonK
foZSK
f;o'gkT[
:'X)
oD-G{wh
ftu
xkfJb
x[zwd
gtkJ
jB
j'D.16.
ns
eJh
Xosh
T[s
gJ
ns
froMK
1H
dtfsnK
;kfonK
;[Zs
(nfXe
(gJ fJzi
gJ
j'D.17.
ykX-gdkoE
gqshs
fwbD
j[zd jB)
ekoB)
y[F
wkB' Fokp
j'
gh
rJhnK.
;{ow
e wstkb g?o
100
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
(T[efs
fpbk;)
100
wk;
eoh j? jehefs wkb{w y[d dth ;sh bhnk wjyk;[o jwkok ShB Xkw j?.
ehi? ;'Jh pks wks s[w eT[ ;[jks ;G ;tfe edhw sfe nkJ soh ;kw j?.
dhi? pkfi d; jw? wNhn? eb; b; ehihJ nG; T[B? pv' :j ekw j?.
e{eo e' wkos B e'T{ Bkw b? e skfj wkos j? ske' b? e yktzd e' Bkw j?. 22.
d'jok
tye
froMK
(fJ;
soQK)
p'bdhnK
jB
fitI
pkbe
gkmFkbk
ftu
nDfrDs
(dts)
wko
rJ,
(T[BQK
~)
e"D
frD<
fijV
dts
vo
dtfsnK
fwb
ftXh
g{ote
dth
dh
;tk
ehsh.21.
oysk
fJj
puB
;[D
uzvh
wB
ftu
eq'fXs
j'
T[mh
(ns
efjD
brh)
;P?:k
nkeko tkbk j? ns pZpo Fo fisBk T[; ftu pb j?. (T[; d) tkb wkB'
ekb d sho j'D nEtk ghb gjkV T[s fpqS yV's j'D. (fgm T[s ekb
tkbK dh beho fJzi gqshs j[zdh j?) wkB' ;[wo gops ftu'I :wBk dh Xko
(fBebdh j't) ns (Foho T[Zs ekb dkra) wkB' ghbh uwbh d c[ZbK d
r[fSnK T[s G"o fbgN j'J j'D. (Fo d ;[v"b nzr fJzi gqshs j[zd jB)
wkB'
1H
ufosq
@fBnkfJ#
wjkoki
j'D.26.
fgqE{
ewkB
b?
Xosh
T[s
gops
tyo
eo
oy
101
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
d'jok
uzvh
;P?:k
;P?:k
;P?:k
;P?:k
fJe d?Is eq'XtkB j' e x'Vk d"VkT[IfdnK (dth d) ;kjwD frnk fitI
d ;kjwD gszr k iKdk j?. 33.
101
dhge
uzv ;zGkfo sp? pb[ Xkfo bfJU rfj Bkfo Xok go wkfoU.
fpbk;)
(T[efs
d'jok
ufosq
wko
;P?:k
ehsk
yXV
ty
;w{j
102
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
d'jok
uzvh
ufosq
(T[efs
fpbk;)
102
d'jok
dth
pj[s
;ko
d?Is
wko
F;sq
Xko
fdZs
ns
gqpb
(d?IsK)
fBopb
eo
fdZsk
dh
B fJzi fejk fe (dth B ;kv) thj gdw ;{ow wko fdZs jB.38. (fJj)
;P?:k
jZEK
c"i
ftu
Gi
j[ew
rJh
fdZsk
ns
fe
(nkgD)
ik
;?Bk
ftu
;[nkwh
dth
dh
xo
GkiV
FoB
gk
ik
fdZsh.37.
seh.
Gi
wfjyk;[o
e
rfJnK
bt'.39.
;P?:k
pks ;[Bh gqG eh ;G ;?Bfj ;{o fwb fJe[ wzsq efoU j?.
;koh
;?B k
fwb
nkgD
;bkj
(wfjyk;[o )
ehsh.
dh
(T[BQK)
wB
rZb
;[D h
ftu
fJj
ns
fdqVQ
;ko
ehsk fe u"jK gkf;nK s'I Xk e (dth T[s) ik gJhJ. (p; fco) jZE ftu
xfo bJh uj{` Uo s u`fv ;[ u`d wB' goty gfoU j?. 40.
fJe
;[n kwh
;{ofwnK
fBoDk
sbtkoK b? e @wko b", wko b"# g[ekodh j'Jh (d?Is) ;?Bk fJT[I ftuoB brh
ns u"jK gkf;nK s'I uzvh ~ xo fbnk wkB' uzdqwk ~ gotko fgnk j't.40.
wfjyk;[o dh ;?Bk ~ ty e uzvh B jZE ftu w}p{s XB[F XkoB eo
fbnk. (uzvh B) ;i ns yp jZE Bkb pj[s sho ubk e eq'X Bkb fGnkBe
:[ZX ehsk. t?ohnK d FohoK d ftzBQ ikD s (T[BQK ftu'I fBefbnk) bj{ ;koh
Xosh
T[s
d'jok
d'jok
gukfJnk
;P?:k
fJj Gkfs e' i[X[ efoU ;[fB e? etbk; w? fXnkB S[fNU jfoek.
g[fB uzv ;zGko T[Gko rdk X[fB ;zy pikfJ efoU yoek.
f;o ;sqfB e go ueq gfoU S[fN n?; pfjU efo e poek.
iB[ yb e' ;osk sfN ikfJ ubkts j? fSSbh boek. 43.
d'jok
j'fJnk
fgnk
;h,
wkB'
T[j
ftXksk
fJ;
:[ZX
i'
ftu
nZmtK
T[rb
;w[zdo
fdZsk
(nkgD
nzdo)
j't.41.
nkD
s'I
d'
ns
d'
s'I
uko
(t?ohnK
d)
N'N
eo
fdZs.42.
;P?:k
fJ; gqeko d ehs :[ZX (dh rZb) ;[D e e?bkF ftu fFt dk fXnkB
S[N
frnk.
roiB
soQK
fco
ehsh.
S[N
B rdk
;zGkb
t?ohnK
uzvh
T[s
jZE
fgnk
wkB'
ezY
yvD
dth
f;o
Bdh
e T[Gkfonk
ns ;zy
}'o
Bkb
bJh
dh
X[B
ubkfJnk
pkbe
tik
uZeo
mheoh
e
fJ;
ubkT[Idk
j't.43.
d'jok
wfjyk;[o
e[M
e
;[D
Fo
oki
e
okjhI
dh
ns e[M
(wfjyk;[o)
d?Is
c"i
eq'XtkB
e'b
ty
uZeo
Bkb
rJ
ns
j'fJnk
ns
(nkgD)
wko
pb
fdZsk.44.
;G
e[M
fejk
fe
;koh
;?Bk
wkoh
oD-G{wh
ftu
uVQ
;zGkfbnk
ns
(;?fBe)
Gi
rJh
nk
j?.
fJj
frnk.45.
103
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
;P?:k
uzvh
(T[efs
fpbk;)
103
;P?:k
id
ufosq
wfjyk;[o
(nkgDh)
;koh
;?Bk
i{M
wfonk
tfynk
sK
T[;B
fco (uzvh B) XB[F jZE ftu cV e (fiBQK) ;{othoK ~ sho wko T[BQK
B gkDh th B wzfrnk. }ywh (:'X) x[woh yKd j'J :[ZX-G{wh ftu fvr oj
;B ns gopsK fizB tZv jkEh bzrV j' e eokj oj ;B. etuK Bkb
fcod
j' D .47.
r[Z; Bkb Goh gquzv uzvh Fo ~ gqo e :[ZX ftu ik tVh ns sbtko
b?
pB ftu nZr brh j't. sd'I (dth ~) d?IsK B u"jK gkf;nK s'I xo fbnk.
(T[; fdqF ~ ty e eth d) wB ftu fJ; soQK T[gwk g?dk j'Jh fe dth
wB[ s sB[ si[ ufbU irwks e' dkwfB ikB ub xB w?. 48.
ueq ubkfJ dfJU efo s f;o ;sq e' wko i[dk eo dhB'.
;qT[Bs Xko ubh BG e' iB[ ;{o e' okw ibkib dhB'. 49.
(d
}ywK
s'I
fBeb
bj{
id'I
gquzv
uzvh
jZE
ftu
sbtko
(fJT[I)
ubh
wkB'
goF[okw
bkb
eo
fdZsk
fojk j? iK fJzi
XkoB
;{oi
ehsh
sK
fitI
;wM' fe
(wfjyk;[o
dh)
ibKibh
fdZsh
j't.49.
jh
dk
fco d[o rk
brh.50.
dt h
t?o hnK
id'I
;kfonK
d?IsK
;G
e[M
pD
frnk ns sbtko
dh Xwe
Bkb
o{g h
pdb
ftu
fpibh
tKr
dweD
d'jok
d'jok
G{wh
;koh \"i yo{z yo{z j' rJh. d?Is (n;b'I) wo BjhI oj ;B (;r'I) pj[s o{g
Xko e (:[ZX gokeqw ftu o[fus ;B), sd'I pbtkB (uzvh) B nfs nfXe
tb
Bkb)
c{N rJh X[iBh ;roh nf; uzv gquzv ip? efo bhB'.
d?s wo? Bfj py eo? pj[sT[ popzv wjkpb ehB'.
t?ohnK
(d?Is)
Sv
Svk
dk
okik
e
Gi
wfjyk;[o
rJ.51.
wkfonk
frnk
sd'I
;ko
ekfJo
104
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
d[ g fjo
eo
e gqrN
fJzdo
fJE
104
tKr
e' q X tkB
wz B
ikD
tkb
wjkpbh
d? I s
;qh
;P?:k
fdZsk.
Fo
dh
fJE'I
(dth)
r[gs
ybQ (jfo-nzpo)
j'
rJh
ftSk
ns
T[E
e p?mk
ik
;h.52.
@wfjyk;[o
BFN
j'
ikD
Bkb)
tv
tv
w[Bh
gq;zB
j'
rJ
jB
ns
dtfsnK d si-gqskg ftu ;[y gqkgs eoB br jB. (eJh) :Zr eod
jB, eJh td gkm eod jB, (eJh) ;z;ko dk d[y d{o eoB bJh fwb e
(jfo
gqeko
(fes)
fezBo
ns rzXop
eoe
ftyk
ojhnK
oki-fsbe
fiE fFt
fJzdo ~ oki d e uzvh b'g j' rJh. (uzvh B) d?IsK ~ wko e pjkb
ns ;zsK (dh ofynk dk) ekoi ehsk.53.
(d?IsK
;P?:k
d'jok
ehsk
j'Jh
pXfj
d'jok
rk
oj jB
ns (fes)
:eF
ns ngZSoktK
Bku
jB.54.
ns
d'jok
@dkB
ssSB#
uktbK
X[zw g? ojh
jB.55.
(dk
j?
fsbe)
ns
brkT[Id
dtfsnK
jB.
dhnK
(fJ;
e[bK
soQK)
fwb
dtfsnK
wzrbwJh
dh
Broh
rhs
rk
ftu
ojhnK
d'jok
fJ; soQK uzvh d gqskg Bkb dtfsnK dk gqskg tZX frnk ns fszB
b'e dth dh i?-i?-eko eod j'J (@wkoezv:
BKtK (d ;s'sq dk) ikg eoB br.56. fJ;
ns ;[y wkfDnk.
rJ).57.
;{ o i
1H
fpbk;)
(wfjyk;[o) ~ dth B dtfsnK d fjs (ekoi) bJh wko fdZsk. j'o (pkeh
ofjzdh d?Is) ;?Bk (fJzi) Gi rJh fitI gtB Bkb pdb Gi iKd jB (fyzv
;qh
(T[efs
efpZs
efps[
fJfs
ufosq
tkbh
fco
;[zG-fB;[zG
(BK
tkb)
tv
pbtkB
d?Is
(g?dk
j'
105
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
;P?:k
uzvh
ufosq
(T[efs
fpbk;)
105
;P?:k
(d?IsK
sK
dh
;{o w? Bkfj ojh d[fs dfy e i[X e' d?s GJ fJe mT[o?.
gJh
T[;
eKg ;w[zdq T[m f;ro pj[ Gko GJh XoBh rfs nT[o?.
wo[ jfbU djfbU ;[o b'e ip? db ;[zG fB;[zG e dT[o?. 59.
rJh (noEks
:[ZX
bJh
fdZsk.)
\"i
d)
vze
FzektkB
fJe
EK
j'
tiD
fJeZm
j'fJnK
;ko
;w[zdo
ezpD
dh
nktk}
(fJzdog[oh)
br
ty
Bkb
rJ
;{oi
T[mh X{V
ns
id
fJzdo
dotk}
pj[s
pzd
ftubh
i'fs
B ;{oi
Gko
eo
ezB
ftu
bJ.
d?IsK
th
ShD
dh o"FBh ~
ekoB
Xosh
dh
j'
Ye
jkbs
th j'o fijh j' rJh. ;[wo gops fjb frnk, fJzdo b'e ;fjw frnk id'I
;[zG-fB;[zG
d'jok
dh
;koh
\"i
uVQkJh
eo
fdZsh.59.
d'jok
sd
;ko
dts
fwb
fJzdo
(;eq)
e'b
rJ
ns
fejk
fe
gqpb
eo'.60.
(fJj
rZb)
;[D
d?Is
e fJzdo eq'XtkB j'fJnk ns sd'I jh :[ZX dk T[gk ehsk. (fisB j'o) pkeh
dt-;w{j
;P?:k
(T[BQK
T[BQK
G{wh
;Kr
dk
Gko
d
ftu
(fJzi
brd
;B)
wkB'
prfbnK
j'D.
T[E etu-Xkoh
dzd
(fJzi)
;{otho
jZE
ftu
poS
JhFto
jkEh
ftuko-g{ote
pdbK
tKr
:[ZX
rid
jB
dhnK
eskoK
uwe
ojhnK
ehs
j'fJnK
(fJzi)
fcod
XkoB
T[wv
fgnk
wkB'
x'o
ekbh
xNk
(Sk
rJh)
j't.62.
d'jok
;ko
d?IsK
(fJzdog[oh)
ftu
fJeZm
ik
j'
fJzdo
:[ZX
dk
xo
ftXkB
ehsk
ns
;?Bk
fBeb
nwog[oh
fbnk.63.
;P?:k
;kfonK
dotkf}nK
p{j
y'bQ
dtfsnK
dh
ub
gJh. sd (T[j ;ko) :[ZX-G{wh ftu nk e fJeZm j' rJ. (T[BQK ~ nkfJnK)
ty
jkEh
ebhnK
pdb
pDkfJnk.
bJh
w;sh
T[BQK
db ;[zG e' wx fpvkoB e' fBef;T[ wxtk wkB' gT[B pbh. 64.
T[skoB
fbnk.61.
irs
ns
p[bk
T[gk
dh
;P?:k
e'Jh
(Fokp)
;kfonK
dk)
wd
dk
d'jok
puD
;P?:k
db d?sB e' nfo dtB g? T[wfvU wkB' x'o xwzv xNk. 62.
s'I
t?ohnK
tfvnK
tKr
~
(d?IsK)
doysK
dh
tKr,
fjbD
br
fyzvkT[D
bJh
fJXo'I
eq'XtkB
;?Bk
j'
x'V
rJ.
fJzdo
e
(fgZgb
d)
gZso
tKr
v[bkfJwkB
j'
rJh.
cbK
tKr,
oE
c[bK
tKr
ns
g?db
(fJzi
gqshs
j[zdk
j?)
wkB'
;[zG
;?Bk
o{gh
s}
jtk
ubh
T[Xo'I
:[ZX
bJh
o{gh
fJzdo
ns
j'o
dts
uVQ
f;gkjh
j't.64.
ns
;[zG oD-G{wh ftu nk izfwnk. T[d'I (;kfonK B) jZE ftu sho-ewkB, feqgkB,
rdk (cV j'J ;B) ns Foho T[s etu (@sB-sqkB#) XkoB ehs j'J ;B.
sd d'jK gkf;nK s'I wko' wko wZu rJh ns ;{ofwnK d wB ftu fe; gqeko
106
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
ufosq
bfjo
oki g[ozdo e'g ehU fJfs i[X e' d?s i[o T[s e?;.
d" V
fJXo'I okik fJzdo B eq'X ehsk ns T[Xo'I :[ZX bJh d?Is fetI i[V<
xBx'o ekbhnK xNktK B x[woh gk e fJzdo o{gh ;{oi (d oE) ~
fitI
(;koe)
pZu
fitI
u[ziK
g;ko
oj
j'D.66.
ftu
t?ohnK
fvrk
fdZsk
ns
dtfsnK
dk
pj[s
y{B
tfrnk.
:[ZX-yso ftu rD, frdV, froMK s fg;ku F'o gkD bJh fJ; soQK gqrN
j' rJ wkB' ;{ow (fgSfbnK iBwK d) gkgK ~ T[skoB bJh ;o;tsh (Bdh)
ezY
T[s
fJFBkB
eo
oj
j'D.67.
(;[zG ns) fB;[zG GoktK B nfijk fGnkBe :[ZX F[o{ ehsk fe fJ;
soQK dk gfjbK fe; d?Is B BjhI ehsk ;h. b'EK T[s b'EK uVQ rJhnK ;B
ns T[E (T[BQK dk) wk; froMK ns frdV yk oj ;B. (eJhnK d) f;oK
d tkbK ftu'I ;\?d fwM tr e Xosh T[s g? ojh j?, wkB' fFt (@iNkXo#)
dhnK iNktK s'I r[Z; Bkb rzr k-ib fvr fojk j't .68.
d
i[X fB;[zG GfJnkB ofuU n; nkr B dkBt ekj{ efoU j?.
106
rJh.65.
f;nkw xNk x[woh xB x'o e? xfo bhU jfo e' oft s?;.
fpbk;)
dk e'Jh Gow B fojk. (:[ZX fSVB dh rZb) ;[D e pj[s ;ko frdV ns
froMK (wk; GSD bJh) s[o gJhnK ns fFt-rDK d wB ftu th gq;zBsk
dh
(T[efs
d'jok
pDk
;P?:k
(T[;
:[ZX
dtfsnK
dk)
;ki
fJzdo
ftu)
;kok
~
dts
;kwkB
Gik
jko
jfEnk
rJ
ns
fbnk.
d?Is
(d?IsK
fis
B)
rJ
wjkB
ns
(T[BQK
FeshFkbh
B
db
fdZsk.70.
;P?:k
(d?IsK B) e[po s'I ]}kBk b[N fbnk ns FF-Bkr s'I wDhnK dh wkbk
y'j
ikfJ p; ;[o Xkw sT{ fsB ;[zG fB;[zG eh coh d[jkJh. 71.
1H
j' t . 69.
d'jok
fdZ s h
@fro;#
bJh.
fmekfDnK
pqjwk
ftu
(@b[e;#),
ik
t;
ns
;{oi,
T[BQK
uzdqwk
(@fB;;#),
;[zG
fB;[zG
rDF
dh
ns
d[jkJh
to[D
fcok
fis
fdZsh.71.
107
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
d'jok
uzvh
d?IsK
(dtfsnK
oki
;P?:k
(T[efs
fpbk;)
107
d'jok
ufosq
B)
:[ZX-G{wh
wB
gqk gs
ftu
ftu
eo
fJj
fbnk
fis
gqkgs
ftuko
eo
ehsk
fe
bJh
uzvh
ns
dts
Gi
okjhI
(fco
(@f;tk#)
rJ.
s'I)
ikJ. 72.
;P?:k
jB. :[ZX d vo'I (dts) p[o jkb T[E ik e b[e (d[o) jB ns (B tkjD
jkb fpjkb wjk fpeokb ;zGkb Bjh iB[ ekb rq; j?.
ekoB
jB, (T[BQK ~ Foho dh) ;[X jh BjhI ojh. (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' w"s
d
T[BQK
rq;
d)
j'J
(e?b kF
tkb
j'D.
gops
(id
d?IsK ~
Gkb e' c'o e? ekbh GJh bfy sk Sfp e' efp e' wB GhB'.
j'
fi;
dh
Sth
wkB'
d?IsK
pko
wkoB
:[ZX
rJ
pko
jB.
jkb'I
(ofynk
dhnK)
ezd oktK
ftu
B)
dtfsnK
dh
uzvh
i[V
wB
~
;w{j
dk
tV
(d[ork
eth
dk
ftBkF
j'J
pj[s
j'J
e[o{g
ghVs
Bkb
j'
nt;Ek
;[Dh
uzvh gqsy
wZEk
(fJj
bJh
rJ
ftu
jB.73.
ezBK
dk)
wB
eoB
j'
g[ekod
wjk pbtkB
w'fVnk.
ty
bJh)
e[obkjN
dh gqfsfrnk ehsh.
tb
fpjkb
c'V
T[gwk
(sd)
;kfonK
j'Jh ns eq'XtkB
ekbh
gqrN
dD
bJh)
bbukfJnkl
:w-oki
s'I
fwqs{
cV
eq'X
j'Jh
iBw
fbnk
fpibh
tKr
j't.74.
gkB feqgkB Xo pbtkB ;[ e'g e? fpi[b fiT[ roih j?.
pbtkB
jZE
ftu
sbtko
Bkb
roih j?. (T[; dh roiBk Bkb) ;[wo gops ;ws tv tv (@ro{J#) gjkV
fjb rJ jB ns FF-Bkr d f;o T[s fNeh Xosh th ezp rJh j?. (T[;
uzv gquzv nyzv bhJ efo ekfbek ekb jh fiT[ noih j?. 75.
roi
d'jok
~)
dh
Sksh
b?
;[D
th
XVeD
ekbek
pqjwk,
ekb
;{oi
nkfd
vo
br
e[po,
rJh
j?.
gquzv
fsyh
tKr
gqrN
j'Jh
rJ
jB
nyzv
ns
ftFD{
(sbtko)
(jfo)
jZE
ftu
j?.75.
d'jok
s{z
ftu
wo
ftu
bhB
;wk
rJh
fitI
j'
ik.76.
rzrk
uzvh
tfjD
d
ftu
fJj
puB
iwBk
;[D
ik
(ekbek)
fwbdh
j?.77.
;P?:k
;P?:k
sd
d[ork
ns
fpBk
fco
(T[j)
dtfsnK
wB
ftu
ftuko
ehsk
gosdh
(fi;
T[s)
nkgDk
fe
:[ZX
;h. fJzdo B fejk fe j wksk! woh fJj rZb ;[D', j[D fYb ehfsnK BjhI
pDdh.
@nzfpek#
G{wh
ub
gJh.78.
;ZgDh
tKr
BjhI
ekbh
G{wh
p?m
ehs
(cb;o{g)
;koh
(ekbh)
gquzv
uzvh
d?Is
;zxko
nfXeko
bJh
:[ZX-
108
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
ufosq
(T[efs
fpbk;)
108
(dth dk) ;'B tork (uwedko) Foho, ww'b (gzSh) torhnK (;[zdo)
nZyK jB ns (T[; dh) ;[zdosk ~ ty e ewb dh e'wbsk Fowk ojh j?.
(fJzi gqshs j[zdk j? fe) eosko B nzfwqs (@;[Xk#) ~ jZE ftu b? e T[;
f;qzr ;[wo e u`fv fpokis wkB' f;zxk;B p?mh ;uh j?. 79.
d'jok
T[s
p?mh
j?
wkB'
f;zxk;B
T[s
;uh
XkoB
ehs
d'jok
;[wo
gops
T[s
gquzv
uzvh
jZE
ftu
;[zdo
sbtko
j'fJnK fJzi ;[F'fGs j? wkB' :woki B jZE ftu vzvk fbnk j'fJnk j't.80.
T[; tb e'Jh d?Is fe; ezw T[E nk frnk ns uzvh d ;[zdo ;o{g ~ ty
p;[X
j'
fvr
fgnk.81.
ehsh fe
dk Gok jK.
fco
fe
eo
fi;
fbnk j?,
tfonk
;[zG e'b frnk. g?ohI g? e ns jZE i'V e (T[; B) fJe no} ehsh.85.
;'omk
;P?:k
;P?:k
j? eo w? jfo g? jfo ;' jfo o{g ehJ joeh XoBh j?. 88.
ftu
(rZb)
j'o
;[D
;ko osB
fJ;soh pB
ftu
d?Is
jB,
fpibh
go
(sok
dh
rsh
xo)
Bkb
fJ;soh
(oki)!
s[;hI
oki ;[zG B fJj wBw'je rZb ;[Dh (sK T[; B) fco g[fSnk fe j
Gok!
so xo
fJj
;'omk
j?).84.
jfo ;' w[y j? jfosh d[y j? nfbe? jo jko gqGk jfoBh j?.
;edk
j okiB!
ik
s{z
w?~
T[;
Foho
(dh
;[zdosk
dk)
fpqZsKs
;[Dk.87.
(T[; fJ;soh dk) w[y uzdqwk tork j?, d[y ~ d{o eoB tkbh j?
ns (T[; dhnK bzphnK) }[b\K fFt d (rb ftu gJ j'J ;ZgK d) jko dh
;[zdosk ~ wks gkT[IdhnK jB. (T[;
torhnK jB, GotN ewkB tor jB
sbtko
j?,
dh
j?,
gsBh
Fo
T[s (;tko)
j?. 88.
;{oi
tor si;th
o{g
tkbh
j? ns fFt
109
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
efps[
uzvh
(T[efs
fpbk;)
109
efpZs
ufosq
(j okiB! T[; dhnK uzub) nZyK ~ (ty e) wZSh FowkT[Idh j?, ewb
s yziB bikT[Id jB ns G"o fdtkB j'J pB ftu fJXo T[Xo fcod jB.
(Be ~ ty e) s's, (rodB ~ ty e) ep{so, (j'mK ~ ty e) e[zdo[ cb,
j? ns o{g dh F'Gk (eqKs) irs ftu gqekF o{g ftu g;oh j'Jh j?. T[j
;[zdoh (Bkro) nfij r[DK dk ;w[zdo gqrNkT[Idh j?. (T[; B) nZyK dh eNkS
Bkb wo wB ~ w'j fbnk j?.89.
d'jok
(T[;) d?Is dh rZb ;[D e okik ;[zG e[M w[;eok e efjD brk fe
fe; f;nkD d{s ~ Gfink ikt i' T[; ~ ekp{ eoB dk dkT[ ty nkt.90.
fco T[; d?Is B fejk fe j[D fJe ftuko eo' fe \"i ftu i' ;{owk fJ;
(ezw
;P?:k
p?m' j[s' fBqg wfX ;Gk T[fm e? efo i'fo efjU ww ikT{.
pksB s foMtkfJ fwbkfJ j' Bksfo e;B s rfj fbnkT{.
eq[Xq eo sp i[X[ eo ofD ;qT[Ds eh ;oskB pjkT{.
b'uB X{w ej? pb nkgB' ;Pk;B ;kE gjko T[vkT{. 92.
d'jok
bJh)
:'r
j't
(T[;
~)
nfXeko
;fjs
Gfink
ikt.91.
;P?:k
(T[; tb) oki dh ;Gk ftu p?m (X{wqb'uB B) B T[m e jZE pzBQ
e fejk -- @w?I iktKrk#. rZbK Bkb (uzvh ~) c[;bk e (s[jk~) fwbk fdnKrk,
BjhI sK tkbK s'I geV e b? nktKrk. (i T[j) eq'X eorh sK :[ZX eoKrk
ns oD-G{wh ftu bj{ dhnK BdhnK tjk fdnKrk. X{wqb'uB (;[zG dh ;Gk
ftu) nkgDk pb
fdnKrk.92.
d;D
brk
fe
(w?I)
yV's
j'J
:[ZXtho
c{eK
Bkb
jh
ty
(;[wo)
gops
T[vk
d'jok
(fJ;
soQK)
(X{wqb'uB)
;[zG
fejk
s{z ik, i y[Fh Bkb nkt sK b? nkJhI, ns i fyM sK :[ZX eohI.93. T[d'I
X{wqb'uB uko gqeko dh ;?Bk ~ fsnko eo e ub fgnk s (;[wo) gops
e'g e? uzv gquzv uVh fJs eq[X[ e? X{wq uV? T[s ;?Bh.
pkB feqgkBB wko wuh sp dth bJh poSh efo g?Bh.
ekbh
xNk
tKr
xo
fbnk
ns
rioki
;wkB
rZiD
brk.94.
t?oh d p'b ;[DfdnK jh (uzvh dth) Fo T[s ;tko j' rJh ns ;ko F;sqn;sq jZEK ftu XkoB eo e Ssh Bkb gjkV'I jmK T[so nkJh.96.
;P?:k
fJXo'I
eq'XtkB
j'
gquzv
uzvh
uVQh
ns
T[Xo'I
X{wqb'uB
r[Z;
Bkb
110
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
(T[efs
fpbk;)
110
(T[; B t?oh d) j'mK ~ (fJ; soQK) eN fdZsk fitI b'j ~ S?Dh (eN fdzdh
j?.) (T[;) d?Is d dzd rzrk tor ;\?d, Foho iwBk tKr ekbk ns T[BQK
ftu
ufosq
bj{
fsqpDh
tKr
tr
fojk
;h.97.
piq
dh
(rdk
;ZN
wkoh
dh
;N
b?
tifdnK
ns
fpqS
eoe
d?IsK
s'I
nukBe
dk
db
}'o
Bkb
yi{oK
N[N
Xosh
id'I dth B X{wqb'uB ~ fJ; soQK wko fdZsk (T[d'I) d?IsK dh ;?Bk p?u?B
yi{o
XkoB
d'jok
Bkb
sbtko
T[fmnk
ftu
uh]
jfo u`fv bfJU pfo e? eo s no[ w{zv efNU n;[oz g[o wk.
d'jok
jZE
X{wqb'uB
fvfrnk) wkB'
T[ s fvrhnK
ns
jh)
(e[owk)
Bkb
j't.98.
j'
fJE
pXfj
;P?:k
d'jok
;qh
eoB
wkoezv
BK dk
br
gJh.100.
pX#
;P?:k
jkjkeko
Bkb
ns
x{fonk. T[; dh (roiBk dh) X[B ;[D e fFt dk fXnkB S[N frnk
gzShnK d oki (ro[V) dhnK yzGVhnK N[N rJhnK. (uzvh dhnK) nZyK
(jbkjb)
T[ g o
x[ z w D
tkbhnK
wZ y hnK
(BFN
j'
iKdhnK
d'jok
j'o ;koh ;?Bk ;V rJh, (etb) fJe d?Is jh pfunk. (T[; ~) j'oBK
~ wkoB bJh uzvh B ikD p[M e pukfJnk.102. (T[j) w{oy d?Is Gi
e ;[zG e'b frnk ns efjD brk fe ;?Bk ;fjs X{wqb'uB ~ uzvh B BFN
eo
fdZsk
j?.103.
;tko--wko rJ
ehsk.104.
c"i
jB.
d
fJj
;ko
puB
;{ow-g?db,
;[D
oEK,
j?okB
x'fVnK
j'J
ns
oki
jkEhnK
;[zG
s
eq'X
111
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
ufosq
(T[efs
fpbk;)
111
;Gk
~)
gkB (dk phVk) fdzfdnK j'fJnK w[y s'I fejk fe s[;hI d'tI wo pbtkB :'Xk
j'.106.
gqBkw
(ns
(@nGpzdB#)
ehsk,
oki
(T[BQK
(oki B)
fejk fe)
nkgDk ewo-eZ;k ns
uzvh ~ pzBQ fbnkU,
uzv
w[zv
~)
nkgD
e'b
fpmk
fbnk
ns
fdZshnK
;P?:k
ns
eq'XtkB
j'
;qFm
us[ozrBh
;?Bk
b?
(uzvh
Bkb)
:[ZX eoB bJh (uVQQ ub). sd FFBkr d f;o T[gobh Xosh v'b rJh
wkB' Bdh (@sozrfB#) ftu pVh v'bdh j't. x'fVnK d y[oK Bkb nkekF tb
T[vh X{V (~ ty e) eth d wB ftu'I T[gwk dD dk ftuko d{o B j'fJnkl
wkB' ;z; ko d ngko Gko ~ T[s koB bJh Xosh pqj w-b'e ~ ubh
j't.108.
d'jok
d'jok
dk
wuk
;P?:k
f d Zs k . 1 0 9 .
;P?:k
eq'X
id
ehsk.
T[s
uVQ
(:[ZX
bJh
tX)
s'I
T[so
t?ohnK
db
T[s
uzvh dh ewkB s'I S[ZN sho fJe s'I d; ns ;" s'I j}ko (dh frDsh
tXh ik oj ;B. ns fco bZyK j' e d?IsK d sB ftu tid ;B
ftu)
gkB r[wkB ;' ykfJ nxkfJ wB' iw[ nkg[Bh ihG fBjko. 112.
gops
(fJzi) gJh fi; dh T[gwk (wo) wB ftu fJj g?dk j'Jh wkB' e{ziK dh vko
~ ty e nkekF s'I pk} B MgNk wkfonk j't.110.
ubh.
gqfs
tvh
tKM
T[gwk fJT[I
fpqS yV's
pDdh j?
j'D.111.
wkB'
j'o
fgS'I
iwoki
eth
fgnk
gkB
yk
ftuko
(go
;k~
r[wkB
Bkb
sK
fJzi
nkgDh
brdh
ihG
j?)
ty
wkB'
fojk
gN
GoB
j't.112.
112
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
ufosq
(T[efs
fpbk;)
112
id'I d?Is (dth ~) }]wh eoe (tkg;) ufbnk sd'I dth B GZE ftu'I
sho
eZY
fbnk.
ewkB
nBe
cB
yV' s
ezB
se
fyu
(d?Is) B Ykb
fJe
b? e w{zj
sho
ubkfJnk
UN
i'
fdZsh, (go
tX
T[j
e
sho
j' D .113.
j'Jh. T[; B t?ohnK d ;w{j (g{o) ~ ueBku{o eo e X{V ftu o'b fdZsk
cfo e xfo bfJU oB wkfj ;[ w[zv e' w[zv i[dk efo wkfoU.
ns
n?; gfoU Xfo T{go ikfJ fiT[ pbfj s ed{nk efN vkfoU. 114.
fbnk ns T[;
dk f;o
ik
fitI
xw;kB
e
:[ZX
wukfJnk.
fvfrnk
Fo
tb
T[s ;tko
;h)
t?oh
fvrk
w[zv e' w[zv T[sko dfJU np uzv e' jkE brkts uzvh. 115.
wk;
yk
oj
fitI
pdbK
fdZsk
Bkb'I
fpibh
ns
ns
ed{
tv
tkb
ftu
xo
fJzi
;zy
uwe
w[zv
eo
eN
Bkb
dh
tv
f;o
x[zw
Bkb'I) tZy
ns w{zj
ftu
;B
(fco)
(XV
d?Is
;[fNnk
oD-G{wh
iKdk
j?.114.
cp
ojh
pbtkB
d?Is
fybko
j?.
ueq ubk
Gi
rJ.
febekohnK
br
ojh
e (T[;
G{s
wkod
ns
;B.
B)
fgFku
(uzvh
B) w[zv d?Is dk f;o T[sko fdZsk, j[D uzv (d?Is) ~ jZE bkT[Idh j? (noEks
:[ Z X
w[zv wjk oB wfX jfBU fco e? po u`fv sp? fJj ehB'.
wkfo fpdko dJh ;G ;?D ;[ u`fvek uzv ;' nkjt ehB'.
b? poSh eo w? nfo e' f;o e? po[ wkfo i[dk efo dhB'.
b? e wj; fsq;{b rB; e' o[zv ehU iB[ w[zv fpjhB'. 116.
fJfs
eodh
w[zv ~ oD ftu wko e gquzv uzvh B sd fJj ehsk fe uzv (d?Is) Bkb
:[ZX eo e (T[; dh) ;koh ;?Bk ~ wko e BFN eo fdZsk. jZE ftu poSh b? e
t?oh d f;o ftu }'o Bkb wko e (T[; ~ XV Bkb'I) ty eo fdZsk, wkB' fFt B
sq?F{b b? e rDF d XV ~ f;o s'I fpBk eo fdZsk j't.116.
;'omk
fJE pfusq BkNe d ;qh uzvh ufosq gq;zr d @uzv w[zv pX#
BK
dk
u"Ek
nfXnkfJ
;wkgs
j'fJnk
;G
F[G
j?.4.
;'omk
j? ) .115.
ehsh
fe
dth
(;kv)
pbtkB
:'X
ns
fGnkBe
;?Bk
db
wko
fdZs
jB.117.
d'jok
d'jok
d?Is oki B T[; ;EkB s w{zj (@rks#) s'I fJj rZb ejh fe (w?I T[;
~) wkoKrk, ihT[Idk BjhI SvKrk. ;u
(M{ m
BjhI
efjzdk jK, B
fe
e[M
j'o
efjzdk jK
p' b dk).118.
fJ; Gkt Bkb uzvh ;[zG d w{zj ftu ;fEs j' e p'bh, wkB' d?Is B
nkgDh
w"s
(][d )
p[b kfJnk
j't . 119.
113
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
;'omk
wzsqhnK
d'jok
oes-phi
fejk
fe
wok
ezw
gZEo
tKr
bJh)
oesphi
gops
s'I
jmK
Gfink
;[N
tkje) ~
e'b
ik
fJe
d?Is
pBsh
ehsh
fe
okik
(;[zG)
;Gk
fJe
ezw
eo'.124.
(id'I) T[; B fJ; soQK ;Gk ftu fejk (sK) oki B gq;zB j' e Ssoh tkbh
nz p koh (@w x -nvz p o#) p]F fdZ s h.125.
;[zG ns fB;[zG B oes-phi ~ fejk fe s[;hI pj[s ;koh \"i b? e
ikT[ ns fi; tv gops T[s uzvh p?mh j?, (T[; ~) fwZNh eo fdT[ ns
pb g{ote uzvh ~ bbeko e wko fdT[. ezBK Bkb oki (;[zG) dh rZb
;[D e (oes-phi) r[Z; Bkb Gfonk jkEh T[s uVQ e s[o fgnk wkB'
iwoki (@nzse#) o{g jkEh gqrN j' e d?Is (oes-phi) ~ BFN eoB bJh
oD-G{ w h
bbeko
(fJ;
;P?:k
gq;zBsk g{ote
(oes-phi) B
wkB' gqsS j'fJ nzfse d`fs e' b? e? ufbU ofB js i[ S? e?. 126.
fe
ftu p[bkT[Idk j?, (s[;hI) ibdh jh T[; e'b ub'.123. oes-phi B oki
;[zG ~ nk e gqBkw ehsk. d?Isk dh ;Gk ftu (;Zi p?m oki B) gqw g{ote
gkB b? d?s ejh fJj uzv e' o[zv eo' np w[zv fpjhB'.
fejk
d'jok
Sko eo' ro{J fro okifj u`fv gukfo jB' pb[ e? e?.
113
xo'I (;d) fbnkt, fi; B fJzdo (@g[oj{s#) ~ fis fbnk, T[; dhnK G[iktK
ftu nfws Fesh j? . 122.
T[s
;q'Ds fpzd e' ;[zG fB;[zG efjU s[w ikj[ wjk db[ b? e?.
ftukog{ote
n?; efjU fsB wfX ;Gk fBqg ohM e? wx nvzpo dhB'. 125.
fpbk;)
;'omk
(T[efs
ufosq
ufbnk
j' t . 126.
j?.
(nfij
pbtkB)
;kEhnK
114
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
d'jok
uzvh
;'omk
oes-phi
fpibh
;P?:k
sho ub? fJw phoB e/ pj[ w/x wB' pb[ e? pofyU j?.130.
114
\"i
(jo
gy'I)
fsnko
eo
;[wo
gops
e'b
ik
;'omk
XkoB
nkr/ jP? ;sq[ X;? oB wfX ;[ eq[X e/ i[Xfj e' ;ofyU j?.
b? T[wfvU db[ pkdb[ ;' eft B? i;[ fJnk Sfp e' gofyU j?.
fpbk;)
e vok ehsk. (d{i gk;) uzvh B (d?IsK dh nkwd dk) o"bk ;[D e :[ZX bJh
fsnkoh ehsh.128.
(T[efs
d'jok
ufosq
j'
tKr
eo
gquzv
uzvh
eVedh
j'Jh
oes-phi
~
t?oh-db
nkT[Idk
ftu
X;
uzvh
Fo
wkoB
ty
frnk.
T[s
bJh
eq'X
j'
ns
sbtko
gJh.129.
oes-phi
(fco)
;tko
ub
pj[s
eo
gq;zB
izr
j'fJnk
bJh
ns
nr
(j'o)
nr
}'o
jB.
ewkBK
toQ
oj
j'D.130.
sho f;oK T[s) w[zvok oj jB. uzvh d Foho T[s br eJh }]wK ftu'I
bj{ BdhnK tKr tr fojk j? wkB' gops ~ ckV e ;Zg (;[s-sZSe) o{g
:'fXnK d jZEK ftu'I S[N e sho (t?ohnK d) FohoK ftu'I gko j' iKd
wkBj[ ckfo gjko j{` e' ;[s sSe e fBe; eo pkB. 131.
bk
tNk
s'V
fBeb
e,
etuK
c'V
wZShnK
t?oh
(dXho/
gzSh
tKr
j' D .131.
(id'I) tho-:'fXnK d jZE'I sho S[N sK uzvh B FoBh tKr Gpe wkoh
ns jZEK ftu XB[F, pkD, sbtko, rdk, ueo ns S[oh-eNkoh (nkfd F;sq)
XkoB eo bJ. (t?oh db d nzpkoh ~ e;D tkb) oZ; eN fdZs, szr s'V
fdZsk
b? efo pkB ewkB feqgkB rdk rfj ueq S[oh nT[ eNkoh.
ns
febQ
jkEh
~
uzvh
dh
nZr
B
nzpkoh
bk
(jZE
ftu)
;qT[D e' gkB efoU fiT[ dtk jfo ;kro e' ib fiT[ fofy ghB'. 133.
v'p
T[s;kj-jhB
eo
T[;
wjZb
s'I
tZyoh
eo
fdZsh,
wkB'
dh
nNkoh
jmK
;[N
fdZsh
sbtko
XkoB
eo
d?IsK
jB{wkB
bzek
j't.132.
fGnkBe
w[yK
ns
fco
T[BQK
dhnK
jZvhnK
dk
uphBk
pDk
gquzv
Bkb
:'fXnK
Bkb
ubD
fgZgb
gZso
T[v
iKd
jB.134.
115
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
ufosq
(T[efs
fpbk;)
115
:[ZX ftu fyM e uzvh B jZE ftu sbtko cV e t?oh wko fdZs.
eJhnK ~ shoK Bkb, uZeo ns rdk Bkb wko fdZsk ns eJhnK d Foho
f;zX[o n?; go fsj mT[o fiT[ G{w w? M{fw fro fro Gko. 135.
Fo
j' J
d'jok
B gkV
;?Bk ns g?db
(\"i)
~ wko fdZsk ns oEK tkfbnK ~ oEK s'I tKfMnk eo fdZsk. T[E jkEh fJ;
soQK fvr gJ ;B fi; soQK Xosh d fjbD Bkb tv tv gops fvr
jB.135.
d'jok
fco
;P?:k
ezBK Bkb fJj rZb ;[D e jZEK ftu sbtkoK bJh tho (d?Is) w[V
gJ ns pj[s eq'XtkB j' e gquzv uzvh Bkb }'odko :[ZX ehsk. T[BQK d
Foho s br }]wK ftu'I bj{ u' u' e Xosh T[s fJ; soQK fvrdk j? (fi;
soQK MofBnK ftu'I ib fvrdk j?), fitI izrb ftu nZr brD Bkb (fsV
fsV dh nktk} nkT[Idh j?) fstI Foho T[s sho tiD dh X[Bh j' ojh
j?.137.
(oes-phi dh) nkfrnk gqkgs eo e d?IsK dh \"i uzvh d ;kjwD
nk e vN rJh. jZEK ftu YkbK, poShnK ns sbtkoK b? e pbtkB :'fXnK
B :[ZX eoBk F[o{ eo fdZsk. T[j (d?Is) Xhoi ~ uzrh soQK wB ftu fdqVQ
eoe izr s'I jNkfJnK th BjhI jNd jB. (T[BQK B) uzvh ~ u"jK gkf;nK
s'I fJ; soQK xfonk j'fJnk j? wkB' ;{oi ~ gfoty (ukBD dk xok) fgnk
j' f Jnk j' t . 138.
eq'XtkB j' e gquzv uzvh B g{oh Fesh Bkb fdqVQ XB[F ~
ns (t?oh) ;?Bk ftu dkyb j' e (T[; ~) g[o} g[o} eo fdZsk
d ;w{j ftu fpibh (uwedh j?). t?ohnK ~ shoK Bkb BFN
T[; B}ko bJh eth d wB ftu fJj nkfJnk fitI ;{oi dhnK
e'jo d ib-eD T[v iKd jB (fstI shoK B t?ohnK d FohoK d
uhEV ) T[ v k fdZ s jB.139.
XkoB
fitI
eo
feoBK
s{zp
ehsk
pdbK
fdZsk,
Bkb
nEtk
uzvh B d?IsK dh pj[s ;koh ;?Bk wko e fco gquzv XB[F ~ XkoB
ehsk. pkDK Bkb (t?oh dh) ;?Bk gkV fdZsh ns pbtkB Fo th }'o Bkb
djkfVQnk. tv tv (;?fBe) ;odko wko fdZs ns Xosh T[s bj{ tjk e
seVk :[ZX ehsk. fJe (d?Is) d f;o T[s fJ; soQK XB[F wkfonk wkB' fpibh
B eq'X eo e wjZb Ykj fdZsk j't.140.
d'jok
d?Is dh ;koh \"i ~ uzvh B fJ; soQK BFN eo fdZsk fi; soQK jB{wkB
(@gT[B-g{s#) B bzek dk pkr g[N ;[fNnk ;h.141.
1H @eq'fXs#, @eq'Xs#
116
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
;P?:k
uzvh
b? efo fp:kb ;' fp:kb pikts ;' T[gwk eft :" wfB Xko.
wkB' wjk gqbJ pj gT[B ;' nkgf; w? fGo j? frfo Gko. 143.
fpbk;)
116
pbtkB
uzvh
pdb
tKr
rZi
shoK
pz{dK
tKr
t?oh
T[s
;[fNnk. fpibh torh sbtko jZE ftu b? e pj[s ;{ofwnK d nZX nZX
N[eV eo e Xosh T[s ;[N fdZs. i]wh G[nkNVh yk e T[E fJ; soQK fvr
j'J jB, (T[BQK T[s) eth wB ftu fJzi T[gwk Y[ekT[Idk j?, wkB'
gqtkj Bdh j't ns T[; ftu X;hnK b'EK ezY j'D.142.
(T[efs
;P?:k
ufosq
fJ;
soQK
uzvh
d[nkok
d'
d'
N[eV
ehs
;{otho
Xosh
T[s
bj{
gJ
dk
jB.
b'EK T[s b'E fvrh j'Jh j?, bj{ fJ; soQK tr fojk j? wkB' eo'VK goBkb
tr oj j'D. (G{srD) jZE ftu jkEh ~ b? e (d{i) jkEh Bkb NeokT[Id
jB, T[; fdqF dh T[gwk eth d wB
gob' tb jtk d ubD Bkb tv
ftu
tv
wjk
oj
j'D.143.
b? eo w? nf; dko[B ekw eo oB w? nfo ;' nfoDh j?.
jZE
ftu
dh
t?oB
pbtkB
sbtko
ikD
pb-g{ote
(T[j)
d'jok
ftu
fdZsk
frnk
;P?:k
soQK
;{w s fiT[ i;[ fpUr s fiT[ o;[ g{s eg{s s fiT[ pz;[ jkB.
Xow fiT[ eq[X s Gow ;[p[X s uzv e i[X s d?s gokB. 146.
bV
fvr
gJhnK
j'D.144.
d?Is d ;ko gqpb db ~ uzvh B (wko e fJ; soQK) Gik fdZsk, fi;
jfo-ikg Bkb gkg ns skg d{o j' iKd jB.145.
;P?:k
GkB[ s fiT[ sw gT[B s fiT[ xB[ w'o s fiT[ cfB fsT[ ;[eukB.
;{o s eks[o[ e{o s uks[o[ f;zx s ;ks[o JfD vokB.
gsBhnK
d'jok
d'
wko
:[ZX-G{wh
ns bj{ t?soBh Bdh j' e/ trD bfrnk. ;[zv torh pKj nZX ftukfbUI
eNh j'Jh gJh j?, T[; dh T[gwk eth ~ fJzi ;[Mh j?, wkB' gops T[s'I FF
dhnK
;{ofwnK
bJ
Bkr
eodh
j?.
fGnkBe
ezw
t?oh
fitI
;{oi
s'I
jBok,
fitI
jtk
s'I
pdb,
fitI
w'o
s'I
cBhno
vo
iKd jB (;[zrV iKd jB), fstI ;{ow s'I ekfJo, M{m s'I f;nkDg ns Fo
s'I fjoB (@JfD#) s[os (@;ks[o#) G?Ghs j' iKd jB. fitI ezi{; s'I :F, fitI
ft:'r s'I nkBzd ns fitI e[g[Zso s'I ]kBdkB dk B[e;kB j[zdk j? ns eq'X
s'I Xow dk, ;[p[ZX s'I Gow (Gi iKdk j?, T[tI) uzvh d :[ZX s'I d?Is B; iKd
jB.146.
XkoB
ftu e; e Ssh Bkb x'fVnK ~ s'od jB. (x'fVnK d) ;[zwK Bkb T[vh
X{V B T[gob o;s (nkekF) ftu g;o e ;{oi d wzvb ~ b[ek fdZsk
j?, wkB' pqjwk B fco b'eK dh ouBk ehsh j? (fiBQK ftu) S XoshnK ns
nZ m nkekF pDkJ jB.147.
117
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
ufosq
(T[efs
fpbk;)
117
gquzv uzvh B XB[F b? e pkDK Bkb d?IsK d FohoK ~ o{z tKr s{zp
s{zp eo fdZsk j?. (uzvh B) sbtko Bkb (d?Is-db d) jkEhnK ~ wko fdZsk
j?.
(cb;o{g)
d?IsK
:F
dsB ;kE rdk rfj jkfE ;[ eq[X jP? i[X[ fB;zr efoU j?.
p[bp[b
jzeko
nZe
dhnK
(p{zp)
T[m
oj
p[ZYhnK
tKr
T[v-g[v
frnk
j?.
(fco uzvh B) jZE ftu rdk XkoB eo e eq'X Bkb fB;zr j' e d?IsK
gkr ;ws frfoU f;o Je e' GkT[ fJj efp sk e' XfoU j?.
Bkb
wko
dk
g[zBK d g{o
j't.149.
dk) Gkt
j'D
eftsk ftu
nkekF
s'I
(eth B) fJzi
skok
(BSZsq)
N[N
fpnkB
e
db ~
fvfrnk
Xosh
T[s
fvfrnk
jkEhnK
wkfonk
j? ns ;Bj
uzv e pkB feX' eo GkBfj dfy e? d?s rJh d[fs dhnk. 150.
g{ote
bj{ ghsk.
(fJj
ty
e)
fJe
sK
xpok
e B;
rJ
j?.150.
(uzvh B) jZE ftu sbtko b? e ns eq'XtkB j' e nfs nfXe pb
;fjs x'o :[ZX wukfJnk. nkgDh EK s'I nr tZX e pj[s d?IsK ns fJe
tZv jkEh ~ oD ftu wkfonk. oD ftu T[; e"se d B}ko ~ ty e sd
eth B wB ftu fJzi ftukfonk wkB' ;w[zdo ~ pzBQ wkoB tb Bb B gops
g[N
;P?:k
;[N
fdZsk
j't.151.
d'jok
ehsk
fe
F;sq
XkoB
eo
\"i
e
wko
uzv h
sd'I (oes-phi)
wkoB
dk
B fJj
(fynkb)
wB
ezw
ftu
fbnkT[Idk.152.
;P?:k
wzfBnk
eq'X e? ;qT[Ds fpzd ej? ofB fJnkjh s u`fvek Bkw ejkfJU. 153.
bJh,
j?.
(dth
B)
jZE
ftu
;zy
ns
uZeo
fbnk
j'fJnk
j?
ns
NYh
j'fJnk
bfrnk
118
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
ufosq
(T[efs
fpbk;)
118
u`fv gqu`fv ;' i[X[ efoU nf; jkfE S[fNU wB Bkfj frfoU j?.
sd'I
uzvh Bkb :[ZX ehsk (ns T[; d jZE'I) sbtko S[ZN rJh, go T[; dk wB'pb
dt ndt ;w[zdq wfEU wkB' wo e' wfX XfoU ;[ fcfoU j?. 154.
ftu
;[wo
gops
;wkB
(wXkD
tKr
oes-phi)
fcfonk
eqX
[ e? i[X e d?s pbh Bd ;q'B e' s?o e gko gXkfoU.
b? eotko nT[ Yko ;zGko e? f;zx e' dT[o e? ikfJ jekfoU.
gko
bbekfonk.
okw e GqksB fiT[ jB{wkB e' ;?b ;ws Xok go vkfoU. 155.
Xosh
;h.155.
co T[fmU efo b? eotko e' uzv gquzv f;T[ i[X efoU j?.
T[s
jZE
(T[;
~)
fvrk
ftu
nkT[IfdnK
fdZs k
sbtko
b?
ty
fco
uzvh
T[fmnk
XB[F
ns
gquzv
Bkb
uzvh
sho
Bkb
(;kX
:[ZX
eoBk
pj[s ;kok bj{ Xosh T[s v[bQ frnk. (T[; dh) T[gwk eth B tofDs
ehsh j?, T[; dk BK @wB ~ joB tkbh# (wB w'je) oy fdZsk j?, wkB' ro{
ro{ Br` go e? poyk XoBh gfo wkBj[ ozr YfoU j?. 156.
d gops (Br) T[s toFk (j'D eo e) Xosh T[s (T[; dk) ozr v[bQ frnk
j't.156.
eq'XtkB j' e gquzv uzvh B :[ZX-G{wh ftu oes-phi Bkb x'o bVkJh
bVh. (t?oh d) db ftu tV e gb ftu jh fwX fdZsk j? fitI fsbK s'I
sbh sb eZYdk j?. Xosh T[s bj{ fJ; soQK u'fJnk fgnk ;h fitI fbbkoh
xkT[ b;? sB d?s e :" iB[ dhge wfX cB{; eh E?bh. 157.
(@ozro}#) dh ozr dh wNeh (@o/Bh#) N[N e c?b rJh j?. d?Is (oes-phi)
d Foho T[s }]w fJzi fbFe oj jB wkB' \kB{; (MkV) dh E?bh ftu dht
ir
oj
j' D .157.
oes-phi
;qT[Ds fpzd e' ;qT[D gfoU Xfo ;qT[Bs fpzd nBe GJ j?.
dk
bj{
Xosh
T[s
fgnk
j?
(sK
T[;
s'I)
nBe
oes-phi
g?dk j' rJ jB. gquzv uzvh B XB[F ~ ;zGkb e pkDK Bkb (;ko) wko fdZs
pkfod Xko go? XoBh wkB' fppzo jP? fwN e? i[ rJ j?. 158.
p[bp[b
j[zd
fisBhnK
ise ;qT[B eh p{zd fro? ofB sse ;qT[Bs fpzd jP? nkJh.
wko jh wko g[ekfo jeko e? u`fv gqu`fv e ;kw[fj XkJh.
g?dk
j'D,
bj{
fwNd
dhnK
p{zdK
ub/
oD-G{wh
iKd
ftu
j'D.158.
fvrdhnK
jB
T[sB
jh
oes-
phi g?dk j' iKd jB. (d?Is) wko'-wko' g[ekod j'J bbeko wkod gquzv
uzvh d ;kjwD Y[ed jB. T[; fSD d e"se ~ ty e eth d wB ftu
T[gwk
;[Mdh
j't.159.
j?
wkB'
FhF
wjZb
ftu
fJe'
w{os
nBe
dk
MkT[bk
fdzdh
119
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
ufosq
(T[efs
fpbk;)
119
nBeK oes-phi :[ZX-G{wh ftu T[m e eq'X Bkb fco izr ftu i[ZN
rJ jB. gquzv uzvh dh ewkB s'I ;{oi dhnK feoBK (nz;) tKr sho S[Nd
jB. (uzvh B T[BQK ~) wko e BFN eo fdZsk j?, (go) T[j fco j'o j' rJ
;qT[Bs fpzd nBe T[m ofB eq[X e? i[X e' co i[N? j?.
u`v dJ f;o y`v i[d efo fpbB s iB fpb s[N? j?. 160.
jB. (dth T[BQK ~ fJzi e[Ndh j?) fitI w'jb Bkb XkB e[NhId jB. uzvh
B yzv Bkb (T[BQK d) f;o fJzi tyo eo fdZs jB wkB' fpb-fpqS Bkb'I fpbcb
N[ N
oes-phi
cfo T[m X[fB e efo e? ;[fB e? w[fB e' S[fN fXnkB[ rfJU j?.
G{b rJ ;[o e n;tkB r[wkB B ;qT[Bs fpzd rfJU j?. 162.
d'jok
;zGkb
fJzi
e shoK dh wko
T[m
e uzvh tb
fJ;
soQK T[m
oj
;ko
jB
Bkb
wkB'
oes-phi
;ko ;zxko
mzv
Bkb
fJeZm
j'
fdZs jB.
o'w
rJ
yV
jB
j'
ns
(go)
rJ
}'o
fco
j'D.161.
Bkb
gquzv
uzvh
xo
fbnk j?. uzvh ns Fo B fwb e d?IsK dh ;koh ;?Bk ~ wko fdZsk j?. (T[BQK
B) fco T[m e nfijh X[B ehsh (fi; ~) ;[D e w[BhnK dk fXnkB S[N
frnk
j?.
fw fN n k
dtfsnK
dh
j'F
r[zw
j'
rJh
j?,
go
oes-phi
dk
r[wkB
BjhI
j ? . 162 .
d'jok
oes-phi
nBe
e (tXd jB). bj{ dhnK p{zdK s'I (d?Is) g?dk j' oj jB (ns T[j fJzi)
sho (ubkT[Id jB) wkB' pdbK B MVh bkJh j't. gquzv (uzvh) B fco XB[F
j' D .160.
nDfrDs
d?Is
Bkb
uzvh
fJ;
soQK
dk
g?dk
j'
rJ
(ns
T[BQK
T[s
fdFktK
s'I
pj[s
;ko
d?IsK
r[bkp
dhnK
;qFm
dth
:[ZX
d)
ehsk,
eq'X
dk
go
sd
jh
e'Jh
t;
ufbnk.163.
;P?:k
;P?:k
d;K
bJhnK.
ekbh gqsS GJh fsj s ofB c?b ojh G: Gho[ gqGk ;h.
wkBj[ f;qzr ;[wo e' c'fo e? Xko goh Xfo g? iw[Bk ;h. 165.
wDh
cpk
b?
gzyVhnK
gquzv
tKr
uzvh
t?ohnK
B
~
nZyK
eN
sD
fdZsk.
oyh
j't .164.
uzvh B pj[s eq'X eo e :[ZX ehsk ns fJ; soQK ehsk (fitI) wX{
(d?Is)
nkgD
j'Jh
:[ZX-G{wh
ftu
vog'eK
bJh
G?
sbtko
uzvh d Foho T[s bj{ dh (fJe) fSN nk gJh, T[; (fdqF dh) T[gwk eth
~ fJj ;[Mh wkB' ;'B d xo (@wzfdo#) ftu iVhJ B ;'B (@ifo#) ftu bkb
eq[X e? i[X efoU pj[ u`fv B Js' efoU wX[ ;' nfpBk;h.
d?sB e pX ekoB e' fBi Gkb s i[nkb eh bkN fBek;h.
sd'I
ty
fdFktK
dh
uwe
gops
dh
pD
u'Nh
bJh (uzvh B)
s'I ekbh gqrN
g;o
~
GzB
rJh
e
j?.
Xosh
rJh ns pqjwk d wB ftu th Gkoh Gow g?dk j' frnk. fFt (@iNh#) dk
120
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
ufosq
(T[efs
fpbk;)
120
XkoB
eo
fbnk.166.
d'jok
d'jok
jK ns s{z (ekbh) bj{ ghIdh ik. (fJ; soQK n;hI) t?oh db wko fdnKr.167.
;P?:k
;P?:k
d?Is (fJ; soQK) ;V rJ fi; soQK fJNK nkt ftu (;VdhnK jB). ekbek B
T[BQK dk bj{ gh fbnk, eth d wB ftu (fJ; fdqF ~ ty e) GtkBh (Gtk)
gqfs fJj Gkt g?dk j'fJnk wkB' ;w[zdo dk ;kok ib fwb e (row) st
T[s ik fgnk j't (feT[Ife ib row st T[s g?IfdnK jh ]sw j' iKdk
j?).168.
ehsk
nkfwy ;q'B nfuU pj[ ekfbek sk Sfp w? eft fJT[ wfB uhB'.
BFN eo fdZs. ekbek B pj[s wk; ykfJnk ns bj{ ghsk, fJ; (fdqF) dh
Sph eth d wB ftu fJzi gJh wkB' G[y Bkb nks[o j'J wB[Zy B pj[s ;kok
wkB' S[Xkso[ j[fJ e? wB[S ;[ ;kbB bk;fj ;' pj[ ghB'. 169.
F'o pk
i[X oesq phi efo:' XoBh go ;' ;[o dys ;ko.
ghsk
j't
(yZ g oK
ftu)
sbtko
Bkb
j't . 169.
g? I dhnK
(;G
~)
jB
(T[ j )
wkodh
iKdh
;kohnK
gh
iKdhnK
jB
ns
gq u z v
uz v h
j?. 170.
ekbh nT[ u`fv e[tzv ;zGko e d?s ;' i[X fB;zr ;fiU j?.
wko wjk oB wX GJh gjoe bT[ ;ko ;' ;ko pfiU j?.
;qT[Bs fpzd frfoU XoBh go fJT[ nf; ;' nfo ;h; GfiU j?.
:[ZX ftu
oes-phi
pj[s wko' wko j'J h, fJe gfjo se b'j Bkb b'j k yVfenk.
Xosh T[ s fvr fgnk ns sbtko Bkb t? o h (d? I s) dk f;o
wkB' nshs efo:' fus e XBtzs ;G? fBi wkb sfiU j?. 171.
efNnk
frnk,
fd Z s k
j't.171.
;'omk
;'omk
soQK
ykfJnk
T[m yV'Id ;B. i'rDhnK u"jK gkf;nK tb g;o rJhnK ;B (fiBQK d) f;o
T[s iNktK jB ns jZEK ftu tZv tZv yZgo jB. (fijVhnK) bj{ dh p{zd
;qh
;b{D k
oes-phi B Xosh T[s i' :[ZX ehsk, T[; ~ ;ko dts tyd ;B.
bj{ dhnK fisBhnK th p{zdK fvrdhnK ;B, (T[BQK s'I) nBe o{g Xko e (d?Is)
fJfs
ns
wkB'
XBtkB
fuZs
t?okrh
eo
;kok
wkb-XB
fsnkr
j?.172.
pXfj
fJE
;qh
wkoezv g[okD d
BK tkbk gzitK
pX#
121
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
;P?:k
ufosq
(T[efs
fpbk;)
121
;P?:k
d'jok
peoh
gNekT[Idk
j?. 173.
d'jok
eq'XtkB
d'jok
j' e ;[zG
ns fB;[zG
(d'jK
GoktK)
B uVQkJh
eo
fdZsh
ns
bJhnK. w;s jkEhnK d M[zvK T[s ;[zdo T[ZuhnK X[iK M[b ojhnK jB. (fJzi
gqshs j[zdk j?) wkB' fJzdo (;eq) Bkb :[ZX eoB bJh yzGK tkb (;gZS) tv
tv gops Xosh ~ Sv e T[v (ik oj j'D).175.
d'jok
;[zG
ns
fB;[zG
dbK
dh
ftT[Is
eoe
;[wo
gops
(@fro
oki#)
nfs
pbtkB
;{o w ;[zG
ns fB;[zG
eq'f Xs
j' e oD-G{w h
ftu
nkJ
jB. dyD ftu (fiBQK d) Foho F[G jB (T[j) T[Zu x'fVnK (T[s ;tko) s}h
Bkb Xosh T[s Gi ik oj jB. sd'I X{V T[vh j? ns T[; fSD ftu T[; d
}Zo T[BQK d y[oK ~ ik br jB (noEks y[oK Bkb X{V uzpV rJh j?). (fJzi
gqshs j[zdk j?) wkB' nDfd;dh EK (;[nor) ~ fisD bJh (y[oK s'I) shposk
f;yD tk;s }ZfonK d o{g ftu wB[Zyh wB f;fynk b?D nkJ j'D.177.
d'jok
d'jok
ehB. 178.
(fJ;
fdZ s k
122
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
;P?:k
uzvh
(T[efs
fpbk;)
122
;P?:k
ufosq
fJ; (dth) ~ fSD ftu BFN eo dtKrk. (fJj Gkt wB ftu Xko e)
pkD ~ ;zGkb e tv XB[F ftu fyfunk. ekbh d w[y (peq) ~ tyD Bkb
(T[; d) wB ftu Gow g?dk j'fJnk fe (fJj) iw tork j?. (fco th T[;
B) ;ko pkD ubk fdZs ns (fJ; soQK) uh] T[fmnk wkB' gob' tb d pdb
(rid
j 'D ) . 1 7 9 .
t?ohnK d
cV fbnk.
(uzvh
soQK)
pkD
Gki rJh X[iBh vfo e? efp e'T{ ej? fsj eh Sfp e?;.
;{oi dhnK feoBK Bkb jBok ]sw j' iKdk j?. (uzvh d) vo Bkb (d?Is)
;?Bk Gi rJh, T[; dh Sph ~ e'Jh eth fetI efj ;edk j?, fitI Ghw d
Ghw e' ;qT[B GfoU w[y dfy e? Skfv ub oB eT[oT[ i?;. 180.
efps[
nkfrnk gkfJ ;[zG eh ;[ wjkpho Xho i'X nkJ u`fv T[go ;[ eq'X e? pBh mBh.
u`fvek b? pkB nT[ ewkB ekbh feogkB fSB wfX e? e? pb ;[zG eh jBh nBh.
vos fi ys wjk gqs ehB pkBB ;' fpub fpEo n?; Gkirh nBh feBh.
i?; pko{Eb w? ;p{j pj gT[B j{` e X{o T[fv ub j[fJ e e'fNe eBh eBh. 181.
bj{
Go
w{zj
ty
e"ot
oD-G{wh
Sv
ub
jB.180.
efpZs
;P?:k
;P?:k
j?. eJhnK ~ ekbh w{zj Bkb uZp rJh j? ns eJhnK d f;o uzvh B eN
fdZs jB. Xosh T[s bj{ dk ;w[zdo pD frnk j?. (eJh d?Is) oD-G{wh
Sv rJ jB (ns eJh) d?Is }]wh j'J gJ jB. (i' :[ZX ftu'I Gi e rJ
;[zG g? ikfJ ejh fsB fJT[ pj[ pho wjk fsj mT[o bN j?. 182.
d'jok
jB) T[BQK B ;[zG e'b ik e fJT[I (rZb) ejh (fe) pj[s ;ko
oD-G{wh ftu bN gJ jB (noEks wko rJ jB).182.
;P?:k
:'X
d'jok
wjkB
dh)
;jkfJsk
bJh
(;kohnK)
dt-FeshnK
oD-G{wh
ftu
Gi
fdZshnK.183.
;P?:k
ub
;w[zdo
ftu
nk
;wkJh
123
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
ufosq
(T[efs
fpbk;)
123
dkVB ;kfE upkfJ rJh efb nT[o rj? uj{` Ufo prkJ.
g{ote
shoK
Bkb
oD
ftu
wko
fdZsk.
(T[BQK
ftu'I
eJhnK
~)
ekbh
dkVQK
Bkb up rJh ns (eJh) j'oK ~ cV-cV e u"jK gkf;nK ftu ;[N fdZsk,
fitI oktD Bkb r[Z; j' e ikwtzs (Gkbe-gfs) B :[ZX ftu tv tv gops
;[ N
j' D .185.
fco
(ekbh
B)
jZE
ftu
feqgkB
;zGkb
e d?IsK
Bkb
pj[s
:[ZX
ehsk
r{d pfjU nfo ;h;B s eft B fsj e' fJj GkT[ XfoU j?.
fwM (~ ty e) eth B fJj Gkt efYnk j? wkB' gops dh u'Nh s'I Xosh
d'jok
T[s
po\
;P?:k
gJh
j't .186.
id'I e'Jh T[gk B fojk (sK d?IsK dh) ;koh ;?Bk Gi rJh. (T[; tb)
F[zG
fBFz[G
fejk
fe
s{z
jh
db
b?
(bVB
bJh)
ik.187.
;P?:k
wkB e? ;[zG e' p'b fB;[zG[ ufbU db ;kfi wjk pfb n?;.
GkoE fiT[ oB w? fof; gkofE eq[X e? i[X efoU eoB? ;.
soQK
g{ote
;ktB wk; feq;kB e yfs T[r wB' XkB e nze[o i?;. 188.
fvr
d'jok
(@s[; ko#)
Bkb
:[ZX
ehsk ;h.
uzvh d pj[s
;ko pkD
d?Is
br, T[j
sB ~ uho e fe; soQK gko j' rJ, wkB' ;ktD d wjhB ftu fe;kB d
ys ftu XkB d nze[o fBeb j'D.188.
(gfjbK) pkDK Bkb fvrk fdZsk ns fco jZE ftu sbtko b? e fJ;
:[ZX ehsk fe ;koh (d?Is) ;?Bk ~ wko e BFN eo fdZsk, (cb;o{g)
wkfo fpdkfo dJh X[iBh ;G dkBt e' pb[ j[fJ rfJU ShB'.
soQK
;qT[B ;w{fj gfoU fsj mT[o sjk eft B i;[ fJT[ wB uhB'.
t?oh dh Fesh wZmh g? rJh. T[; ;EkB T[s pj[s nfXe bj{ fgnk j'fJnk
;ks j{` ;kro e' ofu e? fpfX nkmt' f;zX[ efoU j? BthB'. 189.
j?. (T[; dk) :F eth B wB ftu fJ; soQK ikfDnk j? wkB' ;ZsK ;w[zdoK
~ pDk e pqjwk B (bj{ dk) nZmtK BtK ;w[zdo pDkfJnk j't.189.
pj[s (\"i) wko ;[Nh j?. fJ; soQK fGnkBe o{g ftyk e fB;[zG (n;[o gsh
Gqks) dh uwe ~ BFN eo fdZsk j?. bj{ Bkb Xosh bkb j' rJh j?, wkB'
;qT[B ;' bkb GJh XoBh ;[ wB' nzr ;{jh eh ;koh eoh j?. 190.
d?s ;zGkfo ;G? ngB' pfb u`fv ;' i[X e' cfo no j?.
nk:[X Xkfo bo? oB fJT[ iB[ dhge wfX gszr go j?.
uzv gquzv e[tzv ;zGkfo ;G? oB wfX d[ N{e eo j?.
wkB' wjk pB w? po fpqSB ekfN e? pkYh i[d e? Xo j?. 191.
(Xosh
j?
c'o dJh us[ozr uw{z pb[ e? pj[ ekfbek wkfo Xoh j?.
B)
;{j
ozr
dh
;kVQh
gkJh
j'Jh
j't.190.
;ko d?Is nkgDk pb (;zGkb e) uzvh Bkb :[ZX eoB bJh fco vN
j'J jB. F;sq Xko e :[ZX-G{wh ftu fJzi bV oj jB wkB' dht ftu gszr
g? oj j'D. gquzv uzvh B XB[F ;zGkb e ;G d oD ftu d' d' N'N eo
fdZs jB, wkB' wjk pB ftu fsqykD B tv tv fpqS eN e tyo oy
j'D.191.
124
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
ufosq
u`fv e ;kw[j nkfB nfoU nfs i[X[ efoU gr[ Bkfj NfoU j?.
wB
u`fv e pkB bfrU w[y d?s e ;qT[B ;w{j XokfB gfoU j?.
:[ZX
ehsk
wkBj[ okj[ rqf;U BfG GkB[ ;[ ;qT[Bs e' nfs pT[B efoU j?.192.
ns
fJe
edw
th
(T[efs
fpbk;)
124
fgS
jNkfJnk.
uzvh
pkD
d?Is
w[y
j't.192.
;Kr ;zGkfo eo` pb[ Xko e? u`fv dJh fog[ Gkb w? n?;.
e t?oh (d?Is) d w;se ftu fJ; soQK y'Gh, (i') }'o Bkb f;o d b'j d
N'g ~ c'V rJh ns (;Kr dh) u[zi gNe ~ gkV e gko j' rJh. (d?Is
wkB' wj; e sh;o B?B eh i's T[d's GJh y[b s?;. 193.
i'o e? c'o rJh f;o sqkB e' gko GJh gN ckfo nB?;.
wZE
s'I)
bj{
dh
Xko
(fBeb
e)
T[go
tb
ubh,
T[;
dh
T[gwk
fe;
soQK dh j'Jh, wkB' fFt d shi B?B d y[bQD Bkb (T[; dh) i'fs gqrN j'Jh
j't.193.
T[jh ;Kr (nkgD Foho s'I) eY e d?Is B }'o Bkb gquzv uzvh ~
(T[j ;Kr) T[; (d[ork) d w{zj ftu ik brh, (cb;o{g) pj[s ;kok
ikfJ brh fsj e w[y w? pfj ;qT[B gfoU nfs jh Sfp ehBh.
wkoh.
bj{ tfrnk
dh T[gwk g?dk j'Jh, T[j fJ; soQK efj fdZsh wkB' gdfwBh (f;zrbkdhg
fJ;soh) d rb ftu gkB dh sk}k E[e fd; ojh j't.194.
i[X[ fB;[zG efoU nfs jh i;[ fJnk Sfp e' efp e' poB?.
ns T[;
B pj[s
F'Gk
tXkJh
j?.
eth
d wB
ftu
fJ;
soQK
dh
fBF[zG B pj[s :[ZX ehsk j?, fJ; Sph dk :F fejVk eth toDB
;edk j?< GhFw, dq'Dkukohnk ns feqgkukohnk B (th nfijk :[ZX) BjhI
Bfj Ghyw d'qfD feqgk no[ dq'Di Ghw B noiB nT[ eoB?.
eo
iB[ okfs e? d{fo fpGk; d;' fd; c?fb ubh oft eh feoB?. 195.
ojhnK
jB
(feT[Ife
T[BQK
~)
shoK
dhnK
w[yhnK
(cb)
brhnK
tb
j'JhnK
jB,
;{oi
dhnK
f;oK T[s wkoh ns (T[BQK ~) Xosh T[s (fyzvk fdZsk). (fJzi gqshs j[zdk
j?) wkB' ;qh okw uzdo d :[ZX tb jB{wkB B tv tv gops fbnk e ;[N
wkfonk.
(jZE
ftu)
vkYh
fbFethI
(@ndr#)
tZvh
yVr
b?
d?IsK
j'D.196.
fJe
pj[s
pbtkB
d?Is
jZE
ftu
feqgkB
nr tfXnk. (nr'I) uzvh B fwnkB ftu'I yVr eY e g{o }'o Bkb T[;
d Foho T[s tko ehsk. T[; dk f;o N[ZN e Xosh T[s fvr fgnk. fJ;
Sph
dk
:F
;Zg
dk
ykXk
eth
d wB
j'fJnk
eK
ftu
fJzi
(Xosh
nkfJnk
T[s)
fvr
j't.197.
T[s'I
fGnkBe
125
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
pho fB;[zG e' d?s pbh fJe gq/fo s[ozr rfJU ofB ;kw[fj.
ufosq
(T[efs
fpbk;)
125
oDG{wh ftu
ofjzdk, j[D
(dth
fejVk ;woE j? iK fe; ftu skes j? (i' T[; d?Is Bkb :[ZX eo). uzvh
w[zvfj s[zvfj o[zvfj uhfo gbkB feekB X;h p;[Xk wfj. 198.
B jZE ftu feqgkB b? e (pj[s ;ko) t?oh wko fdZs ns fco (T[j feqgkB)
T[; d?Is d f;o (tb) ubk fdZsh. (T[j feqgkB d?Is d) f;o ~, w{zj ~,
XV ~, (x'V d) gbkD ~, x'V (feekB) ~ uho e Xosh ftu ik e X;
r J h j ?.1 9 8 .
fJ; soQK id'I pbtkB uzvh B d?Is ~ wko fdZsk, (sK fJe) j'o (d?Is)
bbekodk j'fJnk oD tb ufbnk. Fo d ;kjwD ik e eq'fXs j' e, Gi
e d' fszB }]w brk fdZs. uzvh B sbtko ;zGkb bJh ns g{o }'o Bkb
bbeko e (T[; d) f;o tb ubk fdZsh. (T[; dk) f;o (eN e) d{o ik
fgnk, fitI jtk d M'e Bkb nzp N[N e (ik g?Idk j?).199.
ikfB fBdkB e' i[X[ pfBU ofB d?s ;p{j ;p? T[fm XkJ.
Gi
Gi
gJ
iKd jB. uzvh dh yVr ns rdk tiD Bkb d?IsK d Foho g[o}k g[o}k
j' rJ jB. (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' ;'Nk wko e ns fpqS ~ M{D e wkbh
w{zro bkfJ jbkfJ wB' so[ ekSh B g/v s s{s frokJ. 200.
fpqS
s'I
s{s
fvrkJ
j'D.200.
;{ofwnK
tzrko e gNek wkfonk j?. T[BQK ~ oD-G{wh ftu xkU br jB (ns T[BQK
d) f;o XV Bkb'I nbr j' e fvr gJ jB. (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB'
i[X ;w? ;[s GkB wB' ;f; e ;G N{e i[d eo vko. 201.
:[ZX d ;wI (;{oi d g[Zso) SfBSo B uzdqwk d ;ko N[eV tyo tyo eo
e ;[N fdZs j'D .201.
u`fv gquzv sp? pb Xkfo ;zGkfo bJh eotko eoh efo.
e'g dJhn fB;[zG e ;hf; pjh fJj Gks ojh sotk sfo.
eT[B ;okfj eo? efj sk fSB ;' fpp j'fJ go? XoBh go.
wkBj[ ;ko eh sko b? jkfE ubkJh j? ;kp[B e' ;p[Bhro. 202.
T[;
wkoe`v g[okB
pXfj y;Nw'
uzvh
g{oh
Fesh
Bkb
fdqVQsk
(eoh)
g{ote
ubkJh
fJE
j?
;qh
(ns
T[;
d'
N[eV
j'
rJ
sbtko
tko) dh (fe T[j d?Is) d' ckV j' e Xosh T[s fvr fgnk. (fJzi
j[zdk j?) wkB' ;kpD pDkT[D tkb B jZE ftu b'j dh sko b? e
fpbk;
6.
d'jok
gquzv
T[s
fJfs ;qh
fB;[zG
tb
gqshs
;kpB
jB).202.
@fBF[zG-pX#
d'jok
id'I fJ; soQK dth B fBF[zG (d?Is) ~ wko fdZsk, sd'I fJe d?Is x'V
T[s ;tko j' e F[zG e'b Gi e frnk.203. T[; B nk e F[zG e'b :[ZX
dh ;koh tkosk ejh (fe id'I) so Gok (fBF[zG) ~ (dth B) wko fbnk,
sd'I
;ko
d?Is
(oD-G{w h)
ftu'I
Gi
nkJ.204.
126
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
;P?:k
u`v gqu`fv ;[ ejfo ekfbek nT[ ;esh fwfb i[X efoU j?.
dkBt ;?B jsh fJBj{` ;G fJT[ efj e? wfB e'g GfoU j?.
pzX[ epzX gfoU ntb'e e? ;'e e? gkfJ B nkr? XfoU j?.
XkfJ ;feU B GfJU GfJ Ghsj uhsj wkBj[ bzr[ gfoU j?. 206.
cfo efjU db e' ip ;[zG ;[ wkfB ub sp d?s xB.
rioki ;[ pkiB e n;tko oEh oE[ gkfJe eT[B rB?.
sjk xo bJh uj{` Uo s u`fv wjk sB e sB dhj pB?.
wB' GkB[ e' SkfJ bfJU T[wv? xB x'o xwzv xNkfB ;B?. 207.
d'jok
es wkfo vko nT[ ese upkfJ vko ese prkfJ vko ekbh e'g sp jh.
pki ri Gko s s' ByB ;' ckfo vko n?; oB G? eo B GfJU nkr? ep jh.
Gkr pj[ pho ekj{` ;[X B ojh ;oho jkb ukb goh wo nkg; w? dp jh.
gfy ;[o okfJ wfB joy pYkfJ ;[o g[izB p[bkfJ eo? i?i?eko ;p jh. 209.
eq'XwkB GfJU efjU okik ;G d?sB e' n?;' i[X[ ehB' ekbh vkfo:' pho wko e?.
pb e' ;zGkfo efo bhBh eotko Yko g?m' oB wfX wko[ wko[ fJT[ T[uko e?.
;kE GJ ;[zG e ;[ wjk pho Xho i'X bhB jfEnko nkg nkgB ;zGko e?.
n?; ub dkB' oft wzvb SgkB' wkB' ;bG T[vkB' g[zi gzyB ;[ Xko e?. 210.
uzvh
ufosq
(T[efs
fpbk;)
126
;P?:k
gquzv uzvh, Fo, ekbh ns dt-FeshnK B fwb e :[ZX ehsk j?. @fJBQK
B d?IsK dh ;koh ;?Bk wko fdZsh j?# -- fJj efj e (F[zG dk) wB eq'X Bkb
Go frnk. Gok (fBF[zG) dk fgnk j'fJnk XV ty e d[y Bkb (T[; B) nr
g?o BjhI Xfonk. (T[j fJsBk) G? Ghs j' frnk fe (nr) ub B ;fenk,
(fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' fuso ~ bzr g? frnk j't.206.
id'I fco F[zG B \"i ~ j[ew fdZsk sd'I pj[s ;ko d?Is wzB e
~) ub gJ. tv tv jkEhnK ns x'fVnK d ;tko, oEK tkb, oE
g?db ;?Bk (dh e"D) frDsh eo ;edk j?. tZv FohoK tkb d?IsK B
u"jK gkf;nK s'I wjkB uzvh ~ xo fbnk j? (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB'
j'J xD pdbK dhnK ridhnK j'J hnK xNktK B ;{o i ~ Ye
j't.207.
(:[ZX
ns
T[E
T[wv
fbnk
d'jok
j;
ehsk
fe
efpZs
127
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
;P?:k
uzvh
fpbk;)
127
jh
w{zj
j't.211.
sd'I d?IsK d tv ;w{j Bkb gquzv uzvh dk Gkoh :[ZX j'fJnk. (d?IsK
dh) pfj;kph ;?Bk ~ tzrko e, ]podko ns ;ktXkB eo e ekbh B oD
ftu BFN eo fdZsk. T[E uko ;" e'jK se :[ZX-G{wh pD rJh ;h, T[; (fdqF)
~ ty e eth B (fJj) T[gwk ftukoh j? fe (ni) fJe xVh th g{oh BjhI
r[}oh ;h fe Xosh T[s pbtkB (d?Is) (fJ; soQK) fvr jB fi; soQK
gsMV
(T[efs
;P?:k
Fo
i[X[ wjk n;[ozrfB ;kfE GfJU sp u`fv gquzvfj Gkoh.
ufosq
(ftu
gZ s o
fvrd
jB).212.
rZb
fwbk
uzvh
T[j
Bdh
eq'XtkB
j'
F[zG
dh
;?Bk
Bkb
nBeK
tko
:[ZX
wukfJnk.
128
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
ufosq
(T[efs
fpbk;)
128
oD-G{wh ftu d[n zd-:[ZX j' fojk j?. fJXo gquzv uzvh ns T[Xo F[zG
vN j'J jB. d'jK d Foho T[s nBe }]w br j'J jB, (gozs{) d?Is dh
;koh Fesh (@gT[oy#) jko rJh j?. pb-jhB j' e (F[zG dhnK) G[iktK ezpD
br
gzi
rJhnK jB. T[; (fdqF dh) T[gwk eth B fJ; gqeko ftukoh j?, wkB'
w{zjK tkbhnK d' ekbhnK ;ZgDhnK rko[V{ (wzso) d gqGkt (pb) ekoB
(p;[X
e'g GJh po u`fv wjk pj[ i[X[ efoU oB w? pb Xkoh.
b? e? feqgkB wjk pbtkB guko e? ;[zG e T{go Mkoh.
;ko ;' ;ko eh ;ko pih MBeko T[mh fsj s fuBrkoh.
wkBj[ Gkdt wk; eh o?fB b;? gNphiB eh uwekoh. 218.
xkfJB s pj[ ;qT[B gfoU pb ShB GfJU fBqg ;[zG e' e?;.
i'fs xNh w[y eh sB eh wB' g{oB s gfotk ;f; i?;.
u`fv bfJU efo ;[zG T[mkfJ efjU eft B w[fy s i;[ n?;.
oSe r'XB e fjs ekBQ T[mkfJ bfJU frfo r'XB[ i?;. 219.
d'jok
e)
bNe
ojhnK
j'D.217.
(uzvh d) jZE ftu'I (F[zG) Xosh T[s fvr fgnk ns Xosh s'I nkekF
ubk frnk. F[zG ~ wkoB bJh uzvh T[; e'b ubh rJh.220.
;P?:k
sd'I nkekF-wzvb d ftukb uzvh B (fJ; soQK dk) :[ZX ehsk, fi;
soQK dk nr ed BjhI j'fJnk j?. ;{oi, uzdqwk, sko (@fBSsq#), fJzdo
(@;uhgfs#) ns j'o ;ko dts T[; (:[ZX) ~ ty oj jB. (uzvh B) sbtko
fyu e (F[zG d) f;o ftu wkoh ns sd'I fJe ~ wko e d' (N[eV) eo
fdZs. F[zG (dk Foho) d' N'N j' e Xosh T[s (fJzi) fvr fgnk, fitI e'Jh
nko Bkb uhfonk frnk j? . 221.
d'jok
j'
j'
nZmK
F[zG ~ wko e uzvh T[mh ns ;zy tikfJnk. sd'I wB ftu pj[s gq;zB
xzfNnK dh X[Bh ehsh.222.
dth B fJ; soQK d?Is oki ~ fSD Go ftu wko fdZsk (ns fco)
jZEK ftu F;sq XkoB eoe (d?IsK dh) ;?Bk ~ BFN eo fdZsk.223.
;P?:k
129
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
fJE
fpbk;)
129
;P?:k
fiBQK
vo
s'I
fJzdo
(@wxtk#)
Gi
frnk
;h
ns
pqjwk
ns
j'o
;ko
jhB
dts G?Ghs ;B, T[jh d?Is oD-G{wh ftu nkgDh jko ty e pbj'J Gi rJ jB. frdV ns froMK fBok; j' e pBK ftu ofjD
bJh
ub rJ jB
ns (fJ;
;ko ;ke ~
j'fJnK
ni)
d' gfjo
th
BjhI
phs jB. ;zsK dh ;dk ;jkfJe irwksk (uzvh) B F[zG ns fBF[zG tv t?oh
fis bJ jB.225.
;ko dtfsnK B fJe EK fJeso j' e ns uktb e;o s uzdB
b? e T[; tb bZyK B/ jh gqdyDk d e uzvh d wZE T[s fsbe brk fdZsk.
T[; (tb dh) Sph (~ ty e) i' Gkt g?dk j'fJnk, T[; ~ eth B (nkgD)
wB ftu fJ; soQK ikfDnk, wkB' uzdo-wzvb ftu F[G wzrb B nk e gqtF
ehsk j't (noEks ;[y dkfJe ;fEsh g?d k j' rJh j?).226.
efpZs
fi;
fwb
soQK
iKdk
;w[zdo
dhnK
bfjoK
ftu
rzrk
ih
dk
ib
(@nkg[#)
g{oh
soQK
j? . 227.
;P?:k
;kohnK
dt -fJ;sohnK
ftu
f;oi
(@dZSB#) jB
X{g irk e,
j ir wkfJ ;dk ;[y dkfJ s? ;[zG e' xkfJ pv' i;[ gkfJU. 228.
(T[efs
pXfj
;P?:k
ufosq
T[;
dhge
(uzv h
irkJ
~)
jB.
n;h;K
c[bK
dh
fdzd hnK
;[rzXh
jB
ns
ns
uktb
nkosh
tkodhnK
wksk! s{z ;dk ;[y dD tkbh j?I. s{z F[zG ~ wko e tZvk :F yfNnk j?.228.
fJzdo (@;eq#) ~ oki dk ;kwkB d e uzvh wB ftu pj[s y[F j' ojh
;{o ;;h BfG Ekg e? si[ d nkg sjk s ;[ b'g GJh j?.
130
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzvh
ufosq
(T[efs
fpbk;)
130
frnk. T[; (fdqF) dh T[gwk eth d wB s'I G[bh BjhI j?. (bVkJh tb T[mh)
X{V d g;oB eo e ;{oi (@oft#) wbhB j' frnk ;h, wkB' uzvh B (nkgDk)
si
efps[
gqdkB
eo
(T[;
fco
s'I
uwedko
pDk
fdZsk
j't).229.
s'VB
eoB
tkbh,
tkbh,
fco wfjyk;[o
X{wqb'uB tor
efpZs
gqEw wX[ e?N wd wEB wfjyk;[o? wkB wodB eoB so[fB po pzvek.
X{wq fdqr XoB Xfo X{fo XkBh eoB uzv no[ w[zv e w[zv yzv yzvek.
dk
oes phoi joB oes GSB eoB doB nB;[zG ofB oko fo; wzvek.
BkfJe
;zG pb[ Xko ;zxko eotko efo ;eb yb[ n;[o db[ i?s i? u`fvek. 230.
~ N'N N'N eoB tkbh, oes-phi ~ wkoB ns (T[; dk) bj{ ghD tkbh,
t?ohnK ~ dbD tkbh, fBF[zG Bkb eq'fXs j' e izr eoB tkbh, F[zG ~ pb-
(@XoBXfo#)
gNeD
;zxkoB tkbh
j't .230.
ns
tkbh
;ko
ns
d[FN
uzv
ns
d?IsK
w[zv
db
f;oK
fisD
B vo' nfo ;' ip ikfJ bo' fB;u? efo ng[Bh ihs eo'.
no[ f;y j" nkgB jh wB e' fJj bkbu jT[ r[B sT[ T[uo'.
uzvh-ufosq
eftsk
ftu
eEB
ehsk
j?.
(fJj)
id'I
wo
;koh
T[wo dk nzfsw
iktK.231.
(eftsk)
o"do-
o; ftu fbyh j?. fJe s'I fJe (T[esh) o; Gog{o j? ns nkfd s'I nzs
se (g?oK d Bj[znK s'I f;o dh u'Nh se) jo T[gwk BthI j?. eth B wkBf;e
ftbk; (@eT[se#) bJh fJe ekft-ouBk ehsh j?. @;s;Jh# dh fJj g{oh
eEk tofDs j?. fi; (wB'oE) bJh (e'Jh) g[oF (fJ; ouBk ~) gVQ ns
ikfj Bfws gV? ;[fB j? Bo ;' fB;u? efo skfj dJh j?. 232.
;[Drk,
d'jok
T[;
nZtF
jh
(dth)
T[jh
(to)
gqdkB
eorh.232.
d'jok
ejh
fJE
fJfs ;qh wkoe`v g[okB ;qh u`vh ufosq T[efs fpbk; dt ;[o; ;fjs
i?eko ;pd eok n;Nw' fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 8. 2
T[s
;P?:k
1H eJh g[oksB
phVK ftu fJj
Xosh
nkfJnk
j?.
2H
pj[shnK
j?,
;qh
T[;
dk
T[jh
(wB'oE)
g{ok
eo'.233.
wkoezv g[okD d ;qh uzvh ufosq T[efs fpbk; gq;zr d @dt ;[o;
i? i? ekok# nZmtK nfXnkfJ ;wkgs j'fJnk ;G F[G j?.8.
;fjs
u` v h
uz v h
ufosq - 2
;qh
Sz d
GrT[sh
j[D
Boki
ufosq - 2
uzvh
ih
ufosq
;jkfJ
fbyd
jK
Sz d
wfjyk;[o (BK d) d?Is ;{ow B (nkgDh Fesh) tXk bJh, T[j b'j
etu Bkb) g{oh soQK Yfenk j'fJnk ;h. T[; B fJzdo ~ fis fbnk
(d
ns
fszBK
b'eK
T[s
nkgDk
oki
;Ekfgs
eo
fdZsk.1.
dk o{g Xko e T[j Gi rJ. d[yh nt;Ek ftu g[ekod j'J uzr uzr ;{ow
M{od s[o ik oj ;B.3.
dk
(dth d gqrN j'D s) dts gq;zB j' rJ ns T[; d uoBK ~ g{iD bJh
Sz d
Sz d
sd'I
sp? dt XkJ. ;G' ;h; fBnkJ. ;[wB Xko poy. ;p? ;kX joy. 6.
eoh dfp nouk. pqjw pd uouk. ip? gkfJ bkr?. sp? ;'r Gkr. 7.
(;kfonK
fpBzsh ;[BkJh. GtkBh foMkJh. ;p? ;;sq Xkoh. eoh f;zx ;[nkoh. 8.
eo xzN Bkd`. X[B` fBofpykd`.
dts
(j'o
nr)
tX,
;G
(dth
nr)
d)
d[y
(dtfsnK
(;'r)
B)
d{o
nkgDh
j'
fpVkbS phoz. uV/ pho Xho`. pV fJy[ Xkoh. xNk ikB ekoh. 11.
1H g[okDhnK phVK ftu wKrfbe T[eshnK ftu e[M \oe jB. SghnK j'JhnK phVK ftu
;`fygs w{b-wzsq th F[o{ ftu nzfes eo fdZsk frnk j?. gNBk tkbh phV ftu T[esh fJ;
soQK j? -- @1> nE uzvh ufosq sqKph wjksw fbfy:s#.
M[ekJ.
c[bK
dh
rJ.7.
ftfEnk
;[DkJh,
dth
gq;zB
j'
rJh.
(sd
dth
B) ;ko F;sq XkoB ehs ns Fo T[s ;tko j' rJh.8. xzfNnK ~ tikfJnk
fiBQK ftu'I brksko X[Bh fBebD brh. (T[; X[Bh
B ;[DfdnK jh :[ZX dh fsnkoh eo bJh.9.
;h;
poyk j'D brh, ;ko ;kX{ b'e gq;zB j'J.6. (;kfonK B) dth dh g{ik ehsh,
pqjwk B tdK dk gkm ehsk. id'I (dth d) uoBK dh S'j gqkgs ehsh, sd'I
~)
d?Is-oki
(wfjyk;[o)
soQK
uVQh
;h)
wkB'
ekbhnK
xNktK
uVQhnK
j'D .11.
132
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
d'jok
uzv h
G[ i z r gq : ks Sz d
okyFK
d[ork
fJeZm
rb
j'
(T[o)
ftu
fisB
c[bK
th
dh
nDfrDs
wkbk
pD
pkD
Sv
;'G
;B,
oj
T[j
;ko
;B.12.
G[ i z r gq : ks Sz d
fisB
fis dkBt" pkB gkBh ubkJ. fss dtsk nkfg ekN pukJ.
fes Ykb Ykj fes gk; gb. Go p;sq b'j{ iB' ckr yb?. 13.
132
d'jok
ufosq- 2
eN
th
pkD
nkgD
nkg
dkBtK
~
puk
nkgD
fbnk.
jZEK
Bkb
fesfBnK
ubkJ,
(d?IsK)
T[sB
Ykb
jh
wko
dth
e
B
Ykj
fbnk ns fesfBnK ~ gkF (czX) ftu c;k fbnk. (T[BQK d) p;sq bj{ Bkb
fbpV j'J ;B wkB' j'bh yv oj j'D.13.
dqrk
j{` eh:z ys X[`e Brko. eo` gfN;z gfox gk;h ;`Gko.
[
sjk r'cB? r[oi r'b ;zGko?. jmh wko jh wko e? e? g[eko?. 14.
ftu
ewzdK
g[ e koBk
eo
r[oi
r'b
nkfd
XkoB
eo
@wko'-wko'#
fdZ s k.14.
ppfe:' pbh f;zx i[X` wMko`. eo yzv yzv` ;[ i'Xk ngko`. 15.
dkBtK d w[y hnK d f;oK ~ fBFkDk pDk e ubk fdZs . T[ZX o :[ZX ftu
pbtkB Fo GpeD brk ns nDfrDs :'fXnK ~ N'N N'N eo fdZsk.15.
s' N e Sz d
s' N e Sz d
id'I
d[ork
pkD
(T[BQK
d?IsK
~)
br
sd'I
;ko
dkBt
r[Z;
Bkb
fitI xBx'o ekbhnK xNBktK uVQdhnK j'D fstI okyFK dhnK ;?BktK
(@nBhefB#) T[wv gJhnK. dth B t?ohnk dhnK \"iK (@fpo{EfB#) ftu X;
irwks fpo{EfB w' Xf; e?. XB[ ;kfJe jkE rfj:' jf; e?. 17.
ns
ik
;N
fJfe jkE jfEnko b? nkfB pj. bfo e? wfo e? frfo yfs oj. 19.
Boki
Sz d
;[ xkt
@n;Nk#
fe
gJ.
eJh
jZE
ftu
sbtko
(eJhnK
d)
(:'X
XB[F-pkD
(bj{
Foho
oD-G{wh
Bkb)
SkBDh
ftu'I)
cV
g{oh
tKr
Gi
fbnk.17.
soQK
rV[u
Se
Se
j'
fBeb
ns
w'VB
j'
rJh.18.
oD-G{wh
s
th
ftu
fvr
w[V.
eJh
jZEK ftu F;sq b? e (:[ZX-G{wh ftu) nk tV ns bVd j'J wo e :[ZXys o ftu fvr gJ. 19.
Boki
j;
tih
1H
F[ o {
(@r'cB?#),
Sz d
sd'I d?Is oki B (:[ZX dk) ;kok ;ki ;ikfJnk ns x'V ~ nkg nr
tXkT[Id
j'J
sd'I
dth
d[ork
(d
B
;kjfwD
bbekok
gj[zu
wko
e
eo
e)
T[;
XB[F-pkD
~
(jZE
wkoBk
ftu)
ukfjnk.20.
b?
fbnk
ns
fdZsk.21.
133
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
G[ i z r gq : ks Sz d
uzv h
133
G[ i z r gq : ks Sz d
sd'I
sp? pho e'gz fpVkbkS Bkwz. ;i ;;sq dj` ub' i[X Xkwz.
f;o` f;zx e nkfB xk:` gqjko`. pbh f;zx ;' jkE ;' wkfo vko`. 22.
ufosq- 2
fpVkbkS
BK
tkbk
;{otho
e'qfXs
j'fJnk
ns
Foho
T[s
F;sq
xkfJb
eo
fdZsk,
go
pbtkB
Fo
T[;
gzi
(jZE)
Bkb
jh
wko
e nkfJnk.
(T[;
fdZsk.22.
fpVkbkS wko ;[ fgzrkS XkJ. dq[rk ;kw[j p'b pKe ;[BkJ.
eoh nfGq i:' roi e? pkD poyz. wjk ;{o phoz Go i[X joyz. 23.
fpVkbkS
B)
d wko ikD
s fgzrkS
roi
pkDK
dh
poyk
(BK dk d?Is)
e ftnzr
ehsh.
Go p'b
(T[j)
wjkB
Gi
;[DkJ ns pdb
;{opho
:[ZX
(nGq)
ftu
tKr
nkBzfds
j'
frnk.23.
sp? dthnz gkfD pkD` ;`Gko`. jfB:' d[;N e xkfJ ;h;` wMko`.
frfo:' M{fw G{wz rJ gqkD S[N`. wB' wo e' ;kst" f;qzr N[N`. 24.
sd'I
jZE
ftu
pkD
xkfJb
eo
fdZsk.
T[j
G[nkNDh
d)
gqkD
fBeb
rJ.
(fJzi
gqshs
u'N h
N[N
rJh
;zGkb
yk
bJ
ns
Xosh
d[FN
T[s
f;o
fvr
fgnk
wkB' ;[wo
gops
ftu
wko
ns
(T[;
dh ;ZsthI
j't . 24.
(id'I) dth d wko fgzrkS (fij) :'X fvr, sd'I j'o :'X F;sq T[bQko
dth
e (:[ZX-G{wh tb) ub gJ. sd'I dth B eq'XtkB j' e pj[s ;ko sho (;oUx)
ubkJ
(ns
;{ophoK
~)
gqkDK
s'I
;yDk
eo
:[ZX-G{wh
ftu
fvrk
fdZsk.25.
u"gJh
u"gJh
fijV fijV t?oh (d?Is) ;kjwD nkJ, (T[BQK) ;kfonK ~ dth B wko
;[fNnk.
wko
sd
GtkBh
nkg
(@gyohnk#)
j'Jh,
pkDK
Bkb
fi;
ftu'I
d[ork
d)
:[ Z X
wko
nkg
fdZsh
ehsk
rJh,
ns
(sd'I)
u[ D
jze koh
u[ D
fdZsk.
(dth
d)
ekbek
dth
fBebh.27.
w;se
e
s'I
d?Is-oki
etu-XkohnK
eq'X
dh
nrBh
nrBh
fBeb
wX[ G ko Sz d
(dth
wZE
s'I
fBebh
(ekbek)
wz{j
ftu'I
(x'fVnK
tko
(:[ZX
;?B k
frnk.26.
(t?oh)
j'
gqr N
wX[ G ko Sz d
;koh
eq'f Xs
id'I
(@nk;[o ; #)
s'I)
ftu)
j'
oj
(d?Is)
pkD
;B,
fB;zr
c[bMVhnK
gqrN
;h
(r'bhnK
ns
ftS'V
fdZsk
ub
(wkB'
j'
j[zdhnK
toQB
e
;B.
Bkb)
(noEks
oj
;B,
;{ow)
(F;sq)
pzd{eK
Xwkb
ubk
s'I
ekV-ekV
wko
fdZsk).28.
sbtkoK
uwe
(Bku)
gk
oj
;B.
sV-sV
(dh
X[B)
ojhnK
oj
(T[BQK
dh
jB.
d
(nktk})
T[m
pofSnK
j'D.29.
ojh
tiD
Bkb)
fbeb
ojh
j?.30.
134
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzv h
Sz d
;;sq BukfJ.
fojk
o{ n kwb
gJ
(S{S)
okik
e'qf Xs
j'
nkgDh
Fesh
tXkT[Idk
j'f Jnk
oD
fco
ftu
oj
fes
ri-oki
ns
fes
;[zdo
x'V
(;tkoK
x[zwk
fvr
s'I)
ftS[zB
;B.32.
(:[ZX-G{wh
ftu)
tvhnK
tvhnK
frXK
T[v
ojhnK
;B
ns
e[Zs
j[zd ;B). S'NhnK S[ohnK fBZehnK wZShnK fijhnK ;B ns nBzs YkbK eZS{nK
tKr ;B. etu (@pow#) fGnkBe wrowZS tor ;'G oj ;B ns bj{
gkDh
dh
Bdh
;wkB
;h.34.
;B).
F;sq
(FohoK
oD-G{wh
Bkb'I)
ftu
eN
fes
j'J
nzr
Ykb,
fvr
etu
gJ
ns
;B,
fes
fes
pj[ozrh
n;sq-F;sq
p;sq
gJ
F'G
;h.36.
T[;
1H @:[X#
fBeb
s frdV p'b (@fceozs#) oj ;B. (fvr j'J) w;s jkEh gZyK tkb gopsK
(tor brd ;B ns T[BQK T[s p?m) eK B'ehbh dG (@o;kb#) (fij gqshs
;B.
T[E
(gJ
d?Is
(fyzv) gJ ;B
oj ;B.33.
eo
nEkj
Bt ;{o Btek ; oEh nfs oEh ikB[ ijki.
Sz d
sd'I
134
ufosq- 2
tb
eq'XtkB
j'
wfjyk;[o
d?Is
Xktk
ehsk.
T[;
n;sq-
XkoB eo e fGnkBe o{g pDk fbnk. ekbh dth B jZE ftu feqgkB
(@pqjw-
135
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
d'jok
uzv h
135
d'jok
wfjyk;[o
ufosq- 2
bJh
irs
wko
ftu
M'N
dth
pj[s
gq;zB
dh
pbh
fdZsh
ikD
j'Jh.
T[;
fdB
s'I
e[ b e
Sz d
e[ b e
Sz d
tkbh
(;G
dth
(T[BQK
Boki
Sz d
c[bK
dh
dth
dh)
poyk
eod
pj[s
g{ik
j'J
ehsh
gqkgsh
br. ;G ~ y[Fh dD
;ko dts riD br.
tfvnkJh
ns
eoB
:F-rkB
br.40.
ehsk.
(dth
d)
g?ohI brl (cb;o{g T[BQK d) ;ko d[y d{o j' rJ.41. fis d Szd (eoyk)
rkT[D br ns c[bK dh poyk eoB br. (T[BQK B dth nr) ;h; M[ekJ
(ns
nfijk
eoe)
;G
soQK
;[y
gqkgs
ehs.42.
d'jok
d'
fco
F[zG-fBF[zG
BK
u"gJh
B)
e[po
bJ. (T[BQK
nkJ . 45.
(@nbe;#)
B)
fJzdo dk oki
ti'I Gih.44.
dk
]}kBk
y'j
y'j
fbnk
fbnk
Gfink
(ns
ns
fiBQK
d;-d;KsoK
~)
d
i' d;K-ftd;K
fis
ftuko
(nkfyo)
d'jok
T[s)
;[y
brh.38.
;kfonK
;ko
fBnk;o
Boki
dtfsnK
j'
B
Gi
G?-Ghs
e
dth
j'
dh
FoB
wB
ftu
ftu
ik
gJ.46.
ehsk.
ftFF
o{g
ftu
bfis
Sz d
dts
vo
Bkb
Gi
oj
;B.
j'
oj
;B.
;[ w[d gkfB gkB e?. rih feqgkB gkfB b?. 10. 48.
b?
1H @poBB# 2H @iB#
roih.48.
136
;qh
d;w-rqzE
o;ktb
;kfjp
Sz d
uzv h
o;ktb
dtfsnK
dh
;[D
F;sqK ~
soQK Bkb)
F[G
rZb
;[ f DnK
dth
XkoB
eo
Fo
T[s
;tko
fbnk i' ;G
j'
rJh.
(T[;
soQK d gkgK ~
jo
fwNkT[D
frnk.50.
T[Xo'I pj[s tvh ;?Bk b? e d?Is nr tX. T[j bkb nZyK Bkb wz{j'I
u[GtI
wz{j'I wko'-wko' p'bD br. T[BQK B jZE ftu sho, sbtkoK ns S[ohnK bJhnK
j' J hnK ;B.52.
T_fXs 1 ;Nk:` T[s? f;zx Xk:'. fJs ;`y b? jkfE dth pik:'.
g[oh uT[dj{`:` ofj:' Bkd g{o`. uwfe:' w[yz i[X e wfX B{o`. 17. 55.
p'b
sp? X{wq B?D` wfu:' ;;sq Xkoh. bJ ;zr i'Xk pv pho Gkoh.
b:' pfV gp` eh:' Bkd T[&&u`. ;[D roGDhnkfB e roG w[u`. 18. 56.
pbtkB
shposk
Bkb)
Sz d
fi;? pkD wko:'. fs;? wkfo vko:'. fis? f;zx Xk:'. fss? ;?B xk:'. 21. 59.
fis? xkfJ vkb. fss? xkfo xkb. ;w[fj ;sq[ nk:'. ;[ ikB B gk:'. 22. 60.
s'I
(c"iK)
BV
j'JhnK
ns
(;{opho)
nr tX.
Bkb) tko
fcodk
j? . 54.
G[ i z r gq : ks Sz d
dth
d)
w[y
ftubk
B{o
:[ZX-G{wh
ftu
uweD
brk.55.
sd'I X{wq B?D F;sq Xko e (:[ZX bJh) nr tfXnk. (T[; B) nkgD
Bkb tZv :'X bJ j'J ;B. (T[; B) gops ~ xok gk e T[Zuk Bkd ehsk
~
;[D
dth
(B
roGtsh
ezBK
Bkb
fJ;sohnK
Bkd
;[D
d
e)
roG-gks
pj[s
e'qXtkB
j'
iKd
j'Jh
;B.56.
ns
f;o
T[s
(b'j dk) N'g oy e Ykb ns etu ;ik fbnk. (T[j) Fo T[s ;tko j'
rJh ns T[Zuk Bkd ehsk (fi; ~) ;[D e tv tv okyFK dh j?IeV BFN
rJh.57.
dth pj[s eq'XtkB j' e ;?Bk ftu X; rJh ns T[E ;ihb :'fXnK
~ nX'-nX tY fdZsk. fi; T[s (th dth B) Gi e fsqF{b iK ;?jZEh ubkJh,
T[;
o;ktb
gkf;nK
j'
fi;? XkfJ e? ;{b ;?Eh gqjkfo:'. fsB cfo gkD` B pkD` ;`Gkfo:'. 20. 58.
u"jK
wjk
soQK
;[fD:' Bkd ;qtD` eh:' dft e'gz. ;i uow powz Xo ;hf; N'gz.
wjk e'fg dth X;h ;?B wX`. eo pho p`e sjk nX[ nX`.
br.51.
fi;
GJh f;zx ;[nko` eh:' Bkd T[&&u`. ;[B dhj dkBtkB e wkB w[u`. 19. 57.
p'bD
brh
1 H@e o ' X s #
136
Sz d
ufosq- 2
o;ktb
fco
jZE
ftu
pkD
cfVnk.58.
Sz d
fi;
~ th (dth B) pkD wkfonk, T[; ~ wko ;[fNnk. fiXo tb
Fo iKdk j?, T[Xo jh \"i BFN j' iKdh j?.59. fisB th (d?Is) wko rJ,
T[sfBnK ~ jh (gopsK dhnK) dokVK ftu ;[N fdZsk (nEtk p?ez[m tkb
xo ftu Gi fdZsk). fisB th t?oh ;kjwD nkJ, T[j gos B ;e.60.
137
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzv h
fis i[M o[M. fss nzs i[M. fiB? ;;sq xkb. fss wko vkb. 23. 61.
sp? wks ekbh. sgh si i[tkbh. fi;? xkt vkfo:'. ;[ ;[orz f;Xkfo:'. 24. 62.
th
xoh nX wX`. jfB:' ;?B ;[X`. jfB:' X{wq B?D`. ;[fB:' dt r?D`. 25. 63.
wksk
d'jok
137
fisB th :[ZX ftu br, T[j ;ko nzs ftu wko rJ. fisfBnK B
F;sq cV j'J ;B, T[sfBnK ~ jh (dth B) wko fdZsk.61. sd'I ekbh
nrBh
si
tKr
sg
T[mh.
fi;
(T[;
B)
xkfJb
d?IsK
dh
\"i
(@fpo{EfB#)
Gi
e
~
(nkgD)
wko
oki
e'b
rJh
d?IsK
wko
gVQ
iK
d[ork
;[Drk,
nkgD
T[;
fBtk;
d xo
ftu
ubh
rJh.
i'
foZXhnK-f;ZXhnK
dh
u"gJh
(;[zG
B)
id'I
X{wqB?D
wko
ikD
pko
;[fDnk
sK
oki
uzv
ns
w[zv ~ (:[ZX bJh) p[bkfJnk. (T[BQK dk) pj[s soQK Bkb ;BwkB eoe x'fVnK,
jkEhnK ns nBe soQK d oEK Bkb ;[;fis ehsk.66.
soQK
ik
d'jok
u"gJh
(ns
T[j
d'jok
d'jok
ehsk,
;[n or f;Xko frnk.62. (d?IsK dh) ;koh ;??Bk ~ nZXh xVh ftu wko fdZsk.
X{wq B?D ~ wko fdZsk. (fJj rZb) dtfsnK B nkekF ftu ;[Dh.63.
ufosq- 2
pko
fGDe
ezBK
ftu
gJh
sK
T[j
n;sq-F;sq
;i-Xi
:[ZX-G{wh
b?
(:[ZX
bJh)
ub
gJ.
(eJhnK
fBeb
gJh.67.
o{ n kb
Sz d
o{ n kb
Sz d
nBe
okyF
;?Bkgsh
bJh
d)
g{o ns (eJhnK d) nZX f;o w[zB j'J ;B ns eJhnK B iZNK XkoB ehshnK
j'JhnK ;B. T[j ;ko e'qXtkB j' e n;sq-F;sq jZEK ftu Buk oj ;B ns
d"V d"V e fsyhnK sbtkoK ~ ezpk ezpk e tko eo oj ;B.68.
e nBe F;sqK
bV e fvrd
Bkb
j'J
oj ;B.
;B.69.
(T[BQK
ftu'I
e'Jh)
138
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzv h
ufosq- 2
138
ns
wko
~)
ns
x'V-uVQ) \"iK ~ rkj rkj e jZEk Bkb sho ubkTI[d ;B. eJh ;qFm ;{ow
nzr eNtk e oD-G{wh ftu fvr gJ ;B.70.
T[sw fe;w d shoK Bkb (t?oh ;?fBeK ~) MkVd fcod ;B, fes
feqgkBK Bkb (fJe d{i ~) MkV e ;[N oj ;B. (oD-G{wh d fdqF dk o{ge
jB.
j'J
t?ohnK
;?Bkgsh
jZb
jZbk
p'bd
Mbd
r'bkeko
jZvhnK
gjhJ
dk
eS{J
u{ok
;'G
jh
oj
os
jB.
e;
ns
czX
;B.
(T[j
fij
tikT[Id
j'J
Gi
Gi
gqjko
eod
jB.72.
f;o
e T[BQK ~ u[D u[D e todhnK jB. (T[BQK ~) ftwkBK ftu fpmk e (;[n or
oj
j?.71.
fdy
jkEh
eJh
e[d
e[d
d egkbh (fFt) ~ GN ehs jB (ns T[; B nr'I) d;K fdFktK ftu tzv
fdZs jB. (fJBQK d?Is ;{ofwnK B) dtfsnK d dbK ~ vKN vKN e g?oK Bkb
gops tKr gh; fdZs k j?.75.
G{wh
t?oh Gi Gi e t?oh oki d nBeK x'fVnK ~ ;zxko oj jB. oDftu pj[s fGnkBe o{g tkbh bj{ dh Bdh ub gJh j? (fi; ftu)
139
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
d'jok
uzv h
j'o
;'omk
j?
p?m Gqks ;' Gqks wzsq eos fJj fpfX GJ. 1. 78.
u"gJh
u"gJh
T[s e'gh:z ;q'Dfpzd` ;[ pho`. gqjko Gbh Gkfs ;' nkfB sho`.
T[s dT[o dth efo:' yr gks`. rfo:' w{oSk j[n? G:' ikB[ xks`. 9. 86.
fJE ;qh pfusq BkNe d uzvh ufosq gq;zr ftu @uzv-w[zv pX#
BK d shi nfXnkfJ dh F[G ;wkgsh.3.
139
d'jok
ufosq- 2
id'I (T[j d?Is) e?bkF gops d BV nkJ (sd'I) X"I;, Y'b ns fwqdzr
tik fdZs. fiT[I jh (dth B) T[BQK dk o"bk ezBK Bkb ;[fDnk (fsT[I jh dth)
nBe soQK d n;sq ns F;sq b? e (gops s'I jmK) T[soh.81.
(T[; B) pkDK dh Sfjpo bk fdZsh (fi; eoe) x'V-;tko ns x'V
fvr gJ. uzr ;{ow ns ;?fBe-BkfJe fvrD br rJ, wkB' (pkYhnK B)
nkfonK Bkb fpqS eN e ;[ZN j'D.82.
fijV fijV t?oh (dth d) ;kjwD nkJ, (T[j) w[V ihT[Id xo ~
B gos. fiBQK T[s (dth dh) sbtko dk tko j' frnk (T[j) fJe fJe
s'I d' d' ns d' d' s'I uko uko (N[eV j' e eN rJ).83.
G[ i z r gq : ks Sz d
140
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
S[Nh w{oSBk:` wjkpho rfi:'. xoh uko bT[ ;ko ;' ;ko pfi:'.
br pkD ;q'D` frfo:' G{fw i[X. T[m pho ss ehJ Bkd eq[X`. 10. 87.
uzv h
phi
dk
jh
eq ' X
Bkb
G:' uko ;? e'; bT[ pho ys`. fpdko go/ pho fpqzdq` fpus`. 12. 89.
o;kbt
Sz d
fisBk)
bj{
fvfrnk
bbekoB
br
T[sB
(j'o)
tho-:'Xk
g?dk
j'
rJ
ns
rJ . 87.
fisB tho-:'X (T[; tb bj{ dhnK pz{dK s'I) g?dk j'J, T[sB jh ekbh
B wko fdZs. (:[ZX-G{wh ftu) fes YkbK, etu ns fes eN j'J Foho
gJ j'J ;B. :[ZX-G{wh ftu fisBhnK th bj{ dhnK p{zdK fvrdhnK ;B, T[sB
jh
goh e[N e[N` o[b sS w[S`. ej{` w[zv s[`v` ej{` wk;[ w[S`.
140
T[m pho is fss ekb e{N. go uow powz ej[` rks N{N.
fish G{fw wX` goh ;q'D Xko`. ir ;{o ss ehJ wko wko`. 11. 88.
ufosq- 2
(T[BQK
ftu'I
j'o
oesphi)
;{ow
g?dk
j'
wko'-wko'
g[ekod
;B.88.
y{p wko-e[N j'Jh j?, (;{otho) N'N N'N j' e fvr gJ jB. fes f;o,
fes wz{j ns fes wk; d b'EV o[b oj jB. uko ;" e'jK se :[ZX-G{wh
g;o rJh j? (fi;
jB.89.
o;ktb
pj[s
(@fpdko#)
ns p;[os
gJ
Sz d
(tho
gZeh
ftu)
soQK
:'X)
Mzv
u"jK
rv
gkf;nK
j'J
s'I
jB.
Y[e
eq'X
oj
tXk
jB.
wz{j'I
(:[ZX
wko'-wko'
ftu)
e{ed
rfj-ru
jB.
jB.90.
jh
j?.91.
yV's jB
bbekok
wkfonk
j'Jh
tho-;?fBe
o[eh
N[N j'J
j'D. ekV
eNkeN
fis
Bkb
dh
Bkb
ik
fojk
j?,
b'jk
yVe
fojk
;?Bk
(:[ZX-G{wh
j?.
:'X
ftu)
(:[ZX
ftu)
Gih
ws
ub
d ukjtkB (pD
pj[s sg j'J
oj
jB
j'J) jB.
jB.96.
ns
(T[j)
d'jK
gkf;nK
pj[s
s'I
wd-w;s
(tho-:'X
jB
ns
nkgDh)
nkgD
si
d'jK gkf;nK s'I o"do o; ftu ou j'J :[ZX eo oj jB. (T[j) pkDK
GNk uVQk oj jB ns XB[o-td dh uouk j' ojh j?.97.
;{ow
brh j'Jh
jB.98.
thosk
j?.
(dk
ueq-ft:{j
gqdoFB
~
eoB
s'Vd
ftu)
jB
w;s
(ns
T[;
jB
ns
tZb'I)
pkDK
nZy
dh
MVh
w'Vd
BjhI
141
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzv h
N[NhnK
x'V
fes
(eN
Bdh
rZi
gJhnK
jkEh
Go
ojh
j?
w'J
jB
etu
gJ
rJh
ns
ftzBQ
jB)
j?,
ns
gJ
jB
jB
jB,
fes
fes
xkfJb
(gJ
ns
jB),
fes
nkekF
yZgo
141
ftu
j{oK
tkbhnK
tv
fes
jB,
j;
ojhnK
(fvr
gJ
jB),
fco
YkbK
x'fVnK
ojhnK
(i'rDK)
;{ow
jkEh
fco
oj
N[ZNhnK
etu
ekbh
jB.100.
fes
YkbK
jB.101.
gJhnK
(powz)
jB,
e[N
fes
gJ
tv
jB.102.
;{ow t?o-Gkt Bkb o[M j'J jB, ;ko F;sq Bkb M{M oj jB. :'fXnK
~
:[ZX-G{wh
(@ezez#)
ftu
wrB
sho
fSZ N K
ubkT[Id
rD,
G{s
ns
gqs
jB.
eq'X
fsy
d{s
tho-:'X
vkeDhnK
(Bkb
shoK
;{otho
j?
Go
jB.103.
j'J
brD
jB),
Bkb
XB[FK
(FohoK
veko
(uo),
ukoB
f;ZXhnK
tkb
eow
ftu)
wrB
ojhnK
jB,
(:'X)
bbeko
jB
ns
rid jB,
ns
ns
(:[ZX
oj
(@wfjy[n k;#)
ftu'I
bj{
dhnK)
jB.105.
rzXopa,
eq'fXs
T[m
Bu
(;?Bk-BkfJe)
T[ m dhnK
ns
jB.104.
SsqXkoh
ftu'I
ty
wk;kjkoh Bu oj
febekohnK wkod
ftu)
ftu
fes
ufosq- 2
ojhnK
d[ork
Bkb
d?Is
bV
oj
f;ZX
j;
oj
jB
wko
oj
jB,
jB.106.
bbekok
v[rv[rhnK
vw-vw
oD-G{wh ftu
dh
vcK rz{i
jB.108.
fpi? Sz d
t?oh gZy s'I fisB th pkD ub, (T[j ;ko) c[bK dh wkbk j' e (dth
d)
ty e oD-G{wh s'I Gi ubh j?, e'Jh fJe th vfNnk BjhI fojk. T[; ;EkB
T[s jkEhnK d M[zv fvr gJ jB ns x'fVnK d ;w{j bj{ Bkb fbpV fvr
Sz d
rb
ftu
F[GkfJwkB
j'
rJ
jB.
vo
d?IsK
dh
Gqw
c"i
eoe
(@g[zrt#)
Gi
fJ;
j'J
nuzp
gops
;w[zdo
Sz d
;qh
irswksk
jZE
ftu
ewkB
b?
ns
;zy
tik
fGnkBe
142
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzv h
142
B ;?fBeK d) Foho Bkb fuge j'J (nGfds nzr) etuK ~ GzB fdZsk ns
(i]wK ftu'I fBebdk j'fJnk) bj{ (etuK) T[go ;'G fojk. (fJzi gqshs
j[zdk
fpi? Sz d
ufosq- 2
;h)
wkB'
ftFkb
;w[zdoh
nrBh
dh
bkN
T[go
T[m
ojh
j't.110.
fpi? Sz d
XB[F dh X[Bh ;z;ko (Gt) ftu ftnkgs j' rJh ns (;?fBeK d ubD
X{V T[v e nkekF ftu Sk rJh. (:'fXnK d) si;th w[y (F;sqK
g{o ojh Gft G{o XB[o X[fB X{o T[vh BG wzvb Sk:'.
B{o Go w[y wkfo fro ofD j{oB jfo jh:' j[b;k:'.
Bkb)
u{o GJ nfo o{o fro GN u{oD ikB[e p?d pBk:'. 34. 111.
ftu ukT[ uVQ frnk ;h. eq'X Bkb g{oh soQK Go j'J pj[s ;ko (s{oD)
t?oh oD-G{wh ftu gJ F'Gk gk oj ;B, t?oh db d u{o u{o j'J ;[zdo
(o{o)
ekrVd`
;{ow
ftu'I
}' o
Bkb
;V;VkN eod
g?o iwkJ j'J
pkrV
ukrVd` uT[g pkrVd` pho`. wkrVd` wko sB`2 fsS sho`.
rkrVd` ri ;[ pi rjho?. ekrV` eth:kB eE? eEho?. 37. 114.
ftu
dF
BkrVd` Brko pkrVd` pki . ikrVd` i' X k rkrVd` rki . 41. 118.
;{ow
veko
Szd
(@eEho?#)
@r# nZyo
rV
eVe
eod
u{oD
pDkfJnk
j't.111.
dh
X[Bh
Bkb
;{otho
(@rkih#)
;B.113.
d?Is
drV
eo
;B,
S[ohnK
ri
oj
g?Id
jB
ns
shoK
eod
oDf;zr
rV
;B.
drV
eod
rV
oj
sVke
s
}'o
114.
Gi
ns
Bkb
oj
SthnK
pzd{eK
ri
;B,
;{otho
irj
irj
eod
SVke
SkV
SkV
rVke
j[zd
;B.115.
oj
;B,
;zyK
dh
nktk}
ns
s{shnK dh X[Bh j' ojh ;h, ;{ow pkrV dF d tki tik oj ;B ns G{sgqs Bzr j' e Bu oj ;B.116.
dh
(fJBQK
BrkfonK
d)
Bkd
ftu
wrB
(j'
:[ZX
eo
oj
;B).117.
;zyK dh nktk} ns s{shnK dh X[Bh j' ojh ;h, oDf;zr pj[s rzGho
Bkd eY oj ;B, pkrV dF d tki
irj irj ri oj ;B.118.
1H ekrVdzr#.
t?d
rV
Bkb
;kV
oj
rk
rV
;ko
;krVd` ;` y z BkrVd` Bcho` . rkrVd` r' w k: ri rjho` .
wkB'
;h.
;{ow eq'X
;B, ;kV
rV
Gr"V
;B
eVked ko
dkrVd` ST[jh S[o gq SVke. skrVd` sho` s[ge` sVke. 38. 115.
gJ
oj
fvr
MkrVd` BkrVd` pkrVd` pki. rkrVd` rkih wjk ri rki. 35. 112.
(fJzi)
ns
Brko
ti
oj
;B
ns
;{ow
143
;qh
d;w-rqzE
Boki
;kfjp
Sz d
uzv h
Boki
ufosq- 2
143
Sz d
T[; ~ fisB F;sq tid jB, bj{ d gqtkj ub g?Id ;B. (bj{) dhnK
fisBhnK p{zdK
fvrdhnK ;B, T[j ekbek gh b?Idh ;h.120.
Sz d
o;ktb
o{g
bj{
s'I
(T[j
j'o )
XkoBr,
(T[j
;ko)
;yDk
G[nkNDh
j'
yk
frnk
e
ns
fvr
(T[;
dk)
Foho
fBopb
wkB'
Xosh
T[s
;kfonK
;zsK
(;zeN
s'I)
puk
fbnk.122.
;[zG
G[ i z r gq : ks Sz d
ns
fB;[zG
nkg
;?Bk
uVQ
g J . 1 2 3 .
fJeZmh
id'I
oesphi
eoe ns e[jkfVnK
wko
ikD
ns czfXnK
Bkb
ngko
ns
fB;[zG
dh
X[Bh
rz{iD
ty
e)
ns
;[zG
BrkfonK
X"If;nK
;{otho
tb'I)
tkb
dh
;?Bk
Fesh
(dh
rZb)
;[;fis
;[Dh
(sd'I)
j' e (d'tI)
G[ i z r gq : ks Sz d
j'
pdb
wko
fgnk,
d'jok
dt h
Sz d
(oesphi)
fisB
uVQkJh
brh.
;{oi
eo
nZm
ns
fdZsh.
(T[BQK
;"
e'jK
se
uzdqwk
Gi
rJ
144
;qh
d;w-rqzE
o;ktb
;kfjp
Sz d
uzv h
o;ktb
144
Sz d
tKr
ri
dh)
X[Bh jo
gk;
j' e ns nBzs F;sq b? e (ub oj ;B). 129. u"jK gkf;nK s'I (;{ow)
nkD Y[Ze ;B ns wz{jK s'I wko' wko' g[eko oj ;B. pfj;kp F;sq ti oj
;B ns wjkB :'X ri oj ;B.130.
(T[BQK ;{othoK d) wz{j ns nZyK bkb ;B ns jZEK ftu poS (@;esz#)
XkoB
ehs
j'J
;B.
(T[j)
eq'X
eo
vN
rJ
;B
ns
shoK
dh
poyk
ufosq- 2
(@sqwze:z#) ;B. Xqw Xqw eoe pofSnK d Xwke j[zd ;B. pKe ;{otho pVeK
wkod ;B.134.
eoe
T[ c Nz s ;q ' D s fSS:` . poyz s ;kfJe fsS:` .
ppe`s pho nBe:`. fceozs f;nko p;y:`. 14. 136.
joyz s ;q ' D fs oz r Dh. fpjoz s d f p nGz r Dh.
ppezs ejo v'b jh. ofD nGzr eb'b jh. 15. 137.
jB.135.
j[zdh
oj
;h. nBeK
;B.136.
bj{ ftu ozrD tkbh ns BFN B j' ;eD tkbh dth gq;zB j' e
fco ojh ;h. Fo (@ejo#) djkVdk j'fJnk x[zw fojk ;h ns oD-G{wh ftu
fBoz s o
j'
eb' b
eo
fojk
;h.137.
Y'bK dh Yzw Yzw Yzwe j' ojh ;h, pofSnK dh Xzw X`w dh Xwe
ojh ;h. (tho :'X) eq'X Bkb pfj pfj eodhnK feqgkBK ubkT[Id ;B
ns
d'jok
ojhnK
bj{ dhnK
tho-;?fBe pVQe
e{ e
:'X
:[ZX
ftu
i{M
oj
;B.138.
d'jok
d?IsK dh ;koh ;?Bk Gi rJh, (fJj ;fEsh) ;[zG B nkgDhnK nZyK Bkb
ty bJh. (T[; d) BV fisB th bVke ;{ow (w"i{d ;B), T[BQK gqfs (fJ;
soQ K )
puB
p' f bnk.139.
145
;qh
d;w-rqzE
Boki
;kfjp
Sz d
uzv h
Boki
Sz d
eq'X
Bkb
fejk
fe
ibdh
T[j
;?Bk
tikT[Id
fgnk.
e
wX[ G ko Sz d
vN
;kfonK
d t s
Xosh
ns
;ik
rJ.
T[s
g?o
rvd/
j'fJnK
d[o rk
pzB Q
fbnkU.140.
eq'XtkB
(T[BQK
dh
j'fJnk
uVQs
ns
ty
fB;[zG
uVQ
e)
fgnk.
fJzdo
Gfink
ns
(;?fBe)
tki
Gi
ufbnk.141.
;{ofwnK
vo
p[bk
e fJeZmk
(@Go#)
eo
fbnk
(fizBQK
~)
ty
rJ . 142.
wX[ G ko Sz d
fJzdo ezp frnk, wjF B (T[; ~) e'b p[bkfJnk, (nkg; ftu) ;bkj
ikU
145
j'J
;[zG
ufosq- 2
ehsh
ns
;?fBeK
pko
g[fSnk.143.
fwso!
T[j
fejVk
e"se
eohJ
fi;
Bkb d[o rk wksk dh uzr h soQK fis j' ikJ. 144. (nkgDhnK ngko)
FeshnK ~ eY bt' ns (:[ZX ftu) Gi fdU (sK i') ik e eq'X Bkb t?ohnK
~ wko dD.145. (T[BQK) gqphB dtfsnK B
ngko FeshnK eY e G i fdZ s hnK.146.
Ujh
ezw
XkoB
eo
ehsk.
(nkgDhnK)
(T[j)
FeshnK
s[os
jZEK
ftu
sbtkoK
(:[ZX-G{wh
tb)
th nzBQ tkj
br.147.
o;ktb
Sz d
Sz d
ukb gk fdZs.
fdZsk.148.
(T[BQK
d)
(T[BQK
B)
wjkB
n;sq
wz{jK
ns
nZyK
ftu'I
br. pj[s
T[mD
XkoB
B)
jZEK
ftu
Xko
bj{
n;sq
e
T[so
ns
tZv
fojk
tZv
;{ofwnK
;h
eNkoK
ns
s
em'o
feqgkBK
wko
puB
cVhnK
T[Xo'I d?Is
rid ;B, s[ohnK s X"I; tid ;B, jZEK ftu ;[zdo YkbK
ehshnK j'JhnK ;B ns em'o etu gfjB j'J ;B.150.
u"jK gkf;nK s'I (d?Is) ri oj jB, (T[BQK dh roi ~ ;[D e) ;ko
dts ezp oj ;B. shyD sho S[N oj ;B ns (T[BQK d brD Bkb) u"oK
ns p;sq eN ik oj ;B.151.
146
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzv h
;B.
fJXo'I
rzGho
wko
fdZs
ojh
;h,
j'
ojh
;h
(fi;
rJ
;B
d[FN
ns
Gi
c[bK
(d[ork
dh
dh)
rJ
wksk
;B
d[ork
ns
gkV
;ko
fJXo
poyk
j'D
br
rJh,
eo
oj
;B
fojk
d?Is
j?.
ezp
(fFt)
oj
;zsK
dk
T[ZXko
eo
fdZsk
Fo
fis
ns
ri
fojk
d Szd
d?Is
rkJ ikD
vo
Bkb
br.
ezp
oj
b'e
oki ;[zG B (id'I) S'N Gok d wko ikD dh rZb ;[Dh (sd'I T[; B)
n;sq ns F;sq ;ikJ ns pV ukT[ Bkb (:[ZX bJh) uVQ ufbnk. pj[s
}'o dk Bkd j'fJnk (fi; Bkb) ;kok nkekF rz{i T[fmnk. (T[;) d?Is e'b'I
dts
vo
rJ
pqjwk
ns
(@uko
fFt
(@fsqB?Dz#)
pesqz#)
vo
th
frnk
ezp
ns
frnk.157.
dtoki
fJzdo
th
v'b
frnk.
;ko gops fvr gJ ;B. (T[; d?Is B) uzrh soQK ;?fBe ;ki ;ikfJnk
j'fJnk ;h. (T[j) e'qX Bkb bkb j'J j{-jk eod (fJzi br oj ;B) wkB'
;[zG B ;?Bk ;ikJh ns T[Zuk Bkd ehsk (fi; ~) ;[D e
fJ;sohnK d roG-gks j' rJ. eq'XtkB (F{othoK dk) b'jk yVeD
;zs
;B.156.
;h.154.
;h.155.
;[w o
dh
;B.153.
rDK
Fo
eoe)
i?-i?-eko
G[ i z r gq : ks Sz d
T[Xo'I
fB;[zG ~ ;zxko fdZsk frnk ;h, d?IsK d (;ko) db wko ik u[e ;B,
;ko
wko
pkDK dh poyk j' ojh ;h, fis d Szd rkJ ik oj ;B, ;ko d[FN
dth
roiBk
146
ufosq- 2
ns
ns
gops
dh
F;sq (d
vkeDhnK
n;sq
;Zs thI
u'N h
j't . 158.
ns
F;sq
ub
oj
;B
ns
brhnK.
YkbK
u[VbK
etu
p'b
rofGs
bfrnk
ojhnK
(@powz#)
eN
;B
ik
oj ;B. ;{ow ;[nkwh-Xow ~ uzrh soQK fBGk oj ;B. oD-G{wh ftu F'o
wu frnk ;h ns u"o ns p;sq fvr oj ;B. tZY N[Ze (Foho) o[b oj
;B
ns
shoK
dh
p"SkV
j'
ojh
;h.160.
ojh
;h.161.
147
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzv h
ufosq- 2
147
fjb i[b j' ojh ;h ns pofSnK (d brD Bkb) Xzw Xzw (dh nktk} fBeb
ojh ;h).
g? fojk
veh
vkrDh
i' r Dh:`
fpskb` .
;z r hs wX[ G ko Sz d
skrVd`
sVke.
swfe.
bkrVdh
;h
fe
gkskb
(Bkr
b'e)
T[;
dk
;o{g
nrBh
dh
bkN
tork
j't.163.
pz{d
;[e
iKdh
j?. 164.
Sz d
uzfrnK
;{othoK
uVQ fgnk. T[ j
fgnk.165.
dh
F;sq
\"i
;ik
e,
Xko
ns
g{o
e'qX
wko'
Bkb
wko'
ridk
j'fJnk
g[ e kodk
eVke-eVke
ns
skV-skV
dh
g? I d
r[Z;
X[B h
j'
ojh
;h.
;{o tho
;B.167.
Bkb
skVd
j'J
dr-dr
eo
oj
;{otho
em'o
;B.169.
irj
GGke.
Sz d
;B.
iKd
(gN
y[bd
ojh
;B. (:[ZX-G{wh
; h. 1 7 2 .
Boki
Sz d
tkj
rVrV
ub
;z r hs wX[ G ko Sz d
(;[zG)
j' f Jnk
~ ubk
cV j'J
xpke.
;[DkJh
~ dth B fJ; soQK BFN eo fdZsk fitI sZs st T[s g?IfdnK (gkDh dh)
bjfe.
xkrVdh
ftu
;[zG d?Is B e'qX tXk e fisB th d?Is (:[ZX-G{wh) ftu Gi ;B, T[BQK
Boki
eVke.
fojk
wkB'
ekrVd`
j'
d'jok
d'jok
Boki
Bu
fJsBk jbk-r[bk
;h.162.
dh (nktk}
eo ojhnK
ftu
ftu)
r'b)
tid
fGnkBe
;B,
o{g
feqgkBK
(r'b)
fBebd
GV-GV
XkoB
eoe
eod
;{ow irj
MVd ;B,
;B
ns
(}ywK
egkbh
uV-
d)
wz{j
(ekbek)
Bu
nBzs d[FNK ~ wko e (d[ork B) pnzs d[y d{o eo fdZs ;B. nzBQ
XV T[m oj ;B ns ftFF Yzr Bkb sho ubkT[Id ;B.173.
148
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzv h
eVk
eVh
feq g kD:` .
iNk
i[ N h
i[ n kD:` .
bkrVd`
o;ktb
gr .
19. 175.
goy
j'
ojh
r[Ew
oj
;B.175.
o;ktb
;h.174.
Gkoh
;B, fes jbk-r[bk j' fojk j? ns fes tho :''X fco T[m yV's ;B.177.
fes (;{ow) X{V ftu bN gJ ;B, fes wko'-wko' p'b oj ;B, fes
GZN
b'e
rk
oj
;B
ns
fes
gkN
j'J
gN
gJ
;B.178.
XkoB
eoB
tjkfJnk ik
fojk ;h (@yNz#), fes d[FNK ~ BFN ehsk ik fojk ;h ns fes (tho :'X)
joN tKr fco oj jB.179.
;ko ;{otho ;i j'J ;B, (jZE ftu) XB[F (@wfjy[nk;#) Xko j'J ;B,
(jZE
ftu)
fsy
yzv
bJ
j'J
;B
ns
pj[s
eq'X
tkb
;B.180.
(T[j) mhe fJ; soQK d ekb ;B wkB' ykok ;w[zdo j't. (GktI d[ork
B T[BQK ~)
;B.181.
gSkV
eJh
tko
BFN
ehsk
;h
(go
T[j
fco
th)
wko'-wko'
fijV
pj[s
bVke
ns
seV
j"I;b
tkb
;B.
GtkBh
fdZsk,
fitI
itkj
(u"wk;
dh
poyk)
;kV
fdzdh
g[ekod
(T[BQK
~)
j?.182.
:F
fes SsoK ~
Sz d
fes (frdV nkfd ;{ofwnK dk) bj{ uN oj ;B, fes f;o c[N gJ
(;{ow) MN-gN srK uwekT[Id ;B, S[ohnK ~ s}h Bkb ubkT[Id ;B,
(r[oz) r[oiK ~ rN-rN eod Fo dh fgm T[s wkod ;B.176.
wko
fdZsk
;h.
YZYK
dh
Y`w
nDhnko sho ubd ;B, (T[BQK) shoK B fesB (:[ZXtho) (:[ZX o{gh
Bdh s'I) gko eo fdZs ;B. eJh pbtkB :'X (dth ~) ty e ;[ZX-p[ZX G[bk
p? m
dh
feqgkBK dh eV-eV dh
r[Ek j' oj ;B. ;{otho
Sz d
1H
;{ofwnK
;z r hs Boki Sz d
;[ p ho ikrVd` ir .
bVke
148
;` r hs Boki Sz d
ufosq- 2
~
fis
;B.184.
(dth B) eJhnK (d?IsK) ~ wko e G{wh T[s gk fdZsk ns
eJhnK
Fo B gkV ;[fNnk. fesB jh tv tv jzekoh d?IsK ~ (dth B) nkg
fbnk.185.
149
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzv h
Xek
(fiBQK
d)
wZE
uwed
;B,
wko
nVhnb
fdZsk
ns
ns
;B,
nkeVykB
pj[s
eq'X
yo{dh
;B,
eoB
ns
(T[B QK)
tkb
(oD-
d'jok
149
ufosq- 2
Sz d
;z[G
oki
jZEK
ftu
Y'bK
j'D
br,
;B,
X"IIf;nK
d'jok
u"gJh
;[fDnk
F;sq
sK
;ik
pV
T[s;kj
Bkb
(izr
(d?Is)
;?fBe
:[ZX
bJh
T[s
vr
tiD
br,
ewkBK
eVeD
brhnK,
T[B QK
dh)
X[B h
brksko
j'D
brh.190.
uwe
dh
ojhnK
rz{i
T[m
;B.
jmh
ojh
:'X
(nkgD)
si
X"If;nk
T[s
wkD
eoB
fBeb
Bkd
eo
oj
;h.191.
oj ;B, pkDK
dh poyk j' ojh ;h, wksk d[ork d jZEK (dk w}k d?Is) uy oj ;B.192.
u"gJh
fijV (d?Is)
fwqs{ j' rJh.
fGnkBe Yzr
F;sq b? e (d[ork
d)
;kjwD nkJ,
T[BQK
ojh ;h.
(;kfonK
f;o
dh)
ns XV
d'jok
(fJj)
(ns
feqgkBK
Sz d
(id'I)
fco
dth
d[ork
nkgD/
e'b
fFt-d{sh
p[bkfJnk.
(T[;
~)
ezB
ftu
(fJj rZb) uzrh soQK ;wMkJh fe fFt ~ T[E Gi fdU fiE d?Is-okik yV'sk
j?.195.
fFt-d{sh
id
fJj
;[fDnk
(sd)
fFt
d{s
pDk
T[E
Gi
150
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
f;t ejh d?s oki ;[fB pksk. fJj fpfX efj:' s[wj[ irwksk.
dtB e d? e? me[okJh. e? wKvj[ jw ;zr bokJh. 41. 197.
uzv h
wo
Bkb
bJh
d?Is-oki
nkg s[o
ik
g j [ z f u n k.1 9 8 .
nzBQtkj XV
G? o ' p' b D
Sz d
br.
br
@T[skj#
Brko
nDfrDs YZYK,
rJhnK.200.
tiD
vZcK,
br.
br,
vwo{
nBeK
GKs
ns
fGnkBe
GKs
v[rv[rhnK,
ns/
:'X
tZv/
nkeko
tkb/
ftu
riD
s{shnK
tiD
oD-G{wh
FfjBkJhnK,
wX[ G ko Sz d
x'V fjDe oj ;B, X"I; rz{i oj ;B, ;{ow ;Zi j'J ;B, rzGho (;[o
Bkb) ri oj ;B.201. fBMZe j' e (fJe d{i T[s) M[e j'J ;B, ;us
:'X (@T[pe#) fGV oj ;B, ;[zdo :'X ;Zi j'J ;B, ngZSoktK dk T[s;kj
tX
fojk
;h.202.
;Vke
j[zdh
;h
ns
(fes)
eVke
(dh
nktk})
T[mdh
;h.203.
i[nkB
rZi oj ;B, X"I; ti oj ;B, oki ;i j'J ;B, jkEhnK tkb ;?Bkgsh ri
oj ;B.204.
G[ i z r gq : ks Sz d
T[sw
noph
x'V
fJXo
T[Xo
fcod
;B,
oki-gZ[soK
jkEh
fGnkBe
ns f;o
ns fes
Sz d
pbtkB
eo'. 197.
s[ohnK,
:[ZX
T[E feqgkBK dh Xko uwe gJh. G{s, gqs ns p?skb BuD br gJ.
150
ufosq- 2
;{ow t?o
Gkt
Bkb
T[bM
i{M
oj
X[Bh)
T[m
ojh
;h.208.
151
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzv h
tki
i[N
ftu)
gkf;nK
fes e[mhnz p[mhnz fpq;N pkD`. oD` v[bh:` pki ykbh gbkD`.
i[M i'fX:` pho dt` ndt`. ;G ;;sq ;kik wB' ;KsBt`. 55. 211.
yV'
:'X )
rJ
;B,
shoK
dh
petkd
eo
oj
;B.210.
poyk
eo
oj
;B,
eq'Xh
ns
fGnkBe
G[ i z r gq : ks Sz d
fes (tho) e[m ik oj ;B, (fes) pkDK dk whIj toQ fojk ;h. (fes)
oD-G{wh
ftu
ykbh
ekmhnK
tkb
x'V
fcod
;B,
d?Is
ns
dts
;{ow
(nkg; ftu) bV oj ;B. ;G B F;sq ;ikJ j'J ;B. ( fJzi gqshs j[zdk
;h) wkB' GhFD fgskwk (@;KsBt z# ) j'D .211.
;ko rkih roid ;B, (T[BQK d) x'V ;i j'J ;B, :'X :[ZX ftu i[N
j'J ;B ns sho S[N oj ;B, spb tid ;B, feqgkBK MNe ojhnK ;B,
poS
151
s'I
(tho
ufosq- 2
;oV
;oV
Yw-Yw
d
;w{j
roi
eod
;B,
X"I;
Y'b
ns
Ye-Ye
oj
;B
ns
rz{i d
YkbK
x'fVnK
;B.212.
(ti
ftu
ojhnK
jb-ub
;B).
wuh
jkEhnK
j'Jh
(@rjk#)
;h.
pofSnK
gJ
j'D.
vkeDhnK
oj
;B.
pho,
p?skb
ns
G{s
F;sqK
(d
tko)
brhnK
;B
GGeK
wkod
ns
vwo{
j'J
Bu
ve-ve
oj
eod
ti
;B.214.
vekoB
nZr dhnK
e G{s-gqs
fisB
th
fdz d h
j'
oj
;B,
T[sB
jh
d[ork
eN
;G
eN
e G{wh T[s
;h.215.
ekbh
nkg
pkD
Sv
;B,
s'I
fpBk
;ko
tfynk,
n;sq
(sd'I)
s'V
c'V
dtfsnK
fdZs
B
;B.
id'I
dk)
t?oh
(d[ork
;B.217.
ofD e'fg ekb eokbh:z. yN nzr gkfD T[Skbh:`.
f;fo ;[`G jE d[S`vh:`. fJe u'fN d[;N fpj`vh:`. 62. 218.
oD-G{wh ftu ekbh eq'X Bkb fGnkBe o{g Xko e fco ojh ;h. (T[;
B) S jZEK ns G[iktK ~ T[s T[Skfbnk j'fJnk ;h. fco ;[zG e f;o ftu
d't/I
1H @;sq[#
jZE
d/
wko/,
fJe'
;N
Bkb
d[FN
wko
w[ekfJnk.218.
152
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzv h
d'jok
j ekbh. fitI (sz{) pj[s eq'X eo e ;[zG d?Is ~ wkfonk ;h, (fstI)
;zsK
;ko
t?ohnK
fGnkBe
ikfJnk
eo.219.
dts i?-i?-eko d Fpd p'bd ;B, ;G y[F j' e c[b ;[Nd ;B.
ns uzdB fbnk e (dtfsnK B) y[Fh Bkb (dth ~) fsbe eo
e;o
fdZsk.220.
;G B fwb e (dth dh) pj[s T[;ss ehsh. @pqjw-etu# ikg ~
gfVQnk. ;ko ;zs nkBzfds j' rJ feT[Ife ;ko tZv d[FNK dk BkF j' frnk
;h.221.
;kXK
(dtfsnK)
dk
;[y
soQK
Bkb
tXD
bfrnk
;dk
feT[Ife
;zsK
dh
fJe
;jkfJe
dth ih dh T[;ss
G[ i z r gq : ks Sz d
G[ i ` r gq : ks Sz d
:'r-nrBh
;z[G ~
oesphi
i[n kbk
tkbh,
wk:k.
XkoB
eoB
tkbh
o{g
tkbh
uzv-w[zv
ns
izGjk
~
is {
(izG
wkoB
ekbek
d?Is
tkbh
ns
(dth)
Bw;eko
j?l
ekb-o{gDh ~ Bw;eko
eoB tkbh ~ Bw;eko
j?l
j?l
Bw;eko
wkoB
tkbh)
oki-okiFPoh
j?l
j?.223.
ns
i's-;o{g
Bw;eko
T[gwk
s'I
j?l
Bw;eko
ukwo
ofjs
fpokiD
d?Is
tkbh
~ Bw;eko j?l wfjyb d?Is dk nzs eoB tkbh ~ Bw;eko j?l ;G ~ fsqgs
eoB tkbh, ;[e kT[D tkbh ns gqo B tkbh ~ Bw;eko j?.225.
nrBh
dh
nzpek,
j?l
i' r
nBe
dth i{ eh T[;sfs
Bw'
up
u"gJh
u"gJh
d:kodBhnz
fdifr
Xko
eo{ o kS
o{g
jz s h
152
d'jok
fpVkbkS
ufosq- 2
fpVkbkS
(d?Is)
pqkjwDK
w[yh
wkoB
(pqjwk)
tkbh
T[s
ns
eo{okS
g;hiD
tkbh
(d?Is)
(@nodBhnz#)
BFN
eoB
ns
:'r-
153
;qh
Bw'
GJhoth
d;w-rqzE
;kfjp
Gkorthnz
GtkBh.
uzv h
ufosq- 2
153
wkfJnk ~ Bw;eko j?l G?oth, Gkorth ns GtkBh ~ Bw;eko j?l :'rnrBh ~ XkoB eoB tkbh ns ;G s'I wkBsk gqkgs eoB tkbh ~ Bw;eko
j?.226.
ni:k
uowDh
uktvk:` .
wksk.
154
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzv h
ufosq- 2
154
r{VQ
o{g
ygkT[ D
~
~
tkbh
ns
tkbh
foXh-Gog{o
Bw' g'yDh ;'yDh ;op GoDh.
Bw' nkoiBh wkoiBh ekb oksq h .
Bw' i'r iPkb` Xoh ;op dksqh. 16. 235.
(wkoiBh),
~ XkoB
gob'
eoB
(@powDh#),
Ykb
j?.236.
ykbh
fBZs
d[FNK
eoB
tkbh
(;ko
ezw)
f;ZX
tkbh
tkbh
eoB
XkoB
tkbh
eoB
tkbh,
(@ouek#),
fGnkBe
GoB
tkbh
o{g
tkbh
(@g{oek#),
ekbh
Bw;eko
;to
ns
;zfXnk
(ns
T[BQK
~)
;kfonK ;zsK ~ gq;zB eoB ns GoB tkbh ~ Bw;eko j?l jZE ftu Fesh
XkoB eoB tkbh, fsqF {b ~ cVB tkbh ns sbtko geVB tkbh ~
Bw;eko j?l (;G ~) skoB
o{g k ~ Bw;eko j?. 238.
ekbh,
~)
skoB
ns
(;G
nkBzd -o{g k
d)
ekoB
Bw;eko
joy
;o{g
tkbh
j?l
ns
feqgkB-
uzd o-Fesh,
;{o i-
dD
tkbh,
F;sqK
dh
Xko
dh
eoB
poyk
tkbh ~
eoB
Bw;eko
tkbh
j?.239.
Bw;eko
j?l (;G ~) skoB tkbh ns ngko ekoB o{g tkbh ~ Bw;eko j?l :'r
tkbh, G'r tkbh ns pqjw-ftfdnk (@gqw gqfr:k#) ~ Bw;eko j?l dtfsnK
egkbh
tkbh,
Fesh ns Xosh ~ XkoB eoB tkbh (@r[fpzdh#) ~ Bw;eko j?l i[n kB o{g
tkbh ns d[FNK ~ dbD tkbh ~ Bw;eko j?l (;G e[M) eoB tkbh, (;G
d f t
j?l
j?l
j? . 234.
dJhs:kfJDh
Bw;eko
d t
Bw;eko
tkbh,
tkbh
Bw'
Bw;eko
SZbD
ns
tkbh
tkbh
j?.235.
(;G ~)
(@Jh;[oh#)
o{g
o{g
(d[ o rk)
;q F m
Bw;eko j?l
;op-ftnkgh
BkokfJDh
21. 240.
ns
tkbh
d?IsK
dt h
nB[Fk;B
~
ftu
Bw;eko
oyD
j?. 240.
tkbh
(@nk:Dh#)
ns
d[or
d?Is
wkoB
155
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzv h
ufosq- 2
155
fGnkBe o{g tkbh ~ Bw;eko j?l ;z[do B?DK tkbh ~ Bw;eko j?l
fsqF{b tkbh, ;?jZEh tkbh, e[oZ]s p'bK tkbh ~ Bw;eko j?l p[ZXh ~ tXkT[D
nz f pek
iz G jk
ekose : kBh.
dh ;tkoh
j?.241.
~
i:z s h
nbk;h
nB` d h.
Bw'
wz r bk
egkbh
Bw'
Gdq e kbh
ekbek:` .
f;tk:` .
tkbh
Bw;eko
(@fwqVk#)
j?l uzv
ns
ns w[zv
fGnkBe
ekb
wkoB
o{g
tkbh
tkbh, w[ofdnK
~
Bw;eko
~ Bw;eko j?l
eoB tkbh ns
~
~
Bw;eko
Bw;eko
j?l jZE
j?.243.
tkbh
Bw;eko
j? . 244.
uko G[iktK tkbh ~ Bw;eko j?, nZm pKjtK tkbh ~ Bw;eko j?l
;koh d[Bhnk dk g'FD eoB tkbh ~ Bw;eko j?l nzpek, izG okyF ~ wkoB
tkbh, ekoshe: dh Fesh ~ Bw;eko j?l w[od T[s ;tkoh eoB tkbh,
f;o T[s i{Vk eoB tkbh ;qh GtkBh ~ Bw;eko j?.245.
eoB
o{gk),
;[Xk
(nzfwqs-o{gk)
ns
;hsbk
Bw;eko
j?.247.
156
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzv h
156
tkbh
tkbh) ~ Bw;eko j?, fGnkBe dkVQK tkbh ~ Bw;eko j?l uzdo ~ wZE T[s
XkoB
okDh
GtkBh ~
j?. 249.
Bw;eko
j?l
Gth,
G?oth,
dt h
tkbh
G{s~
~
Bw;eko j?l (;G ~) fisD tkbh :'frBh ns :Zr eoB tkbh Ii:zsh ~
Bw;eko j?l F'Gk dh wkbe, f;qFNh dh f;oiBk eoB tkbh ns t?oh ~ wkoB
tkbh
gq G h g{ o Dh gkopq j wh ni? : ` .
1H @gqGk#
ufosq- 2
Bw;eko
;EkB-ofjs, vo
xo j? I .251.
s'I
j? . 250.
ofjs,
fish
ik
;eD
tkbh
ns
wjkB
XowK
dk
nzrK tkbh ~
~ Bw;eko j?l
fFt dh Fesh,
j?.254.
(~
(~
(~
(~
Bw;eko
Bw;eko
Bw;eko
Bw;eko
157
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
uzv h
fJE ;qh pfusq BkNe ftu uzvh ufosq gq;zr d @dth ih eh T[;ss-toDB#
BK d ;ZstI nfXnkfJ dh F[G ;wkgsh.7.
u"Im
157
G[ i z r gq : ks Sz d
ufosq- 2
i'rDK
(bj{
Bkb)
uzrh
soQK
(@ukoz#)
yZgo
Go
fB;z r
o[ b
jZE
oj
ftu
(pkodh-fFt)
phDk
bJ Bkod
ve-ve
vT[o {
th
tik
ufbnk
fojk
(@rkih#) fvr gJ
oj ;B.258.
frnk
;h,
;B.
;h.
;i j'J pbd
:[ZX -G{w h
tZY
N[Ze
ftu
(w[od)
j? (fi;
B)
uzrh
soQK
ftfdnk
bJh
(i')
ftfdnkoEh
d frnkB ~ gqkgs eo
(fJ; ~) ig?rk, T[; ~
d'jok
fJfs ;qh pfusq BkNe uzvh ufosq uzvh ufosq T[;sfs poBBz
Bkw n;Nw' fXnk: ;zg{oBw ;s[ ;[Gw ;s[. 8.
o[b
;B
oj
t?ohnK
T[s fis
ns
d d;skB (@r[fbsqkD#) gkJ j'J ;B, wko rJ jBl ;ko ;kX{ vo s'I fBvo
tkbk
x'f VnK
j'trkl
d'jok
ns
;B.257.
jB
veko s veko wkodhnK EK-EK ub ojhnK jB. (nkgD) xoK gqfs Bj Bkb
Go j'J fGnkBe (@pzez#) eK ub rJ ;B ns ;{otho :[ZX-G{wh (njkVz) ftu
j'J
fJ;
gVQrk,
e fJ; dk ikg
gqkgs eork.260.
;kfonK
Fk;sqK
(T[j)
p?okrh
(j dth wksk!) i' i' ;zs fBZs T[m e sok fXnkB XoBr, (T[j) nzs
ftu w[e sh o{g h
(noEks GrtkB
cb
Bkb
gqkgs
eo
b?D r,
tko
d[ork
tko
eh
1>
GrT[sh
ih
gkfs;kjh
10
;fsr[ o
;qh
;jkfJ.
d[ork
j[D
gq ; kfd
GrT[sh
ih
;jkfJ
d[ork
eh
fbyd
tko
gksFkjh
gT[Vh
eh
jK
10
gT[Vh
(;G
s'I)
gfjbK
Gr"sh
eodk
jK.
(fco)
r[o{
nzrd,
f;wodk
fe
wo)
;jkJh
j'D.
jK
ns
fco
r[o{
nwodk;
ns
(r[o{)
BkBe
dt
:kd
f;wodk
(r[o{)
jK fiBQK d doFB eoB Bkb ;ko d[y d{o j' iKd jB. (r[o{) sr pjkdo
d
jK
;qh
f;woB
(;ko
pDkfJnk.
okfJ
Bkb
r[o{
jfo
B"
w?~)
;ko
;z;ko
e[dos
EzwK
f;oi
f;wodk
fBZXK
;G
gow-;Zsk
6
(]}kB)
EkJhI
B (;G
dh
ouBk
(r[o{)
(r[o{)
jK.
(fco
(xo
ehsh.
r[o{)
ftu)
;jkfJe
s'I)
noiB
dt,
(r[o{)
;qh
okwdk;
(~
jfor'fpzd
ns
jfofeqFB
GidhnK
ubhnK
nkokXdk
nkT[IdhnK
jB.
j'D.1.
gfjbK
yVr
(o{gh
Fesh)
pqjwk,
ftFD{
ns
fFt
~
~
f;oi
g?dk
e (fco)
eoe
(fco)
dh yv
ou
nkekF
;fEs
ehsh).
(fco)
jh
ns
T[BQK
nzdo
(eoB
t?o-fttkd
dh
ftt;Ek
g?dk
ehsk
sz{
d?Is
d[ork
ns
dh
dts
f;oiBk
eoe (T[; s'I) d?IsK dk BkF eotkfJnk. so s'I jh okw uzdo B pb gqkgs
eo e pkDK Bkb oktD dk tZX ehsk. so s'I jh pb b? e/ feqFB B ez;
~
tkbK
s'I
geV
(noEKso
e;h
gfjbtkB
~)
fvrkfJnk
;h.
tfvnK
tfvnK w[BhnK ns dtfsnK B eJh :[rK se sgf;nk ehsh, (go T[BQK ftu'I)
fe;
sok
;kX{
nzs
o[uhnK
gqkgs
tkbk
BjhI
;fs:[r
ehsk.2.
phs
frnk
ns
nZX
Fhb
(T[Zswsk)
tkbk
sqsk-:[r nk frnk.
ns eb ns Bkod
1H g[oksB phVK ftu fJ; tko dk fJjh BK fbfynk j?, go j[D gqufbs j? -- @tko ;qh
GrT[sh ih eh#, @uzvh dh tko# 2H GkJh wBh f;zx tkbh phV ftu @;qh w[y pke gks;kjh
10# fbfynk j? 3H fJ; s'I gfjbK @fco# gkm th e[M phVK ftu j? 4 @;kfie?# 5H fJ; s'I
pkd @oukfJ# gkm th e[M phVK ftu nkfJnk j? 6H fJ; s'I nr fJe s[e tkX{ j? @u"dk spe?
pDkfJ e? e[dofs dk yb[ fdykfJnk# 7H @dfj;o#
159
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
tko
d[ork
eh
159
eY fdZsk.
tb tyD
T[j (nkgDh
brk. d?Isk
d jZE'I vo e (fJzdo B nkgD) fjod ftu (d?IsK dk) vo pj[s tXk fbnk.
(cfonkd
nEtk
fJe
fJe2 fdjkV? nkJh BQktD d[or ;kj. fJzdq3 fpqEk ;[DkJh nkgD jkb dh.
fdB
;jkfJsk
(id'I)
fBfws)
d[ork
dth
fJzd o
d[o rk
BjkT[D
e'b
bJh
nkfJnk.3.
nkJh,
(sd'I)
fJzdo
ShfB bJh me[okJh ;ks dkBth. b'eh fsjh fcokJh d'jh nkgDh.
p?m tkfJ tXkJh s nwoktsh. fds dt GikJh ;GBk oke;k.
nkgD jkb dh (d[y Goh) ftfEnk ;[DkJh. (fe) ;kv s'I d?IsK B oki y'j
fbnk j?. (T[BQK B) fszBK b'eK ftu nkgDh d[jkJh fcok fdZsh j?. (T[j)
feB? B fifsnk ikJh wfjy? d?s ~. soh ;kw sekJh dth d[or;kj. 4.
d[ork p?D ;[D`dh j;h jV jVkfJ. Ujh ;hj[ p[bkfJnk oke; GyDk.
fuzsk eoj[ B ekJh dtk ~ nkfynk. o'j j'Jh wjkwkJh okef; wkoD. 5.
d'jok
jK.4.
d[ork (fJzdo d) p'b ;[D e fyV-fyV j;D br gJh. T[; B okyFK
eq'XtkB
dh
th
okyF
:[ZX
eoB
dh
ukj
Bkb
oD-G{wh
(fJsBhnK)
fbFe
ftu
nk
ojhnK
;B
rJ.
(T[BQK
fe
;{oi
gT[Vh
dk
xzNk
(izr)
yVfenk
ns
oD
ftu
ukT[
tXkT[D
tkb
Brko tZiD br rJ. Bf}nK Bkb pzBQhnK MzvhnK nEtk c[zwD M{bD br
;B ns uwehb fBFkB (Mzv) fbFeK wkod ;B. Y'b ns Brko rz{id
(gT[Dd) ;Bl (fJzi gqshs j[zdk ;h) wkB'I ppo Fo (@iNktb#) p[e oj j'D.
d[ork ns d?Is :[ZX ftu i[N rJ ;B ns oD-G{wh ftu fGnkBe X"I;
(Bkd) tZi oj ;B. (:[ZX ftu) tho-:'X poShnK Bkb fJzi go[u j'J ;B
wkB' vkbh Bkb nKtb uw[N j'J j'D. fJe sbtko Bkb tZY j'J (Xosh
T[s
1H @dkBtK# 2H @fJes# 3H e[M phVK ftu fJE gkm @dth# fdZsk j? 4H @M[b# 5H @d[ork dkB'
ofD vj ys tifB Bkd Ghjktb# 6H e[M phVK ftu fJ; s'I gfjbK @fJe# Fpd tkX{ j?
7H fJj s[e eJh phVK ftu BjhI fbyh 8H @u[fD# 9H @;?jEhnK#
fJ;
soQK)
sVc
oj
;B,
wkB'
Fokp
gh
wstkb
tKr
vzrd
j'D,
(fizBQK
b'N-g'N
j'
ik fojk ;h
poShnK pj[s
d
brD
Bkb)
160
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
tko
d[ork
eh
160
jEh srk gefVe? ofD fGV eoko. ed B Bm? i[X s1 i'X i[Mko.
fdb ftu o'j pYkfJ e? wko[ wko[ g[eko. wko u`fv gquzv B? pho yfs T[sko.
ftu
tyD u`fv gquzv B' ofD x[o Brko. XkJ oke; o'jb uT[frod Gko.
sbktkoK
;B,
wkB'
u'N gJh dwkw dbk w[ekpbk. dth d;fs BukJh ;hjfD ;ko dh.
ijh fdb ftu nkJh ejh ;[DkfJe?. u'Nh ikD[ fdykJh sko X{wefs. 10.
fpibh
X"I;
gfN wb`d bkJh wfjy d?s B'. r[od nKdk ykJh Bkb o[eV2.
b?
oD
ftu
eoV
j'
bV
oj
;B.
(T[j)
i[Mko{
:'X
ed th :[ZX s'I Gi BjhI ;B. fdb ftu (nEtk db ftu) eq'X tXk e wko'wko' g[ekod ;B. gquzv uzvh B (okyF) ;{ofwnK ~ wko e ;Eo bkj fdZs
T[s
wko
;N
j'J
tid
w[Bko
;ko
f;o
\"iK
dk
Gko
w[ekpbk
(fvr
F[o{
gJ)
j'
j'D.9.
frnk.
(T[;
tb)
dth B jZE ftu b'j dh FoBh (sbtko) ~ BukfJnk ns nkeh j'J (@wbzd#)
wfjyk;[o d gN ftu wko fdZsh (i') r[od, nKdoK ns g;bhnK (@o[eV#)
~
yKdh
(uhodh)
rZb (wo)
es{) sko
u'N k gtfB Brko3 nDhnk i[ N hnk. X{ f j bJhnk sotkoh d t k dkBtk.
tkjfB tko' tkoh ;{o ;zxo. tr? os[ M[bkoh fiT[ ro{ pkp[sqk.
T[bM
tyfB p?fm nNkoh Bkoh oke;k. gkJh X{w ;tkoh d[ork dkBth. 11.
~)
j'Jh
ftu
;{otho
tko'
rJh).
tkoh
(T[;
efjzdk
jK,
ty
wkB'
e)
fij' fijh
p'dh
tkb
(X{w
;?fBe eskoK
sbtkoK fyu
ubkT[Id
bj{
;B.
goBkb
(fJzi)
d?IsK
;tkohnK
th
X[zw
wukJh
j'Jh
;h.11.
(:[ZX-G{wh ftu) byK X"I; nkjw' ;kjwD tid ;B. eq'X Bkb Go j'J
r[;?b okyF oD-G{wh ftu'I Gid BjhI ;B. ;ko ;{ow FoK tKr ri
;B ns d[ork T[s (g{oh soQK) sD-sD e sho Sv oj ;B.12.
x[o Brko v'jo ofD ;zrbhnkb. X{fV bgN X{jo ;odko iNkb.
T[ & &ybhnk Bk;k fiBk w{ z f j ikgB nkb . XkJ d t h ;kwQ D pho
dhnK
;zrbK
w[ S bhnkb .
;[ogfs ij bfV jN pho Nb B Nkb. ri d[ork xfo e? iD[ xDhno[ ekb. 13.
Bkb
pzBQ
d'jo
X"I;
:[ZX-G{wh
ftu
ti
oj
;B.
oj
iNk-Xkoh
(okyF) ;?Bk BkfJe X{V Bkb X{;fos j'J gJ ;B, fiBQK dhnK Bk;K T[ybhnK
ns wz{j nkb ikgd ;B. (T[j) w[S?b ;{otho dth d ;kjwD Gi e nkJ
;B. (T[BQK Bkb) fJzdo (;[ogfs) tor bV jN ;B, go (T[j) tho (:[ZX
G{wh ftu'I fe; s'I) jNkfJnK jNd BjhI jB. (T[j) d[ork ~ xo e (fJzi)
rZi
u'N gJh youkwh dbk w[ekpbk. xfo bJh tfonkwh d[ork nkfJ e?.
oky; pv? nbkwh Gi B ikDd. nzfs j'J ;[orkwh wko dtsk . 14.
5
oj
jB
wkB'
ekb
pdb
(roi
oj)
j'D.13.
y's d uzw Bkb wVQ j'J X"I; T[s u'N gJh (noEKso-uzw d pD
j'J vzv Bkb X"I; T[s ;N gJh) sK dbK ftu w[ekpbk F[o{ j' frnk. ;{othoK
B nk e d[ork ~ xo fbnk. okyF pj[s pbFkbh ;B (i' :[ZX ftu'I) GiDk
ikDd jh BjhI ;B. dth d wko j'J okyF nzs ftu ;[n or ~ ub
nrDs x[o Brko dbk fGV`fdnk. gkJ wjyb Gko dtk dkBtk.
rJ.14.
;? f Be
dbK
ns
d?IsK
d
B
bVfdnK
M'fNnK
jh
(tKr)
nDfrDs
Gkoh
T{Xw
Brko
wukfJnk
rz { i D
j'fJnk
br
;h.
rJ .
r[Z;
161
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
tko
(ns
yVr
b?
y[bQh tkbh d?s njkV ;G/ ;{ow/. ;[s ikD[ iNko Gzrk ykfJ e?. 17.
fi;
b? e? ufbnk
fwnkB'
d)
;kjwD
wko
Y'b
;kjwD
(;dk)
vNd
;B.
d[ork
;kfonK
okyFK
fdZs k.15.
j'
(wo
ns
e
Bkb)
Brko
sho
:[ZX
ti
oD
Gi
eoB
ns
nrtkJh
(dh
fjzws
dbK
dk
(@o?pko#)
eo
ehsh
wuk
gJ
oj ;B, (fJzi
j' D .17.
Gkoh
gqshs
X"If;nk
(d
j[zdk
j?)
wkB' iNktK
tifdnK
jh)
j?).16.
w[ekpbk
oj
161
dth
e
eh
;{otho) tfvnK w[BkfonK tor (fvr j'J) brd ;B. gopsK tor (d?IsK
~) dth B nkg wkfonk ;h (i')) ed th w{zj ftu'I @jko rJ/# BjhI efjzd
;B
fJzdq ijk i'Xk w?E' Gfink. eT[D ftukoh dork fifB oD ;fink. 16.
d[ork
d'j K
F[o{
j'
frnk.
shoK
j?)
j'J
tkb ;kX
gkf;nK
nkjw'
;B.
brD
GzrK
dhnK
yk
Bkb
e ;[s
eskoK
nkjw'
;kjwD vN rJhnK. \"i ftu'I tZvk jzekoh (;{owk wfjyk;[o) eVe T[fmnk
ns (nkgD) Bkb j}koK tv tv ;{ow b? e ub fgnk (j}koh dk noE
j}ko-j}ko
wfjyk;[o
d)
d'jo Brko (iwXkDh) T[s ;ZN tih ns dbK ftu w[ekpbk F[o{
j' frnk. dth d[ork B fwnkB s'I feqgkB X{j bJh. uzvh B okyFK dk BkF
ib
dhnK
XkoK
tr
ojhnK
j'D.18.
eoB tkbh (sbtko) d?Is T[s ubkJh. (T[j sbtko d?Is dh) y'goh ns
wz{j ~ u{o-u{o eodh fgzio (@eor#) se X; rJh. (fco) (x'V T[go gkJh
j'Jh
dh)
M[b
ns
ekmh
(~
uhodh
j'Jh)
Xosh
T[s
ik
tih.
(T[E'I)
bfjzdh j'Jh (Xosh ~ u[eh yV) pbd d f;zrK se ik gj[zuh. (fJ; soQK)
d[FwB ~ wko e eS{J d f;o ftu uweh. (d?Is fJ; soQK) :[ZX-G{wh ftu
wo gJ ;B (fitI) fsykD B (beVh d) w'S tZY d (;[N jB). oD-G{wh
ftu bj{ ns fwM dh xkDh pDh gJh ;h. (dth dh) sbtko dh ejkDh
u"IjK :[rK se ubrh.
e N D k f g n k. 1 9 .
b'j
fJ;
okDh
(dth
soQK
B
wfjyk;[o
wfjyk;[o
gq;zB
j'
d?Is
e
~
~
nkgD
:[ZX-G{wh
wko
tkjB)
ftu
d[ork
Fo
d[ydkfJe
nk
;wK
(fpZXD)
rJh.
u"dK
b'eK
dh
BukfJnk.
dth
d[ork
162
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
tko
162
(oD
ftu
t?oh)
(T[j
:[ZX
ftu
db
bbekod
fJsB wrB
j'J
;B)
(;{otho)
wkB' gmkD
gkDh
okr
se
BjhI
;[D
wzrd
e w;s
;B.
(;wkfJ)
j' frnk j't. oD-G{wh ftu tho :'fXnK d bj{ dk jVQ nk frnk. fJnkDk
(ftnesh)
eh
(d?IsK d) dbK ftu'I pj[s ;ko iNkXkoh tho (d?IsK ~) db ftu wko fdZsk.
d[ork
;[zG fB;[zG r[wkBh iBw ;{ow5. fJzdq dh okiXkBh seh fisDh. 21.
c[b
ghD
dtfsnK
dh
todkBh
j'
rJ,
s
oki
(xVh)
(fiBQK
nk
B)
tfvnK
(fitI
M{wdk
j?,
GtkBh
b'g
gj[zuh,
fJzdo
(okyF)
sd'I
dh
B
soQK)
;{ow
M{w
j'
rJh.
T[Xo
fi;
F[zG-fBF[zG
okiXkBh
:'fXnK
T[;
(BK
fisD
fJzdog[oh
T[s
d)
oj
;B.20.
fdB
nfGwkBh
fFt
;{ow g?dk
dh
fJZSk
Bkb
tfynk.21.
jwbk
eoB
dk
ftuko
ehsk
ikbh)
ns
gkyoK
(:'iBk
F[o{
pDkJh).
eo
etu,
fdZsh.
gNbK
nS{jDh
(wz{j
;?Bk
(fJeZmh
YeD
j'
dh
e/)
b'j
ub
dh
gJh,
(T[;
ubD
Bkb)
xNk B nkekF ~ Ye fbnk. o'j Bkb Go j'J F[zG ns fBF[zG (:[ZX bJh)
s[ o
gJ . 22.
tik
fdZsk.
BukT[D
noVkT[Idk
dkB' dT[ nBkrh ;zxo[ ofunk. c[b fyV iD[ pkrh pkD? i'fXnk.
(jo
eo
j?.
d?IsK
G{sk fJbk ekrh r';s Gfynk. j[wV X[wV ikrh xsh ;{fonk. 24.
gk;)
o'j
fdZs .
dts
dk
d'jo
ns
ns dtfsnK
tksktoB
Brko
d?Is
rz{iD
:[ZX
B fBozso
pD
br
eoB
(fpBk
frnk
ns
fitI
bJh
nkD
Bkra d)
;{othoK
M'Nk
x'V
(@iw-pkjD#)
Y[e.23.
:[ZX
wuk
fdZsk.
:'fXnK
d pkD (fJ; soQK gqshs j[zd jB) wkB' pkr ftu c[b fyV j'D. G{sK, fJbK
s ektK B (]{p) wk; ykfJnk ;h. ;{ofwnK B F'o wukfJnk j'fJnk ;h.24.
Brko
T[s
b'eh fsjh fcokjh d'jh nkgDh. d[ork dh7 ;kw sekJh dtk vofdnk.
B fwb e dtfsnK ~ (:[ZX-G{wh ftu'I) Gik fdZsk. (d?Isk B) fszBK b'eK ftu
nkgDh
d[jkJh
ftu
ikDk
fcok
fgnk.
GtkBh
eVfe T[mh ofD uzvh cT[ik dfy e?. X{fj fwnkB' yzvk XkJh ;kwQD.
;G pho ;zxko X{wo B?D d. iD[ b? eN nko doys pkYhnk. 27.
1H @fJe B wzrD gkDh oD? jzekfo e?# 2H @ikD[ ;wkfJ gmkDh gkJh okr[ ;[fD# 3H @os[ tjh
jVQtkDh nzdo ysd?# 4H @dfJ# 5H @fcfo ;[zG fB;[zG r[wkBh iBw ;{ow#. fJj s[e e[M phVK
ftu d{ih s'I gfjbK nkJh j?. 6H @u'N dwkw gJh dtK dkBtK. ysj{` dJ GikJh d?Ish dts#
7H @dth# 8H @nyKtdk#
uzv h
nk
rJh.
nfGwkBh
B nfGwkBh X{wq-b'uB
w?I)
dtfsnK
tZv
fe
j'J
T[s
fco
j'fJnk
nytkT[Idk
G?-Ghs
okyFK
;ko)
b'uB X{w r[wkBh okfJ p[bkfJnk. tvk ir ftu dkB' nkg ejkfJnk 8.
(sK
fdZsh.
(ns)
;h.
d[ork
oD-G{wh
(X{wqb'uB
~
gqeko
d?Is
B)
e)
(d?IsK
d{jo
Brko
d[ork
dh
FoB
(;kw)
fbnkT[Idh.25.
;wkuko
(id'I
d?IsK
~)
gqkgs
rJ.
(okyFK
d)
oki
(;[zG)
j'
irs
fbnkT[Dk
dhnK)
dk)
fJeZm
p[bkfJnk (i')
(pzBQ
ftu
(fJ;
uVQk
ftu
nkgD nkg
(youkwh)
T[s
;N
~
wko
tZvk d?Is
e
(fejk
j?.26.
\"iK
ty
uzvh
eVe
T[mh.
fwnkB
ftu'I yzvk fyu e (d?Is d) ;kjwD j' rJh. (T[; B) X{wq B?B d ;ko ;{ow
wko
fdZsl
j'D.27.
(fJzi
gqshs
j[zdk
j?)
wkB'
sqykDK
nko
b?
fpqS
eN
fdZs
163
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
tko
d[ork
dh
GkJhnk wkofB GkJh d[ork ikfD e?. o'j? j'fJ ubkJh okef; okfJ B'.
eh
163
u'ph XT[; tikJh dbk w[ekpbk. o'fj GtkBh nkJh T[s? oky;k.
yp d;s BukJh
d[ork
FoBh
(sbtko)
BukJh
ns
pj[fsnK
FohoK
T[s
wko
iwg[fo dhnk gmkJh b'uBX{w B'. ikg fdsh ;kJh wkoD ;[zG dh. 28.
(oD-G{wh s'I)
;{ow.
p?m
eo
ub
dh
oki
F[zG
e'b
(ik e)
g[ekoB
br
FoB
ftu
(BjhI
sK
T[j
th
wko
iKd).29.
B)
Y'b
ns
Brko
tikJ
ns
dbK
ftu
w[ekpbk
F[o{
j' frnk. o'j Bkb Go j'J okyF T[E uVQ nkJ. ;G B poShnK geV e
x'V BukJ. (dth B T[BQK ftu'I) pj[s :[ZX-G{wh ftu wko e fvrk fdZs.
;GBh s[o BukJ poS gefV e . pj[s wkfo frokJ nzdfo ys d?.
shoh Sjpo bkJ p[mh dtsk. 31.
dth
Goh ;zy pikJ ;zxo ofunk11. sfD sfD sho ubkJ d[ork XB[y b?.
oj B ihtd. uzv no[ w[zv ygkJ d'B' dtsk . 32.
;B
fdZsk frnk j't. oki B fisB okyF p[bkJ ;B, (T[j) ;ko :[ZX ~
gJ wkB' ;kfonk ~ wkoB bJh :wg[oh ~ Gi fdZsk frnk j't.30.
(BrkouhnK
10
13
ofjzd
Y'b Brko tkJ dbk w[ekpbk. o'fj o[jb nkJ T[s oke;k.
j'J okyF
w[zv ~ pj[s ;koh ;?Bk d e (oD-G{wh tb) Gfink frnk (fiBQK dhnK
nDfrDs) sbtkoK (~ ty e fJT[I) gqshs j'fJnk wkB' SgoK dk g;kok
is okfJ p[bkfJ ub i[X B'.9 iD[ ifw gefV ubkJ ;G wkoD. 30.
12
Gi
d wko j'J tv tv gops fvr gJ ;B. (uzvh dh) dfjFs Bkb jh d?IsK
d db jko rJ ;B. (T[jh) pu ;B i' wkV ;B (feT[Ife T[j) wkV okyF
eNe d?.
(cb;o{g) X{wqB?B
~ wkoB dh ;kJh
B) oD yso ftu u[D u[D e (j'o th pj[s ;ko) :'X wko jB. (T[E)
;{ow nkekF s'I fvrd j'J skfonk fij gqshs j[zd ;B. (iK fco) fpibh
oki
o'j? j'fJ p[bkJ oke; ;[zG B?.
~)
fe (dth B) X{wq-B?B ~ f;gkjhnK ;ws wko fdZsk j?. (fJ; s'I fJbktk T[;
fro4 gops Gko wko fpqi[ d. d?sk d db jko dj;s ykfJ e?.
5
(T[;
j' t . 28.
G`B2 d?s g[eko oki ;[zG E?. b'uB X{w ;zxko ;D f;gkjhnk.
3
oKrbk eo fdZsk. (xw;kB :[ZX ftu nfsnzs wrB go xpokJ j'J) okyF
nkgD Gok okyFK ~ jh dth ;wM e wkoh iKd ;B. (dth B) r[Z; ftu
gq;zB
j'
shoK
dh
MVh
bkJh
j'Jh
;h.31.
d[ork B GohnK ;zy tik e :[ZX F[o{ eo fdZsk ns/ XB[F b? e fyu
fyu e sho ubkJ. fiBQK B (dth tb) jZE T[bQkfonk, (T[BQK ftu'I e'Jh th)
14
ihT[Idk
;[zG fB;[zG fo;kJ wko d?s ;[fD. i'X ;G? p[bkJ nkgDh wib;?.
fiBQh d?t GikJ fJzdq itj. sJh wkfo frokJ gb ftu dts.
1H @pkY d[n Kr b?# 2 @GBD# 3H @fvrd# 4 @ikD efo# 5H eJhnK phVK ftu fJj Fpd
j? 6H e[M phVK ftu fJ; fgS fJfs ;{ue T[esh fbyh j? fitI @fJfs b'uBX{w i{fMnk.
uzv w[zv i[X# 7H @pfj efo ws# 8H @pkjbk# 9H @ikgfB xDhno SkJ pysq ;{fonK.
bfe tbQkJ ik;fB i[X B'#. 10H e[M phVK ftu fJ; s'I nr fJe gzesh fJj th j? -jtko SkJ pDhnK eiwK# 11H @wfunk# 12H @T[ukJ# 13H @d't?I dts# 14H fJ; s'I nr
;wkgsh dh ;{uBk fdZsh th fwbdh j?- @fJfs uzv w[zv i[M?# @nE ;q'ssfpzd dk i[X#
BjhI
nE
srK
@;{b
gq;zr
fojk.
d?IsK
dth
wko
ikD
uzv
(dh
ns
w[zv
rZb)
;[D
~
e
BFN
F[zG
eo
ns
fdZsk.32.
fB;[zG
eq'fXs
j'
rJ.
(T[BQK B) nkgDh wib; ftu ;ko :'X p[bk bJ (ns fejk fe) fiBQK B
fJzdo tor dts GikJ j'J ;B, T[BQK (uzv ns w[zv) ~ th dth B gb
ftu wko ;[fNnk j?. T[BQK dk fXnkB eoe (wib; ftu fJeZm j'J :'fXnK
B rw ftu v[p e) jZE s jZE wko. fco oki (F[zG) B oes-phi ~ (gkB
dk)
phVk
(:[ZX-G{wh
tb)
s'fonk.
(okyFK
B)
etu
ns
gNb
(wz{j
~ YeD bJh b'j dhnK ikbhnK) ~ XkoB ehsk j'fJnk ;h (ns T[BQK dhnK)
164
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
tko
d[ork
eh
164
N'ghnK uwe ojhnK ;B. (T[j) eq'XtkB okyF :[ZX eoB bJh noVk oj
;B. (fiBQK :'fXnK ~) :[ZX wuk dD (s'I pkd) e'Jh jNk BjhI ;fenk, T[jh
okyF
iD[ wd ykfJ wdkoh x{wB ;{ow. nrDs gkT[ g;koh o[b njkV ftfu.
11
dbk w[ekpbk9.
10
bJh)
d?IsK B BV nk e pj[s
nk
rJ
;B,
j[D
:[ZX
(dk
j[zdk
j?
fe
fyvkoh
j'bh
yv
;[s
gJ
fdqF )
dk) F'o
e (x[zw
o[b oj
fojk j't).
;B. (fJzi)
j'D.34.
wkB'
dh
mfmnko
pDkT[D
feqn k
eo
oj
j'D.35.
oj
db
Brkouh
GKv
d{jo X"If;nK T[go ;N gJh ns c"iK ftu w[ekpbk F[o{ j' frnk.
(dth B d?IsK d) db ftu (nfijh) T[XV-X[zwh (@x[wo#) wukJh (fe) GkiVK
e
e
9
wukT[D
;GBh d;s T[Gko srk X{fj e?. wko' wko[ g[eko nkJ ;kwQD.
(:[ZX
;[D e d[ork Fo T[s ;tko j' rJh. (T[; B) rdK ~ x[zwk e yp jZE
ftu T[bkfonk ns oes-phi dh ;koh ;?Bk wko fdZsh. ;{ow oD ftu
gqshs
fwb
tyDk.33.
;B. okyFK
T[s) eVe
Brkok
r[zikfJnk
(@T[Gkoh#)
ns
fitI
\"iK
dth
ftu
fpibh
pD
w[ekpbk
F[o{
e
d
wkoh.37.
nrDs dkB' Gko j'J b'j{nk.
i'X iv
12
12
w[Bko nzdfo ys d.
nDfrDs
okyF
mkj
mkj
;zrbK
Bkb
pzBQ
poShnK b? e
(@phokbh#) tkbk
;{o w
:[ZX
;kjwD
rJ.
nk
oD-yso
j;d
j'J
BrkfonK
s'I
T[m
izr
oj
dk
d[ork
ftu
:'X
bbekod
w[BkfonK
os{ d goBkb fsB s G[fJz gJ. T[m ekofDnko oke; jVjVkfJ. 38.
1H @sK ;q'Ds fpzd upkJ phV okfJ d# 2H e[M phVK ftu fJ; s'I nr fJe
j? -- ikgfB SZgo SkJ ;'jB eiwK 3H @s fwfb dkB' nkJ ;zxo tyDk# 4H
5H @pjbh ;?B# 6H @mkN fit? mfmnko xVfB pDkfJ e# 7H @s[ozr# 8H@dyh#
10H @gb ftu ;G' wkoh @rkjh# ;?Bk dkBth#. fJ; s'I nr fJe s[e fJj
d;fs T[;koh ;hjfD ;ko dh# 11H @dkjh# 12H @ikgfB iv#
(T[j)
j''
soQK) nkT[Id j'J ;kfonK okyFK ~ d[ork B wko fdZsk. T[BQK d (FohoK ftu'I
fBebd) bj{ d goBkb Xosh T[s g? oj ;B (ns T[BQK d bj{ ftu'I j'o)
;B).
bj{-b[jkB
iv
bVke{
g?Id
d?Is
(fd;
tv
;B.
(fJ;
;B.38.
Bkd
fBefbnk.
c[zwDK
tkbhnK
wuh j'Jh ;h, wkB' (;{ow) BNK tKr Y'b tik e SkbK wko oj j'D. b'EK
ftu
eNkoK
(iwXV)
y[GhnK
j'JhnK
fJzi
gqshs
j'
ojhnK
jB
fitI
bkb
165
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
tko
ftu)
Xrk ;{b pikJhnk dbk w[ekpbk. X{fj fwnkB bJhnk i[nkBh ;{owh.
3
;GBh nkB3 trkJhnk srk X{j e?. d[ork ;G pukJhnk Ykb ;zGkb e?.
dth nkg ubkJhnk sfe sfe dkBth. b'j{ Bkb v[pkJhnk srk Bzrhnk.
;ko;[sh iD[ BQkJhnk fwb e? dthnk. ;G wkfo frokJhnk nzdfo ys d.
fsd{` cfo ;tkJhnk j'Jhnk ;{osk. 40.
(fJ;
soQK)
X[zX
(x[zwo
vZr
Bkb
;'G
nkfo)
Brkok
;B
(fitI)
g;oh
j'Jh
j?.39.
frnk
ns
tikfJnk
Bh;kB pikfJe? .
5
dk
o[s
w[ekpbk
ftu
F[o{
(nkekF
j'
frnk.
(go
;{othoK B Y'b, ;zy ns Brko tik e :[ZX F[o{ eo fdZsk j?. uzvh
4
dbK
dh
f;nkb
165
ojhnK
eh
ozr dh wZSbh ikbh ftu c;h j't. sbtkoK (fJT[I) uwe ojhnK ;B fitI
pdbK ftu fpibh (fbFedh j?). (iK fco :[ZX -G{w h ftu thoK dhnK)
sbtkoK
d[ork
B (nkgD) wB ftu pjs[ o'j tXk e ekbek dk fXnkB ehsk. (uzvh dk)
wZEk c'V e (ekbek T[; ftu'I fJT[I) fBebh wkB' fis dk X"I;k tik e
fBebh j't. nrBh (@ikfr#) o{gh ekbek :[ZX eoB bJh ub gJh wkB' fFt
(woVkfJ) s'I tho Gdq (g?dk j'fJnk j't). (ekbek B) oD ftu nfijk xok
gk fdZsk (iK o"bk gk fdZsk j?) wkB' Fo roidk j't. fszBK b'eK T[s fyM
e nkg pj[s eq'XtkB j' frnk. (d[ork ns ekbek) jZE ftu ueo ns
Bzdr
1H @o'j{# 2H @tXkfJe?# 3H @;GBk nkfd# 4H @pjbk o'j tXkfJ e?# 5H @fB;kBh nkfJe?# 6H @iD[
nkg ft;{b knkfJnk# 7H @iD[ o'j # 8H @p[m oke;# 9H @gSkfVU;[# 10H @ftou'J hnK#
11 H @yV'Jhn K#
dh
sbtko
u[e
r[Z;
Bkb
GohnK
ub
gJhnK.
nr
eq'XtkB
G{wh
ftu
r[Z;k
yk
(ekbek
nfijk
e[M
ehsk).41.
u"ph XT[;h gkJhnk dbk fGV`fdnk. d;sh X{fj BukJhnk srk fsyhnK.
;{fonk d sfB bkJhnk r';s frXhnK. ftXD oksh nkJhnK wodk x'fVnK.
BK
frnk.
ns
Brkouh B X"I; (T[s u'N wkoh ns) d'jK dbK dk w[ekpbk F[o{ j'
(;{othoK B) jZEK ftu fsyhnK sbtkoK fyu e BzrhnK BukJhnK
wk;
(~
ykD
bJh)
frMhnK
j'JhnK
;{ofwnK
FohoK
ftu
brk
166
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
tko
d[ork
eh
166
Gidh eEk ;[DkJhnK oki ;[`G B'. G[Jh B gT[D? gkJhnK p{`dk oes dhnk.
ekbh ys ygkJhnK ;G? ;{osk. pj[sh f;oh ftjkJhnk xVhnk ekb dhnk.
jh BjhI fdZshnK. ekbek B :[ZX-G{wh ftu (oes-phi d bj{ s'I g?dk j'JhnK)
;[zG ;[Dh eojkbh ;q'Ds phi dh. oD ftfu feB? B Mkbh d[ork nktdh.
F[zG
oes-phi
dh
wkVh
]po
;[Dh.
(fJj
th
;[fDnk
fe)
oD-
G{wh ftu nkT[Idh j'Jh d[ork dh Mkb fe; B Mbh. (T[d'I jh) pj[s iNkXkoh
tho (okyF fJj) efjzd j'J T[m fe BrkfonK T[s u'NK bk fdU (feT[Ife
X{fV T[skjk xkbh y[oh sozrwK. ikD g[keo{ ukbh Xosh fJzdq E?. 44.
T[j)
pj[s pho iNbh T[m nkfy e?. u'NK gkB2 spkbh ik;B3 i[X B'.
:[ZX
ikDr.
(okyFK
d)
dbK
dh
uVQsb
Bkb
sbtkoK
ezpD
ns
eNkoK
(@iwXVh#)
dh
oD
ftu
Gkih
rJh.
fJe
}ywh
M[e j'J ;B) fitI Bwk}h (Bwk} gVQB tb) M[ed jB. fJe (;{ow) eq'XtkB
j' e
x'V ~ uwek d d[ork d ;kjwD
iKd ;B, fJe d[ork d ;kjwD
fJ; soQK Xk e iKd jB, fitI G[y gkih jB. (T[j :'X) ed th :[ZX eoe
oid BjhI ;B ns B jh y[F j[zd ;B.45.
Eo-Eo
br rJh fitI Fj[ dfonk ftu B"ek fjbdh j?. x'fVnK d y[oK B X{V T[go
tb T[vk fdZsh wkB' Xosh g[eko eoB bJh fJzdo e'b ubh j't.44.
T[dwhnK ~ o[MtK fwb frnk ns ;{ofwnK B
d[ork d ;kjwD fJ; soQK ub ;B wkB' jkih ekp
Xosh
pzBQ e :[ZX ftu i[N rJ ;B. c[zwDK tkb B} (fJT[I) T[bo j'J fd; oj
;B wkB' ;kX{ b'e (@iNkb#) rzrk BjkT[D ~ ub j'D.46.
tKr
;B. \"iK d
j'fJnk.47.
UofV cT[ik nkJhnK pho uV ezXkoh. ;Vfe fwnkBj[A eYhnk fsyhnk sotkoh.
fwbfdnK
jh
gfjbK
GV
pj[s
dbo
:'fXnK
(@fBjzrK#)
ftu
uVQkJh
1H fJ; s'I nr nkozG ;{ue fJj T[esh th fe; fe; phV ftu fbyh j? -- @nE fB;[zG
i[X# 2H @gkfJ# 3H @ik;j# 4H @fdbktoK# 5H @XktfB ikgfB ;kwQD# 6H @tkjfB srK# 7H @fwbdh
cT[ih ;{fonK# 8H @pkohI# 9H @tY#
prhuh
nkohnK
ftu
Bkb
c[b
uzdB
fyV
d
j'J
fpqS
j'D.
(iK)
eN-eN
fJzi
e
gqshs
(;[N
j[zdk
j'D).48.
j?
fe
sqykDK
167
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
tko
gbkD eT[.
10
sd'I)
d'jK
(gkf;nK
dhnK)
c"iK
nkjwD
dk
B)
M[b
jZE
ftu geV bJh (i' T[; B) T[uuh c[owkfJF eo e w[bskB s'I wzrtkJh
;h. (T[Xo'I) r[Z; Bkb Goh j'Jh (d[ork) oD ftu xw;kB wukT[D bJh
(okyF
d)
;kjwD
nk
rJh.
d[ork
nr'I
j'
nfijh
sbtko
ubkJh
fe (T[j) fBF[zG ~ tZY e ekmh (@gbkD'#) s'I th gko fBeb rJh. (ns
fco) gkyo (b'j dhnK skoK dh pDh M[b) ~ ckV e ns x'V ~ tY e
Xosh ftu ik tih. tho-:'Xk (fB;[zG) ekmh s'I (fJ; soQK
jmK ~) fvfrnk
wkB' ;{MtkB F[zG ~ f;idk eodk j't. (ekft-fBnK nXhB eth B d?Is
BkfJe ~ n;h; fdZsh) ;Ktb ozr
noEKso @;b{D ykD tkbk#),
so
th
dh
Fbkxk
:'r
(dh
(nfijk
13
f;odko ofDnko13.
b? b? srk poShnk jfEnko T[Gko. N'g gNbk gkyok rfb ;zi ;tko.
14
tih
j?,
so
BF
eoB
th
FkpkF
ftXh)
(pkD)
th
FkpkF
j?,
so
x'Vk
j?.50.
:'r j?). ;{ofwnK B T[bo e bVB bJh wZE nkD vkj jB. (fJj F{otho)
pz d { e K ns pkDK (@e? p oh#) Bkb eN e db ~ rKjD bJh fBeb jB.
d'jK ezXkok w[j i[V db12 x[o Brko. UofV nkJ ;{ow
;N
12
T[s
~ ;dk FkpkF j?
;kjwD j' rJhnK. sd'I fBF[zG B (nkgD) B[eo x'V T[s b'j
(@por;skD#) gk e BukfJnk. u"Vh cNh tkbh tZvh ewkB (T[;
BukT[D
Brko
ojhnK
b? e
gk; tb (fBebdh
eo fdZsk. fJefbnK
nr sr trkJh d[or;kj
167
eh
d[ork
b? e poSh d[or;kj14 pj[ dkBt wko. uV oEh ri x'fVJh wkfo G[fJ s vko.
nd[ Z s h)
:[ Z X
t y D
bJh
cfoFs
nk;wkB
s' I
(j m K
eskoK
nkjw'
T[ s o
nkJ
jB).51.
BrkfonK
rz{iD
Bkb
d'jK
dbK
dhnK
;kjwD
j'
rJhnK. tZv tZv i[Mko{ ;?Bk-BkfJe T[bo e (:[ZX ftu) nk rJ. (T[BQK B)
sbtkoK ns poShnK nkfd jfEnkoK ~ T[bko fbnk ;h. ns
(f;oK T[s)
N'g, (wz{j s) gNb, (x'V T[s) gkyo ns
rb ftu etu gkJ j'J ;B.
d[ork B poSh b? pj[s ;ko d?Is wko fdZs ;B. oEK, jkEhnK ns x'fVnK
T[go ufVQn K j'fJnK ~ wko e Xosh T[s
;h)
wkB'
jbtkJh
;hy
Bkb
ftzBQ
bkj
j'D.52.
168
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
tko
d[ork
eh
168
Gkoh Brko d tiD Bkb d' j K fXoK dhnK \" i K nkjw' - ;kjwD
j'JhnK. d[ork B jZE ftu poSh (GrT[sh) b? bJh i' drdh j'Jh nrBh
@toikrfB#
;[ z G gkbkD'
fvfrnk T[ g wk thukoh.
ftu
uwedh
;h.
(T[j)
poSh
(dth
B)
d ;wkB
oki
F[zG
wko
fdZsh (i') fgnkoh (T[; d) bj{ ~ gh ojh ;h. F[zG ekmh s'I fvr fgnk,
(T[j fdqF ~ ty e eth ~ fJzi) T[gwk ;[Mh (fe i') d' Xkoh poSh bj{
(@oikdh#)
bkb
ozr
B ;kfonK
:'fXnK ~
jZEK
wko
;[fNnk. n;woE d?Is \"iK (jko ~) ty e XkjK (wko e) o' oj ;B. (pj[s
ty o'tfB XkjhI.
(dth d[nkok
;B.54.
wko
ik
oj
;B,
(go
T[j)
fgS
w[V
Mked
se
BjhI
fsbe
fdZsk.
gJrk.55.
1H @GV wfunk efb T[w bh ;{b Xr T[G koh# 2H @gbkDj[`# 3H e[M phVK ftu fJ; s'I pkd
nfXnkfJ nzs dh T[esh fbyh j? @fJfs okik ;[zG d[ork e jE s i[fMnk# 4H @nkbhnK#
5H @w[jhI# 6H @iKd# 7H #wzrkfJnk# 8H fJj nzs ;{ue T[esh pj[shnK phVK ftu BjhI fbyh j'Jh
frnkB
frnkB
gq p ' X
1>
GrT[sh
ih
;jkfJ.
;qh
j[D
;fsr[ o
GrT[sh
frnkB
10
G[ i z r gq : ks Sz d . sP g q ; kfd
Bw' BkE g{o ;dk f;X eowz. nSdh nGdh ;dk Je Xowz.
eb`e` fpBk fBjeb`eh ;o{g. nSd` nGd` nyd` nB{g. 1.
gq p ' X
gq ; kfd
ih
;jkfJ
gqp'X
rqzE
fbyd
gksFkjh
10
jK
j?Il
j g{o BkE ! (s?~) Bw;eko j?. (s{z) ;dk eowK ~ f;ZX eoB tkb
nSd (B Sfdnk ik ;eD tkbk), nGd (B ftzfBQnk ik ;eD tkbk)
ns ;dk fJe Xow (;[Gk) tkbk j?Il ebze s'A fpBk fBFebze
j?Il nSd, nGd, nyd (yd-ofjs) ns nB{g j?A.1.
j
Bw' b'e b'e;Po` b'e BkE. ;d?t` ;dk ;op ;kE` nBkE.
;ko
b'eK
;[nkwh
ns
b'e-BkE!
(s?~)
Bw;eko
;o{g
tkbk
(s{`)
;dk
j?.
B'w Je o{gz nBe` ;o{g. ;dk ;op ;kj` ;dk ;op G{g. 2.
;G dk ;kEh ns/ ;[nkwh s'I fpBk j?I. (sz{) fJe o{g tkbk j[zdk j'fJnk th
nB/e ;o{gK tkbk j?Il (s?~) Bw;eko j?. (sz{) ;dk ;Gdk pkdFkj ns jwFk
;G dk okik j?A.2. (s{`) nSd, nGd, nBkw (Bkw-ofjs) ns nmkw (;EkB-
(s{z)
nSd,
ns
nrkX
neow
(fi;
(eowK
dh
Ekj
s'A
B
fpBk)
gkJh
j?I.3.
ik
;e),
npkX
(i'
gefVnk
ik ;e), nrzs (i' rwB BjhI eodk) ns nBzs (nzs s'A ofjs) j?Al nby
(i' fbfynk nEtk bfynk BjhI ik ;edk), nGy (Gy s'A ofjs), nG{s (gzi
G{sK s'A go) ns nrzs j?Il (sok) B ozr j?, B o{g, B ikfs j?, B gkfs,
B Fso{ j?, B fwso j?, B g[Zso j? ns B wksk j?. 4.
(s{z)
GzfBnk
ik
;eD
tkbk),
nfGy
(Gftys
ekb
;tZS, gftZso ns ;op-gqw[y j?Al nrzi (fi; dk BkF B j't), nGzi (i'
GzfBnk B ik ;e), nekw (ekwBk ofjs) ns neow (eowK s'A w[es) j?Il
Bjh ikB ikJh eS{ o{g oyz. ejk pk;[ sk e' fco? eT[B Gyz.
1H fJ; wKrfbe T[esh ftu fes/ fes/ nzso j?, fit/I @;qh nekb g[oy st gqskg#, @nekb
g[oy s/oh ;ofD# nkfd
nGzr
nBzs,
ejk Bkw sk e' ejk e? ejkt?. ejk w? pykB' ej? w? B nkt?. 6.
nG{s,
gsk
pnzs,
nG{w
(Xosh
s'A
go)
ns
nGow
(GowK
s'A
ofjs)
j?I.5.
(feT[Afe
T[j)
eEB
ftu
BjhI
nkT[Idk.6.
170
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
tkbk
ns
fojk
;dk
;G
;dk ;opdk f;Xdk p[fX dksk. Bw' b'e b'e;Po` b'e r:ksk.
Sz d
Boki
tkbk),
j? . 8.
dD
tkbk,
nkfd-o{g,
ftnkXhnK
dk
f;ZXh
nkokXe
fdnkb{
gqdkB
ozi
s'A w[es
eoB
p[ZXh
tkbk
j?. 7.
eoB
tkbk
ns
dD
nd?Ps-;o{g
ns
emBsk
Bkb
gqkgs
j'D
tkbk
BkFe
(s/oh)
ewkB
j?Il
(@ukg#)
;dk
dk
;G
;o{g
e'b
(@fusq#)
j?.9.
nb"fee
j?
(;zes
fJzdo-XB[F
tb j?)l (s{z) nyzv o{g tkbk ns d[FNK ~ BFN eoB tkbk j?I, (s{z) B Gfdnk
ik ;eDk
j?A.10.
tkbk
ns
nkfd-ekb
tkbk
j?Il
;dk
;G
dh
gkbDk
eoB
tkbk
(s{z) nyzv ns/ gquzv o{g tkbk j?Il pj[s si tkbk ns ;op ;o{gK
tkbk j?Al ekb dk th ekb j?Il ;dk jh ofynk eoB tkbk j?I.11. (s{z) feqgkb{
ns fdnkb{ o{g tkbk j?Il ;dk ;G dk okik j?Il nBzs ns ;G dhnK nkFktK
(g{ohnK
eoB
tkbk)
(s{z)
j?Il
nfdqFN
j?Il
fdyD
feqgkb{
th
j?
tkbk)
ns
ns
pj[s
ns (;G
ekb
s'A
BV
d)fXnkB
ofjs
j?Il
th.12.
ftu
;dk
(;fEs)
;zsK
j?Il
(fJ; bJh w?I ;dk) s?~ Gidk jK, s?~ f;wodk jK. ojkT[. (s{z) nrkX
ns ftnkXhnK ~ BFN eoB tkbk j?Il pj[s jh go ns ;qFm T[gk;Bk d
:'r j?I. fszBK ekbK ftu b'ehI (s?~) wzBd jBl (s{z) ;dk gqXkB g[oy j?I. 14.
nXhB
s{z jh nfijk j?I, s{z jh nfijk j?A. ojkT[. (j) feqgkb{! fdnkbsk (sok)
j?l (j)nrzi! (s{z) GowK ~ GzBdk j?Il (s{z) fszBK ekbK ftu b'eK ~
eow
gkbdk
wzfBnk
dk
wkD
(B
go
;dk ;G
j?I.13.
dk
pj[s
1H @o{gh#
tkbk
(s{z) nzs s'A fpBk ns nkfd-dt j?Il pnzs ns GowK s'A fGzB j?l nrkX
ns
Sz d
ik ;eD
(nk}kd)
j?. (T[;) ;kfonK b'eK d ;[nkwh ns ;kfonK b'eK ~ ikDB tkb ~ Bw;eko
j?. (T[j) nSd, G?-ofjs, nkfd-o{g tkbk ns nBzs j?. nSd, nS? (BFN
B j'D
(d[ o z s z )
Boki
170
(T[j) i{BK ftu BjhI nkT[Idk, fifsnk BjhI ik ;edk, gow o{g tkbk
ns (;G dk) w[yh j?l nSd, nGd, no{g ns wjkB j?l n;kX, nrkX ns
t?ohnK s'A wko B
nSdh nG? nkfd o{gz1 nBzsz. nSdh nS? nkfd ndP? d[ozsz. 8.
gq p ' X
j?Il
;dk
;G
(w?I)
s?~
igdk
ikD
BkF
tkbk
eoB
(s{z)
fdnkb
jKl
j?Il
tkbk
gquzv
T[s
go
j?Il
ns
(w?I)
s?~
s'A
go
ns
;G
wzvbK
j?A.15.
nkokXdk
;dk
nyzv
j[zdk
jK.
gow-gqXkB
e'b
(ftu
ojkT[.
j?Il
(s{z)
wjkB
g[oksB-ekb
s'A
w'Bh
gqsK
j?I.16.
fBtk;
bkN
eoB
tkbk
(@i[nkbek#)
j?I)l
(fJ;
(soh)
soQK)
171
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
gq p ' X
171
ueok
fsq G z r h Sz d . sP g q ; kfd
j[zdh j?. (soh) gqekFwkB (@i?s;h#) i'fs ~ irfdnK (ty e T[; dh) ehos
dk pykB (nkg) JhFtoh (gkopsh) y[d eodh j?.20.
fsqGzrh Szd. soh feqgk Bkb
(j)
nBeK
nkfd
(@nBekd#)
;o{g,
nfws
ftG{shnK
tkb,
nub
;o{g tkb, ftFt d ekoB o{g, irs ftu i'fs dk gqekF eoB tkb, nkfd
ekb s'A BkF-ofjs, nfws, ;ko nkekF ~ g{oB eoB tkb, GziB s'A ofjs,
ekb
s'A
go,
nBjd
eowK d
(gowkswk
ftFt
dh
eosk, nkBzd
! w?I) soh
o{g
gqekFwkB
tkb,
si
nfws
tkb,
;G
gkbBk
eoB
tkb,
dhBK
ftG{sh
s'I
tkb,
fBob/g!
T[s
wjo
tkb,
eoB
nfws
tkb,
ftG{shnK
tkb
uzr
si
(s[;hI)
tkb/,
e/tb
fJe
yzv
ik
tkb,
tkb,
;eD
gow-;Zsk
F[G
tkb/
j'.22.
(j/) B yzfvs j'D tkb/, B wzv ik ;eD tkb, gquzv si tkb, pj[s
nfXe gqekF tkb, nfws ws tkb, vo s'A ofjs, Ekj B gkJ ik ;eD
tkb, by B ik ;eD tkb, pzBQ B ik ;eD tkb, ;z;ko ~ uzrh soQK ;kXD
tkb,
nebze npkXz
nfws
rfs
tkb,
nkBzd-;o{g
tkb,
nBjd
o{g
tkb,
nub
ftG{sh
tkb, ;z;ko s'A (fifrnk;{nK ~) skoB tkb, Ekj B gkJ ik ;eD tkb,
B pzBQ/ ik ;eD tkb/, irs ~ uzrh soQK ;kXD tkb, ;kfonK d[nkok nkokX
ikD
tkb
(w?I)
soh
FoB
ftu
jK.23.
(j) ebze-ofjs o{g tkb, B pzBQ ik ;eD tkb, ;z;ko ~ ;kXD tkb,
irs
~ GoB tkb, gkgK dk BkF eoB tkb, gfssK ~ skoB tkb, ;G dk ;kE
dD tkb, nBkEK d/ BkE, nfeqs, nrkE, nfws ns/ fe; d nXhB B ofjD
j?. 19.
iKdh
@iPkbek#
d[nkok
nkokX
ikD
tkb,
;z;ko
dk
vo
d{o
eoB
tkb,
;zg{oB
~ B gqkgs j'D
(w?I) soh FoB
ftFt
tkb,
ftu
172
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
eb;
frnkB
Sz d
eb;
j' . 25.
fsq G z r h
Sz d
(j gqG{ ! s[;hI) nyzv, fBofbgs, gow gqekF tkb, nkfd s'A jh BkF
s'A ofjs ns irs d eoB tkb, irs dh gozgok ~ ubkT[D tkb, irs
dk ;zxko eoB tkb, ;ko irs ~ GoB tkb, f;ZXhnK gqdkB eoB tkb,
BFN B j'D tkb, nftBkFh, gqekfFs si tkb, ;koh Xosh dh ;[zdo okFh
tkb,
nkBzd-;o{g
ns
n;hw
tkb,
rfs
nBjd-o{g
tkb
tkb,
by
ik
;eD
tkbh
ftG{sh
tkb
j'. 26.
eb;
(j
dk e'Jh
fes
fsq G z r h
172
eb;
fsq G z r h
gq p ' X
Sz d
gqG{
okr
okik
fsq G z r h
j',
s[;hI)
ozr
o{g
fes
nkfd-;o{g
tkb,
G?-ofjs,
nEkj-;o{g
tkb
(s[;hI)
fes ezrkb,
fes ;odko,
;w[zdo,
fes
Bdh,
fes
y{j
;wkB
j'
fi;
j'.27.
Sz d
(j gqG{ ! s[;hI) fes Bdh, fes y{j, fes ;w[zdo d ;o{g tkb j',
byh
ik
ofjs ns
dk T[ZXko
;eD
tkbh
ftG{sh
ns
n;hw
rfs
tkb
j',
dP?s
s'A
ofjs,
j'.28.
eb;
eb;
(j gqG{ ! s[;hI) r'fvnK se bzphnK pKjtK tkb, jZE ftu ;kozr XB[F
XkoB eoB tkb, nfws i'fs tkb, irs ftu gqekF eoB tkb, jZE
ftu
ns
fsq G z r h
Sz d
fsq G z r h
1H @;w[zd# 2H @;ko`#
tkb,
GoB
d[FNK dk pb
tkb j'.29.
joB
tkb,
tZvhnK
pKjtK
tkb
Sz d
fBnk;fonK ~ nk;ok dD tkb, n;hw rfs tkb j'. (s[jkv) uzub Bso
wZSbhnK dh ukb ~ wks gkT[D tkb
jB. (s[;hI) gkgK ~ g{oh soQK BFN
eoB
tkb
ns
n;hw
ws
tkb
j'.
(s[;hI)
r'fvnK
se
bzphnK
pKjtK
tkb,
173
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
Sg? Sz d
;kVB
tkb
gow
g[oF
j'.30.
nfws
gqskg
T[s)uzdB
dk
;[zdo
dzv
dbK
tkb,
fsbe
dD
;ko
;[F'fGs
tkb
irs
j?.
d[nkok
(s[;hI)
pzdBk-:'r
gkgK
j'.
joB
(s[jkv
wZE/
tkb ns d[FNK
j'.31.
Sg? Sz d
gokFo,
(sok)
Bfs Bfs d;d jB. (j) nkgD nkg j'Id ftu nkT[D tkb (n;zG), nB[Gt
;[edt,
nzs
d[nkok
Bzdh
BjhI
gqekfFs
;fjs
gk
;el
j'D
fFt
bZyK
tkb/,
pj[s
pbtkB
FoB
ftu
jK.
BjhA
bZSwhnK,
;[fMnkl
bZyK
ns
;ko
ftFD{
;Bse[wko,
ns
ib-Eb
eJh
eoB
ns wkfJnk d gqGkt
;Bekfd
feqFB
(s?~)
tkb,
nNb,
s'A go (gqG{!
w?I)
32.
tkb/, nNb, nBzs, nBkfd, B BFN j'D tkb, nyzv, gqpb Fesh tkb, n;hw
wo:kdk
s'A
tkb,
fteko
Gt GoB eoB d[y d'y joB nfs gqskg Gqw G? joB. 2. 33.
pzdBK
eotkT[D
Sg? Sz d . sP g q ; kfd
tkb,
ofjs,
tkb,
s'A
nfXe
u"jK
ueqK
oj
jB.
beFwh
@febfpy#
o{g
irs
gqskg
dtfsnK,
tkb,
dk
tkb
ns
w[BhnK
;dk
w[Bh
rD
gkbD-g'FD
G?
s'I w[es
wB[ZyK
G?-ofjs,
ns
G/d
eoB
Gow
tkb,
~
ns GziB
gq;zB
d[nkok
d[yK-eFNK
BFN
eoB
eoB
uoBK
~
tkb
dh
joB
j'.33.
(so) w[y-wzvb T[s nfws rfs tkbh i'fs uwe ojh j?, (soh) i'fs
jB,
2H
s'A go (@nG{#),
sZsPK
nksw-;o{g,
tkb,
dh
s'A ofjs,
ofjs
@gqjoB#
s'b
fBofteko,
nfs
1H
dbK
eb;
173
eb;
gq p ' X
cp
ojh
irwrkjN
~
jZE
d
ty
ftu
;[nkwh,
XkoB
eo'VK
ehs
ewb
uzdqwk
ty
torhnK
e
nZyK
(fByfs-gfs)
bfis
j'
oj
j?okB
j'
ueqtosh
oki
th
tkb,
fBZs
BtI
Bo-jfo
BkokfJD o{g tkb, ekby d{o eoB tkb/, gkgK ~ BFN eoB tkb, dtfsnK,
wB[ZyK,
wBhnK
w[es
eo
(w?I )
Bw;eko
d[nkok
;fEs
eodk
uoB-pzfds,
eoB
tkb,
j?. 34.
nyzvK
G?
ns
~
vo
yzvD
~
tkb/,
d{o
(fco
eoB
T[BQK
tkb
~)
(j)
G?BkE.
174
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
Sg? Sz d
frnkB
gq p ' X
174
Sg? Sz d
(j)
wB[ZyK
dD
tkb
(@fBqdkfJe#)
;[nkwh!
(s?~)
Bw;eko
j?l
nGz i B.
fBwosk o{g fBoziB ~ Bw;eko j?, B BFN j'D tkfbnK dk BkF eoB tkb,
B M[ekJ ik ;eD tkb, Gd s'A ofjs, B GzB ik ;eD tkb, j'Ad ftu B
ny? d kB
nkT[D tkb (@nS?#), BFN B j'D tkb, ftefos B j'D tkb, vo s'A ofjs,
nrz i kD
nrz i D
y d B
nGz i
nBG/ d
nfyi
nBfSdq
nS d B.
fBobg,
ftzBQ
ik
;eD
tkb,
d[yK
s'A
ofjs
d[y
gj[zukT[D
tkb,
fyMD tkb, B Sd ik ;eD tkb, bzphnK pKjtK tkb, jZE ftu ;kozr XB[F
ns
sbtko
XkoB
eoB
tkb,
t?ohnK
dbD
tkb,
;qFm
g[oFK
oki,
;?BktK d BkfJe, BtI ;o{g tkb ns ib Eb ftu ozwD eoB tkb! (s?~)
dhB d:kb d[y joD d[ows jzsk d[y yzvD.
wjk w'B wB joB wdB w{os wfj
B w ; e ko
wzvB.
j?.35.
(j) dhBK T[s dfJnk eoB tkb, d[ZyK ~ joB tkb, d[ows ~ ]sw
eoB tkb, d[yK ~ yzvD tkb, FKs o{g tkb, wB ~ joB tkb, ekw ;o{g,
fgqEth
tkb, B GzB ik ;eD tkb, n;hw pb tkb, B N[ZND tkb, fBvo, fBot?o,
no'r,
fFzrkoB
ib-Eb
tkb,
nfws
oki,
si
;qFm
tkb,
;o{g
ftekoK
tkb,
S'j
s'I
s'A
ofjs,
ofjs,
BFN
j'Id-ofjs,
j'D
BFN
B j'D tkb, B S[gD tkb, B Sb ik ;eD tkb, nd?Ps ;o{g tkb, nd[Zsh,
e[b ebze efo jhB feqgk ;kro eo[Dk eo.
eoD ekoD ;woE feqgk
nwo,
dtfsnK,
d?IsK
(j)
;G
ns
ebze
wB[ZyK
s'A
d[nkok
ofjs
(s[;hI)
eoB
tkb!
g{fis
(s[;hI)
j?.36.
feqgk
;w[zdo
ns
eo[Dk dh ykD j'l eoB ns ekoB ftu ;woE, feqgk dh w{os ns f;oih
j'Jh (f;qFNh) dk nkXko ns ekb d eowK ~ ]sw eoB tkb j'l fi; dh
feqnk ~ p[fMnk BjhI ik ;edk eh efjzdk j?, eh eodk j? ns/ fezBk rZbK
eoe/
(T[;
rodB
NzrK
tkb),
ukb-Ykb
nby o{g nby np?3 nBG{s nGziB.
nkfd g[ o y nfpeko ni? nBrkX nrz i B.
fBofpeko fBoi[o ;o{g fBo dP?y fBoziB.
nGz i kB
Gz i B
nBG d
nBG{ s
nGz i B.
dh)
tkb,
;'Mh
Fo
joB
tkbk
j[zdh
tor
(torh
Gbk
j?l
be
ewb-torhnK
tkb,
u[;sh
nekb
jkEh
tkb),
s'A
nZyK
torh
e\{o
fpBk
j'o
tkb,
ukb
(torh
d{ik
e"D
;zy
tkb,
;[rzX
j'
(ezp{)
torh
eb
(torhnK
tkb),
(nfijh)
;edk
j?<.37.
(i') B ikD ikD tkb o{g tkbk, by ftu B nkT[D tkbk, ;dk fJeo; ofjD tkbk (@np?#), sZsPK s'I ofjs, GziB-ofjs, nkfd g[oy, ftekoK s'I
w[es,
tkbk,
fteko
gqGkt
fis
ik
s'A
ofjs,
s'A go, B
G{sK
s'A
ws
tkbk,
;{oi
dk
fpBk,
wjkB
si
;eD
tkbk,
no'r
Ekj
;o{g
GzBQ ik ;eD
N[ZND
;o{g
sgdk
j?
fstI
gkJ
tkbk,
tkfbnK ~
tkbk,
tkbk
ns
pkdFkjK
dk
;qFm
GkrK
eo'VK
;{oiK
ik
dP?s
;eD
Gkt
GzBD
fizBk
s'A
j?.
T[;
BFN
ofjs,
tkbk, Gd
pkdFkj,
tkbk
tkbk,
;[zdo
fitI
dk
j'D
wkfJnk
ns
T[s
j?.
uzrh
p?m
38.
175
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
Sg? Sz d . sP g q ; kfd
frnkB
sP g q ; kfd
175
u"jK
gq p ' X
uZeK
;[zdo
ueqtosh
oki
(T[;
d)
o{g
s'I
j?okB
j'J/
fcod/
okfinK
tkbk
ns
dk
okik,
Sfbnk
pbtkBK
ik
dk
;[nkwh,
;eD
tkbk
n;hw
si
tkbk,
BFN
j?.39.
fi; ~ gefVnk B ik ;e, T[; ~ @nrkj# fejk iKdk j?, i' S/fdnk
B ik ;e T[; ~ @nSd# BK Bkb gSkDBk ukjhdk j?. i' s'fVnk B ik ;e/
T[; ~ @nrzi# ti'I ikfDnk iKdk j?, i' GzfBnk B ik ;e/ T[; ~ @nGzi#
BK Bkb wzBDk ukjhdk j?. i' ;kfXnk B ik ;e/ T[; ~ @n;kX# fejk iKdk
j?, i' Sfbnk B ik ;e/, T[; ~ @nSb# BK Bkb :kd eoBk ukjhdk j?. i'
wzsoK ftu B nk ;e/, T[; ~ @nwzsq# eoe/ wzfBnk iKdk j?, i' :zso ftu
B
nk
;e/,
T[;
@nizsq#
BK
Bkb
ikDBk
ukjhdk
j?.40.
(i' fe;/) ikfs ftu BjhI nkT[Idk, T[; ~ @nikfs# eo e fdb ftu
ikDhdk j? ns i' gkfs (gzesh) ftu BjhI nkT[Idk, T[; ~ @ngks# efj e
p[bkJhdk j?. (i') Gd ftu BjhI nkT[Idk, T[; ~ @nGd# efj e p[bkJhdk
j? ns i' Sfdnk BjhI ik ;edk, T[; ~ @nSd# efjDk ukjhdk j?. i' yzfvnk
B
B
T[;
(T[j
;e,
gqG{)
fXnkB
ftu
SsoXkoh,
oy
Ssogfs
fXnkT[Dk
(SsohnK
dk
ukjhdk
;[nkwh),
j?.41.
S?b
o{g
(;z[do
o{g) tkbk ns fgqEth dk ;[nkwh j?. (T[j) fgqEth (S"Dh) d eoB tkbk,
;[zdo SkfJnk tkbk ns Ssoh-gfs (okik) eo e rkftnk iKdk j?. ftFt
dk BkE, ftFt ~ GoB tkbk, tdK dk BkE ns T[Zu ;o{g tkbk j?. (T[j)
pkihro tKr nBe o{g (pkB) XkoB tkbk, (fe;) pzXB ftu B g?D tkbk
d;Dk
ukjhdk
j?.
fBT[bh
eow
eoB
tkb,
d[ZX
d nk;o ihD
tkb,
ftfdnk
jB, go
dk okik,
176
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
(T[j)
GJhnk e'T{
:[ZX
tkb
;kXBk
tkb,
nkekF
brkfJnk
ikJ.
ezwK
eokT[D
tkbk,
ozr-G{wh
ftu
fcoB
tkbk,
Xosh
Gko
(sBJhnk) BjhI j?, fi; dh B e'Jh wksk s B jh Goksk j?, Xosh ~ XkoB
eoB
XkBh e X[iJhnk
fisD
176
~ fwNkT[D tkbk ns fszBK b'eK dk ;[n kwh fejk iKdk j?. i' fe; dk gZ[so
gq p ' X
(S"Bh)
;kXD
dh
SkfJnk
tkb,
Xosh
(@X'w -Xko#)
Sv
(j'o)
(@X{bXkBh#)
fe;
nkXko
fNekT[D
T[wo
tXkT[D
tkb,
fJe
Bkw
tkb
Sv
j'o
fe;
Bkb
tkb
gqhs
(@X[iJhnk#)
(@XoZ: k#)
~
dk
ikJ
gqdkB
eoB
fXnkB
igkT[D
fXnkfJnk
brkJh
;dk
tkb,
(;ko)
ikJ<.43.
rak}hnK
rikD
ubkT[D
tkb,
SbD
tkb
tkb,
T[;
(gqG{)
xkT[
ns
X[g
dksk
eoe
T[;
s'I
eosk
pukT[D
wzfBnk
eoe
tkb,
ikJ.
df;nk
fgqEth
d"bs
ikJ.
(}o)
XB[F
SsoXkohnK
dD
tkb,
ikB ns wkD ~ ikDB tkb, i'fs ns F'Gk (}p) ~ irkT[D tkb, frnkB
dh fizd
Xow
~
eo
e ikD ikD
ns neb
fXnk
tkb dk r[DrkB
(@dkBF#)
(fco)
gqdkB
j'o
eoB
fe;
ehsk ikJ.
tkb,
d[yK
fXnkfJnk
d'yK ~
ns t?ohnK
dbD
tkb,
dbD
tkb
ikJ<.44.
;kb; pD e ;jh fBoDk eoB tkb, f;ZXsk ~ ;kXD tkb/, nzr nzr
ftu ftuoB tkb/ ~ (;G
~ eND tkb, ][ok;kB ~
gqskg
dD
tkb,
ftfusq
dB[F
ubkT[D
tkb
Sv
eoB
tkb,
j'o
fe; ~ (f;woB ftu) fbnkfJnk ikJ. (ihtB) ;Zsk dD tkb, (T[;) ;Zsk
~ ;[y dD tkb, fwjo (@eow#) eoB tkb ns ekwBktK ~ g{ok eoB tkb
~
Sv
j'o
(T[;)
fwso-xkshnK
fe;
i'fs
~
~
BFN
wzfBnk
irkT[D
eoB
ikJ.45.
tkb,
tkb
izr
ftu
fis
(@ikcoh#)
d)
eosk
ti'A
(;G
dD
pykBDk
tkb,
ukjhdk
j?. (T[;) gkbBk eoB tkb, gBkj dD tkb (@g[fBzdk#), ;qFm gkodoFh, (;G
e[M)
~
ikDB
si
o{g
tkb
wzBDk
(@gqfrzdk#),
ukjhdk
okr
j?.
ozr
(T[;)
~
ikg
;[DB
~
tkb
ns
nkBzd
igkT[D
tkb,
;[y
dD
tkb
ns ]{phnK
rqfjD
eoBk
ukjhdk
j?.
T[wo
dD
tkb,
okr-ozr
tXkT[D
tkb,
177
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
gq p ' X
177
;[Gk j?. fi; dk (fe; Bkb B) gqw j? ns (fi; dk) B ozr j?, B o{g j?
ns B oyk j?, (fco) th T[; dk Foho (nzr) ;[zdo j?, (T[; dk) ;[Gk
nkBzdwJh j?. T[; dk fuZso (;o{g) pj[s ftfusq j?, pj[s jh gftZso j?,
dk
okT[
j?. 47.
pfjo sthb Szd. g;uwh (gFs' GkFk gqXkB). soh feqgk Bkb
(T[j gowkswk) BkF s'A ofjs j?, N[ZNdk BjhI j?, o{g-ofjs j?, ozi
s'I w[es j?. 48. Sd s'A fpBk j?, Gd s'A ofjs j?, Bkw s'A fpBk j?, ekwBktK
s'A w[es j?. 49.
Gy s'A ofjs j?, by s'A pkjo j?, nkfd s'A fpBk j?, nrkX o{g tkbk
j?.50. o{g s'A fpBk j?, G{sK (sZsPK) s'A go j?, dkra s'A ofjs j?, w'j-gqw
s'I pkjo j?. 51.
Gd-ofjs j?, Sd-ofjs j?, b[fenk j'fJnk BjhI j? (@nSkd;#), nrkX
(nEkj) o{g tkbk j?. 52. ftBkF s'A ofjs j?, GzB ikD s'I pkjo j?, nGd
o{g j?, Sfdnk BjhI ik ;edk j?.53.
;tB s'A fpBk j?, fXnkB s'A go j?, BkF s'A ofjs j?, fJe-o; (nEtk
fJe' fJe) j?.54. nkeko-;fjs (;r[D ) j?, fBokeko o{g (fBor[D ) j?,
fwNkfJnk BjhI ik ;edk (@nyzi;#), GzfBnk BjhI ik ;edk.55.
xks s'A go j?, gkbD tkbk j? (@nfenks;#), nub j?, nSb j?.56.
i' iBw BjhI b?Idk, i' fd;dk BjhI, i' Sfbnk BjhI iKdk, i' nNZb j?. 57.
e[b-r's s'A fpBk j?, vKN-vgN s'A T[Zuk j?, vzfrnk BjhI ik ;edk,
nzr (dj) s'A ofjs j?. 58. sqkD (pb) s'A ofjs j?, ;EkB s'A fpBk j?,
dzr s'A go j?, Bzr-d'F s'A pkjo j?.59.
ngko j?, pj[s tZvk (@nmko#) j?, ;dk ekfJw j?, vo s'A ofjs j?.60.
wkB s'A ofjs j?, jkBh s'A fpBk j?, nzrK ftu tf;nk j'fJnk j?, nzsjeoB
ftu tf;nk j'fJnk j? (iK sozrK s'A ofjs Gkt FKs o{g tkbk) 61.
;[y dD tkbk j?, ;G e[M ikDB tkbk j?, (T[; Bkb) :[ZX BjhI ehsk
ik ;edk, pb dh ofynk eoB tkbk j? (@nt'i;u#).62. (T[j gqG{) nk;oko{g j?, vo ofjs j?, g[oF o{g j? (nk-nzr), fJ;soh o{g j? (fJ-nzr).63.
;r[D o{g tkbk j?, ;keko o{g tkbk j?, yzv ikD s'A fpBk j?, vzr
ikD s'A w[es j?.64. d[yK s'A ofjs j?, ;EkgBk s'A fpBk j?, dzr-ebF s'A
go j?, Bzr-d'F s'A w[es j?.65. fszB skgK s'A pkjo j?, ;Ekfgs BjhI ehsk
ik ;edk, ozr-ofjs j?, ;[zdo ozr tkbk j?.66.
178
;qh
noX
d;w-rqzE
BokiSz d .
;kfjp
sP g q ; kd
fBoki Sz d . sP g q ; kfd
frnkB
gq p ' X
178
s{z :F-;fjs j?I, X[ik (;BwkB) tkbk j?A, g{oB (@nb;#) o{g tkbk j?I
ns fJe'-fJe j?I.67. ib ftu s{z j?I, Eb ftu s{z j?I, BroK (g[o) ftu
s{z j?I, pBK ftu s{z j?I.68.
s{z jh r[o{ j?I, s{z jh r[ck j?I, s{z jh o;-ofjs j? ns s{z jh d;
ikD s'A pkjo j?.69. s{z jh ;{oi j?I, s{z jh uzdqwk j?I, s{z jh oi' r[D j?I
ns s{z jh sw' r[D j?I.70.
s{z jh XB j?I, s{z
jh p[ZXh (ws) j?I, s{z jh
j?I.72. sz{ jh fgsk j?I,
j?I.73. s{z jh g[oF j?I,
(@fpqd #) j?I.74.
s{z jh pB j?A.71.
s{z
ns s{z jh u/sB ;o{g
ns s{z jh r's (rs)
j?I, ns s{z jh p}[or
s{z jh joB tkbk j?I, s{z jh eoB tkbk j?I, s{z jh Sb j?I ns/ s{z jh
pb j?I.75. sz{ jh skok (@T[v;#) j?I, sz{ jh nkekF (g[v) j?I, s{z jh gjkV
(rv) j?I ns s{z jh ;w[zdo j?I. 76.
s{z jh ;{oi j?I, s{z jh uzdqwk (@Sg;#) j?I, s{z jh rop j? ns s{z jh
XB-d"bs (@fdop#) j?I.77. s{z jh fisD tkbk j?I, s{z jh y? eoB tkbk j?I,
s{z jh g[oF (g?) dk phoi j?I ns s{z jh (T[; ~ XkoB eoB tkbh) fJ;soh
(@sq?n ;#) j?I.78.
Boki Szd. soh feqgk Bkb
(soh) ;[zdo o"FBh (@uzdqek#) uefos eodh j?, oki;h F'Gk (gqGk)
pj[s F'Gdh j?. (T[; d ;kjwD) d[FNK dh wzvbh dp iKdh j? ns okiXkBh
F' G kfJwkB j? . 79.
(soh) gquzv ;?Bk (@wzvek#) ubkfJwkB j[zdh j?, nyzv (;wM ikD
tkfbnK) ~ d' gbK ftu jh yzfvs eo fdzdh j?, fpibh tKr (soh) itkbk
fywdh j? ns u"jK gk; nBzs FpdK (rfd) dk rkfJB jz[dk j?.80.
(sok) T[ibk ;o{g fbFeK wkodk j?, d[ZyK d d'jK dbK (iBw ns
woB) ~ db fdzdk j?I, (so) x'fVnK dh esko F[GkfJwkB j? ( fi; ~ ty
e) ;w[zdo dk x'Vk (pki) (T[u?;qtk) eq'XtkB j' iKdk j?.81.
(so f;oi j'J) ;ko r'b pqjwzv fBzdk-ofjs jB, (s[;hI) nkBzd
(@nyd#) Bkd ti'I d'jK gk; (g{oB) j', B pDkJ ik ;eD (@nmN#) tkbh
(pqjw o{g) r'bh (@pNez#) ~ tNd/ j', B xND tkb/ ;dhth (@nBN#) ;[yK
Bkb Go g{o j'.82.
(sok) XB (@fdqpez#) B w[eD tkbk ns B xND tkbk j?, (sz{I) B
i[VB tkbk (@ni[N#), ;[szso ns fBofbgs j?I, (sok) nk;D B xND tkbk
ns B N[ZND tkbk j?, (s{z) by s'A pkjo, Gy s'A ofjs ns BkF s'A go j?I.83.
179
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
(soh)
FowkT[ I dh
;[Gzs ;h; f;Xoz. ibzs f;Xoh Boz. 7. 85.
ubz s dz s gsez . Giz s d f y d[ d bz .
sizs ;;sq n;sqez. ubzs ueq uT[fd;z. 8. 86.
nrzw si ;'Gh:z. foyh; Jh; b'Gh:z.
nBe pko fXnktjh. B ssq gko gktjh. 9. 87.
nX' ;[ X{w X{wjh. nx{o Bsq x{wjh.
;[ gzu nrB ;kXh:z. B skw gko bkXh:z. 10. 88.
fBtb nkfd eowDz . nBz s dkB XowDz .
nBzs shoE pk;Bz. B Je Bkw e ;wz. 11. 89.
nBz s ir : eowDz . rikfd nkfd XowDz .
nBe d; GowDz. B Je Bkw e ;wz. 12. 90.
fJezs e[zN pk;Bz. Gqwzs e'Nez pBz.
T[ u kNBkd eowDz . nB e T[ d k; GowDz . 13. 91.
nBe Gy nk;Bz. eo'o e'Nez pqsz.
179
gq p ' X
uwe
(ty
e)
;{oi
dh
F'Gk
;Vdh
j?
(d[yh
j[zdh
j?
iK
j? ) .84.
XkoB
eo'VK tko eo'VK soQK d dkB eo, nBe soQK d :Zr eodk fco,
;zfBnk; nkfd Xow (dk gkbB) eo ns T[dk; Bkw tkb eow eodk
fco.93.
nBe soQK d gkm gVQdk oj, nBe soQK d mkm pDkT[Idk oj, (go
fJBQK ftu'A e'Jh th gowkswk d) fJe Bkw d ;wkB BjhI j?< (fJj) ;ko
n;b ftu f;qFNh (ftu g;o) Gow jh jB.94.
(GktA e'Jh) :Zr nkfd XowK dk gkbB eo, p?okr
dfJnk nkfd ekwBktK eo, nBkfd ekb s'A ub/ nk oj
eo.95.
180
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
gq p ' X
180
(GktA e'Jh) nBe dFK ftu x[zwdk fco, eo'VK dkB dD dk ;z:w
eo, nBe soQK frnkB-rhsk dk rkfJB eo, nBe soQK d fXnkBK ~ ikDdk
j't.96.
ftu
BjhI
gk
(j
eo'VK
izso-wzso
gqG{
s?~)
d?Is
eo,
T[s
ns
p?mD
dts
nBzs
szso
pDkT[Idk
(dk
T[dw
eo),
igd
jB,
iZS
fco,
nBe
(:eF)
ftFF
soQK
ns
rzXop
(s?~) T[oko ns gko (d b'e) igd jB, (s[;hI) ;Zs ;w[zdo fNekJ
j'J jB, u"jK uZeK ftu (s[;hI) ikD iKd j', (s[;hI) NY uZeo ~ XkoB ehsk
j 'fJ n k
wB[Zy
dk
e'Jh)
1H
;ed. 97.
(GktI
:F
rkT[Id
jB,
FF
Bkr
(@T[orD#)
Bkw
igd
jB
j ? . 10 0 .
(s?~) ;Zg (@gzBrz#)
(sok toDB) eod
jmbk
b'e),
eo'VK
u"jK
ns
ibK-EbK
w{zjK
tkb
pqjw
iht
(ueq
igd
jB.
101.
pesqDz)
ns
uko
td
(sok)
:F
eEd jB, fFt (so) ftfusq o{g ~ wzBd jB ns eo'VK ftFD{ th (sok)
fXnkB eod jB.102.
nBzs
;o;tsh,
;sh
ns
beFwh
nkfd
dthnK
so
nzs
:F
ftu
dk
rkfJB
(;G
d[n ok
ekoB
;o{g
tkb
~ wzBDk ukjhdk j?l nrzi, nGzi, nozi (ozi ofjs), nrzi ns rzi
(]}kBk) o{g ~ fXnkT[Dk ukjhdk j?l (T[;) nby, nGy, ndP?F, noy (oykofjs), nFy (gfo g{oB) ~ gSkDBk ukjhdk j?. G[b e th :zso,
ns wzso, Gow ns Gy ~ XkoB BjhI eoBk ukjhdk.104.
(i')
fegkb{,
fgnkok,
nekb,
ngkb
(gkb
ikD
s'A
go),
fdnkb
szso
dk
;dk f;woB eoBk ukjhdk j?l nXow d eowK ftu, Xow d GowK ftu
ns eowK ftu (;dk T[; ~ jh) ftukoBk ukjhdk j?l nBe gqeko d dkBK,
frnkBK, fXnkBK ns fXnkBtkBK ftu (T[; ~) tyDk ukjhdk j?l nXow
d eow s'A fpBk, Xow d eowK ftu (T[; ~) ikDBk ukjhdk j?.105.
181
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
nBe
GyK
Gy
wzBDk
(j'o
tkbk
efjDk
fe;/
Gy
ukjhdk
ftu
nBe
j?l
BjhI
shoEK
(i')
o{g,
oyDk
nkfd
(n;b
eoB
ty
;kXB
o;ktb
ftu)
nfdqF
Gow
jh
nfwsekfd
Grsz .
nfteskfd
(gowkswk)
BjhI
j?,
(T[;)
ukjhd
fJFBkB
eoBk),
nk;D
ns
Bkod
(go
T[;)
nBkfd,
wkso
jh
;wMD
nkfd
Xow,
nrkX
ukjhd
(gowkswk)
s'I
:Zr
(@EkBz#)
;zfBnk;
(gqG{
nkfd
(eow)
eow,
gqkgsh
nkfd
s'A
eoB,
Bhb
ftu fXnkB
j?. 111.
nfws
(n;hw)
(d
gzuoksq
ns)
;ziw
fpBk
j'o
;ko
bJh
jkEh
nkfd
ehsk
iKdk
dk
dkB,
x'V
j?).109.
okwFto nkfd
dh gqkgs bJh
jB).110.
fBT[bh
gqekfFs
dh
nkfd
iKd
eoB
jB.108.
ehs
(ozr
T[;
nby
tkbk
(gow
tkbk
fpoes[ n k gq e k;z . nftrs[ n k gq D k;z . 5. 113.
;wMD
Sz d
dfJnk
pq e sz .
oyk
dk
jB
ozr,
nkfd
iKd
Gow
(etb)
ukjhdk.107.
(dk
Sz d
eow
fiE feE ;dk w"i{d j?l (T[; ~) nyzv, wzv (j'Id dD tkbk), uzv (gquzv
o{g tkbk), vo B wzBD tkbk ns B yzv ik ;eD tkfbnK ~ yzfvs eoB
o;ktb
;ko)
j?.
(i' gqG{) ikfs-gkfs s'A fpBk, wksk-fgsk s'I ofjs ns iBw b?D s'A
w[es ;dk f;ZX j?l (fi; dk) t?oh, fwso, gZ[so, g'sok e'Jh BjhI ns (i')
fpBk
ukjhdk
s'A
@;BkB`#
(fBok)
181
d ;o{g (Gy)
jB.106.
1H
gq p ' X
ozr
brkDk,
(T[;
dh)
(p;sq
(fJBQK
XkoB
;G
Grsh
eoB/),
ftu'A)
j?,
nBhb
gqXkB
fteko
eow
(nftes-
j?.112.
GrsK
nkfd
tkbk
j?I,
eoB
d ezwK
ftoes
tkbk
j?I,
eoB
(fBobg )
gfssK
tkbk
j?I,
ftneshnK
s{z
BFN
i[VB
tkfbnK
s{z
(nkgD
~
eoB
tkbk
dk
s{z BkF
s/i )
Bkb
j?I.113.
;G ftu s{z gqXkB j?I, X[iktK dk s{z X[Zok j?I, s{z fteko ns BkF ~
gqkgs
BjhI
j[zdk,
fpBk
nzrK
fJe
s{z
jh
j?I.
114.
182
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
xokBz .
fCq n ;s[ n k
nikgz .
fMe;s[ n k
vN;s[ n k
mN;s[ n k
nmkNz .
YN;s[ n k
nYkgz . De;s[ n k
sg;s[ n k
nskgz .
nEkgz .
Eg;s[ n k
j'
182
xokfBnK
dk
sz{
s{z
s'I
ofjs
d[yK
xo
j?I,
j?I,
frqj;EhnK
Xosh
ftu
sz{
frqj;Eh
T[s
s{z
jh
(fSs)
j?I,
gqrN
usB
;o{g
j?I.116.
s{z fis o{g ns ikgK s'A go j?I, s{z fe; dh o[ektN s'I BjhI vodk,
nMkgz .
gq p ' X
Unzeko jh sok nkeko j?, j feqgkb{ ! soh feqgk j?. fgqEth dh Fesh
(@fys;#) o{g ftu s{z ftnkg fojk j?I, nzrK s'A fpBk s{z rfswkB j?I.115.
fCq j kbz .
frnkB
nBeK
ftu
s{z
nvkNz .
s{z
fJe
j?I,
s{z
mkmK
tkbk
ns
s'VB
tkbk
j?
go
j?I,
s{z
vKND
mkm-ofjs
(nkg)
Ykj ik ;eD
nN[ZN
tkbk
j?I.117.
ns
(nkg)
vkND
tkbk
s{z sg-si tkbk j?I (go nkg) nskg j?, s{z EkgDk tkbk (ns nkg)
fe; d[n kok B Ekg ikD tkbk j?I, nkfd s'I jh s{z d[yK ~ dbD tkbk j?I,
so tork e'J h nB'y k BjhI j?.119.
nges[ n k
s{z geD ns ghD s'A w[es j?I, cbK ftu s{z cb-o{g j?I, pdh eoB
tkfbnK ftu s{z ftFF o{g ftu w"i{d j?I, GiB eoB tkfbnK ftu s{z Gy-
ngkBz .
cbes[ n k
cbkBz .
ofjs
ws;s[ n k
cbkBz .
jfoes[ n k
fjodkBz .
cbK ftu w;sh GoB tkbk s{z jh j?I, fjofdnK ftu s{z T[s;kfjs
eoB tkb j?I, nfVfenK ftu s{z nVB tkbk j?I, fszB (b'e) th s{z j? ns
fszBK
todkBz .
:e;s[ n k
s{z
pokBz .
gb;s[ n k
gkXVh Sz d . sP g q ; kfd
s{z
j?I.121.
ehsk
iKdk
j?
ns
to
dD
tkbk
j?I,
s{z
etb
fJe'
fJe
j? I .123.
fszBK b'eK ftu s{z j? ns (T[BQK ~) GzBD tkbk th s{z j?I, jo fJe
ftu ftnkgs j?I,
jh j?I .124.
s{z wjFK
ftu
wjF
j? ns GiD
:'r
s{z ;G s'I ;qFm df;nk frnk j?I, s{z gb Go ftu cb dD tkbk j?I,
BoK
ftu
s{z
;qFm
Bo
j?I,
s{z
dbK
;[n kwhnK
dbD
tkbk
j?I.125.
fJe
eEB
cbkBz .
th
j?, s{z fbgs j'D tkbk ns by s'A go j?I, s{z oyk s'A fpBk eEB ehsk ik
po;s[ n k
tkbk
th j?I, s{z fJe' fJe j?I, fJe' tork j?I, s{z nkg jh j?I ns etb fJe j?I.122.
fojk
wfj;s[ n k wj ; z . Gi;s[ n k nG ; z . 16. 124.
GzBD
s{z ozr ;fjs ns ozr-ofjs j?I, s{z jh fbgs j'D tkbk ns fBobg
fJekBz .
j? I .12 0.
nB[Gt
tkb ,
fdB
d[nkok
bz p hnK
ihtkswk
ikD
G[ i ktK
B
ikD
tkb ,
gowkswk
tkb,
okfinK
s'A
nD'yk
fijk
nBjd
;o{g,
ekwBk-ofjs,
oki
ns
(gqFB)
FkjK
g[fSnk
fe
nDfSi
si
Fkj!.126.
183
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
T[u foU nkswk gowkswk ;zr . T[s G[i ;o{g nfprs nGzr .
fJj eT[B nkfj nkswk ;o{g. fij nfws sfi nfsG[fs fpG{fs. 2. 127.
gokswk
fJj
BkF
gq p ' X
183
ofjs ns
j?.127.
gokswk B fejk
pku
:fj pqjw nkfj nkswk okw. fij nfws sfi nfprs nekw.
fij Gd Gow Bjh eow ekb. fij ;sq fwsq ;opk fdnkb. 3. 128.
s'A ofjs j? ns fi; ftu Gd, Gow, eow ns ekb dk e'Jh d]b BjhI
ns i' t?oh ns fwso ;GBK gqfs fdnkb j?. 128.
i'
v[pkfJnK
v[pdk
BjhI,
;[ekfJnk
;[edk
efNnK
efNnk
BjhI
fSi? B B?e ;s ;;sq gks. fij ;sq fwsq Bjh iks gks. 4. 129.
iKdk,
BjhI,
(ukj) bZyK t?oh (fwb e T[; T[s) ;?IeV gqjko eoB, (T[j) B fSidk
j? ns B }ok fiBQK N[ZNdk j?, (i') nZr ftu osk fizBk th ;Vdk BjhI, (fi;
Bjh io? B?e gkte wzMko. p'o? B f;zX ;'y? B p:ko. 5. 130.
~)
BjhI,
;w[zdo
Gd-Gkt
feqgk
fJe oki[ Xow fJe dkB Xow. fJe G'r Xow fJe w'S eow.
fJe us[o tor ;G ir GDzs. ; nkswkj gokswk g[S`s. 7. 132.
fJe oki Xow fJe Xow dkB. fJe G'r Xow fJe w'StkB.
s[w ej' usq usq? fpuko. i fsqekb GJ i[r ngko. 8. 133.
s'A
eo
(T[Zso
gfjbK
1H
@Gos#
w[es
e
o{g
tkb!
;z;ko
ftu
dkB
(fJBQK)
uko
torK
dh
ftnkfynk
ftu
gowkswk
gowkswk
:[rK ftu
s[;hI
;edh.130.
fejk)
fJe
uko
tor
ej
iKd
jB.
(okiBhsh)
j?,
fJe
eo'.131.
oki-Xow
g[ f Snk.132.
fszBK
:[rK
dkB-Xow
dk
toDB
tkb e"D
eo',
fitI
dk
toDB
BjhI
ehsk
okfinK
dkB-Xow
dh
fdZsk
ns
(feT[Ife
T[BQK
eo e dkB
jB.134.
ik
;edk,
dh) eEk nw[e j? ns T[gwk eEB s'A go j? (@nrks#), (T[BQK B) irs ftu
i' :Zr eod j'fJnK Xow ehs ns j'o nBzs eow ehs, (T[BQK dk) toDB
ehsk
ik
;edk.135.
efb:[r s'A gfjbK fJ; Gkos-yzv d izp{ dhg ftu i' oki j'J, so
pb Bkb T[BQK (@sq?D#) d gqskg dk toDB eodk jK. fgqEth (@G{#) ~ GoB
tkbk
BjhI
ebi[r s nkfd i' GJ wjhg. fJfj GoE yzfv wfj izp{ dhg.
JD. 11. 136.
;[ek
BjhI
sP pb gqskg poD" ;[ sq?D. okik :[fX;Nq G{ GoE
tk:{
nkswk
ns
j?, fJe G'r-Xow (frqj;E-Bhsh) j? ns fJe w'yfJjh uko tor ;z;ko ftu ej iKd jB. (fco)
poBzB eo' s[w fgqEw dkB. fiw dkB Xow fezB fBqgkB.
i' ehJ irs w? ir Xow. poB B ikfj s nfws eow. 10. 135.
;edk
dkB-Xow (Xow-Bhsh)
eow (;zfBnk;-Bhsh).
ns ngko
;fsi[r eow ;[o dkB dzs. G{wkfd dkB ehB nezE. 9. 134.
BjhI
nkswk B fco fJe gqFB ehsk, j BkF s'A ofjs, vo s' fpBk ns
v[pk
ebze -ofjs
(T[;
B)
(@JD #)
u"jK
yzvK
fJe
okik
ftu
yzfvs
:[f XFmo
B
ehs
j'f Jnk
ik
;eD
j?. 136.
tkb
(okfinK
dk)
yzvB ehsk ns e"otK ~ e[o{eFso (d :[ZX ftu) gquzv (pb Bkb) wkfonk,
184
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
fij us[o e[zv fifs:' d[pko. noiB Ghwkfd Gqksk i[Mko. 12. 137.
frnkB
B) T[Zso
d'
tko
fdFk ~
gq p ' X
fifsnk
(fisD
184
(ns
fi;
bJh) noiB
d)
noiB,
Ghw
nkfd
Gfink ns Ghw
;fjdt gfm:' dSD ;[d;. B[ebfj gmkfJ gSw gqt;. 13. 138.
yzfv:' ;[ T[sq y[ok;kB d;. dSB g{op ihs Bo;. 14. 139.
(nkgD)
yVr-pb
Bkb
;ko
yzvK
oki
fis
bJ.
fJ;
izp{
dhg
okfinK
dk F"e
~
g{ok
ehsk.140.
;p d; d; gm ;[ gsq. fis fis r[BkY ehJ fJesq.
wy oki;{n e' eh:' nozG. fBqg pj[s p[bkfJ fis n;zG. 16.141.
;kfonK dFK ~ gZso Gi fdZs. fiE fiE (i') r[DtkB (;B, T[BQK ~)
fJeZmk
~
o{ n kb
Sz d
eo
p[bk
o{ n kb
fbnk.
fbnk,
(fiBQK
:Zr
(@wy#)
fisDk)
n;zGt
dk
nkozG
;h
(T[BQK
ehsk.
~
pj[s
th)
;ko
fis
okfinK
fbnk.141.
Sz d
eo'VK
oki;{:
:Zr
eoB
tkb
eoweKvhnK
(@fosi#)
ns
eo'VK
pqkjwDK
~ p[bk fbnk. eo'VK fe;wK d G'iB pDtkJ rJ (fiBQK ~ T[j) pj[s F"e
Bkb yKd ;B. fiE feE ;kwrqh (fyboh gJh ;h) ns (T[; ~ fJeZmk eoB
bJh) eJh oki br j'J ;B. (;ko oki, fiBQK d) fuZs ftu Xow-eow
bJh
;h,
oki;{:
:Zr
ftu
br
j'J
;B.142.
(:Zr eokT[D tkb oki B fejk fe) fJe fJe pqkjwD ~ fJe fJe
ukj
Gko ;'Bk fdU. fJe ;" jkEh, fJe ;" oE, d' j}ko x'V, uko j}ko ;[Bfjoh
f;zrK tkbhnK wZMK dk ngko dkB fdT[. (fJsBk e[M) fJe fJe pqkjwD
~
fdU,
(j)
okfinK
okfiU!
;[D'.143.
;'Bk, uKdh fdZsh ns sKp dk nBzs dkB fdZsk. pnzs d[yhnK ns/
~ t/y e/ pj[s nzB dk dkB fdZsk. p;sqK dk dkB, oFwh egfVnK
dhBK
dk dkB ns F;sqK dk dkB fdZsk. d{o'A d{o'A dFK s'A nkJ wzrs dkB gqkgs
eo e oki pD rJ. 144.
uko
e'jK
se
:Zr-e[zv
pDkfJnk
frnk,
fi;
ftu
fJe
j}ko
gqBkb
brkJ rJ ;B. td ftnk; d ntsko tor fJe j}ko pqkjwD j'w eoB
br. jkEh dh ;[zv fizBh (w'Nh) fxU dh brksko Xko (:Zr e[zv ftu) g?Idh
;h. T[; fGnkBe
;B.145.
(nrBh
dh)
bkN
ftu
nBe
gdkoE
G;w
j'
oj
185
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
ek;Nek ;G d; eh ;G d; eh fiT[Bko.
Gks GksB e wjk o; j'whn? fsj wkfj.
(e[zv) ftu j'w ehs rJ. (fJj ;G e[M) ty e pqkjwD j?okB j' oj ;B
ns
oki
gq;zB
j'
oj
;B.146.
soQK soQK d ykD :'r gdkoE fbnk e T[; (e[zv) ftu j'w ehs ik
i?-i?eko
dh
gquzv
X[Bh
j'
ojh
;h.147.
yopK
~ fdZs ;B. soQK soQK d X{g fbnk fbnk e X[ykJ ik oj ;B. fiE feE
;kohnK fdFktK ftu eJh eJh soQK dh i?-i?eko dh X[Bh j' ojh ;h..148.
d (e'F)
y'j
e okik
:[fXFmo
:Zr
ftu
;bkj
fdB
oki;{:
:Zr
F[ o {
ehsk
frnk.149.
ehsk
frnk.
fco
td
ftnk;
dh
fgq E w ir ;wkgfsj.
nkB i"B fwb? pu? Bfj wkohn? efo eq[X. 11. 152.
fbnk
fbnk
e pqkjwDK
@M{Ms#
185
1H
gq p ' X
uzdqwk
tor
;c?d
ozr
tkbk,
T[u h
Budk
ekb
ezBK
tkbk,
;bkj
Bkb
;[Bfjoh
nFPwX
ozr
dh
:Zr
g{Sb
x'V k (SZv
torh fi;
dh F'Gk ;h. (T[; ~) ty ty e ;ko oki gq;zB j' oj ;B, fJ; soQK okik
:[fXFmo th y[F j' fojk ;h.150.
thDk, pD, fwqdzr, pz;oh, Goh, w[oi, s[ojhnK, w[uzr, wzdb, auzr, pzr,
FfjBkJh, Y'b, Y'be, yzioh, vc, MKM, eo'VK dh frDsh ftu
tZv NZb (@izr#), x[zxo{, NZbhnK nkfd (d tZiD Bkb) pnzs
oj
ti oj ;B,
okr g?dk j'
;B.151.
Goh
nkfd
tkfinK
(@pizsq#)
dh
n;hw
nktk}
fBeb
ojh
;h,
ns
:Zr-x'Vk)
pzBQ b?Idk
;h,
b?Id
T[;
Bkb
(;?Bk
BkfJe)
i{Md
;B
ns
bVkJh
eo
fis
;B.
fijVk nk e fwb g?Idk ;h, (T[j) pu iKdk ;h, BjhI sK eq'X eo e (T[;
~) wko fdzd ;B.152.
186
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
u"jK
B)
ftu
x'Vk
i'
pj[s
okfinK
n;hw
ns
fis
pqkjwDK ~ soQK soQK d nBeK dkB fdZs rJ (fiBQK ftu) eJh soQK d oFwh
p;sq,
(Fkwb
ehsk
;kfonK
jkEh
;zg{oB
ns
ns
:Zr
(:[fXFmo
x'V
nFtwX
co
186
;[zdo
;h.
;B).153.
XB-d"bs ;hl jho, egV, oFwh p;sq ns ;'B d pj[s Gko ;B. (T[; dkB
ezpD
ty
e)
;ko
brk
tzv
pbtkB
(fe
tzv
fes)
t?oh
okik
b[Nk
;kfonK
dFK
ftu
pj[s
vo
(:[fXFmo)
rJ
ns
;[wo
gops
th
;[D
eN
eN
(w?~
th)
pqkjwDK
:Zr-Fkbk
ftu
wko
fdZsk
e
ftu
dt.154.
(x'V
~)
co
frnk.
sd'I jh T[; ~ eN e uko fjZf;nK ftu tzfvnk frnk. fJe (fjZ;k) pqkjwDK
~,
pfunk,
fJe
SsohnK
T[;
dh
ns fJe
jtB
fJ;sohnK
ftu
nkj{s h
fdZsk
fdZs h
frnk.
(i')
u"Ek
fjZ;k
rJh.155.
fJ; dhg ftu gzi ;" toQ oki eoe gzv{ oki d g[Zso (gzi gKvt)
nzs ~ fjwkbk gops ftu ik fvr. (T[BQK s'A pkd) gow ;[zdo ns wjkB
gohefFs
ns
Gkos-G{wh
ed
dk
fSiD
okik
tkb
j'fJnk.
si
dk
(T[j)
]}kBk
n;hw
o{g
tkbk,
Sz d
o[ n kb
dkBh
;bkj
Sz d
fJe
T[dko
;h.156.
o[ n kb
fdB
gohefFs
:Zr
(;kfonK
e)
fJe
wjZstg{oB
(T[;
B)
i[r s
Bkb
(:Zr
eoT[D
e[zv
Bkb)
;[zv
fizBh
T[E
nkdo
;ik
oki
tor
e'jK
tkb
T[E
GKs
dh
wzr tk
(g;fonk)
eoweKvh)ns
GKs
fxT[
se
jkEh
Xko
nZm
j'w
bZy
j}ko
j'D
ns
fbnk.157.
:Zr-wzvb
nZm
fwsoK
pDtkfJnk.
pqkjwD
gqBkb
nZm
p[bk
pDtk
bJ.
T[;
j}ko
fosi
(T[;
jtB-
ftu
jkEh
dh
brh.158.
dFK dFK s'A GKs GKs d oki p[bk bJ ns pj[s soQK d ;[zdo dkB
nZm
tkbk
ehsk
ikJ.
wzsohnK ~ p[bk p[bk e ftuko ehsk. (fco) j'o ftukoK ftu B g? e pj[s
dzd K
ftXhg{ote
ob
fuZN
fetI
Bkb
ehsh
fe
ri-wX
1H @j?# 2H @j?#
fdFktK
gq p ' X
fJ;
wkD
pj[s
fdZs.
jho,
egV,
okfinK
wjkokik
soQK
wzfBnK
Bkb
T[;
gqwzfBnK
oFwh
pj[s
t?ohnK
tfoQnK
~
p;sq,
gohefFs
fis
x'V
B
se
fbnk
ns
jkEh
nkfde
eoB
dt
fdZs.159.
T[E
ns
oki
ehsk.
;kwkB
(y'j
fbnk).
187
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
gq p ' X
187
fJe fdB okik (gohefFs) ;?o eoB bJh fFeko s ufVQn k. T[E fJe fjoB
ty
(T[;
fgS)
j'
fbnk
ns
T[E
fJe
w[Bh
Bkb
T[;
dh
GIN
j'Jh.160.
g?v :kfj r:' Bjh fwqr o oyh;o p'b.
T[sq G{gfj B dhU w[fB nkfy Gh fJe y'b.
T[mk e, T[;
frnk.161.
rb
ftu
gk
okfinK
dk
okik
T[E'I
ufbnk
w[Bh
bfrnk) i' wo rb ftu (;Zg ~) gk frnk j?, T[; ~ ;ZgK dk okik (sZSe)
eNrk. ;ZsK fdBK ftu T[j wo ikJrk. (wok fJj) ;qkg ;dk jh ;Zuk
(w[Bh)
j?.162.
(w[Bh tb'A fdZs) ;qkg (dh rZb) ~ ;[D e okik vo frnk ns fJe
(wzfdo) T[;otkfJnk. (T[j) fuZNK oki-wjZb rzrk d ftukb ofunk
xo
frnk (fi; ~) tk:{ (fpnko) th S'j BjhI ;edh ;h. T[E ;Zg dh gj[zu
feE, fe ik e eZN ;e. (gozs{) tes nkT[D s ;ZgK d oki (sZSe) B
sd'I
T[E
nk
v;
fbnk.163.
(T[; B) ;Zm toQ, d' wjhB ns uko fdBK se (oki ehsk), fco oki
i'fs eosko dh i'fs Bkb fwb rJh. sd Gos-G{wh T[s wjkB okik
dh
jmh,
sg;th
ns
uko
u"dK
o{ n kb
Sz d
o{ n kb
dk
Sz d
oki
xo
iBw
b?
iBwik
tZvk
okik
(f;ZX
j'fJnk).
(T[j)
ftfdnktK
F" e
Bkb
br
fJe e'j se
eotkfJnk fi; ftu
frnk.165.
d yso ftu T[; B :Zr-e[zv uzrh soQK fsnko
wzso-Fesh Bkb ;ko ;qkjwD b'e j'w eoB br.
e fvrD br.
T[mD brh.166.
fiE
188
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
gq p ' X
188
fJe jZE, d' jZE, fszB-uko jZE, gzi jZE, thj jZE, fJeh jZE, gzMh jZE,
shj
;B.167.
(nk nk e jtB
;V
ftu) fvrd
e ;[n kj
j'Jh iKd
fJe ;" jZE fizB, d' ;" jZE iv, fszB ;" jZE iv, uko ;" jZEK d pkokpo,
gzi ;", S ;" (jZEK) fizB T[; (e[zv) ftu nk e fvrd ;B. j}koK jZEK dh
bzpkJh
G[ i z r gq : ks Sz d
se
G[ i z r gq : ks Sz d
(fJ;
;G
;Zg
(T[;
ftu
soQK)
oki
wjkB
pqkjwD
j'w
eo
oj
fvr
e)
;Vd
;og-wX-:Zr
ik
oj
ofunk.
;B.168.
;ko
ezwK
g{ok
T[;
ftu
ofu:' ;og wXz pv' ir okiz. eo? fpg j'w? ;o? ;op ekiz.
eoB
dj ;op ;ogz nBzsz gqekoz. G[i? G'r nBzsz i[r? oki d[nkoz. 1. 169.
;V w'J ;B. (wzsoK d pb Bkb fyu j'J) i' nBzs ;Zg (@G'r#) oki-d[nko
s
fes dP?1 ;jz;q fes i'iBez. fro j'w e[zvz ngkoz nusz. 2. 170.
bJh
rJ
fes w[;N nzr[;N frq;Nz gqwkBz. fes vY[ fr;N nzr[;Nz noXkBz. 3. 171.
fes uko i'iB bT[ uko e';z. S[n? fxqs i?; eo? nrB j'wz.
cDz cNe? cDek czsekoz. S[N? bgN iPkbk2 p;? fpyXkoz. 4. 172.
G:' x'o pXz io e'N Bkrz. Gi:' sSez GSez iw ekrz. 5. 173.
Gi:' Bkr okiz se:' fJzdq b'ez. io:' p?d wzsqz Go:' ;eq ;'ez. 6. 174.
fesB
fe;wK
;ko
;Zg
rJ. 169.
jZE
12
ns
jZEK
(fesB)
fisB
;Zs
w'N
jZE
(@Gkoz#),
brGr
fesB
d'
(@gqkfJ#)
j}ko
w'Nh
jZE
bzp
;B.170.
(@G'rB#),
vY
d'
:'iB,
fesB
frm
w[m
(iv
fesB
fszB
(fizB),
ns
:'iB,
(fesB)
fesB)
nzr{m
nX
nzr{m
fesB
(iv,
uko
:'iB
fesB)
fizB
frm
bzp
fizB,
;Zg
fesB
(fizB).171.
fesB uko :'iBK ns uko e'jK iv nZr ftu fJ; soQK j'w j' oj
;B,
fitA
(nZr
ftu)
fxU
(g?Idk
j't).
(jtB
ftu
;Vd
j'J
;Zg)
cDK
~ gNed ;B, MZr ;[Nd ;B ns c[zeko wkod ;B. (id'A) ;Zg ftu fvrd
sK
nZr
dh
fesB
iv
w'N
;[nkj
e/
jh
;ZgK
j'
bkN
;Zs
dk
wudh
:'iBK
fGnkBe
j?.172.
fizB
ns
nZm
e'jK
iv,
pZX
(fJ;
:Zr
ftu
j'fJnk
(fJzi)
Gi
frnk,
rJ.
sZSe
vo
fy;e
iKdk
j?).173.
fesB
ns)
fiT[I
eK
jh
nZm
eo'VK
pk}
:'iBK
;V
(GZSe
(;ZgK dhnK) eo'VK e[bK jtB-e[zv ftu ;V wohnK. i' pu rJ/, T[BQK
~
pzBQ
fJzdo
bfrnk,
tkb,
fesB
t/y
e[bz e'N j'w? fpy? tfjD e[zvz. pu pkX vko xB e[zv M[zvz.
nZm
nBzs
ns fesB jh fJe :'iB bzp pnzs (;Zg) nus j' e jtB-e[zv ftu fvr
jB
fes ;gs i'iB b" e'; n;Nz. fes n;N i'iB wjk gow g[;Nz.
;V
fesB
rodB
oj
fes i'iB d[fJ fes shB i'iB. fes uko i'iB dj G{w G'rB.
(;G)
;B.
e/
fJeZfmnK
b'e
ik
(cb;o{ g )
jtB-e[zv
ftu
;[N
gj[zfunk.
td-wzsoK
(dh
fJz d o
fuz s ktkB
j'
fdZsk
Fesh
frnk.
eo
frnk.174.
Bkr-oki
e
fJzdo
sZSe
b'e)
Gi
;VB
189
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
pX:' wzsq izsqz fro:' G{w wXz. nfVU nk;shez wjk fpgq f;Xz.
fGV:' GV G{gz fMD:' MV MkVz. wjk eq'X T[m:' sDh s'V skVz. 7. 175.
nk
gq p ' X
189
(nkfyo ftu sZSe Bkr th) wzsoK-izsoK dk pzfBQn k j'fJnk G{wh T[s
fvfrnk. (T[; ~ fvrdk ty e) nk;she BK dk f;ZX pqkjwD (oki
nr)
nV
yV'sk.
(T[;
B)
oki
Bkb
]{p
GV
fGfVnk
ns
MrVk
eofdnK
eofdnK fyM frnk. (T[; d fjod ftu) pj[s eq'X g?dk j'fJnk (ns nkgD
ikw dh) sDh s'V e (oki ~) skVB brk.175.
si:' ;qg wXz Gi:' Je BkEz. feqgk wzsq ;{M? ;p? f;q;N ;kiz.
;[Bj[ oki ;od{b fpd:k fBXkBz. sg? si ;ktzs i[nkbk ;wkBz. 8. 176.
(fe) ;ZgK dk :Zr Sv fdU (ns etb) fJe ;[n kwh dk GiB eo'.
dh) feqgk Bkb wzso ;[Md jB ns f;qFNh d ;ko ;ki (;id jB).
(fi;
Xosh
ftu
uzdqwk
(@wkj#)
(tork
sok)
o{g
ns
;{oi
;wkB
sok
sij[ i' B ;ogz io' nrB nkgz. eo' drX s' e" fdt" n?; ;qkgz.
jD:' gN wXz S[oh iwdkVz. br gkg s'e' ;[Bj[ oki rkVz. 10. 178.
i (s{z) ;ZgK (d :Zr ~) BjhI SvIrk sK (jtB dh) nZr ftu w?I nkg
;V
woKrk.
ns
s?~
nfijk
;qkg
fdnKrk
(fi;
Bkb
s{z
th)
;V
iktIrk.
(iK w?I nkgD) gN ftu S[oh iK eNko wko btKrk. j okiB ! ;[D', (fco)
s?~ (pqj w-jfsnk dk) tZv k gkg brr k.178.
;[B fpg p'bz T[fm:' nkg okiz. sfi:' ;og wXz fgsk p?o ekiz.
p[b:' p:k; gk;z efo:' wzsq uko`. wjk pd fpnkeoD fpfdnk fpuko`. 11. 179.
(d
pqkjwD d p'b ;[D e, okik (nkgD nk;B s'A) T[fmnk. fgsk d t?o
pdb) eoe (i' ;og :Zr ofunk j'fJnk ;h T[;) ;og-:Zr ~ Sv
e'b
g[ZsohnK jB i' pj[s ;[zdo ns o{g s F'Gk dk w[i;wk jB. T[BQK ~ fis
fbnkT[ ns tZv tZv d[FNK ~ wko fdT[. (fJj rZb ;[DfdnK ;ko) T[;
bd
g{ot fdFk tb ;?Bk jtk dh s}h Bkb s[o gJh. XhoitkB ns jmh
jZEK
ftu
F;sq
b?
uVQ
gJ.
ekFh
(@pkokD#)
ftnk;
F;sqK
ik
dk
xfonk
okik
(vo
dk
ns (ekFh
uzrk :[ZX wfunk, F;sqK d nkxks ns dkT[-gu j'D br. uzrh soQK
Bkb ;i j'J (@;BZXz#) (F;sqK dh) wko Bkb nZX nZX (N[eV j' e)
T[s) fvr
th T[y V
190
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
eo g?itkoz gquko? ;[ phoz. fco o[zv w[zvz sDz sS shoz. 15. 183.
frnkB
SsqhgD
tiD dh
gq p ' X
190
gJ. GohnK
brh. ;{ow
bbeko wko e gqfsfrnk (@g?itkoz#) g{oh eo oj ;B. fes XV, fes f;o
ns
fes
jkEhnK
Bkb
gZS
d etu
fiD:' ek;eh;z jD:' ;op ;?Bz. poh g[sqek skj ezg:' fsqB?Bz.
dhnK
XkoK
Foho
fcod
;B.183.
N[ZN
rJ (@fpG#)
(@dzs-towz#)
GfJU wb rbz fwb oki okiz. GJh fwsq ukoz ;o ;op ekiz. 17. 185.
shoK
Bkb
(@wodwkB`#) ~ db-wb
eNhnK rJhnK ;B ns
(tZv
tZv)
XhoitkB
ns FohoK
T[s }]w
;{ow
fvr
gJ
;B.184.
fdZsh.
T[;
dhnK
(d'jK)
g[ZsohnK
Bkb
(iBwi
B)
ftnkj
eo
fbnk.
(fJj xNBk ty e) fFt ezp frnk. (nyho d'jK okfinK dk nkg; ftu)
wb fwbkg j' frnk ns (ekFh d) oki ~ (nkgDk) oki fwb frnk. (d'jK
okfinK ftu)
rJ.185.
fwbh oki dkiz ;[ dk;h nB{gz. wjk fpd:tzsh ngkoz ;o{gz.
fwb jho uhoz fes f;nkT[ eoBz. fwb ws dzsh fes ;s poBz. 18. 186.
(iBwi
uzrh
~
fwsosk
ekFh
d)
j'
oki
rJh
ns/
;ko
ekoi
uzrh
tb'A
dki
ftu
fJe
nB{gw
soQK
f;o
dk;h
uVQ
fwbh
i'
wjkB ftdtzsh ns ngko ;[zdo ;o{g tkbh ;h. fesB jh jho, p;sq ns
ekb (@f;nkT[#) ezBK tkb (x'V) fwb. fesB jh fuZN ozr d w;s jkEh
fwb.186.
efo:' p:kj okik GfJU ;[ gq;zBz. Gbh Gks g'y fdiz ;op nzBz.
eo Gkfs Gksz wjk ri dkBz. GJ d'fJ g[sqz wjk o{g wkBz. 19. 187.
okik
g[Zs oK
dhnK
iBw
e[w kohnK
Bkb)
ftnkj
eoe
pj[s
gq; zB
fdZs k.187.
(fJe fdB) iBwi B o{gtzsh dk;h ~ tfynk (i' fJzi brh) wkB'
~ uho e uKdBh eYh rJh j't. (iK fJzi brdh ;h) wkB' fpibh
iK
jh
feX" c{b wkbk by? uzdqwk ;h. feX" gdwBh w? pBh wkbsh ;h.
feX" g[jg XzfBnk c[bh okfJ pbz. si? nzr s pk;[ uzgk c[bbz. 21. 189.
oki
j'fJnk ns ;kfonK pqkjwDK ~ nzB nkfd Bkb uzrh soQK oikfJnk. GKsGKs d tZv jkEh dkB ehs. (;wK gk e T[BQK d'jK okDhnK B) wjk o{gtkB
d'
bj? uzubk uko fpfdnk bsk ;h. feX" ezieh wkM ;'Gk gqek;h. 20. 188.
(ekFh
(iK)
j't),
iK
fco
wkB'
ewb
ftubh
iK gdwBh o{g
j't, (iK) wkbsh dk c[b j't, iK c[bK dh XB[F (@XzfBnk#) j't, ( iK) c[bh
j'Jh okfJpb j't. (T[; d) Foho s'A uzgk d c[bK torh ;[rzX fBeb ojh
;h.189.
iK
feX" dt e`fBnk fgqEh b'e v'b?. feX" iSBh feBqBh f;T[ eb'b?.
feX" o[dq phiz fco? wfX pkbz. feX" gsq gkBz Bu? eT[b Bkbz. 22. 190.
tKr
fco
eb'b
fojk
j't.190.
dt-ezfBnk
Xosh
T[s
fco
ojh
j't,
iK
:efFDh
nEtk
fezBoDh
ftu
ojh
191
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
feX" okrwkbk ouh ozr o{gz. feX" fJ;fsq okik ouh G{g G{gz.
feX" Bkr ezfBnk feX" pk;th j?. feX" ;zyBh fusqBh gdwBh j?. 23. 191.
frnkB
iK
(gowkswk)
j't,
iK
o{g -ozr
B (T[;
fJzdo
(T[;
o{g
wjkB
by:' skfj iBwiJ nkg okiz. eo gow G'rz dhJ ;op ;kiz. 25. 193.
B nkg
pfYU Bj[ sk;' sih oki ezfBnk. j[sh f;;N eh fd;N wfj g[;N X`fBnk.
GfJU Je g[sqz wjk ;;sq Xkoh. d;z uko uT[dkj fpfdnk fpukoh. 26. 194.
ni? f;zx oky:' oih g[sq ;{oz. wjk izr i'Xk wjk i; g{oz. 27. 195.
gsBh
j't,
iK
;zyBh,
fusqBh
(nEtk)
gdwBh
j't.191.
T[;
(T[;
T[;
gVQdh
;h
(fJ;
fJ;
soQK ikD
~)
;iktN
Bkb
(iBwi
e T[;
Bkb
;kwkB
fdZs.
;ko
dk)
gqw
pj[s
tX
pj[s
(gq;zB
j' e) G'r
ehsk
193.
frnk
ns
oki-gZ[sohnK
Sv
fdZsk. (i') f;FNh dh fdqFNh ftu (dk;h wzBh iKdh ;h) j[D tZv GkrK tkbh
j' rJh. (T[; dh e[Zy'A) fJe wjkB F;sqXkoh g[Zso g?dk j'fJnk i' d;, uko
ns
191
(T[j)
ns
dh
dk) ngko
tkbh ns
ftfrnkfBe
bJh nkg
byh oki e`fBnkB s o{gtzsh. b;? i's iPkbk1 ngkoz nBzsh.
dh
~)
gq p ' X
u"d K
ftfdnktK
ftu
gqp hB
;h.194.
(T[j)
pj[s
szdo[;s
ns pbtkB
f;ZX
j'fJnk.
(T[j)
wjkB
:'Xk
ns
fbnk.196.
ufVU Je fdt;z2 nyNz Bo;z. by fwqr Xk:' r:' nT[o d;z.
;qfwU gow pkNz sfe:' Je skbz. sjk dT[o e? ghB gkBz T[skbz. 29. 197.
fJe fdB okik (iBwik) fFeko ~ ufVQn k. (pB ftu) fJe fwor
ty e (T[; fgS x'Vk) Gik fdZsk ns d{i dF (dh ;hwk) ftu gj[zu frnk.
pj[s ;\o eoB
jh d"V e T[E
efoU oki ;?Bz efYU pko pkiz. seh pkiBh o{g okiz ;wkiz3.
br:' nkB ske' oj:' skfj roG`. GfJU f;:kw eoD` ;[ pkih ndop`. 30. 198.
rv:' ir EzGz efo:' j'w e[zvz. Gbh Gks g'y pbh fpgq Mz[vz. 31. 199.
skbkp
tfynk.
ibdh
T[;
x'Vh
B)
ekb
ezBK
tkb
fJe
nw'be
(T[; x'V dh gqkgsh s'A pkd) oki B pj[s tZvk nFPwX :Zr ehsk.
;ko oki fis bJ ns ;ko ezw ;zto rJ. (fco) :Zr dk yzGk rv fdZsk
ns
fJe x'Vk efYnk. (ib ftu'I fBeb x'V B) oki d mkm-pkm tkbh x'Vh
(pkiBh) ~ tfynk ns T[; (x'Vh) ~ nkD bfrnk, (fi; d cb;o{g) T[;
~ roG
x'V ~
efo:' pki wXz pv' ir okik. fiD ;op G{gz ;o ;op ekik.
eoe
gkDh
:Zr -e[zv
fdZsk.199.
pDk
fbnk.
pqkjwDK
dh
wzv bh
uzr h
soQK
oik
g[i k
192
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
dJ e'N dkBz ge gow gkez. eb{ wfX ehB' pv' Xow ;kez.
brh dyB nkg fiT[ oki pkbk. wjk o{gtzsh wjk i[nkb nkbk. 32. 200.
eo'V K
efb:[r ftu
ns
fpgq Ssqz.
GfJU e'g okik rj fpgq ;opz. dj yho yzvz pv gow ropz. 33. 201.
tZv
dkB fdZs
pj[s tZvk
si
tkbh
gq p ' X
192
okDh
(@oki-pkbk#)
(T[m
e)
ty D
brh.200.
e[zvK
fgqEw pkfX e? ;op w{zv w[zvkJ. g[Bo Jv{nk ;h; ske fNekJ.
g[Bo sgs e? yho e/ wfX vkfoU. fJwz ;op fpgqkB eT[ ikfo wkfoU. 34. 202.
e)
;kV
fdZsk.201.
gfjbK (pzBQ e) ;ko (pqkjwDK) d f;o w[Btk fdZs. fco T[BQK d f;oK
T[BQK ftu
pqkjwDK
fdZsk.
;kV
fesB
jh
e/
wko
pqkjwD
pzBQ
sZsh yho
gk fdZsh. fJ;
soQK ;kfonK
202.
ezXK
ftu
fuD
fdZs.
fesB
jh
tZv
tZv
pkqjwD pzBQ e/ cK;h d/ fdZs/. fesfBnK ~ gkDh ftu v'p fdZsk ns/ nZr ftu
;kV fdZsk. fesB jh nX/ uho fdZs ns fesB jh pzBQ e gkV fdZs. 203.
bfr:' d'y G{gz pfY:' e[;N djh. ;G fpgq p'b efo:' oki Bjh.
ej' eT[B ;' p?fm ehi? fpukoz. dj? dj d'yz fwN? gkg Gkoz. 36. 204.
gk
fes pkfX e? fpgq pku fdtkoz. fes pkX ck;h dhJ fpgq Gkoz.
fes pkfo p'o fes nrfB iko. fes nfX uho fes pkX cko. 35. 203.
ftu
oki
(iBwi)
(pqjw-jfsnk)
dk
d'F
br
frnk
ns
Foho
ftu
e'jV tX frnk. (fco j'o) ;ko pqkjwD p[bkJ ns oki B (T[BQK Bkb)
gqw ehsk. (T[BQK ~ fejk fe s[;hI) p?m e ftuko eo' ns d;' fe (w?I) fejVk
(gkg ehsk j? fi; eo e e'jV j'fJnk j? ns T[j fejVk T[gk j?, fi;
Bkb) Gkoh gkg fwN ikJ ns dj dk d'F ]sw j' ikJ.204.
(oki d) p[bkJ ;ko pqkjwD oki-d[n ko T[s nkJ. ftnk; nkfd tZv
tZv (foFhnK ~ th) p[bk fbnk. (T[BQK B) Fk;sqK ~ tfynk ns ;ko pqkjwD
efjD
dh
;[Bj[ oki ;od{b fpfdnk fBXkBz. efo:' fpgq wXz ;[ irz gqwkBz.
GfJU ne;wzszq efjU Bkfj eT[B?. eoh iT[B j'sh GJh pks sT[B?. 38. 206.
fe
nkj{s h
fdZs h
GfJU sT[B e pz; w? okw okik. dhi? Ssq dkBz fBXkBz fpokik. 40. 208.
jzeko
tX
ikD
ekoB
fpgq-wX
(ftu
pqkjwDK
j?) .205.
d Fo
ns ftfdnk
d ]}kB!
;[D',
;kok
irs
ikDdk
j?
fe;/
T[jh
j'
iKdh
dj
j? . 206.
T[;
uoBh
brk
ns
(wjkGkos
d)
got
;[D B
1H @sh:I#
fe (s[;hI) fpgq-wX ehsk. (fJj ezw s[jkv s'A) nukBe j' frnk j?,
B (s[jk~) fejk BjhI j?. (go gqG{ B) fijVh (rZb) eoBh j[zdh j?,
jze ko ~ Sv
brk.207.
;[Bj[ oki ;od{b fpfdnk fBXkBz. j{U GoE e pz; w? ox[okBz.
oki
j okfinK
br
fi;
yNh.208.
(nkgD
Gok
Gos
~)
oki-SZso
ns
]}kBk
dkB
F'Gk
193
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
e"ot
ns
gKvt
j'J.
209.
ehU Ghyw nrq ;?Bk ;wkiz. GfJU eq[X i[Xz ;w[j gzv[ okiz.
sjk rofi:' noiBz gow phoz. XB[o pd frnksk si gow shoz. 43. 211.
193
GJ/ sT[B e pz; w? fXqsok;Noz. wjk i[X i'Xk gqp'Xk wjk ;[sqz.
gq p ' X
fiBQK
SsohnK
Bkb
S?Dh
tKr
e[b-BkF
eoB
tkbk
bbekok wkfonk. (T[j) sho-nzdk}h ftu gqphB ;h, (fJ; bJh T[; B) pj[s
sho
ubkJ.211.
sih pho pkBk toh pho ysz. jfDU Ghywz ;G? ;?Bk ;wsz.
dJh pkDf;ik
oD-G{wh
;koh
T[j)
(GhFw
gq; EkB
s'A
pkd
ehsk.
(T[;
GJ ;?Dgkbz pbh ;{b ;b:z. Gbh Gkfs e[fNU pbh gzu db:z.
e"o tK
dk
d{i k)
tkbk
jko
(T[;
bk
fdZsh.
GhFw
;?B kgsh
ns
s'A
;?B kgkbe
dq'D kuko:
B dq'Dkuko: ~ wko
:[ZX-G{wh s'A dt b'e
pkd
e"otK
dk
shik)
;?Bkgsh
eoB
j'fJnk.
wjk
fGnkBe
j'
frnk.214.
;[ f Nn k.215.
u"gJh
MVh
(T[; s'A pkd e"otK dk u"Ek) ;?Bk BkfJe (t?ohnK ~) ;{b tKr u[GD
pbtkB Fb: j'fJnk. (T[; B) gKvtK dh ;?Bk ~ uzrh soQK e[fNnk
ftz B Q
dh
213.
shoK
ns efjo Gfonk :[ZX j'fJnk. eoB ~ noiB (gzEz) B wko e s[os T[;
dk f;o eN fdZsk. T[; d fvrD Bkb (fJe gqeko Bkb) :[fXFmo dk oki
;Ekfgs
g[Bo j;s :[fX;Noz ;es pXz. frfo:' i[X G{gz pbh G{g pXz. 47. 215.
(noiB)
jfDU skfj gzEz ;dz ;h;[ efgU. frfoU sT[D :[fX;Noz oki[ EfgU. 46. 214.
F{otho
\"i ;ws wko fdZsk. GhFw ~ pkDK dh ;i fdZsh rJh (fi; T[s
bN frnk. (T[; fdB) gKvtK dh ;[y g{ote fis j'Jh.212.
ftu
fJe
gfjo
eo'VK
;?fBeK
e[N
fdZsk.216.
tZv k
:[ZX
(nykok)
ehsk.217.
194
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
ehsk.
nk
G[ i z r gq : ks Sz d
T[;
dh
rJ
d)
wko
xks-gqfsxks
;B
ns
nB/e
fro pho Jez nBez gqekoz. fro nX nXz S[Xz ;;sq Xkoz.
th
fdZsk.218.
(F;sqK
G[ i z r gq : ks Sz d
sjk Ghw e[ooki f;T[ i[X wfuU. S[Nh pqjw skoh wjk o[dq BfuU.
T[m? ;pd fBoxks nkxks phoz. GJ o[zv w[zvz sDz sS shoz. 1. 219.
194
sd'A d[o:'XB (eT[oT[ oki) B pj[s eq'XtkB j' e Ghw ;?B Bkb :[ZX
:[ZX eofdnK (d[o:'XB) ed jkfonk BjhI ;h, go pbtkB ekb B
gq p ' X
Foho
soQK
Bkb
yVke
shoK
Bkb
Bkb
(bVd/
g?dk
j[zdk
ftzBQ
j'J/)
rJ
eJh
;h.
f;o
XVK
(fe) fFt
:'fXnK d
Bkb'A
tZy
j'
;B.219.
fJe
;{ow/
fvr/
gJ/
;B.
F;sqK
fdykt pbh wzvbkeko EkB?. T[Gko? G[ik nT[ cNke? rikB?. 3. 221.
ftu
pDk
(fvfrnk
pbtkB
tye)
;{ow
froMK
(:[ZX
(y[F
ftu)
j'
e)
wrB
;B.
Bu
ojhnK
(T[j)
j;d
;B, rid ;B, G[iktK ~ m'ed ;B ns d'jK gkf;nK s'A bbekod ;B,
wzvbkeko ftu vN e nkgDk pb ftyk oj ;B. pKjtK ~ T[Gkod ;B
ns
(r[o iK
d)
cNKe
r[oiK
Bkb
pzBQ
(T[go
;[G ;toB e gsq pkX rik w?. GJh nrfB ;'Gk byh e? X[ik w?.
fGVk w? Gqw? wzvbkeko pkj?. ng' nkg ;? Bfe xkfJz ;okj?. 4. 222.
T[mdhnK)
wkod
j'J
;B.221.
;'B
nrBh
dhnK
gZso
bkNK
;'Gd
tKr
;B.
F'Gk
(:[ZX-G{wh
gk
ojhnK
(F;sq)
tkfbnK
ftu)
X[iktK
;B.
(:'X)
tkj oj ;B.
~ ;bkj oj
;B.222.
T[[E
sjk Ghw Gkoh G[ik ;;sq pkj?. Gbh Gkfs e? e? Gb ;?B rkj?.
T[s? eT[ogkbz Xo? Ssq Xowz. eo? fus gkftsq pkfusq eowz. 5. 223.
Ghw
;?B
Gkoh
G[iktK
Bkb
F;sq
ubkT[Idk
;h
ns
uzrh
soQK
;?Bk ~ bskV fojk ;h. T[Xo e"ot ;?Bk-BkfJe (d[o:'XB) Ssoh Xow dk
(uzrh soQK) gkbB eo fojk ;h ns fuZs ~ gftZso eoB tkb ftfusq eow
(:[ZX
e"s e)
eo
fojk
;h.223.
d'tA
d'T{ who Xhoz d'T{ gow Uiz. d'T{ wkBXksk wjhgz fe G'iz. 6. 224.
Ui
tkb
;B.
d't A
okik
wkBXksk
nEtk
G'i
tor
;B.224.
d'jK thoK B N'N N'N eo dD tkb pkDK (d GZE) pzBQ j'J ;B. d'tA
d'T{ pho pkBk pX? nX nXz. d'T{ ;;sq Xkoh wjk i[X e[qXz.
F;sqXkoh
d'T{ e{qo eowz d'T{ ikB pkjz. d'T{ jfd fjzd{B ;kjkB ;kjz. 7. 225.
tkb ;B
X[o se
ns
pj[s
e'qX
Bkb
:Z[X
eoB
tkb
;B.
d'tA
bzphnK ;B.
;B.225.
em'o
d'tA
eow
fjzd{nK
eoB
dh
195
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
d'T{ ;;sq Xkoz d'T{ gow dkBz. d'T{ Ykb Yhukb fjzd{ fjzdkBz.
d'T{ ;;sq tosh d'T{ Ssq Xkoh. d'T{ gow i'Xk wjk i[Xekoh. 8. 226.
frnkB
d'T{ pho pkBh d'T{ pkj ;kjz. d'T{ ;{o ;?Bz d'T{ ;{o wkjz. 9. 227.
195
d'tA F;sq XkoB eoB tkb ns wjkB dkBh ;B. d'tA fjzd[st d
;Zu ftu Yb j'J fjzd{ ;B. d'tA F;sqK ~ tosD tkb ns SsoXkoh ;B.
d'tA
d'T{ yzv yzvh d'T{ wzv wzvz. d'T{ i'X i?stko[ i'Xk gquzvz.
gq p ' X
seV
:'X
ns
tZvk
:[ZX
eoB
tkb
;B.226.
d'T{ ueqtosh d'T{ ;;sq psk. d'T{ izr i'Xh d'T{ izr isk.
d'T{ fusq i'sh d'T{ fusq ukgz. d'T{ fusq towk d'T{ d[;N skgz. 10. 228.
~
d'T{ yzv yzvh d'T{ wzv wzvz. d'T{ fusq i'sh ;[ i'Xk gquzvz.
d'T{ ws pko[`B fpeqw ;wkB`. d'T{ ;;sq psk d'T{ ;;sq gkB`. 11. 229.
ueotosh
;B,
d'tA
F;sq
ubkT[D
ftu
gqphB
;B.
d'tA
izr
d :'X ;B ns d'tA :[ZX ftu ftiJh j'D tkb ;B. d'tA i'fs d fuso
;B ns d'tA XB[F dh w{os ;B. d'tA Ykb dh w{os ;B ns d'tA d[FNK
d[y
dD
tkb
;B.
d'tA (t?ohnK
;Ekfgs
eoB
d)
tkb
jkEh (@pko[zB#)
(ubkT[D ftu)
228.
yzvK
;B.
(ysoK)
d'tA
i'fs
yzvD
dk
fuso
tkb ;B
;B
ns d'tA (T[BQK
ns
gquzv
;wkB
F;sq
:'X
;B.
~)
d'tA
;B).229.
d'T{ gow i'Xh d'T{ e[qXtkB`. d'T{ ;;sq psk d'T{ o{g ykBz.
d'T{ Ssqgkbz d'T{ Ssq Xowz. d'T{ i[X i'Xk d'T{ eqo eowz. 12. 230.
d'T{ pho fpp nk;s Xko fBjko. oj p:'w w? G{g rT[B? jeko.
jek je bkrh XBz XzB izg:'. ue:' iS oki` fgqEh b'e e`g:'. 15. 233.
jfBU oki d[oi'XBz i[X G{wz. Gi ;G? i'Xk ubh Xkw X{wz.
efo:' oki fBjezNez eT[ogkbz. g[Bo ikfJ e? wfM f;M? fjtkbz. 16. 234.
d'tA
tkb
ns
tZv
d'tA
ofynk eoB
eoB tkb
Bkb
:'X
o{g
;B
ns
d'tA
eq'X
dh
ykD
;B.
d'tA
tkb) ;B.
;B.230.
d'tA
:[ZX
eoB
tkb
;B.
Ssogkb
d'tA
ns
tkb :'X ;B
F;sq-ftfdnk
d'tA
Skso
ns d'tA
Xow
em'o
ikDB
(dh
eow
d'tA wzvbkeko ftu yV' e i{M oj ;B. d'tA v"fbnK (G[iktK) ~ jZEK
m'ed ;B ns (Xosh T[s) g?o (wko e/) rid ;B. d't/I SsohnK
dh jkBh eoB tkb/ ns/ SsohnK ~ BFN eoB tkb/ ;B. d'jK d jZEK ftu
sbtkoK
;B
d't A
ns
;[zd o
d'tA
:[ZX-G{wh
i'fs
tkb
;B
;[F'fGs
ns
d'j K
eoB
d
tkb
ftuko
;B.231.
;[zd o
(s'A
g?dk
j'J
;B)
ns
d'tA
Skso-gD
tkb
;B.
d't I
bj{ Bkb
SsokDhnK
;B.232.
d'jK F{othoK B d'jo n;sq (@fpp nk;s#) XkoB ehs j'J ;B (ns
fJXo T[Xo) ty oj ;B. fijV oki (wko ikD s'A pkd) nkekF ftu fco
oj ;B, (T[j fJBQK ~) p[bk oj ;B. jke s jke g? ojh ;h ns XzB XzB
eo e (fJBQK dk :F) rkfJnk ik fojk ;h. :eFK dk okik j?okB ;h ns
wks-b'e
ezp
fojk
;h.233.
(nkyho ftu) okik d[o:'XB :[ZX-G{wh ftu wkfonk frnk. (fJ; rZb
dh) X[zw g? ikD Bkb ;ko :'X Gi rJ. (fJ; fgS'A) okik :[fXFmo B e"otK
T[s
fBFezNe
oki
ehsk.
(fco)
fjwkbk
gops
ftu
ik
rb
rJ.234.
196
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
sjk Je rzXqp f;T[ i[X wu:'. sjk G{ogkbz X{ok ozr[ ou:'.
sjk ;sq[ e Ghw j;sh ubkJ. fco wfX r?Dz niT[ bT[ B nkJ. 17. 235.
frnkB
ofj:' Bke w? e[;N Ssqh ;tkB`. GJh sT[B jh o'r s G{g jkB`. 18. 236.
oj
jB,
(Xosh
s)
Be
fJ;
soQK
u"ok;h
gos.235.
ftu
e'jV
ofj
frnk.
T[;
o'r
Bkb
oki
;Zs
wjhB
d)
f;o
T[s ekb
(T[;
ns
u"th
fdBK
se
okik
iBwik
wo
u"gJh
BjhI
;kb,
u"gJh
se
u"gJh
j[D
u"gJh
196
T[E fJe rzXop Bkb :[ZX j'fJnk. T[E G{ogkb B ftfusq X[zXbk ozr
c?bk fdZsk. T[E Ghw;?B B t?oh d jkEh u[e u[e e ;[N. (T[j) nkekF ftu
fco
;[B? p?B eT[ G{g fJT[ n?m Bkez. efo:' jk; wzd? p[b:' Jw pkez.
gq p ' X
(iBwik
tZv ;{otho
;B) (fiBQK
wjk pho no[ wjk XB[y Xo. ekgs shB b'e ik e vo.
oki
ns ngko
dh) ehosh
(d't/I)
pj[s
d'
g[Zso
;Zsk
;ko
;{otho
;B-)
n;[wX
ns
n;wdjko.
(d'tA)
pj[s
ns/
tZv/
XB[FXkoh
;B
fiBQK
d/
vo
Bkb
fszB'
b'e
s/i
d{i gk; ni? f;zx wjkB ;{otho ;h. (T[j) tZvk wjhg ns u"dK
ftfdnktK dk ]}kBk ;h. (T[j) ftekoK s'A ofjs, s[bBk s'A fpBk ns ns[b
pb
fiB ihs ;zrqkw nBek. ;;sq n;sq Xfo SkvB Jek.
wjk ;{o r[BtkB wjkBk. wkBs b'e ;rb fij nkBk. 4. 241.
tkbk
;B.
;B,
;h
fi;
nBe
t?oh
fis
e[ub
fdZs
(T[j)
;B.240.
tkbk
woB
;h.
;kok
irs
tb
okik
iBwik
T[;
dh
B/
wzsoh
JhB
wzBdk
wzvb
Bkb
;h.241.
;bkj
ehsh
fe
fJBQK
(fszBK)
ftu'A
oki
fe;
dJhJ,
oki
fe;
g[Zso
okik
(dk;h) dk g[Zso
:'r j?.243.
oki
1H
@n;[wd#
oki-
f;zxk;B dk fsbe fe; ~ fdZsk ikJ, (fJ; T[dF s'A @okie[wko# dhnK) okik
pDB dhnK Gkr-o y ktK ~ ftukoB br . 242.
fJB wfj oki etB eT[ dhi?. eT[B fBqgs ;[s eT[ fBqg[ ehi?.
nfws
ezpd/
tkb/
dh
;[rfs
(feqnk)
eotkJh
ns
n;[wd
xo
y[FhnK
tki
fdZsk
iBwik
ti.244.
197
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
gq p ' X
197
(n;[wd dk) i' fJe j'o Gok ;h, T[; ~ nBeK osB ns XzB-d"bs
rJh. (T[; ~) nkgDk wzsoh pDk e d{ik ;EkB d fdZsk.245.
d{;o GkfJ j[s' i' Jek. osB dhJ fsj dop nBek.
wzsqh e? ngBk mjokfJU. d{;o mT[o fs;fj p?mkfJU. 8. 245.
fdZsh
(T[; dk) shik (Gok) i' oihnk (dk;h) dk gZ[so ;h, T[; ~ ;?Bkgsh
fB:[es ehsk. T[; ~ eo t;{bD bJh @p]Fh# gd gqdkB ehsk ns/ T[;
B/ ;koh ;?B k dh ftt;Ek ubkJh.246.
(ni? f;zx) fi; ~ ukj[zdk, T[; ~ wko fdzdk, i' e'Jh (T[; s'A) ukj[zdk,
b? b?Idk. fi; ~ (T[j) oydk ;h, T[jh ofjzdk ;h. fi; ~ (T[j nkgDk)
;wMdk ;h, T[; ~ (T[Zuh gdth) d fdzdk ;h.250.
u"gJh
u"gJh
T[; (ni? f;zx) B id'A fJ; soQK dk (fttjko) eoBk nkozG ehsk,
sd'A gqik d b'e T[; d t; ftu j' rJ. ns BkfJp s ]k; nfXekoh
th t; ftu j' rJ fijV (gfjbK) oki s'A (nkgDhnK ekwBktK dh g{osh
dh) nk; oyd ;B.251.
fJe fdB fszBK ;[ikB GoktK B u"gV dh yv yvD dh ftt;Ek ehsh.
dkT[ (brkT[D) t/b (fe; ~) e[M r[Z;k nk frnk ns ni? f;zx ~ ;[DkT[Id
j'f JnK fJ; soQK fejk.252.
d'jok
d'jok
j?.
u"gJh
u"gJh
(oki e[wko j[D gqrN o{g ftu efjD br) ni i' n;hI fJj yv
ftukoh j?, T[; dk (gq:'iB) gqrN eo e ;[DkT[Id jK (fe fJj yv ;kvh
Fesh ns GkrK dk fBskok eo dtrh. fJj efj e) fJe B osB ns
oki-XB b? fbnk ns d{i ~ x'V, T{m ns jkEh b? bJ/ .254.
198
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
pDk
ikJ.
eh
i'
ftS
Bkb
tkbh
F[o{ j'Jh fe
d;h
iKdh
(fszB') woB
j?.256.
wkoB
s s[b
rJ
gq;zB
ns
frdV
w"i
fes-fes
p?skb
th
(;{ofwnK
d)
XV
uhy
oj
Bud
j'
ns
fcod
rkT[Id
;B.
;B
froMK
ns
dhnK
XkoK
uwedhnK
;B.
ngko
ns
;B
(jkEhnK d) ;[zv
ns fes eoV
rJ
fes xkfJb x'V fvr j'J fjDe oj ;B. fes ;[n o;r ~ Gi
;{ow bN gJ ;B. fes etu ns YkbK eNhnK tYhnK gJhnK ;B.
jkEhnK
x'fVnK
etu
eN
gJ
;B.261.
oj
oD-G{wh
;B.262.
(rZi
fojk
Gi
ojh
;h.
fJ;
:[ZX
dk
G{sK
nBeK
nBjd okr nBkjd pkik. ekfJo[ j[sk tj? Bjh Gkik. 12. 265.
g?IsV
i')
gZe
ekb
fgFkuK
F{othoK ~
rJ. fes/
br.264.
ftu
ns
@ibd#
eoB
;B.259.
sbtkoK
eN
2H
d?Is
G{s-gqs
;[ D kT[ I d
Bkus i'rB ej{` fpskok. Xkts G{s gqs fpeokok. 11. 264.
@ngwkB#
ftBkF
;B.258.
ns
;B.
fes
1H
dk
rJhnK
p'bd
okr
oD wko{ fJj fd; s pki:'. ekfJo[ j[s' ;' Gh Bfj Gki:'. 10. 263.
255.
eb-i'rDK
fes
oD n; ekb ibX
j?.
d'jK ftu Jhoyk tX rJh ns d'jK gkf;nK s'A sbtkoK fyu e ;{ow
yV's. fes sbtkoK dhnK XkoK uwedhnK ;B ns nBe ngko b"EK
T[m
eokT[Idk
r J .2 5 7 .
pktB pho fco? uj{` Uok. pkis wko{ okr f;dT[ok. 9. 262.
eodk
nktk}K
okfinK
eh
rJh
(T[ E )
yb
tX
G{s gqs Bkufj no[ rktfj. ej{` ej{` ;pd p?skb ;[Bktfj. 6. 259.
fJj
fBZe
j ko
uwefj ej{` n;B eh Xkok. fpS rJh b'E nBe ngkok. 5. 258.
gsk
T[BQK ftu u"gV dh yv nkozG j' rJh fi; ~ TZ[u BhtA ns tZvnfXekoh ty oj ;B. (T[BQK fszBK d wB ftu) Jhoyk o{gh i[n kbk
198
gq p ' X
fJzi
dh
GhV
;h)
wkB'
pdb
gk;
nfijk
rZid
s'A
j'D.
vo
oD-G{wh
ftu
ukU
ufVQn k
fe
nZX
nZX
XV
eo
oj
;B.
ekfJo
;h,
T[j
d"V
oj
nBjd
th
BjhI
;B.
okr
oitkV/
brksko
Gidk
ti
;h.265.
bV
oj
fojk
;B
;h
ns
(fi;
nkgD
~
;[D
199
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
dh
ngko
x{wfj xkfJb b'j u[uks. yb p;zs wB' wdwks.
fro rJ ej{` fioj no[ i[nkBk. roiB frX g[ekos ;[nkBk. 14. 267.
T[B db d[j{` GkfJB e' Gkik. mkY B ;fe:' oze[ no[ okik.
sfeU UvSk d;[ fpuSB. okik fBqgfs fsbe ;[G bSB. 15. 268.
wd efo ws GJ i okik. fsB e rJ n?; jh ekik.
ShB SkB fSs Ssq fcok:' . wjkoki nkgjh ejk:' . 16.269.
gq p ' X
whIj
toQ
fojk
199
;h.266.
r ifj fBqgs fsbe wjkokik. oki gkN tkj{ eT[ Skik. 17. 270.
ngko
eodk
T[E fJe ;B"Yh pqkjwD ofjzdk ;h. (T[j) pj[s tZvk gzfvs ns tZv
r[DK tkbk ;h. (T[j) oki dk r[o{ ;h, (fJ; bJh) ;G jh (T[; dh) g{ik
eod ;B. T[; s'A fpBk (T[E fe;) d{i dh wkBsk BjhI ;h.271.
G{gfj e' r[o ;Gj[ eh g{ik. fsj fpB[ nto[ B wkBfj d{ik. 18. 271.
G[ i z r gq : ks Sz d
ej{` pqjw pkBh eofj pd uouk. ej{z fpgq p?m eofj pqjw nouk.
sjk fpgq ;B"Y s Je bSB. eo? peb p;sqz fco? pkfJ GSB. 1. 272.
ej{` pd f;:kwz ;[oz ;kE rkt?. ej{` i[io pdz gV wkB gkt?.
ej{` forz pku? wjk noE pdz. ej{` pqjw f;Sk ej{` fp;B Gd`. 2. 273.
ej{` n;N dP? ntsko eE? eEkDz. d;z uko uT[dkj fpfdnk fBXkBz.
sjk gzvsz fpgq gowz gqphBz. oj Je nk;z fBok;z fpjhBz. 3. 274.
ej{z e'e;koz gV? Bhs Xowz. ej{` B:kfJ ;k;sq gV? Ssq eowz.
ej{` pqjw fpfdnk gV? p:'w pkBh. ej{` gqw f;T[ gkfm gfmn? fgVkBh. 4. 275.
G[ i z r gq : ks Sz d
200
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
ej{` gqkfeqs` Bkr Gkyk T[ukofj. ej{` ;j;feqs p:'w pkBh fpukofj.
ej{` ;k;sq ;`rhs w? rhs rkt?. ej{` iS rzXqp fpfdnk pskt?. 5. 276.
frnkB
fes/
rzX op
;zrhs
Fk;sq
ftfdnk
fes
ej{` fBnkfJ whwk;ek soe ;k;sq`. ej{` nrfB pkDh gV? pqjw n;sq`.
dk
]}kB
o{g
nB[;ko
Gd
fBnkfJ,
fes) pqjw-n;sq
(ns fes eDkd
d
ej{` p:keoD p?f;ekbkg eE. ej{` gqkfeqnk ek;ek ;op wE. 7. 278.
200
fes gqkfeqs-GkFk (ns fes) Bkr-GkFk dk T[uko j' fojk ;h. fes/
;z;feqs ns/ ftUw-ftfdnk (yr'b nEtk i'fsF Fk;sq) dk ftuko j' fojk
;h.
gq p ' X
d;
wh;K;k
rhs
oj
ns
rkJ/
ik
oj/
;B.
fes
:eF
ns
fes
nrBh-pkD
ns
;B.276.
soe
Fk;sq
(ns
uZeo
fes/
(gkszibh
;B.
fes
ftfdnk
wjk)
f;ZXKs,
(j;s-o/yk)
GkF
uzdqek
ns
ns
~
fes
;ko;[
gfVnk
ik
fojk
(gkfDBh
dh
f;ZXKs)
(~
gVQd
;B).
;h.277.
e"wdh
fes
ftnkeoD
ns t?FfFe (@p?f;ekbkg#) dk eEB (j' fojk ;h). fes gqeoD (gqkfeqn k),
ekfFek (ftnkeoD rqzE) nkfd ;G dk wzEB j' fojk ;h. 278.
ej{` p?m wkB'owk rqzE pku?. ej{` rkfJ ;zrhs w? rhs Bku.
ej{` ;;sq eh ;op fpfdnk fpuko?. ej{` n;sq fpfdnk pku? ;'e Nko?. 8. 279.
fes (e'Jh) p?m e @wB'owk# rqzE dk gkm eo fojk ;h. fes e'Jh
ftu rhs rk e Bu fojk ;h. fes (e'Jh) ;ko Fk;sq dh ftfdnk
okr
~
ftukokdk
;h.
fes (e'Jh)
n;sq-ftfdnk
gVQ e/ G? ~
eo
ftykT[Id
d{o
eo
fojk
(e'Jh)
yVr
;h.279.
ej[{ rdk e' i[X e? e? fdykt?. ej{` yVr fpfdnk i[M? wkB gkt?.
ej{` pke fpfdnkfj S'oz gqpkB`. ej{` ibs[o` pke fpfdnk pykB`. 9. 280.
fes/
rdk
:[ZX
eo
;B.
fes
ej{` p?m e rkoVh rqzE pku?. ej{` ;kGth ok; Gkyk ;[ oku?.
ej{` ikwBh s'oeh pho fpfdnk. ej{` gko;h e"u fpfdnk nfGfdnk. 10. 281.
(e'Jh)
tke-ftfdnk
dk
ftfynkB
j'
fojk
;h.280.
fes/ (e'Jh) p?m e/ rko[Vh ftfdnk dk rqzE gVQ fojk ;h. fes (e'Jh)
(fFt
dh
ouh)
Fkto
wzso
ftfdnk,
(ns
fes
e'Jh)
BNK
dh
GkFk
ftu
o[fMnk j'fJnk ;h. fes (e'J h) :{B kBh, s'o eh ns tho-ftfdnk (ekbhftfdnk) (gVQ fojk ;h). fes (e'Jh) \ko;h (gVQdk ;h ns fes e'Jh) etu
(ftfdnk
ej{` ;;sq eh xkT[ fpfdnk ps?r'. ej{` n;sq e' gksek g? ub?r'.
ej{` uow eh uko fpfdnk pskt?. ej{` pqjw fpfdnk eo? dop gkt?. 11. 282.
okjhI)
fes/
(e'Jh)
n;sq
ftzBQ
ik
;eD
(dk
(e'Jh)
F;sqK
d/
xkT[
(GoB)
fvrkT[D
(gksek)
(dh
Yzr
dh
tkosk)
fojk ;h.
eo fojk
f;y
fojk
ftfdnk
ubk
d;
fojk
fes (e'J h)
;h.282.
;h).281.
fojk
;h.
;h.
fes
fes/
(e'Jh)
pqj w-ftfdnk
dk
;h. 2 8 3 .
201
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
r[tk
jw ;opz fwb gqkB dkB`. ;oB` ;oB` ;oB` r[okB`. 15. 286.
201
fes FoBh (rK d) tZS ~ d[ZX u[zxk ojh ;h. fes Fo rT{nK ~
Bkb b? e uok fojk ;h. T[; ;EkB s ;Zg th eq'X s'A fpBk fco oj ;B.
fes
F;sqXkoh
(t?oh
:F
dh)
eEk
d;
fojk
;h.284.
fijk t?oh j?, fsjk fwso j?l fijk fwso j?, sjk t?oh j?. fijk fJe
;kXkoD Ssoh j?, fsjk gow gqskg tkbk Ssoh j?. (t?o ns Gd Gkt
s'A w[es)
tZvk :[ZX
oihnk g[sq fdfy:' vo d'fJ Gqks`. rjh ;oD fpgqz p[fb:' Jt pksz.
gq p ' X
T[;
eo
frnk
fi;
u"gJh
sd'A
r[odt
(n;hI
soh)
FoB
jK,
FoB
jK,
FoB
oki
(ni?
f;zx)
T[E
d{s
Gi
fdZs.
(;B"YhJ)
pqkjwD
;kfonK ~ uzrh soQK oik e fsqgs ehsk. (fJ; fgS'A T[BQK d{sK B pBsh
ehsh fe) n;[wX ns n;[wd jko yk e Gi j'J s[jkv xo nkJ jB.287.
u"gJh
j'trk).
d'jK
ns
jh
g{ik
ehsh
iktrh.
(;r'I)
s[jk~
eJh
gqeko
d[y
fdZs
ikDr.288.
ejk fwqse d[fJ ezm brkJ. dj[ jw? s[w ejk bikJ.
iT[ d[n? J s[w dj[ B w'j{. sT[ jw f;y B j'fJ j? s'j{. 3. 289.
eh ;ze'u j?. i fJj d'tA ;k~ BjhI dUr sK n;hI s[jkv f;Zy (;/te) BjhI
j'tKr.289.
fdi' pku
ehsk.
(fco
ftu
nk
uzdB
ns
e;o
fNe
brkJ
ns
ub
oki-;Gk
T[j d'tA woh B}o ftu BjhI gJ, B jh woh FoB ftu nk e gJ
jB.
s[; hI
s)
pqkjwD B fejk --
wZE
frnk..290.
fi;
B s[jk~
okfinK
j
wjkoki
(fJj
oki
!
rZb)
B M{m
j'.291.
okfinK
oki
(s[;hI)
f;o
n;h;K
T[s
d
ski
oj
jK
oyD
tkb
fe
s[;hI
202
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
okik pku
frnkB
gq p ' X
202
oki B fejk --
(i s[;hI) ;ko nkgDk Gbk ukj[zd j' sK T[BQK d'jK ~ pzBQ e w?~ d/
Gbk uj' nkgB i' ;pjh. t? d[fJ pkX dj[ w[fj npjh.
;pjh eo' nrB ek G{ik. s[woh eoT[ fgsk fiT[ g{ik. 3. 293.
fdU. (w?I T[BQK) ;kfonK ~ nrBh dk G'iB pDktKrk ns s[jkvh fgsk ;wkB
g {i k e o K r k . 2 9 3 .
fwb
;bkj
yktKr . 294.
ehsh
j?
ns
fJBQK
(oki
dh)
Xosh
(dh
;hwk)
s'A
eY
fdZsk
j?.296.
s' N e Sz d
s' N e Sz d
id'A
fJw pks ip? fBqg s ;[fB:`. rqj p?m ;p? fdi wzsq eh:`.
ni ;?B ni? GN dk; ;[s`. ns d[jeo e[sf;s eq{o wsz.7. 297.
pqkjwDK
pj[s
efje? fdi ;T[ T[fm iks GJ. tj nkfB i;{; pskfJ dJ. 10. 300.
sjk f;zx ni? wfB o'; pYh. efo e'g uw{z us[ozr uYh.
sj ikfJ goh ij ysq po`. pj[ e{fd go fdi ;kw xo`. 11. 301.
G?V/
fe
fttjko
B)
oki
dk;h
dk
tkbk
ns
s'A
g[Zso
wkVh
;[Dh,
(sd)
ni? f;zx
p[ZXh
xo
nfis
tkb
p?m
F{otho
;ko
j? ns/
j?.297.
(;bkj
eoB
T[gozs
pqkjwDK
oki
fejk-)
okfinK
wjkB ws tkb! ;[D', ;koh Xosh (fSsz) (T[s fJe s[;hI jh) vo
ns nfis j'. B rkj ik ;eD tkb, Ekj s'A fpBk, nBzs db
N[ZND
em'o,
(pqkjwDK
ehsh
j?. (i) B ykJhJ sK ekb d okj T[s ikDk g?Idk j?. (fJ; bJh) j/ fwso'!
fwb e e'Jh ;bkj eo' fi; Bkb ni irs ftu fJ}s ofj ikJ.298.
rZb
(i T[; Bkb) fwb e (G'iB) ykJhJ sK irs ftu iBw GqFN j[zdk
fwb ykfJ sT[ y't? iBw ir`. Bfj yks s[ iks j? ekb wr`.
fwb fwsq ;[ ehi? eT[B ws`. fij Gks oj ir nki gs`. 8. 298.
fJj
B ;bkj
tkb,
fJ;
;EkB
]sw
j'D
fJe
tkb,
th
wjkB
Ssoh
ns
wB[Zy
gqpb
BjhI
j?.
oki,
s'A fpBk
tkb, B
j'.299.
j
wjk
pbtkB
okiB!
;[D', fJj ;Zuh rZb j?. fJj efj e pqkjwD T[m e ub rJ. T[Xo i;{;
B nk e d; fdZsk ( fe n;[wX s/ n;[w/d nzdo jh jB).300.
sd'A ni? f;zx d wB ftu r[Z;k tX frnk. eq'XtkB j' e u"jK soQK
dh \"i uVQk fdZsh. (T[j) T[E ik gJh fiE ;qFm Ssoh (oki e[wko) (b[e
j'J ;B). T[j (d'tA okik e[wko e'm s'A) NZg e pqkjwD d xo FoBh ik
gJ.301.
203
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
ikJ
fe)
;ko
fJ; soQK (rZb) ej ikD s'A pkd ;kfonK (pqkjwDK) B fejk fe s[;hI
j[D jh izi{ s'V fdU. fiBQK B (T[d'A) ejh rJh rZb ~ wzB fbnk
ns
izi{
s'V
Bkb
th
ofj
nkt
ns
fJj
(d'tA
th)
fdZs,
T[j
t?F
j'
rJ
ns
tDi
eoB
br
iBT{
s'VB
dk
jm
ehsk,
T[BQK
Bkb
T[BQK
woB.302.
rJ.303.
okie[wkoK
fJeZmk G'iB ehsk. fco ik;{; B (okik ni? f;zx ~) fJzi fejk -- fJBQK
(pqkjwDK) ns T[B QK (okie[w koK) ftu (ni) fJe Gd ofjzd k j?.304.
g[fB p'fb T[fm:' fBqg ;op fdiz. Bfj Ssqs[ dj[ ;[skfj s[nz.
wfor ;[fB pks wB' ;p jh. T[fm e? frqfj iks GJ sp jh. 15. 305.
oki
fiBQK
fij s'o iBT{ B ehB jm`. fsB f;T[ T[B G'i[ ehU fJem`.
fco ikfJ i;{;fj n?; efjU. fJB w? T[B w? fJe Gd[ ofjU. 14. 304.
203
fJj Gkfs ejh fsj skfj ;G?. s[w s'o iBtB dj[ np?.
i'T{ wkfB efj:' ;'Jh bs GJ. sT{ p?; j[fJ pkDi eos GJ. 13. 303.
gq p ' X
fco
okik
(ni?
f;zx)
;kfonK
pqkjwDK
efjD
bfrnk--
s[;hI
Ssoh (okie[wko) BjhI (fdzd/) sK s[;hI nkgDh g[Zsoh fdU. (fJj) rZb ;[D
e/ wkB' ;ko (pqkjwD) wo rJ j'D ns T[d'A jh T[m e ;ko xoK ~ ub
rJ.305.
;ko p?m e ftuko eoB br. ;ko ;'r d ;kro ftu v[p j'J ;B.
jm ehB fdi? fsB bhB ;[sk. nfs o{g wjk Sfp gow gqGk.
fsq:' gN ;B"Y s g{s GJ. tfj ikfs ;B"Y ejks GJ. 17. 307.
fJBQK
d'j K
(;B"Yh)
GoktK
pqkjwD
Bkb
jm
fJeZm
ehsk
(sK
ubKr. 306.
okik
ni?
f;zx
B)
T[;
dh
g[Zsoh
b? bJh i' pj[s o{gtkB, wjkB Sph tkbh ns ;qFm F'Gk tkbh ;h. T[;
;B"Y fJ;soh d gN s'A (i') g'[Zso g?dk j'J, T[j ;B"Y iksh tkb gqf;ZX
j'J/.307.
j'oBK
ofjzd
;B,
(pqkjwD)
fsB ihs fpi? ej[ okT[ uV:'. nfs si[ gquzv gqskg[ pY:'.
i'T{ nkfB fwb no[ ;ke dJ. Bo s oig{s ejks GJ. 19. 309.
(SsohnK
T[BQK
oki
s'A
pqkjwD
SsohnK
Bkb
fwb
fJ;sohnK
s'A
g?dk
j'J)
gZ[so
dhnK
j'o
eJh
ikshnK
ftef;s
rJ,
T[j
g[oF
okig{s
nytkT[D
i'
j'JhnK.
T[E
i'
br.308.
fiBQK B ;ke B fdZs (T[BQK Bkb) bVkJh tZX rJh. T[BQKa dh iVQ fJ;
B w{b'I eY ;[Nh. (i') ;?Bk ti'A, Fesh ti'A iK XB ti'A N[N rJ, T[j tDi
eoB
i'T{ nkfB fwb Bfj i'fo bo. tfj pkX wjkrfB j'w eo.
nBrzX io wjk e[zv nBb`. GfJU Ssqhn wX[ wjk gqpb`. 21. 311.
fJfs ni? f;zx ek oki ;zg{oB GfJnk.
br
r J .3 1 0 .
fijV nkD e fwb BjhI, ;r'A }'o Bkb bV ;B, T[BQK ~ pzBQ e wjkB
nrBh ftu ;kV fdZs. T[j tZv
;V rJ. (fJ; soQK) SsohnK dh
204
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
iroki
s' w o Sz d . sP g q ; kfd
204
iroki
s'wo Szd. soh feqgk Bkb
gq p ' X
ewk
d; ns d'
ns Xosh
fco wjkokik (ir) gqrN (T[d's) j'fJnk i' gqw dh ohs tkbk ns
;[zdo ;o{g tkbk ;h. (T[; dk) si ;{oi Bkb'A th gquzv ;h ns (T[j) gquzv
si
BkF
T[;
i'fsF
d
ofjs
;h.314.
(pj[s
;ko)
frnksk
nytkT[D
wjkB
ns
tkb
(UBw
pqkjwD
nkgD
p[bk
nkg
pqk jwDK
Grts
tk;dt:)
bJ
ns
(n;kw
(p[b k
gVQB
gF{-wX
d)
:Zr
tkb
ukfJ.
ekw-o{g
(shoE
fbnk).315.
ekw-o{g (shoE) s'A nBe pqkjwD oki B ]k; s"o s p[bk bJ. ;ko
irs ftu'A ngko iht (fJeZm eo bJ) ns pfbdkB
(@nfpuko#) ;G ~ :Zr ftu j'w eo fdZsk.316.
(nZyoK d) wzso
g{ i D-:' r !.313.
s'A
ftfdnk
fBtk;h)
pkoQK
T[ s
fJe
fJe
gF{
T[s
(pqkjwDK
B)
d;
d;
tko
dh
ohs
pfbdkB
nB[;ko
dh
ohs
nB[;ko td wzso gVQ fdZs. pefonK (@nfp#) ~ (jtB e[zv) ftu j'w eok
e (pqkjwDK B) oki s'A pj[s XB gqkgs ehsk. 317.
okik
;[F'fGs
eoe
nmk;h
fco em'o ekb dh sbtko, fi; B nkgDh i[nkbk Bkb ;kok irs
;kV fdZsk j?, B B yzv ik ;eD tkb (ir oki) ~ yzfvs eo fdZsk fi;
dk
oki
gquzv
ns
s' w o Sz d . sP g q ; kfd
;h.319.
fco
w[Bh
BK
dk
Xosh
dk
okik
j'fJnk
i'
fJ;
b'e
dk
Fo
tork
okik ;h. (T[; B) B yzv ik ;eD tkb t?ohnK ~ fis fis e Xosh T[s
gqu zv oki ehsk. 320.
nyzv
B)
nBe t?ohnK ~ wko wko e fJe th t?oh (pkeh) BjhI Sfvnk. (T[;
nyzv oki ewkfJnk ns j'o BK dh Xosh y'j e (nkgDk) Sso
fcokfJnk.321.
205
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
frnkB
nyzv
ns
nwzv
gq p ' X
205
;h.322.
(okik w[Bh B/) pj[s ;ko okfinK ~ fis fis e/ ns shoK dh pj[s
p"SkV eo e ns nBeK t?ohnK ~ wko wko e fJ; Xosh T[s fdqVQ oki
ehsk.323.
pj[s
nBe
sd
ns
;kohnK
y[Fh
nyz v
pq k jwDK
ibdh
fJe
xo
ftu
fbnk,
(fJe
th
fdB)
okik
fJzi
p'fbnk
(@T[ s kb#)
BjhI
fe
p[ b k
ofjD
fdZsk.
oki!
;[D',
ehsk ns (fco)
oki ~
(s;hI)
u"dK
uko
ns/
fJzi
efj
fdZsk.
ngko
ftfdnktK
oD-G{wh
wko
ns
ftu
wko
pqkjwDK
ns
(wfjyk;[o
dtfsnK
s'A)
Xosh
G?-w[es
y'j
jK.
332.
irs
p[bk
ewk
ns
eo'
wfjyk;[o
pqkjwDK
j okfinK d T[dko
fr n ks k j ' . 3 2 7 .
oki-Gkr
sd oki B fejk fe wok wB :Zr eoB ~ eodk j?. (j[D d;') fej',
:Zr-Fkbk fsnko ehsh ikJ. j fwsq wzsoh! ibdh ;bkj fdU.326.
fijh
se
fsnko
(oki B) wzsoh Bkb fwb e ftuko ehsk ns p[ZXhwkB fwsq wzsoh B/ g[fSnk
(j'o eh eoBk j?) .325.
fuo
fJe :Z r -Fkbk
bt'.324.
ftu
eN
d ngko
e
td
ihn-izs{ dth
wzsoK
dk
T[Zuh
B nkg
;[o
ftu
p[bk
gVQBk
bJ.
F[o{
t?ohnK
eo
gb
Go
fdZsk.333.
206
;qh
d;w-rqzE
;kfjp
o{ n kb Sz d . sP g q ; kfd
frnkB
fdU.334.
(T[BQK
dh
tko
td -wzs o
;bkj
nB[;ko
gVQ
:Zr
gVQ
F[o{
j'fJnk)
pfbdkB
wk;
dh
ohs
N[eV
eN
nB[; ko
ns
(@nfpuko#)
nrBh ftu T[BQK ~ j'w ehsk ik fojk ;h. j okfinK d oki! ;[D', (dth
B) fuS[o, fpVko ns X{fbeoD BK d d?IsK ~ wko e ygk fdZsk ns
(;kfonK)
d?IsK
wko
uzrh
soQK
d?Is-wX
:Zr
ehsk.335.
j okfinK d gquzv oki ! ;[D', (s;hI th) T[; soQK dk :Zr eo'. (;ko)
206
gq p ' X
dF d d?IsK ~ fis e s[;hI pbtkB nyzv g[oF j'J j'. (s[;hI th) T[; soQK
fitA :Zr ftu (d?IsK ~) wko e (d[ork B) fJzdo d f;o T[go SZso
M[bkfJnk
;h
ns
e)
;zsK
wko
dtfsnK
d
;jkJh
;[y
fdZsk
j't'.336.
;h,
T[;
soQK
(s[;hI
nfsnkukohnK