8.

Nauno-struni skup sa meunarodnim ueem

KVALITET 2013, Neum, B&H, 06. 08. juni 2013.

TOTAL QUALITY MANAGEMENT (TQM) DOPRINOSI U

OVLADAVANJU FINANSIJSKOM KRIZOM I OSTVARIVANJU
BOLJE KONKURENTSKE PREDNOSTI NA TRITU
TOTAL QUALITY MANAGEMENT (TQM) CONTRIBUTE IN
CONTROL OF THE FINANCIAL CRISIS AND ACHIEVE
COMPETITIVE ADVANTAGE ON THE MARKET
Doc. dr Igor Todorovic
Univerzitet u Banjoj Luci, Ekonomski Fakultet
Mobilini telefon: +387/65 336 661
igor.todorovic@efbl.org
Dr Slavko Simi
Centar za unapreenje korporativnog
upravljanja, Banja Luka
Mobilini telefon: +387/65 927323
bono@blic.net

Dipl. ekon. Saa Radeti

Inovacioni centar Banja Luka
Mobilini telefon: +387/66 828 483
sasa.radetic@icbl.ba

REZIME
Ovo istraivanje se bavi Total Quality Management-om (TQM).TQM moe uspjeno da pomogne
bosansko-hercegovakim invoativnim preduzeima u ostvarivanju konkurentske prednosti kao
preduslova za prevazilaenje poslovanja u uslovima uticaja finansijske krize. Cilj ovog istraivakog
rada je viestruk. Provedeno istraivanje podrava hipotezu da TQM uspjeno pomae u ostvarivanju
bolje konkurentske prednosti i prevazilaenju ekonomsko-finansijske krize. Sa TQM-om preduzea
uspjenije ovladaju domaim tritem i dugorono obezbjeuju uspjeniji izlazak na inostrana trita
sa svojim proizvodima i uslugama. Sa ovim istraivakim radom se naglaava znaaj TQM-a u
vrijeme finansijske krize i prikazuje njegov doprinos u poslovnom uspjehu preduzea.

Kljune rijei: TQM - Total Quality Management, konkurentnost, inovativna preduzea,

Bosna i Hercegovina.
SUMMARY
This research deals with Total Quality Management (TQM). TQM can be of great help to innovation
based enterprises from Bosnia and Herzegovina in achieving competitive advantage as precondition
for overcoming business difficulties in terms of financial crisis impact. Goal of this research paper is
multifaceted. Conducted research supports the hypothesis that TQM successfully helps in achieving
better competitive advantage and overcoming of economic and financial crisis. With TQM, companies
successfully master domestic market and provide a long-term successful exit to foreign markets with
its products and services. This research paper highlights the importance of TQM in times of financial
crisis and shows its contribution to company business success.

Keywords: TQM - Total Quality Management, competitiveness, innovative enterprises,

Bosnia and Herzegovina.
123

1. UVOD
Uvoenje koncepta Total Quality Management-a (TQM) imao je znaajnu ulogu u razvoju
modernog menadmenta. Kvalitet, koji je kljuni strategijski faktor u postizanju poslovnog
uspjeha, je vie nego ikad potreban preduzeima za uspjeno poslovanje na dananjem
globalnom tritu [1], i postao je kljuni slogan kod organizacija koje ele da ostvare
konkurentsku prednost na tritu kojeg karakteriu liberalizacija, globalizacija i sve
obrazovaniji kupci [2]. Nakon Millar-ove tvrdnje da e u budunosti postojati dvije vrste
preduzea preduzea koja su implementirala Total Quality Management i preduzea koja su
bez posla [3], kompanije irom sveta, velike i male, kako u proizvodnim tako i u uslunim
djelatnostima, usvojile su strategije kvaliteta, i prihvatili kocept Total Quality Management-a
kao dio "orua" menadera [4].
Povean nivo konurencije u globalnom tritu imao je za rezultat da kvalitet postane sve
znaajniji za poslovanje preduzea, a samim tim koncept Total Quality Management-a je
postao kljuni predmet menadmenta. Upostavljanje i primjena Total Quality Management-a
dovodi do znaajnog poboljanja u poslovanju preduzea. Primjena Total Quality
Management-a je znaajna za poveanje nivoa kvaliteta proizvoda i usluga, zadovoljstva
potroaa, jaanje konkurentske prednosti i trinog udjela, kao i poboljanju ugleda i
vrijednosti preduzea.
Ovim istraivanjem se naglaava znaaj Total Quality Management -a u vrijeme finansijske
krize i prikazuje njegov doprinos u poslovnom uspjehu preduzea.
2. CILJEVI I HIPOTEZE
Problem istraivanja vezan je za nizak nivo uvedenosti Total Quality Management-a (TQM) u
inovativnim preduzeima u Bosni i Hercegovini. Osnovni cilj istraivanja je da se utvrdi
uzrono posljedina veza izmeu primjene Total Quality Management-a u inovativnim
preduzeima u Bosni i Hercegovini i ostvarivanja konkurentske prednosti koji je preduslov za
prevazilaenje poslovanja u uslovima uticaja finansijske krize. Kako bi se dobio odgovor na
problem istraivanja i ostvarili ciljevi istraivanja, sljedee hipoteze e biti testirane:
H1: Preduzea koja imaju uspostavljen Total Quality Management ostvaruju bolju
konkurentsku prednost i uspjenije prevazilaze uticaje ekonomsko-finansijske krize.
H2: Preduzea koja imaju uspostavljen Total Quality Management uspjenije
ovladavaju domaim tritem i ostvaruju uspjeniji izlazak na inostrana trita sa njihovim
proizvodima i uslugama.
3. METODOLOGIJA U RADU
Provedeno istraivanje je empirijskog karaktera, u skladu sa savremenim metodama i
tehnikama metodologije nauno-istraivakog rada. Metode i tehnike koje su koritene u
ovome istraivakom radu su: analiza relevantne domae i strane literature uz koritenje
najnovijih dostupnih informacija i izvora sa Interneta.
Provedeno istraivanje je vreno metodom anketiranja, putem tehnike upitnika, sa zatvorenim,
otvorenim i pitanjima intenziteta. Anketni upitnik je u veini sluajeva bio poslan privrednim
subjektima putem elektronske pote (e-mail) i faksom, ali je u nekim sluajevima bilo
potrebno ak i lino uruivanje i anketiranje relevantnih osoba. Izbor relevantnog uzorka je
uvijek problem naunog istraivanja, iz toga razloga se paljivo pristupilo odabiru preduzea
za koja se pretpostavilo da su inovativno orjentisana sa svojim proizvodima i uslugama. U
anketi su uestvovala preduzea koja su stanari u Inovacionom centru Banja Luka, kao i druga
inovativno orjentisana preduzea. Testiranje navedenih hipoteza je vreno na uzorku od 37

124

malih, srednjih i velikih preduzea u Bosni i Hercegovini. U obradi i analizi podataka

koriene su statistike metode: deskriptivna statistika za opis podataka, distribucija
frekvencija i krostabulacija. Kvantitativna i kvalitativna obrada je vrena u IBM SPSS
Statistics 20 softverskom programu, a dobijeni rezultati su prikazani grafiki i tabelarno.
Istraivanje je provedeno u periodu septembar 2012 do februar 2013. Vrednovanje podataka
dobijenih tokom provedenog istraivanja, primijenie prikazanu strukturu (Slika 1).
1. Determinante preduzea i okoline

2. Institucionalna organizacija TQM-a

3. Doprinos
TQM-a
uspjenom
poslovanju
Slika
1. Struktura
vrednovanja.
Prvo se analiziraju determinante preduzea i okoline, potom institucionalna organizacija
TQM-a i definie doprinos TQM-a uspjenosti u poslovanju preduzea u Bosni i Hercegovini.
4. REZULTATI ISTRAIVANJA
Na osnovu prikupljenih i analiziranih podataka, dobijeni su sledei rezultati:
Prvo postavljeno pitanje ispitanicima u upitniku se odnosilo na poziciju koju anketirana osoba
obavlja u preduzeu. Ovim pitanjem se utvrdila kompetentnost osoba koje su davale odgovore
na postavljena pitanja u upitniku.

Grafikon 1. Funkcije anketiranih u preduzeu

Tek ovakvom strukturom kao u Grafikonu 1, data je mogunost za vrednovanje shodno cilju
istraivanja, jer sve navedene rukovodee pozicije posjeduju neophodna znanja o deavanjima
u preduzeu relevantnim za Total Quality Management. Vidimo da u 48,65% sluajeva
anketirani su direktori preduzea, dok u 21,26% sluajeva bili rukovodioci prodaje, u 16,22%
vlasnici preduzea, 8,11% izvrni direktori preduzea, a u preostalim sluajevima su bili
direktori HRM odjeljenja i direktori plasmana u preduzeima.

125

Ispitujui prvu postavljenu hipotezu u ovome istraivkom radu, posmatrala se djelatnost

preduzea, njihova veliina (tabela 1.), zatim stepen uticaj finansijske krize, nivo unutranje
kompleksnosti i dinamike preduzea i nain na koji su ispitanici njome ovladali (tabela 2.).
Tabela 1. Organizovanost, djelatnost i veliina preduzea.
Koliki je promet ostvarilo Vae preduzee u proloj godini? * ta je Vasa osnovna djelatnost (oznaite): * Oblik
organizovanosti preduzea (oznaite): Crosstabulation
Count
ta je Vaa osnovna djelatnost (oznaite):
Total
Oblik organizovanosti preduzea (oznaite):
Proizvodnja Trgovina Pruanje
Drugo
usluga
d.o.o

Koliki je promet ostvarilo Vae 0 - 4 miliona KM

preduzee u proloj godini?
5 - 10 miliona KM
Total

neki drugi
oblik

Total

16

12

35

Koliki je promet ostvarilo Vae

0 - 4 miliona KM
preduzee u proloj godini?
Total
Koliki je promet ostvarilo Vae 0 - 4 miliona KM
preduzee u proloj godini?
5 - 10 miliona KM
Total

11

26

9
7

6
1

12
1

1
0

28
9

16

13

37

Iz Tabele 1, je evidentno da je 35 analiziranih preduzea organizovano kao drutvo sa

ogranienom odgovornou, dok su dva ispitanika navela da su nekog drugog oblika
organizovanja.
Tabela 2. Institucionalizacija TQM-a, uticaj finansijske krize i sloenost poslovanja.
Procijenite uticaj finansijske krize na poslovanje Vaeg preduzea: * Procijenite nivo kompleksnosti i
dinamike u Vaem preduzeu: * Da li imate uveden TQM u Vaem preduzeu? Crosstabulation
Count
Procijenite nivo kompleksnosti i dinamike Total
u Vaem preduzeu:
Da li imate uveden TQM u Vaem preduzeu?
Nizak nivo
Srednja
Veoma velika
dinamike i dinamika i
dinamika i
sloenosti
sloenost
sloenost
vrlo visok uticaj
0
0
5
5
Procijenite uticaj finansijske krize
srednje visok uticaj
3
6
0
9
na
poslovanje
Vaeg
preduzea:
DA
mali uticaj
1
2
0
3
Total
4
8
5
17
Procijenite uticaj finansijske krize vrlo visok uticaj
7
2
3
12
NE
na poslovanje Vaeg preduzea:
srednje visok uticaj
0
6
2
8
Total
7
8
5
20
vrlo visok uticaj
7
2
8
17
Procijenite uticaj finansijske krize
srednje visok uticaj
3
12
2
17
Total na poslovanje Vaeg preduzea:
mali uticaj
1
2
0
3
Total
11
16
10
37

Od 37 preduzea koja su uestvovala u anketiranju, evidentno je da svega 17 preduzea

navodi da su uveli TQM u svoje poslovanje, dok 20 nije uvelo TQM u primjenu. Iz Tabele 2,
vidimo da je 5 preduzea potvrdilo visok uticaj finansijske krize na njihovo poslovanje, za 9
preduzea - je srednje visok uticaj a za 3 preduzea je uticaj mali. Kao jedan od odgovora na
ovladavanje finansijskom krizom bilo je uvoenje TQM-a (Tabela 3), iz koje vidimo da su
preduzea jednoglasna u ocjeni da je TQM pomogao u ovladavanju negativnog uticaja
finansijske krize i omoguio bolju prodaju proizvoda i usluga na tritu. Stoga se sa pravom
moe zakljuiti da je prva hipoteza Preduzea koja imaju uspostavljen Total Quality

126

Management ostvaruju bolju konkurentsku prednost i uspjenije prevazilaze uticaje

ekonomsko-finansijske krize postavljena u ovom radu potvrena.
Tabela 3. TQM kao odgovor na negativan uticaj finansijske krize
Ukoliko postoji TQM uveden u Vaem preduzeu, procijenite da li Vam je pomogao u ovladavanju
negativnog uticaja finansijske krize i omoguio bolju prodaju vaih proizvoda i usluga
Frequency
Percent
Valid Percent
Cumulative
Percent
Valid
Pomogao je
17
45,9
100,0
100,0
Missing
System
20
54,1
Total

37

100,0

Sa 12-im pitanjem u istraivakom upitniku se vrilo ispitivanje druge postavljene hipoteze u

ovom radu i dobijeni rezultati su prikazani (Tabela 4), iz koje vidimo da svih 17 preduzea
koja u svome poslovanju imaju uveden TQM navode da im pomae u ostavrivanju bolje
konkurentnosti na tritu.
Tabela 4. Total Quality Management, omoguuje konkurentnost preduzea.

Valid
Missing
Total

Da li je TQM-a uticao na bolju konkurentsku prednost preduzea?

Frequency
Percent
Valid Percent
Cumulative
Percent
DA
17
45,9
100,0
100,0
System
20
54,1
37

100,0

Analiza dobijenih rezultata nam nedvosmisleno pokazuje da - svih 17 preduzea koja imaju
uspostavljen Total Quality Management uspjenije ovladavaju domaim tritem i ostvaruju
uspjeniji izlazak na inostrana trita sa njihovim proizvodima i uslugama, to potvruje i
drugu postavljenu hipotezu u ovom istraivakom radu.
5. ZAKLJUAK
Analizom rezultata istraivanja utvreno je da 54,10% ispitanih preduzea nema uveden Total
Quality Management to upuuje na nizak nivo uvedenosti Total Quality Management-a
(TQM) u inovativnim preduzeima u Bosni i Hercegovini.
Iako postoji nizak nivo uvedenosti Total Quality Management-a, kod preduzea koja imaju
uveden Total Quality Management-a potvrena je uzrono posljedina veza izmeu primjene
Total Quality Management-a i ostvarivanja konkurentske prednosti koji je preduslov za
prevazilaenje poslovanja u uslovima uticaja finansijske krize.
S pravom se zakljuuje da sa Total Quality Management-om bosanasko-herceovaka
inovativna preduzea uspjenije ovladavaju domaim i inostranim tritima, i svakako da im
uspostavljen Total Quality Management ublaava negativne efekte nastale finansijskom
krizom. Rezultatima empirijskog istraivanja su uspjeno dokazane postavljene hipoteze.

127

6.

LITERATURA

[1] Dean, J., and Evans, J. (1994). Total quality management, organization and strategy. St Paul,
MN:West Publishing.
[2] Sureshchandar, G.S., Chandrasekharan, R., and Anantharaman, R.N. (2001). A conceptual model
for total quality management in service organizations. Total quality management, 12(3), 343363.
[3] Millar, R.M.G. (1987). In foreword to J. Cullen & J. Hollingham. Implementing total quality.
Bedford: IFS Publications.
[4] Dow, D., Swanson, D., and Ford, S. (1999). Exploding the myth: Do all quality management
practicescontribute to superior quality performance? Production and Operations Management,
8(1),127.

128