alfred hitchcock, franois truffaut ile yapt syleilerden birinde su ve

ceza hakknda yle der:

"dostoyevski'nin romannda, her birinin bir ilevi olan ok fazla szck var.
bunlar sinema yntemleriyle gerekten ifade edebilmek ve yazl
szcklerin yerine kamera dilini koyabilmek iin 6 ya da 10 saatlik bir film
yapmak gerekir. yoksa iyi bir ey olmaz zaman daraltma ve geniletme
yeteneine, film yapmnda ncelikle ihtiya duyulur. bildiiniz gibi, gerek
zamanla filmsel zaman arasnda bir iliki yoktur, ikisi ayr eylerdir."
gerekten de, birok kez sinemaya uyarlanmasna ramen bu
uyarlamalardan hibiri bayapt dzeyinde deildir. bu bir yana, romann
ruhunu hibir film tatmin edici dzeyde yakalayamamtr. buna, rus
ynetmen lev kulidzhanov'un 1970 ylnda ektii 3 saat 41 dakikalk
versiyonu da dahildir.
her byk romann film uyarlamas iin sylenir: romann ruhuna sadk
kalnmam. kimi sahneler ksaca geitirilmi. olduka yzeysel. yan
tiplemeler ihmal edilmi. baz ksmlar atlanm vb. vb. bunlar artk kliedir.
klie olan hibir ey ne sinemaya ne de sinema eletirisi ciddi bir katk
salamaz. aksine zarar verir.
kesin olan u ki roman ve film ayn ey deildir. elbette farkllklar olacak.
baz ksmlar ynetmen tarafnda atlanacak. kimi kez bir yan tipleme ihmal
edilecek. ama hitchcock'un demek istedii, szckleri "sinema
yntemleriyle gerekten ifade edebilmek ve yazl szcklerin yerine
kamera dilini koyabilmek." baka bir ey deil.
dier su ve ceza uyarlamalar;
crime and punishment (1935) - josef von sternberg
crime and punishment (2002) - julian jarrold
crime et chtiment (1956) - georges lampin
rikos ja rangaistus (1983) - aki kaurismki

"kaplarn kilitlemelerini gerektirecek bir eyleri olmayan insanlar ne

mutludurlar, deil mi?"
"estetik korkusu gszln ilk belirtisidir."

"kann tazelik verdii bir ada yayoruz."

aslen ne yoksulluktan, ne paradan, ne de sikintidan; kafaca ozgur

oldugunu kanitlamak icin cinayet islemis olanraskolnikovun incelendigi
olaganustu bir romandir.
raskolnikov bir "bit" degil de napolyon oldugunu kanitlamak istiyordu. onun
yerinde napolyon olsaydi, yasli tefeciyi, bu zararli biti kendi kariyeri icin
oldurur muydu? evet, hem de hic tereddutsuz!

napolyon da, tipki cengiz han veya iskender gibi, buyuk bir ideal ugruna
yapilan onemsiz fedakarliklardan hic rahatsiz olmazdi. tefeci onun icin bir
ayrinti bile olmazdi ki isin carpici yani da budur. bu iste acinmaya veya
tereddute neden olacak birseyler oldugunu fark etmezdi bile. vicdan
muhasebesinin cok ustunde olurdu; vicdanin ve ahlakin cok ustunde.
iste napolyon, dogasindan gelen ve bilincli olmayan bu kararliligindan
oturu napolyon olabilmisti. halbuki raskolnikovun dogasinda boyle bir
"deha" yoktu. o, tefeciyi oldurse dahi, hatta oldurdukten sonra mantiksal
cikarimlarla yaptiginin kotulukten cok iyilik getirecegini kendine kanitlasa
dahi napolyon olamazdi. cunku daha bu isin vicdan muhasebesini yapmaya
basladigi anda, tefeciyi oldurmenin hakki olup olmadigini sorguladigi anda
bir napolyondan ne kadar uzak oldugunu kanitlamis oldu. bu konuyu bilincli
bir sekilde dusunup tartmakla, buyuk insanlara ozgu, o dogalarindan gelen
"hak"tan kendinde olmadigini anlamisti.
butun bu buyukluk hayalleri doganin ona oynadigi bir oyundu. o acimasiz
doganin bu illuzyonuna kapilmis, bir napolyon olabilecegine inanmis, fakat
son anda bilincinin ozgur olmadigini ve sinirli dogasini zaptettigini idrak
etmis, herhangi bir "bit"ti o. ama bitliginin farkina varip sonsuz bir
hayalkirikligi yasayacak kadar lanetlenmis bir bit.
"seytan, onunla dalga gecmisti"

raskolnikovun ilk baslarda fark edemedigi gercek su ki, iktidar sadece onu
almaya cesaret edenindir. ve bu cesaret de raskolnikov gibi isi ne
mantigiyla ne de vicdaniyla cozmeye calisanlarda bulunur. bu cesaret,
ancak secilmis bir azinligin dogasinda mevcuttur; sorgulanmayan ve
dogrulugundan asla suphe edilmeyen verilmis bir hak gibidir. iktidari da
ayni sekilde hak olarak gorebilmenin onkosuludur.
doganin bu dahilere, sanatcilara yerlestirdigi tutkularin muazzam gucu,
diger siradan insanlarin ve "bit"lerin hayatlariyla olculemeyecek kadar
buyuktur. birkac bin yillik hristiyan ahlak anlayisi
veya humanizm, esitlik gibi degerler, doganin bu sozsuz gucu karsisinda
ancak bir detaydirlar. hak diye birsey yoktur, deha ve arzu tek gercek
haktir ve kesinlikle esit dagitilmamistir.
olaganustu insanlarin dehalarini bicimlestirmeleri gerektiginde, dunyayi o
yonde degistirmeleri gerektiginde, mevcut duzeni temsil eden siradan
insanlara karsi bir sorumluluk hissetmemeleri dogaldir. zaten mevcut
duzenin, daha dogrusu insanlarin geri kalaninin gorevi de zaten bu
dahilerin yesermesi degil midir? *
ne yazik ki bazen siradan insanlar da "seytanin oyununa gelip" kendilerini
olaganustu gorerek bos yere duzeni bozuyorlar ve bunu raskolnikov gibi

farkettiklerinde is isten gecmis oluyor. "pismanlik, siradan olmasi gereken

bir insanin olaganustuluk cabasinin basarisizliginin ardindan yaptigi ic
hesaplasma sonunda ortaya cikar"
raskolnikov butun bunlari idrak ettiginde butun gucu tukeniyor. hayatini bir
ideolojiye adamis ve beyni yikanmis bir aptal olsa, ne olursa olsun
dayanacak bir gucu bulunurdu ama napolyon olmadigini anladigi anda
kendine olan butun inancini yitiriyor. o kadar bosluga dusuyor ki kacmaya
bile yeltenmiyor, kacip da ne yapicak ki. ihtiyaci olan o dayanagi ancak cok
sonralari, insan sevgisinde buluyor*

basliga ilk yazdigimiz siralarda soyle seylerden bahsetmisiz:

"bence napolyon ve onun gibiler icin bir elestiride bulunmuyor. bunun
nedeni de onlari, neden olduklari sefaletlerden sorumlu tutmamasi. zira
birini sorumlu tutmak icin onun secim yapmis olmasi lazim, yani ozgur
irade sorunu. eger napolyonun kaderinde napolyon olmak varsa, onu
suclamak yersiz. onun dogasinda karsi konulmaz bir iktidar istegi
vardi, dehasi buydu ve belki de komuta ettigi tum insanlardan daha fazla
tutkuya sahipti. iste bu tutku, napolyonun ozuydu ve o da ona gore
davrandi. bu tutku ahlakin, dolayisiyla iyinin ve kotunun otesindedir.
tam tersine dostoyevski raskolnikovu suclar ve hatta cezalandirir. cunku o
napolyonun aksine dogasina gore yasamamis, aklini kullanarak sacma
sapan bir karar vermis ve bu dogasina aykiri gelmis. onun dogasinda insan
oldurmek yoktur ve bu en buyuk suctur, yani ozune karsi isledigin suc. zira
oldurulen kadinlardan, topluma (mesela onlari taniyanlara ve ailelerine)
verilmis zararlardan bahsedilmez. onlar bir figurandir.
iste bu da bizi dostoyevskinin, kanimca, gercek felsefesine goturur. yani
cogumuz boyle yanilgilara kapilip napolyon olmaya calisiriz ama eger bu
tutkular bizim dogamizda mevcut degilse, dogamiza (ruhumuza) karsi
geldigimizden oturu suc islemis oluruz. ahlak, yani senin bahsettigin iyi
kotu kavramlari burada devreye girer, napolyon icin degil. bu sucun cezasi,
cektigimiz vicdan azabidir. vicdan azabi kisinin napolyon olmadigini
farketmesi ve hayatinin anlamsizlasmasidir. bu yuzden vicdan, imrenilecek
veya olmasi zorunlu evrensel bir ahlak kurali degildir. sadece toplumun
napolyon olmayan kesimi icin gecerli. bu azaptan kurtulusumuz ise
dostoyevskinin cok odaklandigi kavramlardan biri olan insan sevgisidir.
evet buraya kadarkiler dostoyevskiden benim cikardiklarimdi. kendi
dusuncelerimden kisaltarak bahsedeyim: ahlak evrensel degildir bu bir.
eger bir kaplansam, ceylan oldurmem ahlaksiz degildir. ceylanimi yiyecek
baska bir kaplani oldurmem de ahlaksiz degildir. peki yavas yavas zeka
seviyesini arttir, kaplanlardan sempanzelere, oradan insanlara gelirsek ne
degisir? ayni hormonlardan bizde de oldugu icin, guc istemi mantigimizdan
da kuvvetli oldugu icin ahlak diye birseyin dogamizda oldugunu iddia
etmek yersiz. hatta bu "oz", karar mekanizmamizin sadece yuzde birine
dahi etki etse, yine ahlaktan bahsedilemez cunku sorumluluk ozgur iradeyi

gerektirir ve yuzde yuz ozgur olmayan irade de ozgur degildir. o zaman

nedir ahlak?
insanlar, kaplanlarin aksine eninde sonunda toplumsal olarak orgutlenmek
zorundalar. bir toplumda yasamak icin de kendi tutkularimizdan fedakarlik
etmemiz lazim. ornegin komsumun malini calmak guc isteminin dogal
sonucudur ama bunu yaparsam toplum duzeni bozulur. dolayisiyla kurallar
konmustur. din, ahlaki normlar, gelenek ve ritueller bu kurallarin dallanip
budaklanmasidir. bunlar binlerce yil boyunca, organik bicimde gelisirler ve
kulturu olustururlar. yani ahlak dedigimiz, birkac bin yillik toplumsal
yasamin duzenlenmesine yarayan bir olgudur. karsisinda durdugu tutkular,
napolyonun simgeledigi "deha" ise kimbilir kac milyar yillik olgular.
dolayisiyla iyi ve kotu evrenin ozunde bulunan kavramlar degil toplumun
yan urunleridir. ornegin marxa gore kabaca iyi veya kotu demek, toplum
duzeni icin iyi veya kotu demekti. dolayisiyla napolyon gibiler ve, daha az
olcude bizler de, bizim anladigimiz anlamda ahlaka tabi degilken, marxin
ahlak sisteminde suclanabilir, zira topluma zararli bir davranistir sagi solu
asip kesmek. ama burada vicdanin yeri yok. napolyon insanliga zararli
oldugu icin suclanabilir ama neden oturup yanlis yaptigini goremedi diye
suclanamaz, zira yanlis nedir? konu kaplanin diger kaplani oldurmesine
geliyor yine.
bizler dogdumuzdan beri herseyi iyi veya kotu diye siniflandirirken bu
ozelliklerin onlarin dogalarindan kaynaklandigina inandiriliyoruz. oysaki iyi
veya kotu bizim onlara atfettigimiz ozellikler. tipki insan oldurmenin toplum
hayatina zarar verdigi icin kotu olmasi gibi, yoksa kuramsal olarak adam
oldurmenin kendi icinde kotu bir sey olduguna inanmayi imkansiz
goruyorum."

ak ilk yaamak, denizi ilk grmek gibi, dostoyevskiyi de kefetmek

insann hayatnda ok nemli bir tarihtir. bu genellikle ilk genlik anda
olur; yallkta daha huzurlu yazarlar okuruz. 1915te cenevrede su ve
cezay okudum. kahramanlar bir katil ve bir orospu olan bu roman bana
evremizdeki savatan da ykc ve etkileyici geldi... dostoyevskiyi okumak
bilmediimiz byk bir ehrin iine ya da bir savan glgesine girmek
gibidir.
j. l. Borges

romanda baz karakterlerin isimlendirmeleri yklenecekleri olaylara gre

konmu.
raskol'nik (raskolnikov): ayrlk, hizipi.
luzha (luzhin): kirli su birkintisi.
razum (razumihin): akl.
zametit (zamyatin): farketmek.
marmelad (marmeladov): marmelat bildiimiz. eker gibi adamd tabi.

svidrigailov ise orta a rusya tarihinden bir karaktermi, litvanya

prensiymi.
hadi bakalm.
(bkz: olaya bir de u adan yaklamak)

aslnda suun deil kimlik araynn psikolojik etkenlerini (forer etkisi) ve

motivasyonunu mkemmel bir ekilde irdeleyen roman. kanmca gelmi
gemi tm egzistansiyalist eserler arasnda felsefe terimleri kullanmadan,
var olu skntsn ve anlamszlk karsndaki hayal krkln bu kadar iyi
romanlatrp ve mkemmel bir kurguyla birletiren baka bir eser daha
yoktur.
eer kitapta bir su ve ceza kavramndan bahsedilecekse; dostoyevski' ye
gre su kendi var oluunun amacn ve 'kalibre'sini bilmemektir. bunun
cezas ise kendi isel yolculuunda uranan hayal krkl ve -seninnemsizliinin gerekliinin yzne tokat gibi inmesidir. ldrmeyi su
olarak kabul etsek bile -ki tartlr- raskolnikov; napolyon, muhammed gibi
'byklerin' byklklerine ektii paralelin ldrmekten ibaret olmasn
eletirebiliriz. ancak bu yaplan bence ufak bir noktaya taklp resmin
tamamn karmak olacaktr zira raskolnikov' un yapt ldrmekten
ziyade bir snav, araytr. burada asl nemli olan budur ve raskolnikov' un
temelde herhangi bir yanl yoktur.
ahlak ve toplum deerleri deikendir ve kendi isel yolculuun iin
mmkn olduu kadar bunlarn dna kabilme gcn kendinde
bulabilmesin. bu g ve aray da beraberinde toplumdan ayrks olmay
getirir. dostoyevski bunun referansn roskolnikov- raskolnik kelime
oyunuyla mkemmel bir ekilde vermitir. ayrca bu arayn ve
anlamlandrma abasnn en nemli engellerinden birisi de din
mefhumudur. nk din teslimiyettir, dogmatiktir. o yzden raskolnikov un
ateist olmas da bu aray savn glendiren ve dostoyevski nin ustaln
gsterdii bir baka detaydr.
aslnda dostoyevski bu romanda raskolnikov karakterini yaratarak byk
insan, kk insan (napolyon olmak, olamamak) snflandrmasna bir
parantez am olur. bu parantez ise bir baka insan eidi olarak aray
iinde olanlardr, raskolnikovlardr. baarsz olsunlar, olmasnlar toplumdan
farkl bir yerde durmakta ve 'szde' suun cezasn da kendi ilerinde
yaarlar.
son olarak romann iyimser bir sonla bittiini dnmyorum.
yaamn anlamlandrma abasnn sonucu tam bir hayal krkl olmasna
ramen ayrca ateist olmasna ramen- raskolnikov bundan sonra da
hayatta kalmay baarr. oysa svidrigaylov karakteri ironik biimde dunya
ya ak olup -ok yaygn bir toplumsal davran olan- hayatn anlamn buna
yklemesi sonucu hayal krklna urar ve hayatn balad 'bu' pamuk
ipliini koparp intihar eder. buradan romann sonuna yle bir referans
amak gerekirse; tam da bu yzden romann sonunda raskolnikov un ak
olmas mutlu son deil bilakis karamsar bir bak asdr. arayn

sonu, bermensch in gerilemesidir. ayrca sonya-raskolnikov ilikisinde

ortak nokta olan -raskolnikov malum, sonya nn meslei yznden- toplum
d olma durumu meruluk kazanr ve ikisi de sradan birer sakin olurlar.
kouundaki mahkumlar da raskolnikov u sevmeye(!) balarlar.

bir de demistirki tolstoy dostoyevski icin : "onun kalemini tanri kullaniyor"

ki hak vermemek elde degil.

"birine bir ktlk yap, zarar verdiin kendin olur" diyor su ve ceza'da
dostoyevski. ve btn roman boyunca da belki bunun ne kadar doru
olduunu gsteriyor bizlere. su ve cezann aslnda birbirinden "ve" ile
ayrlmasna bile gerek olmadn, cezann su ile beraber gelen bir olgu
olduunu, kanunun verdiinin ok tesinde bir kavram anlattn
gsteriyor. her ne kadar suun ve cezann pskolojisinin mkemmel
inceleniine hayran olmamak mmkn deilse de, burada anlatlnann
felsefi nedenlerle ilenen bir su olduunu, bugn sokaklarmzda kapka
yapan genlerin dramn aklamaya kullanlacak aralar salamadn
belirtmeye sanrm gerek yok.
fyodor dostoyevski'nin 1866 ylnda yaynlanan bu roman, sanrm
onun varoluu bir yazar olduu yolundaki iddialara en somut delili
oluturabilecek nitelikte. ancak bu varoluuluun iine youn dini temalar
ve hristiyanlk elerinin sktrldn da unutmamak gerekiyor. yazarn
aheseri olarak anlmak iin karamazov kardeler'in en byk rakibi
saylabilecek roman, ba kahramannn okynl karakteri ile hayran
brakyor ve ele ald konuyu btn boyutlar ile yorumlama alannda da
mkemmel bir rnek oluturuyor zannmca. bunun yannda romann eitli
ksmlarnda bol bol nihilizm ve utilitarianism elerini bulmak da mmkn.
ancak dostoyevski bunlar savunmak ya da yermekten ok, objektif bir
biimde sunmay baaryor kesinlikle.
romann ana kahraman rakolnikov, daha ad ile bile bize kendisi hakknda
bilgi vermeye balyor. benim de yeni rendiim zere rakolnik rusa'da
ayr tutulmu, ayrlm anlam tayor ve buradan da topluma katlamamak,
insanlara yabanclk gibi duygularn kahramanmzn btn maceras
boyunca en byk sorunlarn tanmlyor olmasnn tesadf olmadn
anlyoruz. fakir ama zeki ve kltrl bir niversite rencisi olan
rakolnikov, sanrm eserin en ok fikir yrtlebilecek ve kesin tek bir
aklama getirilemeyecek ksmn oluturan sebeplerle (bu sebepler fakirlik,
hrs, insanlara kar nefret gibi yzeysel ya da zgrlk, sradanlktan
kurtulma, kendini ifade etme, kendini kefetme, stn insan olup
olmadn anlama ve aklma gelemeyen bir ok ey olabilir veya hepsidir)
bir cinayet ileme karar veriyor. bu cinayeti iin ise topluma kendi fikrince
hi bir faydas olmayan bir solucan hedef seiyor ve bunun da davrann
hakl karacana, stn bir ama uruna solucanlarn lmesinde saknca
olmayacana hkmediyor. tam olarak planlad gibi gitmeyen cinayetinin
daha ilenii srasnda bile kafasndaki fikirlerle eylemin kendisi arasndaki
uyumsuzluk, rakolnikov'un hikayenin geri kalannda yaayaca hayal
krkln ve ykm oluturmaya balyor.

su ve ceza'nn dostoyevski'nin en iyi roman olup olmad tartlabilir

olsa da, sanrm rakolnikov'un yaratt ve yaratlm en ekici roman
kahraman olduu daha yksek kabul gren bir iddia olacaktr. gerek
karekterindeki, gerek davranlarndaki elikiler, gerekse edebiyat
dnyasnda az grlm kadar ilgin bir "kt adam" olmas onu ayr bir
yere koyuyor benim gzmde. marmeladov'un fakir ve sefil hayatn grp
az olan parasn onlara vermesi, bylece topluma katlma abas, ama
hemen sonrasnda pimanlk duymas ve insanlara nefretinin n plana
kmas gibi sahneler bu zellie sanrm en gzel rnekler olacaktr.
rakolnikov'un hikaye boyuncaki geliimi, ve sonu sanrm herkesin
merakla takip edebilecei kadar ilgin bir yolculuktur. yle denebilir ki
iledii su, aslnda bu gen niversite rencisinin gerek anlamda
kurtuluunun ilk admn oluturmaktadr. su sonrasnda ektii azap,
hastal, paranoyas ve hayal krkl onun cezasnn balangc olarak
yorumlanabilir. romann neredeyse tamamnda mutsuz olan rakolnikov, bu
zellii ve ac ekmesiyle dostoyevski'nin karamazov kardeler'de de bolca
kulland "ac ekerek kurtulu" temasnn tam bir temsilcisi
grntsndedir.
insan psikolojisine bu kadar hakim baka bir yazar daha saymak
zorken, dostoyevski'nin su ve ceza hakkndaki bu geni, ok boyutlu ve
dndrc romann okumak iin daha fazka bir sebebe gerek yok diye
dnyorum. rakolnikov'un manevi seyahatine, kitap bittikten sonra bile
devam etmek istememe yol aan bu kitap iin yazlabilecek hi bir vg
abart saylamaz zannmca.

raskolnikov'un geirdii bir nbet srasnda u cmleyi sarfettii kitap :

--- spoiler --"bir insan ldrmedim ben, bir prensibi ldrdm! ldrmesine ldrdm
ama onu ap te yana gemedim, bu yanda kaldm gene..."
--- spoiler --ben nerden atm bu kitab da, 5 sene nce bu cmlenin altn hangi
kafayla izdim bilmiyorum ama yarm saattir aklm kemirmekte...

raskolnikov'un, suunu sonya'ya itiraf ettii tirad'nda, aslnda kitabn ve

belki de dostoyevski'nin romanlarnn mantnn zetini bulabilirsiniz. nce
alabildiine youn bir ekilde subjeye odak, azndan girip burnundan kp
didik etmesi, zekasna ve bence en nemlisi, tecrbeleriyle btnletirdii
o karakteristik rus ve batl, yksek burjuva tandans, kltryle karakterin
zerine bu ekilde att imzas; sonra da bu durumdan hareketle roman
toplarken, btnlk bir yapda hissettirdii, utandrd,
heyecanlandrd, alatt, dndrtt o hava; o toplumsal, sosyalist
temas, his, vicdan.
"biliyor musun sonya, alak tavanlar, darack odalar insann akln ve

ruhunu ylesine boar ki. ah, nasl nefret ederdim o rezil odadan. ama yine
de oradan dar kmak istemezdim. zellikle istemezdim. gnlerce dar
kmazdm, ne almak, ne de yemek yemek isterdim, boyunca yatardm.
nastasya bir eyler getirirse yerdim, getirmezse gnm ylece geerdi.
hncmdan zellikle bir ey istemezdim. geceleri yakacak mumum yoktu,
karanlkta oturur ve bir mum alacak para kazanamazdm. okumam gerekti,
oysa ben kitaplarm satmtm; masamn zerindeki not defterlerimin,
katlarmn zerinde imdi bile bir parmak toz vardr. en sevdiim ey
uzanp yatmak ve dnmekti. boyuna dnrdm... sonra d grrdm,
tuhaf tuhaf dler... bunlarn ne tr dler olduunu anlatmam gereksiz.
ancak, ite bu sralarda d gibi bir eyler kurmaya baladm... hayr, byle
deil! yine anlatamadm... biliyor musun, o sralar durmadan kendime unu
sorardm: neden byle aptalm ben? madem bakalar aptal ve ben onlarn
aptal olduklarn kesin olarak biliyorum, yleyse neden onlardan daha akll
olmak istemiyorum? sonra, herkesin akll olmasn beklemenin, ok uzun
sreceini anladm, sonya. bir de bunun hibir zaman
gereklemeyeceini... insanlarn deimeyeceini, onlar deitirebilicek
kimsenin bulunmad ve bunun iin aba gstermeye demeyeceini. ya,
byle ite. bu bir yasa sonya, yasa. aklca ve ruha kim daha salam ve
glyse, insanlara onun buyuracan biliyorum artk. kim daha yrekliyse,
hakl olan da odur. her eyin iine tkrmekte, aldrmazlkta en ileri
gidenler, yasa koyucu olurlar. herkesten daha gz pek olan, herkesten
daha hakldr. bugne kadar byle gelmi, bu bundan sonra da byle
gidecek. bu gerei ayrt edemeyenler krdr!"

suc ve ceza..
konuya sucun tanimindan girelim, bakalim neler cikacak.. tdk ya gore suc;
torelere, ahlak kurallarina ve yasalara aykiri davranis olarak aciklanmis..
yasalar da toplumsal mukavele sonucu olustuguna gore suc icin toplumun
genel kurallarina aykiri durum ifadesini kullanabiliriz.. zaten, ayni
eylemlerin bazi ulkelerde suc sayilip bazilarinda sayilmamasi da bunu
gosteriyor.. hicbir deger yargilari olmayan, can guvenligini onemsemeyen
toplumlarda yada ''doga durumu''nda suctan soz edemeyiz..varolusun
lutuflarin en buyugu olduguna inanarak, varolusun-yasamin keyfini
cikaranlari oldurmenin, bir suc olduguna inaniyoruz..
eger suc kavramini bu sekilde degerlendirirsek suclunun da bir sekilde
toplumsal ilgisinin kaybetmis kisilerden olustugunu goruruz.. entrylerimizi
basindan beri takip edenler bu gorusun alfred adler/#24323103 orjinli
oldugunu anlamislardir.. asil sorun onlarda toplumsal ilginin yeterli
duzeyde olmayisidir.. herhangi bir sucu isleyebilmek icin suclunun kendini
o suca yoneltmesi gerekir.. sucu islemesi ve amacini yerine getirebilmesi
icin zihnen ve duygusal olarak sahip oldugu toplumsal ilgiyi yenmelidir..
suc yoluna sapabilmesi icin once toplumsal ilgisinden kurtulmasi sarttir.. bu
noktada raskolnikova gecersek onunda cinayetten once toplumsal ilgisinin
kayboldugunu gorebiliriz.. yasadigi daracik,basik, ic karartan, izbe odasi

cinayet fikrinin filizlenmesine neden olmustur..alcak tavanli dar odalar

insanin aklini da ruhunu da daraltir.. zaten surekli dusler gorur raskolnikov,
gercege cok yakin olan, hastalikli, onu altust eden, iyice bozulmus
organizmasi uzerinde derin izler birakan dusler..
raskolnikov yataktan cikmadan iki ay boyunca ben bu suu isleyebilir
miyim buna cesaretim var mi diye sorar durur kendisine.. toplumsal ilgisini
oldurmek icin kurbaninin parasiyla ne karar yararli seyler yapabilecegini
gozunde canlandirir.. ama bu ona yetmez, iki ayin sonunda kendisine ben
bir napoleon muyum yoksa bir surungen mi diye sorar, artik silahlanmistir..
kendisine bir karsilastirma secmistir, bu bir metafordur.. aslinda ne
napolyondur ne de surungen.. ama onun bu iki secenegi begenmesi
kendine amac edindigi suctan vazgecmemek icindir..dedigini yapabilmesini
kolaylastiran sey, bu tepkinin dogmasidir..yukarida bir cok kisi kendisini
napoleon olarak gordugu icin cinayeti isledigini ve cinayet sonrasi
napoleon olmadigini anladigini belirtmis ancak raskolnikov, napoleon
olmadigini basindan beri anlayabilecek kadar zeki biridir.. zaten
raskolnikova gore ''degil buyuk insanlar, toplumda az cok suruden ayrilan,
yani soyleyecek cok kucukte olsa birseyi olanlarin tumu yaradilislari geregi
kesinlikle birer suclu olmak zorundadir..'' peki neden oldurmustur bir
napoleon olmadiginin farkindayken, oldurmustur cunku en azindan yurekli
olmak istemistir, kardesi raskolnikov icin hayatini/gelecegini ortaya
koyarken o bir biti bile oldurmeye yureginin yetmemesini kabul etmek
istememistir..
sonyaya itiraf ederken soyle der: onca gun napoleonun kendine boyle
sorular sorup sormadigini dusundukten sonra anladim napoleon
olmadigimi, bu sacmaligin tum izdirabini cektim ben sonya! uzerimden
silkip atmak istedim tumunu.. amacimi bir nedene baglamadan, kendim
icin yalnizca kendim icin oldurmek istedim.. basbayagi oldurdum iste,
kendim icin, yalnizca kendim icin oldurdum.. onemli olan ondan gelecek
para degildi benim icin, onemli olan siniri asmaya yetecek gucum olup
olmadigini gorebilmekti.. iktidar ancak onu egilip alma yurekliligini
gosterenindir, bende bu yureklilik var miydi bunu gormeliydim..
toplumsal ilgisini artik tuketmistir.. ama sucu isledikten sonra toplumsal
ilgisi geri doner, cunku kullanmis oldugu metafor artik isine yarayacak
durumda degildir.. ayni sey tum suclularda olur.. katiller cogunlukla,
oldurdukleri kisilerin neden onemsendigini anlamazlar, onun gibi
mlyonlarca insan var neden onemsiyorlar diye dusunurler.. para calmis
kisilerin genelde 'o adamin dunya kadar parasi var o para ne diye bos
beklesin' seklinde fikirleri vardir..
suclular karsisindaki kurbanlarini cok kucuk gorurler.. onlarda toplumsal ilgi
bulunmadigi icin olmadik seylere yonelirler, cunku sahip olduklari sey ozel ,
kisisel zekadir; sagduyu degildir.. oysa insan neslini birbirine baglayan sey
sagduyudur.. toplumsal ilgi onun kendisini aldatmasini engeller, eger
kendini aldatmiyorsa baskasini aldatmayi da istemeyecektir..
kendini iyi yada kotu bir sey yapmaya yoneltme yetenegi her insanda

vardir.. dusunce ve hayallerinde duygular gelistirme yetenegi, girisimlere

ve davranislara hiz kazandirir.. ak/#24277555 duygusuda bu sekildedir..
hadi ertugrul ozkok'un kulaklarini cinlatalim ve itiraf edelim, kimin elinde
sayisal lotoda cikan sayilari belirleme firsati varken degerlendirmez ki..
kacimiz otellerden havlu, kllk asirmayi dusunmemistir ki.. cinayetin
bunlardan bir farki yoktur onemli olan yapacaklarimiz icin kendimizde bir
hak gormektir..
peki neden sonyayi secmistir sucunu itiraf etmek icin.. cunku onda
kardesini gormustur, annesi, agabeyi icin kendi hayatini hice sayan
yalnizca sunu soylemek icin geldim sana, birgun gerekli olursam sana, ya
da, yasamimi senin icin vermem gerekirse, ya da.. seslen bana, hemen
gelecegim.. hoscakal abi! diyebilen avdotya romanovna
raskolnikova/#24359325yi gormustur.. bana gore butun romanin mihenk
tasidir dunya.. uysal, yumusak, tatli bakisli, sevimli insanlarin simgesidir..
bu insanlarin nicin aglamadiklarini, nicin inlemediklerini, herseylerini
verdikleri halde nicin ictenlikle insanlarin yuzune tatli tatli bakabildiklerine
anlam veremez raskolnikov.. sonyanin ayaklarina kapanirkende aslinda
insanoglunun cektikleri acilarin onunde yere kapanir.. (ah jesus christ)
bu noktada yeniden toplumsal ilgiyi kazanmaya baslamistir.. adlere gore
insanin guvenliginin ve yazgisinin en yuksek duzeye varabilmesi, cocuga,
toplumun bir uyesi oldugunun, diger uyelerle birlikte calisacaginin,
butunun bir parcasi oldugunun hissettirilmesine baglidir.. raskolnikov'un
sonunda mutlu olmaya baslamasi, sonyanin onu sevmesi, birlikte bir
yasam kuracaklari fikri uzerine olmustur.. artik o da toplumun bir uyesidir..
le.

dostoyevski'nin, byk yanklar uyandran, psikolojik zmlemelerin

olduka iyi kullanld, bir ynden felsefi, ayrca ilgin roman. neredeyse
her rus romannda olduu gibi, isimler konusunda bir karklk yaanr,
stelik roman olduka karamsar, bununla birlikte okuyucuyu ksa sreli ruh
hali deiikliine itebilecek kadar youn bir anlatma sahiptir. genel olarak,
ortaya att tezini kendi zerinde kantlayabilmek iin cinayet ileyen ve
yanldn fark eden, "napolyonculuk" oynayan, zeki fakat paraszlktan
etkilenmi bir gencin "maceras" anlatlmaktadr. eserde nemli olan (ve
onu mehur yapan) genel hatlaryla olay deil, ayrntlar, ortaya att
dnceler ve raskolnikov un i atmalardr.
--- spoiler --karakterleri;
rodion romanovi (raskolnikov):
romann ana karakteridir. iine kapank, kendisini toplumdan, toplumdaki
deersiz bulduu (ounluu oluturan) insanlardan ok daha nemli
grmekte ve onlardan soyutlamaktadr. derin psikolojik sorunlar vardr.

psikolojik hastalnn kayna olarak ise geirdii sara nbetleri

gsterilmektedir. raskolnikov aslnda dostoyevskinin kendisinin bir
sembol olarak yer almaktadr, zira gemileri de dahil olduka benzer
ynlere sahiptir. (sara nbetleri, toplum hakkndaki grleri ve insanlara
kar davranlar, sefalet ekmeleri, annelerine duyduklar sevgi,
yaadklar yer; petersburg, sibiryaya cezaya gnderilmeleri)
raskolnikov, annesi pulheriya r. ve kzkardei avdotya r. ile birlikte
yaadklar kk kasabadan ayrlp hukuk renimi iin petersburga
tanr. balarda geimini annesinin emekli maandan ayrp yollad
paralar ve verdii zel derslerle salamaktadr. dnceleri, ilkeleri ve
psikolojik sorunlar nedeniyle hukuk fakltesini brakr, avrupa kaynakl
felsefi dncelerin etkisi altndadr. kendini maddiyattan ve insanlardan
uzaklatrr. su ve ceza konulu bir makale yazar, bu makalede toplum ve
insan hakkndaki grlerinin yan sra iyi bir sr ama iin bir ktlk
yapmak gerektiinde bunun yanl olmad grn savunur, bunun
doruluunu anlamak amacyla da kendine kurban olarak -bir rastlant
sonucu- birka para eyasn rehin verdii bir kocakary (alhona) seer.
ayn zamanda plan dahilinde olmamasna ramen kadnn susuz kz
kardeini(lizaveta) de ldrmek zorunda kalr. cinayetten bir sre sonra
kendisini ele verecek davranlarda bulunur, neredeyse itiraf edecekken
sonradan bundan vazgeer. sonunda davay inceleyen sorgu yargcnn
srar ve psikolojik oyunlar nedeniyle dayanamayp suunu itiraf eder ve
sibiryaya ikinci dereceden sekiz yl krek cezasna mahkum edilir.
hapishanede de balarda normal hayatta olduu gibi kendisini insanlardan
soyutlar, ta ki yava yava iyilemeye ve -bir meyhanede tant
marmeladov isimli iki bamls mahkumun kz- sonjaya ak olmaya
baladn fark edene kadar.
pulheriya aleksandrovna:
raskolnikov ve dunyann annesidir. ocuklarn-zellikle de olunu- her
eyden ok seven ve onlar iin hibir fedakarlktan kanmayan yal bir
kadndr. raskolnikov petersburga niversite iin gittiinde neredeyse sahip
olduu btn parayla ona destek olmu, hatta bir tefeciden yksek faizle
bor bile alr. kz avdotya romanovi le evlenmek isteyen pyotr petrovi in
ars zerine petersburga gider. burada tandndan ok farkl bir
raskolnikov ile karlaan pulheriya aleksandrovna, olunun hapishaneye
gitmesiyle (raskolnikovun sadece ehir dnda bir i bulduunu sanyordu)
psikolojik temelli bir hastala tutulur ve olunun gidiinin zerinden 1 yl
gemeden lr.
avdotya romanovna:(dunya)
rodion romanovi in kk kzkardei. fiziksel adan raskolnikov a olduka
benzeyen, gzelliiyle ou erkei etkileyebilen bir kzdr. erdemli, kendi
kendisini yetitirmi, bilgili, zeki, kararl ve tpk annesi gibi raskolnikov a
hayrandr ve aabeyini ok sever. raskolnikovun cinayet planlar yapt
sralarda marfa petrovna ve kocas svidrigaylovun ocuklarna
mrebbiyelik etmekteyken, svidrigaylovun kendisine ak olmas nedeniyle
iini kaybeder ve kt bir ne sahip olur, tabii svidrigaylov suun
kendisinde olduunu itiraf edinceye kadar. (daha sonralarda istemeden de

olsa svidrigaylovun eini ldrmesine sebep olur.) onu einden uzak

tutmak isteyen marfa petrovna ise ona evlenebilecei birini bulur. bu
sayede eline geecek parayla aabeyine yardm edebilmek amacyla
kendisini feda ederek pyotr petrovi ile evlenmeye karar verir ve
annesiyle petersburga tanrlar. yine aabeyine verdii nem nedeniyle
pyotr petrovile olan niann bozar, raskolnikovun hapse gidiinden
sonra
aabeyinin en yakn denebilecek, daha dorusu tek arkada olanrazumihin le evlenir. para sorunlar ise ona hatr saylr miktarda miras
brakan marfa petrovna ve svidrigaylov tarafndan zlr.
sonya semyonova:
alkol bamls eski memur marmeladovun ilk kz. gzel, utanga, masum,
fazlasyla dindar ve narin bir kzdr. balarda terzilik ile ailesine katkda
bulunurken vey annesi katerina ivanovnann anlk kzgnl ve
aralarndaki bir kavga nedeniyle kt yola der, buradan kazand
parann da hemen hemen hepsini ailesine verir. babasnn lm srasnda
raskolnikov ile tanr, onu tanmamasna ramen yapt fedakarlk
nedeniyle kendisine byk hayranlk duyan raskolnikov-bu adan onu
kzkardeine olduka benzetmektedir-, cinayeti ileyen kiinin kim
olduunu kendisine aklar, ona birlikte kamay teklif eder. sonya
raskolnikova ektii acdan dolay bata merhamet duymaya balar, bu
merhamet ise sonradan aka dnr. raskolnikovu suunu itiraf etmeye
tevik eder. katerina ivanovnann lm zerine-arkadiy ivanoviin
yardmyla- vey kardelerini kszler yurduna yerletirip
sorumluluklarndan kurtulur ve krek cezasna mahkum edilen
raskolnikovu takip ederek sibiryaya yerleir, terzilikle geinmeye ve
raskolnikovun cezasnn bitiini beklemeye balar.
arkadiy ivanovi: (svidrigaylov)
marfa petrovnann kocas, dunyann eski patronu, eski bir kumarbazdr.
iki, kadn ve paraya olduka dkndr, petersburgda hovarda bir
hayat srerken kumar borcu nedeniyle hapse girmek zeredir, marfa
petrovna ise borcunu deyerek-onunla evlenmesi karlnda- onu kurtarr.
svidrigaylov ise apknlklar ve kk insanlara olan kt davranlar
nedeniyle olduka kt bir ne sahiptir. evlerinde alan dunyay da
balarda kk bir apknlk olarak nitelendirirken, sonradan kendisine
ak olmutur. petersburga gidip dunyay bulabilmek iin marfa
petrovnay kendisi zerinde dorudan phe brakmayacak ekilde zehirler
ve kalan paray balarda zevk ve elence iin kullanmaya balar, ama
arada paray marmeladovun ksz ve yetim ocuklarnn bir yurda
yerlemesi iin de kullanr. petersburgda ilk olarak raskolnikov ie balant
kurar, ondan dunyay gremeyecei cevabn alnca raskolnikov hakkndaki
rastlantsal olarak rendii bilgileri kullanarak dunya y onunla grmeye
ikna eder. dunyann onu reddetmesi zerine marfa petrovnann silahyla
bir meydanda intihar ederek lr.
dmitriy prokofi: (razumihin)

raskolnikovun niversitedeki tek arkadadr. fakir, iyi niyetli, fakat saf bir
gen. son ana dek raskolnikovun bu cinayeti ilediine inanmaz, hatta ona
siyasal sulu sfatn bile uygun grr, fakat onun cinayeti iledii
sulamalarna iyimser aklamalar getirmeye aba gsterir. petersburga
gelilerinden sonra her konuda dunya ve pulheriyaya yardm eder.
raskolnikovun mahkum ediliinden sonra ilk grte ak olduu dunya ile
evlenir.
pyotr petrovi:
dunyann eski nianls. bencil, kendini beenmi, kibirli, gururlu, zengin
fakat cimri bir adam. kendisini toplumdan stn grmekte ve insanlarn her
yapt hareketi takdir etmesini beklemektedir. aslnda kt kalpli olarak
betimlenebilecek bir adamdr. dunyay gerekte sevmemektedir, fakat onu
mantken kendisine uygun grdnden fakir olduundan ona sonsuza
dek minnet duyabilecek erdemli, zeki ve bilgili bir kz- onunla evlenmek
ister. raskolnikovu kendisine engel olarak grmektedir ve ondan intikam
alabilmek iin sonyaya iftira atmay bile dener. kitapta kendisinden en son
katerina ivanovnann yas yemeinde bahsedilmitir.
katerina ivanovna:
marmeladovun ei, sonyann vey annesi. soylu bir aileden gelmektedir,
lkse ve paraya olduka dkndr, ocukluunda yaad aaal hayat
genliinde yaayamad iin sonunda yava yava delirmi ve verem
hastalndan lmtr.(kocas iin verdii yas yemeinin hemen
sonrasnda).
marmeladov:
raskolnikovun ilk defa gittii meyhanede rastlad alkol bamls eski bir
memur, sonyann babas, katerina ivanovnann ikinci kocas. kzn son
kuruuna kadar alkol iin smrr, karsnn veremden lmne ve
ocuklarnn sefalet iinde yaamasna neden olur. kendisini bir at
arabasnn altna atarak hayatna son verir.
alizaveta ivanovna:
raskolnikovun ldrd kocakar alyona ivanovnann vey kzkardei,
sonyann arkada. raskolnikov istemeden de olsa onu da ldrmtr.
masum, becerikli, iyi niyetli ve saf bir kadndr. hayat boyunca kt kapli
kz kardei tarafndan kullanlm ve kontrol edilmitir.
alyona ivanovna:
raskolnikovun ldrd tefeci kadn. kt kalpli, yal, kukucu ve olduka
zengindir. hayatnda yapt tek iyilik mirasn bir manastra balamaktr.
raskolnikovun tezini dorulamak iin setii kurbandr.

porfiri petrovi:
raskolnikovun iledii cinayetin sulusunu arayan sorgu hakimi. meslei
gerei pheci, zeki, detaylara nem veren, kurnaz bir adamdr. en
balardan raskolnikovun bu suu ilediini fark etmi, ayn zamanda onun
basit bir sulu olmadn anladndan, onu yakalayabilmek iin olduka
karmak bir yol izlemi ve teslim olmasn salamtr.
--- spoiler --edit: btn yaz el emei gz nuru olup, tarafmdan dev iin
hazrlanmtr. u an abuk sabuk dev siteleri saolsunlar gzelce almlar
o ayr.

hani bir idam mahkumu lmnden biraz nce yle sylemi ya da

dnmt : ' yksek ve sarp bir kayalkta, ancak iki ayamn
sabilecei, dar bir kntda ,drt bir yanmda uurumlar, okyanuslar,
sonsuz bir gece, sonsuz bir yalnzlk ve hi bitmeyecek bir frtnayla
sarlm durumda yaamak zorunda olsam ve btn mrmce, bin yl
boyunca , hatta sonsuza kadar o bir kar toprakta durmam da gerekse o
ekilde yaamak, u anda bir yarm saat iinde lecek olmaktan ok daha
iyidir. ' yeter ki yaasn, srf yaasn ! nasl olursa olsun, ama yeter ki
yaasn !!!

...beklenmedik bir felaket aninda, bu felaketin disinda kalan insanlarda hep

gorulen, dile getirdikleri en icten acima, acilari paylasma duygularina
ragmen, hic kimsenin, en yakinlarimizin bile, kapilmaktan kendilerini
alamadiklari tuhaf bir sevinc duygusu icindeydiler.

zannmca dostoyevski'nin yazarken o an aklna kim geldiyse hemen bi ayar

verdii romandr, sosyalistlere raskolnikov'un azndan verdii ayar :
--- spoiler --hayr, ben dnyaya bir kez geldim ve bir daha da gelmeyeceim: "genel
mutluluk" falan bekleyemem... ben kendim iin yaamak istiyorum, yoksa
hi yaamayaym, daha iyi... ben ylnzca, cebimdeki rubleyi smsk tutup,
"genel mutluluk" bekleyerek a bir annenin nnden gemek istemedim.
"genel mutluluu kurmak iin gerekli tulalar tayor ve bundan da gnl
rahatl" duyuyorlarm!* hah-hah-ha! beni unuttunuz! ben bir kez geldim
dnyaya ve yaamak istiyorum. -birden delice bir glle- estetik bir bitim
ben, baka bir ey deil, diye srdrd dncesini; bakalarnn felketleri
karsnda alrcasna sevin duyanlarn duygularna benzer bir duyguyla
bu dncesini didiklemeye,onunla oynamaya, ondan avuntu ummaya
balad. evet, gerekten bir bitim ben, nk, ilkin, u anda bir bit
olduumu dndm iin, bitim: ikincisi, bir ay boyunca, bu ii kendi
zevk ve keyfim uruna bir eyler salamak iin deil, szde, soylu ve gzel

bir amaca erimek iin yaptma, o yce varl tank gsterdiim, onu
rahatsz ettiim iin bir bitim. hah-hah-ha! ncs, ii yaparken, eitlik
ilkelerine ve aritmetik llere olanaklar lsnde uymay benimsemitim;
bitler iinde en yararszn, en bit olan semitim, onu ldrp, ilk admm
atmak iin bana gerekli olan kadarn alacaktm, ne bir fazla., ne bir eksik...
--- spoiler --tabi roman kurgu olduu iin raskolnikov'un dnceleri dostoyevski nin
kendi z dnceleri olacak diye bir ey yok o ayr konu.

dosto, su ve ceza'da raskolnikov'a lm sorgulatr, ldrm sorgulatr

ve bir insann hayat deersiz klnabilir mi, diye sorar. bir aydn kii iin, bir
gelecek iin bir cinayet makul mudur, diye.
ite biz buna cevap bulamadmz lde raskolnikovlarz, biz de su'a
ve ceza'ya karrz, dncelerle, kendimizi sular, kendimizi cezalandrrz.
bir hukuk tart olarak bile su ve ceza, ensemizde belirip duran sert bir
cisim saylr.
bir de, dosto yle betimler ki yaamay, yle uzaklatrr ki raskolnikov'dan
oysa biz onu ne kadar sevmitik, ne kadar hakl bulmutuk o zamana
dein; dosto, yle bir paragraf verir:
nerede okumutum, hani bir idam mahkumu, lmnden biraz nce yle
sylemi ya da dnmt: "yksek ve sarp bir kayalkta, ancak iki
ayamn sabilecei, dar bir kntda, drt bir yanm uurumlar,
okyanuslar, sonsuz bir gece, sonsuz bir yalnzlk ve hi bitmeyecek bir
frtnayla sarlm vaziyette yaamak zorunda olsam ve btn mrmce ,
bin yl boyunca, hatta sonsuza kadar o bir kar toprakta durmam gerekse,
o ekilde yaamak, u anda bir saat iinde lecek olmaktan iyidir."
bu byle dururken, bizi ylesine yarglarken, bir de u gelir:
"yeter ki yaasnd, srf yaasn! nasl olursa olsun, ama yeter ki yaasn!
aman tanrm, bu nasl gerek byle! bu nasl gerek! insan ne alak
yaratkm! raskolnikov bir dakika kadar durup dnd, sonra bunun iin
insana alak diyen de alaktr!" diye ekledi."
raskolnikov kendini hkmlemitir artk ve biz, onca zaman savunduumuz
eyle ok katil kalrz.
hala da ukte vardr.

"nk yalnz kyller ya da hi tecrbesi olmayan acemiler , sorgu

srasnda hereyi inkar ederler."

bunu kesinlikle yazmalydm. ne gzel tasvir etmi dostoyevski.

'odann boucu bir havas vard, mum donuk bir k veriyor, darda

rzgar uulduyor, kede bir fare bir eyler kemiriyordu; zaten btn
odada fare ve deri kokusuna benzer bir koku vard'

- hala anlayamadn m?
g duyulur sesle fsldad sonya:
- hayr...
- iyice bak yzme...

nietzsche, byle buyurdu zerdt'nde der ki: "insanlar arasnda kim rezil
olmak istemezse btn bardaklardan imeyi renmelidir. ve insanlar
arasnda kim temiz kalmak isterse kirli su ile de ykanmay bilmelidir."
raskolnikov'un durumunu en gzel ifade eden buydu sanrm.

roman iyi gzel de insanlarn birbirlerine hakarate varan szlerinden sonra

"sizinle konumak benim iin zevkti, ltfen tekrar grelim" gibi diyaloglar
olduka enteresandr. nerdeyse stne atlayp ldrmek geiyor iinden
ama her naslsa kibarlktan taviz verilmiyor. vallaha bravo.

"dnyada ak yreklilikten zor ve vmeden kolay bir ey yoktur. ak

yreklilikte yzde bir deerinde bile olsa, bir nota falsolu oldu mu,
uyumsuzluk hemen fark edilir; vmede ise, batan sona btn notalar
falsolu bile olsa, yine de kulaa ho gelir, zevkle dinlenir."

bu eser ile ilgili olarak zerine dndm tm eler vicdan ve

nihayetinde ahlak kapsna ald. fakirlik, ayyalk ve hatta cinayet dahi
yaradln, evresel faktrlerin ve evrimin doal bir sonucu (vahi bir
hayvann yaratt doa kanununun, dnen insann yaratt devlet
kanununa dnmn de bir evrimsel sre olarak deerlendirelim);
ahlaki kn sonucu olan sefalet ise kabul edilemez fikri etkin. insan
boka batmken deraskolnikov gibi -ateist / inanan olmasndan bamsz
olarak- ahlak ve vicdan yoksunu olmamal, soylu duygular
koruyabilmelidir. toplumun belirledii ahlaki kurallar duvarn delerek
aslnda kendini baltaladn, bedenen zgr olsa da mr boyu ruhsal
kefarete mahkum edildiini farkedebilmelidir.
vahi aslann kimlik bunalm yoksa, aslnda gelimi insann da
olmamaldr. tamamen d dnyann esiri olmamak iin her dnebilen
varlk raskonun yaad bu isel atmay yaamaldr. newton, napolyon
ve dier sradan grnmeyenlerin de aslnda sulu olmamas (burada kime
gre neye gre paradoksu yaanr bence), esasnda ahlaki deerler
asndan aslandan ok farkl olmamasdr. eer materyalist adan
dnrsek hereyin bir fiziksel sebebi, bir matematii olduu gibi
napolyonun da doutan napolyon, sradan raskolnikovun da doutan
raskolnikov olmamas gerekir. artlar ve evresel etkenler hayatlarn ve
iradelerini daha da nemlisi vicdanlarn etkilemitir. hayat, napolyonun
vicdan daha farkl tanmasna hatta tanmamasna sebep olmusa
raskonun suu nedir?
te yandan insan olan, hayatn dzenini napolyon veya kendi kanunlar

erevesinde bakasnn cann almay merulatran, tarihin sayfalarnda

yer edinmi nemli x kiisi olma uruna bozarsa, mr boyu vicdanyla
kefaretini ekmeye mahkumdur. bu kefaret ki en ar zindandan daha ar
bir psikolojik sava, isel bunalm, te yandan bir aydnlanma. ac ekerken
aydnlanma. raskolnikovun isel atmasnda devlet, kanunlar ve hatta
tanr ne kadar sorgulanabilirse insann da eylemlerinin haklln o kadar
sorgulayabilmesi hakkdr. eer bir toplumda sosyal dzen bozuksa aciz
insann elinden vicdan sorgulamas dnda ne gelebilir?
bana gre bu eserin evrensel baars, olaylar rgsnn gerek olaylara
yaknlndan ziyade (bilmeyenler iin yazarn romandaki k noktas ufak
bir gazete haberidir), romanda duygu ve davranlardaki samimiyetin
dibine vurmu olmas, en ufak bir sanal duygunun yer almamasdr. bu
kitap, iradesiz ve ahlaki deerleri eksik, olgunlamam bir ergenin
duygusuz bir katile dnmesi iin deil, sradan insann ve en ok da
aresiz ve gerekten ruhen boka batm bir insann ahlaki deerlerini
sorgulayabilmesi iin okunmaldr. bunun sebebi de insann ruhen
olgunlamas iin gereken isel atmalarn, tanr sorgulamasnn, felsefe
& din girdabnn; belki de mahkemelerde verilen cezalardan daha ar
olabilecei gereidir.

rodion romanovi raskolnikov: doann yasalar gerei insanlar genelde iki

gruba ayrlrlar: aa snf(olaan olanlar) ki bylelerinin grevi yalnzca
kendileri gibi yaratklarn remesinde hammadde grevi yapmaktr; bir de
bulunduklar ortamda syleyecek yeni bir eyleri olan yetenekli, stn
insanlar... kukusuz, burada bir ok da alt blmler sz konusudur. ama bu
iki grubu birbirinden ayran izgiler olduka keskindir: birinci grup, yani
hammadde olan insanlar genel syleyecek olursak, yaradltan
tutucudurlar, uysaldrlar, her eye boyun eerek yaayp giderler, sz
dinlemeyi severler. bence bu tr insanlar sz dinlemek zorundadrlar da,
nk bu onlarn yaradl nedenidir. bunda onlar kk drc bir yan
da yoktur. ikinci gruba gelince, srekli yasalarn snrlarn zorlarlar
byleleri. yetenekleri lsnde ykcdrlar, ya da buna yatkndrlar. bu tr
insanlarn sular grecedir kukusuz, ayrca ok eitlidir. hayli deiik
sylemlerle, daha iyi bir dzen adna gnn dzeninin yklmasn
savunurlar. ama dncelerini gerekletirmek iin cesetler zerinden, kan
glleri zerinden atlamalar gerekse bile, bence, ruhunun derinliklerinde,
vicdanlarnda bu kan glnn zerinden atlamaya izin verebilirler
kendilerine. ama urasn da unutmamak gerekir kukusuz, dncelerinin
byklne bal bir eydir bu. yazmda onlarn su ileme haklarndan
sz ederken yalnzca bu anlamdayd benim sylediklerim. ancak, pek yle
endielenecek bir ey de yoktur burada: sr hemen hibir zaman onlara
bu hakk tanmaz, (azn ya da ounu) katleder, olmazsa asar. bylece tam
anlamyla hakl olarak, kendi tutucu grevini yerine getirmi olur. te
yandan, sonraki kuaklarda sr bu kez atalarnn katlettii, ast bu
kiilerin, (aznn ya da ounun) antlarn diker, nnde saygyla eilir.
birinci grup her zaman iin bugnn efendisidir, ikinci grup ise gelecein
efendisi. birince grup dnyay korur, dnyada insanlarn oalmasn
salar, ikinci grup ise dnyay harekete geirir, amacna doru gtrr.

birinci grubun da, ikinci grubun da var olmaya eit haklar vardr. szn
ksas, benim iin ikisinin de haklar eittir ve vive la guerre ternelle...
(yaasn sonsuz sava) kukusuz yeni bir kuds'e kadar!
su ve ceza, fyodor mihailovi dostoyevski, 19. bask, syf:305
--- spoiler --raskolnikov'un sosyolojik tespitler yapt yazsnda iki gruba ayrd
insanlar, katletme-ant dikme rneiyle daha iyi anlayabiliyoruz.
gnmzde de bu tespitlerin hala geerli olduunu sylemeye gerek bile
yok zaten. (romann yazld yln 1866 olduunu zellikle belirtmek
isterim.) bu yzden su ve ceza hala okunuyor, bu yzden fyodor
mihailovi dostoyevski hala en ok takip edilen yazar.

dostoyevski'ye ait gerek bir aheserdir. gelecekteki diriliine doru yol

alan insann acdan geiinin romandr.
--- spoiler --'' bugn soyut, amasz bir huzursuzluk, gelecekte ise hibir eye
yaramayacak bitmez tkenmez bir zveri... yaamda onu bekleyenler
bunlard ite. sekiz yl sonra yalnzca otuz iki yanda olacann, yeni bir
yaama balayacann ne anlam olabilirdi? niin yaayacakt ki? ne amac
olabilirdi? neye ynelebilirdi? yalnzca var olmak iin mi yaayacakt? oysa
bir dnce uruna, bir umut, bir hayal uruna bile varln vermeye
eskiden beri hazrd. yalnzca var olmak hibir zaman yetmemiti ona. hep
daha ounu istemiti. belki de yalnzca isteklerinin bu gcnden tr o
zamanlar kendini teki insanlarn yapmalarna izin verilenden daha ounu
yapmaya hakk olan bir insan gryordu. ''

okunmasnn zerinden onbe yldan fazla zaman gemesine

ramen raskolnikov'un elinde baltayla tefeci kadn ldrmek iin
merdivenleri kt sahne mh gibi akla kaznp kalan roman. baltann
zerine den ay nn tasviri, o n demirdeki yansmalar
bile dostoyevski'nin insann kann donduran yeteneinin kant olmaya
yeter. o kadar ki raskolnikov o merdivenleri karken tahtalarn kard
gcrty duyarsnz, raskolnikov sanki gelip sizi ldrecek gibi hissedersiniz.
romann en nemli taraflarndan birisi de vicdan muhasebesi denilen halin
ne menem bir ey olduunu okuyucuya ok net yanstmas. vicdann insan
nasl da geceleri uyutmayacan, hakime, mahkemelere, hapislere gerek
kalmadan vicdann insan nasl cezalandrabileceini gstermesi. insann
iinde o hi susmayan senin sonunda insan nasl delirtebileceini, insan
hayatndaki en byk cezann vicdan azab olduunu, vicdan azabnn
insann kendi iinde hapsolduu ve kmasnn imkansz olduu hapishane
olduu gereini arpc bir ekilde anlatan roman. yaplan aratrmalara

gre yakalnmas, bulunmas neredeyse imkansz olan bir ok sulu ite srf
bu yzden, bu his yznden kendilerini ele veriyorlar. tm dnyada
hapishaneler bu hisse dayanamayp kendini ele veren insanlarla dolu. bir
su ilerken, cinayet ilerken vicdannn sesine kulak vermeyip yenilen kii,
o suun ne yazk ki sorasnda olsa bile bu kuvvetli duyguya yenik dyor.
vicdan bir insann en yce deerlerinden, insan insan yapan duygulardan
biridir ve eer bir insan vicdann yitirmise, insanlk adna her eyi yitirmi
demektir. roman vicdannz dinlemeden istenen her lmn, kann,
savan, dehetin nnde sonunda sizi geceleri uyutmayacak hale
getirebileceini sylyor.
vicdan, merhamet duygusuyla birlikte insanln yldznn parlad
duygulardan biridir. insanln evrim srecinde bir ok insann hayatta
kalmasn salayan ite bu vicdandr, merhamet duygusudur, efkattir.
byk buz anda; aya, kolu krlan, avlanamayacak hatta hibir ey
yapamayacak durumda olan insanlarla dierlerinin ilgilenmesini, onlar
hayatta tutmaya almalarn salayan bu duygulardr. hasta bir insan,
yaral bir hayvan grdmzde iimizi burkan bu duygulardr. en ufak bir
kar, en ufak bir getiri beklemeden hakszla urayan bir insann yannda
olmamz salayan ite bu duygulardr. insanlara olan inancm eer hala
yitirmediysem bunun en nemli sebeplerinden biridir insanln sahip
olduu vicdan, merhamet ve efkat duygusu.
dostoyevski'nin insann hayata bak asn deitiren, insann ruhuna
ileyip onu dntren bu aheseri bana yz hayat bile yaasam
anlayamayacam gerekleri anlatt. bu roman bana yz hayat bile
yaasam farkna varamayacam o byk srr kenarndan kesinden
gsterdi. baka trl bir hayatn olabileceine inanan, kann, iddetin,
lmn her iki taraf da nasl derinden yaralayabileceini anlatan roman.

her ne kadar kendisi reddetse de; varoluulukla birlikte ele

alnan absrdizm'in nclerinden saylan albert camus'un, lmnden
sonra bulunan gnlk notlarna ''su ve ceza'y okuduktan sonra, ilk kez,
yeteneim hakknda bir kuku duydum. ciddi olarak, bu iten vazgeme
ihtimalini lp tarttm.'' notunu dt, edebiyat tarihinin gelmi gemi
en akc kitaplarndandr.

"gnah ileyip piman olmu bir insan hi gnah ilememi bir insandan
daha kutsaldr." hikaye kutsal kitaptan alnm bu cmlenin etrafnda
ekillenir ve romanda bu cmleye yer verilir.

idama mahkum edilen ba kahraman raskolnikov'un u szleri ile

etkilemitir. yllar nce okumu olmama ramen hala hatrlarm:
"eer yksek bir yerde, bir kayann zerinde, iki ayamn saca kadar
bir yer verseler ve deseler ki "evrende okyanuslar, altnda uurumlar,
korkun bir yalnzlk iinde, bylece dikilmeye raz msn?". btn

samimiyetimle u cevab verirdim. "evet razym! yeter ki yaayaym!...

mr boyunca, binlerce yl ayakta ...dursam bile yaamaya razym...".
aman allah'm! ne yaman bir gerek!... yaamak... her eye ramen
yaamak arzusu... insana bu yzden alak diyen, kendisi alaktr!"

dostoyevski'nin u nermeyi sorgulad kitaptr: eer gidilmesi gereken

yolda almas gereken bir engel varsa; bu engelin kaldrlmas napoleon'lar
iin bir su oluturmaz. nk napoleon'larn z itibariyle bu engeli
kaldrmas gerekir ve bu varolusal durum onlarn bu engelleri
kaldrmalarndan dolay vicdan azab gibi olumsuz insani duygular iine
girmesini engeller. oysa bit'ler, yani sradan insanlar asndan bu konu
hakknda z'e dair bahsedilecek hibir ey yoktur; bit'lerin engelleri
kaldrmas varolusal bir emir veya z'e dair bahsedilecek bir ey deildir:
tamamen zgr tercihlere dayaldr. dolaysyla bu insanlarn (bit'lerin)
vicdan azab duymas normaldir; zaten bu engelleri kaldrmas da sutur.
burada dostoyevski'nin varoluuluk'un deryalarnda yzdn gzden
karanlar olmu. yeraltndan notlar'la birlikte bu romann kendisinden
neredeyse 100 yl sonra gelecek bir dnceye kaynak olmu olmas
bahsedilmesi gereken en nemli noktalardan biridir kanmca. varoluuluk
felsefe'den ok sanat, sanatta da en ok edebiyat etkilemitir; ancak
fikrimce hibir edebiyat dostoyevski'yi
(camus, sartre, gomborowicz dahil), hibir edebi eser de yeraltndan notlar
ve su ve ceza'y (bulant, yabanc vs. dahil) geememitir. bu geemeyiin
en nemli nedeni ise, dostoyevski'nin eserlerinde yanstt psikolojidir.
hepimiz biraz deliyiz, hepimizin anormal psikolojik zamanlar vardr.
dostoyevski'de bize inanlmaz tandk gelen bu ruh halleri, bize tandk
gelmeyenlerin de doruluunu kantlar nitelikte. bu nedenle bir sulunun
psikolojisinin gerekten "bu" olduuna, yani dostoyevski'nin eserlerinde
anlatt hal olduuna kesinlikle emin oluyoruz.
son olarak dostoyevski'nin yanstt psikolojik durumlarn ne denli byk,
nemli ve gereki olduunu freud'un "insan psikolojine dair ne
rendiysem dostoyevski'nin romanlarndan rendim" cmlesi kantlyor.
not: ibu entry, su ve ceza balndaki "trk edebiyatnda bile daha
etkilileri var", "bu kitaba ayrdm vakit boa gitti" cmlelerini barndran
entry'nin gazyla girilmitir. sen ne okuduunu bilmiyorsan, anlamyorsan
saz ne yapsn.

dostoyevski'de to delat etkilerinin gorundugu,"byk metafiziki"nin

sosyalizmle alakal grlerini dile getirdii,ayni zamanda kriminoloji'nin en
byk eseridir suc ve ceza.dostoyevski bu romaninda insanlari 2'ye
ayrmtr;olaan insanlar ve olaanst insanlar...olaganustu insanlar icin
kanunlar yani yasaklar almak iin vardr;yine bu kiiler olagan insanlari
hayatlarinda engel olarak gormezler,bir bocek gibi bu insanlari
ezerler.raskolnikov da bu yoldan cikarak "bir bit" olan tefeci kadini ve
istemeden de olsa kardei lizevetayi ldrr,ancak bir napoleon gibi bu is

bittikten sonra bu iin etkilerinden syrlamaz,sonraki zamanlar kendine bit

demesi ise ,iin etkilerinden syrlamamasdr.sorgu yargc ve razumuhin ile
giritii tartma bu konuyu zetler nitelikte.
--- spoiler --... olagan insanlardan endiselenmenize gerek yok,nk byleleri szgelimi
bir cinayet ilese bile ii asla ileri gtremezler.
--- spoiler --razumihin'in insanlarin ideolojik grlerini eletiren sylevi ise ok
manidar.
--- spoiler --kendi yalann sylemek,bakasnn gereini sylemekten daha iyidir.kendi
yalann sylediinde bir insansn sen,ama bakasnn gereini
yinelediinde yalnzca bir papaan...gercek bi yere kamaz ama yaam
darmadan edebilir...

svidrigaylovun intihar ettii sahne, kararl intihara teebbs etmicesine

resmdilmitir. svidrigaylov'un iinde bulunduu hal ve vaziyeti anlatren
tarif edien imgeler dnce hzn geer, hakikatte de lme yol alan
insanlarn ya da buna ciddi teebbste bulunanlarn yaadklar ani
patlamann da benzer olduunu dnyorum. uyanp kalkmalar, bunaltc
kabuslar, gereklik algsn yitirecek senaryolar, umutsuzluun gereklik
algsn zayflatrmas. buradan dostoyevski'nin insanlar sadece bilisel
olarak gzlemlemediini, dorudan yaadn da anlyoruz.
svidrigaylov'un intihar ok bunaltc ve tyler rperticidir, buna ramen
(bence) insancl trajik bir gzellik ierir.
adim kadar eminim ki bu karater, dostoyevski'nin kendinden utand ve
maninin snrlarnda doland kt bitmi bir platonik ak yaamasyla
ortaya kmtr.

"kendinden gemek, her eyi unutmak, sonra uyanp yeni bir yaama
balamak istiyordu u anda."

"herkesin, gidebilecei bir yeri olmal. nk yle bir an olur ki, insann
mutlaka bir yere gitmesi gerekir."

insan psikolojisini ok iyi analiz eden bir kitap. kahramann i

hesaplamalarnn detay insanda hayranlk uyandryor. psikolojik
tespitlerine rnek verecek olursak;

raskolnikov: ve artk unu biliyorum sonya, gl, salam bir kafa ve ruha
sahip olan kii insanlarn efendisidir. kim daha cesaretli ve gzpek ise,
onlarn gznde o hakl ve dorudur. kim daha ok eyi ayaklar altna alr,
iner geerse onlarn yasa koyucusu olur ve en arsz en cretkar olan,
muhakkak ki en hakl olandr. bu hep byle gelmi ve byle
gidecektir..."(su ve ceza-dostoyevski)

raskolnikov yeniden yrmeye balad. "acaba nerede okumutum?"

diye dnyordu bir
yandan da, "idam mahkumunun biri lmeden bir saat nce, yksek bir
dan tepesinde,
ancak iki ayann sabilecei kadar darack bir yerde yaamas gerekse;
evresindeyse
uurumlar, okyanuslar, sonsuz karanlklar, frtnalar ve sonsuz bir yalnzlk
olsa, yine de o bir
avu yerde mr boyunca, binlerce yl, sonsuza dek yaamay, o anda
lmeye yeleyeceini
sylemi. tek ki yaasn! yalnzca yasasn! aman tanrm, bu nasl gerek
byle! bu nasl
gerek! insan ne alak yaratkm!" raskolnikov bir dakika kadar durup
dnd, sonra
"bunun iin insana alak diyen de alaktr!" diye ekledi.

"...alnacak eyleri olanlar kapy kilitlerler. aslnda ne kadar mutlu onlar

biliyor musun?
kimler?
alnacak bir eyi olmayanlar."

kitabn ba kahraman raskolnikov, bir makalesinde yle buyurur;

--- spoiler --insanlar ikiye ayrlrlar. yalnzca insan soyunun remesine yarayan basit
insanlar, yeni bir ey syleyebilme yeteneine sahip stn insanlar. kanuna
boyun een, toplumun kurallarn uysallkla benimseyen ve idare
edilmekten zevk alanlar, birinci kategorideki insanlardr, idare edilmek
onlarn vazifesidir. ikinci kategoridekiler, kurallara kardr, ya kanun
bozucudur, yada kanun koyucu. bu insanlar, durumu daha iyiye doru
deitirmek iin, kafa yorarlar, are ararlar ve durumu dzeltmek iin kan
dkmeleri gerekiyorsa tereddt etmezler.
--- spoiler --(bkz: atatrk)
(bkz: hitler)
(bkz: napolyon)

svidrigaylov'un bende derin izler brakt kitap.. okuyuumdan yllar yllar

gemi olmasna ramen dunya'yla son grmesi, akan syran mermi
ve kulandan szan kanlar hala rastgele yerlerde aklma gelir. romann en
dokunakl sahnesidir belki de.. hisler, hissetmek her ey mmkn..
" "tabancasn att!" diye bard, derin bir soluk ald. birden yreinden bir

arlk kalkm gibi oldu. ancak bu, lm korkusunun yaratt bir arlk
deildi, zaten onun u anda lm korkusu duyduu sylenemezdi. bu,
btnyle kendisinin de belirleyemedii daha baka, ac verici, karanlk bir
duygudan kurtulutu.
dunya'ya yaklat, kolunu yavaa beline dolad. dunya kar koymad, ama
yaprak gibi titriyor, yalvaran gzlerle ona bakyordu. svidrigaylov bir eyler
sylemek istedi, dudaklar kvrld, ama konuamyordu.
dunya yalvarrcasna:
"brak beni!" dedi.
svidrigaylov titredi, bu senli seslenite deminkilere benzemeyen bir eyler
vard.
"sevmiyor musun beni?" diye sordu svidrigaylov usulca.
dunya ban olumsuz anlamda sallad.
svidrigaylov umutsuzluk iinde fsldad:
"ve... sevemezsin de? hibir zaman?"
"hibir zaman..." diye fsldad dunya.
svidrigaylov'un ruhunda bir an sren sessiz ama korkun bir atma oldu.
anlatlmas zor bir bakla bakyordu dunya'ya. birden elini belinden ekti,
dnd, hzla pencereye doru yrd, arkas dunya'ya dnk orda
durmaya balad.
bir an ikisi de ylece durdular.
"ite anahtar" dedi svidrigaylov. elini paltosunun sol cebine sokup kard
anahtar, dnp geriye bakmadan arkasndaki masaya brakt. "aln ve
hemen gidin!.."
srarla pencereden bakyordu.
dunya anahtar almak iin masaya yaklat.
"abuk! abuk!" diye tekrarlad svidrigayov, hl arkas dnkt. yalnz,
"abuk" szcnde korkun bir eyler tnlyordu.
dunya bunu anlamt, anahtar kapt gibi kapya atld, kendini dar att.
bir dakika sonra kanal boyundayd; lgn gibi x- kprsne doru komaya
balad.
svidrigaylov dakika kadar daha pencerenin nnde durdu, sonra ar
ar dnd, evresine baknd ve yavaa elini alnna gtrd. yz tuhaf
bir glmsemeyle arplmt, zavall, hzn dolu, clz bir glmsemeydi
bu; umutsuzluun glmsemesi..."

raskolnikov ve sonya arasnda geen ve beni ok etkileyen bir

konumadan...
''sanyor musun ki, eer iktidara sahip olmaya hakkm olup olmadn
sormaya balamsam, buna hakkm olmadn bilmiyordum? ya da eer
insann bir bit olup olmadn sormaya balamsam, demek ki, insan
benim iin bir bit deildir... kimin ki aklna byle bir soru hi gelmez ve
doruca hedefin zerine yrr gider, insan onun iin bir bittir.''

''ben onun aclarn ok iyi duyuyorum. duymuyor muyum sanyorsunuz

yoksa? hem de ne kadar ok iersem, o kadar iyi duyuyorum. imemin
nedeni de bu zaten. ikide acma ve duygu aryorum ben... iiyorum,
nk ok ac ekmek istiyorum.''
marmeladov

"kendi uydurduun bir yalan sylemek, baka bir azdan iitilip

tekrarlanm bir gerei sylemekten hemen hemen daha iyidir...
birinci ihtimalde sen bir insansn. ikincisindeyse bir papaandan hi farkn
yoktur.
sen kimsin?
insan m?... papaan m?"

eer ldren katliam bile yapsa toplum nderi olunca kahraman, sradan
vatanda olunca cani oluyormu

''bazen hayatta hi tanmadmz insanlarla yle karlamalar olur ki,

henz konumadan tek bir bakla ilgimizi ekiverirler.''

sadece (bkz: raskolnikov) karakteriyle deil bir btn olarak insanla ok

ey kattn dndm (bkz:dostoyevski) romandr. raskolnikov'un
stne konuulacak ok ey var, yaz yaz bitmez. (bkz: marmeledov)
karakteri de bal bana bir romandr aslnda baktnzda,kitab sadece o
ksmlara odaklanarak okuduunuzda adeta ok olursunuz.
(bkz: svidrigaylov)'u unutmak imkanszdr o yaam biimine sahip
insanlarla belki de her gn ayn kaldrm talarna basyoruz, iindeki
frtnalarn ne kadarn grebiliyoruz? ya (bkz: lujin)? lujinler aslnda
heryerdedir ya da boyac genler? su ve ceza insan yzlerinden
hayatlarndan olumu bir btndr ve raskolnikov'un sevabn gnahn
bize sorgulatrken alttan alttan iledii byk su ve ceza btnyle de
ahlaki deerlerimizi, insanlmz ve adaleti sorgular. su ve ceza bu
yzden milyonlarca insann okuduu bir bayapt olabilmitir. birka kez
okunmas ve okutulmas gerekir.

su ve ceza da raskolnikov u anlamamza yardmc olan etkileyici biimde

sradan insann karekterini karandostoyevski ye hayran olmamz
salayan adam.marmeladov hayat boyunca hibii yapmam ama
syleyecekleri herkesten fazla olan karekterdir. marmeladov raskolnikov un
geleceini simgeleyen bir karakterdir.raskolnikov o yaam tarzna giden
yolda kendi geleceini grd iin marmeladov a acm ve tefeciyi
ldrmek iin yeterli cesareti toplamtr.artk farkl bir gelecee giden bir
yola girmitir marmeladov sayesinde.marmeladov raskolnikovun cok ey
dnp hi birey yapmayan kiiliinin srdrd yaam biimine
sahiptir.gururlu ama umursamaz.bana dostoyevski nin kumarbaz adl
kitabndak aleksey ivanovi i hatrlatyor.ikisininde hayattan bekledikleri
ayn.istediklerini elde etmedikten sonra baka birey iin abalamak
anlamsz samimiyetten uzak bir davran gibi geliyor ikisinede. btn

meyhanelerde, barlarlarda, publarda, kneipelerde gnn her saatinde en

az bi tane marmeladov olur. sasmaz bu.

rodion romanovi
raskolnikov

dostoyevski nl eseri su ve ceza da giritii felsefi ve teorik sorularn

sonucunda cinayet ileyen raskolnikovun teslim olduktan sonra,
cezaevinde hristiyanla yneliini, dini buluunu, dinle arnp kendini
iledii gnahlardan ile ekerek temizlemeye almasn anlatr.
raskolnikov sol entelektel diyebileceimiz bir kesimden gelen ve bu kltr
iinde yetimi bir renci olarak ok fazla soru soran ve dnceleri onu
nihilizme gtren, tm dostoyevski kahramanlar gibi, zel olarak seilmi
garip bir adamdr. kt artlarda, at katnda, pis havasz bir yerde,
insanlardan uzak yaamas, ilgin davranlar, okurun kafasnda onu zaten
en kt yere yerletirmitir. taradaki ailesinden kopmu, okulu yararsz
gren, can sknts iindeki lmpen bir renci tiplemesidir raskolnikov.
dolaysyla karmzda cinayet ileme kapasitesi olan ve toplum tarafndan
itilmi bir adam buluruz ve onu hem masum hem canavar yapan eyin
hastal deil de dnceleri olduu izlenimi ediniriz. kmesi andran
odasnda sorduu sorular onu ya zindana sokacak ya da gkyzne
karacaktr. ama ne garip ki dostoyevski hibir zaman yeryznde iyi bir
yer edinen insanlar yazmamtr, kendisiyle problemi olmayan ve gerei
darda deil kendi iinde aramayan insanlar onun romanlarna pek
uramaz.
aslnda raskolnikovun temsil ettii kesim bakmndan dostoyevskinin
mesaj son derece aktr: solcular, ateistler, yoldan sapmlar eninde
sonunda dini bulur, dinle arnrlar, bulamayanlarsa bu entelektel
zeklarn para kazanmakta kullanp zengin olanlardr. trkiye bu duruma
son derece aina, bir zamanlar peinde kotuklar fikirleri terk edip,
buradaki alt yaplarn ve bilgilerini giriimcilikte kullanan eski tfeklerin
baarlarna tanklk ediyoruz nk. konfor ve rahatlk, iine ald bnyeyi
zapt ediyor ve buna bulaanlar artk bundan kopamyorlar. giriimciliklerini
kullanmayan ve mtevaz bir hayat sren bir zamanlarn keskin solcular
ise, romandaki gibi dine ynelip tek gerei bu noktada arayarak
muhafazakrlamlardr. imdi pek ok gazetenin kelerinde yazlar
yazan bu muhafazakr kitle gemiini bir heves ya da renk olarak
deerlendiriyor. bunlarn dnda kalanlar ise anlatmaya demeyecek
alkolikler, her eye bo vermi iddiaszlardr. yazar onlar dikkate almaz.
solcularn akll ve olaan olmayanlar iin iki sonu vardr, baarsz
mcadelelerinin sonunda oraya varrlar; para ya da din! nk dostoyevski,
romann kahraman raskolnikova unlar syletir; insanlar ikiye ayrlr,
olaan insanlar ve olaan olmayan insanlar. dnyay deitirmeye alan
insanlar ve kafalarnda dnyaya ilikin sorular olmayan, dnyann neden

adaletsiz ve eitsiz olduunu sorgulamayan, yeni bir dnya tasarlamayan

sradan insanlar. ama zaten romann meselesi de olaan olmayan insanlar
zerine kuruludur. olaan olmayan ve olaan sorgulayan bu insanlar, yine
dostoyevskiden alntlayarak sylersek, genel olarak yeni dnceleri
olan, hatta yeni denebilecek bir eyler syleme yeteneinde olan insanlar
pek seyrek doarlar, hatta alacak kadar seyrek doarlar. olaan
olmayan insanlar ok seyrek doarlar ya da sistem bu insanlar kolayca
sindirdii iin onlarn ortaya k hepten zordur. ama yine romana gre ne
garip ve hazindir ki, bu olaan olmayan insanlarn sonu hep bir trajedi olur.
nk olaan olan tarafndan esir alnm toplum, bu insanlar hasta olarak
grp kendi anormalliini onlar zerinden normalletirme ansn yakalar
ve bylece onlar birer izofren algs iinde sunar. onlar, dnyay
deitirecek hayaller ve fikirler reten, beyinleri din tarafndan esir
alnmam insanlar; ya bir cinayet ileyecek kadar kendilerini kaybedip
zalimleecek ya da akl hastalna varacak kadar ileri bir bozuklukla
melankoliye batacaklardr. yani byk ve iyilemeyen mutsuzlua.
rus edebiyatnda evliyalarn ve isann on iki havarisinin elik ettii, onlar
koruduu ya da ktklar yolda onlara ulat devrimci romanlara, iirlere
rastlamak mmkndr. bunlarn en mehurlarndan biri aleksandr blokun
mthi on iki iiri. orda eski eitsiz dzeni ykan devrimcileri bir ironi
olarak isann havarilerinin koruduu ve kollad iirin sonuna doru iaret
edilir. onlar sonunda isann na ularlar. bu tema tolstoyda olduu gibi
dostoyevskinin su ve cezasnda farkl bir dzlemde ilenerek, okuyanyazan, aklnda dnyay deitirme ya da en azndan dnyann bu ekilde
olmayacana dair dnceler olan insanlarn ehliletirilmesi anlatlr ki,
aslnda bunun bi yannda da sakin olun bu kadar mutsuz olmayn, dnya
byle kalacak denir gibidir. dostoyevski bize olaan olmayan insanlarn ya
hastalardan ya da ar hayalperest olan izofrenlerden, ruh hastalarndan
olutuunu incelikli bir ekilde anlatmaya alr. ama kendisi de bu
sreten getii ve bir ey yapamayp dine snan bir aydn olarak, btn
romanlarnda bu insanlarla uramay srdrr. ki bu kimi romanlarnda
(delikanl, karamazov kardeler, ecinniler) aalamaya varan garip bir
nefrete de dnr. ama yine de ve her eye ramen dostoyevski su ve
cezada raskolnikovun kiiliinde bu insanlar vmekten ve onlara olan
hayranln btn karalamalarna ramen ifade etmekten
vazgeememitir. nk raskolnikonvun dile getirmedii ve
dostoyevskinin atlad ey grkemli bir dnyann sivri sorular deil,
adaletsiz ve eitsiz bir hayatn nasl dzeltileceini dair btn insanl
ilgilendiren o mthi sorudur. raskolnikov bunu sormaktansa, nihilizmin
batanda mitsizce rpnmaya devam eder, o darda akan hayatn
elikilerini es geip izofren bir beynin hayalleriyle avunur. bu yzden de
gereklikten tamamen kopar. nk ve aslnda onun kendi burjuva
alkanlklar ve kendi dnce tarzdr onu cinayete srkleyen. onun iin
felsefi dzlemde savan sebebinden ok, asl mesele cinayet ilemenin
toplumsal ve bireysel karlatrma da hangisinin yarglanabilecei ve
hangisinin daha byk bir cezaya arptrlaca konusudur. ve bunun
cevabn da zaten vicdann kendisine ektirdii acyla alr. ama baka
sorular ortada kalr.
dostoyevski iin tanrnn insanda aranma abas ve hayatn anlamnn da
yine oralarda bir yerde yatt inanc romanlarnda yeni yollar aar. bu

yzden btn romanlarnda tanrnn yaratt varlklar olarak insanlar,

katiller, fahieler, cimriler, ateistler diye ayrmam, tam tersine zaman
zaman bu insanlarda tanrsal dnceye ve tanrya yaklamaya en yatkn
bnyelerin olduunu grm ve bunu bizim de grmemizi istemitir. bu
yzden dostoyevski bu kahramanlarnda hep isann bir yzn aram,
onun ileli yolunu yrmedike, kendisi de dhil, tanrya ulalamayacan
dnmtr. nk dostoyevski de bilir ki, tanrnn cennet denen yerde ii
yoktur, tanr sadece elikilerin can yakt yerde sevilir ve orda ycelir. ve
ite bu nedenle aslnda bir katil olan raskolnikovun tanrya en yakn insan
olduunu dnr, ondaki elikili bnye sonunda tanryla btnleecektir.
o sadece kendi iinden bakar dnyaya. ama bu dnya balangta byk
iddialarla klan yolda, sonradan yenilgiye urayp en geri pozisyonlara
denler iin elzemdir. ama raskolnikovda, dolaysyla su ve cezada,
dnyaya dair fikirleri ve hayalleri olan olaan olmayan insanlarn batn,
dzenin ileyii karsnda en bata kendi beyinlerine yenildiklerini; buna
karlk olarak da isann ileli yolunda tanrya ulaan insanlarn yceldiini
grrz. bu yzden insanln sanat tarihine damgasn vurmu bir roman,
grkemli fikirlerle balayp hazin bir fikirle sona erer.

"raskolnikov kendine fsldyor, tanr yoksa her ey mubahtr. hibir eyden

sorumlu deilim. ama her eyden sorumluyum da bu durumda. u tefeci
koca kary ortadan kaldrsam, paralar cebe atsam. tanr yoksa kim ne
diyebilir? kendi dnyam kurmak zorundaym. balta iniyor. tefeci kadnla
zdeim kurduumuz tek satr yok. bir de arada gmbrtye giden masum
lizaveta var. hadi tefeci kadn kt kalpli diye unuttuk. en cra
karakterlerine bile ruhsal derinlik katan dostoyevski, lizavetay niye
derinletirmiyor? bu iyi kalpli kza niye replikli figran gibi davranyor?
raskolnikov, sonyaya suunu itiraf ettiinde anlyoruz niye yle yaptn.
nk sonya cinayet itirafn duyunca, sen o insanlara ne yaptn byle?
demiyor. sen kendine ne yaptn byle? diyor. raskolnikov ne yaptysa
kendine yapmtr. kurduu dnyann azabn ekmektedir. bu vurguyu
arttrmak iin lizavetann acs grnmez romanda. lizavetann lm
hukukun konusudur, dostoyevski ise bize daha yksek bir hukuktan
bahseder. suun cezasndan kaabilirsin ama vicdann azabndan
kaamazsn diyen bir hukuktan."
emrah serbes