Diferencijalne

See
discussions, stats, and author profiles for this publication at:

https://www.researchgate.net/publication/281320729
DIFERENCIJALNE JEDNAINE, Dio

1 (Teorija i Zadaci sa Rjeenjima) DIFFERENTIAL EQUATIONS, Part 1
(Ordinary Differential Equations
and Systems of Differential
Equations)
Book December 2000
DOI: 10.13140/RG.2.1.3529.6480
READS
50
1 author:
Mirjana Vukovic
ANUBiH, Sarajevo, Bosnia and
85 PUBLICATIONS 20 CITATIONS
SEE PROFILE
Available from: Mirjana Vukovic

Retrieved on: 15 June 2016
DIFERENCIJALNE JEDNAÎNE 1
TEORIJA I ZADACI
Autor:
prof. dr. Mirjana VUKOVI]
Odgovorni urednik:
Vladimir KOMANOVI]
Recenzenti:
Akad. Fikret VAJZOVI],
redovni profesor Prirodno-matemati~kog fakulteta Univerziteta u Sarajevu
Akad. Veselin PERI],
redovni profesor Prirodno-matemati~kog fakulteta Univerziteta u Podgorici
Naslovna strana&DTP:
dipl. ing. Nino HASANOVI]
Korekturu izvr{io autor
Tira`:
500 primjeraka
Izdaje i {tampa:
Studentska {tamparija Univerziteta u Sarajevu
Za {tampariju:
Adnan KOSOVI], graf. in`.
Ova knjiga je {tampana uz finansijsku pomo}:
- Kantonalnog ministarstva za obrazovanje, nauku i informisanje
- SOROS Fondacije "OTVORENO DRU[TVO"
- Udruènja Matemati~ara BiH
CIP - Katalogizacija u publikaciji

Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine,
Sarajevo
517.91(075.8) (076.1/.2)
VUKOVI], Mirjana
Diferencijalne jedna~ine. 1, Teorija i zadaci s rje{enjima / Mirjana Vukovi}. - Sarajevo :
Studentska {tamparija Univerziteta, 2001. - 516, 4, 12. str. : graf. prikazi ; 24 cm.(Univerzitetska knjiga)
ISBN 9958-44-060-1
COBISS/BiH-ID 9120774
Objavljivanje ovog ud`benika odobrio je Senat Univerziteta u Sarajevu rje{enjem br. 01-1274-8/00
od 06.12.2000. godine, a na osnovu mi{ljenja Federalnog ministarstva obrazovanja nauke i kulture
broj 03-15-1088-1/01 od 12.03.2001. godine ovaj ud`beni je oslobo|en pla}anja poreza na promet.
PREDGOVOR
PREDGOVOR
Diferencijalne jedna~ine su jedna od najva`nijih oblasti, kako klasi~ne, tako i moderne
matematike, ~ije se metode koriste ne samo u velikom broju matemati~kih disciplina,
numeri~koj i primjenjenoj matematici, nego i u svim prirodnim naukama i tehnici. Mnogi
problemi fizike, hemije, biologije i tehnike svode se na problem rje{avanja nekih
konkretnih diferencijalnih jedna~ina sa kojim se, u tolikoj mjeri, proìmaju da je ~esto
nemogu}e odrediti gdje zavr{ava neka od njih i po~inje matemetika i obrnuto.
Ud`benik Diferencijalne jedna~ine - Teorija i zadaci, koji izlazi u ediciji "Univerzitetski
knjiga" Univerziteta u Sarajevu, pisan je, na temelju dugogodi{njeg iskustva, prema
programu predmeta Diferencijalne jedna~ine i Analiza III iz kojih sam, tokom svoje
univerzitetske karijere, dràla najprije vje`be (1972-79), a zatim i predavanja, studentima
tre}e godine matematike Prirodno-matemati~kog fakulteta Univerziteta u Sarajevu.
Zadaci uklju~eni u ovu zbirku su zadaci koje sam radila na vje`bama, ali me|u njima je
najvi{e onih koje sam davala na pismenim ispitima iz Diferencijalnih jedna~ina, u periodu
1972-79.godina, kada sam bila asistent akademika Fikreta Vajzovi}a, na tom predmetu.
Osim toga, u zbirku je uklju~en i izvjestan broj lijepih zadataka koje je, prije mene, na
ispitima davao i akademik Mahmut Bajraktarevi}, u vrijeme kada je on predavao taj
predmet.
U po~etku sam planirala da cjelokupan sadràj uklju~im u jednu knjigu koja bi obuhvatala,
kako obi~ne diferencijalne jedna~ine i sisteme diferencijalnih jedna~ina, tako i parcijalne
diferencijalne jedna~ine prvog i drugog reda i, posebno, izdvojene u zasebnu glavu,
parcijalne diferencijalne jedna~ine drugog reda, poznate kao jedna~ine matemati~ke fizike,
ali sam, kad je knjiga zavr{ena, zbog obimnosti materijala, odlu~ila da cjelokupan sadràj
podjelim na dva dijela od kojih svaki izlazi u zasebnoj svesci:
Diferencijalne jedna~ine 1 (Obi~ne diferencijalne jedna~ine i Sistemi diferencijalnih
jedna~ina) i
Diferencijalne jedna~ine 2 (Parcijalne diferencijalne jedna~ine prvog i drugog reda i
Jedna~ine matemati~ke fizike)
Osim toga, bilo je zami{ljeno da ovaj ud`benik bude samo prate}a zbirka zadataka
odgovaraju}eg teoretskog ud`benika, ali je kra}im, ali preglednim, i za postavljeni cilj
sasvim dovoljnim, elementima teorije, uz svaku grupu zadataka, ovaj ud`benik prevazi{ao
zbirku zadataka i time, u velikoj mjeri u~injen samostalnim i neovisnim od teoretskog
ud`benika koji obi~no prati zbirke zadataka.
Ud`benik Diferencijalne jedna~ine 1 prekriva elementima teorije i zadacima osnovne
oblasti obi~nih diferencijalnih jedna~ina i sistema diferencijalnih jedna~ina. Obuhvata 516
stranica kucanog teksta i preko 250 rije{enih zadataka. Podijeljen je na sedam glava:
I
Obi~ne diferencijalne jedna~ine uvod (7 - 38);
II
Tipovi diferencijalnih jedna~ina prvog reda s metodama rje{avanja (39 - 146)
III Diferencijalne jedna~ine prvog reda i vi{eg stepena koje nisu rije{ene po y
(147 - 216);
3
DIFERENCIJALNE JEDNAÎNE
IV Diferencijalne jedna~ine vi{eg reda (217 - 294);

V
Linearne diferencijalne jedna~ine n-tog reda (295 - 408);
VI Sistemi diferencijalnih jedna~ina (409 - 468);
VII Razni zadaci (469 - 516).
"Na po~etku svake glave dat je kratak, ali jasno iznesen, pregled teorije koja je potrebna za
rje{avanje zadataka te glave. Pored toga {to taj koncizni pregled teorije pomaè rje{avanju
datih problema, on je, s obzirom da sadrì i materijale koji se na pomenutim kursevima ne
izlaù, a potrebni su za potpunije upoznavanje sa teorijom diferencijalnih jedna~ina,
istovremeno i dobra teoretska dopuna kursa Obi~ne diferencijalne jedna~ine.
Kao dobro obrazovan matemati~ar sa zavidnim obrazovanjem i iz oblasti fizike, autor je
znala~ki odabrao znatan broj zadataka iz primjene, u prvom redu u fizici, u svakoj od oblasti
koje zbirka pokriva. Preciznim formulacijama zadataka, od kijih neki imaju i op{ti teorijski
karakter, kao i pregledna, jasna i potpuna rje{enja zadataka ovog ud`benika, zadovolji}e
upotpunosti potrebe {irokog kruga studenata matematike, fizike i svih tehni~kih fakulteta,
kako drugog, tako i tre}eg stepena, ali se toplo moè preporu~iti i nastavnicima ovog
predmeta, kao i svim onim koji u svojoj profesionalnoj praksi koriste Diferencijalne
jedna~ine." (iz recenzije)
Prva glava je samo djelimi~no uvodnog karaktera, a djelimi~no predstavlja pripremu ~itaoca za rje{avanje zadataka. U okviru te glave izlaù se prvo osnovni pojmovi teorije. Zatim
se govori o formiranju diferencijalne jedna~ine za zadanu n-parametarsku familiju krivih i,
dalje, daje geometrijska interpretacija diferencijalnih jedna~ina, uklju~uju}i metodu
izoklina. Kona~no se razmatra egzistencija i jedinstvenost rje{enja koje zadovoljava zadane
po~etne uslove (Peanova i Picardova teorema).
U II glavi ispituju se prvo diferencijalne jedna~ine prvog reda i prvog stepena, me|u njima
jednostavniji tipovi takvih jedna~ina, specijalno jedna~ine oblika y = f ( x ) i y = f ( y),
jedna~ine koje dopu{taju razdvajanje promjenljivih, homogene diferencijalne jedna~ine i
jedna~ine koje se svode na homogene, zatim egzaktne diferencijalne jedna~ine i
integracioni faktor. Posebno se posmatra linearna diferencijalna jedna~ina prvog reda.
Dalje se rje{ava Bernoullieva diferencijalna jedna~ina i detaljno ispituje Riccatieva
diferencijalna jedna~ina, uklju~uju}i specijalnu Riccatievu diferencijalnu jedna~inu.
Govori se o singularnim ta~kama diferencijalne jedna~ine y = f ( x, y) i detaljno opisuju
tipovi singularnih ta~aka.
U okviru III glave posebno se razmatraju diferencijalne jedna~ine prvog reda i n-tog
stepena. Izlaù se metode rje{avanja ovih jedna~ina za specijalne slu~ajeve kada ove ne
sadrè jednu od varijabli. Isti~e se op{ta metoda uvo|enja parametra, osobito za
Lagrangeovu i Clairautovu diferencijalnu jedna~inu. Vr{i se razmatarnje singularnog
integrala diferencijalne jedna~ine y = f ( x, y) i u vezi sa tim govori o diskriminantnoj
krivoj te jedna~ine i o anvelopi familije krivih. U posebnoj podsekciji ove glave izlaè se
geometrijska primjena diferencijalnih jedna~ina prvog reda: izogonalne i ortogonalne
trajektorije u ravni i to u Descartesovom i polarnom koordinatnom sistemu.
U prve tri glave sadràno je preko 100, prema mi{ljenju recenzenata, znala~ki odabranih i
veoma dobro ura|enih zadataka razne teìne, po~ev od onih ~ije rje{avanje zahtjeva
razumijevanje teorije i odre|enu vje{tinu ra~unanja, pa do onih koji se rje{avaju poslije duèg
razmi{ljanja i pretpostavljaju dublje poznavanje su{tine teorije diferencijalnih jednad`bi.
Izlaganje teorije, koja podràva zadatke IV glave, zapo~inje sa pojmom diferencijalne
jedna~ine n-tog reda, njenog op{teg i partikularnog integrala, zatim se govori o
Cauchyevom problemu za ovu jedna~inu, te o egzistenciji, odnosno jedinstvenosti rje{enja
tog problema. (Peanova, odnosno Picardova teorema). U vezi sa ovim defini{e se singularni
integral ove jedna~ine, uvodi se pojam posrednog i, specijalno, pravog integrala, te govori o
4
PREDGOVOR
sniàvanju reda diferencijalne jedna~ine na osnovu poznavanja ovih integrala. Zatim se

govori o tipovima onih jedna~ina koje se mogu rije{iti pomo}u kvadratura ili im se moè
sniziti red. Me|u ovim zadacima ima onih kojima se ilustruju izloène metode integracije,
ali i znatan broj zanimljivih zadataka iz primjena u geometriji ili kinematici.
V glava, koja je posve}ena linearnim diferencijalnim jedna~inama n-tog reda zapo~inje
teorijskim sadràjima vezanim za nehomogenu i homogenu linearnu diferencijalnu jedna~inu i za linearni diferencijalni operator n-tog reda. Najprije pomo}u Vronskijana, a zatim i
pomo}u Gramove determinante, karakteri{e se linearna (ne)zavisnost partikularnih rje{enja
homogene linearne diferencijalne jedna~ine n-tog reda i odre|uje struktura op{teg rje{enja.
Pokazuje se kako se partikularna rje{enja homogene linearne diferencijalne jedna~ine sa
konstantnim koeficijentima odre|uju u Eulerovom obliku zavisno od prirode korijena
pripadne karakteristi~ne jedna~ine. Op{te rje{enje nehomogene linearne diferencijalne
jedna~ine dobija se kao suma jednog njenog partikularnog rje{enja i op{teg rje{enja
pripadne homogene jedna~ine. U slu~aju jedna~ine s konstantnim koeficijentima,
partikularno rje{enje moè se dobiti metodom neodre|enih koeficijenata ako, uz to, desna
strana jedna~ine ima specijalan oblik, dok se, u op{tem slu~aju, koristi Lagrangeova metoda
varijacije konstanti. U tome se sastoje elementi teorije neophodni za rje{avanje linearne
diferencijalne jedna~ine. Na linearnu diferencijalnu jedna~inu sa konstantnim koeficijentima se svodi i Eulerova jedna~ina. Na osnovu ove teorijske pripreme, rje{ava se, u ovoj
glavi, daljnjih 36 zadataka, od kojih je samo prvi rutinskog karaktera. Dok se u jednom
odre|uje kretanje elasti~nog tijela uz otpor vanjske sredine, me|u ostalim ima niz vrlo
zanimljivih zadataka. Za linearnu diferencijalnu jedna~inu drugog reda ispituje se
oscilatornost rje{enja i, u vezi sa ovom problematikom, ova glava sadrì narednih desetak
teoretskih zadataka. U nastavku ove glave razmatra se rje{avanje linearnih diferencijalnih
jedna~ina pomo}u redova. U vezi s tim formuli{e se teorema o analiti~nosti rje{enja uz
pretpostavku da su koeficijenti p i ( x ), i = 0, 1, 2, jedna~ine, analiti~ke funkcije u okolini
ta~ke x = x o i uz to p o ( x o ) 0. Uz ove pretpostavke mogu se funkcije p( x ) = p1 ( x ) / p o ( x ) i
q( x ) = p 2 ( x ) / p o ( x ) razviti u stepeni red po x x o , pa se, na osnovu toga, koeficijenti u
razvoju rje{enja y( x ) mogu odrediti metodom neodre|enih koeficijenata. Ukoliko je ta~ka
x = x o singularna ta~ka nekog od koeficijenata p( x ) i q( x ), takva da ovi koeficijenti u
okolini ta~ke x = x o imaju razvoje
p( x ) = ( x x o ) 1
p
k=0
( x x o ) k , q( x ) = ( x x o ) 2
q
k=0
(x x o )k
pri ~emu je bar jedan od koeficijenata p o , q o , q 1 razli~itih od nule, tada u okolini iste ta~ke,
rje{enje y( x ), ima razvoj
y( x ) = ( x x o ) v
c
k=0
( x x o ) k , ( c o 0).
Ova singularna ta~ka jedna~ine zove se regularna singularna ta~ka. Eksponent v i

koeficijent c k odre|uju se, i ovdje, metodom neodre|enih koeficijenata. Jedna~ine ~ije
rje{enje dopu{ta razvoj ovog oblika zovu se jedna~ine Fuchsuvog tipa. Takva je, recimo,
Besselova jedna~ina. U vezi sa njom, kao njena rje{enja, pojavljuju se Besselove funkcije
prve vrste J v ( x ). U slu~aju kada v nije cio broj funkcije J v ( x ) i J v ( x ) obrazuju
fundamentalni sistem rje{enja Besselove jedna~ine. Ako je, me|utim, v = n cio broj,
rje{enja J v i J v ( x ) Besselove jedna~ine su linearno zavisna i tada J n ( x ) i Besselova
funkcija K n ( x ) druge vrste ~ine fundamentalni sistem rje{enja. Me|u jedna~inama koje se
svode na Besselovu, ovdje se promatraju Gaussova i Legendreova jedna~ina. U vezi sa
Legendreovom jedna~inom posmatraju se Legendreovi polinomi i Legendreove funkcije
druge vrste.
5
U glavi VI obra|uju se sistemi diferencijalnih jedna~ina. Poslije osnovnih pojmova i

definicija, koji se odnose na op{ti kanonski oblik i normalni oblik sistema, na pojam rje{enja,
faznog prostora i fazne trajektorije, te autonomni ili stacionarni sistem, formuli{u se, za
sistem, Cauchyev problem i teorema Peana, odnosno Picarda, o egzistenciji, odnosno
jedinstvenosti rje{enja ovog problema. Uvodi se pojam op{teg rje{enja sistema i u
Cauchyevom obliku rje{enja, te pojam partikularnog i singularnog rje{enja sistema. Zatim se
defini{u prvi integrali i op{ti integral kao skup od n nezavisnih prvih integrala sistema
diferencijalnih jedna~ina reda n. Sistem diferencijalnih jedna~ina prikazuje se i u simetri~noj
formi. Kao metode integracije sistema diferencijalnih jedna~ina obra|uje se svo|enje na
jednu diferencijalnu jedna~inu, zatim metoda integralnih kombinacija, te metoda sniàvanja
reda na osnovu poznatih prvih integrala. Posebno se razmatra normalni sistem od dvije
diferencijalne jedna~ine sa dvije nepoznate ~ije desne strane zadovoljavaju CauchyRiemannove jedna~ine. U okviru ove glave, posebno, se posmatraju linearni sistemi diferencijalnih jedna~ina. Za homogeni sistem uvodi se fundamentalni skup rje{enja i pomo}u
ovog skupa konstrui{e op{te rje{enje. Za nehomogeni sistem op{te rje{enje odre|uju se
metodom varijacije konstanti. Za slu~aj sistema (homogenih) linearnih jedna~ina s
konstantnim koeficijentima fundamentalni skup rje{enja odre|uje se Eulerovom metodom,
koja vodi do karakteristi~ne jedna~ine. Za slu~aj sistema linearnih jedna~ina s konstantnim
koeficijentima primjenjuju se i D'Alambertov metod za odre|ivanje integralnih kombinacija.
Razmatraju se slu~ajevi kada je homogeni sistem linearnih jedna~ina mogu}e, podesnom
smjenom, svesti na sistem sa konstantnim koeficijentima. Posmatra se linearni homogeni
sistem dviju jedna~ina ~ije desne strane zadovoljavaju Cauchy-Riemannove jedna~ine.
Integracija sistema linearnih diferencijalnih jedna~ina vr{i se i pomo}u stepenih redova.
Sistem linearnih jedna~ina zapisuje se i u matri~nom obliku.
Koristim ovu priliku da se zahvalim svima koji su, na bilo koji na~in, doprinijeli da se ovaj
ud`benik pojavi. Posebno se zahvaljujem recenzentima akademicima Fikretu Vajzovi}u i
Veselinu Peri}u na korisnim primjedbama koje su doprinijele pobolj{anju teksta.
Me|u one kojima èlim izraziti zahvalnost spadaju moja asistentica mr Senada Kalabu{i},
koja mi je pomogla u posljednjoj korekturi i crtanju grafika Besselovih funkcija J n ( x ) i student Bernard Bjelobrk koji je, koriste}i metod izoklina, napravio program za grafi~ko
rje{enje zadatka 8.
Veliku zahvalnost dugujem i glavnom uredniku Izdava~ke ku}e gospodinu Vladimiru
Komanovi}u na zalaganju da ud`benik bude {to prije objavljen, kao i dipl. ing. Nini
Hasanovi}u koji je najzaslu`niji za vrlo vaàn dio posla - unos teksta i izradu crteà,
uklju~uju}i DTP, estetski izgled i dizajn.
Svakako treba posebno ista}i, da su za objavljivanje, odnosno nastanak ud`benika Diferencijalne jedna~ine 1 i 2 zaslu`ni Kantonalno ministarstvo za obrazovanje, nauku i
informisanje Sarajevo, koje je obezbijedilo sredstva za izdavanje, odnosno, SORO[
"Fondacija Otvoreno Dru{tvo" koja mi je, na osnovu Plana za podr{ku istraìvanja (Research Supprot Scheme RSS) Srednjoevropskog Univerziteta (Central European University), zahvaljuju}i pozitivnoj ocjeni i prihva}anju ud`benika od strane Komsije RSS-a, sa
sjedi{tem u Pragu, dodijelila, finansijsku pomo} za njegovu izradu.
Osim toga, zahvaljujem se i Udruènju Matemati~ara BiH koje je obezbijedilo sredstva za
recenziju ud`benika.
Na kraju, bi}u veoma zahvalna svim pa`njivim i kriti~nim ~itaocima ove knjige na korisnim
primjedbama i sugestijama, kako tehni~ke, tako i stru~ne prirode. O njima }u, svakako,
voditi ra~una, ukoliko do|e do novog izdanja ovog ud`benika.
U Sarajevu 2000. godine
Autor
I - OBI^NE DIFERENCIJALNE JEDNAÎNE UVOD
I OBI^NE DIFERENCIJALNE JEDNAÎNE

UVOD
1. Osnovni pojmovi teorije

Obi~nom diferencijalnom jedna~inom n-tog reda naziva se problem pronalaènja svih funkcija y = y( x ) koje, na nekom intervalu, imaju izvode do reda
n : y , y , ... , y ( n ) , i koji identi~ki zadovoljavaju relaciju oblika
F( x, y, y ,..., y ( n ) ) = 0 ,
(1)
gdje je F poznata funkcija svojih argumenata u nekoj oblasti D, a x nezavisno

promjenljiva. U jedna~ini n-tog reda mogu nedostajati neki od argumenata izuzev y(n).
Ako se jedna~ina (1) moè napisati u obliku
y ( n ) = f ( x, y, y , ... , y ( n 1 ) ),
(1)
gdje je f poznata funkcija definisana na otvorenom skupu D R n +1 , re}i }emo da

je diferencijalna jedna~ina rije{ena po najstarijem izvodu y (n). Jedna~ina (1)
se naziva diferencijalnom jedna~inom u kanonskom obliku.
Diferencijalna jedna~ina u kojoj nepoznata funkcija y zavisi samo od jedne
nezavisno promjenljive x naziva se obi~nom diferencijalnom jedna~inom.
Ako, me|utim, diferencijalna jedna~ina sadrì nepoznatu funkciju koja zavisi od
vi{e nezavisno promjenljivih, kao i njene parcijalne izvode, tada se ona naziva parcijalna diferencijalna jedna~ina.
Rje{enjem ili integralom diferencijalne jedna~ine (1) naziva se realna funkcija
y = y ( x ) definisana i n-puta neprekidno diferencijabilna, na nekom intervalu (a, b),
koja datu jedna~inu zadovoljava identi~ki na tom intervalu.
Svakom rje{enju diferencijalne jedna~ine (1) u ravni odgovara neka kriva
y = y(x),
x (a, b )
koju nazivamo integralnom krivom diferencijalne jedna~ine (1).

7
(2)
Osnovni problem diferencijalnih jedna~ina sastoji se u traènju svih rje{enja date

diferencijalne jedna~ine i izu~avanju njihovih osobina. Proces odre|ivanja rje{enja
naziva se rje{avanjem ili integracijom diferencijalne jedna~ine.
Mnogi problemi prirodnih i tehni~kih nauka svode se na problem rje{avanja diferencijalnih jedna~ina, tako {to se odre|enom problemu pridruì veza izme|u argumenta, nepoznate funkcije i njenih izvoda. Odre|ivanjem nepoznate funkcije dobija se rje{enje problema.
Vidje}emo da se kao skup rje{enja diferencijalne jedna~ine n-tog reda dobija
n-parametarska familija funkcija.
Me|utim, moè se postaviti i obrnut zadatak: za datu n-parametarsku familiju
funkcija na}i diferencijalnu jedna~inu koju funkcije te familije zadovoljavaju.
2. Formiranje diferencijalnih jedna~ina

Pretpostavimo da je zadana n-parametarska familija funkcija
( x, y, c 1 , c 2 ,..., c n ) = 0
(3)
u kojoj c 1 , c 2 ,..., c n imaju ulogu parametara, a funkcija ( x, y, c 1 , c 2 ,..., c n ) ima

izvode do n-tog reda.
Diferencijalna jedna~ina n-tog reda, koju ove funkcije zadovoljavaju, odre|uje se
na sljede}i na~in:
Diferenciranjem jedna~ine (3) n-puta po x, dobi}emo n jedna~ina:
y = 0
+
x
y
2
x 2
M
n
x n
2
2 2
+ 2
y +
y +
y = 0
xy
y
y 2
( n )
+ ... +
y = 0.
y
(4)
Ako iz (n+1) jedna~ina (3) - (4) elimini{emo n proizvoljnih konstanti c 1 , c 2 ,..., c n

dobi}emo relaciju oblika (1) koja predstavlja diferencijalnu jedna~inu n-tog reda.
Pod povoljnim uslovima jedna~ina (3) }e imati rje{enje po y : y = y ( x, c 1 , ..., c n ),
u nekoj oblasti x o , c 1 , c 2 ,..., c n , koje }e zadovoljavati jedna~inu (1).
Prema tome, jedna~ina (3) predstavlja rje{enje ili integral jedna~ine (1).
8
Ako su c 1 , c 2 ,..., c n proizvoljne konstante onda je to op{ti integral.

Ako, me|utim, konstante imaju odre|ene vrijednosti onda je to partikularni integral.
Jedna~ina (3) predstavlja familiju krivih linija u ravni koje se zovu integralne
krive jedna~ine (1), a jedna~ina (1) je diferencijalna jedna~ina posmatrane familije
krivih. Iz jedna~ine (1) se vidi da je red jedna~ine jednak broju proizvoljnih
konstanti od kojih zavisi familija krivih.
3. Geometrijska interpretacija diferencijalne jedna~ine

Metod izoklina
Posmatrajmo diferencijalnu jedna~inu prvog reda oblika
y = f ( x, y ),
(5)
pri ~emu je funkcija f(x,y) definisana u nekoj oblasti D ravni xOy. Ovom
jedna~inom je svakoj ta~ki (x,y) te oblasti pridruèna vrijednost y koja predstavlja
koeficijent smjera tangente, na grafik rje{enja jedna~ine (5), u toj ta~ki. Kaè se da
jedna~ina (5) odre|uje polje pravaca.
Da bismo konstruisali polje pravaca treba, u svakoj ta~ki ( x o , y o ) D, uz pomo}
nekog odreska, predstaviti pravac tangente na integralnu krivu u toj ta~ki, odre|en
vrijedno{}u f ( x o , y o ). Skup svih tih odrezaka daje geometrijsku sliku polja pravaca.
Sada se, ranije predstavljeni, problem traènja rje{enja jedna~ine (5) moè
formulisati ovako:
Na}i takvu krivu y = ( x ) da se pravac tangente u svakoj njenoj ta~ki podudara s
pravcem polja pravaca u toj ta~ki.
Ovakvo tuma~enje diferencijalne jedna~ine i njene integracije daje grafi~ki metod
njenog rje{avanja.
Da bismo konstruisali integralne krive koristi}emo izokline. Izoklinom se naziva
geometrijsko mjesto ta~aka ravni xOy u kojim je smjer polja pravaca konstantan
( y = const ). Prema tome, skup izoklina diferencijalne jedna~ine (5) odre|en je
jedna~inom f ( x, y ) = k = tg, gdje je k parametar, a ugao nagiba polja pravaca prema x-osi.
Daju}i parametru k bliske brojne vrijednosti dobija se mreà izoklina pomo}u
kojih se pribli`no konstrui{u integralne krive jedna~ine (5).
Primjedba 1. Nulta izoklina f ( x, y ) = 0 odre|uje jedna~inu krive du` koje
mogu biti raspore|eni ekstremi (ta~ke maksimuma i minimuma) integralnih krivih.
Radi {to ve}e preciznosti, pri konstrukciji integralnih krivih odre|uje se, tako|e,
9
geometrijsko mjesto prevojnih ta~aka, koje }e, ako one postoje, biti kriva odre|ena jedna~inom
f
f
+ f ( x, y )
= 0.
x
y
(6)
Primjedba 2. Ta~ka presjeka dvije ili vi{e izoklina zove se singularna ta~ka
diferencijalne jedna~ine (5). Tom ta~kom prolazi vi{e integralnih krivih jedna~ine
(5).
4.
Egzistencija i jedinstvenost rje{enja
dy
= f ( x, y ) u D naziva se
dx
zadatak u kome se traì rje{enje y = y( x ) date jedna~ine koje za x = x o prima unaprijed zadanu vrijednost yo, tj. y( x o ) = y o , ( x o , y o ) D. Geometrijski, traì se
integralna kriva y = y( x ) koja prolazi ta~kom ( x o , y o ). Vrijednosti x o , y o nazivaju
se po~etnim vrijednostima, a y( x o ) = y o po~etnim uslovom.
Cauchyevim zadatkom za diferencijalnu jedna~inu
Za egzistenciju rje{enja Cauchyevog problema

dy
= f ( x, y ),
dx
(1)
y( x o ) = y o
dovoljno je da funkcija f(x, y) bude neprekidna u okolini ta~ke (xo, yo). Tada je
rje{enje, kao i njegov izvod, neprekidno, u op{tem slu~aju, samo u nekoj okolini
datog argumenta x o . Preciznije, vaì
Teorema 1.
(Peanova teorema)
Neka je funkcija f(x, y) neprekidna na pravougaoniku

P =
{ ( x, y)
x x o a, y y o b
}.
Tada jedna~ina (1) ima bar jedno rje{enje y = y(x) koje zadovoljava uslov
y( x o ) = y o i y = y(x) je neprekidna funkcija, kao i njen izvod, na segmentu
b
x x o h min a,
,
M
10
gdje je M = max
( x ,y ) P
f ( x, y )
}.
Peanova teorema ne garantuje jedinstvenost rje{enja. Naredna teorema, poznata

kao Picardova teorema, pored egzistencije, obezbje|uje i jedinstvenost rje{enja
Cauchyevog zadatka.
Teorema 2. (Picardova teorema)
Ako je funkcija f(x,y)
1 neprekidna na pravougaoniku P i
2o zadovoljava Lipschitzov uslov po y u P, tj. postoji konstanta L 0 :
f ( x, Y ) f ( x, y )
L Y y ,
( x, Y ), ( x, y ) P,
tada jedna~ina (1) ima jedinstveno rje{enje y = y ( x ) koje zadovoljava po~etni

uslov y( x o ) = y o i y = y( x ) je neprekidna funkcija, kao i njen izvod, na segmentu
b
x x o h min a, , gdje je M = max
( x ,y )P
M
{ f ( x, y)}.
Geometrijski, ta~kom( x o , y o ) prolazi jedna i samo jedna integralna kriva date diferencijalne jedna~ine.
Naj~e{}e dokazi teorema o postojanju rje{enja daju istovremeno i metode ta~nog
ili pribli`nog nalaènja rje{enja, {to jo{ vi{e pove}ava zna~aj teorema postojanja.
U dokazu Picardove teoreme koristi se metod uzastopnih aproksimacija koji
ujedno predstavlja i demonstraciju metoda pribli`ne integracije.
Ukratko, taj metod se sastoji u sljede}em:
Umjesto diferencijalne jedna~ine (1), s po~etnim uslovom y( x o ) = y o , posmatra
se, njoj ekvivalentna, integralna jedna~ina
y = yo +
f (t, y(t )) dt
(2)
xo
pomo}u koje moèmo formirati niz funkcija uzastopnih rje{enja

x
y o ( x ) y o ; y n ( x ) = y o + f (t, y n 1 (t ))dt, (n = 1, 2,... )
(3)
xo
po{to je svaka ta~ka ( x, y k ( x ))

pravougaonika P.
(k = 0, 1, 2, ...,
11
x [ x o h, x o + h] ta~ka
Lako se pokazuje da su ovako definisane funkcije y k ( x ) (k = 0, 1, 2, ... ) neprekidne i da postoji grani~na funkcija
Y ( x ) = lim y n ( x )
n
koja zadovoljava, kako po~etne uslove, tako i diferencijalnu jedna~inu, {to zna~i da
je i ona rje{enje diferencijalne jedna~ine u intervalu x o h x x o + h. Osim
toga, pod navedenim uslovima to je jedino rje{enje diferencijalne jedna~ine (1)
koje prolazi ta~kom ( x o , y o ).
a)
b)
(sl. 1)
Na slici 1.a) prikazan je pravougaonik P. Slika 1.b) odnosi se na mogu}nost

produènja rje{enja diferencijalne jedna~ine do ruba oblasti.
Na osnovu dokazane teoreme postojanje rje{enja je obezbije|eno samo u intervalu
x o h x x o + h. Za x = x o + h neka je y1 ordinata rje{enja. Kako je
b
h = min a, , o~igledno, u op{tem slu~aju, rje{enje nije do{lo do ruba oblasti P,
M
nego je definisano u nekom uèm intervalu. Ta~ku ( x o + h, y1 ) uzimamo kao

centar novog pravougaonika u kome su ispunjeni uslovi egzistencije rje{enja, tako
da ponovnom primjenom teoreme dobijamo produènje rje{enja u nekom intervalu
[x o + h, x o + h 1 ] . Ponavljaju}i tako postupak moèmo se pribliìti po volji rubu
pravougaonika P.
12
ZADACI
13
14
Zadatak 1.
Formirati diferencijalne jedna~ine ~ija su op{ta rje{enja
a)
y 2 = 2 px
b)
y 2 + c 1 x 2 + c 2 x = 0.
Rje{enje:
a) Diferenciranjem jedna~ine parabola po x, dobi}emo

yy = p .
(1)
Eliminacijom parametra p, iz jedna~ine parabola i (1), dobi}emo

y =
y
.
2x
(2)
Ovo je traèna diferencijalna jedna~ina familije parabola.

b) Ako diferenciramo jednakost
y 2 + c1 x 2 + c 2 x = 0
(1)
po x, dva puta, dobi}emo

2 yy + 2c 1 x + c 2 = 0 i
(2)
y 2 + yy + c 1 = 0 .
(3 )
Elimini{imo c1 i c2 iz jedna~ina (1), (2) i (3 ) . Iz (3 ) je

c 1 = y 2 yy ,
pa na osnovu toga iz (2) slijedi
c 2 = 2 xy 2 + 2 xyy 2 yy .
Uvr{tavanjem ovako dobijenih izraza za c1 i c2 u (1) dobi}emo traènu diferencijalnu jedna~inu
y 2 + x 2 y 2 + x 2 y y 2 xyy = 0 .
Njen op{ti integral je dat relacijom (1).
15
Zadatak 2.
Na}i diferencijalnu jedna~inu familije krugova

( x a) 2 + ( y b) 2 = r 2
koja zavisi od tri parametara a, b, r.
Rje{enje:
Da bismo eliminisali ova 3 parametra jedna~inu (1) }emo tri puta

diferencirati. Tako dobijamo
x a + ( y b )y = 0
1 + y 2 + ( y b )y = 0
3y y + ( y b )y = 0 .
Eliminacijom parametra b iz posljednje dvije jedna~ine dobija se diferencijalna

jedna~ina krugova:
y (1 + y 2 ) 3y y 2 = 0 .
Zadatak 3.
Napisati diferencijalnu jedna~inu krivih drugog reda (konusnih presjeka).
Rje{enje:
Jedna~ina krive drugog reda, rije{ena po y, ima jedan od dva oblika

c
,
x +d
c0
(1)
y = ax + b + cx 2 + dx + e , 0, 4 ce d 2 0 .
(1)
y = ax + b +
ili
Ako jedna~ine (1) i (1) dva puta zaredom diferenciramo, dobi}emo

y =
2c
(x + d )3
(2)
i
y =
4 ec d 2
4 (cx 2 + dx + e )
redom.
16
(2)
Posljednje dvije jedna~ine mogu se objediniti. Tako dolazimo do zaklju~ka da se

krive drugog reda mogu predstaviti jedna~inama oblika
y =
1
( Ax 2 + Bx + C )
ili
3
( y ) 2 = Ax 2 + Bx + C,
{to je ekvivalentno sa
3 ( y ) 2
Zadatak 4.
= 0 .
Ispitaj polje pravaca i nacrtaj pribli`no nekoliko integralnih krivih
jedna~ine
y =
Rje{enje:
x 2 + y2
1 .
2
o
1 Dokaìmo, najprije, da se nikoja dva razli~ita rje{enja y1 ( x ) i
y 2 ( x ) jedna~ine
y =
x 2 + y2
1
2
(1)
ne sijeku. Pretpostavimo suprotno, tj. da se dva rje{enja y1 ( x ) i y 2 ( x ),

y1 ( x ) =/ y 2 ( x ) sijeku. Neka je ta~ka xo takva da je y1 ( x o ) y 2 ( x o ) , recimo
y1 ( x o ) > y 2 ( x o ) i neka je x 1 ta~ka najblià ta~ki x o u kojoj se integralne krive
y1 ( x ) i y 2 ( x ) sijeku. Ako pretpostavimo da je x 1 > x o , tada }e biti:
x [ x o , x 1 ) y1 ( x ) > y 2 ( x ) i y1 ( x 1 ) = y 2 ( x 1 ) .
Po{to su y1 ( x ) i y 2 ( x ) rje{enja jedna~ine (1), ima}emo
y1 ( x ) y 2 ( x ) =
y12 ( x ) y 22 ( x )
,
2
17
(2)
odnosno
y ( x ) + y2 ( x )
z( x )
= 1
z( x )
2
(3)
ako uvedemo smjenu
z( x ) = y1 ( x ) y 2 ( x ) > 0 , x x o , x 1 ),
z( x 1 ) = 0 .
(4)
Integracijom jedna~ine (3), u granicama od xo do x, dobi}emo

ln z( x ) ln z( x o ) =
y1 (t ) + y 2 (t )
dt .
2
xo
(5)
Po{to su y1 ( x ) i y 2 ( x ), kao rje{enja jedna~ine (1), neprekidne funkcije na

[x o , x 1 ], desna strana jednakosti (5)
x
y1 (t ) + y 2 (t )
dt
x
2
o
x1
y1 (t ) + y 2 (t )
dt
2
xo
(= kona~an broj),
dok }e lijeva strana

ln z( x ) ln z( x o ) , jer z ( x ) 0, kad x x 1 .
Tako dolazimo do protivrje~nosti koja nas dovodi do zaklju~ka da pretpostavka o
egzistenciji dva razli~ita rje{enja, koja se sijeku, nije ta~na.
2 o Izokline, krive u ~ijim ta~kama prvi izvod prima istu konstantnu vrijednost, su
za ovu diferencijalnu jedna~inu centralne kru`nice. Nulta izoklina je kru`nica
C = { ( x, y) x 2 + y 2 = 2 }, koja dijeli xOy ravan na dvije oblasti (unutra{nju i
vanjsku), tako da je u svakoj ta~ki ( x o , y o ), koja leì unutar te kru`nice
y ( x o , y o ) < 0 , pa u njoj integralne krive opadaju, dok, nasuprot tome, u svakoj
ta~ki ( x o , y o ), izvan te kru`nice, zbog y ( x o , y o ) > 0 , integralne krive rastu.
U ta~kama ( x o , y o ) kru`nice C je y ( x o , y o ) = 0 , pa integralne krive u njima imaju
ekstreme: maksimume za x < 0, a minimume za x > 0. Izuzetak ~ine integralne
krive koje prolaze kroz ta~ke ( 0, 2 ) . Izaberimo sljede}e izokline:
x 2 + y2 = a2 ,
y =
18
a2 2
2
1
2
3 Pokaìmo da svaka integralna kriva jedna~ine (1) ima dvije asimptote paralelne
s y-osom. Dovoljno je dokazati da za integralne krive y( x ), definisane za x > 0,
vrijedi:
y( x ) , kada x x 1 0
( x1 > 2) .
Za integralnu krivu y( x ) mogu, a priori, nastupiti sljede}a 4 slu~aja:

(A)
y( x ) je definisano za x 0 i y( x ) A1 (< + ), kad x + ;
(B)
y( x ) je definisano za x 0 i y( x ) + , kad x + ;
(C)
y( x ) je definisano samo za x 0, x 1 ) i y( x ) A2 (< + ),
kad x x 1 ;
(D)
y( x ) je definisano samo za x 0, x 1 ) i y( x ) + , kad x x 1 .
Slu~aj (A) nije mogu}, po{to iz nejednakosti

y( x ) >
x3
x3
x + ( x o + yo o ) ,
6
6
(6)
koja se dobija integracijom, u granicama od xo do x, nejednakosti

y ( x ) >
x2
1,
2
dobivene iz (1), zaklju~ujemo da

y( x ) + , kad x + ,
{to je u kontradikciji s pretpostavkom y( x ) A1 (< + ), kad x + .
Slu~aj (B) Pretpostavimo da je (B) ta~no, tj. da vrijedi (7).
Polaze}i od jedna~ine (1), zaklju~ujemo da je
y ( x )
y2 (x)
1
2
( x 0 ),
dakle,
19
(7)
y ( x )
1
1
( x 0 i y o = y( x o ) > 0 ) ,
2
2
2
y (x)
y (x)
odakle, nakon integracije od xo do x, dolazimo do nejednakosti
1
1
1
(x x o )
yo
y( x )
2
xo
dt
.
(t )
(8)
No, nejednakost (8) je protivrje~na, jer njena lijeva strana, zbog pretpostavke da
y( x ) + , kad x +, teì kona~nom broju 1 y o , dok njena desna strana, zbog
x
dt , teì u beskona~nost, kad x +.
konvergentnosti integrala
y (t )
2
xo
Slu~aj (C) Jasno je da je y( x ), pod ovim pretpostavkama, definisano i u ta~ki x 1 .

Naime, lako se vidi da y( x ) zadovoljava jedna~inu (1) na [ 0, x 1 ] ako, u ta~ki x 1
defini{emo y( x 1 ) sa
y ( x 1 ) = lim y ( x ).
x x1
Me|utim, i slu~aj (C) otpada, jer pretpostavka da

y( x ) A2 , kad x x 1
kao i da se y ( x ) ne moè produìti za x > x 1 , tako|e, vodi u protivrje~je.
Po{to je desna strana f ( x, y) =
x 2 + y2
1 jedna~ine (1) neprekidna funkcija od x i
2
y u cijeloj xOy ravni, prema Peanovoj teoremi postoji rje{enje y1 ( x ) jedna~ine (1),
definisano u intervalu [ x 1 , x 1 + ], koje prolazi ta~kom (x1, A2).
S obzirom da obje integralne krive y( x ) i y1 ( x ) prolaze ta~kom (x1, A2), one se na
intervalu [ x 1 , x 1 ] , moraju podudarati, jer bi se ina~e sjekle u ta~ki (x1, A2), {to
je u suprotnosti s ranije dokazanim. Prema tome, ovako definisana funkcija
y( x )
(x) =
y1 ( x )
x [ 0, x 1 ]
x [x 1 , x 1 +
bi}e rje{enje diferencijalne jedna~ine (1) na intervalu [ 0, x 1 + ] koje se na

intervalu [ 0, x 1 ] podudara s rje{enjem y( x ) i ujedno ga produùje na interval
20
[x , x
1
+ ] , {to je u suprotnosti s pretpostavkom da se rje{enje y( x ) ne moè
produìti za x > x 1 .
Dobivena protivrje~nost ukazuje da treba odbaciti i (C).
Prema tome, do{li smo da zaklju~ka da vrijedi (D), {to zna~i da svaka integralna
kriva ima, desno od ta~ke 0, uspravnu asimptotu.
Analogno se moè pokazati da svaka integralna kriva jedna~ine (1) ima i lijevo od
ta~ke 0 uspravnu asimptotu q. e. d.
(sl. 2)
Zadatak 5.
jedna~ine
Metodom izoklina nacrtaj pribli`no integralne krive diferencijalne

y = sin( x + y ) .
Rje{enje:
(1)
Uzimaju}i y = k, gdje je k = const, dobi}emo jedna~ine izoklina

sin ( x + y ) = k ,
1 k 1.
21
(2)
Specilano, za k = 0, dobija se nulta izoklina

sin ( x + y ) = 0 ,
odakle je
y = x + n,
(n = 0, 1, 2, ... ) .
(3)
Integralne krive u ta~kama presjeka s tim izoklinama imaju horizontalne tangente.

Ispitajmo da li integralne krive na izoklinama (3) imaju ekstreme, i ako imaju koje:
maksimum ili minimum.
Da bismo to utvrdili potraìmo drugi izvod
y = (1 + y ) cos( x + y ) = (1 + sin( x + y )) cos( x + y ).
Po{to je y = x + n,
y = (1 + sin n ) cosn = cosn = ( 1) n .
Ako je n paran broj, bi}e y > 0, zna~i, u ta~kama presjeka sa izoklinama
y = x + n, (n = 0, 2, 4, ... ) , integralne krive imaju minimum, dok }e u
slu~aju kad je n neparan broj biti y < 0 , pa integralne krive, u ta~kama presjeka
sa izoklinama y = x + n, (n = 1, 3, ... ), imaju maksimum.
Izaberimo sljede}e izokline
k
y
1
4n 1
x+y=
...
1
4n +1
x+y=
...
(n = 0, 1, 2, ... ).
U ovom slu~aju izokline su me|usobno paralelne prave s koeficijentom smjera

jednakim -1, tj. one sijeku x-osu pod uglom od 135o. Lako se provjerava da su
izokline
y = x
+ 2n
2
(n = 0, 1, 2,... )
(4)
integralne krive date diferencijalne jedna~ine.

Po{to desna strana diferencijalne jedna~ine (1)
f ( x, y ) = sin( x + y ) ,
u svim ta~kama ravni xOy, zadovoljava uslove Picardove teoreme, integralne krive
se ne}e sje}i me|usobno, pa prema tome, ne}e sje}i ni izokline (4).
22
Osim toga, izvod y se poni{tava kad je 1 + sin( x + y ) = 0, i kad je cos( x + y ) = 0,

tj. na izoklinama (4) i
y = x +
+ 2n
2
(n = 0, 1, 2, ... ) .
(5)
Kre}u}i se (s lijeva na desno) du` izoklina (5), y }e promijeniti znak od pozitivnog

na negativan.
Prema tome, izokline (5) predstavljaju geometrijsko mjesto prevojnih ta~aka
integralnih krivih date jedna~ine.
(sl. 3)
23
Zadatak 6.
Data je diferencijalna jedna~ina

y = f ( x, y ) ,
(1)
gdje je f ( x, y ) neprekidna funkcija na oblasti D koja je simetri~na u odnosu na x i

y-osu. Pod kojim, dodatnim pretpostavkama o funkciji f ( x, y ) }e polje pravca biti
simetri~no u odnosu na :
a) x-osu,
b) y-osu,
c) koordinatni po~etak ?
Rje{enje:
a) Da bi polje pravaca bilo simetri~no u odnosu na x-osu mora biti

f ( x, y ) = f ( x, y ) . U tom slu~aju, ako je g( x ) rje{enje diferencijalne jedna~ine
(1), tada je i g( x ) tako|e rje{enje te jedna~ine. Stvarno,
g ( x ) = f ( x, g( x )) = f ( x, g( x ))
povla~i
g ( x ) = f ( x, g( x )),
q. e. d.
b) Da bi polje pravaca bilo simetri~no u odnosu na y-osu, mora biti

(1), tada je i g( x ), tako|e, rje{enje te jedna~ine. Stvarno
g ( x ) = f ( x, g( x ) ) = f ( x, g( x )) ,
povla~i, nakon smjene x = t,
g ( t ) = f (t, g( t )) ,
{to je i trebalo dokazati.
c) Da bi polje pravaca bilo simetri~no u odnosu na koordinatni po~etak, mora biti
(1), tada je i g( x ) tako|e rje{enje te jedna~ine. Zaista,
g ( x ) = f ( x, g( x )) = f ( x, g( x ))
povla~i, poslije smjene x = t,
g ( t ) = f (t, g( t )) ,
24
Zadatak 7.
Data je linearna diferencijalna jedna~ina

y + p( x )y = q ( x ) ,
(1)
u kojoj su p ( x ) i q ( x ) neprekidne funkcije od x.

a) Pokazati da polje pravca, za ta~ke koje leè na pravoj x = x o , obrazuje pramen
pravih i odrediti njegov nosa~.
b) Kada }e se geometrijsko mjesto nosa~a pramena nalaziti na y-osi ?
Rje{enje:
a) Jedna~ina tangente na integralnu krivu y = y( x ) u ta~ki x = x o je

y y( x o ) = y ( x o )( x x o )
s koeficijentom smjera
y ( x o ) = q ( x o ) p( x o )y( x o ) ,
dakle,
y y( x o ) = [ q ( x o ) p( x o )y( x o )] ( x x o ).
(2)
1o Za p (x o ) = 0, koeficijent smjera svih tangenti jednak je q ( x o ), tj. ne zavisi

od y o , tako da su sve one me|usobno paralelne, dakle ~ine pramen pravih. Nosa~
pramena je beskona~no daleka ta~ka.
2o Za p (x o ) 0, jedna~ina (2) predstavlja parametarsku jedna~inu familije pravih u kojoj ulogu parametra igra y o = y( x o ) koji se, od krive do krive mijenja.
Napi{imo jedna~inu (2) u obliku
[ p( x
)( x x o ) 1] y o = ( x x o )q ( x o ) y .
( 2 )
Da bi ova jednakost bila zadovoljena za sve tangente na integralne krive, u ta~kama

( x o , y o ) prave x = x o , mora biti
p( x o )( x x o ) 1 = 0
q ( x o )( x x o ) y = 0 .
Odavde zaklju~ujemo da sve tangente prolaze ta~kom s koordinatama
x = xo +
1
,
p( x o )
y=
q( x o )
,
p( x o )
pa prema tome obrazuju pramen pravih s nosa~em u toj ta~ki.

25
(3)
b) Da bi se geometrijsko mjesto nosa~a pramena nalazilo na y-osi, mora biti x = 0,

tj. na osnovu (3)
xo +
1
= 0,
p( x o )
dakle,
p( x o ) =
1
,
xo
za svako x o 0 ,
tako da je
p( x ) =
Zadatak 8.
jedna~ine
1
.
x
Odredi ekstreme i asimptote integralnih krivih diferencijalne

y = 2 xy 2 + x 2 + 1 ,
(1)
pa na osnovu njih nacrtaj nekoliko grafika integralnih krivih.
Rje{enje:
O~igledno je desna strana jedna~ine (1)

f ( x, y ) = 2 xy 2 + x 2 + 1
(2)
neprekidna funkcija od x i y u R2 koja ima neprekidan parcijalni izvod po y u R2

f
= 2 xyy 2 y 2 ,
y
(3)
koji je, prema tome, u svakoj ograni~enoj okolini proizvoljne ta~ke ( x o , y o ) i

ograni~en, {to ima za posljedicu da je, u toj okolini, zadovoljen Lipschitzov uslov
po promjenljivoj y. Saglasno s tim, za svaku ta~ku ( x o , y o ) iz R2 postoji okolina u
kojoj su zadovoljeni uslovi Picardove teoreme o egzistenciji i jedinstvenosti
rje{enja, {to zna~i da }e svakom ta~kom ( x o , y o ) iz R2 prolaziti jedna i samo jedna
integralna kriva jedna~ine (1).
Da bismo nacrtali grafike integralnih krivih jedna~ine (1) koristi}emo metod
izoklina, krivih u kojim prvi izvod prima istu konstantnu vrijednost. Stavimo y = k
(k = const ). Tada }e jedna~ina izoklina biti
26
2 xy 2 + x 2 + 1 = k
(4)
ili
y=
x 2 +1 k
2x
(4 )
Da bismo odredili krivu na kojoj se nalaze, eventualni, ekstremi integralnih krivih

jedna~ine (1), uzimamo k = 0.
Tako dobijamo jedna~inu nulte izokline
y=
x 2 +1
.
2x
(5)
Da bismo je mogli grafi~ki predstaviti, primjetimo da se ona sastoji od dvije grane

y1 = +
x 2 +1
2x
(5)
y2=
x 2 +1
2x
(5)
koje su definisane samo za x > 0 i da je za svaku od grana y1 i y2 prava x = 0

vertikalna asimptota, kao i da svaka od ovih grana ima po jedan ekstrem. Preciznije,
za x = 1
grana y1 ( x ) prima minimalnu vrijednost 1, tj. y1 (1) = 1, odnosno
grana y 2 ( x ) prima maksimalnu vrijednost 1, tj. y 2 (1) = 1 .
Prema tome, kriva (5) razbija ravan xOy na tri dijela: I, II i III kao na slici 5.
Ispitajmo znak funkcije f ( x, y ) u oblastima I, II i III:
Posmatrajmo najprije integralne krive koje prolaze ta~kom (1, y o ), y o > 1 , oblasti
II i III. Po{to je
y (1) = f (1, y o ) = 2 y o2 + 2 < 0 , za y o > 1 ,
bi}e y ( x ) < 0 i u svakoj drugoj ta~ki ( x, y ) oblasti II i III, pa integralne krive u tim
oblastima opadaju.
Nasuprot tome, za integralnu krivu y( x ) koja prolazi ta~kom ( 0, y o ) oblasti I je
y ( 0 ) = f ( 0, y o ) = 1 > 0, pa }e i za svaku drugu ta~ku (x, y) te oblasti biti y ( x ) > 0 ,
{to ima za posljedicu da integralne krive u oblasti I rastu.
27
Obiljeìmo sa ( x 1 , y1 ) ta~ku u kojoj integralna kriva y( x ) sije~e nultu izoklinu.

Ako pustimo da x raste od 0 do x1 , dokle god se bude ta~ka ( x, y( x )) nalazila u
oblasti I ra{}e i y( x ) , dakle do presjeka s nultom izoklinom. Pona{anje integralnih
krivih jedna~ine (1) u ta~ki ( x 1 , y1 ) }emo ispitati pomo}u drugog izvoda koji o~ito
postoji. Po{to ta~ka ( x 1 , y1 ) leì na nultoj izoklini,
y ( x 1 ) = 2 x 1 y12 + x 12 + 1 = 0 ,
y( x 1 ) = 2 y12 + 2x 1 =
x 12 1
<0
x1
pa je
za 0 < x 1 < 1 ,
tj. integralna kriva u ( x 1 , y1 ) ima maksimum. Ako x nastavi i dalje da raste,

integralna kriva y( x ) }e u}i u oblast II u kojoj }e opadati ( y < 0 ) do presjeka s
desnom gornjom granom nulte izokline u ( x 2 , y 2 ). U toj ta~ki y( x ) dostiè minimum, nakon ~ega (ako x raste) napu{ta oblast II i po~inje ponovo da raste ( y > 0
u oblasti I).
Dokaìmo da kriva y( x ) ne prolazi ta~kom (1, 1), u kojoj je ina~e y (1) = y (1) = 0
i y (1) = 2. Ako sada napi{emo Taylorovu formulu za y( x ) u okolini ta~ke x = 1,
uzimaju}i pritom u obzir da je y (1) = y (1) = 0 i y(1) = 1, dobi}emo
y( x ) y(1) =
( x 1) 3
y (1 + ( x 1)) ,
3!
za x dovoljno blizu 1.
Po{to je y ( x ) neprekidan u dovoljno maloj okolini ta~ke x = 1 i y (1) = 2, bi}e
y ((1 + (1 x )) > 0, tako da }e biti za:
x < 1, iz dovoljno male okoline ta~ke x = 1, y( x ) < y(1) = 1
x > 1, iz dovoljno male okoline ta~ke x = 1, y( x ) > y(1) = 1 .
a)
b)
(sl. 4)
28
Prema tome, ako bi integralna kriva y( x ) prolazila ta~kom (1,1), u okolini te ta~ke
bi izgledala kao na slici 4a), {to je nemogu}e s obzirom da ona u oblasti II opada
( y < 0 ), pa se, prema tome, pona{a kao na slici 4b).
Lako se vidi da su integralne krive jedna~ine (1) definisane za sve x > 0. Naime,
sve integralne krive, kao {to se iz prethodne analize da zaklju~iti, zavr{avaju na
rubu oblasti I, gdje je y > 0, pa y( x ) raste.
Ako bi neka integralna kriva bila definisana samo za x < x 1 , gdje je x 1 > 0 neki
broj, tada bi y( x ) + , kad x x 1 . No, tada bi postojao takav broj 0 < x o < x ,
za koji je
y( x ) 1,
za x x o , x 1 ) ,
pa prema tome
y = 2 xy 2 + x 2 + 1 < 2 x + x 2 + 1 = ( x 1) 2 .
Odavde, integracijom u granicama od x o do x, dobijamo
y( x ) y( x o )
1
1
( x 1) 3 ( x o 1) 3 ,
3
3
{to je nemogu}e, jer lijeva strana teì ka + , kad x x 1 , dok desna strana ostaje
kona~na.
Kako integralne krive y ( x ) u oblasti I rastu ( y > 0 ), jasno je da }e postojati
lim y( x ) i da }e vrijediti
x
y ( x ) + ili y ( x ) A ( A ), x + .
Pokaìmo da za integralne krive y( x ) vaì
y( x ) + , kad x + .
(6)
Pretpostavimo suprotno, tj. da y( x ) A ( ), kad x + .

Dijele}i jedna~inu (1) sa x2, dobi}emo
y ( x ) 2 y 2
1
+1 + 2
2
x
x
x
( x + ) ,
pa }e, za dovoljno velike x, recimo za x x o , biti

y ( x )
1 2
1
> , odnosno y ( x ) >
x .
2
2
2
x
Integracijom posljednje nejednakosti, u granicama od xo do x, dobi}emo
29
y( x ) y( x o ) >
1 3
( x x o3 )
6
odakle, suprotno pretpostavci da je y( x ) ograni~eno, dobijamo (6).

Sli~no bismo do{li i do zaklju~ka da y( x ) , kad x
*
.
(sl. 5.)
Zadatak 9.
Dokazati da integralne krive jedna~ine

y = 2 xy 2 + x 2 y 4 + 1 ,
koje prolaze ta~kom ( 0, y o ) ( y o > 0 ), imaju asimptotu paralelnu s y-osom.
(*)
Grafi~ko rje{enje zadatka 8 dao Bernard Bjelobrk, student matematike.
30
(1)
Rje{enje:
Posmatrajmo bilo koju integralnu krivu jedna~ine (1) koja prolazi

ta~kom ( 0, y o ) y o > 0. Ako posmatranje ograni~imo na prvi kvadrant, iz jedna~ine
(1) }e, za x > 0 , o~igledno, biti y ( x ) > 0, pa integralne krive, u prvom kvadrantu
rastu kad raste x, tj.
y( x ) > y( 0 ) > 0, za x > 0 .
Saglasno s tim, jedna~inu (1) moèmo podijeliti sa y 4 ( 0 ) . Tako dobijamo nejednakost
y
2x
1
= 2 + x2 + 4 > x2
4
y
y
y
( x > 0)
(2)
koja se, u dovoljno maloj okolini ta~ke x = 0, moè integrisati u granicama od 0

do x. Saglasno s tim je
y(x)
yo
dy
y4
dx ,
(3)
odnosno
1
yo
x3
1
> 0.
y (x)
3
(4)
(Sl. 6)
Ako integralna kriva y( x ) nema asimptotu paralelnu s y-osom, koja bi bila bliè
y-osi od prave x = 1 y o , moèmo pustiti da x 1 y o . Tada, na osnovu (4),
1
1
.
zaklju~ujemo da
0 , tj. y( x ) , kada x
3
yo
y( x )
31
1
je, dakle, asimptota za integralne krive jedna~ine (1) koje prolaze
yo
ta~kom ( 0, y o ), q. e .d.
Prava x =
Zadatak 10. Pokazati da postoji jedinstveno rje{enje po~etnog problema

y =
y 2 +1
,
x 4 +1
y( x o ) = y o
(1)
i da doti~na kriva ima dvije horizontalne asimptote.
Rje{enje:
Jedinstvenost rje{enja po~etnog problema slijedi na osnovu
Picardove teoreme. Zaista, funkcija f ( x, y) =
y 2 +1
je neprekidna u cijeloj ravni
x 4 +1
xOy, a neprekidnost njenog parcijalnog izvoda po y

f
2
=
y
3
y
3
( x + 1)( y 2 + 1) 2
povla~i da je ispunjen Lipschitzov uslov po y.

Po{to je f ( x, y ) > 0, rje{enje }e biti monotono rastu}a funkcija. Pokaìmo da je
ona ograni~ena odozgo. Razdvojimo promjenljive, pa tako dobivenu jedna~inu
integri{imo u granicama od xo do x. Dobi}emo
y(x)
yo
dy
3
y +1
xo
dx
3
x 4 +1
(2)
Pustimo da x .
Desna strana jednakosti (2) }e teìti kona~noj vrijednosti jer je nesvojstveni integral
dx
x 3 x 4 + 1 konvergentan.
o
[to se ti~e funkcije y( x ) , postoje dvije mogu}nosti:
y( x ) +, kad x +
i
y( x ) a, kad x +
32
(a realan broj) .
Po{to nesvojstveni integral
dy
, kome teì lijeva strana, ako y( x ) + ,

y 2 +1
divergira, pretpostavka da y( x ) + , x + otpada jer dovodi do protivrje~nosti. Prema tome, kad x + , y( x ) monotono raste, ali ostaje kona~no. Zbog
ograni~enosti funkcije y( x ) i njenog monotonog rasta, postoji kona~an
lim y( x ) = a . Prava y = a je traèna asimptota krive y( x ) .
3
yo
x +
Sli~no bi se pokazalo da y( x ) b, kad x
(b je realan, b < a).
Zadatak 11. Picardovom metodom sukcesivnih aproksimacija rije{iti jedna~inu

y = xy .
Rje{enje:
(1)
Neka je
x
y n = y o + f ( x, y n 1 )dx,
f ( x, y ) = xy, n = 0, 1, 2,... .
xo
Saglasno s tim, bi}e

y1 = y o +
x 2 x o2
x
y
dx
y
y
=
+
=
o
o
o
2
2
xo
x 2 x o2
= yo 1 +
,
2
y2 = yo +
x 3 x x o2
x
y
dx
y
y
x
=
+
+
dx =
1
o
o
2
2
xo
xo
x 2 x o2
x 4 x o4
x 2 ( x 2 x o2 )
= y o 1 +
+
+ o
=
2
8
4
x 2 x o2
= yo 1 +
2
2
1 x 2 x o2
+
.
2!
4

...................................................................
Dakle, naslu}ujemo da je
33
yn
x 2 x o2 1
= yo
.
2
k!
k=0
n
Sigurno je y1 tog oblika.

Dokaìmo da je i y n+1 istog oblika. Zbilja
x
xo
k=o
1 x 2 x o2
x
dx =
k!
2
y n +1 = y o + y o
n
= yo + yo
k=0
1 x 2 x o2 x 2 x o2
d
=
k!
2
2

xo
k +1
n
x 2 x o2
1
= y o 1 +
=
2

k = 0 ( k + 1)!
= yo
k=0
1 x 2 x o2
.
k!
2
Prema tome
y = lim y n = y o
n
k=0
x 2 x o2
1 x 2 x o2
,
= y o exp
k!
2
2
tako da je rje{enje jedna~ine (1), dobiveno metodom sukcesivnih aproksimacija

x 2 x o2
y = y o exp
.
2
Zadatak 12. Pretpostavimo da diferencijalna jedna~ina

y = f ( y)
(1)
ima dva rje{enja koja prolaze ta~kom (0,b) koja se ne podudaraju ni u kojoj okolini
ta~ke 0. Dokaìte da ako je funkcija f ( y ) neprekidna u okolini ta~ke y = b, tada je
f ( b ) = 0.
34
Rje{enje:
Pretpostavimo da su y( x ) i z( x ) rje{enja jedna~ine (1) koja prolaze

ta~kom (0, b), tj. da vrijedi y( 0 ) = b i z( 0 ) = b i da je, suprotno tvrdnji zadatka,
f ( b ) 0. Tada }e, zbog pretpostavke da je funkcija f ( y ), u okolini ta~ke y = b
neprekidna, u svakoj, dovoljno maloj okolini ta~ke b, biti f ( y ) 0. Osim toga,
po{to je, zbog egzistencije izvoda y ( x ) = f ( y ), funkcije y( x ) i ona sama neprekidna, i po{to je y( 0 ) = b , y }e se, po volji malo, razlikovati od b, ako je x dovoljno
blizu 0.
U daljnjem }emo smatrati da x pripada dovoljno maloj okolini ta~ke 0, tako da je
f ( y( x )) 0 , kao i f ( z( x )) 0 .
Pretpostavka da je y( x ) rje{enje jedna~ine (1) nas dovodi do jednakosti
y ( x ) = f ( y ( x )),
odakle, integracijom nakon razdvajanja promjenljivih, dobivamo

y
dy
=
f ( y)
dx ,
o
tj.
F( y( x )) = x .
(2)
Analognim postupkom dolazimo do jedna~ine

F( z( x )) = x .
(3)
Po pretpostavci funkcije y( x ) i z( x ) nisu identi~ki jednake ni u kojoj okolini ta~ke

x = 0, dok nas, s druge strane, jedna~ine (2) i (3) dovode do zaklju~ka da one u
okolini ta~ke x = 0 zadovoljavaju jedna~inu
F( y ) x = 0 .
(4)
Po{to je
F( b ) = 0 ,
tj. jedna~ina (3) zadovoljena u ta~ki x = 0, y = b, i osim toga
F ( b ) =
1
0,
f ( b)
prema teoremi o implicitnim funkcijama jedna~ina (4) ima jedno jedino rje{enje u
okolini ta~ke x = 0, tako da bi moralo biti y( x ) z( x ), u toj okolini ta~ke x = 0,
{to bi bilo u suprotnosti s pretpostavkom zadatka. Prema tome, pretpostavka da je
f ( b ) 0 nas je dovela da protivrje~nosti. Dakle, f ( b ) = 0.
35
Zadatak 13. Dokazati da su sva rje{enja jedna~ine

y =
1
2
1 + x + y2
ograni~ena na cijeloj x-osi.
Rje{enje:
Lako se vidi da je svako rje{enje y( x ) date jedna~ine neprekidna,

diferencijabilna i monotono rastu}a funkcija od x. Osim toga, imamo
y yo =
1 +t
xo
dt
.
+ y2
Odavde je
y yo
dt

2
+ y2
1 + t
dt
1 +t
= ,
Zadatak 14. Pretpostavimo da je y = y( x ; x o , y o ) ono rje{enje jedna~ine

y = f ( x, y )
(1)
koje prolazi ta~kom ( x o , y o ) i da funkcija f ( x, y ) ima neprekidne parcijalne

izvode u okolini te ta~ke. Tada je
x
y
= exp f y (t, y(t )) dt
y o
x o
(2)
y
= f ( x o , y o ) exp f y (t, y(t )) dt .
x o
x o
(2 )
36
Rje{enje:
Poznato je da je rje{enje y = y( x ; x o , y o ) jedna~ine (1) istovremeno rje{enje i integralne jedna~ine

x
y( x ) = y o + f (t, y(t )) dt,

xo
pa prema tome vrijedi

x
y ( x ; x o , y o ) = y o + f (t, y (t ; x o , y o )) dt .
(3)
xo
Diferenciranjem po y o (*), dobija se

y
= 1+
y o
f (t, y (t ; x
y
xo
, y o ))
y
dt .
y o
Ako, u posljednjoj jednakosti, uvedemo oznaku

y
= u,
y o
pa je zatim diferenciramo po x, dobi}emo diferencijalnu jedna~inu
du
= f y ( x, y (t ; x o , y o )) u ,
dx
koja se rje{ava razdvajanjem promjenljivih. Integracijom, u granicama od xo do x,
tako dobivene jedna~ine, dobiva se
ln u ( x ) ln u ( x o ) =
f (t, y (t ; x
y
xo
, y o )) dt .
Po{to je u( x o ) = 1, odavde je
x
u ( x ) = exp f y (t, y (t ; x o , y o )) dt .
x o
Da bismo dokazali (2 ), diferencirajmo integralnu jedna~inu (3) po x o .

(*)
Diferenciranje je mogu}e po teoremi o diferenciranju rje{enja po po~etnima vrijednostima.
37
To }e nas dovesti do jednakosti

x
y
y
= f ( x o , y ( x o; x o , y o )) + f y (t, y (t ; x o , y o ))
dt .
x o
x o
xo
Ako analogno prethodnom slu~aju, stavimo
y
=z ,
x o
ima}emo
x
z = f ( x o , y o ) + f y (t, y (t ; x o , y o )) z dt
(4)
z( x o ) = f ( x o , y o ) .
(5)
xo
sa
Diferenciranjem (4) po x dobi}emo diferencijalnu jedna~inu

dz
= f y ( x, y ( x ; x o , y o )) z
dx
tj.
dz
= f y ( x, y ( x; x o , y o )) dx ,
z
~ijom integracijom, u saglasnosti sa (5), dobijamo
ln z ln [ f ( x o , y o )] =
f (t , y (t ; x
y
xo
, y o )) dt ,
odnosno
x
z( x ) = f ( x o , y o ) exp f y (t, y (t; x o , y o )) dt ,

x o
38
II - TIPOVI DIFERENCIJALNIH JEDNAÎNA PRVOG REDA S METODAMA RJE[AVANJA
II TIPOVI DIFERENCIJALNIH JEDNAÎNA

PRVOG REDA S METODAMA RJE[AVANJA
1. Diferencijalne jedna~ine prvog reda i prvog stepena
rje{ene po y
1.1. Jednostavniji tipovi diferencijalnih jedna~ina
Jedna~ina oblika
dy
= f ( x)
dx
1o Ako je funkcija f ( x ) neprekidna za a < x < b, jedno rje{enje posmatrane

diferencijalne jedna~ine bi}e funkcija
y( x ) =
f ( ) d,
x o , x (a, b ) ,
xo
dok }e se sva njena ostala rje{enja od ovog rje{enja razlikovati samo za neku
aditivnu konstantu. Zna~i, njeno op{te rje{enje bi}e funkcija
y( x ) =
f ( ) d + C
xo
Dakle, sve integralne krive se dobivaju iz jedne njenim pomjeranjem paralelno

y-osi. Ako postavimo zahtjev da integralna kriva prolazi nekom proizvoljnom, ali
fiksnom ta~kom pojasa
Q =
{ a < x < b, < y < + },
konstanta C bi}e jednozna~no odre|ena sa C = y o .

Dakle, svakom ta~kom ( x o , y o ) tog pojasa prolazi}e jedna i samo jedna integralna
kriva
y( x ) =
f ( ) d + y
xo
39
(1)
2o Pretpostavimo da funkcija f ( x ) kad x (a < < b ) i da je, u svim

ostalim ta~kama intervala (a, b), neprekidna. Ako polje pravaca, u ta~ki x = ,
dx
zadamo sa
= 0, jasno je da }e ono, kad se pribliàvamo pravoj x = , postajati
dy
strmije i strmije. Po{to je funkcija f ( x ) neprekidna u svakom od sljede}a dva pojasa
Q1 =
Q2 =
{ a < x < ,
{ < x < b,
< y <+} i
< y < + },
kao i u prethodnom slu~aju, svakom ta~kom bilo kojeg od ova dva pojasa, prolazi}e
jedna i samo jedna integralna kriva (1) koja }e leàti u istom pojasu kao i ta~ka
( x o , y o ).
x
Ako integral
f () d
konvergira, kad x 0, integralna kriva }e se pribli-
xo
àvati nekoj (odre|enoj) ta~ki prave x = (sl. 7a). U suprotnom, bi se kriva

y = y( x ), kada x 0, asimptotski pribliàvala pravoj x = (sl. 8).
Analogno bi se moglo posmatrati pona{anje integralnih krivih i u Q2.
a)
b)
(sl. 7)
Na slikama 7 a) i 8 su predstavljena samo dva od osam mogu}ih slu~ajeva dobivena uz pretpostavku da ako
40

x
f ( ) d ,
a < xo <
konvergira (divergira) kad x 0
(2)
< xo < b
konvergira (divergira) kad
(3)
xo
tada i
x
f ( ) d ,
x +0
xo
odnosno, da f ( x ) , kad x .
Posmatrajmo sada sve integralne krive u pojasu Q:
Ako integrali (2) i (3) konvergiraju, kada x , ta~kom A ( x o , y o ) prolazi
beskona~no mnogo integralnih krivih posmatrane jedna~ine. Stvarno, ako je
a < x o < svaka kriva oblika ABCD bi}e integralna (sl. 7a).
U slu~aju kada integrali (2) i (3) konvergiraju, kada x 0, a funkcije
f ( x ) x
+ ,
+0
f ( x ) x
,
0
pona{anje integralnih krivih je predstavljeno na slici 7b).

Tada svakom ta~kom A prave x = prolazi beskona~no mnogo integralnih krivih
AD, ABB1, ACC2, ... u ~iji sastav ulaze duì AB, AC, ... koje moèmo smatrati
integralnim krivama jedna~ine
dx
= f1 ( x ), x = x ( y )
dy
gdje je f1 ( x ) =
1
za x i f1 ( ) = 0.
f (x)
(sl. 8)
41
(4)
Me|utim, svakom ta~kom koja leì unutar pojasa Q1 ili Q2, na primjer ta~kom B1, u
ovom slu~aju prolazi samo jedna integralna kriva B1BA. Krive oblika B1BB2, koje
nemaju tangentu u ta~ki B, ne}emo smatrati integralnim krivama.
U slu~aju divergencije integrala (2) i (3), svakom ta~kom pojasa Q prolazi}e jedna i
samo jedna integralna kriva (sl. 8) asimptotski se pribliàvaju}i pravoj x = koja
je integralna kriva jedna~ine (4).
Mogu}i su i slu~ajevi konvergencije samo jednog od integrala (2) i (3).
Jedna~ina oblika
dy
= f ( y)
dx
Ova jedna~ina se razlikuje od prethodne utoliko {to su x i y zamijenili uloge. Ako je

funkcija f ( y ) neprekidna za c < y < d , i na tom intervalu razli~ita od nule, tada se
dx
1
. O~igledno svakom ta~kom
posmatrana jedna~ina moè pisati u obliku
=
dy
f ( y)
( x o , y o ) pojasa
P =
{ c < y < d, < x < + }
prolazi jedinstvena integralna kriva

y
x = xo +
f() ,
yo
kao i da se sve integralne krive dobijaju pomjeranjem jedne paralelno s x osom. Ako,
pak pretpostavimo da je funkcija f ( y ) neprekidna za c < y < d i da se anulira za
neko y = iz intervala (c, d), tada postoje sljede}e tri mogu}nosti: Ako
y
1o
yo
d
f()
divergira kada y 0;
tada svakom ta~kom pojasa P prolazi jedna i samo jedna integralna kriva.
Prava y = , koja je i sama integralna kriva, je ujedno i asimptota integralnih krivih.
y
2o
yo
d
f()
konvergira kada y 0;
i pri prolasku y kroz y = , funkcija f ( y ) ne mijenja znak, tada svakom ta~kom

prave y = prolazi beskona~no mnogo integralnih krivih;
y
3o
yo
d
f()
konvergira kada y 0;
42
i pri prolasku y kroz y = , funkcija f ( y ) mijenja znak, tada svakom ta~kom prave
y = prolazi beskona~no mnogo integralnih krivih, dok svakom ta~kom traka
P1 =
{ c < y < ,
< x < + } i
P2 =
{< y < d ,
< x < + }
prolazi jedna i samo jedna integralna kriva.

1.2. Metod razdvajanja promjenljivih
Jedna~ina s razdvojenim promjenljivim
Za diferencijalnu jedna~inu oblika
P( x )dx + Q( y )dy = 0 ,
(1)
ako koeficijent uz dx, odnosno dy, zavisi samo od x, odnosno samo od y, re}i
}emo da je diferencijalna jedna~ina sa razdvojenim (separiranim) promjenljivim. Njeno op{te rje{enje, ako su funkcije P( x ) i Q( y ) neprekidne dato je u
obliku
P( x ) dx + Q( y ) dy = C ,
(2)
a moè se pisati i pomo}u odre|enog integrala

x
xo
yo
P( x ) dx + Q( y ) dy = C .
(2 )
Singularnih rje{enja nema.

Ako vrijednosti P( x o ) i Q( y o ) nisu istovremeno jednake nuli, tada se rje{enje, s
po~etnim uslovima x o , y o , moè na}i, na uobi~ajeni na~in, preko op{teg integrala
(2 ) stavljaju}i C = 0.
Jedna~ine u kojim se promjenljive mogu razdvojiti
Diferencijalnom jedna~inom, u kojoj se promjenljive mogu razdvojiti, nazivamo
jedna~inu oblika
dy
= f1 ( x ) f 2 ( y ) .
dx
(3)
Razdvajanjem promjenljivih dobivamo jedna~inu
43
dy
= f1 ( x ) dx ,
f 2 ( y)
(3 )
~ije je op{te rje{enje
dy
=
2 ( y)
f ( x ) dx + C.
(4)
Ako jedna~ina f 2 ( y ) = 0 ima realne nule oblika y = b, tada }e prave y = b biti

rje{enja jedna~ine (3). Ova rje{enja mogu biti singularna s tim da druga singularna
rje{enja i ne postoje.
Teorema:Ako su funkcije f1 ( x ) i f 2 ( y ) definisane i neprekidne za a < x < b i
c < y < d , redom, i f 2 ( y ) se ne anulira ni u jednoj ta~ki, tada svakom ta~kom
( x o , y o ) pravougaonika Q = { ( x, y ) : a < x < b , c < y < d } prolazi jedna i samo
jedna integralna kriva jedna~ine (3).
Neke diferencijalne jedna~ine se smjenom promjenljivih mogu svesti na jedna~ine
s razdvojenim promjenljivim. Na primjer, jedna~ina oblika
dy
= f (ax + by + c )
dx
(a, b, c konstante a 0, b 0 ) (5)
se smjenom
z = ax + by + c ,
gdje je z nova funkcija, svodi na jedna~inu koja razdvaja promjenljive
dz
= b f ( z) + a ,
dx
odakle je
dz
= dx .
b f ( z) + a
(5 )
Integracijom ove jedna~ine dobijamo

x +C =
dz
b f ( z) + a
= ( z) ,
tj.
x + C = (ax + by + c ),
ako zamijenimo z sa ax + by + c , {to je op{ti integral jedna~ine (5).
44
1.3. Homogena jedna~ina

Funkcija f ( x, y ) naziva se homogenom funkcijom n-tog stepena u odnosu na
promjenljive x i y ako za svako t vaì identitet
f (t x, t y ) t n f ( x, y )
(1)
Ako je funkcija f ( x, y ) homogena nultog stepena, onda se jedna~ina

dy
= f ( x, y )
dx
(2)
naziva homogenom jedna~inom. Uvr{tavaju}i t =
1
u identitet
x
f ( x, y ) f (tx, ty )
dobivamo
f ( x, y ) f (1, y x ) ,
tj. homogena funkcija nultog stepena zavisi samo od koli~nika argumenata x i y.
Ozna~imo li f (1, y x ) sa ( y x ) , diferencijalna jedna~ina, homogena u odnosu
na x i y, moè se predstaviti u obliku
dy
= (y x) .
dx
(3)
(sl. 9)
45
Ako je funkcija (u ) definisana za a < u < b , tada je funkcija ( y x ) definisana u

y
uglu kojeg obrazuju ta~ke ( x, y ) za koje je a <
< b.
x
Smjenom ux = y , gdje je u = u( x ) funkcija od x, jedna~ina (2), odnosno (3), prelazi
u
xu + u = f (u ) ,
odakle dobivamo jedna~inu koja razdvaja promjenljive
du
(u ) u
.
=
dx
x
(4)
Odavde je
dx
=
x
du
(u ) u
( x 0, (u ) u 0 ) ,
pa prema tome
ln x = (u ) + C ,
gdje je sa (u ) ozna~en
(5)
(udu) u .
Iz (5) se vidi da su, uz navedene pretpostavke, sve integralne krive homogene diferencijalne jedna~ine me|usobno sli~ne u odnosu na koordinatni po~etak kao centar
sli~nosti. Stvarno, zamjena x i y sa C1x i C1y redom, }e, pri odgovaraju}em
izboru konstante C1, prevoditi krivu ln x = ( y x ) u svaku krivu familije (5).
Dakle, sa (5), odnosno
x = C e ( u)
(C = e c 0 )
(5 )
y
dobija op{te rje{enje
x
du
du
jedna~ine (1). Ako je (u ) u , onda imamo x
= 0, odnosno
= 0, pa je
dx
dx
prema tome, u = C, dakle, op{te rje{enje jedna~ine (1) dato je sa y = Cx , gdje je C
proizvoljna realna konstanta.
Ako je (u ) u u razli~itim ta~kama u o , u1 , ..., u n , tada nekim ta~kama ( x o , y o )
posmatranog ugla, moè prolaziti vi{e integralnih krivih, {to je slu~aj kada integral
u
dt
o f (t ) t konvergira kada u teì nekom od brojeva u o , u1 , u 2 ,..., u n , recimo u o .
dato je op{te rje{enje jedna~ine (4) iz kojeg se smjenom u =
46
Na slici 9 je shematski dat prikaz mogu}eg pona{anja integralnih krivih u tom

slu~aju. Tako }e, na primjer, ta~kom A prolaziti integralne krive AB1C1, AB1B2C2,
AB1B3C3, ... . Sve one dodiruju pravu y = u o x .
Jedna~ine koje se svode na homogene
Posmatra}emo jedna~ine koje se svode na homogene. Jedna~ina
dy
ax + by + c
,
=
dx a1 x + b1 y + c 1
(6)
u kojoj su a, b, c, a1 , b1 , c 1 konstante, se za c = c 1 0 svodi na homogenu.

Pretpostavimo sada da je barem jedan od brojeva c, c1 razli~it od nule. Tada
razlikujemo dva slu~aja.
a
b
Determinanta
1o
0.
a1 b1
Uvedimo nove promenljive i smjenom
y = + k ,
x = + h,
gdje su h i k zasada neodre|ene konstante. Tada je dx = d , dy = d , a jedna~ina (6) se transformi{e u

d
a + b + ah + bk + c
.
=
d
a1 + b1 + a1 h + b1 k + c 1
(7)
Ako h i k odredimo tako da budu rje{enja sistema linearnih algebarskih jedna~ina

ah + bk + c = 0
a1 h + b1 k + c 1 = 0 ,
(8)
dobi}emo jedna~inu homogenu u odnosu na i :

d
a + b
.
=
d
a1 + b1
Ako u njenom op{tem integralu zamjenimo sa x h, a sa y k dobi}emo
op{ti integral polazne jedna~ine (6).
2o
Determinanta
a
a1
b
b1
= 0.
47
Pod ovim uslovom sistem (8) u op{tem slu~aju, nema rje{enja, pa se gore izloèni
metod ne moè primijeniti.
a
b
No, kako je u ovom slu~aju 1 = 1 = , jedna~ina (6) se svodi na jedna~inu
a
b
dy
ax + by + c
,
=
dx
(ax + by ) + c 1
koja se smjenom z = ax + by, svodi na jedna~inu koja razdvaja promjenljive.
Analogno bi se integrisala i jedna~ina oblika
ax + by + c
dy
= f
dx
a1 x + b1 y + c 1
gdje je f ( w ) neprekidna funkcija svoga argumenta.

1.4. Egzaktna jedna~ina
Napomenimo da se potpunim (totalnim) diferencijalom funkcije u = u( x, y )
naziva izraz
du =
u
u
dx +
dy .
x
y
Potraìmo uslov pod kojim }e izraz

P ( x, y ) dx + Q ( x, y ) dy
(1)
biti totalni diferencijal neke funkcije u ( x, y ) .

Teorema:
Neka su P(x,y) i Q(x,y) funkcije definisane i neprekidne u nekoj
jednostruko povezanoj oblasti D ravni xOy i neka u njoj imaju neprekidne parciP
Q
jalne izvode
. Da bi izraz (1) bio totalni diferencijal neke funkcije
i
y
x
u ( x, y ) potrebno i dovoljno je da u oblasti D bude
P
Q
.
y
x
(2)
Dokaz: Uslov je potreban. Ako pretpostavimo da je izraz (1) totalni diferencijal

neke funkcije u ( x, y ), tada je
48
du =
u
u
dx +
dy = P ( x, y ) dx + Q ( x, y ) dy
x
y
za svako dx i dy. Odavde je

u
= P ( x, y ),
x
u
= Q ( x, y ) .
y
(3)
Nakon diferenciranja prve jednakosti po y, a druge po x, na osnovu teoreme o jednakosti mje{ovitih izvoda dobija se identitet (2), ~ime je potrebnost uslova dokazana.
Uslov je dovoljan. Da bismo dokazali da je uslov (2) dovoljan, pretpostavimo da je
on ispunjen. Odredimo funkciju u ( x, y ) za koju vaì (3).
Integrisanjem prve od jednakosti (3) po x, smatraju}i pri tom y konstantom,
dobi}emo
u ( x, y ) = P ( x, y ) dx + ( y ) ,
(4)
gdje je ( y ) proizvoljna funkcija od y. Kako funkcija u ( x, y ) mora da zadovoljava i drugu od jedna~ina (3), to je
Q( x, y ) =
d
u
,
=
P ( x, y ) dx +
dy
y
y
odakle je
d
= Q( x, y )
P ( x, y ) dx .
dy
y
(5)
Lijeva strana posljednje jednakosti o~igledno ne zavisi od x. Me|utim, lako se

moè zaklju~iti da zbog (2) ni desna strana ne zavisi od x. Stoga, integrisanjem (5)
po y, dobijamo
( y) =
Q ( x, y ) y
P ( x, y) dx dy + C ,
gdje je C konstanta integracije. Uvr{tavanjem ovako dobivene funkcije ( y ) u (4),

dobi}emo traènu funkciju
u ( x, y) =
P ( x, y) dx + Q ( x, y) y P ( x, y) dx dy + C
~iji je totalni diferencijal jednak P( x, y ) dx + Q ( x, y ) dy .

Jedna~ina
49
(6)
(7)
P( x, y ) dx + Q ( x, y ) dy = 0
je egzaktna ili totalna diferencijalna jedna~ina ako je njena lijeva strana totalni
diferencijal neke funkcije u ( x, y ). U tom slu~aju ova jedna~ina se moè napisati u
obliku
d (u( x, y )) = 0 ,
odakle je
u ( x, y ) = C,
{to predstavlja njen op{ti integral.
U dokazu teoreme dat je postupak odre|ivanja funkcije u ( x, y ).
Primjetimo da se neodre|eni integrali u (6) mogu zamijeniti odre|enim, tj.
u ( x, y ) =
xo
yo
P ( x, y ) dx + Q ( x o , y ) dy + C
(6 )
pri ~emu je ( x o , y o ) bilo koja ta~ka oblasti D.

1.5. Integracioni faktor
P
Q
jedna~ina (7) nije egzaktna, ali moè to da postane nakon mno
y
x
ènja nekom zgodno odabranom funkcijom ( x, y ) koju nazivamo integracionim
faktorom.
U nekim specijalnim slu~ajevima integracioni faktor se moè na}i.
Mnoè}i jedna~inu (6), zasada, neodre|enom funkcijom ( x, y ) dobi}emo
Ako je
P dx + Q dy = 0.
Da bi ovom relacijom bila zadana egzakta diferencijalna jedna~ina mora biti zadovoljena jednakost
(P)
(Q )
,
=
y
x
(8)
odnosno
P
Q P
Q
=
.
y
x
y
x
50
(8 )
Parcijalnu diferencijalnu jedna~inu (8 ) je u op{tem slu~aju te{ko rije{iti po .

Me|utim, u nekim slu~ajevima kada funkcija ima specijalan oblik, jedna~ina (8 )
se moè rije{iti bez te{ko}a.
Posmatrajmo dva takva slu~aja:
Ukoliko postoji integracioni faktor oblika ( x ), odnosno ( y ), onda se on dobija
iz jedna~ine
1 d
1 Q P
=
= f (x) ,
dx
Q x y
(9)
1 d
1 Q P
=
= g ( y) .
dy
P x y
(10)
odnosno
Tako je prema (9)

= (x) = e
1 Q
Q x y dx
odnosno, prema (10)

= ( y ) = e
1 Q
P x y dx
1.6. Linearna diferencijalna jedna~ina

Linearnom diferencijalnom jedna~inom prvog reda naziva se jedna~ina
linearna u odnosu na nepoznatu funkciju y i njen izvod y , tj. jedna~ina oblika
dy
+ p ( x )y = q ( x ) ,
dx
(1)
u kojoj su koeficijenti p(x) i q(x) neprekidne funkcije zadane na nekom intervalu

(a,b). Na ovakvu jedna~inu se o~igledno svodi i jedna~ina oblika
r(x)
dy
+ p ( x ) y = q ( x ),
dx
(r( x ) 0) .
(1 )
Pri tome jedna~inu

dy
+ p ( x )y = 0 ,
dx
(2)
51
u kojoj je desna strana identi~ki jednaka nuli, nazivamo homogenom, a jedna~inu

(1), u kojoj q ( x ) / 0, nazivamo nehomogenom.
Za linearnu diferencijalnu jedna~inu (1) vaì
Teorema 1.
Ako su funkcije p(x) i q(x) neprekidne na intervalu [a, b], tada
jedna~ina (1) ima jedinstveno rje{enje koje zadovoljava po~etni uslov y( x o ) = y o ,

pri ~emu ta~ka ( x o , y o ) leì u pojasu a < x o < b , y < .
Ova teorema je neposredna posljedica teoreme o egzistenciji i jedinstvenosti

rje{enja, jer je desna strana f ( x, y ) p( x )y + q ( x ) jedna~ine (1), rije{ene po
f
dy
, neprekidna po x i y i ima ograni~en izvod
= p( x ) u posmatranom
dx
y
pojasu.
Postoji vi{e postupaka integracije linearnih diferencijalnih jedna~ina prvog reda.
Posmatra}emo neke od njih:
Metod zamjene (Bernoulli)
Ako rje{enje jedna~ine (1) potraìmo u obliku
y = u( x ) ( x ) ,
(3)
gdje su u( x ) i ( x ) neke neprekidno diferencijabilne funkcije na intervalu (a,b),

dobi}emo
u
d du
+
+ p( x ) u = q ( x ) .
dx dx
(4)
Funkciju u = u( x ) odredimo tako da koeficijent uz u (4) bude jednak nuli,

odnosno tako da bude rje{enje jedna~ine
du
+ p( x ) u = 0 .
dx
(5)
Razdvajanjem promjenljivih dobi}emo rje{enje

u = C1 e
p ( x ) dx
C1 = const.
Za ovako odre|eno u jedna~ina (4) se svodi na

u
d
= q( x ) .
dx
52
(6)
Odavde, nakon uvr{tavanja u iz (6), dobijamo

=
1
C1
q( x ) e
p ( x ) dx
dx + C 2 ,
C 2 = const.
(7)
Prema tome, na osnovu (3), (6) i (7), op{te rje{enje jedna~ine (1) je
p ( x ) dx
C + q ( x ) e p ( x )dx dx ,
y =e
(8)
gdje je C = C1 C 2 proizvoljna konstanta.

Metod varijacije konstante (Lagrange)
Op{te rje{enje nehomogene diferencijalne jedna~ine (1) moè se odrediti i pomo}u
op{teg rje{enja (6) odgovaraju}e homogene jedna~ine (2) ako u njemu variramo
proizvoljnu konstantu C = C( x ) . Dakle, ako
p ( x ) dx
,
y = C( x ) e
(9)
gdje je C ( x ) neka neprekidno diferencijabilna funkcija od x, uvrstimo u (1) dobi}emo

C ( x ) = q ( x ) e
p ( x ) dx
odakle je
p ( x ) dx
C( x ) = q ( x ) e
dx + C ,
(10)
~ime je funkcija C( x ) odre|ena.

Ako ovako dobiveno C( x ) uvrstimo u (9) dobi}emo op{te rje{enje jedna~ine (1),
koje se podudara sa (8).
Metod integracionog faktora (Euler)
Op{te rje{enje jedna~ine (1) moè se na}i i pomo}u takozvanog integracionog
p ( x ) dx
integracioni faktor. Nakon
faktora. Pomnoìmo jedna~inu (1) sa = e
sre|ivanja dobi}emo
Prema tome,
(ye
ye
p ( x ) dx
p ( x ) dx
) = q ( x ) e
=
q( x ) e
p ( x ) dx
p ( x ) dx
53
.
dx + C ,
odakle se, nakon dijeljenja sa e

, dobija op{te rje{enje jedna~ine (1), o~igledno podudarno sa (8).
Iz (8) se vidi da je op{te rje{enje linearne nehomogene jedna~ine (1) jednako zbiru
op{teg rje{enja odgovaraju}e homogene jedna~ine i jednog svog partikularnog
rje{enja koje se iz (8) dobija za C = 0, tj.
p ( x ) dx
y ON = y OH + y PN .
U op{tem rje{enju (8) neodre|eni integrali se mogu zamijeniti odre|enim integralima s promjenljivom gornjom granicom
y( x ) = e
p ( x ) dx
xo
y o +
q (t ) e
p ( ) d
xo
xo
dt ,
(11)
pri ~em ulogu proizvoljne konstante igra po~etna vrijednost y o traène funkcije
y( x ) .
Formula (11) predstavlja op{te rje{enje jedna~ine (1) u Cauchyevom obliku.
Odavde zaklju~ujemo: ako su funkcije p(x) i q(x) definisane i neprekidne u
intervalu x < , tada }e i rje{enje jedna~ine (1), s bilo kojim po~etnim uslovom
y( x o ) = y o , biti ne samo neprekidno nego i neprekidno diferencijabilno za sve
kona~ne vrijednosti x, pa }e integralna kriva, koja prolazi ta~kom ( x o , y o ) , biti
glatka u intervalu x < .
Neke diferencijalne jedna~ine se, odgovaraju}om smjenom, mogu svesti na
linearnu. Me|u takve jedna~ine spada i
1.7. Bernoullijeva jedna~ina
To je jedna~ina oblika
dy
+ p( x )y = q ( x ) y
dx
( 0, 1) ,
(1)
gdje su p(x) i q(x) funkcije definisane i neprekidne na nekom intervalu (a,b), a

realan broj razli~it od 0 i 1, jer se, za = 0 i = 1, jedna~ina (1) svodi na
linearnu jedna~inu.
Pod navedenim uslovima postoji jedinstvena integralna kriva koja prolazi ta~kom
( x o , y o ), za koju je x o (a, b ) , a y o 0 i y o > 0 ako je racionalan broj.
Bernoullijeva jedna~ina se smjenom y 1 = z svodi na jedna~inu oblika
54
1
z + p( x ) z = q ( x )
1
koja je linearna po z.
1.8. Riccatieva jedna~ina
Jedna~ina oblika
dy
= q ( x ) + p( x )y + r( x )y 2 ,
dx
(1)
gdje su q ( x ), p( x ) i r( x ) poznate funkcije, naziva se Riccatievom jedna~inom.

Ako su q, p, r konstante, jedna~ina se integri{e razdvajanjem promjenljivih.
Ako je r ( x ) 0, jedna~ina je linearna.
Ako pretpostavimo da su funkcije q ( x ), p( x ) i r( x ) definisane i neprekidne u
nekom intervalu (a,b), tada svakom ta~kom pojasa: a < x < b, y < +
prolazi jedna i samo jedna integralna kriva jedna~ine (1)
Za razliku od linearne jedna~ine, integralna kriva Riccatieve jedna~ine u op{tem
slu~aju, ne mora biti definisana na cijelom intervalu (a, b), ve} samo u nekoj
okolini po~etne vrijednosti nezavisno promjenljive.
Riccatieva jedna~ina se moè rije{iti u kvadraturama samo u nekim specijalnim
slu~ajevima, ili ako nam je poznato jedno partikularno rje{enje.
1o Ako je y1 jedno partikularno rje{enje jedna~ine (1), tada smjena

y = y1 +
1
z
(2)
u kojoj je z nova nepoznata funkcija, jedna~inu (1) prevodi u linearnu jedna~inu

dz
+ [ 2 r ( x ) y1 + p( x )] z = r( x ) .
dx
(3)
Op{ti integral linearne jedna~ine se dobija pomo}u dvije kvadrature i linearna je

funkcija po konstanti C, tj.
z = C (x ) + (x ) .
No, tada je, saglasno (2),
55
y=
C ( x ) + ( x )
C ( x ) + ( x )
( ( x ) = y ( x ),
1
( x ) = y1 ( x ) +1) ,
(4)
{to pokazuje da je op{ti integral Riccatieve jedna~ine racionalna funkcija po C. Vaì

i obrnuto, funkcija oblika (4) je op{ti integral Riccatieve jedna~ine.
2o Ako su poznata dva partikularna integrala y1 i y 2 Riccatieve jedna~ine, ona se
moè rije{iti pomo}u jedne kvadrature. Prema ranije kori{tenoj smjeni (2) je
1
1
. Ako je y 2 drugi partikularni integral jedna~ine (1), z1 =
z=
y y
y2 y1
bi}e partikularni integral linearne jedna~ine (3), pa se ona, u tom slu~aju, rje{ava
pomo}u jedne kvadrature.
1
3o Ako su poznata tri partikularna integrala y1 , y 2 , y 3 Riccatieve jedna~ine, njen

op{ti integral se dobija bez kvadratura. Naime, po{to su
1
y2 y1
1
y3 y1
partikularni integrali linearne jedna~ine (3), to }e njen op{ti integral biti

z=
1
1
1
+ C
.
y 2 y1
y 2 y1
y 3 y1
Odavde se, vra}anjem na polaznu funkciju y, u skladu sa (2), nakon sre|ivanja,

dobija
y y2
y y2
,
= C 3
y y1
y 3 y1
{to je op{ti integral jedna~ine (1).
Neki specijalni slu~ajevi Riccatieve jedna~ine rje{ive u kvadraturama
Jedna~ina:
a)
y = A y 2 +
B
C
y + 2 ,
x
x
(5)
gdje su A, B, C konstante i ( B + 1) 2 4 AC, ima prtikularno rje{enje oblika

y1 =
a
,
x
56
gdje je a konstanta koja zavisi od A, B, C.

y2
1 y
b)
y = a
+
+ C,
x
2x
se smjenom
(6)
y = z x
svodi na jedna~inu koja razdvaja promjenljive
x z = az 2 + C .
c)
Specijalna Riccatieva jedna~ina

y + Ay 2 = Bx m
(7)
se za m = 0 i m = 1 integri{e elementarnim funkcijama, kao i za beskona~no

mnogo vrijednosti m zadatih sa
m =
4k
,
2k + 1
k = 1, 2, ... .
Stvarno, ako umjesto x i y uvedemo nove promjenljive t i z sa

y =
z
, x m + 2 = t,
x
pri ~emu je z = z (t ) , dobi}emo jedna~inu

tz + z + z 2 = t ,
= k ,
2
koja se svodi na jedna~inu oblika (6), uzastopnom primjenom smjene

z =
t
,
a +u
1 +
a =
,

ili
z = a+
t
u
a = ,
zavisno od toga da li broj treba uve}ati ili umanjiti za jedan.

Ni za koju drugu vrijednost m Riccatieva jedna~ina (7) se ne moè rije{iti
kvadraturama.
57
Ako u (7) u uvrstimo
y =
u
,
Au
gdje je u nova nepoznata funkcija, dobi}emo jedna~inu drugog reda

d 2u
AB x m u = 0 ,
2
dx
~ije se rje{enje moè izraziti preko Besselovih funkcija.
Riccatieva jedna~ina (1) se smjenom
( z nova funkcija)
y = ( x ) z
moè svesti na Riccatievu jedna~inu u kojoj }e koeficijent uz kvadrat traène

funkcije biti jednak +1 ili 1. Smjenom oblika
( z nova funkcija)
y = z + ( x )
moè se, ne mijenjaju}i koeficijent uz kvadrat traène funkcije, posti}i da koeficijent uz traènu funkciju bude jednak nula.
Kombinuju}i navedene smjene, svaku Riccatievu jedna~inu moèmo svesti na
jedna~inu oblika
y = y 2 + q ( x ) .
Ako je uz to jo{ q ( x ) = B x m dobi}e se specijalna Riccatieva jedna~ina (7).
2. Singularne ta~ke
Pri dokazu egzistencije integrala diferencijalne jedna~ine
dy
= f ( x, y )
dx
(1)
uveli smo izvjesne zahtjeve na funkciju f ( x, y ), u nekoj oblasti.

Postavlja se pitanje {ta }e biti u ta~kama u kojim nisu ispunjeni ti uslovi.
Posmatra}emo dva slu~aja:
58
1.)
Funkcija f ( x, y ) nije definisana u ta~ki ( x o , y o ) i neograni~ena

je (i razli~ita od 0) u njenoj okolini.
U ovom slu~aju, umjesto jedna~ine (1), moèmo posmatrati jedna~inu
dx
= f1 ( x, y ) ,
dy
f1 ( x, y ) =
1
f ( x, y )
(1 )
dobivenu iz (1) zamjenom uloga funkcije i nezavisno promjenljive, po{to funkciju

f1 ( x, y ) moèmo definisati u ta~ki ( x o , y o ) stavljaju}i f1 ( x o , y o ) = 0, i tako
obezbjediti uslove za egzistenciju rje{enja. Njenim rje{avanjem dobi}e se integralna kriva x = ( y ) koja prolazi ta~kom ( x o , y o ) i koja u njoj ima vertikalnu
tangentu. Time je slu~aj, kada funkcija nije definisana u nekoj ta~ki i neograni~ena
je u njenoj okolini, sveden na ranije posmatrani slu~aj u kojem su ispunjeni uslovi
potrebni za egzistenciju integrala.
2.)
Funkcija f ( x, y ) je neprekidna u nekoj okolini ta~ke ( x o , y o ) ,

ali nema u njoj jedinstvenu grani~nu vrijednost
Takva je funkcija f ( x, y ) koja se za x = x o i y = y o pojavljuje u neodre|enom

obliku 0 0 , tj. f ( x o , y o ) = 0 0 . Po{to se jedna~ina (1), u ovom slu~aju, ne
moè svesti na ranije posmatrane slu~ajeve, pristupi}e se njenoj kvalitativnoj integraciji prou~avanju toka i rasporeda integralnih krivih u okolini te ta~ke neovisno
o tome da li se ona, ina~e, moè ili ne moè rije{iti u kvadraturama. Me|u ta~kama
koje se pojavljuju u prvom, odnosno drugom, slu~aju postoji bitna razlika. Preciznije o njima govori:
Definicija:
Neka ta~ka P leì unutar oblasti G u kojoj posmatramo diferencijalnu jedna~inu oblika (1) ili (1), ili na njenom rubu, na kojem jedna~ine (1) ili
(1) tako|e mogu biti zadane.
Ukoliko postoji takva okolina U ta~ke P da svakom njenom ta~kom prolazi jedna i
samo jedna integralna kriva i da je pored toga bar jedna od funkcija f ( x, y ) ili f1 ( x, y )
neprekidna u U, tada }emo ta~ku P zvati obi~nom ta~kom jedna~ine (1) ili (1 ).
Ako ta~ka P nije obi~na, tada je ona singularna za jedna~inu (1) ili (1). Takve su
ta~ke u kojim se funkcija javlja u neodre|enom obliku.
Da bi ta~ka P bila obi~na dovoljno je da bude u njenoj okolini U:
funkcija f ( x, y ) neprekidna po x i da zadovoljava Lipschitzov uslov po y
ili da je
funkcija f1 ( x, y ) neprekidna po y i da zadovoljava Lipschitzov uslov po x.
59
Me|utim, ovi uslovi nisu i potrebni.

Izolovane singulane ta~ke(1) se naj~e{}e susre}u pri prou~avanju jedna~ina oblika
dy
M ( x, y )
,
=
dx
N( x, y )
(2)
gdje su funkcije M ( x, y ) i N( x, y ) neprekidne, a singularna ona ta~ka ( x o , y o ) u

kojoj je
M ( x o , y o ) = 0 i N( x o , y o ) = 0.
Bez ograni~enja op{tosti moè se pretpostaviti da je x o = 0 i y o = 0. Pod pretpostavkom neprekidnosti parcijalnih izvoda funkcija M ( x, y ) i N( x, y ) u okolini
izolovane singularne ta~ke (ovdje koordinatnog po~etka) ove se funkcije mogu
razloìti u red po stepenima po x i y. Ograni~avaju}i se pri tom na ~lanove drugog
reda, dobi}emo jedna~inu
M x ( 0, 0 )x + M y ( 0, 0 )y + O( x 2 + y 2 )
dy
,
=
dx
N x ( 0, 0 )x + N y ( 0, 0 )y + O( x 2 + y 2 )
(2 )
~ije se dalje ispitivanje svodi na ispitivanje jedna~ine

M x ( 0, 0 )x + M y ( 0, 0 )y
dy
,
=
dx
N x ( 0, 0 )x + N y ( 0, 0 )y
(3)
ako su realni dijelovi oba korijena jedna~ine

M y ( 0, 0 )
M x ( 0, 0 )
N y ( 0, 0 )
N y ( 0, 0 )
= 0
(4)
razli~iti od nule, tj.

M x ( 0, 0 ) M y ( 0, 0 )
N x ( 0, 0 ) N y ( 0, 0 )
0,
jer u tom slu~aju ~lanovi O ( x 2 + y 2 ) , koji se pojavljuju u brojniku i nazivniku, ne

uti~u na prirodu pona{anja integralnih krivih oko singularne ta~ke.
(1)
Takva singularna ta~ka za koju postoji okolina u kojoj nema drugih singularnih ta~aka.
60
Dakle, da bismo stvorili predstavu o njihovom pona{anju, prou~i}emo pona{anje

integralnih krivih jedna~ine
dy
ax + by
,
=
dx
cx + dy
(5)
oko koordinatnog po~etka, pretpostavljaju}i, pri tom, da je determinanta

a
0 i da su a, b, c, d realni brojevi.
Moè se pokazati da se nesingularnom linearnom transformacijom

= k 11 x + k 12 y
= k 21 x + k 22 y ,
(6)
gdje su k ij ( i, j = 1, 2 ) realni brojevi, ova jedna~ina svodi na jedan od sljede}a tri

tipa:
a)
= k
d
b)
d
+k
=
d
k
c)
d
+
=
d
(k 0 )
(7)
u zavisnosti od elementarnih djeljitelja - matrice.

c d
a b
(8)
Smjena (6) se u geometrijskom smislu sastoji u transformaciji pravouglih

koordinata x i y u nove, uop{te uzev, kosougle koordinate i . Po{to je za nas
ovdje vaàn kvalitativni tok integralnih krivih, da bi crte` bio jednostavniji,
zanemari}emo poloàj koordinatnih osa i smatrati ih i dalje me|usobno okomitim.
61
2.1.
Svo|enje na kanonski oblik jedna~ine
dy ax + by
.
=
dx cx + dy
U postupku svo|enja jedna~ine (5) na kanonski oblik koristi}emo ~injenicu da je

ona ekvivalentna sistemu
dx
= cx + dy ,
dt
dy
= ax + by ,
dt
(9)
u kojem je t nova, pomo}na, nezavisno promjenljiva.

Odredimo nesingularne linearne transformacije (6) tako da one sistem (9) prevedu u
sistem
d
= 1 ,
dt
d
= 2 .
dt
(10)
Na osnovu (6) i (9), (10) postaje

k 11 (cx + dy ) + k 12 (ax + by ) = 1 (k 11 x + k 12 y )
(11)
k 21 (cx + dy ) + k 22 (ax + by ) = 2 (k 21 x + k 22 y ) .
(12)
Izjedna~avaju}i koeficijente uz x i y, s obje strane jednakosti (11), uz pretpostavku da su a, d, k11 i k12 razli~iti od nule, dobi}emo
( 1 c ) k 11 ak 12 = 0
dk 11 + ( 1 b ) k 12 = 0
(13)
odakle je
1 c
k
= 12
a
k 11
d
,
1 b
(14)
{to nas dovodi do kvadratne jedna~ine

21 ( b + c ) 1 (ad bc ) = 0.
(15)
Sli~no se iz (12), uz pretpostavku da su a, d, k21 i k22 razli~iti od nule, dobija

jedna~ina oblika (15), samo ovaj put po 2 , umjesto 1 .
Dakle, jedna~ina (5) se nakon provo|enja smjena (6), svodi na kanonski oblik
62

d
,
= 2
d
1
(16)
pri ~emu su 1 i 2 korijeni karakteristi~ne jedna~ine

2 ( b + c ) (ad bc ) = 0,
(17)
za koju je
D = ( b c ) 2 + 4 ad
a, d, (ad bc ) 0.
Zbog pretpostavke da je ad bc 0, jedna~ina (17) nema nultih rje{enja.

2.2. Tipovi singularnih ta~aka
Upravo smo vidjeli da ukoliko su korijeni 1 i 2 karakteristi~ne jedna~ine razli~iti, jedna~ina (5) se svodi na oblik

d
.
= 2
d
1
Ona se lako integri{e razdvajanjem promjenljivih i tako dobiva njeno op{te rje{enje
2
1
=C
(18)
Poincar je pokazao da su, zavisno od 1 i 2 , mogu}i razni slu~ajevi, a svaki od

njih ima svoj raspored integralnih krivih u okolini singularne ta~ke, {to nas dovodi
do razli~itih tipova singularnih ta~aka.
Razlikova}emo sljede}e slu~ajeve:
1o
D > 0,
(i)
ad bc < 0, 1 i 2 su istog znaka.
Neka je
2 > 1 > 0 i k =
1 i 2 realni i razli~iti
2
.
1
Integralne krive jedna~ine (16) bi}e

=C
( 0 ); = 0 ( 0) .
63
(19)
Sve one prolaze singularnom ta~kom = 0 , = 0 i sve one u njoj, izuzev dviju
d
poluosa ose O , zbog
0, jer je k > 1, kad 0 , dodiruju O osu.
d
Singularna ta~ka ovog tipa naziva se ~vorom ili uzlom (sl. 10 i sl. 11).
( i-1 )
b + c < 0 , oba korijena 1 i 2 su negativna
~vor odgovara ta~ki stabilne ravnoteè; - krive se kre}u prema ~voru kad t
raste; y - t krive nisu oscilatorne.
~vor
~vor
(sl. 10, k > 1)
(sl. 11, 0 < k < 1)
( i-2 )
b + c > 0 , oba korijena 1 i 2 su pozitivna
~vor odgovara ta~ki nestabilne ravnoteè; - krive izlaze iz ~vora kad t raste.
( ii )
ad bc > 0 , oba korijena 1 i 2 su razli~itog znaka.
U ovom slu~aju se singularnoj ta~ki = 0 , = 0 pribliàvaju po volji blizu samo

~etiri integralne krive po dvije poluose osa O i O :
64
= 0 ( 0 ) ;
= 0 ( 0 ),
dok joj se sve ostale integralne krive, date sa

= C
(k < 0 ) ,
najprije, do izvjesne mjere pribliàvaju kada 0, da bi se zatim od nje

neograni~eno udaljavale. Singularna ta~ka ovog tipa naziva se sedlo (sl. 12).
Integralne krive = 0 ( 0 ) i = 0 ( 0 ) se nazivaju separatrisama
sedla.
2o
sedlasta ta~ka
fokus
(sl. 12)
(sl. 13)
D < 0, 1 i 2 konjugovano kompleksni: 1 ,2 = i .
Tada }e jedna~ina (16), kao i sistem (10), kojem je ona ekvivalentna, biti komplekd
sni. Po{to je 2 = 1 , }e zadovoljavati jedna~inu
= 2 , pa moèmo
d
uzeti = . Ako, u skladu s tim, uzmemo
(20)
= u + i , = u i
iz (16) }emo, nakon sre|ivanja, dobiti jedna~inu (7) b), za k =
65
d u +
.
=
du u
Ova jedna~ina se najjednostavnije rje{ava prelaskom na polarne koordinate
u = cos , = sin .
Poslije provedenog ra~una dobi}emo jedna~inu
d
=
d
~ije op{te rje{enje

= C exp ( )
predstavlja logaritamske spirale u ravni Ouv, koje, kada neograni~eno raste,

obilaze beskona~no mnogo puta oko singularne ta~ke u = 0, = 0 asimptotski joj
se pribliàvaju}i. Singularna ta~ka se u ovom slu~aju naziva fokusom.
Preciznije, s aspekta primjene, moèmo razlikovati sljede}e slu~ajeve:
(i)
b + c < 0,
1 i 2 konjugovano kompleksni s negativnim realnim dijelom:
singularitet je stabilna singularna ta~ka; - u krive su spirale okrenute prema
unutra koje opadaju kada t raste, tj. ulaze u singularnu ta~ku: u, 0 kada
t ; u - t kriva predstavlja prigu{enu oscilaciju.
( ii )
b + c > 0,
1 i 2 konjugovano kompleksni s pozitivnim realnim dijelom:
singularitet je nestabilna singularna ta~ka; - u krive su spirale okrenute prema
vani koje rastu kada t raste, tj. izlaze iz singularne ta~ke: u, , kada t ;
u - t kriva je oscilatorna s amplitudom koja raste sa t.
( iii )
b + c = 0 , 1 i 2 ~isto imaginarni: 1 = i , 2 = i .
Ovdje, po{to je = 0 , umjesto jedna~ine (20) dobijamo
d
u
= .
du
(20 )
Integralne krive su kru`nice

u 2 + 2 = C 2
66
s centrom u singularnoj ta~ki u = 0, = 0, dok su integralne krive jedna~ine (5)

elipse s centrom u ta~ki x = 0 , y = 0 (sl. 14). Ova singularna ta~ka se naziva
centar, {to ima za posljedicu periodi~nost kretanja i stabilnost.
Rezimirajmo: - u krive su zatvorene oko singularne ta~ke, a u - t krive su oscilatorne i periodi~ne.
centar
degenerisani ~vor
(sl. 14)
(sl. 15)
dikriti~ni ~vor
(sl. 16)
Napomena: Centar moè lako pre}i u fokus ako brojniku i nazivniku desne strane
jedna~ine (2 ) dodamo ~lanove bilo kojeg vi{eg reda (tj. pretpostavimo da oni nisu
predstavljeni ~lanovima 1. reda).
67
b +c
.
2
Ako su korijeni karakteristi~ne jedna~ine vi{estruki, jedna~ina (5) se u op{tem
slu~aju ne mora svesti na oblik (16). Razlikova}emo dva slu~aja:
3o slu~aj:
(i)
D=0,
1 i 2 realni i jednaki, tj. 1 = 2 =
Smjenom
= ax +
b c
y,
2
(6 )
=y
jedna~ina (5) se svodi na jedna~inu oblika

+ 1
d
.
=
d
1
(7c)
Njene integralne krive bi}e
1
= C +
ln ( 0 ) ;
1
= 0 ( 0 ).
Sve one se pribliàvaju singularnoj ta~ki = 0 , = 0 dodiruju}i u njoj osu O.

Singularna ta~ka ovog tipa naziva se degenerisani ~vor. (sl. 15)
( ii )
a = d = 0,
b = c
Jedna~ina (5) bi}e oblika

dy
y
=
dx
x
tako da }e njene integralne krive biti prave
x = 0 ( y 0) .
y = C x ( x 0 );
Sve one se pribliàvaju singularnoj ta~ki x = 0 , y = 0 , koju u ovom slu~aju

nazivamo dikriti~nim ~vorom (sl. 16).
68
Z A D A C I
69
70
Zadatak 1.
Integrisati diferencijalnu jedna~inu

1 + mtg
dr
.
=
m tg
rd
Rje{enje:
u obliku
Ako uvedemo oznaku m = tg, jedna~inu (1) moèmo napisati

(1 + tg tg) d
dr
,
=
tg tg
r
ili
d
dr
,
=
tg ( )
r
odakle je
cos( ) d
=
sin ( )
dr
+ log C ,
r
odnosno
r sin ( ) = C .
Zadatak 2.
Odrediti ono rje{enje jedna~ine

( x 2 1) y + 2 xy 2 = 0
koje prolazi ta~kom (0, 1).
Rje{enje:
Jedna~ina se moè rije{iti razdvajanjem promjenljivih

dy
2 xdx
+
= 0.
2
y
( x 2 1)
Integracijom dobijamo
71
1
ln x 2 1
y
1 y ln x 2 1
= C,
tj.
= yC .
Iz uslova y ( 0 ) = 1, slijedi C = 1.
Dakle,
x
= e
1 y
y
Zadatak 3.
Na}i krivu za koju je povr{ina isje~ka proporcionalna duìni luka.
Rje{enje:
Traè se krive za koje je

(m - koeficijent proporcionalnosti) ,
Q = ms
odnosno
dQ = m ds .
(1)
Ako u jedna~inu (1) uvrstimo

dQ =
1 2
r d
2
ds =
r 2 d 2 + dr 2 ,
dobi}emo jedna~inu
1 2
r d = m r 2 d 2 + dr 2
2
koja se moè napisati u obliku
r2 (r2 4 m2 ) d 2 = 4 m2 d r2 .
Razdvajanjem promjenljivih dobijamo jedna~inu
72
(2)
d =
2m d r
r r2 4 m2
(3)
Njenom integracijom dobijamo

=
d ( 2 mz )
1 ( 2 mz ) 2
+ C =
= arc cos( 2mz ) + C,

gdje je z =
1
. Prema tome, ima}emo
r
r=
2m
.
cos ( C )
Prelaskom na Descartesove koordinate:

x = r cos ,
y = r sin
zaklju~ujemo da su traène krive prave:

x cos C + y sin C = 2 m .
Po{to je, o~igledno, jedna~ina (2) zadovoljena za r = 2 m, zaklju~ujemo da }e i
krug radijusa r = 2 m biti, tako|er, rje{enje posmatranog problema.
Zadatak 4.
Na}i ono rje{enje jedna~ine

x 2 y cos 2 y = 1
za koje y ( x )
Rje{enje:
(1)
9
, kad x + .
4
Jedna~ina (1) je ekvivalentna s jedna~inom koja razdvaja promjenljive

dy
dx
= 2 .
2
2 cos y
x
Njeno op{te rje{enje je
73
tg y =
2
+C.
x
(2)
Ako u (2) pustimo da x , i uzmemo u obzir da tada y ( x )

C = tg
9
, dobi}emo
4
9
.
4
Prema tome, traèno rje{enje je

tg y =
Zadatak 5.
2
9
.
+ tg
x
4
Na}i funkciju f ( x ) koja zadovoljava sljede}u funkcionalnu jedna~inu

f ( x + y) =
f ( x ) + f ( y)
1 f ( x ) f ( y)
(1)
pretpostavljaju}i da f ( 0 ) postoji.
Rje{enje:
Po{to postoji f ( 0 ) funkcija f ( x ) je definisana i neprekidna u

nekoj okolini ta~ke x = 0. Pretpostavimo da je x iz oblasti definicije funkcije
f ( x ) , pa izra~unajmo f ( 0 ). Ako u (1) uvrstimo y = 0, dobi}emo
f (x) =
f ( x ) + f ( 0)
1 f ( x ) f ( 0)
[1 + f
( x ) f ( 0) = 0 ,
ili
2
odakle dobijamo
f ( 0) = 0 .
(2)
Na osnovu toga imamo:

1o zbog neprekidnosti funkcije f ( x ),
lim f ( y ) = f ( 0 ) = 0 ;
y 0
74
2o
za dovoljno male y, budu}i da f ( x ) f ( y ) 0 ( y 0 ), imamo

f ( x ) f ( y) < 1 ;
3o
lim
y 0
f ( y)
= f ( 0) .
y
Osim toga, budu}i da za x, iz oblasti definicije funkcije f, i dovoljno male y, i

x+y, tako|e, pripada oblasti definicije funkcije f, imamo:
f ( x + y) f ( x )
f ( y) 1 + f 2 ( x )
.
=
y
y 1 f ( x ) f ( y)
Pu{taju}i da y 0 dobijamo diferencijalnu jedna~inu po f :
f ( x ) = f ( 0 ) 1 + f 2 ( x )
ili
df
= f ( 0 ) dx ,
1+ f2
odakle, integracijom dobijamo
arc tg f ( x ) = f ( 0 ) x + C ,
odnosno
f ( x ) = tg
( f ( 0 ) x + C) .
Zadatak 6.
Na}i familiju krivih koje imaju osobinu da svaka tangenta na tu

krivu sije~e x-osu u ta~ki podjednako udaljenoj od ta~ke dodira i od koordinatnog
po~etka.
Rje{enje:
OA = AM ,
Uvr{tavanjem y = 0 u jedna~inu tangente
Y y = y ( X x ) ,
dobi}emo
X =
y
+ x.
y
75
(sl. 17)
Prema uslovu zadatka je:

(x X)2 + y 2 = X 2 ,
dakle,
2
odnosno
y
2
+ y = + x ,
y
y
y
x
.
y =
2
y

1
x
2
Posljednja jedna~ina je homogena. Smjenom u =

kojoj se promjenljive mogu razdvojiti:
dx
(1 u 2 ) du
.
=
2
x
u (1 + u )
Njeno rje{enje je
y = C (x 2 + y2 ) .
76
y
ona se svodi na jedna~inu u
x
Zadatak 7.
jedna~ine
Izvesti potreban i dovoljan uslov, da bi rje{enja homogene
y
y = f
x
predstavljala zatvorene krive koje obuhvataju koordinatni po~etak.
Rje{enje:
(1)
Pre|imo na polarne koordinate:

x = r cos
y = r sin .
Po{to je odavde
dx = cos dr sin r dr
dy = sin dr + cos r dr,
jedna~ina (1) }e se, nakon provedene smjene, svesti na jedna~inu
tg dr + rd
= f (tg ) ,
dr tg rd
iz koje, razdvajanjem promjenljivih, dobijamo
1 + f (tg ) tg
dr
.
d =
r
f (tg ) tg
(2)
Smjenom tg = t jedna~ina (2) }e pre}i u

1 + t f (t ) dt
f (t) t 1 + t 2
dr
.
r
Odavde za f (t ) t, imamo
ln r(t ) = ln ro +
dt
1 + t f (t )
.
f (t ) t 1 + t 2
Da bi dobivena integralna kriva bila zatvorena, potrebno je i dovoljno da bude

lim ln r(t ) = lim ln r(t ) ,
t
tj, prema (3)
77
(3)
ili
(1 + t f ( t ) ) dt
0 ( f ( t ) t ) (1 + t 2 )
(1 + t f ( t )) dt ,
0 ( f ( t) t) (1 + t 2 )
(1 + t f ( t ))
( f ( t ) t ) (1 + t 2 )
dt = 0 .
{to predstavlja traèni uslov.
Zadatak 8.
Na}i krive kod kojih je zbir normale i subnormale proporcionalan

apscisi. Koliki treba da je koeficijent proporcionalnosti da bi dobivene krive bile
drugog reda.
Rje{enje:
Po{to je normala y 1 + y 2 , a subnormala y y, prema zahtjevu
zadatka, bi}e
y y + y 1 + y 2
= kx ,
(1)
ili
y 1 + y 2
= kx y y
(2)
Za k = 0 iz (2) slijedi
y 1 + y 2
= y y ,
tj. y = 0 i integralna kriva nije kvadratna.

Neka je k 0.
Ako jedna~inu (2) kvadriramo, nakon sre|ivanja, dobi}emo homogenu jedna~inu
y =
koja se, smjenom t =
razdvojiti
k
k 2 x 2 y2
2kxy
y
, svodi na jedna~inu u kojoj se promjenljive mogu
x
2t dt
dx
.
=
2
kx
( 2k +1) t
78
k 2 ( 2k +1) t 2
1
2 k +1
= 2C x k .
Povratkom na staru funkciju dobija se op{te rje{enje jedna~ine (1)
[k
( 2k +1) y
1
2 k +1
1
k ( 2 k +1 )
1
.
2C
(3)
Za k = 1 integral (3) postaje

x 2 + y 2 2Cx = 0
(3 )
i predstavlja familiju kru`nica s centrom na x-osi koje prolaze kroz koordinatni

po~etak.
Ova vrijednost konstante k je i jedina za koju (3) predstavlja jedna~inu krive
drugog reda.
Naime, da bi sa (3) bila data kriva drugog reda, moralo bi biti
1
1
= 1
ili
= 1 .
2k + 1
2k + 1
Iz prve jedna~ine bi se dobilo k = 0 , ali se, ova vrijednost mora odbaciti. Druga
jednakost daje ve} posmatrani slu~aj k = 1.
O~igledno, osobinu koja je dovela do jedna~ine (1) imaju samo kru`nice za koje je
C < 0.
Zadatak 9.
Rje{iti jedna~inu
y
y
y
y
x cos + y sin ydx + x cos y sin xdy = 0 .

x
x
x
x
Rje{enje:
(1)
Napi{imo jedna~inu (1) u normalnom obliku
y2
y
y
y
+
sin
cos
2
x
x
x .
y = x
y
y
y
cos
sin
x
x
x
Po{to je ona, o~igledno, homogena, uve{}emo novu funkciju u smjenom
y = ux , odakle je y = u x + u ,
79
(2)
na osnovu koje se dobiva

1
dx
.
tgu du = 2
u
x
Odavde je
ln cos u + ln u = 2 ln x + ln C ,
dakle,
x y cos
y
= C.
x
Zadatak 10. Rje{iti sljede}e diferencijalne jedna~ine, svo|enjem na homogenu

jedna~inu:
a) y =
y+2
b) y = 2
,
x + y 1
x +y2
,
yx 4
c) y xdx + ( x 2 + y 2 + 1) dy = 0
Rje{enje:
d) y =
1 2 x + 3y 2 + 1
.
2 y 3x + 4 y 2 + 1
a) Po{to je = a1 b 2 b1 a 2 = 2 0, smjenom
= x +1,
= y 3,
(1)
jedna~ina a) se svodi na homogenu jedna~inu

d
+
.
=
d

(2)
Novom smjenom = u dobi}emo jedna~inu u kojoj su promjenljive razdvojene

(u 1) du
d
=
2
u + 2u + 1
koja ima rje{enje
(u 2 2u 1) 2 = C .
Vra}anjem na stare promjenljive dobijamo rje{enje jedna~ine a):
( y 3) 2 2 ( x + 1)( y 3) ( x + 1) 2
80
= C.
b) S obzirom da je = 1 0, smjenom
= x 3,
=y+2
}emo, iz b), dobiti jedna~inu

2
d

= 2
.
d
+
(1)
Ona je homogena i moèmo je rije{iti zamjenom = u .

Tako dobijamo jedna~inu
(u 2 + 2u + 1) du
d
,
=
2
u (1 + u )
koja ima rje{enje
u = C e 2 arctgu
( C > 0) .
Povratkom, pomo}u prethodno kori{tenih smjena, na nezavisno promjenljivu x i

funkciju y, dobi}emo rje{enje jedna~ine b)
y+2 = Ce
2 arctg y + 2
x 3
( C > 0)
koje predstavlja familiju spirala.

c) Mnoè}i zadanu jedna~inu sa 2y, dobija se
2 ( x 2 + y 2 + 1) y dy + 2 y 2 x dx = 0.
Ako uvedemo smjenu
x2 = u ,
y2 = ,
dobi}emo
(u + + 1) d + du = 0,
odakle je
d
.
=
du
u + +1
Smjenom u + 1 = t , ona se svodi na homogenu jedna~inu
81
.
=
dt
t +
Uvo|enjem nove funkcije z sa = tz , nakon sre|ivanja }emo dobiti jedna~inu
koja razdvaja promjenljive
Odavde je
(1 + z ) dz
dt
.
=
z ( z + 2)
t
z ( z + 2 ) t 2 = C,
odnosno
( + 2t ) = C,
dakle,
y 2 ( y 2 + 2 x 2 ) = C,
ili
(x 2 + y 2 )2 x 4
= C.
d) Ako jedna~inu d) pomnoìmo sa 2y, pa uvedemo smjenu

y 2 = u 2 , 2 y y = u ,
dobi}emo jedna~inu
u =
2 x + 3u + 1
,
3x + 4 u + 1
= 1 0,
koja se moè svesti na homogenu. To se postiè smjenom:

x = +1 ,
y = 1.
Tako dobivamo jedna~inu
,
=
d
3+4
koju }emo, smjenom w = , svesti na
2 +3
82
d
(3 + 4 w ) dw
.
=
2
2 (1 2 w )
Njenom integracijom dobi}emo
1+
2w
2w
= C
2 2
1 2w 2
Povratkom na promjenljivu x i funkciju y dobi}emo op{te rje{enje jedna~ine d)

x 1 +
2 ( y 2 + 1)
x 1
= C
2 2
2 ( y + 1)
( x 1) 2 2 ( y 2 + 1) 2 .
Zadatak 11. Za koje i se jedna~ina

y = ax + by
(1)
moè, smjenom y = z m ( m 0 ), svesti na homogenu?
Rje{enje:
Uvr{avaju}i y = z m , u jedna~inu (1), dobi}emo

mz m 1 z = ax + b z m ,
odnosno
mz = a
x
+ bz m ( 1 )+1 .
m 1
z
(2)
Da bi jedna~ina (2) bila homogena mora biti

= m 1
m ( 1) + 1 = 0,
m = +1
+ = 0.
dakle,
Iz druge od jednakosti (3) zaklju~ujemo:

ako je
ako je
= 0 , onda je i = 0, i obrnuto
0 , onda je i 0 .
83
(3)
Prema tome, jedna~ina (1) }e se smjenom y = z +1 svesti na homogenu ako su

i povezani relacijom.
1 1
= 1.

Zadatak 12. Rje{iti jedna~inu

2 x 2 y = y 3 + xy .
Rje{enje:
(1)
Jedna~inu (1) napi{imo u normalnom obliku

y =
y 3 + xy
,
2x 2
(1 )
pa poku{ajmo odrediti m tako da se smjenom y = z m , gdje je z nova funkcija,

jedna~ina (1 ) svede na homogenu. Dobi}emo:
mz =
z 2 m +1 + x z
.
2x 2
(2)
O~igledno }e, ovako dobivena jedna~ina (2) biti homogena ako je

2 m + 1 = 2,
tj. m =
1
.
2
Dakle,
2
Smjena
z
z
z = + .
x
x
(3)
z
= u
x
}e jedna~inu (3) svesti na
du
dx
,
=
2
x
u
odakle je
84
1
= ln x + ln C
u
x
= ln C x .
z
tj.
(C > 0) ,
Uzimaju}i u obzir da je z = y 2 , dobi}emo

C x = exp( xy 2 ) ,
{to predstavlja op{te rje{enje jedna~ine (1).
Zadatak 13. Rije{iti diferencijalnu jedna~inu

( sin xy + xy cos xy ) dx + x 2 cos xy dy = 0 .
Rje{enje:
(1)
Ispitajmo, najprije, da li je data jedna~ina totalni diferencijal !
Po{to je za koeficijente P ( x, y ) i Q ( x, y ) uz dx i dy redom, zadovoljen uslov

P
Q
= 2 x cos xy x 2 y sin xy =
y
x
jedna~ina (1) je egzaktna, tj. postoji funkcija U ( x, y ) za koju je
dU = ( sin xy + xy cos xy ) dx + x 2 cos xy dy .
Dakle,
U ( x, y ) =
xo
( sin xy + xy cos xy ) dx +
= x sin xy
x
xo
+ x o sin x o y
y
yo
yo
x o2 cos x o y dy =
= x sin xy x o sin x o y o .
Prema tome, rje{enje jedna~ine (1) je

x sin xy = C + x o sin x o y o
ili
x sin xy = C1 .
(2)
85
Zadatak 14. Integrisati diferencijalnu jedna~inu

( y sin x ) dx + ( x + 1) dy = 0 .
Rje{enje:
(1)
Po{to koeficijenti uz dx i dy zadovoljavaju uslov

( y sin x )
( x + 1)
,
=
y
x
na{a jedna~ina je egzaktna. Stavimo

dU = ( y sin x ) dx + ( x + 1) dy
(2)
i odredimo U. Integracijom dobijamo

U = ( y sin x ) dx + ( y ) = xy + cos x + ( y ) .
Po{to je, s jedne strane (prema (2))
U
= x + ( y ) , imamo
y
(3)
U
= x + 1, a s druge strane (prema (3))
y
x + 1 = x + ( y ) ,
tj. ( y ) = 1,
odnosno
( y ) = y + C1 .
Dakle,
U( x, y ) = xy + cos x + y + C1 .
Prema tome, op{te rje{enje na{e jedna~ine je
y ( x + 1) + cos x = C
ili
y =
C cos x
.
x +1
(4)
U nekim slu~ajevima diferencijalna jedna~ina se moè lak{e rje{avati zgodnim

grupisanjem ~lanova koje dovodi do lako integrabilnih kombinacija.
86

( x 3 + x y 2 ) dx + ( x 2 y + y 3 ) dy = 0.
Rje{enje:
(1)
S obzirom da je jedna~ina (1) egzaktna, jer je

P
Q
,
= 2 xy =
y
x
ona se moè svesti na oblik dU = 0 . To se lako postiè grupisanjem njenih ~lanova:

x 3 dx + x y ( y dx + x dy ) + y 3 dy = 0 .
(1 )
Uzimaju}i u obzir da je
x4
x 3 dx = d
,
4
y4
y 3 dy = d
,
4
(x y) 2
x y ( y dx + x dy ) = d
2
jedna~inu (1 ) moèmo napisati u obliku

x4
( x y) 2
y4
d
+
+
2
4
4
= 0 .
Prema tome, op{ti integral jedna~ine (1) je

(x 2 + y 2 )2 = C .
Zadatak 16. Odrediti n tako da bi izraz

( x + y) d x ( x y) d y
(x 2 + y 2 )n
(1)
bio potpuni diferencijal dz neke funkcije z = z (x, y). Na}i odgovaraju}u funkciju
z za tako odre|enu vrijednost n.
87
Rje{enje:
Iz jedna~ine (1) je:

P ( x, y ) =
x +y
(x + y 2 )n
2
i Q ( x, y ) =
x y
,
(x + y 2 )n
2
dakle
P
x 2 + y 2 2ny ( x + y ) Q ( x 2 + y 2 ) + 2nx ( x y )
,
=
=
y
x
( x 2 + y 2 ) n +1
( x 2 + y 2 ) n +1
Da bi jedna~ina (1) bila egzaktna mora biti zadovoljen uslov
P( x, y )
Q( x, y )
,
y
x
(2)
(3)
koji nas, saglasno sa (2), dovodi do identiteta

x 2 + y2 n(x 2 + y2 ) ,
iz kojeg dobijamo n = 1.
Za n = 1 izraz (1) prelazi u
( x + y ) dx
( x y ) dy
,
2
2
x +y
x 2 + y2
(1 )
tako da je
P( x, y ) =
x +y
x + y2
2
i Q( x, y ) =
x y
.
x 2 + y2
Prema tome, funkcija z = z(x, y), ~iji je diferencijal dat sa (1 ), bi}e

z=
=
Iz uslova
x x ++ yy
2
dx + ( y ) =
x
1
ln ( x 2 + y 2 ) + arc tg + ( y ) .
y
2
(4)
z
= Q ( x, y ), odredimo ( y ). Dakle, imamo:
y
yx
yx
+ ( y ) ,
= 2
2
2
x +y
x + y2
( y ) = 0 , odnosno ( y ) = C .
Na osnovu toga zaklju~ujemo da je

88
tj.
z ( x, y ) =
1
x
ln ( x 2 + y 2 ) + arc tg + C .
2
y
Zadatak 17. Na}i integracioni faktor jedna~ine
[x ( x + y) + a ]y
2
Rje{enje:
= y ( x + y) + b 2 .
(1)
[x ( x + y) + a ]dy = [y ( x + y) + b ]dx
2
(1 )
i potraìmo integracioni faktor u obliku = ( x + y ).

Mnoè}i jedna~inu (1 ) sa ( x + y ) dobi}emo egzaktnu jedna~inu za koju mora
biti zadovoljen uslov
(P)
(Q )
,
=
y
x
koji nas dovodi do jedna~ine
d
3 ( x + y)
.
=
( x + y) 2 + a 2 + b 2
Odavde je
= ( x + y) = ( x + y) + a + b
3
2
Zadatak 18. Neka je 1 ( x, y ) integracioni faktor, a

(1)
U ( x, y ) = C
op{te rje{enje jedna~ine
P ( x, y ) dx + Q ( x, y ) dy = 0 .
(2)
Dokazati:
a)
da je 2 ( x, y ) integracioni faktor jedna~ine (2) ako i samo ako je
2 ( x, y ) = 1 ( x, y ) V ( x, y )
89
(3)
pri ~emu je
(4)
V( x, y ) = V (U )
diferencijabilna funkcija.
b) da je za svaku diferencijabilnu funkciju (4) relacijom
(5)
V( x, y ) = C
dato op{te rje{enje jedna~ine (2) ako je
Rje{enje:
V
0.
y
Ako je (1) op{te rje{enje jedna~ine (2), tada je

U
P
y = x = ,
U
Q
y
U
0,
y
dakle,
Q
U
U
P
= 0.
x
y
(6)
Po{to je 1 , po pretpostavci, integracioni faktor jedna~ine (2), jasno je da vrijedi
( 1 Q )
( 1 P) = 0 .
x
y
(7)
a) Iz pretpostavke da jedna~ina (2) ima integracioni faktor oblika (3) slijedi:
( 2 Q )
( 2 P) =
x
y
U U

.
= V (U ) ( 1 Q )
( 1 P) + V (U ) 1 Q
y
y
x
x
Po{to je na osnovu (6) i (7)
( 2 Q )
( 2 P) = 0 ,
x
y
2 je integracioni faktor jedna~ine (2).
90
(8)
Pretpostavimo sada obrnuto, tj. da je 2 integracioni faktor jedna~ine (2). Tada

vrijedi (8). Stavimo
V ( x, y ) =
2 ( x, y )
.
1 ( x, y )
Ovako definisana funkcija V ( x, y ) je diferencijabilna i za nju vaì (3).

Dokaìmo da za nju vaì i (4). Iz (3) i (8) imamo
V
V ( x, y ) ( 1 Q )
( 1 P) + 1 Q
P = 0,
y
y
x
x
odakle, zbog (7) i 1 ( x, y ) 0, dobivamo
Q
V
V
P
= 0.
x
y
(9)
Iz (6) i (9) slijedi

D (U, V )
U V
U V
=
= 0,
D ( x, y )
x y
y x
{to ima za posljedicu zavisnost funkcija U i V, tj. vrijedi (4), po{to je
(10)
U
0.
y
b) Dokaìmo da je sa (5) predstavljeno op{te rje{enje jedna~ine (2), tj. da vrijedi

V
(9), za svaku diferencijabilnu funkciju (4) za koju je
0 . To slijedi iz (4) i (6),
y
jer je tada
Q
a osim toga
V
V
P
= V (U )
x
y
U
U
Q x P y = 0 ,
V
0.
y
Zadatak 19. Data je diferencijalna jedna~ina prvog reda

dy f ( x, y ) dx = 0 ,
(1)
gdje je f ( x, y ) neprekidna funkcija koja ima neprekidan parcijalni izvod po

y , f y ( x, y ).
91
a) Odrediti funkciju f ( x, y ) tako da jedna~ina (1) ima integracioni faktor oblika

( x, y ) =
1
,
X +Y
X + Y 0,
(2)
gdje je X, odnosno Y funkcija samo od x, odnosno samo od y, koja ima neprekidan

izvod X po x, odnosno neprekidan izvod Y po y.
b) Na}i op{te rje{enje tako dobivene jedna~ine (1).
c) Odrediti op{ti oblik integracionog faktora jedna~ine (1) u kojoj je funkcija
f ( x, y ) odre|ena u a) prvo pomo}u op{teg integrala dobivenog u b), zatim direktno
pomo}u definicije integracionog faktora.
Rje{enje:
a) Mnoè}i diferencijalnu jedna~inu (1) sa ( x, y ), prema (2),

dobi}emo jedna~inu
1
f ( x, y )
dy
dx = 0 .
X +Y
X +Y
(3)
Da bi ona bila egzaktna mora biti:
odnosno
fy ( X + Y ) f Y
X
,
=
2
(X +Y)
( X + Y )2
X = ( X + Y ) fy f Y .
(4)
Ovu jedna~inu moèmo smatrati obi~nom diferencijalnom jedna~inom sa nepoznatom funkcijom f i nezavisno promjenljivom y; x je promjenljivi parametar.
Saglasno s tim jedna~ina (4) napisana u obliku
Y
X
f =
(4 )
X +Y
X +Y
moè se smatrati linearnom diferencijalnom jedna~inom prvog reda po f. Uz oznake
fy
P ( x, y ) =
rje{enje jedna~ine (4 ) bi}e
f ( x, y ) =
odnosno
Y
,
X +Y
Y
,
X +Y
Q ( x, y ) =
{ ( x ) + Q e
92
P dy
}e
dy
P dy
f ( x, y ) = ( x ) +
( X +XY )
dy ( X + Y ) ,
(5)
gdje je ( x ) proizvoljna neprekidna funkcija od x.

b) Jedna~ina (3) se, prema tome, moè napisati u obliku
dU
dy
X
( x ) +
dy dx = 0 ,
2
X +Y
(X +Y)
dU
dy
X

dy dx ( x ) dx = 0 ,
2
X +Y
(X +Y)
odnosno
dakle,
dy
dU d
( x ) dx = 0 .
X +Y
Odavde je op{ti integral jedna~ine (1)

dy
U
( x ) dx = ,
X +Y
ili
f ( x, y )
U
dx = ,
X +Y
gdje je proizvoljna konstanta, a funkcija f ( x, y ) data sa (5).
(6)
c) Op{ti oblik integracionog faktora glasi

( x, y ) =
jer je
F
X +Y
Xdy+ Y ( x ) dx ,
1
,
X +Y
gdje je F proizvoljna funkcija svoga argumenta koja ima neprekidan izvod.
Integracioni faktor se moè odrediti i pomo}u definicije
( x, y ) = 1 F (U ),
1 =
dy ( X + Y ) ( x ) +
( X +XY )
dy dx = 0 .
Polaze}i od zahtjeva da parcijalni izvodi po x, odnosno y koeficijenata uz dy,

odnosno dx redom, moraju biti me|usobno jednaki, dobi}emo jedna~inu
93

( X + Y ) (x) +
+
x
y
( XX+dyY )

X dy
X
+
+ Y ( x ) +
= 0,
2
( X +Y ) ( X +Y )

2
koja je ekvivalentna sistemu jedna~ina(1)

dx
=
1
dy
( X + Y ) ( x ) +
X dy
( X + Y )2
d
X
+ Y ( x ) +
( X + Y )
X dy
( X + Y )2
(7)
Prva dva omjera daju ustvari jedna~inu (1) ~iji op{ti integral je dat sa (6) i to je jedan
prvi integral za ovaj sistem. Kako je
(x) +
( X +XY )
dy =
dy
1
,
X + Y dx
to, iz prvog i tre}eg omjera, dobijamo

d
Y dy
X
+
+
dx = 0,
X + Y dx
X +Y
odnosno,
d d ( X + Y )
+
= 0,
X +Y
odakle je
( X + Y ) = .
To je jo{ jedan prvi integral sistema (7). Op{te rje{enje sistema je tada
(1)
Za ovo nam je, dodu{e, potrebno nekoliko jednostavnih ~injenica vezanih za sistem diferencijalnih jedna~ina, pa se na ovaj dio rje{enja ~italac moè vratiti tek kad upozna te ~injenice.
94
( X + Y ) = F
Xdy+ Y ( x ) dx ,
gdje je F proizvoljna diferencijabilna funkcija.

Prema tome
=
F
X +Y
Xdy+ Y ( x ) dx .
Zadatak 20. Data je diferencijalna jedna~ina

P ( x, y ) dx + Q ( x, y ) dy = 0 .
(1)
a) Na}i vezu izme|u P i Q takvu da jedna~ina (1) dopu{ta integracioni faktor oblika
( x + y) .
b) Dobijeni rezultat primijeniti u konkretnom slu~aju
( 2 xy y 2 y ) dx + ( 2 xy x 2 x ) dy = 0 ,
(1 )
pa odrediti op{ti integral jedna~ine (1 ) .

c) U slu~aju kada jedna~ina (1) istovremeno dopu{ta integracione faktore oblika
( x + y ) i ( x y ) na}i op{ti oblik za P i Q u funkciji od , , i .
Rje{enje:
Da bi zahtjev pod a) bio zadovoljen mora biti

Q
Py
x
,
=
PQ
(2)
tj. potrebno je i dovoljno da izraz na desnoj strani jednakosti (2) bude funkcija od
x + y. Na osnovu toga traèna veza izme|u P i Q je
Q
Q
P
P
x y
x y
.
=
x P Q
y P Q
b) U slu~aju jedna~ina (1 ) ima}emo
95
Q
x
Py
4
,
=
PQ
x + y +1
{to zna~i da koeficijenti uz diferencijale ove jedna~ine ispunjavaju uslov dobiven u

a). Tada, saglasno sa (2), dobijamo
4
.
=
x + y +1
Integracija daje
=
C
,
( x + y + 1) 4
gdje je C proizvoljna konstanta. Specijalno za C = 1 dobi}emo

=
1
.
( x + y + 1) 4
Mnoènjem jedna~ine (1 ) sa ovako dobivenim dobi}emo jedna~inu koja je

totalni diferencijal neke funkcije u ( x, y ) . Prema tome za du vaì istovremeno
du
2 xy y 2 y
2 xy x 2 x
+
dy = 0
dx
( x + y + 1) 4
( x + y + 1) 4
(3)
du =
u
u
dx +
dy ,
x
y
(3 )
tako da imamo
2y
3( y 2 + y)
u
,
=
x
( x + y + 1) 3
( x + y + 1) 4
odakle je
u ( x, y ) =
xy
+ ( y) ,
( x + y + 1) 3
(4)
pri ~emu je ( y ) zasad neodre|ena funkcija. Izjedna~avanjem parcijalnog izvoda

u
, dobivenog iz (3), sa onim koji se dobije neposrednim diferenciranjem iz (4),
y
dobi}emo
96
2 xy x 2 x u
x
3xy
=
=
+
+ ( y ) .
4
3
y
( x + y + 1)
( x + y + 1)
( x + y + 1) 4
Odavde je
( y ) = 0 , dakle ( y ) = C1 .
Prema tome
u ( x, y )
xy
+ C1 ,
( x + y + 1) 3
tako da je traèni op{ti integral

C1 ( x + y + 1) 3 xy = 0 .
c) Ako jedna~ina (1) dopu{ta integracione faktore ( x + y ) i ( x y ) tada, prema
a), mora biti:
Q
x
Py
( x + y)
=
= M ( x + y)
( x + y)
PQ
Q
x
Py
( x y )
=
= N ( x y) .
P+Q
( x y)
(5)
(5 )
Dijeljenjem jednakosti (5) i (5 ) dobi}emo

P +Q
M
= .
P Q
N
(6)
Odavde je:
P + Q = ( x, y ) M , P Q = ( x, y ) N ,
tj.
1
1
(7)
P = ( M N ), Q = ( M + N ),
2
2
gdje je funkcija ( x, y ) zasada neodre|ena. Ako se vrijednosti za P i Q, date
jednakostima (7) i njihovim parcijalnim izvodima:
97
P
1
=
y
2
Q
1
=
x
2
uvrste u (5), ima}e se:
1
( M N ) ( M + N )
y
2
1
( M + N )
(M + N)
x
2
Q P
=
(M N)
( M + N ) =
2 y
x
x
y
(P Q) M
= MN ,
tj.
(M N)
(M + N)
x
y
= 2 MN .
(8)
Sada, opet, koristimo neke ~injenice o parcijalnim diferencijalnim jedna~inama.

Sistem diferencijalnih jedna~ina karakteristika ove linearne parcijalne jedna~ine
prvog reda je:
dx
dy
d
,
=
=
M ( x + y ) + N ( x y ) M ( x y ) + N ( x + y ) 2 M ( x + y ) N ( x y )
ili
d ( x + y)
d ( x y)
d
,
=
=
2 N( x y )
2 M ( x + y)
2 M ( x + y ) N( x y )
dakle,
M ( x + y) d( x + y) = N ( x y) d( x y) =
d
.
Prema (5) i (5 ), odatle slijedi

( x + y )
( x y )
d
.
d ( x + y) =
d ( x y) =
( x + y)
( x y)
Dva prva integrala ovog sistema su

C2
( x + y)
,
= C1 i ( x, y ) =
( x y)
( x + y)
tako da je op{te rje{enje parcijalne diferencijalne jedna~ine (8)
98
( x, y ) =
2
( x + y)
,
( x + y)
( x y)
gdje je diferencijabilna proizvoljna funkcija.

Prema (7) i (5), odnosno (5 ) je sada
P ( x, y ) =
1
( x + y ) ( x + y ) ( x y ) ( x y ) ( x + y )
,
( x + y) ( x y)
( x + y) ( x y)
odnosno
Q ( x, y ) =
1
( x + y ) ( x + y ) ( x y ) + ( x y ) ( x + y )
.
( x + y) ( x y)
( x + y) ( x y)
Zadatak 21. Na}i op{ti oblik funkcije f (u, v ) dviju promjenljivih u i v za koju
izrazi
du + f (u, v ) dv i du f (u, v ) dv
(1)
imaju dva integraciona faktora i 1 ~iji je proizvod 1 = 1 .
Rje{enje:
Da bi izrazi
[ du + f (u, v ) dv ] i 1 [ du f (u, v ) dv ]
bili totalni diferencijali dU i dU1 redom, potrebno je i dovoljno da bude

( f )
=
v
u
1
( f 1 )
.
=
v
u
Ako uzmemo = log i 1 = log 1 , prethodni uslovi }e pre}i u
+
= 0
u
v u
f
= 0
f 1 + 1 +
u
v
u
f
(1 )
Zbog 1 = 1 je + 1 = 0, tako da se druga jedna~ina sistema (1 ) svodi na
99
f
+
= 0.
u v u
(2)
Zato je sistem (1) ekvivalentan sa
f
=
,
v
u
= 0.
u
(3)
Iz druge od jedna~ina (3) slijedi da je , pa prema tome i = e , funkcija samo od

v. Neka je = V ( v ) . Tada je
d (log V )
V
,
=
=
v
dv
V
a prema (3) i
f
V
,
=
u
V
V
u i druge proizvoljne koja zavisi od v i
V
koju }emo ozna~iti sa V1 ( v ) . Op{ti oblik traène funkcije f je, dakle,
odnosno f suma jedne funkcije oblika
f (u, v ) = u
V
+ V1 ,
V
(4)
gdje su sa V i V1 obiljeène proizvoljne funkcije od v.

Totalni diferencijali (1) su tada
V ( du + fdv ) = d (uV ) + V dV1 = dU
1
u dV
( du fdv ) = d 1 = dU 1
V
V
V

xy + ay = f ( x ),
0 < a = const.
(1)
Ako f ( x ) b , kad x 0 , dokazati da samo jedno rje{enje jedna~ine (1) ostaje

ograni~eno.
100
Rje{enje:
Jedna~ina (1) je linearna i moè se napisati u obliku

y +
a
1
y = f (x) .
x
x
(1 )
Njeno rje{enje, u granicama od 1 do x, bi}e

1
xa
y(x) =
C +
f (x) x
a 1
dx .
(2)
Ispita}emo najprije pona{anje drugog sabirka u (2):

lim
x 0
1
xa
f (t ) t a1 dt = lim
x 0
f ( x ) x a 1
a x a 1
b
.
a
Prema L'Hospitalovom pravilu zaklju~ujemo da on teì kona~nom broju b a i, da

bi rje{enje bilo ograni~eno, mora i prvi sabirak biti ograni~en, {to }e biti samo ako
je C = 0. Dakle, jedino ograni~eno rje{enje je
1
y(x) = a
x
i ono teì ka
f (x) x
a 1
dx
b
kada x 0 .
a
Zadatak 23. Pokazati da samo jedno rje{enje diferencijalne jedna~ine

xy ( 2 x 2 + 1) y = x 2
(1)
ostaje ograni~eno kad x i na}i to rje{enje.
Rje{enje:
Nakon dijeljenja sa x jedna~ina (1) prima oblik

1
y 2 x + y = x .
x
101
(1 )
y = xe
x2
= Cxe
(C + e
x2
+ xe
x2
x2
dx ) =
x2
(2)
dx .
Ako prvi sumand u (2) ozna~imo sa y1 , a drugi sa y 2 , o~igledno }e y1 kad

x ako je C 0 . Zbog toga je jedino mogu}e kona~no rje{enje koje se dobije
za C = 0, ukoliko je y2 ograni~eno kad x . Prema tome, uzmimo C = 0 i
potraìmo
lim y ( x ) = lim ( x e x
x
x
e dx ) =
= lim
x2
y(x) = t e t
2 x 2
= lim
xe
Zna~i, rje{enje jedna~ine
dx
x2
dx
x2
1
= .
2
2
2 x 1
1
, kada x
2
i ono je jedino ograni~eno rje{enje jedna~ine (1).
Zadatak 24. Data je linearna diferencijalna jedna~ina

y + a ( x ) y = f ( x )
pri ~emu je 0 < c < a ( x )
(1)
(2)
(c = const ).
Dokazati da za svako rje{enje y ( x ) jedna~ine (1) vaì:

1o ako f ( x ) 0 , x , tada y( x ) 0 , x ;
2o ako je f ( x ) ograni~ena funkcija na ( 0, ), tada je i svako rje{enje y ( x )
ograni~eno na tom intervalu.
Rje{enje:
Op{ti integral jedna~ine (1) je

y(x) = e
x
a ( t ) dt
xo
C +
102
xo
f (u ) e
u
a ( t ) dt
xo
du .
(3)
1o
f (x) 0 , x .
U saglasnosti s pretpostavkom (2) je:
x
xo
xo
a ( x ) dx c dx = c ( x x o ) ,
tako da
e
Dakle,
x
a ( t ) dt
xo
Ce
e c ( x x o ) 0 ,
x
a ( t ) dt
xo
x.
x.
0,
(4)
Uzimaju}i u obzir da, u skladu sa (2), vrijedi

f (x)
f (x)
a( x )
0 , x ,
dakle,
f (x)
0,
a( x )
x ,
primjenom L'Hospitalovog pravila zaklju~ujemo da je

x
a ( t ) dt
f (u ) e x o
du
f (x)
x
lim o
= lim
= 0,
x
x
x a( x )
a ( t ) dt
e xo
{to, zajedno sa (4), ima za posljedicu y( x ) 0 ,

2o
(5)
x.
x (o, ).
f (x) M
Po{to je prvi sabirak, koji ulazi u sastav y ( x ), o~igledno, ograni~en ostalo je da

dokaèmo da je ograni~en i drugi sabirak. Kako je
u
a ( t ) dt
e xo
xo
x
a ( t ) dt
xo
du
u
a ( t ) dt
ex
du
xo
xo
103
x
a ( t ) dt
du
e u
c ( x u )
1
1 e c ( x xo)
c
du =
xo
)<
1
,
c
ima}emo
x
f (u ) e
xo
u
a ( t ) dt
xo
du
x
a ( t ) dt
xo
M
,
c
tako da je svako rje{enje, pod uslovom 2o, stvarno ograni~eno.
Zadatak 25. Neka su p ( x ) i q ( x ) neprekidne periodi~ne funkcije perioda , tj.

p ( x + ) = p ( x )
x [ 0, )
q ( x + ) = q ( x )
(*)
i neka je
p ( x ) dx
0.
(**)
Pokazati da tada jedna~ina

y + p ( x ) y = q ( x )
(1)
ima periodi~no rje{enje (perioda ). Na}i to rje{enje !
Rje{enje:
Po{to je jedna~ina linearna, njen op{ti integral }e biti

y =
x
p ( t ) dt
e o
C +
p ( t ) dt
eo
q (u ) du .
(2)
Da bismo pokazali da posmatrana jedna~ina ima rje{enje y = y ( x ) koje je periodi~no s periodom , posmatrajmo razliku
104
y ( x ) y ( x + ) =
x
p ( t ) dt
e o
x
p ( t ) dt
o
du
C + q (u ) e
o
x+
p ( x ) dx
e o
x+
p ( t ) dt
o
du .
C + q (u ) e
o
(3)
Po{to je
d y( x ) y( x + )
= 0,
x
dx
p ( x ) dx
e o
to je
y( x ) y( x + )
x
p ( x ) dx
e o
( = const ) .
= k
Prema tome,
y ( x ) y ( x + ) = 0
( x [0, ))
y ( 0 ) y () = 0 .
(4)
Ako u jednakost (3) uvrstimo x = 0 , dobi}emo

y ( 0 ) y () = C C
p ( x ) dx
e o
p ( x ) dx
o
e
q (u )
p ( t ) dt
eo
du.
(5)
Na osnovu (4) i (5) zaklju~ujemo da }e rje{enje y ( x ) biti periodi~no, s periodom ,

ako i samo ako, vrijedi
C =
p ( x ) dx
e o
p ( x ) dx
1 e o
u
p ( t ) dt
q (u ) e o
du .
(6)
Prema (4) i (5) rje{enje polazne jedna~ine je periodi~no sa periodom za svaku

konstantu C, ako i samo ako je
o p ( x ) dx
= 0 i
q (u ) e
o
105
u
p ( t ) dt
o
du
= 0.
To je sigurno slu~aj kad su p i q jo{ i neparne funkcije. Naime, tada je
p ( x ) dx = p ( x ) dx =
=
p ( x + ) dx
tj.
p ( x ) dx
= p ( x ) dx ,
o
2 p ( x ) dx = 0 ,
o
odnosno
o p ( x ) dx
Sli~no je
jer je funkcija
o q (u ) e
q (u ) e
= 0.
u
p ( t ) dt
o
du = 0 ,
u
p ( t ) dt
o
neparna i periodi~na perioda . Naime,

funkcija perioda . Zaista,
u
p (t ) dt
p (t ) dt = p ( ) d =
u+
p (t ) dt =
=
=
p ( ) d
= p ( ) d =
o p ( ) d
u
u
o p ( ) d
(7)
o p ( ) d
=
(8)
o p (t ) dt ,
p (t ) dt =
o p ( ) d
p ( ) d = p ( ) d =
tako da je, na osnovu (7) i (8):

u+
p ( + ) d =
je parna funkcija i periodi~na
o p ( ) d .
106
Zadatak 26. Neka su p ( x ) i q ( x ) neprekidne, periodi~ne funkcije perioda

1 i 2 redom, tj. za sve realne x
p ( x + 1 ) = p ( x )
q ( x + 2 ) = q ( x ),
a njihove srednje vrijednosti a 0 .
Dokazati da tada jedna~ina
y + p ( x ) y = q ( x )
(1)
ima periodi~no rje{enje perioda .

Na}i to rje{enje i odrediti period tog rje{enja u slu~aju kad je
i)
(k, l cijeli brojevi)
k1 = l2
ii)
1 = 2 .
Primjedba: Ako je ( x ) periodi~na funkcija perioda , tj.
( x + ) = ( x ),
(2)
tada defini{emo njenu srednju vrijednost sa:
1
a =
(t ) dt .

(3)
Osim toga, vrijedi

t
(t ) dt
= at + (t ) ,
(4)
gdje je funkcija (t ) periodi~na sa periodom , tj.

(t + ) = (t ) .
Rje{enje:
(5)
Dokaìmo najprije (5). Prema (3) i (4) je:

t
(t ) = () d at = (t ) dt
dakle,
107
t
() d ,
0
t +
t +
(t + ) = () d
() d =
0
0
t
= () d
0
jer je
t +
() d
() d
t
() d = () ,
0
= 0.
Rje{enje jedna~ine (1) koje prolazi ta~kom ( 0, y o ), je

y(x) = e
x
p ( t ) dt
o
dt .
y o + q (t ) e
0
x
p ( t ) dt
o
Ako se uzmu u obzir periodi~nost funkcija p ( x ) i q ( x ) i (4), rje{enje y ( x ) se moè

napisati u obliku
x
y ( x ) = e ax1 ( x ) y o + q (t ) e at+1 ( t ) dt ,
0
(a 0 ) ,
gdje je
a1 =
p (t ) dt ,
1 (t ) =
o p (t ) dt at .
Posmatrajmo slu~aj
1o = k1 = l2
(k, l cijeli brojevi)
Tada su funkcije 1 (t ) i q (t )exp ( 1 (t )) periodi~ne s periodom , jer je
1 (t + k1 ) = 1 (t )
(k cio broj, 1 period od 1 (t ))
q (t + k1 ) e 1 ( t+ k1 ) = q (t + l2 ) e 1 ( t ) =
= q (t ) e 1 ( t ) (l cio broj , 2 period od q(t)) .
Odredimo u (6) y o , tako da bude
y ( x + ) = y ( x ),
= k1 ( = l2 ) .
108
(6)
Dobi}emo
yo =
a x +
1
at+ 1 ( t )
a
e
q
(
t
)
e
dt
e
)
q (t ) e at+ 1 ( t ) dt ,
1
1 e
x
o
tj.
yo =
e a
1 e a
x+
at+ ( t )
q (t ) e 1 dt
x
o q (t ) e
at+ 1 ( t )
dt .
(7)
Lijeva strana u (7) je konstanta, pa bi i desna strana morala biti konstanta ako je
mogu}e y o odrediti tako da y ( x ) bude periodni~na funkcija.
Kako je izvod desne strane jednak nuli, to jest
dy o
= 0,
dx
zna~i y o = const (ne zavisi od x), moèmo u (7), uzeti x = 0. Dobi}emo:
yo =
1
1 e a
q (t ) e
at+ 1 ( t )
dt .
(8)
Rje{enje (6) jedna~ine (1) bi}e periodi~no s periodom = k1 , (k1 = l2 ) ako

je y o odre|eno sa (8).
2o
Posmatrajmo specijalan slu~aj kada je

1 = 2 =
(k = l = 1) .
Tada }e funkcija
(t ) = q (t ) e 1 ( t )
biti periodi~na s periodom jer su funkcije q (t ) i 1 (t ) periodi~ne s tim periodom. Tako }e, saglasno sa (3) i (4), biti
t
o q (t ) e
1 ( t )
dt = bt + (t ) ,
gdje je
b = q (t ) e 1 ( t ) dt = bt + (t ) , i (t + ) = (t ) .
o
109
i)
Ako je b 0 , rje{enje jedna~ine (1) bi}e

y = e 1 ( t ) [ y o + (t ) + bt]
i ono je neograni~eno.
ii)
Ako je b = 0 , jasno je, da }e dobiveno rje{enje biti periodi~no s periodom .
Zadatak 27. Na}i krivu liniju koja ima osobinu da dio svake njene normale
izme|u koordinatnih osa ima stalnu duìnu a 2 .
Rje{enje:
Uvr{tavanjem u jedna~inu normale na traènu krivu

Y y =
1
( X x)
y
koordinata ta~aka (m, 0) i (0, n), dobi}emo

m = x + yy , n = y +
x
.
y
(sl. 18)
110
(1)
Po{to je, prema uslovu zadatka m 2 + n 2 = a 2 , u saglasnosti sa (1), dobi}emo

( x + yy ) 2 (1 + y 2 ) = a 2 y 2 .
Odavde dobijamo
y=
x
a
+
,
p
1 + p2
( p = y) .
(2)
Diferenciranjem po x, odavde se, nakon sre|ivanja, dobija

x
p 2 +1
= 2
p
p
p ,
(1 + p 2 ) 3
ap
odnosno
dx
x
=
dp
p (1 + p 2 )
ap 2
(1 + p 2 ) 5
Ovo je linearna diferencijalna jedna~ina prvog reda. Njeno op{te rje{enje je

x =
p
1+ p
a
C +
.
2
2 (1 + p )
(3)
Uvr{tavanjem ovako dobijenog x u (2) ima}emo

y =
1
1 + p2
a
C + a +
.
2
2 (1 + p )
(4)
Traèna familija krivih u parametarskom obliku je odre|ena jedna~inama (3) i (4).

Smjenom p = ctg jedna~ine (3) i (4) se svode na
a a
x = cos C + sin 2
2 2
a
a
y = cos C + + sin 2 ,
2
2
{to predstavlja familiju traènih krivih u dekartovim koordinatama.
111

dy
1
.
=
dx
2x y 2
(1)
Rje{enje:
Ako u jedna~ini (1) x i y zamijene uloge, tj. x postane funkcija, a

y nezavisno promjenljiva, dobi}emo linearnu diferencijalnu jedna~inu
dx
2x = y 2 .
dy
Njeno rje{enje je
x = C e 2y +
y2
y
1
+
+ .
2
2
4
Zadatak 29. Rije{iti Bernoullievu jedna~inu

x
Rje{enje:
dy
+ y y 2 log x = 0 .
dx
(1)

y 1 log x
+
y = 0.
y
x
x
(1)
Smjenom
y 1
z
+
= ,
y
x
z
y =
jedna~ina (1 ) postaje
dz log x 2
2 z = 0,
dx
x
odnosno
112
z
,
x
dz log x
2 dx = 0 .
z2
x
Njen op{ti integral je
z=
x
,
Cx + log x + 1
C proizvoljna konstanta,
odakle dobijamo op{ti integral jedna~ine (1)

y=
1
,
Cx + log x + 1
C = const.
Zadatak 30. Jacobieva jedna~ina. To je jedna~ina oblika

(ax + by + c ) dx + (a1 x + b1 y + c 1 ) dy + (a 2 x + b 2 y + c 2 ) ( xdy ydx ) = 0, (1)
gdje su a, b, c, a1 , b1 , c 1 , a 2 , b 2 , c 2 konstante.
Za c 1 = c 2 = c = 0 Jacobieva jedna~ina, poslije diobe sa a 2 x + b 2 y , svodi se na
Bernoullievu jedna~inu. Da bi se to postiglo treba izvr{iti smjenu
x = X + ,
y = Y + ,
dx = dX ,
dy = dY ,
(2)
gdje su X i Y nove promjenljive, a i konstante koje treba odrediti.

Diferencijalna jedna~ina (1) tada postaje
[aX + bY + A (a
+ [a
2
1
X + b 2 Y + C ) CY ] dX + (a 2 X + b 2 Y )( XdY YdX ) +
X + b1 Y + B + (a 2 X + b 2 Y + C ) + CX] dY = 0 ,
(3)
gdje je
A = a + b + c , B = a1 + b1 + c 1 , C = a 2 + b 2 + c 2 .
Ako se i izaberu tako da bude
A C = 0 ,
B + C = 0 ,
{to se moè napisati u obliku

C = 0,
A = 0 ,
B + = 0 ,
(4)
gdje je pomo}na konstanta koju treba odrediti, onda se jedna~ina (1) svodi na
jedna~inu Bernoullievog tipa. Eliminacijom i iz jedna~ina (4), dobiva se
jedna~ina tre}eg stepena po :
113
b2
c2
a
b
c
a1 +
b1
c1
a2
= 0.
Prema tome, integracija jedna~ine (1) zavisi od rje{enja ove jedna~ine po .

Rije{imo sada Jacobievu jedna~inu u konkretnom slu~aju:
(14 x +13 y + 6) dx + ( 4 x + 5 y + 3) dy + (7x + 5 y)( ydx xdy) = 0 .
Rje{enje:
(1)
Uvedimo homogene koordinate

x =
dx =
x1
,
x3
y =
x2
x3
x 3 dx 1 x 1 dx 3
x 32
y dx x dy =
x 3 dx 2 x 2 dx 3
, dy =
x 32
x 2 dx 1 x 1 dx 2
x 32
(2)
Napi{imo sada jedna~inu (1) u obliku determinante:

dx 1
x1
4 x 1 + 5x 2 + 3x 3
dx 2
x2
14 x 1 13x 2 6x 3
dx 3
x3
7x 1 + 5x 2
= 0,
(3)
i odredimo pomo}u jedna~ine

4
14
5
13
3
7
5
= 0 .
(4)
Odavde dobijamo
3 + 92 + 27 + 27 = 0 .
Nule ove jedna~ine su
1 = 2 = 3 = 3 .
114
(5)
S obzirom da je, prema (3) :

a = 4 , b = 5, c = 3; a1 = 14 , b1 = 13, c 1 = 6 ; a 2 = 7 , b 2 = 5, c 2 = 0,
sistem po u1 , u 2 , u 3 }e biti oblika :
7u1 14 u 2 + 7u 3 = 0
5 u1 10 u 2 + 5 u 3 = 0
3 u1 6 u 2 + 3 u 3 = 0 ,
tj. svodi se na samo jednu jedna~inu
u1 2u 2 + u 3 = 0 .
Prema tome, umjesto jedne integralne prave dobili smo pramen pravih, {to nije
u
u
dovoljno da se odrede dva omjera 1 i 2 . Ako u 3 izrazimo pomo}u u1 i u 2 ,
u3
u3
pa uvrstimo u jedna~inu u x u1 x 1 + u 2 x 2 + u 3 x 3 = 0, dobi}emo jedna~inu
pramena
u1 ( x 1 x 3 ) + u 2 ( x 2 + 2 x 3 ) = 0
u kojem su u1 i u 2 homogeni parametri.
Sada vi{e nije potrebno uvoditi nove smjene s obzirom da jedna~ina pramena sadrì
u
jednu realnu konstantu za koju moèmo uzeti 2 , tako da je ona op{ti integral
u1
jedna~ine (1).
U Descartesovim koordinatama taj integral je
x 1 = C ( y + 2) .
Zadatak 31. Rije{iti jedna~inu

xy
1
y + y 2 = x ,
2
(1)
u kojoj su i konstante razli~ite od nule.
Rje{enje:
Ako izvr{imo smjenu

(2)
y = uv
115
jedna~ina (1) }e se svesti na jedna~inu

1
xvu + xv v u + u 2 v 2 = x .
2
(3)
Odredimo v tako da izraz u zagradi, uz u, bude jednak nuli, tj.

xv
1
v = 0.
2
Po{to je njeno rje{enje v =
x , smjenom y =
xu jedna~ina (2) se svodi na
3
2
x u + xu 2 = x ,
odnosno
xu + u 2 = .
(4)
Ako sada uvedemo novu nezavisno promjenljivu

= f (x) ,
(5)
budu}i da je tada
u =
ima}emo
du
du d
du
,
=
= f ( x )
dx
d dx
d
du
(6)
+ u 2 = 0 .
d
du
Ako postavimo zahtjev da je koeficijent uz
jednak konstanti, recimo 1,
d
dobi}emo f (x) = 2 x . Sada se jedna~ina (6) svodi na jedna~inu
x f ( x )
du
+ u 2 = 0 ,
d
(7)
koja razdvaja promjenljive, tj. koja se moè napisati u obliku

du
= d .
u 2
(8)
Posmatra}emo slu~ajeve:
116
= k 2 < 0
Po{to se u tom slu~aju jedna~ina (8) moè napisati u obliku
1o
du
1 +k 2u2
(8 )
= d ,
njeno rje{enje je
1
C
arc tg ku = + ,
k
k
odakle, nakon povratka na staru funkciju i staru promjenljivu, dobijamo
y=
1
k
x tg ( 2 k x + C ) .
= k 2 > 0
Rje{enje jedna~ine
2o
du
= d ,
1 k 2u2
(8 )
na koju se svodi jedna~ina (8) u ovom slu~aju, jednako je

ln
1 + ku
= k + C .
1 ku
Povratkom na staru funkciju y i staru nezavisno promjenljivu x dobija se

x ky
x + ky
= Ce
2k x
odakle, rje{avanjem po y, dobijamo

y =
2 k x
x 1 Ce
k 1 + Ce 2 k
Razmatrali smo slu~ajeve 0 , 0 . Za:

= 0 jedna~ina (1) se svodi na Bernoullievu jedna~inu,
= 0 jedna~ina (1) je linearna diferencijalna jedna~ina prvog reda.
117

( x 3 1) y = 2 xy 2 x 2 y 1 .
1o
(1)
Odrediti njen partikularni integral u obliku polinoma

y1 = ax + b ,
(2)
pa zatim na}i op{ti integral.

2o
Na}i partikularni integral y = y ( x ) date jedna~ine koji za x = 0 uzima
1
vrijednost y = .
4
Rje{enje:
Ako u (1) uvrstimo (2) dobi}emo

ax 3 a ( 2a 2 a ) x 3 + ( 4 a 1) bx 2 + 2 b 2 x 1 ,
odakle, koriste}i metodu jednakih koeficijenata, dobijamo

a = 1, b = 0 .
Prema tome, traèni partikularni integral je
(2 )
y1 = x .
Smjenom
1
y = y1 + ,
z
y1 = x ,
(3)
koja se koristi u rje{avanju Riccatieve jedna~ine, kada je poznat jedan njen partikularni integral, jedna~ina (1) }e se svesti na linearnu jedna~inu
z +
3x 2
2x
z+ 3
= 0.
3
x 1
x 1

z =
C x2
,
x 3 1
C = const,
tako da }e op{te rje{enje jedna~ine (1), prema (3), biti
118
y =
Cx + 1
.
C x2
(4)
1
2o Partikularno rje{enje koje prolazi ta~kom (0, ) se dobija za C = 4. Dakle,

4
y =
1 4x
.
x2 4
Zadatak 33. Data je Riccatieva diferencijalna jedna~ina

xy y =
y2 x 2
,
ax 2 + bx + c
(1)
u kojoj su a, b, c realne konstante.

Pokazati da ona ima partikularne integrale koji ne zavise od a, b i c.
1o
o
2
Na}i op{te rje{enje razlikuju}i pri tome tri sljede}a slu~aja
b) b 2 4 ac = 0 , c) b 2 4 ac < 0 .
a) b 2 4 ac > 0 ,
3o
Da bi op{te rje{enje bilo racionalna funkcija potrebno je i dovoljno da

4
bude jednak kvadratu nekog cijelog broja.
izraz 2
b 4 ac
1o Neka je y jedan integral jedna~ine (1) koji ne zavisi od a, b i c.

Ako pretpostavimo da je izraz y 2 x 2 0 , pa zatim, s njim podijelimo (1),
dobi}emo
Rje{enje:
xy y
1
.
=
2
2
2
y x
ax + bx + c
(1)
1
koji
ax + bx + c
o~igledno zavisi od a, b, c, dolazimo do kontradikcije. Prema tome, jedino funkcije
y = x i y = x , ukoliko zadovoljavaju polaznu jedna~inu, mogu biti traèni
integrali. Lako se provjerava da su one stvarno rje{enja jedna~ine (1).
Po{to lijeva strana u (1) ne zavisi od a, b, c, a jednaka je izrazu
2o Budu}i da su poznata dva partikularna integrala Riccatieve jedna~ine, ona se

moè rije{iti kvadraturom, uvo|enjem nove promjenljive smjenom
119
z =
yx
1+z
, odnosno y = x
.
y+x
1z
y =
1+z
z
,
+ 2x
1z
(1 z ) 2
(2)
Odavde je
tako da se jedna~ina (1) svodi na jedna~inu

2 z
(1 z ) 2
( 11+ zz )
ax 2 + bx + c
u kojoj se promjenljive x i z mogu razdvojiti. Tako dobivamo jedna~inu

dz
2 dx
.
=
2
z
ax + bx + c
Njenom integracijom se, nakon povratka na staru funkciju, u saglasnosti sa (2),
dobija
log
yx
dx
,
+ log A = 2
2
y+x
ax + bx + c
(3)
gdje je A proizvoljna konstanta.

a) Ako je b 2 4ac > 0, korijeni jedna~ine ax 2 + bx + c = 0 su realni i razli~iti. Uzmimo da je
x1 =
b + b 2 4 ac
2a
x2 =
b b 2 4 ac
.
2a
Tada je
ax
dx
1
=
a
+ bx + c
( x x dx)( x x
1
x x1
1
,
log
a ( x1 x 2 )
x x2
pa, na osnovu (3), imamo

yx
y+x
1
=
A
x x1
x x2
odakle je
120
2
b 2 4 ac

2
x x1
A +
x x2
y = x
b 2 4 ac
x x1
A
x x2
b 2 4 ac
(4)
b) Ako je b 4ac = 0, tada je ax + bx + c = a x + , tako da imamo

2a
log A
yx
2
=
y+x
a
1
4
,
=
b
2ax + b
(x + 2 a )
odakle je
4
yx
1 2 ax + b
,
=
e
y+x
A
odnosno
y = x
A+e
Ae
4
2 ax + b
4
2 ax + b
(5)
c) Ako je b 2 4ac < 0, tada je
ax
dx
1
=
a
+ bx + c
(x +
dx
=
b 2
) + 4 ac4 a2b 2
2a
2
4 ac b 2
arctg
2ax + b
4 ac b 2
odakle je
yx
1
= e
y+x
A
4 ac b 2
arctg
2 ax + b
4 ac b 2
odnosno
4
y = x
A+e
4 ac b 2
4
Ae
4 ac b
arctg
2 ax + b
arctg
2 ax + b
121
4 ac b 2
4 ac b
(6)
Ispitivanjem formula (4), (5) i (6) bismo do{li do zaklju~ka da }e op{ti integral biti
racionalan samo ako je
b 2 4ac > 0
b 4 ac
= n, n cio broj.
Ovaj uslov je dovoljan i na osnovu njega imamo

y = x
A( x x 2 )n + ( x x1 )n
A( x x 2 )n ( x x1 )n
Zadatak 34. Neka je data Riccatieva jedna~ina

y = p ( x ) + 2 q ( x ) y + y 2 ,
(1)
~iji koeficijenti p ( x ) i q ( x ) zadovoljavaju uslove

q 2 (x) = p(x) i m q (x) M ,
(2)
gdje su m i M konstante. Tada svako neprekidno rje{enje y( x ) te jedna~ine koje

zadovoljava uslov y ( x o ) = y o m
ili sije~e krivu y = q ( x ) ili je lim y ( x ) = lim q ( x ) .
x
U posljednjem slu~aju y ( x ) predstavlja ograni~eno rje{enje, kad x .
Rje{enje:
jedna~inu
Rije{iti diferencijalnu jedna~inu (1) je isto {to i rije{iti integralnu

y = yo +
[y + q (t )]
dt ,
(3)
xo
jer se jedna~ina (1), saglasno uslovu (2), moè napisati u obliku

y = [ y + q ( x )] .
2
Po{to se ograni~enje, dato u zadatku, odnosi na funkciju q ( x ) , a ne na funkciju

q ( x ) , uve{}emo oznaku
q ( x ) = f ( x ) ,
tako da }e jedna~ina (3) pre}i u
122
y = yo +
[y f (t )]
(3 )
dt .
xo
Pretpostavimo suprotno na{oj tvrdnji da postoji neko neprekidno rje{enje y ( x )

koje zadovoljava uslov y ( x o ) = y o m, a koje niti sije~e krivu y ( x ) = q ( x ) ,
niti joj se asimptotski pribliàva.
Tada, za takvo rje{enje y ( x ) mora vrijediti
y(x) < F ,
kada
x,
gdje je
F < m q (x) = f (x) M ,
tj. vrijedi
y(x) < F < m f (x)
(x ) .
(sl. 19)
Posmatrajmo, sada, podintegralnu funkciju jedna~ine (3 ) :
[y ( x )
f ( x )] > [ y ( x ) m] b 2 > 0 .
2
Na osnovu ovog, procijenimo y ( x ), za dovoljno velike x. Ima}emo
123
(4)
y = yo +
[y ( x ) f ( x )]
dx y o +
xo
dx =
xo
= y o + b 2 ( x x o ) > M f ( x ),
{to je u suprotnosti sa (4).
Pretpostavka suprotna pretpostavci zadatka nas je dovela do kontradikcije, {to
zna~i da je tvrdnja zadatka ta~na.
Kada je lim y ( x ) = lim q ( x ) , tada }e traèno, ograni~eno rje{enje biti upravo
x
y ( x ) jer je ono
neprekidno kao rje{enje diferencijalne jedna~ine i
1o
o
2
ograni~eno po{to je po pretpostavci
m q (x) M ,
tako da za dovoljno velike x vrijedi
m y ( x ) M.
Zadatak 35. Rije{iti Riccatievu jedna~inu

dy
= ay 2 + 2 by + au 2
dx
(1)
u kojoj su a, b i u tri poznate uniformno neprekidne funkcije povezane relacijom

1
u 2 bu
= s+ ,
2
s
au
(s = const).
(2)
Rje{enje: Da bismo rije{ili jedna~inu (1) uvedimo smjenu y = uv , gdje je v

nepoznata funkcija. Dobi}emo jedna~inu
v = auv 2 + 2 b v + au ,
u
~ija se desna strana, koja je kvadratni trinom po v, primjenom (2), anulira za

v =s
v =
1
.
s
124
(3)
Prema tome, jedna~ina (3) se moè napisati u obliku
odnosno
v = au v ( v s),
s
za s 1 ,
(4)
v = au ( v s ) 2 ,
za s = 1 ,
(4 )
s 1.
(5)
koji razdvaja promjenljive.

Rje{enje jedna~ine (4) je
C
( s 1s ) au dx
v s
,
= e
v 1s
odakle je
v =
1
s
sC e
1 Ce
( s 1s ) au dx
( s 1s ) au dx
Prema tome, rje{enje jedna~ine (1), uz uslov (2), je

y = uv .
Analogno bi se dobilo rje{enje jedna~ine (1) (2) za s = 1.
U tom slu~aju je
1
.
y = u s
C + au dx
Zadatak 36. Data je Riccatieva jedna~ina

dy
= ay 2 + 2 by + au 2
dx
(1)
u kojoj su a, b i u tri poznate uniformno neprekidne funkcije od x.

1o Odrediti uslov kojeg treba da zadovoljavaju funkcije a, b i u da bi dva
rje{enja y1 i y2 jedna~ine (1) bila povezana relacijom
y 2 = s 2 y1
s 2 ( 0, 1) konstanta.
125
(*)
2o
Odrediti op{ti integral jedna~ine (1) u konkretnom slu~aju kada je

s = 2,
u =
1
,
2
a=
8
,
3 ( x 1) 2
a b (suprotnog znaka od a) odre|eno iz uslova dobivenog u 1o. Zatim odrediti sve

singularne ta~ke tog op{teg integrala, precizirati njihovu prirodu i pokazati da su
sve smje{tene na kru`nici koju treba odrediti.
Rje{enje:
1o Pretpostavka da su y1 i s2y1 rje{enja jedna~ine (1) nas dovodi

do sistema diferencijalnih jedna~ina
y1 = ay12 + 2 by1 + au 2
2
2
1
(1)
2
s y1 = as y + 2 bs y1 + au .
(1)
Eliminacijom y1 potraìmo uslov pod kojim }e taj sistem imati rje{enje. Oduzimanjem druge jedna~ine sistema od prve, prethodno pomnoène sa s2, dobi}emo
jednakost
a (1 s 2 )( s 2 y12 u 2 ) = 0,
(2)
koja je, zbog s 2 1, ekvivalentna sa

a ( s 2 y12 u 2 ) = 0 .
(2)
Za a 0 polazna jedna~ina se svodi na jedna~inu

dy
= 2 by ,
dx
~ija su sva rje{enja proporcionalna, dakle, za koja automatski vaì (*).
Za a 0 i s 0 iz (2) se dobija jedan partikularni integral
y1 =
u
,
s
gdje je = 1 , dok }e drugi, prema (*), biti

y 2 = su .
Ako ovako dobiveno y1 uvrstimo u (1), nakon sre|ivanja, dobi}emo traèni uslov
1
u 2 bu
= s + .
2
s
au
126
(3)
Zbog invarijantnosti uslova (3), kad se s zamjeni sa s 1 , jasno je da bi nas do istog

uslova dovelo i uvr{tavanje drugog partikularnog integrala u (1).
Riccatieva jedna~ina, ~ija su data dva partikularna integrala, se smjenom
z =
y y1
y y2
(4)
svodi na jedna~inu oblika

z = A z (A poznata funkcija),
koju je mogu}e rije{iti pomo}u jedne kvadrature. Da bismo odredili A potraì}emo
logaritamski izvod izraza (4). Dobi}emo
y y1
y y 2
z
.
=
z
y y1
y y2
(5)
Po{to je, u skladu sa (1),

y y1
y y1
= a ( y + y1 ) + 2 b ,
y y 2
y y2
= a ( y + y2 ) + 2b ,
odnosno
(5) se moè napisati u obliku

z
= a ( y1 y 2 ) ,
z
odnosno
z
1
= au s ,
z
s
odakle je
ln
z
1
= s au dx ,
c
s
tj.
127
(6)
( 1 s ) au dx
s
i a=
8
,
3 ( x 1) 2
z = ce
2o
Za s = 2 , u =
1
2
na osnovu uslova (3) i ~injenice da su a i b razli~itog znaka, dobi}emo

b =
5
.
3 ( x 1) 2
Prema tome, jedna~ina (1), u konkretnom slu~aju, glasi

y =
8
10
2
.
y2
y +
2
2
3 ( x 1)
3 ( x 1)
3 ( x 1) 2
(1*)
S obzirom da se jedna~ina (1), smjenom (4), svodi na jedna~inu (6) koja razdvaja
promjenljive, tj. rje{ava pomo}u jedne kvadrature, jasno je da se i jedna~ina (1*),
kao specijalan slu~aj jedna~ine (1), rje{ava svo|enjem na odgovaraju}u jedna~inu
oblika (6)
z
2
.
=
z
( x 1) 2
z = Ce
2
x 1
odnosno, prema (4), op{te rje{enje jedna~ine (1*) je

2
y =
C e x 1
Ce
2
x 1
1
4
1
2
Ta~ka x = 1 je esencijalni singularitet za funkciju e x 1 , pa, prema tome, i za

rje{enje y = y ( x ) . Ostale singularne ta~ke su polovi dati sa
xk = 1 +
2
,
log + 2ki
1
128
k = 0, 1, 2 , ... ,
1
+ 2ki raspore|ene du` prave paralelne y-osi, ta~ke x k 1 }e
biti raspore|ene na kru`nici koja je inverzna toj pravoj u odnosu na ta~ku 0 i koja
dodiruje imaginarnu osu u ta~ki 0.
Singularne ta~ke x k se dobijaju translacijom za 1 paralelno s x-osom. Ta~ka x = 1
je ta~ka nagomilavanja polova.
Sa slike 20, kao i iz formule za x k se vidi da ako k neograni~eno raste (opada)
preko pozitivnih (negativnih) vrijednosti, polovi se nagomilavaju u ta~ki x = 1
koja je, dakle, grani~na ta~ka beskona~nog skupa polova.
dok su ta~ke log
(sl. 20)
Zadatak 37. Date su krive

koja prolazi kroz ta~ku (0, 1)
C1 : y = f ( x )
C2 : y =
f ( x ) dx
koja prolazi kroz ta~ku (0, 12 ).
129
Tangente povu~ene na date krive, u ta~kama sa istim apscisama, sijeku se na apscisnoj osi. Na}i krivu y = f ( x ).
Rje{enje:
Tangente na krive su:

T1 :
y y1 = f ( x )( x x 1 )
T2 :
y y 2 = f ( x )( x x 1 )
Po{to se tangente na krive C1 i C2 sijeku na apscisi, dakle, prolaze ta~kom (x, 0),
ima}emo
y1 = f ( x )( x x 1 )
i
y 2 = f ( x )( x x 1 ) ,
odakle je
odnosno
y
f
= 1 ,
f
y2
df
f
y1
dx .
y2
Integracijom posljednje jedna~ine, u kojoj su promjenljive razdvojene, dobi}emo

y1 x
y2
f ( x ) = C1 e
Odavde, zbog f ( 0 ) = 1 , dobijamo C1 = 1 , dakle

f (x) = e
y1
x
y2
Budu}i da je
y1
y(x) =
y ( 0) =
1
,
2
f ( x ) dx =
y
e 2 dx =
y1
y2 y2 x
e
+ C2
y1
i
dobija se
130
C2 =
1 y2
,
y1
2
tako da je
y(x) =
y1
y2 y2 x
1
e
1 + .
y1
2
Zadatak 38. Data je familija krivih C, jedna~inom

x 3y3 (y3 x 3 ) = a ,
(1)
gdje je a proizvoljan parametar. Odrediti krive K tako da u svakoj ta~ki M, u kojoj

kriva K sije~e krivu C, tangente krive K i krive C ~ine ugao ~ija je bisektrisa
paralelna sa x-osom.
Rje{enje:
Diferenciranjem jedna~ine (1) dobi}e se

( x 2 y 6 2 x 5 y 3 ) + ( 2 x 3 y 5 x 6 y 2 ) y = 0 .
Dijeljenjem sa x 2 y 2 , ona se svodi na

C : ( y 4 2 x 3 y ) + ( 2 xy 3 x 4 ) y = 0 ,
tako da je
K : ( y 4 2 x 3 y ) + ( 2 xy 3 x 4 ) y = 0 .
Odavde se dobija diferencijalna jedna~ina
y =
y 4 2x 3 y
.
2 xy 3 x 4
(2)
Ona se smjenom
y = ux ;
y = u + u x
svodi na jedna~inu u kojoj se promjenljive mogu razdvojiti :

dx
2u 3 1
,
du =
4
x
u 1
tj.
131
(3)
dx
1
2u 1
1
u u + 1 u 2 u + 1 du = x .
Odavde je
ln u ln (u + 1) ln (u 2 u + 1) = ln x ln ,
dakle,
x =
u
,
u 3 +1
tako da, povratkom na staru funkciju y, u saglasnosti sa (3), imamo

x3 + y
= xy ,
{to predstavlja traènu familiju krivih K.
Zadatak 39. Na}i krive kod kojih svaka tangenta sije~e y-osu u ta~ki koja je
podjednako udaljena od dodirne ta~ke i od koordinatnog po~etka.
Rje{enje:
Jedna~ina tangente u proizvoljnoj ta~ki M (x,y) traène krive je

Y y = y ( X x ) .
(sl. 21)
132
Ako uvrstimo koordinatne ta~ke ( 0, Yo ), u kojoj tangenta sije~e y-osu, dobi}emo

Yo = y y x .
(1)
Prema zahtjevu zadataka treba da bude:

Yo2 = ( y Yo ) 2 + x 2 .
(2)
Uvr{tavanjem Yo iz (1) u (2), nakon sre|ivanja, dobi}emo jedna~inu

y =
y2 x 2
2 xy
koja je homogena. Smjenom
(3)
y
= z jedna~ina (3) se svodi na jedna~inu
x
2 zz
1
= .
2
x
z +1
Njeno rje{enje je
( X C)2 + y 2 = C 2 .
Traène krive su kru`nice s centrom na x-osi koje prolaze kroz koordinatni po~etak.
Zadatak 40.
Ugao kojeg ~ini radijus vektor ta~ke M, krive L, sa osom Ox i ugao

izme|u tangente u ta~ki M te krive sa Ox osom vezani su relacijom
2 =
Odrediti krive L.
Rje{enje:
(sl. 22)
133
.
2
Sa slike imamo:
2 = +
,
2
tj.
cos 2 sin 2 = sin ,

dakle
x 2 y2
x 2 + y2
y
1 + y 2
(1)
Rje{avanjem jedna~ine (1) po y , dobi}emo jedna~inu u normalnom obliku:

y =
x 2 y2
,
2 xy
(1)
koja se smjenom
y = ux ,
za koju je
y = u x + u ,
(2)
svodi na dvije jedna~ine:

o
2udu
dx
+
= 0
2
x
1 +u
2udu
dx
.
=
2
x
1 3u
1o Iz (*) je
x =
a prema (2)
y =
(*)
(**)
2C
1 +u2
2Cu
.
1 +u2
(3)
Sa (3) su date parametarske jedna~ine traènih krivih L. Eliminacijom parametra u

dobi}emo jedna~inu traènih krivih u Descartesovim koordinatama
x 2 + y 2 = 2C x ,
koje su o~igledno kru`nice. One predstavljaju op{te rje{enje jedna~ine (*).
134
2o Na osnovu (**) i (2) dobi}emo

x =
C
1 3u 2
y = u3
C
,
1 3u 2
(4)
odnosno
x 3 3x y2 = C .
To je op{te rje{enje jedna~ine (**).
Zadatak 41. Neka je u ravni data ta~ka O i paralelne prave p i p1 . Na}i krive L
koje imaju osobinu: Neka je u proizvoljnoj ta~ki M krive L povu~ena tangenta i

neka je T ta~ka presjeka te tangente s pravom p. Neka je, zatim, povu~ena prava
OM i neka je T1 njen presjek s pravom p1 . Tada trougao MTT1 ima konstantnu
a2
.
povr{inu jednaku
2
Rje{enje:
Uzmimo da je y nezavisno promjenljiva, a x = x ( y ) funkcija.
(sl. 23)
135
Jedna~ina tangente na krivu L koja prolazi ta~kama M i T je

dx
(Y y ) ,
dy
X x =
dakle,
dx
( b y) ,
dy
X = x +
dok je jedna~ina prave koja prolazi ta~kama O, M i T1 :

x x1
X1 x 2 = 2
(Y1 y 2 ) ,
y 2 y1
dakle,
x
X1 =
b1 .
y
Povr{ina trougla sa vrhovima u ta~kama:
dx
T x + ( b y ), b
dy
M ( x, y ),
i T1 b1 , b1
y
data je sa:
2 P = a
x
x + ( b y ) dx
dy
x
y
b1
y
b
1
1 .
b1 1
Oduzimanjem ~lanova prve vrste od odgovaraju}ih ~lanova druge vrste, a zatim

b
dodavanjem ~lanova prve vrste, pomnoènih sa 1 , odgovaraju}im ~lanovima
y
tre}e vrste, prethodno pomnoènim sa (1), dobi}emo
x
a
dx
dy
y 1
b
1 0 ( b y) 1 1 .
y
0 1
Razvijanjem ove determinante po elementima posljednje vrste dobi}emo diferencijalnu jedna~inu familije krivih sa navedenom osobinom:
dx
b
a 2 = ( b y) 1 1 x y .
dy
y
136
Odavde je
y
a 2 y
dx
.
+x =
( b y )( b1 y )
dy
Po{to je posljednja jedna~ina linearna, njeno rje{enje }e biti

dy
x = e y C +
dy
a 2
e y dy ,
( b y )( b1 y )
dakle
a2
a2
a2
x = y C +
ln y
ln y b +
ln y b1 .
bb1
b( b1 b )
b1 ( b1 b )
Zadatak 42. Na}i prostornu krivu koja prolazi ta~kom (1,0,1) i ima sljede}e
osobine:
1) Prodor tangente u ravni XOY opisuje bisektrisu ugla izme|u pozitivnih smjerova osa OX i OY.
2) Rastojanje ovog prodora od koordinatnog po~etka jednako je koordinati z
dodirne ta~ke.
Rje{enje:
Uzmimo y kao nezavisno promjenljivu i pretpostavimo da je

traèna kriva oblika
x = f ( y ),
z = g ( y) .
(1)
Zbog zahtjeva da prolazi ta~kom (1,0,1), imamo

1 = f ( 0 ), 1 = g ( 0 ) .
Jedna~ina tangente na krivu (1), u ta~ki M(x, y, z), je:
X x
Y y
Z z
.
=
=
1
x
z
Ona probada XOY ravan u ta~ki s koordinatama
Z = 0,
X =x
x
z,
z
137
Y =y
z
.
z
1) Prema uslovu zadatka, da bi prodor tangente u ravni XOY opisivao bisektrisu

ugla izme|u pozitivnih smjerova osa OX i OY, mora biti
X = Y,
x
tj.
x
z
z = y .
z
z
(2)
2) Uslov da rastojanje ta~ke prodora (X, Y, 0) od koordinatnog po~etka bude

jednako z }e nas dovesti do jo{ jedne jednakosti
X 2 + Y 2 = z2 ,
tj.
x
z2
2
x z + y = z
z
z
(3)
koja nas, zajedno sa (2), dovodi do diferencijalne jedna~ine traène familije krivih:
2
2 y = z2 .
(4)
Odavde je
dakle,
dy
y 2 z
,
=
dz
z 2
dy 1
1
.
y=
dz z
2
To je linearna diferencijalna jedna~ina koja ima op{te rje{enje
1
y = z K
ln z .
2
(5)
Iz uslova da ono prolazi ta~kom (1, 0, 1), dobijamo K = 0, tako da imamo

y =
1
2
(5 )
z ln z .
Da bismo odredili x, pomo}u jednakosti (2) iz (3), elimini{imo y

x
x
z =
z
z
2
,
138
z
. Dobi}emo
z
ili, nakon sre|ivanja

dx 1
1
.
x =
dz z
2
Rje{enje ove jedna~ine je
1
ln z .
x = z K1
2
(6)
Po{to je x = 1 i z = 1 jasno je, da }e biti K1 = 1, dakle,

x = z
z
2
(6 )
ln z .
Iz (5 ) i (6 ) je o~igledno
x = z + y.
Prema tome, prostorna kriva s traènom osobinom, koja prolazi ta~kom (1, 0, 1), je
x y z = 0
z
y =
ln z .
2
Zadatak 43. Data je familija krivih

y = c f (x) + g(x) ,
c parametar,
(1)
gdje su f ( x ) i g ( x ) poznate funkcije koje imaju prvi izvod. U ta~ki presjeka bilo
koje krive iz familije krivih (1) i prave x = a, povu~ena je tangenta na tu krivu.
a) Kad c varira od do + dobija se beskona~an skup tangenata. Dokazati da
sve one prolaze istom ta~kom S(a) koju treba odrediti.
b) Kakav oblik imaju funkcije f ( x ) i g ( x ), ako je y-osa geometrijsko mjesto ta~aka
S(a), kada se a mijenja?
c) [ta se moè re}i o funkcijama f ( x ) i g ( x ), ako je x-osa geometrijsko mjesto
ta~aka S(a)?
Rje{enje:
a) Jedna~ina tangente u ta~ki presjeka krive (1) i prave x = a , je

y y (a ) = y (a )( x a )
139
sa
y (a ) = c f (a ) + g (a ) i
y (a ) = c f (a ) + g (a ) ,
tj.
y [c f (a ) + g (a )] =
[c f (a ) + g (a )] ( x a ) .
(2)
1o Za c = 0 , iz (2) imamo
y g (a ) = g (a )( x a ) ,
tako da su sve tangente me|usobno paralelne.
2o Ako c 0 , posmatra}emo (2) napisano u obliku
c
[ f (a )( x a ) +
f (a )] = y g (a ) g (a )( x a ) .
(2)
Ovo je parametarska jedna~ina familije pravih u kojoj ulogu parametra igra

c ( , + ). Da bi ona bila zadovoljena za neko ( x, y ) i sve vrijednosti parametra c mora biti:
f (a )( x a ) + f (a ) = 0
i
y g (a ) g (a )( x a ) = 0 .
Odavde zaklju~ujemo da sve tangente familije krivih (1) prolaze istom ta~kom S(a)
s koordinatama
x = a
f (a )
f (a )
y = g (a )
f (a )
g (a ).
f (a )
b) Ako pretpostavimo da je y-osa geometrijsko mjesto ta~aka S(a), tada }e za sve

te ta~ke biti x = 0, tj.
a
Odavde je
tj.
f (a )
= 0.
f (a )
df
da
,
=
f
a
140
f ( a ) = C1 a .
Da bi ta~ke S(a) bile raspore|ene du` y-ose, funkcija f ( x ) mora biti oblika
f ( x ) = C1 x .
c) x-osa }e biti geometrijsko mjesto ta~aka S(a) ako je y = 0, tj.
g (a )
f (a )
g (a ) = 0.
f (a )
Odavde, razdvajanjem promjenljivih, dobijamo

df
f
dg
.
g
Dakle,
ln f (a ) = ln g(a ) + ln C 2
(C 2 > 0 ).
Prema tome, ako su funkcije f ( x ) i g ( x ) povezane relacijom

f (x ) = C2 g (x )
(C 2 > 0 ) ,
<
geometrijsko mjesto ta~aka S(a) bi}e x-osa.
Zadatak 44: Okolna sredina upija svjetlost koja izlazi iz izvora svjetlosti.
Svjetlost koja se upije izme|u sfera radijusa r i ( r + r ), oko izvora, jednaka je
kf ( r ) 4 r 2 r (s ta~no{}u do beskona~no malih vi{eg reda), gdje je f ( r ) intenzitet
svjetlosti na rastojanju r od izvora, a k koeficijent proporcionalnosti. Dokazati da je
e kr
,
r2
intenzitet svjetlosti na rastojanju r = 1 od izvora svjetlosti.
f ( r) = f o
gdje je f o e k
Rje{enje:
(1)
Da bismo odredili f ( r ) treba postaviti jedna~inu. Koli~ina

svjetlosti koja padne na sferu radijusa ( r + r ) je s jedne strane jednaka
f ( r + r ) 4 ( r + r ) 2 , dok je, s druge strane, jednaka koli~ini svjetlosti koja
padne na sferu radijusa r: f ( r ) 4 r 2 umanjenoj za koli~inu koju upije sloj
izme|u te dvije sfere k f ( r ) 4 r 2 r , tj.
141
4 f ( r + r )( r + r ) 2 = 4 f ( r )r 2 + 4 k f ( r )r 2 r .
Odavde, nakon sre|ivanja, dobijamo
f ( r + r ) f ( r ) 2
r = 2 rf ( r + r ) f ( r + r ) r k f ( r ) r 2 .
r
Pu{taju}i da r 0, dobi}emo diferencijalnu jedna~inu
f ( r ) r 2 = 2 rf ( r ) k f ( r ) r 2 ,
koja se moè rije{iti razdvajanjem promjenljivih, tj. svo|enjem na oblik:
Prema tome,
df
f
= + k dr .
r
C e kr
.
r2
Uzimaju}i u obzir da je f (1) = f o e k , dobivamo C = f o , tako da je
f ( r) =
f ( r) = f o
e kr
.
r2
Zadatak 45. U sud koji sadrì M cm3 rastvora neprekidno, svake sekunde,
doti~e q cm3 vode, koja se mije{a sa rastvorom, i istovremeno isti~e q cm3 rastvora.
Dokazati da se koli~ina rastvorene materije m ( t ), u momentu t, moè iskazati
formulom
m (t ) = m o e
q t
M
gdje je mo po~etna koli~ina materije, a t vrijeme.
Rje{enje:
Ako je m ( t ) koli~ina rastvorene materije u momentu t, tada }e

koli~ina rastvorene materije m ( t + t ), u momentu t + t, biti jednaka
m (t + t ) = m (t ) It ,
gdje je sa It ozna~ena koli~ina materije koja isti~e za vrijeme t .

142
(1)
Izra~unajmo It ! Po{to sud zapremine M u momentu t sadrì m ( t )cm 3 rastvorem( t ) 3

ne materije, u 1 cm3 suda bi}e sadràno
cm rastvorene materije. Osim toga,
M
m( t )
q cm3 rastvora, za vrijeme t iste}i }e t puta vi{e, tako
ako u 1 sec isti~e
M
da je
It = q
m(t )
t .
M
(2)
Ako sada, uvrstimo (2) u (1), dobi}emo:

m (t + t ) m (t ) = q
m(t )
t ,
M
tj.
m (t + t ) m (t )
m(t )
.
= q
t
M
Pu{taju}i da t 0 , dolazimo do diferencijalne jedna~ine
dm
q
= m
dt
M
~ije rje{enje }e o~igledno biti
m (t ) = C e
q
M
gdje je
C = m (o ) = m o ,
{to potvr|uje ta~nost formule.
Zadatak 46. Kapljica vode po~etne mase M gr pada pod uticajem zemljine teè
ravnomjerno se isparavaju}i tako da svake sekunde gubi m gr. Otpor vazduha je
proporcionalan brzini kapljice, a koeficijent proporcionalnosti jednak k. Na}i
brzinu kapljice.
Rje{enje:
U momentu t masa kapljice }e biti jednaka

M mt .
143
Ako sa v ( t ) ozna~imo brzinu kapljice u momentu t, tada }e sila koja djeluje na

kapljicu, s jedne strane, biti jednaka
( M mt )
dv
,
dt
a sa druge strane
( M mt ) g kv ,
gdje je g gravitacija, a kv otpor vazduha. Prema tome, ima}emo:
( M mt )
dv
= ( M mt ) g kv .
dt
Time smo posmatrani problem sveli na linearnu diferencijalnu jedna~inu

dv
k
+
v = g,
dt
M mt
~ije je op{te rje{enje dato sa
v = e
kdt
M mt
C + ge
kdt
M mt
dt ,
dakle,
k
v = C ( M mt ) m +
g
( M mt ) .
k m
Konstanta C je odre|ena po~etnim uslovima: t = 0 ,
v ( 0) = 0 .
Prema tome, imamo

k
0 = CMm +
dakle
g
C =
M
m k
g
M,
k m
m k
k
Uvr{tavaju}i ovako dobiveno C, dobi}emo rje{enje

g
v =
M
m k
m k
k
( M mt )
144
k
m
g
( M mt ) .
m k
(1)
Zadatak 47. Kapljica vode po~etne mase M gr pada pod uticajem zemljine teè
ravnomjerno se isparavaju}i tako da svake sekunde gubi m gr. Otpor vazduha
proporcionalan je brzini kapljice i njenoj povr{ini. Dovesti problem do kvadrature !
Rje{enje:
Izra~unajmo povr{inu kapljice u momentu t. Po{to je gustina vode

M
= 1, a = , masa kapljice M bi}e jednaka njenoj zapremini V. Tako }e u
V
posmatranom momentu t biti
M mt = V (t ) ,
gdje je sa V (t ) ozna~ena zapremina kapljice u momentu t. Ako zanemarimo
stvarni oblik kapljice i aproksimiramo je s lopticom, njena zapremina }e biti
4 3
r ,
3
V (t ) =
dakle
M mt =
odakle je
r=
4 3
r ,
3
3( M mt )
.
4
Prema tome, povr{ina loptice, pa tako i kapljice vode, bi}e jednaka

P = 4 r 2 = 2 3 6 ( M mt ) 2 .
Ako sa v ( t ) ozna~imo brzinu kapljice u momentu t, tada }e s jedne strane sila koja
dv
, dok }e s druge strane biti jednaka
djeluje na kapljicu biti jednaka ( M mt )
dt
2
( M mt ) g kv 3 36 ( M mt ) , gdje je g gravitacija.
Prema tome, ima}emo
( M mt )
dv
dt
= ( M mt ) g kv
36 ( M mt ) 2 .
Odavde, nakon sre|ivanja, dobijamo linearnu jedna~inu po v :

dv
+ k
dt
36
v = g
M mt
145
koja ima rje{enje

E M 2 3 ( M mt )2
v (t ) = e
gdje je
3
t
E M 2 3 ( M mt )2
,
C + g e
dt
35 k 3
.
2m 3
Po~etnim vrijednostima t = 0 i v ( 0 ) = 0 , odgovara}e vrijednost konstante
E = 3
C = 0 .
Prema tome, rje{enje, koje odgovara po~etnim uslovima t = 0 i v ( 0 ) = 0, bi}e
E M 2 3 ( M mt )2
v (t ) = g e
E M 2 3 ( M mt )2
dt .
Time je problem doveden do kvadratura.
a) stvarni oblik kapljice
b) oblik aproksimiran lopticom

(sl. 24)
146
III - DIFERENCIJALNEJEDNAÎNE PRVOG REDA I VI[EG STEPENA KOJE NISU RJE[ENE PO y
III DIFERENCIJALNE JEDNAÎNE PRVOG REDA

I VI[EG STEPENA KOJE NISU RIJE[ENE PO y
To su jedna~ine oblika
F ( x, y, y ) = 0
(1)
koje se mogu rje{avati sljede}im metodama

a) izraàvanjem y pomo}u x i y ili
b) uvo|enjem parametra.
Obradi}emo samo neke posebne slu~ajeve jedna~ine (1):
1.
Jedna~ina prvog reda n-tog stepena
Posmatrajmo jedna~inu oblika

F ( x, y, y ) ( y ) n + An 1 ( x, y )( y ) n 1 + ... + A1 ( x, y ) y + Ao ( x, y ) = 0
(1)
u kojoj je lijeva strana polinom n-tog stepena po y . Takva jedna~ina naziva se

jedna~inom prvog reda n-tog stepena. Pretpostavimo da se njenim rje{avanjem
po y dobija m ( m n ) realnih rje{enja
y = f k ( x, y )
(k = 1, 2,..., m ) .
(2)
Ako se za svaku od m jedna~ina moè na}i op{ti integral

k ( x, y ) = C
(k = 1, 2,..., m ) ,
(3)
tada }emo skup svih takvih integrala zvati op{tim integralom jedna~ine (1). On se
moè napisati u obliku
( ( x, y ) C )( ( x, y ) C ) ... (
1
( x, y ) C m ) = 0 ,
(3 )
gdje je lijeva strana polinom m-tog stepena u odnosu na proizvoljnu konstantu C.

147
2.
Jedna~ine koje ne sadrè jednu od promjenljivih
2.1. Jedna~ina ne sadrì traènu funkciju y :

F ( x, y ) = 0.
(4)
Posmatra}emo dva slu~aja:

a) jedna~ina (4) se moè rije{iti po y .
Pretpostavimo da je njome odre|eno m vrijednosti y , tj.
y = f k ( x )
(k = 1, 2,..., m ) .
Njihovom integracijom dobivamo op{ta rje{enja

yk =
( x ) dx + C k
(k = 1, 2,..., m ) .
b) Jedna~ina (4) se ne moè rije{iti (pomo}u elementarnih funkcija) po y , ali

moè se uvesti parametarska reprezentacija i jedna~ina (4) zamijeniti sa dvije
jedna~ine:
(5)
x = (t ), y = (t ),
t o t t1
za koje je
F ( (t ), (t )) 0 ,
t (t o , t1 ).
Tada je
dy = y dx = (t ) (t ) dt ,
odakle je
y = (t ) (t ) dt + C ,
{to zajedno sa x = (t ) daje op{te rje{enje jedna~ine (4) u parametarskom obliku
x = (t ) ,
y = (t ) (t ) dt + C .
Specijalno, ako se jedna~ina (4) moè lako rije{iti po x, x = ( y ), tada se za

parametar moè uzeti y = p , dakle
y = p ,
x = ( p) ,
odakle je op{te rje{enje

x = ( p) , y =
p ( p ) dp + C .
148
(5 )
Napomena: Ako postoji takav realan broj a za koji je

lim F (a, y ) = 0 ,
tada je x = a rje{enje jedna~ine (4). Ono moè biti singularno.

2.2. Jedna~ina koja ne sadrì nezavisno promjenljivu x:
F ( y, y ) = 0 .
(6)
Isto kao u prethodnom slu~aju mogu se posmatrati dva slu~aja:

a) jedna~ina (6) moè se rije{iti po y :
y = f k ( y)
(k = 1, 2,..., m )
i njihovim rje{avanjem dobiti op{ta rje{enja
f dy( y) = x + C
(k = 1, 2,..., m ) .
Kao u 1o, zbog nemogu}nosti da se jedna~ina (6) rije{i po y , imamo slu~aj

b) moè se uvesti parametar t i posmatrana jedna~ina (6) zamijeniti sa dvije
y = (t ),
y = (t ),
t o t t1 .
Po{to je
dy = y dx i dy = (t ) dt , y = (t ) ,
dobi}emo
dx =
(t )
dt ,
(t )
odakle je
x =
((tt)) dt + C ,
{to, zajedno sa y = (t ), daje op{te rje{enje jedna~ine (6)

x =
((tt)) dt + C ,
u parametarskom obliku.
149
y = (t )
(7)
Specijalno, ako se jedna~ina (6) moè rije{iti po y, tj. y = ( y ), tada se za parametar moè uzeti y = p. Dakle, ima}emo
y = p,
(7 )
y = ( p) ,
tako da }e op{te rje{enje biti

x =
( p )
dp + C,
p
y = ( p) .
Napomena: Jedna~ina (6) moè imati singularna rje{enja oblika y = b, pri ~emu
je b odre|eno iz jedna~ine F ( b, 0 ) = 0.
2.3. Jedna~ina koja sadrì samo y :
To je jedna~ina oblika
F ( y) = 0 .
(8)
Ukoliko ona ima bar jedan realan korijen

y = k i ,
ki = const,
njenom integracijom dobija se

y = kix + ci
ili
ki =
y ci
,
x
pa }e op{ti integral jedna~ine F( y ) = 0 biti

y ci
F
= 0.
x
3.
Op{ti metod uvo|enja parametra.

Jedna~ine Lagrangea i Clairauta
Ako u jedna~ini
F ( x, y, p ) = 0 ,
p = y
150
(1)
pretpostavimo da su x, y, p dekartove koordinate u prostoru, tada }e jedna~inom

(1) biti odre|ena neka povr{. Po{to koordinate ta~aka povr{i mogu biti izraène kao
funkcije dvaju parametara u i v, pretpostavimo da je parametarska reprezentacija
povr{i (1) data sa:
x = (u, v ) ,
y = (u, v ) ,
p = (u, v ) .
(9)
dy
, odnosno u dy = p dx , dobi}emo
dx
Uvr{tavanjem p, dy, dx iz (9) u p =
u du + v dv = (u, v ) [ u du + v dv ] ,
odnosno
u u
dv
=
v v
du
{to predstavlja diferencijalnu jedna~inu prvog reda rije{enu po izvodu.
Ako je njeno op{te rje{enje
v = (u, C ) ,
C = const,
tada }e op{te rje{enje jedna~ine (1) u parametarskom obliku biti

x = (u, (u, C )) ,
y = (u, (u, C )) ,
u kojem je u parametar, a C proizvoljna konstanta.

Transformacija (9) se obi~no koristi kada se jedna~ina (1) moè lako rije{iti po x ili
y. Tada je kao parametar prirodno uzeti y i p ili x i p.
1o Posmatrajmo najprije slu~aj
y = f ( x, p ) ,
y = p.
(10)
Uzimaju}i x i p za parametre pomo}u jednakosti dy = p dx do}i }emo do

diferencijalne jedna~ine koja povezuje p i x:
f x dx + f p dp = p dx ,
(11)
odnosno
f x + f p
dp
= p.
dx
(11)
Ako se ona moè rije{iti u kvadraturama, bilo da se u svojstvu traène funkcije

uzme p ili x, tada se uvr{tavanjem u (10), tako dobivenog op{teg rje{enja
151
p = ( x, C ) ili
x = ( p, C ).
dobija odgovaraju}e op{te rje{enje jedna~ine (1) u dekartovim koordinatama

y = f ( x, ( x, C ))
ili u parametarskom obliku
x = ( p, C ),
y = f ( ( p, C ), p) .
Napomena: Naglasimo da je parametar p pomo}na promjenljiva i da se op{te

rje{enje jedna~ine (10) dobija bez dalje integracije eliminacijom tog parametra.
Pogre{no bi bilo op{te rje{enje jedna~ine (11)
p = ( x, C )
dy
, posmatrati kao diferencijalnu jedna~inu, jer bi se
dx
njenom integracijom pojavila jo{ jedna proizvoljna konstanta, pa bismo, umjesto
do rje{enja jedna~ine (10), do{li do rje{enja jedna~ine drugog reda
s obzirom na smjenu p =
f x + f y y = y
koja se iz (11) dobija ako se uvrsti p = y .
2o Posmatrajmo sada jedna~inu
x = f ( y, p ),
p = y
(12)
uzimaju}i y i p za nove pomo}ne promjenljive. Njenim diferenciranjem po y,

dy
dx 1
imaju}i u vidu da je
= p ili
= , dobi}emo jedna~inu rije{enu po izvodu
dx
dy
p
traène funkcije
1
dp
.
= f y + f p
p
dy
(13)
Ako njeno op{te rje{enje p = ( y, C ) uvrstimo, umjesto p, u (12), dobi}emo op{te

rje{enje jedna~ine (12) u obliku
x = f
(y, ( y, C )) .
152
3.1. Lagrangeova jedna~ina

Lagrangeovom jedna~inom naziva se jedna~ina, linearna po x i y, oblika:
y = x f ( p) + g ( p)
f ( p ) / p ,
u kojoj su koeficijenti f i g diferencijabilne funkcije izvoda p =

Diferenciranjem po x ona se svodi na jedna~inu:
p f ( p) =
,
[x f ( p ) + g( p )] dp
dx
(14)
dy
.
dx
(14 )
odnosno
[p
f ( p )]
dx
= x f ( p ) + g ( p )
dp
(14 )
koja je linearna u odnosu na nepoznatu funkciju x = x ( p ) .

Njeno op{te rje{enje
x = A( p) C + B( p) ,
zajedno s polaznom jedna~inom (14), odre|uje op{te rje{enje Lagrangeove
jedna~ine u parametarskom obliku:
x = A ( p ) C + B ( p ) , y = A1 ( p ) C + B1 ( p ) ,
(15)
gdje je A1 ( p ) = A ( p ) f ( p ), B1 = B ( p ) f ( p ) + g ( p ) .
dp
, gube se rje{enja za
Pri prelasku sa jedna~ine (14 ) na (14 ), zbog dijeljenja sa
dx
koja je p = const.
Jedna~ina (14 ) }e o~igledno biti zadovoljena samo za one konstantne vrijednosti
p = p i za koje je p f ( p ) = 0.
Dakle, ako jedna~ina p f ( p ) ima realne korijene p = p i , tada Lagrangeova
jedna~ina ima i rje{enja oblika:
y = pi x + g ( pi ) ,
(16)
koja se ne mogu dobiti iz op{teg rje{enja (15).

Moè se pokazati da }e rje{enje (16) biti:
a) singularno ako x = x ( p ) ostaje kona~no kada p p i ,
b) asimptotsko ako x ( p ) kada p p i .
153
3.2. Clairautova jedna~ina

Clairautova jedna~ina je specijalan slu~aj prethodne
( f ( p)
p) i glasi
( p = y) .
y = px + g ( p ),
(17)
Diferenciranjem po x dobi}emo jedna~inu

dp
[x + g ( p )] = 0 ,
dx
koja se raspada na dvije:
dp
(i)
i
= 0
dx
(ii)
x + g ( p ) = 0 .
(18)
(i) Iz prve je p = C, {to nas dovodi do op{teg rje{enja jedna~ine (17):

y = Cx + g (C ) .
(19)
Dakle, op{te rje{enje Clairautove jedna~ine se dobija neposredno iz same jedna~ine

ako umjesto izvoda uvrstimo proizvoljnu konstantu.
S geometrijske ta~ke gledi{ta ono predstavlja jednoparametarsku familiju pravih.
(ii) Jedna~ina (18), zajedno sa samom jedna~inom, daje drugo rje{enje u
parametarskom obliku
x = g ( p ), y = px + g ( p ) = pg ( p ) + g ( p )
(20)
koje ne sadrì proizvoljnu konstantu i ne moè se dobiti iz op{teg integrala jer ne

predstavlja pravu liniju. Razlikova}emo dva slu~aja:
Ako je g ( p ) 0, iz x + g ( p ) = 0, moè se odrediti p = h ( x ), pa dobijamo
y = x h ( x ) + g(h ( x )) ,
{to je singularno rje{enje jedna~ine (17).
Ako je, me|utim,
g ( p ) = 0, g ( p ) = ap + b,
a jedna~ina (17) se svodi na
y = (a + x ) y + b ,
odakle je
154
(21)
dy
yb
.
=
dx
x +a
Umjesto singularnog rje{enja imamo singularnu ta~ku x = a , y = b, kojom
prolaze sve integralne prave y = b + C ( x + a ).
Singularno rje{enje u geometrijskom smislu predstavlja obvojnicu familije pravih
(19) kojim je odre|eno op{te rje{enje jedna~ine (17).
Ovo je posljedica ~injenice da se jedna~ine singularnog rje{enja (20) i diskriminante krive, koja je obvojnica op{teg rje{enja, razlikuje samo u parametru {to ne
uti~e na rezultat.
4.
Singularno rje{enje
Definicija: Pod singularnim rje{enjem (integralom) diferencijalne jedna~ine

dy
= f ( x, y )
dx
(1)
podrazumijevamo takvo rje{enje koje ni u jednoj svojoj ta~ki ne ispunjava uslove

teoreme o postojanju jedinstvenog rje{enja.
Dakle, singularna integralna kriva je integralna kriva nejedinstvenosti. Po{to
Picardova teorema daje dovoljne uslove za postojanje jedinstvenog rje{enja u nekoj
oblasti, jasno je da je u suprotnom, tj. da bi postojala singularna rje{enja, potrebno
da ne budu ispunjeni uslovi te teoreme u svim ta~kama posmatrane oblasti.
Prema tome, singularna rje{enja mogu se traìti samo u onim ta~kama ravni xy, u
kojim nisu ispunjeni uslovi Picardove teoreme.
Specijalno, ako je desna strana jedna~ine (1) neprekidna u cijeloj posmatranoj
oblasti ({to }e se ovdje pretpostavljati) singularna rje{enja mogu prolaziti samo
onim ta~kama u kojim nije ispunjen Lipschitzov uslov, {to je sigurno slu~aj s
f
beskona~an.
ta~kama u kojim je izvod
y
Saglasno s tim singularni integral diferencijalne jedna~ine oblika
dy
F x , y,
= 0
dx
(2)
bi}e funkcija y = y ( x ), koja se dobija eliminacijom izvoda

jedna~ina:
155
dy
dx
iz sistema
dy
F x, y,
= 0
dx
dy
Fy x, y,
= 0
dx
(3)
ukoliko zadovoljava zadanu jedna~inu.

dy
, dovoljno glatka(1), prema teoredx
mi o implicitnim funkcijama za svaku ta~ku ( x o , y o , y o ) prostora ( x, y, y ) postoji
okolina R u kojoj jedna~ina (2) ima jedinstveno rje{enje
Stvarno, ukoliko je funkcija F ( x, y, y ) , y =
y = f ( x, y ) ,
pri ~emu je funkcija f ( x, y ) neprekidna po x i ima izvod po y jednak
Fy ( x, y, y )
Fy ( x, y, y )
koji je beskona~an ako je

Fy ( x, y, y ) = 0 ,
Fy ( x, y, y ) 0 .
(4)
Dakle, singularno rje{enje jedna~ine F ( x, y, y ) = 0, zadovoljava tako|e i jedna~inu Fy ( x, y, y ) = 0. Ako iz njih elimini{emo y dobi}emo jedna~inu ( x, y ) = 0
koja se naziva jedna~inom diskriminantne krive. Za svaku granu diskriminantne
krive treba provjeriti da li je ona i rje{enje jedna~ine i ako jeste da li je singularno, tj.
da li je naru{ena jedinstvenost u svakoj njenoj ta~ki.
U geometrijskom pogledu singularni integral je obvojnica (anvelopa) familije
krivih datih op{tim rje{enjem
( x , y, C ) = 0 ,
(5)
pa se, prema tome, moè dobiti eliminisanjem parametra C iz sistema

( x , y, C ) = 0
C ( x , y , C ) = 0 .
(1)
Funkcija F ( x , y, y ) je neprekidna po svim argumentima na oblasti G prostora ( x , y, y) i ima

neprekidne izvode po y i y .
156
5.
Geometrijska primjena jedna~ina prvog reda
5.1. Trajektorije
Definicija: Izogonalnom trajektorijom ili trajektorijom familije krivih
F ( x , y, a ) = 0 ,
(1)
gdje je a parametar familije, naziva se kriva L1 (sl. 24.) koja svaku od krivih L te
familije sije~e pod istim uglom .
Specijalno, ako je = , trajektoriju }emo zvati ortogonalnom.

2
5.1.1. Trajektorije u ravni u Descartesovim koordinatama
Izogonalne trajektorije familije krivih (1) su odre|ene op{tim integralom
diferencijalne jedna~ine koja se dobija eliminacijom parametra a iz jedna~ina:
(1)
F ( x , y, a ) = 0
Fy y + Fx
Fy Fx y
= k,
(2)
gdje je k = tg .
Da bismo ovo dokazali posmatrajmo po jednu od krivih date familije (1) i traène
familije izogonalnih trajektorija koje }emo ozna~iti sa L i L1 redom, koje se sijeku
u ta~ki M(x,y), kao {to je predstavljeno na slici 25.
(sl. 25)
157
i k = tg .
2
Sa slike se vidi da je u svakoj ta~ki (x,y) trajektorije
i) Izogonalne trajektorije. Neka je
1 = ,
gdje su 1 i uglovi koje tangente T1 i T, na krive L1 i L, u ta~ki M, zaklapaju
sa osom Ox redom. Tada imamo
tg 1 tg
= tg = k .
1 + tg 1 tg
(3)
Kako su koeficijenti smjera krivih (1), pa i krive L, u ta~ki M(x,y), dati jedna~inom
Fx + Fy tg = 0 , tg =
Fx
,
Fy
ako koeficijente traènih trajektorija, pa i krive L1, koje sijeku krive (1) pod uglom
, obiljeìmo sa tg 1 = y , veza izme|u koeficijenata smjera krivih (1) i njihovih
trajektorija bi}e data jedna~inom (2). U ovoj jedna~ini figuri{e parametar a koji se
mijenja od ta~ke do ta~ke trajektorije i karakteri{e onu krivu familije (1) koju
trajektorija sije~e u toj ta~ki. Njegovom eliminacijom iz jedna~ina (1) i (2) dobi}emo diferencijalnu jedna~inu
(4)
( x , y , y ) = 0
traènih trajektorija krivih (1). Njenom integracijom dobi}emo traène trajektorije

( x , y, C ) = 0 .
(5)
ii) Ortogonalne trajektorije. Ako je =

(2), imamo jedna~inu
, tada je k = , pa, umjesto jedna~ine

2
(2 )
Fx y Fy = 0 .
Prema tome, diferencijalna jedna~ina ortogonalnih trajektorija dobija se eliminacijom parametra a iz jedna~ina (1) i (2 ) .
5.1.2. Trajektorije u ravni u polarnim koordinatama

Ako je familija krivih data u polarnim koordinatama
F ( , , a ) = 0 ,
(6)
158
ugao izme|u krivih L i L1, bi}e dat sa:

= 1 ,
tg =
tg 1 tg
,
1 + tg 1 tg
(3)
gdje su 1 i uglovi koje poteg = OM zaklapa sa tangentama krivih L i L1, u

ta~ki presjeka M (, ).
(sl. 26.)
2
Za krivu L, koja pripada datoj familiji krivih (7), ugao je poznat i dat jedna~inom
i)
tg =
(1)
F
F
(1)
(7)
i da je, na
Posljedica ~injenice da je za ugao , izme|u tangente i potega , tg =
F
osnovu (6), = .
F
159
dok }emo za ugao 1 , koji pripada traènoj krivoj L1, uzeti

tg 1 =
(8)
Zamjenom (7) i (8) u (3) dobi}emo relaciju

F + F
F 2 F
(k = tg)
= k
(9)
koja povezuje koeficijente smjera krivih (6) i njihovih trajektorija. Eliminacijom

parametra a, iz jedna~ina (6) i (9), dobi}emo diferencijalnu jedna~inu traènih
trajektorija:
( , , ) = 0 ,
(10)
~ijom integracijom se dobija familija traènih trajektorija:

(, , C ) = 0 .
ii) Ako je =
(11)
, tada je tg = , pa se jedna~ina (3) svodi na

2
1 + tg 1 tg = 0 ,
a jedna~ina (9), u ovom slu~aju, postaje

F 2 F = 0 .
(9 )
Ako iz jedna~ina (6) i (9 ) elimini{emo parametar a dobi}emo diferencijalnu

jedna~inu ortogonalnih trajektorija. Njenim op{tim integralom odre|ena je traèna
familija ortogonalnih trajektorija.
5.1.3. Postupak odre|ivanja trajektorija kada je polazna
familija krivih zadana diferencijalnom jedna~inom:
i) slu~aj Descartesovih koordinata
Lako se vidi da }e integralne krive diferencijalne jedna~ine
y k
x , y,
= 0,
1 + ky
160
(12)
odnosno
1
x , y, = 0 ,
y
(12 )
biti izogonalne, odnosno ortogonalne, trajektorije familije integralnih krivih

jedna~ine
( x , y , y ) = 0 .
ii) slu~aj polarnih koordinata:
Ako je familija krivih zadana u polarnim koordinatama
(, , a ) = 0 ,
(13)
da bismo odredili njene izogonalne, odnosno ortogonalne, trajektorije potrebno je

odrediti diferencijalnu jedna~inu familije (13)
d
, ,
= 0,
d
(14)
1 + k &
2
d
a zatim
, ako je , odnosno sa
ako je
= & zamjeniti sa
&
2
k
&
= .
2
Dakle, izogonalne, odnosno ortogonalne, trajektorije familije krivih, datih u polarnim koordinatama sa (13), bi}e integralne krive diferencijalne jedna~ine
1 + k &
= 0,
, ,
k
&
(15)
2
, ,
= 0.
&
(15 )
odnosno
161
162
III - DIFERENCIJALNE JEDNAÎNE PRVOG REDA I

VI[EG STEPENA KOJE NISU RJE[ENE PO y
Z A D A C I
163
164
Zadatak 1.
Na}i rje{enje diferencijalne jedna~ine

( y) 7 + ( y) 5 + ( y) 3 3 = 0 .
(1)
Rje{enje:
Po{to je ovo jedna~ina neparnog stepena koja ne sadrì ni x ni y,
postoja}e barem jedna realna nula y = k i , gdje je ki = const.
Posmatrajmo jedna~inu
y = k i .
y = kix + C ,
ili
ki =
y C
.
x
Po{to je k i korijen jedna~ine (1), bi}e

7
y C
y C
y C
3 = 0.
+
+
x
x
x
(2)
Prema tome, jedna~ina (1) ima}e integral implicitnog oblika (2).
Zadatak 2.
Integrisati diferencijalnu jedna~inu

2
y 3 + ( y ) 3 = 1 .
Rje{enje:
(1)
Uvedimo smjenu
y = cos 3 t ,
y = sin 3 t .
Tada }emo imati

dx =
3 cos 2 t sin t
dy
cos 2 t
=
=
3
dt ,
dt
y
sin 3 t
sin 2 t
165
tako da je
x = 3
cos 2 t
dt = 3t 3ctgt + C .
sin 2 t
Prema tome, parametarske jedna~ine traènih integralnih krivih su

x = 3t 3ctgt + C
y = cos 3 t .
Zadatak 3.
Rije{iti sljede}e Lagrangeove jedna~ine
a) y = p 2 x + p 2 ,
b) y = xp 2 + p 3 ,
c) y = 2 xy + ln y ,
gdje je y = p.
Rje{enje:
a) Poslije diferenciranja jedna~ine a) dobijamo

dy = 2 px dp + p 2 dx + 2 pdp = p dx ,
odakle je
dx
p ( p 1)
+ 2 ( x + 1) = 0 .
dp
Prvo rje{enje
p = 0
dovodi do singularnog integrala
y = 0.
Drugo rje{enje se dobiva izjedna~avanjem drugog faktora u (1) sa nulom:
( p 1)
dx
+ 2 ( x + 1) = 0 ,
dp
odakle se, razdvajanjem promjenljivih, dobija

( p 1) x + 1 = C ,
ili
166
(1)
p =1 +
C
x +1
Prema tome, op{te rje{enje jedna~ine a) bi}e

y = p 2 ( x + 1) = (C +
x +1)2 .
b) Diferenciranjem polazne jedna~ine se dobija

dy = pdx = p 2 dx + 2 x p dp + 3 p 2 dp ,
tj.
( p p 2 ) dx = ( 2 px + 3 p 2 ) dp .
(1)
Za p p 2 0 se iz (1) dobiva linearna diferencijalna jedna~ina

2p
3p 2
dx
=
+
x
dp
p p2
p p2
(2)
2 p 3 + 3 p 2 + C
.
2 ( p 1) 2
(3)
~ije je rje{enje
x =
Iz polazne jedna~ine je
y = x p2 + p3.
(4)
Sa (3) i (4) dato je op{te rje{enje polazne jedna~ine u parametarskom obliku.

Za p p 2 = 0 dobija se p1 = 0 i p 2 = 1.
C
i y = 0.
Ako je p1 = 0, iz (3) i (4), dobi}emo x =
2
Dakle, y = 0 je singularno rje{enje date jedna~ine.
Ako je p 2 = 1, iz (3) imamo x (za C 1), a, iz (4), y = x + 1.
Rje{enje y = x + 1 je asimptotsko, tj. prava y = x + 1 je asimptota krivih datih
op{tim integralom (3) i (4).
c) Uzimaju}i y = p, dobi}emo jedna~inu
y = 2 x p + ln p.
Njenim diferenciranjem dobivamo
167
pdx = 2 pdx + 2 xdp +

odakle je
dakle
dp
,
p
dx
2
1
= x 2 ,
dp
p
p
x =
C
1
.
2
p
p
Uvr{tavanjem ovako dobivenog izraza za x u izraz za y dobi}emo op{te rje{enje

jedna~ine c) u parametarskom obliku:
C
1
2
p
p
2C
2.
y = ln p +
p
x =
Zadatak 4.
Na}i krivu ~ija tangenta u proizvoljnoj ta~ki M polovi ugao izme|u

ordinate ta~ke M i prave koja spaja ta~ku M s koordinatnim po~etkom.
Rje{enje:
(sl. 27)
168
Neka je M projekcija ta~ke M na osu x, a T presjek tangente t na krivoj

y = y ( x ) sa x osom. Neka je
M TM = ,
M OM = .
Tada je
tg =
y
,
x
tg = y .
(1)
Po{to je prema uslovu zadatka

90 o = 2 (90 o ) ,
tj.
to je
odnosno
= 2 90 o ,
tg = tg ( 2 90 o ) = tg (90 o 2) = ctg 2 ,
tg =
tg 2 1
.
2tg
Uzimaju}i u obzir (1), postavljeni problem se svodi na Langrangeovu jedna~inu

y =
x
1
y ,
y
2
( y 0 ) .
(2)
Uvr{tavanjem y = p i diferenciranjem po x dobi}emo
1
1
p + dx = x 1 + 2 dp ,
p
p
odakle je
1
1 + 2 ( p dx + x dp ) = 0 .
p
Budu}i da je 1 +
1
0, jedna~ina (3) se svodi na jedna~inu
p2
p dx + x dp = 0
169
(3)
koja ima rje{enje p = Cx . Zamjenjuju}i p = Cx u diferencijalnoj jedna~ini (2),

dobi}emo familiju parabola
y =
C 2
1
x
2
2C
koja ima traènu osobinu.
Zadatak 5.
U ravni je data ta~ka O i prava p.
a) Odrediti krivu C tako da rastojanje svake ta~ke M ove krive od prave p bude
jednako rastojanju ta~ke 0 od tangente na krivoj u ta~ki M.
b) Ta~kom A ravni prolaze, uop{teuzev, 2 integralne krive. Na}i geometrijsko
mjesto ta~aka A u kojim se tangente na integralne krive poklapaju.
Rje{enje:
(sl. 28)
Ako se ta~ka O uzme za koordinatni po~etak, a prava p dovede u poloàj u kome
}e njena jedna~ina biti x a = 0 , (a > 0 ), tada }e rastojanje ta~ke M krive C od
prave p biti jednako
= a x ,
170
zavisno od toga da li se ta~ka M nalazi s lijeve ili s desne strane prave p, dok }e
rastojanje ta~ke O od tangente na krivoj C, u ta~ki M, biti
1 =
y y x
1 + y 2
zavisno od toga da li je y y x > 0.
<
Zbog toga }e, u zavisnosti od toga da li je

( y y x )(a x ) 0 ili ( y y x )(a x ) 0 ,
kriva C zadovoljavati diferencijalnu jedna~inu
y y x
1 + y 2
= ax,
(1 )
= x a.
( 2)
odnosno
y y x
1 + y 2
Obje jedna~ine, (1 ) i (2 ), su Lagrangeove jedna~ine. Ako se u njih uvrsti y = p

i one napi{u u obliku
y = x ( p 1 + p2 ) + a 1 + p2
(1)
y = x ( p + 1 + p2 ) a 1 + p2 ,
(2)
mo}i }emo ih rije{iti pomo}u diferenciranja.

Naime, diferenciranjem jedna~ina (1) i (2) dobija se
pdx = pdx m
p
1 + p 2 dx + x a m
1 + p2
dp ap dp ,
1 + p2
tj.
dx p
+
dp p 2 + 1
x ap
= 0
p 2 +1
p 2 + 1
1
za prvu jedna~inu i
171
(3)
dx p
+
+
dp p 2 + 1
x ap
= 0
2
p 2 +1
p + 1
1
(3 )
za drugu jedna~inu.
Dalje, integracijom jedna~ine (3), odnosno (3 ), dobijaju se parametarske jedna~ine
integralnih krivih
p + p 2 +1
p + p 2 +1
ln
C
p 2 +1
p 2 + 1
x =
a
2
y =
p + 1 + p2
a 1
p2 + 2
ln
+
+ p ,
2 1 + p2
C
p 2 +1
x =
2
p + p 2 +1
a p p +1
ln
+
C
2
p 2 +1
y=
p + p 2 +1
a 1
p2 + 2
ln
+
p .
2 p 2 +1
C
p 2 +1
odnosno
p 2 + 1
p
Ako jedna~inu, dobivenu kvadriranjem jedna~ine (1 ) ili (2 ), uredimo po stepenima od y , dobi}emo kvadratnu jedna~inu po y
[x
(a x ) 2 y 2 2 xyy + y 2 (a x ) 2 = 0 .
Odavde je jedna~ina traènog geometrijskog mjesta ta~aka
x 2 y 2 + x 2 (a x ) 2
][(a x )
y2
tj.
(a x ) 2
[x
+ y 2 (a x ) 2
Po{to se ova jedna~ina raspada na jedna~ine

x =a
i
172
= 0.
= 0,
y 2 = 2a x
2
traèno geometrijsko mjesto ta~aka bi}e prava i parabola predstavljene na slici
(sl. 29)
Zadatak 6.
Proizvoljnom ta~kom M krive C u ravni xOy povu~ena je prava

MN tako da je odnos izme|u koeficijenta smjera te prave i koeficijenta smjera
tangente na krivoj C, u ta~ki M, stalan realan broj a.
a) Na}i jedna~inu krive C ako prava MN stalno dodiruje krivu
y =
x2
.
2
1
1
i a= .
2
2
b) Na}i jedna~inu one konoidne povr{i ~ija je direktorna ravan koordinatna ravan
xOy, a generatrise prave koje prolaze kroz Oz-osu i krivu
Razlikovati slu~ajeve a
L:
x = (u ), y = (u ), z = u ,
173
pri ~emu je projekcija krive L na ravan xOy kriva C koja odgovara vrijednosti
1
a = , a u parametar.
2
Rje{enje:
Ako su x i y koordinate ta~ke M, jedna~ina prave MN }e, prema

uslovu zadatka, biti
Y = y + ay ( X x ) ,
gdje je y = y ( x ) jedna~ina krive C, y = y ( x ) , a X i Y teku}e koordinate prave.

Uslov da prava dodiruje krivu
Y =
1 2
X
2
izraàvaju jedna~ine
y + ay ( X x ) =
ay = X .
1 2
X
2
(1)
Eliminacija promjenljive X nas dovodi do jedna~ine

1 2 2
y + ay (ay x ) =
a y ,
2
odnosno
1
(2)
y = aux a 2 u 2 ,
2
gdje je y = u .
Dobijena jedna~ina je Lagrangeova.
Rije{imo ovu jedna~inu pretpostavljaju}i da je a 1. Napi{imo je pomo}u diferencijala u obliku:
(1 a ) u du = a ( x au ) du .
Uzimaju}i u obzir da je a 1 i zamjenjuju}i uloge nezavisno promjenljive i
funkcije, dobi}emo jedna~inu linearnu u odnosu na x
dx
a 1
a2
,
x =
du 1 a u
1 a
~ije je rje{enje
174

a
a2
x = u 1 a C
1 a
Za a
a
1 a
du .
1
, odavde dobijamo parametarske jedna~ine krive C:
2
x =
y =
dok }e, za a =
a
1
u a
2 a 1
2
C a
u a1
2
1
1
au ( 2 x au ) ,
2
(3)
(3 )
1
, one biti oblika:
2
1
x = u C ln u
2
u2
y = ( 2C ln u )
,
4
gdje je C proizvoljna konstanta.

U slu~aju kad je a = 1 jedna~ina (2) }e biti Clairautova.
Njen op{ti integral je:
y = Cx
C2
,
2
a singularni je:
y =
x2
.
2
Prema tome, jedino u ovom slu~aju, data kriva i njena tangenta imaju traènu
osobinu.
b) Parametarske jedna~ine traène konoidne povr{i su
x = ( Z ),
Y
x = ( Z) ,
X
odnosno
175
Y ( Z ) = ( Z ) X .
Po{to je, prema (3 )
1
(u ) = C ln u u
2
1 u2
(u ) = 2C ln u
,
2 4
ova jedna~ina }e biti

1
4 Y (C ln Z ) = XZ ( 2C
ln Z ) .
Zadatak 7. Na}i projekciju na ravan xOy krivih koje leè na paraboloidu

2az = mx 2 + y 2 ,
(1)
~ije tangente zaklapaju stalan ugao sa z-osom.
Rje{enje:
Neka je jedna~ina traènih krivih zadana u parametarskom obliku:

x = x , y = y ( x ), z = z ( x ) .
(2)
Po{to traène krive leè na paraboloidu (1), to }e jedna~ina (2) imati oblik
x = x , y = y ( x ), z =
1
( mx 2 + y 2 ) .
2a
(2 )
Jedna~ina tangente na krivoj (2 ), u proizvoljnoj ta~ki, je odre|ena sa

1
1, y , ( mx + yy ) ,
a
dok je jedna~ina z-ose odre|ena sa (0, 0, 1).

Prema zahtjevima zadatka, dolazimo do jedna~ine
cos =
( mx + yy ) a 1
1 + y 2 + ( mx + yy ) 2 a 2
176
(3)
Njenim sre|ivanjem dolazi se do Lagrangeove jedna~ine

mx + yp = a 1 + p 2 ctg
( p = y) ,
(3 )
~ije rje{enje, u parametarskom obliku, glasi

x =
p
1 + p2
y =
C m a ctg
p 2 (1 + p 2 ) p 2 + m
dp
a ctg
m
1 + p2 x
p
p
z = 0,
gdje je p parametar.
Zadatak 8.
a)
Rije{iti sljede}e Clairautove jedna~ine
y = y x + y y 2 ,
Rje{enje:
b) y = px + tgp
( p = y) .
a) Diferenciranjem, nakon smjene y = p , dobi}emo

dy = pdx = x dp + p dx + dp 2 p dp ,
odakle, nakon sre|ivanja, imamo

dp
( x +1 2 p) = 0 .
dx
Mogu nastupiti sljede}a dva slu~aja:
dp
1o
= 0 , tj. p = C ,
dx
x +1
.
2
U slu~aju 1o iz diferencijalne jedna~ine se dobija op{ti integral
2o
x + 1 2p = 0 ,
tj. p =
y = Cx + C C 2
U slu~aju 2o dobija se singularni integral
177
(4)
y =
1
( x + 1) 2 .
4
b) Op{ti integral date Clairautove jedna~ine je

y = Cx + tg C .
(1)
Da bismo odredili singularni integral, diferencirajmo op{ti integral po C :

0 = x +
1
.
cos 2 C
(2)
Eliminacijom parametra C, iz jedna~ina (1) i (2), dobi}emo singularni integral

y =
x 1 + x arc cos ( x ) 1 .
Zadatak 9.
Na}i krivu koja ima osobinu da odsje~ak tangente, povu~ene u

nekoj ta~ki M te krive, izme|u koordinatnih osa ima konstantnu duìnu a.
Rje{enje:
Iz jedna~ine tangente Y y = y ( X x ) u ta~ki M ( x, y ) na

traènu krivu (sl. 30.a)) moèmo odrediti odsje~ke OA i OB koje ona otsjeca na
koordinatnim osama:
OA = x
y
,
y
OB = y xy .
Po{to je, prema pretpostavci, AB = a , dobi}emo

2
ili
odakle je
2
2
x + ( y xy ) = a ,
( y xy ) 2 2 + 1 = a 2 ,
y
y = xy
ay
1 + y 2
Obje ove jedna~ine su Clairautove.
Njihovo op{te rje{enje je dato sa
178
(1)
y = Cx
aC
1 +C2
(2)
Diferenciranjem po C dobijamo
0 = x a (1 + C 2 )
3
2
(3)
Eliminacijom parametra C, iz (2) i (3), dobi}emo obvojnicu familije krivih (1)

2
x 3 + y3 = a
2
3
koja je astroida.
Prema tome, pored pravih iz op{teg rje{enja (2) traènu osobinu ima i astroida
(sl. 30 b)), koja predstavlja obvojnicu te familije pravnih.
(sl. 30)
Zadatak 10. Date su dvije ta~ke u ravni. Odrediti krivu u toj ravni koja ima
osobinu da je proizvod rastojanja od tih ta~aka do ma koje tangente stalan i jednak
b2.
Rje{enje:
Neka su date ta~ke F1 i F2. Izaberimo koordinatni sistem tako da

x-osa bude odre|ena ta~kama F1 i F2 , a koordinatni po~etak smje{ten u sredi{tu duì
F1F2.
179
(sl. 31)
Jedna~ina tangente je:

Y y = y ( X x ) .
Po{to je udaljenost ta~aka F1 i F2 od tangente t jednaka
d1 =
y xy + y a
1 + y 2
odnosno
d2 =
y xy y a
1 + y 2
redom, a prema uslovu zadatka d 1 d 2 = b 2 , problem se svodi na jedna~inu

( y xy ) 2 a 2 y 2 = b 2 (1 + y 2 ) .
Dobijena jedna~ina je Clairautova, po{to se moè napisati u obliku
y = xy k 2 y 2 + b 2 ,
Njen op{ti integral je
y = Cx
b2 +k 2C 2 .
180
k 2 = a2 + b2 .
(1)
Singularni integral jedna~ine (1) se dobija eliminacijom parametra C iz

y = Cx
0 = x
b2 +k 2C 2
2Ck 2
b2 +k 2C 2
i
,
i on je jednak
x2
y2
+
a2
b2
= 1.
Prema tome, traèna kriva je svaka od familije pravih

y = Cx
b2 +k 2C 2
ili elipsa sa ìàma u F1 i F2 i poluosama b i
b2 +a2 .
Zadatak 11. Na}i krivu liniju u ravni sa osobinom da povr{ina trougla izme|u
koordinatnih osa i odsje~ka tangente ima konstantnu vrijednost.
Rje{enje:
(sl. 32)
181
Prema uslovu zadatka je

2Q = ab = const .
(1)
Odsje~ke a i b }emo izra~unati iz jedna~ine tangente:

Y y = y ( X x ) .
Odavde je
a =
x y y
y
b = y xy .
Na taj na~in dolazimo do jedna~ine

( x y y) 2
y
= ab = k 2 ,
odakle imamo
xy y = k 2 y .
Dakle, imamo jedna~inu
y = xy
k 2 y .
Op{ti integral ove (Clairautove) jedna~ine bi}e

y = Cx
k 2 C .
(2)
Da bismo dobili singularni integral diferencira}emo (2) po C i tako dobiti

x =
k2
2 k 2 C
(3)
Eliminacijom C iz (2) i (3) dobi}emo jedna~inu

xy =
k2
.
4
To je jedna~ina hiperbole.
182
Zadatak 12. Odrediti krivu liniju u ravni iz uslova da zbir rastojanja proizvoljne
tangente na tu krivu, od dvije stalne ta~ke F1 i F2 , ima stalnu vrijednost 2a.
(sl. 33)
Rje{enje:
Prema uslovu zadatka je

d 1 + d 2 = 2a .
d1 + d 2
= d , neposredno vidimo da je d = a .
2
Ako jedna~inu tangente napi{emo u obliku
Po{to je
Y y = y ( X x )
rastojanje koordinatnog po~etka od te prave je
a =
y xy
1 + y 2
Prethodna jedna~ina se svodi na sljede}u Clairautovu jedna~inu

y = xy a 1 + y 2 .
Op{ti integral ove jedna~ine je
y = Cx a 1 + C 2 .
183
(1)
Diferenciranjem ove jednakosti dobija se

0 = x a
1 +C2
(2)
Eliminacijom parametra C iz jedna~ina (1) i (2) dobija se singularni integral

x 2 + y2 = a2 .
To je jedna~ina kru`ne linije.
Zadatak 13. Na}i oblik ogledala koje skuplja sve paralelne zrake svjetlosti u
jednoj ta~ki.
Rje{enje:
Pretpostavimo da su upadne zrake paralelne x-osi, a ta~ku u kojoj

se one, nakon reflektovanja, sijeku uzmimo za koordinatni po~etak.
Jasno je da }e ogledalo imati oblik rotacione povr{i koja se dobije rotacijom neke
krive u (x,y)-ravni oko x-ose. Na|imo tu krivu.
Iz optike je poznato da u ta~ki M krive upadni zrak SM i odbojni zrak MO
obrazuju jednake uglove s tangentom u ta~ki M, kao i da je
tg = tg ( ) ,
(1)
gdje je ugao kojeg poteg ta~ke M gradi s x-osom. Tada imamo:

tg = y , tg =
y
x
( x 0) .
(2)
Po{to je iz (1)
tg =
tg tg
,
1 + tg tg
saglasno sa (2), dobijamo
ili
y
y
y = x
y
1 + y
x
y = 2 y x + yy 2 .
(3)
184
a)
(sl. 34)
b)
Ako jedna~inu (3) pomnoìmo sa y, pa zatim uvedemo smjenu y 2 = v , ona }e se

svesti na Clairautovu jedna~inu
v = v x +
v = Cx +
1 2
v .
4
(4)
1 2
C ,
4
dok }e singularno rje{enje biti:

v =
1 2
x .
4
Prema tome, op{te rje{enje jedna~ine (3) bi}e

1
y 2 = C x + C ,
4
C > 0.
C
Traène krive su parabole u kojim je C parametar, tjeme u ta~ki , 0 , a fokus
4
u koordinatnom po~etku.
185
Zadatak 14. Odrediti op{te i singularno rje{enje jedna~ine

xy 2 y y + 1 = 0 .
(1)
a) Rezultat interpretirati geometrijski.

b) Odrediti geometrijsko mjesto ta~aka koje imaju osobinu da se integralne krive,
koje prolaze tim ta~kama, sijeku pod pravim uglom.
Rje{enje:
a) Jedna~ina (1) je Clairautova. y = p, daje

xp 2 yp + 1 = 0 .
(1)
Diferenciranjem jedna~ine (1) po x, dobijamo

2 xpp yp = 0 ,
(2)
p ( 2 xp y ) = 0 .
(2)
odnosno
1o
p = 0 p = C ,
{to nas, kad se uvrsti u (1), dovodi do op{teg rje{enja jedna~ine (1):
xC 2 yC + 1 = 0
koje se moè pisati u obliku
y = Cx +
1
.
C
(3)
y
,
2x
{to nas, kad se uvrsti u (1), dovodi do singularnog rje{enja jedna~ine (1):
o
2 xp y = 0
p=
y2 = 4x .
Ono, zapravo, predstavlja parabolu koja je obvojnica familije (3).
b) Uzmimo dvije prave familije (3):
186
y = C1 x +
1
C1
y = C2 x +
1
.
C2
Da bi se one sjekle pod pravim uglom mora biti

C 2 = y 2 =
1
y1
1
.
C1
Dakle, imamo sistem

xC 12 yC 1 + 1 = 0
xC 22 yC 2 + 1 = 0
x
y
+
+ 1 = 0
2
C1
C1
C 12 + C 1 y + x = 0
Sabiranjem prve i ~etvrte jedna~ine posljednjeg sistema, dobijamo
tj.
(C12 + 1) ( x + 1) = 0 ,
x = 1 ,
a na osnovu toga
y =
1 C12
.
C1
Odavde zaklju~ujemo da je prava

x = 1
traèno geometrijsko mjesto ta~aka.
Napomenimo da se prave
y = Cx +
1
C
iz familije op{teg rje{enja i kriva y 2 = 4 x (singularno rje{enje), dodiruju, pa se ne

mogu sje}i pod pravim uglom.
187

y = xy + ( y ) .
2
Rje{enje:
(1)
Uzimaju}i
y = z ,
dobi}emo Clairautovu jedna~inu

z = xz + z 2 .
z = C1 x + C12
(2)
i singularno rje{enje
z =
x2
.
4
(3)
Povratkom, u jednakosti (2), na promjenljivu y, dobi}emo

y = C1 x + C12 ,
odakle se integracijom dobija
y =
C1 2
x + C12 x + C 2 .
2
Ovo je op{ti integral jedna~ine (1) .

Ako u formuli (3) zamijenimo z sa y , dobi}emo
y =
x2
,
4
(4)
odakle je
x3
(5)
+C.
12
Svako rje{enje koje pripada ovoj familiji rje{enja je singularno rje{enje jedna~ine (1).
Da su ovo, stvarno, singularni integrali lako se moè utvrditi na osnovu oblika
y =
188
jedna~ine (1). Stvarno, rje{avanjem te jedna~ine, u odnosu na najstariji izvod,

dobijamo
y =
Ovdje su
x
+
2
x2
+ y f1 ,
4
y =
x
+
2
x2
+ y f 2 .
4
f 1
f 2
x2
i
beskona~ni za y =
.
y
y
4
Zadatak 16. a) Na}i rje{enje diferencijalne jedna~ine

y 2 = 4 x 2
(1)
koje prolazi tra~kom 1o M ( 0 , y o ) ,
2o M(1,1).
b) Odrediti singularno rje{enje polaze}i od op{teg rje{enja.
Rje{enje:
a) Rje{avaju}i jedna~inu (1) po y dobijamo dvije jedna~ine

y = 2 x i
y = 2 x .
(2)
Njihovom integracijom dobi}emo dvije familije integralnih krivih:

y = x2 + C i
y = x 2 + C,
(3)
koje se mogu napisati u obliku

ili
( y x 2 C )( y + x 2 C ) = 0
( y C ) 2 x 4 = 0.
(4)
To je op{ti integral jedna~ine (1). On predstavlja dvije familije parabola koje se

me|usobno preklapaju (sl. 35).
Rije{imo, sada, postavljene Cauchyeve probleme:
o
1 Uvr{tavanjem po~etnih uslova: x = 0, y = y o , u jedna~ine (3) dobi}emo
C = y o , tako da }e ta~kom ( 0, y o ) prolaziti dvije integralne krive
y = x 2 + yo , y = x 2 + yo .
Prema tome, u ta~ki ( 0, y o ), naru{ena je jedinstvenost rje{enja Cauchyevog problema, jer njom ne prolazi jedna integralna kriva iako je u njoj pravac polja samo
jedan:
189
y1 = 0 .
o
2 Analogno, uvr{tavanjem po~etnih uslova: x o = 1, y o = 1, u op{te rje{enje (3),

dobili bismo dva rje{enja
y = x2
y = x 2 + 2.
Iako, ta~kom M (1,1) prolaze dvije integralne krive, jedinstvenost rje{enja Cauchyevog problema ne}e biti naru{ena jer su jedna~inom (1), u ta~ki M (1,1), odre|ena
dva pravca polja:
y1 = 2
y 2 = 2.
b) O~igledno je diskriminantna kriva familije krivih (4) yosa, tj. prava x 0,

me|utim, ona nije obvojnica te familije, pa prema tome ni singularno rje{enje te
jedna~ine.
(sl. 35)
Zadatak 17. Odrediti singularni integral diferencijalne jedna~ine

x y =
2
3
4
8
y )
y ) .
(
(
9
27
190
(1)
Rje{enje:
p-diskriminantna kriva je odre|ena jedna~inama

x y =
4 2
8 3
p
p
9
27
8
( p p2 ) = 0 .
9
(2)
Iz druge od jedna~ina (2), dobijamo

p=0
ili
p =1.
Njihovim uvr{tavanjem u prvu jedna~inu dobi}emo

y = x ili y = x
4
.
27
Polaznu jedna~inu zadovoljava, me|utim, samo druga funkcija.

Da bismo pokazali da je y = x 4 27 singularno rje{enje, treba rije{iti diferencijalnu jedna~inu (1) i ispitati da li ta~kama te prave i u pravcu te prave prolaze i
druga rje{enja.
Op{ti integral se nalazi metodom diferenciranja po x i jednak je:
(y C)2 = (x C)3 .
(3)
Iz jedna~ine (3) je o~igledno da prava y = x 4 27 predstavlja obvojnicu familije

polukubnih parabola ( y C ) 2 = ( x C ) 3 , pa je, prema tome, u svakoj ta~ki prave
y = x 4 27, naru{ena jedinstvenost i u jednom te istom pravcu prolaze dvije
integralne krive: prava y = x 4 27 i polukubna parabola koja tu pravu dodiruje
u posmatranoj ta~ki.
(sl. 36)
191
Zadatak 18. Odrediti singularni integral diferencijalne jedna~ine

f ( x, y, y ) 4 y 2 y 2 + 4 y 2 ( x + yy ) 2 = 0
Rje{enje:
(1)
Uzimaju}i y = p, dobi}emo
f ( x, y, p ) 4 y 2 p 2 + 4 y 2 ( x + yp ) 2 = 0 ,
(1)
f
8 y 2 p 2 ( x + yp ) = 0 .
p
(2)
odakle je
Eliminacijom p, iz jedna~ina (1) i (2), dobi}e se jedna~ina

y 2 (3y 2 x 2 ) = 0
koja se moè rastaviti na tri jedna~ine
x
.
3
3
Dok prva prava predstavlja geometrijsko mjesto dodira integralnih krivih jedna~ine
(1), druge dvije predstavljaju singularne integrale te jedna~ine. Geometrijski, op{ti
integral date jedna~ine
y = 0,
y=
, y=
( x 2C ) 2 + y 2 C 2 = 0
je familija krugova (sl. 37) za koje su prave y =
3
je prava y = 0, tj. x-osa, mjesto dodira tih kru`nica.
(sl. 37)
192
i y=
x
3
obvojnice, dok
Zadatak 19. Na}i ortogonalne trajektorije krivih

(a)
y 2 ( 2a x ) x 3 = 0
(b)
(x 2 + y 2 )2 = a 2 (x 2 y 2 ) .
Rje{enje:
(a) Diferenciranjem jedna~ine cisoide po x dobi}emo,

2 yy ( 2a x ) y 2 3x 2 = 0.
(1)
Iz jedna~ine (a) je
2a x =
x3
.
y2
Ako ovako dobivenu vrijednost 2a x uvrstimo u jedna~inu (1), dobi}emo

diferencijalnu jedna~inu date familije krivih. Ako, zatim, izvr{imo zamjenu y sa
1
dobi}emo diferencijalnu jedna~inu familije ortogonalnih trajektorija:
y
yy (3x 2 + y 2 ) + 2 x 3 = 0.
(2)
Po{to je ova jedna~ina homogena, uve{}emo smjenu

y = tx ,
(3)
odakle je
dy = t dx + x dt .
Jedna~ina (2) se, nakon zamjene (3), svodi na
dx
t (3 + t 2 )
+ 4
dt = 0.
x
t + 3t 2 + 2
Odavde je
ln x +
odnosno
t
2t
2
2
dt = ln C,
t +1 t + 2
x (t 2 + 1)
1
2
t +2
= C.
193
y
, dobi}emo ortogonalne trajektorije date
x
familije krivih u Dekartovim koordinatama:
Ako, prema (3), t zamjenimo sa
x 2 + y 2 = C y 2 + 2x 2 .
(b) Eliminasa}emo parametar a iz jedna~ine (b) i jedna~ine dobivene iz (b)
diferenciranjem po x, tj. iz jedna~ina:
(x 2 + y 2 )2 = a 2 (x 2 y 2 )
2 ( x 2 + y 2 )( x + yy ) = a 2 ( x yy ) ,
2
tako {to }emo a iz prve jedna~ine zamijeniti u drugoj. Dobi}emo

y =
x 3 + 3xy 2
3x 2 y y 3
(1)
{to je diferencijalna jedna~ina date familije krivih. Uvr{tavanjem u (1),

y , dobija se
y =
y 3 3x 2 y
,
3y 2 x x 3
1
umjesto
y
(2)
tj. diferencijalna jedna~ina ortogonalnih trajektorija.

Jedna~ina (2) je homogena tako da je rje{avamo smjenom y = ux . Povratkom na
staru funkciju y dobija se op{ti integral, tj. traèna familija krivih
( x 2 + y 2 ) 2 = C xy .
Zadatak 20. Na}i ortogonalne trajektorije familije krivih u polarnim koordinatama

a)
b)
cos a sin 2 = 0 ,
p
.
=
1 + cos
Rje{enje:
a) Elimini{imo parametar a iz polazne jedna~ine i njene izvodne
jedna~ine po , tj. iz jedna~ina:
cos a sin 2 = 0
194
cos sin 2 a sin cos = 0 .

Dobi}emo diferencijalnu jedna~inu datih krivih (cisoida):
sin cos ( 2 cos 2 + sin 2 ) = 0 .
(1)
Da bismo dobili diferencijalnu jedna~inu traènih ortogonalnih trajektorija treba,

2
umjesto staviti
. Tako dobijamo jedna~inu
(sin 2 + 2 cos 2 ) + sin cos = 0
(2)
u kojoj se promjenljive mogu razdvojiti, tj. (2) se moè pisati u obliku:
dakle
d
sin cos d
,
= 2
sin + 2 cos 2
2 d
d (cos 2 )
,
=
1 + cos 2
odakle se dobija traèna familija krivih

2 = C (1 + cos 2 ) .
b) Diferenciranjem date jedna~ine konusnih presjeka po , dobi}emo
(1 + cos ) sin = 0 .
Ako elimini{emo parametar iz jedna~ina
(1 + cos ) = p
(1 + cos ) sin = 0
dobi}emo diferencijalnu jedna~inu ortogonalnih trajektorija konusnih presjeka:
( p ) tg + p = 0 ,
~ije je rje{enje
sin = C e
195
Zadatak 21. a) Pretpostavimo da su date dvije krive

1 1 = 1 ( ) i 2 2 = 2 ( )
koje se sijeku u ta~ki M o ( o ) pod uglom =
, za koje je:
2
1 ( o ) = 2 ( o ) = o .
Dokazati da je tada
1 ( o ) 2 ( o ) + o2 = 0 .
b) Na}i ortogonalne trajektorije familije lemniskata
2 = a cos 2 .
Rje{enje:
a) Ako uzmemo
x 1 = 1 cos
y1 = 1 sin ,
tada je:
dx 1
= 1 cos 1 sin
d
dy1
= 1 sin + 1 cos ,
d
(1)
odnosno
dy1
dy1 d
sin + 1 cos
.
=
= 1
dx 1
d dx 1
1 cos 1 sin
Po{to se krive sijeku, u ta~ki M o ( o ), pod uglom = , bi}e

2
y1 y 2 + 1 = 0 ,
dakle, prema (1) i (2)
196
(2)
0 = ( 1 sin + 1 cos )( 2 sin + 2 cos ) +

+ ( 1 cos 1 sin )( 2 cos 1 sin ),
{to ima za posljedicu
1 2 + 1 2 = 0 ,
u ta~ki M ( o ) ,
tj.
1 ( o ) 2 ( o ) + 2 = 0 ,
q. e. d.
b) Eliminacijom parametra a iz polazne jedna~ine i njene izvodne jedna~ine, tj. iz
jedna~ina
2 =
a cos 2
= a sin 2 .
dobi}emo jedna~inu
= tg 2 .
2
, dobi}emo diferencijalnu jedna~inu familije ortogoAko zamijenimo sa
nalnih trajektorija
d
d (sin 2 )
,
=
sin 2
odakle, integracijom, dobijamo ortogonalne trajektorije
2 = C sin 2 .
Ortogonalne trajektorije familije lemniskata
su lemniskate ~ija osa simetrije
o
zaklapa s polarnom osom ugao od 45 .
197
(sl. 38)
Zadatak 22. Na}i ortogonalne trajektorije familije krivih

(i)
r n sin n = a n
(1)
(ii)
r 2 = a 2 log (c tg ) ,
(2)
gdje je c promjenljivi parametar.
Rje{enje:
i) Da bi odredili ortogonalne trajektorije date familije krivih,

logaritmirajmo, pa, zatim, diferencirajmo jedna~inu kojom je ona zadana. Tako
}emo dobiti diferencijalnu jedna~inu familije krivih (1)
n dr
cos n
+n
= 0,
r d
sin n
iz koje se, kad se
d
1 dr
dobija
zamijeni s R
dR
r d
198
d
cos n
+ n
= 0,
dR
sin n
{to predstavlja diferencijalnu jedna~inu ortogonalnih trajektorija familije krivih (1).

Njeno rje{enje je
R n cos n = A n .
ii) Analognim postupkom, dobijamo diferencijalnu jedna~inu
2
dr
d
r
1
sin cos log (c tg )
iz koje, eliminacijom parametra c, koriste}ti (2), dobijamo diferencijalnu jedna~inu

2
dr
a2
d =
.
r
r 2 sin cos
Ortogonalnim trajektorijama familije krivih (2) tada odgovara diferencijalna jedna~ina

2 sin cos d = a 2
dR
R3
~ije je rje{enje
2 R 2 sin 2 = 2 R 2 + a 2 ,
(A - proizvoljna konstanta),
odnosno
R 2 (sin 2 A) =
a2
.
2
Zadatak 23. Na}i ortogonalne trajektorije krivih

r n = a n sin n .
(1)
199
Rje{enje:
dobi}emo:
Ako posljednju jednakost logaritmiramo, pa zatim diferenciramo

n dr
cos n
,
= n
r d
sin n
(2)
{to, zapravo, predstavlja diferencijalnu jedna~inu familije krivih (1).

1 dr
d
zamijenimo sa R , dobi}emo diferencijalnu jedna~inu
r d
dR
ortogonalnih trajektorija familije krivih (1):
Ako, u (2),
d cos n
+
= 0.
dR sin n
(3)
Razdvajanjem promjenljivih u (3), dobi}emo

n
dR
sin n
= n
d ,
R
cos n
odakle je
R n = A n cos n .
Zadatak 24. Dokazati da su ortogonalne trajektorije krivih

k
r 2 cos = C
r
(1)
2 2k
r + sin = C ,
r
(2)
krive
gdje je C promjenljivi parametar, a k konstanta.
Rje{enje:
Jedna~ina ortogonalnih trajektorija familije krivih ( r, ) = C je

r r 2 r = 0 .
Po{to je iz jednakosti (1)

200
(3)
1 + 3 cos
2r
= r 2 sin ,
r
r =
diferencijalna jedna~ina ortogonalnih trajektorija familije krivih (1) bi}e odre|ena

jedna~inom
k
r r 2
r
2
sin + r 1 + 3
2r
cos = 0 ,
koja se moè napisati u obliku

r3 k
dr = ctg d .
r ( r 3 + 2k )
Njenim rastavljanjem na proste razlomke dobi}emo
1
1
1
2 r 3 2k
+
dr = ctg d ,
+
3
3
2 r 2( r + 2k ) 2 r 2 r 3 2k + 4 k 2
odakle je
ln r ln ( r + 3 2k ) ln ( r 3 r 3 2k + 3 4 k 2 ) = 2 ln sin ln C ,
odnosno
r
( r + 3 2k ) ( r 2 r 3 2k + 3 4 k 2 )
Dakle
sin 2
r
,
=
C
r 3 + 2k
tako da je
2 2k 2
r + sin = C ,
r
q. e. d.
201
sin 2
.
C
Zadatak 25. Ako je (u, v ) = u ( x, y ) + iv ( x, y ) analiti~ka funkcija od x + iy,

izogonalne trajektorije familije krivih (u, v ) = C su date sa
( du + tg dv )
Rje{enje:
+ ( dv tg du )
= 0.
u
v
(1)
Jedna~ina izogonalnih trajektorija familije krivih

F ( x, y ) = (u ( x, y ), v ( x, y )) = C ,
date u Descartesovim koordinatama je

F
F
y +
y
x
= tg .
F
F
y
y
x
(2)
Budu}i da je
F
u
=
+
x
u x v
F
u
=
+
y
u y v
v
x
v
y
(3)
i da realni dio u = u ( x, y ) i imaginarni dio v = v ( x, y ) analiti~ke funkcije (u, v )

zadovoljavaju Cauchy-Riemannove uslove
u v
,
=
x y
u
v
,
=
y
x
brojnik jednakosti (2) bi}e

F
F
u v
v
u
=
+ dx + dy
dy +
dx = dy + dx
y
x
x u x
y v
y
=
du +
dv ,
u
v
odnosno, nazivnik
202
F
F
u v
v
u
=
+ dx dx
dx
dy = dx dy
y
x
x u y
x v
y
du
dv ,
v
u
tako da se (2) moè napisati u obliku
du +
dv
u
v
= tg ,
du
dv
v
u
(4)
odnosno

du +
dv =
du
dv tg ,
u
v
u
v
odakle, sre|ivanjem po
i
, dobijamo (1).
u
v
Zadatak 26. Ugao kojeg ~ini poteg ta~ke M krive L sa osom Ox i ugao
izme|u tangente te krive L u ta~ki M i ose Ox vezani su relacijom
2 =
, odnosno 2 = .
2
2
(1)
a) Odrediti diferencijalnu jedna~inu krivih L i na}i njeno op{te rje{enje.

b) Odrediti ortogonalne trajektorije krivih L.
c) Dati geometrijsku interpretaciju krivih L i njihovih ortogonalnih trajektorija.
Koji dio krive L odgovara relaciji 2 = , a koji relaciji 2 = ?

2
2
Rje{enje:
Polaze}i od relacija (1), tj.

2 =
dobi}emo
203
ili
tg 2 = tg ,
2
2tg
1
.
=
2
tg
1 tg
Uzimaju}i u obzir da je tg =
y =
y
x
i da je tg = y , dobi}emo jedna~inu
y2 x 2
,
2 xy
(2)
koja je homogena, tako da }emo je rje{avati pomo}u smjene

y = ux , za koju je
y = u x + u .
Tako dobijamo jedna~inu

2udu
dx
+
= 0
2
x
1 +u
koja ima rje{enje
ln (1 + u 2 ) + ln x = ln 2C ,
tako da, nakon povratka na staru funkciju y, imamo
x 2 + y 2 = 2Cx .
(3)
Prema tome, krive L su krugovi s centrom na osi Ox koji prolaze kroz koordinatni
po~etak.
Relacijama 2 =
odgovaraju rje{enja y1 ,2 = 2Cx x 2 sgn C i to
2
prvoj relaciji odgovara dio kruga iznad ose Ox, a drugoj dio kruga ispod ose Ox.
o
1
= 2 , C > 0 , tj.
2
2 =
2
o
2
+ = + 2 , C < 0 , tj.
2
204
2 =
.
2
(sl. 39)
b) Diferencijalna jedna~ina ortogonalnih trajektorija glasi
y =
2 xy
.
x y2
2
Ona se moè pisati u obliku

dx
x 2 y2
.
=
2 xy
dy
(4)
O~igledno se ova jedna~ina dobija iz (2) kada x i y zamijene uloge.

Prema tome, op{ti integral ove jedna~ine bi}e
x 2 + y 2 = 2C1 y ,
gdje je C1 proizvoljna konstanta. Ortogonalne trajektorije su, prema tome,
kru`nice s centrom na osi Oy koje prolaze kroz koordinatni po~etak.
Prema tome, ortogonalne trajektorije familije kru`nica s centrom na x-osi su
kru`nice s centrom na y-osi.
205
(sl. 40)
Zadatak 27. Pokazati da su sve krive linije L1, na povr{ini konusa datoj u
parametarskom obliku
x = cos , y = sin , z = ,
(1)
koje sijeku meridijane L2 te povr{ine pod uglom V, date jedna~inom

d
+
,
=
d
(2)
+
.
2
Na}i onu krivu liniju koja prolazi kroz ta~ku konusne povr{ine koja odgovara
vrijednostima parametra = 0 , = 1 .
pri ~emu je ugao V dat relacijom tg V =
Rje{enje:
Po}i }emo od relacije

cosV =
dx x + dy y + dz z
dx 2 + dy 2 + dz 2
206
x 2 + y 2 + z 2
(3)
u kojoj je sa V obiljeèn ugao izme|u tangenti na krive L1 i L2, u ta~ki M njihovog

presjeka, a T1 = ( dx, dy, dz ) i T2 = (x, y, z ) vektori tangenti na te krive u M.
Po{to su meridijani konusne povr{i dati sa
x = cos , y = sin , z = , = const .
du` meridijana je
x = cos , y = sin , z = ,
(4)
x 2 + y 2 + z 2 = 2 2 ,
(4 )
dakle
dok }e du` krive, koja leì na konusnoj povr{i (1), biti

dx = cos d sin d , dy = sin d + cos d , dz = d
(5)
dakle
dx 2 + dy 2 + dz 2 = 2 d 2 + 2 d 2 .
Ako u (3) uvrstimo (4), (5), (4 ) i (5 ) dobi}emo
cosV =
2 d
2
2 d + 2 d 2
2 2
ili
cos 2 V =
zna~i
2 d 2
,
2 d 2 + 2 d 2
2
tako da je
1
2 d
1
=
+
,
2 d
cos 2 V
d
2
+
,
=
tg V =
d
tj.
d
1
= 1.
d
Po{to je posljednja jedna~ina linearna, njeno rje{enje je
207
(5 )
= e
K + e
d ,
gdje je K proizvoljna konstanta.

Iz zahtjeva da kriva prolazi kroz ta~ku kojoj odgovaraju vrijednosti = 0 i = 1,
dobija se K = 0, tako da je
= ln .
Prema tome, traèna kriva je:
x = cos( ln ), y = sin ( ln ), z = .
Zadatak 28. Na}i krive koje leè na konusu x 2 + y 2 = z 2 i koje sijeku izvodnice tog konusa pod stalnim uglom .
Rje{enje:
Parametarske jedna~ine izvodnica zadanog konusa su

x = x,
y = x tg ,
z=
x
.
cos
(1)
Prema tome, tangenta na proizvoljnu izvodnicu, u proizvoljnoj ta~ki, je odre|ena sa

1
1, tg,
.
cos
Neka je jedna~ina traène krive, koja pod uglom sije~e izvodnice konusa, data u
obliku
x = x, y = y ( x ), z = z ( x ) .
(2)
Jedna~ina tangente na krivu (2), u proizvoljnoj ta~ki, je odre|ena sa

(1, y , z ) .
Prema pretpostavci zadatka ima}emo
cos =
z
cos
.
1 + tg 2 + cos 2
1 + y tg
1 + y 2 + z 2
208
(3)
y
z
1
i po{to sve krive leè na konusu
i
=
x
x
cos
+ y 2 = z 2 , jedna~ina (3) se moè pisati u obliku
Po{to je, prema (1), tg =

x2
2 cos =
( x + yy ) + zz
1 + y 2 + z 2
z2
(3 )
Ako jo{ uzmemo u obzir da je za sve krive koje leè na konusnoj povr{i
x + yy = zz ,
ima}emo, na osnovu (3 ):
2 ( x + yy )
=
2 cos =
(1 + y 2 )z 2 + z 2 z 2
2 ( x + yy )
( x 2 + y 2 )(1 + y 2 ) + ( x + yy ) 2
odakle se, nakon sre|ivanja, dobija

( x 2 + y 2 )( dx 2 + dy 2 ) = (1 + 2tg 2 )( xdx + ydy ) 2 .
Ako uvedemo cilindri~ne koordinate
x = cos
y = sin
i uzmemo, pri tome, u obzir da je
dx = cos d sin d
dy = sin d + cos d ,
iz jedna~ine (4) }emo dobiti
2 tg 2 d 2 = 2 d 2 ,
odakle je
d
=
d
2 tg
tj.
=e
2
ctg ( + C1 )
2
ili
209
(4)
= Ce
2
2
ctg
gdje je C = exp ( 2 ) 1 ctg C1 .
Zadatak 29. Na lopti x 2 + y 2 + z 2 = 1 je data familija krivih jedna~inom

= arctg + C ,
gdje su = 1, , prostorne polarne koordinate ta~ke, a C proizvoljna konstanta. Na}i ortogonalne trajektorije date familije krivih.
Rje{enje:
Jedna~ina lopte u prostornim polarnim koordinatama glasi:

x = cos cos
y = cos sin
z = sin .
(1)
Po{to familija zadanih krivih leì na lopti, to se njene jedna~ine dobijaju iz

jedna~ina (1) kad se u njih uvrsti = arctg + C. Ako je ( x, y , z ) proizvoljna, ali
fiksna ta~ka na toj krivoj, tada je
dx
sin cos
= cos sin
d
1 + 2
dy
sin sin
= cos cos
d
1 + 2
dz
cos
=
.
d
1 + 2
(2)
Ortogonalne trajektorije date familije krivih, tako|e leè na lopti, tako da su i one
oblika (1) s tim {to = ( ) treba odrediti. No, tada je, u ta~ki ( x, y , z ) traène
familije krivih
210
x
= cos sin sin cos
y
=
z
=
cos cos sin sin

cos .
(3)
Diferencijalna jedna~ina familije ortogonalnih trajektorija

dx x
dy y
dz z
+
+
= 0,
d
d
d
na osnovu (2) i (3), nakon sre|ivanja, prelazi u jedna~inu
+ (1 + 2 )cos 2 = 0
koja se rje{ava razdvajanjem promjenljivih. Njeno rje{enje je
= arctg (C1
3
).
3
Dakle, ortogonalne trajektorije familije krivih = arctg + C, koje leè na

3
jedini~noj lopti s centrom u ta~ki O (0, 0, 0), su krive = arctg (C1
)
3
koje tako|e leè na toj lopti.
Zadatak 30. Na}i uslov koji treba da zadovoljava funkcija U ( x, y ) da bi fami-
lija krivih U ( x, y ) = c imala za svako izogonalne trajektorije koje krivu

U ( x, y ) = c sijeku pod uglom , a date su jedna~inom
U ( x, y ) + V ( x, y ) tg = C .
(*)
Funkcija V ( x, y ) ne zavisi od .
Rje{enje:
Iz
F ( x, y, c ) U ( x, y ) c = 0
slijedi
211
(1)
F U
=
x
x
F U
.
=
y
y
Jedna~ina izogonalne trajektorije je odre|ena jedna~inama (1) i glasi

U
U
y +
y
x
= k
U U
y
y
x
(tg = k ) ,
(2)
pri ~emu je y izvod na trajektoriji koja je data jedna~inom (*), pa ga moèmo

izra~unati diferenciranjem te jedna~ine. Tako dobijamo
U
V
+k
x .
y = x
U
V
+k
y
y
(3)
Ako, ovako dobiveno y uvrstimo u (2), dobi}emo, nakon sre|ivanja

2
U V U V
U
U V U V
U
+
= 0.
+
k +
+
y y
y x
x y
x
y
x x
(4)
Da bi (4) bilo zadovoljeno za proizvoljno k ( = tg ), mora biti:

U V U V
+
= 0
x x
y y
U 2 U 2
U V U V
=
.
+
y
x
y x
x y
Rje{avanjem sistema (5) po
(5)
V
V
i
, dobijamo
x
y
V
U
=
x
y
V
U
.
=
y
x
212
(6)
Diferenciramo li prvu od jedna~ina (6) po y, a drugu po x i uz to pretpostavimo da

je za funkciju V ( x, y ) zadovoljena Schwartzova teorema, nakon sabiranja,
dobi}emo
2U 2U
+
= 0.
x 2
y 2
(7)
Dakle, odgovor na postavljeno pitanje je da funkcija U ( x, y ) mora zadovoljavati

uslov (7), tj. mora biti harmonijska. Do istog uslova bi se do{lo i za funkciju V ( x, y ),
da smo prvu od jedna~ina (6) diferencirali po x, a drugu po y, pa sabrali. Osim toga,
funkcije U i V moraju biti povezane uslovima (6).
o
2 Posmatrajmo familiju krugova koja prolazi ta~kama ( a, 0 ) , a > 0. Pitamo se
imaju li oni izogonalne trajektorije koje se mogu napisati u obliku (*) ?
Jedna~ine krugova koji prolaze ta~kama ( a, 0 ) date su sa
x 2 + (y c )2 = a 2 + c 2 ,
ili
x 2 + y 2 a 2 = 2 cy .
Ovdje je
z ( x, y )
x 2 + y2 a2
= 2c .
y
(1)
Ako se izogonalna trajektorija familije krivih (1) moè napisati u obliku (*), z ( x, y )
mora biti harmonijska funkcija. Kako je, me|utim,
2z 2z
2 2(x 2 a2 )
+
=
+
0,
y
x 2
y 2
y3
o~igledno funkcija z ( x, y ) nije harmonijska, pa je odgovor na postavljeno pitanje
negativan, u skladu s prethodnim zadatkom.
Poku{ajmo odrediti funkciju U = U ( z ), z = z ( x, y ), tako da ona bude harmonijska, tj. tako da vrijedi
2U
2U
+
= 0 .
x 2
y 2
Kako je
U
dU z
=
x
dz x
213
U
dU z
=
y
dz y
i
z
2x
=
x
y
z
y2 x 2 +a2
,
=
y
y2
to je
2x
U
=
U
y
x
U
y2 x 2 +a2
=
U
y
y2
dU
= U .
dz
gdje je
Osim toga
2U
2
2x
=
U +
U
2
y
x
y
y2 x 2 +a2
2U
2(x 2 a2 )
=
+
U
y2
y 2
y3
U ,
pa, uvr{tavanjem u (6), dobijamo

2 (y 2 x 2 + a 2 )2
4 x +
y2
2( x 2 a 2 )
U
+
y
+
2
U = 0.
y
Kako je
4x 2 +
2y +
(y 2 x 2 + a 2 )2
(x 2 + y 2 a 2 )2
=
+ 4a 2 = z 2 + 4a 2
2
2
y
y
2( x 2 a 2 )
x 2 + y2 a2
= 2
y
y
jedna~ina (6 ) prima oblik

( z 2 + 4 a 2 ) U + 2 zU = 0 ,
214
= 2z ,
(6 )
odnosno
U
2z
= 2
U
z + 4a 2
ili
dU
2z
= 2
dz .
U
z + 4a 2
Nakon dvije uzastopne integracije dobija se
U =
C1
x 2 + y2 a2
arctg
+ C2 .
2a
2ay
Po{to je U ( x, y ) harmonijska funkcija, izogonalne trajektorije familije krivih

U ( x, y ) = C se mogu pisati u obliku (*). Uzmimo specijalno C1 = 1, C 2 = 0.
Treba jo{ odrediti funkciju V ( x, y ) . Polaze}i od relacija
V
U
=
x
y
V U
,
=
y
x
dobijamo
V ( x, y ) =
1
( x a) 2 + y 2
.
ln
4a ( x + a) 2 + y 2
Prema tome, familija izogonalnih trajektorija familije krivih U ( x, y ) = C, je

( x a) 2 + y 2
x 2 + y2 a2
k
1
ln
=C,
+
arctg
2a
2ay
4a ( x + a) 2 + y 2
gdje je k = tg .
Primjetimo da familija krivih
U ( x, y ) = C
obuhvata familiju krivih
U ( x, y ) = 2C ,
jer
U ( x, y ) = U ( z ) .
215
216
IV - DIFERENCIJALNE JEDNAÎNE VI[EG REDA
IV DIFERENCIJALNE JEDNAÎNE VI[EG REDA

Neka je F : R n + 2 R neprekidna funkcija na otvorenom skupu E R n + 2 .
Relacija
F ( x, y, y ,..., y ( n ) ) = 0 ,
(1)
koja povezuje nezavisno promjenljivu x, nepoznatu funkciju y = y ( x ) i njene

izvode y , y , ..., y ( n ) , naziva se diferencijalnom jedna~inom n-tog reda ako
stvarno u njoj figuri{e i najstariji izvod y ( n ) .
Ako se jedna~ina (1) moè napisati u obliku
y ( n ) = f ( x, y, y , ..., y ( n 1 ) ) ,
(1)
gdje je f : R n +1 R poznata funkcija definisana na otvorenom skupu D R n +1 ,

re}i }emo da je diferencijalna jedna~ina rije{ena po najstarijem izvodu y ( n ) .
Ona se naziva diferencijalnom jedna~inom u kanonskom obliku.
Realna funkcija y = y ( x ), definisana na nekom intervalu (a, b), naziva se
rje{enjem diferencijalne jedna~ine (1) ako zadovoljava sljede}e uslove:
a)
y pripada klasi C ( n ) (a, b ), tj. funkcija y = y ( x ) je n puta neprekidno

diferencijabilna na (a, b);
b) ta~ka x, y( x ), y ( x ), ..., y ( n ) ( x ) pripada skupu E R n + 2 za svako x (a, b );

c)
F ( x, y( x ), y ( x ), ..., y ( n ) ( x )) 0 za svako x (a, b ).
Ponekad se rje{enje pi{e u implicitnom obliku ( x, y ) = 0 ili parametarskom obliku

x = (t ), y = (t ).
Grafik rje{enja naziva se integralnom krivom.
Op{te rje{enje diferencijalne jedna~ine n-tog reda je oblika
y = ( x, C1 , C 2 , ..., C n ) ,
gdje su C1 , C 2 , ..., C n proizvoljne konstante.
217
(2)
Ako se rje{enje diferencijalne jedna~ine moè dobiti u implicitnom obliku

(2)
( x, y, C1 , C 2 , ..., C n ) = 0
tada se ono naziva op{tim integralom te jedna~ine.

Geometrijski op{te rje{enje ili op{ti integral diferencijalne jedna~ine (1) ili (1)
predstavlja familiju integralnih krivih u x, y ravni koje zavise od n parametara
C1 , C 2 , ..., C n .
Daju}i konstantama C1 , C 2 , ..., C n , u (2) ili (2), konkretne (mogu}e) vrijednosti
dobijamo partikularno rje{enje ili partkularni integral diferencijalne jedna~ine
(1) ili (1).
Da bismo izdvojili konkretno (partikularno) rje{enje iz op{teg rje{enja potrebno je
pored diferencijalne jedna~ine zadati neke dopunske uslove kojim }e biti odre|ene
proizvoljne kosntante C1 , C 2 , ..., C n .
Jedan od takvih uslova je da se zadaju funkcija y i njenih (n-1) prvih izvoda u nekoj
ta~ki x o intervala (a, b ) na kojem je definisano rje{enje, tj. uslovi oblika
y ( x o ) = y o , y ( x o ) = y o , ..., y
( n 1 )
( x o ) = yo
( n 1 )
(3)
gdje su y o , y o , ..., y o( n 1 ) unaprijed zadane vrijednosti (po~etne vrijednosti).

Uslovi (3) nazivaju se po~etnim ili Cauchyevim uslovima za jedna~inu (1) ili (1).
Problem nalaènja onog (partikularnog) rje{enja jedna~ine (1) ili (1) koje
zadovoljava po~etne uslove (3) naziva se Cauchyevim problemom za tu
jedna~inu. Ako je desna strana jedna~ine (1) neprekidna u okolini po~etne ta~ke
( x o , y o ,..., y o( n1 ) ), tada Cauchyev problem, s po~etnim vrijednostima x o , y o , y o ,...,
y o( n 1 ) ima rje{enje (Peanova teorema).
Da bi pored egzistencije bila zagarantovana i jedinstvenost rje{enja Cauchyevog
problema, dovoljno je, saglasno teoremi Picarda, pretpostaviti, da desna strana
jedna~ine (1) zadovoljava i Lipschitzov uslov po y, y ,..., y ( n 1 ) , u nekoj okolini
po~etne ta~ke ( x o , y o ,..., y o( n1 ) ), ili specijalno, da u toj okolini ima ograni~ene
parcijalne izvode po y, y ,..., y ( n 1 ) .
Ako je u svakoj ta~ki nekog rje{enja naru{ena jedinstvenost rje{enja Cauchyevog
problema, tada se ono naziva singularnim.
Jedna~ina n-tog reda moè imati familiju singularnih rje{enja koja zavise od
proizvoljnih konstanti (najvi{e n-1).
U mnogim slu~ajevima integracijom jedna~ine (1) dobijaju se relacije oblika
( x, y, y , ... , y ( n k ) , C1 , C 2 , ..., C k ) = 0
u kojim figuri{u proizvoljne konstante i izvodi.
218
(1 k < n )
(4)
Takve relacije nazivaju se posrednim integralima jedna~ine (1) k-tog reda.

Posredni integral oblika
( x, y, y , ... , y ( n 1 ) , C1 ) = 0
(4 )
naziva se prvim integralom.

Ako znamo k nezavisnih prvih integrala red jedna~ine moèmo sniziti za k.
Poznavanje n nezavisnih prvih integrala je dovoljno da do op{teg integrala
jedna~ine do|emo bez integracije eliminacijom svih izvoda y , ..., y ( n ) iz njih.
Proces odre|ivanja rje{enja naziva se rje{avanjem ili integracijom diferencijalne jedna~ine. Problem integracije diferencijalne jedna~ine sastoji se u
iznalaènju svih rje{enja te jedna~ine i izu~avanju njihovih osobina.
Diferencijalna jedna~ina po pravilu ima beskona~no rje{enja.
1.
Tipovi jedna~ina n-tog reda rje{ivih u kvadraturama i

Jedna~ine kojim se moè sniziti red
Diferencijalne jedna~ine vi{eg reda u op{tem slu~aju se ne mogu rije{iti pomo}u

kvadratura. Stoga }emo ovdje posmatrati samo neke tipove jedna~ina n-tog reda
koje se mogu rije{iti u kvadraturama prethodnim svo|enjem na jedna~ine nièg
reda ili nalaènjem posrednih integrala. Najprije }emo posmatrati nepotpune
jedna~ine.
1.1. Jedna~ina koja sadrì samo nezavisno promjenljivu i
izvod n-tog reda
F ( x, y ( n ) ) = 0 .
(5)
i) Napisana u obliku:
y ( n) = f ( x ) ,
(5 )
gdje je f poznata funkcija neprekidna na intervalu (a, b ) lako se rje{ava u kvadraturama. Koriste}i y ( n ) = ( y ( n 1 ) ), pomo}u n uzastopnih integracija dobijamo
op{te rje{enje
y=
x n 1
x n 2
...
f
(
x
)
dx
dx
...
dx
+
C
+
C
+ ... + C n 1 x + C n
1
2
3
(n 1)!
(n 2 )!
1424
n
219
u oblasti
a < x < b, y < + ,
y < + , ...,
y ( n 1 ) < + .
(6)
Op{te rje{enje moè se napisati i u Cauchyevom obliku (1)

y=
( n 1 )
y
1
( x t ) n 1 f (t ) dt + o
( x x o ) n 1 + ... + y o ( x x o ) + y o (6 )
(n 1)! x o
(n 1)!
gdje je x o fiksna ta~ka intervala (a, b ), a y o , y o ,..., y o( n 1 ) igraju ulogu proizvoljnih

konstanti koje ovjde mogu primiti bilo koje vrijednosti. Specijalno, rje{enje s
nultim po~etnim vrijednostima za traènu funkciju i njene izvode, tj. ono rje{enje
( n 1 )
za koje je y o = y o = ... = y o
= 0, bi}e partikularno rje{enje:
y1 =
1
f (t )( x t ) n 1 dt .
(n 1)! xo
(7)
Po{to jedna~ina z ( n ) = 0, dobivena iz (5 ) smjenom y = y1 + z, gdje je z = z( x )

nova nepoznata funkcija, ima op{te rje{enje z = C1 x n 1 + C 2 x n 2 + ... + C n ,
op{te rje{enje jedna~ine (5 ), u oblasti (6), moè se napisati u obliku
x
1
y =
f (t )( x t ) n 1 dt + C1 x n 1 + C 2 x n 2 + ... + C n 1 x + C n .
(n 1)! x o
(6 )
ii) Jedna~ina (5) se ne moè rije{iti po y ( n ) , ali se moè uvesti parametarska

reprezentacija:
x = (t ),
y ( n ) = (t ) .
Koriste}i vezu izme|u dva uzastopna izvoda y ( n ) =
(8)
dy ( n 1 )
, dobi}emo
dx
dy ( n 1 ) = y ( n ) dx ,
odnosno
dy ( n 1 ) = (t ) (t ) dt ,
dakle
x x
(1)
Na osnovu jednakosti
xo xo
... f ( x ) dx dx ... dx
xo
220
1
f ( t )( x t )n 1 dt
( n 1)! xo
y ( n 1 ) =
(t ) (t ) dt + C
1 (t, C1 ) .
Analogno, kao u prethodnom slu~aju, uzastopnom integracijom u (n-1) koraka,

dobijamo op{te rje{enje u parametarskom obliku
x = (t ), y = n (t, C1 , C 2 , ..., C n ) .
(9)
iii) Specijalno, ako se jedna~ina (5) moè rije{iti u odnosu na x, tj. napisati u obliku
x = ( y ( n) )
(5 )
kao parametar moè se uzeti sam izvod y ( n ) = t .

Dakle, ima}emo parametarsku reprezentaciju
x = (t ), y ( n ) = t .
(8 )
1.2. Jedna~ina koja ne sadrì traènu funkciju i (k-1) njenih prvih izvoda
ima oblik
F ( x, y ( k ), ..., y ( n ) ) = 0 (1 k < n ) .
(10)
y(k) = z ,
(11)
Smjenom
gdje je z nova funkcija, dobivamo jedna~inu (n-k)-tog reda

F ( x, z, z, ..., z ( n k ) ) = 0 .
(10 )
Integracija ove jedna~ine daje

( x, z, C1 , C 2 , ..., C n k ) = 0 ,
tj.
( x, y ( k ), C1 , C 2 , ..., C n k ) = 0 ,
{to je posredni integral jedna~ine (10), iz kojeg se, pomo}u k kvadratura, dobija
op{te rje{enje u koje ulazi jo{ k proizvoljnih konstanti.
221
1.3. Jedna~ina koja sadrì samo dva uzastopna izvoda:

F ( y ( n 1 ) , y ( n ) ) = 0 .
(12)
i) Pretpostavimo da se ona moè rije{iti po y ( n ) , tj. da je

y ( n ) = f ( y ( n 1 ) ) .
(12)
Stavimo
y ( n 1 ) = z .
Ima}emo
z = f ( z ) ,
dakle
x + C1 =
fdz( z) .
Odavde je
z = ( x, C1 ) ,
tj.
y ( n 1 ) = ( x, C1 ) ,
pri ~emu se integracija nastavlja kao i u ta~ki 1 (i).
ii) Pretpostavimo da se jedna~ina (12) moè predstaviti u parametarskom obliku, tj.
moè na}i:
y ( n ) = (t ) , y ( n 1 ) = (t )
tako da je
F ((t ), (t )) 0 .
Tada je
dy ( n 1 ) = y ( n ) dx = (t ) dx ,
zna~i
222
(13)
dx =
dy ( n 1 ) (t )
=
dt ,
(t )
(t )
(14)
odakle je
x =
((tt)) dt + C ,
1
y ( n 1 ) = (t ) .
Koriste}i vezu izme|u dva uzastopna izvoda

dy ( n k ) = y ( n k +1 ) dx
(k = 2, 3,..., n )
dobi}emo redom y ( n 2 ), y ( n 3 ) , ..., y .

Specijalno, ako se jedna~ina (12) moè napisati u obliku
y ( n 1 ) = f ( y ( n ) ) ,
(12)
smjenom
y ( n) = t
dobijamo jedna~inu ranije posmatranog tipa.
1.4. Jedna~ina koja sadrì samo dva izvoda ~iji se redovi razlikuju za dva:
F ( y ( n 2 ), y ( n ) ) = 0 .
(15)
i) Pretpostavimo da se ona moè rije{iti po y ( n ) , tj. da je

y ( n) = f ( y ( n 2 ) ) .
(15)
y ( n 2 ) = z ,
(16)
z = f ( z ) ,
(15)
Smjenom
ona se svodi na
odakle, nakon mnoènja sa 2 zdx, dobijamo

2 zzdx = 2 f ( z ) z dx ,
223
V - LINEARNE DIFERENCIJALNE JEDNAÎNE n-TOG REDA
1.
LINEARNE DIFERENCIJALNE JEDNAÎNE

n-TOG REDA
Op{ti pojmovi
Jedna~ina
a o ( x )y ( n ) + a1 ( x )y ( n 1 ) + a 2 ( x )y ( n 2 ) + ... + a n 1 ( x )y + a n ( x )y = f ( x )
(1)
u kojoj su a o ( x ), a1 ( x ),..., a n ( x ) i f ( x ) ( 0 ) neprekidne funkcije zadane na

intervalu (a,b), naziva se linearnom nehomogenom diferencijalnom jedna~inom n-tog reda.
Ako je f ( x ) 0 , x (a, b ), tada se jedna~ina (1), tj. jedna~ina
a o ( x )y ( n ) + a1 ( x )y ( n 1 ) + a 2 ( x )y ( n 2 ) + ... + a n 1 ( x )y + a n ( x )y = 0
(2)
naziva linearnom homogenom diferencijalnom jedna~inom n-tog reda.

S obzirom na specijalan oblik jedna~ine i na Picardovu teoremu egzistencije, u
slu~aju a o ( x ) 0 (( x (a, b )) na cijelom intervalu }e postojati jedinstveno rje{e-
nje y = y ( x ) date jedna~ina koje za dato x o (a, b ) zadovoljava po~etne uslove:

y ( x o ) = y o , y ( x o ) = y o , ..., y ( n 1 ) ( x o ) = y o( n 1 ) ,
gdje su y o , y o , ..., y o( n 1 ) proizvoljni zadani brojevi.
Odavde se, neposredno, zaklju~uje da je y ( x ) 0 , x (a, b ) rje{enje jedna~ine (2) koje zadovoljava nulte po~etne uslove.
Ubudu}e }emo smatrati da je a o ( x ) 1.
1.1. Linearni diferencijalni operator
Ako sa L [ y] ozna~imo diferencijalni operator
L [ y] y ( n ) + a1 ( x )y ( n 1 ) + ... + a n 1 ( x )y + a n ( x )y
293
(3)
jedna~ine (1) i (2) }e biti mogu}e napisati kra}e, u obliku:

L [ y] = f ( x )
(1)
L [ y] = 0 ,
(2)
redom.
Ovako definisan operator L [ y] je linearan po{to o~igledno ima sljede}e dvije
osobine:
1o aditivnost:
L [ y1 + y 2 ] = L [ y1 ] + L [ y 2 ]
(4)
( y1 C ( n ) (a, b ), c R) L [cy1 ] = c L [ y1 ] .
(5)
( y1 , y 2 C ( n ) (a, b ))
o
homogenost:
Nave{}emo neke osobine rje{enja linearne homogene diferencijalne jedna~ine koje

su posljedice aditivnosti i homogenosti linearnog operatora L [ y] :
a)
zbir y1 + y 2 rje{enja y1 i y 2 jedna~ine (2) je i sam rje{enje te jedna~ine;
b) proizvod cy1 proizvoljne konstante c i rje{enja y1 jedna~ine (2) je tako|e

rje{enje te jedna~ine;
c)
linearna kombinacija s proizvoljnim konstantnim koeficijentima

c 1 y1 + c 2 y 2 + ... + c n y n
rje{enja y1 , y 2 ,...., y n linearne homogene jedna~ine (2) je i sama rje{enje te

jedna~ine.
Prema tome, skup rje{enja linearne homogene jedna~ine (2) obrazuje linearan
prostor koji }emo zvati prostorom rje{enja te jedna~ine. Zna~i, da bismo dobili
proizvoljno (partikularno) rje{enje u tom prostoru potrebno je odrediti njegovu
bazu, tj. na}i linearno nezavisna rje{enja prostora pomo}u kojih se svako rje{enje te
jedna~ine moè izraziti kao njihova linearna kombinacija. Pokaza}emo (teorema 2)
da je dimenzija prostora rje{enja linearne homogene diferencijalne jedna~ine
jednaka njenom redu. Prema tome, baza tog prostora sastoji se od n linearno
nezavisnih rje{enja y1 , y 2 ,...., y n .
294
1.2. Linearna nezavisnost. Determinanta Wronskog.

Definicija 1. Za funkcije y1 ( x ), y 2 ( x ), ..., y n ( x ) kaè se da su linearno zavisne
na intervalu (a,b), ako postoje konstante 1 , 2 , ..., n , od kojih je bar jedna
razli~ita od nule, takve da na tom intervalu vaì idenitet
1 y1 + 2 y 2 + ... + n y n 0 .
(6)
Ako je identitet (6) zadovoljen samo ako je 1 = 2 = ... = n = 0, tada se kaè

da su funkcije y1 , y 2 ,...., y n linearno nezavisne.
Svaki sistem od n linearno nezavisnih rje{enja y1 , y 2 ,...., y n linearne homogene
diferencijalne jedna~ine reda n naziva se fundamentalnim sistemom rje{enja te
jedna~ine.
Za fundamentalni sistem rje{enja y1 , y 2 ,...., y n homogene jedna~ine (2) kaèmo
da je normiran u ta~ki x = x o ako zadovoljava sljede}e uslove redom:
( n 1)
y1 : y1 ( x o ) = 1, y1 ( x o ) = 0 , . . . , y 1
y 2 : y 2 ( x o ) = 0 , y 2 ( x o ) = 1,
(x o ) = 0
( n 1)
. . . , y2
(x o ) = 0
M
( n 1)
y n : y n ( x o ) = 0 , y n ( x o ) = 0 , . . . , y n
(x o ) = 1
(7)
Me|utim, samo na osnovu definicije nije uvijek lako utvrditi da li je zadani skup
funkcija zavisan ili nezavisan. U utvr|ivanju linearne zavisnosti sistema funkcija
y1 ( x ), y 2 ( x ),..., y n ( x ) iz klase C ( n ) (a, b ) va`nu ulogu igra determinanta Wronskog ili Vronskijan:
y1
y1
W ( x ) = W ( y1 , y 2 ,..., y n ) =
y 2 ... y n
y 2 ... y n
y1( n 1 ) y 2( n 1 )
(8)
y n( n 1 )
1.3. Uslovi linearne nezavisnosti rje{enja linearne, homogene

diferencijalne jedna~ine
Teorema 1. Neka su y1 , y 2 ,..., y n rje{enja linearne, homogene diferencijalne
jedna~ine (2) na intervalu (a,b). Ona su:
1o
linearno nezavisna na (a,b) ako je njihov Vronskijan W ( y1 , y 2 ,..., y n )
razli~it od nule barem u jednoj ta~ki x o (a, b ) .
295
2o
linearno zavisna na (a,b) ako postoji ta~ka x o (a, b ) u kojoj je
W ( x o ) = 0 . Tada je W ( x ) 0, za x (a, b ).
Pokaza}emo da svaka linearna, homogena diferencijalna jedna~ina ima onoliko
linearno nezavisnih rje{enja kolikog je reda.
Teorema 2. (Teorema o strukturi op{teg rje{enja linearne, homogene
diferencijalne jedna~ine)
Svaka homogena, linearna diferencijalna jedna~ina reda n ima ta~no n linearno
nezavisnih rje{enja y1 ( x ), y 2 ( x ), ..., y n ( x ), x (a, b ) .
Op{te rje{enje te jedna~ine je oblika
y = C1 y1 ( x ) + C 2 y 2 ( x ) + ... + C n y n ( x ) ,
(9)
gdje su C1 , C 2 , ... , C n proizvoljne konstante.

Dokaz: Ako je zadan sistem od n po~etnih uslova oblika:
( n 1)
y1 ( x o ) = 1, y1 ( x o ) = 0 , . . . , y1
( n 1)
y 2 ( x o ) = 0 , y 2 ( x o ) = 1, . . . , y 2
( x o ) = 0,
( x o ) = 0,
..........................................................................
( n 1)
y n ( x o ) = 0 , y n ( x o ) = 0 , . . . , y n
( x o ) = 1,
(10)
gdje je x o (a, b ), svakoj od ovih vrsta odgovara}e jedinstveno rje{enje

y i ( x ), i = 1, 2, ..., n, tj. rje{enja y i ( x ) }e zadovoljavati uslove (7).
Budu}i da je vronskijan sistema rje{enja y i ( x ), i = 1, 2,..., n , koji je normiran u
ta~ki x = x o , razli~it od nule, u toj ta~ki, taj sistem je linearno nezavisan.
Time smo na{li n linearno nezavisnih rje{enja linearne homogene diferencijalne
jedna~ine reda n.
Ostalo je jo{ da se pokaè da se svako rje{enje ove jedna~ine moè napisati kao
linearna kombinacija ovih rje{enja, tj. da je oblika (9).
Stvarno, neka je y = y ( x ) proizvoljno partikularno rje{enje jedna~ine (2) koje
zadovoljava po~etne uslove
y ( x o ) = y o , y ( x o ) = y o , ... , y ( n 1 ) ( x o ) = y o
gdje su y o , y o , . . . , y o
( n 1 )
( n 1 )
(11)
neki, unaprijed zadani, brojevi, a x o (a, b ).
Pokaìmo da se konstante C1 , C 2 , ... , C n mogu odrediti tako da funkcija (9)

zadovoljava uslove (11). To zna~i da je y ( x ) y ( x ) , x (a, b ).
296
Stvarno, iz pretpostavke da funkcija (9) zadovoljava po~etne uslove (11) dobivamo

sistem od n linearnih jedna~ina
C1 y1 ( x o ) + C 2 y 2 ( x o ) + . . . + C n y n ( x o ) = y o
C1 y1 ( x o ) + C 2 y 2 ( x o ) + . . . + C n y n ( x o ) = y o
......................................................................................
C1 y1( n 1 ) ( x o ) + C 2 y 2( n 1 ) ( x o ) + . . . + C n y n( n 1 ) ( x o ) = y o( n 1 )
(12)
po C1 , C 2 , ... , C n . U saglasnosti sa (10) determinanta ovog sistema

W ( x o ) = 1 0 , pa on ima jedistveno rje{enje po C1 , C 2 , ... , C n , za koje funkcija (9) zadovoljava uslov (11), tj. y ( x ) y ( x ).
Time je, zapravo, dokazano: ako su y1 , y 2 , . . . , y n linearno nezavisna rje{enja
linearne homogene diferencijalne jedna~ine (2) tada je i funkcija oblika (9) rje{enje
te jedna~ine. Svako rje{enje te jedna~ine, se za odgovaraju}i izbor konstanti
C1 , C 2 , ... , C n , moè dobiti iz formule (9).
Prema tome, jednako{}u (9) je odre|eno op{te rje{enje linearne, homogene diferencijalne jedna~ine (2).
Iz teoreme 2 se dobija sljede}a posljedica :
Posljedica 1. Ako je poznato n linearno nezavisnih partikularnih rje{enja linearne
homogene diferencijalne jedna~ine n-tog reda, tada je svako drugo rje{enje te
jedna~ine linearna kombinacija tih rje{enja.
Odavde slijedi da je maksimalan broj linearno nezavisnih rje{enja homogene,
linearne diferencijalne jedna~ine jednak njenom redu.
Prema tome, dimenzija prostora rje{enja linearne, homogene diferencijalne jedna~ine jednaka je redu jedna~ine.
1.4. Odre|ivanje homogene linearne diferencijalne jedna~ine
ako je zadan fundamentalni sistem rje{enja
Na osnovu teorema 1 i 2 moè se rije{iti obrnut problem, tj. polaze}i od zadanog
sistema od n (linearno nezavisnih) funkcija y1 , y 2 , . . . , y n iz klase C ( n ) (a, b ), za
koje je W ( y1 , y 2 ,..., y n ) 0 na (a, b), moè se odrediti linearna homogena diferencijalna jedna~ina reda n za koju su date funkcije rje{enja.
Posmatrajmo diferencijalnu jedna~inu u vidu determinante
297
y1
y2 . . .
yn y
y1
y 2 . . .
y n y
..................
= 0
(13)
y1( n ) y 2( n ) . . . y n( n ) y ( n )
u kojoj je y traèna funkcija, a y1 , y 2 ,..., y n linearno nezavisan sistem funkcija iz
klase C ( n ) (a, b ). Razlaganjem ove determinante po elementima posljednje kolone
dobi}emo diferencijalnu jedna~inu n-tog reda
W ( x ) y ( n ) W1 ( x ) y ( n 1 ) + . . . Wn ( x ) y = 0 ,
(13)
u kojoj je W ( x ) determinanta Wronskog za sistem funkcija y1 , y 2 ,...., y n , tj.

W ( x ) 0 na (a, b), a
y1
y2 . . .
yn
y1
y 2 . . .
y n
W1 ( x ) = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
y1( n 2 ) y 2( n 2 ) . . . y n( n 2 )
y1( n )
y 2( n ) . . .
y n( n )
Po{to je determinanta Wronskog W ( x ), za sistem linearno nezavisnih funkcija

y1 , y 2 , ..., y n razli~ita od nule, na cijelom intervalu (a,b), jedna~ina (13) se, nakon
dijeljenja sa W ( x ), svodi na jedna~inu oblika (2):
y
( n)
+ p1 ( x ) y ( n 1 ) + . . . + p n ( x ) y = 0 ,
u kojoj je
p1 ( x ) =
W1 ( x )
.
W (x)
Lako se pokazuje da je W1 ( x ) =
p1 ( x ) =
d W( x )
, dakle
dx
W ( x )
,
W (x)
odakle, integracijom po x, u granicama od x o do x, dobijamo formulu poznatu kao

formula Ostrogradskog-Liouvillea, ili Abelova formula za Vronskian, prema kojoj
je:
298
W ( x ) = W ( x o ) exp p1 ( x )dx .
x
Formulu Ostrogradskog-Liouvillea moèmo specijalno primjeniti da bismo odredili op{te rje{enje diferencijalne jedna~ine drugog reda
y + p1 ( x )y + p 2 ( x )y = 0
(*)
kada je poznato jedno njeno partikularno rje{enje y1 .

Naime, ako je y y1 rje{enje jedna~ine (*), tada moèmo formirati Vronskijan
y1
y1
y
p ( x ) dx
,
= C oe 1
y
odakle, razvijanjem determinante, dobijamo linearnu jedna~inu prvog reda

y1 y y1 y = C o e
p1 ( x ) dx
koja se, nakon dijeljenja sa y12 , svodi na jedna~inu

d y
dx y1
p ( x ) dx
.
= 2o e 1
y1
Integracijom odavde dobijamo op{te rje{enje jedna~ine (*) :
y = y1
Co
2
1
p1 ( x ) dx
dx + C1 .
(**)
Primjetimo da je linearna homogena diferencijalna jedna~ina u potpunosti odre|ena fundamentalnim sistemom rje{enja.
Naime, ako su
y ( n ) + p1 ( x ) y ( n 1 ) + . . . + p n ( x ) y = 0
y ( n ) + q 1 ( x ) y ( n 1 ) + . . . + q n ( x ) y = 0
diferencijalne jedna~ine n-tog reda na (a, b) sa istim fundamentalnim skupom
rje{enja, tada je p i ( x ) q i ( x ), i = 1, 2, ..., n , na (a, b).
Ina~e, za najmanji indeks i za koji p i ( x ) / q i ( x ) na (a, b), linearna diferencijalna jedna~ina
299
( p ( x ) q ( x )) y
i
( i)
+ . . . + pn (x ) q n (x ) = 0
na (a1 , b1 ) (a, b ), pri ~em je

pi (x ) q i (x ) 0
(x (a , b ))
1
imala bi n > i linearno nezavisnih rje{enja y1 , y 2 , ..., y n na (a1 , b1 ) (a, b ).
2.
Linearna homogena diferencijalna jedna~ina s

konstantnim koeficijentima. Karakteristi~na jedna~ina
Jedna~ina
y ( n ) + a1 y ( n 1 ) + . . . + a n 1 y + a n y = 0 ,
(14)
u kojoj su a1 , a 2 , . . . , a n zadani realni brojevi, naziva se linearnom homogenom

diferencijalnom jedna~inom s konstantnim koeficijentima.
Kra}e, ona se moè napisati u obliku: L [ y] = 0 , gdje je
L [ y] = y ( n ) + a1 y ( n 1 ) + . . . + a n 1 y + a n y
linearan operator, ili F ( D ) y = 0 , gdje je
F ( D ) = D n + a1 D n 1 + a 2 D n 2 + . . . + a n 1 D + a n ,
d
d2
. Tada je D 2 =
, itd.
dx
dx 2
Traè}i rje{enje jedna~ine (14) Eulerovom metodom, u obliku
ako uvedemo operator D =
y =e
( neki broj) ,
(15)
dobi}emo jednakost
(n + a1 n 1 + . . . + a n 1 + a n ) e x = 0
koja se, nakon dijeljenja sa e x ( 0 ) , svodi na jedna~inu
L ( ) = n + a1 n 1 + . . . + a n 1 + a n = 0 .
300
(16)
Ova jedna~ina naziva se karakteristi~nom jedna~inom, a njeni korijeni karakteristi~nim vrijednostima jedna~ine (14).
Prema tome, funkcija e x bi}e rje{enje linearne homogene diferencijalne jedna~ine (14) ako i samo ako je korijen jedna~ine (16).
Struktura fundamentalnog sistema jedna~ine (a prema tome i odgovaraju}eg joj
op{teg rje{enja) zavisi}e od oblika korijena karakteristi~ne jedna~ine.
Razlikova}emo tri slu~aja:
1o Svi korijeni 1 , 2 , . . . , n karakteristi~ne jedna~ine su realni i razli~iti
Svakom korijenu i odgovara}e rje{enje jedna~ine y i = e i x , i = 1, 2, ... , n.
Po{to su ona linearno nezavisna, fundamentalni sistem rje{enja jedna~ine (14) bi}e
e 1x , e 2x , . . . , e n x .
(17)
2o Korijeni 1 , 2 , . . . , n su razli~iti, ali me|u njima ima i kompleksnih

Po{to kompleksni korijeni, u slu~aju jedna~ine s realnim koeficijentima, idu u
parovima: i , paru kompleksno konjugovanih korijena 1 ,2 = i
odgovara}e dva linearno nezavisna rje{enja
e x cos x
e x sin x ,
za 0 .
(18)
3o Me|u korijenima i karakteristi~ne jedna~ine ima vi{estrukih

a) ako je korijen realan vi{estrukosti k, njemu }e odgovarati k linearno nezavisnih partikularnih rje{enja oblika:
e x , x e x , x 2 e x , . . . , x k 1 e x .
(19)
b) ako je korijen = + i kompleksan vi{estrukosti k, tada }e paru kompleksno konjugovanih korijena 1, 2 = i, iste vi{estrukosti k, odgovarati 2k
linearno nezavisnih partikularnih rje{enja oblika:
e x cos x , xe x cos x , . . . , x k 1 e x cos x
e
sin x , xe
sin x , . . . , x
k 1
sin x .
(20)
Ako karakteristi~na jedna~ina (16) ima r razli~itih realnih korijena j vi{estrukosti ( j ), j = 1, 2, . . . , r i 2s razli~itih kompleksnih korijena k = k + i k i
k = k i k vi{estrukosti ( k ), k = 1, 2, . . . , s, tada jedna~ina (14) ima
r + 2 s = n linearno nezavisnih partikularnih rje{enja :
301
jx
k x
k x
, xe
jx
,..., x
cos k x , x e
sin k x , x e
k x
k x
( j )1 j x
j = 1, 2, . . . , r
cos k x , . . . , x
( k )1 k x
cos k x
( k )1 k x
sin k x ,
sin k x , . . . , x
k = 1, 2, . . . , s .
3.
Linearna nehomogena diferencijalna jedna~ina
3.1. Op{te rje{enje nehomogene linearne diferencijalne jedna~ine

Teorema 3.
(Teorema o strukturi op{teg rje{enja nehomogene linearne

diferencijalne jedna~ine)
Op{te rje{enje nehomogene linearne diferencijalne jedna~ine jednako je sumi bilo
kog njenog partikularnog rje{enja y *( x ) i op{teg rje{enja y o ( x ) pripadne homogene jedna~ine.
Dokaz: Po{to je po pretpostavci
L [ y *] = F ( x )
L [y o ] = 0 ,
a zbog linearnosti operatora L i

L [ y * + y o ] = L [ y *] + L [ y o ] = f ( x ) ,
jasno je da je y * + y o rje{enje nehomogene jedna~ine (1).
Ako je y1 , y 2 ,..., y n fundamentalni sistem rje{enja homogene jedna~ine (2), tada
je
y o = C1 y1 + C 2 y 2 + . . . + C n y n ,
gdje su C1 , C 2 , . . . , C n proizvoljne konstante, pa je
(21)
y = y * + C1 y1 + C 2 y 2 + . . . + C n y n
rje{enje nehomogene diferencijalne jedna~ine.

Ostaje da se dokaè da se odgovaraju}im izborom konstanti C1 , C 2 , . . . , C n moè
dobiti rje{enje nehomogene jedna~ine koje zadovoljava proizvoljne Cauchyeve
po~etne uslove:
y ( x o ) = y o , y ( x o ) = y o , . . . , y ( n 1 ) ( x o ) = y o
302
( n 1 )
(22)
gdje je a < x o < b .

Iz zahtjeva da rje{enje (21) zadovoljava po~etne uslove (22) dobivamo linearan
sistem od n jedna~ina u odnosu na nepoznate C1 , C 2 , . . . , C n :
n
C y (x
i =1
) + y * ( x o ) = yo
) + y * ( x o ) = y o
C y ( x
i =1
KKKKKKKKK....... KKK..........
n
C y
i =1
( n 1 )
i
( x o ) + y * ( n 1 ) ( x o ) = y o
( n 1 )
koji ima jedinstveno rje{enje budu}i da je determinanta sistema, determinanta

Wronskog, za linearno nezavisan sistem rje{enja y1 , y 2 ,..., y n , pripadne homogene
jedna~ine, razli~ita od nule, za svako x iz intervala (a,b), pa prema tome,
specijalno, i za x = x o .
3.2. Odre|ivanje op{teg rje{enja metodom varijacije konstanti
(Lagrangeov metod)
U praksi je na}i, neposredno, partikularno rje{enje nehomogene jedna~ine veoma
komplikovano izuzev u slu~aju jedna~ine s konstantnim koeficijentima, ~iji je
slobodni ~lan specijalnog oblika. Zbog toga se, za nalaènje op{teg rje{enja, koristi
Lagrangeov metod varijacije proizvoljnih konstanti. Ovaj metod se sastoji u tome
da se rje{enje nehomogene jedna~ine traì u istom obliku u kome je dato op{te
rje{enje pripadne homogene jedna~ine
y = C1 y1 + C 2 y 2 + . . . + C n y n ,
s tim da koeficijente C1 , C 2 , . . . , C n vi{e ne smatramo proizvoljnim konstantama
nego neprekidno diferencijabilnim funkcijama od x koje treba odrediti tako da
funkcija
y = C1 ( x ) y1 + C 2 ( x ) y 2 + . . . + C n ( x ) y n
(23)
zadovoljava nehomogenu jedna~inu.

Da bismo odredili nepoznate funkcije C1 ( x ), C 2 ( x ), . . . , C n ( x ) potrebno je imati
n nekih uslova: jedan od njih je da funkcija (23) zadovoljava jedna~inu (1), a
preostali, (njih n-1) se dobijaju iz zahtjeva da izvodi funkcije (23) do (n-1)-og reda
imaju isti oblik kao da su C i ( i = 1, 2, ..., n ) konstante.
U skladu s tim dobijamo sistem od n algebarskih jedna~ina po
303
C i ( x ), i = 1, 2, . . . , n :
C1 ( x ) y1 ( x ) + C 2 ( x ) y 2 ( x ) + . . . + C n ( x ) y n ( x ) = 0
C1 ( x ) y1 ( x ) + C 2 ( x ) y 2 ( x ) + . . . + C n ( x ) y n ( x ) = 0
..................................................................................................
C1 ( x ) y1( n 2 ) ( x ) + C 2 ( x ) y 2( n 2 ) ( x ) + ... + C n ( x ) y n( n 2 ) ( x ) = 0
C1 ( x ) y1( n 1 ) ( x ) + C 2 ( x ) y 2( n 1 ) ( x ) + ... + C n ( x ) y n( n 1 ) ( x ) = f ( x ),
koji ima jedinstveno rje{enje po{to je njegova determinanta, determinanta Wronskog, za fundamentalan sistem rje{enja, pa prema tome razli~ita od nule. Njegova
rje{enja su
Wi ( x )
W( x )
C i ( x ) =
i = 1, 2, ..., n ,
(24)
pri ~emu se determinanta Wi ( x ) dobija iz determinante W ( x ) zamjenom i-te

kolone sa 0, 0, . . . , f ( x ).
Integracijom jedna~ine (24) dobijamo
Ci (x ) =
WW ((xx)) dx + C ,
i
i = 1, 2, ..., n ,
(25)
~ijim uvr{tavanjem u (23) dobivamo op{te rje{enje polazne jedna~ine (1)

y =
y
i =1
u kojem su i ( x ) =
( x ) dx +
C
i =1
yi ,
( i = 1, 2, ..., n ) ,
Wi ( x )
, a C i proizvoljne konstante ( i = 1, 2, ..., n ) .
W( x )
3.3. Nehomogena linearna diferencijalna jedna~ina s konstantnim

koeficijentima. Metod neodre|enih koeficijenata
Nehomogena linearna diferencijalna jedna~ina s konstantnim koeficijentima je
jedna~ina oblika
y ( n ) + a1 y ( n 1 ) + . . . + a n 1 y + a n y = f ( x )
u kojoj je nezavisni ~lan neka funkcija od x.
Kao {to je dokazano u teoremi 3, svako njeno rje{enje je oblika
304
(26)
y = y * + C1 y1 + C 2 y 2 + . . . + C n y n
gdje je y* partikularno rje{enje jedna~ina (26), a y1 , y 2 ,..., y n fundamentalni
sistem rje{enja odgovaraju}e homogene jedna~ine.
Ovdje je, dakle, osnovni problem traènja partikularnog rje{enja y* jedna~ine (26).
U nekim slu~ajevima, kada je funkcija f ( x ) specijalnog oblika, partikularno
rje{enje se moè na}i metodom neodre|enih koeficijenata.
Razlikova}emo sljede}e specijalne slu~ajeve:
1o
f ( x ) = Ps ( x ) - polinom stepena s
Partikularni integral y* traì se u obliku y * = x v ( o )Q s ( x ) , pri ~em je v (o )
vi{estrukost broja = 0 kao korijena karakteristi~ne jedna~ine (16).
2o
f ( x ) = e ax Ps ( x )
Partikularni integral traì se u obliku y * = x v ( a )Q s ( x ) e ax , ako je = a korijen
pripadne karakteristi~ne jedna~ine vi{estrukosti v (a ) .
3o
f ( x ) = e ax ( Ps ( x ) cos bx + Q t ( x )sin bx )
Partikularni integral traì se u obliku y * = x v ( a + ib ) (U r ( x )cos bx + Vr ( x )sin bx )
pri ~em je v (a + ib ) vi{estrukost komeplenskog korijena = a + ib karakteristi~ne jedna~ine (16), a r = max ( s, t ) .
305
3.3.1. Tabela za traènje partikularnog rje{enja metodom neodre|enih

koeficijenata, kada je funkcija f ( x ) specijalnog oblika
Desna strana
diferencijalne jedna~ine
f(x) = Pn(x) =
n
n-1
= Aox + A1x + ...
+ An-1x + An
f(x)=e Pn(x)=e (Aox +

+ A1xn-1+...+
+ An-1x+An)
Korijeni
karaktertisti~ne
jedna~ine
Oblik partikularnog
rje{enja
n
n-1
Broj = 0 nije korijen
y* = Box + B1x + ... +

+ Bn-1x + Bn
Broj = 0 je korijen
vi{estrukosti k
y* = x (Box + B1x + ...+

+ Bn-1x + Bn)
Broj = nije korijen
y* = e (Box + B1x +
+...+ Bn-1x + Bn)
Broj = je korijen
vi{estrukosti k
y* = x e (Box + B1x +
+...+Bn-1x + Bn)
Broj = + i
nije korijen
y* = e [Us(x) cos x +
+ Vs(x) sin x]
s = max (n, m)
Broj = + i je
korijen vi{estrukosti k
y* = x e [Us(x) cos x+
+ Vs(x) sin x]
s = max (n, m)
k x
n-1
n-1
n-1
[ Pncos x +
+ Qm(x)sin ]
x
f(x) = e
k x
306
4.
Kvalitativna integracija diferencijalnih jedna~ina vi{eg reda
4.1. Linearna jedna~ina drugog reda s oscilatornim rje{enjima

Kako su linearne diferencijalne jedna~ine od posebnog zna~aja za primjenu, potrebno je, pored uslova pod kojim postoje rje{enja, znati i neke druge osobine tih
rje{enja, u prvom redu u vezi s nulama.
Posmatrajmo jedna~inu
y + p( x ) y + q ( x ) = 0
(1)
pretpostavljaju}i da su njeni koeficijenti p( x ) i q ( x ) funkcije definisane i neprekidne u nekom intervalu (a, b ) .

Poznato je da je za bilo koju ta~ku x o tog intervala jedino neprekidno rje{enje y( x )
te jedna~ine s neprekidnim izvodom y ( x ) jednozna~no odre|eno po~etnim uslovima:
y( x o ) = y o ,
y ( x o ) = y o .
Specijalno, y = 0 je jedino rje{enje s po~etnim uslovima y( x o ) = 0 , y ( x o ) = 0 .

U daljnjem }emo posmatrati samo nenulta rje{enja: y = y( x ) / 0 (a < x < b ) .
Grafik rje{enja u nulama uvijek sije~e x-osu (pod o{trim ili tupim uglom), ali je ne
moè dodirivati. Prema tome, nakon prolaska kroz nulu, rje{enje obavezno mijenja
znak. Po{to su nule svakog nenultog rje{enja jedna~ine (1), tj. ta~ke u kojim se to
rje{enje anulira, izolovane, broj nula rje{enja, u svakom zatvorenom intervalu
[, ] (a, b ) , je kona~an. Rje{enje y = y( x ) naziva se oscilatornim u intervalu
(a, b ) ako ono u tom intervalu ima barem dvije nule.
U suprotnom, tj. ako rje{enje y = y( x ) u datom intervalu nema vi{e od jedne nule,
ono }e biti neoscilatorno.
Pri ispitivanju karaktera oscilatornosti rje{enja homogene linearne jedna~ine drugog reda moèmo, bez ograni~enja op{tosti, posmatrati jedna~inu oblka
y + q ( x ) y = 0 ,
(2)
jer se jedna~ina (1) smjenom

y = e
p ( x ) dx
2
(3)
svodi na jedna~inu
z + Q( x ) z = 0 ,
(4)
u kojoj je
307
Q( x ) = q ( x )
p ( x ) p 2 ( x )
.
2
4
Prema tome, rje{enja jedna~ina (1) i (4) se anuliraju u istim ta~kama, pa im je i

karakter oscilatornosti isti.
Ako koeficijent q ( x ) u jedna~ini (2) nije pozitivan, tj. ako je
q( x ) 0
(a < x < b ) ,
(5)
tada }e sva nenulta rje{enja jedna~ine (2) biti neoscilatorna u tom intervalu.
4.2. Upore|ivanje karaktera oscilatornosti rje{enja.
Procjena rastojanja me|u nulama
Rje{enja jedne te iste homogene linearne jedna~ine drugog reda (s neprekidnim
koeficijentima) imaju isti karakter oscilatornosti i to:
nule dvaju linearno nezavisnih rje{enja se me|usobno razdvajaju, tj. izme|u dvije
uzastopne nule jednog od tih rje{enja leì ta~no jedna nula drugog rje{enja.
Neka su date dvije jedna~ine
y + q 1 ( x ) y = 0 i
z + q 2 ( x ) z = 0
(6)
s neprekidnim koeficijentima na intervalu (a, b ), takvim da je

q 2 (x ) q1 (x )
(a < x < b ) .
Tada rje{enje druge jedna~ine oscilira brè nego rje{enje prve jedna~ine i to:
izme|u dvije uzastpne nule bilo kog rje{enja y = y( x ) prve jedna~ine nalazi se bar
jedna nula bilo kog rje{enja z = z( x ) druge jedna~ine samo ako u intervalu izme|u
tih nula postoji bar jedna ta~ka u kojoj je q 2 ( x ) > q 1 ( x ) . Ako je funkcija q ( x )
neprekidna i pozitivna na odresku [a, b], tada, za rastojanje , izme|u dvije
uzastopne nule rje{enja jedna~ine y + q ( x ) y = 0, vaì procjena
gdje su M i m najve}a i najmanja vrijednost funkcije q ( x ), u intervalu [a, b]

redom.
308
5.
Integrisanje diferencijalnih jedna~ina pomo}u redova
5.1. Nalaènje rje{enja u obliku stepenog reda

Zadatak integrisanja linearne homogene diferencijalne jedna~ine n-tog reda
p o ( x ) y ( n ) + p1 ( x ) y ( n 1 ) + . . . + p n ( x ) y = 0
(1)
se svodi na nalaènje n linearno nezavisnih partikularnih rje{enja, koja, me|utim,

nije uvijek lako na}i. U nekim specijalnim slu~ajevima ona se mogu traìti u obliku
sume nekog reda i i ( x ), ili jo{ ~e{}e u obliku sume stepenog ili uop{tenog
stepenog reda. Taj metod je poznat kao metod neodre|enih koeficijenata.

Nave{}emo, bez dokaza, osnovne teoreme kojim su dati uslovi pod kojim postoje
rje{enja u obliku stepenog reda za slu~aj diferencijalnih jedna~ina drugog reda koje
se, ina~e, u praksi susre}u naj~e{}e.
Teorema 1. (Teorema o analiti~nosti rje{enja) Ako su p i ( x ), i = 0, 1, 2 , analiti~ke funkcije, u okolini ta~ke x = x o , i p o ( x o ) 0, tada su i rje{enja jedna~ine
p o ( x ) y + p1 ( x ) y + p 2 ( x ) y = 0
(1)
analiti~ke funkcije, u nekoj okolini ta~ke x = x o , pa se, prema tome, ta rje{enja

mogu traìti u obliku reda
y=
c
k=0
(x x o )k .
(2)
Jedna~inu (1) napi{imo u obliku

y + p( x ) y + q ( x ) y = 0,
(1)
p1 ( x )
p (x)
i potraìmo rje{enje u
, q( x ) = 2
po (x )
po (x )
obliku reda (2), ~ije koeficijente c k treba odrediti. Kao {to je poznato iz teorije
redova, izvodi reda (2) }e biti jednaki
koriste}i pritom oznake p( x ) =
y =
kc
k =1
y =
( x x o ) k 1
k (k 1) c
k=2
(x x o )
i oni, kao i red (2), konvergiraju u istoj oblasti

309
k2
x x o < R1 .
(3)
Po{to su koeficijenti jedna~ine (1), u ta~ki x = x o , analiti~ke funkcije, one se

mogu predstaviti u obliku stepenih redova po x x o :
p( x ) =
p
k=0
( x x o ) k , q( x ) =
k=0
(x x o )k,
(4)
koji konvergiraju u nekoj oblasti x x o < R2 .

Uvr{tavanjem y, y , y , p( x ) i q ( x ) iz (2), (3) i (4) u (1), dobi}emo
k (k 1) c
k =2
q
k =0
k 2
+
k (x x o )
(x x o )k
c
k =0
p
k =0
( x x o ) k k c k ( x x o ) k 1 +
k =1
(x x o )k = 0
za x x o < R = min {R1 , R2 }. Pokazuje se da je R = R2 .

Nakon mnoènja redova i izjedna~avanja sa nulom koeficijenata uz stepene od
x x o , dobijamo
2 1 c 2 + p o c 1 + q o c o = 0
3 2 c 3 + 2 p o c 2 + p1 c 1 + q o c 1 + q 1 c o = 0
4 3 c 4 + 3 p o c 3 + 2 p1 c 2 + p 2 c 1 + q o c 2 + q 1 c 1 + q 2 c o = 0
.................................................................................................
(5)
Odavde se o~igledno svi koeficijenti c k (k 2 ), reda (2), mogu izraziti pomo}u

koeficijenata c o i c 1 koje }emo smatrati proizvoljnim konstantama.
Konstante c o i c 1 se mogu odrediti iz po~etnih uslova:
y = y o i y = y o
za x = x o .
(6)
Za konstrukciju op{teg rje{enja jedna~ine (1) dovoljno je na}i dva linearno nezavisna rje{enja y1 i y 2 . Obi~no se konstrui{e fundamentalni sistem rje{enja y1 , y 2
koji je normiran u ta~ki x = x o , tako da je
y1 = 1, y1 = 0
za x = x o
y 2 = 0, y 2 = 1
za x = x o .
Na taj na~in dobijamo partikularna rje{enja:
310
(6 )
y1 = 1 +
k=2
(1 )
k
y2 = ( x x o ) +
(x x o )k
k=2
(2 )
k
(x x o )
(7)
5.2. Nalaènje rje{enja u obliku uop{tenog stepenog reda

Ako koeficijenti jedna~ine (1) nisu analiti~ke funkcije ni u jednoj okolini ta~ke
x = x o , tada se ta~ka x = x o naziva singularnom ta~kom te jedna~ine. U op{tem
slu~aju ne postoji rje{enje koje je analiti~ka funkcija u okolini singularne ta~ke
x = x o . Me|utim, u ve}ini slu~ajeva se, u okolini singularne ta~ke x = x o , moè
na}i rje{enje u obliku takozvanog uop{tenog stepenog reda.
y = ( x x o )
k=0
(x x o )k
(c o 0 ) ,
(8)
gdje je neka konstanta.

U analiti~koj teoriji diferencijalnih jedna~ina dokazuje se sljede}a teorema koja
garantuje postojanje barem jednog partikularnog rje{enja u obliku uop{tenog
stepenog reda (8).
Teorema 2. Ako se u jedna~ini (1) koeficijenti p( x ) i q ( x ) mogu predstaviti u
obliku
p( x ) =
pk (x x o )k
k=0
x xo
q( x ) =
q
k=0
(x x o )k
(x x o )2
(9)
gdje je p o2 + q o2 + q 12 0 (tj. p o , q o i q 1 nisu istovremeno jednaki nuli), a

redovi u brojniku konvergiraju u nekoj oblasti x x o < R , tada jedna~ina (1 )
ima barem jedno rje{enje u obliku uop{tenog stepenog reda (8), pri ~em stepeni red,
koji ulazi u to rje{enje, konvergira barem u onoj istoj oblasti x x o < R u kojoj
konvergiraju redovi koji se nalaze u brojniku razvoja (9).
Singularna ta~ka x = x o , u ~ijoj se okolini koeficijenti p ( x ) i q ( x ) jedna~ine (1)
mogu predstaviti u obliku (9), se u analiti~koj teoriji diferencijalnih jedna~ina
naziva regularnom-signularnom ta~kom.
Zbog pretpostavke da koeficijenti p o , q o i q 1 nisu istovremeno jednaki nuli
jasno je da je ta~ka x = x o za funkciju p( x ) obi~na ta~ka ili pol prvog reda, a za
funkciju q ( x ) obi~na ta~ka ili najvi{e pol drugog reda, isklju~uju}i slu~aj kada je
311
ona obi~na ta~ka za p( x ) i za q ( x ) istovremeno, po{to je on posmatran u prethodnom paragrafu.

Da bismo odredili stepen (tzv. eksponent singularne ta~ke x = x o ) i koeficijente
c k postupi}emo analogno prethodnom slu~aju: uvrstiti u jedna~inu (1) red (8) i
nakon sabiranja odgovaraju}ih ~lanova izjedna~iti sa nulom koeficijente uz razli~ite
stepene od x x o . Tako }emo dobiti sistem jedna~ina:
[ ( 1) + p o + q o ] c o = 0
[( +1) + p o ( +1) + q o ] c1 + p1 c o + q 1 c o
[( + 2)( +1) + p o ( + 2)+ q o ] c 2 + p1 ( +1) c1
= 0
+ p 2 c o + q 1 c1 + q 2 c o = 0
KKKK......................... KKKKKKKKKKKKKKKKKKKK. ..... K.....
[( + k )( + k 1) + p o ( + k ) + q o ] c k
+ g ( c o , c 1 ,..., c k 1 ) = 0
koji }emo ozna~iti sa (10).

Ako pretpostavimo da je c o 0, iz prve od jedna~ina (10) dobijamo:
F ( ) = ( 1) + p o + q o = 0 .
(11)
Jedna~ina (11) se zove osnovna jedna~ina singularne ta~ke x = x o , a njeni

korijeni se zovu eksponenti singularne ta~ke x = x o , za zadanu jedna~inu.
Koeficijenti p o i q o te jedna~ine mogu se odrediti i pomo}u formula
p o = lim ( x x o ) p( x ), q o = lim ( x x o ) 2 q ( x ) .
x x o
(12)
x x o
Ozna~imo sa 1 i 2 korijene jedna~ine (11), a za c o , koji moè biti proizvoljan,

uzmimo da je c o = 1 .
Za svako i ( i =1, 2 ) se, iz druge od jedna~ina (10), moè izra~unati c 1( i ) , zatim iz
tre}e c 2( i ) , itd. Tako dobijamo koeficijente
c 1( i ) =
p1 i + q 1
F ( i + 1)
c 2( i ) =
p1 ( i + 1) c 1( i ) + p 2 i + q 1 c 1( i ) + q 2
F ( i + 2 )
.....................................................................
c k( i ) =
g (1, c 1( i ), . . . , c k( i)1 )
F ( i + k )
pod uslovom da je
312
( i = 1, 2 ),
(13)
F ( i + k ) 0 , k = 1, 2,...; i = 1, 2 ,
koji je ispunjen ako je 1 2 + k , tj. 1 2 nije prirodan broj.
U zavisnosti od korijena 1 i 2 osnovne jedna~ine (11), mogu nastupiti tri slu~aja. Posmatrana diferencijalna jedna~ina, ako:
1o 1 2 i 1 2 nije prirodan broj
ima dva linearno nezavisna rje{enja oblika (8):
y1 = ( x x o )1
k=0
y 2 = ( x x o ) 2
(1 )
k
k=0
(x x o )k ,
(2 )
k
(x x o )k ,
(c o(1 ) 0 )
(c o( 2 ) 0 ) ,
(14)
(15)
dok u preostala dva slu~aja

2o 1 2 i 1 2 je prirodan broj i
3o 1 = 2
ima po jedno rje{enje oblika (8) koje, u slu~aju 2o, odgovara ve}em od korijena 1 i
2 , recimo 1 , tj. dato je sa (14).
Koriste}i formulu
y 2 = y1
p ( x ) dx
y12
dx
(16)
lako se dokazuje da }e drugo partikularno rje{enje, u oba ova slu~aja, biti oblika
y 2 = ( x x o ) 2
k=0
(2 )
k
( x x o ) k + 1 y1 ln ( x x o ) ,
(17)
s tim da u slu~aju 2o moè biti 1 = 0, tj. i drugo rje{enje moè imati oblik
uop{tenog stepenog reda (15), dok je u slu~aju 3o 1 0 uvijek.
Jedna~ina oblika (1), ~iji koeficijenti p( x ) i q ( x ) se mogu predstaviti u obliku (9),
pripada posebnoj klasi jedna~ina Fuchsovog tipa.
313
314
Z A D A C I
315
316
Zadatak 1.
Pokaìte da su funkcije:
a)
1, x, x 2 , ..., x n1
b)
e 1x , e 2x ,..., e n x ,
gdje su 1 , 2 , ..., n razli~iti brojevi

c)
e x , x e x ,..., x n 1 e x
linearno nezavisne na intervalu (a,b).
Dokaz: a) Stvarno, Vronskijan funkcija 1, x, x 2 , ..., x n1
W 1, x, x 2 ,..., x n 1
x2 ...
1! 2 x . . .
x n 1
(n 1) x n 1
0 0 2 ! . . . (n 1)(n 2 ) x n 1
.....................................................
0 0 0
(n 1)!
= 1! 2 ! ... (n 1)! 0
tako da su one linearno nezavisne.
b) Wronskieva determinanta je, i u ovom slu~aju razli~ina od nule. Naime,
W 1, x, x 2 ,..., x n 1
e 1x
1 e 1x
e 2x
2 e 2x
...
...
e n x
n e n x
n11 e 1x
n21 e 2x
...
nn1 e n x
1
1
1
2
...
...
n11
n21 ...
1
n
e ( 1 + 2 + ... + n )x 0,
nn1
jer je Vandermondeova determinanta razli~ita od nule kada su i ( i = 1, ..., n )

rali~iti.
317
c) Posmatrajmo jednakost
1 e x + 2 xe x + ... + n x n 1 e x = 0 .
(1)
Po{to je e x 0 , ona je ekvivalentna jednakosti

1 + 2 x + 3 x 2 + . . . + n x n 1 = 0 ,
koja je mogu}a samo za
1 = 2 = 3 = . . . = n = 0 ,
zbog, dokazane u primjeru a), linearne nezavisnosti funkcija 1, x, x 2 , ..., x n1 .
Prema tome, s obzirom da je jednakost (1) mogu}a samo ako je
1 = 2 = . . . ... = n = 0
to zna~i da su funkcije
e x , x e x , . . . , x n 1 e x
linearno nezavisne.
Zadatak 2.
Formirajte diferencijalnu jedna~inu znaju}i njen fundamentalni

sistem rje{enja: y1 = 1, y 2 = x , y 3 = e 2 x .
Rje{enje:
Diferencijalna jedna~ina je jednaka determinanti:

1
0
0
0
x
e 2 x
1 2e 2 x
0 4 e 2 x
0 8e 2 x
y
y
= 0,
y
y
tako da se razvijanjem determinante po posljednjoj koloni dobija traèna diferencijalna jedna~ina :

y + 2 y = 0 .
318
Zadatak 3.
Ispitati linearnu zavisnost funkcija
za
0,
y1 ( x ) =
1 2
( x 2 ) , za
( x 2 1 ) 2 , za
y2 ( x ) =
0,
za
x 2 1
2 1 < x 1
x 2 1
2 1 < x 1 .
i odrediti Wronskievu determinantu za te funkcije.
Rje{enje:
Funkcije y1 ( x ) i y 2 ( x ) predstavimo grafi~ki (sl. 47).
(sl. 47)
Dati sistem funkcija je linearno nezavisan, jer jednakost

(1)
1 y1 ( x ) + 2 y 2 ( x ) 0
vrijedi samo za 1 = 2 = 0 .
Naime, ako posmatranje ograni~imo na odsje~ak
jednakost (1) }e se svesti na
2 y2 ( x ) 0 ,
[0, 2 ] , odnosno (2 , 1] ,
1
odnosno 1 y1 ( x ) 0,
odakle, zbog
319
y 2 ( x ) / 0 ,
odnosno y1 ( x ) / 0,
2 = 0,
odnosno 1 = 0 .
slijedi
S obzirom da se Wronskieva determinanta

y1 ( x ) y 2 ( x )
y1 ( x ) y 2 ( x )
W ( x ) = W ( y1 ( x ), y 2 ( x )) =
na odsje~ku
1)
[0, 2 ] svodi na:

1
W ( y1 , y 2 ) =
2)
(2 ,1]
1
(x 2 )
2 (x 2 )
1
= 0
svodi na:
(x 2 )
2(x 2 )
1
W ( y1 , y 2 ) =
0
0
= 0
jasno je da je, bez obzira na ~injenicu {to su funkcije y1 , y 2 linearno nezavisne,

Vronskijan
W ( y1 , y 2 ) 0
na [ 0, 1] .
Primjedba: 1. Vidjeli smo (V, 1.3) da je, u slu~aju kad su koeficijenti p k ( x )

(k = 1, 2, ..., n ) linearne diferencijalne jedna~ine
L n ( y ) = y ( n ) + p1 ( x ) y ( n 1 ) + . . . + p n ( x ) y = 0 ,
neprekidne funkcije na intervalu
[a, b],
potreban i dovoljan uslov da bi sistem
funkcija y1 ( x ), y 2 ( x ),..., y n ( x ) bio fundamentalan sistem rje{enja te jedna~ine, da

bude Vronskieva determinanta tih funkcija razli~ita od nule, tj.
W ( x ) = W ( y1 , y 2 ,..., y n ) 0 , za a x b .
320
Me|utim, ako su koeficijenti p k ( x ) neprekidni samo u oblasti a < x b, tada i u

slu~aju kada su rje{enja y1 ( x ), y 2 ( x ),..., y n ( x ) linearno nezavisna moè Vronskijan
W ( x ) 0 , kada x a .
U tom slu~aju pomenuta teorema daje samo potreban, a ne i dovoljan uslov za
linearnu nezavisnost sistema funkcija.
2. U slu~aju kada su funkcije p k ( x ) prekidne u intervalu, na kojem rje{avamo
jedna~inu L n ( y ) = 0, moè se desiti da postoji ne jedno, nego vi{e rje{enja koja
zadovoljavaju uslov
y ( x o ) = y ( x o ) = . . . = y ( n 1 ) ( x o ) = 0 ,
i da, u tom slu~aju, iako su rje{enja linearno nezavisna, bude
W( x ) 0 ,
na
[a, b] .
Na primjer, lako se vidi da iako su funkcije

( x 1) , za 0 < x 1
y1 ( x ) =
za 1 < x < 2
0,
za 0 < x 1
0,
y2 ( x ) =
( x 1) , za 1 < x < 2
za > 2, na intervalu (0, 2) linearno nezavisne, za njih, na tom intervalu, vrijedi:
W ( x ) = W ( y1 , y 2 ) 0 ,
To je posljedica ~injenice da je funkcija y = C1 y1 + C 2 y 2 op{te rje{enje jedna~ine
y
( 1)
y = 0,
( x 1) 2
(1)
( 1)
ima prekid u ta~ki x = 1. Prema tome, u
( x 1) 2
ovom slu~aju, teorema o egzistenciji i jedinstvenosti rje{enja nije zadovoljena u
okolini ta~ke x = 1, tako da je, ne samo funkcija y 0, nego i y1 ( x ), rje{enje
jedna~ine (1), koje zadovoljava uslov
~iji koeficijent p o ( x ) =
y = 0, y = 0, za x = 1 .
321
Nave{}emo jo{ jedan kriterij za ispitivanje linearne zavisnosti sistema funkcija.
Zadatak 4.
Dokazati da je potreban i dovoljan uslov da bi sistem funkcija

y1 ( x ), y 2 ( x ), . . ., y n ( x ), na odsje~ku
[a, b] ,
bio linearno zavisan da za Gramovu determinantu tih funkcija vrijedi:

( y1 , y 2 , . . . y n ) = 0 .
Rje{enje:
U prostoru svih realnih funkcija y k ( x ), k = 1, 2, ..., n zadanih na

,
se
skalarni
proizvod defini{e relacijom
a
,
b
[ ]
b
(y i ( x ), y j ( x )) =
y (x) y
i
( x ) dx
( i, j = 1, 2, ..., n ).
Determinantu
( y1 , y 2 , . . . y n ) =
( y1 , y1 ) ( y1 , y 2 ) . . . ( y1 , y n )
( y 2 , y1 ) ( y 2 , y 2 ) . . . ( y 2 , y n )
( y n , y1 ) ( y n , y 2 ) . . . ( y n , y n )
nazivamo Gramovom determinantom sistema funkcija

Ako je
( y1 ( x ), . . , y n ( x )) 0
tada iz
n
y (x)
i =1
= 0,
na
[a, b]
slijedi
n
(y , y
i =1
) = 0,
dakle
322
j = 1, 2, ..., n,
{y
( x )}.
i = 1, 2, ..., n,
i = 0,
tj. funkcije y1 ( x ), ..., y n ( x ) su linearno nezavisne. Ako su, obrnuto, funkcije y i ( x )

( i = 1, 2, ..., n ) linearno nezavisne, onda one ~ine bazu potprostora [ y1 ( x ), ..., y n ( x )]
u V. Ako je
( y1 ( x ), . . , y n ( x )) = 0,
tada su kolone Grammove determinante linearno zavisne, tj. vrijedi
n
i =1
( yi, y j ) = 0
( j = 1, 2,..., n )
za neke konstante 1 , 2 ,..., n koje nisu sve jednake nuli. No, tada je funkcija
y( x ) =
y ( x ) [y ( x ), ..., y
i
i =1
( x )]
ortogonalna na svaku funkciju y j ( x ) ( j = 1, 2,..., n ), dakle i na samoj sebi, pa otuda

slijedi
y ( x ) = 0,
x [a, b] .
To zna~i,
1 y1 ( x ) + 2 y 2 ( x ) + . . . + n y n ( x ) = 0
( x [a, b] ) ,
pa kako je bar jedna od konstanti i 0 , funkcije y1 ( x ), ..., y n ( x ) su linearno

zavisne na [a, b].
Zadatak 5.
Rije{iti diferencijalnu jedna~inu

(1 x 2 ) y 2 xy + 2 y = 0 .
Rje{enje:
(1)
Po{to je, o~igledno, jedno partikularno rje{enje jedna~ine (1)

y1 = x , njeno op{te rje{enje }e, prema formuli Ostrogradskog-Liouvillea (vidi (**)
na str. 299), biti odre|eno sa:
y= x
C1
2
x
2x
2 dx
e 1 x dx
323
+ C2 ,
tj.
y = x C1
xdx + 2 (1dx x ) 2 (1dx+ x ) + C ,

2
odnosno
1+x
y = C 2 x + C1 x ln
1 .
1x
Zadatak 6.
Odrediti kretanje elasti~nog tijela pod uticajem sile elasti~nosti.
Rje{enje:
Diferencijalna jedna~ina tog kretanja se moè napisati u obliku

d2x
= n2 x ,
2
dt
(1)
gdje je x udaljenost ta~ke od ravnote`nog poloàja, t vrijeme, a n 2 koeficijent

elasti~nosti.
Njena karakteristi~na jedna~ina
2 + n 2 = 0
ima imaginarne korijene
1 = ni, 2 = ni ,
pa }e, saglasno s tim, op{ti integral jedna~ine (1) biti oblika
x = C1 cos nt + C 2 sin nt .
(2)
Ako uvedemo pomo}ni ugao sa

tg =
C2
,
C1
op{ti integral }e se mo}i napisati u obliku

x = C1 (cos nt tg sin nt ) =
Ako uvedemo oznaku
C1
cos(nt + ) .
cos
C1
= A , op{ti integral }e imati oblik
cos
324
x = A cos(nt + ) .
Prema tome, radi se o jednostavnom harmonijskom oscilatornom kretanju. Kons2
, dok
tanta A predstavlja amplitudu te oscilacije, period ove oscilacije =
n
ugao predstavlja po~etnu fazu te oscilacije.
Zadatak 7.
Odrediti kretanje ta~ke elasti~nog tijela pod uticajem sile elasti~nosti i otpora sredine trenja.
Rje{enje:
Diferencijalna jedna~ina tog kretanje moè se napisati u obliku

dx
d2x
= 2a
n2 x
2
dt
dt
(1)
gdje x, t i n 2 imaju isto zna~enje kao u prethodnom zadatku, dok je 2a > 0

koeficijent sile otpora sredine trenja. Dobijenu jedna~inu napi{imo u obliku
dx
d2x
+ 2a
+ n2 x = 0 .
2
dt
dt
(1)
Njena karakteristi~na jedna~ina

2 + 2a + n 2 = 0
ima korijene
1 ,2 = a a 2 n 2 .
Razlikova}emo tri slu~aja
1o
a 2 n 2 < 0 , prigu{eno oscilatorno kretanje
Korijeni su konjugovano kompleksni. Ako stavimo

a2 n2 = b2
op{ti integral posmatrane jedna~ine bi}e
x = e at (C1 cos bt + C 2 sin bt ) ,
325
(2)
gdje su C1 i C2 proizvoljne konstante.

Taj integral, u saglasnosti s prethodnim zadatkom, moèmo napisati u obliku
x = Ae at cos ( bt + ) .
Po{to amplituda ove oscilacije ima vrijednost Ae at , ona se smanjuje kao funkcija
vremena. Zbog toga za ove oscilacije kaèmo da su prigu{ene, a opisano kretanje
nazivamo prigu{enim oscilatornim kretanjem. Naravno, ovo kretanje vi{e nije periodi~no, ali se vremenski interval izme|u dva uzastopna (pozitivna) maksimuma i
dalje smatra kao njegov period, dat sa
2 a
= const.
n
a
( t+ T )
,
Naime, kada se vrijeme pove}a za period T, amplituda Ae at postane Ae
dok razlika logaritama tih amplituda, poznata kao logaritamski dekrement, ostaje
nepromjenjena :
log Ae at log Ae
( t+ T )
= aT =
2a
= const.
n
Grafik ovog kretanja je predstavljen na slici 48, na kojoj su krive koje odgovaraju
faktoru ga{enja oscilacija Ae at i Ae at predstavljene isprekidano.
(sl. 48)
326
a 2 n 2 = 0, kriti~no ga{enje oscilacija
Korijeni su jednaki i realni

1 = 2 = a ,
pa op{ti integral ima oblik
x = e at (C1 + C 2 t ),
Kretanje ima asimptotski karakter, jer se ta~ka pribliàva ravnote`nom poloàju,
kada t , po{to je
lim x = lim
t
C1 + C 2 t
e at
= 0.
(3)
U ovom slu~aju kaèmo da se radi o kriti~nom ga{enju oscilacija. Zavisno od

po~etnih uslova mogu nastupiti tri sljede}a slu~aja:
(a) ta~ka ne prolazi kroz ravnote`ni poloàj niti moè posti}i ekstremnu udaljenost
(maksimalnu ili minimalnu) od ravnote`nog poloàja za neko t > 0. Ona se naprosto monotono pribliàva ravnote`nom poloàju kada t (sl. 49 a));
(b) ta~ka ne prolazi kroz ravnote`ni poloàj za t > 0, ali u toku kretanja, u nekom
trenutku t = T1 > 0 dostiè, jednom, maksimalnu udaljenost od ravnote`nog
poloàja, a nakon toga se produàva kretati monotono, pribliàvaju}i se pri tom
ravnote`nom poloàju, kada t (sl. 49 b));
(c) ta~ka jednom prolazi kroz svoj ravnote`ni poloàj i to u trenutku t = T2 > 0,
nakon ~ega dostiè, u nekom trenutku t = T3 > T2 ekstremnu udaljenost od
ravnote`nog poloàja, da bi poslije toga produìla da mu se, kre}u}i se monotono,
neograni~eno pribliàva (sl. 49 c)).
(sl. 49)
327
(sl. 49)
3o
a 2 n2 > 0
Korijeni se realni i negativni. Ako ih ozna~imo sa

i ,
op{ti integral jedna~ine (1) bi}e
x = C1 e t + C 2 e t ,
Ta~ka ne vr{i oscilatorno kretanje nego se s vremenom t ( ) pribliàva ravnote`nom poloàju, tj.
lim x = 0 .
t
Ga{enje je u ovom slu~aju toliko izraèno da se oscilacije vi{e uop{te ne mogu

pojaviti. Kao i u slu~aju 2o pribliàvanje ka nuli je monotono kada je t dovoljno
veliko.
âk {tavi{e, tri mogu}a kretanja u slu~aju 2o i 3o su kvalitativno jednaka, tako da
slika 48 moè i u ovom slu~aju posluìti kao ilustracija mogu}ih kretanja.
328
Zadatak 8.

(1 + x 2 ) y + xy = k 2 y .
(1)
Rje{enje:
Da bismo rije{ili jedna~nu (1) uve{}emo umjesto nezavisno

promjenljive x novu promjenljivu t, ne odre|uju}i, zasad, karakter veze izme|u x
i t. Tada imamo:
dy
dy dt
=
dx
dt dx
2
d 2 y d 2 y dt
dy d 2 t
.
=
+

dt dx 2
dx 2
dt 2 dx
Poslije te zamjene jedna~ina (1) }e se svesti na jedna~inu
2
2
dt dy
d 2t
dt d y
2
x
(1 + x )
+
(
1
+
)
+x
= k2y.
2
2
dx
dx
dt
dx
dt

(1)
dy
bude jednak nuli, tj.
Odredimo vezu izme|u t i x tako da koeficijent uz
dt
stavimo:
(1 + x 2 )
dt
d 2t
+x
= 0.
2
dx
dx
Posljednju jedna~inu napi{imo u obliku

d 2t
x
dx 2 +
dt
1+x2
dx
log
= 0.
dt
1
+ log (1 + x 2 ) = 0 ,
dx 2
{to nas definitivno dovodi do

dt
1
,
=
dx
1+x2
tj.
(2)
329
t =
dx
1+x
= log ( x + 1 + x 2 ) .
Za ovako odre|eno t }e koeficijent uz

cijent uz
(3)
dy
biti jednak 0, dok }e, prema (2), koefidt
d2y
biti jednak 1, tako da }e se jedna~ina (1) svesti na jedna~inu
dt 2
d2y
= k2y
dx 2
~iji je op{ti integral

y = C1 e kt + C 2 e kt .
Povratkom na staru promjenljivu x, prema (3), dobija se op{ti integral jedna~ine (1)
y = C1 ( x + 1 + x 2 ) k + C 2 ( x + 1 + x 2 ) k .
Zadatak 9.

df
y + 2 ( f + a ) y +
+ f 2 + 2af + b y = 0 ,
dx
(1)
u kojoj je f poznata funkcija od x, a a i b konstante.
Rje{enje:
Poku{ajmo jedna~inu (1) svesti na jedna~inu s konstantnim koeficijentima. Uve{}emo smjenu
y = ue
f dx
y = (u uf ) e
y = (u 2 fu + uf
uf ) e
f dx
f dx
(2)
Ona }e jedna~inu (1) svesti na jedna~inu

u + 2au + bu = 0 .
Traè}i rje{enje ove jedna~ine u obliku
330
(3)
u = e x
do}i }emo, nakon djeljenja sa e x , do karakteristi~ne jedna~ine
2 + 2a + b = 0
odakle je
1 ,2 = a a 2 b .
Posmatra}emo tri slu~aja: fundamentalni sistem rje{enja jedna~ine (3) za
1o
a 2 b > 0 je :
u1 = e ( a +
a2 b ) x
, u 2 = e ( a
a2 b ) x
tako da je op{te rje{enje jedna~ine (1)

y = ( C1 e ( a +
o
a2 b ) x
+ C 2 e ( a
a2 b ) x
)e
f dx
a 2 b = 0 je :
u1 = e ax ,
u 2 = x e ax ,
tako da je op{te rje{enje jedna~ine (1)

f dx
;
y = (C1 e ax + C 2 x e ax ) e
a 2 b < 0 je :
u1 = e ax cos( a 2 b x ),
u 2 = e ax sin ( a 2 b x ) ,
tako da je
ax f dx
,
y = C1 cos( a 2 b x ) + C 2 sin ( a 2 b x ) e
op{te rje{enje za jedna~inu (1).
331

y + 2n ctg nx y + ( m 2 n 2 ) y = 0 .
Rje{enje:
(1)
Jedna~ina (1) je ekvivalentna jedna~ini

y sin nx + 2 y n cos nx + ( m 2 n 2 ) y sin nx = 0 .
(1)
y sin nx = u
(2)
Smjenom
jedna~ina (1) prelazi u homogenu linearnu diferencijalnu jedna~inu drugog reda s
konstantnim koeficijentima
u + m 2 u = 0 .
(3)
Njena pripadna karakteristi~ne jedna~ina

2 + m 2 = 0
ima korijene
1 ,2 = mi .
Prema tome, fundamentalni sistem rje{enja jedna~ine (3) je:
u1* = e imx , u *2 = e imx ,
kao i
e imx + e imx
2
imx
e e imx
u 2 = sin mx =
,
2i
u1 = cos mx =
tako da je fundamentalni sistem rje{enja jedna~ine (1), saglasno sa (2), dat sa:
y1 =
cos mx
sin mx
.
, y2 =
sin nx
sin nx
Op{te rje{enje jedna~ine (1) je, prema tome
332
y = C1
cos mx
sin mx
.
+ C2
sin nx
sin nx
Zadatak 11. a) Pokazati da se jedna~ina

2
3 dy
dy
y + 3
y = 0,
y dx
dx
(1)
moè svesti na linearnu, ako se uvede nova nezavisno promjenljiva relacijom

z = x + f ( y) ,
(*)
gdje je f ( y ) zgodno odabrana analiti~ka funkcija.

b) Sli~no posmatrati jedna~inu
2
dy
dy
d2y
2
2 d y
+
+
= 0.
+
+
y
x
y
2
(
y
x
)
4
1
(
)
dx
dx 2
dx 2
dx
Rje{enje:
(1)
a) Ozna~imo sa y, odnosno y izvode funkcije y po novoj

nezavisno promjenljivoj z. Ima}emo
y =
y =
1 fy
y + y 3 f
(1 f y )
(2)
Uvr{tavanjem (2) u (1) dobi}emo
y + y 3 f + f + 3 f 2 + f 3 y + y 2 6 f 3 f 2 y +
y
y
+ 3 y (1 + y f ) y = 0 .
Odredimo li f ( y ) tako da koeficijent uz y bude nula, dobi}emo

f ( y ) =
1
,
y
f ( y ) =
333
1
,
y2
f ( y ) = ln y ,
(3)
a osim toga, anulira}e se i koeficijenti uz y 2 i y 3 , odnosno jedna~ina (3) }e se

svesti na linearnu homogenu jedna~inu drugog reda s konstantnim koeficijentima
(3 )
y y = 0,
~ija su partikularna rje{enja

y1 = sh z i
y 2 = ch z .
Prema tome, ako se vratimo na staru nezavisno promjenljivu, datu sa (*), u kojoj je
f ( y ) = ln y , dobi}emo partikularna rje{enja jedna~ine (1):
i
y1 = sh ( x ln y )
y 2 = ch ( x ln y ) .
Dakle, op{te rje{enje polazne jedna~ine je

y = C1 sh ( x ln y ) + C 2 ch ( x ln y ) .
b) Koriste}i istu smjenu (*), jedna~ina (1) }e, nakon sre|ivanja, pre}i u jedna~inu
( f 2 y ) 2 + ( f 2 )( x + y 2 ) y
2 ( f 2y) y
Odredimo f ( y ) tako da koeficijent uz y
Odavde je
f ( y) = y 2 .
Smjenom z = x + y 2 jedna~ina (4) }e se svesti na
zy + y = 0,
odakle, razdvajanjem promjenljivih, dobivamo
dy
Dakle,
y =
dz
.
z
1
.
Cz
334
+ y + ( x + y 2 ) y = 0 . (4)
bude jednak nuli, tj. da bude
f ( y ) = 2 y .
Odavde, nakon jo{ jedne integracije, dobijamo

Cy = ln z ln C1 .
Zna~i
Cy = ln ( x + y 2 ) ln C1 ,
odnosno
x + y 2 = C1 e Cy
je op{ti integral jedna~ine (1 ).
Zadatak 12. Eulerova jedna~ina. To je jedna~ina oblika

xn
n 1
dy
y
d ny
n 1 d
A
x
+
+ . . . + An 1 x
+ An y = 0 ,
1
n
n 1
dx
dx
dx
(1)
gdje su Ai , i = 1, 2, ..., n, konstante.

Jedna~ina (1) se smjenom
x = et,
tj. t = log x
svodi na jedna~inu s konstantnim koeficijentima. Tada je, naime

dy dy dt
dy 1
=
=
dx
dt dx
dt x
2
1
d 2 y d 2 y dt
dy d 2 t
= 2
+
=
2
2
2
dt dx
x
dx
dt dx
d 2 y dy
2 ,
dt
dt
..........................................................................
odakle je
x
dy dy
d2y
d 2 y dy
,...
= , x2
=
dx
dt
dt
dx 2
dt 2
Odavde se vidi da se izrazi

x
n
dy
d2y
n d y
,
x
, x2
,
...
,
dx
dx n
dx 2
335
(2)
dy d 2 y
d ny
mogu izraziti kao linearne, homogene funkcije od
, sa kon,
,
.
.
.
,
dx dx 2
dx n
stantnim koeficijentima.
Prema tome, Eulerova jedna~ina se svodi na linearnu homogenu jedna~inu s konstantnim koeficijentima:
d ny
d n 1 y
a
+
+ . . . + an y = 0 .
1
dt n
dt n 1
(3)
Zadatak 13. Rije{iti Eulerovu jedna~inu

x3
Rje{enje:
jentima
2
dy
d 3y
2 d y
x
+
+ 3x
8y = 0 .
3
2
dx
dx
dx
(1)
Ona se smjenom (2) svodi na jedna~inu s konstantnim koeficid 3y

d2y
dy
2
+4
8y = 0 .
3
2
dt
dt
dt
(2)
Korijeni karakteristi~ne jedna~ine

3 22 + 4 8 = 0 ,
pridruène jedna~ini (2), su:
1 = 2 , 2 = 2 i, 3 = 2 i ,
tako da }e njen op{ti integral biti
y = C1 e 2 t + C 2 cos 2t + C 3 sin 2t .
Povratkom na staru nezavisno promjenljivu x, smjenom t = log x , dobi}emo op{ti
integral jedna~ine (1):
y = C1 x 2 + C 2 cos( 2 log x ) + C 3 sin ( 2 log x ) .
336
Zadatak 14. Na Eulerovu jedna~inu se svodi i jedna~ina oblika

(ax + b ) n
n 1
y
d ny
dy
n 1 d
A
ax
b
+
(
+
)
+ . . . + An 1 (ax + b )
+ An y = 0,
1
n
n 1
dx
dx
dx
u kojoj su Ai = const , i = 1, 2, ... , n, smjenom

ax + b = ,
gdje je nova nezavisno promjenljiva.
Zato se gornja jedna~ina smjenom
ax + b = e t , tj.
t = log (ax + b ) ,
moè neposredno svesti na jedna~inu s konstantnim koeficijentima.
Zadatak 15. Odrediti sve, dva puta diferencijabilne, funkcije f za koje je

d 1
f = f ( x ),
dx x
Rje{enje:
x > 0.
(1)
Uvedimo smjenu
1
=t.
x
Jedna~ina (1) }e se svesti na jedna~inu

d
[ f (t )]
1
d
t
1
= f .
t
(2)
Budu}i da je
d
[ f (t )]
1
d
t
d
dt
[ f (t )]
(2) postaje
337
dt
1
d
t
= t2
d
dt
[ f (t )] ,
t 2
d
1
f (t )] = f .
[
dt
t
Ponovnim diferenciranjem dobi}emo

d 2 d
d 1
f (t )] =
f = f (t ) ,
[
t
dt
dt
dt t
tj.
2t f (t ) t 2 f (t ) f (t ) = 0 .
(3)
Ako uzmemo
y = f (t )
t =x,
jedna~ina (3) }e pre}i u Eulerovu diferencijalnu jedna~inu

x 2 y + 2 xy + y = 0 .
(4)
Prema tome, funkcije f, za koje vaì (1), su rje{enja Eulerove jedna~ine (4).
Da bismo rije{ili jedna~inu (4) uvedimo smjenu x = e t (t = log x ), koja }e
jedna~inu (4) svesti na homogenu linearnu diferencijalnu jedna~inu s konstantnim
koeficijentima:
d 2 y dy
+
+ y = 0.
dt
dt 2
Ovoj jedna~ini je pridruèna karakteristi~na jedna~ina
2 + + 1 = 0
s korijenima
1 ,2 =
1 i 3
.
2
Prema tome, njeno op{te rje{enje je

y = C1 e
t
2
cos
3
3
t + C 2 e 2 sin
t.
2
2
Povratkom na staru promjenljivu x dobi}emo op{te rje{enje jedna~ine (4)
338
y = C1 e
1
log x
2
3
cos( log x ) + C 2 e 2
2
log x
sin (
3
log x )
2
koje se moè napisati u obliku

y=
3
3
C1 cos( log x ) + C 2 sin ( log x ) .
2
2
x
Zadatak 16. Na}i op{te rje{enje diferencijalne jedna~ine

y + y =
Rje{enje:
1
.
sin x
(1)
Homogena jedna~ina pridruèna datoj nehomogenoj jedna~ini

y + y = 0
(1)
je linearna jedna~ina s konstantnim koeficijentima. Funkcije sin x i cos x obrazuju

njen fundamentalni sistem rje{enja. Prema tome, rje{enje polazne jedna~ine
moèmo traìti u obliku
y = C1 ( x )sin x + C 2 ( x )cos x .
(2)
Pretpostavka da je sa (2) dato rje{enje jedna~ine (1), uz uslov da izvodi funkcije y

izgledaju kao kad su C1 i C2 konstante, nas dovodi do sistema jedna~ina po C1 ( x )
i C 2 ( x ) :
C1 ( x )sin x + C 2 ( x )cos x = 0
.
C1 ( x )cos x C 2 ( x )sin x =
sin x
Rje{avanjem ovog sistema po C1 ( x ) i C 2 ( x ), dobi}emo:
cos x
sin x
C 2 ( x ) = 1 ,
C1 ( x ) =
odakle je
339
C1 ( x ) = ln sin x + C1
C2 (x ) = x + C2 .
Uvr{tavanjem ovako dobivenih izraza za C1 ( x ) i C 2 ( x ) u (2) dobi}emo op{te
rje{enje jedna~ine (1):
y = C1 sin x + C 2 cos x + sin ln sin x x cox x .

2na
a
nx
y 2 n y + n 2
y = e .
x
x
(1)
Rje{enje:
Najprije }emo rije{iti pripadnu homogenu jedna~inu koja se moè

napisati u obliku:
2a
y ny n ( y ny ) = 0 .
x
(1)
y ny = u, y ny = u
(2)
Smjenom
jedna~ina (1) se svodi na jedna~inu
ili
2a
u = n u
x
du
2a
= n dx ,
u
x
odakle je
ln u = nx 2a ln x + ln C ,
dakle
u = C
e nx
.
x 2a
340
Povratkom na staru funkciju y, prema (2), dobi}emo linearnu diferencijalnu jedna~inu prvog reda
y ny = C
e nx
.
x 2a
Njeno rje{enje je
y = e
odnosno, za a
ndx
nx
ndx e
dx ,
C
+
C
e
1
2a
x
1
,
2
y = e nx (C1 + C 2 x 1 2 a ),
C2 =
C
.
1 2a
(3)
Op{te rje{enje nehomogene jedna~ine (1) je oblika

y = C1 ( x ) e nx + C 2 ( x ) e 1 2 a e nx ,
gdje se funkcije C1 , C 2 odre|uju iz sistema linearnih diferencijalnih jedna~ina
C1 + C 2 x 1 2 a = 0
2a 1
n
nC1 + C 2 2 a 1 2 a = 1 .
x
x
Rje{avaju}i ovaj sistem nalazimo:
x
2a 1
x 2a
C 2 =
.
2a 1
C1 =
Odavde, nakon integracije, dobijamo

C1 =
x2
+ D1
2 ( 2a 1)
C2 =
x 2 a +1
+ D2 ,
1 4a 2
tako da je op{ti integral jedna~ine (1):
341
nx
x2
x 2 a +1
y = D1 +
e + D 2 +
2 ( 2a 1)
1 4a 2
1 2 a nx
e ,
x
tj.
y =
x 2 e nx
+ D1 e nx + D 2 x 1 2 a e nx .
2 ( 2a + 1)

( x 2 + 2 ) y 2 xy + ( x 2 + 2 ) y = x 4 + 12 + 2 xy .
Rje{enje:
(1)
Uvedimo smjenu
y + y = z,
y + y = z .
(2)
Dobi}emo iz (1) jedna~inu

( x 2 + 2 ) z 2 xz = x 4 + 12 ,
koja je linearna, prvog reda. Njeno rje{enje je
2x
z =
dx
2
e x +2
C1 +
x 4 + 12
+2
2 x dx
x 2+ 2
dx ,
tj.
z = ( x 2 + 2 ) C1 + x 3 + 6 x .
(3)
Povratkom na funkciju y, prema (2), dobi}emo nehomogenu jedna~inu

y + y = x 3 + ( x 2 + 2 ) C1 + 6 x .
(4)
Rje{enja y1 = cos x i y 2 = sin x pripadne homogene jedna~ine su linearno nezavisna, tako da je op{te rje{enje te jedna~ine:
y H = C 2 cos x + C 3 sin x .
Potraìmo partikularno rje{enje jedna~ine (4) u obliku polinoma
y = ax 3 + bx 2 + cx + d .
342
(5)
Tada je
y = 3ax 2 + 2 bx + c , y = 6ax + 2 b .
(5 )
Uvr{tavanjem (5) i (5 ) u (4), dobi}emo identitet

ax 3 + bx 2 + (c + 6a ) x + d + 2 b x 3 + C1 x 2 + 6 x + 2C1 ,
odakle je
a = 1, b = C1 , c = 0 i d = 0 .
Prema tome, jedan partikularni integral jedna~ine (4) bi}e y p = x 3 + C1 x 2 .
Zna~i, op{te rje{enje jedna~ine (1) je
y = ( x 3 + C1 x 2 ) + C 2 cos x + C1 sin x .

y y = 12 x 2 + 6 x .
Rje{enje:
(1)
Karakteristi~na jedna~ina pridruène joj homogene jedna~ine

3 2 = 0
ima korijene 1 = 2 = 0 , 3 = 1 .
Prema tome, op{te rje{enje odgovaraju}e homogene jedna~ine
y y = 0
je
y1 = C1 + C 2 x + C 3 e x .
S obzirom da je desna strana jedna~ine (1), f ( x ) = 12 x 2 + 6 x , polinom drugog
stepena, a = 0 korijen karakteristi~ne jedna~ine vi{estrukosti 2, njeno partikularno rje{enje }emo traìti u obliku
y * = x 2 ( a o x 2 + a1 x + a 2 ) .
Odavde diferenciranjem dobijamo
343
y * = 4 a o x 3 + 3a1 x 2 + 2a 2 x ,
y * = 12a o x 2 + 6a1 x + 2a 2 ,
y * = 24 a o x + 6a1 .
Uvr{tavanjem ovako dobijenih izraza za y * i y * u polaznu jedna~inu, dobi}emo
24 a o x + 6a1 12a o x 2 6a1 x 2a 2 = 12 x 2 + 6 x ,
tj.
12a o x 2 + ( 24 a o 6a1 ) x + (6a1 2a 2 ) = 12 x 2 + 6 x ,
odakle je
12a o
= 12
24 a o 6a1 = 6
6a1 2a 2
= 0.
tj. :
a o = 1, a1 = 5, a 2 = 15 .
Prema tome, traèno partikularno rje{enje }e biti
y * = x 4 5x 3 15x 2 ,
pa }e, op{te rje{enje polazne jedna~ine, biti
y = y1 + y * = C1 + C 2 x + C 3 e x x 4 5x 3 15x 2 .

( 2 x + 1) y + ( 4 x 2 ) y 8 y = 0 .
Rje{enje:
(1)
Potraìmo partikularni integral u obliku

y1 = ax 2 + bx + c ,
(2)
pri ~em su a, b i c konstante koje treba odrediti. Iz (2) je

y1 = 2ax + b ,
y1 = 2a .
(2)
Zbog pretpostavke da je (2) rje{enje jedna~ine (1), jednakost koja se dobija, kad se
(2) i (2) uvrste u (1), mora biti identi~ki zadovoljena, tj.
344
2 bx + (a b 4 c ) 0,
dakle,
b = 0 i a = 4 c.
Specijalno }e biti a = 4 za c = 1 .
Prema tome, partikularno rje{enje je
y1 = 4 x 2 + 1 .
Po{to je y1 jedan partikularni integral jedna~ine (1), da bismo na{li njeno op{te
rje{enje potrebno je da uvedemo smjenu
y = y1 z = ( 4 x 2 + 1) z ,
(3)
za koju je
y = 8 xz + ( 4 x 2 + 1) z, y = 8 z + 16 xz + ( 4 x 2 + 1) z.
(3 )
Uvr{tavanjem (3) i (3 ) u (1) dobi}emo jedna~inu

( 2 x + 1)( 4 x 2 + 1) z + (16 x 3 + 24 x 2 + 20 x 2 ) z = 0
koja se rje{ava razdvajanjem promjenljivih, po{to se moè napisati u obliku
2 (8 x 3 + 24 x 2 + 10 x 1)
dz
.
=
z
( 2 x + 1)( 4 x 2 + 1)
Odavde je
z = C1 ( x ) ,
( x ) = 2
+ 24 x 2 + 10x 1
dx
( 2 x + 1)( 4 x 2 + 1)
8x
tako da je
z = C1 e ( x ) dx + C 2 .
(4)
Na osnovu (4) i (3) dobijamo integral jedna~ine (1) :
y = ( 4 x 2 + 1) C1 e ( x ) dx + C 2 .
345
Zadatak 21. Posmatrajmo jedna~inu elasti~nih oscilacija

y + 2 y = a sin t
(1)
koje nastaju pod uticajem neke periodi~ne vanjske sile, zanemaruju}i pri tom otpor
sredine.
Rje{enje:
Vidjeli smo (zadatak 6. str. 324.) da je op{te rje{enje pripadne

homogene jedna~ine
y = C1 cos t + C 2 sin t = A sin (t + ) .
(2)
Ako je , tj. ako se frekvencija vanjske sile ne podudara s frekvencijom

sopstvenih oscilacija sistema, partikularno rje{enje nehomogene jedna~ine ima}e
oblik
~
y (t ) = M cos t + N sin t ,
(M, N su konstante).
Uvr{tavanjem ovog izraza u jedna~inu (1) dobi}emo

M =0 i
N =
a
.
2
2
Prema tome, op{te rje{enje jedna~ine (1) bi}e

y = A sin (t + ) +
a
sin t ,
2
2
(3)
tj. rezultiraju}e kretanje nastaje slaganjem sopstvenih oscilacija frekvencije i

prinudnih oscilacija s frekvencijom .
Ako je = , tj. frekvencija vanjske sile jednaka frekvenciji sopstvenih oscilacija
sistema, tada partikularno rje{enje nehomogene jedna~ine (1) treba traìti u obliku
~
y (t ) = t ( M cos t + N sin t ) .
~
Ako uvrstimo y(t ) u (1) dobi}emo M =

~
y(t ) =
a
t cos t .
2
346
a
, N = 0 , tako da }e biti
2
Op{te rje{enje jedna~ine (1) }e, prema tome, biti

y = A sin (t + )
a
t cos t .
2
(4)
Drugi sabirak, na desnoj strani izraza (4), pokazuje da u ovom slu~aju amplituda
oscilacije neograni~eno raste pri neograni~enom rastu vremena t (sl. 50).
Pojava kad se podudaraju frekvencije vanjske sile i sopstvenih oscilacija sistema
naziva se rezonancijom.
(sl. 50)
Zadatak 22. Dokazati:

a) ako se jedna~ina
d 3y
+ y f (x) = 0
dx 3
(1)
transformi{e relacijama
z (cx + d ) = ax + b
2
y = u (cx + d ) ,
347
(*)
gdje je u nova funkcija, a z nova nezavisno promjenljiva, dobi}e se jedna~ina

oblika
d 3u
+ u F( z ) = 0 ,
dz 3
u kojoj je
(2)
dx
F( z ) = f ( x ) .
dz
b) Koriste}i rezultate dobivene u a) rije{iti diferencijalnu jedna~inu
d 3y
y
.
=
3
2
dx
( Ax + Bx + C ) 3
Rje{enje:
dy
dx
a) Iz relacija (*) dobija se
= 2c (cx + d ) u + (cx + d ) 2
du dz
dz dx
d2y
du dz
= 2c 2 u + 4 c (cx + d )
+ (cx + d ) 2
2
dz dx
dx
du dz
d 3y
= 6c 2
+ 6c (cx + d )
3
dz dx
dx
kao i
(3)
d 2 u dz 2
2
dz dx
dz 3 d 3 u
dz d 2 u d 2 z
+ (cx + d ) 2
3
+
3
dx dz 2 dx 2
dx dz
dz
a cz
=
dx
d + cx
2
a cz
d z
= 2c
2
dx
( d + cx ) 2
d 3z
dx 3
= 6c 2
a cz
.
( d + cx ) 3
348
dz 2 d 2 u d 2 z du
+

2
dx 2 dz
dx dz
d 2 z du
+
+
dx 2 dz
du d 3 z
+
,
dz dx 3
Ako u jedna~inu (1) uvrstimo upravo dobivene izraze za

dz d 2 z d 3 z
dobi}emo, nakon sre|ivanja
,
,
dx dx 2 dx 3
dy d 2 y d 3 y
, kao i
,
,
dx dx 2 dx 3
d 3 u dx
+ f (x )u = 0 ,
dz 3 dz
2
dx
{to, zapravo, predstavlja jedna~inu (2), ako uvedemo oznaku F( z ) = f ( x ) .
dz
b) U rje{avanju jedna~ine (3) koristi}emo rezultate dobivene u a). Prema tome,
jedna~ina (3) se, smjenom (*), svodi na
3
(cx + d ) 2
d 3u
( )( 2 +
u = 0.
3
dz
Bx + C )
ad bc Ax
(4)
Odredimo konstante a, b, c, d tako da se izraz u uglatoj zagradi svede na konstantu.

Da bi stvarno bilo tako, potrebno je da bude
c 2 x 2 + 2c d x + d 2 = m ( Ax 2 + Bx + C ) ,
gdje je m = const. Na osnovu ~injenice da su dva polinoma jednaka ako i samo ako
su im jednaki odgovaraju}i koeficijenti, dobi}emo
c = mA ,
d = mC ,
(5)
kao i uslov B 2 4 AC = 0 kojeg, u tom slu~aju, zadovoljavaju koeficijenti A, B,

C polinoma koji se pojavljuje u jedna~ini (3). Prema tome, jedna~ina (4) }e se
svesti na jedna~inu s konstantnim koeficijentima
d 3u
m m
u = 0,
m
3
dz
(a C b A ) 3
ako su c i d odre|eni jednakostima (5) i ako je B 2 4 AC = 0.
Traè}i rje{enje jedna~ine (6) u obliku
u = e z
dobi}emo jedna~inu
349
(6)
m
a C b A
= 0,
~ija su rje{enja
1 =
m
a C b A
i 2 ,3 = m
m
a C b A
(1 m i 3 ).
Prema tome, op{te rje{enje jedna~ine (4) je dato sa:

u = e 1z + e 2z + e 3 z ,
odnosno
u = e
mz
m mz
a C b A
2 (a C b A)
+ ( + ) e
cos
3m z
2 (a C b A)
m i sin
z 3m
2 (a C b
,
A)
gdje su a, b, C i A konstante i B 2 4 AC = 0.
No, tada }e op{te rje{enje jedna~ine (3), kad se uzmu u obzir smjene (*), i uslovi (5)
biti:
ax + b
y = m( A x + C )2 u
mA x + mC

y sin 2 x = 2 y .
Rje{enje:
(1)
Jedan partikularni integral jedna~ine (1) je

y1 = ctg x .
Da bismo je rije{ili treba na}i jo{ jedan integral. Uvedimo smjenu

(2)
y = zctg x
i na|imo
350
z
,
sin 2 x
2 z
2 z cos x
.
y = z ctg x
+
2
sin x
sin 3 x
y = zctg x
Jedna~ina (1), nakon provedene smjene, prelazi u jedna~inu

z sin x cos x 2 z = 0 .
(3)
u = z;
(4)
Novom smjenom
u = z,
jedna~ina (3) }e pre}i u jedna~inu

u
2
.
=
u
sin x cos x
odakle je
ln u = 2 ln tg x + ln C1 ,
tj.
u = C1 tg 2 x .
Povratkom na funkciju z, prema (4), dobijamo
z = C1 tg 2 x ,
odakle je
z = C1 tg 2 x dx + C 2 ,
dakle
sin 2 x
z = C1 tgx sin 2 x +
x + C2 ,
2
tako da je op{te rje{enje jedna~ine (1), prema (2)

y = C1 (1 x ctg x ) + C 2 ctg x .
351

( x 2 + 1) y 2 xy + 2 y = 0 .
Rje{enje:
(1)
Po{to je jedno njeno partikularno rje{enje

y1 = x ,
(2)
y = xz
(3)
uve{}emo smjenu
za koju je
y = z + x z,
y = x z + 2 z .
Tom smjenom, jedna~ina (1) prelazi u jedna~inu

x ( x 2 + 1) z + 2 z = 0 .
Odavde, nakon razdvajanja promjenljivih, dobijamo
dz
2 dx
,
=
z
x ( x 2 + 1)
dakle
ln z = 2
dxx + 2 xxdx+1 = 2 ln x
2
tako da je
z = C
x 2 +1
.
x2
Integracijom ove jedna~ine dobija se

z = Cx
C
+ D,
x
a povratkom na staru promjenljivu y, prema (3),

y = Cx 2 + Dx C ,
{to predstavlja op{te rje{enje polazne jedna~ine.
352
ln ( x 2 + 1) + ln C ,
2
Zadatak 25. Neka je zadana linearna diferencijalna jedna~ina

y + P( x ) y + Q( x ) y = 0 .
(1)
Na}i potreban i dovoljan uslov kojeg treba da zadovoljavaju funkcije P ( x ) i Q ( x )

da bi postojala dva partikularna integrala y1 i y 2 jedna~ine (1) povezana relacijom
y 2 = x y1 .
(2)
Pokazati da se, u tom slu~aju, jedna~ina (1) moè rije{iti jednom kvadraturom. Ako
je P( x ) = x 1 2 , iz dobivenog uslova odrediti Q( x ), pa zatim, na}i op{ti integral jedna~ine (1), u ovom konkretnom slu~aju.
Rje{enje:
Ako su y1 i y 2 rje{enja jedna~ine (1) koja zadovoljavaju uslov

(2), tada }e y1 i xy1 biti rje{enja jedna~ine (1), pa }e pored identiteta (1) za y = y1 ,
biti zadovoljen i identitet koji se dobije kada se u (1) y, y , y zamijeni redom sa
xy, xy + y, xy + 2 y , tj. identitet
xy + 2 y + ( xy + y ) P + xy Q = 0 ,
koji, s obzirom na (1), postaje
2 y + Py = 0 ,
(3)
y
P
= ,
y
2
(4)
Iz (3) se dobija
odnosno
y y
P
= .
2
y y
Na osnovu (4) posljednja jednakost }e pre}i u
y
P2
P
.
=
4
2
y
(5)
Ako (1) napi{emo u obliku

y
y
+ P + Q = 0,
y
y
353
pa primjenimo (4) i (5), dobi}emo traèni uslov:

2 P + P 2 4 Q = 0 .
(6)
Time smo dobili potreban uslov.

Pokaìmo sada da je uslov (6) i dovoljan da bi dva partikularna integrala y1 i y 2
jedna~ine (1) bila povezana relacijom (2).
Pretpostavimo, dakle, da vrijedi (6). Tada }e op{te rje{enje jedna~ine (3) biti
istovremeno i op{te rje{enje jedna~ine (1). Naime, iz (3) je
y1 = e
2 dx ,
(7)
partikularno rje{enje jedna~ine (1).

Smjenom
y = zy1 ,
(8)
gdje je z = z( x ) neka nova funkcija, jedna~ina (1) se svodi na jedna~inu

y
z
= P + 2 1
z
y1
odnosno, prema (7), na jedna~inu

z
P
= P + 2
= 0,
z
2
tj.
dz
= 0.
z
Odavde je
ln z = 0 ,
tj. z = 1 ,
zna~i
z = x + C2 .
Ako uzmemo C 2 = 0, ima}emo z( x ) = x . Za z = x dobijamo partikularno
rje{enje
y 2 = xy1
354
jedna~ine (1), {to je i trebalo dokazati.

Time smo pokazali da je uslov (6) i dovoljan da bi postojala dva partikularna
integrala y1 i y 2 jedna~ine (1) koja su vezana relacijom (2).
Po{to su rje{enja
y1 = e
1 P dx
2
y 2 = xy1
jedna~ine (1) linearno nezavisna, njeno op{te rje{enje bi}e

y = ( C1 + C 2 x )
1 P dx
.
e 2
(9)
Odavde je o~igledno da se op{te rje{enje jedna~ine (1), ako je ispunjen uslov (2), za
neka njena dva partikularna integrala, y1 i y 2 , moè dobiti pomo}u jedne kvadrature.
Specijalno, ako je:
1
2,
x
P( x ) =
na osnovu (6), bi}e
Q( x ) =
1
1
+1.
2
x
4x
Prema tome, treba rije{iti jedna~inu

1
1
1
y + 2 y + 1
y = 0 .
x 4x 2
x
(10)
U saglasnosti sa (9) dovoljno je na}i
P dx
(x
2 ) dx = ln x 2 x 2C1 ,
tj.
e
P dx
= e
1
ln x + x + C1
2
= C
ex
x
C = e C1 .
Tada je
y = ( C1 + C 2 x ) e
P dx
355
C1
+ C 2
x
e ,
gdje je C i = C i C , i = 1, 2, op{te rje{enje jedna~ine (10).
Zadatak 26. Neka su y1 i y 2 dva partikularna rje{enja jedna~ine

y = f ( x ) y .
(1)
Pokazati da tada funkcija z = y1 y 2 zadovoljava jedna~inu

2 zz = z 2 + 4 f ( x ) z 2 + A ,
A = const.
(2)
Rije{iti jedna~inu u konkretnom slu~aju

2 zz = z 2
Rje{enje:
z2
+1 .
( x + 1) 2
(2)
Po|imo od
z = y1 y 2 .
(3)
z = y1 y 2 + y1 y 2
(4)
z = y1y 2 + 2 y1 y 2 + y1 y 2 .
(5)
Tada je
Uzimaju}i u obzir da su y1 i y 2 rje{enja jedna~ine (1), tj. da je

y1 = f y1
(6)
y 2 = f y 2 ,
(6 )
i da vrijedi (3), z se moè napisati u obliku

z = 2 f z + 2 y1 y 2 .
(7)
Dijeljenjem relacije (4) sa z = y1 y 2 dobi}emo

y
y
z
= 1 + 2 .
z
y1
y2
(8)
S druge strane, ako (6) pomnoìmo sa y 2 , a (6 ) sa y1 , nakon oduzimanja, tako

dobivenih izraza, dobi}emo jednakost
356
y1y 2 y1 y 2 = 0
koja je ekvivalentna sa
y1 y 2 y1 y 2 = C .
Iz posljednje jednakosti, nakon dijeljenja sa y1 y 2 = z, dobi}emo
y
y
C
= 1 2 .
z
y1
y2
(9)
Sabiranjem, odnosno oduzimanjem, jednakosti (8) i (9) dobi}emo

y1
z + C
,
=
2z
y1
odnosno
y 2
z C
.
=
2z
y2
Mnoènjem ovih jednakosti, dobi}emo, ako y1 y 2 zamijenimo sa z, jednakost
y1 y 2
z
z 2 C 2
,
4 z2
tj.
y1 y 2 =
z 2 C 2
.
4z
Ako ovako dobiveno y1 y 2 uvrstimo u (7), dobi}emo jednakost

z = 2 f z +
z 2 C 2
2z
koja se, nakon mnoènja sa 2z, svodi na jedna~inu (2), ako C 2 ozna~imo sa A.
1
, tako da jedna~ini (2), u
U konkretnom slu~aju je o~igledno f ( x ) =
4 ( x + 1) 2
ovom slu~aju, odgovara Eulerova jedna~ina:
y =
1
1
y.
4 ( x + 1) 2
357
(10)
Potraìmo njeno partikularno rje{enje u obliku

y1 = ( x + 1) k .
(11)
Odavde je
y1 = k ( x + 1) k 1 i
y1 = k (k 1)( x + 1) k 2 .
Uvr{tavanjem y1 , y1 , y1 u jedna~inu (10), dobi}emo k = +
1
.
2
Zna~i, jedno rje{enje jedna~ine (10) bi}e

Smjenom
y1 =
x +1 .
(11)
y = y1 z ,
gdje je z nova funkcija, jedna~ina (10) se svodi na jedna~inu
y
z
= 2 1 .
z
y1
Kako je y1 =
1
2 x +1
, bi}e
y1
1
,
=
y1
2 ( x + 1)
tako da se posljednja jedna~ina svodi na
z
1
,
=
z
x +1
odnosno
dz
dx
,
=
z
x +1
odakle je
z =
C1
.
x +1
Prema tome, ponovnom integracijom dobija se

358
z = C1 ln x + 1 + C 2 ,
tako da }e op{te rje{enje jedna~ine (10) biti
y=
x + 1 C 2 + C1 ln x + 1
).
Zadatak 27. Odrediti potreban i dovoljan uslov da bi jedna~ina

y + P( x ) y + Q( x ) y = 0
(1)
imala dva linearno nezavisna rje{enja y1 i y 2 koja zadovoljavaju uslov

y1 y 2 = 1 .
(2)
1
Pretpostavljaju}i da je P( x ) = , odrediti koeficijent Q( x ) i op{te rje{enje uz
x
pretpostavku da vrijedi (2).
Rje{enje:
Neka jedna~ina (1) ima linearno nezavisna rje{enja koja zadovoljavaju uslov (2). Po{to su y1 i y 2 , po pretpostavci, rje{enja jedna~ine ona }e je
identi~ki zadovoljavati, tj. ima}emo
i
y1 + Py1 + Qy1
(3)
= 0
y 2 + Py 2 + Qy 2 = 0 .
S obzirom da je y 2 =
(3)
1
, bi}e
y1
y 2 =
y1
y 2 =
y12
2 y1 y1 y1
y13
Ako to uvrstimo u (3), dobi}emo

2
2 y1 y1 y1
3
1
y1
2
1
P+
1
Q = 0,
y1
odnosno, nakon mnoènja ove jedna~ine sa y13 , a jedna~ine (3) sa y1 , dobijamo
359
2 y1
y1 y1 Py1 y + Qy1
=0
2
1
y1 y1 + Py1 y1 + Qy = 0 ,
odakle, nakon sabiranja, odnosno oduzimanja, dobijamo redom
2 Qy1
+ 2 y1
= 0,
odnosno
tj.
y1
y1 y1 Py1 y1 = 0 ,
Q =
odnosno
P =
y1
y12
(4)
y1
y
1 .
y1
y1
(4 )
Diferenciranjem Q po x ima}emo
Q =
= 2
2 y1 y1
y12
y1
y1
+2
y1
y13
= 2
y1
y1
y1 2
y
1=
2
y1
y1
2
y1 2
y1 y1
y1
=
2
y12
y1 y1
y12
y
y1
1
y1
y1
{to, na osnovu (4) i (4 ), ima za posljedicu

Q + 2 PQ = 0 .
(5)
Obrnuto, neka je uslov (5) ispunjen.

Prema prethodnom dijelu dokaza, za neko rje{enje y1 jedna~ine (1), funkcija
1
predstavlja tako|er rje{enje te jedna~ine, ako i samo ako vrijedi (4) i (4 ).
y2 =
y1
Zato }emo funkciju y1 odrediti iz (4), zapravo iz
y1
=
y1
Q .
(6)
Uze}emo
360
y1 = e
Q dx
(7)
Iz (7) slijedi
y1 = y1
Q ,
dakle (6). Prema tome vrijedi (4). Na osnovu (5) i (6) dokaza}emo da vrijedi i (4 ).
Iz (6), dobijamo, diferenciranjem
y1 y1 y1 2
2
1
1 Q
,
2 Q
tj. na osnovu (5),

P =
y1 y1 y1 y1 2
y y
= 1 1 ,
2
y1
y1 y1
y1
pa vrijedi (4 ).
Tako jedna~ina (1), uz uslov (5), ima partikularne integrale
y1
y2 =
1
y1
za koje, naravno, vrijedi (2).

Na osnovu toga zaklju~ujemo da je uslov (5) i dovoljan.
1
Specijalno, za P( x ) =
}e, prema (5), biti
x
Q
2
= ,
Q
x
dakle
Q( x ) = Cx 2 ,
tako da jedna~ina (1) glasi:
xy y + Cx 3 y = 0 .
(1)
Po{to je
Q dx =
C x dx =
361
C 2
x ,
2
mogu nastupiti sljede}a dva slu~aja:

1o
C > 0:
Ako uzmemo C = 4 a 2 , bi}e
Q dx = iax 2 ,
tako da }e, na osnovu (2) i (7), rje{enja jedna~ine (1) biti:

Q dx
y1 = e
y2 = e
Q dx
= e
iax 2
= e
iax 2
Prema tome, op{te rje{enje jedna~ine (1) }e biti

y = e
iax 2
+ e
iax 2
Ono se moè napisati i u obliku

y = 1 cos ax 2 + 1 sin ax 2 ,
jer su
~
y1 + y 2
y y2
= cos ax 2 i y 2 = 1
= sin ax 2 ,
2
2i
kao linearne kombinacije rje{enja, tako|e, rje{enja jedna~ina (1) .
Sli~no imamo:
~
y1 =
2o
C < 0 : Ako uzmemo C = 4 b 2 , dobili bismo
Q dx = bx 2 ,
pa bi op{te rje{enje jedna~ine (1) bilo

2
y = e bx + e bx .
Ono se moè napisati i u obliku
y = 1 ch bx 2 + 1 sh bx 2 .
362
(8)
Zadatak 28. Data je linearna, homogena diferencijalna jedna~ina drugog reda

P( x )
dy
d2y
+ Q( x )
+ y = 0.
2
dx
dx
(1)
a) Koji uslov moraju zadovoljavati funkcije P( x ) i Q( x ) da bi postojala transformacija x = f (t ) koja jedna~inu (1) prevodi u linearnu homogenu jedna~inu
drugog reda s konstantnim koeficijentima? Odrediti navedenu transformaciju!
b) Dobiveni rezultat primjeniti na jedna~inu
(1 x 2 ) y ( x + 1 + x 2 ) y + y = 0 .
Rje{enje:
Ima}emo
(1 )
a) Izvod y po novoj promjenljivoj t ozna~imo sa y, a x sa x .
d2y
y x y x
.
=
2
dx
x3
dy
y
= ,
dx
x
(2)
Ako (2) uvrstimo u (1), nakon sre|ivanja, dobi}emo

P
x
Q
y + P
x3
x
y + y = 0 .
(3)
Dobivena jedna~ina }e biti linearna, homogena s konstantnim koeficijentima ako je
P = ax
i Q = bx + P
gdje su a i b konstante.
Budu}i da diferenciranjem funkcije P, po t, dobijamo
P x = 2a x x ,
i da je iz izraza za P, x
Q, dobi}emo:
odakle je
x =
P
,
2a
P
, uvr{tavanjem tako dobivenih izraza za x i x u
a
363
Q =
P +
1
P ,
2
(4)
{to predstavlja traèni uslov. Transformacija x = f (t ) se moè odrediti iz jedna
kosti P = a x 2 , odakle je
dx
P( x )
= dt ,
dakle,
t =
dx
P( x )
(5)
b) Za P( x ) = 1 x 2 i Q( x ) = x 1 x 2
x 1 x 2 =
b
bi}e zadovoljen ako je
= 1 , tj.
uslov (4), koji se svodi na
1x2 x
b= a.
Recimo da je a = 1 i b = 1 .
Transformacija x = f (t ), odre|ena sa (5) u op{tem slu~aju, }e u ovom konkretnom slu~aju glasiti:
t =
dx
1x
= arc sin x ,
dakle
x = sin t .
(6)
Prema tome, smjenom (6) jedna~ina (1) se svodi na jedna~inu
y y + y = 0.
(7)
Po{to su nule, njoj pridruène karakteristi~ne jedna~ine

r2 r + 1 = 0
r1 =
1+i 3
2
r2 =
364
1i 3
,
2
op{te rje{enje jedna~ine (7) bi}e

t
y = e 2 (C1 cos
3
3
t + C 2 sin
t) .
2
2
Povratkom na staru promjenljivu dobi}emo op{te rje{enje jedna~ine (1) koje glasi
1 arc sin x
y = e2
(C1 cos
3
3
arcsin x + C 2
x) .
2
2
Zadatak 29. Dokazati : ako dva rje{enja jedna~ine

y + p( x ) y + q ( x )y = 0
(1)
sa neprekidnim koeficijentima, imaju maksimum u jednoj te istoj ta~ki x o , tada su

ona linearno zavisna.
Rje{enje:
Neka rje{enja y1 ( x ) i y 2 ( x ) imaju navedenu osobinu, tj. neka je

y1 ( x o ) = M 1 i y 2 ( x o ) = M 2 .
Po{to je x o ta~ka maksimuma za funkcije y1 ( x ) i y 2 ( x ), vrijedi

y1 ( x o ) = y 2 ( x o ) = 0 .
Ako bi, za jednu od funkcija y1 ili y 2 , recimo y1 ( x ), bilo
y1 ( x o ) = 0 , tada bi bilo y1 ( x ) 0 ,
(jer je rje{enje Cauchyevog problema jedna~ine (1) i kao takvo jedinstveno), tako
da bi rje{enja y1 ( x ) 0 i y 2 ( x ) bila linearno zavisna.
Pretpostavimo sada da ni jedan od brojeva M1 i M2 nije jednak nuli.
Stavimo:
y( x ) = M 1 y 2 ( x ) M 2 y1 ( x ) .
Tada je
y( x o ) = M 1 M 2 M 2 M 1 = 0 ,
y ( x o ) = M 1 y 2 ( x o ) M 2 y1 ( x o ) = 0,
tako da je
365
(2)
y( x ) 0 ,
po{to je y, kao linearna kombinacija rje{enja jedna~ine (1) i sam njeno rje{enje.
To ima za posljedicu da su rje{enja y1 i y 2 linearno zavisna.
Napomena: Ovaj zadatak se moè rije{iti elegantnije na sljede}i na~in:
Pretpostavimo da rje{enja y1 ( x ) i y 2 ( x ) jedna~ine (1) imaju maksimum u istoj
ta~ki x o . Tada je y1 ( x o ) = y 2 ( x o ) = 0, pa }e Wronskieva determinanta tih
rje{enja, u ta~ki x = x o , pa prema tome i u svakoj drugoj ta~ki, biti jednaka 0.
Tada je, naime,
W (x o ) =
y1 ( x o ) y 2 ( x o )
= 0,
0
0
{to ima za posljedicu linearnu zavisnost rje{enja y1 ( x ) i y 2 ( x ) .
Zadatak 30. Pokazati, da koli~nik dva proizvoljna linearno nezavisna rje{enja

jedna~ine
y + p( x ) y + q ( x ) y = 0 ,
(1)
s neprekidnim koeficijentima, ne moè imati ta~ke lokalnog maksimuma.
Rje{enje:
Po{to su, po pretpostavci, rje{enja y1 , y 2 jedna~ine (1) linearno

nezavisna, ni jedno od njih nije identi~ki jednako nuli.
Ako bismo pretpostavili, suprotno pretpostavci zadatka, da postoji x o takvo da je
y
ta~ka x o ta~ka lokalnog ekstrema za funkciju 2 , tada bi bilo:
y1
d y2
dx y1
( x o ) = 0 ,
dakle,
y 2 ( x o ) y1 ( x o ) y1 ( x o ) y 2 ( x o )
y 22 ( x o )
odnosno
W [ y1 ( x o ), y 2 ( x o )] = 0 ,
366
= 0,
{to bi povla~ilo linearnu zavisnost rje{enja y1 ( x ) i y 2 ( x ), a to je u suprotnosti s

pretpostavkom zadatka.

y + p( x ) y + q ( x ) y = 0 ,
(1)
pri ~emu su p( x ) i q ( x ) neprekidne funkcije na (a, b ) . Dokazati

a) Sve nule proizvoljnog netrivijalnog rje{enja jedna~ine (1) su izolovane na (a, b ).
b) Svako rje{enje ( od trivijalnog) diferencijalne jedna~ine pri prolasku kroz bilo
koju nulu mijenja znak.
c) Nule dva linearno nezavisna rje{enja jedna~ine (1) se razdvajaju na (a, b ).
Rje{enje:
a) Pretpostavimo suprotno, tj. da
za nulu x o , niz {x n } takav da je x o = lim x n i y( x n ) = 0

n
Tada je
( n ) .
y( x o ) = y (lim x n ) = lim y ( x n ) = 0
n
i osim toga, za h = x n x o ,
y ( x o ) = lim
ho
y( x o + h ) y( x o )
y( x n ) y( x o )
= 0.
= lim
n
h
xn xo
Dakle,
y( x o ) = y ( x o ) = 0 ,
na osnovu ~ega zaklju~ujemo da je y( x ) 0 , {to je suprotno pretpostavci da je
rje{enje y( x ) netrivijalno.
b) Pretpostavimo da je x o proizvoljna nula bilo kog rje{enja y( x ). Tada je
y ( x o ) 0 , jer bi, u suprotnom, iz
y( x o ) = y ( x o ) = 0 slijedilo y( x ) 0 .
Neka je, na primjer, y ( x o ) > 0, {to, zbog neprekidnosti funkcije y( x ), zna~i da
postoji okolina ( x o , x o + ) ta~ke x o takva da je
y( x ) < 0 za x ( x o , x o ) i y( x ) > 0 za x ( x o , x o + ).
To zna~i da y( x ), nakon prolaska kroz nulu, mijenja znak.
367
Analogno bi se tvrdnja dokazala i u slu~aju y ( x o ) < 0.

c) Dokaìmo, najprije, da ako su y1 i y 2 dva linearno nezavisna rje{enja jedna~ine (1), onda ona nemaju zajedni~kih nula.
Pretpostavimo suprotno, tj. da
x o takvo da je y1 ( x o ) = y 2 ( x o ) = 0 .
(2)
O~igledno je y1 ( x o ) 0 jer bi y1 ( x o ) = y1 ( x o ) = 0 imalo za posljedicu

y1 ( x ) 0 , tako da bi rje{enja y1 ( x ) i y 2 ( x ) bila linearno zavisna.
Posmatrajmo funkciju
v ( x ) = y2 ( x )
y 2 ( x o )
y1 ( x o )
y1 ( x o )
(y ( x
1
) 0) .
Ona je, kao linearna kombinacija rje{enja jedna~ine (1), i sama rje{enje jedna~ine
(1). Osim toga, po{to je:
i
v (x o ) = 0
v ( x o ) = y 2 ( x o )
y 2 ( x o )
y1 ( x o ) = 0 ,
y1 ( x o )
slijedi
v (x) 0 ,
{to ima za posljedicu linearnu zavisnost rje{enja y1 ( x ) i y 2 ( x ), a to je nemogu}e.
Neka su, sada, x 1 i x 2 dvije uzastopne nule rje{enja y 2 ( x ), tj.
i
y2 ( x1 ) = y2 ( x 2 ) = 0
y2 ( x ) 0
x ( x 1 , x 2 ) .
Tvrdimo da postoji x o ( x 1 , x 2 ) tako da je y1 ( x o ) = 0.

Ako bismo pretpostavili suprotno, tj. da
y1 ( x ) 0 ,
x ( x 1 , x 2 ),
y1 ( x ) 0 ,
x [x 1 , x 2 ] ,
dakle
funkcija f ( x ) =
( x 1 , x 2 ), pa bi
y2 ( x )
bi bila neprekidna na
y1 ( x )
368
[x , x ]
1
i diferencijabilna na
y
c ( x 1 , x 2 ) takvo da vrijedi 2
y1
(c ) = 0 , tj.
y 2 (c ) y1 (c ) y1 (c ) y 2 (c ) = 0 ,
{to ima za posljedicu
W [ y1 (c ), y 2 (c )] = 0 ,
tj. linearnu zavisnost rje{enja y1 i y 2 , koju nismo pretpostavili.
Zadatak 32. Pokazati da je rje{enje jedna~ine

y x 2 y = 0 .
(1)
s po~enim uslovima:
y( 0 ) = 1, y ( 0 ) = 0
(2)
parna funkcija.
Rje{enje:
Funkcija q ( x ) = x 2 je kao i rje{enje y( x ) jedna~ine (1) definisana za x R. Dokaìmo da je y( x ) parna funkcija, tj. da je y( x ) = y( x ).
Stvarno,
y ( x ) ( x ) 2 y( x ) = 0 .
Kako je
d
dx
y( x ) = y ( x )
= y ( x ) i
dx
d ( x )
dx
= y ( x ) ,
y ( x ) = y ( x )
d ( x )
y ( x ) =
dakle,
y ( x ) = y ( x ) ,
prema (1) je
y( x )( x ) 2 = y( x ) x 2 ,
y( x ) = y( x ), x R,
369
tj.
tako da je funkcija y( x ) stvarno parna.
Zadatak 33. Na}i rastojanje izme|u dviju susjednih nula proizvoljnog rje{enja
jedna~ine
y + my = 0
( m = const > 0 ) .
(1)
Koliko to rje{enje ima nula na intervalu [a, b] ?
Rje{enje:
Lako se provjerava da je op{te rje{enje date jedna~ine dato sa

y = C1 sin
m x + C2 ,
(2)
gdje su C1 i C 2 proizvoljne konstante.

Kako su dvije uzastopne nule jedne sinusoide udaljene za pola perioda te sinusoide,
rastojanje izme|u njene dvije uzastopne nule bi}e jednako d =

, jer je period
m
2
te sinusoide T =
.
m
Ozna~imo sa n broj nula bilo kojeg rje{enja jedna~ine (1) koje leè u intervalu
Neka su one poredane rastu}i, tj. neka je
[a, b].
a x1 < x 2 . . . < x n b .
Jasno je da je tada
0 x1 a < d
0 b xn < d
(3)
i
x n x 1 = (n 1) d b a ,
(4)
tako da je
n 1
tj.
n
b a
( b a) m
,
=
d
( b a) m
+1.
370
(5)
S druge strane, prema (3) i (4), imamo

( b a ) (n 1) d = ( b a ) ( x n x 1 ) = ( b x n ) + ( x 1 a ) < 2 d ,
dakle,
b a < (n + 1) d ,
tako da je
n >
( b a) m
+1.
(6)
Po{to je n cio broj, na osnovu (5) i (6), zaklju~ujemo da je

( b a) m
n=
ili
( b a) m
n=
+1.
Zadatak 34. Neka su x 1 , x 2 , . . . , po veli~ini ure|ene, uzastopne nule rje{enja

jedna~ine
y + q ( x ) y = 0,
q( x ) > 0
(1)
i neka je funkcija q ( x ) neprekidna i rastu}a za x 1 x < .

i) Dokazati da u tom slu~aju rastojanje izme|u susjednih nula opada, tj.
x n +1 x n < x n x n 1 .
(2)
ii) Ako je lim q ( x ) = c , tada

x
x n +1 x n
Rje{enje:
(n ) .
(3)
i) Dovoljno je dokazati da je
x 3 x 2 < x 2 x1 .
jer je q ( x ) neprekidna i rastu}a funkcija za

x n1 x < , a
x n 1 < x n < x n +1
uzastopne nule rje{enja y( x ) jedna~ine (1). Neka su x 1 , x 2 uzastopne nule rje{enja

y( x ) jedna~ine (1), tj.
371
y( x 1 ) = y( x 2 ) = 0 .
Uvedimo novu funkciju
y1 ( x ) = y ( x x 1 + x 2 ) .
Tada je
y ( x x 1 + x 2 ) + q ( x x 1 + x 2 ) y ( x x 1 + x 2 ) = 0 ,
tj.
y1( x ) + q ( x x 1 + x 2 ) y1 ( x ) = 0 ,
tako da y1 ( x ) zadovoljava jedna~inu
y1( x ) + Q( x ) y1 ( x ) = 0,
za koju je
Q( x ) = q ( x x 1 + x 2 ) .
(4)
Po{to je
x x 1 + x 2 = x + ( x 2 x 1 ) > x,
a q ( x ) rastu}a funkcija, bi}e
Q( x ) > q ( x ) .
(5)
Osim toga,
y1 ( x 1 ) = y ( x 1 x 1 + x 2 ) = y( x 2 ) = 0,
tako da rje{enja y( x ) i y1 ( x ), jedna~ina (1) i (4) imaju zajedni~ku nulu x = x 1 . Na
osnovu Sturmove teoreme o upore|ivanju, zaklju~ujemo da sljede}a nula x
funkcije y1 ( x ) leì lijevo od x 2 , tj. da je
x < x2
y1 ( x ) = 0 .
(6)
Po{to je za
x1 < x < x 2 , x x1 + x 2 > x 2
y ( x x 1 + x 2 ) = y1 ( x ) = 0 ,
zaklju~ujemo da je ta~ka x x 1 + x 2 prva sljede}a nula funkcije y( x ) poslije
x 2 , dakle
372
x x1 + x 2 = x 3 ,
tj. x = x 3 + x 1 x 2 < x 2 ,
odakle dobijamo
x 3 x 2 < x 2 x1 ,
q. e. d.
ii) Po{to je q ( x ) > 0, neprekidna, rastu}a funkcija za x [ x 1 , ) , to za dato
> 0 x = x( ) :
x [x , ) .
c q( x ) < c
Pored jedna~ine (1) posmatra}emo i jedna~ine

y + cy = 0
(1)
y + (c ) y = 0 .
(1)
Prema Sturmovoj teoremi o upore|ivanju, primjenjenoj na jedna~ine (1) i (1),

odnosno (1) i (1) , dobi}emo
d n = x n +1 x n
za n n ,
gdje su x n , x n +1 prve nule rje{enja y( x ) jedna~ine (1) u
(7)
[x , ) .
S obzirom da q ( x ) raste i da je lim q ( x ) = c , zaklju~ujemo da

x
x n +1 x n = d n
n .
Zadatak 35. Neka su y( x ) i z( x ) dva netrivijalna rje{enja jedna~ina

y + q ( x ) y = 0
(1)
z + Q( x ) z = 0
(2)
respektivno, pri ~emu je Q( x ) q ( x ) za svako x [a, b], a Q( x ) i q ( x )

neprekidne funkcije na tom intervalu. Pokazati da izme|u svake dvije uzastopne
nule rje{enja y( x ) leì bar jedna nula rje{enja z( x ) .
Rje{enje:
Neka su x 1 , x 2 dvije uzastopne nule rje{enja y( x ) i neka je

x 1 < x 2 . Moèmo pretpostaviti da je y( x ) > 0, za x ( x 1 , x 2 ), jer ina~e,
373
umjesto y( x ), moèmo posmatrati y( x ) . Tada }e biti: y ( x 1 ) > 0 , y ( x 2 ) < 0 .

Pretpostavimo da rje{enje z( x ) jedna~ine (2) nema nula na ( x 1 , x 2 ) . Tada se moè
uzeti da je z( x ) > 0, x [ x 1 , x 2 ] .
Mnoènjem jedna~ine (1) sa z( x ) i (2) sa y( x ), nakon sabiranja dobijamo
y ( x ) z( x ) z( x ) y( x ) = [Q( x ) q ( x )] y( x ) z( x ) .
(3)
Integracijom, u granicama od x 1 do x 2 , dobi}emo
[y( x ) z( x ) z( x ) y( x )]
x2
x1
x2
[Q( x ) q ( x )] y( x ) z( x ) dx,
x1
odnosno
y ( x 2 ) z( x 2 ) y ( x 1 ) z( x 1 ) =
x2
[Q( x ) q ( x )] y( x ) z( x ) dx.
(4)
x1
Po{to bi, saglasno u~injenim pretpostavkama, lijeva strana bila negativna, a desna
pozitivna, {to je nemogu}e, zaklju~ujemo da nas je pretpostavka, da se rje{enje z( x )
jedna~ine (2) ne poni{tava na intervalu [ x 1 , x 2 ], dovela do kontradikcije.
Iz relacije (4) moè se zaklju~iti i sljede}e:

Ako je x 1 zajedni~ka nula rje{enja y( x ) i z( x ) i bar u jednoj ta~ki
x [x 1 , x 2 ]
Q( x ) > q ( x ) ,
tada sljede}a nula rje{enja z( x ) leì u intervalu ( x 1 , x 2 ).

Zaista, u tom slu~aju se, zbog z( x 1 ) = 0, jedna~ina (4) svodi na
y ( x 2 ) z( x 2 ) =
x2
[Q( x ) q ( x )] y( x ) z( x ) dx .
(5)
x1
Kada funkcija z( x ) ne bi imala nula unutar intervala [ x 1 , x 2 ], mogli bismo pretpo-
staviti da je ona u tom intervalu pozitivna, tako da bi, s obzirom da je podintegralna

funkcija, na tom intervalu neprekidna i nenegativna, desna strana izraza (4) bila
pozitivna, {to nije slu~aj i sa lijevom stranom.
Prema tome, pretpostavka da se rje{enje z( x ) jedna~ine (2) ne poni{tava na intervalu [ x 1 , x 2 ], nas dovodi do protivrje~nosti, {to dokazuje ta~nost tvrdnje.
374
Zadatak 36. Neka su y( x ) i z( x ) rje{enja jedna~ina

y + q ( x ) y = 0
(1)
z + Q( x ) z = 0
(2)
koja zadovoljavaju po~etne uslove:

y( x o ) = z( x o ), y ( x o ) = z( x o ) ,
(3)
i neka na intervalu ( x o , x 1 ) vaì

Q( x ) > q ( x ), y( x ) > 0, z( x ) > 0 .
z( x )
opada.
y( x )
Dokazati da na tom intervalu koli~nik
Rje{enje:
Iz jedna~ina (1) i (2) dobijamo:

y z yz = (Q q ) y z,
x ( x o, x1 ) .
y z y z =
d
( y z y z ) ,
dx
nakon integracije posljednje jednakosti, u granicama od x o do x, dobi}emo

y z yz
x
xo
(Q( x ) q ( x )) y( x ) z( x ) dx .
xo
Odavde se, saglasno sa (3) i (4), dobija

y ( x ) z( x ) y( x ) z( x ) > 0,
Tada je, zbog z( x ) > 0, za x ( x o , x 1 )
y z yz
> 0,
z2
tako da }e, za x o < t o < t1 < x 1 , biti i
375
x ( x o, x1 ) .
(4)
t1
y z yz
t z 2 dx =
o
tj.
t1
d yz
> 0 ,
to
y(t 2 )
y(t1 )
> 0,
z(t 2 )
z(t1 )
odakle slijedi
z(t 2 )
z(t1 )
,
<
y(t 2 )
y(t1 )
q. e. d.
Zadatak 37. Neka su y( x ) i z( x ) rje{enja jedna~ina

y ( x ) + q ( x ) y( x ) = 0
(1)
z( x ) + Q( x ) z( x ) = 0 ,
(2)
na intervalima ( x 1 , x 2 ) i ( x 1 , x *2 ), redom, koja se na krajevima tih intervala poni{tavaju i neka je

Q( x ) > q ( x ) > 0 .
(3)
Dokazati da je
z( x ) < y( x ),
za
x 1 < x x *2
(4)
ako je
z( x 1 ) = y ( x 1 ) .
Rje{enje:
(5)
Ako pretpostavimo da su funkcije y( x ) i z( x ), za koje je

z( x 1 ) = y( x 1 ) = 0 ,
(6)
pozitivne u posmatranim intervalima, tada }e sigurno biti

z( x 1 ) = y ( x 1 ) 0 ,
(7)
jer bi, u suprotnom, obje funkcije y( x ) i z( x ) bile identi~ki jednake 0. Mnoènje

jedna~ine (1) sa z( x ) i (2) sa ( y( x )), }e nas, nakon sabiranja, dovesti do jedna~ine
376
y ( x ) z( x ) z( x ) y( x ) = (Q( x ) q ( x )) y( x ) z( x ) ,
~ijom integracijom, u granicama od x 1 do x, dobijamo
y ( x ) z( x ) z( x ) y( x ) =
(Q(t ) q (t )) y(t ) z(t ) dt .
x1
Ako pretpostavimo da x ( x 1 , x *2 ), tada }e biti z( x ) > 0, tako da }emo, nakon

dijeljenja posljednje jednakosti sa z 2 ( x ) ( 0 ), dobiti
1
y( x )
= 2
z (x)
z( x )
(Q(t ) q (t )) y(t ) z(t ) dt .
x1
Ako ponovo integri{emo ovu jednakost u granicama od x do x, pri ~emu

x, x ( x 1 , x *2 ), dobi}emo
y( x ) y( x )
=
z( x ) z( x )
dx
x z 2 ( x )
[Q(t ) q (t )] y(t ) z(t ) dt .
(8)
x1
Po{to je na osnovu L'Hospitalovog pravila

lim
x x1
y ( x 1 )
y( x )
y ( x )
= lim
=
= 1,
x
x
1
z( x )
z( x )
z( x 1 )
ako pustimo, u (8) da x x 1 , dobi}emo

y( x )
1 =
z( x )
dx
x z 2 ( x )
1
[Q(t ) q (t )] y(t ) z(t ) dt .
(8 )
x1
Po{to su, po pretpostavci, funkcije Q( x ), q ( x ), y( x ), z( x ) nenegativne, a

Q( x ) q ( x ), y( x ) i z( x ) za x (x 1 , x *2 )
pozitivne, desna, pa prema tome i lijeva, strana jednakosti (8 ) }e biti pozitivna,
tako da je, stvarno
y1 ( x ) > z( x ) za x (x 1 , x *2 ) ,
377
Zadatak 38. Koliko nula ima rje{enje jedna~ine

y + 2 xy = 0,
20 x 45 ?
(1)
Procijeniti razmak d izme|u dvije uzastopne nule te jedna~ine.
Rje{enje:
U procjeni razmaka d izme|u dvije uzastopne nule x i , x i +1 rje{enja
y( x ) polazne jedna~ine (1) primjeni}emo Sturmovu teoremu o upore|ivanju koriste}i pri tome jedna~ine s konstantnim koeficijentima
y + 40 y = 0
y + 90 y = 0
(2)
za upore|ivanje. U tu svrhu posluì}e nam op{ta rje{enja tih jedna~ina

y = C1 sin 40 ( x ) , y = C 2 sin 90 ( x ) .
(3)
Odredimo konstante i tako da x i bude zajedni~ka nula rje{enja jedna~ina (2),
,a
datih sa (3). Tada }e prva ve}a nula prvog rje{enja biti data sa x *i +1 = x i +
2 10
drugog sa x **
.
i +1 = x i +
3 10
Po{to, na osnovu Sturmove teoreme, izme|u svake dvije nule x i , x i +1 , proizvo~
ljnog rje{enja y( x ) date jedna~ine mora leàti bar jedna nula proizvoljnog rje{enja
druge od jedna~ina (2), jasno je da }e stoga x **
i + 1 ( x i , x i + 1 ] . Na isti na~in se

zaklju~uje da x *i +1 x i , x i +
.
2 10
Tako dobijamo
xi +
3 10
x i +1 , x i +1 x i +
2 10
odakle je
3 10
x i +1 x i
2 10
Kako je m = 40 donja, a M = 90 gornja granica funkcije q ( x ) = 2 x , na

~
posmatranom intervalu [ 20, 45], broj nula N rje{enja y( x ) jedna~ine (1), na tom
intervalu, bi}e
378
25 40
25 90
< N <
+1.

Zadatak 39. Data je jedna~ina

y 2e x y + e 2 x y = 0 .
(1)
a) Ocijeniti broj nula (netrivijalnog) rje{enja y( x ) te jedna~ine, u razmaku [ 2, 10].

b) Ocijeniti rastojanje dvije uzastopne nule tog rje{enja.
Rje{enje:
a) Smjenom
y =e
p ( x ) dx
2
z = exp (e x ) z ,
(2)
jedna~ina (1) se svodi na jedna~inu

z + I ( x ) z = 0 ,
pri ~emu je
I( x ) =
p2
p
+ q = ex .
4
2
Prema tome, posmatra}emo jedna~inu

z + e x z = 0 ,
za
e 2 e x e 10 .
(3)
Kako je y( x ) = exp (e x ) z( x ), nule funkcija y( x ) i z( x ) se podudaraju. Tako, za

broj nula N, dobijamo
8e 5
8e
6 = < N <
+ 1 = 378 ,

jer je u posmatranom razmaku [ 2, 10] , m = e 2 , M = e 10 .
b) Prema zadatku 35. dobija se procjena rastojanja dvije uzastopne nule:
x i +1 x i 2 .
5
e
e
379
(4)
Zadatak 40. Na}i rje{enje problema

y + y = 0,
Rje{enje:
y( 0 ) = 0 , y ( 0 ) = 1 .
(1)
Rje{enje }emo traìti u vidu reda

y( x ) = a o + a1 x + a 2 x 2 + a 3 x 3 + ... + a n x n + ... .
Tada je
y ( x ) = a1 + 2a 2 x + 3 a 3 x 2 + ... + na n x n 1 + ...
y ( x ) = 1 2a 2 + 2 3 a 3 x + ... + n (n 1) a n x n 2 + ... .
Ako y( x ) i y ( x ) uvrstimo u jedna~inu (1) i izjedna~imo s nulom koeficijente uz
stepene od x dobi}emo
a o + 1 2 a 2 = 0,
tj.
a1 + 2 3 a 3 = 0 ,
tj.
..............................
a n 2 + n (n 1) a n = 0 ,
tj.
ao
1 2
a
a3 = o
2 3
.................
a
a n = n 1 .
(n 1)n
a2 =
U saglasnoti s po~etnim uslovom dobijamo

a o = 0, a1 = 1, prema tome a 2 = 0 i uop{te a 2 k = 0, k =1, 2,... .
Dalje je
a1 = 1, a 3 =
a
1
1
( 1) k
, . . . , a 2 k +1 =
, a5 = 3 =
2 3
4 5
1 2 3 4 5
( 2k + 1)!
Prema tome, dobi}emo

y( x ) =
x
x3
x5
x 2 k +1
+
... + ( 1) k
+ ... = sin x .
( 2k + 1)!
1! 3!
5!
Zadatak 41. Besselova diferencijalna jedna~ina je jedna~ina oblika

x 2 y + xy + ( x 2 2 ) y = 0 ,
380
(1)
gdje je proizvoljan realan broj.

Po{to je ta~ka x = 0 singularna ta~ka jedna~ine (1), rje{enje te jedna~ine }emo
traìti u obliku uop{tenog stepenog reda
y( x ) = x r
a
k=0
x k,
gdje je r karakteristi~ni eksponent.

Ako izraz (2) napi{emo u obliku y( x ) =
(a o 0 ) ,
k=0
y =
(k + r ) a
k=0
y =
(2)
x k+ r , na|emo izvode
x k + r 1 ,
(k + r)(k + r 1) a
k=0
x k + r 2 ,
i uvrstimo u polaznu jedna~inu, dobi}emo

( r 2 v 2 ) a o x r + [( r +1) 2 v 2 ] a1 x r+1 +
{[( r + k )
k =0
v 2 ] a k + a k 2} x r+ k = 0.
(3)
Iz jedna~ine indeksa
F( r ) = ( r 2 v 2 ) a o = 0 ,
je, zbog a o 0, r 2 v 2 = 0, pa su eksponenti singularne ta~ke r1 = v i r2 = v .
Izjedna~avaju}i sa nulom koeficijente uz stepene od x u jednakosti (3) dobi}emo
a1 = 0 i rekurzivnu formulu za odre|ivanje koeficijenata a k pomo}u a k 2 :
ak =
ak2
( r + k + v )( r + k v )
(k > 1) .
Uzimaju}i u obzir da je a1 = 0, odavde dobijamo a 3 = 0 i uop{te a 2 m +1 = 0.

S druge strane, parni koeficijenti }e biti odre|eni sa
a2 m =
a2 m 2
,
( r + 2 m + v )( r + 2 m v )
ili, ako uzmemo r = v (> 0 ) , sa

a2 m =
a2 m 2
2
2 m(m + v)
381
Uzastopnom primjenom ove formule moè se a 2 m izraziti pomo}u a o :

a 2 m = ( 1) m
ao
2
2m
m !( v + 1)( v + 2 )...( v + m )
Uvr{tavanjem ovako dobivenih koeficijenata u (2) dobi}emo
y1 ( x ) = a o x v 1 + ( 1) m
m =1
2m
x 2m
.
m! ( v + 1 ) ( v + 2 ) . . . ( v + m )
(4)
Lako se provjerava da ovaj red konvergira za svako x 0 i za svako takvo x

defini{e funkciju y1 ( x ) koja je jedno partikularno rje{enje Besselove jedna~ine.
Kad je v > 0, y1 ( x ) je rje{enje jedna~ine i za x = 0.
Posmatrajmo sada slu~aj kada je r = v (< 0 ) .
Ako v nije cio broj i ako nije jednak polovini neparnog broja, onda razlika
r1 r2 = v ( v ) = 2 v
nije cio pozitivan broj. U tom slu~aju istim postupkom se dobija rje{enje y 2 ( x ) koje
odgovara eksponentu r2 = v . Ovo rje{enje se moè dobiti neposredno iz (4) ako,
umjesto v, pi{emo po{to jedna~ina (1) sadrì v 2 i ne mijenja se kad se v
zamijeni sa v . Dakle,
x 2m
y 2 ( x ) = a o x v 1 + ( 1) m 2 m
.
2 m !( v + 1)( v + 2 )...( v + m )
m =1
(4 )
I ovaj red kovergira za svako x 0.

Rje{enja y1 ( x ) i y 2 ( x ) su linearno nezavisna, jer koli~nik
y2 ( x )
= x 2 v
y1 ( x )
x2
+...
2 2 ( v + 1)
x2
+...
1 2
2 ( v + 1)
nije konstanta, dakle y1 y 2 y1 y 2 0 .

Prema tome, sa
y( x ) = A y1 ( x ) + B y 2 ( x )
je dato op{te rje{enje Besselove jedna~ine kada v nije cio broj i kada nije jednak
polovini neparnog broja.
Do sada je koeficijent a o bio proizvoljan.
382
1o Ako je v n, gdje je n > 0 cio broj, tada uzimaju}i

ao =
1
,
2 ( v + 1)
v
dobijamo
a 2 m = ( 1) m
1
.
( m + 1) ( v + m + 1)
2 m+ v
Uvr{tavanjem ovako izabranih koeficijenata u (4), dobi}emo

1
x
y1 ( x ) = ( 1)

( m + 1) ( v + m + 1) 2
m= 0
2 m+ v
(5)
Redom (5) je definisana funkcija

1
x
J v ( x ) = ( 1)

( m + 1) ( v + m + 1) 2
m= 0
2 m+ v
(6)
koja je rje{enje Besselove jedna~ina i naziva se Besselovom funkcijom prve vrste

reda v. Red
Jv (x) =
( 1) m
m= 0
1
x

( m + 1) ( v + m + 1) 2
2 m v
(6 )
odgovara slu~aju r = v (v nije cio broj) i odre|uje drugo rje{enje jedna~ine (1),
linearno nezavisno sa J v ( x ).
Dakle, ako v nije cio broj (v 0, 1, 2, . . . ), funkcije J v ( x ) i J v ( x ) obrazuju
fundamentalni sistem rje{enja, tako da je op{te rje{enje jedna~ine (1) oblika
y( x ) = A J v ( x ) + B J v ( x ) .
2o U slu~aju kad je v cio broj rje{enja J v ( x ) i J v ( x ) su linearno zavisna po{to je
J n ( x ) = ( 1) n J n ( x ) .
U tom slu~aju jedno rje{enje jedna~ine (1) je funkcija y1 ( x ) = J n ( x ), a drugo
rje{enje traìmo u obliku
y 2 ( x ) = D J n ( x )ln x + x n d m x m ,
m= 0
383
(7)
pri ~emu koeficijente D, d o , d 1 , ... odre|ujemo iz uslova da y 2 ( x ) zadovoljava

jedna~inu (1).
Funkcija y 2 ( x ) = K n ( x ), data jednako{}u (7), zove se Besselova funkcija druge
vrste reda n ili Weberova funkcija.(1) Ona se moè izraziti u obliku
Kn (x ) =
J n ( x )cos n J n ( x )
,
sin n
tj. kao linearna kombinacija funkcija J n ( x ) i J n ( x ). Pu{taju}i n da teì cijelom

broju no , dobi}emo rje{enje K no ( x ) jedna~ine (1) linearno nezavisno od J no ( x ).
Prema tome, u slu~aju kad je v = n cio broj, op{te rje{enje Besselove jedna~ine
(1) je oblika
y( x ) = A J n ( x ) + B K n ( x ) .
3o U slu~aju kada u jedna~ini (1) umjesto v stoji
(2k + 1)
2
za neki cio broj k, iz (4) i
( 4 ) se dobijaju linearno nezavisna rje{enja jedna~ine (1). Na primjer, za v =

dobi}emo
x
y1 ( x ) =
y2 ( x ) =
1
2
x2
x4
x6
1
+ ... =
3!
5!
7!
x3
x5
x7
x
+ ... =
3!
5!
7!
x
x2
x4
x6
1
+ ... =
2!
4!
6!
x
sin x
x
cos x
x
(8)
(8 )
pa se op{te rje{enje jedna~ine (1) moè napisati u obliku

y = A
2
2
sin x + B
cos x .
x
x
(9)
Napi{imo u svojstvu primjera red za funkcije Bessela prve vrste i nultog reda
( v = 0 ), odnosno prve vrste i prvog ( v = 1) reda:
(1)
Obiljeàva se i sa Yn ( x ).
384

2
1 x
1 x
x
Jo (x) = 1 +

+ ...
2
( 2 !) 2
(3!) 2 2
2
3
J1 ( x ) =
x
1 x
1 x
+
+ ...
2 2! 2
2 !3! 2
Funkcije J o ( x ) i J 1 ( x ) (sl. 51) se ~esto susre}u u primjeni.

Koriste}i formulu (6), neposrednom provjerom, se dobija:
d
x v J v ( x ) = x v J v 1 ( x ).
dx
(10)
Analogno iz (6 ) dobijamo
d
x v Jv (x)
dx
= x v J v +1 ( x ) .
(11)
Iz (10) i (11) se dobija

v
J v ( x ) = J v 1 ( x )
x
v
J v ( x ) J v ( x ) = J v +1 ( x ) ,
x
J v ( x ) +
(10)
( x 0 ),
(11)
odakle, nakon sabiranja, odnosno oduzimanja, dobijamo dvije va`ne rekurentne

formule
1
[J v 1 ( x ) J v +1 ( x )] ,
2
2v
J v +1 ( x ) + J v 1 ( x ) =
Jv (x) .
x
J v ( x ) =
(12)
(13)
Specijalno, sve Besselove funkcije, cijelog reda, mogu se izraziti pomo}u J o ( x ) i

J 1 ( x ) . Ovdje je od posebnog zna~aja relacija
J v ( x ) = ( 1) v J v ( x ) .
Tako iz (13), za v = 1, dobijamo
J2 (x) =
2
J1 ( x ) J o ( x ) .
x
385
(sl. 51)
(sl. 52)
Vratimo se Besselovim funkcijama s indeksom jednakim polovini neparnog cijelog
broja. Ta klasa se ~esto susre}e u primjeni, a zna~ajna je i zbog toga {to se u tom
slu~aju Besselove funkcije mogu izraziti pomo}u elementarnih funkcija.
Vidjeli smo, u (8) i (8 ), da je za v =
J 1 (x) =
2
1
2
2
sin x , J 1 ( x ) =
x
2
Obje ove funkcije mogu se objediniti. Tako dobijamo

386
2
cos x .
x
Jv (x) =
2
v
cos x
,
x
2 4
v =
1
.
2
(14)
Po rekurentnoj formuli (13), dobija se, na primjer

J 3 (x) =
2
3
2
(x) =
2 sin x
cos x
x x
2
cos x
sin x
.
x
x
Pri rje{avanju brojnih problema treba imati predstavu o rasporedu nula Besselovih
funkcija. Nule funkcija J 1 2 ( x ) i J 1 2 ( x ) se podudaraju s nulama funkcija sin x
i cos x redom, dok se amplitude njihovih oscilacija gase. Pokazuje se da za velike
vrijednosti x vaì procjena:
3
Jv (x) =
v
2
cos x
+ O ( x 2 ),
x
2 4
x,
(15)
za sve realne vrijednosti v.

Ovom formulom je izraèno pona{anje Besselovih funkcija pri rastu argumenta.
Ovo je osciliraju}a funkcija s beskona~no mnogo nula i postepenim ga{enjem
amplituda.
Jedna~ine koje se svode na Besselovu jedna~inu:
Zadatak 42. Jedna~ina

x 2 y + xy + ( s 2 x 2 v 2 ) y = 0
( s = const. )
(16)
se smjenom t = sx svodi na Besselovu jedna~inu

t2
dy
d2y
+t
+ (t 2 v 2 ) y = 0
2
dt
dt
koja ima op{te rje{enje

y = A J v ( sx ) B J v ( sx ) ,
387
(16 )
pri ~emu u slu~aju kad je cio pozitivan broj ili nula treba umjesto J v ( x ) pisati
K v ( x ).
Zadatak 43. Diferencijalna jedna~ina

t2
du
d 2u
+ ( 2 + 1) t
+ ( 2 2 v 2 + 2 2 t 2 ) u = 0 ,
2
dt
dt
(17)
gdje su , , , v konstante, smjenom

y = t u,
x = t
prelazi u Besselovu jedna~inu

x 2 y + xy + ( x 2 v 2 ) y = 0 .
Op{te rje{enje jedna~ine (17) je
u = t y = At J v ( t ) + Bt J v ( t ) ,
pri ~emu, u slu~aju kada je cio pozitivan broj ili 0, treba zamijeniti J v ( x ) sa
K v ( x ).
Specijalno za:
a) 2 +1 = a, 2 2 v 2 = b, 2 2 = c, 2 = s .
jedna~ina (17) postaje
t2
du
d 2u
+ at
+ ( b + ct s ) u = 0 .
2
dt
dt
(18)
Ako je b = 0, iz (18) dobijamo

t2
du
d 2u
+ at
+ ct s u = 0 .
2
dt
dt
(19)
Zadatak 44. Gaussova jedna~ina je jedna~ina oblika

x (1 x ) y + [ ( + + 1) x ] y y = 0 ,
(1)
gdje su , , date konstante. Singularne ta~ke ove jedna~ine su x = 0 i x = 1.

Ovo je jedna~ina Fuchsovog tipa. Njeno rje{enje }emo traìti u obliku
388
y =
k=0
x r+ k .
(2)
Ovakvo rje{enje postoji u okolini ta~ke x = 0. Uvr{tavanjem izraza za y i

y =
( r + k ) C
k=0
y =
x r + k 1
( r + k )( r + k 1) C
k=0
x r+ k 2
u (1), dobi}emo
( x x 2 ) ( r + k )( r + k 1) C k x r + k 2 +
k=0
[ ( + 1) x ] ( r k ) C
k=0
x r + k 1 C k x r + k = 0 .
(3)
k=0
Najniì stepen od x, u jednakosti (3), bi}e x r1 , a koeficijent uz ovaj stepen

odredi}emo za k = 0 iz razvoja u red funkcije xy + y . Tako dobijamo
jedna~inu indeksa
F( r ) = r ( r 1) + r.
Korijeni ove jedna~ine su r1 = 0 i r2 = 1 . Koeficijent C o moè biti bilo koji
broj, razli~it od nule.
Rje{enje y1 ( x ) jedna~ine (1) , koje odgovara korijenu r1 = 0, traì}emo, dakle, u
obliku
y1 =
k=0
xk.
(4)
Kada se y1 , y1 i y1, dobijeni iz (4), uvrste u (1) i koeficijenti uz stepene uz x

izjedna~e sa nulom, dobija se rekurentna formula
(k + 1)( + k)C k +1 = ( + k )( + k ) C k
koja daje sve koeficijente reda (4) kao funkcije prvog koeficijenta C o .
Tako je
C1 =
Co
1
389
C2 =
C k +1 =
( + 1)( + 1)
( + 1) ( + 1)
C1 =
C o , ...
1 2 ( + 1)
1 2 ( + 1)
( + k )( + k )
( +1)...( + k ) ( +1).. ( + k )
Co
C =
(k +1)( + k ) k
k ! ( +1)( + 2)...( + k )
za 0, 1, 2, ... , k, ... .
Ako uzmemo C o = 1, dobi}emo hipergeometrijski red
( + 1) ( + 1) 2
x +
x + ... +
1
1 2 ( + 1)
( + 1)...( + k ) ( + 1)...( + k ) k +1
+
x + ...
1 2 ...(k + 1) ( + 1)...( + k )
y1 = F (, , , x ) = 1 +
(4 )
koji je konvergentan u intervalu 1 < x < 1 i koji predstavlja jedan partikularni integral Gaussove jedna~ine (1), za 0, 1, 2, ... .
Drugo partikularno rje{enje jedna~ine (1), koje odgovara korijenu r2 = 1 ,
moèmo traìti u obliku
y =
k=0
x k +1 = x 1 C k x k .
(5)
k=0
Me|utim, ako izvr{imo smjenu

y = x 1 z
( 1) ,
jedna~ina (1) }e se svesti na jedna~inu

x (1 x ) z + [ 2 ( + + 3 2 ) x ] z ( + 1 )( + 1 ) z = 0. (6)
Ovo je zapravo jedna~ina (1), u kojoj su , , zamijenjeni, respektivno sa
+ 1 , + 1 , 2 , tako da je njen partikularni integral
z = F( + 1 , + 1 , 2 , x ),
za 2 0, 1, 2, ... . S obzirom na smjenu y = x 1 z, drugi partikularni integral Gaussove jedna~ine (1) bi}e
y 2 = x 1 F( + 1 , + 1 , 2 , x ) ,
tako da }e op{ti integral jedna~ine (1) biti
390
(5 )
y = C1 F (, , , x ) C 2 x 1 ( + 1 , + 1 , 2 , x ) ,
(7)
pri ~emu nije cijeli broj, a C1 i C2 su proizvoljne konstante.

Slu~ajeve kad je cio broj ne}emo ovdje posmatrati.
U slu~aju kad je = 1, y 2 = y1 , tako da se integral y 2 mora traìti na drugi na~in.
Ako stavimo = 1 h, integrali y1 i y 2 primaju oblik
y1 = F (, ,1 h, x )
y 2 = x h F ( + h, + h, 1 + h, x ).
Oni se za h = 0 podudaraju, tako da se za drugi partikularni integral Gaussove
jedna~ine (1) moè uzeti
x h F( + h, + h,1 + h, x ) F (, ,1 h, x )
,
h
h
y 2 = lim
ili
y 2 = F (, , 1, x )log x + ( x ) ,
gdje je ( x ) red konvergentan u razmaku 1 < x < 1 .
Na isti na~in bi se moglo traìti rje{enje Gaussove jedna~ine u okolini ta~ke x = 1.
Me|utim, s obzirom da jedna~ina (1) ostaje nepromijenjena ako se x zamijeni sa
1 x, izuzev {to treba zamijeniti sa + + 1 , op{ti intgral te jedna~ine, u
okolini ta~ke x = 1, bi}e
y = C1 F(, , + + 1 , 1 x ) +
+ C 2 (1 x ) F ( , , + 1 , 1 x ) ,
ako + nije cio broj.
Zadatak 45. Legendreova jedna~ina: Ako se u Gaussovoj jedna~ini (1) stavi

x =
1 t
, = n + 1, = n, = 1,
2
(1)
gdje je n cio pozitivan broj, dobi}e se Legenderova jedna~ina

(1 t 2 )
dy
d2y
2t
+ n (n + 1) y = 0
2
dt
dt
391
(2)
koja se, ako zamijenimo t sa x, moè napisati u obliku

d
dx
2 dy
(1 x ) dx + n (n + 1) y = 0 .
Prema formulama (1), jedan partikularni integral y1 Legendreove jedna~ine moè

se dobiti iz partikularnog integrala y1 Gaussove jedna~ine, tj. partikularni integral
Legendreove jedna~ine (2) je
1x
y1 = F n + 1, n, 1,
.
2
(3)
Ako u relaciju (4 ) uvrstimo = n, o~igledno }e svi sabirci, koji odgovaraju

vrijednostima indeksa k = n, n + 1, ..., biti jednaki nuli, tako da }e red kojim je
1x
predstavljena funkcija F n + 1, n, 1,
sadràvati samo sabirke za koje je
2
k = 0, 1, 2,..., n 1, {to zna~i da }e ona biti polinom stepena n. Ovaj polinom se

zove Legendreov polinom i ozna~ava se sa Pn ( x ).
Drugo partikularno rje{enje Legendreove jedna~ine (2) ne moè se dobiti iz drugog
partikularnog rje{enja Gaussove jedna~ine (1), jer je, za = 1, y 2 = y1 .
Drugo rje{enje jedna~ine (2) ima oblik
Qn ( x ) =
1
1+x
Pn ( x ) ln
2
1x
2n 4 k 1
( 2k + 1)(n k ) P
k=0
n 2 k +1
(x) ,
( n 1)
( n 1)
gdje je N =
.
, najve}i cio broj koji nije ve}i od
2
2
Funkcija Q n ( x ) se zove Legendrova funkcija druge vrste.

Za Legendreove polinome
(1 x )
Pn ( x ) = F n + 1, n, 1,
vaì rekurentna formula
(n + 1)Pn +1 ( x ) = ( 2n + 1) x Pn ( x ) n Pn 1 ( x ),
n = 1, 2,... .
Osim toga, oni se mogu predstaviti u obliku

Pn ( x ) =
1 dn
( x 2 1) n ,
n
n
2 n ! dx
n = 0,1, 2,... .
Sada }emo navesti neke od tih polinoma i dati njihov grafi~ki prikaz za 1 x 1 :
392
Po ( x ) = 1, P1 ( x ) = x, P2 ( x ) = 1 3x 2 , P3 ( x ) = x
P4 ( x ) = 1 10 x 2 +
5 3
x ,
3
35 4
14
21 5
x , P5 ( x ) = x x 3 +
x ,... .
3
3
5
(sl. 53a)
(sl. 53b)
393
Pn ( x ) je ortogonalan na svakom polinomu nièg stepena, u intervalu [ 1, 1], tj.

1
Pn ( x ) dx = 0 ,
za m < n .
Nave{}emo nekoliko primjera Legendreovih funkcija druge vrste:

1 1+x
ln
2 1x
1
1+x
Q1 ( x ) = x ln
1
2
1x
1+x 3
1
Q 2 ( x ) = (3x 2 1) ln
x , ...
1x 2
4
Qo ( x ) =
Zadatak 46. Data je diferencijalna jedan~ina

y + p( x ) y + q ( x ) y = 0 .
Ako su njene jedine singularne ta~ke x = 0 i x = regularno-singularne ta~ke,
onda se ona moè integrisati pomo}u elementarnih funkcija.
Rje{enje:
Po{to je ta~ka x = 0 regularno-singularna ta~ka

1
(a o + a1 x + a 2 x 2 + ... ),
a
x
1
q ( x ) = 2 ( b o + b1 x + b 2 x 2 + ... ) .
x
p( x ) =
1
se ta~ka x = preslikava u ta~ku t = 0.
t
1
Nalazimo da je y ( x ) = y = z (t ) ,
t
Smjenom x =
y ( x ) =
dy dy dt
dz dt
=
=
= z ( t 2 )
dx
dt dx
dt dx
y ( x ) =
dy d ( t 2 z ) dt
= t 4 z + 2t 3 z .
=
dx
dt
dx
394
Ako tako dobivene izraze za y, y i y uvrstimo u jedna~inu (1), dobi}emo

1
z + t 1 z 2 p t 1 + t 4 q t 1
t
( )
( )
= 0,
odnosno
z +
b
b
a
a
z
z
2 a o 1 22 ... + 2 b o + 1 + 22 +... = 0 .
t
t
t
t
t
t
Da bi ta~ka t = 0 bila regularno-singularna, mora biti

a1 = a 2 = ... = a n = ... = 0 i b1 = b 2 = ... = b n = ... = 0 ,
tako da se po~etna jedna~ina svodi na Eulerovu diferencijalnu jedna~inu
x 2 y + a o xy + b o y = 0 .
Zadatak 47. Na|i, u obliku reda, op{te rje{enje diferencijalne jedna~ine:

2 x 2 y xy + (1 x 2 ) y = 0 ,
(1)
u okolini ta~ke x = 0.
Rje{enje:
Po{to je ta~ka x = 0 regularno-singularna ta~ka jedna~ine (1), njeno rje{enje }emo traìti u obliku
y( x ) =
k=0
x k + r,
(a o 0 ) .
(2)
Ako y, y i y , dobivene diferenciranjem izraza (2), uvrstimo u (1), dobi}emo

( r 1)( 2 r 1) a o x r + r ( 2 r + 1) a1 x r +1 +
+
{a [2(k + r)(k + r 1) (k + r) + 1] a }x k+ r
k=2
k2
Jedna~ina indeksa je
F( r ) = a o ( r 1)( 2 r 1) = 0,
395
= 0.
(3)
odakle se, zbog a o 0, dobija r1 = 1 i r2 =
1
.
2
Rekurzivne formule za odre|ivanje reda (2) su:

a1 = 0 i (k + r 1)( 2k + 2 r 1) a k = a k 2 , k = 2, 3, ... .
Prema tome ima}emo
1
a 2 k +1 = 0 ,
k
a 2 k = a o ( 2 p + r 1)( 4 p + 2 r 1) , k = 1, 2, ...
p =1
Zamjenjuju}i tako dobivene koeficijente a 2 k +1 i a 2 k u y( x ), dobi}emo funkciju:

1
k
2k
y( x ) = a o x 1 + x ( 2 p + r 1)( 4 p + 2 r 1) ,

p =1
k =1
r
koja zadovoljava jedna~inu (1). Ako uzmemo a o = 1 dobi}emo rje{enja, za

1
k

2k
r = 1 : y1 ( x ) = x 1 + x ( 2 p + 1) 4 p
p =1

k =1
1
r = : y2 ( x ) =
2

1
2k
x 1 + x ( 2 p ) 4 p
2
p =1

k =1
koja su linearno nezavisna. Polupre~nik konvergencije za red u oba rje{enja je

R = , pa je
y( x ) = C1 y1 ( x ) + C 2 y 2 ( x )
op{te rje{enje za svako x.
Zadatak 48. Data je diferencijalna jedan~ina

(1 x 2 ) y xy + 2 y = 0 .
(1)
1) Na}i u obliku reda njene partikularne integrale y1 ( x ) i y 2 ( x ) koji zadovoljavaju

uslove
y1 ( 0 ) = 1, y1 ( 0 ) = 0 ; y 2 ( 0 ) = 0 , y 2 ( 0 ) = 1 .
396
Ispitati konvergenciju stepenih redova funkcija y1 ( x ) i y 2 ( x ).

2) Pokazati da u slu~aju = 0, zbir y 3 = y 2 + y1 predstavlja stepeni red funkcije
arc sin x + 1.
Rje{enje:
Napi{imo diferencijalnu jedna~inu (1) u obliku

y = x 2 y + xy 2 y .
Ukoliko pretpostavimo da je y =
a
n= 0
(1)
x n rje{enje jedna~ine (1), tada }e koefi-
cijenti tog reda biti odre|eni sljede}om rekurentnom formulom
n (n 1) a n = (n 2 )(n 3) + (n 2 ) 2 a n 2 ,
n = 2 , 3, . . .
ili
an =
( n 2 ) 2 2
a n 2 , n = 2, 3, ... .
n (n 1)
(2)
Prema po~etnim uslovima:

i) za y1 ( x ) je a o = 1 i a1 = 0, pa se iz rekurentne formule (2) vidi da }e svi
koeficijenti neparnog indeksa a 2 k +1 biti jednaki nuli. Prema tome
y1 ( x ) = 1 +
n
2
2
4 ( v 1)
v=1
( 2 n )!
n =1
x 2n .
(3)
ii) za y 2 ( x ) je a o = 0 i a1 = 1, tako da su svi koeficijneti a 2 k = 0, dakle,
y2 ( x ) = x +
n =1

2
2
4 ( v 1)
v=1
( 2 n + 1 )!
x 2 n +1
(3 )
Iz (2) se, pomo}u D'Alambertovog kriterijuma, lako vidi da je polupre~nik konvergencije za oba reda, (3) i (3 ), jednak 1.
2) Ako je = 0, partikularni integrali y1 ( x ) i y 2 ( x ) se svode na
397
y1 ( x ) = 1
y2 ( x ) = x +
=
[ ( 2 n 1 )!!]
2
x 2 n +1
=
2n + 1
2 n n!( 2 n 1 )!!
n= 0
n= 0
x 2 n +1 =
( 2 n + 1 )!
n =1
[ ( 2 n 1 )!!]
( 2n 1)!! x 2 n +1
.
2 n n ! ( 2n + 1)
Prema tome,
y 3 ( x ) = y1 ( x ) + y 2 ( x ) = 1 +
( 1)
n= 0
12 x 2 n +1
=
n 2n + 1
= 1 + arc sin x ,
jer iz y( x ) = 1 + arc sin x diferenciranjem dobijamo
y ( x ) =
1
1+x2
1
2n
n 2
1
(
)
x .
n
n= 0
Odavde integracijom, u granicama od 0 do x, dobijamo

y( x ) = arc sin x =
( 1)
n= 0
12 x 2 n +1
.
n 2n + 1
Zadatak 49. Na}i, u obliku stepenog reda, op{ti integral diferencijalne jedna~ine
2 y xy 2 y = 0 ,
(1)
a zatim izraziti u obliku elementarne funkcije onaj partikularni integral koji

ispunjava uslove: y( 0 ) = 0, y( 2 ) = e .
Rje{enje:
Ako pretpostavimo da je y( x ) =
n= 0
x n rje{enje date jedan~ine,
pa uvrstimo y, y i y , dobivene diferenciranjem tog reda, u jedna~inu

398
2 y = xy + 2 y,
dobi}emo rekurzivnu formulu
2n (n 1) a n = na n 2 ,
ili
an =
a n 2
,
2 (n 1)
n = 2, 3,... .
Prema tome, odavde je

a 2 k 1 =
a2 k =
a1
2
k 1
( 2k 2 )!!
ao
2 k ( 2k 1)!!
a1
2
2 ( k 1 )
(k 1)!
k = 1, 2,...
k = 1, 2,...
(2)
tako da je op{ti integral jedna~ine (1):
x 2k
y( x ) = a o 1 + k
+ a1
k =1 2 ( 2k 1)!!
k =1
x 2 k 1
=
2 2 ( k 1 ) (k 1)!
2k
x2
x
a
x
exp
= a o 1 + k
+
k =1 2 ( 2k 1)!!
Na osnovu datih po~etnih uslova dobijamo

y( 0 ) = a o = 0 i y( 2 ) = 2a1 e = e ,
1
.
2
Prema tome, traèni partikularni integral je
dakle a o = 0 i a1 =
1
y p (x) = x e
2
x

2
Ina~e, i op{ti integral (3) se moè napisati u obliku elementarne funkcije

x
x
x
2
y( x ) = a o 1 +
arsh
+ a1 x e .
2
2
399
(3)
Zadatak 50. Odrediti jedno rje{enje diferencijalne jedna~ine

x
1
y
y = x 1
x +1
x +1
y +
u obliku reda
n= 0
Rje{enje:
(1)
x n.
Jedna~ina (1) ekvivalentna je sa

( x + 1) y + x ( x + 1) y y + ( x + 1) 2 = 0 .
(1)
Ako pretpostavimo da je
y =
n= 0
xn
(*)
rje{enje jedna~ine (1), tada je

y =
n a n x n 1 ,
y =
n =1
n (n 1) a
n= 2
x n 2 ,
pa (1) postaje
( x + 1) n (n 1) a n x n 2 + x n a n x n 1
n =1
n= 2
a
n= 0
x n + ( x + 1) 2 = 0 , (1)
odnosno
n (n 1) a n x n 1 +
n= 2
n(n 1) a n x n 2 + (n 1)a n x n + ( x + 1) 2 + a o = 0 .
n= 2
n =1
(1)
Jedna~inu (1) moèmo druga~ije napisati :
{n (n + 1) a
n =1
n +1
+ (n + 1)(n + 2 ) a n + 2 + (n 1) a n } x n + 2a 2 a o + ( x + 1) 2 = 0 ,
(2)
jer je, za
n 1 = m:
n (n 1) a n x n 1 =
n= 2
m ( m + 1) a
m =1
400
m +1
xm
n (n 1) a n x n 2 =
n 2 = m:
n= 2
( m + 1)( m + 2 ) a
m= 0
m+ 2
xm =
= 2a 2 + ( m + 1) ( m + 2 ) a m + 2 x m .
m =1
Ako m zamijenimo sa n, (2) se moè napisati i ovako:
{n (n + 1) a
n= 3
n +1
+ (n + 1)(n + 2 ) a n + 2 + (n 1) a n } x n +
+ (6a 3 + 12a 4 + a 2 + 1) x 2 + ( 2a 2 + 6a 3 + 2 ) x + 2a 2 a o + 1 = 0 .
( 2)
Po{to relacija (2 ) mora biti zadovoljena za svako x, dobijamo

2a 2 a o + 1 = 0
2a 2 + 6a 3 + 2 = 0
6a 3 + 12a 4 + a 2 + 1 = 0
n (n + 1) a n +1 + (n + 1)(n + 2 ) a n + 2 + (n 1)a n = 0 ,
(3)
(n > 2 ).
Odavde je:
a2 =
ao 1
a +1
, a3 = o
,
2
6
Lako se moè pokazati da je a n = ( 1) n

~ina (3) uvrstimo
a n = ( 1) n
ao +1
n!
a4 =
ao +1
,... .
24
ao +1
. Naime, ako u posljednju od jednan!
i a n +1 = ( 1) n +1
ao +1
,
(n + 1)!
dobi}emo
(n + 1)(n + 2 ) a n + 2 + ( 1) n
ao +1
n!
odakle je
a n + 2 = ( 1) n + 2
ao +1
.
(n + 2 )!
Prema tome, rje{enje jedna~ine (1) je oblika
401
n 1 n (n + 1)
= 0,
(
n
+ 1)
y = a o + a1 x +
= (a o + 1) ( 1) n
n= 0
ao 1 2
x +
2
( 1)
n= 3
(a o 1) n
x =
n!
a 1 2
x
x2
(a o + 1)(1 x +
) + a o + a1 x + o
x =
n!
2!
2
n
= (a o + 1) e x + (a1 + a o + 1) x x 2 1.
Ako uvedemo oznake C1 = a o + 1 i C 2 = a1 + a o + 1 ima}emo
y = C1 e x + C 2 x x 2 1 .
Zadatak 51. Odrediti sumu reda

f (x) = 1 +
x4
x8
x 12
+
+
+ ...
4!
8 ! 12 !
(1)
integracijom diferencijalne jedna~ine za koju je f ( x ) rje{enje.
Rje{enje:
Po{to je
x
[4 (k 1)!] = lim
x 4 ( k +1 )
lim
= 0
k
k 4 k 4 ( k + 1)
[4 (k + 1)]! x 4 ( k 1 )
8
( x ),
polupre~nik konvergencije reda (1) R = + , pa se on, za x ( , + ) , moè

diferencirati ~lan po ~lan, proizvoljan broj puta. Stoga, za x ( , + ) , imamo
f IV ( x ) =
x 4 ( n 1 )
=
n = 1 [ 4 ( n 1)]!
x 4n
= f (x) .
n = 0 ( 4 n) !
Prema tome, funkcija f ( x ), x ( , + ), zadovoljava linearnu diferencijalnu jedna~inu s konstantnim koeficijentima

f IV ( x ) f ( x ) = 0 .
Njena pripadna karakteristi~na jedna~ina
r4 1 = 0 ,
ima korijene r1 ,2 = 1, r3 ,4 = i , tako da je op{ti integral jedna~ine (2)
402
(2)
f ( x ) = C1 e x + C 2 e x + C 3 cos x + C 4 sin x ,
(3)
gdje su C1 , C 2 , C 3 , C 4 konstante koje treba odrediti.

Po{to je, prema (1)
f ( 0 ) = 1, f ( 0 ) = f ( 0 ) = f ( 0 ) = 0 ,
iz (3) se dobija sistem po C i :
C1 + C 2 + C 3 = 1,
C1 + C 2 C 3 = 0 ,
C1 C 2 + C 4 = 0 ,
C1 C 2 C 4 = 0 ,
~ije je rje{enje
C1 = C 2 =
1
1
, C3 = , C4 = 0 .
4
2
Prema tome,
f (x) =
1
(ch x + cos x ) .
2

4 x ( x 1) y + 4 [(a + 2 ) a 1] y + ( 2a + 1) y = 0 ,
(Ea)
u kojoj a nije cio broj.

1o Na}i eksplicitan izraz za koeficijent op{teg ~lana n stepenog reda
y = (a, x ) =
n= 0
xn
(1)
koji zadovoljava jedna~inu ( E a ) i za x = 0 uzima vrijednost y =1 .

2o Pokazati da je integral jedna~ine ( E a ) tako|er
y = x a ( a, x ) .
(2)
3o Pokazati da poslije smjene x = , y = z t , jedna~ina ( E a ) prelazi u jedna~inu

( E a ) .
403
1o Ako se u jedna~ini ( E a ), koja se moè napisati u obliku
Rje{enje:
4 x 2 y + 4 (a + 2 ) xy + ( 2a + 1) y = 4 [ xy + (a + 1) y ]
y zamijeni stepenim redom (1), dobi}e se rekurentna formula
1
1
n (n + a ) n = n n + a n 1 ,
2
2
n = 1, 2,...
o =1,
odakle je, budu}i da a nije cio (negativan) broj
1
1
n n + a
2
2
n 1 ,
=
n (n + a )
n = 1, 2,...,
(3)
tj.
1
1
1
1 1 1 1
1
2
3 ... n
1 + a 2 + a ... n + a
2 2 2 2
2
2
2
, n = 1, 2,... .
n =
n!( a +1)( a + 2 )...( a + n)
Iz (3), prema D'Alambertovom kriteriju, dobijamo polupre~nik konvergencije

R = lim
n
n
= 1.
n 1
2o Neka je
(a, x ) =
n= 0
xn,
1 < x < 1 .
Ako uzmemo
( a, x ) =
x
n= 0
tada }e, zbog toga {to a nije cio, dakle, ni prirodan broj, biti
1
1
1
1
(n a) (n a) + a
n
na
2
2
2
2
n =
n 1 =
n 1
n (n a)
(n a) [(n a) + a]
tako da }e, o~igledno, i red (4) konvergirati u intervalu (-1, 1).

404
(4)
Odavde vidimo da funkcija

y = x a (a, x ),
x ( 1, 0 ) ( 01
,)
zadovoljava jedna~inu ( E a ).
3o Ako u datoj jedna~ini izvr{imo smjenu
1
x = , y=z t,
t
(5)
za koju je
dt
1
= 2 = t2
dx
x
5 1 3
dy dy dt
=
= z t 2 + zt 2
dx
dt dx
2
d2y
3
d dy dt
= t2
= z t 2 + 3 zt 9 + zt 2
2
4
dt dt dx
dx
ona }e se, nakon provedenog ra~una, svesti na jedna~inu
4 t (t 1) z + 4 [( a + 2 ) t ( a ) 1] z + [ 2( a ) + 1] z = 0 ,
koja se, iz jedna~ine ( E a ), dobija ako a zamijenimo sa (a).
Time smo dokazali tvrdnju da smjena (5) prevodi jedna~inu ( E a ) u ( E a ).
Zadatak 53. 1) Pomo}u potencijalnih redova na}i op{ti integral diferencijalne

jedna~ine
(1 x ) y + 2 xy 2 y = 0
( = const ).
(1)
2) Na povr{ini y = e x , odrediti krive sa osobinom da oskulatorna ravan, u svakoj

ta~ki M ( x, y, z ) prolazi i ta~kom N ( 2 x, 2 y, 2 z ).
3) Neka je z = ( x ) jedna~ina one od projekcija tih krivih na Oxz ravan koja u
ta~ki (0,1) te ravni dodiruje pravu z = x + 1. Izra~unati veli~inu dijela povr{ine
y = e x koji isjecaju, u poluravni x 0, povr{ine z = 0 i z = ( x ).
Rje{enje:
1) Napi{imo diferencijalnu jedna~inu (1) u obliku

y xy + 2 ( xy y ) = 0 ,
405
(1)
i potraìmo rje{enje te jedna~ine u obliku stepenog reda

y =
n= 0
xn .
(2)
Ako uvrstimo u jedna~inu (1) y, y i y dobi}emo rekurentnu formulu za izra~unavanje koeficijenata reda (2):
n (n 1) a n (n 1)(n 2) a n 1 + (n 3) 2 a n 2 = 0
(n = 2, 3,... ) .
Odavde je
an =
a2 =
n2
n 3
a n 1
2 a n 2
n
n (n 1)
2
ao ,
2!
a3 =
(n = 2, 3,... )
(3)
3
ao .
3!
Pretpostavimo da je
ak =
k
ao
k!
za k = 2, 3, ... , n 1 ,
pa poku{ajmo, pomo}u (3), odrediti a n :

an =
=
n 2 n 1
n 3 n 2
ao 2
ao =
n (n 1)!
n(n 1) (n 2 )!
n
n
(n 2 n 3) a o =
ao .
n!
n!
Prema tome, jedno rje{enje jedna~ine (1) je
y = a o + a1 x + a o
n+ 2
n n
x ,
n!
pri ~emu su a o i a1 proizvoljne konstante.

Uzimaju}i:
i) a o = 1 i a1 = , dobi}emo y1 = e x
ii) a o = 0 i a1 = 1 , dobi}emo y 2 = x .
Po{to su partikularni integrali y1 = e x i y 2 = x , o~igledno, linearno nezavisni,

op{ti integral jedna~ine (1) bi}e
y = C1 x + C 2 e x ,
406
(4)
gdje su C1 , C 2 proizvoljne konstante.

2) Jedna~ine traènih krivih mogu se pisati u obliku
x = x, y = e x , z = ( x ) ,
dok }e jedna~ina oskulatorne ravni te krive, u ta~ki M (x, y, z), biti
X x Y e x
x
e
ex
1
0
Z ( x )
( x )
= 0 .
( x )
Ako se u jedna~inu te oskulatorne ravni uvrste koordinatne ta~ke N, pa zatim prva

vrsta oduzme od druge i tre}e redom, dobi}emo
x
ex
1x 0
x
= e x [(1 x )( ) + x ( )] = 0,
ili
(1 x ) + x = 0 .
(5)
S obzirom da se jedna~ina (5) dobija iz jedna~ine (1), za = 1, njeno rje{enje }e,

prema (4), biti = C1 x + C 2 e x , pa }e traène krive biti:
x = x, y = e x , z = C1 x + C 2 e x .
(6)
3) Po{to, prema zahtjevu zadatka, treba da bude: ( 0 ) = 1 i ( 0 ) = 1, dobi}emo

C1 = 0 i C 2 = 1, dakle
z = (x) = e x .
Prema tome, veli~ina povr{ine koju, u poluravni x 0, isjecaju povr{ine
z = 0, y = e x , bi}e jednaka
P=
(x)
1 + 2 ( x ) dx =
407
1
2
2 + ln (1 + 2 ) .
408
VI - SISTEMI DIFERENCIJALNIH JEDNAÎNA
VI
1.
SISTEMI DIFERENCIJALNIH JEDNAÎNA
Osnovni pojmovi i definicije
Skup od n diferencijalnih jedna~ina sa n nepoznatih funkcija: y1 ( x ), y 2 ( x ),

. . . , y n ( x ), koje zavise od argumenta x, oblika
Fi x, y1 , y1 ,..., y1( k1 ),..., y n , y n ,..., y n( k n )
) = 0,
i = 1, 2,...,n,
(1)
naziva se sistemom diferencijalnih jedna~ina u op{tem kanonskom obliku. Red

tog sistema odre|en je najvi{im izvodima koji figuri{u u (1) i jednak je
N = k1 + k 2 + . . . + k n .
Specijalno, sistem jedna~ina u kojem figuri{u samo prvi izvodi nepoznatih funkcija
koji je rije{en po izvodima traènih funkcija
y i = f i ( x, y1 , y 2 ,..., y n ),
i = 1, 2,..., n ,
(2)
naziva se normalnim sistemom.

Svaki sistem jedna~ina vi{eg reda (1) moè se svesti na odgovaraju}i normalni
sistem jedna~ina. Naime, ako sistem (1) rije{imo po najstarijim izvodima, pa
y i , y i , ... , y i( k i 1 ) i = 1, 2,..., n zamijenimo novim pomo}nim funkcijama, tada se
op{ti kanonski sistem (1) moè zamijeniti njemu ekvivalentnim normalnim sistemom od N = k 1 + k 2 + . . . + k n jedna~ina.
Prema tome, dovoljno je posmatrati samo normalne sisteme jedna~ina.
Definicija 1. Skup od n funkcija
y1 = y1 ( x ), y 2 = y 2 ( x ), ... , y n = y n ( x ) ,
(3)
definisanih i (neprekidno) diferencijabilnih na intervalu (a, b ), naziva se rje{enjem

sistema (2), na intervalu (a, b ), ako one zadovoljavaju svaku od jedna~ina tog
sistema.
Grafik tog rje{enja, odre|en skupom ta~aka
409
Gy =
{(x, y ( x ), ..., y ( x )) : x (a, b )} ,

1
predstavlja parametarski zadanu krivu parametra x (a, b ), u ( n + 1 ) dimenzionalnoj oblasti D prostora ( x, y1 , ..., y n ). Ta kriva naziva se integralnom krivom
sistema (2).
Normalnom sistemu (2) i njegovom rje{enju y = ( y1 ( x ), y 2 ( x ), ... , y n ( x )) moè
se pridruìti kretanje ta~ke u n-dimenzionalnom prostoru ( y1 , ..., y n ). Taj prostor

se naziva faznim prostorom (za n = 2 faznom ravni), dok se kriva koju pokretna
ta~ka u njem opisuje naziva trajektorijom sistema ili faznom trajektorijom.
Trajektorija sistema (2) je projekcija integralne krive iz (n+1) dimenzionalnog
prostora, promjenljivih x, y1 , y 2 , ..., y n , u fazni n dimenzionalni prostor promjenljivih y1 , y 2 , ..., y n .
(sl. 54.)
Ako promjenljiva x ne ulazi eksplicite u desne strane sistema (2), tada se taj sistem,
tj. sistem
y i = f i ( y1 , y 2 , ..., y n ), i = 1, 2, ..., n
(2 )
naziva autonomnim ili stacionarnim.

Cachyev problem se, za sistem (2), formuli{e ovako:
Na}i ono rje{enje (3) sistema (2) koje, za x = x o , zadovoljava po~etne uslove:
410
y1 ( x o ) = y1o , y 2 ( x o ) = y 2o , . . . , y n ( x o ) = y no .
(4)
Za egzistenciju rje{enja Cauchyevog problema dovoljno je da desne strane sistema

(2) budu neprekidne, u okolini po~etne ta~ke ( x o , y1o , ..., y no ) (Peanova teorema).
Da bi pored egzistencije bila garantovana i jedinstvenost rje{enja Cauchyevog
problema dovoljno je, u saglasnosti s teoremom Picarda, dodatno pretpostaviti da
desne strane sistema (2) zadovoljavaju Lipschitzov uslov, u odnosu na y1 , y 2 , ...,, y n
u nekoj okolini po~etne ta~ke ( x o , y1o , y 2o ,..., y no ), ili specijalno, da u toj okolini
imaju ograni~ene parcijalne izvode po y1 , y 2 , ..., y n .
U oblasti egzistencije i jedinstvenosti rje{enja Cauchyevog problema imamo sljede}u definiciju op{teg rje{enja:
Definicija 2. Skup od n funkcija
y i = i ( x, C1 , C 2 , ... , C n ),
i = 1, 2, ... , n
(5)
definisanih u nekoj oblasti promjenljivih x, C1 , C 2 , ... , C n , koje imaju neprekidne

parcijalne izvode po x, naziva se op{tim rje{enjem sistema (2), u oblasti D, u ~ijoj
svakoj ta~ki postoji i jedinstveno je rje{enje Cauchyevog problema, ako je
1o sistem jedna~ina (5) u oblasti D rje{iv po C1 , C 2 , ... , C n tako da je
C i = i ( x, y1 , y 2 , ... , y n ),
i = 1, 2, ... , n i
(6)
2o skup funkcija (5) rje{enje sistema (2) za sve vrijednosti konstanti (6), kad ta~ka
( x, y1 , y 2 , ..., y n ) prolazi oblast D.
Da bismo pomo}u op{teg rje{enja (5) odredili rje{enja (2), sa zadanim po~etnim
vrijednostima x o , y1o , y 2o ,..., y no , iz oblasti D, postupi}emo na sljede}i na~in:
i) uvrstiti u sistem (5), umjesto x, y1 , y 2 , ..., y n , redom brojeve x o , y1o , y 2o ,..., y no :
y io = i ( x o , C1 , C 2 , ... , C n ),
i = 1, 2, ... , n ;
(7)
ii) rije{iti sistem (7) u odnosu na C1 , C 2 , ... , C n , nalaze}i C1 = C1o , . . . , C n = C no ;

iii) uvrstiti na|ene vrijednosti proizvoljnih konstanti u formule (5) i dobiti traèno
rje{enje
y i = i ( x, C10 , C 20 , ... , C n0 ),
Ono }e biti jedinstveno.
Op{te rje{enje oblika
i = 1, 2, ... , n .
y i = y i ( x, x o , y1o , . . ., y no ), i = 1, 2, ..., n
u kojem ulogu proizvoljnih konstanti igraju po~etne vrijednosti y1o , y 2o ,..., y no traènih funkcija y1 , y 2 , ..., y n , pri fiksnoj vrijednosti x o nezavisno promjenljive x,
naziva se op{tim rje{enjem u Cauchyevom obliku.
411
Rje{enje (3), koje se sastoji samo od ta~aka, u kojim su za taj sistem ispunjeni
uslovi egzistencije i jedinstvenosti rje{enja Cauchyevog problema, naziva se
partikularnim rje{enjem.
Prema tome, rje{enje koje se dobiva iz op{teg rje{enja u oblasti D, za konkretne
vrijednosti C1 , C 2 , ... , C n , uklju~uju}i i , bi}e partikularno rje{enje. Rje{enje
u ~ijoj je svakoj ta~ki naru{ena jedinstvenost rje{enja Cauchyevog problema naziva
se singularnim rje{enjem.
1.1. Prvi integrali sistema
Neprekidno diferencijabilna funkcija ( x, y1 , ... , y n ), koja se ne svodi na konstantu u D, naziva se integralom sistema (2) ako je ona identi~ki jednaka konstanti
du` svakog partikularnog rje{enja. Tada je d 0 , pa je saglasno (2)
d
(2 )
dx +
f1 dx + . . . +
f n dx 0 .
x
y1
y n
(8)
Normalni sistem od n jedna~ina ne moè imati vi{e od n nezavisnih integrala.

Prema tome, ako su 1 , 2 , . . . , n nezavisni integrali sistema (2), tada }e svaki
integral , tog sistema, biti funkcija od 1 , 2 , . . . , n .
Jednakost
(9)
( x, y1 , y 2 , ..., y n ) = C
naziva se prvim integralom sistema (2).

Skup od n nezavisnih prvih integrala sistema (2), naziva se op{tim integralom tog
sistema. Prvi integrali
i ( x, y1 , y 2 , ..., y n ) = C i ,
i = 1, 2, ... , n ,
(10)
sistema (2) bi}e nezavisni, ako je funkcionalna determinanta

D ( 1 , 2 , ..., n )
0.
D ( y1 , y 2 , ..., y n )
(11)
Tada se sistem (10), moè rije{iti po y1 , y 2 , ..., y n . Na taj na~in se dobija op{te
rje{enje sistema (2):
y i = y i ( x 1 , C1 , C 2 , ... , C n ),
412
i = 1, 2, ... , n .
(12)
1.2. Sistemi diferencijalnih jedna~ina u simetri~nom obliku

Sistem oblika
dy1
dy 2
dy n
=
= ... =
Y1 ( y1 , y 2 ,..., y n ) Y2 ( y1 , y 2 ,..., y n )
Yn ( y1 , y 2 ,..., y n )
(13)
naziva se sistemom diferencijalnih jedna~ina u simetri~noj formi.

Ako je, u ta~ki ( y1o , y 2o ,..., y no ) , barem jedan od nazivnika Y1 , Y2 , ... , Yn razli~it od
nule, tada se, u okolini te ta~ke, sistem (13) moè zamijeniti normalnim sistemom
od (n-1) jedna~ina. Ako je, recimo, Yn ( y1o , y 2o ,..., y no ) 0, tada je sistem (13) ekvivalentan sljede}em normalnom sistemu:
dy1
Y
= 1,
dy n
Yn
dy 2
Y
dy n 1
Y
= 2 ,...,
= n 1 .
dy n
Yn
dy n
Yn
(14)
Svaki integral (prvi integral) sistema (14) naziva se integralom (prvi integralom)
sistema (13). Sistem (13) ima najvi{e (n 1) nezavisnih integrala (prvih integrala).
Skup od (n 1) nezavisnih prvih integrala sistema (13) zva}emo op{tim integralom
tog sistema.
Svaki normalni sistem (2) moè se zapisati u obliku sistema u simetri~noj formi
dy1
dy 2
=
f1
f2
= ... =
dy n
dx
.
=
fn
1
(14)
1.3. Metode integracije sistema diferencijalnih jedna~ina

1.3.1. Svo|enje sistema na jednu jedna~inu
Neka je dat normalni sistem od n jedna~ina sa n nepoznatih funkcija y1 , y 2 , ..., y n ,
koje zavise od argumenta x:
y i = f i ( x, y1 , y 2 , ... , y n ),
i = 1, 2, ... , n .
(2)
Pretpostavimo da se on ne raspada na vi{e sistema sa manje od n nepoznatih

funkcija. Tada se sistemu (2) moè pridruìti diferencijalna jedna~ina n-tog reda
dy
d ny
F x, y,
, ... ,
= 0,
dx
dx n
tako da se op{te rje{enje sistema (2) moè dobiti u obliku
413
(15)
dy
d ny
, ... ,
y i = g i x, y,
, i = 1, 2, ... , n
dx
dx n
(16)
gdje je y op{te rje{enje jedna~ine (15).

Naime, ako prvu jedna~inu sistema (2) diferenciramo po x, dobi}emo
y1 =
=
f 1
f
f
+ 1 y1 + ... + 1 y n =
x
y1
y n
f
f 1
f
+ 1 f1 + ... + 1 f n = F2 ( x, y1 , y 2 ,... y n )
y n
x
y1
po{to je y i = f i , i = 1, 2, ..., n .
Produàvaju}i ovaj proces, dobi}emo novi sistem diferencijalnih jedna~ina
y1 = f1 ( x, y1 , . . . , y n )
y1 = F2 ( x, y1 , . . . , y n )
....................................
y1( n ) = Fn ( x, y1 , . . . , y n ).
(17)
Bez ograni~enja, moèmo pretpostaviti da se iz (n 1) jedna~ina sistema (17),

mogu dobiti prikazi
y i = g i ( x, y1 , y1 , ... , y1( n ) ),
i = 2, ... , n .
(18)
Ina~e bi trebalo formirati sistem analogan sistemu (17) polaze}i od neke druge,
umjesto od prve jedna~ine sistema (2), pa izvr{iti prenumeraciju jedna~ina i nezavisno promjenljivih.
Kad se (18) uvrsti u neiskori{tenu relaciju sistema (17), dobija se diferencijalna
jedna~ina oblika (15), za y = y1 .
Relacija y1 = y nam, skupa s relacijama (18), daje (16). Jedna~ina (15) ima op{te
rje{enje
y = ( x, C1 , C 2 , ... , C n ) .
(19)
Kad se (19) uvrsti u (16), dobiva se op{te rje{enje sistema (2).

Tako je normalni sistem od n jedna~ina prvog reda mogu}e svesti na jednu diferencijalnu jedna~inu reda n. Na ovome se temelji jedna od metoda integracije
sistema diferencijalnih jedna~ina.
Obrnuto, ako je data diferencijalna jedna~ina n-tog reda
414
y ( n ) = f ( x, y, y , . . . , y ( n 1 ) ) ,
(20)
ona se moè svesti na sistem diferencijalnih jedna~ina n-tog reda.

Naime, ako uzmemo
y = y1
y = y1 = y 2
y = y 2 = y 3
.....................
y ( n 1 ) = y n 1 = y n ,
(21)
tada jedna~ina (20) postaje

y ( n ) = f ( x, y1 , y 2 , . . . , y n ) .
(22)
Dakle, jedna~ina (20) je, u saglasnosti s (21) i (22), ekvivalentna normalnom

sistemu diferencijalnih jedna~ina:
y1
= y2
y 2
= y3
...............
y n 1 = y n
y n
= f ( x, y1 , y 2 ,..., y n ) .
1.3.2. Metod integralnih kombinacija

Problem integracije datog sistema diferencijalnih jedna~ina moè se znatno pojednostaviti ako je mogu}e na}i jedan ili vi{e prvih integrala sistema, jer se tada moè
sniziti red sistema.
Prvi integrali se u mnogim slu~ajevima mogu odrediti pomo}u integralnih kombinacija koje omogu}uju da se jedna~ina napi{e kao izvod nekog izraza koji se
zatim moè jednostavno integrisati.
Metod integralnih kombinacija je posebno vezan za sisteme diferencijalnih jedna~ina u simetri~noj formi na koju se moè svesti svaki normalni sistem (2):
dy1
dy n
dx
.
=
= ... =
1
f1 ( x, y1 ,..., y n )
f n ( x, y1 ,..., y n )
415
(14)
Da bi se do{lo do odgovaraju}ih integralnih kombinacija koje dovode do rje{enja

sistema (14) nekad je cjelishodno:
i) pomnoìti sve nazivnike 1, f1 , f 2 , ... , f n istim faktorom ( x, y1 , ... , y n ) ili
ii) koristiti osobinu produène proporcije (jednakih omjera), prema kojoj, ako je
a1
a
a
= 2 = ... = n = t
b1
b2
bn
tada je i
k 1 a1 + k 2 a 2 + . . . + k n a n
k 1 b1 + k 2 b 2 + . . . + k n b n
= t.
1.3.3. Sniàvanje reda normalnog sistema pomo}u prvih integrala

Poznavanje jednog prvog integrala sistema (2) daje nam mogu}nost sniàvanja
reda sistema za jedan.
Ako je, naime, poznat jedan prvi integral sistema (2)
1 ( x, y1 , ... , y n ) = C1
(23)
i jedna~ina (23) rje{iva po jednoj od traènih funkcija, na primjer y1 , tj.

y1 = 1 ( x, y 2 , ... , y n , C1 ) ,
(23)
tada njenim uvr{tavanjem u (n 1) jedna~inu sistema (2), po~ev od druge, dobivamo sistem od (n 1) jedna~ina s (n 1) nepoznatih y 2 , ... , y n :
y i = f i ( x, 1 ( x, y 2 ,..., y n , C1 ), y 2 , ... , y n ), i = 2, 3, ... , n .
(24)
Tako smo, iz sistema (2) n-tog reda i (23), dobili sistem (n 1)-og reda.
1.3.4. Integrisanje sistema diferencijalnih jedna~ina ~ije desne strane
zadovoljavaju Cauchy Riemannove uslove.
Posmatrajmo sistem
dx
= u ( x, y )
dt
dy
= v ( x, y ) .
dt
416
(25)
Pretpostavimo da su funkcije u i v neprekidno diferencijabilne i da zadovoljavaju

Cauchy Riemannove uslove:
u v u
v
.
= ,
=
x y y
x
Tada }e funkcija
f ( z ) = u ( x, y ) + iv ( x, y )
( z = x + iy )
biti analiti~ka funkcija kompleksne promjenljive z.

Ako drugu jedna~inu sistema (25), pomnoìmo sa i, pa dodamo prvoj, dobi}emo
dz
= f ( z)
dt
dy
dz dx
=
+ i .
dt
dt
dt
(26)
Ovu jedna~inu }emo nazvati kompleksnom diferencijalnom jedna~inom pridruènom sistemu (25).
Integracijom jedna~ine (26) i razdvajanjem u op{tem rje{enju realnog i imaginarnog dijela, dobi}emo op{te rje{enje sistema (25).
2.
Linearni sistemi diferencijalnih jedna~ina
Linearni sistemi se mogu integrisati primjenom op{tih metoda, ali za njih postoji i
specijalna teorija integracije zasnovana na nekim zna~ajnim osobinama tih sistema
i njihovih rje{enja.
Neka je zadan homogeni sistem od n linearnih diferencijalnih jedna~ina prvog reda:
dy i
=
dx
a
j =1
ij
j = 1, 2, . . . , n .
(x) y j ,
(1)
Skup rje{enja ( y11 , y12 ,..., y1 n ), ..., ( y n1 , y n 2 ,..., y nn ) sistema (1), naziva se fundamentalni skup rje{enja, ako je
y11
y 21
y12 . . . y1 n
y 22 . . . y 2 n
y1 n
y2 n
0,
y nn
u posmatranom intervalu (a, b ). U tom slu~aju op{te rje{enje sistema (1) je

417
(2)
n
c j y j1 ,
j =1
c
j =1
yj2, . . . ,
c
j =1
y jn ,
(3)
gdje su c 1 , c 2 , . . . , c n proizvoljne konstante.

Op{te rje{enje nehomogenog sistema
dy i
=
dx
a
j =1
ij
(x ) y j + fi (x )
(4)
traì se u obliku (3), smatraju}i pri tom da su c j = c j ( x ) funkcije, a ne konstante,

koje se odre|uju iz sistema
n
c (x) y
j =1
ji
= f i ( x ),
i = 1, 2, ... , n .
(5)
Njegova rje{enja su c j ( x ) = j ( x ), j = 1, 2, ..., n, odakle je

c j ( x ) = j ( x ) dx + c j ,
j =1, 2, ..., n .
Uvr{tavanjem ovako dobivenih vrijednosti c j ( x ) u (3), dobi}emo op{te rje{enje

sistema (4).
2.1.
Metode integracije linearnih sistema s konstantnim koeficijentima
2.1.1.
Metod Eulera
Ako sistem (1) ima konstantne koeficijente a ij ( x ) = a ij , rje{enje sistema se moè

jednostavno na}i. Po{to se ovakav sistem svodi na homogenu jedna~inu s konstantnim koeficijentima, dovoljno je rje{avati homogeni sistem. Rje{enje sistema
traì}emo u obliku:
y1 = 1 e x , y 2 = 2 e x , . . . , y n = n e x ,
(6)
pri ~emu brojeve i ( i = 1, 2, ... , n ) i treba odrediti.

Ako se (6) uvrsti u (1), dobija se
(a11 ) 1 + a12 2 + . . . + a1 n n = 0
a 21 1 + (a 22 ) 2 + . . . + a 2 n n = 0
.................................................................
a n1 1 + a n 2 2 + . . . + (a nn ) n = 0 .
(7)
Da bi sistem (7) imao netrivijalno rje{enje ( 1 , 2 , ..., n ) potrebno je i dovoljno

da vrijedi
418
a11
a 21
a n1
a12 . . .
a 22 . . .
a1 n
a2 n
= 0.
(8)
a nn
an2
Jedna~ina (8) zove se karakteristi~na jedna~ina sistema (1) i iz nje se odre|uje .

Neka je A = (a ij ) ( i, j = 1, 2, ... , n ), a E jedini~na matrica reda n.
Razlikova}emo sljede}e slu~ajeve:
1o je jednostruki korijen jedna~ine (8)
Tada je rang ( A E ) = n 1, pa sistem (7) ima jedinstveno rje{enje
( 1 , 2 , ..., n ) do konstantnog faktora. Njemu odgovara do konstantnog faktora,
jedinstveno rje{enje sistema (1).
2o je vi{estruki korijen jedna~ine (8), vi{estrukosti v ( ) > 1.
Tada je rang ( A E ) n v ().
i) ako je rang ( A E ) = n v (), tada sistem (7) ima ta~no v ( ) linearno
nezavisnih rje{enja ( 1 , 2 , ..., n ). Iz njih se, na osnovu (6), dobiva v ( ) linearno nezavisnih rje{enja sistema (1).
ii) ako je rang ( A E ) > n v (), tada se odgovaraju}a rje{enja sistema (1)
traè u obliku
y1 = P1 ( x ) e x , y 2 = P2 ( x ) e x , . . . , y n = Pn ( x ) e x ,
(6 )
pri ~emu su P1 ( x ), P2 ( x ), . . . , Pn ( x ) polinomi, stepena najvi{e v ( ) 1.

U obliku (6 ) dobija se, za ovo , ta~no v ( ) linearno nezavisnih rje{enja sistema (1).
Vidimo da se za svaki korijen jedna~ine (8) dobiva v ( ) linearno nezavisnih rje{enja sistema (1). Sva rje{enja sistema (1) koja se dobiju na ovaj na~in (za sve
korijene ) ~ine fundamentalni sistem rje{enja sistema (1).
Ukoliko je neki od korijena jedna~ine (8) imaginaran tj. = a + ib, tada je i
= a ib, tako|e, korijen te jedna~ine, iste vi{estrukosti v ( ) kao . Osim
toga, ako (u1 + iv 1 , . . . , u n + iv n ) , gdje su u j , v j realne funkcije, predstavlja
imaginarno rje{enje sistema (1), koje se dobije za = a + ib, tada je
(u1 iv 1 , . . . , u n iv n ) rje{enje sistema (1), koje se dobije za = a ib.
Ova dva imaginarna rje{enja sistema (1) treba zamijeniti realnim rje{enjima
(u1 , . . . , u n ) i ( v 1 , . . . , v n ) sistema (1).
419
2.1.2.
Metod D'Alamberta
Linearni sistemi se mogu integrisati i pomo}u op{tih metoda kao {to je metod
integralnih kombinacija. Sada }emo navesti D'Alambertov na~in konstruisanja
integralnih kombinacija u slu~aju sistema linearnih jena~ina s konstantnim koeficijentima. Neka je dat sistem:
dy
= a11 y + a12 z + f1 ( x ),
dx
dz
= a 21 y + a 22 z + f 2 ( x ).
dx
(9)
Ako drugu jedna~inu sistema (9) pomnoìmo sa k i saberemo s prvom jedna~inom, dobi}emo
d ( y + kz )
= (a11 + ka 21 )y + (a12 + ka 22 ) z + f1 ( x ) + k f 2 ( x ) .
dx
(10)
Transformi{imo desnu stranu biraju}i k tako da ona bude linearna po y + kz. Da

bismo to postigli, jedna~inu (10) napi{imo u obliku
a + ka 22
d ( y + kz )
= (a11 + ka 21 ) y + 12
z + f1 ( x ) + k f 2 ( x ) .
dx
a11 + ka 21
Uzimaju}i k za koje vrijedi

a12 + ka 22
a11 + ka 21
= k,
(11)
dobi}emo linearnu (u odnosu na y + kz) jedna~inu

d ( y + kz )
= (a11 + ka 21 )( y + k z ) + f1 ( x ) + k f 2 ( x ) .
dx
y + kz = e
( a11+ ka21 ) dx
C +
( f ( x )+ kf ( x )) e
1
( a11+ ka21 ) dx dx .
(12)
Ako jedna~ina (11) ima dva realna i razli~ita korijena tada su, formulom (12), data
dva prva integrala sistema (9) ~ime }e integracija tog sistema biti okon~ana.
420
2.1.3. Svo|enje homogenog linearnog sistema na sistem s konstantnim

koeficijentima zamjenom promjenljivih
Ako su koeficijenti sistema (1) oblika
a ij ( x ) = a ij ( x )
i, j = 1, 2, . . . , n ,
(13)
tada smjena
t = ( x ) dx
(14)
prevodi sistem (1) u sistem s konstantnim koeficijentima.

2.1.4.
Homogeni linearni sistemi ~ije desne strane zadovoljavaju

Cauchy-Riemannove uslove
Neka je dat sistem

dx
= p(t ) x q (t ) y u (t, x, y )
dt
dy
= q (t ) x + p(t ) y v (t, x, y )
dt
(15)
~ije desne strane, posmatrane kao funkcije od x i y, zadovoljavaju CauchyRiemannove jedna~ine.

Postupaju}i na isti na~in kao u slu~aju sistema (25) (vidi 1.3.) sistem (15) moèmo svesti na jednu jedna~inu:
dz
= (t ) z,
dt
(t ) = p(t ) + i q (t )
(16)
~ijom integracijom se dobija

z = Ce
( t ) dt
C = C1 + iC 2 .
Razdvajanjem realnog i imaginarnog dijela dobijamo op{te rje{enje sistema (15).

Da bismo odredili fundamentalni sistem rje{enja sistema (15), normiran u ta~ki
t = t o , dovoljno je na}i rje{enja z1 = z1 (t ) i z 2 = z 2 (t ) jedna~ine (16) koja
zadovoljavaju redom uslove: z1 = 1 za t = t o i z 2 = i za t = t o i u njima
razdvojiti realni i imaginarni dio.
421
2.1.5. Integrisanje linearnih sistema pomo}u stepenih redova

Posmatrajmo homogeni linearni sistem od dvije jedna~ine
dy
= a11 ( x ) y + a12 ( x )z
dx
dz
= a 21 ( x ) y + a 22 ( x ) z .
dx
(17)
Ako se koeficijenti sistema (17) mogu razloìti u redove po stepenima od x,

konvergentne u oblasti x < R, tada postoji jedinstveno rje{enje y = y ( x ),
z = z ( x ) tog sistema koje zadovoljava po~etne uslove:
y = y o , z = z o za x = 0 ,
(18)
pri ~emu se po~etne vrijednosti y o i z o mogu zadavati proizvoljno.

Saglasno Cauchyevoj teoremi ta rje{enja moèmo razloìti u redove po stepenima
od x :
y = yo +
z = zo +
C
k =1
C
k =1
(1 )
k
xk
(2 )
k
x ,
(19)
koji }e konvergirati barem u oblasti x < R u kojoj konvergiraju redovi koeficijenata sistema (17).
Dakle, u posmatranom slu~aju rje{enje sistema (17) koje zadovoljava uslove (18),
moè se, odmah, traìti u obliku (19). Pri tome se koeficijenti C k(1 ), C k( 2 ) mogu
odrediti metodom neodre|enih koeficijenata.
Da bi se odredilo op{te rje{enje sistema (17) obi~no se najprije konstrui{e fundamentalni sistem rje{enja normiran u ta~ki x = 0.
2.1.6. Matri~ni metod integrisanja linearnih sistema
Neka je zadan homogeni linearan sistem
dy i
=
dx
a
j =1
ij
i = 1, 2, . . . , n,
(x) y j ,
(1)
s koeficijentima neprekidnim u intervalu (a, b ), koji ima fundamentalni sistem rje{enja y i1 , y i 2 , . . . , y in , i = 1, 2, ... , n .
422
Ako uvedemo matrice

y11 y12 ... y1 n
y
y ... y 2 n
Y ( x ) = 21 22
,
........................
y n1 y n 2 ... y nn
a11 a12 ... a1 n

a
a ... a 2 n
P( x ) = 21 22
,
........................
a n1 a n 2 ... a nn
gdje je P( x ) transponovana matrica koeficijenata sistema (1), sistem (1) moè se

napisati u vidu matri~ne jedna~ine
dY
= YP .
dx
(1)
Svaka nesingularna matrica, tj. matrica ~ija determinanta je razli~ita od nule, za

koju jedna~ina (1) postaje identitet, naziva se rje{enjem te jedna~ine ili integralnom matricom.
Ako je Y1 integralna matrica, tada }e i CY1 , gdje je C bilo koja nesingularna konstantna matrica, biti integralna matrica.
Ako matrica P( x ) komutira sa svojim integralom, tj. ako je
x
P( x ) P( x ) dx =
xo
P( x ) dx P( x ) ,
(2)
(3)
xo
kao integralna matrica moè se uzeti

x
P ( x ) dx
Y1 ( x ) = e x o
Uslov (2) je u specijalnom slu~aju, kad je matrica P( x ) konstantna, sigurno ispunjen. Prema tome, homogeni linearni sistem s konstantnim koeficijentima se uvijek
moè rije{iti matri~nim metodom, tj. odmah na}i fundamentalni sistem rje{enja
(integralna matrica koja odgovara matri~noj jedna~ini).
Posmatra}emo sistem
dy i
=
dx
a
j =1
ij
yj,
i = 1, 2, . . . , n .
(4)
On je ekvivalentan matri~noj jedna~ini

dY
= YA ,
dx
(5)
423
gdje je A transponovana matrica koeficijenata sistema (4).

Integralna matrica jedna~ine (5), ili {to je isto, fundamentalni sistem rje{enja
sistema (4), saglasno (3), bi}e
Y1 = e Ax .
(6)
Ovaj fundamentalni sistem rje{enja je u ta~ki x = 0 normiran. Svaki element

integralne matrice (6), za sebe, predstavlja stepeni red po x koji konvergira za sve x.
âk {ta vi{e, svi ti redovi se mogu sumirati tako da se integralna matrica (6) sastoji
od elementarnih funkcija.
Da bismo se u to uvjerili, najprije pretpostavimo da je A kanonska, ~isto dijagonalna, matrica:
A = [ 1 , 2 , . . . , n ]
takva, da svakoj karakteristi~noj vrijednosti 1 , 2 , . . . , n matrice A odgovaraju prosti elementarni djeljitelji:
1 , 2 , . . ., n .
Koriste}i, u ovom slu~aju, formulu
ez = 1 + z +
z2
zn
+ ... +
+ ... ,
2!
n!
nalazimo
e Ax = e
[1 , 2 ,..., n ]x
=e
[1x , 2x ,..., n x ]
= e
1x
,e
2x
, ... , e
n x
].
Prema tome, integralna matrica prima oblik
Y1 = e
1x
,e
2x
, ... , e
].
n x
(7)
Neka je, sada, matrica A kanonska, ali kvazidijagonalna :
A = I 1 ( 1 ), I 2 ( 2 ), . . . , I s ( s )
( 1 + 2 + ... + s = n ),
gdje je I k ( k ) ("kanonski blok") matrica reda k , koja ima oblik
424
I k ( k ) =
k
1
0
k
0 ....... 0 0
0 ....... 0 0
k ....... 0 0
0 .......
1 k
a I1 ( m ) = m . Matrica I k ( k ) odgovara elementarnom djeljitelju ( k ) k

(k = 1, 2, ... , s ). Me|u brojevima 1 , 2 , . . . , s moè biti onih koji su me|usobno jednaki. U tom slu~aju je
Y1 = e Ax = e
= e
[I
[I
( 1 ), I ( 2 ) , . . . , I s ( s ) x
2
( 1 ) x , I ( 2 ) x , . . . , I
2
( s )x
I ( 1 ) x
I ( 2 )x
I ( s )x
,
= e 1
,e 2
,e s
gdje je
( k )x
e k x
x
xe k
1
x
x k
e k
( k 1 ) !
e
x
k 2
( k 2 ) !
x
........ e k
........
........
k x
Na kraju, posmatrajmo op{ti slu~aj kada matrica A nije kanonska. U tom slu~aju
ona se pomo}u sli~nih transformacija moè svesti na kanonsku, tj. moè se na}i
takva nesingularna matrica S da matrica
B = S A S 1
(8)
bude kanonska.
Uvedimo sada, u matri~nu jedna~inu (5), smjenu
Y = Z S,
(9)
gdje je Z nova nepoznata integralna matrica. Dobi}emo
425
dZ
S = Z SA,
dx
dZ
= Z B,
dx
dZ
= Z SA S 1 ,
dx
ili
(10)
gdje je B kanonska matrica.

Sistem diferencijalnih jedna~ina koji odgovara matri~noj jedna~ini (10) naziva se
kanonskom formom posmatranog sistema (4).
Iz upravo izloènog dolazi se do pravila za integrisanje homogenog linearnog
sistema s konstantnim koeficijentima matri~nom metodom.
Da bismo na{li op{te rje{enje sistema (4) potrebno je:
1) napisati matri~nu jedna~inu (5) za sistem (4);
2) prevesti matricu A na kanonski oblik (10), pomo}u matrice S;
3) na}i integralnu matricu Z jedna~ine (10) s kanonskom matricom B;
4) uvrstiti dobivenu integralnu matricu Z u (9) zamjeniv{i, ako je potrebno, u
integralnoj matrici Y kompleksna rje{enja odgovaraju}im realnim rje{enjima;
5) uzeti linearne kombinacije elemenata dobivene matrice Y po kolonama s
proizvoljnim konstantnim koeficijentima c 1 , c 2 , . . . , c n .
426
Z A D A C I
427
428
Zadatak 1.
a) Diferencijalnu jedna~inu n-tog reda

y ( n ) = F (t, y, y , ... , y ( n 1 ) )
napi{i u obliku sistema n diferencijalnih jedna~ina prvog reda.

b) Primjeni to na jedna~inu
y IV + 5y ( y ) 2t sin y = 0 .
2
Rje{enje:
Uve{}emo nove promjenljive

y = y1 (t ), y = y1 = y 2 (t ), . . . , y ( n 1 ) = y n 1 (t ) ,
i tako dobiti sljede}i sistem

y = y1
y1 = y 2
............
y n 1 = F (t, y, y1 , ... , y n 1 ) .
b) U konkretnom slu~aju, jedna~ina (1) svodi se na sistem
y = y1
y1 = y 2
y 2 = y 3
y 3 = 2t sin y 5y1 y 22 .
Zadatak 2.
a) Sistem od dvije jedna~ine prvog reda

x = F (t, x, y )
y = G (t, x, y ) ,
napi{ite u obliku diferencijalne jedna~ine drugog reda.

b) Primjenite to na sistem
x = x t + y2
y = x + 2 y + e t .
429
(1)
Rje{enje:
dobijamo
a) Pod pretpostavkom da je funkcija F (t, x, y ) diferencijabilna,
x =
F F
F
+
x +
y ,
t
x
y
x =
F F
F
+
x +
G.
t
x
y
odnosno
Zamijenjuju}i y dobijeno iz prve jedna~ine sistema u posljednju jedna~inu dobija

se traèna jedna~ina oblika
x = H (t, x, x ) .
b) U ovom primjeru, diferenciranjem prve jedna~ine, dobijamo
x = x t + x + 2 yy .
2
Po{to je y = x xt i y = x + 2 y + e t , traèna jedna~ina }e biti

x = x t + x 2 x xt ( x 2 x xt + e t ) .
Analogno bismo, ako bi za polaznu jedna~inu izabrali drugu od jedna~ina sistema,
nakon diferenciranja i eliminisanja y i y , dobili
y y ( 2 + t ) + 2 yt y 2 = e t (t + 1) .
Zadatak 3.
Ispitajte egzistenciju rje{enja sistema jedna~ina

x + y = 2 x + y + t
2 x + 2 y = 2 x + 3y + e t .
Rje{enje:
Budu}i da je
1 1
= 0, dobi}emo vezu
2 2
y = 2 x + 2t e t .
Ako sada y i y = 2 x + 2 e t uvrstimo u prvu od jedna~ina polaznog sistema,
dobi}emo jedna~inu
430
3x 4 x = 3t 2
koja je linearna po x. Ona ima rje{enje
3t
x = Ce 4
3
1
t
4
16
iz kojeg se dobija
3t
y = 2C e 4 +
Zadatak 4.
1
1
t et .
2
8
Dat je sistem
y = xy z
2
z = xy z .
(1)
Pokazati da se rje{enje y( x ) i z( x ), koje zadovoljava po~etni uslov y( 0 ) = 1 i

z( 0 ) = 1 , moè dobiti pomo}u uzastopnih aproksimacija, u intervalu x 1 .
Rje{enje:
Na osnovu definisanosti i neprekidnosti funkcija

xy z, xy 2 z,
kao i njihovih parcijalnih izvoda po y i z :

x, 1;
2 xy , 1
zaklju~ujemo da su uslovi teoreme o egzistenciji i jedinstvenosti rje{enja ispunjeni,

u svakom kvadru, oko svake ta~ke.
Posmatrajmo kvadar u okolini ta~ke (0,1,1) zadan sa
x 1, y 1 1,
z 1 1.
Po{to je
xy z xy + z 4
xy 2 z xy 2
+ z 4,
431
1
b
rje{enje }e sigurno biti definisano na intervalu [ h, h], gdje je h = min a, =
4
M
(a = b = 1, M = 4 ) i mo}i }e se do njeg do}i metodom uzastopnih aproksimacija.
Zadatak 5.
Za sistem
1
y = 1 ,
z
z =
1
,
yx
(1)
na}i op{te rje{enje, a zatim izdvojiti ono rje{enje koje zadovoljava po~etne uslove:
y = 1, z = 1 za x = 0.
Rje{enje:
Op{te rje{enje sistema (1) }emo traìti metodom eliminacije.
Diferenciranjem druge jedna~ine sistema (1) dobi}emo

z =
1
( y 1) .
(y x )2
Da bismo eliminisali, iz ove jedna~ine y i y , zamjeni}emo

1
sa . Tako }emo dobiti jedna~inu
z
z =
1
sa z i y 1
yx
z 2
.
z
(2)
Napi{imo jedna~inu (2) u obliku podesnom za integraciju

z
z
.
=
z
z
Odavde je
z = C1 z ,
tako da je
z = C 2 e C1 x .
(3)
Da bismo odredili y koristi}emo drugu od jedna~ina sistema (1) i (3):

432
1
1
=
e C1 x .
z
C1 C 2
yx =
Prema tome, op{te rje{enje sistema (1) je

y = x +
z = C2 e
1
e C1 x
C1 C 2
C1 x
(4)
Sada rije{imo Cauchyev problem: Uvr{tavaju}i u (4), x = 0, y = 1, z = 1 dobi}emo

C1 = 1 i C 2 = 1, tako da }e traèno rje{enje biti
y = x e x, z = e x .
Zadatak 6.
Koriste}i metod integralnih kombinacija i sniàvanje reda sistema

na}i op{ti integral sistema:
dx
= y,
dt
dy
= x .
dt
(1)
Rje{enje:
Mnoè}i polazne jedna~ine sistema (1) redom sa x i y, nakon

sabiranja dobivenih jedna~ina, dobi}emo integralnu kombinaciju
x
dx
dy
+y
= 0,
dt
dt
odakle je
x 2 + y 2 = c 12 .
(2)
Polaze}i od na|enog prvog integrala (2), snizimo red datog sistema (1) u odnosu na
y, ograni~avaju}i posmatranje samo na pozitivne vrijednosti y: y = c 12 x 2 .
Uvr{tavanjem ovako dobivenog y u prvu od jedna~ina sistema (1), dobi}emo
jedna~inu prvog reda s jednom nepoznatom funkcijom x :
dx
=
dt
c 12 x 2 .
(3)
433

x
arc sin = t + c 2 .
c1
Ako sada, izra~unamo c 1 iz (2) i uvrstimo u ovu jednakost, dobi}emo
arc sin
x
x 2 + y2
t = c2 .
(4)
Ovo je prvi integral datog sistema.

O~igledno su prvi integrali (2) i (4) nezavisni tako da zajedno obrazuju op{ti integral sistema (1).
Zadatak 7.
Na}i op{ti integral sistema

dx
dy
dz
.
=
=
zy
x z
yx
(1)
Rje{enje:
Formira}emo dvije integralne kombinacije koriste}i osobinu jednakih omjera. Sabiranjem, u sistemu (1), brojnika i nazivnika razlomaka, dobi}emo
dx
dy
dz
dx + dy + dz
,
=
=
=
zy x z yx
0
odakle je
d ( x + y + z) = 0 ,
ili
x + y + z = C1 .
(2)
Ako, sada, pomnoìmo, u sistemu (1), brojnike i nazivnike razlomaka, redom sa

2 x, 2 y, 2 z, pa zatim saberemo brojnike, odnosno nazivnike tako dobivenih razlomaka, dobi}emo
2 xdx
2 ydy
2 zdz
d (x 2 + y2 + z2 )
,
=
=
=
2 x ( z y ) 2 y ( x z) 2 z ( y x )
0
odakle je
x 2 + y 2 + z 2 = C 22 .
434
(3)
Prvi integrali (2) i (3) sistema (1) odre|uju op{ti integral tog sistema.
Zadatak 8.
Rije{iti sistem diferencijalnih jedna~ina

dy
z
=
,
dx
( z y) 2
dz
y
.
=
dx
( z y) 2
(1)
Rje{enje:
Da bismo mogli odrediti integralne kombinacije, napi{imo sistem

(1) u simetri~nom obliku:
dy
z
( z y) 2
dz
y
( z y) 2
dx
.
1
Ako sve nazivnike pomnoìmo sa ( z y ) 2 , dobi}emo

dy
dz
dx
.
=
=
z
y
( z y) 2
(2)
Jedna od integralnih kombinacija bi}e

dy
dz
,
=
z
y
odakle je
y 2 z 2 = c1 .
(3)
Da bismo dobili drugu integralnu kombinaciju, oduzmimo od brojnika i nazivnika

prvog razlomka odgovaraju}i brojnik i nazivnik drugog razlomka, sistema (2).
Tako }emo dobiti
d ( y z)
dx
.
=
zy
( z y) 2
Odavde dobijamo jo{ jedan prvi integral
2x + ( z y) 2 = c 2 .
(4)
Po{to su prvi integrali (3) i (4) sistema (1) nezavisni, oni odre|uju op{ti integral tog
sistema.
435
Zadatak 9.
Na}i nezavisne integrale sistema

dx
dy
dz
.
=
=
z
y
0
Rje{enje:
Integri{u}i jednakost
dz = 0 ,
nalazimo
Zamjenjuju}i z = c 1 , u jednakost
z = c1 .
dx
dy
, dobi}emo
=
z
y
dx
dy
,
=
c1
y
odakle je
x
y = c 2 exp
c1
Prema tome, nezavisni integrali su

1 = z,
x
2 = y exp .
c1
Zadatak 10. Na}i nezavisne integrale sistema

dx
dy
dz
.
=
=
x
y
0
Rje{enje:
dakle
Odavde je
dx
dy
=
x
y
x y = C1 i
dz = 0 ,
z = c2 .
Prema tome, nezavisni integrali su
436
1 = x y, 2 = z .
Zadatak 11. Rije{iti sistem diferencijalnih jedna~ina

dx
dy
dz
.
=
=
y+z z+x x +y
Rje{enje:
(1)
Na osnovu (1), imamo

dy dx
dz dy
=
,
( y x )
( z y )
ili
d ( y x ) d ( z y)
,
=
yx
zy
tako da je
ln y x = ln z y + ln c 1 .
Odavde je jedan prvi integral
yx
= c1 .
zy
(2)
S druge strane, imamo

dx + dy
dz
.
=
x + y + 2z x + y
Smjenom u = x + y , odavde dobijamo
du
dz
.
=
u + 2z
u
(3)
Novom smjenom u = vz , za koju je u = v z + v , jedna~ina (3) postaje

v z + v =
v +2
,
v
437
ili
z
dv
v 2 + v + 2
.
=
dz
v
dz
vdv
,
= 2
z
v v 2
dz
1 1
2
=
+
dv .
z
3 v +1 v 2
Dakle,
tj.
Integracijom posljednje jedna~ine dobija se

ln c 2 3 ln z = ln v + 1 + 2 ln v 2 ,
tako da je
c2
z
= ( v + 1)( v 2 ) 2 .
Povratkom na stare promjenljive

v =
u
x +y
,
=
z
z
dobi}emo
c2
odakle je
z3
x +y x +y
=
+1
2 ,
z
z
( x + y + z )( x + y 2 z ) 2 = c 2 ,
jo{ jedan prvi integral sistema (1).
Prema tome, op{te rje{enje sistema (1) odre|eno je sa:
yx
= c1
zy
i
( x + y + z )( z + y 2 z ) 2 = c 2 .
438
(4)
Zadatak 12. Rije{iti sistem diferencijalnih jedna~ina

dx
dy
dz
.
=
=
2
2
2
2
x (y + z )
y ( z + x ) z ( x y 2 )
2
Rje{enje:
(1)
Po{to je:
dx dy dz
+
+
= 0,
x
y
z
jedan prvi integral je

x y z = c1 .
(2)
S druge strane, kako je

xdx + ydy zdz = 0 ,
dobi}emo jo{ jedan prvi integral sistema
x 2 + y2 z2 = c 2 .
(3)
Op{te rje{enje sistema (1) odre|eno je sa (2) i (3).
Zadatak 13. Na}i op{te rje{enje sistema jedna~ina

dt
dx
dy
dz
.
=
=
=
2t ( 2 y 1) 2 x ( 2 z 1)
( 2 y 1)( y 1)
( 2 z 1)( z 1)
(1)
Odrediti ono partikularno rje{enje koje zadovoljava po~etne uslove

x o = 2, y o = 1, z o = 1, za t o = 1.
Rje{enje:
1o
Potraìmo prve integrale. Iz

dt
dy
=
2t
y 1
je
ln t + ln ( y 1) 2 = ln ,
2
t ( y 1) = ;
439
tj.
(2)
2o
dx
dz
=
2x
z 1
je
ln x + ln ( z 1) 2 = ln ,
dakle,
x ( z 1) = ;
3
dy
dz
=
( 2 y 1)( y 1) ( 2 z 1)( z 1)
je
1
2
2
1
dz,
dy =
z 1 2z 1
y 1 2y 1
( y 1)( 2 z 1) 2
( z 1)( 2 y 1) 2
zna~i
= .
Dakle, dobili smo tri prva integrala

F1 (t, x, y, z ) t ( y 1) 2 = ,
(3)
(4)
F2 (t, x, y, z ) x ( z 1) = ,
2
F3 (t, x, y, z )
( y 1) 2 z 1
= .
( z 1) 2 y 1
Po{to je
D ( F1 , F2 , F3 )
/ 0 ,
D ( x, y, z )
dobiveni prvi integrali su linearno nezavisni.
Uvr{tavanjem po~etnih uslova u (3), (4) i (5) dobi}emo:
= t o ( y o 1) 2 = 4,
= x o ( z o 1) 2 = 8,
( y 1) 2 z o 1
= o
( z o 1) 2 y o 1
tako da je traèno partikularno rje{enje:
440
= 1,
(5)
( y 1) 2 z 1
t ( y 1) = 4, x ( z 1) = 8,
( z 1) 2 y 1
2
=1 .
Zadatak 14. Rije{iti sistem Liouvilla

9 x + 8 [ x 3 cos t ( x cos t + y sin t )] = 0
9 y + 8 [ y 3 sin t ( x cos t + y sin t ) ] = 0 .
Rje{enje:
(1)
Uvedimo smjenu
u = x cos t + y sin t
v = x sin t y cos t .
(2)
Ako jedna~ine (2) rije{imo po x i y, dobi}emo

x = u cos t + v sin t
y = u sin t v cos t .
(3)
Diferenciranjem, dva puta, uzastopno, jednakost (3), dobi}emo

x = u cos t + v sin t 2u sin t + 2 v cos t u cos t v sin t
y = u sin t v cos t + 2u cos t + 2 v sin t u sin t + v cos t .
(4)
Ako (2) i (4) uvrstimo u polaznu jedna~inu, nakon sre|ivanja, dobi}emo

9 (u cos t + v sin t 2u sin t + 2 v cos t u cos t v sin t) +
+ 8 ( v sin t 2 u cos t) = 0
9 (u sin t v cos t + 2u cos t + 2 v sin t u sin t + v cos t) +

+ 8 ( v cos t 2u sin t) = 0 .
Ako prvu jedna~inu pomnoìmo sa ( sin t ) , a drugu sa cos t, odnosno, prvu sa

cos t, a drugu sa sin t, pa saberemo, dobi}emo sistem diferencijalnih jedna~ina
441
9 (u + 2 v u ) 16u = 0
9 ( v + 2u + v ) 8 v = 0 .
Prema tome, polazni sistem se sveo na homogeni sistem diferencijalnih jedna~ina

drugog reda s konstantnim koeficijentima:
9 (u + 2 v ) 25u = 0
9 ( v + 2u ) + v = 0 .
(5)
Eliminacijom promjenljive u, iz sistema dobijenog pomo}u jednog diferenciranja

prve i dvije uzastopne diferencijacije druge od jedna~ina (5), dobi}emo diferencijalnu jedna~inu ~etvrtog reda s konstantnim koeficijentima:
v IV +
10
25
v +
v = 0.
9
81
(6)
Ako rje{enje potraìmo u obliku:

v = e x ,
ona }e se, nakon dijeljenja sa e x 0, svesti na
4 +
10
25
+
= 0,
9
81
odnosno, jedna~inu
2
5
2
+ = 0 ,
9
koja ima dvostruke nule

1 ,2 =
5
i.
3
Prema tome, op{te rje{enje jedna~ine (6) je

v = ( At + B)cos
5
5
t + (Ct + D )sin
t.
3
3
Iz druge od jedna~ina sistema (5) je

u =
1
v
v ,
2
9
442
(7)
tako da, uvr{tavanjem v i v , dobivenih iz (7), imamo

u =
+
1
5
5
5
5 5
( At + B)cos
t 2 A +
(Ct + D )sin
t
+
2C
2
3
3
3
3 3
1
5
5 1
t + (Ct + D )sin
t
( At + B)cos
.
2
3
3 9
Integracijom, odavde dobijamo

u=
5
1 4
1
1
5
4
1
1
t + A + 5 + (Ct + D)cos
t
C 5 + ( At + B)sin
3
2 5
3
3
5
3
5
5
(7 )
u i v, iz (7) i (7 ), predstavljaju op{te rje{enje Liouvilleovog sistema (1) u kojem su

A, B, C i D konstante.
Zadatak 15. Na}i op{te rje{enje sistema

y z = 0
z y = 0,
(1)
a zatim izdvojiti ono koje zadovoljava uslove

y = 1, y = 1; z = 1, z = 0 ,
za x = 0 .
(2)
Rje{enje:
Op{te rje{enje sistema (1) traì}emo metodom eliminacije. Ako

prvu jedna~inu sistema (1) diferenciramo dvaput, a zatim z zamijenimo sa y,
prema drugoj jedna~ini sistema (1), dobi}emo
y IV y = 0 .
(3)
Po{to, njoj pridruèna, karakteristi~na jedna~ina

r4 1 = 0
ima korijene r1 ,2 = 1 i r3 ,4 = i, i z = y , op{te rje{enje sistema (1) }e biti
y = C1 e x + C 2 e x + C 3 cos x + C 4 sin x
z = C1 e x + C 2 e x C 3 cos x C 4 sin x .
443
Da bismo odredili partikularno rje{enje sistema, koje zadovoljava po~etne uslove

(2), treba u sistemu
y = C1 e x + C 2 e x + C 3 cos x + C 4 sin x
y = C1 e x C 2 e x C 3 sin x + C 4 cos x
z = C1 e x + C 2 e x C 3 cos x C 4 sin x
z = C1 e x C 2 e x + C 3 sin x C 4 cos x
x, y, y , z , z zamijeniti njihovim po~etnim vrijednostima 0, 1, 1, 1, 0 redom.
Dobi}emo sistem po C1 , C 2 , C 3 , C 4 :
1 = C1 + C 2 + C 3
1 = C1 C 2 + C 4
1 = C1 + C 2 C 3
0 = C1 C 2 C 4 ,
odakle je
C1 =
3
1
, C 2 = , C 3 = 0,
4
4
C4 =
1
,
2
tako da }e traèno rje{enje biti

3 x
1
1
e + e x + sin x
4
4
2
3
1
1
z = e x + e x sin x .
4
4
2
y =
Drugih rje{enja, koja bi zadovoljavala po~etne uslove (2), nema.
Zadatak 16. Na}i op{te rje{enje sistema diferencijalnih jedna~ina

dx
= px qy
dt
dy
= qx + py ,
dt
(1)
u kojem su p, q konstante, pa zatim odrediti ono rje{enje sistema (1) koje

zadovoljava po~etne uslove
444
x = 1, y = 0, za t = 0 .
(2)
Rje{enje:
Desne strane ovog sistema zadovoljavaju Cauchy-Riemannove

uslove. Ako drugu jedna~inu pomnoìmo sa i pa saberemo sa prvom, dobi}emo
dz
= z,
dt
= p + iq .
(3)
Integracijom ove jedna~ine dobijamo

z = C e t ,
C = C1 + iC 2 .
Razdvajanjem realnog i imaginarnog dijela, dobija se op{te rje{enje sistema (1) u

obliku:
x = e pt (C1 cos qt C 2 sin qt ),
y = e pt (C1 sin qt + C 2 cos qt ).
(4)
Po{to je sistem (1) ekvivalentan jedna~ini (3), dovoljno je na}i rje{enje z = z(t )
jedna~ine (3), koje zadovoljava po~etni uslov z = 1, za t = 0. To rje{enje je
z = e t . Razdvajanjem realnog i imaginarnog dijela dobi}emo traèno rje{enje
x = e pt cos qt
y = e pt sin qt .
Ono se, o~igledno, moè dobiti iz op{teg rje{enja (4) ako uzmemo C1 = 1, C 2 = 0 .
Zadatak 17. Rije{iti sistem jedna~ina

dy
= y 2z
dx
dz
= 3y + 4 z.
dx
Rje{enje:
(1)
Traì}emo njegovo rje{enje metodom Eulera, dakle u obliku

y = 1 e x , z = 2 e x .
445
(2)
Karakteristi~na jedna~ina sistema (1)

1
= 2 3 + 2 = 0
ima korijene 1 = 1, 2 = 2. Konstrui{imo partikularno rje{enje oblika (2) koje

odgovara korijenu 1 = 1, pri ~emu }emo 1 i 2 traìti kao rje{enja sistema
2 1 2 2 = 0
3 1 + 3 2 = 0 ,
koji se svodi na jednu jedna~inu 1 + 2 = 0, tako da se jedan od brojeva 1 i 2
moè izabrati proizvoljno. Uzimaju}i 1 = 1, dobi}emo 2 = 1, tako da
karakteristi~noj vrijednosti 1 = 1, odgovara partikularno rje{enje
y1 = e x , z1 = e x .
Analogno bismo odredili partikularno rje{enje koje odgovara karakteristi~noj vrijednosti 2 = 2 :
y 2 = 2e 2 x ,
z 2 = 3e 2 x .
Prema tome, op{te rje{enje sistema (1) bi}e:

y=
C1 e x + 2C 2 e 2 x
z = C1 e x 3C 2 e 2 x .
(3)
Odredimo partikularno rje{enje koje zadovoljava po~etne uslove

y = 1, z = 2, za x = 0 .
Uvr{tavaju}i, u op{ti integral (3), x = 0, y = 1, z = 2, dobi}emo
1 =
C1 + 2C 2
2 = C1 3C 2 ,
odakle je C1 = 1, C 2 = 1 . Prema tome, traèno rje{enje bi}e
y = e x 2e 2 x ,
z = e x + 3e 2 x .
Ne postoji drugo rje{enje koje zadovoljava po~etne uslove (4).
446
(4)

dy
= 2y z
dx
dz
= y + 2 z.
dx
Rje{enje:
(1)
Karakteristi~na jedna~ina
2
= 2 4 + 5 = 0 ,
ima korijene 1 = 2 + i, 2 = 2 i. Odredimo kompleksna rje{enja oblika

y = 1e ( 2 + i) x , z = 2 e ( 2 + i) x ,
koja odgovaraju karakteristi~noj vrijednosti 1 = 2 + i . Brojeve 1 i 2 odredimo iz sistema koji se svodi na jedna~inu
i 1 2 = 0.
Uzimaju}i 1 = 1 , dobi}emo 2 = i, tako da je:
y =
e ( 2 + i ) x = e 2 x (cos x + i sin x )
z = ie ( 2 + i ) x = e 2 x (sin x i cos x ) .
Odavde, razdvajanjem realnog i imaginarnog dijela, dobijamo dva realna linearno
nezavisna partikularna rje{enja
y1 = e 2 x cos x,
z1 = e 2 x sin x
y 2 = e 2 x sin x,
z 2 = e 2 x cos x .
Prema tome, op{te rje{enje sistema (1), bi}e:

y = e 2 x (C1 cos x + C 2 sin x )
z = e 2 x (C1 sin x C 2 cos x ) .
447

dx
= 4 x + 2 y + 5z
dt
dy
= 6x y 6z
dt
dz
= 8 x + 3y + 9 z .
dt
Rje{enje:
(1)
Karakteristi~na jedna~ina
4
2
6
1
8
5
6
= 3 4 2 + 5 2 = 0 ,
ima korijene:
1 = 2,
2 = 3 = 1.
Na|imo, najprije, partikularno rje{enje oblika

x = 1e 2 t, y = 2 e 2 t, z = 3e 2 t
koje odgovara prostom karakteristi~nom broju 1 = 2. Brojeve 1 , 2 i 3
moèmo odrediti iz sistema
6 1 + 2 2 + 5 3 = 0
6 1 3 2 6 3 = 0 .
Me|utim, jednostavnije je, u vezi sa tim, uzeti algebarsku dopunu elemenata prve
vrste determinante
6 2 5
6 3 6 .
8 3 7
Dobi}emo: 1 = 3, 2 = 6, 3 = 6 , ili, nakon kra}enja sa 3:
1 = 1, 2 = 2, 3 = 2 , pa }e traèno rje{enje biti:
448
x 1 = e 2 t , y1 = 2e 2 t , z1 = 2e 2 t .
Sada }emo formirati dva linearno nezavisna partikularna rje{enja koja odgovaraju
dvostrukoj nuli 2 = 3 = 1 karakteristi~ne jedna~ine. Njima }e odgovarati
rje{enja oblika
x = ( A1 t + A2 ) e t , y = ( B1 t + B2 ) e t , z = (C1 t + C 2 ) e t .
(2)
Ako rje{enje (2) uvrstimo u polazni sistem, nakon kra}enja sa e , dobi}emo

A1 t + A1 + A2 = ( 4 A1 + 2 B1 + 5C1 ) t 4 A2 + 2 B2 + 5C 2
B1 t + B1 + B2 = ( 6 A1 B1 6C1 ) t + 6 A2 B2 6C 2
C1 t + C1 + C 2 = ( 8 A1 + 3 B1 + 9C1 ) t 8 A2 + 3 B2 + 9C 2 .
Izjedna~avanjem odgovaraju}ih koeficijenata uz t i slobodnih ~lanova, dobija se

5 A1 + 2 B1 + 5C1 = 0
6 A1 2 B1 6C1 = 0
i
8 A1 + 3 B1 + 8C1 = 0
5 A2 + 2 B2 + 5C 2 = A1
6 A2 2 B2 6C 2 = B1
8 A2 + 3 B2 + 8C 2 = C1
odakle je
A1 = C1 , B1 = 0, A2 = C1 + C 2 , B2 = 3C1 ,
gdje su C1 i C 2 proizvoljne konstante. Prema tome, rje{enje (2) prima oblik
x = (C1 t + C1 + C 2 ) e t , y = 3C1 e t , z = (C1 t + C 2 ) e t .
U svojstvu linearno nezavisnih partikularnih rje{enja, koja odgovaraju karakteristi~noj vrijednosti 2 = 3 = 1, mogu se uzeti
x 2 = (t + 1) e t ,
y 2 = 3e t,
z2 = t e t
x 3 = e t,
y 3 = 0,
z3 = e t .
Op{te rje{enje sistema (1) bi}e
449
x =
C1 e 2 t + ( C 2 t + C 2 + C 3 ) e t
y = 2C1 e 2 t + 3C 2 e t
z =
2C1 e 2 t + (C 2 t + C 3 ) e t .
Zadatak 20. Na}i op{te rje{enje nehomogenog sistema diferencijalnih jedna-
~ina
dy
= y 2z + 3
dx
dz
= y z +1.
dx
Rje{enje:
(1)
Rije{imo najprije odgovaraju}i homogeni sistem

dy
= y 2z
dx
dz
= y z.
dx
(1 )
Karakteristi~na jedna~ina 2 + 1 = 0 , ima ~isto imaginarne korijene:

1 = i, 2 = i. Korijenu 1 = i odgovaraju kompleksna rje{enja
y = 2e ix , z = (1 i)e ix ,
odakle nalazimo:
y1 = 2 cos x,
z1 = cos x + sin x
y 2 = 2 sin x,
z 2 = cos x + sin x ,
tako da }e op{te rje{enje homogenog sistema (1 ) biti

y = 2C1 cos x + 2C 2 sin x
z = (C1 C 2 )cos x + (C1 + C 2 )sin x.
Po{to je, o~igledno, jedno partikularno rje{enje nehomogenog sistema (1)

y = 1,
z = 2,
450
op{te rje{enje nehomogenog sistema jedna~ina (1) bi}e:

y = 1 + 2C1 cos x + 2C 2 sin x
z = 2 + (C1 C 2 )cos x + (C1 + C 2 )sin x.

dy dz
+ x 3 = sin t
dt
dt
dz dx
+ y 3 = sin t
dt
dt
dx dy
+ z 3 = sin t.
dt
dt
Rje{enje:
(1)
Sabiranjem jedna~ina sistema (1), dobi}emo

x + y + z = 3 sin t .
(2)
Odavde se, diferenciranjem, dobija:

dx dy dz
+
+
= 3 cos t .
dt
dt
dt
(3)
Iz druge, odnosno tre}e, jedna~ine sistema (1) imamo

dz dx
=
y 3 + sin t
dt
dt
dy dx
=
+ z 3 sin t
dt
dt
dx dx
=
.
dt
dt
Sabiranjem ovih jednakosti, nakon primjene relacije (3), dobi}emo

3
dx
+ 3 ( z y ) = 3 cos t
dt
ili
451
dx
+ ( z y ) = cos t .
dt
(4)
Diferenciranjem ove jedna~ine, dobi}emo jedna~inu

3
d 2 x dz dy
+
= sin t ,
dt
dt
dt 2
koja }e se, prema prvoj od jedna~ina sistema (1), svesti na

d2x
+ x = 0.
dt 2
Op{te rje{enje ove jedna~ine je
x = a cos t + b sin t .
(5)
Iz (2), odnosno (4) i (5), dobija se

y + z = 3 sin t x = 3 sin t a cos t b sin t ,
odnosno
y z = cos t + 3
dx
= cos t a 3 sin t + b 3 cos t ,
dt
a odavde, sabiranjem, odnosno oduzimanjem,
(6)
(7)
y=
1
( 3 a 3 b )sin t + ( b 3 a 1)cos t ,
2
z=
1
( 3 + a 3 + b )sin t + (1 b 3 a )cos t .
2
odnosno
Prema tome, op{te rje{enje sistema (1) je

x = a cos t + b sin t ,
y =
z =
[( 3 a 3 b)sin t + ( b 3 a 1)cos t],

[( 3 + a 3 + b)sin t + (1 b 3 a)cos t].
452

dx dy
+ 3x = sin t
dt
dt
dx
+ y = cos t .
dt
Rje{enje:
(1)
Diferenciranjem druge jedna~ine sistema (1), dobi}emo

d 2 x dy
+
= sin t .
dt
dt 2
Ako sada saberemo ovu jedna~inu s prvom jedna~inom sistema (1), dobi}emo
d2x
dx
+4
+ 3x = 0 .
2
dt
dt
(2)
Karakteristi~na jedna~ina r 2 + 4 r + 3 = 0 , jedna~ine (2), ima korijene r1 = 1 i

r2 = 3 , tako da je njeno op{te rje{enje
x = C 1 e t + C 2 e 3 t .
(3)
Prema tome, op{te rje{enje sistema (1) }e, na osnovu (3) i druge jedna~ine u (1), biti
x = C 1 e t + C 2 e 3 t
y = C1 e t + 3C 2 e 3 t + cos t .

dy
= y 2 z + 2e x
dx
dz
= 3y + 4 z + e x
dx
metodom varijacije konstante.
453
(1)
Rje{enje:
Po{to je pripadni homogeni sistem (1) ve} posmatran (primjer 17),

ostaje da se traì op{te rje{enje nehomogenog sistema (1) u obliku
y = C1 ( x ) e x + 2C 2 ( x ) e 2 x
x
z = C1 ( x ) e 3C 2 ( x ) e
2x
(2)
Funkcije C1 ( x ) i C 2 ( x ) }emo odrediti iz sistema

.
C1 ( x ) e x + 2C 2 ( x ) e 2 x = 2e x
x
C1 ( x ) e 3C 2 ( x ) e
2x
=e
Dobi}emo
8 e 2 x ,
C1 ( x ) =
C 2 ( x ) = 3 e 3 x ,
tako da }e biti
C1 ( x ) = 4 e 2 x + C1 ,
e 3 x + C 2 .
C2 (x ) =
Dakle, op{te rje{enje sistema (1), bi}e

y = 2e x + C1 e x + 2C 2 e 2 x
z=
C1 e 3C 2 e
2x
Zadatak 24. Neka je dat sistem

dx
= y
dt
dy
= x.
dt
(1)
Na}i op{te rje{enje u Cauchyevom obliku, trajektorije kretanja odre|ene tim

sistemom i ispitati stabilnost nultog rje{ejna.
454
Rje{enje:
Metodom eliminacije sistem (1) se svodi na jedna~inu

d2x
+ x = 0,
dt 2
tako da je op{te rje{enje tog sistema

x = C1 cos t + C 2 sin t
y = C1 sin t C 2 cos t .
(2)
Na|imo op{te rje{enje sistema (1) u Cauchyevoj formi.

Neka je: x ( 0 ) = x o , y( 0 ) = y o . Tada uvr{tavaju}i u sistem (2)
t = 0, x = x o , y = y o ,
dobijamo
x o = C1 , y o = C 2 .
Prema tome, op{te rje{enje sistema (1), u Cauchyevoj formi, bi}e

x = x o cos t + y o sin t
y = x o sin t y o cos t .
Trajektorije kretanja odre|ene sistemom (1) su koordinatni po~etak x = 0, y = 0 i

dy
x
, tj. kru`nice
integralne krive jedna~ine
=
dx ( y )
x 2 + y2 = C 2
x 2 + y 2 = x o2 + y o2 ,
ili
pri ~emu se ta~ka kre}e po kru`nici u smjeru suprotnom kretanju kazaljki na satu,
kao {to se vidi iz samog sistema (1).
Rje{enje x 0, y 0 sistema (1) je stabilno, ali nije asimtotski stabilno.

dx
= tx + y
dt
dy
(t 2 + 1)
= x ty .
dt
(t 2 + 1)
455
(1)
Rje{enje:
Ako prvu jedna~inu sistema (1) pomnoìmo sa x, a drugu sa y,
nakon sabiranja dobi}emo
dy
dx
(t 2 + 1) x
+y
= t (x 2 + y2 ) ,
dt
dt
odakle je
d (x 2 + y2 )
t dt
.
= 2 2
2
2
x +y
t +1
Integracijom ove jedna~ine dobi}emo jedan prvi integral
x 2 + y2 =
C1
2
t +1
(2)
Ako sada prvu jedna~inu sistema (1) pomnoìmo sa y, a drugu sa x, pa ih

saberemo, dobi}emo
dy
dx
(t 2 + 1) y
x
= x 2 + y2 .
dt
dt
Odavde je
ydx + xdy
dt
,
= 2
2
2
x +y
t +1
odnosno
arc tg
y
= arc tg t arctg C 2 ,
x
arc tg
y
= arc tg C 2 arctg t .
x
ili
tako da, uzimaju}i "tg" lijeve i desne strane, dobijamo

C t
y
.
= 2
1 + C2 t
x
Odavde je prvi integral sistema
456
y + tx
= C2 .
x + ty
(3)
Prema tome, prvi integrali sistema (1) su:

( x 2 + y 2 )(t 2 + 1) = C1
y + tx
= C2 .
ty + x
Zadatak 26. Rije{iti sljede}i sistem diferencijalnih jedna~ina

Y = AY ,
(1)
gdje je
Y =
Rje{enje:
[y
y2
y3 ]
0
0 1
i A = 0 0 1 .
2 5 4
Potraìmo rje{enje jedna~ine (1) u obliku.

Y ( x ) = Ce x ,
gdje je
C = [ C1
C2
C 3 ] 0 konstantan vektor.
T
Jedna~ina (1) }e pre}i u jedna~inu
[ A I]C
(2)
= 0
iz koje se, zbog C 0, dobija

det [ A I] = 0,
ili, ako se ona napi{e za konkretan slu~aj
457
0
1
2 5 4
= ( + 1) 2 ( + 2) .
Prema tome, matrica A ima dvije razli~ite svojstvene vrijednosti 1 = 2 i

2 ,3 = 1. Svojstvenoj vrijednosti 1 = 2 pridruèn je svojstveni vektor
C e 2 x , pri ~emu, vektor C (= const), mora zadovoljavati jedna~inu
[ A + 2 I]C = 0,
ili
0
2 1
0 2 1
2 5 2
C1
0
C = 0 ,
2

C
3
0
odnosno
2C1 +
C2
= 0
2C 2 + C 3 = 0
2C1 5C 2 2C 3 = 0 .
Odavde dobijamo C 2 = 2C1 , C 3 = 2C 2 = 4 C1 . Ako uzmemo C1 = 1,
T
ima}emo C = [1 2 4 ] . Prema tome, jedno partikularno rje{enje, koje odgovara svojstvenoj vrijednosti 1 = 2, bi}e
Y1 ( x ) = [1 2 4 ] e 2 x .
T
(3)
Ostalo je da odredimo jo{ dva linearno nezavisna rje{enja tog sistema koja odgovaraju svojstvenoj vrijednosti 2 = 1, vi{estrukosti 2.
Ako uvedemo smjenu
Y ( x ) = Z( x ) e 2x ,
jedna~ina (1) }e pre}i u jedna~inu
Z ( x ) = [ A 2 I] Z( x ),
Z ( x ) = B Z( x ),
ili
B = A 2 I .
458
(4)
U na{em slu~aju
1 1 0
B = A + I = 0 1 1 .
2 5 3
Da bismo rije{ili matri~nu jedna~inu (4), odredimo svojstvene vrijednosti matrice
B, tj. izra~unajmo
det [ B I] =
= 2 ( + 1) .
Matrica B, prema tome, ima dvije razli~ite svojstvene vrijednosti 1 = 1 i

2 ,3 = 0 vi{estrukosti 2. Da bismo odredili svojstveni vektor pridruèn svojstvenoj
vrijednosti = 0 rije{i}emo matri~nu jedna~inu
[ B I]C = BC = 0
za neko C 0 .
(5)
Ako pretpostavimo da je c 1 = 1, tj.

C = [1 c 2
c3]
(6)
ima}emo
1 + c2
BC =
c2 +c3
= 0 ,

2 5c 2 3c 3
0
odakle dobijamo
c 2 = 1 i c 3 = c 2 = 1 .
Time je vektor C potpuno odre|en: C = [1 1 1] , tako da je rje{enje sistema
T
(4), koje odgovara svojstvenoj vrijednosti = 0, oblika

Z( x ) = C = [1 1 1] .
T
Uvode}i smjenu
459
(7)
1
Z( x ) = c 2
c 3
0
0 U ( x ),
1
0
U ( x ) = [u1
u2
u3 ]
(8)
u jedna~inu (4), dobi}emo

1
c
2
c
3
0
1
0
0
1
0 U ( x ) = B c 2
1
c 3
0
0 U( x ) ,
1
0
ili
1
U ( x ) = c 2
c 3
0
1
0
0 1
0 B c 2

1 c 3
0
1
0
0
0 U( x ) .
(9)
Konkretno, u na{em slu~aju: c 2 = 1, c 3 = 1, tako da ako, prethodno, pomnoìmo matrice na desnoj strani, dobijamo
0
0 1
U ( x ) = 0 2 1 U ( x ) .
0 6 3
(10)
Ako se matrica uz U ( x ), na desnoj strani jedna~ine (10), napi{e u obliku

0
0 1
0 1 0
0 2 1 = 0
D ,
0 6 3
0
D=
2 1
,
6 3
sistem (10) }e pre}i u

0 1 0
U ( x ) = 0 D U ( x ) .
Po{to je
460
(11)
0 1 0
0
= P 1 BP ,
D
ima}emo
det [
0 1 0
0
I ] = det P 1 BP I
3
D
]=
= det [ B I] = 2 ( + 1).
S druge strane je
det [
0 1 0
0
I ] = det [
3
D
1 0
0
D I 2
] = det [D I ] ,
2
tako da je
det ( D I 2 ) = ( + 1) ,
(12)
tj. 1 = 0 i 2 = 1 su jednostruke svojstvene vrijednosti matrice D.

Sada se sistem (11) moè napisati u obliku
gdje je
Odavde je
0 1 0
u1
u1 ,
= 0
u
D u
u 2
.
u =
u
(13)
u1 = [1 0] u = [1 0]
u 2
= u2
u
3
u = Du .
Matrica D ima jednostruke svojstvene vrijednosti 1 = 0 i 2 = 1.

Na|imo svojstvene vektore koji im odgovaraju:
461
(14)
1o
1 = 0
[D I ]u
1 2
= Du =
2 1 u 2 2u 2 + u 3 0
,
=
=
6 3 u 6u 3u 0
3
2
3
dakle,
2u 2 + u 3 = 0, ili u 3 = 2u 2 .
Za u 2 = 1, ima}emo u 3 = 2, tako da }e biti
u1 =
2o
1 ox 1
.
e =
2
2
Analogno bi se za 2 = 1 dobilo
u 2 3 1 u 2 3u 2 + u 3 0
,
=
=
=
6 2 u 6u 2u 0
3
3
2
3
[D I ] u
2
dakle,
3u 2 + u 3 = 0, ili u 3 = 3u 2 ,
tako da bi imali za
u 2 = 1, u 3 = 3 ,
odnosno
u2 =
1 1 x
1 x
=
e
e .
3
3
Pomo}u ovih rje{enja }emo odrediti Z 2 i Z 3 .

Iz prve od jedna~ina (14) imamo:
1o
(u )
(1 )
1
[1 0]
1
= 1 ,
2
tako da se, nakon integracije, dobija

u1(1 ) = x .
462
2o
(u )
(2 )
1
[1 0]
1 x
e = e x ,
3
odnosno, nakon integracije
u1( 2 ) = e x .
( )
S obzirom da je iz (8):
1
0
,
Z( x ) = c 2 u1(1 ) +
u

c 3
ima}emo
x
= x 1 ,
x + 2
1
Z 2 ( x ) = 1
0
( x ) + 1
1
Z 3 ( x ) = 1
0
1
e x + 1 e x = 2
3
4
e x
i prema (7)
1
Z1 = 1
Ako se sada, pomo}u smjene Yi ( x ) = Z i ( x ) e x , vratimo na promjenljivu Y,

dobi}emo
1
Y1 ( x ) = 1
e x , Y ( x ) = x 1 e x i Y ( x ) = 2 e 2 x ,
2
3
x
2
+
4
tako da }e op{te rje{enje matri~nog sistema diferencijalnih jedna~ina biti

Y ( x ) = C1 Y1 ( x ) + C 2 Y2 ( x ) + C 3 Y3 ( x ) .
463
Zadatak 27. Matri~nom metodom rije{iti sistem jedna~ina

dx
= ax + by + e t
dt
dy
= bx + ay + e t ,
dt
(1)
u kojem je a 2 b 2 = 1.
Rje{enje:
Sistem (1) se moè napisati u obliku

Y = AY + F,
(2)
gdje je
A=
x
a b
, Y =
b a
y
F =
1 t
e .
1
Potraìmo, najprije, rje{enje pripadnog homogenog sistema

Y = AY
(2 )
u obliku
Y = C e t ,
C =
c 1
0 konstantan vektor.
c
2
Uvr{tavanjem u (2), dobi}emo
[ A I] C = 0 ,
odakle, zbog C 0, slijedi
det ( A I ) = 0,
dakle,
a
b
= 2 ( a 2 b 2 ) = 2 1 .
b
a
Prema tome, matrica A ima dvije razli~ite svojstvene vrijednosti 1 = 1 i 2 = 1.
Svojstvenoj vrijednosti
464
1o 1 = 1
jedna~inu
pridruèn je vektor C e t , (C = const) koji mora zadovoljavati

( A I) C = 0 ,
odnosno
b c 1
0
a 1
,
=
b
0
a 1 c 2
odakle je
(a + 1) c 1 + bc 2 = 0
bc 1 + (a 1) c 2 = 0 .
a +1
c 1 , tako da, ako uzmemo c 1 = 1,
b
a +1
. Prema tome, svojstvenoj vrijednosti 1 = 1, odgovara
ima}emo c 2 =
b
svojstveni vektor
Rje{avanjem ovog sistema dobi}emo c 2 =
1
Y1 = a + 1 e t .
b
(3)
Analogno bi se, u postupku odre|ivanja svojstvenog vektora pridruènog svojstvenoj vrijednosti 2 = 1, dobilo
b c 1
a + 1
0
.
=
0
a + 1 c 2
Odavde je:
(a 1) c 1 + bc 2 = 0
bc 1 + (a + 1) c 2
dakle, c 2 =
= 0,
a 1
c 1 , tako da, ako uzmemo c 1 = 1, imamo
b
c1 = 1 , c 2 =
a 1
,
b
odnosno svojstveni vektor, pridruèn svojstvenoj vrijednosti 2 = 1, je

465
1
Y2 = a 1 e t .
b
(4)
Prema tome, op{te rje{enje homogenog sistema (2 ) je

Y = C1 Y1 + C 2 Y2 ,
(5)
gdje su Y1 i Y2 nezavisni partikularni integrali dati sa (3) i (4), a C1 i C 2 konstante.

U rje{avanju nehomogenog sistema (2) koristi}emo metodu varijacije konstante.
Uzmimo
=
et
Y1
= t
Y
e
2
a+1 e t
b
a1 e t
(6)
pa, u jedna~inu (2), uvrstimo

Y = (t ) C(t ) ,
(7)
pri ~emu C (t ) = [c 1 (t ) c 2 (t )] treba odrediti tako da Y bude rje{enje sistema (2).

T
To }e nas dovesti do matri~ne jedna~ine
C + C = AC + F
koja se svodi na
C = F,
ili
C = 1 F.
(8)
Po{to je
1 a e t
1 = 2 t
b
2e
et
e t
a +1
2
b
2
1 a + a2+1 e 2 t
,
1 F = 2
b
b 2t
2 2e
to je, prema (8)

1 2 a t + a4+1 e 2 t
C(t) = F dt =
+ D,
b
b 2t
2t4e
gdje je D konstantan vektor.

466
(9)
Prema tome, op{te rje{enje nehomogenog sistema (2) }e, prema (6) i (9), biti
Y =
y1 e t
+
y e t
2
a +1
2
a 1
2
e t d1
,
e t d 2
gdje su:
1 a t a +1 t a +1 3t a +1 t
te +
e +
e
e
2
2
4
4
1 t
=
e
2
y1 =
y2
467
468
VII - RAZNI ZADACI
VII
Zadatak 1.
RAZNI ZADACI
Neka su funkcije y ( x ) i B ( x ) 0 neprekidne na intervalu [a, b]
i neka je, osim toga
y(x) A +
B( s) y( s) ds ,
(1)
xo
gdje je A = const, a x o , x [a, b] .

Dokazati da tada vrijedi
x
y ( x ) A exp ( B( s ) ds ) .
(*)
xo
Rje{enje:
Mnoè}i nejednakost (1) sa B ( x ) 0, dobi}emo

y ( x ) B ( x ) AB ( x ) + B ( x ) ( x ),
(2)
gdje je
( x ) =
B( s) y( s) ds,
sa ( x o ) = 0
(3)
xo
i prema (3)
( x ) = B ( x ) y( x ) AB ( x ) + B ( x ) ( x ) .
Odavde je
( x ) B ( x ) ( x ) AB ( x ) .
x
Ako posljednju nejednakost pomnoìmo sa exp ( B( s ) ds ) izrazi na lijevoj i

xo
desnoj strani novodobivene nejednakosti posta}e izvodi, tako da se ona moè napisati u obliku
469
x
B ( s ) ds
B ( s ) ds
d
d
xo
x

Ae o
.
(x )e
dx
dx
(4)
Uzimaju}i u obzir da je ( x o ) = 0, integracijom nejednakosti (4), u granicama od

x o do x, dobi}emo
(x )e
B ( s ) ds
xo
B( s )
A e xo
ds
1 ,
ili
A + ( x ) Ae
B ( s ) ds
xo
tako da je, prema (1) i (3)

y(x) A +
B ( s) y( s) ds Ae
B ( s ) ds
xo
xo
tj. vrijedi (*) q. e. d.
Zadatak 2.
Dokazati da funkcija y ( x ) = x 2 sin x ne moè biti rje{enje diferencijalne jedna~ine

y + p ( x ) y + q ( x ) y = 0,
(1)
na intervalu ( , ) ( > 0 ), ako su funkcije p ( x ) i q ( x ) neprekidne u tom

intervalu.
Rje{enje:
Pretpostavimo suprotno, da je funkcija y ( x ) = x 2 sin x rje{enje

jedna~ine (1). Tada je:
y = x 2 cos x + 2 x sin x
y = x 2 sin x + 4 x cos x + 2 sin x + 2 x cos x ,
pa, njihovim uvr{tavanjem u (1), dobijamo

2 sin x + 4 x cos x + x 2 sin x ( q ( x ) 1) + 2 x p( x )sin x + x 2 p( x )cos x = 0 .
Nakon dijeljenja sa x 0, dobi}emo
470
VII - RAZNI ZADACI
sin x
+ 4 cos x + x sin x ( q ( x ) 1) + 2 p( x )sin x + x p( x )cos x = 0 .
x
Prelaze}i na grani~ne vrijednosti, kad x 0, do}i }emo do kontradikcije. Naime,

s obzirom da je
lim 2
x 0
sin x
= 2 i lim 4 cos x = 4,
x 0
x
lijeva strana posljednje jednakosti }e teìti 6, a trebala bi biti jednaka 0, {to je

apsurd.
Prema tome, pretpostavka da jedna~ina (1) ima rje{enje oblika y ( x ) = x 2 sin x
nas je dovela do kontradikcije. Zna~i, ona nije ta~na.
Zadatak 3.
Pokazati da diferencijalna jedna~ina

3
2
x y = f ( x
1
2
(1)
y)
ima rje{enje oblika
b + log x =
1 2
2 f ( z ) dz + z + a
4
1
2
dz,
(2)
gdje je
z=x
Rje{enje:
1
2
y.
(3)
Uvedimo smjenu
1
Tada je
dakle,
y = zx 2 .
1
y =
1 2
x z + x 2 z
2
y =
1 2
x z + x 2 z + x 2 z,
4
x 2 z + x z
1
z = f ( z) ,
4
471
odakle, mnoènjem sa 2 z, dobijamo

1
2 x 2 zz + 2 xz 2 = 2 f ( z ) + z z ,
2
ili
d
1 dz
.
( x 2 z 2 ) = 2 f ( z ) + z
dx
2 dx
Integracijom odavde dobijamo

x 2 z 2 = 2 f(z) dz +
1 2
z +a,
4
tako da je
1 2
dx
= 2 f(z) dz +
z + a
4
x
1
2
dz ,
dakle,
ln x + b =
1 2
z + a
2 f(z) dz +
4
1
2
dz,
q. e. d.
Zadatak 4.

f ( yy + x ) = y 2 ( y 2 + 1) .
(1)
Rje{enje:
Ako je funkcija f (u ) neprekidno diferencijabilna, a y ( x ) dvaput

neprekidno diferencijabilna po x, tada diferenciranjem jedna~ine (1) po x, saglasno sa
u = yy + x ,
dobijamo
[ f (u ) 2 yy]u
u = ( y ) + yy + 1 ,
2
= 0.
(2)
(3)
Ako je f (u ) 2 yy 0 , u nekoj ta~ki x o , tada }e biti f (u ) 2 yy 0 i u nekoj

okolini ta~ke x o , pa, iz jedna~ine (3), slijedi
472
VII - RAZNI ZADACI
1o u ( x ) = 0 , dakle, u = a, tako da, prema (2), imamo

2 yy = 2a 2 x
tj.
y 2 = ( x a) 2 + b .
Budu}i da je y 2 (a ) = b i yy (a ) = 0, uvr{tavanjem u polaznu jedna~inu, dobi}emo f (a ) = b .

2o Ako je u nekoj ta~ki x o , u 0, tada }e, u nekoj okolini te ta~ke, prvi faktor u
jednakosti (3) biti jednak nuli, tako da odatle slijedi
f (u ) = 2 yy .
Dakle,
y2 =
f (u ) dx .
Primjedba:
Smjenom u = ( x 2 + y 2 ) 2, jedna~ina (1) bi se svela na Clairautovu jedna~inu
1
u = xp+
f ( p ) p 2 , (u = p ) ,
2
~ije op{te rje{enje je

u = Cx +
1
f (C ) C 2 .
2
Prema tome, op{te rje{enje polazne jedna~ine bi}e

x 2 + y 2 = 2 xC +
[ f ( C ) C ],
2
koje predstavlja, u slu~aju kad je:

(i)
f (C ) > 0
familiju kru`nica s centrom na x osi :
( x C ) + y 2 = f (C ) ,
( ii )
f (C ) = 0 ta~ku (C, 0).
Zadatak 5.
Ako jedna~ina
dy
d2y
+ p
+ qy = 0
2
dx
dx
(1)
ima op{te rje{enje oblika

y = Ay1 + By 2 ,
(2)
473
gdje su A i B konstante, a y1 i y 2 partikularni integrali, tada diferencijalna jedna~ina
F( x )
m 1 d 2 F m 1 dF
d 2z
dF dz
+ mq F( x ) z = 0
p
+m
2 + pF( x ) ( m 1 )
2 +
dx dx
2
2
dx
dx
dx
(3)
u kojoj je
F ( x ) = y1 y 2 ,
(4)
ima op{te rje{enje oblika

z = Ay1m + By 2m ,
gdje su A i B konstante.
Rje{enje:
Po{to je iz jednakosti (5) i (4)

dy
dy
dz
= m Ay1m 1 1 + m By 2m 1 2 ,
dx
dx
dx
2
2
m 2 dy
d2z
m 2 dy 2
1
m
m
y
(
1
)
A
B
y
+
1
2
dx
dx
dx 2
d 2 y1
m 1 d y 2
+ m Ay1m 1
B
y
+
2
dx 2
dx 2
dy
dy
dF
= y1 2 + y 2 1 ,
dx
dx
dx
d 2 y2
dy1 dy 2
d 2 y1
d2F
y
y
=
+
2
+
,
1
2
dx dx
dx 2
dx 2
dx 2
(3) se, nakon sre|ivanja, svodi na
1
1
mq A y1m +1 y 2 + ( m 1) y1m +1 y 2 + ( m 1) y1m +1 y 2 + m 2 q Ay1m +1 y 2 +

2
2
1
1
+ mq B y 2m +1 y1 + ( m 1) y 2m +1 y1 + ( m 1) y 2m +1 y1 + m 2 q By 2m +1 y1 0 ,
2
2
474
(5)
VII - RAZNI ZADACI
Zadatak 6.
Transformi{u}i funkciju y, smjenom y = e z , rije{iti jedna~inu

P
Rje{enje:
d 2 y dP dy
= a 2 P3 y .
2
dx dx
dx
(1)
Po{to je za y = e z :
dy
= e z,
dz
d2y
= ez
2
dz
dy dy dz
=
,
dx
dz dx
(2)
2
d 2 y d 2 y dz
dy d 2 z
=
+
,
dz dx 2
dx 2
dz 2 dx
(3)
uvr{tavanjem u (1), dobi}emo

2
d 2 z dP dz
dz
P 2
= a 2 P3 P .
dx dx
dx
dx
Pro{iruju}i lijevu stranu jednakosti sa P 2 , dobi}emo potpuni diferencijal, tj. ima}emo
d
dx
2 dz 2
dz
P
P = P 3 a 2 P 2 .
dx
dx
(4)
Nakon dijeljenja sa P 2 i smjene

1 dz
= u,
P dx
(5)
jedna~ina (4) }e pre}i u jedna~inu koja se rje{ava razdvajanjem promjenljivih:

du
= P (a 2 u 2 ) .
dx
Odavde je
du
= P dx ,
a u2
2
tako da, nakon integracije, dobijamo
475
1
a +u
ln
2a
a u
P dx .
Zna~i
a + u = (a u ) exp 2a Pdx .
Prema tome
u =
a Pdx
a Pdx
a Pdx
+e
a Pdx
= th a P( x ) dx ,
tako da, saglasno sa (5), imamo
z = Pth a P dx dx .
(6)
Zna~i, rje{enje jedna~ine (1) bi}e

y = e z,
z = Pth a P dx dx .
Napomena:
Jedna~ina (1) se jednostavnije mogla rije{iti i smjenom
t = P( x ) dx . Njom se jedna~ina (1) svodi na jedna~inu
d2y
2 dt
2 a y
dt
dx
= 0,
za koju je op{te rje{enje

y = C1 e at + C 2 e at ,
Zadatak 7.
t = P( x ) dx .

xy x ( y x ) y 2 x 2 y = 0 .
Rje{enje:
(1)
Uvedimo novu funkciju u = u ( x ) smjenom

y = xu,
(2)
kojom }e se jedna~ina (1) svesti na

476
VII - RAZNI ZADACI
u x (u 1) u 2 1 = 0 .
(3)
Ako, sada, uvedemo funkciju v = v ( x ) sa

1
,
u=
cos v
(4)
dobi}emo, iz (3)
dv
= x dx
1 cos v
ili
dv
v
2 sin
2
ctg
x2
C
,
2
2
tj.
v
x2
C
=
.
2
2
2
Odavde, nakon kvadriranja, dobijamo

( x 2 C ) 2 = 4 ctg 2
v
.
2
Budu}i da je, kad se uzmu u obzir smjene (3) i (2),

ctg 2
v
=
2
v
2 = 1 + cos v =
v
1 cos v
sin 2
2
1
+1
y+x
u +1
cos v
=
,
=
1
u 1
yx
1
cos v
cos 2
jednakost (5) se moè napisati u obliku

y+x
,
(x 2 C)2 = 4
yx
odakle se dobija op{te rje{enje jedna~ine (1), koje glasi
477
(5)
y =x
Zadatak 8.
(x 2 C)2 + 4
.
(x 2 C)2 4

3
( y x ) 1 + x 2 dy = (1 + y 2 ) 2 dx .
Rje{enje:
nama
(1)
Uvedimo novu nezavisno promjenljivu u i novu funkciju v smjey = tg v .
x = tg u ,
(2)
One }e jedna~inu (1), nakon sre|ivanja, svesti na

(sin v cos u cos v sin u ) dv du = 0,
tj.
sin ( v u ) dv = du,
tako da }emo, ako uvedemo novu smjenu
(3)
v u = t
dobiti jedna~inu
sin t dv ( dv dt ) = 0,
koja se moè lako rije{iti razdvajanjem promjenljivih. Naime, odavde je
dt
,
dv =
1 sin t
tako da je
v + C =
1 dtsin t .
(4)
1 dtsin t
2p
t
sin t =
=p
2
1 + p2
2 dp
(1 p ) 2
1
t
sin
dt =
=
(1 + p 2 )
1 + p2
tg
=
478
VII - RAZNI ZADACI
(1 2dpp)
2
2
2 cos(t 2 )
=
=
=
1 p
1 tg t 2
cos(t 2 ) sin (t 2 )
2 cos t 2 [cos(t 2 ) + sin(t 2 )]

cos t
1 + cos t + sin t
,
cos t
dobi}emo
1 + sin t
=
cos t
v +C =
1 + tg 2 t + tg t .
Po{to je na osnovu uvedenih smjena

tg t =
yx
,
1 + xy
v = arc tg y ,
povratkom na stare promjenljive x i y, dobi}emo op{te rje{enje jedna~ine (1):

y x + (1 + x 2 )(1 + y 2 )
.
arc tg y + C =
1+x y
Zadatak 9.
Pokaìte, ako je
z = ( x ),
(1)
d2z
= z (x),
dx 2
(2)
ax + b
= (cx + d )
,
cx + d
(3)
rje{enje jedna~ine
tada je
rje{enje jedna~ine
(cx + d ) 4
d 2
ax + b
=
,
2
cx + d
dx
gdje su a, b, c, d konstante, za koje je (ad bc ) 2 = 1 .
479
(4)
Rje{enje:
Zbog pretpostavke da je (1) rje{enje jedna~ine (2) ima}emo

= .
S druge stane, iz (3) je:

d
ad bc
= c +
,
dx
cx + d
d 2
(ad bc ) 2
=
,
dx 2
(cx + d ) 3
tako da se njihovim uvr{tavanjem u jedna~inu (4), dobija
(cx + d ) 4
(ad bc ) 2
= (cx + d ) ,
(cx + d ) 3
tj.
(ad bc ) 2 = .
Budu}i da je
=
uvedemo li smjenu t =
d 2
ax + b
d
cx + d
ax + b
, posljednja jedna~ina }e se svesti na jedna~inu
cx + d
(ad bc ) 2
d 2
= (t ) (t ) ,
dt 2
koja }e biti jednaka jedna~ini (1) ako, konstante a, b, c, d , izaberemo tako da zadovoljavaju jednakost (ad bc ) 2 = 1 , i uzmemo (t ) = z .
Prema tome, (3) je stvarno rje{enje jedna~ine (4).
Zadatak 10. Rije{iti homogenu linearnu diferencijalnu jedna~inu drugog reda

Py + Qy + Ry = 0 ,
(1)
R ( Q + R ) = Q R .
(2)
uz uslov
480
VII - RAZNI ZADACI
Rje{enje:
Lako se vidi da se uslov (2) moè napisati u zgodnijem obliku:

RQ QR
= 1 ,
R2
odakle je o~igledno:
Q
= 1 .
R
Dakle,
Q
d = dx ,
R
tj.
Q = ( x + a ) R,
(a = const ) .
(3)
Tako je, zapravo, rije{iti jedna~inu (1), uz uslov (2), isto {to i rije{iti jedna~inu
Py ( x + a ) Ry + Ry = 0.
(4)
Smjenom
y = e
zdx
gdje je z nova funkcija, jedna~ina (4) se svodi na Riccatievu jedna~inu

Pz ( x + a ) Rz + Pz 2 + R = 0 ,
(5)
koja ima jedan partikularni integral

1
.
z1 =
x +a
Uvode}i novu funkciju u smjenom
1
z = z1 +
u
u jedna~inu (5), dobi}emo linearnu diferencijalnu jedna~inu prvog reda
2P
Pu + ( x + a ) R
u = P.
( x + a )
(6)
Njeno rje{enje je
u =e
( x + a) R 2
dx
P ( x + a)
C +
481
dx
( x + a) R 2
P ( x + a)
dx .
(7)
Rje{enje jedna~ine (1) }e, prema tome, biti:
(
y =e
1
1
+
x+a u
dx
gdje je u dato sa (7).

II na~in:
S obzirom da je jedno partikularno rje{enje jedna~ine (4)
y1 = x + a ,
ona se moè rje{avati uvo|enjem smjene
y = ( x + a ) u.
(*)
Njom se jedna~ina (4) svodi na jedna~inu
( x + a ) Pu + 2 P ( x + a ) 2 R u = 0 ,
koja se rje{ava razdvajanjem promjenljivih, jer je moèmo napisati u obliku
du
R ( x + a) 2 2P
=
dx .
u
P ( x + a)
Odavde je
u = C ( x + a ) 2 e P
R ( x + a ) dx
tj.
u = C ( x + a ) 2 e P
( x + a ) dx
dx + C
tako da, na osnovu (*), dobijamo
y = ( x + a ) C + C ( x + a ) 2 e
{to predstavlja rje{enje polazne jedna~ine.
482
R
( x + a ) dx
P
dx
VII - RAZNI ZADACI
Zadatak 11. Na}i uslov pod kojim jedna~ine

y + P ( x ) y + Q ( x ) y = 0
(1)
y + P1 ( x ) y + Q1 ( x ) y = 0
(1)
imaju zajedni~ko netrivijalno rje{enje. U tom slu~aju rije{iti jedna~ine.
Rje{enje:
Pretpostavimo da je P P1 i da je y1 zajedni~ko rje{enje za jedna~ine (1) i (1). Tada, uvr{tavanjem y1 u (1) i (1) , dobijamo:
y1 + P y1 + Q y1 = 0
y1 + P1 y1 + Q1 y1 = 0 .
Njihova razlika nas dovodi do jedna~ine u kojoj se promjenljive mogu razdvojiti
( P P1 ) y1 + (Q Q1 ) y1 = 0 ,
dy1
Q Q1
=
dx ,
y1
P P1
tj.
( P P1 0 ) ,
odakle je
y1 = exp QPQP1 dx .
(2)
Prema tome, ako jedna~ine (1) i (1) imaju zajedni~ko rje{enje, ono je oblika (2), pa
je
y1 =
Q Q1
exp QPQP1 dx ,
1
P P1
Q Q1
y1 =
P P1
Q Q1
QQ
+
exp P P1 dx .
1
P P1
Uvr{tavanjem y1 , y1 , y1 u jedna~inu (1), dobi}emo traèni uslov

2
Q Q1
Q Q1
Q Q1
+ Q = 0.
P
P P1
P P1
P P1
483
(3)
Pod uslovom (3) jedna~ine (1) i (1) imaju zajedni~ko rje{enje y1 .

Smjenom
y = z exp QPQP1 dx
1
jedna~ina (1) se svodi na linearnu jedna~inu prvog reda po y .
Primjetimo da u slu~aju P( x ) = P1 ( x ), dobijamo
(Q( x ) Q ( x ))
1
= 0,
tj. Q( x ) = Q1 ( x ) .

y =
Rje{enje:
y x 2 x 2 y2
xy x 2 y 2 + x
(1)
Uvode}i smjenu
y = x u ( x ),
y = u + xu ,
(2)
nakon sre|ivanja, dobi}emo

x (u 2 + 1) 1 u 2 + u ( x 2 u 1 u 2 + 1) = 0 ,
odnosno, nakon dijeljenja sa
1 u2 :
1
x (u 2 + 1) + x 2 u +
u = 0 .
1 u2
x (u 2 + 1) + x 2 uu = x 2 (u 2 + 1) 2 ,
dobijamo, nakon integracije
1 2 2
x (u + 1) + arc sin u C = 0,
2
dakle, prema (2)
arc sin u = C
1 2
(x + y2 ) ,
2
484
tj.
VII - RAZNI ZADACI
y
= sin C ( x 2 + y 2 ) 2 .
x
Prema tome, op{te rje{enje jedna~ine (1) je
y = x sin C ( x 2 + y 2 ) 2 .
Zadatak 13. Pokazati da se jedna~ina

2
y + 1 2
y = 0
(1)
moè rije{iti u kvadraturama.
Rje{enje:
Uvedimo smjenu
(2)
y = uv
i na|imo drugi izvod:
y = u v + uv ,
y = u v + 2u v + uv .
Jedna~ina (1) }e, tada pre}i u jedna~inu

2v
u v + 2u v + uv + v 2 u = 0.
(3)
Odredimo funkciju v tako da izraz u zagradi bude jednak nuli, tj.

2v
v 2 = 0 .
x
Integracijom odavde dobijamo
1
v = .
x
Sada, ostatak jedna~ine (3), za ovako odre|eno v, glasi:
xu 2u + ux = 0 .
Ako izvr{imo zamjenu nezavisno promjenljive
485
(4)
du
du
i
= ( x )
dx
d
2
2 d u
du
du
,
u =
=
+ ( )
dx
d
d 2
= ( x ),
u =
ona }e jedna~inu (4) prevesti u

x ( )
Iz zahtjeva da izraz uz
du
d 2u
+ ( x 2 )
+ ux = 0 .
2
d
d
(5)
du
bude jednak nuli, dobi}emo
d
x 2 = 0 ,
tj.
d
2
= dx ,
dakle, ( x ) = x 2 .
Odavde je
= (x) =
1 3
x ,
3
tj.
x = 3 3 .
(6)
Prema tome, jedna~ina (5) se, nakon provedene smjene (6), svodi na jedna~inu
4
(3 ) 3
d 2u
+ u = 0,
d 2
koju smjena
u = exp
(7)
( z dx)
prevodi u Riccatievu jedna~inu

z + z
4
3
34
(8)
Po{to se Riccatieva jedna~ina specijalnog tipa

z + az 2 = b
(a, b konstante) ,
u koju spada i posmatrana jedna~ina, moè rije{iti u kvadraturama ako i samo ako je
=
4k
1 2k
(k = 1, 2 , . . . ) ,
treba provjeriti da li je eksponent u jedna~ini (8) tog oblika.

486
VII - RAZNI ZADACI
Odgovor je potvrdan, jer se, za k = 1, dobija =

pa prema tome i (1), moè rije{iti u kvadraturama.
4
, tako da se jedna~ina (8),
3
Zadatak 14. a) Ako se op{te rje{enje jedna~ine

d2y
2
+ 1 2 y = 0
2
dx
x
(1)

y =u +
v
,
x
(2)
dokazati da su u i v tada oblika

u = A sin ( x + a )
v = A cos( x + a ) .
(3)
b) Na}i op{te rje{enje diferencijalne jedna~ine

2
d2y
+ 1 2 y = x 2 .
2
dx
x
Rje{enje:
ku (2). Tada je
(4)
a) Pretpostavimo da se rje{enje jedna~ine (1) moè napisati u obli1

1 dv
dy
du
=
2 v +
x dx
dx
dx x
2
2
2 dv
2
1 d2v
d y d u
=
+
v
.
x dx 2
dx 2
dx 2
x 2 dx x 3
Ako u jedna~inu (1) uvrstimo (5), nakon sre|ivanja }emo dobiti

d 2u
1 d2v
2
u
+
2
+ 2 +v 2
x
dx
x dx
ili, nakon mnoènja sa x 2
487
dv
u + = 0,
dx
(5)
d 2u
2 d2v
dv
+u = 0 .
2 +u x + 2 + v x 2
dx
dx
dx
Da bi ova jedna~ina bila zadovoljena identi~ki mora biti

d2v
+ v = 0,
dx 2
dv
d 2u
+ u = 0, u +
= 0,
2
dx
dx
{to }e biti ispunjeno samo ako je

u = A cos( x + a )
v = A sin ( x + a ) .
(6)
b) O~igledno je jedno partikularno rje{enje jedna~ine (4) y1 = x 2 . Prema tome,

op{te rje{enje jedna~ine (4) bi}e jednako zbiru njenog partikularnog rje{enja y1 i
op{teg rje{enja pripadne homogene jedna~ine (2), tj.
cos( x + a )
y = x 2 + A sin ( x + a ) +
.
Zadatak 15. Pokazati: ako je y = ( x ) rje{enje jedna~ine

d 2 y a dy
+
+ 6y = 0 ,
x dx
dx 2
(1)
1
rje{enje jedna~ine koja se dobija iz (1) kad se a zamijeni sa a + 2,
x
pa na osnovu toga rije{iti jedna~inu (1).
tada je y =
Rje{enje:
Ako je y = ( x ) rje{enje jedna~ine (1), tada je
a
+ 6 = 0 .
x
1
Da bismo pokazali da je y = rje{enje jedna~ine
x
+
(1)
d 2 y a + 2 dy
+
+ 6 y = 0,
x dx
dx 2
(2)
488
VII - RAZNI ZADACI
dobivene iz (1) zamjenom a sa a + 2, potraìmo y i y :

1
1
+
2
x
x
2
2
1
y = 3 2 + .
x
x
x
y =
(3)
Uvr{tavanjem (3) u (2), dobi}emo

2
2
1
1 6
a+21
2 + +
2 + =
3
x
x x
x
x
x
x
=
1 d
a
+ + 6 = 0 .
x dx
x
1
( x ) .
x
Budu}i da je y = ( x ) partikularno rje{enje jedna~ine (1), da bismo na{li njeno
op{te rje{enje uve{}emo smjenu
Prema tome, jedna~ina (2), stvarno, ima rje{enje y =
y = (x) z .
Odavde je
y = z + z, y = z + 2 z + z,
tako da dobijamo jedna~inu
a
a
z + + 2 z + + + 6 z = 0,
x
koja se, saglasno sa (1), svodi na

a
2 + z + z = 0.
x
Odavde je
a
dz
= 2 + dx ,
z
x

dakle
z =
C1
xa 2
tako da je
489
z = C1
x dx( x ) + C .
a
Zna~i, op{te rje{enje jedna~ine (1) je

y = C1 ( x )
dx
+ C 2 ( x ) .
x 2 (x)
a
Zadatak 16. Dokazati jedinstvenost rje{enja jedna~ine

y ( x ) + a ( x ) y ( x ) + b ( x ) y ( x ) = f ( x ),
x [ A, B]
(1)
koje prolazi ta~kom ( x o , y o ), tj. zadovoljava uslove

y ( x o ) = y ( o ),
y ( x o ) = y (1 ) ,
(2)
ako su a ( x ), b ( x ) i f ( x ) neprekidne funkcije od x.
Rje{enje:
Pretpostavimo egzistenciju dvaju rje{enja y = ( x ) i y = ( x ),
jedna~ine (1), koja zadovoljavaju uslov (2), tj. takvih da je za x = x o :
( x o ) = y ( o) ,
( x o ) = y (1 )
( x o ) = y ( o) ,
( x o ) = y (1 ).
Dokaìmo da mora biti ( x ) ( x ) .

Po{to su y = ( x ) i y = ( x ) rje{enja jedna~ine (1) , to vrijedi:
( x ) + a ( x ) ( x ) + b ( x ) ( x ) = f ( x ),
( x ) + a ( x ) ( x ) + b ( x ) ( x ) = f ( x ).
(3)
Za novu funkciju
bi}e
( x ) = ( x ) ( x ),
( x o ) = ( x o ) ( x o ) = 0.
(4)
Oduzimanjem jedna~ina (3), dobi}emo
( ( x ) ( x )) + a ( x ) ( ( x ) ( x )) + b ( x ) ( ( x ) ( x )) = 0,
odakle, uzmemo li u obzir (4), vidimo da ( x ) zadovoljava jedna~inu
490
VII - RAZNI ZADACI
( x ) + a ( x ) ( x ) + b ( x ) ( x ) = 0 ,
(5)
uz uslove:
( x o ) = 0 , ( x o ) = 0 .
Da bismo dokazali tvrdnju zadatka dovoljno je pokazati da je ( x ) ( x ) , tj. da
je ( x ) 0. Potrebno je, zapravo, dokazati da je:
( x ) 0, jer je tada ( x ) = const, pa ( x o ) = 0 povla~i ( x ) 0 .
No,
( x ) 0, povla~i ( x ) = const, pa ( x o ) = 0 povla~i ( x ) 0,
{to zna~i
(x) (x) .
Preostaje jo{ samo da se dokaè da je ( x ) 0.
O~igledno je, zbog ( x o ) = 0 i ( x o ) = 0 :
x
( x ) dx
= ( x ) ( x o ) = ( x )
xo
x
( x ) dx
= (x) (x o ) = (x) .
xo
Dakle, ( x ) }emo dobiti ako dva puta zaredom integri{emo ( x ), tj.

(x) =
xo
t
(u ) du
xo
dt .
(6)
Promjenom redosljeda integracije, u posljednjem dvostrukom integralu, dobi}emo:

(x) =
x
x
x
t
(u ) du dt = (u ) du dt = (u )( x u ) du .

xo xo
xo
xo
x
Uzimaju}i u obzir (6) i (7), jednakost (5) postaje

x
xo
xo
( x ) + a ( x ) (t ) dt + b ( x ) (t )( x t ) dt = 0 .
Odavde imamo
491
(7)
x
( x ) = [a( x ) + b( x )( x t )] (t ) dt .
(8)
xo
(sl. 55)
Radi kratko}e pisanja, uve{}emo oznaku:
K ( x, t ) = [a ( x ) + b ( x )( x t )] ,
i, u skladu s tim, napisati (8) u obliku Volterraove homogene integralne jedna~ine
druge vrste(1).
( x ) =
K ( x, t ) (t ) dt .
xo
Po{to je funkcija K ( x, t ) neprekidna za x, t [ A, B], ona je i ograni~ena, tj. postoji konstanta M > 0 takva da je
K ( x, t ) M,
x, t [ A, B] .
Tada je
x
(1)
Integralne jedna~ine oblika ( x ) = f ( x ) + K ( x , t ) ( t ) dt su poznate kao Volterraove

integralne jedna~ine druge vrste, gdje su K i f date (neprekidne za x , y [a, b] ) funkcije, a
parametar koji ne zavisi od x i t, a nepoznata funkcija. Za f ( x ) = 0, ova jedna~ina je
homogena.
492
VII - RAZNI ZADACI
( x ) =
K ( x, t ) (t ) dt
xo
K ( x, t ) (t ) dt M
xo
(t ) dt .
xo
Dokaìmo da je (t ) = 0, na intervalu [ x o , x 1 ], na kojem je

x o < x1 i x1 x o <
1
2M
za x 1 [ A, B].
Tada, iz posljednje nejednakosti, dobijamo

x
( x ) M
(t ) dt M max (t )
t[ x o ,x1 ]
xo
dt
xo
= M ( x x o ) max (t ) M ( x 1 x o ) max
t[ x o ,x1 ]
x [ x o ,x1 ]
1
1
max ( x ) =
max ( x ) .
2 M x[ x 0 ,x1 ]
2 x[ x o ,x1 ]
Ako ( x ) / 0, po{to je max

x x ,x
[
( x )
(9)
( x ) > 0, s njim moèmo podijeliti relaciju
(9). To }e nas dovesti do zaklju~ka da je 1 2 > 1, {to je nemogu}e.

Prema tome, pretpostavka da ( x ) / 0 je neta~na, zna~i ( x ) 0, na intervalu [ x o , x o +1 2 M ] . Istim postupkom, u kona~no mnogo koraka, bi se pokazalo
da je
za x [ A, B] .
( x ) 0
Primjedba:
Ovaj zadatak smo mogli rije{iti i ovako:

x
a ( t ) dt
Ako posljednju jedna~inu pomnoìmo sa e xo

jedna~ina
x
a ( t ) dt
e x o
( 0 ), tada se novodobivena
a ( t ) dt
+ a ( x ) e x o
a ( t ) dt
= b ( x ) e xo
a ( t ) dt
a ( t ) dt
d
xo
= b ( x ) ( x )e xo
.
( x ) e
dx
493
Poslije dvije uzastopne integracije, u granicama od x o do x, dobija se

(x) =
K ( x, t ) (t ) dt ,
(10)
xo
gdje je
K ( x, t ) = [a ( x ) + b ( x )( x t )] .
Iz (10) dobijamo
(x )
K ( x, t ) (t ) dt M
xo
(t ) dt .
xo
Odavde, na osnovu ranije rje{enog zadatka sljedi

(x) 0 ,
odakle, s obzirom na (4), dobijamo
(x) (x) ,
Zadatak 17. Linearna diferencijalna jedna~ina drugog reda

xy ( x + + ) y + y = 0 ,
(1)
gdje su i dva cijela pozitivna broja, ima za integral jedan polinom

y1 ( x ) = P( x ) .
Na osnovu toga izvesti zaklju~ak da jedna~ina (1) posjeduje i jedan integral oblika
y2 ( x ) = e xQ ( x ) ,
gdje je Q ( x ), tako|e, polinom.
Rje{enje:
Po pretpostavci zadatka y1 je rje{enje jedna~ine (1). U slu~aju kad

je poznato jedno rje{enje y1 diferencijalne jedna~ine, red joj se moè sniziti smjenom
y = y1 z.
494
VII - RAZNI ZADACI
Zna~i, u ovom slu~aju moèmo uvesti smjenu

y = P ( x ) z,
(2)
gdje je z nova funkcija. Ako se ima u vidu da je P ( x ) rje{enje jedna~ine (1), tada,
nakon smjene (2), jedna~ina (1) prelazi u jedna~inu
Px z + [ 2 Px ( x + + ) P] z = 0 ,
(3)
koju moèmo napisati u obliku

z
x + +
P
=
2 .
z
x
P
ln z = x + ( + )ln x 2 ln P + ln c ,
tj.
ln
z P 2
c x +
= x,
odnosno
z =
1
c x + e x .
2
P
Dakle,
z =
c e x x +
dx + c 1 ,
P2
gdje su c, c 1 proizvoljne konstante.

Dakle, prema (2) je
y = cP
e x x +
dx + c 1 P .
P2
(4)
Pokaìmo da se konstante c i c 1 mogu odrediti tako da desna strana u (4) primi

oblik e x Q ( x ), gdje je Q ( x ) polinom po x.
Ako, nakon zamjene y = e x Q ( x ), dobivenu jednakost podijelimo sa P, a zatim
diferenciramo, dobi}emo
495
e x x +
Q Q P Q P x
e ,
=
+
2
P
P
P2
odakle, nakon mnoènja sa P 2 e x , izlazi

c x + = Q P + Q P Q P,
odnosno
c =
(Q P + QP Q P) x
( + v )
(5)
Pri tome izraz (Q P + Q P Q P ) mora biti djeljiv sa x + .

Da bismo ispitali u kom slu~aju }e to biti ispunjeno, s obzirom da zadatkom to nije
odre|eno, vratimo se na partikularni integral y1 .
Prema pretpostavci zadatka je:
n
y1 ( x ) =
k=0
xk
a kx
y1 ( x ) =
k =1
k 1
a k (k 1) x
y1( x ) =
k=2
(a n 0, n = deg P)
k2
(6)
Uvrstimo li (6) u (1), dobi}emo

n
k (k 1) a
k=2
x k 1
ka
k =1
k =1
k=0
x k ( + ) k a k x k 1 + a k x k = 0 .
Stavimo li u drugu i ~etvrtu sumu k = k 1, pa zatim zamijenimo k sa k, ima}emo

n
a k (k 1) x
k=2
k 1
n +1
k=2
k 1
n +1
k =1
k =1
(k 1) x k 1 ( + ) k a k x k 1 + a k 1 x k 1 = 0
odnosno
n
{k [(k 1) ( + )]a + ( + 1 k ) a }x
k
k=2
k 1
+ ( n ) a n x n + a o ( + ) a1 = 0 .
k 1
+
(7)
Po{to je, po pretpostavci, y1 = P ( x ) rje{enje jedna~ine (1), ono je mora identi~ki

zadovoljavati, tj. (7) mora biti identi~ki jednako nuli, {to }e biti samo ako su svi
koeficijenti uz stepene polinoma jednaki nuli. Zna~i:
496
VII - RAZNI ZADACI
a o ( + ) a1 = 0
( n ) a n = 0
k (k 1 ) a k + ( + 1 k ) a k 1 = 0
(k = 2, 3, ..., n ).
Prema tome,
a1 =
a o
, za , > 0 , + 0
+
( n ) a n = 0,
ak =
an 0
n =
+1 k
a k 1 , za + + 1 k 0 ,
k ( + + 1 k )
gdje je k = 2, 3, ..., n .
Prva i tre}a relacija se mogu objediniti, pa tako dobivamo:
ak =
+1 k
a k 1 , k = 1, 2, ..., ,
k ( + + 1 k )
gdje je = deg ( P ( x )), a P ( x ) =
a
k=0
xk .
Sada odredimo stepen polinoma Q( x ) tako da jedna~ina (1) ima rje{enje oblika
e x Q( x ). Jasno je da bi polinom Q P + Q P Q P bio djeljiv sa x + , stepen
polinoma Q mora biti barem jednak + 1 , tj. mora biti
deg Q ( x ) + 1 .
Zadatak 18. Dva tijela masa m1 i m 2 gr povezana su me|usobno oprugom ~iji
je koeficijent elasti~nosti k = k1 , a zatim tijelo m1 pri~vr{}eno svojom drugom

stranom za oprugu koeficijenta elasti~nosti k = k 2 ~iji je drugi kraj u~vr{}en za
nosa~ kao na slici. Nakon prestanka oscilacija tijela }e se spustiti za a cm. Opisati
kretanje tih tijela.
Rje{enje:
Ozna~imo sa x 1 i x 2 udaljenost tijela od ravnote`nog poloàja u

momentu t. Tada }e x 1 , odnosno x 2 x 1 , biti elongacija prvog, odnosno drugog
tijela. Zbog toga }e na prvo tijelo u momentu t djelovati sila
k 1 x 1 + k 2 ( x 2 x 1 )
497
a na drugo
k 2 ( x 2 x 1 ) .
(sl. 56)
Jedna~ina kretanja ovoga sistema bi}e odre|ena sa
m1
m2
d 2 x1
2
dt
d 2 x2
dt 2
= k1 x 1 + k 2 ( x 2 x 1 )
= k 2 ( x 2 x1 ) .
(1)
Op{te rje{enje sistema (1) (sistem s konstantnim koeficijentima) bi}e oblika
x2
t
t
= A (C1 e t + C 2 e t ) + B (C 3 e + C 4 e ),
x 1 = C1 e t + C 2 e t + C 3 e
+ C4 e
(2)
gdje su i korijeni jedna~ine

k +k2 k2 2
kk
4 + 1
+
+ 1 2 = 0,
m2
m1 m 2
m1
a
498
(3)
VII - RAZNI ZADACI
A =
k 1 + k 2 m1 2
k + k 2 m1 2
.
, B = 1
k2
k2
(4)
Za po~etne uslove
t = 0, x 1 = x 2 = a ,
dx 1
dx
= 2 =0
dt
dt
}e konstante, koje figuri{u u rje{enjima sistema (2), primiti sljede}e vrijednosti

C1 = C 2 =
a k 1 m1 2
a k 1 m1 2
,
,
=
=
C
C
2
3
4
2 m1 2
2 m1 2 2
(6)
tako da }e rje{enje sistema (1) primiti oblik

x1 =
a k 1 m1 2
a k 1 m1 2
cos
cos t ,
2
t
m1 2
m1 2 2
x2 =
a A k 1 m1 2
a B k 1 m1 2
2
cos
cos t .
t
m1 2
m1 2 2
Zadatak 19. Rije{iti dati sistem metodom uzastopnih aproksimacija:

y1 =
y2
y 2 = y1 ,
(1)
(2)
pa odrediti ono rje{enje koje zadovoljava po~etne uslove

y1 ( 0 ) = 0
y2 ( 0) = 1 .
Rje{enje:
Ako ozna~imo sa f1 , odnosno f 2 , desnu stranu prve, odnosno druge jedna~ine sistema (1) dobi}emo
f1 ( x, y1 , y 2 ) =
y2 ,
f 2 ( x, y1 , y 2 ) = y1 .
i, saglasno s po~etnim uslovima (2), za x o = 0 :
y1 ( 0 ) = y1 ,0 = 0
y 2 ( 0 ) = y 2 ,0 = 1.
499
Rje{enje se moè pribli`no odrediti pomo}u rekurentnih formula, tj. metodom

uzastopnih aproksimacija:
x
y1 , m +1 ( x ) = y1 ,0 + y 2 , m (t ) dt
0
y 2 , m +1 ( x ) = y 2 ,0 y1 , m (t ) dt ,
0
za m = 0, 1, 2, ... . Tako dobivamo, za:

m = 0:
y1 ,1 ( x ) = 1 dt = x
0
y 2 ,1 ( x ) = 1 t dt = 1
0
m =1:
x2
;
2!
x
t2
x3
y1 , 2 ( x ) = 1 dt = x
2!
3!
0
x
t3
x2
x4
;
y 2 , 2 ( x ) = 1 t dt = 1
+
3!
2!
4!
0
m =2:
x
t2 t4
x3
x5
+
y1 , 3 ( x ) = 1 + dt = x
2! 4 !
3!
5!
0
x
t3 t5
x2
x4
x6
.
y 2 , 3 ( x ) = 1 t + dt = 1
+
3! 5!
2!
4!
6!
0
Ovaj postupak nas o~igledno dovodi do zaklju~ka da je:
x3
x5
x7
+
+ ... = sin x
3!
5!
7!
x2
x4
x6
y2 ( x ) = 1
+
+ ... = cos x .
2!
4!
6!
y1 ( x ) = x
Ova dva reda su svugdje konvergentna i predstavljaju razvoj funkcija, sin x i cos x,
u red, u okolini ta~ke x = 0. Drugim rije~ima, metod uzastopnih aproksimacija nas
je doveo do stepenih redova dviju funkcija koje su rje{enja ovog sistema. Kako ti
stepeni redovi konvergiraju za svako x, zaklju~ujemo da su posmatrana rje{enja
kona~na za svako x.
500
VII - RAZNI ZADACI
Zadatak 20. Rije{iti sistem

y1 =
y2 y3
(1)
y 2 = y1 y 3
(2)
(konstanta
y 3 = k y1 y 2
k (0,1))
(3)
s po~etnim uslovima:
y1 ( 0 ) = 0 , y 2 ( 0 ) = 1, y 3 ( 0 ) = 1 .
(*)
Rje{enje:
Taj sistem se ne svodi na elementarne funkcije, ve} na klasu neelementarnih, ali vrlo va`nih transcedentnih funkcija koje se zovu Jacobijevim
elipti~kim funkcijama.
U na{em primjeru }e, ako sa f1 , f 2 , f 3 ozna~imo desne strane jedna~ina (1), (2),
(3), posmatranog sistema, redom, biti:
f1 ( x, y1 , y 2 , y 3 ) =
y2 y3
f 2 ( x, y1 , y 2 , y 3 ) = y1 y 3
f 3 ( x, y1 , y 2 , y 3 ) = k 2 y1 y 3
i za x o = 0 :
y1 ,0 = 0 , y 2 ,0 = 1, y 3 ,0 = 1 .
Rekurentne formule za odre|ivanje rje{enja, metodom uzastopnih aproksimacija, su:
x
y1 , m +1 ( x ) = y 2 , m (t ) y 3 , m (t ) dt
0
y 2 , m +1 ( x ) = 1 y1 , m (t ) y 3 , m (t ) dt
0
y 3 , m +1 ( x ) = 1 k 2 y1 , m (t ) y 2 , m (t ) dt .
0
Prema tome, imamo, za

m = 0:
x
y1 ,1 ( x ) = 1 dt = x
0
501
x
y 2 ,1 ( x ) = 1 0 dt = 1
0
y 3 ,1 ( x ) = 1 k 2 0 dt = 1 ;
0
m =1:
y1 , 2 ( x ) = 1 dt = x
0
y 2 , 2 ( x ) = 1 t dt = 1
0
x2
2!
y 3 , 2 ( x ) = 1 k 2 t dt = 1 k 2
0
x2
;
2!
m =2:
y1 , 3 ( x ) =
1 2! (1 + k
)t 2 + k 2
= x (1 + k 2 )
1 4
t dt =
( 2 !) 2
x3
x5
+ 6k 2
3!
5!
t3
x2
x4
+ 3k 2
y 2 , 3 ( x ) = 1 t k 2 dt = 1
2!
2!
4!
0
x
t3
x2
x4
;
+ 3k 2
y 3 , 3 ( x ) = 1 k 2 t dt = 1 k 2
2!
2!
4!
0
m =3:
x3
x5
+ 12 k 2
3!
5!
4
x2
2 x
y2 ,2 ( x ) = 1
+ (1 + 4 k )
2!
4!
2
x4
2 x
2
;
y3,4 ( x ) = 1 k
+ k (4 + k 2 )
2!
4!
y1 , 4 ( x ) = x (1 + k 2 )
m = 4:
y1 , 5 ( x ) = x (1 + k 2 )
x3
x5
+ (1 + 14 k 2 + k 4 )
3!
5!
502
VII - RAZNI ZADACI
x2
x4
+ (1 + 4 k 2 )
2!
4!
2
x
x4
x6
.
y3,5 ( x ) = 1 k 2
+ k 2 (4 + k 2 )
k 2 (15 + 42k 2 )
2!
4!
6!
Dobijaju se tri stepena reda po x koja, u po volji maloj okolini ta~ke nula, predstavljaju funkcije y1 ( x ), y 2 ( x ), y 3 ( x ) koje imaju oblik:
y2 ,5 ( x ) = 1
x3
x5
+ (1 + 14 k 2 + k 4 )
+ ...
3!
5!
x2
x4
y2 ( x ) = 1
+ (1 + 4 k 2 )
+ ...
2!
4!
x2
x4
x6
y3 ( x ) = 1 k 2
+ k 2 (4 + k 2 )
k 2 (16 + 44 k 2 + k 4 )
+ ...
2!
4!
6!
y1 ( x ) = x (1 + k 2 )
Ovi redovi nisu ni{ta sloèniji od onih iz prethodnog zadatka, ali oni ne konvergiraju svugdje, tj. imaju kona~an radijus konvergencije. Prema tome, lako je ispitati
svojstva funkcija y1 , y 2 , y 3 koje obi~no ozna~avamo sa sn x, cn x i dn x, redom.
Da bi vidjeli pobliè kako izgledaju posljednje funkcije, pomnoìmo (1) sa 2 y1 , a
(2) sa 2 y 2 , pa ih saberimo. Dobi}emo
2 y1 y1 + 2 y 2 y 2 =
d 2
( y1 + y 22 ) = 0 ,
dx
tj.
y12 + y 22 = const.
Ako (1) pomnoìmo sa 2k 2 y1 , a (3) sa 2 y 3 , nakon sabiranja }emo dobiti:
odnosno
2k 2 y1 y1 + 2 y 3 y1 =
d 2 2
(k y1 + y 32 ) = 0,
dx
k 2 y12 + y 32 = const.
Ako sada uzmemo u obzir po~etne uslove dobi}emo:
y12 + y 22 = 1
k 2 y12 + y 32 = 1,
ili
sn 2 x + cn 2 x = 1
2
(4)
k sn x + dn x = 1.
(5)
Iz jedna~ine (4), neposredno, slijedi da su obje funkcije ograni~ene sa 1 i 1, i da,

kad je jedna od njih nula, druga prolazi maximum +1 ili minimum 1. Iz jedna~ine
503
(5) se vidi da se funkcija dn 2 x kre}e u manjim intervalima izme|u 1 k 2 i 1, pa

na osnovu toga zaklju~ujemo da ona nema nula, jer smo pretpostavili da je k 2 < 1.
Ako uvedemo oznaku
k = 1 k 2
do}i }emo do zaklju~ka da se funkcija dn x kre}e u intervalu izme|u k i 1, a da te
vrijednosti uzima kad je sn x = 1 ili sn x = 0.
Uvedimo ugao , poznat kao amplituda elipti~kih funkcija, sa:
(6)
sn x = sin
pri ~emu je = 0 kada je x = 0 i neposredno raste kada x raste. Na osnovu (4),

(5) i (6) zaklju~ujemo da je:
cn x = cos
dn x = 1 k 2 sin 2 ,
odnosno
cn x = cos
dn x = 1 k 2 sin 2 .
Zadatak 21. Kurs aviona na vjetru. Posmatra}emo dva slu~aja prema kojim
avion poku{ava da leti brzinom v u zraku koji miruje, po~ev od ta~ke A (a, 0 ) na
x-osi prema po~etku 0 u ravni xy u kojoj duva vjetar brzinom w u pravcu
pozitivnog dijela y-ose. Ako je v > w i ako je ta~ka A dobro odabrana na fiksnom
pravcu, tada bi avion letio du` pravca A0, ali po{to na avion stalno duva vjetar i
odnosi ga od linije 0A, avion }e letjeti du` putanje koju treba odrediti.
Rje{enje:
Ozna~imo sa x (t ) i y (t ) koordinate aviona u trenutku t. Tada

}emo za 0 < x a, koriste}i ugao sa slike dobiti:
x (t ) = v cos = v x ( x 2 + y 2 )
1
2
y (t ) = w v sin = w v y ( x 2 + y 2 )
(1)
1
2
pri ~em je sa y = y ( x ) ozna~ena jedna~ina traène krive. No, tada je
504
(2)
VII - RAZNI ZADACI
1
2
dy
y (t )
w y w (x + y )
.
=
=
dx
x (t )
vx
(3)
(sl. 57)
Posmatra}emo slu~aj kada su w i v konstante i k = w v .
Posljednja jedna~ina je homogena, pa se poslije smjene
y = zx ,
(4)
svodi na jedna~inu u kojoj se promjenljive mogu razdvojiti. Tako }emo dobiti

dz
k
+ dx = 0 .
x
1 + z2
Odavde je
log z + 1 + z 2 + k log x = C,
gdje je C = k log .
Budu}i da je z = y = 0, kada je x = a, iz (5) dobijamo
k
x
z + 1 + z2 = ,
a
tako da, rje{avaju}i posljednju jednakost po z, dobijamo
1 x
z =
2 a
k
x
.
a
505
(5)
Odavde, povratkom na staru promjenljivu y, dobijamo putanju aviona na vjetru

y =
a x

2 a
1 k
x

a
1+ k
Zadatak 22. Odrediti oblik ogledala tako da zrake koje padaju na ogledalo iz
jedne fiksne ta~ke nakon refleksije prolaze kroz drugu fiksnu ta~ku.
Rje{enje:
Za pomenute dvije fiksne ta~ke uze}emo ta~ke (a, 0 ) i ( a, 0 )

pravouglog koordinatnog sistema (sl. 58).
Neka je y ( x ) diferencijabilna funkcija ~iji grafik je najmanji dio traène krive, a CPD
tangenta na taj grafik u ta~ki P ( x, y ). Uglovi APD i BPC u kojim zraci svjetlosti iz
ta~aka A i B padaju na tangentu, moraju biti jednaki. To ima za posljedicu:
+ = 2 + ,
gdje je tg = y , tako da je
x ( yy ) + ( x 2 y 2 a 2 ) y xy = 0 .
2
(1)
(sl. 58)
Mnoè}i jedna~inu (1) sa 4 y i uvode}i smjenu

u ( x ) = [ y ( x )] ,
2
u = 2 yy
506
(2)
VII - RAZNI ZADACI
dobi}emo jednostavniju jedna~inu po u ( x ) :

x (u ) + 2 ( x 2 u a 2 ) u 4 xu = 0 .
2
(3)
Uvode}i novu nezavisno promjenljivu t smjenom

t = x2 ,
x > 0,
(4)
promjeni}e se i funkcija u ( x ) = u ( t ) . Moèmo uzeti

v (t ) = u ( t ) = u ( x ) .
(5)
Tada je
u ( x ) = v (t )
dt
= 2 x v (t ) = 2 t v (t ) ,
dx
(5)
tako da jedna~ina (3) prelazi u

t ( v ) + (t v a 2 ) v v = 0,
2
(6)
odakle, nakon diferenciranja po t, dobivamo

v ( 2t v + t v a 2 ) = 0 .
(7)
Iz v (t ) = 0, za svako t, dobiva se v (t ) = C1 , odakle je, u saglasnosti sa (6)

t C12 + (t v a 2 ) C1 v = 0 ,
(8)
(C12 + C1 ) t (C1 + 1) v = a 2 C1
(9)
ili
rje{enje jedna~ine (6). Odavde se, prema (2), (4) i (5), dobiva rje{enje jedna~ine (1),
koje glasi:
(C12 + C1 ) x 2 (C1 + 1) y 2 = a 2 C1 .
Ako uzmemo C 2 =
(10)
a2
, jednakost (10) }e pre}i u
C1 + 1
(C 2 a 2 ) x 2 + C 2 y 2 = C 2 (C 2 a 2 )
(11)
{to predstavlja, u slu~aju kada je C > a, jedna~inu elipse koja ima navedenu osobinu.
U slu~aju 0 < C < a, (11) predstavlja hiperbolu koja nema navedenu osobinu.
507
Zadatak 23. Rje{enje diferencijalne jedna~ine

d 3y
+ 8 x 3 y = bx
3
dx
(1)
je dato u obliku
y= A
e ux du
u3 +
+ B
0
e ux du
u3 +
+C
0
e ux du
u3 +
+ D
0
e ux du
u3 +
(2)
gdje su , , nule jedna~ine u 3 + = 0, a proizvoljne konstante A, B, C, D

vezane relacijom
1
Dokaìte !
Rje{enje:
1
A + B + C + D = b 2 .
8
(3)
Potraìmo rje{enje date diferencijalne jedna~ine u obliku:

2
y = e tx T (t ) dt .
(4)
Tada je
2
y = 12 x t 2 e tx T (t ) dt + 8 x 3 t 3 e tx T (t ) dt,
pa se prema tome diferencijalna jedna~ina (1) svodi, nakon jednostavnog sre|ivanja na integralnu jedna~inu
2
b
3 2 tx 2
t e T (t ) dt + x 2 (t 3 + ) e tx T (t ) dt = .
2
8
(5)
Ako u drugom integralu izvr{imo parcijalnu integraciju, uzimaju}i

u = (t 3 + ) T (t )
dv = e tx dt ,
integralna jedna~ina (5) }e se svesti na jedna~inu
[(t
+ ) T (t ) e tx
] (t
+ ) T (t ) +
Odredimo funkciju T (t ) tako da bude
508
3
2
b
2
t 2 T (t ) e tx dt = .
(6)
VII - RAZNI ZADACI
(t 3 + ) T (t ) +
3
2
t 2 T (t ) = 0 ,
(7)
a granice neodre|enog integrala, tako da bude
[(t
+ ) T (t ) e tx
] = 0,
(8)
ako je to mogu}e.
Neposrednom integracijom razdvajanjem promjenljivih, se iz jedna~ine (7) dobiva
T (t ) =
A
3
t +
(9)
( A = const ).
Tada jednakost (8) postaje

A t 3 + e tx 2 = 0 .
(10)
Odredimo one vrijednosti t za koje izraz u uglastoj zagradi ne zavisi od x. To su

o~igledno one vrijednosti t za koje je
t 3 + = 0 , kao i t = 0 i t = .
Dakle, za t = 0 , t = i t = , , , gdje su , , nule jedna~ine t 3 + = 0 ,
izraz u uglastoj zagradi ne}e zavisiti od x.
Za t = 0 izraz (10) prima vrijednost A , dok je za t = , jednak 0. Prema
tome, ako
y1 = A
e tx dt
t3 +
uvrstimo u polaznu jedna~inu, dobi}emo

1
A =
b
b 2
, odnosno A =
.
8
8
Po{to se izraz u uglastoj zagradi (10) poni{tava za t = , , , to }e biti
B t 3 + e tx 2 = B ,
C t 3 + e tx 2 = C ,
D t 3 + e tx 2 = D .
o
509
Prema tome, (2) }e stvarno predstavljati rje{enje jedna~ine (1).
Zadatak 24. Cilindri~ni sud zapremine Vo sadrì atmosferski vazduh koji je adi-
abatski sabijen bez unutra{njeg zagrijavanja ili hla|enja. Izra~unati rad kompresije
na zapremini V1 .
Rje{enje:
jedna~ina:
Poznato je, iz fizike, da adiabatski proces karakteri{e Poissonova

k
V
p
= o ,
po
V
(1)
gdje je Vo po~etna zapremina gasa, p o po~etni pritisak gasa i k konstanta za taj gas.
Ozna~imo sa V i p redom, zapreminu i pritisak gasa u trenutku kad se pokretni klip
nalazi na visini h, a sa S povr{inu tog klipa.
Spu{tanje klipa za dh bi smanjilo zapreminu gasa za dV = S dh, pa bi, pri tom,
izvr{eni rad bio jednak
ili
dW = pSdh
dW = p dV .
(2)
Ako, iz (1), izra~unamo p i uvrstimo u (2), dobi}emo diferencijalnu jedna~inu

dW =
p o Vok
Vk
dV .
Integracija ove jedna~ine nas dovodi do

W = p o Vok V k d V =
=
p o Vok 1 k
V
+ C,
(k 1)
U saglasnoti s po~etnim uslovom W

C =
V = Vo
(k 1) .
= 0, se, iz (3), dobija
p o Vo
.
k 1
Prema tome, rad adijabatske kompresije (od Vo do V) je
510
(3)
VII - RAZNI ZADACI
W =
p o Vo
k 1
V k 1
o
1 .
V
p o Vo
k 1
V k 1
o
1 .
V1
Kad je V = V1 , imamo
W1 =
Zadatak 25. Na}i krive na povr{ini z 2 = 2ay (a > 0 ) koje sa z-osom ~ine
stalan ugao .
Rje{enje:
Ako je = 90 o , jasno je da }e traène krive biti izvodnice cilindra

z 2 = 2ay. Jedna~ine tih izvodnica su:
z = h, y =
h2
,
2a
gdje je h pozitivna konstanta.
(sl. 59)
Zato }emo smatrati da je 90 o , tj. o{tar ugao.
Pretpostavimo da je traèna kriva data u parametarskom obliku sa:
511
x = x (t ), y = y (t ), z = z (t ) .
Tada je jedna~ina tangente na tu krivu, u ta~ki t, data sa
X x (t ) Y y (t ) Z z (t )
.
=
=
x (t )
y (t )
z(t )
Poznato je da su izvodi x , y , z proporcionalni kosinusima uglova koje ta tangenta zaklapa sa x, y, z osom, redom. Ako te uglove ozna~imo sa , , , bi}e
cos =
x
x 2 + y 2 + z 2
, cos =
y
x 2 + y 2 + z 2
, cos =
z
x 2 + y 2 + z 2
Po{to traèna kriva leì na cilindru z 2 = 2ay, koordinate ta~aka koje leè na toj
krivoj bi}e vezane tom jedna~inom. Osim toga, po{to se y moè lako izraziti
pomo}u z, za jedna~inu traène krive }emo uzeti da je data sa:
x = x ( z ), y =
z2
, z = z.
2a
(1)
U tom slu~aju }e, jedna~ina tangente na krivu (1), biti:

X x
Y y
Z z
.
=
=
1
x
za
Ako, osim toga, pretpostavimo da je ugao o{tar, tj. 0 < <
cos =
1
z2
x 2 + 2 +1
a
Uzmemo li cos = k, bi}e:

k =
1
z2
x 2 + 2 +1
a
tj.
z2
k 2 x 2 + 2 + 1 = 1 ,
a
odnosno
512
, bi}e
2
VII - RAZNI ZADACI
k 2 x2 = 1
k 2 z2
k2.
2
a
Ako uvedemo oznake

1 k 2
= A2 ,
2
k
1
= B2 ,
2
a
jednakost
x =
1 z2
1
k 2 a2
x =
A2 B2 z2 ,
dx =
A 2 B 2 z 2 dz .
}e se svesti na
tj.
Odavde, nakon integracije, dobijamo:
A B z dz =
=
Uzimaju}i u obzir da je y =
A
sin
B
A
dz = cos d
B
z =
A2
B
2
cos d =
sin 2
A2
+
+ C.
2B

z2
, dobijamo traène krive u parametarskom obliku:
2a
x =
A2
sin 2
+
,
2B
2
y =
A 2 sin 2
2a B 2
z =
A
sin .
B
Eliminacijom parametra dobili bismo traènu krivu u Descartesovim koordinatama.

513
Zadatak 26. Konstruisati trajektorije u faznoj ravni za jedna~ine:

a)
b)
d2x
+ x = 0
dt 2
d 2 x dx
+x = 0
dt
dt 2
Rje{enje:
(1)
(1)
a) Uvo|enjem smjene
na~inu
dz
+ x = 0,
dx
dz
x
=
dx
z
dx
= z, jedna~ina (1) }e se svesti na jeddt
tj.
(2)
~ije izokline su odre|ene sa
x
= k
z
(k = const).
(3)
Konstrukcijom izoklina, koje odgovaraju raznim vrijednostima konstante k, zaklju~ujemo da su fazne trajektorije kru`nice s centrom u ta~ki (0, 0) (sl. 60).
(sl. 60)
514
VII - RAZNI ZADACI
Traè}i rje{enje jedna~ine (1) u obliku x = e t , do}i }emo do zaklju~ka da je ono

oblika
x (t ) = C1 cos t + C 2 sin t
i da predstavlja periodi~no kretanje.
Naime, primjetimo, zatvorene fazne trajektorije uvijek odgovaraju periodi~nim
kretanjima.
b) Uvode}i smjenu z =
dx
u jedna~inu (1) ona }e pre}i u jedna~inu
dt
dz
zx
,
=
dx
z
(2 )
~ije fazne trajektorije imaju oblik spirala koje izlaze iz koordinatnog po~etka, tj.
koje se "razmotavaju" (sl. 61). Sa slike se moè zaklju~iti da se u ovom slu~aju radi
o nekom kretanju koje nije periodi~ko ~ija amplituda neograni~eno raste s vremenom.
(sl. 61)
515
516
INDEX IMENA I POJMOVA

A
bel, N. . . . . . . . . . . . . . . . 298, 323

Abelova formula za Vronskijan . . . 298, 323
Aditivnosti osobina . . . . . . . . . . . . 294
Amplituda elipti~ke funkcije . . . . . . . 504
oscilacije . . . . . . . . . . . . . . 325, 326
Amplitude, ga{enje . . . . . . . . . . . . 378
Analiti~ka funkcija . . . . . 202, 309, 310, 417
teorija DJ**) . . . . . . . . . . . . . . . 311
Analiti~nost rje{enja . . . . . . . . . . . . 309
Anvelopa . . . . . . . 155, 156, 190, 191, 192
familije pravih . . . . . . . . . . . . . 155
Aproksimacija uzastopnih (sukcesivnih)
metod . . . . . 11, 19, 26, 27, 30, 32, 33, 431
Asimptotski stabilna ravnoteà . . . . . . 455
Astroida . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Autonomni sistem DJ . . . . . . . . . . . 410
ajraktarevi}, M. . . . . . . . . . . . . . . 1
Baza prostora rje{enja DJ . . . . . . . . . 294
Bernoulli, J. . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Bernoullieva jedna~ina . . . . . . . . . . . 54
Bernoulliev metod . . . . . . . . . . . . . 52
Bessel, W. F. . . . . . . 58, 383, 384, 386, 393
Besselova funkcija . . . . . 58, 383, 384, 386
druge vrste reda : K ( x ). . . . . 384, 386
Cauchy, A. L.. . . . . . . . 10, 189, 218, 410
Cauchyev problem . . . 10, 189, 190, 218, 242

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410, 433
za DJ prvog reda . . . . . . . 10, 189, 190
za DJ n-tog reda . . . . . . . . . 218, 242
za sistem DJ . . . . . . . . . . . 410, 433
Cauchyevi uslovi . 10, 189, 218, 249, 303, 396,
. . . . . . . . . . . 398, 410, 417, 499, 501
za DJ prvog reda . . . . . . . . . . 10, 189
za DJ n-tog reda . . 218, 303, 369, 396, 398
za sistem DJ . . . . . . 410, 417, 421, 445
Cauchy-Riemannovi**) uslovi
za analiti~ku funkciju . . . . . . . . . . 202
C-R uslovi za sistem DJ 417, 421, 445, 499, 501
Centar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
sli~nosti . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Cisoida . . . . . . . . . . . . . . . . 193, 195
Clairaut, A. C. . . . . . . . . . . . . 150, 154
Clairautova jedna~ina. . . . . . . . . 150, 154
lanovi vi{eg reda . . . . . .

^vor, uzao . . . . . . . . . .
degenerisani . . . . . . . .
dikriti~ki . . . . . . . . . .
nestabilan, stabilan . . . . .
^vorna ta~ka, vidi ~vor; uzao
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
67
64
67
67
64
prve vrste reda : J ( x ) . . . 383, 386, 393

Besselova jedna~ina . . . . . . . . . . . . 380
Bjelobrk, B. . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Broj nula rje{enja na razmaku . . . . 378, 379
'Alambert, J.. . . . . . . . . . . . 397, 404

D'Alambertov kriterij . . . . . . . . 397, 404
metod integralnih kombinacija
za sistem DJ . . . . . . . . . . . . . . . 420
(*) Diferencijalna Jedna~ina

(**) skra}eno C-R
519
Degenerisani ~vor . . . . . . . . . . . . . . 67
Dekrement logaritamski . . . . . . . . . . 326
Determinanta
funkcionalna . . . . . . . . . . . . . . . 412
Gramova . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
Vandermondeova . . . . . . . . . . . . 317
Wronskog . 295, 298, 299, 304, 317, 320, 321
Dikriti~ki ~vor. . . . . . . . . . . . . . . . 67
Diferencijal totalni, potpuni . . . . . 48, 49, 85
DJ obi~na . . . . . . . . . . 7, 39, 78, 217, 293
Bernoullieva . . . . . . . . . . . . . . . 54
Besselova . . . . . . . . . . . . . . . . 380
Clairautova . . . . . . . . . . . . . 150, 154
drugog reda, linearna s oscilatornim
rje{enjima. . . . . . . . . . . . . . 307, 308
elasti~nih oscilacija pod uticajem :
sile elasti~nosti. . . . . . . . . . . . . . 324
sile elasti~nosti i otpora sredine . . . . . 325
periodi~ne vanjske sile. . . . . . . . . . 346
Eulerova . . . . . . . . . 335, 336, 337, 338
egzaktna . . . . . . . . 48, 85, 86, 87, 88, 89
formiranje . . . . . . . . . . . . . 8, 15, 297
Fuchsovog tipa . . . . . . . . . . . 313, 388
Gaussova . . . . . . . . . . . . . . 388, 391
, geometrijska interpretacija . . . . . . . . 9
homogena prvog reda . . . . . . . . . . . 45
generalisana . . . . . . . . . . . . . . 226
, specijalni slu~ajevi :
homogena po x, y, dx, dy, ..., dny . . . 227
po x i dx . . . . . . . . . . . . . 227
homogena linearna vi{eg reda . . . 293-299
u odnosu na funkciju y i njene
izvode y , y , ... , y ( n ) . . . . . . . . . . 225
uop{tena, vidi generalisana
izogonalnih trajektorija . . . . . . . 161, 202
integrabilna jednom relacijom . . . . . . 52
Jacobieva . . . . . . . . . . . . . . 113, 114
koja razdvaja promjenljive . . . . 43, 71, 79
koja se svodi na homogenu. . . . . . . . 47
kompleksna pridruèna sistemu DJ . . . 417
konusnih presjeka . . . . . . . . 16, 95, 262
kretanja klatna . . . . . . . . . . . . . . 249
elasti~nog tijela . . . . . . . . . . . . 324
krugova . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Lagrangeova . . . . . . . . . . . . 150, 153
linearna prvog reda: . . . . . . . 51, 101-110
s periodi~nim koeficijentima . . . . 104-107

DJ linearna n-tog reda : . . . . . . . . . . 293
homogena . . . . . . . . . . . . . 293-299
s konstantnim koeficijentima . . . . . 300
nehomogena . . . . . . . . . . . . 293, 302
s oscilatornim rje{enjima . . . . . . . 307
vi{eg reda, vidi n-tog reda
linije potjere . . . . . . . . . . . . 289, 290
n-tog reda . . . . . . . . . . . . . . . . 217
ortogonalnih trajektorija . . . . . . . . . 161
parcijalna . . . . . . . . . . . . . . 7, 51, 98
prvog reda n-tog stepena . . . . . . . . 147
prvog stepena . . . . . . . . . . . . . 39
Riccatieva . . . . . . . . 55, 56, 57, 118-129
specijalni oblik. . . . . . . . . . . 57, 486
specijalni slu~ajevi . . . . . . . . . . . 56
rje{ena po y ( n ) . . . . . . 7, 62, 217, 218, 219
rje{iva u kvadraturama . . . 55, 56, 146, 151
razdvojenih (separiranih) promjenljivih . 43
totalna, vidi egzaktna
trajektorija . . . . . . . . . . . . . 160, 161
izogonalnih . . . . . . . . . . . 160, 161
ortogonalnih. . . . . . . . . . . . . . 161
u kanonskom obliku, vidi rje{ena po y ( n )
Diferencijalni operator, linearni . 293, 294, 300
Dimenzija prostora rje{enja. . . . . . 254, 297
Diskiminantna kriva . . . . . . . . . 155, 191
p diskriminantna kriva . . . . . . . . 191
Djeljitelji elementarni . . . . . . . . . 61, 425
Dopunski uslovi . . . . . . . . . . . . . . 218
gzaktna DJ . . . . . . . . . . 48, 50, 85, 86

Egzaknosti uslov (potreban i dovoljan) . . . 48
Egzistencija rje{enja. . . . . . . . . . . 10, 39
Egzistencija i jedinstvenost rje{enja 11, 155, 218
Eksponent karakteristi~ni . . . . . . . . . 381
singulatne ta~ke . . . . . . . . . . 312, 381
Ekstremi integralnih krivih . . . . 9, 18, 22, 26
Elasti~ne oscilacije. . . . . . . . . . . . . 346
Elasti~nih oscilacija, jedna~ina . . . . . . 346
Elementarne funkcije . . . . . . 148, 394, 425
520
Elementarni djelitelji, prosti . . . . . . . . 61

Eliminacija parametra . . . . . . . . . . . 442
Eliminacije metod . . . . . . . . . . . . . 443
Elipti~ke funkcije, Jacobieve . . . . . 501, 504
Elongacija . . . . . . . . . . . . . . . . . 497
Euler, L. . . . . . . 53, 300, 325, 326, 328, 395
Eulerova jedna~ina . . . . 325, 326, 328, 395
Eulerov metod za DJ . . . . . . . . . . 53, 300
Eulerov metod za sistem DJ . . . . . 418, 445
Faktor integracioni, mnoìtelj . . . . . 50, 53
ga{enja oscilacija . . . . . . . . . . . . 326

Faktora integracionog, specijalni oblik . 51, 53
Familija funkcija, n-parametarska . . . . . . 8
Familija integralnih krivih . . . . . . . . . 218
lemniskata . . . . . . . . . . . . . 196, 197
Faza, po~etna . . . . . . . . . . . . . . . 325
oscilacije . . . . . . . . . . . . . . . . 325
Fazna ravan . . . . . . . . . . . . . . 410, 513
trajektorija . . . . . . . . . . . 410, 513, 515
traka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410
Fazni prostor . . . . . . . . . . . . . . . . 410
Fizikalni zadaci . . . . . . . . . . . . 141-146
Fokus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
stabilni, nestabilni. . . . . . . . . . . . . 66
Forma sistema DJ, kanonska . . . . . . . 426
Formiranje DJ. . . . . . 8, 15, 16, 17, 297, 318
Formula Abelova za Vronskijan, vidi
Abelova formula za Vronsjijan
osnovna polupre~nika krivine . . . . . . 285
rekurentna, rekursivna . . 387, 406, 499, 501
Frekvencija . . . . . . . . . . . . . . . . 346
sopstvenih oscilacija . . . . . . . . . . . 346
vanjske sile . . . . . . . . . . . . . . . 346
Fuchs, L. . . . . . . . . . . . . . . . 313, 388
Fuchsovog tipa, jedna~ina . . . . . . 313, 388
Fundamentalni sistem (skup) rje{enja:
za DJ . . . . . 295, 297, 301, 302, 304, 318
za sistem DJ . . . . . . . . . . 417, 422, 425
normiran u ta~ki. . . . . . . . 296, 421, 425
Funkcija analiti~ka . . . . . . . . . . 309, 310
elementarna . . . . . . . . . . 148, 394, 424
glatka, dovoljno . . . . . . . . . . . . . 156

grani~na . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
harmonijska. . . . . . . . . . . . . 213, 215
homogena . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
nultog stepena . . . . . . . . . . . . . . 45
stepena n . . . . . . . . . . . . . . . . 45
simetri~na . . . . . . . . . . . . . . . . 24
linearno nezavisan sistem . . . . . . . . 318
n- parametarska familija . . . . . . . . . . 8
neprekidna . . . 10, 39 , 48, 51, 59, 320, 373
na prvougaoniku. . . . . . . . . . . 10, 11
uzastopnih rje{enja . . . . . . . . . . . 11
osciliraju}a. . . . . . . . . . . . . . . . 387
parna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
periodi~na . . . . . . . . . . . . . . 104,107
prekidna . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
racionalna . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
s postepenim ga{enjem . . . . . . . . . 387
u neodre|enom obliku . . . . . . . . . . 59
zadovoljava Lipschitzov uslov 11, 59, 155, 218
Funkcije Besselove :
druge vrste K ( x ), vidi Besselove funkcije
prve vrste J ( x ), vidi Besselove funkcije
elipti~ke. . . . . . . . . . . . . . . 501, 504
Jacobieve, vidi elipti~ke funkcije
Legendreove druge vrste Qn ( x ) . . 392, 394
transcedentne . . . . . . . . . . . . . . 501
Fudamentalni sistem rje{enja . . 295, 299, 322,
. . . . . . . . . . . . . . . . 417, 422, 425
Funkcionalna determinanta . . . . . . . . 412
jedna~ina . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Gauss, C. F. . . . . . . . . . . . . . 388, 391
Gaussova jedna~ina . . . . . . . . . 388, 391

Ga{enja faktor . . . . . . . . . . . . . . . 326
Ga{enje oscilacije, kriti~no . . . . . . . . 327
Generalisana homogena DJ . . . . . . . . 226
Generatrisa konoidne povr{i . . . . . . . . 173
Geometrijska interpretacija DJ . . . . . . . . 9
primjena DJ prvog reda . . . . . . . . . 157
Geometrijski zadaci . . . . . 129-141, 168-185
Geometrijsko mjesto nosa~a pramena . . . 25
prevojnih ta~aka . . . . . . . . 10, 23, 173
521
ta~aka . . . . . . . . 9, 139, 140, 170, 173

Grafi~ki metod rje{avanja DJ. . . . . . . . . 9
Grafik Besselovih funkcija : . . . . . . . . 386
prve vrste . . . . . . . . . . . . . . . . 386
druge vrste. . . . . . . . . . . . . . . . 386
integralnih krivih . . . . . . . 9, 26, 218, 307
kretanja . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
Legendreovih polinoma . . . . . . . . . 393
rje{enja DJ, vidi grafik integralnih krivih
Besselove jedna~ine . . . . . . . . . . 386
DJ n-tog reda . . . . . . . . . . . 217, 307
Legendreove jedna~ine . . . . . . . . 393
sistema DJ . . . . . . . . . . . . . . . 410
Gram, J. P. . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
Gramova determinanta. . . . . . . . . . . 322
armonijske funkcije . . . . . . . . 213, 215

Harmonijske oscilacije. . . . . . . . . . . 325
Harmonijsko kretanje, oscilatorno . . . . . 325
Hasanovi}, N. . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Hipergeometrijski red . . . . . . . . . . . 390
Hitac vertikalni . . . . . . . . . . . . . . 239
Homogena DJ . . . . . . . . . . . . . . . . 45
generalisana . . . . . . . . . . . . . . 226
linearna n-tog reda . . . . . . . . . . . 293
prvog reda . . . . . . . . . . . . . . 52
s konstantnim koeficijentima . . . . 300
uop{tena, vidi generalisana
Homogena funkcija n-tog stepena . . . . . 45
nultog stepena . . . . . . . . . . . . . . 45
Homogeni parametri . . . . . . . . . . . . 115
Homogenosti osobina . . . . . . . . . . . 294
Homogenosti stepen . . . . . . . . . . 45, 225
Identitet
. . . . . . . . . . . . 45, 48, 88, 295

Indeksa jedna~ina . . . . . . . . . . . . . 389
Integrabilna jednom relacijom DJ. . . . . . 52
kombinacija . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Integrabilnost sistema DJ . . . . . . 45, 48, 88
Integrabilnosti potpune, uslovi . . . . . . . 48
Integracija DJ, integrisanje
elementarnim funkcijama
kvalitativna . . . . . . . .
DJ drugog reda . . . . .
DJ vi{eg reda . . . . . .
. . . . . . . 394
. . . . . 59, 307
. . . . . . . 307
. . . . . . . 307
Integracija DJ metodom redova:
generalisanih . . . . . . . . . . . . 310, 311
stepenih . . . . . . . . . . . . . . 309, 310
uop{tenih, vidi generalisanih
linearnih DJ s konstantnim koeficijentima . 300
parcijalna . . . . . . . . . . . . . . . . 7, 51
linearnih sistema DJ metodom:
D'Alambertovom . . . . . . . . . . . . 421
Eulerovom . . . . . . . . . . . . . . . . 418
matri~nom . . . . . . . . . . . . . 423, 426
Lagrangeovom. . . . . . . . . . . . . . 418
stepenih redova . . . . . . . . 422, 500, 503
varijacije konstanti, vidi Lagrangeovom
metodom
DJ rje{ive razdvajanjem promjenljivih . . 43
Integracioni faktor, mnoìtelj . . 50, 53, 89-101
specijalnog oblika . . . . . . . . . . . 51
Integral (rje{enje) DJ n-tog reda:
odre|eni. . . . . . . . . . . . . . . . 13, 54
op{ti . . . . . . . 9, 147, 150, 157, 160, 218
sistema DJ . . . . . . . . . . . . 402, 411
partikularni. . . . . . . . . . . . . . . . . 9
u obliku polinoma . . . . . . 118, 494-497
posredni k-tog reda . . . 219, 221, 224, 226,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228, 312
prvi . . . . . . . . . . . . . . . . . 219, 283
nezavisni . . . . . . . . . . . . . 218, 219
sistema DJ, nezavisni . . . . 218, 412, 413
singularni . . . . . . . . 8, 44, 149, 155, 218
u Cauchyevm obliku . . . . . . . . . . 411
Integrala prvih, n nezavisnih . . . . . . . 219
Integralna jedna~ina . . . . . . . . 11, 37, 122
Volterrova druge vrste . . . . . . . . . 492
matrica . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
kombinacija. . . . . . . . . . . . . 415, 439
Integralna kriva . . 7, 9, 18, 22, 40, 54, 218, 410
nejedinstvenosti . . . . . . . . . . . . 155
sistema DJ . . . . . . . . . . . . 409, 410
singularna, vidi integralna kriva
nejedinstvenosti
Integralne krive:
elipsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
kru`nica. . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
logaritamska spirala . . . . . . . . . . . 66
522
prave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
separatrisa sedla . . . . . . . . . . . . . 65
Integrisanje sistema DJ, vidi Integracija
Izogonalne trajektorije, - trajektorije 157, 161
Interpretacija DJ, geometrijska . . . . . . . . 9
Izoklina. . . . . . .9, 17-23, 26, 27, 28, 29, 30
jedna~ina . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
metod . . . . . . . . . . . . 9, 17-23, 26, 28
mreà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
nulta . . . . . . . . . . . . . 9, 18, 22, 26, 28
Izvod n-tog reda . . . . . . . . . . . 7, 8, 217
logaritamski . . . . . . . . . . . . 127, 200
parcijalni . . . . . . . . . . . 48, 60, 98, 218
Izvoda, dva uzastopna . . . . . . . . 222, 223
Izvodnica konusa . . . . . . . . . . . . . 208
parametarska jedna~ina . . . . . . . . 208
acobi, C. G. J.. . . . . . . . . . . . 113, 501

Jacobieva jedna~ina . . . . . . . . . . . . 113
Jacobieve funkcije . . . . . . . . . . 501, 504
Jedinstvenost rje{enja . 11, 32, 293, 296, 303, 304
diskriminantne krive . . . . . . . . . . . 156
elasti~nih oscilacija . . . . . . . . . . . 346
Jedna~ina
Eulerova . . . . . . . . . 325, 326, 328, 395
funkcionalna . . . . . . . . . . . . . . . 74
indeksa. . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
integralna. . . . . . . . . . . . . 11, 37, 492
Volterraova. . . . . . . . . . . . . . . 492
izoklina . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
izvod jedna~ine nièg reda. . . . . . . . 228
izvodnica konusa, parametarska . . . . . 208
karakteristi~na, sopstvena . . . . . . 63, 301
za sistem DJ . . . . . . . . . . . 419, 443
lopte u prostornim sfernim
koordinatama . . . . . . . . . . . . . . 210
matri~na . . . . . . . . . 423, 425, 459, 466
singularne ta~ke, op{ta. . . . . . . . . . 312
Volterraova integralna . . . . . . . . . . 492
Jedna~ine rje{ive u kvadraturama . . . . . 219
Jednakih omjera, osobina . . . . . . . . . 343
Kalabu{i}, S.
. . . . . . . . . . . . . . . . 4
Kanonska matrica. . . . . . . . . . . 424, 426
Kanonski blok . . . . . . . . . . . . . . . 424
oblik, DJ. . . . . . . . . . . . . . . . 61, 62
sistema DJ . . . . . . . . . . . . . . . 426
, svo|enje na . . . . . . . . . . . . . . . 62
Karakter oscilatornosti . . . . . . . . 307, 308
Karaktera oscilatornosti, upore|ivanje . . 308
Karakteristi~na jedna~ina. . 63, 300, 301, 305, 443
sistema DJ . . . . . . . . . . . . 419, 443
Karakteristi~na kriva, karakteristika . . . . 301
vrijednost . . . . . . . . . . . . 63, 301,424
Karakteristi~ni eksponent . . . . . . . . . 381
korijeni, vidi vrijednosti
Klatno matemati~ko . . . . . . . . . . . . 250
Koeficijent elasti~nosti . . . . . . . . . . 324
smjera tangente. . . . . . . . . . 9, 158, 160
krive . . . . . . . . . . . . . . . 158, 160
Komanovi}, V. . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Kombinacija linearna . . . . . . 294, 297, 426
integrabilna . . . . . . . . . . . . . 415, 420
rje{enja, linearna . . . . . 294, 296, 297, 362
Konoidna (konusna) povr{ . . . 173, 206, 208
Konstanta, aditivna . . . . . . . . . . . . . 39
integracije . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
proizvoljna . . . . . . . 49, 53, 54, 220, 304
Konstrukcija op{teg rje{enja . . . . . . . . 310
Konusa, parametarska jedna~ina. . . . . . 208
izvodnica . . . . . . . . . . . . . . . . 208
Konusna povr{, konoidna . . . . 173, 206, 208
u polarnim koordinatama . . . . . 206, 208
Koordinate cilindri~ne . . . . . . . . . . . 209
homogene . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Descartesove . . . . . . . . . . . . . . . 111
polarne . . . . . . 66, 77, 158, 159, 160, 161
u prostoru . . . . . . . . . . . . . . . 210
sferne, vidi polarne u prostoru
Korijeni karakteristi~ne jedna~ine: . . . 63-68,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301, 424
~isto imaginarni. . . . . . . . . . . . . . 66
kompleksni . . . . . . . . . . . 65, 66, 301
konjugovano kompleksni . . . . . . . 65, 66
realni i jednaki . . . . . . . . . . . . . . 68
523
realni i razli~iti . . . . . . . . . . . . 63, 64

vi{estruki . . . . . . . . . . . . . . 68, 301
Kretanje klatna . . . . . . . . . 248, 249, 250
Kretanje elasti~nog tijela . . . . . . . 324, 325
periodi~no . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
oscilatorno, harmonijsko . . . . . . . . 325
prigu{eno . . . . . . . . . . . . . . . 325
ta~ke u n-dimenzionalnom prostoru . . . 410
Kriva, glatka . . . . . . . . . . . . . . . . 54
integralna. . . . . .7, 8, 9, 22, 39-42, 47, 59,
. . . . . . . . . . . . . 61, 63, 68, 217, 410
neoscilatorna, oscilatorna . . . . . . . 66, 67
p - diskriminantna . . . . . . . . . . . . 191
karakteristi~na, svojstvena. . . . . . . . 301
Kurs aviona . . . . . . . . . . . . . . . . 504
Kvadratura; integracija u kvadraturama. . . 55
. . . . . . . . . . . . . . . . 146, 219, 221
Kvalitativna integracija DJ . . . . 59, 307, 358
drugog reda . . . . . . . . . . . 307, 358
teorija DJ . . . . . . . . . . . . 59, 307, 308
Kvazidijagonalna matrica . . . . . . . . . 424
agrange, J. L. . . . . . . . . . . . . 53, 303

Lagrangeov metod varijacije konstante 53, 303
za DJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
za sistem DJ . . . . . . . . . . . . . . . 303
Lagrangeova DJ . . . . . . . . . . . . . . 153
Legendre, A. M. . . . . . . . . . 391, 392, 394
Legendreova funkcija 2. vrste . . . . 392, 394
jedna~ina. . . . . . . . . . . . . . . . . 391
Legendreov polinom Pn ( x ) . . . . . . 392, 393
L'Hospitalovo pravilo . . . . . . . . 101, 103
Linearan diferencijalni operator. . 293, 294, 300
Linearna DJ:
drugog reda . . . . . . . . . . . . . . . 307
prvog reda . . . . . . . . . . . 51, 101-110
prvog reda (ne)homogena . . . . . . . . 52
n-tog reda . . . . . . . . . . . . . 217, 293
n-tog reda homogena . . . . . . . . 293-299
n-tog reda nehomogena . . . . . . 293, 302
s konstantnim koeficijentima . . . . 300
Linearna kombinacija . . . 294, 296, 297, 426
nezavisnost, zavisnost funkcija . . . 295, 322
rje{enja DJ . . . . . . . . . . 295, 297, 322
transformacija . . . . . . . . . . . . . . . 61
nesingularna . . . . . . . . . . . . . 61, 62
zavisnost rje{enja DJ. . . . . . . . 295, 322
Linearni prostor rje{enja . . . . . . . . . . 294
Linearno nezavisnih rje{enja, maksimalan broj
. . . . . . . . . . . 295, 297, 417, 422, 425
Linearnosti, uslovi . . . . . . . . . . . . . 295
Linija potjere. . . . . . . . . . . . . . . . 289
Lipschitz, R.. . . . . . . . . . 11, 59, 155, 218
Lipschitzova konstanta . . . . . . . . . . . 11
Lipschitzov uslov : . . . . . . 11, 59, 155, 218
za DJ prvog reda: po y . . . . . . 11, 59, 155
za DJ n-tog reda: po y, y , ... , y ( n 1 ) . . . . 218
za sistem DJ
Liouville, J. . . . . . . . . . . . 298, 323, 441
Liouvillea-Ostrogradskog formula, vidi
Abelova formula za Vronskijan
Liouvilleov sistem DJ . . . . . . . . . . . 441
Logaritamska spirala . . . . . . . . . . 66, 287
Logaritamski dekrement . . . . . . . . . . 326
atemati~ko klatno . . . . . . . . . . . 250

Matrica
dijagonalna, ~isto . . . . . . . . . . . . 424
integralna; rje{enje sistema . . . . . 423, 425
jedini~na . . . . . . . . . . . . 423, 425, 466
- matrica. . . . . . . . . . . . . . . . . 61
kanonska . . . . . . . . . . . . . . 424, 426
kvazidijagonalna. . . . . . . . . . . . . 424
nesingularna . . . . . . . . . . . . . . . 425
reda n . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
singularna . . . . . . . . . . . . . . . . 424
transponovana . . . . . . . . . . . . . . 423
Matrice, svojstvena vrijednost . . . . . . . 464
Matri~na jedna~ina . . . . . 423, 425, 459, 466
Matri~ni metod integracije sistema DJ . . . . 423,
. . . . . . . . . . . . . . . . , 426, 457, 463
Metode rje{avanja DJ:
Metod aproksimacija uzastopnih . . . . 11, 33
Bernoulliev . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Eulerov . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
grafi~ki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
524
integracionog faktora, vidi Eulerov metod

izoklina . . . . . . . . . . . . . 9, 17-23, 26
Lagrangeov varijacije konstante . . . 53, 303
neodre|enih koeficijenata . . . 304, 305, 309
Picardov, vidi aproksimacija uzastopnih
pribli`nog nalaènja rje{enja . . . . . . . 11
razdvajanja (separacije) promjenljivih . . 43
ta~nog nalaènja rje{enja . . . . . . . . . 11
uvo|enja parametra . . . . . . . . . . . 147
varijacije konstante, vidi Lagrangeov metod
zamjene, vidi Bernoulliev metod . . . . 52
Metode integracije sistema DJ:
Metod aproksimacija uzastopnih . . . 499, 501
D'Alambertov . . . . . . . . . . . . . 420
Eulerov . . . . . . . . . . . . . . . 418, 445
generalisanih redova . . . . . . . . 309, 311
integralnih kombinacija . . . . . . . . . 415
matri~ni . . . . . . . . . . 423, 426, 457-463
neodre|enih koeficijenata 304, 305, 309, 422
Picardov . . . . . . . . . . . . . . 499, 501
primjene CR uslova . . . . . . . . . . 416
sniàvanja reda pomo}u prvih integrala . 416
svo|enja na jednu jedna~inu. . . . . . . 422
stepenih redova . . . . . . . . . . . 309, 310
uop{tenih redova, vidi generalisanih redova
Niz funkcija uzastopnih rje{enja . . . . . . 11

Normalan oblik DJ, vidi kanonski oblik
sistema DJ . . . . . . . . . . . . . . . 409
Normiran sistem rje{enja u ta~ki. . . . . . 421
Nosa~ pramena pravih . . . . . . . . . . . 25
nparametarska familija funkcija. . . . . . . 8
Nule uzastopne . . . . 326, 370, 371, 377, 378
dva linearno nezavisna rje{enja DJ . . 367
, rastojanje izme|u dvije . . . . . . . . 370
Nulti po~etni uslovi . . . . . . . . . . . . 293
Obi~na ta~ka DJ .
. . . . . . . . . . . . . 59
Obvojnica, vidi anvelopa
Oblik kanonski DJ . . . . . . . . 7, 62, 63, 217
specijalni integracionog faktora . . . . 51, 53
Riccatieve jedna~ine . . . . . . . . 57, 486
Odre|ivanje DJ za dati fundamentalni
sistem rje{enja . . . . . . . . . . . . . . 297
Odre|ivanje op{teg rje{enja DJ:
Eulerovom metodom . . . . . 300, 418, 445
Lagrangeovom metodom . . . . . . . . 303
Operator linearni diferencijalni . . . 293, 294,
. . . . . . . . . . . . . . 300, 301, 302, 394
Ortogonalne ( ) - trajektorije . . 157, 158, 160

2
rje{enja u obliku:
Nalaènje
stepenog reda . . . . . . . . . . . 309, 310
uop{tenog stepenog reda . . . . . . 309, 311

Nehomogena linearna DJ, vidi linearna
nehomogena DJ
Nehomogeni sistem DJ . . . . . . . . . . 418
Neoscilatorno rje{enje . . . . . . . . . 64, 307
Nesingularna linearna transformacija . . 61, 62
Nestabilna ta~ka. . . . . . . . . . . . . . . 66
Nestabilni ~vor . . . . . . . . . . . . . . . 64
fokus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Nezavisnost linearna . . . . . . . . . . . . 295
funkcija . . . . . . . . . . . . . . . . 295
rje{enja DJ. . . . . . . . . . 295, 297, 322
Nezavisnosti linearne uslovi: potrebni i
dovoljni . . . . . . . 295, 296, 320, 321, 322
n integracija uzastopnih . . . . . . . . . . 219
Nivoska povr{ . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Ortogonalni polinomi Pn ( x ) . . . . . . . . 394

Oscilacije amplituda . . . . . . . . . 325, 326
Oscilacije elasti~ne, amplituda. . . . . . . 316
jedna~ina. . . . . . . . . . . . . . . . 316
Oscilacije, po~etna faza . . . . . . . . . . 325
prigu{ene . . . . . . . . . . . . 66, 325, 326
spstvene, vlastite. . . . . . . . . . . . . 346
Oscilatorno kretanje . . . . . . . . . . . . 325
jednostavno harmonijsko . . . . . . . 325
prigu{eno . . . . . . . . . . . . . . . 325
rje{enje . . . . . . . . . . . . . . . 307, 308
Oscilatornosti rje{enja, karakter . . . . . . 308
Osciliraju}a funkcija . . . . . . . . . . . . 387
Oskulatorna ravan . . . . . . . . . . . . . 407
Osnovna jedna~ina singularne ta~ke. . . . 312
Osobina
aditivnosti . . . . . . . . . . . . . . . . 294
homogenosti . . . . . . . . . . . . . . . 294
525
Osobina jednakih omjera . . . . 415, 416, 434

produ`ne proporcije, vidi jednakih omjera
Ostrogradski, M. V. . . . . . . . . . . 298, 323
Ostrogradskog-Liouvillea formula, vidi
Abelova formula za Vronskian
Parametar, homogeni .
. . . . . . . . . . 115
Parametarska reprezentacija . . . 148, 151, 220
Parametarski op{ti metod . . . . 150, 219, 220
Parametarski oblik op{teg rje{enja :
Clairautove DJ . . . . . . . . . . . . . 154
Lagrangeove DJ . . . . . . . . . . . . . 153
Partikularno rje{enje (integral) . . . 7, 218, 412
p distrkiminantna kriva . . . . . . . . . 191
Peano, G. . . . . . . . . . . . 10, 20, 218, 411
Peanova teorema . . . . . . . 10, 20, 218, 411
Peri}, V.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Periodi~na vanjska sila. . . . . . . . . . . 346
Periodi~nost kretanja . . . . . . . . . . . . 67
Picard, . . . . . . . . . . . . 11, 33, 218, 411
Picardov metod uzastopnih aproksimacija . 11,
. . . . . . . . . . . . . . . 33, 34, 499, 501
Picardova teorema . . 11, 22, 26, 32, 155, 218,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293, 411
Po~etni uslovi, vidi Cauchyevi uslovi
Poincar, E. . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Poissnova jedna~ina . . . . . . . . . . . . 510
Pol . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129, 311
drugog reda . . . . . . . . . . . . . . . 311
prvog reda . . . . . . . . . . . . . . . . 311
Polukubna parabola . . . . . . . . . . . . 191
Polinomi, Legendreovi druge vrste:
Pn ( x ) . . . . . . . . . . . . . . . . 392, 394
Polupre~nika krivine, osnovna formula . . 284
Polje pravaca . . . . . . . . . 9, 17, 24, 25, 40
Pona{anje integralnih krivih oko
singularne ta~ke . . . . . . . . . . . . . 60
Posredna jedna~ina nièg reda . . . . 228, 229
Posredni integral DJ k-tog reda . . . 219, 221,
. . . . . . . . . . . . . . . . 226, 228, 312
Postupak odre|ivanja trajektorija . . . . . 160
Potpuni diferencijal, vidi Diferencijal totalni
Povr{ nivoska; nivoa . . . . . . . . . . . . 25
Pravac polja pravaca konstantan (izoklina) . 9

Pravilo, L'Hospitalovo . . . . . . . . 101, 103
Prevojnih ta~aka, geometrijsko mjesto 10, 23, 173
Pribli`ne integracije, metod 11, 33, 34, 499, 501
Prigu{eno oscilatorno kretanje. . . . . . . 325
Primjena u fizici . . . . . . . . . . . 141-146
Primjena u geometriji . . . . 130-141, 151-185
Prinudne oscilacije. . . . . . . . . . . . . 346
Problem s po~etnim uslovima, vidi
Cauchyev problem
Procjena rastojanja me|u nulama 308, 370, 378
Produèna proporcija, vidi osobina jednakih
omjera
Produènje rje{enja . . . . . . . . . . . . . 12
Proporcije produène osobina, vidi osobina
jednakih omjera
Prosti elementarni djelitelj . . . . . . . . . 61
Prostor fazni . . . . . . . . . . . . . . . . 410
Prostor rje{enja linearne homogene DJ . . 294
Prvi integral . . . . . . . 94, 98, 219, 283, 412
za DJ . . . . . . . . . . . . . . . . 219, 283
za sistem DJ . . . . . . . . . . . 94, 98, 412
Prvih integrala, n nezavisnih. . . . . . . . 412
Rang matrice .
. . . . . . . . . . . . . . 419
Raspored integralnih krivih singularnih
ta~aka . . . . . . . . . . . . . . . . . 63-68
Rastojanja izme|u nula
rje{enja DJ, procjena . . . . . 308, 370, 378
Ravan, direktorna konoidne povr{i . . . . 173
fazna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410
oskulatorna . . . . . . . . . . . . . . . 407
Ravnoteè (ne)stabilne, ta~ka . . . . . . . . 66
Ravnote`ni poloàj . . . . . . . . . . . . 497
Razdvajanje promjenljivih . . . . . . . . . 43
Red DJ . . . . . . . . . . . . . . 7, 9, 294, 297
hipergeometrijski . . . . . . . . . . . . 390
generalisani . . . . . . . . . . . . . 309, 310
stepeni . . . . . . . . . . . . . 309, 311, 381
uop{teni, vidi generalisani
Reda DJ, sniàvanje
pomo}u prvih integrala . . . . . . . . . 219
Regularna-singularna ta~ka . . . 311, 394, 395
526
ta~ka, vidi obi~na ta~ka

Reprezentacija parametarska . 148, 151, 220, 221
Rezonancija . . . . . . . . . . . . . . . . 347
Riccati, J. . . . . . . . . . . . . 55, 56, 57, 486
Riccatieva DJ . . . . . . . . . . . . . . . . 55
specijalna. . . . . . . . . . . . 56, 57, 486
Riccatieve DJ specijalni slu~ajevi. . . . . . 56
Riemann, F. G . . . . . . . . . . 202, 421, 445
CR uslovi (jedna~ine)
za analiti~ku funkciju . . . . . . . . . 202
za sistem DJ . . . . . . . . . . . 421, 445
Rje{avanje DJ diferenciranjem . . . . . . 171
pomo}u privh integrala . . . . . . . . 219
uvo|enjem parametara . . . . . . 147, 150
Rje{enja DJ, egzistencija . . . . . . . . 10, 59
, i jedinstvenost . . . . . 11, 20, 293, 304
, fundamentalni sistem . 295, 299, 417, 422
, geometrijska interpretacija. . . . . . . . 9
, grafik . . . . . . . . . . . . . 9, 217, 386
, integralna matrica . . . . . . . . . . . 423
, linearna nezavisnost . . 295, 297, 301, 322
, neoscilatorna, oscilatorna . . . . 307, 308
, oscilatorna brè . . . . . . . . . . . . 308
Rje{enja DJ specijalnog oblika, op{te :
y ( n ) = f ( x ) . . . . . . . . . . . . 219, 220
( n)
( n 1 )
F( y , y
) = 0 . . . . . . . . . 222, 223
( n)
( n 2)
F(y , y
) = 0 . . . . . . . . . . . 224
Rje{enje Cauchyevog problema
(zadatka) . . . . . . . . . . . . . . . 7, 365
Rje{enje (integral) DJ:
Besselove, op{te, . . . . . . . . . . . . 382
partikularno . . . . . . . . . . . . . . 383
Clairautove, op{te . . . . . . . . . . . . 154
singularno . . . . . . . . . . . . . . . 154
Gaussove, op{te . . . . . . . . . . . . . 391
partikularno . . . . . . . . . . . . . . 390
Lagrangeove, op{te . . . . . . . . . . . 153
u parametarskom obliku, . . . . . . . 153
singularno . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Rje{enje linearne DJ n-tog reda : . . . . 53, 54
homogene, op{te . . . . . . . . . . 296, 297
s konstantnim koeficijentima. . . 301, 302
, fundamentalni sistem . . . . . . 301
nehomogene, op{te . . . . . . 302, 303, 304
partikularno . . . . . . . . 305, 306
Rje{enje DJ, jedinstveno . . 11, 218, 293, 296,

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303, 304
Rje{enje DJ linearne prvog reda, op{te . 53, 54
Rje{enje DJ n-tog reda oblika:
y ( n ) = f ( x ), op{te . . . . . . . . . . 219, 220
u parametarskom oblika . . . . . . 220, 221
F( x , y ( k ), ... , y ( n ) ) = 0, op{te . . . . . . . 221
F( y ( n 1 ), y ( n ) ) = 0, op{te . . . . . . . . . 222
u parametarskom obliku . . . . . . 222, 223
F( y ( n 2 ), y ( n ) ) = 0, op{te . . . . . . . . . 224
Rje{enje DJ, op{te . . . . . 9, 43, 53, 147, 217
u Cauchyevom obliku . . . . . . . . 219
, partikularno. . . . . . . . . . 9, 218, 296
, periodi~no . . . . . . . . . . . . 104-109
Riccatieve, op{te
(kada se zna jedno partikularno) . . . . . 56
partikularno . . . . . . . . . . . . 55, 56
singularno . . . . . . 8, 44, 149, 155, 218
, stabilno asimptotski . . . . . . . . . . 455
u obliku polinoma. . . . . . 108, 494-497
u obliku reda . . . . . . . . . . . . . 380
Rje{enje sistema DJ, op{te u Cauchyevom
obliku, . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
partikularno . . . . . . . . . . . . . 412
singularno . . . . . . . . . . . . . . 412
Rje{enje zadovoljava Cauchyeve uslove . . 7,
. . . . . . . . . . . . . . . . 219, 304, 365
Sczhwartz, H. A. .
. . . . . . . . . . . . 213
Sczhwartzova teorema . . . . . . . . . . . 213
Sedlasta ta~ka, sedlo . . . . . . . . . . 65, 67
Separacija promjenljivih . . . . . . . . . . 43
Separatrisa sedla . . . . . . . . . . . . . . 65
Sila vanjska periodi~na . . . . . . . . . . 346
Singularitet, esencijalni . . . . . . . . 128, 129
Singularna integralna kriva . . . . . . . . 155
matrica . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424
ta~ka DJ . . . . . 10, 58, 59, 64-68, 155, 311
esencijalna . . . . . . . . . . . . 128, 129
izolovana . . . . . . . . . . . . . . . . 60
nestabilna, stabilna . . . . . . . . . . . 66
Singularne ta~ke, eksponent . . . . . 312, 381
, osnovna jedna~ina. . . . . . . . . . . 312
527
Singularni integral (rje{enje) DJ: . . . 55, 144

elipse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
kru`nice. . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
logaritamske spirale . . . . . . . . . . . 65
prave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
separatrise sedla . . . . . . . . . . . . . 65
Singularni integral DJ Clairautove. . . . . 154
Lagrangeove . . . . . . . . . . . . . 153
Singularnih ta~aka, tipovi, vidi Tipovi
signularnih ta~aka
Singularno rje{enje, vidi integral singularni
Singularitet nestabilni . . . . . . . . . . . . 66
Sistem DJ :. . . . . . . . . . . . . . . . . 409
autonomni . . . . . . . . . . . . . . . . 410
karakteristika . . . . . . . . . . . . . . . 98
linearni homogeni . . . . . . . . . . . . 417
nehomogeni . . . . . . . . . . . . . . . 418
Liouvilleov . . . . . . . . . . . . . . . 441
stacionarni, vidi autonomni
u normalnom obliku, normalni . 312, 409, 410
u simetri~nom obliku. . . . . . . . 413, 415
Sistem (skup) rje{enja
Besselove DJ. . . . . . . . . . . . . . 383
, fundamentalni za DJ . . . . 295, 299, 322,
za sistem DJ . . . . . . . . 417, 422, 425
linearno nezavisnih . . . . . . . . 295, 322
, normiran u ta~ki . . . . . . . 295, 296
zavisnih . . . . . . . . . . . . . 295, 322
Sistema DJ, op{te rje{enje u
Cauchyevom obliku . . . . . . . . 411, 421
, trajektorija, vidi fazna trajektorija
, prvi integral(i) . . . . . . . . . . 412, 413
op{ti integral (rje{enje) . . . 409, 411, 412
, jedna~ina karakteristika . . . . . . . 94, 98
Skalarni proizvod . . . . . . . . . . . . . 321
Skup izoklina DJ . . . . . . . . . . . . . . . 9
Skup rje{enja, vidi sistem rje{enja
Slaganje oscilacija; rezonancija . . . . . . 346
sopstvenih, prinudnih . . . . . . . . . 346
Sniàvanje reda DJ pomo}u
prvih integrala . . . . . . . . . . . . . . 219
Sopstvene oscilacije . . . . . . . . . . . . 346
vrijednosti, vidi karakteristi~ne vrijednosti
Spirala, logaritamska . . . . . . . . . . . . 66
Stabilni ~vor, uzao . . . . . . . . . . . . . 64
fokus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Stabilno rje{enje, asimptotski . . . . . . . 455
Stacionarni sistem DJ, vidi autonomni sistem
Stepen homogenosti . . . . . . . . . . 45, 225
Stepeni red. . . . . . . . . . . . 309, 311, 389
Stepeni red, uop{teni . . . . . . . . . 309, 311
Struktura op{teg rje{enja linearne,
homogene DJ. . . . . . . . . . . . 296, 297
Sturm, O. . . . . . . . . . . 372, 373, 374, 378
Sturmova teorema . . . . . 372, 373, 374, 378
Sukcesivnih aproksimacija metod, vidi
Picardov metod
Svo|enje DJ na DJ nièg reda . . . . . . . 219
Svo|enje na kanonski oblik: . . . . . 422-426
diferencijalne jedna~ine . . . . . . . . . 62
sistema DJ . . . . . . . . . . . . . 422-426
Svo|enje sistema DJ na jednu jedna~inu . 413
na sistem s konstantnim koeficijentima 421
Svojstvena jedna~ina, vidi karakteristi~na
jedna~ina
kriva, vidi karakteristi~na kriva, karakteristika
vrijednost, korijen, vidi karakteristi~na vrijednost
Svojstveni vektor . . . . . . . . . . . . . 465
Tabela
kriti~nih ta~aka i faznih trajektorija . . . . 69

za traènje partikualrnih rje{enja . . . . 306
Ta~aka prevojnih, geometrijsko mjesto. 10, 23,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Ta~ka izolovana . . . . . . . . . . . . . . 366
lokalnog ekstrema . . . . . . . . . . . . 129
nagomilavanje polova . . . . . . . . . . 128
obi~na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
regularna , vidi obi~na ta~ka
regularna-singularna. . . . . . 311, 394, 395
singularna. . . . . . . . . 10, 58, 59, 63, 155
singularna izolovana . . . . . . . . . . . 60
stabilne ravnoteè . . . . . . . . . 64, 65, 67
Ta~ke singularne, osnovna jedna~ina . . . 312
Taylor, B. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Taylorova formula . . . . . . . . . . . . . 28
Teorema
528
o analiti~nost rje{enja . . . . . . . . . . 309

o egzistenciji rje{enja . 10, 20, 218, 293, 411
jedinstvenosti rje{enja . 11, 218, 293, 411
o diferenciranju rje{enja po po~etnim
, Lipschitzov . . . . . . . 11, 26, 32, 59, 218
uslovima . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
o implicitnim funkcijama . . . . . . . . . 35
o jedinstvenosti rje{enja . . . 11, 32, 59, 155
o strukturi op{teg rje{enja linearne
homogene DJ . . . . . . . . . . . . . . 296
o upore|ivanju, vidi Sturmova teorema

Peanova, vidi o egzistenciji rje{enja
Picardova, vidi o egzistenciji i jedinstvenosti
rje{enja
Schwartzova . . . . . . . . . . . . . . . 213
Tipovi DJ n-tog reda
rje{ivih u kvadraturama . . . . . . 219-225
Tipovi singularnih ta~aka: . . . . . . . . 63-68
centar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
~vor, uzao. . . . . . . . . . . . . . . . . 64
degenerisani. . . . . . . . . . . . . 67, 68
dikriti~ki . . . . . . . . . . . . . . . . 67
fokus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
sedlo, sedlasta ta~ka . . . . . . . . . 65, 67
uzao, ~vor. . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Totalni diferencijal, vidi Diferencijal totalni
Trajektorije
fazne . . . . . . . . . . . . . . 410, 513, 515
izogonalne; trajektorije . . . . 157, 161
ortogonalne; trajektorije . 157, 158, 160

2
u Descartesovim koordinatama . . . . . 157
u polarnim koordinatama . . . . . . . . 158
sistema DJ, vidi fazne trajektorije
Transformacija, nesingularna linearna . 61, 62
ekstrema od ravnote`nog
Udaljenost
poloàja. . . . . . . . . . . . . . .
. . 327
Ugao izme|u tangente i potega . . . . . . 159
nagiba polja pravaca . . . . . . . . . . . . 9
Uop{tena homogena DJ, vidi generalisana
homogena DJ
Uop{teni stepeni red . . . . . . . 309, 311, 381
Upore|ivanje karaktera oscilatornosti
rje{enja . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
Uslov egzaktnosti DJ . . . . . . . . . . . . 48
po y ( za DJ prvog reda) . . . 11, 26, 32, 59

po y, y , ... , y ( n 1 ) (za DJ n-tog reda). . . 218
potreban i dovoljan za linearnu nezavisnost
rje{enja DJ . . . . . . . . . . . . . 295, 322
Uslovi CR za:
analiti~ku funkciju . . . . . . . . . . . 202
sistem DJ . . . . . . . . . . . 416, 417, 445
Uslovi po~etni, Cauchyevi 10, 43, 52, 189, 218,
249, 293, 303, 310, 369, 396, 398, 411, 499, 501
za DJ prvog reda . . . . . . . 10, 43, 52, 189
za DJ n-tog reda . . . 10, 218, 241, 296, 297
za sistem DJ . . . . . . . 411, 412, 499, 501
Uslovi egzistencije rje{enja DJ . 10, 39, 59, 218
egzistencije i jedinstvenosti rje{enja DJ . 11, 20,
. . . . . . . . . . . . . . 155, 218, 293, 296
linearne nezavisnosti, zavisnosti funkcija
na intervalu . . . . . . . . . . . . . . . 295
linearne nezavisnosti rje{enja potrebni i
dovoljni . . . . . . . 295, 296, 320, 321, 322
Uvo|enja parametra, metod . . . . . . . . 147
Uzstopna rje{enja . . . . . . . . . . . . . . 11
Uzastopne aproksimacije, vidi aproksimacija
uzastopnih, metod
ajzovi}, F. . . . . . . . . . . . . . . . . 1, 4
Vandermonde, A. T. . . . . . . . . . . . . 317
Vandermondeova determinanta . . . . . . 317
Varijacije konstante metod, vidi
Lagrangeov metod
Vektor svojstveni, karakteristi~ni . 458, 461, 465
konstantan . . . . . . . . . . . . . . . . 157
tangente . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
Vertikalni hitac. . . . . . . . . . . . . . . 239
Volterra, V. . . . . . . . . . . . . . . . . . 492
Volterraova integralna jedna~ina. . . . . . 492
Vrijednost, po~etna; Cauchyeva . . . . . . 10
Vronskijan, vidi determinanta Wronskog,
Vronskieva
Zadaci, rje{eni :
Bernoullieva DJ . . . . . . . . . . . . . 112
Clairantova DJ . . . . . . . . . . . 177-186
Egzaktna DJ. . . . . . . . . . . . . . 84-89
Fizikalni . . . . . . . . . . . . . . 141-146
529
Geometrijski . . . . . . 130-141, 168-185,

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193,215
Homogena DJ. . . . . . . . . . . . . 79-84
Integracioni faktor (mnoìtelj). . . . 89-100
Izoklina, metod . . . . . . . . . . . . 17-23
Jacobieva DJ . . . . . . . . . . . . 113-115
Lagrangeova DJ . . . . . . . . . . 166-177
Linearna DJ 1. reda
s periodi~nim koeficijentima . . . 104-109
Razdvajanja promjenljive . . . . . . . 71-79
Razni . . . . . . . . . . . . . . . . 469-516
Riccatieva DJ. . . . . . . . . . . . 115-192
Singularna rje{enja . . . . . . . . . 186-192
Trajektorije . . . . . . . . . . . . . 193-215
Zadatak Cauchyev, vidi Cauchyev problem
Zamjena uloga funkcije i nezavisno

promjenljive . . . . . . . . . . . . . 59, 112
Zamjene metod, vidi Bernoulliev metod
eber, E. A.
Weberova funkcija, vidi Besselova funkcija
2. vrste
Wronski, J. M. . 295, 298, 293, 304, 317, 320, 321
Wronskieva determinanta, vidi Vronskian
530
SADR@AJ
SADR@AJ
PREDGOVOR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
I
OBI^NE DIFERENCIJALNE JEDNAÎNE UVOD . . . . . . . . 7

1. Osnovni pojmovi teorije . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
2. Formiranje diferencijalnih jedna~ina . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
3. Geometrijska interpretacija diferencijalne jedna~ine . . . . . . . . . 9
4. Egzistencija i jedinstvenost rje{enja . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
5. ZADACI : Obi~ne diferencijalne jedna~ine uvod . . . . . . . . . 13
II
TIPOVI DIFERENCIJALNIH JEDNAÎNA PRVOG REDA

S METODAMA RJE[AVANJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
1. Diferencijalne jedna~ine prvog reda i prvog stepena
rje{ene po y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
1.1. Jednostavniji tipovi diferencijalnih jedna~ina . . . . . . . . . . . . . . 39
1.2. Metod razdvajanja promjenljivih . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
1.3. Homogena jedna~ina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
1.4. Egzaktna jedna~ina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
1.5. Integracioni faktor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
1.6. Linearna diferencijalna jedna~ina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
1.7. Bernoullijeva jedna~ina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
1.8. Riccatieva jedna~ina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Neki specijalni slu~ajevi Riccatieve jedna~ine. . . . . . . . . . . . . . 56
2. Singularne ta~ke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
2.1. Svo|enje na kanonski oblik jedna~ine
3.
dy ax + by
=
dx cx + dy
. . . . . . . . . 62
2.2. Tipovi singularnih ta~aka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

ZADACI: Tipovi diferencijalnih jedna~ina prvog reda
s metodama rje{avanja. . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
531
III
DIFERENCIJALNE JEDNAÎNE PRVOG REDA

I VI[EG STEPENA KOJE NISU RIJE[ENE PO y . . . . . . . . 147
1. Jedna~ina prvog reda n-tog stepena . . . . . . . . . . . . . . . . 147
2. Jedna~ine koje ne sadrè jednu od promjenljivih . . . . . . . . . 148
2.1. Jedna~ina koja ne sadrì traènu funkciju y . . . . . . . . . . . . . . 148
2.2. Jedna~ina koja ne sadrì nezavisno promjenljivu x . . . . . . . . . 149
3. Op{ti metod uvo|enja parametra.
Jedna~ine Lagrangea i Clairauta . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
3.1. Lagrangeova jedna~ina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
3.2. Clairautova jedna~ina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
4. Singularno rje{enje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
5. Geometrijska primjena jedna~ina prvog reda . . . . . . . . . . . 157
5.1. Trajektorije . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
5.1.1. Trajektorije u ravni u Descartesovim koordinatama . . . . . . . 157
5.1.2. Trajektorije u ravni u polarnim koordinatama. . . . . . . . . . . . 158
5.1.3. Postupak odre|ivanja trajektorije kada je polazna
familija krivih zadana diferencijalnom jedna~inom: . . . . . . . 160
6. ZADACI: Diferencijalne jedna~ine prvog reda i vi{eg
stepena koje nisu rje{ene po y . . . . . . . . . . . . . 163
IV
DIFERENCIJALNE JEDNAÎNE VI[EG REDA . . . . . . . . . 217

1. Tipovi jedna~ina n-tog reda rje{ivih u kvadraturama.
Jedna~ine kojim se moè sniziti red . . . . . . . . . . . . . . . . 219
1.1. Jedna~ina koja sadrì samo nezavisno promjenljivu i
izvod n-tog reda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
1.2. Jedna~ina koja ne sadrì traènu funkciju i
(k-1) njenih prvih izvoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
1.3. Jedna~ina koja sadrì samo dva uzastopna izvoda . . . . . . . . . . 222
1.4. Jedna~ina koja sadrì samo dva izvoda ~iji se redovi
razlikuju za dva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
1.5. Jedna~ina koja ne sadrì nezavisno promjenljivu. . . . . . . . . . . 225
1.6. Jedna~ina homogena u odnosu na traènu funkciju i
njene izvode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
1.7. Generalisana homogena jedna~ina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
1.8. Jedna~ina koja je izvod jedna~ine nièg reda. . . . . . . . . . . . . . 228
2. ZADACI: Diferencijalne jedna~ine vi{eg reda. . . . . . . . . . . 231
532
SADR@AJ
LINEARNE DIFERENCIJALNE JEDNAÎNE n-TOG REDA. . 293

1. Op{ti pojmovi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
1.1. Linearni diferencijalni operator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
1.2. Linearna nezavisnost. Determinanta Wronskog.. . . . . . . . . . . 295
1.3. Uslovi linearne nezavisnosti rje{enja linearne
homogene diferencijalne jedna~ine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
1.4. Odre|ivanje homogene linearne diferencijalne jedna~ine
kada je zadan fundamentalni sistem rje{enja . . . . . . . . . . . . . . 297
2. Linearna homogena diferencijalna jedna~ina s
konstantnim koeficijentima. Karakteristi~na jedna~ina . . . . . . 300
3. Linearna nehomogena diferencijalna jedna~ina . . . . . . . . . . 302
3.1. Op{te rje{enje nehomogene linearne
diferencijalne jedna~ine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
3.2. Odre|ivanje op{teg rje{enja metodom varijacije konstanti
(Lagrangeov metod) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
3.3. Nehomogena linearna diferencijalna jedna~ina s konstantnim
koeficijentima. Metod neodre|enih koeficijenata . . . . . . . . . . 304
3.3.1. Tabela za traènje partikularnog rje{enja metodom
neodre|enih koeficijenata, ( f ( x ) specijalnog oblika) . . . . . . 306
4. Kvalitativna integracija diferencijalnih jedna~ina vi{eg reda . . . 307
4.1. Linearna jedna~ina drugog reda s oscilatornim rje{enjima . . . 307
4.2. Upore|ivanje karaktera oscilatornosti rje{enja.
Procjena rastojanja me|u nulama. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
5. Integrisanje diferencijalnih jedna~ina pomo}u redova . . . . . . . 309
5.1. Nalaènje rje{enja u obliku stepenog reda . . . . . . . . . . . . . . . . 309
5.2. Nalaènje rje{enja u obliku uop{tenog stepenog reda . . . . . . . 311
6. ZADACI: Linearne diferencijalne jedna~ine n-tog reda . . . . . . 315
VI
SISTEMI DIFERENCIJALNIH JEDNAÎNA. . . . . . . . . . . . 409

1. Osnovni pojmovi i definicije . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
1.1. Prvi integrali sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412
1.2. Sistemi diferencijalnih jedna~ina u simetri~nom obliku . . . . . 413
1.3. Metode integracije sistema diferencijalnih jedna~ina. . . . . . . . 413
1.3.1. Svo|enje sistema na jednu jedna~inu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413
1.3.2. Metod integralnih kombinacija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
1.3.3. Sniàvanje reda normalnog sistema pomo}u prvih integrala 416
1.3.4. Integrisanje sistema diferencijalnih jedna~ina ~ije desne
strane zadovoljavaju Cauchy Riemannove uslove. . . . . . . 416
533
2. Linearni sistemi diferencijalnih jedna~ina . . . . . . . . . . . . . 417

2.1. Metode integracije linearnih sistema s
konstantnim koeficijentima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418
2.1.1. Metod Eulera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418
2.1.2. Metod D'Alamberta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420
2.1.3. Svo|enje homogenog linearnog sistema na sistem s
konstantnim koeficijentima zamjenom promjenljivih . . . . . 421
2.1.4. Homogeni linearni sistemi ~ije desne strane
zadovoljavaju Cauchy-Riemannove uslove . . . . . . . . . . . . . 421
2.1.5. Integrisanje linearnih sistema pomo}u stepenih redova . . . . 422
2.1.6. Matri~ni metod integrisanja linearnih sistema. . . . . . . . . . . . 422
3. ZADACI: Sistemi diferencijalnih jedna~ina . . . . . . . . . . . . 427
VII
RAZNI ZADACI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469
LITERATURA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517
INDEX IMENA I POJMOVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519
CURRICULUM VITAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535
534
CURRICULUM VITAE
Dr matemati~kih nauka MIRJANA VUKOVI], redovni profesor na Odsjeku za

matematiku Prirodno-matemati~kog fakulteta Univerziteta u Sarajevu
1955-63.
poha|a osnovnu {kolu u Vara`dinu, Mariboru i Sarajevu
1963-67.
produàva {kolovanje u "Gimnaziji Bra}a Ribar" u Sarajevu, a zatim na
Odsjeku za matematiku (odn. fiziku) Prirodno-matemati~kog fakuleta u Sarajevu:
1967-71.
studira matematiku i, uporedo, zavr{ava dvije godine studija fizike
(1969-71)
1972-79.
zapo~inje uniterzitetsku karijeru kao asistent Akad. M. Bajraktarevi}a i
Akad. F. Vajzovi}a
1975.
sti~e stepen magistra matemati~kih nauka iz oblasti algebre
1979.
brani doktorat iz oblasti analize; nakog toga, provodi od:
1979-84.
u zvanju docenta
1984-89.
u zvanju vanrednog profesora, a od
1989.
je redovni profesor.
Obrazovanje sti~e i na poznatim evropskim univerzitetima:
1975-76.
na Mehani~ko-Matemati~kom fakultetu "Moskovskog Dràvnog
Univerziteta im. Lomonosova" u Moskvi kao stipendista USSR Vlade
1976.
studijskim boravkom na Univerzitetu "Pierre et Marie Curie" u Parizu,
zapo~inje dugogodi{nju saradnju s poznatim francuskim matemati~arom
Marcom Krasnerom.
1995-00.
na Tehni~kom Univerzitetu u Be~u boravi, vi{e puta, kao stipendista
Austrijske Vlade, u okviru konkursa: "Bewerber aus aller Welt" i
"Stipendien fr die Universitten Bosnia-Herzegowinas der sterreichischen Rectorkonferenz"
2000-01.
na Univerzitetu "Joseph Fourier" u Grenobleu, je kao gostuju}i profesor
angaòvana je na projektu: Structures paragradues et ses applications en
analyse non Archimdienne"
Uporedo obavlja niz zna~ajnih funkcija kao {to su:
1982-84.
Predsjednik Sekcije za matematiku Dru{tva Matemati~ara, Fizi~ara i
Astronoma BiH
1982-84.
Prodekan za nastavu i nauku Prirodno-matemati~kog fakulteta u Sarajevu
1988-90.
^lan Uredni{tva ~asopisa "Na{a {kola"
1988-93.
Prorektor za nastavu i nau~no-isrtaìva~ki rad Univerziteta u Sarajevu, od
1995.
^lan uredni{tva ~asopisa "Radovi matemati~ki" ANU BiH
Za postognute rezultate dobija prva priznanja ve} u gimnaziji i na fakultetu:
1968-71.
~etiri stebrene zna~ke za odli~ne rezultate za svaku godinu studija i
nagradnu stipendiju (1969-71) Univerzitetskog Fonda "Hasan Brki}"
1971.
zlatnu zna~ku Univerziteta u Sarajevu, za cjelokupan odli~an uspjeh
1975.
Plaketu "Dru{tva Matemati~ara, Fizi~ara i Astronoma BiH"
535
1985.
1987.
1987.
1988.
"Spomen plaktu Grada Sarajeva" povodom 6. aprila,

najve}u Republi~ku nagradu za nauku "Veselin Masle{a"
"Orden rada sa srebrenim vijencom"; osim toga uklju~ena je u ediciju:
"THE INTERNATIONAL WHO'S OF INTELECTUALS",
International Biographical Centre, Cambridge, Engleska (osmo izdanje)
1988.
"THE INTERNATIONAL DIRECTORY OF DISTINGUISHED
LEADERSHIP", American Biographical Institute, North Carolina,
U.S.A (drugo izdanje)
1989.
"THE RESEARCH BOARD OF ADVISORS", American Biographical
Institute
1999.
"Plaketu Univerziteta u Sarajevu", povodom 50 godina postojanja
Univerziteta.
Prof. Mirjana Vukovi} radi u oblastima Moderne Algebre, Fourierove Analize i Teorije
Sumabilnosti. U ovim oblastima objavila je vi{e nau~nih radova. Koautor je dvije zbirke
zadataka i autor vi{e skripti (predavanja) za studente. Zajedno sa francuskim
matemati~arom svjetskog glasa Marcom Krasnerom, objavila je monografiju: "Structures
paragradues (groupes, anneaux, modules)", u poznatoj kanadskoj ediciji monografija:
"Quenn's Papers in Pure and Applied Mathematics." Pored ud`benika Diferencijalne
jedna~ine 1, u {tampi su jo{ dva njena ud`benika: Diferencijalne jedna~ine 2, i Teorija grupa
i njene reprezentacije s primjenom u fizici.
prof. dr. MIRJANA VUKOVI]

Odsjek za matematiku
Prirodno-mateimati~ki fakultet
71000 SARAJEVO
e-mail: mirjana@yahoo.com
536

Diferencijalne

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Diferencijalne

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

See

discussions, stats, and author profiles for this publication at:

DIFERENCIJALNE JEDNAINE, Dio

Available from: Mirjana Vukovic

CIP - Katalogizacija u publikaciji

IV Diferencijalne jedna~ine vi{eg reda (217 - 294);

sni`avanju reda diferencijalne jedna~ine na osnovu poznavanja ovih integrala. Zatim se

Ova singularna ta~ka jedna~ine zove se regularna singularna ta~ka. Eksponent v i

U glavi VI obra|uju se sistemi diferencijalnih jedna~ina. Poslije osnovnih pojmova i

I - OBI^NE DIFERENCIJALNE JEDNA^INE UVOD

I OBI^NE DIFERENCIJALNE JEDNA^INE

1. Osnovni pojmovi teorije

gdje je F poznata funkcija svojih argumenata u nekoj oblasti D, a x nezavisno

gdje je f poznata funkcija definisana na otvorenom skupu D R n +1 , re}i }emo da

koju nazivamo integralnom krivom diferencijalne jedna~ine (1).

Osnovni problem diferencijalnih jedna~ina sastoji se u tra`enju svih rje{enja date

2. Formiranje diferencijalnih jedna~ina

u kojoj c 1 , c 2 ,..., c n imaju ulogu parametara, a funkcija ( x, y, c 1 , c 2 ,..., c n ) ima

Ako iz (n+1) jedna~ina (3) - (4) elimini{emo n proizvoljnih konstanti c 1 , c 2 ,..., c n

I - OBI^NE DIFERENCIJALNE JEDNA^INE UVOD

Ako su c 1 , c 2 ,..., c n proizvoljne konstante onda je to op{ti integral.

3. Geometrijska interpretacija diferencijalne jedna~ine

Egzistencija i jedinstvenost rje{enja

Za egzistenciju rje{enja Cauchyevog problema

Neka je funkcija f(x, y) neprekidna na pravougaoniku

I - OBI^NE DIFERENCIJALNE JEDNA^INE UVOD

Peanova teorema ne garantuje jedinstvenost rje{enja. Naredna teorema, poznata

Ako je funkcija f(x,y)

tada jedna~ina (1) ima jedinstveno rje{enje y = y ( x ) koje zadovoljava po~etni

pomo}u koje mo`emo formirati niz funkcija uzastopnih rje{enja

y o ( x ) y o ; y n ( x ) = y o + f (t, y n 1 (t ))dt, (n = 1, 2,... )

po{to je svaka ta~ka ( x, y k ( x ))

Na slici 1.a) prikazan je pravougaonik P. Slika 1.b) odnosi se na mogu}nost

nego je definisano u nekom u`em intervalu. Ta~ku ( x o + h, y1 ) uzimamo kao

I - OBI^NE DIFERENCIJALNE JEDNA^INE UVOD

I - OBI^NE DIFERENCIJALNE JEDNA^INE UVOD

I - OBI^NE DIFERENCIJALNE JEDNA^INE UVOD

Formirati diferencijalne jedna~ine ~ija su op{ta rje{enja

a) Diferenciranjem jedna~ine parabola po x, dobi}emo

Eliminacijom parametra p, iz jedna~ine parabola i (1), dobi}emo

Ovo je tra`ena diferencijalna jedna~ina familije parabola.

po x, dva puta, dobi}emo

Elimini{imo c1 i c2 iz jedna~ina (1), (2) i (3 ) . Iz (3 ) je

Na}i diferencijalnu jedna~inu familije krugova

koja zavisi od tri parametara a, b, r.

Da bismo eliminisali ova 3 parametra jedna~inu (1) }emo tri puta

Eliminacijom parametra b iz posljednje dvije jedna~ine dobija se diferencijalna

Napisati diferencijalnu jedna~inu krivih drugog reda (konusnih presjeka).

Jedna~ina krive drugog reda, rije{ena po y, ima jedan od dva oblika

Ako jedna~ine (1) i (1) dva puta zaredom diferenciramo, dobi}emo

I - OBI^NE DIFERENCIJALNE JEDNA^INE UVOD

Posljednje dvije jedna~ine mogu se objediniti. Tako dolazimo do zaklju~ka da se

Ispitaj polje pravaca i nacrtaj pribli`no nekoliko integralnih krivih

ne sijeku. Pretpostavimo suprotno, tj. da se dva rje{enja y1 ( x ) i y 2 ( x ),

ako uvedemo smjenu

Integracijom jedna~ine (3), u granicama od xo do x, dobi}emo

Po{to su y1 ( x ) i y 2 ( x ), kao rje{enja jedna~ine (1), neprekidne funkcije na

dok }e lijeva strana

I - OBI^NE DIFERENCIJALNE JEDNA^INE UVOD

Za integralnu krivu y( x ) mogu, a priori, nastupiti sljede}a 4 slu~aja:

y( x ) je definisano samo za x 0, x 1 ) i y( x ) A2 (< + ),

y( x ) je definisano samo za x 0, x 1 ) i y( x ) + , kad x x 1 .

Slu~aj (A) nije mogu}, po{to iz nejednakosti