UNIVERZITET U TUZLI

Edukacijsko-rehabilitacijski fakultet
Odsjek: Poremeaji u ponaanju

BURNOUT SINDROM SINDROM SAGORIJEVANJA

( Seminarski rad )

Mentor rada:

STUDENT:Aljuki Senad

Dr.sc.Edina ari van.prof

Mr.sc. Senad Mehmedinovi, vii asistent
III-33/15-p

Tuzla, decembar 2015

SADRAJ

SAETAK..................................................................................................................... 1
UVOD.......................................................................................................................... 2
GLAVNI DIO................................................................................................................. 3
1.

2.

TEORIJSKE OSNOVE........................................................................................... 3
1.1.

ta je burnout sindrom ?............................................................................. 3

1.2.

ta nije burnout sindrom ?..........................................................................5

1.3.

Simptomi i znaci......................................................................................... 5

1.4.

Faze u razvijanju burnout sindroma............................................................6

KAKO IZBJEI BURNOUT SINDROM ?.................................................................6

2.1.

Prevencija burnout sindroma......................................................................6

2.2.

Naini samopomoi..................................................................................... 7

2.3.

Tretman burnout sindroma..........................................................................7

ZAKLJUAK................................................................................................................. 8
LITERATURA................................................................................................................ 9

SAETAK

U svjetlu drutvenih promjena i transformacije u radnom stanju, interes za problem sagorijevanja

je narasla u posljednjih deset godina. Postoje upadljiva odstupanja, ono to se smatra kao znanje
i ono to se smatra kao miljenje. Do danas ne postoji opeprihvaena definicija burnout-a, ili
obvezujua dijagnostike kriterije. Prema najeem opisu dananjice, burnout sindrom
karakterizira iscrpljenost, depersonalizacije i smanjuje zadovoljstvo u radu. Burnout sindrom se
danas uglavnom smatra kao posljedica hroninog stresa. Ovaj rad daje pregled trenutne definicije
za sindrom izgaranja te navodi mogue savremene pretpostavke za njegovo etiologije. Istraujui
dijagnostike kriterije i mogue terapije, metode prevencije su tema za razgovor. Postoji hitna
potreba za daljnja istraivanja kako bi se utvrdilo da li je burnout sindrom bolest u vezi s radom.
Izneeni su svi dostupni podaci iz strane literature, faktori nastanka tog sindroma, postojea
definicija, simptomi koji karakteriziraju pojavu sindroma, specifinosti nastanka sindroma i
savjeti za sprjeavanje sindroma.

UVOD

Stres je rije sa kojom se veoma esto susreemo u svakodnevnom ivotu. Na osnovu brojnih
istraivanja i njihovih rezultata, dolo je do zakljuka da je veliki broj zaposlenih izloen
stresnim situacijama, koje negativno utiu na radne sposobnosti i na njihovo zdravlje. Tretman
stres postaje neizostavan dio komunikacije, to nije u udu, jer su svuda oko nas takozvani
stresori odnosno nadraaji koji negativno djeluju na organizam i psihu. Kad vie nije mogue da
se upravlja stresom, tjelesni odbrambeni mehanizmi slabe i tada razne bolesti preuzimaju svoju
inicijativu ( infrakt srca i mozga, ir na elucu i dvanaestopalanom crijevu, razne maligne
bolesti ). Svjetska zdravstvena organizacija je proglasila stres na random mjestu svjetskom
5

epidemijom a od tada se stres na poslu jo vie poveao zbog globalne krize i nezaposlenosti.
Burnout sindrom oznaava stanje potpune emocionalne iscrpljenosti zbog pretjeranog, a
uzaludnog zalaganja na poslu. Obzirom da je burnout sindrom psihiki, ali i fiziki poremeaj,
vano je na vrijeme prepoznati njegovo nastajanje. Zbog ozbiljnih procesa koje izaziva burnout
sindrom, motiv izbora ove teme lei u znaaju prevencije u bilo kojem smislu, a naroito na
prevenciju u vezi sa mentalnim zdravljem ljudi, na koji se stavlja mnogo manji akcenat nego to
je potrebno.

GLAVNI DIO
1. TEORIJSKE OSNOVE
1.1.

ta je burnout sindrom ?

Sindrom izgaranja je odgovor organizma na hronian stres na radnom mjestu, i oznaava

proces koji nastaje u profesionalnom odnosu i radu sa klijentima i kolegama. Opisuje se kao niz
tjelesnih i mentalnih simptoma iscrpljenosti, odnosno kao odloeni odgovor na hronine
emocionalne i interpersonalne stresne dogaaje na radnom mestu. Takoe, odnosi se na
specifian tip napetosti koji odraava verovanje da su resursi koje osoba poseduje da bi se
suoila sa stresnim situacijama nedovoljni ili nepostojei, to dovodi do oseaja bespomonosti,
umora, iscrpljenosti i kognitivnog gubitka. Sam termin burn-out potie iz anglosaksonskog
govornog podruja i u bukvalnom smislu znai izgoreti, utihnuti. U Japanu se za ovaj sindrom
koristi re kaloshi koja doslovno znai smrt od umora na poslu. Tokom 60-ih godina burnout koncept je oznaavao pogoravajue efekte hronine zloupotrebe psihoaktivnih supstanci i
konsekventne promene koje bi se odraavale na linost. U naoj sredini se ovaj pojam najee
prevodi kao sindrom izgaranja, ili sindrom sagorevanja na radu. Sredinom sedamdesetih godina
XX veka pojavili su se prvi nauni radovi koji su se bavili fenomenom burn-out-a . Termin je u
upotrebu uveo psiholog Herbert Freudenberger 1974. godine, koji ga je definisao kao izumiranje
motivacije ili podsticaja, naroito tamo gde neija privrenost ili odnos prema poslu ne daju
eljene rezultate. Naziv potie iz naslova romana Graham Greene Sluaj Burnout koji je
objavljen 1961. godine, i u kojem glavni protagonista, arhitekta naputa svoj posao i odlazi u
afriku dunglu.
Freudenberger je pod izgaranjem na poslu podrazumijevao: Postepeni gubitak idealizma,
energije, smisla i ciljeva koje esto doivljavaju ljudi koji se profesionalno bave pomauim
profesijama, a to predstavlja neposrednu posljedicu uslova u kojima rade, to se moe sagledati
kao odgovor pojedinaca na visok nivo hroninog stresa u strunim aktivnostima koji se
praktino manifestuje u fizikoj, emocionalnoj i mentalnoj iscrpljenosti (Freudenberger, 1974).
Prema njegovom shvatanju sindrom izgaranja je povezan sa linim karakteristikama pojedinca,
odnosno strukturom linosti. Ovim, individualnim faktorima, objanjava se zato osobe u istom
7

radnom okruenju, sa istim nadreenim, istim obrazovanjem, i radnim iskustvom razliito

reaguju na ista optereenja i stresore.
Christina Maslash, profesorica psihogije i prorektorica za dodiplomske studije na Berkliju, na
Univerzitetu u Kaliforniji, do spoznaje o sindromu izgaranja, dola je istraujui emocije. Prvo
se kao apsolvent na Stanfordu interesovala za eksperimentalna istraivanja kojima je nastojala da
otkrije kako ljudi tumae neodreena stanja uzbuenosti, odnosno kojim se znakovima koriste i
koje informacije trae kako bi objasnili neodreene osjeaje. Nakon to je doktorirala 1971.,
zaposlila se na Berkliju i nastavila da istrauje emocije sa novim pristupom.
Njena poetna istraivanja su bila na zdravstvenim radnicima i uopteno zaposlenima iji posao
ukljuuje pomaganje ljudima i zajednici, pri emu je fokus bio na posmatranju kako se te osobe
nose sa snanim emocionalnim pritiskom na poslu. Kako su neki radnici svoje psiholoke
tekoe u intervjuima opisivali kao izgaranja, Maslach se usmjerila na opisivanje tog
fenomena koji se, iako nije bio nepoznat, rijetko izuavao.
Njen rad je doveo do stvaranja Maslach Burnout Inventory MBI, instrumenta za mjerenje
sindroma izgaranja, brojnih lanaka na ovu temu i objavljivanja knjige Burnout: The Cost of
Caring. Maslach, koja se ubraja u najpoznatije istraivae sindroma izgaranja u SAD-u,
podrazumijeva pod ovim pojmom: skup simptoma nastalih u situaciji prolongiranog stresa na
radnom mjestu koje karakterie emocionalno iscrpljenje, fenomen depersonalizacije i smanjeno
lino postignue .
Prema autorki (Maslach, 1982)

emocionalna iscrpljenost odnosi se na oseaj rastegnutosti i iscrpljenosti zbog kontakata

sa drugim ljudima;

depersonalizacija se odnosi na bezoseajan i ravnoduan odnos prema drugima;

smanjeno lino postignue se odnosi na opadanje osjeaja kompentencije i uspjenih

rezultata u radu s ljudima.

Emocionalna iscrpljenost se najee pojavljuje kao centralni simptom sindroma izgaranja.

Kada se emocionalne rezerve iscrpe, ovek vie nije sposoban da se daje drugima i tada kod
pojedinca dolazi do emocionalne iscrpljenosti, iscjeenosti, odnosno dolazi do nemogunosti
pojedinca da se psiholoki investira u onoj mjeri u kojoj to specifinosti posla zahtjevaju.
Konstantnost davanja, bez reciprociteta, vremenom e prazniti emotivnu akumulaciju
profesionalaca, razvijajui osjeaj istroenosti i nemogunost daljeg davanja.
Depersonalizacija podrazumijeva razvoj specifinih stavova i odnosa prema klijentima,
kolegama i okolini. Bezoseajan i ravnoduan, prije svega negativan stav, moe prerasti u grubo,
neosjetljivo ili ak neprilagoeno ponaanje prema klijentima i/ili povlaenje od njih. U tom
smislu Cary Charniss (Cherniss, 1980) definie sindrom izgaranja kao proces koji je reakcija na
napetost vezanu uz posao, a u kojem se profesionalni stavovi i ponaanje prema klijentu
mijenjaju u negativnom smijeru. Iskljuiva usmjerenost pomagaa na probleme, pri emu se
pozitivni aspekti u ivotu klijenta ne uzimaju u obzir, takoe moe biti jedan od uzroka
razvijanja negativnih stavova prema klijentima.
8

Smanjeno lino postignue se moe razviti u ekstremnije osjeaje neadekvatnosti i neuspjeha,

gubitak samopotovanja, pa ak u depresiju.

1.2.

ta nije burnout sindrom ?

Burnout sindrom se esto uporeuje sa stresom, to naravno nije isto. Uprkos injenici da su
simptomi moda priblino isti treba znati razlikovati burnout sindrom od sresa. Stres moe da
pojaa burnout ali nije glavni uzrok za njegov nastanak. Iako radnici doivljavaju stres zbog
dugog radnog rasporeda, rad u smjenama itd., oni ne mogu doivjeti burnout a i takoer stress
simptomi su vie psihike nego emocionalne prirode to suprotno vrijedi za burnout. Stres je
proizveden od urnosti i hiperatkivnosti, dok je burnout proizveden od nemoi. Emocije
povezane sa stresom su iznad reaktivni a emocije povezane sa burnout sindromom su vie
oslabili. Burnout je uglavnom uzrokovan zbog meuljudskih i emocionalnih stresora na random
mjestu a karakteriziraju ga razliite reakcije (npr. iscrpljenost).
1.3.

Simptomi i znaci

To je kumulativni proces, poevi s malim signalima upozorenja, koji, kada se nitko ne obazire,
mogu napredovati u duboki i trajni strah od odlaska na posao. Kako su emocionalnae rezerve,
rtava burnout sindroma, iscrpljene i kvaliteta odnosa propada, njihova fizika otpornost opada.
Oni su u stanju hronine napetosti stresa. Manje tegobe kao to su prehlade, glavobolja, nesanica
te bolovi u leima, su postali ei. Prvo se primjeuju dugotrajni fiziki simptomi, a
najupeatljiviji su zamor, malaksalost, hronini neodreeni fiziki bolovi, glavobolja, bol u
leima, stomane tegobe. Prisutni su i problemi sa spavanjem, nesanica, esto buenje u toku
noi i nemogunost dnevnog spavanja, nagle promjene tjelesne teine, povieni eer u krvi,
cerebrovaskularne bolesti, smanjenje imuniteta. Osobe esto piju mnogo alkohola, jedu vie ili
manje i koriste narkotike kao to su tablete za spavanje, smirenje te podizanje raspoloenja.
Kao najei emocionalni simptomi navode se depresija, emocionalna praznina, oseaj gubitka
ivotnog smisla, anksioznost, gubitak motivacije za odlazak na posao, gubitak egzistencijalnog
entuzijazma, apatija, izolacija, dosada, oseaj tuge i bespomonosti, doivljaj bezvrijednosti,
gubitak samopouzdanja i samopotovanja, oseaj gubitka snage i strah od gubitka posla.
Takoe, dolazi do promjena u ponaanju bihejvioralni simptomi: osoba je razdraljiva,
nervozna, napeta, impulsivna, eksplozivna, ljuta. Izgaranje je hronian proces i kree od
iscrpljenosti preko stanja umora do adrenalne izgorelosti, odnosno sagorelosti. Da bi kontrolisale
ovakvo ponaanje osobe sa sindromom izgaranja nerijetko upadaju u novu zamku. Poinju da
konzumiraju alkohol ili droge, nisu vie u stanju da se emotivno distanciraju od problema,
pokazuju emocionalnu krutost, preosetljivost na spoljanje uticaje (npr. na buku, svjetlo, mirise),
9

eksplozivnost, zaboravnost, gubitak koncentracije, grubost, zatvorenost, pokazuju negativan stav

prema poslu, ljudima, ulaze u meuljudske sukobe, postaju bezosjeajni, stalno okupirani
poslom. U nekim sluajevima, takva ponaanja sama po sebi izazivaju dugorone posljedice i
utiu na cjelokupni ivot pojedinca. Stalne albe na posao, porodina sredina kao ventil koji
omoguava pranjenje akumulirane frustracije, moe voditi unutarporodinim svaama, razvodu
braka, izolaciji, razvoju cininog stava prema lanovima porodice.

1.4.

Faze u razvijanju burnout sindroma

Sindrom izgaranja se javlja u etiri faze :

Prva faza je idealistiki entuzijazam u kojoj je prisutna silna energija, velike nade i nerealna
oekivanja. Kada osoba poinje da radi neki posao oekuje prijatnu klimu, prihvaenost od
saradnika i pravednost za sve. U ovoj fazi, osoba se ne tedi, neracionalno troi energiju, radi
prekovremeno, a upravo to je rizik za izgaranje na radu.
U drugoj fazi ili fazi stagnacije javljaju se tekoe u komunikaciji, kako sa saradnicima tako i sa
prijateljima. Osobe su emocionalno ranjive i nepovjerljive. Poslije izvjesnog vremena dolazi do
suoavanja sa stvarnou, onim to moemo nazvati prizemljenje. Osoba i dalje voli svoj
posao, obavlja ga, ali ne sa istim oduevljenjem. Shvata postojanje drugih interesa u ivotu poput
porodice, linog usavravanja, prijatelja, novca, itd.
Treu fazu ili fazu frustracije ini emocionalno povlaenje i izolacija. Osoba se u ovoj fazi
poinje preispitivati koliko je efikasna u obavljanju posla i koji je smisao posla koji obavlja.
Postojanje raznih ogranienja na poslu dovodi do preispitivanja svrhe posla koji se obavlja. U
ovom stadijumu emocionalnog povlaenja i izolacije, javljaju se prvi znaci telesnog iscrpljivanja,
to predstavlja dodatni stres i dovodi do posljednje faze.
etvrtu fazu ili fazu apatije karakterie potpuni gubitak vjere u sebe i svoju kompetentnost,
osoba postaje potpuno nezainteresovana za svoj posao. Apatija je odsustvo emocija i ona je
zapravo jedno od najteih psihikih stanja, i ujedno je jedan od prvih sasvim jasnih znakova da
neto nije u redu. Manifestuje se povlaenjem ili izbjegavanjem ljudi i/ili posla, kao odbranom
od frustracije. Apatini ljudi su potpuno nezainteresovani za posao, i to se moe proiriti i na
druge sfere ivota. Pojedinci koji dospiju u etvrtu fazu ili se odluuju na promjenu zanimanja ili
ostaju na poslu ali potpuno demotivisani.

2. KAKO IZBJEI BURNOUT SINDROM ?

2.1.

Prevencija burnout sindroma

Govorei o strategijama prevencije razvoja sindroma, mogue ih je podijeliti na line i

organizacione strategije za prevladavanje sindroma izgaranja. U tom sluaju, line strategije
odnose se na pripremu kroz edukaciju, poznavanje i svijest o sopstvenim oseanjima,
10

samopomo, bavljenje razliitim hobijima i aktivnostima van posla, razvijanje posebnih

interesovanja i reorganizaciju rada smanjenje asova stresogenog posla. Naime, edukacija
pomae na taj nain to e se osobi predoiti realna procjena rada, obezbjedie se objektivnost i
ujedno sprijeiti nastajanje stresa koji proistie iz pogreno sagledanog neuspijeha.
Poeljno je obezbjediti superviziju osobama koje spadaju u kritinu grupu za razvoj sindroma
izgaranja, u cilju smanjenja stresa i podizanja samopouzdanja. Samopomo se odnosi na razvoj
samokontrole, odgovornosti, odlazak na odmore, optimistiki pogled na svijet, itd.
Organizacione strategije su, u stvari, one mjere koje sprovodi rukovodstvo neke slube,
ustanove, a u konsultaciji sa osobljem te ustanove. Ove mjere odnose se na obezbjeivanje
optimalnog odnosa (brojanog) izmeu klijenta i osoblja koje je tu da prui pomo,
fleksibilno planiranje posla, podrku od strane kolega, stalnu kontinuiranu edukaciju,
dobre uslove rada i jasne ciljeve. Kada sve ove mjere postoje, onda je rizik od razvoja
sindroma izgaranja mali.
2.2.

Naini samopomoi
Samoopaanje izloenosti stresu, i njegovih posljedica obratiti panju na to da li i u
kojoj mjeri problemi na poslu utiu na odnose u porodici, spavanje, ishranu.

Odrediti prioritet zadacima, strukturisati vrijeme napraviti raspored rada i odmora za

svaki dan, postaviti ispred sebe ciljeve koji su jasni, ostvarivi, realni.

Koristiti se tehnikom samoohrabrivanja pomoi sebi da pozitivni stavovi dominiraju u

ivotu i tehnikom relaksacije pasivnom (sluanje muzike, itanje knjiga, spavanje) i
aktivnom sve tehnike i postupci koji dovode organizam do stanja oputenosti
meditacija, joga, sport (bilo koja vrsta hobija).

Treba njegovati meusobnu podrku i dobre odnose sa kolegama na poslu to je jedan od

faktora koji znatno utie na smanjenje rizika od pojave sindroma izgaranja.

2.3.

Tretman burnout sindroma

Preporuka za tretman sindroma izgaranja jesu psihoterapija i savjetovanje, ponajvie onda kada
ve doe do pojave negativnih odnosa sa kolegama, distanciranja, depersonalizacije,
emocionalne iscrpljenosti, povlaenja u sebe i na kraju, do smanjenja radne sposobnosti.
Prilikom tretmana bitno je, najprije, uzeti u obzir uzroke koji su doveli do razvoja sindroma
izgaranja. Prognoza tretmana, odnosno, da li e i u kojoj mjeri tretman biti uspjean, zavisi,
najprije, od individualnih karakteristika, a zatim od inilaca organizacije.

11

12

ZAKLJUAK
to je vea podrka koju osoba prima, to je bolja organizacija vremena i posla, kao i to je bolja
komunikacija meu zaposlenima i organizacija i raspodjela poslova meu zaposlenima, to e
osoba bolje reagovati na svakodnevne situacije, suoavati se sa manje stresa, a ujedno e biti
manji i rizik od razvoja sindroma sagorijevanja. Kada stres zanemarimo, kada na njega ne
obraamo panju on prelazi u hronian oblik, on dobija novu snagu, neto to se teko uklanja ili
zanemaruje. Takav oblik je nama poznat iz ovog rada pod pojmom burnout sindrompredstavlja
novu dimenziju u percepciji i njegovom lijeenju jer tada je on bolest, opipljiva i neugodna. Bez
tretmana on moe biti koban po nas, on trai svu nau panju u njegovom smanjenju, on je tada
nezavistan od ostalih faktora jer se vezao za nau linost i trai promjenu u korijenu pri
njegovom rjeavanju pa makar to znailo i promjenu ivota iz korijena.

13

LITERATURA
1. Burnout Intervention Training for Managersand Team Leaders. Preuzeto:
www.burnoutintervention.eu
2. Beverly Potter (2009). Overcoming Job Burnout: How to Renew Enthusiasm for Work. USA:
Ronin Publishing
3. Herbert J. Freudenberger (1974). Staff Burn-Out. Journal of social issues, 30, 159 165
4. Kako izbjei sindrom izgaranja (burnout sindrom). Preuzeto: 03.12.2015.god., sa:
www.istrazime.com

14

15