Bitimsiz ve Kanl Bir Balo: The Shining

Sinema eletirmenlerinin hakknda kalem oynatmaktan en ok holandklar

filmlerin banda Stanley KubrickinThe Shining (1980) adl filmi gelir. Stephen
Kingin romanndan uyarlanan film, Torrance ailesinin Rocky Dalarnn karl
eteindeki ssz Overlook Hoteline bekilik yapmak zere gitmelerini ve baba
Jack Torrancein cabin fever / kulbe lgnl ad verilen bir bunalma girerek
cinnete srklenmesini anlatr. Ele ald film trlerinin en baarllarn
ekmesiyle bilinen Kubrick, The Shiningle de korku sinemasnn mihenk
talarndan birisine imza atar. Hi kukusuz, filmin bu denli sevilip beenilmesinin,
onu analiz eden ynlarca makale yazlmasnn ba nedeni bol katmanl bir
yapya sahip olmas ve her izlemede farkl bir deneyim yaatmas olsa gerek. Beni
bu yazya iten etken ise filmin alt metinleri hakknda Trke yazl kaynaklarn
olduka az oluu.

The Shiningi ilk izlediimde ekrana kilitlendiimi, kapan jenerii belirene kadar
da parmam dahi kprdatamadm hatrlyorum. imdi ise durup
dndmde bu filmi, en az bir Yeilam komedisi kadar ok izlediimi
gryorum. Eyes Wide Shut (1999) ile beraber Kubrick filmografisindeki en
sevdiim yapm olan The Shiningi benim gzmde deerli klan ey de sanrm
bu grnenin tesindeki alt metinlerin bolluu ve her izleyiimde yeni bir boyut
yakalamam. lk bakta bir aile dramn anlatan filmin kklerinde gizlenen ve
izleyeni grmeye deil, okumaya iten alt metinlerden ksaca bahsetmek
istiyorum.
Kkler

Tod Browningin Dracula (1931)sndan balayan ok geni bir yelpazeye

sahip The Shiningin kkleri. Hatta denebilir ki film, dnya korku sinemasnn ksa
bir zeti, bir korku filmleri antolojisi tadndadr. The Shiningin bu zengin referans
listesine bakarak Kubrickin, filmini ekmeden nce korku trne ait hemen
hemen tm kayda deer filmleri izlemi olduunu var saymak pek de yanl
saylmaz.
Kubrick verdii bir rportajda hikyeyi incelemek isteyenlere anahtar bir izlek
olabilecek bir sz syler,
Korktuunuz bir eyin varln inkr edemezsiniz!
Bu szle, paranormal (perili ev) ile paranoyak (izofrenik) korku alt trlerinin nasl
sentezlendiine ilikin bir aklamada bulunur. Zira onun kameras insann
doasna evrilidir ve Stephen Kingin kitapta yapmak istedii ktcl ev
metaforunu saf d brakarak insan ruhunun karanlk doasnda bir yolculua
kar. Bu yolculuk, daha ilk dakikadan balayarak otelin dolambal koridorlarnda
devam edip bahedeki karl labirente dek uzanr.
Kubricki entelektel bir korku filmi yapmaya gdleyen esas etkenin ngmar
Bergmann iki filmi olduu dncesindeyim. Bunlardan ilki Tystnaden /
Sessizlik (1963). Filmdeki usuz bucaksz otelin koridorlarnda sergilenen
karnavalesk tuhaflklarn bir ocuun gznde izlenmesi ve susulan, hi dile
getirilmeyen modern yaamn aclar The Shininge bir nevi annelik eder adeta.
Dier Bergman filmi Vargtimmen / Kurdun Saati (1968)nde ise, ssz bir adada
yaayan ressamn adm adm ldr anlatlr. Filmde ressam, gotik bir atonun
dehlizlerinde gezinirken hayaletler grr, tutkusu haline gelmi bir kadn ararken
perian olur. Ancak film temelde, ressama sabrla katlanan karsnn
mutsuzluunu anlatr. Kars soukkanlln yitirip kendisine inanmaya
baladnda o da canavarlar, hayaletleri grmeye balar ve ayn kbusun iinde
yitip gider. Tpk The Shiningde olduu gibi
Kubrickin bu iki Bergman filminin haricinde byk bir konaa yerlemesiyle
hayatlar alt st olan bir aile dram olan The Amityville Horror (1979)dan da
olduka etkilendii kansndaym. Saat gece vurduunda evin mahsenindeki
kanl sularda yaayan ktcl gler babay esir alr ve baba trans halinde
yatandan kalkp baltayla etrafa saldrmaya, kendi ailesini doramaya kalkr.
Jack Torrancen Overlook Otelinin hayaletlerinden aldklar direktifler de benzer
ekildedir.

Ayrca eytann bebeini dourmaya zorlanan Rosemarynin dehet dolu

hikyesinin anlatld Rosemarys Baby(1968)nin de The Shiningin referans
ald filmlerden olduunu sylemek mmkn. Labirente benzeyen koridorlaryla
byk bir apartman, avam kamaras tarafndan avlanan ve akl eldirilen bir koca
ve bu doast hikyenin merkezine yerletirilen olduka gereki eletirel alt
metinler The Shiningin de merkezinde yer almakta. Ynetmenin, bu filmden
etkilendiini syleyen herhangi bir makaleye rastlamadm ancak Eyes Wide
Shuttaki ayin sahnesinin Rosemarys Babye bir referans olduunu Kubrickin
bir rportajda bizzat kendisinin sylediini hatrlyorum.
The Haunting (1963)den The Exorcist (1973)e birok korku klasiinin The
Shiningde anldn, hatta anlmann tesinde ilevsel bir biimde filme katk
saladn grrz.
Bir Kzlderili mezarl olarak Overlook Oteli
Temelde bir aile dram olan hikye, bize Amerikan ulusunun kuruluuna ilikin
eyler syler. Otel mdr, otelin bir Kzlderili mezarlnn zerine ina edildiini
akladnda altn ipucu verilir aslnda. nk film, Kzlderili soykrmlaryla ina
edilen Amerikann bir nevi alegorisidir. Ve bu soykrm, gemite kalmamtr,
etkileri halen hissedilmektedir. Overlook Otelinin her yan Kzlderili motifleriyle
ssldr mesela. Dikkatli bakan bir gz, duvarlarn, hallarn, yolluklarn,
resimlerin Kzlderili ilemeleriyle bezendiini grebilir. Balta ve ok gibi Kzlderili
usul savama silahlar ne kar. Bahedeki labirentte babasndan kurtulmaya
alan Dannynin, karda izini kaybetmek iin admlarn tersten izlemesi de bir
Kzlderili iz kaybettirme tekniidir. Kan glnn tap odaya dkld sahnedeki
sessizlii, Kzlderili soykrmnn bastrlmasna, susturulmasna ve hi dile
getirilmemesine ynelik bir iaret olarak yorumlayanlar da mevcut.

Beyaz bir Amerikan ailesi olan Torrancelar, bu katliamn gbeinde ykselen Jack
Danielsli, Marlborolu, Coca Colal medeniyetlerinin iinde bir bellek
gezintisindedirler. Karanlk gemileriyle yzlemekte fakat sistemin rekabeti,
kazan kazan politikalarnn kurban olarak birbirlerini ldrmeye
ynlendirilerek ayn iddetin farkl renklerini ilemektedirler.

Amerikada yaanan Gney Kuzey savalar ekseninde Danny, bir Gneyliyi

oynamakta, mistisizmi ve telepatik gleriyle, voodoo byleriyle bilinen bu
corafyann kk bir temsilini sunmaktadr. Siyahi ay, otele armas ise
Afrikadan getirilen zenci kle ticaretini anmsatmakta, buna karlk Jackin gelen
zenciyi ldrerek otelin arln korumas ise tam bir Kuzeyli refleksi olarak
ablona oturmaktadr.
Beyaz adamn yk!
Jack Torrance, hayalet barmen Lloyda bu sz syler, Beyaz adamn yk,
Lloyd! Beyaz adamn yk!

imdi Torrance ailesi, kanla, iddetle ve baskyla ina edilen beyaz

medeniyetlerini elitletirmek, milli burjuvazi yaratmak, ataerkil bir kapitalist
dzeni korumak ve kollamakla mkelleftir. te beyaz Jackin yk budur. Ancak
bu zihniyet haritas, bu gemiin, imdiyle ve gelecekle birlikte yaamas
engellenen, rt bas edilen gerekleri de gn yzne kararak ryay kbusa
evirir. Bu hatrlay, en ok avam kamarasn rahatsz eder. Toplumda milliyeti
sylemlerle aznlklar sulayan, dlayan, tekiletiren kiilerden birisi olan Jack,
yaptklarnn sebebini esasnda hi bilmez. Ona Otele bir zenci gelmekte! denir,
o da bu zenciyi ldrmeyi grev bilir. Onun tek derdi, bu st snfa yaranmak,
kendisini nemli bir kii gibi hissetmek ve oktan yitirdii iktidarn yeniden
kazanmaktr. Gemile ba kuran ve hatrlayan olu Danny bu noktada en
byk dmanna dnr.
Duvardaki Kzlderili yolluklara ise ok manidar bir biimde saldrr Jack, Amerikan
kltrnn ikonlarndan olan beysbol topunu var gcyle zerlerine savurur. (Ve
ironik bir biimde kars tarafndan bir beysbol sopasyla alaa edilir.)
Bay Grady ile lavaboda konutuklar sahnede lavabonun st ksm beyaz, alt ksm
ise krmz renklerdedir. Beyaz refah, krmz ise kan ifade eder, kan zerine
kurulu bir medeniyet. Grady ad ise (Jackin tonlamasyla belirginleerek)
greedden yani a gzllk / hrs kelimesinden gelir. Grady bir garson, Jack ise
bir bekidir. Bu iki altsnf vatanda, stsnflarn bitimsiz balosunda hizmet
etmekte, tuvalet gibi manidar bir yerde, uluslarn kurtarmann arelerini
aramakta ve aynada birbirlerini yanslayan ayn zneler olarak kendi kendileriyle
konumaktadrlar. Kubrick, bu sahnedeki diyaloglardaki aks atlamal
sinematografiyi bile isteye seer. Adeta Jack, ayna karsnda kendi kendisiyle
konuarak filmin izofrenik boyutuna bir kap aar. yle ya, filmde gereklik
sorunsalna sylenceler ve fantazyalar aracl ile cevap arandndan
bakarakterin izofrenik bir yazar olmas pek bir anlamldr.

Masallar, sylenceler, izgi filmler

The Shiningin merkezinde masal ve izgi film kahramanlarnn yer almas,
durumun bir kurmacadan ibaret olduuna iaret eder. nk hegemonik sre
bu tarz sylencelerle beslenerek ilerler ve ar bir medeniyet masal ancak bu
sayede meruluk kazanabilir.
lk olarak Danny, aynann nnde hayali arkada Tony ile konuurken duvardaki
masal kahramanlar gze arpar. Sonra Overlook Otelinde (ki Overlook kelime
anlam olarak gz ard etmek demektir) kaybolmamak iin ekmek krntlarnn
yere braklmas gerektiinden bahsedilerek bir Hansel ve Gratel metaforu
ortaya konur. Ardndan Jack, karsyla olunun snd tuvaletin kapsn krmaya
hazrlanrken elindeki baltayla Kk Domuz! Beni ieriye al! Yoksa fleyip evini
bana ykacam! diyerek Kk Domuz masalndan alnt yapar.

Masallarn yan sra Dannynin giydii kazaklardan birisinde Mickey Mouse vardr.
Bu mehur fare kahramann, temelde, Amerikaya yerleen ve beyaz toplumda
kendine bir stat bulan zenci kiilerle ilgili bir alegori olduuna ilikin iddialar
bulunmaktadr. Otele siyahi ay aran ve Bugs Bunny hayran olan Dannynin
Mickey Mouse kaza giymesi de bu izgi film kahramanyla kurulan bir
balantnn gstergesidir. Ryann perde perde souyup kbusa dnt final
sekansnda Wendy, ay kyafeti giymi birisini arpk bir cinsel ilikiye girerken
grr, bu mizanseni, hkim sylemin karanlk yznn aa kmasyla sevimli
masal dnyasnn ters yz olmas eklinde aklayabiliriz.
izgi filmlerin tesinde televizyonlarda gsterilen Kovboy filmleri de ana sylemin
mitselletirdii Beyaz Amerikal figrnn beslendii kanallar ifade eder.
Bir Apollo 11 Sendromu
Amerikann aya insan gndermesi, o dnemin toplumunda farkl farkl etkiler
brakmt. nsann aya ayak basmasyla ayda yaayabilme teorileri de gndeme
gelmiti. Bu durumun yaratt gerilimlerden ve heyecanlardan birisi de insann
sonsuz uzayla yzlemesiydi phesiz. Ayda bir Amerikan medeniyetinin dahi
kurulabileceini ne srenler bulunmaktayd.

Kubrickin bizzat tank olduu 70lerdeki bu korku ve paranoya dolu Apollo 11

meselesini The Shininge kanalize eder. Torrancelar bir nevi aya gitmitir ve
usuz bucaksz Overlook Otelii de uzayn sonsuzluuyla balantlanmtr. Bu
altmetni, yine Dannynin kazaklarndan birisinde grrz, koridorda bir bana,
korkuyla ilerlerken kazanda Apollo 11 resmi bulunmaktadr.
Altn Balo Salonunun Kanl Pisti
Birok klt sahnesiyle, rpertici mzikleriyle, hipnotize eden sanat ynetimi ve
steadycam kullanmlaryla oktan hafzalara kaznm durumda The Shining.
Fotoraf ve Zaman ile kurduu iliki ise apayr bir makale konusudur. Labirent
izleini hakkyla kullanarak seyirciyi bir sr sahte ipular iinde kmazlara iten
film, aslnda net bir cevap veya bir k yolu sunmaz izleyiciye. nk hem bir
koldan tm yaananlarn yazar Jackin zihnindeki kurmacadan ibaret olduunu
ima eder, hem de dier koldan bir hayalet yks anlatr.

Doal olana veya doast olana inanmak tamamen seyircinin seimine

kalmtr. Zira Kubrick, gerek bir sanat eserinin daima mulak bir zeminde yer
almas gerektiini, seyirciye hep bir tartma imkan sunmasnn elzem olduunu
syler. Ki zaten onun The Shiningde vurgulad ey, kurgunun veya hayaletlerin
deil, tm bunlar tasarlayan ve var klmaya alan insan ruhunun karanl
olduudur. Masallar, filmler, izgi filmler ve sylenceler ile oluturulan ana
sylemin, insan kanlmaz bir paranoyaya ve anomiye srklediini gsteren
Kubrick, (gerek hayali, gerekse hakiki) bir korku ortaya ktn ifade eder ve
esas olann da bu korkunun anlatlmas gerektiini belirtir. The Shiningi ayrks

ve nitelikli bir korku filmi yapan da ite bu korku tanm ve onu bol katmanl bir
biimde anlatma hissiyatdr.

The Shining (1980)

Amatr bir yazar olan Jack Torrance (Jack Nicholson) roman yazmak iin sakin
bir ortama ihtiya duyduundan,kars Wendy (Shelley Duvall) ve olu Danny
(Danny Lloyd) ile birlikte Colorado dalarndaki Overlook Oteli'nin k bekiliini
stlenir.
Gnler balarda olduka sradan geer. Ancak kar frtnas aileyi d dnyadan
koparmaya baladnda iler yava yava deimeye balar.Telepatik glere
sahip olan Danny, otelin "perili" olduunu hissetmeye, babasnn da hem kiisel
problemleri hem de otelin kt glerinin etkisiyle delilie doru srklendiini
farketmeye balar. Jack artk yle bir noktaya gelmitir ki olunu ve karsn
ldrmeye bile teebbs edecektir.
Film aslnda pek ok ekilde fikir yrtmenize olanak salayacak bir yapya sahip.
En yaygn gre gre, yllardr bir ok olayn yaand Overlook Oteli'nin
sakinleri, ruhlar buraya hapsedilmi hayaletlerdi. "Parldama" yeteneine sahip
olan yani gemii grebilen ve gelecei sezebilen birisi burada ldnde ve
aralarna katldnda, ok byk bir g kazanacaklard. Danny bu yetenee
fazlasyla sahip bir ocuktu. Ruhlar da Jack'i olunu ldrmesi iin kkrtyorlard.
Bu noktadan baktmzda, otelde kt bireyler olduunu sezen ve otele gelen
"parldama" yeteneine sahip a Dick Hallorann'n (Scatman Crothers) ld
sahneden sonra oteldeki hayaletlerin hibir gce sahip olmayan Wendy'e bile
grnebilecek kadar glenmeleri daha da bir anlam kazanyor. Filmin sonunda
ise 1921 ylna ait bir fotorafta Jack'i de gryoruz. Bu da bize Jack'in de otelin
hayaletleri arasna katldn gsteriyor.
Filmle ilgili baka bir gr ise, filmde yeralan hayalet hikayelerinin, aslnda
kiilerinin kendi i dnyalarndaki ini klar ifade ettii ynndeydi. Danny
babasnn ne kadar dengesiz bir adam olduunun farkndayd. Babasndan o
kadar ok korkuyordu ki kendisine ve annesine zarar vereceini dnyor ve
psikolojisi daha da bozuluyordu. Jack ise yeteneksizliinin acsn karsndan ve
ocuundan karmayacakt da ne yapacakt? Bir ok bakmdan sradan bir kadn
olan Wendy ona kendi yetersizliini her an hatrlatyor, aslnda kendine duyduu
fke yn deitirerek ailesine iddet gstermesiyle son buluyordu.
Filmi izleyenler her iki yorumun da doru taraflar olduunu farkedeceklerdir. Ama
phesiz ki Stanley Kubrick'in filmi sanki bir ryaym gibi ina ettiini de
greceklerdir.
Titizlii ile n salm olan Stanley Kubrick The Shining'de de olduka titiz ve uzun
bir alma yrtm. Meslek hayatnn en baarl performanslarndan birini
sergileyen Jack Nicholson ise Kubrick'i yle anlatm; " O, titiz szcne yeni bir
anlam veriyor. Bir sahneyi elli kez ekebilir ama siz tmnde de iyi olmak
zorundasnzdr. Bir yere girip kahvalt smarlamann, ya da bir dolabn iinde
korkudan lmenin yzlerce yolu vardr. Stanley'nin yaklam ise udur: Acaba
bunu daha nce yaplmad kadar iyi olarak nasl yapabiliriz? Bu mthi bir
meydan okuma!"

lgin Notlar:
Jack Torrance'n karsn oynayan Shelley Duvall zaman zaman sette sinir krizinin
eiini gelir. Kubrick'in set ekibine talimat ise yledir, "Sakn Shelley'a acmayn"
Oyuncu, bu filmden sonra tam 15 sene setlere uramaz.
Kubrick'in nl tekrarlar bu filmde de devam ediyor. En basit sahneyi bile -Jack
Nicholson yrr, 50 tekrar- defalarca tekrar ettiren Kubrick 7 dakikalk bir sahneyi
tam 148 kez tekrar ettirir.
Wendy Torrance, kocasnn romannn nshalarna baktnda hep ayn cmleyi
yazdn farkeder. Eline alp etrafa sat katlardaki "Hep alp hi
oynamamak Jack'i skc bir ocuk haline getiriyor" yazsn tek tek daktiloda
yazdrtan Kubrick, ii daha da ileri gtrp farkl lkeler iin kendi dillerinde de
nshalar yaptrtr.

Stephen Kingin 1977 ylnda Colorado'da yasarken yazmis oldugu drdnc

roman The Shiningden trkeye de medyum olarak evrilen kitabn okumam
dahi olsanz, yazarn baka kitaplarn okumusanz ya da kitaplarndan yola
klarak ekilmi filmleri izlediyseniz Kubrick'in kitaba sadk kalmadn
anlayabildiiniz bir film.
Roman ve filmi ayr ayr birer bayapttr. Kubrick de, King de kendi tarzlarn
ortaya koymulardr. Romanda Overlook oteli canldr. Ayrca iinde asrlk bir
ktlk bandrmaktadr. Bir yazar olarak baarszl, tkanml, alkolik olma
yolunda emin admlarla ilerlemesi gibi zayflklarndan dolay k yaayan Jack
Torrence ise otel iin kolay lokmadr. Otel onu ksa srede bir canavara
dntrr.
Kubrick ise 1980 ylnda ektii filminde kn ortasnda bombo bir otelde korkun
bir terr ortam yaratmtr. Hepimizin ruhunda barndrd kt tarafn bir adam
yava yava ele geirmesini tyler rpertici bir ekilde ortaya koymutur. Deliliin
nedenini ise tkanan, yazamayan bir yazarn hezeyanlar olarak karmza
karmtr.
King'le Kubrick ise ite tam bu noktada ayrlmaktadr. King'e gre; korku trnde
yazlm bir roman iin romann ierdii gerekstln inanlrl ok da nemli
deildir, sonuta okuduunuz bir korku romandr. Kendine zg bir anlatm stili
ve ierdii sembolizm nedeniyle romanda Danny'nin "shining"e sahip olmasn
yadrgamadmz gibi, otelin de ktlk yuvas bir canl olduunu yadrgamayz.

Kubrick yaratma srecinin arlyla deliren bir yazarn muhteem bir portesini
izmitir. Lakin bunu yaparken King'in hikayesinin zyle oynamtr. Zira King bu
romannda da tm yazarlk kariyerinde olduu gibi iyiyle ktnn sonsuz savan
anlatmtr bize. Bu sebeple fikrimce Kubrick'in filminin King'in romannn
uyarlamas olarak deil, bamsz bir film olarak deerlendirilmesi dorudur.
Film sonrasnda Stephen King ve Kubrick'in aras almtr. King, romannn filme
ekilmediinden dem vurmutur. Kubrick ise kendisine cevaben "eer bir kitap
olduu gibi filme ekilecekse filme ekilmesinin ne manas vardr. O bir roman
olarak yazlmtr ve yle kalr. Filme dnrken ise o artk mevzu bahis roman
deildir" gibi gayet makul bir aklamada bulunmutur. Stephen King daha sonra
"filmimin iine etti" diye Kubrick'e kzp, yapmcl stlenip filmin yeni
versiyonunu ekip, esas o zaman kendisi filmin iine etmitir. Stephen King kendi
eserini inanlmaz derecede kt bir film ekerek rezil etmi, Kubrick ulusunun ne
denli hakl olduunu kendi kendine ortaya serivermitir. Ayrca Kubrick ne
yapmtr? Otelin canl oluunu hayli akllca yerlerde kullanarak Stephen Kng'in
canlanp saldran su borular gibi belki metinde etkili ama grselde bu denli
psikolojik temelli bir hikayenin iine edebilecek eleri karmtr... Velhasl
Stephen King'in eser sonras serzenilerini ok doru bir noktaya balamak
mmkndr. Flm bittikten sonra artk The Shining film olarak Kubrick'in shining'i
dir.
Dier yandan aslnda Stephen King'in filmi neden sevmediini anlamak bir derece
mmkn. nk King'in kitaplarndan uyarlanan her filmde King'in kendine zg
dnyasnn izlerine belirgin bir ekilde rastlamak mmkndr ve bu dnya filmin
atmosferinin belirlenmesinde de dominant bir etkendir. Ancak bir istisna olarak
The Shining'de bu kural bozulmu, Kubrick'in ynetmenlik dehas King'in
senaryosunun nne gemitir.

The Shining zerine,

The Shining'in dehasnn bir korku filmi olmamasndan kaynaklandn sylesem
nedersiniz?Bu film korku trne ait kodlamalarn bir ounu
barndrmaz.Filmin,final hari neredeyse tm sahneleri gndz geer ve kvetten
kan gzel,plak bir kadn dahi korku unsuru olarak kullanlabilir.Stephen King i
ldrtan eyin de bu olduunu dnyorum.Kubrick bir korku-gerilim yksn
alm,korkun derecede politik bir sistem eletirisine evirmitir.Ayrntl bir
zmleme yapmak isterdim fakat zaman el vermiyor.Kapsaml bir zmlemeye
gtrecek bir ka okumayla ksa kesicem.

Overlock Hotel Kzlderili Mezarlnn zerine kurulmu,iinde her trl lks

ve ihtiyac barndran, asla a kalmayacan devasa bir yap olan
Amerika'dr.

Jack Torrance karakteri bizi katharsise ulatracak kahraman deil,elinden

pek de fazla biey gelmeyen ortalama Amerikan vatandadr.Bunu
destekler nitelikte balo salonunda barmenle olan konumasn hatrlatmak

isterim.'Paras olmad halde kredisinin hi bitmiyeceine dair cmleler

kurar barmen.'

Son olarak filmin finalinde grdmz fotorafta Jack Torrance zaten daha
ncede oradadr.Belkide otel kurulduundan beri.kizleri ldren baba
karakteri de bir baka Jack Torrance'dr.

Son tahlilde sahip olduklar btn lksler ve imkanlar ierisinde,kzlderili

mezarl zerinde yaayan Amerikan ailesinin(toplumunun)delilik portresi ustaca
izilmi ve bir korku filmi ambalajyla poetlenmitir.
ncelemeleri iin arkadalara teekkrler.
Sayglar..

The Shining Filmi le lgili Gizemli Bilgiler

Stanley Kubrick tarafndan 1980 ylnda insanla armaan edilen The Shining
filmi, belki de dnya zerindeki en saplantl izleyici kitlesine sahip olan filmdir.
Stephen Kingin ayn adl romanndan uyarlanan film hakknda saysz teori
retilmi, filmde yer alan sahneler hayranlar tarafndan en ince detayna kadar
incelenmitir. Aada filmle ilgili 13 ilgin ayrnt sizleri beklemektedir. Shining
filmindeki btn gizemleri anlatmak iin sayfalar dolusu yazmak gerekmektedir.
Fakat yazmz kapsamnda gizemler 13 madde ile snrlandrlmtr. 13 says ile
ilgili bir anekdot vermek gerekirse; Stanley Kubrick hayat boyunca tam olarak 13
adet uzun metraj film ynetmitir. Ne alakas var imdi bunun diyorsanz eer,
bu yaz sizin iin hazrlanmam demektir!!!
1- Deien daktilo:
Jack Torance filmin balarnda beyaz bir daktilo kullanyorken, sonradan
daktilonun rengi mavilemitir.
nce

Sonra

2- Elektriksiz alan Elektrikli Aletler:

Filmde televizyonlar kablosuz almaktadr. Aadaki resimde olduu gibi:

3- Kaybolan Eyalar:
Kaybolan, yer deitiren eyalar film boyunca karmza kmaktadr. Sandalyeler,
hallar bir sahnede var iken, dier sahnede yoktur. Sz konusu Kubrick gibi bir
mkemmeliyeti olunca bunlarn ynetmen tarafndan bilinli bir ekilde
kullanld ve gizli manalara sahip olduu sylenebilir.
nce- Arkadaki sandalyeye dikkat.

Sonra Sandalye kaybolur.

4- Baktaki Gizem:
Hemen hemen her Kubrick filminde karakterlerin kameraya doru ayn ekilde
baktklar grlr. Kubrickin filmlerinde bu imgeyi neden kulland bilinmemekle
birlikte, genel olarak karakterlerdeki ktln bu bak ile resmedildii
sylenebilir. Jack Torrancen film boyunca sren karanlk tarafa yolculuu gizemli
bakndan sonra tamamlanmtr.
THE SHINING

FULL METAL JACKET

A CLOCKWORK ORANGE

5- Kaybolan Cce Dopey:

Filmin balarnda Danynin odasnda geen sahnede, duvarda yer alan cce
Dopynin resmi, dier planda ortadan kaybolmaktadr. Cce Dopey Pamuk
Prenses ve Yedi Ccelerdeki ccelerden apal olandr. Cce Dopeynin ikinci
planda olmamasnn nedeni aynann karsnda ilk kez aydnlanan Danynin artk
apal Dopey olmaktan kmasdr.

nce

Sonra

6- Aya Yolculuk Mizanseni:

Aya k ile ilgili motifler filmde ska yer yer almaktadr. Filmin hayran kitlesi,
Kubrickin 1969 ylnda gerekletirilen ay yolculuunun sahte olduu, kendisinin
de bizzat ay yolcuu mizanseninin oluturulmasnda rol olduu ile ilgili bilgileri
filme yerletirdii grne sahiptir. Aada Danynin kazanda yer alan Apollo
11 deseni bunlara bir rnektir. Ayrca filmin uyarland metinde Torrance ailesinin
kald odann numaras 217 iken, filmde oda numaras olarak 237 kullanlmtr.
Bu deiiklikle Kubrickin ayn dnyadan olan uzaklna gndermede bulunduu
filmin manyaklar tarafndan iddia edilmektedir. Ayn dnyadan uzakl baz
dnemler 237 bin mil olarak gereklemektedir.

7. Kzlderililere yaplan katliamlarla ilgili subliminal mesajlar:

Filmde otelin Kzlderili Mezarl stne kurulduundan bahsedilmekte ve otelin

ierisinde Kzlderili motifleriyle ssl hallara, Kzlderililerin portrelerine ska yer
verilmektedir. Kapal asansr kaplarndan kan kann soykrma urayan
Kzlderilileri simgeledii sylenmektedir.

8- 2. Dnya sava Yahudi soykrm:

Filmde Nazi Almanyas tarafndan Yahudilerin katliamnn balatld 1942
tarihine ska gnderimde bulunulmaktadr. 42 rakam film boyunca ska
karmza kmakta, gizliden gizliye izleyiciye sunulmaktadr. Birka rnek;
Dany ile Wendynin televizyonda seyrettii filmin ad Summer of 42dir.
Dick Hallorannn kulland aracn plakasnda 42 rakam bulunmaktadr.
Oda numaras 237 nin rakamlar arpldnda 2*3*7 = 42 rakamna
ulalmaktadr.
Danynin giydii pijamann numaras 42dir.

9- Kitapta Krmz, Filmde Sar:

Filmin uyarland kitapta Torrance ailesi Krmz bir Volkswagen kullanmaktadr.
Kitaptaki krmz Volkswagen filmde Sar Volkswagene dnm, hatta filmin bir
yerinde krmz bir Volkswagenin enkaz karmza kmtr. Kubrick kitabn yazar
Stephen Kinge bu yolla mesaj m vermektedir bilinmez ama film gsterime
girdikten sonra Stephen Kingin filmden nefret ettii ve hayal krklna urad
sylenmektedir.

10- Fantastik Senfoni:

Filmin mehur al sahnesinde Berliozun unutulmaz fantastik senfonisinin
beinci ksm kullanlmtr. Senfoninin beinci ksmnn ad Songe dune nuit de
sabbat dr ve korkun canavarlarn, byclerin gecenin karanlnda bir cadnn
cenazesinde toplanmasn anlatr.

11- Herey Dngsel:

Filmin son sahnesindeki siyah beyaz fotorafta yer alan Jack Torrance ile
balangta otele doru giden Jack Torrance dngsel bir hareketi iaret
etmektedir. Film ayn anda hem batan hem de sondan izlendiinde sahneler
birbiriyle anlaml bir ekilde akmaktadr. (Jack Torrancen pozuna dikkat!)

12- Haldaki deiiklik:

Dany halnn stnde oyun oynarken gizemli, sar bir beysbol topu kendisine
doru gelir.

Dany kafasn yukar kaldrr ve topu atacak kimsenin olmadn grr. Ama tam o
zaman halda deiiklik olduunu fark ederiz. Danynin halnn stnde oturduu
yerdeki ekil top geldikten sonra deimi ve Dany bir nevi ekilde hapsolmutur.

13- Filmde yer alan masal ve izgi film referanslar:

Masal ve izgi film motifleri filmin birok yerinde gemektedir. Sadece Danynin
seyrettii izgi filmlerin dnda, filmdeki ana karakterler bir masal veya izgi film
referansnda bulunmaktadr. rnein, filmde Jack Torrance kk domuzcuk
masalndaki kt kurdu taklit etmekte, Dick Hallorann Bugs Bunny taklidi
yapmakta ve Wendy Hansel ile Gratel masalna gndermede bulunmaktadr.
Bunlarn dnda yine arka planda masal ve izgi film gndermeleri film boyunca
ska karmza kmaktadr.
Bitirirken:
Film her izleniinde deiik gizemler karmza kmaktadr. Bu yzden sinema
tarihinde belki de The Shining kadar incelenmi bir film bulunmamaktadr. Ama
siz ne olur ne olmaz aratrmalarnza dikkat edin, yoksa aadaki gibi bir notla
karlaabilirsiniz.

The Shining
Eski bir retmen olan Jack Torrance, kars Wendy ve olu Danny ile btn k
kalp bekiliini yapaca, bir yandan da ona varolduunu hissettirecek yazarlk
urasn gerekletirmek iin Colorado dalarndaki Overlook oteline yerleir.
Jack, otele ilk adm att andan itibaren burada daha nceden bulunmu olduu
hissine kaplr ve o andan itibaren kendini bu otele ait hisseder.
Jack ve Wendy iin oteldeki ilk zamanlar sradan geerken, Danny shining
denilen, gemiten ya da gelecekten grntler grmeyi salayan telepatik gc
sayesinde, gemite otelde yaanan bir aile katliamndan sahnelere ahit
olmaktadr. Bunun paralelinde, kendini byk bir bask ve sorumluluk altnda
hisseden Jack de yava yava cinnetin snrlarna doru srklenmekte, filmin

sonlarna doru her eyden sorumlu tuttuu karsn ve olunu ldrmeye

almaktadr. Finalde, Jack Torrance kendi cinnetinde boularak lecektir.
Kubrickin 1980 yapm 142 dakikalk bu filmi, korku filmlerine dair aklmza yer
etmi olan birok klienin kaynan oluturur. Filmin asl kayna ise, usta yazar
Stephen Kingin 1977 tarihli ayn adl romandr. Stephen Kingin filmi motoru
olmayan gzel bir araba eklinde yorumlamas ve daha sonra yapmcln
stlenerek, kitab tv dizisi olarak tekrar ekmesi, onun filme dair ne derece
memnuniyetsiz olduunu gsterir.
Filmde kullanlan ve zaman iinde klieye dnm trklerden bahsedelim biraz:
Hayali arkada olan ocuk kliesi var mesela. Aklma gelen rnek filmler iinde
The Others, Sixth Sense, Donnie Darko ve Hide And Seeki sayabilirim. Elm Soka
serisinde ska karmza kan dantel elbiseli kk kzlarn yankl seslerle
rkten donuk grntleri ise, yine ilk kez bu filmde grlmtr. Bir de en
gericisinden, yuvarlanp kurbann grecei bir yerde duran ufak toplar var ki, beni
oldum olas germitir. Yine Stephen King romanndan uyarlanan Hayvan Mezarl
filminde, gmd karsnn canlanmasn mutfakta bekleyen Doktor Creede,
merdivenlerden yuvarlanan topun olacaklar haber vermesi ya da Funny
Gamesde psikopat ikiliden kurtulduunu dnen Georgun, koridorda grd
golf topuyla birlikte onlarn geri dndklerini fark etmesi top gerilimine rnek
gsterilebilir. Funny Games bu tezi rtse de ben yine de filmlerdeki top
figrnn gaipten gelen bir haberci olduuna, o zamana kadar kendini
gstermemilerin, topla birlikte sahneye kmaya baladklarna inanyorum.
The Shiningde de olaylar Dannynin koridorda kendi bana oynarken, dizlerinin
dibine yuvarlanan bir topun nerden geldiini bulmak adna yasak olan 237
numaral odaya girmesiyle patlak veriyor diyebiliriz. O esnada, daktilosunun
banda almaya uraan Jack de ailesini ldrd bir kbus grmektedir. O
odada ne yaadn tam olarak bilemediimiz Dannyyi doktora gtrmek iin
direten Wendynin bu srarlar ise Jacki iyiden iyiye ldrtmaya balamtr. nk
Jack bu otele aittir ve ordan asla ayrlmayacaklardr.
Amerikan Bilind ve Shining
Overlook oteli eski bir kzlderili mezarlnn zerine ina edilmitir (Hayvan
Mezarlndaki mezarlk da eski bir kzlderili ta mezarldr). Kzlderililerin ruh
inanlarna gre lm olaynda ruh, te-lemin eiini bekleyen eik bekisine
rastlar; sonra kaykla te yakaya geer. Burada l, yeryznde srd yaam
srer. ller bir sre sonra yeryznde tekrar doabilirler. Bu durumda The
Shiningde Jackin stlendii otel bekilii grevi de eik bekisi kavramna
tekabl edebilir. Jackin bir ekilde otelin ykledii misyonu kotarmaya alrkenki
baar eksiklii, onun cinnet nedenlerinden birine dnveriyor. Bu arada
Amerikann, Kzlderililerin katliamndan sonra kanl temeller zerine ina edilmi
olmas eklinde bir altokuma da yaplabilir. rnein asansrn kaplar kapalyken,
iinden boalan kan elalesi, gzard (overlook) edilmi bir tarihe gnderme
olarak da yorumlanabilir.
Bunlarn dnda, teknik anlamda nemli bir detay da, grnt ynetmeni Garrett
Brownun sinemaya kazandrd steadicamin ilk kez bu kadar uzun sre
kullanld film olmasdr. Dannynin tekerli bisikletiyle koridorda ilerlerken,
parke zeminin kard gerici sesin haldan geerken susmas ve bu sahnenin tek

plan devam etmesi, gerideki mzikle birlikte sinirleri iyice bozar. Brown, filmde
steadicami zellikle koridor ve labirent sahneleri olmak zere birok yerde
kullanmtr.
Oyunculuk meselesi
Oyunculuklara gelecek olursak Jack Nicholson bu performansyla o yl Oscar
kazanamam olsa da ahsen benim, sadece mimikleri iin bile tekrar tekrar
izlemek isteyeceim bir performans sergilemitir. zellikle elinde beyzbol
sopasyla kamaya alan kars Wendyyi, merdivenlerden karken takip ettii
ve Wendy! Light of my life im not gonna hurt you, im just gonna bash your
brain szleriyle psikopatln dile gelmi halini de harika yanstt sahnesi,
Nicholsonn oyunculukta kopup gittii anlardan bir tanesidir.
Wendy rolndeki Shelley Duvall ise, filmin sonlarna doru Kubrickin lgn
saydaki ekim tekrarlarndan tr mallam ve tam da ynetmenin istedii bir
oyun karmtr. Bence, Duvalln korktuu anlardaki oyunculuu on numaradr.
Danny boy rolndeki Danny Lloydun ise filmin sonuna kadar Kubrick tarafndan
zenle korunduu biliniyor. Lloyd filmi izleyene kadar bir korku filminde oynadn
bilmiyormu. ocuk hem ar irin, hem de zellikle Tonyyi seslendirdii
sahnelerde acayip bir oyunculuk sergiliyor.
Filmin balarnda ve en sonunda grdmz, Scatman Crothersn oynad Dick
Hallorann karakteri iin de bir eyler sylemezsek olmaz. Filmin banda, zellikle
Danny ile mutfaktaki diyaloglar esnasnda bu zat- muhteremin pek nemli biri
olduu hissiyatna kaplyoruz. Ama sonra film boyunca ne Dannyye bir faydas
dokunuyor, ne de sr perdesini indirmek konusunda bize Filmin sonunda ise
mnsz bir ekilde onca yolu katedip otele geliyor ve tabiri caizse bok yoluna
lyor. Olmasaym da olurmu diyorum ben bu karakter iin.
The Shining, Kubrick ustann bir korku bayaptdr. Korku filmlerinde sk sk
ykselen gerilimin, arada biz izleyiciyi rahatlatmak iin bavurduu tempo
dleri bu filmde yoktur; Kubrick bizi her daim gergin bir tel gibi oturtur filmin
karsnda. Mum gibi olursunuz. Mzikle gerer, alaryla gerer, diyaloglar,
lklar, kapal mekan atmosferiyle ve k bilinmeyen labirent yollaryla
hepsiyle her an dikenst muhafaza eder seyircisini. Kendisine bir kez daha
sayglarmz sunmak gerekir.