ZIENTIFIKO-TEKNIKOA

MATEMATIKA I

2. ebaluazioa

8. Biderkadura eskalarra

ARRASATE B.H.I. (ARRASATE)

B. Zientifiko Teknikoa (1. maila)

OX ardatzarekiko zuzen paraleloak

OX ardatzaren ekuazioa y = 0 denez, OX ardatzarekiko
paraleloa den edozein zuzenen ekuazioa y = k izango
da, non k R den .

y=2

OY ardatzarekiko zuzen paraleloak

OY ardatzaren ekuazioa x = 0 denez, OX ardatzarekiko
paraleloa den edozein zuzenen ekuazioa x = k izango
da, non k R den .

Y
x=3

2.4 Bi bektoreren arteko biderketa eskalarra

r
Biderketa eskalarra eragiketa berezi bat da. Eragiketa berri hori oso
v

baliagarria izango dugu bektoreen luzerak eta angeluak

kalkulatzeko, baita distantziak kalkulatzeko ere (bi punturen artean,
r

puntu batetik zuzen batera...).

u
uur r
Bai u , v eta bai cos
r r
zenbakiak dira; beraz, u . v
Bi bektoreren biderkadura eskalarrari zenbaki erreal bat
zenbaki bat da. Hortik
dagokio:

V2 . V2 R

Era honetan definitzen dugu:

datorkio, hain zuzen, izena:

eskalar hitza.

r
r
r
r
u . v = u . v . cos

2-h. Adibidea.
Eman dezagun
uur
uur
u = 3 , v = 4 eta = 60 0 direla:
u . v = 3 . 4 . cos 60 0 = 12 .

1
=6
2

Ondorio garrantzitsua: Bi bektore perpendikularrak badira, haien biderkadura eskalarra zero da.

u v u .v = 0

Izan ere, cos = cos 900 = 0 da.

Eta alderantziz: Nuluak ez diren bi bektoreren biderkadura eskalarra zero bada, bektoreak
perpendikularrak dira.

21

B. Zientifiko Teknikoa (1. maila)

Propietateak
v

1.- Bi bektoreren biderkadura eskalarra hauxe

da: bektore baten moduluaren eta beste
bektoreak lehenengoaren gainean sortzen
duen proiekzioaren arteko biderkadura.
Angelua zorrotza bada, emaitzaren zeinua +
izango da; ordea, kamutsa bada, zeinua
izango da.
ur
ur
u . v =
ur
= u
ur
= u

u
M

v . cos

v ren proiekzioa u ren gainean

ur
ur
u . ( v . cos )
ur
ur
. ( v ren proiekzioa u -ren gainean)
. OM

, angelua zorrotza denean

ur
ur
ur
eta angelua kamutsa bada, u . v = u . OM

r
r r
r
2.- Trukatze-propietatea: u . v = v . u

-
u

r r r r
r r
r r
Izan ere, v . u = v . u .cos( ) = v . u . cos( ) = u . v,
zeren cos( ) = cos baita.
r
3.- Banatze-propietatea: u

r
. (v

ur
r
w) = u

r
v

r
u .

ur
w

r
r
r
r
( u) . v = (u . v) , edozein zenbaki erreal izanik.
4. Elkartze-propietatea:
r
uur
r
r
Adibidez, (3 u) . v = 3 (u . v)

Adierazpen analitikoa
Demagun oinarria ortonormala dela eta oinarri horretan
r
r
u eta v bektoreen osagaiak (u1 , u2 ) eta (v1 , v2 ) direla, hurrenez hurren.

r
v = (v 1 , v 2 )

Ondokoa betetzen da:

r r
u . v = u1 . v1 + u2 . v2

Esaterako,
r
r
u = (1 , -2) eta v = (3, 4) bektoreak
r r
emanda, u . v = 1 . 3 + ( 2) . 4 = 5

r
u =(u1,u2)
M

22

B. Zientifiko Teknikoa (1. maila)

KONTUAN IZAN!
Biderketa eskalarraren hiru definizio:
I) u . v = u . v . cos

II) u . v = u . OM
III) u . v = u1 . v1 + u 2 . v 2 (oinarria ortonormala den kasuan)
Emaitza: ZENBAKI ERREAL BAT da.

2.11 Ariketa-.
Oinarri ortonormal batean u = (1 , - 2) eta v = (2,2) bektoreak emanda,
kalkulatu:
r r
a) u . v
r r
b) 2u . v
r
r
r
c) ( u + v) . v
r
r
d ) v ren proiekzioa u ren gainean.

2.5 Zenbait aplikazio

Bektore perpendikularrak
(u1 , u2) eta (-u2,u1) bektoreak elkarren perpendikularrak dira, bien arteko biderkadura
eskalarra nulua baita:
(u1 , u2) . (-u2,u1) = -u1.u2 + u2.u1 = 0
2.12 Ariketa-.
Aurkitu k-ren balioa, ondoko bektoreak ortogonalak
(perpendikularrak) izan daitezen:
r
r
a = (1,3) ; b = (k , 2)

Oh.: bektore jakin baten ortogonala den bektore bat

lortzeko, nahikoa da beraren osagaiak ordenaz
aldatzea eta bietako baten zeinua aldatzea.
Adibidez, (2 , -3) eta (3 , 2) bektoreak
perpendikularrak dira, zeren 2.3 + (-3).2 = 0 baita.

23

B. Zientifiko Teknikoa (1. maila)

Bektore baten modulua

Izan bedi u = (u1 , u2 ) bektorea. Oinarri ortonormalean, hauxe betetzen da:

2
2
u = u1 + u 2
Bestalde, u . u = u1 . u1 + u 2 . u 2 = u12 + u 22

u . u = u . u . cos 0 = u

r
Adibidez, a = (3 , 1) bektorearen modulua
r
a = 32 + (1)2 = 10 da.

3
-1

uur
a = (3 , 1)

Bektore unitarioa 1 balioko modulua duten bektoreei bektore unitario deitzen zaie.
r
r
u bektore bat emanda, zein da u -ren norabide berbera eta noranzko
berbera dituen bektore unitarioa? Ondoko bektorea da:

2-i. Adibidea. r

Demagun u = (2 , 1) dela.
r
Modulua: u = 2 2 + (1) 2 = 5
r
u -ren paraleloa den eta noranzko bera duen bektore unitarioa
2 1
hauxe da: (
,
)
5
5

Bi punturen arteko distantzia

Planoko A eta B puntuen arteko distantzia puntu biek
determinaturiko bektore finkoaren modulua da. Eta
d ( A , B) bidez adieraziko dugu.

Y
B=(b1,b2)

AB
A=(a1,a2)

AB = (b1 a1 , b2 a2 )

d ( A , B) = AB = (b1 a1 ) 2 + (b2 a2 ) 2
A

4
3

Esate baterako, A = (-1 , 4) eta B = (4 , 2) puntuak badira:

d ( A , B ) = ( 4 + 1) + ( 2 4)

= 25 + 4 = 29
-1

1
-1

24

B. Zientifiko Teknikoa (1. maila)

Bi bektoreren arteko angelua

r
r
Izan bitez u = (u1 , u2 ) eta v = (v1 , v2 ) bektoreak oinarri
ortonormal batean. Ondokoa betetzen da:

r
r
r
r
r
r

u . v = u . v . cos
u . v
r =
cos = r
r
r
u . v
Bestalde, u . v = u1 . v1 + u 2 . v2

2-j.rAdibidea

r
u = (2 , 3) eta v = (5 , 4) badira

uur ur
u . v
2 . 5 + (3) . 4
cos = uur
=
uur =
u . v
22 + (3)2 . 52 + 42

2
= 0,0866 da,
13 . 41

u1 . v1 + u 2 . v
u12 + u 22

v12 + v22

.
5
4
3
2
1

-1
-2
-3

4 5

eta = arc cos (0,0866) = 940 58'

Ariketak-.
2.12

Oinarri ortonormal batean u = (2 ,1) eta v = (3 , 2) bektoreak

emanik, kalkula itzazu:
a) u . v
b) u
c) v
d) cos (u , v )

2.13

Lortu v = (3 , 2) bektorearen paraleloa izan eta 1 modulua

duen bektorea.

2.14

Kalkula ezazu zein den P = (-2 , 3) eta Q = (3 , -4) puntuen

arteko distantzia

25

B. Zientifiko Teknikoa (1. maila)

Zuzen perpendikularrak
Dakigunez, r: Ax + By + C = 0 eran adierazitako zuzenean bektore zuzentzailearen osagaiak
A
(-B,A) dira, eta malda m1 = da.
B
Beraz, r-ren perpendikularra den zuzen batek (A, B) edo (-A,-B) moduko bektore zuzentzailea
eduki behar du, biderkadura eskalarra zero izan dadin.
v'
B
Izan ere, (-B).A + A.B = 0 da, eta beraren malda m2 = 2' =
v1 A
Beraz, bi zuzen perpendikularren maldak elkarren alderantzizkoak eta aurkakoak dira;
1
hots, m2 =
m1

2-k.

A
2
2
=
= da.
B
5 5
Zuzen horren perpendikularra den zuzen bat aurkitu nahi izanez gero, badakigu horren
5
malda izan behar duela, hots, mota honetako zuzena dela: 5x + 2y + k = 0
2
Adibidea. Demagun r: 2x 5y + 1 = 0 zuzena. Beraren malda m =

Ariketa ebatzia
Lor ezazu, kasu bakoitzean, A=(2 , 0) puntutik pasatu eta r-ren perpendikularra den zuzena:
a) r: y = 3x 6
a) r: 3x + 2y +1 = 0
3
x +1
b) r :
= y2
2
4
Ebazpena:
1
1
a) r-ren malda 3 da; beraz, zuzen perpendikularrarena
AH2,0L
3
-1
1
2
3
izango da, alderantzizkoa eta aurkakoa, hain zuzen.
-1
1
Zuzena y = x + b motakoa izango da. A(2, 0) puntutik
3
-2
y=3x-6
1
2
pasatu behar duenez, 0 = . 2 + b b =
-3
3
3
1
2
Beraz, zuzen perpendikularra y = x + x + 3 y 2 = 0 da.
-4
3
3
b) r-ren zuzen perpendikularrak, x-ren eta y-ren koefizienteak elkar trukatuz eta bati zeinua
aldatuz, 2x - 3y + k = 0 motakoa izan behar du.
A(2,0) puntutik pasatu behar duenez, 2.2 3.0 + k = 0 ; hau da, k = -4
Beraz, 2x 3y 4 = 0 zuzena da.
c) r-ren bektore zuzentzailea (4 , 1) da. Beraz, zuzen perpendikularraren osagaiak (-1 , 4)
x2 y
izango dira. Gainera, A(2,0) puntutik pasatu behar duenez,
= da aurkitu nahi
1
4
dugun zuzenaren ekuazioa.

26

B. Zientifiko Teknikoa (1. maila)

KONTUAN IZAN!
Demagun bi zuzen m eta m maldadunak:
Paraleloak badira: m = m
1
Perpendikularrak badira: m = '
m

Ariketak
2.15 Lor ezazu, kasu bakoitzean, A = (1 , -1) puntutik pasatu eta
s-ren perpendikularra den zuzena:
a) s: x 4y + 1 = 0

2.16

b) y = -2x +5

c)

x = 3t

y = 2 + 2t

P = (1, 2) puntua eta r: x + 3y = 0 zuzena emanda, aurkitu

ondoko hauek:
a) P-tik pasatu eta r-ren paraleloa den zuzenaren ekuazioa.
b) P-tik pasatu eta r-ren perpendikularra den zuzenaren
ekuazioa.

Puntu baten eta zuzen baten arteko distantzia

Adibide baten bidez azalduko dugu.
Eman ditzagun r: x 2y 1 = 0 zuzena eta A(3 , 6) puntua. Bien arteko distantzia minimoa
zuzenaren perpendikularrak emango diguna kalkulatu behar dugu. Bi eratan egingo dugu:
arrazoituz eta formula erabiliz.
I) Zein da r-ren perpendikularra den eta A(3,6) puntutik
pasatzen den zuzenaren ekuazioa?
r-ren malda 1/2 da; beraz, zuzen perpendikularraren malda 2 da.
r-ren perpendikularraren ekuazioa:
y 6 = -2(x 3) edo
2x + y 12 = 0
Orain kalkula dezagun bi zuzen perpendikularren arteko ebaki-

x - 2y -1 = 0
puntua (P), ondoko ekuazio-sistema ebatzita:
2x + y -12 = 0

( 2 6 ) 2 + ( 5 3) 2 =

P
r: x-2y-1=0

Soluzioa x = 5 eta y = 2 ; P(5 , 2)

A puntutik r zuzenera arteko distantzia eta A-tik P puntura
artekoa bat dira; hau da:
d(A , r) = d(A , P) =

AH3,6L

20

II) Formula erabilita:

r: Ax + By + C = 0 zuzena eta A (a1 , a2) puntua emanda: d ( A , r ) =

A.a1 + B.a2 + C

Gure adibidean, r: x 2y 1 = 0 eta A(3 , 6) direnez gero,

1 . 3 + ( 2 ) . 6 + ( 1)
10
10 . 5
10
d ( A , r) =
=
=
=
= 2. 5 =
5
5
5
12 + (2) 2

2.17

A2 + B 2

20

Ariketa.- Kalkulatu P(-3 , 1) puntutik x y + 2 = 0

zuzenera dagoen distantzia.
27

B. Zientifiko Teknikoa (1. maila)

Bi zuzen paraleloren arteko distantzia

r eta s zuzen paraleloen arteko distantzia zuzen bateko edozein
puntutatik beste zuzenera dagoen distantzia da.

2.18

r
A
s

Ariketa.Har itzazu r: x 2y 1 = 0 eta s: x 2y + 4 = 0 zuzenak

Aukera ezazu r-ren puntu bat esaterako (1 , 0) eta
kalkulatu puntu horretatik s zuzenera dagoen distantzia,
metodo bata zein bestea erabilita.
Em.: 5

Puntu baten simetrikoa zuzenarekiko

Ariketa ebatzia.
Kalkula ezazu P = (4 , 3) puntuaren simetrikoa r: 2x y + 3 = 0 zuzenarekiko.
P puntua lortu behar dugu, hain zuzen P-tik pasatu eta r-ren
perpendikularra den zuzenean dagoena.
Problema hori ondoko hiru pausuak emanda ebatziko dugu:
I) P-tik pasatu eta r-ren perpendikularra den s zuzena
bilatu.
II) r eta s zuzenen arteko Q ebaki-puntua aurkitu.
III) Q puntua PP zuzenkiaren erdiko puntutzat hartu.

s
P

Q
4

PH4,3L
2

Hau da:
I) r-ren bektore zuzentzailea (1,2) da; beraz, s zuzen
r: 2x-y+3= 0
perpendikularraren zuzentzailetzat (-2,1) har daiteke.
-3 -2 -1
1
2
x4 y 3
v = (2,1)
=
s : x + 2 y 10 = 0
s:
2
1
P = (4,3)
II) r eta s zuzenen ebaki-puntua kalkulatzeko ondoko ekuazio-sistema ebatziko dugu:
2x y + 3 = 0
4 23
Q=( , )
x + 2 y 10 = 0
5 5
III) Demagun P-ren koordenatuak (x , y) direla. Q puntua erdiko
puntua denez:
4 x+4
23 y + 3
12
31
12 31
=
eta
=
x=
eta y =
P '=(
, )
5
2
5
2
5
5
5
5

28

B. Zientifiko Teknikoa (1. maila)

Hiru puntu ez-alineatuk determinatzen duten triangeluaren azalera

Ariketa ebatzia.
Kalkula ezazu A=( 2 , 1), B=(6,2) eta C=(3,5) erpinak
dituen triangeluaren azalera.
1
Azalera = (oinarria altuera )
2
Oinarri A eta B puntuen arteko distantzia hartuta, altuera C
puntutik AB zuzenera arteko distantzia da.

Oinarria = d ( A , B) = (6 2) + (2 1) = 17
1
Altuera (h) = d(C , rAB)
Lehenik, A eta B-tik pasatzen den zuzena kalkulatuko dugu:
O
x 2 y 1
v = AB = (4 ,1)

4
y
+
2
=
0

4
1
A = (2 ,1)

15
3 4 .5 + 2
15
Ondoren, d(C , r) kalkulatuko dugu: d (C , r ) =
=
=
2
2
17
17
1 + ( 4)
2

CH3,5L

BH6,2L

AH 2,1L

Azkenik, azalera:
15
15
1
1
Azalera = (oinarria altuera ) = . 17 .
unitate karratu.
=
2
2
2
17

ARIKETA EBATZIAK

1.

A(2,-3), B(5,2),eta C(4,4) puntuak emanda:

a) Aurkitu D puntua, ABCD paralelogramo bat izan dadin.
b) Egiaztatu beraren diagonalen erdiguneek bat egiten dutela.
4

a) Ikusten duzunez, AB = DC da; beraz :

4 x = 3 x = 1

D(1,1)
y
y
4

=
5

DC = (4,4) ( x, y ) = (4 x , 4 y )
AB = (5,2) (2,3) = (3,5)

2
1

b)

-1

2+ 4 3+4
1
AC - ren erdigunea : (
) = ( 3 , )
,
-2
2
2
2

Puntu
bera
lortzen
dugu.

-3
5 + 1 2 + ( 1)
1
BD - ren erdigunea : (
) = (3 , )
,
2
2
2

29

B. Zientifiko Teknikoa (1. maila)

2. P(3,8), Q(-11,3) eta R(-8,-2) puntuak triangelu baten erpinak dira.

a) Egiaztatu triangelu hori isoszelea dela.
b) Aurkitu triangeluaren azalera.

a) Aldeen luzerak hauek dira:

d ( P, Q) = (11 3) 2 + (3 8) 2 = 221

d ( P, R) = (8 3) 2 + (2 8) 2 = 221

d (Q, R) = (8 + 11) 2 + (2 3) 2 = 34
d(P,Q) = d(P,R) delako, triangelua isoszelea da.

-10

-8

-6

-4

-2

-2

b) Oinarri QR zuzena hartuta, altuera (h) P-tik QR zuzenera dagoen distantzia da.
QR-ren ekuazioa:
5
5
23
m=
=
y 3 = ( x + 11) 5 x + 3 y + 46 = 0
3
3
8 + 11
5. 3 + 3.8 + 46
Triangelua isoszelea denez, altuera P
85
=
Altuera = d ( P , QR) =
puntutik QR-ren erdigunera dagoen
2
2
34
5 +3

1
85
85
Azalera =
34 .
=
unitate karratu
2
34 2

distantziaren bidez ere kalkula daiteke.

Egizu kalkulua ariketa gisa.

3. A(2,1) eta B(1,-3) puntuetatik distantzia berera dagoen

4x-8y+7=0 zuzeneko puntua aurkitu.

4x-8y+7=0
AH 2,1L

Bila gabiltzan puntua P(x,y) da, eta bi baldintza bete behar

ditu:
I) d(P,A) = d(P,B)
II) P puntua 4x-8y+7=0 zuzenean egotea.

P
-3

-2

-1

-1

-2

Hau da:
-3

I)

d ( P , A) = d ( P , B )

( 2 x ) 2 + (1 y ) 2 =

BH1,-3L

(1 x ) 2 + ( 3 y ) 2 2 x + 8 y + 5 = 0

II) P puntuak emandako zuzenekoa izan behar duenez, 4x-8y+7=0 ekuazioa bete behar du.

1
2x + 8 y + 5 = 0
sistema ebatzita lortzen dugu P puntua: P =(2 , )
4 x 8 y + 7 = 0
8

30

B. Zientifiko Teknikoa (1. maila)

Planoko geometria (ariketak)

1. Bila ezazu zein izan behar duen m parametroaren balioa, A=(1,0), B=(4,-1) eta C=(m,2)
puntuak elkarrekin alineaturik egon daitezen.
Em.: m=-5

2. Aurkitu ABCD paralelogramoaren D erpinaren koordenatuak, A(1,2), B(5, -1) eta C(6,3) direla
jakinik.
B

3. A=(-4,1) eta B=(9,4) puntuen arteko segmentua

kontsideraturik, lor itzazu segmentu hori hiru parte berdinetan
zatitzen duten M eta N puntuen koordenatuak.
1
2
Oharra : Kontuan izan AM = AB eta AN = AB direla.
3
3
1
14
Em. : M = ( , 2) , N = ( , 3)
3
3

ur
4. a = (3, 5)

ur
eta b = (k , 2) bektoreen biderkadura eskalarra 7 bada, aurkitu k-ren balioa.

5. a eta b nuluak ez diren bi bektore dira. Esan zein angelu eratzen duten ondoko kasuetan:
r
r
r
r
a) a . b = a . b
r
r
r
r
b) a . b = a . b
r
r
c) a . b = 0
r
r
r
r
d ) a . b = 0, 5 a . b

6. Kalkulatu x-ren balioa, a = (3, x) eta b = (5,2) bektoreek ondoko ezaugarriak bete ditzaten:
a) Ortogonalak (perpendikularrak) izan.
b) 60-ko angelua osatu.
7. Idatz ezazu era posible guztietan A = (-5,3) puntutik pasatu eta v = (1,1) bektore zuzentzailea
duen zuzenaren ekuazioa.

8. Kalkula ezazu k-ren balioa, 2x (k+1)y 4 = 0 ekuazioa duen zuzena (1 , 1) puntutik pasa
dadin.
Em.: -3
9. Ondoko ekuazioek adierazitako zuzen bakoitzaren kasuan, determina itzazu zuzeneko puntu
bat, bektore zuzentzaile bat eta malda:
x 1 y + 3
a)
d ) ( x, y ) = (1,1) + k . (0,2)
=
1
2
b) 3 x 4 y + 5 = 0
e) y = 3 x + 7
x = 3 + 2k
1
f ) y 2 = ( x + 2)

y = 4k
3
10. Adieraz ezazu r eta s zuzenen posizio erlatiboa ondoko kasuetan:
c)

31

a) r : 2 x 3 y + 4 = 0

s : x + 3y + 2 = 0

b) r : x y + 2 = 0
x 1 y + 3
c) r :
=
2
1

s : 2x + 2 y 1 = 0

s : y = 2x 4

B. Zientifiko Teknikoa (1. maila)

11. Kalkula ezazu a-ren balioa, r: 2x+ay=3 eta s: 3x+5y=1 zuzenak elkar paraleloak izan daitezen.
Em.: a = 10/3
12. Kalkula itzazu r eta s zuzenen ebaki puntuaren koordenatuak ondoko kasuetan:
a) r: 2x-4y=5
;
s: 3x-6y=-2
x = 2 + 3k
b) r :
; s : 3x + 2 y = 1
y = 1 + 4 k

Em.: a) Ez du
25
29
b) ( , )
17
17

13. Aurki ezazu ondoko baldintzak betetzen dituen zuzenaren ekuazioa: ordenatu-ardatza 2
puntuan ebakitzen du eta 2x-3y=0 zuzenaren paraleloa da.
(Oh.: zuzena (0,-2) puntutik pasatzen da)

x2 y4
=
zuzenaren paraleloa eta
6
2
perpendikularra diren zuzenen ekuazio orokorrak.

14. Kalkula itzazu (1 , 3) puntutik pasatu eta r :

15. Erpinak A=(1,1), B(-3,5) eta C(-1,-2) puntuetan dituen triangelua emanik, kalkula itzazu
ondoko zuzenen ekuazioak:
a) A puntutik pasatu eta BC aldearen paraleloa den zuzena.
Em.: a) 7x+2y=9
b) B puntutik irteten den erdibidekoa.
Em.: b) 11x+6y+3=0
c) C puntutik irteten den altuera.
Em.: c) x-y-1=0

16. Aurkitu A(-3,4) eta B(1,0) segmentuaren zuzen erdibitzailearen ekuazioa.

Em.: y=x+3

17. Kalkula ezazu P = (2 , -5) puntuaren eta 3x + 2y + 1 = 0 ekuazioko zuzenaren arteko distantzia.
18. r: x+3y+1=0 eta s: x+3y-2=0 emanda, kalkulatu r eta s zuzenen arteko distantzia.
Em. :

3 10
10

19. Kalkula ezazu k-ren balioa, r: -3x+2y=0 eta s: -3x+2y+k=0 zuzenen arteko distantzia 3
unitatekoa izan dadin.
Em. : k = 3 13
20. r: 3x + ay 2 = 0 zuzenak 60-ko angeluarekin mozten du OX ardatza. Kalkulatu a-ren balioa.
21. Lor ezazu (2 , 6) puntuaren simetrikoa lehenengo koadrantearen erdikariarekiko.
22. Lor ezazu ABC triangeluaren azalera: A=(-1, 4) ; B=(2 , 3) ; C=(-6 , -4)
Em.: 29/2 unitate karratu

32