Ufuk Ozerman Diferansiyel Denklemler

www.matematikce.
com
DFERANSYEL DENKLEMLER
20112012 Gz Bahar Dnemi
Diferansiyel Denklemlerin Snflandrlmas
Birok mhendislik, fizik ve sosyal kkenli problemler matematik terimleri ile ifade
edildii zaman bu problemler, bilinmeyen fonksiyonun bir veya daha yksek
mertebeden trevlerini ieren bir denklemi salayan fonksiyonun bulunmas
problemine dnr. Bu mantkla oluturulmu denklemlere Diferansiyel Denklemler
denir. Buna rnek olarak F= ma newton kanunu verilebilir.
Eer u(t), F kuvveti altnda m ktleli bir paracn t anndaki konumu veren bir
fonksiyon ise
m
du
d 2u
= F t , u ,
2
dt
dt
Burada F kuvveti t,u,du/dt hznn bir fonksiyonudur.

Adi ve Ksmi Diferansiyel Denklemler
t bamsz deikeni, bilinmeyen y=f(t) fonksiyonu ve bu fonksiyonun y, y.........y(n)
trevleri arasndaki bir bantya diferansiyel denklem denir. Bu denklem
F( t, y, y, y.........y(n))=0
eklinde gsterilir.
y=f(t) fonksiyonu tek deikenli bir fonksiyon ise denkleme adi diferansiyel denklem
ismi verilir. Bilinmeyen y=f(t) fonksiyonu birden fazla deikene bal ise trevlerine
ksmi trev , denkleme ise ksmi diferansiyel denklem ya da ksmi trevli denklem
denir.
dy
y = sin x
dx
2z
z
P ( x, y ) = Q ( x , y )
xy
x
(1) ve (2) denklemlerden 1 nolu denklem adi dif. Denklem, 2nolu denklem ise ksmi
dif. Denkleme rnek olarak verilebilir. Adi diferansiyel denklemlere ksaca
diferansiyel denklem denir.
DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2011-2012
www.matematikce.com
Diferansiyel denklemin mertebesi ve derecesi
Bir diferansiyel denklemin mertebesi, denklemde var olan yksek mertebeli trevin
mertebesidir. En yksek mertebeli trevin ss denklemin derecesidir.
2y4y6y=0
y6y=0
ikinci mertebeden
birinci mertebeden diferansiyel denklemlerdir.
Genel halde F[t,u(t), u(t),u(t),.......un(t)]=0 denklemi n. mertebeden adi diferansiyel

denklemdir. u(t) yerine y koyarsak
F( t, y, y, y.........y(n))=0
olur.
rnein
y+2ety+yy=t4
(1)
diferansiyel denklemi y=u(t) iin 3. mertebeden bir diferansiyel denklemdir. Verilen bir
adi diferansiyel denklemi zmek iin en yksek mertebeli trevden yararlanlr.
yn= f(t,y,y,y,............y(n1))
(2)
zm:
(2) nolu adi diferansiyel denklemin <t< aralndaki zm dir ve trevleri ,
,...... (n) vardr
(n)(t)= f [t, (t), (t),........ (n1)(t)]
(3)
(3) n <t< aralndaki her t iin saland kabul edilmektedir.

Dorudan yerine koyma metodu ile y1(t)=cost ve y2(t)=sint fonksiyonlar y+y=0
diferansiyel denkleminin zmleridir(zmlerin trevleri alnp diferansiyel
denklemde yerlerine konduunda diferansiyel denklemi salamalar gerekir.)
y1=(Cost)=sint
y2=(sint)=cost
(sint)=cost
cost=sint
costcost=0
sint+sint=0
Diferansiyel denklemlerin zmleri

Bir diferansiyel denklemi zde olarak salayan her y=f(t) fonksiyonuna diferansiyel
denklemin zm veya integrali denir. Bir diferansiyel denklemi zmek demek,
trevleri ile birlikte verilen diferansiyel denklemde yerlerine konulduu zaman,
denklemi zde olarak salayan btn fonksiyonlar bulmak demektir. Diferansiyel
denklemlerin zm genel, zel ve tekil olmak zere trdr.
n. mertebeden bir diferansiyel denklemin genel zm, sayca daha aa
drlemeyen n tane keyfi sabiti ierir. zel zmler, genel zmlerden sz edilen
sabitlere zel deerler vermek suretiyle elde edilir. Bunlardan baka baz diferansiyel
denklemlerin, bu denklemi salayan, fakat genel zmlerden bulunamayan bir veya
birka zm olabilir ki bu zmlere tekil zmler denir.
Dorusal ve dorusal olmayan Denklemler (Lineer ve NonLineer Denklemler)

Diferansiyel denklemlerin bir dier snflandrmas lineer ve nonlineer olmalarna gre
yaplabilir. Eer F( t, y, y, y.........y(n))=0 adi diferansiyel denkleminde F fonksiyonu y,
y, y.........y(n) deikenlerinin lineer bir fonksiyonu ise F( t, y, y, y.........y(n))=0
denklemine lineerdir denir. Bylece n. mertebeden en genel lineer adi diferansiyel
denklem
a0(t)y(n)+a1(t)y(n1)+....................+an(t)y=g(t)
dir. (4) formunda olmayan denkleme ise nonlineerdir denir. (1) nolu denklem non
lineerdir. (1) de non lineerlilii yy terimi yapar.
a0(t)(y(n))5 5 varsa nonlineer
yalnzca 1 varsa lineerdir.
Dorultu Alan
Diferansiyel denklemlerin zmlerinin geometrik olarak yorumlanmasna
y=dy/dt= f(t,y)
eklindeki 1. mertebeden diferansiyel denklem yardmc olur. Bu denklemin zm

y= (t) eklinde olduundan , zmn geometrik yorumu ,bu fonksiyonun grafii ile
olur. Geometrik olarak (5) denklemi, keyfi bir (t,y) noktasnda ,zmn dy/dt eimi
f(t,y) ile verildiini ifade eder. Bunu (t,y) noktasndan geen eimi f(t,y) olacak ekilde
ksa bir doru paras izerek gsterebiliriz. Bu ekilde izilmi tm doru paralarna
(5) denkleminin dorultu alan denir.
Dorultu alan ksaca ty dzleminde ele alnan noktalarda izilen doru paralarnn
topluluundan oluur.
rnek :
y=dy/dt=(3y)/2 denkleminin dorultu alann gsteriniz
Burada f(t,y) sadece y ye baldr y= f(t,y)=f(y) (t=0)

y<3 iin dy/dt>0
y>3 iin dy/dt<0
y=3 iin, dy/dt=0
dy/dt (+) eim artar, trev yukar doru

dy/dt () eim azalr, trev aa dorudur
3
(0,2) 2
(0
t
11
BLM 2
2.1. 1. Mertebeden Lineer Diferansiyel Denklemler
Birinci mertebeden her diferansiyel denklem
F( t, y, y)=0
veya
M(t,y)dx + N(t,y)dy =0
eklindedir. Bu denklem y trevine gre zlebilirse
dy/dt = y= f(t,y)
ekline girer. Burada f fonksiyonu iki deikene baldr. Eer (1) deki 1.fonksiyonun y
deikeni lineer olarak bulunabiliyorsa verilen denklem
dy
2
+ p(t ) y = g (t )
dt
eklinde yazlabilir. Bu denkleme 1.mertebeden lineer diferansiyel denklem denir
Diferansiyel denklemi salayan ve c keyfi sabitine bal
y= (t,c)
eklindeki bir fonksiyona birinci mertebeden diferansiyel denklemin genel zm
denir. y=(t,c) genel zmnde c=c0 konursa elde edilecek her
y= (t,c0)
fonksiyonuna zel zm denir.
rnek
y=dy/dt=(y3)/2 denkleminin zmn bulunuz. Ayrca bu zmlerden (0,2)
noktasndan geenini grafikle belirtiniz.
dy/(y3)=1/2dt
(u=y3
du=dy
dy/(y3)= 1/2dt
Ln(y3)=(1/2)t+lnc
(y3)/c=e(1/2)t
du/u=ln|u|=ln|y3| )
y=3+ ce(1/2)t
(0,2) noktasndan geen zm eksenini bulmak iin t=0ve y=2 (y=3+ ce(1/2)t) de yerine
konursa c=1 bulunur.
y=3et/2 zm (0,2) noktasndan geen eridir.
(t=0 iin y=2; t=1 iin y=2.4 ; t=1 iin y=1.4 t iin y=3)
c=1 iin y=3+et/2 (t=0 iin y=4; t=1 iin y=3.6 ; t=1 iin y=4.6 t iin y=3)
(0,2) 2
(0
t
11
t iin tm zmler y= 3 e yaklar.
ntegral arpan
Burada ama y+p(t)y=g(t) diferansiyel denklemini uygun bir integrasyon arpan (t)
ile arpmak sureti ile integrali alnabilir duruma getirmektir. (t) belli deil, (t) ile
denklemin her iki taraf arplrsa;
(t)y+(t)p(t)y=(t)g(t)
(3) nolu denklemin sol yann bir fonksiyonun trevi olarak tanmlamak istersek, (t)
(t)=p(t) (t)
koulunu salamak zorundadr. (t)nin (+) olduunu kabul edersek (4) ten
d
(t)/ (t)=p(t) veya
Ln (t ) = p(t )
dt
olur. Her iki tarafn integrali alnarak
ln(t)=p(t)dt+k
keyfi sabit k=0 seilirse ntegrasyon arpan
(t)= e P(t)dt
yardmyla hesaplanr. Bulunan (t) , (t)=p(t) (t) koulunu saladndan (3)

denklemi
[(t)y ]=(t)g(t)
olur. (6) nolu eitliin her iki tarafnn integrali alnrsa
(t)y=(t)g(t)dt+c.
Genel zm ise
ygenel=
(t ) g (t )dt + c
(t )
eitlii yardmyla bulunur. (7) denkleminde c keyfi bir sabit olduundan bu ifade
erilerin sonsuz bir ailesine kar gelir. Bunlara genelde integral erileri olarak
isimlendirilir.
Diferansiyel denklemin zm olan ve ntegral erileri olarak isimlendirilen eriler
dorultu alannn dorularna teettir.( Ksaca, y=f(t,y) denkleminin F(t,y)=c formunda
ifade edebileceimiz integral erileri, dorultu alannn dorularna teet olacaktr.)
Eer bu erilerden birini yani bir (t0,y0) noktasndan geenini ararsak, y(t0)=y0 balang
koulu verilmelidir. y+p(t)y=g(t) eklinde verilmi 1. Mertebeden diferansiyel
denklemle y(t0)=y0 balang koulu da verilirse bu probleme balang deer
problemi denir
rnek
yy/2= et y(0)=1 balang deer probleminin zmn bulunuz.
y+p(t)y=g(t) eklinde p(t)=1/2
q(t)= et
integrasyon arpan
(t)= e P(t)dt
den
[(t)y ]=(t)g(t)
(t)=e(1/2)dt=et/2
(et/2y)= et/2et
(et/2y)=e3t/2
integral alnarak
et/2y =2/3 e3t/2+c
ygenel= 2/3 et+c et/2
c=0 ise
c=1 ise
c=1 ise
y=2/3 et,
y=2/3 et+e t/2
y=2/3 etet/2
(x=0y=2/3; x=1y1/4; x iin y=0)

(x=0y=1/3; x=1y1.4; x iin y=)
(x=0y=5/3; x iin y=)
ile integral erileri izilir.

Diferansiyel denklemin zm olan ve ntegral erileri olarak isimlendirilen eriler
dorultu alannn dorularna teettir.
y(0)=1 t=0,y=1 iin 1=2/3+c
probleminin zm
c=1/3 bulunur. verilen balang deer

y= 2/3 et1/3 et/2
olur. yy/2=et nin zm ekilde kaln izgi ile izilmitir.
1
1/3
2/3
(0,1) 1
5/3
yy/2=et nin zm
dev:
1) y+2ty=t, y(0)=0 balang deer probleminin zmn bulunuz
2) y+2y= te2t y(1)=0 balang deer probleminin zmn bulunuz
2.2. Lineer Denklemler

Teorem 2.2.1
y+p(t)y=g(t) diferansiyel denkleminde p(t) ve g(t) fonksiyonlar t=t0 noktasn ieren
ieren bir I: <t< ak aral zerinde srekli ise bu takdirde bir t I iin y(t0)=y0
balang koulunu ve y+p(t)y=g(t) diferansiyel denklemini salayan bir y=(t)
fonksiyonu vardr.
rnek:
y(1)=2 balang deer problemini znz.( (t)=t2 ,y=t2+c/t2)
ty+2y=4t2
y(1)=2 iin c=1
y=t2+1/t2
t>0
2.3. DEKENLERE AYRILABLR TPTE DFERANSYEL DENKLEMLER

M(x,y)dx+N(x,y)dy=0
(t=x deikeni iin M(t,y)dt+N(t,y)dy=0)
eklindeki bir diferansiyel denklem
f(x)dx +(y) dy=0
ekline dntrlebiliyorsa deikenlere ayrlabilir tipte diferansiyel denklem adn
alr.
f(x)dx +(y) dy=0 denkleminin her terimi yalnz bir deiken ve bu deikenin
diferansiyelini ierdiinden terim terim integral alnabilir. Bu durumda
f ( x)dx + ( y)dy = c
F(x) + (y)=c
zm elde edilir.
RNEK 1:
y= y2/3 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz. c=0 iin zel zm
bulunuz.
ZM:
dy/dx= y2/3
dy/ y2/3 =dx
dy/ y2/3 = dx
3y1/3=x+c1
y2/3+1/(2/3+1)= x
Bylece genel zm y1/3= 1/3(x+c1) olarak elde edilir.
zel zm c1=0 konularak y1/3=x/3 olur.
RNEK 2:
2) y+ycosx= 0 diferansiyel denklemini znz.
zm:
Verilen diferansiyel denklemin her iki tarafn dx ile arpp y ye blersek
dy/y +cosx dx=0
denklemi elde edilir. Bu denklemin integrali alnarak istenen genel zme ulalr.
Lny +sinx = lnc
Ln(y/c) =sinx
LnyLnc = sinx
y/c =esinx
y=c esinx
elde edilir.
dev:
1 dy/dx =(x1)/y =0
2dy+ytanxdx=0
y= x 2 2 x + 2c
y=c cosx
2.4. HOMOJEN TPTE DFERANSYEL DENKLEMLER

M(x,y) iin a skaler olmak zere M(ax,ay)=ar M(x,y) bu fonksiyona r inci dereceden
homojen bir fonksiyondur denir.
Eer M(x,y) ile N(x,y) ayn mertebeden homojen fonksiyonlarsa buna homojen 1.
mertebeden diferansiyel denklem denir. y=vx dnm bu denklemi deikenlere
ayrlabilir hale getirir.
Eer dy/dx=y=f(x,y) eklindeki bir diferansiyel denklemde f fonksiyonu sadece xe
veya sadece ye deil de, onlarn x/y veya y/x oranlarna bal ise bu diferansiyel
denklem homojendir denir ve
dy
y
= F( )
dx
x
(1)
eklinde tanmlanr. Aadaki rnekleri incelersek:
y
dy y 2 + 2 xy y 2
=
1)
=( ) + 2
2
dx
x
x
x
2)
homojen
dy
x+ y
1 1 + ( y / x)
= ln x ln y +
= ln +
y 1 ( y / x)
dx
x y
x
homojen
dy y 3 + 2 xy
y
y
=
3)
= y( ) 2 + 2
2
dx
x
x
x
homojen deil
NOT:
Verilen diferansiyel denklemin homojen olup olmad aadaki gibi bir yolla da
aratrlabilir (y=tx yazlarak)
dy
= f ( x, y )
dx
f ( x, tx) = f (1, t )
Bunu
dy y 2 + 2 xy
=
diferansiyel denklemine uygularsak yani (y=tx yazalm)
dx
x2
f ( x, tx) =
(tx) 2 + 2 x(tx) t 2 x 2 + 2 x 2 t x 2 (t 2 + 2t ) t 2 + 2t
=
=
=
= f (1, t )
1
x2
x2
x2
olduundan homojendir.
dy
x+ y
1 1 + ( y / x)
=ln(1/t)+(1+t)/(1t)=f(1,t)
= ln x ln y +
= ln +
y 1 ( y / x)
dx
x y
x
rnek:
(x23y2)dx + 2xydy=0 diferansiyel denklemini znz.
zm:
y=vx
dy=vdx+xdv
verilen denklemde yerlerine konularak
(x23v2x2)dx+2x vx( vdx+xdv)=0
x2(13v2)dx+2v2 x2dx+2x3vdv 1/x2 ile arp
dx[(13v2)+2v2]+dv2xv=0
dx(1v2)+2vxdv=0
2v
dx
=
dv
x
1 v2
dx(1v2)=2vxdv
u=1v2 du=2vdv
dv=du/2v
lnx=ln(1v2)+c v=y/x konursa

lnx=ln(1(y2/x2))+c
lnxln(1(y2/x2))=c
c=ln(x3/( x2 y2))
ec= x3/( x2 y2)
rnek 2:
2 xy + 3 y 2 dy
=
dx
2 xy + x 2
( c=ln(x3/(xy+y2)),
y(1)=1 iin zel zm bulunuz.

ec= x3/(xy+y2)
c=ln(1/2))
10
1.MERTEBEDEN LNEER DFERANSYEL DENKLEMLER

(Homojen zm, ikinci tarafl denklemin zm)
y+p(x)y=g(x)
eklindeki denkleme birinci mertebeden lineer diferansiyel denklem denir. g(x)=0 ise
lineer 1.mertebeden homojen denklem denir. Bu takdirde denklem deikenlere
ayrlabilir tipte olur. nce
dy/dx+p(x)y=0 homojen zm bulunur.
dy/y= p(x)dx
lny = p(x)dx+lnc
y=ce p(x)dx
bulunur. Bu ifadenin ikinci tarafl denklemin zm olabilmesi iin, c nin nasl bir c(x)
fonksiyonu olmas gerektiini aratralm. Bunun iin de c=c(x) olduuna gre
y= c(x) e p(x)dx in ikinci tarafl denklemi salama artn yazalm Buradan
y=p(x) c(x) e p(x)dx + e p(x)dx dc/dx elde edilir
y+p(x)y=g(x) de y ve y yerlerine konularak genel zm elde edilir.
p(x) c(x)e p(x)dx + e p(x)dx dc/dx+p(x) c(x)e p(x)dx=g(x)
dc/dx = g(x) e p(x)dx
c= g(x) e p(x)dx dx+c1
c nin bu deeri
zm olarak
y=ce p(x)dx de yerine konursa ikinci tarafl denklemin genel

y= e p(x)dx[ g(x) e p(x)dx dx+c1 ]
elde edilir. (Bkz: Blm 2 (7) no lu eitlikle ayndr.)
11
RNEK
y+y=3 diferansiyel denklemini znz
zm:
nce y+y=0 ile homojen zm elde edilir, yani
y+y=0 eitlenerek
dy/dx=y
dy/y=dx
lny=x+c
lnylnc=x
ln(y/c)= x
y=c ex
y/c =ex
ile homojen zm elde edilir. zel zm iin c=c(x) ile verilen denkleme bal olarak
trev alnarak yerlerine konur, yani
y= c(x) ex c(x)ex ve y=c(x) ex ifadeleri verilen y+y=3 eitliinde yerlerine
konularak
c(x) ex c(x)ex+ c(x) ex =3
c(x) ex =3 elde edilir
c(x)=dc/dx ile
dc/dx ex =3 yazlarak
dc/dx =3 ex
dc=3 ex dx
c=3 ex+c1
elde edilir, bulunan bu deer (c) homojen zm sonucu bulunan y=c ex eitliinde
yerine konularak ikinci tarafl denklemin genel zm elde edilir.
genel zm:
y=(3 ex+c1)* ex
dev:
ds/d=3s+7
y=3+c1 ex
olur
s(0)=15 zel zm bulunuz.
sonu= s=[c1 e37/3]
12
x2lnx y+xy=1 diferansiyel denklemini znz.

zm:
Denklem
dy
y
1
+
= 2
dx x ln x x ln x
(1)
eklinde yazlrsa lineer ve ikinci tarafl bir denklem haline gelir. nce homojen zm
yaplr, yani
dy
y
+
=0
dx x ln x
dy
dx
+
=0
y x ln x
hatrlatma:
dx
x ln ax = ln(ln ax)
lny+ln(lnx)=lnc
ln(ylnx)=lnc
ylnx=c
y=c/lnx
homojen zm bulunur. kinci tarafl denklemin zm iin y=c(x)/lnx den c ve x e

gre trev alnarak y ve y nn karlklar
y=c/lnx
y=c(x)/lnxc(x)/x(ln2x) (1) de yerlerine konulursa,
c(x)/lnxc(x)/x(ln2x)+c(x)/x(ln2x)=1/x2lnx
elde edilir.
c(x)/lnx=1/x2lnx
c(x)=1/x2
dc/dx=1/x2 ile
dc=(1/x2)dx
dc =(1/x2)dx
c=1/x+c1
elde edilir c nin bu deeri homojen zm sonunda bulunan( y=c/lnx) de yerine

konularak ikinci tarafl denklemin zmne ulalr
y=(1/x+c1)lnx
veya (ntegral arpan (x)=e ln(lnx)dx=lnx yardmyla da zlr)
13
(a1x+b1y+c1)dx+(a2x+b2y+c2)dy=0 diferansiyel denklemi

c1= c2=0 ise denklem homogen tipde bir denklem olur. c1ve c2 nin her ikisinin de sfr
olmadklarn kabul edelim. Bu durumda denklemde
x=x1+h , y=y1+k
dntrmelerini yapalm. Bu halde
dx=dx1
dy=dy1
olarak denklem
(a1x1+b1y1+ a1h+b1k+c1)dx1+(a2x1+b2y1+ a2h+b2 k +c2)dy1=0
eklini alr. imdi de h ve k y
a1h+b1k+c1=0
a2h+b2 k+c2=0
seersek,denklem
(a1x1+b1y1)dx1+(a2x1+b2y1)dy1=0
eklini alr ki bu da homogen tipte bir denklemdir.
Not: Eer a1b2 a2b1=0 ise x=x1+h , y=y1+k dntrmesini yapamayz. Bu durumda
a1b2 =a2b1 a2/a1 =b2/b1=m ve
a2=m a1, b2=mb1 olarak diferansiyel denklem
[(a1x+b1y)+c1]dx+[m(a1x+b1y )+c2]dy=0
eklini alr. Burada a1x+b1y =u dnm yaplrsa denklem, deikenlere ayrlabilen
tipte bir denklem haline gelir.
RNEK
1) dy/dx= (xy+1)/ (x+y3) denklemini znz.
x=x1+h dx=dx1 (a1b2 a2b10, 1*1(1)1=20)
y=y1+k dy=dy1 (x1 +h y1k+1)dx1( x1 +h+ y1+k3)dy1=0
hk+1=0
hk+3=0
h=xx1
k=yy1
2k=4, k=2 , h=1,

x=x1+1
y=y1+2
(x1y1)dx1(x1+y1)dy1=0
homojen tipte diferansiyel denklem
14
y1=vx1
dy1=vdx1+x1dv
(x1 vx1)dx1(x1+vx1)(vdx1+x1dv)=0
dx1[( x1 vx1 vx1v2x1)]+dv[( x1 2vx12)]=0
xdx1[( 1v vv2)]+x12dv[( 1v)]=0 /1/x12 ile arpalm
dx1
dv(1 v)
+
=0
x1 (v 2 2v + 1)
u=v22v+1
du=2v2 dv
dv= du/2(1v)
1
lnx1+ ln(v 2 2v + 1) = c = ln c
2
v=y1/x1 idi v=(y2)/(x1) idi
(x1)2(
( y 2) 2 2( y 2)
+ 1) = c 2
( x 1)
( x 1) 2
2) (xy1)dx +(x+4y1)dy=0 denklemini znz.

3)
denklemini znz.
idi.
15
2.5. BERNOULL DFERANSYEL DENKLEM

p(x) , g(x) x in srekli fonksiyonlar ve n0 , n1 olarak
y+ p(x)y = g(x)yn
eklindeki denkleme Bernoulli diferansiyel denklemi denir. Bu denklemi zmek iin
u=y1n deiken dntrmesi yaplarak u yu bilinmeyen kabul eden bir lineer
diferansiyel denkleme ulalr.
rnek:
1
y+ y = y2ex
bernoulli diferansiyel denklemini znz.
u=y1n deiken dntrmesi ile u=y12=y1=1/y olur
du
dy
= y 2
dx
dx
olarak dy/dx ekilerek
y' =
dy
du
= y2
verilen diferansiyel denklemde yerlerine konursa
dx
dx
y2
du
+ y = y 2e x
dx
olur. Burada eitliin her iki tarafn (1/y2) ile arparsak yani
1/y2( y 2
du
+ y = y 2e x )
dx
du 1
= e x
dx y
du
u = e x
dx
u=1/y idi
lineer diferansiyel denklem elde edilir
nce uu= 0 homojen zm elde edilir,
du
=u
dx
lnu=x+lnc , lnulnc=x
u/c=ex
du
= dx
u
ln(u/c)=x
u=cex
16
homojen zm elde edilir. (u=c(x)ex ) ile verilen denkleme bal olarak (
du
u = e x )
dx
trev alnarak yerlerine konur

u = c(x)ex
u= c(x)ex+c(x)ex
c(x)ex+c (x)ex c(x)ex=ex
c (x)= 1
dc/dx =1
dc =dx
c=x+c1
bulunan sabitin (c nin) deeri homojen zm sonucunda elde edilen eitlikte (u=cex)
yerine konularak ikinci tarafl denklemin genel zm (u=1/y konularak ) y ye bal
olarak elde edilir.
u=(x+c1)ex
u=xex+c1ex
1/y=xex+c1ex
DEV
Aada verilen bernoulli dif denklemlerini znz.
1 yy=xy2
(1/y=1x+c1ex)
2 xdy+ydx=x3y6dx
(1/y5=5x3/2+c1x5)
3 yy xy2+x=0
(y2=1+c1e x )
4 (2xy5y)dx+2xdy=0
(3x2=(4x3+c1)y4)
5 4y+ysinx=y3sinx
(y=1+c1ecosx)1/4
xydy/dx=y3 e
x2
diferansiyel denklemini znz.

y+p(x)y=g(x)yn bernoulli
( n0,n1)
zm:
u=y1n deiken dnm ile u=y2 olur.
du
dy
= 2 y 3
dx
dx
1 du
dy
= y3
ekilerek verilen dif. denklemde yerine
2 dx
dx
konur.
xy+
2
1 3 du
y
= y 3e x
2 dx
2y3 ile arpalm
17
2
1
2 x du
= 2e x 2 = u
2
y
dx
y
2 xu +
2
du
= 2e x
dx
(1)
1.mertebeden lineer dif. denklem elde edilir.
nce
2 xu +
du
= 0 ile homojen zm bulunur.
dx
du
= 2 xu
dx
2xdx=du/u
2xdx=du/u
x2+lnc=lnu
lnulnc=x2
x
u/c= e
ln(u/c)=x2
u=c e
x2
(2)
bulunur.
kinci tarafl denklemin zm iin c nin nasl bir c(x) fonksiyonu olmas gerektiini
aratralm.( yani c=c(x) koyalm). Bu durumda homojen zm sonucu bulunan
ifadede ( u=c(x) e
x
u=c(x) e
x2
) trevler alnarak (1) de yerlerine konur.
dc x 2
'
x2
u
=
e
2
xc
(
x
)
e
du/dx=
dx
2
2
2
dc x 2
e 2 xc( x)e x + 2 xc( x)e x = 2e x
dx
2
dc x 2
e = 2e x
dx
dc=2dx
c=2x+c1
(3)
(3) nolu ifade (2) de yerine konulursa

18
x
u=(2x+c1) e
elde edilir. y ye bal zm iin u=y2 idi

x
1/y =(2x+c1) e
elde edilir.
RCCAT DFERANSYEL DENKLEM

p(x), r(x) ve g(x) integre edilebilir fonksiyonlar ve r(x)0 olmak zere
y=p(x)y+r(x)y2+g(x)
tipindeki diferansiyel denkleme Riccati Diferansiyel Denklemi denir.
Eer
r(x)=0 ise lineer diferansiyel denklem,

g(x)=0 ise bernoulli diferansiyel denklemi eklini alr.
Bu iki halin dnda denklemin genel halde zlemeyecei Bernoulli tarafndan

gsterilmitir. Ancak denklemin bir zel zm biliniyorsa
denklemin genel zmne ulalr. Denklemin bir zel zm y1 olsun Bu halde
Riccati Diferansiyel Denkleminin genel zm olarak y=y1+1/u dnm yaplr ve
u+[p(x)+2y1r(x)]u= r(x)
(1)
sonucuna ulalr.
rnek 1:
y=y2+2x2y+2xx4 diferansiyel denkleminin bir zel zm y1=x2 dir genel zm
bulunuz.
y=p(x)y+r(x)y2+g(x) tipinde
y=y1+1/u dnm kullanlarak trevler alnp verilen diferansiyel denkleminde

yerlerine konursa , yani;
y= x2+(1/u)
y= 2x u/u2
2x u/u2= (x2+1/u)2+2x2( x2+1/u) +2xx4
2x u/u2= (x4+2x2/u+1/u2)+2x4+2 x2/u+ 2xx4
2x u/u2=x42x2/u1/u2+2x4+2 x2/u +2xx4
u/u2=1/u2
u=1
u=x+c
2
u nun deeri (y= x +(1/u) ) de yerine konarak genel zm:
19
ygenel= x2+ 1/(x+c)

olur. (1) de P(x)=2x2, R(x)=1 konularak da u=1 ulalabilir.
rnek 2:
y+y21=0 diferansiyel denkleminin bir zel zm y1=1 dir genel zm bulunuz.
Denklemi y=1y2 formunda yazalm g(x)=1, r(x)=1, p(x)=0 olmak zere denklem
Riccati tipi diferansiyel denklemdir.
zm iin :
y=y1+1/u dnm kullanlarak trevler alnp verilen diferansiyel denkleminde (y=1
y2 ) yerlerine konursa , yani;
y= 1+1/u
y= u/u2 ile
u/u2=1(1+1/u)2
u/u2=112/u1/u2
denklemi u2 ile arpalm

u = 2u + 1
1. mertebeden lineer diferansiyel denklem
u 2u = 1
( u + p( x)u = g ( x) tipi)
( x) = e
p ( x ) dx
= e
2 dx
= e 2 x
[ ( x)u ] = ( x) g ( x)
1
e 2 x u = e 2 x (1) = e 2 x her iki tarafn integrali alnarak e 2 x u = e 2 x + c
2
y = 1+
1
idi . Genel zm;
u
y = 1+
u=
1
+ ce 2 x
2
1
1
( + ce 2 x )
2
rnek 3:
y=2tanxsecxy2sinx diferansiyel denkleminin bir zel zm y1=secx dir genel
zm bulunuz.
q(x)= 2tanxsecx, r(x)= sinx p(x)=0 olmak zere riccati tipi diferansiyel denklemdir.
(y=p(x)y+r(x)y2+q(x) tipi)
20
y=y1+1/u dnm kullanlarak trevler alnp verilen diferansiyel denkleminde

(y=2tanxsecxy2sinx)yerlerine konursa , yani;
y=secx+1/u
y=sinx/cos2x u/u2= tanxsecx u/u2
tanxsecx u/u2=2tanxsecx (secx+1/u) 2sinx
tanxsecx u/u2=2tanxsecxsec2xsinx2secx(1/u)sinx1/u2sinx
tanxsecx u/u2=2tanxsecxtanxsecx2secx(1/u)sinx(1/u2)sinx
u/u2=(2/u ) tanx(1/u2)sinx
u=2utanx+sinx
u2utanx=sinx
1.mertrebeden lineer dif denklem haline gelir.
u=c/cos2x
c=cos2xsinx
c= cos3x /3 +c1
u=( cos3x /3 +c1)1/cos2x=(1/3)cosx+c1/cos2x
u= (cos3x+c1 ) / 3cos2x
bulunur y=secx+1/u de yerine konarak genel zm
ygenel =secx+1/(cos3x+c1 ) / 3cos2x veya
ygenel = secx+3cos2x /(cos3x+c1 )
elde edilir.
dev
2
1
y y 2 diferansiyel denkleminin bir zel zm y1= x2 dir. Genel zmn
x
x
2 x2
2 2x e
)
bulunuz. (ygenel= x + x 2
e +c
y= x3+
2.6. y+ p(x) = g(x)eny
(n 0) TPNDEK DFERANSYEL DENKLEMLER
Diferansiyel denklemin her iki taraf eny arplr, denklem

eny y+ eny p(x) = g(x)
**
formunu alr. Burada u= eny deiken dnm yaplr ve

21
u ' = ne ny y ' olduu gznne alnp (**) da yerine konursa

u'
+ p ( x)u = g ( x) veya
n
u ' np( x)u = ng ( x) bulunur. u ya gre 1.mertebeden
diferansiyel denklem elde edilir.
rnek:
y'
1
= xe 2 y diferansiyel denklemini znz.
x
tipi (n 0) verilen diferansiyel denklemi e(2y)=e2y
y+ P(x) = Q(x)eny
ile arpalm
1
=x
x
olur. Burada u= e2y deiken dnm yaplarak trev alnr
e2y y ' e2y
u=2 e2y y ve (*)da yerine konursa
u'
1
u = x
2
x
veya
2
u ' u = 2 x bulunur
x
***
(u+p(x)u=g(x)) tipi 1.mertebeden lineer diferansiyel denklem.

ntegrasyon arpan
(x)= e p(x)dx = e
2
dx
x
= e 2lnx =x2=1/x2
bulunur. [(x)u ]=(x)g(x) de yerine konur ve integral alnarak
[ x2 u ]= 2x1
x2 u= 2lnx+c
u= e2y idi
u=2x2lnx+cx2
genel zm
e2y=2x2lnx+cx2
22
2.7. TAM DFERANSYEL DENKLEMLER

M(x,y)dx+N(x,y)dy=0
denklemindeki M(x,y), N(x,y) fonksiyonlar
M N
=
x
y
bantsn salyorsa bu denkleme tam diferansiyel denklem denir.
M(x,y) nin x e gre integrali alnr
N(x,y) nin y e gre integrali alnr ve Fe eitlenir yani
F
= N ( x, y )
y
F
= M ( x, y )
x
dF=
F
F
dx +
dy
x
Y
dF=0
F=c ile bulunan sonular ,ortak ifadeler bir kez ve ortak olmayanlar
alnarak cye eitlenir.
rnek 1:
3x2dx +2xydx+x2dy=0 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz.
(3x2+2xy)dx+ x2dy=0
M(x,y)= (3x2+2xy)
N(x,y)= x2
M N
=
y
x
F
= M ( x, y ) =3x2+2xy
x
F
= N ( x , y ) = x2
y
2x=2x
Tam Diferansiyel
F=x3+x2y+g(y) xe gre integral

0
F= x2y+m(x)
ye gre integral
m(x)= x3 e eit olmaldr

F= x3+x2y
dF=0
Genel zm: c= x3+x2y
dev:
23
1) (x2+y2+x)dx+2xydy=0 diferansiyel denklemi znz.

Sonu: c=xy2+(x2/2)+(x3/3)
2) (1+e2)d+2 e2d=0 diferansiyel denklemini znz.

genel zm
c= e2+
2.8. TAM DFERANSYEL VE NTEGRASYON ARPANLARI

M(x,y)dx+N(x,y)dy=0
denklemindeki M(x,y), N(x,y) fonksiyonlar
M N
x
y
ise verilen diferansiyel denklem tam diferansiyel denklem deildir
Tam diferansiyel olmayan bir denklemi integrasyon arpan (x,y) kullanarak
zebiliriz.(belirlenen integrasyon arpan ile verilen diferansiyel denklem arplarak
tam diferansiyel denklem biimine getirilir ve denklem zlr.)
(x,y) M(x,y)dx+(x,y) N(x,y)dy=0
( , M ) ( , N )
=
x
y
xe bal integrasyon arpan ((x)):
M y Nx
ln/x =( My Nx) / N(x,y) veya
( x) = e
( N ( x , y ) ) dx
ye bal integrasyon arpan((y)):

Nx M y
ln/y =( Nx My) / M(x,y) veya
( y) = e
( M ( x , y ) ) dy
eitlikleri yardmyla bulunabilir.
( N x M y ) /( xM ( x, y ) yN ( x, y )) = R1
( M y N x ) /( yN ( x, y ) xM ( x, y )) = R2
xy ye bal integrasyon arpanlar((x,y))
24
RNEK 1:
(y+xy2)dx xdy=0 denklemini znz.
M(x,y)= (y+xy2)
N (x,y)= x
olup
M
= 1 + 2 xy,
y
N
= 1
x
M N
y
x
tam dif.deil.
ye bal integrasyon arpan:
ln/y =( Nx My) / M
yardmyla
ln/y = 112xy / y(1+xy) =2/y elde edilir
ile integral alnarak
dln= 2/y dy
ln=2lny
=y2
integrasyon arpan = 1/y2 elde edilir, verilen dif denklemle arplarak
M(x,y)dx+ N(x,y)dy=0
tam diferansiyel denklem ekline dnr.
x
+ x dx 2 dy = 0
y
y
( , M ) ( , N )
=
=1/y2
y
x
1
F
= M ( x, y ) = + x
x
y
F
= N ( x, y ) =x/y2
y
m(x)= x2/2 olmaldr
F= x/y +x2/2
dF=0
F=x/y +x2/2+g(y)
xe gre integral
0
F= x/y+m(x)
yye gre integral
Genel zm: c= x/y +x2/2
25
rnek 2:
6
x2
y
(3 x + )dx + ( + 3 )dy = 0 xy e bal integrasyon arpan kullanarak znz.
y
y
x
6
M(x,y)= (3x + )
y
N (x,y)= (
x2
y
+3 )
y
x
olup
M
6
= 2
y
y
N 2 x 3 y
=
x
y x2
M N
y
x
tam dif.deil.
xye bal integrasyon arpan:
( M y N x ) /( yN ( x, y ) xM ( x, y )) = R2 =
M y Nx
( x, y ) = e
( yN ( x , y ) xM ( x , y ) )
=e
u du
1
ile xy=u ile
xy
= eln u = xy
6
x2
y
xy( (3 x + )dx + ( + 3 )dy = 0 )
y
y
x
Tam diferansiyel denklem ( 3x2=3x2)
x3 y + 3x 2 + y 3 = c
M ( x, y )dx + N ( x, y )dy = 0 denklem homojen ise

1
eklinde bir integrasyon arpan olup olmadna bakalm. ve
xM ( x, y ) + yN ( x, y )
denklemi ile arpalm.
M
N
dx +
dy = 0 tam diferansiyel olma art
xM + yN
xM + yN
26
N
(
)= (
) dr.
y xM + yN
x xM + yN
gerekli dzenlemeler yaplarsa
N (x
M
M
N
N
) = M (x
)
+y
+y
x
y
x
y
olur. te yandan homojenlikten Euler teoremine gre

xM x + yM y = mM ( x, y )
xN x + yN y = mN ( x, y )
olacandan yukardaki eitlik kendiliinden gerekleir. Dolaysyla homojen

denklemler iin
1
xM ( x, y ) + yN ( x, y )
daima bir integrasyon arpandr.
ydy(2yx)dx=0 homojen olduundan

=
1
1
1
ile =
=
2
2
( x y)2
xM ( x, y ) + yN ( x, y )
2 xy + x + y
1
1
ydy
(2 y x)dx = 0
2
( x y)
( x y)2
F
1
=
(2 y x)
( x y)2
x
F= ln x y +
y
+ g ( y)
x y
F
y
=
y ( x y ) 2
c= ln x y +
y
x y
27
( y xy 3 )dx + xdy = 0 denklemini = ( xy ) eklinde bir integrasyon arpan bularak

znz.
M(x,y)= ( y xy 3 )
M y = 1 3xy 2
N(x,y)= x
Nx = 1
xy= u diyelim.
x =
u
=
= y
x u x
y =
u
=
= x
y u y
Tam diferansiyel olma art:
( M ( x, y )) = ( N ( x, y ))
y
x
y M ( x, y ) + M y = x N ( x, y ) + N x
x( y xy 3 ) + (1 3xy 2 ) = y x + (1)
x 2 y 3 = 3 xy 2
xy = 3
3
1
=
ln = 3ln u = u 3 = 3 3
u
x y
Bulunan integrasyon arpan ile verilen dif denklem arplr

1
[ ( y xy 3 )dx + xdy = 0 ]
3 3
x y
(
1
1
1
2 )dx + 2 3 dy = 0
2
x y
x
x y
1
M y = N x = 3 3 tam diferansiyel
2x y
3
1
1
+ =c
2 2
2x y
x
ile de direk olarak integral arpan bulunabilir.
28
EKLNDE BR NTEGRASYON ARPANI :

u=xy denirse
( M ( x, y )) = ( N ( x, y ))
y
x
y M ( x, y ) + M y = x N ( x, y ) + N x
3) (2yx)dxydy=0
eklinde bir integrasyon arpan bularak znz.
M(x,y)= 2yx
N(x,y)=y
u=xy denirse
( M ( x, y )) = ( N ( x, y ))
y
x
y M ( x, y ) + M y = x N ( x, y ) + N x
29
(2yx)dxydy=0 )
M(x,y)=
TAM DF
N(x,y)=
M(x,y)=
M ( x, y)dx = ln( x y) +
y
N ( x, y)dy = ( x y)
y
+ g ( y)
( x y)
y
+ ln( x y ) =c
( x y)
+ m( x )

u=x+y denirse
( M ( x, y )) = ( N ( x, y ))
y
x
y M ( x, y ) + M y = x N ( x, y ) + N x
30

u=x2+y2 denirse
( M ( x, y )) = ( N ( x, y ))
y
x
y M ( x, y ) + M y = x N ( x, y ) + N x
CLAIRAUT DFERANSYEL DENKLEM

y= x
dy
dy
+
dx
dx
eklindeki denkleme clairaut denklemi denir. Clairaut denkleminin genel zm bu

denklemdeki y=dy/dx ler yerine bir c keyfi sabiti koymak suretiyle elde edilir. Yani
genel zm:
ygenel= xc+(c)
dir.
RNEK
y=xy+yy2 clairaut dif denklemini znz.
zm:genel zm
ygenel=xc+cc2
dir. Tekil zm ise, genel zmn c ye gre trevini almak suretiyle elde edilecek
denklemde c yi ekip ygenel de yerine konmasyla elde edilir. c ye gre trev:
x+12c=0 ile
c=1/2(x+1)
y=x(1/2(x+1))+ 1/2(x+1)( 1/2(x+1))2
y=1/4 (x+1)2
elde edilir.
31
2.9. Varlk ve Teklik Teoremi

Ardk Yaklamlar Yntemi (Picard Yntemi)
y= dy/dx=f(x,y)
y0=y(x0)
(1)
diferansiyel denkleminin x=x0 iin y=y0 , bir baka deyile y0=y(x0) balang koulunu
gerekleyen zmn bulmak iin balang koulunu da dikkate alarak(1) i x0 dan x e
integre edelim:
y
y0
x0
dy = f ( x, y)dx y = y
+ f ( x, y )dx
(2)
x0
Amacmz: x=x0 iin y=y0 balang koulunu ve (1) gerekleyen y fonksiyonunu

bulmaktr.
y=y0 oluturmaya altmz zm iin balang noktas olarak ele alalm ve bunu
(2) de yerine koyarak yaklamn birinci admn oluturalm:
x
y1 = y 0 + f ( x, y 0 )dx
(3)
x0
Buradan elde edilen y1 deerini (2) de yerine koyarak yaklamn ikinci admn
oluturalm
x
f ( x, y )dx
y2 = y0 +
x0
devam ederek
x
y3 = y0 +
f ( x, y
)dx
x0
.............................................
x
y n = y 0 + f ( x, y n 1 )dx
x0
elde edilir ve Picard Yntemi olarak bilinir.(Cevdet Cerit 1997)

Varlk ve teklik Teoremi:
f(x,y) ve fy(x,y) fonksiyonlar
fy=df/dy
I: x0a x x0 + a, y 0 b y y 0 + b
le belirlenen kapal bir I blgesinde srekli, dolaysyla snrl olsunlar, bir baka deyile
f ( x, y ) M
5
32
f y ( x, y ) N
eitsizliklerini gerekleyen pozitif M ve N saylar var olsun.
b
l = min a,
M
x0 l x x0 + l
olmak zere
ile belirlenen bir aralkta
dy
= f ( x, y )
9
dx
diferansiyel denkleminin y0=y(x0) balang koulunu gerekleyen bir ve yalnz bir
zm vardr. Bu zm Picard iterasyonu(yaklam) ile bulunur.
y=
yn = y0 +
f ( x, y
n 1
)dx
x0
y0,y1,y2........yn fonksiyonlar dizisi oluturulur. Bu dizinin her terimi balang koulunu

salar. Fakat bunlar diferansiyel denklemi salamazlar. Belli bir iterasyondan sonra
rnein n=k
x
yn+1=y n oluyorsa y n = y 0 +
f ( x, y
n 1
)dx a denklemin bir zmdr denir.
x0
rnek
f(x,y)= (1+y)/(1+x2+y2) ve I: x 2, y 4 olmak zere
y= f(x,y), y(0)=0 balang deer probleminin bir tek zme sahip olduunu
gsteriniz. Ayrca zmn tanml olduu x0= 0 merkezli bir aralk bulunuz.
zm
Varlk ve teklik teoreminden I blgesi iindeki her t iin f ( x, y ) M ve f y ( x, y ) N
f
N ) olduu gsterilirse diferansiyel denklemin x x0 < l aralnda tek
dy
zm vardr.
veya (
f ( x, y )
1+ y
1+ y
1+ y
1+ 4
5
=
= =M
2
2
2
2
2
2
2
2
1
1+ x + y
1+ x + y
1+ 0 + 0
1+ x + y
33
(paya x ve y nin alabilecei en byk deerler, paydaya ise alabilecekleri en kk

deerler konursa kesir en byk deerini alr) Burada a=2 , b=4 tr.
b
l = min a,
M
= min(2,4/5) Ayrca
f y ( x, y ) N =
2
2
(1 + y )2 y
(1 + x 2 + y 2 ) (1 + y )2 y (1 + x + y ) + (1 + y ) 2 y 61
=N
=
1
1 + x 2 + y 2 (1 + x 2 + y 2 ) 2
(1 + x 2 + y 2 ) 2
(1 + x 2 + y 2 ) 2
f
I iindeki her noktada snrldr. Balang deer problemi x4/5
y
aral iindeki her x iin bir tek y(x) zmne sahiptir.
rnek1:
olduundan
1) y= x2y diferansiyel denkleminin zmn y0(x0)=y(1)=2 balang koulu altnda

Picard yntemi ile ikinci yaklama kadar znz.
y=f(x,y)=x2y y0=2, x0=1
y1 ( x) = y 0 +
x0
f(x,y0)=x2y0= x22 dir
x3
11
f ( x, y 0 )dx = 2+ ( x 2)dx =
2x +
3
3
1
2
bulunan ifade verilen dif. denklemde (f(x,y1)= x2y1) olarak y yerine konularak;
x
x
11
53
x3
11
x3 x4
y 2 ( x) = y 0 + f [( x, y1 ( x)]dx =2+ ( x 2
+ 2 x )dx =
+ x2 x +
3 12
3
12
3
3
x0
1
rnek 2
1) y=y+x+1 diferansiyel denkleminin zmn y0(x0)=y(0)=1 balang koulu altnda

Picard yntemi ile znz.
y=f(x,y)= y+x+1
x
y1 ( x) = y 0 +
x0
y0=1, x0=0
x
f ( x, y 0 )dx =1+ xdx = 1 +

0
f(x,y0)=y0+x+1=x dir
x2
2
f(x,y1)=y1+x+1
x
y 2 ( x) = y 0 +
x0
f [( x, y1 ( x)]dx =1+ (1
0
x2
x2 x3
+ x + 1)dx = 1 +
2
2
6
f(x,y2)=y2+x+1
34
y 3 ( x) = y 0 +
x0
f [( x, y 2 ( x)]dx =1+ (1
0
x2 x3 x4
x2 x3
+
+
+ x + 1)dx = 1+
2
6 24
2
6
.............................
x
y n 1 ( x) = y 0 +
x0
x
y n 1 ( x) = y 0 +
x2 x3
f [( x, y n 2 ( x)]dx =1+ (1
+
+ x + 1)dx =
2
6
0
f [( x, y n 2 ( x)]dx = 1+
x0
xn
x2 x3 x4
+
+ ........ + (1) n
n!
2
6 24
olduunu varsayalm ve
x2 x3 x4
x n +1
y n (x) = 1+
+
+ ........ + (1) n +1
(n + 1)!
2
6 24
(1)
olduunu gsterelim
x
y n ( x) = y 0 +
x0
x 2 x3
xn
f [( x, y n 1 ( x)]dx = 1+ - (1 +
+ ...... + (1) n ) + x + 1dx

2
6
n!
= 1xx3/6+x4/24+................+(1)n+1xn+1/(n+1)!+x2/2+x
x2 x3 x4
x n +1
n +1
+
+ ........ + (1)
=1+
(n + 1)!
2
6 24
x 2 x3 x 4
x n +1
n +1
=[1x+
+
+ ........ + (1)
]+x
(n + 1)!
2
6 24
(2)
bulunur ve 1 nolu ifade gereklenmi olur. (2) nolu ifadeden n iin limit alnrsa
keli parantez iindeki sonlu ifade her x iin ex e yaknsayacandan
limnyn= ex+x olur
35
rnek 3
y(1)=1 ve y=4+x2y dir. Picard yntemi ile y2(1/2) yi bulunuz.
y=f(x,y)= 4+x2y
y1 ( x) = y 0 +
f(x,y0)= 4+x2y0 =4+x2 dir
y0=1, x0=1
x3
f ( x, y 0 )dx =1+ (4 + x )dx = 4 x +
3
1
= 4x +
x0
y 2 ( x) = y 0 +
x0
x 3 10
3
3
x 3 10
x 6 10 x 3 53
4
f [( x, y1 ( x)]dx =1+ 4 + x (4 x +
)dx = 4 x + x +
3
3
18
9
18
1
2
y2(1/2)=1.019965
dev
1) y=2xy2x diferansiyel denkleminin zmn y0=y(0)=2 balang koulu altnda

Picard yntemi ile znz.
y=f(x,y)= 2xy2x
y0=2, x0=0
y1 ( x) = y 0 +
f ( x, y
x0
y 2 ( x) = y 0 +
x0
y 3 ( x) = y 0 +
x0
f(x,y0)= 2xy02x =2x(2)2x dir
)dx =2+ (2x(2) - 2x )dx = 2 + x 2

0
x4
f [( x, y1 ( x)]dx =2+ (2x(2 + x ) - 2x )dx = 2 + x +
2
0
2
x4
x4 x6
2
f [( x, y 2 ( x)]dx =1+ (2 x(2 + x + ) 2 x)dx = 2 + x +
+
2
2
6
0
2
.................................
yn1= 2 + x 2 +
x4 x6
x 2 ( n 1)
+
+ ........ +
2
6
(n 1)!
(1)
olduunu kabul edelim.

y n= 2 + x 2 +
x4 x6
x 2n
+
+ ........ +
2
6
n!
(2)
olduunu gstereceiz.
36
y n ( x) = y 0 +
x0
f [( x, y n 1 ( x)]dx = = y 0 + [(2 xy n 1 2 x ]dx =

0
yn(x)=
x4 x6
x 2 ( n 1)
x4 x6
x 2n
2+ (2 x(2 + x 2 +
+ + ........ +
=
+
+ .... +
) 2 x dx = 2 + x 2 +
2
6
n!
2
6
(n 1)!
0
x4 x6
x 2n
1+ (1 + x 2 +
+
+ ........ +
)
2
6
n!
x
bulunur ve 1 nolu ifade gereklenmi olur. (2) nolu ifadeden n iin limit alnrsa
2
keli parantez iindeki ifade her x iin e x e yaknsayacandan
limnyn= 1+ e x olur
Eer belli bir admdan sonra yn1=yn=yn+1 olursa bu durumda yn e (2) denkleminin
zmdr denir. Ayn zamanda yn (1) balang deer probleminin de zmdr ve
dizi bu noktada biter.
37
DEKENLERDEN BRN ERMEYEN KNC MERTEBEDEN DFERANSYEL

DENKLEMLER
d2y
= f ( x)
dx 2
y=f(x)
Bu tipteki diferansiyel denklemi zmek iin ard arda iki integral almak yeterlidir.
d 2 y d dy
=
( ) = f ( x)
dx 2 dx dx
in her iki tarafn dx ile arpalm
d(
dy
) = f ( x)dx
dx
dy
d ( dx ) = f ( x)dx
dy
= f ( x)dx + c1 = F ( x) + c1
dx
dy= (F(x)+c1)dx
dy = (F(x)+c1)dx
y= F(x)dx+c1x+c2
elde edilir. Sonu c1 ve c2 gibi keyfi sabiti ierdiinden genel zmdr.
RNEK1:
y6x=0 diferansiyel denklemini znz.
zm:
d2y
= 6x
dx 2
d dy
( ) = 6x
dx dx
d(
dy
) = 6 xdx
dx
dy
d ( dx ) = 6 xdx
dy
= 3x 2 + c1
dx
dy= (3x 2 +c1)dx
dy = (3x 2 +c1)dx
y=x3+c1x +c2
38
Bu kural, daha yksek mertebeden trevler bulunmas durumunda da , yani
dny
= f (x)
dx n
eklindeki denklemlere de uygulanr.
d2y
= f ( x, y ' )
2
dx
Tipindeki diferansiyel denklemler
y=dy/dx= p dntrmesi yaplrsa y ' ' =
d 2 y dp
olarak, denklem
=
dx 2 dx
dp
= f ( x, p) 1. mertebeden bir diferansiyel denkleme dntrlm olur.
dx
rnek
d2y
dy
(x+1)
= ( x + 2)
2
dx
dx
d 2 y ( x + 2) dy
=
( x + 1) dx
dx 2
diferansiyel denklemini znz.
d2y
= f ( x, y ' ) tipinde
2
dx
y= dy/dx = p dntrmesi yaplrsa y ' ' =
dp ( x + 2)
=
p
dx ( x + 1)
1. mertebeden deikenlere ayrlabilir tipte dif. denklem
dp ( x + 2)
=
dx
p
( x + 1)
d 2 y dp
denklemde yerlerine konursa
=
dx 2 dx
dp
( x + 2)
=
dx
p
( x + 1)
dp
1
= (1 +
)dx
p
x +1
lnp=x+ln(x+1)+lnc
lnplncln(x+1)=x
p=dy/dx idi.
p
= ex
c( x + 1)
dy= c(x+1)ex dx
p= c(x+1)ex
dy= c(x+1)ex dx
39
c(xex+ex) dx in integrali
x=u
dv=exdx
dx=du
v=ex
uv vdu
y=c[ x exex ]+c1
x ex exdx= x exex
y= c x ex+c1
d2y
= f ( y, y ' )
2
dx
dy
= p dntrmesi yaplr ve
dx
d 2 y dp dp dy
dp
=
=
=p
2
dx dy dx
dy
dx
dp
= f ( y, p)
dy
olduu gz nne alnrsa denklem
1. mertebeden diferansiyel denklem ekline dnr.
RNEK:
1)
2
d2y
= y ' y 1 diferansiyel denklemini znz.
2
dx
dy
= p dntrmesi yaplr ve
dx
d 2 y dp dp dy
dp
=
=
=p
2
dx dy dx
dy
dx
dp
= p 2 y 1
dy
dp
= py 1
dy
dp
= y 1 dy
p
lnp=lny+lnc
ln(p/c)=lny
dy/dx= c y
p=cy
p=dy/dx idi.
dy/y = c dx
lny= cx+ lnc1

lny lnc1=cx
ln(y/c1)= cx
y=c1ecx
40
d2y
= f ( y)
dx 2
Bu tip diferansiyel denklemin zmn bulmak iin denklemin her iki taraf
2
dy
dx
dx
ile arplr. Bu durumda

2
dy
dy d 2 y
dx= 2 f ( y ) dx
2
dx
dx dx
elde edilir. Bu bantnn birinci taraf

2
dy d 2 y
dy
dx=d( )2
2
dx dx
dx
olup
d(
dy 2
) =2f(y)dy
dx
ve
d(
dy 2
) =2f(y)dy
dx
dy 2
) =2f(y)dy+c= F(y)+c
dx
dy
= F(y)+c
dx
dy
F ( y) + c
= dx
olarak
y=(x,c,K) zm bulunur.
rnek:
d2y
+ a 2 y = 0 diferansiyel denklemini znz
dx 2
d2y
= a 2 y
dx 2
2
dy
dx
dx
ile denklemin her iki tarafn arpalm
41
d(
2yy=2a2ydy
dy 2
) =2a2ydy integral alnrsa
dx
d(
dy d 2 y
dx= 2a 2 ydy
dx dx 2
dy 2
) =2a2ydy+K2
dx
dy 2 2 2 2
) = K a y
dx
dy
K 2 a2 y2
dy
= K 2 a2 y2
dx
= dx
x+c=
dy
K 2 a2 y2
olup
1
ay
arcsin
= x+c
a
K
arcsin(ay/K)=ax+ac
ay/K=Sin(ax+ac)
y=K/a (sin(ax+ac))
dev:
d2y
1
= 2 diferansiyel denklemini znz
2
dx
y
1
dy d 2 y
dx=2 2 dy
2
dx dx
y
d(
1
dy 2
) =2 2 dy integral alnrsa
dx
y
dy 2
) =21/y2dy
dx
y
dy=dx
2
x+c2=
2
dy
)= + c c=0 seilerek
y
dx
1 2
(y)3/2
23
42
3.1. KNC MERTEBEDEN SABT KATSAYILI HOMOJEN DFERANSYEL

DENKLEMLER
2. Mertebeden adi diferansiyel denklem , f verilen bir fonksiyon olmak zere
d2y
dy
= f (t , y, )
2
dt
dt
(1)
formundadr. Eer (1) deki f fonksiyonunda y ve y lineer olarak bulunuyorsa (1)

denklemi lineerdir denir.
Yani
f(t,y,y)=g(t)p(t)yq(t)y
(2)
eklinde yazlabiliyorsa
Burada g,p ve q fonksiyonlar, t bamsz deikenine bal fonksiyonlardr. Bu durumda
(1) denklemi
y+p(t)y+q(t)y=g(t)
(3)
eklinde yazlabilir. (3) denklemi yerine

P(t)y+Q(t)y+R(t)y=G(t)
(4)
eklinde bir denklem ele alnmaktadr. Eer P(t)0 ise, (4) denklemi P(t) ile blnrse,
(3) denklemi
p(t ) =
Q(t )
R(t )
G (t )
, q(t ) =
, g (t ) =
P(t )
P(t )
P(t )
(5)
olduu gz nne alnarak elde edilir. Eer (1) denklemi (3) veya (4) formunda deilse,
nonlineerdir.
(1),(3) veya (4) formunda verilen bir diferansiyel denklemin balang deer problemi
y0 ve y0 verilen saylar olmak zere,
y(t0)=y0 , y(t0)=y0
(6)
formunda balang koullar ile verilir.

Dolaysyla(t0,y0) noktas ile birlikte, bu noktann eimi de verilmelidir. Bu balang
koullar 2. mertebeden diferansiyel denklemin zmnde ortaya kan iki katsaynn
belirlenmesinde kullanlr.
Eer (3) denklemindeki g(t) veya (4) denkleminde G(t) fonksiyonu her t iin sfr ise
verilen diferansiyel denklem homojendir denir.
y+p(t)y+q(t)y=0
aksi takdirde denkleme homojen deildir denir.
(7)
43
Ksaca,
P(t)y+Q(t)y+R(t)y=0
(8)
(8) formundaki denklemler homojendir. Dolaysyla A,B ve C sabitler olmak zere
(8)denklemi
ay+by+cy=0
(9)
formunda yazlrsa sabit katsayl homojen denklem olur. (9) denkleminin zm r

belirlenmesi gereken bir parametre olmak zere, y=ert eklinde aranrsa ve y=rert,
y=r2ert ler (9) denkleminde yerlerine konursa
a r2ert+b rert+c ert=0
(ar2+br+c) ert=0
ar2+br+c=0
(10)
elde edilir.
Eer r (10) denkleminin kk ise y=ert denklemin zmdr. ar2+br+c=0 denklemine
ikinci tarafsz denklemin karakteristik denklemi denir. Bu denklem diferansiyel
denklemde
ay+by+cy=0 denkleminde:
y=r2
y=r
ar2+br+c=0 ikinci mertebeden karakteristik denklem
y=1
yazlmak suretiyle dorudan doruya elde edilebilir.
I.Durum
=b2 4ac>0 ise
r1 ve r2 gibi farkl iki reel kk vardr.

( r12 =
b b 2 4ac
)
2a
Genel zm: y=c1y1(x)+c2y2(x)=c1er1x+c2er2x dr

II.Durum
=b2 4ac<0 ise kompleks iki kk vardr

r1=+i ; r2=i
=(b/2a)
= 4ac b 2 / 2a
genel zm: y= ex (c1Cosx+c2Sinx)
dr.
44
III.Durum Kkler reel ve birbirine eit ise
=b2 4ac=0
r1= r2=r=(b/2a) katl 2 kk vardr.

y=(c1+c2x)erx
Genel zm
3.2.LNEER HOMOJEN DENKLEMLERN TEMEL ZMLER

Teorem 3.2.1:
p,q ve g fonksiyonlar I ak aralnda srekli fonksiyonlar olmak zere
y+p(t)y+q(t)y=g(t), y(t0)=y0, y(t0)=y0
balang deer problemi gznne alnsn: Bu durumda t, I aralnda kalmak
suretiyle zm vardr ve bu problemin tek bir y=y(t) zm bulunur.
rnek 1:
y+5y+6y=0
y(0)=2,
y(0)=3 balang deer problemini znz.
y=r2
r2+5r+6=0
y=r
r1=2, r2=3 2 farkl reel kk
y=1
Genel zm: y=c1y1(x)+c2y2(x)=c1er1x+c2er2x dr
y=c1e2x+c2e3x dr
(1)
y(0)=2 iin
c1+c2=2
y=2 c1e2x3 c2e3x
y(0)=3 iin
c1=9
2 c13c2=3
c2=7 (1) yerlerine konursa balang deer probleminin zm

y=9e2x7e3x
bulunur.
y
2
y=9e2x7e3x
x
45
rnek 2
4 y 8 y + 3 y = 0
y (0) = 2
, y(0) = 1/ 2 balang deer problemini znz.
y=r2
4r28r+3=0
y=r
r1=3/2, r2=1/2 2 farkl reel kk
y=1
Genel zm: y=c1y1(x)+c2y2(x)= c1e r1x + c2 e r2 x dr
y=c1e3/2x+c2e1/2x dr
c1 + c2 = 2
Balang koullar ile
3
1
1
c1 + c2 =
2
2
2
(1)
c1 = 1/ 2, c2 = 5 / 2
Balang deer probleminin zm;
1 3x 5 1x
y= e 2 + e 2
2
2
rnek 3
(t23t)y+ty(t+3)y=0 y(1)=2, y(1)=1 balang deer probleminin zmnn
varolduu en geni aral bulunuz.
P(t)y+Q(t)y+R(t)y=G(t)
eklinde bir denklem ele alnmaktadr. P(t)0 olduundan denklemi P(t) ye blersek,
(3) denklemi
p(t ) =
Q(t )
R(t )
G (t )
, q(t ) =
, g (t ) =
P(t )
P(t )
P(t )
y+p(t)y+q(t)y=g(t)
ekline gelir.
p(t)=1/(t3)
q(t)=(t+3)/t(t3)
g(t)= 0
katsaylarn sreksizlik noktalar t=0 ve t=3 tr (payday 0 yapan deerler). Bu nedenle

katsaylarn srekli olduu ve t=1 balang noktasn ieren aralk 0<t<3 araldr. Bu
aralkta teoremin artlar salanr ve bu aralk en geni aralktr (artlar salayan)
y(1)=2, t=1
46
Teorem 3.2.2(Sperposisyon)
Eer y1 ve y2 L[y]= y+p(t)y+q(t)y=0 diferansiyel denkleminin zmleri iseler, c1 ve c2
sabitlerinin keyfi deerleri iin, c1y1+c2y2 lineer kombinasyonu da diferansiyel
denklemin zmdr.
spat iin denklemde y= c1y1(t)+c2y2(t) koymak yeterlidir.
L[ c1y1+c2y2 ]= (c1y1+c2y2)+p(c1y1+c2y2)+q(c1y1+c2y2)
= c1y1+c2y2+p(c1y1+c2y2)+q(c1y1+c2y2)
= c1(y1+py1+qy1)+c2(y2+py2+qy2)
= c 1 L[ y 1 ] + c 2 L[ y 2 ]
= c1*0 + c2 *0
L[ c1y1+c2y2 ]=0
c1y1+c2y2 de bir zmdr.
zel durumda teorem c1 veya c2 nin sfr olmas durumunda da geerlidir.
Bu ksmda ise y= c1y1(t)+c2y2(t) ifadesindeki c1 ve c2 katsaylarnn hangi deerleri
iin( y(t0)=y0, ....y(t0)=y0 )balang koullarnn saland ile ilgileneceiz.
y(t0)=y0, ....y(t0)=y0 balang koullar
c1y1(t0)+c2y2(t0)=y0
denklemlerini salar.
c1y1(t0)+c2y2(t0)=y0
Bu denklemlerden c1 ve c2 zlrse
y0 y 2' (t 0 ) y0' y 2 (t 0 )
c1=
y1 (t 0 ) y 2' (t 0 ) y1' (t 0 ) y 2 (t 0 )
c2=
y0 y1' (t 0 ) + y0' y1 (t 0 )
y1 (t 0 ) y 2' (t 0 ) y1' (t 0 ) y 2 (t 0 )
veya bunlar determinantlardan oluan terimler olarak yazarsak
y0 y 2 (t 0 )
y0' y 2' (t 0 )
c1=
y1 (t 0 ) y 2 (t 0 )
y1' (t 0 ) y 2' (t 0 )
y1 (t 0 ) y0
y1' (t 0 ) y0'
c2=
y1 (t 0 ) y 2 (t 0 )
y1' (t 0 ) y 2' (t 0 )
olur.
c1 ve c2 nin bu deerleri ile y= c1y1(t)+c2y2(t) ifadesi ( y(t0)=y0, ....y(t0)=y0 )balang
koullarn ve (L[y]= y+p(t)y+q(t)y=0 ) diferansiyel denklemini salar.
Dier yandan c1 ve c2 nin bulunabilmesi iin paydalar sfrdan farkl olmaldr.
47
W=
y1 (t 0 )
y1' (t 0 )
y 2 (t 0 )
0 olmaldr.
y 2' (t 0 )
W determinantna wronskion determinant veya ksaca y1 ve y2 zmlerinin

wronskioni denir.
Teorem 3.2.3
y1 ve y2 nin L[y]= y+p(t)y+q(t)y=0 denkleminin iki zm olduu kabul edilsin.
Ayrca y(t0)=y0, ....y(t0)=y0 balang koullarnn tanmland t0 noktasnda W=y1y2
y1y2 0 olsun. Bu takdirde c1 ve c2 sabitleri y= c1y1(t)+c2y2(t) fonksiyonu iin
diferansiyel denklemi( L[y]= y+p(t)y+q(t)y=0 ) ve balang koullarn (y(t0)=y0,
....y(t0)=y0 ) salayacak ekilde seilebilir.
rnek 3:
1)y+5y+6y=0 diferansiyel denkleminin iki zm y1(t)=e2t, y2(t)=e3t idi.
Bu y1 ve y2 nin wronskionini bulunuz ve sfrdan farkl olduunu gsteriniz.
W=
e 2t
2e
2t
e 3t
3e
3t
=3e5t(2e5t)=e5t0
y= c1y1(t)+c2y2(t)=c1 e2t+c2 e3t dir.
Teorem 3.2.4.
Eer y1 ve y2 L[y]= y+p(t)y+q(t)y=0 denkleminin iki zm ise ve yle bir t0 noktas
varsa ve bu noktada y1 ve y2 nin W0 ise, bu takdirde y1 ve y2 , c1 ve c2 katsaylar ile y=
c1y1(t)+c2y2(t) zmleri (L[y]= y+p(t)y+q(t)y=0) denkleminin her zmn ierir.
Dolaysyla y= c1y1(t)+c2y2(t) ifadesi (L[y]= y+p(t)y+q(t)y=0) denkleminin genel
zmdr.
Bununla birlikte sfrdan farkl wronskione sahip y1 ve y2 zmlerine (L[y]=
y+p(t)y+q(t)y=0) denkleminin zmlerininin temel cmlesi denir.
rnek 4
y1(t)=t1/2 y2(t)=t1 olarak verilmektedir.
2t2y+3tyy=0 t>0 iin y1(t) ve y2(t) nin diferansiyel denkleminin zmlerinin temel
cmlesi olduunu gsteriniz.
ncelikle y1 ve y2 nin verilen diferansiyel denkleminin zmleri olup olmadn
yerine koyma metodu ile bakarsak
y1(t)=t1/2, y1(t)=1/2t1/2, y1(t)=1/4t3/2
48
2t2(1/4t3/2)+3t(1/2t1/2) t1/2=(1/2+(3/2)1)t1/2=0
benzer ekilde
y2(t)=t1, y2(t)=t2, y2(t)=2t3
2t2(2t3)+3t(t2) t1=(431)t1=0
olur. Dolaysyla y1 ve y2 verilen diferansiyel denklemin zmleridir. Bunlarn
Wronskionuna baklrsa
t 1/ 2
W(y1,y2)= 1 1 / 2
t
2
t 1
t
3
= t 3 / 2
2
W(y1,y2)0 t>0 olduundan y1(t) y2(t)
diferansiyel denklemin temel cmlesini oluturur.

Teorem 3.2.5
Bir I ak aralnda srekli olan p ve q katsaylar ile tanmlanm
L[y]= y+p(t)y+q(t)y=0 diferansiyel denklemini gznne alalm. I aralnda bir t0
noktas seilsin y1 diferansiyel denklemin bir zm olsun ve y(t0)=1, ....y(t0)=0
balang koullar salansn y2 de diferansiyel denklemin bir zm olsun ve y(t0)=0,
y(t0)=1 balang koullar salansn Bu takdirde y1 ve y2 gznne alnan diferansiyel
denklemin zmlerinin temel cmlesini oluturur.
dev: Yukardaki teorem 3.2.5 te tanmlanan zmlerin temel cmlesini t0=0
balang koulu iin
yy=0 diferansiyel denklemi iin bulunuz.( y(t0)=1, y(t0)=0 , y(t0)=0, y(t0)=1)
y=r2
y=r
r21=0
r1=1, r2=1 2 farkl reel kk
y=1
Genel zm: y=c1y1(t)+c2y2(t)= c1e r1t + c2 er2t dr
y=c1et+c2et dr
y(0)=1, y(0)=0 koullar ile
Benzer ekilde
( W ( y1 , y2 )t = 2 0 (1)
c1 = 1/ 2, c2 = 1/ 2
Bylece
1
1
y3 (t ) = et + e t = cosh t
2
2
y4 (t )
y(0)=0, y(0)=1
y4 (t ) =
koullarn salyorsa
1 t 1 t
e e = sinh t
2
2
49
y3 , y4 n Wronskian W ( y3 , y4 )(t ) =
cosh t sinh t
= cosh 2 t sinh 2 t = 1
sinh t cosh t
Bu fonksiyonlar, Teorem 3.2.5 ile zmlerin temel cmlesidir. Bu yzden verilen

diferansiyel denklemin genel zm;
y = k1 cosh t + k2 sinh t
3.3. LNEER BAIMSIZLIK VE WRONSKAN

Bu blmde lineer bamllk ve lineer bamszlk ile wronskian arasndaki iliki
verilecektir.
Bir I aralnn iindeki t iin, k1 ve k2 her ikisi birden sfr olmayan sabitler olmak zere,
k1f(t)+k2g(t)=0
(1)
ise f ve g fonksiyonlar lineer bamldr. (1) denklemi I aralnn iindeki her t iin
eer sadece k1=k2=0 durumunda geerli ise f ve g ye lineer bamszdr denir.
rnek 5:
Keyfi bir aralkta et ve e2t fonksiyonlarnn lineer bamsz olduunu gsteriniz.
Lineer bamszlk iin
k1et+k2e2t=0
(2)
nin ele alnan aralk iindeki her t iin k1=k2=0 durumunda saland gsterilmelidir.
Ele alnan aralkta t1t0 olmak zere t0 ve t1 noktalar seilsin. Bu noktalarda (2)
denklemi gznne alnrsa
k1et0+k2e2t0=0
k1et1+k2e2t1=0
(3)
denklemleri elde edilir. Katsaylar determinant et0 e2t1 e2t0 et1= et0 et1(et1 et0) olur. Bu
determinant sfrdan farkl olduundan (3) denkleminin tek zm k1=k2=0 dir.
Dolaysyla verilen fonksiyonlar lineer bamszdr.
Teorem 3.3.1.
f ve g fonksiyonlar bir I ak aral zerinde diferansiyeli alnabilinen fonksiyonlar ve
bir t0 noktas iin W(f,g)(t0)0 ise f ve g lineer bamszdr . Her t noktas iin W(f,g)(t)=
0 ise lineer bamldr.
Teoremin ispat iin k1f (t)+k2 g(t)=0 ifadesini ele alalm t0 noktasnda trevleri alnrsa
k1f (t0)+k2 g(t0)=0
k1f(t0)+k2 g(t0)=0
(4)
olur. 4 deki katsaylar determinant W(f,g)(t0)0 olduundan tek zm k1=k2=0 dir. Bu

nedenle f ve g lineer bamszdr.
Yukardaki rnek iin;(rnek5) herhangi bir t0 noktas iin
50
W(f,g)(t0)=
e t0
e t0
e 2 t0
= e 3t 0 0
2t0
2e
(5)
dr. Dolaysyla et ve e2t fonksiyonlarn lineer bamszdr.
Teorem 3.3.2.(Abel teoremi)

y1 ve y2
L[y]= y+p(t)y+q(t)y=0
(6)
diferansiyel denkleminin zmleri ise, p ve q I ak aral zerinde srekli

fonksiyonlar olmak zere wronskianW(y1,y2)t
W(y1,y2)t= c exp[ p (t )dt ]
(7)
Burada c y1 ve y2 bal belli bir sabittir. Bu yzden tm t ler iin W(y1,y2)t ya

sfrdr(eer c=0 ise) ya da asla sfr deildir.( eer c 0)
Teoremin ispat: y1 , y2 zmleri denklemi saladklarndan
y1 + p(t ) y1 + q(t ) y1 = 0
y2 + p(t ) y2 + q (t ) y2 = 0
(8)
Birinci denklemi y2 , ikinci denklemi y1 arpp toplarsak
( y1 y2 y1y2 ) + p (t )( y1 y2 y1 y2 ) = 0
(9)
W (t ) = W ( y1 , y2 )(t )
(10)
W = y1 y2 y1y2
(9) formunda yazarsak
W + p (t )W = 0
(11)
(11) 1. mertebeden lineer diferansiyel denklemdir. ve deikenlere ayrlabilirtiptedir..

Bylece
c sabit
W(t)= c exp[ p (t )dt ]
(12)
stel fonksiyon sfr olmayacandan c=0 durumunda W(t)=0 dr. Bu durumda tm t ler
iin W(t)=0 dr. ve teorem salanm olur.
51
rnek 4 iin; y1(t)=t1/2 y2(t)=t1

2t2y+3tyy=0 dif denkleminin zmleridir. Abel teoremi yardmyla zel zm
bulunuz.
rnek 4 ten W(y1,y2)(t)=3/2t3/2 olduunu biliyoruz (7) nolu eitlii kullanabilmek iin
verilen diferansiyel denklemi (6) formunda yazmamz gerekir.
y+
W(y1,y2)t= c exp[ p(t )dt ]=cexp(
1
3
y 2 y=0
2t
2t
3
dt )=cexp(3/2lnt)=ct3/2 zel zm iin
2t
C=3/2 seilmelidir.
2. mertebeden diferansiyel denklemlerin zmlerinin lineer bamszl ve wronskian
arasndaki iliki teorem 3.3.3 ile verilmektedir.
SORU) t 2 y '' + 2ty '+e 3t y = 0 diferansiyel denkleminin Wronskian determinantn

bulunuz. W(y1,y2)(1)=3 ise, W(y1,y2)(6) deerini bulunuz.
t 2 y '' + 2ty '+e 3t y = 0 denklemi t2 ye blnrse

2t
1
y '+ 2 e 3t y = 0,
2
t
t
2
1
y '' + y '+ 2 e 3t y = 0
t
t
y '' +
Abel Teoreminden
p ( t ) dt
2
c
= ce dt = ce 2 ln t = 2
W(y1,y2)t= ce
W(y1,y2)(1)=3 den
c=3 bulunur.
W(y1,y2)(6) =
c
3
1
=
=
bulunur.
2
t
36 12
Teorem 3.3.3.
p ve q fonksiyonlar bir I ak aral zerinde srekli fonksiyonlar olmak zere
L[y]= y+p(t)y+q(t)y=0 diferansiyel denkleminin zmleri y1 ve y2 olsun, bu takdirde
ancak ve ancak I iindeki her t iin
W(y1,y2)t=0 ise y1 ve y2 I zerinde lineer bamldr

W(y1,y2)t0 ise y1 ve y2 I zerinde lineer bamszdr.
52
Ksaca zmlerin temel cmlesi wronskian ile lineer bamszlk kavramlar arasndaki
iliki aadaki gibidir.
y1 ve y2 , L[y]= y+p(t)y+q(t)y=0 diferansiyel denkleminin zmleri , p ve q
fonksiyonlar bir I ak aral zerinde srekli fonksiyonlar olsun, bu takdirde aadaki
kavramlar denktir ve her biri dier n gerektirir.
1 y1 ve y2 fonksiyonlar I zerinde zmlerin temel cmlesidir.
2 y1 ve y2 fonksiyonlar I zerinde lineer bamszdr
3 I daki bir t0 noktasnda W(y1,y2)t00 dr.
4 I daki her t iin W(y1,y2)t0 dr.
3.4. KARAKTERSTK DENKLEMN KOMPLEKS KKLER

y=r2
y=r
y=1

r1=+i ; r2=i
=(b/2a)
= 4ac b 2 / 2a
dr. c1 ve c2 keyfi sabitlerdir.
Euler Forml:
et fonksiyonu t=0 noktasnda Taylor serisine alrsa
tn
<t<
e =
n =0 n!
elde edilir. Yukardaki denklemde t yerine it konursa
t
(it ) n
(1) n t 2 n
(1) n1 t 2 n1
=
+ i
(2n)!
n =0 n!
n =0
n =0 ( 2n 1)!
e it =
53
elde edilir. Bu eitlikte ilk ifade t=0 noktas civarnda cost fonksiyonunun taylor serisine
2. ifade ise t=0 noktas civarnda sint fonksiyonunun taylor serisine karlk gelir.
Dolaysyla
eit= cost+isint
eklinde yazlabilir ve bu denklem Euler formlolarak bilinmektedir. Euler
formlnden yaralanlarak
e(+i)=et (cost+isint)
= etcost+ietsint)
eklinde yazlabilir. Sonu olarak Karakteristik denklemin kkleri
r1=+i ; r2=i
ise
=(b/2a)
olmak zere
= 4ac b 2 / 2a
genel zm: y= et (c1Cost+c2Sint)

rnek 1:
y+y+y=0
ikinci derece denklemi znz.
=b2 4ac= 3<0 kompleks iki kk vardr.
r2+r+1=0 (karakteristik denklem)
12 =
b b 2 4ac 1 3i 2 1 i 3
=
=+i
=
2
2
2
2a
dr
ve deerleri yerine konulursa genel zm

y= e(1/2)x (c1Cos
3
3
x +c2Sin
x)
2
2
elde edilir.
rnek 2:
y+9y=0 ikinci derece denklemini znz.
zm:
12 =
=b2 4ac= 36<0 kompleks iki kk vardr.
i6
b b 2 4ac 36i 2
=
= = 3i =+i
2a
2
2
genel zm: y= ex (c1Cosx+c2Sinx) idi.

buradan genel zm y= c1Cos3x+c2Sin3xelde edilir.
54
rnek 3:
16 y 8 y + 145 = 0
y (0) = 2 , y(0) = 1 balang deer problemini znz.
16r 2 8r + 145 = 0 karakteristik denklem

r1=+i ; r2=i
1
= 4ac b 2 / 2a =3 ( 3i )
4
=(b/2a)=1/4
genel zm: y = e t (c1 cos t + c2 sin t ) = e 4 (c1 cos 3t + c2 sin 3t )
y (0) = 2 iin c1 = 2
y =
y(0) = 1 iin
c2 = 1/ 2
1
t
1 14 t
e (c1 cos 3t + c2 sin 3t ) + e 4 (3c1 sin 3t + 3c2 cos 3t )
4
1
c1 + 3c2 = 1
4
1
y= e 4 (2 cos 3t + 1/ 2sin 3t )
3.5 KATLI KKLER VE MERTEBE DRME

y=r2
y=r
y=1
Kkler reel ve birbirine eit ise
=b2 4ac=0
r1= r2=r=(b/2a) katl 2 kk vardr.

Genel zm
y=(c1+c2t)ert
rnek
y+y+1/4y=0 y(0)=2 ve y(0)=1/3 denklemini znz.
r2+r+1/4 =0
=b2 4ac=0
r12 =
b
=1/2=r
2a
(2 katl kk)
55
Genel zm
y=(c1+c2t)ert idi. buradan

y=(c1+c2t)e(1/2)t elde edilir
c1=2 olur.
y(0)=2 iin (t=0,y=2)
y(0)=1/3 iin y(0)=1/2(c1+c2t) e(1/2)t +c2 e(1/2)t=1/3

t yerine 0, c1 yerine 2 konularak
1+c2=1/3
c2=4/3
elde edilir.
y = (2 + 1/ 3t )e
1
t
2
MERTEBE DRME , y+p(t)y+q(t)y=0 eklindeki bir diferansiyel denklemin bir y1(t)

zm biliniyorsa, dier zmnn bulunmasnda kullanlr.
Bu durumda y=v(t)y1(t) seilerek y ve y ifadeleri y+p(t)y+q(t)y=0 denkleminde
yerlerine konur ve dzenlenirse, yani;
y=v(t)y1(t)
y=v(t)y1(t)+v(t)y1(t)
y=v(t)y1(t)+v(t)y1(t)+ v(t)y1(t)+v(t)y1(t)
vy1+(2y1+py1)v+(y1+py+qy1)v=0
0
vy1+(2y1+py1)v=0
bulunur. Bulunan denklem v ne gre 1.mertebeden diferansiyel denklemdir.
Dolaysyla 1.mertebeden lineer diferansiyel denklem veya deikenlere ayrlabilir tipte
diferansiyel denklem haline getirilerek zlr.
Burada v, v integre edilerek bulunur.
Bu metodta orjinal diferansiyel denklem y ye gre 2. Mertebeden olduu halde
y=v(t)y1(t) ile v ne gre 1. Mertebeden diferansiyel denkleme geilmektedir, bu
nedenle bu metoda Mertebe Drme Metodu denir.
56
rnek:
1) 2t2y+3tyy=0 diferansiyel denklemin bir zm y1(t)=t1 olduuna gre lineer
bamsz ikinci bir zm bulunuz.
y=v(t)y1(t) ile
y=vt1
y=vt1 vt2
y=vt12vt2+2vt3
y=vt1
(1)
2t2y+3tyy=0 yerlerine konarak
2t2(vt12vt2+2vt3)+3t(vt1 vt2) vt1=0

2tv4v+4vt1+3v3vt1vt1=0
2tvv+(4t13t1t1)=0
2tvv=0 elde edilir.
2tvv=0
v '' 1 1
v ' = 2 t dt
2tv=v
v '' 1
=
integral alnarak
v ' 2t
lnv= lnt +lnc

lnvlnc= lnt
ln(v/c)=lnt1/2
v=ct1/2
v=dv/dt idi
integral alnarak v bulunur, yani

dv/dt=ct1/2
dv=ct1/2dt
v=2/3 ct3/2+k
1
(2) (1) de yerine konursa y=vt ile zm
y=2/3 ct1/2+k t1
(2)
(3)
elde edilir. Burada c ve k keyfi sabitlerdir. (3) de 2. terim y1(t) nin kat, oysa ilk terim
ynin lineer bamsz zmn verir. lk terimin katsaysn (2/3 c) gz nne
almazsak y2(t)=t1/2olur.
3.6. HOMOJEN OLMAYAN DENKLEMLER VE BELRSZ KATSAYILAR

METODU
L[y]=y+p(t)y+q(t)y=g(t)
(1)
tipindeki denklemlerin zmleri incelenecektir.

Teorem 3.6.1
Eer Y1 ve Y2 homojen olmayan (sa yanl) denklemin iki zm ise, bunlarn fark da
(Y1 Y2), L[y]=y+p(t)y+q(t)y=0 homojen diferansiyel denklemin zmdr.
Eer y1 ve y2 (1) denkleminin zmlerinin temel cmlesi ise c1 ve c2 keyfi sabitler
olmak zere Y1(t)Y2(t)= c1y1(t)+c2y2(t) salanr.
57
Teorem 3.6.2
Homojen olmayan (1) diferansiyel denkleminin zm, y1 ve y2 homojen diferansiyel
denklemin zmlerinin temel cmlesi, c1 ve c2 keyfi sabitler ve Y(t) homojen olmayan
diferansiyel denklemin zel zm olmak zere genel zm;
y=(t)= c1y1(t)+c2y2(t)+Y(t)
(2)
ygenel= yhomojen+yzel
dir.
BELRSZ KATSAYILAR METODU

Bu yntem homojen olmayan sa yanl diferansiyel denklemin polinom,stel fonksiyon
trigonometrik fonksiyon veya bu fonksiyonlarn arpm eklinde olmas durumunda
uygulanr.
ZEL ZMLERN BULUNMASI:

Ay+By+Cy= f(x) de
1.) f(x) in k. Dereceden x in bir tam ok terimlisi olmas durumu

(polinom ise)
yzel zm
C0 ise(y li ifade var ise) f(x) ile ayn dereceden bir tam ok terimli yani;
(0 karakteristik denklemin kk deilse)
yzel=Ax2+Bx+C
C=0 , B0 ise f(x) ile ayn dereceden bir tam ok terimlinin x ile arpm
(0 karakteristik denklemin basit kk ise)
yzel=x(Ax2+Bx+C)
eklindedir.
C=0 , B=0 ise (0 karakteristik denklemin 2 katl kk ise)

yzel=x2(Ax2+Bx+C)
58
RNEK:
y3y=2x25x+3 diferansiyel denklemini znz.
zm
nce homojen zm yaplr ( y3y=0)
y=r2
y=r
ile
r23r=0 (karakteristik denklem) yardmyla kkler belirlenir
r(r3)=0
r1=0
r2=3 iki reel kk
zel zm iin,
yhomojen=c1er1x+c2er2x = c1+ c2e3x

0 karakteristik denklemin basit kk olduundan
yzel=x( Ax2+Bx+C) seilir,
buradan verilen dif. denkleme bal olarak trevler alnarak

y3y=2x25x+3 de yerine konularak (A,B,C) katsaylar belirlenir.
yzel=x( Ax2+Bx+C)=Ax3+Bx2+Cx
yzel=3Ax2+2Bx+C
y zel=6Ax+2B
6Ax+2B3(3Ax2+2Bx+C)= 2x25x+3
6Ax+2B9Ax26 Bx3C=2x25x+3
9Ax2=2x2
A=2/9
(6A6B)x=5 B=11/18
yzel=2/9 x3+11/18 x216/27x
2b3c=3
c=16/27
ygenel=yzel+yhomojen
ygenel= c1+ c2e3x2/9 x3+11/18 x216/27x
2) y '' + 7 y ' = x 2 + 1 diferansiyel denklemi znz.
y '' = r 2
y' = r
y =1
r1 = 0
yazlarak
r 2 + 7 r = 0 karakteristik denklemden
r2 = 7 2 farkl reel kk
yhom ojen = c1 + c2e 7 x
59
(x2+1) iin zel zm;

0 karakteristik denklemin basit bir kk olduundan
y zel = x( Ax 2 + Bx + C ) = Ax3 + Bx 2 + Cx
y ' zel = 3 Ax 2 + 2 Bx + C
y ''zel 2 = 6 Ax + 2 B
21Ax 2 = x 2 A = 1 / 21
6A+14B=0
2B+7C=1 den B=1/49 , C=51/343
y zel = x(
1 2 1
51
x
x+
)
21
49
343
y genel = y h + y zel
y genel = c1 + c2e 7 x + x(
1 2 1
51
x
x+
)
21
49
343
bulunur.
Ay+By+Cy= f(x) diferansiyel denkleminde

f(x) in Aex eklinde stel fonksiyon olmas durumu
yzel zel zm:
karakteristik denklemin bir kk deilse

yzel=Aex
karakteristik denklemin basit bir kk ise
yzel=Axex
karakteristik denklemin iki katl bir kk ise

yzel=A x2 ex
eklindedir.
rnekler
1) y+4y+8y=e2x diferansiyel denklemini znz.
2) y+4y+4y= e2x diferansiyel denklemini znz.
3) y5y+6y=5e2x diferansiyel denklemini znz.
60
rnek2 in zm
y+4y+4y= e2x diferansiyel denklemini znz.
r2+4r+4=0 karakteristik denklemden
(r+2)2=0 r= 2 iki katl
yhomogen=(c1+c2x) e2x
et =2 karakteristik denklemin 2 katl kk olduundan
yzel=Ax2 e2x
seilir.
y= 2Ax e2x2Ax2 e2x
y= 2A e2x 4Ax e2x4Ax e2x+4Ax2 e2x
2A e2x 8Ax e2x+4Ax2 e2x+8Ax e2x8Ax2 e2x+4 Ax2 e2x= e2x
2A e2x= e2x
A=1/2
zel zm
yzel=1/2(x2 e2x) olur.
genel zm ygenel=yhomogen+yzel ile

ygenel=(c1+c2x) e2x+1/2(x2 e2x)
olur.
2) y '' + 7 y ' + 12 y = e 3 x diferansiyel denklemini znz.
zm:
y '' + 7 y ' + 12 y = 0 ile homojen zm yaplarak

y '' = r 2
y' = r
y =1
yazlarak
r 2 + 7r + 12 = 0
r 2 + 7r + 12 = 0 karakteristik denklemden
r1 = 3
r2 = 4 2 farkl reel kk
yhom ojen = c1e 3 x + c2e 4 x
bulunur.
e3x iin zel zm
stel fonksiyonda xin katsays (3), karakteristik denklemin kk olduundan
Ae3x
seilerek
61
y zel = Axe 3 x
y ' zel = Ae 3 x 3 Axe 3 x
y '' zel = 6 Ae 3 x + 9 Axe 3 x diferansiyel denklemde yerlerine konularak
Ae3x= e3x den A=1 ve
y zel = xe 3 x
bulunur.
y genel = y h + y zel
y genel = c1e 3 x + c 2 e 4 x + xe3 x
elde edilir.
3. f(x)
TRGONOMETRK FONKSYON SE
ay+by+cy= M cos(x), Nsin(x)
yzel zel zm:
i karakteristik denklemin kk deilse

yzel= Acosx+Bsinx
i karakteristik denklemin kk ise veya c=a 2 , b=0 ise
yzel= x ( Acospx+Bsinpx)
rnek
y+2y3y= 8sin4x diferansiyel denklemini znz.
r2+2r3=0 (karakteristik denklem)
=b24ac>0 farkl iki kk
r1=1
r2=3 farkl iki kk

yhomojen=c1er1x+c2er2x = c1x+ c2e3x
zel zm iin 8sin4x de( i4) karakteristik denklemin kk olmadndan

yzel= Acos4x+Bsin4x
seilerek trevler alnr ve (y+2y3y= 8sin4x) de yerlerine konularak A ve B
katsaylar belirlenir.
62
yzel= Acos4x+Bsin4x
yzel= 4Asin4x+4Bcos4x
yzel= 16Acos4x16Bsin4x
16Acos4x16Bsin4x8Asin4x+8Bcos4x3 Acos4x3Bsin4x= 8sin4x
sin4x(19B8A)= 8sin4x
cos4x(19A+8B)=0
19B8A =8
8B19A=0
B=152/425
A= 64/425bulunur.
zel zm:
yzel= Acos4x+Bsin4x
yzel=64/425cos4x152/425sin4x
olur. genel zm
ygenel= yhomojen+ yzel = c1x+ c2e3x 64/425cos4x152/425sin4x
elde edilir.
4)
f(x)=exf(x)
eklinde ise
ay+by+cy)=exf(x)
karakteristik denklemin kk deilse

ex[ Axn+Bxn1+...+Zn ] eklinde seilerek zm aranr.
rnek:
y+4y+4y=x2 e3x diferansiyel denklemi znz.
zm:
r2+4r+4=0 karakteristik denklemden
(r+2)2=0 r= 2 iki katl
yhomogen=(c1+c2x) e2x
(1)
elde edilir. = 3 karakteristik denklemin kk olmadndan

zel zm iin:
yzel=e3x (Ax2+Bx+C)
(2)
seilerek y ve y trevleri alnp verilen diferansiyel denklemde yerlerine konarak
A,B ve C katsaylar belirlenir bulunan deerler zel zmde yerlerine konur.
Diferansiyel denklemin genel zm homojen zmle zel zmn toplamna
eittir.
y= 3 e3x (Ax2+Bx+C)+(2Ax+B) e3x
y= 9 e3x (Ax2+Bx+C )+3 e3x(2Ax+B) +3 e3x(2Ax+B) +2Ae3x
63
[25 Ax2+(20A+25B)x+2A+10B+25C] e3x= x2 e3x
25A=1
A=1/25
20A+25B=0
2A+10B+25C=0
B=20/625
ile
C=6/625
. A,B ve C deeri (2) de yerine konarak zel zm elde edilir.

y zel=(1/25 x220/625x+6/625)e3x
genel zm:
ygenel=yhomogen+yzel
ile
ygenel=(c1+c2x) e2x +(1/25 x2+20/625x+6/625)e3x
rnek
y4y=e2x sin2x dif. denklemini znz.
zm:
r24r=0 karakteristik denklemden
r (r4)=0 r1 =0
r2=4
yhomogen=c1+c2 e4x
(1)
elde edilir.
zel zm iin et Sint da (+i) yani e2x sin2x de (2+i2)karakteristik denklemin
kk olmadndan
yzel= e2x (Acos2x+Bsin2x)
(2)
seilerek ve y,y alnarak verilen dif. denklemde yerine konur.
y=(2Asin2x+2Bcos2x) e2x+2 e2x (Acos2x+Bsin2x)
y=( 4Acos2x4Bsin2x) e2x+4 e2x (2Asin2x+2Bcos2x) +4 e2x (Acos2x+Bsin2x)
y ve y verilen diferansiyel denklemde yerlerine konarak;
[4Acos2x4Bsin2x+4(2Asin2x+2Bcos2x) ]e2x=e 2xsin2x
(8A)cos2x+(8B)sin2x= sin2x
8B=1
8A=0
64
B= 1/8
A=0
Bylece (2) den:

yzel=( 1/8sin2x)e2x
(2)
genel zm
ygenel=c1+c2 e4x+(1/8sin2x)e2x bulunur.
5
g(t)= f(x)+h(x) (birka fonksiyonun toplam eklinde)ise zel zm bu
fonksiyonlarn her birine karlk gelen zel zmlerin toplamna eittir.
zel zmlerin seimi iin

g(t)
Karakteristik
denklemin kk
deilse
c(sabit)
0
n
t (polinom)
0
t
e (stel)
Sint
i
Cost
i
n t
t e
t
e Sint
+ i
t
e Cost
+ i
n t
t e Sint
+ i
tn et Cost
+ i
yzel
A
n
n1
At +Bt +....+Z
A et
ACost+BSint
Acost+Bsint
t
e [ Atn+Btn1+...+Z ]
et (ACost+BSint)
et (ACost+BSint)
etCost(A0tn+A1tn1..+An)+
etSint(B0tn+B1tn1..+Bn)
Eer tablonun 2.kolonundakiler karakteristik denklemin kk iseler bu hale

Rnasans hali denir ve tablo deiiklikler yapldktan sonra kullanlr. Eer 2.
Kolondakiler karakteristik denklemin s katl kk iseler bu durumda tablonun 3.
kolonundaki fonksiyonlar tsile arplrlar. zel zm ondan sonra aratrlr.
rnek 1:
y7y+10y=6t+8e2t diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz.
zm:
nce denklem 0 a eitlenerek homojen ksmn zm bulunur.
r27r+10=0
(r2)(r5)=0 r1=2 , r2=5
yhomogen= c1e2t+c2e5t
65
Eitliin sa taraf doru denklemi ve stel fonksiyonun toplam olduundan zel

zm olarak doru denklemi ve stel fonksiyon iin ayr ayr zel zmler seilir.
seilerek trevler( y ve y) alnr, verilen denklemde yerlerine konularak
yzel1=At+B
katsaylar hesaplanr.
y= A0
y=0
7 A+10(At+B)=6t
10At+10 B7 A=6t
10At=6t=
A= 6/10=3/5
10 B7 A0=0 B=21/50
yzel1=3/5t+21/50
yzel2=tDe2t
y=2tDe2t+De2t
y=2De2t+4tDe2t+2De2t
2De2t+4tDe2t+2De2t7(2tDe2t+De2t)+10tDe2t=8 e2t
4De2t=8 e2t
D=2
yzel2=tDe2t=2te2t
genel zm;
ygenel= yhomogen+yzel
ygenel= c1e2t+c2e5t+2te2t+3/5t+21/50
RNEK 2:
y+y2y=x+sinx diferansiyel denklemini znz
zm:
ygenel= c1e2x+c2ex1/2x1/41/10(3sinx+cosx)
66
www.matematikce.com
3.7. PARAMETRELERN DEM METODU

y+p(t)y+q(t)y=g(t) eklindeki diferansiyel denklemin homojen zmdeki
c1 ve c2 sabitlerinin u1(t) ve u2(t) fonksiyonlar deitirilmesinden dolay
Parametrelerin deiimi metodu denir. Yani
yhomojen= c1y1(t)+c2y2(t)
y= u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)
olur ve dolaysyla zmn bulunmas u1(t) ve u2(t) fonksiyonlarnn belirlenmesine
dnr. (Burada y1(t) vey2(t) homojen denklemin zmleridir.)
y= u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)
y= u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)+ u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)
u1(t) ve u2(t) yi ieren terimler toplam sfr kabul edilirse;
u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)=0
(1)
y=u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)
olur. Bu ifadenin trevi alnrsa
y= u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)+ u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)
olur. y,y vey y+p(t)y+q(t)y=g(t) denkleminde yerlerine konularak y1 ve y2nin
denklemin zmleri olduuda dikkate alnarak
u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t)=g(t)
(2)
elde edilir. (1) ve (2) yardmyla u1 ve u2 zlr, integralleri alnarak u1 ve u2

belirlenir
u1(t)=
y 2 (t )Q(t )
W ( y1 , y 2 )t
u2(t)=
y1 (t )Q(t )
W ( y1 , y 2 )t
(3)
W(y1,y2)t, y1(t) ve y2(t) nin wronskiani y1(t) ile y2(t) zmlerinin temel cmlesi
olduundan W(y1,y2)t0 dr. (3) nolu denklemin integrali alnarak
y (t )Q(t )
y (t )Q(t )
u1(t)= 2
u2(t)= 1
dt + c1
dt + c2
W ( y1 , y 2 )t
W ( y1 , y 2 )t
fonksiyonlar bulunur ve y= u1(t)y1(t)+u2(t)y2(t) de yerlerine konarak ikinci tarafl
denklemin zm elde edilmi olur. Bu metodu aadaki teoremle Teorem 3.7.1 ile
zetleyebiliriz.
Teorem 3.7.1
67
Eer p,q ve G fonksiyonlar bir I ak aral zerinde srekli fonksiyonlar ve y1 ve y2

fonksiyonlar y+p(t)y+q(t)y=g(t) diferansiyel denkleminin homojen ksmnn
zmleri iseler, y+p(t)y+q(t)y=g(t) denkleminin zel zm
yzel=y1(t)
y1 (t )Q(t )
y 2 (t )Q(t )
W ( y , y )t dt +y2(t) W ( y , y )t dt
1
yzel=y1(t)u1(t)+ y2(t)u2(t) ve genel zm

ygenel= c1y1(t)+c2y2(t)+yzel
RNEK:
y+y=tant diferansiyel denklemini sabitlerin deiimi metodu ile znz.
zm:
y+y=0 denkleminin karakteristik denklemi r2+1=0 ve kkleri r=i olup genel zm
y= et (c1Cost+c2Sint) den
y= c1Cost+c2Sint
y= u1Cost+u2Sint
yazlarak Sabitin deiimi kuraln uygularsak
y= u1Sint+u2Cost+ u1 Cost+u2 Sint

olup btnler art olarak
u1 Cost+u2 Sint=0
seilirse
y= u1Sint+u2Cost
olur. Buna gre
y=u1Costu2Sint+u1 Sint+u2 Cost
olup y, y, y nn ifadeleri verilen denklemde yerine konulursa
u1Costu2Sint+u1 Sint+u2 Cost+u1Cost+u2Sint=tant
u1 Sint+u2 Cost=tant
elde edilir.
u1 Cost+u2 Sint=0
/*Sint
/*Cost ile arparsak
u2= Sint
u1= Sin2t/Cost =(Cos2t1)/Cost= CostSect
68
Hatrlatma: (1/Cos at)dt =Sec at dt=1/a Ln(Sec at+Tan at)

Bunlardan
u1=SintLn(Sect+tant)+K1
u2=Cost+K2
elde edilir. u1, u2 nin bu ifadeleri
y= u1Cost+u2Sint
ifadesinde yerlerine konulursa verilen denklemin genel zm
ygenel= K1Cost+K2SintCost Ln(Sect+tant)
olur.
II.Yol: Wronski determinant

y= et (c1Cost+c2Sint) den
y= c1Cost+c2Sint
idi. y= c1y1+c2y2 formunda y1= Cost ,y2= Sint olduundan y1,y2,y3,.......yn fonksiyonlar
ile oluturulan
y2
y3 . . . . y n
y1
0
'
u1'
'
'
'
'
y2
y3 . . . . y n
y1
0
W = y1''
n = .
y 2''
y 3'' . . . . y n'' .. u ' = 2
.
f (t )

.
.
. . . .
.
.
u '
n
n 1
n 1
n 1
n 1
n
t
.
.
.
.
y
y
y
y
n
2
3
1
determinant Wronski determinant olarak isimlendirilir. W u ' = n
sistemi ile u vektrnn bileenleri (u1, u2, u3.......)bulunur, ve

u1
y1

u2
y2
Y = . = W . ile genel zme ulalr.

.
.
u
y
n
n
cos t sin t u1' 0

' =
sin
t
cos
t
u 2 tan t
u1 Cost+u2 Sint=0
/*Sint
/*Cost ile arparsak
69
u2= Sint
u1= Sin2t/Cost =(Cos2t1)/Cost= CostSect
Hatrlatma: (1/Cos at)dt =Sec at dt=1/a Ln(Sec at+Tan at)
Bunlardan
u1=SintLn(Sect+tant)+K1
u2=Cost+K2
elde edilir. u1, u2 nin bu ifadeleri
y
u
Sint - Ln(Sect + tant) + K1
Y = 1 = W 1 ile yani Y= (cos t sin t )

- Cost + K2
y2
u2
Ygenel= K1Cost+K2SintCost Ln(Sect+tant)

olur.
III.YOL (Kramer metodu)
y= u1y1(t)+u2 y2(t)= u1Cost+u2Sint=
u1 Cost+u2 Sint=0
0
y2 (t )
Q(t ) y2' (t )
y (t )Q(t )
'
= 2
u1 (t ) =
y1 (t ) y2 (t )
W ( y1 , y 2 )t
'
'
y1 (t ) y2 (t )
w(y1,y2)(t)=
u1 (t) =
=
u 2 (t) =
y1 (t )
'
1
y (t )
y2 (t )
'
2
y (t )
y1 (t )
0
'
y (t ) Q(t )
y (t )Q(t )
u2' = 1
= 1
y1 (t ) y2 (t ) W ( y1 , y 2 )t
y1' (t ) y2' (t )
cos t sin t
=1
sin t cos t
sin 2 t
1 cos 2 t
sint tant
y 2 (t )Q(t )
dt
dt =
dt =
dt =
cos t
cos t
W ( y1 , y2 )(t )
1
1
cos 2 t 1
)dt = sin t ln(sec t + tan t ) + K1
dt = (cos t
cos t
cos t
cost tant
y1 (t )Q(t )
dt = sin tdt = cos t + K 2
dt =
1
W ( y1 , y2 )(t )
u1, u2 nin bu ifadeleri y= u1Cost+u2Sint yerlerine konularak

ygenel= K1Cost+K2SintCost Ln(Sect+tant)
olur.
70
RNEK 2:
x2y+4xy+2y=2lnx diferansiyel denklemini znz.
(x2y+Axy+By= f(x) tipinde bir diferansiyel denklem. Dolaysyla euler dif.denklemi)
yhomojen= xr
yhomojen=rxr1
r(r1)xr+4rxr+2xr=0
xr(r2r+4r+2)=0
yhomojen=r(r1)xr2
r2+3r+2=0 ile
r1=1
r2=2 iki reel kk olduundan

yhomojen= c1xr1+c2xr2
idi.
yhomojen= c1x1+c2x2= u1x1+u2x2
yazlarak . W u ' = n
x
1
x2
ile
1
'
0
x 2 u1 = 2 ln x
2 u 2' 2
x
x3
1 ' 1 '
u1 + 2 u 2 = 0
x
x
1
2
2 ln x
2 u1' 3 u 2' = 2
x
x
x
u2=2xlnx
Buradan ( ln(ax)dx=xln(ax)x
u1=2lnx
ve xln(ax)dx=(x2/2)ln(ax)x2/4 )
u1=2(xlnxx)+K1
u2= x2lnx+x2/2+K2
u
y
Y = 1 = W 1
u2
y2
1
Y=
x
1 u1 1
=
x 2 u 2 x
1 2(xlnx - x) + K1
x 2 - x 2 lnx + x 2 /2 + K2
YGENEL=K1/x+K2/x2+lnx3/2
elde edilir.
dev
1) y6y+9y= e3x/x2 denklemini sabitlerin deiimi metodu ile znz.
zm:
ygenel=K1 e3x+ K2x e3x e3x e3xLnx
71
2) y+y= sinx denklemini sabitlerin deiimi metodu ile znz

ygenel=K1 cosx+ K2sinx x/2 cosx((cos2x)/2) sinx1/4 sin2xcosx
zm:
1 ) y6y+9y= e3x/x2
r26r+9=0
(r1=r2=r=b/2a= 3)
2 katl kk
yhomojen=(c1+c2x)e3x=c1e3x+c2xe3x
yhomojen= (u1+u2x)e3x
e3x
w= 3 x
3e
3x '
+ 3 xe y
xe 3 x
e 3x
w.u=n
u1' 03 x
xe 3 x
= e
e 3 x + 3xe 3 x u 2' 2
x
e3x
3x
3e
u1e3x+u2xe3x=0
3u1e3x+u2(3xe3x+e3x)=e3x/x2
eitlikleri ile
u2=1/x2
u2=1/x+K2
Y=Wc= e 3 x
u1=1/x
ln x + K 1
xe 3 x 1
+ K2
x
u1=lnx+K1
elde edilir. u1 ve u2 nin karlklar (y=(u1+u2x)e3x) de yerlerine konularak,

ygenel=(K1+K2x)e3xe3xe3xlnx
bulunur.
2) y+y= sinx denklemini sabitlerin deiimi metodu ile znz

y= et (c1Cosx+c2Sinx) den
W.u=n
y= c1Cosx+c2Sinx
sistemini yazarsak
cos x sin x
sin x cos x
u1' 0
' =
u sin x
u1 Cosx+u2 Sinx=0
u1 Sinx+u2 Cosx=sinx
/*Sinx
/*Cosx ile arparsak
72
u2= Sinx cosx

u1= Sin2x
u2=(cos2x)/2+K2
u1= (x/2(sin2x)/4 )+K1
Hatrlatma:sin2xdx= x/2(sin2x)/4
u1, u2 (y= u1Cosx+u2Sinx) yerlerine konarak yani(Y=W.u) ile
ygenel=K1cosx+K2sinx (x/2)cosx((cos2x)/2)sinx(sin2x*cosx)/4
Aadaki diferansiyel denklemleri sabitlerin deiimi kural ile znz.
1 yy= 1/cosx.
( y= c1 cosx +c2sinx+xsinx+cosxlncosx)
2 y+y=cotanx
( y= c1 cosx +c2sinx+sinxlntan(x/2))
4.YKSEK MERTEBEDEN DFERANSYEL DENKLEMLER

4.1. n. Mertebeden Lineer Denklemlerin Genel Teorisi
dny
d n 1 y
dy
P0 (t ) n + P1 (t ) n 1 + ................ + Pn 1 (t ) + Pn (t ) y = G (t )
dt
dt
dt
(1)
eklindeki bir denklem n. mertebeden lineer denklem adn alr. Burada P0, P1,........,Pn
ve G fonksiyonlar bir I ak aralnda <t< reel deerli , srekli fonksiyonlar ve P0(t)
n bu aralkta sfrdan farkl olduu kabul edilerek (1) denklemi P0(t) ile blnrse
L[y]=
dny
d n 1 y
dy
+
p
(
t
)
+ ................ + p n 1 (t ) + p n (t ) y = g (t ) (2)
1
n
n 1
dt
dt
dt
elde edilir.
(2) denklemi n. mertebeden olduundan ynin tye bal n. mertebeden trevlerini
ierir. Bu nedenle tek zmn elde edilebilmesi iin, n tane balang koulu
verilmelidir.
Buradan t0 I ve y0,y0,.......,yo(n1) belli reel sabitler olmak zere, n tane balang koulu
y(t0)=y0, y(t0)=y0,...........,y0(n1)(t0)=y0(n1)
(3)
eklindedir.
Teorem 4.1.1.
Eer p1, p2,........,pn ve g fonksiyonlar bir I ak aralnda srekli ise, (2)
diferansiyel denklemini ve (3) balang koullarn I da salayan bir tek y=(t) zm
vardr.
73
HOMOJEN DENKLEM
n. mertebeden homojen diferansiyel denklem
L[y]=yn+p1(t)y(n1)+..............+p(n1)(t)y+pn(t)y=0
(4)
eklindedir. Eer y1,y2,............,yn fonksiyonlar (4) denkleminin zmleri ve

c1,c2,............,cn ler keyfi sabitler ise;
y=c1y1(t)+ c2y2(t)+........................+ cnyn(t)
(5)
lineer kombinasyonu da bir zmdr. (5) no lu denklemin (4) n zm olduu
teorem 4.1.2 ile verilmektedir.
Teorem 4.1.2. Eer p1, p2,........,pn ler fonksiyonlar bir I ak aralnda srekli ve
y1,y2,............,yn fonksiyonlar (4) denkleminin zmleri ve en az bir t0 I noktasnda
W(y1,y2,............,yn)(t)0 ise (4) diferansiyel denkleminin her zm y1,y2,............,yn
lerin lineer kombinasyonu olarak yazlabilir.
(4) denkleminin y1,y2,............,yn zmlerinin W(y1,y2,............,yn)(t)0 ise,
y1,y2,............,yn zmlerine zmlerin temel cmlesi denir.
Lineer bamllk ve lineer bamszlk kavramlar f1,f2,
aadaki gibidir.
,fn fonksiyonlar iin
Eer her t eleman I iin hepsi birden sfr olmayan k1,k2,............,kn sabitleri iin
k1f1+k2f2+............+knfn=0
salanyorsa f1,f2,
bamszdr.
,fn fonksiyonlarna lineer bamldr denir. Aksi takdirde lineer
Eer y1,y2,............,yn fonksiyonlar (4) denkleminin zmleri ise lineer bamsz

olmalar iin bir t0 I noktasnda gerek ve yeter koul W(y1,y2,............,yn)(t0)0
olmasdr.
HOMOJEN OLMAYAN DFERANSYEL DENKLEMLER
L[y]=yn+p1(t)y(n1)+..............+p(n1)(t)y+pn(t)y=g(t)
(1)
eklindeki denklem ikinci tarafl veya homojen olmayan denklem adn alr. Eer Y1 ve
Y2 homojen olmayan diferansiyel denklemin iki zm ise onlarn fark da diferansiyel
denklemin zmdr.
L[ Y1Y2 ]= L[ Y1](t) L[Y2 ](t)=g(t)g(t)=0
Bu nedenle homojen olmayan (1) denkleminin iki zmnn fark homojen
diferansiyel denklemin bir zmdr.
Homojen olmayan diferansiyel denklemin genel zm
ygenel= y=c1y1(t)+ c2y2(t)+........................+ cnyn(t)+yzel
eklinde yazlabilir.
74
Mertebe Drme Yntemi: Yksek mertebeden diferansiyel denklemlerde mertebe

drme metodu ile yksek mertebeden diferansiyel denklem daha dk mertebeden
diferansiyel denkleme getirilerek zm aranr. Ancak bu metod iin en az bir tane
zmn bilinmelidir. zm y1(t) ise y=v(t) y1(t) oluturulur. ve v(t) ye bal daha
dk mertebeden diferansiyel denkleme geilir. (dev sayfa 206(1116,18))
4.2 SABT KATSAYILI YKSEK MERTEBEDEN HOMOJEN DFERANSYEL

DENKLEMLER
a0, a1, a2,...........,anler reel sabitler olmak zere
L[y]= a0yn+a1y(n1)+...............+a(n1)y+any=0
(1)
diferansiyel denklemi gznne alnsn. 2. Mertebeden sabit katsayl diferansiyel

denklemlerde olduu gibi y=ert eklinde zm aranrsa,
L[y]= ert(a0rn+a1r(n1)+...............+a(n1)r+an)= ertZ[r]
(2)
olur. Z[r] ye karakteristik polinom , Z[r]=0 karakteristik denklem denir.

n. dereceden bir polinomun kkleri r1,.......,rn olsun(bazlar eit olabilir).Dolasyla Z[r]
karakteristik polinom
Z[r] =a0(rr1)(rr2)...........(rrn)
(3)
eklinde yazlabilir.
KKLER REEL VE BRBRNDEN FARKLI SE
(1) nolu denklemin n tane farkl er1t,er2t,..........,ernt zmleri bulunur.

genel zm:
ygenel= c1 er1t + c2 er2t +........................+cn ernt
eklindedir.
a0rn+a1r(n1)+...............+a(n1)r+an=0 sabit katsayl karakteristik bir polinomun kklerinin
bulunmas:
a0 ve an katsaylarnn arpanlar belirlenir an nin arpanlarndan biri p ile a0 n
arpanlarndan biri q ile gsterilirse ve r=p/q ile denklemin kk olmaya aday rasyonel
kkler yazlr bu kkler tek tek karakteristik denklemde yerlerine konarak denklemi
salayanlar kk olarak seilir. Ayrca her bulunan kkten yaralanarak bulunan arpanla
(a0rn+a1r(n1)+...............+a(n1)r+an=0 ) denklemi blnerek derecesi drlr.
Eer kklerden bir ksm kompleks ise bu kural uygulanmaz. Ancak rasyonel kklerden
yararlanarak (varsa) denklemin derecesi drlerek, kkleri aranr.
rnek
75
yv+y7yy+6y= 0 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz. y(0)=1, y(0)=0,

y(0)=2, y(0)=1 balang koullar iin znz.
yv=r4
y=r3
y=r2
r4+r37r2r+6=0 (karakteristik denklem)
y=r
y=1
r4+r37r2r+6=0 denklemin deimez says 6 olup bunun blenleri
1, 2, 3, 6 dr. a 0=1dir. p/q=(1, 2, 3, 6) Bu nedenle mmkn olan rasyonel
kkler 1, 2, 3, 6 dr. Bunlar karakteristik denklemde yerlerine konularak test
edilirse 1,1, 2 ve 3 karakteristik denklemin kkleridir. yleyse genel zm
r4+r37r2r+6/(r1)=r3+2r25r6
(r1)(r+1)(r2+r6)=0
ygenel=c1et+c2et+c3e2t+c4e3t
dir. Balang koullar ile
c1+c2+c3+c4=1
c1 c2+2c33 c4=0
c1+c2+4c3+9c4=2
c1 c2+8c327 c4=0 denklemini salar. Bu denklemlerden
bulunur. Bylece balang deer probleminin
c1=11/8, c2=5/12, c3=2/3, c4=1/8
zm
y= 11/8et+5/12et2/3e2t+1/8e3t
eklinde elde edilir.
Kompleks Kkler
Eer karakteristik denklemin kkleri kompleks ise, a0, a1, a2,...........,anler reel sabitler
olduklarndan, kompleks kkler i eklinde bulunur. Kkler katl olmamak artyla
karakteristik denklem(polinom )
Z(r)= a0(rr1)(rr2)...........(rrn)
formunda yazlr.
Burada da 2.mertebeden diferansiyel denklemin karakteristik denkleminin kompleks
olmas durumunda ele alnan yntem uygulanr.
r1=+i ; r2=i
=(b/2a)
= 4ac b / 2a
2

dir.
76
rnek
yvy=0 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz. y(0)=7/2,
y(0)=4, y(0)=5/2, y(0)=2 balang koullarn salayan zm bulunuz.
yv=r4
y=r3
y=r2
y=r
y=1
r41=0 , (r21)(r2+1)=0 (karakteristik denklem)

2 farkl reel kk ve kompleks kk
ygenel=c1et+c2et+c3 cost+c4 sint
olur Balang koullarndan c1=0, c2=3, c3=1/2, c4=1
bulunur
y= 3et+1/2 cost sint

olur.
KATLI KKLER
n. mertebeden diferansiyel denklemine karlk gelen zmler,
er1t, ter1t,t2er1t,....................,t(s1)er1t
eklindedir.(s katlln derecesi)
Eer kompleks kkler katl ise zmler
e(i)t, t e(i)t, t2 e(i)t,..................., t(s1)e(i)t
zmler
dir. Dolaysyla lineer bamsz
et(cost+sint), t et(cost+sint), .........., t(s1)et(cost+sint),
rnek:
yv+2y+y=0 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz.
yv=r4
y=r3
y=r2
y=r
y=1
r4+2r 2+1=0 , (r2+1)(r2+1)=0 (karakteristik denklem)

2 katl kompleks kk r1=r2=i, r3=r4=i
y=et(c1cost+c2sint) +t et(c3cost+c4sint),
y=c 1cost+ c2sint+c3tcost+ c4 tsint
veya y=(c1 +c2t)cost+(c3+ c4t)sint
77
dev:
1) yv+8y+24y+32y+16y=0 diferansiyel denkleminin genel zmn
bulunuz.((r+2)4=0 r=2 4 katl kk)
2) y3y+3yy=0 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz. ( (r1)(r1)2=0
karakteristik denklem)
(y=c1e t+c2tet+c3t2et)
4.3. BELRSZ KATSAYILAR METODU

Bu yntem 2.mertebeden diferansiyel denklemlerde olduu gibi
L[y]= a0yn+a1y(n1)+...............+a(n1)y+any=g(t)
(1)
homojen olmayan lineer diferansiyel denkleminde g(t)nin polinom,stel
fonksiyon,sinax,cosbx veya bunlarn arpm ve ya bunlarn lineer kombinasyonu olmas
durumunda uygulanr.
zel zmler 2. mertebeden diferansiyel denklemlerde olduu gibi seilir.
g(t)
Karakteristik
yzel
denklemin kk
deilse
c(sabit)
0
A
n
n
t (polinom)
0
A0t +A1tn1+....+An
et(stel)
A et
Sint
i
ACost+BSint
Cost
i
Acost+Bsint
n t
t
t e
e [ A0tn+A1tn1+...+An ]
et Sint
+ i
et (ACost+BSint)
et Cost
+ i
et (ACost+BSint)
tn et Sint
+ i
tn et Cost
+ i
etSint(B0tn+B1tn1..+Bn
Eer 2. Kolondakiler karakteristik denklemin s katl kk iseler bu durumda
tablonun 3. kolonundaki fonksiyonlar tsile arplrlar. zel zm ondan sonra
aratrlr.
rnek 1:
yIV +2y+y=e3x diferansiyel denklemini znz.
78
zm:
rv+2r2+1= (r2+1)2=0 r= i (2 katl kk)
a ib
; b= 4ac b 2 / 2a =1
a=b/2a=0
yh=eax((c1+c2x)cosx+(c3+c4x)sinx) ile
yh=(c1+c2x)cosx+(c3+c4x)sinx
olur.
zel zm iin
stel fonksiyon iin(e3x) 3 karakteristik denklemin kk olmad iin
yzel=Ae3x
y zel=3Ae3x yzel=9 Ae3x yzel=27 Ae3x yv zel=81 Ae3x
81 Ae3x+18 Ae3x+ Ae3x=e3x
A=1/100
yzel=1/100 e3x
ygenel=yh +yzel
ygenel=(c1+c2x)cosx+(c3+c4x)sinx+1/100 e3x
elde edilir.
rnek 2
y4y=t+3cost+e2t diferansiyel denkleminin zel zmn bulunuz.
r34r=0 r(r24)=0
r1=0, r2=2,r3=2 (3 farkl reel kk)

yhomojen=c1+c2e2t+c3e2t
Sper pozisyon prensibi kullanlarak verilen diferansiyel denklemin zel zmleri

y4y=t
y4y=3cost
y4y=e2t
diferansiyel denklemlerine kar gelen zel zmlerin toplam olarak yazlabilir.
79
y4y=t iin zel zm:

verilen diferansiyel denklemde y li ifade olmad iin
y zel1=t(At+B)
eklinde aranr.
y4y=3cost iin zel zm
trigonometrik fonksiyonda t nin katsays karakteristik denklemin kklerinden
herhangi birine eit olmad iin
y zel2=Dcost+Esint
olarak seilir.
y4y=e2t iin zel zm
stel fonksiyonda t nin katsays karakteristik denklemin basit bir kk olduundan
y zel3=tFe2t
olarak seilir.
A=1/8 ,B=0, D=0, E=3/5, F=1/8 olarak bulunur.
Buradan verilen diferansiyel denklemin zel zm:
yzel= yzel1+yze2+yzel3=1/8 t23/5sint+1/8te2t
rnek 3
yIV +2y+y= x2 diferansiyel denklemini znz.
zm:
rv+2r2+1= (r2+1)2=0 r= i (2 katl kk)

r1=a+ib ; r2=aib
a=(b/2a)
b= 4ac b 2 / 2a
genel zm: y= eax (c1Cosbx+c2Sinbx)
yhomojen=(c1+c2x)cosx+(c3+c4x)sinx
dr.
olur.
80
zel zmler iin (x2 polinom iin)

yzel=ax2+bx+c
yzel=2ax+b
yzel=2a
yzel=0
yIVzel=0
verilen diferansiyel denklemde yerlerine konulursa

4a+ax2+bx+c=x2 ile
a=1
b=0
4a+c=0 dan
c= 4
yzel=x24
ygenel=yhomojen+yzel= (c1+c2x)cosx+(c3+c4x)sinx +x24
rnek:
yIV +2y+y= x2+e3x diferansiyel denklemini znz.
zm:
rv+2r2+1= (r2+1)2=0 r= i (2 katl kk)
yh=(c1+c2x)cosx+(c3+c4x)sinx
olur.
zel zmler iin (x2 polinom iin)
yzel1=Ax2+Bx+C
yzel1=2Ax+B
yzel1=2A
yzel1=0
yIVzel1=0
verilen dif. denklemde yerlerine konulursa

4A+ Ax2+Bx+C=x2 ile
A=1
B=0
4A+C=0 dan
C= 4
yzel1=x24
stel fonksiyon iin(e3x)
yzel2=Ae3x
y zel2=3Ae3x yzel2=9 Ae3x yzel2=27 Ae3x yv zel2=81 Ae3x
81 Ae3x+18 Ae3x+ Ae3x=e3x
A=1/100
yzel2=1/100 e3x
81
ygenel=yh+yzel1+yzel2
ygenel=(c1+c2x)cosx+(c3+c4x)sinx+ x24+1/100 e3x
elde edilir.
4.4. PARAMETRELERN DEM METODU

2. mertebeden diferansiyel denklem iin verilen metodun n. mertebeden diferansiyel
denkleme geniletilmesidir.
L[y]=yn+p1(t)y(n1)+..............+p(n1)(t)y+pn(t)y=g(t)
(1)
n. mertebeden diferansiyel denklem ele alnsn.(1) nolu denklemin zel zmn

parametrelerin deiimi yntemi ile bulabilmek iin (1) in homojen ksmnn
zmnn bilinmesi gerekir. (1) in homojen homojen ksmnn zmlerinin temel
cmlesi y1,y2,...........,yn olsun.
Bu durumda parametrelerin deiimi metodu ile Y(t) zel zm homojen zmde
ci ler yerine ui ler yazlarak
Y(t)=u1(t)y1(t)+ u2(t)y2(t)+............+ un(t)yn(t)
eklinde aranr. burada u1(t),.........un(t) belirlenecek fonksiyonlardr.
u1 y1+ u2 y2+....................+ un yn=0
u1 y1+ u2 y2+....................+ un yn=0
u1 y1+ u2 y2+....................+ un yn=0
(2)
.
.
.
.
.
.
u1 y1(n1)+ u2 y2(n1)+....................+ un yn(n1)=g(t)
n bilinmeyenli n denklem oluturulmu olur.(2) nolu denklem sisteminin zm iin
koul W(y1,y2,.....,yn)0 olmaldr. Bu ise y1,y2,...........,yn lerin (1) diferansiyel
denkleminin homojen ksmnn lineer bamsz zmleri olmasndan zaten salanr.
Dolaysyla (2) sisteminden u1(t),.........un(t) belirlenebilir. Cramer kural kullanlrsa
(2) sisteminin zm
g (t )Wm (t )
m=1,2,.........,n
(3)
W (t )
bulunur. W(t) = W(y1,y2,.....,yn)(t)ve Wm(t) ise W(t) de m. kolon yerine(0,0,..............,1)
konularak elde edilen determinant ifade etmektedir. Bu notasyonlar kullanarak (1)
nolu denklemin zel zmn t0 keyfi olmak zere integralin terimleri cinsinden ifade
edersek
u m' (t ) =
m =1
t0
Y (t ) = y m (t )
g ( s )Wm ( s )
ds
W (s)
(4)
82
olur. (4) nolu eitlikten grld gibi (1) diferansiyel denkleminin mertebesi arttka
zel zmn bulunmas zorlamaktadr. Bu nedenle baz durumlarda Abel
zdeliinden yararlanlr.
W(t) = W(y1,y2,.....,yn)(t)= cexp[p(t),dt] burada c sabiti wronskionenin uygun bir
noktada hesaplanmasndan kar.
Matrislerle ifade edersek
y1
'
y1
W = y1''
.
n 1
y1
y2
y 2'
y3
y 3'
y 2''
y 3''
n 1
2
n 1
3
u1'
'
u
. . . . y n'' .. u ' = 2
.
. . . .
.
u '
n
. . . . y nn 1
. . . .
. . . .
yn
y n'
0
n =
.
g (t )
determinant Wronski determinant olarak isimlendirilir. W u ' = n
sistemi ile c vektrnn bileenleri (u1, u2, u3.......)bulunur, ve

y1
u1

y2
u2
Y = . = W . ile genel zme ulalr.

.
.
y
u
n
n
RNEK:
yyy+y=g(t) diferansiyel denkleminin homojen ksmnn 3 zm y1(t)=et,
y2(t)=tet ve y3(t)=et dir. Bu denklemin zel zmn integralin terimleri cinsinden
ifade ediniz.
e t
W = e t
e t
te t
(t + 1)e t
(t + 2)e t
e t
e t =
e t
1. 2. Kolondan et, 3.kolondan et arpan olarak ekilirse

t
1
1
W(t)= e 1 (t + 1) 1 =4et
1 (t + 2) 1
t
0
te t
W1(t)= 0 (t + 1)e t
1 (t + 2)e t
e t
e t
e t =2t1 W2(t)= W = e t
e t
e t
e t
0 e t =2
1 e t
0
83
e t
W3(t)= e t
e t
te t
(t + 1)e
(t + 2)e t
t
0 = e 2 t
1
Bulunanlar
n
m =1
t0
Y (t ) = y m (t )
g ( s )Wm ( s )
ds de yerine konursa
W (s)
t
t
t
g ( s )Wm ( s )
g ( s )(1 2s )
g ( s )2
g ( s )e 2 s
t
t
Y (t ) = y m (t )
ds = e
ds + te
ds + e
ds
s
W ( s)
4e s
4e s
m =1
t0
t0
tt 4e
t0
Y(t)=
1
e t s [ 1 + 2(t s )] + e (t s ) g ( s )ds
4 t0
SIFIRLAYICI(YOKETME YNTEM) METODU:

Eer f bir fonksiyon ise, f in sfrlayc trev operatr
L f = L( Ly ) = 0
zellii ile
L = an D n + ........... + an D + a0
eklinde ifade edilir. Tersi olarak bu ilemi homojen denklemler iin uygulayabiliriz.
Homojen Denklemlere Tekrarbak

Sabit katsayl lineer homojen diferansiyel denklemler;
an y ( n ) + ............. + a1 y + a0 y = 0
an r n + ................... + a1r + a0 = 0
karakteristik polinoma sahiptirler ve kkleri r1 , r2, ..................., rn olmak zere y = e r1t
gibi y1 , y2 ,..........., yn eklinde zmleri vardr. Denklemi D =
d
kullanarak ta
dt
yazabiliriz.
RNEKLER:
denklem : y 5 y + 6 y = 0
polinom : r 2 5r + 6 = 0
arpanlar: (r2)(r3)
trev operatr: ( D 2)( D 3) y = 0

lineer bamsz zmler:
veya
kkler: 2,3 reel ve farkl
( D 2 5 D + 6) y = 0
84
y1 = e 2 x , y2 = e3 x
genelzm : y = c1e2 x + c2 e3 x
RNEK 2:
denklem : y + 10 y + 25 y = 0
arpanlar: (r + 5) 2 = 0 kkler: 5,5 katl kk
polinom : r + 10r + 25 = 0
2
trev operatr: ( D + 5) 2 y = 0
lineer bamsz zmler:
veya ( D 2 + 10 D + 25) y = 0
y1 = e 5 x , y2 = xe 5 x
genelzm : y = (c1 + c2 x)e5 x
RNEK 3:
denklem : y 4 y + 8 y = 0
polinom : r 2 4r + 8 = 0
arpanlar: (r 2 2i )(r 2 + 2i ) = 0
kkler: (2+2i), (22i)

trev operatr: ( D 2 2i )( D 2 + 2i ) y = 0 veya
lineer bamsz zmler:
y1 = e 2 x cos 2 x, y2 = e 2 x sin 2 x
( D 2 4 D + 8) y = 0
genelzm : y = e 2 x (c1 cos 2 x + c2 sin 2 x)
Bu yntem sabit katsayl lineer homojen diferansiyel denklemlerin zmleri olarak ,

stel fonksiyon,trigonometrik fonksiyon, polinom, bunlarn toplamlar veya arpmlar
d
eklinde ifade edilir.
eklinde olmas durumunda uygulanr. D =
dt
rnek olarak
(D+1)y=0 e t
ifade edilir.
nin bir zmdr
Benzer olarak D 2 + 4
( D 3) 2 = D 2 6 D + 9
. trev operatr D+1 e t nin sfrlaycs olarak
sin 2t veya cos2t nin sfrlaycsdr
e3t veya te3t nin sfrlaycsdr.
Fonksiyon : f ( x) = x 2 e 7 x
L = ( D 7)3
Fonksiyon : f ( x) = e x cos 4 x
Polinomunkkleri : 1 4i
bu kklerle polinom: (r + 1 + 4i )(r + 1 4i ) = r 2 + 2r + 5
85
www.matematikce.com
L = D2 + 2D + 5
Fonksiyon : f ( x) = x k e x
Polinomunkkleri : (k + 1 ok katll ile)
L = ( D ) k +1
Polinom: (r)k+1
Fonksiyon : f ( x) = x k e ax sin bx
Polinomunkkleri : a ib( k + 1 ok katll ile)
Polinom: ((raib)(ra+ib))k+1 = (r22ar+(a2+b2))k+1
L = ( D 2 2aD + (a 2 + b 2 )) k +1
BELRSZ KATSAYILAR YNTEMNDE YOK ETME YNTEM LE ZM FORMUNUN
BELRLENMES
L y = f nin zel zmn bulmak iin

(yzel) admlar
1 f iin (sa yanl fonksiyon iin)bir sfrlayc bul ve L olarak adlandr.

2 L Lya = 0 sfrlayc fonksiyonun genel zmn ya ile gsterelim. ya bulunur.

3 L yh = 0 ile homojen denklemin genel zm (yh) bulunur.

4 Sonuta ( L y = f ) Genel zm yh+yzel

rnek:
y + 4 y + 4 y = 2e x
L=(D2+4D+4) iin, eit olarak (D+2)2y=2ex, veya Ly=2ex
1.adm:
(sa yanl fonksiyon iin)bir sfrlayc L =(D1)

2.adm :
L =(D1) operatrn y + 4 y + 4 y = 2e x denklemin her iki tarafna uygularsak

d
( D 1)( D 2 +4D+4)y= ( D 1)(2e x ) = (2e x 1* 2e x ) = 0
dx
2
bylece sfrlayc denklem ( D 1)( D + 2) ya = 0
sfrlayc denklemin genel zm ya=c1ex+(c2+c3x)e2x
3.adm : Homojen ksmn genel zm yh=(c2+c3x)e2x
4.adm: Denklemin zel zm iin yzel=c1ex seilerek trevler alnp verilen
diferansiyel denklemde yerine yazlarak c1=2/9 bulunur. yzel= 2/9 ex
ygenel= yh+yzel=(c2+c3x)e2x+2/9 ex
86

Ufuk Ozerman Diferansiyel Denklemler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ufuk Ozerman Diferansiyel Denklemler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.matematikce.

Burada F kuvveti t,u,du/dt hznn bir fonksiyonudur.

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2011-2012

Genel halde F[t,u(t), u(t),u(t),.......un(t)]=0 denklemi n. mertebeden adi diferansiyel

(3) n <t< aralndaki her t iin saland kabul edilmektedir.

Diferansiyel denklemlerin zmleri

Dorusal ve dorusal olmayan Denklemler (Lineer ve NonLineer Denklemler)

yalnzca 1 varsa lineerdir.

eklindeki 1. mertebeden diferansiyel denklem yardmc olur. Bu denklemin zm

y=dy/dt=(3y)/2 denkleminin dorultu alann gsteriniz

Burada f(t,y) sadece y ye baldr y= f(t,y)=f(y) (t=0)

dy/dt (+) eim artar, trev yukar doru

yardmyla hesaplanr. Bulunan (t) , (t)=p(t) (t) koulunu saladndan (3)

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2011-2012

(x=0y=2/3; x=1y1/4; x iin y=0)

ile integral erileri izilir.

c=1/3 bulunur. verilen balang deer

olur. yy/2=et nin zm ekilde kaln izgi ile izilmitir.

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2011-2012

2.2. Lineer Denklemler

2.3. DEKENLERE AYRILABLR TPTE DFERANSYEL DENKLEMLER

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2011-2012

2.4. HOMOJEN TPTE DFERANSYEL DENKLEMLER

eklinde tanmlanr. Aadaki rnekleri incelersek:

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2011-2012

verilen denklemde yerlerine konularak

(x23v2x2)dx+2x vx( vdx+xdv)=0

x2(13v2)dx+2v2 x2dx+2x3vdv 1/x2 ile arp

lnx=ln(1v2)+c v=y/x konursa

y(1)=1 iin zel zm bulunuz.

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2011-2012

1.MERTEBEDEN LNEER DFERANSYEL DENKLEMLER

y=ce p(x)dx de yerine konursa ikinci tarafl denklemin genel

elde edilir. (Bkz: Blm 2 (7) no lu eitlikle ayndr.)

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2011-2012

c(x) ex =3 elde edilir

s(0)=15 zel zm bulunuz.

sonu= s=[c1 e37/3]

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2011-2012

x2lnx y+xy=1 diferansiyel denklemini znz.

homojen zm bulunur. kinci tarafl denklemin zm iin y=c(x)/lnx den c ve x e

elde edilir c nin bu deeri homojen zm sonunda bulunan( y=c/lnx) de yerine

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2011-2012

(a1x+b1y+c1)dx+(a2x+b2y+c2)dy=0 diferansiyel denklemi

a2=m a1, b2=mb1 olarak diferansiyel denklem

2k=4, k=2 , h=1,

homojen tipte diferansiyel denklem

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2011-2012

2) (xy1)dx +(x+4y1)dy=0 denklemini znz.

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2011-2012

2.5. BERNOULL DFERANSYEL DENKLEM

bernoulli diferansiyel denklemini znz.

u=y1n deiken dntrmesi ile u=y12=y1=1/y olur

lineer diferansiyel denklem elde edilir

nce uu= 0 homojen zm elde edilir,

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2011-2012

homojen zm elde edilir. (u=c(x)ex ) ile verilen denkleme bal olarak (

trev alnarak yerlerine konur

diferansiyel denklemini znz.

2y3 ile arpalm

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2011-2012

1.mertebeden lineer dif. denklem elde edilir.

) trevler alnarak (1) de yerlerine konur.

(3) nolu ifade (2) de yerine konulursa