12.

Jednokomponentne realne radne supstancije

12.1 Uvod

Pre svega odnosi se na vodu-vodenu paru i rashladne fluide ( CO2 , NH3 , ...freoni)
Osnovna osobenost realnih radnih supstancija je da mogu da menjaju agregatno stanje
Da bi se uoilo tipino ponaanje jednokomponentnih realnih radnih supstancija,
analizirae se proces zagrevanja vode koja se nalazi u cilindu koji je hermetiki zatvoren
sa pokretnim klipom.

12.2 Dijagram stanja jednokomponetnih realnih radnih susptancija

A - tenost

B - zasiena tenost
ili kljuala voda

C - vlana para
(tenost + para)

D - (suvo)zasiena
para

E- pregrejana para

p1 = idem

p1 = idem

p1 = idem

p1 = idem

p1 = idem

Prvi mehur

QA-B

QB-C

QC-D

Donja granina kriva

(zasiena tenost)

Poslednja
kapljica

QD-E

C - Critical point

pC

Gornja granina kriva

(zasiena para)
A2 B2
A1 B1

D2

C2
C1

v (Tsat )

D1

v (Tsat)

102

p2

E2
E1

p1

C - Critical point

TC

p2

p1

p2 = idem
B1

A1

p1 = idem
C1

Tsat ( p2 )
Tsat ( p1 )

D1

s (Tsat)

s (Tsat )

E1

Postoji direktna veza izmeu temperature i pritiska kljuanja

Tsat = f 2 ( p )
Pojava prelaska iz tenog u gasovito stanje moe se objasniti na molekularnom nivou.
Dovoenjem energije tenosti (toplote), oscilovanje molekula i njihove kinetike
energije postaju sve vee. U jednom momentu, kinetike energije su toliko velike da
dolazi do raskida meumolekularnih veza koje karakteriu teno stanje, i molekuli
poinju samostalno da se kreu prelazei tako u gasovito stanje (vai i obrnuto).

Dijagram faznih stanja za vodu-vodenu paru-led ( p T dijagram)

(slini dijagrami, oblikom, za gvoe, bizmut)

C - Kritina taka

Topljenje

Ovravanje
Isparavanje
Liquid
Kondenzacija
(VODA)
Solid
(LED)
Tr - Trojna taka
Sublimacija
Gas
Para
Desublimacija
(VODENA PARA)
T

psat = f1 (T ) , tj.

Trojna taka (linija)

TTr = 273,16 K
pTr = 611, 2 Pa
Kritina taka
TC = 647, 24 K
pC = 22,115 MPa
C = 374,12C

v = v = 0, 003147 m3 /kg
h = h = 2095, 7 kJ/kg

103

Trodimenzionalni dijagram stanja realnih radnih supstancija

H 2O (led voda vodena para)

C - Kritina taka

Topljenje

Ovravanje
Isparavanje
Liquid
Kondenzacija
(VODA)
Solid
(LED)
Tr - Trojna taka
Sublimacija
Gas
Para
Desublimacija
(VODENA PARA)
T

p vrsto stanje
+ tenost
T
p

Tenost

T
x=0

vrsto
stanje
= id

em

Trojna linija

x =1

Kritina
taka

Tenost
+
para
Tr(vlana para)
ojn
al
ini
ja
vrsto stanje
+ para

104

Kritina
izoterma

Gas
Para

CO 2 (ugljen-dioksid u vrstom tenom

gasvitom stanju)

Solid

C - Kritina taka
Topljenje
Ovravanje
Liquid
Isparavanje
Kondenzacija

Sublimacija
Desublimacija

Tr - Trojna taka
Para
Gas

105

Veze izmeu koliina stanja

Termika jednaina stanja f ( p, T , v ) = 0 - Van der Waals jednaina,

Energetske jednaine stanja
f (u , p, T ) = 0
f ( h, p , T ) = 0
Tablino

Promene stanja realne radne supstancije (fluida), najee se analiziraju pomou

"tablinih" jednaina stanja. Tabele stanja se za svaku radnu supstaniciju formiraju
posebno, na osnovu podataka dobijenih neposrednim merenjem (eksperimentlnim putem).
p

Jednofazno
podruje podruje
tenosti

Jednofazno
podruje - podruje pregrejane pare
Dvofazno
podruje

Jednofazno podruje
(Prirunik, tab. 4.2.6, str. 41-56)
Specifina entalpija
h [kJ/kg]

Podruje tenosti
Podruje tenosti

Podruje pregrejane
pare

Specifina unutranja energija:

Podruje pregrejane
pare

u = h pv

106

Dvofazno podruje podruje vlane pare

Vlane para predstavlja smeu zasiene vode (tene faze) i zasiene vodene pare (gasne
faze).
U podruju vlane pare izoterme i izobare se poklapaju
Veliine stanja na donjoj graninoj krivi (zasiena tenost) nose oznaku prim ( v ,
h , u , s ), veliine stanja oznaku sekund ( v , h , u , s ),
Prirunik,

Tab.4.2.4, str. 36-38 po temeraturi zasienja ( sat )

i Tab.4.2.5, str. 39-40. po pritisku zasienja ( psat )

Odnos mase zasiene pare ( mp ili m ) i mase vlane pare (zbir masa zasiene pare i
zasiene tenosti ( mp + mt ili m + m ) naziva se stepen suvoe vlane pare i oznaava
sa slovom x :
x=

mp
mt + mp

m
.
m + m

Zasiena para ima stepen suvoe jednak jedinici x = 1 , a zasiena tenost stepen suvoe
jednak nuli x = 0 .

107

Izmeu pojedinih veliina stanja i stepena suvoe pare, u odgovarajuim stanjima vlane
pare, postoje meusobne zavisnosti:
p
C

x=

v v
v v

v = v + x (v v)

x =0,2

x =0
v (Tsat)

x =0,4

x =0,8

x =0,6

v (Tsat)

v v

x =1

v v

p1 = idem

s s
x=
s s

s = s + x ( s s)

p1

x =0

x =1

Tsat ( p1 )

x =0,2 x =0,4 x =0,6 x =0,8

s (Tsat)

s (Tsat)

s s

s s

Na isti nain
h
id
em

h h
x=
h h

h = h + x (h h)

Tsat ( p1 )
x =1

C
x =0,8

x=

u u
u u

u = u + x (u u )

x =0,6
x =0

x =0,2

x =0,4
s

108

Dijagrami stanja vode-vodene pare

Promene stanja realne radne supstancije (fluida), najlake se analiziraju pomou

"grafikih" jednaina stanja, takozvanih dijagrama stanja. Dijagrami stanja se za svaku
radnu supstaniciju formiraju posebno, na osnovu eksperimntalno dobijenih podataka.

1. Klajperonova (Clapeyron) ravan ( p v koordinantni sistem) prirunik str. 34,

sl. 4.2.1

T > TC
C

T = TC

T <TC
h=

h = id

h=

em

idem

ide
m

109

2. Belperova (Belpaier) ravan ( T s koordinatni sistem) prirunik str.35, sl.4.2.2

v < vC v = vC
p > pC

p = pC

v > vC
p < pC

Tinv
linija inverzije

p > pC

h = idem

p = pC
p < pC

h > hC
h =h C

h <hC
s

110

3. Molierova (Mollier) ravan - h s koordinantni sistem prirunik str.35, sl.4.2.3

p > pC

p = pC

p < pC

T > TC
T = TC
T < TC

linija inverzije

x =0, 8
x =0, 6

x =0, 4
x =0, 2
s

p > pC

p = pC

p < pC
v > vC

h
v = vC

v < vC
C

x =0, 8
x =0, 6

x =0, 4
x =0, 2
s

111

112