Plastik rnler

1. Polimer eriyiklerinin zellikleri

2. Ekstrzyon
3. Enjeksiyon
4. Kalplama yntemleri
5. Isl ekillendirme (Termoforming)
6. Haddeleme (Kalenderleme)
7. Dkm
8. Kpkleme Yntemleri
9. Talal malat
10. Birletirme
11. Para tasarm ilkeleri

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

PLASTKLER EKLLENDRME
YNTEMLER

Plastiklerin stnlkleri

Son 50 ylda plastik malzeme kullanm hzla

yaygnlam ve birok dier malzemenin yerini
almtr, rnein
Daha nce metal olarak retilen birok para artk
plastiklerden yaplmaktadr
Cam ie ve kavanozlarn byk ounluunun yerini
plastik kaplar almtr

Kullanlan polimerlerin (plastik ve lastikler) toplam

hacmi, gnmzde metallerden fazladr (plastiklerin
younluu dk olduundan, arlk olarak metal
kullanm daha yksektir)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Polimer Malzeme Kullanm

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Plastiklerden deiik rnler elde edilebilir:

Kalplanm paralar
Ekstrzyonla elde edilen kesitler
Filmler
nce levhalar
Tel gibi rnlerin zerine yaltkan kaplamalar
Tekstil lifleri v.b.
Ayrca plastikler birok malzemenin ana
bileenidir
Boyalar
Yapkanlar
Birok kompozitin matrisi

Hemen hemen tm biimler elde edilebilir

Kalplanarak elde edilen rnler boyut
hassasiyeti ve yzey kalitesi bakmndan ek
ilemler gerektirmezler
lem scaklklar dk olduundan
metallerden daha az enerji gerektirirler. Dk
scaklklarda yapldndan birok imalat ilemi
daha kolaydr.
Yzeylerin boyanmas veya kaplanmas
gerekmez

Plastik Biimlendirme Yntemlerinin rn

Geometrisine Gre Snflandrlmas

1. Termoplastikler
Istma ve biimlendirme srasnda kimyasal
yap deimez
Toplam plastik retiminin %70 ini oluturur,
ticari bakmdan en nemli gruptur
2. Termosetler
Istma ve biimlendirme srasnda uzun zincir
molekller apraz balarla balanr ve
boyutlu rijit bir yap oluur.
lem sonrasnda stlarak tekrar
yumuatlmalar veya eritilmeleri mmkn
deildir
5

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Plastik Trleri

Huni
Plastik peletler
Istclar

Besleme blm

Basn blm

Elek takm
(Krma plakas)

Polimer eriyii
Vida
Silindir

Kalp
Ekstrzyon
rn

ekillendirme
blm

ekil 13.4-Plastik ve elastomerler iin tek vidal bir ekstrzyon makinasnn

(ekstrderin) elemanlar ve zellikleri

Bir Ekstrderin ki nemli Blm

Kapal bir blmede bulunan malzemeye basn uygulanarak bir kalp

aklndan aka zorlanr; bu srada malzeme kalp boluunun
belirledii biimde, sabit kesitli bir srekli rn oluur
Bu yntemle termoplastik ve elastomer malzemelerden boru,
hortum, profiller, film&levha, srekli lifler, kapl elektrik telleri vb
retilebilir
Srekli bir proses olarak uygulanr; daha sonra rn istenilen
boylara kesilir

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Ekstrzyon

Sabit kesitli ekstrzyon rnleri

Srekli levha ve filmler
Srekli lifler
Kalplanm dolu paralar
nce cidarl ii bo kalplanm paralar
Levha ve filmlerin biimlendirilmesi ile oluan
paralar
Dkm paralar
Kpkten yaplan rnler

1. Silindir
2. Vida
Kalp ekstrderin paras deildir

Bu belirli bir profil elde etmek iin retilmi zel bir

takmdr

Ekstrder Silindiri
ap tipik olarak 25 ila 150 mm arasndadr
L/D oran genellikle 10 ila 30 arasndadr: termoplastikler
iin yksek, elastomerler iin dk deerler alnr
Malzeme vida yardmyla silindir iinden telenir
Beslenen malzeme elektrikli stclar yardmyla
yumuatlr ve eritilir, kartrma ve mekanik zorlama ile
oluan s, eriyiin snmasna katkda bulunur.
8

Ekstrder Vidas

Ekstrder U Kalb

Silindir
Vida

Adm p

Eriyiin ak
yn

Kanal
Kanat

ekil 13.5-Silindir iindeki bir ekstrder vidasnn ayrntlar

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Deiik ilevlere sahip blmlerden oluur:

Besleme blm malzeme besleme hunisinden alnr
ve stlr
Basn blm polimer svya dntrlr, kartrlr
ve malzeme basn altnda kalr
ekillendirme blm eriyik homojenize edilir ve kalp
boluuna doldurulmak iin yeterli basn oluturulur

Eriyik halindeki polimer silindir iinde ilerleyerek

kalp blgesine ular.
Kalba ulamadan nce, eriyik bir eleme
takmndan geer. Burada eksenel delikler ieren
bir dizi elek ve bunu destekleyen rijit bir levha
bulunur
Bu elek takmnn ilevi:
Eriyik iindeki katk ve sert paracklar filtre
eder
Polimer akn dzgnletirir ve vida
tarafndan oluturulan dairesel harekete ait
hatrlamay yok eder
10

Kalp ekli ve Ekstrzyon rnleri

Ekstrzyon rnnn sabit olan kesitinin
eklini kalp aklnn biimi belirler
retilebilen rn biimleri:
Dolu profiller
i bo profiller, borular gibi
Tel ve kablo kaplamalar
Levha ve filmler
Lifler

Ekstrder silindiri

Standart biimler, rnein

Yuvarlaklar
Kare kesitler
Standart olmayan biimler
Yapsal profiller
Kap ve pencere profilleri
Otomotiv profilleri
Ev cephe kaplamalar

Elek takm
Daralan kalp giri
Kalp
Sktrma halkas

Ekran paketi

Eriyik ak yn

Dolu Profillerin Ekstrzyonu

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

11

Ekstrzyon kalb
Ekstrzyon
rn kesiti

Kalp aklk boyutu

(ubuk iin Dd)

Polimer eriyii

Kalp aklk uzunluu

Ld

ekil 13.8-(a) Yuvarlak ubuk gibi sabit dolu kesitler iin bir ekstrzyon
kalbnn yandan kesit grn; (b) Ekstrzyon rnnn kesitiyle
birlikte kalbn nden kesit grn. Kalp imesi, her iki grnte
de gsterilmitir. (Baz kalp konstrksiyon detaylar, aklama iin
basitletirilmitir
12

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

rnekler: borular, hortumlar ve benzeri ii bo

profiller
i bo profiller iin mandrel kullanlr
Mandreli sabitlemek iin kprlerden yararlanlr
Mandrel iinde genellikle bir hava kanal bulunur ve
bu kanaldan flenen hava, ekstrzyon rnnn
iindeki boluun kapanmasn nler

Dairesel Kesitli rnlerin Dnda

Kalp Kesitinin Tayini
ekil 13.9-(a) Bir kare kesitli
ekstrzyon rn profil elde etmek
iin gerekli kalp akl kesitini
gsteren kalp kesiti; (b) Byle bir
kalp kullanarak elde edilen
ekstrzyon rn profilin kesiti

13

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

i Bo Profillerin Ekstrzyonu

Tel ile polimer

arasnda hafif
bir vakum
uygulanarak
kaplamann iyi
tutunmas
salanr

Kaplanm tel su
iinden geirilerek
soutulur, bu srada
plastik yumuaktr
ancak tel rijitlii
salar
rn byk
makaralara 50
m/sye ulaan
hzlarda sarlr

ekil 13.11-Elektrik tellerinin ekstrzyonla plastik kaplanmas

15

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

plak tele polimer

eriyik giydirilir ve tel
kalptan yksek
hzla ekilir

14

Ekstrzyon Hatalar

Ekstrzyonla Kablo Kaplama

ekil 13.10-Boru ve hortum benzeri ii bo kesitlerin ekillendirilmesinde

kullanlan ekstrzyon kalbnn yandan grn; A-A kesiti, mandrelin
yerinde nasl tutulduunu gsteren yandan kesit grntr; B-B kesiti
ise, kalptan kmadan hemen nceki borusal enkesiti gstermektedir;
kalp imesi, apta bymeye neden olur. (Baz konstrksiyon detaylar
basitletirilmitir.

Ekstrzyon rn
Eriyiin ak yn

ekil 13.12- Keskin daralan kalp giriinden kan eriyiin trblansl ak

nedeniyle eriyik krlmas

ekil 13.13- (a) Kpek bal srt olarak adlandrlan hatalara yol aabilen,
kalp az boyunca eriyiin ak srasnda hz profili; (b) Bambulanma hatas

16

Levha ve Film retim Yntemleri

Levha
Kalnllar 0.5 mm den 12.5 mmye kadar
Yass rnler ve termoforming iin yar mamul
malzemeler elde etmek iin kullanlr
Film
Kalnlklar 0.5 mm altndadr
Ambalaj malzemeleri (paketleme iin, alveri
poetleri, p torbalar vb)
Daha kaln filmler, havuz kaplamalar gibi
uygulamalarda kullanlabilir
Btn termoplastikler
Polietilen, ounlukla dk younluklu PE
Polipropilen (PP)
Polivinilklorr (PVC)
Sellofan

17

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Polimer Levha ve Film

En yaygn olarak kullanlan seri retim yntemleri:

Yark Kalpl Ekstrzyon Slit-Die
flemeli (iirmeli) Film Ekstrzyonu
Haddeleme Kalenderleme

Yark Kalpl Ekstrzyon

Levha ve filmler ince bir yark ieren kalp yardmyla
ekstrzyon yntemi kullanlarak retilir
Yark 3 m genilie kadar olabilir ve 0.4 mm kadar dar
olabilir
Polimer eriyii ak srasnda ok byk ekil
deiimlerinden geer ve bu nedenle genilik boyunca rn
kalnln sabit olarak elde edilmesi gtr
Kenarlar daha kaln olduundan genellikle kenarlarn
18
kesilmesi gerekir

A-A Kesiti

Eriyik ak yn

B-B Kesiti
Manifold
Manifold
Ekstrzyon
rn film

Kalp
girii

ekil 13.14-Ekstrzyonla levha ve film elde edilmesi

19

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Soutmal Haddeleme Ekstrzyonu

Ekstrder silindiri
Ekstrzyon silindiri
Ekstrze
edilmi film

Kurutma ve
sarma

Yark kalp

Soutma
banyosu

ekil 13.15-Ekstrzyondan sonra erimi filmi hzl katlatrmak iin

(a) soutma banyosunun veya (b) soutucu makaralarn kullanm

20

Haddeleme - Kalenderleme

Bu yntemde ekstrzyon ve
iirme teknikleri
birletirilmitir
1. Yntem bir tpn
ekstrzyonu ile balar ,
malzeme yumuak
durumdayken yukar
ekilir ve ayn anda hava
ile iirilerek mandrelli bir
kalptan geirilir
2. Tpn iine hava
flenerek niform bir
kalnlk ve tp ap elde
edilir

ekil 13.16- Film iirme

yntemi ile ince tplerin seri
olarak retimi
21

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

iirmeli Film Ekstrzyonu

Malzeme bir dizi merdaneden

Besleme
geirilerek kalnlk istenilen
deere drlr
Makinalar iin yatrm pahaldr,
ancak retim hz yksektir
Kaliteli bir yzey ve boyut
Levha
hassasiyeti elde edilebilir
Tipik malzemeler: lastik veya
lastiksi termoplastikler, rnein
PVC
ekil 13.17 Haddeleme
rnler: PVC yer kaplamalar,
kalenderlemede tipik
du perdeleri, vinil masa rtleri, rulo konfigrasyonu
havuz kaplamalar, ve ime bot
ve oyuncaklar

Lif ve Filaman retimi - Spinning

Lif ve filamanlarn en nemli kullanm alan tekstil sektrdr

Lifler plastik matrisli kompozitlerin takviyesi iin de
kullanlmaktadr, ancak bu alandaki kullanm tekstilin
yannda nemsizdir
Lif
boyu kesitinin en az 100 kat olan ince rn
Filaman srekli bir lif
Lifler doal veya yapay olabilirler
Sentetik (yapay) lifler bu pazarn % 75ini oluturur:
Polyester en nemlileridir
Dierleri: naylon, akrilik, ve rayon

Doal lifler pazarn % 25ini oluturur:

Pamuk en nemlisidir
Yn retimi pamuktan daha dktr
23

Spinning kelimesi, doal liflerden ekme ve bkme yolu iplik

retimi ileminin addr ve tekstil sektrnden gelmektedir.
Sentetik lifler iin , spinning = bir polimer eriyiinin spinneret (ok
sayda delik ieren bir kalp) iinden geirilerek yaplan
ekstrzyonudur; bu lifler daha sonra ekilir ve bobinlere sarlr.
farkl tr vardr: Eriyikten spinning; Kuru spinning ve Ya
spinning

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Lif ve Filamanlar

22

Eriyikten Spinning
Polimer stlr ve spinneret iinden baslarak, klasik ekstrzyona benzer
bir ekilde retilir
Tipik bir spinneret is 6 mm kalnlktadr ve 0.25 mm apnda yaklak
50 delik ierir
Filamanlar bobine sarlmadan nce ekilir ve hava ile soutulur
Ekstrzyondan sonra apta nemli azalmalar gerekletirilir ve
bobine sarlan nihai rnn ap ekstrzyon rnnn yaklak
1/10u kadardr
24
Bu yntem, polyester ve naylon retiminde kullanlr

Besleme hunisi
Istc nite

Polimer granlleri

Enjeksiyonla Kalplama
Polimer eriyii

Spinneret
Spinneret
Eriyik ekme blgesi
Katlama

ekil 13.18Srekli
filamanlarn
eriyikten
spinningi

Havayla soutma

Buhar (nem) artlandrma

Besleme rulosu

plik tahrik
rulosu

Bobin (Sarc)
25

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Pompa

Polimer stlarak plastik ekil alabilir bir duruma getirilir

ve yksek basn uygulanarak bir kalp boluuna
dolmas salanr; burada katlaan para kalptan
karlr
stenilen son boyutlara ok yakn hassas paralar
retmek mmkndr
Bir para iin retim sresi 10 ila 30 saniyedir., ancak
baz durumlarda bu sre 1 dakika veya daha yukar
kabilir
Kalpta birden fazla boluk bulunabilir ve her seferinde
birden fazla para retilebilir

26

Enjeksiyonda Kullanlan Polimerler

Karmak biimler elde edilebilir

Biim snrlar:
Biim kalptan kabilir
olmaldr

Para bykl 50 g dan

25 kg a kadar olabilir, rnein
otomobil tamponlar
Kalp maliyeti ok yksek
olduundan ancak byk
retim saylar iin ekonomik
olur
27

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Enjeksiyonla retilmi Paralar

Termoplastik malzemeler iin yaygn olarak

kullanlan bir imalat yntemidir
Baz termoset ve elastomerler de enjeksiyonla
kalplanabilir
Termosetler iin kullanlan donanmlarda ve
ilem parametrelerinde gerekli
modifikasyonlar yaplarak apraz balarn
biimlendirme tamamlanmadan olumas
nlenmelidir

28

29

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

ki ana blmden oluur:

Enjeksiyon birimi polimeri eritir ve kalba iletir, bir
ekstrder gibi alr
Kilitleme Birimi her evrimde kalb aar ve
kapatr

31

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Enjeksiyon Kalplama Makinas

Besleme hunisi

Istclar

Vidal mil

Vidal milin pistonu

ekil 13.20- Byk bir enjeksiyon makinas (3000 ton)

Silindir

Nozul

Sabit plakalar
Hareketli plaka
Kalp
Gergi ubuklar (4) Kilitleme
pistonu

Viday dndren motor ekvalf

ve dili kutusu

Enjeksiyon birimi

Hidrolik
silindir
Kilitleme birimi

ekil 13.21- Vida tipli bir enjeksiyon makinasnn kesiti

30

Enjeksiyon Birimi

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Silindirinin bir ucunda bulunan huniden plastik

pelletler beslenir:
Silindirin iinde bulunan vidann iki ilevi vardr:
1. Polimeri kartrmak ve stmak iin dner
2. Erimi plastii kalp boluuna enjekte eden bir piston
ilevi grr
Vidann u ksm eriyiin geriye kamasn nler
Daha sonra balang konumuna ekilerek bir sonraki
evrim iin hazrlanr

Kalp

Enjeksiyonda her para iin zeldir. Bir parann

imalat bitince yeni para iin kalp deitirilir
Deiik tip kalplar vardr:
ki paral kalp
paral kalp
Scak yolluklu kalp

(1) Kalp kapal

ekil 13.22- Tipik kalplama sras

32

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

35

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

33

(2) Eriyik enjekte ediliyor

ekil 13.22- Tipik kalplama sras

(4) Kalp alyor ve para karlyor

ekil 13.22- Tipik kalplama sras

(3) Vida geri ekiliyor

ekil 13.22- Tipik kalplama sras

34

ekil 13.23- Termoplastik enjeksiyonla kalplama iin iki paral kalp

ayrntlar: (a) kapal (b) ak. Kalplar her bir enjeksiyon
evriminde (kesiti gsterilen) iki adet kupa eklindeki para
retmek iin iki bolua sahiptir
36

Dier Kalp Trleri

Yolluk kanallar evresine stclar yerletirilerek

buralardaki katlama nlenir.
Parann katlamas bittiinde yolluk iindeki
malzeme sv durumdadr ve bir sonraki enjeksiyon
iin hazrdr.
Bu yntemde hurdaya giden malzeme miktar azalr.

37

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Scak Yolluklu Kalp

ekil 13.24- paral kalp (a) kapal ve (b) ak.

38

39

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

nemli Enjeksiyonla Kalplama Makinalar

40

ekil 13.26- ki kilitleme tasarm: (a) tek muhtemel makasl kilitleme

tasarm: (1) ak, ve (2) kapal; ve (b) hidrolik kilitleme: (1) ak, ve (2)
kapal. Hareketli plakalara klavuzluk yapan tie rodlar (gergi ubuklar)
gsterilmemitir.

Boyutlardaki ekme

41

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Kilitleme Birimi

Burada Dc = kalp boyutlar; Dp = parann istenen boyutlar, ve

S = ekme deeri

Bu bantdaki nc terim eklenen ekme paynn

miktarnn ekmesini dengelemek iin eklenmitir
Plastik iindeki dolgu maddeleri ekmeyi azaltr
Enjeksiyon basnc basn arttka, kalp boluuna
dolmaya daha fazla malzeme zorlanr, ekme azalr
Basn uygulama sresi basnla ayn etkiye sahiptir
Dkm scakl scakln yksek olmas polimer
eriyiinin vizkozitesini drr, bu ekilde kalba daha fazla
malzeme baslabilir ve ekme azalr
43

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Dc = Dp + DpS + DpS2

Plastik
Naylon-6,6
Polietilen
Polistiren
PVC

ekme, mm/mm
0.020
0.025
0.004
0.005

42

Termoplastik Kpk Enjeksiyon

Kalplama

ekme Pay
Kalp boluunun boyutlar parann olmas gereken
boyutlardan daha byk olmaldr:

Kalp scaklndan oda scaklna souma srasnda

boyutlardaki deime EKME olarak adlandrlr
Polimerlerin sl genleme katsaylar yksektir,
dolaysyla nemli oranda ekme oluur
Baz polimerler iin ekme oranlar:

Bu ekilde d yzeyinin younluu daha fazla, i ksm

kpk olan malzemeler dklr
Para daha hafif olur
Eriyik iine enjeksiyon biriminde gaz katlr veya
pelletlere kartrlan bir kat daha sonra reaksiyonla
gaz oluturur
Kalp boluuna daha az bir eriyik baslarak hacminin
artmasyla kalb doldurmas salanr
Souk kalp yzeyi ile temas eden kpk snerek
youn bir yzey oluturur, orta ksm ise kpkl kalr

44

Reaksiyonlu Enjeksiyon Kalplama

Donanm ve ilem parametreleri termoset polimerin

kalp dolmadan apraz balar oluturmasn
nleyecek ekilde seilmelidir
Silindir boyu ksa tutulmaldr

Silindir iindeki scaklk daha dktr

Eriyik stlm kalba baslr ve apraz ba oluumu
orada gerekleir
Kalp alarak para karlr
Bu evrimde en uzun sreyi apraz ba oluumu
alr

45

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Termosetlerin Enjeksiyon Kalplamas

ekil 13.27- Reaksiyonlu enjeksiyon kalplama. A ve B pompalarndan gelen

bileenlerin kart ve kalp boluuna henz girmedii durum gsterilmitir

Bu tip poliretan paralarn youn bir cidar, buna

karn kpkl bir iyaps vardr

Reaksiyonlu kalplama kullanlan dier malzemeler:

epoksiler ve re-formaldehit

46

Basnl Kalplama

47

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Reaksiyonlu Enjeksiyon Kalplama

Bu yntemde iki ayr sv bileen kartrlr ve hemen

kalp boluuna baslr. Kalpta oluan bir
reaksiyonla katlama gerekleir
Bu yntemle mesela poliretandan byk otomotiv
paralar imal edilebilir (mesela tamponlar)

Termoset malzemeler iin yaygn olarak kullanlan

bir imalat yntemi
Bu uygulama ayn zamanda oto lastikleri retimi ve
polimer matrisli kompozitlerin elde edilmesinde
kullanlr
Balang malzemesi deiik biimlerde olabilir:
toz, pellet, sv veya nbiim
Baslan malzemenin miktar kalp boluunu tam
dolduracak ekilde ok iyi kontrol edilmelidir

48

Basnl Kalplamann zellikleri

Dey tiptedir
ki paral kalplarn baland iki plaka bulunur
Presler iki ekilde tahrik edilebilir:

49

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

51

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Basnl Kalplama Presleri

1. Alt plakann yukar hareketi

2. st plakann aa hareketi

ekil 13.28- Termoset plastikler iin basnl Kalplama:

(1) ykleme, (2) ve (3) basma ve sertleme, ve (4) para karlr

Enjeksiyon kalplardan daha basit uygulama

Yolluk sistemi yok
Genellikle daha basit geometrilerle snrldr; nk
termosetlerin akcl iyi deildir
Kalp genellikle elektrik resistanslar, buhar veya
scak ya sirklasyonu ile stlr
Malzemeler: fenolikler, melamin, re-formaldehid,
epoksiler, retanlar, ve elastomerler
Tipik paralar: elektrik fileri, soketleri, ve kutular;
kap tutamaklar, yemek tabaklar

50

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Transfer Kalplama
Termoset malzeme kalp boluunun hemen
stndeki bir blmeye yerletirilir ve stlr,
yumuayan polimer basnla stlm kalba
doldurulur ve apraz ba oluturarak sertlemesi
beklenir
ki farkl tr vardr:
Kapl transfer kalplama malzeme doldurulduu bir
kaptan dey bir yolluktan kalp boluuna aktarlr
Pistonlu transfer kalplama bir piston stlm
malzemeyi kanallardan kalp boluuna basar

ekil 13.29- (a) Kapl transfer kalplama

(1) arj kaba yklenir; (2) yumuayan polimer kalp
boluuna baslr ve sertleir; ve (3) para karlr
52

ekil 13.29- (b) Pistonlu transfer kalplama

(1) arj kaba yklenir; (2) yumuayan polimer kalp boluuna
baslr ve sertleir; ve (3) para karlr
53

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Basnl ve Transfer Kalplama

Yntemlerinin Karlatrlmas

54

Ekstrzyonlu iirme Kalplama

Bu yntemde yumuak plastik iirilerek, hava

basnc yardmyla bir kalp boluuna doldurulur
ie gibi ince cidarl ve ii bo paralarn imal
edilmesi mmkn olur
Bu rnler tketicilerin byk miktarlarda
kullandklar mallarn doldurulmasnda kullanlr
ki admda gerekletirilir:
1. Balangta bir tp retilir
2. Bu tp kalp iinde iirilerek son biime
ulalr
Balang n biiminin retimi iki yolla olabilir:
Ekstrzyon veya
Enjeksiyon
55

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

iirme Kalplama

Her iki yntemde de artan malzeme nedeniyle

hurda malzeme oluabilir.
Termoset hurdas tekrar deerlendirilemez
Transfer kalplamada, basnl kalplamadan daha
karmak paralarn imalat mmkndr
Transfer kalplamada insert kullanmak mmkn
olur, kalp boluuna metal veya seramik bir insert
yerletirilerek bunun plastik para ile birlemesi
salanr

ekil 13.30- Ekstrzyonlu iirme kalplama; (1) Parisonun k; (2) Kalp

yarlarnn kapan srasnda Parison st ksmndan sktrlr ve alt
ksmndan da, arasnda metal bir fleme pimi kalacak ekilde kapatlr

56

ekil 13.32- Enjeksiyonlu iirme kalplama: (1) Parison, bir iirme ubuu
etrafnda kalplanr; (2) enjeksiyon kalb alr ve parison bir iirme
kalbna aktarlr; (3) yumuak polimer, iirme kalbnn eklini alacak
ekilde iirilir; ve (4) iirme kalb alarak iirilmi rn darya
karlr.

Germeli iirme Kalplama

57

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Enjeksiyonlu iirme Kalplama

Enjeksiyonlu iirme kalplamann deiik bir trdr.

Enjeksiyonla elde edilen n biim iirmeden nce
gerilerek uzatlr.
Elde edilen yap daha rijittir. Ayrca saydaml ve
darbe dayanm da daha iyidir.
Bu yntemle biimlendirilen malzemeler arasnda
en yaygn kullanlan polietilen tereftalattr (PET).
Bu rnlerin zellikleri gazl ieceklerin doldurulup
pazarlanmas iin idealdir.

58

ekil 13.33- Germeli iirme Kalplama; (1) Parisonun

enjeksiyon kalplanmas; (2) germe ve (3) iirme

59

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

iirme Kalplama Yaplan Malzemeler

ve rnler
iirme kalplama sadece termoplastiklerde
kullanlr
Malzemeler: Yksek younluklu polietilen (HDPE),
polipropilen (PP), poliivinilklorid (PVC) ve polietilen
tereftalat (PET).
rnler: Sv tketim malzemeleri iin tek
kullanmlk kaplar, sv ve toz malzemeler iin byk
variller, byk depolama tanklar, petrol tanklar,
oyuncaklar, srf tahtalar ve kk tekneler.

60

Dnel Kalplama

Isl ekillendirme

Kalp (ak)

Kalplanan para

Dnel kalplama, ii
bo rnler elde
Kalbn iki ynl
dn
etmek iin yerekimini
Kar arlk
kullanr. Daha byk
(2) Istma
Zamanlama
ve bo kaplarn
(3)
istasyonu
birimi
Soutma
eldesinde, flemeli
istasyonu
kalplamann bir
alternatifidir.
Rotokalplama olarak
da adlandrlan bu
Kalp (kapal)
yntem, esas olarak
termoplastiklere
uygulanr; ancak
Su jeti
termosetler ve
ekil 13.34- istasyonlu bir makinayla yaplan bir dnel kalplama
ilem evrimi. (1) Ykleme-boaltma istasyonu; (2) Istma ve
elastomerler de
dndrme kalb; (3) kalbn soutulmas
kalplanabilir.
61

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

(1) Ykleme-boaltma istasyonu

Bu yntemde yass termoplastik levha veya film stlr

ve bir kalp yardmyla istenilen biime getirilir
Istma radyasyonla elektrikli stclar kullanlarak
gerekletirilir. Istclar, plastik yass rnn bir
veya her iki tarafna yerletirilir.
Bu yntem rnlerin ambalajlanmas ile banyo
kvetleri, buzdolab kaplar gibi byk paralarn
imalatnda yaygn olarak kullanlr.

62

Radyant stc
Kilitler (kapal)

Vakum delikleri

Kalp
EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Basnl Isl ekillendirme

Plastik plaka

(1) Yass plastik rn stlr

(2) Yumuam yass rn bir kalp

boluunun zerine yerletirilir

Vakumlama
yn

(3) Vakum uygulanr

(4) Kalp ile temas edince plastik sertleir ve

kalptan karlarak kenar ksmlar kesilir

ekil 13.35- Vakumda sl ekillendirme:

63

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Kalp boluu

ekil 13.36- Basnl sl ekillendirme. lem sras, nceki ekille

ayndr; fark, (2) yass rn kalp boluunun zerine yerletirilir ve
(3) pozitif basn, yass rn kalp boluu iine girmeye zorlar
64

ekil 13.37- Erkek (pozitif) kalp ve vakumda sl ekillendirme:

(1)Plastik stlr ve kalbn zerine yerletirilir; (2) Tutucular aaya
indirilir ve plastik vakum yardmyla kalp yzeyine bastrlr
65

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Pozitif Kalp ve Vakumda Isl

ekillendirme

66

Isl ekillendirme Yntemi Uygulanabilen

Malzemeler

ekil 13.39- Mekanik sl ekillendirme: (1) stlm plaka negatif kalbn

zerine yerletirilir, ve (2) plakay ekillendirmek zere kalp kapatlr
67

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Mekanik Isl ekillendirme

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

ekil 13.38- (1) Plastik plakann n ekillendirilmesi ve (2) kalp zerinde

vakumlanmas

Isl ekillendirme ile sadece termoplastikler

ekillendirilebilirler, nk ekstrzyonla elde edilen
termosetlerde apraz balar olumutur ve bunlar stlarak
yumuatlamazlar
Isl ekillendirmede yaygn olarak kullanlan termoplastikler:
Polistiren, selluloz asetat, selloz asetat butirat, ABS, PVC,
akrilik (polimetilmetakrilat:PMMA), polietilen ve polipropilen

Isl ekillendirme Uygulamalar

nce filmler: Deiik ticari rnler iin blister paketler ve ince
cidarl ambalajlar (kozmetikler, makyaj malzemeleri, kk
aletler, vidalar vb.)
Daha kaln levhalar: tekne gvdeleri, du kabinleri, reklam
panolar, banyo kvetleri, ev aletleri, kaplar vb.

68

Polimer Kpklerin zellikleri

Sv plastik yerekimi ile kalba dklr ve sertletirilir

Hem termoplastik, hem de termosetler dklebilir
Termoplastikler: akrilikler, polistiren, poliamidler
(naylonlar) ve PVC
Termosetler: poliretan, doymam polyesterler, fenolik
ve epoksiler

Basit kalplarla snrldr

Az sayda retimler iin uygundur

Polimer Kpk
Bir polimer&gaz karm ile malzemeye kpkl bir yap
kazandrr
En yaygn olarak kullanlan polimer kpkler:
polistiren (Stirofoam, ticari bir isim), poliretan
Dier polimerler: doal lastik (kpk lastik") ve
polivinilklorr (PVC)

69

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Dkm

Polimer Kpklerin Snflandrlmas

Elastomerik matris polimeri lastiktir, byk elastik
deformasyonlar mmkn olur
Esnek - matris yumuak PVC gibi bir polimerdir
Rijit - polimer polistiren veya fenolik gibi rijit bir
termoplastiktir.
Kimyasal formlasyon ve apraz balamann derecesine
bal olarak, poliretanlar bu kategorinin herhangi
birine girebilir.

Polimer Kpklerin Uygulamalar

70

Plastikler iin Tasarm lkeleri - I

Polimer kpkler belirli uygulamalar iin cazip

malzemelerdir
Uygulamalar: scak iecek kaplar, sl yaltkanlk iin
kullanlan yapsal malzemeler, yap panellerinin i
ksmlar, ambalaj malzemeleri, mobilya ve
yataklarda i dolgu malzemeleri, otomotiv sanayi

Gaz
gzenekleri

ekil 13.40- ki tr polimer kpk yap: (a) Kapal hcre ve (b) ak hcre
71

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Dk younluk
Birim arlk bana yksek dayanm
yi bir sl yaltm
yi bir enerji snmleme kabiliyeti

Dayanm ve Rijitlik
Plastikler metaller kadar dayanm yksek ve rijit deillerdir
Bu nedenle yksek gerilmelerin sz konusu olduu yerlerde
kullanlmamaldr
Srnme dayanmlar da snrldr
Ancak dayanm-arlk oran baz plastikler iin rekabet edebilir
seviyededir
Darbe Dayanm
Plastiklerin darbe snmleme kapasitesi genellikle iyidir; bu
adan plastikler metallerle rekabet edebilir zelliktedir
letme Scaklklar
Bu bakmdan plastikler, metal ve seramiklere gre daha
snrldr.
Isl Genleme
Scaklk deiimleri nedeniyle oluan boyut deiimleri
metallere oranla daha byktr
72

Plastikler iin Tasarm lkeleri

Ekstrzyon rnleri - II

Birok plastik malzeme, gne n ve dier radyasyon

trlerinden olumsuz etkilenir.
Baz plastikler oksijen ve ozon gibi atmosferlerden olumsuz
etkilenir
Plastikler birok solvent iinde znrler
Plastikler, metalleri etkileyen birok korozyon mekanizmasndan
olumsuz etkilenmez.

Ekstrzyon rnleri - I
Cidar kalnl
Ekstrzyon rnlerinde niform bir cidar kalnl
salanmaya allmaldr.
Cidar kalnlklarndaki farkllklar malzeme aknn niform
olmasn engeller ve ayrca souma da niform
olmayacandan arplmalar olabilir
73

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Plastikler iin Tasarm lkeleri

Plastikler iin Tasarm lkeleri

Kalplanm rnler - I

74

Plastikler iin Tasarm lkeleri

Kalplanm rnler - II

Her para iin ayr bir kalp gerekir; ve bu yatrm

zellikle enjeksiyon kalplarnda pahaldr
En az retim says enjeksiyon kalp iin genellikle
10,000 civarndadr
Basnl kalplamada bu say 1000 paraya kadar
debilir
Transfer kalplamada bu say ikisi arasndadr

Para Biimi Karmakl

Karmak para geometrileri daha pahal kalplar
gerektirmesine ramen, bu durum genellikle ayn
parann birok bileenin montaj ile elde
edilmesinden ekonomik olabilir
Parann karmak yaplabilmesi sayesinde birok
ilevi ayn anda yapabilen tasarmlar mmkn olur.
75

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Seri retim iin uygundur

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

i bo kesitler
i bo kesitler kalp tasarmn gletirir ve malzeme
ak zorlar
levsel bir gerek yok ise ii bo kesitlerden kanlmaya
allmaktadr.
Keler
te ve dta keskin kelerden kanlmaldr; nk bu
durumlarda malzeme ak bozulur ve ayrca son rnde
gerilme ylmalar oluabilir

Cidar kalnl
Para cidarlarnn kaln olmas halinde malzeme israf,
ekme nedeniyle daha fazla arplma ve daha uzun
sertleme sreleri ortaya kacaktr
Takviye kanatlar
Cidar kalnln artrmadan parann rijitliini artrmak
mmkn olur
Takviyeler destekledikleri cidardan daha ince yaplrlar, bu
ekilde takviye ettikleri d cidarlarda kmeler en aza indirilir
Ke yuvarlatmalar
ve d keskin keler kalplanm paralarda arzu
edilmezler; bunlar kalpta malzeme aknn dzgnln
bozarlar, yzey kusurlarna neden olurlar ve bitmi parada
gerilme ylmalarna neden olurlar
Delikler
Kalplanm plastiklerde delik oluturmak mmkn ve
ekonomiktir; ancak kalp tasarm ve parann kalptan
76
karlmas gleir

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat Vural (T Makina Fakltesi)

Plastikler iin Tasarm lkeleri

Kalplanm rnler - III
Eimler
Kalptan karmay kolaylatrmak iin para tasarm
srasnda yan yzeylere eimler verilir
Bu durum zellikle kap eklindeki paralarn i duvarlarnda
nemlidir; nk para ekme nedeniyle kalp zerinde
skabilir
nerilen eimler
Termosetler iin, yaklak 1/2 ila 1
Termoplastikler iin, 1/8 ve 1/2 arasnda
Toleranslar
Kontrollu artlarda beklenen ekmeyi nceden hesaplamak
mmkndr, ancak enjeksiyonla kalplamada toleranslar,
ilem parametrelerindeki deiiklikler ekme byk miktarda
deiir

77