III

MATEMATI^KE
FORMULE
 1. ARITMETIKA I ALGEBRA

1.1. RAZMERE

a : c = b : d

Ako je a : b = c : d tada je: d : b = c : a ;
d : c = b : a

(a m) : (b m) = c : d
(a : m) : (b : m) = c : d

Ako je a : b = c : d tada je: , m je proizvoqan faktor;
( a m ) : b = ( c m ) : d
(a : m) : b = (c : m) : d
( a b ) : ( c d ) = a : c = b : d
( a + b ) : ( c + d ) = ( a b ) : (c d )

Iz a : b = c : d sledi: ;
( a m + b n ) : ( c m + d n ) = ( a m b n ) : ( c m d n )
(a m b n) : (c m d n) = (a p b q) : (c p d q )

Zlatni presek: a : x = x : (a x) , (a > x) ;

x1 + x2 + ... + xn
Aritmeti~ka sredina: x = ;
n

Geometrijska sredina: Gn ( x) = n x1 x2 ... xn ;

n
Harmonijska sredina: H n ( x) = , (xi > 0 , i = 1,2,..., n) ;
1 1 1
+ + ... +
x1 x2 xn

1.2. STEPENI

1
a m a n = a m+ n ; a m : a n = a mn ; a 0 = 1 , (a 0) ; a m = , (a 0) ;
am
a m
a m b n = ( a b) m ; a m : b n = ( ) ; (a m )n = a mn ;
b
 1.3. KORENI
m
p
p n n
( a) = a
m p m p
; m
a =
p mn
a = a n
; m
a p = m a p ;
m n
a= n m
a = mn a ; m
a m b = m a b ;
m
a n p
m
a: b=
m
; m n
a b = a b ;
p n n
a = a , (m Z ; n N ) ;
m n
b

1.4. RACIONALISAWE IMENIOCA

a a n b nr p p (a b c d )
= ; = ;
n r
b b a b c d a2 b c2 d

1.5. KVADRAT I KUB BINOMA I

RAZLIKA KVADRATA

( a b) 2 = a 2 2 a b + b 2 ;
( a b)3 = a 3 3 a 2 b + 3 a b 2 b 3 ;
a 2 b 2 = ( a b) ( a + b) ;

1.6. RASTAVQAWE U FAKTORE

POZNATIJIH IZRAZA

a 3 b3 = ( a b) ( a 2 + a b + b 2 ) ;
a 4 b 4 = (a b) (a 3 + a 2 b + a b 2 + b3 ) = (a 2 b 2 ) (a 2 + b 2 ) ;
a 3 + b 3 = ( a + b) ( a 2 a b + b 2 ) ;
a 5 + b5 = (a + b) (a 4 a 3 b + a 2 b 2 a b3 + b 4 ) ;
a 2 + b 2 = (a 2 + 2 a b + b 2 ) 2 a b = (a + b 2 a b ) (a + b + 2 a b ) ;
a 4 + b 4 = (a 4 + 2 a 2 b 2 + b 4 ) 2 a 2 b 2 = (a 2 + b 2 a b 2) (a 2 + b 2 + a b 2) ;
x 2 + p x + q = ( x + m) ( x + n ) , ( p = m + n ; q = m n) ;
a 2n b 2n = (a b) (a 2n1 + a 2n2 b + ... + a b 2n2 + b 2n1 ) = (a n b n ) (a n + b n ) ;
a 2n+1 b 2n+1 = (a b) (a 2n a 2n1 b + a 2n2 b 2 ... + a 2 b 2n2 a b 2n1 + b 2n ) ;
itd.
 1.7. LOGARITMI

Logaritam pozitivnog realnog broja x sa osnovom a ( a > 0 ) je eksponent

kojim treba stepenovati osnovu a da bi se dobio broj x .Taj tra`eni eksponent
ozna~ava se sa log a x i va`i:
a log x = x , za x = a je a log a = a log a a = 1 ;
a a

Osnova tzv. prirodnih logaritama (oznaka ln x ) je e = 2,7182818284590...

a osnova tzv. dekadnih logaritama (oznaka log x ) je 10. Veza izme|u dekadnih i
prirodnih logaritama je:
log x = ln x log e ; log e = 0, 434294... = M , ( M - modul Briggs-ovih logaritama);
1 1
ln x = log x ; = 2,3025... = M 1 , ( M 1 - modul prirodnih logaritama);
log e log e

1.7.1. OSOBINE LOGARITAMA

x
log a ( x y ) = log a x + log a y ; log a= log a x log a y ;
y
1
log a x k = k log a x , (k R ; x R + ) ; log a n x = log a x ;
n

1.8. JEDNA^INE

1.8.1. ^ISTA KVADRATNA JEDNA^INA

c
a x2 + c = 0 ; x1,2 = ;
a

1.8.2. OP[TA KVADRATNA JEDNA^INA

b b 2 4 a c
a x + b x + c = 0 ; x1,2 =
2
;
2a
b c p p2
Za p = i q = je: x + p x + q = 0 ; x1,2 =
2
q ;
a a 2 4
 p2
Diskriminanta je: D = {b 4ac} odnosno D = q . Va`i: a) D > 0
2

4
realni razli~iti koreni, b) D = 0 dvostruki realni koreni i v) D < 0
kowugovano kompleksni koreni.

2. GEOMETRIJA
2.1. PLANIMETRIJA

1. 2. 3.

zbir uglova zbir uglova uglovi u pravilnom

u trouglu u mnogouglu mnogouglu

+ + = 1800 1 + 2 + ... + n = = [(n 2) 1800 ]/ n

(n 2) 1800 = 3600 / n

4. 5. 6.

periferijski tetivni tetivni

ugao ugao ~etvorougao

+ = + = 1800
= =
2 2

2.2. TROUGLOVI I ^ETVOROUGLOVI

1. 2. 3.

pravougli jednakostrani~ni kvadrat

trougao trougao
a 2 = p c ; b2 = q c ; h = (a 3) / 2
a 2 + b2 = c 2 r = (a 3) / 3 d = a 2
h2 = p q ; c h = a b ; a = (d 2) / 2
= (a 3) / 6

4. 5. 6.

pravougaonik kvadrat paralelogram

O = 2 ( a + b) O = 4a
d = a 2 O = 2 ( a + b)
d = a 2 + b2
A = a b A = a2 A= ah

7. 8. 9.

nejednakostrani~ni nejednakostrani~ni jednakostrani~ni

trougao trougao trougao
a ha b hb c hc s = O / 2 = ( a + b + c) / 2
A= = =
2 2 2 A= s O = 3 a
O = a +b + c ; s = O/2 a bc a2 3
A= A=
A = s ( s a )( s b)( s c) 4r 4
10. 11. 12.

trapez ~etvorougao sa tangencijalni

normalnim dijagonalama mnogougao
O =a+b+c+d O =a+b+c+d O = a + b + c + ...
A= sh d d Or
A= 1 2 A=
a+c 2 2
A= h
2

2.3. KRU@NICA I KRUG

1. 2. 3.

kru`nica krug i kru`ni venac

i luk ise~ak i ise~ak
A = (r 2 r12 )
O = 2 r A = r2 (r 2 r12 )
r r2 r s AI =
s= AI = = 3600
1800 3600 2 s + s1
A= (r r1 )
2

2.4. GEOMETRIJSKA TELA

1. 2. 3.

pravougli kocka prizma

paralelopiped
d 2 = a 2 + b2 + c 2 d = a 3
A = 2 (a b + a c + b c) A = 6 a2 A = 2 B + Aomota~a
V = a bc V = a3 V = Bh

4. 5. 6.

piramida zarubqena vaqak

piramida
B : B1 = h 2 : x 2
A = B + Aomota~a A = B + B1 + Aomota~a A = 2 r ( r + h)
Bh V = [h1 ( B + B1 + BB1 )]/ 3 V = r2 h
V=
3
7. 8. 9.

kupa zarubqena lopta

kupa
A = r (r + s ) A = [r 2 + r12 + (r + r1 ) s ] A = 4 r2
r2 h h 2 2 4 r3
V= V= (r + r1 + r r1 ) A=
3 3 3
 3. TRIGONOMETRIJA

3.1. SVOJSTVA TRIGONOMETRIJSKIH

FUNKCIJA

Definicije funkcija: ako su a i b du`ine kateta pravouglog trougla, c

du`ina hipotenuze, i o{tri uglovi naspram stranica BC i AC onda je:

a b
sin = = cos ; cos = = sin ;
c c
a b
tg = = ctg ; ctg = = tg ;
b a
Osnovni odnosi su:

sin 2 + cos 2 = 1 ; tg ctg = 1 ;

sin cos
tg = ; ctg = ;
cos sin

Znaci funkcija po kvadrantima i vrednosti funkcija za neke uglove su:

sin cos tg ctg

prvi kvadrant + + + +
drugi kvadrant +
tre}i kvadrant + +
~etvrti kvadrant +

sin cos tg ctg

ugao 00 0 1 0
ugao 300 1/2 ( 3) / 2 ( 3) / 3 3
ugao 450 ( 2) / 2 ( 2) / 2 1 1
ugao 600 ( 3) / 2 1/2 3 ( 3) / 3
ugao 900 1 0 0
ugao 1800 0 1 0
ugao 2700 1 0 0
ugao 3600 0 1 0
 3.2. FUNKCIJE ZBIRA I RAZLIKE

sin ( ) = sin cos cos sin

cos( ) = cos cos sin sin
tg tg ctg ctg 1
tg( ) = ; ctg( ) = ;
1 tg tg ctg ctg

3.3. FUNKCIJE DVOSTRUKOG UGLA

I FUNKCIJE POLOVINE UGLA

sin (2 ) = 2 sin cos ; cos (2 ) = cos 2 sin 2 ;

sin = 2 sin cos ; cos = cos 2 sin 2 ;
2 2 2 2
2 tg ctg 1
2
tg (2 ) = ; ctg (2 ) = ;
1 tg
2
2 ctg

2 tg ctg 2 1
tg = 2 ; ctg = 2 ;

1 tg 2
2 ctg
2 2
2
1 + cos = 2 cos ; 1 cos = 2 sin 2 ;
2 2
1 cos 1 + cos 1 cos
sin = ; cos = ; tg = ;
2 2 2 2 2 1 + cos

3.4. FORMULE ZA TRANSFORMACIJU

+ +
sin + sin = 2 sin cos ; sin sin = 2 cos
; sin
2 2 2 2
+ +
cos + cos = 2 cos cos ; cos cos = 2 sin sin ;
2 2 2 2

3.5. PRAVOUGLI TROUGAO

Ako su a i b du`ine kateta pravouglog trougla, c du`ina hipotenuze,

i o{tri uglovi naspram stranica BC i AC onda je:
 a = c sin = c cos ; b = c sin = c cos ;
a = b tg = b ctg ; b = a tg = a ctg ;
a a b b
c= = ; c= = ;
sin cos sin cos
Povr{ina pravouglog trougla je:
ac bc a2 b2 c2
A= sin = sin = tg = tg = sin (2 ) ;
2 2 2 2 2

3.6. PROIZVOQAN TROUGAO

Ako su a , b i c du`ine stranica proizvoqnog trougla a , i nas-

pramni uglovi u wemu onda je:
Sinusna teorema:

a : b : c = sin : sin : sin

Kosinusna teorema:

a 2 = b 2 + c 2 2 b c cos ;
b 2 = a 2 + c 2 2 a c cos ;
c 2 = a 2 + b 2 2 a b cos ;

4. ANALITI^KA GEOMETRIJA
4.1. JEDNA^INE

1. Jedna~ina prave: y = a x + b , a = tg je koeficijent smera ,

b je odse~ak na y koordinatnoj osi ;
2. Jedna~ina kru`nice: x 2 + y 2 = r 2 , r je polupre~nik kru`nice ;
3. Op{ta jedna~ina kru`nice: ( x p)2 + ( y q)2 = r 2 ;
x2 y 2
4. Osna jedna~ina elipse: b x + a y = a b ili
2 2 2 2 2 2
+ =1 ;
a 2 b2
x2 y2
5. Osna jedna~ina hiperbole: b x a y = a b ili
2 2 2 2 2 2
=1 ;
a 2 b2
6. Temena jedna~ina parabole: y 2 = 2 p x , 2 p je parametar .