Volume 2, Issue 27 Korrik 5, 2010

Our Words
Weekly Issue
“ N E W L I F E ” J E T A E R E

SPECI AL KM. Berisha fton Presidentin e SHBA-ve, Obama, që të vizitojë Shqipërinë

POINTS OF
I NTEREST: Me rastin e Ditës së Pavarësisë, kryeminis- shme e të gjithanshme të SHBA-ve. Kjo racisë e të ekonomisë së tregut dhe për
tri shqiptar Sali Berisha i ka dërguar një ndihmë përbën një kontribut të çmuar që përparimin e vendit tim”, shton Berisha.
Primeminister BER- telegram urimi presidentit amerikan, Barak reformat e ndërmarra nga qeveria shqip-
ISHA Invites Presi- Obama. tare të kenë rezultate pozitive, konkrete "Në aspektin rajonal, Shqipëria do të
dent Obama dhe të shpejta. Shqipëria do të vazhdojë vazhdojë të rrezatojë stabilitet e modernizim
“Në këtë ditë të shënuar për vendin dhe më tej me vendosmëri në realizimin e dhe të promovojë bashkëpunimin e miqës-
No Sided articles and kombin tuaj ndihemi të lumtur që marrëd- reformave të ndërmarra dhe në përm- inë, duke kontribuar aktivisht në integrimin
no restriction for our hëniet dhe lidhjet ndërmjet dy vendeve e bushjen e objektivave madhore kom- sa më të shpejtë të rajonit ballkanik në
members, our guest popujve tanë miq kanë njohur vetëm zhvil- bëtare të integrimit të plotë euroatlantik, strukturat euroatlantike. Duke vlerësuar
lime pozitive dhe janë më të mira se kurrë. si dhe për rolin dhe kontributin e rëndësishëm e ud-
and our friends.
Mbështetja e Shteteve të Bashkuara të hëheqës të SHBA-ve për paqen e stabilitetin
Latest needs for our Amerikës për anëtarësimin në NATO në rajonin tonë, veçanërisht për njohjen e
community and the përbën një demonstrim të shkëlqyer të fuqizimin e shtetit më të ri në rajon, atë të
latest resolutions këtyre marrëdhënieve dhe të bashkëpun- Kosovës, më lejoni t’ju siguroj se vendi im
imit të ngushtë e të frytshëm ndërmjet të do të mbetet një partner i vendosur dhe
Our Free Voice dyja vendeve”, thuhet në mesazhin e konstruktiv, në këtë drejtim.
through our words. kryeministrit Sali Berisha.
Duke ju përsëritur edhe një herë urimet më
Më tej ai vë theksin në vullnetin e të ngrohta, gjej rastin t’ju ripohoj dëshirën
Shqipërisë për të thelluar bashkëpunimin Pavarsia e Amerikes time dhe të të gjithë shqiptarëve për t’ju
I N S I D E T H I S me Uashingtonin. “Populli shqiptar dhe pritur në Tiranë si mik i madh dhe i shquar i
I S S U E : konsolidimin e mëtejshëm të demok-
qeveria shqiptare janë thellësisht mirënjo- kombit shqiptar", thuhet në fund të mesazhit
hës për ndihmën e asistencën e vazhdue- të kryeministrit Berisha.
KM Berisha uron dhe
Faqe
fton Presidentin 1 MARIGLEN GJOKA NJE PERGJIGJE E DHENE SHOVINIZMIT SERB (faqen 2)
Obama
Ju falenderojmë sinqerisht për artikullin,që ju vendase,që iu nënshtrua një lufte polemikën tonë elektonike.Po hyjmë në temë.
keni publikuar në adresën tonë elektronike. Për të gjatë,mizore e të pabarabartë,në Ju thoni se keni 1000 vjet që keni ardhur në keto
Faqe pikëpamjet,që shfaqni,natyrisht nuk jeni ju mbrojtje të trojeve të veta stërgjy- troje,ku jeni sot dhe në ato që endërroni të mer-
Nje pergjigje 1-2 fajtor,ndërsa për formën,eh,mund t,iu bëjmë shore. rni nesër,por,që paskeshin qënë tuajat.
shoqërisht ndonjë vërejtje.C’dreqin patët që nuk Në trajtesën tonë, të cilën e për- Së pari,ju shprehim keqardhjen,që nuk e njihni
e ndryshuat datën e artikullit?Kjo të ngjall dy- fytyrojmë si një bashkëbisedim të historinë tuaj. Nuk keni njmije vjet ,por 1400-
Mariglen Gjoka, shimin,se nuk jeni ju autori,por e keni prerë atë thjeshtë,ne do t’ju referohemi 1600 vjet. (Jemi pra aq të ndershëm sa t’ju
,Agim Gashi,Vullnet nga ndonjë revistë pa vlerë,nga ato që shpërnda- vetem disa prej mendimeve të kthejme reston 400 – 600 vjecare qe ju nuk I
Mato, Gezim Halili, Faqe hen falas rrugëvë e tortuareve.Nejse data ne fjalë keni llogaritur nga padia). Dihet boterisht se
2-3 nuk ngre kurrëfarë peshe. Artikulli “juaj” sic sllavet jane dyndye ne ballkan e europe ne
Pilo Zyba, Mimoza 4-5, është i Janarit 2005,fare mire mund të ishte edhe shekullinn e 5-7 te ers sone. Duke e pranuar me
Rexhvelaj, Faton 6 i janarit 1005,aq i mykur,primitiv e i pandry- hire e me pahire koheardhjen tuaj ne ballkan me
Mehmeti & Eltjon shueshem ne shekuj ka mbetur edhe sot gjithe propagandat serbe nder shekuj ka synuar
Boshti SHOVINIZMI SERBOMADH. te gropose nje te vertete, qe po ti thuhet popullit
Në përgjigjen tonë,metimi i vetëm është serbei hedh ne ere planet e mbrapshta aneksion-
paraqitja e së VËRTETËS,jashtë ndikimeve a miste , shoviniste te klases sunduese serbe ( me
Enkelejda Kondi, kurtheve propagandistike zyrtare të cilitdo shtet pare aristokracia ) feudale e tash borgjezia). Juve
Faqe dhe kundër klithmave patetike”patriotike”nga personalisht por edhe te tjereve si Ju apo qe
Faton Mehmeti & 7 cdo anë që ato vijne. ndryshojne nga Ju a u kashkuar ndonjehere
Lediana Kapaj Nga ana tjetër shkrimi ynë nuk mund të jetë fund ndermend te beni ate pyetje te natyrshme , qe i
e krye vetëm “shkencor” dhe as fund e krye lind njeriuut sapo shkel nje prag nje pyetje, qe do
vetëm “politik”. Në pajtim me objektin e po- ti zgjidhte problemet artificiale qe ju keni stivo-
Poezi nga Luljeta lemikes,ne herë do t’ju referohemi argumenteve sur gjate historise. Pyetja eshte ?
Faqe
Shala, Mikushnica, 8 shkencore dhe here të tjera do do të fokusojmë Po me pare se te vinit ju ketu, a kane qene te
etj... qëndrimet dhe interpretimet politike ne bazë të banuara keto troje apo jeta ne ballkan e ne Eu-
fakteve dhe dokumentave.Duam te theksojme se artikullshkruesit serb,të cilat na u ropeka filluar vetem mbas dyndjes aty te
për shkak të natyrës së tij ,shkrimi ynë nuk mund dukën më të nevojshme,jo aq për sllaveve, perkatesisht te Serbeve ?
Adresa Faqe të përballojë tërë rrjedhën tragjike në historinë opinionin shqiptar,sesa për opin- Nese po cila ishte ajo popullsi, si quhej dhe cu be
më se 1500 vjecare të marredhenieve midis ionin e huaj,të painformuar ose të mbas ardhjes suaj? Si ua leshoi tokat e saj,
ardhacakëve,që dyndeshin drejt Ballkanit keqinformuar,në rradhë të parë në vullnetarisht si dhurate, “me buze ne gaz” apo u
Faqe veriperendimor,me karakter e ambicie gjithnje e atë grek e serb,natyrisht aq sa e detyrua perdhunisht me luftera te perbindeshme,
Anetaresimi 8 më të theksuara,ekspansioniste dhe popullsisë ndjekin(sic po ndodh realisht) te zhvendosej drejt jugut , gjethnje e me ne jug ?
 P a g e 2 O u r
MARIGLEN GJOKA NJE PERGJIGJE E DHENE SHOVINIZMIT SERB
Dini ndonje fakt historik per kete ceshtje
apo do te perseritni merzitshem (edhe per ju
vete ) perrallat e derisotme?
Dhe tani na lejoni tju kujtojme dicka nga e
verteta historike. Themi dicka, mbasi naty-
ura e ketij shkrimi, duam s’duam i kufizon
pershkriet e plota historike. Afro 2500 vjet
para mberitjes suaj , pra rreth 4000 vjet me
pare kur ndoshta te paret tuaj kacavireshin
ende neper peme pyejve te uralit nder keto
vise e deri ne trojen e famshme lulezonte
qyteterimin dardan. Themi afro 4000 vjet e
jo me shumë,mbasi duam tju japim vetëm
fakte të pakundërshtueshme nga as-
kush,perkundrazi të dëshmuara e të pranu-
ara nga shumica dërrmuese e historianëve
SHQIPTARËT E GREQISË DHE TË POLOPONEZIT nga PILO ZYBA
“ Dhe po të duam ne apo ata ( arvanitët)
dhe po nuk deshëm ne apo ata, jemi
vëllezër. Jemi një popull, me boshllëk të
madh historik”.
Mihal Lambrinidhu
Këto fjalë të cituara më sipër janë të
shkëputur nga libri i njërit prej koman-
dantëve të flotës detare të greqisë së pas
revolucionit grek, por që njëkohësisht
ishte dhe studjues dhe kërkues i rrënjëve
të popullit të tij. Ai nuk ishte historian,
por puna e tij ishte më cilësore, dhe më
me vlerë se puna dhe studimet e tyre.
Lambrinidhi lindi dhe jetoi pas
revolucionit grek. Duke parë se, Ar-
vanitët jo vetëm mbajtën peshën e
revolucionit por rritën dhe ngritën vlerat
e historike të greqiaë së re, Lambrinidhi,
ishte nga të paktit që i kushtoi, studjoi
dhe botoi libra, për jetën, veprën, dhe
prejardhjen e arvanitasve. Këto studime
e bënë atë që në librin “ Arvanitët e
greqisë dhe të Peloponezit “ , të botuar
në vitin 1907, të shpallë përpara opin-
jonit dhe lexuesve grekë, historinë,
gjakun dhe prejardhjen e grekëv dhe
Arvanitasve ( shqiptarëve).Libri i Lam-
brinidhit, është përpjekja e parë për të
treguar vendosjen, historinë dhe vlerat e
arvanitasve në greqi. Mbështetur në
fakte historike, Ai, na bind për praninë e
tyre fizike, historike në greqi dhe konk-
retisht në poloponez që në fillimet e
shekullit të 13. Ai bën atë që shumë
studjues tanë si Buda etj, nuk arritën ta
ME BEKIM FEHMIUN : NJE KUJTIM DHE NJE PENG AGIM VINCA (vazhdon ne faqe 3)
Ti ishe i madh, po ne ta hëngrëm kokën”. (I.
Kadare, Rekuiem për Majakovskin)
E kam njohur në vitin 1985, në Sarajevë.
Thuhej se ishte i vështirë për komunikim
(tekefundit, cili nga krijuesit e mëdhenj
është “i lehtë”?), por mua nuk më doli i
tillë. Përkundrazi. M’u duk i çiltër e i hapur,
por larg, shumë larg, nga modestia e shtirur.
Ishte i vetëdijshëm për vlerat e tij, të cilat
nuk ngurronte t’i shpaloste kudo e kurdo jo
vetëm pa kompleks, por edhe me një krenari
të ligjshme e të hijshme për gjithçka të
vetën: origjinën, vendlindjen, gjuhën, em-
rin, familjen.
Në Sarajevë, në kryeqytetin e Bosnjës dhe
të Hercegovinës, në atë kohë, mbahej, për
çdo vit, një nga manifestimet më të mëdha
dhe studiuesëve,që nga lashtësia e deri më
sot. I tillë është fakti i pjesemarrjes aktive te
popullsisë dardane në luftën legjendare të
Trojës(rreth vitit 1800(?) p.e.s) në mbrojtje
të saj.Nga gjurmimet e derisotme ,mësohet
se mbreti i parë i trojës quhej Dardan,prej të
cilit është emërtuar dhe ngushtica e Dar-
daneleve. Në të ardhmen mund të zbulohet
ndokush tjetër,para atij,por ne flasim për ate
cka njohim e jo për atë cka do të zbulohet
më tej.Janë me mijëra dëshmi gju-
hësore,arkeologjike,kulturore,etnografike,to
ponimike etj,që vërtetojnë se populli
shqipëtar i Kosovës është pasardhes
gjenetik i dardanëve të famshëm.Sidomos
gjuha,gjuha e lashtë PELLAZGE,qe flasin
sot shqiptarët,është një mal i patundur,një
bënin. Praninë e Arvanitasve në këtë vënd
të greqisë së sotme , ata e bëjnë të pran-
ishm pak përpara apo pas rënies së Krujës
nën pushtimin turk. Por ja që shkrimet e
tyre nuk qënkan bindëse, ndonse me këto
shkrime historike, ata morën tituj
akademikë, apo docentë e profesorë.
Lambrinidhi që në të vërtetë nuk është
historia, por që unë mendoj se mund të
jetë arvanitas. Ai vazhdoi më tej punën e
historianit grek Kostandinos Paparigopu-
los një nga historianët më të njohur të
historisë së re greke. Ai shumë herë e
kundërshton atë, dhe faktet e shkrimet e tij
janë dhe bindëse dhe të pa kundërshtu-
shme. “Në fillim të shekullit të 20 të, thotë
Lambrinidhi, ka shumë rëndësi të kuptohet
se, ne dhe arvanitët, por dhe të parët e tyre
Pellazgët, kemi një gjak dhe një histori
deri në ditët e sotme.Kjo ka një vlerë të
veçantë sot kur ballkani ndodhet në një
luftë të madhe për ndarjet ndëret-
nike”Praninë e arvanitasve në Poloponez,
Ai, e pranon praktikisht dhe historikisht që
në fillimet e shekullit të 13. Kur
mbretëronin Katakuzinosët. ( Në fakt ai
këtu bën një gabim, kundërshton histori-
anin e mesjetës Satha, i cili thotë se,
prania e arvanitasve fillon në shekullin e 7
– 8 me emrin “ Avaron”. Këtë hipotezë të
tij e pranojnë historianët grekë, Kane-
lidhis, Paparigopulos, Furriqis dhe Kosta
Biri, ( dy të fundit arvanitas) Lambrinidhu,
pranon në shkrimet e tij vendosjen e
familjeve të para arvanite në fillim të
letrare në ish-Jugosllavi e në Ballkan, në
mos edhe në Evropë. Ishte një manifestim
vërtet ndërkombëtar jo vetëm me konceptin
e përmbajtjen, por edhe me pjesëmarrjen, jo
si këto që organizojmë sot, kur, edhe nëse
merr pjesë qoftë dhe një poet margjinal nga
ndonjë vend i rajonit (ndodh edhe asnjë), i
quajmë “festivale ndërkombëtare”.
“Ditët poetike të Sarajevës” quhej manifes-
timi dhe zgjaste disa ditë. Në atë manifestim
të madh letrar-poetik për çdo vit prezanto-
hej ndonjëra nga letërsitë e republikave dhe
krahinave të ish-Jugosllavisë dhe, pasi një
vit më parë ishte prezantuar edhe Vo-
jvodina, i kishte ardhur radha Kosovës. Fati
deshi që zgjedhjen e poezisë shqipe të
Kosovës, në të vërtetë të poezisë shqipe në
argument dërmonjës ndaj të gjitha tril-
limeve antishqipëtare,po ashtu anti
historike. E keni lexuar “Iliaden”?E keni
vënë re faktin,që si rrethuesit ,ashtu edhe
të rrethuarit(midis tyre edhe dardanët)
flasin të njëjtën gjuhe,si komunikonin
lirisht midis tyre Aqilehti
(Akili),Patrokli,Menelau etj, nga njëra
anë me Priamin,Hektorin,Parisin etj. Nga
ana tjetër,megjithëse ishin kundershtarë
e nga vise të ndryshme ,larg njeri-tjetrit?
Kjo shpjegohet se ata ,që të gjithë ishin
pellazge dhe flitnin te njejten
gjuhe,pellazgishten. Do akoma shumë
kohë të nisë procesi i shuarjes së pel-
lazgëve,prej trungut madheshtor të të
cilëve do të lindnin bijtë e vet pasard-
shekullit të 13-të.Për këtë ai thotë se, ata
( arvanitasit) u shfaqën për herë të parë në
ishullin Idhra dhe Speces, vëndvendosja e
Bubulinës. Faqe. 25.Ky libër ka vlera
historike, për vetë kohën kur u botua në
vitin 1907, por që studimet ishin kryer prej
tij që nga fundi i shekullit të 18, at’herë
kur shumë historianë grekë pranojnë
praninë e arvanitasve. Dhe kjo ka një
qëllim të caktuar dhe dashakeq. Ata
pranojnë se arvanitasit ishin të pranishëm
që në mesjetë, por pas revolucionit prania
e tyre u dëndësua si rezultat i largimit nga
trejet e tyre, si rezultat i shtypjes Turke.
Por Lambrinidhi ua çjerr maskën e qël-
limeve dashakeqe dhe vepra e tij është një
fakt i pa mohushëm, që i bëri ata që në
shumë mënyra dhe forma të luftonin apo
të manipulonin studimet e tij në këtë
fushe. Herë e quanin, jo kopetent, herë të
nxituar, dhe herë të tjera e luftojnë për
mungesë patriotizmi. Por sot më shumë se
kurrë libri i tij mërr vlera , pasi dhe na-
cionalizmi dhe ngjarjet e së kaluarës
shikohen me një frymë tjetër, më të qetë,
më të pastër, më me gjak-
ftohtësi.Lambrinidhi hodhi dritë me
shkrimet dhe librat e tij, edhe përsa i
përket Ilirëve dhe Ilirisë, me mendimin e
tij bien edhe historianët , Anamoli, Çabej
apo Buda. Faq. 26 Për praninë e kësaj, të
arvanitasve në Poloponez, vlera njohëse
dhe historike kanë dhe veprat e Zakinthos
faq.27, Pulla faq. 28, Toping faq. 29,
Johala faq.30, Docellier faq.32 etj. Këto
ish-Jugosllavi, ta bëja unë, duke ia
“imponuar” organizatorit konceptin e
paraqitjes së poezisë shqipe të këtij
krahu jo sipas çelësit krahinor-regjional,
por sipas atij gjuhësor, me ç’rast përzg-
jedhësi nuk ishte i obliguar të fuste në
libër edhe poetë serbë, malazez,
boshnjakë, turq, romë e të tjerë, por
vetëm poetë që shkruanin shqip, pra
poetë shqiptarë. Për këtë arsye libërthi
Nga poezia bashkëkohore shqipe në
Jugosllavi, që u botua në kuadër të
manifestimit në fjalë, u sulmua ashpër si
“antologji etnikisht e pastër” nga disa
letrarë të yshtur serbë nga Kosova e, aty-
këtu, edhe nga ndonjë boshnjak.
Nga Kosova për në Sarajevë (në pa-
W o r d s
hes,popujt gjenetikisht vëllezër midis
tyre
greke,ilirë,thrakas,maqedonas,dako-
mize,etrusket etj,etj. Ndonëse kemi
shumë për të thënë,nuk po zgjatemi
rreth këtij fakti.Por vec duam t,ju
kumtojme shoqerisht(thjesht per
njohuri)se një shtetas grek i ditëve
tona,studiuesi i talentuar Aristidh
Kolia,tek këngët e Omirit në “Iliada”
dhe “Odisea”, ka qemtuar e zbuluar
68 fjalë, të cilat,fare natyr-
shëm,gjenden në përdorim të perdit-
shëm në gjuhen e sotme shqipe,në atë
gjuhë,që flasin ndër shekuj shqiptaret
e Kosovës.
janë dhe mteriale që plotësojnë dhe
rregullojnë dhe përpjekjet si ajo e vetë
Lambrinidhit.Ky libër mban brënda
faqeve të tij vlera të mëdha për historinë,
etnografinë, fakte historike, popullsinë,
shkollimin dhe kulturën.Mendoj se është
një libër që duhet të përkthehet , të mos i
mungojë bibliotekës sonë kombëtare,
dhe vetë lexuesit shqiptar. Ky shkrim
është mbështetur edhe te botimet e
veprave: 1 - Johann Georg Hahn,
Albanesische Studien, tre vëllime, Jena
1854. 2 - . Ph. Fallmerayer,
Welchen Einfluß hatte die Besetzung
Griechenlands durch die Slawen auf das
Schicksal der Stadt Athen und der Land-
schaft Attika?, 1835 Botuar dhe në
athinë 1884. Përkthimi Κ. Ρωμανού,
„Prejardhja e grekëve të sotëm“ shtëpia
botuese“ Nefeli“ 3 - Spiro.
Lambro. « Emërtimet e Atikës ( athinës)
dhe vënd vendosjet e Shqip-
tarëve".Botuar nga shoqata e filologëve,
athinë 1896.
4 - Gregorovius Ferdinand, “ Historia e
qyteteve të Athinës në mesjetë” përk-
thyes, Spiro Lambro. Tre vëllime. Botur
në Athinë 1904 – 1906
5 - G. Hertzberg, “ Historia e greqisë nga
mbarimi lashtësisë deri në ditët e sotme”.
Përkthyer dhe në gjuhën greke nga
P.Karolidhu, vëllimi i parë, athinë 1906
mundësi që të merrnin pjesë të gjithë)
udhëtoi një grup prej gjashtë poetësh,
plus unë si përzgjedhës, domethënë
gjithsej shtatë vetë, kurse nga Beo-
gradi në Sarajevë do të vinte për t’i
deklamuar vargjet e poetëve tanë në
përkthim vetë Bekim Fehmiu.
(“Bekim Fehmiu, Bekim Fehmiu/
Emri i tij në buzë na mbiu” - kam
pasë shkruar në një poemë timen të
hershme ku evokoj moshën e
djalërisë). Thënë me terminologjinë
sportive, në “ekip” ishin poetët:
Enver Gjerqeku, Fahredin Gunga,
Azem Shkreli, Rrahman Dedaj, Ali
Podrimja dhe Eqrem Basha, kurse
unë isha në rolin e “selektorit”. Katër
 V o l u m e 2 , I ss u e 2 7 P a g e 3

ME BEKIM FEHMIUN : NJE KUJTIM DHE NJE PENG AGIM VINCA (nga faqa 2)
të parët nuk rrojnë më, kurse dy të fundit besoj
se mund ta konfirmojnë në çdo kohë vërtetësinë
e kësaj që vendosa ta them publikisht tani që
edhe Bekim Fehmiu shkoi në amshim.
Për ta ndjekur manifestimin “Ditët poetike të
Sarajevës” dhe paraqitjen e poezisë shqipe në
kuadër të tij, nga Kosova kishte udhëtuar edhe
gazetari i rubrikës së kulturës në “Rilindje”, i
ndjeri Xhemail Mustafa, që ishte edhe kritik
letrar, i cili raportoi nga Sarajeva në Prishtinë:
“Prezentim për mburrje i poezisë sonë”.
Kur arritëm në Sarajevë Bekimin e gjetëm atje,
në hotel “Evropa”, ku ishin vendosur pjesëmar-
rësit e festivalit, përfshirë edhe mysafirët nga
Kosova. Ne udhëtuam grup nga Prishtina në
Sarajevë, kurse ai kishte ardhur solo nga Beo-
gradi si i ftuar special nga organizatori, Këshilli
Drejtues i festivalit, i cili kishte paraparë që
poetët të lexonin nga një poezi në origjinal, kurse
aktorët Bekim Fehmiu dhe Miralem Zubçeviq -
një aktor i njohur boshnjak - nga një poezi në
përkthim serbokroatisht prej secilit autor.
Ditën që do të mbahej mbrëmja e poezisë
shqipe, kryetari i Komisionit për Kulturë të
Lidhjes Socialiste të Bosnjës dhe Hercego-
vinës, publicisti i njohur Mirosllav Jançiq, do
të shtronte drekë për nder tonin. Ishte pran-
verë, bënte mot i ngrohtë dhe dreka ishte
paraparë në një restorant të bukur në periferi
të Sarajevës. Kur po bëheshim gati të nise-
shim, Bekimi tha se nuk do të vinte në drekë
dhe, duke i kërkuar falje mikpritësit, shtoi se
do të shkonte në hotel për t’u përgatitur për
në mbrëmje. Dikush nga ne, që ishte pak më
afër me botën e filmit dhe të teatrit, qeshi
paksa me ironi në kuptimin: “Ç’përgatitje do
të bësh ti, një aktor kaq me përvojë, për t’i
recituar dy a tri poezi?!”. As ne të tjerëve nuk
na u duk shumë i bindshëm arsyetimi i artis-
tit, por pa kaluar as disa orë do të bindeshim
se e kishim pasur gabim.
Mbrëmja e poezisë shqipe ishte paraparë të
mbahej në sallën e universitetit popullor
“Gjuro Sallaj” në orën 19 të mbrëmjes.
Bekimi erdhi fiks në orën shtatë, i veshur
solemnisht (ndryshe nga kolegu i tij që
ishte me xhinse dhe atlete): me një palë
çizme me taka, me pantallona teget, me
një sako ngjyrë krem me katrorë dhe me
një shall të kuq në qafë në vend të kra-
vatës. Ishte i qetë dhe serioz si ai që pret të
dalë në arenë.
Pas fjalës hyrëse dhe leximit që bënë
poetët, të cilët lexuan në origjinal, shqip,
në skenë dolën aktorët. Kur i erdhi radha
Bekimit iu afrua mikrofonit, i hodhi një
shikim gjeneral sallës, pastaj e përshkoi
me sy ngadalë nga njëri cep tek tjetri,
ngulshëm dhe pa e thënë asnjë fjalë, derisa
nuk u shua edhe pëshpërima e fundit.
Në sallë mbretëroi qetësi e plotë. Pastaj u
dëgjua zëri i Bekimit, që po recitonte
vargjet e sonetit Besa të Enver Gjerqekut,
të përkthyer në serbokratisht nga vetë
poeti. Mjaftoi vargu i parë: “Mos ma thuaj
atë fjalë më të rëndë se guri” për ta ngritur
në shkallën më të lartë interesimin e
publikut të pranishëm në sallë, ku nuk
mungonin as studentët shqiptarë, që
kishin përgatitur për ne një buket të
madh lulesh të freskëta.
Poezitë e poetëve tanë atë natë tingëlluan
po aq bukur serbokroatisht (alias
boshnjakisht) sa edhe shqip, në mos edhe
më bukur. Falë Bekimit. Zëri i tij i
fuqishëm dhe qëndrimi dinjitoz impo-
nonin respekt, kurse figura e tij rreza-
tonte respektin për skenën, artin, publi-
kun, por edhe për veten. Atë natë në
Sarajevë u pa qartë: Bekim Fehmiu nuk
ishte vetëm një aktor i madh i teatrit dhe
i filmit, por edhe një deklamues i
shkëlqyeshëm i poezisë.
Kur u krye mbrëmja m’u kujtua mesdita
dhe mosardhja e Bekimit në drekë me
arsyetimin se i duhej të përgatitej për në
mbrëmje. Nuk kishim të bëjmë, pra, me
kurrfarë poze a shtirjeje. Ishte e qartë si

Vullnet Mato GJËJA E NDRITSHME NË DET (vazhdon ne botimin e ardhshem)

Deti jehonte nga dallgëzimet e lehta. Era që turrej nga
Kanali i Otrantos, për të rrahur brigjet shqiptare, na
freskonte shpirtin. Sytë tanë mbeteshin te vaporët e
mëdhenj turistik, që përshkonin herë pas here
ngushticën e Korfuzit dhe ngjanin tamam si ishuj
lundrues të bardhë. Bota e madhe e panjohur prej
nesh, lëvizte plot gjallëri. Por edhe krejt shpërfillëse
ndaj kufijve të hermetizuar, ku dergjeshim ne duke
dëgjuar rënkimin e dallgëve që vdisnin nëpër shkëm-
binj.
Në verën e nxehtë të vitit nëntëdhjetë ndodhesha në
Sarandë, për të shijuar ca ditë plazhi me tim vëlla. E
shtynim ditën të shtrirë nën një çarçaf të bardhë të
lidhur në të katër cepat mbi katër hunj, te pllakat
matanë kodrës së qytetit. Kuvendonim për poezinë
dhe lexonim krijimet e njëri-tjetrit. Dhe ja, papritmas,
sytë gri të vëllait tim dalluan rreth shtatë – tetëqind
metra larg diçka të ndritshme, të hedhur nga turistët e
trageteve. Dallgët po e shtynin drejt nesh, por gjëja e
huaj, që kishte guxuar të hynte në kufijtë tanë të
rreptë, po vinte mjaft ngadalë. Kur pamë se sendin e
ndritshëm po e shtynin dallgët në drejtimin e qytetit
dhe mund të na shpëtonte, u turrëm me not për t’i
prerë rrugën...
Mirëpo, duke nxituar, u lodhëm aq sa mezi merrnim
frymë. Më në fund arritëm ta kapim dhe pamë me
kënaqësi se ishte pikërisht nga ato shishet plastike,
njëlitërshe e gjysmë, të pijeve freskuese që përdorte
bota perëndimore. Prodhime fare të lehta, të cilat
shfaqeshin rrallë në duart e disave që kishin dalë jashtë
shtetit dhe krenoheshin duke i mbajtur me ujë nëpër
plazhe. Ato sfidonin përdorimin e shisheve të vendit
prej qelqi të rëndë, me atë ngjyrën jeshile nga materiali
ranor i papastër. Pasi e kundruam si një dhuratë qiel-
lore, me të në duar dhe duke e kaluar shpesh te njëri-
tjetri gjithë kënaqësi, filluam të kthehemi. Por kishim
harruar, se distanca e nisjes dyfishohej me kthimin.
Dhe shpejt filluam të ndjejmë lodhjen e tejrënduar.
Bregu tani dukej me kilometra larg dhe mbytja në det
gjendej fare afër.
Si më pak i stërvitur me detin, pas disa lëvizjeve me
pash, fillova t’i ndjej krahët krejt të këputur dhe i
thashë tim vëllai:
- Kaq e pata, jam lodhur tmerrësisht e nuk lëviz dot më
tutje. A mund të mbështetem pak?...
- Kthehu në shpinë, se jam i këputur për vete! - tha ai
gjithashtu tepër i lodhur.
U ktheva në shpinë dhe qëndrova disa sekonda pa
lëvizur. Frymëmarrja më ishte vështirësuar dhe pas pak
ndjeva se këmba e majtë po më mpihej.
- Vëlla, më zuri cërma këmbën! - thirra i mposhtur ca
më tepër nga paniku.
Ai m’u afrua pa e lëshuar shishen bosh nga dora dhe
ma vuri poshtë barkut, për të më lehtësuar paksa me atë
pak ajër që kishte brenda shenjtëria e saj.
- Mbahu! - më dha kurajë duke më ndihur edhe me dorën e tij. Por shpejt
e lëshoi, se po ç’ekuilibrohej për vete.
Duke pikasur se isha ende mjaft larg bregut, më hyri frika keq. Hodha
sytë në largësinë e kodrës dhe xhan - xhin nuk dukej asnjeri. Hej dreqo
punë, mendova, të humbasësh jetën për një shishe bosh! Po të
rrezikoheshim diku afër, mbase do të kishim njëfarë shprese te ndihma e
ndonjë njeriu që mund të na dëgjonte thirrjet e të afrohej me not. Por kaq
thellë!...
U mbusha me frymë dhe zhyta kokën në ujë për të ecur disa metra me
fundosje, që të mos më pengonin dallgët. Pamja e bregut filloi të më
errësohej dhe pata ndjesinë, se pikërisht tani nuk mund ta përballoja
lodhjen më tej. Por njeriu gjithmonë paska disa rezerva të fshehta në
organizmin e vet, të cilat i shfaqen në çastin kur ndjen se ka mbaruar
tërësisht. U ktheva vertikalisht, duke menduar se mund të cek fundin e
detit, por ishte ende shumë thellë dhe piva ujë. Pastaj bëra edhe një herë
fundosje të gjatë dhe diku më tej, me shumë mundim kapa mbështetjen e
tokës. U gozhdova aty me kokën mbi ujë, duke dihatur aq thellë, sa po
më çaheshin mushkëritë.
Vëllai gjithashtu tepër i shqetësuar gjendej pranë meje, krejt i zverdhur
në fytyrë. Në sytë e mi u pasqyrua si një kokë prej limoni. Dolëm
ngadalë duke u zvarritur si fokat dhe qëndruam përmbys te pllakat e
shkëmbit, pa folur për gati gjysmë ore.
Kur e mora veten paksa, vura re se vëllai nuk e kishte lëshuar ende
shishen plastike nga dora. Ai e rrotulloi dhe e studioji me kujdes, u
mendua një grimë, duke e përkundur nëpër duar me dashuri prindi, pastaj
tha:

NJE STINE E JETES SIME - Prozë nga Gëzim Halili - Jetë e bukur, jetë e vështirë... (Episod)
Rruga për në shtëpinë e saj ishte e gjatë ndaj u lod-
hëm ca. Nja dy qind metra përpara se të se të arrunim
në shtëpinë e saj dëgjuam një breshëri auto-
matiku...Ajo shtangu nga frika! Dhe u struk pranë
meje. E qetësova pasi të shtënat qenë ëshumë larg.
Arritëm përpara shtëpisë së saj, dhe vendosa të kthe-
hesha në shtëpi. Por vajza m’u lut të futësha brenda
dhe të pija diçka.
– Me tepër shqetësohem për fatin tënd gjatë kthimit
për në shtëpi. tha ajo.
- Eja se e lajmërojmë familjen tende në telefon. Por
unë e sigurova se s’do të ndodhte asgjë. E në fakt ato
ditë ferri asgjë s’qe e sigurtë... Gjithësesi isha mëse i
sigurtë se familja ime po më priste nën ankth! Meg-
jithyatë, për të mbetyr po tek shtëpia e Irsidës, nuk
m’ë dukej normale e aspak logjike që të hyja në një
shtëpi të panjohur! E falenderova për ftesën dhe
vazhdova të justifikohesha duke i thenë se po e priste
me ankth e padurim mamaja pranë dritares, për këtë
të fundit isha mëse i bindur. Ajo kështu bënte çdoherë
që un kthehesha vonë në shtëpi, e aq më tepër në një
ditë si kjo e sotmja! Dhe vetë isha i rraskapitur.Ajo
më shtërngoi dorën! Sikur diçka deshi të më thoshte,
më falenderoi e u largua dukë më kujtuar se do të
shiheshim. Në momenti që ajo u zgjat t’i binte ziles
së shtëpisë unë u bëra erëdhe sa hap e mbyllë sytë u
gjenda në shptëpi! Mamaja m’ë priste me padurim!
Duke sajuar në kokë mendime sa herë që dëgjonte
krisma. Shpirti i nënës së shkretë! U futa brenda dhe
pas disa minutash bisedë u ula të haja “mëngjes”! Pas
buke u ula të lexoja diçka . M’ë lindi një ide..
.Për të hequr sadopak stresin vendosa të shihja kasetën
Mrëmjen e Maturës, kasetë, e zhvilluar një vit më parë
’nentedhjete e pese më duket. Në fillim kishin ardhur
kameramani e orkestra madje edhe tani dj , një i njohur
i imi., më pas ne maturantët...
Të gjithë ishin veshur me kustume djemt e me fustane mbrëmje vajzat, e
ndoshta gabohem kur them të gjithë sepse jo të gjithë mundeshin eko-
nomikish t’a bënin një gjë të tillë. Kishim kaluar katër vite të paharruar,
me një shoqëri të mrekullueshme. Mezi prisja të këndoja dicka. Kqnga
për mua ishte një frymëzim i cili m’ë jepte sadikfaksion. Ia kisha bërë të
ditrur edhe kitaristit të grupit, një kaçurrel me flokë të vërdha e shtat
lartë. Kur erdhi momenti m’ë shkeli syrin. Lokali kishte rënë në qetësi.
Pasi mbaruar edhe muzika, kitaristi më pyeti për emrin pastaj bëri një
ndërhyrje me mikrofon:
-Të dashur maturantë e mësuesë, a po kënaqeni ndo paaaaaaaak?
-Pooooooooooooooooooooooo!- brohoritën të gjithë...
- Uau: klithën nja dy vajza, ndërsa çunat e klasës i shoqëruan klithmat e
tyre me fëshkëllima
-Atëherë, Roni, bashkëmoshatari e bashkëfestuesi juaj sonte ka një
surprizë për ju, e fundit si maturant por ndoshta jo më pas...Pas ndërhyr-
jes së kaçurrelit në lokal u derdh një lum duartrokitjesh....Në ato mo-
mente heshta pak dhe e blodha veten. Rrëmbeva lehtë mikrofonin. Mora
frymë rëndueshëm.
- Si jeni? Apo ja kalojmë mirë sonte? Ka dhe nga ata që s’e dinë por jam
i sigurtë se një pjesë e mirë e juaja e di që pasioni kryesor për mua është
të kënduarit. Nëse nuk do t’ju mërzisja ooo : u dëgjuanb disaprovime,
pra nuk kishin pse mërziteshin, ato më prisnin me dëshirë, filimisht do të
këndoj një këngë popullore të Shqipërisë së Mesme.Këndova.Më pas
fillova të këndoja një të lehtë, “Matuantët” nga Redon Makashi. Ndërko
vajzat e pas tyre djemt nisën të m’ë shoqëronin.....
 P a g e 4 O u r W o r d s

ME BEKIM FEHMIUN : NJE KUJTIM DHE NJE PENG AGIM VINCA (nga faqe 3)
drita e diellit se ai kishte ushtruar
gjatë ditës, ndoshta edhe para
pasqyrës, duke e studiuar çdo detaj
të tekstit dhe të performancës.
Kishim arsye të ishim të lumtur dhe
krenarë. Poezia jonë u prit mirë në
Sarajevë; jo mirë, po shkëlqyeshëm,
kurse Bekimi ynë, i madhi Bekim
Fehmiu, shkëlqeu si gjithnjë!
Në Sarajevë Bekimi e ndiente veten
si në shtëpi të vet. E si të mos e
ndiente? Ishte qyteti ku kishte
lindur dhe ku kishte shumë miq. Por
nuk ishte vetëm kjo shkak i afërsisë.
Duhet të ketë qenë edhe një arsye
tjetër. Me intuitën e tij prej artisti,
por edhe si njohës i mirë i realitetit,
ai e parandiente se nacionalizmi
serb, që po merrte hov në qytetin ku
jetonte, në Beograd, do t’i vërsulej
një ditë këtij qyteti, ashtu siç do t’i
vërsulej edhe Kosovës së tij të
dashur, e cila qysh atëherë ishte
vënë në shënjestër.
Manifestimi në Sarajevë qëlloi
menjëherë pas aferës Martinoviq,
një pederasti serb nga rrethina e
Gjilanit, i cili lëndimet që ia shkak-
toi vetes deshi t’ua mvishte shqip-
tarëve. Për fat, gënjeshtra në këtë
rast i pati vërtet këmbët e shkurtra
(u demantua shpejt, pa kaluar as një
javë), por lajmi e pat bërë efektin e
vet negativ në opinionin jugosllav.
Bekimi, i cili, sikurse ne të tjerët,
ishte i lumtur që shqiptarët nuk e
kishin bërë këtë vepër të shëmtuar,
fliste hapur për ngjarjen, duke bërë
një krahasim shumë të qëlluar e
konkret përkitazi me lajmin dhe
demantin. Lajmi është - thoshte -
sikur hip në minare dhe nga atje
derdh në qytet një thes me pupla,
kurse demanti - si kur zbret nga
minarja dhe rend poshtë e përpjetë
për t’i mbledhur puplat e derdhura
për t’i futur sërish në thes. Ata që
merren me gazetarinë dhe komu-
nikimin thonë se ky është një kraha-
sim i njohur, por mua nuk më vjen
turp të pohoj se për herë të parë e
kam dëgjuar prej Bekim Fehmiut.
Dhe ta dëgjoje diçka nga goja e një
artisti si Bekimi nuk ishte njësoj si
ta dëgjoje nga dikush tjetër. Ai
kishte dhuntinë të ta “vizatonte” atë
për të cilën fliste.
Në darkën e organizuar me atë rast,
rreth tryezës me personalitete të
jetës politike, letrare dhe kulturore
nga të dyja vendet, Bekimi e kishte
fjalën kryesore. Fliste me pietet për
vete me të folurit e tij karakteristik: edhe nga puna. Isha si të thuash Luajti me aktorët më në zë të
familjen dhe veçanërisht për të atin,
“Shih, pash zotin, çfarë burri!... Çfarë me një këmbë në fakultet, me kohës së vet dhe punoi me
Ibrahim Fehmiun, një mësues
atdhetar, i cili ishte varrosur me trimi!... Si shkëmb!… Bekimi ynë!”. tjetrën jashtë tij, gjersa një ditë regjisorë të famshëm anem-
Bekimi ynë! na i mbyllën dyert krejtësisht. banë botës. Por nuk realizoi
flamur kombëtar, në një kohë kur
Pas mbrëmjes së suksesshme të poezisë Nga ana tjetër, ai vetë, krenar për as edhe një rol të vetëm në
flamuri kuq e zi në Kosovë ishte i
shqipe në Sarajevë, të cilën bardi i përkatësinë e vet, do ta braktiste Prishtinë a në Tiranë. Disa
ndaluar! (Vargjet e Nolit të madh
poezisë boshnjake, Izet Sarajliqi i demonstrativisht Teatrin Jugosl- përpjekje, si ajo për të luajtur
kushtuar këtij flamuri: “O Flamur
gjak, o Flamur shkabë,/ O vënt’ e famshëm e plot sharm, e quajti “ngjarje lav të Dramës në ’87-n, në Hamletin në Prishtinë, rolin
kulturore” dhe sidomos pas kthimit në shenjë revolte ndaj propagandës kryesor në filmin Njeriu prej
vatr’ o nën’ e babë,/ Lagur me lot,
djegur me flagë,/ Flamur i kuq, Prishtinë, më lindi ideja që një antishqiptare. Nuk arrita t’ia dheu etj., dështuan që në
mbrëmje e tillë të organizohej edhe në shprehja Bekim Fehmiut idenë nismë. Edhe ofertat e mëvon-
Flamur i zi!” do t’i recitonte me
Prishtinë - me Bekim Fehmiun në rolin që kisha për një mbrëmje të shme të dy regjisorëve nga
patos të lartë emocional në spektak-
“kryesor”, atë të deklamuesit të poezisë shqipe në Filologjik, të Tirana, Kujtim Çashkut dhe
lin “Dua më shumë Shqipërinë” në
vargjeve të poetëve tanë para publikut ngjashme me atë të Sarajevës, Piro Milkanit, nuk arritën të
vitin 2002 në Tiranë, duket edhe në
shenjë kujtimi e nderimi për ba- të përbërë kryesisht nga studentët. veçse shqip, natyrisht. Nuk e di finalizohen. Ky i fundit
Atëbotë në Fakultetin Filozofik (më pse. Kisha një si ngurrim që nuk pohon se Bekimi ëndërronte,
banë).
vonë Filologjik) të Prishtinës ekzis- ishte pa lidhje me mitin e të e kishte ëndërr jetësore, ta
Prindërit e tij kishin lindur tetë
tonte tradita e mbrëmjeve letrare, që qenit të tij “i vështirë për bash- luante rolin e Skënderbeut,
fëmijë, katër djem dhe katër vajza
ndiqeshin nga një numër i madh këpunim”. Më ka mbetur peng gjë që edhe e shprehu gjatë
dhe që të gjithë kishin emra të
njerëzish, dashamirë të poezisë, që që nuk arrita së paku t’ia shpre- vizitës së tij në Shqipëri në
bukur shqip, të bukur e simbolikë:
mbushnin cep më cep “Sallën e Kuqe” hja këtë ide. T’ia thosha troç, vitin 1972. Ndërsa ideja ime
Arsim, Fatmir, Bashkim, Bekim,
të këtij fakulteti, e nuk mungonin as ata pavarësisht nga përgjigjja që për një mbrëmje të poezisë
Shpresa, Besa, Luljeta dhe Afërdita.
që qëndronin në këmbë në të dy anët e mund të merrja! Tani që ai nuk shqipe në Prishtinë, pas asaj
(Renditja mund të mos jetë e saktë).
saj. Në ato mbrëmje lexonin vargjet e është më dhe kur i dha fund jetës të Sarajevës, mbeti jo vetëm
Merita për këtë i takonte, sigurisht,
tyre krijuesit më të njohur të poezisë ashtu siç deshi vetë, si në film, në zanafillë, por edhe e
babait të Bekimit, Ibrahim Fehmiut,
shqipe në Kosovë, prej Esad Mekulit e ky peng më rëndon edhe më pashpallur.
i cili, mu për shkak të përkushtimit
të tij ndaj idealit kombëtar, ishte deri tek poetët studentë. Ishte koha e shumë. Ky shkrim, andaj, sa Të gjithë ata që iu qasën këtij
censurës dhe poezia ishte mediumi i nderim për aktorin dhe njeriun e problemi këto ditë, me gojë
dashur të lëvizte me familje në
vetëm nëpërmjet të cilit mund të thu- madh, po aq, në mos më shumë, ose me shkrim, të gjithë pa
relacionin: Sarajevë, Shkodër,
heshin disa nga të vërtetat e ndaluara, është edhe çlirim nga një peng i përjashtim, kanë eksploatuar
Prizren e gjetkë.
ndërsa salla e mbushur përplot ushtonte tulatur ndër vite. një fjalë: fjalën mediokritet.
Ishte kënaqësi ta dëgjoje Bekimin
se si i komentonte emrat e nga duartrokitjet sa herë që poetët Në shkrimet që vërshuan këto Është e vërtetë se mjedisi ynë
qëllonin “në shenjë”. ditë në shtypin tonë pas përhap- është shumë mediokër (sot,
vëllezërve dhe të motrave të tij,
Kisha menduar të bëja një përzgjedhje jes së lajmit për vdekjen tragjike mbase, më shumë se dikur)
përfshirë edhe të vetin, duke i lidhur
të poezisë shqipe, me theks te poezia e të Bekim Fehmiut, u prek dhe se këtu nuk kuptohen
me dëshirën e të atit, që ishte edhe e
sotme dhe pasi t’ia dorëzoja materialin doemos edhe problemi i raportit drejt e, madje, edhe keqkup-
tija, për arsimimin, mirëqenien,
Bekimit, me lutjen që ta lexonte, të të tij me skenën shqipe dhe tohen, krijuesit dhe intelektu-
fatbardhësinë, bashkimin, lulëzimin,
kërkoja pëlqimin e tij për të filluar institucionet shqiptare. Bekim alët që shtrojnë kërkesa të
besatimin, shpresën për ditë më të
mira dhe, më në në fund, edhe përgatitjet. Bëja plane, skica, sinopsise; Fehmiu e mbylli karrierën e tij të larta etike dhe estetike para
bekimin e popullit shqiptar. shënoja titujt e vjershave dhe emrat e gjatë pa luajtur në asnjë film a vetes dhe të tjerëve, duke
Komentin më të bukur të këtij poetëve, duke pasur në mend gjithnjë shfaqje teatrore në gjuhën dalë nga skemat dhe niveli
Bekimin, por nuk arrita të kontaktoja shqipe. Ky është një fakt. Dhe mesatar. E, Bekim Fehmiu
lajtmotivi të tij të dashur Bekimi e
me të apostafat për këtë qëllim. faktet, siç dihet, janë kokëforta. ishte i tillë: serioz në punën e
bëri ndoshta pikërisht atë natë në
Atëherë s’kishte telefona celularë e Aleksandër Moisiu luajti pothua- vet, profesionist, i pakompro-
Sarajevë, në qytetin ku kishte bërë
internet, madje as faks. Verës, kur ai jse në të gjitha skenat e botës, mis. E kam parë këtë me sytë
hapat e parë në jetë. Se ç’kishte një
frymëzim të veçantë atë natë Bekim vinte nga Beogradi në Prishtinë dhe përfshirë edhe Bukureshtin, e mi në Sarajevë në vitin
Fehmiu! Ose ndoshta ne na dukej kalonte ditë të tëra i rrethuar nga ak- Athinën, Sofjen dhe Beogradin, 1985. Ai nuk kishte ardhur
torë, shkrimtarë, gazetarë etj., unë ikja por jo edhe në Tiranë, sepse aty sa për ta bërë rendin. Jo.
ashtu, veçmas mua, pas suksesit të
poezisë shqipe në “Ditët poetike të në vendlindje. Gjithkush e ka Itakën e Shqipëria në kohën kur jetoi ai Kishte ardhur t’i dëshmonte
vet dhe çdo njeri është ngapak Uliks! nuk kishte teatro se kinema jo se vlerat e tij dhe të kulturës së
Sarajevës”!
Kurse Kosova, ku dikur moti kanë jo. Mirëpo, nuk ishte kështu në cilës i takonte. Kishte ardhur
Edhe të nesërmen, kur i bëmë një
vizitë në shtëpi shkrimtarit Qamil jetuar dardanët e lashtë, po i gjasonte kohën kur jetoi pasardhësi i tij, t’i bënte një shërbim poezisë
Sijariq, nuk e kishte braktisur ai nur. gjithnjë e më shumë Trojës së Homerit. Bekim Fehmiu, i cili karrierën e shqipe dhe këtë ia bëri si
Prozatori i njohur me origjinë nga Situata politike nga viti në vit vinte vet si aktor e filloi në Teatrin është më së miri; ashtu si
duke u rënduar; diferencimi duke u Popullor (sot: Kombëtar) të dinte dhe si donte ai. Bekim
Sanxhaku në kufi me Kosovën, që
thelluar; hapësira për veprim duke u Kosovës, nga ku u largua pas Fehmiu. Nuk e kishte krijuar
kishte shkruar për shqiptarët, nuk ia
ngushtuar. I dënuar me parapërjashtim gjashtë muajsh. U bë i njohur si rastësisht atë emër. Dhe atë
hiqte sytë Bekimit (ndoshta e shihte
nga partia në të cilën kisha hyrë pa aktor jo vetëm në hapësirën ish- nam.
për herë të parë nga afër) dhe duke e
dëshirë (ishte kusht për të punuar në jugosllave, ku konkurrenca ishte
parë me simpati me manirin e një
fakultet), rrezikohesha të pushohesha shumë e fortë, por edhe në botë.
plaku të urtë e finok fliste si për

KUR HELENA E FRANCES KUJDESEJ PER MANASTIRIN E SHEN SERGIT Dr.Musa Ahmeti Dr.
Manastiri i Shën Sergjit dhe Bakut, i njohur nga
populli edhe si kisha e ShnaPrendes, është një ndër
manastirët më të rëndësishëm benediktinë në Shqipëri
dhe ndoshta ndër të parët. Së bashku me Shën Kollin
në derdhje të Bunës dhe me manastirin e shën Mërisë
së Rotecit afër Tivarit, ai formonte trekëndëshin e
famshëm benediktin me ndikim shumë të madh në
Shqipërinë Veriore.
Rëndësia e këtij manastiri mund të zbulohet lehtë si
nga dokumentacioni historik i shkruar ashtu edhe nga
vetë mbetjet e manastirit si monument arkitektonik.
Ai është konsideruar si kisha me e bukur monastike e
stilit romaniko-gotik (W. Kamsi, 1984) në Shqipëri:
një bazilikë (30x10m) me shtresa të ndryshme prej
gurësh muri dhe tjegullash, e ndërtuar në tre nisha të
larta dhe të ngushta, të mbështetura mbi pilastra
kuadrate, të cilat përfundonin në harqe me majë. Çdo
nishë mbyllej me një aps; nisha e mesit ngrihej mbi dy
nishat anësore. Portali ishte ndërtuar në stilin romanesk
me nje timpanon në formë harku. Në brendësi dukeshin
mure të pikturuar dhe një mozaik në dysheme. Në hyrjen
kryesore vizitori mund të dallonte dy mbishkrime latine,
të cilat flisnin për rindërtimet zemërgjera mbi truallin më
të vjetër, që qenë ngritur me urdhër të mbretëreshës
serbe Helena dhe mbretit Milutin në vitet 1290-1293.
Përsa i përket madhësisë së kishës së manastirit, një të
dhënë interesante na e jep Marin Bici, i cili shkruan në
fillim të shekullit të 17-të (1611) që ajo duhet të ketë
ofruar rreth 3000 vende për besimtarët (Zamputi, Rela-
cione, I, 103). Sot nga gjithë ndërtesa ka mbetur vetëm
një pjesë e murit jugor të manastirit dhe një gur i gjatë
“nefsi jugor dhe një pilastër guri”, të cilat megjithatë
flasin akoma për madhështinë e dikurshme të manastirit.
Manastiri i Shirgjit ndodhet në bregun e majtë të Bunës, 29 km larg
nga gryka e Bunës, dhe rreth 9 km larg nga Shkodra. Në një rreze
prej 20-30 km, afërsisht e barabartë me një marshim ditor nga
Shkodra shtriheshin në formë rrethore rreth Shkodrës edhe qytetet e
vjetra si Lezha, Ulqini dhe Tivari dhe ngulime të vogla qytetare si
Baleci, Drishti, Shasi, Danja, Shurdhahu si dhe manastiri i Shën
Nikollës së Bunës, por që shumicën prej tyre mund t’i arrije edhe
më shpejt prej Shirgji sesa prej Shkodre. Buna është e lundrueshme
deri në Shirgj, kështu që kur anija pas Samishtit drejtohej për në jug,
kalonte Obotin dhe arrinte ndërtesën madhështore të manastirit të
Shën Sergjit dhe Bakut, që në shekullin e XIII-XV ishte një nga
sheshet më të rëndësishme tregtare të Ballkanit perëndimor
(panairet). Buna që ishte e lundrueshme edhe për anijet e mëdha,
dhe për galerat deri në portin Shirgjit, nuk përshkohej vetëm nga
tregtarët e largët nga Dubrovniku dhe Venediku, por shërbente edhe
V o l u m e 2 , I ss u e 2 7 P a g e 5

KUR HELENA E FRANCES KUJDESEJ PER MANASTIRIN E SHEN SERGIT Dr.Musa Ahmeti Dr. Etleva
për qarkullimin rajonal, veçanërisht për transportin e
mallrave nga Ulqini dhe Tivari.
Përsa i përket themelimit të manastirit të Shën Sergjit,
mungesa e dokumentave të shkruara që i adresohen
direkt aktit të themelimit, na bën që të operojmë fil-
limisht në bazë të hipotezave. Është pranuar tashmë
gjerësisht nga studiuesit se kulti i Shën Sergjit dhe Bakut
është përhapur rreth shekullit të pesë-gjashtë, dhe që
kishat benediktine kushtuar këtyre shenjtorëve janë mjaft
të hershme, kështu që ky manastir duhet të ketë ekzistuar
shumë më parë se viti 1100. Sipas M. Zeqos, ekzistenca
e një kolone prej graniti të zi me origjinë nga Siria,
kolona këto të përdorura në bazilikat e shekullit VI në
Shqipëri, vërteton që ky monument është ngritur që në
shekullin VI. (M. Zeqo. “Kisha e Shirgjit dhe varri i
Helenës së Francës”. Gazeta Shqiptare, 30 qershor 2000.
fq. 12-13.) Përveç kësaj edhe emri tjetër me të cilin
njihet ky manastir “Shna Prena” (Shën Premtja) tregon
se para manastirit kushtuar shën Sergjit dhe Bakut, duhet
të ketë ekzistuar një tjetër manastir me emrin e shën
Premtes. Duke mbajtur parasysh që vendet e kultit të
krishterë ishin shpesh në vazhdimësi të vendeve të kultit
pagan, ka shumë mundësi që Shën Premtja (këtë emër
shumë hagjiografë e lidhin me një perëndi pagan para
ardhjes së krishtërimit) ka ekzistuar menjëherë që pas
krishtërimit të vendit. Hipotezën e ekzistencës së një
manastiri paraegzistues, por këtë radhë benediktin të
themeluar nga perandori Justinian në shek. VI e japin
edhe editorët e Acta et Diplomata Res Albaniae Mediae
Aetate (AA. I, 76).
Kulti i martirëve Sergius dhe Bacchus, ushtarë romakë
nga koha e perandorit Maksimus të cilët u masakruan për
shkak të besimit të tyre të krishterë ne qytetin sirian
Rozafa, ishte i përhapur jo vetëm në Siri Arabi, Irak,
Konstandinopojë, por edhe në Peloponez, Maqedoni,
Itali, Dalmaci dhe sigurisht edhe në zonën e Shkodrës në
shekullin VI. Edhe vetë emrin Rozafa të kështjellës së
Shkodrës, Shuflai e lidh me legjendën e Shën Sergjit dhe
Bakut. (Shuflay, f. 269). Nga burimet e shkruara të
dhëna për përhapjen e këtij kulti në trojet shqiptare, kemi
nga bula e papës Aleksander II (1067), si dhe ajo e papës
Klement III për ipeshkvinë e Tivarit që vjen nga viti
1089 (AA. I: 63, 68: “1067… sic pro natalitiis quoque
duodecim apostolorum, natali s. Georgii, et ss. Sergii et
bachi et festivitate Omnium sanctorum atque natali tuo.”
“1089 …” ). Në kalendarin kishtar të Shkodrës, sipas
statutit të Shkodrës, (Nadin, Statuti di Scutari, f. 103,
185) festa e Shën Sergjit dhe Bakut (“lo di de Sancto
Sergi, fin de Septembrio”), ishte një ndër festat kryesore
që festohej krahas Shën Markut (25 prill, njëkohësisht
edhe dita e mbledhjes së popullit), Shën Pjetrit (29
qershor), Shën Elias (20 korrik), Shën Stefanit, Shën
Engjëllit e Shën Ndreut.
Megjithatë, që manastiri ka qenë funksional që prej
shekullit të dymbëdhjetë, ky është një fakt i pakontestue-
shëm dhe i dokumentuar. Dokumenti më i hershëm që e
përmend manastirin e Shën Sergjit dhe Bakut i takon
vitit 1100 (AA. I, 93). Dokumenti tjetër më i afërt i
shkruar i takon datës 19 gusht 1166 dhe tregon për
lidhjet e fuqishme që kishte abati i këtij manastiri me
prelatët e lartë të Dalmacisë jugore. Në këtë datë ai merr
pjesë në shugurimin e altarit të Shën Trifonit në Kotor.
Krahas emrit të abatit Pjetër me shkrim dore është
mbishkruar titullin, archimandrita, titull ky që përdorej
vetëm për superiorët e manastirëve me rëndësi të
veçantë. Megjithatë, përderisa titulli archimadrinda
është shkruar me dorë mbi titullin abat, gjë që të lë të
kuptosh që ky mbishkrim është vënë më vonë, mund
të supozojmë që rëndësia e veçantë i është atashuar
pas vitit 1166 këtij manastiri.
Mbretëresha
frënge, Helena
Nuk ishte vetëm pozicioni gjeografik, ai që e bëri
Shirgjin që të marrë një rëndësi të veçantë si port
lumor për Shkodrën si dhe si pikënisje për rrugët e
karvanëve për në brendësi të vendit, por edhe
vëmendja e Helenës së Francës, gruas së mbretit serb
Uroshit I, që e drejtoi vemendjen e saj dhe të pasard-
hësve të saj tek ky manastir.
Dokumenti i parë që e lidh emrin e Helenës me këtë
monument është ai i 23 gushtit 1280, por më tepër në
lidhje me vëmendjen e veçantë të mbretëreshës që
gëzonte ky manastir flasin më së miri dy mbishkrimet
e gjetura në këtë manastir. Njëri prej tyre, ai që gjen-
det edhe sot e kësaj dite në Muzeun Historik Kom-
bëtar në Tiranë, dhe që ka qenë në fasadën ballore të
kishës, shkruhet: “Kujto o Zot Helenën, Mbretëreshën
e Sërbisë, Dioklesë, Shqipërisë, Humit dhe krahinës
detare, e cila bashkë me bijtë e vet, Uroshin, dhe
Stefanin, e ndërtoi përsëri këtë kishë për nder të
martirëve të bekuar Sergit dhe Bakut dhe e kreu
plotësisht në vitin e Zotit 1290. (MEMENTO
DOMINE FAMULE TUE HELENE RE-/GINE
SERVIE, DYOCLIE, ALBANIE, CHILMIE,/ DAL-
MACIE ET MARITIME REGIONIS QUE/ UNA
CUM FILIIS SUIS REGIBUS UROSIO ET STE-/
PHANO EDIFICAVIT DE NOVO ISTAM ECCLE-
SIAM/ AD HONOREM BEATORUM MARTIRUM
SERGII ET/ BACHI ET AD FINE (sic!) USQUE/
CO[M] PLEVIT ANNO DOMINI M.CC.LXXXX).
Studiuesi M. Zeqo, madje pohon se duke u nisur nga
formula e fillimit të mbishkrimit në latinisht
“Momento Domine tue Helene,” e cila është formulë
tipike e një monumenti mbivarror, varri i Helenës
duhet të ketë qenë pikërisht në këtë manastir. Meg-
jithatë kjo hipotezë duhet rishikuar, sepse sipas
dokumentave dhe biografëve të Helenës, ajo ishte
akoma gjallë në vitin 1290.
Origjina e vërtetë e princeshës frënge (domina regina
mater), nuk është përcaktuar akoma me saktësi.
Biografi i saj serb, kryepeshkopi Daniel II pohon që
ajo ishte vajza e një mbretëreshe ose e një perandori.
(Daniel, Biographien der serbischen Könige, f. 58.)
Sipas Balan, ajo ishte bija e mbretit frëng, (Balan,
Delle Relazioni, f. 135) dhe Fine hedh hipotezën që
ndoshta ajo ishte nga familja Valois. (Fine, The Late
Medieval Balkans, f. 220.) Disa historianë kanë
mendimin që Helena ishte vajza e perandorit latin
Balduin II, 1273.(V. Makuschew, Die geschichtlichen
Untersuchungen über die Slaven in Albanien während
des Mittelalters, f. 31. De Mas Latrie, Tresor de
Chronologie d’histoire et de géographie, col. 1760;
W. Norden, Das Papstum und Byzanz, f. 483.)
Jireçeku shpreh opinionin që Helena ishte vajza e një
prej fisnikëve frëng që kishte ardhur nga dinastitë e
Burgundisë dhe të Shampanjës që sundonin në Ball-
kan në atë kohë.( Jireèek, Geschichte der Serben I, f.
319.) Mbreti anxhuin, Karli I (1265-1285) dhe Karli
II (1285-1309) e përshkruajnë mbretëreshën Helenë
rreth vitit 1250, po ashtu edhe motrën e saj Marie
Chaorce, si “kushurira” në korrespondencat e tyre.
Kur papa Nikolla IV i shkroi letrën e parë Helenës, në vitin 1288, në
të cilën e kërkonte të përkrahte përpjekjet papnore për unionin me
djemtë e saj, ajo ishte vejushë që prej 12 vjetësh. (D. Maritch.
Papstbriefe an serbischen Fürsten im Mittelalter. Jugoslavien: Ser-
bische Kloster Buchdruckerei Carlovci, 1933, f. 51). Ajo kishte qenë
e martuar me Uroshin I (vitin 1245: Æoroviæ, V, Die Königin Helena
(Art). Volksenzyklopädie, vol. II, f. 148.) dhe kishte dy djem: Stefan
Dragutin, dhe Stefan Urosh Milutinin si dhe një vajzë, emri i së cilës
nuk dihet. Papa e rekomandoi mbretëreshën të forconte bijtë e saj në
besimin katolik, (Theiner, Mon. Slav. f. 360, nr. 580.) gjë që në fakt
nuk rezultoi punë e lehtë. Në fund të jetës së saj, ajo u bë murgeshë,
dhe Maritch (Maritch, f. 52.) merr në konsideratë mendimin e kryep-
eshkopit Daniel, që emri Helena është emri i saj monastik dhe jo ai i
vërteti. Sipas biografit të saj, kryepeshkopit Daniel, këtë emër ajo e
mori në Shkodër në vitin 1309 (Daniel, f. 84), por sipas mendimit
tonë, ky mendim nuk ka baza të forta faktike, përderisa kemi do-
kumenta papnore që i drejtohen Helenës me këtë emër përpara se ajo
të bëhej murgeshë. Kështu p.sh. në letrën e përmendur më sipër të
papës Nikolla IV, ajo adresohet si: “Elenae, reginae Serviae.” (Mars
1291. Langlois, E. Les Registres de Nicolas IV, v. II, f. 892, no. 6707
-6708, 1713-1714, etc.)
Stefan Dragutini që sundoi gjatë viteve 1276-1282, i dhuroi Helenës
territoret bregdetare nga Raguza (Dubrovniku) deri në Shkodër, të
cilat për një kohë të gjatë njiheshin si pronat e nënës mbretëreshë
(domina regina mater), në brendësi të vendit Plavën (pranë Gucisë) në
Limin verior dhe kështjellën Brnjaci në pjesën e sipërme të Ibarit.
(Jirecek, I, f. 328.) Në vitin 1291, këto territore u morën nën pa-
tronazhin e Shën Pjetrit. (Langlois, v. II, p. 892, no. 6707-6708.
Potthast, Reg. II, no. 23601.)
Me sa duket mbretëreshë Helena, arriti që zellin e saj fetar, dhe
sidomos interesin ndaj manastirit të Shën Sergjit ta përcillte edhe tek
djemtë e saj. Në një mbishkrim të dytë të gjetur njëkohësisht me të
parin, flitet për vazhdimësisë e interesit të familjes mbretërore ndaj
Shën Sergjit. Mbishkrimi i dytë i gjetur po në këtë manastir vjen nga
viti 1318 dhe është shkruar nga Uroshi II Milutin, biri i Uroshit I dhe
Helenës: “Me emrin e Zotit Amin. Në vitin e të Birit të Virgjireshës
së lartë 1318, Zoti i Madhërishëm Uroshi, për hir të Perëndisë, mbret
i Rashës, djali i të madhërishmit dhe të shkëlqyeshmit mbret Uroshit
dhe i zonjës Mbretëreshë Helenë, ndërtoi këtë kishë për nder të shen-
jtorëve martirë Sergit dhe Bakut që prej themelesh e deri në fund, me
ndihmën e abatit Pjetër Dohne Shkodran.” (IN NOMINE DOMINI
AMEN.EXIMIE VIRGINIS FILII/ ANNO Mo* Xo VIII MAGNIFI-
CUS DOMINUS DOMINUS UROSIUS/ DEI GRATIA RASIE REX
ILLUSTRIS, MAGNIFICI REGI (sic!) UROSII NAT[US]A* [pro
AC] DOMINE HELENE REGINE EDIFI-/CAVIT HANC ECCLE-
SIAM IN ONORE (sic!) SANCTORUM MARTIRUM SERGII/ ET
BACHI A FUNDAMENTIS USQUE AD FIN* [pro FINEM]
[mungon EXIS]-/ TENTE ABBATE PETRO DOCHENE SCU-
TARENSI) Sipas Koraçit, studiuesit që deri tani ka bërë studimin më
të plotë të këtij monumenti, (V. Koraç. Sv. Sergiji (Srç) I Vakh na
Bojani. Starinar, n, s, XII, Beograd, 1961, f. 42), të dy këta
mbishkrime flasin për dy faza ndërtimi jo të largëta në kohë nga njëra
-tjetra dhe që i takojnë të njëjtës epoke. Sipas këtij interpretimi, del që
kisha është ndërtuar dy herë që nga themelet brenda një periudhe prej
28 vjetësh. A. Meksi ndryshe nga Koraç mendon që ndërtesa i takon
një dore ndërtimore, në periudhën e ndërtimeve romaniko-gotike të
bregdetit Dalmatin dhe të Shqipërisë veriore. (A. Meksi, “Kisha
mesjetare të Shqipërisë së Mesme e të Veriut.” Monumentet 2, 1983,
f. 84-5.)
Manastiri si
qendër tregtare
Duke pasur vëmendjen dhe përkujdesjen e veçantë të familjes
mbretërore të Rashës, manastiri i Shën Sergjit e kapërcen statusin e
manastirit të thjeshtë benediktin. Ai mund të futet në radhën e

ARDI OMERI Puthe fatin tend

PUTHE FATIN TEND
lundrova tere kohen ne dete pa kuptim...!
me erera qe ne breg s'me nxorren kurre...!
me qejfe pa sens e muaj mjalti pa dasem
ndenja si dhender me nuse pa dhendure...!
anija jetes...!
deti me tallaze...!
me kthyen ne vendin tim...!
ku kembet mesuan te ecin,
ku fjalet e para belbezova,
ku germat e para hodha me leter,
ku kengen si di kendova...!
te gjeta ku te lashe...!
ne kujtime te vegjelise... !
ne pak kujtime te rinise...!
te pa pare ne moshe te rritur...!
te gjeta, s'di cfare duke pritur ...!!!
cilen jete po jetoje...!?
cilen jete po therrisje...!?
si nje mjerane e vete vetmuar...!? nuk jemi shkembinj
mjeranin e vete helmuar ndoshta prisje...!? te rrojme ne miliona vite...!
nuk jetojme dot me shpresen e rigjetjes
te thirra, si reliket shume shekullore...!
- puthe pra fatin... do kalojne vitet e dheu do te na trese...
- mos rri duke qendisur... do vij nje dite qe do kujtojme keto caste...
copa ditesh e vitesh qe ikin pa kthim...! kete te ikur jete...!!!
puthe fatin...!
jeta nuk eshte vec vuajtje,
jeta eshte dhe gezim...!
 P a g e 6 O u r W o r d s

KUR HELENA E FRANCES KUJDESEJ PER MANASTIRIN E SHEN SERGIT Dr.Musa Ahmeti Dr.
Etleva Lala
shtëpive monastike mbretërore, por
kjo sigurisht jo vetëm për shkak të
rëndësisë së tij si qendër fetare dhe
për shkak të lidhjeve të tij me
mbretërit serbë, që herë mendohet se
janë varrosur atje, e herë që janë
martuar atje, por më tepër për shkaqe
ekonomike dhe gjeopolitike.
Me 48 shtëpi dhe rreth 200 banorë,
Shirgji ishte më shumë i ngjashëm
me një qytet të vogël se sa me një
fshat. Ai ishte një vend i gjallë treg-
tie, një treg i vjetër kripe, limani i
fundit i udhëtimit me anije në Bunë
dhe vend-ngarkim për karvanët në
rrugën e Zetës. Përveç kësaj, ma-
nastiri benediktin, rreth të cilit grupo-
heshin shtëpitë, ishte një qendër e
njohur e besimit katolik. Abati i tij
ishte një njeri me shumë ndikim në
Shqipëri.
Manastiri benediktin i shën Sergjit
dhe Bakut pranë Bunës ishte pady-
shim tregu kryesor i ultësirës së
Shqipërisë veriore. Argjendi dhe
plumbi nga Kosova dhe Serbia
shkëmbeheshin me pëlhurë italiane.
Po kështu tregtarët dubrovnikas
eksportonin dru nga pyjet e largëta
bregdetare dhe drithin e ultësirës së
Shkodrës. Megjithatë, më e
rëndësishme se drithi ishte kripa
shqiptare. Zakonisht ajo prodhohej në
kriporet e Durrësit dhe sillej në
Shirgj, nga ku nëpërmjet tregtisë me
karvane përgjatë rrugës së Zetës
shpërndahej në brendësinë e Ballkanit
të varfër në kripë, në Fushë-
Kosovë dhe në Serbi. Kripa
përdorej si për ruajtjen e ush-
qimeve që prisheshin shpejt,
ashtu edhe për tufat e mëdha të
bagëtive në krahinat malore.
Meqë mbretëria e Serbisë
njihte vetëm katër tregje kripe
(Drijeva, Dubrovniku, Kotorri
dhe Shirgji), mund të merret
me mend transporti i madh i
këtij malli në Shirgj. Kripa
paguhej kryesisht me argjendin
dhe plumbin e minierave
kosovare, serbe dhe boshnjake.
Tregtia e kripës zotërohej nga
dubrovnikasit deri në vendos-
jen e pushtetit venedikas në
Shqipërinë veriore, pastaj u
mor përsipër nga Venediku.
Për Venedikun kripa nuk
shërbente vetëm si mjet kon-
servimi dhe ushqim për
bagëtinë, por para së gjithash si
monopol.
Duke qenë se përmendëm
rëndësinë e madhe tregare që
kishte Shirgji, sigurisht që nuk
duhet të lëmë pa përmendur
edhe doganën e fuqishme që ai
përfaqësonte. Në fakt ai nuk
ishte i vetmi stacion doganor.
Stacione doganash nga koha
serbe kishte kudo përgjatë
rrugëve tregtare, që nga Shirgji
deri në Danjë dhe Spas si dhe
kudo në portat e qytetit. Treg-
tarët, sidomos ata dubrovnikas dhe
kotorras, e më rrallë ulqinakët dhe
tivarasit, u paguanin sunduesve, si
pasardhës ligjorë të carëve, tatime të
larta doganore. Për këtë shkak,
doganat e ndryshme në Shqipërinë e
veriut, para së gjithash pranë rrugës
së Zetës në Dagno, në Shirgj dhe në
portet e Lezhës dhe të Durrësit ishin
shumë fitimprurëse. Në bazë të
përshtatjes së tarifave doganore,
venedikasit drejtonin në mënyrë
efektive rrymat tregtare të këtyre
porteve.
Manastiri i Shën Sergjit dhe Bakut
kishte namin se gëzonte një lirim
nga e dhjeta, prandaj ai ishte shumë
i preferuar nga shtetas venedikas.
Duke qenë se shtetasit venedikas
ishin të detyruar t’i paguanin ko-
munës venedikase shuma të ndry-
shme dhe te kryenin angari për
krahinat, në të cilat ata kishin ba-
nuar, në verë 1414 u thirr një
mbledhje e të shquarve, proniarëve,
kryetarëve dhe pleqve të fshatit, e
cila sipas raportimit të kontit
shkodran, vendosi me shumicë të
qartë votash heqjen e të dhjetës dhe
zbatimin e përgjithshëm të një tarife
taksash që varej deri diku nga
pasuria.
Krahas taksave bazë shteti i ngarkoi
fshatarëve taksa të tjera si Regalitë
ndaj derrave, bleteve dhe kafshëve
të tjera, të cilat rridhnin nga koha
paravenedikase dhe ishin të njohura
vetëm nga Shirgji. Gjithashtu u
kërkuan sërish angaritë e vjetra,
te cilat përfshinin ndërtimin e
kështjellave, shërbimin e ud-
hëtimit dhe transportin e mall-
rave nga qytetarët dhe banorët e
fshatrave. Sipas kadastrës së vitit
1416, edhe pozicioni i klerikëve
dhe kishës në sistemin vendas të
taksave nuk ishte unik. Në
fshatra prona e kishës ishte
vashdimisht e lirë nga taksat,
gjithashtu shpesh edhe prona e
trashëguar e priftërinjve; por jo
prona, të cilën priftërinjtë e
kishin arritur nëpërmjet
trashëgimisë. Nëse e kontrollon
kadastrën, konstaton, që shumica
e priftërinjve katolikë dhe orto-
doksë duhet të paguanin taksa.
Meqë shkëmbimi i mallrave në
portet e mëdha të Shqipërisë së
mesme dhe të jugut, sidomos në
Durrës dhe Vlorë, cënohej
shpesh nga konfliktet politike,
Dubrovnikasit e bënin tregtinë e
tyre kryesisht në manastiret
pranë Bunës, në Shënkoll dhe
Shirgjin me panairin e tij, meg-
jithëse parapëlqenin tregtinë në
derdhjet e lumenjve të mëdhenj
të Shqipërisë së mesme.
Për Venedikun, manastriri i shën
Sergjit dhe Bakut shërbente
shpesh edhe si vend ku
nënshkruheshin marrëveshjet, siç
ishte ajo me despotin e Serbisë
në gusht të vitit 1423, ku u vendos
dorëzimi i Budvës, Tivarit, dhe
Drishtit Serbisë, çmilitarizimi i
Bunës dhe një tribut prej 1000
dukatësh për despotin. Venediku
mbajti Shkodrën, qytetin e Ulqinit,
Pashtroviqin dhe Kotorrin, dhe arriti
lirinë e tregtisë dhe të lëvizjes së
qytetarëve dhe nënshtetasve të tij në
krahinën serbe.
Shën Sergji e Baku dhe shën Kolli
në grykëderdhje të Bunës, ashtu si
edhe shën Mëria e Rotecit të vjetër
u zhdukën rreth mesit të shekullit të
15-të. Pas ardhjes së turqve, Shirgji
u shkatërrua në masë, si rezultat i
strategjisë së tokës së djegur që
përdornin ushtritë osmane për të
dënuar sidomos ato qytete apo
qendra që kishin bërë rezistencë të
fortë, ku përveç Shirgjit futej edhe
Drishti, Shkodra, Samrishti buzë
Bunës, dhe Kakarriqi e Dajçi buzë
Drinit. Nga 116 fshatrat, të cilët
ishin regjistruar në vitin 1417 në
kadastrën e Shkodrës, vetëm 79 i
mbijetuan sulmit të osmanëve. Më
shumë u dëmtua rrethi i Shkodrës së
poshtme, ku u shkatërruan më
shume se gjysma e të gjitha
ngulimeve. Në fakt, Shirgji dhe
Shënkolli ishin dëmtuar shumë edhe
nga luftërat e Balshajve, si rezultat i
pozicionit të tyre të drejtpërdrejtë në
front, dhe nga politika shpërndarëse
e kripës që ndoqi Venediku.

Une dhe Ti nga ELTJON BOSHTI

Une dhe Ti. larg te shkoj, njeri-tjetrin dujke zverdhuan....... Kaq ishte e gjitha.....
atje ku u perkedhelem e kafshuam mbajtur ne gji...... Mbuluan kujtimet Nese ti me jep forcè
Rrahjet e zemres i degjuam buzet pa mase, Dremitèm te perqa- per netèt te dy bashke
ne fshehtesi....... pa ore, fuar. per endrrat mund ta quajme
Shume larg shkuam une dhe ti..... pa ndroje....... Neper ankthet tona ku u perkedhelem ............LARGESI......
Me ndje !!!!!! Me ler, nese mundem Antike u bene adhurimet gjethet e pemes une dhe ti......... .

E ka Hak nga MIMOZA REXHVELAJ

E ka hak ëndërr e netëve të ftota as gëzimin. ndezi dashurija.
Me dhëmbët e qumshtit a zjarr ndezur ne shi?? Mos humb kohë Mimoza Rexhvelaj July 3 at Syzeza,qerpik njomë
e kafshova vetën. duke fjetur! 8:58am Digjet mes flakëve
Ia ngula thonjtë. Jam erë Fotografija të lumturis...
frymën t,ia marr. Eci udhes Sy prej fëmije Mes galaktikës,
Nuk me bindet tekanjozja ku më shpien E grisa fotografinë tënde. yll i praruar
prandaj drurin e ka hak... këmbët e mendjes. Fashnjet flasin me gjuhë qiellore. Në mira copa e grima.... Diell i natës mëkatare.
Hijeve m,kafshojnë kujtime... Engjujt gugaten me këngën e jetes E hodha në hapsirë. Buze tret në mjaltë.
Loti i lirë Nëna...shpirt më shpirt,nënë Mendova se të fshiva. Shpirti pasurohet
Eci si erë Hynisht belbëzon gjuhen e tyre. Gabova...e di... me porta të hapura...
I piu lotët pritja e lehtë, Se shpirti nuk grriset Jeta merr zjarr
Në kupën e arit. e fortë, si fotografi. nga zjarri i pashuar.
Harresa ethshëm gëlltiti e stuhishme Fryma lind frymë
pika e fundit... si uragan.. Jeta lind nga jeta nga fryma e saj.
Loti i lirë Eci... Loti thërret-Grua-
Noton ne detin e mjelmë. Në eren e përjetesisë Sikur jeta Gjuha, fjalën-Nënë.
pa qenë e përjetshme. të ish bark.
Agoi Fluturoj në hapsirë, Nga gjiri
Horizonti Rrjedh Petale pa ngjyrë
Lindi këngë ninulla është varri im.... Mëkat. Lëshova hiret e bukurisë,
Në djep shqiponjat tunden. Por jeta si shigjeta mitesh.
Rriti shtatin jeta. lind Drejt majave të dashurisë.
Në kështjella i murosëm legjendat. Zgjohu Nga zemra. Në lëndina të pacelura
Shpresa se një ditë Zgjohu nga gjumi Dashurija Zgjidha zinxhirët,
Ne agun e purpurt agoi. o dashuri Dhe bota njeh gjuhë marrëzie rrjedh e pavajosur...
Zgjohu! I pari të dytin se kupton. ne vena.... ...dhe bulëzoj
Pa titull Do të flesh Flet e flet,askush nuk ndjen si petale pa ngjyrë.
në botën tjeter.. sikur t,varin në mendje Porte e hapur....
Nuk e di c,isha E s,do t,me prekësh sy prej fëmije
As c,am tani... më dhimbjen Bota do mbushej me miresi plot. Nje zjarr flakërues
 V o l u m e 2 , I ss u e 2 7 P a g e 7

Shkrime te shkurtera nga Donjeta Elshani

RUGOVË Njeriu që në qdo fjal thoshte NJERI i MADH, DENT se keq të tradhtun.. the night is so black,
RRNOFT DEMOKRACIA, nobody can hear me,
Njeri i penës, Njeriu që na bëri shtet - e President, na fal qe smbajtem Të falem Zot që jetova në epokën even if Im, dead.
njeri i paqës, REPUBLIK- President na BESEN E SHQIPTARIT RUGOVIANE,
Njeri i jetës mungon , ku mbet ideali yt.. Na fal që se mbajtëm besen e Të falem që populli im pat lider The earth life,
Njeri ,NJERI të parit, Të falem që jam bij e DARDANIS, its so strange to me,
President ty deshtën me të Na fal që cdo gjë që ti punove Të falem Zot ,për të mirat e frytat e one dream that I thought
Luftove me armën më të shenjt të largu, e shkatrruam, LIRIS.. That it was made for me.
njeriut, Disa roje t'djallit, Na fal PRESIDENT, prap po
Luftove me urtësin dhe mirësin tënde, Po a vritet vllau me vllan mundohemi, I dont bellive,in you
Jetove për të luftuar, SHQIPTARI ME SHQIP- Na fal President prap s'do Në kujtimin e PRESIDENTIT cuz my hope is gone,
Luftove për të fituar.. TARIN dorzohemi, IBRAHIM RUGOVA I love you
but I have to go on,
Jetove me pushkën më të fort, Gand i Ballkanit, Na fal President që HIMNIN
Ktheve mbar një bot, ka ti sytë, Njeri i botës , e jo veq i na ndrrun, One star in the sky, I love this world,
Bëre botën të kuptoj SHQIPTARIS, Na fal president që kshtu keq Its special to me, I dont want to go,
dhe të vlej për të MENDIMI YT.. Njeri që për cdo sekond, na tradhtun, Never said a word But its my time,
i jepte frym LIRIS.. Na fal President, që flamurin e but always helpt me. God said so.
Ti ishe, dhe mbete NJERIU më i madh, DARDANIS
që ka njohur historia, na e ndrrun , mfal PRESI- Of this silence city,

Shkrime te shkurtera nga Lediana Kapaj

Fjala " Të dua" është thar
Ti do të vish në mes të
natës,
të ëmblat fjalë do të mi
këndosh,
me pëshpëritje, sy lajkatare,
me dashurinë do të
vallëzosh...
Ti do të vish në ëndrrën time,
veshur me petkun e mirësisë,
me lumenj puthjesh do të më
dehësh,
Dhe do mi thuash "Jashtë"
vetmisë!
Ti do të vish në shtratin tim,
në krahë si princi do të më
marrësh,
të dy sëbashku do shohim yjet,
me hënën vetë në gjunjë do falesh!
Ti do të vish në dhomën time,
me trëndafil që kundërmon,
si shtollovajzë do jem e veshur,
në ndjenjën time një zanë këndon!
Ti do të vish në trupin tim,
me përkëdhelje do më mbulosh,
parajsën,diellin, do ta shëtisim,
zemrën dhe shpirtin do më dhurosh!
Ti do të vish në botën time,
do të magjepsem nga lumturia,
e mrekulluar do i them vetes...
" Ja më në fund...Erdh' dashuria"!
Ti do të vish!!....Dhe veten
shkund:
"Pse endërron krejt si e marrë,
nuk e shikon fjalën " Te Dua",
nga buza e tij me kohë është
tharë"!

ENKELEJDA KONDI MASSEBOEUF

Vargu im... të këndova ditëve për të jetuar, shprehur atë qe flet zemra... te pranverës, vjeshtës, yl- në ç'do zemër te bëjne
luajta me ty rima-ve.. për tu lexuar berit... folenë
Të ledhatova vargu im e dashuruar... Të dhashë shpresën, vargu im bardhësinë e dimrit, dëborës e perjetëshme të poezisë
si nëna foshnjën Të buzëqesha, vargu im Të dhashë forcën, vargu im të dashurisë, endrrës.. të dhashë ngrohtësinë , lirinë sime
të përkunda netëve të dhashë frymën, për tu bërë i fuqishëm të dhashë ngjyrat, vargu im vargjet, ikën fluturuan Vargu im....

Faton MEHMETI
MË MUNGON ato kujtime me trazojnë behej me i frikshëm se vdekja Ora e mëngjesit nga
pse vallë nuk kthehesh dot Kthehu te zemra që të ndjen kisha frikë se sdo të përfundoj C'po ndodh keshtu O Zot - gjumi më zgjoi
Si ajri në orbit fytyra nuk i don lotët kurrë lemerita sdija a ishte endërr a
freskia në gusht Ku je tretur më thuaj as une nuk e dua vdekjen ne horizont asgje nuk shihej në atë çast një rreze e Hënës ankth
Itaka Odiseut vetëm në vëgime ç'mallëm pa të pa edhe një herë filloj të shfaqet por ajo rreze në lartësi
ndjej mungesën tënde me ty Me humbi torrua fare ti rrezatoje atje lart e dija praninë tëndë tenden ma
ëndrra më thotë se do të A THUA ISHTE ËNDËRR ?! mendimet u shkëputën nga truri lutesha te vija por engjujtë rikujtoj
C'do ditë mallkoj largësinë takoj në atë natë askush smë dëgjonte s'me dëgjonin
nata më bën shoqëri s'du të zhgënjehem prap Atë natë trishtimi në errësirë mos vallë isha në ferr?!

Zeri I Dashurise nga Fjoralba Brahimaj

Vapë sonte,pagjumësi dhe përpëlitesh e paduruar nëpër shtrat
me minutat që I shtyn ankthi I pritjes së gëzueshme për ti
dhënë “natën e mirë” njëri -tjetrit …së bashku me atë puthje
të përcjellë në distancë e që të është bërë si një ilaç për
shpirtin tënd të pagjumë…dhe akrepat e orës nuk që nuk
lëvizin e të duken një përjetësi gjersa gjumi të mbështjellë në
krahët e tij ëndërrues të gjithë botën…Pret në një padurim të
ëmbël zërin e tij të dashur që jeta të shpirti të bëhet më I
bukur e të mbushet me dritën e dashurisë.
Pret me padurim atë “Alo”që të zgjat jetën,ato fjalë që edhe
pse ti përsërit shpesh gjatë ditës përsëri të mungojnë dhe
duket sikur gjumin e afrojnë kur shushurinë në shpirt fjalët e
zëri i tij.Shpirtra që bashkohen në errësirën e romantecitetin
e natës për të folur nën një zë të vetëm atë të dashurisë…
Grinden nëpër valët e telefonatave kur ajo “Natë e mirë”zgjat
me orë sepse askush nga ju nuk largohet I pari nuk dëshironi
të përfundojnë ato biseda të bëra nën zë për ta mbajtur
dashurinë tuaj nën fshehtësinë e natës e nën dritën e hënës…
Dhe përfytyroni sikur e keni njëri –tjetrin afër e I thoni ato
fjalë që zëri I përcjell emocionueshëm… të bëjë “interesantin”:”Hë ,zemra të të them Natën e mirë tani
dhe të dërgoj një puthje ?!“dhe që ti gati në të qarë I
Eh ,kjo dashuri të ka trasformuar ty tërësisht për mirë ,ai njeri lutesh:”Jo,jo të lutem jo ,hë dhe pak të lutem jeta ime !”.Apo
që të ka bërë kur ai të përkëdhel me fjalë ti me frikë në zemër se most ë
për vete me dëgjojnë thua në fill të zërit një “Ëhë”të ëmbël si vetë dashu-
ato veprime ria që ndjen për të edhe pse ke frikë t’ia shfaqes me tërë
që ti dësh- fuqinë e shpirtit….
përimisht I ke
kërkuar… Dhe këto biseda e bëjnë natën më të bukur dhe yjet të
Dhe ti lum- shndrisin më fort,ti që edhe mbasi e ke mbyllur telefonin pas
turohesh si “betejash të vogla“ për ta zgjatur bisedën mes jush…. Rri
fëmijë kur të me sytë drejtuar qiellit të zemrës tënde dhe kujton bisedën e
thërret ai zë bërë një moment më parë dhe duket sikur zërin e ngrohtësinë
në telefon me e tij e ke aty në zemër dhe gjumi të merr duke menduar për të
shkurtimin e me krahët të mbështjellë rreth vetes sikur e ke kapur në një
emrit që e di përqafim pafund atë zë të cilin nuk dëshiron ta largosh kurrë
vetëm ai, dhe ta tregon dashurinë me të voglat gjëra e gjeste nga jeta jote.E ti fle e qetë sepse në shpirtin tënd ka zënë vend
të rëndësishme për ty…dhe ty që nuk të zë gjumi kurrë në zëri I dashurisë së tij për ty,që të qetëson çdo plagë që ke
qoftë se ai nuk të merr në telefon,në qoftë se nuk dëgjon ato marrë në këtë jetë….e ti fle e lumtur pas shumë kohësh me
fraza që janë bërë si refren I bisedave mes jush:“Alo,po ngrije një buzëqeshje të lumtur që të përvijohet në buzë sa herë
atë zë se dua të dëgjoj zërin se më çmende! “,apo kur kërkon kujton atë…
 WE ARE ALSO ON THE WEB
WWW.NEWLIFEAACO.ORG

Non Profit Charitable

Organization

Cdo njeri mund te behet anetare dhe te bashkoet

“ N E W L I F E ” J E T A E R E me misionin tone per te krijuar nje shtet te vogul
ketu ne kete continent te madh. Te ndihmojme
1774 - 76 street njeri tjetrin qoft dhe me nje keshille te thjeshte.
Suite D3
Brooklyn, New York
Kjo eshte nje thirrje per te informuar njeri
11214 tjetrin plus dhe per projekte te ardhshme qe jane
Phone: 718-594-0511 ne pune e siper. Se shpejti nje Shkolle Shqipe
Fax: 201-795-4795 Anglishteje dhe nje vend ku te gjith njerezit te
E-mail: Endri@newlifeaaco.org
gjejn nje strehim nga cdo hall apo nevoje. Bash-
kimi ben fuqi dhe Zemra e Vullnetarit nuk ka
cmim.
Building a Future One Person At a Time...

Agim Gashi Donjeta Elshani & Gentiana Mikushnica

PAFAJËSI E NDËSHKUAR dorën Luljeta Shala
bashkë parajsën ju zbukuroni
Kushtuar birit tim Ninelit, babë e gjysh ju vejmë kurorën DONJETA ELSHANI tani,të kërkoj në gjdo Prishtinë. Ka kryer studi- bashku
Diellzës, mbesës së mikut tim nga parajsa ju ne na mbroni. Një shpresë për mua rruge! met universitare për de- me kujtojnë
Adem Berishës dhe të gjithë gen:Letërsi dhe Gjuhe Medalionin nga qafa
atyre që u vranë ose vdiqen Ju jeni yje të përjetësisë Një yllë i largët sot po bën shum Shqipe.Me shkrime ka s`e kam hequr kurrë
pafajsisht në moshat e njoma që shkëlqeni kurrë pa u ndalë dritë, E vetmuar po mendoj, filluar të mirret që nga në duar e mbaj e sytë
të jetës së tyre! ndonëse viktima të çmendurisë Ky qjell i zi, sdi pse po shëndrrit, a thua ëndërr ishe ti,,,, mosha shtatë vjeçare. Eshte smund t'i heq
të mos ndaheni si pëllumba të Kjo hën e pajetë pse sot është e më mungon përsëri,më shperblyer me çmim të dot
Nineli, biri im i vrarë më bardhë. plotë? mungon veçantë për poezi “Ora Disi tek ndjehme në
21.01.1995 nga polici serb! Ky ëngjull i padukshëm pse më zëri yt,por prap po kujtoj Letrare”. Ka qenë bash- siklet
Ne për juve shkruajmë poezi dha një shenjë, se jeta qenka loje, këpuntore në radion “Urban kam filluar të frigohem
Sot sharkia më thirri vet rrahim telat nëpër sharkia Kjo fotografi e panjohur pse po a thuaaaa ti muuuuaaaaaa FM”.Ka shkruar një numër nga dashuritë e medha
të ia dridh telat, ta lajë me si dallëndyshet ju kem’ përmbi më kujtohet? ndonjher më mendon...! të madh të poezive,disa prej të japin eufori por
lotë qoftë e juaja pavdekësia. Kjo shpresë e vdekur pse në të cilave i boton në të edhe lot
nga mërgimi, kjo plagë që ëndërr më dëftohet, Më mërzit një shikim, përditshëm ''Kosova pa fund
vret Edhe motra e vëllezër shumë Pse kaq shumë diqka, që jetës sime dikur i tha Sot'' .Gjithashtu poezia e saj Mbase në të ardhmen
për të kujtuar për jetë e mot. poezi që u kanë kushtuar që spo e kuptoj, ndqim. është botuar te:”Fjala e do të ndryshoi gjithçka
mallkojnë vrastarët të bëhen Kush është kjo shpresë, Pse?A thuaaaaaaa ti Lirë”,”Tribuna Shqip- do të prehem pranë ati
Ninel bir or skifter mali shkrumb që mua smë harroj? isheeeeeeeeee aiiiiii, tare”,etj.Së shpjeti pritet të që më dashuron
ty qe të kisha të mirin djal për mizoritë që kanë treguar. Për her të parë diqka u gëzova, apo masken kishe vure në botoj përmbledhjen me gjithmonë në zemren
shtatëmbëdhjetë vjeç shkjau Për her të parë në jetë në ëndrra fytyre, poezi. time do të
jetën të ndali Dora mizore ju shkëputi nga jeta shpresova. pse më humbe mbetet mbishkrim
që për jetë të jetëve s’ia bëj Lule të njoma plot bukuri, Tash po e kuptoj se paska gëzimin,pse më solle NATA PA HËNË I SHTRENJTI
hallall. Ninel i dashur, Diellza e vogël shpresë për mua, trishtimin... ZJARRI I SHPIRTI
Dorë për dore fluturoni bashkë në Faleminderit o yllë që bën dritë Duket sikur yjet sonte TIM
Prehu i qetë bir në përjetësi përjetësi! për mua. A thuaaaaaaaaa ankthe nuk dalin, mbase rrinë
bashkë me motra e vëllezër eshte ky?? të heshtur si unë
plot 16.062010 Gentiana Mikushnica apo realiteti im i hid- e rigat e shiut nuk ndalen
që humbën jetën qysh në Düren A thua ëndërrr ishe hure.......! për sherr s` kam as një
fëmijëri grimë
pa asnjë borxh atëherë dhe Shukrije Obertinca e vrarë në A thua ëndërr ishe ti?? Luljeta Shala gjumë
sot. demostraten e pranverës së vitit Një këngë tani e ndegjoi, Luljeta Shala u lind më Si peshku në rërë
1989 ashtu dhe një zë zemërën time 24.06.1981 në përpelitem nën errësirën e
Diellza Berisha lëdoj, Prishtinë,ku ka kryer natës
a thua ëndërr ishe ti, shkollën fillore dhe të ca tinguj ne radio
Merre Diellzen e i shtrëngo ku humbi engjulli ime, mesme dr. Ali Sokoli në në atë natë vallëzimin së