Chuyeân ñeà 7: BAÁT ÑAÚNG THÖÙC

TOÙM TAÉT GIAÙO KHOA

I. Soá thöïc döông, soá thöïc aâm:
 Neáu x laø soá thöïc döông, ta kyù hieäu x > 0
 Neáu x laø soá thöïc aâm, ta kyù hieäu x < 0
 Neáu x laø soá thöïc döông hoaëc x= 0, ta noùi x laø soá thöïc khoâng aâm, kyù hieäu x  0
 Neáu x laø soá thöïc aâm hoaëc x= 0, ta noùi x laø soá thöïc khoâng döông, kyù hieäu x  0
Chuù yù:
 Phuû ñònh cuûa meänh ñeà "a > 0" laø meänh ñeà " a  0 "
 Phuû ñònh cuûa meänh ñeà "a < 0" laø meänh ñeà " a  0 "
II. Khaùi nieäm baát ñaúng thöùc:
1. Ñònh nghóa 1: Soá thöïc a goïi laø lôùn hôn soá thöïc b, kyù hieäu a > b neáu a-b laø moät soá
döông, töùc
laø a-b > 0. Khi ñoù ta cuõng kyù hieäu b < a
Ta coù: a  b  ab  0
 Neáu a>b hoaëc a=b, ta vieát a  b . Ta coù:
a b  a-b  0
2. Ñònh nghóa 2:
Giaû söû A, B laø hai bieåu thöùc baèng soá
Meänh ñeà : " A lôùn hôn B ", kyù hieäu : A > B
" A nhoû hôn B ", kyù hieäu :A < B
" A lôùn hôn hay baèng B " kyù hieäu A  B
" A nhoû hôn hay baèng B " kyù hieäu A  B
ñöôïc goïi laø moät baát ñaúng thöùc
Quy öôùc :
 Khi noùi veà moät baát ñaúng thöùc maø khoâng chæ roõ gì hôn thì ta hieåu raèng ñoù
laø moät baát ñaúng thöùc ñuùng.
 Chöùng minh moät baát ñaúng thöùc laø chöùng minh baát ñaúng thöùc ñoù ñuùng
III. Caùc tính chaát cô baûn cuûa baát ñaúng thöùc :
a  b
1. Tính chaát 1:  ac
b  c
2. Tính chaát 2: a  b  ac  bc
Heä quaû 1: a  b  ac  bc
Heä quaû 2: ac  b  a  bc
a  b
3. Tính chaát 3:   ac  bd
c  d
ac  bc neáu c > 0
4. Tính chaát 4: ab
ac  bc neáu c < 0
Heä quaû 3: a  b  a  b
a b
 c  c neáu c > 0
Heä quaû 4: ab
 a  b neáu c < 0
 c c
a  b  0
5. Tính chaát 5:   ac  bd
c  d  0

29
 1 1
6. Tính chaát 6: ab00 
a b
7. Tính chaát 7: a  b  0, n  N *  a n  b n
8. Tính chaát 8: a  b  0, n  N *  n
a n b
Heä quaû 5: Neáu a vaø b laø hai soá döông thì :
a  b  a2  b2
Neáu a vaø b laø hai soá khoâng aâm thì :
a  b  a2  b2
IV. Baát ñaúng thöùc lieân quan ñeán giaù trò tuyeät ñoái :
 x neáu x  0
1. Ñònh nghóa: x   ( x  R)
 x neáu x < 0
2
2. Tính chaát : x  0 , x  x 2 , x  x , -x  x
3. Vôùi moïi a, b  R ta coù :
 ab  a  b
 ab  a  b
 a  b  a  b  a.b  0
 a  b  a  b  a.b  0
V. Baát ñaúng thöùc trong tam giaùc :
Neáu a, b, c laø ba caïnh cuûa moät tam giaùc thì :
 a > 0, b > 0, c > 0
 bc  a  bc
 ca  bca
 ab  c  ab
 a  b c  A B C
VI. Caùc baát ñaúng thöùc cô baûn :
a. Baát ñaúng thöùc Cauchy:
ab
Cho hai soá khoâng aâm a; b ta coù :  ab
2
Daáu "=" xaõy ra khi vaø chæ khi a=b
Toång quaùt :
Cho n soá khoâng aâm a1,a2,...an ta coù :
a1  a2  ...  an n
 a1 .a2 ...an
n
Daáu "=" xaõy ra khi vaø chæ khi a1 = a2 =...= an
b. Baát ñaúng thöùc Bunhiacoápski :
Cho boán soá thöïc a,b,x,y ta coù :
(ax  by )2  (a2  b 2 )( x 2  y 2 )
Daáu "=" xaõy ra khi vaø chæ khi ay = bx
Toång quaùt :
Cho hai boä soá (a1 , a2 ,...an ) vaø (b1 , b2 ,..., bn ) ta coù :

(a1b1  a2 b2  ...  an bn )2  (a12  a2 2  ...  an 2 )(b12  b2 2  ...  bn 2 )

30
 a1 a2 a
Daáu "=" xaõy ra khi vaø chæ khi   ...  n vôùi quy öôùc raèng neáu maãu baèng 0 thì töû cuõng
b1 b2 bn
baèng
1 1 1 1
c) Baát ñaúng thöùc cô baûn: Cho hai soá döông a,b ta luoân coù:  (  )
ab 4 a b
Daáu "=" xaõy ra khi vaø chæ khi a=b

Caùc phöông phaùp cô baûn chöùng minh baát ñaúng thöùc :

Ta thöôøng söû duïng caùc phöông phaùp sau

1. Phöông phaùp 1: Phöông phaùp bieán ñoåi töông ñöông

Bieán ñoåi töông ñöông baát ñaúng thöùc caàn chöùng minh ñeán moät baát ñaúng thöùc ñaõ bieát
raèng ñuùng .

Ví du1ï:
Chöùng minh caùc baát ñaúng thöùc sau:
1. a 2  b 2  c 2  ab  bc  ca vôùi moïi soá thöïc a,b,c
2. a 2  b 2  1  ab  a  b vôùi moïi a,b
Ví duï 2:
a3  b 3 ab 3
Cho hai soá a,b thoûa ñieàu kieän a+b  0 , chöùng toû raèng: ( )
2 2
1 2
Ví duï 3: Chöùng minh raèng neáu x>0 thì ( x  1) (   1)  16
2

x2 x

2. Phöông phaùp 2: Phöông phaùp toång hôïp

Xuaát phaùt töø caùc baát ñaúng thöùc ñuùng ñaõ bieát duøng suy luaän toaùn hoïc ñeå suy ra ñieàu
phaûi chöùng
minh.

Ví duï 1: Cho tam giaùc ABC coù caùc caïnh a,b,c, chöùng minh : a 2  b 2  c 2  2(ab  bc  ca)
5
Ví duï 2: Cho x, y laø caùc soá thöïc döông thoûa maõn ñieàu kieän x  y  . Chöùng minh raèng:
4
4 1
 5
x 4x
Ví duï 3: Cho x,y,z laø caùc soá döông. Chöùng minh raèng: 3x  2 y  4 z  xy  3 yz  5 zx
2 2 1 1
Ví duï 4: Chöùng minh raèng vôùi moïi moïi x,y döông ta coù: x  y  x  y  2( x  y )
Ví duï 5: Cho tam giaùc ABC coù caùc caïnh a,b,c, chöùng minh :
ab(a  b  2c)  bc(b  c  2a)  ca (c  a  2b)  0
Ví duï6: Cho x,y,z vaø xyz=1. Chöùng minh raèng : x 3  y 3  z 3  x  y  z
Ví duï 7: Cho x, y, z > 0 vaø x+y+z=xyz. Chöùng minh raèng : xyx  3 3
abc abc abc
Ví duï 8: Cho ba soá döông a, b, c . Chöùng minh raèng :   9
a b c
Ví duï 9: Cho ba soá döông x,y,z thoûa maõn x  y  z  1 . Chöùng minh raèng :

31
 1 1 1
x yz    10
x y z
Ví duï 10: Cho a,b,c >0 vaø abc=1. Chöùng minh raèng :
bc ca ab
   a  b  c 3
a b c

3. Phöông phaùp 3: Söû duïng ñaïo haøm xeùt caùc tính chaát cuûa haøm soá

Ví duï 1: Chöùng minh baát ñaúng thöùc: sinx < x vôùi moïi x > 0
x2
Ví duï 2: Chöùng minh baát ñaúng thöùc: cos x  1  vôùi moïi x > 0
2

Ví duï 3: Chöùng minh baát ñaúng thöùc: sin x  tgx  2 x vôùi moïi x  (0; )
2
 3
Ví duï 4: Vôùi 0  x  , chöùng minh 2 sin x tgx
x 1
2 2  2  22

BAØI TAÄP REØN LUYEÄN

Baøi 1: Cho caùc soá döông x,y,z thoûa maõn xyz=1. Chöùng minh raèng
1  x3  y3 1 y3  z3 1  z3  x3
  3 3
xy yz zx
Khi ñaúng thöùc xaûy ra?
x x x
 12   15   20 
Baøi 2: Chöùng minh raèng vôùi moïi x  R , ta coù:  x x
     3 4 5
x

5 4  3 
Khi naøo ñaúng thöùc xaûy ra?
1 1 1
Baøi 3: Cho x,y,z laø caùc soá döông thoûa maõn x  y  z  4 . Chöùng minh raèng :
1 1 1
  1
2x  y  z x  2 y  z x  y  2z

Baøi 4: Vôùi a,b,c laø ba soá thöïc döông thoûa maõn ñaúng thöùc ab  bc  ca  abc , chöùng minh raèng:
b 2  2a 2 c 2  2b 2 a 2  2c 2
   3
ab bc ca

32