Chuyeân ñeà 13: TÍCH PHAÂN VAØ ÖÙNG DUÏNG

TOÙM TAÉT GIAÙO KHOA

I. Baûng tính nguyeân haøm cô baûn:
Baûng 1 Baûng 2

Haøm soá f(x) Hoï nguyeân haøm F(x) Haøm soá f(x) Hoï nguyeân haøm F(x)+C
+C
a ( haèng soá) ax + C
x 1 (ax  b) 1 (ax  b) 1
x  C C
 1 a  1
1 ln x  C 1 1
ln ax  b  C
x ax  b a
ax ax
C
ln a
ex ex  C e ax  b 1 ax  b
e C
a
sinx -cosx + C sin(ax+b) 1
 cos(ax  b)  C
a
cosx Sinx + C cos(ax+b) 1
sin(ax  b)  C
a
1 tgx + C 1 1
tg(ax  b)  C
cos2 x 2
cos (ax  b) a

1 -cotgx + C 1 1
 cot g(ax  b)  C
sin 2 x 2
sin (ax  b) a

u' ( x ) ln u( x )  C 1 1 xa
ln C
u( x ) x  a2
2
2a x  a

tgx  ln cos x  C 1
ln x  x 2  a2  C
x 2  a2
cotgx ln sin x  C

Phöông phaùp 1:
 Phaân tích tích phaân ñaõ cho thaønh nhöõng tích phaân ñôn giaûn coù coâng thöùc trong baûng
nguyeân haøm cô baûn
 Caùch phaân tích : Duøng bieán ñoåi ñaïi soá nhö muõ, luõy thöøa, caùc haèng ñaúng thöùc ...
vaø bieán ñoåi löôïng giaùc baèng caùc coâng thöùc löôïng giaùc cô baûn.
Ví duï : Tìm hoï nguyeân haøm cuûa caùc haøm soá sau:
3 1 2x  5
1. f ( x )  cos x  2. f(x)  2
x 1  x x  4x  3
Phöông phaùp 2: Söû duïng caùch vieát vi phaân hoùa trong tích phaân

83
 tgx 1  ln x
Ví duï: Tính caùc tích phaân: 1.  cos x sin xdx 2. 
3. 
5
dx dx
cos x x
I. TÍNH TÍCH PHAÂN BAÈNG CAÙCH SÖÛ DUÏNG ÑN VAØ CAÙC TÍNH CHAÁT TÍCH
PHAÂN
1. Ñònh nghóa: Cho haøm soá y=f(x) lieân tuïc treân  a; b  . Giaû söû F(x) laø moät nguyeân haøm cuûa
haøm soá f(x) thì:
b

 f ( x )dx   F( x ) a  F (b)  F (a)

b
( Coâng thöùc NewTon - Leiptnitz)
a

2. Caùc tính chaát cuûa tích phaân:

b
 Tính chaát 1: Neáu haøm soá y=f(x) xaùc ñònh taïi a thì :  f ( x )dx  0
a
b a
 Tính chaát 2:  f ( x )dx   f ( x )dx
a b
b
 Tính chaát 3: Neáu f(x) = c khoâng ñoåi treân  a; b  thì:  cdx  c(b  a)
a
b
 Tính chaát 4: Neáu f(x) lieân tuïc treân  a; b  vaø f ( x )  0 thì  f ( x )dx  0
a

 Tính chaát 5: Neáu hai haøm soá f(x) vaø g(x) lieân tuïc treân  a; b  vaø f ( x )  g( x ) x   a;b 
thì
b b

 f ( x )dx   g( x )dx
a a

 Tính chaát 6: Neáu f(x) lieân tuïc treân  a; b  vaø m  f ( x )  M ( m,M laøhai haèng soá) thì
b
m(b  a)   f ( x )dx  M (b  a)
a

 Tính chaát 7: Neáu hai haøm soá f(x) vaø g(x) lieân tuïc treân  a; b  thì
b b b

 f ( x )  g( x ) dx   f ( x )dx   g( x )dx
a a a

 Tính chaát 8: Neáu haøm soá f(x) lieân tuïc treân  a; b  vaø k laø moät haèng soá thì
b b

 k. f ( x )dx  k. f ( x )dx

a a

 Tính chaát 9: Neáu haøm soá f(x) lieân tuïc treân  a; b  vaø c laø moät haèng soá thì
b c b

 f ( x )dx   f ( x )dx   f ( x )dx

a a c

 Tính chaát 10: Tích phaân cuûa haøm soá treân  a; b  cho tröôùc khoâng phuï thuoäc vaøo bieán
b b b
soá , nghóa laø :  f ( x )dx   f (t )dt   f (u)du  ...
a a a

84
Baøi 1: Tính caùc tích phaân sau:
1 1 1 1
x x 4x  11
1)  dx 2)  dx 3)  x 1  xdx 4)  dx
0
(2x  1)3
0 2x  1 0 0
x  5x  6
2

 
1 3
2x  5 x3 6 2
4 sin 3 x
5)  2 dx 6)  2 dx
0
x  4x  4 0
x  2x  1 
7) (sin 6 x  cos6 x)dx
0
8)
0 1  cos xdx

 
1
1  sin 2x  cos 2x
2
1
9) 1  sin 2x dx
4 2
11)  dx 12)  dx .
0 cos2 x 
10) cos4 2xdx
0
 sin x  cos x 0
e 1
x

6
  

13)
4
14)
4 cos 2 x 15)
2 sin 3 x 16)
 (cos x  sin x) dx
4 4
 dx  dx
0 0 1  2 sin 2 x 0 2 cos 3 x  1

2 cos x
0 4 1 dx
 dx 17)  dx 18) 
0 5  2 sin x
2 x  2x  3
2
1 x  2x  5
2

Baøi 2:
2
3 4 5 1
1)  x  1dx
2
2)  x  3x  2dx
2
3)  ( x  2  x  2 )dx 4) 
1
x2 
x2
 2dx
3 1 3
2
3  2 2
 2  4dx  1  cos 2xdx  1  sin xdx 8)  x  x dx
x 2
5) 6) 7)
0 0 0 0
Baøi 3:
1) Tìm caùc haèng soá A,B ñeå haøm soá f(x)  A sin x  B thoûa maõn ñoàng thôøi caùc ñieàu kieän
2

f (1)  2
'
vaø  f(x)dx  4
0
2

 [a  (4  4a)x  4x 3 ]dx  12
2
2) Tìm caùc giaù trò cuûa haèng soá a ñeå coù ñaúng thöùc :
0

II. TÍNH TÍCH PHAÂN BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP ÑOÅI BIEÁN SOÁ :
b

1) DAÏNG 1:Tính I =  f[u(x)].u (x)dx baèng caùch ñaët t = u(x)

'

a
b u (b )
Coâng thöùc ñoåi bieán soá daïng 1:  f  u ( x).u ' ( x)dx   f (t )dt
a u (a)

Caùch thöïc hieän:

Böôùc 1: Ñaët t  u ( x)  dt  u ' ( x)dx

x  b t  u (b )
Böôùc 2: Ñoåi caän : x  a  t  u ( a )
Böôùc 3: Chuyeån tích phaân ñaõ cho sang tích phaân theo bieán t ta ñöôïc
b u (b )
I   f  u ( x).u ' ( x)dx   f (t )dt (tieáp tuïc tính tích phaân môùi)
a u(a)

Tính caùc tích phaân sau:

85
   
1
2 2 4
3) sin 4x dx 4)  x 1  x 2 dx
3


1) cos x sin xdx

2) cos xdx
0 1  cos2 x
3 2 5
0
0 0
  
e
2
14 1  ln x 4
1

5) sin 2x(1  sin 2 x)3dx 6)
0 cos4 xdx 7) 1
x
dx 8)
 cos xdx
0 0

e 1
1  ln 2 x 6
3
tg 4 x
9)  10)  x (1  x ) dx cos x

5 3 6
dx dx
1
x 0
11)
0 6  5sin x  sin 2 xdx 12)
0
cos 2x
  
sin 2 x dx ln 5
13) cos x  sin x dx sin 2 x
4 2 2
0 3  sin 2 x 14)  dx 15)  x x 16)  dx
0 cos 2 x  4 sin 2 x ln 3 e  2e 3 0 ( 2  sin x )
2

 

3 ln(tgx) 4
2 sin x  cos x
17)  dx 18) 19)  dx 20)
 (1  tg x )dx
8
 sin 2 x
0
 1  sin 2 x
4 4
  
2 sin 2 x  sin x 21)
2sin 2 x cos x 22)
2
 dx  dx  (e
sin x
 cos x) cos xdx 23)
0 1  3 cos x 0 1  cos x 0

2 x 1  3 ln x ln x
25) 1  2 sin x dx
e 4 2
 dx 24)  dx
11 x 1 x 
1
0 1  sin 2 x
b

2) DAÏNG 2: Tính I =  f(x)dx baèng caùch ñaët x = (t)

a

b 
Coâng thöùc ñoåi bieán soá daïng 2: I   f ( x)dx   f  (t ) ' (t )dt
a 

Caùch thöïc hieän:

Böôùc 1: Ñaët x   (t )  dx   ' (t )dt

x  b t  
Böôùc 2: Ñoåi caän : 
x  a t 
Böôùc 3: Chuyeån tích phaân ñaõ cho sang tích phaân theo bieán t ta ñöôïc
b 
I   f ( x)dx   f  (t ) ' (t )dt (tieáp tuïc tính tích phaân môùi)
a 

Tính caùc tích phaân sau:

1 1 1 1
1 1 1
1) 
0
1  x 2 dx 2) 0 1  x2 dx 3) 
0 4  x2
dx 4) 
0
x  x 1
2
dx

 2
1 2
x 2
5)  4 1 x2
2
8)  x 4  x dx
2 2
dx
0
x  x2  1
6)
0 1  cos x  sin x dx 7)
 1  x2
dx
1
0

86
 2 2
3
9  3x 2
1
1 x 1
9)
3
1 10)  dx 11)  dx 12)  dx
x
2 x2  1
dx
1
x2 0 (1  x ) 5 2
3
x x2 1

1 
2
cos x 1 x4 cos x 0 dx
14)  dx  dx 16) 
13)
0 7  cos 2 x
dx
0
1  x6
15)
0 1  cos x 2
1 x  2x  2
2

1 dx 2 x x 1
17)  18)  dx
0 1  1  3x 1 x5

II. TÍNH TÍCH PHAÂN BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP VI PHAÂN:

Tính caùc tích phaân sau:
8 7 3 ln 2
1 x3 1
1)  dx 2)  3 dx 3)  x 1  x dx
5 2
4)  e 2
dx
3 x x 1
x
2
0 1 x 2
0 0
7
2
3
x 1
2 3 dx
6)  x x  1dx
2 3

5)

0
3
3x  1
dx
0
7)
5 x x2  4

III. TÍNH TÍCH PHAÂN BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP TÍCH PHAÂN TÖØNG PHAÀN:
Coâng thöùc tích phaân töøng phaàn:

b b
 u ( x).v' ( x)dx   u ( x).v( x) a   v( x).u ' ( x )dx
b

a a
b b
 udv   u.v  a   vdu
b
Hay:
a a

Caùch thöïc hieän:

u  u ( x) du  u ' ( x ) dx
Böôùc 1: Ñaët 
dv  v ' ( x ) dx v  v( x)
b b
Böôùc 2: Thay vaøo coâng thöùc tích phaân töøng töøng phaàn :  udv   u.v  a   vdu
b

a a
b
Böôùc 3: Tính  u.v  ba vaø  vdu
a

Tính caùc tích phaân sau:


2 1
ln x 2
1)  5 dx 3)  e sin xdx
x

1
x 
2) x cos2 xdx
0
0


2 e

5)  x ln xdx
3
x  sin x
 sin
2
xdx
4)
0 1
6)

0
cos2 x
dx

 2
4 ln(1  x)
7)  x sin x cos xdx 
2
dx
0

8) x(2 cos2 x  1)dx
0
9)
1
x2

87
 
1 e
2
10)  (x  1) e dx 11)  (x ln x) dx
2 2x 2

0 1

12) cos x.ln(1  cos x)dx
0
e
ln x 1 1
13)  ( x  1)
1
2
dx 14)  xtg xdx
2
15)  ( x  2)e dx
2x

0 0
e

1 ln x e
16)  x ln(1  x ) dx
2 2
17)  dx 18)
 ( x  cos x) sin xdx
3
0 1 x 0
2 3
19)  ( 2 x  7) ln( x  1) dx 20)  ln( x  x) dx
2

0 2

MOÄT SOÁ BAØI TOAÙN TÍCH PHAÂN QUAN TROÏNG VAØ ÖÙNG DUÏNG
a

Baøi 1: 1) CMR neáu f(x) leû vaø lieân tuïc treân [-a;a] (a>0) thì :  f(x)dx  0
a
a a

2) CMR neáu f(x) chaün vaø lieân tuïc treân [-a;a] (a>0) thì :  f(x)dx  2  f(x)dx
a 0

Baøi 2: 1) CMR neáu f(t) laø moät haøm soá lieân tuïc treân ñoïan [0,1] thì:
 
2 2

 
a) f(sin x)dx  f(cos x)dx
0 0
 

b)  xf(sin x)dx   f(sin x)dx
0
20
AÙP DUÏNG: Tính caùc tích phaân sau:
  
n 4
2
cos x 2
cos x 2
sin 6 x
1)
0 cosn x  sin n xdx vôùi n  Z + 2)
0 cos4 x  sin 4 xdx 3)
0 sin6 x  cos6 xdx

 1
2
x  cosx x 4  sin x
4)  x sin xdx   x 2  1 dx
5
5) dx 6)
0  4  sin 2 x 1

2
 
x sin x
0 4  cos2 xdx  x cos
4
7) 8) x sin 3 xdx
0

 
f (x)
Baøi 3:CMR neáu f(x) lieân tuïc vaø chaün treân R thì  x dx   f ( x )dx vôùi   R + vaøa > 0 ; a  1

a 1 0

AÙP DUÏNG : Tính caùc tích phaân sau:

1 
x4 1
1  x2 sin 2 x
1)  x dx
y 2)  dx 3)  x dx
2 1 x 1b 1  2 x 3 1
1 xa  
(C1 ) : y  f ( x)
(H )
IV .ÖÙNG DUÏNG TÍCH PHAÂN TÍNH DIEÄN TÍCH HÌNH PHAÚNG:
(C 2 ) : y  g ( x)
Coâng thöùc:
x
O a b 88
 (C 1 ) : x  f ( y )
 
(C 2 ) : x g ( y )
( H ) : 
 1 : y  a

  2 : y  b
(C1 ) : y  f ( x)
 
(C 2 ) : y g ( x)
( H ) : 
 1 : x  a
 2
 : x  b

y (C 2 ) : x  g ( y )
b yb
(H )
a ya
x
b O b
S    f ( x)  g ( x ) dx S    f ( y )  g((Cy )) dy
1 : x  f ( y)
ya C1 y C2 ax
C1 xC 2

Tính dieän tích cuûa caùc hình phaúng sau:

  3x  1
y  4 
x2 y  x  1
 4  y  x 2  4x  3 
1) (H1):  2) (H2) :  3) (H3):  y  0
 y  x  3
2
y  x x  0
 4 2 

 y  x  y  x y 2  x  5  0
2

4) (H4):  5) (H5):  6) (H6): 

 x  y  y  2  x x  y  3  0
2 2

 ln x
y  2 x
  3 3
 y  x  2x y  x  x 
2 2

7) (H7):  y  0 8) (H8) :  9) (H9):  2 2

 y   x  4x
2
x  e y  x
 
 x  1
 y 2  2y  x  0 (C ) : y  x

10) (H10):  11) 

( d ) : y  2  x
12)
x  y  0
(Ox )


(C ) : y  e x


( d ) : y  2
(  ) : x  1


V. ÖÙNG DUÏNG TÍCH PHAÂN TÍNH THEÅ TÍCH VAÄT THEÅ TROØN XOAY.
Coâng thöùc:

y y
xb
xa b yb
(C ) : y  f ( x)
x0 (C ) : x  f ( y )

a ya
x x
O a y0 b O
89
 b 2 b 2
V     f ( x) dx V     f ( y ) dy
a a

Baøi 1: Cho mieàn D giôùi haïn bôûi hai ñöôøng : x2 + x - 5 = 0 ; x + y - 3 = 0

Tính theå tích khoái troøn xoay ñöôïc taïo neân do D quay quanh truïc Ox
Baøi 2: Cho mieàn D giôùi haïn bôûi caùc ñöôøng : y  x; y  2  x; y  0
Tính theå tích khoái troøn xoay ñöôïc taïo neân do D quay quanh truïc Oy
Baøi 3: Cho mieàn D giôùi haïn bôûi hai ñöôøng : y  (x  2)2 vaø y = 4
Tính theå tích khoái troøn xoay ñöôïc taïo neân do D quay quanh:
a) Truïc Ox
b) Truïc Oy
Baøi 4: Cho mieàn D giôùi haïn bôûi hai ñöôøng : y  4  x 2 ; y  x 2  2 .
Tính theå tích khoái troøn xoay ñöôïc taïo neân do D quay quanh truïc Ox
1 x2
Baøi 5: Cho mieàn D giôùi haïn bôûi caùc ñöôøng : y  2 ; y 
x 1 2
Tính theå tích khoái troøn xoay ñöôïc taïo neân do D quay quanh truïc Ox

------------------------------Heát-------------------------------

90