Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 3

ZOMITE KHANTOH NADING

Written by Sia Kham Peek


Sunday, 01 November 2009 00:54 -

Zomite koi cih leng khangto thei ding hiam cih thu tulai teng ka lungsim ah hong om den
ahimanin hih lai ah kikup dingin kong gelh hi. Mizogam tangthu i sim ciangin Mizogam ah Lusei,
Hmar, Paite, Ralte, Pawi, Khawhring, Lakher, Hrangkhol le Tuikuk (Bru) cih bang in kiom hi. Hih
sung panin Pawi, Mara le Chakma-te in Autonomous Disctrict Council nei zo uhi. 

Hmar in zong tu-in Sinlung Development Council ci-in vaihawmna nei-in khantoh nading na sem
uhi. Mizogam sung aa minam omte sung panin ei Zomi (Paite) pen ahamsiapen agualneklopen i
hi hi. I lawmte in India kumpi tung panin amau gam sung khantohna ding sum (budget) nei uha,
a deih bangun zeekta uhi. Tua in India kumpi sum bawm sawk thei cihna hi. Tuate tu-in nakpi
takin khangtota uhi. Lawngtlai le Mamit district khantohna nasepna dingin India kumpi panin
rupees lakh 30 tuak ngah uha, tu-in khantohna ding nasep kipanta uhi. Mite in kumpi sum tawh
na a sep ziahziah laitakin ei mite bangci dan i hi hiam ci-in ka ngaihsun thei zel hi. Ei Zomite
omna Sialkal tang dunga omte in District Council zong gina takin kingen ngeilo hi. Kumpi sum
bawm kisawk ban nailo ahimanin i khantohna ding pen gamla mahmah lai hi. Ui in a pute saguh
bawk iiplahin a et giaugiau bangin ei zong akiim panin a en giaugiau ciang bek hi mawk hang
ci-in ka ngaihsun hi.

Tua ahimanin i khantoh theihna dingin laisiamna pilna i neih ding kisam hi. Tua dingin abul pan
pat kul hi. Mizogam sanginnte hoih nawnlo ahimanin English Medium bek kidelhta hi. Adiakin
eimi khuate-ah sanginn kingak nading tak om mello hi. Tan 10 hoih tak zawh theihna dingin
laihilhna gina nawnlo hi. Hih bang sung panin Doctor, Engineering, Commerce, Agriculture,
Vety. Doctor, Management lam le Computer Engineering sin thei ding hong piangzo peuhmah
ding hiam ka ci hi. Shillong ah NEIGRIMS Zato innpi aa Doctor sin ding, IIM ah Management sin
ding, NEHU ah Ph.D. sin thei ding cik ciangin hong khangkhia tam ci-in ka gal-et hi. Hihte a sin
thei dingin Tan 10 le Tan 12 Science ahih kei leh 80% bang mat muzo ding kisam hi. Khangno
laisiam IAS cing thei ding cik ciangin i nei tam cih ngaihsun tek dih ni. Banghang hiam cih leh a
bul panin hoih taka kipantote mah in aban zo zaw uhi. Khat vei Aizawl a om Nu Hauvi (Pa Nang
Khan Cin’ zi) in hong gen khat pen Vapar English Medium School kiphiat pen poi mahmah hi. A
sang naupang khat Aizawl ah ka kah sak uh leh siam sa mahmah uhi ci-in hong gen ngei hi.
Vapar English Medium akahte le Aizawl English Medium School akahte kibang cih nopna hi-a,
neu hetlo hi.

Tua ahimanin hih English Medium pana a khangkhiate tungah lametna i koih ding hi. Tuate
hong khangto leh mi tungah hong leng zo dingin tawsawn ding kisam ding hi. Laipilna pen
hahkatna le hanciamna tawh akingah hi zaw hi. Tulaitak aa Mizogam pan unau thum
IAS a suakt i thei uhiam? Pu Lalthara in 1975 kumin IAS zo a, tu-in Nagaland ah sem hi. A nau
Lalsawta in 1981 kumin IAS zoin tu-in West Bengal ah sem-a, a nautumpen uh ahi
Lalnunmawia in 1987 kumin IAS zoin tu-in Gujarat ah sem hi. A sanggam numei khat neih uh
tu-in Mizoram University-ah Education department ah alianpen (Reader & Head of department)
sem hi. Amau unau pen Rei-ek khua pan hi uha, a pa un sihsan baihin, a nu makaihna tawh
khangkhia uhi. Pu Lalthara in Aizawl St. Paul pan Tan sawm a zawh ciangin Shillong ah zom-a,
sun in nasemin zan in sangkahin haksapi takin na paito hi. A naupa in Tan 10 a zawh ciangin

1/3
ZOMITE KHANTOH NADING

Written by Sia Kham Peek


Sunday, 01 November 2009 00:54 -

sam sukin a unau-un sun in sum thalawhin zan in sangkah uhi. Hih banga a hanicamna uh
hangin tu-in lawhcing takin a unau thum un IAS suak uhi. Mizogam bek hilo, India bup ah unau
thum IAS a suak om nailo hi kici hi. Hihte unau zong sum nei-a sangkah hilo uhi; hanciamna
tawh a kah a hi uhi. Zomite in zong laisiamna mah tawh mi i bat zawh kei leh lampi dang omlo
hi. Mite deihsakna kingahlo, mite neih bang kinei zolo, mite silh bang kisilh zolo hi. Ahizongin
hanciamna i neih nak leh lawhcing ding hanga, khangto ding hi hang. Eimi sungah IAS khat le
nih beek i om hun ding ngaklah huai mahmah hi. Tan 10, 12, B.A. zo-a nasep a neilote in Staff
Selection Commission (SSC) saina nuai-ah nasepna tuamtuam kihong om-a, tuate exam ding
hi. UDC, Assistant, Inspector, Bank Officer, cih bang atuamtuam ngah theih hi. Exam pen kum
simin nei uha, ahun le amun ding tadensa panin muh theih hi. Employment News le News
paper sim hahkat lehang tuate panin kingah thei den hi. Bank Clerk sem ding zong kizong den
hi. Laisiam, lungsim neite adingin hih theih ding tampi tak om-a, tuate ngah theihna ding
hanciam ding hi. Tu-in Aizawl ah Youth Commission in zum neita uha, nasepna awng leh
training theih ding tuamtuam pulak khia den uhi. Youth Commission zum zong phak mun hoih
ding hi. Tua banah sangkahlo, Tan 10 zo ahizongin tangval khanglai peuhmah in ahi thei
ciangah galkap beek lut sawm ding hi.

Tu hun ciangin galkapte in zong atawmpen kha khat in Rs. 10,000 sangta uhi. Lai siamte
adingin hoih sem hi. Galkap atam theithei lut sawm ding hi. Galkap alutte in zong pensen dong
sep hamtang ding hi. Galkap pensente in Shillongah om ding hi. Tulaitak-a Shillong ZBC Pawlpi
mi atamzaw pen galkap pensen le a sem lai ahi uhi. Galkapte in zi nei-in, ta a neih uh ciangin
Shillong ah koih dinga, sangkah sak ding hi. A pensen uh ciangin galkap luite in Security guard
kici (kongcing) na sem thei hi. Security guard dingin galkap luite bek deih zaw lai uhi. Nasepna
ding tam mahmah hi. Nasep ngahkik uha, khasum le pensen tawh innkuanpihte vak zo
mahmah uhi. Kimkhatte aniamzaw deuh galkap mah lutkik uha, pensen ngahkik thei lai uhi. Tua
ahimanin galkap nasep tungtawnin zong Zomite in khantohna lampi kimu thei ka cih nopna ahi
hi. Galkap sem-a pensen lo-a tawp, ahih kei leh pensen cianga singtang khua-ah omkik cihte
pen lungsim neilote vai ahi hi. Khantoh vailo hi. Mi tawh kibat i ut a, mi phak i sawm leh galkap
beek lut hamtang ding hi. Athumna ah nungak sangkah Tan 10, 12 a zote peuhmah in aban a
zomlote in Nurse beek sin hamtang ding hi. Tulai-in India gam bek hilo, leitung bupah nurse le
Doctor kisam mahmah hi. Nasepna muh baih pen hi. Pasal in zong nurse sin theih hi. Nurse
banah Pharmacy lam, lungno et lam (laboratory) zong hoih mahmah hi. Pharmacy pen zatui
bawl le a gawm sinna lam hi. Laboratory pen set tawh lungno natna hik etna lam hi. Hih bangin
anam tuamtuam om-a, i lunglutna khat peuh sin lehang nekmuhna cing vive ahi hi. Tan 10
khawng zo-a singtang lo khawh ding hilo hi. Pasal mawk neih pah ding hilo hi. Nurse sin theih
nading tampitak om hi. Aizawl banah Shillong ah zong om-a, Gauhati le mun dang India gam ah
sin theihna tam mahmah hi.

Atawpna dingin eimi sungah nasep lam kimakaihna (career guidance) lim gen ding kisam ka sa
hi. Sin theih bawl theih tampi om-a, tuate i theihloh manin singtang ah khua phawkloin kimawk
om hi. Siamna khat teitei neih sawm ding hi. Motor hawl bek ahizongin, nekzonna ding kimakaih
kul kasa hi. India gam pen tuhun ciangin khangto mahmahta-a, information technology (IT) kici
computer lamah leitung bup ah minthang mahmahin sumzonna (economy) lamah khang
mahmah hi ci-in leitung bup in a et laitak uh ahi hi. Computer loin na kisem thei nawnlo hi. Tu-in
singtang dawn nangawnah Mobile Phone kizangta hi. Tua ahimanin hih khantohnate sungah ei
Zomite zong a kidiah zo dingin hanciam ding hoih kasa hi.

2/3
ZOMITE KHANTOH NADING

Written by Sia Kham Peek


Sunday, 01 November 2009 00:54 -

Rev. G. K. Nang (USA)

3/3

You might also like