69

Yaax t'aan

U tia'al u t'aan maak yo'olal u tsikbalilo'ob Ie k-Iu'uma, yaan u k'a'ajsik rnejen alux jach ko'otako'ob, ki'ichpan ko'olelo'ob ku yokoltiko'ob pixaan, ja'asaj oolo'ob ku maano'ob taan chuumuk aak'ab yectel ulaak' ba'alo'ob wey t-lu'umllo'obe .

Ba'ale', max ilmailo'ob, maax ku k'uchu] u ycol u tsikbaltik ts'o'ok u k'aaslo'oltlk ja'asaj 001, rnaax ma' su'ulak u che'ejta'al waa u p'a'asta'ali'

Ma' tu k'uchul In wool In wa'alik Ie analte'a cheen ku taaslk tsikbalo'ob ma' [aajo'obl', tumeen ku tsikbaltik ba'ax ucha'an ti' mixrnaak, b aa!c ' yaan ba'alo'ob ku ya'alike', bey tl' toon ucha'ano'obe'.

Ma' cheen tslkbalo'obl' ku much'Ik [ejelaas tslkbalko'ob ken maanak k'ilno'obe' yaan u ya'ala'al ma' jaajtako'obi'.

Yeetel Ie meyaja' taan in p'isbaltik in [ook'slk y60k'01 kabil [ejelaas tsikbalo'ob ku beetik u kutal tsikbal nool yeetel aabll waa taatatsilo'ob yeetel u rnejen paalalo'ob.

Tulaakal Ie tsikbalo'obo' ku taasiko'ob [urnp'eel chan ka'ansa] je'el u paajtal k-kabeetkuunslk waa ba'ax k'iin tia'al k beetik [urnpccl tsolxikine', je'el u paajtal k-ka'ansik rna' u naj u tu'ubsa'al taatastilo'ob turncen paalalo'obe ', ma' una] u tu'ubul ba'ax ku beetik Ki'ichkelem yuum t-oolali', waa ba'ax je'el u paajtal u yuuchul to'on waa k-kaaltale;

Kin pa'atik ka'a u beet u naayal a woole'ex, ka'a paatchajak u beetik u yajal a tuukule'ex yeetel ka'a ka'anse'ex ti' ulaak' maako'ob, tumeen mix bik'iin unaj u tu'ubul to'one'ex [ach taa] nojoch Ie miatsil tu'ux k-taale'exo,

Kin ts'aalk u ni'ib oolalll ti' tulaakal rnaax tu tsikbalta] ten [urnp'Iit u kuxtal, ti' in kuuchkabal tumeen rna' tia'anen tu vee teloob mantats' yoolal [ejelaas ba'alo'ob kin beetiki', ycetel ti' Ki'ichkelem Yuum yoolal [ejelaas jats'uts ba'alo'ob ku tsaaikten.

Maax beete]

Ba'aie' ... Ie ka'a k'uch tu yotoche', u yataanc' mix taan u meyai cheeu tu k'ak'atnuuktik u t'aan

71

U KUXTALIL IN KAAJAL

Sansamal kun saaschajake ', atantsil yeetel llchantsil ku yaax liik'ilo'ob ti' tulaakal maax yaan ichil u yotocho'ob.

jach chaambelil u luk'ulo'ob tu xaax u mejen paalalo'ob tla'al rna' u yajslko'ob, tumeen waa ka'a ajko'obe' rna' tun paatchalak u beeta'al u yuk'ul ilchantsll.

Ka'alikil fichantsil taan u kaxtlk u nu'ukulllo'ob u meyaje, atantsile' taan u t'abik k'aak: u tia'al u pooktk waa] waa u tia'al u k'aabtik p'aak.

Cheen u ts'c'okol uk'ule', ku J60k'01 Ilchantsll tia'al u bin meyaj, ka'alikil ko'olele' ku p'aatal tu yotoch u beet tulaakal ba'ax una] u beetik [untuul ko'olel ts'oka'an u bee I.

Taan u kaajal u chfinil k'lln kun suunak ilchantsil; teo tuun ku kaa]al le toopo':

- Waa ka'a wil buka'a] ka'ana'anllcne: ... jach ts'o'ok u taa] loobtal bakaan in koolo', [aan look's in [aanlc', ku ts'o'okole: ka' tsaalk ja' chokoltal tia'al in wichkil ... bik tu'ubuk tech wei in nook'e'i Ie 160bo' ta'akej bik u xotubaa Ie mejen paalalo'obo', ts 'a a u janal Ie peek'o'obo', tumeen a wajel yaan k'Ilne' ku chukiko'ob waa ba'ax tia'al jaantbil ...

- Pa'atlkl', pa'atiki' ... ma' karnp'eel in k'ab!', ka'a wojeelte' ts'o'ok xan in ka'anal,

- Bix kun ka'ankech bulk'Iln ts'otokbalech ichil a wotoch; waa k'iin ka'a taalkeche ' je'el in wa'alik ts'o'ok a ka'anale'; bulk'lln bija'anen ich k'aax tin chi'ichiba'al tumeen p'oop'ox yeetel x-e'tele ' 'aan a sakach t'aan.

72

- Cheen a wokole' ta tuuxtlk u beel maak, ta tukulta]e ' cheen ehilikbalen bulk'iin.

- le'elo', Ie k'lin a k'aate ' ka' bin kaax, tcne ' kin paatal in beet

[anal,

- Chokoj a pool, mina'an mixba'al a wa'ale], mix t'Iilken k'aan

bulk'Ilni.

- Baale ' una] a eejenttk, [ach u jaajile' taa] ya'ab meyaj ku bcetik rnaak k'aax ti' Ie ku bectik ko'olel ichil u yotoeho'.

- Waa Ie ka tukultike ', Ie ba'ax k'iin a k'aate ' ka paaral a laakInten.

Ko'ox tuun ilik bejla'e', ba'ax ku vuuchul ti' fiehantsil yectel

atantsil kun paatak tu juuno'ob.

U JE'ELEL JUNTUUL ATANTSIL

Ka'alikil ts'o'ok u bin ilchantsil tu koole', atantsile' ku jook'ol taankab u ehup ja'. K'abeet u ehupik sen ya'ab ch'ooyc'ob tumeen yaan ken u p'at k'iin chokaltal tia'al ichkil!', ka'alikille ulaak'oobo: kabeet tia'al u p'o' waa tia'al u vu'ukuli;

jach taan u paayttk ja'c', ka'a tu yu'ubaj taan u maan luubul: le kisin ch'coyo' luub ch'een, u toopile' mina'an rnlxma'ak tia'al [ook'sik. Je'e bix u paajtale ' ka'a tu kaxta] [urnp'ecl x-Iutsube ' ka'a tu p'isbaltaj u [ook'sik.

Ie 'e bix u lcechel le ch'ooyo', bey u ka' pitk 'ajal, bey xaanchajik yock'ol u chi' ch'e'enc', tak ka'a paatcha] u [ook'sl].

Ma' saarn ku ts'o'okol u chupik ch'ooyo'obe ' ka'a aaj rncjen paalal; k'abeetcha] u ka' t'abik k'aak' turnecn miise' tu pulaj [a' yook'ol u k'oobenil k'aak.

- A'alab to'on tu kuuchil xooke' yaan bin k-bisik koorn nook' bejla'e ', tumeen yaan k-jook'sa'al baaxal.

Ootsil atantsile' anehaj u ka' tats'ik ulaak' nook' turnecn lc tu yaax tats'aj ok'onjiaake' ma' k'abeet cha]!.

Ka'a ts'o'ok u tsaaik uk'u] ti' u mejen paala!e' ka'a ka' [ook' taankab u tia'al u p'o'ik k'u'um. Cheen ts'o'okike' ka'a bin [uuch. ba'ale' [ach eho'oeho'okij ka'a kuchi], Ie oolale ' ka'a tu [aan p'ataj u [uuch'e ' ka'a bin rnaan k'iiwik.

Ka'a suuna]e ' ka'a jo'op' u beetik [anal, ka'aliki! raan u tajlc '

73

ka'a tu tseenta] u yalak' uulurnoob, ka'a ts'o'oke' ka'a jo'op' u pak'ach tumeen u yojel ta'aytak u suut u rnejen paalal xook.

Ma ' saan ku ts'o'okol u pak'ache ' Ie ku cheen oko!o'ob; Ie sak nook' bisa'abe', taa] sak Ie lu'um ti'o', ehika'anti' ba'atelnajo'ob tumeen [ach eek' Ie paalalo'ob yeetel u nook'o'obo,

Tu [cok'sa] janal; mulan jaanaj yeetel u paalal, ku ts'o'okole: Ie taan u pa'atlk u siistal u yoo] u k'abe: ka'a jo'op' u pakik nook' .

Ka'a tu tukulta] ts'o'ok u sfistal u yool u k'abe' ka'a tu yisiinsaj u ehiehnil u paaalal, ka'alikille chan nojocho' bin u beet u meyaj yectel u yeet xooko'ob.

Ka'a ts'o'ok u yisiinsik paalale' ka'a tu weensajo'ob, ba'ale ' Ie taan u weensik mejen paalalo'obo', tu beetaj xan u taaktal u wenel, Ie oolale ' ka'a tu t'Ina] ulaak' k'aan tia'al u chita], ba'ale ' ka'a tu tukultaj:

- Mfi tu yooxol Ie rnejen paalalo'obo'.

Le taan u tukultike ', ka'a jo'op' u yuuntiko'ob. Ka'a ts'o'oke ' ka'a tu ka' tsajubaa je'elel, ba'ale ' ka'a tu ka' tukultaj:

- Mii tu chlbllo'ob tumeen k'oxol- Ie taan u ya'altko: ka'a ka' lilk' tu k'aane ' ka'a jo'op' u kiinsik k'oxoloob.

U tia'al rna' u ka' ehibilo'obe', ka'a tu t'abaj uta' wakax vaanaloob. Ka'a tu yilaj ts'o'ok u la] bin k'oxolo'obe ' ka'a tuun tu tukultaje' jaeh uka'aj [e 'elel.

Le u ka'aj ehital tu ka'ateen k'aane ' ka'a tu yu'ubaj u yokol u yilchan, bey [eellk ootsll atantsilo'.

U JE'ELEL JUNTUUL i1CHANTSIL

Ootsll fiehantsi!e' Ie ku yaax ajal. K'abeet u la] kaxtik tulaakal ba'axk'abeet ti' lch kool, turneen toopil waa ka'a k'uchuk k'aaxe: yaan ba'ax tu'ub tl', Ie oolale ', cheen u yajle' ku jo'op'ol u kaxtik u baat, u loob, u rnaaskab, u chuu] yeetel u laak' ba'alo'ob.

Yaan k'iine' rna' taak u yajsik u yataan tia'al ka'a beeta'ak u vuk'ull', turneen u yojel ootsile' ma' tu je'elel yeetel.tuntuul ehaampal tia'an bul aak'ab yook'ole', ba'ale' waa rna' tu beetik xane' rna' tun ts'o'okok yeetel ba'ax ku beetik.

Bey tuuno', ka'alikil atantsil taan u beetik uk'ule ', iichantslle ' taan u jook'slk u yeJ u rnaaskab, u loeb yeetel u baat, kun ts'o'okoke',

74

ku [aan [ook'ol taankab u yil bix anil sl', tumeen waa ku paatal rnlna'ane ', rna' tun paatchajak u beeta'al janal waa u ts'abal k'u'um. jaeh tu kutal uk'ule ' Ie ku maan eh'a'abil turneen u yeet oolo'ob, Ie oolale ' rna' tu yuk'ul je'e bix unaje'; ba'ale' ba'ax yaant!', tumeen u yojel iehil u paawc'e ' ts'aba'an jun wool k'eyemi'.

Cheen u k'uchul tu koole', ku [c'op'ol u meya], ba'ale' yoolal rnuuk' ku beetik taan u ch'akik [urnp'eel chee ' kaach u che'Il u baat: kex tu kalaantik u loobe ' tu talaj tl' [umpeel tuunlche ', ka'a boo] u yej.

U tia'al ka'a paatak mix ba'al ku beetike' ka'a tu tukultaj u bin

u kaxant [urnp'Ilt si'.

Taan u bine' ka'a tu yilaj u wa'atal [untuul chan t'u'ul ycok'ol be], ts'o'ok u tuchu'ubtlk yeetel le ts'oono' ka'a [ook' u yaalkab u yalak' peek' tu paaeh lc chan ba'alche'o. Mix paatcha] u tsonk!', mix ehu'uk tumeen le peek'o ;

Ootsil iichantslle ' tu yu'ublk tu yokol kisin tl' yo'olal tulaakal ba'ax ku yuuchul ti' te'e k'iino',

Ka'a ts'o'ok u eh'akik Ie si' una] u blsikc ', ka'a tu kaxtaj aak: tla'al u k'axik, Chuurnuk bej anile' ka'a teep ' aak'e ' ka'a laj luub u kuueh.

Anehaj u ka' kaxtlk ulaak' aak' yeetc] u ehaambel baxik lc si'o'

u tia'al rna' u ka' teepel.

Tulaakal Ie ba'alo'oba' tu beeta] u ts'Iikll. cheen bin k 'aax u rnak' toop tumeen mixba'al tu beeta] lehil u kcol, ku tsookolc '. tatak'kij yectel k'Illkab, boox u wflnklil yectcl lu'urn, ycctcl saak ' tulaakal u k'ab voolal xfiwo'ob.

Oka'an tu tuukul kun k'uchuke ' ka'a seeb iehkilnak, kun ts'o'okoke' ka'a ki' kulak janal.

Ba'ale· ... ka'a k'uch tu votoche ' u yataanc' mixba'al ku bcetlk, cheen tu tutukehi' taan u tu'usul u heel.

tach jaaj ba'ax ku ya'ala'at; hex bukaj fa'abo'ob ts'o'onok a bed yeetet a nuupe' mix bik'iin ken a k'ajoolt ma'alo'cb.

75

YO'OLAL KAALTAL

Tak bejla' k'aja'anten blx uuchik tulaakal le ba'alo'oba'; kex rna' in kaat in eejente ', tl' teen yaan u sl'lpllll eelik in wotoeh.

je'c bix tulaakal u ts'ook u k'Ilnll in meyale'. tin rnuch'Irnbaa yeete] in weer oolo'ob tia'al ka'a xt'iko'on k-uk'e]. je'e blx suuk xane ', ti' tin laj xupaj tulaakal Ie naajal unaj in bisik ka'aeh tin wotoeh tia'al u [anal in wataan yeetel in mejen paalalo'obo,

Ki'imak In wool taan in ki' uk'lk yeetel In weet oolo'ob, ka'alikil in kuuchkabale ' taan u rnuk'yajtlk wl'ij turneen mina'an mix ba'al

u jaanto'ob.

Ka'a xu'up u taak 'In in weet oolo'obe ' ka'a tin [ook'sa] in tia'ali':

" tsaaex ulaak' ti' in weet oolo'obo' " ka'a tin waawta], ka'alikil tin wotochc ' taan u yawat, ba'ale ' u nak' In mejen paalal.

Ka'a xu'up in taak'lne ' ka'a ka' suunajen paatal tin [uun [c'e bix suuke'; Ie beetlk ku ya'alalle k'iin yaan tech taak'lne'. muulut ku beetik maako'ob ta wiknaal, ba'ale' cheen u xu'upul teche', mix peek' ku naats'al u wlxech.

Bey ojeelta'an ma'alob in naajalc ', rna' a'ala'ab rna' tu tsabal ten ulaak' roon in p'axi', cheen turneen k'abeet u k'a'alalle kuuchllc' ka'a [ook'eni'. Takeh.1laankal in bin tin wotoch, taan in maan luubul: iehil u ts'u' in tuukule' k'aja'anten bix yaan mejen paalalo'ob llkene', ku maan u vaatkbo'ob tulaak' tu'ux sajlu'umo'ob.

Le ka'a k'uchen tin wotoehe' cheen cotsil in watan taan u paatlken, in mejen aalo'obe ' ehilikbalo'ob taan u weenlo'ob.

Ootsil in wataane' rna' tu kaxtik bix u k'aatik ten taak'ln, ka'alikil teen xane' ma' in k'aat in wa'al ti' ts'c'ok in la] xupkl', Ie oolale' kaallkll rna' t'aanake' ka'a tin k'a'arn a'ala]:

-. --- - - --_.- .. _----

76

- Ba'ax u rneejcn kisin ka wlllk ten, rna' waa a k'aloolenl;

- Taak waa a wiehkil

- K'ax in k'aanl', taak in wenel.

Ootsll in wataane ' rna' tu k'aat nuukta] in t'aani' cheen r'onla] u

yu'ub ba'ax kin wa'alik.

Mii saarn wcenken ka'a lllk' in waalkab taan in wawat: - jLlik'en ko'olel, liik's le paalalo'obo', ehok'e'ex ti'!

- lBa'ax ku yuuchultech? Chilen wenel rna' waa taan a wilik

je'el a wajsik le mejen paalalo'obo'.

- jAjso'ob ma' waa taan a wilik je'el ku taal le kisin u biso'ono'!

- Mii taan a naay, mixba'al ku taal.

- jAaay! look'ok a waalkabeex [e 'el ku leench'Intik le [oona]o ;

- Iets'leen, ma' waa ta wilik mixba' al.

Kex tu ya'alik ten in wataan mix ba'al ku yokole: ka'a tin meeka] in mejen paalalo'obe' ka'a [ook'en taankab yeeteloob.

- [Choke] u yool le rnejen paalalo'obo', ba'ax ka bectlk

Ka'a tin pata] in mejen paalal taankabe: ka'a ka' ooken iehnaj in eh 'a' in wataan, ba'ale: ootslle ' saan [ook'ok bakaan u jetskuunt mejen paalalo'ob taan u yok'olo'ob.

- Tu'ux ta bisa] in wataano', ma' tun [ookolkech kuxa'anil te'e naja, taanilc' yaan in ma'alob topkcch, u tia'al ma' a suut a beet loob ti' mix rnaak - ka'a tin wa'alaj ti' le k'aasll ba'alo'.

Le ka'a tin wilaj taak u [ook'ol le kisino", ka'a tin tsantsan k'alta] tulaakal u joonajilo'ob in wotoch, ka'a tin woksa] in k'ab iehil in nook'e: ka'a tin [ooksa] jiri'ich [oop tia'al in t'abik u xa'anil in wotoeho', cheen bey u xu'ulul klsino', ycete] k'aak;

Seeb kaajlk u lilik tooch: u xa'anille na]o: ; maaxoob kaja'ano'ob naats' ti ' in wotoehe' aajo'ob u yu'ubo'ob ba'ax ku yuuchul, le ka'a tu yilo'ob taan u yelelle najo', ka'a jo'op' u p'isbaltiko'ob u tupiko'ob Ie k'aak'o ', ba'ale' rene ' ka'a jo'op' in eh'i'ineh'iniko'ob, turncen u k'aat u yaanto'ob puutsul Ie k'aasl] ba'a!o ;

Ka'a saascha] tulaak' k'ilne' cheen u eh'ilbilo'ob in wotoeh p'aatal, tak u pak'lu'umilo'ob la] [uutl]. In wataane' cheen taan u paktiken, mixba'al paatcha] k-jookslk ti' Ie najo', eel tulaakal k-k'aan, k-nock', u nu'ukuliko'ob in meyaj yeetel ulaak' ba'alo'ob in p'axma].

Ts'o'ok u [aabal in kala'anil ka'a tin wlla] ba'ax tin beetajo' ; tin p'ataj x-rna: najil in kuuchkabal.

Kex bejla' rnaatech in kaaltale', tak bejla' ma' paatehajak in bo'otik tulaakal in paaxe', in wotoehe', ma' paatchajak in ka lflk'stk

lUes __ 54.#

... ha'a tin woksaj in k'ab tchtl In nook'e na'a tin jook'saj jiri'ich joop u tla'al in wee/slk In wotoch, chien bey u ts'o'okol klslno'

- P'aaten, ma' waa taan a wilik k'abeet a kanik xook.

- Ma ' in k'aatl', sajken - ka'a tu nuukta] Ie chan paalo'.

Bey u muk'yaj na'tsil u yaax k'iinil xooko', ka'allkil chan paale' sajak u yokol tu kuuchll xook.

Bey u yuuchul [a'ab man [a'abo, suuk in wilik bix ki'imak u y601 mejen paalalo'ob taan u je'elelo'ob yeetel u tuurnben nook'ob, ba'ale', cheen u k'uchulc'ob tu kuuchll xooke', ma' tu cha'iko'ob u nook' u x- ki'ichpam na'ob.

Le chan paal suuk u bin xooke', tu juun ku cheen bin, rna' k'abeet u bisa'ali', tumeen ku su'ulaktal ; [ach nojoch u yu'ublkubaa.

Ka'ach kin xooke', k'aja'anten ba'ax ku ya'alik ka'ach in xki'ichpam na':

- je'el ka' bin wela', ma' taan in tuuxkech paam lu'um, taan in tuuxkech xook.

- Tene' ma'atech In eek'kunslk in nook', leti' ulaak' paalalo'ob ku cho'iko'ob u k'ab tin nook'o;

- jeel tuuno ', rnf mina'an a chi', ba'axten rna' ta wa'alik ti' Ic j-ka'ansajo'.

- Tumeen bulk'Iln tu tsikbal yeetel le x-ka'ansa] yaan ts'eelo:

- Cheen tuusech, buka'aj [a'abo'ob in k'aloolt le a j-ka'ansajo',

ku ts'o'okole' yaan tak u yataan.

6otsi! in x-ki'ichpan na'o', jach u jaajile', ya'ab u teenel tin wilaj in j-ka'ansaje', taan u ma'amachik u k'ab Ie x-ka'ansajo,

le'cl tuuno', cheen k-chabal turneen j-ka'ansajo'ob tia'al ka'a [ook'olkc'on k-rnan ba'ax k-jaante', ku jo'op'ol k-baaxal yeetel in weer oolo'ob.

I1111I q ••

1:111 I ~III:

78

--------------------------------- -------

79

U jeeli'. Ka'ap'cel ja'abo'ob taan k-rnaan majan na].

Yaan k'iine' ku taaktal in ka' uk'Ik ba'ale' cheen u k'a'ajal ten ba'ax tin beetaje, kin luk'ul tu yiknaal in weet oolo'ob.

va'ab ba'ax e'abee: ti' in kuuchkabal, ma' tu paajta! in xupik taak'ln ti' u laat:' ba'aio'ob ma' k'abeett:

U K'IINILO'OB XOOK

I ~III

: ~:l

...

80

- Sa'ax tuun kunk k-baaxte?

- Ko'ox [ook'ol k'Iiwlk.

- Ma' taan k-chabal.

- Ma' tun k-a'al taan k-bln, kun juumnak Ie x-k'olorno ' k-suut

aalkab,

- Ma'alob tuun ko'one'ex.

Ic'el k-puutsul ti u kuuchil k-xooko', k- bin ti' [urnpeel chan k'Iiwik tu'ux yaan coxp'el p'ooko'ob beeta'ano'ob yeetel pak' ; kna'akal p'ichtal tak tu xuule' u tia'al u paajtal k-jaklkabaa tak tu kaablikil, ba'ale' yaan k'Iine' yaan [a' tu kaablikil, Ie oolale ' [unteenak ka'a p'Itrrnaanene ' ich [a' blnen.

Ma' ts'ab in p'ax turneen in ka'ansa]i', [ooksa'aben rnulan yeetel in weer oolo'ob, u tooplle ' rna' tu paajtal in wokol xook tulaak' k'iin waa rna' tu bin in x-ki'ichpam na' t'aan yeetel u [o'olpoopll u kuuchll xooko .

Ka'a k'uchen tin wotoche':

- S'axten seeb suunajikech - ka'a tu k'aata] in x-ki'ichpam na'.

- Tumeen ku ya'alik in j-ka'ansaje' tulaakal ba'ax kun ila'ak

bejla'e ' in laj ojel.

- Tu jaajil waa cheen taan a tuus.

- Tu [aajil, ku ts'o'okole' tu ya'alaj ka'a xi'ikech bin t'aan tu

yeetel.

- Aah, je'elo' mil [aa] ba'ax ka wa'alik.

- U jaajil, ku ts'o'okole' rna' tu pata] mix meyaj in beeti'.

Ka'a saascha] tulaak' k'iine' ka'a tu ya'alaj in x-ki'ichpam na' beya':

- Paa!, ka ' wa'alik ti' a j-ka'ansaje' rna' tun paatchajak in bin t'aan yeetel tumeen k'oja'an a wfits'in.

- Ma'alob tuun. kexl' rna' u ts'Iikile '

Ki'imak in wool ka'a tin wu'uya] u ya'alik rna' taan u bin, mix tin ki yaayantaji', bey tuuno Ie ka'a k'uchen tu kuuchll xooke ', u jo'ol poopile ' taan u pa'atiken [oona].

- Kux a x-kl'Ichparn na' paal, k'a'ajak tech waa rna' taan u taale ' rna' tun okokech xook.

- Taan u taal, cheen [aan paat tsikbal yeetel [untuul u yeet 001

tu yila] be],

- je'el tuuno, wey kun paatkech tak kun k'uchuke.

Xaanchaj rna' taan u taal in x-ki'ichpan na'e' ka'a tin wa'alaj ti' Ie jo'ol poopo;

Bey u muk'yo] na'tsilo'ob u yaax k'iinil xooko', ka'alikil chan paale' ma' taak u yokol tu naii! xooki'.

82

83

- Ka'ansaj, je'el waa u paajtal in wokol xockc', waa kin paatal waye' ma' ten in kan mix ba'a!.

- Ma'alob tuun ooken, cheen ba'ale', kun k'uchuk u x-kichparn

na'e', kin tuuxkech t'ambil. .

- Ma'alob tuun.

Ootsf ka'ansaje', cheen p'aat u taaxk'Intubaa, mix tfip' in xki'iehpam na'i'.

Ma' suunajcn puuts 'uli', cheen u tia'al rna in tuuxtal in t'an in na', ba'ale' mantats' suuk kun k'uehulken tin wotoche ', chika'an tin pu'uch u vaal u kab in wect oolo'ob tu'ux k-rnaan chukabaa.

Cheen ka'a ooken tulaak' kuuchil xook ka'a tin kana] ir. kalaant in nook' turneen kaa] in t'anik [untuul x-chuupal, ba'ale' lelo ' ulaak' tsikbal ken in beet tulaak k'iin ti in paalalo'ob, u tiaal ka'a paatchajak u kaniko'ob tulaaka] ba'ax uts ycetel ba'ax k'aas, turncen in wojel in wataane' [e:el u rnukya] ken u p'o' nook'o'ob [ach eek'tako'obe '

U ts'ook: ba'ax taak in wa'alike', bejla'e' [untuul ka'ansajen, ba'ale' kin kalaantik ma' in rnaan in mach u k'ab Ie ulaak' xka'asajo'obo', tumeen Ie mejen paalalo'ob kin ka'ansiko', jaeh taa] yaan u na'ato'ob ,je'e blx teen ka'aehe'?

YAAKUNAJ

Way yook'ol kaabe' [ejelaas yaakunaj yaan, ma' cheen [ump'ee!ili'!', yeetel rna' chcen ti' [untuul ku tsabal!' Bey tuuno: yaan yaakunaj ku tsaayk na'tsil ti' u paalal, ti' u yfiehan, [ee blx yaan xan yaakunaj ku ts'abal ti' ilchantsll waa tl' atantslle. Ba'ale' yaan yaakunaj jela'antako'ob [e:e bix lela':

U YAAKUNAJ JUNTUUL NA'TSIL

Anehaj [unteenake ', [untuu] na'tsil [ach u taa] yaakuntmaj u paalal; [o'tuulo'ob ka'achij. Ba'ale' cheen [untuul p'aatali', turneen kantuule ' ts'o'ok u ts'o'okol u beelo'ob.

Bey tuuno', cheen [untuul chan paal taanaltlk. jach [c'e bix a xokike'exo', [untuul chan paal ta rnaltik.

Sansamal ootsll paale' ku beetik tulaakal tusbe], kun

ts'o'okoke' ku bin xook.

Ba'ale ' je.'e bix rnaanik k'lino'obe ' chan paale' suunaj [untuul taankelern xi'ipal. Kaa] tuun u t'anik [untuul x'-chuupal kaja'an naats' ti' leti'ob. lach ma'alo'ob u bin tulaakal ba'ax tak ka'a tu ya'alaj xi'lpal ti' u x-ki'lchparn na' taak u ts'o'okol u bee I.

Na'tsil [ach rnu'uk'a'ane ', kaa] u k'oja'antal, blsa'ab tu yiknaal j-Jmeeno'ob, j-ts'ak yajo'ob yeetel ulaak' rnaakcob baale ', rnixrnaak kaxtik ba'ax yaan ti' le ko'olelo'.

Much'la] tulaakal u paalal tu tseel tla'al u taanalta'al, ba'ale.', cheen u luk'ul juntuule ' ku ka' leekel.

- lBa'ax yaan ti' wale'?

84

--------------------_._------

- In tukultike' mfi tu beeta'al ti' k'aas.

- Ma' tin tukultik waa taan u beeta'al ti' k'aas, mix m aak

p'ekmlloon.

- lBa'ax tuun yaan ti'?

- Kin tukultike' unaj k-bisik tu Kuuchil ts'aak.

Bey tuuno: ootsll na'tsile' oksa'ab ichil u noj kuuchil tsaak.

Te'elo' ka'a jo'op' u la] kaxta'al ba'ax ku yuuchul ti'. - lTu'ux ku ya'alik yaj ti'?

- Tu pu'uch bin.

- Je'el tuuno ' ko'ox xotik te'elo',

Ootsil xunaanc ' anchaj u xc'otol, ba'ale', tu kaaren mixba'al kaxta'ab ti',

K'uch tuun [untuul J-ts'aake' ka'a [c'op ' u k'aatik tulaakal ba'ax yoclal kuuchkabal.

- Yaan waa a wfichan, jay tuul a paalalo'ob, laj ts'o'oka'an waa u beelo'ob, paatal waa u t'uupil .. ,

Ka'a ts'o'ok u la] k'aatik tulaakal Ie ba'alooba' ka'a tu ya'alaj

ti' paalalo 'ob:

- K'oja'anil yaan ti' Ie ko'olelo' u k'ojaanil yaakunaj.

- Bix tuun lelo"- ka'a tu ya'alaj paalalo'ob.

- Ko'otene'ex a wil ba'ax ku yuuchul,

Ka'a k'uchoob tu tseel xunaane ' ka'a aala'ab ti':

- Le ts'aak ken in ts'aatecha: una] u luk 'sik k'i'inan yaan tech, waa rna' tu luk'sike ' rnina'an mixba'al ku paajtal u beeta'al ta wcolal. tumeen lela' u ts'ook ts'aak [c 'el u paajtal u ma'alobkiinsikeche'.

- Aay, Aaay, rna'alob tuun- ka'a tu yaala] na'tsil ycetel taa] yaj

601.11.

Ka'a rnaan [unsuutuke ' ka'a suunaj [-tsaak u k'aat ti'. - lBix a wu 'uyik?

- Ay jach rnaalob, mix ba'al kin wu'uyik.

Ka'a jook ' tsak yaj te ' tu'ux chilikbal na'tsilo: ka'a tu yaala] ti' paalaloob:

- Ma' tin wa'alaj tc 'exl', u jaajile' mixba'al yaan tl ', Ie ba'ax tin tsaj u yuk'o' cheen [a' ch'ujukiinsa'an.

Ka'a ojeelta'ab turneen u paalal tulaakal ba'ax ku yuuchulejvaa» rnaax [ook' taanil tia'al u ts'o'okol u beele ' leti' le t'uupe.

Na'tsile' tu na'ataj rna' ma'alob ba'ax ku beetlk ka'ach!', turneen kabeet u beetik u kuxtal u paalaloob.

Bejla'e' ma' tu [uun anili', mantats' taan u bin xiimbaltbi! tumeen u yaalo'ob; tal: chi'tba! pool ku ts'abal ti' tumeen u mejen dabilo'ob

II,

..

III III

III

iH

III

,II 'II II

II.

IIi III

86

87

Bejla'e' ma' tu [uun kajakbali', sansamal ku bin xfimbatbil tumeen u paalal. Tu yotoche' mantats' tu yu'ubal awat yeetel che'ejo'ob. Tak chi'ibal pool ku ts'abal ti' tumeen u yaabilo'ob.

Yaakunaj ts'aba'an ti' tumeen u paalale ' rna' k'eexpa] turncen ts'o'ok u beelo'obi'. Tu kanaj yaakunaj ts'aba'an ti' atantsilo'obe' ma' leti' Ie ku ts'abal ti'o'.

•

U TSIKBALIL JUNTUUL J-NOOL

, ,

Taan u kaa]al u chilnll k'iin ka'a [cok' kutal aktaan u yotoch.

Mix ojeelta'an tumeen u paalal [ayp'cel ja'ab kaajak u [ook'oll; Kitak ka'a ancha] u na'ato'obe' suuk u yiliko'ob u Yuum u [ook'ol kutal yook'ol [urnp'eel tuunieh mix maak beetik ti' mixba'al.

Tulaakal maax ojeetmll [ach k'aas u ts'Iikil, Ie oolale ' mix rnaak ku kutal te' tuunieh cheen u tia'alo'.

Ba'ale', te'e ka'ap'eel k'iln ts'o'ok u rnaano', ya'ab ba'alo'ob ts'o'ok u [elpajal., ts'o'ok u yilik bix u nojchil u xibil paale' ku na 'akslk u yook yook'ol le tuunieho' tia' al u paajtal u na' akal yook'ol u x-ka'wool balak' ook.

Ka'a tu ylla] lelo', ka'a [cok' u yaalkab ... ba'ale', mix su'ulakcha] Ie paalo;

Ts'o'ok xan u villk bix u mejen aabtloobe ' kun ts'o'okok u pulko'ob lu'um yook'ol le tuunicho ' ku ts'fitil u yaalkaboob. jumpeel k'iin tia'an paachnaj taan u luk'slk tuunieho'obe', Ie ka'a tu yu'ubaj tu taal u x-yiliibo'ob [uuch'e' ka'a tu [aawsa] II meyaj; bey tu yojceltll buka'a] ba'aloob ku ya'ala'al ti'o':

- Ts'o'ok u [ach ch'Illil, rna' je'e bix ka'ache'.

- U jaajil, ka'ache ' waa yaan ba'atele kin bin tak pool ti', ba'ale'

bejla'e ' ku koojslkten sajkil.

Kulukbal tuuniche ' ka'a jo'op' u k'a'ajslk bix u kuxtal ka'aehij. Iach k'aas u ts'Ilkil, ba'ale ', seeb nuukta'abtk u t'aan tumeen [untuul x-ch'uupal.

Ma' uuche ' ka'a ts'o'ok LI beelo'ob. Ma' xaancha] ka'a anehaj u yaax paali'.

I i I i

t •

t 8

I « l

I a

--~

--~--=

- Ts'o'oi: u ch·fijil. rna' je'el bix ha'uche' ...

,

UNlDAD DE CIENCIAS SOCIAl£~ BIBLIOTECA

89

Leti' Ie ehan ma' su'utal kas tulaakal ba'alo;

Bukaj u yaakumil ka'achl], ba'ale'leti' bin tak pool. Tu xi'ipallie' tu tsa] ti' [unxeet lu'urn tia'al u beetik u yotoch, ma' uuche' ka'a tu sfija' ti' u ehe'il u yotoch. ku ts'o'okole ' ka'a tu tsfiktaj u xa'anil u yotoch.

Kex tu ts'fikil ulaak' u paalalo'obe' mantats: tu yaantik. jumpeel k'Ilne", u yaale' ba'atelnaj yeetel luntuul maak taan u muul uk'iko'ob roon, anehaj u koniko'ob tulaakal ba'ax cheen u tia'al ma' u blsa'al.

Tu ka' tsa] [unxeet lu'urn ti', yeetel tu ka' beeta] u yotoch, ba'ale ' ... ma' u yojel u bo'ot ba'ax ku k'arnlkl',

Ka'ache ', u yataane' ku t'ontal u yu'ub ba'ax ku ya'alik, ba'ale' bejla'e' ku k'ak'at nuuktlk t'aan yeetel ku kl'{aja'che'ejtlk ba'ax ku yuuchul tl;

Ma' su'utsll u t'anik [untuul nuxlib ulaak' ko'olell', ba'ale' chu'uk tumeen u nojchil u paalal.

Ta'ak u poole' ka'a laj ts'Ilkllnajo'ob n.

Le 6olale' bejla'e: tu [uun kulukbal tuunlch, ma' je'e bix ka'aeh tu multa'al tumeen u yaabllo'obe ;

lach ko'o] u bc'otlk u k'eeban rnaak. Wey ka beettke' wey ka bo'ouke',

' ..

.: ~ ..

i I'

, I I U yUU//I. 'UUII ku maan yet: e

I " , tu J

k'a'aja u:«,

lak tu'ux U

1

1

91

OOTSIL PAAL

aneche',

' tak tu'ux y I

x-ki'iehpam na

'I tu taal a

Waa ka'a wt 'ik u

- beete? , k ' ts'u 'uts ,

Ba'ax ken a, . lkab. _ ka' blne a

l iltil In waa [ u vuurn

K tS'II' ruta] u , , I

- u , ka'a tu nu uurn ,ee

- Ma' beyo - "an veetel u y kaa] l ku

I , n ku rna I maak aa

taanilk~t:~ok:ala'an tl':' tu J'~':ikll le'el rna,a~~ts' [untuul ko'olel

.. ' I k'Iine tu t n ken u ts u

ke ' Yaan I 'lBa'ax e k'

tu 'uxake. le'i le cola e "etel ulaa

I 'obween , na ' yo .

pekta 0 • " . x-kl'lohparn.. heen bini].

k'ajooli'. " ka'a bon u I n aali , e ...,

rna' u • I' a' ab yaan II , hlchan u cna taan u [ljlts

10'oP'c: I" n tu tuukul wa~ : ka'a tu ylla] u yuum

. ak Ma maa hal ka'a aaje

ma K'~ak ka'a saasc a]

, ki In se'en.

ok'ol. k wok'tlk'? . In siin yo'olal IS

- ,Sa'ax a k'ol tu choo] . 'I'

. n in wo , k!' hpam na ,

- Ma' taa II u X> , rc ntal

h , uuna] u y , 'ok u xaa

- Aaa k'Iino' rna 5 n k'Iin ts 0 .. k'ol

'ale' kitak te'e . Ii' ba'ale ' yaa I yuum taan u )00

Sa . '1 Ma' u yOlc, s , ken u ya'a u

,Tu'ux blnl I tu'ux koonole '" hpam na' ilik. 'ateeh u

' b taanxe I x-ki'lc 'aat ma

bija'ano 0 , c' ku taa u , turneen p

, ma' saarn ehaj beyo,

maane , I ' rna' xaan kalaan.

. ba'a elk u yuum

Cheen . I kun ta a 'tu'ubul

. 'ya'ablta , ncr rna tu

taal. " t 'o'ok u taa] , I "kex kala a

k'Ilne s k'e] Sa a e

Yaan a')uyu, I

. , . ako' tu kan ik tu yotoe 1,

Ootsd ma aal paatl

an u chan p

ti' ya

92

93 Mix rnaak il ba'ax uuch ti', tu juun [awakbal tu yilik ka'an ka'a jo'op' u kiirnll. Ka'alikil tu kilrnile' ka'a tu tukultaj:

- Waa tulaakal Ie ba'axc'ob kun uuchuk ti' in kuxtal ka'acha' ,Ba'ax tia'al siijen?

Ba'ale' kex ma' u vojeeltike ', tu yotoche' yaan yoolal ba'ax sii] way yook'ol kaabe': suntuu! chan ;laal taan u kanik xiimba].

Bey tuunc' kun k'uchuk tu yotoche' ku t'akuuntik [untseclf u maan.

lchile' ti' yaan je' pa'alchaja'anl', azucar ts'o'ok u xaak'pajal yeetel ta'ab, chukwa yeetel ulaak' ba'alo'ob.

Chichan chan paal ka'a tu kana] u beet u janal, tumeen kun ajak u yuume' ts'o'ok u beeta'al waa] u [aate].

Yaan k'iine' kun kulak jaanle' tu che'ej tumeen ma' wolis le waajo'obo', ba'ale ' ma' saarne ' ku [c'op'ol u yok'ol taatatsil....,Tu'ux yaan [untuul na'tsil u taanalkuuns Ie chan paalo'.

Ya'ab u teenel ma' tu ts'o'oksaj u jaanli', tumeen u yojel ku yaatal u yool chan paal u yilik u yok'ol u yuum.

Bejla' tuune ' ,Ba'ax oolal tuun ken u ts'u'uts: u taanil u pool Ie ko'olelo'?

Maan ya'abkach ja'abo'ob tak ka'a suuna] [untuul taankelern xi'ipal. Yaan k'Iin ku tukultik rna: ma'alob ba'ax ku beetlke ' ku [aan bin xilmbal tu yotoch u x-kl'lchparn na', ba'ale' kun k'uchuke: ku yaalkabsa'al yeetel tsoon tumeen u rnajan yuum.

P'aat rnina'an u yool u ka' suut tak tu'ux kajakbal u x-kl'lchpam na'. Ka'a ts'so'ok u beele' mix tiip' rnaax slijs way yook'ol kaabe'; je'e blx suuke' cheen u yuum aktaant te'e k'Ilno.

Iee bix u rnaan ja'abo'obe' tu kajsaj u k'astal u tuukul yoolal u yataan, tumeen kaa] u tukultlk tulaakal ko'olelo'obe' je'e bix u xki'ichpam na'o;

Ootsil atantsile' cheen ku yu'ublk yaan k'Iin bix u chcechil u ylichaan, cheen ku yu'ubik blx u [a'aja'ts'aal yo'olal ba'alo'ob ma' unaji'. Tulaakal ba'ax ku chilmpcltlk checn yo'olal u chan aal.

- ,Ba'axten ma' taan a bisik janal tl' a x-kl'Ichpam na'? Ku

ya'alik atantsil.

- Waa mina'an tl'e: je'el u taale', waa rna' tu taale' ma' k'abeet ti'i'. Bey u tuukulle ootsll rnaaka.

Yaan k'iine' ku tukultik yaan rnaax yeetel ku bislkubaa u yataan,

Ie oolale' ku [upkubaa kaaltal.

lumpeel k'iine' ka'a a'ala'ab ti' tumeen u Yuum: - ,Ba'ax ku yuuchul tech beya'?

- Ba'ax ka taal a wa'alten ,ma' waa bey a beetiki'?

lumpeel k'iine' tu maan kaaltale: ka'a tu tsota] botella ichil u nook', taan u bin tu yotoehe' ka'a luubi], yaan u xeet'el le botellao' kuurno'ob tu nak.

--

..

95

J-CH'OOM YEETEL CHAN X-MUKUY

Chan mukuy u ta'ahmubae' cheen tu che'eittl: ba'ax ku yuuchul

Ka'anal u maan j-ch'oom. Ma'atech u ycernel lu'urn waa rna' tia'al [aali;

Ti' ku rnaan ka'a tu yilaj yaan ba'ax ku na'akal yeetel yaan baax ku yeernel ti' [urnp'eel k'a' che'i'.

- lBa'ax wale'? -ka'a tu tukulta] - mfi [untuul ba'alche: taan u kfimil, waa beyo', kin ki' pa'atik u kfimile' kin jaantik.

Kitak tu ya'alik lelo' ka'a eernl.

Yaanal [urnpeel x-ya'ax chee ', [untuul chan x-mukuye ' taan u naayslk u y601:

- iXene'ex, xene'ex k'u'umk'urnc'cx, xene'ex!

Ch e e n u ya'alik Ie ba'alo'oba' ku la] luubul tu la akal u k'u'urnk'urn, ba'ale' rna' k'uchuk lu'ume ' ku ka' t'anik:

- iKo'otene'ex, ko'otene'ex k'umk'ume'ex! - chccn u ya'alike ' ku ka ' suut u ku'urnk'um tu wfinklil.

Cheen Ie ku beetik ... le tu yilaj Ie j-choorn taan u maan ka'analo, jc:c blx binik u yeemele ' ka'a tu yilaj chan x-rnukuy, rnaax ka'a tu yilaj choome ' ka'a [i'lbana] u luk'sik yecte] u ka ' jel buuktik u ku'uk'rnel.

Sa'ale' rna cheen tia'al u yila'ali', tia'al u topik octsll j-ch'corn, tumeen ya'ab u teene] [aanta'an u rnejnil tumeen j-ch'oom ka'alikil rna' kfimko'obi'.

- lBa'ax ka beetik chan x-rnukuyt- ka'a tu ki' k'aata nux!' jch'oorn.

- Taan in chan naayslk in wool.

- Bix tuun a beetik?

96

97 yieh ka'anale' ka'a tu yilaj yaan ulaak' j-eh'oomo'ob taan u pirinsuuto'ob, Ie oolale' ka'a tu tukultaj:

- Bey mina'an in k'uk'rnela' seeb kun xi'iken ka'anal tumeen

- Cheen kin lukslk in nook', ku ts'o'okole' kin jel buuktlk.

- ,Ku paajtal waa u beeta'al [urnpeel ba'ax beyo'?

- Ku paajtal. .. ilej.

- jXene'ex, xene'ex k'u'urnk'urne'ex, xene'ex!

Cheen u ya'alike' ku la] bin u k'u'urnk'urn tak lu'urn, le oolale ' ku ta'aklkubaa paaeh [ump'eel le ' u tia'al rna' u yila'al u ehaknuulil tumeen nuxi' j-Choom.

Ka'alikil rna' k'uchuk k'urnk'umo'ob lu'ume' ku jaan a'alik: -jkootene'cx, ko'otene'ex k'urnk'umeexl

Cheen u ya'alike' tu ka'aten ku ka' suut u k'u'urnk'urno'ob tu

wfinklil.

Kun ts'o'okok u ka' taak'al u k 'uk'rnele ' ku ka' [cok'ol paach Ie'. - jaeh jats'uts ba'ax ka beetlko; ,jaeh talam waa?

- Ba'ax kun talarnchajak, [ach seeb ken a kanik, cheen una] a

wa'alik ma'alob u x-kama't'aanilo'ob.

- ,je'el waa u p aajtal a ka'anslk tene'?

-Ieelc', ,Ba'axten rna'?

Bey tuuno', kaa jo'op' u ka'ansa'al ti' nuxi' j-eh'oom xkama't'aano'ob, turncen ku tukultlke ', waa k'abcct u naakal [ach kaanale ', [cel u paajtal u p'atik jump'flt kurnk'urn kaabale' u tia'al u na'akal tak ts'ururn ka'anal.

- je'elo', cheen a wa'alik: jXene'ex, xcne 'ex k'u'urnk'urneex, xene'ex!

j-Ch'oome' ku ya'alik, rna' [ach ts'o'okok u ya'alike' ku laj bin u [atsuts k'u'uk'rnel: tumeen tia'al ka'a a woleelte'exe ' ki'ichkelern ka'ach u k'u'uk'rnel.

Ma' k'uchuk lu'um tulaakal u k'uk'rnele ' ka'a tu ya'alaj ehan xmukuy:

- jaeh k'abeet in bin, ts'o'ok u naakal in wool, le beetik sceb a'alej: jKo'otene'ex, ko'otene'ex k'umk'ume'ex!

Oostll j-eh'oome' ka'a tu ya'ala], rna' saarn u va'ale: ka'a jo'op' u jel buukpajal.

jaeh ki'imak u yool ka'a tu yilaj seeb u kaambal yeetel rna' jaeh talam t'aano'ob ku beeta'all;

Ma' saarne ' ka'a [ock' u bin chan x-mukuy. Ka'a paat tu juun jch'oorne ' ka'a jo'op' u ya'alik:

- jXene'ex, xene'ex k'u'umk'ume'ex, xene'ex!

Ma' saarn u ya'ale' ka'a laj bin u k'u'uk'rnel, ba'ale' rna' xaanehajke' ka'a tu yu'uba u book tu'utu ' ba'al, ka'a tu jawaj u

rna' aaleni'.

Bey tuuno' ka'a bin tak ka'anal. Ma' su'ulakcha] ehaknuuli', tumeen cheen u xiibil ch'corn ku maano'ob te:e tu'ux bino'; ba'ax tuune ' u ku'uk 'mele ' ts'o'ok u k 'uchul lu'urn. Chan x-mukuye' u ta'akrnubaa paaeh ehe', cheen tu pa'atik u yillk ba'ax kun uuchuk ti' nuki' j-eh'oom.

jach u jaajile' seeb k'uchlk ka'an ycetel seeb tu yilll tu'ux yaan

ba'ax u jaantej, ba'ale ' Ie ka'a suunaj u tia'al u buuklntlk u nook'e ': - jKo'otene'ex, ko'otene'ex k'umk'urne'exl

Maan [unsuutuke' k'u'umk'umo'obe' rna' liik'o'ob lu'urnl', - ,Ba'ax tuun uuchl? - ka'a tu tukultaj

Chan x-rnukuye' cheen tu ehe'ejtik ba'ax ku yuuchul,

- ,In k'uk'rnel waa? -ka'a tu tukulta] - mil rna' in tia'ali'. Ba'ale' ka'a eerne' tu k'ajcolta] u k'u'urnk'urn.

- ,Ba'ax tuu n ku yuu chu l? jKo'otene'ex, ko'otene'ex k'umk'ume'cx! - ka'a tu ka ' a 'ala], ba'ale' ti' paat pektal u ku'umk'umi',

Bey paattk ootsll j-ch'oorno', ehaknuul.

Bey rna' tu paajtal u [ook'ol veetel k'Iin tumeen ehaknuulo', cheen ts'o'ok u vaak'abtal taan u [ook'ol,

jump'eel k'iin tuune' ka'a tu yilaje' taan u jel buukpalal, ba 'ale ' rna' [e 'e bix yaax jats'utsile', [ock' t!' box k'u'umk'umoob je'c bix u booxil aak'abe .

Le o'oale' tak bejla' ootsi! j-ch'oome' boox, kcx tu chichntlo'obe' jats'litstako'ob bey saksak piits'e'.

99

J- MEFYJIL KOOL

I"k'il tu ' 'tal u II

I [Aay: c , k Ma' tu paaj

_ jAay! jAay, I iakarn ootsll maa ,

Saarn kaajak u ya tlk rnlxba 'a I. , I' ak'alo'ob,

' aajtal u bee I Ian k'aatlk u a

k'aan rrux tu P II' wale"- ku mu, 6011"

_ Ba'ax yaan , ba'ax choke] u y

, , 'a tu jaantal, , I iach tu

- ,Ma wa, b 'ax ta [aanta]? niktlk rnlxba a , I

_ lYaan waa a, rna' tu paajtal u nu

Ootsil k'oja'ane

, ik k'oja'anll, k'vajtl

mu k' , rnado. , tel

- ,Six anil una , tukultlke: mil pa~s, I ka'a tsaa look yee

hlchchaja'an, In , k'aalo: u na a

_ C I io'oo'eel Ie pa

- laan t'ok lOoP ,

' 'iit ja' .. , , bo, 'olkiilo'obo:

lump " aa Ie nolocho 0 "T'ok u chan 0 " 'rna' tu

- Lett w ln wa'altech rna , ISII k'oja ane

l)ayteen ken In w 'k'ol k'aak'e', 00

<: " look [a' yoo

Ka'alikil tu

iaawal u rnuk'ya]. , " I eetel chokwlll

la - IAay! IAay! l~aY~bkunsaba'ex taanhu J~~~k~ y

'Chok'e'ex tl , se , ko' u kuc rna]

_ I , It 'ex Ie maaJ i-Lau. ,

'an in wa a e .. , otoch yum , b ba'ale' ma

_ Sa , , ko'ox b'SIK tu Y , Iiik'sikuba 0 , , I ._

)e'el tuuno k 'a ] [o'op u II . 'lk t'ambtl e J

_ ilke ' a I "ka'a xi

' I bix paarcha]t b ma'alobi e

)e e kultoob u asa

' , ka'a tu tu

saame

mecno: loch taat ...

_ Waa ka'a wile' no~ 'I rnaak beyo'?

' ch ti' Ie OOtSI

_ lBa'ax uuc

100 __

101 Seeb jook'lk [untuul ko'olel u yoks mejen paalal turneen bik u kucho'ob ilk' yoolal le meyaj kun beeta'ako'.

Je'el tuuno', ka'a kaa] Ie meyajo', ka'a beeta'ab u k'aayll u tso'olol k'aanche'ob, je'e bix u bin u t'o'oxol, [ejelaas baalo'obe ', bey binik u beeta'al u k'aayil tia'al u k'u'ubul ti' u yuumilo'ob k 'aax.

Ka'a k'uch u t'o'oxol sakabe', anchaj u lilk'll [untuul maak tia'al u pi'int bolon u teenel yock'ol kib tia'al ka'a paatchajak u t'o'oxol, Bey beeta'abik xan yeetel le k'oolo;

T'o'ox xan chamal, ba'ale' yook'ol jolo'och ku puliko'ob u ta'anil, tumeen waa ku puliko'ob lu'ume', je'el u paajtal u yantal moson iik'e'.

Ka'a ts'o'ok tulaakal le ba'alo'oba' ka'a a'ala'ab ti' k'ooja'an:

- le'el tuuno' nojoch ts'uul, ts'o'ok k-bo'otlk Ie ba'ax ta [aantajo, Ka'a ts'o'ok u va'allkl- meen beya' ka'a [ook' tia'al u bin, ba'ale'

ichil u paawo:c' taan u blsik taan chuurnuk kaax, u chaamcharnll waa], jun ch'ooy sakab, yeetel k'ool.

Le beetlk anchaj k'iino'obe' jach raa] ya'abchaj j-meeno'ob, turneen jach rna'alob u naajalo'ob yeetel [ach polko'ob, tumeen jach ma'alob xan u janalo'ob.

- Le oolal taalo'on k-llek.

- leel tuuno ' uka'ajen in bis in saastun, tuuxt [untuul chan paal

u man jump'iit poom.

Ka'a k'uch tu'ux yaan k'ojaane ' ka'a jo'op' u saantiguaartik yeetel u le ' ruuda, beek yeetel ulaak' xiiwo'ob. Yook'ol junxeet chan lake' ka'a tu to'oja poom yeetel [unxeet [u'une ' ka'a tu t'aba].

- lBa'ax tia'allelo'? - ka'a tu k'aata] atantsil

- Poome' ma' checn [urnp'eeltll' bix u yeleli'; yaan k'iine' cheen

ku yelel, ulaak' k'Iino'obe' ku lilik tooch', waa ma'e' yaan k'iine' ku bin xaman, lak 'ln. chik'in waa nojol, je'e ba'axak ken u beete ' yaan ba'ax u k'aat u ya'ale.

Poome' kaa] u lllik'tooch'

- Maare, nojoch ba'ax ucha'an ti' - ka'a tu ya'alaj j-rnecn.

- lTu jaajil?

- Maa waa ta wilik bix u llllk'tooch' Ie poomo', tia'allela' k'abeet

[urnp'el meeyjil kool.

- lBa'ax kun k'abeetchajak?

- K'abeet ixl'Irn, kaax, kaab, kakao, roon. chamal. ...

Ka'a saascha]e', ya'ab Iaak'tstlo'obe: tsc'ok u bino'ob [uuch', ka'alikil ulaak' ts'ook u suuto'obe' taan u pak'achoob, waa taan u beetiko'ob chaarnchan yeetel sikil.

Cheen taalik ulaak ' x-juuch'o'obe' ka'a [c'op' u beeta'al k'ool, Baalc ' ma' [c'e bixak u beeta'al k'oole', k'abcet u peeksa'a] cheen [umpeel!l!' tseel, turneen waa ku peeksa'al [e:e bixake ', ku kaaxal le meyajo', k'oja'an tuune ' je'el u paajtal u kiimile ;

Ku beeta'al xan ya'ach': lela' ku becta'al yeetel tuuch waa u xexet'al chaarncharn, ba'ale' jela'an u beeta'al tulaak' tu'uxoob.

Ka'alikil taan u meenta'al tulaakal le ba'alo'oba', j-meenc' taan u puk'ik sakab, [urnp'eel uk'ul ku beeta'al ycetel ixi'im ma' tu tsabal ta'anl', yaan k 'Ilne ' ku ch'ujukiinta'al yeetel kaab, u chak tooplle ', cheen ku chcchekna'atal bukaj ken u blse] tumeen jC'e bix tulaakal ba'ax ku beeta'al tlaal meeyjil koole' ma' tu paajtal u tuuntaal waa ma' t'akuunta'ak ti' yuumtsilo'obi'

Ka'a ts'c'ok tulaakal meyaje' ka'a laj ooko'ob ichnaj. Waa ka'a paatchajak u yi!a'ale'. Kex chichan le najo' ma'alob la] ookiko'ob tula akaloob, tumeen tso'ol ma'alob tulaa kal kaanchc-ob. Chuurnuke ' ti' kula] J-meeni·.

[ach uka'aj kaajal ka'ach u beeta'al meeyjil kool ka'a tu yuubo'ob taan baaxal paach naj.

-

f !

103

X-JAAPAY KAAN

.. .iunjuntuultt u bin u j6ok'olo'ob, ba'ale' ie ka'a p'aat u ts'ooee' sa'a iaapa'ab tumeen le nuxi' kaanc:

Ku ya'ala'al uuch ya'abkach [a'abc'obe' k'ebaan wiintk yeetel k'ujoobe ', ooll' mantats' ku paklan tslkbalo'ob.

Ku ya'ala'al xan mantats' ku yaanta'al k'ebaan wilnlk u tla'al u rna'alob kuxtal; ba'ale ', tl' tulaakal le ba'alc'obaIe [ach taa] ba'ax uts ku beeta'al tl'obo', ku beeta'al ka'ach tumeen [untuul nuxl' chowak kaan ku yeernel way yook'ol kaab tia'al u bisik mejen paalalo'obe .

x-jaapay kaan u k'aaba . Ts'ab u k'aaba' beya' tumeen ku [aaplk mejen paalal; lela' Ie u tsikbalil.

uuch va'abkach k'iinoobe ' mlna'an [-tsak yajo'ob [e 'e bix bcjla'e", waa ku k'oja'antal rnaake: waa ku yustal waa ku no] yaatal ba'ax ku yuuchul ti'e' ku kilmil.

Bey tuuno' uuch ka'ache: [ach ku kalaankuba'ob k'ebaan wlinik, rna' je'e bix bejla'e',

Ka'ach cheen ken u yilo'ob ta'aytak u chilnll k'iine' saarn u ts'aaob [a' k'aak' tla'al ka'a lchkilnako'ob, kun ts'o'okoke' ku kuruch k'alkuba'ob, tumeen bik [a'ats'ako'ob tumeen iik;

Waa yaan u p'o'ob taankabe ', rna' tu cha'ayko'ob u [a'ats'al tumeen x-k'aanreekay, tumeen je'el u paajtal u wachk'ajal u mejen paalalo'obe', Waa tu chibil uje ' rna' tu paajtal u la'achkubaa ko'olel yo'omila'an tumeen te 'e tu'ux ku la'achkubaao' ti' ku [ook:ol u yuuy u chan aall',

Ya'ab ba'ax ti' sajko'ob, ba'ale: ya'ab [a'ab xan u kuxtalo'ob ka'acht].

104 __

105

Yo'olal u [ach kalaantikuba'obe' ka'a tukulta'ab tumeen k'ujo'obe', jach k'abeet u yaanta'alc'ob. ba'ale' ,Six je'el u paajtal u yaanta'alo'obe '?

- ,Sa'ax kun k-beet yeetel Ie k'ebaan wfiniko'obo'?- ka'a tu ya'alo'ob

- Ts'o'ok a wilike'ex mantats' ku chfimpoltiko'ob ba'ax k-aalik ti'ob.

- U [aajil, mantats' yaan kili'ich k'aak' t-k'uul naje'ex.

- Kin tukultike' mf ma'alob waa yaan ba'ax yaj ti'obe' chccn U

bino'ob k'ul na]e ' ka'a ma'alobchajako'ob. -,Sa'ax ka wa'alike'ex?

- Ko'one'ex beetik.

Bey tuuno', ka'a a'ala'ab ti' j-k'iino'ob u tuurnben a'almaj t'aan Yum K'ujo'ob.

Kaa] tuune' waa yaan maax k'oja'ane', kex ta'aytak u kiimile ' waa ku bin u k'aat ka'a ma'alobchajak ichil k'ul naje', ku rna'alobtal.

Ka'a kaaje' [ach tulaakal rna'alob, ba'ale', kaa] u tu'ubsiko'ob u taanaltlkoob kili'ich k'aak' tumeen yaan k'iine' bulk'lln yeetel bul aak'ab taan cha'an.

Tu [aawsa] u kalaantikuba'ob tumeen u yojelo'ob waa ku tsa'ayal ti'ob [ump'eel k'oja'anlle ', je'el u paajtal u seeb ts'a'akalo'obc'. jach yaachaj II ycol Yum K'ujo'ob ka'a tu yilo'ob ba'ax ku

yuuchul, Ie oolalc' ka'a tu ya'alo'ob: - ,Sa'ax tuun kun k-beetej?

- ja'all' ka'a k-jaaws ba'ax ts'o'ok k-tsaayk tl'obe '

- Ma ', kin tukultike' mf unaj u chan talamtal u ts'akikuba'ob.

-,Sa'ax tuun ka' tukultik?- ka'a tu ya'alaj [untuul Yurn k 'u],

- Ka'a u k'abcetkuunsoob xilw tia'al u ts'akikuba'ob.

Bey tuuno', kabeetcha] u bin wfinik ich k'aax u kaxant u ts'aak, ba'ale', mixba'al k'eex ti' ba'ax tu kanaj u beeto'ob, tumecn je'e maaxake ' ku [aan bin k'aaxe ', ku beetik u ts'aak.

Ka'ane' ka'a ka' much'la] Yum K'ujo'obe' ka'a tu ya'alo'ob:

- Ma' tu paajtal k-jaawslk u ts'akikuba'ob, ba'ale' rna' tu paajtal

xan u p'aatal ba'alo'ob beya'.

- ,Sa'ax tuun kun k-beetej?

- U'uye'ex.

Yook'ol kaabc' mantats' taan cha'an, ichil k'ul najo'obc ' mix taasche ' t'aabal .. U Ia] ojelo'ob tulaakal ba'ax ku ts'akik [ejclaas

xfiwo'ob, le oolale.' rna' tu k'abeetkuunstkoob K'ul na] tla'al u tsikbalo'ob yeetel Yurn K'ujo'ob, b a'ale ' ka'a k 'uch aak'abe', beeta'ab u taaktal u wenlo'ob. Ka'a saaschale ' tu vu'uboob taan u chi'ibal u poolo'ob, Ie oolale ' ka'a la] bino'ob k'aax u kaxant u ts'aako'ob. Ka'a k'uch tu yotocho'obe' ka'a tu chako'ob, ba'ale' mixba'al uuchtl'ob, rna' luk' u k'oja'anilo'obo'". lSa'ax uuchl?

K'{iwike ' taan u juun tsikbalo'ob, aakarnoob yectel ulaak' ba'alo'ob. Tulaakal la] saatal u voolocb:

_ Ma' in wojel ba'ax ku vuuchull'. tin chaka] k'oopte ' tia'al u

luk'ul u chi'ibalil in poole' rna' tu beetaj ten utsi'.

_ ,K'oopte'? Ma' k'oopre ' kabeet tia'al chi'ibal pooli', una] a

ts'aaik look [o'cp'eel u Ie' pak'aal.

_ lPak'aal? - ka'a tu nuukta] ulaak'» ,rna' waa u Ie' plchl'i'? Sey uuchik ba'alo'obo', ka'a weeno'obe', beeta'ab u tu'ubul u yiik'o'ob, Ie 601ale: mix maak paatcha] u k'a'ajslk blx u ts'a'kal

jejelaas k'oja'anilo'ob.

[e'e blx tak bejla'e', bey k'a'ajlk yaan k'ujo'obo': Ie k'iln tu bin ma'alobil ti' maake: mix tu ka'ajal, ba'ale' waa ku bintech kaasile' ku checn ka'ajal yaan bakaan Yum K'u].

je'el tuuno', laj rnuch'lajo'ob aktaan k'ulna] tia'al ka'a paatchajak u k'aattkoo'ob ti' j-K'iino'ob ba'ax ku yuuchul, ba'ale' mix [untuul j-k'iin p'aatal ichil k'ul najo'ob, laj bija'ano'ob cha'an tulaak' tu'ux.

Taan u kaajal ka'ach u bino'ob tu yotocho'obe' ka'a tu yu'ubo'ob [ump'cel k'aarnk'am t'aan [ook' tu ka'anlikil k'ul naj.

_ Kitak bejla'e' yaan a k'abeetkuunsike'ex najil K'u] tia'al u paajtal u xu'ulul a k'oja'anlle'ex. ba'ale ' rna' je'e blx kaache ', yaan a kankeex taanil k'aaycob vectel tulaakal xfiwo'ob tia'al ka'a

paatchajak a ts'ajkaba'ex.

_ ,Maa bey ka'achi? - ka'a tu va'ala] [untuul k'ebaan maak.

_ Ma', - ka'a tu ya'alaj taan - bejla'e' cheen [untuul kun

paatchajak ukanlk!',

-,Maax tuunt - ka'a tu la] a'alo'ob, ka'alikil taak u yeeya'alo'ob. _ Lelo' rna' k'uchuk u k'Iinlll'» ka'a tu ts 'ok a'ala] t'aan.

Maan ya'abkach k'iino'ob tuune ', kaa] u yantal maak ku kfimilo'ob, tumeen mlna'an mlxba'al ts'akiko'ob.

Sa'ale' [urnp'eel k'Iln taan u baaxal rnejen paalalo'ob k'Itwlke ' ka'a u'uya'ab taan awat.

- Kalaantaba'ex! jAalkabnene'ex!

106 __

_______________________________________ 107

ka'a paatchaiak u veeytk [untuul chan paal [ach [e'ek'ab u tuukul je'el u paajtal u jeelintik uuchben eh'ija'an j-rneene . , .

[uruunpiltlle ' bin u [aawal tulaakal le ba'alo'oba'. tumeen kaa] u k'astal u tuukul k'ebaan wfiniko'ob tu ka'ateen.

- jAay! jAay!

Cheen ka' ila'abe' taan u eek'[olch'eental tulaakal tu'ux, lumpeel jela'an juum bey u xllk' [urnpeel nuxi' ch'flch'e ' paatcha] u yu'uba'al.

Ka'a ila'abe' [untuul seten ehowak kaan [aay k'iiwik, kaalikil yeetel tulaakal u wfinklile' u bak'rna] mejen paalal.

Iunjuntuulll tu eha'aj u [ook'oloob, ba'ale' jach u ka'a j6ok'ol u tsooke ' ka'a [aapa'ab tumeen Ie kaano ;

Chen Ie ila'ab u beetik, turneen je'e bix taaliko ', bey ka' binik. Ma' suunaj ilbil chan paal mix ehowak kaani', ba'ale ' k'uch u tsikbalilo'ob Iceylr le uuch tulaak' kaajo'obe .

Maan ya'abkach ja'abo'ob tak ka'a eek'[olch'eencha] tu kaaten ka'an yeetel u'uya'ab u juun xllk'o'ob.

Kaane' u ka' ba'pachmaj yeetel u wfinklil [unmuuch rnejen paalalo'ob.

Ka'alikil taan u chabal u [ook'ol [unjuntuulll mejen paalalo'obe: ...

X- [aapay kaan; je'c bix pa'atik u k'aaba'o' tu tuuba] [untuul taankelern rnaak, ka'alikil tu [aaplk ulaak ' [untuul chan paal.

Je'e bix tu yaax betlle '. seeb binik.

- ,Juntuul K'u] waa? - ka'a tu la] k'aato'ob kaaj.

- Ts'ook waa a wilke'ex u taanll u yich? lach bey yum Siile'

- ka'a tu ya'alaj ulaak;

- Yaan in chilkpajal tl', tumeen u yaalen - ka'a tu ya'alaj Ie

taankelern xl'lpalo ;

- ,Teeeh waa Ie ehan paal [aapa'ab junk'al ja'abo'obe'?

- Teen. bisa'aben tu kaajal u yuumilo'ob k'aax 11 tia'al in

ka 'ansa'al tia'al ts'aak.

Ka'a tu ya'alaj lela'. ka'a k'a'a] ti' kajnaalc'ob u yaax t'aan K'ujo'ob,

- ,Ba'ax yaan tuun u yil Ie kaano', kux tuun le chan paalo'? - ka'a tu seeb k'aato'ob.

- X-Jaapay kaane ' cheen u x-k'oos u yuumilo'ob K'aax, leti'e' ku taal u tia'al u kaxant [untuul ehan paal [eek'ab u tuukul, yeetel je'el u paajtal u kanik u k'aaba' xfiwo'ob yeetel k'a'ana'an t'aan k'abeet u beeta'al tl' Yum K'ujo'ob tia'al u ts'akikc'ob je'el maaxake ;

Bey tuuno ', kaa] u sa'atal sajkll ti' x-jaapay kaan, tumeen jk'iln yaan iehil K'ul naje' kaa] u yojeeltlk ba 'ax k'lln kun talak, Ie 6olale' ku la] wa'akunsa'al mejen paalalo'ob chuurnuk k'Iiwik tia'al

-

. 109

X-WAAY LEECH

. .. jak'a'at: u yoo! na'a tu yilo] tu wa'atal, Man u chakta! u yich yeetei tu chichtal u xlhino'ob bey baaho'obe'

Way tu lu'umil Mayabe' jejelaas ba'alo'ob yaan, je'e bix yaan u'uts ba'alo'obe' yaan xan kaak'as ba'alo'ob.

Yo'olal Ie u ts'ooka', taak in tsikbaltik [ump'eel ba'ax uuch ti' [untuul ko'olel [ach uts tu taan u rnaan ts'o'ok u vaak'abtal.

Ancha] tin kaa]al [untuul ko'olele' mantats' tu ba'atel yeetel u

yiicham.

Ootsll iichatsile' saan peklak wene! ka'allkll u yataane' cheen tu

tsikbal taankab yeetel u x-tseel kajtali!. _ X-Maruuuch!I1 Ooken weneee!.

- Behora kin binaaa! - ku cheen aawtik.

Ba'ale' rna' tu seeb okol, Ilchantslle ' ku yajal yeetel ku ka' wenel

ba'ale' mina'an u yataan tu tseel.

ju mpe c l k'iin tuune ' kaa payal 6olta'abo'ob tla'al ka'a

paatchalak u bino'ob tla'al jurnp'eel ts'o'okol bee!.

_ lYaan waa a tuuxtlk beetbll in nook'? - ka'a tu k'aata] ti' u

yiicham.

_ [ach tu seeblakll, bey ka wu'uylk t'aano'- ka'a tu ya'alaj

iichantsil yeetel ts'Iikll.

_ je'el tuuno', je'el in wilik blx ken in beetike' - ka'a tu ya'alaj.

K'uch u k'iinil Ie cha'ano, [ats'uts u xokbil chuuyil u nook' atantsil; lMaax bo'otelr ootsil iichantsil, kex rna' tu k'ab luk'e',leti' bo'ote] tumeen cheen bu'ul tu [aanta] ka'allkll tu liik'sa'al u tojol

ki'ichkelem nook' .

Bey tuuno' ka'a cheen bino'ob ts'o'okol bcel.

[lchantslle' tu paach u yataan ku bin, [ach su'ulak, ka'anal u

-

110 _

III

..

xaanab u yataan , kooch u chuuyil u piik yectel chowak u cheen kaadena, ba'ale' leti'e' ts'colpaja'an u baxbil xaanab, yeetel yu'uyu'uch' u p'ook.

Ka'a k'ucho'ob tsc'okol becle ' tu cheen juum Ie paaxo'.

Seeb tu'ubik ti' iichantsil waa k'aas akraan tl' u yataan tumeen ook ook'ot.

Ba'ale ' bey bulk'iin na'an k'aaxc'. seeb tu yuub!l u kaanal, Ie

oolale ' ka'a tu ya'alaj ti' u yataan. - Ichil [unsuutuke ' k-bin wale'.

- Ma' betik ba'ax beyo' rna waa taan a wilik mix maak kaajak u bin.

- U [aajil, ba'ale ' tene' ts'o'ok in ka'anal. a wo]cl bulk'iin tin

kool.

- Suuktech beyo', ma' ta cha'ik in naayslk in wool [c 'e bix una]e ; lichantslle' rna' tu ya'alaj mixba'ali' tumeen u yojel je'e! u xiikil ba'atel yeetel u yataane'; ku tsookole ' jach su'utsil ka'a ila'ak taan u ba'atelo'ob.

Che e n baale ', wa a ka'anal ch e ' ku lo ochole ' ,Ba'axten iichantsile ' rna' ten u yu'ub u ka'anal?

jach ta'aytak u k'uchul chuurnuk aak'ab ka'a liik ' u kaxant u

yataan, je'e blx suuke' u ki' xachmaj u yook tu ki' tsikbal. - Ts'o'ok u taa] yaak'abtal. ko'ox.

- Ma' waa taan a wilik tin tsikbal.

- Saamale: ka ts'o'oksik a tsikbale'ex.

- Iach mlna'an a su'utal.

- Waa ka taal tin paach waa ka suut ta juun tanaj.

Bey atantsil ma' tu tukultik waa je'el u p'a'atalo' ka'a tu ya'alaj: - Beet Ie ba'ax a k 'aate ', mix a tukultlk waa ka koojstk ten sajkil. Ka'a tu yu'ubaj u t'aan atantsile', ka'a tu suta] u paach Iichantslle'

ka'a tu xuumpata] u yataan tia'al u bin tu yotoch.

Iach u jaajile' mixba'al ku tsikbaltik atantsil, cheen uts tu t'aan u to'oto'opik u yiichan, Ie oolale' ma' saarne ' ka'a bin tak tu'ux u yojel kulukbal u yiichan.

Ba'ale ' mix tu'ux tu kaxtaj. Tu yu'ubik tu yokol kisin ti', tumeen mix [unteen pa'atak bey [e 'e blx beeta'abik ti'o'.

Chi'ichnak ka'a luk' tu juun te'e k'iimbesajo'.

Tu juun ku bin u mamalaankal be], rnlxmaak ku maan te 'e tu'ux ku rnaan leti'o'.

Cheen u chi'ibal peek' ku yu'uba'al, ba'ale ', bey suuk u maan ts'o'ok u vaak'abtalo ', mix koo] sajkil ti'l ;

Tu cheen bin u cha'antik u saasilil cek'o'ob ka'a tu yilaj yaan ba'ax ku taal naachil ti'.

vaax taanlle ' tu tukultaj [urnp'eel chan mils, ba'alc' je'e bix u

bin u naarsale ' ku yilik taan u bin u nojochtal.

jak'a'an u yoole' ka'a tu chan tak'ubaa ti' [urnp'cel koot, haale' ts'o'ok u yila'al tumeen Ie ba'ax ku taalo', turneen juntats' tu'ux yaane' ti' bin Ie ba'alo'.

- [e], [e], [e], jej ... - ku [eesbal le ba'alo,

Ta'aytak u che:e] kaa tu yilaj ba'ax [aas u yoole ' [untuul

x-leech.

Ba'ale' ka'a [ach naats' ti' leti'e ' ka'a tu vlla] taan u kaajal u

wa'atal yeetel tu kaa]al u chaktal u yich, u xlklne' taan u chowaktal yectcl tu chichtal bey [urnp'eel baake .

vc'olal u sajaklle' rna' paatcha] u yaalkabl', cheen kaa tu yu'ubaj

u kaach meek'ta'al tumeen Ie ba'aba'alo'.

Mix ba'al beeta'ab ti', cheen [ool meek'ta'abl], ba'ale ' mix bik'Itn

ken u tu'ubs ba'ax uuch ti'.

Ma' u yojel bix k'uchik tu yotochi', ba'ale' tu [a'asa] u yool u

yiicham ka'a tu yilaj papa' k'I'ik' II nook'. _ iKo'olel! ,Ba'ax uuch tech beya?

- Le ... Ie .. le .. keek'eno' tu meek' .... Ootsil ko'olele' sa'at u yool.

Ka'a aaj tulaak' k'ilne' bey ulaak' ko'olele', [ach ki'imak u yool turnccn mixba'al uuch t!', ba'ale ' tak bejla'e' rna' suunaj [ook'ol

ts'o'ok u vaak'abtal!'

Bey tuuno' ma' maane'ex ts'o'ok u yaak'abtal bik a huche'ex u yiik'al x-leech waa bik u jool meek'te'ex.

..

-

113

BIX UNAJ U KALAANKTIKUBA.A XIIB YEETEL KO'OLEL

... kin wa'alik ti' ka'a ka' j6ok'ok taankab

U kuxtal rnaak way yook'ol kaabe' rna' cheen beyo'; tumeen yaan k'iine' ku tukulta'ale: cheen ka siijil, ka ch'Iljll yeete] ka kiirntl, b aale ' waa ma' tu kalaankubaa maake ' ya'ab ba'ax ma' tun paatchajak u beetik.

Tin paallle ' ya'ab ba'alo'ob tin beeta] ma' una] in beetiki'; ma' turneen cheen taak in beetik!', tin beta] turnecn ma' in wojel waa k'aasi'. luntuul in tse ' yuurne ' ka'a [c'op' u topiken.

- Chan xiib ba'ax k'iin tuun ken a kaxant a x-ba'al beya '?

- Le k'lin kun tiip'ik juntuule ' ka'a tin wa'alaj ti'.

- Bey rna: ta kanik mix ba'al yo'olal koolelo ', mix bik'iin ken

tsc'okok a beel.

[ach yaacha] tin wool ba'ax tin wu'uya], lc oolale ' ka'a binen tak tu'ux kajakbal in chiich.

Leti'e' uuchben ko'olel, le oolale ' tin tukultaj [e 'c] u paajtal u vaantlkene .

- Chan xi'ipal - ka'a tu ya'alaj ten - taan a taal a kaajten bix jc'cl u paajtal u ts'o'okol a beele ', lA wojeel waa bix u ch'iijsa'al [untuul chan paal? lA wojel waa bix u siijil? lJc'el waa u paajtal a kalaantik a wataan ts'o'ok u toojtal u voole '?

Su'ulakchajen ka'a tu la] a'ala] tcn tulaakal le ba'alo'oba, Ie oolale ' ka'a tin k'exa] in tsikbal:

- lUuch waa a kan a beet a x-k'an paalil?

- Tak bejla'e ' ts'o'ok u rnaan bolon u p'eelal ja'abo'ob kaajak in

k'arnik mejen paalal, rna' [ach sen uuch kilrnik a x-ka'chlich ka'a

-

114 ___

__ 115

taankab. ka'a u ch'a' ma'alob u yiik'e' veetel ka'a seeb okok u yust u pool Ie x-k'oja'ano',

- lCheen Ie ku beetik?

_ Ma', tumeen yaan k'iine' rna' tu chukpalal bey Ie muuk'o', Ie

oolale' k'abeet u ka' [ook'ol. ba'ale' aalkabll. Kun suunake' ku ts'aaik u p'ook vook'ol le x-k'ooja'ano' ka'alikil tu t'ontal u yust u tuuch; vecte] ka'ateeo ka' u beete' ku yantal u rnuuk' ko'olel. tumeen bey ajal ku beetik tu ka'ateene,

_ Sa'ale' tene' in wu'uyrna] u tsikbalil yaan mejen paalalo'obe'

ma' tu seeb siijilo'ob tumeen piixo'ob, lSa'ax lelo'?

_ Ku ya'ala'al tl'ob beyo', tumeen u k'axmuba'ob, ba'alc' veetel bolon u teenel ka'a rnaansa'ak Ll piix rnaaskab tu nak' Ie ko'olelo'

ku ma'alobtal.

Yaan ulaak' ba'alob taak in k'aatlk tl', ba'ale' ma' paatcha]!'

tumeen taal tambll tla'al ka'a xi'ik u paats't [untuul x-k'ooja'an, Ya'ab ba'alob u bin in wojeeltlk, Ie oolale' ka'a binen tak tu'ux

yaan [untuul in ts'e' yuum ku k'arnlk mejen paalal. _ lUuch waa a kanej? Kaa' tin k'aata] tl',

_ Uuchij, mil yaan [olajun [aabc'ob ten ka'a tin kana].

_ [ats'uts wei a wilik u siljl] [untuul chan paale', lJe'el waa u

paajtal a ka'ansikene'?

_ Chan xi'ipal rna' a wojel ba'ax ka k'aatiko;

- lSa'axten?

_ Mii [olajun [a'abo'ob yaan ten ka'a kaa] in meyaj. [untuul in

chiich ka'ans ten, Ka'a kaaje ' [ach sajken naats'al In wil u toojtal u vool [untuul ko'olel, tak cheen u tuup'ul u yok'oljuntuul chan paale' ku beetik kaach u peek In wool, yaan k'Ilne ' kin wa'alik: In ki'ichkelem yuum blx ch'Iljik bey Ie chan paal tu nak' Ie ko'olela'

In chiich tuune' ka'a [c'op' u ya'alik ten:

_ Ko'oten, nats'abaa a wile], a x-ki'ichpam na'e' x-uuchben k'arn paal .. , unaj a kanlk, waa mix [untuul a laak'al kanlke ', kan teech

tumeen t'uup anllech.

_ lSa'ax yaan tuun u yil waa j-t'uupech? - ka'a tin k'aata] ti',

_ Kin wu'uylk u va'ala'ale ' je'el ba'axak ken u tsaaubaa u kan j-t'uupe' ku beeytal veetel: bey tuuno', yaan k'Ilne ' teen bisik in chiich u yil x-k'oja'ano'ob, Ie oolale: ka'a tin kana],

Kex [umpilte ' tin kanaj ya'ab ba'alo'ob, ba'ale' ancha] u bin tumeen kabeet u k'uchul ichkil tia'al ka'a paatchalak u bin u k 'arn

[untuul chan paal.

jo'op' in meyaji', ba'ale: let!' ka'ansten tulaakal ba'ax yo'olal bix u k'a'arnal mejen paalal.

- lKux tuun let!', maax ti' tu kanaj?

- In x-kl'ichparn na'e' tu kana] xan ti' in chiich .. , bey u rnaanc',

tene' taan in ka'ansik a x-kl'lchpam na' u tia'al kun kiimkene' ka'a paatchajak u beetlkubaa x-k'an paali!.

- lSix tuun u taal rnejen paalal? - ka'a tin chan k'aata] ti', Tu satan chc'e] ka'a tu nuuka] ten:

- Aay p a a l, l e lo ', este .... bix u ya'ala'al .... lU tia'al u

k'oja'antalo'ob? - ka'a tu ka' k'aata] ten veetel lurnpiit su'ulakil, Ka'a tin wilaj bix anile' ka'a tin seeb nuukta]:

- Beyo', lbix u siijil [untuul chan paal?

- Le .. , Ie kun ts'o'okok u beel juntuul xlib yeetel [untuul ko'ol~le',

waa ku ts'aalk u yutsile' rna' tu maan uakp'eel wlnalo'ob kun yo'ominchajak, ba'ale' waa yaan u rnuuk' tu ka'atulal, Yaan k'iine' ketlaan ani! u k'l'ik'el ko'olel yeetel xlib, Ie oolale ' seeb u k'oja'antal.

- lWaa rna' beyo'? lSa'ax je'el u yuuchule 't

- Mix ba'al, Ie k'iin yaan u muuk' u k'l'lk'el ko'olel waa xiibe'

rna' tun seeb k 'oja'anchajak, waa ma'e ' ku siijil [untuul chan xllb waa yaan u rnuuk' u k'I'lk'el xllb, ba'ale ' waa yaan u rnuuk' ko'olele' ku siijil chan x-chuupal.

, -,lJe'el waa u paajtal a wojeeltlk waa [untuul chan xi'ipal waa [untuul chan x-chuupal kun siijike'? Ka'a tin k'aata] ti',

- aaa lelo' ku paajtal u ylla'al kun rnaanak ka'ap'eel winal, waa chan xiibe' tuuts ' anll, waa chan x-ch'uupale ' k'abeet u rnaan kampe e l winal, tumeen jach xaan u ch'iijil; le t le ' ku woliskuunkubaa. Ba'ale' te'e k'llno'oba' unaj u taa] kalaantikubaa ko'olel.

- lSa'axten?

- Tumeen waa ku ch'uuylk ba'ax aal waa ku teek [aak'al Ll

yoole: je'el u paajtal u puuk'ul u chan aale',

- Chiich -ka'a tin k'aata] ti'- lK'abeet waa u yaanta] iichantsil tu toojtal u yool Ll yataan, waa cheen teech ka paatal meyaji'?

- Ma', k'abcet u yaanta] iichantsilo'ob, tumeen waa ma'e' je'el u paajtal u kiimil atantsil yeetel chan paal ma' siijike',

-lSa'ax tuun ku beetik?

- Waa ma' tu seeb k'uchul [untuul chan paale' u kaat u ya'al

mina'an u viik', je'el tuuno' kin wa'alik t!' iichantsil ka'a [ook'ok

,

!; n

I

!

117

ULAAK' U TSIKBALIL x-TAABAY

uuch ka'ache', ku tsikbaltik k-noolo'obe ': - Maare yaan X- Taabav waye'.

- Six a wa'alik, ,Ta wilaj waa?

- Maare tin wilaj.

- ,Six tuuni'?

_ Tuul sak u nook', tu cheen jit'ik u tso'otsel u pool tu cheen bin

u bl'Ik'tlkubaa.

_ Aah, ,ba'ax hera tuun ka'a ta wilaj?

- jach chuurnuk aakab.

jach u [aajll baax ku va'altkoob, chcen u k'uchul chuurnuk

aak'abe' ku chiikpalal. haale ', kun maanak xane' ts'o'ok beyo'. ku

sa'atal.

Tulflakal kaak'as ilk'c ' chuurnuk aak'ab taan u maan, Ic oolale '

unaj u kalaantikubaa rnaak u tia'al rna' u maan chuurnuk aak'ab,

yane' mix taankab ku [ookol.

Ma' unaj u [ook'olc'ob be]!', turncen [ach u suutukil u [ook'ol x-

Taabay u t'an xiib veetel x- ko'olelo'ob.

U k'aasil rr le x-waaya' waa ku yilik xiibc' ku sutkubaa ko'olelil,

waa ku yilik ko'olele' ku sutkubaa xiibil.

lBa'ax oolal ku beetik? Checn turneen taak u yokoltik Ie pixaano'

tumeen cheen Ie ku beetlk kaak'as ba'al, [e'e bix Ie x-chayll kaano. Ku ya'ala'al x-chayil kaane ' u nuup Ie x-taabayo. Yaan k'iinc' ku [ats'lk peek'o'ob, Ie oolale ' ku ya'ala'al:

_ Mare, ja'ats' le peek' turneen x-taabayo.

x-taabaye ' ku paajtal u sutkubaa [ee bixak u k'aate ', Ie oolale '

... ba'ale' waa ka weemele', ka p'aatai icht! !e k'i'ixo'ob ba'pachtik u sajkabo'

1 ~

it

118 __

ku ch'a'ik u x-ki'ichpamil ko'olel waa u ki'lchkeimil xiib tia'al u paajtal u yokoltik plxaano'ob.

Ba'ale' yaan bix je'el u paajtal u k'ajoolta'alo'obe ', tumeen kex u sutrnubaa xiibil waa ko'olelile', [ach bek 'ech u che 'e], bey sajak che'eje',

Ba'ale' waa rna' ta seeb ilike' je'el u paajtal u bisikech ichil x-jomoj sajkaboobe ', je'el u biskech xan tu chuum [unkuul che' u ta'akeche', vcs« ma' tu chuun che' ku p'atlkeche ' ku na'aksikech ka'anal, tumeen beyo' waa ka suut ta woole ' ma' tun paatchajak a weernel tumeen polok u chuun Ie che'o', bey tuuno', bey ma' tu paajtal a puuts'ulo ' ku [aantlkech, waa ma'e ka paatal ichil Ie k'I'lxc'ob ba'apachtik 1I sajkabo; Ts'o'ok bey u yokoltik a pixaano',

vss« taan u bisikech ka suut ta woole', je'el u paajtal a puuts'ule', ba'ale' k'abeet a kanlk u payal chl'i, bey tuuno ' chcen ken a wil u [och'k'alal waa u bin je'e blx u bin x-chayil kaane.

Tia'al ka'a paatchajak u yila'al waa [untuul rnaak tu yilaj, waa okolta'ab u plxaane ', jach seeb, tumeen rna' seeb 1I kiimili', junjunp'fitil u bin u che' tikintal waa ku tikln ts'o'oyol tak kun kilmlk.

__________________________________________ 119

ULAAK' U TSIKBALlL ALUXO'OB

Aluxe' [ats'uts, jach yaan u rnuuk', [e'el u paajtal tak a bisik ta wotoch u tia'al a k'uulte', ba'ale' bik taabakech a beet ba'ax ma'

uts tu t'aani',

waa tlaan ta weetele. [cel ba'axak ken .1 f,.,k' w.i.l k..l·",

walak'te '. yaan u beeytal turneen letl'e' ku yaantaj,

Yeetel k'at beeta'an, yaan u xiibil yeetel yaan u x-ch'upll. tumeen

ku sutkuba'ob je'e blxak u k'aato'obe,

Kaaja'ano'ob ich aaktun ba'ale ' waa ka'a paatchalak u wilik tu'ux ku yokole', ch'uul u jool waa jajalkij yeetel yaan rnelen t'aajan ooko'obi', [ecl tuuno' ka wa'alik k'a'am ka'a u sa'as a slpll, ka wokol tuun a ch'a'e' waa ka ts'aalk sakab tu [ool aaktun, kun [ook'ok

u cha'e ' ka chuklk.

ves« taak a chflmpoltike' ku kaajal tuun u kalaantik a kool. Waa

ka beetik ma'alob tulaakal ba'ax u k'aate' [ach ma'alob xan u bin tech, tumeen je'e ba'axak ken a pak' kex vaax k'line' ku ts'aaik, turneen waa mina'an chaake: ka [aan k'aatlk ti', kun kuchkech ta koole' ma'alob buululil.

Waa ku kucbul a wool a walak'tike' una) a ts'aalk u [anal je'e

bin [untuul maake', tumeen waa rna' ta taanalkuunsike' je'el u paajtal a k'oja'antale', bey tuuno' ka' wa'allk:

_ lBa'ax tuun beetik ten k'aas? Ka' in wojeelte' rnlxba'a] k'aas

in [aante],

Ba'ale' leti' beetlk, tumeen rna' ta ts'a] u [anal je'e bix unaje;

Waa leti' vaax [aantlk janal ku [aala'ale'. lelo' mlxba'al ku yuuchul

tech,

121

Waa yaan kee] ichil a koole', kex ka'a ts'o'onok turneen ulaak' rnaake', aluxe' ma' tu cha'ik u jook'sa'al tumen leti" nuxi j-kaalan.

U boonil u wfinklilo'obe' chak, je'e bix Ie k'ato ', turneen yeetel k'at beeta'ano'ob.

Yaan k'Ilne ', waa ku yilik u rnuuch'ul mejen paalal taan u baaxaloobe ', je'el u paajtal u yokol baaxal xanc', tumeen [ach ko'.

Baalc ' ma ' cheen leti' yaan u muuk'I', yook'ol leti'obe' tia'an yum Baalarnoob!', ku ts'o'okole' Ki'ichkelem yuum.

Waa ts'o'ok u naakal a wool a taanalkuunslke ' rna' unaj a wa'alik t!'!', tumeen waa ma'e ' [e 'cl u beetlk a k'ojaantale '

Anchaj [untuul maake ' bey tu beetlla ':

- je 'el tuuno' cheen tin taanalkuunslk, mix tu ya'abkunsik ba'ax yaan ten, mix tu maalobtal in jooch yeetel ma' tu kuxtal in waalak'o'ob.

- ,Waa ts'o'ok u naksik a woole: ba'axten rna: taan a kiinsik?

- ,Ie'el waa u paajtale'?

- Bix ma' u paajtal: ka' beetlk [urnp'eel u chan otoch waa ka

k'ooltlk Ie chaayo; Ooxp'eel k'lln a k'oolte ' ka' tsaalk u [aante, ken a wile' ts'o'ok u teejel,

Bey tuuno' waa ka' kaxtik [untuul chan aluxe', je'e blx ya'ab ba'alob je'el u paajtal a k'arnlk tu k'abe' bey xan [eel u paajtal a k'oja'antal waa rna' ta taanalkuunslke ' .

... [e'el ba'oxak ken a pak'e', kex rna' u k'ltnite: [ach rna'a/ob u ts'dayl:

____________________________________________ 123

lJayteen taakchak a ayik'aaltale'ex?

Mii tulaakalo'on suuk u maan t-tuukul k-ayik'aaltal, ba'ale' una] k-xupik wey xane' tumeen waa ma'e' je'el u paaltal u yuuchul to'on ba'ax uuch ti' [untuul ko'olel tu bo'ota] u p'isbaltik u ta'akik t'aak'lne;

JUNTUUL KO'OLEL OOTSIL

... bin tak tu xuuli! u yotoche' ka'a tu jaalaj u taak'tn

Anchaj tin kaajal [untuul ko'olele' jach ootsll 1I kuxtal yeetel 1I yiichan mulan yeetel u paalalo'ob, ba'ale' kex ootslloobe' paatcha] u lilk'stkoob tulaakal u paalalo'ob yeetel paatcha] xan u beetik u laj ts'o'oksik u xooko'ob.

Ba'ale ' je'e bix ya'ab paalalo'obe', cheen ts'o'okik u xooko'obe' ka'a ki' bino'ob taanxel tu'ux meyaj, ts'o'ok u beelo'ob yeetel tu'ub ti'ob u yaantlk u yuumo'ob.

Yaan k'iine' ts'o'ok u rnaan ya'abkach winalo'ob tu bin 1I xilmbalt 1I yuurno'ob. Kun k'uchuko'obe ' ku k'aattkoob bix anilo'ob yeetel bix u kuxtalo'ob.

[ach suunaj tsu'utlloob, tumeen chen ku k'aatlko'ob, ba'ale' ma' tu vaantajo'ob, ootsll xa'anil naje ' ts'o'ok u jach toop, pak'lu'urne ' ts'o'ok u la] luubul.

jurnp'eel k'iin tuune', na'tsile' ka'a tu kaxtaj blx u yantal ti'

taak'in.

- Aay, waa ka' a wtleexe', ma' tu p'atken Ie chi'ibal paacha'.

- lBa'axten ma' taan a wa'alik ti' in yuum?

- Ootsile' mina'an ti' taak'in.

Ka'a tu yu'uba] paale' ka'a tu siija' u tojol u ts'aak.

Ba'ale' taatatsile' ma' u yojel ba'ax ku yuuchuli', tumeen [ach u jaajile' ma' k'oja'an u yataani'.

junjunp'iltll tuune' kaa] u liik'sik u taak'in ko'olel, Ka'a ya'abchaj ti'e' ka'a tu tukulta] u bin xiimbal. Bin tak tu xuul u taanaje' ka'a tu

124 ___

[cok'sa] tu'ux u rnukrna] u taak'in: ka'a jo'op' u xokike' ka'a tu yilaj rna' tu chukpajal ti', Ie oclale ' ka'a tu tukultaj u manik [untuul chan k'eek'en.

- Koolel j Maax tia'alik Ie k'eek'eno'? - ka'a tu ya'ala] ilchantsll.

- Tia'al Ie p a a l o ', ku ya'aliko'obe' je'el u tu'tal tu 'ux

kajakbalc'obe ', lc oolale ' ka'a tu k'ubeento'ob waye'. - ,Maax kun taanaltik?

- Leti'ob ken u tsaajoob u tojol u [anal.

Bey tuuno', ycete] tuuse ' ka'a tu ch'Iijsa] chan k'eek'en. - ,Maax tla'allk le k'eekeno't - ka'a tu ya'ala] u paalal.

- U tia'al a yuurneex, tu manaj tta'al ka'a paatchajak u manik

in tsaak.

le'e bix u tusik u paalalo'obo' bey u tusik u yiicham.

K'uch u k'iinil u ko'onol k'eek'en, Ie oolale ' ka'a tu ya'alaj ti' u yiicham:

- Ku ya'alik lc paalalo'obo ' ,le'el waa u paajtal in bin in kalaant u ko'onol bin le keck'eno? Yaan bin u bino'ob meya].

- Kexl' waa ka' u tsaaob jump'iit bak' k-jaante .

Ka'a suuna] ko'olel tu yotoche' yeetel [urnpee] kuum maanteca, ka'tsaa], yeetel [ump'ilt chooch.

- Ku ya'alik lc paalalo'obo' je'e bin lela', tu tuuxtlkoob yc'olal t-ch'Iljsi] Ie k'eek'eno .

- Waa beyo' ma'alob tuun, je'e ba'axak k'Hne ' u ka' taasc'ob

ulaak' k'eek'en.

-In x-ki'ichpan na: kux Ie k'eek'ene > ka'a tu k 'aata] paalalo'ob.

- Maa kiimi', ancha] k-pullk turncen k'aak'as k'ola'anll tsa'ay ti'.

Bey tuuno: anchaj u ka'a ta'akik u t'aak'!n, ba'ale ' ,Bix je'el u paajtal u bin xiimbal tulaak' tu'ux rna' u yojeclta'al tumen u paalal yeetel u yiicharnc '?

Ka'a maan [unsuutuke ', ka'a tu yu'ubaj mixba'al ku paajtal u beetik, Ie oolale ' ka'a tu tukulta]:

- Bey ma' tu paajtal in bin mix tu'uxo ' kcx bejla' ka' in rnaans ma'alobile'.

Kex ts'o'ok u yaabltale ' ka'a bin u man roon u yuk'c].

Ti' u yiichane' tu ya'alaj tu bin xiimbal tu yotoch u x-kurnal, le oolale ' rna' tukulta'ab turneen u yiichami'.

Tu xuul u yotoche ' ti' jokokbal tu cheen uktk tu juuni'.

60li' u la] xup tulaakal le ba'ax tu rnano; Ma' saarne: ka'a ts'o'ok u ma'alob kaaltale ' ka'a jo'op' u rnaan ba'alob tu tuuku!.

____________________________________ --- 125

_ Waa ka' talak in wiicham waye' je'el LI paajtal u yilik tu'ux In mukmaJ in taak'ine', ken u ya'ale' II tia'al, ,Tu'ux je'el in ta'akik u tia'al rna' u yokolta'al tene'?

cheen Ie ku maan tu tuukul, mix tu'ux ma'alob tia'al u ta'aklk u

taak'ln.

Taan u maan lch solaar ka'a k'a'a] ti' ichil ch'e'erne' yaan

jurnp'eel jool tu'ux ku kaplk II yook maak u tla'al u paajtal u yokel!', le oolale' ka'a tu tukulta]:

_ Ma' uuch [a'ats'a'ak Ie ch'e'eno: Ma' tun seeb okok mix rnaakl. Kex istikiajile' ka'a tu kajsa] u yokel. ba'ale' bey kala'ano' ka'a [akcha] u yooke' ka'a luubll.

Bey kala'ano' rna' paatcha] u kaxtik ba'ax ken u beet!', le oolale '

buuli,

Ka'a aa] iichantsil ka'a tu yilaj mina'an u yataan tu tseele ' ka'a

bin tak tu'ux yaan u x-kurnal,

- Ma ', waye' ma talak kitak ka'ap'eel k'Ilnl '

- Tu'ux tuun bini]?

Ts'o'ok u man [umpeel p'isk'iin pa atak mina'an ka'a tu

yu'ubo'ob yaan ba'ax tu' ku taal paach naj.

jc'op' u maan u kaxto'ob ba'ax Ie tu'o', cheen tu maanoobe ' ka'a ch'eenebnaloob ichil ch'c'en. Ti' yaan ootsll ko'oleli', tso'ok u tu'utal u taak'ine' k'a'akbal yook'ol ]a' yeetel yaan tu vook'oll', Bey uuchtk tl' Ie ko'olel tu kana] tuuso'. Bey paatik paalal mina'an u x-ki'ichpam na'obo ', turneen rna' tu vaantajo'ob ootsil ch'ija'an ko'oleli'.

______________________________________________ 127

MEJEN P'UUSO'OB

Kex tu k'abeetkuunso'ob balae' che' u tia'al u bisiko'ob LI taak'tno'obe' tu k'abietkLlunso'ob oxlalun k'iino'ob u tia'al u puutkuba 'ob

Uuch ya'abkach [a'abo'obe", way yook'ol kaabe' mina'an k'ebaan wfinik je'e bix bejla'e'; rnaax vaax kajlajo'ob waye' rnejen p'uuso'ob.

8a'ale' ,maaxo'obi'? ,Tu'ux u taalo'ob?

Mejen puuso'obe' beeta'abo'ob tumeen Ki'ichkelem Yuum, ku ya'alal ti'o'ob beyo' tumeen ttl pu'ucho'obe ' u kuchmo'ob [umpeel p'uus je'e bix Ie yaan ti' wakcxoobo ;

Le mejen maako'oba: uts ba'ax ku beetlkoob ka'achij, ba'ale' [ee bix tulaakale', kaa] u k'astalc'ob xan, Ie oolale ' ka'a tukulta'ab u xuulsa'alo'ob tumeen Ki'ichkelem Yuum.

8a'ale', ma' tulaakal kfimo'obi', yane', paatcha] u ta'akikubaa ma'alob u tla'al rna' u kilmilc'ob.

P'uuso'ob rna' kilrno'obe ' tu kajsa] u palltsilko'ob tuurnben wfiniko'ob anchaj way yook'ol kaabe',,8a'axten? Turneen kex mejen akla'axo'obe ' yaan ti'ob ya'ab taak'ln: Ie oolale: je'e ba'axak taak u beetiko'obe ' ku manko'ob yeetel taak'in.

8a'ale', Ie ka'a k'uch Ie sak wfiniko'ob weya', rna' paatcha] u maniko'obi', turncen Ie taalo'obo' jach cheen taak'in u k'aatoob.

Mejen p'uuso'obe' anchaj tuun u ta'akikuba'ob ichil rnuulo'ob, Ie beetik ku ya'ala'al tuune ' yaan 11 yuumille muulo;

Ku tsikbalta'ale', tu jo'kaajil [u npe e l kaaj u ka ab a ' Chuunchukme', yaan [urnp'eel rnuul tu'ux kajakbal ka'ach rnejen p'uusc'ob!', tu tseele' ti' ku rnaan bin [urnp'eel sak be] ku k'uchul tak Uxmaali'; ba'ale' k'uch u k'Iintl Ll ya'ala'ale' yaan bin u beeta'al noj bej ku yaala'al carreterao', Ie oclale: u tia'al rna' u beeta'al ti'ob mixba'ale' ka'a tu p'atajo'ob Ie rnuulo.

...

____ ~ ~ ~ ~ ~ __ ~__________ 129

128 _

-------~----------

Yaan rnaax a'alike ' oxlajun k'iino'ob tu puutlk u taak'ino'ob yeetel balak ' che'.

Bey tuuno ' ku vaala'ale' bino'ob kajtal ichil [urnp'eel rnuul yaan naats' ti' Uxrnaal.

Uuch ka'ache' [ach suuk u yila'alo'ob tu tseel rnuulc'ob u chen ch'otmaj u yooko'ob, ba'ale' le ka'a bino'ob Uxmaalo', [aaw u yila'alo'ob je'e ruuxakc'. yaan rnaax a'alike', le ka'a k'uch le sak wfiniko'obo' ooko'ob kajtal tu tsu ' lu'um.

jec] tuuxak ya.Jn uuchben kaajo'ob waa x-Ia' pak'o'obe' ku paajtal u yila'al joolo'ob rnixrnaak ojeeltik tak tu'ux ku k'uchulo'ob; ku vaala'ale ' ti' ooko'ob bini', yaan u kuchul u k'iinil u ka ' [ook'olcob u tiaal u ka ' kajtalo'ob vec tc] u ka' tia'alintiko'ob [urnpeel lu'urn u tla'alc'ob kitak ka'a becta'ab yook'ol kaab.

No son 5610 euentos L.J vida de mi pueblo Por borracho

Los dias de clasc EI arnor

Historia de un abuclo Pobre nino

EI zopilote y la tortolita

Accion de gracias para la milpa La culcbra succion.Jdora

9 13 17 21 25 27 31 35 39

L.J Iechona espanto 45

De como un hombre y una rnuicr sc dcbcn cuid ar 49

Otro cuento de la X-tabay 53

Otro cuento de duendes mavas 57

Una mujer pobrc 59

Pequenos jorobados 63

1\11.1' chccn tsikbalo'obi' U Ku xt al il In I<.Jajal

Yo'ol.J1 I<a.Jlt.:l1

LI I<'iinilo'ob Xook Y.J.JkLln.Jj

LI Tsikbalil juntuul l-Nocl ootstl Pa.J1

I-Ch'ool11 Ycctcl Chan X-Mukuy

j- Mecyjil Kool

x-jaapay Ka.:ln

x-Waay Leech

Six una] U Kalaanktikubaa Xiib Ycctcl Ko'olel

L1laak' LI Tsikbalil X- TJabay

Llla ak ' LI Tsikbalil Aluxc'ob

[untuul I<o'olel Ootsil

Mcjcn P'uuso'ob

71 75 79 83 87 91

95

99 103 109 113 117 119 123 127