ცივილიზაცია ცნებებში

ლიბერალი

ლიბერალი (liberal) ლათინური ძირის სიტყვაა და ჩვეულებრივი თარგმანით „თავისუფალს“

ნიშნავს. საეროდ, ყოველთვის აქვს აზრი სიტყვის ზუსტი მნიშვნელობის დადგენას, რადგან ენის
მატარებელი გარკვეული ლოგიკით აწარმოებს ამა თუ იმ ცნებას, ლოგიკის ცოდნა კი ამ ცნების
ზუსტი ადგილისა და მიმართებების დადგენაში გვეხმარება.

ლათინური “liber” ფუძის ეტიმოლოგია საერთო ინდოევროპულ leud(h)ero ძირამდე მიდის,

საიდანაც შემდეგ ნაწარმოებია ბერძნული „ἐλεσθερία“, ლათინური „liber“ და სხვა. საერთო
ინდოევროპული ენის რეკონსტრუქციის საფუძველზე დგინდება, რომ ამ ფუძით აღინიშნებოდა
ის, ვინც არ იყო ტყიური (ანუ იყო კულტურული არსება), შეეძლო მეტყველება, იყო მოკვდავი
და ეკუთვნოდა თემს. ყველა „მოკვდავი“ (manu) არ იყო „leud(h)ero“. ამ სახელდების
დასამსახურებლად იგი თემის წევრი, ანუ თავისუფალი ადამიანი უნდა ყოფილიყო. სწორედ
აქედან მოდის „liber“-ის, როგორც „თავისუფალის“, გაგება.

თავისუფლება თემის წევრის აუცილებელი ატრიბუტი იყო. არ არსებობდა თემისაგან

თავისუფლების ცნება, იმიტომ რომ ამ შემთხვევაში ადამიანი გარეული ცხოველის კლასში
გადადიოდა. ყველა თავისუფალი ადამიანი აუცილებლობით იყო თემის წევრი და, მეორეს
მხრივ, მხოლოდ თემის წიაღში იძენდა ადამიანი თავისუფლებას. თავისუფლების გარეშე
ადამიანი მონა ხდებოდა და ინდოევროპელთა ენაში მისი სამი თვისება ფიქსირდება მხოლოდ:
„არა-ტყიური/შინაური/კულტურული“, „მოაზროვნე/მეტყველი“ და „მოკვდავი/მიწიერი“. უფრო
გვიან, როდესაც ვერგილიუსი სამუშაო იარაღების კლასიფიკაციას ახდენდა, ასეთი არსებები
მეტყველი ინსტრუმენტების კლასში გააერთიანა: „ინსტრუმენტი შეიძლება იყოს მეტყველი,
უტყვი ან მუნჯიო“. „მეტყველები მონები არიან, უტყვნი - ხარები და მუნჯი კი გუთანიაო“. ერთი
სიტყვით, liber ფუძე თავიდანვე იყო ისეთი მნიშვნელობის მატარებელი, რომელიც თავის თავში
იტევდა „სიცოცხლის“, „განვითარების“, აზროვნების“, „კულტურისა“ და „თემის“ ცნებებს.

თავად leud(h)ero ფუძის მნიშვნელობა მომდინარეობს „ზრდის“, „განვითარების“ სემანტიკიდან.

ჯერ კიდევ რომში ეს გაგება იმდენად ცოცხლად იყო გამჯდარი ცნობიერებაში, რომ ბავშვებს
“liberi”-ს (მოზარდებს) ეძახდნენ, თუმცა აქვე იმასაც გულისხმობდნენ, რომ ისინი თავისუფალ
მოქალაქეებად, თემის წევრებად უნდა გაზრდილიყვნენ.
ზოგიერთ ევროპულ ენაში, მიუხედავად liber- ფუძის არსებობისა, „თავისუფალი“-ს
აღსანიშნავად ძვ. ინდოევროპული priya- ფუძეც გამოიყენება, რომელიც გერმანული frei/free
ფორმით გავრცელდა და თავდაპირველად ნიშნავდა "ძვირფასს“, „საყვარელს“. აქედანვეა
ნაწარმოები, მაგალითად, სიტყვა priyate-/private, რაც „საკუთარს“, „ძვირფასს“, „საყვარელს“,
„სასიამოვნოს“ აღნიშნავდა. ეს მნიშვნელობა დღემდეა შერჩენილი ამ ფუძის ზოგიერთ,
მაგალითად, რუსულ ფორმაში (приятный). ამ შემთხვევაში „თავისუფალის“ მნიშვნელობას
„ძვირფასის“, „საყვარლის", "რჩეულის“, „საუკეთესოს“ გაგება დაედო საფუძვლად. როგორც
ჩანს, თავისუფლება აქ აღიქმებოდა როგორც სასურველის დაუფლების რეალიზებული
შესაძლებლობა, წადილის ასრულება. ამ აზრით, თავისუფლებაა, როცა შეგიძლია გქონდეს ის,
რაც გსურს. ამიტომ, ასეთი „თავისუფლების“ გაგებისთვის მნიშვნელოვანი ჩანს იმ პირობების
არსებობაც, რამაც შედეგის მიღწევის შესაძლებლობა უნდა უზრუნველყოს, ეს კი
რაციონალიზმსა და გარემოს ორგანიზების აუცილებლობასაც გულისხმობს. აქედან ჩანს priya-
ძირის სოციალური მნიშვნელობაც.

კიდევ ერთი ფუძე, რომელიც „თავისუფალის“ აღსანიშნავად ინდოევროპული ენების სლავურ

ჯგუფში უფროა გავცელებული, მომდინარეობს s(w)e(dh) ფუძიდან (რომელიც „საკუთარს“,
„თავს“ აღნიშნავდა). აქედანაა რუსული და ბულგარული “свобода”, ბელორუსული слобода,
სლოვენიური svobóda „შვებულება“, ჩეხური svoboda – „დაუქორწინებლობა“, „უბიწოება“,
პოლონური świeboda, ბერძნული ethos, ethic- „ჩვეულება“, „ზნეობა“ (<*swedh-),
ლათინური sodalitas - "რელიგიური საზოგადოება" (<*swed-), ინგლისური "sib" და "self",
რუსული „свой“ და ა.შ. საინტერესოა, რომ ამ ფუძიდან რამდენიმე ერის დასახელებაც კი
წარმოიშვა (მაგ. შვაბი). ამავე ფუძიდან წარმოსდგება ლატიშური svabads, რაც „მოდუნებულს“,
„მოშვებულს“, „მოღლილს“ ნიშნავს.

როგორც ვხედავთ, ამ შემთხვევაში s(w)e(dh) ფუძემ ორი განვითარება მიიღო: ერთის მხრივ,
თემი, საზოგადოება აღნიშნა (ბერძნული ethos, ლათინური sodalitas), მეორეს მხრივ კი -
„თავისუფლება“, ოღონდ ამ შემთხვევაში უფრო „არა-დაძაბულის“, „არა-შეკრულის“,
„მოდუნებულის“, „მოშვებულის“ მნიშვნელობით - როგორც თვისტომთა შორის შეიძლება
გრძნობდე თავს. ასე რომ, ამ ფუძის პირვანდელ მნიშვნელობასთან უფრო ახლოა
„თვისტომის", „თემის“ სემანტიკა, „თავისუფალი“ კი მხოლოდ მოგვიანებით ჩანს
განვითარებული.

ამრიგად, liber- აღწერს ადამიანს, რომლის თავისუფლება შესაძლებელია მხოლოდ თემის

ფარგლებში, free-ს მნიშვნელობაში აქცენტირებულია ნებისა და შესაძლებლობის
თავისუფლება, svoboda-ში კი „თვისტომის“ მნიშვნელობა იწევს წინ. პირდაპირ თუ ირიბად,
სამივე მნიშვნელობაში ჩანს თემის, საერთო ნიშნით ორგანიზებული სოციუმის გადამწყვეტი
მნიშვნელობა.
 ***

ქართული „თავისუფლება“ ინდოევროპული გაგებისაგან მნიშვნელოვნად განსხვავდება. ის

„საკუთარი თავის უფლებას“, „საკუთარი თავის ფლობას“ ნიშნავს და, ამდენად, აქცენტს
სუბიექტის მდგომარეობაზე უფრო აკეთებს. მასში არ ხმიანებს „განვითარების“, „საწადელის
ხელმისაწვდომობის" ან „თვისტომი“-ს მნიშვნელობები და ამ აზრით, „თავისუფლება“
უკიდურესად ეგოცენტრული სემანტიკით წარმოსდგება. შესაბამისად, ის საერთოდ არ ტოვებს
სოციალური ცნების შთაბეჭდილებას და ძალიან ძნელად თუ მიიჩნევა კულტურულ ტერმინად.
ამ აზრით, „თავისუფლების“ გაგება ამქვეყნიურ უზრუნველობას უფრო უახლოვდება და, ერთის
მხრივ, ამქვეყნისაგან გამდგარი ბერის ხატს აღვძრავს გონებაში, მეორე მხრივ კი - ყანწიანი
დარდიმანდის სურათს.

სავარაუდოდ, ამ ცნებას თავისი განსაკუთრებული ადგილი უნდა ჰქონდეს ქართულ მსოფლ-

აღქმაში, მაგრამ ამჟამად ამ ადგილის მონიშვნა ჩემთვის შეუძლებელი ჩანს. სამაგიეროდ,
სახეზეა ის უზარმაზარი სხვაობა, რასაც ამ უმნიშვნელოვანესი ცნების აგებულება მის ევროპულ
ანალოგთან გვიჩვენებს და ენის საკითხებში ჩახედული მკითხველისთვის არ უნდა იყოს
უცნაური იმის აღმოჩენა, თუ რა სისრულით აისახება ეს სხვაობა ჩვენს ყოველდღიურობაზე.
სოციალური დაქსაქსულობა, რომელიც ქართველთა თავისტკივილია დღენიადაგ, როგორც
ჩანს, კულტურის სიღრმეში იღებს სათავეს და არა - ეკონომიკისა თუ პოლიტიკის
მოუწყობლობაში. ცოტა ფილოსოფიურადაც რომ შევხედოთ, პოლიტიკა და ეკონომიკაც ხომ
თემის ცხოვრების ასპექტებია... ამიტომ, აქ სადაოც არაფერი უნდა იყოს.

დემოსი

მეტი სიცხადისთვის შეგვიძლია შევხედოთ „დემოკრატიის“ გაგებას საქართველოში.

ტრადიციულად, ის ხალხის ძალაუფლების განხორციელებად გაიგება. როდესაც ვინმე
დემოკრატიის ხარისხით უკმაყოფილოა, მაშინვე იმაზე ჩივილს იწყებს, რომ ხალხის ხელში
არაფერია, რომ ხალხს არ ანებებენ რეალურ ძალაუფლებას. ანუ, თანხმდებიან, რომ „დემოსს“
არა აქვს „კრატია“, რასაც ქართულად ასე გამოხატავენ: „ძალაუფლება არა აქვს ხალხს“.

სინამდვილეში, დემოსი არ არის „ხალხი“. ხალხი ბერძნულად სხვა სიტყვით, „λαος”-ით

აღინიშნება და მისი ორი ფორმაა ცნობილი. ერთია «οτλος» (ბრბო) და მეორე კი - «δημος»
(თემი). დემოსი ნიშნავდა სოციალურად შეკავშირებული თავისუფალი ადამიანების ერთობას
და ეს მნიშვნელობა თანამედროვე ბერძნულშიც შემორჩა. ეს ფუძე დღესაც გვხვდება ისეთ
სიტყვებში, როგორიცაა, მაგალითად, „დიმარხოს“ (δήμαρτος) ანუ თვითმმართველობის
ხელმძღვანელი, ქალაქის მერი (სიტყვასიტყვით - თემის წინამძღოლი), და შესაბამისად
„დიმარხიო“ (δημαρτίο), ანუ მუნიციპალიტეტი. თავად „δήμος“ კი დღესაც „თემს“ ნიშნავს.

უკეთ რომ გავიგოთ ამ სიტყვის მნიშვნელობა, შეგვიძლია გავიხსენოთ, რომ δῆμος-სა და იგივე
ბერძნულ δαίμον-ს (დემონი, [რაღაცის] სული, [რაღაც „მიმართულების“] ღმერთი) საერთო
წარმომავლობა აქვს. მათივე მონათესავეა ინგლისური tid/tide (დინება, მიმოქცევა, ნაკადი,
მიმართულება). ამავე რიგს მიეკუთვნება პროტო-გერმანული *tidis- რომელმაც მოგვიანებით
მოგვცა გერმანული Zeit (დრო) და სხვა მრავალი პარალელური მნიშვნელობა დანიურ,
ფრანგულ, ისლანდიურ, შვედურ ენებში. ამიტომ, თუ დავუკვირდებით, მაშინვე გამოჩნდება,
რომ Δῆμος შემთხვევითი სიტყვა არ არის. მასში თემის, კომუნის უღრმესი შინაარსი ხმიანებს.

საინტერესოა, რომ δῆμος-ის საწყის მნიშვნელობაში ადამიანის ცნება საერთოდ არ მოიაზრება.

„ნაკადი“, „მიმართულება“, „დინება“, „მიმოქცევა“ - ესაა ის ცნებები, რაც თავდაპირველად
δῆμος-ის მნიშვნელობაში ისმოდა. ადამიანთა საკრებულოს ეს სიტყვა მხოლოდ იმიტომ
მიესადაგა, რომ ამ ადამიანთა მყარი ერთიანობა აღენიშნა მათს საერთო „მიმართულებაში“,
„დინებასა“ და „მიმოქცევაში“, ანუ აღენიშნა ერთი მისწრაფებისა და წარმოდგენების ხალხი,
რომლებიც ერთი მიმართულებით მოძრაობენ, საერთო ამოცანები აქვთ და ერთად იღვწიან.

ერთი სიტყვით, δῆμος-ი თემს აღნიშნავდა, დემოკრატია კი თემის ძალაუფლებაა. „თემს რაც
სწადია, მას იზამს თავის თემობის წესითაო“, ვაჟა რომ ამბობს, სწორედ ეს არის დემოკრატია.
ჩვენ სულ გვაქვს ეს ცდუნება, რომ „რაც გვწადია ისა ვქნათ“, მაგრამ აღარ ვუყურებთ ხოლმე
იმას, თუ რამდენად ვრჩებით ამ დროს თემად. ერთი მიმართულების, „მეინსტრიმის“ გარეშე
თემი არ არსებობს.

პოსტსაბჭოთა სივრცეში უამრავი ადამიანი გაჩნდა, ვინც თანამედროვე დემოკრატიის

პროცედურები კარგად დაისწავლა. მე მათ შორის ყველაზე ნასწავლი არ ვარ და ამიტომ აქ არ
მოვყვები პროცედურებზე ლაპარაკს. მარტო ის შევნიშნოთ, რომ თემის საწადელის ქმნასაც
თავისი წესი აქვს. იმავე ძველ საბერძნეთში თემის ხელისუფლება სამგვარად
ხორციელდებოდა. ეს იყო საერთო კრება, რჩეულთა საბჭო და სასამართლო. დღეს ეს
პროცედურები ბევრად უფრო დახვეწილია და ამ მხრივ პრობლემები ნაკლებადაა. პრობლემა
სხვა რამაა - ვინ და რა არის ამ პროცედურათა სუბიქტი? როგორი თემია? და თემია (δήμος-ია)
ეს თუ ბრბო (ότλος-ი)?
 „ბარბაროსები“

როდესაც ცივი ომი დამთავრდა, მსოფლიოში გაჩნდა რწმენა, რომ გლობალური საფრთხეები
აღარ არსებობს; რომ გლობალური უსაფრთხოება ამიერიდან ხანგრძლივად იყო
გარანტირებული. ამ რწმენებმა სხვა შედეგებიც გამოიღო. მსოფლიოს ლიდერებმა ხელები
დაიკაპიწეს და „პოსტ-ისტორიული“ მსოფლიოს დალაგებას შეუდგნენ. ბუნებრივია,
დემოკრატიის გავრცელების გარდა სხვა მიზანი ამ „დალაგებას“ ვერ ექნებოდა. ძირითადი
მექანიზმი კი, როგორც მსოფლიოს წამყვანი დემოკრატოლოგები მაშინ ფიქრობდნენ,
არჩევნების კულტურის გავრცელება იყო.

მალე ბევრი მიხვდა, რომ ახალი დემოკრატიები საფრთხეს შეიცავდა. ისინი შიშით უყურებდნენ
ცენტრალური აზიის ზოგიერთ სახელმწიფოს, სადაც ამომრჩევლის აქტიურობა უკიდურესად
დაბალი იყო და ეს არ ხდებოდა არც მათი დაშინების, არც იმედის გაცრუების და არც
ამომრჩევლის გადაღლის და გამოფიტვის გამო. მოსახლეობას უბრალოდ არ აინტერესებდა
არჩევნები და თუ ვინმე მაინც მივიდოდა საარჩევნო ყუთთან, ხმას ვინმეს ხათრით ან რჩევით
უფრო მისცემდა, ან სულაც გაყიდიდა (რამე ხომ არ გვეცნობა). რა თქმა უნდა, ეს სიტუაცია
დიქტატურული რეჟიმების ჩამოყალიბებას უწყობდა ხელს და მალე ზეცა მოიჭედა მათი
სახელობის ვარსკვლავებით.

როგორც ამბობდნენ, არსებობდა კიდევ სხვა, არანაკლები საფრთხე, რომელიც უფრო

უცნაური ჩანდა: ეს იყო ე.წ. არალიბერალური დემოკრატიები, ანუ ის შემთხვევები, სადაც
არჩევნები გაუყალბებლად და აქტიურად ტარდება, მაგრამ ხალხი რელიგიურ ფანატიკოსებს,
ნაციონალისტებს, ჯალათებს და სისხლისმსმელებს უჭერს მხარს, ხალხს ეს მოსწონს, ესაა მისი
იდეა და ერთიანობის საფუძველი. ახლა ირკვევა, რომ ეს არალიბერალური დემოკრატიები კი
არა, მუდმივი ძალადობის ქვეშ დაქსაქსული და დაზაფრული ხალხი ყოფილა, რომელიც
საშველის ძებნაში კედლებს აწყდება და პოპულისტებსაც მეტი რა უნდათ... მაგრამ ასეა თუ ისე,
პრობლემა რეალურად დგას და ეს დღესაც პრობლემაა, რადგან ამ დაზაფრულ ხალხს
სახელმწიფოები აქვთ და საერთაშორისო ურთიერთობების სუბიექტებად გვევლინებიან,
შიგნით კი ბრბო წყვეტს ყველაფერს...

ერთი სიტყვით, პოსტ-ისტორიული მსოფლიოს მილაგების გეგმა ჯერ-ჯერობით ვარდება.

მთელი დედამიწა ერთი მიმართულებითა და სულისკვეთებით განვითარებული არ არის, ეს კი
"გლობალური დალაგების“ პერსპექტივებს ერთობ აძნელებს. არადა, ბარბაროსები ურჩობენ
და გლობალური უსაფრთხოების რისკებს ქმნიან, რაც სულ სხვადასხვაგვარ მოტივაციას აჩენს
მსოფლიოს ერებში - რომ იფიქრონ, დაეხმარონ, ჩაერიონ, დაიპყრონ, გაანადგურონ ან
ძალად განავითარონ ერთმანეთი. სინამდვილეში კი, ეს არის არის კულტურათა დაბადებისა
და კვდომის უძველესი პროცესი და ამ მხრივ მსოფლიოში არასოდეს იცვლება რამე.
საბოლოოდ, ნებისმიერ ერი რჩება სამი არჩევანისა და შესაძლებლობის წინაშე: წარმოშვას
ცივილიზაცია, აითვისოს ცივილიზაცია, ან დარჩეს ბარბაროსად. ასეთი არჩევანის გაკეთება
ჩვენც გვიწევს, ოღონდ საკითხავია - ინდივიდუალურად ვწყვეტთ თუ მაინც გვაქვს რამე - თემს
მიმსგავსებული? შეგვიძლია კოლექტიური არჩევანის გაკეთება?

„იდიოტები“

„იდიოტი“ (ἰδιώτης) ძველ ბერძენთა ენაზე მესაკუთრეს ნიშნავდა. ათენელები მოქალაქეთა იმ

ნაწილს, რომელთაც მიწები ქალაქის კედლებთან ახლოს ჰქონდათ, ომის საკითხების
გადაწყვეტაში მონაწილეობის უფლებას არ აძლევდნენ: „იდიოტების“ მიუკერძოებლობის
იმედად ყოფნა არ შეიძლებოდა - მათ საკუთარი მიწები უფრო ადარდებდათ, ვიდრე მთელი
ქალაქის ინტერესი. ამ ხალხის აღსანიშნავად სიტყვა „იდიოტი“ (მესაკუთრე) შემდგომ
განზოგადა და სწორედ აქედან დარჩა ის თანამედროვე მნიშვნელობით - როგორც ადამიანი,
რომელიც დემოსის უსაფრთხოების საერთო ინტერესს არ იზიარებს. თანამედროვე ინგლისურ
ლექსიკონებშიც კი „idiot” განმარტებულია არა მხოლოდ როგორც „სულელი“, არამედ -
როგორც ასევე „სხვებისგან განსხვავებული“, რაც ამ სიტყვის ისტორიის ანარეკლად შეიძლება
მივიჩნიოთ.

სხვათა შორის, შესაძლოა ვინმესთვის საინტერესო იყოს, რომ ქართული „თავისუფლება“რომ

ბერძნულად ვთარგმნოთ, „იდიო-კრატიას“ ანუ (საკუთრი თავის ფლობას და მართვას)
მივიღებთ (ίδιος - „საკუთარი“, „თავად“, და κρατέια - „ფლობა“) და ეს სულაც არ არის
სიტყვების თამაში. ბერძნული ცნობიერებისთვის ყველაფერი ასოციალური, ყველაფერი ის,
რაც პოლისის ფარგლებში ადგილს ვერ პოულობდა, უადგილოდ, ატოპიურად (άτοπος)
მიიჩნეოდა და ამავე სიტყვის ფორმაა „უტოპიაც“, რაც ასევე უადგილობას და, ამდენად,
არარეალისტურობას ნიშნავს. ეს სწორედ ის მიმართებაა, რის გამოც „იდიოტ“-ებს ქალაქის
საქმეებში ჩარევას უკრძალავდნენ. ომის დროს ისინი ატოპიურები ხდებოდნენ. მოკლედ რომ
მოვჭრათ, ატოპიურობას მიაწერდნენ ხოლმე დემოსს, საკრებულოს მოწყვეტილ მოქალაქეს
და სიტყვა „იდიოტი“ სწორედ ასეთთა აღსანიშნად შემოგვრჩა.
 რელიგია და თემი

როგორც ვთქვით, ლიბერალიზმი ნიშნავს სოციალურ თავისუფლებას, თავისუფლებას თემის

ფარგლებში. ლიბერალი არის თავისუფალი ადამიანი, რომელიც საკუთარი არჩევანისა და
ნების თანახმად ცხოვრობს, ირჩევს იმას, რაც მისთვის ძვირფასია, აკეთებს იმას, რაც მას სურს,
აღიარებს სხვა ადამიანის უფლებას, რომ ასევე მოიქცეს და ზრუნავს იმისათვის, რომ
ცხოვრების ასეთი სტილი დაცული იყოს.

ლიბერალიზმის იდეა ევროპულ ენასა და ცნობიერებაში დაიბადა, მაგრამ მან ქრისტიანული

კულტურის წიაღში შეისხა ხორცი, სწორედ აქ მოხდა ცნობიერისა და არაცნობიერის კვლავ
გაერთიანება. თანამედროვე ლიბერალი ძველისაგან არ განსხვავდება. ის თემის წევრია,
რომელიც ღვთის იმედზე კი არ არის მხოლოდ, არამედ - აქტიურად აზროვნებს და შრომობს
იმისათვის, რომ დაიცვას მისთვის ღმერთისგან ბოძებული ნიჭი - საკუთარი თავისუფლება, და
არ შეუზღუდოს ის სხვასაც.

თანამედროვე სახელმწიფოს იდეა ადამიანის დაცემული ბუნების აღიარებიდან დაიბადა. მე-17

საუკუნის დასაწყისში თომას ჰობსი ამბობდა, რომ სახელმწიფო ადამიანის თავისუფლებას
უზრუნველყოფს, რადგან ადამიანი უზნეო არსებაა და სახელმწიფოს გარდა არ არსებობს
მიუკერძოებელი სხვა მესამე ძალა, რომელიც ერთი ადამიანისაგან მეორის ჩაგვრას
შეაკავებდა. სწორედ აქედან ჩნდება სოციალური კონტრაქტის იდეა და მისი აუცილებლობის
განცდა. საერთოდ, იშვიათად ვინმე ახსენებს, რომ ჰობსის „ლევიათანის“ ნახევარზე მეტი
რელიგიის თემას ეძღვნება და, როგორც ამ საქმის მცოდნენი ამბობენ, ნაშრომი
სტრუქტურითაც კი თეოლოგიურ ტრაქტატს ჰგავს. საერთოდ, სიმართლე ისაა, რომ
თანამედროვე ევროპული აზროვნება ადამიანისა და ღმერთის შესახებ მსჯელობიდან
დაიბადა. ჩვენთან კი მხოლოდ მუქარები და ლოზუნგებია, მსჯელობა და ფიქრი ამ საკითხშიც
კი ცოტაა..

ბუნებრივია, არ არის შემთხვევითი, რომ ლიბერალიზმის დისკურსი სწორედ ქრისტიანულ

სამყაროში განვითარდა. ადამიანის ნების თავისუფლების აღიარება ერთ-ერთი ძირითადი
პრინციპია, რაც ქრისტიანობას სხვა რელიგიებისგან გამოარჩევს. ამიტომ, დიდწილად სწორედ
ქრისტიანულ ფილოსოფიას უნდა უმადლოდეს თავის არსებობას ლიბერალიზმიც,
თავისუფალი ბაზრებიც, კერძო საკუთრებაც, პროგრესიც და თანამედროვე ერებიც კი. რაღა
თქმა უნდა, ქრისტიანული „ნების თავისუფლება“ სულაც არ გულისხმობს სოციალურ
თავისუფლებას, მაგრამ იმის თქმა ნამდვილად შეიძლება, რომ ქრისტიანულმა ფილოსოფიამ
გააჩინა გარკვეული მოდელი, რასაც შემდეგ სოციალური დისკურსი დაეფუძნა. სწორედ ასე
წარმოიშვა ლიბერალიზმი, თუმცა, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ქრისტიანული მოძღვრება
ასეთი „დუბლირების“ საფუძველს თავადვე იძლეოდა, რადგან იძლეოდა სწავლებას ქცევის
ნორმების შესახებ. ამიტომ, უცნაური არ უნდა იყოს, რომ ლიბერალიზმის საფუძველში დაიდო
იდეა ქრისტიანული თემის (Christian Commonwealth), როგორც უფლის სამეფოს ამქვეყნიური
მოდელის შესახებ.

ამის მიუხედავად, დღეს ხშირად ვხედავთ, რომ ლიბერალიზმი უპირისპირდება რელიგიას.

ასეთი მაგალითები ხშირია, მაგრამ ეს არ არის ბუნებითი დაპირისპირება. სინამდვილეში ის,
რასაც ლიბერალიზმი შინაგანად ეწინააღმდეგება, არის არა რელიგია თავისთავად, არამედ -
ფანატიზმი, ბრმა რწმენა, პასიური მორჩილება და ინტელექტუალური განუვითარებლობა.
მოჩვენებითი რელიგიურობა ხშირად იქცევა ხოლმე ყველაფერ ამის სინონიმად,
თავისუფლება კი - ქართული თუ ევროპული - არის აზროვნებისა და არჩევანის უფლება, თუმცა
ევროპული ლიბერალიზმი ამას გარდა არის სოციალური პასუხისმგებლობის განცდა და
აქტიური შრომა ამ არჩევანის ხორცშესასხმელად. რაღა თქმა უნდა, აქ არ განვიხილავთ იმ
შემთხვევებს, როდესაც „ლიბერალს“ ამ სიტყვის შინაარსის გაუცნობიერებლად ირქმევენ და
რელიგიასაც ისე უპირისპირდებიან, რომ არც მისი შინაარსი იციან.

ქართული „თავისუფლების“ ასოციალური ხასიათი ალბათ სწორედ იქიდან მომდინარეობს,

რომ მასში სარწმუნოებრივი დატვირთვა სჭარბობს. „თავისუფლების“ გაგების სოციალური
დუბლირება საქართველოში არ მომხდარა. მას არ გააჩნია მიმართებები „თემის“,
„საზოგადოების“, „სახელმწიფოს“ ცნებების მიმართ და, ბუნებრივია, ეს პრობლემაა, რადგან
სოციალური ორგანიზაციის ნებისმიერი ფორმა ქართული ცნობიერებისთვის, შესაძლოა,
თავისუფლების შეზღუდვად აღიქმებოდეს. ასეა თუ ისე, დღეს ქართული სახელმწიფო
მსჯელობისა და აზროვნების გარეშე იქმნება და, როგორც ჩანს, ამ რეალობას ჩვენი
ცნობიერების სიღრმეებში აქვს ფესვები. თუმცა, უნდა გვახსოვდეს, რომ, ზოგადად, ცნობიერება
ისეთივე ცვლადია, როგორიც, ვთვათ, ასფალტი. მას გარემო ქმნის, გარემო აძლევს ფორმას
და მიმართულებას, გარემო ანგრევს და შემდეგ ისევ აშენებს. გარემოს კი ან თემი ქმნის და ან -
ლიდერები. რომელი არსებობს? - ეს არის ძირითადი კითხვა.

ანდრო ბარნოვი

14/02/2010