TMH
BİRLEŞİM HESABI - 1
(BULONLU KÖŞE BİRLEŞİMİ)
Ali Osman KAHVECİ - İnşaat Mühendisi
Sanayi türü çelik konstrüksiyon yapıların kolon kiriş
köşe birleşimlerine ait çeşitli kaynaklarda değişik
çözüm yöntemleri bulunmaktadır. Burada bir sanayi
yapısının projelendirilmesinde gerekli olabilecek bir
köşe birleşiminin hesap yöntemini meslektaşları-
mızla paylaşmak istedik.
Bu tür birleşimlerin sadece çekmeye çalışan bulonlu
kesitlere göre daha avantajlı yanları bulunmaktadır.
Bu nedenle bu tür deplasmana dayalı kesit hesabı
çok gerekli olmaktadır. Moment aktaran kolon-kiriş
birleşimlerinin sadece çekmeye çalışan bulonlar
kullanılarak yapılması durumundaki bulon sayısı
ve birleşim yüksekliği de artmaktadır. Aşağıdaki
örnek köşe birleşiminde kullanılan üst çekme lev-
Tarafsız eksenin 1-2 bulonları arasında olduğu
kabulü ile
Genel denge denklemi
(1)
olarak yazılabilir. Bu denklem daha genel bir ifade
ile
TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 435 - 2005/1
hası da tarafsız eksene en uzak noktadaki eleman
olarak çalıştığından en büyük gerilmeyi de bu
eleman almaktadır. Bu tür çekme levhalı köşe birle-
şiminde gerek kapasite gerekse birleşimin yüksek-
liği de daha avantajlı olabilmektedir. Ayrıca sürekli
momentten dolayı çekmeye çalışan civatalara peri-
yodik olarak tork kontrolü yapılması gerekmektedir.
Halbuki kesmeye de çalışan bulonların olduğu bu
tipik detayda bu kontrole aynı sıklıkta gerek kalma-
yacaktır.
Aşağıda teorisini ve bir de sayısal örnek ile daha
anlaşılabilir olacağını umduğumuz yazımızın siz
meslektaşlarımızın çalışmalarında fayda sağlayaca-
ğını ümit ederiz.
(2)
şeklinde yazılabilir.
Tarafsız eksenin genel denklemi yazılırsa;
(3)
ifadesi elde edilecektir.
51
TMH
Gerilmenin Lineer dağıldığı kabulü ile i seviyesin- ifadesi ile hesaplanabilir.
deki gerilmeler hesaplanabilir. Üst levhaya gelen çekme kuvvetini kirişin başlığına
taşıyan bulonlarda hesap:
(4)
n: levhanın sıra indisi olmak üzere levhaya gelen
gerilme;
Tarafsız eksene göre kuvvetlerin momentleri alı-
nırsa; (11b)

(5) olur.
(12)
(5) ifadesinde yerine yazıldığında
ifadesi ile levhaya gelen çekme kuvveti elde edile-
cektir.
(6)
Üst levhayı birleşimin bir tarafına bağlayacak olan
ve (6) ifadesi sadeleştirildiğinde ise bulonlar bu çekme kuvvetini emniyetle aktarabil-
melidir.
Birleşimin bir tarafında m adet bulon olduğu düşü-
(7)
nülürse bir taraftaki bulonların kesit alanları toplamı
d bulon çapı olmak üzere;
ifadesi elde edilecektir.
Her bir i seviyesine gelen kuvvet ise (13)

(8) ve bulonlardaki kesme dayanımı

şeklinde yazılabilir (14)

(8) ifadesini (7) ifadesinde yerine koyarsak olmalıdır.

Birleşimdeki kesme kuvvetinden dolayı ana bulon-
(9) lardaki gerilmelerin hesabı:
m : ana birleşimdeki toplam bulon sayısı ,
(9) ifadesinden σd değeri çekilir ise basınç bölgesi d : birleşimdeki bulon çapı olmak üzere ;
gerilme değeri bulunacaktır.
(15)
(10)

(16)
Tarafsız eksenin (3) nolu ifadesinde bilinenler yerine
konularak x tarafsız eksen mesafesi bulunabilir. Kıyaslama Gerilmesi
Bulunan x değeri de (10) nolu ifadede yerine konu-
larak σd değeri hesaplanır. (17)
Artık herhangi bir bulon sırası hizasındaki gerilme
değeri ise olmalıdır.

(11) SAYISAL ÖRNEK :

Bir sonraki sayfadaki şekilde bulon yerleşimi ve
ifadesi ile bulunabilir. iç kuvvetleri verilmiş olan köşe birleşimini tahkik
Örneğin 2 nolu sıradaki bulonlara gelen gerilme edelim.
değeri toplamı Verilenler:
Max M = -10.23 tm Max T = 6.80 ton
(11a)
Max N = -3.75 ton

52 TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 435 - 2005/1

 TMH

2 x 6 adet M20 bulon kullanılacak (M20 Bulon diş

dibi kesiti alanı Fd=2.2 cm2)
1 sırada 2 bulon var o halde Fb=2 x Fd=4.4 cm2
En Üst Bulonlarda Meydana Gelen Gerilme;
Tarafsız eksenin 1-2 bulonları arasında olduğu
kabulü ile
Nokta hi Fi Fi.hi Fi.Hi^2 ai(mm)
2 24.50 4.40 107.8 2641.1 195 Levhaya Gelen Kuvveti Kiriş Başlığına Taşıyan
Bulonların Hesabı:
3 33.50 4.40 147.4 4937.9 90
4 42.50 4.40 187.0 7947.5 90
Üst levhayı kiriş üst başlığına bağlayan bulonların
toplam alanı
5 51.50 4.40 226.6 11669.9 90
6 60.50 4.40 266.2 16105.1 90
7 71.50 12.50 893.8 63903.1 110
Üst levha kesit alanı F7=b.t7=12,50.1,0=12,50 cm2
ΣFi ΣFi . hi ΣFi . Hi^2 Üst bağlantı levhasındaki çekme kuvveti;
34.50 1828.8 107204.63
Z7=σ7 . F7 = 0,785 . 12,50 = 9,813 ton
Tarafsız Eksenin (TE) Genel Denklemi: bulonlardaki kesme dayanımı
τ=Z7 / Fb= 9,813 / 12,50 = 0,785 t/cm2 ≤ 0,900 t/cm2
Kesme Kuvvetinden Dolayı Gövde Bulonlarındaki
(12.5 / 2).x2+(34.5).x-1828.8=0 Buradan x bulunur Gerilme;
x = 14.57 cm.
Sağlaması:
(12.5/2).(14.57)2 + (34.5).(14.57) - 1828.8 ≈ 0
Bulunan x değerini σd ifadesinde yerine yazarsak

Kıyaslama Gerilmesi

Üst Bağlantı Plakasındaki Gerilme Değeri; Kaynak: Serdar Amasralı, proje notları

TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 435 - 2005/1 53