Professional Documents
Culture Documents
ย้อนรอยเขื่อนบ้านกุ่ม
ย้อนรอยเขื่อนบ้านกุ่ม
ตอชะตาแมน้ําโขง สายน้ําแหงชีวต
ิ
ณ สามพันโบก จังหวัดอุบลราชธานี
14 ธันวาคม 2552
ยอนรอยเขือ
่ นบานกุม:
ภัยคุกคามวิถีชุมชนและนิเวศลุมน้ําโขง
รวมจัดโดย
สํานักงานคณะกรรมการสุขภาพแหงชาติ
สํานักงานกองทุนสนับสนุนการสรางเสริมสุขภาพ
คณะอนุกรรมาธิการศึกษา และตรวจสอบโครงการไฟฟาพลังน้ําเขื่อนบานกุม วุฒิสภา
คณะอนุกรรมาธิการทรัพยากรน้ํา วุฒิสภา
ศูนยวิจัยสังคมอนุภูมิภาคลุมน้ําโขง คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
กลุมคนฮักน้ําของ, เครือขายชุมชนริมแมน้ําโขง, มูลนิธิพิทักษธรรมชาติเพื่อชีวิต
มูลนิธิประชาสังคม, มูลนิธิฟนฟูชีวิตและธรรมชาติ
1
1. สถานะของโครงการเขื่อนบานกุมในปจจุบัน ทั้งฝงไทย และสปป.ลาว
สถานะของเขื่อนบานกุมในประเทศสปป.ลาว
ขาวความเคลือ่ นไหวของบริษัทอิตาเลียนไทยและบริษัทเอเชียคอรปฯที่ดําเนินการในประเทศ
สปป.ลาวนั้น ไมเปนที่เปดเผยมากนัก ซึ่งบริษัทฯทั้งสองยังคงดําเนินการสํารวจออกแบบอยางตอเนื่อง
หากแตขอมูลการออกแบบเขื่อนบานกุมนั้น ไดถูกเผยแพรโดยเจาหนาที่ของรัฐบาลสปป.ลาว ในการ
ประชุม Regional consultation on MRC’s Hydropower Programme โดย Mr.Viraphonh Viravong,
1
บานกุม, คันทาเกวียน, ทุงนาเมือง, ปากลา, ผาชัน, บานนอย, สําโรง, ปากหวยมวง, คําจาว, จอมปลวกสูง, ปากกะหลาง, สองคอน, คันพะ
ลาน, ดอนงิ้ว, บุงแซะ, ปากแซง, นาทราย, นาหินโงน, ลาดหญาคา, นาแวง, บุงของ, นาเมือง, หนองวิไล, บานเหนือ, นาสนาม, แกง
เกลี้ยง, อุบมุง, หวยยาง, บุงซวย, บุงเขียว
2
Ban Koum Noy, Ban Tha Kouian, Ban Keng-Gnaphe,t Ban Khan Soum Sao, Ban Mae Keua, Ban Khon Kene, Ban Don
Khieo, Ban Taphan, Ban Pak Se Nouan, Ban Hinkhok, Ban Phahang, Ban Nakho, Ban Thaphe, Ban Na Pak Soun, Ban
Nongdeum, Ban Thadua, Ban Sabouxai, Ban Na Pho
2
Director General; Department of Electricity, Ministry of Energy & Mines เมื่อวันที่ 25-27 กันยายน
2551 ที่กรุงเวียงจันทนวา เขื่อนบานกุมจะมีกําลังติดตั้งรวม 2,330 MW ซึ่งมากกวาที่ พพ.ไดออกแบบไว
ถึง 458 เมกะวัตต และตามกําหนดระยะเวลาศึกษา 30 เดือนนั้น บริษัทอิตาเลียนไทยฯ ตองดําเนินการให
แลวเสร็จภายในปลายป 2553
2. ประเด็นปญหาตอโครงการเขื่อนไฟฟาบานกุม
3
มาตรา 57 บุคคลยอมมีสิทธิไดรับขอมูล คําชี้แจง และเหตุผลจากหนวยราชการ หนวยงานของรัฐ รัฐวิสาหกิจ หรือราชการสวนทองถิ่น
กอนการอนุญาตหรือการดําเนินโครงการหรือกิจกรรมใดที่อาจมีผลกระทบตอคุณภาพสิ่งแวดลอม สุขภาพอนามัย คุณภาพชีวิต หรือสวนได
เสียสําคัญอื่นใดที่เกี่ยวกับตนหรือชุมชนทองถิ่น และมีสิทธิแสดงความคิดเห็นของตนตอหนวยงานที่เกี่ยวของเพื่อนําไปประกอบการพิจารณา
ในเรื่องดังกลาว...
4
มาตรา 190 หนังสือสัญญาใดมีบทเปลี่ยนแปลงอาณาเขตไทย หรือเขตพื้นที่นอกอาณาเขตซึ่งประเทศไทยมีสิทธิอธิปไตยหรือมีเขตอํานาจ
ตามหนังสือสัญญาหรือตามกฎหมายระหวางประเทศ หรือจะตองออกพระราชบัญญัติเพื่อใหการเปนไปตามหนังสือสัญญา หรือมีผลกระทบ
ตอความมั่นคงทางเศรษฐกิจหรือสังคมของประเทศอยางกวางขวาง หรือมีผลผูกพันดานการคา การลงทุน หรืองบประมาณของประเทศอยาง
มีนัยสําคัญ ตองไดรับความเห็นชอบของรัฐสภา...กอนดําเนินการเพื่อทําหนังสือสัญญากับนานาประเทศหรือองคการระหวางประเทศตาม
วรรคสอง คณะรัฐมนตรีตองใหขอมูลและจัดใหมีการรับฟงความคิดเห็นของประชาชน และตองชี้แจงตอรัฐสภาเกี่ยวกับหนังสือสัญญานั้น ใน
การนี้ ใหคณะรัฐมนตรีเสนอกรอบการเจรจาตอรัฐสภาเพื่อขอความเห็นชอบดวย...
3
2.1.2 การไมเปดเผยขอมูล รายงานฉบับสมบูรณ “รายงานการศึกษากอนการศึกษาความ
เหมาะสมและผลกระทบสิ่งแวดลอม โครงการฝายบานกุมและโครงการฝายปากชม” ซึ่งศึกษาโดย
กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน แลวเสร็จมาตั้งแตเดือนพฤษภาคม 2551
4
(4) กระทรวงการตางประเทศ หลีกเลี่ยงที่จะไมปฏิบตั ติ ามขอกฎหมายดานการมีสวนรวมของ
ประชาชนโดยเฉพาะที่กําหนดใน รัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2551 มาตรา 57 และ 67 การชี้แจงของ กระทรวง
การตางประเทศ วาเมื่อตัดสินใจแลว จึงจะปฏิบัตติ ามขอกฎหมายเหลานี้ จะสรางปญหายุงยากตามมา
อีกนานับประการ
6
รวบรวมขอมูลโดยชาวบานจาก 6 หมูบาน ในเขตอําเภอโพธิ์ชัย จังหวัดอุบลราชธานี ภายใตการสนับสนุนจากโครงการฟนฟูความ
หลากหลายทางชีวภาพของระบบนิเวศนพื้นที่ชายฝงแมน้ําโขง มูลนิธิพิทักษธรรมชาติเพื่อชีวิต, 2551
5
ตัวเลขความตองการการใชไฟฟาสูงสุดจริงของป 2550 ต่ํากวาตัวเลขความตองการการใชไฟฟาสูงสุด
ประมาณการถึง 1,300 เมกะวัตต ขอเท็จจริงที่วานี้บงชี้วา โครงการเขื่อนบานกุมไมนาจะมีความจําเปนตอ
การพัฒนากําลังการผลิตไฟฟาของไทยแตประการใด
2.5 ผลกระทบตอนระบบนิเวศแมน้ําโขง
เปนที่ยืนยันในทางวิชาการแลววา วงจรการอพยพและวางไขของปลาในแมน้ําโขงและแมน้ําสาขา
เปนไปตามวัฎจักรการขึ้นลงของระดับน้าํ ในแมน้ําโขง ปลาเศรษฐกิจราคาดีลวนเปนปลาที่มีการอพยพยาย
ถิ่นทั้งสิ้น พันธุปลาหลากหลายชนิดตางอาศัยระบบนิเวศที่แตกตางกันถึง 20 ระบบนิเวศยอย8 เปนทั้ง
แหลงวางไข/อนุบาลลูกออน, แหลงอาหาร และที่อยูอาศัย/หลบซอนศัตรู การปดกั้นแมน้ําโขงโดยเขื่อน
7
เผยแพรในคอลัมน “พลังงานนารู” นิตยสารโลกสีเขียว ปที่ 17 ฉบับที่ 100 กันยายน-ตุลาคม 2551
8
มูลนิธิพิทักษธรรมชาติเพื่อชีวิต, อางแลว
6
เทากับการตัดขาดวัฎจักรของระบบนิเวศแมน้ําโขง และทําใหเกิดการเปลี่ยนแปลงระดับน้ําและอัตราการ
ไหลของแมน้ําโขงดานเหนือเขื่อนและทายเขื่อน การเปลี่ยนแปลงของระบบนิเวศแมน้ําโขงที่สําคัญเชน
2.5.1 การเปลี่ยนแปลงดานอุทกวิทยา โครงการเขื่อนบานกุม ถึงแมจะเปนเขือ่ นที่ถูกออกแบบ
ใหเปนเขื่อนแบบ run-of-river ซึ่งทําใหดูเหมือนวาจะไมจะสงผลกระทบตออุทกวิทยาแมน้ําโขง แต
บทเรียนจากการสรางเขื่อนมานวาน เขือ่ นตาเฉาซานและเขื่อนจินฮง ซึ่งเปนเขื่อนแบบ run-of-river
เชนกันนั้น ไดชี้ใหเห็นถึงการเปลี่ยนแปลงดานนิเวศวิทยาและอุทกวิทยาของแมน้ําโขงดานทายน้ําอยาง
รุนแรง ตลอดระยะเวลากวา 15 ปที่ผานมาหลังการเปดใชงานเขื่อนมานวานในป 2536
2.5.2 เขื่อนบานกุมจะทําลายระบบนิเวศวังน้ําลึก หรือวังปลา โดยเฉพาะวังน้าํ ลึกทั้งหมดที่อยู
เหนือเขื่อน โดยปกติในชวงฤดูน้ําลดปลาจะอาศัยอยูในวังน้ําลึกทีท่ าํ หนาที่เปนทีพ่ ักอาศัย ขยายพันธุและ
การเติบโตของปลาวัยออน ปลาและสัตวน้ําเหลานี้จะอพยพออกจากวังน้ําลึกไปสูใ นแมน้ําตอนบน ลําน้ํา
สาขาและที่ราบลุมน้ําทวมถึงในชวงฤดูน้ําหลากถัดมา อางเก็บน้ําจะเปลี่ยนระบบนิเวศวังน้ําลึกจากสภาพ
น้ําไหลเปนสภาพน้ํานิ่งตลอดทั้งปและมีความลึกเพิ่มขึ้น เชน วังน้าํ ลึกในแมน้ําโขง9 ระหวางบานผาชัน
อําเภอโพธิ์ไทร ถึง บานดงนา อําเภอศรีเมืองใหม จ.อุบลราชธานี มีวังน้ําลึกที่มีความลึกเกินกวา 20 เมตร
จํานวน 12 แหง และวังน้ําลึกที่มีความลึกมากที่สุดคือบริเวณเวินเรือคาง มีความลึกมากถึง 84 เมตร
คณะกรรมาธิการแมน้ําโขง (MRC) ไดศึกษาในเรื่องวังน้ําลึก ซึ่งไดมีขอเสนอที่สําคัญคือ การ
พัฒนาโครงการใดๆ บนแมน้ําโขง ตองผนวกการศึกษาผลกระทบตอวังน้ําลึกในแมน้ําโขงทั้งระบบ ใน
การศึกษาผลกระทบดานสิง่ แวดลอม (EIA) และผลกระทบทางสังคม (SIA) เพื่อประกอบการตัดสินใจกอน
การพัฒนาโครงการ10
2.5.3 ผลตอการอพยพของปลา และความสมบูรณดานการประมง ทั้งนี้รายงานสรุปของกลุม
ผูเชี่ยวชาญอิสระ11 ระบุวาความสมบูรณดานการประมงในเขตลุมน้ําโขงตอนกลางและตอนลาง มีผลผลิต
ประมาณ 1.9-2.5 ลานตัน มีมูลคามากกวา 3 พันลานเหรียญสหรัฐฯตอป ซึ่งถือวาเปนลุมน้ําที่มคี วามอุดม
สมบูรณดานการประมงมากที่สุดในโลก นอกจากนี้ปลาที่จับไดในลุมน้ําโขงตอนลาง มากกวา 70% ตอง
พึ่งพาการอพยพเปนระยะทางไกลในแมน้ําโขง ดังนั้นการสรางเขื่อนบนแมน้ําโขงจะสงผลกระทบตอความ
สมบูรณดานการประมงโดยตรง และผลกระทบรุนแรงกวาการสรางเขือ่ นบนแมน้ําสาขาของแมน้ําโขง12
นอกจากนี้ยังมีการสํารวจพันธุปลาในพื้นที่หลายแหงของแมน้ําโขงและแมน้ําสาขา ที่บงชี้ถึงความสมบูรณ
ของพันธุปลาและการอพยพของปลา ไดแก
9
การสํารวจวังน้ําลึกในแมน้ําโขง โดย มูลนิธิฟนฟูชีวิตและธรรมชาติ เมื่อวันที่ 13 พฤษภาคม 2551 วังน้ําลึกทั้ง 12 แหงไดแก สุดเขตบาน
ผาชันทิศเหนือ (20 ม.), ทาน้ําบานผาชัน (29 ม.), เวินยางเดี่ยว (66 ม.), เวินเรือคาง (84 ม.), เวินผักหนาม (48 ม.), เวินหวยบอน (47
ม.), เวินขี้เจีย (33 ม.), ปากหวยลาน (35 ม.), เวินเผาะ (41 ม.), เวินขาม (ปากหวยไร) (20 ม.), เวินกุม (23 ม.), ทาเรือบานดงนา (22 ม.)
10
Deep pools as dry season fish habitats in the Mekong River Basin, น. 15 ขอ 1 และ 5, อางแลว
11
Examining the barrier effects of mainstream dams to fish migration in the Mekong, with an integrated perspective to the design
of mitigation measures, Conclusions from an independent Expert Group Meeting Vientiane, Lao PDR 22-23 September 2008
จาก http://www.mrcmekong.org/download/programmes/hydropower/presentations/Consultation%20Presentation%20(final%2025%20Sep%2008).pdf
12
Impacts of mainstream dams on fisheries and mitigation options - Current status of knowledge by Chris Barlow, Fisheries
Programme, Mekong River Commission
7
Baran และ Ratner ระบุวา ในบริเวณสี่พนั ดอนซึ่งเปนที่ตั้งของเขื่อนดอนสะโฮงนั้น มีพันธุปลา
ตางๆ มากกวา 201 ชนิด บางชนิดพบเฉพาะถิ่นหรือใกลสูญพันธุ เชน ปลาสะอี (Mekongina
erythrospila) และ ปลาเอินตาแดง (Probarbus jullieni) และพื้นที่นี้ยงั เปนสวนหนึง่ ของถิ่นอาศัยของ
ปลาโลมาอิระวดี (Orcaella brevirostris) เชนกัน และรายงานดังกลาวยังชี้วา อัตราการอพยพของปลาใน
บางพื้นที่ของแมน้ําโขง อาจมีสูงถึง 30 ตันตอชัว่ โมง13
รายงานการสํารวจพันธุปลาในแมน้ํามูน โดยงานวิจัยไทบาน14 พบวา กอนการสรางเขื่อนปากมูน
ในแมน้ํามูนมีพันธุปลา 265 ชนิด แตหลังการสรางเขื่อนพบพันธุปลาธรรมชาติเพียง 45 ชนิด ปลาที่
หายไปสวนใหญ เปนปลาที่อพยพจากแมน้ําโขง เมื่อมีการทดลองเปดประตูเขื่อนปากมูน พบพันธุปลา
กลับมา 156 ชนิด เปนปลาธรรมชาติ 148 ชนิด และปลาตางถิ่น 8 ชนิด ในจํานวนทั้งหมดนี้เปนปลา
อพยพจากแมน้ําโขง 123 ชนิด ซึ่งรวมถึงปลาหายากและใกลจะสูญพันธุเชน ปลาบึก
การสํารวจพันธุปลาเบื้องตนในแมน้ําโขง บริเวณอําเภอปากชม อําเภอเชียงคาน จังหวัดเลย โดย
โครงการแมน้ําเพื่อชีวิต พบปลาในแมน้ําโขงรวม 177 ชนิด
การสํารวจขอมูลเบื้องตนของนักศึกษามหาวิทยาลัยอุบลราชธานี 15 พบวา ชาวบานรูจักและจับ
ปลาไดไมนอยกวา 110-150 ชนิด
ดร. ชวลิต วิทยานนท นักวิชาการดานประมง ระบุวาการสรางเขื่อนแมน้ําโขงสายหลักจะตัดวงจร
การอพยพของปลาในแมน้ําโขง โดยเฉพาะกลุมปลาที่มีเสนทางการอพยพเปนระยะทางไกล จะคอยๆ สูญ
พันธุไปจากแมน้ําโขง เชน ปลาบึก ปลาซวย ปลาเอิน ปลาสะอี ปลาแข ปลาหวา ปลาคูน ปลาเคา ปลาขบ
ฯลฯ และยังระบุวาผลกระทบดานการประมงจากเขื่อนกั้นลําน้ําโขงนาจะมีระดับความรุนแรงมากกวา
ผลกระทบดานการประมงของเขื่อนปากมูน ถึง 500-1,000 เทา16
3. สรุปขอมูลโครงการเขื่อนบานกุม 17
3.1 ขอมูลดานเทคนิคโครงการเขื่อนบานกุม ไดแก
1. ติดตั้งเครื่องกําเนิดไฟฟาขนาด 1,872 เมกะวัตต และมีกําลังการผลิตพึ่งได 375.68 เมกะวัตต
(ประมาณ 20% ของกําลังผลิตติดตั้ง)
2. มีระดับเก็บกักสูงสุดที่ 115 เมตร จากระดับน้ําทะเลปานกลาง (ม.รทก.)
3. เกิดอางเก็บน้ํายาว 110 กิโลเมตร มีความจุขนาด 2,111 ลาน ลูกบาศกเมตร
13
The Don Sahong Dam and Mekong Fisheries in A Science Brief from the WorldFish Center by Eric Baran and Blake Ratner,
June 2007
14
แมมูน "การกลับมาของคนหาปลา", งานวิจัยไทบาน, 2545
15
การสํารวจเบื้องตน “วาดวยการเกษตรริมโขงและการทําประมง บานปากกะหลาง และบานสองคอน อําเภอโพธิ์ชัย จังหวัดอุบลราชธานี,
คณะนักศึกษาสาขาการพัฒนาสังคม (ชั้นปที่ 3) คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี (กรกฎาคม-สิงหาคม 2551)
16
คําบรรยายในการประชุมเวทีสาธารณะ “ผลกระทบจากโครงการเขื่อนบานกุม” ณ หองประชุมอําเภอโขงเจียม จังหวัดอุบลราชธานี จัดโดย
คณะกรรมาธิการสวัสดิการสังคมและความมั่นคงของมนุษย สภาผูแทนราษฎร วันที่ 27 กันยายน 2551
17
“รายงานกอนรายงานความเหมาะสมและรายงานสิ่งแวดลอมเบื้องตน ของโครงการไฟฟาพลังน้ําฝายปากชมและฝายบานกุม” กรมพัฒนา
พลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน กระทรวงพลังงาน, มีนาคม 2551 ศึกษาโดย บริษัทปญญา คอนซัลแตนท จํากัด และบริษัทแมคโคร
คอนซัลแตนท จํากัด
8
4. มีพื้นที่น้ําทวม 98,806 ไร จําแนกเปนพื้นที่น้ําทวมตลิง่ ฝงประเทศไทย 5,490 ไรและตลิ่งฝง
ประเทศลาว 8,368 ไร
5. ติดตั้งประตูระบายน้ําจํานวน 22 บาน ขนาด กวาง 20 เมตร สูง 25.50 เมตร
6. ชองเดินเรือ 2 ชอง ขนาด กวาง 20 เมตร ยาว 200 เมตร และชองทางปลาผาน (Fish way)
หรือบันไดปลาโจน
7. พลังงานไฟฟาสุทธิเฉลี่ยปละ 8,012.17 ลานหนวยและพลังงานไฟฟาพึ่งไดสุทธิเฉลี่ยปละ
3,078.74 ลานหนวย
8. ตนทุนโครงการรวม 95,348 ลานบาท และตนทุนโครงการเมื่อรวมเงินเฟอและดอกเบี้ยรวม
120,390 ลานบาท
9. ตนทุนพลังงานไฟฟา 1.37 บาทตอหนวย (คิดจาก พลังงานไฟฟาสุทธิเฉลีย่ ปละ 8,012.17
ลานหนวย)
3.2 รายงานการศึกษาฯเขื่อนบานกุม ไดคํานวนผลประโยชนในดานตางๆไวดังนี้
1. รายไดจากการขายไฟฟาไฟฟา 14,181 ลานบาท (จากพลังงานไฟฟาสุทธิปล ะ 8,012.17
ลานหนวย)
2. ดานคมนาคมทางน้ํา 135 ลานบาท
3. ดานประมง 270 ลานบาท
4. ลดคารบอนไดออกไซด 5.49 ลานตัน/ป หรือ ลดการนําเขาน้ํามันเตา 24,168 ลานบาท/ป
5. สามารถพัฒนาโครงการสูบน้ําดวยไฟฟา 17 โครงการ ทั้งฝงไทยและลาว ในพื้นที่ 56,600 ไร
ดวยงบประมาณลงทุนรวม 422.842 ลานบาท
ภาพที่ 1 แผนที่แสดงหมูบ านดานเหนือและดานใต ของเขื่อนบานกุม
9
3.3 รายงานการศึกษาฯไดสรุปผลกระทบและแนวทางการลดปญหาผลกระทบไว ตามตารางนี้
ผลกระทบ แนวทางการลดปญหาผลกระทบ
1. น้ําทวมหมูบาน 4 หมูบานจํานวน 239 ครัวเรือน กอสรางคันปองกันน้ําทวม โดยไมตอง
ไทยมี 1 หมูบานคือ บานคันทาเกวียน อ.โขงเจียม จ.อุบลราชธานี อพยพบานเรือนในไทยและลาว
จํานวน 29 หลังคาเรือน
ลาวมี 3 หมูบา น คือ บานกุมนอย บานคําตื้อ บานคันทุงไชย
จํานวน 44 , 93 , 73 หลังคาเรือนตามลําดับ
2. เวนคืนพื้นที่หัวงานเขื่อน ที่บานทาลง และบานกุมนอย ชดเชยคาที่ดนิ และบานเรือน
3. พื้นที่น้ําทวมตลิ่งแมน้ําโขง ซึ่งเปนพื้นที่เกษตรกรรมริมแมน้ําโขง รวม ชดเชยคาที่ดนิ และพื้นที่เพาะปลูก
13,858 ไร ซึ่งเปนพื้นที่ปลูกพืชระยะสั้นในฤดูแลง เพื่อเปน อาหาร (12,000 บาท/ไร)
การทอผาและรายไดของชุมชน แบงเปน ตลิ่งฝงไทยจํานวน 5,490 ไร
และตลิ่งฝงลาว สปป.ลาวจํานวน 8,368 ไร
4. อาชีพประมงของชุมชนดานเหนือเขื่อน ซึ่งมีรายไดหลักจากการ ชดเชยคาเสียโอกาสในการทํากิน
ประมง เชน เทียบเทาการลงทุนเปลี่ยนอาชีพเปน
ไทย เชน บานคันทาเกวียน, ปากลา, ดงนา, ผาชัน, สําโรง, ปาก เลี้ยงปลาในกระชัง (160,000 บาท/
หวยมวง, สองคอน, คันพะลาน, ดอนงิ้ว, บุงแซะ, ปากแซง, นา ครัวเรือน)
ทราย, นาหินโงน, ลาดหญาคา, นาแวง, บุงของ, นาเมือง, หนอง
วิไล, บานเหนือ, นาสนาม, แกงเกลี้ยง, อุบมุง, หวยยาง, บุงซวย,
บุงเขียว
ลาว เชน บานกุมนอย, คําตื้อ, คันกกมวง, คันทุงไซย, ปากหวย
เดื่อ, หาดสะโน, แสนพัน
5. น้ําทวมเขตอุทยานแหงชาติผาแตม รวมพื้นที่ กอนเริ่มโครงการ ตองขอเพิกถอนพื้นที่อุทยานแหงชาติกอน
480 ไร
6. การปดกั้นการอพยพของปลาในแมน้ําโขง สรางบันไดปลาโจน และเพาะพันธุปลาที่ผานไมได นํามา
ปลอยทั้งเหนือเขื่อนและใตเขื่อน
7. ผลกระทบดานอาชีพประมงดานใตเขือ่ น เชน บานทาลง, บานตามุย, ไมระบุในการศึกษาฯ
บานกุม, บานเวินบึก อ.โขงเจียม จ.อุบลราชธานี
8. ผลกระทบดานการสูญเสียระบบนิเวศและแหลงทองเที่ยวของ จ.อุบลราชธานี เชน ไมระบุในการศึกษาฯ
ผาชัน, แกงสามพันโบก, แกงสะเลกอน-ดอนใหญ, หาดสลึง, หาดบานปากแซง, วัง
ปลา ฯลฯ รวมทั้ง เถาวัลยยักษ และน้ําตกแสงจันทร(น้ําตกลอดรู) ในเขตอุทยาน
แหงชาติผาแตม
9. ผลกระทบดานการเปลี่ยนแปลงระดับน้ําและอัตราการไหลของแมน้ําโขงดานเหนือ ไมระบุในการศึกษาฯ
เขื่อนและทายเขื่อน
10. ผลกระทบตอระบบนิเวศแมน้ําโขงโดยรวม นอกพื้นที่โครงการเขื่อนบานกุม ไมระบุในการศึกษาฯ
10
3.4 รายงานการศึกษาฯ ไดเสนอแนวทางการบริหารโครงการ 3 แนวทาง ไดแก
1. การจัดตั้งคณะกรรมการรวม (Joint Committee)
2. การจัดตั้งบริษัทรวมทุนระหวางประเทศสองประเทศ (Holding company) เพื่อใหสัมปทานแก
บริษัทผูดําเนินการ
3. รัฐบาลทั้งสองประเทศดําเนินการโครงการโดยตรง โดยจัดตั้งบริษัทรวมทุนเพื่อดําเนินการเอง
(Joint Operating Committee)
รายงานการศึกษาระบุวา ขัน้ ตอนการจัดตั้งคณะกรรมการรวมตามรูปแบบที่ 1 สามารถทําไดทนั ที
แตในกรณีมีการทํา MoU ตองดําเนินการรัฐธรรมนูญมาตรา 57 และ 190 กอน
4. ลําดับเหตุการณ เขื่อนบานกุม
11
ป 2550 พพ. ไดวาจาง บริษัท ปญญา คอนซัลแตนท จํากัด และบริษัท แมคโคร คอนซัลแตนท ใหจัดทํา
“รายงานกอนรายงานความเหมาะสมและรายงานสิ่งแวดลอมเบื้องตน” ของโครงการเขื่อนขั้นบันไดแมน้ํา
โขง 2 แหงบริเวณชายแดนไทย-ลาว คือ เขื่อนปากชม (ใกลกับเขื่อนผามองในแผนดั้งเดิม) และเขื่อนบาน
กุม โดยเรียกชื่อโครงการใหมวา โครงการไฟฟาพลังน้ําฝายปากชม และ โครงการไฟฟาพลังน้ําฝายบาน
กุม ซึ่งถูกออกแบบใหเปนเขื่อนไฟฟาแบบมีน้ําไหลผานตลอดป (run-of-river)
12
25 มีค 2551 นายนพดล ปทมะ รัฐมนตรีวาการกระทรวงการตางประเทศ เปนผูแทนรัฐบาลไทยลงนาม
บันทึกความเขาใจระหวางรัฐบาลแหงราชอาณาจักรไทยกับรัฐบาลแหง สปป.ลาว เรื่อง ความรวมมือใน
การพัฒนาพลังงานไฟฟาระหวางไทย-ลาว โดยฝายลาวมีนายทองลุน สีสุลิด รองนายกรัฐมนตรีและ
รัฐมนตรีวาการกระทรวงการตางประเทศ สปป.ลาว เปนผูลงนามในนามรัฐบาล สปป.ลาว การลงนาม
บันทึกความเขาใจฯ ระบุใหภาคเอกชนศึกษาความเปนไปได
ในวันเดียวกัน นายทองลุน สีสุลิด รองนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีวาการกระทรวงการตางประเทศ สปป.
ลาว เปนผูลงนามในนามรัฐบาล สปป.ลาว ในบันทึกความเขาใจการศึกษาโครงการเขื่อนบานกุม กับ
บริษัท อิตาเลียนไทย ดีเวลล็อปเมนต จํากัด (มหาชน) และบริษัท Asiacorp Holdings Ltd. โดยมี
ระยะเวลาศึกษา 30 เดือนนับตั้งแตวันลงนาม
13
ทวม แตเราไดใชน้ําแนนอน น้ําจะอยูถอยหลังไป 110 กิโลเมตร นี่อันแรกครับ อันที่สองจะอยูที่โพนพิสัย
ก็จะถอยบาง อันนี้ตัวเลขยังไมมา ก็จะถอย สุดทายนี้อยูตอนกอนจะถึงเลย”
“รัฐบาลนี้จะเปนคนทํา แลวลงมือเซ็นสัญญากับลาวไปแลว ตอไปจะเซ็นอีกเสนหนึ่ง จะเซ็นที่ตรงกับโพน
พิสัย แลวจะเซ็นอีกอันหนึ่งที่ตรงเหนือหนองคายขึ้นมา เรื่องอยางนี้เปนเรื่องที่วาถาไมคิดไมกลาตัดสินใจ
ก็ไมมีวันไดทํา แตรัฐบาลนีค้ ิดและตัดสินใจ แลวจะลงมือทํา”
14
การลงนามบันทึกความเขาใจฯกับรัฐบาลลาว ยังมิไดตัดสินใจวาจะดําเนินโครงการไฟฟาพลังน้ํา
ฝายบานกุมหรือไม การมอบหมายใหภาคเอกชนเขามาทําการศึกษาความเปนไปไดนั้น
ภาคเอกชนจะเปนผูรับภาระคาใชจายทั้งหมด และไมมีเงื่อนไข
หากรัฐบาลตัดสินใจดําเนินการก็จะตองปฏิบัตติ ามกฎหมายของไทยที่เกี่ยวของไดแก รัฐธรรมนูญ
มาตรา 57, 67, 190 , กฎหมายสิ่งแวดลอม 2535 และกฎหมายวาดวยการใหเอกชนเขารวมงาน
หรือดําเนินการในกิจการของรัฐ 2535 รวมทั้งความตกลงระหวางประเทศเกี่ยวกับการใชแมน้ํา
โขง
การสนับสนุนให บริษัท อิตาเลียนไทย ดีเวลล็อปเมนต จํากัด (มหาชน) และบริษทั Asiacorp
Holdings Ltd. เขามาทําการศึกษา เปนขอเสนอของรัฐบาลสปป.ลาว ซึ่งรัฐบาลไทยไมขัดของ
เพราะรัฐบาลมีนโยบายสงเสริมใหเอกชนไทยเขาไปลงทุนในประเทศเพื่อนบาน และพิจารณาเห็น
วา มิไดมีเงื่อนไขผูกพันรัฐบาล ทั้งในดานงบประมาณและการดําเนินโครงการในระยะตอไป
ที่มา ขาวสารนิเทศ กรมสารนิเทศ กระทรวงการตางประเทศ ที่ 422/2551 วันที่ 14 สิงหาคม 2551
15
นายสุเทพ เหลี่ยมศิริเจริญ ผูอํานวยการสํานักพัฒนาพลังงาน กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษ
พลังงาน กลาววา ปจจุบันกรมฯไดหยุดการศึกษาโครงการเรื่องฝายบานกุมทั้งหมด ตั้งแตมีมติครม.เมื่อ 11
มีนาคม มอบหมายใหเอกชนศึกษาความเปนไปได และปจจุบันรัฐบาลยังไมไดมอบหมายใหบริษัทใด เปนผู
ทําการศึกษา ในสวนของพพ. จะรอคําสั่งจากกระทรวงในเรื่องบทบาทหนาที่สําหรับโครงการนี้อยางเปน
ทางการ แตจะยังคงศึกษาความเปนไปไดตอ สําหรับโครงการฝายปากชม และไดตั้งขอสังเกตุตอมติครม. ที่
มอบหมายใหเอกชนเปนผูศ ึกษานั้น อาจเกิดการบิดเบือนตัวเลขดานผลกระทบ หรือดานคาลงทุนหรือการ
แบงผลประโยชน รวมทั้งตองดูในเรื่องความถูกตองกับระเบียบพัสดุการจัดซื้อจัดจางดวย เพื่อปองกันความ
ผูกพันตอเนื่องระหวางบริษทั ที่กําลังเขามาศึกษาความเปนไปไดในขณะนี้ กับการไดรับสัมปทานในอนาคต
16
ไป 110 เมตร นี่เทากับแมน้ําโขงจะเก็บน้ําไว แลวเราอยางไร เราก็ปลอยเลย ปลอยเปนทอ จํานวน 10
กวาทอ ลงไปก็ทําไฟ น้ําแมน้ําโขงก็จะลงไปเหมือนเคย แลวน้ําที่จะเก็บอยู จะไดเขามาใชบานเรา คิดแลว
ครับ ทําแลว ตกลงไหม ตกลงกันแลวครับ 2 ประเทศ เซ็น MOU กันเรียบรอยแลว เทานั้นครับ ตกลงกัน
เรียบรอยแลวทั้ง 2 ฝาย ก็จะดําเนินการ ถาสําเร็จเรียบรอย ก็จะลองทํา ไมเรียก Dam เรียกวาเปนเหมือน
ลีวี่ (levee) เหมือนกับการกั้นน้ําไว”
18
เรียบเรียงจากขอมูลที่รวบรวมขึ้นโดยชาวบานจาก 6 หมูบาน ไดแก บานผาชัน, บานปากหวยมวง, บานนาทราย, บานปากกะหลาง, บาน
สําโรง และบานจอมปลวกสูง อําเภอโพธิ์ชัย จังหวัดอุบลราชธานี ภายใตการสนับสนุนจากโครงการฟนฟูความหลากหลายทางชีวภาพของ
ระบบนิเวศนพื้นที่ชายฝงแมน้ําโขง มูลนิธิพิทักษธรรมชาติเพื่อชีวิต, 2551
19
การสํารวจเบื้องตน “วาดวยการเกษตรริมโขงและการทําประมง บานปากกะหลาง และบานสองคอน อําเภอโพธิ์ชัย จังหวัดอุบลราชธานี,
คณะนักศึกษาสาขาการพัฒนาสังคม (ชั้นปที่ 3) คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี (กรกฎาคม-สิงหาคม 2551)
17
ชาวบานสามารถจับปลาไดมากที่สุด โดยเฉพาะปลาเศรษฐกิจในกลุม ปลาหนัง สวนกลุมปลาเกล็ดสามารถ
จับไดมากในชวงฤดูแลงถึงตนฤดูฝนราวเดือนมีนาคม – พฤษภาคม
เครื่องมือจับปลา ที่ชาวบานใชใน 6 หมูบานมีมากถึง 25 ชนิด ไดแก มองไหล มองปู มองซํา
มองเชือก มองเพลิน เบ็ดเผียก เบ็ดซิด เบ็ดคัน เบ็ดซํา จั่น ซอนตัก ซอนลอง สวิง แยง ลอบกุง
ลอบปลา ตุมลาน ตุมปลากด แห ไซ อวน จิบ ฉมวก โตง สะดุง
บานจอมปลวกสูงมีจํานวนชนิดเครื่องมือมากที่สุด คือ 16 ชนิด เครื่องมือสวนใหญใชจับปลาตาม
ระบบนิเวศนยอยในแมน้ําโขง อาทิ มองไหล/มองซําใชบริเวณเวิน หนาผา, มองปูใชริมฝงแมน้ําโขง, เบ็ด
คันใชริมฝง เวิน หู กอง ตาด ชอนตักใชบริเวณหู, โตงใชในลําน้ําโขง เปนตน มีเพียงบางชนิดที่ใชตาม
หนองน้ํา เชน สวิง, แยง และบริเวณริมฝงหรือลําหวย เชน ลอบดักกุง, ตุมลาน, จิบ
5.1.3 การเกษตรริมฝงแมน้ําโขง พืชเศรษฐกิจที่ชาวบานนิยมปลูกขายไดแก ขาวโพด ถั่วลิสง
มันเทศ ฝาย และพืชทีป่ ลูกทั้งเพื่อขายและกิน เชน หอมแดง กระเทียม ผักกาด ผักชีลาว ถัว่ ฝกยาว โดย
การเพาะปลูกจะเริ่มขึ้นหลังน้ําโขงลดราวเดือนตุลาคม ในชวงเดือนแรกที่น้ําเริ่มลด ชาวบานจะปลูกพืชที่
ไมตองการน้ํามากไวบนที่สงู กอนพืชชนิดอื่น เชน ถั่วลิสง ขาวโพด สวนบริเวณทีน่ ้ําลดลงมาเรื่อยๆ นั้น
จะปลูกพืชทีต่ อ งการดินชุมน้ําและมีความอุดมสมบูรณของดิน (ดินตะกอน) มาก ไดแก หอมแดง
กระเทียม และพืชสวนครัวตางๆ
การเพาะปลูกพืชในแตละปอาจมีเนื้อที่และลักษณะแตกตางกันออกไป ทั้งนี้ขึ้นอยูกับตะกอนทีถ่ กู
น้ําพัดพามา เชน บางปมีตะกอนนอย พื้นที่ริมตลิ่งจะมีแตหิน เพาะปลูกไดนอย แตถาปใดมีตะกอนมาก
ดินจะอุดมสมบูรณ สามารถทําการเกษตรไดผลดี การทําเกษตรริมตลิ่งแมน้ําโขงจึงไมตองใสปุย และไมใช
สารเคมี เพราะการปลูกพืชผสมผสานกันชวยลดความเสี่ยงเรื่องแมลง 20
5.2 มูลคาทางเศรษฐกิจของการประมงและการเกษตรริมฝงโขง
ขอมูลจากชาวบานบางรายในบานปากกะหลาง, ปากหวยมวง และผาชัน มีรายไดจากการทํา
ประมงโดยประมาณอยูระหวาง 25,000-50,000 บาทตอป โดยปลาหนังเปนปลาเศรษฐกิจซึ่งมีราคารับซื้อ
สูงกวา ระหวาง 100-170 บาท/กิโลกรัม ขณะที่ปลาเกล็ดราคาอยูระหวาง 40-100 บาท/กิโลกรัม ทั้งนี้
ขึ้นกับขนาดและชนิดของปลา
มูลคาการซื้อปลาเฉพาะจากกองทุนปลาบานผาชันเพียงแหงเดียว 21 พบวา ในป 2550 มีมูลคา
รวมตลอดทั้งปอยูที่ 398,000 บาท ซึ่งในบานผาชันยังมีการรับซื้อปลาในลักษณะเดียวกับบานผาชันอีก 4
ราน และในหมูบานตามแนวริมน้ําโขงอื่นๆ ก็ลวนมีรานรับซื้อปลาจากชาวบานอยางนอย 1 รานในทุก
หมูบาน เมื่อคํานวณโดยประมาณการวาตลอดริมน้ําโขงในพื้นที่อางเก็บน้ําของเขื่อนบานกุม ซึ่งมี
ประมาณ 30 หมูบาน มูลคาซื้อขายปลาเพียงปเดียวจะสูงถึง 12 ลานบาท มูลคาดังกลาวนี้ ไมนับรวมปลา
ที่ชาวบานนํามาเปนอาหารในแตละวัน รวมถึงการนํามาทําเปนปลาราไวกินและขาย
20
รายงานการสํารวจเบื้องตน “วาดวยการเกษตรริมโขงและการทําประมง บานปากกะหลาง และบานสองคอน อําเภอโพธิ์ชยั จังหวัด
อุบลราชธานี, คณะนักศึกษาสาขาการพัฒนาสังคม (ชั้นปที่ 3) คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี (กรกฎาคม-สิงหาคม 2551)
21
การวิเคราะหจากบัญชีซื้อขายปลา บานผาชัน โดย โครงการฟนฟูนิเวศวิทยาในอินโดจีนและพมา (TERRA)
18
มูลคาการซื้อ ปลาของกองทุนปลาบานผาชันป 2550
บาท 58,876
60,000
48,912 46,991
50,000 41,151 43,254
37,288 33,349
40,000 31,813
30,000 19,880 21,484
20,000 9,711
10,000 5,476
-
ม.ค. ก.พ. มี.ค. เม.ย. พ.ค. มิ.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค.
19
ภาพ สวนมันเทศ บนหาดทรายแมน้ําโขง ในฤดูแลง ที่บานสองคอน อ.โพธิ์ไทร จ.อุบลราชธานี
-------------------------------------------------
20