Μάθημα Παλαιάς Διαθήκης – Ηλίας Κουντραφούρης

1. Τι γνωρίζετε για τον όρο Διαθήκη;

διαθήκη < διατίθημι (-θεμαι) = διευθέτω(τακτοποιῶ) κάτι με ἀμοιβαία συμφωνία
διαθέτω την περιουσία μου με διαθήκη
Εβραϊκή λέξη berith (‫ )בּ ְִרית‬παράγεται από τη ρίζα brh (‫= )ברה‬
– «τέμνω-τεμαχίζω» = κοματιάζω, δέσμευση, τεμαχίζουν το ζώο σε δύο μέρη
– «τρώγω» = συνεστίαση
– «ἐκλέγω-ὁρίζω» = εκλογή προσώπου για αποστολή ἤ ορισμός του για ἐπιτέλεση ἑνός ἔργου,
ἀναθέτω μια ἀποστολή: θεολογικό νόημα – Θεός ἐκλέγει τον Ἰσραήλ και ὁρίζει την ἀποστολή
του στόν κόσμο.
διαθήκη – berith = συμφωνία, συνθήκη, συμμαχία, σύμβαση, συγκατάθεση, ὑποχρέωση
διαθήκη στη βιβλική γλώσσα = συμφωνία ἀνάμεσα σε δύο συμβαλλόμενα μέρη
διάθεση της περιουσίας τοῦ ἑνός προς το ἄλλο μέ διαθήκη

2. Τι γνωρίζετε για τον όρο Παλαιά Διαθήκη;

*παλαιός + διαθήκη+ = συμφωνία πού συνομολογήθηκε μεταξύ τοῦ Θεοῦ Γιαψβέ καί τοῦ
ἀρχαίου Ἰσραήλ ὡς περιουσίου λαοῦ και πού ἐκφράζει τήν ἐπιθυμία τοῦ Θεοῦ νά σώσει, με τη
συνδρομή τοῦ δευτέρου, τόν ἄνθρωπο γενικά ἀπό τήν ἁμαρτία καί νά τόν καταστήσει ἐκ νέου
κοινωνό τῆς ζωῆς του καί μέτοχο τῆς αἰώνιας μακαριότητας.
O κύριος στόχος τῆς διαθήκης εἶναι ἡ ἐγκαθίδρυση τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ στον περιούσιο
λαό και δι᾿ αὐτοῦ σ᾿ ὁλόκληρο τον κόσμο.
Παράλληλα ὁ ὅρος χρησιμοποιεῖται καί γιά τό χαρακτηρισμό τῆς συλλογῆς τῶν ἐπί μέρους
ἱερῶν βιβλίων της Π.Δ., τα ὀποῖα ἐμπεριέχουν τον ἀποκεκαλυμμένο λόγο τοῦ Θεοῦ.
Ἡ καθιέρωση τῆς ὀνομασίας γίνεται μετά τη συγγραφή τῆς Κ. Διαθήκης και προς διάκριση
της ἀπ᾿ αὐτήν, ἀπό τη χριστιανική Ἐκκλησία: «Ἄχρι γάρ τῆς σήμερον ἡμέρας τό αὐτό κάλυμμα
ἐπί τῇ ἀναγνώσει τῆς παλαιᾶς διαθήκης μένει, μή ἀποκαλυπτόμενον ὅτι ἐν Χριστῷ
καταργεῖται» (2 Κορ. 3,14).

3. Τι γνωρίζετε για τον όρο Καινή Διαθήκη;

Ὁ ὅρος καθιερώθηκε ἀπό το τέλος τοῦ 2ου αἰ. μ.Χ.
καινός = καινούριο, μεταγενέστερο ἔναντι τῆς Παλαιᾶς
τα πάντα ἀνακαινίσθηκαν στην Κ.Δ., και πρῶτος μεταξύ αὐτῶν ὁ ἄνθρωπος
διαθήκη = συμφωνία πού συνομολογήθηκε ἐν Χριστῷ μεταξύ τοῦ Θεοῦ και ὁλόκληρης τῆς
ἀνθρωπότητας.
Παράλληλα ὁ ὅρος χρησιμοποιεῖται καί γιά τό χαρακτηρισμό τῆς συλλογῆς τῶν ἐπί μέρους
ἱερῶν βιβλίων της Κ.Δ., τα ὀποῖα ἐμπεριέχουν τη μαρτυρούμενη ἀπό τους ἀποστόλους
ἀποκάλυψη και σωτηρία στο πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ και ἔχουν ὡς ἀποδέκτη τους το νέο
λαό τῆς χάριτος, τον πνευματικό Ἰσραήλ.
«τοῦτο τό ποτήριον ἡ καινή διαθήκη ἐστίν ἐν τῷ ἐμῷ αἵματι» (1 Κορ. 11,25)
Ἰερεμίας 38.31, 32-33: «ἰδοὺ ἡμέραι ἔρχονται φησὶν κύριος καὶ διαθήσομαι τῷ οἴκῳ Ἰσραηλ καὶ
τῷ οἴκῳ Ἰούδα διαθήκην καινήν. 32. Οὐ κατὰ τὴν διαθήκην ἣν διεθέμην τοῖς πατράσιν
αὐτῶν ...αὐτοὶ οὐκ ἐνέμειναν ἐν τῇ διαθήκηῃ μου καὶ ἐγὼ ἠμέλησα αὐτῶν φησὶν κύριος... τὰς
ἡμέρας ἐκείνας, δώσω νόμους μου εἰς τὴν διάνοιαν αὐτῶν καὶ ἐπὶ καρδίας αὐτῶν γράψω αὐτούς
καὶ ἔσομαι αὐτοῖς εἰς Θεόν καὶ αὐτοὶ ἔσονταί μοι εἰς λαόν».

4. Ποια είναι η σχέση Π.Δ. και Κ.Δ.;

Ἀμφότερες οἱ Διαθήκες ἀποτελοῦν μέρη ἑνός ἑνιαίου ὀργανικοῦ συνόλου με κοινό το
θεολογικό τους ἐνδιαφέρον. Στο πρόσωπο και το ἔργο τοῦ θεανθρώπου Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ Κ.Δ.
ἐκπληρώνει τη διήκουσα στην Παλαιά θεία ἐπαγγελία περί τῆς ἀπολυτρώσεως τοῦ ἀνθρώπου
διά τοῦ Μεσσία.
Ὁ Θεός τῆς Παλαιᾶς εἶναι ὁ Θεός τῆς Καινῆς, ἡ δε ὑπερφυσική ἀποκάλυψή Του, που ἀρχίζει
ἀπό την πρώτη και τελειώνει στη δεύτερη, εἶναι μία.
«ἐρευνᾶτε τάς γραφάς... ἐκεῖναί εἰσιν αἱ μαρτυροῦσαι περί ἐμοῦ» (Ἰω. 5,39).
Ὁ Ἰησοῦς Χριστός συνδετικός κρίκος τῶν δύω Διαθηκῶν
Ἔχει ἄμεση και στενή σχέση με την Καινή. = αποτελοῦν μέρη ἑνός ὀργανικοῦ συνόλου.
Το δεσπόζον θέμα – σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου και στα δύο, το ἴδιο σωτηριῶδες σχέδιο τῆς θείας
Οἰκονομίας,
- Π.Δ. σκιαγραφεῖται στην Κ.Δ. φανερώνεται πλήρως
- προετοιμάζεται, προτυπώνεται και προεικονίζεται, προσεγγίζεται προσωρινά στην Π.Δ.,
στην Κ.Δ. πραγματοποιεῖται, ἀποκτᾶ πληρότητα καί λαμβάνει ὁριστική μορφή.
- Κ.Δ. εἶναι ἡ συνέχεια τῆς Π.Δ., και η ιστορία της Εκκλησίας είναι το πλήρωμα της ιστορίας
του Ισραήλ.
- Χριστός συνέχει και ἑνώνει τις 2, ἐκπληρώνει τις θείες ἀπαγγελίες που αναφέρονται στη
λύτρωση και την αποκατάσταση του ανθρωπίνου γένους. Ιστορία της Π.Δ. βρίσκει το υψηλό
σκοπό της στην έλευση του Χριστού, στην διδασκαλία και το έργο του την αληθινή της έκφραση.
Στην σταυρική θυσία και την ανάστασή Του αποκαλύπτεται η χάρις του Θεού προς το λαό του, η
οποία στην Π.Δ. εμφανίζεται μόνον ως υπόσχεση και ελπίδα.
- Π.Δ. είναι ακατανόητη χωρίς την παρουσία του Χριστού και όσων διαδραματίσθηκαν γύρω
από την επίγεια ζωή Του.
- Χριστός είναι ο αληθινός Δούλος του Θεού της Καινής, που αναλαμβάνει να φέρει σε πέρας
την αποστολή του πιστού Δούλου του Γιαχβέ της Παλαιάς, νέος Αδάμ που χαρίζει δικαίωση
στον άνθρωπο, νέος Μωυσής που οδηγεί σε μια νέα έξοδο, μεσιτεύει για μια νέα διαθήκη και
ηγείται του νέου λαού του Θεού, ο μοναδικός κληρονόμος των θείων επαγγελιών, και
συγκληρονόμοι Του οι χριστιανοί, οι οποίοι με την χάρη Του πέρασαν από την δουλεία σε
υιοθεσία.
- το μυστήριο της Θείας Αποκαλύψεως άρχισε στην Π.Δ. ολοκληρώθηκε στην Κ.Δ. που είναι η
εκπλήρωση της πρώτης.

2. Ἡ πλήρωση τῆς Παλαιᾶς στήν Καινή Διαθήκη.

Η ενότητα και η συνοχή των δύο Διαθηκών βασίζονται στη βεβαιότητα ότι στο πρόσωπο του
Ιησού της Καινής έχει έλθει ο Μεσσίας της Παλαιάς.
- Η Κ.Δ. είναι εκπλήρωση αυτών που εξαγγέλλονται στην Παλαιά Δ.
- σε σχέση με την Π.Δ αποτελεί: νέα λυτρωτική οικονομία του Θεού, με οικουμενική
προοπτική, που αφορά όλα τα έθνη.
- και οι δύο είναι απόρροια της ελεύθερης δωρεάς του Θεού, μιλούν την ίδια πνευματική
γλώσσα και αφορούν στην παγκοσμιότητα της θείας Οικονομίας, περιέχουν αλήθειες για τη
θρησκευτική και ηθική διαπαιδαγώγηση του ανθρώπου, οι οποίες στην Π.Δ. τον προπαιδεύουν
«εἰς Χριστόν», ενώ στην Καινή τον οδηγούν στην τελείωση «ἐν Χριστῷ».

Παλαιά και Καινή Διαθήκη σε ἀδιάσπαστη θεολογική ἑνότητα.

Ο αποκεκαλυμμένος λόγος του Θεού διατρέχει ολόκληρη την Αγ. Γραφή και συνέχει
αμφότερες τις Διαθήκες σε μια αδιάσπαστη θεολογική ενότητα. Ο ίδιος Θεός ομιλεί και στις δύο.

5. Ποιες περιόδους διακρίνετε στη βιβλική ιστορία (Π.Δ.); (συνοπτικά: χρονολογίες,

πρόσωπα, γεγονότα-ορόσημα+*χρονολογίες που μπορείτε να χρησιμοποιήσεστε: 538, 1020, 1750,
1290, 70 από πότε μέχρι ποτε, ) σελ. -36
A. Προϊστορία τῆς ἀνθρωπότητας: δημιουργία τοῦ κόσμου και τοῦ ἀνθρώπου, τον παράδεισο,
την πτώση και την τιμωρία τῶν πρωτοπλάστων Ἀδάμ, Ἐυα, Κάϊν, Ἄβελ, Νῶε,
Β. Προϊστορία τοῦ Ἰσραήλ(προϊστορική περίοδος) (ca. 1750 π.Χ. Ἀβραάμ – 1290 π.Χ. Μωϋσῆς-
Ἔξοδος): κλήση τοῦ Ἀβραάμ ἀπό τη Χαρράν τῆς Μεσοποταμίας στην ὁποία πήγε από Οὔρ τῆς
Χαλδαίας και φθάνει στη Χαναάν. Διαθήκη με τον Θεό – Ἰακώβ μετανάστευση στην Αἴγυπτο-
Γεσέμ, 16-13αι. (Γεν. 12-50).
1. Πρώτη ἱστορική περίοδος (ca. 1290 -1020 π.Χ.)
– 1290-1250 π.Χ. «περίοδος τῆς ἐρήμου»: ἔξοδος ἀπό την Αἴγυπτο, διάβαση τῆς Ἐρυθρᾶς
Θαλάσσης, σαραντάχρονη περιπλάνηση στην ἔρημο, στο Σινᾶ συνάπτει διαθήκη-Νόμο >
δημιουργία ἐθνική και θρησκευτική συνείδηση, ταυτότητα – ἀνώτερος σκοπός τοῦ Θεοῦ να
καταστεῖ «λαός περιούσιος... βασίλειον ἱεράτευμα, ἔθνος ἅγιον» (Ἐξ. 19,5) – ρόλος τῆς μεσιτείας
του για τη σωτηρία τῶν ἀνθρώπων (Λευϊτικόν, Δευτερονόμιον)
– 1250-1200 π.Χ. «περίοδος κατάκτησης, ἑδραίωσης τῆς Χαναάν και ἐγκατάστασης σ᾿ αὐτήν» –
Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ: διάβαση τοῦ Ἰορδάνη, κατάκτηση τῆς γῆς τῆς ἐπαγγελίας,
– 1200-1020 π.Χ. «ἐποχή τῶν Κριτῶν, τοῦ φυλετικοῦ συνασπισμοῦ τῶν ἰσραηλιτῶν». Κριτές:
ἑδραίωση τῆς ἐγκατάστασης, παραμονῆς τοῦ λαοῦ στην Παλαιστίνη και διακυβέρνηση μέχρι
την ἐποχή τῆς Μοναρχίας.
2. Δεύτερη ἱστορική περίοδος (ca. 1020-538 π.Χ.) – ἐγκαθίδρυση τῆς Μοναρχίας
– 1020-1000 π.Χ. Σαμουήλ χρί(ζ)ει τον Σαοῦλ
– 1000-961 π.Χ. Σαμουήλ χρί(ζ)ει τον Δαβίδ – προφητάναξ, διπλό αμάρτημα, εὐσέβεια και
αφοσίσωση στον Θεό
– 961-922 π.Χ. Σολομών – περίοδος εἰρήνης και εὐημερίας, διεθνή προβολή· ἵδρυση ναοῦ στην
Ἰερουσαλήμ (958-952 π.Χ.) – λατρευτικό κέντρο τῶν εβραίων.
– 922 π.Χ. θάνατος τοῦ Σολομῶντα > διαίρεση, διάσπαση τοῦ ἑνιαίου βασιλείου:
– βόρειο βασίλειο τοῦ Ἰσραήλ, πρωτεύουσα Σιχέμ, 10 φυλές
– νότιο βασίλειο τοῦ Ἰούδα, πρωτεύουσα Ἰερουσαλήμ, 2 φυλές: Ἰούδα & Βενιαμίν
α) Βόρειο βασίλειο:
– 722 π.Χ. κατάλυση του βασιλείου ἀπό τους Ἀσσυρίους, αἰχμαλωσία, ἔποικοι > ἀνάμιξη τους >
σαμαρεῖτες = νόθος λαός, άλλη θρησκευτική κοινότητα, κόπηκαν από τον ἐθνικό κορμό
β) Νότιο βασίλειο:
– 586-538 π.Χ. – βαβυλώνια αἰχμαλωσία: καταστροφή τῆς Ἰερουσαλήμ και τοῦ ναοῦ ἀπό τους
βαβυλωνίους. Στη Βαβυλώνα καλύτερα ἀπό τους ὁμοφύλους στην Παλαιστίνη: κοινότητες,
πνευματική καλλιέργεια, οἰκονομική ἄνεση, πιστοί στην λατρεία τοῦ Θεοῦ, ἔλλειψη τοῦ ναοῦ >
Συναγωγές > διατήρηση τῆς ἐλπίδας τῆς ἀποκατάστασης και ἐπιστροφῆς στην πατρίδα τους.
 3. Τρίτη ἱστορική περίοδος (ca. 538 π.Χ – 70 μ.Χ.)
– 538-332 π.Χ. – περσική κυριαρχία στη Συρία και Παλαιστίνη: καταστροφή Βαβυλώνα,
διάταγμα τοῦ βασιλιά Κύρου > ἰουδαῖοι ἐλεύθεροι για ἐπιστροφή με τον Ζοροβάβελ
– 520-516 π.Χ. – ἀνοικοδόμηση τῆς Ἰερουσαλήμ και τοῦ ναοῦ: Ζοροβάβελ - ἀναβίωση τοῦ
θεσμοῦ τῆς Μοναρχίας,
– 5ος αἰ. π.Χ. – πολιτικός διοικητής Νεεμία (τα τείχη τῆς πόλης, πολιτικές ρυθμίσεις,
διαμόρφωση ἐξωτερικῆς ζωῆς τῆς κοινότητας), θρησκευτικός ἡγέτης Ἔσδρα (προσήλωση στη
θρησκεία, τήρηση τοῦ νόμου και σεβασμός τῶν ἐθνικῶν παραδόσεων, ὀργάνωση ἐσωτερικῆς
ζωῆς – θεμειλιωτής τοῦ μεταιχμαλωσιακοῦ Ἰουδαϊσμοῦ).
– 332-65 π.Χ. - ἑλληνική κυριαρχία (Μέγας Ἀλέξανδρος †323 π.Χ.) – Φλάβιος Ἰώσηπος ἰουδαῖος
ἱστορικός «Ἰουδαϊκή Ἀρχαιολογία» - διάδοση του ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ στις κατακτηθεῖσες
περιοχές.
– 323-198 π.Χ. – Πτολεμαῖοι τῆς Αἰγύπτου
– 198-165 π.Χ. – Σελευκίδες τῆς Συρίας - ἀπειλή τῆς ἀφομοίωσής τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ ἀπό τον
ἑλληνισμό.
– 175-164 π.Χ. – Ἀντίοχος Δ’ ὁ Ἐπιφανής θέλει κατάργηση τῆς ἰουδαϊκῆς θρησκείας και
ἑξελληνισμός με βία (168 π.Χ.) > Μακκαβαϊκή ἐπανάσταση (167-135 π.Χ.) > τερματισμος τῆς
ἑλληνικῆς καταδυνάστευσης τῶν Σελευκιδῶν και ἀποκατάσταση τῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας
τῶν ἰουδαίων.
– 135-63 π.Χ. – δυναστεία τῶν Μακκαβαίων ἤ Ἀσμωναίων – πολιτική ἀνεξαρτισία τῆς
Παλαιστίνης, διακυβέρνηση μέχρι την ἐμφάνιση τῶν ρωμαίων
– 63 π.Χ. - 323 μ.Χ. – ρωμαϊκή κυριαρχία: αὐτοκράτορας Πομπήϊος καταλύει το κράτος τῶν
Σελευκιδῶν στη Συρία (65 π.Χ.) και το πολιτικό τῶν Ἀσμωναίων στην Παλαιστίνη (63 π.Χ.) >
ρωμαϊκή ἐπαρχία > δυσμενεῖς συνθήκες για τους ἰουδαΐους > νιώθουν ἔντονα την προσδοκία τῆς
ἔλευσης τοῦ Μεσσία. Συχνές ἐξεγέρσεις κατά τῶν κατακτητῶν >
– 70 μ.Χ. – Τίτος ὁλοκληρωματική καταστροφή και ἐρήμωση τῆς Ἰερουσαλήμ > τερματισμός
τοῦ ἀρχαίου Ἰσραήλ
– 132-135 μ.Χ. – ἐπανάσταση τοῦ Βάρ Κοχβά χωρίς ἀποτέλεσμα > ἰουδαῖοι στη διασπορά μέχρι
ἐπιστροφή και ἵδρυση τοῦ κράτους τοῦ Ἰσραήλ στην Παλαιστίνη το 1948.

6. Τι γνωρίζετε για το πολίτευμα τοῦ Ἰσραήλ; σελ. -44

Οἱ μορφές τοῦ πολιτεύματος ἐπηρέασαν τα γεγονότα και ὁριοθέτησαν τις κύριες χρονικές
περιόδους της.
– 1750-1290 π.Χ. – πατριαρχικό πολίτευμα: ἀρχική μορφή, πολιτική = θρησκευτική ἡγεσία – ὁ
πατριάρχης ἔχει ὑπέρτατη ἐξουσία ὡς κοινός πρόγονος τοῦ λαοῦ του, θρησκευτικά καθήκοντα.
– 1290-1020 π.Χ. – θεοκρατικό πολίτευμα: ὁ Θεός κυβερνᾶ τον λαό μέσω ἐπιλεγμένων ἡγετῶν
του: Μωησῆς, Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ, οἱ Κριτές. Ὁ ὁρισμένος ἀπό το Θεό ἡγέτης παίρνει ἀποφάσεις
και ἐκχωρεῖ στους πρεσβυτέρους-συνεργάτες ἁρμοδιότητες διοικητικές, δικαστικές και
στρατιωτικές.
– 1020-538 π.Χ. – μοναρχικό ἤ βασιλικό πολίτευμα: το πιο γνήσιο κρατικό πολίτευμα. Ὁ Θεός
ὡς ἀπόλυτος ἄρχοντας, μοναδικός και αἰώνιος ἡγέτης τοῦ Ἰσραήλ υἱοθετεῖ τον ἐκλεκτό του
βασιλιά («χριστός τοῦ Γιαχβέ») και του ἀναθέτει την ἐξουσία ἐπί τοῦ λαοῦ του. ἐκλογή και
καθιέρωση με χρῖσμα δι᾿ ἐλαίου = ἀναγνώριση τοῦ ἀξιώματος ἀπό το πνεῦμα τοῦ Θεοῦ. διοικᾶ
ἐλέῳ Θεοῦ. «θεοκρατική μοναρχία»
 – 538-70 π.Χ. – ἱεραρχικό πολίτευμα: μετά τη βαβυλώνια αἰχμαλωσία καθιερώθηκε ἀπό το
ἱερατεῖο· ἀρχιερέας, ἱερεῖς, γραμματεῖς