نظریه های روابط عمومی

‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي رواﺑﻂﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫وﻳﺮاﺳﺘﺎران‬
‫ﻛﺎرل ﺑﻮﺗﺎن )داﻧﺸﮕﺎه راﺗﮕﺮز(‬
‫وﻳﻨﺴﻨﺖ ﻫﺰﻟﺘﻮن )داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ اﻳﻠﻲﺗﻮﻳﺰ(‬
‫ﺗﺮﺟﻤﺔ دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ دﻫﻘﺎن‬

‫ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺌﺖ ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬
‫دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ‪ :‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎن ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻬﺸﺘﻲ‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻛﻮﭼﻪ دوم ﭘﻼك ‪ ،11‬ﺻﻨﺪوق ﭘﺴﺘﻲ ‪15875-6597 :‬‬
‫‪www.rasaneh.org‬‬ ‫‪Email:info@rasanhe.org‬‬ ‫ﺗﻠﻔﻦ‪ 88730413 ،88735439 :‬دورﻧﮕﺎر‪88730477 :‬‬
‫‪1‬‬
‫دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ‬

‫‪1388‬‬
‫‪2‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮﮔﺮدان ﻓﺎرﺳﻲ ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت زﻳﺮ‪:‬‬
‫‪1989 , Public Relation Theory‬‬
‫‪edited by: Carl. H. Botan, Vincent Hazleton, Jr.‬‬
‫‪Lawrence Erlbaum Associates, Inc., Publishers‬‬
‫وﻳﺮاﺳﺘﺎر‬ ‫ﺑﻮﺗﺎن ‪ ،‬ﻛﺎرل ‪،‬‬

‫‪.Botan, Carl H‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪ /‬وﻳﺮاﺳﺘﺎران ﻛﺎرل ﺑﻮﺗﺎن‪ ،‬وﻳﻨﺴﻨﺖ ﻫﺰﻟﺘﻮن؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ دﻫﻘﺎن‪ .‬ــ ﺗﻬﺮان ‪:‬‬
‫وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ‪.1378 ،‬‬
‫‪ 426‬ص‪.‬‬
‫‪ISBN 964-6757-54-5‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺘﻨﻮﻳﺴﻲ ﺑﺮاﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎت ﻓﻴﭙﺎ‪.‬‬
‫ﻋﻨﻮان اﺻﻠﻲ ‪.Public relations theory :‬‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻨﺎﻣﻪ‬
‫‪ .1‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪ .‬اﻟﻒ‪ .‬ﻫﺰﻟﺘﻮن‪ ،‬وﻳﻨﺴﻨﺖ‪ Hazleton, Vincent ،‬ب‪ .‬دﻫﻘﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ‪ 1336 ،‬ــ‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ ‪ .‬ج‪ .‬اﻳﺮان‪ .‬وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ‪ .‬ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ‪ .‬د‪ .‬ﻋﻨﻮان‪.‬‬
‫‪659/2‬‬ ‫‪ 6‬ن ‪ 9‬ب ‪HM 263/‬‬
‫‪1378‬‬
‫ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ‪ 5519‬ـ ‪ 78‬م‬
‫دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ‬

‫وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ‬
‫وﻳﺮاﺳﺘﺎران ‪ :‬ﻛﺎرل ﺑﻮﺗﺎن‪ .‬وﻳﻨﺴﻨﺖ ﻫﺰﻟﺘﻮن‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ دﻫﻘﺎن‬
‫ﭼﺎپ اول‪ :‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1378‬‬
‫ﭼﺎپ دوم ﺑﻪﺻﻮرت ‪١٣٨٨ : e-book‬‬
‫ﺷﺎﺑﻚ ‪ISBN 964-6757-54-5- 964 – 6757 – 54 – 5‬‬
‫‪3‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﭘﻴﺶﮔﻔﺘﺎر‬
‫ﺑﺨﺶ اول ‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫‪ .1‬ﻧﻈﺮﻳﺔ در رواﺑﻂﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫وﻳﻨﺴﻨﺖ ﻫﺰﻟﺘﻮن‬
‫ﻛﺎرل ﺑﻮﺗﺎن‬
‫‪ .2‬ﭘﻴﺶ ﻓﺮضﻫﺎي ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺟﻴﻤﺰ ﮔﺮوﻧﻴﮓ‬
‫‪ .3‬اﻗﻨﺎع و رواﺑﻂﻋﻤﻮﻣﻲ ‪ :‬دو روي ﻳﻚ ﺳﻜﻪ‬
‫ﺟﺮاﻟﺪ ﻣﻴﻠﺮ‬
‫‪ .4‬ﭼﻬﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺻﻠﻲ در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ارزش آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ رواﺑﻂﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻣﺎرﺳﻴﺎ ﭘﺮاﻳﺮ ـ ﻣﻴﻠﺮ‬
‫‪ .5‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬روﺷﻨﻔﻜﺮي و ﺗﻔﺴﻴﺮي درﺑﺎره ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻲ‬
‫ﻣﺎﻳﻜﻞ اﺳﻤﻴﻠﻮوﻳﺘﺰ‬
‫‪ .6‬رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫‪ .7‬اﺧﻼق ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر در ﻣﻘﺎم اﺧﻼق ارﺗﺒﺎﻃﺎت ‪ :‬ﻣﺸﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﻧﺪﻳﺸﺔ ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮد‬
‫رون ﭘﻴﺮﺳﻮن‬
‫ﺑﺨﺶ دوم ‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫‪ .8‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ؟ ﻧﻪ‪ ،‬رواﺑﻂ ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎ‪ :‬روﻳﻜﺮدي ﺑﻼﻏﻲ ـ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬
‫ﺟﻮرج ﭼﻨﻲ‬
‫ﺟﻮرج دﻳﻮﻧﻴﺰوﭘﻮﻟﻮس‬
‫‪ .9‬ﻃﻠﻮع دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻧﻈﺮي در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ :‬ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮوهﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬
‫ﺑﻮﻧﻴﺘﺎ دوﺳﺘﺎل ﻧﻒ‬
‫‪ .10‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮاﮔﺮد رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﭘﺮﻳﺴﻴﻼ ﻣﻮرﻓﻲ‬
‫‪ .11‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺑﺮاي ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺟﻴﻤﺰﻛﻲ ون ﻟﻮون‬
‫‪ .12‬ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ روانﻧﮕﺎراﻧﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﻤﺮخ ﻣﺮﻛﺐ ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫ﺟﻮزف‪ .‬ﺳﻲ‪ .‬اﺳﻜﺎت‬
‫‪4‬‬
‫‪13‬ﻧﻈﺮﻳﺔ وﻓﺎق ﻧﻮع روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در روﺑﺎط ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﻗﻨﺎع‬
‫ﻛﺎروﻟﻴﻦ ﮔﺮت ﻛﻠﻴﻦ‬
‫ﻣﺎﻳﻜﻞ ﻣﻚﺑﺮاﻳﺪ‬
‫رﻧﺪي‪.‬اي‪ .‬ﻣﻴﻠﺮ‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﺎرﺑﺮد‬
‫‪ .14‬اﻟﮕﻮي ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي و ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻣﺸﺎور‬
‫دوﻧﺎﻟﺪ ﺟﺎﻧﺴﻮن‬
‫‪ .15‬ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪﮔﻲ و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ دروﻧﻲ‪ :‬ﻧﻘﺶ اﻃﻼﻋﺎت در ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﮔﺮي ﻛﺮﭘﺲ‬
‫‪ .16‬اﺧﺘﻼفﻫﺎي ﻣﺮﺑﻲ و ﻛﺎرورز درﺑﺎره ﻧﻘﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻛﻴﺖ‪.‬اي‪.‬ﺗﺮي‬
‫‪» .17‬اﮔﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲداﻧﻢ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ را ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻲ« آﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﺞ ﻓﻬﻤﻲ ﻋﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي‬
‫رواﺑﻂﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ﺟﻴﻤﺰ ال‪ .‬ﮔﺎدﻳﻨﻮ‬
‫ﺟﻮﻓﺮﻳﺘﺲ‬
‫‪ .18‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺠﺪد اﺣﺘﻤﺎل دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﺮ رﻓﺘﺎري ﻣﻌﻨﺎدار در ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﺗﺮوج ﺑﻬﺪاﺷﺖ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ‬
‫روﻧﺎﻟﺪ ﺑﻲ‪.‬اﻧﺪرﺳﻮن‬
‫‪ .19‬ﻛﺎرﺑﺮد اﻟﮕﻮي ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻗﻨﺎع در ﭘﮋوﻫﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﭘﻴﺘﺮك ‪ .‬ﻫﺎﻣﻴﻠﺘﻮن‬
‫واژه ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ـ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺎمﻫﺎ‬
‫‪5‬‬
‫ﭘﻴﺶﮔﻔﺘﺎر‬
‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮآﻣﺪه از اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺷﻨﺎﺧﺖ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﻧﻮع ﺧﺎﺻﻲ از ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻛﺎرﺑﺮدي‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻧﻈﺮﻳﺔ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﺑﻨﺪﻳﻢ و از ﻋﻤﻞ‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﻢﭼﻮن ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺗﺤﻮل ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﺗﺒﺎط اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫در ﺑﻬﺎر ‪ 1987‬ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻲ در ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ اﻳﻠﻲﻧﻮﻳﺰ ﺑﺮﮔﺰار ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﺪرداﻧﻲ ﺧﻮد را از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ اﻳﺎﻟﺖ اﻳﻠﻲﻧﻮﻳﺰ از اﻳﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ اﺑﺮاز ﻣﻲدارﻧﺪ‪ .‬ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در اﻳﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ و ﻧﻜﺘﻪﻳﺎب ﻣﻘﺎﻻﺗﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ و ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ آزﻣﺎﻳﺶ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻛﻠﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت را ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار دادﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻧﻴﺰ در آن ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻳﻚ اﺟﻼس ﺳﻪ روزه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دﻳﺪار ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎي آﻣﺎدهﺷﺪه را ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺤﺜﻲ ﻗﺮار دادﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﮔﺴﺘﺮه وﺳﻴﻌﻲ از ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي ﻧﻈﺮي را درﺑﺮﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪ :‬آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎ ﻳﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ‪ .‬از اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻌﺪاً ﺑﺮاي ﺗﺪوﻳﻦ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻓﺼﻞﻫﺎي ﻛﺘﺎب ﺑﺎ اﺻﻞ ﻣﻘﺎﻻﺗﻲ ﻛﻪ در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ و ﺑﺨﺸﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺮاﻳﻨﺪ وﻳﺮاﻳﺶاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻛﻠﻲ ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻛﺘﺎب‪،‬‬
‫ﺑﻪوﻳﮋه ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎرلﺑﻮﺗﺎن‬
‫‪6‬‬
‫ﺑﺨﺶ اول‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫‪7‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ در رواﺑﻂﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ اﻟﻲﻧﻮﻳﺰ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه راﺗﮕﺮز‬
‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺤﻮة ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺪارك واژﮔﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﺤﻮل ﻧﻈﺮﻳﻪ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻟﻮدهاي ﺑﺮاي درك اﻧﻮاع ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻧﺤﻮه ﺗﺤﻮل آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﻫﺸﺪار‬
‫درﺑﺎره اﻟﺘﺰام زودرس ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﺎص و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺑﻪ اداﻣﻪ اﻛﺘﺸﺎف ﻣﺮزﻫﺎي رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺧﺘﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب درﺑﺎره رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻧﻈﺮﻳﺔ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻛﺘﺎب در ﭘﻲ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮي درﺧﻮر ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اول‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﻮن ﺗﺤﻘﻴﻖ و روش ﻋﻤﻠﻲ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻓﺼﻞﻫﺎي ﺑﺨﺶ دو‪‬م ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي وﻳﮋه ﻳﺎ ﺣﻮزهﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺗﺤﻘﻴﻖ و روشﻫﺎي‬
‫ﺟﺎري رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎﻳﻲ ﺟﺎي دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺷﺎﻟﻮدهاي ﺑﺮاي درك ﻧﻘﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ و اﻧﻮاع ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ رﻳﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺼﻞﻫﺎي‬
‫ﺑﻌﺪي ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ در ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ اول ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻮقﻧﻈﺮي و‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ دو‪‬م ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ واژﮔﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻃﺮﺣﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺣﺎﺻﻞ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي ﻓﺮاوان از آﺛﺎر دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﻟﺌﻮﻧﺎرد ﻫﺎوز)‪ (1975‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﻃﺮح را‪،‬‬
‫‪8‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻜﻲ از ﻃﺮحﻫﺎي ﻓﺮاوان ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬در ﺗﺪرﻳﺲ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺧﻮد ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫را در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ اﺳﺎﺳﺎً ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻼش اﻧﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﺳﺎﺧﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ اﺷﻜﺎل رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬درواﻗﻊ ﻧﻈﺮﻳﻪﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﺎر ﺧﻄﻴﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻛﺎرورزان ﻋﻠﻢ )ﻣﺜﻞ ﻛﻮﻫﻦ و ﭘﻮﻻﻧﻲ(‪ ،‬ﻣﺘﺄﺛﺮ از دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﭘﺎراﮔﺮاف ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﺳﺎزي‪ ،‬آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ روزﮔﺎري ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮآﻳﻨﺪي ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ و ﻋﻴﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان و ﻣﺤﻘﻘﺎن ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲﻫﺎﻳﻲ وارد اﻳﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﺤﻮل ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﺮوﻧﻴﮓ در ﻓﺼﻞ دوم ﻣﺤﺘﻮاي اﻳﻦ ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را »ﭘﻴﺶﻓﺮض« ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﺑﻄﺎل ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪» ،‬ﻓﺮاﻋﻠﻤﻲ« داﻧﺴﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا واﻗﻌﻴﺖ‬
‫روﺷﻦ اﻳﻦ ﺑﺎورﻫﺎ را ﻧﻤﻲﺗﻮان و ﻧﻴﺎزيﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪.‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻧﺪرت ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻔﻮذﺷﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺰﻟﺘﻮن و ﻛﻮﭘﺎچ )‪ (1986‬درﺑﺎره ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آن را »داﻧﺶ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ« ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬داﻧﺶ‬
‫ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ آﮔﺎﻫﻲﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎطﮔﺮان درﺑﺎره ﺧﻮدﺷﺎن و دﻧﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن زﻳﺴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ آﮔﺎﻫﻲ‬
‫ﺗﺼﻮر ارﺗﺒﺎطﮔﺮ را در ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻤﻜﻦ ﻳﺎ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻮﻋﻲ داﻧﺶ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﺗﻠﻘﻲ‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺑﺪﻳﻬﻲ آن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺤﻘﻘﺎن را در ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ از ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻳﺎدﮔﻴﺮي دﭼﺎر ﻏﻔﻠﺖ و ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺮس‪ ،‬ﻛﺮوﻧﻦ و ﻫﺎرﻳﺲ )‪ (1982‬دو ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻠﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ از دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻓﺮاﻧﻈﺮي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ اول اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰي داده ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد؟«‬
‫ﭘﺮﺳﺶ دوم‪» :‬از دادهﻫﺎ ﭼﻪ ﻛﺎري ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ؟«‬
‫ﺑﻪ زﻋﻢ ﭘﻴﺮس و ﻫﻤﻜﺎران وي ﭘﺮﺳﺶ اول ﺑﻪﻃﻮر ﺿﻤﻨﻲ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي دﻗﻴﻖﺗﺮ زﻳﺮ را درﺑﺮدارد‪:‬‬
‫‪» .1‬واﺣﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺪام اﺳﺖ؟« ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان در ﻣﻮرد ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻳﻦ واﺣﺪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲدار از دادهﻫﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻧﺤﻮة ﻧﮕﺎه ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﻪ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻌﺮوف »ﻣﻌﺎﻧﻲ در اﻓﺮاد اﺳﺖ ﻧﻪ در ﻛﻠﻤﺎت« ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‬
‫را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮ روي ﻧﻤﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺎمﻫﺎ ﻳﺎ آﺛﺎر ﭘﻴﺎم ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪.‬‬
‫‪» .2‬واﺣﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺪام اﺳﺖ؟« آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ روي‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺳﺎزﻳﻢ ﻳﺎ ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ اﻫﻤﻴﺖ دارد‪ ،‬ﻣﺜﻼً‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ از ﺗﻼش ﻓﺮدي اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻮﺷﺶ ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن‪ .‬در‬
‫ﻣﻮرد اول‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ درﺻﺪد ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮف از ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ و در ﻣﻮرد دوم‪،‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪاي را ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻌﺮف ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪» .3‬ﺷﻜﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي دادهﻫﺎ ﻛﺪام اﺳﺖ؟« آﺷﻜﺎرﺗﺮﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﺰ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت روشﻫﺎي ﻛﻤ‪‬ﻲ و ﻛﻴﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻤﺎﻳﺰات‬
‫دﻗﻴﻖﺗﺮي درون ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎ در ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺶ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻤ‪‬ﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ‬
‫ﺑﺤﺚ ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻪ ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻧﻤﺎ ﻣﻘﻴﺎس درﺳﺖ و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮔﺮاﻳﺶ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮاي ﺧﻼﺻﻪﻛﺮدن راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﭘﻴﺎم‬
‫در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﻛﻴﻔﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ادﻋﺎﻳﻲ‬
‫‪9‬‬
‫ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ؛ ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﺧﻼﺻﻪ ادﻋﺎﻫﺎ و ﻣﺸﺎﻫﺪهﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺜﺎلﻫﺎي وﻳﮋهاي ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶ دوم ﻛﻪ »ﭼﻪ ﻛﺎري از دادهﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ؟« از ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ دو ﭘﺮﺳﺶ دﻳﮕﺮ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪» .1‬ﻳﻚ راﺑﻄﻪ آﻣﺎري ﭼﻪ ﭼﻴﺰي را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ؟« آﻳﺎ ﻳﻚ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺧﺎص ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ راﺑﻄﻪاي ﻋﻠّﻲ ﻳﺎ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﭘﻴﺮس و‬
‫ﻫﻤﻜﺎران وي )‪ (1982‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻴﻔﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺠﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻴﻔﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺧﺎص ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻣﻮﻗﺘﻲ ﻳﺎ ﭘﺎﻳﺪار‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮرد وﻗﺘﻲ ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻴﻔﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ‪ =n 1‬اﺳﺖ ﺑﻪﺣﺴﺎب آورﻳﺪ و ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻲ‬
‫ارﻗﺎم ﻛﻮﭼﻚ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪» .2‬ﭼﻪ راﺑﻄﻪاي ﻣﻴﺎن دادهﻫﺎ و ﻧﻈﺮﻳﻪ وﺟﻮد دارد؟« ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ آﺧﺮ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺗﺪوﻳﻦ و اﺻﻼح ﺗﻈﺮﻳﻪ و‬
‫ﻧﻴﺰ در اﻧﺘﺨﺎبﻫﺎي اوﻟﻴﻪاي ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎن از ﻧﻈﺮﻳﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻌﻜﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻘﻘﺎن‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻼﻗﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﺸﺎﮔﺮي )ﻣﺜﻼً‪:‬‬
‫ﺑﺮﮔﺮ‪ (1977 ،‬ﻗﻮاﻋﺪ اﻛﺘﺸﺎف )ﻛﺎﺷﻤﻦ‪ (1977 ،‬ﻳﺎ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺﻛﻨﻨﺪه )ﻣﻮﻧﮋ‪ ،(1977 ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺸﺘﺮك‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪم ﺗﻮاﻓﻖ اﺻﻮﻟﻲ در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ ﻋﺠﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺟﺮاﻟﺪ ﻣﻴﻠﺮ )ﻓﺼﻞ ﺳﻪ( و ﺟﻴﻤﺰ ﮔﺮوﻧﻴﮓ )ﻓﺼﻞ دو( در‬
‫ﺧﺼﻮص ﺧﺼﻠﺖ اﺧﻼﻗﻲ و ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻗﻨﺎع ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﻠﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺎﺧﻪاي ﻓﺮﻋﻲ از ﺟﻬﺎن‬
‫ﭘﻴﺎمﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ اﻗﻨﺎع را ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻮع از ﭘﻴﺎم رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ ﻫﺮ اﻗﻨﺎﻋﻲ را ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﻴﻠﺮ ارزﻳﺎﺑﻲ وﺳﻴﻠﻪﻫﺎ و ﻫﺪفﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻗﻀﺎوت در ﻣﻮرد اﺧﻼﻗﻲﺑﻮدن اﻗﻨﺎع ﺿﺮوري ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬
‫رﻳﺸﻪ اﻳﻦ ﻋﺪم ﺗﻮاﻓﻖ‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺘﻔﺎوت در ﻣﻮرد اﻧﮕﻴﺰشﻫﺎي ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻣﻴﻠﺮ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪي ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻳﺎ‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺤﻴﻂ و ﺑﺮﺧﻮردارﺷﺪن از ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺣﺮﻛﺖ و اﻧﮕﻴﺰه ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻓﺮادي ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ اﻧﮕﻴﺰه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﭘﺬﻳﺮش و ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻗﻨﺎع اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﮔﺮوﻧﻴﮓ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰه‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ درك ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ اﻗﻨﺎع ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬
‫اﺧﻼﻗﻲاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻋﺪم ﺗﻮاﻓﻖ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮﻃﺮفﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬راهﺣﻞ آن در وﻫﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ روﺷﻨﻲ از اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﻛﺎرورزان‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﻫﻤﮕﻨﻲ ﺑﺮاي ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري داﺷﺘﻨﺪ )ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻟﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ( ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺑﺎ ﻣﻴﻠﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻫﻢ اﻧﮕﻴﺰه ﻧﻔﻮذ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻢ اﻧﮕﻴﺰه ﺗﻔﺎﻫﻢ( در آن ﺻﻮرت ﮔﺮوﻧﻴﮓ ﻣﺤﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎي ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ دو‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﻘﻴﺎﺳﻲ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺧﻮدﺷﺎن و ﻫﻢ ﻣﺎ آن را ﻣﻘﻴﺎس دﻗﻴﻖ اﻧﮕﻴﺰش ﺗﻠﻘﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﻴﺎﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻳﺪ‬
‫و اﻳﻦ اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮود‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﺧﻮد در ﻣﻮرد اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻮل و ﻣﻚﻓﻲ )‪ (1985‬در ﺑﺤﺚ راﺟﻊ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻌﻤﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ ـ روش ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑ‪‬ﻌﺪ دﻳﮕﺮي از ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ‬
‫راﺑﻄﻪاي دوﺳﻮﻳﻪ ﻣﻴﺎن روش و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺤﺚ آﻧﻬﺎ ﺗﻠﻮﻳﺤﺎً ﻟﺰوم درﻧﻈﺮداﺷﺘﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﺳﺎزي در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻮﺷﺰد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺳﺨﻦ ﭘﻮل و ﻣﻚﻓﻲ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ روشﻫﺎﻳﻲ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺎرورزان اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻل آﻧﻬﺎ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ »روشﻫﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻤﺎس‬
‫‪10‬‬
‫ﺷﺨﺼﻲ )ﻳﻚ ﻣﺤﻘﻖ( ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ« )ﭘﻮل و ﻣﻚﻓﻲ‪ ،1985 ،‬ص ‪ (101‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﮔﺰﻳﻨﺶ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ روشﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﻗﺪرت ﭘﻴﺶﻓﺮﺿﻴﻪاي را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﻣﻌﻘﻮل آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ و ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻫﺮدو‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲﻫﺎي ﺧﻮد را در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ وارد و آﻧﻬﺎ را از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي روزاﻧﺔ ﺧﻮﻳﺶ اﺑﺮاز ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ راﻫﺒﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺮورت ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﻛﺎرورزان ﺑﻪﻃﻮر ﻋﺎم اﺻﺮار ورزﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺟﺎزه‬
‫ﻧﺪﻫﻴﻢ ﻓﺮﺿﻴﺎت روشﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﻬﺮهدﻫﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬در رﺷﺘﻪاي ﻛﻪ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ ﮔﺴﺘﺮده از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و‬
‫روشﻫﺎ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ راهﺣﻞﻫﺎي ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺸﻜﻼت ﻋﻤﻠﻲ و ﻧﻈﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎره ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺻﻠﻲ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻧﺎﻣﺸﺨﺺاﻧﺪ و ﺑﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻈﺮﻳﻪ و روش ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦﻛﻪ اﺣﻴﺎﻧﺎً ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان دﻳﮕﺮ راهﺣﻞﻫﺎ را‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﺮﺿﻴﺎت ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪاي ﺿﺮوري اﺳﺖ )ﻟﻴﺘﻞﺟﺎن ‪ ،1983‬ﭘﻴﺮس و دﻳﮕﺮان‪.(1982 ،‬‬
‫ﺗﻼش ﻣﺎ در ﻧﮕﺎﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ارﺗﺒﺎط ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ارﺗﺒﺎطﮔﺮان در‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﺳﻬﻴﻢ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻴﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف‪،‬در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻧﻈﺮﻳﻪ از آﻧﻬﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫واژﮔﺎن ﻧﻈﺮي‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان دو ﻧﻮع ﻣﻀﻤﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد‪ :‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻧﻴﺰ اﺣﻜﺎﻣﻲ درﺑﺎره رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن آن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‪ .‬ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬در ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺣﺎوي دﺳﺖﻛﻢ دو ﻣﻔﻬﻮم و ﻳﻚ ﺣﻜﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن آن دو ﻣﻔﻬﻮم را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻳﺎ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺪف و ﻛﺎر ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒﮔﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺒﻊ آﻧﻬﺎ ﭘﻬﻨﻪﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺸﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺻﻮﻻً از ﺟﻬﺖ درﺟﻪ اﻧﺘﺰاع ﺗﻔﺎوت‬
‫ﻋﻤﺪهاي ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﺳﻄﺢ اﻧﺘﺰاع ﺗﺎﺑﻌﻲ اﺳﺖ از ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎﻳﺰي ﻛﻪ ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮماﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻴﺰان و اﻧﺪازهاي‬
‫ﻛﻪ آن ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﻣﻔﻬﻮم »رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ« ﺷﻤﺎر زﻳﺎدي از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ را درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ از آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺼﺪاﻗﻲ از آن ﻣﻔﻬﻮم‬
‫داﻧﺴﺖ‪ .‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻣﺜﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻳﻚ ﭘﻴﻜﺎر ارﺗﺒﺎﻃﻲ و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﺧﺒﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺜﺎل »ﭘﻴﻜﺎر ارﺗﺒﺎﻃﻲ« و »ﺧﺒﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ« ﻧﻴﺰ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ »ﻧﻈﺮي« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪات‬
‫ﻗﺒﻠﻲ ﻣﺎ را ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻣﻔﻬﻢ ﺧﺮدﺗﺮ در واﻗﻊ ﻣﺼﺎدﻳﻘﻲ از ﻣﻔﻬﻮم اﺻﻠﻲ »رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ« ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫رواﺑﻂ‬
‫ﺣﻜﻢﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺧﺼﻠﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ راﻳﺞﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮع راﺑﻄﻪاي ﻛﻪ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻲﺷﻮد راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺮوط ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ وﺟﻪ ﻣﻤﻴﺰه ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ اﺳﺖ )اﮔﺮ اﻟﻒ ﺳﭙﺲ ب(‪ .‬اﻧﻮاع دﻳﮕﺮي از راﺑﻄﻪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ رواﺑﻂ ﻋﻄﻔﻲ )ﻫﻢ‬
‫اﻟﻒ‪ ،‬ﻫﻢ ب( ﻳﺎ رواﺑﻂ اﻧﻔﺼﺎﻟﻲ )اﻟﻒ ﻳﺎ ب( وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪11‬‬
‫ﻫﻢ ﻣﻀﻤﻮن ادراﻛﻲ و ﻫﻢ ﻗﺎﻟﺐ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻳﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﻮاع ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را درﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﻫﺎوز )‪ (1975‬دو ﻧﻮع ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﺣﻜﻢ ﻧﻈﺮي را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻫﺎوز ﺣﻜﻢﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺘﻲ »ﺗﺠﺮﺑﻲ« دارﻧﺪ‪ .‬اﻋﺘﺒﺎر اﻳﻦ ﺣﻜﻢﻫﺎ‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺤﺘﻮاي ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﻜﻢﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻋﻘﻠﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻋﺘﺒﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫دارد‪ .‬ﺣﻜﻢﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ از ﺣﻜﻢﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﻧﺘﺰاﻋﻲﺗﺮ و ﻛﻠﻲﺗﺮاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﺣﻜﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً از‬
‫ﺣﻜﻢﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﺎﺧﺖ و ﻫﻤﺴﺎزي دروﻧﻲ و در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻧﻄﺒﺎق آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً از ﺣﻜﻢﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا از راه ﺗﻄﺎﺑﻖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ و ﻫﻤﺴﺎزي دروﻧﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻜﻢﻫﺎ‬
‫ﻫﺎوز )‪ (1975‬ﺑﺮآن ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺣﻜﻢﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ‪ ،‬ﺳﻪ ﺑ‪‬ﻌﺪ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﻫﻔﺖ ﻧﻮع ﺣﻜﻢ ﻧﻈﺮي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪﻓﺮد را ﭘﺪﻳﺪ‬
‫ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑ‪‬ﻌﺪﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از داﻣﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ و اﻋﺘﺒﺎر ﺣﻜﻢ‪ .‬اﻧﻮاع ﺣﻜﻢ اﻳﻨﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻀﺎﻳﺎ‪ ،‬اﺻﻞﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ‪ ،‬اﺻﻞﻫﺎي ﺑﺪﻳﻬﻲ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪهﻫﺎ و ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎ‪.‬‬
‫ﺑ‪‬ﻌﺪ اول‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ داﻣﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪاي از ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬داﻣﻨﻪ ﺣﻜﻢﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﺎص‪ ،‬ﻛﻠﻲ و ﻳﺎ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﺣﻜﻢﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ‪ ،‬داﻣﻨﻪاي ﺟﻬﺎﻧﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﻜﻢﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﺎص ﻳﺎ ﻛﻠﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎوز ﭼﻬﺎر ﻣﻨﺒﻊ ﺑﺮاي ﺣﻜﻢﻫﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺣﻜﻢﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ از ﺣﻜﻢﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺘﻖ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪» ،‬ﻣﻔﺮوض«‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﻜﻢﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﻛﻪ ﻛﻢوﺑﻴﺶ ﺑﺎ ﺣﻜﻢﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪ دارﻧﺪ‪» ،‬اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ« و آنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻣﺤﺘﻮاي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺣﻜﻢ ﻗﺒﻠﻲ‬
‫ﻣﺎﻳﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪» ،‬ﻣﺸﺘﻖ« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻜﻢﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻨﻄﻘﻲ آﻧﻬﺎ را ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺣﻜﻢﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ اﻟﻘﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪» ،‬ﻗﻴﺎﺳﻲ«اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑ‪‬ﻌﺪ ﺳﻮم اﻋﺘﺒﺎر ﺣﻜﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻋﺘﺒﺎر ﺣﻜﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ درﺳﺘﻲ آن اﺷﺘﺒﺎه ﺷﻮد‪ .‬اﻋﺘﺒﺎر ﺷﺮط ﻻزم ﺑﺮاي درﺳﺘﻲ آن اﺳﺖ اﻣﺎ ﺷﺮط ﻛﺎﻓﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺣﻜﻢ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻳﺎﻧﻪ درﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ اﺻﻠﻲ زاﻳﻨﺪه آن ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺣﻜﻢﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻳﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻪ دﺳﺘﺔ دﻳﮕﺮ اﻋﺘﺒﺎر در ﺣﻜﻢﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ و ﻣﺤﺪود ﻣﺸﺎﻫﺪهﭘﺬﻳﺮي ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻧﻈﺮي ﻣﻮﺟﻮد را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻜﻤﻲ ﻛﻪ در آن ﻫﻤﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺸﺎﻫﺪهاﻧﺪ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ در ﺣﻜﻤﻲ ﻓﻘﻂ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻧﻘﺪاً ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آن ﺣﻜﻢ از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﮔﺮ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺣﻜﻢ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آن ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﺤﻮي داراي اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻫﺎوز ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد اﺑﻌﺎد ﻣﺬﻛﻮر در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺣﻜﻢﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ و ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﻧﻮع ﺣﻜﻢ ﻧﻈﺮي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺮ واﻗﻊ ﺣﻜﻤﻲ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻠﻤﺮو آن ﺧﺎص‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ آن ﻣﻔﺮوض و اﻋﺘﺒﺎر آن ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺣﻜﻤﻲ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ و ﻗﻠﻤﺮو آن ﻛﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﺣﻜﺎم ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه و در آن ﻳﻚ ﻓﺮﺿﻴﻪ راﺑﻄﻪاي را ﻣﻴﺎن دو ﻳﺎ ﺑﻴﺶ از‬
‫دو دﺳﺘﻪ از اﻣﻮر واﻗﻊ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﻮر واﻗﻊ و ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﺑﻪدرﺳﺘﻲ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﺑﺎ‬
‫دﻧﻴﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﺣﻜﻢ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻗﻀﻴﻪﻫﺎ ‪ ،‬اﺻﻞﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ‪ ،‬اﺻﻞﻫﺎي ﺑﺪﻳﻬﻲ ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪهﻫﺎ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻮع ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را‬
‫درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻳﺎ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻗﻀﻴﻪﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻣﺤﺪودهاي ﻛﻠﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺒﻊ آﻧﻬﺎ ﻣﻔﺮوض و اﻋﺘﺒﺎرﺷﺎن ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻀﻴﻪﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻗﻠﻤﺮوﻳﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻌﻲ ﻣﻔﺮوض و اﻋﺘﺒﺎري ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻳﺎﻧﻪ دارﻧﺪ‪ .‬اﺻﻞﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ داﻣﻨﻪﺷﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺒﻌﺸﺎن ﻣﻔﺮوض و اﻋﺘﺒﺎرﺷﺎن ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ داﻣﻨﻪاي ﺟﻬﺎﻧﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ آﻧﻬﺎ ﻣﻔﺮوض و اﻋﺘﺒﺎرﺷﺎن‬
‫‪12‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻳﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞﻫﺎي ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ داراي ﻗﻠﻤﺮوﻳﻲ ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻌﻲ ﻣﻔﺮوض و اﻋﺘﺒﺎري ﻧﺤﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺻﻞﻫﺎي ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ‬
‫ﻗﻠﻤﺮوﻳﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻌﻲ ﻣﻔﺮوض و اﻋﺘﺒﺎري ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻳﺎﻧﻪ دارﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﻋﺪهﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ داراي ﻗﻠﻤﺮوﻳﻲ ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻌﻲ اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ و اﻋﺘﺒﺎري‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﻋﺪهﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻗﻠﻤﺮو ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻣﻨﺒﻊ ﻗﻴﺎﺳﻲ دارﻧﺪ و اﻋﺘﺒﺎرﺷﺎن ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻳﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ از ﺣﻜﻢﻫﺎي ﻧﻈﺮياﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺎوز ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎ ﺣﻜﻢﻫﺎﻳﻲ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻠﻤﺮوﻳﻲ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ دارﻧﺪ و از ﻧﻈﺮ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻳﺎﻧﻪﺑﻮدن ﻣﻌﺘﺒﺮاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﻮاع ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻳﻦ ﺗﻮان را در ﺧﻮد ﻧﻬﻔﺘﻪ دارد ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺤﺚﻫﺎي داﻏﻲ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد )ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎور دارﻧﺪ(‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزي رﺳﻤﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺎوز ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﭼﻨﺪ ﻧﻮع ﻣﺤﺪود ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ اﻧﻮاع ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ از‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺎوز )‪ (1975‬ﭼﻬﺎرﻧﻮع ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻫﺎوز‪ ،‬ﻧﻮع اول ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪﺷﻴﻮة ادﺑﻲ اراﺋﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﻜﻢﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ را اﺻﻞﻫﺎي ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻﻳﻚ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﻴﺎنﺷﺪه در ﻧﻈﺮﻳﻪ در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﺼﻠﺖ ﺗﺠﺮﺑﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮع اول ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎر زﻳﺎدي از ﺣﻜﻢﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و در ﻣﻴﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻛﻢﺗﺮﻳﻦ ﺣﺪ ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﻳﻲ را دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ اﺻﻞﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﺗﺠﺮﺑﻲ آزﻣﻮن ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻮع اول اﻓﺰوده ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﻋﺪهﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از‬
‫اﺻﻞﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺘﻨﺘﺎج و ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﺣﻜﻢﻫﺎي ﺣﺎﺻﻠﻪ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﺎﻋﺪهﻫﺎ را ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و اﺻﻞﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ را ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺨﻦﭘﺮدازي‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻨﺪرج در ﻓﺼﻞ‬
‫ﻫﺸﺖ از ﭼﻨﻲ و دﻳﻮﻧﻴﺰوﭘﻮﻟﺲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻮع اول ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻧﻮع دو‪‬م ﺣﺪاﻗﻞ از دو اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬از اﺻﻞﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻗﺎﻋﺪه را اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد و از ﻗﺎﻋﺪه‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﻓﺮﺿﻴﻪ را ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﻗﺎﻋﺪه و ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﺻﻞﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻮع دو‪‬م‬
‫را آزﻣﻮن ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻛﻨﻨﺪ و از اﻳﻦ رو‪» ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻨﻔﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﻄﺎل ﺣﻜﻢﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮد« )ﻫﺎوز‪ .(1975 ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻪ ﻣﻮﻛﻮل ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺗﺠﺮﺑﻲاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﺎرآﻣﺪي ﻫﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪهاي در ﺣﻜﻢ آزﻣﻮن ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﺴﻴﺎري ﺟﻬﺎت‪ ،‬ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻫﻤﺴﻮﻳﺎﻧﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺴﻮن در ﻓﺼﻞ ‪ 14‬اراﺋﻪ ﻛﺮده‪،‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻧﻮع دو‪‬م ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻮﺟﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻣﻔﻴﺪ و آﮔﺎﻫﻲﺑﺨﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ در ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﻓﺮﺿﻴﻪاي‬
‫ﺧﺎص در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﺎﻛﻲ از ﺿﻌﻒ روشﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﺸﺎﻫﺪه درﺳﺖ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻧﻈﺮي اﺳﺖ ﺗﺎ آزﻣﻮن ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻛﺎرآﻣﺪي‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻧﻮع ﺳﻮم ﻣﺮﻛﺐ از ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﺣﻜﻢ ﻗﻀﻴﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ از آن ﻓﺮﺿﻴﻪاي ﻣﺸﺘﻖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬واﻗﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﻖﺷﺪه را ﺗﺄﺋﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﻗﻀﻴﻪ را ﻣﻲآزﻣﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻧﻮع ﺳﻮم ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﻳﺎﻧﻪﺗﺮﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﻗﻨﺎع ﻛﻪ ﺟﺮاﻟﺪ ﻣﻴﻠﺮ در ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻧﻮع ﺳﻮماﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻧﻮع ﭼﻬﺎرم ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺻﻮري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻜﻢﻫﺎي اﺻﻠﻲ در ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻧﻮع ﭼﻬﺎرم ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‪ .‬ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺻﻮري ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﻗﻀﻴﻪ‪ ،‬اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ‪ ،‬ﻳﺎ اﺻﻞ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از آن ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪه ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺻﻮري در ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻲ از ﻣﺸﺎﻫﺪات را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آزﻣﻮد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزيﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﻮرﻓﻲ در ﻓﺼﻞ دﻫﻢ آورده اﺳﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﺻﻮري ﻳﺎ ﻧﻮع ﭼﻬﺎرم از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻل وي‬
‫‪13‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻠﻲ ﺑﺎزيﻫﺎ را ﻛﻪ ﺑﻪ وﺟﻪ رﻳﺎﺿﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ رﻓﺘﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و در ﺣﻜﻢ‬
‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪﺳﺎزي ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺒﺮد داﻧﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺑﺪﻳﻞ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻢ ﻧﻬﺎده و‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﻬﻢ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪،‬‬
‫ﻧﻮعﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ‬
‫از اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻤﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺑﺪﻳﻞ ﻣﻔﻴﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻮزه ﻳﺎ ﻗﻠﻤﺮو وﻳﮋه ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان در ﺣﻜﻢ راهﺣﻞﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﻣﺸﻜﻼت داﻧﺴﺖ و ارزش آﻧﻬﺎ را ﻣﻴﺰان ﻛﻤﻜﺸﺎن ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪن‪،‬‬
‫ﺗﺪوﻳﻦ ﻳﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﭼﻬﺎر ﻫﺪف را درﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از واژهﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺤﺚ راﺟﻊ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬راه ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺑﺪﻳﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ اﻧﻄﺒﺎق ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻛﺎرآﻣﺪي ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫اﻟﮕﻮي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﻻﻧﮓ و ﻫﺰﻟﺘﻮن )‪ (1987‬ﺑﺮاي ﻓﺮاﮔﺮد رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺮ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف‬
‫اﻟﮕﻮي ﻣﻄﺮحﺷﺪه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺗﻮﺟﻪ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺸﺨﺺﺷﺪه در اﻟﮕﻮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﮕﻮي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮد و اﻳﻦ اﻣﻜﺎن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ آن را از ﺟﻬﺖ ﻣﻴﺰان اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻃﺮح روانﻧﮕﺎراﻧﻪاي ﻧﻴﺰ ﻛﻪ اﺳﻜﺎت و‬
‫اوﻫﻴﺮ در ﻓﺼﻞ ‪ 12‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ دارد‪.‬‬
‫دوﻣﻴﻦ ﻛﺎرﻛﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ درك ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ‬
‫)ﺗﻮﺻﻴﻒ(‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ آﮔﺎﻫﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮدي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭼﻴﺴﺖ )درك(‪ .‬درﺟﻪ ﺧﺸﻨﻮدي از ﻗﺪرت ﺗﺒﻴﻴﻨﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪاي‬
‫ﻣﻔﺮوض‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻳﺎ ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪاي اﻓﺮاد ﻣﻤﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮا‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﻮرد ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش را ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﻗﺪرت ﺗﺒﻴﻴﻨﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ زﻳﺮا ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎداري‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﻘﻖ ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮا ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﭘﺮاﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﺎ ‪1975‬؛ اوﻛﻴﻒ‬
‫‪.(1975‬‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ و ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻣﻔﻴﺪي ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﻣﺎ ارزﺷﻤﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ در ﭘﻴﺶﮔﻮﻳﻲ ارزش آﻳﻨﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و اﻟﻬﺎم از ﻣﺸﺎﻫﺪهﻫﺎي ﺟﺎري ﻳﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ آن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ واﺑﺴﺘﻪ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز در ﻣﺪاﺧﻠﺔ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ و ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه از ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺮط ﻻزم‬
‫ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل اﺳﺖ اﻣﺎ ﺷﺮط ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي ﻛﻠﻲ ﺷﻬﺮت ﻣﺴﺎﻋﺪ و ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺳﻬﺎم ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻬﺮت ﻣﻄﻠﻮب اﺣﺘﻤﺎل دارد‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﺳﻬﺎم ﻣﻌﻴﻨﻲ را اﻓﺰاﻳﺶ داده و ﺷﻬﺮت ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ آن را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﺎرورزان ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺤﻮي در ﻓﺮاﮔﺮد ارﺗﺒﺎﻃﻲ دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻮت ﻣﻄﻠﻮب ﻳﺎ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺷﻬﺮت را ﺗﻌﻴﻴﻦ و اﻣﻜﺎن ﻛﻨﺘﺮل ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﺳﻬﺎم را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﺳﻬﺎم را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﺒﺎﻧﻲ ﻛﺎرورزان و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺮد اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠﻲ ﻫﻢ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و ﻫﻢ ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ‪) .‬ﺿﻤﻨﺎً‬
‫ﻣﺘﺬﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺒﺎﻧﻲ در ﻧﻈﺮﻳﻪﺑﺎزيﻫﺎ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ [ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻫﺰﻟﺘﻮن‪ ] 1977 ،‬و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫رﻓﺘﺎر ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ را ﻣﻲﺗﻮان از ﺑﺎزيﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد‪(.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻛﺮد اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﺎرﻛﺮد اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫و اﻓﺰودن ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﺎ دو ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرﻛﺮد اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ رﺑﻂ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬اول‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﻮن اﺻﻠﻲ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﻨﺒﻲ ﺣﻮزهﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ :‬دو‪‬م‪ ،‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻳﺎ ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ روشﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻧﻈﺮي ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ روش از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﺎيﺑﻨﺪ ﺑﻪ روش ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻤﺘﺮي‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در‬
‫روانﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ )ﻓﺴﺘﻴﻨﮕﺮ‪ (1957 ،‬ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﺪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ از ﺳﻮي ﺷﺎﮔﺮدان ﻓﺴﺘﻴﻨﮕﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮﺟﻪ اﻧﺘﻘﺎدي ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻢ )‪ ،(1967‬را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي »ﺑﻬﺘﺮ«‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ و ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻨﻴﺎد ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﺮز‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ درك ﻣﺎ را درﺑﺎره دﻟﻴﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻫﺪﻓﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ آن اﺳﺖ و ﺗﺄﺛﻴﺮات‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از آن را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎي دﻗﻴﻘﻲ در ﻣﻮرد ﻧﻔﻮذ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي ذﻳﺮﺑﻂ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﺎرورزان ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻣﺤﺪودهﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ را در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﺎص ﺧﻮد را در ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻣﻄﺮح و واژهﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ و ﻣﻔﻴﺪ را ﺑﺮاي ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و ﻓﺮاﻫﻢآوردن آن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺸﺨﺺ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد ﭼﮕﻮﻧﻪ از اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻓﻮقﻧﻈﺮي را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در‬
‫ﺑﺨﺶ آﺧﺮ‪ ،‬ﭼﺸﻢاﻧﺪاز و ﻧﻮﻳﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪﻋﻨﻮان رﺷﺘﻪاي از ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺣﺠﻢ داﻧﺶ ﻧﻈﺮي ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را از دﻳﮕﺮ‬
‫ﺣﺮﻓﻪﻫﺎ و رﺷﺘﻪﻫﺎي داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﺳﺎزد ﺑﺮاي ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ و ﺗﺒﺪﻳﻞﺷﺪن آن ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﺮﻓﻪ و رﺷﺘﻪ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﺰاﻳﻲ دارد‪.‬‬
‫ﺑﻪوﺿﻮح ﻣﻲﺗﻮان رﻳﺸﻪﻫﺎي داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ اﻳﻦ رﺷﺘﻪ را در ﺑﺨﺶﻫﺎ و ﮔﺮوهﻫﺎي روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري و ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺠﺮﺑﻲ و اﻧﺴﺎنﮔﺮا ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺗﻮﺟﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪.‬‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﺳﻨﺘﻲ در ﺣﻜﻢ ﻣﻬﺎرتﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ از ﻛﺎرورزان ﻣﺎﻫﺮ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺎﺷﻲ‬
‫از دو ﻧﻮع ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎً روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎران ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺴﻴﺎري‬
‫از دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ و ارزشﻫﺎ را از آﻣﻮزش و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﻐﻠﻲ ﺧﻮﻳﺶ اﺧﺬ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬دو‪‬م اﻳﻦﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻏﻠﺐ در ﺑﺨﺶﻫﺎي‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ آﻣﻮزش داده ﻣﻲﺷﺪ )اﮔﺮﭼﻪ اﻛﻨﻮن اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻔﺮ( ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﻛﺎرورزان‬
‫ﻣﺒﺘﺪي اﻏﻠﺐ ﻛﺎر را ﺑﺎ ارزشﻫﺎ و دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺣﺮﻓﻪ روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻏﺎز ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎوﺟﻮداﻳﻦ روﻳﻜﺮدي ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻣﻬﺎرت ﻣﻲﺷﻤﺎرد در آﻣﻮزش رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺘﻤﺎﻳﺰي از داﻧﺶ ﻧﻈﺮي ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻳﻚ ﺣﺮﻓﻪ ﺿﺮورياﻧﺪ ﺑﻪوﺟﻮد ﻧﻤﻲآورد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺣﺮﻓﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻓﻴﺰﻳﻚ و دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫‪15‬‬
‫ﻧﺎﺷﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ از ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﺳﺎزي‪ .‬ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﻠﻤﺎﻧﻲﻫﺎ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﺷﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻮم زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫و ﺷﻴﻤﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺠﺮﺑﻲ و‬
‫اﻧﺴﺎنﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖ ﺗﺠﺮﺑﻲ و اﻧﺴﺎنﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻫﺮدو در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرﻫﺎي ﭼﻨﻲ و دﻳﻮﻧﻴﺰوﭘﻮﻟﺲ )ﻓﺼﻞ ‪ (8‬و ﭘﻴﺮﺳﻮن )ﻓﺼﻞ ‪(7‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﺳﻨﺖ اﻧﺴﺎنﮔﺮاﻳﺎﻧﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻓﺼﻞﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرﻓﻲ )ﻓﺼﻞ ‪(10‬؛ ﻫﺎﻣﻴﻠﺘﻮن )ﻓﺼﻞ ‪(19‬؛ و ﻛﻼﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻚ ﺑﺮاﻳﺪ و‬
‫ﻣﻴﻠﺮ )ﻓﺼﻞ ‪ (13‬ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮي ﺳﻨﺘﻲ را ﺑﺮ ﺳﻨﺖ دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‬
‫اﻧﺪك اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دو ﺑﺨﺶ اول اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ و ﻣﻴﺪاﻧﻲ آزﻣﻮد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺳﻮم اﻳﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺧﺎص ﻳﺎ ﺗﻮان ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ در ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻋﻤﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺎ از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺣﺮﻓﻪاي و داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ )ﺷﺎﻣﻞ اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦ‬
‫آﻣﻮزش روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري و ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ و اﻧﺠﻤﻦ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﮔﻔﺘﺎري( اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﺪك‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﻟﺘﺰام آﺷﻜﺎر و ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻧﻈﺮﻳﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﺗﺎ ﺣﺪي‬
‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ از ﺗﺤﻘﻴﻖ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺘﺰام ﻋﺠﻮﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎ‬
‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﺎص ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺻ‪‬ﺮف اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﻣﺤﺪودﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪﺟﺎي ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﻬﻨﻪ از رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ را از آن ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﻮد را ﻛﺸﻒ و ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎﻳﻲ را ﮔﺴﺘﺮش دﻫﺪ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي و ﺳﻬﻴﻢﺷﺪن را‬
‫در ﺣﻮزه وﺳﻴﻊ ﺗﻼشﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪16‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
Bem, D J. (1967). Self perception: An alternative interpretation of cognitive dissonance

phenomena .Psychological Review, 74, 183-200.
Berger, C. R. (1977), The covering law perspective as a theoretical basis for the study of human
communication. Communication Quarterly, 25, 7-18.
Cushman, D.P. (1977). The rules perspective as a theoretical basis for the study of human
Delia, J. G. (1975). communication research and the variable-analytic tradition. Paper presented
at the Speech Communication association convention, Houston, TX.
Festinger, L. (1957). A theory of cognitive dissonance. Stanford, CA: Stanford University Press.
Hawes, L. C. (1975). Pragmatics of analoguing: Theory and model construction in
communication. Reading, MA: Addison-Wesley.
Hazleton, V. (1977). Machiavellianism, power, and communication behavior in the creative
alternative game. Unpublished doctoral dissertation, University of Oklahoma.
Hazleton, V., & Cupach, W. R. (1986). An exploration of ontological knowledge:
Communication competence as a function of the ability to describe, predict, and explain. The
Western Journal of Speech Communication, 50, 119-132.
Kuhn, T.S. (1970). The structure of scientific revolutions. Chicago: University of Chicago Press.
Littlejohn, S. W. (1983). Theories of human communication. Belmont, CA: Wadsworth.
Long, L. W., & Hazleton, V. Jr. (1987). Public relations: A theoretic and practical response.
Public Relations Review, 13, 3-13.
Monge, P. R. (1977). The systems perspective as a theoretical basis for the study of human
O'Keefe, B. J. (1975). Logical empiricism and the study of human communication. Speech
Monographs, 42, 169-183.
Pearce, W. B., Cronen, V. E. & Harris, L. M. (1982). Methodological considerations in building
human communication theory. In F. E. X. Dance (Ed.), Human communication theory (pp. 1-
14). New York: Harper & Row.
Polyani, M. (1958). Personal knowledge: Toward a post-critical philosophy. Chicago: University
of Chicago Press.
Poole, M. S., & McPhee, R. D. (1985). Methodology in interpersonal research. In M. L. Knapp & G.
R. Miller (Eds.), Handbook of interpersonal communication (pp. 100-170). Beverly Hills,
CA:Sage
15875-6597 : ‫ ﺻﻨﺪوق ﭘﺴﺘﻲ‬،11 ‫ ﻛﻮﭼﻪ دوم ﭘﻼك‬،‫ ﺧﻴﺎﺑﺎن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬،‫ ﺧﻴﺎﺑﺎن ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻬﺸﺘﻲ‬،‫ ﺗﻬﺮان‬:‫دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ‬
www.rasaneh.org Email:info@rasanhe.org 88730477 :‫ دورﻧﮕﺎر‬88730413 ،88735439 :‫ﺗﻠﻔﻦ‬
17
‫‪2‬‬
‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ‬

‫ﺑﺮاي ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺟﻴﻤﺰ ﮔﺮوﻧﻴﮓ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺮيﻟﻨﺪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ را از ﻋﻠﻢ ارﺗﺒﺎﻃﺎت و دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وام ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻨﻲ ﭼﻨﺪ از‬
‫آﻧﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪﻓﺮد درﺣﻮزه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﻠﻖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ وام ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﺻﻴﻠﻲ از آن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺒﻞ از اﺧﺬ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻧﻈﺮﻳﻪﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﺧﻮد درﺑﺎرة رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ از ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎدام ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﻧﻘﺶ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ را‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﺪادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ از ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻈﺮ ﮔﺮوﻧﻴﮓ‪ ،‬ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻏﺎﻟﺐ‪،‬‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻋﺎﻣﻞ اﻗﻨﺎع و اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ ﻣﻲﻧﮕﺮد‪ .‬وي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﻈﺮ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺘﻘﺎرن‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﻫﺪف از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺣﻞ اﺧﺘﻼف و ﺗﻘﻮﻳﺖ درك و ﺗﻔﺎﻫﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ و ﻧﻘﺶ آﻧﻬﺎ در ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه در ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﻳﻜﻢ‪،‬‬
‫ﻫﺰﻟﺘﻮن و ﺑﻮﺗﺎن اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪه در ﺣﻮزه ارﺗﺒﺎﻃﺎت را ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﻧﻘﺶ ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪ را در ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي ﺑﺎزﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﻓﺼﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪ ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﮔﺮ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻴﻔﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺑﺨﺖ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آن را در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﻴﻢ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ‬
‫آن را ﺑﻔﻬﻤﻴﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ ﺟﻮﻫﺮ ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪاﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒﺷﺪه در ﻓﺼﻞ ﻳﻜﻢ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ ﻣﺮﻛﺐ از‬
‫ﻓﺮﺿﻴﺎﺗﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن و ارزشﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن ﻓﺮﺿﻴﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ را ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻛﻮﺷﺶ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺣﻞ‬
‫‪18‬‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه دﻧﻴﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻳﻚ اﺟﺘﻤﺎع ﭘﮋوﻫﺸﻲ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﭘﮋوﻫﺶ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺮﻛﺰ ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻛﻠﻴﺴﺎي ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ رم وي را ﺑﺮاي ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎﻳﺶ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي اﺻﻮلﮔﺮا از اﻧﺠﻴﻞ ﺗﻔﺎوت ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ دﻋﻮاﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ را ﭘﺪﻳﺪ آورد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ در‬
‫ﻣﻮرد ﻣﺎﻫﻴﺖ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﻈﺮﻳﻪ را در ﺟﻬﺘﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻓﺎﻗﺪ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ و ﻫﻢ ﺗﺮدﻳﺪآﻣﻴﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ‬
‫رو‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ از ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ اﻋﺘﻘﺎد دارم ﻧﻈﺮﻳﻪاي را در ﻣﻮرد رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪاي را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﺑﻴﺮون از ﺣﺮﻓﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﻧﻈﺮ‬
‫اﺧﻼﻗﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮلﺗﺮ از اﺻﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻌﻼً از آن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻴﺪان ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻧﻮﭘﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻳﻦ ﺣﻮزه ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ﻛﻨﻴﻢ‬
‫)ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ‪ ،1984 ،‬ص ‪46‬ــ‪ (13‬اﻳﻦ ﺣﺮﻓﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺻﺪﻫﺎ و ﺷﺎﻳﺪ ﻫﺰاران ﺳﺎل ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي زﻳﺎدي‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ ﻛﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎدهاﻧﺪ اﻣﺎ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ )ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻛﻪ از رﺷﺘﻪ دﻳﮕﺮي وام ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ( دﺷﻮارﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬در ﻣﻘﺎم رﺷﺘﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ و ﻓﺎﻗﺪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫روش ﻋﻤﻠﻲ ﺣﺮﻓﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه از ﻫﻢﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳﺪ؛ ﻛﺎرورزان ﻧﻪ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داﻧﺸﻲ ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﻧﻪ ﺣﺘﻲ در رﺷﺘﻪاي از ﻣﻬﺎرتﻫﺎ ﻣﺸﺘﺮك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎوﺟﻮداﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان دﻟﻴﻞ آورد ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﻜﺮي واﺣﺪي‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن‬
‫ﻛﻮﻫﻦ )‪ (1970‬اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻗﻠﻤﺮو رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﻴﻄﺮه دارد‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎي ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﻜﺮي رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬اﺳﺘﻔﺎده از ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ در ﮔﺮوهﻫﺎ در ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪» .‬اﻗﻨﺎع« واژه ﻣﻼﻳﻢﺗﺮي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ »اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ« ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ واژه‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﻜﺮي را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻛﺎرورزان ﺑﺎ آﮔﺎﻫﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻏﻠﺐ‬
‫ﺧﻮد را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻋﺎم و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﻜﺮي ﻫﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اوﻻﺳﻜﻲ )‪ (1984‬اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﻜﺮي ﻏﺎﻟﺐ در ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺧﻮدﻛﺎوي روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻛﻪ ادوارد ال ﺑﺮﻧﻴﺰ در‬
‫دﻫﻪ ‪ 1920‬ﺑﺴﻂ داده ﺑﻮد‪ ،‬دﻧﺒﺎل ﻛﺮد و آن را »اﻟﮕﻮي ﺑﺮﻧﻴﺰ« ﻧﺎم ﻧﻬﺎد‪ .‬ﺟﻜﺎل )‪ (1986‬ﻫﻤﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﻜﺮي را ﺷﺮح داد واﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1800‬راﻫﻨﻤﺎي ﻋﻤﻞ ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻔﺎوت اﻧﺪﻛﻲ دارد‪.‬‬
‫در ﻳﻚ ﺗﻮﺻﻴﻒ اﺟﻤﺎﻟﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﻜﺮي ﻏﺎﻟﺐ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ در رﻓﺘﺎر ﻋﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺎﻧﻲ آن‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﻜﺮي ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻤﺎري از ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﺑﺪﻳﻬﻲ را در ﻣﻮرد ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻫﺪف ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﺎ ﺧﻮد ﻫﻤﺮاه دارد و اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺑﺪﻳﻬﻲ ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬
‫ﺑﻪوﻳﮋه ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﮔﺮاﻳﺶ ذﻫﻨﻲ و اﻗﻨﺎع را ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﻜﺮي را اﻟﮕﻮي ﻧﺎﻣﺘﻘﺎرن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﻢ و‬
‫روش دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ آن را اﻟﮕﻮي ﻫﻤﺴﻨﮓ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻢ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارد و ﻧﻈﺮﻳﻪاي از ﻧﻮع دﻳﮕﺮ را ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﺗﺸﺮﻳﺢ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ و ﻧﻘﺶ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ در ﺗﻮﺳﻌﻪ آن ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎ در ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﻲ‬

‫ﻃﻲ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻋﻠﻢ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﻛﻪ ﻫﺪف ﻋﻠﻢ ﻛﺸﻒ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﺎ ﻛﺸﻒ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن واﻗﻌﻲ را ﺑﻪ‬
‫دﻗﺖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن در ﻋﻮض ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺪف از ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫‪19‬‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﻲ را ﺣﻞ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ دو اﺻﻄﻼح ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ دارد‪ .‬اﻳﻦ دو اﺻﻄﻼح ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻗﻠﻤﺮو‪.‬‬
‫آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺘﺎبﻫﺎي درﺳﻲ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺎ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان در ﺗﻼش ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ را ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫)‪(1‬‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬آﻧﺎن ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﻲ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮوﻳﻲ‬ ‫و ﺑﺎ دادهﻫﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ را اﺑﻄﺎل ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮﮔﺮم ﺗﺤﻘﻴﻖاﻧﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﺑﺘﺪاﻳﻲ ــ ﺣﺪسﻫﺎي ﻣﺒﻬﻢ و ﻛﻠﻲ ــ ﺧﻮد را درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آن‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺴﻂ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻣﻴﺪي ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ﻛﻪ ﺣﺪسﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻮﻳﺪ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺧﻮد را اﺻﻼح ﻛﺮده و ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮي را‬
‫ﺣﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻠﻤﺮو اﺻﻄﻼﺣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﭘﺮ )‪ (1977‬آن را اﺑﺪاع ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم ﻗﻠﻤﺮو از ﻧﻈﺮ وي ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﭼﻮن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ )ﻻﻛﺎﺗﻮس‪ ،(1970 ،‬رﺷﺘﻪﻫﺎ )ﺗﻮﻟﻤﻴﻦ‪ ،(1972 ،‬ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ )ﻻودان‪ ،(1977 ،‬ﻳﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎ )ﻛﻮﻫﻦ‪ (1970 ،‬اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﭘﺮ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺆﻟﻔﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪ ﻣﻴﺪانﻫﺎ ﻳﺎ ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ را ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ در رﺷﺘﻪاي ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻮزهﻫﺎ را ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻪﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﻤﻲ در ﺣﻮزه‬
‫ﻛﻠﻲﺗﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً ﻳﻜﻲ از ﻛﻢ ﺗﻮﺳﻌﻪﻳﺎﻓﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎ در ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﺎﭘﺮ )‪ ،(1977‬ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻨﻔﺮد ﻳﺎ ﺑﺎ ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺜﻼً‬
‫ﻛﻮﻫﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎ را ﻧﻤﻲﺗﻮان از ﻟﺤﺎظ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد‪ .‬ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از »اﻗﻼم« ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ وﺣﺪت ﻋﻤﻴﻖﺗﺮي دارﻧﺪ‪ :‬ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ و ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از ﻧﻈﺮ ﺷﺎﭘﺮ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان از‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻳﺎ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﻈﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻠﻤﺮو ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺑﺨﺸﺪ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﻠﻤﺮو رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﻣﻌﺮﻓﻲ اﻗﻼم ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺘﻀﺎد و روشﺷﻨﺎﺳﻲﻫﺎي‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﺪام ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮو اﻗﻨﺎع و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش از ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺸﺎﻫﺪات ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﺆﺛﺮ و ﻧﺎﻣﺆﺛﺮ‪ ،‬ﻫﺰاران‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ آزﻣﺎﻳﺸﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻳﺎدﮔﻴﺮي‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻛﺎرﻛﺮدي‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺤﺮك ـ ﭘﺎﺳﺦ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ـ واﻛﻨﺸﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﺷﺎﭘﺮ )‪ 1977‬ص ‪ (525‬ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻗﻠﻤﺮو ﻻزم اﺳﺖ اﻗﻼم )ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻗﻠﻤﺮو( ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻮرد ﻗﻠﻤﺮو اﻣﺮ ﻏﺎﻣﻀﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻧﺸﻮد(؛ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻳﺎ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻬﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ و‬
‫ﻋﻠﻢ ﺑﺎﻳﺪ آﻣﺎدﮔﻲ رودرروﻳﻲ ﺑﺎ آن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺮ ﺳﺮ اﻫﻤﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﺗﻮاﻓﻖ دارﻧﺪ ﻫﺴﺘﻪ ﻗﻠﻤﺮو را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﭘﺮ )‪ 1977‬ص ‪ (533‬ﺳﻪ ﻧﻮع ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻗﻠﻤﺮو ﺑﻪ »ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮد ﻗﻠﻤﺮو« ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دو ﻧﻮع ﻣﺴﺌﻠﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻟﺰوم »ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﻗﻠﻤﺮو«‬
‫رﺑﻂ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻈﺮي ﺗﺎ آن اﻧﺪازه ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻈﺮﻳﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲﻫﺎي ﻧﻈﺮي ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮد ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪20‬‬
‫ﻻودان )‪ (1977‬در ﻣﻮرد ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ در درون ﻗﻠﻤﺮو ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮي اراﺋﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬وي در ﻛﺘﺎب‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﻣﺴﺎﺋﻞ آن ﻋﻠﻢ را اﻣﺮ ﺧﻄﻴﺮ ﻣﺸﻜﻞﮔﺸﺎﻳﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻋﻠﻤﻲ را اﻣﺮي ﻣﺒﻬﻢ ﻳﺎ ﺑﻲﻗﺎﻋﺪه ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »ﻛﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪ رﻓﻊ اﺑﻬﺎم‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻲﻗﺎﻋﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ و ﻧﺸﺎندادن اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ روي ﻣﻲدﻫﺪ اﻣﺮي ﻣﺤﺴﻮس و ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ« )ص ‪ .(13‬ﻻودان )‪ (1977‬دو ﻓﺮﺿﻴﻪ درﺑﺎره ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪ ‪ .1‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و اﺻﻠﻲﺗﺮﻳﻦ ﻣﺤﻚ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ آﻳﺎ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي‬
‫ﻣﻮردﻋﻼﻗﻪ ﻣﻲدﻫﺪ؟ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ آﻳﺎ راهﻫﺎي رﺿﺎﻳﺖﺑﺨﺸﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪ ‪ .2‬در ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺤﺎﺳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻃﺮح اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ آﻳﺎ آﻧﻬﺎ راهﺣﻞﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺻﻠﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮ از ﭘﺮﺳﺶ در اﻳﻦ ﺑﺎره اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ آﻧﻬﺎ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ »درﺳﺖ«‪» ،‬ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ«‪» ،‬ﻣﻮﺛﻖ« ﻳﺎ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ )صص‪14‬ــ‪.(13‬‬
‫ﻻودان )‪ ،1977‬ص ص ‪31‬ــ‪ (15‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﭘﺮ اﻧﻮاع ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ را ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻗﻠﻤﺮو ﻳﺎﻓﺖ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ )اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﻻودان از واژه ﻗﻠﻤﺮو اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ(‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻻودان‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻳﺎ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﺮﻛﺐ از‬
‫ﻳﻚ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻳﺎ ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ ﺑﻄﻮري ﻛﻪ آزﻣﻮﻧﻲ ﺑﺮاي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ رخ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دروﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ وﺟﻮد ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ در ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪاي از ﻳﻚ ﻗﻠﻤﺮو دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ روشﺷﻨﺎﺳﻲﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ ﻳﺎ ﺑﺎورﻫﺎي ﻏﻴﺮﻋﻠﻤﻲ ﺷﺎﻳﻊ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻻودان‬
‫)‪(2‬‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﺷﻮاريﻫﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي‬ ‫ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ ﺑﺎورﻫﺎي ﻏﻴﺮﻋﻠﻤﻲ را دﺷﻮاريﻫﺎي »ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ«‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﺷﺎﻳﻊ در ﻣﻴﺎن ﻏﻴﺮﻣﺤﻘﻘﺎن ﺗﻌﺎرض ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ »دﺷﻮاريﻫﺎي ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ«‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ‬
‫و ﻣﺴﺎﺋﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻻودان )‪ ،1977‬ص ‪ (71‬ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺖ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻏﻠﺐ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ارزش ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را ﺑﺎ ﻣﺤﻚ‬
‫اﻣﻮر واﻗﻊ و دادهﻫﺎ ﻧﻤﻲﺳﻨﺠﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﻫﺪف ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داده‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻻودان ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻛﻪ )‪ ،1977‬ص ‪ (66‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫را ﺣﻞ ﻛﻨﻨﺪ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ و ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻏﻴﺮﻋﺎدي را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻮم ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻮﭘﺎ‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻋﻠﻢ ﻛﻮﺷﻴﺪهاﻧﺪ ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻮم اﺑﺘﺪاﻳﻲ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ‬
‫اﺑﺘﺪاﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﺷﺎﭘﺮ )‪ ،(1977‬در ﻋﻠﻢ اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻ »ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻳﺎ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻗﻼم ﺧﺎﺻﻲ از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﻜﻞدﻫﻨﺪه ﻗﻠﻤﺮو ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻛﻤﺘﺮ درﺳﺖ از‬
‫آب درﻣﻲ آﻳﺪ‪) «.‬ص ‪ .(521‬در ﻋﻠﻢ اﺑﺘﺪاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻗﻠﻤﺮو ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻤﺎس و ﺗﻮﺿﻴﺢ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن اﻗﻼم ﻗﻠﻤﺮو ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖﺗﺮي را ﭘﺮورش‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﻜﻠﺲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻓﺰوده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺨﺘﮕﻲ ﻗﻠﻤﺮو‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ واﺣﺪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﻴﻄﺮهﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ آن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺔ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮو اﺻﻼح ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ« )ص ‪584‬ــ‪.(583‬‬
‫‪21‬‬
‫اﮔﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻠﻤﺮو ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮي ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ و‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻏﻴﺮﻋﺎدي ﻻودان را ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﺣﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﺧﺘﻼفﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻤﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪،‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﺤﺪودﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺤﺪودي دارﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺸﻜﻼت ﻣﻬﻢ ﻣﻮﺟﻮد در ﻗﻠﻤﺮو را ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﻗﻠﻤﺮو را ﻛﻪ ﺷﺎﭘﺮ ذﻛﺮ ﻛﺮده ﺣﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد ﻗﻠﻤﺮو را‬
‫روﺷﻦ ﺳﺎزﻳﻢ‪.‬‬
‫دادهﻫﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮب را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدهاﻧﺪ‬

‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻋﻠﻢ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻫﺪف ﻋﻠﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲرﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻟﺰاﻣﺎً ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﻛﺎﻣﻼً ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻣﻬﻢﺗﺮ از آن‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﺗﻔﺎق‬
‫ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮوﻳﻲ اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻣﺜﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ زﻳﺎدي ﺑﻪ دﻗﺖ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﻴﻢ آﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺎ رﺑﻄﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ دارد ﻳﺎ ﻛﻤﻜﻲ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖﺗﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻻودان )‪ (1977‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺑﻪﻧﺪرت ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺠﺮﺑﻲ را دﻗﻴﻖ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺤﻘﻘﺎن در ﻋﻮض ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ‬
‫)‪(3‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺒﺮد و ﺑﺴﻂ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷﻮاﻫﺪ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺣﺪسﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪:‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﺪرت‪ ،‬اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﺑﻪﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺠﺮﺑﻲ را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫دﻟﺨﻮاه ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ ﻣﻮﺟﺒﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻏﺎﻟﺐ اوﻗﺎت ﺧﻴﻠﻲ ﻋﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎي ﻣﻨﺘﺞ از‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزآﻓﺮﻳﻨﻲ دادهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺎزﻧﺪه ﻣﺸﻜﻞ ﺧﺎصاﻧﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ ﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﻄﺎﺑﻖ دﻗﻴﻖ ﻧﺘﺎﻳﺞ‪ ...‬وﻗﺘﻲ ﻗﺼﺪ ﻣﺎ‬
‫ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺖ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻫﻤﺸﻜﻠﻲ دﻗﻴﻖ ﻣﻴﺎن ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻈﺮي و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ص ‪(23‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ ﺳﺎپ )‪ (1977‬ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻧﻈﺮي در ﻗﻠﻤﺮو »ﻫﻤﻴﺸﻪ اﺳﺎس ﺻﺤﺖ ادﻋﺎ را ﺳﺴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ«‬
‫)ص ‪ .(701‬وي در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﻮﻓﻖ و درﺧﺸﺎن ﻋﻠﻢ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ آن وﻳﮋﮔﻲ ﻓﺮاﮔﻴﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ‬
‫دﺳﺖآوردﻫﺎي ﻋﻠﻢ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮديﺷﺎن ﻛﺸﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻳﮋﮔﻲ ﻋﻠﻢ ﭘﺬﻳﺮش و‬
‫ﻧﻔﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس دادهﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻮﻻً ﺑﺮاي ﺑﻪ اﺛﺒﺎترﺳﺎﻧﺪن درﺳﺘﻲ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪) .‬ص ‪(17‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫ﺑﺤﺚ درﺑﺎرة ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻋﻠﻢ ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ دادهﻫﺎ ذﻫﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان را ﻛﻤﺘﺮ از ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻮم ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻤﻴﻘﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞ آن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و دﻗﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺠﺮﺑﻲ از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ در اراﺋﻪ ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻧﻈﺮي‬
‫ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﻗﻠﻤﺮو اﻫﻤﻴﺖ ﻛﻤﺘﺮي دارد‪ .‬اﻣﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان در اﻏﻠﺐ ﻋﻠﻮم ﻧﻮﭘﺎ )ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﺧﻮﺑﻲ ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﻲآورﻧﺪ( ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﺮدآوري و ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻌﻄﻮف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دادهﻫﺎ ﺑﻪﻧﺪرت از‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪهﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﺗﻌﻤﻴﻢﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲروﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺪف ﻣﺎ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺴﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ‬
‫ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ را ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ روﺷﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺸﻜﻼت ﻧﻈﺮي را ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﻜﻼت‬
‫‪22‬‬
‫ﻗﻠﻤﺮوﻳﻲ ﺧﻮد را ﺣﻞ ﻛﻨﻴﻢ )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺣﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ(‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻣﺸﻜﻼت‬
‫از ﻛﺠﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ ،‬ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲﻫﺎي ﻣﺎوراءﻋﻠﻤﻲ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎﻳﻲ ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻗﻠﻤﺮو رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻛﺠﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﻛﺠﺎ‬
‫ﻣﻲرود‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ را ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ و ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‬

‫اﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮ آﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺤﺚ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ در ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺷﺮوع ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﺟﻮدات اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﻲ ذﻫﻨﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ راﻫﻲ ﺟﺰ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻜﺮ ﺧﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن ﺗﺎ ﭼﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻲﭘﺮدازد و ﭼﻪ ﭼﻴﺰي در آن ﭼﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻼً‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬
‫ﻣﺜﻼً ﻋﺎﻟﻢ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎس‪ ،‬ﺟﻮرج ﮔﻲﻟﻮرد ﺳﻴﻤﭙﺴﻮن )‪ ،1964‬ص ‪ (98‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻋﻠﻢ ﻛﺸﻒ اﻧﺴﺎن از ﺟﻬﺎن ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‬
‫و ﻛﻨﺎرﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺧﻮد ﺣﺘﻲ در اﺻﻞ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎً واﻗﻌﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻋﻴﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ «.‬ﺟﺎﻛﻮب ﺑﺮوﻧﻮﺳﻜﻲ )‪ ،1965‬ص ‪ (10‬ﺗﺎرﻳﺦﻧﮕﺎر ﻋﻠﻢ‬
‫اﻓﺰوده اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻣﻮر واﻗﻊ را ﺑﺎ دورﺑﻴﻦ ﻋﻜﺎﺳﻲ ﺿﺒﻂ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» .‬ﻋﻠﻢِ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﻨﺮ‪ ،‬روﻧﻮﺷﺘﻲ از ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎزآﻓﺮﻳﻨﻲ آن اﺳﺖ‪ ...‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ اﻛﺘﺸﺎف ﻃﺒﻴﻌﺖ را دوﺑﺎره ﻣﻲﺳﺎزﻳﻢ‪ «.‬ﺑﺮوﻧﻮﺳﻜﻲ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ داﻧﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان‪ ،‬ذﻫﻦﻫﺎي ﺧﻼﻗﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ذﻫﻦ ﺧﻼق ﻧﻈﻢ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻓﻘﻂ ﺑﻲﻧﻈﻤﻲ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ذﻫﻦ ﺧﻼق ﺑﺎ ﻟﻮح ﺳﻔﻴﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﭼﻴﺰي را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻫﻤﺮاه ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﻬﺎن )‪(1968‬‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫] ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ[ ﺑﺮاي ﻣﺸﺎﻫﺪهﮔﺮ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻤﻲ اﻧﺘﺨﺎبﮔﺮ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ...‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎنﻧﺤﻮ ﻛﻪ ﻋﻴﻨﻚ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻋﻴﻨﻚ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ...‬واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ و ﺑﻲﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪهﮔﺮ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﻔﻬﻮﻣﻲاي ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﺎ آن ادراﻛﺎت ﻏﺮﺑﺎل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪) .‬ص ‪(41‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ از واژه آﻟﻤﺎﻧﻲ ‪ Weltanschauung‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﺟﺎﻣﻊ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﻜﺮي اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻧﺪ )ﺳﺎپ‪ .(1977 ،‬در ﺳﺎل ‪ 1962‬ﻛﻮﻫﻦ )‪ (1970‬اوﻟﻴﻦ و ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﺻﻄﻼح را ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻋﻠﻤﻲ اراﺋﻪ ﻛﺮد و آن را ﭘﺎراداﻳﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﻮﻫﻦ ﺑﻪوﺿﻮح ﻧﮕﻔﺖ ﻣﻨﻈﻮر از ﭘﺎراداﻳﻢ ﭼﻴﺴﺖ و ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻋﻠﻢ از‬
‫اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﻪﺷﺪت اﻧﺘﻘﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ )ﻣﺜﻼً ﺷﺎﭘﺮ‪.(1964،‬‬
‫ﻣﺴﺘﺮﻣﻦ )‪ (1970‬ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﻫﻦ اﺻﻄﻼح ﭘﺎراداﻳﻢ را ﺑﻪ ‪ 21‬ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻛﺘﺎب ﺳﺎﺧﺖ اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪﻛﺎر‬
‫ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮﻫﻦ )‪ ،1970‬ص ‪ (175‬ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎ ﻣﺆﺧﺮهاي ﺑﻪ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ ﺷﺪه ﻛﺘﺎب ﻣﺬﻛﻮر اﻓﺰود و در آن‬
‫ﺿﻤﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺠﺪد ﭘﺎراداﻳﻢ‪ ،‬آن را ﻣﺮﻛﺐ از ﻳﻚ ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲو ﭼﻨﺪﻳﻦ »ﻧﻤﻮﻧﻪ« داﻧﺴﺖ‪ .‬ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﻣﺎﻫﻴﺖ‬
‫ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻋﻠﻤﻲ از ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ارزشﻫﺎ‪ ،‬روشﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ‬
‫اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﻀﺎي ﻳﻚ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻌﻴﻦ در آن ﺳﻬﻴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪23‬‬
‫ﻛﻮﻫﻦ ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﺎراداﻳﻢ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﮔﺸﺘﺎﻟﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺼﻮﻳﺮ ادراﻛﻲ ﻳﺎ روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻳﻜﺪﺳﺖ از واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ از ﺟﻤﻊ‬
‫ﺟﺰءﻫﺎﻳﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺧﺪﻣﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬وي اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﺸﺘﺎﻟﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ را ﺑﺮاي‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭼﺸﻢﺑﻨﺪي روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﭘﺎراداﻳﻢﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را »ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻗﻴﺎس«‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪) .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را در ﻣﻌﺮض ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻧﻤﻲدﻫﺪ(‪ .‬ﻛﻮﻫﻦ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪاي ﭘﺎراداﻳﻢ ﺗﻔﻮق ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﻘﻼب ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺟﺎي آن ﻋﻮض‬
‫)‪(4‬‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫واﻛﻨﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻋﻠﻢ ﺗﺼﻮر ﻧﺴﺒﻲﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻛﻮﻫﻦ از ﻋﻠﻢ را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺳﺎپ )‪ (1976‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻮﻫﻦ‪:‬‬
‫اﺳﺎﺳﺎً ﻋﻠﻢ را اﻣﺮي ﻏﻴﺮﻋﻘﻼﻧﻲ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻣﺮي ﻛﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه از دورانﻫﺎي ﻛﻮﺷﺶ رﻧﺞآور ﻧﺴﻨﺠﻴﺪه و‬
‫ﺗﻌﺼﺐآﻣﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﻫﻪﻫﺎﻳﻲ اﺗﻔﺎﻗﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺷﺒﻪرواﻧﻲ ﺟﻨﻮنآﻣﻴﺰ ﻛﻪ وﺟﻪ اﺷﺘﺮاك زﻳﺎدي ﺑﺎ ﻫﺮاس‪ ،‬ﻫﻴﺴﺘﺮي ﺟﻤﻌﻲ‬
‫و ﻧﻮﻛﻴﺸﻲ ﺗﻮدهاي دارد ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬ص‪(15‬‬
‫ﺳﺎپ )‪ ،1977‬ص ‪ (498‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺗﻌﺼﺐآﻣﻴﺰ ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻛﻮﻫﻦ )ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬ارزشﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺶداوريﻫﺎ و ﺗﺠﺎرب‬
‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي( را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﻗﺎﻟﺐ و ﺣﺮﻛﺖ اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ آن اﺳﺖ ﺣﺬف ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاون )‪ ،1977‬ص ‪ (101‬اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻛﻮﻫﻦ را ﺑﺎزﺳﺎزي ﻛﺮد ﺗﺎ ﻧﺴﺒﻲﺑﻮدن آﻧﻬﺎ را ﻛﻤﺘﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﺟﺎي ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ از‬
‫اﺻﻄﻼح ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻤﺪهاي ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪام‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﺑﺮاون‪ ،‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻀﺎﻳﺎي‬
‫ﻣﺘﻘﺪﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﭽﻮن ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺿﺮوري ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻳﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ )ﺑﻨﺎﺑﺮﺗﻌﺮﻳﻒ(‪ ،‬وﻟﻲ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﺧﻮد درﺳﺖ ﻣﻲاﻧﮕﺎرد‪ .‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ ﺗﺠﺮﺑﻲ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻮرد ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬درﺳﺘﻲ اﻳﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار داد و‬
‫اﺑﻄﺎل ﻛﺮد‪ .‬آنﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﺮاون )‪ (1977‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ از ﭘﺎراداﻳﻢﻫﺎي ﻛﻮﻫﻦ ﻛﻤﺘﺮ ﻧﺴﺒﻲ و ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪:‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ ﻗﻀﺎﻳﺎي ﺣﻤﺎﻳﺖﺷﺪهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اوﻟﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬ﻛﻨﺎررﻓﺘﻨﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ در‬
‫واﻗﻊ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻗﺼﻮر ﻣﺪاوم در ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻮرد ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‪) .‬ص ‪(105‬‬
‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ و ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﺧﻴﻠﻲ از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ را در ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮد از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻋﻠﻤﻲ وارد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ دو ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دو ﺳﻄﺢ اﺻﻮل ﻧﻈﺮي در ﻗﻠﻤﺮو اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ .‬اﻧﺘﺰاﻋﻲﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢﻫﺎ از آن ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎﺳﺖ و دوﻣﻴﻦ‬
‫)‪(5‬‬
‫ﺳﻄﺢ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻻودان )‪ ،1977‬صص ‪120‬ــ‪ (70‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ را در ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد از ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻨﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ داﺷﺖ و دو‪‬ﻣﻴﻦ ﻣﻔﻬﻮم اﺻﻠﻲ‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ و اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻛﻪ وي آن را ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ‪) Weltanschauung‬ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ( ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪،‬ادﻏﺎم ﻛﺮد‪ .‬وي ﻣﺜﺎلﻫﺎي‬
‫زﻳﺎدي از ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ را ﺑﺮﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪ :‬داروﻳﻨﻴﺴﻴﻢ در زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻮاﻧﺘﻮم و ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ ﻧﻮر در‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ و ﻓﺮوﻳﺪﮔﺮاﻳﻲ در روانﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداري در اﻗﺘﺼﺎد‪ .‬ﺳﻨﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻛﻠﻲﺗﺮ از ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ و‬
‫‪24‬‬
‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎﻳﻲ دارد ﻛﻪ آزﻣﻮدن آﻧﻬﺎ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻻودان ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﻳﻲ از آﺋﻴﻦﻫﺎ ﻳﺎ اﺻﻮل ﻣﻔﺮوﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻮع ﮔﺴﺘﺮدهاي از ﻧﻈﺮﻳﻪ را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻧﻮع دﻗﻴﻖﺗﺮي از ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ‪ ،‬اﺻﻮل ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻳﺎ اﺻﻮﻟﻲ ﻛﻪ »ﻣﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺧﺎص و اراﺋﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻣﺸﺮوح در ﻣﻮرد ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ« )ﻻودان‪ ،1977 ،‬ص ‪.(71‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺧﺎص را ﻣﻲﺗﻮان آزﻣﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻨﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ و ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي آن ﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﻴﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ و ﻧﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً‬
‫آزﻣﻮدﻧﻲاﻧﺪ )ص ‪.(81‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻻودان )‪ ،1977‬ص ‪ (82‬ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻣﺎ )ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان( را ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ »اﺑﺰارﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻢ‪ ...‬ﺳﻨﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺣﺘﻲ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻼت را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬
‫ﻣﻴﺰان اﻫﻤﻴﺖ آﻧﻬﺎ را روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ «.‬ﻻودان ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‪:‬‬
‫ﻗﻠﻤﺮو ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي داﺧﻞ در ﺳﻨﺖ را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ...‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﺶ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ...‬از ﺟﻨﺒﻪ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﻧﻮاع ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در درون ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺴﻂ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .....‬راﻫﻨﻤﺎﻳﻲﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد‪ ...‬و ﺷﺎﻣﻞ رﻫﻨﻤﻮنﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻮان ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻠﺶ ﺑﻬﺒﻮد ﻳﺎﺑﺪ‪) .‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ 86‬ﺗﺎ ‪(93‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان از راهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ و ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﻛﻪ از ﺗﻌﺪادي ﭘﻴﺶﻓﺮض ﻫﻮاداري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮ ﻣﻬﻢﺗﺮ اﺳﺖ و‬
‫اﻳﻦﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﻫﻢ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺧﻮد ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان از ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﻨﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ ﺳﻨﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ درآﻳﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي آن ﺳﻨﺖ ﺑﺎ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻣﺎوراء ﻋﻠﻤﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪) .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﻣﺴﻴﺤﻲﻫﺎي اﺻﻮلﮔﺮا ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ »ﻋﻠﻢ ﺧﻠﻘﺖ« را‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﻨﺖ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺳﻨﺖ ﺑﺎ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻋﻠﻤﻲ آﻧﻬﺎ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ (.‬ﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﺳﻨﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻣﺎوراء‪ ‬ﻋﻠﻤﻲ ﺷﺨﺺ ﮔﺮدد‪) .‬ﻣﺜﻼً ﮔﻤﺎن ﻣﻲرود ﻛﻪ ﺑﻲ‪ .‬اف اﺳﻜﻴﻨﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﺻﻮل رﻓﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻮلﮔﺮاﻳﺎن وﻗﺘﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺬﻫﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺤﺎً‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ(‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ آﺛﺎر ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ‬

‫وﻗﺘﻲ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ و ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ در اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ از ﺳﻮي‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻧﻴﺰ آﺳﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻢ اﻣﺮي ﻛﺎﻣﻼً ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ )ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻛﻮﻫﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫رﺳﻴﺪ(‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻲ ﻣﺜﻞ ﻻودان‪ ،‬ﺳﺎپ‪ ،‬ﺷﺎﭘﺮ و ﺗﻮﻟﻤﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻨﺸﻌﺐ از‬
‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺳﻨﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮﺑﻮطﺳﺎﺧﺘﻦ »ﻣﻮاد« ــ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ــ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ را از راه ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ‬
‫در ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ »ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ« ــ ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺑﺰارﻫﺎي ﺳﻨﺠﺶ ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد و در آﻧﻬﺎ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻨﺠﺶ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻳﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺎرغ از دﺧﺎﻟﺖ اﺳﺖ ــ ﻣﺒﺎدرت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻨﺪ )ﺷﺎﭘﺮ‪1977 ،‬؛ زوﭘﻪ‪ ،1977 ،‬ص ‪ .(690‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬
‫‪25‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ »ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ« ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ از ﺑﺎر ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻧﻈﺮﻳﻪاي اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات را از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺷﺎﭘﺮ آن را »اﻃﻼﻋﺎت زﻣﻴﻨﻪاي‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪﻧﺎﭘﺬﻳﺮ« ﻳﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي زﻣﻴﻨﻪاي ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﺎﻟﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺧﻴﺮاً ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻛﻪ »واﻗﻊﮔﺮاﻳﺎن ﻋﻠﻤﻲ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي دﻳﺪﮔﺎه ﻋﻠﻤﻲ را ﻛﻪ اﻛﻨﻮن اراﺋﻪ‬
‫ﻛﺮدم ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪوﻳﮋه‪ ،‬واﻗﻊﮔﺮاﻳﺎن اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺑﻪ »واﻗﻌﻴﺖ« ﻧﺰدﻳﻚ و‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎي درﺳﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ را در ﺧﻮد ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪﺳﻮي درﺳﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﻴﺶ ﻣﻲروﻧﺪ )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻟﭙﻠﻴﻦ‪1984 ،‬؛ ﭘﻮﺗﻨﺎم‪ .(1984 ،‬درﺳﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ‬
‫ﺑﺮ روﻳﺪادﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ و »ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻋﻤﻴﻖ« ﻧﻈﺮﻳﻪ )اﻧﺘﺰاﻋﻲﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ آن( ﺗﺎ آنﺟﺎ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه آن را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآورد‪ ،‬درﺳﺖ و دﻗﻴﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫واﻗﻊﮔﺮاﻳﺎن در اﺻﻞ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ را از ﭘﻮزﻳﺘﻴﻮﻳﺴﻢ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ اﻣﺮي ﻛﺎﻣﻼً ﻋﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎور ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺰي را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ »واﻗﻌﺎً وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻲ« دارد‪ .‬ﻻودان )‪ (1984‬اﻳﻦ را ﺗﻔﻜﺮ واﻫﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ؛ دوﺳﺖ دارﻳﻢ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﻋﻠﻢ ﻛﺎرآﻳﻲ دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ واﻗﻌﻲ‬
‫وﺟﻮد اﺷﻴﺎء ﭘﻲ ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻫﺎﻳﻲ ﻫﻨﻮز ﺑﺎﻳﺪ اﺛﺒﺎت ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﻫﻨﺮ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻓﻘﻂ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ آرزو ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺷﻮد ﻛﻪ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ )رﺋﺎﻟﻴﺴﻢ( و ﻓﻘﻂ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﭼﺮا ﻋﻠﻢ‬
‫ﻛﺎرآﻳﻲ دارد )ص ‪.(245‬‬
‫اﮔﺮ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ دﻗﻴﻘﻲ از ﻋﻠﻢ ﺑﻮد‪ ،‬اﻫﻤﻴﺘﻲ را ﻛﻪ ﻣﻦ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ و ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻧﺴﺒﺖ دادهام‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺮاي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦﻛﺮدن ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﻣﻲﭘﺮوراﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻣﺴﻴﺮ‬
‫ﻳﮕﺎﻧﻪاي از ﭘﻴﺸﺮوي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺟﻬﺖ واﻗﻌﻴﺖ ﭘﻴﺶ‬
‫ﺑﺮود اﻣﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از درون ﻳﻚ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﭘﻴﺶﻓﺮﺿﻴﻪاي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﺮورش ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻫﻤﺎن واﻗﻌﻴﺖ ﭘﻴﺶ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﻻودان )‪ ،1984‬ص ‪ (238‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ »ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺳﻲﻫﺎ ﺑﺎ ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺧﺬ ﺑﺴﻴﺎري از ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻧﻈﺮي اﺻﻠﻲ و ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﺒﻠﻲ وﺿﻊ ﻧﻤﻮده ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ «.‬ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ اﺗﺨﺎذ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ ﻧﻘﺶ ﺣﻴﺎﺗﻲ در ﭘﮋوﻫﺶ و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮض‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺑﺤﺚ‬
‫درﺑﺎره ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ ﻛﻪ ﻗﻠﻤﺮو رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار داده و ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫در آﻏﺎز اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮدم ﻛﻪ ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن اﻳﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮض اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ‬
‫رﻓﺘﺎر ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻇﺎﻫﺮي‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﮕﻮﺋﻴﻢ واﻗﻌﻲ‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ و ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ درﺑﺮدارﻧﺪه اﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﺶﻓﺮض و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦﻫﺎي آن را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﭼﻬﺎر اﻟﮕﻮي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1984‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدهام )ﮔﺮوﻧﻴﮓ‪،‬‬
‫‪1984‬؛ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ ‪ ،1984‬ص ‪.(21‬‬
‫ﭼﻬﺎر اﻟﮕﻮي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ارزشﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺪفﻫﺎ و رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ در ﻛﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﻮد اﻋﻤﺎل‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﺟﺎروﺑﺮﻗﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻳﺎ رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﺳﺎدهاي در دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻮم دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫‪26‬‬
‫ﺻﻮرت ﺳﺎدهاي ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ را »ﻛﺎرﮔﺰاري و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ«‪» ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ«‪» ،‬دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ« و‬
‫»دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ« ﻧﺎﻣﻴﺪهام‪.‬‬
‫ﻛﺎرﮔﺰاري و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﻳﻌﻨﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﻪ راهﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮي اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺﻛﻨﻨﺪه روﺷﻲ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻮي روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎران ﻣﻘﻴﻢ‬
‫اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎراﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺑﺎره ﺳﺎزﻣﺎن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﺨﺶ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﻔﻲ ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮدو اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻳﻜﺴﻮﻳﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان از دادن اﻃﻼﻋﺎت ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ‬
‫از آن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ درﺻﺪد ﻛﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت از ﻣﺮدم از راه ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻳﺎ روشﻫﺎي ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫دو اﻟﮕﻮي ﺑﻌﺪي ﻛﻪ ﺷﻴﻮه ﻛﺎرﺷﺎن ﺷﺎﻣﻞ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺤﻘﻴﻖ و دﻳﮕﺮ روشﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت دوﺳﻮﻳﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط دوﺳﻮﻳﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮﻳﺒﻜﺎراﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎط دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﮔﺮوهﻫﺎ را ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد‪ ،‬ﺑﻲ آنﻛﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاريﻫﺎ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮕﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎري ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻪ ﺳﻮد ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻛﺎرورزان ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﻧﻴﺰ از آن ﺳﻮد ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ و ﭘﻴﭽﻴﺪه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻴﻮه‪ ،‬اﻟﮕﻮﻳﻲ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎه‬
‫ﻓﻜﺮي ﻏﺎﻟﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺮﻧﻴﺰ و دﻳﮕﺮان آن را ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﭼﻬﺎرم داراي ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﺴﻨﮓ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻲﻃﺮف آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﻃﺮف‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫و ﮔﺮوهﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﻮه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ را ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ از ﭼﺎﻧﻪزدن‪،‬‬
‫ﻣﺬاﻛﺮه و راﻫﺒﺮدﻫﺎي رﻓﻊ اﺧﺘﻼف ﺑﺮاي ﺳﺎﻣﺎندادن ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ در اﻓﻜﺎر‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ذﻫﻨﻲ و رﻓﺘﺎرﻫﺎي‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻘﻠﻴﻞ ﭼﻬﺎر اﻟﮕﻮ ﺑﻪ دو ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ‬

‫ﻗﺒﻼً اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدم )ﺟﻲ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ال ﮔﺮوﻧﻴﮓ‪ (1986 ،‬ﻛﻪ دو ﻧﻮع از اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﻣﻨﻈﻮري ﻧﺎﻣﺘﻘﺎرن ــ ﻛﺎرﮔﺰاري و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ وﻧﻴﺰ دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ ــ و دو اﻟﮕﻮي دﻳﮕﺮ ــ اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ و دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ ــ ﻣﻨﻈﻮري ﻣﺘﻘﺎرن دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در‬
‫ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻓﻘﻂ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻣﺘﻘﺎرن اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎرورزاﻧﻲ ﻛﻪ از اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺰاري ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ و دوﺳﻮﻳﻪ‬
‫ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻗﺼﺪ ﻗﺎﻧﻊﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﺎ ﻓﺮﻳﺐدادن ﮔﺮوهﻫﺎ را دارﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ از اﻟﮕﻮي اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﺮﻳﺐﻛﺎراﻧﻪاي ﺑﺮ ﮔﺮوهﻫﺎ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻛﻨﻮن ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺰاري ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ‪ ،‬دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ و اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ اﻗﺴﺎم ﻓﺮﻋﻲ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﻣﺴﻠﻂ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲاﻧﺪ و اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﮔﺴﺴﺘﻦ از آن ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻦ آﻧﻜﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺰاري‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ و دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي »ﻓﻨﻲ« و »ﻋﻠﻤﻲ« رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮي‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﻦ آن را رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮي »روزﻧﺎﻣﻪاي« ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﺑﺘﺪا ﻧﻈﺮم اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻟﮕﻮي اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ اﻟﮕﻮي ﻣﺴﻠﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد )ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ‪،‬‬
‫‪ ،1984‬ص ‪ .(22‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﻮرتﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﺗﺄﺋﻴﺪ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﭼﻨﺪ اﻟﮕﻮ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪﻛﺎر‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و اﻟﮕﻮي ﻛﺎرﮔﺰاري ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ از ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺒﻮلﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ در ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺗﻤﺮﻳﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻗﺒﻮلﺗﺮ از ﻫﻤﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ اﻟﮕﻮي اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ در ﻛﺎرﮔﺰاريﻫﺎي دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﻛﺎرﮔﺰاريﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬راﻳﺞﺗﺮﻳﻦ‬
‫‪27‬‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ )اي‪ ،‬ﭘﻮﻻك‪1984 ،‬؛ ﭘﻮﻻك‪ .(1986 ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬اﻟﮕﻮي اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﻫﻤﻮاره دﺷﻮارﺗﺮﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﻪﻧﺪرت آن را ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﮔﺎه ﺑﻪ ﮔﺎه از اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪﻧﺪرت اﻟﮕﻮي ﻣﺴﻠﻂ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ اﻏﻠﺐ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ را در ﻛﻨﺎر اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و از ﭘﺬﻳﺮش‬
‫اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺳﺮﺑﺎز ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻗﻨﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻳﺒﻜﺎراﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬

‫ﮔﺮﭼﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر اﻟﮕﻮ دﻗﻴﻘﺎً ﻛﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را در دﻧﻴﺎي واﻗﻊ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫)ﺟﻲ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ال ﮔﺮوﻧﻴﮓ‪ ،(1989 ،‬وﻟﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﺎ اﻳﻦ اواﺧﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨﺪهاي ﻧﺪاده ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﺮا ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ اﻳﻦ‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎ را ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻗﺘﻀﺎﻳﻲ را ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺮدم ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﺮد ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ اﻟﮕﻮﻳﻲ از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﺎﺳﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﺟﻲ ﮔﺮوﻧﻴﮓ‪ .(1984 ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻗﺘﻀﺎﻳﻲ ﻛﺎرﺳﺎز ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎ در ﻣﻘﺎم ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻗﺘﻀﺎﻳﻲ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﻨﺠﺎري را دارﻧﺪ ــ ﻛﺎري را ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم‬
‫دﻫﻨﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ــ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ــ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ آن ﭼﻪ واﻗﻌﺎً اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎزهﺗﺮﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﻪ دو ﻃﺮﻳﻖ اﻟﮕﻮﻫﺎ را ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ )ﺟﻲ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ال‬
‫ﮔﺮوﻧﻴﮓ‪ .(1986 ،‬ﻃﺮﻳﻖ اول‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ راﻫﺒﺮدﻫﺎي وﺿﻌﻴﺘﻲ را دارﻧﺪ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﻧﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﻳﮕﺎﻧﻪ ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺑﺮاي ﻛﻠﻴﻪ‬
‫ﺗﻼشﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ .‬دوم‪ ،‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ دﻻﻳﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻛﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ درﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﻪﻋﻨﻮان راﻫﺒﺮدﻫﺎي وﺿﻌﻴﺘﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻗﺪرت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﺗﺨﺼﺺ ﻣﺪﻳﺮان ﺳﻄﺢ‬
‫ﺑﺎﻻي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﺋﺘﻼف ﻣﺴﻠﻂ ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﻗﺪرت ﻧﺨﺒﮕﺎن آن‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي راﻫﺒﺮدي در ﻣﺤﻴﻂ ــ‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﻛﺎرﻛﻨﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ــ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪف رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﺋﺘﻼف ﻣﺴﻠﻂ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ وي دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام اﻟﮕﻮ را ﺑﺎﻳﺪ راﻫﺒﺮدي ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻪ اﺋﺘﻼف ﻣﺴﻠﻂ ﭼﻪ اﻟﮕﻮﻳﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ دارد ﻛﻪ آن اﻟﮕﻮ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺟﻮر درﻣﻲآﻳﺪ ﻳﺎ‬
‫ﺧﻴﺮ و آﻳﺎ ﻣﺪﻳﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﺒﺮﮔﻲ ﻻزم را ﺑﺮاي ﺑﻪ اﺟﺮادرآوردن آن اﻟﮕﻮ دارد ﻳﺎ ﻧﻪ‪.‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮ ﻣﺎﻫﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ دوﺳﻮﻳﻪ را ﺑﻪ اﺟﺮا درﻣﻲآورد ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﺧﻮد در اﺋﺘﻼف ﻣﺴﻠﻂ ــ ﺟﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬در اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮوه راﻫﺒﺮدي و در اﻟﮕﻮي وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ ﻛﻨﺪ ــ ﺣﻀﻮر دارد‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﻛﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻛﻨﻨﺪه ﻋﻤﺪه ﻣﻄﺮح ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي اﻟﮕﻮﻫﺎ اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي‬
‫ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪوﻳﮋه آنﻛﻪ ﻣﻌﺪود ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫اﻟﮕﻮ را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺑﻪﻧﺪرت داراي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮﺧﻮردار از ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻛﺎرآزﻣﻮده ﺑﺮاي ﺑﻪ اﺟﺮادرآوردن اﻟﮕﻮﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻣﺴﻠﻂ را درﺑﺎره رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻴﻢ‪ .‬از‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ اﺑﺘﺪا ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﺳﻪ اﻟﮕﻮي ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ‬
‫ﻫﻤﺴﻨﮓ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬
‫‪28‬‬
‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ‬
‫وﻗﺘﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺋﺘﻼف ﻣﺴﻠﻂ آن‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ آن از ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮض ﺧﻮد را از ﭘﻴﺶ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن از ﻫﻤﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺳﻮد ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫اﮔﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻧﺎراﺿﻲ »ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺰرگ« را ﭘﻴﺶ رو داﺷﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎن را درك ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ آنوﻗﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎن »ﻫﻤﻜﺎري«‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮﺿﻊ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ ﻫﻢ اﺳﺘﻌﺎرهاي‬
‫ﻋﺎﻣﻪﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ )ﻣﺜﻼً‪» ،‬ﺟﻨﮓ و ﭘﻴﺮوزي اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ« ﻋﻨﻮان ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ در ﻧﺸﺴﺖ ﺳﺎﻻﻧﻪ اﻧﺠﻤﻦ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ‪ 1986‬ﺑﻮد‪،‬‬
‫)‪(7‬‬
‫ﻓﻮﻳﻠﻨﺮ‪.(1986 ،‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﺑﻪﻧﻈﺮ آﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ اﻏﻠﺐ از ﻣﺮدم اﻧﺘﻈﺎر‬
‫دارﻧﺪ اﻣﻮر ﻏﺮﻳﺐ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ »ﻫﺮﻛﺎري« ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ :‬آﻟﻮدﮔﻲ‪ ،‬ﺿﺎﻳﻌﺎت ﺳﻤ‪‬ﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺮوبﺧﻮاري‪ ،‬ﺳﻴﮕﺎرﻛﺸﻲ‪ ،‬ﺳﻼحﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮاﻧﺪازي‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮلﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ ،‬دﺳﺘﻤﺰد و ﻣﻘﺮريﻫﺎي ﻛﻢ‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻋﻠﻴﻪ زﻧﺎن و اﻗﻠﻴﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬اﺧﺮاج ﻣﻮﻗﺖ‪ ،‬واﺣﺪﻫﺎي‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ ،‬ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﭘﺮﺧﻄﺮ ﻣﺤﺼﻮلﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬ﻗﺪرت اﻧﺤﺼﺎري‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺿﻌﻴﻒ ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﺟﺎﻧﺒﺪاري‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺳﻤ‪‬ﻲ‪ ،‬در ﻣﻌﺮض ﻣﻮاد ﺳﺮﻃﺎنزا‪ ،‬ﺳﻼحﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪاي و ﺣﺘﻲ ﺟﻨﮓ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎز ﻫﻢ اداﻣﻪ داد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻲ از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺪاﻓﻊ اﻳﻦ ﻣﻮاﺿﻊ ﺑﺎور دارﻧﺪ ﻛﻪ روش ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﻋﻤﻼً ﺑﺮاي‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺒﺸﺎن‪ ،‬ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎ از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺎنآور اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻧﻴﺎت ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ آﺛﺎر ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ روﻳﻜﺮدي اﺧﻼﻗﻲ و از ﻧﻈﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﭼﻨﺪ ﭘﻴﺶﻓﺮض دﻳﮕﺮ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ در اﻳﻦﺟﺎ‬
‫ﺑﻴﺎورم‪:‬‬
‫ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲ درون ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ‪ .‬اﻋﻀﺎي ﺳﺎزﻣﺎن از درون آن ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و آن را آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻏﺮﻳﺒﻪﻫﺎ ﺑﻪ آن ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﺴﺘﻪ ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت از ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﺟﺮﻳﺎن ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ از ﺑﻴﺮون ﺑﻪ داﺧﻞ‪.‬‬
‫ﻛﺎرآﻣﺪي ‪ .‬ﻛﺎرآﻣﺪي و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﻣﻬﻢﺗﺮ از ﻧﻮآوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺨﺒﻪﮔﺮاﻳﻲ ‪ .‬رﻫﺒﺮان ﺳﺎزﻣﺎن داﻧﺎﺗﺮ از ﻫﻤﻪاﻧﺪ‪ .‬داﻧﺶ آﻧﺎن از اﻋﻀﺎي ﮔﺮوهﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺮدﻣﻨﺪي ﻓﺮاوردهاي از »ﺑﺎزار آزاد‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ« ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎري ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮشآﻳﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻓﺸﺎر ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫را ﺑﺎﻳﺪ اﻣﺮي وﻳﺮاﻧﮕﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖ ‪ .‬ﺳﻨﺖ ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎن ﺛﺒﺎت را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد و ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﻓﺮﻫﻨﮓ آن ﻳﺎري ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻗﺘﺪار ﻣﺮﻛﺰي ‪ .‬ﻗﺪرت ﺑﺎﻳﺪ در دﺳﺖ ﻣﻌﺪودي از ﻣﺪﻳﺮان رده ﺑﺎﻻ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﻮد‪ .‬ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﻛﻤﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ را ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﭽﻮن ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎي ﺧﻮدﻛﺎﻣﻪ اداره ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪29‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎزﺗﺎب ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎراﻧﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ‪ ،‬وﻟﻲ ﮔﺮوهﻫﺎ‬
‫و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻟﻴﺒﺮال ﻧﻴﺰ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎري دارﻧﺪ و‬
‫)‪(8‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﻌﺎل ﺑﻪوﻳﮋه ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺒﺮد‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ذﻛﺮ ﺷﺪ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺪفﻫﺎي ﺧﻮد از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي‬
‫ﻧﻈﺎمﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺨﺒﻪﮔﺮاﻳﻲ و ﮔﺎﻫﻲ اﻗﺘﺪار ﻣﺮﻛﺰي را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ‬

‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ دﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻋﻠﻢ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻞ آﻧﻬﺎ ﺗﻼش ﻛﺮد و ﻫﻢ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺣﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻈﺮﻳﻪ و‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺰاري ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ‪ ،‬دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ و اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮔﺮاﻳﺶ ذﻫﻨﻲ و رﻓﺘﺎر‪ ،‬اﺑﺰارﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﻗﻨﺎﻋﻲ‪ ،‬اﺷﺎﻋﻪ ﻧﻮآوريﻫﺎ و آﺛﺎر ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪاي را‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را از‬
‫ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻋﺎرﻳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ ﻛﺎري ﻛﻪ در ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺮﻋﺎدي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺳﻨﺖﻫﺎي‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻼزم ﺑﺎ آن ﺳﻨﺖﻫﺎ را از ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮو‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺷﺒﻴﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺻﻠﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ روﻧﻮﺷﺖ آن ﺑﺎﺷﺪ )ﺷﺎﭘﺮ‪ ،1977 ،‬ص ‪ .(545‬در ﻣﻮرد‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺰاري ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ و دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ‪ ،‬ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺟﺰء ﻻزم و ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻫﺮﻳﻚ از اﻟﮕﻮﻫﺎ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﻟﮕﻮي ﻛﺎرﮔﺰاري ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﻨﻮن ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﻛﻪ در دﻫﻪ ‪ 1920‬آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﻣﻬﻢ ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﺪ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻚ دوﮔﺎل‪.(1952 ،‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮔﺮاﻳﺶ ذﻫﻨﻲ و اﻗﻨﺎع‪ ،‬ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﺴﺎنﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺳﺨﻨﻮري ﺑﻪوﻳﮋه ﺑﺮاي اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ‬
‫‪(9).‬‬
‫از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺠﺒﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ ﺑﻪوﻳﮋه در ﺑﻴﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ ﻻزم ﺑﻮد"‬
‫ﺣﻮزه ارﺗﺒﺎط ﮔﻔﺘﺎري راﻳﺞ ﺑﻮده‪ ،‬ﺣﻮزهاي ﻛﻪ در آن از زﻣﺎن ارﺳﻄﻮ اﻗﻨﺎع ﺟﺰء ﺳﻨﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮي اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺗﻤﺎم در ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺪارس روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري در ﻗﺒﺎل رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪.‬‬
‫اﺗﺨﺎذ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ اﻏﻠﺐ ﺑﻴﺶ از آنﻛﻪ از روي ﻗﺼﺪ اﺧﺘﻴﺎر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻼً ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ :‬داﻧﺸﺠﻮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ در رﺷﺘﻪ‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري آﻣﻮزش دﻳﺪهاﻧﺪ و ﻧﻪ در رﺷﺘﻪ وﻳﮋة رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪآﺳﺎﻧﻲ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ در ﻣﻘﺎم »روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎر ﻣﻘﻴﻢ« اﺳﺘﺨﺪام‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻣﺪارس روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎره آﺛﺎر ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي آﮔﺎﻫﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ )راﻳﺲ و‬
‫ﭘﻴﺴﻠﻲ‪ (1981 ،‬و ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎره اﺷﺎﻋﻪ ﻧﻮآوريﻫﺎ را )راﺟﺮز‪ (1983 ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﻣﻬﻢ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ ﺗﺤﻘﻴﻖ در اﻳﻦ ﺳﻨﺖﻫﺎ ﭼﻴﺰي را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ اداري ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد و در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻧﺘﻘﺎدي‬
‫ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻖ اداري ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻫﺪفﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺤﺚ اﻧﺘﻘﺎدي‬
‫)‪(10‬‬
‫ﺑﺎ وﺻﻒ اﻳﻦ‪ ،‬اﺧﻴﺮاً دو ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﺘﻘﺎدي در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻦ آن را اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ رواﺑﻂ‬ ‫درﺑﺎره ﻋﻤﻠﻜﺮد آن ﺳﺎزﻣﺎن‪.‬‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎي اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ را از دﻳﺪﮔﺎه اﺧﻼق و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪30‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ اﻧﺘﻘﺎدي اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ‬
‫دو ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎزه درﺑﺎره رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻦ ﻳﻜﻲ را ﺑﺮرﺳﻲ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺰاري ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ و دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ )اوﻻﺳﻜﻲ‪،‬‬
‫‪ (1987‬و دﻳﮕﺮي را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻟﮕﻮي اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ )ﮔﺎﻧﺪي‪ (1982 ،‬ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻧﺘﻘﺎدي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ از ﻛﺎر رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت از ﺟﺎﻧﺐ دوﻃﻴﻒ ﻣﺘﻀﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اوﻻﺳﻜﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎر و ﮔﺎﻧﺪي رﻳﺸﻪﮔﺮا )رادﻳﻜﺎل( ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اوﻻﺳﻜﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬آنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ »رواﺑﻂ ﺧﺼﻮﺻﻲ«‬
‫ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﮔﺎﻧﺪي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ و ﺑﻮروﻛﺮاﺳﻲﻫﺎ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻗﺖ زﻳﺮﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ‬
‫ﻧﻔﻮذ آﻧﻬﺎ در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻬﺎر ﺷﻮد‪.‬‬
‫اوﻻﺳﻜﻲ اﻋﺘﻘﺎد دارد ﻛﻪ در ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ وي »رواﺑﻂ ﺧﺼﻮﺻﻲ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪﻳﺮان ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ و اﺷﺨﺎص ﺑﻴﺮون ﺷﺮﻛﺖ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲآنﻛﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻛﺎرورز رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ اﻏﻠﺐ وﻇﺎﻳﻒ ﺷﻐﻠﻲ ﺧﻮد را ﺧﻮدﺷﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬در آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﻮآوران رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻮيﻟﻲ‬
‫و ادوارد ﺑﺮﻧﻴﺰ وارد ﻛﺎر ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ را ﻳﺎري ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻇﺎﻫﺮ آراﺳﺘﻪاي ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎﺗﺸﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﻛﺎري را آﻏﺎز ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫اوﻻﺳﻜﻲ آن را »داﺳﺘﺎن ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭘﻴﭽﺎﭘﻴﭻ و روش ﻛﺎر ﭘﺮزرق و ﺑﺮق« ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اوﻻﺳﻜﻲ )‪ (1987‬ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎر ﻟﻴﺒﺮال و ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﺘﻘﺎد دارد ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻲﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ‬
‫ﻳﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد را دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬درﻫﺎي رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺎز ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آزاداﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وي از ﻣﻔﻬﻮم رواﺑﻂ ﺧﺼﻮﺻﻲ درﻧﻈﺮ دارد‪.‬‬
‫اوﻻﺳﻜﻲ ﻣﻮارد ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را در ﺻﻨﺎﻳﻊ راهآﻫﻦ‪ ،‬ﺗﻠﻔﻦ‪ ،‬ﺳﻴﻨﻤﺎ و ﻓﻮﻻد ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ در اﻳﻦ‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻊ در ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اوﻻﺳﻜﻲ آن را دﻳﺪﮔﺎه ﻟﻴﺒﺮال ﻧﺨﺒﻪﮔﺮاي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬آﻧﺎن از رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ دﺧﺎﻟﺖ و ﻧﻈﺎرت دوﻟﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ در ﻧﻘﺎب ﺣﻤﺎﻳﺖ از رﻓﺎه ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارﻧﺪ‪.‬‬
‫داﺳﺘﺎن ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺘﺠﺎوز از ﻳﻚ ﻗﺮن‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از رﻫﺒﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺳﺨﺖ‬
‫ﻛﻮﺷﻴﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻫﻤﻜﺎري دوﻟﺖ ﺑﺰرگ ــ ﺗﺠﺎرت ﺑﺰرگ ــ دادوﺳﺘﺪ آزاد را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮان‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻜﺮر در ﻣﻜﺮر ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﺼﺪ ﻛﻪ رﻗﺎﺑﺖﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارﻧﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮﻳﺶ را‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ از ﻧﻈﺎرت اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺎ وﻋﺪه ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬زﻳﺮﻛﺎﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ‬
‫آزادي ﻗﺒﻮﻻﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻣﺪاوم آﻧﻬﺎ در ﺑﺮآوردن اﻳﻦ وﻋﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻔﺎﻟﻪاي از ﻧﺎﺑﺎوري ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻧﻮﻳﺪﻫﺎي‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ )ص‪(2‬‬
‫اوﻻﺳﻜﻲ دو راه ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﺮﻳﺒﻜﺎراﻧﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮد‪ :‬اوﻟﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﻪ از ﺳﺎزﻣﺎن آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و‬
‫دوﻣﻲ رواﺑﻂ ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ .‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﭘﻮﺷﺶ‬
‫»دادن ﻫﺪﻳﻪاي ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺧﻴﺮﻳﻪ ﻣﺤﻠﻲ ﻳﺎ ﺑﻮﻗﻠﻤﻮن ﺟﺸﻦ ﺷﻜﺮﮔﺰاري ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ «،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻃﺮﻳﻖ اﻗﺪاﻣﺎت ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ )ص ‪ .(151‬رواﺑﻂ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻤﻲﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﺎﻧﺪي )‪ (1982‬از ﻣﻔﻬﻮم ﻳﺎراﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ در ﻧﻘﺪ از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺻﻠﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬وي اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮان ﺑﺮاي اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ اﻣﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻫﺰﻳﻨﻪ دارد‪ .‬ﭘﺲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻴﻤﺖ آن و‬
‫‪31‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در دﺳﺘﺮس ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪» .‬ﻫﺮﭼﻘﺪر ﻗﻴﻤﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺤﺼﻴﻞ آن ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻧﺤﻮ ﻫﺮﭼﻪ درآﻣﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺻﺮف ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت دارد« )ص ‪.(30‬‬
‫ﻋﺎﻣﻼن ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاري‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ و دﻳﮕﺮ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اداري‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ دادن ﻳﺎراﻧﻪ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮان ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮان اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﺗﺮﺟﻴﺤﻲ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎﻧﺪي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﺮﭼﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻳﺎراﻧﻪاي ﺿﺮورﺗﺎً ﻏﻠﻂ ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫ﻧﺎرﺳﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي داروﻳﻲ ﻳﺎ ﺷﻌﺒﻪﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ دوﻟﺘﻲ‪ ،‬درﺑﺎره ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺧﻮد اﻃﻼﻋﺎت راﻳﮕﺎن‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر را درﺑﺎره ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت دﻳﮕﺮان ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻳﺎراﻧﻪاي دﻗﻴﻘﺎً‬
‫آن ﻧﻮع اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺎرورزان اﻟﮕﻮي اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻳﺎراﻧﻪاي ﻛﺎر را ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺐ‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﮔﺮوهﻫﺎ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ راهﻫﺎي دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت و ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﮔﺮوهﻫﺎ را‬
‫)‪(11‬‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ )ص ‪.(91‬‬
‫ﮔﺎﻧﺪي از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻲ ﺧﻮد ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻼن ﻣﺴﻠﻂ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﺎراﻧﻪﻫﺎي‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ دارﻧﺪ و ﻓﻘﻴﺮان‪ ،‬ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ دارﻧﺪ ﺑﺎ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﺎدرﻧﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﻏﻴﺮﻳﺎراﻧﻪاي‬
‫را ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻗﺪرت ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺴﻠﻂ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻫﺮدوي اﻳﻦ ﺟﻤﻼت اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪﻃﺮز ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﺪف رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺗﺠﻮﻳﺰﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬ﻫﺮدو ﺑﻪﻃﻮر اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺪون رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺎدﻣﺎنﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮدو از ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ دﻳﮕﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ دارد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﺔ ﻫﻤﺴﻨﮓ‬

‫اﺻﻄﻼح ارﺗﺒﺎط ﻫﻤﺴﻨﮓ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺻﻄﻼح ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ اﺷﺎرهﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم را ﻣﻲﺗﻮان در‬
‫ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺗﺎرﻳﺦ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ــ ﻣﺜﻼً اﻳﻦ اﺷﺎرهﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان در آﺛﺎر و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي اﻳﻮيﻟﻲ‪ ،‬ادوارد ﺑﺮﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺟﺎن ﻫﻴﻞ و‬
‫اﺳﻜﺎت ﻛﺎﺗﻠﻴﭗ )ﺟﻲ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ‪ ،1984 ،‬ص ‪ (24‬دﻳﺪ‪ .‬اﻛﺜﺮ ﻛﺎرورزان و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺎرورزان ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻴﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎي دوﺳﻮﻳﻪ‬
‫ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ و دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ روﺷﻨﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ )ﻧﻴﺰ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻮرك‪ ،1986 ،‬ص ‪ .(8‬آﻧﻬﺎ در ﻛﻞ اﻧﺪﻳﺸﺔ‬
‫ارﺗﺒﺎط دوﺳﻮﻳﻪ را ﺑﺎ ارﺗﺒﺎط ﻫﻤﺴﻨﮓ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط دوﺳﻮﻳﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮﻳﺒﻜﺎراﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﻬﻨﻪ وﺳﻴﻊﺗﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز در دﻫﻪ ‪ 1960‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻫﻤﺴﺎن ﻳﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ارﺗﺒﺎط ﻫﻤﺴﻨﮓ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‬
‫ﻛﺎرﺗﺮ )‪ ،(1965‬ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻤﺴﻮﻳﻲ را از ﻧﻴﻮﻛﺎﻣﺐ ﮔﺮﻓﺖ و در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮﻳﺶ درﺑﺎره ارﺗﺒﺎﻃﺎت و رواﺑﻂ اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﺎﻓﻲ و‬
‫ﻣﻚﻟﺌﻮد )‪ (1968‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻋﻤﺪهاي را در ﻣﻮرد ﻫﻤﺴﻮﻳﻲ ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪) .‬ﻫﻤﺴﻮﻳﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﻳﺎ ﻫﺪﻓﻲ ﺗﻄﺒﻴﻖ دﻫﺪ‪ ،‬دو ﻧﻔﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺧﻮد را ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﻳﺎ ﻫﺪﻓﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺳﺎزﻧﺪ(‪.‬‬
‫واﺗﺰ ﻻوﻳﻚ‪ ،‬ﺑﻲوﻳﻦ و ﺟﻜﺴﻮن )‪ (1967‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻜﻞ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻴﺎن ﻓﺮدي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻴﻦ ارﺗﺒﺎط ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ و ﻫﻤﺴﻨﮓ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺗﺎﻳﺮ )‪ (1968‬در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﻴﻦ ارﺗﺒﺎط ﻫﻤﺰﻣﺎن و ﻧﺎﻫﻤﺰﻣﺎن‬
‫ﺗﻔﺎوت ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮا ﺑﻮدم‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻫﻤﺴﻨﮕﻲ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻌﺮوف ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮔﺮاﻳﺶ‬
‫ذﻫﻨﻲ ﺟﺎذﺑﻪ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻲدادﻧﺪ )ﺣﺪاﻗﻞ در ﻣﺪارس روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري و ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ در آنﺟﺎ درس ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪم(‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ از ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻣﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪ ،‬در آن زﻣﺎن ﻣﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي روﻳﻜﺮد ﻧﻈﺎمﻫﺎ )ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎ( را ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮدم و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎﻳﻲ از‬
‫‪32‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖﺷﻨﺎﺳﻲ را ﻛﻪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﮔﺮوه ذﻳﻨﻔﻊ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫وارد ﻛﺮدهام‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻫﻤﺴﻨﮓ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﭘﻴﺶﻓﺮض زﻳﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪن ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ارﺗﺒﺎط ﺗﺴﻬﻴﻞ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم و ﻧﻈﺎمﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺜﻞ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎ‬
‫ﻳﺎ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﺖ‪ .‬اﻗﻨﺎع ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻳﺎ ﻧﻈﺎم از ﺳﻮي ﺷﺨﺺ ﻳﺎ ﻧﻈﺎم دﻳﮕﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪(12‬‬
‫از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎ )ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎ(‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﭘﻴﺶﻓﺮض دﻳﮕﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻛﻞﮔﺮاﻳﻲ‪ .‬ﻧﻈﺎمﻫﺎ ﻣﺮﻛﺐ از ﺧﺮدهﻧﻈﺎمﻫﺎ و ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﻓﺮاﻧﻈﺎمﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻞ ﺑﺰرگﺗﺮ از ﺟﻤﻊ اﺟﺰاي ﺧﻮد اﺳﺖ و ﻫﺮ‬
‫ﺑﺨﺶ از ﻧﻈﺎم ﺑﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬
‫واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎ ﻣﺮزﻫﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از ﻣﺤﻴﻄﺸﺎن ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻴﻂ از آن ﻣﺮز‬
‫ﻋﺒﻮر و در ﻧﻈﺎم ﻧﻔﻮذ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪) .‬ﭘﺮﺳﺘﻮن و ﭘﺴﺖ‪ ،1975 ،‬ص‪.(24‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﺎز ‪ .‬درﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ روي ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻧﻔﻮذﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎز اﺳﺖ و اﻃﻼﻋﺎت را آزاداﻧﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎدل ﻣﺘﺤﺮك ‪ .‬ﻧﻈﺎمﻫﺎ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺗﻌﺎدل ﺑﺎ ﻧﻈﺎمﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ آن دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر داﺋﻢ در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺎمﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ ﺑﺎ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻧﻈﺎمﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫ﺳﺎزﮔﺎرﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮد ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻄﺎﺑﻖ دوﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﺗﻌﺎدل اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در روﻳﻜﺮد ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك و ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺎرت و ﺳﺎزﮔﺎري ﺗﺮﺟﻴﺢ دارد‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻧﻈﺎمﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي زﻳﺮ را ﻧﻴﺰ در روﻳﻜﺮد دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ وارد ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺟﻮد اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺑﺮاﺑﺮي و اﺣﺘﺮام رﻓﺘﺎر ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﻓﺮد‪ ،‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ از آﻣﻮزش ﻳﺎ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪاش‪،‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ داده ارزﺷﻤﻨﺪي وارد ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮدﮔﺮداﻧﻲ ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻓﺮاد در رﻓﺘﺎر ﺧﻮﻳﺶ داراي آزادي ﻋﻤﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻮآور‪ ،‬ﺳﺎزﻧﺪه و ﺧﻮدﺷﻜﻮﻓﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ رﻓﺘﺎرﺷﺎن زﻳﺮ ﻧﻈﺎرت دﻳﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮدﮔﺮداﻧﻲ ﺧﺸﻨﻮدي ﻛﺎرﻛﻨﺎن را در داﺧﻞ ﺳﺎزﻣﺎن و ﻫﻤﻜﺎري را در ﺑﻴﺮون ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮآوري ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ و ﺗﻔﻜﺮ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﺖ و ﻛﺎرآﻳﻲ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﻛﺰزداﻳﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ .‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖﺑﺎﻳﺪﺟﻤﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ وﻣﺪﻳﺮان ﺑﻪﺟﺎيﻓﺮﻣﺎندادن‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﺑﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ـ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﻛﺰزداﻳﻲ و ﺧﻮدﮔﺮداﻧﻲ رﺿﺎﻳﺖ ﻛﺎرﻛﻨﺎن و ﻧﻮآوري را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ‪ .‬اﻓﺮاد و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي رﻓﺘﺎرﺷﺎن در ﻣﻮرد دﻳﮕﺮان ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب‬
‫را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ‪ .‬اﺧﺘﻼف ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺬاﻛﺮه‪ ،‬ارﺗﺒﺎط و ﺳﺎزش ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ از راه زور‪ ،‬ﻓﺮﻳﺒﻜﺎري‪ ،‬اﺟﺒﺎر و ﻳﺎ‬
‫)‪(13‬‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﮔﺮوه ذيﻧﻔﻊ ‪ .‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲاش در دﻓﺎع از دوﻟﺖ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻮﺗﺎهﻓﻜﺮ ﺗﻠﻘﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎري ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲ دﻓﺎع از ﺗﺠﺎرت ﺑﺰرگ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﮔﺮوه ذيﻧﻔﻊ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ را اﺑﺰاري‬
‫ﺑﺮاي رﻗﺎﺑﺖ آزاد ﻣﻴﺎن ﮔﺮوهﻫﺎي ذﻳﻨﻔﻊ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﮔﺮوه ذيﻧﻔﻊ ﻣﺮاﻗﺐ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺷﻬﺮوﻧﺪي اﺳﺖ ﺗﺎ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺮدم ﻋﺎدي در‬
‫)‪(14‬‬
‫)ﺑﻮﻳﺖ‪ ،1980 ،‬ص ‪(7‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺖ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﺎﻗﺪ اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دﻓﺎع ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪33‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي ﻫﻤﺴﻨﮓ‬
‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺑﺤﺚﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻧﺸﺎن دادﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﻨﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻫﻤﺴﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎ و ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﮔﺮوه ذﻳﻨﻔﻊ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻧﻴﺰ در زﻣﺮة اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫)‪(15‬‬
‫ﻧﻈﻴﺮ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻟﻴﻨﮓ )‪ 1984‬و ‪ ،(1985‬ﻓﻴﺸﺮ و ﻳﻮري )‪ (1981‬ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺪﻳﺪي‬
‫درﺑﺎره رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآورد‪ .‬ﻛﺎر ﻣﺎ وامﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻗﻨﺎع ﻳﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ و ﻧﻴﺰ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺟﺪﻳﺪ و دﺳﺖ اول ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻨﺎ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از آن ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﻗﺒﻼً‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ﭼﻬﺎر اﻟﮕﻮي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮدهام و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ را ﻣﻲﺗﻮان در آﺛﺎر ﺟﻲ‪ .‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ال‪ .‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ‬
‫)‪ ،(1989‬ﺟﻲ ﮔﺮوﻧﻴﮓ )‪ (1987‬و ﺟﻲ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬ﺳﺮاغ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺎرآﻳﻲ ﻛﺪام دﺳﺘﻪ از ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ؟‬

‫ﺣﺎل ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ ﺑﺤﺚ از ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ و ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻮارﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﺣﻮزه ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ؟ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻧﺸﺎن دادم‪،‬‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻋﻠﻢ اﻛﻨﻮن ﻋﻤﺪﺗﺎً اﻳﻦ ﻓﻜﺮ را ﻣﺮدود ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ اﻣﺮي ﻛﺎﻣﻼً ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎﻳﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﺘﻮان آﻧﻬﺎ را آزﻣﻮد‪ .‬آنﻫﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﭘﻴﺶﻓﺮﺿﻲ رﻗﻴﺐ را از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻨﺠﺶ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ در ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ ﻗﻠﻤﺮو ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻮرد ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﺳﻨﺠﺶﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻳﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻃﻼﻋﺎت زﻣﻴﻨﻪاي ﺑﺮاي »زدودن« ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺳﻨﺠﺶﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ را ﺑﺎ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ ﻛﻪ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ روﻳﻜﺮد اﺧﻼﻗﻲﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي دﻳﮕﺮ در ﻋﻤﻞ ﻫﻢ اﻟﮕﻮي ﻣﺆﺛﺮﺗﺮي اﺳﺖ‪ .‬اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﺗﺄﺋﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ذﻛﺮ ﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫ال ﮔﺮوﻧﻴﮓ )‪ (1986‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ را ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﻌﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮد و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﻳﻚ از آﻧﻬﺎ اﻟﮕﻮي‬
‫دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻘﻴﻪ ﻣﻮارد اﻟﮕﻮﻫﺎي دﻳﮕﺮ در ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻧﺎﻛﺎم ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻃﺮح دﻋﻮي ﻳﺎ‬
‫اداﻣﻪ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وي ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺗﻨﻬﺎ اﻟﮕﻮﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آن ﻣﻲرود زﻳﺮا‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻤﮕﻲ ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮرك )‪ (1986‬ﻧﻴﺰ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺷﻌﺒﻪ دوﻟﺘﻲ در ﻟﻮﺋﻴﺰﻳﺎﻧﺎ از اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫و اﻟﮕﻮﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﺎرﮔﺮ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ )‪:(1986‬‬
‫ﻛﺎرﮔﺰاريﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن را در ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻛﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺒﺮي از ﻛﺎرﮔﺰاري ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫دﺳﺖﺑﺎﻻ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻛﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺒﺮي از ﻛﺎرﮔﺰاري ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺧﻮد را درﺑﺎره دوﻟﺖ اﻳﺎﻟﺘﻲ از رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪) .‬ص ‪(24‬‬
‫‪34‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻗﻄﻌﻲ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ روﻳﻜﺮدي ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ و ﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻪﺗﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﻻت دﻳﮕﺮ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺴﺘﻤﺮ دارﻳﻢ‪ .‬اﻣﻴﺪوارم اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﻧﮕﻴﺰه ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬اﻣﻴﺪوارم اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬
‫ﺑﺮ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و آن را ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ در راﻫﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رود ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺗﻌﺎرض اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺑﻬﺒﻮد ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﻛﻪ‬
‫در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ درآورد‪.‬‬
‫ﭘﻲﻧﻮﺷﺖ‬
‫‪ .1‬اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻗﺪﻳﻤﻲ از ﻋﻠﻢ را ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﻮزﻳﺘﻴﻮﻳﺴﻢ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﻴﮕﻞ‪ (1969 ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﭘﻮﭘﺮ )‪ (1965‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﺮ را ﻛﻪ ﻫﺪف ﻋﻠﻢ اﺑﻄﺎل ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺣﺪﺳﻲ اﺳﺖ ﮔﺴﺘﺮش داد‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺤﺜﻲ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻛﻪ ﻣﺮاد ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻋﻠﻢ از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﮔﺮوﻧﻴﮓ )‪.(1979‬‬
‫‪ .2‬ﻻودان ﺳﻪ ﻧﻮع ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻞ ﻧﺸﺪه ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻈﺮﻳﻪاي آﻧﻬﺎ را ﺣﻞ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ آﻧﻬﺎ را ﺣﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻏﻴﺮﻋﺎدي‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺣﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ رﻗﻴﺐ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺣﻞ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻻﻛﺎﺗﻮش )‪ ،1970‬ص ‪ (138‬ﻧﻴﺰ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮارد ﺧﻼف ﻗﺎﻋﺪه ﻓﺮاوان اﺳﺖ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺮاي درﺳﺘﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آن را‬
‫اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻣﻮارد ﻏﻴﺮﻋﺎدي را در آﻏﺎز ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺧﻮد ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎپ )‪ ،1973‬ص ‪ (147‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ »در اﻳﻦ ﺑﺤﺜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺗﺠﺮﺑﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺘﻲ آن ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ «.‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ ﻣﺤﻘﻘﺎن‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪاي را ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪» .‬زﻳﺮا ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآورد‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﺻﺪ آﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪ .4‬ﻛﻮﻫﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺎرﻳﺦﻧﮕﺎر ﻳﺎ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻫﺎ دﻓﺎع ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬او ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺻﻠﻲ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاي ﻋﻠﻢ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻓﺎﻳﺮآﺑﻨﺪ )‪ ،(1970‬ﺑﻮم )‪ (1977‬و ﻫﺎﻧﺴﻦ )‪ (1958‬ﻧﻴﺰ در زﻣﺮه آن ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻴﻬﺎن )‪ (1968‬ﺳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮاي اﺻﻮل ﻛﺎر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد‪ :‬ﺳﻄﺢ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻛﻪ اﺷﺎره دارد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ را ﺑﻪوﺟﻮد آورﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﻤﻴﻦ )‪ ،1972‬ص ‪ (123‬ﻧﻴﺰ ﺳﻪ ﺳﻄﺢ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬او‬
‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ را »اﺻﻮل ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ« و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را »اﺻﻮل ﻧﻈﺮي« ﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﻤﻴﻦ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺳﻄﺢ اﺻﻮل ﺧﻮد را ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻜﻢﻫﺎﻳﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﻤﻴﻦ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﻮل ﻧﻈﺮي ﻫﻤﻴﺸﻪ از اﺻﻮل ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﻈﻢ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪﺗﺮﻧﺪ و اﻧﺴﺠﺎم ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﺻﻮل ﻧﻈﺮي ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ از اﺻﻮل ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .6‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻟﭙﻠﻴﻦ در اﻳﻦ ﺑﺎره اﺳﺖ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ )‪.(1984‬‬
‫‪ .7‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ را ﻣﻲﻧﻮﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﺗﺎزهاي از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺴﺖ ﺑﺮاﻳﻢ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻨﻮاﻧﺶ ﻓﺮوش ﻋﻠﻢ ‪) Selling Science‬ﻧﻠﻜﻴﻦ ‪(1987 ،‬‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻣﺮدم ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﺑﺎﻳﺪ »ﻣﻨﻈﺮ« ﺧﻮﺑﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ص ‪» .(133‬ﻣﻨﻈﺮ«‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻛﻠﻤﺎت ﭘﺮﺑﺎﻧﮓ و ﻫﻴﺎﻫﻮي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر واﺿﺢ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ را در ﭘﺲ ﺧﻮد ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً اراﺋﻪ ﻳﻚ »ﻣﻨﻈﺮ« ﺧﻮب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن ﭼﻨﺪ وﻳﮋﮔﻲ از ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﻘﻴﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ آن را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و از‬
‫آن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﻧﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮔﺮوهﻫﺎ از آن ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻢ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را از دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻫﻤﺴﻨﮕﻲ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻋﻨﻮان آن را ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺮدم درﺑﺎره ﻋﻠﻢ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻢ‪.‬‬
‫‪35‬‬
‫‪ .8‬اوﻻﺳﻜﻲ )‪ ،(1987‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎ را از دﻳﺪﮔﺎه ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎ روﻳﻜﺮد ﻛﻼﺳﻴﻚ را‬
‫ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻨﺪ ﻛﻪ از دوﻟﺖ ﻗﻮي ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﻮﻋﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖ دوﻟﺘﻲ و ﻣﻘﺮراﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ و آن را ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬وي ادوارد ﺑﺮﻧﻴﺰ از آزادي ﺧﻮاﻫﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ ﭼﻴﺰي را ﭘﺪﻳﺪ آورد ﻛﻪ ﺑﺮﻧﻴﺰ آن را از ﻧﻈﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮب ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬در ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬
‫اوﻻﺳﻜﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .9‬ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮔﺮاﻳﺶ ذﻫﻨﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭘﺘﻲ و ﻛﺎﺳﻴﻮﭘﻮ )‪ .(1981‬در ﻫﺮ ﺣﺎل ﺟﺎﻟﺐ‬
‫اﺳﺖ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ذﻫﻨﻲ اﻏﻠﺐ وﻗﺘﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ آن را ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاريﻫﺎي اداراﻛﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ذﻫﻨﻲ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ .10‬ﺑﺮاي ﺑﺤﺚ ﺑﻴﺸﺘﺮ درﺑﺎره ﭘﮋوﻫﺶ اداري و اﻧﺘﻘﺎدي‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﻚ آﻧﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺘﻤﻦ و ﺟﺎﻧﻮس )‪ (1981‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .11‬ﻣﻔﻬﻮم ﻳﺎراﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺧﻴﻠﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻔﻬﻮم »آﮔﺎﻫﻲ ﻋﻠﻤﻲ« در ﺑﺮاﺑﺮ »آﮔﺎﻫﻲ در ﻣﻮرد ﻋﻠﻢ« از دوﻧﻮﻫﻮ‪ ،‬ﺗﻴﻜﻨﻮر و اوﻟﻴﻦ )‪ (1973‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫»آﮔﺎﻫﻲ ﻋﻠﻤﻲ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ از درون ﻧﻈﺎم«؛ »آﮔﺎﻫﻲ در ﻣﻮرد« دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ از ﺑﻴﺮون و اﻧﺘﻘﺎديﺗﺮ درﺑﺎره ﻧﻈﺎم اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻋﻠﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺣﺘﻤﺎل دارد آﮔﺎﻫﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪوﺟﻮد آورﻧﺪ ﺗﺎ »آﮔﺎﻫﻲ درﻣﻮرد« آن‪ .‬ﺑﻪ ﭘﻮﻻك )‪(1986‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺗﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﻴﻦ ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي دروﻧﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ در ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در‬
‫ﻟﻴﺴﺖ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ »آﮔﺎﻫﻲ در ﻣﻮرد« ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .12‬اﻳﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان در آﺛﺎر ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﺜﻞ روﺑﻦ )‪ ،(1984‬ﻛﻮﻫﻦ )‪ ،(1975‬ﺗﺎﻳﺮ )‪ ،(1968‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ ،1984‬ص ‪ (92‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ .13‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﺎﻳﻠﻢ واژه اﻗﻨﺎع را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﺣﻞ اﺧﺘﻼف دﺧﺎﻟﺖ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورم‪ .‬ﭘﺎي اﻳﻦ واژه را در ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﻲآورم ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻓﺮﻳﺒﻜﺎراﻧﻪ اﻗﻨﺎع ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻪ در اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﭘﺘﻲ و ﻛﺎﺳﻴﻮﭘﻮ )‪ ،1981‬ص‬
‫‪ (267‬اﻗﻨﺎع ﻓﺮﻳﺒﻜﺎراﻧﻪ را »ﻣﺴﻴﺮ ﻓﺮﻋﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ اﻗﻨﺎع« ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻨﻄﻘﻲ در ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﻣﻮﺿﻊ ﻓﺮدي‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از ﺣﻞ‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ در اﻟﮕﻮي ﻫﻤﺴﻨﮓ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺘﻲ و ﻛﺎﺳﻴﻮﭘﻮ اﻳﻦ اﻣﺮ را »ﻣﺴﻴﺮ اﺻﻠﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ اﻗﻨﺎع« ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ )ص ‪ .(266‬ﻣﺴﻴﺮ اﺻﻠﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ‬
‫ﺑﻪ اﻗﻨﺎع ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺣﺮﻛﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮕﻮي ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺑﺮاي ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﺑﻪ آن ﻣﺒﺎدرت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺮ اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻄﻠﻮب را در ﮔﺮاﻳﺶ ذﻫﻨﻲ و رﻓﺘﺎر ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻤﻲآورد‪ ،‬اﻣﺮي ﻛﻪ ﻓﺮاوان ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬اﻓﺮاد ﻳﺎ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرض‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﻴﻞ و ﺑﻲﭼﻮن و ﭼﺮا راﻫﺒﺮد )اﺳﺘﺮاﺗﮋي( ﺧﻮد را از اﻗﻨﺎع ﺑﻪ ﻣﺬاﻛﺮه ﻳﺎ ﺳﺎزش ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﭘﺘﻲ و ﻛﺎﺳﻴﻮﭘﻮ ﻣﺴﻴﺮ اﺻﻠﻲ را »راﻫﻲ‬
‫دﺷﻮار ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ذﻫﻨﻲ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ )ص‪ .(266 .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد اﻗﻨﺎع از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺴﻴﺮ‬
‫اﺻﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ذﻫﻨﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد )ص ‪ .(268‬ﻣﺎﻳﻠﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺴﻂ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﻫﻤﺴﻨﮓ ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬
‫در ﻗﻴﺎس ﺑﺎ اﻟﮕﻮي ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ‪ ،‬در ﻣﻮارد ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ درازﻣﺪت در رﻓﺘﺎر ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻃﺮف در اﻧﺘﺨﺎب رﻓﺘﺎر ﺳﻬﻴﻢ‬
‫‪ .14‬ﻟﻮوي )‪ (1979‬اﺻﻄﻼح »ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﮔﺮوه ذﻳﻨﻔﻊ« را وﺿﻊ ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻨﻘﺪ آن ﺑﻮد‪ .‬او اﻳﻦ اﺻﻄﻼح را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده اﺳﺖ‬
‫)ص ‪:(15‬‬
‫از آنﺟﺎ ﻛﻪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم درﺑﺎره دوﻟﺖ ﺧﻮشﺑﻴﻦ اﺳﺖ و اﻧﺘﻈﺎر دارد از دوﻟﺖ در ﻧﻘﺶ ﻣﺜﺒﺖ و ﮔﺴﺘﺮدهاي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻲﺗﺮﻳﻦ اﺣﺴﺎس‬
‫ﻣﺤﺮك آن اﺳﺖ و اﻋﺘﻘﺪ راﺳﺦ دارد آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﺧﻮب اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻢ ﺧﻮب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﮔﺮوه ذﻳﻨﻔﻊ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲاي را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺼﻮل اﺳﺖ و ﺣﻜﻢ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ از ادﻋﺎﻫﺎﻳﺶ ﻧﻤﻲﺳﺎزد ﻫﻢ ﻻزم و ﻫﻢ ﻣﻔﻴﺪ‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﮔﺮوه ذﻳﻨﻔﻊ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻧﺘﻴﺠﻪ درﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﮕﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻃﻼع از‬
‫ادﻏﺎم اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻦ درﺑﺎره رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺟﻲﮔﺮوﻧﻴﮓ )‪.(1987‬‬
‫‪ .15‬ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ آﺛﺎري ﻛﻪ درﺑﺎره ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ درﺑﺎره ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﭼﻬﺎر اﻟﮕﻮي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻻوزن )‪(1986‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪36‬‬
Bohm, D. (1977). Science as perception-communication. In F. Suppe (Ed.), The structure of
scientific theories (pp. 37-391). Urbana: University of Illinois Press.
Boyte, H. C. (1980). The backyard revolution: Understanding the new citizen movement.
Philadelphia: Temple University Press.
Bronowski, J. (1965). Science and human values. New York: Harper & Row.
Brown, H. I. (1977). Perception, theory and commitment: The new philosophy of science.
Chicago: University of Chicago Press.
Carter, R. F. (1965). Communication and affective relations. Journalism Quarterly, 42, 203-212.
Chaffee, S. H., & McLeod, J. M. (1968). Sensitization in panel design: A coorientation
experiment. Journalism Quarterly, 45, 661-669
Donohue, G. A., Tichenor, P. J., & Olien, C. N. (1973). Mass media functions, knowledge, and
social control. Journalism Quarterly, 50, 652-659.
Ehling, W. P. (1984). Application of decision theory in the construction of a theory of public
relations management I. Public Relations Research & Education, 1, 25-39.
Ehling, W. P. (1985). Application of decision theory in the construction of a theory of public
relations management II. Public Relations Research & Education, 2, 4-22.
Feigl, H. (1969). The origin and spirit of logical positivism. In P. Achinstein & S. F. Barker
(Eds.). The legacy of logical positivism (pp. 3-24). Baltimore: Johns Hopkins University Press.
Feulner, E. J., Jr. (1986, November), Waging and winning the way of ideas. Paper presented to
the Public Relations Society of America, Washington, DC.
Feyerabend, P. R. (1970). Consolations for the specialist. In I. Lakatos & A. Musgrave (Eds.),
Criticism and the growth of knowledge (pp. 197-230) Cambridge: Cambridge University Press.
Fisher, R., & Ury, W. (1981). Getting to yes. New York: Penguin Books.
Gandy, O. H., Jr. (1982). Beyond agenda setting: Information subsidies and public policy.
Norwood, NJ: Ablex.
Grunig, J. E. (1979). The status of public relations research. International Public Relations
Assoication Review, 3, 9-16.
Grunig, J. E. (1984). Organizations, environments, and models of public relations. Public
Relations Research & Education, 1, 6-29.
Grunig, J. E. (1987, May). When active publics become activists: Extending a situational theory
of publics. Paper presented to the International Communication Association, Montreal.
Grunig, J. E., & Grunig, L. S. (1986, May). Application of open-systems theory to public
relations: Review of a program of research. Paper presented to the International
Communication Association, Chicago.
Grunig, J. E., & Grunig, L. S. (1989). Toward a theory of the public relations behavior of
organizations: Review of a program of research. In J. E. Grunig & L. S. Grunig (Eds.), Public
relations research annual (Vol. 1, pp. 27-63). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Grunig, J. E., & Hunt, T. (1984) . Managing public relations. new York: Holt, Rinehart &
Winston.
37
Grunig, L. S. (1986, August). Activism and organizational response: Contemporary cases of
collective behavior. Paper presented to the Association for Education in Journalism and Mass
Communication, Norman, OK.
Hanson, N. R. (1958). patterns of discovery. Cambridge: Cambridge University Press.
Jackall, R. (1986, October). The magic lantern: Public relations and the shaping of plausibility.
Paper presented to the sixth international conference on culture and communication, Temple
University, Philadelphia.
Kuhn, A. (1975). Unified social science. Homewood, IL: Dorsey.
Kuhn, T. S. (1970). The structure of scientific revolutions. Chicago: University of Chicago Press.
Lakatos, I. (1970). Falsification and the methodology of scientific research. In I. Lakatos & A. Musgrave
(Eds.), Criticism and the growth of knowledge (pp. 91-196). Cambridge: Cambridge University Press.
Laudan, L. (1977). Progress and its problems. Berkeley: University of California Press.
Laudan, L. (1984). A confutation of convergent realism. In J. Leplin (Ed.), Scientific realism (pp. 218ِ-
249). Berkeley: University of California Press.
Lauzen, M. (1986). Public relations and conflict within the franchise system. Unpublished doctoral
dissertation, University of Maryland, College Park, MD.
Leplin, J. (Ed.). (1984a). Scientific realism. Berkeley: University of California Press.
Leplin, J. (1984b). Truth and scientific progress. In J. Leplin (Ed.), Scientific realism (pp. 193-217)
Berkeley: University of California Press.
Lowi, T. J. (1979). The end of liberalism: the second republic of the United States (2n ed.). New York:
Norton.
McAnany,E. G., Schnitman, J., & Janus, N. (Eds.). (1981). Communication and social structure: Critical
studies in mass media research. New York: Praeger.
McDougall, C. D. (1952). Understanding public opinion. new York: Macmillan.
Masterman, M. (1970). The nature of a paradigm. In I. Lakatos & A. Musgrave (Eds.), Criticism and the
growth of knowledge (pp. 61-65). Cambridge: Cambridge University Press.
Meehan, E. J. (1968). Explanation in social science. Homewood, IL: Dorsey.
Nelkin, D. (1987). Selling science. New York: Freeman.
Newcomb, T. M. (1953). An approach to the study of communicative acts. Psychological Review, 60, 393ِ-
404.
Nickles, T. (1977). Heuristics and justification in scientific research: Comments on Shapere. In F. Suppe
(Ed.). The structure of scientific theories (2nd ed., pp. 571-589). Urbana: University of Illinois Press.
Olasky, M. N. (1984). Retrospective: Bernays doctrine of public opinion. Public Relations Review, 10,
3-11
Olasky, M. N. (1987). Corporate public relations: A new historical perspective. Hillsdale, NJ: Lawrence
Erlbaum Associates.
Petty, R. E., & Cacioppo, J. T. (1981). Attitudes and persuasion: classic and contemporary approaches.
Dubuque, IA: William C. Brown.
Pollack, Ellyn J. (1984). An organizational analysis of four public relations models in the federal
government. Unpublished master's thesis. University of Maryland, College Park, MD.
Pollack, R. A. (1986). Testing the Grunig organizational theory in scientific organizations. Unpublished
master's thesis, University of Maryland, College Park, MD.
Popper, K. (1959). The logic of scientific discovery. London: Hutchinson.
Popper, K. (1965). Conjectures and refutations: The growth of scientific knowledge. New York: Basic
Books.
Preston, L. E., & Post, J. E. (1975). Private management and public policy: The principle of public
responsibility. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Putnam, H. (1984). What is realism? In J. Leplin (Ed.), Scientific realism (pp. 140-153). Berkeley:
University of California Press.
Rice, R. E., & Paisley, W. J. (Eds.). (1981). Public communication campaigns. Beverly Hills: Sage.
Rogers, E. M. (1983). Diffusion of innovations (3rd ed.). New York: The Free Press.
Ruben, B. D. (1984). Communication and human behavior. New York: McMillan.
38
Shapere, D. (1964). The structure of scientific revolutions [book review]. Philosophical Review, 73,
383_394. Shapere, D. (1977). Scientific theories and their domains. In F. Suppe (Ed.), The structure of
scientific theories (2nd ed., pp. 518-565). Urbana: University of Illinois Press.
Simpson, G. G. (1964). This view of life. New York: harcourt, Brace & World.
Suppe, F. (1973). Theories, their formulations, and the operational imperative Synthese, 25, 129-164.
Suppe, F. (1976). Beyond Skinner and Kuhn. Paper presented to the Committee On History and Philosophy
of Science Colloquim, University of Maryland, College Park, MD.
Suppe, F. (1977a). The structure of scientific theories (2nd ed.), Urbana: University of Illinois Press.
Suppe, F. (1977b). Exemplars, theories, and disciplinary matrices. In F. Suppe (Ed.), The structure of
scientific theories (2nd ed., pp. 483-499). Urbana: University of Ilinois Press.
Thayer, L. (1968). Communication and communication systems. Homewood, IL: Irwin.
Toulmin, S. (1972a). Human understanding (Vol. 1). Princeton, NJ: Princeton University Press.
Toulmin, S. (1972b). Human understanding (Vol. 2). Princeton, NJ: Princeton University Press.
Turk, J. V. (1986). Information subsidies and media content: A study of public relations influence on the
news. Journalism Monographs (No. 100).
Watzlawick, P., Beavin, J. H., & Jackson, D. D. (1967). Pragmatics of human communication. New
York: Norton
39
‫‪3‬‬
‫اﻗﻨﺎع و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ :‬دو روي ﻳﻚ ﺳﻜﻪ‬
‫ﺟﺮاﻟﺪ ﻣﻴﻠﺮ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ ﻣﻴﺸﻴﮕﺎن‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ درﺑﺎره ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻴﺎن اﻗﻨﺎع اﺛﺮﺑﺨﺶ و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺛﺮﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺮدو‬
‫در اﺻﻞ ﺑﺎ ﻧﻈﺎرت ﻧﻤﺎدﻳﻦ ارﺗﺒﺎط دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺑﻌﺎد ﻣﻬﻢ ﻣﺤﻴﻂ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪ از ﺑﻪ دﺳﺖدادن ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ‬
‫ﻛﺎرﺑﺮدي ﺑﺮاي اﺻﻄﻼح اﻗﻨﺎع‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺣﺪود ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺪﻧﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﭘﮋوﻫﺶ اﻗﻨﺎع ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ دو ﺣﻮزه از ادﺑﻴﺎت ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻗﻨﺎع‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ درﺑﺎره ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺿﺪﻧﮕﺮﺷﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎره راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﭘﻴﺎم‬
‫ﺗﺴﻠﺴﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻗﻨﺎع و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎﻻ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺮض ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻗﻨﺎع اﺛﺮﺑﺨﺶ و اﺧﻼﻗﺎً ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع‪ ،‬ﺑﺎ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫اﺛﺮﺑﺨﺶ و اﺧﻼﻗﺎً ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع ﻋﻤﻼً ﻣﺘﺮادف اﺳﺖ‪ .‬از آنﺟﺎ ﻛﻪ ﻧﻘﺎط اﻣﺘﻴﺎز ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﺮ اﻧﺘﺨﺎبﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﻜﻴﻪ دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ اﻗﻨﺎع و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻴﻘﺎً‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ درآورد‪ .‬ﻣﻦ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ دو ﻓﺮاﮔﺮد ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺪاﻛﺮدن ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ‬
‫ﻳﺎ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ آﻧﻬﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻢ ﻗﺮار دﻫﻢ‪.‬‬
‫ارﺗﺒﺎط و در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬اﻗﻨﺎع )‪ ، (1‬ﻣﻨﺒﻊ ﻧﻤﺎدﻳﻦ اوﻟﻴﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ اﺳﺖ )ﻣﻴﻠﺮ و اﺳﺘﺎﻳﻨﺒﺮگ‪ .(1978 ،‬اﻳﻦ‬
‫داﻋﻴﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دﻻﻟﺖﻫﺎي ﺟﻨﺒﻲ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﻛﻪ اﺻﻄﻼح ﻛﻨﺘﺮل در ذﻫﻦﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد‪ ،‬ﺑﻲدرﻧﮓ ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﻲ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﺪ‪ :‬در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻮﻋﺎً ﺑﺎ ﻓﺮﻳﺒﻜﺎريﻫﺎي ﺑﺎزاري ﻣﺎﻛﻴﺎوﻟﻲ ﻣﺘﺮادف ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﺑﺪان ﺻﻮرت‬
‫ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ از ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ :‬ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻪوﻳﮋه ﮔﻮﻳﺎي اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺤﻴﻂ ﺧﻮﻳﺸﻨﺪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ روﺷﻦ و ﺑﺪﻳﻬﻲ را درﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم )ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﻫﻨﺠﺎري آﻧﻬﺎ را اﻓﺮادي ﺳﺎﻟﻢ و ﻛﺎرآﻣﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ( ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﻌﻴﻦ را ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﺷﺨﺎص‪ ،‬از ﺗﻮﻟﺪ‬
‫ﺗﺎ ﻣﺮگ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎي ﻣﻄﺒﻮع را ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎي ﻧﺎﻣﻄﺒﻮع‪ ،‬ﺷﻜﻢ ﭘﺮ را ﺑﺮ ﺷﻜﻢ ﺧﺎﻟﻲ و اﺣﺘﺮام‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔﻪ و ﻋﺸﻖ را ﺑﻪ اﻫﺎﻧﺖ‪ ،‬اﻧﺰوا و ﺗﻨﻔﺮ ﺗﺮﺟﻴﺢ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺤﻴﻂ ﺗﺎر وﭘﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﭘﻮﺷﺶ زﻳﻨﺘﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻧﻔﺲﻛﺸﻴﺪن اﻣﺮي ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬از ﻣﻘﻮﻟﻪ اﺧﻼق ﺧﺎرج اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪40‬‬
‫درﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻧﻔﺲﻛﺸﻴﺪن ﻳﺎ ﺧﻮردن از ﻣﻘﻮﻟﻪ اﺧﻼق ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ وﺟﻪ اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮي از زﻧﺪهﺑﻮدن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﻢ اﺷﺨﺎص ﺑﻲاﺷﺘﻬﺎ ﻳﺎ ﭘﺮﺧﻮر ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﻳﺎ »ﺑﻲﻧﻈﻤﻲ در ﺧﻮردن« دﭼﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻫﻢ ﻋﻘﻴﺪه‬
‫دارﻳﻢ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺧﻮد اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﻳﺎ »ﺑﻲﻧﻈﻤﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ« ﻣﺒﺘﻼ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻪ ﻋﻤﺪهﻛﺮدن ﻫﺪف اﻗﻨﺎﻋﻲ دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺧﺎرج از ﻣﻘﻮﻟﻪ اﺧﻼق اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺧﺎص از ارزﺷﻴﺎﺑﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎﻣﻼً‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻫﺮ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﺪﻓﺶ ﺑﺎﻻﺑﺮدن ﺳﻄﺢ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺤﻴﻄﻲ و اﻋﻤﺎل آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي دو ﻣﻘﻮﻟﻪ ﮔﺴﺘﺮده از اﺣﻜﺎم اﺧﻼﻗﻲ اﻣﺮي‬
‫ﻣﺠﺎز اﺳﺖ‪ :‬اﺣﻜﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎم اﻗﻨﺎﻋﻲ در ﭘﻲ آن اﺳﺖ و اﺣﻜﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻞ اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻛﻪ در اﻣﺮ دﻧﺒﺎلﻛﺮدن‬
‫اﻳﻦ ﻫﺪفﻫﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي وﻳﮋه ﻛﻨﺘﺮل ﻳﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮاري ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻪﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻳﺪ ﻫﻢ ﻣﺤﺘﻤﻞ و ﻫﻢ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي‬
‫دﺧﺎﻧﻴﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺮاي ﺑﺎﻻﺑﺮدن ﻓﺮوش ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل ﻏﻴﺮﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺤﺼﻮل ﺧﻮد ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﻛﻨﻨﺪ؟ آﻳﺎ رﻫﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻣﺨﻔﻲﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﺎﺻﻲ دروغ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ در ﻛﻨﺎر ﺷﻤﺎر‬
‫دﻳﮕﺮي از ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎ و وﺳﺎﻳﻞ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﺧﻮراك ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻗﺒﻮل اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬اﻣﺮ درﺳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻗﻨﺎع ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﻋﻤﺪه ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﻌﺪي ﻻزم و ﻗﻄﻌﻲ‬
‫از ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ آن را از زﻧﺪﮔﻲ روزاﻧﻪ ﻣﺎ ﭘﺎك ﺳﺎزﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﻧﻔﺲﻛﺸﻴﺪن و ﺧﻮردن‬
‫را ﻧﻴﺰ از زﻧﺪﮔﻲ ﺣﺬف ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ادﻋﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮزي ﻣﻄﺎﻳﺒﻪآﻣﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮدن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ و ﺧﺼﻮﻣﺖ‬
‫»ﺿﺪاﻗﻨﺎﻋﻲﻫﺎ« ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﺸﺎن از ﻗﺒﻮل ﻣﻮﺿﻊ آﻧﻬﺎ ﺳﺮﺑﺎز ﻣﻲزﻧﻨﺪ اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺸﻲ‬
‫ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻲاﺛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮاﮔﺮدي ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزي ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﺎﻧﻮن آن ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺘﺮل و ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر وﻳﮋه‪ ،‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻣﻘﺎم ﻳﻚ ﺑﺮﭼﺴﺐ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮاﮔﺮد ﻛﻮﺷﺶ در اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﺑﺮ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻼت ارزﺷﻴﺎﺑﺎﻧﻪ )»ﻧﮕﺮشﻫﺎ«‪» ،‬ﺗﺼﻮرات« و ﻏﻴﺮه( و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﮔﺮوهﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ذﻳﺮﺑﻂ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺣﻴﻄﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﻣﺤﺪودﺗﺮ از ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻔﻬﻮم »اﻗﻨﺎع« ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﺪان را ﺑﺮ آن دارد ﻛﻪ اﻋﻼم ﻛﻨﻨﺪ از آن ﺟﺎ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺪفﻫﺎي وﻳﮋهاي را از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺎرﮔﺰاراﻧﺶ ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫ﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﻲ اﻣﺮ ﻣﺸﻜﻮﻛﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ و ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻄﻖ و ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻪ ﻧﮕﺮشﻫﺎ و رﻓﺘﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮان ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل اﻳﻦ ﻧﮕﺮشﻫﺎ و رﻓﺘﺎرﻫﺎ اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ داﻧﺶﺟﻮﻳﺎن ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ درﺟﺎت ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﮕﺮان ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ذﻫﻨﻲ و رﻓﺘﺎر ﻣﻌﻠﻤﺎن ﺧﻮد‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ داﻧﺶﺟﻮﻳﺎن ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﻮد ﺑﺮاي دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺪارج ﻋﺎﻟﻲ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ‬
‫وﻟﻲ ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻌﻠﻤﺎن ﺧﻮد ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي دﻟﻤﺸﻐﻮﻟﻲ اﺧﻼﻗﻲ درﺑﺎره اﺑﺰارﻫﺎي‬
‫ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻛﻨﺘﺮل ﭼﻨﻴﻦ ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎﻳﻲ ﺟﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي وﺟﻮد دارد‪ .‬اﮔﺮ داﻧﺶﺟﻮ ﺑﺎ ﻏﻮر و ﺗﻔﺤﺺ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﺑﭙﺮدازد و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و اﻣﺘﺤﺎنﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ درﺧﺸﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪ )ﭘﻴﺎمﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻛﻪ ﻫﺪﻓﺶ ﻛﻨﺘﺮل ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ذﻫﻨﻲ و‬
‫رﻓﺘﺎر ﻣﻌﻠﻢ اﺳﺖ( ﻗﺒﻮل ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﻘﻠﺐ ﻳﺎ ﻟﻄﻒ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻲﻣﻮرد ﺗﻜﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻌﺮض ﺳﺮزﻧﺶ اﺧﻼﻗﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ داﻧﺶﺟﻮﻳﺎن ﺧﻮد در ﻣﻘﺎم ﻛﺎرﮔﺰار رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻧﺎﻣﺰدﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﻛﺴﺐ ﻣﻘﺎم دوﻟﺘﻲاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﮔﺰاريﻫﺎي‬
‫دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻳﺎ ﺻﻨﺎﻳﻊ و ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت و‬
‫‪41‬‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ )اﮔﺮ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ذﻛﺮ ﺳﻪ ﺣﻮزه در ﻣﺤﺪوده ﺣﺮﻓﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺴﻨﺪه ﻛﻨﻴﻢ( ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي‬
‫ارزﺷﻴﺎﺑﺎﻧﻪ و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺑﻌﺪي رايدﻫﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻳﺎ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ اﻧﻜﺎر ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻤﺎدﻳﻦ )ﺑﺎز ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﺮ دﻳﮕﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﺳﺖ( ﺿﺮورﺗﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺧﺎرج از ﻣﻘﻮﻟﻪ اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﻳﻦ ﻗﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﻋﻤﺪﺗﺎً زاﺋﺪ‬
‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﻧﻔﻲ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اﻣﺮ اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺤﻴﻄﻲ‬
‫ﺑﻪﻧﺤﻮي ﺗﻮﻗﻒﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮرد اﻗﻨﺎع‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ در ﻣﻮﺿﻮع رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺻﻮﻻً ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺧﻂﻣﺸﻲ ﻳﺎ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻌﻴﻦ و ﺷﻴﻮهﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺧﺎص ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﭘﻴﮕﻴﺮي اﻳﻦ ﻫﺪفﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )ﻣﺜﻼً‬
‫ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻓﺮوش ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ زﻳﺎنآور ﻳﺎ ﻣﻌﻴﻮب اﺳﺖ و ﻳﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻓﺮﻳﺒﻜﺎراﻧﻪ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ(‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ در ﻣﻮرد ﻫﻢ ﻣﻌﻨﻲﺑﻮدن ﻋﻤﻠﻲ اﻗﻨﺎع و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﻣﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺑﺴﻨﺪه‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬در ﺗﺘﻤﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﺳﻪ ﻛﺎر ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬اول‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮاي اﺻﻄﻼح اﻗﻨﺎع اراﺋﻪ و ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫دﻻﻟﺖﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺿﻤﻨﻲ آن را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭼﻨﺪﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ و ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻣﻬﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را‬
‫درﺑﺎره ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي اﻗﻨﺎع و ﻧﺘﺎﻳﺞ آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻢ‪ .‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه دو ﺣﻮزه از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﻨﺎﻋﻲ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮم راهﻫﺎي ﻧﻮﻳﺪﺑﺨﺸﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻴﺎن ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﺳﺎزي و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ .‬ﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﺮﭼﻪ از‬
‫ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺑﻪدورﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً از ﻣﻜﺎﺷﻔﺎت ﻣﺸﺘﺮك ﭘﻴﮕﻴﺮ ﺳﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻤﻠﻲ اﻗﻨﺎع‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ از اﻗﻨﺎع را ﻛﻪ راﻫﻨﻤﺎي اﻇﻬﺎرات ﻣﻦ اﺳﺖ ﻗﺒﻼً ﻣﻴﻠﺮ )‪ (1987‬ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﺎ اﻧﺪﻛﻲ اﺻﻼح اراﺋﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﺻﻄﻼح »اﻗﻨﺎع« اﺷﺎره ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن وﺿﻌﻴﺖﻫﺎ ﺗﻼش ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲآﻳﺪ از راه داد و ﺳﺘﺪﻫﺎي‬
‫ﻧﻤﺎدﻳﻦ )ﭘﻴﺎمﻫﺎ( ﺗﻐﻴﻴﺮي در ] ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﻳﺎ [ رﻓﺘﺎر ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ دادوﺳﺘﺪﻫﺎ ﮔﺎﻫﻲ و ﻧﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺟﺒﺎر )اﺟﺒﺎر‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ( ﻫﻤﺮاه ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻋﻘﻞ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻓﺮد )ﻳﺎ اﻓﺮادي( را ﻛﻪ در ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻗﺎﻧﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪) .‬ص‬
‫‪(451‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﻔﻴﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ زﻳﺮا ﻫﻢ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ ﻓﺮاﮔﺮد اﻗﻨﺎع را ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻬﻢ درﭘﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻧﻤﺎدي اﻗﻨﺎع در ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻦ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﺎدﻳﻦﻛﺮدن ﻫﻤﺎن ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻼﻗﻪ‬
‫اﺻﻠﻲ ﻣﺤﻘﻖ اﻗﻨﺎع ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻛُﺪﮔﺬاري ﺷﻔﺎﻫﻲ و ﻏﻴﺮﺷﻔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در دادوﺳﺘﺪﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﻏﻴﺮﻧﻤﺎدﻳﻦ در اﻣﺮ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺤﻴﻄﻲ از ﺣﻮزه اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن دارد ﺑﺮﺧﻲ اوﻗﺎت در زﺑﺎن روزﻣﺮه‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻗﻨﺎع ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻴﻠﺮ )‪ (1980‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﺰدور ﻣﺎﻓﻴﺎﻳﻲ در ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ از ﺳﻴﻨﻤﺎي ﻫﺎﻟﻴﻮود ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺎﺟﺮ ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ اوﺑﺎش‬
‫را ﺑﺎ ﭘﻮل ﺑﺨﺮد ﺗﻬﺪﻳﺪﻛﻨﺎن ﺑﮕﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺜﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻤﻲ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﻮي«‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺗﻼشﻫﺎي داﻧﺶﭘﮋوﻫﻲ ﻣﺤﻘﻘﺎن‬
‫اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻛﺎر ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻼشﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﻪ دﺳﺘﻜﺎري ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ص ‪(13‬‬
‫‪42‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﻛﻮﺷﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﺎدﻟﻪ‬
‫ﻧﻤﺎدﻳﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻘﺪم ﻗﺎﺋﻞﺷﺪن ﺑﺮاي ﻧﻤﺎدﺳﺎزي اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﻧﻔﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ اﻏﻠﺐ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي اﺟﺒﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻛ‪‬ﻠﻤﺎن )‪ (1961‬ﻧﻔﻮذ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﺎﻫﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎً از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻓﺮد ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨﺪه در ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺴﺘﻦ اﺑﺰارﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد )ﻳﻌﻨﻲ‬
‫دﺳﺘﻜﺎري اﺛﺮﺑﺨﺶ در ﭘﺎرهاي ﭘﺎداشﻫﺎ و ﺗﻨﺒﻴﻪﻫﺎ ﺑﺮاي ﻗﺎﻧﻊﺷﻮﻧﺪﮔﺎن(‪ .‬ﺳﻴﻤﻮﻧﺰ )‪ (1976‬ﻣﻔﻬﻮم »ﺷﺴﺘﻪرﻓﺘﻪ«اي از اﻗﻨﺎع را ﻛﻪ از‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺑﻲﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺒﺎدﻻت اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺟﻬﺎن واﻗﻌﻲ دور اﺳﺖ ﻣﺮدود ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﻣﻠﺖﻫﺎ‬
‫اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ اﻗﻨﺎع اﻏﻠﺐ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻴﺮوي اﺟﺒﺎر دارد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل اﻋﺘﺼﺎب و ﺗﻌﻄﻴﻞ‬
‫ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻋﻤﻴﻘﺎً ﺑﺪهﺑﺴﺘﺎنﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ را در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺷﺒﺢ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺿﺮﺑﺎت ﻫﺴﺘﻪاي‬
‫ﺑﺮ ﻣﺬاﻛﺮه درﺑﺎره ﻣﻌﺎﻫﺪه ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ آزﻣﺎﻳﺶ ﻫﺴﺘﻪاي ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻳﻚ ﻧﺎﻣﺰد ﺑﺮاي ﺗﺪارك ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ در‬
‫ﺟﻠﺐ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﺣﺰﺑﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺑﺮ ﺷﺎﻧﺲ او اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬در ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦﻛﻪ اﻗﻨﺎع اﻣﺮي ﻧﻤﺎدي اﺳﺖ‪ ،‬اﻗﻨﺎع‬
‫اﺛﺮﺑﺨﺶ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﻋﻨﺎﻳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در ﮔﺰﻳﻨﺶ‬
‫ﭘﺎداشﻫﺎ و ﺗﻨﺒﻴﻪﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺗﺤﻜﻴﻢ ﭘﻴﺎمﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺴﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮﺑﻲ را ﻃﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﻗﺪر ﻫﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ از‬
‫دﻗﺖ ﺑﻪدور ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺗﻮﺻﻴﻒﻫﺎي ﻫﻴﺠﺎناﻧﮕﻴﺰ از دﻧﻴﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺷﻮهﭘﺮدازي‪ ،‬ﺟﻠﺴﺎت ﻋﻴﺶ و ﻧﻮش‪،‬‬
‫ﺑﺎدهﮔﺴﺎري و روﺳﭙﻲﮔﺮي را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻨﺪ وﺗﻴﺰﻛﺮدن آﺗﺶ ﻫﻮاداري ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﻣﻘﺒﻮل ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬درواﻗﻊ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺎ وﺟﺪان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺿﻤﻨﻲ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﻛﻪ اﺻﻄﻼح »رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ« در ذﻫﻦ ﻣﺘﺒﺎدر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫اﺟﺮاي وﻇﺎﻳﻒ ﺣﺮﻓﻪاي ﺧﻮد ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ روﺑﻪرو ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻴﻮه ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﭼﻮن »ﻓﻘﻂ‬
‫ﻟﻔﺎﻇﻲ« ﻳﺎ »ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻟﻔﺎﻇﻲ«‪ ،‬ﭘﺎي ﺳﺨﻨﻮران ﺑﺎوﺟﺪان را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻟﻔﻆ و ﺳﺨﻦ ﺳﺮوﻛﺎر دارﻧﺪ ﻣﻲﺑﻨﺪد‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮﭼﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﭘﺎداشﻫﺎ و ﺗﻨﺒﻴﻪﻫﺎ دارﻧﺪ ﺗﺎ از ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﻌﻀﻲ ﭘﻴﺎمﻫﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ ﻻزم اﺳﺖ اﻳﻦ ﭘﺎداشﻫﺎ و ﺗﻨﺒﻴﻪﻫﺎ را‬
‫ﺑﺎ وﺳﻮاس و اﺣﺘﻴﺎط اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻋﺠﻴﺐ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻦ از اﻗﻨﺎع در ﺳﺎل ‪ 1987‬واژه ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﺣﺬف ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻧﮕﺮشﻫﺎ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺤﺼﻮﻻت اﺻﻠﻲ ﻣﺒﺎدﻻت اﻗﻨﺎﻋﻲ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ در درﺟﻪ اول ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزيﻫﺎي راﻳﺞ از ﺳﺎزه ﻧﮕﺮش ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﻴﺮي ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮاﮔﺮدي ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ﻛﻪ‬
‫اﮔﺮ اﺻﻮﻻً ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد‪ ،‬در ﻣﻐﺰ اﻓﺮاد ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺳﻮﮔﻴﺮي رﻓﺘﺎرﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺸﺎﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻗﻨﺎع ﻫﻨﮕﺎم ارزﻳﺎﺑﻲ آﺛﺎر ﭘﻴﺎم اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺑﻪ آن راه ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ رﻓﺘﺎر اﺳﺖ؛ دادهﻫﺎي ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬
‫ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬واﻧﮕﻬﻲ ﻣﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدم ﻛﻪ اﺷﺘﻐﺎل ذﻫﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﺎزه ﻧﮕﺮش اﺣﺘﻤﺎﻻً‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺎ را ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﻓﺮاﮔﺮد اﻗﻨﺎع ﺑﻴﺶ از آنﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺨﺸﺪ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻊ روﺑﻪرو ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻫﺪ اﻳﻦ ﻣﻮرد را ﻣﻲﺗﻮان در اﻧﺒﻮه ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ اﺻﻄﻼح »ﻧﮕﺮشﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ رﻓﺘﺎر« اﺧﺘﺼﺎص‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﻮﺷﻤﻦ و ﻣﻚﻓﻲ‪1980 ،‬؛ ﻟﻴﺴﻜﺎ‪ ،(1975 ،‬ﻋﻨﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻏﻠﻄﻲ را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ در ﭘﻴﺶﮔﻮﻳﻲ رﻓﺘﺎر ﺿﻌﻴﻒاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻗﻴﻖﺗﺮ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬اﮔﺮ در واﻗﻊ اﻳﻦ اﻣﺮ در ﺣﺪ وﺿﻌﻴﺖ ﻳﻚ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻴﺎن ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻧﮕﺮش و دﻳﮕﺮ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻧﮕﺮش ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺑﻴﺎن ﺷﻮد وﺟﻮد ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪﻧﺪرت ﻣﺎﻳﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ اﻇﻬﺎرات ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻣﺮدم درﺑﺎره‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﺸﺎن اﻏﻠﺐ ﺑﺎ اﻗﺪاﻣﺎت دﻳﮕﺮﺷﺎن ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ ــ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﺎدي ــ و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻮع‬
‫ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ »ﺣﺮف ﻛﻪ زﻳﺎد اﺳﺖ« و »دوﺻﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﭼﻮن ﻧﻴﻢﻛﺮدار ﻧﻴﺴﺖ« را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻏﺘﺸﺎش و اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺎﺳﻲ‬
‫‪43‬‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻼشﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ زﻳﺎنآور و ﻧﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ )ﺑﺮاي ﺑﺤﺚ ﺟﺎﻣﻌﻲ در ﺧﺼﻮص اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﻠﺮ‪،1987 ،‬‬
‫ص ‪ .(455‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻗﻨﺎع از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻢﺗﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﺰﺋﻲ اﺳﺖ و در ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﺷﺒﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﺳﺮﺧﻮردﮔﻲ و آﮔﺎﻫﻲﻳﺎﻓﺘﻦ از ﻣﺎﻫﻴﺖ واﻗﻌﻲ ﻧﮕﺮش‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪام ﻛﻪ آن را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻨﺼﺮي از ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻤﻠﻲ‬
‫اﻗﻨﺎع‪ ،‬ﻛﻪ رﻫﻨﻤﻮن اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺷﻤﺎر آورم‪ .‬دﻟﻴﻞ ﻣﻦ ﺳﺎده اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻧﮕﺮش ﻳﻚ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ارزﺷﻲ ﻛﻪ اﻓﺮاد را ﻣﺴﺘﻌﺪ‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ در ﻗﺒﺎل ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﺮكﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻮد ــ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن از اﻳﻦ ﺳﺎزه‬
‫ﺟﻮر درﻣﻲآﻳﺪ ــ آنوﻗﺖ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺣﺘﻤﺎﻻً وﻇﺎﻳﻒ اﺻﻠﻲ اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺧﻮد ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ راﻳﺞ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در اﺻﻞ ﺑﺮاي اﻳﻦ‬
‫ﺑﻪ اﻗﻨﺎع ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﻣﻬﻢ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﮔﺮوهﻫﺎ را ﻋﻤﺪاً و ﺑﻪﻣﻨﻈﻮري ﺧﺎص ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﺎ دارد ﻛﻪ ﺳﺎزه ﻧﮕﺮش را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻤﻠﻲ ﺧﻮد درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫واردﻛﺮدن ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﮕﺮش در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻦ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دو ﻧﻜﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اول‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ﻫﺪف اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﻄﻼح اﻗﻨﺎع ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﺎ ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻄﻠﻮب ﻳﻜﻲ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف دو‪‬م از اﻗﻨﺎع ﭘﺮوردن ﻧﮕﺮش اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺮﻃﻲﻛﺮدن واﻛﻨﺶ ارزﺷﻲ ﭘﺎﻳﺪار در ﻗﺒﺎل ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﺮكﻫﺎ‬
‫در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ واﻛﻨﺶ ﻫﺎﻳﻲ ﭘﻴﺶ از آن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ(‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺪف ﺑﻪوﻳﮋه ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و ﻳﺎ اﻓﺮاد ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺒﻞ از اﮔﻮﺳﺖ ‪ ،1945‬ﺟﺰ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﻛﻲ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻄﻠﻊ و رﻫﺒﺮان‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻﻛﺲ آﮔﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﻧﮕﺮش ﺧﺎﺻﻲ درﺑﺎره اﻧﺮژي ﻫﺴﺘﻪاي و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻓﺮﻋﻲ ﻣﺘﻌﺪد آن ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬از آن ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺨﺶ زﻳﺎدي‬
‫از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻗﻨﺎﻋﻲ در ﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻗﺪرت ﻫﺴﺘﻪاي در ﭘﻲ آن ﺑﻮده ﻛﻪ ﻧﮕﺮشﻫﺎﻳﻲ ﻣﻮاﻓﻖ ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ در ﻗﺒﺎل ﺳﺎﺧﺘﻦ و‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﻧﻴﺮوي ﻫﺴﺘﻪاي اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب آﮔﻬﻲﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﻓﺮاوردهﻫﺎي‬
‫ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﺮ روي ﻛﻮدﻛﺎن در وﻫﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ از اﻳﻦ ﺗﺮس ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺑﺎﻟﻘﻮه زﻳﺎنﺑﺨﺶ‬
‫ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪) .‬ﻣﺜﻼً ﺗﻤﺎﺷﺎي آﮔﻬﻲﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﺟﺬاب ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﺎﺑﻪﻫﺎي اﻟﻜﻠﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺒﺐ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﮕﺮش ﻣﻮاﻓﻘﻲ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﻴﺪن آن ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ(‪ .‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ از اﻳﻦ ﻛﻪ آدﻣﻲ درﺑﺎره اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﻗﻨﺎع ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪي ﺑﺮاي ﻗﺎﻟﺐرﻳﺰي واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮﻣﻴﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻬﻢ اﻗﻨﺎع ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻌﻼً ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﻳﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺳﺎده ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻓﺮاد اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻘﺪر ﻋﺎﻗﻞاﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﮕﺮشﻫﺎﻳﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳﺪ اﻣﺎ ﻇﻦ ﻣﻦ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫در زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺮﺟﻨﺐ و ﺟﻮش اﻗﻨﺎﻋﻲ روزﻣﺮه ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻓﺮاﻣﻮش ﻳﺎ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﻗﺪﻳﻤﻲﻫﺎ‪ ،‬اﻗﻨﺎع ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺑﺎارزﺷﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﺣﻔﻆ دوﺳﺘﺎن ﻗﺪﻳﻢ و ﻳﺎﻓﺘﻦ دوﺳﺘﺎن ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺷﺘﻴﺎق ﻗﺎﺑﻞ درك ﺑﺮاي ﻣﺨﻔﻲداﺷﺘﻦ اﻓﺮاد ﺷﻜﺎك و ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫اﻧﺤﺮاف از اﻳﻦ ﻫﺪف آﺳﺎن ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻗﻨﺎعﮔﺮان ﻣﺤﺘﺎط‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬از ﺑﺬل ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖﻛﻨﻨﺪه ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺬﻛﺮ دوم ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه راﺑﻄﻪ ﻣﻮﻗﺘﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻮﻋﺎً ﻣﻴﺎن ﻧﮕﺮشﻫﺎ و رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﺗﺼﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮل آن ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻧﮕﺮشﻫﺎ را ﻣﻘﺪﻣﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ :‬اﻗﻨﺎعﮔﺮان ﻣﻮﻓﻖ اﺑﺘﺪا ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻄﻠﻮب را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ و وﻗﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮي‬
‫اﻳﺠﺎد ﺷﺪ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮب ﻧﻴﺰ آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﺮوز ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺳﻨﺘﻲِ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻮﻗﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن راﻳﺠﻲ را ﻧﻈﻴﺮ »ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر‬
‫داﺷﺖ ﻣﺮدم ﻛﺎري را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪ ،‬ﻳﺎ »ﭘﻴﺶ از اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮدم را ﻣﺴﺘﻌﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آن‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪ «.‬ﭘﺪﻳﺪ آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺎدام ﻛﻪ ﻫﻮاداران ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻧﮋادي ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻧﮋادي »آﻣﻮزش« ﻧﺪﻳﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬
‫ﺗﺴﻬﻴﻼت آن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻣﻴﺪوار ﺑﺎﺷﻴﻢ راﻧﻨﺪﮔﺎن از ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ اﻳﻤﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﻧﮕﺮش ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ درﺑﺎره آن‬
‫‪44‬‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎدام ﻛﻪ در اﺳﺘﻔﺎدهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻧﮕﺮش ﺿﺪ آن اﻳﺠﺎد ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺼﺮف آن را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻴﻢ و‬
‫ﻗﺲﻋﻠﻲﻫﺬا‪.‬‬
‫در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻗﻨﺎع )ﻣﺜﻞ ﺑِﻢ‪ (1972 ،1968 ،1965 ،‬اﻳﻦ ﻓﺮض را ﻛﻪ ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از رﻓﺘﺎرﻫﺎ‬
‫واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﺷﺨﺎص ﻧﮕﺮشﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻣﺪام از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺸﺎﻫﺪه رﻓﺘﺎر‬
‫ﺧﻮد اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻣﺜﻼً ﻓﺮدي ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ درﺑﺎره دﻻﻳﻞ اﻳﻦ ﺳﺌﻮال ﻛﻪ »آﻳﺎ ﭘﻞ ﻧﻴﻮﻣﻦ را دوﺳﺖ داري« ﻓﻜﺮ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺎ‬
‫آن روﺑﻪرو ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻞ ﻧﻴﻮﻣﻦ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ دﻳﺪن ﻓﻴﻠﻢﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲروم«(‪ .‬اﻳﻦ‬
‫واژﮔﻮﻧﻲ ﻧﻈﻢ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻗﻨﺎع و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺎرورزان ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻬﻤﻲ دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺒﻨﺎ را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﮕﺮشﻫﺎ و‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎ ارﺗﺒﺎط دوﺳﻮﻳﻪ دارﻧﺪ ﻧﻪ ﻳﻚﺳﻮﻳﻪ‪ :‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ »ﻣﻮﺟﺐ« رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﻫﻢ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ »ﻣﻮﺟﺐ« ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ اﻗﻨﺎع را ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫راﻫﺒﺮد ﺑﺮاي دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف اﻏﻠﺐ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻧﮕﺮش ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل در‬
‫ﺑﺤﺚ ﺑﻌﺪي ﻣﻦ در ﻳﻜﻲ از ﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﻤﻜﺎري ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻗﻨﺎع و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮي‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﺧﺮﻳﻦ دﻻﻟﺖ ﺿﻤﻨﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻦ از اﻗﻨﺎع ﺑﻪ وﺟﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰي ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ و ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﻢ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ و ﻫﻢ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺘﻘﺪم )ﻣﺜﻼً ﺑﻴﻜﺮ‪ (1963 ،‬ﺑﺮ ﻧﺎﭘﺨﺘﮕﻲ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺴﺎب ﻋﻘﻞ و‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت )ﻳﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻋﺎﻃﻔﻪ( را ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲﺗﻮان از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ زﺑﺎن ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‬
‫ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻗﻮي دارد‪ .‬در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﺣﺘﻲ ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻣﺜﻞ »ﺑﻴﺎ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ را ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ« و »ﻣﻨﻄﻖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‪ «...‬ﺑﺎر‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي دارﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ از او ﭼﻬﺮهاي ﮔﻴﺞ و ﻏﻴﺮﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن دﺳﺘﻪ از‬
‫ﭘﻴﺎمﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮد اﻏﻠﺐ از ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﺎر‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎزﻧﮕﺮي اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﺑﻮد‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﺎﻣﺰدي رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﺣﺰب دﻣﻮﻛﺮات ﺑﻪ ﻣﺎﻳﻜﻞ دوﻛﺎﻛﻴﺲ و‬
‫ﺟﺲ ﺟﻜﺴﻮن ﻣﺤﺪود ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار دوﻛﺎﻛﻴﺲ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﺗﻌﻘﻞ و اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎﻳﺶ ﺗﻜﻴﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻋﺎﻟﻲﺟﻨﺎب ﺟﻜﺴﻮن‪ ،‬ﭘﺪر روﺣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮد داﻣﻦ ﻣﻲزد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻳﻘﻴﻦ درﺳﺖ ﺑﻮد اﻣﺎ ﺿﻤﻨﺎً ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ دوﻛﺎﻛﻴﺲ از ﻋﺎﻃﻔﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺟﻜﺴﻮن ﻛﺎﻣﻼً از ﻣﻨﻄﻖ ﺑﻪدور ﺑﻮد‪ ،‬اﺷﺎرهاي ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻴﺎن درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺗﻔﺎوت درﺟﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﻔﺎوت ﻧﻮع‪ .‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﺰ ارزش‬
‫ﻳﺎدآوري را دارد زﻳﺮا ﺗﻔﺎوﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻜﺮر ﻣﻮﺟﺐ اﺧﺘﻼف ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺑﻌﻀﻲ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻗﺼﺪ ﺑﺮ آن اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺟﺪي ﻣﻄﺮح و در ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﺸﻤﻜﺶ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻋﻤﻴﻖ ﻗﻠﺒﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ روﻳﻜﺮدﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﻛﻪ ﻧﻮﻋﺎً ﻫﻮاداران و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻳﺠﺎد ﻗﻤﺎرﺧﺎﻧﻪ در اﺟﺘﻤﺎع اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دﺳﺘﻪ اول آﻣﺎري را ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻗﻤﺎرﺧﺎﻧﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﻐﻞ و اﻧﮕﻴﺰه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺠﺎري را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ را ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﻣﻲﺳﺎزد و ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻛﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻇﻬﻮر ﻗﻤﺎرﺑﺎزي ﺧﺒﺮ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﭘﻴﻜﺎر ﺿﺪﻗﻤﺎرﺑﺎزي ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻓﺎﺳﺪ و‬
‫ﻗﺎﻧﻮنﺷﻜﻦ را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺒﻬﻜﺎران در ﺣﺪ ﮔﺴﺘﺮدهاي در آن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ در اﻳﻦﺟﺎ ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ‬
‫ﻣﺜﻞ ﺗﺮس و درﺳﺘﻜﺎري اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﻨﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ رﻳﺸﻪ در ﻋﻮاﻃﻒ دارد و ﻳﻘﻴﻨﺎً‬
‫ﺗﺮﺟﻴﺢدادن اﻣﻨﻴﺖ و آراﻣﺶ ذﻫﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﭘﻴﺮو ﻗﺎﻧﻮن ﻫﻤﮕﺎم اﺳﺖ ﻏﻴﺮﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ دو روﻳﻜﺮد در ﺷﻴﻮهﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻗﻨﺎع و ﻫﻢ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪45‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻛﻼم اﻳﻦ ﻛﻪ اﻗﻨﺎع اﻣﺮي ﻧﻤﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ و ﻧﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺣﺎﻟﺖ اﺟﺒﺎري دارد؛ در ﭘﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ‪،‬‬
‫ﭘﺮورش‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻧﮕﺮﺷﻲ و رﻓﺘﺎري اﺳﺖ؛ و ﺑﺮ راهﻫﺎي دوﮔﺎﻧﻪ و ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻫﻢﭘﻮش درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ و‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻲ دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻛﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ دﻻﻟﺖ ﺿﻤﻨﻲ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺﻛﻨﻨﺪه و ﺣﺴﺎس را ﺑﻪ‬
‫اﺧﺘﺼﺎر ﺗﻮﺿﻴﺢ دادم‪ ،‬ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻓﺸﺮده ﺑﺪﻧﻪ ﺣﺠﻴﻢ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﻨﻮﻧﻲ درﺑﺎره ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي اﻗﻨﺎع و ﻧﺘﺎﻳﺞ آن ﻣﻲﭘﺮدازم‪.‬‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻓﺸﺮده ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﻨﻮﻧﻲ در ﺑﺎره اﻗﻨﺎع‬

‫ﻣﻴﻠﺮ و ﺑﺮﮔﻮن )‪ (1978‬ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻗﻨﺎع ﺑﺮ زﻣﻴﻨﻪ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻜﻴﻪ دارﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻨﺘﻲ اﻗﻨﺎع‪ ،‬ﺗﺠﻤﻊ ﻧﺴﺒﺘﺎً‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ از ﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن ﻳﺎ اﻗﻨﺎعﺷﻮﻧﺪﮔﺎن ــ ﻛﻼﺳﻲ از داﻧﺶآﻣﻮزان‪ ،‬اﻋﻀﺎي اﻧﺠﻤﻦ اوﻟﻴﺎء و ﻣﺮﺑﻴﺎن و ﻧﻈﺎﻳﺮ اﻳﻨﻬﺎ ــ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺎم ﻳﻚ ﻓﺮد ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ ﻧﻬﺎدي ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻣﻮاردي اﻧﺪك‪ ،‬دﻳﺪي ﺧﻄﻲ و‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از »ﻣﺒﺎدﻟﻪ« ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻴﺎم ﺣﺘﻲ ﺣﺎﻟﺖ زﻧﺪه ﻫﻢ ﻧﺪارد‪ .‬اﻗﻨﺎعﺷﻮﻧﺪﮔﺎن ﭘﻴﺎم‬
‫را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﻳﺎ آن را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از وﻳﺪﺋﻮ ﻳﺎ ﻧﻮار ﺻﻮﺗﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬روﻳﻪاي ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻌﻨﻲدار از ﺳﻮي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎم )ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﭘﻴﺎم ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻌﺪاً ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺧﻮاﻫﻢ‬
‫ﻛﺮد(‪ ،‬اﻗﻨﺎعﺷﻮﻧﺪﮔﺎن ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻗﻨﺎع ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻳﻚ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺘﺒﻲ از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻛﻞ‬
‫اﻳﻦ اﻗﺪام ﺷﺒﺎﻫﺖ زﻳﺎدي ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎ وﺿﻌﻴﺖ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ دارد‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺣﺘﻲ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﺒﺎﻫﺖ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻣﻜﺎن ﻛﻤﻲ ﺑﺮاي ﺗﺄﺛﻴﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﻮاع ﻣﺨﺎﻃﺒﻴﻦ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان در وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ واﻗﻌﻲ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ‪) .‬ص ‪(33‬‬
‫اﻳﻦ ارزﻳﺎﺑﻲ از ﻓﻦ اﻗﻨﺎع ﻛﻪ ﻳﻚ دﻫﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ و ﺑﺮﮔﻮن اراﺋﻪ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ وﺿﻌﻴﺖ را ﺑﻪﻃﺮزي ﻧﺴﺒﺘﺎً دﻗﻴﻖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت درﺑﺎره اﻗﻨﺎع ﺑﻪ اﻟﮕﻮي ﭘﺬﻳﺮش اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ اﺳﺘﻮار ﺑﻮده اﺳﺖ )ﻣﻴﻠﺮ و ﺑﺮﮔﻮن‪ ،1973 ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫‪1‬ــ‪ .(3‬در اﻳﻦ اﻟﮕﻮ اﻗﻨﺎعﮔﺮ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ اوﻟﻴﻪ ﻧﻤﺎدﺳﺎزي اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎم را رﻣﺰﮔﺬاري ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﻨﻔﻌﻞ اﻧﺘﻘﺎل‬
‫‪46‬‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ = ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر ﻳﺎ‬
‫ﻧﮕﺮش ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫اﻗﻨﺎعﮔﺮ‬ ‫ﭘﻴﺎم‬ ‫ﻛﺎﻧﺎل‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﭘﻴﺎم اﻗﻨﺎﻋﻲ‬
‫ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ = ﻋﺪم ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫رﻓﺘﺎر ﻳﺎ ﻧﮕﺮش ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫ﺷﻜﻞ ‪3‬ـ‪ .1‬ﻳﻚ اﻟﮕﻮي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻛﻪ در آن اﻗﻨﺎعﮔﺮ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﻧﻤﺎدﺳﺎزي اﺳﺖ )اﻟﮕﻮي ﭘﺬﻳﺮش اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬از ﻣﻴﻠﺮ و ﺑﺮﮔﻮن‪(1973 ،‬‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺐ وﺟﻮد دارد ــ و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻧﻘﻞﻗﻮل ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺣﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺻﺘﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ ــ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻧﻘﺶ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻏﻴﺮﻓﻌﺎﻟﻲ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬اﻗﻨﺎع ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻓﺮاﮔﺮدي ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻛﻪ در آن اﻗﻨﺎعﮔﺮ ﻧﻘﺶﮔﺬار و ﻣﺨﺎﻃﺐ وي ﻧﻘﺶﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزي ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﻳﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﻪ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﺗﻌﺠﺐ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا درﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ اﻗﻨﺎع ﺑﻪﻃﻮر ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش و‬
‫رﻓﺘﺎر ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪ ﮔﺴﺘﺮدهاي ﻓﺮآﻳﻨﺪي داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ آن اﻗﻨﺎعﮔﺮان ﭘﻴﺎمﻫﺎ را ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻨﺪ و اﻗﻨﺎعﺷﻮﻧﺪﮔﺎن‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻧﻘﻞﻗﻮل ﻳﺎدآوري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﺑﻪﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺎم‬
‫دادوﺳﺘﺪﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ را ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن زﻳﺎدياﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻣﺜﻞ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺑﺮاي ﺟﻤﻌﻴﺖ ﭼﻨﺪ ﻫﺰارﻧﻔﺮه ﻳﺎ ﭘﻴﺎمﻫﺎي‬
‫اﻗﻨﺎﻋﻲ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ(‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﻟﮕﻮي دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي واﮔﺬارﻛﺮدن ﻧﻘﺶ ﻓﻌﺎﻻﻧﻪﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‬
‫ﭘﻴﺎمﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ در ﻧﻤﺎدﺳﺎزي وﺟﻮد دارد و ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﻣﻨﺒﻊ اﻗﻨﺎﻋﻲ ارزﺷﻤﻨﺪي اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮ در‬
‫ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ ﻳﻚ ﻛﺎرﺷﻨﺎس رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ )ﻳﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﺮ اﻗﻨﺎعﮔﺮ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي آن ﻣﻮﺿﻮع( را ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوزي‬
‫اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ارﺳﺎل ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﭘﻴﺎم واﺣﺪ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻏﻠﺐ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﻤﻲ و ﭼﻪ‬
‫ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﮔﺴﺘﺮدهاي از ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎم واﺣﺪ داده ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻨﺎﻋﻲ دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻲ ﺗﻌﻤﻴﻢ دﻫﻴﻢ ﺑﺎ ﻣﻮاﻧﻊ ﺟﺪي روﺑﻪرو ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺒﺎدا‬
‫ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻦ ﺳﻮءﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺼﺪ ﻣﻦ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻢ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ارزﺷﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎرورزان اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻧﺸﺎن دﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﺑﺎ رﮔﺒﺎر ﭘﻴﺎمﻫﺎي رﻗﺎﺑﺖآﻣﻴﺰ ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي روزاﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ واﻛﻨﺶ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪(2).‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻄﻠﻮب ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬اﺛﺮ آن‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً زودﮔﺬر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد زﻳﺮا ﺑﺎ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻣﺪاﻓﻊ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ زدوده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺑﺨﺶ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﮔﺮاﻳﺸﻲ ﺷﻔﺎﻫﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد رﺿﺎﻳﺖ زﺑﺎﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺎﻓﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬رﺿﺎﻳﺖ زﺑﺎﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻤﻪ ﺷﻮاﻫﺪ در دﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﻗﻨﺎعﮔﺮان را ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ درﻳﺎﺑﻨﺪ آﻳﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻳﻼت‬
‫ارزﺷﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ دارﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ دﺳﺖاﻧﺪرﻛﺎران اﻗﻨﺎع از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺪام در‬
‫ﭘﻲ اﻗﺪاﻣﺎت ﺣﻤﺎﻳﺖﻛﻨﻨﺪهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻣﻮاﻓﻘﺖ زﺑﺎﻧﻲ ﻓﺮاﺗﺮ رود‪ .‬وﻗﺖ‪ ،‬ﭘﻮل‪ ،‬راي‪ ،‬ﻫﻮاداري ﻋﻠﻨﻲ ﻓﻌﺎل و ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫دﻳﮕﺮ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﮔﺮاﻳﺸﻲ ﻣﺪاوم‪ ،‬اﻟﺘﺰام ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻳﺎ ﺷﺨﺺ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ ﺻﺮف‪ .‬از آنﺟﺎ‬
‫‪47‬‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﻣﻲدارد ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻤﺎدﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻜﻞﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻛﻞ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﻨﺎﻋﻲ‬
‫زﻣﺎن ﻣﺎ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮ ﺳﻨﺠﺶ زﺑﺎﻧﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ذﻫﻨﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺎي ﺗﻌﻤﻴﻢدادن آن ﺑﻪ دﻳﮕﺮ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﮔﺮاﻳﺸﻲ ﻣﺪاوم ﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬دﻻﻳﻞ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮشﺑﻴﻨﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻌﺪود ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‬
‫)ﻣﺜﻼً ديﻓﻠﻮر و وﺳﺘﻲ‪1958 ،‬؛ ﻓﺴﺘﻴﻨﮕﺮ‪ (1964 ،‬اﻳﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺪﺑﻴﻨﺎﻧﻪ را ﺗﺄﺋﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮوز رﻓﺘﺎرﻫﺎي دﻗﻴﻖ و ﭘﺮﻫﺰﻳﻨﻪ )ﺑﻪ ﺑﻴﺎن‬
‫ﻛﻤﭙﻞ ]‪ [1963‬رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﺳﺘﺎﻧﻪ واﻛﻨﺶ ﺑﺎﻻﺗﺮي دارﻧﺪ( از دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ زﺑﺎﻧﻲ دﺷﻮارﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻜﻴﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻪ داﻧﺶﺟﻮﻳﺎن داﻧﺸﻜﺪه در ﻣﻘﺎم ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺮ اﻃﻤﻴﻨﺎن آن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي آن را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﻌﻤﻴﻢ داد‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻜﺎﻛﺎن اﻓﺮاﻃﻲ ﻗﺼﺪ ﻣﻦ اﻟﻘﺎء اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه از ﭘﺎﺳﺦدﻫﻨﺪﮔﺎن داﻧﺸﻜﺪه ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ آن ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ دﻗﻴﻖ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ در ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت دﻳﮕﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﺻﻠﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎﻳﻲ ﻛﺎر ﺗﻌﻤﻴﻢدادن ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﻣﻮﺟﻪ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ از ﻟﺤﺎظ اﻋﺘﺒﺎر ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﺸﺮﻫﺎ و ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻨﺎﺳﺐ‬
‫دارﻧﺪ )ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺎﻣﻠﻲ از اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻚ ﮔﻮاﻳﺮ‪ .(1985 ،‬اﻣﺎ در ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ ﺗﻌﻤﻴﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺮه‬
‫اﺳﺖ ــ ﻣﺜﻼً ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻗﻨﺎﻋﻲ اﻧﻮاع ﺳﻄﻮح ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﭘﻴﺎم )ﺑﺎز ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻚﮔﻮاﻳﺮ‪،‬‬
‫‪ (1985‬ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي داﻧﺶﺟﻮﻳﺎن داﻧﺸﻜﺪه اﺳﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﻲ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ از ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻛﻤﺘﺮي‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻗﻨﺎﻋﻲ را از ﮔﺸﺖوﮔﺬار در راهﻫﺎي ﺷﺎديﺑﺨﺶ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي اﺣﺘﻤﺎﻻً زﺑﺎن‪ ،‬اﻗﻨﺎع ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﺮ ﺟﻨﺒﻪ دﻳﮕﺮ ﻓﺮاﮔﺮد ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺒﻂ ﺣﺎل و ﻫﻮاي اﻳﻦ ﺣﻮزه‬
‫ﭘﻬﻨﺎور وﻇﻴﻔﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ داﻣﻨﻪ ﻣﺤﺪود اﻳﻦ ﻓﺼﻞ را ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎلﻛﺮدن ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻻت ﺑﻲﺷﻤﺎري‬
‫دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﻣﻚﮔﻮاﻳﺮ‪1969 ،‬؛ ﻣﻴﻠﺮ‪1987 ،‬؛ ﻣﻴﻠﺮ‪ ،‬ﺑﺮﮔﻮن و ﺑﺮﮔﻮن‪ .(1984 ،‬واﻧﮕﻬﻲ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺣﻮزه ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﺰرﮔﻲ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ داراي ارزش ﻣﺤﺪودي ﺑﺮاي ﻛﺎرورزان اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻣﻦ ﺑﺮ دو ﺣﻮزه از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﺛﻤﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﺮاي ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻴﺎن ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ و‬
‫ﻛﺎرورز ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب اﻳﻦ دو ﺣﻮزه از آن ﺟﺎ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه دارم ﻫﺮدو اﻳﻦ ﺣﻮزهﻫﺎ ﺗﻮان ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﺑﺮاي‬
‫ﮔﺴﺘﺮش درك ﻋﻠﻤﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻗﻨﺎع و ﺑﺎﻻﺑﺮدن اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻗﺮار ﺑﻪ اﻗﻨﺎع و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آن‪ :‬دو ﺣﻮزه ﺑﺮاي ﻫﻤﻜﺎري‬

‫ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎورداﺷﺘﻦ اﺳﺖ )ﮔﺎﻫﻲ(‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ اﻟﮕﻮي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻣﺬﻛﻮر در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻠﻲ‪ ،‬در ﺷﻜﻞ ‪2‬ـ‪ 3‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﻌﺎل ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮﮔﻮن و ﻣﻦ )‪ (1973‬آن را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺿﺪﻧﮕﺮﺷﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﻛﺎر اﺻﻠﻲ ﻧﻤﺎدﺳﺎزي را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﭘﻴﺎمﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ‬
‫ﻣﻲﺳﭙﺎرد‪ .‬وﻇﻴﻔﻪ ﻋﻤﺪه اﻗﻨﺎعﻛﻨﻨﺪه ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﻪ ﺗﻬﻴﻪ و ﻋﺮﺿﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ ﻋﻘﻴﺪهﺷﺎن )ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ذﻫﻨﻲ ﻗﺒﻠﻲﺷﺎن( اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺎت رﻣﺰﮔﺬاري و اﻧﺘﻘﺎل ﭘﻴﺎم ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر واردﻛﺮدن ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن در‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺧﻮداﻗﻨﺎﻋﻲ آﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‪ ،‬دﺳﺖﻛﻢ در ﻣﺤﻴﻂ و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ اﻗﻨﺎعﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﻧﻘﺶﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻋﻲ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻗﺘﺒﺎس از ﺳﺨﻦ ﺗﻜﺮاري و ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺘﺮام »ﻋﻘﻞ‬
‫آدﻣﻲ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ اوﺳﺖ« اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ »ﮔﻔﺘﻦ« ﻧﻴﺰ ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﺑﺎورﻫﺎ و ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد‪.‬‬
‫‪48‬‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ = ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﻧﮕﺮي‬
‫اﻗﻨﺎع ﺷﻮﻧﺪه‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﺮ دو آﻧﻬﺎ‬
‫اﻗﻨﺎع ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬اﻗﻨﺎع ﺷﻮﻧﺪه‬ ‫اﻗﻨﺎع ﺷﻮﻧﺪه ﭘﻴﺎﻣﻲ را ﺧﻼف‬

‫را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺎﻣﻲ‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻲ‬
‫ﺧﻼق ﻋﻘﻴﺪه ﺗﻬﻴﻪ و ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ‬ ‫از ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن واﻗﻌﻲ ﻳﺎ ﺿﺮوري‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ = ﻋﺪم ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻧﮕﺮش ﻳﺎ رﻓﺘﺎر‬
‫ﺷﻜﻞ ‪3‬ـ‪ .2‬ﻳﻚ اﻟﮕﻮي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻛﻪ در آن اﻗﻨﺎعﺷﻮﻧﺪه ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﻧﻤﺎدﺳﺎزي اﺳﺖ )اﻟﮕﻮي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﻌﺎل از ﻣﻴﻠﺮ و ﺑﺮﮔﻮن‪،‬‬
‫‪.(1973‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮداﻗﻨﺎﻋﻲ در زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه زﻳﺎد اﺳﺖ‪ .‬واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻫﻮش ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﻚﮔﻮﻳﻲﻫﺎي‬
‫ﺑﻲﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﺮفزدن راﺟﻊ ﺑﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﺑﺎورداﺷﺘﻦ و رﻓﺘﺎرﻛﺮدن ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎﻳﻲ ﺧﺎص ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﭼﻮن ﻓﺸﺎر ﻫﻢﺳﺎﻻن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ درﺳﺘﻲ اﻳﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﺷﻚ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ ﮔﺮوه اﻟﻜﻠﻲﻫﺎي ﮔﻤﻨﺎم‪ ،‬از اﻋﻀﺎي ﺧﻮد ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻣﺨﺎﻃﺮات اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ اﻟﻜﻞ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ اﻋﻀﺎ ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﭘﻴﺶ از اوﻟﻴﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﻮد اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد را ﻛﻪ اﻟﻜﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ دروﻧﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﺟﻤﻠﻪ »ﻣﻦ ﻣﻲﺧﻮارهام« ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﻲ ﻛﻪ از اﻗﺮان ﻫﻤﺪل ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬ﺷﻜﺎﻛﻴﺖ‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ ﻳﺎ ﺧﺼﻮﻣﺖ آﺷﻜﺎر ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮدﭘﻨﺪاري از دل ﺳﺨﻨﺮان زدوده ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪ و ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ داﻧﺶﺟﻮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ارزﺷﻴﺎﺑﺎﻧﻪ ﻣﻌﻠﻤﺎن ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ اوﻗﺎت‬
‫اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮﻫﺎﻳﻲ در ﻛﻼس ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي اﻣﺘﺤﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻌﻠﻤﺎﻧﺸﺎن از روﻳﺪاد ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ‬
‫دارد اﻣﺎ ﺑﺎ ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻼف ﻧﮕﺮﺷﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﺤﺘﻤﻠﻲ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮارد ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ آﺛﺎر ﭘﻴﺸﺘﺎز و اﺑﺘﻜﺎري ﻟﻮﻳﻦ )‪ (1965‬وﻛﻮچ و ﻓﺮﻧﭻ )‪ (1948‬درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺤﺚ ﮔﺮوﻫﻲ و ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ در ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮشﻫﺎ و رﻓﺘﺎرﻫﺎ از‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮش اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ و دﺳﺘﻮر اداري‪ ،‬ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻧﻬﺎ از اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺮ اوﻟﻮﻳﺖ روشﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ‬
‫و ﻣﺮدم ﺳﺎﻻراﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي اﻗﺘﺪارﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و ﻓﺎﻗﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬از آنﺟﺎ ﻛﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻋﻠّﻲ دﻗﻴﻖ‬
‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ درواﻗﻊ ﺿﻌﻒ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻧﻴﺰ‬
‫ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در اﻳﻦ ﺑﺤﺚﻫﺎ اﻋﻀﺎي ﮔﺮوه را درﺳﺖ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻗﺮار ﻣﻲداد ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻼف ﻧﮕﺮﺷﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬از اﻋﻀﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ و ﺧﻂ ﻣﺸﻲﻫﺎي اداري را ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدهاﻧﺪ‬
‫ﺑﻪﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﻧﻈﺮات ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﮕﺮش ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺟﺮﻗﻪ ﻓﺮاﮔﺮد ﺧﻮداﻗﻨﺎﻋﻲ را ﺑﺰﻧﺪ و ﻣﻨﺘﻬﻲ‬
‫‪49‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﻣﺼﺮف ﮔﻮﺷﺖ اﻧﺪامﻫﺎي داﺧﻠﻲ )ﻟﻮﻳﻦ‪ (1965 ،‬و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺟﺎري ﻛﺎر‬
‫و روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ )ﻛﻮچ و ﻓﺮﻧﭻ‪ (1948 ،‬ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻗﺪرت اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺑﺎﻟﻘﻮه اﻟﮕﻮي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﻌﺎل‪ ،‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻮر ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎدﮔﻲ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻞ‪،‬‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎً ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮدادن ﻧﮕﺮشﻫﺎﻳﺸﺎن اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻘﻴﺪه ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺮآن ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬ﺑﺎورداﺷﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ وﻇﻴﻔﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻗﻨﺎع ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اوﺿﺎع و‬
‫اﺣﻮاﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻧﮕﺮش ﻣﺨﺎﻟﻒ را ﺑﻪﺻﻮرت اﺑﺰار اﻗﻨﺎﻋﻲ اﺛﺮﺑﺨﺶ درﻣﻲآورد و درﺑﺮاﺑﺮ آن ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ‬
‫اﻳﻦ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻌﻘﻴﺐ اﻳﻦ ﻫﺪف ﺑﺤﺚ و ﺟﺪلﻫﺎي ﻧﻈﺮي وﺗﺠﺮﺑﻲ ﭘﺮﺷﻮري را داﻣﻦ زده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪(3‬‬
‫ﺗﺎ اﻳﻦ ﺟﺎ اﻏﻠﺐ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺗﻮﺟﻴﻪ در ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻳﺎ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﺧﻮداﻗﻨﺎﻋﻲ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ راﺟﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر اﺧﺺ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺷﺎره دارد ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺸﻮقﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻗﻨﺎعﺷﻮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻧﮕﺮش ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪزﺑﺎن ﺳﺎدهﺗﺮ‪ ،‬آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ از ﻣﻮاﺿﻌﻲ ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ ﻋﻘﻴﺪهﺷﺎن دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺎداﺷﻲ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﻳﺎ ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ داد؟ )ﻣﻦ ﻋﻤﺪاً از‬
‫ﺑﻪﻛﺎرﺑﺮدن واژه دروغﮔﻮﻳﻲ ‪ ،‬ﻛﻪ ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﻳﺎﻧﻪﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮدم زﻳﺮا ﺣﺘﻤﺎً ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﺮﻳﻊ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﻫﺮﺣﺎل درﺑﺎره راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﻌﺎل ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ذاﺗﺎً ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ (.‬ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان‬
‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ )ﻣﺜﻞ آروﻧﺴﻮن‪1968 ،‬؛ ﻓﺴﺘﻴﻨﮕﺮ‪1957 ،‬؛ ﻓﺴﺘﻴﻨﮕﺮ و ﻛﺎرل اﺳﻤﻴﺖ ‪1959‬؛ ﻧﻞ ﻫﻠﻢراﻳﺶ و آروﻧﺴﻮن‪(1969 ،‬‬
‫راﺑﻄﻪاي ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻴﺎن دو ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ :‬ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش ﺑﻌﺪي ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﮔﺎﻫﻲ از درﮔﻴﺮي در ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻧﮕﺮش ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد )ﻣﺜﻼً اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻪ »ﻣﻦ ﺑﻪ ‪x‬‬
‫اﻋﺘﻘﺎد دارم« از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻪ »ﻣﻦ از ﻏﻴﺮ ‪ x‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ« ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ ]ﻓﺴﺘﻴﻨﮕﺮ‪ [1957 ،‬ﻳﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻪ »ﻣﻦ ﻓﺮدي ﻧﺠﻴﺐ و اﺧﻼﻗﻲام« ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻪ »ﻣﻦ ﻣﻲﻛﻮﺷﻢ اﻳﻦ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن را ﺑﻪ ﺑﺎورداﺷﺘﻦ ﭼﻴﺰي ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ آن ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ )آروﻧﺴﻮن‪ .(1968 ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺪﻣﺎت اﺻﻠﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪﻧﺤﻮي ﺣﺴﺎبﺷﺪه ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را اﺣﻴﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از راهﻫﺎي اﻋﺎده‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه اﺻﻠﻲ ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺜﻼً ﻫﻤﺎن ﻓﺮد اﻳﻦﻃﻮر‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ »اوﻟﺶ ﺑﻪ ‪ x‬اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺎﻻ ﻛﻪ ﻓﻜﺮش را ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ زﻳﺎدي ﺑﻪ ‪ x‬ﭘﻴﺪا ﻛﺮدهام«(‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻧﮕﺮش ﻣﺨﺎﻟﻒ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰارﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﺎﻫﺶ و‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺒﻠﻎ زﻳﺎدي ﺑﻪ ﺣﺎﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺧﻼف ﻧﮕﺮﺷﻲ را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ اﮔﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر ﺑﻪ ﻗﻮل و وﻋﺪه ﻣﺮﺟﻌﻲ ﺟﺬاب ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖﮔﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻨﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪارم اﻣﺎ‬
‫ارزش ﮔﻔﺘﻦ را دارد زﻳﺮا ﭘﻮل زﻳﺎدي ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآورم«‪ ،‬ﻳﺎ »اﻳﻦ را ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي آنﻛﻪ ﺟﺮي از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ و از ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﺮي واﻗﻌﺎً آدم ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ‪ «.‬ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻛﻪ اﻗﻨﺎعﺷﻮﻧﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺑﺰارﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪﻛﺎر‬
‫ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ وي اﻣﻜﺎن دﻫﺪ ﻧﮕﺮشﻫﺎي اوﻟﻴﻪاش را از آﺳﻴﺐ در اﻣﺎن دارد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮدادراﻛﻲ ﺑﻢ )‪ (1972 ،1968 ،1965‬راه دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻫﻤﻴﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻛﻪ در ﺑﺤﺚ‬
‫ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻦ از ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻮﻗﺘﻲ ﻧﮕﺮشﻫﺎ و رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ذﻛﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻢ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﺤﻜﻢ ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫از ﻧﮕﺮش ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل دارد اﻓﺮاد ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻘﻮﻳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﭘﺎداش( از ﻣﺤﻴﻂ ﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﻧﮕﺮشﻫﺎي واﻗﻌﻲ آﻧﻬﺎ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﻘﻮﻳﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‬
‫ﻳﺎ ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ »ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ‪ x‬اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ زﻳﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد را ﺑﻪ زﺑﺎن‬
‫ﻣﻲآورم‪ «.‬آدﻣﻲ ﭼﻪ ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﺪ و ﭼﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮدادراﻛﻲ را‪ ،‬ﻫﺮدو ﻧﻈﺮﻳﻪ راﺑﻄﻪاي ﻣﻌﻜﻮس ﻣﻴﺎن ﺗﻮﺟﻴﻪ و‬
‫ﺧﻮداﻗﻨﺎﻋﻲ را ﻣﻔﺮوض ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪50‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان اﻧﮕﻴﺰه )ﻣﺜﻞ اﻟﻤﺰ و ﺟﺎﻧﻴﺲ‪1965 ،‬؛ ﺟﺎﻧﻴﺲ‪1968 ،‬؛ ﺟﺎﻧﻴﺲ و ﮔﻴﻠﻤﻮر‪ (1965 ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﺘﻀﺎدي ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ راﺑﻄﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻴﺎن ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺧﻮداﻗﻨﺎﻋﻲ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه آﻧﻬﺎ ﻫﺮﻗﺪر ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻗﻮيﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش ﺑﻌﺪي ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان اﻳﻦﻃﻮر اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﺤﻜﻢ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰش ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﻮﺟﻪ دﻗﻴﻖ ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﻘﻴﺪه را‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻘﻲ )در اﺻﻄﻼح ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﮕﻴﺰه »ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﻤﺖﮔﻴﺮاﻧﻪ«( ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ راهﺣﻞ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﻣﺘﻌﺎرف ﻧﻴﺰ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ؛ ﻋﻘﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﮔﺮ در ازاي ارﺗﺒﺎط‬
‫ﺧﻼف ﻧﮕﺮﺷﻲ اﻓﺮاد ﭘﺎداش ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﻪاي ﻋﻄﺎ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﻌﺘﻘﺪان واﻗﻌﻲ درآﻳﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ و ﺧﻮدادراﻛﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻋﺘﺮاض ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ واﻗﻌﺎً ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮﺷﻲ اﺗﻔﺎق ﻧﻴﺎﻓﺘﺎده اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺪاﻓﻊ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﭘﺎداشﻫﺎ اداﻣﻪ دارد ﺑﻪ ﻫﻮاداري ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ و اﻳﻦ ﻛﻪ اﮔﺮ روزي اﻳﻦ ﭘﺎداشﻫﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺪاﻓﻊ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ اوﻟﻴﻪ ﺧﻮد ﺑﺎزﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻀﺎي ﻣﺤﺪود اﺟﺎزه ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ وﺳﻴﻊ ﻣﺘﻮن ﻧﻈﺮي و ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ )ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ اﺟﻤﺎﻟﻲ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻴﻠﺮ‪ (1973 ،‬و ﻧﻴﺰ اﻣﻜﺎن ﺗﺸﺮﻳﺢ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻼف ﻧﮕﺮﺷﻲ را ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫درﻧﻈﺮداﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ‪ ،‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺷﻮاري اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮﻛﻨﻨﺪهاي روﺑﻪرو‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮ آنﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده اﺛﺮﺑﺨﺶ از اﻟﮕﻮي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﻌﺎل اﻣﻴﺪوار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﮔﺎﻫﻲ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺮي ﻫﻢ درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﻻزم اﺳﺖ اﻗﻨﺎعﺷﻮﻧﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ‬
‫ﻣﺠﻬﺰ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ از ﻧﮕﺮش ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻴﻪﺗﺮاﺷﻲ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ آن ﺷﺎخ و ﺑﺮگ ﺑﺪﻫﻨﺪ؟‬
‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ روﺷﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺿﺮورﺗﻲ ﻫﻢ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻗﻨﺎع را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺛﻨﻮﻳﺖ اﻳﻦ ﻳﺎ آن ﺳﺎدهاﻧﮕﺎراﻧﻪ و ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﺎ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار اﺳﺖ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ارﺗﺒﺎﻃﻲ و وﺿﻌﻴﺘﻲ دارد‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻌﻀﻲ‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﮕﺮﺷﻲ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻛﻢ‪ .‬ﭘﺎﻧﺰدهﺳﺎل‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻦ و ﻳﻜﻲ ا ز داﻧﺸﺠﻮﻳﺎﻧﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﻣﻨﺘﺸﺮﻧﺸﺪهاي را ﺑﺮاي ﻓﺮوﺷﮕﺎه ﺑﺰرگ »اﻳﺴﺖ ﻛﻮﺳﺖ« اﻧﺠﺎم دادﻳﻢ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﺼﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺳﺎﺑﻖ را دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻓﺮوﺷﮕﺎه ﺟﻠﺐ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬از دادهﻫﺎي ﻣﻮﺛﻘﻲ ﻛﻪ ﻓﺮوﺷﮕﺎه اراﺋﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن داﺋﻤﻲ داراي‬
‫ﻛﺎرت اﻋﺘﺒﺎري ﻗﺒﻠﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ در ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﺎﻻﻳﻲ از ﻓﺮوﺷﮕﺎه ﻧﺨﺮﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮر ﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﮔﺮاﻳﺸﻲ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب درﺑﺎره ﻓﺮوﺷﮕﺎه ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮري ﻛﻪ در ﺧﻴﻠﻲ از ﻣﻮارد ﺑﺎ ﺷﻜﺎﻳﺖﻫﺎي ﻛﺘﺒﻲ و درﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺑﺴﺘﻦ ﺣﺴﺎبﻫﺎي اﻋﺘﺒﺎري ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺎوي و ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ :‬ﮔﺮوه ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﮔﺮوه ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻼف ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻴﻪ‬
‫زﻳﺎد و ﮔﺮوه ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻼف ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻢ‪ .‬ﻣﺸﺘﺮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﮔﺮوه ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﻲ از ﻓﺮوﺷﮕﺎه درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن دو ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در آن از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻣﻄﻠﺐ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ )‪ 100‬ﺗﺎ ‪ 200‬ﻛﻠﻤﻪ( ﺗﺤﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان »ﭼﺮا از ﺧﺮﻳﺪ در )ﻓﺮوﺷﮕﺎه ﺑﺎﻧﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ( ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻣﻲﺷﻮم« ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻗﺒﺾ‬
‫ﺧﺮﻳﺪي ﺑﻪ ارزش ‪ 25‬دﻻر درﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 90‬درﺻﺪ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن در ﻫﺮ دو ﮔﺮوه ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﻗﺒﻞ از ﺳﺮرﺳﻴﺪ ﻣﻬﻠﺖ‬
‫ارﺳﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو واﻛﻨﺶ ﻓﺮوﺷﮕﺎه ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﻣﺸﺘﺮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ در وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻮﺟﻴﻪ زﻳﺎد ﻗﺮار‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﮔﻮاﻫﻲﻫﺎي ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﺒﺮﻳﻚ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن در وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻢ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ درﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺿﻤﻦ ﺗﺸﻜﺮ از ﻣﺸﺎرﻛﺘﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺎﻳﺰهاي ﻧﺒﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﻴﺎس اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻛﻨﺘﺮل و ﺑﺮرﺳﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺛﻖ ﺑﺮاي ﺷﺶﻣﺎه ﺑﻌﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻋﺪه ﻣﺸﺘﺮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺠﺪداً از ﻓﺮوﺷﮕﺎه‬
‫ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻌﻠﻮم ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﺮدو ﮔﺮوه ﻣﺪاﻓﻊ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭼﺸﻢﮔﻴﺮي ﻧﺮخ ﺧﺮﻳﺪ ﻣﺠﺪد ﺑﺎﻻﺗﺮي را‪ ،‬ﻫﻢ از‬
‫‪51‬‬
‫ﻟﺤﺎظ ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ ﻣﻘﺪار ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺮج ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﮔﺮوه ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ )اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي‬
‫ﮔﻮاﻫﻲ ‪ 25‬دﻻر ﻫﺪﻳﻪاي ﻛﻪ اﻓﺮاد ﮔﺮوه ﺗﻮﺟﻴﻪ زﻳﺎد درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ(‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻫﺮدو اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ )ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و ﻣﻴﺰان ﭘﻮل‬
‫ﺻﺮفﺷﺪه ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ( در ﮔﺮوه ﺗﻮﺟﻴﻪ زﻳﺎد ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﮔﺮوه ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻢ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺗﻔﺎوت‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎدار ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻦ‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺧﻼف ﻧﮕﺮﺷﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮ ﺧﺮﻳﺪ در ﻓﺮوﺷﮕﺎه ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻲآنﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻋﺮﺿﻪﺷﺪه ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎ‬
‫ﺗﻔﺎوت ﭼﺸﻢﮔﻴﺮي را در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎر ﭘﺪﻳﺪ آورد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻼف ﻧﮕﺮﺷﻲ را ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬
‫ﻫﺪف اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺧﻮد ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ درﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﺗﻮﺟﻴﻪ را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺆﺛﺮ دﺳﺘﻜﺎري ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ اﻃﻼع دﻗﻴﻘﻲ از‬
‫ﻣﻴﺰان ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﻓﺮﺻﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻗﻨﺎع‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ اﻣﻜﺎن ﻃﺮحرﻳﺰي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻴﺪاﻧﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آزﻣﻮدن ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎره ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻧﺎﻓﺬ در ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري اﻗﻨﺎﻋﻲ‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﻌﺎل در ﻣﺤﺪودهﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬اﻏﻠﺐ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺘﻘﺪم ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻼف ﻧﮕﺮﺷﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﺣﻮزهﻫﺎي‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻗﻨﺎﻋﻲ در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺤﻨﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش و‬
‫ﺗﺪاوم ﺗﻼشﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻮشﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﮕﺮﺷﻲ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻮﺷﺪاروي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﮕﻮي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﻌﺎل ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﭼﻨﺪان ﺟﻮر درﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ .‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻛﻼن ﻛﺎر درﮔﻴﺮﺳﺎﺧﺘﻦ ﻫﺰارانﻧﻔﺮ را در ﺗﺪوﻳﻦ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺧﻼف ﻧﮕﺮﺷﻲ اﮔﺮ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖﻛﻢ ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻊ روﺑﻪرو ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﺳﻨﺘﻲ ﭘﺬﻳﺮش اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ واﻗﻊﺑﻴﻨﺎﻧﻪﺗﺮﻳﻦ و اﻗﺘﺼﺎديﺗﺮﻳﻦ وﺳﺎﻳﻞ اﻗﻨﺎع را‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ داﻣﻨﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري اﻗﻨﺎﻋﻲ آن ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﺑﺰرگ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻼف ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺑﻪوﻳﮋه‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺟﺬاب اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﻨﻲ ﭼﻨﺪ از رﻫﺒﺮان ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﻔﺮادي ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻓﻮاﻳﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ اﻗﻨﺎﻋﻲ زﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻼش و اﺑﺘﻜﺎري را ﻛﻪ ﺑﺮاي آن ﺻﺮف ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻳﺎدآور ﺷﺪم ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ذاﺗﺎً ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ در اﺳﺘﻔﺎده از راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﻌﺎل وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬در واﻗﻊ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﻲ اﻳﻦ ارزش ﻣﻀﺎﻋﻒ را ﻫﻢ دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻗﻨﺎعﺷﻮﻧﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ اﻣﺘﻴﺎزات ﻣﻮاﺿﻊ ﺑﺪﻳﻞ ﺳﻮق دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﮔﺮدي ﻛﻪ اﮔﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻴﻠﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻨﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از آن اﺟﺘﻨﺎب ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺻﻒ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ درﺑﺎره روشﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫در ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ اﻗﻨﺎعﺷﻮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ در ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﮕﺮش ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻣﻜﺎن ﺑﺮوز اﺷﻜﺎﻻت اﺧﻼﻗﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫از ﻓﺮﻳﺒﻜﺎري آﺷﻜﺎر و اﺟﺒﺎر ﻛﻠﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﺣﻜﻢ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮد‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﻌﺎل ﻣﻨﺒﻊ اﻗﻨﺎﻋﻲ‬
‫ارزﺷﻤﻨﺪي در اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ در ﺣﻮزه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﮔﺴﺘﺮش دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻢ‪...‬‬
‫ﻗﺒﻼً ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ و ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ درﺑﺎره‬
‫اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻋﺎﻟﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ :‬ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻧﻪ ﺑﻪ ﺿﺮب اﺟﺒﺎر اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻣﻨﻔﺮد ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻣﺴﻠﺴﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫دﻗﺖ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻓﺮاوردهﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ ﻳﺎ رأيدادن ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺰدﻫﺎي ﺧﺎص ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﻌﻤﻮﻻً اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل را‬
‫ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻤﺒﺎران ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ روي ﺗﺮﻏﻴﺐﻫﺎي ﺗﻜﺮاري اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻛﻪ از رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﭘﺨﺶ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻢ )‪ (1970‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ادﻋﺎي ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ‬
‫اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻣﺜﺎل ﭘﻴﺶ ﭘﺎاﻓﺘﺎدهاي ﻣﻲزﻧﺪ و ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺮدﻣﻲ را ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎمﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮي در رﻓﺘﺎر‬
‫‪52‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان در داروﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ ﻗﺮص ﻣﺴﻜﻦ از ﻧﻮع آﺳﭙﺮﻳﻦ ﻣﻲﺧﺮﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻮع ﻣﺸﺎﺑﻪ آن را‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﻤﺘﺮ ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﭘﻴﺎم ﭘﻴﺎﭘﻲ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻗﻨﺎع ﺗﻨﻬﺎ اﺧﻴﺮاً ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻛﺎرﻛﺮد‬
‫اﻳﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري اﻗﻨﺎﻋﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻪوﻳﮋه ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺗﻜﺮار اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﻴﺎمﻫﺎي آﻏﺎزﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر »آﻣﺎدهﺳﺎﺧﺘﻦ« ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺮاي دﻋﻮتﻫﺎي ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺑﻌﺪي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي آﻏﺎزﻳﻦ ﺛﻤﺮات اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪﺑﺎر آورد‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺎمﻫﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن را در ﻗﺎﻟﺒﻲ ذﻫﻨﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻌﺪ ﭘﺬﻳﺮش ﭘﻴﺎم اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺑﻌﺪي ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ روﻳﻜﺮد ﻣﺴﻠﺴﻠﻲ راﻫﺒﺮد ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ درﺑﺴﺘﻪ ﻳﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﭘﺲ از رد اﺳﺖ )ﺳﻴﺎﻟﺪﻳﻨﻲ و ﻫﻤﻜﺎران ‪ ،1975‬اﻳﻮن‬
‫ﭼﻦ ايﻧﻮن و ﺑﻴﺰﻣﻦ ‪ ،1978‬ﻣﻮون و ﺳﻴﺎﻟﺪﻳﻨﻲ‪ ،1980 ،‬ﺷﻨﺎب و اوﻧﻴﻞ ‪ .(1979‬اﻳﻦ روش در آﻏﺎز از ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن درﺧﻮاﺳﺘﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎً اﻓﺮاﻃﻲ اﺳﺖ و ﻳﻘﻴﻨﺎً ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش واﻗﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﻴﻠﻲ ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮي را‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض اﺻﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺘﻨﺎع از ﻗﺒﻮل درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻲﻣﻼﺣﻈﻪ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬اﻗﻨﺎعﺷﻮﻧﺪﮔﺎن را ﻣﺴﺘﻌﺪ ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي‬
‫ﻣﻼﻳﻢﺗﺮ ﺑﻌﺪي ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺑﺎ ﻫﺪف اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ دارد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎل آﺷﻨﺎي راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻠﻢ و داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ داﻧﺸﺠﻮ در ﻳﻚ اﻣﺘﺤﺎن ﻧﻤﺮه ‪ D‬ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ اﻋﺘﻘﺎد دارد ﻧﻤﺮه ‪ C‬ﺣﻖ اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از راﻫﺒﺮد در ﺑﺴﺘﻪ‪،‬‬
‫داﻧﺸﺠﻮ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ را ﺑﺎ اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺷﺮوع ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺮه ‪ A‬در ﺧﻮر او ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻠﻢ ﺑﻲدرﻧﮓ اﻇﻬﺎر‬
‫ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﺑﺮآوردن اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻤﺮه ‪» Dû‬ﺑﻴﺶ‬
‫از ﺣﺪ ﺳﺨﺖﮔﻴﺮاﻧﻪ« ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻗﺒﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺮه اﻣﺘﺤﺎن را ﺑﻪ ‪ C‬ارﺗﻘﺎء دﻫﺪ و ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ راﻫﺒﺮد ﭘﻴﺎم ﭘﻲدرﭘﻲ داﻧﺸﺠﻮ‬
‫ﻣﻮﻓﻖ از آب درﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ راﻫﺒﺮد ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ در ﺑﺴﺘﻪ ﺛﻤﺮات اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺑﻪﺑﺎر ﻣﻲآورد‪) .‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻼﺻﻪاي از اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‬
‫دﻳﻼرد‪ ،‬ﻫﺎﻧﺘﺮ و ﺑﺮﮔﻮن‪ .1984 ،‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺒﺤﺜﻲ ﻛﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪي اﻗﻨﺎﻋﻲ راﻫﺒﺮد ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ در ﺑﺴﺘﻪ را در ﻣﻮردي ﻣﺜﻞ‬
‫ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻌﻠﻢ و داﻧﺸﺠﻮ در ﻣﺜﺎل ﻓﺮﺿﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻻﻓﺖ ﻫﺎوس‪.(1986 ،‬‬
‫روي دﻳﮕﺮ ﺳﻜﻪ اﻗﻨﺎع را راﻫﺒﺮد ﭘﺎﻣﻴﺎندر اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺎرون‪1973 ،‬؛ ﻓﺎس و دﻣﭙﺰي‪1979 ،‬؛ ﻓﺮﻳﺪﻣﻦ و ﻓﺮﻳﺰر‪،‬‬
‫‪1966‬؛ رﻳﺘﻞ‪ .(1981 ،‬در اﻳﻦﺟﺎ روانﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮﻋﻜﺲ اﺳﺖ‪ :‬اﻗﻨﺎعﮔﺮ ﺑﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻼﻳﻤﻲ ﺷﺮوع ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻮل آن‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺣﺘﻤﻲ اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ آن را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد‪ ،‬اﻗﻨﺎعﮔﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي ﺗﻨﺪﺗﺮي را در ﻣﻴﺎن ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬اﻳﻦ روش ﻏﺎﻟﺒﺎً در‬
‫ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل ﻓﺮوش ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﺑﺘﺪا ﺣﺪاﻗﻞ درﺧﻮاﺳﺖ از ﻣﺸﺘﺮي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد )ﻣﺜﻼً از وي‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪاي را ﺻﺮف ﺷﻨﻴﺪن اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻳﻚ ﻓﺮاورده ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ را ﺑﻪ راﻳﮕﺎن ﻳﺎ ﺑﺮاي اﻣﺘﺤﺎن ﺑﭙﺬﻳﺮد و اﻣﺜﺎل‬
‫اﻳﻨﻬﺎ(‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ روش ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﺮح ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻮاﻓﻖ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪﻫﻤﺮاه ﻣﻲآورد‪) .‬ﻣﺜﻼً‬
‫ﻳﻚ ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻛﺘﺎب ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ »ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن از آﻣﻮزش ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻲﺑﻬﺮه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ؟«(‪ .‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ از‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﭘﻴﺎﭘﻲ‪ ،‬ﻓﺮض اﺻﻠﻲ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ :‬اﻗﻨﺎعﺷﻮﻧﺪه ﺑﺎ ﺗﻦدادن ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ اوﻟﻴﻪ درﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﺨﺖﺗﺮ‬
‫ﺑﻌﺪي ﺷﻜﻨﻨﺪهﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻳﻜﺒﺎر دﻳﮕﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري اﻗﻨﺎﻋﻲ راﻫﺒﺮد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ دﻳﻼرد و ﻫﻤﻜﺎران‪.(1984 ،‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ ﻣﻦ و ﺑﺮﮔﻮن )ﺑﺮﮔﻮن و ﻣﻴﻠﺮ‪ (1985 ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻧﻘﺾ اﻧﺘﻈﺎرات درﺑﺎره ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاريﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ‬
‫ﻃﺮحرﻳﺰي ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از روﻳﻜﺮدﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﭘﻴﺎﭘﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺮض‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎم اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر را ﺑﻪ دﺳﺖ دﻫﺪ‪ :‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ اﻧﺘﻈﺎرات ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺜﻼً‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺷﺮﻛﺖ دﺧﺎﻧﻴﺎت اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﻻﻳﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮات زﻳﺎنﺑﺨﺶ ﺟﺴﻤﻲ ﻛﺸﻴﺪن ﺳﻴﮕﺎر ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ(؛ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪﻧﺤﻮ‬
‫ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ اﻧﺘﻈﺎرات ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﻧﻘﺾ ﻛﻨﺪ )ﻣﺜﻼً ﻛﺸﻴﺸﻲ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ در ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﻲ از ﻫﻢﻛﻴﺸﺎن ﺧﻮد اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫‪53‬‬
‫ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ ﻛﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي اﺳﺖ(؛ ﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﺮزي ﻣﻄﻠﻮب از اﻧﺘﻈﺎرات اﻗﻨﺎعﺷﻮﻧﺪه ﻓﺮاﺗﺮ رود )ﻣﺜﻼً ﻫﻤﺎن ﻛﺸﻴﺶ در‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺳﻘﻂﺟﻨﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﻣﻮﺿﻊ را اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﺪ(‪ .‬دو ﻧﻮع اول ﻧﻘﺾ اﻧﺘﻈﺎرات‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫اﻗﻨﺎﻋﻲ را ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ )ﺣﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻣﻌﻜﻮس ﺑﮕﺬارﻧﺪ( و ﺣﺎل آنﻛﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻮع ﺳﻮم اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ اﻗﻨﺎﻋﻲ را‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ را ﻣﻲﺗﻮان در رﺷﺘﻪاي از ﭘﻴﺎمﻫﺎ ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺴﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﭘﻴﺎم ﺧﺎص اﮔﺮ ﻣﺠﺰا درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺮ ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﻳﺎ رﻓﺘﺎرﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎم ﻧﻘﺾ ﻣﻄﻠﻮب ﻳﺎ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب اﻧﺘﻈﺎرات ﻣﺨﺎﻃﺐ را اﻳﺠﺎد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻳﺎ راه ﻣﻮاﻓﻘﺖ را ﻫﻤﻮار ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﻳﺎ ﻣﻮاﻧﻌﻲ در راه ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﻌﺪي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﺧﻼل‬
‫ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت آن در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻛﻨﺎرﮔﺬاﺷﺘﻦ ﭼﺎپ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ‬
‫ﻃﺮﻓﺪاري ﻛﺮد و دﻟﻴﻞ آورد ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ ﮔﺰارشﻫﺎ زﻳﺎد اﺳﺖ و اﻏﻠﺐ ﺳﻬﺎﻣﺪاران آن را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﻦ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺑﺮﺣﻖﺑﻮدن‬
‫اﻳﻦ ادﻋﺎ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدم ﻛﻪ در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﻬﺎﻣﺪاران ﻣﺮﺗﺒﺎً اﻳﻦ ﮔﺰارشﻫﺎ را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﻛﻪ »اﻣﺴﺎل از ﮔﺰارش‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺧﺒﺮي ﻧﻴﺴﺖ«‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي ﻧﻘﺾ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب اﻧﺘﻈﺎرات را اﻳﺠﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ آﻳﻨﺪه ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺷﺮﻛﺖ را ﺑﺎ دﺷﻮاري روﺑﻪرو ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دﺳﺖﻛﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ درﺑﺎره رﻫﺎﻛﺮدن ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ را ﺑﻪ ﺑﻌﺪ از ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﻣﻮﻛﻮل ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﺪﻓﺶ ﻣﻄﻠﻊﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻬﺎﻣﺪاران از دﻻﻳﻞ اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﺤﺪوﻳﺖ ﻓﻀﺎ اﺟﺎزه ﻛﻨﻜﺎش ﻛﺎﻣﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎي ﻣﻼزم ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﭘﻴﺎم ﭘﻴﺎﭘﻲ را ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‬
‫ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬اﮔﺮﻧﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺮ اﻳﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬واﻧﮕﻬﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﭘﻴﺎم ﭘﻴﺎﭘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻼف ﻧﮕﺮﺷﻲ‪ ،‬در ﭼﻬﺎردﻳﻮاري ﺑﺴﺘﻪ و ﻣﻨﺰوي آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻗﻨﺎﻋﻲ و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ دل ﺑﻪ درﻳﺎ ﺑﺰﻧﻨﺪ و اﻗﺪام ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ را آﻏﺎز ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺪﻓﺶ آزﻣﻮدن‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري و ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﭼﻨﻴﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﻲ در دادوﺳﺘﺪ ﻣﻌﺎﻣﻼت روزاﻧﻪ اﻗﻨﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻋﻨﻮان اﻳﻦ ﺑﺨﺶ دﻻﻟﺖ‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻳﻚ اﻗﻨﺎعﻛﻨﻨﺪه ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺒﺎدﻟﻪﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺑﻌﺪي ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد و‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺟﺰﺋﻴﺎت اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮد ﻣﺴﻠﺴﻞ در ﭘﺮده راز ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ دو ﻧﻬﺎل ﺗﺎزه ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﺳﺎزي و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ رﻳﺸﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﺒﺎرك ﻋﻤﻴﻖ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي دارﻧﺪ اﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﺎﻳﺪ رﺷﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﻛﻮﺷﺶ و ﻫﻤﻜﺎري زﻣﻴﻦ ﭘﮋوﻫﺶ را ﺑﺬراﻓﺸﺎﻧﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ روزي ﻓﺮا رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮاي درو آﻣﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪54‬‬
‫‪ .1‬ﻣﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻴﻞ ﺷﺪﻳﺪ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪن ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻓﺮﻋﻲ و ﻣﻔﺼﻞ درﺑﺎره اﻳﻦﻛﻪ آﻳﺎ ارﺗﺒﺎط و اﻗﻨﺎع ﻣﺘﺮادفاﻧﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً آﻳﺎ ﻣﺮﺟﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﻗﻨﺎﻋﻲ داد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﻦ اﻗﻨﺎع و دﻳﮕﺮ ﻫﺪفﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺷﺨﺺ راه دوم را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺤﻴﻄﻲ در ﺻﺪر اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬
‫ﻫﺪف ارﺗﺒﺎﻃﻲ »ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﻃﻼﻋﺎت« ﺑﻪ ﻃﺮزي ﻧﺎﮔﺸﻮدﻧﻲ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ وﻇﺎﻳﻒ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﻛﺎرآﻳﻲ در ﻫﻢ ﺗﻨﻴﺪه‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ )اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺷﻤﺎ را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺤﻮﻟﻪ را ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ اﻧﺠﺎم ﻫﻴﺪ( ﺗﺎ اﺧﺘﻴﺎر ارﺗﺒﺎطﮔﺮ را ارﺗﻘﺎء دﻫﺪ‪») .‬اﻳﻦ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد ﻛﻪ ﻣﻦ ارﺗﺒﺎطﮔﺮي ﺗﻮاﻧﺎ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﺴﺘﻢ«( و ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﺪ )»زﻣﺎن و‬
‫ﻧﻴﺮوﻳﻲ را ﻛﻪ ﺻﺮف ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎطﻣﺎن ارزش ﻗﺎﺋﻞ ﻫﺴﺘﻴﻢ«(‪.‬‬
‫‪ .2‬اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ آزاردﻫﻨﺪه ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﺪف اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش ﻳﺎ رﻓﺘﺎر ﻳﺎ ﻫﺮدو آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻮاﺟﻬﻪ‬
‫ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ )ﻣﺜﻞ ﻓﺮﻳﺪﻣﻦ و ﺳﻴﺮز‪1965 ،‬؛ ﺳﻴﺮز و ﻓﺮﻳﺪﻣﻦ‪1967 ،‬؛ زﻳﻠﻤﻦ و ﺑﺮاﻳﺎﻧﺖ ‪ (1985‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮاﺟﻬﻪ‬
‫داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ‪ ،‬اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﺣﺘﻤﺎل دارد از ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از آن ﻧﻈﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻧﻔﻲ آﺛﺎر ﭘﻴﺎمﻫﺎي رﻗﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺟﻠﺐ اﻓﺮاد ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺴﻂ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را روانﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﻣﻐﺸﻮش و ﻏﻴﺮدﻗﻴﻖ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮد‪،‬‬
‫آن وﻗﺖ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺎﻳﺪ از دﺧﺎﻟﺖ در ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻼف ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺳﺮﺑﺎز ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف وﺟﻮد ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻛﺎﻓﻲ ﺗﺎ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻛﺎﻓﻲ اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ رﻣﺰﮔﺬاري ﭘﻴﺎم ﮔﺮاﻳﺸﻲ را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪Aronson, E. (1968). Dissonance theory: Progress and problems. In R. P. Abelson, E. Aronson, W. J.‬‬
‫‪McGuire, T. M. Newcomb, M. J. Rosenberg, & P. H. Tannenbaum (Eds.), Theories of cognitive‬‬
‫‪consistency: A sourcebook (pp. 5٢٧).‬‬ ‫‪ِ Chicago: Rand-McNally.‬‬
‫‪Baron, R. A. (1973). The ``foot-in-the-door'' phenomenon: Mediating effects of size of first request and‬‬
‫‪sex of requestor. Bulletin of the Psychonomic Society, 2, 113-144.‬‬
‫‪Becker, S. L. (1963). Research on emotional and logical proofs. Southern Speech Journal, 28, 198-207‬‬
‫‪Bem, D. J. (1965). An experimental analysis of self-persuasion. Journal of Experimental Social‬‬
‫‪Psychology, 1, 199-218.‬‬
‫‪Bem, D. J. (1968). Attitudes as self-descriptions: Another look at the attitude behavior link. In A. G.‬‬
‫‪Greenwald, T. C. Brock, & T. M. Ostrom (Eds.), Psychological foundations of attitudes (pp. 197ِ-215).‬‬
‫‪New York: Academic Press.‬‬
‫‪Bem, D.J. (1970). Beliefs, attitudes, and human affairs. Belmont, CA: Brooks-Cole.‬‬
‫‪Bem, D. J. (1972). Self-perception theory. In L. Berkowitz (Ed.), Advances in experimental social‬‬
‫‪psychology (Vol. 6, pp. 2-63). New York: Academic Press.‬‬
‫‪Burgoon, M., & Miller, G. R. (1985). An expectancy interpretation of language and persuasion. In H. Giles‬‬
‫‪& R. N. St. Clair (Eds.), Recent advances in language, communication, and social psychology (pp. 199-‬‬
‫‪229) London: Laurence Erlbaum Associates.‬‬
‫‪Campbell, D.T. (1963). Social attitudes and other acquired behavioral dispositions, In S. Koch (Ed.),‬‬
‫‪Psychology: A study of a science (Vol. 6, pp. 94-172). New York: McGraw-Hill.‬‬
‫‪Cialdini, R. B., Vincent, J. E., Lewis, S. K., Catalan, J., Wheeler, D., & Darby, B. L. (1975). Reciprocal‬‬
‫‪concessions procedure for inducing compliance: The door-in-the-face technique. Journal of Personality‬‬
‫‪and Social Psychology, 31, 206-215.‬‬
‫‪55‬‬
Coch, L., & French, J. R. P., Jr. (1948). Overcoming resistance to change. Human Relations, 1, 512-532.
Cushman, D. P., & McPhee, R. D. (Eds.). (1980). Message-attitude-behavior relationship: Theory,
methodology, and application. New York: Academic Press.
Defleur, M. L., Westie, F. R. (1958). Verbal attitudes and overt acts: An experiment on the salience of
attitudes. American Sociological Review, 23, 667-673.
Dillard, J. P., Hunter, J. E., & Burgoon, M. (1984). Sequential-request persuasive strategies: Meta-analysis
of foot-in-the-door and door-in-the-face. Human Communication Research, 10, 461-487.
Elms, A. C., & Janis, I. L. (1965). Counter norm attitudes induced by consonant versus dissonant
conditions of role playing. Journal of Experimental Research in Personality, 1, 50-60.
Even-Chen, M., Yinon, Y., & Bizman, A. (1978). The door-in-the-face technique: Effects of the size of the
initial request. European Journal of Social Psychology, 8, 135-140.
Festinger, L. (1957). A theory of cognitive dissonance. Stanford, CA: Stanford University Press.
Festinger, L. (1964). Behavioral support for opinion change. Public Opinion Quarterly, 28, 404-417.
Festinger, L., & Carlsmith, J. M. (1959). Cognitive consequences of forced compliance. Journal of
Abnormal and Social Psychology, 58, 203-210.
Foss, R. D., & Dempsey, C. B. (1979). Blood donation and the foot-in-the-door technique: A limiting case.
Journal of Personality and Social Psychology, 37, 580-590.
Freedman, J. L., & Fraser, S. C. (1966). Compliance without pressure: The foot-in-the-door technique.
Freedman, J. L., & Sears, D. O. (1965). Selective exposure. In L. Berkowitz (Ed.), Advances in
experimental social psychology (Vol, 2, pp. 57-97). New York: Academic Press.
Janis, I. L. (1968). Attitude change via role playing. In R. P. Abelson, E. Aronson, W. J. McGuire, T. M.
Newcomb, M. J. Rosenberg, & P. H. Tannenbaum (Eds.), Theories of cognitive consistency: A
sourcebook (pp. 810-818). Chicago: Rand-McNally.
Janis, I. L., & Gilmore, J. B. (1965). The influence of incentive conditions on the success of role playing in
modifying attitudes. Journal of Personality and Social Psychology, 1, 17-27.
Kelman, H. C. (1961). Processes of opinion change. Public Opinion Quarterly, 25, 57-78.
Lewin, K. (1965). Group decision and social change. In H. Proshansky & B. Seidenberg (Eds.), Basic
studies in social psychology (pp. 423-437). New York: Holt, Rinehart & Winston.
Liska, A. E. (Ed.). (1975). The consistency controversy: Readings on the imapct of attitude on behavior.
New York: Schenkman.
Lofthouse, L. J. (1986). An empirical investigation of individual and situational differences in compliance-
gaining. Unpublished master's thesis, Department of Communication, Arizona State University, Tempe,
AZ.
Mcguire, W. J. (1969) The nature of attitudes and attitude change. In G. Lindzey & E. Aronson (Eds.),
Handbook of social psychology (2nd ed., Vol. 3, pp. 136-314).Reading, MA: Addison-Wesley.
McGuire, W. J. (1985). Attitudes and attitude change. In G. Lindzey & E. Aronson (Eds.), Handbook of
social psychology (3rd ed., Vol. 2, pp. 233-346) New York: Random House.
Miller, G. R. (1973). Counterattitudinal advocacy: A current appraisal. In C. D. Mortensen & K.K..Sereno
(Eds.), Advances in communication research (pp. 105-152). New York: Harper & Row.
Miller, G. R. (1980). On being persuaded: Some basic distinctions. In M. E. Roloff & G. R. Miller (Eds.),
Persuasion: New directions in theory and research (pp. 11-28). Newbury Park, CA: Sage.
Miller, G. R. (1987). Persuasion. In C. R. Berger & S. H. Chaffee (Eds.), Handbook of communication
science (pp. 446-483). Newbury Park, CA: Sage.
Miller, G. R., & Burgoon, M. (1973). New techniques of persuasion. New York: Harper & Row.
Miller, G. R., & Burgoon, M. (1978). Persuasion research: Review and commentary. In B. D. Ruben (Ed.),
Communication yearbook 2 (pp. 29-47). New Brunswick, NJ: Transaction Books.
Miller, G. R., Burgoon, M., & Burgoon, J. K. (1984). The functions of human communication in changing
attitudes and gaining compliance. In C. C. Arnold & J. W. Bowers (Eds.), Handbook of rhetorical and
communication theory (pp. 400-447). Newton, MA: Allyn & Bacon.
Miller, G. R., & Steinberg, M. (1975). Between people: A new analysis of interpersonal communication.
Chicago: Csience Research Assoicates.
Mowen, J. C., & Cialdini, R. B. (1980). On implementing the door-in-the-face technique in a business
context. Journal of Marketing Research, 22, 253-258.
56
Nel, E., Helmreich, R. K., & Aronson, E. (1969). Opinion change in the advocate as a function of the
persuasibility of his audience: A clarification of the meaning of dissonance. Journal of Personality and
Social Psychology, 12, 117-124.
Rittle, R. H. (1981). Changes in helping behavior: Self versus situational perceptions as mediators of the
foot-in-the-door effect. Personality and Social Psychology Bulletin, 7, 431-437.
Sears, D. O., & Freedman, J. L. (1967). Selective exposure to information: A critical review. Public
Opinion Quarterly, 31, 194-213.
Shanab, M. E., & O'Neill, P. (1979). The effects of contrast upon compliance with socially undesirable
requests in the door-in-the-face paradigm. Canadian Journal of Behavioral Science, 11, 236-244.
Simons, H. W. (1974). The carrot and stick as handmaidens of persuasion in conflict situations. In G. R.
Miller & H. W. Simons (Eds.), Perspectives on communication in social conflict (pp. 172-205).
Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Zillmann, D., & Bryant, J. (Eds.). (1985). Selective exposure to communication. Hillsdale, NJ:
Laurence Erlbaum Associates
57
‫‪4‬‬
‫ﭼﻬﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺻﻠﻲ در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫و ارزش آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻣﺎرﺳﻴﺎ ﭘﺮاﻳﺮ ـ ﻣﻴﻠﺮ‬

‫داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ آﻳﻮوا‬
‫ﻓﺮاﮔﺮد ﺳﺎﺧﺘﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ داﻧﺶ ﻧﻈﺮي و ﺗﺠﺮﺑﻲ درﺑﺎره رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻄﻌﺎً در ﺧﻼ اﺗﻔﺎق ﻧﻤﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎر دﻳﺪﮔﺎه اﺻﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ذاﺗﺎً ﻳﻚ ﻗﺎﻟﺐ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﺗﺼﻮرات و ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدي‪ ،‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﺗﻀﺎد و ﺳﺎﺧﺘﻲ ـ‬
‫ﻛﺎرﻛﺮدي را ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻮﺟﻮد و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺪﻳﺪ درﺑﺎره رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻈﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺳﺎس رﺷﺪ ﺣﻮزه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬از ﺳﻮي ﺷﻤﺎري از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن )ﻛﺎﺗﻠﻴﭗ‪،‬‬
‫ﺳﻨﺘﺮ و ﺑﺮوم‪1985 ،‬؛ دوزﻳﻪ ‪ (1985‬ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﮔﺬارده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻳﻚ ﺳﻨﺖ ﻧﻈﺮي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮاي ﭘﻲرﻳﺰي اﻳﻦ اﺳﺎس‬
‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﺎرورزان را ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻴﺎنﻓﺮدي و واﺳﻄﻪاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ذاﺗﺎً اﻣﺮي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ )ﻛﺎﺗﻠﻴﭗ و دﻳﮕﺮان ‪ (1985‬و ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ آن ﻛﺎﻧﻮن‬
‫ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﺣﻮزه ﺑﺮ رواﺑﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوﻧﻲ و ﻳﺎ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻫﺮدوي آﻧﻬﺎ دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮﺟﻮد و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ رﻳﺸﻪ در ﺗﻌﺪادي از رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دارد‪ .‬ﻣﺮور دﻗﻴﻘﻲ ﺑﺮ ﻣﺘﻮن ﻣﻮﺟﻮد درﺑﺎره ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﺑﻪروﺷﻨﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮوري ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ »ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ« ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫واﺣﺪي اﺷﺎره ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻣﺸﺎﻫﺪه اراﺋﻪ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪58‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺮﻛﺐ از ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﺑﻪﺷﺪت ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺑﺮد ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺳﺖ )ﻣﺮﺗﻮن ‪1967‬؛ واﻻس‪ .(1971 ،‬ﻫﺮﻳﻚ‬
‫از اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺑﺮد ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻤﭙﻴﻮن )‪ (1975‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺑﺮد ﻣﺘﻮﺳﻂ را‬
‫»ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺟﺰﺋﻲ« ﻧﺎﻣﻴﺪه زﻳﺮا ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﮔﺎه ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ رواﺑﻂ از ﭼﻨﺪ دﻳﺪﮔﺎه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﺆﻟﻒ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺎﺗﻠﻴﭗ و ﺳﻨﺘﺮ‬
‫)‪ (1982‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در ﭘﮋوﻫﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻣﻜﺎن دارد ﺑﺮ ‪ 10‬ﻳﺎ ﺑﻴﺶ از ‪ 10‬ﺳﻨﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻜﻴﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت روانﺷﻨﺎﺳﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻴﺰ رﻳﺸﻪ در‬
‫روانﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد و ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻠﻲ و ون د‪ ‬وِن )‪ (1983‬ﺗﻌﺪد ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﻣﺸﺘﺮﻛﺎً ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪:‬‬
‫از ﻳﻚ ﻃﺮف اﻳﻦ ﺗﻜﺜﺮﮔﺮاﻳﻲ ﻧﻈﺮي ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺷﻮد ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﭘﺮده از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺑﺪﻳﻊ زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮدارﻧﺪ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻧﺘﻘﺎدي ﺧﻮد را ﺗﻨﺪﺗﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺗﻜﺜﺮﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺨﺶﺑﺨﺶﺷﺪن ﻧﻈﺮي‬
‫اﻓﺮاﻃﻲ را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان ارﺗﺒﺎط ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻓﻜﺮي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪) .‬ص ‪(245‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻤﻲ را ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺎ اﺑﺪاع ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻧﻈﺮي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ واﺣﺪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﺖﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ از آن‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ آن وﻗﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺪام ﭘﮋوﻫﺶ ﺟﺪﻳﺪ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻧﻮﻇﻬﻮر را ﺑﻪ آن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﭘﻴﻮﻧﺪ‬
‫زﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎر ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬رﻳﺸﻪ ﺷﻤﺎر زﻳﺎدي از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺑﺮد ﻣﺘﻮﺳﻂ را اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ :‬ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدي‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻀﺎد و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎﺧﺘﻲ ـ ﻛﺎرﻛﺮدي‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎ اﺑﺪاع اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫﺎ ﻛﻮﺷﻴﺪهاﻧﺪ‬
‫رﻓﺘﺎر اﻓﺮاد در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي دروﻧﻲ و ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر دﻳﺪﮔﺎه در‬
‫ﻳﺎريدادن ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺑﺮد ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ،‬ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻠﻜﻪ در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧﻮاع ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﭼﻨﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن اﻏﻠﺐ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻛﻼن ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺑﺮد ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻨﻈﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﺎﻫﻴﺖ‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻃﺮحرﻳﺰي ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻳﻦ‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻧﺮ )‪ (1982‬ﭼﻬﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻼن را ﺟﻬﺖﮔﻴﺮيﻫﺎ ﻳﺎ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺮﻧﺮ آﻧﻬﺎ را در ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻲﮔﻨﺠﺎﻧﺪ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪﻓﺮدي از‬
‫ﻗﻀﻴﻪﻫﺎ و ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻓﺮاد و ﮔﺮوهﻫﺎ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآورﻧﺪ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﺮ‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در داﺧﻞ و ﺑﻴﺮون ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪﻓﺮدي ﺑﺮاي ارﺗﻘﺎي ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ درون و ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ اراﺋﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻴﺎن ﭼﻬﺎر دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺮي و ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻛﻪ از آن ﻧﺸﺄت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ درك وﺳﻴﻊﺗﺮ ﻧﺤﻮه ﻛﺎر ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻤﺪه ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و اﻫﻤﻴﺖ آﻧﻬﺎ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ آﺷﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اراﺋﻪ ﻓﺸﺮدهاي از ﻫﺮ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ و رﻳﺸﻪﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ آن‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ و ﻗﻀﻴﻪﻫﺎي ﭼﻨﺪي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ )اﻟﻒ( ﻛﺎﻧﻮن اﺻﻠﻲ ﻫﺮ دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺮي از ﻃﺮﻳﻖ آﻧﻬﺎ‬
‫‪59‬‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﺪ و )ب( روﺷﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﻪ ﭼﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻨﻈﻢ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺧﺪﻣﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ دﺳﺖزدن ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري از ﻇﺮﻓﻴﺖ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺧﺎرج اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻤﻘﻲ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از راه ﺗﺤﻠﻴﻞ دﻗﻴﻖ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻛﻼن و از ﻃﺮﻳﻖ رﻳﺸﻪﻳﺎﺑﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻴﺎنﺑﺮد در ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻛﻼن ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ دﻗﻴﻖ آﺛﺎري ﻛﻪ درﺑﺎره ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﺗﻀﺎد و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎﺧﺘﻲ ـ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻳﻦ اﻣﻜﺎن‬
‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺷﻤﺎر زﻳﺎدي ﻗﻀﻴﻪ و ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺗﺮﻧﺮ )‪ (1982‬ﺣﺪود ‪ 45‬ﻗﻀﻴﻪ و ﻓﺮﺿﻴﻪ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ را در ﭘﻨﺞ ﺣﻮزه اﺻﻠﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ دو دﻳﺪﮔﺎه درﺑﺎره ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻜﺘﺐﻫﺎي ﺷﻴﻜﺎﮔﻮ و آﻳﻮوا‪ ،‬ﺷﻬﺮت دارﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻧﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ‪ 17‬ﻗﻀﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻀﺎد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻮ )‪80‬ــ‪ 21 (1979‬ﻓﺮﺿﻴﻪ‪ 34 ،‬ﻗﺎﻋﺪه و ﺑﻴﺶ از ‪ 150‬ﻗﺎﻋﺪه ﻓﺮﻋﻲ ﺑﺮاي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻼن ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺧﻮد ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدي‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﺑﺎ رﻳﺸﻪﻫﺎﻳﺶ در رﻓﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ از ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻼشﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم و ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﻛﻨﺶﻫﺎ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻴﺪن ﮔﺮﻓﺖ )ﺗﺮﻧﺮ‪ .(1982 ،‬ﺟﻮرج ﻫﺮﺑﺮت ﻣﻴﺪ )‪ ،(1934‬ﭼﺎرﻟﺰ ﻫﻮرﺗﻮن ﻛﻮﻟﻲ )‪،(1964‬‬
‫دﺑﻠﻴﻮ‪ .‬آي‪ .‬ﺗﻮﻣﺎس )‪ ،(1978‬ﻫﺮﺑﺮت ﺑﻠﻮﻣﺮ )‪ (1969‬و ﻣﺎﻧﻔﻮرد ﻛﻮﻫﻦ )ﻛﻮﻫﻦ و ﻣﻚ ﭘﺎرﺗﻠﻨﺪ‪ (1954 ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺘﻔﻜﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫در ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻬﻢ ﻋﻤﺪهاي داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﻓﺮض را ﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم آن را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ آن ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲﻫﺎي ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲﻫﺎﻳﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن ﺧﻮد‬
‫ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را وﺿﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ اﻳﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم در ﻛﻨﺶﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن ﺧﻮد از ﻧﻤﺎدﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲﻫﺎي آن ﻧﻤﺎدﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان از ﻃﺮﻳﻖ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﻪدﺳﺖ آورد‪ .‬درواﻗﻊ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ در وﺿﻌﻴﺖ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫از دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ آن ﺑﺎور دارﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻣﺎﻧﻴﺲ و ﻣﻠﺘﺴﺮ‪1978 ،‬؛ روزﻧﺒﺮگ و ﺗﺮﻧﺮ‪1981 ،‬؛ ﺗﺮﻧﺮ‪1982 ،‬؛ وﻳﻠﺴﻮن‪.(1983 ،‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﺻﻠﻲ در ﺑﻴﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﻓﺮد را واﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﻨﺖ ﭘﮋوﻫﺶ درﺑﺎره‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻨﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً روانﺷﻨﺎﺳﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آن را ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﻛﻞ روانﺷﻨﺎﺳﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ راه آﺳﺎنﺗﺮ ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺑﺰرگﺗﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا اﻓﺮاد و ﻧﺤﻮه ﻛﻨﺶ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﻠﻖ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﮔﺮوهﻫﺎ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري‪،‬‬
‫روانﺷﻨﺎﺳﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ را دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻔﻴﺪي ﺑﺮاي درك ﺟﺎﻣﻊ اﺑﻌﺎد و ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي درون ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺮدم در ارﺗﺒﺎط ﺧﻮد ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﭼﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﺮ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻓﺮدي‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي ﻓﺮض ﻛﻨﺪ ﻛﻪ )اﻟﻒ( واﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺖ ﻧﻪ اﻓﺮاد ﻳﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي داﺧﻞ ﺳﺎزﻣﺎن و )ب( اﺑﻌﺎد‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ وﺟﻮه ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮدي‪ ،‬داراي ﻫﻮﻳﺖﻫﺎي ﺧﻮدﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺣﺎﺻﻞ ﮔﻔﺖوﮔﻮي ﺟﻤﻌﻲاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻲﺗﻮان ﻗﻀﻴﻪﻫﺎ و‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ را از ﺳﻄﺢ ﻓﺮدي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﻧﺘﻘﺎل داد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪ اﻓﺮاد ﺑﺎ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﺶ ﻛﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺑﻌﺎد ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‬
‫‪60‬‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي از اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ و از ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫اﺧﺘﻴﺎردار اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺪفﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ و از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺑﺪﻳﻞ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫آﻣﺪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻣﺤﺼﻮل ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻴﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺪفﻫﺎ و‬
‫ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﺑﺪﻳﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺷﻜﻞدﻫﻲ و‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﻘﺶﻫﺎﻳﻲ اﻳﻔﺎء ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎر ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺧﻠﻖ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻘﺶﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت اﻟﮕﻮ درﻣﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻓﺮاﮔﺮد ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺑﺮآﻣﺪه از ﮔﻔﺖوﮔﻮﺳﺖ‪ .‬درﮔﻴﺮي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت در ﻣﻌﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ دوﺑﺎره واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻣﺴﺘﻤﺮ اﺳﺖ‪ .‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻋﻘﻼﻧﻲ و وﺿﻌﻲاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻫﻢ واﻛﻨﺸﻲ و ﻫﻢ ﭘﻴﺶﻛﻨﺸﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ در اﺻﻞ ﺷﻴﻮهﻫﺎ و ﺣﺪ و ﺣﺪود ﺑﺮآﻣﺪن ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ از‬
‫ﺗﻼشﻫﺎي ﻓﺮدي و ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ و ﺗﻌﺮﻳﻒ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻣﻲﺗﻮان‬
‫از اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻣﻲآورﻳﻢ‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺮﺗﺐ وﻗﺖ‪ ،‬ﭘﻮل و‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ زﻳﺎدي را ﺑﺮاي ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﺳﺎزﻣﺎن و ﺗﻮﻟﻴﺪاﺗﺶ در ﻃﺮحﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻧﺎم‪ ،‬ﻋﻼﺋﻢ ﺗﺠﺎري و ﻫﻮﻳﺖ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آنوﻗﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﺑﺮاي راهﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻳﻦ ﻧﻤﺎدﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻜﻢﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ و ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻧﻤﺎدﻫﺎ در ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻳﺎ ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي دروﻧﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻳﻠﺴﻮن )‪ (1983‬و اﺳﺘﺮاﻳﻜﺮ )‪ (1981‬ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮﭼﻘﺪر ﻛﻪ ﻧﻤﺎد ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ آن ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻧﺘﻈﺎر از آن واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮﻗﺪر ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲ ﻫﻮﻳﺖ و اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻘﺶﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ارزشﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪﺷﺪه را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﺪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﺒﺎدﻟﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ و ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي آن ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﻣﻬﻤﻲ ﻣﺜﻞ ﭘﻴﺘﺮ ﺑﻼ )‪ (1968 ،1964‬ﺟﻮرج ﺳﻲ ﻫﻮﻣﻨﺰ )‪ (1974‬و رﻳﭽﺎرد‬
‫اﻣﺮﺳﻮن )‪ (1972‬ﻣﻄﺮح ﻛﺮدهاﻧﺪ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻣﺒﺎدﻟﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﺒﺎدﻟﻪﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺮاد )ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ( در ﭘﻲ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ دادهﻫﺎ و ﺳﺘﺎﻧﺪهﻫﺎي ﺧﻮد را‬
‫ﻣﺘﻮازن ﺳﺎزﻧﺪ )اﻣﺮﺳﻮن‪1981 ،‬؛ ﺗﺮﻧﺮ‪1982 ،‬؛ وﻳﻠﺴﻮن‪.(1983 ،‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر اﺧﺺ‪ ،‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم وﻗﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد رواﺑﻂ و ﺣﻔﻆ آن اﻗﺪام ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﭘﺎداشﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از آن از ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﺶ ﺑﺰرگﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﺒﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ‪ ،‬رﻳﺸﻪﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲاش در‬
‫رﻓﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ‪ ،‬رﻳﺸﻪ در ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺮد دارد و ﻋﻨﺎﺻﺮي را از اﻟﮕﻮي ﭘﻮزﻳﺘﻴﻮﻳﺴﺘﻲ‬
‫ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪61‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان اﺻﻠﻲ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻓﺮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ )ﻫﻮﻣﻨﺰ‪ .(1974 ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ‪،‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻛﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻧﺸﺄت ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﻓﺮاد در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺮاﺑﺮي درﺑﺎره اﻧﮕﻴﺰه در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ )ﻣﻮدي‪ (1983 ،‬از ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺮﺳﻮن )‪ (1981‬ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪاي را ﻛﻪ ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﺒﺎدﻟﻪ را ﭘﺎﻳﻪرﻳﺰي ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪) :‬اﻟﻒ( اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺑﺎر آورد؛ )ب( ﻫﺮ روﻳﺪاد ارزﺷﻤﻨﺪ داراي‬
‫ارزﺷﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﺤﻘﻖ روﻳﺪاد اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ؛ و )ج( ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺸﺮوط اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻣﺒﺎدﻟﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺑﻴﺎن ﻫﻮﻣﻨﺰ )‪ (1974‬و ﺑﻼ )‪ (1964‬از اﻳﻦ ﺗﺼﻮرات ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد و ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي اﻓﺮاد ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺶﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﺗﻀﺎد وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﭘﺎداش دارﻳﻢ وﻟﻲ ﺑﺎ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻧﻴﺎزﻫﺎ ﺑﺮآورده ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﭘﺎداش اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ زﻣﺎﻧﻲ واﻗﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ در رواﺑﻂ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي ﻗﺪرت ﭘﻴﺪا ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان در اﻳﻦﺟﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﺎزﻣﺎن را ﺑﻪﻋﻨﻮان واﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮض ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﻤﺎي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺜﻞ‬
‫ﺳﻴﻤﺎي ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻓﺮاد‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﮔﻔﺖوﮔﻮ و ﻣﺬاﻛﺮه ﺟﻤﻌﻲاﻧﺪ‪ ،‬در آن ﺻﻮرت ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ و ﻗﻀﻴﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﺒﺎدﻟﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﻧﺘﻘﺎل داد‪ .‬زي ﻓﺮل )‪ (1979‬و ﻫﺎل )‪ (1982‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ را ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‬
‫در ﺳﻄﻮح ﻓﺮدي‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﺧﻼﺻﻪﻫﺎي اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ از آﻟﺪرﻳﭻ و ﻓ‪‬ﻔﺮ‬
‫)‪ (1976‬و ﻓﻔﺮ و ﺳﺎﻻﻧﻴﻚ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺑﺎ ﺑﺮد ﻣﺘﻮﺳﻂ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﻨﺒﻊ را ﻣﻮرد آزﻣﻮن ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ از‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞﺷﺪه ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ درﺑﺎره ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎي‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﻫﺪفﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺑﺮاﺑﺮي در ﻗﺪرت و ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را‬
‫ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﺣﻮزهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪﻃﻮر ﺟﻤﻌﻲ ﻗﺎﻟﺐرﻳﺰي و ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺗﻌﺎدل در‬
‫ﻣﺒﺎدﻟﻪﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ در ﺑﺮﻗﺮاري آن زﻣﺎﻧﻲ ﺣﺎدث ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ رواﺑﻂ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻀﺎد‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ زﻣﺎﻧﻲ روي ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ دادهﻫﺎ و ﺳﺘﺎﻧﺪهﻫﺎ ﻣﺘﻮازن ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و ﺳﺎزﻣﺎن از اﻗﺪام ﺑﺮاي اﻋﺎده ﺗﻮازن ﺧﻮدداري ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ از ﻣﺬاﻛﺮه داﺋﻤﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ دادهﻫﺎ و ﺳﺘﺎﻧﺪهﻫﺎ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ در اﻳﻦ ﻣﺬاﻛﺮهﻫﺎ ﻫﻢ واﻛﻨﺸﻲ و ﻫﻢ‬
‫ﭘﻴﺶﻛﻨﺸﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﺑﻌﺎد ﻛﺎرﻛﺮد رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ را ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻜﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻣﺬاﻛﺮهﻫﺎ و ﻳﺎ ﻣﺒﺎدﻟﻪﻫﺎ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ در ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ دروﻧﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲﺷﺪن‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي و ارﺗﺒﺎﻃﺎﺗﺸﺎن ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺗﺮﻧﺮ )‪ (1982‬ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺎرﻳﻒ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ از ﺳﺎﺧﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺳﺎﺧﺘﻲ ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﺒﺎدﻟﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﺳﺎﺧﺖ‪،‬‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﻳﺎ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺎﻟﻴﻮان‪ ،‬دوزﻳﻪ و ﻫ‪‬ﻠﻮِگ )‪ (1984‬درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻔﺎوت ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﺧﻮد را در‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ درك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺳﺎلﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺣﺮﻓﻪاي ﺿﺮورﺗﺎً ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﺻﻌﻮد ﻛﺎرورزان ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪاي ﺑﺎﻻﺗﺮ و اﻳﻔﺎي‬
‫ﻧﻘﺶﻫﺎي ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻛﻨﺪوﻛﺎو دﻻﻳﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ در ﭘﺎداشدﻫﻲ ﺑﻪ ﻛﺎرﻣﻨﺪان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان را ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫رواﺑﻂ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺬاﻛﺮه ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اﺳﺘﺨﺪامﻛﻨﻨﺪه و ﻛﺎرورزان ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭼﻨﻴﻦ رواﺑﻄﻲ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده را در‬
‫ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ در ﻛﻨﺶﻫﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ در ﻣﺬاﻛﺮهﻫﺎ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻫﺮﻳﻚ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي در رواﺑﻂ دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪62‬‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﺒﺎدﻟﻪ )اﻣﺮﺳﻮن‪1981 ،‬؛ وﻳﻠﺴﻮن‪ (1983 ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮارد زﻳﺮ را ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻫﺮﭼﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اﺳﺘﺨﺪامﻛﻨﻨﺪه درﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺎدرﻧﺪ ﻛﺎرورزان ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺎرآزﻣﻮده را ﺑﺎ ﺣﻘﻮقﻫﺎي ﻛﻢ و در ردهﻫﺎي ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ اداري ﺧﻮد ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺣﻘﻮقﻫﺎي ﻧﺎزل اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻫﺮﻗﺪر ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اﺳﺘﺨﺪامﻛﻨﻨﺪه درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ﺑﺪون‬
‫ﭼﺸﻢداﺷﺖ ﭘﺎداش ﺑﻴﺸﺘﺮ در آن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ اﺳﺘﺨﺪام ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﺠﺮب ﺣﻘﻮقﻫﺎي ﻧﺎزل و‬
‫ﻣﻘﺎمﻫﺎي ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮي در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اداري ﺧﻮد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻫﺮﻗﺪر ﻛﻪ از اﻗﺪاﻣﺎت ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اﺳﺘﺨﺪامﻛﻨﻨﺪه ﺳﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﻗﺪاﻣﺎت اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻫﺮﭼﻪ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻛﺎرورزان ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اﺳﺘﺨﺪامﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﺗﺼﺪي ﺷﻐﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺪرت اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻛﺎرورزان ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و ﻛﺎرورزان ﻛﻤﺘﺮ ﻗﺪرت دارﻧﺪ ﻛﻪ درازاي ﻣﻬﺎرت و داﻧﺶ ﺧﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺣﻘﻮق ﺑﺎﻻﺗﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻀﺎد‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻀﺎد ﻓﺮض را ﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ ﺗﻀﺎد اﺳﺎس و ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻐﻴﻴﺮ دوﺳﻮﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻀﺎد ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬آنﻃﻮر ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻮاﻓﻖ اﻓﺮاد ﻳﺎ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻀﺎد ﻣﻴﺎن ﻛﻨﺶﮔﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻀﺎد از‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﻛﺎرل ﻣﺎرﻛﺲ )‪ ،(1969‬ﮔﺌﻮرگ زﻳﻤﻞ )‪ ،(1955‬راﻟﻒ دارﻧﺪورف )‪ ،(1959‬ال‪.‬اي‪.‬ﻛﻮزر )‪ (1956‬ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻀﺎد در ﻃﻮل ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺟﺎري در اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻴﺮوان ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺑﻪدﺳﺖ ﻧﻴﺎورد‪ ،‬واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ روﻳﻜﺮد ﺟﺒﺮي‬
‫و ﻗﻄﺒﻲ ﻣﺎرﻛﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ )ﺗﺮﻧﺮ‪ ،(1982 ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺎﻟﻨﺪه وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺼﻴﺮت و ﺑﻴﻨﺸﻲ در‬
‫ﻣﻮرد ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ اﻋﻄﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻓﺎﻗﺪ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻛﺎﺗﺲ و ﻛﺎن اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻲ ﺟﺪا از »ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ« و ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي وﻳﮋه زﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻜﺎﻧﻲ آن‪،‬‬
‫ﻳﻜﻲ از اوﻟﻴﻦ ﺗﻼشﻫﺎي ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮاي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از ﺗﺄﻛﻴﺪ روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻓﺮدي‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﺳﺎﺧﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﺎرﻛﺲ ﺑﺮ ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪﻋﻨﻮان واﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﺣﺎﻛﻲ از دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻲ ـ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲدارﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻀﺎد ﻓﺮض ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻀﺎد ﺑﺨﺶ اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮي از ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺪفﻫﺎ و ارزشﻫﺎي‬
‫اﻓﺮاد و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر و ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﺮض را ﺑﺮاﻳﻦ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در ﻫﺮ واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻳﻚ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ و ﻳﻚ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻨﻔﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺿﺪﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و ﺟﻬﺖ ﻫﺮ‬
‫ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن واﻗﻌﻴﺖ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻀﺎد ﻓﺮض را ﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻲ در ﻗﺪرت ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻛﻤﻴﺎب ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻮزﻳﻊ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺪال ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در درون اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﮔﺴﺘﺮده اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﭼﻨﺪي در ﻓﺮﺿﻴﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ و ارزش ﺗﻀﺎد دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎرﻛﺲ )‪1969‬؛ اَﭘﻞ ﺑﺎوم‪ (1978 ،‬ﺗﻀﺎد را ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺿﺮوري ﺗﻐﻴﻴﺮي ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﺿﺮوري ﻣﻲاﻧﮕﺎﺷﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ زﻳﻤﻞ )‪(1955‬‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮد ﺗﻀﺎد اﻣﺮي ﺿﺮوري اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﮔﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﺴﺠﺎم ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻪ از ﺗﺼﻮرات اوﻟﻴﻪ ﻣﺸﺘﻖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪﻫﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﺗﻀﺎد‪ ،‬رﻳﺸﻪﻫﺎي ﺗﻀﺎد و رواﺑﻂ و‬
‫ﻣﺒﺎدﻻت ﻗﺪرت در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﻤﻴﺎب اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪63‬‬
‫در ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻮﺟﻮد درﺑﺎره ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻀﺎد دو ﻣﻀﻤﻮن اﺻﻠﻲ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺗﻀﺎد دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ و ﺗﻀﺎد ﻛﺎرﻛﺮدي را‬
‫)زي ﻓﺮل ‪ (1979‬ﺣﻔﻆ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض اﻟﮕﻮي دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻀﺎد در ذات ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺖ و ﺧﻮد ﺳﺎزﻣﺎن در ﻓﺮاﮔﺮد‬
‫رﺷﺪ آن ﺗﻀﺎد ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻟﮕﻮي ﻛﺎرﻛﺮدي ﺑﺮ ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺗﻀﺎد ﺑﺮاي ﻫﺪفﻫﺎ و ارزشﻫﺎي ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﺎص ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬
‫ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ آن ﺳﺎزﻣﺎن را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﻛﺎﻧﻮن ﻣﻌﻤﻮلﺗﺮﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻀﺎد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﺑﻌﺎد راﺑﻄﻪ ﻣﺪﻳﺮ و ﻛﺎرﮔﺮ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻗﺮار‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻌﺪي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي ﻣﻲﺗﻮان آن را‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪ .‬زي ـ ﻓﺮل )‪ (1979‬ﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻀﺎد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ را ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﺗﻀﺎد در‬
‫ﻫﺮ ﺳﻄﺤﻲ از ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ‪ :‬ﺗﻀﺎد دروﻧﻲ اﻓﺮاد و ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد‪ ،‬ﻣﻴﺎن واﺣﺪﻫﺎ ﻳﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن و ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻀﺎد ﺑﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺟﻨﺒﻪاي از ﺳﺎزﻣﺎن ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ از ﺗﻀﺎد ﺑﺎﻃﻨﻲ آن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎ ﻫﺮ ﺟﻨﺒﻪاي از آن‬
‫ﻫﻤﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﻼفﻫﺎي ذاﺗﻲ در ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﻨﺠﺮﺷﺪن اﻳﻦ اﺧﺘﻼفﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻀﺎد و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ وﻗﻮع‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﺻﻞ از آن اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻀﺎد ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﺘﻘﺎدي‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﻣﻜﺘﺐ ﻓﺮاﻧﻜﻔﻮرت ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻓﻮرﻣﻦ‪،‬‬
‫اﺳﻨﻴﺴﻚ )‪ ،(1980‬ﻫﺮدو‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺﻛﺮدن ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ ﻫﺪفﻫﺎ و ارزشﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ در اﻳﺠﺎد ﺗﻀﺎد دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲورزﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻀﺎد ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻘﺶ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﺳﺎﻟﻴﻮان و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ )‪(1984‬‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺣﻘﻮق و ﻗﺪرﺗﻲ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﻄﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻀﺎد ﻛﺎرﻛﺮدي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﻔﺎوت ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻘﺮر ﻛﺎرورزان و ﺳﺎزﻣﺎن را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻀﺎد ﻛﺎرورزان را ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﭘﺎداشﻫﺎي ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﻛﺎرورزان را ﺑﺮآن ﻧﻤﻲدارد ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻳﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﻗﺪرت ﺑﺰرگﺗﺮي را در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻛﻨﻨﺪ؟‬
‫اﻟﮕﻮي دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻪ اﺧﺘﻼفﻫﺎي دروﻧﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻀﺎد ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺎرورزان در‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ از ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﻬﺎ اﺳﺖ و ﻗﺪرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي درﺑﺎره ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺎر ﺧﻮد دارﻧﺪ آﮔﺎه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻪﻃﻮر ﻓﺮدي ﻳﺎ ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺮ ﮔﺮوه ﻗﺪرت ﻣﻮﺟﻮد ﻓﺸﺎر وارد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎﺧﺘﻲ ـ ﻛﺎرﻛﺮدي‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎﺧﺘﻲ ـ ﻛﺎرﻛﺮدي ﮔﺎه ﺑﻪﻋﻨﻮان دو ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎﺧﺖﮔﺮاﻳﻲ و ﻛﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﻲ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ از اﻳﻦ دو ﺑﻪﺷﻤﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ )ﺗﺮﻧﺮ‪1982 ،‬؛ وﻳﻠﺴﻮن‪ .(1983 ،‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎً در اﻟﮕﻮي اﺛﺒﺎتﮔﺮاﻳﻲ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫رﻳﺸﻪ دارد‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي دورﻛﻴﻢ )‪ (1947‬و ﻣﺎﻛﺲ وﺑﺮ )‪ (1968‬اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﻟﻜﻮت ﭘﺎرﺳﻮﻧﺰ )‪ ،(1948‬راﺑﺮت ﻣﺮﺗﻮن )‪ (1968‬و‬
‫ﭘﻴﺘﺮ ﺑﻼ )‪ (1977‬ﺟﻤﻊﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﺳﺎﺧﺖﮔﺮاﻳﻲ ـ ﻛﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﻲ اراﺋﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬دﻳﺪﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻲ ـ ﻛﺎرﻛﺮدي ﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎﻳﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﻛﻪ در ﺧﺪﻣﺖ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﻗﺮار‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻲ ـ ﻛﺎرﻛﺮدي ﺑﻪﺟﺎي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ را در ﺣﻜﻢ ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﻧﻈﺮ‬
‫آورد ﻳﺎ آﻧﻬﺎ را ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺒﺎدﻟﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻛﻨﺶﮔﺮان در ﭘﻲ رواﺑﻂ ﻣﺘﻌﺎدل ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﺒﻠﻮر‬
‫اﺋﺘﻼفﻫﺎي ﻗﺪرت ﻧﮕﺎه ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و رواﺑﻂ را ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺑﺰرگﺗﺮ ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻫﺮ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﻣﺠﺰاي ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻛﻞ آن ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ‬
‫‪64‬‬
‫ﻫﻤﻜﺎري‪ ،‬ﺗﻀﺎد‪ ،‬ﻳﺎ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻈﺎم ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺳﺎزﮔﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻛﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎﺧﺘﻲ ـ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻓﺮض ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺳﺎﺧﺖ آن ــ ﻣﺜﻞ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه ــ ﺑﺰرگﺗﺮ از ﺟﻤﻊ‬
‫اﺟﺰاي ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﺗﻮدهاي از اﻓﺮاد در ﻣﻘﺎم ﻫﻮﻳﺖﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻞ‪ ،‬ﻓﺮد را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻲ ـ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻛﻞ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﺟﺰاي آن را‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻲ ـ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻧﻘﻴﺾ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ و ﻣﺒﺎدﻟﻪ‪ ،‬آنﻃﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﺎً ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻓﺮد و ارزشﻫﺎ و ﻫﺪفﻫﺎي ﻓﺮدي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪي ﻛﻪ ﻓﺮد در ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺑﺰرگﺗﺮ در ﺧﺪﻣﺖ آن اﺳﺖ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﺛﺎﻧﻮي دارﻧﺪ )وﻳﻠﺴﻮن‪.(1983 ،‬‬
‫در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎﺧﺘﻲ ـ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻨﺶﮔﺮان را ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺰرگﺗﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪاري آن ﻧﻈﻢ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺑﺮاي ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ﻗﻮاﻋﺪي ﺑﮕﺬارﻧﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪ و ﻗﺎﻟﺐرﻳﺰي ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﺻﺪ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺴﺎز ﺷﻮد‪ .‬وﻳﻠﺴﻮن )‪ (1983‬اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارد اﮔﺮ‬
‫دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖﮔﺮاﻳﻲ و ﻛﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﻲ را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ درﻧﻈﺮ آورﻳﻢ در آن ﺻﻮرت از ﻧﻈﺮ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﺎرﻛﺮدي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ــ از ﻗﺒﻴﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ــ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﺪﻣﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎ را‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد درﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﮔﺮ از دﻳﺪﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻲ ـ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﻧﻈﺎم‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي اراﺋﻪﺷﺪه ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ را ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻲ ـ ﻛﺎرﻛﺮدي ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺟﻤﻌﻲ‪ ،‬ﻛﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اواﺋﻞ‬
‫دﻫﻪ ‪ ،1970‬ﺗﻴﻜﻨﻮر‪ ،‬دوﻧﻮﻫﻮ و اوﻟﻴﻦ )‪ ،(1973‬ﻧﺒﻮد ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري را در ﭘﮋوﻫﺶ ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ ﻳﺎدآور ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ اﻇﻬﺎر‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ارﺗﺒﺎﻃﻲ از اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺳﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ از ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺳﻮد‬
‫ﻣﻲﺑﺮد )ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﻴﻜﺴﻮن‪.(1976 ،‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻧﻘﺶ آن را در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎري را در‬
‫ﻛﺎوش و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪاي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪواﺳﻄﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺸﺎن در آن ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻳﻔﺎ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ درﺧﺼﻮص اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻧﻘﺶﻫﺎي ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺒﻲ ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬
‫ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻳﺎ ﻣﺪت اﺷﺘﻐﺎل آﻧﻬﺎ در ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻧﺪارد )ﺳﻮﻟﻴﻮان و ﻫﻤﻜﺎران‪ ،(1984 ،‬رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻛﺎرورزان و ﺧﺪﻣﺎت رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ را ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻼش ﻛﺮد رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﺷﺒﻜﻪﻫﺎ )ﻛﻪ ﻛﺎرورزان را ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد( در ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻛﺎرﻛﺮد رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﺎزﻣﺎن و ﭘﺎداشﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻛﺎرورز درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲدارد ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﺮد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮاردي از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ را درﺑﺮﮔﻴﺮد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻫﺮﭼﻪ ﻛﺎرورزان ﺑﺎ ﺷﺒﻜﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎداشﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎداشﻫﺎي ﻛﺎرورزان ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻫﺮﭼﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺣﺮﻓﻪاي ﻻزم ﺑﺮاي ﻛﺎرورزان ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎداشﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻄﻠﺐ و ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﻌﺪي‬
‫‪65‬‬
‫در ﻫﺮ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺘﻬﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻮﻧﺪ؛ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻘﺮار‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﻣﺴﻴﺮي اﺛﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎ ﻃﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﺧﻮد را در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ اﻳﻔﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬارﻧﺪ و ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ داﻧﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻳﺎﻓﺘﻦ راهﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت آن ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻨﻴﺎدي و ﻛﺎرﺑﺮدي ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‬
‫در ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺮاي وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ در ﭘﻲ راهﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ ﭼﺮا و ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻼن‪ ،‬ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﺒﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻀﺎد و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎﺧﺘﻲ ـ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻣﺪد رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﻛﺪام از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻋﺪت را ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭼﻪ ﺑﺎ ﻣﺮور ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻮﺟﻮد درﺑﺎره رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﭼﻪ ﺑﺎ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺮاي‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﺼﻴﺮت را درﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮردﺑﺤﺚ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻣﻘﺎﺻﺪي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺗﻮاﻓﻖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬آﻳﺎ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎﻳﻲ در ﭘﺸﺖ ﻛﻨﺶﻫﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ رﻳﺸﻪﻫﺎي ﺗﻀﺎدي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ رواﺑﻄﻲ ﻣﻴﺎن ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ درﺑﺎره آن‬
‫اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ؟ وﻗﺘﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻮﺟﻮد ﻇﺎﻫﺮاً ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺎﻓﻲ اراﺋﻪ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺻﻠﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦ‬
‫ﺟﺎﻣﻊﺗﺮي ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬دﻻﻳﻞ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻗﻀﻴﻪﻫﺎ و ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﻧﻈﺮياي ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺶ در ﻗﺎﻟﺐ آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻴﺎن ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ دﻗﻴﻖ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺑﻪ ﻣﻮازات آن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻗﻴﻖ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻮﺟﻮد در آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺑﺮد ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻓﻌﻠﻲ و رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮي آن راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺮوع ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻦﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪاي واﺣﺪ ﺑﺮاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه از دﻛﺘﺮ ﻣﻮﺗﻮﻛﻮ ﻟﻲ و دﻛﺘﺮ اﺳﺘﻴﻮن ﭘﺎﺟﻴﺖ از ﺑﺨﺶ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ اﻳﻮوا ﻛﻪ در ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﭙﺎس ﻓﺮاوان ﻗﺪرداﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪66‬‬
Aldrich, H. E., & Pfeffer, J. (1976). Environments of organizations. In A. Inkeles, J. Coleman, & N.
Smelser (Eds.), Annual review of sociology (pp. 79-105) Palo Alto, CA: Annual Review.
Appelbaum, R. (1978). Marx's theory of the falling rate of profit: Towards a dialectical analysis of social
change. American Sociological Review, 43, 47-80.
Astley, W. G., & Van de Ven, A. H. (1983). Central perspectives and debates in organization theory.
Administrative Science Quarterly, 28, 245-273.
Blau, P.M. (1964). Exchange and power in social life. New York: Wiley.
Blau, P.M. (1968). Interaction: Social exchange. In D. L. Sills (Ed.), International encyclopedia of the
social sciences (Vol. 7, pp. 452-458). New York: Macmillan.
Blau, P.M. (1977). Inequality and heterogeneity: A primitive theory of social structure. New York: The
Free Press.
Blau, P. M. (1979ِ-1980). Elements of sociological theorizing. Humbolt Journal of Social Relations, 7,
105.
Blumer, H. (1969). Symbolic interactionism: Perspective and method. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-
Hall.
Champion, D. J. (1975). The sociology of organizations. New York: McGraw-Hill.
Cooley, C. H. (1964). Human nature and the social order. New York: Schocken Books.
Coser, L. A. (1956). The functions of social conflict. Glencoe, IL: The Free Press.
Cutlip, S. M., & Center, A. H. (1982). Effective public relations (rev. 5th ed.). Englewood Cliffs, NJ:
Prentice-Hall.
Cutlip S. M. Center, A. H., & Broom, G.M. (1985). Effective public relations (6th ed.). Englewood Cliffs,
NJ: Prentice-Hall.
Dahrendorf, R. (1959). Class and calss conflict in an industrial society. London: Routledge & Kegan Paul.
Dozier, D. M. (1985). Planning and evaluation in PR practice. Public Relations Review, 11, 17-25.
Durkehim, E. (1947). The division of labor in society (G. Simpson, Trans.). Glencoe, IL: The Free Press.
Emerson, R. M. (1972). Exchange theory, Parts I and II. In J. Berger, M. Zelditch, & B. Anderson (Eds.),
Sociological theories in progress (Vol. 4). Boston: Houghton-Mifflin.
Emerson, R.M. (1981). Social exchange theory. In M. Rosenberg & R. H. Turner (Eds.), Social
psychology: Sociological perspectives (pp. 30-65) New York: Basic Books.
Fuhrmann, E. R., & Snizek, W. E. (1979٨٠). ِ Some observations on the nature and content of critical
theory. Humbolt Journal of Social Relations, 7, 33-51.
Grunig, J. E. & Hickson, R. H. (1976). An evaluation of academic research in public relations. Public
Relations Review, 2, 31-43.
Hall, R. H. (1982). Organizations: Structure and process (3rd ed.). Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Homans, G. C. (1974). Social behavior: its elementary forms. New York: Harcourt Brace Jovanovich.
Katz, D., & Kahn, R. L. (1978). The social psychology of organizations (2nd ed.). New York: Wiley.
Kuhn, M., & McPartland, T. S. (1954). An empirical investigation of self-attitudes. American Sociological
Review, 19, 68-76.
Manis, J. B., & Meltzer, B. N. (1978). Symbolic interaction: A reader in social psychology (3rd ed.).
Boston: Allyn & Bacon.
Marx, K. (1969). Karl Marx and Frederich Engles: Selected works in three volumes. Prepared by the
Institute of Marxism-Leninism under the Central Committe of the CPSU. Moscow: Progress Publishers.
Mead, G. H. (1934). Mind, self and society. Chicago: University of Chicago Press.
Merton, R. K. (1967). On theoretical sociology. New York: The Free Press.
Merton, R. K. (1968). Social theory and social structure (revised & enlarged ed.). New York: The Free
Press.
Mowday, R. T. (1983). Equity theory predictions of behavior in organizations. In R. M. Steers & L. W.
Porter (Eds.), Motivation and work behavior (3rd ed., pp. 91ِ-122).New York: McGraw-Hill.
Parsons, T. (1948). The structure of social action (2nd ed.). Glencoe, IL: The Free Press.
67
Pfeffer, J., & Salanick, G. R. (1978). The external control of organizations: A resource-dependence
perspective. New York: Harper & Row.
Rosenberg, M., & Turner, R. H. (Eds.). (1981). Social psychology: Sociological perspectives. New York:
Basic Books.
Simmel, G. (1955). Conflict (K. H. Wolff, Trans.). Glencoe, IL: The Free Press.
Stryker, S. (1981). Symbolic Interactionism: Themes and Variations. In M. Rosenberg & R. H. Turner
(Eds.), Social psychology: Sociological perspectives (pp. 3-29). New York: Basic Books.
Sullivan, B. A., Dozier, D. M., & Hellweg, S. A. (1984, August). A test of organizational role hierarchy
among public relations practitioners. Paper presented at the annual meeting of the Association for
Education in Journalism and Mass Communication, University of Florida, Gainesville.
Thomas, W. I. (1978). The definition of the situation. In J. G. Manis & B. N. Meltzer (Eds.), Symbolic
interaction: A reader in social psychology (3rd ed., pp. 254-258) Boston: Allyn & Bacon.
Tichenor, P. J., Donohue, G. A., & Olien, C. N. (1973). Mass communication research: Evolution of a
structural model. Journalism Quarterly, 50 (3), 419-425.
Turner, J. H. (1982). The structure of sociological theory (3rd ed.). Homewood, IL: Dorsey Press.
Wallace, W. L. (1971). The logic of science in sociology. New York: Aldine.
Weber, M. (1968). The theory of social and economic organization (A. M. Henderson & T. Parsons,
Trans.; T. Parsons, Ed.). New York: The Free Press.
Wilson, J. (1983). Social theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Zey-Ferrell, M. (1979). Dimensions of organizations: Environment, context, structure, process, and
performance. Santa Monica, CA: Goodyear Publishing.
68
‫‪5‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬روﺷﻨﻔﻜﺮي‪،‬‬

‫و ﺗﻔﺴﻴﺮي درﺑﺎره ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ‬
‫ﻣﺎﻳﻜﻞ اﺳﻤﻴﻠﻮوﻳﺘﺰ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﻧﻮرث ﻛﺎروﻟﻴﻨﺎ ـ ﺷﺎرﻟﻮت‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺎوﻧﺖ ﺳﻦ وﻳﻨﺴﻨﺖ‬
‫ﺗﻬﻴﻪ و اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻛﺎرورزان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﮔﺴﺘﺮدهاي از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﻘﺶ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ و ﻧﻴﺰ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از آن ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ آن ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻨﻈﻢ و‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮاﻳﻨﺪي از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻫﺪف ﻣﻮردﻧﻈﺮ در ﮔﺰارش‪ ،‬ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ذﻳﺮﺑﻂ و ﻣﺎﻫﻴﺖ زﺑﺎن‪ ،‬ﺳﻪ دﻳﺪﮔﺎه را در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺰارشﻧﻮﻳﺴﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺳﻨﺪي اﺳﺖ ﺧﻮشﻇﺎﻫﺮ و ﭘﺮزرق و ﺑﺮق‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻤﻮدارﻫﺎﻳﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻲ از ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺳﺎزﻣﺎن و‬
‫ﭘﻴﺎﻣﻲ از ﻣﻘﺎم ﻳﺎ ﻣﻘﺎمﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﻪ ﻛﻠﻤﺎﺗﺶ ﺑﻪ دﻗﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻬﻴﻪ و اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ ﮔﺰارشﻫﺎ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺶ از ‪ 25000‬ﺷﺮﻛﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﺑﻴﺶ از ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫﺎ دﻻر ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫)روﭼﺘﻲ و واﺳﺮﻣﻦ‪ .(1983 ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻳﻚ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ در ﺳﺎل ‪ 1987‬ﺣﺪود ‪4/3‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﺑﻮده اﺳﺖ )ﺑﺎﻳﺮن‪.(1987 ،‬‬
‫‪69‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﺻﺮف ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻛﺎرورزان را ﺑﺮآن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ از ﻣﺮاﺟﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ را ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻈﺮي و اﻧﺘﺸﺎر آﻧﻬﺎ ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﺼﺪاق دارد‪ .‬ﺗﺪوﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﻧﻘﺪ ادﻋﺎﻫﺎي ﻧﻈﺮي و ﺗﺠﻮﻳﺰي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻓﺮاﮔﺮد ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه دﺷﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻼت ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ دﺳﺘﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪﻧﺪرت ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻣﻌﻴﻨﻲ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻓﺼﻞﻫﺎي اول و دوم در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ و ﭼﻪ رﻫﻨﻤﻮدي‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي‬
‫ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪاي ﭘﺮورﻧﺪﮔﺎن آن اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫از اﺻﻄﻼح دﻳﺪﮔﺎه در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﻛﻪ ﻓﻴﺸﺮ )‪ (1978‬ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻧﻈﺮﮔﺎه ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در‬
‫ﻓﺮاﮔﺮد ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻳﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎ روﻳﺪاد‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﻤﺮﻳﻦﻫﺎي ادراﻛﻲ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﺎ از »واﻗﻌﻴﺖ« ﺑﺮﺧﻲ اﺷﻴﺎء ﻳﺎ روﻳﺪادﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺪاي از ﮔﺮاﻳﺶ ادراﻛﻲ ﻣﺎ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم آزﻣﻮدن ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‬
‫رﺷﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ادﻋﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ از ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ادراﻛﻲ ﻛﻪ ﺗﻔﻜﺮ آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه آﻧﻬﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ و درﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎ را‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﻴﺸﺮ )‪ (1978‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻧﻈﺮي را ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺻﻄﻼح ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ ﺑﺎ در اﺧﺘﻴﺎرداﺷﺘﻦ ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي آزﻣﻮدن ﻧﺤﻮة ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﺸﺎن‪ ،‬از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺮاﺟﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺻﺤﻴﺢ و ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ ﺑﻪﻋﻤﻞ آورﻳﻢ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان در ﻣﻮرد دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺧﻮد‬
‫ﻛﻤﺘﺮ ﺻﺮاﺣﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻏﻴﺮﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﻓﻘﻂ ﺑﻪﻃﻮر ﺿﻤﻨﻲ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻮد آﮔﺎه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮاﻧﻈﺮي ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ راﺟﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻈﺮﮔﺎه‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻓﺮاﻧﻈﺮي ﺑﺮ ﺧﻠﻖ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي درك اﻧﺘﻘﺎديﺗﺮ و ارزﻳﺎﺑﻲ داﻋﻴﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻬﻴﺎ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻛﺎرﺑﺮد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮاﻧﻈﺮي ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺪف ﻓﺮاﻫﻢﻛﺮدن ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ آن ﻧﻈﺮﻳﻪ و‬
‫رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺰارشﻧﻮﻳﺴﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﺪون و ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ در اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮاﻧﻈﺮي وﺟﻮد‬
‫دارد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﻣﺮاﺟﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ ﻣﻮﺟﻮد‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﻌﻴﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺰارشﻧﻮﻳﺴﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و دﻗﻴﻘﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺗﻬﻴﻪ ﻳﻚ ﻃﺮح ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎ و رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ درﺑﺎره ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮد در ﺷﻜﻞ ‪1‬ـ‪ 5‬ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪70‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ‬
‫ﻫﺪف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ذﻳﺮﺑﻂ‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﺖ زﺑﺎن‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ درك‬ ‫و‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران‬ ‫آﺛﺎر‬ ‫داراي‬ ‫زﺑﺎن‬
‫ﻣﻄﻠﻮب از وﺿﻌﻴﺖ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎﻟﻲ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫و‬ ‫ﻣﻌﻴﻦ‬ ‫ﺳﻨﺘﻲ‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن‬ ‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻗﺎدر‬ ‫زﺑﺎن‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮي‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ را ﻣﻨﻌﻜﺲ‬ ‫روﺷﻦﺑﻴﻨﻲ‬

‫و اﺧﻼﻗﻲ ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫ﻛﻨﺪ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬ ‫را‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ‬ ‫زﺑﺎن‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ﻋﻤﻠﻜﺮد‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد و ﺗﺠﺮﺑﻪ‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‬ ‫ذﻫﻨﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﺷﻜﻞ ‪1‬ـ‪ .5‬ﺷﺒﻜﻪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺎﻻي ﺟﺪول آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻨﺎﺳﺐ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬
‫از‪) :‬اﻟﻒ( ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز ﭼﻪ ﭼﻴﺰ را ﻫﺪف ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﻲداﻧﺪ؟ )ب( ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز ﭼﻪ ﻧﻮع ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ‬
‫از اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎص ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ؟ )ج( ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز درﺑﺎره ﻣﺎﻫﻴﺖ زﺑﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﺳﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‬
‫دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻋﺎري از ﭘﻴﺶداوري و ﺗﻔﺴﻴﺮي در ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﻲ‬
‫اوﻟﻴﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ اﺟﺮاي آﺋﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺿﺮوري ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اوراق ﺑﻬﺎدار و ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﻬﺎم ﺑﺮاي‬
‫دادوﺳﺘﺪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺎﻟﻲ روﺷﻨﻲ اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﻬﻴﻪ ﻳﻚ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺟﺮاي اﻳﻦ‬
‫ﻣﻘﺮرات ﺑﻮد‪ ،‬آنوﻗﺖ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﺑﻪراﺣﺘﻲ ﺻﻮرت ﮔﺰارﺷﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺣﺴﺎﺑﺪار ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ آن را آﻣﺎده ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻧﻤﻮداري‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر اﺳﻨﺎد ﻧﻬﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارشﻫﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از‬
‫اﻫﺪاف ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اوﻟﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ را ﺗﻼش ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي ارﺗﻘﺎء درك وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻫﻢ در ﭘﮋوﻫﺶ و ﻫﻢ در رﻫﻨﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد‬
‫ﺑﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن را ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪) :‬اﻟﻒ( ﺳﻬﺎﻣﺪاران‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ‪) ،‬ب( ﺳﻬﺎﻣﺪاران آﺗﻲ‪) ،‬ج( ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎﻟﻲ‪) ،‬د( رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‪.‬‬
‫‪71‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﻲ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎﻳﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮاﺗﺮ از اﺟﺒﺎر‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در ﮔﺰارشدﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻫﺪفﻫﺎ را در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ‬
‫ﺑﺎ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﻚﮔﺮاث )‪ (1979‬ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﭘﻨﺞ ﻫﺪف را در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺠﺎري ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎز‬
‫‪ .2‬ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞﮔﺮان ﻣﺎﻟﻲ‬
‫‪ .3‬ﺗﺄﻣﻴﻦآﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎزارﺑﻪﻧﺤﻮي ﻛﻪ ارزش ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ و ﻧﻪ ﺷﺎﻳﻌﻪ ﺑﺮآورد ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺗﺜﺒﻴﺖ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .5‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮب ﺳﻬﺎم و ﺳﻮد ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺼﻮل‪.‬‬
‫ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺳﻨﺘﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﮔﺰارشدﻫﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﻓﺮض را ﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﻧﻬﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮاﮔﺮدي از اﻧﺘﺨﺎب اﻃﻼﻋﺎت درﺳﺖ‪ ،‬رﻳﺨﺘﻦ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت در ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐ و اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ ﻣﺠﺎري ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪفﻫﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺮاي ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ اﺳﺖ )ﻓﻴﺸﺮ‪ (1978 ،‬و ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮد از آنرو‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﻄﻪ اﺗﻜﺎء ارﺗﺒﺎﻃﺎت در ﭘﻴﺎم و آﺛﺎر ﻣﺠﺮاﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﺎص ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻤﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻮض‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن از ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﻨﺎدي ﻛﻪ ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي رﺳﻤﻲ و آرﻣﺎﻧﻲ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻛﻨﺪ اﻫﻤﻴﺖ ﻛﻤﺘﺮي دارد‪ .‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ آﺛﺎر در داﻋﻴﻪ ﻣﺎرﺳﺘﻮن )‪ (1979‬ﻧﻤﺎﻳﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻓﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي اﻣﻨﻴﺖ ﺧﻮد ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻮاﺿﻊ ﺧﻮد را در ادﻏﺎم ﻳﺎ ﺗﻤﻠﻚ ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﻨﺪ و ﺑﺎزاري ﺑﺮاي اﻧﺘﺸﺎرﻫﺎي آﺗﻲ ﺳﻬﺎم‬
‫اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ و ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ را ﮔﺴﺘﺮش دﻫﻨﺪ« )ص ‪.(73‬‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي رﺳﻤﻲ ﭘﻴﺎمﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻛﺸﺎﻛﺶﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ »ﺳﻮزن ﺗﺰرﻳﻘﻲ«‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺸﺎﻛﺶﻫﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺎمﻫﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ و ﺑﻲواﺳﻄﻪ دارﻧﺪ )ﺑﺎوﺋﺮ‪،‬‬
‫‪1971‬؛ ﻧﻴﺰ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺎﻛﺲ و وﻳﻼرد‪.(1982 ،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ در ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي در ﻣﻮرد ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺮ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﺳﻬﺎم دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد )ﭼﻤﺒﺮز‪1974 ،‬؛ ﻓﻴﻨﺪﻟﻲ‪1977 ،‬؛ ﻓﺎﺳﺘﺮ‪ ،‬ﺟﻨﻜﻴﻨﺰ و وﻳﻜﺮي‪1986 ،‬؛ ورﭼﻴﺎ‪ .(1981 ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫درواﻗﻊ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺟﻬﺖ ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎري ﻓﺮﺿﻴﻪ آﺛﺎر ﻋﻤﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺧﻴﻞ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﺗﺄﺋﻴﺪﻧﺸﺪه در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ اﮔﺮ اﺻﻮﻻً ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﺮ ارزش واﻗﻌﻲ ﺳﻬﺎم ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ در ﺑﺎزار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮش اﻧﺪك اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﻨﺰ‬
‫)‪ (1982‬دﻻﻳﻞ ﻋﺪم ﻣﺸﺎﻫﺪه رواﺑﻂ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﺷﺪه را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻗﺒﻠﻲ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ را ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻲ ﺑﻌﺪ از درﻳﺎﻓﺖ آﻧﻬﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻣﻌﺎﻣﻼت‬
‫ﺳﻬﺎم را ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ اﻧﺪازد از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ از ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﻨﺰ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ‬
‫ﮔﺰارش ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ‪ ،‬ﻛﻪ در ﮔﺰارش ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از ﺗﺄﻳﻴﺪ ﮔﺰارش ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺳﻮد ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺛﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﺑﺎزار دﺷﻮار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺼﻮر‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﻟﺐ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﮔﺰارش ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺮ درك اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎﻟﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﺑﻞ )‪ (1985‬ﺑﺮاي داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ آﻳﺎ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺷﺮﻛﺖ و اﻣﻜﺎن رﺷﺪ ﺳﻬﺎم آن ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﻤ‪‬ﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ‬
‫ﻛﻴﻔﻲ از ﻳﻚ ﻃﺮح ﺷﺒﻪﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺑِﻞ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞﮔﺮان ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻛﺎر ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻗﺎﻟﺐ‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ واﻛﻨﺶ ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ و رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﻲ ﻓﺮض را ﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ زﺑﺎن ﻗﺎدر اﺳﺖ درك واﻗﻌﻴﺖ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪوﻳﮋه‪،‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻣﺪﻋﻲاﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب و ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺎﻟﻲ و ﭘﻴﺎم رﺋﻴﺲ ﻛﻪ دﻻﻳﻞ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺷﺮﻛﺖ را ﻋﺮﺿﻪ‬
‫‪72‬‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺮﺑﻮط ارزش ﺳﻬﺎم ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺷﺮﻛﺖ را زﻳﺎدﺗﺮ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه ﻳﻚ‬
‫ﺳﻨﺖﮔﺮا ﻫﺪفﻫﺎي ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي اﻗﻨﺎع و ﺗﺒﻠﻴﻎ را درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺮ ﺷﻜﻞ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺪف‬
‫آﻧﻬﺎ ﻛﺴﺐ ﺷﻬﺮت و دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاريﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻣﺤﺪود ﺑﺮ روي ﮔﺮوه ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ زﻳﺎدي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه روﺷﻦﺑﻴﻨﺎﻧﻪ‬
‫ﻃﻲ دﻫﻪ ‪ ،1960‬ﻓﺸﺎرﻫﺎي وارد ﺑﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺳﺒﺐ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻬﺪهدار ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‬
‫)ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ‪ .(1985 ،‬اﻳﻦ ﻓﺸﺎرﻫﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﻲ را ﺑﻪ ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺤﺪود ﺗﻮﺳﻌﻪ داد‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﺪودﻛﻨﻨﺪه ﻣﺎﻟﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﮔﺴﺘﺮش‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﺜﻞ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار و ﺣﺎﻣﻲ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه »روﺷﻦﺑﻴﻨﺎﻧﻪ«ﺗﺮ ﺗﻮان‬
‫ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ را ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻫﻤﮕﻮن ﺑﺎ اﻧﻮاع ﮔﺮوهﻫﺎ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮان ﺷﺮﻛﺖ ﻫﻴﻞ و ﻧﻮﻟﺘﻮن )‪ (1975‬در ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ وﻇﺎﻳﻔﻲ ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ از ﺣﻴﻄﻪ ﻋﻼﺋﻖ ﻣﺎﻟﻲ ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲرود‪ .‬آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻫﺪفﻫﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪﻧﺪ‪) :‬اﻟﻒ( ﺗﺤﻜﻴﻢ اﻋﺘﺒﺎر ﻛﺴﺐ وﻛﺎر ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺧﻮد‬
‫ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮد‪) ،‬ب( ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪) ،‬ج(‬
‫ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻛﺴﺐ وﻛﺎر در ﻣﻮرد اﻗﺪاﻣﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ وﺣﻘﻮﻗﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺷﺮﻛﺖ و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺻﻨﻌﺖ آن‪.‬‬
‫ﻛﺎﺗﻠﻴﭗ‪ ،‬ﺳﻨﺘﺮ و ﺑﺮوم )‪ (1985‬ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﺰارشﻫﺎ ﻛﺎري ﺑﻴﺶ از ﻣﻨﻌﻜﺲﻛﺮدن و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺎﻟﻲ ﺟﺎري ﺷﺮﻛﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﮔﺰارشﻫﺎ داﻣﻨﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ آن ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ...‬ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺪرن در ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻓﺮاﺗﺮ از ﺑﻘﺎي ﻓﻮري ﺧﻮد آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ص ‪(493‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﺮاي ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻫﺪفﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻗﺮارداد ﺑﺎ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺤﻠﻲ‬
‫ودوﻟﺘﻲ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪﻧﻲﺑﻮدن ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ ارﺗﺒﺎط دارد )ﻫﻴﺚ و ﻓﻴﻠﭙﺲ‪1984 ،‬؛‬
‫ﻫﺎﺳﻜﻴﻨﺰ‪1984 ،‬؛ ﻣﻴﻨﺰ‪1981 ،‬؛ ﺳﺎﭘﺮ و دوﻟﻔﻴﻦ‪ .(1964 ،‬اﺻﻞ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﺆﺛﺮي ﺑﺮاي ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ آﮔﺎﻫﻲ و ﻋﻼﻗﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ واﺿﺢ و ﺧﺎﻟﻲ از‬
‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﺎص ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ رﻫﻨﻤﻮد ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد ﺧﻮاﻧﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﻤﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺎﺳﻜﻴﻨﺰ‪ ،‬ﻫﻴﺚ و ﻓﻴﻠﭙﺲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺧﻮاﻧﺎﻳﻲ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻧﻈﺮﻳﻪ و رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي دﻳﺪﮔﺎه روﺷﻦﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ ﻫﻴﻞ و ﻧﻮﻟﺘﻮن )‪ ،(1984‬اﻳﻦ اﺻﻞ را ﺑﺎ‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻟﺰام ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه »ﮔﻔﺘﻦ ﻣﻄﻠﺐ آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ« ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻫﻴﻞ وﻧﻮﻟﺘﻮن‪ ،‬ﻟﺰوم اﻃﻼﻋﺎت‬
‫روﺷﻦ ودﻗﻴﻖ را ﺑﺮاي اﻋﺘﺒﺎر ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ اﻣﺮي ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎﻟﻨﺪورف و ﻛﺎﻟﻨﺪورف )‪ (1985‬درﺑﺎره روش ارﺗﺒﺎط ﺗﺠﺎري ﻧﻴﺰ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ واﺿﺢﺑﻮدن ﻣﺘﻦ ارزش ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ و اﻧﺪرزي رﻫﻨﻤﻮنﺳﺎز ﺑﺮاي ﻛﺎرورزان اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺮدو دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﻲ و روﺷﻦﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎوت در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﻲ ﻣﺨﺎﻃﺐ را‬
‫اﻧﺤﺼﺎراً ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺎﻟﻲ و ارزش ﺑﺎزار ﺳﺎزﻣﺎن درﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در دﻳﺪﮔﺎه روﺷﻦﺑﻴﻨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‬
‫‪73‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ و ﻣﺘﻨﻮعﺗﺮ و در ﺗﻤﺎم ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﻜﺘﻪﺑﻴﻦﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻟﻨﺘﺰ و ﺷﻴﺮﻳﺠﻲ در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺧﻮد )‪ (1963‬ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ را در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي ﮔﺰارش رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻏﻴﺮاﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﮔﺰارش رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻏﻴﺮاﻗﺘﺼﺎدي دارﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآورﻧﺪ و ﻳﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻨﻈﻢاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮﻣﻦ و ﻫﺎﻳﺮ )‪ (1978‬در ﺧﺼﻮص ﮔﺰارش ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﺧﻼﻗﻲ دﻳﺪﮔﺎه دﻳﮕﺮي را ﻣﻄﺮح ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬ﺧﻮدﺳﻮدآوري را ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺑﺤﺜﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﻤﻌﻲ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺳﻮدآوري ﺗﺎ ﺣﺪي ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺑﺤﺜﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﻏﻴﺮاﻗﺘﺼﺎدي ﺳﺎزﻣﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﺎر را روﺷﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه روﺷﻦﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ دﻳﮕﺮان را درﺑﺎره ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎزد و اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﺎ ﻇﺮاﻓﺖ ﻣﻨﻄﻖ ارﺳﻄﻮﺋﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪:‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن را ﻣﺆﺳﺴﻪاي ﻫﺸﻴﺎر و آﮔﺎه ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎﻳﻞ اﺧﻼﻗﻲ ﺳﺎزﻣﺎن را ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮم را درﻧﻈﺮ دارد‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ در ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ از ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ اﺗﻬﺎم را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ دﻳﮕﺮان ﻋﺎﻳﺪ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮد را ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺷﺮﻳﻒ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰار ﺧﻮد‪.‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻔﺴﻴﺮي‬
‫از اﻳﻦ ﺳﻪ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻔﺴﻴﺮي ﺟﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ و ﻧﻴﺰ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻫﻤﻪ‪ ،‬در ﻣﺮاﺟﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﻮن ﺟﺪﻳﺪﺗﺮ از ﻫﻤﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻬﺘﺮ از دﻳﺪﮔﺎه ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻔﺴﻴﺮي‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﺪﺗﺮ‪ ،‬روﻳﻜﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻓﺮاﻧﻈﺮي ﻣﺘﻔﺎوﺗﺶ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﻛﺎرﺑﺮد زﺑﺎن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲورزد‪ .‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﺻﺮاﺣﺖ دو دﻳﺪﮔﺎه‬
‫ﻗﺒﻠﻲ در ﻣﻮرد ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ زﺑﺎن‪ ،‬آﺳﺎنﺗﺮ ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻔﺴﻴﺮي ﺑﻪ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﮔﺰارشدﻫﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ و روﺷﻦﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﺳﺘﻠﻲ و ون د‪ ‬ون )‪ (1983‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻧﻈﺮﮔﺎه ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ـ ﺳﺎﺧﺘﺎري‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺳﻲ دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ـ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﻬﺎن اﻣﺮي ﻋﻴﻨﻲ اﺳﺖ و رﻓﺘﺎر ﺑﺎ وﺟﻮه‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﻘﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش‬
‫اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن اﻧﺘﺨﺎبﻫﺎي‬
‫ﻋﻘﻼﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده از زﺑﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺘﻮان ﺟﻬﺎن را »ﺷﻨﺎﺧﺖ« و ﺑﻪﻃﻮر واﺿﺢ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪ ،‬ارﺗﺒﺎطﮔﺮان ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن را ﻛﺸﻒ و ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي آن ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﻲ در ﺣﻜﻢ ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ از ﻣﺎﻫﻴﺖ‬
‫ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﺎن در ﻣﻮرد آن ﺗﻮاﻓﻖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺸﺘﺮك ﻋﺎم ﺷﻴﻮهﻫﺎﻳﻲ را روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺎدرﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫وﺟﻪ ﻧﻴ‪‬ﺎت و ﻣﻘﺎﺻﺪ ارﺗﺒﺎطﮔﺮان را ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻣﺜﻞ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ‬
‫ﺑﺎ ﻋﻼﺋﻖ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن در ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﺳﺎﺧﺘﻦ دﻳﮕﺮان ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺮﻛﺖ اﻣﺮي اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﻲ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از‬
‫ﻧﻤﺎدﻫﺎي رﻳﺎﺿﻲ ﻳﺎ ﺷﻔﺎﻫﻲ ﺑﺮ ادراك ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ راه‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎور دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬زﺑﺎن اﺑﺰاري ﻗﻮي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻋﺎﻃﻔﻲ زﻳﺎدي دارد‪ .‬ﻛﻠﻤﺎت وارﻗﺎم ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻌﺎره ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬روﺷﻦ و‬
‫دﻗﻴﻖ ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻮن اﻏﻠﺐ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻬﺎم ﻻزمﺗﺮ از روﺷﻨﻲ و وﺿﻮح اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺪﺑﺮاﻧﻪ‬
‫از ﻧﻤﺎد در ﮔﺰارشﻫﺎ ﺿﺮورت ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪74‬‬
‫دو روﻳﻜﺮد »ﺑﺎزارﮔﺮﻣﻲ« و »وﻋﺪه ﺳﺮﺧﺮﻣﻦ« از ﺟﻤﻠﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب آن اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬در روﻳﻜﺮد اول‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﺑﺮاي ﺑﺰرگﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در ذﻫﻦ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن اﺳﺖ‪ .‬در دو‪‬ﻣﻲ ﻫﺪف اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻮردﻧﻈﺮ را ﻣﺠﺎب ﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﻨﺪد اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب راﻫﺒﺮدﻫﺎي آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﻟﻔﺎﻇﻲﻫﺎي‬
‫ﺧﺎص ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺮﻛﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﺶ ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮﻳﻦ واﻛﻨﺶ را ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ .‬ﻣﺜﻼً وﻗﺘﻲ‬
‫ﮔﺰارﺷﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎرآﻳﻲ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن آن ﮔﺰارش )ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً‬
‫ﻣﺎﻟﻜﺎن و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ( ﻛﺎرآﻳﻲ را ارج ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺗﺼﻮر ﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﺪﻣﺖ و ارزش در ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻮردﻧﻈﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد‬
‫)ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻏﻴﺮﺗﻮﻟﻴﺪي ﻣﺼﺪاق ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ(‪ ،‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ و ﻣﺮﻏﻮﺑﻴﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻛﺎرآﻳﻲ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻤﻠﻲﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮ اراﺋﻪ »واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ« ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮﮔﺎه روﺷﻦﺑﻴﻨﺎﻧﺔ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮعﺗﺮي ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد دارد ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻮع آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻧﺤﻮ ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت روﺷﻦ‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ و‬
‫واﻗﻌﺎً دﻗﻴﻖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ .‬دﻳﺪﮔﺎه روﺷﻦﺑﻴﻨﺎﻧﻪ داراي ﻓﺮﺿﻴﺎت ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﺿﻴﺎت دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ زﺑﺎن ﺑﻪﻃﻮر دﻗﻴﻖ واﻗﻌﻴﺖ را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬دﻳﺪﮔﺎه روﺷﻦﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ »واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ« ﺧﻮد ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪدرﺳﺘﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎﻟﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺮﻛﺖ را ﺑﻪﻃﻮر ﺷﻔﺎف‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ .‬وﻇﻴﻔﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻳﻚ زﺑﺎن ﺑﻲﻃﺮف ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﺑﺮاي اﺷﺎره ﺑﻪ اﺷﻴﺎء‬
‫در ﺟﻬﺎن واﻗﻌﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻔﺴﻴﺮي ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ‪ ،‬در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺑﺎرل و ﻣﻮرﮔﺎن‪1979 ،‬؛ دﻳﺘﺰ‪1982 ،‬؛‬
‫ﭘﺎﺗﻨﺎم‪ (1983 ،‬و از آنرو در اﻳﻦﺟﺎ ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه را ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ و روﺷﻦﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻳﻚ دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻔﺴﻴﺮي اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ اﻣﺮي ﺳﺮاﺳﺮ ذﻫﻨﻲ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد آﻧﻬﺎ را ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد و دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﮔﺰﻳﻨﺶ و ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻔﺴﻴﺮي‪ ،‬ﺑﻪﺟﺎي اﻳﻦﻛﻪ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ را ﻋﻴﻨﻲ و ﻛﺸﻒﭘﺬﻳﺮ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬آن را اﻣﺮي ذﻫﻨﻲ و وﺿﻌﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ )وﻳﻚ‪ (1979 ،‬اﻣﺮي ﻛﻪ در آن از ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻔﺎﻫﻤﺎت ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﮔﻔﺖوﮔﻮ و ﺗﻮاﻓﻖ دوﻃﺮف اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد )اﺳﻤﻴﺮﺳﻴﭻ‪.(1983 ،‬‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻓﺮﺿﻴﺎت ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ دو دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﻲ و روﺷﻦﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﺑﻪﺟﺎي ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﻠﻲ و وندون‬
‫)‪ (1983‬آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »دﻳﺪﮔﺎه اﻧﺘﺨﺎب اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ« ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺒﻨﺎي ﻓﺮاﻧﻈﺮي دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻔﺴﻴﺮي را‬
‫آﺷﻜﺎر ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬اﺳﺘﻠﻲ و ون دون دﻳﺪﮔﺎه اﻧﺘﺨﺎب اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ را دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در آن »اﻓﺮاد و رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن آن ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎبﻫﺎ و ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺪرت‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎزﮔﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ« )ص ‪.(247‬‬
‫روﻳﻜﺮد ﺗﻔﺴﻴﺮي از ﻟﺤﺎظ زﺑﺎن ﺑﺮاي ﮔﺰارش ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ دو دﻳﺪﮔﺎه دﻳﮕﺮ دارد‪ .‬از ﻧﮕﺎه‬
‫اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ از »ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﺎﻻﻧﻪ« ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﺗﺎ از ﮔﺰارشدﻫﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ‪ .‬زﺑﺎن ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺎﻟﻲ ﻳﺎ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﺎ ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ آﻳﻨﻪ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرﺑﺮد زﺑﺎن ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﻧﮕﻴﺰه و ﻧﻴ‪‬ﺖ اﺳﺖ‪ ،‬آنوﻗﺖ ﻫﺪف‬
‫»ﮔﻔﺘﻦ ﻣﻄﻠﺐ آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ« ﺗﻮﻫﻤﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ و روﺷﻦﺑﻴﻨﺎﻧﻪ اﻧﺘﺨﺎبﻫﺎي ﻋﻘﻼﻳﻲ‬
‫زﺑﺎن ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪه‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻔﺴﻴﺮي اﻣﺮي راﻫﺒﺮدي و ﺑﻼﻏﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي ﻛﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻔﺴﻴﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ وﻇﺎﻳﻒ ﺑﻼﻏﻲ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﮔﺰارش اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻛﻨﺪ ادﻋﺎي ﻣﻮاﺿﻊ ﻗﺪرت از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺪﻳﺮان ﺣﻖ ﻣﺸﺮوع‬
‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬از آنﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮان دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻧﺪ ﻣﻮاﺿﻌﺸﺎن را در ﻟﻮاي ﻛﺎرآﻳﻲ و ﺧﺮدﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺮﺣﻖ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‬
‫‪75‬‬
‫)ﻛﺎﻧﺘﺮ‪ (1977 ،‬و ﺧﻮد را در ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺻﺎﺣﺐ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﮔﺰارش وﻇﻴﻔﻪ دارد دﺳﺘﺎوردﻫﺎي‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ را در اﺗﺨﺎذ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺷﺮح دﻫﺪ و ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ آن ﻣﻮرد ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻓﻔﺮ )‪ (1981‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ »ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻄﻴﺮ اﺟﺮاﻳﻲ ﻣﺘﻀﻤﻦ اﻳﺠﺎد و ﺣﻔﻆ‪ ‬ﻧﻈﺎمﻫﺎي‬
‫اﻋﺘﻤﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻤﺮار ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪ و ﻧﻘﺶ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮه ﻛﺎر آﻧﻬﺎ در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﺪ« )ص ‪.(1‬‬
‫دوﻣﻴﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﺑﻼﻏﻲ وﻇﻴﻔﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از آن ﺟﺎ ﻛﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺎرآﻳﻲ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻘﻴﺎسﻫﺎي ﻣﻠﻤﻮس و ﻋﻴﻨﻲ‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ارﻗﺎم ﻓﺮوش و ﺳﻮد اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي ﻧﺪارد‪ .‬اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪوﻳﮋه ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﻨﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ واﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺣﻜﻢ ارزشﻫﺎي ﻧﻘﻴﺾ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺟﻨﺮال ﻣﻮﺗﻮرز ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺿﻌﻴﻒ اﺧﻴﺮش را ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ درﺻﺪد اﺳﺖ از ﻃﺮﻳﻖ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺠﺪد‪ ،‬ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺧﻮد را آﻣﺎده ﻛﺴﺐ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻛﻞ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺎرآﻳﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪهاي اﺳﺖ از ﻧﮕﺮشﻫﺎ و اﻋﺘﻘﺎدﻫﺎ ﻛﻪ از ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ﺑﻼﻏﻲ زاده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ از‬
‫رﻫﮕﺬر ﺳﺨﻦﭘﺮدازيﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ وﺿﻊ ﺧﻮد را اﺳﺘﻮار ﺳﺎزد و ﻣﻌﻴﺎري ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺷﺮﻛﺖ را ﻛﺎرآﻣﺪ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻛﻴﻠﻲ )‪ (1984‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺿﺮوري ﺳﻮد ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻌﻴﺎري ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﺣﺎﻣﻴﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﺳﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﻛﻴﻠﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدود ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان اﺗﻜﺎء ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺎﻟﻲ را ﻣﺘﻌﺎرض ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺰارش اﺻﻮﻻً ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫ﺳﺨﻦﭘﺮدازي اﺳﺖ‪ .‬اُﻟﻴﺮي )‪ (1985‬ﺷﺮح ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﻛﻨﻨﺪهاي ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ آن ﺣﺘﻲ ﻛﻤ‪‬ﻲﺗﺮﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻨﻌﻜﺲﻛﻨﻨﺪه ﻋﻴﻦ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ‪ .‬اُﻟﻴﺮي ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ در ﺣﻮزه ﻧﻔﻮذ واﻗﻌﻴﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬اُﻟﻴﺮي ﺧﻮاﻫﺎن ﺻﺪاﻗﺘﻲ روﺷﻨﻔﻜﺮاﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺪ از ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ‪،‬‬
‫اﺑﻬﺎم و ﺗﻔﺴﻴﺮ را ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺣﺘﻲ ﺧﺎﻟﺺﺗﺮﻳﻦ دادهﻫﺎ در ﻳﻚ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻴﻚ و ﻣﻴﻨﺪل )‪ (1984‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭼﻮن ﻛﻨﺘﺮل واﻗﻌﻲ ﺑﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻛﺎر ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﺪارد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺻﻔﺤﺎت ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲآورد ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺗﻮﻫﻢ ﻛﻨﺘﺮل را اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﻻﻧﻴﻚ و ﻣﻴﻨﺪل ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ راﻫﺒﺮد ﺑﻪوﻳﮋه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻇﺮﻳﻒ و زﻳﺮﻛﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان راﻫﺒﺮد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻨﻔﻲ را‬
‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﺗﺎ واﻧﻤﻮد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﻣﺸﻜﻼت آﮔﺎﻫﻨﺪ و ﻛﻨﺘﺮل آن را در دﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺘﻤﻦ و وﻳﺘﺰ )‪ (1983‬ﺻﻔﺎﺗﻲ را ﻛﻪ در‬
‫ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﺮوﻧﻲ و ﺧﺎرج‬
‫از ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺰﻳﺮ‪ ،‬اﻳﻨﮕﺮام و ﺗﻨﻲﺳﻮن )‪ (1984‬درﺑﺎره ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎﻳﻲ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان در ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺗﻔﺴﻴﺮي ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻟﻔﺎﻓﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺳﺨﻦﭘﺮدازاﻧﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺪﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﺮاﮔﺮد آﻣﺎدهﺳﺎزي ﮔﺰارش دوره ﻣﻌﻨﻲﺳﺎزي ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﻋﻬﺪه‬
‫ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻗﺮار دارد ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎناﻧﺪازه ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮوهﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ اﻫﻤﻴﺖ دارد‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﮔﺰارش‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ‪ ،‬در زﻣﺎﻧﻲ از ﺳﺎل ﻛﻪ‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺎ ﺗﻼﺷﻲ ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺮاي ﻣﻌﻨﻲﺳﺎزي در ﻗﺒﺎل اﻗﺪاﻣﺎت ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮي ﻫﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻫﻢ ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪76‬‬
‫اﻟﮕﻮي ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ وﻳﻚ )‪ (1979‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻔﺴﻴﺮي ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻋﻤﺪه وﻳﻚ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻋﻀﺎي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ دﻧﻴﺎي ﻋﻴﻨﻲ واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ اﺑﻬﺎم‪ ،‬ﻣﺤﻴﻄﻲ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻳﻚ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﻓﺮاد ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ را آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﺮﺳﻨﺪ ﻛﻪ در ﺗﻼشﻫﺎي‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ اﺑﻬﺎم ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬آن دﺳﺘﻪ از ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻪﻧﻈﺮ آﻳﻨﺪ ﺣﻔﻆ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫آﮔﺎﻫﻲ ﺳﺎزﻣﺎن درﻣﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﺪان ﻳﻚ ﻣﻌﻴﺎر دﻗﻴﻖ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺒﻬﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻓﺮاﮔﺮد‬
‫ﮔﺰارشدﻫﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪﻧﺤﻮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﺑﺎ ﻧﻮع ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻛﻪ وﻳﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﺳﺎزﻣﺎن را از ﺧﻮد ﻓﺮا ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان و ﻧﻮع ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﻓﺮاد ﺳﺎزﻣﺎن‪،‬‬
‫از آﻣﺎدهﺳﺎزيﻫﺎي ﻛﺎﻣﻼً داﺧﻠﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺮونﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﻧﻬﺎﻳﻲ‪،‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﺳﺎزي ﺳﺎزﻣﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺸﺮده اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آن را در ﻗﺎﻟﺐ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮي ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ارزش‬
‫رﻫﻨﻤﻮدي اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻮﻣﻦ )‪ (1976‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﻔﺴﻴﺮي‬
‫ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ زﻳﺎدي را راﺟﻊ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ادﻏﺎم ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دو ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻮﻣﻦ )‪1978‬؛ ‪ (1984‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ‬
‫را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ﻣﻌﻨﻲﺳﺎزي ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً از ﻧﻈﺮ درك و درﻳﺎﻓﺖﻫﺎي آن از ﺧﻄﺮﭘﺬﻳﺮي و رﻓﺘﺎرﻫﺎي‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻲ ﻛﻪ در ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺑﻲ از آنﭼﻪ ﻛﻪ وﻳﻚ )‪(1979‬‬
‫»ﻣﻌﻨﻲﺳﺎزي ﮔﺬﺷﺘﻪﻧﮕﺮ« ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ وﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﺮاي ﻓﻬﻤﻴﺪن ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ »ﺳﺨﻨﻲ« ﻛﻪ درﺑﺎره ﺗﻬﻴﻪ و اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﻴﺶدرآﻣﺪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي اﺳﺎﺳﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺑﺮﺗﺮي دارد ﺑﻲﻓﺎﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻗﺼﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﻓﺮاﻧﻈﺮي ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻧﻈﺮي را ﺑﺮ ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎ و رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﻳﻚ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺮ‬
‫دﻳﮕﺮي ﺑﺮﺗﺮي دارد‪ .‬روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻧﻈﺮي اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ دﻻﻳﻞ و ارﺗﺒﺎطﻫﺎي‬
‫ﮔﺰﻳﻨﺶﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺧﻮد را درك ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ )ﭼﻪ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪.‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻌﺪي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺟﺎذﺑﻪ ﻓﺮﺿﻴﺎﺗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازاﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش واﻗﻌﻴﺖ ﻋﻴﻨﻲ و ﻣﻘﻴﺪ را ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖﻫﺎي ﺧﻮد‬
‫را ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ و روﺷﻦﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﻼش ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ از ﮔﺰارش اداﻣﻪ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺛﺮﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ذﻫﻨﻲ و ﺑﻼﻏﻲ ﺗﻬﻴﻪ‬
‫ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻋﻼﻗﻪ دارﻧﺪ ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ و ﻣﺮاﺟﻊ دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻔﺴﻴﺮي را ﮔﺴﺘﺮش ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ .‬ﻳﻜﻲ از راهﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺳﺎزﻣﺎن و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارش ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫درﺑﺎره ﺧﻮد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪77‬‬
‫ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان در اﺻﻞ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﻮد ﻫﺮﺳﻪ دﻳﺪﮔﺎه را در‬
‫ دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﻲ اﻣﺮي را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و‬.‫ زﻳﺮا ﻫﺮ دﻳﺪﮔﺎه در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺧﻮد اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨﺪهاي ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد‬،‫ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ دﻳﺪﮔﺎه‬.‫ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻌﺪ از ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻫﺪف در ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد وﺟﻬﻪ ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺮﻛﺖ اﺳﺖ‬
.‫روﺷﻦﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ در ﭘﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ و وﺿﻮح ﮔﺰارش ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﺗﻔﺴﻴﺮي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺧﻮد را ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻬﻴﻪ و اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ‬
.‫ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ‬
Astley, W. G., & Van de Ven, A. H. (1983). Central perspectives and debates in organizational theory.
Administrative Science Quarterly, 28, 245-273
Bauer, R. A. (1971). The obstinate audience: The influence process from the point of view of social
communication. In W. Schramm & D. F. Roberts (Eds.), The process and effects of mass
communication (pp. 326ِ-346). Urbana: University of Illinois Press.
Bell, J. (1985). The effect of presentation form on the use of information in annual reports. Management
Science Review, 30, 169-85.
Bettman, J. R., & Weitz, B. A. (1983). Attributions in the boardroom: Causal reasoning in corporate
annual reports. Administrative Science Quarterly, 28, 165-183.
Bowman, E. H. (1976). Strategy and the weather. Sloan Management Review, 17 (2), 49-62.
Bowman, E. H. (1978). Strategy, annual reports and alchemy. California Management Review, 20 (3), 64-
71.
Bowman, E. H. (1984). Content analysis of annual reports for corporate strategy and risk. Interfaces, 14
(1), 61-71.
Bowman, E. H., & Haire, M. (1975). A strategic posture toward corporate responsibility. California
Management Review, 18 (2), 49-58.
Buchholz, R. (1985). The essentials of public policy for management. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Burrell, G., & Morgan, G. (1979). Sociological paradigms and organizational analysis. London:
Heinemann.
Byrne, J. (1987, April 13). This year's annual reports: Show business as usual. Business Week, p. 42.
Chambers, R. J. (1974, June). Stock market prices and accounting research. Abacus, 39-54.
Cox, R.J., & Willard, C. A. (1982). Introduction: The field of argumentation. In R.J.Cox & C.A.Willard
(Eds.), Advances in argumentation theory and research (pp. viiِxvii). Carbondale: Southern Illinois
University Press.
Cutlip, S.M., Center, A. H., & Broom, G.M. (1985). Effective public relations (6th ed.). Englewood Cliffs,
NJ: Prentice-Hall.
Deetz, S. (1982). Critical interpretive research in organizational communication. Western Journal of
Speech Communication, 46, 131-149.
Findlay, M.C. (1977, December). On market efficiency and financial accounting. Abacus, 106-122.
Fisher, B. A. (1978). Perspectives on human communication. New York: McMillan.
Foster, T. W., Jenkins, D.R., & Vickrey, D.W. (1986). The incremental information content of the annual
report. Accounting and Business Research, 62 91-198.
Frazier, K. B., Ingram, R. W., & Tennyson, B. M. (1984). A methodology for the analysis of narrative
accounting disclosures. Journal of Accounting Research, 22 (1), 318-331.
Grunig, J., & Hunt, T. (1984). Managing public relations. New York: Holt, Rinehart & Winston.
Heath, R. L., & Phelps, G. (1984). Annual reports II: Readability of reports vs. the business press. The
Public Relations Review, 10 (2), 56-62.
Hill and Knowlton Executives (1975). Critical issues in public relations. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-
Hall.
Hill and Knowlton Inc. (1984). Annual report credibility. Public Relations Journal. 40 (11), 31-34.
78
Hines, R.D. (1982). The usefulness of annual reports: The anomaly between the efficient market
hypothesis and shareholder surveys. Accounting and Business Research, 12, 299-309.
Hoskins, R. L. (1984). Annual reports 1: Difficult reading and getting more so. Public Relations Review,
10 (2), 49-55.
Kallendorf, C., & Kallendorf, C. (1985). The figures of speech, ethos, and Aristotle: Notes toward a
rhetoric of business communication. Journal of Business Communication, 22 (1), 35-50.
Kanter, R. B. (1977). Men and women of the corporation. New York: Basic Books.
Keeley, M. (1984). Impartiality and participant interest theories of organizational effectiveness.
Lentz, A., & Tschirgi, H. (1963). The ethical content of annual reports. The Journal of Business, 36, 387-
393.
Marston, J. E. (1979). Modern public relations. New York: McGraw-Hill.
Mc1Grath, P. S. (1979). Communicating with professional investors. New York: The Conference Board.
Means, T. L. (1981). Readability: An evaluative criterion of stockholder reaction to annual reports.
Journal of Business Communication, 18 (1), 25-33.
O'Leary, T. (1985). Observations on corporte financial reporting in the name of politics. Accounting,
Organizations and Society, 10 (1), 87-102.
Pfeffer, J. (1981). Management as symbolic action: The creation and maintenance of organizational
paradigms. In B. M. Staw & L. L. Cummings (Eds.), Research in organizational behavior (Vol. 3, pp.
1-52). Greenwich, CT: JAI Press.
Putnam, L. (1983). The interpretive perspective: An alternative to functionalism. In L. Putman & M.
Pacanowsky (Eds.), Communication and organizations: An interpretive approach (pp. 31-54). Beverly
Hill, CA: Sage.
Ruchti, U., & Wasserman, N. (1983). Public companies have to view themselves as publishers. Public
Relations Quarterly, 27 (4), 2-9.
Salancik, G.R., & Meindl, J.R. (1984). Corporate attributions as strategic illusions of management control.
Smircich, L. (1983). Concepts of culture and organizational analysis. Administrative Science Quarterly,
28, 339-358.
Soper, F.J., & Dolphin, R. (1964). Readability and corporate annual reports. The Accounting Review, 39,
358-362.
Verrecchia, R.E. (1981). On the relationship between volume reaction and consensus of investores:
Implications for interpreting tests of information content. Journal of Accounting Research, 19, 271-283.
Weick, K. (1979). The social psychology of organizing (2nd ed.). Reading: Addison Wesley.
79
‫‪6‬‬
‫رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻛﺎرل اچ‪ .‬ﺑﻮﺗﺎن‬

‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دﻳﺪﮔﺎه ارﺗﺒﺎط ﻣﺤﻮر در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪاي از‬
‫رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬در اﻳﻦﺟﺎ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻛﺎر‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺧﻼﺻﻪ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻗﺘﺒﺎس ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮد اﺻﺎﻟﺖ ﺣﺮﻓﻪاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻗﺘﺒﺎس اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮد ﺑﺮاي ﻛﺎرورزان‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و اﺧﻼﻗﻴﺎت ﻣﻮردﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﺎﻟﺒﻲ از ﺗﻜﺎﻣﻞ درك ﺧﻮد از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮار دارﻳﻢ‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﻛﻪ در آن ﻫﻢ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻫﻢ ﻛﺎرورزان‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺧﻮد درﺑﺎره ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ وﻇﻴﻔﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﮔﺎﻫﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻣﻘﺎم ﻋﻠﻢ ﻛﺎرﺑﺮدي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﻬﻢ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎري ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪاﺗﻲ را ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻛﻮﺷﺸﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺬﻛﻮر ﻛﻪ در ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اول‪ ،‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻣﻘﺎم ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻛﺎرﺑﺮدي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دو‪‬م‪ ،‬روﻳﻜﺮد ﻋﻠﻤﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﻮل ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬آنﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺤﺚﻫﺎﻳﻲ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ از روﻳﻜﺮد‬
‫ﻧﻈﺮي ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻣﻘﺎم ﻳﻚ ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي‬

‫ﻣﺸﻐﻠﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﺮاي ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻛﺎرﺑﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﺎ اﺑﺰارﻫﺎي ﻧﻈﺮي و ﭘﮋوﻫﺸﻲ رﺷﺘﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫‪80‬‬
‫از اﻳﻦ از آن ﺟﺎ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻋﻠﻤﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از اﺑﺰارﻫﺎي ﻧﻈﺮي و ﭘﮋوﻫﺸﻲ دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞﻫﺎي اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ از ﻛﺎرﺑﺮد اﺑﺰارﻫﺎي ﻓﺮاﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻧﻈﺮي و روشﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺮدﻫﻢآﻳﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1978‬در ﻣﻜﺰﻳﻜﻮﺳﻴﺘﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪ ﻧﻴﺰ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﻠﻤﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ )ﺳﻴﻤﻮن‪ .(1980 ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺲ ﻛﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﻚ‬
‫ﻋﺎﻟﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﺮوﻧﻴﮓ )‪ (1983‬ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻬﻤﻲ ﻣﻴﺎن ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي و ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻛﺎرورزاﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ در ﻛﺎر ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي ﻛﺴﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﻨﺪد و اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻴﻨﺸﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪدﺳﺖ آورده ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﮔﺴﺘﺮش و ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬از‬
‫اﻳﻦ رو ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي ﺑﺨﺸﻲ از ﻓﺮاﮔﺮد رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرورزاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺒﺮد روش ﻋﻤﻠﻲ ﺧﻮد از‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داﻧﺶ ﻧﻈﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و روش ﻋﻤﻠﻲ و ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ آن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻠﻢ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫از آنﺟﺎ ﻛﻪ رﻳﺸﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ آﻏﺎز ﺳﺪة ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﻮان ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦ‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﭼﮕﻮﻧﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را اﻧﺠﺎم‬
‫دﻫﻴﻢ و ﭼﻄﻮر آن را ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر روﺷﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻜﺎﻣﻞ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎ راﺑﻄﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﺎ ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﺗﻮث )‪ (1986‬ﮔﻔﺘﻪ »دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﻨﺴﺠﻢ ﻳﺎ‬
‫ﻧﻈﺮي رﺷﺪﻳﺎﺑﻨﺪه درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺪك اﺳﺖ« )ص ‪ .(29‬ﻋﺪم ﺷﻨﺎﺧﺖ روﻳﻜﺮد ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﺳﻮدﻣﻨﺪي‬
‫آن ﺑﺮاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬دﻻﻳﻞ اﻳﻦ ﻛﺎﺳﺘﻲ را ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫روﻳﻜﺮد ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬

‫ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ ،‬روﻳﻜﺮدي را ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ داﻧﺶ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻠﺰم ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﺑﻌﺎد ﺳﺎﺧﺘﺎري آن در ﻃﻮل‬
‫ﻓﺼﻞ اول ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﻳﻚ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻨﺴﺠﻢ ﻧﻈﺮي در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ رﺷﺪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و‬
‫ﻛﺎرورزان اﻳﻦ رﺷﺘﻪ‪ ،‬راهﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺖ و روشﻫﺎي ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﻛﻪ در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ ﺑﻪﻃﻮر ﺟﺎﻣﻊ اﻗﺘﺒﺎس‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫راهﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫وﺳﺎﻳﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ و ﻫﻤﻜﺎراﻧﻢ در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪياي از راهﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮدهاﻳﻢ‬
‫)ﻓﺮي‪ ،‬ﺑﻮﺗﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻳﺪﻣﻦ و ﻛﺮﭘﺲ‪ ،‬زﻳﺮﭼﺎپ(‪ .‬در آنﺟﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ اﺻﻠﻲ در راهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﻴﺎء ﻧﺎﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬
‫در ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن داﻧﺶ روزﻣﺮه ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻋﺘﻘﺎد و ﭘﺬﻳﺮش اﺷﻴﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﭘﮋوﻫﺶ ﻳﺎ داﻧﺶ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﭘﻲﺟﻮﻳﻲ ﻣﻨﻀﺒﻂ اﺳﺖ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﭘﻲﺟﻮﻳﻲ ﻣﻨﻀﺒﻂ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻣﺮي ﺑﻪﺷﻴﻮه ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﻋﻴﻦﺣﺎل ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎزﻧﻤﻮدن ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ درﺑﺎره ﺳﻮدﻣﻨﺪي واﻋﺘﺒﺎر ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﻗﻀﺎوت ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪81‬‬
‫داﻧﺶ روزﻣﺮه ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺮ ﻣﺮﺟﻊ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬اﻟﻬﺎم‪ ،‬اﺣﺴﺎس اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﻌﻨﻲدار اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻟﺠﺎﺟﺖ و اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻛﻪ ﭼﻴﺰي‬
‫ﺑﺎﻳﺪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ درﺳﺖ ﺑﻮده اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺪون اﺗﻜﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻛﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﻳﺎ ﻣﺪرﺳﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ اﻗﺪاﻣﻲ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ درﺑﺎره آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﻗﺎدر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﺎري اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري‬
‫از آﮔﺎﻫﻲﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺘﻮاراﻧﺪ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ داﻧﺶ روزﻣﺮه ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺮاي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﻣﺪرﺳﺎن ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫داﻧﺶ روزﻣﺮه اﮔﺮ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺖﻛﻢ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﻏﻠﺐ ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎدات وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻛﺪام‬
‫ﺑﺨﺶ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ و ﻛﺪام را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪ .‬اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﺟﻨﺒﻲ از ﻗﺒﻴﻞ اﺛﺮﺑﺨﺶ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ آن ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از راهﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺖ روزﻣﺮه و ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻣﺮﺟﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﺮﺟﻌﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﻣﻌﻴﺎر‬
‫ﺧﺎص ﺧﻮد را ﻛﻪ ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﺑﻪ آن اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻲﭼﻮن و ﭼﺮا دارﻧﺪ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎري ﻛﻪ ﭘﻴﺮوان دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺮاﺟﻊ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﺎﻣﻼً ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬در ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮ داﻧﺶ روزﻣﺮهاي ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺳﻤﺎﺟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ اوﻟﻴﻪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺣﻜﻢ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺮ ﺧﻄﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻤﺎﺟﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﺌﻠﻪآﻓﺮﻳﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﺮا‬
‫ﻛﻪ ﻫﻴﭻ وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي رد ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻪدﺳﺖ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ در ﭘﮋوﻫﺶ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﺮا و ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻣﺮي ﺣﺎدث ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ روﻳﻜﺮد ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪي ﻧﻴﺎز دارﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻓﺮﺻﺖ آزﻣﻮدن و ﻧﻔﻲ ﻫﺮ ذره از داﻧﺶ ﻣﻮﺟﻮد را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ و دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻨﻀﺒﻂ و ﻋﻴﻨﻲ دﻳﮕﺮان و رد ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﺎن ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻣﻌﻴﺎر ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻫﺮ ﻣﺤﻘﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﭘﮋوﻫﺶ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﭼﻨﺪي ﺑﺮ داﻧﺶ روزﻣﺮه دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺎﻟﻲ از ﻛﺎﺳﺘﻲ و ﺧﻄﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺿﺎﺑﻄﻪﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ و ﻋﻴﻨﻲﺗﺮﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎهﻫﺎﻳﻲ ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ داﻧﺶ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ و اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺎﻛﺎن ﻣﺎ در ﻏﺎري دور ﻫﻢ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ رﻋﺪ ﺑﻴﺮون ﻏﺎر ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻏﺮش ﺧﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و اﮔﺮ رﻧﮓ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﻧﻘﺎﺷﻲ ﺻﻮرﺗﺶ ﺑﻪﻛﺎر‬
‫ﻣﻲرﻓﺖ ﺧﺸﻤﺶ ﻓﺮو ﻣﻲﻧﺸﺴﺖ و ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﺎﻳﻪ داﻧﺶ و وﺳﺎﻳﻞ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻧﻤﻲﻧﻤﻮد و درﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﺮدم ﻏﺎرﻧﺸﻴﻦ دﺳﺖﻛﻢ ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﺎﻣﺪار درﺑﺎره ﻣﺤﻴﻄﺸﺎن و‬
‫راهﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﺎﻣﺪار ﺑﺮاي ﻛﻨﺎرآﻣﺪن ﺑﺎ آن ﻛﺸﻒ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﻧﺴﻞﻫﺎي آﻳﻨﺪه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﺗﻼشﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﻪ دﻳﺪه ﺗﻤﺴﺨﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ؟ اﻣﻜﺎن دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺶ‬
‫اﻣﺮوز را ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از اﺑﺰارﻫﺎي اﻣﺮوز ﺑﻨﺎ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻗﺎﻣﻪ دﻋﻮي ﻋﻠﻴﻪ روش ﻋﻠﻤﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎً اﻳﻦ را‪،‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﺎﻗﺺ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ادواري اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻫﺮ ﭼﺮﺧﻪاي ﻓﻬﻢ ﺗﺎزهاي ﺑﻪ دوره آﺧﺮي اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﺮﭼﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻫﺮ ﻗﻄﻌﻪ ﻣﺠﺰا از ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ درﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﻫﺮ روش دﻳﮕﺮ ﻧﺎدرﺳﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﭼﺮﺧﻪاي روش ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﺷﺘﺒﺎهﻫﺎي ﺧﻮد را اﺻﻼح ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫داﻧﺶ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺗﻜﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻫﻤﻴﻦ داﻧﺶ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻣﺪون ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﻫﺎوز )‪ (1975‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬وﻇﻴﻔﻪ اوﻟﻴﻪ ﻋﺎﻟﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻧﻮاع رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ«‬
‫)ص ‪ .(2‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻠﻲ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻳﻚ ﻛﺎرﺷﻨﺎس دﻟﻴﻠﻲ را ﺑﺮاي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻳﺎ ﺷﻜﺴﺖ‬
‫ﻛﻮﺷﺸﻲ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻗﺪم را در راه ﻃﺮح ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت و‬
‫روشﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﻛﺎر در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻛﻪ ﻃﻲ ﺳﺎلﻫﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﻋﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪ و رﺷﺪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﺑﺘﺪاﻳﻲ داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫‪82‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺑﺮاي ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي ﻣﺜﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻋﻤﻮﻣﺎً‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪهاي ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﺑﺤﺚ آن ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﺗﻮث )‪ (1984‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮده‪» ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﻧﺸﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺳﺎﻣﺎن ﺻﻮري‪ ،‬ﺻﺮاﺣﺖ و اﻧﺘﺰاﻋﻲﺑﻮدن آن ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻇﺮﻓﻴﺖ را دارد ﻛﻪ ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻮرد درﺳﺖ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ« )ص ‪ .(30‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻟﻴﺘﻞﺟﺎن ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ )‪(1983‬‬
‫»ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﺗﺠﺮﺑﻪ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻏﺎﻳﻲ ﻫﺮدو ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد« )ص ‪ .(40‬ﭘﺲ ﻧﻈﺮﻳﻪ دلﻣﺸﻐﻮﻟﻲ ﻣﺸﺮوﻋﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻛﺎرورزان ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻛﺎرورزان‬
‫ﻣﺪد ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﮔﺮد رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺘﻲ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ رﺳﻤﻴﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﺴﺒﺘﺎً رﺷﺪﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮﻧﺪ اﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎﻳﻲ ﻣﻮﻗﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﻣﺮوزي ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪي ﻧﮕﺎه ﺷﻮد ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎﻳﻲ ﺛﺎﺑﺖ و‬
‫ﻣﺘﺤﺠﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮاﺣﻠﻲ ﮔﺬرا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻴﺎن آﻧﭽﻪ دﻳﺮوز ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ و آﻧﭽﻪ ﻓﺮدا ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﻧﺴﺖ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺪﻳﺪ اﻏﻠﺐ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻳﺎ ﻧﻔﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻫﺮدو ﺑﻪ ﻳﻚﺳﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﺟﺪﻳﺪ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻜﻲ از وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺸﺮوﻋﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺮﻋﻬﺪه دارﻧﺪ آزﻣﻮن و ﺣﺘﻲ رد ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺎﺳﻲ ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮ ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ ﮔﺮدش اﻣﻮر ﺑﻪ ﭼﻪ ﺻﻮرت اﺳﺖ و ﺑﻪ ﭼﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ آزﻣﻮده ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮاي اﺻﻼح ﺻﻮرتﺑﻨﺪيﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮاﮔﺮد ﺑﺎ آن آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻧﻮ در ﻣﻌﺮض آزﻣﻮن ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻟﻴﺘﻞﺟﺎن )‪ (1983‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮده ﻛﻪ »اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮد آزﻣﻮن و آزﻣﻮن ﻣﺠﺪد‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪي اﺳﺖ ﺑﺮ ﺿﺮورت ﭘﮋوﻫﺶ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻣﺮي ﺣﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ« )ص ‪.(15‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﺳﺎزي و ﻧﻈﺮﻳﻪ آزﻣﺎﻳﻲ دو ﻧﻴﻤﻪ ﻣﻜﻤﻞ ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻧﻴﻤﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ‬
‫‪1‬ـ‪ 6‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ درآﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ ﺿﺮوري وﻟﻲ ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ از ﻓﺮاﮔﺮد اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﻴﺶ ﻧﻤﻲرود ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ ﻫﺮدو ﻧﻴﻤﻪ ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻫﺎوز )‪ (1975‬اﺳﺘﻘﺮاء ﻳﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي را در ﺗﺤﻮل ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ را ﺑﺎ »ﺣﺪس ﻋﻠﻤﻲ« از‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات واﻗﻌﻲ ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ )ص ‪ .(20‬ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﺧﻼﻗﻪ ﺧﻮد ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﻣﻴﺎن اﻧﺒﻮه‬
‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي درﻫﻢرﻳﺨﺘﺔ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺧﻮد ﻧﻈﻢ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺟﻬﺸﻲ اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻃﺮح ﭘﺮﺳﺶ و ﺳﭙﺲ اﻧﺒﻮﻫﻲ‬
‫‪83‬‬
‫ﻗﻴﺎس در اﻳﻦﺟﺎ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ رﺳﻤﻲ‬
‫ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎي ﻣﻮﻗﺖ‬ ‫آزﻣﻮن‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎ‬
‫اﺳﺘﻘﺮاء از اﻳﻦﺟﺎ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﺷﻜﻞ ‪1‬ـ‪ .6‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ :‬ﭼﺮﺧﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي )اﻗﺘﺒﺎس از واﻻس‪(1971 ،‬‬
‫از ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ آزﻣﺎﻳﺸﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻣﻮﻗﺖ ﻳﺎ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﺎﻟﺒﺎً در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺎوز )‪ (1975‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﻴﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ آزﻣﺎﻳﻲ در رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪن ﻧﺘﺎﻳﺞ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫)ص ‪ .(21‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﻪﺻﻮرت ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ دﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻲزﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎ را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮد ﺑﻪﻋﻨﻮان آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻳﺎ ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﺳﻮار ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﻴﻪ درواﻗﻊ ﺗﻼﺷﻲ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت درﺳﺘﻲ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻛﻮﺷﺸﻲ ﺑﺮاي اﺑﻄﺎل ﻳﺎ ﻋﺪم ﺗﺄﻳﻴﺪ آن اﺳﺖ‪ .‬آزﻣﻮن‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻮﻗﺘﻲ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آزﻣﻮن ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎﻳﺶ ﺑﺎﻳﺪ درﺳﺖ از آب درآﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺜﺒﺖ درﺳﺘﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﺘﺎﻳﺞ دﻳﮕﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻮرد آزﻣﻮن ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻦﻛﻪ ﺣﺘﻲ‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ از درﺳﺘﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آزﻣﻮنﻫﺎي زﻳﺎدي درﺑﺎره آن ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﮔﺮ ﺣﺘﻲ ﻳﻜﻲ از‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ درﺳﺖ از آب درﻧﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺻﻮرتﺑﻨﺪي ﻣﻮﺟﻮد آن را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺮدود داﻧﺴﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻮﻗﺘﻲ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺘﺎﻳﺞ )ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻣﻮارد ﭼﻨﺪي ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﻳﻜﻢ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ( ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮدوي اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺿﺮورت دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺮاﻫﻢﻛﺮدن ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺸﻲ از ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫و ﻣﺸﺎﻫﺪات‪ ،‬ﻓﺮاﮔﺮدي ﻛﻪ ﺷﺪﻳﺪاً ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪ اﻧﺴﺎنﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺘﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻛﺎرورزان‬
‫ﺟﺬاﺑﻴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ اﮔﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﻤﻪ از ﻓﺮاﮔﺮد ﻣﻌﻄﻮف ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﻜﺎن دارد ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺎر در ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮔﺮدد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺣﻚ و اﺻﻼح ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ آن اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻮﺟﻪ زﻳﺎدي ﺑﻪ ﻧﻴﻤﻪ آزﻣﺎﻳﺶ اﻟﮕﻮ ﻣﻌﻄﻮف ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮاﮔﺮدي ﻛﻪ ﺑﻪﺷﺪت ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻋﻠﻤﻲ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻤﻜﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪوﻳﮋه ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻨﻔﻲ ارزﺷﻤﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﻧﺎﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪84‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻨﻔﻲ ارزﺷﻤﻨﺪ؟ ﺑﻠﻪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ را ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﻳﻚ وﺿﻌﻴﺖ و زﻣﺎن ﺧﺎص ﻛﺎرآﻳﻲ دارد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻨﻔﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي اﺻﻼح ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻮﻗﺘﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار داد ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﭼﺮﺧﺸﻲ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ )اﮔﺮﭼﻪ ﻛﺎرورزاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﻌﻴﻨﻲ در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪي ﺑﻪ دل راه ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻋﻤﻞﻛﺮد آن را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦﻛﻪ‬
‫دﻳﺪﮔﺎه درازﻣﺪتﺗﺮ را ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻨﺪ(‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﺎرورزان از ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺪم ﺑﺎﻟﻘﻮه ارزﺷﻤﻨﺪي در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ و اﻛﻨﻮن ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﻣﻲآزﻣﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺸﺘﺮك ﻧﺒﺎﺷﺪ و از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺑﺎزﺳﺎزي و ﻳﺎ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦﻧﻤﻮدن ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮاﮔﺮد از ﻫﻢ ﻣﻲﭘﺎﺷﺪ و اﻳﻦ رﺷﺘﻪ آﺳﻴﺐ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ رﺷﺪ ﭘﺎﻳﻪ داﻧﺸﻤﺎن ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫راهﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﺎﭘﻼن )‪ (1964‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ از راهﻫﺎي ﺑﺮونﮔﺴﺘﺮي ﻳﺎ درونﮔﺴﺘﺮي ﺑﻪ ﻃﺮز ﺳﻮدﻣﻨﺪي رﺷﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮﻫﻦ )‪ (1970‬راه‬
‫ﺳﻮﻣﻲ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ ﻛﻪ در آن داﻧﺶ رﺷﺪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ راﻫﻬﺎ‪ ،‬راه ﺟﻬﺶﻫﺎي ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺮاهﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ را اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ از رﻫﮕﺬر آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪ رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش ﺷﺎﻟﻮدة ﻋﻠﻤﻲ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﺮدهﺧﺮده داﻧﺶ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲدﻫﻴﻢ واز ﻫﺮ ﺗﻜﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي راهﺑﺮدن ﺑﻪ ﺗﻜﻪ ﺑﻌﺪي ﺑﻬﺮه‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬در آن ﺻﻮرت ﻧﻈﺮﻳﻪ را از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺮونﮔﺴﺘﺮي ﻣﺘﺤﻮل ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮونﮔﺴﺘﺮي‪ ،‬داﻧﺴﺘﻪﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد را ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ داﻧﺶ‬
‫درﺑﺎره ﺣﻮزهﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻛﻪ از آن ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﺎرج و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺷﻴﺎء ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ از راه ﺷﻨﺎﺧﺖ ژرفﺗﺮ داﻧﺶ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬درواﻗﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش درونﮔﺴﺘﺮي ﻧﻈﺮﻳﻪ را‬
‫ﻣﺘﺤﻮل ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬درونﮔﺴﺘﺮي ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد داﻧﺶ را ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﻴﻨﺶ ﻳﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺎزهاي ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‬
‫و اﻳﻦ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﭼﻴﺰي ﺷﺒﻴﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮپ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﺎﻧﻪ و دﻗﻴﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺎﭘﻼن )‪ (1964‬درﺑﺎره درونﮔﺴﺘﺮي و ﺑﺮونﮔﺴﺘﺮي ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻦ ﻫﺮدو ﻗﺴﻢ ﮔﺴﺘﺮش در ﻫﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻈﺮي‬
‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد« )ص ‪ .(305‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮدو اﺑﺰارﻫﺎي درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎرورزان و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻛﺎرورزان ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﻨﺪ ﻛﻪ در وﻫﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮونﮔﺴﺘﺮي ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺟﺎذﺑﻪ را دارد زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﺎر‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و داﻧﺴﺘﻪﻫﺎي ﺗﺎزهاي ﺑﻴﺮون ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در وﻫﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ‪،‬‬
‫از درونﮔﺴﺘﺮي ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ زﻳﺮا راﺣﺖﺗﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺗﻜﻪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ داﻧﺶ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﺗﺎزهﺗﺮي راه ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻦﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ از راه روشﻫﺎي »ﻋﺎدي« ﺑﺮونﮔﺴﺘﺮي و درونﮔﺴﺘﺮي ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﻲ رﺷﺪ ﻛﺮد‪ ،‬وﺿﻌﻴﺘﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫در آن ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻬﺶ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ﺧﺎرج از اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﮔﺎمﺑﻪ ﮔﺎم ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻬﺶﻫﺎ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮﻫﻦ )‪(1970‬‬
‫اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖ اﻳﻨﺸﺘﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻧﻘﻼب ﻋﻠﻤﻲ در ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺟﺪﻳﺪي ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﺗﺎزهاي را در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً‬
‫ﻛﻮﻫﻦ )‪ (1970‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪85‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻛﻪ اﻟﮕﻮي )روﻳﻜﺮد ﻧﻈﺮي( ﺟﺪﻳﺪي راﻫﻨﻤﺎي آﻧﻬﺎﺳﺖ اﺑﺰارﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻣﻜﺎنﻫﺎي‬
‫ﺟﺪﻳﺪي را ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ ] و [ آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ در دﻧﻴﺎي داﻧﺸﻤﻨﺪ اردك ﺑﻮد ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺧﺮﮔﻮش‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪) .‬ص ‪(111‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل داده ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮد اﻏﻠﺐ ﻓﺮاﮔﺮد ﻫﻤﻮاري ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻟﻴﺘﻞﺟﺎن )‪:(1983‬‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﺧﻼل ﺳﺎلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ روﻳﻜﺮد ﻧﻈﺮي ﺟﺪﻳﺪي ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازاﻧﻲ ﻛﻪ از روﻳﻜﺮد ﻗﺪﻳﻢ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﻮﺿﻊ دﻓﺎﻋﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و از ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﻃﻲ ﺳﺎلﻫﺎ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻋﻤﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﺣﺎل‬
‫آن را در ﺧﻄﺮ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪) .‬ص ‪(15‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻟﻴﺘﻞﺟﺎن ﻳﺎ ﻛﻮﻫﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻪﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ را ﻣﻲﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي در‬
‫ﻗﻠﻤﺮو رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ را ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﺮﻳﻊ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺟﻬﺶﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬در ﺷﻨﺎﺧﺖ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و‬
‫در ﭘﻲ آن ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﺎﻣﺪار ﻫﻤﺰﻣﺎن ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ‬
‫ﭘﺬﻳﺮش رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻠﻤﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻲﺗﻮان‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي آن را ﺑﺮ داﻧﺶ ﺣﺮﻓﻪاي‪ ،‬ﻛﺎرورزان‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و اﺧﻼﻗﻴﺎت ﻣﺜﺎل زد‪.‬‬
‫داﻧﺶ ﺣﺮﻓﻪاي‬
‫ﭘﺎوﻟﻴﻚ و ﺳﺎﻟﻤﻮن )‪ (1984‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﻓﻘﺪان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻈﺎﻣﺪاري از داﻧﺶ ﺑﻪوﻳﮋه ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ از رﺷﺪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺣﺮﻛﺖ آن از‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﺎري ﻏﻴﺮﺣﺮﻓﻪاي ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﺮﻓﻪاي ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺿﺎﺑﻄﺔ ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﺣﺮﻓﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻣﺜﻞ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻳﺎ ﭘﺰﺷﻜﻲ را از ﻛﺎرﻫﺎ ﻳﺎ ﺷﺒﻪﺣﺮﻓﻪﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﺳﺎزد ﻓﻘﺪان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻨﺘﻈﻤﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪ و داﻧﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان ﻛﺎر ﺧﻮد را ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي آن اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪) .‬ص ‪(40‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ آﺧﺮ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻧﺸﺎن دادﻳﻢ رﺷﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﺑﺮ ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﺳﺎزي ﻛﻤﻚ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎوﻟﻴﻚ )‪ (1987‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ را ﻛﻪ اﻣﺮوزه در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﺨﺶ ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﭘﮋوﻫﺶ ‪ 10‬ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻨﻴﺎدي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﻳﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺧﺎص و ﻋﻤﻠﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﺪوﻳﻦ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داﻧﺶ ﻓﺮاﮔﻴﺮ‬
‫ﻧﻈﺮي ﻃﺮحرﻳﺰي ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪) .‬ص ‪(17‬‬
‫ﭘﺎوﻟﻴﻚ اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‪:‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻨﻴﺎدي‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ وﻳﮋه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺧﺼﻮص ﭘﻬﻨﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﺎﻗﺪ آن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻃﺮحرﻳﺰي ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦدادن ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﻋﻤﻠﻲ ﺧﺎص‪) .‬ص ‪(17‬‬
‫‪86‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮدﻛﺎر از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺰرﮔﻲ از ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻤﻠﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻛﺎرﺑﺴﺖ ﻧﻈﺎﻣﺪار ﻓﺮاﮔﺮد رﺷﺪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎي ﺗﻮث )‪ (1986‬و ﭘﺎوﻟﻴﻚ و ﺳﺎﻟﻤﻮن )‪ (1984‬و ﭘﺎوﻟﻴﻚ )‪ (1987‬از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﮔﺮﭼﻪ از ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﭼﻨﺪي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ و ﮔﺴﺘﺮده از ﻓﺮاﻳﻨﺪ رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ روﻳﻜﺮد ﻛﺎرﺑﺮدي ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را اﺧﺬ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي را از داﻧﺶ ﻧﻈﺮي‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد آورد ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎﻳﺶ را ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﺪ و روش ﺟﺎري رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را از ﺗﺨﺼﺺ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺳﺎزد‪ .‬ﻳﻚ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از داﻧﺶ ﻧﻈﺮي )ﻧﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺧﺬ ﭘﺮواﻧﻪ ﺷﻐﻞ( ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاﺳﺎس آن داﻧﺶ‬
‫ﺣﺮﻓﻪاي را ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺴﺘﺮش دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺎ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﺶ ﻣﻜﻤﻠﻲ در اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎرورزان‬
‫ﻛﺎرورزاﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺟﺎري ﻛﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻣﻘﺪم ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺿﻤﻨﺎً اﻣﻜﺎن دارد ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫آن در ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ از ﻛﺎر ﺧﻮد دوﭼﻨﺪان ﺑﻬﺮه ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻓﻮريﺗﺮﻳﻦ ﻛﻤﻜﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ از ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻗﺘﺒﺎس از روشﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي و ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي روشﻫﺎي ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ راﻫﺒﺮي ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ روشﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻔﺎوت دارد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻧﻮع اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺘﻌﺎرض ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎرورزان ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ارزش ﻗﺎﺋﻞﺷﺪن ﺑﺮاي آﻣﻮزش ﻧﻈﺮي در ﻓﺮاﮔﺮد اﻋﻄﺎي ﭘﺮواﻧﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ و‬
‫داﻧﺶ ﺣﺮﻓﻪاي را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﺘﺤﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺠﺎز )‪ (APR‬ذﻳﻞ ﻣﺎده ‪ 13‬از ﺑﺨﺶ دوم‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻨﺎﻣﻪ اﻧﺠﻤﻦ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ )‪ (PRSA‬زﻣﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ دوره ﭘﻨﺞﺳﺎﻟﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫)ﻳﺎ ﺗﺪرﻳﺲ آن( اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎدﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻳﻦ ﺷﺮط را ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﻴﻞ‬
‫ﺑﺎاﺳﺘﻌﺪاد دﺑﻴﺮﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻨﺞﺳﺎل ﻛﺎر ﻋﻤﻠﻲ را ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪه و آزﻣﻮن را ﭘﺸﺖﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ اﺟﺎزه دارد ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﭘﺮواﻧﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺠﺎز )‪ (APR‬ﺷﻮد وﻟﻲ ﺑﻪ ﻓﺮدي ﻛﻪ درﺟﻪ ﻓﻮقﻟﻴﺴﺎﻧﺲ ﺑﺎ ﻣﻌﺪل ‪ 4‬و ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺣﺮﻓﻪاي دارد‬
‫اﺟﺎزه داده ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﻣﺠﻮز ﻛﻮﺷﺸﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1975‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن آﻣﻮزش رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ )‪ (1975‬ﻫﺸﺪار داد ﻛﻪ‪:‬‬
‫از ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻣﻮزﺷﮕﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ درﺟﻪ دﻛﺘﺮي ﻛﺴﺐ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ]ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ[ اﻧﺠﺎم‬
‫دﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﺤﻮه اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻲ را ﻧﻴﺎﻣﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻳﺎ ﻋﻼﻗﻪاي ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬درواﻗﻊ اﻏﻠﺐ آﻧﻬﺎ دورهﻫﺎﻳﻲ‬
‫را ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﻣﻬﺎرت آﻣﻮزش ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻛﻤﻲ ﺑﺎ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ دارد‪) .‬ص ‪(19‬‬
‫‪87‬‬
‫ﺑﻲﺷﻚ اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ دﻫﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺘﻲ اﻣﺮوزه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻣﻌﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ اوﻗﺎت‬
‫اﻧﺪﻛﻲ از ﺧﻮد ﻣﺎﻳﻪ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ﺑﻪﺟﺎي آن ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﻓﻨﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺎرورز را ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻲآنﻛﻪ در آن ﺷﻚ‬
‫روا دارﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪﺗﻔﺼﻴﻞ آن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺶﺟﻮﻳﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﺑﺎزارﭘﺴﻨﺪ ﻣﺠﻬﺰ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎ اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪ را ﻫﻢ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻲﺟﻮﻳﻲ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ روﺑﻪرو ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ رﺷﺪ ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دارﻧﺪ در ﺻﻒ ﻣﻘﺪم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ و روشﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻛﺎرورزان ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺧﻼﻗﻴﺎت‬
‫اﺧﻼﻗﻴﺎت ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﺎد در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪ .‬از آنﺟﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺻﻮﻻً ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻬﺎرت ﻳﺎ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ آن اﻏﻠﺐ دﻟﻤﺸﻐﻮﻟﻲﻫﺎ ﺑﺮاي اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺑﺮ ﻧﺤﻮه ﻋﻤﻞ اﺧﻼﻗﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ﺟﺎاﻓﺘﺎده اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻘﺮرات اﻧﺠﻤﻦ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻣﻘﺮرات اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ارﺗﺒﺎطﮔﺮان ﺗﺠﺎري‪ ،‬ارﻛﺎن‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺨﺸﻲ از آﻣﻮزش رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ داﻧﺸﺠﻮ و ﻛﺎرورز ﻳﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ دراﺑﺘﺪاي اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺮار دارﻳﻢ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي درﻧﻈﺮ آورﻳﻢ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل‬
‫ﻣﻲرود ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮد ﻛﻪ در ﻣﻘﺮرات ﻛﻨﻮﻧﻲ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻳﻜﻲ از ﺣﻮزهﻫﺎي‬
‫روﺑﻪﮔﺴﺘﺮش ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ در ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻴﺎن ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ در رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻳﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﮔﺮدآوريﺷﺪه اﻏﻠﺐ ﺟﻨﺒﻪ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ دارﻧﺪ )ﻳﻌﻨﻲ داراﻳﻲ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ(‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﺸﺘﺮي ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ ﭘﻮل ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﮋوﻫﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﻘﻂ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﻮل ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻛﺎرورزان ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر روزاﻓﺰوﻧﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻫﻨﮕﺎم و ﺗﺤﺖ ﭼﻪ‬
‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﮋوﻫﺶ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮي ﺑﺰﻧﻴﻢ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ آﻣﻮزش رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻛﺎر روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﻗﺮار داﺷﺖ وﮔﺎه اﻗﻨﺎع اﻣﺮي ﻣﻨﻔﻲ‬
‫ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻧﻒ )ﻓﺼﻞ ‪ (9‬در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ در‬
‫آﻣﻮزش رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺑﻌﻀﻲ از ﻓﺼﻮل اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ اﻗﻨﺎﻋﻲ را در رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺣﻮزهاي ﻛﻪ از زﻣﺎن ارﺳﻄﻮ ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ آن را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ در راهﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻗﻨﺎع را در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ از دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از دﻳﺪﮔﺎه‬
‫ﺳﺨﻦﭘﺮدازي ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ از روزﮔﺎران ﺑﺎﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﮔﻴﺮد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻣﻮري ﻛﻪ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎري‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﺎﺳﻲ آزادي اراده را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻋﻠﻤﻲ اﻗﻨﺎع و ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻣﺘﻮن اﺧﻼﻗﻲ )از ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﭘﻴﺮوان ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن( ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻛﻮﺷﻴﺪهاﻳﻢ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را در ﻣﻘﺎم ﻳﻚ ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ‪ ،‬اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻋﻤﺪه ﺗﺤﻮل ﻧﻈﺮﻳﻪ در‬
‫ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻧﺘﻴﺠﻪاي را ﻛﻪ ﺑﺮاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ دارﻧﺪ ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ و ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ درﺑﺎره ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي روﻳﻜﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي را‬
‫‪88‬‬
‫ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻗﻄﻌﻲ ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬.‫در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ آﻏﺎز ﻛﻨﻴﻢ‬
.‫اﺧﻴﺮاً ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ در ﺣﻜﻢ ﺗﻮان ﺑﺎﻟﻘﻮه رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪ‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﻛﺎرورزان و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﻲ ﻛﻪ از ﻟﺰوم داﻧﺶ ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺎﻣﻊﺗﺮ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﺤﻖ‬
‫ اﮔﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ داﻧﺶ در ﻗﻠﻤﺮو ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع‬.‫ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﻄﺢ ﻛﻨﻮﻧﻲ داﻧﺴﺘﻪﻫﺎﻳﻤﺎن را در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ دﻳﺪه ﻣﻨﻔﻲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‬،‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ اﻋﺘﻘﺎد‬.‫ داﻧﺴﺘﻪﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺎ از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ درﺣﻜﻢ ﺷﺎﻟﻮده و زﻳﺮﺑﻨﺎ ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدد‬،‫ﻓﺮاﮔﺮدي ﺗﻄﻮري )و ﮔﺎﻫﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ( اﺳﺖ‬
‫ ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬،‫ روﻳﻜﺮدي آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﻧﻈﺎﻣﺪار‬،‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻮده ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻨﺎﻳﻲ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‬
.‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻔﻊ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
Broom, G. M. (1982). Comparison of sex roles in public relations. Public Relations Review, 8, 17-22.
By-Laws of the public Relations Society of American, Article XIII, Sec. 2, (1987, June). Public Relations
Journal, 43 (6), Register Issue.
Commission on Public Relations Education (1975). Design for public relations education. New York:
Foundation for Public Relations Research and Education, Inc.
Frey, L. R., Botan, C. H., Friedman, P., & Kreps, G. (in press). Investigating communication. Englewood
Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Grunig, J. E. (1983). Basic research provides knowledge that makes evaluation possible. Public Relations
Quarterly, 28, 28-32.
Hawes, L. C. (1975). Pragmatics of analoguing: Theory and model construction in communication.
Reading: MA: Addison-Wesley.
Kaplan, A. (1964). The conduct of inquiry: Methodology for behavioral science. New York: Chandler
Publishing.
Kuhn, T. S. (1970). The structure of scientific revolutions (2nd ed. enlarged). Chicago: University of
Chicago Press.
Littlejohn, S. W. (1983). Theories of human communication (2nd ed.). Belmont, CA: Wadsworth.
Pavlik, J. V. (1987). Public relations: What research tells us. Newbury park, CA: Sage Publications.
Pavlik, J.V., & Salmon, C. T. (1984). Theoretic approaches in public relations research. Public Relations
Research and Education , 1(2), 39-49.
Simon, R. (1980). Public relations: Concepts and practices. (2nd ed.). Columbus, OH: Grid Publishing.
Toth, E. L. (1986). Broadening research in public affairs. Public Relations Review, XII, 27-36.
Wallace, W. (1971). The logic of science in sociology. Chicago: Aldine-Atherton.
89
‫‪7‬‬
‫اﺧﻼق ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر در ﻣﻘﺎم اﺧﻼق ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪:‬‬

‫ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺎوﻧﺖ ﺳﻨﺖ وﻳﻨﺴﻨﺖ‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻛﻮﺷﺸﻲ ﺑﺮاي اﻟﮕﻮﺳﺎزي در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف ﻓﺼﻞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻧﻈﺮي ﺑﺮاي ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺧﻼق‬
‫در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي اﻟﮕﻮﺳﺎزي روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺎر ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ )ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ( ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺶ ﻗﺎﻃﻌﻲ در ﺳﻠﻮك اﺧﻼﻗﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺎزي ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮي ﻣﻄﺮوﺣﻪ اﺷﺎره ﺑﺮاﻳﻦ دارد ﻛﻪ اﺧﻼق ﻛﺴﺐ وﻛﺎر را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار داد‬
‫ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﺎر ﺑﺎ اﻓﺮاد‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﺧﻼق ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫اﺧﻼق ارﺗﺒﺎﻃﻲ اﺳﺖ و در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﺧﻼق ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻪﺷﺪت ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫اﺳﺖ‪ .‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲﻫﺎ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻛﻪ ﻧﻘﺶ اﺻﻠﻲ در ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬در راﻫﺒﺮي ﺟﻨﺒﻪ اﺧﻼﻗﻲ ﺳﻠﻮك‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪهاي اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ارﺗﺒﺎط درك ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻨﻮز وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬آﻧﭽﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ارﺗﺒﺎط اﺳﺘﻮار ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﻴﺎد درﺧﻮري‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ دو آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻛﺎرل ﻳﺎﺳﭙﺮس )‪ ، (1978‬راه ﺧﺮد‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻫﺎوس )‪ ،(1975‬اﻟﮕﻮ ﻳﻚ ﺗﻤﺜﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﮕﻮﭘﺮداز ﻛﺎر را ﺑﺎ دو ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎ ﻓﺮاﮔﺮد آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ از ﺟﻬﺖﻫﺎي زﻳﺎدي‬
‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎ ﻓﺮاﮔﺮد ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﻤﺜﻴﻞ ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎ ﻓﺮاﮔﺮد دوم ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ ﻓﺮض ﻣﺒﺘﻨﻲ‬
‫‪90‬‬
‫ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس آن ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ دو ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎ ﻓﺮاﮔﺮد ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻳﻚ ﻛﻨﺪوي ﺷﻠﻮغ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﺎل‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻓﺮض ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﺜﺎل آﺷﻜﺎرا ﻧﺎﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻛﻨﺪو اﺟﺘﻤﺎع اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﺟﺘﻤﺎع‬
‫ﺣﺸﺮات اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺜﺎل از ﻟﺤﺎظ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎر‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﻣﺤﺴﻮس‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺜﺎل ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ اﺟﺘﻤﺎع اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ درك آن را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎوس ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻟﮕﻮﭘﺮداز ﻧﻮﻋﺎً راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎ ﻓﺮاﮔﺮدي ﺑﻴﺶ از ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎ ﻓﺮاﮔﺮد دﻳﮕﺮي آﮔﺎﻫﻲ دارد‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮﭘﺮداز ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻄﺮوﺣﻪ ﺑﻪﻃﻮر آزﻣﺎﻳﺸﻲ اﻳﻦ آﮔﺎﻫﻲ را از اﻣﺮي ﻛﻪ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ اﻣﺮي ﻛﻪ از آن ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﻛﻤﺘﺮي دارد ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻴﻦ ﻣﺜﺎل و اﻣﺮي ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت اﻟﮕﻮ درآﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﮕﻮ ﻗﺪرت‬
‫اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﻳﺎ ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ را در دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﺼﻴﺮت‪ ،‬ﺑﺴﻂ ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ آزﻣﻮن درﺑﺎره‬
‫ﺷﻴﺌﻲ ﻳﺎ ﻓﺮاﮔﺮدي ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪه اﺳﺖ ﻳﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻣﻴﺎن دو ﻓﺮاﮔﺮد ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ از ﺑﻨﻴﺎن ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دو‬
‫ﻓﺮاﮔﺮد از ﺟﻬﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ درك ﻣﺎ از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﺧﻼق در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ‬
‫ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻳﺎ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮاﮔﺮد دﻳﮕﺮ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﻴﺎن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ راهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮد‬
‫رواﺑﻂ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ ﻫﺎوس )‪ (1975‬اﻟﮕﻮ زﻣﺎﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﻮﻫﺮ ﻳﻚ ﻓﺮاﮔﺮد در ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﻓﺮاﮔﺮد دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﺜﺎل آن را ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎﺑﻴﺪه ﻳﺎ ﻣﻨﻘﻮش ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺟﺰاي ذاﺗﻲ ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺎ اﺟﺰاي ﺳﺎﺧﺘﺎري‬
‫ﻓﺮاﮔﺮد ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻫﻤﮕﻮن و ﻫﻢﻧﻘﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﺑﺘﺪا ﺳﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ و ﻫﻢذﻫﻨﻲﮔﺮاﻳﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً‬
‫در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻼﻏﻲ ﻳﺎ ﺳﺨﻦﭘﺮدازي ﻓﺮاﻣﺪرن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬ﺗﺸﺮﻳﺢ اﺑﻌﺎد اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷﺎﻟﻮده ﻛﺎر را‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﭘﺎﻳﻪرﻳﺰي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺳﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ )‪ (1985‬از ﻃﺮﻳﻖ آن‬
‫روﻳﻜﺮد ﺗﺠﺎرت ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ اﺧﻼﻗﻲاش را ﻣﻔﺼﻼً ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﻔﻬﻮم را روﻳﻜﺮد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬روﻳﻜﺮد‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و روﻳﻜﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﻮم رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻫﻢﺷﻜﻠﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺜﺎل و اﻣﺮ اﻟﮕﻮﺷﺪه و ﻧﺸﺎندادن داﻧﺶ اﻧﺘﻘﺎلﻳﺎﻓﺘﻪ از ﻣﺜﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬
‫ﻃﺮح ﻛﻠﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﻲ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﺑﺮاي ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺧﻼﻗﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﺑﻴﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺧﻼﻗﻲ‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﻛﻬﻨﺴﺎﻟﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن دارد‪ .‬ﻓﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﺑﻴﺎن )ﻛﻪ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻠﻲ آن اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﺑﺮاي دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ‪ ،‬ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﺎ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري اﺳﺖ( و ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻲ )ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﺷﺎﺧﻪاي از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻲﭘﺮدازد( ﻫﻤﻴﺸﻪ راﺑﻄﻪاي ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﮔﻬﮕﺎه اﻳﻦ دو ﺣﻮزه ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﻮدهاﻧﺪ‬
‫درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در دورانﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪ زﻳﺎدي ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در دورهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻤﻲ ﻣﻮردﺑﺤﺚ ﺑﻮده ﻓﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﺑﻴﺎن‬
‫و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺳﺨﻦﭘﺮدازي ﻫﻤﻴﺸﻪ ارج ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻫﺪف روﺷﻦﺗﺮي ﺧﺪﻣﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو در آﺗﻦ ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﻛﻪ‬
‫ارزشﻫﺎي اﺷﺮاﻓﻲ ﺳﻨﺘﻲ در ﺣﺎل زوال ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﻦ ﻋﻤﻠﻲ و ﻧﻈﺮي ﺑﻼﻏﺖ و ﻓﺼﺎﺣﺖ ﻛﻼم واﺟﺪ ﺷﺄﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در دورهﻫﺎي ﺑﻌﺪي‬
‫ﻛﻤﺘﺮ واﺟﺪ آن ﺷﺪ‪ .‬در اﻋﺼﺎر ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻓﻦ ﺑﻴﺎن ارزش ﻛﻤﺘﺮي داﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ وﺣﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻣﺮﺟﻊ ﺻﺎﺣﺐ اﻗﺘﺪار‪ ،‬ﻗﺒﻼً‬
‫درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬در دوران ﺟﺪﻳﺪ ﻓﻦ ﺑﻴﺎن ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻠﻢ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻦ ﺳﺨﻨﻮري‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌﺒﻴﺮ ارﺳﻄﻮ‪،‬‬
‫‪91‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﺣﺘﻤﺎﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻘﻴﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ دﺳﺖﻛﻢ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻨﻮري و ﻓﻦ ﺑﻴﺎن ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﻫﻮﺷﻴﺎر و ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﻪ ﻧﻘﺸﻲ زاﻳﺪ و ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﻮﻫﺒﺖ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻬﺮه دارﻧﺪ ﻧﻘﺸﻲ ﺗﺰﺋﻴﻨﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﻌﺪي اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺳﻪ روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻧﻘﺶ زﺑﺎن ﻳﺎ ﻓﻦ ﺑﻴﺎن را در‬
‫ﻫﺮﻳﻚ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﺑﺨﺶ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺤﻮه ارﺗﺒﺎط اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ﺑﺎ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ‪ .‬ﻫﺮ زﻣﺎن ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل ﺑﺎ ﺳﺨﻨﻮري از ﻓﺮازدﺳﺘﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪه از آن روي ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻲرﺳﻴﺪه راه ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪاي را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻄﻠﻖ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ از داﻋﻴﻪﻫﺎي اﻟﻬﻴﺎت درﺑﺎره ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻜﺸﻮف‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ راه در دو روش ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺧﻮد را ﻧﻤﻮدار ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﻲ ﻳﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﻳﻲ‪ .‬ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﻳﻲ در ﻣﻘﺎم‬
‫روشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ اﻏﻠﺐ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ اﻣﺎ ﻫﺮدو ﺑﺎور ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﻳﻦ )‪ (1983‬آن را‬
‫ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬وي ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻦ از »ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ« اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻟﺐ ﻳﺎ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺛﺎﺑﺖ و ﻏﻴﺮﺗﺎرﻳﺨﻲاي وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻳﺎ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ‪ ،‬داﻧﺶ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺧﻮﺑﻲ و ﻳﺎ درﺳﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬
‫ﺑﻪ آن ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﻳﻢ‪ ...‬ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ ﺑﺎ اﺻﻮلﮔﺮاﻳﻲ و ﺟﺴﺖوﺟﻮﻳﻲ ارﺷﻤﻴﺪسوار ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﻌﻨﻲ‬
‫دارد‪ .‬ﻋﻴﻨﻴﺖ ﮔﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ ﭘﺎﻳﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬داﻧﺶ ﻳﺎ زﺑﺎن را ﻣﺤﻜﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﺷﻚﮔﺮاﻳﻲ‬
‫اﻓﺮاﻃﻲ اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﻴﻢ‪) .‬ص ‪(8‬‬
‫ﺳﻔﺮ دور و دراز و ﭘﺮﻣﺎﺟﺮاي دﻛﺎرت ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آن ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺑﻴﺎن ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬از‬
‫دﻟﻤﺸﻐﻮﻟﻲﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﻓﺮاﻧﺴﻴﺲ ﺑﻴﻜﻦ و ﻻك ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﻪرﻳﺰي ﻳﻘﻴﻦ در ﻓﻬﻢ ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﭼﻴﺰي ﻛﻢ ﻧﺪارد‪ .‬ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﻲ‬
‫اﺳﺎس داﻧﺶ را در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻋﻘﻞ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﻳﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر را در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻮاس ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫زﺑﺎن ﻳﺎ ﺳﺨﻨﻮري ﺿﺮورﺗﺎً ﭘﺎي داﻧﺶ را در ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻤﻲﻛﺸﺪ‪ .‬ﺳﺨﻨﻮري دﺳﺖﻛﻢ دوﺗﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺎمﻓﺮﺳﺖ‬
‫ﻳﺎ ﺳﺨﻨﺮان‪ ،‬ﮔﻴﺮﻧﺪه ﭘﻴﺎم ﻳﺎ ﺷﻨﻮﻧﺪه را درﮔﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻪ دﻛﺎرت و ﺑﻴﻜﻦ و ﻧﻪ ﻻك در ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﺧﻮد ﺑﺮاي راهﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ‬
‫ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻓﺮدي و ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻮﻓﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ را‬
‫درﻳﺎﻓﺘﻪ دو راه ارﺗﺒﺎﻃﻲ در ﭘﻴﺶ رو دارد‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺗﻔﻜﺮات ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮدد ﻳﺎ ﻛﻮﺷﺸﻲ اﻗﻨﺎﻋﻲ‬
‫را ﺑﺮاي دﮔﺮﮔﻮنﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﺎ روﺷﻦﻛﺮدن اﻓﻜﺎر دﻳﮕﺮان آﻏﺎز ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮد روﺷﻨﮕﺮي ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ از زﺑﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﻳﺎ اﺧﻼﻗﻲ از ﭘﻴﺶ ﻣﻘﺮر ﻣﺠﺎل ﺑﺮوز ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﮔﻴﺮﻧﺪه ﭼﻴﺰ ﻣﻌﻨﺎداري در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارد ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮد‬
‫ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﭘﻴﺎم ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮي ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ﺗﺎ دﻳﮕﺮان ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﻫﻤﺎنﻃﻮر »ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ« ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪراﺳﺘﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻏﻠﺐ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻠﺐ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎ »آﻣﻮزش«‬
‫ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً اﻳﻮيﻟﻲ ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﭘﻴﺸﮕﺎم رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎﻧﺶ‬
‫ﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ درﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ )ﻫﺎﻳﺒﺮت‪ .(1966 ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺪﻳﺮان راهآﻫﻦ در ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﺎ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي‬
‫ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺻﺮﻓﺎً از دﻳﺪﮔﺎه ﺻﻨﻌﺖ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﻫﺮﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫راهآﻫﻦ ﺧﻮب ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﻋﻤﻮم ﻫﻢ ﺧﻮب ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد )اوﻻﺳﻜﻲ‪.(1987 ،‬‬
‫ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲﮔﺮاﻳﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﻓﺮدي ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺧﺘﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در درازﻣﺪت داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ را ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪،‬‬
‫‪92‬‬
‫ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﺎن در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺮدﻳﺪ دارﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ راه ﺧﻄﺎ و ﭼﻪ ﻛﺴﻲ راه‬
‫درﺳﺖ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي واﻗﻊﺑﻴﻨﺎﻧﻪاي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮاي وﺳﺎﻃﺖ ﻣﻴﺎن داﻋﻴﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرض در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي واﻗﻌﻲ ﻳﺎ‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﻫﻴﭻ روش ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ ﻛﻪ در دﻫﻪﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﺤﺚ ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ـ ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪﺷﺪت در‬
‫آن ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻧﺴﺒﻲﮔﺮا اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ زﺑﺎن ﺑﻲﻃﺮف و واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از آن‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺪﻳﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺮي ﺣﺘﻲ ﻋﺎديﺗﺮﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ را آﻟﻮده و ﺧﺪﺷﻪدار ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺸﻲ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ زﺑﺎن ﻳﺎ ﻓﻦ ﺳﺨﻨﻮري در ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ دارد ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب دو راه ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ‬
‫ﺳﻜﻮت اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺑﺮاي ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮا ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﺧﺘﻴﺎر ﺳﻜﻮت از اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد ﻛﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻈﺮي ﺷﺨﺺ‬
‫درﺑﺎره ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﻳﺎ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﺑﻴﻬﻮده اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا راﻫﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ آن ﻧﻈﺮ ﺑﻪﻧﺤﻮي ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺳﺮﺧﻮردﮔﻲ و ﺗﺴﻠﻴﻢ و رﺿﺎ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻧﺴﺒﻲﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻋﻤﻞﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺪﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﻲ ﻳﺎ ﻧﻔﻊ ﻣﺸﺘﺮي ﻣﻌﻴﺎر ﻋﻤﻞ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺳﺨﻦﭘﺮداز ﻣﺎﻫﺮ‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎور دارد راه داوري ﻣﻴﺎن دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرض ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪدﻗﺖ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮي ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﺮﺗﺮ ﺟﻠﻮه دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺷﺨﺺ زﺑﺎن ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ در ﻛﺸﻒ آﻧﭽﻪ‬
‫واﻗﻌﻲ ﻳﺎ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻧﻘﺸﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ از آن رو ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻣﺮي را واﻗﻌﻲ ﻳﺎ ﺑﺮﺣﻖ ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﻼﻃﻮن ﻛﻪ از اوﻟﻴﻦ ﻣﻨﺘﻘﺪان ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﺋﻴﺎن ﺑﻮد آﻧﻬﺎ را ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ از زﺑﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت »ﺳﻔﺴﻄﻪ ﺻﺮف« ﻫﻤﭽﻨﺎن اﺻﻄﻼﺣﻲ ﺗﺤﻘﻴﺮآﻣﻴﺰ اﺳﺖ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎري اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺪﺑﻴﻨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺳﻔﺴﻄﻪآﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎري از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ‬
‫ﻣﻮﺿﻊ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎرﻣﻨﺪان اﺳﺖ )اوﻻﺳﻜﻲ‪1985 ،‬؛ راﻳﺎن و ﻣﺎرﺗﻴﻦﺳﻮن‪1984 ،‬؛ راﻳﺖ‪ .(1985 ،‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ اوﻻﺳﻜﻲ از‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ اﻓﺮادي ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬
‫اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﻧﻮع ﺧﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪاي از ﺳﻔﺴﻄﻪ را اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪» :‬ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ در اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻗﻀﺎوت ﺷﻤﺎ درﺑﺎره ﻛﺎرﻫﺎ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ دارد ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻓﻮق ﺷﻤﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ آﻧﻬﺎ را اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ ﻳﺎ اﻓﺮادي ﻛﻪ زﻳﺮدﺳﺘﺘﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪) «.‬ص ‪ .(43‬ﻟﻮﻳﺲ‬
‫)‪ (1984‬ﻧﻴﺰ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﮕﻴﺰه ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮب اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ اذﻋﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻘﻮق ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﺎ از ﻋﻼﻗﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺸﺘﺮي ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺘﻤﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪...‬‬
‫ﺳﺎزش و اﻣﺘﻴﺎز ﻣﺎﻫﻴﺖ واﻗﻌﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻦ ﻋﻘﻴﺪه دارم ﻛﻪ اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ درﺻﻮرﺗﻲ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ‬
‫ﻓﻬﻤﻴﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ در درﺟﻪ اول ﺑﻪﻋﻨﻮان وﺿﻌﻴﺖ »ﺑﺮد و ﺑﺎﺧﺖ« ﺑﺮاي ﻛﺎرورزان ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد )ص ‪.(32‬‬
‫ﻫﻢذﻫﻨﻲﮔﺮاﻳﻲ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻼﻏﻲ ﻓﺮاﻣﺪرن ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ در ﻋﻴﻦﺣﺎل دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺪﺑﻴﻨﺎﻧﻪ و ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﺎﻧﻪاي را ﻧﻴﺰ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬در ﻋﻮض ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻼﻏﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ زﺑﺎن و ﺑﻼﻏﺖ ﻧﻘﺶ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻨﻲ ﺑﺮﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‬
‫و داﻧﺶ ﻋﻠﻤﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد و ﻫﻢذﻫﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻌﻴﺎر داﻧﺶ ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﻮد و روﺷﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آن‬
‫ارﺗﺒﺎط ذﻫﻦﻫﺎ ﺷﻜﻞ آﮔﺎﻫﻲ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻼﻏﻲ ﻓﺮاﻣﺪرن از اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ )ﭼﺮوﻳﺘﺰ‪1977 ،‬؛ ﭼﺮوﻳﺘﺰ‬
‫و ﻫﻴﻜﻨﺰ‪1985 ،‬؛ ﻓﺎرل ‪1976‬؛ ﻛﻨﻮﭘﺮ‪1980 ،‬؛ ﻟﻒ‪1978 ،‬؛ وﻳﻼرد‪ .(1983 ،1979 ،‬ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ اﻓﺮاﻃﻲ درﺳﺖ در داﻣﻲ اﻓﺘﺎده ﻛﻪ‬
‫اﺳﻜﺎت )‪ (1976‬آن را ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻼﻏﻲ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻒ )‪ (1978‬ﭼﻨﺪ راه را ﺑﺮاي ﻃﺮح اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ ﺳﺨﻦﭘﺮدازي ﻧﻘﺸﻲ ﺳﺎزﻧﺪه و ﺧﻼق در ﺗﻮﻟﻴﺪ داﻧﺶ دارد ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻌﻴﻒﺗﺮﻳﻦ داﻋﻴﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺳﺨﻦﭘﺮدازي ﺑﺎ روﺷﻦﻛﺮدن راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻏﺎﻣﺾ ﺧﺎص و ﻳﻚ ﻣﻌﻴﺎر ﺛﺎﺑﺖ و‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل داﻧﺶ ﻣﻲﭘﺮدازد‪) «.‬ص ‪ .(78‬اﻳﻦ داﻧﺶ‪ ،‬ﺑﻼﻏﻲ و ﺳﺨﻦﭘﺮدازاﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺗﻌﺎﻃﻲ ذﻫﻦﻫﺎ‬
‫‪93‬‬
‫ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻜﻢﺗﺮﻳﻦ ادﻋﺎي ﻧﻘﺶ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﺳﺨﻦﭘﺮدازي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺳﺨﻦﭘﺮدازاﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻟﻒ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه اﻣﻮر ﺗﺠﺮﺑﻲ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ در دﻧﻴﺎﻳﻲ ﻧﻤﺎدﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻫﻤﻪ داﻧﺶ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ و دﺳﺘﻜﺎري ﻧﻤﺎدﻫﺎ از ﺳﻮي داﻧﺎﻳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﻴﺎﻧﻪاي را اﺷﻐﺎل ﻛﺮده ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺨﻦﭘﺮدازي ﻧﻘﺶ ﻗﺎﻃﻌﻲ در ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺻﻮل اوﻟﻴﻪ در ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫و اﺧﻼق و ﻧﻴﺰ در ﺗﻌﻴﻴﻦ راﺑﻄﻪ اﻳﻦ اﺻﻮل ﺑﺎ ﻣﻮارد ﺧﺎص دارد‪ .‬ﻛﻮﻫﻦ )‪ (1970‬ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺖ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺘﻌﺎرض‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﺎري ﺳﺨﻦﭘﺮدازي ﭘﺎﻳﺪار ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮﻟﻤﻦ )‪ (1963‬درﻧﻈﺮﻳﻪ اﺧﻼﻗﻲ از دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺮي اﺧﻼﻗﻲاي دﻓﺎع ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫آن ﺳﺨﻦﭘﺮدازي ﻧﻘﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪهاي ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﭘﺮﻟﻤﻦ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه اﺻﻠﻲ از ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻮرد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻓﺮض اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ آن اﺻﻞ ﺑﺎ اﺻﻮل ﻛﻠﻲﺗﺮ دﻳﮕﺮي ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺳﺖ و ﭘﺮﻟﻤﻦ‬
‫اﻋﺘﻘﺎد دارد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮد درﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ اﺣﻜﺎﻣﻲ ارزﺷﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪاﻧﺪ‪ .‬اﺛﺒﺎت درﺳﺘﻲ در‬
‫اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺒﻴﻴﻦ در ﻋﻠﻢ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ اﺻﻮل ﺑﻨﻴﺎدﻳﻨﻲ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﻗﺘﻲ و ﻣﺸﺮوط اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﻛﺎﺷﻒ ﺣﻜﻤﻲ ﻛﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺻﻮﻟﻲ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪه آن را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻳﺎ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﭘﺬﻳﺮشﺷﻨﻮﻧﺪه اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﻢ ذﻫﻨﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻠﻤﻲ و اﺧﻼﻗﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﻟﻤﻴﻦ )‪ (1958‬ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻮر ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻳﺎ ﺳﺨﻦﭘﺮدازي اﺳﺖ‪ .‬وي ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‬
‫ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل و ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮا را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ از اﻳﻦ دارﻧﺪ ﻛﻪ »ﺧﻮﺑﻲ« ﺻﻔﺘﻲ اﺳﺖ ﻋﻴﻨﻲ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺣﺘﻤﺎً‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻳﺎد دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﮕﺎه درﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وي ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ را در‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ذﻫﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﺎن ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ آﻧﻬﺎ اﻓﺮاد ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ارزﺷﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ دارﻧﺪ و‬
‫ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﻛﻪ ﮔﺰارهﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺻﺮﻓﺎً ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﻳﺎ اﺑﺮاز اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺗﻮﻟﻤﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺧﻼق ﻫﻤﺎن‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮاﮔﺮد ارﺗﺒﺎﻃﻲ اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺖ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﻦﭘﺮدازي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﻴﺮي ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ اﻓﺮاﻃﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻳﺎدآور ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ادﻋﺎﻳﻲ از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ‬
‫ﺳﺨﻦﭘﺮدازي ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮ وﻳﮋهاي را درﺑﺮﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺪاﻓﻌﺎن اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﺮ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻴﺎن ذﻫﻨﻲ اﻋﻀﺎي ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫اﻣﻜﺎﻧﻲ واﻗﻌﻲ و ﻫﺪﻓﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲورزﻧﺪ ﻛﻪ راه ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﻳﻦ )‪ (1983‬اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه »ارﺗﺒﺎﻃﻲ« ﻳﺎ ﺑﻼﻏﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬دوﮔﺎﻧﮕﻲ ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ـ ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ را درﻣﻲﻧﻮردد و ﺑﺮ آن ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺿﺮورﺗﺎً ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدي و ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻴﺎن ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫اﻟﮕﻮي ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدي ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ...‬ﺑﺮ ﺧﺼﻠﺖ ﻋﻤﻠﻲ و ﺟﻤﻌﻲ اﻳﻦ ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﻛﻪ ﺣﺎوي اﻧﺘﺨﺎب‪ ،‬ﻏﻮر و ﺑﺮرﺳﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺶ ﻣﻌﻘﻮل و ﻛﺎرﺑﺮد »ﻣﻌﻴﺎر ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل« و‪ ...‬اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ ﻋﻘﻠﻲ درﺑﺎره ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻌﻴﺎري ﻣﻨﺎﺳﺐ و از ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ص ‪.(172‬‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﻳﻦ آن را ﺑﺎ ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﻋﺎمﺗﺮﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم آن ﭘﻴﻮﻧﺪ داده‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬از ﻳﻚ ﻃﺮف ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻧﺸﺄتﮔﺮﻓﺘﻪ از اﺟﺘﻤﺎع درﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ارزشﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺳﻨﺖﻫﺎ و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي درون ﻳﻚ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺸﺮوط ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ از ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ اﻓﺮاﻃﻲ ﺑﺮﻛﻨﺎر اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎع‪ ،‬ذﻫﻨﻲ ﻳﺎ ﻣﺴﺘﺒﺪاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫اﺷﺘﺮاك ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ و در اﺟﺘﻤﺎع ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻴﻨﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي ﻛﻪ اﻋﺘﻘﺎد دارد ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻠﻤﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﺣﻜﻤﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ از راه اﺷﺘﺮاك ذﻫﻨﻲ ﺻﺎدر ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﻜﻮت ﻧﻴﺰ ﺣﺎﻛﻲ از ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺿﻤﻨﻲ ﻳﺎ ﻟﺤﻈﻪاي در ﮔﻔﺖوﮔﻮي ﻣﺴﺘﻤﺮ اﺳﺖ‪ .‬ارﺗﺒﺎط‬
‫‪94‬‬
‫ﻓﻌﺎل ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي درﮔﻴﺮﻛﺮدن ﺷﺨﺺ ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎن در ﻳﻚ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻛﺎرورز رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي اﺷﺘﺮاك ذﻫﻨﻲ‬
‫را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻣﻌﺘﺒﺮﺷﻤﺮدن دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﺿﺮوري در ﺗﺪوﻳﻦ ﺧﻂﻣﺸﻲ اﺳﺖ )ﻛﺎﻟﺒﺮﺗﺴﻮن‪.(1984 ،‬‬
‫ﺑﺤﺚ ﭘﻴﺸﻴﻦ درﺑﺎره ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ و ﻫﻢذﻫﻨﻲﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻮادي را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﺎ ﻧﺸﺎندادن ﺑﺎﻓﺖ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻻزم ﺑﺮاي راﻫﺒﺮي ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر‪ ،‬ﻃﺮح ﻛﻠﻲ ﻣﻮادي را ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪﺻﻮرت اﻟﮕﻮ درآﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر و ﻣﺤﻴﻂ اﺧﻼﻗﻲ آن‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻓﺮد ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺧﻼق در ﻛﻞ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ آزاد و ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻗﺼﺪ ﺳﺮوﻛﺎر دارد‪ ،‬در وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ آن رﻓﺘﺎر ﺑﺮ‬
‫ﺷﺨﺺ ﻳﺎ اﺷﺨﺎص دﻳﮕﺮي ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد ﻳﺎ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺗﻮان ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻜﻞ اﺧﻼق ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﺑﺎ رﻓﺘﺎر آزاد و‬
‫ﻋﻤﺪي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺳﺮوﻛﺎر دارد ﻛﻪ ﺑﺮ ﮔﺮوه ﻳﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد ﻳﺎ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ دارد )ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ‪،‬‬
‫‪ .(1984‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ در ﻣﻮرد ﻋﻤﻞ ﺷﺮﻛﺖ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﺷﺮﻛﺖ و ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ اواﺧﺮ اﻏﻠﺐ اﻳﻦ رواﺑﻂ در ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر اﻣﺮي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺟﺎاﻓﺘﺎده وﺧﺎﻟﻲ از اﺑﻬﺎم‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻃﻮل دﻫﻪ ‪ 1960‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺤﻴﻂ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﺴﺐ وﻛﺎر را ﻛﻪ روزﮔﺎري ﻋﻮاﻣﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮآن ﺣﻜﻢ ﻣﻲراﻧﺪ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎي ﺳﺮﻳﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از اﺑﻌﺎد اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﭘﺮده‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﻳﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات واﺑﺴﺘﮕﻲ و ﺷﻜﻨﻨﺪﮔﻲ ﺟﺪﻳﺪي‬
‫ﺑﻪ رواﺑﻂ و ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد )ﮔﻮﻟﻨﺮ‪1983 ،‬؛ ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ‪ (1985 ،‬و ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﺧﻮد واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﺴﻂ داده ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﺑﺤﺜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ )‪ (1985‬ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻪ و در آن ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ را در واﻛﻨﺶ ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﺑﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪) :‬اﻟﻒ( روﻳﻜﺮد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪) ،‬ب( روﻳﻜﺮد ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و )ج( روﻳﻜﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﻛﻢ و‬
‫ﺑﻴﺶ وﻳﮋه دورهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ دﻗﻴﻘﺎً ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ دورهﻫﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫روﻳﻜﺮد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ .‬ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ رﻳﺸﻪ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد را در دﻫﻪ ‪ 1960‬ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺴﺐ‬
‫وﻛﺎر ﺗﻌﻬﺪي را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺧﺪﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﮔﺮدن داﺷﺖ و ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪ ﺻﺮﻓﺎً اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻴﺴﺖ و‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎزار آزاد ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ اﺷﻜﺎل ﻋﻤﺪه اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻘﺪان اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ‬
‫روﺷﻦ ﺑﺮاي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از آن ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪون وﺟﻮد ﺧﻂﻣﺸﻲ روﺷﻨﻲ ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮان اﺟﺮاﻳﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد رﻫﺎ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ارزشﻫﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد را ﺳﺮﻣﺸﻖ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ ...‬ﻳﺎ‪ ...‬از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺒﻬﻢ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ارزشﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻳﺎ اﻧﺘﻈﺎرات ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ )ص ‪ .(8‬ﻣﺤﻴﻂ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﺴﺐ وﻛﺎر ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ارزشﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻫﺪفﻫﺎي ﻛﺴﺐ وﻛﺎر و آﻧﭽﻪ در رﻓﺘﺎر ﺷﺮﻛﺘﻲ درﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮد اﻋﺘﺒﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ارزشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ارزشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﺎل ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫در اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي دادوﺳﺘﺪ آزاد ــ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺧﻮددوﺳﺘﻲ اﺧﻼﻗﻲ و ﺳﻮدﮔﺮاﻳﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ــ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ )ﺑﻴﻮﭼﺎﻣﭗ و ﺑﻮوي‪.(1979 ،‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﻲ )ﺧﻮددوﺳﺘﻲ اﺧﻼﻗﻲ( ﺧﻮد را در ﺑﺎزاري ﻛﻪ دﺳﺖ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ آدام اﺳﻤﻴﺖ ﺑﺮ آن‬
‫ﺣﻜﻢ ﻣﻲراﻧﺪ دﻧﺒﺎل ﻛﻨﺪ ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲﻫﺎ ــ رﻓﺎه اﻗﺘﺼﺎدي ــ ﺑﺮاي ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻼن ﺣﻮزه ﺑﺎزار )ﺳﻮدﮔﺮاﻳﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ(‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬در ﭘﻲ زوال ﺗﻮاﻓﻖ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ درﺑﺎره اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ارزشﻫﺎي ﻣﺘﻜﺜﺮ و ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪي ﻓﺰاﻳﻨﺪه درﺑﺎره ﻧﺤﻮه‬
‫وﺳﺎﻃﺖ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻇﻬﻮر رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻨﻮز ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻚ و ﻋﺪم اﻣﻜﺎن ﭼﻨﻴﻦ وﺳﺎﻃﺘﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪95‬‬
‫روﻳﻜﺮد ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺳﺮﺧﻮرده از ﺷﺒﺢ ﻛﺜﺮتﮔﺮاﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﺎي ﺛﺒﺎت و اﻃﻤﻴﻨﺎن روزﮔﺎر ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ آن را روﻳﻜﺮد ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﺑﺤﺚ اﺧﻼﻗﻲ را در ﺑﺎره‬
‫ارزشﻫﺎي ﻣﺘﻀﺎد ﻛﻨﺎر ﻣﻲﻧﻬﺪ و ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﭘﺎﺳﺦ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻣﻌﻄﻮف ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻛﺴﺐ وﻛﺎر در‬
‫ﻃﻮل دﻫﻪ ‪ ،1970‬ﻋﻤﻼً ﻛﺎر ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺤﻴﻄﻲ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﺑﺎ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫اﺟﺮاي ﺳﻨﺠﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻠﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ]ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ[‬
‫ﻋﻤﻠﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ واﻛﻨﺶ ﺷﺮﻛﺖ و اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎندادن واﻛﻨﺶ ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ ﺿﺮورياﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ...‬اﻳﻦ ]روﻳﻜﺮد[ ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﺎر را در ﻣﻮﺿﻌﻲ اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ )ص ‪ 13‬و ‪(16‬‬
‫روﻳﻜﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ .‬ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً روﻳﻜﺮد ﭘﺎﺳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ وﻛﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﺑﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻋﺎﻣﻼن اﺧﻼﻗﻲ ﻓﻌﺎﻟﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺻﺮﻓﺎً ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﻣﻨﻔﻌﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﻏﻴﺮﻋﻤﻠﻲ و ﻏﻴﺮواﻗﻌﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد زﻳﺮا در آن زﻣﺎن دوﻟﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد در ﻗﺒﺎل ﻓﺸﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در‬
‫ﻓﺮاﮔﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﺧﻮد واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد‪ ،‬ﺑﺎ اراﺋﻪ ﻣﻘﺮرات ﺟﺪﻳﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮم ﺑﺎزﻧﻮﻳﺴﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﺠﺎرت‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻃﻮل دﻫﻪﻫﺎي ‪ 1970‬و ‪ 1980‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻛﺎر ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻴﺎط اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاﮔﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﻪﻃﻮر ﻓﻌﺎل ﻛﻮﺷﻴﺪ از راﻫﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ آن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ روﻳﻜﺮد‬
‫ﺟﺪﻳﺪي ﭘﻴﺪا ﺷﺪ؛ روﻳﻜﺮدي ﻛﻪ در آن ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎم ﻳﻚ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻓﻌﺎل در اﻣﺮي ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫اﺻﻮﻻً ﻓﺮاﮔﺮدي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه ﻓﺮاﮔﺮدي ارﺗﺒﺎﻃﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ وﺟﺪان ﺷﺮﻛﺖ‪ :‬ﻳﻚ اﻟﮕﻮ‬

‫اﻳﻦ ﺑﺨﺶ وﻇﻴﻔﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ را ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﺮﺳﻴﻢﺷﺪه در ﺳﻄﻮر ﺑﺎﻻ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎوز )‪ ،1975‬ص ‪ (136‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮ را اﻟﮕﻮي ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﻣﻘﻴﺎﺳﻲ ﺻﻮري ﻳﺎ رﻳﺎﺿﻲ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ »ﺳﺎﺧﺘﺎر داﺧﻠﻲ ﻳﺎ ﺑﺎﻓﺖ رواﺑﻂ در ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎ ﻓﺮاﮔﺮد اﺻﻠﻲ« )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺜﺎل( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﻫﻤﻴﺖ دارد‪ .‬ﻫﺎوز ﺳﺎﺧﺘﺎري را ﻛﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻣﺜﺎل اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎري را ﻛﻪ ﺧﻮد در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫دﻗﻴﻘﺎً ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وﻳﮋﮔﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺻﻠﻲ ﻓﺮاﮔﺮدي ﻛﻪ از ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻫﻢذﻫﻦﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد وﻳﮋﮔﻲ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻜﻲ از واژهﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ دارد‪ .‬واژه دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ در اﻳﻦﺟﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮاﮔﺮدي ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻳﻚ ﻧﻈﺮ ﺑﺎ ﻧﻈﺮي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻲﻛﻨﺪ و در ﭘﻲ آن ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺟﺪﻳﺪي از ﻫﺮ دو ﻧﻈﺮ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬در ﻓﺮاﮔﺮد‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ اﺻﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮ آنﭼﻪ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا دوﮔﺎﻧﮕﻲ ﻳﺎ ﺗﻀﺎد ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬آن را دﮔﺮﮔﻮن‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد و از آن ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲرود‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺨﻦﭘﺮدازي ﻓﺮاﻣﺪرن را ﻣﻲﺗﻮان ﻫﻤﭽﻮن ﻟﺤﻈﻪاي در ﻓﺮاﮔﺮد دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ در آن‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ دوﮔﺎﻧﮕﻲﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ زوج ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ و ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در‬
‫‪96‬‬
‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﻌﺪي اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده ﻫﺪف اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﮔﺎﻫﻲ درﺑﺎره اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮد دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﺗﺎرﻳﺦ اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺷﻨﺎﺧﺖ روﻳﻜﺮد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺤﻴﻂ اﺧﻼﻗﻲ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻛﺎر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را دورهاي ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ارزشﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ‬
‫دوره‪ ،‬دورهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮان ﺗﺎﺣﺪي اﻃﻤﻴﻨﺎن دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﻗﺪاﻣﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ را ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻫﺪفﻫﺎي ﻛﺴﺐ وﻛﺎر ﺳﺎزش داد و ﺗﻀﺎد ﻣﻄﻠﻖ ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺣﻠﻲ ﺑﻴﻦ آن دو وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺪﻳﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﺎر‪ ،‬در اﺑﺘﺪا‪ ،‬درﺑﺎره اﻣﻜﺎن‬
‫دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ روﺷﻦﺑﻴﻨﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﺪارد و ﺑﻪ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮﺑﻮدن ﻛﺸﻒ راﻫﻬﺎي ﺻﺤﻴﺢ ﻋﻤﻞ اﻋﺘﻘﺎد دارد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮان ﺧﻴﻠﻲ زود ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﻒ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺧﻼﻗﻲ اﮔﺮ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬
‫دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬روﻳﻜﺮد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رﻳﺸﻪ در ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮا دارد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ درﻋﻴﻦﺣﺎل ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ ﻓﺮاﮔﺮدي را اراﺋﻪ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در آن اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﺗﻜﺜﺮﮔﺮاﻳﻲ ارزشﻫﺎ و رﺷﺪ ﻣﺪاوم آنﻫﺎ روﺑﻪرو ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ .‬روﻳﻜﺮد ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه آن ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ اﻓﺮاﻃﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ روﻳﻜﺮد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪهﺷﺪن ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮا ﺳﺮﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ روﻳﻜﺮد‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ آن اﮔﺮ اﺻﻮل ﻓﺮاﮔﻴﺮ راﻫﮕﺸﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﻠﻮك ﺷﺮﻛﺖ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ اﺻﻼً اﺻﻮل ﻣﻌﻨﻲداري وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬روﻳﻜﺮد ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان در دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻜﻮﻧﻲ‬
‫ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻋﻘﺐ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ ﺗﺎ از ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﺳﺨﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻘﺪان ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺎم و ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل اﺟﺘﻨﺎب ورزد‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻫﻢذﻫﻨﻲﮔﺮاﻳﻲ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ روﻳﻜﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮ ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ اﻓﺮاﻃﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ در روﻳﻜﺮد ﭘﺎﺳﺦ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﺎﺋﻖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ روﻳﻜﺮد ﺟﺪﻳﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﺪون رﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮا ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪.‬‬
‫ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اذﻋﺎن دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺴﺐوﻛﺎر ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ در ﻓﺮاﮔﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي‬
‫اﺧﻼﻗﻲ دوﺑﺎره آﺷﻜﺎرا ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻜﺘﻪ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻄﺮح ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر در آﻧﭽﻪ اﺻﻮﻻً ﻓﺮاﮔﺮدي ارﺗﺒﺎﻃﻲ اﺳﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫روﻳﻜﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﻃﺒﻖ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ ﻛﻪ ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ ﺑﻪدﺳﺖ داده ﺗﻮان ﻓﺎﺋﻖآﻣﺪن ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻳﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐﻧﻤﻮدن آن را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻴﻮهاي داراﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺨﻦﭘﺮدازي ﻓﺮاﻣﺪرن ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻌﺎرض را اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ و ﻫﻢذﻫﻨﻲﮔﺮاﻳﻲ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻟﺤﻈﻪﻫﺎ در ﻓﺮاﮔﺮدي‬
‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻠﺚ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﻢ ﻓﺮاﮔﺮدي دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮدوي اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺧﺘﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛﻪ در ﻓﺮﻣﻮلﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﻗﺒﻠﻲ ﻏﺎﻳﺐ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲورزﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻﻳﻚ از ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲﻫﺎي ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮا و ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮا ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﺸﻒ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ذﻫﻨﻲ ﺑﺎ ذﻫﻦ‬
‫دﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺨﻦﭘﺮدازي ﻓﺮاﻣﺪرن ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دو ذﻫﻦ ﺑﺮاي ﺧﻠﻖ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫و ﭼﻪ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﺳﺨﻦ روﻳﻜﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﺐ وﻛﺎر ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﺿﺮوري اﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﻣﺸﻮرت ﺑﭙﺮدازد و ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ‪ .‬روﻳﻜﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﺎﻛﻲ از ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ﻫﻢذﻫﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ درﺑﺎره روﻳﻜﺮد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﺎ روﻳﻜﺮد‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺼﺪاق ﻧﺪارد‪.‬‬
‫در اﻳﻦﺟﺎ روﺷﻦﻧﻤﻮدن اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي دارد ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺨﻦﭘﺮدازي ﻓﺮاﻣﺪرن و روﻳﻜﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺑﻪ اﺧﻼق ﻛﺴﺐوﻛﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺮﻓﺎً راﺑﻄﻪاي ﻣﺸﺮوط ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ راز ﻛﻴﻬﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﻳﻚ‬
‫ﻃﺮح ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻛﺸﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ راﺑﻄﺔ ﻣﻴﺎن ارﺗﺒﺎط ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدي و اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ داﻧﺶ‪ ،‬ﻗﺪﻣﺘﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎن‬
‫‪97‬‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎن دارد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺿﺮورت دارد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ارزشﻫﺎي ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﺎ‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ روزاﻓﺰون و واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت درون و ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻧﻈﺎمﻫﺎ ﺑﻲارﺗﺒﺎط‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬روﻳﻜﺮدﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻧﻤﺎدﻳﻦ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻟﻮﻳﻦ و واﻳﺖ‪1961 ،‬؛ ﻓﻔﺮ‪.(1981 ،‬‬
‫در روﻳﻜﺮدﻫﺎي دﻳﮕﺮ ارزش ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدي ﻳﺎ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ دﻳﺪن اﻳﻦ رواﺑﻂ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ رواﺑﻄﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﻨﺪ و در آﻧﻬﺎ ﺗﺨﺎﻟﻒ ﻳﺎ ﺗﻀﺎدﻫﺎي ﭘﻴﺪا )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻴﺎن ﺟﺒﺮﻳﺖ و ﻛﻨﺶ داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ( ﺑﻪ رواﺑﻂ ﭘﻴﭽﻴﺪه واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﺘﺤﻮل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )ون د‪ ‬وِن و اﺳﺘﻠﻲ‪1983 ،‬؛ ﺑﻦﺳﻮن‪1977 ،‬؛ ﻫﺮﺑﻴﻨﻴﺎك و ﺟﻮﻳﺲ‪1985 ،‬؛ زﻳﺘﺲ‪.(1980 ،‬‬
‫ﻓﺎﻳﺪه ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲﺗﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺨﻦﭘﺮدازي ﻓﺮاﻣﺪرن ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻗﻮي و ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزي ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﺧﻼق‬
‫ﻛﺴﺐ وﻛﺎر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺜﺎل ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي ﻣﺪون ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت آﻧﭽﻪ در ﻣﻮرد ﻣﺜﺎل‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ در ﻣﻮرد اﻟﮕﻮ ﻧﻴﺰ روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ اﺧﻼﻗﻲ ﺟﻨﺒﻪ ﻟﻔﻈﻲ دارﻧﺪ و ﺑﺮ ﺷﻴﻮه ارﺗﺒﺎط‬
‫ﻣﺎ اﺳﺘﻮارﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺧﻼق ﻛﺴﺐوﻛﺎر‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﺷﺮﻛﺖ را ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر ﺷﺮﻛﺖ را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ در اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ ﺗﻠﻮﻳﺤﺎً اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﺻﻠﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲِ اﺧﻼﻗﻲ‬
‫ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد اﺳﺖ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮدار ‪7‬ـ‪ .(1‬درواﻗﻊ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻧﻈﺮي اﺻﻠﻲ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﭼﻴﺰي ﻓﺮاﺗﺮ از‬
‫دو روﻳﻜﺮد دﻳﮕﺮ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ و ﻫﺮدوي اﻳﻦﻫﺎ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ در ﻫﺮﻳﻚ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‪،‬‬
‫اﺳﺎﺳﺎً‬
‫ﺗﺬﻛﺮ ‪ .1‬ﻫﺮ ﻣﺮﺑﻊ درﺑﺮدارﻧﺪه دو ﮔﺰﻳﻨﺶ ارﺗﺒﺎﻃﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻜﻮت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﮔﺰﻳﻨﺶ ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬
‫رﻓﺘﺎر ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻓﻌﺎل‬
‫‪98‬‬
‫ﺗﺬﻛﺮ ‪ .2‬ﭘﻴﻜﺎن اﻓﻘﻲ ﻛﻪ از ﭼﭗ ﺑﻪ راﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ ﺟﻬﺖ ﻓﺮاﮔﺮد دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭘﻴﻜﺎنﻫﺎي اﻓﻘﻲ راﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﭗ‬
‫ﻫﺪﻓﺶ ﻧﺸﺎندادن ﻧﺤﻮه اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺗﻨﺰل ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﺑﻪ ﺗﻚﮔﻮﻳﻲ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻴﺎنﻛﻨﻨﺪه اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻴﺮ‬
‫ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻚﮔﻔﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬روﻳﻜﺮد اول ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺗﻠﻮﻳﺤﺎً ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن اﻋﺘﻘﺎد دارد ﻛﻪ »از ﻫﻤﻪ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ« و ﻫﺪﻓﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ را آﻣﻮزش ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬روﻳﻜﺮد دوم‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮا را ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲاش ﺳﻔﺴﻄﻪآﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ :‬در ﺻﻮرت ﻓﻘﺪان ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻋﻤﻞ ﺳﺎزﻣﺎن ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﻲ را ﻣﺒﻨﺎي ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻧﻴﺰ داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ درﺑﺎره ﺳﺎﺧﺘﺎر دو ﻓﺮاﮔﺮد دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﺿﺮوري و ﮔﺮﻳﺰﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺳﻜﻮت و ﺗﻚﮔﻮﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﺮﻛﺪام ﻟﺤﻈﻪﻫﺎﻳﻲ در ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎطﮔﺮي ﺑﺎ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮا ﻳﺎ ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮا ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ داﻣﻦ ﻧﻮﻋﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ »ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻘﻞ ﻛﻞ ﻳﺎ‬
‫اﻟﮕﻮي ﺳﻔﺴﻄﻪآﻣﻴﺰ« ﻟﻐﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ زﻣﺎﻧﻲ روﻳﻜﺮد ﻫﻢذﻫﻨﻲﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﻳﺎ اﺧﻼﻗﻲ از دوﮔﺎﻧﮕﻲ ﻋﻴﻨﻲﮔﺮاﻳﻲ ـ‬
‫ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ درﻣﻲﮔﺬرد ﻛﻪ ﮔﻔﺖوﮔﻮﻳﻲ اﺻﻴﻞ و واﻗﻌﻲ ﻣﻴﺎن ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮان ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬روﻳﻜﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ درﺻﻮرﺗﻲ ﺑﺮ دو روﻳﻜﺮد دﻳﮕﺮ ﺗﻔﻮق ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪدرﺳﺘﻲ اﺗﻔﺎق ﺑﻴﺎﻓﺘﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫‪99‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﺑﻪ ﺗﻚﮔﻮﻳﻲ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﺸﻪ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ روﻳﻜﺮد اﺻﻴﻞ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدي ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺳﺎزﻣﺎن و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﺶ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ روﻳﻜﺮد ﺗﻚﮔﻮﻳﺎﻧﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﺎ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ رﻓﺘﺎر ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻮامﻓﺮﻳﺒﻲ ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻳﺎ‬
‫ﺻﻮرت ﻇﺎﻫﺮاً اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ و ﺳﻔﺴﻄﻪآﻣﻴﺰ ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻛﮋاﻧﺪﻳﺶ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ دﺳﺘﻮر اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻬﻢ ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﮔﺬﺷﺘﻦ از ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ اﺳﻠﻮبﻫﺎي ارﺗﺒﺎط ﺗﻚﮔﻮﻳﺎﻧﻪ و ﺟﺎﻧﺒﺪاري از ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﺎ روﺷﻦﻧﻤﻮدن اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖوﮔﻮي اﺻﻴﻞ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺘﻲ را ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاي ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ دارد‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﺑﻪﻋﻨﻮان ارزﺷﻲ در ارﺗﺒﺎﻃﺎت آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﻌﺪي اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻛﺎر ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﻲ‬
‫اﻟﮕﻮي ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺧﻼق رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﺧﻼق ارﺗﺒﺎﻃﺎت و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد‬

‫ﻛﻠﻤﻪ »ﮔﻔﺖ وﺷﻨﻮد« اﻧﺒﻮﻫﻲ از ﺗﺼﻮرﻫﺎ را در ذﻫﻦ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻧﻤﻮدن اﻳﻦ ﺗﺼﻮرﻫﺎ روش ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻗﻴﻖ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺧﻼﻗﻴﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺳﺖ‪ .‬اﻓﻼﻃﻮن ﺑﺮاي دو ﺟﻨﺒﻪ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﻳﻚ روش و ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺷﻨﻮﻧﺪه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺿﺮوري آن روش‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮاوان ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي درك ﻧﻘﺶ ﺿﺮوري ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻓﻼﻃﻮن از‬
‫ﻋﻴﻨﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ )ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ارﺗﺒﺎطﮔﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﺎم و ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل اﺳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ( ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻓﻼﻃﻮن ﺑﺎ ﺳﺒﻚﻫﺎي ﺳﺨﻨﻮري ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪاي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﻲآن ﻛﻪ ﻣﺠﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ و اﻳﺮاد دﻫﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻲآﻳﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﺨﻨﻮران ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي اﻓﻼﻃﻮن ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪﻧﺪ دﻟﺒﺴﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻧﻈﺮ را ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮي ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻼﻳﻖ ﻣﺸﺘﺮي را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﺮد ﺗﺎ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺪﻳﻞ را ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻛﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻔﺴﻴﺮ وﻳﻮر )‪ (1953‬از رﺳﺎﻟﻪ ﻓﻴﺪروس اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ روي ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﻦﮔﻮﻳﺎن‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻫﺪف ﺗﻠﻘﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻧﻪ وﺳﻴﻠﻪ‪ .‬ارﺗﺒﺎطﮔﺮ ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ از ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﺑﻴﻤﻨﺎك اﺳﺖ و از ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي زﺑﺎن ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ‬
‫ﺳﻜﻮن و ﻧﺒﻮد ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ در ﺑﻴﻦ ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن در آن ﺣﺎل‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫درﻣﻘﺎﺑﻞ ارﺗﺒﺎطﮔﺮ ﺷﺮﻳﻒ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻨﻮﻧﺪه و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮد‪ ،‬وارد ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻣﻲﺷﻮد و ﻗﺼﺪ ﭘﻴﺶﺑﺮد ﻳﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﺧﺎﺻﻲ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﺤﺜﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ درﺑﺎره اﻓﻼﻃﻮن رﻓﺖ ارزش ﻣﻬﻤﻲ را در ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد وارد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﮔﺮاﻳﺶ ذﻫﻨﻲ‬
‫ﺳﺨﻨﻮر و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎﺗﺶ ﺑﺎ ﺷﻨﻮﻧﺪه‪ .‬از آن ﭘﺲ دﻳﮕﺮان ﺗﻮﺟﻪ دﻗﻴﻖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را اداﻣﻪ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮوك راﻳﺪ )‪ (1972‬ﺳﺨﻨﻮر ﺗﺠﺎوزﻛﺎر‪،‬‬
‫ﻓﺮﻳﺐﻛﺎر و دوﺳﺘﺪار را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﺗﺠﺎوزﻛﺎر در ﻗﺒﺎل ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن ﺳﻠﻄﻪ و ﺗﺤﻘﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﺷﻲ و روشﻫﺎ ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻳﺐﻛﺎر ــ و اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮوك راﻳﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻏﻠﺐ اﻋﻤﺎل ﺟﺎري رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ را در آن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ــ اﻏﻮاﮔﺮ‪ ،‬رﻳﺎﻛﺎر‪ ،‬ﺟﺬاب و ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎ ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺖ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﺧﺮدﻣﻨﺪي ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‬
‫ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﺳﺨﻨﻮر دوﺳﺘﺪار در ﻗﺒﺎل ﺷﻨﻮﻧﺪه درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺑﺮاﺑﺮي‪ ،‬اﺣﺘﺮام و ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﺮوﻳﺞ اﻧﺘﺨﺎب آزاداﻧﻪ در ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﻲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺄﺧﺬ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻴﻮان )‪ (1965‬ﺑﻴﻦ ﺳﻪ ارزش در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﺑﺮ ارزشﻫﺎي‬
‫ﻓﻨﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﻨﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﮕﺎرش‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺸﺮﻳﻪ و ﺳﻨﺠﺶ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري را درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در دﺳﺘﻪ دو‪‬م ﺑﺮ ارزش‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد و وﺟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ آن وﻓﺎداري ﺑﻪ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﻳﺎ ﻣﺸﺘﺮي و دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﻳﺎ ﻣﺸﺘﺮي از آﻧﻬﺎ‬
‫ﻫﻮاداري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در دﺳﺘﻪ ﺳﻮم‪ ،‬ﻛﻪ ارزشﻫﺎي دوﺳﻮﻳﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﻘﻮق ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻣﻞ‬
‫‪100‬‬
‫درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار اﺳﺖ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺳﻮﻣﻴﻦ دﺳﺘﻪ از ارزشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻴﻮان اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ ﺻﺮﻳﺤﺎً ﺑﺮ‬
‫ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد در ﻣﻘﺎم ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺗﻚﮔﻮﻳﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬و ﻛﺎﺗﻠﻴﭗ و ﺳﻨﺘﺮ و ﺑﺮوم )‪ (1985‬ﻧﻴﺰ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫زﻳﺎدي ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت دوﺳﻮﻳﻪ و ﻫﻤﺘﺮاز در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ )اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ( ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫را ﺑﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﭼﻮن ارﺗﺒﺎط ‪ ،‬ﻣﺬاﻛﺮه و ﺳﺎزش ﻛﻪ درﺑﺎره ﮔﻔﺖ وﺷﻨﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ‬
‫اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﺮاي روشﻫﺎي ﻛﺎرﺑﺮدي ارﺗﺒﺎﻃﺎت رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺿﻮح روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﺗﻚﮔﻮﻳﺎﻧﻪ )ﻧﺎﻫﻤﺘﺮاز( و‬
‫ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدي )ﻫﻤﺘﺮاز( را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﮔﻔﺖ وﺷﻨﻮد‬

‫ﻳﻮﻫﺎﻧﺴﻦ )‪ (1981‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ درﺑﺎره ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد از آن »ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روح ﻳﺎ ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻳﺎد‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ روش‪ ،‬ﻓﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﻗﺎﻟﺐ ﺧﺎص« )ص ‪ (45‬و ﺑﺤﺜﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ رﻓﺖ ﻋﻤﺪﺗﺎً اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﺑﺎ‬
‫ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﺳﺨﻨﺮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدش‪ ،‬ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ دارد‪ .‬ﻳﻮﻫﺎﻧﺴﻦ )‪ (1974‬ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ وﻳﮋﮔﻲ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد از اﻳﻦ واژهﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ :‬ﺻﺪاﻗﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي‪ ،‬اﺻﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺳﻌﻪ ﺻﺪر‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻫﻤﺪﻟﻲ‪،‬‬
‫دوري از ﺗﻈﺎﻫﺮ‪ ،‬ﻋﺪم ﻗﺼﺪ اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ و ﺗﺮﻏﻴﺐ آزادي ﺑﻴﺎن )ص ‪ .(96‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻚﮔﻮﻳﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻓﺮﻳﺐﻛﺎري‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮي‪ ،‬ﺑﻬﺮهﻛﺸﻲ‪ ،‬ﻋﻮامﻓﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬رﻳﺎﻛﺎري‪ ،‬ﺗﻈﺎﻫﺮ‪ ،‬ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬زورﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻲاﻋﺘﻤﺎدي و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﺗﺪاﻓﻌﻲداﺷﺘﻦ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒﻛﻨﻨﺪهﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺪﻳﺮ در ﻓﻬﻢ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻋﻤﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ اﻳﻦ ﻣﺪﻳﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻤﻠﻲ و ﻓﻮري و ﻓﻮﺗﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮﻗﺮاري و ﺣﻔﻆ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدي ﻣﻴﺎن‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﺎر و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ آن‪ ،‬ﭘﻴﺶﺷﺮﻃﻲ ﺑﺮاي اﺟﺮاي روشﻫﺎي ﻛﺴﺐ وﻛﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ آن ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد و ﺣﻔﻆ اﻳﻦ ﭘﻴﺶﺷﺮطﻫﺎ ﻛﻪ ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲ ﮔﺮاﻳﺸﻲ ﻣﻮرد وﺻﻒ ﻳﻮﻫﺎﻧﺴﻦ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ و‬
‫رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي روﺷﻨﻲ ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﭼﺮوﻳﺘﺲ )‪ (1977‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ »داﻧﺶ درون ﺑﺸﺮ اﺳﺖ و در ﻫﻴﭻ وﺿﻌﻴﺖ ﺛﺎﺑﺖ و‬
‫ﻣﻄﻠﻘﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد« )ص ‪ ،(216‬اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ داﻧﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وي ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‬
‫اﺻﺮار ﻣﻲورزد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻼً وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد ﺗﺎ از ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ داﻧﺶ ﻋﻠﻤﻲ ﻳﺎ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪﺑﺎر‬
‫آورد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻮردي واﻗﻌﻲ ﻣﻴﺎن ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ــ اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻼﻗﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﻄﻠﺒﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻴﺎن آﻧﻬﺎ و ﺗﺰرﻳﻘﺸﺎن ﺑﻪ ﻓﺮاﮔﺮد ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻧﻈﺎرت و اﺑﺘﻜﺎر ﻋﻤﻞ ﺑﺮاﺑﺮ در ﻓﺮاﮔﺮد ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً اﺣﺘﻤﺎل ﻧﺎدرﺳﺖﺑﻮدن دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ و آﻣﺎده اﺻﻼح آن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس )‪ (1984 ،1970‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪﺳﺎزي ﺧﻮﻳﺶ درﺑﺎرة ﺳﻄﺢﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ رﺳﻤﻲ از‬
‫ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد‪ :‬ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ روي ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آزاداﻧﻪ از ﻳﻚ ﺳﻄﺢ اﻧﺘﺰاع ﺑﻪ ﺳﻄﺢ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻄﺢﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ اﻧﺘﺰاع در ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻣﻜﺎن ﻃﺮح ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از زﻣﻴﻨﻪ اﺟﻤﺎع ﻣﻴﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ در ﺳﻄﺤﻲ از اﻧﺘﺰاع واﻗﻊ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در آن اﻋﺘﺒﺎر ﺣﻜﻢﻫﺎي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﻋﺎم ﺑﻴﺸﺘﺮي‬
‫‪101‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﺿﺮورت ﻋﺎم ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻳﻚ وﺿﻌﻴﺖ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛﻪ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب آن دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﻤﻴﻖ ﺑﺤﺚ ﺑﻪﺳﻤﺖ‬
‫ﺳﻄﺢﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ اﻧﺘﺰاع اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬راﺑﻄﻪاي ﻫﻤﺘﺮاز و ﻣﺘﻮازن ﻣﻴﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻟﺴﻮن و ﻛﻼﻳﻦ )‪ (1979‬اﻳﻦ‬
‫ﺿﺮورت را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﺮح دادهاﻧﺪ )ص ‪:(423‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي آﻏﺎز ﮔﻔﺘﻤﺎن و اداﻣﻪ آن ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ در اﻧﺘﻘﺎد‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻳﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ از ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ از ﻓﺮﻳﺐ‪ ،‬ﺳﻠﻄﻪ ﻳﺎ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮﻛﻨﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ از ﻧﻈﺮ ﻗﺪرت ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺮﻟﺴﻮن و ﻛﻼﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ از ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻮق ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس درﺑﺎره اﻧﻮاع ﺧﺎص ﻛﻨﺶﻫﺎي‬
‫ﮔﻔﺘﺎري ﭘﻴﻮﻧﺪ دارد‪ .‬ﺷﺮط اول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ در اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﻨﺶﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻔﺘﻦ‪،‬‬
‫ﺳﺨﻦراﻧﺪن و ﭘﺮﺳﻴﺪن اﺳﺖ از ﻓﺮﺻﺖ ﻣﺴﺎوي ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮط دو‪‬م ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ در اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻛﻨﺶﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري دوامﺑﺨﺶ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﺛﺒﺎتﻛﺮدن‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒﻛﺮدن و ﺗﻮﺿﻴﺢدادن اﺳﺖ از ﻓﺮﺻﺖ ﻣﺴﺎوي ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮط‬
‫ﺳﻮم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ در اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﻨﺶﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري ﻣﻌﺮف ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬اﻗﺮارﻧﻤﻮدن‪ ،‬ﻛﺘﻤﺎنﻛﺮدن و‬
‫ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﺮدن اﺳﺖ از ﻓﺮﺻﺖ ﻣﺴﺎوي ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮط ﭼﻬﺎرم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ در اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﻨﺶﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري‬
‫ﻧﻈﺎمدﻫﻨﺪه ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ دﺳﺘﻮردادن‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮعﺳﺎﺧﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺠﺎزﺳﺎﺧﺘﻦ و اﺧﻄﺎرﻛﺮدن اﺳﺖ از ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺑﺮاي ﻛﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اراﺋﻪ دﻫﺪ )ﭘﻴﺮﺳﻮن‪ .(1986 ،‬ﻋﻤﻞ اﺧﻼﻗﻲ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﺎر را ﻣﻲﺗﻮان از دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻨﺶﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮد ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺧﻼﻗﻲ در ﻣﻘﺎم ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاي‬
‫ارﺗﺒﺎطﮔﺮان ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫اﻣﻜﺎن دﻫﺪ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻛﻨﺶﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﺑﺤﺚ را ﺑﻪ ﺳﻄﺢﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ اﻧﺘﺰاع )ﺗﻌﻴ‪‬ﻦ( ﺑﻜﺸﺎﻧﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﻓﺎراس‪ ،‬ﻣﻮﻧﮓ و‬
‫راﺳﻞ )‪ (1977‬ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ راﻫﻲ را ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻴﻄﻲ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد را ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت را ﺻﻮرت ﻣﺸﺮوع‬
‫ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ارﺗﺒﺎطﮔﺮان درﺑﺎره وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﺤﻴﻂ و ﺧﺮﺳﻨﺪي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ از آن وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري‪،‬‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﺎراس‪ ،‬ﻣﻮﻧﮓ و راﺳﻞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي زﻳﺮ از ارﺗﺒﺎطﮔﺮان ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ را‬
‫آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﺑﺎ ﺗﺄﺧﻴﺮﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻲﺷﻮد؟ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺗﻤﺎس ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ )آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮ اﺳﺖ‪ (.‬ﻛﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﭼﻪ ﻧﺤﻮ اداره ﻣﻲﺷﻮد؟ ارﺗﺒﺎطﮔﺮان ﺗﺎ ﭼﻪ ﭘﺎﻳﻪ از‬
‫اﻳﻦ »ﻗﻮاﻋﺪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت« رﺿﺎﻳﺖ دارﻧﺪ؟ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﺎراس‪ ،‬ﻣﻮﻧﮓ و راﺳﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ رواﺑﻂ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ )ﺣﻮزه اﺻﻠﻲ ﻋﻼﻳﻖ‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ( ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﻗﺪﻣﻲ ﻣﻬﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﺠﺎد ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﺷﻜﻮﻓﺎي ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ :‬اﻟﺰام اﺧﻼﻗﻲ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫ﺑﺤﺚ ﭘﻴﺸﻴﻦ درﺑﺎره ﺑﺮﺧﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد و ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ آن را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﺳﺪ راﻫﺶ ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ ﺣﺘﻲ آن را‬
‫ﻣﻲﺳﻨﺠﺪ‪ ،‬راﻫﻬﺎﻳﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻃﻲ آن ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺰء ﻻزم و ﺗﻔﻜﻴﻚﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺧﻼق ﻛﺴﺐوﻛﺎر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫درواﻗﻊ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﺎﻧﻮن اﺻﻠﻲ ﺗﻮﺟﻪ اﺧﻼق ﻛﺴﺐوﻛﺎر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻼﻏﻲ‬
‫ﻓﺮاﻣﺪرن را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ــ ﻛﻪ ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﻘﺸﻲ اﺳﺎﺳﻲ در ﺧﻠﻖ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻠﻤﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ــ در آن ﺻﻮرت‪،‬‬
‫‪102‬‬
‫راﻫﺒﺮد ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬راﻫﺒﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻓﺮاﮔﺮد ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﺴﺐ‬
‫وﻛﺎر و آن دﺳﺘﻪ از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎ ﻳﺎ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ آن راﻫﺒﺮد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻳﺎ اﻣﻜﺎن دارد ﻛﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻴﭻ ﻣﻨﺒﻊ دﻳﮕﺮي از ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬راﻫﺒﺮدي ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ آن ﻓﺮاﮔﺮد ﻣﺠﺎز ﻳﺎ ﻣﺸﺮوع ﻧﺒﺎﺷﺪ در ﻣﻌﺮض ﺣﻤﻠﻪ‬
‫اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دي )‪ (1961‬اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﻄﺮح ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي درﺳﺖ و ﺧﻄﺎ در ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻨﻬﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻓﺮاﮔﺮدي ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ دارﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬دي ﻛﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺑﺮك‬
‫)‪ (1957‬از دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﻧﻤﺎدﻳﻨﻪﻛﺮدن ﻓﺮاﮔﺮد دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ آﻏﺎز ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻠﺴﻔﻪاي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮب ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ روشﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﻫﺮ ﻓﺮدي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ درك ﺧﻮد از زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮب ﺗﻼش ﻛﻨﺪ‪ ...‬ﺑﺮاي ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺑﺮ اﺧﻼﻗﻴﺎت اﻋﺘﻘﺎد ﺷﺨﺼﻲ درﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‬
‫ﺧﺎص ﺑﺮﺗﺮي دارد‪ ...‬دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻫﺪفﻫﺎ‪) .‬ص ‪ 5‬و ‪(7‬‬
‫از ﻧﻈﺮ دي‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺧﻼﻗﻲ ﻏﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ در ﻓﻀﺎي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ ذاﺗﻲ آن ﻳﺎ ﺑﻪ اﺻﺮار و اﺳﺘﺤﻜﺎﻣﻲ ﻣﺘﻜﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺤﺚﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ آن ﻋﻤﻞ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬درﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺖﺑﻮدن آن ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ آن در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻮع ﺧﺎﺻﻲ از ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي دارد‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ درﺑﺎره ﻗﻮاﻋﺪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺣﺎﻛﻤﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ درﺳﺘﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﻋﻼﻳﻖ ﻓﺮدي‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧﻼﻗﻴﺎت رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻧﻴﺰ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ دارد‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻛﺪاﻣﻴﻚ از اﻧﻮاع ﻗﻮاﻋﺪ را ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺳﺎس آن راﺟﻊ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ــ ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﺮﻛﺎً ﺑﺮ ﺳﺎزﻣﺎن اﺻﻠﻲ و ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﮔﺮوه ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬اﺳﻜﺎت )‪ (1976‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ وﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻢذﻫﻨﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬اﻟﻴﻨﮓ )‪ (1985‬در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد درﺑﺎره رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺘﻤﻼً ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪاي ﻛﻪ درﺑﺎره ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎي‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ و ﻋﺎري از اﻳﺮاد اﻳﺠﺎد ﻛﺮد و ﻻزم اﺳﺖ ﻛﺎرآﻳﻲ آﻧﻬﺎ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺸﺮوع ﻣﺪام‬
‫ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﻧﻘﺪ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻧﻈﺎم ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻮﺟﺐ رواج ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ از ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي‬
‫ﻣﺤﺘﻤﻞ و ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح در آن ﻧﻈﺎم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎري اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ ﺿﺮوري اﺳﺖ اﻣﺎ‬
‫ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﻄﻌﻲ و ﻣﺴﻠﻢ ﻓﺮض ﻧﺸﻮد و ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري آﻧﻬﺎ ﻣﺪام ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﻗﺮار داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﻫﻤﻮاره ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ و اﺣﻴﺎﻧﺎً ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ادارات رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ‪ ،‬ﺗﺎ آنﺟﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮه ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اداره ﺑ‪‬ﻌﺪ‬
‫اﺧﻼﻗﻲ راﻫﺒﺮي ﺷﺮﻛﺘﻲ را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﺘﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﭘﻴﺶﺷﺮﻃﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ راﻫﺒﺮي ﻣﺸﺮوع ﺷﺮﻛﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮ ﮔﺮوه ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬دﻏﺪﻏﻪ اﺻﻠﻲ آن ادارات اﻳﺠﺎد و ﺣﻔﻆ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ را ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﺶ ــ‬
‫آن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﻗﺪاﻣﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ــ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﺪف رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺪاﻳﺖ اﻳﻦ ﻧﻈﺎمﻫﺎي‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻪﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺑﺮآﻣﺪه از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖ وﺷﻨﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫اﺧﻼﻗﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﺗﻌﻬﺪ دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪103‬‬
‫ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺶ و ﻋﻤﻞ آﻳﻨﺪه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﺮزي ﺛﻤﺮﺑﺨﺶ ﺑﺮ اﻧﻮاع ﻧﻈﺎمﻫﺎي‬
‫ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺗﻮاﻓﻖﻫﺎﻳﻲ را ﭘﺪﻳﺪ آورﻧﺪ ﻛﻪ وﺟﻪ ﻣﻤﻴﺰه آن ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﺗﺮي از رﺿﺎﻳﺖ‬.‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﺮد‬
‫ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬.‫ ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ اﻧﻮاع ﻗﻮاﻋﺪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﮔﻔﺖ وﺷﻨﻮد اﺳﺖ‬.‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‬
‫ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي روشﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ‬.‫ﻣﻬﻢ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﺎزﻣﺎن و ﮔﺮوه درﺑﺎره اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ و رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﻨﻨﺪ‬
.‫ﻣﻴﺰان ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ و رﻓﺘﺎرﻫﺎ و رﺿﺎﻳﺖ از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي آﻳﻨﺪه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﻮاﻋﺪ و رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮي ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدي دارﻧﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ و‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻫﺪفﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪي ﻛﻪ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدي اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ‬
‫ ﭘﺮﺳﺶ‬.‫ در واﻗﻊ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﻨﺠﺶ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ وﻇﻴﻔﻪاي در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻨﻈﻢ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻬﺪهدار ﺷﻮد‬.‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﺪ‬
،‫ ﻣﺜﻼً از ﻳﻚ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎﺗﻲ ﻋﺎديﺗﺮ‬،‫ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ و رﻓﺘﺎرﻫﺎ از وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ و ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻮرﻳﺖ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲورزد ﻣﻄﺮح‬
.‫ﺷﺪهاﻧﺪ‬
Astley, W. G., & Van de Ven, A. H. (1983). Central perspectives and debates in organizational theory.
Beauchamp, T. L., & Bowie, N. E. (Eds.). (1979). Ethical theory and business. Englewood Cliffs, NJ:
Prentice-Hall.
Benson, J. K. (1977). Organizations: A dialectical view. Administrative Science Quarterly, 22, 1-21.
Bernstein, R.J. (1983). Beyond objectivism and relativism: Science, hermeneutics and praxis. Philadelphia:
University of Pennsylvania Press.
Brockriede, W. (1972). Arguers as lovers. Philosophy and rhetoric, 5, 1-11.
Buchholz, R. (1985). The essentials of public policy for management. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Burke, K. (1957). The philosophy of literary form. New York: vintage Books.
Burleson, B. R., & Kline, S. L. (1979). Habermas' theory of communication: A critical explication.
Quarterly Journal of Speech, 65, 412-428.
Cherwitz, R. (1977). Rhetoric as a `way of knowing': An attenuation of the epistemological claims of the
`New Rhetoric.' Southern Speech Communication Journal, 42, 219-29.
Cherwitz, R., & Hikins, J. (1985). Communication and knowledge: An investigation in rhetorical
epistemology. Columbia, SC: University of South Carolina Press.
Culbertson, H. M. (1984, August). Breadth of perspective: An important concept for public relations.
Paper presented to the Public Relations Division, Association for Education in Journalism and Mass
Communication, Gainesville, FL.
Cutlip,S. M., Center, A. H., & Broom, G. M. (1985). Effective public relations. Englewood Cliffs, NJ:
Prentice-Hall.
Day, D.G. (1961). The ethics of democratic debate. Central States Speech Journal, 17 , 5-14.
Ehling, W. (1985). Application of decision theory in the construction of a theory of public relations II.
Public Relations Research and Education, 2 (1), 4-22.
Farace, R.V., Monge, P. M., & Russell, H.M. (1977). Communicating and organizing. New York: Random
House.
Farrell, T. B. (1976). Knowledge, consensus, and rhetorical theory. Quarterly Journal of Speech, 62, 1-14.
Gollner, A. B. (1983). Social change and corporate strategy: The expanding role of public affairs.
Stamford: Issue Action Press.
Grunig, J. E., & Hunt, T. (1984). Managing public relations. New York: Holt, Rinehart & Winston.
Habermas, J. (1970). Toward a theory of communication competence. Inquiry, 13, 360-375.
104
Habermas, J. (1984). The theory of communicative action (Vol. 1, T. McCarthy, Trans.). Boston: Beacon
Press.
Hawes, L. (1975). Pragmatics of analoguing: Theory and model construction in communication. Menlo
park, CA: Addison-Wesley.
Heibert, R. (1966). Courtier to the crowd. Ames, IA: Iowa State University Press.
Hrebiniak, L. G., & Joyce, W. F. (1985). Organizational adaptation: Strategic choice and environmental
determinism. Administrative Science Quarterly, 30, 336-349.
Jaspers, K. (1970). The way to wisdom: An introduction to philosophy (R. Manheim, Trans.). New Haven,
CT: Yale Univesity Press.
Johannesen, R. L. (1974). Attitude of speaker toward audience: A significant concept for contemporary
rhetorical theory and criticism. Central States Speech Journal, 25, 95-104.
Johannesen, R. L. (1981). Ethics in human communication. Prospect Heights, IL: Waveland Press.
Kneupper, C. W. (1980). Rhetoric, argument, and social reality: A social constructivist view. Journal of
the American Forensic Association, 16, 173-181.
Kuhn, T. S. (1970). The structure of scientific revolutions. Chicago: University of Chicago Press.
Leff, M. C. (1978). In search of Ariadne's thread: A review of the recent literature on rhetorical theory.
Central States Speech Journal, 29, 73-91.
Levine, S., & White, P.E. (1961). Exchange as a conceptual framework for the study of inter-
organizational relationships. Administrative Science Quarterly, 5, 583-601.
Lewis, M. C. (1984). Policy planning. In C. Burger (Ed.), Experts in actions: Inside public relations (pp.
31-56). New York: Longman.
Olasky, M. (1985). Inside the amoral world of public relations: Truth molded for corporate gain. Business
and Society Review, 53, 52-5.
Olasky, M. (1987). The development of corporate public relations, 1850-1930. Journalism Monographs,
102.
Pearson, R. A. (1986, August). The ideal public relations situation: Alternative criteria for program
evaluation. Paper presented to the Public Relations Division, Association for Education in Journalism
and Mass Communication, Norman, OK.
Perelman, C. (1963). The idea of justice and the problem of argument. New York: Humanities Press.
Pfeffer, J. (1981). Management as symbolic action. The creation and maintenance of organizational
paradigms. In B. M. Staw & L. L. Cummings (Eds.), Research in organizational behavior (Vol. 3, pp.
1-51). Greenwich, CT: JAI Press.
Ryan, M., & Martinson, D. L. (1984). Ethical values, the flow of journalistic information and public
relations persons. Journalism Quarterly, 61, 27-34.
Scott, r. L. (1976). On viewing rhetoric as epistemic: Ten years later. Central States Speech Journal, 27,
258-266.
Sullivan, A. J. (1965). Values in public relations. In O. Lerbinger & A. J. Sullivan (Eds.), Information,
influence and communication: A reader in public relations (pp. 412ِ-439). New York: Basic Books.
Toulmin, S. E. (1958). An examination of the place of reason in ethics. Cambridge: Cambridge University
Press.
Weaver, R. M. (1953). The ethics of rhetoric. Chicago: Regnery Press.
Willard, C. A. (1979b). The epistemic functions of argument: Reasoning and decision-making from a
constructivist/interactionist point of view. Journal of the American Forensic Association, 15, 169-191.
Willard, C. A. (1979a). The epistemic functions of argument: Reasoning and decision-making from a
constructivist/interactionist point of view. Part II. Journal of the American Forensic Association, 15,
211-219.
Willard, C. A. (1983). Argumentation and the social grounds of knowledge. University: University of
Alabama Press.
Wright, D. (1985). Age and moral values of practitioners. Public Relations Review, 11 (1), 51-60.
Zeitz, G. (1980). Interorganizational dialectics. Administrative Science Quarterly, 25, 72-88.
105
‫ﺑﺨﺶ دوم‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫‪106‬‬
‫‪8‬‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ؟ ﻧﻪ‪ ،‬رواﺑﻂ ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎ‪ :‬روﻳﻜﺮدي ﺑﻼﻏﻲ ـ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬

‫ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬
‫ﺟﻮرج ﭼﻨﻲ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﻛﻠﺮادو‬
‫ﺟﻮرج دﻳﻮﻧﻴﺰوﭘﻮﻟﻮس‬
‫داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ ﺳﻦدﻳﮕﻮ‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎ و وﻇﺎﻳﻒ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ را در ﭘﺮﺗﻮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺧﻴﺮاً در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﺳﺨﻨﻮري و »اﻧﺘﻘﺎدي« ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫)اﻟﻒ( ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﺿﺮوري ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﺳﺨﻨﻮري‪) ،‬ب( ﺑﻠﻮغ ﺷﺨﺺ ﺷﺮﻛﺘﻲ‪) ،‬ج( اﺑﻬﺎم ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪) ،‬د( ﺑﻪ‬
‫ﭼﺎﻟﺶﻃﻠﺒﻴﺪنﻫﺎي »ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن« ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ و )ه ( ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶﻃﻠﺒﻴﺪنﻫﺎي »ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن« ﮔﻔﺘﻤﺎن‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ‪ .‬ﻣﺎ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻨﺪه ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ را‬
‫ﺑﻪوﻳﮋه از دﻳﺪﮔﺎه ارزشﻫﺎ و ﻋﻼﻳﻘﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺟﺪي ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ را ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺴﺘﺪل ﭼﺎرﻟﺰ ﭘﺮرو آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ از ﻛﺘﺎب ﺗﺎزهاش ﺑﻪ ﻧﺎم اﺗﻔﺎﻗﺎت ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ :‬زﻧﺪﮔﻲ در ﻛﻨﺎر‬
‫ﻓﻦآوريﻫﺎي ﭘﺮﺧﻄﺮ )‪ (1984‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ دﻳﺮزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻴﺪﻳﺎﻓﺘﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻲﻋﻴﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫دﺳﺖ دادهاﻧﺪ؛ ﺣﺘﻲ در اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻨﻬﺎن ﻓﺎﺟﻌﻪآﻣﻴﺰي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﭘﺎﻳﺪار ــ اﮔﺮ‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ــ در وﺿﻌﻴﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫‪107‬‬
‫ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮي آﻧﻬﺎ را اداره ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺑﺮﺧﻼف‬
‫ﻣﻴﻞ آﻧﻬﺎ اداره ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ »ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداري« ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ و ﺣﺘﻲ ﻧﻈﺎم‬
‫آرﻣﺎﻧﻲ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻣﻌﻀﻞ ﺗﻼش ﻣﺸﺘﺮك و ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﻪاي ﺑﮕﺮﻳﺰﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻘﻴﺎﺳﻲ ﻋﻈﻴﻢ و ﺑﺎ‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ و ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪) .‬ص ‪(338‬‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﭘﺮرو ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻟﻬﺎمﺑﺨﺸﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ارﺗﺒﺎط ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اول اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻧﻘﺶ اﻗﻨﺎع و ﻛﻠﻲﺗﺮ از آن ﻧﻘﺶ ﻧﻤﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻼﻏﻲ درﺑﺎره »ﻣﻌﻀﻞ ﺗﻼش ﻣﺸﺘﺮك و ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﻪ« ــ ﺑﻪوﻳﮋه ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬
‫ﺷﺮﻛﺘﻲ ــ ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ؟ دو‪‬م ﺑﺎ ﻣﻔﺮوضﺷﻤﺮدن رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد اﻳﻦ اواﺧﺮ )ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ در ‪1987‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲداد( ﻋﻤﺪاً »ﭼﺮﺧﺸﻲ ﻧﻤﺎدﻳﻦ« ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬درﺑﺎره ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎي دﻧﻴﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ؟ و‬
‫ﺳﻮم اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ وﺿﻌﻴﺖ »اﻣﺮﻳﻜﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ« )اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻛﻪ اﺳﻜﺎت و ﻫﺎرت در ‪ 1979‬آن را وﺿﻊ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﺮرو در‬
‫‪ 1984‬آن را ﺑﺎ ﻓﺼﺎﺣﺖ ﺷﺮح داد(‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﻮع ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ و اﻧﺘﻘﺎدي ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻼن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺮﻛﺘﻲ و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اراﺋﻪ ﻛﺮد؟‬
‫اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻴﮕﻴﺮي ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻼﻏﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﺘﻘﺎدي )از اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ‬
‫وﺳﻴﻊ آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ( ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ و ﻛﺎرﺑﺴﺖ در ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﻪ آن ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺧﺎص را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﻪ ﻣﻜﺎﺷﻔﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺮاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫)و ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻋﻤﻠﻲ آن( ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﺿﺮوري ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﺑﻼﻏﻲ‬

‫اﻳﻦﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎندﻫﻲ و ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط اﺑﻌﺎدي از ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺳﺮدرﮔﻤﻲ درﻫﻢ ﺗﻨﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن اﺻﻠﻲ ﺑﺪﻳﻬﻲ‬
‫در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺠﺪد ﺑﻪ اﺛﺮ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﭼﺴﺘﺮ ﺑﺎرﻧﺎرد )‪ (1938 / 1968‬ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺪﻳﺮ ‪ ،‬ﻛﻪ در‬
‫آن وي ﺳﺎزﻣﺎن را ﺻﺮﻳﺤﺎً ﺑﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎت ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻬﻤﻲ از »ﮔﺮاﻳﺶ ارﺗﺒﺎﻃﻲ« ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺷﻬﺮت و اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺴﺘﺮده از ﻛﺘﺎب روانﺷﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﺎزﻣﺎندﻫﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه آن ﻛﺎرل وﻳﻚ‬
‫)‪ (1979‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﭼﻨﺎن روﺷﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده ﻛﻪ ﺑﻲدرﻧﮓ ﻣﻮرد اﺳﺘﻘﺒﺎل ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺳﺎزﻣﺎندﻫﻲ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﺑﺮﻗﺮارﻛﺮدن ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻼشﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﺮاي ﻗﺎﻟﺐرﻳﺰي ﻣﺠﺪد ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ »اﺻﻮﻻً ﺟﺪلاﻧﮕﻴﺰ«ي‬
‫)اﻳﻦ اﺻﻄﻼح را از ﮔﺎﻟﻲ‪ ،1955 ،‬ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ( ﭼﻮن رﻫﺒﺮي ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ »ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻌﻨﻲ« )اﺳﻤﻴﺮﺳﻴﭻ و ﻣﻮرﮔﺎن‪ (1982 ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ارﺗﺒﺎﻃﻲ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺷﺪت دارد و ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد؟ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻛﻪ در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻤﻴﻖ و ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً اﮔﺮ آن را در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺸﻐﻠﻪﻫﺎي ﺑﻼﻏﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺘﺎب ﭘﺲ از ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ :‬ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ؟ )ﺑﺎيﻧﺲ‪ ،‬ﺑﻮﻣﻦ و ﻣﻚﻛﺎرﺗﻲ‪ (1987 ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﻓﻠﺴﻔﻪ دﭼﺎر ﺑﺤﺮان ﺳﺨﺘﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﻲ »ﮔﺮاﻳﺶ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﻲ« در ﻣﻴﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﻗﺮن و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺠﺪد ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي‬
‫ﻫﺎﻳﺪﮔﺮ‪ ،‬دﻳﻮﻳﻲ‪ ،‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ )آﺧﺮﻳﻦ اﺛﺮش( و ﻧﻴﭽﻪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻓﻠﺴﻔﻲ ــ ﺑﻪوﻳﮋه اﻣﺘﻴﺎز اﻋﺘﺒﺎرﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ‬
‫داﻋﻴﻪﻫﺎي ﻋﻠﻢ در ﻫﻤﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎ ــ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻧﻘﺶ ﻧﻤﺎدﻳﻦ و ﻧﺎﻓﺬ اﻗﻨﺎع ﻣﺠﺪداً ﻣﻮرد ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪108‬‬
‫درواﻗﻊ ﺣﻀﻮر روح زﻣﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اروﭘﺎ )از ﻗﺒﻴﻞ درﻳﺪا‪ ،‬ﻓﻮﻛﻮ و رﻳﻜﻮ( و اﻣﺮﻳﻜﺎ )ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﻮﻳﺪﺳﻮن‪ ،‬ﻣﻚ اﻳﻨﺘﺎﻳﺮ و‬
‫رورﺗﻲ( را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲدﻫﺪ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪﺷﺪت از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻣﺎ در ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﺎد ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً رﻳﭽﺎرد رورﺗﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ زﻳﺎد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎب وي ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ و آﻳﻨﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ )‪ (1979‬ﺑﺎزﺳﺎزي ﻧﻤﺎدﻳﻨﻲ از‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ زﺑﺎن ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲداد‪ .‬ﻛﺎر ﺑﻌﺪي رورﺗﻲ ﺑﻪﻧﺎم ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻋﻤﻞﮔﺮاﻳﻲ )‪ (1982‬اﻳﻦ ﺑﺤﺚ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎ و ﺗﻤﺎﻳﺰﻫﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد و ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻳﻚ واژﮔﺎن ﻣﻌﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺎزي زﺑﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ را اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ )ص ‪ .(140‬رورﺗﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺑﺎزﺳﺎزي ﻋﻤﻞﮔﺮاﻳﻲ دﻳﻮﻳﻲ و‬
‫وﻳﻠﻴﺎم ﺟﻴﻤﺰ و ﺟﺎيدادن آن در ﻗﻠﻤﺮو ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻓﺮاﻣﺪرن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ آزﻣﻮن ﺣﻘﻴﻘﺖ در ﻫﺮ ﻧﻮع ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري‬
‫ﻳﻚ ﻣﺘﻦ ﻳﺎ ﭘﻴﺎم ﺑﺮ روي ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﺎص اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺪﻳﻦﻣﻨﻈﻮر ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ را ــ در ﻫﺮ ﻗﻠﻤﺮو اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ‪،‬‬
‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﻪ ــ از ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻟﺴﺮد ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻘﺶ ﻧﻤﺎدﮔﺮاﻳﻲ را در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺮ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻳﺎدآور ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ رورﺗﻲ ﻣﺎ )ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺷﺨﺎص ﻋﺎدي‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻳﺎ ﻣﺘﺨﺼﺺ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ( ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﻧﻤﺎد‬
‫ﺑﺮﻛﻨﺎر ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ اﻏﻠﺐ ﺳﺨﺖ ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري را اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ )در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﻮزﻳﺘﻴﻮﻳﺴﻢ ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬
‫در اﻳﻦﺟﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ روﺷﻦﺗﺮي از آﻧﭽﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ از ﻋﻼﻳﻖ ﺑﻼﻏﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﺖ ﺑﻪدﺳﺖ دﻫﻴﻢ‪ ،‬از ﺷﺨﺼﻴﺖ‬
‫ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮي ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﻴﺸﻞ ﻓﻮﻛﻮ )‪ (1984‬ﺑﻪ ﺗﺴﺮﻳﻊ ﺑﺤﺮان ﻫﻮﻳﺖ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﺮد؛ اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮﺧﻮرد وي ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻤﺎن و‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ رﻓﺘﺎر رورﺗﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﻓﻮﻛﻮ )آنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﺎم را ﺑﻪ آن اﻃﻼق‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ( ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺟﺎﻣﻊ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮ ﻧﻘﻄﻪﻫﺎي ﻋﻄﻒ‪ ،‬اﻋﺪامﻫﺎ‪ ،‬درﮔﻴﺮيﻫﺎ و اﻣﻮر ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﻮﻛﻮ ﻗﻮاﻋﺪ‬
‫ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﻧﻮاع ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﭼﺮا ﺑﻌﻀﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و درﺳﺖ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و از ﺑﻌﻀﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﺷﺪه و ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻴﺮون از ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﻌﻴﻨﻲ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً آﻧﭽﻪ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد(‪.‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﻓﻮﻛﻮ ﻣﻜﻤﻞ ﻣﻬﻢ دﻳﺪﮔﺎه رورﺗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻓﻮﻛﻮ اﻋﻤﺎل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪهاﻧﺪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را ﺑﻪ ﺷﻴﻮه‬
‫ﺧﺎﺻﻲ اراﺋﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻞ راﺑﻴﻨﻮ )‪ (1986‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‪:‬‬
‫از اﻳﻦ رو ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﻓﻮﻛﻮ اﻣﺮي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺳﺮوﻛﻠﻪاش در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭘﻴﺪا ﺷﻮد و ﺑﺮاي ﺳﻴﺼﺪﺳﺎل‬
‫ﺑﺮ ﺗﻔﻜﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻛﻨﺪ واﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﮔﺴﺘﺮدهاي از اﻋﻤﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ دارد ﻛﻪ‬
‫در ﻋﻴﻦﺣﺎل ارﺗﺒﺎﻃﻲ دروﻧﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دارﻧﺪ و ﺟﻬﺎن ﻧﻮﻳﻦ را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ )ص ‪.(240‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ رورﺗﻲ ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻓﻮﻛﻮ ﭘﺮده از ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي آن‬
‫ﺑﺮﻣﻲدارد و ﻫﺮدو‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ ﺳﺨﻦﭘﺮدازي را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺿﻤﻨﻲ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ ﺑﺮاي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻼﻏﻲ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻋﻤﻮﻣﺎً‪ ،‬و ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺧﺼﻮﺻﺎً‪،‬‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻓﻴﻠﻴﭗ ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ )‪ (1987‬آن را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎدﮔﺮاﻳﻲ را ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻮﻫﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮد‪.‬‬
‫در واﻗﻊ »ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺴﻂ ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻼﻏﻲ ﻗﺪﻳﻢ از دﻳﺮﺑﺎز ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﺮده اﺳﺖ« )ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ‪ ،1987 ،‬ص ‪ .(77‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻼﻏﻲ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آن را در واﻗﻊ‬
‫ﻛﻨﺖ ﺑﺮك )‪ (1950/1969 ،1945/1969‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎرﻧﺎرد )‪ (1938/1968‬ﺳﺎزﻣﺎن را »ﻧﻈﺎﻣﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﻳﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬
‫‪109‬‬
‫آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓﺷﺪه دو ﻓﺮد ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ« )ص ‪ (73‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪ و ﺑﺮاي ﻋﻤﻴﻖﺗﺮﻛﺮدن اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺗﻮان اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫دﺳﺖﻛﻢ‪ ،‬واژﮔﺎن و دﻳﮕﺮ ﻧﻤﺎدﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً ﻣﺴﺘﻌﺪ اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺪف ﺳﺎزﻣﺎن را ﺻﻮرت ﻣﺎدي ﺑﺒﺨﺸﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي آن‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻳﻢ ﻳﺎ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬آن را ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﻠﻤﻮس ﻛﻨﻴﻢ )ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺎﻫﺪ روﺷﻨﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ(‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻚ »ﻣﻮﺿﻮع« ﻳﺎ »ﻣﻮﺿﻮع درﻫﻢﺗﻨﻴﺪه« )ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺑﺎرﺗﻠﺰ ‪ (1981‬ﺗﻠﻘﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ آن را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻳﺎ اﻣﺮي ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺑﭙﻨﺪارﻳﻢ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻧﻤﺎدﻳﻦ و ﺑﻼﻏﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ )ﻛﺎرورزان‪،‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞﮔﺮان‪ ،‬ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻧﺎﻇﺮان( اﻣﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﺎﻳﻚ ﺑﺎ ﻃﺮز ﻛﺎر ﺳﺎزﻣﺎن در ﻣﻘﺎم ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﻲ و ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ‪ ،1988 ،‬ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ‪ ،‬ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ و ﭼﻨﻲ‪ ،‬زﻳﺮ ﭼﺎپ(‪.‬‬
‫دو‪‬م اﻳﻦﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻓﺮاﻣﺪرن‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ روﻳﻪﻫﺎ و ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻛﻨﺸﮕﺮان ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ )ﺑﻪﻃﻮر ﺧﺎص( و‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﻪ )ﺑﻪﻃﻮر ﻋﺎم( ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﻓﺮض ﺷﺪهاﻧﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ در اﻳﻦﺟﺎ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ »آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎن ﺧﻮب ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﻓﺮد ﻧﻴﺰ ﺧﻮب اﺳﺖ« ﺑﻪ ﻃﺮز زﻳﺮﻛﺎﻧﻪاي اﻗﻨﺎﻋﻲ اﺳﺖ و ﻣﻌﻤﻮﻻً‬
‫ﺑﻲآنﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺸﻲ روﺑﻪرو ﺷﻮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ )ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻل اﺳﻜﺎت و ﻣﺎرت‪ (1979 ،‬و در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬در ﺳﺮاﺳﺮ دﻧﻴﺎي‬
‫ﻓﺮاﺻﻨﻌﺘﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود‪ .‬واﻧﮕﻬﻲ اﻳﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮض ﻓﺮاﮔﻴﺮ را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ دوﻃﺮف ﻣﺮﺗﺒﻂ و ﻫﻤﺴﻨﮓ آن ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮدي ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﺤﻮ درﺧﻮر و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﻲ و ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ‪1987 ،‬؛ ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ و ﭼﻨﻲ‪،‬‬
‫‪1985‬؛ وﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎ واﻳﺖ‪ (1956 ،‬و آن را ﺑﺎ اﻓﺮادي ﺑﺴﻨﺠﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺰرگﻧﻤﻮدن واﺑﺴﺘﮕﻲﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺷﻬﺮت دﺳﺖوﭘﺎ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﺮك‪ .(1950/1969 ،‬ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺟﺎﻟﺐ ﺑﻲﭼﻮن و ﭼﺮا ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ »ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ زﺑﺎن واﺣﺪي ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ« و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ )از ﻗﺒﻴﻞ ﻛﺎخ ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬وزارت دﻓﺎع‪ ،‬ﻣﺎﺑﻞ و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن( ﺑﻪ ذﻛﺮ ﺟﺰﻳﻲ از ﻛﻞ‬
‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاران ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺼﺮاﻧﻪ از ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ )ﻣﺜﻼً‪» :‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ‪ «...‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ‪،‬‬
‫)‪ .(1980‬ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎه »اﺑﺘﺪاﻳﻲ« و ﻣﺘﺪاول ﻗﺪرت در ﻣﻘﺎم ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺸﺨﺺ و روﺷﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑ‪‬ﻌﺪ‬
‫درون ذاﺗﻲ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ و اﻓﺮاد اﺳﺖ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ داﻳﻮدي‪ .(1986 ،‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﻗﺪرت ﻣﻌﻄﻮف ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎ ﻓﻮﻛﻮ‪1984 ،‬؛ ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ و ﭼﻨﻲ‪ .(1985 ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮض ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ واﻗﻌﺎً »ﻧﻤﺎدﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺤﺾ« ﻳﺎ »ﺑﻼﻏﺖ ﻣﺤﺾ« وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮض )ﻛﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ اﻛﻨﻮن از ﺣﻠﻘﻪ ارﺑﺎب ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫راﻧﺪه ﺷﺪه و در ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻏﻴﺮﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ روﺑﻪرو اﺳﺖ( ﻣﺎﻧﻊ از اﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﺎدﻳﻦ را در‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﭘﺎس ﺑﺪارﻳﻢ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ آن اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﺷﻮد در‬
‫ﻟﻔﺎﻓﻪاي از ﻧﻤﺎدﮔﺮاﻳﻲ ﻋﻤﻴﻘﺎً ﺑﺎ آن درآﻣﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻚ ﻛﻠﻮﺳﻜﻲ‪ .(1985 ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﺎﭼﺎرﻳﻢ ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ )ﺣﺘﻲ ﻣﻮاد ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه آﻧﻬﺎ( را ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﺤﻮه ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ ــ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻤﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻤﺎدﻫﺎ و در ﻧﻤﺎدﻫﺎ‬
‫ــ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ ﻻزﻣﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮﺳﺎزي ذﻫﻨﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي‬
‫واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آن را در ﺳﺘﻮﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ« )ﻳﺎ »ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ«( ﺟﺎي ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﺴﺐ وﻛﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﻳﮕﺮ اﻓﺮاد ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »ﺳﺎزﻣﺎن ﭼﻴﺴﺖ«‪ .‬آﻧﺎن ﻫﻮﻳﺖ ﺳﺎزﻣﺎن را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ را رﺗﻖ و ﻓﺘﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺳﺎزﻣﺎن را ﺑﺎ ﻗﺪرت در‬
‫دﻧﻴﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ »ﺟﺎي ﻣﻲدﻫﻨﺪ«‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺗﻲ ـ آر ـ دﺑﻠﻴﻮ« و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺗﺠﺎري ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺟﻬﺎنﮔﺴﺘﺮ‬
‫»ا‪‬ي ـ ﺗﻲ ـ اﻧﺪ ـ ﺗﻲ« و آﮔﻬﻲﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺤﻪ »ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ« ﻛﻪ از ﺳﻮي »ﻳﻮﻧﺎﻳﺘﺪ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﺰ« اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﻮﺷﺶﻫﺎﻳﻲ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر اﻗﻨﺎع ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻫﻮﻳﺖﻫﺎ ﺳﺨﺖ درﻫﻢ‬
‫‪110‬‬
‫ﺗﻨﻴﺪهاﻧﺪ و ﭘﻴﻮﻧﺪي ﻣﻴﺎن ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻌﻴﻦ و ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﭘﻴﻮﻧﺪي اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﻣﻴﺎن ﮔﺮوهﻫﺎ ﺑﺮﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﺷﻮد )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﻲ و وﻳﺒﺮت‪1987 ،‬؛ ﺳﺘﻲ‪.(1977 ،‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي زﻳﺎد ﺧﻮﻳﺶ از ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ و ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاريﻫﺎي‬
‫ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﺧﻮد در »ﺑﺎزار« ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺷﺮﻛﺘﻲ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺮاﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ‬
‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲﻛﺮدن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺨﺺﻛﺮدن ﻣﺎﻫﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﻌﻮر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي‬
‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در آن ﻣﺘﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﺮاي ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ را »ﻣﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﻧﮕﺎه‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﻲ و ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ‪1988 ،‬؛ ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ‪ ،‬ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ و ﭼﻨﻲ‪ ،‬زﻳﺮ ﭼﺎپ(‪ .‬ﻣﺘﻮن ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﻫﻮﻳﺖ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ درﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻮﻳﺖ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﮕﻮن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﻜﺘﻪ روﺷﻦﺗﺮ از ﻫﺮﺟﺎي دﻳﮕﺮ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ »ﻣﻦ ان ـ آر ـ اي ﻫﺴﺘﻢ« ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﺑﺘﻜﺎر »اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻠﻲ اﺳﻠﺤﻪ«‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲﻫﺎ را در راﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ورزش اﺳﻠﺤﻪ و اﺣﻴﺎي ﻋﻀﻮﻳﺘﺸﺎن در اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺘﻨﻔﺬ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻓﺮد و ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ و ﺣﻤﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻤﺎدﻳﻦ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب آﮔﻬﻲ ﺗﻤﺎمﺻﻔﺤﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ درﻫﻢ ﻣﻲآﻣﻴﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ )در ﻋﻤﻞ و ﻧﻈﺮﻳﻪ( ﺑﺎﻳﺪ درﺑﺎره وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮد در ﻓﺮاﮔﺮد ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ )ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﺑﻼﻏﻲ و ﻧﻤﺎدﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ(‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﻗﺪرت و اﻋﻤﺎل آن )در ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ( و در ﻗﺎﻟﺐرﻳﺰي ﻫﻮﻳﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ )ﺷﺮﻛﺘﻲ و ﻓﺮدي(‬
‫ﺧﻮدآﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻮغ ﺷﺨﺺ ﺷﺮﻛﺘﻲ‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺘﻨﺘﺎجﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺣﺪ ﻧﻈﺮي ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدهاﻳﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ‪» :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦﺟﺎ رﺳﻴﺪﻳﻢ«؟ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﭼﻪ اﻃﻼﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪﻫﺪ؟ در اﻳﻦ ﻃﺮح ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺪرن ﻛﻪ‬
‫)ﺿﺮورﺗﺎً اﻣﺎ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ( اﺟﻤﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ :‬ﺟﻴﻤﺰ ﻛﻮﻟﻤﻦ )‪ ،(1974‬ﻣﺎﻛﺲ وﺑﺮ )‪ (1978‬و رﻳﭽﺎرد‬
‫ادوارد )‪ .(1979‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ در ﺻﺤﻨﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻛﻮﻟﻤﻦ )‪ (1974‬ﺗﻮﺿﻴﺢ داده اﺳﺖ‪ ،‬اﺷﺨﺎص ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺘﻲ در اواﺧﺮ ﻗﺮون وﺳﻄﻲ‪» ،‬ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ« ﻳﺎ‬
‫ﺷﺮﻛﺘﻲ را اﻳﺠﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﺪرت ﺧﻮﻳﺶ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎي آن زﻣﺎن‪ ،‬ﻛﻠﻴﺴﺎ و دوﻟﺖ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‬
‫ﻛﻮﻟﻤﻦ اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﮔﺮﭼﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻛﻞ ﻗﺪرت در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﻗﺮنﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ )ﻣﺜﻼً ﻫﺮﺑﺎر ﻛﻪ ﺟﻤﻊ‬
‫ﺟﺪﻳﺪي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﺪرت ﺟﺪﻳﺪي اﻳﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﻗﺪرت اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻗﺪرت اﺷﺨﺎص ﺷﺮﻛﺘﻲ )ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ( رو‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎﺳﺘﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﺎ )ﻛﻪ در آن ﺷﺮﻛﺖ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ اﺳﺖ(‪ ،‬ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻣﺎ )ﻛﻪ در آن اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ اﻏﻠﺐ ﺷﺮﻳﻚ ﻳﺎ درﻫﻢ ادﻏﺎم ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ( و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﻞ )ﻛﻪ در آن ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮدي از ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﺑﺎ اﺷﺨﺎص ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد( داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺮوي ﻋﻨﺎنﮔﺴﻴﺨﺘﻪ دﻳﻮانﺳﺎﻻري ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻗﺪرت و ﺗﻐﻴﻴﺮات رواﺑﻂ آن ﻫﻤﮕﺎم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫وﺑﺮ )‪ (1978‬اﺻﻮﻻً در ﺑﺎره ﻇﻬﻮر دﻳﻮانﺳﺎﻻري‪ ،‬ﻛﻪ وي در اواﻳﻞ اﻳﻦ ﻗﺮن ﺷﺎﻫﺪش ﺑﻮد و آن را ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﻧﻈﺮي‬
‫دوﺳﻮﻳﻪ و ﺗﺮدﻳﺪآﻣﻴﺰ داﺷﺖ‪ .‬وي ﻫﻢ ﻣﻨﺎﻓﻊ »ﻋﻘﻼﻧﻲﻛﺮدن« ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻮﻳﻦ و ﻫﻢ ﺧﻄﺮﻫﺎي ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻗﺪرت را‬
‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺖ؛ ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻓﺮدﻳﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﻮد )ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل وي ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻫﻤﻪ ﺑﻪ »ﭼﺮخ و دﻧﺪهﻫﺎي ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه« ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ( و ﺳﺘﻮدن وﺳﺎﻳﻞ ﺑﻴﺶ از ﻫﺪفﻫﺎ )ﻣﺜﻼً ﺳﺘﺎﻳﺶ از ﻛﺎرآﻳﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻔﺲ آن(‪ .‬ادوارد )‪ (1979‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲداد ﻛﺎري ﻛﻪ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن دﻳﻮانﺳﺎﻻر اﻧﺠﺎم داده ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻛﺮدن ﻣﻜﺎن ﻛﻨﺘﺮل در ﺳﺎزﻣﺎن و اﻧﺘﻘﺎل آن از ﻧﻈﺎرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﻨﻲ )ﻧﻤﻮﻧﻪ آن در‬
‫‪111‬‬
‫ﻓﻦآوري ﺧﻂ ﺗﻮﻟﻴﺪ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد( ﺑﻪ ارزشﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺪفﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻜﻢﻫﺎ و آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن دﻳﻮانﺳﺎﻻر ﻧﻮﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ اﺑﻼغ و »ﺗﻠﻘﻴﻦ« ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن )ازﻧﻈﺮ داﺧﻠﻲ( و ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ )از ﻧﻈﺮ ﺧﺎرﺟﻲ( ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫اﻧﺴﺠﺎم ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻛﻠﻲ دروﻧﻲ ﺷﻮد )ﻣﺜﻼً آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ‪ ،‬رﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎرآﻳﻲ ﻳﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ( اﻋﻀﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺳﺎزﻣﺎن را ﻃﺒﻖ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫)ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎ ﭼﻨﻲ‪1983 ،‬؛ ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ و ﭼﻨﻲ‪1985 ،1983 ،‬؛ ﺳﻴﻤﻮن‪ .(1976 ،‬ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﻀﺎي وﻓﺎدار ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن درﺻﺪد ﺑﺮﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﺑﺴﺘﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده ــ ﻣﺜﻼً اﻳﻦﻛﻪ »رﺷﺪ ﺧﻮب اﺳﺖ«‬
‫ــ در ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﺘﺎﻳﺞ آﻧﻬﺎ را ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ از ﻧﻘﺶ »دﻓﺎﻋﻲ« اوﻟﻴﻪ ﺧﻮد )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﻴﺒﺮت‪1966 ،‬؛ ﺗﺪﻟﻒ‪ (1979 ،‬ﺑﻴﺮون آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﭘﻴﺶﻛﻨﺸﻲ ﻓﻌﻠﻲاش )ﻛﺮﻳﺒﻞ و وﻳﺒﺮت‪1985 ،‬؛ ﻫﻴﺚ و‬
‫ﻧﻠﺴﻮن‪1986 ،‬؛ ﺟﻮﻧﺰ و ﭼﻴﺲ‪ (1979 ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻏﻨﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﻮرﭼﻮن‬
‫‪ ، 500‬در ﻛﻨﺎر ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻧﻔﻮذ‪ ،‬ﻛﺎرﮔﺰاريﻫﺎي دوﻟﺘﻲ‪ ،‬اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎ و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﻛﻤﺮ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺪﻓﺶ ﺗﺮوﻳﺞ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ارزﺷﻲ ﺧﺎص »ﺑﺮاي« ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻄﻠﻮﺑﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪه ﻧﻮﻇﻬﻮري ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ در اواﺧﺮ دﻫﻪ ‪ 1970‬و دﻫﻪ ‪ 1980‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ در واﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت اواﻳﻞ‬
‫دﻫﻪ ‪ 1970‬ــ ﺳﺎلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﺆﺳﺴﻪﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﻪﻧﺤﻮ ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪاي ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ــ در ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﻣﻮﺿﻊ ﺗﻬﺎﺟﻤﻲ و از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺼﻤﻤﺎﻧﻪﺗﺮي را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﺛﺎر ﭼﻨﻲ و وﻳﺒﺮت‪.(1987 ،‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ »ﻣﺸﺎﻫﺪات« ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ در اواﺧﺮ دﻫﻪ ‪ ،1970‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺗﻼش ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﺑﻮد ﺑﺮاي ﺷﻜﻞدادن ﺑﻪ اﻓﻜﺎر‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﻣﻘﺒﻮل ﻃﺒﻊ رواﺑﻂ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﺎ واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﺧﺎص ــ ﻣﺜﻼً آزادي از‬
‫ﻣﻘﺮرات دوﻟﺘﻲ ــ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ارزشﻫﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ و »ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ« ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻲﺷﺪ )ﻛﺮﻳﺒﻞ و وﻳﺒﺮت‪ .(1983 ،‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬
‫ﻛﻪ از ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻊ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ ﺗﺸﺠﻴﻊ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ )ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ ﺑﻬﺒﻮديﻫﺎ ــ اﮔﺮﭼﻪ ﻧﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ــ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎر دﻓﺎع ﺷﺮﻛﺘﻲ‬
‫ﺑﻮد( از اﻳﻦ ﺳﺮﻣﺸﻖ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو اﻣﺮوزه ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﻲﺷﻤﺎر و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ را ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺮﮔﺮم »ﺗﺪوﻳﻦ«‬
‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﻦآوري ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﺎص ﺧﻮد دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﻃﺮﻳﻖ‬
‫دﻳﻮاﻧﻲﺷﺪن و ﻋﻘﻼﻳﻲﺷﺪن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ و ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻛﻨﺘﺮل ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ اﻣﺎ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻣﺤﺘﺎﻃﺎﻧﻪﺗﺮ‬
‫اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ در ﺗﺮوﻳﺞ و ﺗﻠﻘﻴﻦ اﺻﻮل ارزﺷﻲ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ و ﭘﻴﭽﻴﺪهاي »وارد ﮔﺮوهﻫﺎ« ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻫﺮب ﺷﻤﺮﺗﺰ ﻣﻌﺎون اداره رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدي در آن ﺑﻴﺮون ﺟﺮﻳﺎن دارد و ﺷﻤﺎ ﻳﺎ در‬
‫آن ﺷﺮﻛﺖ دارﻳﺪ و ﻳﺎ ﻧﺪارﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ در آن ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ« )»ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﺒﻠﻴﻎ‬
‫ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اﺳﺖ«‪ ،1979 ،‬ص ‪ (30‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻫﻴﺚ و ﻧﻠﺴﻮن )‪ (1986‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﮔﻴﺞﻛﻨﻨﺪه اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﺎ اﻣﺮوزه ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از ﭼﺎﻟﺶ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﺗﺎزهاي را اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻬﻤﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ در ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ورود‬
‫ﺑﻪ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ وﻳﻜﻢ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻗﺪرت اﺑﺮاز دارﻧﺪ )ص ‪.(11‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺘﻘﺪان ﻧﻈﺮ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪﺗﺮي دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻫﺮﺑﺮت ﺷﻴﻠﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫‪112‬‬
‫ﻳﻜﻲ از روشﻫﺎي اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻊ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﻓﻀﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﺸﻮر )ﺿﻤﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ‬
‫ﻣﺴﻠﻂ ﻛﻨﻮﻧﻲ آن اﻋﺘﺮاف دارﻳﻢ( اﻋﻤﺎل ﻓﺸﺎر ﺑﺮاي اﺗﺨﺎذ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻗﻀﺎﻳﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺑﻴﺶ از‬
‫ﭘﻴﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺮاﻛﺰ ﻗﺪرت ﺣﺎﻛﻢ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد )‪ ،1981‬ص ‪.(80‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ــ ﺑﺤﺚ آزادي ﺑﻴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺘﻴﺎز ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ــ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻠﻮغ اﺷﺨﺎص ﺷﺮﻛﺘﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ‬
‫ﻛﻞ‪ ،‬ﺑﺤﺜﻲ ﺣﺴﺎس و ﻣﻬﻢ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﺎ ﺻﺪور ﺣﻜﻤﻲ ﻛﻪ دﻳﻮان ﻋﺎﻟﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ‪ 1978‬در ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺑﻞﻟﻮﺗﻲ ﺻﺎدر ﻛﺮد ﺑﻪﺷﺪت ﻓﺮوﻧﺸﺴﺖ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ از ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺒﻠﻴﻎ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎﻳﺶ ﺑﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ ﻫﻤﻪﭘﺮﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ دادﮔﺎه ﻧﻮع‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺧﻮاﻫﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻧﻚ ﻓﺮﺳﺖ ﻧﺸﻨﺎل ﺑﺴﺘﻮن‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده ﺑﻮد »در ﺑﻄﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺻﻼﺣﻴﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ« ﻗﺮار‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ دادﮔﺎه اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ »ﻧﻮﻋﻲ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ اﺳﺖ و اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫ﻛﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻓﺮد ﺳﺮﻣﻲزﻧﺪ ﺗﺎ از ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰي از درﺳﺘﻲ آن ﻧﻤﻲﻛﺎﺳﺖ« )ﺑﺎﻧﻚ ﻓﺮﺳﺖ ﻧﺸﻨﺎل ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻞﻟﻮﺗﻲ‪ ،1979 ،‬ص‬
‫‪ .(714‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬دادﮔﺎه در دادرﺳﻲ ‪ 1980‬ﻛﻦ اد درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ »ﮔﺴﺘﺮش اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﺣﻘﻮق آزادي ﺑﻴﺎن ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ« ﺣﻜﻢ ﺻﺎدر ﻛﺮد )ﮔﺮﻳﻦ ﻫﺎوس‪ ،1980 ،‬ص ‪.(1‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در دﻫﻪ ‪ 1980‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻋﻤﺪه و ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻓﻦآوري و روﻳﻪﻫﺎي ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻋﻠﻨﺎً ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ را راﻫﺒﺮي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ در اﻳﻦ زﻣﺎن در ﻣﻘﺎم‬
‫ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪» ،‬ﻧﻘﺎب ﺷﺮﻛﺘﻲ« ﻗﺎﺑﻞ روﻳﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻳﺸﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺻﻄﻼح ﻧﻘﺎب را ﻣﻲﺗﻮان‬
‫ﺗﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻘﺎبﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ در ﻣﺮاﺳﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻛﺮد اﻟﻴﻮت‪ ،1982 ،‬ص ‪ .(20‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ در‬
‫واﻗﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻣﺎﺳﻚﻫﺎ )ﻳﺎ ﻧﻘﺎبﻫﺎ(ي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد را اﻧﺘﺨﺎب و اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دﻳﻮﻧﻴﺰوﭘﻮﻟﻮس و وﻳﺒﺮت‬
‫)‪ (1983‬اﻫﻤﻴﺖ ﻛﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در ﻋﺒﺎرت »ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻧﻘﺎبﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ درﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ‬
‫دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ص ‪ (10‬ﮔﻨﺠﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺷﺮﻛﺖ آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮم و ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻛﺎﻳﺰر در ﺳﺎل ‪ 1980‬ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ »‪20‬ـ‪«20‬‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن اي ـ ﺑﻲ ـ ﺳﻲ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﺎزل اﻳﻤﻨﻲ ﻣﻔﺘﻮل آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮﻣﻲ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﭘﺨﺶ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﺎ آﮔﻬﻲ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﺗﻤﺎم‬
‫ﺻﻔﺤﻪاي ﻛﻪ در ‪ 10‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻣﻬﻢ ﺳﺮاﺳﺮي ﻛﺸﻮر ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ﭘﺎﺳﺦ داد )ﻛﺎﻳﺰر‪1980 ،‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺎر ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﻛﺴﺐ‬
‫وﻛﺎر ﻋﻠﻴﻪ »ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ«‪ .(1980 ،‬دﻳﻮﻧﻴﺰوﭘﻮﻟﻮس و وﻳﺒﺮت )‪ (1983‬ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺒﻨﺎي آن دﻓﺎع ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺎﻳﺰر ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺎﻳﺰر ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻴﻮهاي ﻋﻤﻞ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖ وي در ﻣﻘﺎم ﻳﻚ ﺑﻨﮕﺎه ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪) .‬ص ‪(18‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻘﺎب ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺘﺸﻜﻞ‪ ،‬روﺷﻦ و ﺣﺘﻲ ﺧﻮد ﻣﺮﺟﻌﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ در ﻗﺎﻟﺒﻲ از‬
‫ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺎﻳﮕﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد ﺑﺎ ﻣﻚﻣﻴﻼن‪ .(1982 ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ »ﻳﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮ ذﻫﻨﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻧﺒﺎﺷﺖ ﻧﻤﺎدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺧﻮد را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ« )ﻣﻚ ﻣﻴﻼن‪ ،1987 ،‬ص ‪.(37‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط درﺑﺎره ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﻴﺎمﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺣﻤﺎﻳﺖ از اﻣﻮر ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲآن ﻛﻪ اﺟﺎزه دﻫﻨﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎم ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﺗﻨﺎﻗﺾآﻣﻴﺰ در ﻣﻮرد اﺳﻘﻒﻫﺎي ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ اﻇﻬﺎرات ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻬﻤﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪروﺷﻨﻲ ﺑﻪﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎم ﻋﺎﻣﻼن ﻏﻴﺮﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻟﺪزوﻳﮓ و ﭼﻨﻲ‪ .(1984 ،‬ﻫﻴﺚ‬
‫)‪ (1980‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺮﻛﺘﻲ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪113‬‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞﺷﺪه اﺳﺖ از ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﻧﺘﺸﺎر ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮرد‬
‫ﻣﺠﺎدﻟﻪ در ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻼش ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﻣﻌﻘﻮل و آﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد ﺑﺮ‬
‫ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪) .‬ص ‪(371‬‬
‫اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺎزﺗﺎب درﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻧﻬﺎدﻫﺎ در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ از اﺷﺘﻐﺎل ﺳﻴﺎﺳﻲ را اﻳﺠﺎب‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ )ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ و ﻏﻴﺮه( »ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﻲآنﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫اﻋﻼم ﻛﻨﻨﺪ « )ﭼﻨﻲ و وﻳﺒﺮت‪ ،1987 ،‬ص ‪.(189‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﺆﺛﺮي درﮔﻴﺮ ﻗﺎﻟﺐرﻳﺰي اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻻري ﺟﻮد )‪ (1984‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﺟﺪﻳﺪ را ﺳﺘﻴﺰهﮔﺮي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﻋﻼﻗﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﺧﻮد )از ﺟﻤﻠﻪ دوﻟﺖ( و اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺟﺎزه ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺳﻴﺎﺳﻲ ﮔﺴﺘﺮده را ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر‬
‫ﻛﻪ ﻧﺎدل )‪ (1976‬ﻧﻮﺷﺖ ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻲ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫ﻛﻮﺷﺶ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﻳﻲ )ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ اﻗﺘﺼﺎدي( و اﻋﻤﺎل آن از ﺳﻮي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي‬
‫ﺑﺰرگ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻧﻬﺎدﻫﺎي رﺳﻤﻲ دوﻟﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ )ص ‪.(18‬‬
‫ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺳﻠﻄﻪاي ﻣﻄﻠﻖ ﻳﺎ ﺗﻤﺎمﻋﻴﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي )ارزﺷﻲ( اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ و ﻋﻤﻠﻲ را ﻗﺎﻟﺐرﻳﺰي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺷﺮﻛﺘﻲ در ﭘﻲ اﻳﺠﺎد ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻣﻬﻢ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﮔﺮاﻳﺶ ذﻫﻨﻲ ﻏﺎﻟﺒﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﺮك )‪(1935/1984‬‬
‫ﺳﺎلﻫﺎ ﭘﻴﺶ آن را ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻼﻳﻖ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮد‪» :‬ﺗﺠﺎرت ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮد ﺗﺠﺎرت‪ «.‬در اﻳﻦﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺪرت واﻗﻌﻲ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻴﺎﻧﻴﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪاي را ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺨﺸﻲ از آﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ و دوﺑﺎرهﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻬﺎم ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬

‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺶ »ﺳﺎزﻣﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟« را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ زﺑﺎن ارﺗﺒﺎﻃﻲ ـ ﺑﻼﻏﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺆﺛﺮي ﭘﺎﺳﺦ داد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬در ﭘﺮﺗﻮ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﺘﻌﺪد اﺧﻴﺮ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺷﺪ رواﺑﻂ ﻓﻮق ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و‬
‫ﻣﻴﺎنﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ روزاﻓﺰون رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ و ﻗﺪرت رو ﺑﻪرﺷﺪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺮز ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﺘﻤﺎﻳﺰي ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎن و ﻣﺤﻴﻂ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻣﺜﻼً ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﻟﺪرﻳﭻ‪.(1979 ،‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ روﺷﻨﻲ اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻫﺮ روز ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻣﺮي ﻏﻴﺮواﻗﻌﻲ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺟﺪاﻛﺮدن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن از ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﺎر ﭼﻨﺪان ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻴﻠﺰ‬
‫و ﻣﺎرﮔﻮﻟﻴﺰ )‪) (1980‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ رودرروﻳﻲ ﻣﺸﺘﺮي ــ ﺗﻬﻴﻪﻛﻨﻨﺪه ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺣﻔﻆ ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻫﻤﮕﺎﻣﻲ ﺑﺨﺶﻫﺎي دوﻟﺘﻲ‬
‫و ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﻲﺳﺎزي ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺑﺨﺶ ﺳﻮم )ﻣﺜﻼً اﻏﻠﺐ ﻣﺮاﻗﺒﺖﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ(‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪﻣﻠﻴﺘﻲ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫واﺑﺴﺘﮕﻲ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﺗﻌﺪاد ﺑﻲﺷﻤﺎر ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ــ اﻳﻨﻬﺎ و ﺗﺤﻮﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﺎر ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﻛﺮدن واﺣﺪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده دﺷﻮار ﻣﻲﺳﺎزد )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﻮزهﻣﻦ ‪.(1987‬‬
‫‪114‬‬
‫وﻳﻚ )‪ (1979‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ را ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮدش اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻣﻮرد ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺮداﺷﺖ دﻳﮕﺮي را‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در آن ﺳﺎﺧﺖ واﻗﻌﻴﺖ ﺟﻨﺒﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دارد‪» :‬ﻫﺮﭼﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺰرگﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎً ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﻮدش‬
‫ﺷﺪه و ﺑﻪﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻟﻐﺰﻳﺪن ﺑﻪ درون ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻪ ﺧﻮدش اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﺪ« )وﻳﻚ‪ ،1979 ،‬ص ‪ .(167‬ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﺜﻞ »آي ـ ﺑﻲ ـ ام«‪» ،‬آي ـ اف ـ ال« ‪» /‬ﺳﻲ ـ آي ـ او«؛ وزارت دﻓﺎع و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي »ﻧﺎﺳﺎ«‬
‫ﻣﺼﺪاق دارد ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺸﻜﻼت ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﺑﺎ ﻓﺸﺎر روﺣﻲ ﻧﻤﺎدﻳﻨﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺑﺪﻓﺮﺟﺎم ﭼﻠﻨﺠﺮ‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫دوﻣﻴﻦ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦﺟﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد رﺷﺪ و ﺣﻀﻮر ﻓﺮاﮔﻴﺮ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻛﺘﺎب »ﺟﺎﺷﻮا ﻣﻴﺮووﻳﺘﺰ« )‪ (1985‬ﺑﻪ اﺳﻢ ﺣﺲ ﺑﻲﻣﻜﺎن ﺑﻪوﻳﮋه ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪه و ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺮو وﻳﺘﺰ اﺳﺎﺳﺎً اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻔﻮذ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻣﻴﺎن ﻓﻀﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻊ از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪» .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ راﺑﻄﻪ‬
‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ در آن ﻗﺮار دارد ﻣﺪام ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻣﻲآﻣﻮزد و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻢﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن را ﺑﺮاي ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ داده اﺳﺖ‪ «.‬ﻛﺘﺎب ﻣﻴﺮو وﻳﺘﺰ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻣﺮزﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺎ واﺟﺪ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻛﺎرﺑﺴﺖ ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي وي در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺎ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ )در ﻫﻴﺌﺖ‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬راﻳﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲﻫﺎي از راه دور و اﻧﺒﻮه ﻧﺸﺮﻳﺎت ﭼﺎﭘﻲ ــ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ در ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدهاﻧﺪ( ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮز ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ـ ﻣﺤﻴﻄﻲ را ﺑﻪ اﺑﻬﺎم دﭼﺎر ﻛﻨﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﻌﻮر ﺟﻤﻌﻲ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﺎ را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﻣﺎن زاﻳﻞ )و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﻴﺮه و ﺗﺎر( ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺌﺎﺗﺮﻳﺲ ﻛﺠﺎ ﺳﺖ؟ »ان ـ آر ـ آي« ﻛﺠﺎ ﺳﺖ؟ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺠﺎ ﺳﺖ؟ )اﻳﻦ ﺳﺌﻮال آﺧﺮي ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم دﻳﺪار از ﻳﻚ دﻓﺘﺮ ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻠﻔﻦ‪ ،‬اﻏﻠﺐ از ﻣﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﻠﻔﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ(‪ .‬اﻣﺮوزه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﻘﺪان ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻋﻤﻮم ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺷﺮﻛﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع اﺳﺘﺪﻻل را زﻳﺎد ﻧﺒﺎﻳﺪ دﻧﺒﺎل ﻛﺮد اﻣﺎ درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﺪان ﺷﻌﻮر ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪي ﺑﺮ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎنﺑﺎﻓﺘﻲ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺮز ﺟﺪاﻛﻨﻨﺪه ارﺗﺒﺎﻃﺎت دروﻧﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ‬
‫و ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺟﻨﺮال ﻣﻮﺗﻮرز اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را در ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي اﺧﻴﺮش ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻫﻤﺎﻫﻨﮓﻛﺮدن‬
‫ﭘﻴﺎمﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﺎ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ درﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ )در وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن در ﻧﻘﺶ‬
‫ﻛﺎﻣﻼً ﻏﻴﺮﺳﻨﺘﻲ ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻣﻠﺤﻮظ ﺷﺪهاﻧﺪ(‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ ﭘﻴﺎمﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﺮﻳﺎن ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪،‬‬
‫ﻛﺎرﻛﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺷﺮﻛﺖ را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻲروﻧﺪ ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬
‫را )ﻣﺜﻼً درﺑﺎره اﻳﻤﻨﻲ( ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻴﺎن ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ داﺧﻞ ﺳﺎزﻣﺎن و رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻴﺮون ﺳﺎزﻣﺎن ﭼﻨﺪان روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ )ﭘﺎﺋﻮﻧﺴﺎ‪ .(1983 ،‬ﻳﻚ ﻣﻮرد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺗﻼشﻫﺎﻳﻲ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺮﻛﺰي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻴﺮوي ﻫﺴﺘﻪاي در »ﺗﺮيﻣﺎﻳﻞ آﻳﻠﻨﺪ«‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻤﻴﺘﻪ آﮔﺎﻫﻲ درﺑﺎره اﻧﺮژي‬
‫)ﺳﻲ ـ اي ـ آ( ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1979‬اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺘﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻼش ﺻﻨﻌﺘﻲ ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد‬
‫»ﮔﺮوهﻫﺎي ﺷﻬﺮوﻧﺪي« ﻓﻌﺎل ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻴﺎن »ﻛﺎرﻛﻨﺎن و ﻫﻤﺴﺮان« ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻧﺮژي ﻫﺴﺘﻪاي و‬
‫ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺰرگ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻳﺪ‪) .‬ﻫﻴﻞ ﮔﺎرﺗﻨﺮ‪ ،‬ﺑﻞ و اوﻛﺎﻧﺮ‪ ،1982 ،‬ص ‪.(82‬‬
‫درواﻗﻊ ﻳﻚ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻣﺸﻮرﺗﻲ در ‪ 1979‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻣﺆﺳﺴﺎت از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺎمﺗﺮﻳﻦ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﺟﻠﺐ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم ﻳﺎ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﺪﻓﺶ اﻳﺠﺎد ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺤﻴﻂ‬
‫‪115‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ ،(1984‬در اﻳﻦ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎ از ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲﺷﻮد »ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎس ﺗﻠﻔﻨﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاران ﻳﺎ ﺷﻴﻮه دﻳﮕﺮي از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد را از ﻣﻮﺿﻊ ﺳﺎزﻣﺎن اﺑﺮاز دارﻧﺪ« )ص ‪.(293‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺧﻴﺮاً ﻫﻢآواز ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮز ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺳﺎزﻣﺎن از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺮﻳﭙﻨﺪورف و اﻳﻠﻲ )‪ (1986‬ﺑﺮاي ﻧﺸﺎندادن ﺿﺮورت »ﻧﻈﺎرت ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ ﻧﻤﺎدﻳﻨﺸﺎن«‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ را ﻛﻪ ﻋﻼﻳﻖ وﻳﮋه آﻧﻬﺎ را ﺗﺠﺰﻳﻪ وﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬آﺷﻜﺎر و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و از اﺻﻄﻼح ﻣﺤﻴﻂ در‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎز و ﻏﻴﺮدﻗﻴﻖ آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﺟﻴﻤﺰ ﮔﺮوﻧﻴﮓ )‪ (1984‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻲ از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﻼﻗﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻋﺒﻮر از ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﺣﺘﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺠﺪد آن ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺠﺪداً در اﻳﻦﺟﺎ ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ‪:‬‬
‫ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ] و ﺟﺎ دارد اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن دﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ[ واﺳﻄﻪﻫﺎي ﺿﺮوري‬
‫»رودرروﻳﻲ« ﻣﻴﺎن ]»ﺳﺎزﻣﺎن« و »ﻣﺤﻴﻂ«[ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪] .‬اﻳﻦ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن[ ﻛﻪ ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻘﺎم »ﻣﺮزﮔﺴﺘﺮ« ﻣﺪام ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺮﻗﺮارﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﻤﺎسﻫﺎي ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎن و ﻣﺤﻴﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻫﺮﻳﻚ از ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ را »ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﭼﻨﻲ و وﻳﺒﺮت‪ ،1987 ،‬ص ‪.(168‬‬
‫اﺑﻬﺎمﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﻣﺤﻴﻂﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان و ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮد‪ .‬ﭘﻴﻜﺎر ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﻴﺮوﮔﺎه‬
‫اﻳﻠﻲﻧﻮﻳﺰ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 1979‬ﮔﺰارﺷﻲ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ »‪ 60‬دﻗﻴﻘﻪ« ﺷﺒﻜﻪ ﺳﻲ ﺑﻲ اس ﭘﺨﺶ ﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻮد ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﺿﺎﻓﻪاي ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﮔﺎه اﻳﻠﻲﻧﻮﻳﺰ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪه ﻧﺎﺷﻲ از »ﺑﻲﺗﺠﺮﺑﮕﻲ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﻫﺴﺘﻪاي‬
‫واﺣﺘﻤﺎﻻً ﺳﻮءﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﺎﺷﻲ از آن اﺳﺖ« )ﮔﻮﻟﺪﺷﺘﺎﻳﻦ ‪ ،1980‬ص ‪ .(7‬ﻧﻴﺮوﮔﺎه اﻳﻠﻲﻧﻮﻳﺰ در ﻇﺮف ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ از ﭘﺨﺶ ﺷﺒﻜﻪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﻧﻮار وﻳﺪﺋﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﻴﻠﻢ ﺳﻲ‪ .‬ﺑﻲ‪ .‬اس ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﻣﻮﺛﺮ و ﺷﺴﺘﻪرﻓﺘﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫‪ 60‬دﻗﻴﻘﻪ« ﺟﻮاﺑﻲ دﻧﺪانﺷﻜﻦ ﺑﻪ آن ﮔﺰارش داد ﻛﻪ »ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺗﻬﺎمﻫﺎي ﺳﻲ‪ .‬ﺑﻲ‪ .‬اس را ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺎ اراﺋﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺴﺘﺪل رد‬
‫ﻣﻲﻛﺮد« )ﮔﺮاﻫﺎم‪ ،1980 ،‬ص ‪ .(24‬در اﻳﻦﺟﺎ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ ﻣﻮردﻧﻈﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ در اﺻﻞ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن داﺧﻠﻲ )ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬
‫ﻧﻴﺮوﮔﺎه اﻳﻠﻲﻧﻮﻳﺰ(‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و ﮔﺮوه ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد )ﮔﻮﻟﺪﺷﺘﺎﻳﻦ‪ ،1980 ،‬ص ‪(7‬؛ اﻣﺎ ﺳﻴﻞ درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻮار وﻳﺪﺋﻮﻳﻲ »از ﻫﻤﻪ ﺟﺎ از اﺳﺘﺎدان داﻧﺸﮕﺎه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻋﻤﺪه و رﻫﺒﺮان ﻛﻨﮕﺮه ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪ« )ﮔﺮاﻫﺎم‪ ،1980 ،‬ص ‪24‬؛‬
‫ﻧﻴﺰ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﻟﺪرﻳﺞ‪ ،1980 ،‬ص ‪ .(12‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﺎﻳﺪه اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ‪ 1300‬ﻧﺴﺨﻪ از اﻳﻦ ﻧﻮار ﺟﻮاﺑﻴﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﺪ و ﺑﻪ‬
‫»ﻣﺨﺎﻃﺒﻲ ﻣﺘﻔﻜﺮ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ« رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪروﺷﻨﻲ ﭘﻴﺪا ﺑﻮد ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ارﺗﺒﺎﻃﺎت دروﻧﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ را درﻫﻢ ﻣﻲﺷﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل و دﻳﮕﺮ ﻣﺜﺎلﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺪرت ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ در ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ آن ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺳﺎزﻣﺎن از ﻟﺤﺎظ ارزشﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖﻫﺎ و ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﻲ و وﻳﺒﺮت‪ .(1987 ،‬در ﭘﻴﭻ و ﺧﻢ ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﻛﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻧﻮﻋﻲ ﻛﺎر ﻣﻌﻤﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﻟﺐرﻳﺰي ﻧﺤﻮه ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺪرت اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ و ﻧﻴﺰ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫آن ﭘﻴﺎمﻫﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺎ »ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن« ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ‬

‫ﭼﺎﻟﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ »ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن« اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ در ﺳﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻼﻏﻲ و اﺧﻼﻗﻲ‪ .‬اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ در ﺧﻴﻠﻲ از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ ﻓﺮاﮔﺮد واﻗﻌﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ را ﺿﺮوري‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪116‬‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1973‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ ــ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﺟﺮاي واﺗﺮﮔﻴﺖ ﻣﺜﻞ ﺗﻮپ در ﺧﺒﺮﻫﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻧﺶ را از‬
‫وﻳﺘﻨﺎم ﻋﻘﺐ ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ و اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻧﻔﺘﻲ اوﭘﻚ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮد ــ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ »ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت را ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﻛﻨﻨﺪ« )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﻮك‪ (1973 ،‬و ﺑﺎ ﮔﺮدﻫﻢ آوردن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺜﻞ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‪،‬‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ آﻧﻬﺎ را در ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﻲ و‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺰرگ )و در اﻳﻦﺟﺎ ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎي‬
‫دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ و ﻏﻴﺮه اﺳﺖ( ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﺎن ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻫﻤﺴﺎز ﺑﺎﺷﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن وﺳﻴﻌﻲ‬
‫)ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ ﺧﺎرج از ﻣﺤﺪوده آن ﭼﻴﺰي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً آن را ﺳﺎزﻣﺎن وﻣﺸﺘﺮﻳﺎﻧﺶ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ( ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي دروﻧﻲ ﺳﺎزﻣﺎن )ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ در داﺧﻞ ﺳﺎزﻣﺎن وﺟﻮد دارد( و ﻣﺤﻴﻂ آن را ﺑﺮآورد‪ .‬ﻳﻚ‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎس )اﻧﺸﭙﺎخ‪ (1982 ،‬ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ رواﺑﻂ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ در ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎدﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎنﻫﺎي ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻮﻋﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻋﻼﻳﻖ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ــ در درون و ﺑﺮون ﺳﺎزﻣﺎن ــ ﻫﻢ‬
‫ﺗﻐﺬﻳﻪ و ﭘﺮﺑﺎر ﺷﻮد و ﻫﻢ ﺗﺤﺖ ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﻣﺪاوم ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮازﻧﻲ ﻣﻴﺎن اﺳﺘﻘﻼل ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﺑﻼﻏﻲ‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﺑﻼﻏﻲ راﺑﻄﻪاي ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺳﺎده ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ذﻫﻨﻲ ﺛﺎﺑﺖ و ﺧﻮدﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪهاي از ﺳﺎزﻣﺎن اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺒﺎت ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً‬
‫ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؛ اﮔﺮ درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺮز ﺧﻴﻠﻲ از ﮔﺮوهﻫﺎ در ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺪاﺧﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ و اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ــ ﻫﻢ ﻓﺮدي و ﻫﻢ ﺷﺮﻛﺘﻲ ــ اﻏﻠﺐ در ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺿﺮورت ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي‬
‫ﺗﻤﻠﻴﻜﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻣﺮ ارزش ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﻲ‪.(1983 ،‬‬
‫ﺧﻮدﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪﮔﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ و ﻇﺮﻳﻒﺗﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ از ﺑﻪﻛﺎرﺑﺮدن اﻳﻦ اﺻﻄﻼح در اﻳﻦ ﺟﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن ارﺗﺒﺎﻃﺎت آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻼﻳﻖ را ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻗﻨﺎع ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻢ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اﺟﺎزه‬
‫اﻗﻨﺎعﻛﺮدن ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦﺟﺎ ﻧﻈﺮ ﻫﻨﺮي ﺟﺎﻧﺴﺘﻮن )‪ (1981‬را درﺑﺎره ﺑﺎﻻﺑﺮدن درﺟﻪ اﻗﻨﺎﻋﻲﺑﻮدن و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻗﻨﺎع ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ‬
‫ﻃﺮفﻫﺎي ارﺗﺒﺎط ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺷﻨﺎﺧﺖ را ﻣﺤﺪود ﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺗﻘﻮﻳﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻮرد ﺟﺪﻳﺪي از ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ از روي ا‪‬ي ﺗﻲ اﻧﺪ ﺗﻲ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ »ﻣﻌﻤﺎي ﻗﺪرت« )ا‪‬ي ﺗﻲ اﻧﺪ ﺗﻲ‪ (1987 ،‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻳﻚ ﻣﺜﺎل ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ »ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﺼﺮ اﻃﻼﻋﺎت« از‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﻗﺒﻮل ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﺴﺌﻠﻪآﻓﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫‪ .‬ا‪‬ي ﺗﻲ اﻧﺪ ﺗﻲ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را از ﻃﺮﻳﻖ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﻮد آن را »ﻣﻌﻤﺎي ﻗﺪرت« ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪» :‬ﻫﺮﭼﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻗﺪرت‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻗﺪرت اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ« )اي ﺗﻲ اﻧﺪ ﺗﻲ‪ ،1987 ،‬ص ‪ .(7‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﺧﻮد ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ ــ دور ﺑﺎﻃﻞ ــ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮي از اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل در ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫واﻧﮕﻬﻲ اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻎ دﻳﺪﮔﺎه اﺑﺘﺪاﻳﻲ و ﻣﺤﺪود ﻗﺪرت در ﻣﻘﺎم ﺳﻠﻄﻪ ﻣﻄﻠﻖ را ﻛﻪ ﻣﺎ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫‪117‬‬
‫ﻣﻮرد ﺧﻮد ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﻋﺮﺿﻪداﺷﺘﻦ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﻧﻘﺪ ﻣﻲﺑﻮد ﻳﺎ دﺳﺖﻛﻢ از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﻚ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه را‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر زﻧﻨﺪه دوراﻧﻲ وﺧﻮد ﺑﺮﺣﻖ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﺎﻟﺶ اﺧﻼﻗﻲ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺌﻮال ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﻮﻣﻴﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﭼﺎﻟﺶ اﺧﻼﻗﻲ ﺳﻮق ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺳﺨﻨﻮران‬
‫ﺷﺮﻛﺘﻲ در ﻗﺎﻟﺐ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ارﺗﺒﺎﻃﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺳﺨﻨﻮران ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮرﺳﺎﻧﺪن‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎت ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﻬﻴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﻫﻤﻪ دﻻﻳﻞ و ﻋﻼﻳﻖ ﺧﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪) .‬ﻧﮕﺎه‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس‪ ،1979 ،1973 ،‬درﺑﺎره »وﺿﻌﻴﺖ آرﻣﺎﻧﻲ ﺳﺨﻦ«؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد ﺑﺎ ﻣﻚ ﻛﺎرﺗﻲ‪ .(1978 ،‬در واﻗﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) :‬اﻟﻒ( دﺳﺘﺮﺳﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﻋﻈﻴﻢ‪) ،‬ب( ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻛﻨﺘﺮل اﻃﻼﻋﺎت‬
‫در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎر ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ و )ج( ﻣﺎﻫﻴﺖ »ﻳﻚﻃﺮﻓﻪ« ﺑﻴﺸﺘﺮ )اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ ﻫﻤﻪ( ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻤﺘﺎزي ﺑﺮاي ﺳﺨﻨﻮر ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآورد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز را )ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻠﻤﻪ( ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺪي‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ اﺧﻴﺮ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﺠﺎرت ﻓﺪرال درﺑﺎره ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﺷﺮﻛﺖ »آر ‪ .‬ﺟﻲ رﻳﻨﻮﻟﺪز« اﻳﻦ ﺿﺮورت را ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻓﺪرال ﺗﺠﺎرت اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺷﺮﻛﺖ رﻳﻨﻮﻟﺪز ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﮕﺎر ﻣﻲﭘﺮدازد )ﻣﺜﻞ اﺛﺮ دود‬
‫ﺳﻴﮕﺎر ﺑﺮ اﻓﺮاد ﻏﻴﺮﺳﻴﮕﺎري‪ ،‬ﻛﺸﻴﺪن ﺳﻴﮕﺎر در رﺧﺘﺨﻮاب و ﻏﻴﺮه( اﻣﺎ از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺷﺮﻛﺖ ﻧﺎم ﻧﻤﻲﺑﺮد‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل ﻣﻘﺮرات‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن درﺑﺎره »ﺣﻘﻴﻘﺖ و وﻗﺖ« ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬از آن ﺟﺎ ﻛﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت رﻳﻨﻮﻟﺪز ﺑﻴﺸﺘﺮ »ﻋﻘﻴﺪه ﺷﺮﻛﺘﻲ« ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﺪ ﺗﺎ »ﮔﻔﺘﺎر ﺗﺠﺎري«‬
‫از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺻﻼﺣﻴﻪ )ﻛﻮﻟﻔﻮرد‪ (1986 ،‬ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻳﺎ ﺗﻤﺎﻳﺰاﺗﻲ از آن ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﻣﺸﻤﻮل‬
‫ﻣﻘﻮﻻت ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻳﺎ اﻣﺘﻴﺎز ﻣﻲدﻫﻨﺪ( و ﭼﻴﺰي را از آن ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻲآنﻛﻪ درﺑﺎره‬
‫ﺳﺰاوارﺑﻮدن اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت وﻧﻈﺎﻳﺮ آن ﺑﺤﺚ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻠﻢ ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ورزم ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ وﻳﮋه‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﻤﮕﺎم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در آن‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ اﺧﻼﻗﻲ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ در ﺗﻼﺷﻲ ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻘﺪاري از وﻗﺖ ﺷﺒﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﺨﺶ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ وﻗﺖ اﺿﺎﻓﻲاي ﻧﻴﺰ ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺎمﻫﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ ﺑﻪ آن ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ‬
‫)ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ دﻳﻮﻧﻴﺰوﭘﻮﻟﻮس و وﻳﺒﺮت‪ .(1988 ،‬ﻣﻮرد دﻳﮕﺮي را ذﻛﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻛﻤﻴﺘﻪ آﮔﺎﻫﻲ درﺑﺎره اﻧﺮژي از ﺳﺎل ‪ 1979‬ﭘﻴﺸﻘﺪم‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎره ﻧﻘﺶ ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﻫﺴﺘﻪاي در ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻧﺮژي آﻳﻨﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻛﻪ ﺑﺤﺚ‬
‫ﻣﺸﺮوع‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎري ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺎن ﻳﻚﻃﺮﻓﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﻧﻈﺮات دارد‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﻛﻤﻴﺘﻪ آﮔﺎﻫﻲ درﺑﺎره اﻧﺮژي را ﺑﺮآن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﺎن‬
‫ﺿﺪﻫﺴﺘﻪاي را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮد و ﻫﺰﻳﻨﻪ آن را ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﻣﻮاردي از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‪ ،‬ﺣﺎﻣﻴﺎن ﺷﺮﻛﺘﻲ داراي اﻣﺘﻴﺎز ﺑﻼﻏﻲ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ دﻗﺖ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻛﺎرورزان ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪ درﺳﺘﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﺎﺗﺮﻳﻚ‬
‫ﺟﻜﺴﻮن )‪ (1985‬رﺋﻴﺲ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻲ ـ آر ـ اس ـ آي ﮔﻮاﻫﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫ﻳﻚ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﺄن اﻧﺴﺎﻧﻲ ارزﺷﻲ ﺑﻲﺣﺪ و ﻣﺮز دارد و آدﻣﻴﺎن ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻳﻦ را دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ و از اﻳﻦ‬
‫ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﻛﻪ در ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ اﻋﺘﻘﺎد اﺳﺖ« )ص ‪ .(24‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫از ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮﺗﺮ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را در ﺧﺰاﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ﭘﺎس دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪118‬‬
‫ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي »ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن« ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻧﻴﺰ در ﺑﺮاﺑﺮ »ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن« ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ وﺟﻮد دارد )و در اﻳﻦ ﺟﺎ اﻛﻴﺪاً ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺗﻮﺟﻪ‬
‫دارﻳﻢ( ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺣﻮزهﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎ از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺎ‬
‫ﻓﺮدي )در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ(‪ ،‬ﺑﻼﻏﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﻓﺮدي‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﻓﺮدي ﻳﻜﻲ از ﻫﻮﻳﺖﻫﺎي »ﺿﺪﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ« در زﻣﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﻓﺮدي از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻛﺎر و ﻧﻬﺎدﻫﺎي‬
‫ﻛﻼن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﻲﺷﻮد )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﻲ و ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ‪1987 ،‬؛ ﮔﻮدﻣﻦ‪ .(1984 ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ را‬
‫ﺑﺮاي اﻋﻀﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ارﺗﻘﺎ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎ ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎنزداﻳﻲ ﻫﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ در آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺮ و ﻧﻮي ﻫﺎوس )‪ (1977‬آن را‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ )از ﻗﺒﻴﻞ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦ ﺧﻴﺮﻳﻪ( ﺑﺮاي )ﺑﺎز(ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺣﺲ اﺷﺘﺮاك و درآﻣﻴﺨﺘﮕﻲ‬
‫ﻓﺮدي ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ اﻓﺮاد را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﻫﻮﻳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺷﻮﻧﺪ ــ ﺑﺮﺧﻼف‬
‫واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎي ﺳﺮاﺳﺮي‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن ﻛﻪ ﻓﺮد را ﺑﻲﻫﻮﻳﺖ و اﻏﻠﺐ‬
‫ﻣﻘﻬﻮر )و ﺣﺘﻲ از ﺧﻮدﺑﻴﮕﺎﻧﻪ( ﻣﻲﻛﻨﺪ ــ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ اﻳﻦ ﻗﺪرت ﺑﻪ اﻓﺮاد داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺗﻜﺎي‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺣﺲ ﻣﻜﺎن را در اﻓﺮاد اﺣﻴﺎ ﻛﻨﺪ و ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ در‬
‫دﺳﺘﺮس آﻧﻬﺎ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﺑﺎ ﺷﻌﺎر »ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻴﻨﺪﻳﺶ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻲ ﻋﻤﻞ ﻛﻦ« اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﺑﻼﻏﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ را ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﻼﻏﻲ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺳﺨﻨﻮر ﺷﺮﻛﺘﻲ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻛﺮد« ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻋﺪم ﺗﻮازن ﻣﻌﻤﻮل در ﻣﻨﺎﺑﻊ )ﻫﻢ ﻣﺎدي و ﻫﻢ ﻧﻤﺎدي( اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ را ﺑﺮاي‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮاﺑﺮي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻏﺎﻟﺒﺎً دﺳﺖﻧﻴﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻓﺮاد ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي رﺳﺎﻧﺪن ﺣﺮﻓﺸﺎن ﺑﻪ ﮔﻮش دﻳﮕﺮان و ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺮﺧﻲ از ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎﻳﺸﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﺎرﻛﻨﺎن‪ ،‬از‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي ﻛﻴﻔﻴﺖ‪ ،‬اﻣﻜﺎنﻫﺎي ﭼﻨﺪي را ﺑﺮاي اﺑﺮاز ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ ﺷﻴﻮه ﻛﺎر ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ )ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻً در‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﺮﻳﻒﺷﺪه( ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺟﻠﺴﺎت ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاري )ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﺎً ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻫﻤﺔ ﺑﺨﺶﻫﺎ و ﺳﻄﻮح ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اداري را ﮔﺮد ﻫﻢ ﻣﻲآورﻧﺪ(‪ .‬ﺑﻴﺮون از ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﺎر ﻓﺮﺻﺖﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻟﻪﻧﻮﻳﺴﻲ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ در ﮔﺮوهﻫﺎي اﻗﺪام ﺷﻬﺮوﻧﺪي‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻧﻔﻮذﮔﺮ و ﮔﺮوهﻫﺎي ﺧﻮدﺟﻮش ﺗﻮده ﻣﺮدم وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺮوه ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ دﻳﻮاﻧﻲﺷﺪن و از ﺧﻮدﺑﻴﮕﺎﻧﮕﻲ ﻗﺮار دارد اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭼﺎﻟﺶ اﺧﻼﻗﻲ‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﭼﺎﻟﺶ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺗﺎ ﺣﺪي روﺷﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ــ اراﺋﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮي ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ و آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ از‬
‫ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺷﺮﻛﺘﻲ و آﮔﺎهﺑﻮدن از ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺑﺎﻓﺖ ﭘﻴﺎمﻫﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ اﻏﻠﺐ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺣﻜﺎﻣﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ذﻫﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎمﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﮔﺎﻫﻲ اﻓﺮاد ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻘﺎﻣﺎت‬
‫‪119‬‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ و ﻣﺪﻳﺮان ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻪ در ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي راﺟﻊ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﻣﺆﺛﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﺮﻛﺘﻲ را »ﻛﺎﻫﺶ‬
‫دﻫﻨﺪ«‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻼحﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪاي در »راﻛﻲ ﻓﻼﺗﺰ«‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ »دﻧﻮر« ﻣﻘﺎﻣﺎت وﻳﮋه ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺧﻴﺮاً وارد ﺑﺤﺚ‬
‫درﺑﺎره ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد »راﻛﻮل اﻳﻨﺘﺮﻧﺸﻨﺎل« )ﻣﺪﻳﺮ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت( ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺳﻮزاﻧﺪن ﺗﺪرﻳﺠﻲ و ﻛﻨﺘﺮلﺷﺪه ﻣﻮاد رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ و ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺨﺶ ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن آن ﻛﻪ ﻧﻈﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﭼﻨﺪي را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‬
‫وﺷﻨﻮدﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢﺗﺮ و ﻗﺎﺑﻞ ﻛﻨﺘﺮلﺗﺮي را ﺑﺮاي دادودﻫﺶ ﻓﻜﺮي ﻣﻴﺎن ﻃﺮفﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﻴﺎن اﻋﻀﺎي ﻫﺮﻳﻚ از ﮔﺮوهﻫﺎ‪ ،‬از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪاﻧﻲ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ﻳﺎ اﻧﻔﺮادي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﻮﻧﻮﻟﻲ‪.(1987 ،‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮردي ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺷﺮﻛﺘﻲ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﺑﺎﻓﺖ ﭘﻴﺎمﻫﺎ و راﺑﻄﻪ آﻧﻬﺎ در ﺳﻄﺢﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ دﻗﺖ ﻋﻤﻞ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻜﻞ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺷﺮﻛﺘﻲ را درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﻳﺎد داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ در واﻗﻊ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺗﻤﺎﻳﻼت ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺜﻼً‬
‫ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻟﻮﻳﻨﺴﻮن‪ .(1972 ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ »ﻧﺸﺮﻳﻪﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺳﺎزﻣﺎن [ ﻣﻌﻤﻮﻻً ] ﺑﻪ دﺳﺖ ﺳﺮدﺑﻴﺮاﻧﻲ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺟﻤﻠﮕﻲ زﻳﺮﻧﻈﺮ ﭼﻨﺪ رده اداري ﻣﺎﻓﻮق ﺧﻮد ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﻟﻮﻳﻨﺴﻮن‪ ،1972 ،‬ص ‪ .(223‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ در‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺼﻤﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻢ ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط و دﻗﺖ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫دو‪‬م اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﻓﺖ ﺻﻨﻌﺖ ﻳﺎ ﻧﻮع ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺎم از آن ﻧﺸﺄت ﻣﻲﮔﻴﺮد درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺘﮕﺮي ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ را ﺑﺎﻳﺪ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺑﺎﻓﺖ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺘﮕﺮي »اي ـ ﺗﻲ اﻧﺪ ﺗﻲ« را ﺑﻪﺻﻮرت ارﺗﺒﺎﻃﺎت دورﺑﺮد و‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺘﮕﺮي »آر ‪ .‬ﺟﻲ ‪ .‬رﻳﻨﻮﻟﺪز« را ﺑﻪﺻﻮرت ﺻﻨﻌﺖ دﺧﺎﻧﻴﺎت ﺑﺮرﺳﻲ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد )ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ در ﻣﻮرد ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﺮاوان ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺒﻬﻤﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺣﺘﻲ در اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮان ﺧﻮﺷﻪﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻊ را ﺗﺸﺨﻴﺺ‬
‫داد‪ (.‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺳﺨﻨﻮران ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻣﻨﻔﺮد را ﺑﻬﺘﺮ درك ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺿﺮورﺗﺎً ﻧﻘﺎط ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﺎ‬
‫ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﻧﻜﺎﺗﻲ ﺧﺎص ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺳﺮوﻛﺎر‬
‫دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎﻧﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻪراﺣﺘﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎم ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ادوارد ﺗﻠﺮ درﺑﺎره ﺣﺎدﺛﻪ »ﺗﺮي ﻣﺎﻳﻞ‬
‫آﻳﻠﻨﺪ« ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻣﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺗﺮيﻣﺎﻳﻞ آﻳﻠﻨﺪ ﺑﻮدم« ﻣﺜﺎل ﺑﺤﺚاﻧﮕﻴﺰي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻮرد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت »درﺳﺮ‬
‫اﻳﻨﺪاﺳﺘﺮﻳﺰ« ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت در ﻫﻴﭻﺟﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎرهاي ﻧﻜﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ »درﺳﺮ« ﺳﺎزﻧﺪه ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﺮﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫در »ﺗﺮي ﻣﺎﻳﻞ آﻳﻠﻨﺪ« درﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮد ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻴﺮوي ﻫﺴﺘﻪاي ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ )دﻳﻮﻧﻴﺰوﭘﻮﻟﻮس‪،‬‬
‫‪.(1984‬‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﺳﻮم و ﻛﻠﻲﺗﺮ ﺧﻮد ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﻫﻢ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه و ﻫﻢ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ درﺑﺎره آن ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺣﺴﺎس ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﮔﺎﻫﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺎ درﺑﺎره ﻗﺪرت آن را اﻣﺮي ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻇﺮﻳﻒ و زﻳﺮﻛﺎﻧﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﻴﻮهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺷﻜﻞﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ ‪ ،‬در ﻛﻞ‪ ،‬ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮ از‬
‫اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي وﻳﮋهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ داﺋﻮدي‪1986 ،‬؛ ﻓﻮﻛﻮ‪1984 ،‬؛ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎ ﻻﻛﺲ‪1974 ،‬؛ ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ و‬
‫ﭼﻨﻲ‪ .(1985 ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻮﻧﺘﺮ ﻛﺮس )‪ (1985‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲداد‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﻮﻛﻮ )‪» (1984‬ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎ )در ﻣﻘﺎم ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺪوﻧﻲ‬
‫از اﺣﻜﺎم( آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺶ ﻣﻤﻜﻦ ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺣﺪودش را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ...‬از ﻟﺤﺎظ ﺣﻮزه ﻋﻼﻳﻖ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن و اﻳﻦ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻋﻼﻳﻖ ﺟﻨﺒﻪ ﻓﺮﻋﻲ دارد ﻳﺎ اﺻﻠﻲ« )ص ‪.(68‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﻧﮕﺮش ﺑﺎ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺳﺨﻨﻮران ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻣﺸﺨﺺﻛﺮدن ﺗﻌﺮﻳﻒ روﺷﻨﻲ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻤﺎن‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﮔﺰارش ﺳﺎل ‪ 1975‬ﺷﺮﻛﺖ »ﻛﻤﺒﺮﻳﺞ رﻳﭙﻮرﺗﺰ«‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺗﺮوﻳﺞ ﻧﻴﺮوي ﻫﺴﺘﻪاي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻤﻨﻲ را ﻣﺤﺪود و‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﺰارش ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ :‬ﺑﺤﺚ ﻫﺴﺘﻪاي ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ »آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﻫﺴﺘﻪاي ﺑﺴﺎزﻳﻢ؟« ﺑﻠﻜﻪ‬
‫‪120‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻧﺮژي ﺑﺮاي ﻛﺎر ﺷﻤﺎ و ﺑﺮق ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ؟« )دﻳﻮﻧﻴﺰوﭘﻮﻟﻮس‪ .(1984 ،‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ رﻳﮕﺎن‪ ،‬ﺑﺎ دﻧﺒﺎلﻛﺮدن راﻫﺒﺮد ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻘﻮﻳﺖ اﺑﺘﻜﺎر دﻓﺎع اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ در ﻣﻴﺎﻧﻪ دﻫﻪ ‪ ،1980‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮي را ﻣﺤﺪود ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺷﺮﻛﺖ دﺧﺎﻧﻴﺎت »رﻳﻨﻮﻟﺪز« ﻛﻮﺷﺸﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ‬
‫ﻛﺸﻴﺪن ﺳﻴﮕﺎر اﻣﺮي »اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ« ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻟﻘﺎ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ راهﺣﻞﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺛﺮﺑﺨﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﻨﻔﺮد ﺑﺎﻳﺪ درﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ رﺷﺘﻪ از ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻛﻨﻮﻧﻲ و اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻪ راهاﻓﺘﺎدن اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت درﺑﺎره ﻫﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﻫﺸﻴﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫داﻣﻨﻪ ﺑﺤﺚ را ﻋﻤﺪاً ﮔﺴﺘﺮده ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻼﻏﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪ روﻳﻜﺮد‬
‫اﻧﺘﻘﺎدي ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﻢ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻛﺎرﺑﺮد ﻋﻤﻠﻲ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻤﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻣﺎن ﻣﻲآﻳﺪ روﺷﻦ ﺳﺎزﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻛﻮﺷﻴﺪﻳﻢ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻫﻢ ﺑﻪ روﻧﺪﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﻫﻢ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻫﻢ ﺳﻴﺎﺳﺖ را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار دادﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻲ ﻛﺮدﻳﻢ ﻫﻢ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﺎرورزان ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ .‬وﺟﻮد اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﻛﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺮﻛﺘﻲ )در ﻗﺎﻟﺐ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻏﻴﺮه( ﻣﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آن‬
‫دل ﺑﺴﺘﻪاﻳﻢ در درﺟﻪ ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﭘﻴﺶ رود ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ــ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ‬
‫ــ اوﻟﻮﻳﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از راﻫﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﻣﻴﺎن ﺧﻴﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ در آن ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮ از ﻫﺮﭼﻴﺰ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪Aldrich, H. (1979) Organizations and environments. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.‬‬

‫‪Aldridge, R. (1980, May 14) Illinois firm's ``Reply'' has ``60 Minutes'' on the defensive. Chicago Tribune,‬‬
‫‪sect. 3, p. 12.‬‬
‫‪Anspach, R. R. (1982) Selling a new identity `ìnside.'' Public Relations Journal, 38, 12-14‬‬
‫‪AT&T. (1987, March) The paradox of power (advertisement). The Atlantic, p. 7.‬‬
‫‪Barnard, C. (1968) The functions of the executive (30th anniv. ed.). Cambridge, MA: Harvard University‬‬
‫‪Press. (Originally published, 1938).‬‬
‫‪Barthes, R. (1981) Theory of the text. In R. Young (Ed.), Untying the text: A post-structuralist reader (pp.‬‬
‫‪31-47). Boston: Routledge & Kegan Paul.‬‬
‫?‪Baynes, K., Bohman, J., & McCarthy, T. (Eds.). (1987) After philosophy: End or transformation‬‬
‫‪Cambridge, MA: MIT Press.‬‬
‫‪Berger, P. L., & Neuhaus, R. (1977) To empower people: The role of mediating structures in public policy.‬‬
‫‪Washington, DC: American Enterprise Institute.‬‬
‫‪Bozeman, B. (1987) All organizations are public. San Francisco: Jossey-Bass.‬‬
‫‪Burke, K. (1984) Permanence and change: An anatomy of purpose (3rd. ed.). Berkeley: University of‬‬
‫‪Californai Press. (Originally published, 1935).‬‬
‫‪Burke, K. (1969) A grammar of motives. Berkeley: University of California Press. (Originally published,‬‬
‫‪1950).‬‬
‫‪The business campaign against ``trial by TV''. (1980, June 2) Business Week, pp. 77, 79.‬‬
‫‪Cheney, G. (1983a) On the various and changing meanings of organizational membership: A field study of‬‬
‫‪organizational identification. Communication Monographs, 50 , 342-362.‬‬
‫‪Cheney, G. (1983b) The rhetoric of identification and the study of organizational communication.‬‬
‫‪Quarterly Journal of Speech, 69, 143-158.‬‬
‫‪121‬‬
Cheney, G. (1985) Speaking of who ``we'' are: The development of the U.S. Catholic bishops' pastoral
letter The Challenge of Peace as a case study in identity, organization, and rhetoric. Unpublished
doctoral dissertation, Purdue University. West Lafayette, IN.
Cheney, G., & Tompkins, P. K. (1987) Coming to terms with organizational identification and
commitment. Central States Speech Journal, 38, pp. 1-15.
Cheney, G., & Tompkins, P.K. (1988) On the facts of the ``text'' as the basis of human communication
research. In J. A. Anderson (Ed.), Communication Yearbook 11 (pp. 455-481). Newbury Park, CA:
Sage.
Cheney, G., & Vibbert, S. L. (1987) Corporate discourse: Public relations and issue management. In F. M.
Jablin, L. L. Putnam, K. H. Roberts, & L. W. Porter (Eds.), Handbook of organizational communication
(pp. 165- 194). Newbury Park, CA: Sage.
Coleman, J. (1974) Power and the structure of society. New York: Norton.
Colford, S. W. (1986, August 18) RJR ruling may `òpen up'' issue advertising. Advertising Age, pp. 6, 77.
Connolly, M. (1987, March 29) Union, Flats clash over release of safety records. Daily Camera (Boulder,
CO), p. 1ِA. cols. 2-5.
Cook, J. (1973) Consolidating the communications function. Public Relations Journal, 29, 6-8,28.
Crable, R. E., & Vibbert, S. L. (1983) Mobil's epideictic advocacy: Òbservations'' of Prometheus-bound.
Communication Monographs, 50 , 380-394.
Crable, R. E., & Vibbert, S. L. (1985) Managing issues and influencing public policy. Public Relations
Review, 11, 3-16.
Daudi, P. (1986) Power in the organization: The discourse of power in managerial praxis. Oxford: Basil
Blackwell.
Dionisopoulos, G. N. (1984) Corporate advocacy of the atomic power industry following Three Mile
Island. Unpublished doctoral dissertation, Purdue Univesity, West Lafayette, IN.
Dionisopoulos, G. N., & Vibbert, S. L. (1983, November) Organizational apologia: ``Corporate'' public
discourse and the genre of self-defense. Paper presented at the annual meeting of the Speech
Communication Association, Washington, DC.
Dionisopoulos, G. N., & Vibbert, S. L. (1988) CBS vs. Mobil Oil: Charges of creative bookkeeping in
1979. In H. R. Ryan (Ed.), Oratorical encounters: Selected studies and sources of twentieth-century
political accusations and apologies (pp. 241-251). Westport, CT: Greenwood Press.
Edwards, R. (1979) Contested terrain: The transformation of the workplace in the twentieth century. New
York: Basic Books.
Elliot, R. C. (1982) The literary persona. Chicago: University of Chicago Press. First National Bank of
Boston et al. v. Francis X. Bellotti. (1979) United States Supreme Court Reports, Lawyer's Edition, 55,
San Francisco: Bancroft-Whitney.
Foucault, M. (1984) The Foucault reader (P. Rabinow, ed.). New York: Pantheon.
Gallie, W. B. (1955 -1956) Essentially contested concepts. In Proceedings of the Aristotelian Society (pp.
167-98).
Goldstein, K. K. (1980, May/June) Turning the tables on ``60 Minutes''. Columbia Journalism Review. p.
7, 9.
Goldzwig, S., & Cheney, G. (1984) The U.S. Catholic bishops on nuclear arms: Corporate advocacy, role
redefinition, and rhetorical adaptation. Central States Speech Journal, 35, 8-23.
Goodman, E. (1984, February 24) Workplace our identity. Lafayette (IN) Journal and Courier, p. Aِ-10,
cols, 1-4.
Graham, S. (1980, June 27) Illinois Power pans ``60 Minutes.'' Wall Street Journal, p. 24, cols. 4-6.
Greenhouse, L. (1980, June 21) Two rulings by high court expand corporation's free speech rights. New
York Times, pp. 1, 26.
Grunig, J. E. (1984) Organization, environments and models of public relations. Public Relations Review
and Education, 1, 6-29.
Grunig, J. E., & Hunt, T. (1984) Managing public relations. New York: Holt, Rinehart & Winston.
Habermas, J. (1973) Legitimation crisis (T. McCarthy, Trans.). Boston: Beacon Press.
Habermas, J. (1979) Communication and the evolution of society (T. McCarthy, Trans.). Boston: Beacon
Press.
Heath, R. L. (1980) Corporate advocacy: An application of speech communication perspectives and skills ِ
and more. Communication Education, 29, 370-77.
122
Heath, R. L., & Nelson, R. A. (1986) Issues management: Corporate public policymaking in an
information society. Newbury Park, CA: Sage.
Hiebert, R. E. (1966) Courtier to the crowd: The story of Ivy Lee and the development of public relations.
Ames: Iowa State University Press.
Hilgartner, S., Bell, R. C., & O'Connor, R. (1982) Nukespeak: Nuclear language, visions, and mindset.
San Francisco: Sierra Club Books.
Jackson, P. (1985) Tomorrow's public relations. Public Relations Journal, 41, 24-25.
Johnstone, H. W., Jr. (1981) Toward an ethics of rhetoric. Communication, 6, 305-314.
Jones, B. L., & Chase, W. H. (1979) Managing public policy issues. Public Relations Review, 7, 3-23.
Judd, L. R. (1984) A new militancy. Public Relations Journal, 40, 15
Kaiser Aluminum and Chemical Corp. (1980, October 31) Press relaese.
Kress, G. (1985) Discourses, texts, readers and the pro-nuclear arguments. In P. Chilton (Ed.), Language
and the nuclear arms debate: Nukespeak today. London: Frances Pinter.
Krippendorff, K., & Eleey, M. F. (1986) Monitoring and organization's symbolic environment. Public
Relations Review, 12, 13-36.
Levinson, H. (1972) Organizational diagnosis. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Lukes, S. (1974) Power: A radical view. London: Macmillan.
McCallister, L. (1981) The interpersonal side of internal communications. Public Relations Journal, 37,
pp. 20-22.
McCarthy, T. (1978) The critical theory of J‫د‬rgen Habermas. Cambridge, MA: MIT Press.
McCloskey, D. (1985) The rhetoric of economics. Madison: University of Wisconsin Press.
McMillan, J. (1987) In search of the organizational persona: A rationale for studying organizations
rhetorically. In L. Thayer (Ed.), Communications ِ organizations (Vol. 2, pp. 21ِ-45). Norwood, NJ:
Ablex.
McMillan, J. J. (1982) The rhetoric of the modern organization. Unpublished doctoral dissertation,
University of Texas at Austin.
Meyrowitz, J. (1985) No sense of place: The impact of electronic media on social behavior . New York:
Oxford University Press.
Mills, P. M., & Margulies, N. (1980) Toward a core typology of service organizations. Academy of
Management Review, 5, 255-265.
Mobil Corp. want fair publicity. (1979, October 21) New Orleans Times-Picayune, p. 30, col. 1.
Nadel, M. V. (1976) Corporations and political accountability. Lexington, MA: D.C. Heath.
Paonessa, K. A. (1983) Corporate advocacy and organizational member identification: A case study of
General Motors. Unpublished master's thesis. Purdue University, West Lafayette, IN.
Perrow, C. (1984) Normal accidents: Living with high risk technologies. New York: Basic.
Rabinow, P. (1986) Representations are social facts: Modernity and post-modernity in anthropology. In J.
Clifford & G. E. Marcus (Eds.), Writing culture: The poetics and politics of ethnography (pp. 234-261).
Berkeley: University of California Press.
Rorty, R. (1979) Philosophy and the mirror of nature. Princeton, NJ: Princeton University Press.
Rorty, R. (1982) Consequences of pragmatism. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Schiller, H. I. (1981) Who knows: Information in the age of the Fortune 500. Norwood, NJ: Ablex.
Scott, W. G., & Hart, D. K. (1979) Organizational America. Boston: Houghton Mifflin.
Sennett, R. L. (1980) Authority. New York: Random House.
Sethi, S. P. (1977) Advocacy advertising and large corporations. Lexington, MA: D. C. Heath.
Simon, H. A. (1976) Administrative behavior (3rd ed.). New York: The Free Press.
Smircich, L., & Morgan, G. (1982) Leadership: The management of meaning Journal of Applied
Behavioral Science, 18, 257-73.
Tedlow, R. S. (1979) Keeping the corporate image: Public relations and business, 1900-1950.
Greenwich, CT: JAI Press.
Tompkins, E. V. B., Tompkins, P. K., & Cheney, G. (in press) Organizations, texts, arguments and
premises. In W. T. Page (Ed.), special issue of Journal of Management Systems.
Tompkins, P. K. (1987) Translating organizational theory: Symbolism over substance. In F. M. Jablin, L.
L. Putnam, K. H. Roberts, & L. W. Porter (Eds.), Handbook of organizational communication (pp. 70-
96). ewbury Park, CA: Sage.
123
Tompkins, P. K., & Cheney, G. (1983) Account analysis of organizations: Decision making and
identification. In L. L. Putnam & M. E. Pacanowsky (Eds.), Communication and organizations: An
interpretive approach (pp. 123-146). Newbury Park, CA: Sage.
Tompkins, P. K., & Cheney, G. (1985) Communication and unobtrusive control in contemporary
organizations. In R. D. McPhee & P. K. Tompkins (Eds.), Organizational communication: Traditional
themes and new directions (pp. 179-210).Newbury Park, CA: Sage.
Weber, M. (1978) Economy and society (2 vols. G. Roth and C. Wittich, Trans. and Eds.). Berkeley:
University of California Press.
Weick, K. E. (1979) The Social Psychology of organizing (2nd ed.). Reading, MA: Addison-Wesley.
Whyte, W. H., Jr. (1956) The organization man. New York: Simon & Schuster.
124
‫‪9‬‬
‫ﻃﻠﻮع دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺮي در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪:‬‬

‫ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮوهﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬
‫ﺑﻮﻧﻴﺘﺎ دوﺳﺘﺎل ﻧﻒ‬

‫ﻋﻀﻮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻧﺠﻤﻦ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫اراﺋﻪ دروس رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ‪ 240‬ﮔﺮوه ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛﻪ ‪ 21‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آن در ﺳﻄﺤﻲ ﻋﺎﻟﻲ و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ روزاﻓﺰون روش ﻋﻤﻠﻲ و ﻧﻴﺰ آﻣﻮزش رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﻚ ﺟﺪاﻳﻲ ﺗﺪرﻳﺠﻲ از روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري در ﺣﺎل‬
‫ﺗﻜﻮﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﻬﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﮔﻮﻳﺎي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻳﻚ ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻃﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ از ﮔﺮوهﻫﺎي روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دو ﻋﻠﺖ ﺑﺮاي اﻳﻦ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬اول اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﺳﻄﺢ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻛﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﻳﻚ ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲ ﺳﺎده ﺗﺤﻮل ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻛﺎر ﺗﺒﻠﻴﻎ را‬
‫ﺑﻪﺳﻮي ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲ ﭘﻮﻳﺸﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮي ﻣﻲراﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻮﻟﻲ ﻛﻪ در آن ﺑﺮ وﻇﻴﻔﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت در ﻣﻘﺎم ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺴﻬﻴﻞﻛﻨﻨﺪه ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﻴﺎن‬
‫ﻛﻨﺸﻲ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﮔﺮوهﻫﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دو‪‬م اﻳﻦ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﮔﺮوهﻫﺎي داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬
‫ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه درﺧﻮر ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﭘﮋوﻫﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﻳﻦ دو روﻧﺪ را ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ و درﺑﺎره ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ :‬ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻌﻬﺪات ﺣﺮﻓﻪاي‬

‫ﺳﻠﻮان )‪ (1987‬ﺗﻀﺎدﻫﺎﻳﻲ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ از »ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻃﻼﻋﺎت« ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫)ص ‪ .(5‬در ﺟﺮﻳﺎن اﻳﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻀﺎد‪ ،‬درﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻄﺮ و ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺎﻻ ﻣﻲرود‪ .‬ﺳﻠﻮان )‪ (1987‬ﻣﻲﮔﻔﺖ‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺮاي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ »ﺑﺎﻳﺪ در ﺗﻮﺿﻴﺢ‪ ،‬ﭼﺎرهﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ و آﻣﻮزش ــ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﺷﻜﺎرا در ﺗﻀﺎد ﺑﺎ‬
‫‪125‬‬
‫ﻣﻐﺸﻮشﻛﺮدن اذﻫﺎن‪ ،‬ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺒﻜﺎري و دادن اﻃﻼﻋﺎت ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻗﺮار دارد ــ ﮔﻮي ﺳﺒﻘﺖ را از دﻳﮕﺮان ﺑﺮﺑﺎﻳﻨﺪ«‬
‫)ص ‪.(90‬‬
‫ﺗﻨﺶﻫﺎ و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎي ﻓﺰاﻳﻨﺪه وﻇﺎﻳﻒ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ و ﺗﺨﺼﺼﻲﺗﺮي ﺑﺮاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻘﺶ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺗﻐﻴﻴﺮات دﻳﮕﺮ در اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺗﻤﺎموﻗﺖ‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺰرگ را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺰاريﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺮك ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪه اﻳﻦ اﻓﺮاد در ﺳﺎل‬
‫‪ 1985‬ﺑﻪ ﺣﺪود ‪ 143000‬ﻧﻔﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ )ﻛﻠﻴﻨﻤﻦ‪.(1987 ،‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﻪﺷﺪت ﺑﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬارده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل واژهﭘﺮدازي راﻳﺎﻧﻪاي‪ ،‬ﭘﺨﺶ ﻣﺎﻫﻮارهاي‪،‬‬
‫ﮔﺮاﻓﻴﻚ راﻳﺎﻧﻪاي‪ ،‬ﭘﺮدازش آﻧﻲ اﻃﻼﻋﺎت وﻫﻤﺎﻳﺶ دورﺑﺮدي‪ ،‬اﺑﻌﺎد ﺗﺎزهاي ﺑﻪ ﻓﺮاﮔﺮد ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﻓﺰودهاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ راﻳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻨﺶ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ درﺑﺎره ﻛﻤﻚﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه اﻳﻦ »ﻧﻮزاﻳﻲ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﺑﻪ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ« ﺑﺼﻴﺮت ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲ ﺗﺎزهاي ﻻزم اﺳﺖ )وﻳﻠﻴﺎﻣﺰ‪ ،1983 ،‬ص ‪.(245‬‬
‫ﻛﺎﻧﺘﻮر )‪ (1985‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را در ﺳﻄﺤﻲ ﻛﻠﻲﺗﺮ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ آن ﺟﺎ ﻛﻪ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ را دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺪفﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ را ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪ ،‬ارزشﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ را ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ و‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وي اﻳﻦ اﻣﺮ را در اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻪ‪» :‬اﻳﻦ ﻣﻴﺪان ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ« ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ )ص ‪ .(391‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﺿﺮورت دارد ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪﻛﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‬
‫اﻳﻦ اﺑﺰارﻫﺎ ﺑﻪدﺳﺖ آورﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﺛﺮ در ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫دو ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ و ﻋﻠﻤﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺰاﻳﻨﺪه و ﺑﺎﻟﻨﺪه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺣﺮﻓﻪاي ﻣﻲدﻫﻨﺪ )ﺳﻴﺘﻞ‪ .(1987 ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن اﻧﺠﻤﻦ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ )ﭘﻲ‪ .‬آر‪ .‬اس‪ .‬اي(‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦ آﻣﻮزش‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري و ارﺗﺒﺎطﺟﻤﻌﻲ )ا‪‬ي‪ .‬ﺑﻲ ﺟِﻲ‪ .‬ام‪ .‬ﺳﻲ(‪ ،‬ﮔﺮوه ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ارﺗﺒﺎﻃﺎت )آي‪.‬‬
‫ﺳﻲ‪ .‬اي(‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ آﻛﺎدﻣﻲ ﻣﺮﺑﻴﺎن ارﺗﺒﺎطﮔﺮان ﻛﺴﺐ وﻛﺎر )آي‪ .‬اي‪ .‬ﺑﻲ‪ .‬ﺳﻲ( و ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺠﻤﻦ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﮔﻔﺘﺎري )اس‪ .‬ﺳﻲ‪ .‬اي( )ﻫﺎﻣﻴﻠﺘﻮن‪ (1986 ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آوردﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﭘﻬﻨﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده‪ ،‬ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي راه اﻣﻜﺎﻧﺎت ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺟﺪﻳﺪي را ﺑﻪ روي آن‬
‫ﮔﺸﻮده و ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﺣﺮﻓﻪاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺪام ﺑﺎ ﺗﻀﺎدﻫﺎي ﻋﻤﺪه درﮔﻴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎ و ﺗﺤﻮﻻت‬
‫در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺮﻫﻮن ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي روزاﻓﺰون و ﺗﻌﻬﺪات ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮي‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮﻋﻬﺪه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﻴﮕﻴﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﻣﻮزﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺣﺮﻓﻪاي‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ از دﻳﺪﮔﺎه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﺧﻮد ﻗﺮار دارد‪ .‬درﺳﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻪ روﺷﻲ از‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﻈﻴﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ‪ X‬ﻳﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ‪ Y‬ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻳﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻮﻻﻧﺪر را ﻛﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي وﺿﻌﻴﺘﻲ را‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺳﺎزد ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮد )ﻛﺮﻳﺒﻞ و وﻳﺒﺮت‪ .(1986 ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺜﻞ ﺑﺮداﺷﺖ ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺎرﻳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺳﺎزهﻫﺎي ﻣﻔﻴﺪي ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻨﻮع ﻧﻘﺶﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫)ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﮔﺮوﻧﻴﮓ‪ .(1986 ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻗﻨﺎع ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﻲﺗﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺳﺖ اﻏﻠﺐ روش ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪﻧﺎم ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺳﺎلﻫﺎ ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از اﻗﻨﺎع ﺗﺤﻮل ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪126‬‬
‫ﺷﺮح روﺷﻦﺗﺮ اﻳﻦ ﺳﻮاﺑﻖ از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﺮﺟﻊ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬رو‪7‬اﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت از ارﺳﻄﻮ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬او در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻓﻦ ﺳﺨﻨﻮري را در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪﻧﺎم ﻓﻦ‬
‫ﺑﻼﻏﺖ ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺮد‪ .‬ارﺳﻄﻮ ﺳﺨﻨﻮري اﻗﻨﺎﻋﻲ را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار داده ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ اﺳﺎس ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺗﺎ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ آن اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺮﻳﺒﻞ و وﻳﺒﺮت )‪ (1985‬ﺗﻮﺳﻌﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻘﺶ ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﺋﻴﺎن ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار دادﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫اﺳﺘﺪﻻﻟﻴﺎن ﻣﺰدور در ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه آﻧﻬﺎ ﻣﺪﻳﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﺋﻴﺎن‪» ،‬ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺧﻮﻳﺶ را‬
‫ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬راﺑﻄﻪﻫﺎي ﻣﻌﻨﻲدار را از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﺟﺎﻟﺐ و ﻣﻔﻴﺪ در ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ« )ﻛﺮﻳﺒﻞ و وﻳﺒﺮت‪ ،1986 ،‬ص ‪.(101‬‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪:‬‬

‫ﺳﺮﻧﺨﻲ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺮي ﻣﻔﻘﻮد در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﻔﻴﺪ ﭼﻨﺪي در دﺳﺘﺮس ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺳﻄﻮح وﻇﻴﻔﻪ از ﻛﺮﻳﺒﻞ و وﻳﺒﺮت )‪ ،(1986‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻫﺪفﻫﺎ )‪ (MBO‬از ﻧﻴﺠﺮ و آﻟﻦ )‪ (1984‬و اﻧﺘﺰاع ﻣﺮاﺣﻞ اﺻﻠﻲ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ اﻋﻤﺎل‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﻨﺪ و در ﻣﻘﺎم ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫آوردن ﺳﺮﻧﺦ ﺟﻬﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﻣﻔﻘﻮد ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺳﺎس اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ درﺟﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ روﻳﻜﺮدﻫﺎ‬
‫ﺳﻄﺢ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮب ﺣﺮﻓﻪاي اﻣﺮوزه را ﺑﺮآورده ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺳﻄﻮح وﻇﻴﻔﻪ‬
‫ﻛﺮﻳﺒﻞ و وﻳﺒﺮت )‪ (1986‬ﺑﺎ ﺗﺪوﻳﻦ ﺳﻄﻮح ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ روﻳﻜﺮد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﻴﺪي ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ .‬دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ اﺟﺮا‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﺳﻄﻮح ﻣﺘﻤﺎﻳﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺮاﺑﺖ دارد‪.‬‬
‫ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻔﻴﺪﻧﺪ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﻴﻞ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﺎﻣﻼً‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﺳﻄﻮح ﺗﺨﺼﺼﻲ ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺆﺛﺮ اﺟﺮاﻳﻲ درون ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه اﻳﻦ‬
‫ﺳﻄﻮح ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ را ﺳﻨﺠﻴﺪ‪.‬‬
‫در اﺻﻞ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻘﻪاي ﺳﻄﻮح وﻇﻴﻔﻪ روﻳﻜﺮدي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ وﻇﻴﻔﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد راﻫﻨﻤﺎي ﻣﻔﻴﺪي ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش وﻇﻴﻔﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﺤﻮل در ﺣﺮﻛﺖ آدﻣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻋﺎﻟﻲﺗﺮي از وﻇﻴﻔﻪ در ﻗﻠﻤﺮو اﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺠﺎرب رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻛﻪ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪ اﺳﺖ ﭼﻨﺪان ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﻦآوري ﻇﺮﻓﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﺮزﮔﺸﺎﻳﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻪﺷﺪت اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺮزﮔﺸﺎﻳﻲ زﻣﺎﻧﻲ روي ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪي ﺑﻪ آﻣﻮﺧﺘﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ درﺑﺎره ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻴﺎنﺷﺨﺼﻲ ﮔﺰارش دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻧﻒ )‪ (1985‬ﺗﺬﻛﺮ ﻣﻲداد‬
‫درك ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ از ﺣﺪ ﻛﺎرﺷﻨﺎس رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ در ﺗﺪوﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻬﺎرت دارد ﻓﺮاﺗﺮ رود و ﺑﻪ ﻧﻘﺶ‬
‫وﺳﻴﻊﺗﺮي در ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ ،‬ﻣﺜﻼً اﻳﺠﺎد ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاري ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﺑﺪ )ص ‪10‬ــ‪.(8‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻫﺪف‬
‫‪127‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻫﺪف ﻛﻪ ﻧﻴﺠﺮ و آﻟﻦ )‪ (1984‬اراﺋﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺧﺮدﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺘﻴﺎزات ﻣﺨﺘﺼﺮ و ﻣﻔﻴﺪي ﺑﺮاي‬
‫روﻳﻜﺮد ﻫﺪفﮔﺮا ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم ﻫﺪفﮔﺮا را ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ و داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻠﻤﻮس ﺗﻤﺎﻳﻞ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬روش روﺷﻦ و ﮔﺎمﺑﻪﮔﺎم آن را ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﭘﺴﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰﺷﺪن ﺣﻮاس ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﺪف‪ ،‬ﺣﺎﺋﻠﻲ ﺟﺪي ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫راه ﻓﺮاﮔﺮد ارﺗﺒﺎﻃﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻬﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ آﻣﻮﺧﺘﻨﺶ آﺳﺎن ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺿﺮورﺗﺎً ﺷﻴﻮه ﻣﺆﺛﺮي ﺑﺮاي ﻋﻤﻞﻛﺮدن ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي درازﻣﺪت ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در رﺷﺘﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دارﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ ﻳﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻫﺪف‪ ،‬ﺑﺮ ﻓﺮاﮔﺮد ارﺗﺒﺎﻃﺎت آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫ﮔﺮوﻧﻴﻚ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬روﻳﻜﺮد دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي اﻧﺘﺰاع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺣﻮزه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي دوران اوﻟﻴﻪ آن اراﺋﻪ‬
‫دادهاﻧﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻴﺮ رﺷﺪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﭘﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﺎ اراﺋﻪ وﺟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻣﻴﺎن‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ آﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻓﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اوﻟﻴﻦ وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﺮاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺸﺨﺺﻛﻨﻨﺪه ﺳﺎلﻫﺎي اوﻟﻴﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﮕﻮي‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر رﺷﺪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﻴﻨﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﻧﻘﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺪﻫﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﺎزﻣﺎن را‪ ،‬ﻣﺜﻞ‬
‫ادارهﻫﺎي دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺎت رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺗﺮﻳﻦ روﻳﻜﺮدي ﻛﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ اﻟﮕﻮﻳﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻗﻨﺎع ﺑﻪ آن اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻨﻌﻜﺲﻛﻨﻨﺪة ﻛﻤﻚ دﻳﺮﻳﻨﻪ و ﻋﻤﺪه رﺷﺘﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻟﮕﻮي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺟﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ ﻛﻤﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﺮﺟﻊ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫از آن ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ )در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻫﺪف اﻗﻨﺎع ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪاي اﺳﺖ ﻣﺘﻮازن ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻫﺪف ﺷﻨﺎﺧﺖ(‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي‬
‫اﻗﻨﺎع در ﺣﻮزه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ اﻣﺎ اﻟﮕﻮي ﺷﻨﺎﺧﺖ دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﻴﺎز دارد‪.‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻨﺎﺧﺖ از ﻫﺪﻓﻲ ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﻋﻴﻨﻴﺖ و اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ دارد‪ .‬روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﻛﻴﻔﻲ‬
‫ﻫﺪﻓﺶ دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻴﻨﻴﺖ در ﻛﺎر ﻳﻚ ﮔﺰارشﮔﺮ ﻣﺎﻫﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ داﺳﺘﺎن و ﻋﻘﻴﺪه ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر ﺑﺎ اراﺋﻪ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ ﻳﺎ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﺰارﺷﮕﺮان ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎر ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪﺻﻮرت ﺧﺒﺮ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﻋﻘﻴﺪه ﮔﺴﺘﺮش دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮش روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﻛﻪ ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﺗﻔﺴﻴﺮي را درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻬﻢ‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻫﺎﻟﺘﻨﮓ و ﻧﻠﺴﻮن )‪ (1983‬ﺗﺬﻛﺮ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪» ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺧﻼق ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‬
‫آن ﺷﻮد« )ص ‪37‬ــ‪ .(30‬ﺷﻨﺎﺧﺖ در روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﺑﻪﺷﺪت در ﻗﻠﻤﺮو ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ رﺷﺪﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﺳﻨﺖ ﺧﺮدﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬
‫ﺟﺎﻳﮕﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺰارﺷﮕﺮي در ﺣﻴﻄﻪ اﻣﻮر ﻣﻌﻠﻮم ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻴﺎن ﻓﺮدي ﻣﺸﻜﻞآﻓﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﻮه ﮔﺰارﺷﮕﺮي داراي ﺳﺎﺧﺘﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫دﻗﺖ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه و رﻓﺘﺎر ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن اﻳﻦ ﺣﺮﻓﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﻄﺒﻖﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺎ ﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ ﺑﻴﺮون از‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري و ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂﻫﺎﻳﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﻗﺎﻋﺪه ﻳﺎ اﺧﻼق رﺳﻤﻲ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻧﺸﺪه ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﺑﻪ ﻋﻬﺪهﮔﺮﻓﺘﻦ وﻇﻴﻔﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﺣﺮﻓﻪاي ﺻﺤﻪ ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻧﻘﺶ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻴﺮون از ﺣﻮزه‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري رﺷﺪﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﺗﻀﺎد‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﺷﻨﺎﺧﺖ را در ﻣﺤﻴﻄﻲ اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎً ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪.‬‬
‫ﻛﺎرورزان )ﻣﺎﻣﻮران ﺣﻞ اﺧﺘﻼف دادﮔﺎه‪ ،‬داوران ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﺎرﮔﺮي‪ ،‬رﻫﺒﺮان ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت در اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺤﻠﻲ( در اﻳﻦ ﺣﻮزه‪ ،‬ﻧﻘﺶ‬
‫‪128‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ در ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦﺟﺎ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻴﺎن اﻗﻨﺎع و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻣﻮران ﺣﻞ‬
‫اﺧﺘﻼف دادﮔﺎه و داوران ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﺎرﮔﺮي ﻣﺆﻛﺪاً اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻀﻤﻦ اﻗﻨﺎع ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺘﺮاف ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮﺑﻴﺎن ﺗﺮﺑﻴﺖ داور ﺑﺮاي »ﺑﺘﺮﺑﻴﺰﻧﺲ ﺑﻮرو«‪ ،‬ﻗﻮﻳﺎً ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻓﺮاﮔﺮد ارﺗﺒﺎﻃﻲ ارزﺷﻤﻨﺪي‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻟﮕﻮي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم آن ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻋﻤﻼً ﻫﺴﺖ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬ﺿﺮورت ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ ﻧﻈﺮي را ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮﺟﻮد در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﺶ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﻪ ﻗﺎﺿﻲﻫﺎي دادﮔﺴﺘﺮي ﻛﺎرورزان و داوران‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﺎرﮔﺮي واﮔﺬارﻳﻢ؟ آﻳﺎ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ روش ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪاي ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺪارك‬
‫ﺑﺒﻴﻨﺪ؟ آﻳﺎ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ارزﺷﻲ دارد ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري ﺑﻪ اﻛﺘﺸﺎف ﺑﭙﺮدازﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻤﺐﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﻲ آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ رﻣﺰﮔﺸﺎﻳﻲ ﻧﺸﺪه و راﻫﻲ ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺗﺄﺛﻴﺮ آن در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﻮده اﺳﺖ؟ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺣﻞ‬
‫اﺧﺘﻼف را ﺑﺮﻫﻢ ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻤﺎردن ﺷﺨﺼﻲ در ﻣﺤﻞ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺮوز ﭼﻨﻴﻦ اﺧﺘﻼلﻫﺎﻳﻲ در ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﺎﺷﺪ داراي‬
‫اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي روﻳﻜﺮد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻓﺮد ﺗﻌﻠﻴﻢﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ درﺟﻪ ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در راه ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻟﮕﻮي ﺷﻨﺎﺧﺖ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ وﺟﻮد دارد روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻛﻨﺘﺮلﺷﺪهاي ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ در ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﺮاﻳﻂ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در رواﺑﻂ‬
‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻪﺑﺎر آورد ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﻏﻠﺐ ﻣﺮدم در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ داد اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﺗﻮﺿﻴﺢ دادن ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ‬
‫ﺳﺎزﻳﺪ« )راﻫﺒﺮدﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ‪.(1987 ،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آدﻣﻲ در آزﻣﻮدن اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺪانﻫﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻌﻄﻮف ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت در اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ آﻧﭽﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺑﺮآوردن ﻧﻴﺎزﻫﺎي‬
‫ﺣﺮﻓﻪاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ ﻋﻠﻤﻲ و ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ ﺣﺮﻓﻪاي‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ؟ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﺤﺚ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻧﺸﺎن داد‬
‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﺟﺎري در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﺎ را ﻣﺤﺪود ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ در ﻣﻮارد دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ درﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪاﻧﺪ و در ﻣﻮارد‬
‫ﭼﻨﺪي اﻳﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﻣﺎ را از دﻳﺪن ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻓﺮاﮔﺮد ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻧﺎﺗﻮان ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺮﺣﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎﻳﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺮاﮔﺮد ارﺗﺒﺎط را در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ‬
‫ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﺳﺎزﻧﺪه ﻣﺤﻴﻂ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .1‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ رﺷﺘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ راﺑﻄﻪاي ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ روﻳﻜﺮد ﻛﺎرﺑﺮدي دارد‪ .‬ﻋﻤﻞﮔﺮاﺑﻮدن اﻳﻦ ﺣﺮﻓﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ در ﻗﻠﻤﺮو ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻳﺎريدﻫﻨﺪه اﺻﻠﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻋﻤﻞ ﭘﺎيﺑﻨﺪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫ﻫﺪف ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺿﺮورﺗﺎً ﺑﺮ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ و از اﻳﻦ رو ﺑﻪ ﻃﺮز ﭘﻴﭽﻴﺪهاي ﺑﺎ ﻓﺮاﮔﺮد ارﺗﺒﺎط ﭘﻴﻮﻧﺪ دارد‪.‬‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ روزاﻓﺰوﻧﻲ ﻳﻚ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺮزﮔﺸﺎﻳﻲ اﺳﺖ و ﻓﻦآوري ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮان ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻋﻤﻞ ﻧﻬﻔﺘﻪ در ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎ و ﺗﻮان ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﻧﻘﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪129‬‬
‫‪ .3‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻓﺮاﮔﺮد ارﺗﺒﺎﻃﻲ اﺳﺖ و از راه ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺮاﮔﺮدي ﺧﺮدﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺎرورزان ﺣﺮﻓﺔ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺗﺠﺎرب و اﻋﻤﺎل ﺧﻮدﺷﺎن ﺧﻮ ﻛﺮدهاﻧﺪ )ﺑﺮك‪،‬‬
‫‪ .(1985‬آﻣﻮزش رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ زﺑﺎن ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺷﺨﺺ را ﻣﻲﺳﺎزد و ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻓﻼرس‬
‫)‪ (1982‬ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط زﺑﺎﻧﻲ ﺗﻨﻬﺎ »اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎ ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت« ﻧﻴﺴﺖ )ص ‪.(10‬‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ :‬ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ‬

‫اﮔﺮﭼﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ در ﺷﻴﻮه ﻛﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ اﻣﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ در داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ در ﺣﺎل وﻗﻮع اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ ﻣﺸﻬﻮد وﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ واﻛﺮ‬
‫از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت واﻛﺮ در ﺑﺎره »ﺟﺎﻳﮕﺎه و روﻧﺪﻫﺎي آﻣﻮزش رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ درﺳﺎل ‪ «1981‬ﺑﻪروﺷﻨﻲ رﺷﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ د رﮔﺮوهﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ »آﻣﻮزش رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ «1982 ،‬را ﻧﺸﺎن داد ﻧﺰدﻳﻚ ﻫﻔﺖﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬واﻛﺮ در ﺳﺎل ‪1981‬‬
‫ﻣﺪارس ﻋﺎﻟﻲ و داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داد‪ .‬ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪ ‪ 51/5‬درﺻﺪ )‪ 256‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ( ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦﺑﺎر ﺣﺮﻛﺘﻲ را در ﺟﻬﺖ ﮔﺮﻳﺰ از ﺳﻠﻄﻪ روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد و روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﻛﻤﺘﺮ از ﻧﺼﻒ‬
‫دورهﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻖ دﻳﮕﺮي ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺪام ﺑﻪﺳﻮي‬
‫آﻣﻴﺨﺘﮕﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ ﻣﻴﺎن رﺷﺘﻪاي )ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت( ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪاي ﻣﺘﻨﻮعﺗﺮ از روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﺑﻮد )آﻣﻮزش رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪.(1982 ،‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ آﻣﺎري‬
‫در ﺗﻼش ﺑﺮاي ﭘﻲﺑﺮدن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ آﻳﺎ در اﻣﺮﻳﻜﺎ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺶ‬
‫از ‪ 3201‬دﻓﺘﺮﭼﻪ راﻫﻨﻤﺎي آﻣﻮزش ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ )ﻧﻒ‪ .(1987 ،‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻓﺘﺮﭼﻪﻫﺎي راﻫﻨﻤﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ ‪578‬‬
‫ﮔﺮوه ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ و ‪ 48‬ﮔﺮوه ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ دورهﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد دوﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺪارس ﻋﺎﻟﻲ و‬
‫داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ واﻛﺮ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺲ دورهﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ دﻓﺘﺮﭼﻪﻫﺎي راﻫﻨﻤﺎ ﺟﻬﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﻣﻮزﺷﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻧﺸﺎن داد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً دورهﻫﺎﻳﻲ را‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ در ﻋﻨﻮان ﻳﺎ ﺗﻮﺻﻴﻒ دوره‪ ،‬ﻧﺎم رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻛﻠﻤﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ دوره ﻛﺎرورزي )ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻨﻮانﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه‪ ،‬ﻛﺎر ﻣﻴﺪاﻧﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﮔﺎه و ﻛﺎرآﻣﻮزي( دوره آﻣﻮزﺷﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺑﻪﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ آﻣﺎري ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي واﻛﺮ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد و ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ روﻧﺪ ﺟﺪاﻳﻲ از روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري از آﻧﭽﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﺷﺪ‬
‫ﻗﻮيﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع دﻳﮕﺮي دورهﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دورهﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬
‫از‪ :‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ ،‬ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺟﻤﻌﻲ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ ﻣﻴﺎن رﺷﺘﻪاي ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﻳﺎ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﺎ دﻳﮕﺮ رﺷﺘﻪﻫﺎ‪،‬‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻄﻪ ﻓﺎﺋﻘﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ روﻧﺪ اوﻟﻴﻪاي را ﻛﻪ واﻛﺮ ﺗﺸﺨﻴﺺ‬
‫داده ﺑﻮد ﺷﺘﺎب ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﻌﺪاد ﮔﺮوهﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻲﺷﻮد از ﻣﺠﻤﻮع‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري و ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ )ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺎم اﻋﺘﺒﺎري اﻧﺠﻤﻦ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪،‬‬
‫‪130‬‬
‫اﺗﺤﺎدﻳﻪ آﻣﻮزش روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ(‪ .‬ﺷﻜﻞ ‪1‬ـ‪ 9‬ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ دوره ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻏﻠﺒﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎﺗﻲ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ‪ 1987‬ﻃﺮح آﻣﻮزش دوره‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻣﺸﻜﻮك ﺟﻠﻮه دﻫﺪ‪ .‬ﺣﻜﻢ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺎﻣﻮر ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ ﻃﺮح ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ »واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ ﻣﺪارس ﻳﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﻳﺎ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺟﻤﻌﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ دارﻧﺪ« ﺗﺄﻳﻴﺪ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دورهﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦﺟﺎ داده ﺷﺪ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ در ﺟﺪول ‪1‬ـ‪ 9‬ردﻳﻒ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪131‬‬
‫ﺟﺪول ‪1‬ـ‪9‬‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دوره آﻣﻮزﺷﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ دارﻧﺪ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ــ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ‪ 240‬ﮔﺮوه‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت رادﻳﻮ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎط )‪ 51‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎط و ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺧﻼق )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎط ‪ /‬ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒﺎ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎط و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت رﺳﺎﻧﻪاي )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎط و ﺗﺌﺎﺗﺮ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎط و ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ )‪ 4‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻫﻨﺮﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ )‪ 39‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻫﻨﺮﻫﺎ و ﻋﻠﻮم ارﺗﺒﺎﻃﻲ )‪ 3‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ارﺗﺒﺎﻃﻲ )‪ 7‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت )‪ 75‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﭘﺨﺶ رادﻳﻮ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﻫﻨﺮﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪاي )‪ 2‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﮔﻔﺘﺎر )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺗﺌﺎﺗﺮ )‪ 3‬ﮔﺮوه(‬
‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت )‪ 2‬ﮔﺮوه(‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت )‪ 3‬ﮔﺮوه(‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﻔﺘﺎري )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻋﻤﻮﻣﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫رادﻳﻮ‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن و ﻓﻴﻠﻢ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﮔﻔﺘﺎر )‪ 8‬ﮔﺮوه(‬
‫ﮔﻔﺘﺎر و ﺗﺌﺎﺗﺮ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎط ﮔﻔﺘﺎري )‪ 15‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺟﺪول ‪) 9-1‬اداﻣﻪ(‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﮔﻔﺘﺎري )‪ 15‬ﮔﺮوه(‬
‫‪132‬‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﮔﻔﺘﺎري و )ﻫﻨﺮﻫﺎي( ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ )‪ 5‬ﮔﺮوه(‬
‫ﮔﻔﺘﺎر و درام )‪ 2‬ﮔﺮوه(‬
‫ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬درام و ارﺗﺒﺎط )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ و ارﺗﺒﺎط )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ــ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ‪ 123‬ﮔﺮوه‬

‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري )‪ 124‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ــ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ‪ 100‬ﮔﺮوه‬
‫اداره و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺑﺎﻧﻜﺪاري )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺑﺎﻧﻜﺪاري و ﻣﺎﻟﻴﻪ )‪ 3‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ )‪ 18‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ )‪ 20‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ و اﻗﺘﺼﺎد )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ و ﺗﺠﺎرت )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ و اﻗﺘﺼﺎد )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ و ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ )‪ 5‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و اداره ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ‪ /‬ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻓﻦآوري ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ )‪ 2‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺗﺠﺎرت ﻣﺪ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ )‪ 13‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺗﺠﺎرت )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻣﺎﻟﻴﻪ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺟﺪول ‪1‬ـ‪) 9‬اداﻣﻪ(‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻓﻦآوري ﻧﻈﺎرت )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ )‪ 18‬ﮔﺮوه(‬
‫‪133‬‬
‫ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ و ﺧﺮدهﻓﺮوﺷﻲ )‪ 2‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ و ﻓﺮوش )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﺮوش )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻣﻴﺎن رﺷﺘﻪاي ــ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ‪ 45‬ﮔﺮوه‬

‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ‪ /‬روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫ﻫﻨﺮﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ‪ /‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ‪ /‬ﻫﻨﺮﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ‪ /‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت )‪ 2‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ‪ /‬روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ‪ /‬ارﺗﺒﺎط )‪ 2‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ‪ /‬ﭘﺨﺶ رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ‪ /‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ‪ /‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺟﻤﻌﻲ )‪ 14‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ‪ /‬ﻋﻜﺎﺳﻲ )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري و ارﺗﺒﺎط ﻋﻤﻮﻣﻲ )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ‪ /‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ‪ /‬رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن )‪ 4‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ‪ /‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت راه دور )‪ 3‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫ﺣﻘﻮق ‪ /‬روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ‪ /‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ‪ /‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ ‪ /‬روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺟﻤﻌﻲ ‪ /‬ارﺗﺒﺎط وﻳﮋه‪ ،‬ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ ‪ /‬ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ و ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ارﺗﺒﺎﻃﻲ )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫ﮔﻔﺘﺎر و ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫ارﺗﺒﺎط ﮔﻔﺘﺎري ‪ /‬ﺗﺌﺎﺗﺮ‪ /‬روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ‪ /‬ﺗﺌﺎﺗﺮ‪ /‬ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫‪134‬‬
‫ارﺗﺒﺎط ﮔﻔﺘﺎري‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ و ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺟﻤﻌﻲ ــ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ‪ 39‬ﮔﺮوه‬

‫ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ )‪ 15‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺟﻤﻌﻲ )‪ 21‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻫﻨﺮﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪاي )‪ 2‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت رﺳﺎﻧﻪاي )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ ــ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ‪ 23‬ﮔﺮوه‬

‫زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ )‪ 15‬ﮔﺮوه(‬
‫زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﻛﻼﺳﻴﻚ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ‪ /‬زﺑﺎن )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ‪ /‬زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت )‪ 2‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺑﺨﺶ اﻧﺘﻘﺎل )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻜﺘﻮب )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ــ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ‪ 13‬ﮔﺮوه ‪ /‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬

‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﺑﺪون ﮔﺮوه )‪ 2‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ )‪ 9‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻜﺘﻮب )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫دورهﻫﺎي آﻣﻮزش ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﺑﺮاي رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي دارد‪ .‬درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻮان ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻣﻮزش ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ارﺷﺪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬در ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪2‬ـ‪ 9‬آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﮔﺮوهﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ در اراﺋﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻣﻮزش رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮ دﻳﮕﺮ ﮔﺮوهﻫﺎ ﺗﻔﻮق دارﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 12‬ﮔﺮوه‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري و ﺷﺶ ﮔﺮوه ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺟﻤﻌﻲ‪ ،‬در ‪ 21‬ﮔﺮوه ارﺗﺒﺎﻃﺎت دورهﻫﺎي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪2‬ـ‪9‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫‪135‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ــ ‪ 48‬ﮔﺮوه‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت رادﻳﻮ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎط )‪ 4‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎط و ﺗﺌﺎﺗﺮ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫آﻣﻮزش ارﺗﺒﺎﻃﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ارﺗﺒﺎﻃﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت )‪ 7‬ﮔﺮوه(‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري )‪ 12‬ﮔﺮوه(‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ‪ /‬ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ )‪ 5‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺟﻤﻌﻲ )‪ 6‬ﮔﺮوه(‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻏﻴﺮاﻧﺘﻔﺎﻋﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ )‪ 2‬ﮔﺮوه(‬
‫ﮔﻔﺘﺎر و ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ )‪ 1‬ﮔﺮوه(‬
‫ارﺗﺒﺎط ﮔﻔﺘﺎري‪ ،‬ﺗﺌﺎﺗﺮ ‪ /‬روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري )‪ 1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ(‬
‫ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮوهﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬

‫آﻳﻨﺪه ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ در ﺣﻮزه ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اول اﻳﻦﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻗﺮاردادن ﻧﻈﺮﻳﻪ و‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﺮدو ﺑﺮ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻮازن دوﺳﻮﻳﻪ ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ﻣﻴﺎن ﮔﺮوهﻫﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲورزﻧﺪ‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت را‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬دوم اﻳﻦﻛﻪ ﺗﻔﻮق ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد از ﮔﺮوهﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ دورهﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﮔﺮوهﻫﺎ در‬
‫رﺷﺘﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻜﺮر از آﻧﻬﺎ ﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ دوره واﺣﺪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آن ﻫﻢ‬
‫ﺑﻪ اﺑﻌﺎدي از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ )ﺑﺎﻧﻜﺪاري‪ ،‬ﻣﺪ و ﻏﻴﺮه( ﺗﻮﺟﻪ دارد‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮔﺮوهﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻣﻘﺎم ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪﻓﺮد ﻗﺎﺑﻠﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﻧﻮﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و روش ﻫﺎﻳﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻮﻳﺖ روﺷﻦ و ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺑﺮاي رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺮوي راﻧﺸﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻣﺮدم و ﻫﻢ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن اﻳﻦ ﺣﺮﻓﻪ دور آن ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد و اﻋﺘﺒﺎري ﭘﺪﻳﺪ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫آورد ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺣﺮﻓﻪاي ﻣﻄﻠﻮب ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد )ﺳﻨﺘﺮ‪ .(1987 ،‬ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪهاي در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪه روﻳﺪادﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﻧﻴﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ )اﺳﺘﻴﻮارد‪.(1987 ،‬‬
‫‪136‬‬
Burke, J. (1985) The day the universe changed. Boston: Little, Brown.
Cantor, B. (1985, February) Forecast, 85 the year in public relations. Public Relations Journal, 22-25.
Center, A. H. (1987, Spring) Is our profession ready to conquer the new challenges? Public Relations
Review, 10-12.
Joint Commission of the Public Relations Society of America and Association for Education in Journalism
and Mass Communication (1987) Design for undergraduate public relations education. Chicago:
Author.
Crable, R. E., & Vibbert, S. L. (1986) Public relations as communication management. Edina, MN.:
Bellweather Press.
Executive Strategies: Business Personal. (1987, August). Cover letter. New York: National Institute of
Business Management.
Flores, C. F. (1982) Management and communication in the office of the future (Dissertation). San
Francisco: Hermenet Inc.
Grunig, J. E., & Grunig, L. S. (1986, May) Application of open systems theory to public relations: Review
of a program of research. Paper presented to the International Communication Association, Chicago.
Grunig, J. E., & Hunt, T. (1984) Managing public relations. New York: Holt, Rinehart & Winston.
Hamilton, P. (1986, April) Communication competence and public relations research. Paper presented to
the Central States Speech Association, Cincinnati, OH.
Hulteng, J. L., & Nelson, R. P. (1983) The fourth estate: An informal appraisal of the news and opinion
media. New York: Harper & Row.
Kleinmen, C. (1987, February 22) Agencies are landing the leading roles in public relations. Chicago
Tribune, sec. 8, p. 1.
Nager, N. R., & Allen, T. H. (1984) Public relations management by objective. New York: Longman.
Neff, B. D. (1985, May). State of the art in public relations: An international perspective. Paper presented
to the International Communication Association, San Francisco, CA.
Neff, B. D. (1986, April) communication competence in the agency / organization relationship. Paper
presented to the Central States Speech Association, Cincinnati, OH.
Neff, B. D. (1987, April) Trends impacting the public relations profession: New challenges for educators.
Paper presented to the Southern States Speech Association and Central States Speech Association, St.
Louis, MO.
Public Relations Education: Two surveys (1982, February) Public Relations Journal, 38 (2), 19, 33.
Seitel, F. P. (1987) The practice of public relations. Columbus, OH: Merrill Publishing.
Sloan, C. S. (1987) Foundation lecture: Social, economic and political contexts for PR. Public Relations
Review, 13 (1), 3-10.
Steward, H. D. (1987) Is public relations the art of deception for fun and profit? Public Relations
Quarterly, Spring.
Williams, F. (1983) The communications revolution. New York: New American Library.
137
‫‪10‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮاﮔﺮد رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﭘﺮﻳﺴﻴﻼ ﻣﻮرﻓﻲ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه درﻛﺴﻞ‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﺮي در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه در ﻣﻮاردي‬
‫ﻛﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﻣﻴﺎن ﻛﺎرورز و ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬ﻣﺬاﻛﺮهاي ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻟﮕﻮﻫﺎ و روشﻫﺎي‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي‪ ،‬در آزﻣﻮن ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮاي وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﺧﺎص رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺘﻀﻤﻦ اراﺋﻪ اﻃﻼﻋﺎتاﻧﺪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎنﺑﻨﺪي اﻋﻼم ﺧﺒﺮ ﺑﻪﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﺑﺎزي رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ ﻣﺜﻞ دوﺋﻞ‬
‫و ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﻧﺘﺸﺎر ﺧﺒﺮ ﻳﺎ ﺧﻮدداري از دادن ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران‪ ،‬ﺑﻪﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﮕﻮي ﻳﻚ ﺑﺎزي ﻏﻴﺮﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﭼﻨﺪ روش دﻳﮕﺮ را ﺑﺮاي ﺑﻪﻛﺎرﺑﺮدن اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫و آﻣﻮزش ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻏﻠﺐ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﻮد ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺻﻠﻲ در ﭘﮋوﻫﺶ اﻣﺮوز رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎدﺑﻮدن اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪوﻳﮋه ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻛﺎرورزان‪،‬‬
‫ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ روﻳﻜﺮدﻫﺎي »ﻧﺤﻮه ﻋﻤﻞ« در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎص ﮔﺮﻳﺰاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎرﺿﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬در واﻗﻊ‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ دﻳﻮﻳﺪ دوزﻳﺮ )‪ (1984‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺎرورزان ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن از ﻃﺮﻳﻖ آﻣﻴﺨﺘﻦ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﻏﺮﻳﺰه و ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﻣﻴﺎن ﻓﺮدي ﺳﺮوﺳﺎﻣﺎن دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮي ﻛﻪ دوزﻳﺮ آن را روﻳﻜﺮد »ﺷﻢ و ﻏﺮﻳﺰه« ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺎرورزان ﺑﻪﻃﻮر ﺳﻨﺘﻲ از اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻧﺎﻣﻠﻤﻮس ﺣﺮﻓﻪ ﺧﻮﻳﺶ دﻓﺎع ﻛﺮدهاﻧﺪ و درﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻳﺎ‬
‫ﻛﻤ‪‬ﻲﻛﺮدن ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ورزﻳﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺬاﻛﺮه ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬راهﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪138‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻈﺎمﻫﺎ ﻛﻪ ﺟﻴﻤﺰ ﮔﺮوﻧﻴﮓ )‪ (1977 ،1976 ،1975‬آن را ﺗﻮﺳﻌﻪ داده ﺑﻪوﻳﮋه در اﻳﻦﺟﺎ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬رﺳﻤﺎً دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮده و ﻣﻲﺳﻨﺠﺪ‪.‬‬
‫در رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻏﻴﺮارﺗﺒﺎﻃﻲ )ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﻋﻠﻮم ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي( ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺬاﻛﺮه و ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦﻛﻪ ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻫﻤﻪ ﻃﺮفﻫﺎي درﮔﻴﺮ را ﺑﺮآورده ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻘﻴﺎسﻫﺎي ﻛﻤ‪‬ﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ از ﭘﮋوﻫﺶ و ﻛﺎرﺑﺮد را ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ‪ ،‬دﻻﻳﻞ ﻣﺤﻜﻤﻲ وﺟﻮد دارد‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ وﻳﻠﻴﺎم اﻟﻴﻨﮓ )‪ (1985 ،1984 ،1975‬ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻈﺮي اﻳﻦ اﻣﺮ را ﭘﻲرﻳﺰي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﻴﻨﮓ ﺑﺎ ﻧﮕﺮش ﺑﻪ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ واﺳﻄﻪاي ﻛﻪ ﺗﻀﺎد ﻣﻴﺎن ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﻪ را ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻞ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻀﺎد ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺪادي از ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺤﺘﻤﻞ را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺳﻮدﻣﻨﺪي و ﻛﺎرآﻳﻲ اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ را در ﻛﺴﺐ ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻟﺨﻮاه ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫ﻛﺮد و ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺎس اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻬﺎﻳﻲ را اﻧﺠﺎم داد‪» :‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﺠﺎري ﺑﺮاي ﮔﺰﻳﻨﺶﮔﺮي وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻨﺠﺎر‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص ﭼﻪ اﻧﺘﺨﺎبﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻨﺪ )‪ ،1975‬ص ‪(20‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ اﻟﻴﻨﮓ )‪ (1984‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ‪ ،‬اﺑﺰارﻫﺎي ادراﻛﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻳﻦ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ و ﺗﻬﻴﻪ اﺻﻮل‬
‫راﻫﻨﻤﺎ ﺑﺮاي ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﮕﻮي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ رﻳﺎﺿﻲِ وﺿﻌﻴﺘﻲ را ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ اﻧﺘﺨﺎب اﺳﺖ‬
‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ راه ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻣﺜﻞ اﺣﺘﻤﺎل‪ ،‬ﺳﻮدﻣﻨﺪي وﻛﺎرآﻳﻲ را در راﻫﺒﺮدﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و آزﻣﻮن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻛﺎرورز اﻧﺘﺨﺎب ﻏﺮﻳﺰي‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺎداﻧﻪ ﻳﺎ »اﻧﺘﺨﺎبﻫﺎي ﺣﺴﺎس« در‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻛﻤ‪‬ﻲ و ﻋﻴﻨﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺧﻮب اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﮕﻮي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ اﻟﻴﻨﮓ و اﻟﮕﻮي ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﻴﺰ‬
‫ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻗﻴﻖﺗﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺘﻀﻤﻦ اﻧﺘﺨﺎب راﻫﺒﺮدي ﻣﺠﺰا و ﺑﺪون درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮان‬
‫)‪(1‬‬
‫درﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از روشﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ را ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮد ﻛﻪ در آن ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي »ﺑﺎزﻳﮕﺮ« ﺑﻪﻋﻨﻮان‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫راﻫﺒﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎزﻳﮕﺮان دﻳﮕﺮ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي‬
‫واﻗﻌﻴﺖ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ را از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﺮﻣﺸﻖ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﭼﻬﺎرﭼﻮب راﻫﺒﺮد ﻛﺎرورز ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬
‫ﻣﻄﻠﻮب ارﺗﺒﺎط دارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ اﺗﻜﺎي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻴﺪي‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮاﮔﺮد رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه‬
‫در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺮاي ﺗﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮاﮔﺮد ﻛﻠﻲ‬
‫ﺗﻀﺎد و ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ آن در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي وﻳﮋهاي را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻳﻚ‬
‫ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺬاﻛﺮه ﺧﺎص و اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻣﻄﻠﻮب ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزي‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻠﻲ‬

‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي رﺷﺘﻪ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺟﺪﻳﺪي اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﺳﺎل ‪ 1928‬ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺟﺎن ﻓﻮن ﻧﺌﻮﻣﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎل‬
‫‪ 1944‬ﻓﻮن ﻧﺌﻮﻣﺎن و اﺳﻜﺎر ﻣﻮرﮔﻦاﺷﺘﺮن اﺛﺮ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ و رﻓﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدي )‪ (2‬را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﻮﻳﺲ )‪ (1983‬در‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ آن اﻇﻬﺎر داﺷﺖ »ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان روﻳﺪادﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺑﺎزيﻫﺎي‬
‫راﻫﺒﺮدي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد« )ص ‪.( X‬‬
‫‪139‬‬
‫در آﻏﺎز دﻫﻪ ‪ 1950‬ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻘﺎﻟﻪ درﺑﺎره روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺑﺎزيﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫روشﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺑﺎزيﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭼﺎﻧﻪزﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺬاﻛﺮه ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﺗﻀﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﺎن از ﻧﻈﺮﻳﺔ‬
‫ﺑﺎزيﻫﺎ ﺑﺮاي اﻟﮕﻮﺳﺎزي ﻫﺪﻳﻪدﻫﻲ‪ ،‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻫﺪاﻳﺎ و ﻧﻔﻮذ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬روانﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي را ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺗﻮﺳﻌﻪ دادهاﻧﺪ و روانﭘﺰﺷﻜﺎن از اﺑﻌﺎد ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻋﺘﻴﺎد و اﺿﻄﺮاب اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻓﻮاﻳﺪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﺑﻪوﻳﮋه در ﻋﻠﻮم اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪاﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي‬
‫و ﺗﻜﻮﻳﻦ آرا‪ ،‬دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ و ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺋﺘﻼف و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻗﺪرت ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ در‬
‫وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻛﺴﺐوﻛﺎر ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ رواﺑﻂ ﻛﺎر‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻛﺎرﺗﻞﻫﺎ و ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري و رﻓﻊ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﺣﺘﻲ در ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار‬
‫)‪(3‬‬
‫و درواﻗﻊ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ در ارﺗﺒﺎﻃﺎت از ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﺑﻪﻧﺪرت اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻋﻮض ﺑﻪ ﺑﺎزيﻫﺎﻳﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺬاﻛﺮه از راه ﺷﺒﻴﻪﺳﺎزي آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزي ﻣﺮﺗﺒﻂ وﻟﻲ ﺑﺎ آن ﺗﻔﺎوت ﺑﺴﻴﺎر دارد‪.‬‬
‫ﻟﻮﻛﺎس )‪ (1972‬ﺗﻌﺎرﻳﻒ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺳﺎﺳﻲ زﻳﺮ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮاﮔﺮد رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺳﺎزد‪:‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻳﺎﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺗﻀﺎد و‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن داراي ﻋﻼﻳﻖ ﺧﺎص ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻀﺎد اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﺻﺮف ﻳﺎ ﻧﺎﺑﻬﻨﺠﺎرياي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫درﻣﺎن ﻳﺎ اﺻﻼح ﺷﻮد ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻤ‪‬ﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ آن ﻋﻮاﻣﻠﻲ را ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺎدي و ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺠﺰا ﺳﺎزد و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮان ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺪفﻫﺎي ﻣﺘﻀﺎدي را درﺳﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راهﺣﻞﻫﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺎزي از ﺑﺎزﻳﮕﺮاﻧﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻴﺎن‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از راهﻫﺎي ﺑﺪﻳﻞ‪ ،‬آن راﻫﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﻠﻮب را ﺑﻪﺑﺎر آورد‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﻗﺎﺋﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮي ﺑﺎزي ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺎﻟﻘﻮهاي را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺷﺨﺺ اﻧﺘﻈﺎر وﻗﻮﻋﺶ را ﻣﻲﻛﺸﺪ و اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻧﺤﻮ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ در ﭘﺮﺗﻮ‬
‫راهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ روي ﺣﺮﻳﻒ ﺑﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻤﻜﻦ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺳﺮﻣﺸﻘﻲ ﻫﻨﺠﺎري‬
‫ﺑﺮاي رﻓﺘﺎر ﺑﺨﺮداﻧﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ اﻋﻀﺎﻳﺶ ﻫﺪفﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارﻧﺪ اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ )ص ‪.(19‬‬
‫ﺣﺘﻲ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻠﻲ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزي در ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ روﺷﻦ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬اول اﻳﻦﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي‬
‫ﻓﺮض را ﺑﺮ وﺟﻮد دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ »ﺑﺎزﻳﮕﺮ« ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﻣﻨﻈﻮر ﻳﻚ ﺑﺎزﻳﮕﺮ را ﻛﺎرورز رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺑﺎزﻳﮕﺮ دﻳﮕﺮ را ﻳﻚ ﮔﺮوه‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ در داﺧﻞ ﻳﺎ ﺧﺎرج ﺳﺎزﻣﺎن درﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎزﻳﮕﺮ رﻗﻴﺐ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺜﻼً ﻳﻚ ﮔﺰارﺷﮕﺮ( ﻳﺎ اﻓﺮاد زﻳﺎدي‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ واﺣﺪ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻣﺜﻼً ﺷﺮﻛﺖ رﻗﻴﺐ‪ ،‬ﮔﺮوه ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻳﺎ ﮔﺮوه ﻧﻔﻮذ ﺷﻬﺮوﻧﺪي(‪.‬‬
‫در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﻫﺮﻛﺲ ﻋﻼﻳﻖ ﻳﺎ ﺑﻲﻣﻴﻠﻲﻫﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد‪ .‬ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺎﻳﺪ »ﺑﺎزيﻫﺎ« ﻳﺎ راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي‬
‫دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻓﺮد ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺴﻨﺠﺪ ﻛﻪ اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎ و ﻋﻼﻳﻖ ﺧﺎص ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭼﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫دﺳﺖﻛﺎري ﻛﻨﺪ ﻛﻪ درﻗﺒﺎل ﺑﺎزﻳﮕﺮان دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﻲ از‬
‫ﻳﻚ »ﺑﺎزي« ﺳﺎده رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲآورﻳﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎً ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺧﺒﺮي را راﺟﻊ ﺑﻪ‬
‫‪140‬‬
‫درآﻣﺪﻫﺎي ﺳﻪﻣﺎﻫﻪ ﺧﻮد ﭘﺨﺶ ﻛﻨﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺷﻬﺮت ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻗﺒﻞ از رﻗﻴﺐ اﺻﻠﻲ ﺧﻮد ﺧﺒﺮ‬
‫درآﻣﺪﻫﺎﻳﺶ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﻨﺪ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦﺻﻮرت ﭘﻮﺷﺶ ﺧﺒﺮي ﻣﺸﺘﺮك ﺳﺒﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻛﻤﺘﺮ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﺻﻄﻼح ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﺒﻴﻪ وﺿﻌﻴﺖ »دوﺋﻞ« اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺪﻳﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﺪ و در آن راه و روش دوﻃﺮف ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺎرورزان اﻳﻦ ﺑﺎزي را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻏﺮﻳﺰه و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻗﺒﻠﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺻﻮل راﻫﻨﻤﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﺪام راﻫﺒﺮد ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮاي ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي زﻣﺎنﺑﻨﺪي »دوﺋﻞ« ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﺑﺎ‬
‫ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻛﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ از ﺑﺎزي ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد ﺑﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻛﻤ‪‬ﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ارﺗﺒﺎط دارد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ اوﻗﺎت‬
‫ﭘﻲﺑﺮدن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﺎد ﻋﺪدي آﺳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻳﻚ ﭘﺎداش ﻣﺎﻟﻲ ــ ﻣﺬاﻛﺮات ﻛﺎرﮔﺮي درﺑﺎره اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ در ﺣﺪ ﻣﻄﻠﻮب ﻳﺎ ﺑﻬﺎي دﻟﺨﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﻛﺎﻻ ــ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪي اﻏﻠﺐ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ ﻏﻴﺮﭘﻮﻟﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬در زﺑﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﮔﺰارش ﻣﻄﻠﻮب ﺧﺒﺮي‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن دﻟﺨﻮاه ﻳﺎ روﻳﺪادي ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺧﻨﺜﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪاً ﻛﻪ ﻣﺒﺤﺚ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪيﻫﺎي ﻏﻴﺮﭘﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﺑﺎزﻳﮕﺮان اﺟﺎزه ﺧﻮاﻫﺪ داد ﻛﻪ ارزش ﻧﺘﺎﻳﺞ را ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻤ‪‬ﻲ درﺟﻪﺑﻨﺪي ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻛﻞ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺻﻠﻲ ﻛﺎرورز رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬ﺗﻮﻓﻴﻖ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻫﺪفﻫﺎ و راﻫﺒﺮدﻫﺎي دﻳﮕﺮان )ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ داﺧﻠﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ( ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﺑﺎ ﻫﺪفﻫﺎ و راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺧﺎص ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻛﺎرورز ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺘﺎج راﻫﺒﺮد دﻳﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ روﺷﻲ روﺷﻦ و ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ ﺑﺮاي ﺗﻮاﻓﻖ‬
‫درﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﻫﻤﮕﺎن را در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺧﻮد ﻣﻠﺤﻮظ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺮﻳﻒ و دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻫﺪفﻫﺎ و ﺗﺪوﻳﻦ‬
‫راﻫﺒﺮدي ﺑﻬﻴﻨﻪ‪ ،‬ﺟﻮﻫﺮه ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان‪ ،‬ﺑﺎزيﻫﺎ را ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻛﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺎزيﻫﺎي ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﺳﺎده ﺑﺎزيﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻫﺮاﻧﺪازه ﻳﻚ ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﺑﻬﺘﺮ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮي وﺿﻊ ﺑﺪﺗﺮي‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮدن ﺑﺎزﻳﮕﺮ اﻟﻒ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺎﺧﺖ ﺑﺎزﻳﮕﺮ ب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎزيﻫﺎي ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎزيﻫﺎي ﺑﻘﺎ و ﻓﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﺤﺼﺎر‪ ،‬ﺑﺎزي‬
‫)‪(4‬‬
‫ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎزي ﭘﻮﻛﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪.‬‬
‫در ﻧﮕﺎه اول ﺑﺴﻴﺎري از وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻳﻚ ﮔﺰارﺷﮕﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‬
‫دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﻠﻨﻲ ﺷﻮد ﻟﻄﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﺷﻬﺮت ﺷﺮﻛﺖ وارد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ــ اﻣﺎ اﻧﺘﺸﺎر آن در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻌﺮوﻓﻴﺖ‬
‫ﮔﺰارﺷﮕﺮ را ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﺑﺎﺧﺖ ﺷﺮﻛﺖ اﻟﻒ ﺳﻮد ﮔﺰارﺷﮕﺮ ب اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﻧﺘﺸﺎر »اﺳﻨﺎد ﭘﻨﺘﺎﮔﻮن« از ﺳﻮي روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﻴﻮﻳﻮرك‬
‫ﺗﺎﻳﻤﺰ را ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎزي ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮد‪.‬‬
‫درواﻗﻊ روﻳﻜﺮد ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ داراي دامﻫﺎﻳﻲ واﻗﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت آﻧﭽﻪ در ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎزي ﺻﺮﻓﺎً رودرروي ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ ﺑﻪﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﻤﻼً ﻓﺮﺻﺖﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻴﺎن دوﻃﺮف در ﺧﻮد ﭘﻨﻬﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﺮدو ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻔﻊ‬
‫ﺑﺒﺮﻧﺪ ــ ﻳﺎ دﺳﺖﻛﻢ ﻳﻜﻲ از دوﻃﺮف آنﻗﺪرﻫﺎ ﻫﻢ زﻳﺎن ﻧﺒﻴﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد ﺑﻪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺸﺪار داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎزيﻫﺎي ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﻛﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‬
‫ﻣﻄﻠﻮب را از ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دﺷﻮار از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻤﻜﺎري از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪» .‬ﻣﺎﻧﻊﺗﺮاﺷﻲ« ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎزي ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪﻧﺪرت ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻪﺑﺎر ﻣﻲآورد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻋﺘﺮاض ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻋﺖ ﺳﻜﻮت ﺧﺒﺮي ﻛﻪ در ﭘﻲ اﻧﻔﺠﺎر ﺳﻔﻴﻨﻪ‬
‫»ﭼﻠﻨﺠﺮ« در ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 1986‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﺧﻄﺮ اﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ رﺳﺎﻧﻪاي را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺑﺎزي دﻓﻊاﻟﻮﻗﺖﻛﻨﻨﺪه ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ ﺑﻪروﺷﻨﻲ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﻳﻜﻲ از ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺧﺪﻣﺎت ﻛﺎرورز رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزيﻫﺎي در ﻇﺎﻫﺮ ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺮهﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪141‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻮد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺎ را ﺑﻪ دو‪‬ﻣﻴﻦ دﺳﺘﻪ ﻣﻬﻢ ﺑﺎزيﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ دﺳﺘﻪاي ﻛﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮق‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزيﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ‪ .‬ﺑﺎزيﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﻓﺮﺻﺖﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺬاﻛﺮه و‬
‫ﮔﻔﺖوﮔﻮي اﺳﺘﺎداﻧﻪ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي وﺿﻌﻴﺖ را ﺑﺴﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺑﺎزﻧﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻫﺮﻛﺲ ﻧﻔﻊ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﻲ ﺑﻪدﺳﺖ آورد‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎزيﻫﺎي ﻏﻴﺮﺟﻤﻊﺻﻔﺮ ﺟﻮﻫﺮه ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎزيﻫﺎ از ﻫﻤﺎن دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ »ﺗﺠﺮﺑﻲ« ﻛﺎرورزان ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬
‫ﻛﺎرورزان وﻗﺘﻲ درﺑﺎره ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت و ﺷﻢ ﺧﻮد ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ روش ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺑﺰارﻫﺎي‬
‫ﻛﺴﺐوﻛﺎر ﺧﻮد‪.‬‬
‫درواﻗﻊ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت و اﻟﻬﺎم ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺻﻼح ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﻮر ﻧﺎﻣﻠﻤﻮس ﺑﻪﺻﻮرت اﺑﺰارﻫﺎي‬
‫رﻳﺎﺿﻲ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي درآورده ﺷﺪه و ﺑﺎ روشﻫﺎي ﺻﻮري آن ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺑﺰارﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻛﻪ در آن اﻧﺘﺨﺎب »ﺷﻢ و ﻏﺮﻳﺰهاي« ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻣﻔﺮوض ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻨﻴﻢ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب‪ ،‬آن ﻧﺘﻴﺠﻪ را اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ اﺑﺰارﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ راﻫﺒﺮد ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﺑﻬﺘﺮ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﻢ ﻗﻮي ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﺎ اﮔﺮ ﻛﺎرورز ﺑﺎ ﻣﻌﻀﻠﻲ درﮔﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﭼﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻪدﺳﺖ آورد‪ .‬در‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﺗﻤﺎم ﺑﺎزﻳﮕﺮان را ﺧﺸﻨﻮد ﻛﻨﺪ و از اﻳﻦ رو ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻤﻜﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻻﻳﻞ وﻗﻮع ﺑﻦﺑﺴﺖﻫﺎ و »ﺷﻜﺴﺖﻫﺎي« رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده و ﺗﻮام ﺑﺎ‬
‫ﺣﺴﻦﻧﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ رخ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﺎزيﻫﺎي ﻏﻴﺮﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻴﺎن ﺑﺎزﻳﮕﺮان اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺎﺳﻲ دارد؛ زﻳﺮا ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﻘﻂ »ﺑﺮدن« ﻳﺎ »ﺑﺎﺧﺘﻦ« ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎزﻳﮕﺮان را ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﻣﻨﺘﻔﻊ ﺳﺎزد‪ .‬درواﻗﻊ ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در آﻏﺎز‬
‫»اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎﻳﻲ« را ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ واﮔﺬار ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﺎداﺷﻲ را ﻛﻪ ﺑﻌﺪاً ﻧﺼﻴﺒﺶ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪،‬‬
‫ﺑﺎزيﻫﺎي ﻏﻴﺮﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي را ﺑﺮاي ﻫﻤﻜﺎري در ﺧﻮد ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ واﻗﻌﻪ اﻧﺘﺸﺎر اﺳﻨﺎد ﭘﻨﺘﺎﮔﻮن‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرزي از ﺑﺎزي ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ »ﺟﺎﻧﺴﻮن اﻧﺪ ﺟﺎﻧﺴﻮن« ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻣﻄﻠﻊ ﻧﮕﻪداﺷﺘﻦ‬
‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ در ﻃﻮل »ﺑﺤﺮان ﺗﺎﻳﻠﻨﻮل« ‪ 1982‬دﻗﻴﻘﺎً ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﺑﺎزي ﻏﻴﺮﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ آن ﻫﻤﻜﺎري‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﻫﻤﻪ را اﻓﺰاﻳﺶ داد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎزيﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري و ﺗﻌﺎون ﺻﻮرت ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎزيﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎزﻳﮕﺮي ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ )ﻣﺜﻞ ﻧﺒﻮد ﻣﻬﺎرت‪ ،‬ﻓﻘﺪان ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻳﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻧﻌﻄﺎفﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻛﻪ دﺳﺖ اﻓﺮاد را ﻣﻲﺑﻨﺪد( ﻧﺘﻮاﻧﺪ رﻓﺘﺎري‬
‫ﺗﻌﺎونآﻣﻴﺰ و ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﮔﺮوه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ از ﺑﺎزي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﺑﺎزﻳﮕﺮان دﭼﺎر ﺳﺨﺘﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫درواﻗﻊ ﺷﺮﻛﺖ در ﺑﺎزي ﻏﻴﺮﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻜﺮري ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ و‬
‫آﺳﻴﺐ ﻫﻤﻪﮔﻴﺮ در اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در رواﺑﻂ رﺳﺎﻧﻪاي‪ ،‬ﺑﺎزيﻫﺎي ﻏﻴﺮﺗﻌﺎوﻧﻲ ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ‬
‫اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﺑﺎزﻳﮕﺮان رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﺸﻜﻮﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻣﻘﺎم ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳﻪ اﺟﺮاﻳﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﻲﺗﻮان از ﻃﺮﻳﻖ وي ﮔﺰارش ﻣﻔﻴﺪي ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬ﻣﺪﻳﺮ ﻣﺤﺘﺎط ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮل رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ دﺳﺘﻮر دﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ را رد ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاي اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺰارش از دﺳﺖ ﻣﻲرود و ﻣﺴﺌﻮل رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد را از دﺳﺖ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﺪ و ﺑﺎزﻳﮕﺮ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ از اﻳﻦ ﻛﺎر اﺟﺘﻨﺎب ورزد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫ﺑﺎزيﻫﺎ را ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﺮ ﻫﻔﺘﻪ در ﻧﻤﺎﻳﺶﻫﺎي ﻣﺠﻠﻪ ﺧﺒﺮي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺷﺎﻫﺪﻳﻢ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرز اﻳﻦ ﻣﻮرد ﮔﺰارش رﺳﻮاي »‪ 60‬دﻗﻴﻘﻪ« ﻣﺘﻌﻠﻖ‬
‫‪142‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﻫﺴﺘﻪاي »اﻳﻠﻲﻧﻮﻳﺰ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺎزي ﻏﻴﺮﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ را ﺑﻪﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ و ﻃﻲ آن ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﺷﺮﻛﺘﻲ از راﻫﺒﺮد‬
‫ﺗﻌﺎوﻧﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺎزﻳﮕﺮ رﺳﺎﻧﻪاي راﻫﺒﺮدي ﺗﻮام ﺑﺎ ﺳﻮءﻧﻴﺖ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫درواﻗﻊ ﻫﻤﻜﺎري در ﺑﺎزيﻫﺎي ﻏﻴﺮﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺴﺒﻲﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎزي ﻏﻴﺮﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ ﻫﻤﻜﺎري‬
‫را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻃﻴﻒ ﮔﺴﺘﺮدهاي اﺟﺮا ﺷﻮد ﻛﻪ از ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺎ ﻋﺪم ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺎﻣﻞ اﻣﺘﺪاد ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎزﻳﮕﺮان اﻃﻼﻋﺎت را از ﺑﺎزﻳﮕﺮان دﻳﮕﺮ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﻨﻨﺪ؛ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ درﺑﺎره ﻫﺪفﻫﺎ و اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨﺪه ﺑﺪﻫﻨﺪ؛ اﻣﻜﺎن دارد ﺑﺎ ﺑﺎزﻳﮕﺮان دﻳﮕﺮ زدوﺑﻨﺪ ﻛﻨﻨﺪ؛ و ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﻧﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎ ﻛﺎرآﻳﻲ دارد‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﻦﺑﺴﺖﻫﺎي ﻏﻴﺮﺿﺮوري ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ )در‬
‫ﺻﻮرت اﻓﺸﺎﺷﺪن( ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻣﻌﻜﻮس ﺑﺮاي ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﺑﺪﻧﻴﺖ ﺑﻪﺑﺎر آورد‪ .‬اﻳﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ درﮔﻴﺮ‬
‫در ﻫﺮﺣﺎل ﺷﺮﻛﺖ در ﺑﺎزيﻫﺎي ﻏﻴﺮﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ از ﺑﺴﻴﺎري ﺟﻬﺎت‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ از اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﺎن راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ درﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﻫﻤﻜﺎري و دادن »اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي«‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ وﻗﺖﻫﺎ ﻛﺎرورز ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاﺳﺎس راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺑﺎزﻳﮕﺮان دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺣﺪس ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎرورزان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮاي ﭘﻲﺑﺮدن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬از ﻏﺮﻳﺰه‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﮔﺎﻫﻲ از ﺑﺨﺖ و اﻗﺒﺎل ﻣﺪد ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﻨﻈﺮ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺪﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻴﻬﻮدهاي ﻧﺎﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﺣﺪﺳﻲ ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﻪﺗﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺻﻮﻻً ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي از رﻫﻨﻤﻮنﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺑﺎزي ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ دﻗﺖ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻏﺮﻳﺰي ﺑﺎﻻ ﻣﻲرود ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻋﻤﻞ ﻛﺮد ﺗﺎ‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﻮد ﻣﻤﻜﻦ ﺗﺄﻣﻴﻦ و وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺎزﻳﮕﺮان راهﺣﻞ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ رﻫﻨﻤﻮنﻫﺎ ﭼﻴﺴﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد؟‬
‫ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي‬

‫ﺗﺎ اﻳﻦﺟﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﺮاﮔﺮد رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي‬
‫ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ و ﻏﻴﺮﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻣﻴﺎن دو رﺷﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﺳﺮﻣﺸﻘﻲ ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﺮ درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ اراﺋﻪ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ راهﻫﺎي ﺑﺪﻳﻞ و دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻳﻚ راهﺣﻞ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ آزﻣﻮدن ﭼﻨﺪﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً از دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﺑﺎ آن ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻲﺷﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي اﻏﻠﺐ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻧﻮع ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﺳﺮوﻛﺎر دارﻧﺪ ﻛﻪ در وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ دﺧﻴﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎنﺑﻨﺪي و اﻋﻼن اﻃﻼﻋﺎت از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﻤﻮلﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻫﺮدو ﺣﻮزه ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬
‫ﺑﺎزيﻫﺎي زﻣﺎنﺑﻨﺪي‪ .‬ﻛﺎرورزان ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻧﺪ ﻣﺪام ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎﻳﻲ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ در آن زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺧﺒﺮي درﺑﺎره ﻣﺤﺼﻮل ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﺮاي ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮد؟ ﺧﺒﺮ واﮔﺬاري ﺳﻲ اي او )‪ (CEO‬ﭼﻪﻣﻮﻗﻊ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﭘﺨﺶ ﺷﻮد؟ آﻳﺎ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻃﺮح از ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻛﺎرﻛﻨﺎن راﺟﻊ ﺑﻪ ﺷﺎﻳﻌﻪ ﺗﻮﻗﻒ ﻣﻮﻗﺘﻲ ﻛﺎر اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﺪ ﻳﺎ‬
‫اﻳﻦﻛﻪ ﻃﺮحﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در ﻣﻴﺎن ﺑﮕﺬارد؟‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎً درﺑﺎره زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﺑﺎﻳﺪ در وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﭼﻪ اﻗﺪاﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ :‬ﺷﺨﺺ‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺮﻳﻒ ﭼﻪ ﻣﻮﻗﻊ اﻃﻼﻋﻴﻪاي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﭼﻪ ﻣﻮﻗﻊ در ﺟﺮﻳﺎن ﻳﻚ وﺿﻌﻴﺖ دﺷﻮار ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ؛ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺧﺒﺮ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ در ﻫﺮ روز ﻓﺮﺿﻲ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ و ﺗﺄﺛﻴﺮ آن ﺑﺮ ﮔﺰارش ﻳﻚ روﻳﺪاد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪143‬‬
‫ﻛﺎرورزان در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺎداﻧﺴﺘﻪﻫﺎ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺷﻢ و ﺑﺨﺖ و اﻗﺒﺎل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و در دل دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫درﺳﺖ ﺣﺪس زده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎرورزان در دﺳﺘﻪاي از ﺑﺎزيﻫﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺎزيﻫﺎي زﻣﺎنﺑﻨﺪي‬
‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎ را اﻏﻠﺐ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ دﺳﺘﻪ ﻓﺮﻋﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﺑﺎزيﻫﺎي زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﻳﻌﻨﻲ دوﺋﻞ اﻟﮕﻮﺳﺎزي ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫زﻣﺎنﺑﻨﺪي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي دوﺋﻞ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻗﺎدر ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد ﻫﻤﻴﺸﻪ »ﺑ‪‬ﺮد« را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺷﺎﻧﺲ ﺧﻮد را در‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮﻳﻦ زﻣﺎنﺑﻨﺪي و ﻣﺤﺘﻤﻞﺗﺮﻳﻦ »ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ« ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺣﺪ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ واﻗﻌﻪاي را ﻛﻪ در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ :‬ﺷﺮﻛﺖ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ »آي ـ ﺑﻲ ـ ﺳﻲ« ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪاي را‬
‫در »آﻟﻔﺎوﻳﻞ« اداره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ از ﺳﺎﺑﻘﻪ اﻳﻤﻨﻲ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻳﻚ روز ﺳﺎﻋﺖ ﺷﺶ ﺻﺒﺢ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ آﻗﺎي‬
‫»آﻳﻪ« ﺗﻠﻔﻨﻲ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ در ﻧﻘﻄﻪاي از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺷﻜﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎرﮔﺮان درﺗﻼﺷﻨﺪ ﻣﺤﻞ ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﻟﻮﻟﻪ را‬
‫ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺳﺎﻋﺖﻫﺎ ــ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ــ ﻃﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ ﺗﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻮد‪.‬‬
‫آﻗﺎي آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ z‬اﻻن ﻳﻚ زﻣﺎن ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل ﺧﺒﺮي اﺳﺖ‪ :‬روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺻﺒﺢ ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ؛ ﺧﺒﺮ ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﻲ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﭘﺨﺶ ﺷﻮد؛ اﻣﺎ‬
‫ﮔﺰارش ﺧﺒﺮي رادﻳﻮ و اﺧﺒﺎر ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﻲ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ z‬اﮔﺮ ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ زود ﺑﺮﻃﺮف ﺷﻮد ﺗﺄﺛﻴﺮي در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﭘﻴﺶ ﻧﻤﻲآﻳﺪ و ﻣﻮﺿﻮع ارزش ﺧﺒﺮي ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫اﮔﺮ اﻳﻦ وﺿﻊ ﺗﺎ ﺑﻌﺪازﻇﻬﺮ دوام ﻳﺎﺑﺪ ﻧﺸﺖ ﮔﺎز ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺒﺐ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ z‬ﻫﺮﻗﺪر آﻳﻪ ﺑﺮاي اﻧﺘﺸﺎر ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻞ ﺷﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪزودي ﺣﻞ ﻧﺸﻮد‪،‬‬
‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻓﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﻮد ﺑﻴﺎﻧﻴﻪاي زودﻫﻨﮕﺎم و ﻋﺠﻮﻻﻧﻪ ﺻﺎدر ﻛﻨﺪ‪ ،‬وي )و ﺷﺮﻛﺖ(‬
‫ﻓﺎﻗﺪ اﻃﻼﻋﺎت درﺳﺖ و ﺑﻲﺻﻼﺣﻴﺖ ﺟﻠﻮه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﺸﺖ ﮔﺎز را از ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻏﻴﺮ از ﺷﺮﻛﺖ آي ـ ﺑﻲ ـ ﺳﻲ ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺰارش ﻣﻨﻔﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد واﺗﻬﺎم‬ ‫‪z‬‬
‫ﺳﺮﭘﻮشﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﺮ ﺧﺒﺮ ﻣﻄﺮح ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻫﺮﭼﻪ زﻣﺎن ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺸﺖ ﮔﺎز ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ ﺷﻮد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺎﺧﺒﺮﺷﺪن رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻪ وﻗﺖ ﺑﺎﻳﺪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ را ﻣﻄﻠﻊ ﻛﻨﺪ؟ ﻳﺎ اﺻﻼً آﻳﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪاي ﺻﺎدر ﻛﻨﺪ؟‬
‫اﮔﺮ آﻳﻪ از ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ اﻃﻼع داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪاش را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎزي ﻛﻼﺳﻴﻚ دوﻧﻔﺮه ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ اﻟﮕﻮﺳﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ ــ‬
‫دوﺋﻠﻲ ﻛﻪ در آن ﻳﻚ ﻃﺮف ﺧﻮد او و ﻃﺮف دﻳﮕﺮ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دوﺋﻞ ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﮔﺰارش ﺧﺒﺮي ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ‬
‫درﺑﺎره اﻳﻦ ﺑﺤﺮان ﻳﻚ »ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ« ﺑﺮاي رﺳﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ‪» .‬ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ« آﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻬﺎرﻛﺮدن ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺤﺮان‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺑﺎﺧﺒﺮﺷﺪن ﻣﺮدم از آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫وي زﻣﺎﻧﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ راه ﻧﺸﺖ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد )زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺤﺮان دﻳﮕﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﺧﺒﺮي ﻧﺪارد(‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ آﻗﺎي آﻳﻪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻮم ﺷﻜﺴﺖ دﻫﺪ و اﻋﻼم ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اوﺿﺎع دﺳﺖﻛﻢ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﻧﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﻗﺪر‬
‫ﻛﻪ دﻳﺮﺗﺮ ﺷﻠﻴﻚ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻦ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ــ در اﺻﻄﻼح دوﺋﻞ ﺷﺎﻧﺲ ﻣﻄﻤﺌﻦﺗﺮي ﺑﺮاي‬
‫واردآوردن ﺿﺮﺑﻪ در اﺧﺘﻴﺎر دارد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬دوﺋﻞ را ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎﺧﺖ زﻳﺮا ﻛﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺎ رﺳﺎﻧﺪن ﮔﺰارش ﺧﻮد‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم اوﻟﻴﻦ ﺷﻠﻴﻚ را ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي اﺻﻞ ﺣﺪاﻗﻞ ﺣﺪاﻛﺜﺮ )‪ (minimax‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راهﺣﻠﻲ رﺿﺎﻳﺖﺑﺨﺶ وﺿﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫آﻗﺎي آﻳﻪ ﺑﺎ ﺳﻨﺠﺶ ﻳﻚ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻓﺘﺎده‪ ،‬در ﻗﺒﺎل ﺧﻄﺮ ﭘﻴﺶدﺳﺘﻲ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ در اﻋﻼم ﺧﺒﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﻧﻮع راﻫﺒﺮدي ﻛﻪ‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﺎﺧﺖ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎرش را ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ دﻧﺒﺎل ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ آﻗﺎي آﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺎﻛﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ و اﺟﺎزه دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺤﺮان‪،‬‬
‫‪144‬‬
‫ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻄﺮحﺷﺪن ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ ،‬ﻣﻬﺎر ﺷﻮد‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ آﻗﺎي آﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺰارﺷﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ‬
‫ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﺑﻪدﺳﺖ آورده اﺳﺖ »ﺿﺮﺑﻪ« ﺧﻮد را وارد آورد‪ .‬اﻳﻦ اﻗﺪام ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪاﻧﺪازه ﺻﺒﺮﻛﺮدن ﺗﺎ رﻓﻊ‬
‫ﺑﺤﺮان ﺑﻲﻋﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از ﻓﺮﺻﺖدادن ﺑﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ در ﭘﻴﺶدﺳﺘﻲ در ﺷﻠﻴﻚ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ راﻫﺒﺮد ﺑﻪ روﺷﻨﻲ آن ﭼﻴﺰي را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرورز ﺑﻪﻃﻮر ﻏﺮﻳﺰي اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ آﻗﺎي آﻳﻪ در رﻳﺎﺿﻴﺎت‬
‫اﺳﺘﻌﺪاد ﻣﻲداﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ اﻧﺘﺸﺎر ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻮد اﻳﻦ ﻏﺮﻳﺰه را آزﻣﺎﻳﺶ ﻛﻨﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً آن را ﺑﻬﺒﻮد‬
‫ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ‪1‬ـ‪ 10‬ﻧﺤﻮه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﮔﺰارش ﺧﺒﺮي )»اﺣﺘﻤﺎﻻت واردﻛﺮدن ﺿﺮﺑﻪ«( ﺑﺮاي آﻗﺎي آﻳﻪ و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺑﻪﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ ﻋﻼﺋﻢ )‪A(t‬‬
‫و)‪ m(t‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ )‪ 1- m(t‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﺷﺎﻧﺲ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺰارش را از دﺳﺖ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ .‬ﺗﻮاﺑﻊ )‪ a(t‬و )‪ m(t‬ﻫﺮدو از ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ‪ 1‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺻﻔﺮ زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺖ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ و ‪ 1‬زﻣﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ‬
‫)‪(5‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺻﻔﺮ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﻜﺴﺘﮕﻲﻟﻮﻟﻪ ﺗﻌﻤﻴﺮ ﺷﺪه ﻳﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻣﻠﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﺸﺖ ﮔﺎز ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ a(t‬و )‪ m(t‬ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻗﺎي آﻳﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺠﻴﻞ در اﻧﺘﺸﺎر ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ اﻣﺘﻴﺎزي ﺑﻪدﺳﺖ ﻧﻤﻲآورد‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ِ)‪ 1 -(m(t)>(t‬اﺳﺖ‪ ،‬آﻗﺎي آﻳﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻜﻮﺗﺶ وي را در وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻬﺘﺮي ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫)‪ 1- (m(t)<aِ(t‬ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي آﻗﺎي آﻳﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﻴﻪ ﺣﺪاﻗﻞِ ﺣﺪاﻛﺜﺮ‬
‫)‪ ، (minimax‬آﻗﺎي آﻳﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﻬﺘﺮ از )‪ 1- (m(t),a(t‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎري ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ زﻳﺎن راﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺣﺪ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﻮدداري از ﺻﺪور ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪1 =(m(t)=a(t)=1‬‬
‫ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻧﻤﻮدار ‪1‬ـ‪ 10‬ﺑﻪﺻﻮرت زﻣﺎن ‪ t 0‬ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ اﺣﺘﻤﺎﻻت ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﮔﺰارش ﺧﺒﺮي ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ رﻗﻢ ‪ 1‬ﺷﺪ‪ ،‬آﻗﺎي آﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺻﺎدر‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎزي آﻗﺎي آﻳﻪ ﺻﺎدرﻛﺮدن ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺣﺪود ﺳﺎﻋﺖ ‪ 12/45‬ﺑﻌﺪازﻇﻬﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي وي‬
‫ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮﻳﻦ زﻣﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ اﻣﺎ آﻗﺎي آﻳﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﺑﻴﺎﻧﻴﻪاي در زﻣﺎن ‪ t 0‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎل ﺷﻜﺴﺖدادن رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ را دﺳﺖﻛﻢ در زﻣﺎن‬
‫‪145‬‬
‫( )‪ a(t 0‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻊﻧﻈﺮ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل ﻛﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺴﺎب ﺣﺪﺳﻴﺎت آﻗﺎي آﻳﻪ ﻏﻠﻂ از آب‬
‫درآﻳﺪ و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺮ او ﭘﻴﺸﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬او ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دﺳﺖﻛﻢ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﺶ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزيﻫﺎي ﭼﺎﻧﻪزﻧﻲ‪.‬درواﻗﻊ ﻣﻌﺪودي از وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺎزيﻫﺎي ﻏﻴﺮﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ اﻟﮕﻮﺳﺎزي ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ »ﺑﺮﻧﺪه« و »ﺑﺎزﻧﺪه« ﻗﻄﻌﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎرآﻳﻲ را ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎ ﻫﺪف ﺑﺎزي ﺑﺮاي ﻫﺮدو ﺑﺎزﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺘﻴﺎزات ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺣﺪ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و اﻏﻠﺐ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ در ﻃﻮل ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺎزي ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺑﺎﻻﺑﺮدن ﻧﻔﻊ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮد اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﺑﺎزي دوﺋﻞ ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺬاﻛﺮهاي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮي‬
‫)‪(6‬‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﮔﺬران ﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت در وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﺣﺴﺎس ﺑﺎﺷﺪ‬
‫اﻣﺎ اﻟﮕﻮي ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎي روزﻣﺮه ﻧﻴﺰ‪ ،‬در وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺷﺮﻛﺖ را ﺑﺎ ﻧﻴﺎزﻫﺎ‬
‫و ﺗﻤﺎﻳﻼت دﻳﮕﺮ ﺣﺮﻳﻔﺎن ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺪاق دارد )ص ‪ .(30‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻛﻮﻟﻤﻦ )‪ (1982‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‬
‫دﻗﻴﻖﺗﺮ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزيﻫﺎ‪» ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ« ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻨﺎرﻳﻮي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﻮع ﺑﺎزي ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﻗﺎي اﺳﻤﻴﺖ ﻣﺪﻳﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺖ ‪ XYZû‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﺰرگ ﺑﺎ‬
‫‪ 5000‬ﻛﺎرﻣﻨﺪ و ﻛﺎرﮔﺮ در »آﻟﻔﺎوﻳﻞ«‪ ،‬ﺷﻬﺮي ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ وﺳﻌﺖ در زﻣﺮه ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬رﻛﻮد اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻲ‬
‫اﺳﺖ اداﻣﻪ دارد ﺧﺪﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در آﻟﻔﺎوﻳﻞ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻮد ﺷﺮﻛﺖ را ﺗﻨﺰل داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪﻳﺮ ارﺷﺪ ﺷﺮﻛﺖ ‪ XYZ‬ﺗﺎزﮔﻲ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪود ﭘﻨﺞدرﺻﺪ از ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺷﺮﻛﺖ ــ ‪ 250‬ﻧﻔﺮ ــ ﻇﺮف ﺷﺶ ﻣﺎه آﻳﻨﺪه از ﻛﺎر ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﻳﻦ ﻫﻨﻮز درﺑﺎره ﺑﺴﻴﺎري از اﻣﻮر‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻗﺎي اﺳﻤﻴﺖ ﻧﮕﺮان‬
‫ﮔﺰارش رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ درﺑﺎره اﻳﻦ اﻗﺪام اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا دﻓﻌﻪ ﭘﻴﺶ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻮاﻳﺪش ﺑﺨﺸﻲ از ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺧﻮد را اﺧﺮاج ﻛﺮد‪،‬‬
‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ درﺑﺎره آن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺷﺮﻛﺖ را راﺿﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺮحﻫﺎي‬
‫ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﻪاي ﺑﺮاي اﻧﻔﺼﺎل ﺑﻪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن اﺧﺮاﺟﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻳﻜﻲ از ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﺟﻮﻧﺰ‪ ،‬ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺎ روزﻧﺎﻣﻪ ﭘ‪‬ﺴﺖ آﻟﻔﺎوﻳﻞ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻠﻔﻦ ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﺴﺘﺨﺪم ﺷﺎﻳﻌﻪاي ﺷﻨﻴﺪه ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻗﺼﺪ دارد ﺑﻪ ﻛﺎر ‪ 500‬ﻧﻔﺮ ﺧﺎﺗﻤﻪ دﻫﺪ و ﻧﮕﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎرش را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺴﺖ ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻣﺪادي‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺮ ﭼﺎپ ﺑﺮود‪ :‬ﺧﺎﻧﻢ ﺟﻮﻧﺰ ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ وﻗﺖ دارد ﻛﻪ ﮔﺰارش را ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ .‬وي‬
‫اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺿﺮﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺷﺎﻳﻌﻪ اﺧﺮاج ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن اﺛﺮ ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﺧﺎﻧﻢ ﺟﻮﻧﺰ‬
‫ﺟﺎهﻃﻠﺐ اﺳﺖ و ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻲ در اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ ﺧﺒﺮ را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ آﻗﺎي اﺳﻤﻴﺖ ﺗﻠﻔﻦ ﻣﻲزﻧﺪ‪.‬‬
‫راﻫﺒﺮد آﻗﺎي اﺳﻤﻴﺖ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺧﺎﻧﻢ ﺟﻮﻧﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺬاﻛﺮه ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﮔﺰارﺷﻲ درﺳﺖ و ﻣﺴﺆﻻﻧﻪ ﺑﮕﻴﺮد؟‬
‫در آﻏﺎز ﻫﺮدو ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪﻳﺮان آﻧﻬﺎ ﺑﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﺸﺎن ﭼﻪ‬
‫واﻛﻨﺸﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ؟ آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﺗﺎ در آﻳﻨﺪه ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﻨﺪ؟ ﻳﻚ ﮔﺰارش ﻣﻄﻠﻮب ﭼﻘﺪر ارزش‬
‫دارد؟ ارزش اﻓﺸﺎﮔﺮي ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟ ﻣﺜﻼً ﺟﻮﻧﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﺳﻮﺳﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﺰارﺷﻲ ﺟﻨﺠﺎلآﻓﺮﻳﻦ ﭼﺎپ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺰارشﻫﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺮوش روزﻧﺎﻣﻪ ﻣﻲﺷﻮد و وي ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺮدﺑﻴﺮش را ﺧﺸﻨﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ او ﻣﺠﺒﻮر اﺳﺖ‬
‫اﻳﻦ وﺳﻮﺳﻪ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺸﻢ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ آﻗﺎي اﺳﻤﻴﺖ و ﺗﺄﺛﻴﺮ آن ﺑﺮ ﻧﻴﺎز وي ﺑﻪ اﺧﺒﺎر و اﻃﻼﻋﺎت در آﻳﻨﺪه ﺑﺴﻨﺠﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‬
‫اﺳﻤﻴﺖ ﻫﻢ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﺧﺎﻧﻢ ﺟﻮﻧﺰ را ﺳﺮﺑﮕﺮداﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ او ﺧﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﻮع‬
‫ﮔﺰارﺷﻲ ﻧﺼﻴﺒﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﭘﺲ از ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و اﺛﺮﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ آن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣﺘﻴﺎز ﻓﻮاﻳﺪ )ﻳﺎ اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎي( ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎرش‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دﻗﻴﻖ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻔﻴﺪي ﺑﺮاي ﻣﺬاﻛﺮه در ﻣﻮرد ﻳﻚ ﺳﺎزش ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل‬
‫‪146‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻓﺮاد را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻓﺮاد ﺧﻴﻠﻲ ﺧﻮب ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺗﺮﺟﻴﺤﻲ ﻧﻈﻴﺮ‬
‫آﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي روﺷﻦﻧﻤﻮدن اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﺧﻼﺻﺔ ﻫﻔﺖ ﭘﻴﺎﻣﺪ و ارزش ﻫﺮﻳﻚ از آﻧﻬﺎ را در‬
‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪1‬ـ‪ 10‬ﻓﺮاﻫﻢ آوردهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻲﭘﺮده ﺗﺎ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ را ﻣﻴﺎن اﺳﻤﻴﺖ و ﺟﻮﻧﺰ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﻣﻌﻴﺎر ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي از ‪10‬ــ ﺗﺎ ‪ +10‬ارزشﮔﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ و در آن ﺻﻔﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻋﻠﻲاﻟﺴﻮﻳﻪ دارد‪ .‬رﻗﻢ ‪10‬ــ‬
‫ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ و ‪ +10‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﺎﻳﺪه ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪1‬ـ‪10‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺘﺮﺗﺐ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﮔﺰارش ﺷﺮﻛﺖ * ‪XYZ‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ‬ ‫اﺛﺮﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪ اﺻﻠﻲ‬

‫اﺳﻤﻴﺖ ﺟﻮﻧﺰ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪+10‬‬ ‫ﻋﺪم ﮔﺰارش‪ :‬اﺳﻤﻴﺖ‬
‫‪0‬‬ ‫‪+8‬‬ ‫آراﻣﺶ رﺋﻴﺲ ﺷﺮﻛﺖ ‪XYZ‬‬ ‫و ﺟﻮﻧﺰ ﻣﻮارد اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ اﺧﺮاج‬
‫‪5‬ــ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ وﻳﺮاﺳﺘﺎر ﺧﺒﺮي‬ ‫را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ و‬
‫‪+8‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدي اﺳﻤﻴﺖ از ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺟﻮﻧﺰ‬ ‫ﺟﻮﻧﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﺪ‬
‫‪0‬‬ ‫‪2‬ــ‬ ‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺟﻮﻧﺰ از ﺗﻤﺎس‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ زﻣﺎﻧﻲ‬
‫‪+3‬‬ ‫‪+16‬‬ ‫ﺟﻤﻊ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻧﺘﺸﺎر ﻧﻴﺴﺖ‬

‫‪8‬ــ‬ ‫‪+10‬‬ ‫ﻋﺪم ﮔﺰارش‪ :‬اﺳﻤﻴﺖ‬
‫‪0‬‬ ‫‪+10‬‬ ‫آراﻣﺶ رﺋﻴﺲ ﺷﺮﻛﺖ ‪XYZ‬‬ ‫ﺑﺎ ﭘﺮﺣﺮﻓﻲ ﺟﻮﻧﺰ را ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫‪10‬ــ‬ ‫ﺧﺸﻢ وﻳﺮاﺳﺘﺎر ﺧﺒﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻮﻧﺰ ‪0‬‬ ‫و وي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ‬
‫‪2‬ــ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺧﺮﺳﻨﺪي اﺳﻤﻴﺖ‬ ‫ﮔﺮدآوري و آﻣﺎده ﭼﺎپ ﻛﻨﺪ‬
‫‪0‬‬ ‫ﺟﻮﻧﺰ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮرده اﺳﺖ ‪10‬ــ‬
‫‪20‬ــ‬ ‫‪+10‬‬ ‫ﺟﻤﻊ‬

‫‪+2‬‬ ‫‪+8‬‬ ‫ﮔﺰارش ﻣﺜﺒﺖ‬
‫‪0‬‬ ‫‪+10‬‬ ‫اﺳﻤﻴﺖ از ﻗﻀﻴﻪ ﻛﻢﻛﺮدن ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺧﺸﻨﻮدي رﺋﻴﺲ ﺷﺮﻛﺖ ‪XYZ‬‬
‫‪3‬ــ‬ ‫‪0‬‬ ‫وﻳﺮاﺳﺘﺎر ﺧﺒﺮي ﺑﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺘﺮﻗﻴﺎﻧﻪ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ دارد‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ‪ XYZ‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫‪+8‬‬ ‫‪0‬‬ ‫اﺳﻤﻴﺖ از ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺟﻮﻧﺰ ﺧﺸﻨﻮد اﺳﺖ‬
‫‪0‬‬ ‫‪3‬ــ‬ ‫ﺟﻮﻧﺰ ﺑﻪ اﻋﺘﻤﺎدي ﻛﻪ ﻛﺮده ﺗﺮدﻳﺪ دارد‬
‫‪+7‬‬ ‫‪+15‬‬ ‫ﺟﻤﻊ‬
‫‪147‬‬

‫‪+8‬‬ ‫‪2‬ــ‬ ‫ﮔﺰارش ﺧﻨﺜﻲ‬
‫‪0‬‬ ‫‪3‬ــ‬ ‫رﺋﻴﺲ ‪ XYZ‬ﻧﺎراﺣﺖ اﺳﺖ‬ ‫اﺳﻤﻴﺖ و ﺟﻮﻧﺰ ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ‬
‫‪+2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫وﻳﺮاﺳﺘﺎر ﺧﺒﺮي ﺧﺸﻨﻮد اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﮔﺰارش داراي ارزش‬
‫اﺳﻤﻴﺖ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‬ ‫ﺧﺒﺮي اﺳﺖ اﻣﺎ ﺻﺪﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫‪+3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪاي ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺪهاي در ﺑﺮﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪+8‬‬ ‫ﺟﻮﻧﺰﻓﻜﺮﻣﻲﻛﻨﺪﻛﻪاﺳﻤﻴﺖﺻﺎدقﺑﻮدهاﺳﺖ‬
‫‪+13‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫ﺟﻤﻊ‬

‫‪5‬ــ‬ ‫‪8‬ــ‬ ‫ﮔﺰارش ﺧﻨﺜﻲ ﺗﺎ ﻣﻨﻔﻲ‪:‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪8‬ــ‬ ‫رﺋﻴﺲ ﺷﺮﻛﺖ ‪ XYZ‬ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد اﺳﺖ‬ ‫اﺳﻤﻴﺖ ﺟﻮﻧﺰ را ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫‪+8‬‬ ‫‪0‬‬ ‫وﻳﺮاﺳﺘﺎر ﺧﺒﺮي ﺧﺸﻨﻮد اﺳﺖ‬ ‫ﮔﺰارش وي اﻳﻦ روﻳﺪاد را ﺑﺎ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻛﺎرﻛﻨﺎن در دﻓﻌﻪ ﻗﺒﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺳﻤﻴﺖ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ وي ﺧﻴﺎﻧﺖ‬
‫‪10‬ــ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻮﻧﺰ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﺳﻤﻴﺖ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫‪0‬‬ ‫‪8‬ــ‬ ‫ﮔﺰارﺷﻲ اﺳﺖ‬
‫‪7‬ــ‬ ‫ﺟﻤﻊ ‪24‬ــ‬

‫‪10‬ــ‬ ‫‪10‬ــ‬ ‫ﮔﺰارش ﺟﻨﺠﺎلآﻓﺮﻳﻦ‪:‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪10‬ــ‬ ‫اﺳﻤﻴﺖ واﻗﻌﻴﺎت ﻛﺎﻫﺶ ﻛﺎرﻛﻨﺎن را رﺋﻴﺲ ﺷﺮﻛﺖ ‪ XYZ‬ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ اﺳﺖ‬
‫‪+5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺟﻮﻧﺰ ﻣﻮﺿﻮع را ﺧﺸﻨﻮدي وﻳﺮاﺳﺘﺎر ﺧﺒﺮي‬
‫‪10‬ــ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺗﺎ ﺣﺪ ﻳﻚ ﺷﻜﺴﺖ ﻋﻤﺪه اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﻤﻴﺖ ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ اﺳﺖ‬
‫ﺟﻮﻧﺰ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ اﺳﻤﻴﺖ ﻣﺴﺘﺤﻖ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺰرگ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪8‬ــ‬ ‫ﮔﺰارش ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫‪15‬ــ‬ ‫‪28‬ــ‬ ‫ﺟﻤﻊ‬
‫‪148‬‬
‫‪10‬ــ‬ ‫‪10‬ــ‬ ‫ﮔﺰارش ﺟﻨﺠﺎلآﻓﺮﻳﻦ‪:‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪10‬ــ‬ ‫اﺳﻤﻴﺖ ﺑﺎ ﭘﺮﺣﺮﻓﻲ دﻓﻊاﻟﻮﻗﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ ‪ XYZ‬ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺟﻮﻧﺰ ﺑﺎ ﭼﺎپ ﭼﻨﺪ ﺷﺎﻳﻌﻪ اﻏﺮاقآﻣﻴﺰ وﻳﺮاﺳﺘﺎر اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ‬
‫‪+5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪﺟﺎﻧﺐ اوﺳﺖ‬ ‫در ﻣﻮرد ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد اﺧﺮاﺟﻲ‬
‫‪10‬ــ‬ ‫‪0‬‬ ‫اﺳﻤﻴﺖ ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﺗﻼﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻮﻧﺰ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ‬
‫‪0‬‬ ‫‪10‬ــ‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ اوﺳﺖ‬
‫‪18‬ــ‬ ‫‪30‬ــ‬ ‫ﺟﻤﻊ‬
‫* ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻗﺎي اﺳﻤﻴﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺰارش راﺟﻊ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺮ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ رﺋﻴﺲ وي راﺟﻊ ﺑﻪ اﻋﻤﺎﻟﺶ و ﻧﻈﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺟﻮﻧﺰ راﺟﻊ‬
‫ﺑﻪ روﺣﻴﻪ ﻫﻤﻜﺎري در اﺳﻤﻴﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﻮﻧﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻮارد اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻴﺰان اﻧﻌﻜﺎس واﻗﻌﻴﺖ در ﮔﺰارش‪ ،‬ﻧﻈﺮ رﺋﻴﺴﺶ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي وي و ﻧﻈﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‬
‫اﺳﻤﻴﺖ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﮔﺰارش‪.‬‬
‫اﺳﻤﻴﺖ وﺟﻮﻧﺰ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ و ارزشﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ را در راه اﺳﺘﺨﺮاج‬
‫ﻫﺪفﻫﺎي ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮﻧﺪ و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري را ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﺳﻤﻴﺖ و ﺟﻮﻧﺰ ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي‬
‫ﻓﺎﻳﺪه ﻛﻪ از ﺷﻴﻮهﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻗﺎدر ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺪون ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ راهﺣﻞﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ رﻳﺎﺿﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ رﻳﺎﺿﻴﺎت ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا راهﺣﻞ ﺷﻬﻮدي اﺛﺮﺑﺨﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎزيﻫﺎي ﻏﻴﺮﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮي ﻣﺜﻞ اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ از ﺑﺎزيﻫﺎي ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮﻧﺪ و راهﺣﻞﻫﺎي آﻧﻬﺎ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﺎً از دﻗﺖ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﻳﮕﺮان در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺮز ﻛﺎرآﻳﻲ را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و اﻳﻦ‬
‫ﻣﺮز ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﻳﻚ از ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون آﺳﻴﺐزدن ﺑﻪ ﺑﺎزﻳﮕﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ آن دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ و اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي‬
‫دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻫﺮدو ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻪ آن ﺑﺮﺳﻨﺪ در آﻧﺠﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﺮز ﻛﺎرآﻳﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻮزﻳﻊ اﻣﺘﻴﺎزات زوج اﺳﻤﻴﺖ وﺟﻮﻧﺰ ﺑﺮ روي ﻧﻤﻮدار ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮدار‬
‫‪2‬ـ‪ .(10‬ﮔﺎﻫﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راهﺣﻞ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪﻓﺮد را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم راهﺣﻞﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻔﻮق دارد و در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺎ ﻧﻘﻄﻪاي در‬
‫ﻣﻨﺘﻬﻲاﻟﻴﻪ ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ ﻧﻤﻮدار ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮرد در ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ آوردﻳﻢ ﻣﺼﺪاق ﻧﺪارد‪ .‬در‬
‫اﻳﻦﺟﺎ ﻫﻴﭻﻳﻚ از ﺳﻪراهﺣﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺮ دوﺗﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي ﻧﺪارد و ﻫﺮﻳﻚ اﻣﺘﻴﺎز اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻪ اﺳﻤﻴﺖ ﻳﺎ ﺟﻮﻧﺰ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﻮاردي ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺑﺎزﻳﮕﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺎره راهﺣﻞﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻣﺬاﻛﺮه ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ اﺗﻜﺎي ﺑﻪ ﻣﻬﺎرت‪ ،‬راﻫﺒﺮد ﻳﺎ‬
‫ﻗﺮﻋﻪﻛﺸﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺷﻤﺎره ‪ 3 ،1‬ﻳﺎ ‪ 4‬ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ راهﺣﻞﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮرد ﺷﺮﻛﺖ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ‪ ، ABCû‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻬﻮدي ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﻛﺎري ﻛﻪ از دﺳﺖ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ آزﻣﻮن ﻏﺮﻳﺰي ــ ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻛﺎرﺳﺎزﺗﺮي ﻣﻨﺠﺮ‬
‫ﺷﻮد ــ و ﭘﺮدهﺑﺮداﺷﺘﻦ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺨﺮداﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﺲ ﻫﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪149‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ دو داﺳﺘﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزي ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺑﺰار ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻣﻬﺎرﻛﻨﻨﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد اﻣﺎ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﺗﺮﺳﻴﻤﻲ و ﺳﺎدهﺷﺪهاي را اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎدهﻛﺮدن زﻳﺎد ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺑﺎزي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻲ واﻗﻌﻲ اﻏﻠﺐ ﺑﺨﺖ ﺑﺎ ﻣﺎ ﭼﻨﺎن ﻳﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آورده ﺷﺪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ‬
‫ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﺸﻚ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻳﺎ ﻣﺪﻳﺮﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﺤﺘﺎط ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻧﻈﺮ راﻫﺒﺮدي ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻤﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﺎزيﻫﺎي ﻓﺮدي ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي از اﻳﻦ ﻣﺜﺎلﻫﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎزﻳﮕﺮان اﺻﻠﻲ از‬
‫دو ﻧﻔﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ :‬اﻣﻜﺎن اﺋﺘﻼفﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد دارد؛ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻳﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺎﻫﻤﺴﺎزي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻮان‬
‫درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻌﺎون ﺑﻪ اﺷﺘﺮاك ﻧﻈﺮ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎزي ﺗﻜﺮاري ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪﺻﻮرت ﻋﺎﻣﻞ راﻫﺒﺮدي ﻣﻬﻤﻲ درآﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎزﻳﮕﺮ دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آن ﺑﺎزﻳﮕﺮ در ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﻌﺪي دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪام ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺗﺠﺎرب آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ در ﺑﺎزيﻫﺎي‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎزي ﺗﻜﺮاري ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روش ﺑﺮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﻴﻢ و ﺳﭙﺲ ﺣﺮﻛﺎت ﺑﺎزﻳﮕﺮ دﻳﮕﺮ را‬
‫)‪(7‬‬
‫ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻤﻴﺰهﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻴﻨﺶﻫﺎي ﻣﻔﻴﺪي ﺑﻪدﺳﺖ آورد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﻤﺪه آﻧﻬﺎ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي درواﻗﻊ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺎي ﺷﻢ‬
‫و ﺗﺠﺮﺑﻪ ارزﺷﻤﻨﺪ ﻛﺎرورزان را ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬آﻧﭽﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻧﺠﺎم آن را دارد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻜﻤﻞ ﺷﻢ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﻮد و آﻧﻬﺎ را در‬
‫ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻴﻔﻲ آن‪ ،‬ﺳﻮق دﻫﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ درك و ﺷﻨﺎﺧﺖ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬
‫روﻳﺪادﻫﺎ در وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻤﻚ زﻳﺎدي ﺑﻜﻨﺪ و اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﺧﻮد را در ﻣﻮرد راﻫﺒﺮدﻫﺎي‬
‫ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻴﺎزﻣﺎﺋﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﻮزهاي ﻏﻨﻲ و ﭘﺮﺑﺎر ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ــ و ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش و اﺻﻼح ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي آن ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺎﻳﺪ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫راهﻫﺎي آﻳﻨﺪه‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋهاي ﺑﺮاي ﺳﻪ ﺣﻮزه ﻛﻠﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ دارد‪ :‬ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺴﺖﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ و ﻛﺎرورز و آﻣﻮزش‪.‬‬
‫‪150‬‬
‫از دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﺻﺮﻓﺎً اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎزيﻫﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و اﺻﻼح ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﻧﻈﺮي اﻫﻤﻴﺘﺸﺎن ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده در ﺳﺎﺧﺘﻦ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﺑﻪ‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ از ﺑﺎزي ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﻣﻴﺎن ﻓﺮدي را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻳﺎدي از ﺑﺎزيﻫﺎ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ از‬
‫ﭘﻮﻳﺎﻳﻲﻫﺎي ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﺪرت‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر اﻃﻼﻋﺎت در درون ﻧﻈﺎم و ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻟﮕﻮ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻓﻌﻼً ﺑﺮاي ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻗﺎﻟﺐ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﻄﺢ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻬﺮه زﻳﺎدي ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ و ﻛﺎرورز ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻈﺮي ﺑﺎزي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫روﺷﻨﻲﺑﺨﺶ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﻮزه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري‪ ،‬ﻣﺬاﻛﺮه‪ ،‬ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﺋﺘﻼف ﻳﺎ ﺗﻮزﻳﻊ اﻃﻼﻋﺎت را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از‬
‫اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻛﺎرورز رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در آﻳﻨﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزي ﺑﺮاي اﻟﮕﻮﺳﺎزي و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي اﻧﺘﺸﺎر و اﺛﺮ ﻛﻤﻚﻫﺎي‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﻳﻦ ﻧﺤﻮه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﻤﻴﺎب ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺗﺠﺎري را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي اﺻﻠﻲ اﻋﻤﺎل ﻓﺸﺎر و‬
‫اﻟﮕﻮﺳﺎزي ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ اﺋﺘﻼفﻫﺎ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ زﻣﺎنﺑﻨﺪي و ﻣﻀﻤﻮن اﻋﻼﻣﻴﻪﻫﺎي ﺧﺒﺮي ﻣﻬﻢ را ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮﺟﻮد روشﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزي در‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن وﺿﻊ ﻛﻨﻴﻢ و اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ‬
‫درﺑﺎره ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد و راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ را ﺑﻪدﺳﺖ دﻫﺪ ﺑﺴﺎزﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲﻛﺮدن اﻳﻦ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﺑﺎزي ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺷﻮاﻫﺪي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺮاي آزﻣﻮن و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﮔﺮدآوري ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮاﺗﺮرﻓﺘﻦ از وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي‬
‫آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺑﺎزي را ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﻮاﺑﻖ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﻴﺮﻳﻢ و ﻧﺤﻮه وﻗﻮع ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي‬
‫ﻣﻔﺮوض و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻣﻜﺎن ﺑﻬﺒﻮدﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺟﻠﺴﺎت ﺑﺎزي ﻛﻼس درس ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺑﺰار آﻣﻮزﺷﻲ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي‬
‫)‪(8‬‬
‫در اﻳﻦﺟﺎ‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖ دﻫﺪ ــ اﻣﺘﻴﺎزي ﻛﻪ ﻣﺪارس ﺗﺠﺎري ﻧﻈﻴﺮ »ﻫﺎروارد« و »ﻛﺎرﻧﮕﻲ ﻣﻠﻮن« ﻣﺪتﻫﺎﺳﺖ ﻓﻮاﻳﺪ آن را درﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﺰار آﻣﻮزﺷﻲ ﺿﺮورﺗﺎً ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ »درﺳﺖ« ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ داﻧﺶآﻣﻮزان ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲﻫﺎي وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻔﺮوض‬
‫ﺗﺎ ﭼﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و اﺻﻮل راﻫﻨﻤﺎ را ﻛﺸﻒ ﻛﺮده و ﺑﻪ آزﻣﻮن ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﺑﺰار آﻣﻮزﺷﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻴﻮه ﺗﻔﻜﺮ را درﺑﺎره‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎﻣﻮزد‪.‬‬
‫در ﻛﻞ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻗﻄﻌﻲ ﭼﻨﺪي ﺑﺮاي ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان دارد )‪ : (9‬اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎزات ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ z‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ رﺳﻤﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را در دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ و دﻗﺖ و ﺻﻮرتﮔﺮاﻳﻲ آن ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد را ﺑﺮ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫از آن ﺟﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﺎﻟﺐﺑﻨﺪي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﻳﻲ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت آن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﻮاﻗﺼﻲ را در ﻣﻨﻄﻖ ﻃﺮح‬ ‫‪z‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻛﺸﻒ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ در اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻟﺐ ﻛﻤﺘﺮ دﻗﻴﻘﻲ دارﻧﺪ ﻧﺎدﻳﺪه از آن ﮔﺬر ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ z‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮاي ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ راهﺣﻠﻲ را ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ راهﺣﻠﻲ را ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﻴﻨﻲ را از دﻳﺪﮔﺎه ﻫﻤﻜﺎري‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻨﺎﻓﻊ‪ ،‬اﻧﺼﺎف‪ ،‬دروﻏﮕﻮﻳﻲ‬
‫راﻫﺒﺮدي و ﻏﻴﺮه ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫رﻫﻨﻤﻮنﻫﺎي ﻫﻨﺠﺎري رﻓﺘﺎر و ﻧﺘﺎﻳﺞ را اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﻨﺠﺶ واﻗﻊﺑﻴﻨﺎﻧﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎزﻳﮕﺮان را ﺑﺮاي ﻣﺎ‬ ‫‪z‬‬
‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻛﻤﺘﺮ رﺳﻤﻲ ﺗﻌﺎرﺿﻲ ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻜﻤﻞ آن اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺮدو روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺤﻮه‬ ‫‪z‬‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ درونﻣﺤﻴﻄﻲ ﺧﻮد ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬

‫‪151‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐﮔﺮاﻳﻲ و واﻗﻊﺑﻴﻨﻲ ﺻ‪‬ﺮف ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي را اﻟﮕﻮﻳﻲ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ زﻳﺎنﻫﺎﻳﻲ را‬
‫ﺑﻪوﻳﮋه از ﻧﻈﺮ روشﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﻳﮕﺮان ارزشﻫﺎي ﻛﻤ‪‬ﻲ ﺑﺮاي اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎي ﺧﻮد ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺪون ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻤﻴ‪‬ﺖﺳﺎزيﻫﺎﻳﻲ راﻫﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻛﺎرآﻣﺪﻛﺮدن راهﺣﻞﻫﺎي رﻳﺎﺿﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﻏﻠﺐ ﺗﻌﻴﻴﻦ ارزشﻫﺎي ﻋﺪدي‬
‫ﺑﺮاي اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺪادي‪ ،‬ﺷﺪت ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪيﻫﺎي وﻳﮋه ﺑﺎزﻳﮕﺮان را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫راهﺣﻞﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﻋﺪاد ﻣﺸﺮوﻃﻲ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ را دﭼﺎر اﺑﻬﺎم ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ اﻳﺮاد در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد ﻗﻄﻌﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﭼﻨﺪي را ﻣﺤﺪود ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻮرﻳﺖ اﻓﺮاﻃﻲ ﻗﻮاي ﻧﻈﺮي ﺑﺎزي در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزي ﻣﺴﺘﻠﺰم آن اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﺟﺎي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ در ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺎزيﻫﺎ‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻴﺎن ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺑﻪ‬
‫رﺳﻤﻴﺖ ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎزﻳﮕﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻳﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻴﺎﺗﺸﺎن را از ﻃﺮﻳﻖ اﻗﺪاﻣﺎﺗﺸﺎن در ﻃﻮل ﺧﻮد‪‬‬
‫ﺑﺎزي اﺑﺮاز ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﻲ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎﻳﻲ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد ﻫﻢ‬
‫اﻳﻦ ﻗﻴﻮد اﻟﮕﻮي ﻣﻔﻴﺪي ﺑﺮاي راﻫﺒﺮد رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪) .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻮاردي ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻠﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪﻧﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي‬
‫از ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در واﻗﻊ در آﻧﻬﺎ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻴﺎن ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ روي دﻫﺪ‪(.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻴﺮوﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از ﻫﻤﻪ ﻟﺤﺎظ ﻫﻤﮕﻦ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ از ﺟﻬﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻜﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻓﺮاد‪ ،‬درﺟﺎت ﻫﻮﺷﻲ و ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ در اﺻﻮل راﻫﻨﻤﺎي ﺑﺎزي درج ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در اﻏﻠﺐ‬
‫ﻣﻮارد ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻧﺎﻣﻠﻤﻮس اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺮوﻛﺎر دارد‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ راهﺣﻞ را ﺧﺪﺷﻪدار ﻛﻨﺪ‪ .‬از‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻫﺮ ﻋﺎﻟﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﭼﻨﺪي را اﻧﺘﺨﺎب و ﺑﻘﻴﻪ را رد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻃﺮح ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻧﻈﻴﺮ »ﻗﻮاﻋﺪ« ﭼﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي وﻳﮋهاي را ﺑﺮاي آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز ﺑﺎزي ﻫﻢ ﻧﻈﻴﺮ ﻋﺎﻟﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﻳﺪ از اﻧﺘﺨﺎب‬
‫اﻟﮕﻮي رﻳﺎﺿﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﺘﺎﻳﺞ را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮدم ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺑﺎزي ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻋﻤﻮﻣﺎً راهﺣﻞ‬
‫ﺑﻬﻴﻨﻪ واﺣﺪي ﺑﺮاي ﺑﺎزيﻫﺎي ﻏﻴﺮﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻛﺎري ﻛﻪ از دﺳﺖ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺤﺘﻤﻞ را ﻣﺤﺪود ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲآنﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ »درﺳﺖ«‬
‫اﺷﺎره ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ رﻳﺎﺿﻲ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻟﻲ راهﺣﻞﻫﺎي‬
‫)‪(10‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ روي ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ :‬ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮﺧﻲ از اﺣﺘﻤﺎﻻت را‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺨﻮان اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫از دﻳﺪﮔﺎه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻧﻘﻄﻪ ﻗﻮت اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺿﻌﻒ‪ .‬راه دﻳﮕﺮي ﻫﺴﺖ ﻛﻪ در آن ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ را ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي روش ﺟﺎري ﻛﺎر ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺑﺮﻧﺪه ﻳﺎ ﺑﺎزﻧﺪه‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﺎﺳﺦ روﺷﻦ و ﻋﺎري از اﺑﻬﺎﻣﻲ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮاﮔﺮد رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را اﻟﮕﻮﺳﺎزي ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ آن را ﻣﻘﺮر‬
‫ﻛﻨﻴﻢ؛ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪاي را ﻗﺎﻟﺐﺑﻨﺪي ﻛﺮده‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي درﺳﺖ را ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎ را ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﺔ‬
‫ﺑﺎزي ﺷﻬﻮد و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺎرورز ﺳﻨﺘﻲ را ﻣﺮدود ﻧﻤﻲﺷﻤﺎرد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻗﺮاردادن ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻓﺮدي در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﻓﺮاخﺗﺮ‪ ،‬آن را‬
‫ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮ ﻧﻈﻢ و ﻗﺎﻟﺐﮔﺮاﻳﻲ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲآﻣﻮزد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪﻫﺎ ﺑﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻴﻢ‪ :‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﺧﻮد را ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ آﻧﻬﺎ ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬از ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي و اﺳﺘﺪﻻل ﻏﻠﻂ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﻢ و ﺧﻮد را ﻣﻮﻇﻒ ﺳﺎزﻳﻢ راهﻫﺎي ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ را ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻗﺒﻼً ﺑﺮ ﻣﺎ‬
‫‪152‬‬
‫ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻞﻛﺮدن ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫رﺿﺎﻳﺖﺑﺨﺸﻲ ﺑﺮﺳﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺪاﻗﻞ درﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎبﻫﺎي ﻣﺎ ﻛﺪاﻣﻨﺪ و ﭼﺮا ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﻪﺑﺎر ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﭼﺸﻢﺑﺴﺘﻪ و‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﺋﻘﻪ ﻏﺮﻳﺰه و اﺣﺴﺎس ﭘﻨﻬﺎن ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ .1‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ اﺳﺎﺳﺎً ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎزي ﻋﻠﻴﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺳﺖ‪ .‬راﻫﺒﺮد ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي ﻛﻪ در آن اﺣﺴﺎس و درك ﺑﺎزﻳﮕﺮان‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬از راﻫﺒﺮد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﺎزﻳﮕﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد و اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﻜﺮي ﻧﺪارد‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه واﻗﻊﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻃﻼع ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ راﻳﻔﺎ‬
‫)‪.(1968‬‬
‫‪ .2‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزي در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻮﺑﻴﻚ )‪ ،(1982‬ﻓﺼﻞ ‪.12‬‬
‫‪ .3‬ﻏﻔﻠﺖ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزي ﻋﻠﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻴﺰ دارد‪ .‬در اﺑﺘﺪا آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻮﺷﺪاروﻳﻲ ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﻣﺸﻜﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻧﺘﻈﺎرات‬
‫ﻏﻴﺮواﻗﻌﻲ اوﻟﻴﻪ در دﻫﻪﻫﺎي ‪ 1950‬و ‪ 1960‬ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻮﻫﻢزداﻳﻲ و اﻧﻜﺎر داد‪» :‬اﺑﺘﺪا اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﺧﺎﺻﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ و ﺗﺼﻮر ﻣﻲﺷﺪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻲﺷﻤﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎد را ﺣﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ...‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي درﺳﺖ از ﻛﺎر در ﻧﻴﺎﻣﺪ« )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻟﻮس‬
‫و راﻳﻔﺎ‪ ،1957 ،‬ص ‪110‬؛ ﻧﻴﺰ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻫﻜﺎﺗﻮرن‪ ،1986 ،‬ص ‪ .(206‬از آن ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ رﻳﺎﺿﻲداﻧﺎن اﻟﮕﻮﻫﺎي دﻗﻴﻖ ﺟﺪﻳﺪي ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻮاﺑﮕﻮي ﻣﺸﻜﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮج ﺗﺎزهاي از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در دﻫﻪ ‪) 1980‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﻛﻮﻟﻤﻦ ‪ ،1982‬دﻳﻮﻳﺲ ‪،1983‬‬
‫راﻳﻔﺎ ‪ 1982‬و ﺷﻮﺑﻴﻚ ‪ (1982‬ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن زﻣﺎن آن رﺳﻴﺪه ﻛﻪ ﻣﺠﺪداً اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺑﺎزيﻫﺎي ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺴﺎوي ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﺑﺎزﻳﮕﺮ اﻟﻒ ‪10‬‬
‫اﻣﺘﻴﺎز ﺑﻪ دﺳﺖ آورده‪ ،‬ﺑﺎزﻳﮕﺮ ب ‪ 10‬اﻣﺘﻴﺎز از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ )‪ 10 = 0‬ـ ‪.(10‬‬
‫‪ .5‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻت ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﺎﻋﺖ اراﺋﻪ ﮔﺮﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﺸﺖ ﮔﺎز و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي زﻳﺮ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻧﺴﺒﺘﺎً دﻗﻴﻘﻲ از اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎﻻت ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ زﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎر ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ را ﺑﺮاي آﻗﺎي آﻳﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫‪ .6‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻗﺒﻠﻲ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزي در ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﺤﺮاﻧﻲ در ﻧﺸﺮﻳﻪ‪public Relations Review, 14 ،‬‬
‫‪ (Winter 1987), p-28.‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .7‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل راﺑﺮت آﻛﺴﻞ راد ﺑﺎزي ﻣﻌﻤﺎي زﻧﺪاﻧﻲ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎزي ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺎزﻳﮕﺮ راﻫﺒﺮد ﻣﺠﺰاﻳﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ راﻫﺒﺮد ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻓﺮد ﻣﻘﺎﺑﻞ آن را ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺑﺎزﻳﮕﺮان در ﻳﻚ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻧﻮﺑﺘﻲ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻢ ﻗﺮار داده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از‬
‫ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم درﺟﺎت ﻫﻤﻜﺎري و ﻋﺪم ﻫﻤﻜﺎري ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه راﻫﺒﺮد ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ »اﻳﻦ ﺑﻪ آن در« ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎ را در ﺑﺎزي ﺗﻜﺮاري ﺟﻤﻊ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪153‬‬
‫ ﺑﻌﺪاً ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ در ﺣﺮﻛﺖ ﻗﺒﻠﻲ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮد ﺗﻜﺮار‬،‫ﺑﺎزﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺻﻞ »اﻳﻦ ﺑﻪ آن در« در دور ﻧﺨﺴﺖ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲﻛﺮد‬
.(145 ‫ ص‬،1983 ،‫ و دﻳﻮﻳﺲ‬1984 ،‫ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﻟﻤﻦ‬.‫ﻣﻲﻛﺮد‬
(1972) ‫ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﺎرﺗﻴﻦ ﺷﻮﺑﻴﻚ‬.‫ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎن ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ و ﻓﺮاﮔﺮدي از ﺑﺎزي ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻓﺮق ﻧﻬﺎد‬.8
:‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺸﻜﻞ ﮔﺸﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬... ‫ از اﺳﺘﺪﻻل و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻈﺮي ﺑﺎزي در ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﺎزيﻫﺎ و اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد‬،‫در ﻛﻞ‬
‫ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺎ‬.‫در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزيﻫﺎ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻫﻨﺠﺎري ﻳﺎ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮه ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدد‬
‫ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ داراي ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت‬،‫ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺠﺮﺑﻲ آزﻣﻮنﻫﺎي ﺑﺎزي ﻳﺎ ﺷﻮاﻫﺪ رﻓﺘﺎري ﻣﺸﺎﻫﺪات دﻳﮕﺮ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺷﻮد‬
.(37 ‫ )ص‬.‫رﻓﺘﺎري ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‬
‫ در ﻛﺘﺎب ﺷﻮﺑﻴﻚ‬،‫ ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻜﺎﺗﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎ و اﻳﺮادﻫﺎي ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزي در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻧﺪ‬.9
.‫( ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ‬82 ‫ ص‬،1982) ‫( و ﻛﺘﺎب ﻛﻮﻟﻤﻦ‬12 ‫ ﻓﺼﻞ‬،1982)
‫ ﺳﻪ راهﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺮاي‬.‫( ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻪ اﻟﮕﻮي ﻣﺨﺘﻠﻒ رﻳﺎﺿﻲ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺎزﻳﮕﺮ دﻳﮕﺮي ﺑﺮﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‬1982) ‫ﻣﺜﻼً راﻳﻔﺎ‬.10
.(19 ‫ﻳﻚ ﺑﺎزي ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺳﻪ ﻧﻔﺮه اراﺋﻪ داد )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ‬
Allman, W. F. (1984, October) Nice guys finish first .Science 84,25-32.
Coleman, A. (1982) Game theory and experimental games: The study of strategic interaction. Oxford:
Pergamon Press.
Davis, M. D. (1983) Game theory: A nontechnical introduction (Rev. Ed.). New York: Basic Books.
Dozier, D. M. (1984) Program evaluation and the roles of practitioners. Public Relations Review, 10, 13-
21.
Ehling, W. P. (1975) PR administration, management science, and purposive systems. Public Relations
Review, 1 (2), 15-43.
Ehling, W. P. (1984) Application of decision theory in the construction of a theory of public relations
management. I. Public Relations Research and Education, 1 (2), 25-38.
Ehling, W. P. (1985) Application of decision theory in the construction of a theory of public relations
management. II. Public Relations Research and Education, 2 (1), 4-22.
Grunig, J. E. (1975a) A multi-systems theory of organizational communication. Communication Research,
2, 99-136.
Grunig, J. E. (1975b) Toward a multi-purpose public relations theory. Public Relations Journal, 31, 12ِ-15.
Grunig, J. E. (1976) Communication behaviors in decision and nondecision situations. Journalism
Quarterly, 53, 232-263.
Grunig, J.E. (1977) Developing a probabilistic model for communications decision making.
Communication Research, 4, 145-168.
Heckathorn, D. D. (1986) Game theory and sociology in the 1980s. Contemporary Sociology, 15 (2), 206-
208.
Lucas, W. F. (1972) An overview of the mathematical theory of games. Management Science, 18 (5), 3-19.
Luce, R. D., & Raiffa, H. (1957) Games and decisions: Introduction and critical survey. New York:
Wiley.
Raiffa, H. (1968) Decision analysis: Introductory lectures on choices under uncertainty. Reading, MA:
Addison-Wesley.
Raiffa, H. (1982) The art and science of negotiation. Cambridge: Belknap Press.
Shubik, M. (1972) On gaming and game theory. Management Science, 18 (5), 37-53.
Shubik, M. (1982) Game theory in the social sciences: Concepts and solutions. Cambridge: The MIT
Press.
Von Neumann, J., & Morgenstern, O. (1944) Theory of games and economic behavior. Princeton, NJ:
Princeton University Press.
154
‫‪11‬‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺑﺮاي ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺟﻴﻤﺰ ﻛﻲ ون ﻟﻮون‬
‫داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ ﻛﻮﻟﻮرادو‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺷﺮﺣﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺣﻜﻢ ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﻳﻚ از ﭘﻨﺞ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺗﻮاﻟﻲ و ﻳﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﻬﻢ ﭘﻴﻜﺎر را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺗﺮﺳﻴﻢﺷﺪه در اﻳﻦ‬
‫ﻓﺼﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻫﺪفﻫﺎ و ﻣﺸﺨﺺﻛﺮدن راﻫﺒﺮد‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻃﺮح ﭘﻴﺎم و ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﻣﺠﺮا‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮي از اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﺮﻓﻪاي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را در ﻣﺸﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻣﻲﮔﺬارد ﺗﺎ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻛﺎرﻛﺮد ﺿﺮوري ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﺳﺘﺤﻜﺎم‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺒﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﭘﻴﻜﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ در آن ﻛﺎرورزان و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻓﺮاﮔﺮد ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را در‬
‫ﺣﻜﻢ ﺑﻨﻴﺎن ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎ ﺑﻪﺣﺴﺎب ﻣﻲآورﻧﺪ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻓﺮاﮔﺮد رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻃﺮح‬
‫ﭘﺎﻳﺪاري از اﻗﺪاﻣﺎت اﻧﺠﺎمﮔﺮﻓﺘﻪ در ﻳﻚ ﭘﻴﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻃﺮح ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﮔﺴﺘﺮدهاي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ‬
‫و ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻗﺎﻟﺐرﻳﺰي ﻣﻨﺴﺠﻢ ﭘﻴﻜﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎ ﻫﻤﺎنﻗﺪر ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻋﻠﻤﻲ دارﻧﺪ ﻫﻨﺮ ﻫﻢ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﺮده ﺑﺮ ﭼﻬﺮه ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﺧﻼﻗﻪ و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪﻓﺮد ﭘﻴﻜﺎر ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺳﺘﺪﻻل دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن‬
‫اﺧﺘﻼف ﺑﺴﻴﺎر دارد‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻫﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﻴﻜﺎر را ﻣﻮرد ﻣﺠﺰاﻳﻲ درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ آن ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪﻓﺮد و‬
‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ داﻧﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﺮﻳﻊ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪155‬‬
‫ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺎس ﻫﺪف اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﭘﻨﺞ اﻟﮕﻮي ﻋﻤﻮﻣﺎً ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪه ﻋﻠﻮم ارﺗﺒﺎﻃﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ راه ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﻴﻜﺎر را ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﭘﻨﺞ اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦﺟﺎ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪) :‬اﻟﻒ( اﺛﺮﻫﺎي اﻗﻨﺎع و ﻳﺎدﮔﻴﺮي‪) ،‬ب( ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪) ،‬ج( درﮔﻴﺮي ﭘﺎﺋﻴﻦ‪) ،‬د( ﺛﺒﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و )ه ( ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ارزﺷﻲ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎورﻳﻢ اﻣﺎ اﻳﻦ ﭘﻨﺞ ﻧﻈﺮﻳﻪ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﺮف ﺟﻬﺖﮔﻴﺮيﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪه‬
‫در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ اول ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻠﻮم ارﺗﺒﺎﻃﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اول اﻳﻦﻛﻪ ﻫﺮ اﻟﮕﻮ ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ از ﻧﺤﻮه ﺑﺮوز اﺛﺮﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ‬
‫اﻟﮕﻮ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از اﺛﺮﻫﺎ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ اﺛﺮ )ﻳﺎ اﺛﺮﻫﺎي( ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺮ اﻟﮕﻮ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻳﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺎﺳﻲ روﻳﻜﺮدﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺛﺒﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ ارزﺷﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ اﺻﻼح رﻓﺘﺎري ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آنﻛﻪ اﻟﮕﻮي درﮔﻴﺮي ﭘﺎﺋﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫رﻓﺘﺎري ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺒﻠﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻧﮕﺮﺷﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫دو‪‬م اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﻨﺞ اﻟﮕﻮي ﻋﻠﻮم ارﺗﺒﺎﻃﻲ واﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺮ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ دروﻧﻲ ﻓﺮاﮔﺮد ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ و رﻓﺘﺎري ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً اﻟﮕﻮي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬
‫»ﻳﻴﻞ« ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪه اﺳﺖ اﺻﻮل راﻫﻨﻤﺎي ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﻴﺎم ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺠﺮاﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت درونﻓﺮدي ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي رﻓﺘﺎري دﺳﺖ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻜﺲ اﻟﮕﻮي درﮔﻴﺮي ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻨﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﺎم واﻧﻮاع ﻣﺠﺮاﻫﺎي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰ ﭘﻴﻜﺎر ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬
‫و ﺳﻮم اﻳﻦﻛﻪ ﭘﻨﺞ اﻟﮕﻮ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺟﺎذﺑﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲﺷﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺟﺎذﺑﻪ‬
‫ﺷﻬﻮدي در ﺧﺼﻮص ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎ و راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﭘﻴﻜﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﺑﻪوﻳﮋه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان رﻫﻨﻤﻮنﻫﺎي ﺳﻮدﻣﻨﺪي در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﻴﻜﺎر ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻜﺘﻪ اﺻﻠﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان ﭘﻴﻜﺎر آن ﻧﻜﺘﻪ را ﺑﺎ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﭘﻴﻜﺎر ﻳﻜﻲ ﺗﻠﻘﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان ﭘﻴﻜﺎر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ از ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺛﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺣﻜﻢ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻫﺪفﻫﺎي ﺧﺎص‬
‫ﭘﻴﻜﺎر‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺶ اﺻﻠﻲ و راﻫﺒﺮدﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ ،‬ﻃﺮحرﻳﺰي ﭘﻴﺎم و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﻣﺠﺮا اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻫﺪفﻫﺎي ﻋﺎم ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺤﺪود و دﺳﺖوﭘﺎﮔﻴﺮ روﺑﻪروﺷﺪن ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻨﺠﻴﺪه‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ـ ﻳﺎدﮔﻴﺮي‬

‫دو اﻟﮕﻮي اول ﺑﺮ ﺳﻨﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي ﻳﺎدﮔﻴﺮي در روانﺷﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً از اﻟﮕﻮي‬
‫اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺑﺰاري ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻧﮕﺮش و ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎري ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم‬
‫ﺣﺎدث ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮ اﺻﻠﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ در ﭘﺲ ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺑﺰاري اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪه ﻳﺎ ﻧﮕﺮش ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن آﺷﻜﺎر ﻳﺎ ﺗﻜﺮار دروﻧﻲ آن‪،‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻳﺎ اﻧﺘﻈﺎر ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﺜﺒﺖ را ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺎدت ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮد‪ ،‬آنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻳﻴﻞ‬
‫ﭘﺮوراﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود؛ از آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ درك‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮش و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري )ﻫﺎوﻟﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻧﻴﺲ و‬
‫‪156‬‬
‫ﻛﻠﻲ‪ .(1953 ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻳﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻧﮕﺮﺷﻲ‪ ،‬رﻓﺘﺎري ﭘﺎﻳﻪاي اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران اﻳﻦ اﻟﮕﻮ‪ ،‬ﻫﺎوﻟﻨﺪ و ﻫﻤﻜﺎران وي در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻳﻴﻞ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ﭘﻴﺎم و ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫آزﻣﻮنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮔﺴﺘﺮدهاي از ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪ )زﻳﻤﺒﺎردو‪ ،‬اﺑﺴﻮن و ﻣﺎﺳﻼخ ‪.(1977‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﺑﺎ درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻔﻮذ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻫﺮﻗﺪر ﻛﻪ اﻋﺘﺒﺎر ارﺗﺒﺎطﮔﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ اﻋﺘﺒﺎر ارﺗﺒﺎطﮔﺮ ﺑﺎﻻﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺣﻤﺎﻳﺖ از آن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺎم‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ و ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب را ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺣﺮف ﻃﺮف دﻳﮕﺮ را ﺑﺸﻨﻮد‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي دوﺳﻮﻳﻪ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻳﻚﺳﻮﻳﻪ ﺗﺮﺟﻴﺢ دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻳﻴﻞ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺐ آﺛﺎري ﻛﻪ ﻣﻔﺮوض اﻟﮕﻮي اﺛﺮﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ـ ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺳﺖ‬
‫ﻃﺮﻓﺪاري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬روﻳﻜﺮد ﻣﻚﮔﻮاﻳﺮ )‪ (1981‬ﺑﻪ اﻗﻨﺎع و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﭘﻴﻜﺎر از ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﻨﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‬
‫اﺷﺎﻋﻪ ﻧﻮآوريﻫﺎ ﻧﻴﺰ از ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﻛﻠﻲ اﺛﺮﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ـ ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪهاﻧﺪ )آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬آزﻣﺎﻳﺶ‪ ،‬اﻗﺘﺒﺎس(‪ .‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ اﺷﺎﻋﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻳﻴﻞ‪ ،‬اﺻﻮل‬
‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﺮاي راﻫﺒﺮد‪ ‬ﭘﻴﺎم و ﻣﺠﺮا ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺗﺠﺎري ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﻠﻲ آﺛﺎر ﺑﺮاي اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻳﺎدﮔﻴﺮي و اﻗﻨﺎع‬
‫وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪاي را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ )اﻟﻒ( ﻣﺨﺎﻃﺐ درﮔﻴﺮ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻲ اﺳﺖ‪) ،‬ب( ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻛﻪ از آن در ﭘﻴﻜﺎر‬
‫ﻃﺮﻓﺪاري ﺷﺪه ﻛﺎﻣﻼً از ﻣﻮاﺿﻊ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ اﺳﺖ و )ج( اﻓﻜﺎر‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت و ﻳﺎ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺟﺪﻳﺪي ﺗﺮوﻳﺞ ﺷﺪه اﺳﺖ )ري‪.(1973 ،‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺿﻤﻨﻲ ﺑﺮاي ﻫﺪفﻫﺎي ﭘﻴﻜﺎر‬

‫ﺑﻪﻃﻮر ﺿﻤﻨﻲ در اﻟﮕﻮي اﺛﺮﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ـ ﻳﺎدﮔﻴﺮي و ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻳﻦ ﻓﺮض ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل‬
‫دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ از ﻫﺪفﻫﺎي ﭘﻴﻜﺎر ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﻣﺮﺣﻠﻪ آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ رو ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ‪ 70‬درﺻﺪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﻪ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ اﻣﺎ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﺘﺮي ﺻﺎﺣﺐ آﮔﺎﻫﻲ وﻳﮋه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد و ﻏﻴﺮه‪...‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺿﻤﻨﻲ ﺑﺮاي راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﭘﻴﻜﺎر‬

‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ـ ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﻄﻠﻮب را در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﻐﻴﻴﺮ از ﺧﻮد ﺑﺮﺟﺎي ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎي راﻫﺒﺮدي و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺑﺮ ﻓﻨﻮﻧﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲورزﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻳﺠﺎدﻛﻨﻨﺪه آﮔﺎﻫﻲ و ارﺗﻘﺎدﻫﻨﺪه ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮي ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫اﻟﮕﻮي ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ روﻳﻜﺮد ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ و ﻣﺘﻨﻮعﺗﺮي اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺪاوم رﻓﺘﺎري ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎﻧﻲ دﻗﻴﻖ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻎ رﺳﺎﻧﻪاي و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن ﻓﺮدي ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎ اﻗﻨﺎع و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ آﻣﻮزش و ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن رﻓﺘﺎر ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺣﻮادﺛﻲ ﻛﻪ در درون اﻳﻦ ﺷﺨﺺ روي ﻣﻲدﻫﺪ )اﻓﻜﺎر‪ ،‬واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ‪،‬‬
‫اﻧﺘﻈﺎرات( و ﻋﻮاﻗﺐ ﻣﺤﻴﻄﻲ آن رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺴﺘﻤﺮ و دوﺳﻮﻳﻪاي وﺟﻮد دارد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع رﻓﺘﺎر ﺧﺎص ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ‬
‫‪157‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺨﺺ اﻧﺘﻈﺎر دارد در ﭘﻲ اﻧﺠﺎم آن ﭘﺪﻳﺪار ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺜﺒﺖﺗﺮ و ﭘﺎداش ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮوز آن‬
‫رﻓﺘﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ )ﻣﻚآﻟﻴﺴﺘﺮ‪.(1981 ،‬‬
‫ﺗﻮاﻟﻲ ﻳﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي ﻓﻌﺎل در اﻳﻨﺠﺎ آن ﺗﻮاﻟﻲ ﻳﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎري را زودﺗﺮ وارد ﻓﺮاﮔﺮد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻌﺪ از ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﺣﺎدث ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از آن‪ ،‬زﻳﺮا در اﻳﻦﺟﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ‬
‫ﺳﻬﻴﻢﺷﺪن در ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و دﻳﮕﺮ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎري را ﺗﺴﻬﻴﻞ و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ از‬
‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﭘﺎداش داده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻴﺎﭘﻲ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﻘﻮﻳﺖ رﻓﺘﺎري را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪) :‬اﻟﻒ( ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ رﻓﺘﺎر ﻣﻄﻠﻮب‪) ،‬ب(‬
‫ﺑﺮﻃﺮفﻛﺮدن ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي رﻓﺘﺎر ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب‪) ،‬ج( ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻴﺎﺑﺘﻲ و ﺣﺬف ﻧﻴﺎﺑﺘﻲ و )د( آﻣﻮزشﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎري ﻣﺴﺘﻠﺰم اﺳﺘﻔﺎده از رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﮕﻮرﻳﺰي رﻓﺘﺎر ﺗﻮﺻﻴﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺟﺪﻳﺪ را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در اﻟﮕﻮي ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ـ ﻳﺎدﮔﻴﺮي از رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد آﮔﺎﻫﻲ و ﻋﻼﻗﻪ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺧﻮشﺳﺎﺧﺘﻲ از راﻫﺒﺮدﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻴﺎن ﻓﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ‬
‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن را در ﻛﺎرآزﻣﻮدهﺷﺪن رﻓﺘﺎر ﺗﻮﺻﻴﻪﺷﺪه ﻳﺎري دﻫﺪ و آﻧﺎن را در ﺣﻔﻆ و اداﻣﻪ اﻳﻦ رﻓﺘﺎر‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ روﺷﻦﺗﺮﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي اﻟﮕﻮي ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ »ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﺑﻴﻤﺎري ﻗﻠﺒﻲ اﺳﺘﺎﻧﻔﻮرد« اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻮﭼﻚ را‬
‫ﺑﺎ ﻧﻈﺎﻣﻲ دﻗﻴﻘﺎً ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و ﻣﻮج ﺑﺰرﮔﻲ از رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ آﻣﻮزش داد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر ﻓﺮدي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻄﺮآﻓﺮﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري ﻗﻠﺒﻲ ﻫﺮﻳﻚ از اﻓﺮاد ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺷﺪه ﺑﻮد )ﻣﻚﻛﻮﺑﻲ و ﻓﺎرﻛﻮار‪1975 ،‬؛ ﻣﻚﻛﻮﺑﻲ و ﺳﻮﻟﻮﻣﻮن‪،‬‬
‫‪.(1981‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺳﺘﺎﻧﻔﻮرد و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰ ﭘﻴﻜﺎر ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎري ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻳﺎ »ﺣﻠﻘﻪ«ﻫﺎي رﻓﺘﺎر‬
‫ﻣﻄﻠﻮب ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﻤﺎر اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ اﻓﺮاد و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺴﺮﻳﻊ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻗﻴﻖ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ از ﻧﻈﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻄﺮآﻓﺮﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري ﻗﻠﺒﻲ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي آﻧﻬﺎ در ﭘﻴﺮوي‬
‫از راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻮﺻﻴﻪﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان ﭘﻴﻜﺎر اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﺑﻪدﺳﺖ آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮ ﮔﺮوه را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺳﻄﻮح ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ رﻓﺘﺎري ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫روي ﻫﻢرﻓﺘﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎي ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﻴﻜﺎر ﻛﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي اﻟﮕﻮي ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬را‬
‫ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان ﭘﻴﻜﺎر ﻫﺪفﻫﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎري را ﺑﺮاي وﺿﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺟﻤﻊآوري ﻛﻤﻚ درﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ در آن‬
‫اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻦﻛﻪ ﭘﺎداش ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﭘﻴﻜﺎر ﺑﺮاﺑﺮي ﻛﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان ﭘﻴﻜﺎر ﻛﻪ راﻫﻨﻤﺎي آﻧﻬﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮔﺮوه از ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻫﺪف ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي وﺿﻊ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺪفﻫﺎ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را از آﮔﺎﻫﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎري ﭘﺎﻳﺪار درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪي ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻫﺪف ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻬﻮﻟﺘﻲ درﺟﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺧﺎص ﻳﺎ اﻋﻀﺎي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ آن ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻠﻲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي را ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ واﻏﻠﺐ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺪوﻳﻦ ﭘﻴﺎم و اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺠﺮاﻫﺎي‬
‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺨﺎﻃﺐ وﻳﮋهاي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪158‬‬
‫اﻟﮕﻮي درﮔﻴﺮي ﭘﺎﺋﻴﻦ‬
‫اﻟﮕﻮي درﮔﻴﺮي ﭘﺎﺋﻴﻦ از ﻣﺘﻮن ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺗﺠﺎري و ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺎ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت ﺗﺮوﻳﺞ و‬
‫اﻃﻼعرﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ اﻟﮕﻮ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻳﻦ روش را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻲآﻧﻜﻪ ﺿﺮورﺗﺎً در ﻛﻨﺎر آن‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻧﮕﺮﺷﻲ را ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ وﻗﻮع اﻳﻦ اﻣﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻛﻢاﻫﻤﻴﺖ ﺑﻪ آﮔﺎﻫﻲﻫﺎي زﻳﺎد ﻳﺎ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد واﺑﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮي درﮔﻴﺮي ﭘﺎﺋﻴﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻛﺮوﮔﻤﻦ )‪ (1965‬ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﺮده ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮارد واﻗﻌﺎً اﻫﻤﻴﺘﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ دﻓﺎع ادراﻛﻲ اﻧﺪك‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﻴﺎم واﺣﺪ اﺛﺮ اﻧﺪﻛﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﺛﺮ ﺗﺮاﻛﻤﻲ‬
‫ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه وﻟﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي زﻳﺎدﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮي درﮔﻴﺮي ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﺮﺧﻼف دﻳﮕﺮ اﻟﮕﻮﻫﺎي‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ واﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻼي )‪ (1986‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﮕﻮي درﮔﻴﺮي ﭘﺎﺋﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﻮﻓﻖﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت ﻋﻴﻨﻲ ﻛﻤﻲ ﻣﻴﺎن ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬او ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ اﻳﻤﻨﻲ اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮده ﻛﻪ‬
‫»وﻗﺘﻲ ﻣﺸﺮوب ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪ راﻧﻨﺪﮔﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ ــ وﻗﺘﻲ راﻧﻨﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻣﺸﺮوب ﻧﻨﻮﺷﻴﺪ« و آن را ﭘﻴﻜﺎري ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ در آن ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ اﺛﺮﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﭘﻴﺎم ﺻﺮﻳﺢ و ﻗﺎﻃﻊ ﺑﻮد و ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﭘﺎﻳﺪاري وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺴﻠﺴﻞ اﺛﺮﻫﺎي درﮔﻴﺮي ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﺟﻮر درﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻟﺰوﻣﻲ ﻧﺪارد اﻓﺮاد ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﻮﻗﻒ‬
‫ﻛﺮده راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺛﺮﻫﺎي ﻣﻔﺮوض اﻳﻦ اﻟﮕﻮ از آﮔﺎﻫﻲ ﺳﺎده ﺷﺮوع ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎري ﻣﻲرﺳﻨﺪ و ﺳﭙﺲ‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮﺷﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻟﮕﻮي درﮔﻴﺮي ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﺎ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞرﺳﺎﻧﺪن ﺗﻌﺪاد ﻣﺮاﺣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﻃﻼع ﺗﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎري وﺟﻮد دارد از اوﻟﻲ ﺑﻪ دو‪‬ﻣﻲ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ اﻏﻠﺐ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﻫﺪف ﻣﻴﺎﻧﻲ )ﻣﺜﻼً ﻛﺴﺐ آﮔﺎﻫﻲ( داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺗﺎ دﻟﻴﻞ ﻳﺎ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ‬
‫ﺑﻼﻓﺼﻞ اﻗﺎﻣﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫راﻫﺒﺮد درﮔﻴﺮي ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺗﺮﻏﻴﺐ رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻛﻮﺗﺎه وﻟﻲ ﺑﻪ ﻳﺎدﻣﺎﻧﺪﻧﻲ دارد ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﻣﺠﺮاﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ ﻣﺮﺗﺒﺎً ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮي ﺛﺒﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬

‫اﻟﮕﻮي ﺛﺒﺎتﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﻟﮕﻮي ﻣﻔﻴﺪي اﺳﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻨﺶ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻢ؛ ﻣﺜﻼً در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﺑﺮوز ﺑﺤﺮان‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺬاﻛﺮات و وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ آﮔﺎﻫﻲ ﺟﺪﻳﺪ و ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫‪159‬‬
‫ﻧﮕﺮش ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در وﺿﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﮔﺎﻫﻲ ﺟﺪﻳﺪ رودرروي ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﻣﻔﻴﺪي ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻟﺌﻮن ﻓﺴﺘﻴﻨﮕﺮ )‪ (1957‬ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺛﺒﺎت ﻟﺰوم آﮔﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﺪار را ﻣﻔﺮوض ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻳﺎ وﺿﻌﻴﺖ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ اﻣﺮ در زﻧﺪﮔﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎﺻﻲ دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ را ﻛﻨﺎر زﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﺳﻮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺑﺎ‬
‫اﻋﺘﻘﺎدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از روشﻫﺎي ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﻐﺎﻳﺮت دارد‪.‬‬
‫اﺛﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺎ ﻳﻚ رﻓﺘﺎر ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد و آﻧﮕﺎه راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ آن‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﻧﮕﺮشﻫﺎ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪ .‬ﻧﻮﻋﺎً ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از اﻟﮕﻮي ﺛﺒﺎت ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎ درﮔﻴﺮي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺎﻻ و‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﺮاﻫﻤﻴﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎزش ﻧﺎﻫﻤﺨﻮاﻧﻲﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪) :‬اﻟﻒ( اﺑﻄﺎل ﻳﺎ ﺗﻼش ﺑﺮاي اﺑﻄﺎل ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻳﺎ رﻓﺘﺎر‪) ،‬ب( ﻛﺎﻫﺶ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ‪) ،‬ج( اﻓﺰاﻳﺶ اﺑﻬﺎم ﻳﺎ ﺗﺪاﺧﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻴﺎن اﻓﻜﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ و )د( اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﻧﺎﻫﻤﺨﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ‪.‬‬

‫ﻫﺪفﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻟﮕﻮي ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ درﺑﺮدارﻧﺪه ﺑﺎورﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻳﺎ ﻫﺪفﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻋﺘﻘﺎدﻫﺎي ﺧﺎص ﻧﻮﻳﻨﻲ ﺑﺮ آن ﻣﺰﻳﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺿﻤﻨﻲ ﺑﺮاي راﻫﺒﺮد ﭘﻴﻜﺎر‬

‫در وﺿﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ اﻋﺎده ﺷﺪه ﺳﺒﻚ ﭘﻴﺎم ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺳﺎﺧﺖ اﺻﻠﻲ ﭘﻴﺎم ﻣﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎﻳﺪ رﻓﺘﺎر‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه ﻇﺎﻫﺮش ﺑﺎ ﻧﮕﺮشﻫﺎ‪ ،‬ارزشﻫﺎ و ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﻲ ﺳﺨﻦ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﺒﺬول ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ارزش‬
‫اﻟﮕﻮي ﺟﺪﻳﺪﺗﺮي ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﭘﻴﻜﺎر ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ارزش روﻛﻴﭻ )‪ (1979‬ﺑﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺷﺨﺼﻲ و‬
‫ﺣﺎدي ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻄﺒﺎق اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ اﻓﺮاد ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ )ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻌﺘﺎدان ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و اﻟﻜﻞ(‪.‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ارزش ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ دو ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻃﺮﻳﻖ اول ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﻣﻨﻄﻖ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ارزش‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ‬
‫روي ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻳﻚ ارزش ﻣﻬﻢ ﺷﺨﺼﻲ و آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻧﮕﺮش‪ ،‬ارزش‪ ،‬ﻳﺎ رﻓﺘﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﺎﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﺑﺮوز ﻛﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ارزش ﻧﺎﻫﻤﺨﻮان ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲ ارزش ﻣﻄﻠﻮب و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻣﺠﺪد آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻧﮕﺮشﻫﺎ و رﻓﺘﺎرﻫﺎ‬
‫ﺑﺎ ارزش ﻣﻄﻠﻮب ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺴﻠﺴﻞ اﺛﺮﻫﺎ از ﺗﻘﻮﻳﺖ ارزش )ﻓﺮاﮔﺮد ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻣﺠﺪد ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ( ﺑﻪﺳﻮي‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮﺷﻲ و رﻓﺘﺎر درﺧﻮر آن ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ارزش ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ وﻟﻲ ﻛﻠﻲﺗﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﭘﻴﻜﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻨﺎﺳﺐ دارد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻨﻄﻖ‬
‫اﺑﺰاريﺑﻮدن ارزش ـ ﻧﮕﺮش از روزﻧﺒﺮگ‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳﺖ ارزش ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﮕﺮش ﺧﺎص ﺑﻪﺻﻮرت ارزش ﻛﻠﻲﺗﺮ اﺳﺖ )ﻣﺜﻼً‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎ ارزش ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪ آن ﺑﺎور دارﻧﺪ [ ون ﻟﻮون‪.( ] 1980 ،‬‬
‫‪160‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ارزش ﻳﻚ ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﺠﺪﻳﺪﺳﺎﺧﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻋﺎم اﺳﺖ‪ ،‬داﻣﻨﻪ اﺛﺮﻫﺎي آن ﺗﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻧﮕﺮﺷﻲ و رﻓﺘﺎري ﻛﺸﻴﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻳﺠﺎد ﺑﺎورﻫﺎي ﺧﺎص ﻳﺎ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ارزشﻫﺎ ﻳﺎ آرﻣﺎنﻫﺎي ﻋﺎم ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﻐﻴﻴﺮ ارزش ﭼﻨﺪﻳﻦ راﻫﺒﺮد ﺑﺮاي ﭘﻴﺎم ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻓﺮاﻫﻢﻛﺮدن زﻣﻴﻨﻪاي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاي ارزش وﻳﮋه ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪي ﺑﻪ ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﺎ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان راﺑﻄﻪ اﺑﺰاري ﻣﻴﺎن ارزش ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﺪار و‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد آن را در وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻏﻠﺐ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ارزﺷﻲ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﭘﺬﻳﺮش ﻋﺎمﺗﺮي دارد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﻓﺮدي اﻧﻮاع ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن را ﺑﺴﻴﺞ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮان ارزش ﺟﺪﻳﺪي را وارد وﺿﻌﻴﺘﻲ‬
‫ﻛﺮد ﺗﺎ ﻋﺮﺻﻪ ﺑﺮ ارزشﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺗﻨﮓ ﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ارزش ﺟﺪﻳﺪي در ﻛﻨﺎر ارزش ﻣﻮﺟﻮد ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻫﺮدو را ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ )و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻮاﺿﻊ ﺿﻌﻴﻒ ﻗﺒﻠﻲ آﻧﻬﺎ‪ ،‬دﺳﺖﻛﻢ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ ﺧﻨﺜﻲ‬
‫ﺷﻮد(‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻗﺎﻟﺐﻫﺎﻳﻲ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎ و اﺛﺮﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮﻫﺎ را ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي آرﻣﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﻳﺎ ﺑﺎزﻧﻤﻮدﻫﺎﻳﻲ از واﻗﻌﻴﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﻪ دﻻﻳﻞ در ﻋﻤﻞ ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﻴﻜﺎر اﻗﺘﻀﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاي دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺰان درﮔﻴﺮي‬
‫واﺣﺘﻤﺎﻻً رﻓﺘﺎر ارﺗﺒﺎﻃﻲﺷﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ درآﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ اﻟﮕﻮ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻳﺎ ﺗﻮاﻟﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از اﺛﺮﻫﺎ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺗﻮاﻟﻲ در ﻣﻮرد ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻨﻮع‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ در ارزﻳﺎﺑﻲ اﺧﻴﺮ ﭘﻴﻜﺎر ﻣﻠﻲ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ »از ﺗﺒﻬﻜﺎري اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻜﺎﻫﻴﺪ« ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﺪ )اوﻛﻴﻒ‪ .(1985 ،‬اﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﻜﺎر و ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اﺛﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ داﻣﻨﻪ ﻳﺎ ﺑ‪‬ﺮد ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ و رﻓﺘﺎري ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮاﻟﻲ اﺛﺮ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪاي ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻫﺪفﻫﺎ‪ ،‬اراﺋﻪ راﻫﺒﺮد ﭘﻴﻜﺎر‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﻴﺎم و اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺠﺮاي ﭘﻴﺎم ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ ﻧﻈﺮي اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي درﺑﺎره ﭘﻴﻜﺎر ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺑﻪ اﺻﻮل ﻋﻤﻮﻣﻲﺗﺮ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﻴﻜﺎر‬
‫در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪Festinger, L. (1957) A theory of cognitive dissonance. Stanford, CA: Stanford University Press.‬‬
‫‪Flay, B. R. (1986, May) Mass media and smoking cessation. Paper presented to International‬‬
‫‪Communication Association, Chicago, IL.‬‬
‫‪161‬‬
Grunig. J., & Hunt, T. (1984) Managing public relations. New York: Holt, Rinehart & Winston.
Hovland, C., Janis, I., & Kelley H. (1953) Communication and persuasion: Psychological studies of
opinion change. New Haven, CT: Yale University Press.
Krugman, H. (1965) The impact of television advertising: Learning without involvement. Public Opinion
Quarterly, 29, 348ِ-356.
Maccoby, N., & Farquhar, J. (1975) Communication for health: Unselling heart disease. Journal of
Communication, 25, 114-126.
Maccoby, N., & Solomon, D. (1981) Heart disease prevention: Community studies. In R. Rice & W.
Paisley (Eds.), Public communication campaigns (pp. 105-125) Beverlly Hills, CA: Sage.
McAlister, A. (1981) Anti-smoking campaigns: Progress in developing effective communications. In R.
ِ
Rice & W. Paisley (Eds.), Public communication campaigns (pp. 91—103) Beverly Hills, CA: Sage.
McGuire, W. (1981) Theoretical foundations of campaigns. In R. Rice & W. Paisley (Eds.), Public
communication campaigns (pp. 41-70). Beverly Hills. CA: Sage.
O'Keefe, G. (1985) Take a bite out of crime: The impact of a public information campaign.
CommunicationResearch, 12 (2), 147-178.
Ray, M. (1973) Marketing communication and the hierarchy of effects. In P. Clarke (Ed.), New models for
communication research (pp. 147-176) Beverly Hills, CA: Sage Annual Reviews of Communication
Research.
Rokeach, M. (1979) Understanding human values: Individual and societal. New York: The Free Press.
VanLeuven, J. (1980) Measuring values in public participation programs. Public Relations Review, 6(1),
51-56.
Zimbardo, P., Ebbeson, E., & Maslach, C. (1977) Influencing attitudes and changing behavior. Reading,
MA: Addison-Wesley.
ُ
162
‫‪12‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ روانﻧﮕﺎراﻧﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫ﻧﻴﻤﺮخ ﻣﺮﻛﺐ ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫ﺟﻮزف‪ .‬ﺳﻲ‪ .‬اﺳﻜﺎت‬

‫داﻧﺸﮕﺎه اوﻛﻼﻫﻤﺎ‬
‫د‪‬ن اوﻫﻴﺮ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺗﻜﺰاس‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻗﺼﺪ آن دارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻃﺮح روشﻫﺎي ﺧﺎص ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﻴﺎم درﺑﺮاﺑﺮ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺧﻼق روانﻧﮕﺎراﻧﻪ‪ ،‬ﺷﻴﻮه‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻄﻲ را از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت روانﻧﮕﺎراﻧﻪ ﺧﻼق ﻧﻈﻴﺮ ارزشﻫﺎ و ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ و اﻓﺰودن وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ‪،‬‬
‫ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ آن را ﻧﻴﻤﺮخ ﻣﺮﻛﺐ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻧﺎم ﻣﻲﻧﻬﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫روﻳﻜﺮد ﻛﻪ از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻮاﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي ﺑﺮاي ﻛﺎرورز رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آن ﻣﻲﺗﻮان راﻫﺒﺮدﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺆﺛﺮﺗﺮي ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺮد‪ .‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي‬
‫ﻛﻪ درﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ روانﻧﮕﺎراﻧﻪ و ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻳﺎ اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و درﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ راﻫﺒﺮدي ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺎﻣﻊ ﻣﺨﺎﻃﺐ رﺳﻴﺪهاﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ روش‪ ،‬ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت درك ﺑﻬﺘﺮي از ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮد و اﻳﻦﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺟﻪ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎم ﻣﻌﻄﻮف ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﻏﻠﺐ رﺷﺘﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺠﺰاي از ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻋﻤﻞ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﻧﻜﺘﻪ دوﭘﻬﻠﻮي ﻗﻀﻴﻪ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻪ رﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺎم ﺗﻮﺟﻪ دارﻧﺪ‪ .‬ﻃﺮحرﻳﺰي و ﺧﻠﻖ ﭘﻴﺎم‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ ﭘﻴﺎم ﺑﻪ ﻛﺠﺎ و‬
‫‪163‬‬
‫ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ارﺳﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺪفﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت )ﻧﻴﻮﺳﺎم و اﺳﻜﺎت‪،‬‬
‫‪ (1985‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻓﺮاد و ﮔﺮوهﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﻫﺮﻳﻚ در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺪاﺧﻞ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰﻫﺎي زﻳﺎدي از‬
‫ﺟﻬﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﻴﺎم ﺑﺮاي ﻋﺮﺿﻪﻛﺮدن ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ در ﻫﺮﻳﻚ از رﺷﺘﻪﻫﺎ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﭘﻴﺶﺗﺤﻠﻴﻞ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﭘﻴﺶﭘﻴﺎﻣﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه را ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ )ﻛﺮﻳﺒﻞ و وﻳﺒﺮت‪ (1986 ،‬و رﺷﺘﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺑﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎ و ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد )آﻟﻮﻳﺖ و ﻣﻴﭽﻞ‪ .(1985 ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﻫﺮ رﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي را در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪﺧﺪﻣﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪدﺳﺖآوردن ﭘﻴﺶﺑﻴﻦﺗﺮﻳﻦ و ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎدﺗﺮﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ از ﻫﺪف ﭘﻴﺎم )ﻣﺨﺎﻃﺐ(‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻨﻮع و ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻣﻴﺰان اﻃﻼﻋﺎت در دﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻳﻦ ﻓﺼﻞ از ژرﻓﺎﻳﻲ‬
‫ﻳﻜﺪﺳﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ روانﻧﮕﺎراﻧﻪ و ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ در‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﻴﻤﺮخ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﺒﺬول ﻣﻲدارد‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه را ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﻣﺠﺪداً آﺷﻨﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﺎ ﺑﺮاي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ واﻛﻨﺶ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎ ﮔﺴﺘﺮش و ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﻜﺘﻮب رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت و ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ از روﻳﻜﺮدﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ )ﺑﻮوي و‬
‫آرﻧﺰ‪1982 ،‬؛ ﻛﻨﺮاد‪1985 ،‬؛ ﻫﺎﻓﺮ و واﻳﺖ‪1982 ،‬؛ ﻣﻚ ﻻﻛﻼن‪1983 ،‬؛ ﻣﻮرداك و ﺟﺎﻧﻮس‪1983 ،‬؛ ﻧﻴﻮﺳﺎم و اﺳﻜﺎت‪1985 ،‬؛‬
‫ﺳﻴﺴﻮرز و ﺳﻮرﻣﺎﻧﻚ‪1982 ،‬؛ وﻟﺲ‪1974 ،‬؛ وود راف‪ ،‬ﻛﺎدوت و ﺟﻨﻜﻴﻨﺰ‪1983 ،‬؛ زﻳﻜﻤﻮﻧﺪ و ديآﻣﻴﻜﻮ‪ .(1986 ،‬ﺑﻴﺎن ﭘﻴﺎم ﻣﻄﻠﻮب‪،‬‬
‫رﻋﺎﻳﺖ اﻳﺠﺎز و ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺪفﻫﺎي ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزي ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﺮاي ﭘﻴﻜﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﺤﺼﻮل و ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻛﻨﻴﺪ و ﭼﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮوﻫﻲ ﺳﺨﻦ ﺑﺮاﻧﻴﺪ‪ ،‬در ﻫﺮﺣﺎل‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺨﺎﻃﺒﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪ ﺑﻪ آن دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻳﺎﺑﻴﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪ .‬ﻧﻴﻮﺳﺎم و اﺳﻜﺎت )‪ (1985‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎرورز رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﻛﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﻃﺮح ﺧﺎﺻﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪدﻗﺖ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮده و ﮔﺮوهﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ‬
‫اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از اﻃﻼﻋﺎت روانﻧﮕﺎراﻧﻪ اﺳﺎس اﻏﻠﺐ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ اﺳﺖ‬
‫)آﻟﻮﻳﺖ و ﻣﻴﭽﻞ‪ .(1985 ،‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ؟ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي؟ ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ؟ ﭼﺮا؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ؟ اﻏﻠﺐ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از ارﺳﺎل ﭘﻴﺎم‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺻﻞ اراﺋﻪ دﻗﻴﻖﺗﺮﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ از ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ واﺿﺢ اﺳﺖ‪ .‬اول اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ ﺻﺮف‬
‫ﺗﻼش ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺗﻌﻴﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﻓﺮاد ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺑﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎم اﺛﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺎرآﻳﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻗﺘﺼﺎدي و اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺮد‪ .‬دو‪‬م اﻳﻦﻛﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪاي ﻛﻪ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ داﻳﺮه اﻳﻦ ﭘﻴﺎمﻫﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺪﻓﺸﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺮوهﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﺎص ﺑﻮده اﺳﺖ وارد ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ و اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﺎ دﻗﺖ ﺻﻮرت ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﭘﻴﻜﺎر ارﺗﺒﺎﻃﻲ را دﭼﺎر ﺧﺪﺷﻪ ﻛﻨﻨﺪ )ﻛﺮاﻳﺒﻞ و وﻳﺒﺮت‪ .(1986 ،‬ﺳﻮم اﻳﻦ ﻛﻪ دﻗﺖ در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺎﻣﻊ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ رﻫﺒﺮان ﻋﻘﻴﺪه ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﭘﻴﻜﺎر اﻗﻨﺎﻋﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻇﻬﻮر اﻟﮕﻮﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدﺳﻨﺠﻲ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﺰﻳﺖﻫﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﺻﺮف ﻣﻨﺎﺑﻊ را در ﭘﻴﻜﺎر ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ـ ﺳﻮد وﺟﻮب اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊﺗﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد ﻛﻤﺘﺮ ﺷﻜﻲ‬
‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪164‬‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻪ وﻳﮋﮔﻲ اﺻﻠﻲ را درﺑﺮﮔﻴﺮد‪) :‬اﻟﻒ( ﺗﻮﺻﻴﻒ دﻗﻴﻘﻲ از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‪) ،‬ب(‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻃﻼﻋﺎت روانﻧﮕﺎراﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ ارزشﻫﺎ و ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮد و )ج( ﺗﻌﻴﻴﻦ واﻛﻨﺶ ﻋﺎﻃﻔﻲ اﻓﺮاد ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ .‬ﻧﻴﻤﺮخ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ارزﺷﻴﺎﺑﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪.‬‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻓﺮادي ﻛﻪ راﻫﺒﺮد ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻳﺎ ﭘﻴﻜﺎري را ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪﺧﻮد اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ را ﭘﺎﻳﻪ اﺻﻠﻲ ﻫﺮﻧﻮع ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ درﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ اوﻟﻴﻦ ﻗﺪم ﺿﺮوري ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﺧﺎص و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‬
‫ﻣﻮردﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﺳﻦ‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬آﻣﻮزش‪ ،‬ﺟﻨﺲ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺷﻐﻠﻲ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺗﻔﻜﺮ‬
‫ﺟﻤﻴﻌﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﻮاﻳﺪ ﺧﺎﺻﻲ در ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻮع ﻣﺨﺎﻃﺐ ــ اﻧﻮاﻋﻲ ﭼﻮن ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺗﻔﺎﻗﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌﻞ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺘﺨﺐ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺎز‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﻪ ــ و ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻧﺎﻃﻠﺒﻴﺪهاي ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض ﭘﻴﺎم ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﻴﻤﺮخ ﻣﺮﻛﺐ ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻮردﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻧﺤﻮه ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ واﻛﻨﺶﻫﺎ و رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ را آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎمﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﻤﺒﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺜﻞ اﻳﺪز‪،‬‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺟﻨﺴﻲ و ﺑﺪل ﻣﺎدري و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻣﻮر اﺷﺘﻐﺎل ﻣﺜﻞ ﻛﺴﺮي ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮي‪ ،‬ﺑﻴﻜﺎري و ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺷﻐﻠﻲ را آﻏﺎز‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ وﺿﻌﻴﺖ ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﻲﺗﻮان در ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي‬
‫ﺧﺎص و ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻠﻤﻮس ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي روانﻧﮕﺎراﻧﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻧﻴﻤﺮخ ﺟﻤﻴﻌﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي روانﻧﮕﺎراﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﻧﻴﻤﺮخ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ ﺑﻮوي و آرﻧﺰ )‪ ،(1982‬روانﻧﮕﺎري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ اﺟﺰاي‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺎزار ــ ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺮش و ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ ــ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻴﻤﻴﺴﻮن و ﻛﻤﺒﻞ )‪(1983‬‬
‫روانﻧﮕﺎري را اﻣﺮي ﺧﻮد ﻣﻮﺻﻮف و ﺧﻮد ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺎﻃﻔﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻫﻮش‪ ،‬داراي ﺳﻌﻪﺻﺪر‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎعﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬ﺻﻤﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻻﻳﻖ‪ ،‬داراي اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺷﻮخﻃﺒﻊ و ﺧﻼق‪.‬‬
‫در ﻛﻞ روانﻧﮕﺎري در ﭘﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ روي ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي روانﻧﮕﺎراﻧﻪ ﻃﻴﻒ ﮔﺴﺘﺮدهاي از ﺧﻮداﻧﮕﺎره‪ ،‬ارزشﻫﺎ‪ ،‬ﻧﮕﺮشﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪهﻫﺎ و ادراكﻫﺎي ﻓﺮدي‬
‫اﺳﺖ )آﻟﻮﻳﺖ و ﻣﻴﭽﻞ‪1985 ،‬؛ وﻟﺲ‪ .(1974 ،‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺎزار ﻣﺪﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﮔﺎﻫﻲ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ‬
‫ﻣﻬﻢ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ )دﻣﺒﻲ‪ .(1974 ،‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ روانﻧﮕﺎراﻧﻪ اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺪ ﺑﺰرگ را ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم راﻫﺒﺮد رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي رﻓﺘﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪاي را ﻛﻪ ﺑﻪﻧﺤﻮ ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي ﺷﺎﺧﻪﺷﺎﺧﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ‪) .‬زوﺗﻲ‪.(1985 ،‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ روانﻧﮕﺎراﻧﻪ ﻣﺮﻛﺐ از دو ﻣﻔﻬﻮم رﻓﺘﺎري ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻫﻢ اﺳﺖ‪ :‬ارزشﻫﺎ و ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ‪.‬‬
‫‪165‬‬
‫ارزشﻫﺎ‬
‫ﺑﺨﺶ زﻳﺎدي از ﭘﮋوﻫﺶ روانﻧﮕﺎراﻧﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ارزشﻫﺎ و رﻓﺘﺎر ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬از زﻣﺎن ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎﻧﻪ روﻛﻴﭻ )‪(1973‬‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻛﻪ ﻃﻴﻒ ﮔﺴﺘﺮدهاي از رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺼﺪ ﻛﻪ ﺳﻌﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻧﮕﺮشﻫﺎ‪ ،‬ادراكﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪهﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎر ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ارزشﻫﺎي ﺑﻴﺎنﺷﺪه را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪) .‬ﺑﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻫﻮﻣﺮ و ﻣﻴﺰرا‪،‬‬
‫‪1985‬؛ ﻓﻴﺪر‪1975 ،‬؛ ﻛﺎل‪1985 ،1983 ،‬؛ ﻣﻴﭽﻞ‪1983 ،‬؛ رﻳﻨﻮﻟﺪز و ﺟﻮﻟﻲ‪1980،‬؛ روﻛﻴﭻ‪1973 ،‬؛ وﻳﻨﺴﻮن‪ ،‬اﺳﻜﺎت و ﻻﻣﻮﻧﺖ‪،‬‬
‫‪ .(1977‬ﻓﺮض اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ در ﭘﺲ اﻏﻠﺐ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ارزش ﺷﺎﻣﻞ درﺟﻪﺑﻨﺪي ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎ و داﺷﺘﻦ ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از ارزشﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫از ﻗﺒﻞ ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه ﻛﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻧﻴﺖﻫﺎي دروﻧﻲ رﻳﺸﻪ دارﻧﺪ و در ﭘﻲ آن دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف در‬
‫درﺟﻪﺑﻨﺪيﻫﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻛﻨﻨﺪه ﻳﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪاي اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ارزشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻃﺮح ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻫﺪف ﭘﮋوﻫﺶ و ﻃﺮح ﻧﻬﺎﻳﻲ آن دارد‪.‬‬
‫ﺑﻴﻜﺮ و ﻛﺎﻧﺮ )‪ (1979‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺟﺎﻣﻌﻲ را از ارزشﻫﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار دادهاﻧﺪ و دو ﻧﻮع از ارزشﻫﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ زﻳﺎد‬
‫از رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ارزشﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ارزشﻫﺎي ﻧﻬﺎﻳﻲ و ارزشﻫﺎي اﺑﺰاري ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺟﺪول ‪1‬ـ‪.(12‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان از ‪ 37‬ارزش ﻧﻬﺎﻳﻲ و اﺑﺰاري ﻛﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻴﻜﺮ و ﻛﺎﻧﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و آزﻣﻮده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺒﺸﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻃﻼﻋﺎت‬
‫روانﻧﮕﺎراﻧﻪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪ .‬ارزشﻫﺎ در ﺗﺸﺨﻴﺺ واﻛﻨﺶﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ اﺳﺘﻔﺎدهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﭘﻴﺎم ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﻣﻔﻴﺪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪاً‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً از ﻧﺎﺣﻴﻪ رﻓﺘﺎرﮔﺮاﻳﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‪ ،‬روشﺷﻨﺎﺳﻲﻫﺎي ﺑﺎز ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮي را در ﻣﻮرد ﺗﺮﺳﻴﻢ‬
‫ﻧﻴﻤﺮخ ارزشﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪ آورده ﻛﻪ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪1‬ـ‪ .12‬ارزشﻫﺎي ﻧﻬﺎﻳﻲ و ارزشﻫﺎي اﺑﺰاري )اﻗﺘﺒﺎس از ﺑﻴﻜﺮ و ﻛﺎﻧﺮ‪(1979 ،‬‬
‫ارزشﻫﺎي اﺑﺰاري‬ ‫ارزشﻫﺎي ﻧﻬﺎﻳﻲ‬

‫ﺟﺎهﻃﻠﺐ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ راﺣﺖ‬
‫داراي ﺳﻌﻪ ﺻﺪر‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺮﻫﻴﺠﺎن‬
‫ﺗﻮاﻧﺎ‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬
‫ﺳﺮﺧﻮش‬ ‫دﻧﻴﺎي ﺻﻠﺢآﻣﻴﺰ‬
‫ﺗﻤﻴﺰ‬ ‫دﻧﻴﺎي زﻳﺒﺎ‬
‫ﺷﺠﺎع‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮي‬
‫ﺑﺨﺸﻨﺪه‬ ‫اﻣﻨﻴﺖ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﻣﺪدﻛﺎر‬ ‫آزادي‬
‫ﺻﺎدق‬ ‫ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﺨﻴﻠﻲ‬ ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ دروﻧﻲ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ‬ ‫ﻣﺤﺒﺖ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫‪166‬‬
‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪12‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ‬

‫ﺑﺎﻣﺤﺒﺖ‬ ‫دﻟﺨﻮﺷﻲ‬
‫ﻣﻄﻴﻊ‬ ‫رﺳﺘﮕﺎري‬
‫ﻣﺆدب‬ ‫ﻋﺰت ﻧﻔﺲ‬
‫ﻣﺴﺌﻮل‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻧﻔﺲ‬ ‫دوﺳﺘﻲ واﻗﻌﻲ‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪي‬
‫واﻟﺲ‪ .‬زﻳﻜﻤﻮﻧﺪ و داﻣﻴﻜﻮ )‪ (1986‬ﻳﻜﻲ از راﻳﺞﺗﺮﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎي روانﻧﮕﺎراﻧﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ واﻟﺲ ﺷﻬﺮت دارد ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﻃﺮح ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي روانﻧﮕﺎراﻧﻪ ﭘﺮﻃﺮﻓﺪاري اﺳﺖ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﺑﺮاﺳﺎس دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ‬
‫از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﭽﻞ اﻳﻦ ﺗﻜﻨﻴﻚ را در »اس ـ آر ـ آي« ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ داده اﺳﺖ )‪ .(1983‬وي ﺑﺮاي دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻧُﻪ‬
‫ﺷﻴﻮه ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻫﻢ از ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺎزﻟﻮ )‪ (1954‬و ﻫﻢ از ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺼﻠﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ راﻳﺰﻣﻦ‪ ،‬ﮔﻠﻴﺰر و د‪‬ﻧﻲ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ )ﻛﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺘﻲ و ﻫﻮﻣﺮ‪ .(1986 ،‬ﻫﺮ دﺳﺘﻪ ﻗﺴﻤﺘﻲ اﺳﺎﺳﻲ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ آن دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﻪ از ﺑﻴﺮون‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﻪ از درون‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ و اﻫﻞ اﻋﺘﺪال‪.‬‬
‫ﻓﺮد ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﻪ از ﺑﻴﺮون ﺑﻪﻋﻨﻮان واﺑﺴﺘﻪ و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺴﺘﮕﻲﻫﺎﺳﺖ و ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮونﭘﺮداز اﻫﻞ ﻫﻢﭼﺸﻤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻮﻳﺎي ﺗﺮﻗﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و دﻟﺒﺴﺘﻪ ﻇﻮاﻫﺮ اﺳﺖ و ﻳﺎ ﻛﺎﻣﺮواﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﺨﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ و ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه درونﭘﺮداز ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﺮد »ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻢ« )ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﻪ و آزادﻣﻨﺶ(‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وي ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮي )آزادﻣﻨﺶ‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮ( داراي آﮔﺎﻫﻲ ﻓﺮدي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﻓﻌﺎل ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﭘﻴﮕﻴﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ و آرﻣﺎنﻫﺎ( اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺑﻴﺎن‬
‫ﺣﺎل ﺗﻮﺟﻪ دارد‪ .‬ﻓﺮد ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺿﺮورت او را ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ واﻣﻲدارد‪ .‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن و ﻣﻘﺎوﻣﺎن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫آﻣﻮزﺷﻲ ﻗﺪﻳﻤﻲ و ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻋﻼﻗﻪ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻫﺰﻳﻨﻪ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻴﺶ از‬
‫ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎومﻫﺎ اﻓﺮادي آﻛﻨﺪه از ﻛﻴﻨﻪ و ﻓﺎﻗﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻓﺮاد ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎً ﻧﻴﺎز وﻳﮋهاي ﺑﺮآورده ﺷﻮد‪ .‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه اﻫﻞ اﻋﺘﺪال داراي ﻣﺮﻛﺰ ﺛﻘﻞ ﻣﺘﻌﺎدﻟﻲ از ﻫﺮدو ﻛﻴﻔﻴﺖ‬
‫ﺑﺮونﭘﺮدازي و درونﭘﺮدازي اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد اﻳﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻣﺮﻓﻪ‪ ،‬ﺷﻜﻴﺒﺎ و ﺑﺮﺧﻮردار از اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ )زوﺗﻲ‪.(1985 ،‬‬
‫در ﺟﺪول ‪2‬ـ‪ 12‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻧﻈﺎم واﻟﺲ ﺗﺮﺳﻴﻢ و درﺻﺪ اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻫﺮ دﺳﺘﻪ در ﭘﺮاﻧﺘﺰ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻛﺎﻟﻪ و دﻳﮕﺮان‪،‬‬
‫‪1986‬؛ زوﺗﻲ‪.(1985 ،‬‬
‫‪167‬‬
‫ﺟﺪول ‪2‬ـ‪ .12‬ارزشﻫﺎ و ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ )اﻗﺘﺒﺎس از زﻳﻜﻤﻮﻧﺪ و داﻣﻴﻜﻮ‪(1986 ،‬‬
‫ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﻪ از ﺑﺮون‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﻪ از درون‬

‫واﺑﺴﺘﻪﻫﺎ )‪(%37‬‬ ‫ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد )‪(%3‬‬
‫اﻫﻞ ﻫﻢﭼﺸﻤﻲ )‪(%8‬‬ ‫اﻫﻞ ﺗﺠﺮﺑﻪ )‪(%6‬‬
‫ﻛﺎﻣﺮواﻳﺎن )‪(%22‬‬ ‫آﮔﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )‪(%12‬‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان‬ ‫اﻫﻞ اﻋﺘﺪال‬

‫ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن )‪(%4‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﮕﻲ از درون‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺎن )‪(%7‬‬ ‫و ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﮕﻲ از ﺑﻴﺮون )‪(%2‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ارزشﻫﺎ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶ درﺑﺎره ارزشﻫﺎ و واﻛﻨﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎ در ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺧﺎرج از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺣﺎل ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎﻟﻪ و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ در ﻣﺮﻛﺰ ﭘﮋوﻫﺶ ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻣﻴﺸﻴﮕﺎن )ﺑﻴﺘﻲ و ﻫﻤﻜﺎران‪1985 ،‬؛ ﻛﺎﻟﻪ‪1986 ،1983 ،‬؛ ﻛﺎﻟﻪ و‬
‫ﻫﻤﻜﺎران‪1986 ،‬؛ وروف‪ ،‬دوو‪‬ن و ﻛﻮﻟﻜﺎ‪ (1981 ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ارزشﻫﺎ ﻟﻮو را ﺗﻮﺳﻌﻪ داده و آن را ﭘﻴﺮاﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از ﻧُﻪ ارزش اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺷﻴﻮه روشﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ آن ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ‪ .‬ارزشﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ‪،‬‬
‫رواﺑﻂ ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‪ ،‬ﺧﻮدﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠﻖ‪ ،‬ﻣﺤﺘﺮمﺑﻮدن‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ و ﻟﺬت در زﻧﺪﮔﻲ و ﻫﻴﺠﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد ﮔﺮوه ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﻴﺸﻴﮕﺎن ﺑﺮاي ﺳﻮدﻣﻨﺪي و ﺑﺮﺗﺮي »ﻟﻮو« ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ روشﺷﻨﺎﺧﺘﻲﻫﺎي ارزش ﻣﺜﻞ واﻟﺲ اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻃﺒﻖ اﻇﻬﺎر ﻛﺎﻟﻪ و ﻫﻤﻜﺎرن )‪ (1986‬ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ ﻟﻮو ﻃﺒﻴﻌﺘﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﻴﻨﻪاي اﺳﺖ و در ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﻛﻤﺘﺮ‬
‫ﺟﻨﺒﻪ ﻛﻠﻴﺸﻪاي دارد )ﻣﺜﻞ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﭘﻴﺮ ﻓﻘﻴﺮﺗﺮﻧﺪ و از ﺳﻮاد ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ(‪ .‬ﻣﻴﺎن ﻟﻮو و واﻟﺲ از ﻧﻈﺮ ﺗﻮان‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ رﻓﺘﺎر ﻣﺸﺘﺮي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن داد ﻟﻮو در اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎ از ﺗﻨﻮع دﻗﻴﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮي‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ )ﻛﺎﻟﻪ و ﻫﻤﻜﺎران‪ .(1986 ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد ﻛﻪ اﻣﺘﻴﺎز دﻳﮕﺮ روشﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻟﻮو دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎي ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ روﻳﻜﺮد واﻟﺲ ﺑﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ اﻣﻴﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻟﻮو در ﺳﻄﺢ‬
‫دادهﻫﺎي ﺧﻮد اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮي اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬واﻟﺲ ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ در ﺳﻄﺢ اﺳﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﻜﺎري در دادهﻫﺎ را ﺑﻪ آزﻣﻮنﻫﺎي‬
‫ﻏﻴﺮﭘﺎراﻣﺘﺮي ﻣﺤﺪود ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻟﻮو ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺑﻪ دادهﻫﺎ در ﺳﻄﺢ اﺳﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ و ﻓﺎﺻﻠﻪاي اﺳﺖ و اﻣﻜﺎن ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫دﺳﺘﻜﺎريﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده آﻣﺎري ﭘﺎراﻣﺘﺮي ﭼﻨﺪﻣﺘﻐﻴﺮي را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻴﺎن اﻳﻦ‬
‫روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ارزش اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺒﻚﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي روانﻧﮕﺎراﻧﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ارزشﻫﺎ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ارزشﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻮﻋﻲ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ روش زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻓﺮدي را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از دﻳﺪﮔﺎه ﮔﺴﺘﺮده ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬
‫)آﻟﭙﺮت‪1972 ،‬؛ ﻟﻴﺰر‪1963 ،‬؛ ﻟﻴﺰر و اﺳﻤﺎل وود‪1972 ،‬؛ وﻟﺲ‪ (1974 ،‬ﻳﺎ از ﻳﻚ ﺷﻴﻮه ﺧﺎصﺗﺮ رﻓﺘﺎري ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه )ﻫﻮﺳﺘﺎد و‬
‫ﭘﺴﻤﻴﺮ‪1974 ،‬؛ ﭘﻼﻣﺮ‪1971 ،‬ــ‪1972‬؛ ‪ (1972‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﺑﺎزار ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﺗﺨﺼﻴﺺ زﻣﺎن از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي زﻣﺎن ﻓﺮاﻏﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻓﺮاﻫﻢﻛﺮدن اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮاي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎ و‬
‫اﻫﺪاف ارﺗﺒﺎﻃﻲ آﻳﻨﺪه ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ )وﻟﺲ‪.(1974 ،‬‬
‫‪168‬‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد ﺧﺎص ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﮔﺸﺘﻪ ﻛﻪ در آن از اﻓﺮاد درﺑﺎره رﻓﺘﺎر ﻣﻌﻤﻮﻟﻲﺷﺎن ﺳﺌﻮال‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻛﻠﻲ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺎﻳﻪاي ﺑﺮاي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ واﻛﻨﺶﻫﺎي اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻳﺎ‬
‫ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ )وﻟﺲ‪1970 ،‬؛ وﻟﺲ و ﺗﺎﻳﮕﺮت‪ ،(1971 ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ روﻳﻜﺮدﻫﺎي دﻳﮕﺮ از روشﻫﺎي ﺧﺎصﺗﺮ‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ رﻓﺘﺎري اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻧﺪ )ﻫﻠﺮ‪ .(1970 ،‬ﺟﺪول ‪3‬ـ‪ 12‬ﻛﻪ از روش ﻛﻠﻲﺗﺮ در ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫)وﻟﺲ وﺗﺎﻳﮕﺮت‪ ،(1971 ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﻄﺮحﺷﺪه را ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻬﺘﺮ رﻓﺘﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪3‬ـ‪ .12‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ )ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻫﻮﺳﺘﺎد و ﭘﺴﻤﻴﺮ‪(1974 ،‬‬
‫آﮔﺎه از ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ‬ ‫ﻣﺸﺘﺎق ﻫﻨﺮ‬

‫ﻣﻦ از اﺟﻨﺎس ﺣﺮاﺟﻲ ﺧﻴﻠﻲ ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﻢ‬ ‫ﻣﻦ از ﻛﻨﺴﺮت ﻟﺬت ﻣﻲﺑﺮم‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻋﻼن ﻓﺮوش‬ ‫از ﺗﻤﺎﺷﺎي ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻟﺬت ﻣﻲﺑﺮم‬
‫وﻳﮋه را ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﻲﻛﻨﻢ‬
‫ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪ ارزان ﻣﻲﺗﻮان ﺧﻴﻠﻲ ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﻳﻲ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﺑﺎﻟﻪ ﻋﻼﻗﻪ دارم‬
‫ﻛﺮد‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﻮدك‬ ‫آﮔﺎه از ﻣﺪ‬

‫ﻣﻦ وﻗﺖ و ﺗﻼش زﻳﺎدي ﺻﺮف ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺗﺎ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ دﺳﺖ از ﻟﺒﺎسﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺑﭽﻪﻫﺎﻳﻢ ﻋﺎدات ﻧﻴﻜﻮ ﺑﻴﺎﻣﻮزم‬ ‫دارم آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺪ اﺳﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻮﺷﻢ ﺧﺎﻧﻪام را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ راﺣﺘﻲ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻴﺎن ﻣﺪ و راﺣﺘﻲ ﻳﻜﻲ را‬
‫ﺑﭽﻪﻫﺎﻳﻢ ﺳﺮو ﺳﺎﻣﺎن دﻫﻢ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻢ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً اوﻟﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻢ‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻜﻤﻞ ارزﺷﻤﻨﺪي ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ ارزش در روﻳﻜﺮد روانﻧﮕﺎراﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو روش‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ در ﻣﻮرد ﮔﺮوهﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ ﻛﻪ روشﻫﺎي ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻧﺠﺎم آن را ﻧﺪارد‪ .‬ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ و روانﻧﮕﺎري ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻴﻘﻲ ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي‬
‫درﺑﺎره ﻣﺤﺘﻮا و ﺳﺒﻚ ﭘﻴﺎم ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ واﻛﻨﺶ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﮔﺮوهﺑﻨﺪي ﺷﺪه و اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻧﻮع راﻫﺒﺮد از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ ﻫﻨﻮز ﻋﻨﺼﺮ دﻳﮕﺮي از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺨﺎﻃﺐ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ واﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﭘﻴﺎم را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ وﻳﮋﮔﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻳﺎ ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺗﺤﺮﻳﻚﭘﺬﻳﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪169‬‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻚﭘﺬﻳﺮي‬
‫دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺟﺎﻣﻌﻲ از ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻋﺎﻃﻔﻲ واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮب ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﺷﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺎم‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻮاﻃﻒ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ارزشﻫﺎ و ﺷﻴﻮهﻫﺎي رﻓﺘﺎري زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻨﺠﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ در‬
‫ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﻴﻤﺮخ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺟﺰاي اﺻﻠﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ واﻛﻨﺶ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻣﺤﺮكﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻔﺎوت‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﺮﻃﺒﻖ وﺿﻌﻴﺖ ﻋﺎﻃﻔﻲ اﻗﺪام ﺧﻄﻴﺮي اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﻒ روﻧﺪ ﻋﻮاﻃﻒ ﻇﺎﻫﺮي و‬
‫ﺑﺎﻃﻨﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬اﻓﻜﺎر‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﭘﻴﺎمﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺎمﺳﺎزي در ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬روشﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً‬
‫ﻣﻮردﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﻴﭽﻨﺮ )‪ (1980‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻋﺎﻃﻔﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻜﺮ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺗﺠﺎرب ﻣﺎ از‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻴﺠﻲ و ﻳﺎ ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻳﺎ ﺳﻄﺤﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ از آن ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﺻﻌﻮد ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻋﻮاﻃﻒ‬
‫ﻣﺠﺪداً ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻳﺎ ﺳﻄﺤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از آن ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻓﺮو ﻣﻲﻏﻠﻄﻴﻢ‪ .‬ﻃﺒﻖﻧﻈﺮ زﻳﻜﻤﻮﻧﺪ و داﻣﻴﻜﻮ )‪(1986‬‬
‫ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﮕﻴﺰﺷﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﻪ روﺷﻨﻲ در ﻣﻘﻮﻻت ﺧﺎص ﻧﻴﻤﺮخ روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ و ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ در ﺑﺎره راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن اﺣﺴﺎس )ﻋﺎﻃﻔﻪ( و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺪﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اداﻣﻪ دارد‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪاي در دو ﺳﻤﺖ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﺻﻒآراﻳﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ و اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ارزش ﺑﺮرﺳﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻫﻮاداران‬
‫دو دﻳﺪﮔﺎه را درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎور دارﻧﺪ ﻫﻤﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ اﻃﻼع دارﻧﺪ؛ و آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ اﺣﺴﺎس و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪ .‬زاﺟﻮﻧﻚ و ﻫﻤﻜﺎران )زاﺟﻮﻧﻚ‪1985 ،1984 ،1978 ،‬؛ زاﺟﻮﻧﻚ و ﻣﺎرﻛﻮس‪a ،‬‬
‫‪ (1982 b ،1982‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﻠﻴﻦ‪ ،‬ادواردز و ﺑﺎﻧﺪﻟﺮ )‪ ،(1971‬در ﭘﻴﮕﻴﺮي ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﺮض ﻧﻈﺮي ﻛﻪ ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي‬
‫اﺣﺴﺎس و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻌﺎل ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ‬
‫اﺣﺴﺎس ﺑﺪون ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮوز اﺳﺖ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﮔﻮردن و ﻫﻮﻟﻴﻮك‪1983 ،‬؛ ﺗﺴﺎل‪1985 ،‬؛ واﺗﺰ‪.(1983 ،‬‬
‫ﺑﺤﺚ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﻪ ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ ﺑﺮاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬اول اﻳﻦﻛﻪ اﮔﺮ اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻪاي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ ﺑﺪون آﮔﺎﻫﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮوز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪاي ﺟﺎذﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ )راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ( را اﺻﻼح ﻛﺮد‪ .‬دو‪‬م اﻳﻦﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﻮاﻃﻒ و ﺷﻨﺎﺧﺖ در وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺶ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺨﺎﻃﺐ در ﻗﺒﺎل اﻓﻜﺎر و ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﻏﺎﻣﺾﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد و روشﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺧﺎصﺗﺮي را ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻛﻔﻪ ﺗﺮازو ﺑﻪ ﺳﻮد‬
‫ﻧﻴﺴﺒﻴﺖ و وﻳﻠﺴﻮن )‪ (1977‬ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺑﺎره اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﻋﺎﻃﻔﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎﺗﻼق ﺗﺼﻮري ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺮ ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﻪﻋﻨﻮان راﻫﺒﺮد ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﭘﻴﺶﭘﻴﺎﻣﻲ اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻮاﻃﻒ ﭘﺲ از ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ارزشﻫﺎ‪ ،‬اﻣﻮر ﺑﺪﻳﻬﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ و ﺻﻔﺎت اﻧﮕﻴﺰﺷﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﻘﺎط اﺻﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ )ﺑﻴﻜﺮ و ﻛﻮﻧﻮر‪1979 ،‬؛ ﺑﻮت‪1981 ،‬؛ ﻛﻴﺰﻳﻠﻴﻮس و اﺷﺘﺮنﺗﺎل‪1984 ،‬؛‬
‫ﻣﻴﭽﻞ و اوﻟﺴﻦ‪1981 ،‬؛ وودراف و دﻳﮕﺮان‪ .(1983 ،‬ﻛﻤﺒﻮد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻮاﻃﻒ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻌﻠﻮل اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻛﻠﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺬرا دارﻧﺪ و ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﺤﺮﻛﻲ روﺣﻲ در ﻓﺮاﮔﺮد‪ ،‬ﻟﺤﻈﻪﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم‬
‫روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻋﻮاﻃﻒ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي اﺧﺘﻴﺎري و ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ و در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻋﻤﻞ ﻋﻮاﻃﻒ را دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮد ﺗﻮاﻓﻖ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد )ﺑﺮاﻧﺪاﺷﺘﺎﺗﺮ‪.(1983 ،‬‬
‫‪170‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﺎﻃﻔﻪﻫﺎ‬
‫دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل از ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺨﺎﻃﺐ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ‬
‫روشﻫﺎي زﻣﻴﻨﻪاي و روشﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻣﻲﺗﻮان ﻋﻮاﻃﻒ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺘﻘﺎل روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ روﻳﺪاد ﺑﻪ درون‬
‫ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﻳﻞﻫﺎي ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪﺻﻮرت وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮد )ﺑﺮاﻧﺪاﺷﺘﺎﺗﺮ‪،‬‬
‫‪1983‬؛ ﺗﻴﭽﻨﺮ‪ .(1908 ،‬وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي اﺣﺴﺎﺳﻲ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻮﻋﺸﺎن ﺑﻪ دﺳﺘﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻮاﻃﻒ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺟﺪول‬
‫‪4‬ـ‪ .(12‬ﺑﺎﺗﺮا و ري در ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﺛﺎر اﻳﺰارد )‪ ،(1977‬ا‪‬ﻛﻤﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺰن و اﻟﺴﻮرث )‪ ،(1982‬ﻓﺮﻳﺠﻴﺪا )‪ (1970‬و ازﮔﻮد‬
‫)‪ ،(1966‬روش ﺗﺎزهاي از ﮔﻮﻧﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻮﻧﻪﺷﻨﺎﺳﻲﻫﺎي دﻳﮕﺮي از ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻮان ﻛﺎرﺑﺮي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان و ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ دارد‪ .‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﺒﻴﻨﻲ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ دادهﻫﺎي‬
‫ﻣﻄﻠﻮب و ﻧﻴﺰ ﻫﺪف ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻛﺎر ﺳﻨﺠﺶ اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺠﺶ ﻋﺎﻃﻔﻪ‬
‫ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻘﺶ ﻋﺎﻃﻔﻪ و ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻔﺎده از آن در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺳﻨﺠﺶ دﻗﻴﻖ واﻛﻨﺶ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‬
‫اﺳﺖ )اﺳﺘﻮت و ﻻﻛﻨﺒﺎي‪ .(1985 ،‬ﺗﻼشﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ واﻛﻨﺶ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﺑﺮاﻧﺪاﺷﺘﺎﺗﺮ )‪ (1983‬ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ در وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻋﺎدي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺛﺒﺖ ﺧﺎﻃﺮات روزاﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ اﻓﺮاد ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد را درﺑﺎره ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﻳﺎ واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲﺷﺎن در‬
‫زﻣﺎﻧﻲ از روز ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺛﺒﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﺮاي ﻫﺮ روز در ﻃﻮل دوره ﺳﻲروزه ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن‬
‫ﺧﻠﻖ و ﺧﻮي و ﮔﺎه واﻛﻨﺶ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺻﻔﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد اﻳﻦ ﺻﻔﺎت را ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ درﺟﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن آﻣﻮزش داده ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ اﺣﻮاﻻت ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺺﻛﺮدن ﻫﺪفﻫﺎﻳﻲ‬
‫)اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎﻳﻲ( ﺷﺮح دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻠﻘﻲ ﺑﻪﺣﺴﺎب آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاﻧﺪاﺷﺘﺎﺗﺮ )‪ (1983‬ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ روﺣﻴﻪ ﺧﺎﺻﻲ را ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن در ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪ‬
‫ﻣﻌﻴﺎر در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻧﻤﺮه ﺧﻠﻖ و ﺧﻮي‪ ،‬ارزش وﺻﻔﻲ و ارﺿﺎي ﻫﺪف‪ .‬ﺑﺮاﻧﺪاﺷﺘﺎﺗﺮ از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻮد ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ از ﺑﺴﻴﺎري‬
‫وﺿﻌﻴﺖﻫﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮان اﺟﺘﻨﺎب ﻛﺮد و اﮔﺮ اﻣﻜﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎ ﻳﺎ اﺟﺘﻨﺎب از آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ وﺿﻌﻴﺖ روﺣﻲ زﻣﺎن ﺣﺎل ﺻﻮرت ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاﺳﺎس رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎري اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﻬﺒﻮد ﻳﺎ‬
‫وﺧﻴﻢﺷﺪن اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺗﺼﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وي ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺿﻌﻴﻒ و‬
‫ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺣﺎﻟﺖ روﺣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺣﺎﻻت روﺣﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ آن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ درﺑﺎره‬
‫ﻛﻴﻔﻴﺖﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮاﻧﺪاﺷﺘﺎﺗﺮ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻋﻮاﻃﻒ از ‪ 600‬ﺻﻔﺖ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫روشﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﻨﺠﺶ ﻋﻮاﻃﻒ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ﻛﻪ داراي درﺟﻪ ﻣﻌﻴﻨﻲ از وﺛﻮق و اﻋﺘﺒﺎرﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺎﺗﺮا و ري )‪ (1986‬از ﻧﻮﻋﻲ‬
‫روش ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎز اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در آن اﻓﺮاد ﻣﺤﺮكﻫﺎ را درﺟﻪﺑﻨﺪي و ﺳﭙﺲ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس اﺣﻮاﻻت ﻋﺎﻃﻔﻲ‬
‫ﺧﻮد‬
‫‪171‬‬
‫ﺟﺪول ‪4‬ـ‪ .12‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ )ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺑﺎﺗﺮ و ري‪(1986 ،‬‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﺸﻐﻮﻟﻴﺖ ذﻫﻨﻲ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎري‪ ،‬ﻛﻨﺠﻜﺎوي و‬ ‫ﻋﻼﻗﻪ ‪ /‬ﺗﻮﻗﻊ‪:‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ اﻧﺘﻈﺎر‬
‫اﺣﺴﺎس ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن‪ ،‬ﺣﻴﺮت ﻳﺎ ﺣﺘﻲ اﻏﺘﺸﺎش ذﻫﻨﻲ‬ ‫ﺗﻌﺠﺐ‪:‬‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻣﻔﺴﺪه )ﺗﻨﻔﺮ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﺮ‪ ،‬اﺣﺴﺎس‬ ‫ﺗﻨﻔﺮ ‪ /‬ﺣﻘﺎرت‪:‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮي(‬
‫اﺣﺴﺎس آزردﮔﻲ ﻳﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ از اﻧﺠﺎم ﻛﺎر دﻟﺨﻮاه‬ ‫ﺧﺸﻢ‪:‬‬
‫اﺣﺴﺎس ﺗﺸﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن‪ ،‬ﻧﺎاﻣﻨﻲ و ﺧﻄﺮ ﻣﻮﻫﻮم‬ ‫ﺗﺮس ‪ /‬اﺿﻄﺮاب‪:‬‬
‫ﺑﻲﺻﻼﺣﻴﺘﻲ زﻳﺎد‪ ،‬ﺑﻲﻛﻔﺎﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺧﻮد و اﺳﺘﻬﺰاي‬ ‫ﺷﺮم‪:‬‬
‫ﺧﻮد‬
‫اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺎﻛﺎرﺑﻮدن‬ ‫ﮔﻨﺎه‪:‬‬
‫اﺣﺴﺎس دلﺷﻜﺴﺘﮕﻲ‪ ،‬دلﺳﺮدي‪ ،‬ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ و‬ ‫ﻏﻤﻨﺎﻛﻲ‪:‬‬
‫ﺑﻲﻛﺴﻲ‬
‫ﺷﺎدي‪،‬‬ ‫ﺳﺮاﻓﺮازي‪،‬‬
‫اﺣﺴﺎس ﺷﺎدي زﻳﺎد ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن و ﻧﻴﺮوي زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﻧﻴﺮو‪،‬‬
‫ﻓﻌﺎلﺳﺎزي‪:‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖ آرام و ﺳﺨﺖﻧﮕﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﺑﻲﺗﺤﺮﻛﻲ‪:‬‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﺤﺒﻮبﺑﻮدن‪ ،‬اﻳﺠﺎد اﻋﺘﻤﺎد و ﺑﺮﺧﻮرداري از‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ /‬ﻋﺎﻃﻔﻲ‪:‬‬
‫اﻋﺘﺒﺎر در ﻣﻴﺎن اﻃﺮاﻓﻴﺎن‬
‫ﺣﺎﻟﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﺎﻓﺖ ﻳﺎ ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎي ﺑﺎﻓﺖ‬ ‫ﺳﺎﺋﻖﻫﺎ‪:‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﻨﺪ؛ ﻣﺜﻞ ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻨﮕﻲ و اﺣﺴﺎس‬
‫ﺧﺴﺘﮕﻲ‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﺷﻔﺎﻫﻲﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬آنﮔﺎه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﭘﺎﺳﺦﻫﺎ را ﻃﺒﻖ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي‪ ،‬رﻣﺰﮔﺬاري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ رﻣﺰﮔﺬار و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺳﺘﻲ و اﻧﺴﺠﺎم روﺷﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد از اﻫﻤﻴﺖ‬
‫وﻳﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫روش دﻳﮕﺮ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺷﻴﻮه درﺟﻪﺑﻨﺪي اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺘﻠﻦ و وﺳﺖوود )‪ (1986‬ﭼﻨﻴﻦ روﺷﻲ را ﻣﻄﺮح ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ روش‬
‫اﻓﺮاد در ﻣﻌﺮض ﻣﺤﺮك ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﻗﻼم‬
‫ارزﺷﻴﺎﺑﻲ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ درﺟﻪﺑﻨﺪي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻜﺎﺗﻲ ﻣﺜﻞ ﺷﺎدي‪ ،‬ﺗﻨﻔﺮ‪ ،‬ﻫﻴﺠﺎن و ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻫﻤﺮاه ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ »اﺻﻼً ﻣﺤﺮك را‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﺗﺎ »ﺧﻴﻠﻲ ﺧﻮب ﻣﺤﺮك را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻋﻨﻮان ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬روشﻫﺎي ﺑﻦﺑﺴﺘﻪاي ﻧﻈﻴﺮ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻳﺘﻠﻦ و‬
‫وﺳﺖوود ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ را ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ از دادهﻫﺎي ﻓﺎﺻﻠﻪاي ﺳﻄﺢ ﻋﺎﻟﻲﺗﺮي اﺳﺘﻔﺎده و ﺳﺨﺘﻲ ﻛﺎر‬
‫‪172‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل دادهﻫﺎ را ﻛﻤﺘﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻧﻮع دادهﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﺮﺑﺎري ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا اﻓﺮاد را ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻘﻮﻟﻪاي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎپ )‪ (1978‬و اﻛﻤﻦ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1982‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﻋﻮاﻃﻒ در ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺑﻴﺎﻧﻲ ﺷﻔﺎﻫﻲ و ﻏﻴﺮﺷﻔﺎﻫﻲ ﻣﺜﻞ ﺣﺎﻻت ﭼﻬﺮه و اﺷﺎرهﻫﺎي ﺻﻮﺗﻲ ﺑﺮاي اﺑﺮاز ﻋﻮاﻃﻒ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺪوده اﻃﺮاف ﭼﺸﻢﻫﺎ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﺷﺨﺺ ﭼﻪ اﺣﺴﺎﺳﻲ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﭘﻠﻚﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﺧﻤﻴﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻠﻚ‬
‫ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮ وﻗﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﺷﻪ داﺧﻠﻲ ﭘﻠﻚﻫﺎي ﺑﺎﻻ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و‬
‫ﭘﻮﺳﺖ زﻳﺮ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻪﮔﻮﺷﻪ درآﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻏﻢزدﮔﻲ را اﺑﺮاز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي ﭼﻬﺮه ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﺧﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻌﺮف ﺧﺸﻢ‪ ،‬ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻳﺎ اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻟﺒﺨﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺠﺐ ﻳﺎ ﺧﺸﻨﻮدي را ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎ و ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و روانﻧﮕﺎراﻧﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ‪ ،‬ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﻴﻤﺮخ ﻣﺮﻛﺐ ﻣﺨﺎﻃﺐ )ﻛﺎپ(‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ دراﺧﺘﻴﺎر ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪1‬ـ‪ .(12‬اﻳﻦ روش اﻣﻜﺎن ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺎﻣﻊﺗﺮ واﻛﻨﺶ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد‪ .‬ﭘﻴﺮوي از اﻳﻦ روش ﻗﺒﻞ از ﭘﻴﻜﺎر ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﭼﻪ‬
‫اﺣﺴﺎﺳﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻣﻌﻴﻦ دارد و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻳﻚ ﭘﻴﺎم ﭼﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮي ﻛﺎپ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي روشﻫﺎي ﻓﻌﻠﻲ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ درﺑﺮدارد‪ .‬ﻣﺜﻼً وﻗﺘﻲ از روش ﻛﺎپ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ اﻟﮕﻮي ﻧﻴﻤﺮخ ﺷﺨﺼﻲ )ﻫﺎﻓﺮ و واﻳﺖ‪ (1982 ،‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﺆﺛﺮﺗﺮي دارﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻴﻤﺮخﻫﺎي روانﻧﮕﺎراﻧﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪي اﻃﻼﻋﺎت آﻣﺎري و ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ )دامزال و ﻛﺮﻧﺎن ‪ .(1983 ،‬ﻫﺎﻓﺮ و واﻳﺖ ﻧﻴﻤﺮخ ﺷﺨﺼﻲ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ :‬ﺧﻠﻖ ﺷﺨﺼﻲ آرﻣﺎﻧﻲ از راه اﺳﺘﻔﺎده از روانﻧﮕﺎري و ﺑﺮرﺳﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ و آﻣﺎري ﺑﻪﻋﻼوه ﺑﺼﻴﺮت اﻧﺴﺎﻧﻲ و‬
‫اﻧﺪﻛﻲ ﻧﻴﺮوي ﺗﺨﻴﻞ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ واﻗﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪه ﻗﺪرت ﺗﺨﻴﻞ و آﻣﺎر ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﺑﺎزار ﻣﻮردﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺳﻦ‬
‫ﺟﻨﺲ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻼت‬
‫روان ﻧﮕﺎري‬ ‫اﺣﺴﺎس‬

‫ﻋﻼﻗﻪ‬ ‫ﺗﻌﺠﺐ‬
‫ارزشﻫﺎ‬ ‫ﺗﻨﻔﺮ‬ ‫ﺷﻜﺎﻛﻴﺖ‬
‫ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺧﺸﻢ‬ ‫ﮔﻨﺎه‬

‫ﺗﺮس‬ ‫ﻏﻤﻨﺎﻛﻲ‬
‫ﺷﺮم‬ ‫ﺳﺎﺋﻘﻪﻫﺎ‬
‫ﺷﻜﻞ ‪1‬ـ‪ .12‬اﻟﮕﻮي ﻛﺎپ )‪(CAP‬‬

‫‪173‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از اﻓﺮاد ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲﺗﺮ‬
‫و ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮدهاي از ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻫﺎﻓﺮ و واﻳﺖ‪ .(1982 ،‬ﺳﺰاوار اﺳﺖ‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ روي ﺗﻮدهاي از ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ ﻓﻘﻂ ﻧﻴﻤﺮخ ﺷﺨﺼﻲ ﻳﻚ ﻓﺮد ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﺑﺴﺎزﻧﺪ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻛﻞ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن را ﺑﺮآورده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﺻﻮل راﻫﻨﻤﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺪول ‪5‬ـ‪ 12‬ﺑﻪ روﺷﻦﺷﺪن ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ادﻏﺎم اﻟﮕﻮي‬
‫ﻛﺎپ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ روش ﻧﻴﻤﺮخ ﺷﺨﺼﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻜﻲ از ﻣﻮارد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﺮاي ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺆﺛﺮ از ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬روانﻧﮕﺎري و ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎﻃﻔﻲ در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺎﻣﻊ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ و ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان روشﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﺣﺎل اﺟﺮا ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﺮوه ﻳﺎ ﺑﺨﺶ را ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺪف از اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت زﻣﻴﻨﻪاي ﺿﺮوري را ﺑﺮاي درك ﺑﻬﺘﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺗﻜﻨﻴﻚ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺎﻣﻊ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﺤﻮه ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺮ ﺑﺎزارﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﺶ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﺶ ﻣﺤﺮك ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ واﻛﻨﺶ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺑﻬﺘﺮ ﻫﺪفﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ و ﺑﺨﺮداﻧﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ و ﺑﻪ اﻳﺠﺎد رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ در درون ﺻﻨﻌﺖ ﺧﻮد ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 5‬ـ‪ .12‬اﺻﻮل راﻫﻨﻤﺎ ﺑﺮاي ادﻏﺎم اﻟﮕﻮي ﻛﺎپ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬
‫‪ .1‬ﻓﺮدي را ﺧﻠﻖ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ وي ﻧﺎﻣﻲ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻴﺮوي ﺗﺨﻴﻞ ﺧﻮد ﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﭼﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬دادهﻫﺎي ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ :‬ﺳﻦ‪ ،‬درآﻣﺪ‪ ،‬ﺷﻐﻞ و ﻏﻴﺮه‪.‬‬
‫‪ .3‬دادهﻫﺎي روانﻧﮕﺎراﻧﻪ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ :‬ﻋﻼﻳﻖ‪ ،‬ﻧﮕﺮشﻫﺎ‪ ،‬ارزشﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ و ﻏﻴﺮه‪.‬‬
‫‪ .4‬واﻛﻨﺶ ﻋﺎﻃﻔﻲ دﻟﺨﻮاه ﺑﺮاي ﺑﺎزار ﻣﻮردﻧﻈﺮ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ و واﻛﻨﺶﻫﺎ را در ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎزار ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن آن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﭘﻴﺎم را ﺑﻪﻧﺤﻮي ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻓﺮد ﺧﻠﻖﺷﺪه ﺗﻨﺎﺳﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .6‬ﭘﻴﺎم را ﺑﻪﻧﺤﻮي اﻳﺮاد ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺎ آن ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ .7‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻤﻲ ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﭘﻴﺎم دﻗﻴﻘﺎً درﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه و دﻋﻮتﻫﺎ ﻳﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ رﺳﻴﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ )از ﻗﺒﻴﻞ اﻗﻼم ﭘﺴﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رﺳﻴﺪه و ﻏﻴﺮه(‪.‬‬
‫‪ .8‬اﮔﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﺪ ﭘﻴﺎم را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ .9‬اﮔﺮ ﻻزم ﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺑﺮﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫‪174‬‬
Aaker, D. A. Stayman, D. M., & Hagerty M. R. (1986) Warmth in advertising: Measurement, impact, and
sequence effects. Journal of Consumer Research , 12, 365-381.
Alpert, M. (1972) Personality and the determinants of product choice. Journal of Marketing Research, 9,
89-92.
Alwitt, L. F., & Mitchell, A. A. (1985) Psychographical processes and advertising effects: Theory,
research, and applications. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Batra, R., & Ray, M. (1986) Affective responses mediating acceptance of advertising. Journal of
Consumer Research, 13, 234-249.
Beatty, S., Kahle, L., Homer, P., & Misra, S. (1985) Alternative measurement approaches to consumer
values: The list of values and the rokeach value survey. Psychology and Marketing, 2, 181-200.
Becker, B. W., & Connor, P. E. (1979) Personal values of the heavy user of mass media. Journal of
Advertising Research, 21, 37-43.
Boote, A. (1981) Market segmentation by personal values and salient product attributes. Journal of
Bovee, C. L., & Arens, W. F. (1982) Contemporary advertising. Homewood, IL: Irwin.
Brandstatter, H. (1983) Emotional responses to other person's in everyday life situations. Journal of
Personality and Social Psychology, 45, 871-833.
Conrad, C. (1985) Strategic organizational communication: Cultures, situations, and adaption. New York:
CBS College Publishing.
Crable, R., & Vibbert, S. (1986) Public relations as communication management. New York: Longman.
Demby, E. (1974) Psychographics and from whence it came. In W. Wells (Ed.) Life style and
psychographics (pp. 11ِ-30) Chicago: American Marketing Association.
Domzal, T., & Kernan, J. (1983) Television audience segmentation according to need gratification.
Journal of Advertising Research, 23, 37-48.
Ekman, P., Freisen, W., & Ellsworth, P. (1982) What emotion categories or dimensions can judge facial
behavior? In P. Ekman (Ed.), Emotion in the human face (pp. 39-55). Cambridge, England: Cambridge
University Press.
Feather, N. (1975) Values in education and society. New York: The Free Press.
Flynn, J., Edwards, S., & Bandler, Jr., R. (1971) Changes in sensory and motor systems during centrally
elicited attack. Behavioral Science, 16, 1-19.
Frijda, N. (1970) Emotion and recognition of emotion. In M. Arnold (Ed.), Feelings and emotions: The
Loyola symposium (pp. 215-251). New York: Academic Press.
Gorden, P., & Holyoak, K. (1983) Implicit learning and generalization of the `mere exposure' effect.
Hafer, W., & White, G. (1982) Advertising writing: Putting creative strategy to work (2nd ed.). New York:
West Publishing.
Heller, H. (1970) Defining target markets by their attitude profile. IN L. Adler & I. Crespi (Eds.), Attitude
research on the rocks (pp. 45-57). Chicago: American Marketing Association.
Hustad, T., & Pessemier, E. (1974) The development and application of psychographic, life style, and
associated activity and attitude measures. In W. Wells (Ed.), Life style and psychographics (pp. 33-67).
Chicago: American Marketing Association.
Izard, C. (1977) Human emotions. New York: Plenum Press
Jamieson, K., & Campbell, K. (1983) The interplay of influence: Mass media & their publics in news,
advertising, and politics. Belmont, CA: Wadsworth.
Kahle, L. (1983) Social values and social change: Adaption to life in America. New York: Praeger.
Kahle, L. (1984) Attitudes and social adaption: A person-situation interaction approach. Oxford, U.K.:
Pergamon.
Kahle, L. (1985) Social values in the eighties: A special issue. Psychology and Marketing, 2, 231-237.
Kahle, L. (1986) The nine nations of North America and the value basis of geographic segmentation.
Journal of Marketing, 50, 37-47.
175
Kahle, L., Beatty, S., & Homer, P. (1986) Alternative measurement approaches to consumer values: The
list of values (LOV) and values and lifestyle (VALS). Journal of Consumer Research 13, 405-409.
Kisielius, J., & Sternthal, B. (1984) Detecting and explaining vividness effects in attitudinal judgements.
Journal of Marketing Research, 21, 54-64.
Knapp, M. (1978) Nonverbal communication in human interaction (2nd Ed.). New York: Holt, Rinehart &
Winston.
Lazer, W. (1963) Life style concepts and marketing. Toward scientific marketing. Proceedings of the
American Marketing Association, 130-139.
Lazer, W., & Smallwood, J. (1972) Consumer environments and life styles of the seventies. Business
Topics, 5-17.
MacLaclan, J. (1983) Making a message memorable and persuasive. Journal of Advertising Research, 23,
51-59.
Maslow, A. (1954) Motivation and personality. New York: Warner.
Mitchell, A. (1983) The nine American life styles. New York: Warner.
Mitchell, A. A., & Olsen, J. C. (1981) Are product attributes beliefs the only mediator of advertising
effects on brand attitudes? Journal of Marketing Research, 18, 318-332.
Murdock, G., & Janus, N. (1983) Mass communications and the advertising industry. Paris, France: United
Nations Educational Scientific and Cultural Organization.
Newsom, D., & Scott, A. (1985) This is pr: The realities of public relations (3rd ed.). Belmont, CA:
Wadsworth.
Nisbitt, R., & Wilson, T. (1977) Telling more than we know: Verbal reports on mental processes.
Psychological Review, 84, 231-259.
Osgood, C. (1966) Dimensionality of the sematic space for communication via facial expressions.
Scandinavian Journal of Psychology, 7, 1-30.
Plummer, J. (1971-1972)Life patterns: A new constraint for mass communications research. Journal of
Broadcasting, 16, 78-89.
Plummer, J. (1972) Life style patterns and commercial bank credit card usage. Journal of Marketing, 35,
35-41.
Reisman, D., Glazer, N., & Denny, R. (1950) The lonely crowd. New Haven, CT: Yale University Press.
Reynolds, T. J., & Jolly, J. (1980) Measuring personal values: An evaluation of alternative methods.
Journal of Marketing Research, 17, 531-536.
Rokeach, M. (1973) The nature of human values. New York: The Free Press.
Scissors, J., & Surmanek, J. (1982) Advertising media planning (2nd ed.). Chicago, IL; Crain Books.
Stout, P., & Leckenby, J. (1985) A typology for identifying emotional response to advertising. Unpublished
manuscript, University of Texas at Austin.
Tsal, Y. (1985) On the relationship between cognitive and affective processes: A critique of Zajonc and
markus. Journal of Consumer Research, 12, 358-362.
Titchner, E. (1908) Lifestyle and psychographics. Chicago: American Marketing Association.
Vernoff, J., Douvan, E., & Kulka, R. (1981) The inner American. New York: Basic Books.
Vinson, D., Scott, J. E., & Lamont, L. (1977) The role of personal values in marketing and consumer
behavior. Journal of Marketing, 41, 44-50.
Watts, F. (1983) Affective cognition: A sequel to Zajonc and Rachman. Behavior Research and Therapy,
21, 89-90.
Wells, W. (1970) It's a Wyeth, not a Warhol World. Harvard Business Review, 46, 26-32.
Wells, W. (1974) Lifestyle and psychographics. Chicago: American Marketing Association.
Wells, W., & Tigert, D. (1971) Activities, interests, and opinions. Journal of Advertising Research, 11, 27-
35.
Woodruff, R., Cadotte, E., & Jenkins, R. (1983) Modeling consumer satisfaction using experience based
norms. Journal of Marketing Research, 20, 296-304.
Zajonc, R. (1978) Feeling and thinking preferences need no inferences. American Psychologist, 35, 151-
175.
Zajonc, R. (1984) On the primary of affect. American Psychologist, 39, 117-123.
Zajonc, R. (1985) Emotion and facial expression: A theory reclaimed. Science, 228, 15-21.
Zajonc, R., & Markus, H. (1982a) Affective and cognitive factors in preferences. Journal of Consumer
Research, 9, 123-131.
176
Zajonc, R., & Markus, H. (1982b) Must all affect be mediated by cognition? Journal of Consumer
Research, 12, 363-364.
Zikmund, W., & d'Amico, M. (1986) Marketing (2nd ed.), New York: Wiley.
Zotti, E. (1985) Thinking psychographically. Public Relations Journal, 41, 26-30.
Zeitlin, D., & Westwood, R. (1986) Measuring emotional response. Journal of Advertising Research, 25,
34-44.
177
‫‪13‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ وﻓﺎق ﻧﻮع روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﻗﻨﺎع‬
‫ﻛﺎروﻟﻴﻦ ﮔﺮت ﻛﻠﻴﻦ‬

‫ﻣﺎﻳﻜﻞ ﻣﻚﺑﺮاﻳﺪ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ ﺳﺎوثوﺳﺖ ﺗﮕﺰاس‬
‫رﻧﺪي اي‪ .‬ﻣﻴﻠﺮ‬

‫داﻧﺸﮕﺎه ﺗﮕﺰاس در آﺳﺘﻴﻦ‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﻛﺎرل ﻳﻮﻧﮓ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺗﻔﺎوت اﻓﺮاد در ﻋﻼﻳﻖ وﻳﮋهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ دارﻧﺪ و اﻳﻦ ﻋﻼﻳﻖ وﻳﮋه در درون ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ و ذاﺗﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺆﻟﻔﺎن ﻋﻘﻴﺪه‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺖ‪ ،‬آنﻃﻮر ﻛﻪ روانﺷﻨﺎس دﻳﻮﻳﺪ ﻛﻴﺮﺳﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ روﺷﻲ آزﻣﻮده‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن‬
‫و ﻣﻌﺘﺒﺮ را ﺑﺮاي ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ و ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ وﻓﺎق ﻧﻮع ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎ و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺎت را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻮع ﺳﺎزﻣﺎن داد و ﻣﺆﻟﻔﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺑﻪﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺛﺒﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي‪ ،‬اﻟﮕﻮﻳﻲ را ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ و ﺣﻔﻆ ارﺗﺒﺎﻃﺎت از ﻃﺮﻳﻖ رﺳﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ وﻓﺎق ﻣﻴﺎن ﻧﻮع ﺗﺼﻮري ﭘﻴﺎم و ﻧﻮع ﺗﺼﻮري ﻓﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮﺿﻌﻲ را در ﻣﻮرد اﻗﻨﺎع اﺗﺨﺎذ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺮدﻳﺪآﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬رﻳﺸﺔ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﭘﻴﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻗﻨﺎع دارد ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪاش روانﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﺮوﻳﺪي اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻗﺎﺑﻞ درك اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ادوارد ﺑﺮﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﺘﺎز رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮادرزاده ﻣﻀﺎﻋﻒ زﻳﮕﻤﻮﻧﺪ ﻓﺮوﻳﺪ ﺑﻮد و ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎ ﺑﺎ روانﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺸﻮرت ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و‬
‫ﻫﺎﻧﺖ )‪» (1984‬اﻗﻨﺎع ﻋﻠﻤﻲ« را ﻳﻜﻲ از ﭼﻬﺎر اﻟﮕﻮي اﺻﻠﻲ ﻛﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﻣﺘﻦﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ »ﻗﻮاﻧﻴﻦ« ﻣﻨﺴﻮخ‬
‫ﻛﺎﻧﺘﺮﻳﻞ درﺑﺎره اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻓﻨﻮن ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‪) ،‬ﻛﺎﺗﻠﻴﭗ‪ ،‬ﺳﻨﺘﺮ و ﺑﺮوم‪1985 ،‬؛ ﻧﻴﻮﺳﺎم و اﺳﻜﺎت‪ (1981 ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫‪178‬‬
‫ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻴﺜﺎقﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪه )وﻳﻠﻜﺎﻛﺲ‪ ،‬آﻟﺖ و اﻳﺠﻲ‪ ،(1986 ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﻗﻨﺎع‬
‫)ﺳﻴﺘﻞ‪ ،(1984 ،‬ﻧﻘﺶ اﻗﻨﺎع را در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ رد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺣﺘﻲ از اﻳﻦ ﻫﻢ ﻛﻤﺘﺮ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي رد‬
‫ﻛﺎرﺑﺴﺖ آن در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﺮوﻳﺪي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﻮدهاي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻛﻪ ﺳﺨﺖ در آﻧﭽﻪ ﻳﻮﻧﮓ )‪ (1933‬اﻧﺘﺨﺎب ﻓﺮدي روان‬
‫رﻧﺠﻮري ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ رﻳﺸﻪ دارد‪ .‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ درك اﻧﮕﻴﺰه اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮاﺳﺎس روانﻛﺎوي ﻓﺸﺮده ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را در ﺳﻄﺢ‬
‫ﻋﻤﻠﻲ دﺷﻮار ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻴﺎنﻓﺮدي و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ در‬
‫آﻧﻬﺎ ﺗﻼش ﻣﻲﺷﻮد آنﭼﻪ را ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺼﺪ اﻧﺠﺎﻣﺶ را دارد دﻗﻴﻘﺎً ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪ :‬ﻓﻬﻢ ﺷﻨﺎﺧﺖ و اﻧﮕﻴﺰش اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻬﻲ‬
‫ﺑﻪ اﻣﺮي ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮﻧﻴﺰ آن را »ﺧﻠﻖ رﺿﺎﻳﺖ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻣﻚﮔﻮاﻳﺮ ﺣﺪود ‪5‬درﺻﺪ از ‪ 25000‬ﻛﺘﺎب و ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻛﻪ ﻫﺮﺳﺎﻟﻪ‬
‫در ﭼﻜﻴﺪهﻫﺎي روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﺮ ﻧﮕﺮشﻫﺎ و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﻣﻚﮔﻮاﻳﺮ )‪(1981‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬اﺧﻴﺮاً ﻳﻚ ﻛﺘﺎبﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ از ﻣﺘﻮن اﻗﻨﺎع ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮدﻳﻢ )ﻟﻴﭙﺸﺘﺎﻳﻦ و ﻣﻚﮔﻮاﻳﺮ‪ (1978 ،‬ﻛﻪ ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺧﻴﺮ و ﻛﺎرﺑﺮدي ﻣﺤﺪود ﺷﺪه از ﺑﻴﺶ از ‪ 7000‬ﻛﺘﺎب و ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺻﻮرتﺑﺮداري ﺷﺪه اﺳﺖ« )ص ‪ .(43‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‬
‫ﻣﻚﮔﻮاﻳﺮ )‪ (1981‬ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و رﻓﺘﺎري‪:‬‬
‫ﻫﻨﻮز در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﺳﺎزي ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺑﻪ آراﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪﺳﻮي ﻫﺪف آرﻣﺎﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺳﺎده ﭘﻴﺶ ﻣﻲروﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻧﻈﺎم اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻨﻮز‬
‫درﺑﺎره ﺟﺪولﻫﺎي ﺗﻨﺎوﺑﻲ ﺧﻮد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ درﺑﺎره ﻫﻨﺪﺳﻪ اﻗﻠﻴﺪﺳﻲ )ص ‪.(43‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ روانﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻗﻨﺎع رﺟﻌﺖ ﺷﻮد و در ﺗﻼش ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي‬
‫ﺳﺎده ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ و آزﻣﻮدن آن ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮي ﺑﺎﻟﻘﻮهاي ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺒﺮد رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻗﺪﻳﻢﺗﺮ را ﻛﻪ ﻛﺎرل ﻳﻮﻧﮓ )‪ (1923‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﺮد ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺛﺒﺎتﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﺧﻴﺮ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻗﻨﺎع )رﻳﺮدون‪1981 ،‬؛ زاﺟﻮﻧﻚ‪1960 ،‬؛ زاﺟﻮﻧﻚ‪ (1968 ،‬در »اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻛﻪ اﻓﻜﺎر‪،‬‬
‫ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺮشﻫﺎ و رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﻌﻨﻲدار و ﻣﺤﺴﻮس دارﻧﺪ« ﻣﺸﺘﺮﻛﻨﺪ )زاﺟﻮﻧﻚ‪ ،1960 ،‬ص‬
‫‪.(280‬‬
‫ﻣﻚﮔﻮاﻳﺮ )‪ (1981‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺛﺒﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر »ﺧﺎﻧﻮاده« ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ دوﺗﺎي آن ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ و‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ در دﻫﻪ ‪ 1960‬ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻴﺎز ﻓﺮدي ﺑﻪ ﺣﻔﻆ‬
‫ﺗﻌﺎدﻟﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﻓﻜﺮ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ اﺣﺴﺎس‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻫﺎﻳﺪر )‪ (1958 ،1946‬و دﻳﮕﺮان )ﻛﺎرت راﻳﺖ‬
‫و ﻫﺎرري‪1956 ،‬؛ ﻧﻴﻮﻛﺎﻣﺐ‪ (1953 ،‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺳﺎدهاي از ﺗﻌﺎدل و ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬روﻳﻜﺮد دو‪‬م ﻧﻈﺮﻳﻪ وﻓﺎق اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﺳﮕﻮد و ﺗﺎﻧﻦ ﺑﺎوم )‪ (1955‬ﻣﻄﺮح ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ از ﺛﺒﺎت ﺑﻪﺳﻮي راهﺣﻞ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻋﺎده ﺗﻌﺎدل ﻣﻲﭘﺮدازد و از‬
‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮان ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺻﻠﻲ از ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ )روﻛﻴﭻ و روﺗﻤﻦ‪ .(1965 ،‬اﺳﮕﻮد و ﺗﺎﻧﻦ ﺑﺎوم )‪(1955‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ دادهاﻧﺪ ﻛﻪ »ﺗﻐﻴﻴﺮات در ارزﻳﺎﺑﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي داوري ﻣﻮﺟﻮد ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد« )ص ‪.(43‬‬
‫‪179‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮد ﻣﻚﮔﻮاﻳﺮ )‪ (1981‬درﺑﺎره دوﻣﻴﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪﻗﺪري روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﻞ ﻛﺎﻣﻞ آن را در‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺠﺎز ﻣﻲﺳﺎزد‪:‬‬
‫دوﻣﻴﻦ دﺳﺘﻪ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﭘﻮﻳﺎ ﻓﺮد را ﭼﻨﺎن ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در درﻳﺎﻳﻲ از ﻣﺤﺮكﻫﺎي ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي دروﻧﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬
‫ﻏﻮﻃﻪور اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎرﻣﻨﺪ ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﻣﻴﺪاﻧﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺐﻛﺮدن و ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺎزه ﻣﻴﺎن ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎي‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬از ﻋﻬﺪه اﻧﺒﻮه ﻣﺤﺮكﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮش رﻳﺨﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮآﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ از ﻓﺮد در ﻧﺰد ﻣﻜﺘﺐ‬
‫ورﺗﺴﺒﺮگ از آﻏﺎز ﻗﺮن ﺟﺎري ﺗﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻟﻮي اﺷﺘﺮاوس و ﭘﻴﺎژه ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻪوﻳﮋه در‬
‫ﻃﻮل دﻫﻪ ﭘﻴﺶ از ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻈﻔﺮﺷﺮﻳﻒ‪ ،‬ﻟﻮﭼﻴﻨﺰ و اش از آن ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎره اﻫﻤﻴﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ در‬
‫اﺻﻼح ﻣﺒﻨﺎي داوري ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺗﺠﺮﺑﻪﻛﺮدن روﻳﺪادﻫﺎي ﺑﻌﺪي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻟﺐ راﻳﺠﻲ ﺑﺮاي ﻧﻈﺮﻳﻪﺳﺎزي ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬
‫اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺑﻮد‪ .‬وﻓﻞ و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ‪ ...‬ﻧﻮع ﺟﺪﻳﺪي را ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ اﻗﻨﺎع ﭼﻨﺪان ﻫﻢ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻧﮕﺮش ﻳﺎ رﻓﺘﺎر ﻓﺮد در ﻗﺒﺎل ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﺮك ﻣﻔﺮوض ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ درﺑﺮدارﻧﺪه ﺗﻐﻴﻴﺮ ادراك ﻓﺮد از آن ﭼﻴﺰي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف ﻣﺤﺮك اﺳﺖ و ﻓﺮد درﺑﺎره آن ﻧﮕﺮش ﺧﻮد را اﺑﺮاز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻣﺮﻛﺐ از اﻳﻦ دو روﻳﻜﺮد ﺛﺒﺎتﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻧﻴﺎز ذﻫﻦ‬
‫آدﻣﻲ ﺑﻪ ﺛﺒﺎتﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺶ ﻓﺮد ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻗﺼﺪ ﻣﺆﻟﻔﺎن ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن اﻟﮕﻮي ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي ﻛﺎرل ﻳﻮﻧﮓ در‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺛﺒﺎتﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎ‬

‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت و ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬روﻳﻜﺮد ﺛﺒﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً روﻳﻜﺮدﻫﺎي روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﺎررﻓﺘﻪ در روﻳﻜﺮدﻫﺎي رﺷﺪ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻛﻪ ﻣﺎزﻟﻮ )‪ (1954‬و ﭘﺎﻛﺎرد )‪ (1964‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻬﺮت‬
‫آن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺄﺛﻴﺮ داﻣﻨﻪدار روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﮔﺸﺘﺎﻟﺖ و ﻓﺮوﻳﺪ در اﺳﺘﻔﺎدهاي ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ از اﺑﺰارﻫﺎي روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫ﻛﻼﺳﻴﻜﻲ ﻧﻈﻴﺮ »ﻓﻬﺮﺳﺖ ﭼﻨﺪﻣﺮﺣﻠﻪاي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﻴﻨﻪﺳﻮﺗﺎ«‪ ،‬ﻳﺎ »آزﻣﻮن اﻧﺪرﻳﺎﻓﺖ ﻣﻮﺿﻮع« ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺑﺰارﻫﺎ درﺑﺎره‬
‫ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎي ﻋﻤﻴﻘﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ در ﻣﻮاﻗﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﻓﺮوﻳﺪي روي ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﻻرﺳﻮن )‪ ،(1986‬در ﭘﺲ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﺳﻪ ﭘﻴﺶﻓﺮض ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮدم ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮﻳﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض دوم اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‬
‫دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺑﻪﻃﺮز ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﺎ ﻋﻘﻼﻧﻲ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ )ص‬
‫‪.(119‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ اﻗﻨﺎعﮔﺮان ﺗﻮده ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻛﺎﻣﻼً ﻏﻴﺮﻣﻨﻄﻘﻲ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻮرﺗﻲ روش ﭘﺎﻳﺪاري ﺑﺮاي‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ رﻓﺘﺎر وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪهاﻧﺪ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎ و ﻧﻴﺎزﻫﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﭘﺎﻳﻪرﻳﺰي ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان در ﺗﻼش ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﭘﻴﻮﻧﺪدادن ﺧﺼﺎل اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺟﺎذﺑﻪﻫﺎي ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻧﺪ‬
‫)ﻣﺎرﺗﻴﻦ‪1977 ،‬؛ ﭘﺎﺗﻲ و ﻣﻴﺰﺳﻜﻲ ‪1978‬؛ ﻓﺎن اوﻛﻦ‪ .(1978 ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﻮﻓﻴﻖ در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻛﻠﻲ درﺑﺎره‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ )ﭘﻼﻣﺮ‪1985/1984 ،‬؛ اﺳﺘﻨﺘﻮن‪ (1978 ،‬و ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﻗﻮي را ﻣﻴﺎن ﺷﺨﺼﻴﺖ و رﻓﺘﺎر ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺤﺪود ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‬
‫‪180‬‬
‫)ﻛﺮاوﻧﺰ‪1987 ،‬؛ ﻫﺎرل‪1986 ،‬؛ اﺳﺘﻨﺘﻮن‪ ،(1978 ،‬ﺑﺴﻴﺎري ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﻣﻬﻤﻲ در رﻓﺘﺎر ﺧﺮﻳﺪار اﺳﺖ‬
‫)ﺑﺮﻳﺖ‪1978 ،‬؛ ﭼﺮﭼﻴﻞ‪1987 ،‬؛ ﻛﺮاوﻧﺰ‪1987 ،‬؛ ﻛﺎﺳﺎرﺟﻴﺎن‪1978 ،‬؛ راﺧﻤﻦ‪1985 ،‬؛ راﻧﻴﻮن‪.(1981 ،‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﻗﻮﻳﺎً اﺣﺴﺎس ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ درﺑﺎره ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺼﻴﺮت دﻫﺪ )ﻫﺎرل‪ (1986 ،‬و ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪي در ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ رﻓﺘﺎر ﺑﺎﺷﺪ )ﻛﻮﺗﻠﺮ‪ ،(1986 ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه ﻛﻪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺧﻴﻠﻲ دﺷﻮارﺗﺮ از دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﺳﺒﻚ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اوﻟﻲ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪهﺗﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ اَﺳﺎل )‪ (1984‬ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ »رﻳﺸﻪدارﺗﺮ از ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﺎﻳﺪار رﻓﺘﺎر را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ص‬
‫‪ .(266‬در واﻗﻊ ﺷﻴﻤﭗ )‪ (1978‬ﻧﻮﺷﺘﻪ »دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺘﺪاول«‪ ...‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ]ﭘﮋوﻫﺶ ﺷﺨﺼﻴﺖ[ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺤﻮه اﺧﺘﻼف ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن را‬
‫در‪ ...‬ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﺎذﺑﻪﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﻣﻘﺪاري روﺷﻦ ﻛﻨﺪ« )ص ‪ .(78‬ﺑﺮﻳﺖ )‪ (1978‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺴﻂ ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ارﺗﺒﺎطﮔﺮ ﭘﻲ ﺑﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎﻳﻲ ﻣﻴﺎن‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻓﺮاد ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﻮد ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺮاي ﺣﺪاﻛﺜﺮ ادراك ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻓﺮد در‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻋﻤﺎﻟﺶ از ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺎزارﻫﺎ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎ و اﺧﺘﻼفﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ )ﭘﻼﻣﺮ‪ (1984 ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪﺷﺎن ﺑﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻣﻌﻄﻮف اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت و اﺑﺪاع ﺟﺎذﺑﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﻤﻚ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در دﻫﻪ ‪ ،1950‬ﺗﻼشﻫﺎﻳﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺧﺮﻳﺪاران‬
‫اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ را ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ )اﻳﻮاﻧﺲ‪ (1959 ،‬اﻣﺎ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻮﻓﻖﺗﺮ )ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺖ(‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﻟﻮازم آراﻳﺶ زﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺸﺮوﺑﺎت‪ ،‬ﺳﻴﮕﺎر و ﺑﻴﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻌﺪاً ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد )ﻳﺎﻧﮓ‪ .(1972 ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﺼﻠﺖﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﺜﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮي‪ ،‬ﻧﻈﻢ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻧﻄﺒﺎق و واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ )ﻫﻮرﺗﻮن‪ .(1979 ،‬ﻳﻚ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻼﺳﻴﻚ از دﻫﻪ ‪ 1970‬ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻴﻤﺮخ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﺷﺨﺼﻴﺖ از ﻧﻮﺷﻨﺪﮔﺎن آﺑﺠﻮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮕﻮي ﻧﻮﺷﻴﺪن و ﮔﺮوه‬
‫ﺳﻨﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )اﻛﻮف و اﻣﺲ ﻫﻮف‪.(1975 ،‬‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان »ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﭘﻮﻳﺎ در درون ﻓﺮد‪ ،‬ﻣﺮﻛﺐ از ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻓﺮد را‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ« )آﻟﭙﻮرت‪ ،1967 ،‬ص ‪ (28‬و ﻳﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان »وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺷﺨﺺ را ﻣﻲﺳﺎزد و ﻫﺮ ﻓﺮد را از ﻓﺮد دﻳﮕﺮي‬
‫ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ )داﻧﻠﺴﻮن‪ ،1973 ،‬ص ‪ (3‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺣﻮزه ﻣﻌﺘﺒﺮ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺑﺮاي اﻗﻨﺎعﮔﺮان ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﺎرل ﻳﻮﻧﮓ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺣﻮزهاي ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺑﺮاي اﻗﻨﺎعﮔﺮان ﻛﻪ ﻋﻤﻼً از آن ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‬
‫ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻮزهاي ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ اﻧﻄﺒﺎق ﭘﻴﺎم ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را ﻧﻮﻳﺪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ از ﻳﻮﻧﮓ در ﺣﻮزهﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ ﻛﻪ آﻣﻮزش‪ ،‬ﻣﺸﺎوره‪ ،‬ﻣﺸﺎوره ﺗﺠﺎري و ﻣﺬﻫﺐ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎ‬
‫ﭘﺬﻳﺮش ﮔﺴﺘﺮدهاي ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد آن در ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‪ ،‬ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﻳﺎ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻨﻬﺎ در زﻣﺎن اﺧﻴﺮ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﺑﺮوك‬
‫و ﺷﺎوﻳﺖ‪1985 ،‬؛ ﻛﻠﻴﻦ‪1985 ،‬؛ ﻛﻠﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻚﺑﺮاﻳﺪ و ﻣﻴﻠﺮ‪1987 ،‬؛ ﻛﻠﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻚﺑﺮاﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻴﻠﺮ و ﻫﺎﻣﻮﻧﺪ‪1987 ،‬؛ ﺟﻴﻮﻟﺮ و ﻫﺎﻧﺘﺮ‪1986 ،‬؛‬
‫ﻣﻚﺑﺮاﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻠﻴﻦ و ﻣﻴﻠﺮ‪.(1987 ،‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻮعﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻳﻮﻧﮓ‬

‫ﻳﻮﻧﮓ )‪ (1923‬ﻓﺮض را ﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﺗﺸﺎﺑﻬﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم از ﻟﺤﺎظ ﻏﺮﻳﺰهﻫﺎي دروﻧﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬در‬
‫روشﻫﺎي اﺻﻮﻟﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪) .‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻳﻦ ﻏﺮاﻳﺰ از دﻳﮕﺮي ﻣﻬﻢﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اوﻟﻮﻳﺖ روﺷﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬از‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ(‪ .‬اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﺮاي ﻳﻚ »ﻋﻤﻞ« ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺼﻠﺖ وﻳﮋه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اوﻟﻮﻳﺖ ﻣﻲﺗﻮان اﻓﺮاد‬
‫‪181‬‬
‫را »ﮔﻮﻧﻪﺑﻨﺪي« ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ آن اﻧﻮاع رﻓﺘﺎري ﻳﺎ اﻧﻮاع روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ ﻳﻮﻧﮓ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮعﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﻮﻧﮓ ﻏﺎﻟﺒﺎً درﺳﺖ ﻓﻬﻤﻴﺪه‬
‫ﻧﺸﺪه و ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه ﺳﺎده ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺧﻮد ﻳﻮﻧﮓ )‪ (1933‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ را »ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻋﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ و‬
‫ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ارج ﻣﻲﻧﻬﺎد )ص ‪.(94‬‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮهاي ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ از ذﻫﻦﻫﺎﻳﺸﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﺑﻪ ﻧﺤﻮهاي ﻛﻪ‬
‫درك و ﻗﻀﺎوت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻣﻴﺮز‪1980 ،‬؛ راﺑﺮﺗﺰ‪1977 ،‬؛ راﺑﺮﺗﺰ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺎرﻳﺦ(‪ .‬ﭼﻬﺎر ﻋﻤﻞ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع اﺻﻠﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ و ‪ 16‬ﻧﻮع‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻓﺮدي ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻴﺮز از اﻳﻦ ﻗﺮارﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮونﮔﺮاﻳﻲ )‪ / (E‬درونﮔﺮاﻳﻲ )‪ (I‬ــ ﻋﻼﻗﻪ ﻧﺴﺒﻲ در ﻋﻮاﻟﻢ ﺑﻴﺮوﻧﻲ و دروﻧﻲ‪ .‬ﻋﻼﻳﻖ اﺻﻠﻲ درونﮔﺮا در ﻋﺎﻟﻢ دروﻧﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و اﻓﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آنﻛﻪ ﻓﺮد ﺑﺮونﮔﺮا ﺑﻴﺸﺘﺮ درﮔﻴﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻣﺮدﻣﺎن و ﭼﻴﺰﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻲ )‪ / (S‬ﺷﻬﻮد )‪ (N‬ــ ﺷﻴﻮه ﻣﺮﺟﺢ ادراك‪ .‬ﺣﺴﻲ‪ ،‬روش آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻣﻮر از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻮاس ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ و‬
‫ﺷﻬﻮد درك ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه‪ ،‬ﺗﺠﺴﻢ اﻓﻜﺎر ﻳﺎ ﺗﺪاﻋﻲﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺑﻪ ادراﻛﺎﺗﻲ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻨﺸﺄ ﺑﻴﺮوﻧﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﻜﺮ )‪ / (T‬اﺣﺴﺎس )‪ (F‬ــ راه ﻣﺮﺟﺢ ﺣﺼﻮل ﻧﺘﺎﻳﺞ‪ .‬ﺗﻔﻜﺮ ﻓﺮاﮔﺮدي ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف از آن ﻳﺎﻓﺘﻪاي ﻏﻴﺮﺷﺨﺼﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺴﺎس ﻓﺮاﮔﺮدي اﺳﺖ ادراﻛﻲ ﻛﻪ )در ﺳﺒﻚ و ﺳﻴﺎق ﺧﻮد ﻣﻌﻘﻮﻻﻧﻪ اﺳﺖ( ارزﺷﻲ ﺷﺨﺼﻲ و ذﻫﻨﻲ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫)‪ (P‬ــ روش ﻛﻨﺎرآﻣﺪن ﺑﺎ دﻧﻴﺎي اﻃﺮاف‪ .‬ﻓﺮد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻤﻞ داوري ﺑﻪ ادراك و ﺳﭙﺲ‬ ‫داوري )‪ / (J‬ادراك‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻣﻲرﺳﺪ و ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬از ادراك ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ درونداد اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ ﻳﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻳﺎ ﺑﺮاي ﮔﺸﻮدهﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ‬
‫ذﻫﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻳﻮﻧﮓ ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺎ ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺟﻔﺖ ﻧﻮع ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺪارد و اﻳﻦﻃﻮر ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺮﺟﺢ وي‬
‫ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن دﭼﺎر دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻧﺸﻮد‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮد ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻮع اﺳﺖ اﻣﺎ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻋﻤﻞ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻗﻮت ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺿﻌﻴﻒ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻮع از ﻳﻮﻧﮓ‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺳﻠﻄﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﺮوﻳﺪي در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﺎﺗﺎرﻳﻦ‬
‫ﺳﻲ‪ .‬ﺑﺮﻳﮕﺰ و دﺧﺘﺮش اﻳﺰاﺑﻞ ﺑﺮﮔﻴﺰ ﻣﻴﺮز‪ ،‬ﺑﺎ آزﻣﻮن ﺑﻴﺶ از ‪ 5000‬داﻧﺸﺠﻮي ﭘﺰﺷﻜﻲ و ‪ 10000‬ﭘﺮﺳﺘﺎر‪ ،‬اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ ﻧﻮع‬
‫ﭘﺪﻳﺪ آورد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺎلﻫﺎ ﭘﮋوﻫﺶ آﻧﻬﺎ ﺷﺎﺧﺺ ﻧﻮع ﻣﻴﺮز ــ ﺑﺮﻳﮕﺰ ﻳﺎ ‪) MBTIû‬ﻣﻴﺮز‪(1980 ،1970 ،1962 a ،1962 b ،‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ‪ 16‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﻋﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻧﻮﻋﻲ آن ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي اﻓﺮاد ﺑﺰرﮔﺴﺎل ﺑﻪﻧﺤﻮ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ )ﻛﺎرﻟﻴﻦ‪ MBTI .(1977 ،‬در دﻫﻪ ‪ 1950‬ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ و ﻛﺎرﺑﺮد آنﭼﻨﺎن ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻋﻼﻗﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﻮاع ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﭘﺬﻳﺮش روزاﻓﺰون اﻋﺘﺒﺎر ‪ MBTI‬و اﺑﺰارﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻮدﻣﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬راﺑﺮﺗﺰ‪ ،‬ﻓﺎﻛﺲ و ﺑﺮاﻧﭻ )‪ ،(1974‬ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ »ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﻮﻧﮓ را ﺑﺴﻂ و‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﺧﺘﻼف ﻇﺎﻫﺮاً ﺗﺼﺎدﻓﻲ در رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﺼﺎدف ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ درواﻗﻊ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧﺘﻼفﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺣﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي در ﻛﺎرﻛﺮد ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ« )ص ‪.(216‬‬
‫ﺗﻔﻜﻴﻚﻛﻨﻨﺪه ﺧﻠﻖ و ﺧﻮ‬

‫روانﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬دﻳﻮﻳﺪ ﻛﻴﺮﺳﻲ و ﻣﺮﻳﻠﻴﻦ ﺑﻴﺘﺰ )‪ (1984‬از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﻮﻧﮓ درﺑﺎره ﻧﻮع روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ‪ MBTI‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ اﻣﺎ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﺷﻴﻮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻣﺮﺟﺢ ﺑﺮاي ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻛﻴﺮﺳﻲ و ﺑﻴﺘﺰ از ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻔﺎوت اﻓﺮاد و اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻔﺎوت اﻣﺮ ﻣﺜﺒﺘﻲ اﺳﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ رﺷﺪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻔﺎوت اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﺗﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ و از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم »ﻧﻮع ﻋﻤﻞ« را ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻔﻬﻮم »ﺧُﻠﻖ وﺧﻮ« ﻗﺮار‬
‫‪182‬‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻛﻴﺮﺳﻲ و ﺑﻴﺘﺰ )‪ (1984‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ »ﺧﻠﻖ و ﺧﻮ ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه آن ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ــ‬
‫ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺮي از ﺳﻦ اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪهاﻧﺪــ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه رﻓﺘﺎر اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ رﻓﺘﺎر اﺑﺰار دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ« )ص ‪ .(30‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﺧﻠﻖوﺧﻮ »اﻣﻀﺎ ﻳﺎ اﺛﺮ اﻧﮕﺸﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻫﺮﻳﻚ از اﻋﻤﺎل ﺷﺨﺺ و‬
‫ﺑﻪﻃﺮزي ﻣﺸﺨﺺ ﻋﻤﻞ را از آن ﺧﻮد ﻣﻲﺳﺎزد« )ﻛﻴﺮﺳﻲ و ﺑﻴﺘﺰ‪ ،1984 ،‬ص ‪ .(27‬ﭘﮋوﻫﺶ اﺧﻴﺮ ﻋﻤﺪﺗﺎً روﻳﻜﺮد ﻛﻴﺮﺳﻲ و ﺑﻴﺘﺰ را‬
‫ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻫﺎﻓﻤﻦ و ﺑﺘﻜﻮﺳﻜﻲ‪1981 ،‬؛ ﻣﻚﻛﺎرﻟﻲ و ﻛﺎرﺳﻜﺎدون‪ (1986 ،‬و ﺑﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﺰار ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ دارد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ از ﻧﮕﺎه ﺧﻮد ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن داراي اﻋﺘﺒﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي اﺳﺖ )وار و ﻳﻮﻛﻮﻣﻮﺗﻮ‪.(1985 ،‬‬
‫ﭼﻬﺎر ﺧﻠﻖوﺧﻮ را در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﻧﻤﺎدﻳﻦﻛﺮدن آﻧﻬﺎ در ﻗﺎﻟﺐ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي اﺳﻄﻮرهﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﻮﻧﺎن ﻓﻬﺮﺳﺖﺑﻨﺪي ﻛﺮده و در‬
‫ﭘﻴﻜﺮهﻫﺎي ‪1‬ـ‪ 13‬ﻧﻤﺎﻳﺶ دادهاﻳﻢ‪.‬‬
‫دﻳﻮﻧﻴﺰوﺳﻲﻫﺎ ) ‪ : SP‬ادراكﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﺴﻲ( ــ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ 38‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و اﻧﮕﻴﺰهﺷﺎن آزادي و ﻋﻤﻞ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮﺷﻲ و رﻫﺎﻳﻲ ارزش ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﺣﺎل زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬روشﻫﺎي ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ و ﺧﻮدﺟﻮش در‬
‫زﻧﺪﮔﻲ دارﻧﺪ و ﺑﻪآﺳﺎﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻛﺎر ﻋﺎدي و ﺗﻜﺮاري ﻣﻠﻮل ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻇﺎﻫﺮاً ﮔﺮاﻳﺸﻲ ﻣﺘﻠﻮن و ﭘﺮﺟﻮش وﺧﺮوش ﺑﻪ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺧﻠﻖوﺧﻮﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻣﺎ در ﺧﻄﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ و وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي اﺿﻄﺮاري ﺧﻮب ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﻞ دارﻧﺪ ﻓﻮق واﻗﻌﻴﺖﮔﺮا‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﭘﻴﻤﺘﻪايﻫﺎ ) ‪ : SJ‬داوران ﺣﺴﻲ( ــ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ 38‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و اﻧﮕﻴﺰهﺷﺎن وﻇﻴﻔﻪ و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠﻖ و ﺳﻮدﻣﻨﺪﺑﻮدن را ارج ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮد را ﻣﻮﻇﻒ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده و دﻳﮕﺮ واﺣﺪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫)ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻛﻠﻴﺴﺎ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺤﻠﻲ و‪ (...‬ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آﻧﻬﺎ را ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎر و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮي ﺟﺪي ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪،‬‬
‫درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺗﺜﺒﻴﺖﻛﺮدن ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻏﻴﺮﺿﺮورياي اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺧﻠﻖوﺧﻮﻫﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮوﻣﺘﻪايﻫﺎ ) ‪ : NT‬ﻣﺘﻔﻜﺮان ﺷﻬﻮدي( ــ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ 12‬درﺻﺪ ﺟﻤﻴﻌﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻧﮕﻴﺰه آﻧﻬﺎ ﻗﺪرت و داﻧﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ارج ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ‪ .‬در ﭘﻲ اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را درك‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﺪاﻧﻨﺪ؛ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي ﺳﺨﺖ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪﻧﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻤﺎلﮔﺮا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ارﺗﺒﺎطﮔﺮاﻧﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫اﻓﺮادي ﻧﺎآرام‪ ،‬وﺳﻮاﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻜﺒﺮ و ﺑﻲﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻃﻒ دﻳﮕﺮان ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫آﭘﻮﻟﻮﻧﻲﻫﺎ ) ‪ : NF‬اﺣﺴﺎﺳﻲﻫﺎي ﺷﻬﻮدي( اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻴﺰ ‪ 12‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻃﺎﻟﺐ ﺷﻮر و وﺣﺪتاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ و ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ ارزش ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻫﺎن اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺻﻠﺢ‪ ،‬زﻳﺒﺎﻳﻲ و آرﻣﺎنﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮدم و ﻫﺪف در زﻧﺪﮔﻲ‬
‫‪183‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪1‬ـ‪ .13‬ﭼﻬﺎر ﺧﻠﻖوﺧﻮ از ﻛﻠﻴﻦ و ﻣﻚﺑﺮاﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻧﻮاع ﺧﻠﻖ و ﺧﻮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﻴﺮﺳﻲ )‪ (1987‬دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﻗﻮي دارﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ و آﺷﻜﺎرا ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮان را در ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻴﺠﺎن‪ ،‬رؤﻳﺎ و ﺗﺨﻴﻞ‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ دارﻧﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺎدهﻟﻮح و ﻏﻴﺮواﻗﻊﺑﻴﻦ ﺟﻠﻮه ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎﻫﻤﻮاره ﺟﻮﻳﺎي ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺼﻴﺮتﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ و ﻫﻮﻳﺖ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ وﻓﺎق ﻧﻮع‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪاي درﺑﺎره وﻓﺎق ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻲﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ ﺧﻴﻠﻲ از ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً درﺑﺎره ﺛﺒﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫وﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد از ﻃﺮﻳﻖ آن ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎ را دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﻮﻧﮓ درﺑﺎره ﻧﻮع رﺑﻂ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺮدي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع ‪ X‬را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻛﺎﻣﻼً‬
‫ﺳﻨﺠﺸﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻨﻔﻲ ‪ /‬ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻄﻠﻮب ‪ /‬ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺴﺘﮕﻲ آن ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ درﻧﻈﺮ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﭼﻪ از‬
‫ﺟﻬﺖ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ذاﺗﻲ ﻳﺎ از ﺟﻬﺖ ﻧﺤﻮهاي ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ذﻫﻦ ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻳﻚ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺣﺎﻣﻞ اﻧﮕﺎرهاي‬
‫از ﻫﻴﺠﺎن دﻳﻮﻧﻴﺰوﺳﻲ اﺳﺖ؛ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﺷﺨﺼﻲ ‪ IBM‬ﺗﻤﺜﻴﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﺮوﻣﺘﻪاي را ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ »ﻳﻮﻧﺎﻳﺘﺪوي« ﻧﺸﺎن از اﭘﻴﻤﺘﻪاي‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﺷﻨﺎس دارد؛ و ﺟﻨﺒﺶ ﻃﺮﻳﻘﺖ ﻫﻨﺪوﻳﻲ ﻳﺎ ﺧﻮدﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﺣﺎﻛﻲ از ﻓﺮد آﭘﻮﻟﻮﻧﻲ روحﮔﺮاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ وﻓﺎق ﻧﻮع ﺑﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻀﺎد ﻣﻴﺎن درك ﮔﻴﺮﻧﺪة ﻳﻚ ﻧﻮع دروﻧﻲ ﻳﺎ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻣﻮﺿﻮع و ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻛﻪ اﻗﻨﺎعﮔﺮ از آن‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪن ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل در ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻮﺟﺰﺗﺮ‪ ،‬ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ را ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫در آن ﻧﻮعِ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪه از آن ﺗﻨﺎﺳﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آزﻣﺎﻳﺸﻲ‬
‫در اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻠﻮﻳﺤﺎً اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺤﺼﻮﻻت‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻳﺎ در اﺻﻞ واﺟﺪ ﻳﻚ ﻧﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ‬
‫اﻳﻦﻛﻪ اﻗﻨﺎعﮔﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺿﻌﻴﺖ آﻧﻬﺎ را ﻃﻮري ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻳﻚ ﻧﻮع ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ وﻳﮋﮔﻲ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﻳﺎ ﺗﺒﻠﻴﻎ‪ ،‬ﻛﻠﻴﺪ واژهﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻒﮔﺮ ﻧﻮع‪ ،‬از ﻛﻴﺮﺳﻲ و ﺑﻴﺘﺰ )‪ (1984‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪184‬‬
‫ﻧﻮع دﻳﻮﻧﻴﺰوﺳﻲ )‪(SP‬‬
‫آزادي؛ ﻛﻨﺶ؛ ﺧﻮﺷﻲ؛ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮاي ﺣﺎل؛ ﺑﻲاﺧﺘﻴﺎر؛ ﺑﻲﻗﺮار؛ ﺷﺘﺎﺑﻜﺎر؛ ﻫﻴﺠﺎنزده؛ وﺳﻮاﺳﻲ؛ ﭘﺮﺟﻨﺐ و ﺟﻮش‪ ،‬ﺗﻨﺶﮔﺮا؛ ﭘﺎﻳﺪاري؛‬
‫ﻗﻮت؛ ﺗﻬﻮر‪ ،‬ﺧﻮشﺑﻴﻨﻲ؛ ﺷﺎدﻣﺎن؛ ﺟﺬاب؛ ﺷﻮخﻃﺒﻊ؛ ﻣﺘﻠﻮن؛ ﺧﻮداﻧﮕﻴﺨﺘﻪ؛ اﻧﮕﻴﺰش ﻛﻢ در راه ﻫﺪف؛ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ اﺧﻼق‪.‬‬
‫ﻧﻮع اﭘﻴﻤﺘﻪاي )‪(SJ‬‬

‫ﻣﻔﻴﺪ؛ وﻇﻴﻔﻪﺷﻨﺎس؛ ﭘﻴﻮﻧﺪﻃﻠﺒﻲ؛ ﻣﺴﺌﻮل؛ ﺑﺨﺸﻨﺪه؛ ﻣﻼﺣﻈﻪﻛﺎر؛ ﭘﺮورشدﻫﻨﺪه؛ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر؛ ﻣﺘﻌﻬﺪ؛ اﺧﻼقﮔﺮا؛ ﺧﻮاﺳﺘﺎر‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ؛ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ؛ ﻋﻼﻗﻪﺳﻴﺮيﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻳﺖ؛ ﺗﺄﺳﻴﺲ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﺆﺳﺴﻪﻫﺎ؛ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎر؛ اﻫﻤﻴﺖدادن ﺑﻪ ﻣﻴﺮاثﻫﺎ؛‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺮﻳﻊ؛ دﻟﺒﺴﺘﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺐ؛ ﺳﻨﺘﻲ؛ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و ﺧﺎﻧﻮاده‪.‬‬
‫ﻧﻮع ﭘﺮوﻣﺘﻪاي )‪(NT‬‬

‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻬﺎرﻛﺮدن ﻃﺒﻴﻌﺖ؛ ﺑﺎﻫﻮش؛ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻟﻴﺎﻗﺖ؛ ﺧﻮداﻧﺘﻘﺎدي؛ دﻗﻴﻖ؛ ﭘﺮﺗﻮﻗﻊ؛ ﻛﻤﺎلﮔﺮا؛ ﺗﺮس از ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ و ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ زﻣﺎنﺑﻨﺪيﺷﺪه؛ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻔﺮﻳﺢ ﺑﺮاي ﺧﻮداﺻﻼﺣﻲ؛ ﺗﻮان ﻣﻨﺰويﺑﻮدن؛ ﻣﻤﺴﻚ ﻛﻼﻣﻲ؛ ﻣﺠﺬوب ﻋﻠﻢ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي؛‬
‫ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ؛ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه؛ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎت‪.‬‬
‫ﻧﻮع آﭘﻮﻟﻮﻧﻲ )‪(NF‬‬

‫ﺷﻬﻮدي‪ ،‬ﺣﺴﻲ؛ ﻫﺪف‪» ‬زﻳﺒﻨﺪﮔﻲ«؛ ﻣﻴﻞ زﻳﺎد ﺑﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪي و ﻳﻜﺘﺎﻳﻲ؛ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ؛ ﺿﺮورت ﻫﺪفداري اﻋﻤﺎل؛ درﺳﺘﻲ؛‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲ؛ ﺟﻮﻳﺎي ﻇﺮاﻳﻒ ﻓﻜﺮي و اﺳﺘﻌﺎره؛ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ‪ ،‬اﻗﻨﺎع‪ ،‬اﻟﻬﺎم؛ اﺣﺴﺎس رﺳﺎﻟﺖ؛ ﺧﻮﺑﻲ در دﻳﮕﺮان دﻳﺪن؛ ﺷﻨﺎﺧﺘﺶ‬
‫ﺳﺨﺖ اﺳﺖ؛ ﭘﻨﺪارﮔﺮا؛ ﺷﻮق ﺧﻼﻗﻴﺖ؛ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻛﺸﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي رؤﻳﺎ وﺗﺨﻴﻞ؛ روحﮔﺮا‪.‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ وﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﺎص ﺧﻮد ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ دارﻧﺪ ﺳﻨﺨﻴﺘﻲ را ﺻﺎﺣﺐ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫)ﻳﻌﻨﻲ در زﻣﺮه ﻳﻜﻲ از اﻧﻮاع ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ(‪ .‬ﺳﻴﮕﺎرﻫﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻮع دﻳﻮﻧﻴﺰوﺳﻲ )ﻣﺮد ﻣﺎرﻟﺒﻮرو(‪ ،‬ﻧﻮع اﭘﻴﻤﺘﻪاي )ﺳﺎﻟﻢ‬
‫اﺳﭙﻴﺮﻳﺖ را ﺑﮕﻴﺮ(‪ ،‬ﭘﺮوﻣﺘﻪاي )ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ( ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻧﻮع آﭘﻮﻟﻮﻧﻲ )ﺑﭽﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ راه درازي ﻃﻲ ﻛﻨﻲ( ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﻳﻦ در ﻣﻮرد ﺳﻴﮕﺎر‪ ،‬ادراك ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺎ ﻫﺸﺪار ﻋﻤﻮم ﺟﺮاﺣﺎن آﻣﻴﺨﺘﻪ و ﺑﺮاﺳﺎس آن اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺳﻴﮕﺎر ﺑﻪﻃﻮر روﺷﻦﺗﺮي ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ دﻳﻮﻧﻴﺰوﺳﻲ )ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎك( ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻧﻈﺮﻳﺔ وﻓﺎق ﻧﻮع روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺑﺘﺪا ﺑﺮ روي ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺗﺠﺎري ﺑﻪ آزﻣﺎﻳﺶ درآﻣﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ در‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻗﺴﻤﺖ دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺗﺠﺎري اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﻓﻀﺎ و ﻃﺮح‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻠﻲ را ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻟﻐﺰش و ﺧﻄﺎ در رﻣﺰﮔﺬاري ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺟﺎذﺑﻪ و اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ وﻓﺎق ﻧﻮع اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻛﻼسﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت در دو داﻧﺸﮕﺎه‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﻮاع آﻣﻮزش داده ﺷﺪ و از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ‪ 50‬آﮔﻬﻲ‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ را ﻛﻪ از ﻣﺠﻼت ﺑﻪﻃﻮر ﺗﺼﺎدﻓﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ﻧﻮﻋﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻛﻨﻨﺪ‪ 40 .‬درﺻﺪ اﻳﻦ‬
‫آﮔﻬﻲﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻮع ﻏﺎﻟﺐ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد )ﻣﻼك ﺗﺼﻤﻴﻢ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻛﺪﮔﺬاران ‪ 70‬درﺻﺪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺎﺷﺪ(‪ 30 ،‬درﺻﺪ آﻧﻬﺎ ﻳﻚ‬
‫‪185‬‬
‫ﻧﻮع ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اوﻟﻴﻪ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻮع ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻘﻴﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان »اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻂ« ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺜﻼً ﻧﻮع ﺗﻴﺘﺮ اﺻﻠﻲ ﺑﺎ ﻧﻮع ﺑﺪﻧﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻔﺎوت ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻧﻮع ﻣﺮﻛﺐ‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻮﻻروﻳﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان آن ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﺮد »در اﻳﻦ ﻛﺮﻳﺴﻤﺲ ﻫﺪﻳﻪ ﺑﺰرگ ﭘﻮﻻروﻳﺪ ﺑﺪﻫﻴﺪ« )ﭘﻴﺎﻣﻲ از ﻧﻮع ‪ ، SJ‬ﺳﺮﺷﺎر از ﺳﻨﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺸﺶ و ﻋﺎﻃﻔﻪ( و ﻣﺘﻦ آن ﺑﺮ اﻣﺘﻴﺎزات ﻓﻦآوري »ﭘﻮﻻﭘﺎﻟﺲ‪ ،‬ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ« ﺗﺄﻛﻴﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺆﻟﻔﺎن ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺑﺨﺶ اﺻﻠﻲ ﭘﻴﺎم داراي »ﻧﺸﺎﻧﻪاي« اﺳﺖ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن ﻧﻮع ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﻫﻨﺮ و در ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺻﻠﻲ ﺑﻪﻧﺪرت اﻳﻦ ﻧﻘﺶ را دارد‪» .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ« وارد ﻧﻈﺎم‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي ﻗﺒﻠﻲ واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ؛ اﮔﺮ ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻴﺮﻧﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي ﺑﺴﺎزد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻀﺎد ﭘﻴﺶ آﻳﺪ )اﮔﺮ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻏﺎﻟﺐ ‪ NT‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﻗﺒﻠﻲ ‪ SP‬ﺑﺎﺷﺪ( ﮔﻴﺮﻧﺪه ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﺎﺳﺘﻦ‬
‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ )ﻓﺴﺘﻴﻨﮕﺮ‪ .(1957 ،‬ﮔﻴﺮﻧﺪه ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﺳﻪ راه ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪) :‬اﻟﻒ( دﻳﮕﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺒﻠﻴﻎ را ﺑﺮاي‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي ﺑﻴﺸﺘﺮ وﻓﺎق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ و ﻫﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﻤﺴﺎز ﺑﻌﺪي را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﻏﺎﻟﺐ ﺣﺴﺎب ﻛﻨﺪ؛ )ب( ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي ﻣﺤﺼﻮل را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪) ،‬ج( ﭘﻴﺎم را ﻛﻼً ﻧﭙﺬﻳﺮد ﻳﺎ از درك اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻳﺎ ﻧﮕﺎهداﺷﺖ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺧﻮدﻣﺎن راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪ .1‬آﻳﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ اﻧﻮاع ﺗﺒﻠﻴﻎ و ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﻳﺎدآوري ﺗﺒﻠﻴﻎ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ؟‬
‫‪ .2‬آﻳﺎ ﺑﺮﺗﺮي ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻳﺎدآوري را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ؟‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ اﺑﺘﺪا ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﺑﺮ روي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت آزﻣﻮده ﺷﺪ و ﺳﭙﺲ در ﻣﻮرد ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺧﺎص رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﻴﺎن داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ واﻗﻨﺎع ﻛﻪ ﻗﺒﻼً آﻣﻮزش ﻓﺸﺮدهاي در ﻣﻮرد ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﻣﻮارد ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﻧﻮع دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﮔﺮوه داوري اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ‪ 15‬ﻓﻘﺮه آﮔﻬﻲ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ داده ﺷﺪ ﻛﻪ از دو ﭼﺎپ ﻛﺘﺎب »ﻛﺪام ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺟﺎذﺑﻪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮي داﺷﺖ؟« )ﺑﺮﺗﻮن‪1981 ،‬؛ ﺑﺮﺗﻮن و ﭘﺮوﻳﺲ‪ (1985 ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺟﻔﺖﻫﺎي ﺟﻮر آﮔﻬﻲﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﻣﻌﻴﻦ و ﻧﺘﺎﻳﺞ روشﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه را ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ ﻳﺎدآوري‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬اﻗﻨﺎع و ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻦ ﺧﻮاﻧﺪهﺷﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد‬
‫)آزﻣﻮنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪوﺳﻴﻠﺔ »ﻣﺠﻠﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﮔﺎﻟﻮپ و راﺑﻴﻨﺴﻮن« )‪ (MIRS‬و ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ »اﺳﺘﺎرچ« ﻳﺎ »رﻳﺪﻛﺲ«‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﻮد(‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮﺻﻴﻒﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي ﻛﻴﺮﺳﻲ و ﺑﻴﺘﺰ‪ ،‬از داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻧﻮع ﻳﺎ اﻧﻮاﻋﻲ از ﻣﺤﺼﻮل را در‬
‫ﻫﺮﻳﻚ از آﮔﻬﻲﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﻧﻮع ﻫﺮﻳﻚ از آﮔﻬﻲﻫﺎ را ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺑﻌﺪاً در‬
‫ﺑﺎره اﻳﻦﻛﻪ ﻛﺪاﻣﻴﻚ از آﮔﻬﻲﻫﺎ ﺟﺬاﺑﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺖ رأي دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ وﻓﺎق در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ اﻧﺪازه ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﻲدارﺑﻮدن آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل زﻳﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻓﺮاﮔﺮد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺑﺮاي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﺨﺶ ﺻﻮت اﺳﺘﺮﻳﻮي اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻮع دروﻧﻲ ﺑﺮاي ﺑﻠﻨﺪﮔﻮﻫﺎي ﺗﻘﻮﻳﺖ‬
‫ﺻﺪا در ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﺮوه داوري دو وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺤﺘﻤﻞ را ﺑﺮاي آن ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد‪ :‬راﺑﻄﻪ ﺑﻠﻨﺪﮔﻮﻫﺎي‬
‫ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺑﺎ ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬ﻫﻴﺠﺎن و ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ در ﺑﺰرﮔﺮاه )ﻫﻤﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ از ﻧﻮع ‪ ( SP‬ﻳﺎ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ و‬
‫ﻧﻮآوريﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ )ﻧﻮع ‪ .( NT‬ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ درك ﻣﺨﺎﻃﺐ از ﻣﺤﺼﻮل ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮔﺮوه داوري‬
‫‪186‬‬
‫ﻣﺤﻞ ﺗﺒﻠﻴﻎ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد‪ :‬ﺗﺒﻠﻴﻎ ‪ A‬در ﻛﺎﺳﻤﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻦ و ﺗﺒﻠﻴﻎ ‪ B‬در ﭘﻴﭙﻞ ﭼﺎپ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﺠﻠﻪﻫﺎ ﮔﺮاﻳﺸﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮع ‪ NT‬ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﮔﻤﺎن ﻣﻲرﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻔﻬﻮم ‪ SP‬از ﭘﺨﺶ اﺳﺘﺮﻳﻮﻳﻲ در ﻣﺠﻠﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه زرق و ﺑﺮق‪ ،‬ﺳﻜﺲ‪،‬‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺳﺮﻋﺖ و ﭘﻴﺸﺘﺎزان ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻨﻄﻘﻲﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻎ ‪ A‬زﻧﻲ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ و زﻳﺒﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد ﻛﻪ ﻗﺪمزﻧﺎن از ﻳﻚ روﻟﺰروﻳﺲ دور ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ راﻧﻨﺪهاش ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ اﺳﺖ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ » ﭘﻴﺘﺮ ‪ ،‬ﻧﻮوا را ﺑﻴﺎور‪ .‬اون ﺟﻨﺴﻦ داره«‪.‬‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻎ ‪ B‬ﻣﻴﺰ ﻃﺮاﺣﻲ را ﺑﺎ ﻃﺮحﻫﺎ و ﻧﻘﺸﻪﻫﺎي روي آن ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد ﻛﻪ ﺑﻠﻨﺪﮔﻮي اﺳﺘﺮﻳﻮﻳﻲ ﺑﺎﻻي آن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و‬
‫ﺑﺮﭼﺴﺒﻲ روي آن ﺑﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‪ 150» :‬وات ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻗﺪرت ‪ /‬ﻇﺮﻓﻴﺖ رﻗﻤﻲ‪ «.‬ﻋﻨﻮان آن ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪» :‬ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞﺷﺪن ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﺮﻳﻮي اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﺮوه داوري ﻣﻮاﻓﻘﺖ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻗﻄﻌﺎً از ﻧﻮع ‪ NT‬ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ B‬ﻛﻠﻤﺎت ﻧﺴﺒﺘﺎً »داﻏﻲ« را ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﺎدي ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ 150» :‬وات‪ ‬ﺳﻮزان‪ ...‬ﺳﻮزﻧﺪﮔﻲ ‪ 80‬وات‪ «. ...‬اﻣﺎ ﮔﺮوه داوري ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻋﻨﻮان و ﻫﻨﺮ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬زن ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪي ﻛﻪ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ روﻟﺰ را رد‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ و ﭘﺮﺗﻮي از ﺟﻨﺴﻴﺖ از ﺧﻮد ﻣﻲﭘﺮاﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر را ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻎ را ﺑﺎ ﻛﺪ ‪SP‬‬
‫رﻣﺰﮔﺬاري ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﺰ ﻧﻘﺸﻪﻛﺸﻲ‪ ،‬ﻃﺮحﻫﺎي دﻗﻴﻖ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺎت ﻧﺸﺎﻧﻪاي »ﻃﺮح« و »ﻇﺮﻓﻴﺖ رﻗﻤﻲ«‪ ،‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﻮﻟﻪ ‪ NT‬ﻣﻨﻄﺒﻖ‬
‫ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه داوري اﻧﻄﺒﺎق روﺷﻦﺗﺮي از ﺟﺎذﺑﻪﻫﺎي ﻧﻮع ﺑﺎ ﺗﺒﻠﻴﻎ ‪ A‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﻄﺎﺑﻘﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ زن دﻳﻮﻧﻴﺰوﺳﻲ ‪ SP‬را ﺑﺎ‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ‪ SP‬اﺳﺘﺮﻳﻮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ NT‬ﺗﺒﻠﻴﻎ ‪ B‬و اﺳﺘﺮﻳﻮ ﻛﺸﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮاً ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‬
‫ﻫﻢﻋﻘﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﮔﻬﻲ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ‪ ، A‬ﺷﺎﻧﺰده درﺻﺪ ﻧﻤﺮه ﻳﺎدآوري را در ﻗﻴﺎس ﺑﺎ ﺷﺶ درﺻﺪ ﻧﻤﺮه آﮔﻬﻲ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ‪ B‬ﻧﺼﻴﺐ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮد ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺗﻜﺮار ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮوه داوري ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﻢ ﻧﻮعﻫﺎي ﺷﻬﻮدي ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﭘﺪﻳﺪهاي ﻋﺠﻴﺐ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﻳﻚ اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ ،‬در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ )ﮔﺎﻫﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ( اﻟﮕﻮ را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ دروﻧﻲ آن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل »اﺣﺴﺎﺳﻲ« ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺸﺎن ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﭼﻨﺪي ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻨﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮﺑﺎر ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻋﺘﺒﺎري ﻧﺪارد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻫﻢ در اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻜﺴﺖ اﺗﻔﺎﻗﻲ درك ﮔﺮوه داوري و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬اﻣﻴﺪﺑﺨﺶ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺆﻟﻔﺎن ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﺑﺎ آزﻣﺎﻳﺶ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم وﻓﺎق ﻧﻮع‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻃﺮحرﻳﺰي ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد از اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻓﺎق ﻧﻮع در ﻣﻮارد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫در ﻣﻮارد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ زﻳﺮ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻮع در دو ﭘﻴﻜﺎر ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﮔﺰارش ﻣﻮارد اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻧﺤﻮه ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪ را در ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪187‬‬
‫ﻣﻴﺨﻮارﮔﻲ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺗﺠﺎري در ‪) 1984‬آي ـ آ ـ ﺑﻲ ـ ﺳﻲ ـ ‪ (1985‬ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻴﺨﻮارﮔﻲ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻴﻜﺎر‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﺎل ‪ 1984‬ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر اﺻﻮﻻً ﭘﻴﻜﺎري ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻟﻜﻞ و‬
‫ارﺗﻘﺎي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻪ درﺑﺎره راﻧﻨﺪﮔﻲ و ﻣﻴﺨﻮارﮔﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه ﻫﺪف از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﭘﻴﻜﺎر ﺗﺄﺛﻴﺮﻧﻬﺎدن ﺑﺮ‬
‫ﻧﮕﺮش ﺑﻪ ﻣﻴﺨﻮارﮔﻲ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮشﻫﺎ و رﻓﺘﺎر درﺑﺎره ﻣﺼﺮف ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻧﻮﺷﺎﺑﻪﻫﺎي اﻟﻜﻠﻲ )ﺑﻪوﻳﮋه در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻴﺨﻮارﮔﻲ و‬
‫راﻧﻨﺪﮔﻲ( و ﺑﺎﻻﺑﺮدن آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن درﺑﺎره ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﮔﺮوﻫﻲ وﻳﮋه ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع و ﭘﻴﺎم ﺑﻪ آزﻣﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس آن‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻌﺎر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪ‪» :‬ﺑﻴﻨﺪﻳﺶ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺑﻨﻮش«‪ ،‬زﻳﺮا اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﺑﻬﺘﺮ ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزد ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ و آﻣﻮزﺷﻲ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻴﻢ )آي ـ آ ـ ﺑﻲ ـ ﺳﻲ‪ ،1985 ،‬ص‬
‫‪) .(10‬در ﮔﺰارش ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪه ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎ ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺷﻌﺎر ﻣﺬﻛﻮر در ﺳﺮودﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮﭼﺴﺐﻫﺎي ﺳﭙﺮ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ‪ ،‬ﺗﻲﺷﺮتﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺮوﻳﺠﻲ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺳﻪﻗﺴﻤﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮح‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪) :‬اﻟﻒ( ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﻣﺸﺮوب ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ؛ )ب( اﮔﺮ ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﻨﺪه ﻫﻮﺷﻴﺎر ﺑﺎﺷﻴﺪ؛ )ج( در ﻫﺮﺣﺎل‪،‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻣﺸﺮوب ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪ راﻧﻨﺪﮔﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي وﻳﮋهاي ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﻣﺆﻟﻔﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ در ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﻴﻜﺎر ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻘﺼﻲ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن‪ ،‬ﻣﻴﺨﻮارﮔﺎن و ﻏﻴﺮﻣﻴﺨﻮاران ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﻢ ﮔﺰارش ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﻴﺪن ﻣﺸﺮوب ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﮔﺰارش ﻧﻮﺷﻴﺪن ﻣﺸﺮوب را اﻣﺮي ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﺎﻧﻪ )‪ ، (SP‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )‪ (SJ‬ﻳﺎ ﻣﻨﻄﻘﻲ )‪ (NT‬ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪﻧﺪرت اﻳﻦ ﻛﺎر در‬
‫ﺣﻜﻢ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﺧﻮد ﺷﻜﻮﻓﺎ ﮔﺰارش ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺨﻮردن ﻣﺸﺮوب ﮔﻬﮕﺎه ‪ NF‬ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﻳﻦ در ﮔﺰارش ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻧﻮﺷﻴﺪن ﻣﺸﺮوب را ﻋﻤﻠﻲ ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﺎﻧﻪ در ﺣﻮزه ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﻋﺼﻴﺎن )‪ (SP‬ﻳﺎ ﺑﻪﺷﺪت‬
‫ﺳﺎزﺷﮕﺮاﻧﻪ و دﻧﺒﺎﻟﻪروي از ﻣﺪ روز )‪ (SJ‬ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻮارد ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎدر آن را روﺷﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ )‪ (NT‬ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻓﺮاد ﮔﺮوه داوري‪ ،‬ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ ،‬ﺷﻌﺎر »ﺑﻴﻨﺪﻳﺶ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻨﻮش« را در ﻣﻘﻮﻟﻪ ‪ NT‬ﺟﺎي دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﺨﺺ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي از اﻟﮕﻮ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮدار ‪2‬ـ‪ ،(13‬ﻧﺘﺎﻳﺞ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻌﺎري را )ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً‬
‫ﭘﻴﺎمﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﭘﻴﻜﺎر از آن ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ( ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ‪ NT‬ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪيﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن از ﻧﻮﺷﻴﺪن اﻧﻄﺒﺎق‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻛﻪ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن از ﻧﻮﺷﻴﺪن ﻣﺸﺮوب ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ‪ SP‬و ‪ SJ‬در ذﻫﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻄﺒﻖ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻌﺎر ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ و ﻋﺪم ﺗﻮازﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻧﻮﺟﻮان ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﺷﺪت آن ﺑﻮد‪ .‬اوﻟﻴﻦ‬
‫اﻧﺸﻌﺎﺑﻲ ﻛﻪ در اﻟﮕﻮ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮ و ﺣﻮزهاي ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ــ ﭼﺮا ﺑﻌﻀﻲ از ﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن ﭘﻴﺎم ﻧﺸﺎﻧﻪ را‬
‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و ﻣﻴﺨﻮاري را دوﺑﺎره ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آنﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﺸﺎﻧﻪ را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و ﭘﻴﺎم را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﺟﺴﺖوﺟﻮي‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ را اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ؟ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ در اﻟﮕﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻧﻴﺮوي روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺻﺮف‬
‫آن ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻴﺰ ﻧﻮﻋﻲ اﻟﺘﺰام ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺟﺪﻳﺪ وﺟﻮد دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد آزﻣﺎﻳﺸﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺛﺎﻧﻮﻳﺔ ﭘﺮﻗﻮﺗﻲ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮد ﻳﺎ ﭘﻴﺎم را ﻧﻔﻲ ﻛﻨﺪ و ﻳﺎ از ﻧﻮ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي آن ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﮔﺰارشﺷﺪه در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي اﻋﺘﺒﺎر اﻟﮕﻮ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﭘﻴﺶآزﻣﻮن و ﭘﺲ آزﻣﻮن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫و ﻣﺸﺎور ﺗﺤﻘﻴﻖ »ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﻳﻲ را« ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺎر و »اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺳﻨﺠﺶ ﺷﻨﺎﺧﺖ دو واﻗﻌﻴﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻟﻜﻞ« را ﮔﺰارش‬
‫ﻣﻲداد )آي ـ آ ـ ﺑﻲ ـ ﺳﻲ‪ ،1985 ،‬ص ‪ .(12‬در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﻧﮕﺮش‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه ﻳﺎ رﻓﺘﺎر ﮔﺰارش ﻧﻤﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫‪188‬‬
‫ﻣﺆﻟﻔﺎن ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﺑﺮاي داﻧﺶآﻣﻮزاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺸﺮوﺑﺨﻮاري را در ﺣﻜﻢ ﻋﻤﻠﻲ از ﻧﻮع ‪ NT‬ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ )ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﭘﻴﻜﺎر‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد(‪ ،‬واﻛﻨﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ آﮔﺎﻫﻲ ﮔﺰارشﺷﺪه در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف ﭘﻴﻜﺎر اﻓﺰاﻳﺶ آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻮد و در اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻲﺗﻮان آن را ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﺟﻮد ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮوﺑﺨﻮاري را اﻣﺮي‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﮔﺰارش ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮﺷﻲ ﻳﺎ رﻓﺘﺎري ﻣﻄﻠﻮب اﻧﺪك ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﻜﺎر اﻋﻄﺎي ﺧﻮن‬

‫ﻣﺜﺎل دو‪‬م دﻋﻮت ﺻﻠﻴﺐﺳﺮخ ﺑﺮاي اﻫﺪاي ﺧﻮن ﺑﻪﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﻤﺒﺎردو و اﺑﺴﻦ )‪ (1970‬ﮔﺰارش ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬زﻳﻤﺒﺎردو و اﺑﺴﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دو‪‬م درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻴﻬﻦدوﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮن دﻳﮕﺮ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﻧﺒﻮد و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫روشﻫﺎي ﻣﺎﻫﺮاﻧﻪ ﭘﮋوﻫﺶِ اﻧﮕﻴﺰه‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮندادن ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎي ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻣﺘﻌﺪد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً از ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﺮدان ﻛﻪ آن را ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻛﺮدن از ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺮداﻧﮕﻲ و ﻧﻴﺮوي ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﻨﺪ )ص ‪ .(109‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ زﻳﻤﺒﺎردو و اﺑﺴﻦ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﺧﻮندﻫﻲ ﺻﻠﻴﺐﺳﺮخ ﻣﻨﻄﻖ و ﻣﻴﻬﻦﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد و از درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮداﻧﮕﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ﻃﻮري ﻛﻪ [ ﺧﻮندﻫﻨﺪه ] »اﺣﺴﺎس ﻣﺮدي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻛﻨﺪ‪ ...‬و ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻧﻴﺮوي ﻣﺮداﻧﮕﻲ وي ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺨﺸﻲ از آن را اﻋﻄﺎ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﺎراﺣﺘﻲ اﺣﺴﺎس ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي ﻛﻨﺪ )ص ‪.(110‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﮔﺰارش دو ﻣﺆﻟﻒ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﻣﻮارد اﻋﻄﺎي ﺧﻮن ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ اﻓﺰاﻳﺶ زﻳﺎدي ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺆﻟﻔﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ اﻳﻦ دﻋﻮت ﺑﺮ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﻮع و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن درﺟﻪ ﺑﺮ ﻛﺎﻫﺶ اﺿﻄﺮاب اﺧﺘﮕﻲ ﻓﺮوﻳﺪي اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺎ دو دﻟﻴﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاي اﻫﺪاي ﺧﻮن ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ :‬اﻓﺮاد ﻧﻮع ‪) SP‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﻳﺎدآوردن ﺻﺤﻨﻪﻫﺎﻳﻲ از‬
‫‪189‬‬
‫ﺳﻴﻞ‪ ،‬ﺗﻮﻓﺎن و ﻏﻴﺮه( ﺻﻠﻴﺐﺳﺮخ را در ﺣﻜﻢ ﻣﺒﺎرزي ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺗﺼﻮر ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ آن واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ؛ اﻓﺮاد ﻧﻮع ‪، SJ‬‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻓﺮادي اﻫﻞ ﺗﻌﻠﻖ و ﻳﺎوران ﻓﻄﺮي‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاي ﺧﻮن داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ؛ اﻓﺮاد ﻧﻮع ‪ NT‬ﺑﻪ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮاي ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺧﻮن ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ؛ ﺗﻨﻬﺎ اﻧﮕﻴﺰهاي ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻧﻮع ‪ NF‬را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻣﻲﻛﺮد روﻳﻜﺮد‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻮد )ﻳﻌﻨﻲ اﻋﻄﺎي ﺧﻮن ﺑﻪ ﻓﺮدي ﺧﺎص ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺘﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻮد(‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي ﻣﺎﻫﺮاﻧﻪ ﺻﻠﻴﺐﺳﺮخ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع را ﺟﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي رادﻳﻮﻳﻲ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1986‬ﭘﻴﻜﺎر دﻳﻮﻧﻴﺰوﺳﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪاي را ﺑﻪ اﺟﺮا درآوردﻧﺪ و ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ اﻓﺮاد ﻧﻮع ‪ SP‬را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺮس و ﻣﻼﺣﻈﻪﻛﺎري را‬
‫ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬اﺧﻴﺮاً در ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ روﻳﻜﺮد ﻧﻮع ‪ NT‬اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮن ﻧﻴﺎز دارم‪ .‬ﺑﺮادرم در ﺣﺎل‬
‫ﻣﺮگ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺗﻮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺑﻪ او ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻲ«‪ .‬ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻫﻨﻮز ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰشﻫﺎي ‪ NT‬و ‪ SJ‬ﻣﺘﻜﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮردي ﻛﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ زﻳﻤﺒﺎردو و اﺑﺴﻦ )‪ (1970‬ﮔﺰارش ﺷﺪ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﺮوه ﺑﺰرﮔﻲ از‬
‫اﻓﺮاد ‪) SP‬ﺣﺪود ‪ 38‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ( را ﺑﺎ درﺧﻮاﺳﺘﻲ ﺟﺴﻮراﻧﻪ و ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻏﺮور ﻣﺮداﻧﮕﻲ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻲداد‪.‬‬
‫ﺻﺮف ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﻚ درﺧﻮاﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺤﺼﻮل ﻳﺎ اﻧﮕﻴﺰه وﻗﺘﻲ اﺛﺮﺑﺨﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﻧﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪.‬‬
‫اﻳﻦﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﭘﻴﻜﺎر را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﻮع دﻳﮕﺮي ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺑﺎﻻﺑﺮدن ﻣﻴﺰان ﻳﺎدآوري ﻳﺎ دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻫﺪف‬
‫ﭘﻴﻜﺎر ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻮع ﭘﻴﺎم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻧﻮع ﻣﻮرد ﺗﺼﻮر ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎنﻛﻪ در ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬رﺑﻂ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻌﻴﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺧﻮد را‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﺤﻮه ﻧﮕﺮش ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪ ﺧﻮد را‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻣﻔﻴﺪ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﻬﻢ ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎم ﻛﺎرﮔﺰاري ﭘﮋوﻫﺸﻲ و‬
‫آﻣﻮزﺷﻲ )‪ (NT‬ﺟﺎي داده ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم آن را اﻧﺠﻤﻦ ﮔﺮدآوري اﻋﺎﻧﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ )‪(SJ‬‬
‫‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ ﻓﻌﻠﻲ ﺑﺮ وﺟﻮه ‪ SJ‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و ﺧﺒﺮ از‬
‫اﻳﻦ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﺮاردادن ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد در ﭼﻬﺎرﭼﻮب روش »ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻴﻢ« )‪ ، (SJ‬ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎي زﻳﺎدي در‬
‫ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ و ﻳﺎدآوري ﻣﻄﺎﻟﺐ آﻣﻮزﺷﻲ آﻧﻬﺎ ﻛﺴﺐ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻓﺎق ﻧﻮع‪ ،‬روش ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮاي ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﺨﺎﻃﺐ و ادراكﻫﺎﻳﺶ از ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪ ارﺗﺒﺎطﮔﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﺶ از‬
‫‪ 30‬ﺳﺎل ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻏﻞ‪ ،‬ﺷﻴﻮهﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻋﺎدتﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪاي و ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ رﺑﻂ دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده اﺳﺖ و اﻳﻦ دادهﻫﺎ روﺷﻲ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻏﻴﺮارزﺷﻲ و ﻧﺴﺒﺘﺎً آﺳﺎن ﺑﺮاي ﭘﺎﻻﻳﺶ روﻳﻜﺮدﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪Ackoff, R. L., & Emshoff, J. R. (1975) Advertising research at Anheuser-Busch, Inc., (1968-1974). Sloan‬‬
‫‪Management Review, 16. 1-15.‬‬
‫‪Allport, G. W. (1967) Pattern and growth in personality. New York: Rinehart & Winston.‬‬
‫)‪Assael, H. (1984) Consumer behavior and marketing action (2nd ed.). Boston: Kent Britt, S. H. (1978‬‬
‫‪Psychological principles of marketing and consumer behavior Lexington, MA: D. C. Heath.‬‬
‫‪Brock, T., & Shavitt, S. (1985) Personal values affect consumers' behavior. Contemporary Psychology, 30,‬‬
‫‪968-969.‬‬
‫‪Burton, P. W. (1981) Which ad pulled best? (4th ed.). Chicago: Crain.‬‬
‫‪Burton, P. W., & Purvis, S. C. (1985) Which ad pulled best? (5th ed.). Chicago: Crain.‬‬
‫‪190‬‬
Carlyn, M. (1977) An assessment of the MyersِBriggs Type Indicator. Journal of Personality Assessment,
41, 461-473.
Cartwright, D., & Harary, F. (1956) Structural balance: A generalization of Heider's theory. Psychological
Review, 63, 227-293.
Churchill, G. A., Jr. (1987) Marketing research: Methodological foundations (4th ed.). Chicago: Dryden.
Cline, C. G. (1985, November) Toward a theory of multiple motivations. Paper presented at the meeting of
The Public Relations Society of America. Detroit, MI.
Cline, C. G., McBride, M. H., & Miller, R. F. (1987 a, August) Trying to get human feelings right:
Psychological type theory in public relations. Paper presented at the meeting of the Asoociation for
Education in Journalism and Mass Communication. San Antonio, TX.
Cline, C. G., McBride, M. H., & Miller, R. F., (1987b) Using the theory of psychological type congruence
to improve advertising recall. In S. G. Green & R. L. Coulter (Eds.), Marketing: Issues and trends.
Proceedings of the Atlantic Marketing Association Annual Conference (pp. 428-435). Springfield, MO:
Atlantic Marketing Association.
Cline, C. G., McBride, M. H., Miller, R. E., & Hammond, V. (1987, August) Gender, psychological type
and roles: Can public relations survive in the Ìnformation Age'? Paper presented at the meeting of the
Association for Education in Journalism and Mass Communication, San Antonio, TX.
Gravens, D. W. (1987) Strategic marketing (2nd ed.). Homewood, IL: Irwin.
Cutlip, S. M., Center, A. A., & Broom, G. M. (1985) Effective public relations (6th ed.). Englewood Cliffs,
NJ: Prentice-Hall.
Donelson, E. (1973) Personality: A Scientific approach. Pacific Palisades, CA: Goodyear.
Evans, F. B. (1959, October) Psychological and objective factors in the prediction of brand choice: Ford
versus Chevrolet. Journal of Business, pp. 340-369.
Festinger, L. A. (1957) A theory of cognitive dissonance. Evanston, IL: Row Peterson.
Grunig, J. E., & Hunt, T. (1984) Managing public relations . New York: Holt, Rinehart & Winston.
Harrell, G. D. (1986) Consumer behavior. San Diego: Harcourt Brace Jovanovich. Heider, F. (1946)
Attitudes and cognitive organization. Journal of Psychology, 21, 107-112.
Heider, F. (1958) The psychology of interpersonal relations. New York: Wiley.
Hoffman, J. L., & Betkouski, M. (1981) A summary of MyersِBriggs Type Indicator research applications
in education. Research in Psychological Type, 3, 3-41.
Horton, R. L. (1979, May) Some relationships between personality and consumer decision-making.
Journal of Marketing Research, pp. 244-245.
International Association of Business Communicators. (1985) No secrets. San Francisco: Author.
Jewler, A. J., & Hunter, M. S. (1986) Targeting advertising audiences in the third dimension through the
Myers-Briggs Type Indicator. Paper presented at the meeting of the American Academy of Advertising,
Baton Rouge, LA.
Jung, C. (1923) Psychological types. New York: Harcourt Brace.
Jung, C. (1933) Modern man in search of a soul. New York: Harcourt Brace Jovanovich.
Kassarjian, H. H. (1978) Personality and consumer behavior. Journal of consumer Behavior, 5, 159-162.
Keirsey, D., & Bates, M. (1984) Please understand me: Character and temperament types . Del Mar, CA.:
Prometheus Nemesis.
Kotler, P. (1986) Principles of marketing (3rd ed.). Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Larson, C. U. (1986) Persuasion: Reception and responsibility (4th ed.). Belmont, CA: Wadsworth.
Lipstein, B., & McGuire, W. J. (1978) Evaluating advertising. New York: Advertising Research
Foundation.
Martin, C. H. (1977) How major factors of advertising messages correlate with basic personality
dimensions: An information-processing approach Proceedings of the Annual Conference of the
American Academy of Advertising (pp. 141-144).
Maslow, A. H. (1954) Motivation and personality. New York: Harper & Row.
McBride, M. H., Cline, C. G., & Miller, R. E. (1987a) Implications of the Keirsey-Bates temperaments for
marketers and advertisers. In S. G. Green & R. L. Coulter (Eds.). Marketing: Issues and trends.
Proceedings of the Atlantic Marketing Association Annual Conference (pp. 9-16). Springfield, MO:
Atlantic Marketing Association.
191
McBride, M. H., Cline, C. G., & Miller, R. E. (1987b, August), Toward a theory of psychological type
congruence for advertisers. Paper presented at the meeting of the Association for Education in
Journalism and Mass Communication, San Antonio, TX.
McBride, M. H., Cline, C. G., & Miller, R. E. (1987c, July) TO live in harmony: Using the theory of
psychological type in business communication and public relations. Conference Highlights: London
1987. San Francisco, CA: International Association of Business Communicators.
McBride, M. H., Cline, C. G., & Miller, R. E. (1987d, June). Ìnfographic' implications of the Keirsey
Temperaments: Can advertisements be typed? Paper presented at the meeting of the Association for
Psychological Type, Gainesville, FL.
McCarley, N. G., & Carskadon, T. C. (1986) The perceived accuracy of elements of the 16 type
descriptions of Myers and Keirsey among men and women: Which elements are most accurate, should
the type descriptions be different for men and women and do the type descriptions stereotype sensing
ِ
types?'' Journal of Psychological Type, 11, 2-29McGuire, W. J. (1981) Theoretical foundations of
campaigns. In R. E. Rice & W. J. Paisley (Eds.), Public communication campaigns (pp. 15-40).
Beverly Hills, CA: Sage.
Myers, I. B. (1962a) The Myers-Briggs Type Indicator. Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press.
Myers, I. B. (1962b) The Myers-Briggs Type Indicator manual. Princeton, NJ: Educational Testing
Service.
Myers, I. B. (1970) Introduction to type. Gainesville, FL: Center for the Applications of Psychological
Type.
Myers, I. B. (1980) Gifts differing. Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press.
Newcomb, T. M. (1953) An approach to the study of communicative acts. Psychological Review, 60, 393-
440 Newsom, D., & Scott, A. (1981) This is PR: The realities of public relations. Belmont, CA:
Wadsworth.
Osgood, C., & Tannenbaum, P. (1955) The principle of congruity in the prediction of attitude change.
Psychological Review, 62, 42-55.
Packard, V. (1964) The hidden persuaders. New York: Pocket Books.
Patti, C. H., & Mizerski, R. W. (1978) Personality and the use of advertising. Proceedings of the Annual
Conference of the American Academy of Advertising (pp. 86-90).
Plummer, J. T. (1984-1985) How personality makes a difference. Journal of Advertising Research, 24, 27ِ-
31.
Rachman, D. J. (1985) Marketing today. Chicago: Dryden.
Reardon, K. K. (1981) Persuasion: Theory and context. Beverly Hills, CA: Sage.
Roberts, D. Y., Fox, C. F., & Branch, C. V. (1974) Investigating the riddle of man: A modular learning
program. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Roberts, D. Y. (1977) Personalizing learning processes. Revista/Review Interamericana, 7, 139-143.
Roberts, D. Y. (no date) Identifying your Jungian Psychological traits (i.e., your personality). Lubbock,
TX: Texas Tech University Center for the Improvement of Teaching Effectiveness, Southwest
Typology Center.
Rokeach, M., & Rothman, G. (1965) The principle of congruence and the conguity principle as models of
cognitive interaction. Psychological Reveiw, 72, 129-156.
Runyon, K. E. (1981) Advertising (2nd ed.). Columbus, OH: Merrill.
Seitel, F. P. (1984) The practice of public relations (2nd ed.). Columbus, HO: Merrill.
Shimp, T. A. (1978) Application of the personality construct in advertising research. In Proceedings of the
Annual Conference of the American Academy of Advertising (p. 78).
Stanton, W. J. (1978) Fundamentals of marketing (5th ed.). New York: McGraw-Hill.
Van Auken, S. (1978) Coupling life style and personality. In Proceedings of the Annual Conference of the
American Academy of Advertising (pp. 95-96).
Ware, R., & Yokomoto, C. (1985) Perceived accuracy of Myers-Briggs Type Indicator descriptions using
Keirsey profiles. Journal of Psychological Type, 10, 27-31.
Wilcox, D. L., Ault, P. H., & Agee, W. K. (1986) Public relations: Strategies and tactics. New York:
Harper & Row.
Young, S. (1972) The dynamics of measuring unchange. In R. I. Haley (Ed.), Attitude research in
transition (pp. 61-82). Chicago: American Marketing Association.
192
Zajonc, R. B. (1960) The process of cognitive tuning in communication. Journal of Abnormal and Social
Psychology, 61, 159-164.
Zajonc, R. B. (1968) Cognitive theories in social psychology. In G. Lindzey & E. Aronson (Eds.),
Cognitive theories in social psychology (Vol. 1, pp. 320-441). Reading, MA: Addison-Wesley.
Zimbardo, P., & Ebbesen, E. B. (1970) Influence attitudes and changing behavior . Reading, MA:
Addison-Wesley.
193
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﺎرﺑﺮد‬
‫‪194‬‬
‫‪14‬‬
‫اﻟﮕﻮي ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي و ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻣﺸﺎور‬
‫داﻧﻠﺪ ﺟﺎﻧﺴﻮن‬
‫داﻧﺸﮕﺎه وﻳﺴﻜﺎﻧﺴﻴﻦ ـ ﻣﺪﻳﺴﻮن‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻧﻮع ﺷﻨﺎﺳﻲِ ﭼﻬﺎر ﻧﻘﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدهاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي‬
‫ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﺆﻟﻒ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻓﻌﻠﻲ از‬
‫ﻧﻘﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻓﻘﻂ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﺎرﮔﺰار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻘﺶ‪ ،‬دو دﻳﺪﮔﺎه‬
‫ﺿﺮورﺗﺎً ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻧﻘﺶﻫﺎ را ﺑﻪوﺟﻮد آورﻧﺪ‪ :‬دﻳﺪﮔﺎه ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه ﻧﻘﺶ )ﻣﺸﺘﺮي( و دﻳﺪﮔﺎه ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻧﻘﺶ‬
‫)ﻛﺎرﮔﺰار ﻳﺎ ﻣﺸﺎور(‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي را ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ‬
‫دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ را ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ در وﻫﻠﻪ اول ﺑﻪ دوﮔﺎن ﻣﺸﺘﺮي ـ ﻣﺸﺎور ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻛﺎرﮔﺰار‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻬﺘﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ از‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺸﺎور ﻳﺎ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﺸﺘﺮي ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺮح ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ درازﻣﺪت اﻣﻜﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻋﻠّﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻻزم اﺳﺖ اﺟﻤﺎع در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺮژي در ﻓﻴﺰﻳﻚ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ وﺣﺪتﺑﺨﺶ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و دادهﻫﺎي ﺧﺎص ﺑﻴﺸﺘﺮي را درﺑﺮﮔﻴﺮد و‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺳﺎزد‪ .‬ﻧﻮر‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺻﺪا واﻟﻜﺘﺮوﻣﮕﻨﺘﻴﺴﻢ اﺷﻜﺎل اﻧﺮژي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﺶ‪،‬‬
‫ﻫﻨﺠﺎر‪ ،‬ﻧﻤﺎد‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻧﻈﺎﻳﺮ آﻧﻬﺎ را اﺷﻜﺎل اﺟﻤﺎع ﻣﺤﺴﻮب ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻛﻠﭗ )ص ‪ 341‬ـ ‪(1957 ،340‬‬
‫در ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎ آن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮاﮔﺮد‬
‫اﺟﻤﺎعﺳﺎزي ﻣﺆﺛﺮ در راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺎور ـ ﻣﺸﺘﺮي ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﻧﻮعﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﺎري ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻛﺎرورز‬
‫‪195‬‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻌﻄﻮف ﻣﻲدارد و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﭘﮋوﻫﺸﻲ درﺑﺎره ارﺗﺒﺎطﻫﺎي ﻋ‪‬ﻠّﻲ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻣﻴﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺟﻤﺎع )ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ( و ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ در ﺗﺼﺪي ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺰﻟﺘﻮن و ﺑﻮﺗﺎن در ﻓﺼﻞ اول در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻮع ﺳﻮم ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻣﻨﻄﺒﻖ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻖ در وﻫﻠﻪ اول ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ دارد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ وﺗﺠﺮﺑﻲ در ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮﺧﻼف ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﺼﻞﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ آن ﺗﻮﺻﻴﻪ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬درواﻗﻊ ﺗﻤﺎم ﻓﺼﻞ ﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﮋوﻫﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﺣﺮﻓﻪاي ﭼﻪ ﻛﺎري ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﺗﺮ از زﻣﻴﻨﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي دﻳﮕﺮ رواﺑﻂ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ اﺧﻴﺮ ﻧﻘﺶﻫﺎ در ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻌﺎﺻﺮ درﺑﺎره رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ وﻇﺎﻳﻒ اﺻﻠﻲ ﻛﺎرورز را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮعﺷﻨﺎﺳﻲﻫﺎي رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻧﻘﺶ ﻛﺎرﮔﺰار رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن داﺧﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ از ﻟﺤﺎظ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ )ﺑﺮوم و اﺳﻤﻴﺖ‪1979 ،‬؛ ﻛﺎﺗﻠﻴﭗ‪،‬‬
‫ﺳﻨﺘﺮ و ﺑﺮاون‪ (1985 ،‬و ﺗﺠﺮﺑﻲ )ﻓﺮﮔﻮﺳﻦ‪1979 ،‬؛ دوزﻳﻪ و ﮔﻮﺗﺲﻣﻦ‪ (1982 ،‬ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮوم و اﺳﻤﻴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺘﻮن‬
‫ﻣﺸﺎورهاي ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪاي از ﻧﻮعﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻘﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﮔﻮﺳﻦ و ﻧﻴﺰ دوزﻳﻪ و ﮔﻮﺗﺲﻣﻦ ﺗﻌﺎرﻳﻒ‬
‫ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻛﺎرورز را ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﻮد اراﺋﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر را از ﻃﺮﻳﻖ ﮔﺰارشﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫رواﻳﺘﻲ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﻛﺎرورزان ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﻧﻘﺶﻫﺎي ﺑﺮوم و اﺳﻤﻴﺖ را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ )ﺟﺎﻧﺴﻮن و آﻛﺎرﻳﺎ‪ (1982 ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ )آﻛﺎرﻳﺎ‪ (1983 ،‬و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﻨﺲ )ﻛﺎﺗﻠﻴﭗ‪ ،‬ﺳﻨﺘﺮ و ﺑﺮوم‪ (1985 ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻪ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ادراكﻫﺎ و اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺸﺘﺮي را درﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺶﻫﺎ در درون ﻓﺮد ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬روﻳﻜﺮد ﻧﻘﺶ ﺑﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻘﺶﻫﺎ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻓﺮﺳﺘﻨﺪﮔﺎن ﻧﻘﺶ و ﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن ﻧﻘﺶ اﺳﺖ )ﺑﻴﺪل‪1979 ،‬؛ ﻛﺎﺗﺲ و ﻛﺎن‪.(1978 ،‬‬
‫ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻧﻘﺶ اﻳﻔﺎﺷﺪه ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎرات دﻳﮕﺮان دارد‪ .‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻘﺶﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ از ﻳﻚ ﻃﺮف دﺳﺘﮕﺎه ﻧﻘﺶ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎﻣﻼً درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﺳﻴﻔﺮ و ﺳﻴﻔﺮ )‪ (1984‬در ارزﻳﺎﺑﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻣﻴﺎن ﮔﺰارشﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ از ﻳﻚ ﻃﺮف و‬
‫ﮔﺰارشﻫﺎي اﻓﺮاد ﻣﺎﻓﻮق‪ ،‬اﻓﺮاد ﻣﺎدون و اﻓﺮاد ﻫﻤﻘﻄﺎر از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺳﻤﻴﺮﺳﻴﭻ و ﭼﺴﺮ )‪ (1981‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ زﻳﺮدﺳﺘﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي اﻓﺮاد ﻣﺎﻓﻮق ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺑﻲدﻗﺘﻲ ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻈﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻘﺶ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻌﺘﺒﺮي ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻮﺻﻴﻒ دﻗﻴﻖ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﻘﺸﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻈﺮﮔﺎه‬
‫ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه ﻧﻘﺶ را ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻌﺪي درﺑﺎره راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺎور ـ ﻣﺸﺘﺮي ﻣﻨﻄﻘﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﻳﺠﺎد اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻨﺴﺠﻢﺗﺮي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺗﻌﺎرﻳﻒ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻘﺶ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎﻳﺪ درﺑﺎره ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺘﻘﺪﻣﻲ ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﻧﻘﺶﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎرورزان در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺧﻮد اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﻫﺪف در اﻳﻨﺠﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد آزﻣﻮن ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻘﺶﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ دﻧﺒﺎلﻛﺮدن دﻗﻴﻖﺗﺮ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ درﺑﺎره آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻧﻈﺮي اﺟﺎزه دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺎر ﭘﮋوﻫﺶ و ﻃﺮاﺣﻲ آن را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪196‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺤﺚ ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻘﺶﻓﺮﺳﺖ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮي ﻳﺎ ﻣﺪﻳﺮي در ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻ و ﻧﻘﺶﮔﻴﺮ ﻛﺎرورز رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﻣﺸﺎور‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ را از ﻧﻘﺶ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻘﺎم واﺣﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﺎ ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ )دوﺗﺎﻳﻲ( ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪﻋﻨﻮان دوﮔﺎن ﺑﻪ آن ارﺟﺎع ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻛﺎرورز ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺮار‬
‫دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻧﻘﺶ‪ ،‬واﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﺎﻳﺪ رواﺑﻂ اﻟﮕﻮدار ﺑﻴﻦ ﻫﺮ ﻓﺮد در دوﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ ﺧﻮد راﺑﻄﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺬﻛﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻲ در ﺳﻄﺢ ﺧﺎص دوﮔﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد )داﻧﺴﺮو و ﻣﺎرﻛﻬﺎم‪،‬‬
‫‪1987‬؛ ﺟﺎﺑﻠﻴﻦ و ﻛﺮون‪ .(1987 ،‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻓﺮد ﺑﻪﻋﻨﻮان واﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺮ ﺷﺨﺺ واﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﮔﺮوه ﺑﺰرگﺗﺮي را ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻋﻨﻮان واﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻨﺎر ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ داﻣﻨﻪ ﺷﺒﻜﻪﺳﺎزي‬
‫ﻓﺮدي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از دوﮔﺎن ﻓﺮاﺗﺮ رود اﻣﺎ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ درون دوﮔﺎن ﻣﻔﺮوض از ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺧﺎص ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮارد زﻳﺮ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ادراكﻫﺎي ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ در اﻣﺘﺪاد دوﮔﺎنﻫﺎ ﻫﻤﺰﻣﺎن در ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت‬
‫ﺑﺎ ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرورز اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ؟ ﻣﺜﺎلﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮي ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و‬
‫ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻌﻄﻮف اﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﻓﺮاواﻧﻲ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻧﻈﺎم ﻛﻮﭼﻚ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺤﻮل آن و ﻧﺤﻮه ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﺗﻨﺸﻲ ﻛﻪ وارد‬
‫ﻧﻈﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ .‬اﺻﻮﻻً ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻘﺶ ﻛﺎرورز در دوﮔﺎن ﻣﻔﺮوض ﻃﻲ زﻣﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﻣﺜﻼً ﻧﻘﺶ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻳﺎ ﺗﻮاﻓﻖ دﮔﺮﮔﻮن ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺜﻞ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎي دوﮔﺎن ﻧﺴﺒﺘﺎً‬
‫ﺛﺎﺑﺖ )ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ( از راﺑﻄﻪ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد و ﻋﻀﻮ ﺟﺪﻳﺪي‪ ،‬ﻋﻀﻮي ﺑﺎ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎ و ادراكﻫﺎﻳﻲ ﻛﺎﻣﻼً‬
‫ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ وي ﻣﻲﮔﺮدد؟ در اﺻﻞ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ راﺑﻄﻪ اﺟﺰا ﺑﺎ ﻛﻞ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ دارد‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶ دو‪‬م اﻟﮕﻮﻫﺎي ادراﻛﻲ را در داد و ﺳﺘﺪي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻃﻲ زﻣﺎن ﻳﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻃﻮل ﻓﺮاﮔﺮد اﻧﺠﺎم‬
‫)‪( 1‬‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﻴﺮي از ﺣﺪاﻗﻞ دو ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﻲ در ﻳﻚ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻃﻮﻟﻲ اﺳﺖ )واروﻳﻚ و ﻟﻴﻨﻴﻨﮕﺮ‪.(1975 ،‬‬
‫ﻫﺮدوي ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺎﺳﻲ در ﻣﻮرد ﺷﺮاﻳﻂ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً آﻳﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻘﺶ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺎرورز اﺳﺖ ﻳﺎ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﺸﺘﺮي؟ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮﺳﺸﻲ در ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﺎﺑﻠﻴﻦ )‪ (1979‬آن را ﭘﮋوﻫﺶ درﺑﺎره ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎﭘﻼ )‪ (1987‬آن را ﭘﺮﺳﺶ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮه ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﭘﺎﻳﮕﺎه‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ )ﻣﺜﻞ ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎ و داﻧﺴﺘﻪﻫﺎ( ﺑﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ و رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻓﺮدي را در‬
‫ﻧﻘﺶﻫﺎ ﺟﻤﻊ آورﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﻮم ﻛﺎﭘﻼ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﻋﻮاﻣﻞ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار‬
‫دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ آن اﺷﺎره رﻓﺘﻪ روﻳﻜﺮدي ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻘﺶﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﻣﻲﭘﺮدازد و‬
‫ﺑﻌﺪاً در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲﻫﺎ ﻳﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﻣﻘﺎرن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻧﺸﺎن داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي و‬
‫روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎزﮔﺎرﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮدو روﻳﻜﺮد ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺣﻠﻘﻪ اﺗﺼﺎﻟﻲ‬
‫در زﻧﺠﻴﺮ ﻋﻠﻴ‪‬ﺖ ﻓﺮض ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ )ﻛﺎﺗﺲ و ﻛﺎن‪1978 ،‬؛ ﻣﻚ ﻟﺌﻮد و ﭼﺎﻓﻲ‪ .(1973 ،‬در واﻗﻊ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي و ﻧﻘﺶﻫﺎ ﻫﺮﻛﺪام ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮدوﮔﺎن ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻘﺶﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ دوﺳﻮﻳﻪ راﺑﻄﻪ ﭘﻲ ﻣﻲرﻳﺰد )وﻳﻠﻤﻮت‪ .(1979 ،‬ﻳﻜﻲ از وﻇﺎﻳﻒ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎزه ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻮعﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻧﻘﺶﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭼﻨﻴﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﻪوﺟﻮد آورد‪ .‬در ﻫﺮ ﺣﺎل‬
‫‪197‬‬
‫ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻳﻚ اﻟﮕﻮي ﻋﻠّﻲ از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﻘﺸﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دوﮔﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬
‫درﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ادراكﻫﺎي ﻛﺎرورز و ﻣﺸﺘﺮي )ﻳﺎ‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ(‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ [ اﻃﻼﻋﺎت ] ﺑﻴﺸﺘﺮي راﺟﻊ ﺑﻪ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻧﻘﺶ و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه و ﺗﺤﺖ ﻛﺪام ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻣﺸﺎور رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮ اﻗﺘﺒﺎس اﻟﮕﻮﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻈﻴﺮ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﮔﺮوﻧﻴﮓ در ﻓﺼﻞ دوم اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻨﺠﻜﺎواﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ درك ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻋﺎﻟﻲ از‬
‫ﻧﻘﺶ ﻛﺎرورز رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ درك ﺧﻮد ﻛﺎرورز اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ :‬ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻳﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻗﻮاﻋﺪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ )آﻳﺰﻧﺒﺮگ‪ ،‬ﻣﻮﻧﮓ و ﻓﺎراس‪،‬‬
‫‪ (1984‬و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ )وﻳﺘﻜﺎم‪ .(1976 ،‬ﺗﻼﺷﻲ ﺟﺪي ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ در ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﻋﻠّﻲ ﻧﻴﺰ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﺑﺮاون‪ ،‬ﺑﻴﻜﺮ و ﻣﻚﻟﺌﻮد‪ .(1976 ،‬ﻣﻨﻄﻘﺎً ﻧﻘﺶ ﻛﺎرورز رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺜﻞ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ ﺷﻒ )‪ ،(1967‬ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﻳﻜﻲ از دو ﺳﻨﺖ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺟﻤﺎع اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻨﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ »ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻓﺮدي«‬
‫ﺑﺮاي اﺟﻤﺎع اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺟﻤﻊ اﻓﻜﺎر ﻳﺎ ارزشﻫﺎي ﻓﺮدي‪ .‬وﺟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ اﻏﻠﺐ ﺳﻨﺠﺶﻫﺎي اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎﻧﻲ در اﻳﻦ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻗﻮل ﺑﺮوم )‪ (1977‬اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﺟﻤﻊ ﺳﺎده ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﺳﺖ‪» ،‬ﺑﻲآنﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﭘﺎﺳﺦﮔﻮ از اﻓﺮاد ﻣﺮﺑﻮط‬
‫دﻳﮕﺮ در ﻣﺤﻴﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ« ﺑﻪﺣﺴﺎب آﻳﺪ )ص ‪.(41‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮ ﺑﺮاي اﺟﻤﺎع‪ ،‬ادراكﻫﺎي ﻋﻘﺎﻳﺪ دﻳﮕﺮان را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬روﻳﻜﺮدي ﻛﻪ از ﻇﺎﻫﺮش‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد‪ .‬ﭼﺎﻓﻲ )‪ (1973‬ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ وﻗﺎﻳﻊ ﺧُﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ وﻗﺎﻳﻊ ﻓﺮدي‪ ،‬و اﺳﺘﻌﺎرهاي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺷﻴﻤﻲ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻣﺮﻛﺐ از اﻓﺮاد ﺑﺴﻴﺎر )اﺗﻢﻫﺎ( ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ از رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﺷﺨﺼﻲ )ﻣﻠﻜﻮلﻫﺎ( ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻚﻟﺌﻮد و ﭼﺎﻓﻲ )‪(1973‬‬
‫اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ روﻳﻜﺮد اﻗﺎﻣﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ XB‬از ﻧﻴﻮﻛﺎﻣﺐ )‪ (1953‬ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪1‬ـ‪ .(14‬او‬
‫‪ِ A‬‬
‫ِ‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﺳﺎﺑﻘﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ اﻟﮕﻮي اﺻﻠﻲ‬
‫ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي را ﺑﻪﻋﻨﻮان »اﺟﻤﺎع ادراﻛﻲ« در ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻪ »ﺳﺨﺖ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﻘﺎرن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮد« ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ص ‪ .(393‬اﻳﻦ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ در ﺳﻨﺖ روانﺷﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺰرگﺗﺮي ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ )ﺷﺎو و ﻛﺎﺳﺘﺎﻧﺰو‪.(1982 ،‬‬
‫اﺻﻄﻼح ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي اﺧﺘﺼﺎر »ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﻣﻘﺎرن« اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﺎره ﺑﻪ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﮕﺮشﻫﺎي ‪ A‬ﺑﻪ ‪ B‬و ‪ X‬دارد‬
‫)ﻧﻴﻮﻛﺎﻣﺐ‪ .(1953 ،‬اﮔﺮ ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﺷﺨﺺ ‪ A‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ B‬اﺣﺴﺎس ﻣﻨﻔﻲ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ X‬اﺣﺴﺎس ﻣﺜﺒﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﻛﺸﻒ ﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ‪ B‬ﻫﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ X‬ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻧﻈﺎم ﻧﺎﻣﺘﻌﺎدل ﻳﺎ ﻧﺎﻫﻤﺘﺮاز اﺳﺖ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫‪2‬ـ‪.(14‬‬
‫‪198‬‬
‫‪X‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪1‬ـ‪ .14‬اﻟﮕﻮي ﻧﻈﺮي ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي )ﻧﻴﻮﻛﺎﻣﺐ‪(1953 ،‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻓﺸﺎري در ﺟﻬﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻌﺎدل اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻫﺮ وﻗﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻋﻼﺋﻢ)ﺟﻬﺖﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻨﻔﻲ( ﻣﻨﻔﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺎﻫﻤﺘﺮازي ادراﻛﻲ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اوﻛﻴﻒ دو ﻓﺮض اﺳﺎﺳﻲ در اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎ ﻗﺮار دارد‪) :‬اﻟﻒ( ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﻲداﻧﺪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫و )ب( ﻫﺮ ﺷﺨﺺ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺎن ﻣﻮﺿﻮع را ﭼﮕﻮﻧﻪ درك ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺼﻮري دارد‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻈﺎﻣﻲ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ درﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ در آن ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺣﻠﻘﻪ اﺗﺼﺎل ﻣﻴﺎن ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﻮﻛﺎﻣﺐ )‪ (1953‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪199‬‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎنﻫﺎ وﻇﻴﻔﻪاي اﺳﺎﺳﻲ را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد ﻛﻪ دو ﻓﺮد ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ را ﻗﺎدر ﺳﺎزد در ﻣﻘﺎم ارﺗﺒﺎطﮔﺮ ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲ‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺑﻪﺳﻮي ﻫﺪفﻫﺎي ارﺗﺒﺎط اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ )ص ‪.(394‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﻳﻚ واژه ﭘﻴﻮﻧﺪي اﺳﺖ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻓﺮاﮔﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ آن ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ‬
‫دﻳﺪﮔﺎه اﺟﻤﺎع را ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺜﻞ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮد ﻧﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان وﻳﮋﮔﻲ ﻓﺮدي ﺗﻨﻬﺎ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﻚﻟﺌﻮد و ﭼﺎﻓﻲ )‪ 1973‬و ‪ ،(1972‬ﻻﺋﻴﻨﮓ‪ ،‬ﻓﻴﻠﻴﭙﺴﻮن‪ ،‬ﻟﻲ )‪ (1966‬و ﺷﻒ )‪ (1967‬از اﻟﮕﻮي ﻧﻴﻮﻛﺎﻣﺐ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻞ ‪3‬ـ‪ 14‬ﺗﺤﻮﻻت را در روﻳﻜﺮد ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺤﺎً ﻳﻚ ﺣﻠﻘﻪ ﻋﻠّﻲ ﺑﺴﺘﻪ وﺟﻮد‬
‫دارد ﻛﻪ ﺳﺎزهﻫﺎي ارﺗﺒﺎط‪ ،‬اﺟﻤﺎع و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ را ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺷﻒ‪.(1967 ،‬‬
‫ﻣﺤﻮر اﻟﮕﻮي ﻣﻚﻟﺌﻮد و ﭼﺎﻓﻲ ﻣﻔﻬﻮم واﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﻣﻚﻟﺌﻮد وﭼﺎﻓﻲ‪ (1972 ،‬اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ آن را ﺑﺎ اﺟﻤﺎع‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر‬
‫اﺟﻤﺎﻋﻲ و ﻧﻈﺎم ﻣﺸﺘﺮك ارزﺷﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺎدل ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖﻧﻈﺮ ﻣﺆﻟﻔﺎن اﻳﻦ ﺳﺎزه ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه آن ﺑﺨﺶ از ﻣﺒﻨﺎي داوري ﺷﺨﺺ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﮔﺮوه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﻌﺎﻣﻞ ﻧﺴﺒﺖ داد‪ .‬ﻻﺋﻴﻨﮓ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1966‬و ﺷﻒ )‪ (1967‬ﺳﺎزهاي ﻣﻮازي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺟﻤﻌﻲ«‪ .‬ﺷﻒ درﺟﻪ اﺟﻤﺎع را درﺟﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد ﮔﺮوهﻫﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬وي‪ ،‬ﻻﺋﻴﻨﮓ و ﻫﻤﻜﺎران‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺎرﭘﻴﭻ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬آﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ«؛ ﻓﻮق دﻳﺪﮔﺎه‪،‬‬
‫»آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺷﻤﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؛ ﻓﺮاﻓﻮق دﻳﺪﮔﺎه‪» ،‬آﻧﭽﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« و ﻧﻈﺎﻳﺮ اﻳﻨﻬﺎ‪ .‬اﺟﻤﺎع‬
‫ﻛﺎﻣﻞ وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ »رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻧﺎﻣﺤﺪودي از ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد ﮔﺮوه درﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮع« وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫)ﻣﻚﻟﺌﻮد و ﭼﺎﻓﻲ‪ ،1973 ،‬ص ‪.(478‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮاﻧﻪ اﺟﻤﺎع‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﻣﻘﺎرن و ﻣﺘﻌﺎﻣﻞ ﻣﻴﺎن اﺷﺨﺎص درﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ )ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺷﻴﻲء‪،‬‬
‫ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻓﺮاﮔﺮد ﻳﺎ رﻓﺘﺎر( ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪200‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ‪3‬ـ‪ 14‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد اﻟﮕﻮﻫﺎ ﻧﻈﺎﻣﻲ را ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﻓﺮاﮔﺮدي را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﻧﻪ ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﻪ اﺷﺨﺎص درون ﻫﺮ ﻧﻈﺎم‪ .‬آﻧﻬﺎ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن اﻳﻨﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ را در اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺘﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان دﻗﺖ ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ )ﺷﻨﺎﺧﺖ( و ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ اﺷﺎره‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺟﺪول ‪1‬ـ‪ 14‬ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﺗﻌﺎرﻳﻒ را ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﻫﺮﻳﻚ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻫﺮ اﺻﻄﻼح ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎي زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺗﻨﻬﺎ در ﺗﻌﺪاد‬
‫اﺑﻌﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺘﺎم و ﭘﻴﺮس )‪ (1971‬در ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻳﻜﺎﻧﻲ و دوﮔﺎﻧﻲ ﻛﻨﺸﮕﺮان ﺗﻤﻴﺰ‬
‫ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻧﻈﺮ ﻛﻨﺸﮕﺮ درﺑﺎره ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻳﻜﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﻮد آن ﻓﺮد ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﺧﻮد وي و ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﻛﻨﺸﮕﺮ دﻳﮕﺮ دوﮔﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪاي ﻛﻪ ﺳﻨﺠﺶﻫﺎﻳﻲ را از ﻫﺮ دو‬
‫ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ‪.‬‬
‫‪201‬‬
‫اﺷﺘﺎم و ﭘﻴﺮس )‪ (1971‬در ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮد درﺑﺎره دﻗﺖ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ )دﻗﺖ در واﻗﻊ ﺑﻪﻋﻨﻮان درك ﺷﺨﺺ ‪ A‬از ﻧﻈﺮ‬
‫ﺷﺨﺺ ‪ B‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ( در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ درك ﻧﺎﻇﺮ )از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي( از ﻧﻈﺮ واﻗﻌﻲ‬
‫ﺷﺨﺺ ‪ B‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد )ص ‪ .(209‬دﻗﺖ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺳﻨﺠﺶﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺷﺨﺺ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ دﻗﺖ درواﻗﻊ دوﮔﺎﻧﻲ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ دوﺳﻮﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬واژهاي راﺑﻄﻪاي ﻛﻪ ‪ A‬ﻳﺎ ‪ B‬ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﻳﻲ آن را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻘﺎﺻﺪي ﻛﻪ ﻣﺎ دارﻳﻢ‪ ،‬دﻗﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ درﺟﻪاي ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ درك ﺷﺨﺺ از ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﻓﺮد دﻳﮕﺮ‪ ،‬واﻗﻌﺎً ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ‬
‫وي ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ دﻗﺖ‪ ،‬دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮي اﺳﺖ‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﺸﺎور ﺗﺎ‬
‫ﭼﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮي ﺧﻮد را ﺑﻪدرﺳﺘﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﺪ؟‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻗﺖ‪ ،‬راﺑﻄﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي آن ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﮔﺰارشﺷﺪه دارد ﺗﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ‪ A‬ﺗﺎ ﭼﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ‪ B‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻚﻟﺌﻮد و ﭼﺎﻓﻲ )‪ (1973‬ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻣﺬﻛﻮر را »ﺗﺪاﺧﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ« در ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲﻫﺎي ‪ A‬و ‪ B‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان درﺟﻪاي داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ درﺑﺎره ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎي ﻛﻠﻲ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﻌﺮف ﻳﻚ ﺑﻌﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻚﻟﺌﻮد و ﭼﺎﻓﻲ )‪ (1973‬ﺷﻨﺎﺧﺖ را ﺷﺮط ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ‪ A‬و ‪ B‬ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎي ﻛﻠﻲ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ از ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲﻫﺎي ﻓﺮدي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻈﺎمﻫﺎﻳﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎ داراي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ وﺟﻮد دارد‪) .‬ص ‪(485‬‬
‫اﺳﺎﺳﺎً ﺷﻨﺎﺧﺖ درﺟﻪاي را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﺷﺨﺎص ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎي ﺧﻮد از ﻳﻚ وﺿﻌﻴﺖ‪ ،‬در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻠﻲ آن‬
‫اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ )ﻛﺎرﺗﺮ‪1962 ،‬؛ ﻛﺎرﺗﺮ‪ ،‬راﺟﻠﺰ و اوﻟﺴﻮن‪1966 ،‬؛ ﭼﺎﻓﻲ و ﻣﻚﻟﺌﻮد‪1968 ،‬؛ ﭼﺎﻓﻲ و ﻣﻚﻟﺌﻮد‪ .(1973 ،‬ﻣﺜﻼً ﻃﺮفﻫﺎي‬
‫ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را در ﻣﺴﺌﻠﻪاي از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫اﺳﺖ وﻟﻲ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ درﺑﺎره ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد و واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭼﺎﻓﻲ و ﻣﻚﻟﺌﻮد )‪ ،(1968‬ﻣﺘﻐﻴﺮ دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ را ﻳﻜﺎﻧﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻧﻪ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم واﻗﻌﻲ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﺑﻠﻜﻪ ﺳﺎزهاي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ در ﻳﻚ وﺿﻌﻴﺖ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻘﻂ در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﺣﻀﻮر دارد‪ ،‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ؛ ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ادراك ﺷﺨﺺ اﺳﺖ از راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي‬
‫ﺧﻮد و ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس رواﺑﻄﺶ ﺑﺎ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ درون ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎري‬
‫از ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي دروﻧﻲ ـ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﻔﺎوت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﻋﻘﻼﻧﻲﻛﺮدن‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬درك ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ‪) .‬ص ‪(662‬‬
‫ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ در اﺻﻞ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه درﺟﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻣﻴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﺷﺨﺺ و درك وي از ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً‬
‫ﻣﺸﺘﺮي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﻌﻴﻨﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺸﺎور رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه اﻳﻦ ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﻣﺸﺎور ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬درﺟﻪ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ را ﺑﺮاي ﻣﺸﺘﺮي ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻚﻟﺌﻮد و ﭼﺎﻓﻲ )‪ (1973‬اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﺮاي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻜﻞ ‪4‬ـ‪ 14‬ﻧﻘﺎﻃﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ دادهﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻫﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮي از آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻟﮕﻮ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻣﻌﻴﺎر‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺻﻠﻲ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ را در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬
‫‪202‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ در اﺻﻄﻼح ﻋﺎم ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻌﻴﺎر »ﺟﻤﻌﻲ« ﻳﺎ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از آﻧﻬﺎ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دﻗﺖ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻫﺮﻳﻚ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ دو‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﺎﻓﻲ و ﻣﻚﻟﺌﻮد )‪ (1968‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ از رواﺑﻂ آن ﺑﻪدﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻢ و ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻗﺖ ﺿﺮورﺗﺎً ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺳﻄﺢ ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻫﺮ دو ﺑﺎﻻ )ﻳﺎ‬
‫ﻫﺮدو ﭘﺎﺋﻴﻦ( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻗﺖ ﺑﺎﻻﺳﺖ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺳﻮﻣﻲ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺛﺎﺑﺖ و ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ دﻗﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺳﻄﺢ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ دﻗﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪) .‬ص ‪(663‬‬
‫رواﺑﻂ ﺧﺎص ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ رواﺑﻂ اﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺜﻞ ﻛﺸﺶ‪،‬‬
‫اﻃﻼعﺟﻮﻳﻲ و ارﺳﺎل ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ )ﭘﺎوﻳﺖ و ﻛﺎﭘﻼ‪ .(1979 ،‬ﺑﺎ وﺻﻒ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻚﻟﺌﻮد و ﭼﺎﻓﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﻳﺎدآوري‪ :‬ﭼﻬﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﻓﺮد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﻜﺎنﻫﺎ ﻛﻪ ﭼﻬﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﺳﻢﮔﺬاري ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ اﻧﺪازهﻫﺎﻳﻲ را‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﻣﻮرد ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻞ آﻧﻬﺎ ﺷﺎﺧﺼﻲ از ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي اراﺋﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ دروﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺛﺮﻫﺎي ﻫﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮ را ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﻧﺪازه‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻓﺮاﮔﺮد ﺑﺎﻟﻨﺪهاي از ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻓﺮض‬
‫ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ و اﺛﺮﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻫﻢ در ﻃﻮل زﻣﺎن ﻓﺮق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض‬
‫اﺳﺎﺳﻲ دﻳﮕﺮ در اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ در رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﺗﻔﺎوت در ادراكﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦﺻﻮرت اﺛﺮﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي‬
‫ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﻫﻢ در ﺑﻴﻦ و ﻫﻢ در درون دوﮔﺎنﻫﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻘﺶ و ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي‬

‫ﻛﺎﺗﻦ وﻛﺎن )‪ (1978‬ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻘﺶ را ﺣﻠﻘﻪ اﺻﻠﻲ ﻣﻴﺎن ﻓﺮد و ﺳﻄﻮح ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه‬
‫درك رﻓﺘﺎر ﻓﺮد ﻳﺎ ﻛﻨﺸﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻘﺶ ﺑﺪاﻧﻴﻢ )ﮔﺘﺰﻟﺰ و ﮔﻮﺑﺎ‪1954 ،‬؛ ﻛﺎﺗﺲ و ﻛﺎن‪1978 ،‬؛ ﭘﺎرﺳﻮﻧﺰ(‬
‫‪203‬‬
‫ﻫﺎره و ﺳﻜﻮرد )‪ (1972‬ﻧﻘﺶ را »زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻗﻮاﻋﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوه ﺧﺎﺻﻲ از اﻓﺮاد از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‬
‫)ص ‪ .(13‬در زﻣﻴﻨﻪاي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻘﺶ ﺑﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺿﺎﺑﻄﻪﻣﻨﺪ رﻓﺘﺎر اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در رواﺑﻂ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻣﻌﻴﻦ از اﻓﺮاد‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد )ﻛﺎﺗﺲ و ﻛﺎن‪ .(1978 ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﺆﻟﻔﺎن ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﻫﻨﺠﺎري را ﺑﺎ ﺧﻮد دارد‪.‬‬
‫در ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﺗﺲ و ﻛﺎن از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ اراﺋﻪ و درﺑﺎرة آن اﺑﺮاز ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻓﺮدي اﻟﮕﻮدار‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه و روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ﻧﻘﺶ از اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻣﺤﻮري ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬در اﺻﻞ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﻧﻈﺎﻣﻲ از ﻧﻘﺶﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﭘﺎرﺳﻮﻧﺰ )‪ (1977‬ﺧﻮد ﻧﻘﺶﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻃﻲ رواﺑﻂ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ اﺷﺘﻐﺎل در ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻳﺎ ﻧﻈﺎم ﻛﺸﻴﺪه‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻛﺎﺗﺲ و ﻛﺎن اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ »ﻣﻘﺎم« ﻳﺎ ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻴﻠﻲ از ﻧﻘﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ در ﻛﻞ ﺑﻪﺻﻮرت دﺳﺘﮕﺎه ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻘﺶ درﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻧﻘﺶ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از دوﮔﺎن ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ـ‬
‫ﻣﺴﺘﺨﺪم ﻓﺮاﺗﺮ رود و ﺑﻪ ﺷﺒﻜﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺰرگﺗﺮي ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎﺗﺲ وﻛﺎن ﺑﺮآﻧﻨﺪﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﭼﻨﻴﻦ اﺷﺘﻐﺎل ﭼﻨﺪﻧﻘﺸﻲ ﺑﺎ رﺗﺒﻪ و ﻣﻨﺼﺐ در ﺳﺎزﻣﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬آﻧﺎن اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻌﺪد و درﮔﻴﺮي در ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺮﻗﻲ ﻓﺮد در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺪام آﺷﻜﺎرﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺷﺘﻐﺎلﻫﺎ دﻳﮕﺮ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻣﺠﺰاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻋﻬﺪهدار ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ در‬
‫ﻳﻚ ﻧﻘﺶ واﺣﺪ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺜﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ادﻏﺎم ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺘﺰﻟﺰ و ﮔﻮﺑﻪ )‪ (1954‬ﺑﺮﺧﻲ از دﻻﻳﻞ دﺳﺖ اول ﺗﺄﻳﻴﺪﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‬
‫را ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻳﺎدآور ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد ﺗﻌﺪادي از ﻧﻘﺶﻫﺎ را ﻛﻪ ﮔﺮوه او ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻋﻬﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‬
‫وي ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي درﺑﺎره اﻗﺪاﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻟﺤﻈﺎت ﺣﺴﺎس ﺑﻪ آن ﻣﺒﺎدرت ﻛﺮد ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻘﺶ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻠﺘﺰم‬
‫ﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪204‬‬
‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ‪5‬ـ‪ 14‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﺟﺮاي ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻣﻔﻬﻮم ﻓﺮﻋﻲ را درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد )ﻛﺎﺗﺲ و ﻛﺎن‪ .(1978 ،‬ارﺳﺎل ﻧﻘﺶ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﻧﻘﺶ ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺳﻨﺠﺸﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺴﺘﻪ در رﻓﺘﺎر ﺻﺎﺣﺐﻧﻘﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﺶ ارﺳﺎﻟﻲ‬
‫ﻫﻤﻪ ارﺗﺒﺎطﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﻓﺮد ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﻧﻘﺶﮔﻴﺮي ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻘﺶ درﻳﺎﻓﺘﻲ ‪ ،‬درك ﺷﺨﺺ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ از اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﻧﻘﺶﻓﺮﺳﺖ و رﻓﺘﺎر ﻧﻘﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ واﻛﻨﺶ رﻓﺘﺎري ﺷﺨﺺ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎه ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ رﻓﺘﺎر‬
‫ﻧﻘﺸﻲ را ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﺧﻮد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻓﺮاﮔﺮد ﻣﺠﺪداً آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎي ﻣﻴﺎن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻧﻘﺶ و اﺑﻌﺎد ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻣﺎﻫﻴﺖ راﺑﻄﻪاي ﻧﻘﺶﻫﺎ و واﺑﺴﺘﮕﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻗﺖ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ و‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ در اﻳﻔﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻲدرﻧﮓ آﺷﻜﺎر ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﻠﻘﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ در ﻫﺮ روﻳﻜﺮد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪﻧﻈﺮ آﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﻓﺮاﮔﺮدي دادوﺳﺘﺪي و اﻓﻘﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ؛‬
‫ارﺳﺎل ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از ﻓﺮاﮔﺮدي دﺳﺘﻮري و ﻋﻤﻮدي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺆﻟﻔﺎن اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ روﻳﻜﺮد ﻧﻘﺶ در واﻗﻊ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺒﺎدﻟﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺟﺎﺑﻠﻴﻦ )‪ (1982‬ﺗﺄﻛﻴﺪ وﻳﮋهاي ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط دوﺳﻮﻳﻪ و ﻣﺬاﻛﺮه‬
‫ﻣﻴﺎن ﻓﺮﺳﺘﻨﺪﮔﺎن و ﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺮي ﻛﻪ وي از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزي ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮن )‪ (1976‬دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﻪ‬
‫اﺳﻢ »ﻧﻘﺶﺳﺎزي« ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﮔﻴﺮﻧﺪة ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ راﺑﻄﻪ دوﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻘﺶ ﻣﺸﺎرﻛﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري و ﺳﻮد )داﻧﺴﺮو‪ ،‬آﻟﻮﺗﻮ و ﻳﺎ ﻣﺎرﻳﻨﻮ( و ﻧﻴﺰ از »ﺣﺪ و ﻣﺮز ﻣﺬاﻛﺮه« )داﻧﺴﺮو‪ ،‬ﮔﺮن و‬
‫ﻫﺎﮔﺎ‪ (1975 ،‬ﻣﻔﻬﻮمﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺮاي ﻧﻘﺶﻫﺎي دوﮔﺎﻧﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻴﺮﻫﺮﺳﺖ‪ ،‬راﺟﺮز و ﺳﺎر )‪ (1987‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻈﺎرت در ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺪﻳﺮ ـ زﻳﺮدﺳﺖ ﻣﻌﻄﻮف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻮر را در زﻣﻴﻨﻪاي از ارﺗﺒﺎط ﻧﺴﺒﺘﻲ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﻧﻔﻮذ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ را درﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮض ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﺒﺎدﻟﻲ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي و ﻧﻘﺶﺳﺎزي‪ ،‬اﻳﻦ روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راﺑﻄﻪ ﻗﺎﻟﺐ ‪ /‬ﻣﺤﺘﻮا ﻳﺎ ﻓﺮاﮔﺮد ‪ /‬ﺳﺎﺧﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺣﻜﻢ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻳﺎ ﻓﺮاﮔﺮد در ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪ و ﻣﺸﺘﺮي‬
‫ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﻘﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه در ﻣﻘﺎم ﻣﺎده اﺻﻠﻲ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در اﺻﻞ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻘﺶ ﻛﺎرورز را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي‬
‫ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺸﺘﺮي )ﺷﺨﺺ ‪ ( A‬و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻳﺎ ﻣﺸﺎور رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ )ﺷﺨﺺ ‪ ( B‬ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ‪ :‬ﻧﻘﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻘﺶﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ )ﺑﺮوم و اﺳﻤﻴﺖ‪1979 ،‬؛ دوزﻳﻪ و ﮔﻮﺗﺴﻤﻦ‪ (1982 ،‬ﭼﻬﺎر‬
‫ﻧﻘﺶ اﺻﻠﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺧﻮد ﻛﺎرورزان ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺗﺠﻮﻳﺰﮔﺮ ﻣﺘﺨﺼﺺ‪ ،‬ﻛﺎردان ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺴﻬﻴﻞﮔﺮ ارﺗﺒﺎﻃﻲ و ﺗﺴﻬﻴﻞﮔﺮ ﻓﺮاﮔﺮد ﻣﺸﻜﻞﮔﺸﺎﻳﻲ )ﻛﺎﺗﻠﻴﭗ‪ ،‬ﺳﻨﺘﺮ و ﺑﺮوم ‪.(1985‬‬
‫ﺑﺮوم و اﺳﻤﻴﺖ )‪ (1979‬ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺒﺎط از ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﻠﻴﻚ و ﻣﻮﺗﻮن )‪ ،(1976‬ﺗﺠﻮﻳﺰﮔﺮ ﻣﺘﺨﺼﺺ را ﻓﺮد ﺻﺎﺣﺐاﺧﺘﻴﺎر در اﻣﻮر‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ و راهﺣﻞﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﻣﺸﻜﻞ را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﺪ و راهﺣﻞ را ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وي‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﻧﺘﺎﻳﺞ آن اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﺪﻳﺪي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻛﺎردان ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻪﻧﺪرت ﻣﺸﻜﻞ ﻳﺎ راهﺣﻞ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وي ﺗﻨﻬﺎ راهﺣﻞﻫﺎي ﺗﺠﻮﻳﺰﺷﺪه دﻳﮕﺮ ﻣﺪﻳﺮان را‬
‫اﺟﺮا ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ )ﻛﺎﺗﻠﻴﺐ‪ ،‬ﺳﻨﺘﺮ و ﺑﺮوم‪ .(1985 ،‬ﻛﺎردان ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲاش ﻧﻈﻴﺮ ﻧﮕﺎرش‪ ،‬وﻳﺮاﻳﺶ‪،‬‬
‫ﻋﻜﺲﺑﺮداري ﻳﺎ ﻃﺮح و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺸﺮﻳﺎت اﺳﺘﺨﺪام ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪205‬‬
‫ﺗﺴﻬﻴﻞﮔﺮ ارﺗﺒﺎﻃﻲ در ﺣﻜﻢ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ﻳﺎ واﺳﻄﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎرورزان ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎن و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﻮد ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﺳﺎﺳﺎً ﺗﻮﺟﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ )ﺑﺮوم و اﺳﻤﻴﺖ‪1979 ،‬؛ ﻛﺎﺗﻠﻴﭗ‪ ،‬ﺳﻨﺘﺮ و‬
‫ﺑﺮوم‪.(1985 ،‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﺴﻬﻴﻞﮔﺮ ﻓﺮاﮔﺮد ﻣﺸﻜﻞﮔﺸﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دارﻧﺪﮔﺎن ﺳﻪ ﻧﻘﺶ دﻳﮕﺮ در ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫)ﺟﺎﻧﺴﻮن و آﻛﺎرﻳﺎ‪(1982 ،‬؛ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺪﻳﺮان دﻳﮕﺮ در ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻤﻜﺎري دارد‬
‫)ﻛﺎﺗﻠﻴﭗ‪ ،‬ﺳﻨﺘﺮ و ﺑﺮوم‪ .(1985 ،‬اﻳﻦ ﻛﺎرورز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راﻫﻨﻤﺎ در ﻓﺮاﮔﺮد ﻣﺸﻜﻞﮔﺸﺎﻳﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﺗﻮان وي را‬
‫ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻧﻘﺶﻫﺎ در ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮي ﺑﺮوز ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻘﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫در ﺧﻮر ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان اﻟﮕﻮي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻚﻟﺌﻮد و ﭼﺎﻓﻲ )ﺷﻜﻞ ‪4‬ـ‪ (14‬را ﺑﺎ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﻘﺸﻲ ﺗﻄﺒﻴﻖ داد‪ .‬ﺷﻜﻞ ‪6‬ـ‪،14‬‬
‫اﻟﮕﻮي ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮيِ راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺘﺮي ـ ﻣﺸﺎور را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﺻﻠﻲ اﻧﺘﻈﺎر‪ ،‬ارﺳﺎل‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ و رﻓﺘﺎر )ﺷﻜﻞ‬
‫‪5‬ـ‪ (14‬را ﻣﻲﺗﻮان در ﻫﻤﺎن ﻣﺘﻦ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮد‪.‬‬
‫راﺑﻄﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮي‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺑﻲدرﻧﮓ ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﻗﺪرت در دوﮔﺎن ﻧﺎﻫﻤﺘﺮاز اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺎور ﻳﺎ ﻛﺎرورز ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ در ارزﻳﺎﺑﻲ ﺧﻮد از ادراكﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮي درﺑﺎره ﻧﻘﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬دﻗﻴﻖﺗﺮ از ﻣﺸﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺎور ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺛﺮﻫﺎي‬
‫دﻗﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮات آن ﺑﺮ ﻧﺤﻮه ﺗﺤﻮل واﻗﻌﻲ ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ ﺟﺎﻟﺒﻲ را ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاراه ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﻋﺪم دﻗﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻓﺮاد دوﮔﺎن را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺒﺎدﻻت ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي را آﻏﺎز ﻛﻨﻨﺪ )اﺷﺘﺎم و ﭘﻴﺮس‪،(1971 ،‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﻳﻚﻃﺮﻓﻪ ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ )ﭘﻴﺮس واﺷﺘﺎم‪ .(1973 ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ راﺑﻄﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺳﻄﺢ دﻗﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻛﻢﺗﺮ در ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد و از ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ )ﭘﺎﭘﺎ و ﭘﻮد‪.(1988 ،‬‬
‫ﺳﻄﺢ دﻗﺖ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ اﺣﺘﻤﺎل و ﻓﺮاواﻧﻲ ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ ،‬اﺛﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ دارد‪ .‬ﭘﺎﭘﺎ و ﭘﻮد )‪ (1988‬ﮔﺰارش‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ دوﮔﺎنﻫﺎ در وﺿﻌﻴﺖ دﻗﺖ ﺑﺎﻻ‪ ،‬از دوﮔﺎنﻫﺎي ﻛﻢدﻗﺖ در ﺣﻞ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ از دوﺳﺘﻲ و ﺗﺮاﺿﻲ ﺑﺎ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ دوﮔﺎنﻫﺎي ﻛﻢدﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺴﺘﻌﺪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺤﻜﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ دﻗﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺿﺮورﺗﺎً ﻃﻲ زﻣﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي درازﻣﺪت‪ ،‬دﻗﺖ ادراﻛﺎت داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻳﻚ‬
‫داﻧﺸﻜﺪه از دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن دﻳﮕﺮ در ﻃﻮل ﺳﺎلﻫﺎي داﻧﺸﻜﺪه اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻴﺎﻓﺖ )ﺑﺮاون‪ ،‬ﺑﻴﻜﺮ و ﻣﻚﻟﺌﻮد‪ .(1976 ،‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫‪206‬‬
‫اﺳﺮارآﻣﻴﺰ اﺳﺖ زﻳﺮا اﻏﻠﺐ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻃﻲ زﻣﺎن‪ ،‬دﻗﺖ را اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ در واﺣﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻳﻚ دوﮔﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬در ﻫﺮﺣﺎل ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﻊ ﻛﺎﻫﺶ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ دﻗﺖ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‪ ،‬ﺑﺼﻴﺮت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﭼﻪ اﺛﺮﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﻘﺶ در ﻣﻴﺎن‬
‫دوﮔﺎنﻫﺎ دارد؟ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ اﻧﺘﻈﺎر وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ زﻳﺎد ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ روﺷﻦﺗﺮ ﻧﻘﺶﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻮاﻓﻘﺖ زﻳﺎد‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﻳﻲ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﺒﻠﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺑﺮاي ﻣﺬاﻛﺮه راﺟﻊ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ راﺑﻄﻪ ﻧﻘﺶﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي وﺿﻌﻴﺘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دادهﻫﺎي ﻫﺎﺗﻔﻴﻠﺪ و ﻫﻮزهﻣﻦ )‪(1982‬‬
‫ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ زﻳﺎد ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ دارد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻋﺪم ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً وﻗﺘﻲ اﻓﺮادي ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﻳﻚﺟﺎﻧﺒﻪ اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﻨﺪ ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﻋﺪم ﻣﻮاﻓﻘﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ارﺗﺒﺎط ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮد )ﭘﻴﺮس و‬
‫اﺷﺘﺎم‪ .(1973 ،‬اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻗﺒﻠﻲ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺜﺒﺘﻲ را ﻣﻴﺎن ﻋﺪم ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‬
‫)ﻓﺴﺘﻴﻨﮕﺮ و ﺗﻴﺒﺎوت‪1951 ،‬؛ ﺷﺎﺧﺘﺮ‪ .(1951 ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي وﺿﻌﻴﺘﻲ )ﭘﺎوﻳﺖ و ﻛﺎﭘﻼ‪،‬‬
‫‪ ،(1979‬ﻣﺜﻞ ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ادراﻛﻲ در وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي )ﭘﺎوﻳﺖ‪ (1982 ،‬ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﮕﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ )ﻣﻮاﻓﻘﺖ ادراﻛﻲ( ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ واﻗﻌﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺮاون‪ ،‬ﺑﻴﻜﺮ و ﻣﻚﻟﺌﻮد‬
‫)‪ (1976‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺰرگ از ﺟﻬﺖ ﻋﻠّﻲ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻗﺒﻞ از ﻣﻮاﻓﻘﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ وﺳﻌﺘﻲ را ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ واﻗﻌﻲ ﺑﻪ آن رﺳﻴﺪه و روﺷﻦﺗﺮﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻘﺸﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ آن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ در ﺳﻄﺢ دوﮔﺎن‪ ،‬اﺛﺮﻫﺎي ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﭘﻴﺸﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬آﻳﺰﻧﺒﺮگ‪ ،‬ﻣﻮﻧﮋ و ﻓﺎراس )‪ (1984‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ارﺗﺒﺎط در دوﮔﺎنﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ادراﻛﻲ )ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ( و دﻗﺖ‪ ،‬اﺛﺮﻫﺎي ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺑﺮ ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮ‬
‫درﺑﺎره ﻣﺴﺘﺨﺪم ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎ ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎ داﺷﺖ‪ .‬و ﺑﺎ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﺷﻬﻮدي ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮان از‬
‫ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻي ﻣﻮاﻓﻘﺖ واﻗﻌﻲ راﺿﻲﺗﺮ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً درﺟﺎت ﺑﺎﻻي ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺬاﻛﺮه ﺳﺮﻳﻊ و ﺑﻲﭘﺮده و ﺗﻮاﻓﻖ درﺑﺎره ﻧﻘﺶ اﺟﺮاﻳﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻧﺎﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد و ﻣﺪت ﻣﺬاﻛﺮه را ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫درواﻗﻊ ﺑﺮاون‪ ،‬ﺑﻴﻜﺮ و ﻣﻚﻟﺌﻮد )‪ (1976‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪهﺟﻮﻳﻲ و ﻋﻘﻴﺪهدﻫﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎي‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫آنﻃﻮر ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻟﮕﻮي ﻣﺘﻌﺎدﻟﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻨﺶ در ﻧﻈﺎم ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺦدادن ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺗﺎ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت و ﻧﺎدﻳﺪهﮔﺮﻓﺘﻦ ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮدادن ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲ ﺧﻮد ﺷﺨﺺ ﻳﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻚﺷﺪن ﺑﻪ اﺟﻤﺎﻋﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ‬
‫ﺑﺮ راﺑﻄﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﺟﻤﻌﻲ‪ ،‬ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪﻳﻢ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ادراكﻫﺎي ﻓﺮﺳﺘﻨﺪﮔﺎن ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﻧﻮعﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻘﺶ را ﻛﻪ اﺧﻴﺮاً از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد و دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻻزم‬
‫اﻣﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻘﺶﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ :‬اﺧﺘﻼفﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ را‬
‫ﻣﻴﺎن دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻧﻘﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ؛ رواﺑﻂ ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮاﻧﻪ درون دﺳﺘﮕﺎه ﻧﻘﺶ ﻣﻔﺮوض و اﺛﺮﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ‬
‫ﻧﻘﺶﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬و ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺶﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﻃﻮل زﻣﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺘﺤﻮل ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺻﻮﻻً اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫‪207‬‬
‫ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺧﺘﻼفﻫﺎي ﻣﻴﺎن دوﮔﺎنﻫﺎ را ﺑﻠﻜﻪ‬.(1972 ،‫واﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آن ﻣﻲﭘﺮدازد )ﻣﻚﻟﺌﻮد و ﭼﺎﻓﻲ‬
.‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ را ﻛﻪ درون آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻛﺸﺪ‬
‫ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﻳﺶ درﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﻓﺼﻞ و از ﺑﺎﻳﺮون رﻳﻮز در‬،‫از ﻻﻟﻴﺖ آﻛﺎرﻳﺎ در داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ ــ ﻓﻮﻟﺮﺗﻮن‬
،‫ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﺸﺎن در ﻣﻮرد ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي اوﻟﻴﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬،‫ در داﻧﺸﮕﺎه وﻳﺴﻜﺎﻧﺴﻴﻦ ـ ﻣﺪﻳﺴﻮن‬،‫داﻧﺸﮕﺎه اﺳﺘﻨﻔﻮرد و ﺟﻚ ﻣﻚﻟﺌﻮد‬
.‫ﺑﻪوﻳﮋه ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و‬،‫( ﺑﺤﺚ ﻛﺎﻣﻠﻲ از ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮاﮔﺮد در ارﺗﺒﺎط ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ؛ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻓﻠﺴﻔﻲ‬1984) ‫ ﻣﻴﻠﺮ و واﻳﺖ‬،‫ آﻳﺰﻧﺒﺮگ‬،‫ ﻓﺎراس‬،‫ ﻣﻮﻧﮋ‬.1
.‫روشﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮهاﻧﺪ‬
Acharya, L. (1983, August). practitioner representations of environmental uncertainty: An application of

discriminant analysis. Paper presented to the Public Relations Division, Association for Education in
Journalism and Mass Communication Annual Convention, Courvallis, OR.
Bales, R. F. (1950). Interaction process analysis: Method for the study of small gorups. Reading, MA:
Addison-Wesley.
Biddle, B. J. (1979). Role theory: Expectations, identities, and behavior. New York: Academic Press.
Biddle, B. J., & Thomas, E. J. (Eds.). (1966). Role theory: Concepts and research. New York: Wiley.
Blake, R. R., & Mouton, J. S. (1976). Consultation. Reading, MA: Addison-Wesley.
Broom, G. M. (1977). Community consensus building: A communication experiment in two rural
Wisconsin communities. Unpublished doctoral dissertation, University of WisconsinِMadison.
Broom, G. M., & Smith, G. D. (1979). Testing the practitioner's impact on clients. Public Relations
Review, 5, 470-59.
Brown, J. D., Becker, L., & McLeod, J. M. (1976, August). A causal analysis of coorientation variables
using a non-experimental, longitudinal design. Paper presented to the Theory and Methodology
Division of the Association for Education in Journalism, College Park, MD.
Cappella, J. N. (1987). Interpersonal communication: Definitions and fundamental questions. In C. R.
Berger & S. H. Chaffee (Eds.), Handbook of communication science (pp. 184-238). Newbury Park, CA:
Sage.
Carter, R. F. (1962). Communication, understanding, and support for public education. In W. Schramm
(Ed.), ParisِStanford Studies in Communication (pp. 89-106) Stanford, CA: Institute for Communication
Research, Stanford University.
Carter, R. F. (1965). Communication and affective relations. Journalism Quarterly, 42, 203-212.
Carter, R. F., Ruggels, L., & Olson, R. F. (1966). General introduction. In R. F. Carter, L. Ruggels, & R. F.
Olson (Eds.), The structure and process of school community relations (Tech. Rep., Research Project
No. 1039, Vol. 3, pp. 1-14). Stanford, CA: Stanford University, School of Education.
Chaffee, S. H. (1973). Applying the interpersonal perception model to the real world. American
Behavioral Scientist, 16, 465-468.
208
Chaffee, S. H., & McLeod, J. M. (1968). Sensitization in panel design: A coorientational experiment.
Journalism Quarterly, 45, 661-669.
Cutlip, S. M., Center, A. H., & Broom, G. (1985). Effective public relations (6th ed.). Englewood Cliffs,
NJ: Prentice-Hall.
Dansereau, F., Alutto, J. A., & Yammarino, F.J. (1984). Theory testing in organizational behavior: The
varient approach. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Dansereau, F., Graen, G., & Haga, W. J. (1975). A veritcal dyad linkage approach to leadership within
formal organizations: A longitudinal investigation of the role making process. Organizational Behavior,
13, 46-78.
Dansereau, F., & Markham, S. E. (1987). Superior-subordinate communication: Multiple levels of
analysis. In F. M. Jablin, L. L. Putnam, K. H. Roberts, & L. W. Porter (Eds.), Handbook of
organizational communication: An interdisciplinary perspective (pp. 343-388). Newbury Park, CA:
Sage.
Dozier, D. M., & Gottesman, M. (1982, July). Subjective dimensions of organizational roles among public
relations practitioners. Paper presented to the Public Relations Division, Association for Education in
Journalism and Mass Communication, Athens, OH.
Eisenberg, E. M., Monge, P. R., & Farace, R. V. (1984). Coorientation on communication rules in
managerial dyads. Human Communication Research, 11, 261-271.
Fairhurst, G. T., Rogers, L. E., & Sarr, R. A. (1987). Manager-subordinate control patterns and judgments
about the relationship. In M. L. McLaughlin (Ed.), Communication yearbook 10 (pp. 395-415).
Newbury Park, CA: Sage.
Ferguson, M. A. (1979). Role norms, implicit relationship attributions and organizational communication:
A study of public relations practitioners. Unpublished master's thesis, University of WisconsinِMadison.
Festinger, L. (1950). Informal social communication. In Theory and experiment in social communication
(pp. 3-17). Ann Arbor, MI: Institute for Social Research, University of Michigan.
Festinger, L., & Thibaut, J. (1951). Interpersonal communications in small groups. Journal of Abnormal
Social Psychology, 46, 92-99.
Getzels, J. W., & Guba, E. G. (1954). Role, role conflict, and effectiveness. American Sociological
Review, 19, 164-175.
Graen, G. (1976). Role-making processes within complex organizations. In M. D. Dunnette (Ed.),
Handbook of industrial and organizational psychology (pp. 1201-1245). Chicago: Rand McNally.
Groot, H. C. (1970). Coorientation and technical change: Communication variables in perceptions of
miracle rice in the Philippines. Unpublished doctoral dissertation, University of WisconsinِMadison.
Grunig, J. E. (1978, August). The status of public relations research. Paper presented to the Public
Relations Division of the Association for Education in Journalism, Annual Convention, Seattle, WA.
Grunig, J. E., & Stamm, K. R. (1973). Communication and coorientation of collectivities. American
Hage, J. (1972). Techniques and problems of theory construction in sociology. New York: Wiley.
Harre, R., & Secord, P. F. (1972). The explanation of social behaviour. Oxford: Basil Blackwell.
Hatfield, J. D., & Huseman, R. C. (1982). Perceptual congruence about communication as related to
satisfaction: Moderating effects of individual characteristics. Academy of Management Journal, 25, 349-
358 Homans, G. C. (1950). The human group. New York: Harcourt, Brace, & World.
Jablin, F. M. (1979). Superior-subordinate communication: The state of the art. Psychological Bulletin, 86,
1201-1222.
Jablin, F. M. (1982). Organizational communication: An assimilation approach. In M. E. Roloff & C. R.
Berger (Eds.), Social cognition and communication (pp. 255-286). Beverly Hills: Sage.
Jablin, F. M., & Krone, K. J. (1987). Organizational assimilation. In C. R. Berger & S. H. Chaffee (Eds.),
Handbook of communication science (pp. 711-746). Newbury Park, CA: Sage.
Johnson, D. (1987, May). Coorientation between client and consultant on public relations practitioner
roles. Paper presented to Conference on Applications of Communication Theory: Public Relations,
Illinois State University.
Johnson, D., & Acharya, L. (1982, July). Organizational decision making and public relations roles. Paper
presented to the Public Relations Division, Association for Education in Journalism and Mass
Communication Conference, Athens, OH.
209
Katz, D., & Kahn, R. L. (1978). The social psychology of organizations (2nd ed.). New York: Wiley.
Kerlinger, F. N. (1973). Foundations of behavioral research (2nd ed.). New York: Holt, Rinehart &
Winston.
Klapp, O. E. (1957). The concept of consensus and its importance. Sociology and Social Research, 41,
336-42.
Laing, R. D., Phillipson, H., & Lee, A. R. (1966). Interpersonal perception: A theory and method of
research. New York: Springer.
McLeod, J. M., & Chaffee, S. H. (1972). The construction of social reality. In J. T. Tedeschi (Ed.)., Social
influence process (pp. 50-99). Chicago: Aldine Atherton.
McLeod, J. M., & Chaffee, S. H. (1973). Interpersonal approaches to communications research. American
Meiller, L. R. (1977). A coorientation approach to consensus building in Wisconsin communities.
Unpublished doctoral dissertation, University of WisconsinِMadison.
Monge, P. R., Farace, R. V., Eisenberg, E. M., Miller, K. L, and White, L. L. (1984). The process of
studying process in organizational communication Journal of Communication, 34, 22-43.
Newcomb, T. M. (1953). An approach to the study of communicative acts. Psychological Review, 40, 393-
404.
O'Keefe, G. J. (1973). Coorientation variables in a family study. American Behavioral Scientist, 16, 513-
536.
Papa, M. J., & Pood, E. A. (1988). Coorientational accuracy and organizational conflict: An examination
of tactic selection and discussion satisfaction. Communication Research, 15, 3-28.
Parsons, T. (1977). Social systems and the evolution of action theory. New York: Macmillan.
Pavitt, C. (1982). A test of six models of coorientation: The effect of task and disagreement level on
judgments of uncertainty, utility, and desired communicative behavior. In M. burgoon (Ed.),
Communication Yearbook, 5, (pp. 303-330). New Brunswick, NJ: Transaction Books.
Pavitt, C., & Cappella, J. N. (1979). Coorientational accuracy in interpersonal and small group discussions:
A literature review, model, and simulation. In D. Nimmo (Ed.), Communication Yearbook, 3, (pp. 123-
156).New Brunswick, NJ: Transaction Books.
Pavlik, J. V. (1987). Public relations: What research tells us. Newbury Park: Sage.
Pearce, W. B., & Stamm, K. R. (1973). Coorientational states and interpersonal communication. In P.
Clarke (Ed.), New models for mass communication research (pp. 177-203). Beverly Hills: Sage.
Schachter, S. (1951). Deviation, rejection and communication. Journal of Abnormal and Social
Psychology, 46, 190-207.
Scheff, T. J. (1967). Toward a sociological model of consensus. American Sociological Review, 32, 32-46.
Schein, E. H. (1969). Process consultation: Its role in organization development. Reading, MA: Addison-
Wesley.
Shaw, M. E., & Costanzo, P. R. (1982). Theories of social psychology. New York: McGraw-Hill.
Smircich, L., & Chesser, R. J. (1981). Superiors' and subordinates' perceptions of performance: Beyond
disagreement. Academy of Management Journal, 24, 198-205.
Stamm, K. R., & Pearce, W. B. (1971). Communication behavior and coorientational relations. Journal of
Sypher, B. D., & Sypher, H. E. (1984). Seeing ourselves as others see us: Convergence and divergence in
assessments of communication behavior. Communication Research, 11, 97-115.
Tagiuri, R., Bruner, J. S., & Blake, R. R. (1958). On the relation between feelings and perception of
feelings among members of small groups. In E. E. Maccoby, T. M. Newcomb, & E. L. Hartley (Eds.),
Readings in social psychology (pp. 110-116). New York: Holt.
Wackman, D. B. (1973). Interpersonal communication and coorientation. American Behavioral Scientist,
16, 537-550.
Warwick, D. P., & Lininger, C. A. (1975). The sample survey: Theory and practice. New York: McGraw-
Hill.
Whitcomb, D. (1976, JulyِAugust). A general paradigm for public relations research. Paper presented to
the public Relations Division, Annual Convention, Association for Education in Journlaism, College
Park, MD. Wilmot, W. W. (1979). Dyadic Communication (2nd ed.). Reading, MA: Addison -Wesley
210
‫‪15‬‬
‫ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪﮔﻲ و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ دروﻧﻲ‪ :‬ﻧﻘﺶ اﻃﻼﻋﺎت‬

‫در ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﮔﺮي ا‪‬ل‪ .‬ﻛﺮﭘﺲ‬

‫داﻧﺸﮕﺎه اﻳﻠﻲ ﻧﻮﻳﺰ ﺷﻤﺎﻟﻲ‬
‫ﺗﻼشﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪهاي درﺑﺎره اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﻧﺴﺒﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﭘﻴﺶﻧﻴﺎز ﺗﻮﺳﻌﻪ و اﺟﺮاي ﻧﻮآوريﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﻞ ﻧﻈﺎم ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻧﻘﺶ ﻣﺆﺛﺮ اﻃﻼﻋﺎت و ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪﮔﻲ در ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﻣﻮردي درﺑﺎرة ﺗﻌﻮﻳﺾ و‬
‫ﺣﻔﻆ ﭘﺮﺳﺘﺎران در ﻳﻚ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺰرگ ﺷﻬﺮي ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ؛ ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﻪﻋﻨﻮان ﮔﺮوه اﺻﻠﻲ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ داﺧﻠﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﻜﻮاﺋﻴﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﭘﺮﺳﺘﺎران از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﺎص ﻧﻬﻔﺘﻪ در ﭘﺲ اﻳﻦ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ اﻓﺮاﻃﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮد و ﺑﺮاي ﺗﺪوﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺑﻘﺎي در دﺳﺖ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺑﻘﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻈﺎم ارﺗﺒﺎﻃﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ داﺧﻠﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪ ﺗﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم از اﻓﺮاد ﭘﺮﺳﺘﺎر‬
‫ﺟﻤﻊآوري ﺷﻮد و اﻃﻼﻋﺎت را از رده اﻓﺮاد ﭘﺮﺳﺘﺎر ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻧﻮآوري ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺟﺎري ﻫﺪاﻳﺖ‬
‫ﺷﻮد و ﺑﺎزﺧﻮردي درﺑﺎره ﻧﻮآوريﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در درون ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ اﺟﺮا درﻣﻲآﻣﺪ ﺑﺮاي ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪﮔﻲ و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫رﻫﺒﺮان ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﻧﻮآوري و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻧﻈﺎم ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت درﺑﺎره ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ دارﻧﺪ‬
‫)ﻧﺎدﻟﺮ‪ ،‬راو و ﺑﻮﻳﺰ‪ .(1973 ،‬ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم را درﺑﺎره ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﻣﺴﺎﺋﻞ داﺧﻠﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده در اﻣﺮ ﻫﺪاﻳﺖ اﻧﻄﺒﺎق ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮاي رﻫﺒﺮان ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد‪ .‬ﻏﺎﻟﺐ اوﻗﺎت ﺗﻼشﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺮونﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آنﻛﻪ ﺟﻤﻊآوري اﻃﻼﻋﺎت از ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن داﺧﻠﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﻓﺮاﻫﻢآوردن‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ از ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ )دآﭘﺮﻳﻜﺲ‪1984 ،‬؛ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ‪1984 ،‬؛ ﻛﺮﭘﺲ‪ .(1986 ،‬اﻳﻦ‬
‫‪211‬‬
‫ﻓﺼﻞ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻧﻈﺮي ارﺗﺒﺎط ﻣﺤﻮر ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺳﻨﺘﻲ را ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﻧﻘﺶ ارﺗﺒﺎﻃﺎت داﺧﻠﻲ را در ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺑﺮاي ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻓﺮاد ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ارﺗﺒﺎط ﻋﻤﻮﻣﻲ داﺧﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻼشﻫﺎي‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ داﺧﻠﻲ‪ ،‬رﻫﺒﺮان ﺳﺎزﻣﺎن را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزد وﺿﻌﻴﺖ ﺟﺎري ﺳﺎزﻣﺎن را از دﻳﺪﮔﺎه اﻋﻀﺎي ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪﻃﺮزي روﺷﻦ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪﮔﻲ ﺳﺎزﻣﺎن )ﻳﺎ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮاي ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﻮد( را ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮﻧﺪ )ﻛﺮﭘﺲ‪.(1986 ،1985 ،1983 ،‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪه ﺑﻪ رﻫﺒﺮان ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﻮﺟﻮد و اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ و ﻧﻴﺰ ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻳﻦ‬
‫)‪ (1976‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ »ﻫﻴﭻ ﻣﺴﺌﻠﻪاي در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻬﻢﺗﺮ از ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻴﺮوﻧﻲ و ﻫﻢ دروﻧﻲ« )ص ‪.(47‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺜﻞ اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ ﺳﻴﺎﺳﻲ و رواﺑﻂ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﻧﻴﺰ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﻮرد ﺑﺎزار و اﻓﻜﺎر‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ از ﻣﺤﻴﻂ ﮔﺮدآوري ﺷﻮد )ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ ‪1984‬؛ ﻛﺮﭘﺲ‪1986 ،‬؛ ﻧﮕﺮ‬
‫و آﻟﻦ‪ .(1984 ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ رﻫﺒﺮان ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻓﺮاد ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪﮔﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ و رﻫﺒﺮان را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ را ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ‬
‫ﻧﻮآوري ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺴﺘﻤﺮ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪﮔﻲ اﻓﺰوده‪ ،‬رﻫﺒﺮان را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزد ﺗﺎ ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻋﻤﻠﻜﺮد »ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﻴﺎن اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن و ﻋﻤﻠﻜﺮد‬
‫واﻗﻌﻲ آن«‪ ،‬را ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨﺪ )راﺟﺮز و آﮔﺎرواﻻ ـ راﺟﺮز‪ ،1976 ،‬ص ‪ .(70‬ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد در وﺿﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺪفﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﺳﺎزﻣﺎن از ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺪفﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ دورﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﻜﺎف ﻋﻤﻠﻜﺮد وﺳﻴﻊﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان از ﺗﻼشﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت درﺑﺎره ﻣﺎﻫﻴﺖ و اﻫﻤﻴﺖ ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬در واﻗﻊ ﮔﺮﻳﻦ ﺑﺎوم )‪ (1974‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻨﺠﺶ ﻣﻨﻈﻢ ارﺗﺒﺎﻃﺎت داﺧﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺷﻜﺎفﻫﺎي‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻫﺪاﻳﺖ راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻛﻢﻛﺮدن اﻳﻦ ﺷﻜﺎفﻫﺎ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺎﻃﻊ دارد‪.‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮدي ذﻳﺮﺑﻂ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻬﺘﺮي راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﻧﻮآوري ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺻﺮف داﺷﺘﻦ اﻃﻼﻋﺎت ذﻳﺮﺑﻂ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات و اﺻﻼﺣﺎت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ واﻗﻌﺎً ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻮآوريﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻮآوري ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ راﻛﺪ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎزﻧﺪ‪،‬‬
‫»ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ دﻳﮕﺮ اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻴﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ« )راﺟﺮز و آﮔﺎرواﻻ ـ راﺟﺮز‪ ،1976 ،‬ص ‪ .(161‬ﻣﻨﺎﺑﻊ راﻛﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺎرﻛﻨﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻲﻛﺎر ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد رﻫﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻗﺎدرﻧﺪ در ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺠﻬﻴﺰاﺗﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ در‬
‫دﺳﺘﺮس ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد و ﻳﺎ ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ دﻳﮕﺮ اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻘﺪاري ﻣﻨﺎﺑﻊ راﻛﺪ در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ واﺟﺮاي ﻧﻮآوريﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫راﻛﺪ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺑﺴﻴﺞ ﻛﺮد‪.‬‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬

‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻗﺪم ﻣﻬﻤﻲ در ﺑﻪ اﻧﺠﺎمرﺳﺎﻧﺪن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ )ﻓﺮﻧﭻ و ﺑﻞ‪1973 ،‬؛ ﻓﺮﻧﭻ‪ ،‬ﺑﻞ و زاواﻛﻲ‪،‬‬
‫‪1978‬؛ ﭘﺎوﻟﻮك‪ .(1982 ،‬ﺑﻜﻬﺎرد )‪ ،1969‬ص ‪ (4‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺑﺎزﺳﺎزي و ﺗﻐﻴﻴﺮي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ )اﻟﻒ(‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺷﺪه اﺳﺖ‪) ،‬ب( ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ و )ج( اداره آن از رأس ﺳﺎزﻣﺎن ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺗﺎ )د( از ﻃﺮﻳﻖ دﺧﺎﻟﺖﻫﺎي‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰيﺷﺪه در ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﺑﺮﺧﻮردار از آﮔﺎﻫﻲ ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري )ه ( اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ و ﺳﻼﻣﺖ ﺳﺎزﻣﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﻼش ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ و ﺑﺎزرﺳﻲ ﻣﻨﻈﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﺗﺪوﻳﻦ ﻃﺮح راﻫﺒﺮدي ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺢ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را‬
‫‪212‬‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻋﻤﻠﻜﺮد‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼت ﺧﺎص ﺳﺎزﻣﺎن را ﻣﺸﺨﺺ و‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ را ﺑﺮاي آن ﻃﺮحرﻳﺰي ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﺪفﻫﺎي ﺟﺎري و آﻳﻨﺪه ﺳﺎزﻣﺎن را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮآورده ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻮآوري‪ ،‬ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻜﻴﻪ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﻜﺎف ﻋﻤﻠﻜﺮد را ﺗﺸﺨﻴﺺ‬
‫دﻫﻨﺪ‪ .‬ارﺗﺒﺎط رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺑﺰار ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻫﺒﺮان ﺑﺮاي ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت از اﻓﺮاد ﺳﺎزﻣﺎن و دﻳﮕﺮ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ذﻳﺮﺑﻂ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻧﻮآوري را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻣﻨﺎﺑﻊ راﻛﺪ ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﮔﺮدآوري‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )اﻛﺴﻠﻲ‪ .(1980 ،‬از ﺗﻼشﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ‪) :‬اﻟﻒ( اﻃﻼﻋﺎت و ﺑﺎزﺧﻮرد ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز از ﻣﻨﺎﺑﻊ داﺧﻠﻲ و‬
‫ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻃﺮاﺣﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﮔﺮدآوري ﺷﻮد )ﻧﺎدﻟﺮ‪(1977 ،‬؛ )ب( ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫رﻫﺒﺮان ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮاي ﺗﻼشﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺟﻠﺐ ﺷﻮد )ﺷﻴﻦ‪(1969 ،‬؛ )ج( ﻣﻨﺎﺑﻊ راﻛﺪ ﺑﺴﻴﺞ ﮔﺮدد )ﻛﺮﭘﺲ‪(1986 ،‬؛ )د(‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎ و ﻃﺮحﻫﺎي ﻣﺪاﺧﻠﻪ در ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﺎزﻣﺎن اﺟﺮا ﺷﻮﻧﺪ )ﺑﻜﻬﺎرد‪1969 ،‬؛ ﻧﺎدﻟﺮ‪ (1977 ،‬و )س( ﭘﺎيﺑﻨﺪي درازﻣﺪت ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮآوريﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﭘﻲرﻳﺰي ﺷﻮد )اﻛﺴﻠﻲ‪1980 ،‬؛ ﻛﺎﻧﺮ و ﭘﺘﺮﺳﻮن‪.(1982 ،‬‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي آﻳﻨﺪهﻧﮕﺮ‬

‫ﻫﺮﭼﻪ اﻓﺮاد ﺳﺎزﻣﺎن اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ را از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ داﺧﻠﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﺟﻤﻊآوري ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻋﻤﻠﻜﺮد را‬
‫ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻓﺮاد ﺳﺎزﻣﺎن را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزد ﻣﺸﻜﻼت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻓﻌﻠﻲ و اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ را ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫رﺧﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد اوﻟﻴﻦ ﻗﺪم در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻧﻮآوراﻧﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ رﻫﺒﺮان ﺳﺎزﻣﺎن در اﻣﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ و‬
‫ﻛﺎر ﺑﺮ روي ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﺎرآﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻳﻨﺪهﻧﮕﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي آﻳﻨﺪهﻧﮕﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻣﺤﻴﻄﻲ واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬رﻫﺒﺮان ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻧﻮآوراﻧﻪ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺸﻜﻼت آﻳﻨﺪه را ﭘﻴﺶ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ آﺳﻴﺒﻲ وارد ﺳﺎزﻧﺪ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﻳﻚ ﻗﺪم ﺟﻠﻮﺗﺮ از ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي‬
‫آﻳﻨﺪهﻧﮕﺮ اﻏﻠﺐ ﻗﺒﻞ از اﻳﻤﻜﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ ذﻳﺮﺑﻂ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ )راﺟﺮز و‬
‫آﮔﺎرواﻻــ راﺟﺮ‪.(1976 ،‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎن آﻳﻨﺪهﻧﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ رﻫﺒﺮان را آﻣﻮزش داد ﺗﺎ رواﺑﻂ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﺆﺛﺮي ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻣﻄﻠﻊ درون و ﺑﻴﺮون ﺳﺎزﻣﺎن اﻳﺠﺎد‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺴﺖوﺟﻮي اﻃﻼﻋﺎت و ﭘﺎﺳﺦ ﻻزم از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻬﻢ‪ ،‬رﻫﺒﺮان ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﺤﻴﻄﻲ و دروﻧﻲ اﺷﺮاف‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬رﻫﺒﺮان ﺑﺎ دراﺧﺘﻴﺎرداﺷﺘﻦ اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻬﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﭘﻴﺶﻧﮕﺮي ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﻧﻮآوراﻧﻪاي را ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻃﺮحرﻳﺰي ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪﮔﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺣﻔﻆ ﭘﺮﺳﺘﺎر‬

‫ﺑﺮاي ﺗﺸﺮﻳﺢ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﻣﻮردي را درﺑﺎره ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺣﻔﻆ ﭘﺮﺳﺘﺎر‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺰرگ ﺷﻬﺮي در ﻣﻴﺪوﺳﺘﺮن در ﺷﺶﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﻴﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻛﺮﭘﺲ‪،1983 ،‬‬
‫‪ .(1986‬اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪه ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﺧﺪﻣﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎري در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﺎﺻﻲ‬
‫)ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد( ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻳﻔﺎي وﻇﺎﻳﻔﺸﺎن ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪاﻧﺪ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬از اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ از ﺧﺪﻣﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎري‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪﮔﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺎر اﺟﺮاي ﻣﺪاﺧﻠﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﺗﻘﻮﻳﺖ رﺷﺪ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻧﻈﺎم‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎران ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺠﺮاﻫﺎي ﺑﺎزﺧﻮرد‬
‫رﺳﻤﻲ ﻣﻴﺎن ﺧﺪﻣﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎري و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺮاﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲاي‬
‫‪213‬‬
‫در اﺧﺘﻴﺎر ﭘﺮﺳﺘﺎران ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ از ﻃﺮﻳﻖ آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎي ﺧﻮد را اﺑﺮاز دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎبﻫﺎي‬
‫آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﻪﻋﻤﻞ آورد )ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺨﺼﺺ ﺧﺪﻣﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎري( و ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻮآوريﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺮوي ﭘﺮﺳﺘﺎري و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﺮﻳﺎن اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ درون ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ذﺧﻴﺮه و اﺳﺘﻔﺎده از آﮔﺎﻫﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي‬
‫ﺑﺎزﺧﻮرد ﻃﺮاﺣﻲ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ )ﻛﺮﭘﺲ‪.(1986 ،‬‬
‫رﻗﻢ ﺑﺎﻻي ﺗﻌﻮﻳﺾﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﭘﺮﺳﺘﺎري ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ زﻳﺎدي را ﺳﺒﺐ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ )ﻓﻴﻠﻮروﻣﻮ و زﻳﻒ‪1980 ،‬؛ وﻧﺪﻟﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺮس و وﻳﺪوﺳﺎن‪1981 ،‬؛ وﻟﻒ‪ .(1981 ،‬ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻣﻜﺮر ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﭼﻨﺪي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ )اﺳﺘﺨﺪام‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪ ﺧﺪﻣﺖ‪ ،‬اﻧﻄﺒﺎق‪ ،‬آﻣﻮزش‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ(‪ ،‬ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻬﺮهوري‪ ،‬از دﺳﺖدادن اﻓﺮاد ﻣﺠﺮب‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ رﺿﺎﻳﺖ در ﺑﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻧﻈﺎرﺗﻲ ﺗﻌﻮﻳﺾﻫﺎي ﻧﺎﻫﻢﺳﻄﺢ و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻨﻔﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﺷﺎن را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻣﻮﺑﻠﻲ‪1977 ،‬؛‬
‫‪ .(1982‬ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﭘﺮﺳﺘﺎران ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻋﻀﺎي ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه ﺳﺎزﻣﺎن را دﻟﺴﺮد ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﻋﻮاﻗﺐ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪدﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ ﺟﺮﻳﺎن ﻛﺎر‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺎر در ﺧﻼل ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﺑﺮاي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ اﻧﺴﺠﺎم و ﺗﻌﻬﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻼوه از دﺳﺖدادن‬
‫ﻫﻤﻜﺎراﻧﻲ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﻮدﻣﻨﺪﻧﺪ )ﻣﻮﺑﻠﻲ‪.(1982 ،‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻣﺜﻞ ﻣﻮﺟﻮدات اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺳﺎزﮔﺎر ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ )ﻓﺮﻧﭻ‪ ،‬ﺑﻞ و زاواﻛﻲ‪1978 ،‬؛ ﻟﻴﭙﻴﺖ‪.(1973 ،‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺶ از ﻃﺮﻳﻖ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ از درون ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﻮد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ واﺑﺴﺘﻪ‬
‫درﺑﺎره ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮد آورﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﭼﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎﻳﻲ از ﺳﺎزﻣﺎن ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﺳﺎزﮔﺎري ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫آﻳﺪ )ﻧﺎﻳﺖ و ﻣﻚداﻧﻴﻞ‪1979 ،‬؛ راﺟﺮز و آﮔﺎرواﻻ ـ راﺟﺮز‪ .(1978 ،‬اﻋﻀﺎ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻬﻤﻲ از اﻃﻼﻋﺎت در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً‬
‫اﻋﻀﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﻤﺎس دارﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎرﻳﻨﮕﺘﻮن )‪ (1983‬اﻇﻬﺎر ﻣﻲداﺷﺖ ﻛﺎرﻛﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﻤﺎس دارﻧﺪ ﻣﺜﻞ‬
‫ﺳﻔﻴﺮان ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻘﺎط ﺗﻤﺎس ﻣﻬﻢ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﺟﻤﻊآوري و ﭘﺨﺶ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻋﻀﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫از ﻣﺤﻴﻂ دروﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺨﺸﻲ از آﻧﻨﺪ و ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ روز ﺑﺎ آن در ﺗﻤﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻬﻢ اﻃﻼﻋﺎت ذﻳﺮﺑﻂ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪﻧﺪ )ﺳﺎﻟﻢ و وﻳﻠﻴﺎﻣﺰ‪.(1984 ،‬‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎران ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ در ﺑﻪاﻧﺠﺎمرﺳﺎﻧﺪن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺨﺶ‬
‫ﻣﻬﻤﻲ از ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎناﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎس زﻳﺎدي دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ را از‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﮕﻴﺮد و از آن ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺣﻔﻆ ﭘﺮﺳﺘﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﻣﻄﻠﻊﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن از‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪ )و ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪﮔﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻬﺪاﺷﺖ را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ(‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ را ﺗﺮك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﺳﻮدﻣﻨﺪي راﺟﻊ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺠﺎم ﻛﺎر درﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪﻫﻤﺮاه دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻴﺰي ﻛﻪ وﻳﻚ )‪ (1979‬آن را »آﮔﺎﻫﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ« ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ .‬ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺗﺎزه‬
‫اﺳﺘﺨﺪام ﺷﺪه را ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ اﻓﺰوده ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺗﺎزه اﺳﺘﺨﺪامﺷﺪه اﻏﻠﺐ در ﻣﺸﺎﻏﻠﻲ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم آن ﺑﺮاﻳﺸﺎن دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻓﺎﻗﺪ آﮔﺎﻫﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ در آن ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‬
‫)ﻛﺮﭘﺲ‪ .(1986 ،1983 ،‬اﺷﺘﺒﺎهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺗﺎزه اﺳﺘﺨﺪامﺷﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ دﻟﺴﺮدي در زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻐﻠﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺷﻮد‪ ،‬رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ آﻧﻬﺎ را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺮك ﻛﺎر ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﺪامﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ و‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﭘﺮﺳﺘﺎران ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷﻮد ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻬﻔﺘﻪ در ﭘﺲ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮيﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي‬
‫اﺳﺘﺨﺪاﻣﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ آﮔﺎﻫﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﻋﻀﺎي ﻣﻬﻢ ﺳﺎزﻣﺎن را درﺑﺎره ﻣﺸﻜﻼت و راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﺎدﻳﺪه‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﺳﺎزﻣﺎن داﻣﻦ ﺑﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫‪214‬‬
‫ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي از ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ ادراك ﭘﺮﺳﺘﺎران درﺑﺎره ﺣﺎل و ﻫﻮاي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و رﺿﺎﻳﺖ ﻳﺎ ﻋﺪم رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ و‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ در دﺳﺖ اﺟﺮاي ﺣﻔﻆ ﭘﺮﺳﺘﺎران در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن »وﻳﺸﺎرد ﻣﻤﻮرﻳﺎل« در »اﻳﻨﺪﻳﺎﻧﺎ ﭘﻮﻟﻴﺲ« ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار‬
‫)‪(1‬‬
‫ﻣﻴﺰان ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺎﻻ ﺑﻮد‪ :‬ﺣﺪود ‪ 35‬درﺻﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﺷﺪ دﻻﻳﻞ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي روﺷﻦ ﺷﻮد و‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‬
‫از اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺑﺮاي ﺗﻜﻤﻴﻞ روشﻫﺎي ﺣﻔﻆ ﭘﺮﺳﺘﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺑﺰار ارزﻳﺎﺑﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ داﺧﻠﻲ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردﻧﻈﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺻﻠﻲ‬
‫ﻣﻴﺰان ﺑﺎﻻي ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ادراك ﭘﺮﺳﺘﺎران از ﺣﺎل و ﻫﻮاي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫)ﻫﺎﻧﺘﺮ‪ ،(1978 ،1976 ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺑﺮرﺳﻲ رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ )اﺳﻤﻴﺖ‪ ،‬ﻛﻨﺪال و ﻫﺎﻟﻴﻦ‪ (1969 ،‬در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎي ﻋﻤﻘﻲ و ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم‬
‫ﺑﺤﺚﻫﺎي ﮔﺮوه ﻫﺪف )ﻛﺎﻟﺪر‪1980 ،‬؛ زﻳﺒﻠﻮ و ﺑﺮﮔﺮ‪1979 ،‬؛ وﻟﺰ‪ .(1974 ،‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ روشﻫﺎي ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺮد و اﺑﺰاري ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ »روش ﺳﻪﮔﻮﺷﻪﺳﺎزي« ﭘﺪﻳﺪ آورد ﺗﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را از ﭼﺸﻢ اﻋﻀﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫ﻛﻨﺪ‪) .‬آﻟﺒﺮﺷﺖ و روپ‪1982 ،‬؛ ﺟﻴﻚ‪ .(1979 ،‬از اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﻠﻲ ﭘﺮﺳﺘﺎران و ﻓﺮاﻫﻢﻛﺮدن ﭘﺎﻳﻪاي‬
‫ﺟﻬﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﭘﺮﺳﺘﺎران راﺟﻊ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ وﮔﺮوهﻫﺎي ﻫﺪف‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻘﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﺎ آﻧﻬﺎ روﺑﻪرو ﺑﻮدﻧﺪ وﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﻜﻼت ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن )‪ (n = 535‬در ﻣﺤﻞ ﻛﺎرﺷﺎن داده ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاي اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ )‪= 49‬‬
‫‪ (n‬از ﭘﺮﺳﺘﺎراﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮان و ﺧﺪﻣﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎري آﻧﻬﺎ را »ارﺗﺒﺎطﮔﺮان اﺻﻠﻲ« )اﻓﺮاد ﻣﻄﻠﻊ و ﻓﻌﺎل در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ(‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺟﻮ‪ ‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ را ﻛﻪ در ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫درﺑﺮﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و در آﻧﻬﺎ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺎري ﺧﻮد را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻮزهﻫﺎي ﺧﺎص رﺿﺎﻳﺖ ﻳﺎ ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ‬
‫را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺸﺖ ﮔﺮوه از ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﻪﻃﻮر ﺗﺼﺎدﻓﻲ از‬
‫ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻞ ﭘﺮﺳﺘﺎران اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ در ﮔﺮوهﻫﺎي ﻫﺪف ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻫﻔﺖ ﻳﺎ ﻫﺸﺖ ﻧﻔﺮ را ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻮد )‪62‬‬
‫‪ .( =n‬ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻳﻜﻲ از ﺷﺶ ﺣﻮزه را از ﺟﻬﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﻧﻮآوري در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻛﻪ در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﻓﺮاد ﮔﺮوه روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻮع ‪ Q‬را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن را ردهﺑﻨﺪي ﻛﻨﻨﺪ )ﻛﺮﻟﻴﻨﺠﺮ‪،‬‬
‫‪ .(1973‬ﮔﺮوهﻫﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي اﺻﻠﻲ را ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار دادﻧﺪ و راﻫﺒﺮدﻫﺎي اﺟﺮاي اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺮخ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ‪ 76‬درﺻﺪ ﺑﻮد)‪ .(n = 408‬دادهﻫﺎي ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﻣﻘﻴﺎس وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺟﻮ‪ ‬ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻨﻔﻲ‪ .‬در ﺑﺨﺶ رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ دادهﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد ﻛﻪ ﺳﻄﺢ رﺿﺎﻳﺖ در‬
‫ﺑﻴﻦ ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺳﺖ )ﻧﻤﺮه ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ 30/1‬از ﻛﻞ ﻧﻤﺮه ﻣﻤﻜﻦ ‪ 48‬و ﻧﻘﻄﻪ ﺧﻨﺜﻲ ‪ 26/6‬ﺑﻮده‬
‫)‪(2‬‬
‫اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪاي‪ ،‬دادهﻫﺎي ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺑﺎز اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و در ﭘﻲ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ ﻛﺎر در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن را ﺗﺮﻏﻴﺐ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ در ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ 49 .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻋﻤﻘﻲ‪ 875 ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد وﻳﮋه ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و‬
‫ﻛﻴﻔﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻐﻠﻲ را ﭘﺪﻳﺪ آورد ﻛﻪ ﺑﻌﺪاً از ﻟﺤﺎظ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺑﻪ ﺷﺶ ﺣﻮزه ﻛﻠﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻊ‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ و‬
‫ﺗﺠﻬﻴﺰات‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬آﻣﻮزش‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ و ارﺗﺒﺎط‪ .‬ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﺷﺶ ﺣﻮزه ﻣﻬﻢ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺑﻴﻦ ‪ 8‬ﺗﺎ ‪ 13‬ﻋﻨﻮان ﺗﻮﺻﻴﻪ را‬
‫‪215‬‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﻋﻨﻮان‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﺮﻳﻚ از ﺷﺶ ﺣﻮزه ﻣﻬﻢ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎي ﺧﺎص )از ‪ 875‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد( ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺤﺚﻫﺎي ﮔﺮوه ﻫﺪف‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﭘﺮﺳﺘﺎران‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ و ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ردهﺑﻨﺪي ﺳﺮﻓﺼﻞ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎ ﺑﺮاي ﻫﺮﻳﻚ از ﺷﺶ ﺣﻮزه ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺟﺪولﺑﻨﺪي ﺷﺪ و ‪ 20‬ﺳﺮﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ رﺗﺒﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ‪) .‬ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻼت‬
‫ﺧﺎص ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دارد ﻣﻲﭘﺮدازد و ﻗﺼﺪ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻌﻤﻴﻢ داده ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮاي‬
‫ﻫﺪف اﻳﻦ ﮔﺰارش ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ(‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬

‫ﻫﺪف ﭘﮋوﻫﺶ ﮔﺮدآوري دادهﻫﺎي ﺗﻔﺴﻴﺮي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ در راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮ اﺛﺮ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﭘﺮﺳﺘﺎران‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺎ آن دﺳﺖوﭘﻨﺠﻪ ﻧﺮم ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﺎ ﭼﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ و‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎﻳﻲ درﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺳﻪﻣﺮﺣﻠﻪاي اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﻪ ﺣﻔﻆ‬
‫ﺷﻐﻠﺸﺎن ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪاي ﻛﻪ در ﭘﺲ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اداري ﻗﺮار دارد اﺟﺘﻨﺎب اﺻﻮﻟﻲ از واﻛﻨﺶﻫﺎي اﺳﺘﺨﺪاﻣﻲ ﺑﻪ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎران اﺳﺖ )ﻛﺮﭘﺲ‪ .(1986 ،‬ﻃﺒﻖ روﻳﻜﺮد اﺳﺘﺨﺪام‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺎن ﭘﺮﺳﺘﺎران‬
‫ﺟﺪﻳﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺎي اﻓﺮادي را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﻆ ﭘﺮﺳﺘﺎر اﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﻜﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺻﺮف ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦﻧﻤﻮدن ﭘﺮﺳﺘﺎران ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺮف ﺣﻔﻆ رﺿﺎﻳﺖ و ﻣﻮﻟﺪﺑﻮدن آﻧﻬﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺣﻔﻆ ﭘﺮﺳﺘﺎر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﺴﺮان آﮔﺎﻫﻲ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎن و ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﺶ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻤﻴﺘﻪاي ﻣﺮﻛﺐ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺣﻮزهﻫﺎ و ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺧﺪﻣﺎت ﭘﺮﺳﺘﺎري ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺘﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﻳﻚ‬
‫ﻧﻈﺎم ارﺗﺒﺎﻃﺎت داﺧﻠﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﺪفﻫﺎ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﺮد‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺸﻜﻼت‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫از ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﺟﺴﺖوﺟﻮي اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺸﺨﺺﺷﺪه‪ ،‬اراﺋﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮان ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺮاي آﻏﺎز ﺗﻐﻴﻴﺮات‬
‫آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﺪه ﭘﺮﺳﺘﺎراﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﺷﺎن را در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻔﻆ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺮاي ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ در داﺧﻞ ﺳﺎزﻣﺎن ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮاﻫﻢﻛﺮدن ﺣﻠﻘﻪ دوﺳﻮﻳﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﻴﺎن ﺑﺨﺶ ﭘﺮﺳﺘﺎري و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻘﺶﻫﺎي ﺧﺎص رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻋﻀﺎي ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻔﻆ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬اراﺋﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎر ﺑﺮ روي آن‪،‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﮔﺰارش ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎي ﭘﺮﺳﺘﺎران‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن اﻃﻼﻋﺎت از ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎراﻧﺸﺎن در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارﺷﻲ از اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﺷﺨﺼﻲ درﺑﺎره ﺧﺪﻣﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎري )ﻣﺜﻞ ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬ازدواج‪ ،‬ﺗﺤﺼﻴﻼت و ﻏﻴﺮه( و دادن آن ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺑﺮاي ﭼﺎپ در ﺧﺒﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﻆ ﺑﻪ اﺳﻢ‬
‫»ﮔﻔﺖوﮔﻮ«‪ .‬ﺧﺒﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪ درون ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ را در ﺑﺎره‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻔﻆ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻮآوريﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دﺳﺖ اﺟﺮا ﺑﻮد در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﺪﻣﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎري و دﻳﮕﺮ‬
‫اﻋﻀﺎي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﺧﺒﺮﻧﺎﻣﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ اﻓﻜﺎر‪ ،‬ﻧﺎﻛﺎﻣﻲﻫﺎ و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد را‬
‫درﺑﺎره ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻪ اﻋﻀﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﺘﺎد ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن اﺑﺮاز ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در »ﮔﻔﺖوﮔﻮ« ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﺧﺒﺎر ﻓﺮدي ﻧﻴﺰ درﺑﺎره ﺧﺪﻣﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎري‬
‫ﮔﺰارش ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﻮد ﺑﺮاي ﭘﺨﺶ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺎﻟﺐ ﻣﻴﺎن ﭘﺮﺳﺘﺎران و ﻛﻤﻚﻛﺮدن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮد را واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﻆ ] ﭘﺮﺳﺘﺎر [ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎري در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻪوﺟﻮد آورد و ﺟﺮﻳﺎن اﻃﻼﻋﺎت داﺧﻞ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن را ﻣﺘﺤﻮل ﻛﺮد ﺗﺎ‬
‫ﻓﺮاﮔﺮد ﻫﻮﻳﺖ ﺟﺎري و اﻧﺠﺎم ﻧﻮآوريﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ را‬
‫‪216‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﺮ اﺛﺮ اﺳﺘﺨﺪامﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎ آن روﺑﻪرو ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺎرﺿﺎﻳﻲ ﺷﻐﻠﻲ و ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎ و اﺟﺮاي ﻃﺮحﻫﺎ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻪﻛﺎر‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻔﻆ ﭘﺮﺳﺘﺎر و ﺧﺒﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه و اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺠﺮاي ﺑﺎزﺧﻮرد رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻴﺎن ﺧﺪﻣﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎري و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻔﻆ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎران را در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﺠﺮاي ﻣﺒﺎدﻟﻪ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺎري ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺣﻔﻆ اﻃﻼﻋﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﭘﺮﺳﺘﺎران ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪ و از آن اﻃﻼﻋﺎت در راه اداره ﻧﻮآوري ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻔﻆ‪ ،‬ﻣﺠﺎري رﺳﻤﻲ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﺎص‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﻧﺤﻮه ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﭘﺮﺳﺘﺎران اﻋﺘﺮاضﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻴﺎن و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و روشﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﻆ‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﻆ در اﺑﺘﺪاي ﺳﺎل ‪ 1982‬اﺟﺮا ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮآوري ﺳﺎﺧﺘﺎري ﭘﺎﻳﺪاري در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫آن ﺗﺎ ﺳﺎلﻫﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﺑﺮوز ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي در ﻧﮕﺮشﻫﺎ و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻛﺎرﻛﻨﺎن در ﭘﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺪاﺧﻠﻪاي در ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺰرگ و ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ زﻣﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬واﻧﮕﻬﻲ ﻓﺸﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ اﻗﺘﺼﺎدي وارد ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ ﻧﻴﺰ )ﻣﺜﻞ ﺗﻮرم‪،‬‬
‫ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺎر‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻏﻴﺮه( ﺑﻲﺷﻚ ﺑﺮ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﭘﺮﺳﺘﺎران اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﺎﻟﺒﻲ در‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺣﻔﻆ ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻣﺎر ﺳﻮاﺑﻖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﺮخ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي در ﻣﻴﺎن اﻋﻀﺎي ﺑﺨﺶ ﭘﺮﺳﺘﺎري‪ ،‬ﭘﻴﺶ از اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﻆ و ﺑﻌﺪ از آن‪» ،‬ﻣﺤﺘﺎﻃﺎﻧﻪ«‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه ﺑﻮد )وب‪ ،‬ﻛﻤﭙﻞ‪ ،‬ﺷﻮارﺗﺰ و ﺳﻜﺮِﺳﺖ‪ .(1966 ،‬دادهﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺑﺮ ﺣﻔﻆ ﭘﺮﺳﺘﺎر‬
‫در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻃﻮل ﺳﺎل ‪) 1981‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ( ﻧﺮخ ﺗﺮك ﻛﺎر ﭘﺮﺳﺘﺎري ‪ 35‬درﺻﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪1982‬‬
‫)اوﻟﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ( ‪ 2‬درﺻﺪ ﻛﻢ ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪) 1983‬دو‪‬ﻣﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ( اﻳﻦ ﻧﺮخ ‪ 4‬درﺻﺪ ﻛﻤﺘﺮ ﺷﺪه ﺑﻪ ‪ 29‬درﺻﺪ رﺳﻴﺪ و در‬
‫ﺳﺎل ‪) 1984‬ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ( ﺑﻪ ‪ 27‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد )ﮔﻮﻟﻚ‪ ،1984 ،‬ارﺗﺒﺎط ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﺟﻮﻻي‪ .(1985 ،‬در ﻃﻮل ﺳﻪﺳﺎل‬
‫اول ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻴﺰان ﺣﻔﻆ ﭘﺮﺳﺘﺎر ‪ 8‬درﺻﺪ ﺑﻬﺒﻮد ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ارﻗﺎم را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪاي ﺑﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻧﺮخﻫﺎي ﺗﺮك ﻛﺎر در ﻃﻮل دوره ﭼﻬﺎرﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ارﻗﺎم ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎران در ﭼﻬﺎر ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ در اﻳﻨﺪﻳﺎﻧﺎ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺮخ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن وﻳﺸﺎرد‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ وﻳﺸﺎرد‪» ،‬ﺳﻨﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻴﺲ«‪» ،‬ﺳﻨﺖ وﻳﻨﺴﻨﺖ« و »وﻳﻨﻮﻧﺎ«‪ ،‬ﺳﻮاﺑﻖ اداري ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺮخ ﺗﺮك ﻛﺎر‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1983 ،1982 ،1981‬و ‪ 1984‬را در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﭼﻬﺎر ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻴﻦ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1981‬ﺗﺎ ‪1985‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺮخ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﭘﺮﺳﺘﺎران ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن وﻳﺸﺎرد ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻧﺮخ ﻛﺎﻫﺶ ﭼﻬﺎرﺳﺎﻟﻪ در ﺑﻴﻦ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﭼﻬﺎر‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ‪ 2/6‬درﺻﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ‪ 8‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن وﻳﺸﺎرد در ﻃﻮل ﻫﻤﺎن دوره ﺑﻮد‪ .‬درﻛﻞ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي در ﭼﻬﺎر ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1981‬و ‪ ،1982‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ‪ 2‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن وﻳﺸﺎرد‪ 8 ،‬درﺻﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1983‬و ‪ 1982‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﺮخ ﻛﺎﻫﺶ در ﭼﻬﺎر ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ‪ 1/3‬درﺻﺪ و در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن وﻳﺸﺎرد ‪ 4‬درﺻﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﺮخ ﺑﻴﻦ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1984‬و ‪ 1983‬در ﭼﻬﺎر ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ‪ 1/3‬درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ و در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن وﻳﺸﺎرد ‪ 2‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ )ﻧﮕﺎه‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺟﺪول ‪1‬ـ‪ .(15‬اﻳﻦ دادهﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن وﻳﺸﺎرد ﺑﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬درﻗﻴﺎس ﺑﺎ ﭼﻬﺎر‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬در ﺗﻌﺪاد ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮيﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﻆ ﭘﺮﺳﺘﺎر‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫‪217‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن وﻳﺸﺎرد اﺟﺮا ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻛﻤﻚ ﻛﺮده ﺗﺎ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮيﻫﺎ را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ و ﻣﻴﺰان ﺣﻔﻆ ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎري را ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪1‬ـ‪ .15‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺮخ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﺑﻴﻦ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن وﻳﺸﺎرد و ﭼﻬﺎر ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫از ﺳﺎل ‪ 1981‬ﺗﺎ ‪1984‬‬
‫ﻛﻞ‬ ‫‪84‬ــ‪1983‬‬ ‫‪83‬ــ‪1982‬‬ ‫‪82‬ــ‪1981‬‬

‫‪%8‬ــ‬ ‫‪%2‬ــ‬ ‫‪%4‬ــ‬ ‫‪%2‬ــ‬ ‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنوﻳﺸﺎرد‬
‫‪%8‬ــ‬ ‫‪+%1/3‬‬ ‫‪%1/3‬ــ‬ ‫‪%8‬ــ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رﺳﻤﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻴﺰان رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ و ﺟﻮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﻆ ﭘﺮﺳﻨﻞ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ داﻣﻨﻪ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻛﻤﻚ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ و ﺟﻮ‪ ‬در دو ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺷﺶﻣﺎه و دﻳﮕﺮي‬
‫‪ 12‬ﻣﺎه ﭘﺲ از آﻏﺎز ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ در ادراك ﭘﺮﺳﺘﺎران در ﻣﻮرد رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ و ﺟﻮ‪‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻨﺎداري در ﺳﻄﻮح ﻛﻠﻲ رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ و ﺟﻮ‪ ‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ ﺳﻪ اﺟﺮاي ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻧﺸﺪ و‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ و ﺟﻮ‪ ‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺛﺎﺑﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺪت‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﻆ در آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮي‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎي ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎ ﻣﻨﺘﺨﺒﻲ از اﻓﺮاد ﺑﺨﺶ ﭘﺮﺳﺘﺎري و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن )‪ 24 ، =n 27‬ﭘﺮﺳﺘﺎر و ‪ 3‬ﻣﺪﻳﺮ( ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‬
‫و از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ واﻛﻨﺶﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﭘﺮﺳﺘﺎر اﺟﺮا ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬واﻛﻨﺶﻫﺎي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﻗﻮﻳﺎً‬
‫ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﻋﻀﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﻆ ﭘﺮﺳﺘﺎر را ﻧﻮآوري ﺛﻤﺮﺑﺨﺸﻲ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﻼً ﻫﻤﻪ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎران ﮔﻔﺘﻨﺪ اﺣﺴﺎس ﺑﻬﺘﺮي راﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و ﺷﻐﻞ ﺧﻮد دارﻧﺪ زﻳﺮا ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﻆ ﻓﺮﺻﺘﻲ در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎي ﺧﻮد را درﺑﺎره ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن اﺑﺮاز دارﻧﺪ و در ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﻆ ﺑﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎران درﺑﺎره ﻛﺎرﻛﺮد ﺳﺎزﻣﺎن دارﻧﺪ ﻛﻤﻚ ﻛﺮده اﺳﺖ و از اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮاي‬
‫ﻳﺎريدادن ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮادي از ﻣﺪﻳﺮان ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد اﻇﻬﺎر ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬زﻣﺰﻣﻪ ﺑﻴﻦ ﭘﺮﺳﺘﺎران و ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺎن ﭘﺮﺳﺘﺎران و ﻣﺪﻳﺮان‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﻆ در ﭘﺎﻳﻪرﻳﺰي ﭼﻨﺪ اﻗﺪام ﻧﻮآوراﻧﻪ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻣﺸﻜﻼت در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ آﻣﻮزش ﺿﻤﻦ ﺧﺪﻣﺖ‪ ،‬اﻳﺠﺎد رده ﺣﺮﻓﻪاي ﭘﺮﺳﺘﺎري ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ ﻣﻴﺎن ﺑﺨﺸﻲ و ﻣﻴﺎن ﺣﺮﻓﻪاي‪،‬‬
‫اﺻﻼح ﺗﺴﻬﻴﻼت ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﻛﻮدك ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺘﺎران و ﻣﻌﻤﻮلﺷﺪن ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎي ﺧﺮوﺟﻲ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺿﻤﻨﻲ ﺑﺮاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬

‫در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﺧﺒﺮﮔﻲ ﭘﺮﺳﺘﺎران در ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ )آﮔﺎﻫﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ( از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻼشﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﻨﺒﻊ راﻛﺪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از آن در ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻮآوري و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آﮔﺎﻫﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎران‪ ،‬ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻧﻤﺎﻳﺎن و ﺑﺎ ﺗﺪوﻳﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺪاﺧﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻢﻛﺮدن ﺷﻜﺎفﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﺻﻼح‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺎ اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﻆ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻃﻼﻋﺎت در داﺧﻞ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﻤﻚ‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ آﮔﺎﻫﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﭘﺮﺳﺘﺎران را ﺣﻔﻆ و از آن ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي آﻳﻨﺪهﻧﮕﺮ اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﻔﻆ ﺧﺪﻣﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎري را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ‪ .‬ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﻆ و‬
‫‪218‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮي داﺋﻤﻲ ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻤﺎم ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻨﺘﺞ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮآوري ﮔﺴﺘﺮده و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﻔﻆ ﺑﺮ ﺿﺮورت ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪﮔﻲ اﻃﻼﻋﺎت در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ رﻫﺒﺮان )و دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ( در‬
‫ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ داﺧﻠﻲ در اﻳﻦ راه ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻮرت ﺑﻨﮕﺮد ﻛﻪ اﻋﻀﺎي آن ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫رﻫﺒﺮان را در ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ داﺧﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي ﻛﺎرﻛﻨﺎن از زﻧﺪﮔﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و اﺳﺘﻔﺎده از اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ دارﻧﺪ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ دﺧﺎﻟﺖ اﻓﺮاد در ﺳﺎزﻣﺎن و ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺧﻮد‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺳﺎزﻣﺎن اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي در اﻣﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﻋﻄﺎ ﻛﺮد و ﺑﺎزﺧﻮرد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻞ‬
‫ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﺧﻮد ﺑﺎ آن روﺑﻪرو ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﻔﻆ ﺳﺎﺧﺘﺎر ارﺗﺒﺎﻃﻲ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن دوﺑﺎره‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪﮔﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ارﺗﻘﺎ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬از اﻃﻼﻋﺎت ﮔﺮدآوريﺷﺪه از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻼشﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ‬
‫ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ و اﺟﺮاي ﻧﻮآوريﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﭘﺮﺳﺘﺎران و ﺗﺮوﻳﺞ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﻮر ﻋﻤﻞ ﺛﺎﺑﺘﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﭘﺮﺳﺘﺎر وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪﺟﺎي اﻋﻤﺎل‬
‫ﻧﻮآوريﻫﺎي از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﻆ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ اﻃﻼﻋﺎت از ﭘﺮﺳﺘﺎران‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد درون ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن آن را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ راهﺣﻞ ﺛﺎﺑﺘﻲ ﺑﺮاي ﺗﺮك ﺷﻐﻞ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎر وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ راهﺣﻞﻫﺎي از ﻗﺒﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه ﺑﺮاي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺸﻜﻼت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﺎﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞ‬
‫»ﺗﻨﻮع ﻧﻴﺎز« ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎ راهﺣﻞﻫﺎي ﺳﺎدهﻧﮕﺮ و ﻗﺎﻋﺪهﻣﻨﺪ ﺟﻮر درﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﺎ راهﺣﻞﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﭽﺪه ﻛﻪ ﺑﺮآﻣﺪه از ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻨﺪ ﺗﻨﺎﺳﺐ دارﻧﺪ )وﻳﻚ‪ .(1979 ،‬ﻫﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ راﻫﺒﺮدﻫﺎي رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ داﺧﻠﻲ را ﺑﺮاي ﺟﻤﻊآوري و اﻧﺘﺸﺎر اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻧﻮآوريﻫﺎي ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺴﻬﻴﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﮔﺴﺘﺮش دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻲ ﻧﻮﺷﺖ‬
‫‪ .1‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن وﻳﺸﺎرد ﻣﻤﻮرﻳﺎل در اﻳﻨﺪﻳﺎﻧﺎ ﭘﻮﻟﻴﺲ اﻳﻨﺪﻳﺎﻧﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از ﻫﻠﻦ ﻛﺮاس‪ ،‬ﺟﻒ ﮔﻮﻟﻚ و ﺟﻴﻢ‬
‫ﻛﻮري ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻤﻚ در ﺟﻤﻊآوري دادهﻫﺎ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﺗﺸﻜﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻧﻘﺎط ﺧﻨﺜﻲ ﺑﺮاي ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺷﻐﻞ را اﺳﻤﻴﺖ‪ ،‬ﻛﻨﺪال و ﻫﺎﻟﻴﻦ )‪ ،1969‬ص ‪ (80‬ﺑﺮاﺳﺎس دادهﻫﺎي ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي‬
‫زﻳﺎدي از ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺗﺤﻘﻴﻖ ﮔﺴﺘﺮده درﺑﺎره ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻣﻮرد ﺳﺆال ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪Albrecht, T. L., & Ropp, V. A. (1982). The study of network structuring in organizations through the use of‬‬
‫‪method triangulation. Western Journal of Speech Communication, 46, 162-178‬‬
‫‪Axley, S. R. (1980, May). Communication's role in organizational change: A review of the literature.‬‬
‫‪Paper presented to the International Communication Association conference, Acapulco, mexico.‬‬
‫‪Beckhard, R. (1969). Organization development: Strategies and models. Reading, MA: Addison-Wesley.‬‬
‫‪219‬‬
Berrien, F. K. (1976). A general systems approach to organizations. In M. Dunnette (Ed.), Handbook of
industrial and organizational psychology (pp. 41-62Chicago: Rand McNally.
Calder, B. (1980). Focus group interviews and qualitative research in organizations. In E. Lawler, D.
Nadler, & C. Cammann (Eds.), Organizational assessment: perspectives on the measurement of
organizational behavior and the quality of work life (pp. 399-417ew York: Wiley.
Conner, D. R., & Patterson, R. W. (1982). Building commitment to organizational change. Training and
Development Journal, 36, 18-30.
D'Aprix, R. (1984). Employee communication. In B. Cantor (Ed.), Experts in action: Inside public
relations (pp. 102-110).New York: Longman.
Filoromo, T., & Ziff, D. (1980). Nurse recruitment: Strategies for success. Rockville, MD: Aspen Systems
Corp.
French, W., & Bell, C. (Eds.). (1973). Organization development: Behavioral science interventions for
organization improvement. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
French, W., Bell, C., & Zawacki, R. (1978). Organizational development: Theory, practice, and research.
Dallas, TX: Business Publications.
Golc, J. L. (1984). Recruitment and retention report with goals and objectives for 1984. Unpublished in-
house report, Department of Nursing Services, Wishard Memorial Hospital, Indianapolis, IN.
Greenbaum, H. H. (1974). The audit of organizational communication. Academy of Management Journal,
17, 750-752.
Grunig, J., & Hunt, T. (1984). Managing public relations. New York: Holt, Rinehart & Winston.
Hunter, R. E. (1976). The development and evaluation of an organizational climate questionnaire for
mental health centers. Unpublished doctoral dissertation, Ohio University, Athens, OH.
Hunter, R. E. (1978, May). The mental health center climate questionnaire. Paper presented to the ICA
conference, Chicago, IL.
Jick, T. (1979). Mixing qualitative and quantitative methods: Triangulation in action. Administrative
Science Quarterly (1979), 602-611.
Kerlinger, F. N. (1973). Foundations of behavioral research (2nd ed.). New York: Holt, Rinehart &
Winston.
Knight, K. E., & McDaniel, R. R. (1979). Organizations: An information systems perspective. Belmont,
CA: Wadsworth.
Kreps, G. L. (1983a, August). Nurse retention and organizational reflexivity. Paper presented to the
Academy of Management conference, Dallas, TX.
Kreps, G. L. (1983b, August). Organizational communication and organizational culture: A Weickian
perspective. Paper presented to the Academy of Management conference, Dalls, TX.
Dreps, G. L. (1985). Organizational communication and organizational effectiveness. World
Kreps, G. L. (1986a). Organizational communication: Theory and practice. White Plains, NY: Longman.
Kreps, G. L. (1986b). Description and evaluation of a nurse retention organizational development research
program. In H. Guetal & M. Kavanagh (Eds.). Fifty years of excellence in management research and
practice: proceedings of the Third Annual Meeting of the Eastern Academy of Management, 18-22,
Eastern Academy of Management.
Lippit, G. (1973). Visualizing change. Fairfax, VA: NTL Learning Resources Corp.
Mobley, W. (1977). Intermediate linkages in the relationship between job satisfaction and employee
turnover. Journal of Applied Psychology, 67, 237-240.
Mobley, W. (1982). Some unanswered questions in turnover and withdrawal research. Academy of
Managemnt Review, 7, 111-116.
Nadler, D. R. (1977). Feedback and organization development: Using data based methods. Reading, MA:
Addison-Wesley.
Nager, N. R., & Allen, T. H. (1984). Public relations: Management by objectives. New York: Longman.
Pavlock, E. J. (Ed.). (1982). Organization development: Managing transitions. Washington, DC: ASTD.
Rogers, E. M., & Agarwala-Rogers, R. (1976). Communication in organziations. New York: The Free
Press.
Rowe, L., & Boise, W. (Eds.). (1973). Organizational and managerial innovation. Pacific Palisades, CA:
Goodyear Publishing.
220
Salem, P., & Williams, M. L. (1984). Uncertainty and satisfaction: The importance of information in
hospital communication. Journal of Applied Communication Research 12, 75-89.
Schein, E. H. (1969). Process consultation: Its role in organization development. Reading, MA: Addison-
Wesley.
Smith, P.C., Kendall, L.M., & Hulin, C. L. (1969). The measurement of satisfaction in work and
retirement: A strategy fo the study fo attitudes. Chicago: Rand McNally.
Szybillo, G. J., & Berger, R. (1979). What advertising agencies think of focus gourps. Journal of
Wandelt, M. A., Pierce, P. M., & Widdowson, R. R. (1981). Why nurses leave nursing and what can be
done about it. American Journal of Nursing, 81, 72-77.
Webb, E. J., Campbell, D. T., Schwartz, R. D., & Sechrest, L. (1966). Unobtrusive measures: Nonreactive
research in the social science. Chicago: Rand McNally.
Weick, K. E. (1979). The social psychology of organizing (2nd ed.). Reading, MA: Addison-Wesley.
Wells, W. D. (1974). Group interviewing. In R. Ferber (Ed.), Handbook of marketing research (pp. 2-133-
2-146). New York: McGraw Hill.
Wolf, G. A. (1981, April). Nursing turnover: Some causes and solutions. Nursing Outlook, 233-236.
Yarrington, R. (1983). Community relations handbook. New York: Longman.
221
‫‪16‬‬
‫اﺧﺘﻼفﻫﺎي ﻣﺮﺑﻲ و ﻛﺎرورز درﺑﺎره ﻧﻘﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻛﻴﺖ اي‪ .‬ﺗﺮي‬

‫ﻛﺎﻟﺞ اﻳﺎﻟﺘﻲ ﻛﺮﻧﻲ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﻢ در ﻗﻠﻤﺮو رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ وﺟﻮد ﻧﻈﺮﻳﺔ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﻴﺰان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺎرورزان از ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎ ﺑﻪوﻳﮋه‪ :‬ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬درﺟﻪ آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر ادراﻛﻲ‪،‬‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻋﻤﻠﻲ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻧﺰد ﻣﺮﺑﻴﺎن و ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﺑﻘﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻠﻲ در ﻣﻮرد ﻣﺮﺑﻴﺎن و ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﺨﺶ اﺻﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺶ اول ﻣﺘﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم و ﭘﺮورش ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﺮور ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺨﺶ دو‪‬م ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺗﻬﻴﻪﺷﺪه ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم دادهﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ و روشﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﭘﮋوﻫﺶ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ را‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﻳﻦ ﺣﻮزه ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪﺻﻮرت رﺷﺘﻪاي از ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ درﻣﻲآﻳﺪ در ﻓﺼﻞ اول ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﻨﺪ وﺟﻮد ﻳﻚ ﺣﻠﻘﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻗﻮي ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ درك ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان و آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﻣﻴﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان و ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ اﻋﺘﺒﺎر ادراﻛﻲ و ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻋﻤﻠﻲ )‪ 20‬ﻧﻈﺮﻳﻪ و اﻟﮕﻮي ﻣﻌﺮوف( را ﻧﺰد اﺳﺘﺎدان و ﻛﺎرورزان‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ ارﻗﺎم ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري‬

‫ﺑﻨﻴﺎد ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺎ رﻓﺘﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻳﺎ رﻓﺘﺎر آﻳﻨﺪه را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻳﺎ ﻫﺮدو ﻛﺎر‬
‫را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭘﻲرﻳﺰي ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻈﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺟﻬﺖ و ﻫﺪف ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫‪222‬‬
‫ﻣﺆﻟﻔﺎن ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﺘﻌﺪدي از ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﻣﺘﻮن ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري اراﺋﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺎرﻳﻒ اﮔﺮﭼﻪ در ﻇﺎﻫﺮ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺒﻴﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن زﻳﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ دﺳﺘﻪاي از ﺳﺎزهﻫﺎي )ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ( ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺎرﻳﻒ و ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻨﻈﻤﻲ از‬
‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﺪف ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﻨﺪ‪) .‬ﻛﺮﻟﻴﻨﺠﺮ‪ ،1973 ،‬ص ‪(9‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻨﻈﻢ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪهﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﺧﺎﺻﻲ از زﻧﺪﮔﻲ رﺑﻂ دارد )ﺑﺎﺑﻲ‪ ،1986 ،‬ص‬
‫‪(37‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ »ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ« ﻳﺎ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﺎً ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻛﻪ از ﺟﻬﺖ ﺗﺠﺮﺑﻲ »ﻣﻌﻨﺎدار« ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ از روش و دادهﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪) .‬راﻧﻜﻞ و ﻣﻚﮔﺮاث‪ ،1972 ،‬ص ‪(23‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ـ ‪ (1‬در ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزي ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﺻﻮري از راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﺳﺖ‪) .‬ﻣﺎرﻛﺲ‪ ،1963 ،‬ص‬
‫‪.(43‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒﻫﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ و ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻧﻈﺮﻳﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻨﻈﻤﻲ از ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪهﺷﺪه را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ راﺑﻄﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻧﻈﺮﻳﻪ رﻓﺘﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﺣﺎل )ﻳﺎ ﻫﺮدو( را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮ رﻓﺘﺎر آﻳﻨﺪه را ﺑﺎ درﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد آﺧﺮ ﺷﺎﻳﺪ از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﭼﻬﺎر ﻣﻮرد ﻗﺒﻞ را درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻣﻮﺛﻖ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ »ﻗﻄﻌﺎت« )ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ و رواﺑﻂ( ﻛﻞ را ﻣﻲﺳﺎزد )ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ( وﺟﻮد دارد‪» .‬اﮔﺮ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ« )ﻛﺮﻟﻴﻨﺠﺮ‪ ،1973 ،‬ص ‪.(10‬‬
‫ﺗﺮﻧﻬﻮﻟﻢ )‪ (1986‬ﻣﺜﺎﻟﻲ ﺻﻮري از ﻧﻈﺮﻳﻪ اراﺋﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪» :‬اﮔﺮ ‪ X‬آﻧﮕﺎه ‪ ، Y‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ‪) « C3 ، C2 ، C1‬ص‬
‫‪ .(45‬ﻳﻚ ﻣﺜﺎل واﻗﻌﻲ ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪ :‬اﮔﺮ ﻛﻮدﻛﺎن در ﻣﻌﺮض ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ]‪ [X‬ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺑﻴﺸﺘﺮي‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ]‪ ، [Y‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ ) ‪ ( C1‬از ﻗﺒﻞ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎ ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺎﻣﻊﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه آن‪،‬‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻌﺪي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ )ﻛﺮﻟﻴﻨﺠﺮ‪ ،1973 ،‬ص ‪ .(10‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰي ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ‬
‫داراي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪223‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﺗﺤﻮل ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻠﻮم ﻃﻲ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬رﺑ‪‬ﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﻮقﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻓﻌﻠﻲ اﺛﺒﺎتﮔﺮاﻳﻲ )ﭘﻮزﻳﺘﻴﻮﻳﺴﻢ(‪ .‬ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري در‬
‫ﺧﻼل وﺿﻌﻴﺖ اﺛﺒﺎتﮔﺮاﻳﻲ ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل اوﮔﻮﺳﺖ ﻛﺎﻣﺖ از ﺳﻮي ﻟﻮي ﺑﺮول )‪ (1973‬ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ذﻫﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻃﺒﻴﻌﺘﺶ در ﻫﺮﻳﻚ از ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎﻳﺶ ﺑﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ از ﺳﻪ روش ﻓﻠﺴﻔﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﻮﻻً ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت و ﺣﺘﻲ ﻣﻌﺎرﺿﻨﺪ‪ ...‬اوﻟﻲ ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺮوع ﺿﺮوري ﻫﻮش اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻮﻣﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻗﻄﻌﻲ و ﻧﻬﺎﻳﻲ آن و دو‪‬ﻣﻲ ﺻﺮﻓﺎً‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪) .‬ص ‪.(36‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺑ‪‬ﺎﻧﻲ ﺑﺪون زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻓﺮاد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ وﺿﻌﻴﺖ اﻧﺴﺎناﻧﮕﺎراﻧﻪ دارﻧﺪ‪ .‬وﻗﻮع‬
‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﻮاي ﻓﻮقﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل اﻟﻬﻲ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪاي‪ ،‬اﺳﻄﻮرهاي و ﺗﺨﻴﻠﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎﻣﭙﺴﻮن )‪ (1975‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻓﻮقﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﺑﺎ »ﻧﺰول ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ [ رﺑ‪‬ﺎﻧﻲ ] و ﻇﻬﻮر ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دﻳﮕﺮ [ اﺛﺒﺎتﮔﺮاﻳﻲ ] ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻋﺪم ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬زﺣﻤﺘﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻜﻨﺪ و اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً‬
‫ﻧﺎﻣﺤﺴﻮس را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آورد« )ص ‪.(64‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم ﻳﺎ اﺛﺒﺎتﮔﺮاﻳﻲ‪» ،‬ﻫﻤﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻛﻨﺪ« )ﺗﺎﻣﭙﺴﻮن‪ ،1975 ،‬ص ‪ .(43‬در‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺛﺒﺎتﮔﺮاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻴﺶآزﻣﻮﻧﻲ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ در ﺣﺮﻛﺖ از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺎده ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺳﻬﻢ ﻣﻬﻤﻲ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ و آزﻣﻮن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮﻋﻬﺪه‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﺎﻣﭙﺴﻮن )‪ (1975‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻃﺮﻳﻘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﻣﻘﺎم ﻓﺮد ﻧﻴﺰ ﻃﺒﻖ آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫ﻫﻤﻪ آﮔﺎﻫﻴﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ آدﻣﻲ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮد ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬درﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ در ﻛﻮدﻛﻲاش ﺧﺪااﻧﺪﻳﺶ ﺑﻮده‪ ،‬در ﺟﻮاﻧﻲ‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﺎﺑﻌﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ و در ﻣﻴﺎﻧﻪﺳﺎﻟﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲاﻧﺪﻳﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ص ‪(41‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻋﻠﻮم اﻧﺘﺰاﻋﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن از ﺳﺎده ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻢ وﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻫﺮدو از ﺗﺒﻴﻴﻦ‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪاي‪ ،‬ذﻫﻨﻲ و ﻋﻠﻤﻲ در ﻣﻘﻄﻌﻲ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻄﻮر داﻧﺶ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺎزﺗﺎب ﻓﺮاﮔﺮد ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﻧﺴﺎﻧﻲ از‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺎده ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺮﻛﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﺗﺤﻮل رﺷﺘﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬

‫ﺑﻼﻏﺖ ﻳﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﺴﻴﻦ ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﻧﻄﻖ و ﻣﺤﻴﻂ ﺳﺨﻦﮔﻮ‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮن اﺻﻠﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ دﻧﻴﺎي ﻏﺮب ﺗﺎ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﺧﻼل ﺳﺎلﻫﺎي اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺳﺨﻨﻮران در ﻣﻘﺎم ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ و اﺳﺘﺎد اﻳﻦ رﺷﺘﻪ‪ ،‬درﺑﺎره ﻫﺪفﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻫﻢداﺳﺘﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ از ﮔﺮوه‪ ،‬ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻓﺼﺎﺣﺖﮔﺮاﻳﺎن‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ »ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺻﺪا‪ ،‬ﺑﻴﺎن و ﺣﺮﻛﺖ دﺳﺖ وﺳﺮ‬
‫ﻣﻲدادﻧﺪ« )ﺑﻮرﻣﻦ‪ ،1980 ،‬ص ‪ .(5‬ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻮرﻣﻦ )‪ (1980‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ »از ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺷﻴﻮه ﺑﻴﺎن در ﻧﻬﻀﺖ‬
‫ﺳﺨﻨﻮري‪ ،‬از وﺿﻌﻴﺖ ارﺗﺒﺎط ﮔﻔﺘﺎري در ﮔﺮوهﻫﺎي داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و از ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻧﺎراﺿﻲ ﺑﻮدﻧﺪ« )ص ‪ (5‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﺧﻮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ »اﻧﺠﻤﻦ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﮔﻔﺘﺎري« را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي‬
‫ﺣﺮﻓﻪاي و ﮔﺮوهﻫﺎي ﺟﺪا از ﮔﺮوهﻫﺎي زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ از ﮔﺮوه اﺻﻠﻲ ﺳﺨﻨﻮران ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻋﻼﻳﻖ‬
‫‪224‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻔﺮادي ﺧﻮد را دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻫﺪف ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺧﻮد را ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻧﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺟﺪﻳﺪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﺸﻒ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﻴﺎم ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﭼﻴﺴﺖ و روش ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺳﺨﻦﮔﻮ ﻛﺪام اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت را ﺳﺨﻦﮔﻮـ‬
‫ﻣﺤﻮر ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬آن را ﮔﻴﺮﻧﺪه ـ ﻣﺤﻮر ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻮرﻣﻦ )‪ (1980‬ﻣﺘﺬﻛﺮ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ »از اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺳﻨﺘﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ ...‬ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ‬
‫ﻇﻬﻮر ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﮔﺮدﻳﺪ« )ص ‪.(6‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ارﺗﺒﺎﻃﺎت از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﺑﻴﺎن ﻗﺪﻳﻢ ﺗﻄﻮر ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ و‬
‫ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ ،‬ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻧﻈﺮﻳﻪ در اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ در رﺷﺘﻪ ﻛﺎرﺑﺮدي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻣﺮوري ﺑﺮ ﻣﺘﻮن اﻣﺮوزي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻈﺮي ﺧﻮد ﺑﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻈﺮ‬
‫دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺘﻮن ﻓﻮاﻳﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ ،‬روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و روانﺷﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﭘﺮدازش‬
‫اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬واﻛﻨﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ا‪‬ﺳﻨﺎد‪ ،‬ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻏﻴﺮ از ﻛﺎر ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ‬
‫)‪ (1984‬ﻫﻴﭻ ﻧﻈﺮﻳﻪاي را ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي ﺗﺤﻮل رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺪام‬
‫از ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ وام ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ زﻳﺘﻞ )‪ ،(1984‬در دﻫﻪﻫﺎي ‪ 1970‬و ‪ 1980‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ دورهاي اﺻﻼﺣﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺮ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪:‬‬
‫رﺷﺪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺰرگ و اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ آﻧﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻀﺎدﻫﺎ و رودرروﻳﻲﻫﺎي ﻣﻴﺎن ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺑﺎﻻرﻓﺘﻦ آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺮدم ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ رﺷﺪ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﭘﻴﭽﻴﺪه ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪) .‬ص‬
‫‪(36‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻳﻚﺳﻮﻳﻪ را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺑﻘﺎ در ﺑﺎزار‪ ،‬ﺑﻪ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﭘﺬﻳﺮش و اﻗﺒﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻄﻠﻮب و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺠﺮا ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ اﻧﺠﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﭘﮋوﻫﺶ و ﺳﺒﻚ ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ارﺗﺒﺎط ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪﻃﻮر روزاﻓﺰون در اﺧﺘﻴﺎر‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻫﺸﻴﺎر ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻇﻬﻮر ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺑﻲ از ﭼﻬﺎر اﻟﮕﻮي ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎره ﻋﻤﻞ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻟﮕﻮ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‪ ،‬رﻳﺸﻪ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﻳﺎ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﮔﺮان ﭘﻴﺶ از ﺳﺎلﻫﺎي‬
‫‪ 1900‬دارد‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻣﺒﻠﻐﻲ ﺑﻪﻧﺎم ﻓﻴﻨﻴﺎس ﺗﻲ‪ .‬ﺑﺎرﻧﺎم ﺑﻮد‪ .‬وي اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻨﺼﺮي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎط او ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮدم ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﻟﮕﻮﻳﻲ رﺑ‪‬ﺎﻧﻲ اﺳﺖ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻛﻪ »ﻧﻘﻄﻪ آﻏﺎزﻳﻦ ﺿﺮوري« اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺮ اﺑﺰارﻫﺎي‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪاي ﻳﺎ ﺗﺨﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ رﻓﺘﺎر اﺗﻜﺎ داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮي دو‪‬م ﻳﻌﻨﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﺪود ﺳﺎل ‪ 1900‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ اﻟﮕﻮي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺎزﺧﻮرد ﻋﻨﺼﺮي‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﺎرورزان اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﺒﻪ در ﻫﺮ ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮي اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻓﻮقﻃﺒﻴﻌﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺮﺣﻠﻪاي اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻣﻴﺎن ﺳﺎدﮔﻲ‬
‫و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪225‬‬
‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺳﻄﺢ در ﺗﻮﺳﻌﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺘﺮاز اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻫﻪ ‪ 1920‬ﻇﻬﻮر ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮ داراي‬
‫ﻋﻴﺐﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ روش ﺑﺎﻳﺪ از ارﺗﺒﺎط ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن ﭘﻴﺎم ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﭼﻪ ﭼﻴﺰي‬
‫را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ »ﺳﺎزﻣﺎن در ﻧﺘﻴﺠﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؛ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ‬
‫ﻧﮕﺮشﻫﺎ و رﻓﺘﺎر ﻋﻤﻮم را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ« )‪ ،1984‬ص ‪.(23‬‬
‫اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺘﺮاز ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻪﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎزار در ﻛﺸﻒ ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎ و ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ‬
‫ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﺣﺎﻟﺖ اﺛﺒﺎتﮔﺮاﻳﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ ،‬اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را‬
‫ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻧﻴﺰ را ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ در ﺳﺎلﻫﺎي دﻫﻪ ‪ 1920‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ در اﻳﻦ ﺣﻮزه‬
‫را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﭼﻬﺮه ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ در ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﺑﻪﺣﺴﺎب ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﻴﺰ )‪ (1952‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ را ﺗﻜﺮار ﻛﺮد ﻛﻪ ﻗﺒﻼً در ﻳﻜﻲ از ﻛﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮش ﺑﻪ اﺳﻢ ﺷﻔﺎفﺳﺎزي اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ اراﺋﻪ ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮد‪ .‬وي ﺑﺮداﺷﺖ ﺧﻮد را از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪:‬‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪاي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در آن رﻫﺒﺮي‪ ،‬ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن و اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ را دﺳﺘﻜﺎري ﻓﻜﺮي ﻛﻨﺪ‪ .‬رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﻴﺎﺑﺎن دوﻃﺮﻓﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن رﻫﺒﺮي و ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ و ﻣﻘﺎﺻﺪ و اﻫﺪاف ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﺗﻘﺎرن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ ﭘﺎﻳﻪرﻳﺰي ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬ص ‪(83‬‬
‫اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻧﺎﻫﻤﺘﺮاز ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ‬
‫راﺳﺘﻲ دوﻃﺮﻓﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺗﺪوﻳﻦﺷﺪه در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه را ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ ﺳﺎزﮔﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را در وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﺟﻬﺎن‬
‫واﻗﻌﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري اﺳﺖ‪ ،‬در ﻋﻤﻠﻲﻛﺮدن ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ داﻧﺸﮕﺎﻫﻴﺎن آﻧﻬﺎ را ﺗﺪوﻳﻦ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ در ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬از ﻋﺎم ﺑﻪ ﺧﺎص ﮔﺬر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﺧﺎص ﺑﻪ ﻋﺎم‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ رﺳﻴﺪه‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺤﻮ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز ﺷﻜﻞ ﻣﻄﻠﻮب رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ‪ 15‬درﺻﺪ از رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻣﺮوزي در اﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢﺗﺮي را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﻛﺎرورزان ﺑﻴﺸﺘﺮي روﻳﻜﺮد‬
‫دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺮﻗﻲ رﺷﺘﻪ‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﺮد‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ذﻳﻞ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻧﻈﺮي را ﻣﻲﺳﻨﺠﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺮح ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ روشﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﻛﺪﮔﺬاري ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺷﺮح داده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺘﻮن و ﻣﺠﻼت ﻛﻨﻮﻧﻲ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ ،‬روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ از ‪ 90‬ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬اﻟﮕﻮ و روش ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻌﺮوف را درﭘﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ اوﻟﻴﻦ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺑﺰار ﺑﺮاي ﻣﻨﺘﺨﺒﻲ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻛﺎرورزان )‪ ( =N 60‬ﻓﺮﺳﺘﺎده و از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ ﻫﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ را روي ﻣﻘﻴﺎس‬
‫ﭘﻨﺞ درﺟﻪاي »ﻟﻴﻜﺮت ﻣﺎﻧﻨﺪ« در ﺳﻪ ﺣﻮزه ﻣﺨﺘﻠﻒ ردهﺑﻨﺪي ﻛﻨﻨﺪ‪ :‬درﺟﻪ آﺷﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬درﺟﻪ اﻋﺘﺒﺎر و درﺟﻪ ﻓﺎﻳﺪه ﻋﻤﻠﻲ‪ .‬درﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬اﻟﮕﻮ ﻳﺎ روش آﺷﻨﺎ ﻧﺒﻮد از وي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻋﻼﻣﺖ ‪ Xû‬ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‬
‫‪226‬‬
‫ﺑﺨﺸﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻓﺮدي درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺧﺎﻟﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ ﺗﺎ ﻫﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪاي را ﻛﻪ در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺒﻮد داﺧﻞ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﻘﺮه در ﻫﺮﻳﻚ از ﺳﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻨﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎر ﺳﻪ رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬اﻟﮕﻮ ﻳﺎ روش ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺳﻪ رﺗﺒﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺷﺪ ﺗﺎ رﺗﺒﻪ ﻛﻠﻲ ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ‪ 63‬ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ داده ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺮخ ﺑﺮﮔﺸﺖ ‪ 53/3‬درﺻﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ‪ 15‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺟﺪول ‪1‬ـ‪ 16‬ﻧﺘﺎﻳﺞ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻴﻠﻲ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺤﺮك ـ ﭘﺎﺳﺦ‪ ،‬ﺛﺒﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ و اﺷﺎﻋﻪ دوﺑﺎر ﺣﺴﺎب ﺷﺪهاﻧﺪ؛‬
‫ﻣﻨﺘﻬﻲ ذﻳﻞ ﻧﺎمﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺷﺮﻃﻲﺷﺪن ﻛﻼﺳﻴﻚ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل و ﺟﺮﻳﺎن ﭼﻨﺪﻣﺮﺣﻠﻪاي ﻛﻪ ﻣﻌﺮوﻓﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺟﺮﻳﺎن‬
‫ﭼﻨﺪﻣﺮﺣﻠﻪاي و دو ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ درآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﻮرد ﺗﻜﺮار ﺣﺬف ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻌﺪي ﻳﻌﻨﻲ ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ ـ ارزش‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي دو ﻣﺮﺣﻠﻪاي و ﺧﻮداﺳﻨﺎدي ﺟﺎي آن را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ داراي ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ‬
‫رﺗﺒﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻠﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﮔﺮوه‬
‫دﻳﮕﺮ ﺻﻮرﺗﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮد ﻣﻔﻴﺪﻧﺪ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎ اﻟﮕﻮي دﻳﮕﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺶﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﺳﺘﻔﺎده و ﺧﺸﻨﻮدي‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺟﻤﻊآوريﺷﺪه از ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ اول‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ دﻳﮕﺮي ﺷﺎﻣﻞ ‪ 20‬ﻧﻈﺮﻳﻪ‪/‬اﻟﮕﻮ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺮح ﻣﺨﺘﺼﺮي از ﻫﺮﻳﻚ‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻃﺮحرﻳﺰي ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﻴﺮي از ﻣﺤﻘﻘﺎن‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دﻓﺘﺮﭼﻪﻫﺎي راﻫﻨﻤﺎي ﮔﺮوه ذيﻧﻔﻊ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺑﺨﺶ ارﺗﺒﺎط ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ‪ ، ICAû‬ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺑﻴﺎن ‪ PRSAû‬و‬
‫ﺑﺨﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ‪ 400 ، AEJMCû‬ﻧﻔﺮ ﺑﻪﻃﻮر ﺗﺼﺎدﻓﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﻴﺮي از ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ از‬
‫دﻓﺘﺮﭼﻪ راﻫﻨﻤﺎي ﺳﺎل ‪87‬ــ‪ PRSA 1986‬ﺑﺪون درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺮﺑﻴﺎن‪ 400 ،‬ﻧﻔﺮ ﺑﻪﻃﻮر ﺗﺼﺎدﻓﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ‬
‫اﻓﺮادي ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻣﺮﻳﻜﺎ داراي ﻧﺸﺎﻧﻲ ﭘﺴﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪1‬ـ‪ 15 .16‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ رﺗﺒﻪ در ﻣﻘﻴﺎس ‪ 5‬درﺟﻪاي‪ :‬ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ اوﻟﻴﻪ‬

‫ﭘـﺎﺳـﺦ ﻣـﻴـﺎﻧـﮕـﻴـﻦ‬
‫رﺗﺒﻪ ﻛﻠﻲ‬ ‫ﻓﺎﻳﺪه ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫اﻋﺘﺒﺎر‬ ‫آﺷﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫‪12/37‬‬ ‫‪3/78‬‬ ‫‪3/93‬‬ ‫‪4/67‬‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫‪12/11‬‬ ‫‪3/44‬‬ ‫‪4/22‬‬ ‫‪4/40‬‬ ‫ﺷﺮﻃﻲﺷﺪن ﻋﺎﻣﻞ‬
‫‪11/19‬‬ ‫‪3/33‬‬ ‫‪3/44‬‬ ‫‪4/41‬‬ ‫ﺗﻌﺎدل‬
‫‪10/78‬‬ ‫‪3/19‬‬ ‫‪3/59‬‬ ‫‪4/37‬‬ ‫ﺷﺮﻃﻲﺷﺪن ﻛﻼﺳﻴﻚ‬
‫‪10/56‬‬ ‫‪3/41‬‬ ‫‪3/04‬‬ ‫‪4/11‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎ‬
‫‪10/48‬‬ ‫‪3/74‬‬ ‫‪3/19‬‬ ‫‪3/56‬‬ ‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي‬
‫‪10/41‬‬ ‫‪3/19‬‬ ‫‪2/70‬‬ ‫‪4/52‬‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﻴﺎزﻫﺎ‬
‫‪10/26‬‬ ‫‪3/11‬‬ ‫‪3/48‬‬ ‫‪3/67‬‬ ‫اﺳﻨﺎد‬
‫‪10/11‬‬ ‫‪3/19‬‬ ‫‪3/04‬‬ ‫‪3/88‬‬ ‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي‬
‫‪10/11‬‬ ‫‪3/81‬‬ ‫‪3/11‬‬ ‫‪4/19‬‬ ‫ﻣﺤﺮك ــ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫‪9/59‬‬ ‫‪2/74‬‬ ‫‪3/00‬‬ ‫‪3/85‬‬ ‫داوري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪227‬‬
‫‪9/55‬‬ ‫‪2/88‬‬ ‫‪2/93‬‬ ‫‪3/74‬‬ ‫ﺛﺒﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫‪9/52‬‬ ‫‪2/81‬‬ ‫‪2/85‬‬ ‫‪3/85‬‬ ‫ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ‬
‫‪9/52‬‬ ‫‪3/00‬‬ ‫‪2/96‬‬ ‫‪3/56‬‬ ‫اﺷﺎﻋﻪ‬
‫‪9/48‬‬ ‫‪2/88‬‬ ‫‪2/85‬‬ ‫‪3/74‬‬ ‫ﺗﻠﻘﻴﺢ‬
‫ﻧﺮخ ﻛﻠﻲ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ‪ 22/5‬درﺻﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺮخ ﭘﺎﺳﺦ در ﻣﻴﺎن ﻣﺤﻘﻘﺎن )‪ 24/5 ( =N 400‬درﺻﺪ و ﺑﺮاي ﻛﺎرورزان )‪400‬‬
‫‪ 13/25 ( =N‬درﺻﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﺮدي ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎنﮔﺮوه ﺳﻮﻣﻲ ﻫﻢ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه آﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﺎرﺷﺎن ﺗﺪرﻳﺲ و ﻣﺸﺎوره ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺮوه ﺳﻮم »ﻣﺮﻛﺐ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ 27 :‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺎ دﺳﺘﻪ ﻣﺮﻛﺐ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛُﺪﮔﺬاري ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ارزﺷﻲ از ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 5‬ﺑﻪ ﻫﺮﻳﻚ از ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ درﺟﻪ آﺷﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬درﺟﻪ اﻋﺘﺒﺎر و درﺟﻪ ﻓﺎﻳﺪه ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬در ﻫﺮ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎ اﻟﮕﻮ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﺮة ‪ 1‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺳﻄﺢ ﺧﻴﻠﻲ ﭘﺎﺋﻴﻦ آﺷﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر و ﻓﺎﻳﺪه ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺮه ‪ 5‬ﺳﻄﺢ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺎﻻي‬
‫ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﺬﻛﻮر را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد اﮔﺮ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎ اﻟﮕﻮﻳﻲ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ‬
‫»‪ «X‬ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮﻳﻚ از ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻨﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ و روشﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎ را در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ‪ :1‬آﻳﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ )ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ( در ﺑﺎره رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ؟‬
‫دادهﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن )‪ 50/6‬درﺻﺪ( ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﺎرورزان ﺑﻪﻧﺪرت ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ )ارﺗﺒﺎﻃﺎت( را در‬
‫ﻛﺎر ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻋﺪه زﻳﺎدي ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﺸﺮوط ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان ﺑﻪﻧﺪرت‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫دادهﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺎز ﺣﺎﻛﻲ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻲ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﻤﻼً از‬
‫رﺷﺘﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن درﺑﺎره داﻣﻨﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ‪ :2‬ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎرورزان و ﻣﺤﻘﻘﺎن داﻧﺸﮕﺎه از اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ آﮔﺎﻫﻨﺪ و آﻳﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ‬
‫در وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﺟﻬﺎن واﻗﻌﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺳﻮدﻣﻨﺪﻧﺪ؟‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻨﻲ ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎ اﻟﮕﻮ از ﻟﺤﺎظ آﺷﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر و ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻋﻤﻠﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﺴﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬درﺻﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺷﺪ‪ .‬ﺟﺪول ‪2‬ـ‪ 16‬ﻧﺘﺎﻳﺞ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫دادهﻫﺎي ﺟﺪول ‪2‬ـ‪ 16‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ آﮔﺎﻫﻲ )ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن( از ﻫﻤﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ درﺟﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪهاﻧﺪ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﻴﺎزﻫﺎ )‪ ،(4/67‬ﺷﺮﻃﻲﻛﺮدن ﻛﻼﺳﻴﻚ )‪ ،(4/59‬ﺟﺮﻳﺎن ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي ‪ /‬دوﻣﺮﺣﻠﻪاي )‪ ،(4/54‬ﺷﺮﻃﻲﻛﺮدن‬
‫ﻋﺎﻣﻞ )‪ ،(4/26‬ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ )‪ (4/20‬و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎ )‪ .(4/15‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺟﻬﺖ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ اﻳﻨﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎ )‪ ،(4/16‬ﺷﺮﻃﻲﻛﺮدن ﻛﻼﺳﻴﻚ )‪ ،(3/94‬ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ )‪ ،(3/88‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﻴﺎزﻫﺎ )‪،(3/88‬‬
‫ﺷﺮﻃﻲﻛﺮدن ﻋﺎﻣﻞ )‪ (3/78‬و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي )‪ .(3/75‬ﻧﻈﺮﻳﻪ و اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻓﺎﻳﺪه ﻋﻤﻠﻲ رﺗﺒﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ دارﻧﺪ‬
‫‪228‬‬
‫ﺟﺪول ‪2‬ـ‪ .16‬آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر و ﻓﺎﻳﺪه ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎ‪ :‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ درﺟﻪﺑﻨﺪي و درﺻﺪ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎ‬
‫ﻓﺎﻳﺪه ﻋـﻤـﻠـﻲ‬ ‫اﻋﺘـﺒـﺎر‬ ‫آﮔــﺎﻫــﻲ‬

‫درﺻﺪ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫درﺻﺪ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫درﺻﺪ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ‪ /‬اﻟﮕﻮﻫﺎ‬
‫‪88/4‬‬ ‫‪3/75‬‬ ‫‪89/0‬‬ ‫‪3/75‬‬ ‫‪91/9‬‬ ‫‪3/96‬‬ ‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي‬
‫‪74/6‬‬ ‫‪3/39‬‬ ‫‪75/7‬‬ ‫‪3/69‬‬ ‫‪82/1‬‬ ‫‪3/56‬‬ ‫ا‪‬ﺳﻨﺎد‬
‫‪78/6‬‬ ‫‪3/35‬‬ ‫‪79/2‬‬ ‫‪3/61‬‬ ‫‪83/2‬‬ ‫‪3/89‬‬ ‫ﺗﻌﺎدل‬
‫‪96/0‬‬ ‫‪2/99‬‬ ‫‪96/5‬‬ ‫‪3/94‬‬ ‫‪98/3‬‬ ‫‪4/59‬‬ ‫ﺷﺮﻃﻲﻛﺮدن ﻛﻼﺳﻴﻚ‬
‫‪49/1‬‬ ‫‪2/60‬‬ ‫‪49/1‬‬ ‫‪3/00‬‬ ‫‪55/5‬‬ ‫‪3/00‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ‬
‫‪68/2‬‬ ‫‪3/10‬‬ ‫‪68/8‬‬ ‫‪3/33‬‬ ‫‪75/7‬‬ ‫‪3/44‬‬ ‫ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي‬
‫‪83/2‬‬ ‫‪3/60‬‬ ‫‪83/2‬‬ ‫‪3/88‬‬ ‫‪86/7‬‬ ‫‪4/20‬‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ‬
‫‪68/2‬‬ ‫‪3/29‬‬ ‫‪68/8‬‬ ‫‪3/60‬‬ ‫‪76/9‬‬ ‫‪3/62‬‬ ‫ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ ـ ارزش‬
‫‪93/6‬‬ ‫‪3/69‬‬ ‫‪94/2‬‬ ‫‪3/88‬‬ ‫‪95/4‬‬ ‫‪4/67‬‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﻴﺎزﻫﺎ‬
‫‪79/2‬‬ ‫‪3/45‬‬ ‫‪78/6‬‬ ‫‪3/49‬‬ ‫‪82/7‬‬ ‫‪3/85‬‬ ‫ﺗﻠﻘﻴﺢ‬
‫‪68/2‬‬ ‫‪3/36‬‬ ‫‪68/2‬‬ ‫‪3/43‬‬ ‫‪74/0‬‬ ‫‪3/85‬‬ ‫اﻟﮕﻮﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﭼﻨﺪﻣﺮﺣﻠﻪ‪،‬‬
‫‪89/0‬‬ ‫‪3/64‬‬ ‫‪89/0‬‬ ‫‪3/57‬‬ ‫‪90/8‬‬ ‫‪4/54‬‬ ‫دوﻣﺮﺣﻠﻪاي‬
‫‪90/2‬‬ ‫‪3/23‬‬ ‫‪90/2‬‬ ‫‪3/78‬‬ ‫‪94/2‬‬ ‫‪4/26‬‬ ‫ﺷﺮﻃﻲﻛﺮدن ﻋﺎﻣﻞ‬
‫‪51/4‬‬ ‫‪3/00‬‬ ‫‪52/0‬‬ ‫‪3/09‬‬ ‫‪62/4‬‬ ‫‪3/17‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫‪69/9‬‬ ‫‪3/22‬‬ ‫‪71/1‬‬ ‫‪3/32‬‬ ‫‪76/3‬‬ ‫‪3/74‬‬ ‫ﻧﻘﺶﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫‪57/2‬‬ ‫‪2/95‬‬ ‫‪57/2‬‬ ‫‪3/31‬‬ ‫‪64/7‬‬ ‫‪3/45‬‬ ‫ﺧﻮداﺳﻨﺎدي‬
‫‪55/5‬‬ ‫‪3/06‬‬ ‫‪53/8‬‬ ‫‪3/29‬‬ ‫‪59/0‬‬ ‫‪3/56‬‬ ‫داوري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪59/0‬‬ ‫‪2/91‬‬ ‫‪59/5‬‬ ‫‪3/28‬‬ ‫‪63/0‬‬ ‫‪3/33‬‬ ‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪89/0‬‬ ‫‪3/97‬‬ ‫‪87/9‬‬ ‫‪4/16‬‬ ‫‪91/0‬‬ ‫‪4/15‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎ‬
‫‪71/1‬‬ ‫‪3/33‬‬ ‫‪71/1‬‬ ‫‪3/42‬‬ ‫‪75/1‬‬ ‫‪3/86‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده و ﺧﺸﻨﻮدي‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ = ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ درﺟﻪﺑﻨﺪي ﺑﺮ روي ﻣﻘﻴﺎس ‪ 5‬درﺟﻪاي‬

‫درﺻﺪ = درﺻﺪ ﻛﻞ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﺰاره ﻧﻤﺮه دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎ )‪ ،(3/97‬ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي )‪ ،(3/75‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﻴﺎزﻫﺎ )‪ ،(3/69‬ﺟﺮﻳﺎن ﭼﻨﺪﻣﺮﺣﻠﻪاي ‪ /‬دوﻣﺮﺣﻠﻪاي )‪(3/64‬‬
‫و ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ )‪.(3/60‬‬
‫‪229‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ‪ :3‬ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻣﻴﺎن ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﺳﺘﺎدان داﻧﺸﮕﺎه از ﻟﺤﺎظ آﮔﺎﻫﻲ از اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻫﺴﺖ؟‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬آزﻣﻮن ﻣﺠﺬور ﻛﻲ در ﻣﻮرد ﻧﺴﺒﺖ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎﻧﻲ اﺟﺮا ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺰاره را رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي دو ﻓﻘﺮه‪ ،‬در رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎ‪ ،‬اﺧﺘﻼفﻫﺎي ﻣﻌﻨﻲداري وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺟﺪول ‪3‬ـ‪16‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺠﺬور ﻛﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪3‬ـ‪ .16‬آﮔﺎﻫﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎ‪:‬‬

‫درﺻﺪ اﺳﺘﺎدان‪ ،‬ﻛﺎرورزان و دﺳﺘﻪ ﻣﺮﻛﺐ* و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪه‬
‫درﺟــﻪﺑﻨـﺪي درﺻـﺪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎداري‬ ‫دﺳﺘﻪ ﻣﺮﻛﺐ‬ ‫ﻛﺎرورزان‬ ‫اﺳﺘﺎدان‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ‪ /‬اﻟﮕﻮ‬
‫ﻣﺠﺬور ﻛﻲ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪84/0‬‬ ‫‪62/7‬‬ ‫‪91/8‬‬ ‫اﺳﻨﺎد‬
‫‪0/003‬‬ ‫‪84/0‬‬ ‫‪68/6‬‬ ‫‪90/7‬‬ ‫ﺗﻌﺎدل‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪76/0‬‬ ‫‪25/5‬‬ ‫‪66/0‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪92/0‬‬ ‫‪41/2‬‬ ‫‪89/7‬‬ ‫ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪92/0‬‬ ‫‪66/7‬‬ ‫‪95/9‬‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ‬
‫‪0/001‬‬ ‫‪84/0‬‬ ‫‪58/8‬‬ ‫‪84/5‬‬ ‫ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ ـ ارزش‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪88/0‬‬ ‫‪62/7‬‬ ‫‪91/8‬‬ ‫ﺗﻠﻘﻴﺢ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪84/0‬‬ ‫‪51/0‬‬ ‫‪83/5‬‬ ‫اﻟﮕﻮﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪100/0‬‬ ‫‪76/5‬‬ ‫‪95/9‬‬ ‫ﺟﺮﻳﺎن ﭼﻨﺪﻣﺮﺣﻠﻪاي ‪ /‬دوﻣﺮﺣﻠﻪاي‬
‫‪0/01‬‬ ‫‪100/0‬‬ ‫‪86/3‬‬ ‫‪96/9‬‬ ‫ﺷﺮﻃﻲﻛﺮدن ﻋﺎﻣﻞ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪76/0‬‬ ‫‪39/2‬‬ ‫‪71/1‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪84/0‬‬ ‫‪54/9‬‬ ‫‪85/6‬‬ ‫ﻧﻘﺶﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪68/0‬‬ ‫‪41/2‬‬ ‫‪76/3‬‬ ‫ﺧﻮداﺳﻨﺎدي‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪64/0‬‬ ‫‪23/5‬‬ ‫‪76/3‬‬ ‫داوري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪48/0‬‬ ‫‪33/3‬‬ ‫‪82/5‬‬ ‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪88/0‬‬ ‫‪41/2‬‬ ‫‪89/7‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده و ﺧﺸﻨﻮدي‬
‫* اﻓﺮادي ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻫﻢ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻢ ﻣﺸﺎوره‬
‫دادهﻫﺎي ﺟﺪول ‪3‬ـ‪ 16‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ‪ 20‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎ اﻟﮕﻮ‪ ،‬ﻛﺎرورزان ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﭘﺎﺳﺦ را داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ از ﺳﻪ ﮔﺮوه اﻃﻼع‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ و داﻧﺶ ﻛﺎرورزان درﺧﺼﻮص اﻳﻦ ﻓﻘﺮات‪ ،‬از ﻫﻤﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪230‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬رﺷﺘﻪ آزﻣﻮﻧﻲ ﻳﻚﻃﺮﻓﻪ »آﻧﻮوا« ﺑﺮ روي ﺟﻮابﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن اﺟﺮا ﺷﺪ‪.‬‬
‫آزﻣﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎﻧﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻓﻘﺮات را درﺟﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎداري در‬
‫ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ در ﻣﻮرد ‪ 11‬ﻓﻘﺮه دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺟﺪول ‪4‬ـ‪ 16‬ﻧﺘﺎﻳﺞ آزﻣﻮن آﻧﻮوا را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫دادهﻫﺎي ﺟﺪول ‪4‬ـ‪ 16‬ﺣﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻘﺮات ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ‪ ،‬ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ارزش را ﺑﺮاي آﮔﺎﻫﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان و ﮔﺮوه ﻣﺮﻛﺐ درﺑﺎره ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﻘﺮات ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ از آﮔﺎﻫﻲ اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﺎدان ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎ آﮔﺎﻫﻲ زﻳﺎدي دارﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوه ﻣﺮﻛﺐ در ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻄﻲ آﮔﺎﻫﻲ‬
‫داﺷﺖ و ﻛﺎرورزان از ﻫﻤﻪ ﻛﻢﺗﺮ آﮔﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪4‬ـ‪ .16‬آﮔﺎﻫﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ‪ /‬اﻟﮕﻮﻫﺎ‬

‫درﺟﻪﺑﻨﺪي از ﺳﻮي اﺳﺘﺎدان‪ ،‬ﻛﺎرورزان و دﺳﺘﻪ ﻣﺮﻛﺐ‬
‫ﭘــﺎﺳــﺦ ﻣـﺘـﻮﺳـﻂ‬
‫ﻣﻌﻨﺎداري‬ ‫دﺳﺘﻪ ﻣﺮﻛﺐ‬ ‫ﻛﺎرورزان‬ ‫اﺳﺘﺎدان‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ارزش ‪F‬‬
‫‪0/0000‬‬ ‫‪4/27‬‬ ‫‪3/07‬‬ ‫‪4/27‬‬ ‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي‬
‫‪0/006‬‬ ‫‪4/05‬‬ ‫‪3/29‬‬ ‫‪4/10‬‬ ‫ﺗﻌﺎدل‬
‫‪0/0000‬‬ ‫‪4/00‬‬ ‫‪3/48‬‬ ‫‪4/54‬‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ‬
‫‪0/03‬‬ ‫‪3/33‬‬ ‫‪3/21‬‬ ‫‪3/84‬‬ ‫ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ ـ ارزش‬
‫‪0/001‬‬ ‫‪3/59‬‬ ‫‪3/27‬‬ ‫‪4/11‬‬ ‫ﺗﻠﻘﻴﺢ‬
‫‪0/02‬‬ ‫‪3/06‬‬ ‫‪2/92‬‬ ‫‪3/77‬‬ ‫داوري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪0/01‬‬ ‫‪3/08‬‬ ‫‪2/56‬‬ ‫‪3/55‬‬ ‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪0/002‬‬ ‫‪4/35‬‬ ‫‪3/61‬‬ ‫‪4/32‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎ‬
‫‪0/01‬‬ ‫‪3/41‬‬ ‫‪3/40‬‬ ‫‪4/13‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده و ﺧﺸﻨﻮدي‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ‪ :4‬ﻛﺎرورزان و اﺳﺘﺎداﻧﻲ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺪرك ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺧﻮد را در دﻫﻪﻫﺎي ‪ 1980‬و ‪ 1970‬و ‪ 1960‬و ﭘﻴﺶ از آن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪،‬‬
‫از ﻟﺤﺎظ آﮔﺎﻫﻲ از اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ؟‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ آزﻣﻮنﻫﺎي ﻣﺠﺬور ﻛﻲ درﺑﺎره ﻧﺴﺒﺖ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﻘﺮه ارزﺷﻲ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺎرﻳﺦ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺪرك ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺧﻮد ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي‬
‫ﻣﻌﻨﺎداري در ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي درﺟﻪﺑﻨﺪي ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺦ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺪرك ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ در ‪ 12‬ﻣﻮرد دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺟﺪول ‪5‬ـ‪ 16‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺠﺬور ﻛﻲ‬
‫را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪231‬‬
‫ﺟﺪول ‪5‬ـ‪ .16‬آﮔﺎﻫﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎ‬
‫ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي رﺗﺒﻪﺑﻨﺪيﺷﺪه ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺪرك ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‬
‫درﺻـــﺪ ارزش‬
‫ﻣﻌﻨﻲداري‬
‫‪1960‬وﭘﻴﺶازآن ﺑﺎآزﻣﻮن‬ ‫‪1970‬‬ ‫‪1980‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ‪ /‬اﻟﮕﻮ‬
‫‪0/04‬‬ ‫‪73/2‬‬ ‫‪89/2‬‬ ‫‪86/5‬‬ ‫ﺗﻌﺎدل‬
‫‪0/04‬‬ ‫‪94/6‬‬ ‫‪100/0‬‬ ‫‪100/0‬‬ ‫ﺷﺮﻃﻲﺷﺪن ﻛﻼﺳﻴﻚ‬
‫‪0/02‬‬ ‫‪41/1‬‬ ‫‪60/0‬‬ ‫‪65/4‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ‬
‫‪0/01‬‬ ‫‪62/5‬‬ ‫‪83/1‬‬ ‫‪80/0‬‬ ‫ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي‬
‫‪0/02‬‬ ‫‪76/8‬‬ ‫‪90/8‬‬ ‫‪92/3‬‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪57/1‬‬ ‫‪84/6‬‬ ‫‪88/5‬‬ ‫ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ ـ ارزش‬
‫‪0/02‬‬ ‫‪73/2‬‬ ‫‪92/3‬‬ ‫‪80/8‬‬ ‫ﺗﻠﻘﻴﺢ‬
‫‪0/03‬‬ ‫‪87/5‬‬ ‫‪96/9‬‬ ‫‪98/1‬‬ ‫ﺷﺮﻃﻲﺷﺪن ﻋﺎﻣﻞ‬
‫‪0/007‬‬ ‫‪48/2‬‬ ‫‪73/8‬‬ ‫‪71/2‬‬ ‫ﺧﻮداﺳﻨﺎدي‬
‫‪0/001‬‬ ‫‪42/9‬‬ ‫‪75/4‬‬ ‫‪55/8‬‬ ‫داوري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪0/009‬‬ ‫‪48/2‬‬ ‫‪75/4‬‬ ‫‪63/5‬‬ ‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫دادهﻫﺎي ﺟﺪول ‪5‬ـ‪ 16‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎم ﻓﻘﺮات ﻣﻌﻨﻲدار‪ ،‬ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮﻳﻦ درﺻﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ اﻓﺮادي ﺗﻌﻠﻖ دارد ﻛﻪ‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺪرك ﺗﺤﺼﻠﻲ ﺧﻮد را ﻗﺒﻞ از ‪ 1970‬درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن ﻓﺮد و زﻣﺎن درﻳﺎﻓﺖ آﺧﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺪرك ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﺮ ﺳﻄﺢ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ و اﻟﮕﻮﻫﺎ ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ‪ :5‬اﺧﺘﻼف )اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ( ﻣﻴﺎن ﻛﺎرورزان و اﺳﺘﺎدان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﻧﻈﺮ اﻋﺘﺒﺎر ادراﻛﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﺎ ﭼﻪ‬
‫ﺣﺪ اﺳﺖ؟‬
‫دادهﻫﺎي ﺟﺪول ‪6‬ـ‪ 16‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ درﺻﺪﻫﺎي ﭘﺎﺳﺦ را در ﺗﻤﺎم ‪ 14‬ﻓﻘﺮه ﻣﻬﻢ از ﻟﺤﺎظ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺎدان و اﻓﺮاد دﺳﺘﻪ ﻣﺮﻛﺐ ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ اﻋﺘﺒﺎر ﻓﻘﺮات را ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪232‬‬
‫ﺟﺪول ‪6‬ـ‪ .16‬اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎ‬
‫درﺻﺪ اﺳﺘﺎدان‪ ،‬ﻛﺎرورزان و اﻓﺮاد دﺳﺘﻪ ﻣﺮﻛﺐ ﻛﻪ اﻗﻼم را رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫درﺻــﺪ ارزشﮔـﺬاري‬
‫ﻣﺠﺬور ﻛﻲ‬ ‫ﻛﺎرورزان اﻓﺮاد دﺳﺘﻪﻣﺮﻛﺐ‬ ‫اﺳﺘﺎدان‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ‪ /‬اﻟﮕﻮ‬
‫‪0/009‬‬ ‫‪76/0‬‬ ‫‪60/8‬‬ ‫‪83/5‬‬ ‫اﺳﻨﺎد‬
‫‪0/007‬‬ ‫‪72/0‬‬ ‫‪66/7‬‬ ‫‪87/6‬‬ ‫ﺗﻌﺎدل‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪68/0‬‬ ‫‪23/5‬‬ ‫‪57/7‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪84/0‬‬ ‫‪39/2‬‬ ‫‪80/4‬‬ ‫ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪88/0‬‬ ‫‪60/8‬‬ ‫‪93/8‬‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ‬
‫‪0/001‬‬ ‫‪84/0‬‬ ‫‪60/8‬‬ ‫‪86/6‬‬ ‫ﺗﻠﻘﻴﺢ‬
‫‪0/008‬‬ ‫‪64/0‬‬ ‫‪39/2‬‬ ‫‪64/9‬‬ ‫ﺧﻮداﺳﻨﺎدي‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪52/0‬‬ ‫‪19/6‬‬ ‫‪72/2‬‬ ‫داوري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪44/0‬‬ ‫‪31/4‬‬ ‫‪78/4‬‬ ‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪76/0‬‬ ‫‪39/2‬‬ ‫‪86/6‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده و ﺧﺸﻨﻮدي‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ‪ :6‬ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺑﻴﻦ ﻛﺎرورزان و اﺳﺘﺎدان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺪرك ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺧﻮد را در ‪ ،1970 ،1980‬ﻳﺎ ‪ 1960‬و‬
‫ﭘﻴﺶ از آن درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ اﻋﺘﺒﺎر ادراﻛﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﻔﺎوت وﺟﻮد دارد؟‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ آزﻣﻮنﻫﺎي ﻣﺠﺬور ﻛﻲ درﺑﺎره ﻧﺴﺒﺖ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎﻧﻲ اﺟﺮا ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺪرك‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ‪ 9‬ﻓﻘﺮه ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻨﻲدار در ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺟﺪول ‪7‬ـ‪16‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ آزﻣﻮن ﻣﺠﺬور ﻛﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪233‬‬
‫ﺟﺪول ‪7‬ـ‪ .16‬اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎ‬
‫درﺻﺪ ارزش ﻓﻘﺮهﻫﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺪرك ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‬
‫درﺻـــﺪ ارزش‬
‫ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﺎ‬ ‫‪ 1960‬و‬ ‫‪1970‬‬ ‫‪1980‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ‪ /‬اﻟﮕﻮ‬
‫آزﻣﻮن‬ ‫ﭘﻴﺶ از آن‬
‫‪0/03‬‬ ‫‪67/9‬‬ ‫‪83/1‬‬ ‫‪86/5‬‬ ‫ﺗﻌﺎدل‬
‫‪0/04‬‬ ‫‪37/5‬‬ ‫‪49/2‬‬ ‫‪61/5‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ‬
‫‪0/02‬‬ ‫‪55/4‬‬ ‫‪76/9‬‬ ‫‪73/1‬‬ ‫ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي‬
‫‪0/01‬‬ ‫‪71/4‬‬ ‫‪87/7‬‬ ‫‪90/4‬‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ‬
‫‪0/004‬‬ ‫‪53/6‬‬ ‫‪70/8‬‬ ‫‪82/7‬‬ ‫ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ ـ ارزش‬
‫‪0/01‬‬ ‫‪41/1‬‬ ‫‪64/6‬‬ ‫‪65/4‬‬ ‫ﺧﻮداﺳﻨﺎدي‬
‫‪0/01‬‬ ‫‪39/3‬‬ ‫‪64/6‬‬ ‫‪55/8‬‬ ‫داوري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪0/04‬‬ ‫‪46/4‬‬ ‫‪67/7‬‬ ‫‪63/5‬‬ ‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫دادهﻫﺎ در ﺟﺪول ‪7‬ـ‪ 16‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎم ﻓﻘﺮات ﻣﻌﻨﻲدار ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮﻳﻦ درﺻﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ اﻓﺮادي ﺗﻌﻠﻖ دارد ﻛﻪ‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺪرك ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺧﻮد را ﻗﺒﻞ از ‪ 1970‬درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺗﺎرﻳﺦ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺪرك ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﺮ‬
‫ﺗﻌﺪاد اﻓﺮادي ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ دادهاﻧﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ‪ :7‬ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺑﻴﻦ ﻛﺎرورزان و اﺳﺘﺎدان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ﺗﺼﻮر ﻓﺎﻳﺪه ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ذﻳﺮﺑﻂ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻔﺎوت وﺟﻮد دارد؟‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬آزﻣﻮن ﻣﺠﺬور ﻛﻲ درﺑﺎره ﻧﺴﺒﺖ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎﻧﻲ اﺟﺮا ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻓﻘﺮه را رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﻌﻨﻲداري در ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي درﺟﻪﺑﻨﺪي در ﻣﻮرد ‪ 16‬ﻓﻘﺮه وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺟﺪول ‪8‬ـ‪ 16‬ﻧﺘﺎﻳﺞ را ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪234‬‬
‫ﺟﺪول ‪8‬ـ‪ .16‬ﻓﺎﻳﺪه ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎ‬
‫درﺻﺪﻫﺎي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ اﺳﺘﺎدان‪ ،‬ﻛﺎرورزان و دﺳﺘﻪ ﻣﺮﻛﺐ‬
‫درﺻــﺪ ارزشﮔـﺬاري‬
‫دﺳﺘﻪ ﻣﺮﻛﺐ ﻣﻌﻨﺎداري ﺑﺎ‬ ‫ﻛﺎرورزان‬ ‫اﺳﺘﺎدان‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ‪ /‬اﻟﮕﻮ‬
‫آزﻣﻮن‬
‫‪0/02‬‬ ‫‪76/0‬‬ ‫‪60/8‬‬ ‫‪81/4‬‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ‬
‫‪0/02‬‬ ‫‪76/0‬‬ ‫‪66/7‬‬ ‫‪85/6‬‬ ‫ﺗﻌﺎدل‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪68/0‬‬ ‫‪23/5‬‬ ‫‪57/7‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪80/0‬‬ ‫‪39/2‬‬ ‫‪80/4‬‬ ‫ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪88/0‬‬ ‫‪62/7‬‬ ‫‪92/8‬‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ‬
‫‪0/005‬‬ ‫‪68/0‬‬ ‫‪51/0‬‬ ‫‪77/3‬‬ ‫ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ ـ ارزش‬
‫‪0/001‬‬ ‫‪84/0‬‬ ‫‪60/8‬‬ ‫‪87/6‬‬ ‫ﺗﻠﻘﻴﺢ‬
‫‪0/007‬‬ ‫‪80/0‬‬ ‫‪52/9‬‬ ‫‪76/3‬‬ ‫ﻧﻘﺶﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫‪0/008‬‬ ‫‪64/0‬‬ ‫‪39/2‬‬ ‫‪64/9‬‬ ‫ﺧﻮداﺳﻨﺎدي‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪52/0‬‬ ‫‪21/6‬‬ ‫‪74/2‬‬ ‫داوري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪44/0‬‬ ‫‪29/4‬‬ ‫‪78/4‬‬ ‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪76/0‬‬ ‫‪39/2‬‬ ‫‪86/6‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده و ﺧﺸﻨﻮدي‬
‫دادهﻫﺎي ﺟﺪول ‪8‬ـ‪ 16‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮﻳﻦ درﺻﺪ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎ را درﺑﺎره ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻘﺮهﻫﺎي ﻣﻌﻨﻲدار دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎرورزان ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﺑﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ‪ :8‬ﺑﻴﻦ ﻛﺎرورزان و اﺳﺘﺎدان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺪرك ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺧﻮد را در دﻫﻪﻫﺎي ‪ ،1970 ،1980‬ﻳﺎ ‪ 1960‬و‬
‫ﭘﻴﺶ از آن درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ﺗﺼﻮر ﻓﺎﻳﺪه ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺗﻔﺎوت وﺟﻮد دارد؟‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬رﺷﺘﻪ آزﻣﻮن ﻣﺠﺬور ﻛﻲ درﺑﺎره ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎﻧﻲ اﺟﺮا ﺷﺪ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺦ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺪرك‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﻛﻲ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻣﻌﻨﺎداري در ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي درﺟﻪﺑﻨﺪي ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺦ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺪرك‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ در ‪ 7‬ﻓﻘﺮه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺟﺪول ‪9‬ـ‪ 16‬ﻧﺘﺎﻳﺞ آزﻣﻮن ﻣﺠﺬور ﻛﻲ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪235‬‬
‫ﺟﺪول ‪9‬ـ‪ .16‬ﻓﺎﻳﺪه ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎ‬
‫ﺗﻘﺎﻃﻊ درﺟﻪﺑﻨﺪي ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺪرك ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‬
‫درﺻــﺪ ارزشﮔــﺬاري‬
‫دﻫﻪ ‪ 1960‬و ﻣﻌﻨﺎداري ﺑﺎ‬ ‫دﻫﻪ ‪1970‬‬ ‫دﻫﻪ ‪1980‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ‪ /‬اﻟﮕﻮ‬
‫آزﻣﻮن‬ ‫ﻗﺒﻞ از آن‬
‫‪0/05‬‬ ‫‪67/9‬‬ ‫‪84/6‬‬ ‫‪82/7‬‬ ‫ﺗﻌﺎدل‬
‫‪0/04‬‬ ‫‪55/4‬‬ ‫‪74/4‬‬ ‫‪73/1‬‬ ‫ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮي‬
‫‪0/01‬‬ ‫‪71/4‬‬ ‫‪89/2‬‬ ‫‪88/5‬‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ‬
‫‪0/004‬‬ ‫‪51/8‬‬ ‫‪72/3‬‬ ‫‪80/8‬‬ ‫ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ ـ ارزش‬
‫‪0/01‬‬ ‫‪85/7‬‬ ‫‪98//5‬‬ ‫‪96/2‬‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﻴﺎزﻫﺎ‬
‫‪0/01‬‬ ‫‪41/1‬‬ ‫‪64/6‬‬ ‫‪65/4‬‬ ‫ﺧﻮداﺳﻨﺎدي‬
‫‪0/004‬‬ ‫‪39/3‬‬ ‫‪69/2‬‬ ‫‪55/8‬‬ ‫داوري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫دادهﻫﺎي ﺟﺪول ‪9‬ـ‪ 16‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﻓﻘﺮهﻫﺎي ﻣﻌﻨﻲدار ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮﻳﻦ درﺻﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن آﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺪرك ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺧﻮد را ﻗﺒﻞ از دﻫﻪ ‪ 1970‬درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻃﻮل زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ آﺧﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺪرك ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﻣﻲﮔﺬرد ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻤﻲ از ﻟﺤﺎظ درﺻﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺮاﺳﺎس دادهﻫﺎي ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﻳﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ از ﻣﻴﺎن ﺳﻪ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻛﺎرورزان ﻛﻤﺘﺮ از دو ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ‪ 20‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎ اﻟﮕﻮ را از ﺟﻬﺖ آﺷﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر و‬
‫ﻓﺎﻳﺪه ﻋﻤﻠﻲ درﺟﻪﺑﻨﺪي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺎﻗﺪ داﻧﺶ ﻻزم‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﺳﻮدﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻳﺎ ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﻛﺎرﺑﺮدي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﻳﻌﻨﻲ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺪرك ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺧﻮد را ﻗﺒﻞ از ‪ 1970‬درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻌﻨﺎداري ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‬
‫‪ 20‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎ اﻟﮕﻮ را در ﻫﺮﻳﻚ از ﺳﻪ ﺑﻌﺪ درﺟﻪﺑﻨﺪي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻛﻤﻲ ﻳﺎ ﻓﻘﺪان آﻣﻮزش از ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻳﺎ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ در ﻳﺎدآوري ﻣﻄﺎﻟﺐ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﻗﺒﻠﻲ ﻧﺴﺒﺖ داد‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻓﺎﻳﺪه ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻲروﻳﻢ درﺟﻪﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎﻻﻳﻲ از ﻓﻘﺮهﻫﺎ داﺷﺘﻪاﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻪﺗﺮﺗﻴﺐ ارزشﻫﺎي ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮي ﺑﺮاي اﻋﺘﺒﺎر و ﻓﺎﻳﺪه‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺎس ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﻜﺮ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎ در ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺟﻬﺎن واﻗﻌﻲ‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دادهﻫﺎ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﺎدان ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺎدر ﺑﻪ درﺟﻪﺑﻨﺪي ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺣﻮزه ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﻧﻪ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دﻳﮕﺮ ﺣﻮزهﻫﺎ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﺷﺎﻋﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻴﺎن ﮔﺮوهﻫﺎي داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪236‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎ در رﺷﺘﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺤﺪودﻳﺖ داﺷﺘﻪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﮔﺴﺘﺮده در ﻣﺠﻠﻪﻫﺎ و‬
‫ﻣﺘﻮن ﺣﻮزهﻫﺎي دﻳﮕﺮ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺪودي از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ »ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« ﻳﺎ »اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ زﻣﺎن زﻳﺎدي‬
‫ﻣﻲﺑﺮد« ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ »ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ«‪» ،‬دﻫﺎن ﭘﺮﻛﻦ« و »ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺮج ﻋﺎﺟﻲ« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ‬
‫ﻛﺎري ﻛﻪ از اﻳﻦ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻨﻴﻢ ﺗﺎ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺛﺒﺎﺗﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮﺳﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﻮرات ﻧﺎدرﺳﺖ اﻓﺮاد را در‬
‫اﻳﻦ رﺷﺘﻪ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارﻳﻢ و ﻧﻈﺮﻳﻪ را در ﮔﺴﺘﺮهاي وﺳﻴﻊﺗﺮ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﻴﺎﻣﻴﺰﻳﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻧﻈﺮي را در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي‬
‫آﻣﻮزﺷﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺴﻴﺎري از داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ و داﻧﺸﻜﺪهﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ آﻣﻮزش دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﺎرورزان را در ﻣﻮرد‬
‫ﻓﺎﻳﺪه ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ آن آﺷﻨﺎ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎ ﻳﺎ ﻛﻼسﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺨﺶ ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ ﻣﻬﻤﻲ در ﻓﺮاﮔﺮد ﻳﺎدﮔﻴﺮي و ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮﺳﭙﺮدن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا رﻓﺘﺎري ﻛﻪ ﺳﺮﻳﻊ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺆﻟﻒ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ را ﺑﻪﻋﻨﻮان داﻧﺸﺠﻮي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ در داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ ﭘﻴﺘﺴﺒﻮرگ در ﻛﺎﻧﺰاس اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ .‬وي از‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﮔﺮوه ارﺗﺒﺎﻃﺎت داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻛﻤﻚ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺸﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪Babbie, E. (1986). The practice of social research (4th ed.). Belmont, CA: Wadsworth.‬‬
‫‪Bernays, E. L. (1952). Public relations. Norman, OK: University of Oklahoma Press.‬‬
‫‪Bormann, E. G. (1980). Communication theory. New York: Holt, Rinehart & Winston.‬‬
‫‪Grunig, J. E., & Hunt, T. T. (1984). Managing public relations. New York: CBS College Publishing.‬‬
‫& ‪Kerlinger, F. N. (1973). Foundations of behavioral research (2nd ed.). New York: Holt, Rinehart‬‬
‫‪Winston.‬‬
‫‪Levy-Bruhl, L. (1973), The philosophy of August Comte. Clifton, NJ: Augustus M. Kelley.‬‬
‫‪Marx, M. H. (1963). Theories in contemporary psychology. New York: Macmillan.‬‬
‫‪Runkel, P. J., & McGrath, J. E. (1972). Research on human behavior: A systematic guide to method. New‬‬
‫‪York: Holt, Rinehart & Winston.‬‬
‫‪Seitel, F. P. (1984). The practice of public relations (2nd ed.). Columbus, OH: Charles E. Merrill.‬‬
‫‪Thompson, K. (1975). August comte: The foundations of sociology. New York: Halsted Press.‬‬
‫‪Trenholm, S. (1986). Human communication theory. Englewood Cliffs, NJ: prentice-Hall.‬‬
‫‪237‬‬
‫‪17‬‬
‫»اﮔﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲداﻧﻢ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ را ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻲ«‬

‫آﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﺞﻓﻬﻤﻲ ﻋﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ﺟﻴﻤﺰ ال‪ .‬ﮔﺎدﻳﻨﻮ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ ارﺗﺒﺎط ﮔﻔﺘﺎري اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺟﻮ ﻓﺮﻳﺘﺲ‪ ،‬ﺑﺮوس ﻫﺎﻳﻨﺲ‬

‫داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ ﻣﻴﺸﻴﮕﺎن‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺧﻼﺻﻪاي از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ‪ 27‬ﺻﻨﻌﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ ﻛﻮﺷﺸﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ اﻋﺘﺒﺎر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮔﺮوﻧﻴﮓ وﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻟﮕﻮي‬
‫دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه ﺗﻄﺒﻴﻖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂﻫﺎﻳﻲ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻣﻮاﺟﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺤﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﺎرورزان ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﺷﻮﻧﺪه ﺑﺮ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻌﻘﻮل و ﻋﻴﻨﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮض ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺪﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﺮاي ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ آﻣﻮزش ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً‬
‫ﻛﺎرورزان از ﻣﺘﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻳﺎ ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﭘﻴﺎم آﮔﺎه ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ آن را درك ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ دو ﻫﺪف دارد‪ .‬اول اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺪﻳﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ درﺑﺎره ﻣﻴﺰان‬
‫اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﻧﻮعﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺧﻼﺻﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮﺧﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺗﺎزه‬
‫ﻣﺆﻟﻔﺎن راﺟﻊ ﺑﻪ ارزش ﻣﻔﻬﻮمﻫﺎي دﺧﺎﻟﺖ و ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ را در ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪238‬‬
‫ﭼﻬﺎر اﻟﮕﻮي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﮔﺮوﻧﻴﮓ وﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬ﭼﻬﺎر اﻟﮕﻮي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺟﻬﺖ ﺟﺮﻳﺎن ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎن و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫و ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﺗﻮان ﻧﻔﻮذ آن اﺳﺘﻮار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت ﻣﺸﺨﺺﺗﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﻳﺎ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺘﺮاز ﻳﺎ دوﺳﻮﻳﻪ‬
‫ﻫﻤﺘﺮاز‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت و اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻫﺮدو ﺑﺎ ارﺳﺎل اﻃﻼﻋﺎت از ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ و ﻓﻘﺪان‬
‫ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺎزﺧﻮرد‪ ،‬ﺑﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وﺟﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ اﻳﻦ دو ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻗﺮار داردﻛﻪ اوﻟﻲ ﻗﺼﺪ دارد از ﻣﻮﺿﻌﻲ‬
‫ﻃﺮﻓﺪاري ﻛﻨﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺘﺮاز و دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز ﺗﻔﺎوﺗﺸﺎن ﺑﺎ دو اﻟﮕﻮي ﻓﻮق در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺟﺮﻳﺎن دوﺳﻮﻳﻪ ارﺗﺒﺎط را‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺘﺮاز‪ ،‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺪف ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻗﻨﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮرد‬
‫ﻫﺪف اﻗﻨﺎع ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺘﺮاز از ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮﺟﻮد و ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﻜﺎري‬
‫اﻗﻨﺎﻋﻲ را ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺎزﺧﻮرد در اﺻﻞ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫در اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز ﺟﺮﻳﺎن ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﻧﻔﻮذ ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎن و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ آن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻮازن اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ و‬
‫ﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن دﻳﮕﺮ )ﻛﺎﺗﻠﻴﭗ‪ ،‬ﺳﻨﺘﺮ و ﺑﺮوم‪1985 ،‬؛ ﺳﺎﻳﻤﻮن‪،‬‬
‫‪ (1984‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺗﺎم دارد‪ .‬اﺻﻮﻻً ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻫﻤﺎنﻗﺪر ﺗﻮان ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري را‬
‫ﺑﺮ ﺳﺎزﻣﺎن دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ .‬ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺎس ﻧﻘﺶ ﻛﺎرورز رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻜﻢ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮاي‬
‫اﻳﺠﺎد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﺗﻨﻈﻴﻢﺷﺪه اﻋﻤﺎل ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ زﻳﺮا ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ درواﻗﻊ از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﻨﻈﻴﻤﻲ در ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻔﻮذ دارد و ﻗﺎدر اﺳﺖ آن را اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫در اﻛﺘﺒﺮ ‪ 1985‬ﻣﺆﻟﻒ ارﺷﺪ [ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ] ‪ 27‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺗﻠﻔﻨﻲ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد‪ .‬در‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎم اول رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﻋﻨﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم داده ﻣﻲﺷﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻳﻚﭼﻬﺎرم ﻣﻮارد‪ ،‬ﺗﻤﺎس ﺗﻠﻔﻨﻲ اوﻟﻴﻪ ﺑﺎ رﺋﻴﺲ ﺑﺨﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ رﺋﻴﺲ ﻗﺴﻤﺘﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫)‪(1‬‬
‫در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺻﻠﻲ را ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪ .‬در ﺳﻪ ﻣﻮرد‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ رﺋﻴﺲ ﺑﺨﺶ اﻣﻮر دوﻟﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻻﺑﻲ اﻳﺴﺖ‬
‫‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻘﺎم ارﺗﺒﺎﻃﺎت دوﻟﺘﻲ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪ .‬در ﻳﻚ ﻣﻮرد ﺑﺎ ﻣﺪﻳﺮ اﺻﻠﻲ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻃﺮﺣﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺑﺘﻜﺎر ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪاﺟﺮا درﻣﻲآﻣﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ آﮔﺎﻫﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﺴﺐ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﻨﺘﺨﺐ در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻌﺮف ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮﻟﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖﻛﻨﻨﺪه ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص ﺑﻪ دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي واﻗﻊ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻏﺮب ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻛﺸﻮر ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﻴﺮي‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻛﻮﭼﻜﻲ را از ‪ 10‬اﻳﺎﻟﺖ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر درﺑﺮﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪239‬‬
‫ﻣﻜﺎﻟﻤﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﻚ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ دراﺧﺘﻴﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ از ﻫﺮ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﭘﺮﺳﻴﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﺪ اﻣﺎ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻼم و ﺟﻤﻠﻪﺑﻨﺪي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎن و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ آن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺪﻳﺮان اﺟﺮاﻳﻲ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮع ﻛﺎﻣﻼً راﻏﺐ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ‬
‫ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮕﻮي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز ﺑﻪ ﻫﻴﭽﻮﺟﻪ در داﺧﻞ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﻴﺮي ﺷﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺷﺪ ﻫﻤﺴﺎن‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﻛﻞ ﻣﺪﻳﺮان ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻣﻲﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻞ از ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﻮب اﺳﺖ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺗﻨﻈﻴﻢﺷﺪهاي را ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﺎ آن روﺑﻪرو‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﻢ‪ .‬در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﺳﻮي ﻧﻬﺎدي دوﻟﺘﻲ اداره ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫از ﻗﺪرت ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در ﺑﺎره ﺑﺨﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻤﺪهاي از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺑﺪون ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻬﺎد ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪه ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺮخ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺴﻬﻴﻼﺗﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺿﺎﻓﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻤﺪهاي در‬
‫ﺗﺴﻬﻴﻼت ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪﻋﻤﻞ آورﻧﺪ‪ .‬در ﺧﻴﻠﻲ از ﻣﻮارد ﻧﻬﺎد ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮ ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ و دﻳﮕﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮي‬
‫ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺎرت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪه ﮔﺮوﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﻮذ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ دارد‪.‬‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﺪاﻗﻞ دو ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮلﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ آن ﭼﻴﺰي ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ آن را »ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻋﻤﻞﮔﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً‪ ،‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺧﺎص ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﺪم ﻋﻼﻗﻪ و ﺑﻲاﻋﺘﻤﺎدي ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮارد ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮان ﮔﺮوه ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺳﺮﻳﻌﺎً ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً در ﻓﺮاﮔﺮد‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ دﺧﺎﻟﺖ زﻳﺎد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺳﻮم ﻳﺎ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎناﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪ‬
‫دو دﺳﺘﻪ ﺑﺰرگ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﻣﺤﻠﻲ ﻳﺎ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﻮﭼﻚ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﮕﻲ ﺗﻤﺎﻳﻞ دارﻧﺪ‬
‫و دﺧﺎﻟﺖ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ ﻋﻼﻳﻖ و ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻨﻮعﺗﺮي روي ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻤﺪه اﻳﻦ ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﻨﻈﻴﻢ در اﻳﺎﻟﺖﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺪرت ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در دﺳﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮد در ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲﻫﺎي اﻳﺎﻟﺘﻲ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ و از ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻳﺎ اﻧﺘﺼﺎﺑﻲاﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮد ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪه ﻣﻘﺮرات‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺨﺼﺺ وﻳﮋهاي در ﺣﻮزه ﻣﻮردﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻮﻣﺎً داﺷﺘﻦ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ روﺷﻲ ﻣﺘﻔﺎوت دارد وﻟﻲ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﺮدازش ﻛﺮده اﺳﺖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و اﻃﻼﻋﺎت و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪه اراﺋﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻘﺎﻣﺎت رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺪﻋﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﻏﻠﺐ از ﺳﻮي ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮ و ﻣﻌﺪودي‬
‫از ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻃﺮحﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دارد ﺑﺎ ﺟﺮﻳﺎن دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز ﻛﻪ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و‬
‫ﻫﺎﻧﺖ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاي ﺟﺮﻳﺎن دوﺳﻮﻳﻪ اﻃﻼﻋﺎت و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻔﻮذ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد اﻟﺰام ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫‪240‬‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﺪف ﺷﻌﺒﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪه دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎ و اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﺪود ﻳﻚ ﺳﻮم ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪه ﻣﻘﺮرات وﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮ را رودرروي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺷﺮﻛﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮار ﻣﻲداد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺪود ﻳﻚﺳﻮم آﻧﻬﺎ از‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﺳﺮﺑﺎز زده و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻧﮕﺮش‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪه در ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻳﻜﻲ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﻬﺎ ] ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪﮔﺎن [ در ﻛﺎر ﻣﻌﺎﻣﻠﻪاﻧﺪ و ﻫﻤﻪ‬
‫ﻛﺎرتﻫﺎ را ﻋﻼﻣﺖ زدهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ ﺧﻮد را اﻳﻦ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻼش ﮔﺮوهﻫﺎ ﺑﺮاي ﺳﻮقدادن ﺷﺮﻛﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺪفﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪاي ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮي و ﺳﻮدآوري ﺑﺮاي ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺳﻬﺎم اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ‬
‫از اﻓﺮاد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﺮﺿﻪ و وادارﺷﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ روي آن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻢ ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻮردي را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورم ﻛﻪ‬
‫وﻗﺘﻲ درﺑﺎره ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎ ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚﺑﺎر ﻛﺎﻣﻴﻮن اﺳﻨﺎد ﺗﺤﻮﻳﻞ دادﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﻨﻈﻴﻤﻲ ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﺮﻳﺎن دوﺳﻮﻳﻪاي از ارﺗﺒﺎط ﭘﺪﻳﺪ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺗﻼش‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻬﺎد ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪه و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮ را ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﻗﺮار داده‪ ،‬ﺑﻲآنﻛﻪ اﺟﺎزه دﻫﺪ ﺧﻮد‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﺗﺤﺖ ﻫﻤﺎن ﻧﻔﻮذ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻪ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺘﺮاز ﻧﺰدﻳﻚاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ درﺑﺎره ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺧﻮد در ﭼﻬﺎرﭼﻮب زﻣﻴﻨﻪ رﻗﺎﺑﺖآﻣﻴﺰ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ در ﻋﻴﻦﺣﺎل ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ رﺿﺎﻳﺖ را از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﻮد اﺑﺮاز ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪه ﻛﻤﻲ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ را از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪه ﻣﻘﺮرات را ﻣﻴﺎن ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮان ﻗﺮار ﻣﻲداد‪ .‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻘﺮرات را در ﺣﻜﻢ »ﺳﭙﺮ« ﻳﺎ »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎر‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺑﺮ دوش آﻧﻬﺎﺳﺖ« ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن از اﻳﻦ اﺳﺘﻌﺎرهﻫﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻈﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮان در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن در وﺳﻂ و ﺷﺮﻛﺖ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن از ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺷﻜﺎﻳﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻧﻈﻴﺮ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ درﺑﺎرهﺷﺎن ﺑﺤﺚ ﺷﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﻧﺎراﺿﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﻟﮕﻮﻫﺎي ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪﻋﻠﺖ‬
‫اﻧﻔﻌﺎل ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻗﺎﻟﺐرﻳﺰي ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺸﺎرﻫﺎي‬
‫اﻳﺠﺎدﺷﺪه از ﻃﺮف ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮان واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎًﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻼت و واﻛﻨﺶ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻧﻈﺎمﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎط دوﺳﻮﻳﻪ و ﻧﻔﻮذ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻬﺎدﻫﺎي‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪه را ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﭙﺮي ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﻲ ﺑﻴﺶ از ﻧﺼﻒ ﻣﺪﻳﺮان اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﻜﺎري و واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻫﺪفﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎم ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪه و ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮان ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻳﺎ ﻣﺪاﻓﻊ آﻧﻬﺎ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ رﺿﺎﻳﺖ را از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﻮد و از ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮان اﺑﺮاز داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻓﺮاد ﮔﺮوه ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺨﺖ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻘﺮرات‬
‫و ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮان ﺗﻌﻤﺪاً ﺑﺎ ﻣﺴﺪودﻛﺮدن راه اﺟﺮاي ﻃﺮحﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن آﺳﻴﺐ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ زد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻗﺪرت ﻣﺸﺘﺮي و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮ را در اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ ﺑﺮ ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻘﺮرات ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻔﻊ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺪفﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ را ﭘﻲرﻳﺰي ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﺮآورده ﺳﺎزد‪ .‬اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻲ را ﻛﻪ‬
‫‪241‬‬
‫آﻧﻬﺎ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺧﻮد اﺑﺮاز ﻣﻲدارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ آﮔﺎﻫﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻘﺮرات ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‬
‫درﺳﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ‪ .‬آنﻃﻮر ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺪﻳﺮان ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﻳﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ و‬
‫ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻘﺮرات اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ از ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت و اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪﻃﻮر داﺧﻠﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻼاﺛﺮ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺻﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛﻪ از اﺑﺘﺪا درﺳﺖ‬
‫ﭘﻲرﻳﺰي ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﮕﻮﺋﻴﻢ ﺑﻴﻠﻴﻮنﻫﺎ دﻻر‪ ،‬دﺳﺖﻛﻢ ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫﺎ دﻻر‪ ،‬ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﻳﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚ‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎي ﺻﻮرتﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎ ‪ 27‬ﺗﻦ از ﻣﺪﻳﺮان ﻋﺎﻣﻞ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻈﺮ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫آن اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز را ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺗﺤﺖ ﺿﺎﺑﻄﻪ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺠﺐآور ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮕﻮي ارﺗﺒﺎﻃﻲ دوﺳﻮﻳﻪ‬
‫ﻫﻤﺘﺮاز در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ ﻧﺪارد و ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻣﺴﺌﻠﻪاي در ﻧﻮعﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﺮوﻧﻴﮓ‬
‫و ﻫﺎﻧﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻟﮕﻮي ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ واﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ آن روﺑﻪرو ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻣﻲﺷﻮد و‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﺼﻒ ﻣﺪﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﻪﻃﻮر ﺷﻔﺎﻫﻲ از آن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺻﻒ اﻳﻦ در ﺑﺤﺚ ﺣﻮل ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي واﻗﻌﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ ﻣﺪﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ از اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻴﻠﻲ زود ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﺗﻼشﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺻﺮف ﻋﺮﺿﻪ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺷﺎﻣﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ را از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺠﺎري ﺳﻨﺘﻲ و اﻏﻠﺐ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن‬
‫ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺪﻳﺮان ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ در اﻳﻨﺠﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻠﻴﺪي دارد و آﻣﻮزش‪ ،‬ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮدم وﺿﻌﻴﺖ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎي‬
‫درﺳﺘﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را آﻣﻮزش دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﺸﻜﻞ را درك ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ آﻣﻮزش ﻧﺪﻫﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻪﻃﻮر ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از اﻳﻨﻜﻪ درك ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﺷﻜﻮه ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﺪﻳﺮان ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎنﻧﺸﺪن ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﺮﺿﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎﻧﻲ را درﭘﻲ ﻣﻲآورد‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺪﻳﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﻌﺎري را ﺑﻴﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ راﻫﻨﻤﺎي‬
‫ﻫﻤﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻮد‪» :‬اﮔﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻢ ﺑﺪاﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺧﻮاﻫﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺄﻛﻴﺪي ﺑﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻴﻨﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﺷﺨﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﻫﻤﺎنﻃﻮر درﮔﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ﻋﻘﻼﻧﻲ اﺗﺨﺎذ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻣﺪﻳﺮان ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺼﺪاق دارد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺻﺤﺖ ﻧﺪارد‪ .‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮارد ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺪفﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺷﺎﻣﻞ‬
‫اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻛﻴﻔﻲ ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و ﺣﻔﻆ ﺳﻮدآوري دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻋﺮﺿﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻛﺎر اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻓﻮقاﻟﻌﺎده در‬
‫آن درﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮان ﻫﻢ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺧﻴﻠﻲ درﮔﻴﺮﻧﺪ اﻣﺎ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت آﻧﻬﺎ اﻏﻠﺐ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻣﺠﺰا ﻳﺎ دﻳﺪ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺻﻼً درﮔﻴﺮ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و اﮔﺮ وﺿﻌﻴﺖ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ آﻧﻬﺎ در وﻫﻠﻪ اول ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺮ‬
‫ﻧﺮخﻫﺎ ﻳﺎ ﺳﻼﻣﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪242‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز ﻣﺘﻨﺎﻇﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزي‬
‫ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺒﻲ از درﮔﻴﺮي ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ و ﻓﺮاﮔﺮدﻫﺎي ﻋﻘﻼﻧﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم درﮔﻴﺮي ﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖﺳﺎل در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺗﺠﺎري ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺮوﮔﻤﻦ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوﻟﻴﻪ راﺟﻊ‬
‫ﺑﻪ درﮔﻴﺮي )‪ (1972 ،1967 ،1962‬آن را ﺑﻪﻋﻨﻮان »ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﻣﺘﺼﻞﻛﻨﻨﺪه« ﻳﺎ »ارﺟﺎعﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ« ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺎم و ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ارﺟﺎعﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﮔﻴﺮي ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از زﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اوﻟﻴﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم درﮔﻴﺮي ﻣﻜﺮر ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﻴﺮي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ واﺳﻄﻪاي اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﻴﺎم ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ ﻳﺎ‬
‫ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ‪ .‬ﻧﻘﺶ درﮔﻴﺮي در ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﮔﺮي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﭘﮋوﻫﺶ را ﺑﻪﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭘﺘﻲ‬
‫و ﻛﺎﺳﻴﻮﭘﻮ‪1979 ،‬؛ ﭘﺘﻲ‪ ،‬ﻛﺎﺳﻴﻮﭘﻮ و ﮔﻮﻟﺪﻣﻦ‪1981 ،‬؛ زاﻳﻜﻮﻓﺴﻜﻲ‪.(1986 ،‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ واﺣﺪي از درﮔﻴﺮي از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻮن ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ رﺑﻂ ﺷﺨﺼﻲ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻲء ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ درﮔﻴﺮﻛﻨﻨﺪه ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آن ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎ ﭘﻴﺎم ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ‬
‫آن‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬درﮔﻴﺮي را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ در »ﻧﻈﺮﻳﻪ وﺿﻌﻴﺘﻲ« ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ و ﻧﺤﻮه واﻛﻨﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻔﺮوض وارد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ درﮔﻴﺮي‬
‫ﺑﺎ درﺟﻪ درك اﻓﺮاد از واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻞ ﻳﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﻄﺢ درﮔﻴﺮي ﻫﻢ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ آﻳﺎ ﺷﺨﺺ‬
‫ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ در ﭘﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻲرود )درﮔﻴﺮي زﻳﺎد( ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪﻃﻮر اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ آن را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ )درﮔﻴﺮي ﻛﻢ(‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﺧﻴﺮ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ را ﺑﺎ ﻗﻮت ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن زﻳﺎد درﮔﻴﺮ و ﻛﻢ درﮔﻴﺮ ﺑﻪ ﻃﺮز ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎ واﻛﻨﺶ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﺘﻲ‪ ،‬ﻛﺎﺳﻴﻮﭘﻮ و ﮔﻮﻟﺪﻣﻦ )‪ (1981‬ﺷﻮاﻫﺪي اراﺋﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ درﮔﻴﺮي ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪهاي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺴﻴﺮي اﺻﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درآن ﭘﻴﺎمﻫﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ و در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺴﻴﺮي ﻓﺮﻋﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ در آن ﭘﻴﺎم ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺎنﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻣﺜﻞ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻨﺒﻊ‪،‬‬
‫ﺟﺬاﺑﻴﺖ ﻳﺎ ﻗﺪرت‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻛﺮوﮔﻤﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮداﺷﺖ اﺧﻴﺮ از درﮔﻴﺮي ﻛﻢ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬او ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻣﺤﺘﻮاي ﻋﻘﻼﻧﻲ ﭘﻴﺎم ﺑﺮ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع در ﺳﻄﺤﻲ ﭘﺎﺋﻴﻦ درﮔﻴﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻧﻤﻲﮔﺬارد‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶ ﻛﺮوﮔﻤﻦ ﻛﺎرﺑﺮد ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺗﻜﺮار ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺳﺎدهاي ﻛﻪ ﮔﻴﺮﻧﺪه آﻧﻬﺎ را ارزﺷﻴﺎﺑﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد‪.‬‬
‫ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﻫﻢ در ﻣﺮاﺟﻊ ﻧﻈﺮي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪروﺷﻨﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺮاد از آن اﺷﺎره ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻋﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺮاﺳﺎس آن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻋﻘﻼﻧﻲ ﻳﻚ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻏﻴﺮﻋﻘﻼﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﺼﻮر و اﺣﺴﺎﺳﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫و‪‬ن )‪ (1979‬و دﻳﮕﺮان اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزيﻫﺎي اوﻟﻴﻪ از ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي [ ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲ ] درﮔﻴﺮي زﻳﺎد ﺑﺮ ﺗﻔﻜﺮ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻣﺜﻼً ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ا‪‬ﻧﮕﻞ‪ ،‬ﺑﻼكول و ﻛﻮﻻت‪1978 ،‬؛ ﻫﻮارد و ﺷﺖ‪1969 ،‬؛ ﻻوﻳﺞ و اﺷﺘﺎﻳﻨﺮ‪ .(1961 ،‬در‬
‫ﭘﻬﻨﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت زﻧﺠﻴﺮه درﮔﻴﺮي ﺑﺎﻻ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي ﻳﺎد ﺑﮕﻴﺮ ــ اﺣﺴﺎس ﻛﻦ ــ اﻧﺠﺎم ده ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ون )‪ (1979‬اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺑﺮاي دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ اﺛﺮﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ و‬
‫درﮔﻴﺮي دو ﻣﻔﻬﻮم را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﻬﺎر وﺿﻌﻴﺖ درﮔﻴﺮي و ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﻣﺸﺘﺮي اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪ :‬ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺎ درﮔﻴﺮي زﻳﺎد‪،‬‬
‫اﺣﺴﺎس ﺑﺎ درﮔﻴﺮي زﻳﺎد‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺎ درﮔﻴﺮي ﻛﻢ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺑﺎ درﮔﻴﺮي ﻛﻢ‪ .‬ون ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر رﺑﻊ داﻳﺮه‪ ،‬ﻃﺮحرﻳﺰي‬
‫راﻫﺒﺮدي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ را ﺿﺮوري ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻨﺘﻲ را درﺑﺎره ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه )ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪،‬‬
‫روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬واﻛﻨﺸﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ( ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪243‬‬
‫رﺑﻊ داﻳﺮه ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺎ درﮔﻴﺮي زﻳﺎد‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻗﺘﺼﺎدي رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در آن ﻓﺮد ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﺎ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت‬
‫ﻣﻌﻘﻮل ﭘﺎداش را ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﻫﺰﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن در اﻳﻦ رﺑﻊ داﻳﺮه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻴﻨﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﭼﺎﭘﻲ و ﻣﺠﺎري اﻧﺘﺸﺎر ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫رﺑﻊ داﻳﺮه اﺣﺴﺎس ﺑﺎ درﮔﻴﺮي زﻳﺎد‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎه روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در ﻣﻮرد رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد و در آن ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻏﻴﺮﻋﻘﻼﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﺗﺤﺮﻳﻚ واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا ﻋﻮاﻃﻒ و‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻛﻠﻲ ﻣﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺨﻴﻼت اﺣﺘﻤﺎﻻً از ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻗﻮيﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺟﺮاي ﭘﻴﺎم اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬
‫اﺑﺰار اﺑﻼغ ﭘﻴﺎم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻋﻮاﻃﻒ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد‪.‬‬
‫رﺑﻊ داﻳﺮه ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺎ درﮔﻴﺮي ﻛﻢ ﺷﺒﻴﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺮوﮔﻤﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در‬
‫اﺻﻄﻼح و‪‬ن ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﺎ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻏﻠﺐ ﻋﺎدات ﺧﺮﻳﺪ را در ﺧﻮد ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺪف ﻣﻬﻢ ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬
‫ﺗﻬﻴﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺨﺘﺼﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل از ﻣﺤﺼﻮﻻت دﻳﮕﺮ را ﺑﻪوﺟﻮد آورد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺎدﺗﻲ ﺷﻜﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻳﺎدآوران اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻬﻢﺗﺮ از ﺗﺨﻴﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻜﺮار ﭘﻴﺎمﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﺤﺘﻮاي ﻋﻘﻼﻧﻲ ﻓﺰوﻧﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺳﺎدهاي ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ آﺳﺎﻧﻲ را ﻃﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري را دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ون ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در رﺑﻊ داﻳﺮه اﺣﺴﺎس ﺑﺎ درﮔﻴﺮي ﻛﻢ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ واﻛﻨﺶﮔﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪه واﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫اﻟﮕﻮ ﺧﻴﻠﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ارﺿﺎي ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻓﻮريﺗﺮ در ﻣﻮرد‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ اﻫﻤﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دارﻧﺪ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪﻧﺪ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎي ﺑﺰرگ آﮔﻬﻲ و ﻣﺮﻛﺰ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ را‬
‫ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬
‫ون ﻫﺸﺪار داده اﺳﺖ ﻛﻪ رﺑﻊ داﻳﺮهﻫﺎي وي ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻈﺮي دارﻧﺪ و ﺟﺎي آن دارد ﻛﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻘﻄﻪ آﻏﺎز‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ ﻛﻪ وي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻌﻀﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﭘﮋوﻫﺸﻲ را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬در ﻛﺎرﺑﺮد‬
‫دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻈﺮي ﺑﺎ آزادﻣﻨﺸﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و روﻳﻜﺮدي ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮي را ﺑﻪ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه در ﺧﻮد ﭘﺮورش ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ اﮔﺮ رﺑﻊ داﻳﺮهﻫﺎ ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط و در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﻟﻨﺪه ﺗﺤﻘﻴﻖ در درﮔﻴﺮي و ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ‬
‫آﻏﺎز ﺟﺎﻟﺒﻲ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي آﻳﻨﺪه و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻓﻌﻠﻲ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﺪﻳﺮان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ در‬
‫ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزي از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺎ درﮔﻴﺮي زﻳﺎد دارﻧﺪ‪ .‬اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻪ ﻳﺎد‬
‫آورﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﺮدم وﺿﻌﻴﺖ را درك ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎي درﺳﺘﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را آﻣﻮزش دﻫﻴﻢ« و »اﮔﺮ‬
‫]آﻧﻬﺎ[ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ درﺑﺎره ﺳﻄﻮح ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ و درﮔﻴﺮي ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻋﻴﻨﻲ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻣﺪﻳﺮان ﻣﻮرد ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً درﮔﻴﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺻﻨﻌﺘﻲ‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ درﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮان ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد درﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮان ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎي ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻏﻴﺮﻋﻘﻼﻧﻲ اﺳﺖ )ﺣﺪاﻗﻞ از دﻳﺪﮔﺎه‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ(‪ .‬ﻣﺪﻳﺮان ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮان اﻏﻠﺐ ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻣﺠﺰا ﻳﺎ دﻳﺪ ﺳﺎدهﻧﮕﺮاﻧﻪاي‬
‫از وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻚﻣﺴﺌﻠﻪاي ﺑﺎ رﺑﻊ داﻳﺮه اﺣﺴﺎس ﺑﺎ درﮔﻴﺮي ﺑﺎﻻ ﻛﻪ ون ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ دﻗﻴﻘﺎً ﻣﻨﻄﺒﻖ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮان را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎ آﻣﻮزش ﻫﻤﻪ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫‪244‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺤﺚ ﻧﺎﺷﻲ از آن‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ اوﻟﻴﻪ ﻣﺆﻟﻔﺎن درﺑﺎره ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻮعﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ و ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﮔﺮﻓﺘﻪﺷﺪه ﺟﻨﺒﻪ آزﻣﺎﻳﺸﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫درﻛﻞ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻄﻲ از رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮاﺟﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز ﺷﺒﻴﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ درك ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻘﺮرات‪ ،‬ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮان و ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎي ﺧﻮد دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي واﻗﻌﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ اﻧﺘﺸﺎر اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻴﻨﻲ و ﻋﻘﻼﻧﻲ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ درك ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮاﻓﻖ را ﻫﻢ درﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ درﺑﺎره درﮔﻴﺮي و ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي اﻟﺰاﻣﺎً درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ ﻛﻪ درﮔﻴﺮي و ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﻘﺸﻲ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ در ﺗﺄﺛﻴﺮ ارﺗﺒﺎط دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت را‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ون اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻳﺎ‬
‫آﺛﺎر ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﭼﻮن ﭘﺘﻲ و ﻛﺎﺳﻴﻮﭘﻮ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻈﺮي دارد‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻌﻨﺎداري در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﺎده ﻛﺮد؟ در‬
‫ﻣﻘﻄﻊ ﻓﻌﻠﻲ ﻣﺆﻟﻔﺎن دﻟﻴﻠﻲ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻮان ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺪﻓﻲ رﺳﻴﺪ‪ .‬آﻧﺎن در واﻗﻊ ﮔﻤﺎن دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻮاﻣﻊ‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ و ﻛﺎرورزي ﺑﺎﻳﺪ درﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪Lobbyist .1‬ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﮔﺮوه‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎ ﺣﺮﻛﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﺎ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ دﻳﮕﺮ ﻧﻬﺎدﻫﺎ‪،‬‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎ ﻳﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎ را ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﻗﺮا دﻫﺪ‪ .‬ـ م‪.‬‬
‫‪Cutlip, S. M., Center, A. H., & Broom, G. M. (1985). Effective public relations. Englewood Cliffs, NJ:‬‬
‫‪Prentice-Hall.‬‬
‫‪Engle, J. F., Blackwell, R. D., & Kollat, D. T, (1978). Consumer behavior (3rd ed.). Hinsdale, IL: Dryden‬‬
‫‪Press.‬‬
‫‪Grunig, J. E., & Hunt, T. (1984). Managing public relations. New York: Holt, Rinehart & Winston.‬‬
‫‪Howard, J. A., & Sheth, J. (1969). The theory of buyer behavior, New York: Wiley.‬‬
‫‪Krugman, H. E. (1962). An application of television advertising: Learning with out involvement. Public‬‬
‫‪opinion Quarterly, 29, 349-56.‬‬
‫‪Krugman, H. E. (1967). The measurement of advertising involvement. Public Opinion Quarterly, 30, 583-‬‬
‫‪96.‬‬
‫‪Krugman, H. E. (1972). Memory without recall, exposure without perception. Journal of Advertising‬‬
‫‪Research, 17, 7-12.‬‬
‫‪Lavidge, R., & Steiner, G. A. (1961). A model for predictive measurements of advertising effectiveness.‬‬
‫‪Journal of Marketing, 25, 29-62.‬‬
‫‪Petty, R. E., & Cacioppo, J. T. (1979). Issue involvement can increase or decrease message relevant‬‬
‫‪cognitive responses. Journal of Personality and Social Psychology, 37, 1915-26.‬‬
‫‪245‬‬
Petty, R. E., Cacioppo, J. T., & Goldman, R. (1981). Personal involvement as a determinant of argument-
based persuasion. Journal of Personality and Social Psychology, 41, 847-53.
Simon, R. (1984). Public relations: Concepts and practices. New York: Wiley.
Vaughn, R. (1979). How advertising works: A planning model. Journal of Advertising Research, 20, 27-
33.
Zaichkowsky, J. L. (1986). Conceptualizing involvement. Journal of Advertising, 15, 4-14.
246
‫‪18‬‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺠﺪد اﺣﺘﻤﺎل دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎري ﻣﻌﻨﺎدار‬

‫در ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﺗﺮوﻳﺞ ﺑﻬﺪاﺷﺖ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ‬
‫روﻧﺎﻟﺪ ﺑﻲ‪ .‬اﻧﺪرﺳﻮن‬

‫داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ ﺗﮕﺰاس در آﺳﺘﻴﻦ‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻧﻈﺮي اﻓﺰاﻳﺶ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎري در ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﺗﺮوﻳﺞ ﺑﻬﺪاﺷﺖ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺤﺚ در وﻫﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ در اﻟﮕﻮي ﺑﺴﻂﻳﺎﻓﺘﻪ ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت ﻓﻼي‬
‫)‪ (1981‬ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ‬
‫ﺑﺎﻧﺪورا )‪ (1977‬در ﺣﻜﻢ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﻬﻢ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻣﻬﺎرتﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫روشﻫﺎي ﻧﺎﺳﺎﻟﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻞ اﺻﻼحﺷﺪهاي از اﻟﮕﻮي ﺑﺴﻂﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﻼي ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﻓﺮاﮔﺮدي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه ﻛﻪ ﻃﻲ آن ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺿﻤﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم در‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎ ﺑﺮاي ﭘﻴﺶﮔﻴﺮي از راﻧﻨﺪﮔﻲ در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در اﻧﺘﺸﺎر اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﻫﻤﻴﺖ‬
‫وﻇﻴﻔﻪ آﻧﻬﺎ در ﻧﻈﺎم اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮگﻫﺎي زودرس ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻤﻞ ﺧﻮد‬
‫اﻓﺮاد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺒﻚﻫﺎي ﻧﺎﺳﺎﻟﻢ زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪ .‬درواﻗﻊ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﮔﺰارش ﺳﺎل ‪ 1979‬ﺳﺮﺟﻦ ﺟﻨﺮال اﮔﺮ اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺪ ﻓﻘﻂ رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬از ده ﻋﻠﺖ اﺻﻠﻲ ﻣﺮگ در اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﻓﻘﺮه ﺑﻪ ﻃﻮر اﺳﺎﺳﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ )ﺑﻪ ﻧﻘﻞ‬
‫از ﺑﺮﻫﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺮدرﻳﻜﺴﻮن و ﺳﺎﻟﻮﻣﻮن‪.(1984 ،‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر اﺳﺖ )ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ‪ ،(1984 ،‬ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﻛﻲ از‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﺮوﻳﺞ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻼً در ﺗﻐﻴﻴﺮ روشﻫﺎي ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ )اﺗﻜﻴﻦ‪1981 ،1979 ،‬؛ ﺑﻼن و ﻫﻮﻳﺖ‪،‬‬
‫‪1980‬؛ ﻓﻼي‪1981 ،‬؛ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و اﻳﭙﺲ‪1982 ،‬؛ واﻻك‪1981 ،‬؛ واﻻك و ﺑﺎروز‪ .(1981 ،‬ﺑﺎ وﺻﻒ اﻳﻦ ﻣﺪارك ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﭘﻴﺶﮔﻴﺮي از ﺑﻴﻤﺎري ﻗﻠﺒﻲ اﺳﺘﺎﻧﻔﻮرد )ﻣﻚﻛﻮﺑﻲ‪ ،‬ﻓﺎرﻛﻮار‪ ،‬وود و اﻟﻜﺴﺎﻧﺪر‪1977 ،‬؛ ﻣﻚﻛﻮﺑﻲ و ﺳﺎﻟﻮﻣﻮن‪ (1981 ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫‪247‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﻮد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﻴﮕﺎر را ﺗﺮك ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺎدتﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ ﺧﻮد را ﺑﻬﺘﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺿﻄﺮاب ﻣﺴﻠﻂ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﻣﻨﻈﻢ ورزش ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻄﺮ اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﻗﻠﺒﻲ و ﻋﺮوﻗﻲ را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻛﺎﻫﺶ داد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺑﺮاي ﺑﺎﻻﺑﺮدن اﺣﺘﻤﺎل رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎري در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﺮوﻳﺞ ﺑﻬﺪاﺷﺖ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫ﺟﻤﻌﻲ را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺎﻧﻮن ﺑﺤﺚ در‬
‫اﺻﻞ آن دﺳﺘﻪ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ در اﻟﮕﻮي ﺑﺴﻂﻳﺎﻓﺘﻪ ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت ﻓﻼي )‪ (1981‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻳﺎ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ اﺣﺘﻤﺎل اﻳﺠﺎد و‬
‫دوام ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﻮع اﺻﻼحﺷﺪهاي از اﻟﮕﻮي ﺑﺴﻂﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﻼي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﺷﺪه و ﺳﻮدﻣﻨﺪي آن‬
‫در ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از راﻧﻨﺪﮔﻲ در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻲ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮي ادﻏﺎﻣﻲ ﻓﻼي در ﻣﻮرد ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش و رﻓﺘﺎر‬

‫ﻓﻼي ﺑﺎ ﻳﺎدآوري اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻲ از ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﺗﺮوﻳﺞ ﺑﻬﺪاﺷﺖ در ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش و رﻓﺘﺎر ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﺴﻂﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﺳﻨﺪ را از ﻣﺮاﺟﻊ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ درﺑﺎره ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد ﺗﺎ‬
‫ﺷﺎﻧﺲ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﻈﺎم ﻋﺎﻟﻲﺗﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪1‬ـ‪ .(18‬ﻓﻼي اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﻜﺴﺖ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫اﺗﻜﺎي ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان ﺑﻪ اﻟﮕﻮﻳﻲ از ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر ﻧﺴﺒﺖ داد ﻛﻪ ﻓﺮض را ﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮات در‬
‫ﻧﮕﺮش و رﻓﺘﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻻزم و ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ ،1984‬ص ‪ (124‬آن را »اﻟﮕﻮي اﺛﺮﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬
‫داﻣﻴﻨﻮ« ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻓﻼي ﺑﺎ اﺻﻞ ﻓﺮﺿﻴﻪ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺗﻐﻴﻴﺮ در آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬داﻧﺶ و‬
‫اﻋﺘﻘﺎد )ﻣﺎدام ﻛﻪ درﮔﻴﺮي زﻳﺎد ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻬﺪاﺷﺖ وﺟﻮد دارد( ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﻴﺶ از ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻧﮕﺮش و رﻓﺘﺎر ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬اﻣﺎ وي ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺮاي ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺑﻪﺧﻮدي ﺧﻮد ﻛﺎﻓﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ــ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﻟﮕﻮي ﻛﻼﺳﻴﻚ‬
‫ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻼي اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺟﺎﻣﻊ ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻋﻮاﻣﻠﻲ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داد ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً در‬
‫اﻟﮕﻮي ﺳﻨﺘﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬اﻟﮕﻮي ﮔﺴﺘﺮده وي ﻛﻮﺷﺸﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮع اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮ اﺻﻮﻻً از ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬اﻟﮕﻮي‬
‫ﺳﻨﺘﻲ ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺴﻂﻳﺎﻓﺘﻪ از ﺳﻮي ﻫﺎوﻟﻨﺪ و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ )‪ (1953‬در داﻧﺸﮕﺎه ﻳﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﻌﺪاً ﻣﻚﮔﻮاﻳﺮ )‪ (1981‬آن را در‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﺎﻟﺐ اﻗﻨﺎع ﺧﻮد اﺻﻼح ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﻌﻘﻮل از آژن و ﻓﻴﺶﺑﻴﻦ )‪(1980‬؛ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﺑﺎﻧﺪورا‬
‫)‪.(1977‬‬
‫ﻓﻼي ﻳﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ آژن و ﻓﻴﺶﺑﻴﻦ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ از‬
‫روﻳﻜﺮد ﺟﺎﻣﻊ ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ ـ ارزش ﭘﻴﺮوي ﻛﺮد‪ .‬در ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ ـ ارزش ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻓﺮاد درﺑﺎره ﻧﺘﺎﻳﺞ رﻓﺘﺎرﻫﺎي‬
‫ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪي )ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎﻳﻲ در اﻟﮕﻮ( را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ )ﻣﺜﻞ اﻓﺮاط در ﻣﺼﺮف ﻧﻮﺷﺎﺑﻪﻫﺎي اﻟﻜﻠﻲ( و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫درﻗﺒﺎل رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ آﻧﻬﺎ ﻣﻄﻠﻮب ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﻣﺜﺒﺘﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ‬
‫در ﺣﺪ ﻣﺪﻫﻮﺷﻲ و ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻣﻲﻧﻮﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ زﻳﺎدي )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﺼﻮري( ﺑﺎ اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻴﻠﻲﻫﺎ در ﻣﺴﺘﻲ راﻧﻨﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺼﺎدف ﻛﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻴ‪‬ﺎت رﻓﺘﺎري )ﻳﻌﻨﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺨﺺ از اﺣﺘﻤﺎل اﻧﺠﺎم رﻓﺘﺎري ﻣﻌﻴﻦ(‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻫﻨﺠﺎري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮان ﻣﻬﻢ(‬
‫و ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ﻧﮕﺮشﻫﺎ و رﻓﺘﺎر آزﻣﺎﻳﺸﻲاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ آژن و ﻓﻴﺶﺑﻴﻦ ﻧﻴﺖﻫﺎي رﻓﺘﺎري‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﺑﻼﻓﺼﻞ )و ﻗﻮيﺗﺮﻳﻦ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻛﻨﻨﺪه( رﻓﺘﺎر آزﻣﺎﻳﺸﻲاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ درك‬
‫ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﮕﺮﺷﻲ و ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ اﻟﮕﻮ دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪248‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﭘﺎﺋﻴﻨﻲ اﻟﮕﻮ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ را از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﻧﺪورا ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎﻻﺑﺮدن اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺤﺮﻳﻚ رﻓﺘﺎر‬
‫آزﻣﺎﻳﺸﻲ و ﺣﻔﻆ رﻓﺘﺎر ﺗﻜﺮاري اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از اﻟﮕﻮ ﻓﺮض ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻴﺖﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﺷﺨﺺ اﻟﺰاﻣﺎً‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﺳﻪ ﺷﺮط ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪) :‬اﻟﻒ( وﺟﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻼشﻫﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮاد ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس‪ ،‬ﻣﺜﻞ راﻫﻨﻤﺎي ﺧﻮدﻳﺎري(‪) ،‬ب( داراﺑﻮدن ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﻓﺮدي ﻻزم ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮآوردهﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻴ‪‬ﺎت ﺧﻮد )ﻳﻌﻨﻲ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي رﻓﺘﺎري( و )ج( اﻋﺘﻘﺎد ﻓﺮدي ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ رﻓﺘﺎر را اﻧﺠﺎم‬
‫داد )ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ(‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل رﻓﺘﺎر آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺮاي دوام ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻛﺴﺐﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺑﻴﻤﺎري ﻗﻠﺒﻲ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﻔﻮرد ﺑﺮاي آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻄﺮآﻓﺮﻳﻦ در ﺑﻴﻤﺎري ﻗﻠﺒﻲ ﻋﺮوﻗﻲ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‪ ،‬از رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد و آﻣﻮزش را ﺑﺎ ﺗﻤﺮﻳﻦﻫﺎي ﭘﻴﺎﭘﻲ در ﮔﺮوهﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺮد ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ اﻓﺮاد ﺑﺮاي ﺗﻼشﻫﺎي ﺧﻮد ﭘﺎداشﻫﺎي‬
‫ﻣﺜﺒﺖ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻓﺮاﻫﻢآوردن اﺣﺘﻤﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﻓﻼي اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺎﻣﻠﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﻟﮕﻮ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫ﮔﺴﺴﺘﻪﺷﺪن ﻫﺮﻳﻚ از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي ﻋﻠّﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺮﻫﺎي ﭘﻴﻜﺎر را ﻧﻔﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫‪249‬‬
‫ﻫﺪفﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﺧﻮد دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻫﺮﮔﺰ در ﻣﻌﺮض ﻣﺤﺮك ﭘﻴﺎم ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎي رﻓﺘﺎري را ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ )ﻳﻌﻨﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﭘﻴﺶ از ﭘﻴﻜﺎر ﺑﺮاي ﺑﻬﺘﺮﻛﺮدن‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﻴﺎم و ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي آن( در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎ دارد‪ .‬ﭘﻴﺶآزﻣﻮن ﭘﻴﺎمﻫﺎ در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮب‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان ﻓﺮاﻫﻢ آورد )ﻛﺎﺗﻠﻴﭗ‪ ،‬ﺳﻨﺘﺮ و ﺑﺮوم‪1985 ،‬؛ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ‪.(1984 ،‬‬
‫اﻟﮕﻮي ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻄﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬

‫دﻳﮕﺮ روﻳﻜﺮد ﻣﻔﻴﺪ ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ ـ ارزش ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ رﻓﺘﺎر ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻄﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺑﻚ و ﻓﺮاﻧﻜﻞ )‪ (1981‬اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮلﺑﻨﺪي ﺑﺎ روﻳﻜﺮد ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط اﻗﻨﺎﻋﻲ ﺗﻔﺎوت ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در‬
‫آن اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﺎﻃﻔﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺎم و ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻚ و ﻓﺮاﻧﻜﻞ )‪ ،1981‬ص ‪ (212‬دو اﻋﺘﻘﺎد را‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻛﻨﺘﺮل ادراﻛﻲ ﺧﻄﺮ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ :‬اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﭘﺎﺳﺦ و اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺷﺨﺼﻲ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎدﻫﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﻨﺘﺮل ادراﻛﻲ‬
‫ﺧﻄﺮ را ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪ‪ .‬در اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻄﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ را ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﻛﻢ ﻳﺎ از آن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ )از ﻗﺒﻴﻞ اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺮكﻛﺮدن ﺳﻴﮕﺎر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻄﺮ اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن را در ﻓﺮد‬
‫ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ(‪ .‬در اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﺗﻮﺻﻴﻪﺷﺪه را ﺑﻪ ﻃﺮزي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﺑﻪﻛﺎر‬
‫ﮔﻴﺮد‪ .‬از ﻣﻴﺎن دو ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﻨﻨﺪه ﻗﻮيﺗﺮ رﻓﺘﺎر ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺣﻔﺎﻇﺘﻲ اﺳﺖ )ﺑﻚ و ﻻﻧﺪ‪.(1981 ،‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﺎﻧﺪورا‬

‫در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﺎﻧﺪورا )‪ (1977‬ﺗﻐﻴﻴﺮ در رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻨﺎﺑﻲ را از ﻧﻈﺮ روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت اﺛﺮﺑﺨﺶ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻮاﺟﻬﻪ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﺷﺨﺺ را ﺑﺮاي روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك ذﻫﻨﻲ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦﺻﻮرت ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﺨﺼﻲ )و ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﻋﺘﻘﺎدﻫﺎي ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ( را از ﻃﺮﻳﻖ آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻣﻬﺎرتﻫﺎ و‬
‫اﺟﺮاي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﺮﺳﻨﺎك ﺑﻪ ﻓﺮد اﻟﻘﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻛﻪ آﻳﺎ رﻓﺘﺎر ﻣﻘﺎﺑﻠﻪﺟﻮ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ آﻏﺎز ﺷﻮد ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻼش ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﺮﺳﺪ و ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻓﺮاد در ﺗﻼشﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﺗﻨﺶﺑﺎر ﭘﺎﻳﺪاري ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎر ﻧﻮع اﺻﻠﻲ اﻃﻼﻋﺎت اﺛﺮﺑﺨﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪) :‬اﻟﻒ( ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻗﻮيﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي‬
‫اﺛﺮﺑﺨﺶ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻳﺎ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ؛ )ب( ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻟﮕﻮﺳﺎزي ﻓﻌﺎل ﻳﺎ ﻧﻤﺎدي اﻧﺠﺎم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﺮسآور اﺳﺘﻮار اﺳﺖ؛ )ج( اﻗﻨﺎع ﺷﻔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدم در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﺮس ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ‪ ،‬از ﺗﻠﻘﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ و )د( اﻧﮕﻴﺨﺘﮕﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﺪن اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎسﻫﺎي اﺿﻄﺮابآور اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﺨﺼﻲ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻫﺪاﻳﺖﺷﺪه ﻳﺎ اﻟﮕﻮﺳﺎزي ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه( ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻗﻮيﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮع اﻃﻼﻋﺎت اﺛﺮﺑﺨﺶ‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻓﺮاد ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻲآﻣﻮزﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﺗﻨﺶآور ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﻧﺪورا )‪،1977‬‬
‫ص ‪» (196‬اﻟﮕﻮﺳﺎزي ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ رﻓﺘﺎري ﺑﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻧﻴﺰ ﻋﻤﻠﻲﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﭘﺎﻻﻳﺶﻫﺎي اﺻﻼﺣﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻬﺎرتﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ از اﻟﮕﻮﺳﺎزي ﻓﻌﺎل و ﻧﻤﺎدي ﺑﺮاي ﺧﻨﺜﻲﻛﺮدن رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻨﺎﺑﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﺮسآور )زﻧﺪه ﻳﺎ ﺑﺎ واﺳﻄﻪ( ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﺮ‬
‫ﺑﺎورﻫﺎي ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮ اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪:‬‬
‫‪250‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻳﻨﻜﻪ دﻳﮕﺮان ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﻲآﻧﻜﻪ ﻋﻮاﻗﺐ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ درﭘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ‬
‫اﻧﺘﻈﺎر را در ﻧﺎﻇﺮان ﭘﺪﻳﺪ آورد ﻛﻪ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﺧﻮد ﭘﻲﮔﻴﺮ و ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺧﻮد را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ دﻳﮕﺮان ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ آن ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪي در ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺧﻮد دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ]ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ[ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي از ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ درﺑﺎره ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن آن از ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ )ص ‪.(197‬‬
‫اﻗﻨﺎع ﺷﻔﺎﻫﻲ ﺑﺮ اﻟﻘﺎي اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﺘﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎدرﻧﺪ ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻗﻨﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻧﻮﻋﻲ از آﮔﺎﻫﻲ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن آن از ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ »ﺑﻨﻴﺎن ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮي« ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺷﺨﺺ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ )ﺑﺎﻧﺪورا‪ ،1977 ،‬ص ‪.(198‬‬
‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻧﻮع اﻃﻼﻋﺎت اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻧﺪورا ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﻧﮕﻴﺨﺘﮕﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي ﺧﻮد‬
‫ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي اﺿﻄﺮابآور ﺑﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻧﺪورا اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﺷﺪﻳﺪ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺷﺨﺺ را ﺑﻪ ﺧﻠﻖ اﻓﻜﺎر ﺗﺮسآور ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي‬
‫ﻋﻤﻠﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﺑﺎﻧﺪورا )‪ ،1977‬ص ‪ (194‬اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺳﻪ ﺑﻌﺪ دارد‪) :‬اﻟﻒ( اﻧﺪازه‪) ،‬ب( ﻗﻮت و )ج( ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ‪ .‬اﻧﺪازه‪ ،‬اﺷﺎره‬
‫ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﺼﻮري اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻮت اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ اﺷﺎره دارد ﺑﻪ ﻣﻴﺰان اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ درﺑﺎره‬
‫ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪن وﻇﻴﻔﻪاي در دل اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻓﺮدي ﺑﻪ اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﻧﻴﺰ وﻇﺎﻳﻒ و وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻧﺎﻣﺸﺎﺑﻪ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻠﻴﻞ درﺳﺘﻲ از ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮﺳﻪ ﺑﻌﺪ را ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻬﺎرت ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻧﺪورا ﻓﺮض را ﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻬﺎده ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻗﻮيﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺎﻧﺪورا‪ ،‬آداﻣﺰ و ﺑﻲﻳﺮ )‪ (1977‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺳﻄﻮح ﻣﺠﺰاﻳﻲ از اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي‬
‫اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ در اﻓﺮاد ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﭼﺎر ﺗﺮس ﺷﺪﻳﺪ از ﻣﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي رﻓﺘﺎر‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪﺟﻮﻳﺎﻧﻪ )ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ( ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻗﻮيﺗﺮ و ﻋﺎمﺗﺮي را ﺑﺎ ﺟﺎﻧﻮر ﺧﺰﻧﺪه ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد ﺗﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻟﮕﻮﺳﺎزي ﻓﻌﺎل‪،‬‬
‫ﻳﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد از ﮔﺮوه ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺪون ﺑﺮﺧﻮرد ] از ﺟﻬﺖ ﻣﻴﺰان اﻧﺘﻈﺎرات[ ﭘﻴﺸﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﻨﺎﺳﺐ اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ را در ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات در رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻨﺎﺑﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻧﺪورا )‪ (1977‬ﻋﻤﻼً ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ را در آﺧﺮﻳﻦ ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮد ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي‬
‫ﭘﺎﻳﺪار ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﮕﻮﺳﺎزي ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﻧﺤﻮه روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﺗﻨﺶزا ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد و‬
‫اﻟﮕﻮﺳﺎزي ﻓﻌﺎل‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﺎﻧﺪورا )‪ (1977‬ﻳﺎدآوري ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻗﺪرت ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ را ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫روشﻫﺎي ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬آزﻣﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻤﻴﻢ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از اﻗﻨﺎع ﺷﻔﺎﻫﻲ و اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻛﺎﻫﺶ اﻧﮕﻴﺨﺘﮕﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ آزﻣﻮنﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي از‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪251‬‬
‫ادﻏﺎم ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ‬
‫در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺷﻜﻞ اﺻﻼحﺷﺪهاي از اﻟﮕﻮي ادﻏﺎﻣﻲ ﻓﻼي ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻓﺮاﮔﺮدي ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻃﻲ آن اﻃﻼﻋﺎت اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﺮ‬
‫ﺑﺎورﻫﺎي ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬اﻟﮕﻮي اﺻﻼحﺷﺪه )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ )‪2‬ـ‪ (18‬در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ در‬
‫آﻧﻬﺎ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﭘﻴﻜﺎر‪ ،‬ﻧﺤﻮه ﻏﻠﺒﻪﻛﺮدن ﺑﺮ وﺣﺸﺖ ﻧﺎﺷﻲ از وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﺗﻨﺶزاي ﺧﻮد ﻧﻈﻴﺮ ﻛﻢﻛﺮدن وزن‪ ،‬ﺗﺮكﻛﺮدن‬
‫ﺳﻴﮕﺎر و ﺑﺎزداﺷﺘﻦ دوﺳﺘﻲ از راﻧﻨﺪﮔﻲ در ﺣﺎل ﻣﺴﺘﻲ را ﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺎن اﻟﮕﻮي اﺻﻼحﺷﺪه و اﻟﮕﻮي ﻓﻼي ﺳﻪ ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬در اﻟﮕﻮي اﺻﻼحﺷﺪه‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﻧﻔﻮذ ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮاﻧﻪ آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﻬﺎرتﻫﺎ ﺑﺮ ﺑﺎورﻫﺎي ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬اﻣﺎ ﻓﻼي )‪ ،1981‬ص ‪ (76‬ﮔﻤﺎن دارد ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ رﻓﺘﺎر آزﻣﺎﻳﺸﻲ و ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻓﻼي ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺷﺎره ﻧﻜﺮده اﻣﺎ ﻳﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻴ‪‬ﺎت رﻓﺘﺎري اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺗﺤﺖ »ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ« ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻧﮕﺮشﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذﻫﺎي ﻫﻨﺠﺎري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد اﻓﺮاد »ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﺮوﻧﻲ« ﻋﻜﺲ ﻣﻮﺿﻮع ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺎﻧﺪورا )‪ (1977‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﺮ درك‬
‫ﺷﺨﺺ از ﻋﻤﻞ ﻣﻮﻓﻖ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮ »وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻛﻠﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ« )ص ‪ .(203‬ﺑﺎﻧﺪورا ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﺎورﻫﺎي ﺧﻮدﺗﺄﺛﻴﺮي‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻓﺮد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ از اﻧﻮاع اﻃﻼﻋﺎت اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰﻧﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‪ ،‬اﻗﻨﺎع ﺷﻔﺎﻫﻲ و ﻏﻴﺮه(‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت دو‪‬م ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ و رﻓﺘﺎر آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﻼي راﺑﻄﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ و‬
‫رﻓﺘﺎر آزﻣﺎﻳﺸﻲ را اﺻﻞ ﻓﺮض ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻟﮕﻮي اﺻﻼحﺷﺪه‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﮔﺮي ﻧﻴﺎت رﻓﺘﺎري‪،‬‬
‫ﺑﺮ رﻓﺘﺎر آزﻣﺎﻳﺸﻲ اﺛﺮ ﺑﮕﺬارد‪ .‬اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮ آزﻣﻮنﻫﺎي اﻟﮕﻮي ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﻚ و ﻻﻧﺪ )‪ (1981‬ﻣﺘﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫‪252‬‬
‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺜﺒﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷﺨﺼﻲ )ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮدﺗﺄﺛﻴﺮي( و ﻧﻴﺎت رﻓﺘﺎري ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻌﻘﻮل ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻓﺮاد‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﺑﺤﺮانزا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن راﻫﺒﺮ ﻧﻴﺖﻫﺎي رﻓﺘﺎري آﻧﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ رﻓﺘﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ را ﻗﻮت ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫راﺑﻄﻪ در اﻟﮕﻮي اﺻﻼحﺷﺪه ﺑﺎ ﭘﻴﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ از رﻓﺘﺎر آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ﺑﻠﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آن ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﺮﺿﻴﻪ‬
‫اﻟﮕﻮي اﺻﻼحﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻔﻮذ ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮاﻧﻪ ﻧﻴﺖﻫﺎي رﻓﺘﺎري‪ ،‬ﺑﺮ رﻓﺘﺎر آزﻣﺎﻳﺸﻲ اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﻧﺪورا‬
‫)‪:(1977‬‬
‫آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﺗﺮﺳﻨﺎﻛﻲ ﻛﻪ درواﻗﻊ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﻲﺧﻄﺮﻧﺪ ﭘﺎي ﻣﻲﻓﺸﺮﻧﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎﻳﻲ اﺻﻼﺣﻲ ﻛﺴﺐ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ اﺣﺴﺎس اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ آﻧﻬﺎ را ﻗﻮت ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً رﻓﺘﺎر دﻓﺎﻋﻲﺷﺎن را ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫)ص ‪(194‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻓﺮادي ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﺎ اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺑﺎزدارﻧﺪه دﺳﺖﺑﻪﮔﺮﻳﺒﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﻣﻲآﻣﻮزﻧﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﺎ ﺗﺮسﻫﺎ و وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﺗﻨﺶزاي ﺧﻮد ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﺳﻮم ﻣﻴﺎن دو روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ﻓﺮاﮔﺮدي ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ آن ﻣﻬﺎرتﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻛﺴﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﻼي ﻣﻬﺎرتﻫﺎ‬
‫)ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻣﻮﺟﻮد( را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﭼﻨﺪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻛﻨﻨﺪه رﻓﺘﺎر آزﻣﺎﻳﺸﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ اﻟﮕﻮي وي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻬﺎرتﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺻﻮرت اﺻﻼحﺷﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ اﻃﻼﻋﺎت اﺛﺮﺑﺨﺶ زﻧﺠﻴﺮهاي ﻋﻠّﻲ‬
‫از روﻳﺪادﻫﺎ را آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﻬﺎرتﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻔﻮذ ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮ ﺑﺎورﻫﺎي ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﻴﺖﻫﺎي رﻓﺘﺎري اﺛﺮ‬
‫ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬آﻧﮕﺎه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻴﺪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ آﻣﻮزش ﻣﻬﺎرتﻫﺎ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك ﭘﺪﻳﺪ‬
‫ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺎن دو روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬در اﻟﮕﻮي ﻓﻼي‪ ،‬ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖﻫﺎ از ﺟﻬﺖ‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺎﺳﺦ در اﻟﮕﻮي ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻧﺪورا ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده و در‬
‫اﻟﮕﻮي اﺻﻼحﺷﺪه ﺗﺮﺳﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻫﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺎورﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ درﺑﺎره اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ﻳﻚ ﭘﻴﺎﻣﺪ رﻓﺘﺎري‬
‫ﺑﺮاي ﻓﺮد ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد )ﻣﺜﻼً ﺑﺎور ﻣﺸﺮوبﺧﻮر ﻣﻌﺘﺪﻟﻲ ﻛﻪ اﮔﺮ درﺑﺎره راﻧﻨﺪﮔﻲ در ﺣﺎل ﻣﺴﺘﻲ دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺳﺒﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي رﻓﺘﺎرﺷﺎن ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ(‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎورﻫﺎ ﺑﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ از آﻧﻬﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و روي ﻫﻢ‬
‫ﻧﮕﺮش ﻓﺮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺗﻮﺻﻴﻪﺷﺪه ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻼي اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎورﻫﺎي ﺗﻌﻤﻴﻢﻳﺎﻓﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎورﻫﺎ‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺨﺺ از واﺑﺴﺘﮕﻲ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ رﻓﺘﺎري ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﺧﺎص را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ )ﻣﺜﻼً اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﺪل ﺑﺎﻳﺪ‬
‫دﺧﺎﻟﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ دوﺳﺘﺎن ﻣﺸﺮوبﺧﻮار اﻓﺮاﻃﻲﺷﺎن ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻲ راﻧﻨﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ(‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن دو ﻧﻮع ﺑﺎور اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻓﺮد ﻣﻌﺘﺪل ﺑﺎور ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺼﺮفﻛﺮدن ﻳﻚ دوﺳﺖ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﺴﺘﻲ راﻧﻨﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻪاي اﺳﺖ‬
‫)ﺑﺎور ﺗﻌﻤﻴﻢﻳﺎﻓﺘﻪ( وﻟﻲ ﺿﻤﻨﺎً ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﺎور دارد ﻛﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﺴﺘﺎﻧﻪ دوﺳﺘﺶ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ وي ﻧﺪارد )ﺑﺎور ﺷﺨﺼﻲ( و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻗﺪاﻣﻲ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺘﺮك دﻳﮕﺮ ﺑﻲﺷﻚ ﺧﻮد اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻟﮕﻮي ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻮرد‬
‫اﺷﺎره اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻧﺪورا )‪ (1977‬و ﺑﻚ و ﻓﺮاﻧﻜﻞ )‪ (1981‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﻬﻤﻲ ﻣﻴﺎن اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ و اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﭘﺎﺳﺦ ـ‬
‫‪253‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دو ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻳﻚ رﻓﺘﺎر ﺧﺎص ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﻠﻮب‬
‫ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ وﻟﻲ اﻟﺰاﻣﺎً درﺻﺪد ﺑﺮﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ اﻳﻦ رﻓﺘﺎر را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را‬
‫ﺗﺎ ﺣﺪي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﺑﺎﻧﺪورا )‪:(1977‬‬
‫اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﻧﺘﻴﺠﻪ و اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻓﺮاد ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎور ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﺶ ﺧﺎﺻﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﻣﻌﻴﻨﻲ را در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ در ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻻزم ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر آﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻧﻤﻲﮔﺬارد‪) .‬ص ‪(193‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺿﻤﻨﻲ ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ راﻧﻨﺪﮔﻲ در ﺣﺎل ﻣﺴﺘﻲ‬

‫ﻫﺪف ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از راﻧﻨﺪﮔﻲ در ﺣﺎل ﻣﺴﺘﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻣﺸﺮوبﺧﻮاران اﻓﺮاﻃﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﻣﺮدان ﺟﻮان ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺗﺮس‪ ،‬ﻣﺸﺮوبﺧﻮاران اﻓﺮاﻃﻲ را از راﻧﻨﺪﮔﻲ در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻲ ﺑﺎزدارﻧﺪ )ﻣﺜﻼً اﻋﻼنﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﻮاﻗﺐ ﺷﻮم ﺳﻮاﻧﺢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺼﺮف اﻟﻜﻞ را ﺑﻪﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ(‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻓﺮاواﻧﻲ ﭘﺨﺶ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ و ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻴﺶ از ‪) 26000‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻛﻞ ﻣﺮگﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫ﺳﺎﻳﺮ اﺷﻜﺎل ﺧﺸﻮﻧﺖ( ﻧﻔﺮ را ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻦ ﺧﻴﻠﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻦ ‪ 18‬و ‪ 20‬ﺳﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﺔ ﺳﻮاﻧﺢ ﻧﺎﺷﻲ از راﻧﻨﺪﮔﻲ در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 5/14‬ﺑﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺗﺨﻤﻴﻦ زده ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻠﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺎدرﺳﺖ از‬
‫ﻣﺸﺮوﺑﺎت اﻟﻜﻠﻲ و اﻟﻜﻠﻴﺴﻢ‪.(1981 ،‬‬
‫ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ دﻟﺴﺮدﻛﻨﻨﺪه ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ راهﻫﺎي ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ از ﻃﺮﻳﻖ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫ﺟﻤﻌﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﺻﻮرت اﺻﻼحﺷﺪه اﻟﮕﻮي ﮔﺴﺘﺮده ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت از ﻓﻼي ﻳﻜﻲ از راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺤﺘﻤﻞ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫اﻓﺮاد ﺟﻮان ﻣﻌﺘﺪل ﻣﻬﺎرتﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻴﺎﻣﻮزﻳﺪ ﻛﻪ دوﺳﺘﺎن ﻣﺸﺮوبﺧﻮار اﻓﺮاﻃﻲ ﺧﻮد را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎزﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﺴﺘﻲ راﻧﻨﺪﮔﻲ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﺟﺎي ﻫﺪف ﻗﺮاردادن ﻣﺸﺮوبﺧﻮاران اﻓﺮاﻃﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از ﻃﺮﻳﻖ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﺪل آﻣﻮﺧﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ دوﺳﺘﺎن‬
‫ﺧﻮد ﻛﻪ ﻣﺸﺮوبﺧﻮار اﻓﺮاﻃﻲاﻧﺪ روي آورﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺴﺘﻲ راﻧﻨﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﻋﻼنﻫﺎي‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ را ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ دوﺳﺘﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺸﺮوبﺧﻮاران ﻣﻌﺘﺪل ﺑﻴﺎﻣﻮزد‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻧﻴﮓ و اﻳﭙﺲ )‪ (1983‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮد راﺟﻊ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻜﺎر ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ راﻧﻨﺪﮔﻲ در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻲ در ﻣﺮﻳﻠﻨﺪ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ رواﺑﻂ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺮاي رﻓﻊ‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن را از ﻫﺮ اﻗﺪاﻣﻲ درﺑﺎره ﻣﺸﻜﻞ راﻧﻨﺪﮔﻲ در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻲ ﺑﺎزﻣﻲدارد‪ ،‬ﺗﻼشﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﺑﺮ ﻏﻠﺒﻪ‬
‫ﺑﺮ ﺳﺴﺘﻲ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﺪل ﭼﻨﻴﻦ راﻫﺒﺮدي را ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر اﻛﺮاه داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اوﻻً ﻧﮕﺮان آزردهﺷﺪن دوﺳﺘﺎن ﻣﺸﺮوبﺧﻮار اﻓﺮاﻃﻲ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ و دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻣﻴﺎن ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻌﻤﻮل ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ اﻟﮕﻮﺳﺎزي از ﻣﻬﺎرتﻫﺎ در ﺧﻼل اﻋﻼنﻫﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺤﻴﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖﮔﺮ ﺑﺮاي ﺗﻼشﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﺪل ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآورد‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﺶ روشﻫﺎي دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ و‬
‫ﺳﻬﻮﻟﺖ اﺟﺮاي ﻛﺎر اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﻴﺰان ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ را ﻣﻴﺎن ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻮردﻧﻈﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع اﻋﻼنﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ‬
‫ﭘﻴﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﺪل آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ آﻣﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪﻛﺎر ﺑﻨﺪﻧﺪ و در ﺗﻼشﻫﺎي ﺧﻮد ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﺘﺮلﺷﺪهاي از اﻳﻦ ﻧﻮع‪ ،‬دادهﻫﺎﻳﻲ را در اﺧﺘﻴﺎر ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻨﻴﺎدي ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﺮﺟﻊ درﺑﺎره آﺛﺎر اﻃﻼﻋﺎت‬
‫اﻗﻨﺎﻋﻲ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﺎورﻫﺎي ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﺘﺮلﺷﺪه ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ را درﺑﺎره ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺎم ـ ﻃﺮح‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﺨﺼﻲ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻨﻮت و‬
‫‪254‬‬
‫راﺟﺮز )‪ (1982‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮد درﺑﺎره اﺛﺮﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺗﺮساﻧﮕﻴﺰ ﺑﺮ ﻗﺼﺪ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﺼﺮف اﻟﻜﻞ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻛﺮدهاﻧﺪ‬
‫»‪...‬ﻧﻘﺶ ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ اﻟﻜﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺟﺎي ﺑﺤﺚ دارد« )ص ‪.(810‬‬
‫درﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزي و اﺟﺮا ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ ﻧﺤﻮه ﺗﻐﻴﻴﺮ روشﻫﺎي‬
‫زﻳﺎنﺑﺨﺶ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﻋﻮاﻣﻠﻲ در اﻟﮕﻮي ﻓﻼي ﻣﻌﻄﻮف دارﻧﺪ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر‬
‫آزﻣﺎﻳﺸﻲ و ﻣﺪاوم )ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺧﻮدﻳﺎري‪ ،‬ﻣﻬﺎرتﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎي ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر(‬
‫را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﭘﻴﻜﺎر در ﺳﻄﺢ رﻓﺘﺎري اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد‪ ،‬ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﺧﻮد ﻧﺎﻛﺎم ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﻧﺪرت ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻜﻴﻪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫ﻣﺮﺳﻮم روﻳﻜﺮد ﺳﻨﺘﻲ ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻛﺜﺮ ﺳﻴﮕﺎريﻫﺎ از ﺧﻄﺮﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺳﻴﮕﺎر آﮔﺎﻫﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﺳﻴﮕﺎر را ﺗﺮك ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻓﺎﻗﺪ ﻣﻬﺎرتاﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي ﺧﻮد اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﺗﺮك ﺳﻴﮕﺎر در ﭘﻲ اﻳﻦ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﮕﺎريﻫﺎ ﭼﻴﺰي را ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻛﺎري ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﺗﺮك‬
‫ﺳﻴﮕﺎر ﺑﺎ اراﺋﻪ ﺟﺰوات ﺧﻮدﻳﺎري ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺰواﺗﻲ ﻛﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺧﺎص ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد و‬
‫ﺳﻴﮕﺎريﻫﺎ را ﺑﻪ درﻣﺎﻧﮕﺎهﻫﺎﻳﻲ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ از آﻧﻬﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﺷﻮد )ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﺜﺒﺖ(‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺮك ﻋﺎدت اﻏﻠﺐ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ را در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﭘﻴﻜﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺨﺖ ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﺑﺨﺶ اﻟﮕﻮي ﮔﺴﺘﺮده را ﻗﺒﻞ از‬
‫اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﺎيدادن ﮔﺮوهﻫﺎي ﻫﺪف در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اﺛﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺮاي ﺻﻮرت‬
‫اﺻﻼحﺷﺪه اﻟﮕﻮ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺪف ﭘﻴﻜﺎر ارﺗﻘﺎي اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﺨﺼﻲ و آﻣﻮزش ﻣﻬﺎرتﻫﺎﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮاﻋﺎت ﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻫﺪف را از ﻧﻈﺮ ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻧﮕﺮش ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدﺷﺎن ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﻮد در اﺟﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎي ﭘﻴﺎم و از اﻳﻦ‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻫﺪفﻫﺎي ﭘﻴﻜﺎر را ﺗﻌﻴﻴﻦ و راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﭘﻴﺎم را ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﻨﻴﻢ و آزﻣﻮن ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ را ﺑﻪﻋﻤﻞ آورﻳﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜﻨﻨﺪ درﻛﺸﺎن ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺷﺨﺼﻲاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻳﻼت ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و اﺣﺘﻤﺎل ﻛﻤﻲ‬
‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ را ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ ،‬اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﺎم را ﺑﺎور ﻛﺮد و اﻋﺘﻘﺎد ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻗﺎدر اﺳﺖ رﻓﺘﺎر ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر را ﻫﺪف ﭘﻴﻜﺎر ﻗﺮار داد‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪Ajzen, I., & Fishbein, M. (1980). Understanding attitudes and predicting social behavior. Englewood‬‬
‫‪Cliffs, NJ: Prentice-Hall.‬‬
‫‪Atkin, C. K. (1979). Research evidence on mass mediated health communication campaigns. In D. Nimmo‬‬
‫‪(Eds.), Communication yearbook 3 (pp. 655-668). New Brunswick, NJ: Transaction Press.‬‬
‫‪Atkin, C. K. (1981). Mass media information campaign effectiveness. In R. E. Rice & W. J. Paisley (Eds.),‬‬
‫‪Public communication campaigns (pp. 265-280). Beverly Hills: Sage.‬‬
‫‪Bandura, A. (1977a). Social learning theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.‬‬
‫‪Bandura, A. (1977b). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review,‬‬
‫‪84(2) , 191-215.‬‬
‫‪255‬‬
Bandura, A., Adams, N., & Beyer, J. (1977). Cognitive processes mediating behavioral change. Journal of
Personality and Social Psychology, 35(3), 125-139.
Beck, K. H., & Frankel, A. (1981). A conceptualization of threat communications and protective health
behavior. Social Psychology Quarterly, 44(3), 204-217.
Beck, K. H., & Lund, A. (1981). The effects of health threat seriousness and personal efficacy upon
intentions and behavior, Journal of Applied Social Psychology, 11(5), 401-415.
Blane, H. T., & Hewitt, L. E. (1980). Alcohol, public education, and mass media: An overview. Alcohol
Health and Research World, 5(1), 2-16.
Brehony, K. A., Frederiksen, L. W., & Solomon, L. J. (1984). Marketing principles and behavioral
medicine. In L. W. Frederiksen, L. J. Solomon, & K. A. Brehony (Eds.), Marketing health behavior:
Principles, techniques, and applications (pp. 3-22). New York: Plenum.
Cutlip, S. M., Center, A. H., & Broom, G. M. (1985). Effective public relations (6th ed.). Englewood
Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Flay, B. R. (1981). On improving the chances of mass media health promotion programs causing
meaningful changes in behavior. In M. Meyer (Ed.), Health education by television and radio (pp.
56٩١).ِ Munich: Saur.
Grunig, J. E., & Hunt, T. (1984). Managing public relations. New York: Holt, Rinehart & Winston.
Grunig, J. E., & Ipes, D. A. (1983). The anatomy of a campaign against drunk driving. Public Relations
Review, 9(2), 36-52.
Hovland, C. I., Janis, L., & Kelley, H. H. (1953). Communication and persuasion. New Haven: Yale
University Press.
Kleinot, M., & Rogers, R. (1982). Identifying effective components of alcohol misuse prevention
programs. Journal of Studies on Alcohol, 43(7), 802-811.
Maccoby, N., Farquhar, J., Wood, P., & Alexander, J. (1977). Reducing the risk of cardiovascular disease:
Effects of a community-based campaign on knowledge and behavior. Journal of community Health,
3(2), 100-114.
Maccoby, N., & Solomon, D. (1981). Heart disease prevention: Community studies. In R. E. Rice & W. J.
Paisley (Eds.), Public communication campaigns (pp. 105-125). Beverly Hills: Sage.
McGuire, W. (1981). Theoretical foundations of campaigns. In R. E. Rice & W. J. Paisley (Eds.), Public
communication campaigns (pp. 41-70). Beverly Hills: Sage.
National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism. (1981). Fourth special report to the U.S. Congress
on alcohol and health from the Secretary of Health and Human Services, January 1981. Washington,
DC: U.S. Government Printing Office.
Wallack, L. M. (1981). Mass media campaigns: The odds against finding behavior change. Health
Education Quarterly, 8(3), 209-260.
Wallack, L. M., & Barrows, D. C. (1981). Preventing alcohol problems in California: Evaluation of the
three year ``Winners'' program. Berkeley: University of California, School of Public Health.
256
‫‪19‬‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد اﻟﮕﻮي ﺗﻌﻤﻴﻢﻳﺎﻓﺘﻪ اﻗﻨﺎع در ﭘﮋوﻫﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﭘﻴﺘﺮ ك‪ .‬ﻫﺎﻣﻴﻠﺘﻮن‬
‫داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ ﭘﻴﺘﺴﺒﻮرگ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﺗﺒﺎط در ﭘﮋوﻫﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ اﻟﮕﻮي‬
‫ﺗﻌﻤﻴﻢﻳﺎﻓﺘﻪ اﻗﻨﺎع ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و رﻓﺘﺎري درﺑﺎره رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻟﮕﻮي ﻣﺰﺑﻮر در ﺣﻜﻢ‬
‫ﭘﺎﻳﻪاي ﺑﺮاي ﺗﺪوﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪاي ﭘﮋوﻫﺸﻲ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭼﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ از آن اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ اﺳﺖ از دﻳﮕﺮ اﺻﻼﺣﺎت ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﺎ ﺣﺪي ﻧﻘﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ را در ﻛﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﻮزهاي ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﻓﺮاﮔﺮد ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪،‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﺗﺪوﻳﻦ ﻃﺮحﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ اول رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ و ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺬﻛﻮر را ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ رواﺑﻂ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲزﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺑﺰاري ﭘﮋوﻫﺸﻲ را ﺑﺮاﺳﺎس اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻋﺎم از اﻗﻨﺎع ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺑﺰار ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده در‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﻼﺻﻪاي اﺳﺖ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ 5‬ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻛﻪ در‬
‫آﻧﻬﺎ اﺑﺰار ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻟﮕﻮي ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﺣﺮف اﺻﻠﻲ« ﻫﺮ ﭘﻴﻜﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻃﺮح ﺑﺮ رﻓﺘﺎر)ﻫﺎي( ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬درﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻨﺶﻫﺎي اﻳﻦ ﮔﺮوه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺸﺘﺮي ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ )ﻳﺎ ﻫﺮدو( را اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪257‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي اﺟﻤﺎﻟﻲ اﺧﻴﺮ ﻛﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ )ﻫﺎﻣﻴﻠﺘﻮن‪ (1986 ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرورزان رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﺑﺮاي‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺸﻜﻼت ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺧﻮدﺷﺎن از ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ را در ﺗﺪوﻳﻦ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎ ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺮي اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﺒﻂﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻳﺎ ارﺗﺒﺎﻃﻲ )ﻳﺎ ﻫﺮدو( ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺶ اﺛﺮﺑﺨﺶ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺪﻓﺪار ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﭘﻴﻜﺎر ﺑﻌﺪي را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫آورد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ‪ /‬رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﻟﮕﻮي ﺗﻌﻤﻴﻢﻳﺎﻓﺘﻪ‬

‫اﻟﮕﻮي اﻗﻨﺎع ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﻗﻨﺎع وﻓﺎدار ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اوﻻً ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻌﻀﻲ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﺤﺪودي را درﭘﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻛﻨﻨﺪه ﻛﻨﺶ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دو‪‬م اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻫﻴﭻ ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺟﻬﺖ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ را در ﺗﻤﺎم وﺿﻌﻴﺖﻫﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم اﻳﻨﻜﻪ روﻳﻜﺮد اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ اﻋﺘﺒﺎراﺗﻲ را ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺨﺶ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺳﻨﺠﺶ‬
‫ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻫﺪف را اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬روش ﺳﻨﺠﺶ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎ روش ﺳﻨﺠﺶ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ‪ ICAû‬ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ارﺗﺒﺎﻃﺎت درون ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮي اﻗﻨﺎع ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در اﻳﻦ ﻃﺮح روﻳﻜﺮدﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ رﻓﺘﺎري و ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ دارد‪) :‬اﻟﻒ( ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﻋﻨﺼﺮ رﻓﺘﺎري؛ )ب( ﻋﻨﺼﺮ دوﮔﺎﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫ﻣﺮﻛﺐ از ﻋﺎﻣﻞ اﻋﺘﻘﺎد‪/‬آﮔﺎﻫﻲ و ﻋﺎﻣﻞ ارزﺷﻲ‪/‬ﻋﺎﻃﻔﻲ؛ )ج( ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻳﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻘﺎﺻﺪ؛ و )د( ﻋﺎﻣﻞ درﮔﻴﺮي‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ اول ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷﺮﻃﻲﺷﺪن ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ و ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﻮل را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ رﻓﺘﺎر آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖﺷﺪه را اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ »ﻋﺎدت« اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻬﺎد ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﻌﻴﻦ را ﺷﻜﻞ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻫﻮل )‪ (1952‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖﺷﺪه اوﻟﻴﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺗﻘﻮﻳﺖﺷﺪه ﺑﻌﺪي ﻋﺎدت را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﺰار اﻧﺪازهﮔﻴﺮي [ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ] دﻓﻌﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ از ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده ﻣﻲﺷﻤﺎرد و ﺳﭙﺲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن را‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﭘﺮﻣﺼﺮف‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺻﻼً ﻣﺼﺮف ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ دو‪‬م روﻳﻜﺮد ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﻮل و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻤﻴﺖ )‪ (1982‬ﺗﻮﺿﻴﺢ داده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﻧﻈﺮي از‬
‫دو ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اوﻟﻲ ﺑﻌﺪ ﻋﻘﻴﺪه‪/‬ﻃﺮحﻫﺎ‪/‬ادراﻛﺎت اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻓﺮد ﺑﺮداﺷﺖ ﺧﻮد را از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬دو‪‬ﻣﻲ ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻨﺠﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ واﻛﻨﺸﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع را اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ دو ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ‬
‫رﻓﺘﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺳﻮم در اﻟﮕﻮ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻴﺎت را از ﻓﻴﺶﺑﻴﻦ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را از ﺑﺎﻧﺪورا ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آژن و ﻓﻴﺶﺑﻴﻦ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ »ﻧﻴﺖﻫﺎ« رﻓﺘﺎر آﻳﻨﺪه را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ زﻳﺎدي ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺖﻫﺎي اﻇﻬﺎرﺷﺪه ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ و‬
‫رﻓﺘﺎر آﻳﻨﺪه وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺎﻧﺪورا ﻧﻴﺰ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ اﻓﺮاد ﺑﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺼﻮري و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻠﻪ از رﻓﺘﺎر ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ‬
‫دارد‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ آﺧﺮ در اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﺑ‪‬ﻌﺪ درﮔﻴﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﻴﺎن ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﭘﺮدرﮔﻴﺮ و‬
‫ﻛﻢدرﮔﻴﺮ را ﺷﺮح دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻬﻢ درﺟﻪ ﭘﻴﮕﻴﺮي و ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮردﻧﻈﺮ از ﺳﻮي دو ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ اﻟﮕﻮي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮض ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر آﻳﻨﺪه ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬دو‪‬م اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪ درﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﻫﻢﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎ آن ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﺳﻮم‬
‫‪258‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻴﺎن ﻧﻴﺖ ﻓﺮد ﺑﺮاي ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻳﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺼﻮري‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻛﻨﻨﺪه رﻓﺘﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻬﺎرم اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫درﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ارﺗﺒﺎﻃﻲ آﻳﻨﺪه اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي درﺑﺎره ﺗﺪوﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي اﻟﮕﻮ و اﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻫﺮﻳﻚ از ﻋﻨﺎﺻﺮ را اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺸﺮﻳﺢ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪ /‬ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ‬

‫ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﻨﺞ ﻃﺮح رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪ /‬ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ ﮔﺮوه‬
‫»ﺑﻠﻴﻜﻲ« در ﺗﻮﻟﺴﺎ و اوﻛﻼﻫﻤﺎ ﻗﺮار داد آن را اﻣﻀﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻃﺮحﻫﺎ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﮕﺮش و ادراك ﻋﻤﻮﻣﻲ درﻗﺒﺎل‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ در اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺪوﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪﺑﺨﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪ /‬ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ در ﭘﻨﺞ ﺑﺨﺶ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪) :‬اﻟﻒ( اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و ﭘﺰﺷﻚ؛ )ب( آﮔﺎﻫﻲ از ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ و‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ آﻧﻬﺎ؛ )ج( ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺎرﻛﻨﺎن‪ ،‬ﺗﺴﻬﻴﻼت و ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﻠﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن؛ )د( ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﺑﺮاي ﻣﻌﺎﻟﺠﺎت ﺧﺎص ﺗﺮﺟﻴﺢ‬
‫داده ﻣﻲﺷﻮد؛ و )ه ( ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ‪ .1‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و ﭘﺰﺷﻚ در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ رﻓﺘﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ را از ﻟﺤﺎظ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و درﺻﻮرﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺸﺘﺮي درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺰﺷﻜﺎن‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬دادهﻫﺎي ﺣﺎﺻﻠﻪ از اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻣﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺳﻬﻢ ﻛﻨﻮﻧﻲ‬
‫ﺑﺎزار ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ را در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺿﻤﻨﺎً ﭘﺎﻳﻪاي ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﻤﺎران ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان اﺳﺘﻔﺎدهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻧﺤﺼﺎري ﻳﻚ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻳﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎدهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﭼﻨﺪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪ .‬اﻟﮕﻮﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﺪﻣﺎت از ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻮﻳﺘﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺸﺘﺮي در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺎت ﺧﺎص ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ‪ .2‬آﮔﺎﻫﻲ از ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و ارزﻳﺎﺑﻲ آن‪ .‬در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﭘﺮﺳﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ از‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ آﮔﺎه اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ اﻇﻬﺎر دارد ﻛﻪ از اراﺋﻪ آن ﺧﺪﻣﺎت در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﻄﻠﻊ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎﻳﺪ از وي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ آن ﺧﺪﻣﺎت را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫دادهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ اﺳﺖ از ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﻲ از ﺧﺪﻣﺎت در اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺤﻠﻲ‪ .‬از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ آﻳﺎ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ ﻧﻪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ ارزﻳﺎﺑﻲ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﺧﺪﻣﺎت را ﺑﺮ روي ﻣﻘﻴﺎس ‪ 5‬درﺟﻪاي ﻟﻴﻜﺮت ﮔﻮﻧﻪ از »ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻋﺎﻟﻲ« ﺗﺎ »ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﺎزل« ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ‪ .3‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺎرﻛﻨﺎن‪ ،‬ﺗﺴﻬﻴﻼت و ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﻠﻲ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ اول اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ادراكﻫﺎي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ از ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎران ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎرآزﻣﻮدﮔﻲ و ﻣﻴﺰان ﻋﻼﻗﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺑﺮرﺳﻲ ادراك ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ را درﺑﺎره ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﻛﺎرﻛﻨﺎن و ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺨﺼﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎران را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫ﻣﺸﺘﺮي اﻣﻜﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﭼﻪ دﺳﺘﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻛﺎرﻛﻨﺎن در ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺑﺮرﺳﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎران‪ ،‬ﭘﺰﺷﻜﺎن و ﻛﺎرﻛﻨﺎن دﻓﺘﺮي ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ از ﻟﺤﺎظ ﺳﻄﺢ ﻛﻴﻔﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐﺑﻮدن آن ﺑﺮاي درﻣﺎن و ﺑﺮﺧﻮرداري از ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺟﺪﻳﺪ و درﺧﻮر روز‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻮد‪ .‬ارزﻳﺎﺑﻲ از ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﻠﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد آﻳﺎ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﻼً ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺤﻠﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬
‫‪259‬‬
‫ﺑﺨﺶ ‪ .4‬اﺳﺘﻔﺎده آﻳﻨﺪه از ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺎت ﺧﺎص‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ درﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻳﺎ ﻫﺮﻳﻚ از اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻴﺎزي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬از ﻛﺪام ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺮاي درﻣﺎنﻫﺎي ﺧﺎص اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺧﺪﻣﺎت ﺧﺎﺻﻲ را ﻛﻪ در ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﺘﺮي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺸﺘﺮك اراﺋﻪﺷﺪه در‬
‫ﺗﻤﺎم ﭘﻨﺞ ﻃﺮح اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺟﺮاﺣﻲ ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﺟﺮاﺣﻲ ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻓﻮرﻳﺖﻫﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ )اورژاﻧﺲ(‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت زﻧﺎن‬
‫و زاﻳﻤﺎن و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻴﻤﺎران ﺳﺮﭘﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ‪ .5‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ دادهﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪،‬‬
‫از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد اﻃﻼﻋﺎت زﻳﺮ را اراﺋﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪) :‬اﻟﻒ( آﻳﺎ ﻫﻴﭻﻳﻚ از ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪) ،‬ب( ﭼﻪ ﻣﺪت‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪) ،‬ج( ﺳﻦ‪) ،‬د( ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﻲ اﻃﻼﻋﺎت راﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و )ه ( ﻣﻜﺎن‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن در ﺑﺎزار‬
‫رﺳﺎﻧﻪاي ﻛﻮﭼﻜﻲ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﺪ ﭘﺮﺳﺶ درﺑﺎره اﺳﺘﻔﺎده از رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ در ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪ /‬ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي اﻗﻨﺎع‬

‫ﻋﻨﺼﺮ ‪ .1‬ﺗﻘﻮﻳﺖ رﻓﺘﺎري‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ اول در اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲﻧﻬﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻓﺮاد درﺑﺎره ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﻔﻴﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻫﻢ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻃﺮح ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ دادهﻫﺎي‬
‫ﻗﺴﻤﺖ اول )ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﻮرد ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و ﭘﺰﺷﻚ( ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﺳﻨﺠﺸﻲ ﻗﺴﻤﺖ دو‪‬م و ﺳﻮم ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ از ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬درﺟﻪ رﺿﺎﻳﺖ از ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪) :‬اﻟﻒ( ﺑﻴﻤﺎران ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‪،‬‬
‫)ب( ﺑﻴﻤﺎران ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ و )ج( ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻫﻴﭻ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫اﻣﻜﺎن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻌﺪاد ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎ )ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚﺑﺎر ﻣﺮاﺟﻌﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻮع درﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ( روﻧﺪ رﺿﺎﻳﺖ را در درون اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫دادهﻫﺎي ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه از ﺑﺨﺶﻫﺎي دو‪‬م‪ ،‬ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻫﻢ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ را ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﻤﺎران ﺳﺎﺑﻖ آﻧﻬﺎ را ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺰا ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ‪ 5‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﺠﺎمﺷﺪه ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺨﺶ‬
‫ﻓﻮرﻳﺖﻫﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ در ﻫﺮ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻓﻮرﻳﺖﻫﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ در ﺳﻪ ﻣﻮرد ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﻣﻄﻠﻮب و در دو ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮاي ﺑﻴﻤﺎران ﻗﺒﻠﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺧﺪﻣﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻮل )‪ (1969‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻛﻴﺴﻠﺮ‪ ،‬ﻛﺎﻟﻴﻨﺰ و ﻣﻴﻠﺮ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﺜﺒﺖ اوﻟﻴﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﺑﻌﺪي در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻋﺎدتﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده ﺗﺄﺛﻴﺮ دارﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻋﺪه زﻳﺎدي در ﺑﺪو ورود از ﺑﺨﺶ‬
‫ﻓﻮرﻳﺖﻫﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻋﺎﻣﻠﻲ در ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻠﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻴﻤﺎران ﻗﺒﻞ از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﭘﺰﺷﻜﻲ را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ »ﭘﺬﻳﺮش« را ﻃﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﮔﺰارش آن در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ آﻣﺪه ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ روشﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮش ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ ﻧﺎزل ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ‪ .2‬ﺑﺎورﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎ‪ .‬اﻣﺮ ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ از‬
‫ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ آﮔﺎﻫﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ دو‪‬م )آﮔﺎﻫﻲ از ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و ارزﻳﺎﺑﻲ آن( ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً اﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮ را‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺳﻮم )ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺎرﻛﻨﺎن‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت و ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﻠﻲ( ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺰان اﻃﻼع ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن را از‬
‫ﺗﺴﻬﻴﻼت وﺗﺠﻬﻴﺰات ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﻲﺳﻨﺠﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶﻫﺎي دو‪‬م و ﺳﻮم دادهﻫﺎﻳﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ و ﻋﻘﻴﺪه ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻳﻚ ﻣﻘﻴﺎس ﭘﻨﺞ درﺟﻪاي از ﻧﻮع ﻟﻴﻜﺮت‬
‫را در ﺗﻤﺎم ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎﻳﺴﻪﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪﻫﺎي ﺗﻮزﻳﻊ [‬
‫‪260‬‬
‫ﺻﻔﺎت ] ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﻮزﻳﻊ ] ﺻﻔﺎت [ ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ زﻳﺎد ﻣﺸﻬﻮد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي دارد‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ اﻏﻠﺐ در اﻃﺮاف درﺟﻪ ‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 3/5‬ﺟﻤﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮارد ﺑﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺠﻤﻊ دوﻗﻠﻪاي‬
‫ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻣﺴﺎﻋﺪ و ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻢ زﻳﺎد ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي »ﺧﻨﺜﻲ« اﺳﺖ‪.‬‬
‫دادهﻫﺎي اﻳﻦ ﺑﺨﺶ در ﺗﺪوﻳﻦ ﻫﺪفﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺧﺎص ﺑﺮاي ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﺧﻴﺮاً در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ در ﻃﻮل ﻳﻚ دوره ‪2‬ﺳﺎﻟﻪ آﮔﺎﻫﻲ ﻋﻤﻮم از ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺗﺎ ‪ 30‬درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‬
‫اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺴﺒﺖ داد اﻣﺎ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺸﺘﺮي ﻣﻬﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ‪ .3‬ﻗﺼﺪ رﻓﺘﺎر آﻳﻨﺪه‪ .‬ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺳﻨﺠﺶ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻗﺼﺪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬دادهﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ‬
‫ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻣﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ را ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﺪﻣﺎت ﺧﺎص ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده آﻳﻨﺪه در‬
‫ﻫﺮﻳﻚ از ﭘﻨﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﻴﺪ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ و ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺮاﺟﻌﺎن ﻗﺮار داد ﻛﻪ‬
‫ﻣﺤﺘﻤﻞﺗﺮﻳﻦ ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻮرد ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن را ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد‪ .‬ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻤﻴﻦ دادهﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺤﺘﻤﻞﺗﺮﻳﻦ ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ از‬
‫رﻗﻴﺒﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫دادهﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﺮاﺟﻌﺎﻧﻲ ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻬﻴﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي درازﻣﺪت ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز و اﺳﺘﺤﻜﺎم ﺑﺎزار ﺑﺎﻟﻘﻮه اﻳﻦ ﺧﺪﻣﺎت در ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺧﺎص‪ ،‬ﻗﻄﻊ آن ﻳﺎ‬
‫اﺿﺎﻓﻪﻛﺮدن ﺧﺪﻣﺎت ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ ﺣﻴﺎﺗﻲ دارد‪ .‬دادهﻫﺎ ﺿﻤﻨﺎً ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎي اﺻﻠﻲ رﻗﻴﺐ ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺎت ﺧﺎص ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﻲآورد‪ .‬ﻣﺮاﺟﻌﺎن اﻏﻠﺐ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺮوه ﻓﺮﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺧﺎص را ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي‬
‫ﻫﺪف ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬ﻣﻜﺮر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺪف رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮازﻳﺎﻓﺘﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺒﺶ‪ ،‬ﻫﺮدو ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آن را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬دادهﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ آن دﺳﺘﻪ از ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻮردﻧﻴﺎز‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻧﻴﺰ ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻫﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ‪ .4‬درﮔﻴﺮي‪ .‬ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬اﻫﻤﻴﺖ ﺳﻄﻮح درﮔﻴﺮي ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎن در اﻳﺠﺎد‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در اﻳﻦ ﻃﺮح‪ ،‬ﺑﻪ دو ﻃﺮﻳﻖ درﮔﻴﺮي را ﻣﻲﺳﻨﺠﺪ‪ .‬اول ﺑﺨﺶ‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎﻧﻲ را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن را »ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ«‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﮔﺰارش ﻫﺎﻣﻴﻠﺘﻮن )‪(1985‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻛﺎرﻣﻨﺪ ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻄﺢ درﮔﻴﺮي در ﺳﺎزﻣﺎن را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬دو‪‬م ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ درﺑﺎره ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺷﺎﺧﺼﻲ‬
‫ﺑﺮاي درﮔﻴﺮي ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻳﻦ دو ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ ﭘﺮدرﮔﻴﺮ ﻳﺎ ﻛﻢدرﮔﻴﺮ را ﭘﺪﻳﺪ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ در ﻣﻴﺰان آﮔﺎﻫﻲ و ارزﻳﺎﺑﻲ و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺮاي‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮﺻﻴﻒ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬درﺑﺎره واﻛﻨﺶ ﮔﺮوهﻫﺎي ﭘﺮدرﮔﻴﺮ و‬
‫ﻛﻢدرﮔﻴﺮ ﺑﻪ اﻧﻮاع ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ راﻫﺒﺮدي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ـ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮﻳﻚ از ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﮕﺮش اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ را ﻣﻲﺳﻨﺠﺪ و ﻫﺪف از ﺗﺪوﻳﻦ آن ﻣﻨﻌﻜﺲﺳﺎﺧﺘﻦ اﻟﮕﻮي‬
‫ﺗﻌﻤﻴﻢﻳﺎﻓﺘﻪاي از اﻗﻨﺎع اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ رﻓﺘﺎر اﺳﺘﻔﺎده آﻳﻨﺪه از ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺳﻄﻮح آﮔﺎﻫﻲ از ﺧﺪﻣﺎت و ارزﻳﺎﺑﻲ آن‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺎرﻛﻨﺎن‪ ،‬ﺗﺴﻬﻴﻼت و ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و ﻣﻴﺰان‬
‫درﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ ﻫﺮﻳﻚ از ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻟﮕﻮي اﻗﻨﺎع ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪاي ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻨﺞ ﺑﺨﺶ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ اﺑﺰار ﺑﺮرﺳﻲ از‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﻮارد ﭘﺬﻳﺮش ﻗﺒﻠﻲ ﺧﻮد را در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻴﺰان آﮔﺎﻫﻲ ﺧﻮد را از ﺧﺪﻣﺎت ﺧﺎص و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را درﺑﺎره‬
‫‪261‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬ارزﺷﻴﺎﺑﻲ ادراﻛﻲ ﺧﻮد را از ﻛﺎرﻛﻨﺎن‪ ،‬ﺗﺴﻬﻴﻼت و ﺷﻬﺮت ﻛﻠﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﮔﺰارش ﻛﻨﻨﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻨﺘﺨﺐ اﻧﻮاع ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﭘﻨﺞ ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﻲ را ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ آن را ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ و روﻧﺪﻫﺎ‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﮔﺰارشﺷﺪه در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎي ﮔﺮدآوري ﺷﺪه از ﭘﻨﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻧﺠﺎم آﻧﻬﺎ از ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﺬﻛﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻛﻞ اﻓﺮاد ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ )‪ (N‬در ﭘﻨﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻴﺶ از ‪ 2000‬ﻧﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮيﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ درﭘﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ اﺳﺖ و ﺑﺮ آزﻣﻮنﻫﺎي آﻣﺎري ﻣﺘﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ روﻧﺪﻫﺎي ﺑﺪﻳﻬﻲ را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ درﺻﻮرت اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ وﺟﻮد ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻇﺮﻳﻒ در ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ اﺑﺰار ﺑﺎ‬
‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺧﺎص ﻫﺮ ﻣﺸﺘﺮي ﺗﻄﺒﻴﻖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن داﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ] ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻫﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ [ از ﺟﻬﺖ ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖﺷﺪه‪ ،‬اﻧﻮاع ﮔﺮوهﻫﺎي ﻛﺎرﻛﻨﺎن و در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد در ﺑﺨﺶ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺻﻠﻲ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ‬
‫در ﻫﺮ ﭘﻨﺞ ﻃﺮح ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ درﻧﻈﺮداﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻛﻠﻲ زﻳﺮ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺗﻨﻮع در اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن اﻧﺪك اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺶ از ‪ 70‬درﺻﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن در اﻳﻦ ﭘﻨﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم درﻣﺎنﻫﺎي ﺧﻮد از ﻳﻚ‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‪ .‬اول اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺰﺷﻜﺎن ﺗﻤﺎﻳﻞ دارﻧﺪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎران ﺧﻮد ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دو‪‬م ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻜﺎﻧﻲ در اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻗﻮي اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮم ﻫﻤﻪ‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺳﻮي ﺑﻴﻤﺎران ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺜﺒﺖ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‬
‫ﻳﻜﺒﺎر ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎري از ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﻛﺴﺐ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺗﺴﻬﻴﻼت اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎل ﺳﻜﻮﻧﺖ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬وﻳﮋﮔﻲ ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ »ﺳﺎلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدهاﻳﺪ« ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲ را ﺑﻪدﺳﺖ داد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚﺳﺎل در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳﻜﻮﻧﺖ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﻲﺷﺎن از ﺧﺪﻣﺎت اراﺋﻪﺷﺪه از ﺳﻮي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﭘﺎﺋﻴﻦ و ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎﺷﺎن درﺑﺎره ﺗﻤﺎﻣﻲ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﺎ‬
‫ﺧﻨﺜﻲ ﺑﻮد‪ .‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻳﻚﺳﺎل ﺗﻔﺎوت در آرا و ﻋﻘﺎﻳﺪ اﻧﺪك ﺑﻮد‪ .‬داﻣﻨﻪ اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي ‪3‬ــ‪ 1‬ﺳﺎل از دﻳﮕﺮ‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﺎﻛﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ دو ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت آﻣﺎري ﺧﻮد ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ روي‬
‫ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮدادن رﻓﺘﺎر اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن اﺣﺘﻤﺎﻻً وﻇﻴﻔﻪاي دﺷﻮارﺗﺮ از ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ رﻓﺘﺎر اوﻟﻴﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺗﻔﺎوت ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎدي از ﻧﻈﺮ ﺳﻄﻮح آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻴﻦ ﺧﺪﻣﺎت ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ )ﻣﺜﻼً ﺟﺮاﺣﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻓﻮرﻳﺖﻫﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ و ﻏﻴﺮه( و‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺟﺪﻳﺪﺗﺮ وﺟﻮد دارد ﻣﺜﻞ ﺟﺮاﺣﻲ ﻳﻚروزه‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ـ درﻣﺎﻧﻲ در ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﺨﺖ آوﻧﮕﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺰان آﮔﺎﻫﻲ از ﺧﺪﻣﺎت ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ‪ 85‬درﺻﺪ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ آﮔﺎﻫﻲ از ﺑﻌﻀﻲ ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪5‬درﺻﺪ‬
‫ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫درﮔﻴﺮي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻗﻮي در ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ آﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﭘﺮدرﮔﻴﺮ در ﻫﺮﻳﻚ از ﭘﻨﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻌﻨﺎداري اﻃﻼع ﺑﻴﺸﺘﺮي از‬
‫ﻫﻤﻪ ﺧﺪﻣﺎت داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ اﻇﻬﺎر ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت درﺑﺎره ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن اﻏﻠﺐ از رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫‪262‬‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﻣﺆﻳﺪ اﻟﮕﻮي ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪ (1984‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﭘﺮدرﮔﻴﺮ‬
‫ﻓﻌﺎﻻﻧﻪﺗﺮ ﺑﻪ ﺟﺴﺖوﺟﻮي اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و درﻗﻴﺎس ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻛﻢدرﮔﻴﺮ ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﺗﻼش ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺻﺮف ﻛﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫درﺑﺎره ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮔﺮوه ﻛﻢدرﮔﻴﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺑﺮاي ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي‬
‫آﮔﺎﻫﻲدﻫﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه و ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻗﺎﺑﻞ درك اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﻴﺎمﻫﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻄﻮح‬
‫درﮔﻴﺮي ﺣﻮزه ﺟﺎﻟﺒﻲ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ درﺑﺎره ﻧﮕﺮشﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺮﻗﺪر ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي درﺑﺎره ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﺑﻪ ﻣﻨﺘﻬﺎيدرﺟﻪ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﻴﻦ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﭘﺮاﻃﻼع و ﻛﻢاﻃﻼع ﺑﺮ روي‬
‫ﻣﻘﻴﺎس ‪ 5‬درﺟﻪاي از ‪ 0/2‬ﺗﺎ ‪ 2/5‬درﺟﻪ اﻣﺘﺪاد ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺖ ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﭘﺎﺳﺦ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ اﻃﻼﻋﺎت ارﺗﺒﺎط ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻗﺮاﻳﻨﻲ ﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ اﻳﻦ ﻗﺮاﻳﻦ ﻗﻮي ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺮدم را از ﺧﺪﻣﺎت ﺧﻮد آﮔﺎه ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻧﺪ ﭼﻨﺪ ﻧﻮع ﺑ‪‬ﻌﺪ اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﻮد‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﻛﻢ اﻃﻼعﺗﺮﻳﻦ ﮔﺮوه ﻓﺮﻋﻲ در ﺗﻤﺎم ﭘﻨﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲآور اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﻣﺴﻦﺗﺮ و اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﻣﺤﻞﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻴﺶ از ‪ 10‬ﺳﺎل زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن اﻇﻬﺎر ﻣﻲداﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮ ادراكﻫﺎ و ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﺧﻮد را‬
‫ﭘﻴﺶ از ﻋﺮﺿﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻓﺮاد در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﻤﻮل اﻳﻦ ﻃﺮح ﺑﻮدﻧﺪ در ﻣﻌﺮض »ﻧﮕﺮش ﻗﺎﻟﺒﻲ ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ« ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﻣﺴﻦﺗﺮ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .6‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻓﺮﻋﻲ از ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻣﻬﺎرت زﻳﺎدي را ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺷﺨﺼﻲ زﻳﺎدي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﺮوه‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺎران از ﻫﻤﻪ ﻗﻮيﺗﺮ و در ﻣﻮرد ﭘﺰﺷﻜﺎن از ﻫﻤﻪ ﺿﻌﻴﻒﺗﺮ ﻣﺼﺪاق داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ راهﻫﺎي ﺟﺎﻟﺒﻲ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﺮاﮔﺮدي اﺳﻨﺎدي وﺟﻮد‬
‫دارد ﻛﻪ ﻫﺮدو ﺑﻌﺪ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲدﻫﺪ ﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﻣﺮاﻗﺒﺖﻫﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﻪ از ﺗﺨﺼﺺ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪،‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎران ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .7‬در ﭼﻬﺎر ﻣﻮرد از ﭘﻨﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻃﺮح‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬اﻓﺮاد را ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺗﺴﻬﻴﻼت‬
‫ﻳﺎ ﺗﺠﻬﻴﺰات رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ د راﻳﻦ ﻃﺮحﻫﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺔ ﭘﻨﺞ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﺑﺎ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺑﺰرگﺗﺮ ﺷﻬﺮي ﺟﺎﻟﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ ﻃﺮحﻫﺎ ﺑﻴﻨﺸﻲ در رﻓﺘﺎر اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶ آﺧﺮ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآوري ﻛﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺑﺎﻻ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺎﻳﻪاي ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ رﺳﻤﻲﺗﺮ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار‬
‫دﻫﻴﻢ‪ ،‬آنوﻗﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻧﻴﺎز ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺎﻳﻪ آﻣﺎري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮرﺳﻲ در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫‪263‬‬
‫دادهﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪاي ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬

‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﺑﻴﻤﺎران ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻧﺪ در ﺗﻼش ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺴﺎبﻫﺎي آﻣﺎري ﺧﻮد‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺘﻨﻮعﺗﺮي را ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺿﺮوريﺗﺮﻳﻦ ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻴﻤﺎران ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎران در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎي رﻗﻴﺐ از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﺪﻣﺎت ﺟﺪﻳﺪ در ﺻﻮرت‬
‫ﻋﺮﺿﻪ آن دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻤﺎﻣﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ دادهﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ـ ﻣﻨﻔﻌﺖ را ﺑﻪﻋﻤﻞ‬
‫آورد‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﮋوﻫﺶ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻋﺮﺿﻪﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮي از ﻳﻚ ﻗﺎﻟﺐ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺸﺨﺺﻛﺮدن اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ و از ﭼﻪ ﻣﺠﺮاﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻀﻤﻮن ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ادراك ذﻫﻨﻲ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻮردﻧﻈﺮ در ﻗﺒﺎل ﻣﺮاﺟﻌﺎن ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و ﻫﺪفﻫﺎي‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ آﻳﺎ ﻧﻴﺎز اوﻟﻴﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺗﻐﻴﻴﺮ در ارزﺷﻴﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬ﺧﺪﻣﺎت ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﭘﻴﻜﺎري اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ آﻏﺎز ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ادراك ﻣﻨﻔﻲ ﺧﺪﻣﺎت ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮح ﺗﻐﻴﻴﺮ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺘﻮار ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺎﺳﻲ دارد‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﺎص راﻫﺒﺮد ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻢ از اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻫﻢ از دادهﻫﺎي روانﻧﮕﺎﺷﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺳﺮوﻛﺎرداﺷﺘﻦ ﺑﺎ‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻳﻚﺳﻮﻳﮕﻲ ﻧﮕﺮشﻫﺎ و ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و رﻗﻴﺒﺎن آن‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺴﺘﻪ در ﺗﻮﺳﻌﻪ راﻫﺒﺮد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻮع دﻋﻮتﻫﺎ‪ ،‬ﻃﻮل ﭘﻴﺎمﻫﺎ و ﻣﺠﺎري ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﺎص ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻫﺪفﻫﺎي ﭘﻴﻜﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬دو‪‬ﻣﻴﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺮاﺳﺎس اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺗﻼش ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻃﺮح ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي‪ ،‬دادهﻫﺎ ﺣﺎﻛﻲ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰﻛﺮدن ﭘﻴﻜﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺣﻮزه‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺤﺪودي اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﻮزه ﻋﺪه زﻳﺎدي از ﻣﺮدم ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎً درازي را ﻃﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﺧﺪﻣﺎت ﺟﺪﻳﺪي ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺳﺮﮔﺮم ﺗﻮﺳﻌﻪ آن ﺑﻮد ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻧﻈﺮات اﻓﺮاد درﺑﺎره ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن از ﺧﻨﺜﻲ ﺗﺎ ﻣﺜﺒﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻫﻴﭻ اﻟﮕﻮي ﻣﻨﺴﺠﻤﻲ در ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺧﺎص ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﭘﺰﺷﻜﻲ رﻗﻴﺐ دراﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺠﺎري ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺤﺘﻮاي ﭘﻴﺎم‪ ،‬ﻋﺎدتﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻮردﻧﻈﺮ و ﺳﻄﺢ درﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬از‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ درﺑﺎره اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر رﺳﺎﻧﺪن اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭘﻴﺎم ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ راﻫﺒﺮد ﺧﺮﻳﺪ رﺳﺎﻧﻪاي‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن اﻏﻠﺐ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﺰﻳﻨﻪ در ازاي دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪ از رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ و ﭘﻮل ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪264‬‬
‫از ﺳﻄﻮح درﮔﻴﺮي ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﭘﻴﺎم اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﺮوﻧﻴﮓ و ﻫﺎﻧﺖ )‪(1984‬‬
‫ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻛﻢدرﮔﻴﺮ ﺗﻼش زﻳﺎدي ﺻﺮف ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه در ﻣﺠﺮاﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻧﺮژي زﻳﺎدي را ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﭼﻬﺮه ﺑﻪ ﭼﻬﺮه ﻗﺎﻟﺒﻲ اﻗﻨﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪاي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻏﻴﺮرﺳﺎﻧﻪاي ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎهﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ و ﻣﻌﺎﻳﻨﺎت ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮاي‬
‫ورزﺷﻜﺎران دﺑﻴﺮﺳﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻏﻴﺮرﺳﺎﻧﻪاي ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﭘﮋوﻫﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻌﻨﺎداري اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل را اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﻲداد ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎر در آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ از آن ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬دادهﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻮرﻳﺖﻫﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻏﺎﻟﺒﺎً‬
‫اوﻟﻴﻦ ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ را ﭘﺪﻳﺪ آورد ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت ﭘﻴﺶﭘﺬﻳﺮﺷﻲ ﺗﻬﻴﻪ و ﺑﺮاي ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن اﻃﻼﻋﺎت را در راﻳﺎﻧﻪ وارد ﻣﻲﻛﺮد و‬
‫ﻛﺎرت ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﺘﺮي ﺧﻮد ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ در ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﺬﻳﺮش ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎور ﺑﻴﻤﺎر در اﺗﺎق ﻓﻮرﻳﺖ ﭘﺰﺷﻜﻲ و ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺬﻳﺮش ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫اﻓﺮاد ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻏﻴﺮﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺳﻌﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد اﺿﻄﺮاب ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻮرﻳﺖﻫﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻃﺮح‬
‫ﺑﺎزدﻳﺪ ﺑﻴﻤﺎر »‪ «CEO‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ در ﻃﻮل اﻳﻦ‬
‫ﮔﻔﺖوﮔﻮﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻧﺮﺳﻴﺪ ﺻﻮرت ﺣﺴﺎب ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﺸﺘﺮي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮي ﺑﺮاي ﺑﻴﻤﺎران ﻳﺎ ﺑﻴﻤﺎران آﻳﻨﺪه ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﺪ )ﻋﻨﺼﺮ رﻓﺘﺎري(‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ از ﺧﺪﻣﺎت )ﻋﻨﺼﺮ ﻋﻘﻴﺪه( اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎي ﻣﺜﺒﺘﻲ از ﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬ﻛﺎرﻛﻨﺎن و ﺗﺴﻬﻴﻼت اﻳﺠﺎد ﺷﻮد )ﻋﻨﺼﺮ ﻋﺎﻃﻔﻲ( ﻳﺎ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل را ﻛﻪ ﻣﺸﺘﺮي آن ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن را‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻮد )ﻋﻨﺼﺮ ﻗﺼﺪ(‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﺗﻌﻤﻴﻢﻳﺎﻓﺘﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ــ اﻗﻨﺎﻋﻲ ﻣﺴﻴﺮ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪاي ﺑﺮاي ﺟﻤﻊآوري اﻃﻼﻋﺎت و‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد آن در اﻳﺠﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺛﺮﺑﺨﺶ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻓﺮاﮔﺮدي ﺟﻤﻊﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در آن ﻫﺮﻳﻚ از ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ وﺻﻒ آن رﻓﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺴﺎوي در ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎدهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻫﺮﻳﻚ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻓﺮدي ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬زﻳﺮا اﻟﮕﻮي‬
‫واﺣﺪي از اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮي را ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺿﺮورت ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭘﻴﻜﺎر رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻗﺒﻞ از ﭘﻴﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺘﻮار ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻻزم اﺳﺖ از ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲ ﻧﻈﺮي ﭘﻴﻜﺎر را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪Ajzen, I., & Fishbein, M. (1980). Understanding attitudes and predicting social behavior. Englewood‬‬
‫‪Cliffs, NJ: Prentice-Hall.‬‬
‫‪Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review,‬‬
‫‪84(2), 191-215.‬‬
‫‪Grunig, J. E., & Hunt, T. (1984). Managing public relations. New York: Holt, Rinehart & Winston.‬‬
‫‪265‬‬
Hamilton, P. K. (1985). A quantitative analysis of the effects of perceived employee attitudes on public
opinion. Paper presented to the International Communication Association convention, Honolulu, HI.
Hull, C. L. (1952). A behavior system. New Haven, CT: Yale University Press.
Kiesler, C. A., Collins, B. E., & Miller, N. (1969). Attitude change: A critical analysis of theorietical
approaches. New York: Wiley.
Smith, M. J. (1982). Persuasion and human action: A review and critique of social influence theories.
Belmont, CA: Wadsworth.
266
‫واژهﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻓﺎرﺳﻲ ـ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬
discrepancies in meanings ‫اﺧﺘﻼﻓﺎت در ﻣﻌﺎﻧﻲ‬ doctrines ‫آﺋﻴﻦﻫﺎ‬

self-identities ‫اﺧﺘﻴﺎردار‬ Apollonians ‫آﭘﻮﻟﻮﻧﻲﻫﺎ‬
Communication ethics ‫اﺧﻼق ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬ ‫آزﻣﻮن اﻧﺪرﻳﺎﻓﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
the ethic of objectivity ‫اﺧﻼق ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ‬ Thematic Apperception Test
chi-square test ‫آزﻣﻮن ﻣﺠﺬور ﻛﻲ‬
Business ethics ‫اﺧﻼق ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر‬
nonparametric tests ‫آزﻣﻮنﻫﺎي ﻏﻴﺮﭘﺎراﻣﺘﺮي‬
perception ‫ادراك‬
response threshold ‫آﺳﺘﺎﻧﻪ واﻛﻨﺶ‬
sensing perceivers ‫ادراكﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﺴﻲ‬
familiarity ‫آﺷﻨﺎﻳﻲ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺗﺮساﻧﮕﻴﺰ‬
fear-arousing communication organizational intelligence ‫آﮔﺎﻫﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﭼﻬﺮه ﺑﻪ ﭼﻬﺮه‬ corporate America ‫آﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﺮﻛﺘﻲ‬
face to face communication dominant coalition ‫اﺋﺘﻼف ﻣﺴﻠﻂ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻴﺎن ﺷﺨﺼﻲ‬
primitive ‫اﺑﺘﺪاﻳﻲ‬
interpersonal communication
‫اﺑﺘﻜﺎر دﻓﺎع اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻴﺎنﻓﺮدي‬
Strategic Defense Initiative
interpersonal communications
conceptual tools ‫اﺑﺰارﻫﺎي ادراﻛﻲ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻴﺎن ﻓﺮدي‬
means control ‫اﺑﺰارﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬
interpersonal communication
mediated communication ‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت واﺳﻄﻪاي‬ communicating ‫اﺑﻼغ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﭘﺨﺶ رادﻳﻮﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ‬ Epimetheans ‫اﭘﻴﻤﺘﻪايﻫﺎ‬
Communications and Broadcasting Normal ‫ زﻧﺪﮔﻲ در ﻛﻨﺎر ﻓﻦآوريﻫﺎي ﭘﺮﺧﻄﺮ‬:‫اﺗﻔﺎﻗﺎت ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﻫﻨﺮﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪاي‬ Accidents: Living with High Risk
Communications and Media Arts Technologies
crisis communication ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺤﺮان‬ justification ‫اﺛﺒﺎت درﺳﺘﻲ‬
reciprocal communication ‫ارﺗﺒﺎط دوﺳﻮﻳﻪ‬ ‫اﺛﺒﺎتﮔﺮاﻳﻲ ﻋﻠﻤﻲ‬
languaging ‫ارﺗﺒﺎط زﺑﺎﻧﻲ‬ scientific positivist paradigm
persuasive effectiveness ‫اﺛﺮ ﺑﺨﺸﻲ اﻗﻨﺎع‬
communicators ‫ارﺗﺒﺎطﮔﺮان‬
cumulative effect ‫اﺛﺮ ﺗﺮاﻛﻤﻲ‬
dialogic communication ‫ارﺗﺒﺎط ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدي‬
Collectivity ‫اﺟﺘﻤﺎع‬
disachronic communication ‫ارﺗﺒﺎط ﻧﺎﻫﻤﺰﻣﺎن‬
consensus ‫اﺟﻤﺎع‬
relational communication ‫ارﺗﺒﺎط ﻧﺴﺒﺘﻲ‬
perceived consensus ‫اﺟﻤﺎع ادراﻛﻲ‬
Sp Communication ‫ارﺗﺒﺎط وﻳﮋه‬
consensus-building ‫اﺟﻤﺎعﺳﺎزي‬
synchronic communication ‫ارﺗﺒﺎط ﻫﻤﺰﻣﺎن‬
feeling ‫اﺣﺴﺎس‬
personal references ‫ارﺟﺎعﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ‬
secondary feelings ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ‬
instrumental values ‫ارزشﻫﺎي اﺑﺰاري‬
intuitive feelers ‫اﺣﺴﺎﺳﻲﻫﺎي ﺷﻬﻮدي‬
267
Alcoholics Anonymous ‫اﻟﻜﻠﻲﻫﺎي ﮔﻤﻨﺎم‬ terminal values ‫ارزشﻫﺎي ﻧﻬﺎﻳﻲ‬
paradigm ‫اﻟﮕﻮ‬ role sending ‫ارﺳﺎل ﻧﻘﺶ‬
model builder ‫اﻟﮕﻮﭘﺮداز‬ ‫از ﺗﺒﻬﻜﺎري اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻜﺎﻫﻴﺪ‬
model building ‫اﻟﮕﻮﺳﺎزي‬ Take a Bite Out Of Crime
hired arguers ‫اﺳﺘﺪﻻﻟﻴﺎن ﻣﺰدور‬
live modeling ‫اﻟﮕﻮﺳﺎزي ﻓﻌﺎل‬
uses and gratification ‫اﺳﺘﻔﺎده و ﺧﺸﻨﻮدي‬
participant modling ‫اﻟﮕﻮﺳﺎزي ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه‬
organizational autonomy ‫اﺳﺘﻘﻼل ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
standardized patterns ‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺿﺎﺑﻄﻪﻣﻨﺪي‬
understanding ‫اﺳﺘﻨﺒﺎط‬
‫اﻟﮕﻮي اﺛﺮﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت دوﻣﻴﻨﻮ‬
domino model of communication effects inferred ‫اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ‬
Bernays paradigm ‫اﻟﮕﻮي ﺑﺮﻧﻴﺰ‬ attribution ‫ﺳﻨﺎد‬‫ا‬
‫اﻟﮕﻮي ﺑﺴﻂﻳﺎﻓﺘﻪ ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت‬ pentagon papers ‫اﺳﻨﺎد ﭘﻨﺘﺎﮔﻮن‬
extended information-processing model vocal cues ‫اﺷﺎرهﻫﺎي ﺻﻮﺗﻲ‬
‫اﻟﮕﻮي ﭘﺬﻳﺮش اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ‬
multiple role involvement ‫اﺷﺘﻐﺎل ﭼﻨﺪﻧﻘﺸﻲ‬
passive reception paradigm
political involvement ‫اﺷﺘﻐﺎل ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
genralized model ‫اﻟﮕﻮي ﺗﻌﻤﻴﻢﻳﺎﻓﺘﻪ‬
primary ‫اﺻﻠﻲ‬
‫اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺘﺮاز‬
axioms ‫اﺻﻮل ﺑﺪﻳﻬﻲ‬
two-way asymmetric model
‫اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺘﺮاز‬ disciplinary principles ‫اﺻﻮل ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ‬
two-way symmetric model foundationalism ‫اﺻﻮلﮔﺮاﻳﻲ‬
causal model ‫اﻟﮕﻮي ﻋﻠّﻲ‬ assumptions ‫اﺻﻮل ﻣﻔﺮوض‬
dialogical model ‫اﻟﮕﻮي ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدي‬ postulates ‫اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ‬
‫اﻟﮕﻮي ﻧﺎﻣﺘﻘﺎرن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ theoretical principles ‫اﺻﻮل ﻧﻈﺮي‬
asymmetrical model of public relations
castration anxeity ‫اﺿﻄﺮاب اﺧﺘﮕﻲ‬
personal profile model ‫اﻟﮕﻮي ﻧﻴﻤﺮخ ﺷﺨﺼﻲ‬
reflexive information ‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪه‬
‫اﻟﮕﻮي ﻫﻤﺴﻨﮓ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت زﻣﻴﻨﻪاي ﻣﻨﺎﻗﺸﻪﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬
asymmetrical model of public relations
Learn-feel-Do model ‫اﻟﮕﻮي ﻳﺎدﺑﮕﻴﺮ ـ اﺣﺴﺎس ﻛﻦ ـ اﻧﺠﺎم ﺑﺪه‬ noncontroversial background information
public information ‫اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
intuition ‫اﻟﻬﺎم‬
public information ‫اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ‬
the fact ‫اﻣﺮ واﻗﻊ‬
subsidized information ‫اﻃﻼﻋﺎت ﻳﺎراﻧﻪاي‬
the known ‫اﻣﻮر ﻣﻌﻠﻮم‬
validity ‫اﻋﺘﺒﺎر‬
facts ‫اﻣﻮر واﻗﻊ‬
consensual validation ‫اﻋﺘﺒﺎر اﺟﻤﺎﻋﻲ‬
‫اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
disclosure of information ‫اﻋﻼن اﻃﻼﻋﺎت‬
response-outcome expectations
‫اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﺨﺼﻲ‬ ‫اﻋﻼنﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
expectations of personal mastery public-service announcements
role expectations ‫اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﻧﻘﺶ‬ manipulate ‫اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ‬
normative expectations ‫اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﻫﻨﺠﺎري‬ Central authority ‫اﻗﺘﺪار ﻣﺮﻛﺰي‬
‫اﻧﺠﻤﻦآﻣﻮزش روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري و ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ‬ sympathetic peers ‫اﻗﺮان ﻫﻤﺪل‬
Association for Education in items ‫اﻗﻼم‬
Journalism and Mass Communication scientific persuassion ‫اﻗﻨﺎع ﻋﻠﻤﻲ‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﮔﻔﺘﺎري‬
mass persuadeers ‫اﻗﻨﺎعﮔﺮان ﺗﻮده‬
268
Transfer Division ‫ﺑﺨﺶ اﻧﺘﻘﺎل‬ Speech Communication Association
‫اﻧﺠﻤﻦ ارﺗﺒﺎط ﮔﻔﺘﺎري اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
surrogate motherhood ‫ﺑﺪل ﻣﺎدري‬
Speech Communication of America
equality ‫ﺑﺮاﺑﺮي‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬
persuasive parity ‫ﺑﺮاﺑﺮي اﻗﻨﺎﻋﻲ‬
International Communication Association
‫ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﻳﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﻪ‬ ‫اﻧﺠﻤﻦ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
investigational hegemony Public Relations Society of America
door-in-the-face ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ درﺑﺴﺘﻪ‬ National Rifle Association ‫اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻠﻲ اﺳﻠﺤﻪ‬
to transcend ‫ﺑﺮﮔﺬﺷﺘﻦ‬ monopoly ‫اﻧﺤﺼﺎر‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻳﻴﻞ‬ magnitude ‫اﻧﺪازه‬
Yale Communication Program anthropomorphic ‫اﻧﺴﺎن اﻧﮕﺎراﻧﻪ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﺑﻴﻤﺎري ﻗﻠﺒﻲ اﺳﺘﺎﻧﻔﻮرد‬
scientific revolutions ‫اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‬
Stanford Heart Disease Prevention
Program emotional arousal ‫اﻧﮕﻴﺨﺘﮕﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ‬
Campaign planner ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰ ﭘﻴﻜﺎر‬ mixed types ‫اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻂ‬
swing bed programs ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﺨﺖ آوﻧﮕﻲ‬ integrated ‫اﻫﻞ اﻋﺘﺪال‬
speakers programs ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ‬ emulator ‫اﻫﻞ ﻫﻢﭼﺸﻤﻲ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬ Tit forTat ‫اﻳﻦ ﺑﻪ آن در‬
employee participation programs hype and hoopla ‫ﺑﺎزارﮔﺮﻣﻲ‬
extraversion ‫ﺑﺮونﮔﺮاﻳﻲ‬
target market ‫ﺑﺎزار ﻣﻮردﻧﻈﺮ‬
extension ‫ﺑﺮونﮔﺴﺘﺮي‬
survivors ‫ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن‬
rhetorical ‫ﺑﻼﻏﻲ‬
reporting ‫ﺑﺎزﻧﻤﻮدن‬
‫ﺑﻠﻮغ ﺷﺨﺺ ﺷﺮﻛﺘﻲ‬
representations ‫ﺑﺎزﻧﻤﻮدﻫﺎ‬
the maturing of the corporate person
‫ﺑﺎزي دﻓﻊاﻟﻮﻗﺖﻛﻨﻨﺪه ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ‬
open-end ‫ﺑﻦ ﺑﺎز‬
zero-sum stalling game
tentatively ‫ﺑﻪﻃﻮر آزﻣﺎﻳﺸﻲ‬
articulation ‫ﺑﻴﺎن‬
‫ﺑﺎزي رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ‬
hogwash ‫ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ‬ noncooperative zero-sum game
.‫ ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻨﻮش‬.‫ﺑﻴﻨﺪﻳﺶ‬ language-game ‫ﺑﺎزي زﺑﺎﻧﻲ‬
Think Don't just drinkû non-zero-sum game ‫ﺑﺎزي ﻏﻴﺮﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ‬
paradigm ‫ﭘﺎراداﻳﻢ‬
survival and ruin games ‫ﺑﺎزيﻫﺎي ﺑﻘﺎ و ﻓﻨﺎ‬
parametric ‫ﭘﺎراﻣﺘﺮي‬
games of timing ‫ﺑﺎزيﻫﺎي زﻣﺎنﺑﻨﺪي‬
social responsiveness ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
noncooperative games ‫ﺑﺎزيﻫﺎي ﻏﻴﺮﺗﻌﺎوﻧﻲ‬
corrective refinements ‫ﭘﺎﻻﻳﺶﻫﺎي اﺻﻼﺣﻲ‬
context ‫ﺑﺎﻓﺖ‬
foot-in-the-door ‫ﭘﺎ ﻣﻴﺎن در‬
generalized beliefs ‫ﺑﺎورﻫﺎي ﺗﻌﻤﻴﻢﻳﺎﻓﺘﻪ‬
satellite transmission ‫ﭘﺨﺶ ﻣﺎﻫﻮارهاي‬
personalized beliefs ‫ﺑﺎورﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ‬
reject-then-retreat ‫ﭘﺬﻳﺮش ﭘﺲ از رد‬
‫ ﺑﺎﻳﺪ راه درازي ﻃﻲ ﻛﻨﻲ‬،‫ﺑﭽﻪ‬
on line data processing ‫ﭘﺮدازش آﻧﻲ اﻃﻼﻋﺎت‬ You've come a long way, baby
information processing ‫ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت‬ focus group discussions ‫ﺑﺤﺚﻫﺎي ﮔﺮوه ﻫﺪف‬
evaluation item ‫ﭘﺮﺳﺶ ارزﻳﺎﺑﻲ‬ Tylenol crisis ‫ﺑﺤﺮان ﺗﺎﻳﻠﻨﻮل‬
269
rapist ‫ﺗﺠﺎوزﻛﺎر‬ first-order question ‫ﭘﺮﺳﺶ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول‬
coping behavior ‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬ Prometheans ‫ﭘﺮوﻣﺘﻪايﻫﺎ‬
experimenter ‫ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮ‬ formative research ‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ‬
empiricism ‫ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﻳﻲ‬ basic researchers ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻨﻴﺎدي‬
logical empiricism ‫ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮا‬
bridging experiences ‫ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﻣﺘﺼﻞﻛﻨﻨﺪه‬ empirically oriented researchers
formative researchers ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ‬
bi-model clustering ‫ﺗﺠﻤﻊ دوﻗﻠﻪاي‬
post-test ‫ﭘﺲآزﻣﻮن‬
expert prescriber ‫ﺗﺠﻮﻳﺰﮔﺮ ﻣﺘﺨﺼﺺ‬
‫ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ‬:‫ﭘﺲ از ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
emotionality ‫ﺗﺤﺮﻳﻚﭘﺬﻳﺮي‬
After Philosophy: End or Transformation
administrative research ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ اداري‬
technological advocacy ‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ‬
critical research ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻧﺘﻘﺎدي‬
high-surge polapulse ‫ ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ‬،‫ﭘﻮﻻﭘﺎﻟﺲ‬
assertiveness ‫ﺗﺤﻜﻢ‬
sequential message ‫ﭘﻴﺎم ﺗﺴﻠﺴﻠﻲ‬
post hoc analysis ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﺴﻴﻦ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻋﻤﻞﮔﺮاﻳﻲ‬
mathematical analysis ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ رﻳﺎﺿﻲ‬
Consequences of Pragmatism
metatheoretical analysis ‫ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﻓﺮاﻧﻈﺮي‬ persuasive messages ‫ﭘﻴﺎمﻫﺎي اﻗﻨﺎﻋﻲ‬
cognitive overlap ‫ﺗﺪاﺧﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬ advertising messages ‫ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ‬
bargaining ‫ﺗﺮاﺿﻲ‬ public messages ‫ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
responsible inducement ‫ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻪ‬ disciplined inquiry ‫ﭘﻲﺟﻮﻳﻲ ﻣﻨﻀﺒﻂ‬
synthesize ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ‬ pretest ‫ﭘﻴﺶآزﻣﻮن‬
synthesis ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺟﺪﻳﺪ‬ a priori examination ‫ﭘﻴﺶ آزﻣﻮﻧﻲ‬
communication facilitator ‫ﺗﺴﻬﻴﻞﮔﺮ ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬ pre-message ‫ﭘﻴﺶﭘﻴﺎم‬
‫ﺗﺴﻬﻴﻞﮔﺮ ﻓﺮاﮔﺮد ﻣﺸﻜﻞﮔﺸﺎﻳﻲ‬ pre-analysis ‫ﭘﻴﺶﺗﺤﻠﻴﻞ‬
problem solving process facilitator ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﻣﺴﺎﺋﻞ آن‬
role taking ‫ﺗﺼﺪي ﻧﻘﺶ‬
Progress and Its Problems
strategic desision-making ‫ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي اﺳﺎﺳﻲ‬ ‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻫﻤﺴﻨﮓ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬ Symmetrical presuppositions
organizational decision making proactive ‫ﭘﻴﺶﻛﻨﺸﻲ‬
relevance determining ‫ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻣﺮﺗﺒﻂ‬ communication campaign ‫ﭘﻴﻜﺎر ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬
image ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ‬ blood drive ‫ﭘﻴﻜﺎر اﻋﻄﺎي ﺧﻮن‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮﺳﺎزي ذﻫﻨﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ‬ media campaign ‫ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪاي‬
corporate image making must belong ‫ﭘﻴﻮﻧﺪﻃﻠﺒﻲ‬
dialectical conflict ‫ﺗﻀﺎد دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ‬
response efficacy ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺎﺳﺦ‬
functional conflict ‫ﺗﻀﺎد ﻛﺎرﻛﺮدي‬
effects ‫ﺗﺄﺛﻴﺮﻫﺎ‬
expressions ‫ﺗﻈﺎﻫﺮات‬
sexism ‫ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺟﻨﺴﻲ‬
moving equilibrium ‫ﺗﻌﺎدل ﻣﺘﺤﺮك‬
job discrimination ‫ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺷﻐﻠﻲ‬
interact ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
advocacy advertising ‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ‬
working definition ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻤﻠﻲ‬
publicists ‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﮔﺮان‬
concreteness ‫ﻦ‬‫ﺗﻌﻴ‬
Fashion Merchandising ‫ﺗﺠﺎرت ﻣﺪ‬
value change ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ارزﺷﻲ‬
270
constituencies ‫ﺣﺎﻣﻴﺎن‬ social interchange ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ دوﺳﻮﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
aducated guesswork ‫ﺣﺪس ﻋﻠﻤﻲ‬ thinking ‫ﺗﻔﻜﺮ‬
negotiating latitude ‫ﺣﺪوﻣﺮز ﻣﺬاﻛﺮه‬ temperament sorter ‫ﺗﻔﻜﻴﻚﻛﻨﻨﺪه ﺧﻠﻖوﺧﻮ‬
Talk's cheap ‫ﺣﺮف ﻛﻪ زﻳﺎد اﺳﺖ‬ pluralism ‫ﺗﻜﺜﺮﮔﺮاﻳﻲ‬
gesture ‫ﺣﺮﻛﺖ دﺳﺖوﺳﺮ‬ monologic ‫ﺗﻚﮔﻔﺘﻲ‬
sense of community ‫ﺣﺲ اﺷﺘﺮاك‬ integration ‫ﺗﻠﻔﻴﻖ‬
No Sense of place ‫ﺣﺲ ﺑﻲﻣﻜﺎن‬ inoculation ‫ﺗﻠﻘﻴﺢ‬
sensing ‫ﺣﺴﻲ‬ inculcating ‫ﺗﻠﻘﻴﻦ‬
zeitgeist ‫ﺣﻀﻮر روح زﻣﺎﻧﻪ‬ analogy ‫ﺗﻤﺜﻴﻞ‬
moral truth ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺧﻼﻗﻲ‬ requisite variety ‫ﺗﻨﻮع ﻧﻴﺎز‬
substantive ‫ﺣﻘﻴﻘﻲ‬ optimal justification ‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺑﻬﻴﻨﻪ‬
propositional statement ‫ﺣﻜﻢ ﻗﻀﻴﻪاي‬ ongoing development ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺴﺘﻤﺮ‬
statements ‫ﺣﻜﻢﻫﺎ‬ cognitive consistency ‫ﺛﺒﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
Reagan Administration ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ رﻳﮕﺎن‬ logical appeal ‫ﺟﺎذﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
conflict resolution ‫ﺣﻞ اﺧﺘﻼف‬ product appeals ‫ﺟﺎذﺑﻪﻫﺎي ﻣﺤﺼﻮل‬
communication link ‫ﺣﻠﻘﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬ community of discource ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ‬
feedback loops ‫ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي ﺑﺎزﺧﻮرد‬ financial community ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎﻟﻲ‬
quality circles ‫ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي ﻛﻴﻔﻴﺖ‬ totality ‫ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ‬
theologian ‫ﺧﺪااﻧﺪﻳﺶ‬ alternative ‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ـ درﻣﺎﻧﻲ در ﺧﺎﻧﻪ‬ day-surgery ‫ﺟﺮاﺣﻲ ﻳﻚروزه‬
home health services communal ‫ﺟﻤﻌﻲ‬
OB/GYN ‫ﺧﺪﻣﺎت زﻧﺎن و زاﻳﻤﺎن‬
‫ﺟﻨﺒﺶ ﻃﺮﻳﻘﺖ ﻫﻨﺪوﻳﻲ ﻳﺎ ﺧﻮدﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ‬
service and value ‫ﺧﺪﻣﺖ و ارزش‬ guru or self-actualization movement
rationality ‫ﺧﺮدﻣﻨﺪي‬ speculative ‫ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻈﺮي‬
subsystems ‫ﺧﺮده ﻧﻈﺎمﻫﺎ‬ substance ‫ﺟﻮﻫﺮ‬
human traits ‫ﺧﺼﺎل اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ Worldview ‫ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ‬
social character ‫ﺧﺼﻠﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ Weltanschauung ‫ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ‬
readability ‫ﺧﻮاﻧﺎﺋﻲ‬ processural orientation ‫ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲ ﭘﻮﻳﺸﻲ‬
self-efficacy ‫ﺧﻮداﺛﺮﺑﺨﺸﻲ‬ Internal orientation ‫ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲ درونﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
self-attribution ‫ﺳﻨﺎدي‬‫ﺧﻮدا‬ challenge ‫ﭼﺎﻟﺶ‬
self-improvement ‫ﺧﻮداﺻﻼﺣﻲ‬ bargaining ‫ﭼﺎﻧﻪزﻧﻲ‬
self-persuasion ‫ﺧﻮداﻗﻨﺎﻋﻲ‬ prospects ‫ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎ‬
self-reflectiveness ‫ﺧﻮدﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪﮔﻲ‬ psychological blinder ‫ﭼﺸﻢﺑﻨﺪي روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
self-reflective ‫ﺧﻮدﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪه‬ expectancy-value ‫ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ ـ ارزش‬
self-justifying ‫ﺧﻮد ﺑﺮ ﺣﻖﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻪ‬ psychlogical abstracts ‫ﭼﻜﻴﺪهﻫﺎي روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
self-concept ‫ﺧﻮدﭘﻨﺪاري‬ multivariate ‫ﭼﻨﺪﻣﺘﻐﻴﺮي‬
ethical egoism ‫ﺧﻮددوﺳﺘﻲ اﺧﻼﻗﻲ‬ multiperson ‫ﭼﻨﺪﻧﻔﺮه‬
271
dyad ‫دوﮔﺎن‬ self-fulfillment ‫ﺧﻮدﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ـ ﻣﺴﺘﺨﺪم‬ autonomy ‫ﺧﻮدﮔﺮداﻧﻲ‬
supervisor-employee dyad self-referential ‫ﺧﻮدﻣﺮﺟﻌﻲ‬
dichotomy ‫دوﮔﺎﻧﮕﻲ‬
self-concept ‫ﺧﻮدﻣﻔﻬﻮم‬
low-accuracy dyads ‫دوﮔﺎنﻫﺎي ﻛﻢدﻗﺖ‬
self-described ‫ﺧﻮدﻣﻮﺻﻮف‬
managerial dyads ‫دوﮔﺎنﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‬
data ‫داده‬
coorienting dyad ‫دوﮔﺎن ﻫﻤﺴﻮﻧﮕﺮ‬
‫دادهﻫﺎي ﺗﻔﺴﻴﺮي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
dyadic ‫دوﮔﺎﻧﻲ‬ interpretive organizational data
claptrap ‫دﻫﺎن ﭘﺮﻛﻦ‬ scope ‫داﻣﻨﻪ‬
perspective ‫دﻳﺪﮔﺎه‬ professionalism ‫داﻧﺶ ﺣﺮﻓﻪاي‬
representational view ‫دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ‬ ontological knowledge ‫داﻧﺶ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ‬
transactional perspective ‫دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺒﺎدﻟﻲ‬ sensing judgers ‫داوران ﺣﺴﻲ‬
single-issue perspective ‫دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻚﻣﺴﺌﻠﻪاي‬ judgment ‫داوري‬
self-reports ‫دﻳﺪﮔﺎه ﺷﺨﺼﻲ‬ involvement ‫دﺧﺎﻟﺖ‬
bureaucratization ‫دﻳﻮاﻧﻲﺷﺪن‬ individual involvement ‫درآﻣﻴﺨﺘﮕﻲ ﻓﺮدي‬
becoming bureaucratized ‫دﻳﻮاﻧﻲﺷﺪن‬ low involvement ‫درﮔﻴﺮي ﭘﺎﺋﻴﻦ‬
Dionysians ‫دﻳﻮﻧﻴﺰوﺳﻲﻫﺎ‬ strategic lying ‫دروﻏﮕﻮﻳﻲ راﻫﺒﺮدي‬
instrumental relationship ‫راﺑﻄﻪ اﺑﺰاري‬ input of ideas ‫درونداد اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ‬
dyadic relationship ‫راﺑﻄﻪ دوﮔﺎﻧﻲ‬ immanent ‫درون ذاﺗﻲ‬
conditional relationship ‫راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺮوط‬ intraorganizational ‫درون ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
causal ‫راﺑﻄﺔ ﻋﻤﻠﻲ‬ introversion ‫درونﮔﺮاﻳﻲ‬
media buy strategy ‫راﻫﺒﺮد ﺧﺮﻳﺪ رﺳﺎﻧﻪاي‬ intension ‫درونﮔﺴﺘﺮي‬
executive strategies ‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ‬ mindset ‫دﺳﺘﮕﺎه ﻓﻜﺮي‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ارﺗﺒﺎط ﻏﻴﺮرﺳﺎﻧﻪاي‬ role set ‫دﺳﺘﮕﺎه ﻧﻘﺶ‬
nonmedia communication strategies role prescriptions ‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻧﻘﺶ‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎيﻧﻈﺎرﺗﻲ ﺗﻌﻮﻳﺾﻫﺎي ﻧﺎﻫﻢﺳﻄﺢ‬
set formula ‫دﺳﺘﻮرﻋﻤﻞ ﺛﺎﺑﺘﻲ‬
undifferentiated turnover control
directive ‫دﺳﺘﻮري‬
strategies
situational strategies ‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي وﺿﻌﻴﺘﻲ‬ perceptual defenes ‫دﻓﺎع ادراﻛﻲ‬
set solution ‫راهﺣﻞ ﮔﺰﻳﻨﻲ‬ ‫دﻓﺘﺮﭼﻪ راﻫﻨﻤﺎي آﻣﻮزش ﻋﺎﻟﻲ‬
functional solutions ‫راهﺣﻞﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ‬ higher education catalogs
accuracy ‫دﻗﺖ‬
way to wisdom: An ‫ ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬:‫راه ﺧﺮد‬
circular ‫دوراﻧﻲ‬
introduction to philosophy
self-help guide ‫راﻫﻨﻤﺎي ﺧﻮدﻳﺎري‬ vicious circle ‫دور ﺑﺎﻃﻞ‬
theological ‫ﺎﻧﻲ‬‫رﺑ‬ internship course ‫دورة ﻛﺎرورزي‬
personal relevance ‫رﺑﻂ ﺷﺨﺼﻲ‬ lover ‫دوﺳﺘﺪار‬
‫رده ﺣﺮﻓﻪاي ﭘﺮﺳﺘﺎري ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ‬ two-way asymmetrical ‫دوﺳﻮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ‬
clinical nursing career ladder two-way symmetrical ‫دوﺳﻮﻳﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ‬
Communications Media ‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬ ‫دوﺻﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﭼﻮن ﻧﻴﻢﻛﺮدار ﻧﻴﺴﺖ‬
Actions speak louder than words
272
prescriptions ‫رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎ‬ quietism ‫رﺿﺎ‬
sub rosa deals ‫زد وﺑﻨﺪ‬ avoidant behavior ‫رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻨﺎﺑﻲ‬
News-statement timing ‫زﻣﺎنﺑﻨﺪي اﻋﻼم ﺧﺒﺮ‬ defensive behavior ‫رﻓﺘﺎر دﻓﺎﻋﻲ‬
inactive news time ‫زﻣﺎن ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل ﺧﺒﺮي‬ vicarious experience ‫رﻓﺘﺎر ﻣﻘﺎﺑﻠﻪﺟﻮ‬
background ‫زﻣﻴﻨﻪ‬ role behavior ‫رﻓﺘﺎر ﻧﻘﺸﻲ‬
contextual ‫زﻣﻴﻨﻪاي‬ intercoder ‫رﻣﺰﮔﺬار‬
causal chain ‫ﺖ‬‫زﻧﺠﻴﺮ ﻋﻠﻴ‬ patterned relations ‫رواﺑﻂ اﻟﮕﻮدار‬
constructivism ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ‬ disjunctive relationships ‫رواﺑﻂ اﻧﻔﺼﺎﻟﻲ‬
mediating structures ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ‬ affective relations ‫رواﺑﻂ اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‬ conjunctive relationships ‫رواﺑﻂ ﻋﻄﻔﻲ‬
The Structure of Scientific Revolutions ‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺠﺎز‬
health-care organization ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻬﺪاﺷﺖ‬
(Accredited Public Relations (APR
practive organizations ‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي آﻳﻨﺪهﻧﮕﺮ‬
intertextual relation ‫رواﺑﻂ ﻣﻴﺎنﺑﺎﻓﺘﻲ‬
service organizations ‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ‬
‫روانﺷﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﺎزﻣﺎندﻫﻲ‬
activist organizations ‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻋﻤﻞﮔﺮا‬ The Social Psychology of Organizing
constructs ‫ﺳﺎزهﻫﺎ‬ Freudian psychlogy ‫روانﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﺮوﻳﺪي‬
Catch the Salem Spirit ‫ﺳﺎﻟﻢ اﺳﭙﻴﺮﻳﺖ را ﺑﮕﻴﺮ‬ psychographics ‫روانﻧﮕﺎري‬
transactional style ‫ﺳﺒﻚ ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ‬ spirit-driven ‫روحﮔﺮا‬
militancy ‫ﺳﺘﻴﺰهﮔﺮي‬ interface ‫رودرروﻳﻲ‬
wordsmith ‫ﺳﺨﻦﭘﺮداز‬ journalistic ‫روزﻧﺎﻣﻪاي‬
rhetorical theories ‫ﺳﺨﻦﭘﺮدازي‬ journalists-in-residence ‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎران ﻣﻘﻴﻢ‬
speaker-oriented ‫ﺳﺨﻨﮕﻮـ ﻣﺤﻮر‬ quality journalism ‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﻛﻴﻔﻲ‬
rhetors ‫ﺳﺨﻨﻮران‬ alternative ‫روش دﻳﮕﺮ‬
rhetoricians ‫ﺳﺨﻨﻮران‬ method triangulation ‫روش ﺳﻪﮔﻮﺷﻪﺳﺎزي‬
persuasive speaking ‫ﺳﺨﻨﻮري اﻗﻨﺎﻋﻲ‬ Q Q-sort methodology ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻮع‬
involvement ‫ﺳﺮوﻛﺎرداﺷﺘﻦ‬ practice ‫روش ﻋﻤﻠﻲ‬
audience inertia ‫ﺳﺴﺘﻲ ﻣﺨﺎﻃﺐ‬ close-ended methods ‫روشﻫﺎي ﺑﻦﺑﺴﺘﻪ‬
task levels ‫ﺳﻄﻮح وﻇﻴﻔﻪ‬ unhealthy lifestyles ‫روشﻫﺎي ﻧﺎﺳﺎﻟﻢ زﻧﺪﮔﻲ‬
news blackout ‫ﺳﻜﻮت ﺧﺒﺮي‬ ‫روﻳﻜﺮد اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ‬
hierarchy of the needs ‫ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺐ ﻧﻴﺎزﻫﺎ‬ multiple measurement approach
a monologic approach ‫روﻳﻜﺮد ﺗﻚﮔﻮﻳﺎﻧﻪ‬
Tradition ‫ﺳﻨﺖ‬
systematic approach ‫روﻳﻜﺮد ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ‬
social audits ‫ﺳﻨﺠﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
role approach ‫روﻳﻜﺮد ﻧﻘﺶ‬
evaluative ‫ﺳﻨﺠﺸﻲ‬
goal-oriented approach ‫روﻳﻜﺮد ﻫﺪفﮔﺮا‬
theory-driven research ‫ﺳﻮار ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫روﻳﻜﺮديﺑﻼﻏﻲـ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
classic utilitarianism ‫ﺳﻮدﮔﺮاﻳﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ‬
rhetorical-organizational approach
mutual gain ‫ﺳﻮد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
precedents ‫روﻳﻪﻫﺎي ﻗﻀﺎﻳﻲ‬
biases ‫ﺳﻮﮔﻴﺮي‬
opinion leaders ‫رﻫﺒﺮان ﻋﻘﻴﺪه‬
273
communication habits ‫ﻋﺎدتﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ ﻧﻮع ﻣﻴﺮز ـ ﺑﺮﻳﮕﺰ‬
omnipresence ‫ﻋﺎﻟﻢﮔﻴﺮ‬ Myers-Briggs Type Indicator
readability indices ‫ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺧﻮاﻧﺪﻧﻲ‬
doer ‫ﻋﺎﻣﻞ‬
external symmetry ‫ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬
the bottom line ‫ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه‬
Pesedo-problem ‫ﺷﺒﻪﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﺤﻴﻄﻲ‬
environmental uncertainty lab simlation ‫ﺷﺒﻴﻪﺳﺎزي آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ‬
‫ﻋﻀﻮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻧﺠﻤﻦ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ urge to take off ‫ﺷﺘﺎﺑﻜﺎر‬
Public Communication Associates operant conditioning ‫ﺷﺮﻃﻲﺷﺪن ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻫﻨﺠﺎري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺷﺮﻃﻲﺷﺪن ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ‬
social normative beliefs
elementary operant conditioning
rationality ‫ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ‬
acquired companies ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺗﻤﻠﻴﻜﻲ‬
rationalizing ‫ﻋﻘﻼﻧﻲﻛﺮدن‬
utility companies ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
rationalism ‫ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﻲ‬
‫ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻲ ـ آر ـ دﺑﻠﻴﻮ‬
opinion seeking ‫ﻋﻘﻴﺪهﺟﻮﻳﻲ‬ A company Called TRW
opinion giving ‫ﻋﻘﻴﺪهدﻫﻲ‬ (‫»ﺷﺴﺘﻪرﻓﺘﻪ« )در اﺻﻞ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ اﺗﺎق ﭘﺬﻳﺮاﺋﻲ اﺳﺖ‬
corporate opinion ‫ﻋﻘﻴﺪه ﺷﺮﻛﺘﻲ‬ drawing room
collective sence of place ‫ﺷﻌﻮر ﺟﻤﻌﻲ ﻣﻜﺎﻧﻲ‬
creation science ‫ﻋﻠﻢ ﺧﻠﻘﺖ‬
‫ﺷﻔﺎفﺳﺎزي اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
decision sciences ‫ﻋﻠﻮم اﺧﺬ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
crystallizing public opinion
practice ‫ﻋﻤﻞ‬
performance gaps ‫ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد‬
operationalize ‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲﻛﺮدن‬
scepticism ‫ﺷﻚﮔﺮاﻳﻲ‬
generality ‫ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ‬
seat-of-the-pants ‫ﺷﻢ و ﻏﺮﻳﺰه‬
motivational factors ‫ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﮕﻴﺰﺷﻲ‬
knowledge ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
midwest ‫ﻏﺮب ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
understanding ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
incommensurable ‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻗﻴﺎس‬
simultaneous orientations ‫ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﻣﻘﺎرن‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﻃﻼﻋﺎت‬
place-identification ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻜﺎﻧﻲ‬
semantic information distance
intution ‫ﺷﻬﻮد‬
unresponsive ‫ﻓﺎﻗﺪ اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
intuitive ‫ﺷﻬﻮدي‬
practical utility ‫ﻓﺎﻳﺪه ﻋﻤﻠﻲ‬
rating technique ‫ﺷﻴﻮه درﺟﻪﺑﻨﺪي‬
meta-metaperspective ‫ﻓﺮاﻓﻮقدﻳﺪﮔﺎه‬
role occupant ‫ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻘﺶ‬
attribution process ‫ﺳﻨﺎدي‬‫ﻓﺮاﮔﺮد ا‬
regulated industries ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺗﻨﻈﻴﻢﺷﺪه‬
additive process ‫ﻓﺮاﮔﺮد ﺟﻤﻊﭘﺬﻳﺮ‬
utilites ‫ﺻﻨﻌﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
suprasystems ‫ﻓﺮاﻧﻈﺎمﻫﺎ‬
formal ‫ﺻﻮري‬
metatheory ‫ﻓﺮاﻧﻈﺮﻳﻪ‬
figurative ‫ﺻﻮري‬
role sender ‫ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه ﻧﻘﺶ‬
de-organizing identity ‫ﺿﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‬
editorial opportunities ‫ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻘﺎﻟﻪﻧﻮﻳﺴﻲ‬
counterattitudinal advocacy ‫ﺿﺪ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي‬
hypotheses ‫ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ‬
nuclear exchange ‫ﺿﺮﺑﺎت ﻫﺴﺘﻪاي‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻓﺮاﻧﻈﺮي‬
metatheoretical assumptions psychographical profile ‫ﻃﺮح روانﻧﮕﺎراﻧﻪ‬
seducer ‫ﻓﺮﻳﺐﻛﺎر‬ buying habits ‫ﻋﺎدات ﺧﺮﻳﺪ‬
274
marketers ‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺎزار‬ manipulative ‫ﻓﺮﻳﺒﻜﺎراﻧﻪ‬
heuristic function ‫ﻛﺎرﻛﺮد اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ‬ Symbolic stress ‫ﻓﺸﺎر روﺣﻲ ﻧﻤﺎدﻳﻨﻲ‬
‫ﻛﺎرﮔﺰاري و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ‬ Elocutionist ‫ﻓﺼﺎﺣﺖﮔﺮاﻳﺎن‬
press agentry - publicity mediating activity ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ واﺳﻄﻪاي‬
Cosmopolitan ‫ﻛﺎﺳﻤﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻦ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ و آﻳﻨﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
achiever ‫ﻛﺎﻣﺮان‬ Philosophy and the Mirror of Nature
channel ‫ﻛﺎﻧﺎل‬ Fortune 500 500 ‫ﻓﻮرﭼﻮن‬
annotated bibliography ‫ﻛﺘﺎبﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‬ metaperspective ‫ﻓﻮق دﻳﺪﮔﺎه‬
‫ﻛﺪام ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮي داﺷﺖ؟‬ metaphysical ‫ﻓﻮقﻃﺒﻴﻌﻲ‬
?Which Ad pulled Best super-realists ‫ﻓﻮق واﻗﻌﻴﺖﮔﺮا‬
drive ‫ﻛﺸﺶ‬
(List of Values (LOV (‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ارزشﻫﺎ )ﻟﻮو‬
holism ‫ﻛﻞﮔﺮاﻳﻲ‬
Minnesota ‫ﻣﻴﻨﻪﺳﻮﺗﺎ‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ‬ ‫ﭼﻨﺪﻣﺮﺣﻠﻪاي‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
perfectionist ‫ﻛﻤﺎلﮔﺮا‬ Personality Multiphasic
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اوراق ﺑﻬﺎدار و ﻣﺒﺎدﻟﻪ‬ Inventory
Securities and Exchange Commission rule-governed ‫ﻗﺎﻋﺪهﻣﻨﺪ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﺠﺎرت ﻓﺪرال‬ persuasion matrix ‫ﻗﺎﻟﺐ اﻗﻨﺎع‬
Federal Trade Commission disciplinary matrix ‫ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ‬
quantify ‫ﻲﻛﺮدن‬‫ﻛﻤ‬
message formates ‫ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﭘﻴﺎم‬
externally controlled ‫ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬
systematically ‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ‬
internally controlled ‫ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ‬
approval authority ‫ﻗﺪرت ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي‬
actors ‫ﻛﻨﺶﮔﺮان‬
‫ﻗﺪرت در ﻣﻘﺎم ﺳﻠﻄﻪ ﻣﻄﻠﻖ‬
organisational actors ‫ﻛﻨﺸﮕﺮان ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬ power-as-simple-domination
symbloic interactionism ‫ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدي‬ propositions ‫ﻗﻀﺎﻳﺎ‬
reasoned action ‫ﻛﻨﺶ ﻣﻌﻘﻮل‬ priori propositions ‫ﻗﻀﺎﻳﺎي ﻣﺘﻘﺪم‬
communicative acts ‫ﻛﻨﺶﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬ domains ‫ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎ‬
speech acts ‫ﻛﻨﺶﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري‬ theorems ‫ﻗﻮاﻋﺪ‬
‫ﻛﻨﺶﻫﺎيﮔﻔﺘﺎري ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬ communication rules ‫ﻗﻮاﻋﺪ ارﺗﺒﺎط‬
communicative-speech discovering rules ‫ﻗﻮاﻋﺪ اﻛﺘﺸﺎف‬
‫ﻛﻨﺶﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري دوامﺑﺨﺶ‬
rhetorical principles ‫ﻗﻮاﻋﺪ ﺳﺨﻨﻮري‬
constantives-speech acts
laws ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻛﻨﺶﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري ﻣﻌﺮف‬
uncovering laws ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻓﺸﺎﮔﺮي‬
representatives-speech acts
‫ﻛﻨﺶﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري ﻧﻈﺎمدﻫﻨﺪه‬ strength ‫ت‬‫ﻗﻮ‬
regulatives-speech acts deduced ‫ﻗﻴﺎﺳﻲ‬
teleconferencing ‫ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲﻫﺎي از راه دور‬ adequacy ‫ﻛﺎرآﻣﺪي‬
computer graphics ‫ﮔﺮاﻓﻴﻚ راﻳﺎﻧﻪاي‬ Efficiency ‫ﻛﺎرآﻣﺪي‬
attitudes ‫ﮔﺮاﻳﺶ ذﻫﻨﻲ‬ working definition ‫ﻛﺎرﺑﺮدي‬
Departments ‫ﮔﺮوه‬ cartels ‫ﻛﺎرﺗﻞﻫﺎ‬
panels ‫ﮔﺮوه داوري‬ communication technician ‫ﻛﺎردان ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬
275
within-the-person' variable ‫ﮔﺮوه ذيﻧﻔﻊ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
personality variables ‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ‬ public Relations interest gorup
intuitive thinkers ‫ﻣﺘﻔﻜﺮان ﺷﻬﻮدي‬ undergraduates ‫ﮔﺮوه ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ‬
plurality ‫ﻣﺘﻜﺜﺮ‬ graduates ‫ﮔﺮوه ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ‬
paradoxical ‫ﻣﺘﻨﺎﻗﺾﻧﻤﺎ‬ citizen action groups ‫ﮔﺮوهﻫﺎي اﻗﺪام ﺷﻬﺮوﻧﺪي‬
analogue ‫ﻣﺜﺎل‬ outside groups ‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‬
predominant mindset ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﻜﺮي ﻏﺎﻟﺐ‬ support groups ‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ‬
single mindset ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﻜﺮي واﺣﺪ‬ grassroots groups ‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﺧﻮدﺟﻮش‬
conservatism ‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎري‬ strategic publics ‫ﮔﺮوهﻫﺎي راﻫﺒﺮدي‬
behavioral constraints ‫ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي رﻓﺘﺎري‬ citizen groups ‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﺷﻬﺮوﻧﺪي‬
cooperative ventures ‫ﻣﺨﺎﻃﺮهﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ‬ ‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﭘﺮدرﮔﻴﺮ و ﻛﻢ درﮔﻴﺮ‬
intervention ‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ‬ high and low involved publics
intervener groups ‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺪاﺧﻠﻪﮔﺮ‬
risk-averse executive ‫ﻣﺪﻳﺮ ﻣﺤﺘﺎط‬
lobbies ‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻧﻔﻮذﮔﺮ‬
management of change ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
focus group ‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻫﺪف‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
managing public relactions ‫ﮔﺰارش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺷﺮﻛﺖ‬
Nonprofit Management ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻏﻴﺮاﻧﺘﻔﺎﻋﻲ‬ The corporate annual report
choice-making ‫ﮔﺰﻳﻨﺶﮔﺮي‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻫﺪفﻫﺎ‬
management by objectives gestalt ‫ﮔﺸﺘﺎﻟﺖ‬
the management of meaning ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻌﻨﻲ‬ commercial speech ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺗﺠﺎري‬
authority ‫ﻣﺮﺟﻊ‬ Speech and Drama ‫ﮔﻔﺘﺎر و درام‬
macho ‫ﻣﺮداﻧﮕﻲ‬ ‫ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ‬
the Marboro man ‫ﻣﺮد ﻣﺎرﻟﺒﻮرو‬ corporate public discourse
tell it like it is ‫ﮔﻔﺘﻦ ﻣﻄﻠﺐ آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‬
efficient frontier ‫ﻣﺮز ﻛﺎرآﻳﻲ‬
‫ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد ﻣﻴﺎن ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
boundary spanners ‫ﻣﺮزﮔﺴﺘﺮان‬
interorganisational dialogue
boundary spanning ‫ﻣﺮزﮔﺸﺎﻳﻲ‬
dialogical ‫ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدي‬
social boundaries ‫ﻣﺮزﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
typed ‫ﮔﻮﻧﻪﺑﻨﺪي‬
premature death ‫ﻣﺮگ زودرس‬
theoretical idea-types ‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي آرﻣﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي‬
social responsibility ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
receiver-oriented ‫ﮔﻴﺮﻧﺪه ـ ﻣﺤﻮر‬
corporate responsibility ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﻤﻌﻲ‬
role receiver ‫ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻧﻘﺶ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﺼﺮ اﻃﻼﻋﺎت‬
interest group liberalism ‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﮔﺮوه ذيﻧﻔﻊ‬
Issues of the Information Age
stonewalling ‫ﻣﺎﻧﻊﺗﺮاﺷﻲ‬
domain problems ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻗﻠﻤﺮو‬
self-evident nature ‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺑﺪﻳﻬﻲ‬
theoretical problems ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻈﺮي‬
potlatches ‫ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻫﺪاﻳﺎ‬
duel ‫ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ‬
symbolic exchange ‫ﻣﺒﺎدﻟﺔ ﻧﻤﺎدﻳﻦ‬
linear ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
common occurrence ‫ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻋﻤﻮم‬
central route ‫ﻣﺴﻴﺮ اﺻﻠﻲ‬
propagandist ‫ﺒﻠّﻎ‬‫ﻣ‬
peripheral route ‫ﻣﺴﻴﺮ ﻓﺮﻋﻲ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ درونﺷﺨﺺ‬
observations ‫ﻣﺸﺎﻫﺪات‬
276
selected ‫ﻣﻨﺘﺨﺐ‬ post hoc observation ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺴﻴﻦ‬
curvilinear ‫ﻣﻨﺤﻨﻲ‬ residential customers ‫ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﻣﺤﻠﻲ‬
‫ﻣﻨﻄﻖ اﺑﺰاريﺑﻮدن ارزش ـ ﻧﮕﺮش‬ derived ‫ﻣﺸﺘﻖ‬
value-attitude instrumentality heavy-drinkers ‫ﻣﺸﺮوبﺧﻮارﻫﺎي اﻓﺮاﻃﻲ‬
symmetrical ‫ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺘﻘﺎرن‬
contingent ‫ﻣﺸﺮوط‬
asymmetrical ‫ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺎﻣﺘﻘﺎرن‬
exit interviews ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎي ﺧﺮوﺟﻲ‬
I am me ‫ ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻢ‬،‫ﻣﻦ‬
persuasive immunity ‫ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ اﻗﻨﺎﻋﻲ‬
initial encounter ‫ﻣﻮاﺟﻬﻪ اوﻟﻴﻪ‬
content ‫ﻣﻀﻤﻮن‬
selective exposure ‫ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ‬
conceptual content ‫ﻣﻀﻤﻮن ادراﻛﻲ‬
agreement ‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
negotiating meanings ‫ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺑﺮآﻣﺪه از ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
Corroborated ‫ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ‬
rhetoric ‫ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﺑﻴﺎن‬
text ‫ﻣﻮﺿﻮع‬
free physicals ‫ﻣﻌﺎﻳﻨﺎت ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺠﺎﻧﻲ‬
intertext ‫ﻣﻮﺿﻮع درﻫﻢﺗﻨﻴﺪه‬
The paradox of Power ‫ﻣﻌﻤﺎي ﻗﺪرت‬
communication skills ‫ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬
theory-method complex ‫ﻣﻌﻤﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ ـ روش‬
evaluative mediator ‫ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ارزﺷﻲ‬
meaningfulness ‫ﻣﻌﻨﺎداري‬
interprofessional ‫ﻣﻴﺎن ﺣﺮﻓﻪاي‬
F F-value significance ‫ﻣﻌﻨﺎداري ارزش‬
interdisciplinary ‫ﻣﻴﺎن رﺷﺘﻪاي‬
semantically ‫ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ـ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ‬
turf ‫ﻣﻴﺪان ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ‬
point ‫ﻣﻌﻨﻲ‬
tense ‫ﻧﺎآرام‬
sense-making ‫ﻣﻌﻨﻲﺳﺎزي‬
theoretical inadequacies ‫ﻧﺎرﺳﺎﺋﻲﻫﺎي ﻧﻈﺮي‬
‫ﻣﻌﻨﻲﺳﺎزي ﮔﺬﺷﺘﻪﻧﮕﺮ‬
inadequacies ‫ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲﻫﺎ‬ retrospective sense-making
dissimilar ‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ preference scales ‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺗﺮﺟﻴﺤﻲ‬
cognitive dissonance ‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬ evaluative standards ‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺳﻨﺠﺸﻲ‬
perceived asymmetry ‫ﻧﺎﻫﻤﺘﺮازي ادراﻛﻲ‬ ivory tower concepts ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺮج ﻋﺎﺟﻲ‬
elitism ‫ﻧﺨﺒﻪﮔﺮاﻳﻲ‬ psychographic concepts ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ روانﻧﮕﺎراﻧﻪ‬
First Amendment ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺻﻼﺣﻴﻪ‬ solution concepts ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺸﻜﻞﮔﺸﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺻﻼﺣﻴﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ‬ assumed ‫ﻣﻔﺮوض‬
First Amendment protection conceptualization ‫ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزي‬
cynical relativist ‫ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاي ﻛﮋاﻧﺪﻳﺶ‬
goad orientation concept ‫ﻣﻔﻬﻮم ﻫﺪفﮔﺮا‬
radical relativism ‫ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ اﻓﺮاﻃﻲ‬
office ‫ﻣﻘﺎم‬
rhetorical relativism ‫ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻼﻏﻲ‬
sustainers ‫ﻣﻘﺎوﻣﺎن‬
Cue ‫ﻧﺸﺎﻧﻪاي‬
distribution comparisons ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪﻫﺎي ﺗﻮزﻳﻊ‬
logos ‫ﻧﺸﺎنﻫﺎي ﺗﺠﺎري‬
mean comparisons ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬
secondary cues ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ‬
climate scale ‫ﻣﻘﻴﺎس ﺣﺎل و ﻫﻮا‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻧﮕﺮشﻫﺎ‬
slack resources ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ راﻛﺪ‬
behavioral indicants of attitudes
resources ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ‬
open system ‫ﻧﻈﺎم ﺑﺎز‬
I'm the NRA ‫ آي ﻫﺴﺘﻢ‬.‫ آر‬.‫ﻣﻦ ان‬
closed system ‫ﻧﻈﺎم ﺑﺴﺘﻪ‬
277
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻼن‬ category system ‫ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي‬
The grand sociological theories code systems ‫ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻛﺪﮔﺬاري‬
partial theories ‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺟﺰﺋﻲ‬
specifying systems ‫ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺﻛﻨﻨﺪه‬
thesis ‫ﻧﻈﺮ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺧﻮدﻛﺎوي روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
the point of view ‫ﻧﻈﺮﮔﺎه‬
introspective psychological theories
antithesis ‫ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
background theories ‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي زﻣﻴﻨﻪاي‬
speculative ‫ﻧﻈﺮي‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ـ واﻛﻨﺸﻲ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺧﻼق رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
cognitive-response theories
functional theories ‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻛﺎرﻛﺮدي‬ a theory of public relations ethics
contingency theory ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻗﺘﻀﺎﻳﻲ‬
grand theories ‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻛﻼن‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻗﺘﻀﺎﻳﻲ ﻣﺤﻴﻄﻲ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺤﺮك ـ ﭘﺎﺳﺦ‬
environmental contingency theory
stimulus-response theories
rhetorical theory ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻼﻏﻲ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ روش‬
method-bound theories
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻼﻏﻲ ﻓﺮاﻣﺪرن‬
cognitive consistency theories post-modern rhetorical theory
normative theory ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﻨﺠﺎري‬ constructivist theorists ‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮا‬
game theory ‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ‬ decision theory ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﺎزيﻫﺎ و رﻓﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ‬
Theory of Games and Economic Behavior theory of interdependent decision making
lobbying ‫ﻧﻔﻮذ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ descriptive theory ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‬
citizens' lobby ‫ﻧﻔﻮذ ﺷﻬﺮوﻧﺪي‬ self-perception theory ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮدادراﻛﻲ‬
persona ‫ﻧﻘﺎب‬ formal theory ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺻﻮري‬
corporate persona ‫ﻧﻘﺎب ﺷﺮﻛﺘﻲ‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻈﺎمﻫﺎ‬
received role ‫ﻧﻘﺶ درﻳﺎﻓﺘﻲ‬ the general systems theory
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﺮوﻳﺪي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﻮدهاي‬
role-making ‫ﻧﻘﺶﺳﺎزي‬
mass audience freudian theory
predominant role ‫ﻧﻘﺶ ﻏﺎﻟﺐ‬
macrostructural theory ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻼن ﺳﺎﺧﺘﺎري‬
role sender ‫ﻧﻘﺶﻓﺮﺳﺖ‬
categorization theory ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي‬
role receiver ‫ﻧﻘﺶﮔﻴﺮ‬
dissonance theory ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ‬
dyadic roles ‫ﻧﻘﺶﻫﺎي دوﮔﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬
violation of expectations ‫ﻧﻘﺾ اﻧﺘﻈﺎرات‬ systems theory of communication
neutral point ‫ﻧﻘﻄﻪ ﺧﻨﺜﻲ‬ situational theory ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ وﺿﻌﻴﺘﻲ‬
selective retention ‫ﻧﮕﺎﻫﺪاﺷﺖ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ‬ the theory of ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ وﻓﺎق ﻧﻮع روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
institutional stereotyping ‫ﻧﮕﺮش ﻗﺎﻟﺒﻲ ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ‬ psychological type congruence
middle-range-theories ‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺑﺮد ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
health fairs ‫ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎهﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺑﺮد ﻣﺘﻮﺳﻂ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﻨﺒﻊ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶﻫﺎي ﻣﺠﻠﻪ ﺧﺒﺮي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‬
middle-range resource-dependence
TV newsmagazine shows
theories
collective representations ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺟﻤﻌﻲ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺛﺒﺎتﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
representation ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ‬
cognitive stability theories
278
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻛﻠﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ‬ representations ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲﻫﺎ‬
global personality traits mood score ‫ﻧﻤﺮة ﺧﻠﻖ وﺧﻮ‬
outer-directed ‫ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﻪ از ﺑﻴﺮون‬
representative sample ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮف‬
inner-directed ‫ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﻪ از درون‬
exemplars ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‬
intermediate objective ‫ﻫﺪف ﻣﻴﺎﻧﻲ‬
typology ‫ﻧﻮعﺷﻨﺎﺳﻲ‬
gift-giving ‫ﻫﺪﻳﻪدﻫﻲ‬
function type ‫ﻧﻮع ﻋﻤﻞ‬
tautologically ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻳﺎﻧﻪ‬
mass religious conversion ‫ﻧﻮﻛﻴﺸﻲ ﺗﻮدهاي‬
assimilation ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزي‬
regulatory body ‫ﻧﻬﺎد ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪه‬
perceived similarity ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﻣﺤﺴﻮس‬
institutions ‫ﻧﻬﺎدﻫﺎ‬
social coordination ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
mega-institutions ‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻛﻼن‬
teleconferencing ‫ﻫﻤﺎﻳﺶ دورﺑﺮدي‬
behavioral intentions ‫ﻧﻴﺎت رﻓﺘﺎري‬
associational relationship ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ‬
need-driven ‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ‬
correlation ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ‬
(‫ﻧﻴﻤﺮخ ﻣﺮﻛﺐ ﻣﺨﺎﻃﺐ )ﻛﺎپ‬
overlapping ‫ﻫﻢﭘﻮش‬
(Composite Audience Profile (CAP
correspondence ‫ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ‬
interdependence ‫واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
congruency ‫ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ‬
belonger ‫واﺑﺴﺘﻪ‬
congruity ‫ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ‬
word processing ‫واژهﭘﺮدازي راﻳﺎﻧﻪاي‬
intersubjectivity ‫ﻫﻢذﻫﻨﻲ‬
scientific realists ‫واﻗﻊﮔﺮاﻳﺎن ﻋﻠﻤﻲ‬
intersubjectivism ‫ﻫﻢذﻫﻨﻲﮔﺮاﻳﻲ‬
facts ‫واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ‬
consistency ‫ﻫﻤﺴﺎزي‬
cognitive response ‫واﻛﻨﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
coorientation ‫ﻫﻤﺴﻮﻳﻲ‬
reactor ‫واﻛﻨﺶﮔﺮ‬
isomorphism ‫ﻫﻢﺷﻜﻠﻲ‬
attitudinal responses ‫واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻧﮕﺮﺷﻲ‬
convergence ‫ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ‬
reactive ‫واﻛﻨﺸﻲ‬
normative ‫ﻫﻨﺠﺎري‬
justification ‫وﺟﻮه ﻋﻘﻠﻲ‬
Performing Arts ‫ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ‬
image ‫وﺟﻬﻪ‬
patient advocate ‫ﻫﻮادار ﺑﻴﻤﺎر‬
compulsive ‫وﺳﻮاﺳﻲ‬
on-going identification ‫ﻫﻮﻳﺖ ﺟﺎري‬
enacted ‫وﺿﻌﻲ‬
reminders ‫ﻳﺎدآوران‬
positioning ‫وﺿﻌﻴﺖ‬
social learning ‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
idea speech situation ‫وﺿﻌﻴﺖ آرﻣﺎﻧﻲ ﺳﺨﻦ‬
information subsidy ‫ﻳﺎراﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‬
high-accuracy situation ‫وﺿﻌﻴﺖ دﻗﺖ ﺑﺎﻻ‬
certainty ‫ﻳﻘﻴﻦ‬
organizational climate ‫وﺿﻌﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
monadic ‫ﻳﻜﺎﻧﻲ‬
‫وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي اﺿﻄﺮابآور‬
unified ‫ﻳﻜﺪﺳﺖ‬ anxiety-arousing situations
one-way ‫ﻳﻚﻃﺮﻓﻪ‬ The functions of the Executive ‫وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺪﻳﺮ‬
a millimeter longer ‫ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ‬ function ‫وﻇﻴﻔﻪ‬
United Technologies ‫ﻳﻮﻧﺎﻳﺘﺪ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﺰ‬ it will be better next year ‫وﻋﺪه ﺳﺮﺧﺮﻣﻦ‬
attributes ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ‬
279
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺎمﻫﺎ‬
‫اَﺳﺎل ‪Assael‬‬ ‫آ‪ .‬اف‪ .‬ال ‪ /‬ﺳﻲ‪ .‬آي‪ .‬او ‪AFL-CIO‬‬

‫اﺳﺘﺎرﻳﭻ ﻳﺎ رﻳﺪﻛﺲ ‪Starch or Readex‬‬ ‫آدام اﺳﻤﻴﺖ ‪Adam Smith‬‬
‫اﺳﺘﺎﻳﻨﺮ ‪Steiner‬‬ ‫آداﻣﺰ ‪Adams‬‬
‫اﺳﺘﺮاﻳﻜﺮ ‪Stryker‬‬ ‫آر‪ .‬ﭘﻮﻻك ‪R. Pollack‬‬
‫اﺳﺖ ﻛﻮﺳﺖ ‪East Coast‬‬ ‫آر ﺟﻲ رﻳﻨﻮﻟﺪز ‪R. G. Reynolds‬‬
‫اﺳﺘﻠﻲ ‪Astley‬‬ ‫آرﻧﺰ ‪Arens‬‬
‫اﺳﺘﻨﺘﻮن ‪Stanton‬‬ ‫آروﻧﺴﻮن ‪Aronson‬‬
‫اﺳﺘﻮت ‪Stout‬‬ ‫آژن ‪Ajzen‬‬
‫اﺳﺘﻴﻮارد ‪Steward‬‬ ‫آﻛﺎرﻳﺎ ‪Acharya‬‬
‫اﺳﺘﻴﻮن ﭘﺎﺟﻴﺖ ‪Steven Padgitt‬‬ ‫آﻛﺴﻠﻲ ‪Axley‬‬
‫اﺳﻜﺎت ‪Scott‬‬ ‫آﮔﺎرواﻻ ‪Agarwala‬‬
‫اﺳﻜﺎت ﻛﺎﺗﻠﻴﭗ ‪Scott Cutlip‬‬ ‫آﮔﻮﺳﺖ ﻛﺎﻣﺖ ‪August Comte‬‬
‫اﺳﻜﺎر ﻣﻮرﮔﻦ اﺷﺘﺮن ‪Oskar Morgenstern‬‬ ‫آﻟﺒﺮﺷﺖ ‪Albrecht‬‬
‫اﺳﮕﻮد ‪Osgood‬‬ ‫آﻟﭙﺮت ‪Alpert‬‬
‫اﺳﻤﺎل وود ‪Smallwood‬‬ ‫آﻟﭙﻮرت ‪Alport‬‬
‫اﺳﻤﻴﺖ ‪Smith‬‬ ‫آﻟﺖ ‪Ault‬‬
‫اﺳﻤﻴﺮﺳﻴﭻ ‪Smircich‬‬ ‫آﻟﺪرﻳﺞ ‪Aldridge‬‬
‫اﺳﻤﻴﻠﻮوﻳﺘﺰ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻜﻞ ‪Smilowitz, Michael‬‬ ‫آﻟﺪرﻳﭻ ‪Aldrich‬‬
‫اﺳﻨﻴﺴﻚ ‪Snizek‬‬ ‫آﻟﻔﺎوﻳﻞ ‪Alphaville‬‬
‫اش ‪Asch‬‬ ‫آﻟﻤﻦ ‪Allman‬‬
‫اﺷﺘﺎم ‪Stamm‬‬ ‫آﻟﻦ ‪Allen‬‬
‫اﺷﺘﺮن ﺗﺎل ‪Sternthal‬‬ ‫آﻟﻮﺗﻮ ‪Alutto‬‬
‫ا‪‬ﻛﻤﻦ ‪Ekman‬‬ ‫آﻟﻮﻳﺖ ‪Alwitt‬‬
‫اﻛﻮف ‪Achoff‬‬ ‫آي ـ ا‪‬ي ـ ﺑﻲ ـ ﺳﻲ‪IABC, 1985 1985 ،‬‬
‫ا‪‬ل‪ .‬اي‪ .‬ﻛﻮزر ‪L. A. Coser‬‬ ‫آي‪ .‬ﺑﻲ‪ .‬ام ‪I.B.M‬‬
‫اﻟﺴﻮرث ‪Ellsworth‬‬ ‫آﻳﺰﻧﺒﺮگ ‪Eisenberg‬‬
‫اﻟﻜﺴﺎﻧﺪر ‪Alexander‬‬ ‫آﻳﻪ ‪Aye‬‬
‫اﻟﻤﺰ ‪Elms‬‬ ‫اﺑﺴﻦ ‪Ebbesen‬‬
‫اُﻟﻴﺮي ‪O'Leary‬‬ ‫اَﭘﻞ ﺑﺎوم ‪Appelbaum‬‬
‫اﻟﻴﻨﮓ ‪Ehling‬‬ ‫اﺗﻜﻴﻦ ‪Atkin‬‬
‫اﻟﻴﻮت ‪Elliot‬‬ ‫ادوارد ا‪‬ل‪ .‬ﺑﺮﻧﻴﺰ ‪Edward L. Bernays‬‬
‫ا‪‬ﻣﺲ ﻫﻮف ‪Emshoff‬‬ ‫ادوارد ﺗﻠﺮ ‪Edward Teller‬‬
‫اﻣﻴﻞ دورﻛﻴﻢ ‪Emile Durkheim‬‬ ‫ادواردز ‪Edwards‬‬
‫اﻧﭙﺎخ ‪Anspach‬‬ ‫ازﮔﻮد ‪Osgood‬‬
‫اﻧﺠﻤﻦ آﻣﻮزش روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري و ارﺗﺒﺎطﺟﻤﻌﻲ )ا‪‬ي ﻳﻲ ﺟِﻲ ام ﺳﻲ(‬ ‫اس آر آي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ‪SRI International‬‬
‫‪280‬‬
First National Bank of Boston Association for Education in Journalism
Bauer ‫ﺑﺎوﺋﺮ‬ (and Mass Communication (AEJMC
Byron Reeves ‫ﺑﺎﻳﺮون رﻳﻮز‬ ‫اﻧﺠﻤﻦ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﮔﻔﺘﺎري‬
Baynes ‫ﺑﺎيﻧﺲ‬ Speech Communication Association
‫ي ﺑﻲ‬‫اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ آﻛﺎدﻣﻲ ﻣﺮﺑﻴﺎن ارﺗﺒﺎطﮔﺮان ﻛﺴﺐوﻛﺎر )آي ا‬
The Better Business Bureau ‫ﺑﺘﺮ ﺑﻴﺰﻧﺲ ﺑﻮرو‬
(‫ﺳﻲ‬
Betkouski ‫ﺑﺘﻜﻮﺳﻜﻲ‬
The International Association of Business
Bettman ‫ﺑﺘﻤﻦ‬
Communicator's Educators Academy
Branch ‫ﺑﺮاﻧﭻ‬ (IABC)
Brandstatter ‫ﺑﺮاﻧﺪ اﺷﺘﺎﺗﺮ‬ Engle ‫ﻧﮕﻞ‬‫ا‬
Brown ‫ﺑﺮاون‬ O'Connor ‫اوﻛﺎﻧﺮ‬
Burton ‫ﺑﺮﺗﻮن‬ Oklahoma ‫اوﻛﻼﻫﻤﺎ‬
Burke ‫ﺑﺮك‬ O'Keefe ‫اُوﻛﻴﻒ‬
Berger ‫ﺑﺮﮔﺮ‬ Olasky ‫اوﻻﺳﻜﻲ‬
Burgoon ‫ﺑﺮﮔﻮن‬ Olsen ‫اوﻟﺴﻦ‬
bernestein ‫ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﻳﻦ‬ Olien ‫اُوﻟﻴﻦ‬
Bernays ‫ﺑﺮﻧﻴﺰ‬ O'Neill ‫اوﻧﻴﻞ‬
Bruce Haynes ‫ﺑﺮوس ﻫﺎﻳﻨﺲ‬ O'Hair ‫اوﻫﻴﺮ‬
Brock ‫ﺑﺮوك‬ AT & T ‫ي ﺗﻲ اﻧﺪ ﺗﻲ‬‫ا‬
Brockriede ‫ﺑﺮوكراﻳﺪ‬ Ipes ‫اﻳﭙﺲ‬
Broom ‫ﺑﺮوم‬ E. Pollack ‫ ﭘﻮﻻك‬.‫اي‬
Brehony ‫ﺑﺮﻫﻮﻧﻲ‬ Agee ‫اﻳﺠﻲ‬
Britt ‫ﺑﺮﻳﺖ‬ Isabel Briggs Myers ‫اﻳﺰاﺑﻞ ﺑﺮﻳﮕﺰ ﻣﻴﺮز‬
Berrien ‫ﺑﺮﻳﻦ‬ Izard ‫اﻳﺰارد‬
Beck ‫ﺑﻚ‬ Eleey ‫اﻳﻠﻲ‬
Becker ‫ﺑﻜﺮ‬ Indianapolis ‫اﻳﻨﺪﻳﺎﻧﺎ ﭘﻮﻟﻴﺲ‬
Beckhard ‫ﺑﻜﻬﺎرد‬ Ingram ‫اﻳﻨﮕﺮام‬
Bell ‫ﺑِﻞ‬ Evans ‫اﻳﻮاﻧﺲ‬
Blackwell ‫ﺑﻼك ول‬ Even-Chen, Yinon ‫اﻳﻮن ـ ﭼﻦ اي ﻧﻮن‬
Blane ‫ﺑﻼن‬ Iowa ‫اﻳﻮوا‬
Burleson ‫ﺑﻠﺴﻮن‬ Ivy Lee ‫اﻳﻮي ﻟﻲ‬
Bellotti ‫ﺑﻞ ﻟﻮﺗﻲ‬ Beatrice ‫ﺑﺌﺎﺗﺮﻳﺲ‬
Blau ‫ﺑِﻠﻮ‬ Babbie ‫ﺑﺎﺑﻲ‬
Blumer, Herbert ‫ ﻫﺮﺑﺮت‬،‫ﺑﻠﻮﻣﺮ‬ Batra ‫ﺑﺎﺗﺮا‬
Blake ‫ﺑﻠﻴﻚ‬ Burrell ‫ﺑﺎرل‬
Bem ‫ﺑِﻢ‬ Baron ‫ﺑﺎرون‬
Benson ‫ﺑﻦﺳﻮن‬ Bandler ‫ﺑﺎﻧﺪﻟﺮ‬
Boote ‫ﺑﻮت‬ ‫ﺑﺎﻧﻚ ﻓﺮﺳﺖ ﻧﺸﻨﺎل ﺑﺴﺘﻮن‬
281
Paul Rabinow ‫ﭘﻞ راﺑﻴﻨﻮ‬ .Botan, Carl H .‫ ﻛﺎرل اچ‬،‫ﺑﻮﺗﺎن‬
Popper ‫ﭘﻮﭘﺮ‬ Bormann ‫ﺑﻮرﻣﻦ‬
Putnam ‫ﭘﻮﺗﻨﺎم‬ Bozeman ‫ﺑﻮزهﻣﻦ‬
Pood ‫ﭘﻮد‬ Buchholz ‫ﺑﻮﺷﻬﻮﻟﺰ‬
Poole ‫ﭘﻮل‬ Bowman ‫ﺑﻮﻣﻦ‬
Polaroid ‫ﭘﻮﻻروﻳﺪ‬ Bonita Dostal Neff ‫ﺑﻮﻧﺘﻴﺎ دوﺳﺘﺎل ﻧﻒ‬
Polanyi ‫ﭘﻮﻻﻧﻲ‬ Bovee ‫ﺑﻮوي‬
Piaget ‫ﭘﻴﺎژه‬ Boyte ‫ﺑﻮﻳﺖ‬
People ‫ﭘﻴﭙﻞ‬ Boise ‫ﺑﻮﻳﺰ‬
Peter. Blau ‫ﭘﻴﺘﺮﺑﻼ‬ B. F. Skinner ‫ اﺳﻜﻴﻨﺮ‬.‫ اف‬.‫ﺑﻲ‬
Peter K. Hamilton ‫ ﻫﺎﻣﻠﻴﺘﻮن‬.‫ﭘﻴﺘﺮ ﻛﻲ‬ Beatty ‫ﺑﻴﺘﻲ‬
Pearce ‫ﭘﻴﺮس‬ Biddle ‫ﺑﻴﺪل‬
Pearson ‫ﭘﻴﺮﺳﻦ‬ Bizman ‫ﺑﻴﺰﻣﻦ‬
Paisley ‫ﭘﻴﺴﻠﻲ‬ Becker ‫ﺑﻴﻜﺮ‬
Talcott Parsons ‫ﺗﺎﻟﻜﻮت ﭘﺎرﺳﻮﻧﺰ‬ ‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن وﻳﺸﺎرد ﻣﻤﻮرﻳﺎل‬
Thompson ‫ﺗﺎﻣﭙﺴﻮن‬ Wishard Memorial Hospital
Beauchamp ‫ﺑﻴﻮﭼﺎﻣﭗ‬
Tompkins ‫ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ‬
Beavin ‫ﺑﻲوﻳﻦ‬
Tannenebaum ‫ﺗﺎﻧﻦ ﺑﺎوم‬
Beyer ‫ﺑﻲﻳﺮ‬
Thayer ‫ﺗﺎﻳﺮ‬
Paonessa ‫ﭘﺎﺋﻮﻧﺴﺎ‬
Tigert ‫ﺗﺎﻳﮕﺮت‬
Papa ‫ﭘﺎﭘﺎ‬
Tedlow ‫ﺗﺪﻟﻒ‬
Patric Jackson ‫ﭘﺎﺗﺮﻳﻚ ﺟﻜﺴﻮن‬
Turner ‫ﺗﺮﻧﺮ‬
Putnam ‫ﭘﺎﺗﻨﺎم‬
Trenholm ‫ﺗﺮﻧﻬﻮﻟﻢ‬
Ptti ‫ﭘﺎﺗﻲ‬
Three Mile Island ‫ﺗﺮي ﻣﺎﻳﻞ آﻳﻠﻨﺪ‬
Parsons ‫ﭘﺎرﺳﻮﻧﺰ‬
Tsal ‫ﺗﺴﺎل‬
Yarrington ‫ﭘﺎرﻳﻨﮕﺘﻮن‬
Tennyson ‫ﺗﻨﻲ ﺳﻮن‬
Packard ‫ﭘﺎﻛﺎرد‬
Toth ‫ﺗﻮث‬
Pavlock ‫ﭘﺎوﻟﻮك‬
Turk ‫ﺗﻮرك‬
Pavlik ‫ﭘﺎوﻟﻴﻚ‬
Tulsa ‫ﺗﻮﻟﺴﺎ‬
Pavitt ‫ﭘﺎوﻳﺖ‬
Toulmin ‫ﺗﻮﻟﻤﻴﻦ‬
Patterson ‫ﭘﺘﺮﺳﻮن‬
Thibaut ‫ﺗﻴﺒﺎوت‬
Petty ‫ﭘﺘﻲ‬
Titchner ‫ﺗﻴﭽﻨﺮ‬
Preston ‫ﭘﺮﺳﺘﻮن‬
Tichenor ‫ﺗﻴﻜﻨﻮر‬
Perelman ‫ﭘﺮﻟﻤﻦ‬
Jablin ‫ﺟﺎﺑﻠﻴﻦ‬
Burvis ‫ﭘﺮوﻳﺲ‬
Joshua Meyrowitz ‫ﺟﺎﺷﻮا ﻣﻴﺮووﻳﺘﺰ‬
Priscilla Murphy ‫ﭘﺮﻳﺴﻴﻼ ﻣﻮرﻓﻲ‬
Jacob Bronowski ‫ﺟﺎﻛﻮب ﺑﺮوﻧﻮﺳﻜﻲ‬
Post ‫ﺴﺖ‬‫ﭘ‬
Johnstone, Henry ‫ ﻫﻨﺮي‬،‫ﺟﺎﻧﺴﺘﻮن‬
Plummer ‫ﭘﻼﻣﺮ‬
Johnson ‫ﺟﺎﻧﺴﻮن‬
282
Challenger ‫ﭼﻠﻨﺠﺮ‬ Johnson & Johnson ‫ﺟﺎﻧﺴﻮن و ﺟﺎﻧﺴﻮن‬
Chambers ‫ﭼﻤﺒﺮز‬ John Von Neumann ‫ﺟﺎن ﻓﻮن ﻧﺌﻮﻣﺎن‬
Champion ‫ﭼﻤﭙﻴﻮن‬ Janus ‫ﺟﺎﻧﻮس‬
Cheney ‫ﭼﻨﻲ‬ John Hill ‫ﺟﺎن ﻫﻴﻞ‬
Chase ‫ﭼﻴﺲ‬ Jerald R. Miller ‫ ﻣﻴﻠﺮ‬.‫ﺟﺮاﻟﺪ آر‬
D'Aprix ‫دآﭘﺮﻳﻜﺲ‬ Gerry ‫ﺟﺮي‬
Daudi ‫داﺋﻮدي‬ Jesse Jackson ‫ﺟﺲ ﺟﻜﺴﻮن‬
Domzal ‫دام زال‬ Jackall ‫ﺟﻜﺎل‬
Dansereau ‫داﻧﺴﺮو‬ Jackson ‫ﺟﻜﺴﻮن‬
General Motors ‫ﺟﻨﺮال ﻣﻮﺗﻮرز‬
‫داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ ﭘﻴﺘﺴﺒﻮرگ‬ Jensen ‫ﺟﻨﺴﻦ‬
Pittsburg State Universit Jenkins ‫ﺟﻨﻜﻴﻨﺰ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ ﺳﺎوث وﺳﺖ ﺗﮕﺰاس‬
Janis ‫ﺟﻨﻴﺲ‬
Southwest Texas State University
george Cheney ‫ﺟﻮرج ﭼﻨﻲ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه اﻳﻠﻲ ﻧﻮﻳﺰ ﺷﻤﺎﻟﻲ‬
George Dionisopoulos ‫ﺟﻮرج دﻳﻮﻧﻴﺰوﭘﻮﻟﻮس‬
Nrothern Illinois University
‫داﻧﺸﮕﺎه ﺗﮕﺰاس در آﺳﺘﻴﻦ‬ George C.Homans ‫ﺟﻮرج ﺳﻲ ﻫﻮﻣﻨﺰ‬
University of Texas at Austin ‫ﺟﻮرج ﮔﻲ ﻟﻮرد ﺳﻴﻤﭙﺴﻮن‬
Drexel University ‫داﻧﺸﮕﺎه درﻛﺴﻞ‬ George Gaylord Simpson
Rutgers university ‫داﻧﺸﮕﺎه راﺗﮕﺮز‬ George Herbert Mead ‫ﺟﻮرج ﻫﺮﺑﺮت ﻣﻴﺪ‬
Donelson ‫داﻧﻠﺴﻮن‬ Joseph C. Scott ‫ اﺳﻜﺎت‬.‫ﺟﻮزف ﺳﻲ‬
Daudi ‫داﻳﻮدي‬ Joe Fritsch ‫ﺟﻮ ﻓﺮﻳﺘﺲ‬
W. I. Thomas ‫ ﺗﻮﻣﺎس‬.‫ آي‬.‫دﺑﻠﻴﻮ‬ Jolly ‫ﺟﻮﻟﻲ‬
Dan O'Hair ‫دﺑﻦ اوﻫﻴﺮ‬ Jones ‫ﺟﻮﻧﺰ‬
Dresser Industries ‫درﺳﺮ اﻳﻨﺪاﺳﺘﺮﻳﺰ‬ Joyce ‫ﺟﻮﻳﺲ‬
Derrida ‫درﻳﺪا‬ Jick ‫ﺟﻴﻚ‬
Descarte ‫دﻛﺎرت‬ James L. Gaudino ‫ل ﮔﺎدﻳﻨﻮ‬‫ﺟﻴﻤﺰ ا‬
Delia ‫دﻟﻴﺎ‬ James Colman ‫ﺟﻴﻤﺰ ﻛﻮﻟﻤﻦ‬
Demby ‫دﻣﺒﻲ‬ James K. Vanleuven ‫ﺟﻴﻤﺰﻛﻲ ون ﻟﻮون‬
Dempsey ‫دﻣﭙﺰي‬ Jamieson ‫ﺟﻴﻤﻴﺴﻮن‬
Denver ‫دﻧﻮر‬ Jewler ‫ﺟﻴﻮﻟﺮ‬
Denny ‫دﻧﻲ‬ Charles Perrew ‫ﭼﺎرﻟﺰ ﭘﺮرو‬
Dozier ‫دوزﻳﻪ‬ Charles Horles Cooley ‫ﭼﺎرﻟﺰ ﻫﻮرﺗﻮن ﻛﻮﻟﻲ‬
Dukakis, Michael ‫ ﻣﺎﻳﻜﻞ‬،‫دوﻛﺎﻛﻴﺲ‬ Chaffee ‫ﭼﺎﻓﻲ‬
Dolphin ‫دوﻟﻔﻴﻦ‬ Churchill ‫ﭼﺮﭼﻴﻞ‬
Donald J. Johnson ‫دوﻧﺎﻟﺪ ﺟﺎﻧﺴﻮن‬ Cherwitz ‫ﭼﺮوﻳﺘﺰ‬
Donohue ‫دوﻧﻮﻫﻮ‬ Chester Barnard ‫ﭼﺴﺘﺮ ﺑﺎرﻧﺎرد‬
Douvan ‫ن‬‫دوو‬ Chesser ‫ﭼﺴﺮ‬
283
Ron Pearson ‫رون ﭘﻴﺮﺳﻮن‬ Day ‫دي‬
Ray ‫ري‬ d'Amico ‫دي آﻣﻴﻜﻮ‬
Rittle ‫رﻳﺘﻞ‬ Deetz ‫دﻳﺘﺰ‬
Richard Edwards ‫رﻳﭽﺎرد ادوارد‬ DeFleur ‫دي ﻓﻠﻮر‬
Richard Emerson ‫رﻳﭽﺎرد اﻣﺮﺳﻮن‬ Dillard ‫دﻳﻼرد‬
Reardon ‫رﻳﺮدون‬ Dionisopoulos ‫دﻳﻮﻧﻴﺰوﭘﻮﻟﺲ‬
Ricoeur ‫رﻳﻜﻮ‬ David Dozier ‫دﻳﻮﻳﺪ دوزﻳﺮ‬
Reynolds ‫رﻳﻨﻮﻟﺪز‬ Davidson ‫دﻳﻮﻳﺪﺳﻮن‬
Zajonc ‫زاﺟﻮﻧﻚ‬ David Keirsey ‫دﻳﻮﻳﺪ ﻛﻴﺮﺳﻲ‬
Zawacki ‫زاواﻛﻲ‬ Davis ‫دﻳﻮﻳﺲ‬
Zaichkowksy ‫زاﻳﻜﻮﻓﺴﻜﻲ‬ Dewey ‫دﻳﻮﻳﻲ‬
Zotti ‫زوﺗﻲ‬ Robert Axelrod ‫راﺑﺮت آﻛﺴﻞ راد‬
Szybillo ‫زﻳﺒﻠﻮ‬ Roberts ‫راﺑﺮﺗﺰ‬
Zeitz ‫زﻳﺘﺲ‬ Robert Merton ‫راﺑﺮت ﻣﺮﺗﻮن‬
Seitel ‫زﻳﺘﻞ‬ Rogers ‫راﺟﺮز‬
Zeitlen ‫زﻳﺘﻠﻦ‬ Ruggels ‫راﺟﻠﺰ‬
Ziff ‫زﻳﻒ‬ Rachman ‫راﺧﻤﻦ‬
Zey-Ferrell ‫زي ـ ﻓﺮل‬ Russell ‫راﺳﻞ‬
Zikmund ‫زﻳﮕﻤﻮﻧﺪ‬ Rockwell International ‫راﻛﻮل اﻳﻨﺘﺮﻧﺸﻨﺎل‬
Zimbardo ‫زﻳﻤﺒﺎردو‬ Rocky Flats ‫راﻛﻲ ﻓﻼﺗﺰ‬
Simmel, George ‫ ﮔﺌﻮرگ‬،‫زﻳﻤﻞ‬ Ralf Dahrendorf ‫راﻟﻒ دارﻧﺪورف‬
Suppe ‫ﺳﺎپ‬ Runke ‫راﻧﻜﻞ‬
Soper ‫ﺳﺎﭘﺮ‬ Runyon ‫راﻧﻴﻮن‬
Sarr ‫ﺳﺎر‬ Rowe ‫راو‬
Salanick ‫ﺳﺎﻻﻧﻴﻚ‬ Ryan ‫راﻳﺎن‬
Salmon ‫ﺳﺎﻟﻤﻮن‬ Wright ‫راﻳﺖ‬
Sullivan ‫ﺳﺎﻟﻴﻮان‬ Reisman ‫راﻳﺰﻣﻦ‬
Seitel ‫ﺳﺘﻴﻞ‬ Rice ‫راﻳﺲ‬
Surgeon General ‫ﺳﺮﺟﻦ ﺟﻨﺮال‬ Raiffa ‫راﻳﻔﺎ‬
Sechrest ‫ﺳﻜﺮﺳﺖ‬ Randy E. Miller ‫رﻧﺪي ﻣﻴﻠﺮ‬
Secord ‫ﺳﻜﻮرد‬ Ropp ‫روپ‬
Sloane ‫ﺳﻠﻮان‬ Rothman ‫روﺗﻤﻦ‬
Sennett ‫ﺳﻨﺖ‬ Rutchti ‫روﭼﺘﻲ‬
Center ‫ﺳﻨﺘﺮ‬ Rorty ‫رورﺗﻲ‬
St. Francis ‫ﺳﻨﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻴﺲ‬ Rosenberg ‫روزﻧﺒﺮگ‬
St. Vinccent ‫ﺳﻨﺖ وﻳﻨﺴﻨﺖ‬ Rokeach ‫روﻛﻴﭻ‬
Surmanek ‫ﺳﻮرﻣﺎﻧﻚ‬ Rolls ‫روﻟﺰ‬
Solomon ‫ﺳﻮﻟﻮﻣﻮن‬ Ronald B. Anderson ‫ اﻧﺪرﺳﻮن‬.‫روﻧﺎﻟﺪ ﺑﻲ‬
284
Frey ‫ﻓﺮي‬ Cialdini ‫ﺳﻴﺎﻟﺪﻳﻨﻲ‬
Frijida ‫ﻓﺮﻳﺠﻴﺪا‬ (‫ي )ﻛﻤﻴﺘﻪ آﮔﺎﻫﻲ درﺑﺎره اﻧﺮژي‬‫ﺳﻲ اي ا‬
Freedman ‫ﻓﺮﻳﺪﻣﻦ‬ (Committee for Energy Awareness (CEA
Fraser ‫ﻓﺮﻳﺰر‬ Seitel ‫ﺳﻴﺘﻞ‬
Freisen ‫ﻓﺮﻳﺰن‬ Scissors ‫ﺳﻴﺴﻮرز‬
Frazier ‫ﻓﺮﻳﺰﻳﺮ‬ Sypher ‫ﺳﻴﻔﺮ‬
Festinger ‫ﻓﺴﺘﻴﻨﮕﺮ‬ Simon ‫ﺳﻴﻤﻮن‬
Pfeffer ‫ﺮ‬‫ﻔ‬‫ﻓ‬ Simons ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﺰ‬
Flores ‫ﻓﻼرس‬ Shapere ‫ﺷﺎﭘﺮ‬
Flay ‫ﻓﻼي‬ Schachter ‫ﺷﺎﺧﺘﺮ‬
Flynn ‫ﻓﻠﻴﻦ‬ Shaw ‫ﺷﺎو‬
Fuhrman ‫ﻓﻮرﻣﻦ‬ Shavitt ‫ﺷﺎوﻳﺖ‬
Foucault ‫ﻓﻮﻛﻮ‬ Sheth ‫ﺷﺖ‬
Feulner ‫ﻓﻮﻳﻠﻨﺮ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ ﮔﺮوه ﺑﻠﻴﻜﻲ‬
feather ‫ﻓﻴﺪر‬ .The Blokey Group, Inc
Phaedurus ‫ﻓﻴﺪروس‬ ‫ ﺳﻲ‬.‫ ﺑﻲ‬.‫ي‬‫ﺷﺮﻛﺖ ﺷﻴﻤﻴﺎﺋﻲ ا‬
Fairhurst ‫ﻓﻴﺮﻫﺮﺳﺖ‬ ABC Chemical Company
Scheff ‫ﺷﻒ‬
Fish bein ‫ﻓﻴﺶ ﺑﻴﻦ‬
Schmertz, Herb ‫ ﻫﺮب‬،‫ﺷﻤﺮﺗﺰ‬
Fisher ‫ﻓﻴﺸﺮ‬
Shanab ‫ﺷﻨﺎب‬
Feigl ‫ﻓﻴﮕﻞ‬
National Safety Council's ‫ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ اﻳﻤﻨﻲ‬
Phelps ‫ﻓﻴﻠﭙﺲ‬
Tschirgi ‫ﺷﻴﺮﻳﺠﻲ‬
Filoromo ‫ﻓﻴﻠﻮروﻣﻮ‬
Schiller, Herbert ‫ ﻫﺮﺑﺮت‬،‫ﺷﻴﻠﺮ‬
Philip Tompkins ‫ﻓﻴﻠﻴﭗ ﺗﺎﻣﻜﻴﻨﺰ‬
Shimp ‫ﺷﻴﻤﭗ‬
Phillipson ‫ﻓﻴﻠﻴﭙﺴﻮن‬
Schein ‫ﺷﻴﻦ‬
Findlay ‫ﻓﻴﻨﺪﻟﻲ‬
Farace ‫ﻓﺎراس‬
Phineas T. Barnum ‫ ﺑﺎرﻧﺎم‬.‫ل‬‫ﻓﻴﻨﻴﺎس ا‬
Farquhar ‫ﻓﺎرﻛﻮار‬
Cappella ‫ﻛﺎﭘﻼ‬
Farrell ‫ﻓﺎرل‬
Kathrine C. Briggs ‫ ﺑﺮﻳﮕﺰ‬.‫ﻛﺎﺗﺎرﻳﻦ ﺳﻲ‬
Foss ‫ﻓﺎس‬
Katz ‫ﻛﺎﺗﺲ‬
Foster ‫ﻓﺎﺳﺘﺮ‬
Cutlip ‫ﻛﺎﺗﻠﻴﭗ‬
Fox ‫ﻓﺎﻛﺲ‬
White House ‫ﻛﺎخ ﺳﻔﻴﺪ‬
Van Auken ‫ﻓﺎن اوﻛﻦ‬
Cadotte ‫ﻛﺎدوت‬
Francis Bacon ‫ﻓﺮاﻧﺴﻴﺲ ﺑﻴﻜﻦ‬
Carter ‫ﻛﺎرﺗﺮ‬
Franke ‫ﻓﺮاﻧﻜﻞ‬
Cartwright ‫ﻛﺎرت راﻳﺖ‬
Frederiksen ‫ﻓﺮدرﻳﻜﺴﻮن‬
Carskadon ‫ﻛﺎرﺳﻜﺎدون‬
Ferguson ‫ﻓﺮﮔﻮﺳﻦ‬
Carlsmith ‫ﻛﺎرل اﺳﻤﻴﺖ‬
French ‫ﻓﺮﻧﭻ‬
Carlyn ‫ﻛﺎرﻟﻴﻦ‬
285
Kneupper ‫ﻛﻨﻮﭘﺮ‬ Kassarjian ‫ﻛﺎﺳﺎرﺟﻴﺎن‬
Cupach ‫ﻛﻮﭘﺎچ‬ Costanzo ‫ﻛﺎﺳﺘﺎﻧﺰو‬
Coch ‫ﻛﻮچ‬ Cacioppo ‫ﻛﺎﺳﻴﻮﭘﻮ‬
Cook ‫ﻛﻮك‬ Cushman ‫ﻛﺎﺷﻤﻦ‬
Kollat ‫ﻛﻮﻻت‬ Cox ‫ﻛﺎﻛﺲ‬
Colford ‫ﻛﻮﻟﻔﻮرد‬ Culbertson ‫ﻛﺎﻟﺒﺮﺗﺴﻮن‬
Kulka ‫ﻛﻮﻟﻜﺎ‬ Calder ‫ﻛﺎﻟﺪر‬
Colman ‫ﻛﻮﻟﻤﻦ‬ Kallendorf ‫ﻛﺎﻟﻨﺪورف‬
Colorado ‫ﻛﻮﻟﻮ رادو‬ Kahle ‫ﻛﺎﻟﻪ‬
Connolly ‫ﻛﻮﻧﻮﻟﻲ‬ Collins ‫ﻛﺎﻟﻴﻨﺰ‬
Kuhn ‫ﻛﻮﻫﻦ‬ Kahn ‫ﻛﺎن‬
Kuhn, Manford ‫ ﻣﺎﻧﻔﻮرد‬،‫ﻛﻮﻫﻦ‬ Contrill ‫ﻛﺎﻧﺘﺮﻳﻞ‬
Keith E. Terry ‫ ﺗﺮي‬.‫ﻛﻴﺖ اي‬ Cantor ‫ﻛﺎﻧﺘﻮر‬
Kisielius ‫ﻛﻴﺰﻳﻠﻴﻮس‬ Conner ‫ﻛﺎﻧﺮ‬
Kiesler ‫ﻛﻴﺴﻠﺮ‬ Kansas ‫ﻛﺎﻧﺰاس‬
Keeley ‫ﻛﻴﻠﻲ‬ Cravens ‫ﻛﺮاوﻧﺰ‬
Gallie ‫ﮔﺎﻟﻲ‬ Kreps ‫ﻛﺮﭘﺲ‬
Gandy ‫ﮔﺎﻧﺪي‬ Kerlinger ‫ﻛﺮﻟﻴﻨﺠﺮ‬
Getzels ‫ﮔﺘﺰﻟﺰ‬ Kernan ‫ﻛﺮﻧﺎن‬
Garret Cline, Carolyn ‫ ﻛﺎروﻟﻴﻦ‬،‫ﮔﺮتﻛﻠﻴﻦ‬ Kearney State College ‫ ﻛﺎﻟﺞ اﻳﺎﻟﺘﻲ‬،‫ﻛﺮﻧﻲ‬
Graen ‫ﮔﺮن‬ Krugman ‫ﻛﺮوﮔﻤﻦ‬
Grunig ‫ﮔﺮوﻧﻴﻚ‬ Krone ‫ﻛﺮون‬
‫ﮔﺮوه ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ارﺗﺒﺎﻃﺎت )آي‬ Cronen ‫ﻛﺮوﻧﻦ‬
(‫ي‬‫ﺳﻲ ا‬ Crable ‫ﻛﺮﻳﺒﻞ‬
the International Communication Krippendorff ‫ﻛﺮﻳﭙﻨﺪورف‬
(Association's PR Interest Group (ICA
Kline ‫ﻛﻼﻳﻦ‬
Gary L. Kreps ‫ ﻛﺮﭘﺲ‬.‫ﮔﺮي ل‬
Klapp ‫ﻛﻠﭗ‬
Greenhouse ‫ﮔﺮﻳﻦ ﻫﺎوس‬
Kelman ‫ﻛﻠﻤﺎن‬
Gestalt ‫ﮔﺸﺘﺎﻟﺖ‬
kleinot ‫ﻛﻠﻴﻨﻮت‬
Glazer ‫ﮔﻠﻴﺰر‬
Cambridge Reports, Inc ‫ﻛﻤﺒﺮﻳﺞ رﻳﭙﻮرﺗﺰ‬
Guba ‫ﮔﻮﺑﺎ‬
Campbell ‫ﻛﻤﺒﻞ‬
Gottesman ‫ﮔﻮﺗﺴﻤﻦ‬
the (‫ي‬‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺠﻤﻦ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﮔﻔﺘﺎري )اس ﺳﻲ ا‬
Goodman ‫ﮔﻮدﻣﻦ‬ Speech Communication Associations' PR
Gorden ‫ﮔﻮردن‬ Commission (SCA)
Con Ed ‫د‬‫ﻛﻦ ا‬
Goldzwig ‫ﮔﻮﻟﺪزوﻳﮓ‬
Kenneth Burke ‫ﻛﻨﺖ ﺑﺮك‬
Goldstein ‫ﮔﻮﻟﺪﺷﺘﺎﻳﻦ‬
Kendall ‫ﻛﻨﺪال‬
Goldman ‫ﮔﻮﻟﺪﻣﻦ‬
Conrad ‫ﻛﻨﺮاد‬
Golc ‫ﮔﻮﻟﻚ‬
286
Marx, Karl ‫ ﻛﺎرل‬،‫ﻣﺎرﻛﺲ‬ Gunther Kress ‫ﮔﻮﻧﺘﺮ ﻛﺮس‬
Markham ‫ﻣﺎرﻛﻬﺎم‬ Gilmore ‫ﮔﻴﻠﻤﻮر‬
Margulies ‫ﻣﺎرﮔﻮﻟﻴﺰ‬ Leonard Hawes ‫ﻟﺌﻮﻧﺎرد ﻫﺎوز‬
Maslow ‫ﻣﺎزﻟﻮ‬ Laing ‫ﻟﺌﻴﻨﮓ‬
Mslach ‫ﻣﺎﺳﻼخ‬ Larry Judd ‫ﻻري ﺟﻮد‬
Manis ‫ﻣﺎﻧﻴﺲ‬ Lofthouse ‫ﻻﻓﺖ ﻫﺎوس‬
Mount saint Vincent ‫ﻣﺎوﻧﺖ ﺳﻨﺖ وﻳﻨﺴﻨﺖ‬ Locke ‫ﻻك‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن اﻧﺠﻤﻦ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬ Lakatos ‫ﻻﻛﺎﺗﻮش‬
Public Relations Society of America Lukes ‫ﻻﻛﺲ‬
(PRSA)
Leckenby ‫ﻻﻛﻨﺒﺎي‬
(‫ﻣﺠﻠﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﮔﺎﻟﻮپ و راﺑﻴﻨﺴﻮن )ﻣﻴﺮز‬
Lamont ‫ﻻﻣﻮﻧﺖ‬
Gallup and Robinson Magazine Impact
Long ‫ﻻﻧﮓ‬
,[Research [MIRS
Laudan ‫ﻻودان‬
Madison ‫ﻣﺪﻳﺴﻮن‬
Lavidge ‫ﻻوﻳﺞ‬
‫ﻣﺮﻛﺰ ﭘﮋوﻫﺶ ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻣﻴﺸﻴﮕﺎن‬
Leplin ‫ﻟﭙﻠﻴﻦ‬
University of Mishigan Survey
Research Center Leff ‫ﻟﻒ‬
Marilyn Bates ‫ﻣﺮﻳﻠﻴﻦ ﺑﻴﺘﺰ‬ Lentz ‫ﻟﻨﺘﺰ‬
Masterman ‫ﻣﺴﺘﺮﻣﻦ‬ Louisiana ‫ﻟﻮﺋﻴﺰﻳﺎﻧﺎ‬
Muzafer-Sherif ‫ﻣﻈﻔﺮﺷﺮﻳﻒ‬ Luchins ‫ﻟﻮﭼﻴﻨﺰ‬
McAlister ‫ﻣﻚ آﻟﻴﺴﺘﺮ‬ Lucas ‫ﻟﻮﻛﺎس‬
MacIntyre ‫ﻣﻚ اﻳﻨﺘﺎﻳﺮ‬ Levi-Strauss ‫ﻟﻮي اﺷﺘﺮاوس‬
McBride ‫ﻣﻚ ﺑﺮاﻳﺪ‬ Levy-Bruhl ‫ﻟﻮي ﺑﺮول‬
.McBride, Michael H ‫ ﻣﺎﻳﻜﻞ‬،‫ﻣﻚﺑﺮاﻳﺪ‬ Lewis ‫ﻟﻮﻳﺲ‬
McDaniel ‫ﻣﻚداﻧﻴﻞ‬ Lewin ‫ﻟﻮﻳﻦ‬
Mc Dougall ‫ﻣﻚ دوﮔﺎل‬ Levinson ‫ﻟﻮﻳﻨﺴﻮن‬
McPhee ‫ﻣﻚﻓﻲ‬ Lee ‫ﻟﻲ‬
McCarthy ‫ﻣﻚﻛﺎرﺗﻲ‬ Lipstein ‫ﻟﻴﭙﺸﺘﺎﻳﻦ‬
McCarley ‫ﻣﻚ ﻛﺎرﻟﻲ‬ Littlejohn ‫ﻟﻴﺘﻞﺟﺎن‬
Mc Closkey ‫ﻣﻚ ﻛﻠﻮﺳﻜﻲ‬ Lazer ‫ﻟﻴﺰر‬
Maccoby ‫ﻣﻚ ﻛﻮﺑﻲ‬ Liska ‫ﻟﻴﺴﻜﺎ‬
Mc Grath ‫ﻣﻚ ﮔﺮاث‬ Lininger ‫ﻟﻴﻨﻴﻨﮕﺮ‬
Mc Guire ‫ﻣﻚ ﮔﻮاﻳﺮ‬ Lippitt ‫ﻟﻴﻴﺖ‬
McLeod ‫ﻣﻚﻟﺌﻮد‬ Ma Bell ‫ﻣﺎ ﺑﻞ‬
MacLachlan ‫ﻣﻚ ﻻﻛﻼن‬ Martin ‫ﻣﺎرﺗﻴﻦ‬
Meltzer ‫ﻣﻠﺘﺴﺮ‬ Martinson ‫ﻣﺎرﺗﻴﻦﺳﻮن‬
Mellon, Carnegie ‫ ﻛﺎرﻧﮕﻲ‬،‫ﻣﻠﻮن‬ Marston ‫ﻣﺎرﺳﺘﻮن‬
Mobile ‫ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ‬ Marcia Prior-Miller ‫ﻣﺎرﺳﻴﺎ ﭘﺮاﻳﺮ ـ ﻣﻴﻠﺮ‬
287
Nisbitt ‫ﻧﻴﺴﺒﻴﺖ‬ Mobley ‫ﻣﻮﺑﻠﻲ‬
nickles ‫ﻧﻴﻜﻠﺲ‬ Motoko Lee ‫ﻣﻮﺗﻮﻛﻮ ﻟﻲ‬
Newsom ‫ﻧﻴﻮﺳﺎم‬ Mouton ‫ﻣﻮﺗﻮن‬
Newcomb ‫ﻧﻴﻮﻛﺎﻣﺐ‬ Mowday ‫ﻣﻮدي‬
New York Times ‫ﻧﻴﻮﻳﻮرك ﺗﺎﻳﻤﺰ‬ Murdock ‫ﻣﻮرداك‬
Watergate ‫واﺗﺮﮔﻴﺖ‬ Murphy ‫ﻣﻮرﻓﻲ‬
watts ‫واﺗﺰ‬ Morgan ‫ﻣﻮرﮔﺎن‬
Watzlawick ‫واﺗﺰﻻوﻳﻚ‬ Monge ‫ﻣﻮﻧﮋ‬
Ware ‫وار‬ Monge ‫ﻣﻮﻧﮓ‬
Warwick ‫واروﻳﻚ‬ Mowen ‫ﻣﻮون‬
Wasserman ‫واﺳﺮﻣﻦ‬ Mitchell ‫ﻣﻴﭽﻞ‬
Walker ‫واﻛﺮ‬ Midwestern ‫ﻣﻴﺪوﺳﺘﺮن‬
wallace ‫واﻻس‬ Myers ‫ﻣﻴﺮز‬
Vals Zikmund ‫واﻟﺲ زﻳﮕﻤﻮﻧﺪ‬ Misra ‫ﻣﻴﺰرا‬
White ‫واﻳﺖ‬ mizerski ‫ﻣﻴﺰرﺳﻜﻲ‬
Webb ‫وب‬ Miller ‫ﻣﻴﻠﺮ‬
Weber, Max ‫ ﻣﺎﻛﺲ‬،‫وﺑﺮ‬ Miller and Steinberg ‫ﻣﻴﻠﺮ و اﺳﺘﺎﻳﻨﺒﺮگ‬
Wuerzberg ‫ورﺗﺴﺒﺮگ‬ Mills ‫ﻣﻴﻠﺰ‬
Verrecchia ‫ورﭼﻴﺎ‬ Meindl ‫ﻣﻴﻨﺪل‬
Veroff ‫وروف‬ Means ‫ﻣﻴﻨﺰ‬
Pentagon ‫وزارت دﻓﺎع اﻣﺮﻳﻜﺎ‬ Meehan ‫ﻣﻴﻬﺎن‬
Westwood ‫وﺳﺖ وود‬ Knapp ‫ﻧﺎپ‬
Westie ‫وﺳﺘﻲ‬ Knajonc ‫ﻧﺎﺟﻮﻧﻚ‬
Woefel ‫وﻓﻞ‬ Nadel ‫ﻧﺎدل‬
Wells ‫وﻟﺲ‬ Nodler ‫ﻧﺎدﻟﺮ‬
Wolf ‫وﻟﻒ‬ NASA ‫ﻧﺎﺳﺎ‬
Vaughn ‫ن‬‫و‬ Knight ‫ﻧﺎﻳﺖ‬
Wandelt ‫وﻧﺪﻟﺖ‬ Neff ‫ﻧﻒ‬
Van de Van ‫ن‬‫ و‬‫ن د‬‫و‬ Nager ‫ﻧﮕﺮ‬
VanLeuven ‫ون ﻟﻮون‬ Nelson ‫ﻧﻠﺴﻮن‬
Woodruff ‫وودراف‬ Nel. Helmreich ‫ﻧﻞ ﻫﻠﻢ راﻳﺶ‬
Vibbert ‫وﻳﺒﺮت‬ Nova ‫ﻧﻮوا‬
Whitcomb ‫وﻳﺘﻜﺎم‬ Neuhaus ‫ﻧﻮي ﻫﺎوس‬
Wittgenstein ‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬ Nager ‫ﻧﻴﺠﺮ‬
Widdowson ‫وﻳﺪوﺳﺎن‬ Nietszche ‫ﻧﻴﭽﻪ‬
Wisconsin ‫وﻳﺴﻜﺎﻧﺴﻴﻦ‬ Illinois Power ‫ﻧﻴﺮوﮔﺎه اﻳﻠﻲﻧﻮﻳﺰ‬
Vickrey ‫وﻳﻜﺮي‬ ‫ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﻫﺴﺘﻪاي اﻳﻠﻲﻧﻮﻳﺰ‬
Willard ‫وﻳﻼرد‬ Illinois Power's Nuclear Plant
288
‫ﻫﺮﻳﺲ ‪Harris‬‬ ‫وﻳﻠﺴﻮن ‪Wilson‬‬
‫ﻫﺰﻟﺘﻮن ‪Hazleton‬‬ ‫وﻳﻠﻜﺎﻛﺲ ‪Wilcox‬‬
‫ﻫﻠﻮگ ‪Hellweg‬‬ ‫وﻳﻨﺴﻮن ‪Vinson‬‬
‫ﻫﻤﻴﻠﺘﻮن ‪Hamilton‬‬ ‫وﻳﻨﻮﻧﺎ ‪Winona‬‬
‫ﻫﻮارد ‪Howard‬‬ ‫وﻳﻮر ‪Weaver‬‬
‫ﻫﻮرﺗﻮن ‪Horton‬‬ ‫ﻫﺎﺗﻔﻴﻠﺪ ‪hatfield‬‬
‫ﻫﻮزهﻣﻦ ‪Huseman‬‬ ‫ﻫﺎرري ‪Harary‬‬
‫ﻫﻮل ‪Hull‬‬ ‫ﻫﺎرل ‪Harrell‬‬
‫ﻫﻮﻟﻴﻮك ‪Holyoak‬‬ ‫ﻫﺎروارد ‪Harvard‬‬
‫ﻫﻮﻣﺮ ‪Homer‬‬ ‫ﻫﺎره ‪Harre‬‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ‪Hewit‬‬ ‫ﻫﺎﺳﻜﻴﻨﺰ ‪Hoskins‬‬
‫ﻫﻴﺒﺮت ‪Hiebert‬‬ ‫ﻫﺎﻓﺮ ‪Hafer‬‬
‫ﻫﻴﺚ ‪Heath‬‬ ‫ﻫﺎﻓﻤﻦ ‪Hoffman‬‬
‫ﻫﻴﻞ ﮔﺎرﺗﺰ ‪Hilgartner‬‬ ‫ﻫﺎﮔﺎ ‪Haga‬‬
‫ﻫﻴﻞ و ﻧﻮﻟﺘﻮن ‪Hill and Knowlton‬‬ ‫ﻫﺎل ‪Hall‬‬
‫ﻫﻴﻨﺰ ‪Hines‬‬ ‫ﻫﺎﻟﺘﻨﮓ ‪Hulteng‬‬
‫ﻫﻴﻨﻜﻨﺰ ‪Hikins‬‬ ‫ﻫﺎﻟﻴﻦ ‪Hulin‬‬
‫ﻳﺎﺳﭙﺮس‪ ،‬ﻛﺎرل ‪Jaspers, Karl‬‬ ‫ﻫﺎﻧﺖ ‪Hunt‬‬
‫ﻳﺎﻣﺎرﻳﻨﻮ ‪Yammarino‬‬ ‫ﻫﺎﻧﺘﺮ ‪Hunter‬‬
‫ﻳﺎﻧﮓ ‪Young‬‬ ‫ﻫﺎوز ‪Hawes‬‬
‫ﻳﻮري ‪Ury‬‬ ‫ﻫﺎوﻟﻨﺪ ‪Hovland‬‬
‫ﻳﻮﻛﻮﻣﻮﺗﻮ ‪Yokomoto‬‬ ‫ﻫﺎﻳﺒﺮت ‪Heibert‬‬
‫ﻳﻮﻧﺎﻳﺘﺪ وي ‪United Way‬‬ ‫ﻫﺎﻳﺪر ‪Heider‬‬
‫ﻳﻮﻧﮓ‪ ،‬ﻛﺎرل ‪Jung, Carl‬‬ ‫ﻫﺎﻳﺪﮔﺮ ‪Heidegger‬‬
‫ﻳﻮﻫﺎﻧﺴﻦ ‪Johannesen‬‬ ‫ﻫﺎﻳﺮ ‪Haire‬‬
‫ﻫﺮﺑﻴﻨﻴﺎك ‪Hrebiniak‬‬
‫‪289‬‬

نظریه های روابط عمومی

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

نظریه های روابط عمومی

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﺔ دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ دﻫﻘﺎن‬

‫دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ‬

‫وﻳﺮاﺳﺘﺎر‬ ‫ﺑﻮﺗﺎن ‪ ،‬ﻛﺎرل ‪،‬‬

‫دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ‬

‫ﻧﻘﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ در رواﺑﻂﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫ﻧﻈﺮﻳﺔ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

Bem, D J. (1967). Self perception: An alternative interpretation of cognitive dissonance

‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎ در ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﻲ‬

‫ﻋﻠﻮم ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻮﭘﺎ‬

‫دادهﻫﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮب را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدهاﻧﺪ‬

‫ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ و ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‬

‫واﻛﻨﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ‬

‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ آﺛﺎر ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ‬

‫اﻟﮕﻮﻫﺎي رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫ﺗﻘﻠﻴﻞ ﭼﻬﺎر اﻟﮕﻮ ﺑﻪ دو ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ‬

‫ﭼﺮا ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﻨﮓ‬

‫ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎي اﻟﮕﻮي دوﺳﻮﻳﺔ ﻫﻤﺴﻨﮓ‬

‫ﻛﺎرآﻳﻲ ﻛﺪام دﺳﺘﻪ از ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ؟‬

‫اﻗﻨﺎع و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ :‬دو روي ﻳﻚ ﺳﻜﻪ‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻤﻠﻲ اﻗﻨﺎع‬

‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻓﺸﺮده ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﻨﻮﻧﻲ در ﺑﺎره اﻗﻨﺎع‬

‫اﻗﻨﺎعﮔﺮ‬ ‫ﭘﻴﺎم‬ ‫ﻛﺎﻧﺎل‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﭘﻴﺎم اﻗﻨﺎﻋﻲ‬

‫ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ = ﻋﺪم ﺗﻐﻴﻴﺮ‬

‫رﻓﺘﺎر ﻳﺎ ﻧﮕﺮش ﻣﺨﺎﻃﺐ‬

‫اﻗﺮار ﺑﻪ اﻗﻨﺎع و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آن‪ :‬دو ﺣﻮزه ﺑﺮاي ﻫﻤﻜﺎري‬

‫اﻗﻨﺎع ﺷﻮﻧﺪه‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﺮ دو آﻧﻬﺎ‬

‫اﻗﻨﺎع ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬اﻗﻨﺎع ﺷﻮﻧﺪه‬ ‫اﻗﻨﺎع ﺷﻮﻧﺪه ﭘﻴﺎﻣﻲ را ﺧﻼف‬

‫ﭼﻬﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺻﻠﻲ در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫ﻣﺎرﺳﻴﺎ ﭘﺮاﻳﺮ ـ ﻣﻴﻠﺮ‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎدي‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎﺧﺘﻲ ـ ﻛﺎرﻛﺮدي‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬روﺷﻨﻔﻜﺮي‪،‬‬

‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ را ﻣﻨﻌﻜﺲ‬ ‫روﺷﻦﺑﻴﻨﻲ‬

‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬ ‫را‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ‬ ‫زﺑﺎن‬

‫رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫ﻛﺎرل اچ‪ .‬ﺑﻮﺗﺎن‬

‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻣﻘﺎم ﻳﻚ ﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي‬

‫روﻳﻜﺮد ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬

‫ﻓﺮاﮔﺮد رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬

‫ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎي ﻣﻮﻗﺖ‬ ‫آزﻣﻮن‬

‫اﺳﺘﻘﺮاء از اﻳﻦﺟﺎ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‬

‫راهﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬

‫ﭘﺎوﻟﻴﻚ اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‪:‬‬

‫اﺧﻼق ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر در ﻣﻘﺎم اﺧﻼق ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪:‬‬

‫ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﺑﻴﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺧﻼﻗﻲ‬

‫ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر و ﻣﺤﻴﻂ اﺧﻼﻗﻲ آن‬

‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ وﺟﺪان ﺷﺮﻛﺖ‪ :‬ﻳﻚ اﻟﮕﻮ‬

‫اﺧﻼق ارﺗﺒﺎﻃﺎت و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮد‬

‫ﺷﺮاﻳﻂ ﮔﻔﺖ وﺷﻨﻮد‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ :‬اﻟﺰام اﺧﻼﻗﻲ در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ؟ ﻧﻪ‪ ،‬رواﺑﻂ ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎ‪ :‬روﻳﻜﺮدي ﺑﻼﻏﻲ ـ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬

‫ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﺿﺮوري ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﺑﻼﻏﻲ‬

‫ﺑﻠﻮغ ﺷﺨﺺ ﺷﺮﻛﺘﻲ‬

‫اﺑﻬﺎم ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬

‫ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺎ »ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن« ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺘﻲ‬

‫‪Aldrich, H. (1979) Organizations and environments. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.‬‬

‫ﻃﻠﻮع دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺮي در رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪:‬‬

‫ﺑﻮﻧﻴﺘﺎ دوﺳﺘﺎل ﻧﻒ‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ :‬ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻌﻬﺪات ﺣﺮﻓﻪاي‬

‫رﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ از دﻳﺪﮔﺎه رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬