Σημειώσεις Φυσικής Α΄Λυκείου Γενικά-

Ευθύγραμμη κίνηση

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΦΥΣΙΚΗΣ Α΄ΛΥΚΕΙΟΥ

ΓΕΝΙΚΑ-ΕΥΘΥΓΡΑΜΜΗ ΚΙΝΗΣΗ

1. Προθέματα μονάδων μέτρησης του S.I.

Πολλές φορές χρησιμοποιούμε προθέματα πριν από μονάδες μέτρησης, με

αποτέλεσμα αυτές να πολλαπλασιάζονται με κάποια δύναμη του 10. Τα
συνηθέστερα προθέματα, καθώς και οι μεταβολές που επιφέρουν αυτά, βρίσκονται στον
παρακάτω πίνακα.

Υποπολλαπλάσια Σύμβολο Πολλαπλάσια Σύμβολο

deci : x 10-1 d
centi : x 10-2 c
milli : x 10-3 m kilo : x 103 k
micro : x 10-6 μ mega : x 106 M
nano : x 10-9 n giga : x 109 G
pico : x 10-12 p tera : x 1012 T

15 A= 15 A
Π.χ. 15 mA = 15∙10-3A= 1000 (A:Ampere μονάδα μέτρησης έντασης ηλ.
103
ρεύματος)
2 Cb= 2 Cb (Cb: Coulomb μονάδα μέτρησης ηλ.
2 μCb =2∙10-6 Cb= 1000000
106
φορτίου)
400 nm= 400∙10-9 m
6 pF=6∙10-12 F (F: Farad μονάδα μέτρησης χωρητικότητας αγωγού)
36 km =36∙103m=36000m
100 MHz =100∙106Hz (Hz: Hertz μονάδα μέτρησης συχνότητας)

Παράδειγμα μετατροπής τιμής μεγέθους (ταχύτητας) σε μονάδα του S.I.:

72 km=721000m=7210 m=210
× m=20 m
h 3600s 36 s s s

Σελίδα 1
από 9
Σημειώσεις Φυσικής Α΄Λυκείου Γενικά-
Ευθύγραμμη κίνηση

2. Μεταβολή-ρυθμός μεταβολής μεγέθους

Όταν ένα φυσικό μέγεθος Φ αλλάζει κατά τη διάρκεια ενός φαινομένου (π.χ. η
θερμοκρασία ενός σώματος κατά τη θέρμανσή του) αναφερόμαστε στη μεταβολή του
μεγέθους (συμβολίζεται ΔΦ), η οποία ορίζεται ως η διαφορά Φτελ-Φαρχ, καθώς και στο

ρυθμό μεταβολής του μεγέθους, ο οποίος αποδίδεται από το πηλίκο ΔΦ (Δt=tτελ-tαρχ,

Δt
ο χρόνος στον οποίο έγινε η μεταβολή ΔΦ) και εκφράζει το πόσο γρήγορα αλλάζει το
φυσικό μέγεθος ή το πόσο αλλάζει το φυσικό μέγεθος στη μονάδα του χρόνου (1
s). Όταν το μέγεθος κατά τη μεταβολή του αυξάνεται (άρα ΔΦ>0) ο ρυθμός μεταβολής
είναι θετικός, ενώ όταν ελαττώνεται (άρα ΔΦ<0) ο ρυθμός είναι αρνητικός.

3. Γραφικές παραστάσεις

Η γραφική παράσταση (διάγραμμα) μιας συνάρτησης y=f(x) αποδίδει γραφικά

το πως μεταβάλλεται η εξαρτημένη μεταβλητή y κατά τη μεταβολή της ανεξάρτητης
μεταβλητής x, όταν η τελευταία παίρνει τιμές μέσα από το πεδίο ορισμού της
συνάρτησης (δηλ. το σύνολο των αριθμών από το οποίο παίρνει τιμές η x). Για να
φτιαχτεί η γραφική παράσταση (γ.π.) χρειάζεται ένας πίνακας τιμών, δηλαδή ένας
πίνακας που περιέχει διάφορες τιμές του x και τις αντίστοιχες του y. Οι τιμές αυτές
προκύπτουν από πειραματικά δεδομένα, όταν δεν είναι γνωστή η μορφή της
συνάρτησης. Όταν είναι γνωστή η συνάρτηση, δίνουμε τιμές, από το πεδίο ορισμού, στο
x και υπολογίζουμε, από τη συνάρτηση, τις αντίστοιχες τιμές του y.
Η γ.π. της συνάρτησης y=κx+λ η
y
οποία είναι συνάρτηση 1ου βαθμού, γιατί
γ.π.
το x είναι υψωμένο στην 1η δύναμη, είναι
μία ευθεία (αν λ=0, η ευθεία περνάει από y2
την αρχή των αξόνων) και συνεπώς
Δy
αρκούν δύο σημεία του επιπέδου για το y1
σχεδιασμό της. Η κλίση της ευθείας
αυτής είναι ίση με το κ (συντελεστής του
λ

0
x1 Δx x2 2
Σελίδα x
από 9
Σημειώσεις Φυσικής Α΄Λυκείου Γενικά-
Ευθύγραμμη κίνηση

x). Η κλίση αποδίδεται και από το πηλίκο

Δy y2 -y1
κ= = (με y1=κx1+λ και y2=κx2+λ).
Δx x2 -x1

y
Η γ.π. της συνάρτησης y=κx2+λx, η
οποία είναι μία συνάρτηση 2ου βαθμού
(γιατί η μεγαλύτερη δύναμη στην οποία γ.π.

είναι υψωμένο το x είναι η 2η), είναι μία

καμπύλη με χαρακτηριστικό σχήμα, η
οποία ονομάζεται παραβολή και περνάει
από την αρχή των αξόνων.
Η κλίση της αλλάζει από σημείο σε
Δy Σ
σημείο. Για να βρούμε την κλίση της
καμπύλης σε τυχαίο σημείο της Σ,
φέρνουμε την εφαπτόμενη, στην καμπύλη,
στο σημείο αυτό και στη συνέχει
0
προσδιορίζουμε την κλίση αυτής της Δx x

Δy
εφαπτόμενης (κλίση= )
Δx

4. Θέση σωματίου σε ευθεία γραμμή

Για να προσδιοριστεί η θέση (συμβολίζεται με x και η μονάδα μέτρησής της

είναι το 1m) ενός σωματίου που κινείται πάνω σε ευθεία γραμμή, η γραμμή αυτή
θεωρείται ως βαθμονομημένος (σε μονάδες μήκους) άξονας (σύστημα αναφοράς). H
θέση του σωματίου προσδιορίζεται σε σχέση με το σημείο 0 του άξονα αυτού.
r
Β x3 Γ Α
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
x΄ -9 -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
x(m)
Εικόνα 1

Σελίδα 3
από 9
Σημειώσεις Φυσικής Α΄Λυκείου Γενικά-
Ευθύγραμμη κίνηση

Στην παραπάνω εικόνα 1, αν το σωμάτιο βρίσκεται στο σημείο Α, η θέση του είναι
x1=5 m, ενώ αν βρίσκεται στο σημείο Β, η θέση του είναι x2=-3 m.
r
Η θέση ενός σωματίου είναι διανυσματικό μέγεθος ( x ). Το διάνυσμα που
αναπαριστά τη θέση του σωματίου έχει ως αρχή του το σημείο 0 και ως τέλος του το
σημείο όπου βρίσκεται το σωμάτιο. Όταν π.χ. ένα σωμάτιο βρίσκεται στο σημείο Γ το
r
διάνυσμα της θέσης του ( x3 ) είναι αυτό της εικόνας.

5. Μετατόπιση σωματίου πάνω σε άξονα

Όταν ένα σωμάτιο κινείται στην ευθεία x΄x και μεταβαίνει π.χ. από ένα σημείο
της ευθείας σε κάποιο άλλο σημείο της, τότε ορίζεται ως μετατόπισή του
(συμβολίζεται Δx) η διαφορά x2-x1 όπου x2 η τελική θέση του σωματίου και x1 η αρχική
του θέση
Δ Α Γ Β

. . . . . . . . . . . . . . . . . .
x΄ -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8
x
Εικόνα 2
Στην παραπάνω εικόνα 2, για την μετακίνηση από το σημείο Α στο σημείο Β είναι
Δx=x2-x1= =3m-(-2m)=5m, ενώ για τη μετακίνηση από το σημείο Γ στο σημείο Δ είναι
Δx΄=x2΄-x1΄=-5m-1m= =-6m. Παρατηρούμε δηλαδή ότι, όταν η μετακίνηση γίνεται
προς την αρνητική κατεύθυνση η αριθμητική τιμή της μετατόπισης είναι επίσης
αρνητική, ενώ σε αντίθετη περίπτωση είναι θετική.
Η μετατόπιση
είναι επίσης διανυσματικό μέγεθος (ως διαφορά δύο
r r r
διανυσματικών μεγεθών: Δx= x2-x1 ). To διάνυσμα που την αναπαριστά έχει ως αρχή του
το σημείο όπου αρχικά βρισκόταν το σωμάτιο και ως τέλος του το σημείο όπου
κατέληξε το σωμάτιο. Στην εικόνα 2 παριστάνεται το διάνυσμα της μετατόπισης για τη
μετακίνηση από το σημείο Γ στο σημείο Δ.

6. Διάστημα

Το διάστημα ή απόσταση s (μονόμετρο μέγεθος) αντιπροσωπεύει το συνολικό

μήκος της διαδρομής (τροχιάς) που ακολουθεί το κινητό (αυτό που θα κατέγραφε π.χ.

Σελίδα 4
από 9
Σημειώσεις Φυσικής Α΄Λυκείου Γενικά-
Ευθύγραμμη κίνηση

ο χιλιομετρητής ενός αυτοκινήτου κατά την κίνησή του). Στην εικόνα 2 για παράδειγμα,
αν ένα σωμάτιο κινηθεί από το σημείο Α στο σημείο Β και επιστρέψει στο σημείο Γ, το
διάστημα που θα διανύσει είναι s=5m+2m=7m ενώ η μετατόπισή του είναι Δx=3m

Παρατήρηση Στις ευθύγραμμες κινήσεις που γίνονται συνεχώς προς την

ίδια κατεύθυνση τα μεγέθη θέση (x), μετατόπιση (Δx) και διάστημα (s)
συμπίπτουν. Για παράδειγμα, ας θεωρήσουμε ότι ένα σωμάτιο μετακινείται από το
σημείο Μ1 στο σημείο Μ2 της εικόνας 3α. Η μετατόπιση Δx του σωματίου είναι Δx=5m

Μ1 Μ2
. . . . . . . . . . . . . . . . α)
x΄ -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 x

Μ1 Μ2 β)
x΄ -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 x

Εικόνα 3
Αν όμως θεωρήσουμε ότι το σημείο 0 του άξονα βρίσκεται στο σημείο Μ1 (εικόνα 3β)
τότε η θέση του σωματίου μετά την ολοκλήρωση της κίνησής του είναι επίσης x=5m.
Και βέβαια και στις δύο περιπτώσεις είναι και s=5m.
Για το λόγο αυτό, και επειδή στις εφαρμογές των ευθύγραμμων κινήσεων που θα
μελετηθούν η παραπάνω προϋπόθεση ισχύει, θα χρησιμοποιείται αδιάκριτα
οποιοδήποτε από τα παραπάνω μεγέθη.

7. Ευθύγραμμη ομαλή κίνηση (ε.ο.κ.)

Στην ε.ο.κ. η ταχύτητα του κινητού (που έχει ως μονάδα μέτρησης το 1 m

s

r r Δx r
και είναι διανυσματικό μέγεθος), παραμένει σταθερή ( υ =σταθ.). Είναι υ = (1),
Δt
r r
και τα διανυσματικά μεγέθη υ και Δx έχουν πάντα την ίδια κατεύθυνση
(διεύθυνση και φορά).
Αν μας ενδιαφέρουν μόνο οι αλγεβρικές τιμές των μεγεθών, η σχέση (1) μπορεί να

x -x
γραφτεί: υ= Δx = 2 1 . Αν δε t1=0 (δηλαδή θεωρήσουμε ότι η κίνηση ξεκινάει τη χρονική
Δt t2-t1
στιγμή 0, δηλ. τη στιγμή που πατάμε το χρονόμετρο κατά τη μελέτη της κίνησης) και

Σελίδα 5
από 9
Σημειώσεις Φυσικής Α΄Λυκείου Γενικά-
Ευθύγραμμη κίνηση

t2=t τότε η προηγούμενη σχέση απλουστεύεται στη μορφή υ= Δx ή (όπως έχουμε

t

εξηγήσει) υ= x (2) ή υ= s
t t

υ
Επειδή η ταχύτητα του κινητού στην
ε.ο.κ. είναι σταθερή το διάγραμμα σχ.3
ταχύτητας-χρόνου [υ=f(t)] είναι ευθεία
παράλληλη με τον (οριζόντιο) άξονα
του χρόνου (σχ.3)
Η σχέση (2) μπορεί να γραφτεί x=υ∙t
(εξίσωση κίνησης) γεγονός που δείχνει E=Δx
ότι η συνάρτηση θέσης-χρόνου είναι 0
πρώτου βαθμού (δηλ. της μορφής y=κx+λ t1 t2 t
με y=x, κ=υ, x=t και λ=0). Περιμένουμε
συνεπώς, με βάση όσα έχουν ειπωθεί στην
x
παράγραφο περί διαγραμμάτων, το
διάγραμμα θέσης-χρόνου [x=f(t)] στην σχ.4

ε.ο.κ. να είναι ευθεία που περνάει από την

αρχή των αξόνων (λ=0) και έχει κλίση ίση
με υ (σχ.4).
Σημείωση: Η κλίση του
διαγράμματος x=f(t), ανεξάρτητα από 0
τη μορφή του και το είδος της t

κίνησης, δίνει την ταχύτητα του

κινητού.
Από ένα διαγραμμα υ=f(t) (και σε οποιοδήποτε είδος ευθύγραμμης
κίνησης) μπορεί να υπολογιστεί η μετατόπιση Δx του κινητού ανάμεσα σε δύο
χρονικές στιγμές t1 και t2, από το εμβαδόν του σχήματος που δημιουργείται από: τη
γραφική παράσταση, τον άξονα του χρόνου και τις κάθετες, στον άξονα του χρόνου, που
φέρνουμε στις χρονικές στιγμές t1 και t2 (σχ.3).

8. Ευθύγραμμη ομαλά μεταβαλλόμενη κίνηση (ε.ο.μ.κ.)

Σελίδα 6
από 9
Σημειώσεις Φυσικής Α΄Λυκείου Γενικά-
Ευθύγραμμη κίνηση

Στο είδος αυτό ευθύγραμμης κίνησης η ταχύτητα του κινητού συνεχώς

μεταβάλλεται, αλλά ο ρυθμός μεταβολής της (βλ. σχετική παράγραφο), ο οποίος
r
ονομάζεται επιτάχυνση και συμβολίζεται α (διανυσματικό μέγεθος με μονάδα

r Δυ r r r
μέτρησης το 1
m
) παραμένει σταθερός. Δηλ. α = =υ2 -υ1 =σταθ. (3)
s2 Δt t2 -t1
r r
Τα διανύσματα α και Δυ έχουν πάντα την ίδια φορά. Αν η κίνηση είναι
r r r
επιταχυνόμενη έχουν και τα α , υ1 και υ2 την ίδια φορά. Αν η κίνηση είναι
r r
επιβραδυνόμενη τα α και υ1 έχουν αντίθετη φορά (βλ. εικόνα 4).
Επιταχυνόμενη
r r r r
α υ1 Δυ υ2

Εικόνα 4
r
Επιβραδυνόμενη Δυ
r r r
α υ1 υ2

Αν μας ενδιαφέρουν μόνο οι αλγεβρικές τιμές των μεγεθών, η σχέσεις (3)

υ -υ
μπορούν να γραφτούν: α= Δυ = 2 1 =σταθ. (4). Αν συμβολίσουμε την υ1 με υο (αρχική
Δt t2 -t1
ταχύτητα), την υ2 με υ, τον t2 με t και θεωρήσουμε ότι t1=0 (το κινητό είχε ταχύτητα υο

υ-υot=υ-υ
την χρονική στιγμή 0), οι σχέσεις (4) μπορούν να γραφτούν: α= Δυ =⇒α × ⇒ o
Δt t
υ=υo +α×
t (5) (εξίσωση ταχύτητας). Η τελευταία σχέση δίνει την ταχύτητα του

κινητού, μετά από χρόνο t, σε μία ε.ο.μ.κ.

Σημείωση: Γενικά, όταν μία σχέση συνευθειακών διανυσματικών μεγεθών,
όπως η (3), μετατρέπεται σε σχέση αλγεβρικών τιμών των μεγεθών αυτών
[σχέση (4)], ορίζεται πάνω στην ευθεία μία θετική φορά και συνεπώς και η
αντίθετή της αρνητική. Όσα διανυσματικά μεγέθη έχουν τη θετική φορά,
δεχόμαστε ότι στη νέα σχέση θα έχουν θετική αριθμητική τιμή, ενώ όσα έχουν
την αρνητική φορά θα έχουν αρνητική αριθμητική τιμή. Στην προκειμένη
r
περίπτωση, αν εκλάβουμε τη φορά της υο ως τη θετική φορά (άρα υο>0), αν η κίνηση
r r
είναι επιταχυνόμενη, δηλαδή τα υο και α έχουν την ίδια φορά (βλέπε παραπάνω), θα

Σελίδα 7
από 9
Σημειώσεις Φυσικής Α΄Λυκείου Γενικά-
Ευθύγραμμη κίνηση
r r
είναι [στη σχέση (5)] α>0 ενώ αν η κίνηση είναι επιβραδυνόμενη, δηλαδή τα υο και α
έχουν αντίθετη φορά, θα είναι α<0.
Αν υο=0 (το κινητό είναι αρχικά ακίνητο) η σχέση (5) γίνεται υ=α∙t.
Επειδή στις ε.ο.μ.κ. η επιτάχυνση α
είναι
σταθερή, το διάγραμμα επιτάχυνσης-
α Σχ.5
χρόνου [α=f(t)] είναι ευθεία
παράλληλη με τον άξονα του χρόνου επιταχυνόμενη
(σχ.5) α>0

Από ένα τέτοιο διάγραμμα Ε=Δυ

μπορούμε να υπολογίσουμε τη μεταβολή
0
της ταχύτητας του κινητού από μία t1 t2 t

χρονική t1 έως μία άλλη χρονική στιγμή επιβραδυνόμενη

α<0
t2, από το εμβαδόν του σχήματος που
δημιουργείται από: τη γραφική
παράσταση, τον άξονα του χρόνου και τις
κάθετες, στον άξονα του χρόνου, που
φέρνουμε στις χρονικές στιγμές t1 και t2.

υ
Από τη σχέση (5) φαίνεται ότι η
Σχ.6
συνάρτηση ταχύτητας-χρόνου στην επιταχυνόμενη
α>0
ε.ο.μ.κ. είναι 1ου βαθμού (της μορφής
y=κx+λ με: y=υ, κ=α, x=t, λ=υο).
υο
Άρα το διάγραμμα ταχύτητας-χρόνου επιβραδυνόμενη
α<0
είναι ευθεία της οποίας η κλίση είναι
ίση με την επιτάχυνση α (σχ.6). Ε=Δx

t1 0 t2 t
Σημείωση: Η κλίση του διαγράμματος υ=f(t), ανεξάρτητα από τη μορφή του και
το είδος της ευθύγραμμης κίνησης, δίνει την επιτάχυνση του κινητού.

Σελίδα 8
από 9
Σημειώσεις Φυσικής Α΄Λυκείου Γενικά-
Ευθύγραμμη κίνηση

Αποδεικνύεται ότι η μετατόπιση, μετά από

χρόνο t, ενός κινητού που κάνει ε.ο.μ.κ., δίνεται από Δx
Σχ.7
1 t×2 (6) (εξίσωση κίνησης).
τη σχέση: Δx=υο∙t +α
2
επιταχυνόμενη
Και πάλι, σε επιταχυνόμενη κίνηση είναι α>0, σε
επιβραδυνόμενη είναι α<0. Αν είναι υο=0 η σχέση επιβραδυνόμενη

(6) γίνεται Δx= 1α×

2
t . Η σχέση (6) είναι της μορφής
2

y=κx2+λx με y=Δx, x=t, κ= 1 α και λ=υο. Άρα η

2
γραφική παράσταση μετατόπισης-χρόνου
0
[Δx=f(t)] είναι μία παραβολή (σχ.7), της οποίας η
t
κλίση συνεχώς αλλάζει (λογικό, αφού η κλίση της
καμπύλης αντιπροσωπεύει την ταχύτητα του
κινητού, η οποία συνεχώς αλλάζει).

Σελίδα 9
από 9